Skip to main content

Full text of "Defensiones theologiæ divi Thomæ Aquinatis"

See other formats 


M 


xk 


■ 


^H 


*■ 


%*Oli# 


m 


«as 


I* 


raef 


I 


JOHANNIS    CAPREOLI 


THOLOSANI 


DEFENSIONES  THEOLOGL^ 


DIVI  TIIOMjE  AQUINATIS 


JUS    PROPRIKTATIS    VINDICARITUR 


JOHANNIS  CAPREOLI 

THOLOSANI 

ORDINIS  PRTTCDICATORUM,  THOMISTARUM  PRINCIPIS 

I  >EFENSIONES  TIIEOLOGI/E 

DIVI  TIIOMyE  AOUINATIS 

DE     NOVO     ED  I  T  .K 


<:URA    KT    STUDIO 


RR.  PP.  CESLAI  PABAN  ET  TlIOMiE  PEGUES 


EJUSDEM   OHDINIS 


IN  CONVENTU  THOLOSANO   I' KOFESSO  KUM 


TOMUS    II 


TURONIBUS 

SUMPTIBUS  ALFRED  CATTIER,  BIBLIOPOLjE  EDITORIS 


M    DCCCC 


JHE  INSTITUTE  OF  KEDIAEVAL  STUDIES 
10  '    PLAC 

DEC22lS3t 

29  (  X 


Dllectls  Filiis  Ceslao  Paban,  Thomse  Pegues,  Sodalibus  ex  Ordine  Dominicano 

(Tolosam). 


LEO   P.  P.  XIII. 


Dilecti  Filii,  salutem  et  Apostolicam  benedictionem. 

Merita  quidem  laude  eos  libenter  prosequimur  qui  doctrinarum  Aquinatis  studia, 
a  Nobis  tantopere  excitata,  aliis  atque  aliis  modis  curant  provehenda.  Horum  in 
numero  vosmetipsi  estis,  qui  collata  opera  in  id  incumbitis  ut  scripta  Joannis 
Gapreoli,  qui  ornamentum  est  istius  Givitatis  et  Ordinis  vestri,  nova  instructa  editione 
in  medium  referatis.  Floret  ille,  vel  quatuor  post  ssecula,  opinione  hominum  pruden- 
tiorum  utpote  qui  ejusdem  Doctoris  sapientiam  et  a  reprehensione  aculeisque  dis- 
sentientium  tueri  et  recta  interpretandi  ratione  illustrare  probe  contenderit.  Utroque 
igitur  capite  initum  a  vobis  consilium  commendabile  est;  libetque  de  primo  operis 
volumine  jam  emisso,  quod  a  pietate  vestra  dono  accepimus,  gratulari.  Ut  vero 
labores  vestri  ad  optatum  exitum  pergant,  uberemque  habeant  fructum,  Apostolicam 
vobis  benedictionem  peramanter  impertimus. 

Datum  Roma3  apud  Sanctum  Petrum  die  vn»  Martii  anno  mdcccc,  Pontiiicatus 
Nostri  vicesimo  tertio. 

LEO  P.  P.  XIII. 


Imprimatur 


f  Renatus  Franciscus, 
Archiep.  Turon. 


6q> 

vl      1. 


Imprimatur 


Fr.  M.-Constantius  GiNifes, 
Prov.  S.  0.  P. 


TABULA( 


«) 


DISTINGTIO  IX 
Qusestio  I 

UTRUM  DIVINA  GENERATIO  MENSURKTUR  /ETERNITATE 

ARTICULUS    I 

QUOMODO   GENERATIO    SIT  1N   DIVINIS 
(p.l.) 

Conclusio  la  :  Processio  Vcrbi  in  divinis  dicitur  gene- 
ratio,  et  ipsum  Verbum  procedcns  dicitur  Filius.  — 
Aureolus. 

Conclusio  2a  :  Generatio  passive  dicta,  sive  nativitas 
Filii,  non  est  passio,  sed  rclatio.   —  Auroolus. 

ARTICULUS  II 

QUID   SIT  .ETERNITAS,   ET  QUOMODO   DIVINA   GENERATIO 

MENSURETUR   yETERNITATE 

(p.  ',.) 

Conclusio  1'  :  Ratio  aiternitatis  consequitur  iminuta- 
bilitatem.  —  Aureolus. 

Conglusio  2a  :  .Eternitas  non  est  tcmpus,  nec  aevum. 

Conclusio  3:|  :  Aliter  se  babet  nunc  aoternitatis  ad  scter- 
nitatem ,  quam  nunc  temporis  ad  tempus,  et  quam 
nunc  sevi  ad  sevum. 

Gonclusio  4*  :  Aliter  se  habet  aeternitas  ad  scternuin, 
quam  tevum  ad  aeviternum,  vel  quam  tempusad  tem- 
porale. 

Conclusio  5a  :  Generatio  Dci  mcnsuratur  tctcrnitate. 


DISTINCTIO  X 
Qusestio  I 

UTRUM  SPIRITUS  SANCTUS  PROCEDAT  UT  AMOR 
(p.  11.) 

Gonclusio  la  :  Spiritus  Sanctus  procedit  processione 


amorisetvoluntatis.  —  Aureolus,  Durandus,  Scotus 

et  multi  alii ,  Henricus. 
Conclusio  2"  :  Spirilus  Sanclus  procedit  naturaliter  a 

Patrc  et  Filio ,  non  tamcn  per  modum  naturae. 
Gonclusio  3"  :  Spiritus  Sanctus  non  producitur  libere 

libcrtale    excludcnte  neccssitatem ,    licet    producatur 

libcre  libertate  excludente  coactionem. 


DISTINGTIO  XI 

Qusestio  I 
ARTICULUS  I 

UTRUM   SPIRITUS  SANCTUS   PROCEDAT  A  PATRE  ET  1TLIO 

(p.  16.) 

Conclusio  la  :  Spiritus  Sanctus  procedit  a  Filio.  —  Con- 
tra  rationcs  sancti  Ductoiis  arguit  Aureolus,  Scotus. 

ARTIGULUS  II 

QUOMODO   FILIUS    DISTINCUATUR   A   SPIRITU  SANCTO 
FORMALITER 

(p.  26.) 

Gonclusio  1"  :  Licet  Filius  distinguatur  a  Spiritu  Sancto 
per  filialioncm  secundum  baberc  et  non  babere  eamdem 
proprietatem ,  stat  quod  per  filiationem  solum  distin- 
guitur  a  Patre  secundum  oppositionem  relativam. 

Gonclusio  2a  :  Filiatio  non  potest  esse  prima  ratio 
distinctionis  inter  Filium  ct  Spiritum  Sanctum,  sed 
spiratio  activa  qu;c  cst  in  Filio.  —  Aureolus,  Gre- 
jjorius. 

ARTICULUS   III 

AN    FILIUS   IN   ESSE   PEHSONAl.I    CONSTITUATL'1!    1'ORMALITEH 
PER  SPIRATIOXEM  ACTIVAM 

(p.  29.) 

Conclusio  1;|  :  Spiratio  nullam  personam  divinam  con- 
stituit.  —  Aureolus,  Gregorius. 


(a)  Hacc  tabula  est  quam  Thoinas  a  Sancto  Germano,  in  editione  1483,  singulis  volurninibus  pra?misit. 


TAHULA 


DISTINCTIO  XII 
Quaestio  I 

iTltr.M  PATER  KT  FILIUS  SINT  UNUM  PRINCIPIUM 
SPIRITUS  SANCTl 

(p.84.) 

CoNCLUSio   I'  :   Pater  et  Filius  sunt  ununi  priDcipium 

Spiritus  Sancti.  —  Aureolus. 
GONCLUSIO  2"   :    Ista  uno  modo   est  concedcnda,  alio 

modo  noii,  scilicet  :  Pater  et  Filius  sunt  idem  princi- 

pium  Spiritus  Sancti.  — Aureolus. 

Conclusio  3*  :  Licet  Pater  et  Filius  sint  duo  spirantes, 
non  tamen  duo  spiratores.  —  Aureolus. 

Coni  1  U8I0  4-1  :  Spiritus  Sanctus  proccdit  a  Patre  et  Filio 
in  quantuin  sunt  unurn  ei  in  quantum  sunt  plures.  — 
Aureolus,  Benrlcus,  Scotus. 


DISTINCTIO  XIII 
Qusestio  I 

UTRUM  GENERATIO,  ET  PROCLSSIO  SPIRITUS  SANCTI 
SINT  1'ltOCESSIONKS  AKTERIUS  RATIONIS 


ARTICULUS  I 

QU0M0D0  ET  PENES  QUll)  DISTINGUANTUR  NATIVITAS 

1ILII  KT  PKOCUSSIO 

(p.  45.) 

Conclusio  1«  :  Generatio  Filii  et  processio  Spiritus 
Sancti  non  distinguuntur  seipsis  formaliter.  —  Aureo- 
lus,  Scotus,  Bonaventura,  Warro. 

CoNCLUSIO  2*  :  Processiones  illae  non  clistinguuntur  rea- 
liter  penes  principia  secundum  intellectum  et  volun- 
tatem.  —  Benrlcus. 

CONCLUSIO  3"  :  llujiisniodi  processiones  differunt  sccun- 
ilum  ordinem  originis.  — Aureolus,  Scotus. 

ARTICULUS  II 

PENl  S  "i  11,   1.1    QUOMODO   DISTINGUANTUR  GENERATIO 
i.t  SPIRATIO  ACTIVE  si  _m  i-t.i: 

(p.  54.) 

Conclusio  I'  :  Generare  el  spirare  non  sunl  duae  res 
realiter  distinctse  in  Patre.  —  Durandus  el  alli. 

Con(  n  sio  -■  ;  Generare  ei  Bpirare  differunt  ratione.  — 
Wureolus. 

GoNCLi  310  '■'>'  :  Licet  peneratio  el  Bpiratio  active  sumptae 
noii  distinguantor  realiter,  non  tamen  una  praedicatur 
de  altera. 


DISTINCTIO  XIV 
Quaestio  I 

UTRUM  TEMPORALIS  PROCESSIO  SPIRITUS  SANCTI 
SIT  EJUS  PROPRIETAS 

(p.  58.) 

GONCLUSlola  :  Spiritus  Sanctus  procedit  temporaliter,  ct 
aliqua  proccssio  ejus  est  temporalis. 

CONCLUSIO  2-'1  :  Processio  temporalis  Spiritus  Sancti  non 
cst  alia  realiter  a  proccssione  aeterna  ejusdem  Spiritus 
Sancti. 

CONCLUSIO  3«  :  Non  tantum  dona  Spiritus  Sancti  procc- 
dunt  in  nos,  sed  etiam  ipse  Spiritus  Sanctus. 

GONCLUSIO  4»  :  Processio  temporalis  Spiritus  Sancti,  de 
qua  loquimur,  attcnditur  tantum  secunduin  dona 
gratiae  gratum  facientis.  —  Aureolus,  Gregorius. 

GONCLUSIO  5a  :  Processio  Sjiiritus  Sancti,  vel  est  pro- 
prietas  Spiritus  Sancti,  vel  non  distinguitur  realiter 
ab  ea. 


DISTINGTIO  XV  et  XVI 
Quaestio  I 

UTRUM  CUILIBET  DIVIN.E  PERSOX.E  CONVEMAT  MITTI 

ARTICULUS  I 

QUID  EST   MISSI0   IN   DIVINIS 
(p.  03.) 

GoNCLUSlO  la  :  Ratio  missionis  consistit  in  duplici  habi- 
tudine.  —  Aureolus. 

GONCLUSIO  2;|  :  Missio  convenit  divinis  personis.  — 
Aureolus. 

Conclusio  3a  :  Missio  de  sui  ratione  differt  a  proces- 
sionc  ct  ratione. 

ARTICULUS  II 

\N  QUiEUBET  PERSONA  MITTATUR 
(p.  65.) 

GONCLUSIO  1«  :  Soli  Patri  in  divinis  repugnat  missio. 

Conclusio  2a  :  .Miticrc  personam  divinam  proprie  con- 
venil  Patri  et  Filio,  sed  minus  proprie  convenit  Spi- 
ritui  Sancto.  —  Scotus. 

ARTIGULUS  III 

\N  AUQUA   PERSONA   MITTATUR,  NULLA  ALIA   MISSA 
(p.  68.) 

Goni  1.1  sio  I '  :  Uissio  Filii  distinguitur  a  niissione  Spi- 
ritus  Sancti. 


TABULA 


XJ 


CONCLUSIO  2;1  :  Istte  duse  missioncs  conveniunt  quantum 
ad  effectum,  ct  differunt  quantum  ad  origincm. 

Conclusio  3'  :  Nunquam  mittitur  Spiritus  Sanctus,  quin 
niittatur  Filius,  loqucndo  dc  niissione  invisibili;  uec 
econtra.  —  Aureolus. 


DISTINGTIO  XVII 
Quaestio  I 

UTRUM  CHARITAS  SIT  ALIQUIS  HABITUS  CREATUS 
IN  ANIMA 

(p.  70.) 

Conclusio  la  :  Motus  charitatis  necessario  requirit  in 
nobis  aliquam  babitualem  formam  superadditam  poten- 
tiae  naturali.  —  Aureolus,  Grejjorius. 

Gonclusio  2a  :  Actus  meritorius  neccssario  requirit 
gratiam  creatam  in  anima  cliciente  vel  producente 
bujusmodi  actum.  —  Grejjorius,  Seolus. 

Conclusio  3a  :  Gratia  gratum  faciens  realiter  distingui- 
tur  a  charitate  et  ab  omni  virtute.  —  Aureolus. 


Quaestio  II 

UTRUM  CIIARITAS  POSSIT  AUGEIU 

ARTICULUS  I 

AN   ET  QUOMODO   CIIARITAS  AUGETUR 
(p.  94.) 

Conclusio  la  :  Cbarilas  creata  potest  augeri. 

Gonclusio  2;|  :  Licet  intensio  aliquarum  qualitatum  fiat 
per  remotionem  contrarii,  tamen  intensio  charitatis 
non  fit  illo  modo.  —  Grejjorius,  Adain,  Seotus, 
Calton  et  alii. 

Conclusio  3;|  :  Cbaritas  non  potcst  augeri  isto  modo 
quod  cbaritas  addatur  charitati.  —  Aureolus,  Adam, 
Seotus. 

Conclusio  4a  :  Ponere  charitatem  augeri  isto  modo  quod 
magis  formatur  et  radicatur  in  subjccto,  ct  quod  non 
augetur  cssentialiter,  implicat  contradictionem.  — 
Aureolus. 

GoNCLUSIO  5a  :  Charitas  augctur  per  hoc  quod  cducitur 
de  perfecto  ad  perfectum.  —  Grejjorius,  Godofri- 
dus,  Adam,  Seolus. 

Go.nclusio  G;|  :  Aliqu;e  formne  intensibiles  intenduntur 
non  solum  secundum  participationcm  subjecti,  sed 
etiam  per  additionem  alicnjus.  —  Aureolus. 

Conclusio  7;i  :  Non  omnis  lbrma  cst  augmentabilis  seu 
intcnsibilis.  —  Gregorius. 

AKTICULUS  II 

UTRUM  CUARITAS  POSSIT  AUGERI  1N   INFINITUM 

(p.  130.) 

Gonclusio  1;1  :  Charitas  vitae,  quantumcuni(|ue  intenda- 
tur,  nunquam  potest  dcveuirc  ad  aliquem  terminum 


ultra  quem  non  possit  augeri. 
Gregorius. 


Aureolus,  Seotus, 


DIST LNCTIO  XVIII 
Quaestio  I 

UTRUM  DONUM  SIT  PROPRIUM  NOMEN  SPIRITUS  SANCTI 

(p.  144.) 

Conclusio  la  :  Donum  dicit  quid  personab'. 

Conclusio  2;i  :  Donum  potcst  esse  nomen  essentiale. 

Conclusio  3;i  :   Donum,  prout  dicitur  personaliter,  est 
proprium  nomen  Sj)iritus  Sancti.  —  Aureolus  etalii. 


DISTINGTIO  XIX 
Qusestio  I 

UTRUM  UNA  PERSONA  DIVINA  SIT  IN  ALIA 
(p.  W.) 

Conclusio  1«  :  Quaelibet  persona  divina  est  in  qualibet 
alia.  —  Aureolus,  Henrieus  el  VVarro,  Durandus, 
Seolus. 

Qusestio  II 

UTRUM  TRES  PERSON.E  SINT  PENITUS  CO.EQUALES 
(p.152.) 

Conclusio  la  :  Necesse  est  ponere  tequ  ditatem  in  divi- 

nis  personis.  — ■  Aureolus. 
Gonclusio  2a  :  llujusmodi  squalitas  fundatur  in  quan- 

titate  virtutis.  —  Auveolus. 

GONCLUSIO  3;i  :  Licet  Filius  ajquetur  Patri,  non  tamen 
econtra;  et  eodern  modo  de  Spiritu  Sancto,  qui  licct 
iequetur  Patri  et  Filio,  nullus  tamen  eorum  tequatur 
Spiritui  Sancto.  —  Aureolus. 

GONCLUSIO  4;'  :  .Equalitas  et  similitudo  in  divinis  non 
sunt  relationes  distinctae  a  relationibus  personalibus 
secundum  rem,  sed  bene  secundum  rationem  vel  intel- 
lectum. 

Quaestio  III 

UTRUM  VERITAS,  SECUNDUM  SUAM  FORMALEM  RATIONEM, 

SIT  1N  ANLM A,  VEL  1N  REBUS 

(p.  157.) 

Gonclusio  la  :  Veritas  principaliter  est  in  intellectu;  in 
rebus  autem  non  est  nisi  secundum  quod  comparantur 
ad  intellectum.  — Aureolus,  Durandus,  Herv«us, 
Alii. 

Gonclusio  2;1  :  Veritas,  prout  est  in  re,  dicit  esse  vel 
cssentiam  rci,  et  cum  boc  quamdam  relationem  fun- 


X'J 


TABULA 


datam  in  re,  el  terminatara  ad  cognitionem  vel  sirai- 

litndinem  quae  esl  in  intellectu;  loquendo  de  veritate 

nt  esi  in  re  creata.  —  Aureolus. 
Conclusio  3a  :  Veritas,  prout  est  in  intellectu,  non 

relatio  adaequationis,  sed  est  coguitio  vel  species,  aut 

conceptus  adaequatus  rei,  vel  adaequans  sibi  rem;  etc. 
Goncli  sio  i'  :  Quaelibet  res  creata,  extra  animara  exsi- 

Btens,  potesl  <lid  vera  triplici  veritate,  scilicct :  Dci, 

su;i ,  el  intellectus. 


DISTINCTIO  XX 

Quaestio  I 

i   iiu  M  POTENTIA  GENERANDl  CLAUDATUR 
Sl  B  OMNIPOTENTIA 

(p.  161.) 

Conclusio  1 '  :  Potentia  generandi  pertinel  ad  omnipo- 
tentiam  Patris,  non  autem  ad  omnipotentiam  simpli- 
citer.    —    Aureolus,    Bonaventura,    Durandus, 

SCOtU8. 


DISTINGTIO  XXII 
Quaestio  I 

UTRI  M  DEUS  POSSIT  ALIQUO  NOMINE  PROPRIE 
DESIGNARI 

(p.  169  I 

Gonclusio  la  :  Xiilluin  nomen  dicitur  proprie  de  Dco 

quantum  ad  modum  significandi. 
Conclusio  21  :  Ali<ju;i  uomina  proprie  dicuntur  de  Dco 

quantura  ad  rem  significatam ,  et  quaedam  non,  sed 

s< . l ii n i  metaphorice. 

Coni  lusio  3» :  Nullum  nomen  a  nobis  impositum,  signi- 
lir.it  divinam  essentiam  secundum  quod  in  seest,  sed 
soliini  secundum  quod  repraesentatur  in  perfectioni- 
bus  creaturarum. 

Conclusio  'i '  :  Xnlhuii  nomcn  a  nobis  impositum,  signi- 
lic.it  Deum  secundum  ejus  Biraplicem  ct  proprium  ei 
Boli  conceptum.  —  Aureolus. 

Concli  sio  5a :  Xulluin  nomen  a  nobis  irapositum,  dicitur 
univoce  de  Deo  el  creatura.  —  Scotus. 


DISTINCTIO   XXII] 

Quaestio  I 

i   ll;    M  NOMEN  II  RSON  E  SIT  NOMEN  SECUNDJE 
INTENTIONIS 

(p.  • 

Conclusio  r  :  Tmi  | -ti tn.i  quam  secunda  intentio  esl 
mceptio  intellectus.  —  Aureolus. 


Conclusio  2a  :  Talium  intentionum  quaedam  conveniunt 
naluris,  et  quaedam  convcniunt  suppositis  naturarum. 

GoNCLUSiO  3a  :    Hoc  nomcn,  persona,  non  est  nomen 

unda;  intentionis,  licet  sit  nomen  rei  cui  convenit 

secunda  intentio.  —  Henricus,  Petrus  <le  Palude. 


DISTINCTIO  XXIV 
Quaestio  I 

UTRU.M  NUMERUS  SIT  PROPRIH  ET  FORMALITER  IN  DIVINIS 

ARTICULUS  I 

UTRUM    INITAS   VEL   NUMERUS   SIT  ALIQUID   EXTRA   AMMAM 
IN    REBUS 

(p.  185.) 

GoNCLUSIO  1;|  :  Tain  numerus  quam  unitas  qutc  est  prin- 
cipium  numeri,  addit  aliquid  positivum  supra  rem 
qu;e  dicitur  una.  —  Gregorius,  Scotus,  Aureolus. 

GONCLUSIO  2a  :  Numcrus  qui  est  species  quantitatis,  et 
unitas  quae  est  illius  principium,  solum  reperiuntur 
iu  rcbus  matcrialibus.  —  Gregorius,  Aureolus. 

Conclusio  3a  :  Tani  unum  quod  est  principium  numeri, 
quam  unum  quod  cum  ente  convertitur,  dicit  negatio- 
nem  divisionis;  sed  multitudo,  tam  illa,  quam  ista, 
dicit  uegationem  rei.  —  Scotus. 

GoNCLUSIO  4;i  :  Multitudo  quodammodo  est  prior  uni- 
tate,  et  quodammodo  posterior. 

Gonclusio  5a  :  Numcrus  de  genere  quantitatis  est  unum 
i|uid  simpliciter,  et  non  soluin  sicut  acervus.  —  Au- 
reolus. 

ARTICULIS   II 

QUIS  NUMERUS,    ET   QUOMOOO  EST  IN   MVIN1> 
(p.207.) 

Conclusio  1;|  :  Numcrus  proprie  dictus ,  scilicet  qui  esl 
de  genere  quantitatis,  non  habetlocum  in  divinis,  licet 

ibi  sit  inullitudo. 

CoNCLUSIO  2a  :  Tciiiiini  numerales,  scilicet  :  unuin,  duo, 
tria,  cuni  dicuntur  de  divinis,  non  dicunt  numerum 
i|ui  eal  de  genere  quantitatis,  sed  unitatem,  vel  multi- 
tudinem ,  quae  consequuntur  ens. 

CoNCLUSIO  3a  :  Talcs  tcrmini  in  divinis  dicuntur  positive 
e1  remotive. 

Gonclusio  4"  :  ln  divinis,  licel  noa  sit  numerus  sim- 
pliciter,  esl  tamen  ibi  numerus  quidam.  —  Gontra 
praedicta  <Vureolus. 


TABULA 


xnj 


DISTINCTIO  XXV 
Quaestio  I 

UTItUM  PEItSONA  DICAT  IN  DIVINIS  QUID  COMMUNE 
TltlltUS  PERSONIS  QUOD  PLURIFICETUH  1N  EIS 

(p.  209.) 

Conclusio  la  :  Persona,  de  suo  formali  significato, 
significat  individuum  vel  suppositum  naturae  ratio- 

nalis. 

Gonclusio  2a  :  Nomen  persona?  proprie  dicitur  de  divi- 

nis. 

Conclusio  3a  :  Hoc  nomen,  persona,  de  significato  ma- 
teriali,  significat  in  divinis  essentiam  et  relationem;  et 
utrumquc  in  rcclo  et  in  obliquo.  —  Aureolus. 

GoNCLUSIO  4a  :  IIoc  nomen,  persona,  cstcommunedivinis 
personis,  non  sccundum  rem,  sed  sccundum  ratio- 
nem. 

Conclusio  5;|  :  Communitas  personse  non  est  commu- 
nitas  gcneris,  vel  speciei ,  sed  sicut  individui  vagi.  — 
Alireolus. 


DISTINGTIO  XXVI 
Qusestio  I 

UTRUM  PERSONiE  CONSTITUANTUR  IN  ESSE  SUPPOSITALI 
PROPRIETATIBUS  RELATIONIS,  ET  EISDEM 

DISTINGUANTUR 


ARTICULUS   I 

VIDETUR    DE    QUjESITO 

(p.  215.) 

CONCLUSIO  la  :  Personac  divinoe  non  dislinguuntur  ab 
invicem  nec  constituuntur  in  esse  personaliper  aliquid 
absolutum.  —  Gregorius,  Scotus. 

Conclusio  2a  :  Personae  divinse  non  constituuntur  nec 
distinguuntur  formaliter  et  principaliter,  in  csse  per- 
sonali  aut  bypostasis,  per  origines,  sciiicet  per  produ 
ctioncs  aut  per  processiones,  sed  potius  per  relationes 
originis.  —  Aureolus,  Scotus. 

GONCLUSIO  3'  :  Licet  relatio,  ex  natura  relationis,  babeat 
constituere  et  distinguere  in  essc  relativo  divinas 
bypostases,  non  tamen  cx  natura  relationis  babet 
distinguere  aut  constituere  illas  in  esse  hypostatico 
subsistenti  seu  personali.  —  Aureolus. 

ARTICULUS  II 

AN  ABSTRACTIS  PROPRIETATIBUS   RELATIVIS  PER  INTELLECTUM 
A  PERSONIS,   ADHUC   REMANEANT  IIVPOSTASES  (a) 


DISTINCTIO   XXVII 
Qusestio  I 

ITllUM  GENERARE  ET  PATERNITAS  SINT  IDEM 
REALITEB  IN  DIVINIS 

( P-  - 

Conclusio  la  :  Actio  in  divinis  non  dicit  rem  de  praedi- 
camcnto  actionis,  sed  potius  divinam  essentiam  cum 
relatione  reali,  vel  rationis. 

CONCLUSIO  2''  :  Generare  et  generari  habent  potius 
nioduin  relationum  quani  actionum  et  passionum.  — 
Aureolus. 

Gonclusio  3a  :  Aclus  notionalcs,  cujusmodi  sunt  gene- 
rare  et  spirare,  sunt  idem  realiter  cum  relationibus 
personarum;  sed  differunt  secundum  moduin  signifi- 
candi.  —  Aureolus,  Alli. 

Conclusio  4a  :  Paternitas  prseccdit  secundum  intellcctum 
ipsum  generare,  sed  generari  praccedit  filiationem.  — 
Aureolus. 

Quaestio  II 

UTItUM  VEHBUM  INCREATUM  EMANET  UT  INTELLECTIO 

ACTUALIS 

(p.  241.) 

Gonclusio  la  :  Verbum  intellectus  nostri  est   illa  con 
ce[)tio,  vel  intentio,  vel  similitudo  rei,  quani  intelli- 
gens  pcr  actum  intelligendi  producit.  —  Aureolus, 
Durandus,  Petrus  de  Palude,  Gerardus,  Scotus. 

Gonclusio  2a  :  Licet  omne  intelligere  in  nobis  sit 
dicere,  non  tamen  in  Deo.  —  Gerardus,  Alii,  quos 
Petrus  de  Palude  recitat,  Aureolus. 

GONCLUSIO  3a  :  In  divinis  cst  Verbum,  quod  producitur 
per  actum  intellectus  paterni. 

GONCLUSIO  4a  :  Licet  Verbum  in  divinis  ]>ossit  sumi 
essentialiter,  tamen,  proprie  loquendo,  esl  nomen 
personale. 

Gonclusio  5a  :  Verbum  dicit  respectum  ad  creaturas, 
non  cx  sua  proprietate  personali,  sed  ratione  essentiac, 
quse  includitur  in  significato  persomc.  —  Aureolus. 

GONCLUSIO  Ga  :  Sicut  Verbuin,  si  capiatur  proprie,  dicitur 
personaliter  in  divinis  de  solo  Filio,  ita  et  Imago.  — 
Aureolus. 


(a)  Iste  articulus  in  omiiibus  Auctoris  editionibus  deside- 
ratur. 


DISTINGTIO  XXVIII 
Quaestio  I 

UTRUM  1NNASCIBIL1TAS  SIT  PKOPR.IETAS  CONSTITUTIVA 

PATRIS 

(p.261.) 

GONCLUSIO  l'<  :  Ingenitus  vel  innascibilitas  nibil  j)onit 
quod  sit  de  proprio  intellectu  ejus,  licet  aliquid  ponat 
sicut  prassuppositum  sibi.  —  Aureolus. 


\l\ 


taih  i  \ 


CoNCLUSio2a:  fnnascibilitas,  quam  significat  bocnomen, 
[ngenitus,  pront  est  proprietas  Patris,  sumitur  priva- 
tive,  uonpure  oegative.  —  Aureolus. 

Goncli  sio  :'>•'  :  Illa  privatio  fundatur  in  ratione  princi- 
pii,  Becundum  quod  esl  notio  Patris.  —  Aureolus, 

Alii. 

Concli  sio  i'  :  [nnascibilitas  non  est  proprietas  perso- 

nalis,  vel  constitutiva  Patris.  —  Quldam. 
Concldsio  .")■'  :  [nnascibilitas  esl  vere  et  proprie  notio 

Patris.  —  Aincoliis,  ScotUS  el  Jllii. 

(;,,\i  losio  6«  :  Licel  innascibilitas  sit  notio  Patris,  non 
tamen  inspirabilitas.  * 


DISTINGTIO  XXIX 
Quaestio  I 

UTniJM  NOMEN  PMNCIPn  SIGNIFIGET  NOTIONEM 
DISTINCTAM 

(p.  270.) 

CONCLl  SIO  1  '  :  Notiones  ponendre  sunt  in  divinis,  sive 
proprietates  in  abstracto  notificantes  personas.  — 
Gregorlus,  Aureolus. 

CONCLUSIO  2*  :  Xomen  principii  proprie  dicitur  in  divi- 
nis,  el  competit  uni  personae  respectu  alterius.  — 
Aureolus. 

Conclusio  3a  :  Priocipium  non  dicitur  univoce  indivinis 
secundum  quod  dicitur  Deus  principium  personse 
divinse  et  creaturae,  sed  analogice.  —  Quidam  ;>b 
Aureolo  recitatus. 

Conclusio  i;i :  Principium,  in  divinis,  proutuna  persona 
dicitur  principium  respectu  alterius,  dicit  notionem, 
quae  estorigo,  non  autem  prioritatem. 


DISTINGTIO  XXX 

Qusestio  I 

AKTICULUS  I 
DTR1  M  imki:  DBDM  BT  CREATURAM  SlT  ALIQUA  RELATIO  REALIS 

(p.  282.) 

Gonclusio  I '  :  Ali(|n:i  relatio  esl  verum  ena  reale  extra 
animam.  —  Aureolus,  Occam,  Gregorlus. 

Con(  1 1  9io  2«  :  ln  illis  tantum  mutua  relatio  realis  inve- 
nitur,  in  quibus  ex  utraque  parte  est  eadem  ratio 
ordinia  unius  ad  alterum.       Aureolus. 

i"::' :  Creatura  referturad  Deum  relatione  reali, 
s,-,i  oon  econtra,       Gregorlui 


ARTICULUS  II 

UTRUM   INTER   DEUM   ET   CREATURAM   SIT   ALIQUA 
RELATIO   RATIOM^ 

(p.  310.) 

Gonclusio  la":  Aliquae  sunt  relationes,  non  reales,  nec 
extra  intellcctum,  sed  rationis  et  in  intellectu.  —  Gre- 
gorius. 

Conclusio  2a  :  Deus  refortur  ad  creaturas  relatione 
sccundum  rationem. 

Gonclusio  3:>  :  Talium  rclationum  qusedam  sunt  in  Deo 
ex  tenipore,  et  qusedam  ab  aeterno.  —  Scotus, 
Aureolus. 


DISTINGTIO  XXXI 
Quaestio  I 

UTRUM  SIMILITUDO  ET    KQUALITAS  SINT  RELATIONES 
REALES  IN  DEO 

(p.  318.) 

Gonclusio  la  :  .Equalitas,  tam  in  creaturis  quam  in 
divinis,  est  relatio  fundata  super  unitatem  quantitatis. 
—  Auivolus. 

GoNCLUSIO  2'1  :  .Equalitas  aliquid  ponit  tt  aliquid  privat. 

GONCLUSIO  3a  :  .Kqualitas  ponit  in  creaturis  relationem 
realem,  sed  in  Dco  ponit  relationem  secundum  ratio- 
nem.  —  Aureolus,  Durandus,  Scotus  et  alii. 

GoNCLUSIO  ia  :  Jlqualitas  in  divinis  non  est  divina 
essentia.  —  Aureolus. 


DISTINCTIO  XXXII 
Quaestio  I 

A.RTICULUS  I 

ITRUM   PATER  ET  FILIUS   DILIGANT  SE   SPIRITC   SANCT0 
(p.  32.,) 

Conclusio  1«  :  Ista  propositio  :  Pater  et  Filius  diligunt 

se  Spiritu  Sancto,  est  vera  ,  el  niliilominus  est  pro- 
pria. 

Conclusio  2"  :  Cuin  dicitur  :  Pater  et  Filius  diligunt  se 
SpirituSancto, ille  ablativus,  Spiritu  SanctO,  nonsolum 
construitur  in  babitudine  signi,  ut  sit  sensus  :  Pateret 
Filius  diligunt  se  Spiritu  Sancto,  i *  1  est,  Spiritus 
Sanctus  esl  signum  (juod  Pater  et  Filius  se  diligunt. 

Conclusio  .'>•'  :  [lle  ahlativus,  iinn  suiiicit  dicere  quod 
sit  resolvendua  in  propositionem,utsitsensus  :  Pater 

diligit   lilium    Spiritu   Sancto .    id   est,   pcr  Spiritum 


TABULA 


xv 


Sanctum,  ita  quod  ly  per  designet  subauctoritatem 
in  Spiritu  Sancto,  ct  auctoritatem  in  Patre  et  Filio. 

Conclusio  1«  :  Illc  ablativus  non  construitur  in  babitu- 
dine  forma),  ita  quod  sit  scnsus  :  Pater  et  Filius  dili- 
gunt  se  formaliter  amore  qui  est  Spiritus  Sanctus. 

CONCLUSIO  5a  :  Ille  ablativus  construitur  in  babiludinc 
(juasi  effectus  formalis.  — Aureolus. 

CoNCLUSlO  G;|  :  Patcr  diligit  se  Spiritu  Sancto. 

Conclusio  7a :  Palcr  diligit  creaturas  Spiritu  Sancto. 

Gonclusio  8a  :  Illa  :  Spiritus  Sanctus  diligit  se  Spiritu 
Sancto,  uno  modo  cst  vera,  et  alio  modo  non. 

AHTICULUS   II 

ITMIM  PATER  SIT   SAPIENS  SAPIENTIA   QUAM  OENUIT 
(p.  333.) 

Conclusio  la :  Pater,  licet  omnia  videat  in  sapientiagenita 
vel  Verbo,  non  tamen  cst  sapicns  sapientia  genita 
vcl  Verbo.  —  Aureolus. 

Conclusio  2a :  Filius  potest  dici  sapicns  sapientia  genita, 
et  sapientia  ingcnita. 


DISTINGTIO  XXXIII 
Qusestio  I 

UTRUM  PROPRIETATES  PERSONALES  SINT 
DIVINA  ESSENTIA 

(p.  33G.) 

Conclusio  la  :  Essentia  divina  ct    proprietas  relativa 
sunt  idem  secundum  rem. 

CoNCLUSIO  2a  :   Proprietas   relativa,  est  idem   realiter 
quod  persona. 

CoNCLUSIO  3a  :  Divina  essentia  et  relatio,  vel  proprietas 
relativa,  differunt  ratione.  —  Aureolus,  Scotus. 

Conclusio  4a  :  Proprietas  personalis  differt  sccundum 
rationem  a  persona,  ut  paternitas  a  Patre. 

CONCLUSIO  5a  :  Proprietas  relativa,  est  vere  et  secundum 
rem  in  essentia  ct  in  persona. 


DISTINGTIO  XXXV 
Quaestio  I 

UTRUM  DEUS  VERE  ET  FORMALITER  ALIQLTD 

1NTELLIGAT 


ARTICULUS  I 

OUII)    SIT   1  ORMALITER   INTELLIGERE 
(p.  318.) 

GONCLUSIO  la  :  Inlelligcre,  in  nobis,  est  actio  intellectu.s, 
cujus  principium  est  species  intelligibilis,  et  terminus 


estconccptio  seu  verbum  rei  intellecta). —  Aureolus, 
Benricus,  Godofridus,  Alii,  quos  recitat  Scotus, 
Durandus,  Johannes  de  EUpa. 

Conclusio  2;'  :  Immaterialitas  est  ratio  quod  aliquid  sit 
naturse  intellectualis,  et  quod  aliquid  sit  intelligibile 
in  actu.  —  Aureolus. 

ARTICULUS  II 

UTRUM    DEMONSTRATIVE  PROBAIU   POSSIT  QUOD  INTEI.I.ICiERE 

SIT   IN    DEO 

(p.  369.) 

Conclusio  1;<  :  Deus  est  intcllcctivus. 

GONCLUSIO  2a  :  Intcllectus,  in  Deo,  non  se  habet  ad  intcl- 
ligere,  ut  potentia  ad  actum.  —  Aureolus. 

Gonclusio  3a  :  Intelligere  Dei  estsua  cssentia. 

Conclusio  4»  :  Dcus  non  intelligit  alia  specic  intelligibili 
quam  sua  essentia. 


Quaestio  II 
ARTICULUS  I 

UTRUM   ESSENTIA   MVINA  SIT   OB.IECTUM  ABvKQUATUM 
SUI  INTELLECTUS 

(p.  371.) 

Conclusio  la  :  Sola  essentia  divina  cst  primum,  per  se 
principale  objectura  divini  intellectus.  —  Arguilur 
contra,  a  quibusdam. 

Conclusio  2a  :  Deus  cognoscit  alia  a  se  sicut  in  csscntia 
sua  visa.  — ■  Aurcolus. 

CoNCLrsio  3a  :  Deus  cognoscit  res  alias  a  se  propria 
cognitione,  id  est,  non  solum  in  comnuini,  sed  etiam 
in  quantum  sunt  ab  inviccm  distincta\ 

Conclusio  4;i :  Deus  cognoscit  rcs  singulares.  —  Aureo- 
lus,  Warro,  Gregorius. 

Conchsio  5a  :  Greaturce  intellecta:  aDeo,  sunt  intellecta 
secunda  divini  intellectus.  —  Aureolus. 


ARTICULUS   II 

DE  CONDITIONIBUS   DIVIN.K   SCIENTI^ 
(p.  393.) 

Conclusio  la  :  Divina  scicntia  est  speculativa  ct  pra- 
ctica.  —  Aureolus. 

Conclusio  2a  :   Scientia  Dei   non   est  babitualis,   sed 
omnia  siniul  intelligit  actualiter. 

Conclusio  3a  :  ScientiaDei  non  est  discursiva  vel  ratio- 
cinativa. 

(Ioxclusio  4"  :  Scientia  Dei  vel  cognitio  non  componit 
vel  dividit.  —  Aureolus. 


Conclusio  5;l  :  Dcus  omnia  simul  intelligit. 
lus. 


Aureo- 


XVj 


TABULA 


Concldsio  6a  :  Deu8  cognoscit  enuntiabilia  et  complexa, 
|.i-;i •ilictis  non  obstantibus.  —  Aureolus. 

LU8io  !■'  :  Divina  cognitio  vel  scientianon  est  uni- 
\ i  rsiilis  nec  particularis.  —  Aureolus. 

Concli  -10  8;i  :  Scientia  Deiest  causarerura.  —  Aureo- 

lus. 

Concli  sio  '■"  :  Scientia  Dei  est  invariabilis. 
CONCLUSIO   10"  :  Scientia  Dei  non  est  univoca  scientise 
nostrse,  nec  aequivoca,  sed  analoga.  —  Aureolus. 


MSTINCTIO  XXXVI 


Quaestio  I 
ARTICULUS  I 

UTRl  M    OMNIA  SINT   /ETERNAI.ITER    IN  PR/ESENTIA  DEI, 

(JUANTUM  Al)  SUAS  1'ROI'RIAS  RATIONES 

(p.  405.) 

CONCLl  sio  la  :  Divina  essenlia  cst  propria  ratio  cujus- 
libet  creaturae.  — Aureolus. 

CONCLUSIO  12;|  :  Rationes  creaturarum  in  Deo  sunt  plures 
et  distinctse  secundum  respectus  rationis,  licet  sint 
e;i'ilciii  secundum  rem.  —  Aureolus. 

Conclusio  .'*•'  :  Ulse  plures  rationes  sunt  plures  ideae.  — 
Aureolus,  Dui*audus,  Scotus. 

C0NCLUSI0  4«  :  Licet  Deus  non  habcat  ideam,  proprie 
loquendo,  nisi  de  cognitis  ab  eo  practice;  tamen  ratio- 
ncs  babet  de  cognitis  ab  eo  practice  vel  speculativc. 

Gonclusio  5*  :  Non  omnia  distincta  in  re,  habent  dislin- 

ctas  idcas  in  Deo,  propric  lo({uendo  de  idea. 

CONCLUSIO  6"  :  Omnia  quic  habent  ideara  in  Deo,  vel 
rationem  aut  simUitudinem ,  sunt  vita  in  Deo.  — 
Aureolus. 

Conclusio  7'  :  Res  factae  a  Deo,  sunt  in  Deo  verius 
quam  in  propria  natura.  —  Aureolus. 


ARTICULUS  II 

1'TRl'M   si.nt   DE0     ETERNAIJTEF   PRvESENTIA   OMMA  SECUNDUJI 
S1  AS   ACTl  ALES   EXSISTENTIAS 

(p.  m.) 

Conclusio  I  ■'  :  Quidquid  agitur  in  toto  decursu  tempo- 
,  esl  prtesena  Deo  in  tota  ejus  seternitate.      Aureo- 

|U8. 


DISTINCTIO  XXXVII 
Quaestio  I 

I  TRUM   DEUS  SIT  UBIQUE 

(p.  430.) 

Conclusio  1;1  :  Deus  est  in  omnibus  creaturis,  non  sicut 
pars  essentiae  vel  accidens,  sed  sicut  agens  adest  ei 
in  quod  agit.  —  Contra  rationes  hujus  et  sequentium 
conclusionum  arguit  Scotus,  Aureolus. 

Gonclusio  l2:>  :  Deus  est  ubique,  non  solum  sicut  in 
omni  re,  sed  modo  spcciali  est  in  omni  loco. 

Conclusio  3a  :  Deus  generaliter  est  in  omni  re  triplici 
modo,  scilicet  per  pra?sentiam ,  {)er  essentiam,  per 
potentiara;  licet  aliquibus  specialibus  modis  sit  in 
aliquibus  creaturis.  —  Aureolus. 


DISTINGTIO  XXXVIII 
Qusestio  I 

UTRUM  DEUS  COGNOSGAT  FUTURA  CONTINGENTIA 

ARTICULUS  I 

UNDE   ORTUM   IIABET  CONTINGENTIA  RERUM 
(p.  439.) 

Conclusio  l;l  :  Contingentia  non  oritur  in  rebus,  solum 
propter  causas  secundas. 

Conclusio  2;l  :  Radix  contingentiye  est  divina  voluntas. 

—  Aureolus. 

Gonclusio  i5;i  :  Prima  radix  contingentiae  in  creaturis, 
secundum  rem  et  secundum  rationem,  est  divinus 
intellectus ,  et  divina  scientia.  —  Aureolus. 

Gonclusio  4;|  :  Nullus  elTectus  evenit  contingenter  a 
prima  causa,  isto  modo  quod  possit  ordinem  ejus 
exire.  —  Scotus,  Aureolus,  Gregorius,  Adam. 

ARTIGULUS  II 

ITRUM   nEUS   CERTITl  IUNAI.ITER    COGNOSCAT   II  TIT.A 

CONTINGENTIA,   ET    QUOMODO    CUM    IMMl  TARILITATE    SCIENTI.I: 

EJCS   STI.T   CONTINGENTIA   REIUM 

(p.  447.) 

GONCLUSIO  la  :  Contingens,  ut  futurum,  non  potesl  infal- 
libiliter  cognosci,  sed  secundum  quod  est  in  prasenti. 

—  Duraudus. 

GoNCLUSIO  2;|  :  Deus  non  cognoscit  contingentia  ut 
futma  sunt ,  immo  seternaliter  cognoscit  ea  ut  sunt 
in  seipsis  prseaentia.  — Aureolus;  et  Scotus,  contra 
responsiones  argumentorum. 

GONCLUSIO  3"   :   Licet  Deus    non   cognoscat   futura   ut 


TABULA 


XVIJ 


futura  sunt,  tamen  cognoscit  contingentia  esse  prae- 
sentia  sibi,  et  futura  aliis. 

GONCLUSIO  4a  :  Gognitio  Dei  de  futuris  est  infallibilis 
et  certissima.  —  Aureolus,  Gregorius. 

GoNCLUSlO  5a  :  Gontingentia  ad  utrumlibet  futurorum 
cognitorum  a  Deo  stat  cum  infallibilitate  divinoa 
scientise,  nec  unum  tollit  aliud.  —  Quldam,  apud 
Aureoluin. 

GoNCLUSlO  6a  :  Quodcumque  contingens  Deus  scivit 
esse  futurum ,  neccssario  scivit  illud  esse  futurum, 
sic  quod  ista  est  necessaria  :  Deus  scivit  Anticbri- 
stum  esse  futurum.  —  Scolus. 

GONCLUSIO  7;i  :  Propositio  de  futuro  contingenti  quod 
futurum  Deus  scit,  est  uno  modo  necessaria,  et  alio 
modo  non.  —  Aureolus,  Greoovius. 

GoNCLUSio  8a  :  Ista  consequentia  non  valet  :  Hoc  est 
futurum,  ergo  hoc  erit. 


DISTINCTIO  XL 
Quaestio  I 

UTHUM  PR.EDESTINATI  DE  NECESSITATE  SALVENTUR 

ARTICULUS  I 

DE   PR.KDESTINATIONE,   QUID   SIT ,   ET  EJUS   OPPOSITO , 
SCILICET   REPROBATIONE      . 

(p.  473.) 

Gonclusio  la  :  Prajdestinatio  essentialiter  pertinct  ad 
scientiam  vel  intellectum.  —  Aureolus. 

CoNCLUSlO  2a  :  Prsedestinatioaddit  supra  Providentiam. 
—  Aureolus. 

GONCLUSIO  3a  :  Proedestinatio  est  realiter  in  pracdesti- 
nante  et  non  in  pruedestinato,  licet  aliquid  ponat  in 
praedestinato.  —  Aureolus. 

Gonclusio  4a  :  Liber  vita;  differt  seeundum  rationem  a 
pra:destinatione ,  licet  sit  praedestinatio  secundum 
rem. 

Gonclusio  5;|  :  Reprobatio  est  praescienlia  iniquitatis, 
cum  voluntate  permittendi  casum  in  culpam,  et  infe- 
rendi  damnationem  pro  culpa. 

Conclusio  6a  :  Reprobatio  aliter  se  habet  ad  malum 
reprobati,  quam  praedestinatio  ad  bonum  prsedesti- 
nati. 

GONCLUSIO  7a  :  Notitia  quam  Deus  habet  de  reprobatione 
malorum  non  dicitur  liber  mortis,  sicut  notitia  quam 
habet  de  praedestinatione  bonorum  dicitur  liber  vitae. 

ARTICULUS  II 

DE  PROVIDENTIA,    QUID   SIT,   ET  DE  1ATO  ET  EUFORTUNIO 

(p.  478.) 

Conclusio  la  :  Providcntia  differt  secundum  rationcm  a 
scientia  et  a  dispositione.  —  Aureolus. 


ConclUsio  2a  :  Providentia  pertinet  essentialiter  ad 
intellectum,  licct  prsesupponat  actum  voluntatis.  — 
Aureolus. 

GoNCLUSIO  3a  :  Providcntia  differt  sccundum  rationem 
ab  arte  divina.  —  Aureolus. 

CONCLUSIO  4'1  :  Providentia  differt  realiter  a  fato.  — 
Aureolus. 

GONCLUSIO  5«  :  Ad  hoc  quod  aliquis  sit  bene  fortunatus, 
juvatur  a  superioribus  causis,  scilicet  Deo,  et  angelo, 
et  ccelo. 

Conclusio  6;i  :  Hujusmodi  bona  fortuna  attenditur  penes 
duo,  scilicet  ele^tioncm  et  prosecutionem. 

Conclusio  7;i  :  Inter  inclinationem  a  corpore  ccelesti  ex 
una  parte,  et  inclinationem  Dei  vel  angeli  ex  alia , 
attenditur  differentia  :  quia  secundum  primam,  homo 
potest  dici  bene  natus,  et  bene  fortunatus;  sed  penes 
secundam,  dicitur  bene  custoditus,  vel  bene  guber- 
natus. 

Conclusio  8;<  :  Inter  inclinationem  Dei  ex  una  parte, 
et  inclinationem  cceli  et  angeli  ex  alia,  est  differentia  : 
quia  prima  est  sicut  causa  perficiens,  secunda  vero 
sicut  causa  disponens. 

Gonclusio  9a  :  Inter  inclinationem  angelicam  et  ccele- 
tem  est  differentia;  quia  prima  fit  per  modum  consi- 
derationis,  secunda  per  modum  passionis. 

Conclusio  10a  :  Divina  inclinatio  est  universalior  quam 
angelica,  et  angelica  quam  ccelestis.  —  Aureolus, 
et  contra  sequentes. 

Gonclusio  lla  :  Respectu  bonorum  moralium  nullus 
dicitur  bene  vel  male  fortunatus,  licet  possit  dici 
respectu  eorum  bene  vel  male  natus. 

Gonclusio  12a  :  Priinum  auxilium,  scilicet  ad  eligen- 
dum,  est  universalius  secundo,  quod  scilicet  datur 
ad  exequendum;  et  penes  primum  aliquis  dicitur  for- 
tunatus,  non  autem  penes  secundum. 

Gonclusio  13"  :  Nullus  eventus  potest  dici  fortuitus 
per  comparationeni  ad  divinam  causam,  sed  bene  per 
i-eductionem  in  causam  ccelestem. 

Conclusio  14;1  :  Homo  non  potest  esse  bene  fortunatus 
universaliter  ex  virtute  corporis  ccelestis,  sed  solum 
quantum  ad  hoc  vel  ad  illud. 

ARTICULUS  III 

AN    ALIQUOD   PR.KDICTORUM   IMMLTABILITATEM   INDLCAT 
IN   ACTIBUS   IIUMANIS. 

(p.  486.) 

Conclusio  1;1  :  Divina  praescientia  nullam  necessitatem 
rebus  prsescitis  imponit.  —  Aureolus. 

GONCLUSIO  2;1  :  Divina  providentia  nullam  necessitatcm 
absolutam  provisis  contingentibus  imponit.  —  Aureo- 
lus. 

GONCLUSIO  3a  :  Divina  praedestinatio  nullam  necessita- 
tem  absolutam  imponit  prcedestinatis,  etc.  —  Aureo- 
Jus. 

GoNCLUSIO  \ :1  :  Fatum  non  imponit  rebus  aliquain  neces- 
sitatem  absolutam.  —  Aureolus. 

b 


XVI  ij 


TABULA 


Conclusio  >  :  Guin  praedictis  stat  quod  divina  prae- 

scientia  certa  est  et  infallibilis. 
CONCLUSIO  G;|  :  Divina  Providentia  certa  est  et  infalli- 

bilis,  et  certitmlo  ejus  addit  supra  certitudinem  pnc- 

scientiae.  ---  Aureolus. 

[O  7«  :  Divina  praedestinatio  infallibilis  est,  et 

ejus  certitudo  addit  supra  certitudinem  Providentiae. 
Conclusio  8"  :    Licet  tam   numerus  praidestinatorum 

quam  reprobatorum  sit  Deo  certissimus,  tam  forma- 

liter,  quam  materialiter,  stat  quod  aliter  est  certus  pri- 

mus  quam  secundus.  —  Aureolus. 


DISTINGTIO  XLI 
Quaestio  I 

UTRUM  PR.KSCIENTIA  MERTTORUM  SIT  CAUSA 
PRJEDESTINATIONIS  VEL  REPROBATIONIS 

(p.  498.) 

CONCLUSIO  la  :  Nec  merita  aut  demeritasunt  causa  prac- 
destinationis,  ex  parte  actus  pncdestinantis. 

Gonclusio  2"  :  Effectus  praedestinationis  non  praordi- 
natur  alicui  propter  merita  pneexsistentia  in  alia 
vita,  etc. 

Conclusio  :'>;|  :  Merita  praexsistentia  in  hac  vita,  non 
sunt  ratio  vel  causa  praedestinationis  effectus,  etc. 

Conclusio  la  :  Nec  merita  sequentia  effectum  pncdesti- 
nationis,  sunt  causa  effectus  praedestinationis,  etc. 

GONCLUSIO  5"  :  Licet  aliquis  particularis  cffectus  pra> 
destinationis  babcat  causam  ex  parte  nostra,  tamen 
totalis  effectus  pradestinationis  in  communi  nullam 
causain  habet  cx  parte  nostri. 

Conclusio  G:|  :  Totalis  elfectus  pricdcstinationis  causa 
est  Dei  bonitas. 

CONCLUSIO  7"  :  Ex  divina  bonitate  potcst  sumi  ratio 
praedestinationis  aliquorum,  etreprobationis  aliorum; 
etsoladivina  voluntas  cst  ralio  quod  istos  reprobet,  et 
illos  eligat  in  gloriam.  —  Aureolus. 


hlSTINCTIO  XLII 
Quaestio  I 

UTRUM   IN   DEO   SIT  OMNIPOTENTIA 

(P-  ' 

u  sio  !'  :  Licet  in  Dco  non  sit  potentia  paasiva, 
stat  tamen  quod  in  eo  est  maxime  potentia  activa. 

Concli  jio  2«  :  Divina  potentia  uon  cst  aliud  ab  ejus 
essentia  secundum  rem,  scd  solum  Becundum  ratio- 

DCIll. 


I  Gonclusio  3"  :  Potentiadivina  non  est  principium  secun- 
dum  rem  divinae  actionis,  sed  solum  secundum  ratio- 
nem ;  quamvis  sit  principium  secundum  rem  illius 
quod  producitur  per  actionem. 

Gonclusio  4;>  :  Divinsepotentiaj  activaj  non  correspondet 
aliqua  potentia  passiva  ada^quans  eam ;  licet  materia 
prima  rnultas  formas  possit  a  Deo  recipere ,  ad  quas 
non  est  in  potentia  naturali,  licet  in  potentia  obedien- 
tiac.  —  Aurooliis. 


GONCLUSIO  5;' 
Aureolus. 


Divina   potentia  est   omnipotentia. 


Gonclusio  6;|  :  Deus  dicitur  omnipotens,  quia  potest 
omne  possibile  absolutum.  —  Aureolus. 

CoNcr.usio  7;|  :  Deus  non  potest  illa  qu«  sunt  potentiae 
passivae,  nec  illa  quai  sunt  contra  rationem  factibilis, 
nec  illa  quae  ejus  derogant  bonitati  vel  scientiae.  — 
Gregorius. 

Gonclusio  8;i  :  In  Deo  non  differt  secundum  rem 
potentia  absoluta  et  ordinata,  nec  potentia  creativa  et 
generativa,  vel  spirativa,  sed  solum  secundum  ratio- 
nem. 


DISTINGTIO  XLIII  et  XLIV 
Quaestio  I 

UTRUM  DEUS  EX  SUA  INFINITATE  O.MXEM  CREATURAM 
POSSIT  IN  INITNTTUM  FACERE  MELIOREM 

ARTICULUS   I 

AN   DEUS,   VEL  EJUS   POTENTIA  SIT  INFINIT.V 
(p.  523.) 

GONCLUSIO  la  :  Deus  non  est  infinitus  secundum  quanti- 
tatem  molis  continuam  vel  discretam,  scd  secundum 
magnitudinem  spiritualem. 

Conci-usio  2;l  :  Dcus  non  est  infmitus  privative,  sed 
negative. 

CONCLUSIO  .'5;l  :  Non  solum  virtus  Dei  est  inlinita  nega- 
tive,  immo  ejus  cssentia,  et  sapientia,  et  omnia  quse 
sunt  in  eo.  —  Aureolus. 

CONCLUSIO  4a  :  Licet  divina  potentia  habeat  intinitatem 
ex  essentia,  tamen  aliquem  modum  infinitatis  babet 
potentia,  quem  non  babet  essentia. 

Gonclusio  5a :  Divinse  potentise  et  virtutis  infinitas,  suf- 
iicicnter  arguitur  ex  creatione  rerum  ex  nibilo.  — 
Aureolus. 

Gonclusio  G'1  :  Supposita seternitate  primi  motus,  argui 
potcst  infinitas  divinee  virttttis.  —  Aureolus. 

Gonclusio  7;i  :  Infinitas  divinse  potenthe  concluditur  ez 

ai  tivitate  nostri  intellcctus.  —  Aureolus, 


TABULA 


XIX 


ARTIGULUS  II 

AN   SIT    DARE    MAXIMAM    MAnNITUDINEM  ,   AUT    PERFECTIONEM , 
AUT  CREATURAM,   QDAM   DEUS  1'OSSIT   FACERE 

(p.  536.) 

GONCLUSIO  T>  :  Deus  non  potest  facere  aliquid  simplici- 
ter  infinitum,  sed  bene  secundum  quid. 

Gonclusio  2a  :  Deus  potest  facere  aliquam  formam  infi- 
nitam  in  aliqua  specie  et  secundum  rationem  suse 
speciei,  tam  substantialeni,  quam  accidentalem.  — 
Aureolus. 

Goni  i  i  Sio  3a  :  Deus  non  potest  facere  multitudinem , 
aut  magnitudinem  dimensivam,  actu  infinitam.  — 
Gregorius,  Adam. 

GONCLUSIO  4a  :  Multitudo  est  infinita  in  potentia,  et 
magnitudo  est  infinita  in  potentia,  etc.  —  Aureolus. 

Gonclusio  5a  :  Quacumque  forma  intensibili  exsistenle 
in  subjecto  data,  Deus  potest  eam  intendere  ad 
duplum  et  ad  triplum ,  et  sic  sine  statu ,  etc. 

Gonclusio  6a  :  Deus  non  potest  producere  aliquam 
creaturam  ita  perfectam,  quin  majorem  et  perfectio- 
rem  in  specie  producere  posset.  —  Aureolus. 

Gonclusio  7a  :  Quaincumque  rem  productam  Deus 
potest  facere  meliorem  accidentaliter,  non  tamen 
essentialiter. 

Gonclusio  8a  :  Deus  posset  facere  universum  in  infini- 
tum  meiius  quam  sit,  quantum  ad  aliquid,  et  quan- 
tum  ad  aliquid  non.  —  Aureolus. 

Conclusio  9:|  :  Non  repugnat  Deum  producere  aliquam 
creaturam,  quse  cognoscat  inlinita  secundum  nume- 
rum  vel  secundum  speciem,  puta  infinitas  partes  con- 
tinui,  et  infinitas  figuras,  quae  sunt  in  continuo  in 
potentia.  —  Aureolus. 


DISTINGTIO  XLV  ET  SEQUENTES 
Quaestio  I 

UTRLWI  QUODLIBET  VELLE  IXTRINSECUM  DIVIN.E 
VOLUNTATI  SEMPER  IMPLEATUR 


ARTICULUS  I 

AN    IN    IlIVINIS   SIT   ALIQUOD   VELLE   INTRINSECUM   RESPECTU 
CREATURARUM 

(p.  503.) 

Gonclusio  la  :  Deus  est  volens. 

Gonclusio  2a  :  Divina  voluntas  est  ejus  essentia  secun- 
dum  rem,  licet  differant  secundum  rationem. 

Concll>io  3«  :  Velle  divinum  non  elicitur  a  divina 
voluntate  secundum  rem,  sed  secundum  modum 
significandi  aut  intelligendi.  —  Aureolus. 

Conci.usio  4a  :  Nullus  actus  divime  voluntatis,  secun- 
dum  propriam  rationem,  dicitur  dolor  vel  tristitia. 


Gonclusio  5a  :  Nullus  actus  divina;  voluntatis,  secun- 
dum  propriam  rationem,  dicitur  spes  vel  desiderium. 

Conclusio  Ga  :  Nullus  actus  divina;  voluntatis  est  pro- 
prie  timor  aut  pcenitentia. 

Gonclusio  7a  :  Nullus  actus  divinse   voluntatis   babet 

proprie  rationem  invidise  aut  irae. 
Conci.usio  8a  :  Licet    nullus  actus    divinu*   voluntatis 

habeat  proprie  rationem  odii  respectu  alicujus  rei, 

metaphorice   tameu    Deus    dicitur   aliqua    odire.    — 

Aureolus. 
Conclusio  9a  :  Aliquis  actus  voluntatis  divina;  habet 

rationem  gaudii  vel  delectationis.  —  Aureolus. 
Conclusio  I0a  :  Aliquis  actus  divinaj  voluntatis  habet 

rationem  amoris.  —  Aureolus. 
Gonclusio  lla  :  Aliquis  actus  voluntatis  divina;  potest 

dici   amor  amicitiai   proprie,   et  aliquis  quasi  amor 

concupisccntiae. 
Conclusio  12a  :  In  divina  voluntate  non  est  aliqua  virtus 

per  modum  habitus. 
Conclusio  13a  :  In  divina  voluntate  non  est  fortitudo, 

nec  temperantia,  secundum  propriam  rationem  qua 

dicuntur  virtutes  morales. 
Conclusio   14a  :  In  divina  voluntate  est  justitia  distri- 

butiva    secundum    propriam    rationem ,    non    autem 

commutativa.  —  Aureolus. 
Conclusio  15a  :  Tam  passiones,  quam  virtutes  morales 

qua;  exsistunt  circa  passiones,  possunt  attribui  Deo 

metaphorice. 

ARTICULUS   II 

UTRUM   (JUODLIBET  VELLE  INTRINSECUM  DIVIN.E  VOLDNTATIS 
SEMPER  IMPLEATUR 

(p.  573.) 

Conclusio  la  :  Licet  principale  volitum  a  voluntate  Dei 
sit  sola  divina  essentia,  tamen  Deus  vult  alia  a  sua 
essentia.  —  Aureolus. 

Conclusio  2a  :  Licet  divina  voluntas  eadem  volitione 
velit  divinam  essentiam  et  alia  volita,  non  tamen 
necessario  vult  alia,  sicut  necessario  vult  divinam 
essentiam.  —  Aurcolus. 

Gonclusio  3a  :  Divina  voluntas,  quidquid  vult,  aeterna- 
liter  voluit;  et  ad  ea  volenda  determinata  est;  et 
omnia  qu»  vult,  necessario  vult  necessitate  absoluta,  vel 
necessitate  conditionisvel  suppositionis.  —  Aureolus. 

Conclusio  4a  :  Deus  aliqua  vult  voluntate  antecedente, 
qu;c  non  vult  voluntate  consequente.  —  Aureolus. 

Conclusio  5a  :  Licet  Dei  voluntas  consequens  semper 
impleatur,  non  tamen  necessitatem  rebus  volitis  gene- 
raliter  imponit.  —  Aureolus,  Bradwardinus. 


Explicit  tabula  quaestionum,  conclusionum  et  impu- 
gnatorum  earum  primi  libri  Defensionum  sancti  Docto- 
ris  per  Johannein  Capreolum  Tholosanum,  Ordinis 
Prsedicatorum. 


JOHANNIS    CAPREOLI 

THOLOSANI,  ORDINIS  PR^EDIGATORUM 

THOMISTARUM  PRINGIPIS 

DEFENSIONES  THEOLOGLE  DIVI  TIIOM7E  AQIIINATIS 

IN     PRIMO     SENTENTIARUM 


-«-*-*- 


LIBRI     PRIMI 


DISTINCTIO     IX. 


QUJESTIO  I. 

UTRUM  GENERATIO  DIVINA  /ETERNITATE  MENSUItETUR 


irca  nonani  distinctionem  quaeritur  : 
Utrum  divina  generatio  mensuretur  seter- 
nitate. 

Et  arguitur  quod  non.  Illud enim q-uod 
intelligitur  per  modum  cujusdam  lluxus  etegressus, 
non  potesl  niensurari  seternitate;  quia  fluxus  vide- 
tur  imporlare  aliquid  mutabile,  aut  quemdam  trans- 
iluin,  quod  repugnat  aeternitati.  Sed  generatio  Verbi 
csl  per  modum  cujusdam  egressus.  Ait  enim  Pro- 
pheta  Michaeas  (c.  5,  v.  2) :  Egressus  ejus  ab  initio, 
sicut  a  diebus  seternitatis.  Ergo  generatio  Verbi 
non  mensuratur  aeternitate. 

In  oppositum  arguitur  sic  :  Quod  est  coaevum 
aeterno,  est  aeternum.  Sed  generatio  Verbi  estcoseva 
Patri  aeterno.  Igitur.  Minor  j)atet  :  quia  splendoris 
nativitas  est  coaeva  soli ;  sed  Filius  a  Patre  nascitur 
ut  splendor  a  sole  ;  ergo. 

In  bac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
videbitur  quomodo  generatio  est  in  divinis.  In 
secundo,  quid  sit  a?ternitas;  et  videbitur  de  propo- 
sito  principali. 


ARTICULUS  I. 

QUOMODO  GENERATIO  SIT  IN  DIVINIS 

A.  _  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum  sit 

Prima  conclusio  :  quod  processio  v<"'l)i  in  divi- 
nis  dicitur  generatio,  et  ipsum  Verbiim  proce- 
dens  dicitur  Filius. 

Probatur  sic  conclusio,  secundum  sanctum  Tho- 
mam,  4  p.,  q.  27,  art.  2  :  Omnis  processio  vivcntis 
a  vivente  conjuncto,  secundum  ralionem  similitu- 
dinis  in  eadem  natura  specifiea,  est  generatio.  Sed 
processio  Verbi  iu  divinis  est  hujusmodi.  Ergo  est 
vere  generatio,  et  illud  <{uod  procedit  per  illam  est 
verus  filius  illius  aquo  procedit.  Majorem  probat  per 
rationem  verae  generationis  et  propriaj,  quae  dicitur 
nativitas.  De  ratione  illius  siquidem  est  quod  vivens 
procedat  a  vivente;  nam,  licet  omnia  generabilia  et 
eorruptibilia  dicantur  generari,  prout  generatio 
generaliter  sumitur  pro  mutatione  de  non  esse  in 
esse,  illa  tamen  generatio  non  dicitur  nativitas;  sed 
solum  in  viventibus,  quae  oriunlur  a  principio  vivente 
conjuncto.  Secundo,  de  ratione  ejus  est  quod  pro- 
cedat  secundum  rationem  similitudinis ;  unde  }>ilus 
vel  capillus  non  babct  rationem  geniti  vel  filii,  quia 
non  procedit  ab  animali  de  quo  nascitur,  secundum 
rationem  similitudinis  in  natura.  Tertio,  quod  pro- 

II.  —  1 


Liniii  i.  si;nt i:\ti  \i:r.\i 


cedat  1 1  •  •  1 1  secundum  quamcumque  similitudinem 
in  oatura,  sed  secundum  similitudinem  in  natura 
secundum  speciem ;  et  ideo,  licet  vermis  qui  aascitur 
ex  animali  vivente,  procedal  secundum  rationem 
similitudinis  in  natura  generis,  non  tamen  dicitur 
filius;  sed  bomo,  qui  procedil  ab  homine  ejusdem 

epeciei.  Sic  ergo  patel  major.  Sed  mi ■  probatur. 

Quia  Verbum  in  divinis  procedit  peractionem  intel- 
ligibilem,  quae  esl  vita3  operatio;  et  a  principio  con- 
juncto,  quia  esl  operatio  manens  in  operante;  el 
secundum  rationem  similitudinis,  quia  conceptio 
intellectus  est  similitudo  rei  intellectse;  el  in  eadem 
natura,  quia  in  Deo  idem  esl  intelligere  etesse.  Kt 
sic,  patet  minor.  —  Kt  si  dicatur  quod  de  ratione 
generationis  esl  quod  sil  mutatio ;  dicil  quod  verum 
csl  quando  vita  ejus  quod  generatur  exil  de  potentia 
in  actum  vitae;  +r<\  si  non ,  non. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1.  Scntentiarum , 
dist.  13,  q.  1,  art.  :*>:  el  Contra  Gentiles,  lib.  4, 
cap.  1 1 . 

Secunda  conclusio  hujus  articuli  ost  quod 
yeneratio  passive  dicta,  slve  nativitas  Filii,  non 
csi  passlo,  scd  relatio. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  1  p., 
q.  41,  art.  1,  ad  2"m  :  «  Actio,  inquit,  secundum 
primam  nominis  impositionem ,  importat  originem 
iniiliis.  Sicnl  enim  motus,  prout  cst  in  mobili  ab 
aliquo,  dicitur  passio;  ita  origo  ipsius  motus,  sccun- 
ilniii  quod  incipit  ab  alio  et  terminatur  in  id  quod 
movetur,  dicitur  actio.  Remoto  igitur  motu,  actio 
mliil  aliud  importat  quam  ordinem  originis,  secun- 
diiiii  quod  ;i  causa  aliqua  vel  principio  procedit  in  id 
quod  est  ;i  principio.  (Jnde,  cum  in  divinis  non  sit 
motus,  actio  personalis  producentis  personam,  nihil 
aliud  esl  quam  habitudo  principii  ad  personam  quae 
esl  ;i  principio  (a);  qusequidem  habitudinessuntipsae 
relationes  vcl  notiones.  »  —  Haec  il»i,  ad2um.  Etad  3um 
dicit :  «  Actio,  Inquit, secundum  quod  importatorigi- 
iicin  motus,  infert  c\  se  passionem.  Sic  autem  non 
ponitur  actio  in  divinis  personis.  Unde  non  ponuntur 
ibi  passiones,  nisi  solura  grammatice  loquendo, 
quantum  ad  modum  significandi ;  sicut  Patri  attri- 
buimus  generare,  el  Filio  generari.  »  —  Haec  ille. 


B.  —  OBJECTIONES 

§    I.   —  CONTRA    MilMAM    CONCLUSIONEM 

Sed  contra  primam  conclusionem  arguil  lureolus 
(d»st.  9,  q.  I,  ;ut.  2),  praesertim  contra  illud  quod 
dicitur  iii  probatione,  scilicel  :  generatio  in  divinis 
esl  processio  viventis  a  vivente,  etc. 

Prtmo  ergo    ii    arguit.   Constat,    inquit,   quod 

.i  V9\  boundtuaque  n&qumquidem  exclusive,  um.  Pr. 


eadem  est  proprietas  Verbi  et  Filii  in  divinis.  Dicit 
cnini  A.ugustinus,  7.  de  Trinitate,  cap.  2,  quod 
Filius  in  divinis  eo  Verbum  quo  Filius,  eteo  Filins 
quo  Verbum.  Sed  si  ratio  generationis,  prout  est  in 
divinis,  esset  via  in  substantiam  vivam  et  intelle- 
ctualem,  vel  processio  talis  qualis  dicta  est,  non  essel 
eadem  proprietas  Verbi  et  Filii  (<x).  Tum  quia  gene- 
ratio  verbi  in  nobis  non  semper  terminatur  ;i<l  sul>- 
stantiam,  cum  aliquando  formetur  verbum  de  acci- 
dentibus;  sed  n<'c  a<l  substantiam  vivam  (6),  cum 
formemus  verba  de  non  viventibus;  et  similiter,  nec 
ad  substantiam  intellectualem,  quia  verba  et  conce- 
ptus  s;ipe  formantur  de  irrationalibus  (y).  Tum  etiam 
<juia  fdius  genitus  per  talem  modum  generationis , 
non  appellatur  verbum;  non  enim  filii  bominum 
appellantur  vefba.  Ergo  generatio  in  divinis  non 
dicitur  secundum  istam  rationem  quam  ponit  con- 
clusio. 

'Secundo  sic.  Cuicumque  competit  diflinitio,  et 
diffinitum.  Sed  seque  spiratio  in  <livinis  est  processio 
viventis  a  vivente,  etc,  sicut  productio  Filii;  quia 
Spiritus  Sanctus  est  substantia  vivens,  ejusdem 
naturae  secundum  speciem  cum  Patre.  Ergo,  si  ratio 
generationis  in  Deo  esset  illa  quae  dicta  est,  aeque 
genitus  posset  dici  Spiritus  Sanctus,  sjcut  Filins. 

Terlio  sic.  Generatio  qusc  est  via  in  substantiam , 
altini>it  eam  }>er  modum  formalis  termini  capientis 
esse  per  eam;  ergo  divina  generatio  non  cst  via  in 
substantiam. 


§2. 


CONTRA  SECUNDAM  CONCLUSIONEM 


Secundo  loco  arguit  contra  secundam  conclusio- 
nem  (ibid.,  art.  3).  Arguit 

Primo  sic.  Nullus  respectus  de  genere  relationis 
infertur  aut  causatur  ab  oi>posito  respectu.  Non  enim 
paternitas  causat  aut  infert  filiationcm ;  alias  res- 
jiectus  de  genere  relationis  esset  activus  sive  actio, 
et  alius  passivus  sive  passio;  passio  enim  esl  effectus 
illatioque  actionis,  secundum  Auctorem  sexprinci- 
piorum.  Sed  constatquod  generarein  divinis  infert 
generari;  et  dicere  infert  dici;  et  Verbum  ac  conci- 
pcre,  concipi  et  conceptum.  Ergo  generare  ei  gene- 
rari  non  sunt  respectus  de  genere  relationis. 

Secundo  sic.  Simplicius,  Super  Prvedicamenta , 
assignal  differentiam  inter  genus  relationis  <'t  genera 
actionis  d  passionis,  dicens  quod  ox  relatione  non 
provenit  aliquod  actum,  sed  cx  actione  et  passione 
provenit.  Se<l  in  divinis  provenit  aliquid  permodum 
acli  el  producti,  scilicet  Filius.  Ergo  generare  el 
generari  non  sunl  de  genere  relationis,  sed  potius 
de  genere  actionis  et  passionis. 

Tertto  sic.  Generare  est  vere  producere,  generari 


(a)  et  Filii.  —  Om.  I>r. 

(.,)  tubatantiam  vivam.  —  vinun  Pr. 

verbotfi  similiterxisqae&dirrationalibtu,  om,  Pr. 


IHSTINCTIO    IX.   —    QU^STIO    I. 


cst  vereproduci.  Se<l  producere  el  prnduci  non  sunl 
dc  genere  relationis,  irarao  rolatio  fundatur  super 
illa,  ut  patel  •"».  Metaphysicae  (cap.  15,  l.  c.  '20). 
Ergo  generare  e1  generari  non  sunt  de  genere  rela- 
(iouis.       Haec  sunt  verba  ejus. 

C.  —  SOLUTIONES 
§  I .  —  Ad  argumenta  contra  primam 

CONCLUSIONEM 

Ad  primum  contra  primam  conclusionem  dicitur 
quod  eadem  esl  proprietas  qua  Filius  Dei  cst  Filius, 
el  qua  esl  Verbum;  sed  alia  est  ratio  utriusque. 
Uudc  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  34,  art.  2,  ad  3am,  dicit 
quod  «  eadem  proprietas  importatur  iu  nomine  Filii, 
quse  iu  nomine  Verbi;  unde  dicit  Augustinus,  7.  de 
Trinitate,  cap.  2  :  eo  dicitur  Verbum  qno  Filius. 
Ipsa  enim  nativitas  Filii,  quie  est  proprietas  perso- 
ualis  ejus,  diversis  nominibus  significatur,  qua3 
Filio  attribuuntur  ad  exprimendum  diversimode  per- 
fectionem  ejus.  Nam,  ut  ostendatur  connaturalis 
Patri,  dicitur  Filius;  ut  ostendalur  coaeternus,  di- 
citur  splendor;  ut  osteudatur  omnino  similis,  dicitur 
imago;  ut  ostendatur  immaterialiler  genitus,  dicitur 
Verbum.  Non  autem  potuit  uuum  uomen  inveniri, 
pei  quod  omnia  ista  designarentur.  »  —  Hiec  ille  in 
foi  ma.  —  Ex  quo  patet  quod  omniaista  dicunteam- 
dem  rem  sub  diversis  conceptibus  et  rationibusejus- 
dem  rci.  Et  ideo  negatur  prima  consequentia  quam 
facit,  scilicet  :  si  ratio  generationis  in  divinis  essct, 
etc.,non  esset  eadem  proprietas  Verbi  et  Filii.  Patet 
enim  quod  solum  probat  quod  est  alia  ratio  proprie- 
tatis,  sed  non  alia  proprietas;  quod  concedimus. 
Primaenimsuaprobatio  probatquod  generatio  verbi 
creatinon  est  realiter  generatio  filii,  et  consequenter 
iu  diviuis  illa  differunt,  saltem  secuudum  rationem  ; 
secunda  vero  probat  quod  generatio  filii  creati  non 
esl  realiter  generatio  verbi,  et  consequenter  illa  in 
diviuis  diflerunt  secundum  rationem  :  qua2  concedi- 
mus.  Nec  ipse  aliud  probat. 

Ad  seeundum  negatur  minor.  Licet  enim  proces- 
sio  Spiritus  Sancti  sit  viventis  a  vivente,  secundum 
similitudinem  naturae,  hoc  tamen  non  babet  ea 
ratione  qua  est  processio,  scilicet  per  modum  amo- 
ris.  Unde  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  27,  art.  4,  dicit : 
k  Ihcc,  inquit,  est  differentia  inter  inlellectum  et 
voluntatem,  quod  intellectus  fit  in  actu  per  boc  quod 
res  intellecta  est  in  intellectu  secundum  suam  simi- 
litudinem;  voluntas  autem  lit  in  actu,  non  per  hoc 
quod  aliqua  similitudo  voliti  sit  in  volente,  sed  ex 
boc  quod  voluntas  babct  quamdam  inclinationem  in 
rem  volitam.  Processio  igitur,  quae  attenditur  secun- 
dum  rationem  intellectus,  estsecundum  rationem  (a) 
similitudinis ;  et  (6)  in  tantum  potest  habere  ratio- 

(a)  inlellectus,  est  secundum  rationem.  —  Om.  Pr. 
(g)  et.  —  Om.  Pr. 


ikmii  generationis,  quia  omne  generans  silii  simile 
generat.  Processio  autem  quae  attenditur  secundum 
rationem  voluntatis,  non  consideratur  secundum 
rationem  similitudinis,  sed  magis  secundum  ratio- 
nem  impellentis  el  moventis.  »  —  Ihec  ille.  —  V.\ 
quibus  palet  quod  nou  asque  productio  Spiritus 
Sancti  se  habet  ad  rationem  generationis  positam, 
sicul  productio  Filii. 

Eamdem  rationem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  L3, 
q.  1,  art.  3,  ad  3nm;  item,  de  Potentia  J)<'i,  q.  10, 
art.  2  ad  22""' et  23"'".  Et  slat  in  hoc  quod  processio 
amoris  non  hahct  cx  sua  ratione  quod  per  eam  | n< »- 
cedat  aliquid  in  similitudinem  ejus  a  quo  procedil : 
secus  esl  de  processione  Verbi.  E1  addit,  I .  Sentent. , 
uhi  supra  :  «  Quamvis,  inquil,  diversitas  rationis 
non  sufficiat  ad  realem  processionum  differentiam , 
sufficit  tamen  ad  differentem  nominationem.  »  — 
I laec  il!c. 

Ad  tertium,  dico  quod  includit  unum  falsum  in 
majori,  scilicet  quod  terminus  formalis  de  ratione 
sua  babeat  quod  capiat  esse  perproductionem.  Aliud 
autem  includit  in  minori,  scilicet  quod  essentia 
divina  non  sit  formalis  terminus  generationis ,  ut 
praedictum  est  alias. 


§2. 


Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 


Ad  argumenta  vero  secundo  loco,  et  contra  secun- 
dam  conclusionem  facta,  respondetur 

Ad  primum  quidem,  negatur  major  de  respectu 
subsistente,  qui  est  suum  fundamentum  et  suppo- 
situm  quod  refert;  et  tunc  minor  concedereiur.  Sed 
quia  sanctus  Doctor  dicit,  1  p.,  q.  32,  art.  2,  ad  2""', 
(juod  non  possumus  dicere  quod  paternitas  generet 
aut  creet;  ideo  aliter  dicitur,  quod  aliquam  rela- 
tionem  aliquid  inferre  vel  causare,  potest  intelligi 
dupliciter.  Uno  modo,  quod  talis  respectus  inferat, 
utsuppositum  quod  infert  aut  causal  aliquid  illatum 
vel  causatum ;  et  isto  modo  conceditur  major,  et 
negatur  minor.  Alio  modo  potesl  intelligi  quod  res- 
pectus  ille  sit  ratio  inferendi  aut  causandi,  qua  sci- 
licet  aliquid  formaliter  infert  aut  causat;  et  tunc 
distinguo.  Quia  resix^ctus  potest accipi  ut  respectus: 
et  tunc  non  babet  quod  sit  illud  quo  quid  formaliter 
causat  aut  infert  aliquid,  sed  est  sequela  ad  illatio- 
nem  et  causationem.  Alio  modo  in  divinis  potesl 
accipi,  ut  esl  inexsistens  inferenti  el  causanti,  tan- 
quam  cjus  ultima  actualitas,  quaj  dicitur  operatio; 
et  islo  modo,  hahct  quod  infcral  aliquid;  et  isto 
modo,  generare  infert  generari,  el  dicere  dici,  licet 
sint  relationes.  Unde  argumentum  solum  concludit 
quod  relatio,  ut  relatio,  nibil  producil  aut  causat. 

Ad  secundum  dicitur  hoc  modo  sicut  ad  primum. 
Conceditur  enim  quod  relatio,  in  quantum  relatio, 
non  habet  quod  inferat  sicut  suppositum  inferens, 


LIBRl    I.    SENTENTIARUM 


nec  sicut  ratio  inferendi;  sed  potest  hoc  habere 
in  quantum  est  ultima  actualitas  suppositi  inferentis. 
Simplicius  autem  qui  allegatur,  loquitur  de  rela- 
tione  causarum  ;  *e<\  si  talia  transferamus  ad  divina, 
tunc  differentia  quam  ponit  in  creatis  secundum 
rem,  conceditur  in  Creatore  secundum  rationem. 

Ad  lertium  eonceditur  major.  Sed  ad  minorem, 
dico  ([uiiil  producere,  secundum  rationem  qua  est 
producere,  non  est  de  genere  relationis;  cum  quo 
tamen  stal  quod  secundum  rem  generare  sit  relatio, 
eo  modo  quo  aliquid  divinum  dicitur  de  gencre  rela- 
tionis;  de  (|iio  non  est  prnesentis  negotii. 

Et  ista  sufQcianl  quoad  istum  articulum. 

ARTICULUS  II. 

QUID  SIT  ^TERNITAS  ;  ET  QUOMODO 
DIVINA  GENERATIO  MENSURATUR  /ETERNITATE 

A.  -  -  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  secundum  articulum  sit  ista 

Prima  conclusio  :  quod  ralio  seternitatis  conse- 
quitur  immutationem. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  1    p., 

q.   10,  art.  2;  quam  probat  sic,  art.  1,  ejusdem 

quaestionis  :  Sicut  se  habent  simplicia  ad  composita, 

sic  uniformia  ad  mutabilia,  et  mensura  uniformium 

ad  mensuram  mutabilium.  Sed  sic  se  habent  simpli- 

cia  ad  composita,  quod    rationes  simplicium    non 

apprehendimus    nisi    per    composita ,    attribuendo 

scilicet  simplicibus  opposita  illorum  quae  conveniunt 

compositis,  et  oegando  ab  eis  conditiones  composi- 

torum.   [gitur  sic  erit  dc  mensura  uniformium  ad 

mensurara  mutabilium,  quod  prima  non  apprehen- 

ditur  nisi  per  secundam,  modo  praeexposito,  scilicel 

aegando  ab  ea  conditiones  secunda}.  Cum  ergo  tem- 

pus,  quod  est  mensura  mutabilium,  duo  habeat, 

scilicet  quod  consistil  in  numeratione  prioris  et  pos- 

terioris  in    motu,    oportet   quod   seternitatis   ratio 

consistat  in   mensuratione  uniformitatis  ejus  quod 

cst  extra  motum.  Iterum,  tempusest  mensura  super- 

excedens  sua  mensurata,  cum  ea  solum  dicantur 

mensurari  tempore,  quse  principium  et  finem  hahent 

iii  tempore;  seternitas  vero  esl  mensurarei  carentis 

aon   solum  successione,  sed  principio  e1  fine.  Sic 

ergo  c.\  diiohus  notificatur  Beternitas,  scilicel   :  es 

hoe  quod  illud  quod  esl  in  Beternitate  est  intermina- 

bile,  nl  est,  principio  et  fine  carens;  secundo,  ex  hoc 

quod   ipsa  aeternitas  successione  caret,  tota  simul 

exsistens.    lv\  quibus  sequitur  quod   cum   perfecta 

immutabilitas  dicta  duo  includat,  scilicel  intermina- 

bilitatem,  et  oullam  successionem ,  quod  Beternitas 

solinn  esl  mensura  rei  immutabilis  perfectse,  -.  ilicet 

nullo  modo  mutabilis.  —  Cum  autem  dicimus  quod 


aeternitas  est  mensura,  non  intelligimus  quod  Deus 
sitaliquo  mensuratus,  proprie  loquendo  de  mensura ; 
sed  accipitur  ihi  ratio  mensurae  secundum  apprehen- 
sionem  nostram  tantum,  scilicet  quod  non  possumus 
apprehendere  octernitatem,  nisi  per  aliqualem  pro- 
portionem  et  similitudinem  ad  mensuram.  Intelli- 
gimus  enim  quod  sicut  se  hahet  mensura  ad  mensu- 
rata,  quoad  hoc  quod  per  illarn  notificatur  quantitas 
durationis  rei  mensuratse,  ila  se  habet  feternitas  ad 
Deum;  verumtamem  mensura  proprie  debetur  fini- 
tis.  Istum  intellectum  innuit  sanclus  Doctor,  uhi 
supra,  art.  2,  ad  3am. 

Secunda  conclusio  est  quod  seternitas  non  est 
tempus,  nec  cevum. 

Probatur  sic  conclusio,  secundum  sanctum  Docto- 
rem ,  1.  Scntent.,  dist.  19,  q.  2,  art.  \  :  Quorum 
mensurata  realiter  distinguuntur,  mensurae  ad  in- 
vicem  distinguuntur;  (loquor  de  propria  mensura.) 
Sed  proprie  mensurata  per  aeternitalem,  aevum  et 
tempus,  realiter  distinguuntur.  Ergo,  etc.  Major 
nota  est.  Quod  enim  est  propriuin  uni,  differt  reali- 
ter  a  non  proprio  illi.  Minor  declaratur  ab  eodem, 
ihidem,  sic  :  «  Illa  enim  tria  dicunt  quamdam  dura- 
tionem,  vel  mensuram  durationiscujusdam.  Duratio 
autem  rei  attenditur  secundum  quod  aliquid  est  in 
actu;  tamdiu  (a)  enim  res  durare  dicitur,  quamdiu 
est  in  actu,  non  autem  dum  est  in  potentia.  Triplex 
autem  est  actus  :  quidam  scilicet,  cui  non  subster- 
nitur  aliqua  potentia,  qui  scilicetactus  est  de  ratione 
quidditatis  ejns  cujus  est;  et  hujus  actus  mensura 
est  seternitas.  Alius  autem  est  actus,  cui  substat 
potentia  quredam,  sed  tamen  est  actus  completus, 
acquisitus  tamen  in  potentia  illa;  et  huic  res])ondet 
aevum.  Est  etiam  alius  actus,  cui  substernitur 
potentia,  et  admiscetur  sibi  potentiaad  actum  com- 
plelum  secundum  successionem,  additionem  perfe- 
ctidhis  recipiens;  et  huic  respondet  tempus.  »  Ista 
sunt  verba  sancti  Doctoris  in  sententia,  non  tamen 
in  lorma.  Dicit  etiam  ihi,  quod  quia  illud  quod  est 
materiale  intempoie  fundatur  in  motu, scilicel  prius 
et  posterius ,  quod  autem  est  formale  completur  in 
operatione  (6)  aninne  numerantis;  ideo  prius  et 
posterius  in  motu,  prout  intelliguntur  numerata, 
complent  rationem  temporis.  Quiaautem  in  illo  actu 
qui  est  completus,  scilicet  quia  non  immixtus  poten- 
tiae,  non  est  intelligere  prius  el  posterius,  nec  aliqua 
plura  per  successionem ;  ideo  mensura  quse  ^ilii  cor- 
respondet,  non  (>st  per  modum  numeri,  sed  inagis 
\h'y  modum  unitatis.  Unde  permanentia  actus,  se- 
cundum  quod  intelligitur  in  ratione  unitatis,  quae 
habet  rationem  mensurae,  complel  rationem  aeterni- 
tatis  el  aevi;  quae  in  hoc  differunt,  quod  aeternitas 


(a)  tamdiu.  —  tam  Pr. 

(6)  operatione.  —  eomparatione  l'r. 


DISTINCTIO    IX.   —    QU/ESTIO    I. 


mensurat  esse  non  acquisitum  ab  alio,  sed  sevum 
mensurat  esse  acquisitum  ab  alio. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1  p.,  ubi  supra 
(q.  10),  art.  5,  ubi  dicit  quod  «  tenipus  habel  prius 
et  posterius;  aevum  autem  non  habet  in  se  prius  et 
poslerius,  sed  ei  conjungi  possunt ;  seternitas  neque 
habet  prius  aut  posterius,  neque  ea  compatitur  ». 
Item,  quod  illa  quorum  esse  consislit  in  transmu- 
tatione,  vel  est  subjectum  transmutalioni,  mensu- 
rantur  tempore;  ut  motus  et  omne  corruptibile.  Illa 
autem  quorum  nec  esse  subjicitur  transmutationi , 
nec  consistit  in  transmutatione,  tamen  babent  trans- 
mutationem  adjunctam  actu  vel  potentia,  mensu- 
rantur  sevo;  sicut  corpora  cselestia  et  angeli  (a), 
quorum  esse  substantiale  est  intransmutabile  (6), 
tamen  transmutantur  secundum  electionem  vel 
affectionem  aut  locum.  Sed  Deus,  cujus  esse  nec  est 
transmutabile,  nec  adjunctum  transmutationi,  men- 
suratur  aeternitate. 

Tertia  conclusio  est  quod  aliter  se  habet  nunc 
eeternitatis  ad  seternitatem,  quam  nunc  tem- 
poris  ad  lempus,  et  quam  nunc  sevi  ad  sevum. 

Istam  j)onit  S.  Thomas,  1.  Sentent.,  ubi  supra 
(  dist.  19,  q.2),  art.  2.  «  Sicut, inquit,  motus  est  actus 
mobilis,  in  quantum  est  mobile;  ita  esse  est  actus 
exsistentis,  secundum  quod est exsistens,  vel  in  quan- 
tum  est  ens.  Unde,  quacumque  mensura  mensuretur 
esse  alicujus  rei,  ipsi  rei  exsistenti  respondet  nunc 
illius  durationis,  quasi  mensura.  Unde  per  nuncaevi 
mensuraturipsum  exsistenscujus  mensuraest  levum, 
et  per  nunc  aeternitatis  mensuratur  illud  ens  cujus 
esse  mensurat  seternitas.  Unde,  sicut  se  habet  qui- 
libet  actus  ad  illud  cujus  est  actus,  ita  se  habet  quae- 
libet  duratio  ad  suum  nunc.  Aclus  autem  ille  qui 
mensuratur  tempore,  differt  ab  e<»  cujus  est  actus, 
secundum  rem,  quia  mobile  non  est  motus;  et 
secundum  rationem  successionis,  quia  mobile  non 
babet  substantiam  de  numero  successivorum ,  sed 
permanentium.  Unde  eodein  modo  tempus  et  nunc 
temporis  dupliciter  differunt,  scilicet  :  secundum 
rem,  quia  nunc  non  est  tempus;  et  secundum  suc- 
cessionis  rationem,  quia  tempus  est  successivum  et 
non  nunc  temporis.  Actus  autem  qui  mensuratur 
aevo,  scilicet  ipsum  esse  aeviterni  (y),  diflertab  eo(o) 
cujus  estactus,  re  quidem,  sed  non  secundum  ratio- 
nemsuccessionis;quiautnimquL't's|  sine successione. 
Et  sic  etiam  intelligenda  est  differentia  aevi  ad  nunc 
ejus.  Esse  autem  quod  mensuratur  ajternilate,  es1 
idem  cum  eo  cujus  est  actus  re,  sed  differt  solum 
ratione;  et  ideo  aeternitas  et  nunc  aeternitatis  non 
differunt  re,  sed  ratione  tantum,  in  quantum  scilicet 

(a)  et  angeli.  —  Om.  Pr. 

(6)  intransnuUabile.  —  transmutabile  Pr. 

(•y)  eeviterni.  —  mvi  Pr. 

(6)  eo.  —  xvo  Pr. 


aeternitas  respicit  ipsum  divinum  esse,  et  nunc 
icternilatis  quidditatem  ipsius  rei,  quae  secundum 
rem  non  est  aliud  quam  suum  esse,  sed  solum 
ratione.  »  —  Ilace  ille  in  forma.  —  Ex  quo  patet 
conclusio  :  quia  nunc  aevi  differt  ab  aevo  realiter, 
et  nunc  temporis  a  tempore;  sed  nunc  aeternitatis 
lKni  differt  ab  adernitate  realiter. 

Dicit  tamen  Boetius  (de  Trinitule,  cap.  4)  quod 
nunc  stans  causat  aeternitatem ;  quod  ita  intelligen- 
«iiim  esl,  secundum  sanctum  Doctorem,  1  Senleni., 
ubi  supra  (dist.  19,  q.  2,  art.  2),  ad  3um.  Ait  enim 
quod  «  sicutesse,  secundum  rationem  inteliigendi , 
consequitur  principia  ipsius  entis  quasi  causas;  ita 
et  mensura  entis  se  habet  ad  mensuram  essendi 
secundum  rationem  causae.  Qnde  nunc  aeternitatis 
secundum  rationem  videtur  esse  causa  aeternitatis. 
Sed  ex  boc  non  ostenditur  diversitas  in  re,  sed  tan- 
tum  in  ratione;  sicut  nec  inter  ipsum  divinum  esse 
et  ipsum  quod  est  Deus.  »  —  Hacc  ille  in  forma.  — 
Et  I  p.,  <|.  10,  art.  2,  ad  l1"",  exponit  eamdem  auc- 
toritatem,  dicens  :  «  Nunc  stans  dicitur  facere  seter- 
nitatem,  secundum  nostram  apprehensionem.  Sicut 
enim  causatur  in  nobis  apprehensio  temporis,  eo 
quod  apprehendimus  fluxum  ipsius  nunc,  ita  cau- 
satur  iu  nohis  apprehensio  aeternitatis,  inquantum 
apprehendimus  nunc  slans.  »  ■ —  Haec  ille. 

Quarta  conclusio  est  quod  aliler  se  habet  seter- 
nilas  ad  seternum,  quam  sevum  ad  seviternum, 
vel  quam  tempus  ad  temporale. 

Probatur  sic  conclusio.  ^Eternitas  est  secundum 
lein  ipse  Deus.  Sed  aevum  realiter  differt  ab  aevi- 
lemo,  et  tempus  a  temporali.  Ergo  secus  bic,  et 
secus  ibi.  Consequentia  bona.  Sed  anteceilens  proba- 
tur,  quoad  primam  partem,  per  hocquod  Si  aeternitas 
non  esl  Deus,  oportet  quod  sit  creatura  vcl  aliquid 
creaturae;  sed  non  potest  dici  quod  aliquid  creatum 
vel  concreatum  sit  aeternitas,  cum  nihil  tale  possit 
esse  mensura  seterni.  Unde  sanctus  Doctor,  I  p.,ubi 
supra(q.  10,  art.  2),  dicit  quod  Deus  non  esl  aeter- 
nns,  sed  est  sua  aeternitas.  Ibidem  etiam,  dicit  quod 
«  nulla  alia  res  a  Deo  est  sna  duratio,  quia  non  esl 
suum  esse  ».  Unde,  sicut  solus  Deus  est  sua  essen- 
tia,  ita  solus  Deus  est  sua  aeternitas.  E\  quo  eviden- 
ter  hahetur  non  solum  prima,  sed  etiam  secunda 
pars  conclusionis.  —  Constat  etiam  quod  tempus 
distinguitur  a  re  temporali,  aevum  autem  ab  aevi- 
terno.  Unde  aevum  est  unum,  et  aeviterna  sunt 
multa.  Sanctus  Thomas  etiam  (a),  5.  Quodlibeto , 
q.  4,  ubi  quaeritur  utrum  Lucifer  sit  subjectuin aevi, 
tenet  quod  non- Lucifer,  sed  supremus  angelorum 
beatorum  est  subjectum  aevi.  Ex  (|uo  patet  quod  nec 
ille,  nee  aliud  seviternum  est  aevum.  —  Sed  utium 
aevum  sit  esse  illius  angeli,  credo  quod  sic.  Imaginor 


(a)  dicit.  —  Ad.  Pr. 


6 


LIHRI    I.    SENTENTIARUM 


enim  quod  sicut  ipsum  esso  angeli  bcatioris,  ut 
induit  rationem  unitatis,  est  aevum,  ita  essentia 
dicti  angeli,  habens  similiter  rationem  unitatis,  est 
ounc  aevi. 

Quomodo  autem  se  habel  tempus  ad  motum,  et 
niinc  ad  ipsum  tnobile,  dicetur  in  sccundo,  dist.  2. 

Quinta  conclusio  est  quod  generatio  Dei  mcnsu- 
ratur  eeternitate. 

Probatur  sic  :  Geucratio  Verbi  divini  est  actus  cui 
nulla  potentia  substernitur,  nulli  permixtus  poten- 
tiae,  sine  successione,  sinc  principio  et  Qne  dura- 
tionis.  Ergo  mensuratur  aeternitate.  Tenet  conse- 
quentia  ex  praedictis.  Major  patet  inlinitis  Sancto- 
rnni  auctoritatibus,  et  rationibus  irrefragabilibus. 


B. 


OBJECTIONES 


Scd  contra  praedicta  arguit  Aureolus  multipliciter. 
Arguit  (1.  Sentent.,  dist.  9,  q.  2,  art.  1)  contra 
sanctum  Doctorem,  in  hocquod  ponit  rationem  seter- 
nitalis  consistere  in  apprehensione  uniformitatis 
ejns  quod  omnino  est  extra  motum.  Et  argumen- 
torum 

Primum  est  tale.  Ratio  temporis  non  consistit  in 
difformitate  ipsius  motus,  sed  in  mora  difformita- 
tis  (a).  Ergo  nec  ratio  aeternitatis  consistit  in  uni- 
formitate  eoruin  quae  snnt  exlra  motum,  nec  in 
apprehensione  uniformitatis,  sed  in  apprehensione 
morae  istius  uniformitatis. 

Secundo  ad  idem.  Ratio  aeternitatis  non  consistit 
in  opposito  motus.  Sed  uniformitas  opponitur  varie- 
tati  motns.  Non  ergo  consistit  aeternitas  in  unifor- 
mitate  motus,  sed  magis  in  mora  uniformilatis; 
sicut  et  tempus  uon  cohsistit  in  difformitate  motus  (6), 
scd  in  mora  difformitatis. 

Tertio  ad  idem.  Ratio  mensuraa  uon  consistit  in 
ratione  mensurati.  Sed  uniformitas  est  illud  quod 
mensuratur  per  aeternitatem.  Ergo  ratio  aeternitatis 
ii. .i i  consistit  in  uniformitate,  sed  in  duratione  et 
mora  ipsius. 

Quarto  sic.  Sicut  se  habet  tempus  ad  motus  varie- 
tatem,  sic  aeternitas  ad  Dei  immutabilitatem.  Sed 
ratio  temporis  consistit  in  numeratione  motus  secun- 
ilnni  prius  el  posterius,  quod  nihil  aUud  est  quam 
motum  summare,  ut  ita  loqui  liceat.  Sicut  enim 
dicitur  quod  numerus  est  summa  permanentiunij 
cum  dicitur  decem  vel  mille,  sic  tempus  est  summa 
successivorum.  Qnde  cum  summatur  motus,  tunc 
causatur  tempus  quod  nihil  aliud  est  quam  summa 
motus  secundum  prius  et  posterius.  Ergo  sic  se 
habebit  aeternitas  ad  uniformitatem  Dei,  quod  


(a)  difformitatis.       diffomiiter  Pr. 

(f,)  a  verbo  sed  magia  usque  ad  motus,  om.  Pr. 


erit  ipsa  (a)  uniformitas,  sed  (S)summa  durationis, 
et  morae  ipsius. 

Quinto  sic  ad  idem.  Uniformitas  et  incommutabi- 
litas  idem  sunt.  Sed  ratio  aeternitatis  non  consistit 
in  apprehensione  incomrnutabilitalis ;  aliud  enim 
attributum  est  incommutabilitas,  et  aliud  aeternitas. 
Ergo  non  consistit  ratio  aeternitatis  in  apprehensione 
uniformitatis. 

In  secundo  loco  arguit  (ibidem)  contra  illud  quod 
dictum  est,  scilicet  quod  in  Deo  nunc  stans  causat 
scternitatem  secundum  nostram  apprehensionem. 

Primo  sic.  Nunc,  inquit,  nullo  modo  potest  Deo 
attribui  secundum  verum  intellectum.  Quod  eniin 
abstrahit  a  tota  linea  successionis,  abstrahit  a  nunc; 
quia  nunc  non  invenitur  extra  successionem .  Sicut 
enim  indivisibile  positionis,  quod  est  punctus,  non 
invenitur  extra  lineam  permanentem  ;  sic  indivisi- 
bile  durationis,  quod  est  nunc,  non  invenitur  exlra 
decursum  successionis.  Cujus  ratio  est  :  quia  indivi- 
sibile  positionis  non  potest  imaginari  per  modum 
cujusdam  solitarii,  sed  per  modum  termini  linese; 
et  ideo  punctus  divisio  appellatur;  et  aequaliter  ima- 
ginari  non  potest  indivisibile  durationis,  nisi  ut  (y) 
terminus  decursus  durativi  qui  est  successio.  Sed 
constat  quod  Deus  abstrahit  ab  omni  successione. 
Ergo  ab  omni  nunc.  —  Et  si  dicatur  quod  verum  est 
nunc  temporis  non  esse  in  Deo,  non  tamen  est 
verum  de  nunc  ccternitatis ;  —  non  valet  hoc  ;  quia 
probatum  est  quod  de  ratione  ipsius  nunc  est  quod 
sit  terminus  decursus  durativi  et  successivi ;  tollere 
autem  hanc  rationem,  est  tollere  ne  sit  nunc. 

Secundo  ad  idem.  Sic  se  habet  nunc  ad  Deum, 
sicut  et  instans,  et  jam,  et  modo,  et  similia  aequi- 
pollentia  ipsi  nunc.  Sed  constat  quod  instans,  et 
jam,  et  modo,  non  habent  locum  in  Deo.  Non  enim 
potest  intelligi  instans  in  aliquo  cui  nihil  instat,  aut 
adest,  aut  accedit;  quia  instans  dicitur  ab  instando, 
et  hoc  modo  concipitur  (8).  Ergo  nunc  non  potest 
Deo  attribui. 

Tertio  ad  idem.  Illud  «juod  de  sua  ratione  formali 
non  cst  aliud  quam  accessus,  non  potest  poni  in  Deo, 
cui  nihil  accedit  de  novo.  Sed  nunc  concipi  non 
potest  nisi  per  modum  accessus;  est  enim  illud  quo 
mutatum  esse  instat,  accedit,  et  adest ;  unde  nullus 
potest  concipere  nunc  nisi  per  modum  cujusdam 
accedentis,  et  instantis,  et  quod  habet  adesse.  Ergo 
impossihilc  cst  quod  attrihuatur  Deo. 

Quarto  sic.  Nunc  et  tunc  dicuntur  ad  invicem. 
Ubi  enini  cst  nunc,  et  tunc,  el  olim.  Quod  apparet 
quia,  sicul  hic  et  ibi  sunt  diflTerentiae  positionis,  ita 
nunc  el  tunc sunt  differentiae  durationis.  Impossibile 
cst  autcm  reperire  hic  sine  ihi  et  alibi.  Ideo  enim 


(a)  ipsa.  —  Oin.  IV. 
(8)  ipsa.  —  Ad.  Pr. 
(y)   Kl.  —  Oin.  l'r. 

(5)  concipitur.  —  conceditur  Pr. 


DISTINCTIO    IX.  —    QU/ESTIO    I. 


una  pars  linese  esf  hic,  ({iiia  alia  est  ibi,  et  alia  ibi ; 
quiasiomniaessent  annihilata  |)i;i«tor  unani  linoarn, 
luta  linea  non  posset  assignari  alicubi,  quia  non 
esset  aliud  aliquod  (juod  alibi  poneretur;  sed  cuni 
ponitur  infra  ccelum,  tunc.potest  assignai  i  alicubi, 
quia  sunt  alia  quye  habent  esse  alibi.  Unde  totus 
mundus  non  habet  ubi  assignetur;  nec  potest  dicere 
aliquis  intellectus,  mundus  est  hic;  quia  non  est 
aliquid  hahens  esse  alicubi,  respectu  cujus  mundus 
dicatur  hic  esse.  Consimiliter  est  intelligendum  de 
nunc ;  quia  nihil  ost  nunc,  secundum  propriam  ratio- 
nem,  nisi  in  ordine  ad  tunc.  Sed  constat  quod  Deus 
Don  habet  tunc ;  quia  nihil  est  ibi  prateritum.  Ergo 
nec  in  Deo  erit  ratio  ipsius  nunc. 

Quinlo  sic.  Idem  est  dictu  nunc  et  tunc  (x), 
quod  prius  et  posterius.  Sed  in  Deo  non  est  aliquid 
posterius.  Ergo  in  Deo  non  est  nunc,  secundum  pro- 
priam  rationem.  — Nec  valet  si  dicatur  quod  duplex 
esl  nunc  :  unum  (6)  partiale,  quod  dicitur  respectu 
tunc,  et  illud  est  nunc  temporis,  quod  nullo  modo 
dicitur  in  Deo ;  et  aliud  totale  permanens,  quod  est 
nunc  a2ternitatis,  et  tale  potestponi  in  Deo.  Siquidem 
hoc  non  valet.  Est  enim  similis  distinctio  ac  si  dice- 
retur  quod  duplex  est  Filius  :  unus  qui  relative  dici- 
tur  ad  Patrem  ;  et  alius  qui  dicitur  absolute,  sine 
hahitudine  ad  Patrem.  Nunc  enim  ex  sua  formali 
ratione  idem  est  quod  instans  et  accedens,  et  ideo 
novitatem  importat ;  dicitur  enim  relative  ad  tunc, 
sicut  dictum  est  de  ihi  vel  hic,  qua2  relative  dicuntur 
in  positione  et  situ. 

In  tertio  loco  arguit  (ibidem)  contra  illud  :  quod 
nunc  potest  concipi  per  modum  stantis  et  perma- 
nentis,  et  ita  nuncstans  causaret  scternitatem. 

Primo  sic.  Illud  enim  quod  de  sua  ratione  con- 
sistit  in  quodam  accedere  et  instare  et  adesse,  non 
potest  comprehendi  per  modum  permanentis,  nisi 
accedere  et  instare  et  adesse  concipi  possit  pcrrna- 
nenter;  quod  est  impossibile  ;  contradictoria  namque 
sunt.  Sed  probatum  est  quod  conceptus  ipsius  nunc 
consistit  in  quodam  adesse  et  instareatqueaccedere. 
Ergo  non  potest  concipi  per  modum  stantis  aut  por- 
manentis. 

Secundo  ad  idem.  Illud  non  potest  concipi  per 
modum  permanentis,  quod  non  potest  demonstrari 
bis  ab  aliquo  imaginante  (y).  Sed  nullus  (3)  qui 
apprehendat  nunc  (e),  potest  ipsum  bis  (?)  per  ima- 
ginationem  (■/))  significare  aut  demonstrare;  post- 
quam  enim  ipsum  semel  demonstravit,  si  redeat 
itorum,  jam  transivit  in  tunc.  Et  hoc  est  quod  dicit 
Philosophus,  4.  Physicorum  (t.  c.  106).  Ubi  dicit 


(a)  sicut.  —  Ad.  Pr. 

(ri)  unum.  —  scilicet  Pr. 

(y)  aliquo  imaginanta.  —  aliqua  imagine  Pr, 

(£)  nullns.  —  nunc  Pr. 

(s)  nunc.  —  Om.  Pr. 

(£)  ipsum  bis.  —  hoc  ipsum  Pr. 

(ri)  imaginationem.  —  imaginem  Pr. 


Commentator,  commento  100,  quod  instans  non 
potesl  liis  demonstrari,  adeo  quod  instans  demon- 
stratum  secundo  est  aliud  ab  instanti  quod  demon- 
strabatur  primo ;  et  sequitur  quod  non  esl  possibile 
idem  instans  demonstrari  bis  (a),  nisi  fuerimus  ima- 
ginati  quod  fuit  sicut  punctus;  et  reprehendit  The- 
mistium.  Unde  expressa  mens  Philosophi,  secun- 
dum  expositionem  Gommentatoris,  est  quod  impos- 
sibile  est  inslans,  vel  nunc,  imaginari  per  modum 
stantis.  Ergo  nunc  stans  niliil  potesl  causare,  sicut 
nec  alhodo  nigra,  vel  calor  frigidus.  Et  si  dicatur 
quod  ipsi  loquuntur  de  nunc  temporis;  dicendum 
quod  ipsi  loquuntur  de  quidditativa  ratione  ipsius 
nunc,  secundum  quam  apparet,  ut  dictum  est. 

In  quarto  loco  arguit  (ibidem,  art.  2)  contra  hoc 
quod  dictum  est,  quod  aeternitas  estduratio. 

Primo  sic.  Omnis,  inqnit,  duratio  alteri  compa- 
raLa,  vel  est  major,  vel  minor,  vol  asqualis.  Quod 
patet  ex  ipsis  durantibus,  quibus  acceptis,  necesse 
est  ipiod  vel  durent  sequaliter,  vel  quod  unum  plus 
altero.  Sed  nulla  duratio  potest  esse  niajor  vel  minor, 
nisi  consistat  in  quadam  sucCessione secundum  prius 
et  posterius.  Quare  enim  aliquid  durat  plus  q.uam 
aliud,  vel  durabit,  non  est  (6)  nisi  quia  ferit  prius, 
vel  quia  erit  posterius  ;  nec  exclusa  ratione  prioris  ol 
posterioris,  potest  concipi  de  aliquo  quod  duraverit 
plus  vel  minus  alio.  Constat  autom  quod  prius  et 
posterius  sunt  de  ralione  temporis.  Ergo  nulla  est 
formaliter  duratio  nisi  tempus. 

Secundo  sic  ad  idem.  Oinnis  duratio  intelligitur 
per  modum  cujusdam  morce  et  distonsionis.  Aut 
igitur  talis  distensio  et  mora  comprehenditur  secun- 
durh  ante  et  post;  aut  secundum  quamdam  simulta- 
tem  et  permanentiam.  Sed  non  secundum  secun- 
dam ;  quia  quantumcumque  esset  major  distensio, 
non  esset  majbr  duratio,  cuin  simul  esset  tota  disten- 
sio.  Relinquitur  ergo  quod  omnis  mora  oi  distensio 
durativa  apprehendatur  secundum  anto  et  post, 
et  ita  per  modum  cujusdam  successivi  et  tenipo- 
ris. 

Terlio  sic.  Oninis  duratio  habel  forrnalitor  unde 
|iossit  dici  tanta  vel  quanla  ;  qiuerilur  enim  de  omni 
duratione  quantum  durabit.  Sed  constat  quod  non 
est  tantitas  nec  quantitas,  nisi  sit  ihi  aliqua  nnilti- 
tudo  et  pluralitas;  nec  qualiscumque  multitudo, 
quia  (y)  non  permanentium  sed  sibi  invicem  succe- 
dentium  secundum  anto  et  post.  Unde  ox  terminis 
patet  quod  apprehendens  aliquid  plus durare,  appre- 
hendit  quod  habuit  plus  et  de  priori  et  posteriori. 
Nec  etiam  potest  concipi  de  Deo  quod  plus  duraverit 
(piam  mundus,  nisi  quia  concipitur  fuisse  ante  vel 
post,  ot  habuisse  plus  i\r  priori.  Ergo  impossihile  est 
durationem  esse  aliquid  formaliter  nisi  tempus. 


(a)  bis.  —  Om.  Pr. 
(o)  non  est.  —  Om.  Pr. 
(y)  quia.  —  sed  solum  Pr. 


UBlll    I.    SENTENTIARU.M 


Quarto  sic.  Sicut  se  babel  extensio  (a)  permanens 
ad  Lineam,  sic  extensio  successiva  ad  tempus.  Sed 
impossibile  es1  imaginari  extensionem  permanentem, 
quin  lineaapprehendatur;  non  enim  est  aliud  linea 
quam  extensio  permanens.  Ergo  nec  successiva 
distensio  esl  aliud  nisi  tempus.  Constatautem  quod 

omnis ra  esl  quidam  decursus  secundum  ante  et 

post.  Unde  quidquid  imaginamur  plus  durasse,  ima- 
ginamur  prius  fuisse.  Ergo  nihil  aliud  est  duratio 
formaliter  nisi  tempus. 

In  ultimo  (6)  loco  arguit  (ibidem)  quod  aeternitas, 
proutse  tenel  a  parte  Dei,  non  est  dnratio  formah- 
ter,  el  quod  in  Deo  nulla  sit  duratio. 

ivimo  sic.  Sicut  se  habet  immensitas  a<l  Deumin 
ordine  ad  locum,  sic  se  habet  aeternitas  in  ordine  ad 
durationem.  Sed  immensitas  non  ponit  in  Deo 
aliquam  magnitudinem  permansivam,  aut  aliquam 
extensionem;  sed  tantummodo  dicit  vim  qua  Deus 
omnem  locum  attingit,  absque  sui  extensione.  Ergo 
aeternitas  non  dicit  aliquam  durationem,  aut  moram 
<livini  esse   formaliter,  sed  vim  qua  Deus  attingit 

lem   durationem   possibilem   imaginari,  absque 

sui  esse  successiva  distensione. 

Secundo  sic  Omne  illml  quod  est  duratio  forma- 
liter,  includit  prius  et  posterius  et  successionem ,  ut 
prius  probatum  est.  Sed  prius  et  posterius  non  sunt 
in  Deo,  licet  sit  in  eo  vis  qua  omne  prius  attingit  et 
omne  posterius,  ita  ut  nullum  prius  et  posterius 
imaginari  possit  <|iiin  Deus  cousistat,  vel  quin  illud 
Deo  assistat.  Ergo  aeternitas  non  est  duratio,  prout 
se  tenet  ex  parte  Dei,  sed  vis  qua  Deus  omuem  dura- 
tionem  attingit. 

Tertio  sic.  Dictum  est,  inquit,  supra,  quod  aeter- 
nitas  est  ununi  <lo  attributis,  et  cum  hoc,  quod  atlri- 
buta  dicunt  divinam  essentiam  formaliter  cum  con- 
creto  connotato.  Ergo  aelernitas  importabit  divinam 
essentiam,  prout  virtute  ejus,  non  virtute  aliqua 
superaddita,  attingit  omne  tempus  quod  imaginari 
potest.  —  Ihec  ille  in  forma. 


G. 


SOLUTIONKS 


A<l  primum  argumentorum  primolocopositorum, 
el  ad  ;ili;i  quatuor,  dicendum  quod  cum  sanctus 
Thomas  dicil  aeternitatera  consistere  in  apprehen- 
sioneuniformitatis,  non  intelligil  ad  mentem  contra 
qnain  isl<>  arguit,  scilicel  quod  ralio  aeternitatis  sit 
ratio  uniformitatis  divinse  vel  econtra,  nec  quod 
apprehendens  uniformitatem ,  eo  facto  sine  pluri 
apprehendal  seternitatem ,  sumendo  uniformitatem 
pro  ipsa  unitate  divini  esse;  sed  intelligil  quod  sicul 
tempus  materialiter  esl  prius  <■!  posterius  in  motu, 
il;i  seternitas  est  divina  ipsa  uniformitas materialiter, 
^i  ita  loqui  liceat.  Sed  sicul  formalis  ratio  temporis 


<  ctensio.  -  -  extensum  Pr, 
(6)  ultinw.  —  hoc  Pr. 


non  completur  ex  illo  materiali,  sed  ex  alio  quod  est 
formale  in  temporc,  scilicet  numeratio  illius  prioris 
et  posterioris  in  motu  ;  nam  prius  et  posterius  in 
motu,  prout  intelliguntur  numerata,  complent  ratio- 
nem  temporis;  ita  etiam  uniformitas  divini  esse  non 
complet  rationem  aeternitatis,  nec  in  hoc  solo  con- 
sistit  ratio  aeternitatis,  sed  illa  uniformitas  vel  per- 
manentia  actus  essendi,  prout  intelligitur  in  ratione 
unitatis  quae  babet  rationem  mensurae,  complet 
rationem  aeternitatis.  Unde,  sicut  formalis  ratio  tem- 
poris  est  quod  scilicet  est  numerus  prioris  et  poste- 
rioris  in  molu ,  ita  ratio  formalis  aeternitatis  est 
quod  scilicet  unitas  est  ipsius  esse  divini  non  diffor- 
mis  nec  variabilis;  et  hoc  prout  unilas  est  mensura. 

Q I  autem  ista  sit  mens  ejus,  patet  1.  Sententia- 

rum,  dist.  19,  ut  supra  allegavi  pro  secunda  con- 
clusione.  —  Et  tunc,  si  contra  hoc  arguat,  dicitur 

Ad  primum  argumentum  suum,  quod  si  diffor- 
niitas  dicat  solum  prius  el  posterius  in  motu ,  vel 
solum  numerum  prioris  et  posterioris  in  motu, 
loquendo  de  numero  quo  numeramus,  illa  difformi- 
tas  non  complet  rationem  temporis ;  si  autem  dicat 
prius  et  posterius  in  motu,  prout  sunt  numerata, 
illa  conslituit  rationem  temporis,  ut  dicetur  in 
secundo;  nec  mora  est  aliud  quam  diflbrmitas  isto 
mudo.  Similiter,  si  uniformitas  divini  esse  dicat 
actum  divini  esse  sub  unitate,  ipsa  babet  rationem 
aeternitatis ;  si  aulem  diceret  solum  unitatem,  vel 
solum  divinum  esse,  non  baberet  rationem  oelerni- 
talis  ;  qnia  sicut  tempus  non  est  numerusabstractus, 
sed  motus  numeratus,  ita  aeternitas  est  non  soluin 
unilas,  sed  esse  divinum  unum. 

Ad  secundum,  dico  quod  uniformitas  de  qua 
loquimur,  non  opponitur  motui,  sed  difformitati, 
quaj  est  tempus;  unde  alia  difformitas  est  motus,  el 
alia  est  tempus.  Unde,  sicut  ibi  potest  distingui  tri- 
plex  diflbrmitas,  scilicel  pure  materialis,  pure  for- 
malis,  et  composita;  ita  et  bic  potest  distingui  tri- 
plex  uniformitas,  et  sola  illa  qua;  includit  materia- 
lem  et  formalem,  babet  rationem  aeternitatis. 

Ad  tertium,  <li<'0  quod  uniformitas  materialis 
mensuratur  aeternitate;  et  illam  non  dicimus  aeter- 
nitatem,  sed  solum  illani  quae  <li<'it  actum  sub 
unilate. 

A»i  cpiartum,  dico  quod  imaginatio  illa  <le  sum- 
malione,  falsa  est,  lam  in  materiade  numero  perma- 
nentium,  quam  in  materia  de  numero  successivo- 
rum,  ut  alias  patebit,  sumendo  summam  ad  men- 
tem  arguentis,  scilicel  pro  aliquo  facto  per  intelle- 
ctuin;  sed  numerus  esl  realiler  in  rebus  numeralis, 
et  ipse  molus  numeratus  <^st  tempus;  nec  oportet 
ibi  Qngere  moras,  vel  aliqua  talia  distincta  a  motu 
numerato.  Ita  in  proposito.  Verumtamen  concedo 
quod  numerus  qui  est  tempus,  non  bahel  unitates 
siniul  extra  intellectum,  nisi  in  potentia,  li<Tt  qua?- 
lib<'t  fneril,  vel  sit,  vel  fulura  sit  extra  intelle- 
ctum. 


DISTINCTIO    IX.   —    QU/ESTIO   I. 


A«l  quintum,  dico  quod  uniformitas  materialis  et 
incommutabilitas  idem  sunt;  sed  uniformitas  inclu- 
dens  ill.iin  materialem  cum  formali  non  esl  idem 
quod  incommutabilitas ;  et  talem  uniformitatem 
dico  aeternitatem. 

Ad  prlmum  autem  argumentorum  secundo  luco 
factorum,  negatur  antecedens;  immo  ipse  Boetius 
et  Sancti  Deo  attribuunt  nunc  aeternitatis.  Negatur 
etiam  assumptum  in  probatione  illius,  scilicet  quod 
nunc  non  invenitur extra  successionem.  —  Et  ad  simi- 
litudinem  de  puncto  respectu  lineae,  etc,  conceditur 
quod  sicut  punctus  non  invenitur  extra  lineam,  ita 
nec  nunc  extra  durationem  ;  non  lamen  oportet  quod 
si  punctus  non  invenitur  nisi  in  linea  extensa,  quod 
ideo  nec  nunc  inveniatur  in  duratione,  nisi  sil 
duratio  distensa.  Et  hujuscausa  est,  quiaduratio  est 
nomen  magis  multiplex  quam  linea.  Linea  enim 
univoce  dicitur  de  omni  linea;  duratio  autem  non 
dicitur  univoce  de  omni  duratione,  sed  aequivoce, 
vel  analogice ;  et  ideo  aliqua  duratio  est  distensa,  et 
aliqua  non,  et  aliqua  est  simplex,  et  alia  composita. 
Ex  quo  patet  quod  non  currit  per  omnia  similitudo 
de  uunc  respectu  durationis,  et  de  puncto  respectu 
lineae.  Nec  oportet  quod  sicut  omnis  punctus  conti- 
nuat  partes  lineae  vel  terminat  lineam,  ita  sit  de 
nunc,  quocumque  modo  accepto  nunc,  scilicet  quod 
continuet  partes  durationis  vel  terminet durationem ; 
sed  solum  de  nunc  durationis  iluentis  et  compositse. 
Nec  oportet  quod  si  punctus  non  est  imaginabilis 
per  modum  solitarii,  quod  nec  nunc,  quocumque 
modo  dicatur,  sit  (a)  imaginabile  solitarie;  immo 
nunc  temporis  discreti  est  quandoque  solitarium, 
non  continuans  nec  terminans;  quia  non  oportet 
quod  si  aliqua  univoce  dicta  eoclem  modo  se  haheant 
quo  aliqua  multipliciter  dicta  se  habent ,  dum 
sumuntur  in  aliquo  modo  multiplicitatis,  quod  eliam 
eodem  modo  se  habeant  quo  multiplicia  se  habent 
in  alio  modo  illius  multiplicitatis ;  sicut  patet  in  alio 
exemplo  :  locus  enim  el  locatum,  uno  modo  accepta, 
se  ha])ent  ad  invicem  sicut  vas  ad  vinum  in  vase; 
non  propter  hoclocusetlocatum  generalitersehabent 
ut  vas  et  vinum  vasis.  Et  infinita  alia  exempla  dari 
possunt. 

Ad  secundum  negatur  major;  nain  nunc  fliiens, 
licet  sequipolleat  pracdictis,  non  tamen  nunc  stans. 

Ad  tertium  negatur  minor,  nisi  loquatur  de 
instanti  fluente  in  tempore  continuo,  de  quonihilad 
propositum.  Negantur  etiam  alia  quae  assuniit  in 
hujus  falsi  probationem. 

Ad  quarlum  negatur  major.  Et  ad  (6)  proba- 
tionem,  conceditur  quod  nunc  et  tunc  sunt  difle- 
rentiae  durationis  fluentis  et  compositae  ;  non  autem 
permanentis  et  simplicis.  Nec  comparatio  de  hic  et 
ibi,  est  sicut  comparatio  de  nunc  et  tunc  ;  quia  niiil- 


(a)  sit.  —  sicut  Pr. 

(6)  primam.  —  Ad.  Pr. 


tiplicius  dicitur  ly  nunc,  quam  ly  ibi.  Unde  islc  n<>n 
aspicit  nisi  ad  niinc  temporis  continui  ;  et  csl  simile 
ac  si  aliquis  ea  quae  iiisimt  animali  rationali  vellet 
reperire  in  animali  in  generali. 

Ad  quintum  negatur  antecedens,  nisi  intelligendo 
de  nunc  fluente;  et  solutio  quae  ibidem  datur  potest 
stare.  — Nec  improbatio  valet.  Non  enim  Filiusdici- 
liir  sic  multipliciter  sicut  nunc,  loquendo  de  vero 
Filio,  sicut  loquimur  de  vero;  et  ideo  Eilius  non 
refertur  per  aliud  ;  non  autem  ly  nunc  diffinitur  per 
ly  tunc.  Kl  praeter  hoc,  quot  modis  dicitur  Pater, 
ti>t  modis  dicitur  Filius,  et  econtra;  non  sic  de  nunc 
et  tunc  ;  quia  sic  multiplicius  est  nunc  quam  ly  tunc, 
quod  solum  dicitur  in  duratione  fluenti  et  composita 
haberelocum,  non  autem  nunc. 

Ad  argumenta  tertio  loco  facta  respondetur.  E1 
quidem 

Ad  primum  negatur  minor.  Et  cum  dicit  quod 
eam  probavit,  apparet  quod  probatio  non  valuit. 

Ad  secundum  negatur  similiter  minor.  Et  ad 
dicta  Commentatoris  et  Aristotelis,  patet  quod  ipsi 
loquuntur  de  nunc  fluente.  Et  cum  dicit  arguens 
quod  ipsi  loquuntur  de  ratione  formali  ipsius  nunc; 
dicitur  quod  nulla  cst  una  formalis  ratio  competens 
omni  nunc,  nisi  forte  ista  :  quod  est  indivisibile 
durationis ;  quia  dictum  cst  quod  nunc  et  duratio 
dicuntur  multipliciter  vel  analogice,  et  Aristoteles 
solum  Ioquitur  de  nunc  capto  secundum  modum  ali- 
quem  illius  analogiae,  et  non  generaliter  de  nunc. 

Ad  argumenta  quarto  loco  facta  respondetur. 

Ad  primuin  quidem,  negatur  minor.  Unde  san- 
ctus  Doctor,l.  Sententiarum,  dist.  19,  q.  2,  art.  1, 
ad  2nm,  sic  ait  :  «  In  omnibus  illis  in  quibus  inve- 
nilur  diversa  ratio  mensurandi,  oportet  diversas 
mensuras  esse  proprias;  non  enim  eodem  mensu- 
rantur  panis  et  vinum.  (Jnde,  cum  diversa  ratio 
mensurandi  sit  in  diversis  actibus,  oportet  quod 
respondeant  eis  diversee  mensurac  propriae  (x). 
Verumtamen  una  earum  polest  ordinari  ad  aliam, 
sicut  ad  primam  mensuram  et  excedentem.  Unde, 
sicut  divinum  esse  est  mensura  omnis  actus,  ita 
setcrnitas  est  mensura  omnis  durationis,  excedens  et 
non  coadaequata.  Sed  propter  hoc  oportet  habere  alias 
proprias  propter  diversos  modos  mensurandi.  »  — 
Haec  ille.  -  Ex  quo  patent  duo,  scilicet :  quod  nunc 
seternitatis,  et  temporis,  et  aevi,  sunt  diversarum 
rationum,  ut  saepe  dixi;  secundo,  (piod  minor  hujus 
argumenti  est  falsa.  Sanctus  Doctor  enim  expresse 
dicit  quod  aeternitas  excedit  alias  mensuras,  et  sic 
consequenter  est  major.  —  Nec  probatio  quam  facit 
arcruens  valet.  Non  enim  ex  boc  solo  duratio  dicitur 
major  alia  propter  prius  aut  posterius,  vel  illa  quae 
ibi  dicuntur,  sed  quia  una  attingit  aliam  totaliter,  et 
non  solum  illam,  sed  alias  priores  et  alias  posteriores 
illa,  non  inferendo  prius  aut  posterius  ad  seternita- 


(a)  proprise.  —  Om.  Pr. 


II) 


LIDRl    I.    SENTENTIARUM 


inii  excedentem,  ±n\  ad  alias  mensuras  excessas; 
sicul  anima  dicitur  exccdere  manum,  non  quia  habel 
majores  partes  quam  manus,  sed  quia  attingit  totam 
manum,  et  praeter  hoc  partes  distantes  a  manu,  non 
quod  ulla  distcnsio  sit  in  aniiua,  sed  in  partibus 
quas  inlbrmat  et  quibus  assistit. 

Ad  secundum  negatur  major.  Non  enim  duratio 
imaginanda  est  uec  concipienda  per  modum  disten- 
sionis  aut  moroc,  sed  per  modum  numeri,  vel  unita- 
lis  ipsius  actualitatis.  Non  enim  continuitas  vel 
extensio  est  de  ratione  durationis,  immo  nec  tem- 
poris,  secundum  quod  dicit  sanctus  Doctor,  ubi 
supra  (  I.  Sentent.,  dist.  19,  q.  2,  art.  1)  :  «  Gon- 
tinuitas,  inquit,  accidit  tempori  ex  ratione  motus 
quem  (a)  mensurat;  unde,  si  aliquis  esset  motus 
oon  continuus,  nec  habens  ordinem  ad  continuum 

Iumcreli,  tempus  mensurans  illum  motum  non 

esset  continuum.  »  —  Ihec  ille.  —  Ex  quo  patet 
quod  major  est  falsa.  Minor  etiam  includit  falsum, 
scilicet  quod  nulla  duratio  sit  dicenda  major  alia,  si 
sitsimul  tola,  ul  dictum  ost  in  solutione  primi. 

Ad  (oiiiuni,  dicitur  quod  tantum  et  quantum 
solum  habent  locum  in  rebus  linitis,  non  autem  in 
rebus  infinitis;  et  idco  major  negatur,  nisi  intelliga- 
lur  de  duratione  finita.  Si  autem  tantilas  conveniat 
rebus  infinitis,  uegandaest  minor.  Non  enim  duratio 
ox  hoc  generaliler  dicitur  tanta,  quia  tantum  habet 
de*priori  et  posteriori  vel  de  successione,  ut  ibiclein 
dicitur,  sed  quia  attingit  quidquid  alia  attingit,  vel 
plura,  vcl  pauciora;  sicut  exemplificatum  est  de 
anima,  quoe  licet  sit  indivisibilis,  tamen  adest  omni- 
bus  partibus  corporis,  et  omnes  attingit;  et  isto 
modo  accipienda  est  ojus  magnitudo.  A  simili,  aeter- 
nilas  illo  modo  dicitur  tanta  vel  quanta.  Unde  san- 
ctus  Doclor,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  06  :  «  Intelli- 
'^'t-i',  inquit,  Dei  successionem  non  hahet,  sicut  nec 
ejusesse.  Est  igiturtotum  siraul,  semper  manens (6), 
quod  de  ratione  seternitatis  est.  Temporis  autera 
duratio  socundiun  succossionem  |>iioris et  posterioris 
extenditur.  Proportio  igitur  seternitatis  ad  totam 
temporis  durationera,  est  sicut  proportio  indivisibilis 
a<l  continuum ;  non  (y)  quidem  ejus  indivisibilis 
quod  cst  terminus  continui ,  quod  non  adest  cuilibet 
parti  continui  (hujus  enim  similitudinem  habet 
instans  temporis);  sed  ejus  indivisibilis  quod  est 
extra  continuum,  el  (8)  quod  cuilibet  tamen  (e) 
parti  continui  sive  puncto  in  (£)  continuo  signato 
coexistit.  Qnde,  cum  tempus  motum  non  excedat, 
seternitas,  quae  omnino  extra  motum  est,  nihil  tem- 
poris  est.  Rursus,  cum  aeternitas  nunquam  deficiat, 
cuilibel  tempori  vel  instanti  temporis  praesentialiter 


(sc)  queni.       qui  Pr. 

eniper  manens.      permanens  Pr 

(•_•)  iiiin.  —  natura  Pi 
(8)  et.  -  esi  Pr. 
(e)  tamrn.  —  Om.  Pr. 
(C)  in.  —  Om.  IV. 


adest    ajternitas;   cujus   exemplum    est    utcumque 

videre  in  circulo.  Punctum  eniui  in  circumferenlia 
signatura,  etsi  indivisibile  sit,  non  tamen  cuilibet 
puiicto  alii  secundum  situm  coexistit  simul;  ordo 
enim  situs  continuitatem  circumferentia;  facit. 
Centrum  vero  quod  est  exlra  circuinferentiam,  ad 
quodlibet  punctum  in  cireumferentia  signatum  di- 
recte  oppositionem  babet.  Quidquid  igitur  in  qua- 
cumque  parte  temporis  est,  coexistit  a^terno,  quasi 
pryesens  eidem ,  etsi  respectu  alterius  partis  tempo- 
ris  sit  prBeterituni  vel  futuruin.  zEterno  autem  non 
potest  aliquid  pryesentialiter  (a)  coexistere,  nisi  toti ; 
quia  successionis  durationem  non  habet.  Quidquid 
igitur  per  totum  decursum  temporis  agitur,  divinus 
intellectus  in  tota  sua  scternitate  quasi  prsesens  intue- 
tur;  nec  tamen  quod  in  quadara  parte  temporis 
agitur,  semper  fuit  exsistens.  »  —  Hajcille  in  forraa. 
—  Ex  quibus  patct  cpia^  sit,  et  quoinodo  sit  conci- 
pionda  tantilas  asternitatis. 

Ad  quartum,  dico  quod  falsum  est  quod  dicit, 
omnem  durationem  esse  decursum,  sive  ante  sive 
post ;  nec  est  verum  quod  quidquid  imaginamur 
plus,  etc,  nisi  loquendo  de  temporalibus. 

Ad  primum  vero  argumcntorum  ultimo  factorum, 
negatur  minor.  Immensitas  enim  divina  ponit  in 
Deo  magnitudinem  virlutis,  sed  non  molis.  Et  ideo, 
sicut  immonsitas  ponit  in  Deo  magnitudinem,  licet 
non  extensivam ,  sic  seternitas  ponit  in  Deo  duratio- 
neni,  sed  non  successivam.  Yerumtamen  concedo 
quod  in  Deo  nulla  est  duratio,  de  cujus  rationc  sit 
numerus  vel  unitas  quantitatis;  sicut  nec  sua  nia- 
gniludo  est  aliquid  de  genere  quantitatis  continuaj. 
Unde  sua  duratio  nibil  positivum  addit  ad  suum 
esse  vel  essentiam,  sod  solam  negationem  variationis 
vel  successionis.  quara  supra  dixi  uniformitatem 
formalem. 

Ad  sociinduni  negatur  niajor,  ut  patet  per  prae- 
dicta,  nisi  intelligatur  de  duratione  cujus  ratio  com- 
pletur  per  numeruin  de  genere  quantitatis. 

Ad  lcrtium  nogatur  major.  Non  onini  ratio  hujus 
altrilniti,  bonum,  est  ratio  divina2  essentia};  cujus 
oppositum  supponit  major. 

Nuncad  rationes  factas  in  pede  quaestionis,  respon- 
detur  quidem  ad  primam,  quod  actus  generationis 
non  iluit  secundum  rem,  sed  esi  subsistens  et  perma- 
nens,  licet  intelligatur  a  nobis  non  secundum  illura 
modum;  quia  uon  cognoscitur  ut  in  so  est,  sed  per 
creaturas,  in  quibus  actus  generationis  est  fluens. 
El  uloo,  quia  ille  actus  divinae  generationis  concipi- 
tnr  in  conceptibus  actuum  repertorura  in  creaturis, 
(pii  sunt  fluentes,  ideo  dicitur permanens  secundum 
rem,  sed  fluens  secundum  rationem.  /Eternitas 
autem  non  mensural  secundum  quod  est  in  conceptu 
uostro,  sed  ul  in  se  est. 

Et  haec  de  ista  quaestione  dicta  sufficiant. 


(a)  prwentialiter.  —  principaliter  Pr. 


DISTINCTIO    X.  —   QU/ESTIO    1. 


11 


DISTINCTIO     X. 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  SPIRITUS  SANCTUS  PROCEDAT  UT  AMOR 

irca  decimam  distinctionem  quseritur  : 
jJ5    Utrum   Spiritus   Sanctus    procedat    ut 

amor. 

FA  arguitur  quod  non.  Illud  quod  non 
procedit  libere,  non  procedit  ut  amor.  Sed  Spiritus 
Sanctus  non  procedit  libere  :  tum  quia  naturaliler, 
liiiu  quia  necessario  procedit.  Ergo,  etc. 

In  oppositum  arguitur  sic  :  Sicut  se  habet  Dei 
Filius  ad  intellectum,  sic  Spiritus  Sanctns  ad  volun- 
tatem.  Sed  Filius  Dei  procedit  ut  verbum  divini 
intellectus.  Ergo  Spiritus  Sanctus  procedit  ut  amor 
divinoe  voluntatis. 

In  ista  quoestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebuntur  obje- 
ctiones. 

ARTIGULUS  1. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum  sit 

Prima  conclusio  :  quod  Spiritus  Sanctus  pro- 
cedit  processione  amoris  et  voluntatis. 

Probatur  sic  conclusio.  In  divinis  procedit  aliquid 
subsistens  in  natura  divina  per  actum  amoris  et 
voluntatis.  Igitur  in  divinis  est  aliqua  persona  pro- 
cedens  processione  amoris  et  voluntatis.  Sed  non  alia 
quam  Spiritus  Sanctus.  Igitur  conclusio  vera.  Major 
probatur  per  sanctum  Doctorem,  1  p.,  q.  37, 
art.  1  :  ((  Sicut,  inquit,  ex  hoc  quod  aliquis  rem 
aliquam  intelligit,  provenit  quaedam  intellectualis 
conceptio  rei  intelleehe,  in  intelligente  (a),  quaedici- 
tur  verbum ;  ila  ex  hoc  quod  aliquis  rem  aliquam 
amat,  provenit  qusedam  impressio,  ut  ita  loquar, 
rei  amatse  in  aflectu  (6)  amantis,  secundum  quam 
amatum  dicitur  esse  in  amante,  sicut  et  intelle- 
ctum  in  intelligente ;  ita  quod,  cum  aliquis  seipsum 
amat  et  intelligit,  non  solum  est  in  seipso  per  iden- 
titatem  rei ,  sed  etiam  ut  intellectum  in  intelligente, 
et  amatum  in  amante.  »  —  Haec  ille.  —  Constat 
autem  quod  omne  quod  est  in  divinis  est  subsistens, 
et  est  (y)  natune  divime.  Ergo  illa  impressio  sic  pro- 


(a)  in  intelligente.  —  Om.  Pi 
(S)  affectu.  —  affectum  Pr. 
(y)  est.  —  Om.  Pr. 


cedens,  est  subsistens,  et  est  naturae  divinae.  Sed 
consequentia  probalur  :  quia  omne  subsistens  in 
natura  divina,  et  procedens  abalio,  estpersona.  Isla 
autem  dicitur  processio  per  modum  voluntatis, 
ratione  supra  dicta  in  qua-stione  prima  distinctionis 
sexhr ;  dicitur  autem  processio  amoris,  quia  per 
actum  amoris. 

Eamdem  conclusionem  tenet,  1.  Sententiarum , 
dist.  10,  q.  I,  art.  1;  quam  tamen  aliter  probat;  et 
intendit  talem  rationem  :  Sicut  creaturas  procedunt 
a  Deo  secundum  aliquam  imitationem  naturae  diviase 
sed  imperfectam,  ita  procedunt  ab  eo  ex  liberalitate 
divinae  voluntatis,  ejus  liberalitateni  imperfecte 
rrjiiiesentantes.  Sed,  propter  primum,  oportet  pro- 
cessionem  creaturarum  natursc  divin;e  perfectionem 
imperfecte  reprasentantium ,  reducere  in  alicujus 
processionem  divinam  perfectionem  plenissime  con- 
tinentem,  scilicet  in  processionem  Filii,  tamquam 
in  principium  et  quasi  exeinplar  et  rationem  pro- 
cessionis  creaturarum  a  Deo  secundum  imitationem 
naturse.  Ergo,  propter  secundum,  oportet  proces- 
sionem  creaturarum  procedentium  ex  divina  libera- 
litate,  quam  imperfecte  reproesentant ,  reducere  in 
alicujus  processionem ,  quod  sit  quasi  ratio  totius 
liberalis  collationis.  Hoc  autem  est  amor,  sub  cujus 
ratione  omnia  a  voluntate  conferuntur.  Et  ideo 
oportet  esse  aliquam  personam  in  divinis  proceden- 
tem  per  modum  ainoris;  ethocest  Spiritus  Sanctus. 
Et  inde  est  quod  quidam  philosophi  totius  natune 
amorem  principium  posuerunt.  Ista  autem  ratio, 
secundum  quod  ipse  dicit  ibideni,  tenet,  supposito 
secundum  tidem  quod  personoe  distinguantur  ab 
invicem.  Unde,  sicut  ponimus  in  Deo  aliquam  p<  i- 
sonam  procedere,  qusc  sit  ratio  processionis  creatu- 
rarum,  sicut  exemplar  et  verbum  artificis  dicitur  esse 
ratio  productionis  artiticiatorum  qui  imitantur  ver- 
bum  artiticis ;  ita  oportet  ponere  personam  proce- 
dentem,  qiue  sit  ratio  processionis  creaturarum,  eo 
modo  quo  amor  artificis  dicitur  ratio  productionis 
artificiatorum. 

Hoc  idem  etiam  dicit,  de  Potentia  Dei,  q.  10, 
art.  2,  ad  19'"". 

Secunda  conclusio  est  quod  Spiritus  Sanctus 
procedit  uaturaliter  a  Patre  et  Filio,  non  tamen 
per  moduin  naturse. 

Ista  conclusio  probata  fuit  superius,  dist.  6. 

Tertia  conclusio  esl  quod  Spiritus  Sanctus  non 
producitur  libere,  libertate  excludente  necessi- 

latem,  licet  producJitur  tibere,  liliertate  exelu- 
dente  coactionem. 

Prima  pars  est  sancti  Thoma:',  in  multis  locis, 
praesertim  1.  Sententiarum,  dist.  6,  q.  1,  art.  2, 

ubi  dicit  quod  solse  creaturaa  procedunt  a  Deo  libere ; 


12 


UliRI    I.    SENTENTIARUM 


(.|  exponit  quomodo  illud  intelligat,  assignans  pro 
causa,  quia  scilicet  creaturae  possunt  esse  el  uon 
Ia  quo  patet  quomodoet  dequa  libertate  loqui- 
tur.  —  [dem  ponil  virtualiter,  de  Veritate,  q.  22, 
art.  6,  ubi  dicit  quod  aliquid  dicitur  liberum,  quia 
necessitatem  non  habet.  —  Item,  q.  24,  art.  3,  dicit 
quod  Deus  oon  habel  libertatem  uisi  respectu  eorum 
quae  sunt  ad  finem;  scilicet  creatorum.  Pcr  quae 
patet  quod  ipse  quandoque  vocat  libertatem,  polen- 
tiam  voluntatis  ad  opposita;  et  illa  dicit  fieri,  vel 
produci,  vel  esse  volita  libere  a  Deo,  quse  non  neces- 
sario  facit,  producit,  aut  vult,  sed  potesl  ea  produ- 
cere  vel  non  produeere. 

Secundam  partem  conclusionisexpresseponit,  de 
Potentia  Dei,  q.  10,  art.  2,  ad  5nm,  ut  fuit  allega- 
linn  superius,  in  sexta  distinctione  hujus. 

ARTICULUS  II. 

MOVENTUR   OBJECTIONES 

A.        OBJEGTIONES 

CONTHA  PRIMAM  CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  articulum,  primo  locoarguit  Aureolus  (1.  Sen- 
tent.,  dist.  10,  q.  1 ,  art.  2)  contra  primam  conclu- 
sionem  multipliciter,  et  praesertim  contra  primam 
ejus  probationem. 

Primo  sic.  Actus  enim  voluntatis  qui  est  amor, 
ntiti  est  motus  rei  ad  animam,  sed  animse  ad  res, 
etiam  secundum  Doctorem  sanctum.  Unde  ipse  dicit 
I  p.,  <j.  27,  art.  4,  quod  «  processio  amoris  in  divi- 
nis  iimii  debet  dici  generatio;  quia  intellectus  tit  in 
actu  per  hoc  quod  res  intellecta  est  in  intellectu 
secundum  suam  similitudinem ,  voluntas  autem  fit 
in  actu,  non  per  hoc  quod  aliqua  similitudo  voliti 
si1  in  volente,  sed  ex  hoc  quod  voluntas  habet  quam- 
dam  inclinationem  in  rem  volitam;  unde  processio 
quae  attenditur  secundum  rationem  voluntatis,  non 
consideratur  secundum  rationem  similitudinis,  sed 
magis  secundum  rationem  impelientis  et  moventisin 
aliquid.  »  -  Haec  sunt  verba  ejus,  inquit  Aureolus. 
Sed  constat  quod  si  res  amata  provenit  in  affectum 
amantis,  tunc  processio  amoris  erit  secundum  ali- 
ijimin  similitudinem  voliti  in  volente,  el  uon  secun- 
diini  rationem  impulsus.  Ergo  ista  duo  stare  uon 
possunt.  LJnde  aon  apparel  quin  sil  repugnantia  in 

liis  dictis. 

Secundo  sic.  Ipse  dicit  quod  persona  procedens  in 

divinis  per  i lum  amoris,  uon  procedil  ul  genitum 

vel  iil  lilins,  quia  amor  non  lit  secundum  aliquam 
simiiitudinem  voliti  in  volente;  sed  magis  procedit 
nt  spiritus,  quo  qusedam  \ilalis  motio  et  impulsus 
designatur,  proul  aliquid  ex  amore  moveri  dicitur  et 


impelli.  Sed  si  amatum  proveniret  (<x)  secundum 
esse  similitudinarium  in  amantem,  vere  posset  dici 
qnod  spiritus  importat  similitudinem  rei  amatae,  et 
non  impulsum.  Ergo  idem  quod  prius. 

Tertio  sic.  Hu2C  est  diflerentia  inter  desiderium 
quod  est  amor  concupiscentia),  et  complacentiam 
quae  est  amor  amicitise,  quod  desiderium  est  per 
modum  cujusdam  attractus  rei  concupitae  ad  se, 
complacentia  vero  et  amor  amicitiue  per  modura 
cujusdam  condonationis  sui  ad  rem  amatam  ;  unde 
patel  quod  per  amorem  concupiscentiaeresattrahun- 
tur  ad  amantem,  sed  per  amorem  amicitiae  amans 
impellitur  et  trahitur  ad  amatum.  Sed  constat  quod 
in  divinis  est  amor  amicitiae,  et  non  concupiscentiae. 
Non  igitur  Spiritus  est  impressio  amati  proveniens 
in  amante,  sed  erit  e  converso  ipsum  amans  ut  con- 
donatum  amato. 

Quarto  sic.  Vulgata  auctoritas  Bernardi  dicitquod 
aniina  verius  et  melius  est  ubi  amat,  quam  ubi  habi- 
tat  vel  animat;  cui  concordat  verbuui  Salvatoris 
dicentis,  Math.  G(v.  21),  quod  ubi  est  thesaurus 
tuus,  ibi  cor  tuum.  Sed  hoc  non  esset  verum,  si 
ex  \  i  amoris  amatum  proveniret  in  amantein  ;  tunc 
enim  anima  non  esset  ubi  atnat,  sed  amatum  semper 
esset  ubi  anima  amat;  nec  cor  esset  in  thesauro,  sed 
thesaurus  in  corde.  Ergo  impressio  amoris  trahit 
affectum  amantis  ad  rem  ,  nec  ponit  rem  in 
amante. 

Quinto.  Si  res  amata  habet  esse  in  amante,  vel 
cst  iJii  per  essentiam  suam,  aut  per  sui  similitudi- 
nein.  Sed  constat  quud  non  per  essentiam,  cum  res 
amat;c  sint  extra ;  nec  etiam  per  similitudinem 
suam  :  tum  quia  oppositum  alibi  isti  dicunt;  tum 
quia  voluntas  similitudines  rerum  conciperet  sicut 
et  intellectus,  et  esset  potentia  conceptiva  et  forma- 
tiva,et  posset  Spiritusdici  Verbum,  et  spiratio  con- 
ceptio,  et  multa  alia  absona  quae  sequuntur.  Ergo 
virtute  amoris  res  amata  non  provenit  in  amantem. 

Sexto  sic.  Vis  amoris  est  transformare  amantem 
in  amatum,  secundum  omnes  loquentes.  Transfor- 
mare  autem  non  est  aliud  quam  transire  in  formam 
amati.  Sed  hoc  non  esset,  si  similitudo  rei  amatae 
transiret  in  amantem  ;  tunc  enim  non  transiret  in 
amatum,  neo  accederet  ad  formam  illius,  sed  magis 
c  converso  forma  veniret  ad  ipsum.  Non  ergo  Sjiiri- 
tus  potest  esse  res  amata  intentionaliter  exsistens  in 
affectu  ainantis.  —  Haec  ille. 

II.  Argumenta  Durandi.  —  In  secundo  loco 
contra  eamdem  conclusionem  arguit  Durandus 
i  I.  Sentent.,  dist.  6,  q.  2),  probando  ( juxta  expo- 
sitionem  Aureoli),  quod  Spiritus  Sanctus  non  pro- 
cedat  ut  amor,  nec  ul  aliquid  pertinens  ad  volunta- 
tem. 

Primo.  Quia  illud   uon  pertinet  ad  amorem  vel 


(a)  proveniret.  —  perveniret  V\ 


DISTINGTIO   X.   —   QU^STIO   I. 


\:\ 


voluntatem,  quod  competcrot  Deo  exclusa  voluntate 
et  amore.  Sed  spiralio  Spiritus  Sancti  inest  Deo, 
exclusis  per  intellectum  voluntate  et  actibus  suis; 
inest  enim  sihi  hoc  radicaliterex  fcecunditate  naturse, 
quam  fcecunditatem  habet  ex  sua  infinitate,  et  non 
ex  hoc  quod  est  volens.  Ergo  Spirilus  Sanctus  non 
pertinet  ad  amorem. 

Secundo.  Illud  quod  non  producitur  a  voluntate, 
non  habet  rationem  amoris.  Sed  Spiritus  Sanctus 
non  producitur  a  voluntate;  quia  voluntas  habet 
conditidnem  oppositam  fcecunditati  et  principid  pro- 
ductivo.  Est  enim  haec  conditio  intellectus  et  volun- 
tatis,  quod  per  actus  eorum  nihil  constituitur  aut 
producitur,  sed  ipsa)  operationes  sunt  fines;  unde 
sunt  potentise  non  productivss  sed  immanentes,  ut 
dicitur  9.  Metaphysicse  (t.  c.  16).  Ergo  Spiritus 
Sanctus  non  procedit  ut  aliquid  pertinens  ad  volun- 
tatem. 

Tertio.  Qualis  est  ordo  rei  inter  diversa  realiter, 
talis  est  ordo  rationis  inter  differentia  secundum 
rationem.  Sed  uhi  natura,  intellectus  et  voluntas  (a) 
diflerunt  realiter,  productio  est  ex  vi  naturoe,  non 
intellectus  et  voluntatis ;  sicut  patet  in  generatione 
filii  in  humanis.  Licet  enim  generet  homo  intelligens 
et  volens,  nihilominus  productio  est  ex  vi  naturae, 
non  ex  vi  intellectus  aut  voluntatis;  undeet  si  calor 
esset  intelligens  et  volens,  non  gigneret  (6)  calorem 
ex  intellectu  et  voluntate,  sed  ex  naturse  foecundi- 
tate.  Ergo  in  divinis  nulla  productio  erit  per  intelle- 
ctum  et  voluntatem,  sed  ex  vi  naturse;  et  per  con- 
sequens,  quantum  est  ex  parte  principii  productivi, 
Spiritus  Sanctus  procedit  necessitate  natune  (y)  et 
immutahiliter.  Non  igitur  procedit  ut  amor. 

Quarto.  Illud  non  procedit  proprie  ut  amor,  aut 
aliquid  pertinens  ad  vohmtatem,  cui  hoc  non  com- 
petit  nisi  ex  quadam  similitudine  ad  imaginem  quee 
est  in  nohis.  Sed  ita  est  de  Spiritu  Sancto.  Non  enim 
propter  aliud  dicitur  emanare  per  modum  voluntatis, 
nisi  quia  in  nohis  altenditur  imago  penes  intellec- 
ctum,  et  voluntatem,  et  actus  eorum  ;  prima  autem 
emanatio  est  per  intellectum,  et  secunda  per  volun- 
tatem ;  ideo  prima  correspondet  Yerho,  et  secunda 
Spiritui  Sancto,  et  hsec  est  ratio  sola  quare  Spiritus 
Sanctus  dicitur  emanare  permodum  voluntatis.  Non 
igitur  procedit  ut  amor. 

III.  Argumenta  Scoti  et  aliorum.  —  In  tertio 
loco  (ut  exponit  Aureolus,  in  hac  distinctione)  ad 
idem  arguit  Scotus  (1.  Sentent.,  dist.  10)  et  multi 
alii,  quod  Spiritus  Sanctus  proprie  procedit  ut  actus 
diligendi,  vel  ut  actus  amoris,  et  non  ut  talis  im- 
pressio. 

Primo.  Quia  uhicumque  est  voluntas  habens  ohje- 
ctum  diligihile  sihi  praesens,  potest  esse  amor  reali- 

(a)  voluntas.  —  voluntatis  Pr. 
(o)  gigneret.  —  cognosceret  Pr. 
(y)  naturse.  —  Om.  Pr. 


ter  procedens;  talis  namque  voluntas  esl  princi- 
pium  foecundum  productivum  amoris.  Sed  in  Deo 
est  voluntas,  cum  sit  perfectio  simpliciter;  et  est  ibi 
divina  essentia  diligibilis  in  infmitum.  Ergo  erit  il»i 
amor  realiter  procedens.  Amor  autem  111«?  erit  per- 
sona  subsistens,  et  non  Verhum,  nec  Filius.  Ergo 
Spiritus  Sanctus. 

Secundo.  Sicut  se  hahet  Verhum  ad  intellectio- 
nem,  sic  Spiritus  Sanctus  ad  amorem.  Ail  enim 
Augustinus,  15.  de  Trinitate,  cap.  17,  quod  sicut 
proprie  Verbum  Dei  dicitur  sapientia,  sic  charitas 
Spiritus  Sanctus  dici  debet.  Sed  Verbum  sic  se  habel 
ad  intellectionem ,  quod  vere  et  formaliter  dicitur 
intellectio  ut  procedens.  Ergo  Spiritus  Sanctus  eril 
amor  ut  procedens. 

Tertio.  In  his  quce  tangunt  divinas  personas, 
sectandaestsententiaSanctorum.  Sed  breviter  omnes 
Sancti  loquenles  de  Spiritu  Sancto,  vocant  eum 
amorem ;  ut  patet  de  Auguslino,  in  de  Cognitione 
verse  vitoe,  responsione  penultima  (cap.  32).  Ait 
enim  quod  Spiritus  Sanctus  nihil  aliud  quam  amor 
Dei  intelligitur.  Et  Hyeronimus,  super  Psal.  14,  ait 
quod  Spiritus  Sanetus  nec  est  Pater,  nec  Filius,  sed 
dilectio  quam  hahet  Pater  in  Filium.  Et  Anselmus, 
Monol.,  cap.  50,  dicit  quod  patet  amorem  summi 
Spiritus  ex  eo  procedere,  quia  sui  memor  est  et  se 
intelligit  (<x).  Quod  si  memoria  summi  Spiritus 
intelligitur  Pater,intelligentiavero  dieitur  Filius, 
manifestum  est  (6)  quod  a  Patre  pariter  et  Filio 
summi  Spiritus  amor  procedit.  Et  Ricardus,  de 
Trinitate,  lih.  6,  cap.  14,  ait  quod  in  illa  summe 
simplici  natura  non  est  aliud  Spiritus  Sanctus,  et 
aliud  amor  illius  :  Quidenim  Spiritus  Sanctus  nisi 
ignis  divinus ;  omnis  autem  amor  est  ignis,  sed 
ignis  spiritualis.  Idem  patet  ex  dictis  omnium 
Doctorum.  Igitur  Spiritus  Sanctus  est  proprie  amor 
actualis. 

IV.  Argumenta  Henrici.  —  In  quarto  loco 
(ut  exponit  Aureolus,  in  hac  distinctione),  ad  idem 
arguit  Henricus,  in  Quodlibet. 

l»rimo.  Sicut  est  in  hunianis,  sic  ponendum  est 
in  divinis,  dum  tamen  imperfectio  non  communice- 
tur.  Sed  inter  homines  est  amorquidam  complacen- 
tiie  cujusdam,  quo  homo  diligit  proximum,  et  amor 
parentalis  et  zelativae  amicitiae,  quo  mater  diligit 
Glium,  in  cujus  aspectu  liquescit  et  fervescit.  Ergo, 
ultra  amorem  complacentise,  quo  Deus  diligit  essen- 
tiam  et  omnem  creaturam,  est  amor  incentivus  et 
zelativus,  quo  Pater  diligit  Filium  et  e  converso  (y). 
Iste  autem  est  Spiritus  Sanctus.  Igitur  Spiritus  San- 
ctus  procedit  ut  talis  amor. 

Secundo.  Ex  his  qiue  experimur  in  nohis  conscen- 
dere  dehemus  ad  divina,  cum  in  nohis  sit  imago 

(a)  quia  sui  memor  est  et  se  intelligit.  —  Om.  Pr. 

(6)  est.  —  Om.  Pr. 

(y)  e  converso.  —  ccontra  Pr. 


ii 


LIRRI   I.    SENTENTIARUM 


Trinitatis;  unde  et  Augustinus  (15.  de  Trinitate, 
cap.  10  et  14)  cx  verbo  reperto  in  nobis  ascendit  ad 
Verbum  divinum.  Sed  qos  experimur  in  nobis  dupli- 
cem  amorem  :  primum  scilicet  cujusdam  compla- 
centise  et  allectionis  quse  causatur  ex  attractione 
objecti;  secundum  vero  incentivum  et  efficacem, 
ciiin,  virtute  prioris  complacentiae ,  (a)  voluntas 
ad  objeclum  se  movet.  Ergo,  proporlionaliter,  isti 
duo  amores  sunt  in  Deo,  ut  primus  sit  essentialis, 
et  secundus  sit  personalis.  Et  ita  Spiritus  Sanclus 
emanabit  ut  amor  incentivus. 

Tertio.  Quia  sicut  se  habet  actus  intelligendi  ad 
verbum,  sic  se  liabet  actus  amandi  ad  spiritum  et 
zelum  ac  incendium.  Sed  actus  intelligendi  est  quasi 
simplex  intelligentia,  verbum  vero  quasi  notitia 
declarativa;  nec  perficitur  actus  intelligentiae  sim- 
plicis,  donec  emanet  declarativa  nolitia  quse  est  ver- 
liuni.  Ergo  sic  est  de  simplici  complacentia,  respe- 
ctu  incendii  e1  complacentiee zelativa?,  quodnon  per- 
ficietur  donec  illa  emanet.  Ergo  in  divinis  Spiritus 
Sanctus  est  amor  incentivus,  emanans  ab  amore 
simplicis  complacentise  qui  est  essentialis. 

Quarto.  Talis  esl  amor  qui  est  Spiritus  Sanctus, 
qualis  est  amor  qui  artificem  movet  ad  efficaciter 
agendum.  Emanatio  enim  creaturarum  prsesupponit 
emanationem  personarum.  Propter  quod  oportet  ut 
Verbum  sit  talis  notitia,  qualis  ad  producendum 
exigitur;  et  similiter  Spiritus  Sanctus  talis  amor, 
qualis  movet  artificem  ad  producendum.  Sed  per 
amorem  simplicis  complacentise  numquam  movetur 
artifcx  ad  agendum.  Videmus  enim  quod  aliquando 
complacemus  in  opere,  et  tamen  non  propter  hoc 
movemur  ad  agendum,  donec  complaceat  efficaciter 
et  incentive.  Ergo  Spiritus  Sanctus  in  divinis  non 
erit  amor  simplicis  complacentise,  sed  incentivus  et 
zelativus. 

Quinto.  Quia  nomina  ducunt  in  notitiam  rerum. 
Sed  Spiritus  Sanctus  appellatur  ardor,  ignis,  flamma, 
spiritus.  Ergo  \i<letur  quod  emanet  per  modum 
cujusdam  zeli  et  incendii. 


13. 


SOLUTIONES 


Ad  argumenta  contra  primam 
conglusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  Ad  argumenta 
Aureoli  primo  loco  facta,  respondetur  ad  primum, 
el  ad  Becundum,  et  quintum,  et  sextum,  quod  pro- 
cedunl  es  falso  fundamento  el  ex  malo  intellectu 
sancti  Doctoris.  Fundantur  enim  in  hoc,  quod  si 
amatum  est  in  amante,  aut  est  ibi  persuam  essen- 
tiam,  aul  per  suam  similitudinem  ;  quod  falsum  est, 
el  contra  mentera  sancti  Thomae.  Es1  enim  tertius 
modus  quo  amatum  esl    in   amante,   quem   ponil 

(a    'itio.  —  Ad.  IV. 


sanctus  Doctor,  Contra  Gentiles,  lib.  4,  cap.  19  : 
«  Quod  amatur,  inquit,  non  solum  est  in  intellectu 
amantis,  sed  etiam  in  voluntate  ipsius;  aliter  tamen 
et  aliter.  In  intellectu  enim  est  secundum  similitu- 
dinem  suee  speciei ;  in  voluntate  autem  amantis,  est 
sicut  terminus  motus  in  principio  motivo  proportio- 
nato  per  convenientiam  et  proportionem  quarn  habet 
ad  ipsum  ;  sicut  in  igne  quodammodo  est  locus 
sursum,  ratione  levitatis,  secundum  quam  habet 
(a)  proportionem  et  convenientiam  ad  talem  lo- 
cum  ;  ignis  vero  genitus  est  in  igne  generante  per 
similitudinem  suse  formse.  »  —  Haec  ille  in  forma. 
—  Et  post  pauca  subdit  :  «  Cum  autem,  inquit, 
ostensum  sit  quod  amatum  non  sit  in  amante  per 
similitudinem  speciei,  sicut  intellectum  in  intelli- 
gente,  omneautem  quod  procedit  ab  alio  per  modum 
geniti  procedit  secundum  similitudinem  speciei  a 
generante,  relinquitur  quod  processus  rei,-ad  boc 
quod  sit  in  voluntate  sicut  amatum  in  amante,  non 
sit  per  modum  generationis ,  sicut  processus  rei,  ad 
hoc  quod  sit  in  intellectu,  habet  rationem  ,  etc.  »  — 
Hacc  ille.  —  Et  post  subdit  :  «  Deus  igitur  proce- 
dens  per  modum  amoris,  non  procedit  ut  genitus; 
neque  igitur  Filius  dici  potest.  Sed  quia  amatum  in 
voluntate  preeexsistit  ut  inclinans  et  quodarnmodo 
impellens  intrinsecus  amantem  in  rem  amatam,  im- 
pulsus  autem  rei  viventis  ab  interiori  ad  spiritum 
pertinet,  convenit  Deo,  per  modum  amoris  proce- 
denti  (6),  ut  Spiritus  dicatur,  ejus  processione  quasi 
spiratione  quadam  exsistente.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex 
quibus  patet  quod  impressio  amati  in  amantem,  per 
quam  vel  secundum  quam  amatum  dicitur  esse  in 
amante,  nec  est  ipsa  essentia  rei  amatoe,  nec  est  ejus 
species  aut  similitudo,  sed  est  quaxlam  habitualis 
inclinatio  derelicta  ex  amore,  inclinans  amantem  in 
amatum,  eo  modo  quo  gravitas  inclinat  ad  locum 
deorsum  rem  gravem  ;  aliter  enim  res  imprimunt  in 
intellectu  (y),  aliter  in  voluntate.  Et  sic  patet  quid 
dicendum  ad  dicta  quator  argumenta. 

Ad  tertium  dicitur  quod  fundatur  in  una  falsa 
consequentia,  scilicet  in  isla  :  amans  impellitur  in 
amatum,  ergo  amatum  non  est  in  amante;  quam 
constat  ex  praedictis  nihil  valere.  Immo  antecedens 
infert  oppositum  consequentis ;  non  enim  amor  ira- 
pelleret  amantem  in  amatum,  nisi  amatum  esset  in 
amante  per  illam  inclinationem  de  qua  dictum  est. 

Ad  quarlum  negatur  minor.  Bene  enim  stant 
simul  quod  amalum  sit  in  amante,  et  tamen  cum  hoc 
quod  ipsum  amans  sit  in  amato.  Nam  amatuin  csl  m 
amante  modo  supradicto;  sed  econtra  amans  est  in 
amato  sicut  ea  quae  ordinantur  ad  finem  sunt  in 
fine,  vel  aliter,  secundum  sanctum  Doctorem ,  l  ■  2:l'  , 
q.  28,  art.  2, ubi  quaeril  :  utrum  mutua  inhaesio  sit 


(a)  ad  ipsum. 
{,.,)  procedenti. 
(y)  intellectu.  - 


Ad.  Pr. 
-  producentis  Pr. 

intelleclum  Pr. 


DISTTNCTIO   X. 


QUjESTIO    I. 


15 


eflectus  amoris,  nt  scilicet  amans  sit  in  amato,  et 
econtra ;  sic  enim  ait  :  «  Iste  efiectus  mutuse  inhae- 
sionis  potest  intelligi  quantum  ad  vim  apprehensi- 
vam,  et  quantum  ad  vim  appetitivam.  Nam  quan- 
luin  ad  vim  apprehensivam,  amatum  dicitur  esse  in 
amante,  in  quantum  amatum  immoratur  in  appre- 
hensione  amantis,  secundum  illud  Philipp.,ax\).  I, 
( v.  7)  :  Eo  quod  habeum  (<x)  vos  in  corde.  Amans 
vero  dicitur  esse  in  amato  secundum  apprehensio- 
nem,  in  (juanlum  amans  non  est  contentus  superfl- 
ciali  apprehensione  amati ,  sed  nititur  singula  quse 
;id  amatum  pertinent  intrinsecus  disquirere,  et  sic 
;id  interiora  ejus  progreditur  vel  ingreditur,  sicut 
<le  Spiritu  Sancto,  qui  est  amor  Dei,  dicitur 
I.  Corinth.,  2(v.  10),  quod  scrutatur  etiam  pro- 
funda  Dei.  Sed  quantum  ad  vim  appetitivam,  ama- 
tum  dicitur  esse  in  amante  prout  est  per  quamdam 
complacentiam  in  ejus  affectu,  ut  delectetur  in  eu, 
aul  iu  bonis  ejus,  apud  prsesentiam,  vel,  in  absen- 
lia,  per  desiderium  tendat  in  ipsum  amatum,  per 
amorem  concupiscentiai,  vel  in  bona  quffi  vult  amato, 
per  amorem  amicitise,  non  quidem  ex  aliqua  (6) 
causa  extrinseca,  sicut  cum  aliquis  desiderat  aliquid 
propter  alterum,  vel  cum  aliquis  vult  bonum  alteri 
propter  aliquid  aliud,  sed  propter  complacentiam 
amati  interius  radicatam  ;  unde  et  amor  dicitur  inti- 
iniis,  et  dicuntur  viscera  charitatis.  E  converso  autem 
amans  est  in  amato,  aliter  quidem  per  (y)  amorem 
amicitise,  aliter  per  amorem  concupiscentia?.  Amor 
namque  (?)  concupiscentise  non  quiescitin  quacum- 
que  re  extrinseca  aut  superficiali  adeptione  vel  frui- 
tione  amati,  sed  quserit  amatum  perfecte  habere, 
quasi  ad  intima  illius  perveniens.  In  amore  vero 
amicitise,  amans  est  in  amato,  in  quantum  reputat 
hona  vel  mala  amici  esse  sua,  et  voluntatem  amici 
sicut  suam,  ut  quasi  ipse  in  suo  amico  videatur 
bona  vel  mala  pati  et  affici ;  et  propter  hoc  amico- 
rum  est  cadem  velle,  et  in  eodem  tristari  et  gau- 
dcre,  secundum  Philosophum,  9.  Ethic.  (cap.  3), 
et  in  2.  Rethor.  (cap.  4);  ut  sic,  in  quantum  quae 
sunt  amici  asstimat  sua,  amans  videatur  esse  in 
amato,  quasi  idem  factus  amato ;  in  quantum  autern 
e  converso  vult  et  agit  propter  amicum  sicut  propter 
seipsum ,  quasi  repraesentans  amicum  idem  sibi ,  sic 
amatum  est  in  amante.  Potest  autem  tertio  modo 
mutua  inhaesio  intelligi  in  amore  amicitia^,  secun- 
dum  viam  redamationis  (e),  in  quantum  mutuo  se 
amant  amici,  ad  invicemque  sibi  volunt  bona  et 
operantur.  »  —  Haec  ille  in  forma.  —  Et  ibidem, 
ad  lum,  dicit  :  «  Amatum  continetur  in  amante,  in 
quantum  est  impressum  in  affectu  ejus  per  quam- 
dam  complacentiam.  E  converso  vero  amans  conti- 


(<x)  habcam.  —  habemus  Pr. 

(6)  aliqua.  —  alia  Pr. 

(y)  per.  —  propter  Pr. 

(8    namque.  —  autem  Pr. 

(i)  secnndum  viam  redamationis. 


Om.  Pr. 


netur  in  amato,  in  quantum  amans  sequitur  aliquo 
modo.illud  (piod  est  intimum  amati.  Nihil  enim 
proliil)ol  diverso  modo  idein  esse  continens  et  con- 
tentum ;  sicut  genus  continetur  in  specie,  et  econtra.» 
Ex  quihus  patet  quam  dehilia  sunl  argumenta  oppo- 
nentis  contra  tam  solidam  veritatem. 

II.  Ad  argumenta  Durandi.  —  Ad  prlmum 
Durandi  negatur  minor;  nec  valet  prohatio.  Si  enim 
in  Deo  non  esset  intellectus  aut  voluntas-,  ipse  non 
esset  productivus  alicujus  ad  intra,  nec  Verbi,  u^- 
Spiritus  Sancti,  sicut  ostendit  sanctus  Thomas, 
1  p.,  q.  27,  art.  3  :  «  In  divinis  non  est  processio 
nisi  secundum  actionem  quae  non  tendit  (a)  in 
aliquid  extrinsecum  sed  manet  in  ipsoagente.  IIujus- 
modi  autem  actio  in  natura  intellectuali  est  actio 
intellectus  et  actus  voluntatis.  Processio autem  Verhi 
attenditur  secundum  actionem  intelligibilem.  Secun- 
dum  autem  operationem  voluntatis,  attenditur  in 
nobis  alia  qusedam  processio,  scilicet  amoris,  secun- 
dum  quam  amatum  est  in  amante,  sicut  per  con- 
ceptionem  verbi  res  dicta  vel  intellecla  est  in  intel- 
ligente  (6).  »  —  Ha;c  ille. 

Ad  secundum  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
licet  non  sit  de  ratione  intellectus  et  voluntatis  quod 
persuosactusconstituaturaliquidextrinsecumactui, 
tamen  per  actum  intellectus  semper  producitur  ali- 
quid  distinctum  ab  actu,  scilicet  verbum,  et  per 
actum  voluntatis aliquid  distinctum  ab  actu,  scilicel 
inipressio  amati  in  amantem ;  talia  autem,  scilicet 
verhum  et  impressio,  non  sunt  totaliter  extrinseca 
ipsi  actui,  immo  sunt  termini  actus  quasi  intrinseci, 
nec  actus  sine  illis  completur. 

Ad  terlium  negatur  minor.  Nec  simile  quod  addu- 
cit  valet  ad  propositum.  Nam  arguit  de  productione 
ad  extra,  quoe  fit  vi  natura?  ut  natur.i  est.  Nos 
autem  loquimurdeproductione  immanente.  Illaenim 
fit  vi  naturae  tanquam  principii  remoti ,  sed  vi  intel- 
lectus  vel  voluntatis  tanquam  proximi  principii.  Et 
ita  consimiliter  in  divinis  :  licet  natura  sit  princi- 
pium  utriusque  processionis,  tamen  in  quantum 
primum  productum  (y)  est  verbum,  principium 
illius  productionis  proximum  est  intellectus;  sed 
principium  alterius  processionis,  in  quantum  ter- 
minatur  ad  amorem  vel  impressionem  amoris,  est 
voluntas. 

Ad  quarlum  negatur  minor.  Nec  valet  similitudo, 
cum  corrumpat  dicta  Sanctorum,  quaedicunt  Filiuin 
Dei  esse  proprie  verbum,  et  Spiritum  Sanctum  pro- 
prie  amorem,  vel  aliquid  pertinens  ad  actum  volun- 
tatis. 

III.  Ad   argumenta   Scoti.    —  Ad  prlmum 


(i)  tendit.  —  intendit  Pr. 

(8)  inlelligente.  —  intcllcctu  Pr. 

(r)  prodnctum.  —  productivum  Pr. 


10 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


Scoti  negatur  major.  Non  omnis  onim  voluntas  esl 
productiva  amoris  actualis,  nec  omnis  intellectus  esl 
productivus  actualis  intellectionis,  ut  patet  per  Phi- 
losophum,  12.  Metaphysicse ,  particula  39,  ubi  vult 
quod  in  Deo  idem  est  intellectus,  et  intelligere,  et 
(|iio  intelligit.  Conceditur  tamen  quod  omnis  intel- 
lectus  esl  peractum  suum  productivus  verbi.  Unde 
sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  34,  art.  1,  ad  2um  : 
«  Nihil,  inquit  (a),  eorum  quse  ad  intellectum  perti- 
nciil,  dicitur  personaliter  in  divinis,  nisi  solum 
Verbum;  solum  enim  Verbum  significat  aliquid  ab 
alio  emanans.  Illud  enim  quod  intellectus  in  conci- 
piendo  format,  verbum  est.  Intellectus  autem  ipse, 
secundum  quod  est  in  actu  per  speciem  intelliyil»!- 
lem,  consideratur  absolute;  et  similiter  intelli- 
gere,quod  se  habel  ad  intellectum  in  actu  sicul  esse 
ad  ens  in  actu  ;  non  enim  intelligere  significat  aclnm 
ab  intellectu  exeuntem,  sed  in  intelligente  manen- 
tein.  »  —  Haec  ille.  —  Simililer  dico  de  voluntate 
respectu  sui  actus. 

Quod  si  quaeratur  cur  potius  in  divinis  intellectus 
est  productrvus  verbi  quam  intellectionis  actualis, 
cum  in  nobis  numquam  producatur  verbum  quin 
actus  intelligendi  producatur,  et  similiter  in  volun- 
tate;  respondet  sanctus  Thomas,  <le  Veritate,  q.  4, 
art.  2,  ad  7"m,  ubi  sic  dicit  :  «  Aliquid  potest  proce- 
dere  ab  altero  :  uno  modo,  sicut  actio  ab  agente,  et 
operatio  ab  operante;  alio  modo,  sicut  operatum  ab 
operante.  Processus  autem  operationis  ab  operante 
non  distinguit  rem  per  se  exsistentem  ab  alia  re  per 
se  exsistente,  sed  distinguit  perfectionem  a  perfecto, 
quia  operatio  est  perfectio  operantis;  sed  processus 
operati  distinguit  unam  rem  ab  alia.  In  divinis  autem 
non  potest  esse  secundum  rem  distinctio  perfectionis 
a  perfectibili ;  inveniuntur  tamen  in  Deo  res  ab 
invicem  distinctae,  scilicet  tres  personae.  Et  ideopro- 
cessus  qui  significatur  in  divinis  ut  operationis  ab 
operante,  non  est  nisi  rationis  tantum;  sed  proces- 
sus  qui  significatur  ul  (6)  rei  a  principio,  potest  in 
Deo  realiter  inveniri.  »  —  Haec  ille.  —  Kx  quo  patet 
cur  in  divinis  intellectus  non  producit  suam  intelle- 
ctionem  secundum  rem ,  et  (y)  tamen  intellectus  esl 
principium  producendi  Verbum  realiter.  tdem  dico 
de  voluntate,  quod  non  esl  productiva  actus  amandi 
secundum  rem,  sed  tamen  csi  realiter  productiva 
Spiritus,  qui  se  habet  ad  actum  voluntatis  sicul  Ver- 
lniiii  ad  actum  intellectus.  Verumtamen  sanctus 
Thomas,  ibidem,  videtur  dicere  quod  licel  intelle- 
ctus  habeal  in  se  aliquid  procedens  per  modum  ope- 
rationis,  ei  aliquid  per  modum  operati,  tamen 
voluntas  non  habet  aliquid  procedens  per  modum 
operati,  sed  solum  per  modum  operationis.  Sed 
intelligit,  ut  mihi  videtur,  quod  voluntas  noq  ope- 


ratur' objectum  suum,  nec  similitudinem  objecti , 
sicut  intellectus. 

Ad  scciindum  negatur  minor.  Non  enim  Verbum 
dicit  actualem  intellectionem,  sed  aliquid  produ- 
ctum  per  eam ,  ut  alias  patuit. 

Adtertium  dicitur  quod,  sicut  Sancti  cum  dicunt 
Verbum  esse  nolitiam,  vel  cognitionem,  vel  sapien- 
tiam  et  hujusmodi,  non  intelligunt  per  notitiam 
actum  vel  babitum  intellectus,  sed  aliquid  operatum 
vel  productum  ]ier  actual(;m  intellectionem,  ita  cum 
dicunt  Spiritura  esse  amorem,  non  lotjuuntur  de 
amore  qui  dicit  actum  vel  babitum  proprie,  sed 
aliquid  procedens  per  actum  amoris. 

IV.  Ad.  argumenta  Henrici.  —  Ad  primum 
Henrici  dicitur  quod  deficit  in  duobus.  Priino,  ipiod 
similitudo  illa  non  valet;  quod  enim  homo  babeat 
tales  duos  amores,  conthi".iL  ex  hoc  quod  procedil 
de  potentia  in  actum,  et  ideo  aliqua  perfectius  et 
intensius  diligit  quam  alia.  Secundo,  quia  supponit 
sine  probatione  quod  Spiritus  Sanctus  sit  amor  qui 
est  aclus  diligendi. 

Ad  secundum  similiter  dicitur(a),  quia  dupliciter 
deficit  sicut  primum. 

Ad  tertium  dicitur  quod  false  supponit  quod  Ver- 
liiiin  sit  notitia  actualis. 

Ad  quartum  dicitur  quod,  sicut  verbum  artificis 
non  dicit  notitiam  actualem ,  sed  conceptionem  ope- 
ratam  per  actum  intellectus,  ita  similiter  dico  de 
amore  qui  impellit  euui  ad  operandum. 

Ad  quintum  dicitur  quod  si  ista  inveniantur  in 
dictis  Sanctorum,  scilicet  ardor,  flamma,  et  bujiis- 
modi,  attribui  Spiritui  Sancto,  istae  metaphora?  sunt 
exponendic  ad  hoc  quod  per  talia  non  intelligatur 
actualis  operatio  voluntatis,  sed  aliquid  pneviuin 
actui,  vel  constitutum  per  actum  volendi  aut  amandi, 
ut  s;ejie  dictum  esl. 


DISTINCTIO     XI. 


(a)  inquit.  —  Om.  Pr, 
(6)  ut.  —  Om.  i'r. 
i  et.   -  Om   Pr. 


QUiESTIO  I. 

DTRUM  SPIRITUS  SANCTUS  A  PATRE  ET  FILIO  PROCEDAT 

l£!~$  iuc.A  undecimam  distinctionem  quseritur: 
[9  Utrum  Spiritus  Sanctus  procedat  a  Patre 
et  Filio. 
Et  arguitur  quod  non,  per  Damasce- 
nuni  <  dc  Fide  orthodoxa),  lib.  I ,  c.  8,  dicentem  : 
Spirilum  Sanctum  ex  Patre  dicimus,  ct  Patris 
Spiritum  nominamus;ex  FUio  vero  non  <li<i)>m*. 


(a)  dicitur.  —  Om.  IV 


DISTINCTIO   XI.   —   QUtESTIO    I. 


r 


sed  ipsum  Spirilum  Filii  nominamus.  Hoce 
ille.  —  Ex  quibus  verbis  patet  ipsum  velle  Spiritum 
Sanctum  non  procedere  a  Filio;  el  per  consequens 
conclusio  esl  falsa. 

In  oppositum  arguitur  auctoritatibus  Sanctorum, 
quas  Magister  adducil  in  hac  distinctione.  Et  pro- 
batur  ratione  :  Pater  communicaf  Filio  quidquid  esl 
compossibile  sibi.  Sed  spirareest  compossibile  Filio; 
iinn  enim  repugnal  sibi  ratione  divinitatis,  sic  enim 
Patri  repugnarel  ;  nec  ratione  filiationis,  quia  pro- 
ductum  potestproducere,  aecFilio  repugnal  aliquid 
producere  vel  originare  unde  Filius  est.  Ergo  Pater 
sil>i  communical  spirare;  et  per  consequens  uterque 
spirat  S|iiiiiiiin  Sanctum;  et  sic  conclusio  vera. 

In  hac  (|ii3estione  erunt  tres  articuli.  In  primo 
dicetur  ad  quaesitum.  In  secnndo  inquiretur  quo- 

i I(>  Filius  distinguatur  a  Spiritu  Sancto  formaliter. 

In  tertio  inquiretur  an  Filius  in  esse  personali  con- 
stituatur  formaliter  per  spiralionem  activam.  Istas 
enim  materias  decrevi  tangere  in  hac  distinctione, 
quia  circa  illas  Aureolus  impugnat  sanctum  Thomam 
in  hac  distinetione. 


ARTICULUS  I. 

DIGITUR     AD     QUiESITUM 

A.  —  CONCLUSIO 

Quantum  ad  primum  articulum  sit  ista 

Conclusio  :  quod  Spiritus  Sanctus  procedit  a  Filio. 

Prohatnrsii  ista  conclusio  a  sancto  Doctore,  1  p., 
q.  36,  art.  2,  et  intendit  talem  rationem  :  Spiritns 
Sanctus  personaliter  distino-uitur  a  Filio.  Ergo  Spi- 
ritus  Sanctus  procedit  a  Filio.  Antecedens  snpponi- 
tur  per  fidem.  Sed  consequentiam  prohat  ihidein 
sanctns  Doctor  in  hac  forma  :  «  Si,  inquit,  Spirilus 
Sauctus  non  esset  a  Filio,  non  posset  ab  eo  persona- 
liter  distingui  ullo  modo.  Non  enim,  inquit,  est 
possibile  dicere  quod  secundum  aliquid  ahsolutum 
divinse  personae  distinguantur ;  quia  sequeretur  quod 
non  esset  trium  una  essentia.  Quidquid  enim  abso- 
lute  dicitur  in  divinis,  ad  unitatem  essentiae  perti- 
net.  Relinquitur  igitur  quod  solis  relationibus  per- 
sonse  divinae  ah  invicem  (a)  distinguantur.  Relationes 
autem  divinas  personas  distinguere  non  possunt, 
nisi  secundum  quod  sunt  oppositae.  Quod  ex  hoc 
patet  :  quia  Paler  hahet  duas  relationes,  quarum 
una  refertur  ad  Filium,  et  alia  ad  Spiritum  Sanctum ; 
qua?  tamen,  quia  non  sunt  oppositue,  non  consti- 
tuunt  duas  personas,  sed  ad  unam  personam  Patris 
pertinent.  Si  igitur  in  Filio,  et  in  Spiritu  Sancto,  non 


(a)  ab  invicem.  —  ad  invicem  Pr. 


essct  invenire  nisi  duas  relationes  quibus  uterque 
refertur  ad  Patrem,  Illae  relationes  non  essent  ad 
invicem  dpposikc,  sicut  nec  duac  relationes  quibus 
Pater  refertur  ad  illos.  Undc,  sicut  persona  Patris 
csl  una,  ila  sequeretur  quod  persona  Filii  et  S|>irilus 
Sancti  esset  una,  habens  duas  relationes  oppositas 
duabus  relationibus  Patris.  Hoc  autem  esl  haereti- 
cinii,  cuni  tollat  fidem  Trinitatis.  Oportel  igiturquod 
Filius  et  Spiritus  Sanctus  ad  invicem  referantur 
oppositis  relationibus.  Nmi  autem  possunt  esse  in 
divinis  aliae  relationes  oppositae  nisi  relationes  ori- 
ginis,  ut  supra  probatum  est.  Oppositae  autem  rela- 
tiones  originis  accipiuntur  secundum  principium  et 
id  quod  cst  a  principio.  Relinquitur  ergo  quod 
necesse  est  dicere  vel  Filium  esse  a  Spiiilii  Sancto, 
quod  nullus  dicit,  vel  Spiritum  Sanctum  esse  a 
Filio,  (juod  nos  confitemur.  »  —  H«c  ille. 

Eamdem  consequentiam  prolixe  probat,  dePoten- 
tia  Dei ,  q.  10,  art.  5,  ubi  sic  ait  :  «  Dico  autem 
quod  si  Spiritus  Sanctus  non  sit  a  Filio,  nec  aliquo 
modo  Filius  sit  principium  processionis  Spiritus 
Sancti,  impossibile  est  quod  Spiritus Sanctus a  Filio 
personaliter  distinguatur,  et  etiam  impossibile  est 
quod  processio  Spiritus  Sancti  differat  a  Filii  gene- 
ralione.  Quod  quidem  manifestum  est,  si  quis  con- 
siderat  ea  ex  quibus  aliqui  divinarum  personarum 
distinctionem  manifestant.  Loquuntur  enim  quidam 
de  distinctionc  personarum  secundum  relationes; 
alii  vero  secundum  modos  originis;  quidam  autem 
per  comparationem  ad  essentialia  attributa.  Si  igitur 
consideremus  modum  distinguendi  personas  per  rela- 
tiones,  manifesle  apparet  i|uod  Spiritus  Sanctus 
personaliter  a  Filio  distingui  non  potest,  si  ab  eo 
non  procedat.  —  Primo  quidem,  quia  distinctio  aliquo- 
rum  ab  invicem  (a)  non  proprie  potest  esse,  nisi  vel 
propter  (6)  divisionem  materialem  seu  qi.antitati- 
vam,  vel  propter  divisionem  formalem.  Distinctio 
autem  secundum  materialem  et  quantitativam  divi- 
sionem,  invenitur  in  corporalibus  rebus,  in  quihus 
ejusdem  speciei  sunt  plura  individua  ex  eo  quod 
forma  speciei  in  diversis  partihus  materiae  secundum 
quantitatem  divisis  invenitur;  unde  et  si  quod  est 
individuum  quod  constat  ex  tota  materia  in  qua 
possihile  est  esse  formam  speciei,  impossibile  est 
quod  illius  speciei  sint  individua  plura,  sicut  probat 
Aristoteles  de  mundo,  inl.  Coeli  et  Mundi  (t.  c.  95). 
Hunc  autem  modum  distinctionis  omnino  oportet  a 
divinis  removeri,  cum  in  Deo  (y)  non  sit  materia, 
nec  quantitas  corporalis.  Distinctioautem  hahentiuin 
unam  naturam  saltem  generis,  per  divisionem  for- 
malem  esse  non  potest,  nisi  ratione  alicujus  opposi- 
tionis;  unde  invenimus  quod  cujuslibet  generis  dif- 
ferentiac  sunt  oppositaj.  Et   ideo   in  natura  divina 


(a)  ab  invicem.  —  ad  invicem  Pr. 
(8)  propter.  —  per  Pr. 
(v)  Deo.  —  eo  Pr. 


II.  —  2 


18 


LIKIU    I.    SENTENTIARUM 


iion  potest  nec  esse  oec  intelligi  aliqua  (listnictio, 
iiini  sit  una  non  solum  genere  sed  numero,  nisi  per 
aliquam  oppositionem.  Unde,  cum  personae  distin- 
guantur  in  divinis,  oportet  quod  hoc  sit  per  aliquam 
oppositionem  relativam ;  quia  alia  oppositio  in  divi- 
nis  esse  aon  potest.  Et  hoc  satis  manifeste  apparet. 
Nam  quantumcumque  aliqua  dividantur  secundum 
rationem,  sicut  sunt  diversa  essentialia  attribuia, 
non   distinguunt  personas,   quia  ad   invicem   non 
opponuntur;  et  sic  etiam  plures  notiones  inveniun- 
tur  in  una  persona  divina,  propter  hoc  quod  ad  invi- 
cem  oppositionem  non  habent,  sicut  in  Patre  sunt 
innascibilitas,  paternitas,  ef  spiratio  activa.  Ibi  enim 
primo  invenitur  distinctio,  ubi  primo  (a)  occurrit 
oppositio  relativa,  sicut  in  hoc  quod  est  esse  Patrem 
et  Filiuin.   lJI»i  ergo  non  est  oppositio  relativa  in 
divinis,   noii    potest  esse  realis  dislinctio,  quae  est 
distinctio  (€)  personalis.  Si  autem  Spiritus  Sanctus 
non  procedit  a  Filio,  non  erit  aliqua  oppositio  inter 
Filium  el  Spiritum  Sanctum,  et  ila  non  distingue- 
retur  Spiritus  Sanctus  a  Filio.  Nee  potest  dici  quod 
ad  talem  distinctionem  faciendam  sufficiat  oppositio 
affirmationis    et    negationis;    quia    talis   oppositio 
sequitur   distinctionem ,   non   autem    distinctionem 
causat,  cum  exsistens  ab  alio  distinguatur  per  ali- 
quid  sibi  inhaerens  substantialiter  vel  accidentaliter; 
quod  autem  hoc  non  sit  hoc,  sequitur  ex  hoc  quod 
dislincta  sunt.   Simiiiler  etiam   patet  (piod  veritas 
cujuslibet  negativae  in  exsistentibus,  supra  verita- 
tem  affirmalivac  fundatur;  sicut  veritas  hujus  nega- 
tivae,  /Fthiops  non  est  albus,  fundatur  supra  veri- 
tatem  hujus  affirmativae,  /Fthiops  est  niger;  et  ideo 
oportel  omnem  differentiam  quae  est  per  oppositio- 
nem  affirmationis  el  negationis,  reduci  in  differen- 
tiam  alicujus  affirmativae  oppositionis.    Unde  non 
potest  esse  prima  distinctionis  ratio  inter  Filium  et 
Spiritum  Sanctum  ex  hoc  quod  Filius  est  genitus 
QOn  spiratus,  alins  (y)  spiratus   non  genitus,   nisi 
praeintelligatur  inter  Filiuin  ei  Spiritum  Sanctum, 
et  inter  generationem  et  spirationem,  distinctio  per 
aliquam   oppositionem  duarum  affirmationum.  ■ — 
Secundo.    Quia,    secundum   Augustinum,   in   lib. 
(i.   (lc  Trinitate  (cap.  '2 ),  in  divinis  quod  dicitur 
absolute,  esl  commune  tribus  personis;  unde  relin- 
quitur  quod  divinarum  personarum  distinctio  esse 
non  possil ,  nisi  secundum  hoc  quod  ad  aliquid  dici- 
lur;  haec  enim  duo  praedicamenta  sunl  in  divinis. 
Personalis  autem  distinctio,  quae  in  divinis  secun- 
dum  relationera  invenitur,  esl  per  haec  duo,  a  quo 
alius,  et,  quod  ab  alio.  Si  autem  alterum  illorum 
subdistinguendum  ast,  scilicet  quod  est  abalio,  opor- 
tel  quod  subdistinguatur  per  ea  quae  sunl  ejusdem 
rationis.  l'i  enim  Philosophus  docet,  7.  Metaphy- 


(a)  primo.  —  Om.  Pr, 

qu  b  '-si  disHnctio.  —  Om.  Pr, 

(y)  aliits.  —  ai</  1'r. 


sicce  (t.  c.  43),  si  quis  subdividendo  utatur  his 
quae  sunt  per  accidens  et  non  per  se,  non  rectum 
divisionis  ordinem  sequitur;  sicut  si  diceretur  :  ani- 
maluim  aliud  rationale,  aliud  irrationale,  irrationa- 
liuin  vero  aliud  album ,  aliud  nigrurn ,  non  essel 
recta  divisio;  quia,  cum  ex  his  quae  sunt  per  acci- 
dens  non  fiat  unum  simplex,  ultima  species  ex  dif- 
ferentiis  miiltis  constituta  non  esset  unum  simpli- 
citer.  Oportet  ergo,  si,  in  divinis,  qui  esl  ab  aliosub- 
distinguatur  vel  subdividatur,  quod  hoc  sit  per  dif- 
ferentias  ejusdem  rationis,  ut  scilicet  eorum  quae 
suntah  alio  unus  eorum  ah  altero  sit ;  et  hoc  impor- 
lat  diflerentia  processionum,  quae  significatur  cum 
dicitur  quod  unus  procedit  per  generationem ,  alius 
per  spirationem.  Unde  Richardus  de  sancto  Victore, 
5.  de  Trinitate  (cap.  10),  hoc  modo  distinguit  pro- 
cedentem  ab  alio,  quod  unus  habeat  de  se  proce- 
dentem,  et  alius  non.  —  Tertio.  Quia  cum  in  Patre 
sint  dua3  relationes,  scilicet  paternitas  et  activa  spi- 
ratio,  sola  paternitas  constituit  personam  Patris; 
undedicitur  proprietas  sive  relatio  personalis;  spira- 
tio  autem  activa  est  relatio  persona3,  sed  non  perso- 
nalis,  quasi  persona3  jam  constituta3  superveniens. 
Ex  quo  patet  quod  generatio  activa,  sive  paternitas, 
secundum  ordinem  intelligendi,  pra^supponitur  ad 
spirationem.  Oportet  ergo  quod  similiter  filiatio, 
quae  paternitati  correspondet  per  oppositionem , 
secundum  aliquem  ordinem  praesupponatur  ad  spi- 
rationem  passivam,  quae  est  Spiritus  Sancti  proces- 
sio  :  aut  ergo  ita  quod  spiratio  passiva  intelligatur 
supervenire  filiationi  in  eadem  persona,  sicut  spiratio 
activa  paternitati ,  et  sic  erit  in  eadem  persona  spi- 
rati  et  nati,  sicut  generantis  et  spirantis ;  aut  oportet 
quod  aliquem  alium  ordinem  habeat  filiatio  ad  spi- 
rationem  passivam.  Non  est  autem  ordo  in  divinis 
nisi  naturae,  secunduin  quem  aliquis  est  ab  aliquo, 
secundum  Augustinum  (Mb.deTrinitateet  Unitate). 
Unde  relinquitur  quod  sit  una  persona  Filii  et  Spi- 
ritus  Sancti  spirati,  vel  quod  Spiritus  Sanctus  sit 
a  Filio. 

«  Si  quisautem  distinctionem  divinarum  persona- 
ruin  per  ipsam  originem  consideret,  et  non  perrela- 
tiones  originis,  idem  sequitur,  sicut  in  his  quae 
dicentur  apparebit.  —  Primo  quidem.  Quia  si  quis 
proprietatem  divinac  naturaa  consideret,  impossibile 
(>st  in  Dco  esse  pluralilatem  personarum,  nisi  per 
hocquod  una  ah  alia  oriatur,  nullo  modo  autem  per 
hoc  quod  duae  oriuntur  ab  una.  Quod  patet,  si  quis 
considerel  qualiter  in  diversis  rebus  distinctio  inve- 
nitiir.  Tn  rehus  enini  inalerialihus,  in  quilius  possi- 
bile  esl  fieri  multiplicationem  per  divisionem  (x) 
materiae  et  quantitatis,  ul  dictum  est ,  possibile  cst 
duo  individua  unius  speciei  ex  aequo  se  habere, 
sicul  el  duae  partes  quantitatis  ex  aequo  se  habent. 
Qbi   aiiteiu  invenitur  prima  differentia  secundum 


(x)  divirionem.  —  diffgrentiam  Pr 


DISTINCTIO   XI. 


QU/ESTIO   I. 


1« 


formam,  ibi  impossibile  est  quod  aliqua  <luo  se 
habeant  ex  sequo.  Ut  enim  <licit  Philosophus, 
8.  Melaphysicse  (t.  c.  10),  formae  rerum  sunt  sicut 
numeri,  in  quibus  variantur  species  per  unitatis 
additionem  vel  subtractionem  ;  ita  ct  formales  rerum 
differentiae  consistunt  in  quodam  perfectionis  ordine. 
Nam  plaula  specie  differt  a  lapide»  in  hoc  quod 
superaddit  vitam;  animal  vero  brutum  a  planta,  in 
hoc  <|iio(l  superaddit  sensum;  homo  vero  a  bruto, 
iu  hoc  quod  superaddit  rationem.  Et  i<leo  iu  rebus 
immaterialibus  (a),  iu  quibus  non  potest  esse  mul- 
tiplicatio  secundum  divisionem  materiae,  impossibile 
est  quod  sit  pluralitas,  nisi  cum  ordine  quodam. 
In  substantiis  quidem  immaterialibus  creatis  cst 
ordo  perfectionis,  secundum  quod  unus  angelus  est 
perfectioris  naturse  quam  alius.  Et  quia  quidam 
philosophi  crediderunt  quod  omnis  natura  imperfe- 
cta  causaretur  a  perfectiori,  ideo  crediderunt  quod 
iu  substantiis  separatis  non  potest  esse  multitudo, 
nisi  per  causam  et  causatum  ;  quod  tameu  recta 
(ides  non  tenet ;  quia  credimus  ex  ordine  divinae 
sapientiae  differentes  ordines  substantiarum  immu- 
tabilium  productos  (£)  esse.  Cum  autem  in  divinis 
noii  possit  esse  ordo  perfectionis,  ut  Ariani  posue- 
runt,  dicentes  Patrem  Filio  esse  majorem,  etutrum- 
que  Spiritu  Sancto,  relinquitur  quod  pluralitas  in 
divinis  personis  esse  uou  potest,  uisi  secundum  ordi- 
nem  origihis  solum,  ut  scilicet  Filius  sit  a  Patre,  et 
Spiritus  Sanctus  a  Filio.  Si  enim  Spiritus  Sanctus 
non  esset  a  Filio,  ex  yequo  respiceret  Patrem  quan- 
tiim  ad  originem  ;  uude,  vel  non  esseut  duae  per- 
sonae,  vel  esset  inter  eos  ordo  perfectionis,  secundum 
Arianos,  vel  esset  inter  eos  materialis  divisio; 
quod  est  impossibile.  Et  hanc  rationem  sequens, 
Hilarius,  iu  lib.  de  Synodis,  dicit  quod  ponere  in 
divinis  duos  ingenitos,  id  est  non  ab  aliquo  exsi- 
stentes,  est  ponere  duos  Deos;  quia,  si  non  sit  mul- 
titudo  per  ordinem  originis,  oportet  quod  sit  per 
ordinem  uaturarum.  Et  ideoeadem  ratio  esl,  si  inter 
Filium  et  Spiritum  Sanctum  originis ordo non pona- 
tur.  —  Secundo.  Quia  quod  procedit  ab  uno  natu- 
raliter,  oportet  esse  unum  ;  natura  enim  ad  unum 
se  habet;  sed  quae  procedunt  ab  aliquo  per  voluuta- 
tem  operantem ,  possunt  esse  plura,  licet  sinl  ab 
iiiio;  sicut  ab  uno  Deo  diversse  creaturae  processe- 
ruut  secundum  voluntatem  ipsius.  Constat  autem 
quod  Filius  procedit  a  Patre  naturaliter  et  non  per 
voluntatem,  ut  Ariani  dixerunt.  Et  hoc  ideo,  quia 
Hilarius,  in  libro  de  Synodis,  dicit  :  Quod  natura- 
liter  procedit  ab  aliquo,  est  tale  quale  est  ipsum  a 
quo  procedit;  quod  procedit  ab  aliquo  secundum 
voluntatem,  non  est  tale  quale  est  a  quo  procedit, 
sed  rsl  quale  vult  esse  illud.  Filius  aulem  talis  est 
qualis  est  Pater ;  creaturae  vero  sunt  tales  quales  Deus 


voluit  eas  esse.  Unde  Filius  est  a  Patre  naturaliter; 
creaturae  autem  ab  eo  per  voluntatem.  Similiter 
autem  et  Spiritus  Sanctus  talis  esl  qualis  est  Pater; 
non  enim  creatura,  ut  Ariani  ct  Macedonius  dixe- 
liinl.  Unde  oportet  quod  naturaliter  a  Patre  proce- 
dat  ;  propter  quod  dicitur  ab  Athauasio  et  aliis  Sau- 
ctis  esse  naturalis  Spiritus  Patris  <'t  Filii.  Impossi- 
bile  esl  ergo  quod  Filius  et  Spiritus  Sanctus  proce- 
dant  a  Patre,  nisi  hoc  mo<lo,  quod  a  solo  Patre  pro- 
cedat  iiiiiis  solus,  scilicet  Filius,  et  a  Patre  et  Filio, 
in  quantum  uiuun  sunl,  iiiius  Spiritus  Sanctus.  — 
Tertio.  Quia,  sicut  Richardus,  5.  de  Trinitate  (cap.  9), 
probat,  impossibile  est  quod  iu  divinis  sit  mediata 
processio.  Cum  enim  quaelibet  persona  sit  in  alia, 
oportet  quod  quaelibet  divina  persona  immediate  ad 
aliam  ordinetur.  Si  autem  Filius  et Spiritus Sanctus 
essent  a  Patre  absque  hoc  quod  Spiritus  Sanctus 
esset  a  Filio,  Spiritus  Sancti  ad  Filium  non  esset 
immediatus  ordo;  non  enim  ordinarentur  ad  invi- 
cem  nisi  mediante  uno  a  quo  exsisterent,  sicut  duo 
fratres  ab  uno  patre  geniti.  Unde  impossibile  est 
quod  Filius  et  Spiritus  Sanctus  hoc  modo  sint  a 
Patre  sicut  duac  personsc  distinctae,  et  quod  unus 
eorum  non  sit  ab  alio. 

((  Si  vero  aliquis consideret  dislinctionem  persona- 
rum  per  ordinem  ad  attributa  essentialia,  patet 
etiam  quod  idem  sequitur.  —  Primo  quidem ,  quia 
secundum  hoc  dicitur  (<x)  quod  Filius  procedit  per 
modum  naturu1,  Spiritus  Sanctus  autem  per  modum 
voluntatis.  Nam  semper  processio  naturse  est  prin- 
cipium  et  qrigo  cujuslibet  alterius  processionis ; 
omnia  enim  quae  per  artem  et  voluntatem  et  intel- 
lectum  fiunt,  ab  eis  quae  secundum  naturam  sunl 
principium  sumunt.  Et  ideo  dicit  Richardus,  G.  de 
Trinitate  (cap.  17),  quod  inter  omnes  procedendi 
modos,  constat  (6)  primum  locum  tenere,  et  caeteris 
principalem  esse,  illum  modum  procedendi  qui  esl 
1'ilii  a  Patre;  nam,  nisi  iste  proecesserit,  caeterorum 
nullus  (y)  exsistendi  locum  habebit  omnino.  — ■ 
Secundo  manifestum  est,  si  dicaturquod  Filius  pro- 
cedit  processione  intellectuali  ut  verbum,  Spiritus 
autem  Sanctus  processione  voluntatis  ut  amor.  Non 
enim  potest  esse  (o)  nec  intelligi  quod  amor  sit  ali- 
cujus  quod  non  est  intellectu  praeconceptum ;  unde 
quilibet  amor  est  ab  aliquo  verbo,  loqueixlo  <le  amore 
intellectualis  naturae.  —  Tertio  idem  apparet  (e),  si 
Spiritum  Sanctum  dicamus  vivificum  spiramen 
quoddam  divinitatis,  ut  dicit  Athanasius.  Omnis 
eiiim  motus  et  actio  vitce  ordinatur  per  intellectum  , 
nisi  <'x  imperfectione  naturae  contrarium  accidat. 
Unde,  ex  his  omnibus  supradictis,  datur  intelligi 
quod  nec  Spiritus  Sanctus  esset  alius  a  Filio,  si  ab 


(a)  immaterialibus.  —  materialibus  Pr. 
(6)  produclos.  —  productiones  Pr. 


(a)  dicitur.  —  Om.  Pr. 
(?,)  constat.  —  slat  Pr. 
(y)  nullus.  —  nullum  Pr. 
(6)  esse.  —  Om.  Pr. 
(s)  quod.  —  A<I.  Pr. 


20 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


eo  non  proccdcrcl ;  nec  spiratio  esset  aliuil  a  gehera- 
tione.  »  -  Haec  ille  in  forma.  —  Sic  ergo  patet  pro- 
batio  consequentiae  assumptae  primae  rationis  pro 
conclusione. 

Eamdem  consequentiam  probat  eodem  modo,  sed 
brevius,  1.  Sententiarum ,  dist.  11,  q.  1,  art.  1. 
rtem,  4.  Conira  Gentiles,  e.  l2i,  probat  eamdem 
consequentiam  brevius  et  formalius  :  «  In  rebus, 
inquit,  remota  materiali  distinctione,  quae  in  divinis 
locum  habere  non  potest,  aon  inveniuntur  aliqua 
ilisiinLiiii,  nisi  per  aliquam  oppositionem.  Quae  enim 
iiullain  oppositionem  habent  ad  invicem,  simul  esse 
possunt  in  eodem  ;  unde  per  ea  distinctio  causari 
non  potest.  Album  enim  et  triangulare,  licetdiversa 
sint,  quia  tamen  non  opponuntur,  in  eodem  esse 
contingit.  Oportet  autem  supponere,  secundum 
catholicae  Gdei  documenta,  quod  Spiritus  Sanctus  a 
Filio  distinguatur ;  alias  non  esset  trinitas,  sed  dua- 
litas  in  personis.  Oportet  igitur  hujusmodi  distin- 
ctionem  peraliquam  oppositionem  lieri  :  non  autem 
oppositione  affirmationis  et  negationis,  quia  sic 
distinguuntur  entia  a  non  entibus;  nec  eliain  ojqio- 
sitione  privationis  et  habitus,  quia  sic distinguuntur 
perfecta  ab  imperfectis  ;  nec  etiam  oppositione  con- 
trarietatis,  quia  sic  distinguuntur  quse  sunt  diversa 
secundum  formam;  nam  contrarielas,  utphilosophi 
docent,  esl  ditrerentia  (a)secundum  formam,  quae 
quidem  differentia  divinis  personis  non  convenit, 
c  u iii  earum  sit  una  forma,  sicut  una  essentia,  secun- 
dum  illud  Apostoli,  Philipp.,  cap.  2  (v.  6),  de  Filio 
Dei  dicentis  :  qui  cum  in  forma  Dei  essct ,  srilicet 
Patris.  Relinquitur  er»o  unam  personam  divinam 
ah  alia  non  distingui  nisi  oppositione  relativa  ;  sic 
eniin  Filius  a  Patre  distinguitur,  secundum  scilicet 
oppositionem  relativam  Filii  et  Patris.  Non  autem 
in  divinis  personis  alia  oppositio  relativa  esse  potest, 
nisi  secundum  originem.  Nam  relative  opposita,  vel 
supra  quantitatem  fundantur,  ut  duplum  et  dimi- 
«liuin,  vcl  super  actionem  el  passionem,  ut  dominus 
el  servus,  tnovens  el  motum,  pater  el  filius.  Rursus, 
relativorum  quae  super quantitatem  fundantur,  quae- 
dain  fundantur  super  diversam  quantitatem,  ut 
duplum  el  dimidium,  majus  et  minus;  quaedam 
super  ipsam  unitatem,  ut  idem,  quod  significat 
iinuin  in  substantia,  el  aequale,  quod  significat 
unuin  in  quantitate,  el  simile,  quod  significat  unum 
iii  qualitate.  Divinae  igitur  persohae  distingui  non 
unt  relationibus  fundatis  super  diversitatem 
quantitatis,  quia  sic  tolleretur  trium  personarum 
aequalitas;  nec  iterum  relationibus  quae  fundantur 
super  nnuin,  quia  hujusmodi  relationes  distinctio- 
nem  non  causant,  immo  magis  ad  convenientiam 
pertinere  inveniuntur,  etsi  fortealiqureearum  distin- 
ctionem  praesupponant.  In  relationibus  vero  omni- 
bus  super  actione  el  passione  fundatis,  semperalte- 

differentia.  —  contrarietas  Pr. 


i'um  est  ut  subjectum  et  inaequale  secundum  virtu- 
tem,  nisi  solum  in  relationibus  originis,  in  quibus 
nulla  designatur  minoratio,  eo  quod  invenitur  ali- 
quid'  jiroducere  sihi  siinile  vel  aequale  secundum 
naturam  et  virtutem.  Relinquitur  igiturquod  divinae 
jiersonae  non  |)(jssunt  distingui  nisi  oppositione  rela- 
tiva  secundum  originem.  Oportet  igitur  quod  si  S|»i- 
ritus  Sanctus  distinguitur  a  Filio,  quod  sii  ab  eo; 
non  enim  est  dicere  (juod  Filius sit a  Spiritu  Sancto, 
cum  Spiritus  Sanctus  magis  Filii  esse  dicatur,  et  a 
Filio  detur.  »  —  Haec  ille,  ibidem. 

Item  arguit  ibidem  pro  praedicta  consequentia 
multipliciter,  quasi  per  easdem  rationes  quae  j«  >si  t;«* 
sunt.  Medium  enim  unius  est  :  Quia,  cum  paterni- 
tas  et  spiratio  activa,  ex  hoc  quod  non  sunt  opjio- 
sitse  ad  invicem,  non  constituant  duas  personas, 
innno  inveniantur  in  eadem  persona;  ita  nec  Gliatio 
et  processio  Spiritus  Sancti ,  si  non  plus  opponeren- 
tiirquam  duae  prsedictae,  constituerent  duas  perso- 
nas,  sed  invenirentur  in  eadem.  Oportet  igitur  quod 
(iliatio  et  processio  habeant  opj>ositioneni  originis, 
sicut  quod  persona  constituta  per  unain  originetur 
a  persona  constituta  per  aliam.  —  Medium  autem 
alterius  rationis  laclum  est  etiam  superius  :  Quia, 
cum  Filius  et  Spiritus  Sanclus  conveniant  in  hoc 
(juod  est  esse  ab  alio,  et  inter  se  distinguantur, 
oportet  quod  distinguantur  per  aliquid  per  se  perti- 
nens,  vel  per  diflerentias  jier  se  pertinentes  ad  illud 
commune,  scilicet  cns  ab  alio,  id  est  per  se  dividen- 
tes  hoc  quod  est  esse  ah  alio;  quae  quidem  non  pos- 
sunt  esse  nisi  diflerentine  ejusdem  generis,  scilicet 
ad  oriiiinem  jiertinentes,  ut  unus  eorum  sit  al)  alio. 
—  Medium  autem  alterius  rationis  est  :  Quia,  si 
Spiritus  Sanctus  non  procedit  a  Filio,  tunc  proo 
uniiis  non  jiosset  distingui  a  jirocessione  alterius; 
non  enim  possent  esse  diue  processiciies  aut  oriiiines. 
Arguit  enim  sic  :  «  Origines,  inquit,  non  possunt 
distingui  nisi  penes  terminum  (a),  vel  principium, 
vel  sulijectum.  Sicut  origo  equi  distinguitur  ab  ori- 
gine  bovis  ex  jiarte  termini,  secundum  quod  hae 
origines  terminantur  ad  naturas  specifice  diversas; 
ex  parte  autem  principii,  ut  si  supponamus  in 
eadem  s)>ecie  animalis  quaedam  generari  ex  virtute 
activa  solis  tantum,  quaedam  autem  simul  cum  hac 
virtute  ex  virtute  activa  seminis;  ex  parte  vero 
subjecti ,  differl  generatio  hujus  equi  et  illius,  secun- 
iluin  i|iii)il  natura  speciei  i  6  >  in  diversa  materia  reci- 
pitur.  Il;ec  auteni  distinctio,  quae  esl  cx  parte 
subjecti,  in  personis  divinis  Locum  habere  non 
potest,  cuin  sinl  oinnino  inirnalcriales.  Siinilitci.  ex 
parte  termini  non  |n>test  esse  processionum  distin- 
ctio  in  divinis;  quia  iinam  et  canidcin  divinam  natu- 
rain,  quam  accipil  Filius  nascendo,  accipil  S|iiiitus 
Sanctus  procedendo.  Relinquiturergo  quod  utriusque 


(a)  terminum.  —  terminos  Pr. 

(./i  natura  si>cci<>i.  —  Om.  Pr, 


DISTINCTIO   XI.   —    QU.-ESTIO    1. 


'21 


originis  distinctio  esse  non  potesl  nisi  ex  parte  prin- 
cipii.  Manifestum  estautera  quod  principium  origi- 
nis  Filii  est  solus  Pater.  Si  igitur  processionis  Spi- 
ritusSancti  principium  sit  solns  Pater,  non  erit  alia 
processio  Spiritus  Sancti  a  generatione  Filii,  et  sic 
nec  Spiritus   Sanctus  distinctus  a   Filio.  Ad   hoc 
igitur  quod  sint  alise  processiones  etalii  procedenlrs, 
necesse  est  dicere  quod  Spiritus  Sanctus  non  sit  a 
solo  Patre,  sed  a  Patre  et  Filio.  Si  autem,  inquil 
sanctus  Doctor,  aliquis  dical  quod  istae  processiones 
diflerunl  secundum  principium,  in  quantum  Pater 
producit  Filiiiin  per  modum  intellectus,  ut  verbum, 
Spiritum  Sanctum  autem  p<T  modum  voluntatis,  ul 
amorem,  secundum  hoc  oportebit  dicerequod  secun- 
dum  differentiam   intellectus  et  voluntatis  in  Deo 
Patre  distinguantur  duse  processiones  in  divinis,  et 
duo  procedentes.  Sed  voluntas  et  intellectus  in  Deo 
Patre  non  distinguuntur  secundum  rem,  sed  solum 
secundum    rationem.   Sequitur    igitur    quod    duoe 
processiones    et    duo    procedentes    differant    soluin 
ratione.  Ea  vero  quae  solum  ratione  differunt,  de  se 
invicem  prsedicantur;  verum  enim  est  dicere  quod 
voluntas  divina  est  inteliectus  ejus,  et  e  converso. 
Verum  ergo  erit  dicere  quod  Spiritus  Sanctus  est 
Filius,  et  e  converso;  quod  esl  Sabellianse  impieta- 
tis.    Nbn  igitur  sulficit  ad  distinctionem  Spiritus 
Sancti   et   Filii,   dicere  quod   Filius  procedat  per 
modum  intellectus,  et  Spiritus  Sanctus  per  modum 
voluntatis,  nisi  cum  hoc  dicatur  quod  ex  lioc  quod 
Filius  procedit  per  nioduni  intelleetus,  et  Spiritus 
Sanctus  per  modiun  voluntatis,  sequiturquod  Spiri- 
tus  Sanctussit  aFilio;nam  amor  procedit  a  verbo, 
eo  quod  nihil   amare  possumus,  nisi  verbo  cordis 
illud  concipiamus.  »  —  Haec  ille  in  forma.  —  Me- 
diiiin  vero  alterius  rationis  est  supra  positum,  scili- 
cet  quia  in  substantiis  immaterialibus  (a)  non  potest 
esse  distinctio,  nisi  secundum  ordinem;  in  divinis 
auteni  solum  esse  potest  ordo  originis,  quo  una  per- 
sona  procedit  ab  alia.  —  Et  sic  per  isla  media  pro- 
bal  sanctus  Doctor  istam  conditionalem  :  si  Spiritus 
Sanctusnon  procedit  a  Filio,  non  distinguitur  ab eo ; 
el  consequenter  istam  :  Spiritus  Sanctus  distinguitur 
a  Filio,  ergo  procedit  ab  eo.  Ac  per  hoc  probat  con- 
clusionem  nostram. 

Ulterius,  secundo  loco,  arguit  pro  conclusione, 
ibidem,  scilicet  Contra  Gentiles,  lib.  4,  c.  24  : 
«  Pater,  inquit,  et  Filius,  quantum  ad  unitatem 
essentiae,  non  differunt  nisi  in  hoc  quod  hic  est 
Pater,  ille  esl  Filius.  Quidquid  igitur  praeter  hoc 
est  (6),  estcommune  Patri  el  Filio.  Esseautem  prin- 
cipium  Spiritus  Sancti  est  prseter  rationem  paterni- 
tatis  et  liliationis;  nam  alia  relatio  est  qua  Patei  est 
Pater,  et  qua  Pater  est  principium  Spiritus  Sancti. 
Esse  igitur  principium  Spiritus  Sancti  commune  est 
Patri  et  Filio.  »  —  Hsee  ille. 


(a)  immaterialibus.  —  materialibus  Pr. 

(6)  est.  —  Om.  Pr. 


Ulterius,  tertio  loco,  arguit  pro  conclusione(ibid.): 
o  Quidquid  non  est  contra  rationem  alicujus,  non 
impossibile  est  ei  convenire,  nisi  forte  per  accidens. 
Esse  autem  principium  Spiritus  Sancti  non  est  con- 
Ira  rationem  Filii,  neque  in  quantum  est  Deus, 
quia  Pater  esl  principium  Spiritus  Sancti,  neque 
in  quantum  est  Filius,  eo  quod  alia  esl  processio 
Spiritus  Sancti,  etalia  («)  Filii ;  non  est  autem  repu- 
gnans  id  quod  est  a  principio  secundum  unam  pro- 
cessionem,  esse  principium  alterius  processionis. 
Relinquitur  igitur  quod  non  sit  impossibile,  Filium 
esse  principium  Spiritus  Sancti.  Quod  autem  non 
est  impossibile,  est  possibile,  vel  potest  esse.  In 
divinis  autem  non  differt  esse  et  posse.  Ergo  Filius 
est  principium  Spiritus  Sancti.  »  —  Haec  ille.  — 
Istas  etiani  rationes  ponil,  de  Polentia  Dei ,  q.  10, 
art.  4. 

Sed  istas  rationes  labefactare  nititur  Aureolus,  in 
prsesenti  distinctione  (q.  1,  art.  3),  eas  asserens 
inefficaces  ad  propositum,  quidquid  sit  de  condu- 
sione.  Ideo  primo  ponam  responsionem  suain  ad 
rationem  sancti  Doctoris.  Secundo  statim  ostendetur 
responsionis  insufficientia,  el  rationis  efficaciain 
perdurare. 

B.  —  OBJECTIONES  ET  SOLUTIONES 


§    1.    —   CONTRA    PRIMAM    RATIONEM 

CONCLUSION  IS 


I.  Argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  ergo 
argumentum  dicit  quod,  supposito  quod  Spiritus 
Sanclus  non  procederet  a  Filio,  adhuc  tamen  in  Filio 
remaneret  aliquid  distinctum  a  Spiritu  Sancto,  et 
res  illi  incompossibilis,  nec  Filius  et  Spiritus  San- 
ctus  concurrerent  ineamdem  personam.  Isfudautem 
probat  Aureolus  (1.  Sentent.,  dist.  11,  q.  l,art.  3) 
quatuor  mediis. 

Primum  esl  (juod  duae  passivae  productiones  per 
quas  perfecte  capit  esse  productum,  impossibile  est 
quod  attingant  idem  productum.  Sed  generari  et 
spirari  sunt  dme  productiones  passiva1,  qua3  etiani 
essent  distinctae,  dato  quod  Spiritus  Sanctus  non  pro- 
cederet  a  Filio,  sicut  expresse  dicit  Anselmus,  de 
Processione  Spiritus  Sancti,  cap.  11.  Ail  eniin 
quod,  licet  non  constet  adhuc  quod  Spiritus  San- 
ctus  }>rocedat  a  Filio,  et  loquitur  pro  principio 
libri,  antequam  istud  probaverit  contra  Graecos,  licet, 
inquit,  istudnonconstet,constat  tamen  quoddistin- 
guuntur  Filius  et  Spiritus  Sa^uin^:  quia  iste  est 
ex  Dco  nascendo,  et  ille  procedendo.  Ergo,  inquit 
Aureolus,  passiva  generatio  nondiun  esset  in  per- 
sona  Spiritus  Sancti,  immo  distingueretur  ab  ea,  et 
esset  incompossibilis,  dato  quod  Spiritus  Sanctus 
non  emanaret  a  Filio. 


(a)  alia.  —  Om.  Pi\ 


■)■> 


LIBRI    I.    SLNTENTIARUM 


Secundum  est  tale.  Gonstat,  inquit,  quod  gene- 
rari  et  spirari  sunt  incompossibilia  in  eodem  suppo- 
sito;  quam  incompossibilitatem  facil  spirare  quod 
esta  genito,  secundum  te.  Spirare  ergo  dat,  secun- 
iliiin  te,  ipsi  generari  incompossibilitatera  cum  spi- 
rari  passivo.  Aul  ergo  lioc  dat  sibi  effective,  au1 
formaliter,  aut  in  alio  genere  causae.  Non  potesl 
poni  quod  hoc  del  sibi  formaliter;  quia  tunc  spirare 
et  generari  essent  idem  formaliter,  quod  dici  oon 
potest,  cum  generari  sit  quasi  passio,  et  spirare  sit 
actio;  et  iterum  quia  spirare  est  vere  in  Patre,  cui 
repugnal  generari.  Relinquitur  ergo  quod  in  alio 
genere  causae  contrahat  generari  et  spirare  incom- 
possibilitatem  cum  spiratione  passiva.  In  quocum- 
que  autem  genere  causac  sit,  seipso  habebit  incom- 
possibilitatem  formaliter,  quamvis  active  vel  aliter 
a  spirare.  Sed  constat  quod  illud  quod  inest  alicui 
formaliter,  et  debetur  sibi  o.\  sua  ratione,  remanet 
quocumque  alio  dempto,  sivc  per  possibile  seu  per 
impossibile.  Ergo,dempto  spirare,adhuc  remanebit 
incompossibilitas  generationis  passivae  cum  spirari 
passivo. 

Tertium  est  tale.  Quandocumque  aliquid  non  est 

causa  aliciijns  seciinchini  rem ,  sed  hoc  est  tantuni- 

niodo  ut  illud  innotescat,  illo  dempto  per  impossi- 

bile,  potest  aliud  remanere;  alioquin  si  non  rema- 

neret,   essel    cansa    illius   secundum   rem  ,   et   non 

solum  secundum  innotescentiae  rationem.  Sed  (<x) 

spirare  non  est    causa  secundum  rem,    quare  ge- 

aeratio  et   spiratio   passive  sumptae    sunt  incom- 

possibiles  invicem.  Quod  patet.  Quia  quidquid  com- 

petit   rei   alicui  in    divinis,    competit  sibi  forma- 

liter  ex  se;   passivse  autem  generationi  et  passivae 

spirationi  competit  incompossibilitas  mutua;  et  ita, 

necesse  est  ijiiod  niialur  ex  propiiis  eorum  rationi- 

bus.  Et  iteruin,  si  spirare  esset  causa  hujusmodi 

incompossibilitatis,  aul  essel  quia  spirareel  generari 

sunt  idem  in  Filio,  aut  quia  simt  simul  in  eo,  aut 

quia  generari  est  prasvium  ad  spirare.  Non  potesl 

poni  primum,   nec  secundum,  nec  tertium;  quia 

eodem  modo  idem  esl  spirare  cum  essentia  in  per- 

sona  Filii,  el  simul  est  cum  essentia,  et  spirare 

supponit   essentiam   in   Filio,   et    tamen    non    dat 

essentiae    incommunicabilitatem    respectu   Spiritus 

Sancti,  uec  quod   essentia  et  spiratio   passiva  sint 

incompossibiles.  Ergo  uec  generationi  passivae  dabil 

quod  sit   incompossibilis    spirationi    passivae,    nisi 

ips;e  lior  lialiranl   1'orinaliler  el  ex  seipsis.  Helinqui- 

tur  ergo  quod  spirare  sil  causa  solum  ul  innotescal 
incompossibilitas  isla.  Unde  non  dicuntur  spirari  et 
generari  distingui  per  spirare  realiter,  sed  tantum 
innotescenter  (6);  quare,  dempto  spirare,  adhuc  pas- 
siva  generatio  Spiritui  Sancto  repugnabit. 


Quartum  est  tale.  Quidquid  esl  causa  causae,  esl 
cansa  effectus.  Sed  ,  secundum  te,  causa  incompos- 
sibilitatis  passivae  generationis  el  passivae  spirationis 
esl  quia  ista  illam  prxexigit  in  supposito  produ- 
cente ;  causa  vero  quod  ista  praeexigat  et  illa  praeexi- 
gatur,  esl  ex  suis  rationibus  formalibus.  Ergo  istae 
rationes  sunt  causa  primaria  incompossibilitatis. 
Dempta  ergo  causa  secunda,  adhuc  remanebit  prima. 
Unde,  dato  quod  spiratum  non  sit  a  generato, 
adhuc  suis  rationibus  formalibus  generatio  et  spira- 
tio  passive  suinptae  erunt  incompossibiles.  —  Haec 
ille. 

Ex  istis  autem  respondet  ad  primam  rationem, 
quod  in  falso  fundatur,  scilicet  quod  omnis  distinctio 
in  divinis  sit  per  relationes  oppositas;  sed  bene 
veruin  est  quod  omnis  distinctio  in  divinis  fif  per 
relationes  incompossibiles ;  et  ita  dicit  debere  intel- 
ligidictumAnselmidicentisquod  in  divinisomniaetc. 
Generatio  autem  passiva  et  spiratio  passiva  sunt 
relationes  incompossibiles  ;  et  ideo  sufficienter  distin- 
guerent  Filium  et  Spiritum  Sanctum,  posito  quod 
in  Filio  non  esset  spiratio  activa. 

II.  Argumenta  Scoti.  —  Gontra  eamdem  con- 
sequentiam  arguit  sic  Scotus  (dist.  11,  q.  2  i. 

Primo.  Qnocumque  formaliter  aliquid  constilui- 
tur  in  esse,  eodem  distinguitur  distinctione  conve- 
niente  tali  entitati ;  quia  eodem  est  aliquid  ens  el 
ununi  unitate  conveniente  (a)  tali  entitati;  et  si 
uniiin,  igitur  indislinctuin  in  se  et  distinctum  ab 
aliis.  Sed  Filius  constituitur  in  esse  primali  filia- 
tione.  Igitur  ea  formaliter  distinguitur  ab  omni  alia 
persona.  Igitur,  circumscripto  per  impossibile  quo- 
cumque  alio,  et  maxime  posteriori  filiatione,  rema- 
nebit  Filius  distinctus  personaliter  a  quacumque 
persona.  Assumptum  patet;  quia  Filius  non  consti- 
tuilur  in  esse  personali  spiratione  activa,  cpiia  illa 
est  communis  Patri  et  Filio,  et  non  sunt  in  eo  pro- 
prietates  positivae  aliaa  quam  generatio  passio  et  spi- 
ratio  actio. 

Dicetur  forte  quod  formali  constitutivo  non  distin- 
Lmitur  aliquid  a  quocumque,  sed  tantum  ab  illis 
cum  ((iiilms  magis  convenit ,  el  a  quibusnon  distin- 
guitur  aliquo  modo  nisi  illo  formali.  Exemplum  : 
bomo  rationalitate  non  distinguitur  a  lapide,  sed  a 
speciebus  animalis,  cum  quibus  maxime  convenit, 
el  a  quibus  (6)  in  paucissimis  distingui  videtur;  a 
lapide  distinguitur  animalitate,  quia  lapis  esl  inani- 
nialus ;  tpne  aniinalilas  non  csl  constitutivum  ejus. 
Ila  dicitur  in  proposito,  quod  Filius  cum  Patrecon- 
venit  in  spiratione  activa,  el  in  hoc  distinguitur  a 
Spiritu  Sancto;  proprio  autem  suo  formali,  scilicel 
Qliatione,  distinguitur  a  Patre,  cum  quo  convenil 
in  spiratione.  —  Contra  hoc  arguitur 


(a)  generari  et.       A<l.  Pr. 

(;,)  ned  tantum  innotescenter.    -  sed  tamen  innotescunt 

IV. 


[x)  wnum  unitate  conveniente. 
(6)  n  quibut,  —  in  quo  IV. 


innoii  conveniens  Pr 


DISTINGTIO   XI.   —    QU^ESTIO    I. 


Primo.  Quia  (inodlihet  habens  aliquod  esse,distin- 
guitur  distinctione  conveniente  illi  esse a quocumque 
alio,  peraliquid  quod  esl  deratione  ejus  inquantum 
habet  tale  esse.  Igitur  Filius  distinguitur  personali- 
ter  per  aliquid  quod  est  de  ratione  ejus  in  qUantum 
est  persona.  Spiratio  autem  acliva  ihui  cst  de  rationo 
ejus,  scd  Filio  jam  posito  quasi  proprietas  adven- 
titia. 
CU  Seiundo.  Quia  exemplum  qoq  estad  propositum. 
Quia  si  homo  distinguitur  a  lapide,  oon  est  per 
rationale  primo;  distinguitur  tamen  per  aliquid 
quod  csl  de  essentiasua.  Ita  quod  inconveniens  esset 
ipsum  per  nihil  «jnod  est  de  essentia  sua  a  lapide 
distingui,  sed  tantum  per  risibilitatem.  [gitur  est  in 
proppsito  ita. 

Tertio.  Quia  per  formale  constitutivum  distingui- 
tur  constitutum  ab  omni  alio,  etiainsi  per  impossi- 
hile  quodcumque  aliud  ah  ali<>  circumscribatur : 
quia  per  iilud  distinguitur  primo,  id  est  (a),  adie- 
quate  ah  omni  non  tali ;  sed  quodcumque  non  habens 
formam  illam  constitutivam ,  est  non  tale;  igitur  per 
illam  distinffuitur  ah  omni  alio  nun  habente  illam. 
Isla  ratio  declaratur.  Quia,  licet  homo  non  tantum 
per  rationale  distinguatur  a  lapide  sed  etiam  per 
animalitatem,  non  etiam  primo  distinguitur  per 
rationalitatem,  id  est  non  adsequate,  quiatunc  quod- 
lihet  distinctum  a  lapide  esset  rationale;  sed  adae- 
quate  in  «enere  corporis  distinguitur  a  lapide  per 
animatum  ;  tamen  (<o),  circumscripto  per  intellectum 
ah  homine  quocumque  alio  a  rationalitate,  per 
illud  distinguitur  solum  essentialiter  a  quocumque 
.non  rationali,  et  ita  a  lapide,  qui  est  non  rationalis. 
Non  igitur  tantum  illud  distinguit  realiter,  quod 
distinguit  adaequate;  sed  etiam  illud  quod  solum  si 
poneretur,  esset  incompossibile  illi  a  quo  distin- 
iiiiitur. 

Secundo  sic  principaliter.  Quia  si  Pater  per  im- 
possihile  non  spiraret,  sed  Filius,  adhuc  tamen 
Pater  paternitate  distingueretur  a  Filio  et  Spiritu 
Sancto,  sicut  paternitate  constituitur  in  esse  perso- 
nali.  Igitur  ita  in  proposito,  dato  quod  Filius  non 
spiraret,  sufficienter  distingueretur a  Spiritu  Sancto 
ct  a  Patre  per  Gliationem  ejus  constitutivam . 

Tertio  sic.  Generatio  distinguitur  a  S|)iratione, 
circumscripto  per  impossihile  onini  alio  a  ratione 
^enei-ationis  et  spirationis,  aut  saltem  circumscripto 
hoc  quod  spiratio  activa  est  a  Filio,  dum  tamen 
staret  distinctio  principiorum  yenerandi  et  spirandi. 
Igitur  et  quocumque  tali  circumseripto,  staret  distin- 
ctio  Filii  et  Spiritus  Sancti.  Prohatur  consequentia. 
Quia  impossihile  est  unam  personam  duahus  produ- 
ctionihus  totalihus  accipere  esse.  Nulla  enim  produ- 
ctione  accipit  esse  vel  distinctionem ,  qua  per  impos- 
sihile  circumscripta  non  minus  acciperet  esse.  Sed 


(a)  id  est.  —  et  Pr. 
(6)  tamen.  —  Om.  Pr. 


si  (a)  prodnctione  hac  et  illa  acciperel  esse,  complete 
utraque,  quia  utraque  esset  perfecta.  [gitur  utralibel 
circumscripta  haberet  esse  per  alteram  complete, 
et  ita  neutra  ct  utraque  acciperel  esse  complete. 

Quarto.  Dictum  Boetii  (de  Trinitate,  cap.  (i)  oon 
juvat.  Licet  enim  relatio  multiplicel  trinitatem, 
tamen  qod  tantum  distinguit  (6)  a  relatione  oppo- 
sita,  scd  ctiam  a  qiialibet  relatione  disparata,  cui 
formaliter  qoq  esl  idem.  Quia,  sicut  in  genere  (y) 
qualitatis  albedo  qod  solum  distinguitur  ab  altera 
qualitate  contraria  sed  ab  omni  alia  disparata,  quia 
albedonon  cst  formaliterdulcedo  oec  odor;et  si  aliqua 
disparata esset  impossibilis alteri  disparatse  in  eodem 
supposito,  Qon  tantum  distingueretur  natura  a  oa- 
lura,  sed  requireretur  distinctio  suppositorum  ;  ila 
relatio  disparata  distinguitur  ab  omni  relatione  disj  a- 
rata,  absque  aliqua  alia  incompossibilitate.  Aliquse 
autem  non  (o)  tantum  habent  distinctionem,  sed 
ctiam(c)incompossibilcm  rationemsive  incompossibi- 
litatem  in  eodem  supposito,  quales  sunt  (£)  relationes 
disparatae  accipiendi  naturam ;  quia  persona  quae 
disparatis  modis  acciperet  oaturam,  qoq  unico  niodo 
baberel  naturam. 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Sed  istorum  res- 
ponsiones  nullse  sunt  ;nec  suppositum  Aureoli  est  (-/)) 
verum  ;  nec  probationes  adductae  procedunt. 

Ad  primam  enim  probationem  oegatur  minor. 
Supra  enim  probatum  esl  rationibus  saocti  Doctoris, 
quod  si  Spiritus  Sanctus  non  procederel  a  Filio,  nec 
econtra,  processio  unius  nullo  modo  distingueretur 
a  processione  alterius.  Et  cum  vult  probare  opposi- 
tuni  per  dictum  Anselmi,  ad  hoc  dictum  respondet 
sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei ,  q.  10,  art.  5, 
ad  2um.  lnquit  cnini  :  «  Illud  quod  dicit  Anselmus, 
«juod  Filius  et  Spiritus  Sanctus  per  hoc  solum  ad 
invicem  distinguuntur  quod  diverso  modo  proce- 
diinl,  est  omnino  verum;  sed  sicut  ostensum  est, 
diverso  modo  procedere  non  possent,  nisi  Spiritus 
Sanctus  a  Filio  esset ;  unde  remoto  quod  Spiritus 
Sanctus  sit  a  Filio,  omnino  distinctio Spiritus  Sancti 
removetur  a  Filio.  Est  aufem  intentio  Anselmi,  in 
libro  de  Processione  Spiritus  Sancti,  prius  ponere 
ea  in  quibus  nos  convenimus  cum  negantibus  Spiii- 
tum  Sanctum  a  Filio  esse,  qui  tamen  dicunt  Spiri- 
tum  Sanctum  a  Filio  distingui ;  unde  verba  praedicta 
Ansclmi  sunt  magis  disputativa  suppositio  quam 
veritalis  diffinitio.  »  —  Hasc sanctus Doctor in  forma. 
—  Eamdem  responsionem  ponit  finaliter  1  p., 
q.  36,  art.  2,  ad  7um.  —  Kx  quibus  patet  quod  si 


(a)  si.  —  in  Pr. 

{?,)  distinguit.  —  Om.  Pr. 

(y)  genere.  —  generatione  Pr. 

(ry  aliquse  autem  non.  —  nec  Pr. 

(t)  etiam.  —  Om.  Pr. 
(y  sunt.  —  Om.  Pr. 
(yi)  est.  —  Om.  Pr. 


24 


Mliltl    I.    SENTENTIARUM 


arguens  dicta  sancti  Doctoris  diligenter  el  simplici 
oculo  perlegisset,  ista  argumenta  non  tantum  pon- 
derasset. 

Ad  secundam  probationem  illius  suppositi  dicitur, 
ad  minorem,  quod  spirare  dal  formaliter  ipsi  gene- 
rari  incompossibilitatem  ad  spirari.  Et  cum  infertur  : 
ergo  spirare  el  generari  essent  idem  fofmaliter, 
negatur  consequentia ;  nec  valet,  sicut  isla  :  haec 
albedo,  ratione  hujus  subjecti  in  quoest,  habet  for- 
maliter  incompossibilitatem  ad  hoc  <j uod  sit  in  alio 
subjecto;  ergo  albedo  esl  idem  formaliter  cum  hoc 
subjecto.  Et  multae  aliae  instantiae  dari  possent. 

Ad  tertiam  negatur  minor.  Spirare  enim,  eo  ipso 
quod  cst  iu  eodem  supposito  cum  generatione  pas- 
siva,  dat  illi  incompossibilitatem  ad  spirationem  pas- 
sivam  secundum  rem,  et  non  solum  secundum 
innotescentiie  rationem.  Nec  valet  probatio  prima. 
Falsum  est  enim  quod  quidquid  competit  alicui  in 
diviuis,  competit  formaliter  ei  ex  se;  nain  Spiritus 
in  divinisesl  similis  et  ejusdem  naturac  cum  spirante, 
quod  tamen  non  convenit  Spiritui  formaliter  ex  se, 
hoc  est,  in  quantum  est  Spiritus,  nt  alias  dictum 
est.  Nec  etiam  valet  secunda  probatio.  Cum  enim 
dicitur  :  si  spirare  est  causa  hujus  incompossibili- 
tatis,  etc. ;  dico  quod  divisio  est  insufficiens.  Non 
eniui  spirare,  quod  est  in  Filio  cum  generari,  est 
causa  incompossibilitatis  ipsorum,  scilicet  generari 
el  spirari,  quia  spiratio  est  idem  realiter  curn  gene- 
ratione,  nec  quia  est  in  eodem  supposito,  nec  qnia 
est  posterior  ipsa  generatione  passiva,  sed  quia  est 
relatio  secundnm  rationem  adveniens  supposito  con- 
stituto  per  generationem  passivam.  Ex  quo  patet 
quod  instantia  de  divina  essentia  nulla  est,  quam 
tamen  iste  tantum  ponderat. 

Patel  etiam  qnod  nulla  esl  inslantia  quam  aliqui 

faciunt  de  spiratione  activa  quae  est  cum  generatione 

activa.  Dicunl  enim  quod  non  esl  major  repugnantia 

vel  incompossibilitas  quod  filiatio  stet  cum  spiratione 

activa  el  cum  opposito  spirationis,  quam  quod  spi- 

ratio  activa  stet  cum  paternitate  et  cum  opposito 

paternitatis,  nisi  aliud  obstet  praeter  oppositionem ; 

sed  constat  quod  spiratio  activa  stat  cum  paternitate 

e1  cum  opposilo  paternitatis ,  scilicet  filiatione;  ergo 

Qliatio  potesl  stare  cum  spiratione  activa  et  cumejus 

opposito,  si  aliud    non  obstet  nisi  oppositio.  Dico 

inini  quod  isia  iusiantia  iiulla  est.  Quia  quod  spi- 

ratio  activa  stel  cum  paternitate  el  ejus  opposito, 

causa  esl  quia  spiratio  activa  non  est  proprietas  per- 

sonalis,   nec  constituit  suppositum  aut  personam, 

sed  advenil   secundum    rationem  supposito  Patris 

constituto  in  esse  personali  per  paternitatem  ;  el  ideo 

iimi  se  habel  quasi  proprietas  individualis  el  incom- 

municabilis ;  non  mirum  ergo  si  potesl  stare  cum 

pluribus  personis,  el  cum  proprietatibus  persona- 

riiiu   oppositis;    sicut   etiam    in    creatis,    ea  quae 

sequuntur  supposita  constituta,  possunl  stare  cum 

oppositis  principiis  supposita   individuantibus,    ul 


albedo  et  nigredo  sunt  in  diversis  suppositis.  Sed 
filiatio  vel  generatio  passiva  constiluit  suppositum, 
e1  babel  vicem  principii  individuantis  per  conse 
qUens;  et  ideo  nil  mirum  (a)  si  ipsa  incornmuni- 
cabilis  exsistens  non  stet  cum  aliquibus  oppositis, 
immo  nec  cum  distinctis  suppositis. 

Ad  quartam,  totum  conceditur  usque  ad  illud  quod 
infertur,  scilicet  quod  rationes  furinales  passivae 
generationis  et  passivae  spirationis  sunt  causa  suffi- 
ciens  sine  alio  incompossibilitatisearum.  Istud  enim 
non  infertur  bene,  sicut  nec  istud,  scilicet  :  Pater 
et  Filius  formaliter  opponuntur  relative  per  pater- 
nitatem  et  fdiationem,  ita  quod  paternitas  et  filiatio 
sunt  causa  hujus  oppositionis ;  sed  generare  et  gene- 
rari  sunt  causa  quod  Pater  et  Filius  habeant  istas 
relationes  oppositas,  quae  sunt  paternitas  et  filiatio; 
ergo  demptis  istis  relatiohibus,  paternitate  scilicet 
et  filiatione,  adhuc  Pater  et  Filius  opponerentur 
relative,  renianente  causa  primaria,  scilicet  gene- 
rare  et  generari.  Constat  quod  consequentia  nulla 
est ;  et  propositio  in  qua  fundat  istam  consequen- 
tiam  ,  scilicet  remota  causa  secunda  remanet  prima, 
intelligitur  de  causis  efficientibus  essentialiter  ordi- 
natis,  et  quoad  generalem  influentiam  solum  ;  sed 
loquendo  de  causis  alterius  ordinis,  scilicetefficiente 
et  formali,  et  non  de  duabus  efficientibus  vel  de 
duabus  formalibus,  nihil  est  adpropositum.  Forma 
eniin  ignis  est  causa  caloris  in  igne,  et  calor  facit 
ignem  formaliter  calidum  ;  et  tarrien  constat  quod 
remoto  calore,  nunquam  forma  igiiis  faceret  ignem 
foi  inaliter  calidum.  Verunitamen  armiens  unum  fal- 
sum  praesupponit,  scilicet  quod  formalis  ratio  ista- 
rum  processionum  sit  causa  quod  una  praeexiual 
aliam.  Hujusenim  oppositum  dicimus,  scilicet  quod 
quia  una  istarum  praeexigit  aliam,  inde  sumitur 
formalis  earum  ratio.  Processiones  enim,  cum  non 
distinguanturpenessubjecta  in  quibussunt,loquendo 
in  divinis,  nec  habeant  in  se  aliquam  oppositionem, 
oportet  quod  formalis  ratio  distinctionis  earum  suma- 
tur  penes  terminos,  vel  penes  principia,  ut  supra 
dictum  est.  Non  ergo  formalis  earum  ratio  est  causa 
(juod  una  praeexigat  aliam,  vel  se  habeat  quasi  prin- 
cipium  ailerius,  sed  potius,  quia  una  earum  consti- 
tuit  suppositum  in  quo  est  alia,  vel  se  babel  quasi 
principium  alterius,  inde  sumitur  earum  formalis 
ratio.  Arguens  ergo  deceptus  videtur  in  hoc  quod  de 
effectu  facit  causam,  et  econtra.  Sic  ergo  patet  quod 
illud  supposilum  est  falsum. 

Responsio  etiam  quam  dat  ad  argumentum  sancti 
Doctoris,  nulla  est :  nec  glossa  A.nselmi.  Probaturo 
esl  enim  supra  quod  illae  processiones  non  possunl 
esse  plures  in  divinis,  non  solum  incompossibiles, 
nisi  aliquo  modo  sit  inter  eas  oppositio,  non  sic 
quod  processiones  sini  ad  invicem  relationes  oppo- 
sitae,  u1  paternitas  el  Gliatio,  sed  sicquod  sunl  pro- 

(a)  nil  »nn<m.  —  niniirum  Pr. 


MSTINCTIO   XI.   —    QU/ESTIO   1. 


23 


cessiones  suppositorum  oppositorum  relatione  origi- 
nis;  cujusmodi  sunt  Filius  et  Spiritus  Sanctus,  quia 
scilicel  Filius  opponitur  Spiritui  Sancto  per  spira- 
tionem  activam,  quse  est  relatio  directe  opposita 
spirationi  passivse. 

Ad  mnlta  etiam  superius  tacta  respondel  ;  sed 
omnes  suse  responsiones  fundantur  in  hoc  quod  spi- 
rari  et  generari  ex  suis  rationibus  formalibus,  omni 
alio  circumscripto,  sunt  incompossibiles,  et  non  sic 
spirare  el  generare.  Dicitenim  quod  majorest  repu- 
gnantia  inter  productiones  passivas  quam  activas. 
Sed  istud  est  superius  improbatum,  ubi  ostensum 
csL  quod  nulla  esset  incompossibilitas  et  distinctio 
illarum  processionum,  nisi  inter  easesset  ordo  realis, 
et  qiuxl  omnis  distinctio  rerum  immateriaKum  est 
propter  aliquam  oppositionem  realem ,  nec  unquam 
istae  processiones  ex  suis  rationibus  formalibus  for- 
maliter  seipsis  distinguerentur,  nisi  illse  rationes 
haberenl  ad  invicem  aliqualiter  oppositionem.  — 
Ad  multa  etiam  alia  solvit,  fundans  se  in  hoc  quod 
non  omnis  distinctio  in  divinis  est  formaliter  per 
relationes  oppositas,  sed  sufficil  quod  sint  dispa- 
ratae  et  incompossibiles  ex  suis  rationibus  formali- 
luis.  Sed  lioc  consimiliter  improbatur  sicul  prsece- 
dens.  Illaenim  incompossibilitas  vel  realis  distinctio, 
non  potest  provenire  nisi  ex  oppositione,  praesertim 
quia  ex  formalium  rationum  distinctione  processio- 
num  vel  relationum  Filii  et  Spiritus  Sancti  nunquam 
potest  inferri  inter  Filium  et  Spiritum  Sanctum, 
vel  inter  processiones  eorum  aut  relationes,  nisi  for- 
malis  distinctio,  sed  non  realis.  Dicam  enim  quod 
istse  processiones  babent  idem  productum  secundum 
rem,  sed  aliud  et  aliud  secundum  rationem  ;  et  pos- 
sunt  terminari  ad  eamdem  personam  secundum  rem, 
sedaliam  etaliamsecundumrationem.Etsicistaconse- 
quentia  est  bona, suppositis  illis  inter  quue  conveniunt 
Graeci  cum  Latinis,  scilicet  quod  Spiritus  Sanctus 
non  distingueretur  a  Filio,  si  non  procederet  ab  eo. 

II.  Ad  argumenta  Scoti.  —  (Vide  sdlutiones 
quse  habentur  in  articulo  seeundo.) 

Et  sic  argumentum  primum  pro  conclusione  stal 
in  vigore. 

§2.    —   CONTRA    SEGUNDAM    RATI0NEM 
CONCLUSIONIS 

Argumentum  Aureoli.  —  Ad  secundum  autem 
argumentum  pro  conclusione  dicit  Aureolus  ( 1 .  Sen- 
tent.,  dist.  11,  q.  1,  art.  1)  :  Diceretur  quod  Filius 
et  Pater  diflerunt,  quia  in  Patre  est  activa  spiratio, 
cui  opponitur  filiatio,  isto  modo  :  quia  generatio  et 
spiratio  sunt  simultanese  productiones,  ita  quod  una 
aliam  non  prsesupponit ;  propter  quod  repugnat  spi- 
rato  quod  generet,  et  generato  quod  spiret. 

Sed  ista  responsio  apparet  impossibilis.  Licetenim 
illae  productiones  in  divinis  sint  simultanese  quoad 


durationem,  tamen,  secundum  nostrum  modum 
intelligendi ,  una  prsesupponil  aliam,  el  ex  suis 
rationibus  habent  quod  procedens  per  generationem 
intellectus  ?it  principium  illius  quod  procedit  per 
spirationem  intellectualem.  Quare,  si  Grseci  ita 
responderent,  mullum  protervirent,  nisi  dicerenl 
quod  Filius  non  procedit  ut  verbum  intellectus,  el 
Spiritus  Sanctus  non  ul  amor  voluntatis. 

§   3.    —   CONTRA    TERTIAM    RATIONEM 
CONCLUSIONIS 

Argumentum  Aureoli.  —  Ad  tertium  autem 
argumentum  pro  conclusione,  dicit  Aureolus  (ubi 
supra)  quod  est  ineflicax ;  quia  dicetur  pari  ratione 
quod  Pater  communicat  Spiritui  Sancto  quod  gene- 
ret  (a)  Filium,  ita  ut  Patcr  solus  spiret  Spiritum 
Sanctum ,  Pater  autem  et  Spiritus  Sanctus  simul 
generent  Filium.  Non  enim  repugnal  Spiritui  San- 
cto  generare  ratione  divinitatis,  quia  lunc  Patri  non 
competeret  (6);  nec  quia  productus  est,  (piia  pro- 
ductum  generare  potest,  sicut  videmus  in  creatis ; 
nec  ratione  spirationis,  quia  nullam  habitudinem 
habet  ad  generationem.  Et  si  dicatur  quod  immo 
quia  spiratio  est  a  genito,  petitur  illud  quod  quaeri- 
tur,    et   ratio   remanet  inefficax.  Hsec    ille    in 

forma. 

Sed  apparet  per  prsedicta,  quod  responsio  nulla 
esl.  Dicetur  enim  quod  generare  repugnat  Spiritui 
Sancto ;  quia,  secundum  quod  dicit  sanctus  Doctor, 
1  p.,  q.  27,  art.  3,  ad  31U"  :  «  Licet  enim  in  Deo 
non  sit  aliud  intellectus et  voluntas,  tamen  <le  ratione 
intellectus  et  voluntatis  es1  quod  processiones  quae 
suntsecundum  actionem  utriusque,  se  habeant  secun- 
dum  quemdam  ordinem.  Non  enim  est  processio 
amoris,  nisi  in  ordine  ad  processionerft  verbi;  nihil 
enim  potest  voluntate  (y)  amari ,  nisi  sit  iu  intelle- 
ctu  prseconceptum.  »  —  Haic  ille.  —  In  creatis  ergo, 
apparel  manifeste  quod  processio  amoris  prsesuppo- 
nit  processionem  verbi.  Cum  autem  producens  non 
prsesupponal  productum,  apparet  manifeste  <juod 
cum  Spiritus  Sanctus  prsesupponat  Verbum,  repu- 
gnat  ei  generare  Verbum  illud  quod  prsesupponit. 
In  divinis  autem  non  potest  esse  aliud  verbum, 
ratione  quaj  alias  dicta  fuit.  Et  sic  patet  quod  gene- 
rare  primum  verbum  repugnal  in  divinis  Spiiitui 
Sancto,  ac  per  hoc  generare  Verbum  ,  cum  non  pos- 
sit  ibi  esse  secundum  verbum.  Quod  autem  dixi  de 
praesuppositione ,  intelligo  secundum  rationem,  sci- 
licel  ista  productio  prsesupponit  illam,  et  non  de 
prsesuppositione  alia,  in  divinis  loquendo. 

Et  sic  terminatur  primus  articulus. 

Ad  rationes  Scoti  respondebitur  in  secundo  arti- 
culo,  propter  vicinitatem  ad  dicenda  in  eodem. 

(a)  generel.  —  generaret  Pr. 

(o)  guia  lunc  Patri  non  competeret.  —  Oin.  Pr. 

(y)  voluntate.  —  Om.  Pr. 


Llliltl    I.    SENTENl  lAJill.M 


ARTICULUS  II. 

QUOMODO  FII.IUS  DISTINGUATUR  A  SPIRITC 
SANCTO  FORMALLTER 

A.  —  CONCLUSIONES 
Quantumad  secundum  articulum  sit 

Prima  conclusio  :  Licet  Filius  distinguatur  a 
Spiritu  Sancto  per  filiationem  secundum  habere 
el  non  habere  eamdem  proprietatem,  stat  quod 
per  f  iliationem  sohim  distinguitur  a  Patre  secun- 
diim  oppositionem  relativam. 

Islam  conclusionem  ponit  et  probat  sanctus  Doctor, 
4.  Quodlibeto,  q.  i,  art.  l2,  ubi  sic  ait :  «  Hoc  modo 
se  habent  proprietates  personales  in  divinis  ad  distin- 
guendum  personas,  sicut  se  habent  in  rebus  natu- 
ralibus  formse  substantiales  ad  distinguendas  species 
rerum,  secundum  tamen  quod  a  creaturis  exempla 
ad  Deum  assumpta,  non  omnino  similia  sunt.  In 
rebus  autem  naturalibus  distinguitiir  aliquid  per 
formam  suam  ab  alio  dupliciter.  Uno  in<><lo,  secun- 
dum  directam  oppositionem  formse  ad  formam;  et 
hoc  modo  distinguitur  unaquseque  res  aaturalis  ab 
omnibus  speciebus  sui  generis,  quae  habent  formas 
oppositas  secundum  quod  genus  dividitur  oppositis 
diflerentiis ;  sicul  sapbhirus  distinguitur  sua  forma 
ah  omnibus  aliis  speciebus  lapidum.  Alio  modo 
distinguitur  res  naturalis  per  suam  formam  secun- 
ilinn  habere  et  non  habere;  et  hoc  modo  quod  habet 
aliquam  formam  uaturalem  (a),  distinguitur  ab 
omnibus  non  habentibus  formam  illam ;  sicut  sap- 
phirus  persuam  formam  naturalem  distinguitur  non 
solum  al>  aliis  generibus  lapidum,  sed  a  speciebus 
animaliiiin  el  plantarum.  Sic  ergo  dicendum  esl 
quod  Filius  sna  Qliatione  distinguitur  a  Patre  secun- 
(liini  oppositionem  relativam  a<l  paternitatem  ;  sed  a 
Spiritu  Sancto  distinguitur  filiatione,  per  hoc  quod 
Spiritus  Sanctus  non  habel  Qliatipnem  quam  Filius 
habet.  »  —  Ha$c  ille  in  forma. 

Secunda  conclusio  esl  istn  :  quod  filiatio  non 
potesl  esse  prlma  distinctionis  ratio  inter  Filium 

«■I  Spiritum  Sancl ,  sed  spiratio  activa  quse 

•  ■sl  jn  Pilio. 

Probatur  conclusio,  pro  prima  parte  sui,  per 
Sanctum  Doctorem,  de  Potentia  Dei,  q.  10,  art.  5, 

ul  supra  allegal exstitit.  Ail  enim  sic  :  «  Veritas 

cujuslibei  uegativae  fundatur  supra  veritatem  affir- 
mativae;  sicul  veritas  hujus  negativse  :  aethiops  uon 
esl  albus,  fundatur  supra  veritatem  hujus  :  sethiops 
f,^l  niger;  el  ideo  oportel  omnem  diflerentiam  quae 

(»)  </uini  habei  aliquam  formam  naturalem.  —  Om.  Pr. 


est  ]>er  oppositionem  affirmationis  et  negationis, 
reduci  in  differentiam  alicujus  affirmativae  opposi- 

lionis.  Unde  non  potest  esse  prima  rationis  ilistin- 
ctio  inter  Filium  et  Spiritum  Sanctum  ex  hoc  (|iio<l 
Filius  est  genitus  non  spiratus,  et  alius  spiratus  non 
genitus,  nisi  praeintelligatur  inter  generationem  et 
spirationem,  inter  Filium  et  Spiritum  Sanctum, 
distinctio  per  aliquam  oppositionem  duarum  affir- 
mationum.  »  —  H;cc  ille  in  forma.  —  Ex  quo  non 
soluni  patet  prima  pars  conclusionis,  sed  etiam 
secunda.  Ex  quo  enim  prima distinctionis  ratiointer 
Filium  et  Spiritum  Sanctum  est  per  oppositionem 
duarum  affirmationum ,  in  Filio  autem  non  est  ali- 
qua  affirmatio  opposita  affirmationi  quae  sit  in  S|>i- 
ritu  Saricto  nisi  spiratio  activa,  quae  opponitur  rela- 
tive  spirationi  passivse,  oportet  quod  primo  «listin- 
guatur  Filius  a  Spiritu  Sancto  per  spirationem  acti- 
vam,  non  autem  per  filiationem  primo;  quia  illa 
non  opponitur  affirmative  alicui  affirmationi  quae  sil 
in  Spiritu  Sancto. 

B.      -  OBJECTIONES 

CoNTRA    SECUNDAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Se<l  contra  istam 
secundam  conclusionem  arguit  Aureolus,  ubi  supra 
(  dist.  11,  q.  1,  art.  3). 

Primo  sic.  Illo  namque  persona  Filii  distinguitur 
personaliter,  a  quo  habet  quod  sit  persona.  Eadera 
enim  est  differentia  constitutiva  speciei,  et  condivi- 
siva  ab  alia  specie  infra  idem  genus,  ut  dicit  Por- 
phyrius  (in  Praedicabilibus) ;  et  est  notum  per  se 
(juod  onmis  res  in  lali  esse  constituit,  in  quali  esse 
distinguit.  Nam  si  albedo  distinguit  qualitative 
album  a  nigro,  <lat  esse  qualitativum ;  et  si  distin- 
gueret  substantialiter,  daret  esse  substantiale.  Quod 
vviio  distinguit  personaliter,  dat  esse  personam.  Sed 
constat  quod  Filius  non  est  praecise  persona  per  spi- 
rationem  activam;  tunc  enim  tiliatio  esset  extra 
personam  Filii,  et  ita  non  esset  proprietas  persona- 
lis,  quod  est  contra  eoncessum  ab  omnibus.  Ergo 
spirare  pr;ecise  sumptum  non  distinguil  personam 
Filii  ;i  persona  S|>iritus  Sancti. 

Secundo  sic.  Quandocumque  aliquid  ununi  el 
simplex  distinguit  personaUter  aliquid  ab  aliquo, 
quaacumque  distinguit  ab  illo,  ut  unam  personam 
distinguit.  Si  enim  est  unum  simplez  distinguens 
personaliter,  cuicumque  dat  esse  distinctum,  da1 
<|uo<l  sit  ununi  simplex  personaliter  distinctura ; 
unuin  autem  simplex  personaliter distinctum  neces- 
sario  est  una  simplex  persona,  alioquin  si  duse,  uon 
essel  uiiiiiii  distinctum  personaliter,  immo  plures 
persona?  personaliter  distinctae.  S<m!  spirare  praecise 
sumptum  csl  unum  simplex  distinctum.  Ergosi  per- 
sonaliter  distinguil  Filium  a  Spiritu  Sancto,  e1  simi- 
liter  Patrem,  sequitur  quod  Pater  el  Filius  sunt  una 


DISTINCTIO   XI.   —    QU.ESTIO    I. 


27 


simplex  persona  distincta  per  (a)  spirare  a  Spiritu 
Sancto.  Hoc  autem  esl  erroneum;  tunc  enim  ex 
Patre  et  Filio  conflaretur  una  persona,  et  (6)  rediret 
error  Sabellii  confundentis  (vL  commassantis  perso- 
nas.  Ergo  impossibile  est  poni  quod  spirare  praecise 
sumptum  distinguat  personam  Filii  a  persona  Spi- 
ritus  Sancti  in  esse  personali. 

Tcriio  sic.  Effectus  formalis  numeratur  cum 
Dumeratione  formae;  unde,  quia  divinitas  est  una 
in  tribus  personis,  tres  persona3  sunt  unus  Deus;  et 
quia  spirare  est  idem  in  Patre  et  Filio,  Pater  el 
Filius  suul  iiinis  spirator.  Sed  constat  quod  1'aleret 
Filius  ikiu  sunt  ima  persona  respectu  Spiritus  Sancti, 
sic  quod  distinguantur  ab  eo  tamquam  una  persona 
ab  alia  una  persona.  Ergo  non  differunt  prsecise  per 
spirare  a  persona  Spiritus  Saneti ;  immo,  cum  hoc 
quod  per  spirare  distinguuntur,  aliquid  facil  ex 
parte  Patris  paternitas,  el  Gliatio  rx  parte  Filii. 

Quario  sic.  Impossibile  est  unam  simplicem  per- 
sonam  duobus  personaliter  distingui ;  sicut(y)  unum 
simplex  quale,  impossibile  est  duabus  qualitatibus 
distingui;  si  enim  sunl  duae  qualitates,  constituunt 
duo  qualia.  Et  similiter,  si  sunt  duae  personalitates, 
vel  duo  personalia,  erunt  duse  persome.  Stanle  ergo 
personalitate  simplicissima,  necesse  est  ut  non  sint 
duo  personaliter  distinguentia  (8).  Sed  persona  Filii 
esl  simplicissima,  Ergo  non  alia  personalitate  distin- 
guitur  a  Patre,  et  alia  a  Spirilu  Sancto,  sed  eadem 
personalitate ;  et  per  consequens  toto  eo  quod  perti- 
net  ad  personalitatem  Filii  distinguetur  a  Spiritu 
Sancto;  non  ergo  per  spirare  prsecise.  —  Hnec  ille 
in  ibrma. 

II.  Argumenta  Gregorii.  -  Contra  eamdem 
conclusionem  arguit  Gregorius(l.  Sentent.,  dist.  11, 
q.  unica,  art.  I  ). 

Primo.  Sumo,  inquit,  ipsam  spirationem  secun- 
dum  se,  ut  praescindit  ah  omni  (juod  est,  extra  ani- 
mam,  quocumque  rnodo  ah  ea  distinctum,  sive  quod 
non  est  ipsa;  et  qusero,  an  spiratio,  sic  sumpta,  est 
Filius  vel  persona  Filii,  aut  non.  Si  sic,  ergo  in 
Filio  non  est  aliquid  praeter  ipsam  spirationem,  ei 
per  consequens  non  est  in  ipso  aliquid  aliud  distin- 
ctivum  ipsius  a  Spiritu  Sancto  praeter  spiralionem; 
et  similiter  sequiturquod  si  sola  spiratio circumscri- 
beretur,  non  remaneret  aliquid  Filii  quod  aliquid 
constitueret  cum  essenlia  aut  aliquo  alio  ;  cujus  oppo- 
situm  tu  dicis.  Et  patet  consequentia  quantum  ad 
utrumque  consequens ;  quia,  si  detur  oppositum 
consequentis,  scilicet  quod  aliquid  remanet,  aut 
quod  in  ipso  Filio  sit  aliquid  praeter  spirationem, 
sequitur  quod  ipsa  praecise  sumpta  non  est  Filius, 
etsi  dici  posset  quod  est  aliquid  Filii.  Si  vero  spiratio 

(a)  per.  —  a  Pr. 

(8)  et.  —  Om.  Pi>. 

(y)  sicut.  —  scilicet  Pr. 

(5    distinguentia.  —  distincta  Pr. 


sic  sumpta  non  esl  Filius  ipse  seu  persona  Filii  :  aul 
ipsa  est  aliquid  intrinsecum  sil>i,  et  tunc  sequitur 
quod  prseter  ipsam  Filius  intrinsece  includit  aliquid 
aliud  quod  oon  est  spiratio,et  per  consequens  Filius 
non  est  omnino  simplex,  quod  esl  erroneum;  aut 
esl  aliquid  extrinsecum  Filio,  et  tunc  cum  niliil  sit 
in  Deo  inhaerens(a)  aut  informans,  ipsa  <'iil  per  se 
subsistens,  et,  per  consequens,  suppositum  unum 
vel  plura;  quodlibet  autem  suppositum  in  Deo  est 
persona;  ergo  ipsa  est  qusedam  persona  distincta  a 
persona  Filii.  Et  eadem  ratione  erit  distincta  a  per- 
sona  Patris;  et  constat  quod  ipsa  uon  est  persona 
Spiritus  Sancti;  ex  quo  sequitur  quod  in  divinis 
siint  quatuor  personse ;  quod  est  haereticum  dicere. 
Secundo.  Constat  quod  Filius  cst  seque  simplex 

ut  tiliatio,  et  quod  fdiatio,  ut  est  sermo  de  ea  ic, 

est  ipse  Filius,  et  Filius  est  tiliatio  omni  modo  sibi 
ibidem  quo  filiatio  est  eadem  filiationi.  Sed  in  ipsa 
filialione  non  sunt  aliqua  plura  distincta,  quibus 
distinguatur  a  Spiritu  Sancto,  neque  quorum 
aliquo  solo  circumscripto,  aliud  eorum  remanerel 
cum  essentia,  constitueos  aliquid  distinctum  a  Spi- 
lituSancto.  Ergo  nec  in  Filio  suntaliqua  plura  talia 
distincta. 


C. 


SOLUTIONES 


Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 
istorum  quasi  in  forma  respondet  sanctus  Doctor, 
4.  Quodlibeto,  ubi  supra  allegatum  est  in  prima  con- 
clusione  (q.  4,  art.  2).  In  pede  enim  quaestionis 
facit  illud  argumentum,  et  dicit  illius  solutionem 
patere  per  responsionem  ad  argumentum,  quae 
posita  esl  in  prima  conclusione.  Dico  igitur  quod 
licel  Filius  distingueretur  personaliter  a  Spiritu 
Sancto  per  fdiationem  qua  constituitur  in  esse  per- 
sonali,  illo  modo  distinctionis  qui  est  secundum 
habere  et  non  hahere  eamdem  formam,  non  tamen 
illo  modo  distinctionis  qui  est  secundum  directam 
oppositionem  (6)ad  formam.  Non  enim  oportet  quod 
per  illud  quo  aliquid  constituitur  in  esse  (v)  perso- 
nali,  formaliter  et  primseva  distinctione  distinguatur 
a  quocumque  distinguitur  personaliter;  nani  Socra- 
tes  constituitur  in  esse  personse  per  animam  ratio- 
naleni,  et  tamen  non  per  illain  distinguitur  perso- 
naliter  a  Platone  (8),  sed  per  suam  materiam  et 
principia  individuantia.  Vel  potest  dici  quod  si 
oporteat  idem  esse  secundum  rem  illud  quod  perso- 
nalitcr  distinguit,  et  in  esse  personae  constituit ,  in 

(?)  inhserens.  —  ut  habens  Pr. 
(6)  faeere.  —  Ad.  Pr. 

(y)  (^•■•',e.  —  essentia  Pr. 
(8)  Platone.  —  Socrate  Pr. 


28 


I.IURI    I.    SENTENTl.UUM 


divinis,  secundum  tamen  aliam  rationem  constituit, 
et  secundum  aliam  distinguit.  Unde  eadem  res  est 
Gliatio  et  spiratio;  sed  nl  est  (ce)  Gliatio,  constituit 
Filiniii  in  esse  personali;  ut  autem  esl  spiratio, 
distinguit  eum  a  Spiritu  Sancto. 

Ad  secundum  negatur  antecedens,  nisi  sit  unum 
incommunicabile  tnultis.  Si  enim  illud  sii  commu- 
nicabile  multis,  licet  ea  distinguat  abalio,  aon  lainen 
oportet  quod  ea  distinguat  ut  unum  incommunica- 
bile,  sed  forte  ul  sunt  unum  in  illo  simplici.  Cujus 
exemplum  est  :  nam  anima  intellectiva,  quae  est 
forma  simplex,  distinguit  diversa  membra  hominis 
a  membris  asini,  uon  tamen  distinguit  ea  ut  unum 
membrum  simplex  indivisibile,  sed  lbrte  ut  unum 
aliquo  modo;  et  hoc  quia  anima  est  communicabilis 
diversis  membris  eadem  exsistens.  Sic  in  proposito 
dico  de  spiratione  activa,  quae,  licet  sit  simplicis- 
sima,  11011  taincn  cst  incommunicabilis  multis,  immo 
est  in  Filio  et  in  Patre;  ideo  Pater et Filius per  illam 
persbnaliter  distinguuntur  a  Spiritu  Sancto,  non  ut 
nna  persona  ab  alia,  sed  ut  unus  spirator  ab  uno 
spirato.  Et  eodcni  modo  dico  ad  probationes  quas 
ibidem  adducit. 

Aii  tertium  negatur  modus arguendi,  sicul  et  iste  : 
effectus  formalis  numeratur  secundum  numeratio- 
nem  formac;  sed  constal  quod  caro  et  os  non  sunt 
idem  membrum;  ergo  illud  per  quod  distinguuntur 
a  membris  asini  non  est  unum,  scilicet  intellectiva. 
Posito  quod  eadem  materia  fuisset  primo  sub  Ibrma 
asini,  cl  |x»st  sub  forma  lioininis,  liinc  caro  et  os 
hominis  distinguerentur  a  carne  asini,  non  per  suam 
materiam,  quia  eadem  esset,  sed  per  formam  intel- 
Lectivam  ;  et  tamen  caro  el  os  essent  duo  distincta  a 
carne  asini,  licet  forma  qua  distinguerentur  esset 
unica  et  (6)  simplex.  El  causa  quare  non  valet,  est 
quia  male  sumitur  sub  illa  regula.  Deberet  enim  sic 
argui  :  effectus  formalis  multiplicatur  secundum 
multiplicationem  formse;  sed  Pater  et  Filius  sunt 
duae  personse;  ergo  esl  duplex  personalitas  in  eis; 
vel  sic  :  Pater  et  Filius  sunt  duo  distincti  a  Spiritu 
Sancto;  ergo  est  duplex  distinctio.  Distinctio  enim 
est  illa  forma,  cujus  effectus  formalis  est  distin- 
ctum,  et  iimii  spiratio  activa,  cujus  effectus  formalis 
est  spirator.  Sciendum  tamen  quod  illa  regula  habet 
verum  solum  quando  effectus  formalis  designatur 

I"''' en  substantivum  ;  quia,  ut  alias  dictum  est, 

tale  nomen  numeratur  secundum  numerationem 
formae  designatae,  el  non  aliter.  Sed  nomen  adjecti- 
vum  quandoque  numeratur,  non  numerata  forma 
designata.  Patel  :  nam  Paterel  Filius  sunl  duo  spi- 
rantes,  el  tamen  spiratio  esl  solum  unica.  Et  ideo, 
in  proposito,  licet  spiratio  sil  unica,  el  posito  quod 
eju  effectus  formalis  essel  esse  distinctum  persona- 
liter  a  Filioj  non  oportet  quod  illa  non  numerata 


(a)  rst. IV. 

et.       Ora.  Pi 


non  numeretur  effectus  formalis,  ciun  designatur 
per  nomen  adjectivum,  scilicet  distinctum. 

Ad  quartum  conceditur  quod  unasimplex  persona 
non  potest  distingui  personaliter  per  duo  distincta 
re  i  l  ratione.  Sed  non  est  inconveniens  quod  una 
simplicissima  persona,  puta  Pater,  paternitate  distin- 
guatur  a  Filio,  et  spiratione  a  Spiritu  Sancto;  quae 
quidem,  scilicet  paternitas  et  spiratio,  sunt  unum 
re,  sed  duo  ratione ;  sunt  cnim  duae  relationes  et 
una  rcs,  nt  alias  forte  dicetur.  Tainen  in  ariiumento 
supponit  quod  nos  ponamus  in  Filio  duas  personali- 
tates,  vel  in  Patre ;  quod  non  est  verum.  Licet  enim 
in  Patre  sint  duae  relationes,  tamen  una  earum  non 
cst  personalis,  id  est  personam  constituens,  sciliccl 
spiratio.  Idem  dico  de  Filio. 

Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  rationes  Scoti 
factas  contra  primum  articulum,  respondetur  hic 
in  secundo  articulo,  quia  tangunt  utrumque. 

Ad  primam  igitur  dico,  conformiter  ad  praedicta, 
quod  non  (tportet  constitutivum  distinguere  suum 
constitiitiiin  al>  omni  alio,  nisi  tali  distinctione  quae 
attenditur  secundum  hahere  et  non  hahere  eamdem 
formam,  non  autem  tali  distinctione  quae  attenditur 
secundum  primum  distinctivum  et  primam  ratio- 
nem  distinctionis  hujus  al)  illo.  Ula  enim  non  potest 
esse  secundum  aflirmationein  ct  negationem,  quia 
talis  non  requirit  duo  extrema. 

Et  per  hoc  patet  adprimam  et  secnndam  repli- 
cam. 

Ad  tertiam  dicitur  similiter quod  Filius  persuum 
formale  eonstitutivum  distinguitur  a  Spiritu  Sancto, 
et  distingueretur,  circumscripta  j)er  impossibile  spi- 
ratione  activa  a  Filio;  sed  distinctio  illa  inter  Filiuin 
et  Spiritum  Sanctum  essetsolum  distinctio  per  affir- 
mationem  et  negationem,  etentis  ad  non  ens.  Simi- 
litudo  autem  il>i  adducta  de  homine  et  lapide  nulla 
cst.  Quia  lioino  et  lapis  possunt  distingui  per  diffe- 
rentias  multiplices  oppositas  positivas;  inter  Filium 
autem  et  Spiritum  Sanctum  non  posset  esse  oppo- 
sitio  aliqua  distinctionem  causans,  sublata  opposi- 
tione  relativa;  unde  oporterel  quod  sola  ratione 
distinguerentur,  vel  sicut  ens  et  non  ens.  Sicul 
cnim  supra,  in  primo  articulo,  deductum  est,  quae 
realiter  distinguuntur  et  non  sunt  unius  rationis, 
oportet  distingui  secundum  oppositionem  privatio- 
nis  et  habitus,  vel  secundum  oppositionem  relativam 
ant  contrariam  ;  nam  distinctio  secundum  afGrma- 
tionem  el  negationem  non  sufGcit,  nec  etiam  distin- 
ctio  disparatorum  ;  alias  attributa  realiter  distingue- 
rentur. 

Ad  secundum  principale  dicitur  quod ,  stante  illa 
hypothesi,  Pater  nullo  modo  distingueretur a  Spiritu 
Sancto  ni>i  per  absoluta  et  essentialiter,  vel  sola 
ratione,  vel  sicut  ens  el  non  ens;  ideo  illa  implicat 
contradictionem. 

Vd  tertium  dico   quod   spiratio  et  generatio  es 


DISTINCTIO   XI.  —   QU/ESTIO    I. 


20 


suis  rationibus,  circumscriptis  aliis,  distinguuntur 
ratione,  non  autem  realiter.  Unde,  quantumcumque 
intellectus  et  voluntas,  quae  ponit  arguens  principia 
elicitiva  generationis  et  processionis ,  distingueren- 
tur  ratione,  vel  (a)  saltem  non  realiter,  sed  <|uod  (6) 
quselibet  illarum  sit  ab  uno  solo,  nunquam  poteril 
probari  distinctio  illarum  esse  major  quam  secun- 
dum  rationem,  ul  ostendit  sanctus  Thomas,  1 .  Sen- 
tentiarum,  <list.  13  (i|.  1,  art.  2);  quia  distinctio 
rationis  non  potesl  esse  principium  distinctionis 
realis,  nec  similiter  distinctio  ex  natura  rei,  cuni 
principium  nunquam  sil  debilius  suo  principiato.  E1 
ideo,  facta  circumscriptione  activaa  spirationisa  Filio, 
ikhi  essenl  processiones  realiter  distincta»,  nec  duo 
producti  realiter  distincti.  E1  ideo  probatio  qua3  pro- 
cedil  ex  illa  suppositione  nulia  est. 

Ad  quartum  dicitur  i|iio<l  dictum  Boetii  juvat; 
quia  non  solum  relationis  oppositio  distinguil  per- 
sonas,  immo  sola  illa  oppositio.  Qlud  autem  <| u< >< I 
dicitur  ilii  <!•'  disparatis,  niliil  valet;  quia  distin- 
ctio  disparatorum  non  suffieil  ad  realem  distinctio- 
nem,  uisi  includal  oppositionem aliquam  privationis 
el  habitus  aut  contrarietatis.  Unde  exemplum  de 
albedine  et  dulcedine  nullum  esl ;  quia,  lieet  sint 
disparatse,  tamen  earum  distinctio  reduciturad  oppo- 
silionem  coloris  et  saporis,  quaa  sunt  duae  species 
subalterna3,  oppositis  differentiis  constitutaj,  <puc 
opponuntur  privative. 

II.  Ad  argumenta  Gregorii.  -  Ad  primuiu 
Gregorii  contra  secundam  conclusionem  secundi 
articuli,  dicitur  quod  spiratio  activa,  sumpta  pnecise 
ab  omni  distincto  ab  ea  extra  intellectum,  est  Filins 
et  persona  Filii.  Et  ad  consequentiam  ex  hoc  ante- 
cedente  illatam,dico  quod  in  Filio  non  est  alia  resrea- 
liter  distincta,  nec  aliquid  (y)  distinctivum  Filii  ab 
ali<pia  persona,  distinctum  realiter  a  spiratione 
activa.  Similiter  conceditur  quod  circumscripta  re 
quaa  est  spiratio  ab  ipso  Filio,  non  remaneret  aliqua 
res,  quao  nunc  sit  in  Filio.  Sed  omnibus  illis  datis, 
non  habetur  quod  spiratio  activa  eonstituat  Filium 
in  esse  personali,  aut  quod  distinguat  eum  a  Patre; 
sicut  non  sequitur  :  in  Filio  non  est  alia  res  a  divina 
essentia;  ergo  nec  aliquod  distinctivum  ejusab  aliis 
personis  remaneret,  essentia  divina  sublata ;  igitur 
essentia  divina  distinguit  Filium  a  Patre  persona- 
liter,  vel :  igitur  constituit  in  esse  suppositali.  Sed 
ipsa  filiatio  hoc  facit ;  quia,  licet  non  distinguatur 
extra  intellectum  a  divina  essentia,  tamen  distin- 
guitur  ratione;  et  hoc  sufficil  ad  hoc  quod  relatio 
constituat  et  distinguat,  non  autem  essentia.  Distin- 
clio  enim  convenit  relationi,  non  quantum  ad  suum 
esse,  sed  quantum  a<l  suam  rationem  qua  respicit 


(a)  vel.  —  est  Pr. 
(6)  quod.  —  Om.  Pr. 
(y)  aliquid.  —  ad  Pr. 


oppositum.  Similiter  in  proposito  :  licet  flliatio  <l 
spiratio  sinl  una  res,  <'t  quaslibet  sil  tota  persona 
Filii,  nec  ullo  modo  extra  intellectum  distinguantur, 
tamen  Qliatio  constituil  personam,  non  autem  spi- 
ratio.  Similiter,  spiratio  distinguil  Filium  a  Spiritu 
Sancto,  non  autem  Qliatio  proprie  loquendo;  immo, 
si  per  intellectum  illa  res,  quae  est  nunc  Qliatio  el 
spiratio,  perderel  rationem  spirationis,  e1  remaneret 
in  ratione  Qliationis,  non  distinguerel  realiter  Filium 
a  Spiritu  Sancto;  quia  nec  solum  numeraliter,  nec 
speciQce  au1  alio  modo,  nisi  sola  ratione,  u1  dictum 
est.  Causa  autem  nullitatis  istarum  consequentiarum 
est  quia  relatio  non  distinguit  uL  <>si  res;  immo  hoc 
habet  ex  sua  ratione.  Quantumcumque  ergo  aliquid 
identificetur  sibi  secundum  rem,  si  rationes  maneanl 
distinctae,  non  identificata?,  semper  relatio  sua  ofQcia 
incommunicabiliter  observabit. 

Ad  secundum  diciturquod,  licet  Filius  sit  ;rqiie 
simplex  et  indivisus  realiter  sicut  Qliatio,  tamen 
quia  Qliatio  significatur  per  modum  abstradi  el 
formaa,  Filiusautem  concrete,  et  ut  habens  formam 
cui  non  repugnat  ex  modo  sua3  signiQcationis  habere 
aliquid  alterius  rationis  a  Qliatione,  ideo  in  Qliatione 
non  quasritur  illa  pluralitas  distinctorum  secundum 
rationem,  qua?  quasritur  in  Filio.  Ipsa  enim  non 
signiGcatur  ut  suppositum,  nec  ut  distinctum,  nec 
ut  hahens,  sed  ut  distinctivum  et  constitutivum.  Et 
ideo  in  talibus  processibus  est  fallacia  accidentis  : 
Filius  habet  in  se  Gliationem  et  spirationem ;  sed 
filiatio  est  Filius;  ergo  Gliatio  includit  in  se  Qliatio- 
nein  et  spirationem.  Unde  isla  argumenta  non  sunt 
nisi  sophismata  apud  antiquos  theologos,  per  quo- 
rum  similia  fuit  deceptus  Porrelanus,  et  consimi- 
liter  arguens,qui  in  multisquas  proprietates divinas 
tangunt,  mentem  sequitur  Porretani. 

Hoc  pro  secundo  articulo. 

ARTICULUS  III. 

AN  FILIUS  IN  ESSE  PERSONALI  CONSTITUATUB 
FORMALITER  PER  SPIRATIONEM  ACTIVA.M 

A.  —  CONCLUSIO 
Quantum  ad  tertium  articulum  sit 

Prima  conclusio :  quod  spiratio  nullam  personam 
divinam  eonstituit. 

Probatur  sic  :  Illud  quod  est  multis  communica- 
bile,  non  constituit  aliquid  in  esse  incommunicabili. 
Sed  spiratio  est  communicabilis  multis,  hoc  estquod 
est  communis  Patri  et  Filio;  persona  autem  dicil 
quid  incommunicabile,  cum  sit  substantia  individua. 
Ergo  non  constituit  Filium  nec  Palrem  in  esse  per- 
sonali.  Major  patet.  Quia  repugnantia  est  quod 
aliquid  habeat  incommunicabilitatem  per  illud  cui 


30 


Lllilll    I.    SLNTENTIARUM 


ihmi  repugnat  incommunieabilitas,  immo  convenil 
communicabilitas ;  sicul  quod  aliquid  sil  nigrum 
formaliter  per  illud  quod  esi  album  vel  albedo.  Minor 
nota  est. 

Confirmatur.  Quia  si  per  spirationem  activam 
Pater  el  Filius  constituerentur  formaliter  in  esse 
incommunicabili  el  personali,  non  apparel  repu- 
gnantia  quin  sinl  duo  Patres  in  divinis,  vol  quin 
Pater  possel  esse  duae  personse.  Unde  enim  veniet 
sibi  ista  incommunicabilitas?  Non  enim  e?  parte 
essentise,  cum  illa  si1  in  tribus  suppositis ;  nec  ex 
parte  spirationis,  quia  illa  potest  esse  in  duobus. 

[stam  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  4.  Sen- 
tentiarum,  dist.  :>:>,  q.  1,  art.  3.  Item,  1  |>.,  q.  :52, 
art.  •'!,  nl»i  dicit  quod  tantum  sunt  tres  notiones  per- 
sonales,  scilicet  constituentes  personas,  scilicet  : 
paternitas,  Qliatio,  processio.  ttem,  de  PotentiaDei, 
q.  10,  art.  5,  ad  12"m.  —  Ex  quo  sequitur  responsio 
ad  tertium  articulum,  scilicet  quod  spiratio  activa  non 
constituil  Filium,  sed  solum  lilialo,  nec  (a)  Spiritum 
Sanctum,  sed  solum  processio. 


H. 


OBJECTIONES 


I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  praedicta 
arguil  Aureolus  (disl.  11,  q.  1,  art.  3). 

Primo  sic.  Quandocumque  aliqua  sic  se  habenl 
quod  neutrum  illorum  habeat  propriam  unitatem, 
sed  fundant  penitus  earadem  unitatem,  <lc  necessi- 
tate  fundant  eamdem  personalitatem.  Ex  quo  cnim 
perseitas  tertii  modi,  sive  per  sc  unitas,  est  idem 
quod  personalitas ,  si  sit  in  natura  intellectuali ,  nt 
determinatum  est  supra,  si  sint  aliqua  non  habentia 
unitatem  per  se,  quot  concurrunt  ad  fundandam 
unitatem,  tol  pertinent  intrinsece  ad  eamdem  per- 
sonalitatem.  Sed  in  Filio  nec  essentia  haltet  per  sc 
unitatem,  nec  generari,  nec  spirare;  nec  spirari 
in  Spiritu  Sancto;sed  fundant eamdem  nnitatem,  el 
uniuntur  per  omnimodam  indistinctionem.  Si  enim 
aliquod  istorum  haberel  propriam  unitatem  et  per- 
seitatem  tertii  modi,  ita  ul  caderet  inter  ea  minima 
distinctio,  poneret  in  numerum,  et  faceret  aliquem 
numerum  perfectionis  in  persona  Filii;  ncc  Filius 
essel  adeo  simplex  sicul  essentia,  el  tolleretur  prae- 
dicatio  istorum  de  persona;  nec  etiam  Filius  essel 
generari  aul  spirare  aul  essentia,  quia  de  nullo  com- 
posito  c\  distinctis  praedicatur  aliquod  componen- 
liniii,  pro  eo  quod  talia  habent  rationem  partis 
el  iK'ii  totius,  c\  quo  quodlibel  non  dicil  omnia  alia, 
sed  mutuo  distinguuntur  nl  babentia  propriam  uni- 
tatem.  Gum  ergo  haec  omnia  sini  absoluta  circa  \>rv- 
sonam  Filii,  relinquiturquod  nullum  istorum  habeal 
propriam  unitatem,  sed  quod  fundent  eamdem  peni- 
ius,  ci  resultel  ex  eis  una  perseitas  el  personalitas ; 
ct  per  consequens,  quod  concurrant  intrinsece  ad 


Filium,  $ed  $olum  filiato,  nec,  -  Om.  Pr, 


constitutionem  unius  personae,  ita  ut  unum  sine 
aliis  non  sufficial ,  nec  duo  sinc  tertio. 

Secundo  sic.  llla  dicuntur  inLrinsece  concurrere 
ad  aliquid  ,  quorum  collectio  habet  illud  constituere. 
Scd  expresse  dicit  Anselmus,  de  Processione  Spu 
ritus  Sancti,  cap.  28,  quod  tribus  personis  in 
divinis  commune  est  dici  ad  duas  relationes.  Palcr 
enim  ad  Filium  cl  Spiritum  Sanctum,  refertur 
sicut  ad  illos  qui  <te  se  sunt  (a);  Filius  ad  Patrem 
et Spiritum  Sanctum,  quia((j)est  dcPatrc  et  Spi- 
ritus  Sanctus  (y)  dc  illo;  Spiritus  ad  Patrem  et 
Filium,  quia  (8)  cst  de  utroque.  Possidet  crgo 
unusquisque  suas  proprietates ,  quarum  collectio 
in  alio  non  est  eadem  ad  similitudinem  liomi- 
num  diversorum.  Pcr  hoc  enim  liominum  diversx 
sioit  personse,  quia  uniuscujusque  proprietatum 
collcctio  non  est  in  alio  cadcm.  —  Haec  Anselmus. 
—  Ubi  patet  quod  collectio  passivse  generatioiii-, 
qna  Filius  scilicet  refertur  ad  Patrem,  eL  activae 
spirationis,  qua  refertur  ad  Spiritum  Sanctum,  con- 
sliluit  Filii  personalitatem  et  distinguit.  Relinquitur 
ergo,  secundum  eum,  quod  omnia  pertineant  intrin- 
sece  ad  Filii  personalitateni ;  et  eodein  modo  de 
proprietatibus  aliarum  personarum  respectu  earum- 
dem . 

Tertio  sic.  Si  personalitas  Filii  intrinsece  non 
includeret  nisi  essenliam  eL  generationem  passivam, 
lunc  acLiva  spiratio  assisteret  personae,  et  non  consti- 
tueret  eam.  Hoc  autcrn  est  erroneum ;  redit  enim 
error  dicentium  proprietates  assistere  personis.  Ergo 
spirare  pertinet  intrinsece  per  modum  constituentis 
ad  personalitatem  Filii,  ct  similiter  ad  hypostasim 
Patris. 

Quarto  sic.  Augustinus dicit  1 .  deDoctrina  Chri- 
siitina,  eap.  5,  quod  res  (/uibus  fruendum  est, 
suut  Patcr,  Filius,  ct  Spiritus  Sanctus;  et  fre- 
quenter  dicit  quod  lota  Trinitate  fruendum  est 
tanquain  immutabili  bono  ;  el  ita  nulla  rc  fruendum 
est,  qu;c  sit  extra  personalitatem  triinn  supposito- 
rum  divinorum.  Scd  ipso  spirare  fruendum  est.  In 
]>crsonis  cniin  adorari  debet  proprietas,  secundum 
auctoritatem  Ecclesiae;  solum  autem  illud  adoran- 
dnni  cst,  quod  bcatos  nos  facil ,  et  quo  fruendum 
est.  Ergo  spirare  de  necessitate  includitur  intra  Filii 
et  Patris  pcrsonalitatcs. 

Qulnto  sic.  Si  non  includatur  intra  personalita- 
tcm  Patris  cl  Filii  spiratio  activa,  tunc  cst  unus  sin- 
gularis  per  se  et  discretus  sine  ipso  spirare.  Hoc 
autcm  csl  impossibile.  Tum  quia  i\r  illa  rc  sic  per 
sc  ci  discreta  non  pradicabitur  res  importata  per 
spirare;  nullura  enim  adveniens  alicui  distincto 
praedicabitur  de  illo,  nisi  denominative.  Tum  quia 
illud  tale  importatum  per  spirare  ipsa  resest,  cum 

(a)  refertur  sicut  "</  ill<>x  jmi  de  sc  sunt.  -   Om.  Pr. 

(o)  i/iiia.  —  i/ui  IV. 

(y)  Spiritus  Sanctus.  —  Om.  IV. 

(8)  quia.  —  qui  IV. 


DISTINCTIO    XI. 


QUjESTIO   I. 


31 


sit  productio  rcalis,  per  quam  realiter  producitur 
Spiritus  Sanctus;  erit  ergo  res  qua  utendum  est, 
quod  esse  non  potest,  cum  non  ntendnm  Deo  ant 
ali(jno  exsistente  in  eo ;  ant  erit  res  qua  fruendum 
est(ot);  et  sic  in  Filio  erit  propria  personalitas  qua 
fruendum  est,  et  aliquid  exsistens  extra  eam,  quo 
etiam  fruendum  est;  e1  secundum  hoc  erunt  ineo 
duae  rationes  fruibilitatis,  et  duo  quibus  fruendum 
est,  in  Spiritu  Sancto  autem  tantummodo  unum; 
quod  absurdissimum  est.  Relinquitur  ergo  quod  sic 
ingrediatur  personalitalem  Filii,  quod  nec  possit 
divinitas  et  Oliatio  praescindi  ab  ipsa  spiratione 
activa,  nec  econtra ;  et  per  consequens  constituunl 
eamdem  perseitatem  ac  personalitatem. 

s»'\(<>  sic.  Sicnt  se  habet  essentia  ad  personalila- 
tem  Filii,  sic  se  habet  spiratio  activa.  Communica- 
tur  enim  spiratio  activa  simnl  et  eodem  ordine  cnm 
essentia.  Non  est  enim  imaginandum  quod  prius 
commnnicetur  essentia ;  immo  eodem  ordine  quo 
omnes  perfectiones  simpliciter  communicantlll■  cum 
ossentia  duobus,  scilicet  Filio  et  Spiritui  Sancto, 
eodem  ordine,  cum  esse  communicatur  spiratio 
activa  Filio.  Gommunicatur  enim  sibi  quidquid  est 
in  Pahe,  ad  quod  non  habet  oppositionem  ;  non 
habet  autem  oppositionem  ad  essentiam  spiratio ; 
propter  quod  simul  sibi  communicantur  eodem 
ordiue.  Sed  constat  quod  essentia  sibi  communicatur 
non  tanquam  adventitium  personalitatis  suoe,  immo 
quasi  intraneum  ex  quo  cum  proprietate  personye 
constituitur.  Ergo  sic  erit  de  spiratione.  Concluden- 
dum  est  ergo  ex  praedictis,  quod  sic  se  habet  gene- 
rare  ad  divinitatem,  quod  non  potest  prcescindi  ab 
eo,  nec  e  converso;  propter  quod  conslituunt  <piam- 
dam  per  se  unitatem,  quae  est  personalitas  Patris. 
Ita  similiter  in  Filio  se  habent  divinitas  et  "enerari 
et  spirare.  —  Hnec  ille. 

II.  Argumenta  Gregorii.  —  Contra  conclusio- 
nem  illam  arguit  Gregorius  (1.  Sentcnt.,  dist.  11, 
q.  1 ,  art.  1),  probando  quod  Filius  non  constituatur 
in  esse  personali  per  filiationem. 

Primo.  Filius  non  constituitur  in  esse  personali 
per  Filium ;  nec  filiatio  constituitur  in  aliquo  esse, 
sive  personali,  sive  alio  esse,  per  filiationem  ;  et 
universaliter  nihil  constituitur  in  aliquo  esse  per 
seipsum  primo.  Ergo  Filius  non  constituitur  in  esse 
personali  per  filiationem.  Antecedens  noturn  est. 
Probatur  consequentia  ex  eo  quod  filialio  nullo 
modo  distinguitur  a  parte  rei  a  Filio,  sed  est  sibi 
eadem  adequate,  omnibus  rnodis  quibus  est  eadem 
sibiipsi. 

Confirmatur.  Quia  omne  quod  constituitur  in  esse 
per  aliquid  quocumque  modo ,  distinguitur  ab  ipso ; 


(a)  quod  esse  non  potest,  cum  non  utendum  Deo  aut 
aliquo  exsistente  in  eo ;  aut  erit  res  qua  fruendum  est.  — 
Om.  Pr. 


nam  constituens  est  aliquo  modo  causa  constituti, 
simt  patet  in  omnibus  inducendo. 

Secundo.  Filius  es1  omnino  simplex  <•!  actus  purus 
per  se  («)  subsislens.  Ergo  non  constituitur  in  i 
personali  per  aliquid  formaliter,  seu  tanquam  for- 
mali  constitutivo.  Antecedens  est  certum  ;  <■!  con- 
sequentia  probatur.  Quia  ex  eo  quod  esl  simplex, 
non  constituitur  aliquo  intrinseco  sibi;  ex  <■<>  vero 
quod  est  actus  purus,  per  nullum  formale  dans  sibi 
csse  constituitur,  sicut  forsitan  quis  diceret  quod 
maleria  constituitur  per  formam  ;  ex  eo  quoque  quod 
esl  per  se  subsistens,  non  constituitur  in  esse  per 
aliud  tamquam  per  materiam,  sicut  aliquo  modo 
potest  quis  dicerc  quod  forma  constituitur  per  mate- 
riam,  quia  subsistit  aliquo  modo  per  ipsam.  Unde 
taliaverba  in  sua  proprietate  penitusfalsasunt,e1  ex 
falsa  imaginatione  procedunt,  qua  scilicel  sic  loquen- 
tes  imaginantur  quod  essenlia  divina  sil  quasi  mate- 
ria  respectu  filiationis,  et  filiatio  sit  forma  ejus,  <■! 
ex  utraque  resultct  persona  completa,  et  propter 
hoc  persona  consliluatur  formaliter  in  suo  esse  per 
filiationem ,  sicut  compositum  substantiale  dicitur 
constitui  (6)  formaliter  in  esse  per  suain  formam 
substantialem ;  quod  ulique  figmenlum  omnino 
remotum  est  a  persona  divina.  Quapropter  in  Ueo 
non  est  Lcstimandum  esse  aliquid  realiter  constitu- 
tum  (y)  per  aliquid  formaliter,  nec  aliquid  realiter 
et  (8)  formaliler  constituens  aliud  ;  sed  quidquid  il»i 
est,  per  seipsum  et  nullo  alio  formaliter  est  quid- 
quid  est. 

C.  —  SOLUTIONES 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 
argumentorum  Aureoli  respondetur.  Negatur  minor. 
Dico  enim  quod  essentia  et  spiratio  actiya  et  filiatio 
non  fundant  eamdem  unitalem,  sic  quod  sint  omnino 
re  et  ralione  unum.  Concedo  tamen  quod  sunt 
omnino  unum  secundum  rem  ;  sed  sunt  multa  secun- 
dum  rationem.  Et  cum  probatur  quod  non,  quia  si 
minima  distinctio  caderet,  etc;  negatur  consequen- 
tia.  Non  enim  ex  distinctione  rationis  inter  esscn- 
tiam,  filiationem  et  spiralionem,  sequitur  quod  illa 
ponant  in  numerum  secundum  rem  et  secundum 
rationem.  Dicimus  enim  quod  tiliatio  et  spiratio 
sunt  duae  proprietates ,  et  arguensmet  utitur,  velit, 
nolit,  isto  modo  loquendi ;  dicit  enim  quod  non  est 
inconveniens  plures  proprietates  esse  in  Patre  vel 
Filio  quam  in  Spiritu  Sancto,  ipse  ergo  ponit  in 
eadem  personadualitatem.  Non  sequitur  etiam  com- 
posilio  in  Filio ;  nam  nibil  componit  cum  alio  pro- 
pter  pluralitatem  rationum,  nec  in  esse  ralionis,  sc<l 


(a)  per  se.  —  personx  Pr. 

(6)  constilui.  —  distingui  Pr. 

(y)  constitutum.  —  constitutivum.  Pr. 

(8)  et.  —  Om.  Pr. 


32 


URRT   I.    SENTENTIARUM 


secundum  esse  reale,  ut  alias  dictum  fuit.  Nec  sequi- 
lur  etiam  quin  quodlibet  illorum  possit  de  alio  prae- 
dicari. 

Ad  secundum  dico  quod  Anselmus  non  dicit  in 
Mlis  verbis,  quod  collectio  proprietatum  in  persona 
divina  eam  constituat.  Nec  <li<it  hoc  de  persona 
humana;sed  dicit  quod  propter  diversitatem  talium 
proprietatum,person8ehumanaedistinguuntur.  Elthoc 
dicit  esse  simile  iu  divinis;  quod  concedimus.  Non 
tamen  sequitur  quod  si  Filius  per  quamlibel  sui 
proprietatem  ab  alio  distinguitur,  quod  per  quam- 
libet  proprietatem  constituatur.  Sed  in  illa  auctori- 
tate  arguens  fert  gladium  Goliao.  Ibi  enim  Anselmus 
ponit  expresse  collectionem  proprietatum  in  aliqua 
persona  diviha  ;  ergo  proprietates  ejusdem  personae 
inferunt  in  ea  multiplicitatem  rei  vel  rationis;  et 
consequenter  non  fundant  omnino  eamdem  unita- 
tem. 

Ad  tertium  negatur  consequentia,  <|ii<)<l  scilicet 
spiratio  assisterel  divinae  persona3.  Et  causa  est  : 
ipiia  spiratio,  licel  non  constituat  Patrem,  tamen 
esl  in  Patre;  nec  habet  aliud  esse  cum  Patre,  cum 
Qon  inhaereat,  sed  subsistat.  Iste  enim  videtur 
arguere  ac  si  nos  poneremus  realem  dislinctionem 
inter  essentiam  et  proprietates,  vel  inter  proprie- 
tates  ejusdem  personae,  vel  inter  personam  et  pro- 
prietatem ;  quod  non  facimus.  Illi  autem  <|ui  pone- 
li.inl  relationes  assistere  personis,  dicebant  eas  dif- 
ferre  a  personis  secundum  rationem  et  secundum 
esse,  imn  autem  secundum  rationem  solum.  Unde 
sanctus  Doctor,  1.  Sententiarum ,  dist.  33,  q.  1, 
art.  3,  dicit  :  «  Proprietates,  inquit,  sunt  in  perso- 
nis  sicut  in  supposito,  sed  diversimode,  secundum 
quod  ali<|iii<l  dicitur  suppositum  alicujus  naturae 
dupliciter,  scilicet  :  vel  naturac  per  quam  constitui- 
tur,  sicut  humanitas  est  in  Socrate,  et  hoc  modopro- 
prietates  personalessunt  inpersonis;  velsicutillud(a) 
quod  advenil  post  esse  constitutum,  sicul  albedo  est 
iu  Socrate,  et  ila  secundum  intellectum  proprietates 
ikiii  personales,  ut  innascibilitas  et  communis  spi- 
ralio,  sunl  in  personis,  non  tamen  quod  supposi- 
tum  sit  aliud  ab  eo  <|iio<l  inest  secundum  rem,  sed 
secundum  rationem  concreti  et  abstracti.  »  —  Haec 
ille.  —  l.lcm  dicit,  1  p.,  q.  40,  art.  1.  Dicil  enim 
quod  iu  divinis  proprietates  personales  sunt  idem 
personis,  ea  ratione  qua  in  divinis  abstractum  esl 
iilcui  <ii  iii  concreto;  sed  proprietates  non  personales 
smit  idem  personis,  ea  ratione  qua  omne  illud  quod 
attribuitur  I) >s1  ejus  essentia. 

Aii  quartum,  dico  quod  illud  argumentum  solum 
probal  quod  spirare  non  sil  quarta  res  distincta  a 
tribus  personis,  non  autem  quod  constitual  perso- 
nam  Filii  aut  Patris,  nec  quod  sit  intra  personalita- 
tem  Filii  secundum  intelligentiae  modum.  Per  illud 
euim  argumentum  probat  sanctus  Doctor,  1.  Se>i- 

(x)  illud.  -  illiua  IV. 


teniiarum ,  <list.  33,  q.  1,  art.  1,  quod  relatio  in 
divinis  sit  ipsa  essentia  secundum  rem,  cum  tarnen 
ipse  ponat  distinctionem  inler  essentiam  el  paterni- 
tatem. 

Ad  quintum  dico  quod ,  non  intellecta  spiratione 
activa,  adhuc  Filius  el  Pater  intelliguntur  esse  con- 
stituti  in  esse  personali.  Nec  sequitur  quod  Filius 
non  sit  spiratio,  nec  quod  spiratio  sit  res  qua  uten- 
dum.  Sequerentur  tamen  illa,  si  poneremus  (juod 
spiratio  activa  non  constitueret  personam  nec  essel 
idem  relationi  constituenti  personam  ;  quod  tarnen 
non  ponimus.  Nam,  licet  spiratio  non  constituat 
Patrem  ;  lamen  esteadem  secundum  rem  paternitati, 
quae  constituit  Patrem ,  el  filiationi,  quae  constituit 
Filium.  Et  cum  infert  quod  si  aliquo  modo  distin- 
guunlur  Filius  et  spiratio,  saltem  secundum  ratio- 
nem ,  tunc  sunt  diuc  rationes  fruibilitatis  in  Filio; 
negatur  consequentia.  Quia  nec  paternilas,  nec  filia- 
tio,  nec  spiratio  dicit  rationem  fruibilitatis,  sed 
summa  bonitas,  quae  est  eadem  tribus  personis. 
Unde  fruendum  est  paternitate,  solum  in  quantum 
est  idem  re  quod  summa  bonitas,  dilTerens  ratione, 
ut  ponit  sanctus  Doctor,  1.  Sentent.,  dist.  1,  q.  2, 
art.  2,  ad  tum,  el  2um;  et  2a  2»,  q.  4,  art.  1 ,  ad  3UI"; 
et  3.  Sentent.,  dist.  9,  q.  1,  art.  3,  q1»  2,  ad  l"m. 
Falsum  ergo  supponit  arguens  quod  spirationi,  in 
quantum  spiratio,  vel  paternitati,  ut  paternitas, 
debeatur  fruitio  vel  adoratio;  quod  videtur  sapere 
errorem  ;  quia  tunc  essent  tria  prima  principia,  sci- 
licet  tres  proprietates  personales,  quas  nullus  negat 
realiter  distingui.  Si  enim  filiationi  et  spirationi 
exsistentibus  distinctis,  duaa  sunt  rationes  fruibili- 
tatis,  videtur  sentire  arguens  quod  tribus  proprieta- 
tihus  exsistentihus  distinctis,  sunttres  rationes  frui- 
liilitatis. 

Ad  sextum  dicitur  quod  minor  est  falsa.  Non 
enim  cssentia  constituit  personam  in  esse  personali, 
quoad  illud  quod  est  ultimatum  in  ratione  per- 
sonae,  scilicet  incommunicahile.  UndeSanctus  Doctor, 
de  Potentia  Dei ,  q.  8,  art.  3,  dicit  :  «  Hoc  nomen, 
inquit,  hypostasis,  significat  substantiam  indivi- 
duam,  i<l  est  qiue  non  potest  de  pluribus  praedicari. 
Unde  genera  et  species  in  praedicamento  substantise, 
ut  homo  et  animal,  non  possunt  dici  liypostases, 
quia  de  pluribus  praedicantur ;  Socratesvero  et  Plato 
dicuntur  hypostases,  quia  praedicantur  de  uno  solo. 
Si  igitur  in  divinis  trinitas  personarum  non  suppo- 
neretur,  ut  ponunt  Judaei  et  Pagani,  non  oporteret 
in  divinis  aliud  constitutivum  et  distinctivum  hypo- 
stasis  quaerere,  nisi  solam  essentiam  divinam.  Deus 
enim  per  suam  essentiam  est  aliquid  indivisum  in 
sc,  et  ah  omnibus  quae  non  sunt  Deus  distinctum. 
Sed  quia  fidcs  catholica  ponit  unam  essentiam  in 
tribus  personis,  n<>n  potest  intelligi  divina  esst>ntia 
ul  distinctiva  el  constitutiva  hypostasis  in  divinis. 
Divinitate  enim  intelligitur  constitui  Deus,  '|ii"il  esl 
commune   tribus  personis,   et    ita    significatur  ut 


DISTINCTIO    XI. 


QUjESTIO   1. 


33 


dictum  (lo  pluribus  (a),  et  non  ul  hypostasis  incom- 
municabilis.  E1  eadem  ratione,  nihil  quod  dicitur 
absolute  de  Deo ,  potest  intelligi  ut  constitutivum  <'l 
distinctivum  hypostasis  in  divinis;  cum  omnia  qua? 
absolute  dicuntur  de  l)e<>,  sighificentur  per  modum 
essentiae.  Oportet  igitur  ponere  distinctivum  et  con- 
stitutivum  hypostasis  in  divinis  illud  <|iiml  primo 
invenitur  de  pluribus  non  dici,  sed  uni  soli  conve- 
nire.  Talia  autem  sunt  duo,  scilicet  relatio  etorigo.  » 
—  Haec  ille. 

II.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  primum 
G-regorii  contra  eamdem  conclusionem ,  negatur  con- 
sequentia.  Nec  valel  probatio.  Licet  enini  Filius  et 
filiatio  non  distinguantur  a  parte  rei,  tanien  distin- 
guuntur  secundum  modum  significandi,  ut  forma 
et  habens  formam.  Et  ideo,  pnedicataeontradicloria, 
quse  consequuntur  ad  hujusmodi  distinctionem,  pos- 
sunt  de  ipsis  veriticari ;  sicut  ponit  sanctus  Thomas, 
1.  Sentent.,  dist.  33,  q.  1,  art.  4;  et  de  Polenlia 
Dei,  (j.  8,  art.  2,  ad  7ul",  ut  fuit  latius  discussum  in 
secunda  distinctione  hujus.  Licet  enim  intellectus 
praedicet  rem  de  re,  tamen  non  praxlicat  aliquid  de 
aliquo,  nisi  mediante  conceptu  intellectus ;  inimo 
nomina  non  significant  rem,  nisi  mediante  ratione 
intellectus.  Sic  ergo  una  ratio  hahet  repugnantinm 
vel  disparitatem  ad  aliam,  licet  eisdem  una  res  cor- 
respondeat  :  sicut  ratio  linis  ad  rationem  principii, 
et  ralio  constitutivi  rationi  constituti,  et  ratio  formie 
ad  rationem  habentis  formam ;  sic  similiter,  de  re 
suh  tali  ratione  intellectus  aliquid  affirmat,  quod  de 
eadem  re  suh  alia  ratione  negat.  Unde  sanctus  Tho- 
mas,  1.  p.,  q.  39,  art.  5,  dicit  quod  «  ad  veritatem 
locutionis,  non  solum  oportet  considerare  res  signifi- 
catas,  sed  etiam  modum  significandi  ».  Unde,  sicut 
dicit  ihidem,  licet  eadem  res  significetur  his  nomi- 
nihus,  Deus,  et,  divinitas,  tamen  quia  divinitassigni- 
ficatur  ut  formaahstracta,  ideoomnia  quae  sunt  pro- 
priapersonarum,  quihusad  invicem  distinguuntur,  ut 
generare,  spirare,  generari  et  spirari,  et  hujusmodi, 
non  possunt  attribui  essentia? ;  quia  significaretur 
quod  esset  distinctio  in  essentia,  sicut  in  suppositis. 
Possunt  autem  omnia  talia  prsedicari  de  hoc  nomine, 
Deus,  quia  significat  divinam  essentiam  ut  in  hahente ; 
et  ideo  habet  ex  modo  suoe  significationis  quod  potest 
supponere  pro  persona.  Ideo  dicitur  quod  Deus  est 
generans,  et  Deus  est  genitus.  Similiter,  q.  40, 
art.  1 ,  ad  3um,  dicit  quod  «  participia  et  verha  notio- 
nalia  significant  actus  notionales ;  actus  autem  sunt 
suppositorum  ;  proprietates  autem  non  significantur 
ut  supposita,  sed  ut  formie  suppositorum.  Et  ideo 
modus  significandi  repugnat  ut  participia  et  verha 
notionalia  de  proprietalihus  praedicentur.  »  —  Haec 
ille.  —  Similiter,  q.  32,  art.  2,  ad  2um,  dicit  sic  : 
«  Notiones  significantur  in  divinis  non  ut  res,  sed 


(a)  et  ita  significalur  ut  dictum  de  pluribus.  —  Om.  Pr. 


ut  qusedam  rationes  quibus  cognoscuntur  personae, 
licel  ipsae  notiones  vel  relationes sint  realiterin  Deo. 
Et  ideo  ea  quae  habenl  ordinem  ad  aliquem  actum 
essentialem  vel  personalem,  non  possunt  dici  de 
notionibus,  quia  li<><-  repugnat  modo  significandi 
earum.  [Jnde  non  possumus  dicere  <pi<><l  paternitas 
generet,  vel  creet,  vel  sit  sapiens,  aut  intelligens.  » 
Ita  in  proposito,  dico  quod  licet  Filius  et  filiatiosint 
idem  extra  intellectum,  tanien  quia  intellectus  aliter 
significat  filiationem,  et  aliter  significat  Filium,  ideo 
aliqua  praedicat  de  Filio,  quae  repugnant  modo  signi- 
ficandi  quo  significat  filiationem.  Et  ideo  aliqua 
attrihuit  Filio,  quyc  negat  de  filiatione.  Hujusmodi 
autem  sunt  quie  significant  actum  inconvenientem 
supposito,  ut  suhsistenti  et  distincto.  Et  econtrario, 
illaquue  repugnant  supposito  in  quantum  hujusmodi, 
non  autem  form;e,  attrihuit  filiationi,  et  negat  a 
Filio,  ut  :  constiluere,  distinguere.  Veiitas  enim 
locutionis  consurgit  non  solum  ex  principali  signi- 
(icato  extremorum,  immo  ex  modo  significandi,  qui 
multum  variat  totale  significatum  propositionis  quan- 
lum  ad  veritatem  et  falsitatem. 

Ad  conlirmationem ,  dico  quod  non  omne  consti- 
tuens  aliud  distinguitur  realiler  ah  alio,  nisi  consti- 
tuat  per  modum  partis.  Non  enim  est  de  ratione 
formoe  quod  differat  ab  eo  cujus  est  forma ;  immo, 
ut  dicit  Aristoteles,  2.  Posterioram  (t.  c.  8)  : 
aliqua  causa  est  eadem  rei  cujus  est  causa;  et  intel- 
Iii>it  formam  quoe  est  quiddilas,  secundum  Linco- 
niensem.  De  ratione  autem  formai  est  consliluere 
illud  cujus  est  forma,  sicut  humanitas  in  esse  homi- 
nis,  et  divinitas  in  esse  Dei,  paternitas  in  esse  Patris; 
tale  autem  constiluere  non  est  proprie  causare,  sed 
esse  illud  quo  hahens  est  tale. 

Ad  secunduin  negatur  consequentia ,  nisi  loqua- 
mur  de  formali  constitutivo  inhserenti  quod  est 
forma  partis.  Aliquid  enim  suhsistens  et  simplex 
constitui  potest  per  formam  suhsistentem ,  licet  non 
ut  subsistens,  sed  ut  forma  est.  —  Et  cum  dicitur 
quod  simplex  non  constituitur  aliquo  intrinseco  sihi ; 
dicitur  quod  aliquid  potest  dici  inlrinsecum  duplici- 
ter  :  uno  modo,  tamquam  pars  quidditatis  ;  alio 
modo,  tamquam  tota  quidditas,  vel  tamquam  aliquid 
concurrens  cum  aliquo  ad  integrandum  rationem 
alterius,  licet  non  sit  pars  secundum  rem  sed  totum. 
Tunc  dico  quod  simplex  non  habet  aliquid  intrinse- 
cum  primo  modo,  sed  bene  secundo  modo.  Et  hoc 
ponit  philosophia.  Dicit  enim  Philosophus,  dispu- 
tans  contra  Platonem,  7.  Metaphysicx,  particula  57, 
quod  substantia,  id  est  quidditas  cujuslihet,  est  in 
eo  cujus  est.  Gsetera  quoe  dicit  arguens,  non  sunt 
nisi  narrationes  vel  admirationes  sine  prohatione. 
De  constitutione  autem  personarum  forte  alias  erit 
sermo  prolixior  (dist.  26). 

Nunc  restat  dicere  ad  rationem  in  oppositum  qua> 
stionis.  Dicit  sanctus  Doctor,  1.  p.,  q.  36,  art.  2, 
ad  3um,  quod  «  Spiritum  Sanctum  non  procedere  a 

II.  —  3 


31 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


Filio,  primum  fuit  ;i  Nestorianis  introductum,  ut 
patet  in  quodam  symbolo  Nestorianorum  damnato 
in  Ephesioa  Syriodo;  et  liunc  errorem  secutus  fuit 
Theodoricus Nestorianus,  et plures  post  ipsum,  inter 
quos  etiam  fuit  Damascenus.  Unde  in  hoc  ejus  sen- 
tentise  non  est  standum;  licet  a  quibusdam  dicatur 
quod  Damascenus,  sicut  non  confitetur  Spiritum 
Sanctum  esse  a  Filio,  ila  etiam  non  negat,  cx  vi 
illorum  verborum.  » —  Hax  ille  in  forma. 
Et  hx>c  de  qusest-ione. 


DISTINCTIO    XII. 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  PATER  ET  FILIUS  SINT  UNUM  PRINCIPIUM 
SPIRITUS  SANGTI 

^^Xirca  duodecimam  distinctionem  quoeri- 
j[9   tur  :  Ulrum   Pater  et  Filius  sint  unum 
principium  Spiritus  Sancti. 

Et  arguitur  quod  non.  Quia,  cum  dici- 
tur:  Pater  et  Filius  sunt  unum  principium  Spiritus 
Sancti,  non  potest  designari  unitas  personalis,  quia 
sic  Pater  et  Filius  essent  una  persona ;  nec  etiam 
unilas  proprietatis,  quia  si  propter  unam  proprieta- 
tem  Pater  et  Filius  sunt  unum  principium  Spiritus 
Sancti ,  pari  ratione  propter  duas  proprietates  vide- 
tur  Pater  esse  duo  principia  Filii  et  Spiritus  Sancti ; 
quod  est  inconveniens.  Non  ergo  Pater  et  Filiussunt 
iiiium  principium  Spiritus  Sancti. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Nam  Augustinus  dicit 
in  5.  de  Trinitate  (cap.  14),  quod  Pater  et  Filius 
non  sunt  duo  principia  sed  unum  principium  Spiri- 
tus  Sancti. 

ARTICULUS  UNICUS 
A.  —  CONCLUSIONES 


In  hac  quoestione  erit  unicus  articulus,  pro  quo 


sit 


Prima  conclusio  :  Quod  utique  Pater  et  Filius 
sunt  iiiiuiii  principium  Spiritus  Sanctl. 

Probatur  sic  isla  conclusio,  secundum  sanctum 
Thomam,  I.  p.,  q.  36,  art.  4  :  «  Pater,  inquit,  et 
Filius  sunt  unum  in  omnibus  in  quibus  non  distin- 
guit  intereos  relationis  oppositio.  Unde,  cum  (a)  in 
hoc  quod  est  csse  principium  Spiritus  Sancti  non 
op] antur  rektive,  sequitur  quod  Pater  et  Filius 

(o)  umle  cuni.  —  scil  Pi . 


sint  unum  principium  Spiritus  Sancti.  »  Secundo 
sic.  Nomina  substantiva  recipiunt  numerum  a  for- 
mis  signilicatis.  Cum  igilur  hocnomen,  principium, 
siguificet,  per  modum  substantivi,  proprietatem , 
recipit  unitatem  vel  pluralitatem  ab  illa.  «  Sicut 
igitur  Pater  et  Filius  suut  unus  Deus  propter  unita- 
tem  formaj  significatae  per  hoc  nomen,  Deus,  ita 
suntunum  principium  propter  unitatem  proprietatis 
siguificataj  in  hoc  nomine,  principium,  »  quae  scili- 
cet  est  virtus  spirativa. 

Eamdem  couclusionem  ponil,  1.  Sentent.,  dist.29, 
q.  I ,  art.  4,  ubi  ponit  istas  duas  rationes;  et  ifii 
ostendit  quomodo  Pater  et  Filius  dicuntur  unum 
principium  Spiritus  Sancti.  Non  solum  propler  uni- 
tatem  proportionis,  vel  unum  moduin  spirandi,  sci- 
licet  :  quia  quilibet  se  habet  ad  Spiritum  Sanctum 
ut  spirans;  secundum  hoc  enim  possent  (6)  dici 
unum  suppositum,  quia  Pater  et  Filius  secundum 
uuitatem  proportionis  conveniunt  in  ratione  suppo- 
siti.  Nec  etiam  dicuntur  unum  principium  propter 
unitatem  naturoe ;  quia  tunc  Spiritus  Sanctus  non 
excluderetur  ab  illa  unitate  principii,  sicut  non 
excluditur  ab  unitate  natunc.  Sed  dicuntur  unum 
principium  Spiritus  Sancti  propter  unitatem  notionis 
quam  importat  hocnomen,  principium. 

Secunda  conclusio  est  quod  ista  uno  modo  est 
concedenda,  et  alio  modo  non,  scilicet  :  Pater 
el  Filius  sunt  idem  principium  Spiritus  Sancti. 

UndesanctusDoctor,  ibidem,  ad  3,  dicit  quod  «  non 
conceditur  communiter  quod  sint  idem  principium 
Spiritus  Sancti,  quia  ratione  articulationis  includi- 
tur  unitas  suppositi  ;  sicut  et  supra  Magister  dicit 
quod  Deus  non  genuit  alium  Deum,  nec  se  Deum. 
Quidam  tamen  dicunt  quod  Filius  et  Pater  sunt 
idem  Deus,  et  sunt  idem  principium  (y),  eo  quod  ly 
idem  est  adjectivum,  et  non  ponit  identitatem  abso- 
lutam  sed  respectu  ejus  cui  adjungitur ;  et  secundum 
hoc  potest  concedi  quod  sunt  idem  principium  Spi- 
ritus  Sancti.  »  —  Haic  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod,  licet  Pater  et  Filius 
sint  duo  spirantes,  non  tainen  duo  spiratores. 

Istam  conclusionem  ponit  ipse,  1.  p.,  q.  36,  art.  4, 
ad  ultimum  argumentum,  et  probat  sic  :  «  Spi- 
rans,  inquit,  est  adjectivum,  et  spirator  substanti- 
vum ;  et  ideo  possumus  dicere  quod  Pater  et  Filius 
sunt  duo  spirantes  propter  pluralitatem  supposito- 
luiu ,  non  autem  duo  spiratores  (S)  propter  uuam 
spirationem  ;  Damadjectivanomina  habent  numerum 
a  suppositis,  substantiva  vero  a  seipsis  secundum 

(8)  possent.  —  posscl  Pv. 
(y)  ci  suut  idem  principium.  —  ()m.  Pr. 
(8)  propter  pluralitaterH  suppositorum ,  non  autem  iluo 
spiralores.  —  Om.  l'r. 


DISTINCTIO   XII. 


QU^ISTIO   I. 


formam  signiGcatam.  Quod  vero  dicit  Hilarius(2.  de 
Trinitate,  29)  quod  Spiritus  Sanctus  a  Patrr  et 
Filio  auctoribus  est,  exponendum  estquod  ponitur 
substantivum  pro  adjectivo.  »  —  Ihcc  ille. 

Sciendum  tamen  quod  1.  Sentent.,  dist.  ll,q.  1, 
art.  4,  tenuit  oppositum,  in  lioc  secutus  aliorum 
opinionem,quam  etiam  recitat,  prima  parte,  ibidem 
(i|.  36,  art.  4).  Dicit  enim  in  1.  Sententiarum , 
(HkhI  Pater  et  Filiussunt  plures  spirantes  et  plures 
spiratores.  Unde,  in  prima  parte,  ubi  supra  (q.3G, 
art.  4,  ad  7nm),  sic  ait  :  «  Quidam,  inquit  ipse, 
dicunl  quod  Pater  et  Filius,  licet  sinl  unum  prin- 
cipium  Spiritus  Sancti,  sunt  tamen  duo  spiratores, 
propter  distinclionem  snppositornm,  sicnt  duo  spi- 
rantes,  quia  actus  referuntur  ad  snpposita;  nec  est 
eadem  ratio  de  hoc  nomine,  Creator,  quia  Spiritus 
Sanctus  procedit  a  Patre  et  Filio  ut  sunt  personse 
distinctae,  creatura  antem  procedit  a  tribus  personis, 
non  n I  sunt  personae  distinctae,  sed  ut  sunt  unum  in 
essentia.  Sed  melius  dicendum  videtur  quod  quia  spi- 
rans  cst  adjectivum,  et  spirator  substantivum,  etc.,  » 
ut  supra  dixi.  Idem  in  sententia  ponit,  1.  Senient., 
ubi  supra.  Tenendo  autem  illam  opinionem,  dicere- 
tur,  ad  regulam  de  nominibus  substantivis,  quod 
([iiando  nomen  substantivum  significat  tbrmam  quie 
est  actus,  id  est,  operatio,  tunc  non  solum  recipit 
nunierum  a  forma  illa,  sed  a  suppositis.  Sed  ista 
glossa  non  videtur  sufficere,  nec  efiugere  quin  pos- 
sent  dici  plui*es  creantes  ;  nec  differentia  qiue  data  est 
inter  illa  nomina,  creator  et  spirator,  videtur  sufficere. 

Quarta  conclusio  est  quod  Spiritus  Sanctus  pro- 
eedil  a  Patre  e(  Filio  in  quantum  sunt  ununi  et 
iu  quantum  snnt  plures. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Tbomas,  1 .  Sen- 
tent.,  dist.  11,  q.  1,  art.  2.  Ait  eniin  sic  :  «  Omnis 
actus  refertur  ad  duo  originaliter,  scilicet  ad  aiien- 
tem,  et  ad  principium  actionis.  Agens  autem  est 
ipsum  suppositum,  ut  homo  vel  ignis  ;  et  princi- 
piuin  actionis  est  forma  in  ipso,  vel  substantialis, 
vel  accidentalis.  Dico  ergo  quod  ly  in  quantum,  potest 
dicere  conditionem  agentis,  vel  principium  actionis. 
Si  dicat  conditionem  agentis  vel  operantis,  sic  pro- 
cedit  Spiritus  Sanctus  a  Patre  et  Filio  in  quantum 
sunt  plures  et  in  quantum  sunt  distincta?  personae, 
quia  ab  eis  pluribus  et  distinctis  procedit.  Si  autem 
dicat  conditionem  principii  actionis,  sic  dico  quod 
procedit  ab  eis  in  quantum  sunt  ununi ;  eum  enim 
una  operatio  non  sit  nisi  ab  uno  principio,  oportet 
aliquid  esse  unum  in  Patre  et  Filio  quod  est  princi- 
piuni  hujus  actus  qui  est  spirare,  qui  est  unus  et 
siraplex  quo  una  et  (a)  simplex  persona  Spiritus 
Sancti  procedit.  »  —  Haec  ille  in  forma. 

Eamdem    conclusionem    cum    probatione    ponit, 


(a)  et.  —  Om.  Pr. 


'l.p.,q.36,art.4,adl"m.  Dicitenimsic:  «Siatlendatur 
virtus  spirativa,  Spiritus  Sanctus  procedit  a  Patre  et 
Filio  iu  quantum  sunt  unum  in  virtute  spirativa, 
qua3  quodammodo  significat  naturam  cum  proprie- 
tate;  nec  est  inconveniens  unam  proprietatem  esse 
in  duobus  suppositis  quorum  est  una  natura.  Si 
vero  considererilur  supposita  spirationis,  sic  Spiritus 
Sanctus  procedit  a  Patre  et  Filio  ut  sunt  plures; 
procedit  enim  ab  eis  ul  amor  mutuus  duorum.  » 

B.  —  OBJECTIONES 

§    1.    —    CONTRA   TRES   PRIMAS    CONCLUSIONES 

Argumentum  Aureoli.  —  Sed  conlra  primas 
tres  conclusiones  arguit  Aureolus,  in  pracsenti  distin- 
etione  (q.  1 ,  art.  4).  Dicit  enim  quod  licet  ista  opi- 
nio  verum  dicat,  scilicel  quod  nomina  substantiva, 
cujusmodi  sunt  spiratoret  principium  ethujusmodi, 
recipiant  numerum  vel  unitatema  formasignificata, 
nomina  autem  adjectiva  recipiant  numerum  a  sup- 
positis,  tamen  iste  modus  dicendi  est  insufliciens  et 
nimis  superficialis.  Nec  enim  reddit  causam  quare 
sic  est  quod  adjectiva  numerentur  secundum  suppo- 
sita,  substantiva  vero  secundum  formam  significa- 
tam,  immo  magis  oppositum  videretur.  Tum  quia 
adjectivum  significat  solam  forniam  sine  supposito  : 
album  enim  significat  solam  qualitatem ;  substan- 
tivum  autem,  utpote  albedo,  significat  formam  per 
modumsuppositi.  Tum  quiadeterminatio  ponitsuum 
significatum  circa  proprium  determinabile ,  et  per 
consequens  cum  dicitur  duo  spirantes,  spiratio  signi- 
ficata  deberet  plurificari,  ut  videtur.  Tum  quia  non 
solum  nomina  adjectiva,  immo  verba  et  participia 
numerantur  secundum  supposita;  iinmo  oportet 
quod  generalis  regula  assignetur.  —  Ha>c  ille. 

§   2.    —   CONTRA    QUARTAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  In  secundo  loco 
arguit  contra  quarlam  conclusionem  (ubi  supra, 
art.  3). 

Priuio  sic.  In  divinis  non  est  aliqua  potentia  eli- 
citiva  actus  spirandi.  Ergo  nec  aliquod  formale  prin- 
cipium  spirationis;  et  consequenter  falsum  est  quod 
Pater  et  Filius  spirent  in  quantum  unum,  si  ly  in 
(juantum  dicat  conditionem  principii  actionis.  Con- 
scquentia  est  bona.  Antecedens  dicit  se  probasse 
quando  probavit  quod  respectu  actus  generandi  non 
est  aliqua  potentia  elicitiva. 

Seeundo  ad  idem.  Unitas  et  pluralitas  sunt  extra 
conceptum  formalem  actus  spirationis ,  sicut  et 
extra  (a)  conceptum  cujuslibet  entis,  saltem  ratione 
negationis  connotatae;  ergo  unitas  vel  pluralitas  non 

(a    conceptum    formalem    actus    spiralionis ,   sicut    et 
cxlra.  —  Om.  Pr. 


30 


LIISlll    I.    SENTENTIAIUM 


dicunt  formalera  rationem  qua  Pater  »4  Filius  pro- 

ducunt,  cum  illa  ratio  i possil  esse  quid  uegati- 

vum. 

Tertlo  sic.  Solus  Pater  esl  sufficiens  spirator,  et 
similiter  solus  Filius;  unde  accidit  Patri,  in  quan- 
liun  spirat,  quod  siln'  inspirando  Kilius  sit  unusvel 
;ih  eo  (lislincliis.  ErgO  illa  unilas,  vel  pluralitas,  vel 
mutuitas  nihil  facii  ad  spirationem. 

Quarto  sic  Spiratio  secundum  se  totam  est  in 
Patre,  et  secundum  se  totam  in  Filio,  nec  aliquid 
perlinens  ad  eam  capit  in  Filio,  quod  non  habuit  in 
Patre.  Ergo  concordia  non  est  de  ratione  hujus 
principii. 

Quinto  sic.  Aclus  simplicissimus  in  quocumque 
csi  sufficienter,  est  totaliter  et  perfecte;  quia  si  non 
totaliter  sed  secundum  aliquid  sui,  jam  non  est 
omnino  simplex.  Sed  spirare  est  actus  simplicissi- 
mus,habens  pro  formali  termino personam  simplicem 
Spiritns  Sancti.  Ergo,  cum  sil  in  Patre  et  in  Filio, 
e.st  in  quolibet  totaliter  et  perfecte. 

Sc-xto.  Si  spirare  dod  esset  totaliter  in  Patre,  tunc 
Kilins  non  acciperel  spirare  a  Patre,  immo  aliquid 
pertinens  ad  spirare  haheret  a  se.  Sed  Augustinus 
dicit,  15.  de  Trinitate  (cap.  27),  et  Homilia  99, 
quod  Filius  a  quo  habet  ut  sit  Deus  (a),  ab  illo  uti- 
que  habet  ut  de  ipso  procedat  Spiritus  Sanclus;  et 
ut  de  illo  Spiritus  procedat,  sicut  procedit  a  Patrc, 
ah  ipso  utique  habet  Palre.  Ergo  spirareest  totaliter 
in  Patre,  nec  aliquid  acci]»it  in  Filio  spirare  quod 
non  haberel  in  Patre. 

Septimo  sic.  Sicut  se  liabet  divinitas  ad  Patrem 
ct  Filium,  sic  suo  modo  se  habet  spirare  ;  eommuni- 
catur  enim  spirare,  quia  communicatur  essentia,  et 
eodem  ordine  quo  essentia,  propter  hoc  quod  in 
Filio  non  csl  repugnantia  ad  spirare,  sicut  nec  ad 
essentiam.  Sed  constat  »piod  essentia  divinitatis  sic 
csl  in  Patre  et  Filio,  quod  est  perfectissime  in  utro- 
que,  ncc  accipit  aliquid  perlinens  ad  suam  perfe- 
ctionem  in  uno  magis  quam  in  alio.  Ergo  et  spirare 
eril  totaliter  et  perfectissime  in  utroque. 

Octavosic.  Si  spiratio  aliquam  diversitatem  habeat, 
prout exsistit in  Filio,  el  proul  cxsislil  in  Patre,  hoc 
eril  quia  ul  in  Patre,  est  quaedam  tendentia  a  Patre 
in  Filium;  quando  vero  in  Filio,  est  econtra.  Sed 
hoc  iinllani  diversitatem  facit.  Non  enim  est  imaei- 
nandum  quod  Pater  amet  et  Filius  reamet,  et  quod 
Pater  \i  amoris  impellatur  ad  Filium,  et  Filius  rur- 
suin  impulsu  proprio  feratur  ad  Patrem ;  secundum 
hoc  enim  essent  diversi  impulsus  el  diversi  amores. 
Ergo  spiratio  nt  in  Patre  et  in  Filio,  nullam  habet 
diversitatem,  sed  Pater  et  Filius  habent  eumdem 
itnpulsum  amoris  et  eamdem  emissionem  Spiritus, 
«■t  ita  eamdem  spirationem.  Nec  sunt  ibi  diversai 
tendentiae,  quarum  una  incipiat  a  Patre  et  reflecta- 
tur  in  Filium,  et  alia  incipiat  io  Filio  el  reflectatur 


l>i'us.        ejus  IV. 


in  Patrern,  etiam  secundum  rationem  et  rnoduin 
intelligendi,  immo  est  una  cl  uniformis  tendentia, 
et  consequenter  uniformis  spiratio. 

Per  ista  quinque  argumenta  ultima  vult  prol)are 
Aurcolus  quod  mutuitas  vel  concordia  non  est  de 
ratione  spirationis  aclivac. 

II.  Argumenta  Henrici.  —  Contra  quartam 
conclusionem  arguit  Henricus  (juxta  Aureolum), 
])ro))ando  quod  voluntas,  ut  exsistens  in  solo  Patre 
vel  in  solo  Filio,  non  est  sufticiens  ]»roductivum 
Spiiilus  Sancti,  sed  prout  est  in  duobus;  ita  quod 
volunlas  ut  eoncors  sic  est  principiurn  quodconcordia 
est  de  ratione  ipsius  ;  eoncordia  autem  voluntatis 
csse  non  potest  nisi  sit  in  duobus  ad  rninus;  pro- 
pter  quod  Pater  et  Filius  ut  concordes  in  voluntate 
spirant  Spiritum  Sanclum.  Quod  ergo  concordia  sit 
de  ratione  formali  principii  productivi  arguit  sic 

Primo.  lllud  quod  emanat  tit  nexus  et  ut  vincu- 
lum  ac  duorum  cornmunio,  videtur  emanare  a  duo- 
bus  ut  duo  sunt ;  nam,  si  non  a  duobus  ul  duo,  jam 
non  erit  nexus  et  vinculum  ex  sua  ratione  :  vineu- 
lum  enim  ad  minus  dualitatem  requirit.  Sed  Augu- 
stinus  dicit,  7.  de  Trinitate,  cap.  5,  quod  Spiritm 
Sanctus  est  unitas  et  sanctitas  amborum,  scilicet 
Patris  et  Filii,  quo  uterque  conjungitur,  et  ser- 
vantunitatemSpiritus  in  vinculopacis.  Et  ibidem 
dicitur  quod  est  communio  substantialis  utrique  et 
coseterna.  Ergo  videtur  quod  emanet  a  duobus  in 
quantum  duo  sunt. 

Seeuiulo.  Spiritus  Sanetus  emanat  per  modum 
amoris  perfectissimi  et  perfeclissinue-  charitatis.  Sed 
Gregorius  dicit,  in  Ilomilia  17,  quod  minus  quam 
inter  duos  charitas  haberi  non  p<>test.  Ergo  Spiri- 
lus  Sanetus  a  duobus  emanat  in  quantum  duo  sunt, 
aliter  non  esset  perfecta  charitas. 

Teiiio.  Licet  amor  complacentia?  possit  esse  ejus- 
dem  ad  se,  non  tamen  amor  incentivus  et  zelativus, 
quia  idem  non  dicitur  zelare  seipsum.  Sed  Spiritus 
Sanctus  procedit  ut  amor  incentivus.  Ergo  procedit 
a  duobus. 

Quarto.  Spiritus  Sanctus  est  amor  Patris  in 
Filium  objective  et  Filii  in  Patrem,  ut  dicil  Hiero- 
nymus,  super  Psalmum  109.  Sed  talis  amor  qui 
esl  ab  uno  et  procedit  in  alium,  non  potesl  esse  uisi 
ex  duobus  ut  duo  sunl.  [gitur.  —  Confirmatur  :  quia 
Damascenus  (de  Fide  Orthodoxa)  dicit,  lib.  I, 
capit.  8,  quod  SpirHus  Sanctus  <<  Patre  procedii 
et  in  Filio  requiescit,  quod  esse  dod  p<>s<ct.  nisi 
essent  duo  distincti.  Hoc  Ricardus  dicit,  9.  de  Trini- 
tate,  cap.  ll,quodubi  pluralitas  personarum  deest, 
charitas  omnino  esse  non  potesl :  et  frequenter  dicit, 
in  primo  libro,  quod  amoris  mutuitas  requiriturad 
perfectum  amorem.  Sed  Spiritus  Sanctus  procedil 
c\  perfecto  amore.  [gitur,  ut  videtur,  Spiritus  San- 
ctus  procedil  ex  amore  mutuo,  ila  quod  mutuitaa 
includitur  in  ratione  priocipii  spirativi. 


DISTlNf.TIO    XII.    —    QU.KSTIO    I. 


37 


III.  Argumenta  Scoti. — Contra  aliam  partem 
ejusdem  conclusionis  arguit  Scotus  (juxta  Aureo- 
lum),  probando  quod  quIIo  modo  Pater  et  Filius 
spirent  in  quantum  plures,  oec  mutuitas  aut  con- 
cordia  sil  aliquo  modo  de  ratione  principii  producth  i 
Spiritus  Sancti.  Arguit  igitur 

Primo  sic.  Pater  Damque,  in  illo  priori  originis 
quo  praecedil  Filium,  habet  perfectionem  simpli- 
citer.  Sed  voluntas  pertinet  ad  perfectionem  simpli- 
citer.  Ergo  Pater  habet  voluntatem  sufficientem  et 
foecundam  in  illo  priori,  quo  Filium  praecedit;  tunc 
autem  non  est  concordia  vel  mutuitas  amborum; 
igitur  concordia  non  esl  de  ratione  principii  spi- 
rativi. 

Secundo.  Pater  nihil  recipit  a  Filio.  Sed  si  non 
haberel  sufficiens  principium  productivum  vel  pro- 
ducendi  Spiritum  Sanctum  nisi  cum  Filio,  tunc  reci- 
peret  aliquid  a  Filio,  puta  perfectionem  potentiae 
spirativao.  Igitur  istud  poni  non  potest,  immovolun- 
tas  ni  in  Patre  erit  sufficiens  principium. 

Tertio.  Nullus  respectus  rationis  est  de  formali 
ratione  principii  productivi  realis.  Sed  concordia 
voluntatis  Patris  et  Filii  non  esl  nisi  respectus  ratio- 
nis,  alias  inter  Patrem  et  Filium  esset  alia  realis 
relatio  a  Gliatione  el  paternitate.  Ergo  concordia  non 
potesi  poni  de  ratione  principii  productivi  Spiritus 
Sancti. 

Quarto.  Sieut  se  liabet  memoria  fcecunda  ad 
Patrem,  sic  et  voluntas  fcecunda,  curn  utraque  ;cqne 
perfecte  debeal  poni  in  eo.  Sed  constat  quod  in  solo 
Patre  est  foecunda  memoria  sufficiens  ad  productio- 
nem  Spiritus  Sancti.  Ergo  in  solo  Palre  est  foecunda 
voluntas  sufficiens  principium  ad  productionem  Spi- 
ritus  Sancti  (a) . 

Quinto.  Nihil  sonans  in  imperfectionem  debet 
poni  in  Patre.  Sed  si  poneretnr  in  eo  voluntas  non 
p"lcns  pmducere  et  habere  terminum  adaequatum, 
videretur  csse  imperfecta.  Ergo  voluntas  nt  in  Patre 
esl  sufficiens  ad  producendum  Spiritum  Sanctum. 

Sexto.  Spiritus  Sanctus  procedit  mediante  actu 
amandi  perfectissimo,  vel  potius  nt  amor  perfectis- 
simiis.  Sod  amor  mutuus  n«>n  est  perfectissimus ; 
non  cnim  terminatur  ad  summum  bonnin  sub  ratione 
sniniiii  honi,  vel  ad  infinitum  sub  ratione  infiniti; 
esl  enim  a  Filio  in  Patrem  ut  Pater  est,  et  a  Patre 
in  Filium  iit  Filins  est,  Pater  autem  et  Filius,  ut  sic, 
non  sunt  inlinili,  scd  in  quantum  Deus.  Unde,  cum 
amor  mutuus  terminetur  ad  personas  ut  personae 
sunl,  alius  autem  amor  qui  mutuus  non  esl  termi- 
natur  ad  essentiam,  ergo  Spiritus  Sanctus  non  pro- 
cedit  ut  amor  mutuus,  nec  ex  concordi  voluntate 
duorum. 

Septimo  sic.  Si  Pater  et  Filius  producunt  Spiri- 
tuin  Sanctum  voluntate  (6)  in  quantum  concorditer 


(a)  a  verbo  ergo  usque  ad  Spiritus  Sancti,  om.  Pr, 
oluntatp.  —  Om.  Pr. 


amantcs  se,  igitur  erit  alius  Spiritus  Sanctus  prius 
productus,  quod  est  inconvenieos.  Probatur  conse- 
quentia  dupliciter. 

1'riino,  quia  in  quocumque  signo  naturse  vel  origi- 
nis  esl  principium  productivum  perfectum  in  se  et 
in  supposito  conveniente  actioni ,  in  illo  signo  potesl 
cssc  in  supposito  tali  ratio  producendi.  Sed  voluntas 
infinita,  ut  est  infinita,  intellecta  ante  omnevelle, 
habens  objectum  infinitum  sibi  praesens,  esi  sniii- 
ciens  principium  productivum  amoris  infiniti,  et 
Pater  el  Filius  sunt  personae  convenientes  tali  pro- 
ductioni.  [gitur  voluntas  ut  in  Filio  el  Patre,  non 
intellecta  ut  qua  formaliter  volunt,  sed  ut  est  volun- 
tas  inlinila  hahens  ossonliam  divinani  praesentem 
silii  per  aclnni  iotelligeDtiae ,  erit  Patri  et  Filio  prin- 
cipium  productivum  Spiritus  Sancti ;  et  ita,  si  Spi- 
ritus  Sanchis  producatur  per  voluntatem  in  quantum 
volens,  sivo  in  quantum  ea  Pater  et  Filius  diligunl 
sc  niutuo  actn,  sequitur  quod  ante  Spiritum  San- 
ctum  productum  voluntate  volente,  erit  alius  Spiri- 
Ins  Saiiclns  productus  voluntate  ut  est  actus  primus. 
—  Confirmatur  dupliciter.  Primo  sic.  Voluntas,  ut 
in  nobis  est  actus  primus,  Iibera  esl  ad  habendum 
actum  volendi ,  non  autem  ipse  actus  volendi  liber 
est,  sive  principium  libere  producendi  aliquid;  quia 
actus  volondi  est  quaedam  naturalis qualitas,  et  si  est 
principium  alicujus,  videturesse  naturale  principium 
ejus  et  non  liberum.  Sicut  si  ex  tali  actu  generatur 
habitus,  generatur  naturaliter;  ila  quod  dod  est  in 
potestate  talis  actus  generatio  talis  habitus,  ut  vide- 
tur.  Ita  in  proposito.  Magis  videtur  libere  produci 
Spiritus  Sanctus,  si  producatur  voluntate  ut  est  actus 
primus,  quam  si  producatur  voluntate  ut  est  actu 
volens,  scilicet  ut  intelligitur  sub  actu  secundo.  Con- 
Qrmatur  secundo.  Quia  Filius  non  producitur  ab 
iutellectu  pateruo,  ut  actu  intelligens  est,  :ta  quod 
actualis  intellectio  sit  formalis  ratio  qua  Pater  gene- 
rat  Filium.  lgitur,*a  simili,  voluntas,  utactu  volens, 
non  eril  principium  producendi  Spiritum  Sanctum, 
sed  ul  est  actus  primus. 

Sccundo  aliter  probatur  dicta  consequentia,  acci- 
piendo  eamdem  majorem  quam  prius  :  in  quocum- 
que  siguo  oaturae  vel  originis,  etc.  Tunc  addo  hanc 
minorem,  quod  voluntas  habens  objectum  primum 
sibi  prsesens,  esl  ratio  producendi  amorem  adaequa- 
tuni  illi  perfectius quam  habens objectum  secundura 
sibi  praesens;  vel  saltem  non  minus  perfecte.  [gitur 
essentia  divina,  cum  sit  primum  objectum  voluuta- 
tis  divinae,  non  Pater  ut  Pater,  oec  Filius  ut  Filius, 
quia  lunc  Pater  esset  formaliter  beatus  in  pluribus 
objectis  distinctis,  igitur  voluntas  habens  essentiam 
divinam  praesentem  sibi,  sive  ul  amabilem,  sive  ut 
amatam  (  dod  curo  iu  ista  probatione  secunda)  (a), 
magis  erit  principium  producendi  amorem  adaequa- 


(a)  ut  amatam  [non  curo  in  ista  probatione  secunda  . 
—  non  amabilem  in  ista  produclione  Pr. 


38 


LIBIU    I.    SENTENTIAHUM 


tiim  illi,  quam  ul  habet  Patrem  ut  Pater  est  vel 
Filiiini  ut  Filius  est  pro  objecto;  vel  saltem  non 
minus.  Et  ita,  cum  voluntas  prius  habeat  essentiam 
pro  objecto  quam  Patrem,  prius  spirabitur  Spiritus 
Sanctus  voluntate  ut  est  essentiae  ut  primi  objecti, 
quam  voluntate  ut  est  Patris  vel  Filii  tamquam 
objecti  secundi  («).  —  Conlirmatur.  Quia  essentia 
divina  esl  formaliter  infinita ;  sed  paternitas,  ut 
paternitas,  non  cst  formaliter  infinita.  Igitur  Spiritus 
Sanctus  qui  est  amor  infinitus,  et  in  hoc  non  tan- 
tiim  voluntatis  infinitae,  sed  etiam  ohjecti  infiiiiti, 
magis  spirabitur  voluntate  ut  est  essentiae  divinae 
quae  esl  objectum  infinitum,  quam  ut  est  Patris  vel 
Filii  ut  objecti.  Si  dicatur  essentiam  non  esse  pri- 
mumobjectum  voluntatis  sed  (6)  rationem  formalem 

in  prii »bjectoquod  est  persona,  hoc  est  falsum, 

tiiin  quia  unum  es1  primum  (y)  objectum  voluntatis, 
tum  quia  ratio  formalis  amati  prius  amatur,  et  con- 
ceditur  propositum,  quia  tunc  erit  ratio  formalis 
spirandi  eo  modo  quo  objectum  primum  concurrit 
ad  spirare. 

Ex  istis,  inquit,  sequitur  quod  Pater  spirat 
Spiritum  Sanctum,  non  in  quantum  diligit  Filium 
primo,  necFilius  in  quantum  diligit  Patrem  primo; 
sed  Pater  el  Filius  in  quantum  habent  essentiam 
diviiiain  praesentem,  ut  primum  objectum  volunta- 
tis.  Similiter  nec  ali<juis  eorum  spirat  in  quantum 
habet  essentiam  praesentem  utamatam,  sed  in  quan- 
tum  habet  eam  praesentem  ut  amabilem. 

C.  —  SOLUTIONES 

$  1.  —  Ad  augumentum  contra  tres 
primas  conclusiones 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  primum  argu- 
mentorum  Aureoli  respondetur  quod  isle  modus  est 
sufficiens  el  corporalis  et  non  superficialis ;  non 
solum  enim  procedil  tangendo  exteriora,  immo  pro- 
oedil  usque  ad  profundum. 

E1  ad  primam  probationem  hujus  negati,  dicitur 

quod  sanctus  Doctor  assignat  rati sm  hujus  regulae 

in  multis  locis;  quae  si  islc,  vidisset,  forte  non  talia 
vana  assentiret.  Unde,  1.  p.,  q.  39,  art.  3,  ait  : 
«  Nomina,  inquit,  substantiva  signiGcant  per  modum 
Bubstantiae;  nomina  vero  adjectiva,  per  modum 
accidentis  quod  inhaeret  subjecto.  Substantia  autem 
sicut  per  se  habel  esse,  ita  per  se  habet  unitatem 
vel  multitudinem.  Unde  singularitas  el  pluralitas  in 
nominibus  substantivisattenditursecundum  formam 
significatam  per  nomen.  Accidentia  autem  sicul 
habenl  esse  ex  subjecto,  ita  in  subjecto  recipiunt 
unitatem  vel  multitudinem.  El  ideo  in  adjectivis 
attenditur  singularitas  el  pluralitas  secundum  su|i- 


(x)  aecundi.  —  Om.  Pr. 
(6)  ted.       secundum  Pr. 
(y)  tum  i/i/Ki   unum    ett   primum. 
principium  Pr. 


8upposilum    csi 


j)osita.  »  —  Hsec  ille.  —  Ista  (a)  autem  cum  mullis 
aliis  allegata  sunt  alias,  scilicet  quarta  distinctione 
primi.  —  Ex  quibus  patet  quod  prima  probatio  nulla 
est;  procedit  enim  ex  ignorantia  dictorum  sancti 
Thomae. 

Secunda  probatio  etiam  non  valet.  Nec  per  illam 
videtur  oppositum  tale;  quia  licet  adjectivum  signi- 
ficet  formam  sine  supposito  (6),  non  tamen  per 
modum  subsistentis,  sed  adjacentis  alicui.  F]t  ideo, 
ratione  praedicta,  non  numeratur  modo  substanliaj 
sed  modo  accidentis,  qui  dicti  sunt.  Secusestde  suh- 
stantivo.  Unde,  1.  p.,q.  39,  art.  5,  ad  5um,  dicitsan- 
ctus  Doctor  :  «  Haec  est,  inquit,  differentia  inter 
nomina  substantiva  et  adjectiva,  quia  nomina  suh- 
stantiva  ferunt  suum  suppositum,  adjectiva  vero  non, 
sed  rem  significatam  ponunt  circa  substantivum  ; 
unde  sophistae  dicunt  quod  nomina  suhstantiva 
supponunt,  adjectiva  vero  non  supponunt,  sed  copu- 
lant.  »  —  Hsec  ille. 

Tertia  etiam  probatio  non  valet.  Licet  enim  adje- 
ctivum  ponat  suam  formam  circa  suppositum,  non 
sequitur  quod  plurificato  supposito,  jdurifieetur 
forma  importata  per  adjectivum,  sed  solum  nomen 
adjectivum.  Unde,  licet  sint  plures  spiratores,  tamen 
spiratio  est  unica;  nec  multiplicatur,  sed  communi- 
catur,  quia  habet  idem  esse  in  quolibet  siijqiosito- 
rum.  Non  enim  dicimus  quod  forma  imj)ortata  per 
adjectivum  haheat  se  per  modum  accidentis;  sed 
nomen  adjectivum  se  habet  per  modum  accidentis, 
ut  patet  j)er  praedicta;  et  ideo  illud  plurificatur  ad 
plurificationem  suppositorum ,  sed  non  oportet  de 
ibrrna  significata. 

Quarta  etiam  probatio  non  est  ad  propositum.  Tln 
enim  non  habemus  loqui  de  plurificatione  verborum 
sed  nominum.  Yerumtamen  de  modo  quo  verba  et 
participia  dicuntur  in  plurali,  docet  ipse,  «list.  11, 
liujus  primi,art.  4,  ubi dicit, quod  talia,scilicet  verba, 
et  participia,  et  etiam  nomina  verbalia  forte  cum 
importent  actus,  vel  actum,  qui  refertur  ad  suppo- 
situm,  ideo  dicuntur  in  plurali  ad  plurificationem 
suppositorum.  Unde  non  dicimus  :  Pater  et  Filius 
esl  iiiuis  Deus,  sed  sunl  unus  Deus,  quia  hoc  ver- 
hiini  est  significat  essentiam  per  modum  actus;  nec 
dicimus  quod  sunt  spirans,  sed  spirantes.  Sed  ilhul 
quod  ihi  dixerat  de  nomine  verbali,  cujusmodi  esl 
spirator,  correxit  in  Summa,  secundum  quod 
dictum  est. 

Et  sic  patet  quod  illae  argutizationes  primo  loco 
inductae  non  procedunt. 

§    '2.    —    Au   ARGUMENTA   CONTRA    QUAHTAM 
CONCLUSIONEM 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.         \d  argumenta 
secundo  loco  inducta  respondetur. 


[x    ista.  —  istud  Pr. 

(6)  significei  formam  sine  supposito.  —  signifioarei  Pi 


DISTINGTIO   XII.   —    QU.ESTIO   I. 


39 


Ad  primum  quidem ,  salis  patei  per  prscdicta  in 
;ili;>  conclusione,  quomodo  scilicet  respectu  actus 
spirandi  sit  [lotontia  in  divinis  vol  quomodo  non. 

Ad  secundum  dicitur  ({iiod  argumentum  solum 
concludit  quod  ratio  unius,  quse  esi  Indivisio,  non 
sit  formalis  ratio  Patri  vel  Filio  quod  spirent;  sed 
aliter  intelligitur  nostra  conclusio.  Non  enim  loqui- 
mur  de  illa  ratione,  sed  de  substrato  illi.  Intelligi- 
nnis  enim  quod  spirant  in  quantum  unum,  non 
scilicei  quia  habent  illam  indivisionem ,  sed  quia 
habenl  aotionem  quae  substernitur  illi  indivisioni. 
Kt  <>st  idem  cum  illo  quod  alii  dicunl  quod  non 
toquimur  de  uno  formali,  sed  de  denominativo. 

Ad  tertlum  conceditur  prima  propositio,  et  nega- 
tur  serunda.  Non  euiin  accidit  Patri  in  quantum 
spirat,  quod  sibi  Filius  conspiret,  immo  de  ratione 
spirantis  amorem  perfectum  est  quod  habeat  Ver- 
luiiti  conspirans;  nil  enim  amatur  nisi  prreconce- 
ptum.  Unde  spiratio  de  sui  ratione  habet  quod  pro- 
cedai  a  duobus,  ut  dicitur  in  alia  distinctione.  In 
creatis  etiam  omnis  diligens  vel  spirans  amorem 
concipit  verbum  rei  dilectae,  a  quihus  exsistentibus 
quodammodo  unum  ei  quodammodo  distinctis,  spi- 
rilur  amor.  Et  praesertim  de  ratione  amicitiae  esl 
niiituitas  amoris.  Et  ideo  negatur  consequentia  quam 
infert,  scilicet  quod  mutuitas  nil  facit  ad  proposi- 
tum. 

Ad  quartum  eonceditur  antecedens  et  consequens. 
Non  enim  dicimus  quod  mutuitas  sit  conditio  prin- 
cipii  spiralionis,  vel  aliqua  pluralitas  vel  concordia, 
vel  solum  unitas  notionis.  Verum  conditio  supposi- 
torum  spirantium  est  pluralitas,  et  concordia,  et 
mutiiitas  in  spirando ;  ita  quod  si  non  essentduo, 
non  salvaretur  ihi  ratio  spirationis. 

\(i  quintum  eonceditur  consequens,  quod  actus 
spirandi  totaliter,  id  est,  secundum  quodlibet  sui, 
esi  in  Patre,  ei  perfecte;  quia  in  ipso  est  perfecte 
virtus  spirativa,  et  perfecte  communis  spiratio.  Sed 
tamen  Pater  uon  habei  formaliter  omnem  conditio- 
iicni  quae  respicit  supposita  spirantia,  scilicet  unita- 
tem  vel  pluralitatem  suppositorum  ;  sed  Pater  et 
Filius  habeni  omnia  illa.  Nec  tamen  sequitur  quod 
Paler  aliquid  accipiai  a  Filio.  Illa  enim  pluralitas 
non  esi  quid  reale  in  Patre,  sed  est  Pater  et  Filius 
secunduni  rem,  nec  addii  secundum  rationem  nisi 
indivisionem  unam  ex  parte  Patris,  etaliam  ex  parte 
Filii ;  indivisio  autem  esi  negatio. 

Ad  sextum  dicitur  quod  in  vanum  laborat.  Gratis 
enim  concedimus  quod  actus  spirandi  totaliter  esi 
in  qualibet  persona,  immo  esi  quaelibei  persona;  ei 
virtus  spiraliva  similiter.  Sed  conditio  suppositorum 
spirantium  non  esi  formaliter  inquolibet  sigillatim, 
sed  in  utrisque  conjunctim. 

Ad  septimum  conceditur  eodem  modo.  Verumta- 
nieii  simile  de  essentia  divina  ei  de  spiratione  vel 
actu  spirandi  non  valet ,  tpiia  divinilas  vel  essenlia 
divinitatis  non  habei  respectum  ad  suppositum  eo 


modoquo  actus  vel  operatio,  de quo  respectu  dictum 
esl  in  probatione  quartae  conclusionis.  Falsum  enim 
supponil  in  argumento,  scilicet  quod  eodem  ordine, 
saltem  secundum  modum  nostruni  apprehendendi , 
communicetur  essentia  et  spiratio. 

Ad  octavum  dicitur  sicut  ad  quartum.  Nec  imagi- 
namur,  sicut  ipse  fingit,  quod  ibi  sint  duo  impulsus 
vel  amores.  Sed  tamen  dicimus  quod  ad  hoc  quod  ser- 
vetur  ratio  spirationis,  sunt  ibi  duo  impulsi ;  et  ad  hoc 
quod  sit  ibi  amor  amicitise,  oportet  quod  sint  ibi  (a) 
duo  amantesse.  In  creatis  enim,  ad  rationem  spiri- 
tus  amoris,  exigitur  quod  a  duobus  procedat;  non 
tamen  illi  duo  sunt  duoamantes,  quia  uniim  eorum 
non  subsistit,  nec  est  ejusdem  natune  cum  alio,  sci- 
licet  verhum  cum  dicente.  Quod  si  esset,  tunc  muluo 
se  diligerent  non  distinctis  amoribus  vel  impulsibus, 
sed  eodem  amore  exsistente  suh  oppositis  relationi- 
bus  vel  cum  oppositis  relationibus,  quia  in  uno  esset, 
ut  acceptus  ab  alio,  in  reliquo  vero,  ut  in  eo  qui 
alteri  dat.  Sic  in  divinis  est,  supra  nostrum  intelle- 
ctum,  in  Patreet  Filio  de  amore  et  casteris  ahsolutis. 
Similiter,  uhicumque  est  nexus  amicitiae,  ihi  sunl 
duo  se  mutuo  diligentes.  Et  sic  patet  quod  non  arguit 
proprie  contra  conclusionem ,  sed  transit  juxta. 

II.  Ad  argumenta  Henrici.  —  Ad  primum 
Henrici  dicitur  quod  cum  assumit  illud  :  quod  ema- 
nat,  etc,  videtur  emanare  a  duobus,  ut  duo  sunt, 
ly  ut  duo,  vel  in  quantum  duo,  potest  replicare  dua- 
litatem  tamquam  aliquid  intrinsecum  formali  rationi 
principii  spirativi;  et  sic  negatur  major,  ut  dictum 
esi  in  conclusione.  Si  autem  replicet  dualitatem  tam- 
quam  conditionem  principii  quod,  seu  producentis 
ei  spirantis,  sic  conceditur  major,  et  totum  argu- 
mentum  ;  sed  quoad  illum  sensum  non  est  contra 
conclusionem. 

Ad  secundum  dicitur  quod,  licet  charitas  requirat 
distincta  supposita  tamquam  illa  quae  diligunt  se  ad 
invicem,  tamen  ipsa  fundatur  in  aliqua  unitate  vita?, 
vel  hujusmodi ;  numquam  enim  aliqui  se  diligerent 
charitative,  nec  ab  eis  profluerei  amicitia,  nisi  quia 
sunt  unum  in  aliquo  quod  invenitur  in  utroque  illo- 
rum,  vel  est  utriusque  illorum,  secundum  quod 
ponit  sanctus  Thomas,  la  2U>,  q.  27,  art.  3,  dicens  : 
«  Similitudo,  proprie  Ioquendo,  est  causa  amoris. 
Sed  consideranduni  est  quod  similitudo  inter  aliqua 
potest  attendi  dupliciter  :  uno  modo,  ex  hoc  quod 
utrumque  habei  idem  in  actu,  sicut  duo  hahentes 
albedinem  dicuntur  similes ;  alio  modo,  ex  hocquod 
nniini  habet  in  potentia  et  in  quadam  inclinatione 
illud  (pioil  alius  habei  in  actu,  sicut  si  dicamusquod 
corpus  grave,  exsistens  extra  locum  suum,  habet 
similitudinem  cum  corpore  gravi  in  suo  loco  exsi- 
stenti,  vel  etiam  secundum  quod  potentia  habet  simi- 
litudinem  ad  ipsum  actum,namin  ipsa  potentia  est 


(a    ibi. 


Om.  Pr. 


40 


MBHI    I.    SEXTEXTIARUM 


quodammodo  actus.  Prinnis  igitur  modus  similitu- 
(linis  causatamorem  amicitiae  seu  benevolentiae.  Ex 
hocenim  quod  aliqui  duosunt  similes  quasi  habentes 
unam  formam ,  sunt  quodammodo  unum  in  illa 
forma ;  sicut  duo  hominessunt  unum  in  specie  huma- 
nitatis,  et  duoalbi  in  albedine,  et  ideo  aflectus  unius 
tendit  in  alterum  sicut  iu  unum  sibi  et  vult  ei 
bonum  sicut  sibi-  Sed  secundus  modus  similitudinis 
causat  amorem  concupiscentiae,  vel  amicitiam  utilis 
vel  delectabilis,  quia  unicuique  exsistenti  in  poten- 
tia,  in  quantum  hujusmodi,  inest  appetitus  sui 
actus,  et  in  ejus  consecutione  delectatur  si  sit  sen- 
tiens  aut  cognoscens.  »  —  Haec  ille.  —  Item,  q.  28, 
art.  1  :  «Cum,  inquit,  sit  duplex  amor,  scilicet  con- 
cupiscentise  et  amicitiae,  uterque  procedit  ex  qua- 
dam  apprehensione  unitatis  amati  ad  amantem. 
Cumenim  aliquid  amat aliquis quasi  concupiscens (a) 
illud,  apprehendit  illud  (piasi  pertinens  ad  suum 
beneesse.  Similiter,  cum  aliquisamat  aliquem  amore 
amicitise,  vult  ei  bonum  sicut  et  sihi  vult  honum  ; 
unde  apprehendit  euin  ut  alterum  se,  in  quantum 
scilicet  vult  ei  bonum  sicut  et  sihi  ipsi ;  et  inde  est 
quod  amicus  dicitur  esse  aller  ipse;  et  Augustinus 
dicit,  4.  Confessionum  (cap.  6)  :  Bene  quidern 
dixit  de  amico  suo  dimidium  animoe  sux.  »  — 
Idern  ponitibidem,  in  responsione  ad  3um,  ostendendo 
quomodo  unitas  vel  unio  est  causa  amoris,  et  est 
amor  essentialiter,  et  est  eflectus  amoris.  —  Idem 
ponit,  2a  2»,  q.  23,  art.  6,  ad  3um,  ubi  dicit  «  quod 
idem  bonuin  est  objectum  charitatis  et  spei  ;  sed 
charitas  importat  unionem  ad  illud  honum,  spes 
autem  distantiam  quamdam  ab  eo ;  et  inde  est  quod 
charitas  non  respicit  illud  bonum  ut  arduum,  sicut 
spes;  quod  enim  jam  unum  est  non  hahet  rationem 
ardui  ».  —  Ha3c  ille. 

Ista  est  determinatio  Philosophi,  8.  et  9.  EUiico- 

rum,  multis  capitulis.  Unde,  8.  Ethicorum,  cap.  41, 

ostendil  quomodo  uon  est  proprie  amicitia  ad  inani- 

mata,  neque  ad  bruta,  neque  ad  servos  in  quantum 

servi ,  propter  defectum  unitatis  et  communicationis 

inter  hominem  et  talia.  Dicit  enim  sic  :  Amicitia 

autem  non  est  ad  inanimatd,  sed  neque  ad  equum, 

vel  bovem,   neque  ad  servum,  secundum  quod 

servus;  nihil  enim   commune  est;  servus  enim 

animatum  organum;  organum  autem  inanima- 

tusservus;  secundum  quod  quidem  igitur  servus, 

)K>))  est  amicitia  <<<t  ipsum;  sed  secundum  <juo<( 

ho)»<>;  videtur  enim  quoddam  esse  justum  omni 

homini  <<<l  omnem  hominem  potentem  communi- 

<•  <<)•<■  legeei  compositione,  ei  utique  amicitiasecun- 

dum  quod  homo.  Similiter,  cap.  12,  ostendit  <pi<>- 

modo  parentum  ad  Glios  el  econtra,  el  fratrum  ad 

invicem  esl  fortis  amicitia  propter  vehementem  uni- 

tatem,  quae  esl  quaedam  identilas;  dicil  enim  sic  : 

Parentes  quidem   filios  diliguni   uf  seipsos;  qui 

(a)  concupiscens.       concipiens  Pr. 


enim  ex  seipsis,  velut  altcri  ipsi  separati  («);  filii 
autem  parentes,  ut  ab  illis  nati,  fratres  autem 
ad  invicem,  ex  eisdem  nati ;  ad  illa  enim  identitas 
ad  invicem  idem  facit;  propter  quod  aiunt  idcm 
sanguinem,  et  radicem,  et  talia ;  sunt  autem  idem 
etiam  et  in  divisis  (6).  Similiter,  capitulo  eodem, 
ostenditquomodoconjugesdumprolificant  se  invicem 
diligunt  propter  filium  qui  est  commune  bonum 
utriusque.  Econtra  vero  de  sterilihus.  Conjunctio, 
inquit,  filii  videntur  esse,  propter  quod  et  citius  (y) 
steriles  dissolvuntur ;  filii  enim  commune  bouum 
ambobus ;  continet  aulem  commune,  scilicet  ami- 
citiam.  Similiter,  libro  9,  cap.  8,  ostendit  quomodo 
virtuosus  est  magis  amator  sui  propter  vehementem 
unitatem  ejusdem  ad  seipsum,  scilicet  quia  honuin 
vult  secundum  ulramque  partem  sui.  Et  idem  ponit, 
capitulo  septimo. 

Ex  quihus  omnibus  patet  quod  amicitia  profluit 
ex  duobus  in  quantum  conveniunt  vel  sunt  unum  in 
aliquo,  ut  prius  dicebatur.  Cum  quo  tamen  stat 
quod  ejusdem  ad  seipsum  non  est  proprie  amicitia, 
ut  ponit  sanctus  Thomas,  2a  2X,  q.  25,  ad  4"m  : 
((  Amicitia,  inquit,  proprie  non  hahetur  ad  seipsum  , 
sed  aliquid  majus  amicitia.  Quia  amicitia  unionem 
quamdam  importat ;  dicit  enim  Dionysius  (de  Divi- 
nis  Nominibus ,  cap.  4)  quod  amor  est  virtus  uni- 
tiva.  Unicuique  autem  ad  seipsum  est  unilas,  quae 
est  polior  unione  ad  alium  (o).  Unde  sicut  unitas 
est  principium  unionis,  ita  amor  quo  quis  diligit 
seipsum  est  forma  et  radix  amicitiae;  in  hoc  enim 
amicitiam  habemus  ad  alios,  quod  ad  eos  nos  habe- 
mus  sicut  ad  nos  ipsos;  dicitur  enim,  9.  Ethicorum 
(cap.  4),  quod  amahilia  quae  suntad  alterum,  vene- 
runt  ex  his  quae  sunt  ad  seipsum;  sicut  et  de  prin- 
cipiis  non  habetur  scientia ,  sed  aliquid  majus,  scili- 
cet  intellectus.  »  —  Haec  ille.  —  Et  loquitur  de  cha- 
ritate  suh  communi  ratione  amicitia? ;  non  autem  ut 
charitas  cst ;  quia  talis  habetur  ad  seipsum  <|iiasi  ad 
rem  pertinentem  ad  Deum  quem  principaliterdiligit. 
Hoc  ideni  ponit  Aristoteles,  9.  Ethicorum,  cap.  i, 
uhi  sic  dicit  :  Adseipsum  autem  utrum  esi  velnoii 
est  amicitia,  relinquatur  in  prsesenti;  videbitur 
autem  utiquesic  esse  amicitia  secundum  quod  esl 
<luo  vcl  plura.  Uhi  commentator  Eustratius  dicit  : 
Videbitur  autem  utique  ad  seipsum  i'^1  amicitia, 
non  secundum  quod  unus  est  amans  seipsum,  sed 
secundum  quod  duo.  Kl  dicil  duo,  rationale  oostrum, 
quod  sumus  principaliter  el  proprie,  e1  irrationale; 
Immana  cnim  species,  et  principaliter homo,  ratioci- 
nativa  esl  pars  animae,  et  non  irrationalis  (e).  Cum 
igitur  haec  non  contendunt  nec  differunl  sed  sequun- 


(a)  separati.       inseparati  IV. 

etiam  rl  in  divisis.       essentiuliter  indivisim  Pr, 

lius.    -  ()m.  I'r. 

(o)  unione  ad  alium.  —  unitione  IV. 
rationalis.  -  ralionalis  Vr. 


UISTINCTIO  VII. 


QU^STIO    1. 


41 


tur  (a)  moiionibus  intellectus  et  voluntatis  (6), 
rationale  (y)  et  irrationale  unum  sunt  consonantia. 
Substantia  enim  et  natura,  duo  exsistunt.  Neque  est 
ad  seipsum  amicitia.  Secundum  quod  duo  esl  talis. 
Vel  secundum  plura  duobus.  Est  autem  tale,  quod 
dicil  potentia.  Si  quidem  dividas  in  duo  animam,  el 
ratiocinativum  et  irrationale,  secundum  quod  duo 
erit  amicitia  ejusdem  ad  seipsum.  Si  autem  non  in 
duo  sed  in  tria,  rationem,  et  iram  et  concupiscen- 
tiain,  non  secundum  (juod  duo,  sed  vel  plura  duo- 
lnis,  hoc  est,  sed  vel  tria,  erit  ad  seipsum  amicitia. 
Si  enini  erit  duo,  est  rationale  et  irrationale.  Sed 
tamen  amicitia  tunc  est  ad  seipsum,  cum  hrec  unum 
siinl.  —  Ha;c  ille. 

Kx  quibus  omnibus  patet  quod  charitaset  amicitia 
naturalis  profluit  a  duobus  in  quantum  sunt  unum 
in  aliquo,  si  ly  in  quantum  replicet  principium  quo, 
sed  profluit  a  duobus  ut  duo  sunt,  si  ly  in  quantum 
replicet  principium  quod,  sive  conditionem  suppo- 
siti  agentis. 

Ad  terlium  patet  per  idem  ;  quia  solum  concludit 
quod  Lalis  amor  requirit  in  principio  quod  pluralita- 
tem,  non  autem  in  principio  quo. 

Ad  quartum  per  idem.  Nam,  licet  talis  amor  sit 
ad  duos  dilectos,  scilicet  Patrem  et  Filium,  objective, 
non  tamen  ad  duo  objecta  formalia,  vel  propter  duas 
diligibilitates ,  sed  propter  eamdem  quye  est  Dei 
bonitas  immensa. 

Ad  quintum  dicitur  ut  prius  :  quod  mutuitas  sic 
requiritur  ad  amicitiam,  non  quasi  sit  principalis 
causa  ejus,  sed  quodammodo  conditio  concomitans 
principium  quo  in  principio  quod. 

III.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Atl  primum 
Scoti  dicitur  primo,  quod  Pater  in  nullo  prioriextra 
intellectum  praecedit  Filium ;  immo  non  est  verum 
sine  quocumque  intellectu  ponere  talia  signa  (3). 
Dicitur  secundo,  quod  concesso  quod  Pater  a  se 
habeat  principium  sufficiens  spirandi,  ita  quod 
per  Filium  nec  ipse  habeat  illud  principium  spirandi, 
nec  perfectius  habeat  illud  propter  Filium  quem  pro- 
ducit,  tamen  nunquam  a  Patre  procederet  Spiritus 
Sanctus,  nisi  prsesupposita  alia  persona  procedente 
a  Patre,  scilicet  Verbo,  a  quo  et  Patre  Spiritus  San- 
clus  procedit.  Non  ergo  Filius  est  ratio  Patri  suo 
producendi  Spiritum  Sanctum,  nec  ratio  spirandi 
amorem  ;  sed  est  Spiritui  Sancto  (e)  ratio  proce- 
dendi  a  Patre;  quia  nec  persona  Filii,  nec  ejus  pro- 
cessio  dat  Patri  principium  spirandi,  nec  modum  et 
habendi  principium,  sed  dat  Spiritui  Sancto  quod 


(<x)  sequuntur.  —  sequantur  Pr. 

(6)  votuntatis.  —  volunlalibus  Pr. 

(y)  ralionale  et.  —  Om.  Pr. 

(S)  imnio  non  est  verum  sine  quocumque  intellectu 
ponere  talia  signa.  —  immo  est  veruni  sine  quocumque 
vero  intelleclu  ponere  talia  siqna  Pr. 

(e)  Spiritui  Sancto.  —  Spiritus  Sanctus  Pr. 


sit  nexusel  amicitia  et  concordia  utriusque ; quod  non 
haberet  si  asolo  Patre  procederet.  Sicut  unus  amicus 
non  dat  coamico  virtutem  diligendi  aut  amorem  pro- 
ducendi ;  sed  tamen,  nisi  amicus  haberel  reamantem, 
amor  procedens  abeo  non  haherel  rationem  amieitia», 
necconcordiae.  Verumtamen,  in  proposito,  non  solum 
Spiritus  Sanctus  habet  a  Filio  quod  procedat  a  Patre, 
ut  amicitia  vel  nexus,  immo  quod  procedat  a  Patre, 
utdictumest;quiaSpiritusSanctuseademproprietate 
est  Spiritus,  el  donum,  etcommunio,  ac  nexus. 

Ad  secundum  dico  quod  non  arguit  eontra  san- 
ctum  Thomam,  sed  contra  Henricum  ;  quia  sanctus 
Thomas  non  dicerel  quin  Pater  habeat  principium 
sufficiens  spirandi  a  se,  sed  dicit  quod  processio  Spi- 
rilus  Sancti  requirit  unam  conditionem  in  principio 
quod  producit,  quae  non  esset  si  Filius  non  essct, 
scilicet  mutuitas,  sicut  dictum  est  de  amicitia.  Ula 
autem  conditio  non  est  de  intrinseca  ratione  prin- 
cipii  spirativi,  ut  quo ;  ped  est  conditio  producentis 
per  illud  principium.  Nec  sequitur,  si  posito  Filio 
Pater  habet  illam  conditionem  et  non  aliter,  quod 
Pater  babeat  aliquid  a  Filio  effective;  sed  solum 
sequitur  quod  Filius  sit  illud  sine  quo  Paler  non 
haberet  hujusmodi  conditionem ;  sicut  Pater  non 
baberet  paternitalem,  si  per  impossihile  non  essel 
Filius,  quia,  dempla  filialione,  demitur  paternitas, 
et  ideo  Paler  non  esset  Pater;  non  tamen  sequitur 
quod  Filius  sit  aliquo  modo  causa  vel  principium 
Patris  aut  alicujus  quod  sit  in  Patre  formaliter,  sed 
solum  quod  Filius  est  illud  sine  quo  non  haberet 
Pater  talem  relationem.  Sic  in  proposito,  sine  Filio 
Pater  non  haberet  amoris  mutuitatem  cum  aliquo 
sibi  dilecto  cum  quo  spiraret  taleni  amorem. 

Ad  tertium  dicitur  quod  eoncordia  vel  mutuitas 
non  est  de  ratione  principii  quo  Pater  et  Filius  spi- 
rant,  ut  stepe  diclum  est;  est  tamen  conditio  sine 
qua  non  spirarent talem  amorem.  Et  licet  concordia, 
prout  dicit  relationem,  sit  in  divinis  respectus  ratio- 
nis,  non  tamen  sequitur  quod  respectus  rationis  ali- 
quid  faciat  ad  productionem  Spiritus  Sancti.  Non 
tamen  est  inconveniens  quod  sit  illud  sine  quo 
non  etc;  non  ratione  sui,  sed  ratione  suorum  exlre- 
morum,  vel  fundamenti.  Sicut  si  Pater  in  divinis 
non  esset  idem  sibi  et  coffnitivus  sui,  non  gigneret 
Verbum  ;  et  tamen  relatio  quam  dicit  identitas  et 
illa  quam  dicit  cognitivus,  sunt  in  divinis  relationes 
rationis,  ut  patet.  Similiter,  Pater  et  Filius,  nisi 
essenl  volitivi  et  diligibiles,  non  producerent  Spiri- 
tum  Sanctum. 

Ad  quartum  dicitur  quod  argumentum  concludit 
quod  in  Patre  solo,  id  est,  per  se  accepto,  est  suffi- 
cienter  principium  producendi  Spiritum  Sanctum, 
sed  non  probat  quod  ipso  solo  posito  et  nulloalio  sint 
posita  oinnia  sine  quibus  non  producitur  Spiritus 
Sanctus;  talis  enim  mutuitas  nullo  modo  est  causa 
nec  principiuni  Spiritus  Sancti ,  sed  est  conditio  sine 
qua  non  procederet  SpiritusSanctus  a  Patre  aut  Filio. 


42 


LIRHl    I.    SENTENTIARUM 


Ad  quintum  negatur  minor.  Voluntas  enim  ut  in 
Patre,  est  sufficienter  productiva  et  potens  habere 
terminum,  sicquod  non  requiritur  aliud  principium 
per  quod  compleatur  ejus  productivitas;  sed  bene 
requiritur  quod  suppositum  producens  per  illam 
habeat  aliam  conditionem  ,  non  tanquam  per  quam, 
sed  tanquam  sine  qua  non  produceret.  Illam  autem 
non  babet  nisi  posito  alio  supposito  (a)  producente 
per  eamdem  voluntatem,  scilicet  posito  Verbo. 

Ad  sextum  negatur  minor  tanquam  erronea. 
Omnis  enim  amor  quo  Pater  diligit  Filium  est  per- 
fectissimus.  Nec  valet  probatio.  Dico  enim  quod 
amor  ille  mutuus  Patris  ad  Filium  ut  Filiusest,  ter- 
minatur  ad  divinam  essentiam  et  ad  relationem ,  vel 
personam  ;  sed  ad  essentiam,  ut  ad  rationem  diligi- 
bilitatis,  ad  relationem  autem,  ut  ad  dilectum  in 
quo  talis  ratio  summi  boni  et  infiniti  diligibilis  per 
identitatem  realem  reperitur.  Nullus  enim  amor 
terminari  potest  ad  relationem,  nisi  in  quantum 
inducit  rationem  boni.  In  divinis  autem  non  est  nisi 
unica  bonitas.  Ideo  nec  nisi  unica  ratio  diligibilitatis. 
Ac  per  hoc  non  est  ibi  nisi  unica  dilectio ;  sola  enim 
ratio  formalis  objecti  quse  dat  actui  speciem ,  variat 
rationem  formalem  actus;  sicutvisione  ejusdem  spe- 
ciei  videntur  omnia  alba,  licet  unum  sit  nix,  aliud 
lana. 

Ad  septimum  negatur  principalis  consequentia. 

Et  ad  primam  probationem,  dico  quod  licet  probet 
contra  Henricum  ponentem  quod  in  Deo  est  duplex 
intellectio,  una  quasi  confusa  quae  est  ratio  produ- 
cendi  cognitionem  distinctam  et  expressam  quam 
dicit  Verbum,  et  conformiter  ponit  duplicem  amo- 
rem,  quorum  unus  est  ratio  producendi  alium  qui 
dicitur  zelus  et  Spiritus,  tamen  nihil  probat  contra 
sanctum  Tbomam.  Non  enim  sanctus  Thomas  ponit 
quod  actualis  intellectio  sit  ratio  producendi  Verbum 
quasi  principium  ejus  elicitivum,  sed  potius  inten- 
dit  quod  actualis  intellectio  est  productio  Verbi ;  et 
similiter  non  vult  quod  actualis  dilectio  sit  ratio  vel 
principium  elicitivum  Spiritus,  sed  potius  dicit  quod 
est  ejus  elicitio.  Sicut  enim  Verbum  est  terminus 
actualis  intellectionis,  ila  Spiritus  Sanctus  est  ter- 
minus  actualis  dilectionis.  Non  ergo  habetur  in  divi- 
nis  duplex  principium  spirativum,  scilicet  esse,  ut 
actus  primus,  et  essentia  sul»  actu  secundo,  scilicet 
volibile;  et  ita  oec  duplex  Spirilus  Sanctus.  Qua- 
propter  sicut  consequentia,  ita  probatio  consequen- 
tioc  nulla  fuit.  —  Ad  conflrmationem  dico  quod  nos 
non  dicimus  quod  actus  voluntatis  sit  productivus 
Spiritus  vel  amoris  spirati  naturaliteraut  libere ;  sed 
potius  quod  cst  ejus  productio.  Productivum  enim 
talis  Spiritus  csl  voluntas  cum  objecto  sibi  praesente 
per  intellectum.  Verumtamen  argumentum  radicem 
innuit  erroneam,  scilicel  quod  Spiritus  Sanctus  pro- 
ducatur  libere,  sic  quod  in  potestate  producentis  sit 

(a)  a.  -  A.l    Pr. 


producere  et  non  producere;  ideo  argumentum  ex 
parte  libertatis  hujuscemodi  nihil  valet.  Ad  secun- 
dam  confirmationem  patet  per  prsedicta,  quia  non 
procedit  nisi  contra  Henricum. 

Ad  secundam  principalem  probationem  conse- 
quentioe,  dicitur  quod  omnis  prioritas  et  posterio- 
ritas  realis  vel  ex  natura  rei  ante  actum  intellectus, 
inter  essentiam  et  relationes,  neganda  est  in  divinis, 
vel  quod  unum  prius  ainetur  aut  intelligatur  quam 
aliud  tali  prioritate.  Sed  si  ibidem  sit  aliqua  priori- 
tas,  illa  est  secundum  nostrum  modum  concipiendi 
talia,  quam  non  requirit  natura  rei  ut  in  se  est. 
Dico  secundo,  quod  concessa  ibidem  prioritate  quae 
concedi  potest,  adhuc  non  habetur  quod  ibi  sint  duo 
amores  spirati,  aut  duo  Spiritus  procedentes;  quia 
cum  relatio  cum  praescindit  ab  essentia  divina  nul- 
lam  habeat  propriam  entitatem  aut  bonitatem,  con- 
sequenter  nec  diligibilitatem  ;  unde  non  se  habet  ad 
essentiam  ut  ad  diligibile,  sed  ut  diligibile  ad  diligi- 
bilitatem  suam.  Dato  ergo  per  impossibile  quod  prius 
diligeretur  essentia  quam  relatio  vel  persona,  non 
tamen  alio  actu  diligi  posset.  Nec  alius  Spiritus  pro- 
cederet  dilectione  qua  diligitur  essentia,  etdilectione 
qua  diligitur  persona  vel  relatio ;  quia  actus  manet 
idem  ,  manente  eadem  formali  ratione  objecti ;  ma- 
nente  autem  actu  eodem,  manet  idem  terminus  per 
actum  productus.  Dicotertio,  quod  dato  per  impossi- 
bile  quod  Paler  et  Filius  diligerent  essentiam  suam 
non  diligendo  seipsos  aut  relationes,  illo  amore  nun- 
quam  procederet  Spiritus  habens  rationem  charitatis 
vel  amicitise,  ut  dictum  est;  quia  ibi  nulla  erit  rea- 
matio;  unde  illa  hypothesis  infert  contradictoria, 
scilicet  quod  procederet  idem  Spiritus  secundum 
rem,  et  alius  secundum  rem.  —  Ad  confirmationem 
dico  quod  sicut  principium  spirativum  includit  boni- 
tatem  principaliter,  et  secundario  relationem  com- 
munem  Patri  et  Filio,  ita  objectum  illius  actus 
dilectionis  quo  Spiritus  Sanctus  producitur,  habet 
principaliter  pro  objecto  essentiam,  sed  secundario 
supposita.  Unde  ex  hoc  quod  est  dilectio  essentiae, 
terminatur  ad  Spiritum  amoris;  ex  hoc  auteni  quod 
est  dilectio  mutua  personarum,  babet  quod  sit  Spi- 
ritus  amoris,  qui  est  charitas,  etamicitia,  et  nexus. 
Unde  terlia  persona,  secundum  modum  nostrum 
intelligendi ,  prius  est  Spiritus  amoris  quam  sit  Spi- 
ritusamoris  amicitiae,  velquam  sit  nexus. 

Ad  argumentum  in  pede  quaestionis  factum , 
respondel  sanctus  Doctor,  1.  p.,  q.  36,  art.  4,  ad  ^1"", 
dicens  quod  «  cum  dicitur:  Pater  et  Filius  sunt 
unum  principium  Spiritus  Sancti,  designatur  una 
proprietas  quae  esl  forma  signiiicata  per  nomen.  Nec 
tamen  sequitur  quod  propter  plures  proprietates 
Pater  possit  dici  plura  principia ;  quia  implicaretur 
pluralitas  suppositorum.  »  —  Haec  ille.  —  El  si 
dicatur  quod  tunc  regula  illa  de  nominibussubstan- 
li\  is,  quae  dicit  quod  talia  plurificantur  ad  plurifica- 
tionem  formae  significatae,  videretur  esse  falsa;dico 


DISTINCTIO   VII.  —   QU.ESTIO   I. 


43 


quod  non  est  falsa,  immo  est  vera,  bene  intellecta; 
sed  oportet  quod  intelligatur  de  reali  pluralitate 
formae,  ita  quod  forma  realiter  plurificetur  in  duas 
res.  Sed  sie  non  est  in  proposito.  Nam ,  licet  princi- 
pium  signifieet  proprietatem  et  Pater  habeat  duas 
proprietates,  non  tamen  illae  sunt  duae  res  in  Patre, 
sed  una  res ;  sunt  tamen  chue  relationes  reales.  Et 
ideo  non  oportet  quod  Pater  sit  duo  principia.  Et 
si  dicaturquod  saltem  debet  diei  duo  principia  secun- 
dum  rationem,  cum  forma  importata  per  ly  princi- 
pium  plurificetur  secundum  rationem,  negaturcon- 
sequentia;  nam  Patei'  non  principiatin  esse  rationis, 
sed  ut  est  in  actu  realis  exsistenti;e.  Si  tamon  debe- 
ret  eoncedi  qnod  illud  principium  est  duo  secundum 
rationem,  non  tamen  duo  principia  secundum  ratio- 
nem  ;  forte  sic  dicerent  multi. 

Et  hoc  sit  pro  isto  argumento. 

Utrum  autem  ista  consequentia  valeat  :  Pater  et 
Filius  sunt  unum  principium  Spiritus  Sancti ;  ergo 
Pater  et  Filius  sunt  unum  principium  quod  est 
Patervelsunt  unum  principium  quod  non  est  Pater, 
qu;ere  sanctum  Thomam  in  prima  parte ,' ibidem 
(q.  36,  ad  4um).  Item,  pro  quo  supponit  subjectum 
hujus  :  unum  principium  Spiritus  Sancti  est  Pater 
et  Filius,  vel  praedicatum  hujus  :  Pater  et  Filins 
sunt  unum  principium  Spiritus  Sancti,  vide  ibident 
(ad  4um,  ad  5um,  ad  6um).  Dicit  enim  quod  non  pro 
una  notione  nec  pro  una  essentia  nec  pro  una  per- 
sona,  sed  pro  duabus  personis  simul ;  et  habet  confu- 
sam  suppositionem  et  non  determinatam.  Sed  si 
dicatur  :  quid  est  illud  confundens  prsedicatum 
secundoe?  dico  quod  ly  et,  sicut  in  hac  propositione  : 
hic  et  Romse  venditur  piper.  Sed  de  subjecto  hujus , 
scilicet  :  unum  principium  Spiritus  Sancti  est  Pater 
et  Filius,  dubium  videtur  a  quo  confundatur,  nisi 
per  terminum  sequentem,  et  quod  talia  sunt  subje- 
cta  qualia  permittunt  prsedicata ;  vel  si  ista  logica 
non  placet,  quaere  aliam,  quia  ego  fempus  no 
habeo  speculandi,  ad  alia  properans. 

Contra  solutionem  argumenti  facti  in  pede  qu;e- 
stionis,  arguit  sic  Gregorius  (1.  Sentent.,  dist.  12, 
q.  1). 

Primo.  Quia,  de  virtute  sermonis,  principium  in 
prcedicta  (a)  non  potest  stareconfuse,  cum  nullum 
signum  universale  vel  syncategorema  praecedat  con- 
fundens  ipsum.  Et  ideo  si  propositio  illa  est  vera, 
quia  praedicatum  stat  confuse,  cum  hoc  non  sit  de 
virtute  sermonis,  sequiturquod  ipsa  non  sit  propria, 
nec  de  virtute  sermonis  concedenda. 

Secundo.  Quia  si  principium  stat  confuse  et  non 
determinate,  cum  constet  quod  non  stetconfuse  et 
distributive,  sequitur  quod  supponit  confuse  tantum  ; 
et  per  consequens  sub  ipso  contingit  descendere  ad 
singularia  per  propositionem  dedisjuncto  praedicato, 
nulla  mutatione   facta  ex  parte  subjecti.   Sequilur 


(a)  prsedicta.  —  praedicalo  Pr. 


ergo  :  Pater  el  Filius  sunt  principium  Spirilus  San- 
cti ;  ergo  Pater  et  Filius  sunt  boc  principium  vel  hoc 
principium,  demonstrando  primo  unam  personam, 

deinde  aliam,  pro  quibus  dicitur  principium  suppo- 
nere  confuse.  Sed  istud  consequens  est  falsum  ,  cum 
ejus  oppositum  sit  verum,  scilicet  :  Pater  et  Filius 
non  sunt  hoc  principium  nec  sunt  boc  principium; 
sicut  verum  est  quod  Pater  et  Filius  non  sunt  haec 
persona  Patris  nec  sunt  haec  persona  Filii. 

Tertio.  Si  principium  supponit  pro  duabus  per- 
sonis  simul,  ergo  haac  erit  magis  vel  non  minus 
propria  et  concedenda  :  Pater  et  Filius  sunt  prin- 
cipia ;  sicut  dicitur  quod  Paler  et  Filius  sunt  per- 
sona3.  —  Confirmatur.  Quia  terminus  in  plurali 
numero  magis  proprie  supponit  pro  pluribus  singu- 
laribus  conjunctim,   quani    in    numero   singulari. 

Item,  secundum  hoc,  principiuin  non  supponeret 
confuse  tantuin,  ut  dicis,  sed  determinate,  sicut  iu 
ista  :  Socrates  et  Plato  sunt  homines,  praedicatum 
supponit  determinate,  non  obstante  quod  supponat 
pro  pluribus  simul,  scilicet  pro  Socrate  et  Platone. 
Et  utrumque  probatur  :  quia  sub  pnedicato  contin- 
git  descendere  per  disjunctivam,  quoe  utique  vera 
erit,  et  sua  contradictoria  falsa. 

Adprimum  istorum  dicitur  quod  in  ista  proposi- 
tione:  Pater  et  Filius  sunt  unum  principium  Spiri- 
tusSancti,  principium  stat  confuse et confunditur,  ut 
dictum  est  in  solutione  illius  argumenti  facti  in  pede 
qusestionis,  per  hoc  syncategorema  et.  Ad  replicam 
quae  fit  de  ista,  unum  principium  Spiritus  Sancti 
est  Pater  et  Filius,  dicitur  similiter,  secundum  san- 
ctum  Tboniam,  quod  stat  confuse.  Et  ideo  dico  lina- 
liter  quod  tales  termini  communes  de  sua  naturali 
significatione  stant  confuse  et  non  determinate  pro 
hoc  vel  illo  supposito.  Unde  sanctus  Thomas,  3.  Sen- 
tent.,  dist.  1 ,  q.  2,  art.  4,  ad  6um,  di.it  quod  «  si 
Pater  el  Filius  et  Spiritus  Sanctus  eamdem  numero 
naturam  assumerent,  dicerentur  unus  homo,  sicut 
propter  unam  naluram  divinam  dicuntur  unusDeus. 
Et  sicut  dicitur  tota  Trinitas  unus  solus  verus  Deus, 
ita  posset  dici  :  iste  solus  homo  est  Pater,  Filius,  et 
Spiritus  Sanctus;  et  iste  terminus,  bomo,  suppone- 
ret  rein  natune  humanae  sine distinctione trium  per- 
sonarum,  sicut  iste  terminus,  Deus,  in  praedictis 
locutionibus  supponit  rem  naturae  divinae  indistin- 
cte.  Et  haec  est  suppositio  sua  naturalis,  et  quasi  ter- 
mini  communis  respectu  triuin  Personarum  ;  sup- 
positio  autem  qua  supponit  pro  Patre  vel  Filio  est 
sibi  accidentalis  et  quasi  termini  discreti.  »  —  Haec 
ille.  —  Ita,  in  proposito,  dico  quod  in  ista  :  unum 
principium  Spiritus  Sancti  est  Pater  et  Filius,  ly 
unum  principium  supponit  confuse  et  indistinctc 
rem  naturae  divinae  (a);  et  ista  esl  sua  naturalis  sup- 
positio;  nec  oportet  quaerere  confusivum  ejus;  sed 
potius  per  quid  trahatur  ad  standum  determinate 


(a)  divinx.  —  humanx  Pr. 


.'» 


LIBIU    I.    SEXTENTIAHUM 


pro  lioc  vel  illo  ejus  supposito  distincto;  hoc  enim 
iit  persignum  universale  vel  particulare,  vel  aliquid 
hujusmodi. 

Ad  secundum  dicitur  quod  sub  praedicato  hujus 
])ropositionis  :  Pater  et  Filius  sunL  unum  princi- 
piuin  Spiritus  Sancti,  non  contingit  descendere  per 
disjunctivam,  sic  :  ergo,  Pater  et  Filius  sunt  hoc 
principium,  vel  Pater  et  Filius  sunt  hoc  principium. 
Immo  csl  fallacia  il>i  figurae  dictionis,  ut  ostendit 
sanctus  Thomas,  I.  p.,  q.  IJO,  art.  4,ad  4"m,  ubi  sic 
dicit  :  «  Hoc  quod  dico  :  Pater  et  Filius  sunt  unum 
principium  (a)  quod  esl  Pater  aul  unum  princi- 
pium  quod  non  est  Pater,  non  sunt  contradictorie 
opposita  ;  unde  non  esl  necessealterum  illorum  dare. 
Gum  enim  dicimus  :  Pater  et  Filius  sunt  unum 
principium  Spiritus  Sancti,  hoc  quod  dico,  princi- 
pium,  non  habet  suppositionem  determinatam ,  sed 
confusam,  pro  duabus  personis  simul.  Unde  in«pro- 
cessu  esl  fallacia  figurac  dictionis,  a  confusa  suppo- 
sitione  ad  determinatam.  »  —  Hocc  ille.  —  Ibidem 
etiam,ad  5nm,  dicit  sic  :  «  Haec  est  vera  :  unum  prin- 
cipium  Spiritus  Sancli  est  Pater  el  Filius,  quia  hoc 
(|iiod  dico,  principium,  non  supponit  pro  una  per- 
sona  tantum,  sed  indistincte  pro  duabus.  »  —  Haec 
ille.  —  Sic  patel  igitur  quod  non  sequitur  :  Paler  et 
Filius  sunt  unum  principium  Spiritus  Sancti;  ergo 
sunt  hoc  principium  vel  sunt  hoc  principium. 
Secundo  dico  quod  bene  sequitur  :  Pater  et  Filius 
sunl  uiiuni  principium  Spiritus  Sancti ;  ergo  sunt 
lioc  principium,  vel  hocprincipium,  demonstrando, 
per  priiuum  hoc,  unam  personam,  et  per  secundum 
hoc,  aliam.  Nec  consequens  illud  est  falsum;  sed 
verum;  et  est  propositio  de  disjuncto  extremo.  Et 
cum  probalur  falsitas  consequentis,  quia  nec  Pater 
et  Filius  sunt  haec  persona,  demonstrando  Patrem, 
nec  Pater  et  Filius  sunt  haec  persona,  demonstrando 
Filium,  igitur  nec  illud  consequens  est  verum  ;  dico 
quod  consequentia  non  valet.  Nam  ex  tali  antece- 
dente  quod  est  propositio  copulativa,  bene  probatur 
quod  consequens  est  falsum,  si  essel  disjunctiva;  non 
autem  si  sil  de  disjuncto  et  extremo.  Unde  ista  con- 
sequentia  non  valel  :  nec  Parisiis  el  Romae  venditur 
iste  piper,  nec  Parisiis  el  Romae  venditur  ille  piper, 
ergo  falsum  esl  quod  Parisiusel  Romae venditur iste, 
vel  ille.  Unde  Socrates  et  Plato  sunl  Socrates  vel 
Plato;  non  tamen  conceditur  quod  Socrates  el  Plato 
sunl  Socrates,  nec  quod  Socrates  et  Plato  sunt 
Plato. 

Id  tertivm  negatur  consequentia.  Quia,  licel 
hoc  quod  dico,  principium,  supponat  pro  duabus 
personis,  non  tamen  pro  duobus  principiis;  quia 
nomen  substantivum  non  praedicatur  iu  plurali,  nisi 
plurificetur  forma  significata  per  ipsum,  licel  sujt- 
ponal  pro  multis ;  sicul  patel  de  hoc  nomine,  Deus  : 
licel  supponal  pro  multis,  tamen  non  dicitur  nec 


(x\  principium.       < Im.  Pr. 


conceditur  quod  plura  supposila  sint  plures  Dii.  Pro- 
batio  autem  de  hoc  nomine,  persona,  niliil  valet; 
quia  forma  quam  significat  plurificatur  in  divinis, 
scilicet  personalitas  et  relatio  subsistens.  —  Ad 
confirmationem  dicitur,  eodein  modo,  quod  illae 
maximae  non  tenent,  ubi  nomen  significat  formam 
quae  non  plurificatur  licet  sil  in  iiiullis  suppositis, 
sicut  csl  in  divinis  de  hoc  nomine,  Deus,  et  multis 
aliis  absolutis,  et  de  hoc  nomine,  principium,  in 
proposito.  Unde  sanctus  Thomas,  ubi  supra  (1.  p., 
<j.  30,  art.  4),  ad  2"'"  :  <x  Gum,  inquit,  dicitur, 
Pater  et  Filius  sunt  unum  principium  Spiritus 
Sancti,  designatur  una  proprietas  quae  est  forma 
significata  per  nomen.  » 

Ad  ullhnum  dicitur  quod  in  illa  propositione  : 
Patei-  et  Filius  sunt  principia  Spiritus  Sancti,  prae- 
dicatum  non  supponeret  determinate  pro  pluribus 
suppositis  habentibus  unicam  formam  significatam 
per  nomen,  sed  pro  pluribus  suppositis  habentibus 
multas  forrnas  significatas  per  nomen  illud.  Essel 
enim  sensus  quod  illa  notio  quae  dicitur  spiratio 
activa,  plurificaretur  in  PatreetFilio;quod  est  absur- 
dum  :  quia  tunc  nullo  modo  essent  unus  spirator, 
nec  unum  principium  Spiritus  Sancti. 

Et  lnec  sufficiant. 


DISTINCTIO    XIII 


QUJISTIO  I. 

UTRUM  GENERATIO,  ET  PROCESSIO  SPIRITUS  SANCTI 
SINT  PROCESSIONES  ALTERIUS  RATIONIS 

£irca  lertiam  decimam  distinctionem  quae- 
}g*2  r^,,r  '■  Utrum  generatio,  et  processio 
tJvV^*^  Spiritus  Sancti  sint  processiones  alterius 
(2^=^x>  rationis. 

Et  arguitur  (juod  non.  Proprietates  constitutivae 
Filii  et  Spirilus  Sancti  non  sunt  allerius  rationis; 
ergo  nec  eorum  processiones.  Tenel  consequentia ; 
(juia  istaeet  illae  idem  realitersunt.  Antecedens  j>atet : 
«juia  lunc  Filius  el  Spiritus  Sanctus  essenl  diversa- 
rum  rationum,  el  sic,  alterius  speciei. 

lterum  arguitur  sic.  Istae  productiones  termi- 
nantur  ad  idem  formaliter;  ergo  non  sunt  alterius 
rationis.  Tenel  consequentia  ;  quia  productiones  sunt 
alterius  rationis  propter  terminos  alterius  rationis, 
el  dicuntur  ejusdem  rationis  propter  terminos  ejus- 
doiii  rationis.  Sed  antecedens  patel ;  quia  terminus 
nativitatis  Filii  et  processionis  s  i  >  i  t  ■  i  1 1 1  ^  Sancti  est  de 
essentia  divina. 

In  i>la  quaestione  erunl  duo  articuli.  In  primo 


DISTINCTIO   XIII.  —   QUyESTIO   I. 


videbitur  quomodo  et  penes  quid  distinguuntur  nali- 
vitas  Filii  et  processio.  In  secundo,  penes  quid  el 
quomodo  distinguantur  generatio  et  spiratio  active 

sumptae. 

ARTICULUS  I. 

QUOMODO  KT  PENES  QUID  DISTINGUUNTUR 
NATIVITAS  1-TLII  ET  PROCESSIO 


A. 


CONCLUSIONES 


Quantum  ad  primum  sit 

Prima  conclusio  :  quod  ilhe  processiones,  pas- 
sive  sumptae,  non  distinguuntur  se  ipsis  forma- 
liter. 

Istam  conclusionem  probat  sic  sanctus  Doctor, 
de  Potentia  Dei,  q.  10,  art.  2  :  «  Unumquodque 
distinguitur  ab  alio  secundum  speciem,  per  illud  a 
quo  speciem  babet ;  et  secundum  numerum,  per 
illud  a  quo  individuatur.  Differentia  autem  inter 
processiones  divinas  oportet  quod  sit  non  solum  sicut 
ea  quse  difierunt  numero  tantum,  sed  sicut  ea  quae 
dillerunt  specie,  cum  una  sit  generatio,  alia  vero 
non.  Relinquitur  ergo  quod  processiones  divina 
distinguantur  per  illud  a  quo  speciem  babent.  Nulla 
autem  processio,  nec  operatio,  nec  motus  babet  spe- 
ciem  a  se,  sed  sortitur  speciem  a  termino,  vel  a  prin- 
cipio.  Unde  nibil  est  dictu,  quod  processionesaliqua' 
distinguantur  seipsis;  sed  oportet  quod  distinguan- 
tur  penes  terminos,  vel  principia.  »  —  Ha:c  ille. 

Item,  1.  Sentent.,  dist.  13,  q.  1,  art.  2,  arguit 
sic  pro  ista  conclusione  :  ((  Generatio,  inquit,  et  pro- 
cessio  nullam  babent  oppositionem  ad  invicem. 
Omnis  autem  formalis  distinclio  cst  secundum  ali- 
quam  oppositionem.  —  Et  praslerea,  processio  et 
generatio  significantur  per  modum  operationum.  Hoc 
autem  non  convenit,  ut  per  operationes  vel  molus 
distinguantur  operantia  vel  operata;  sed  magisecon- 
trario  quia  actiones  differunt  specie  secundum  for- 
mas  agentium,  ut  calefacere  et  infrigidare,  et  motus 
secundum  terminos.  »  —  ILec  ille. 

Item,  1*2*,  q.  18,  art.  2,  dicit  :  «  Sicut  auteni 
res  naturalis  babet  speciem  ex  sua  forma,  ita  actio 
liabet  speciem  ex  objecto,  sicut  et  motus  ex  termino. » 
Idem  dicit  ad  tertium,  ibidem.  Item,  articulo  quinto, 
et  art.  G,  7,  9  et  10,  in  quo  sic  ait  :  «  Species 
rerum  naturalium  constituuntur  ex  naturalibus  for- 
mis,  et  species  actuum  ex  objectis.  »  Idem  ponit  de 
Malo,  q.  2,  per  totum.  Itein,  la2l,  q.  1,  art.  3,  sic 
ait  :  «  Unumquodque  sortitur  speciem  secundum 
actum,  et  non  secundum  potentiam.  Unde  ea  qme 
sunt  composita  ex  materia  et  forma,  constituuntur  in 
suis  speciebus  per  proprias  forinas.  Et  hoc  etiam  est 
considerantlum    in    propriis    motibus.    Cum    enim 


motus  quodammodo  distinguantur  secundum  aclio- 
nem  et  passionem,  utrumque  eorum  ab  actu  speciem 
sortitur  :  actio  quidem,  ab  actu  qui  est  principium 
agendi ;  passio  vero,  ab  actu  qui  esl  terminus  tnotus; 
unde  calefactio  actio  niliil  aliud  est  quam  motio 
quaedam  a  calore  procedens;  calefactio  autem  passio 
nibil  aliud  <'sl  quam  motus  ad  calorem  ;  diffinitio 
autem  manifestat  rationem  speciei.  »  —  IIx'c  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  processiones  111« 
non  distinguuntur  realiter  penes  princlpia. 

Scilicet  :  secundum  hoc  <|iio<l  una  est  processio 
per  modum  naturae  et  intellectus,  alia  vero  per 
tnodum  voluntatis;  natura  enim,  et  inlellectus,  et 
voluntas  videntur  significare  qusedam  operationum 
principia. 

Istam  conclusioneni  probat  sanctus  Doctor,  de 
Potentia  Dei,  ubi  supra  (<j.  10,  art.  2).  Ait  enim 
sic  :  «  Istud,  inquit,  non  sufficit  ad  divinam  proces- 
sionum  distinctionem,  nisi  aliud  addatur.  Cum 
enim  oporteat  in  procedente  inveniri  similitudinem 
ejusquod  est  processionis  principium,  sicut  in  rebus 
creatis  similitudinem  forniac  generantis  necesse  est 
esse  in  generato,  oportet  quod  si  processiones  in 
divinis  distinguuntur  perbocquod  principium  unius 
est  natura  vel  intellectus,  alterius  vero  voluntas, 
quod  in  procedentesecundum  unam  (a)  processionem 
inveniatur  tanluni  id  (6)  quod  natune  est  vel  intel- 
lectus,  in  altero  vero  id  quod  est  voluntatis  tantum; 
quod  patet  esse  falsum.  Nam  per  unam  processio- 
ncni,  <|ii;l'  est  Filii  a  Patre,  communicat  Pater  Filio 
quidquid  babet  :  et  naturam,  et  potentiam,  et  intel- 
lectum,  et  voluntatem,  et  quidquid  absolute  dicitur ; 
ut  sicut  Verbum  dicitur  sapientia  genita,  ita  posset 
dici  natura,  vel  voluntas,  vel  sapienfla  genita,  id 
est,  per  generationem  accepta,  vel  magis  bujusmodi 
per  generationem  accipiens.  Unde  patet  quod  cum 
omnia  attributa  essentialia  concurrant  in  unam  pro- 
cessionem  Filii,  ijuod  non  potest  processionum  dif- 
ferentia  inveniri  secundum  diversas  rationes  attribu- 
torum,  ita  quod  per  unam  processionem  attendatur 
communicatio  unius  atlributi ,  et  per  aliam  alterius 
communicatio.  »  —  ILec  ille. 

Eamdem  probat,  1.  Sentent.,  dist.  13,  q.  l,arl.  2, 
sic  :  ((  Volunlaset  natura,  in  divinis,  solum  ratione 
distinguuntur.  Unde  talis  distinctio  non  potest  esse 
ratio  realis  distinctionis ;  <piia  principium  non  esl 
debilius  principiato.  Et  prdeterea,  secundum  hocpro- 
cessio  intellectus,  secundum  quam  dirilur  Verbum, 
cssL't  alia  a  processione  aatura?,  secundum  quam 
dicitur  Filius.  » 

Tertia  conclusio  est  quod  hujusmodl  processio- 


(a)  unam.  —  sua»i  Pr. 
(6)  id.  —  Oin.  Pr. 


46 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


nes  dlstlnguuntur  secundum  ordinationem  ori- 
ginis. 

Istam  conclusionem  probai  sanctus  Doclor,  de 
PoUmtia  Dei,  ubi  supra,  sic  :  «  Processionis  terminus 
est  habere,  cum  ad  hoc  procedat  persona  divina  ut 
habeat  quod  accipit  ])rocedendo.  Processiones  autem 
penes  terminos  distinguuntur.  Ergo  necesse  estut, 
sicut  habens  distinguitur  in  divinis,  ita  distinguatur 
et  procedens  (a).  EJabens  autem  non  distinguitur  in 
divinis  ab  habente  per  hoc  quod  hic  habeat  haec  attri- 
bula,  ille  vero  alia,  sed  per  hoc  quod  eadem  unus 
habet  ab  alio.  Nam  omnia  quae  babet  Pater,  habet 
Filius.  Sed  in  hoc  distinguitur  Filius  a  Patre,  quod 
habet  ea  a  Patre.  Sic  igitur  unus  procedens  ab  alio 
procedente  distinguilur,  non  quia  unus  procedendo 
hacc  accipial,  et  alius  alia;  sed  quia  unus  illorum  ab 
alio  accipit.  Quidquid  igitur  invenitur  in  processione 
divina  quod  statim  in  una  processione  potest  intel- 
ligi  nullaalia  iiitellecta,uniustantum  processionis  (6) 
est.  Ilii  vero  slatim  alia  processio  inveniri  potest, 
ubi  eadem  quae  per  primam  processionem  sunt 
accepl.i ,  iterum  derivantur  in  aliam.  Et  sic  solum 
ordo  processionum  qui  attenditur  secundum  origi- 
oem,  processiones  multiplicat  in  divinis.  Unde  con- 
venienter  dixerunt  qui  posuerunt  unam  processio- 
nem  esse  per  modum  naturae  et  intellectus,  aliam 
per  modum  voluntatis,  quantum  ad  illud  quod  pro- 
cessio  quae  est  secundum  naturam  vel  intellectum 
non  pryeexigit  aliam  processionem ,  processio  autem 
quae  est  per  modum  voluntatis  aliam  processionem 
praeexigit ;  nam  amor  alicujus  rei  non  potest  a  volun- 
tate  procedere,  nisi  piieintelligatur  processisse  ab 
intellectu  illius  rei,  verbum  conceptum  (y);  bonum 
enim  intellectum  est  objectum  voluntatis.  »  —  Hsec 
ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1 .  Sentent .  ,ubi  supra, 
(dist.  13,  q.  1,  art.  2).  Ait  enim  sic  :  «  In  divinis 
non  potest  esse  aliqua  realis  distinctio  et  pluralitas, 
nisi  secundum  relationem  originis;  et  ideo  secun- 
duiu  boc  oportet  nos  investigare  pluralitatem  pro- 
cessionum  el  procedentium.  Dico  igitur,  secundum 
hoc,  quod  est  iu  divinis  aliqua  processio  secundum 
ipiam  una  persona  procedit  ab  una.  Et  haec  est  pro- 
cessio  generationis,  secundum  quam  Filius  est  a 
Patre  (o).  Et  ideo  dicitur  esse  per  modum  naturae 
vel  intellectus;  procedit  enim  ut  Filius  et  ut  Ver- 
Iiuiii,  quia  in  utroque  modo  istarum  processionum, 
scilicel  naturae  et  intellectus,  est  processio  unius  ab 
uno.  [tem  iu  divinis  est  aiiqua  processio,  quae  est 
siiuul  a  duobus,  Bcilicei  ab  eo  qui  procedit  ei  ab  eo 
a  quo  procedit.  El  haec  distinguitur  a  prima  secun- 
ilmn  originem;  quia  illa  secunda  processioesl  apro- 

(a)  procedens.  —  processus  IV. 

(•,)  processionis.  —  processio  Pr. 

(y)  verbum  conceptum.  —  quod  esi  verum  conceplum  Pr. 

(6)  n  Patre.  --  Om.  Pr. 


cedente  secundum  processionem  praedictam,  quae  est 
per  modum  naturae.  Et  inde  est  quod  illa  processio 
dicitur  esse  per  modum  voluntatis;  quia  per  consin- 
sum  a  duobus  volentibus  potest  unus  amor  proce- 
dere.  Et  secundum  istos  diversos  modos  originis  pro- 
ducuntur  plures  personae  relatione  originis  distiu- 
ctce,  scilicet  Filius,  qui  est  a  Patre;  et  Spiritus 
Sanctus,  qui  est  ab  utroque.  Unde  conceditur  quod 
nisi  Spiritus  Sanctus  esset  a  Filio,  non  esset  assi- 
gnare  realem  distinctionem  inter  Filium  et  Spiri- 
tum  Sanctum.  »  —  Haec  ille  in  forma. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1.  p.,  ({.  27,  art.  4, 
ad  4um,  ubi  ait :  «  Quidquid  est  in  divinis,  est  unum 
cum  divina  natura.  Unde,  ex  parte  hujus  unitatis, 
non  potest  accipi  propria  ratio  hujus  processionis  vel 
illius,  secundum  quam  una  distinguitur  ab  alia;  sed 
oportet  quod  propria  (a)  ratio  hujus  processionis  vel 
illius  accipiatur  secundum  ordinem  unius  processio- 
nis  ad  aliam.  Hujusmodi  autem  ordo  attenditur 
secundum  rationem  voluntatis  et  intellectus.  Unde 
secundum  horum  propriam  rationem,  sortitur  in 
divinis  utraque  processio  nomen  quod  imponitur  (o) 
ad  propriam  rationem  rei  signincandam.  »  —  Ha,ic 
ille. 

Item,  art.  3,  ad  3"m,  dicit :  «  Licet  in  Deo  non  sit 
aliud  voluntas  et  intellectus,  tamen  de  ratione  intel- 
Iectus  et  voluntatis  est  quod  processiones  quae  sunt 
secundum  aclionem  utriusque,  se  habeant  secun- 
dum  quenidam  ordinem.  Non  enim  est  processio 
Amoris  nisi  in  ordine  ad  processionem  Yerbi ;  nihil 
enim  potest  voluntate  amari,  nisi  sit  in  intellectu 
praeconceptum.  Sicut  igitur  attenditur  quidam  ordo 
Verbi  ad  illud  a  quo  procedit,  licet  in  divinis  sit 
eadem  substantia  intelleclus  etconceptio  intellectus; 
ita,  licet  in  Deo  sit  idem  (y)  voluntas  et  intellectus, 
tamen,  quia  de  ratione  amoris  est  quod  non  procedit 
nisi  a  conceptione  intellectus,  ideo  habet  ordinis 
distinctionem  processio  Amoris  a  processione  Verbi 
in  divinis.  »  —  Huec  ille. 


B. 


OBJECTIONES 


81. 


CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 


I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  primam 
conclusionem  arguitur  secundum  Aureolum  (1.  Sen- 
tent.,  dist.  13,  q.  4,  art.  2)  multipliciter.  Et  primo 
iu  generali,  quod  actiones  et  passiones  seipsis  for- 
maliter  distinguantur. 

Primo  sic.  Philosophus  dicit  in  Pnedicuuicntix 
(cap.  4)  ipiod  diversorum  generum  ct  non  *uh<tl- 
tematim  positorum,  diversse  sunt  .<}>ccicx  et  diffe- 
rentiae.  Kt  I.  Posteriorum  (t.  c.  10),  ait  quod  pne- 


(«)  propria.  — prima  Pr. 

(6)  imponitur.  —  importatut  Pr 

(y)  idem.  —  Om,  Pr. 


DISTINCTIO   XIII. 


QUJiSTlO   I. 


47 


dicamentorum  coordinaliones  sunl  impermixtae.  Et 
7.  Metaphysicx  (t.  c.  43),  dicit  quod  differentise 
dividentes  genus  debent  esse  essentiales  et  per  se 
pertinentes  ad  rationem  generis,  sicut  bipeditas  per 

se  pertinet  ad  pedalitatem,  non  autem  per  accidens, 
sicnt  alatum  per  accidens  respicit  pedes  liabens.  Sed 
si  actio  et  passio  non  babeat  per  se  genera  et  species 
et  differentias ,  nullum  istorum  salvatur.  Nec  enim 
diversorum  generum  erunt  diversae  species  et  diffe- 
rentise,  nec  praedicamentales  coordinationes  erunt 
impermixtse,  nec  diflerentiui'  erunt  perse  pertinentes 
ad  rationem  generis,  si  proedicamenta  hujusmodi 
non  babeant  seipsis  formaliter  diffcrentias  distincti- 
vas  (a)  quibus  sint  alterius  ralionis,  sed  omnis  alte- 
ritas  sit  ex  terminis.  Ergo  impossibile  est  illud 
poni. 

Secundo  sic  ad  idem.  Cui  competit  quod  majus 
est,  potest  competere  illud  quod  minusest.  Sed  alte- 
ritas  rationis,  quam  babent  conceptus  generalissimi, 
est  maxima  diversitas  ;  conceptus  enim  generalissimi 
sunt  primo  intellecta,  et  primo  diversa,  et  primae 
imagines(S)  rerum  omnino  alterius  naturae,  nullam 
habentes  communem  naturam,  ut  dicit  Gomnien- 
tator,  expresse,  3.  Metaphysicx,  commento  10;  et8, 
commento  16.  Ergo,  cum  actio  et  passio  seipsis  for- 
maliter  habeant  quod  sint  quidam  conceptus  gene- 
ralissimi  alterius  rationis,  et  primo  diversi,  multo 
forlius  seipsis  habebunt  formaliter  specificas  diffe- 
rentias  constitutivas,  et  divisivas,  qu«  minorem 
alteritatem  important. 

Tertio  sic.  Philosophus  dicit,  10.  Metaphysicx , 
quod  differentia  materialis  non  diversificat  speciem  ; 
ideo  masculinum  et  fcemininum  non  variant  spe- 
ciem  hominis.  Sed  prsedicamentum  actionis  habet 
in  se  diversas  species;  alias  non  essent  per  se  proedi- 
camenta,  si  species  non  haberent.  Ergo  specifica 
distinctio  quse  reperitur  in  ipsis,  non  est  materialis; 
et  per  consequens,  non  est  solum  per  fundamenta, 
vel  per  terminos,  quamvis  non  sit  nisi  in  ipsis. 

Quarto  sic.  In  nulla  natura  invenitur  quod  est 
materiale,  distinctum,  et  proprium  illi  naturae, 
quin  reperiatur  illud  quod  est  formale,  ut  dicit 
Gommentator,  2.  de  Anima,  commento  60.  Sed 
conceptus  generalissimus  est  quasi  materialis  et 
potentialis  ;  conceptus  vero  differentiarum,  formales 
sunt,  et  qui  extrahuntur  de  potentia  conceptus  gene- 
ralissimi.  Ergo  si  in  prsedicamento  actionis  reperitur 
per  se  et  proprie  conceptus  generalissimus,  qui  est 
materialis,  multo  fortius  reperientur  conceptus  dif- 
ferentiarum  specificarum ,  qui  sunt  actuales  et  for- 
males. 

Quinto.  Nam  inductive  patet  quod  licet  actiones 
aut  passiones  habeant  distinctos  terminos  vel  distin- 
cta  principia,  nihilominus  seipsis  formaliter  distin- 


(a)  distinctivas.  —  distinctas  Pr. 
(6)  imagines.  —  maneries  Pr. 


guunlur;  sicut  formai  alteiius  rationis  reperiri 
habent  in  materiis alterius  rationis.  Hocautem  appa- 
ret;  nam  intellectus  apprehendens  et  pracise  sumens 
rationem  ealefactionis  et  albefactionis,  statim  appre- 
hendit  quod  seipsis  formaliter  diflerunt  et  sunt  alte- 
rius  rationis. 

II.  Alia  argumenta  Aureoli.  —  Seeundo  loco 
arguit  proprie  contra  illam  primam  conclusionem, 
quod  generatio  et  spiratio  passive  sumptae  seipsis 
differunt  formaliter. 

Et  priino  sic.  Quandocumque  aliqua  seipsis  sunt 
alterius  rationis,  ctiam  ubi  hahent  diminutum  esse 
et  quasi  intellectuale,  multo  fortius  seipsis  distin- 
guunlur  ubi  habent  verum  esse  et  reale;  resquidem 
sic  se  videntur  habere  ad  distingui  sicut  se  habent 
ad  esse.  Sed  spiritus  et  verbum,  dictio  et  spiratio  in 
nobis  seipsis  formaliter  distinguuntur  per  suas  pro- 
prias  raliones,  in  quibus  tamen  non  habent  nisi  esse 
diminutum  et  inlentionale  ac  quid  fictitium  ;  mens 
quidem  coram  se  posita  in  esse  conspicuo  et  formato, 
seipsa  differt  ab  eadem  mente  extra  se  in  esse  dato 
et  elargito  posita  per  vim  amoris  et  votum  ;  et  patet 
quod  istue  positiones  sunt  alterius  rationis,  poni 
coram  se,  et  poni  extra  se;  unde  quilibet  experitur 
ista  esse  alterius  rationis.  Et  per  consequens  spirari, 
quod  nihil  est  aliud  quam  in  esse  lato  poni,  est  alte- 
rius  rationis  a  generari,  quod  nihil  aliud  est  quam 
poni  in  esse  conspicuo  et  objective.  A  fortiori  ergo 
cum  in  divinis  non  sint  ista  fictitie  et  intenliona- 
liter,  sicut  in  nobis,  immo  realiter  et  vere,  non 
debet  mens  ambigere  quin  suis  formalibus  rationi- 
bus  distinguantur. 

Secundo  sic.  Nulla  res  distinguitur  formaliter 
per  aliquid  extrinsecum  ab  ea,  cum  omnis  res  per 
suam  propriam  realitatem  ab  omni  alia  re  distingua- 
tur.  Sed  productiva  principiaettermini  prodiictionis 
sunt  extrinseca  actioni  et  passioni.  Ergo  per  ista 
non  distinguitur  ultimate  et  simpliciter  aliqua  actio 
vel  passio,  et  consequenter  nec  generatio  et  spiratio; 
immo,  si  generatio  et  spiratio  realiter  distinguuntur, 
earum  ultimata  et  formalis  distinctio  erit  ex  intimis 
earumdem,  et  non  penes  terminos  vel  principia. 

Tertio  sic.  Nullum  prius  distinguitur  per  poste- 
rius,  nec  causa  distinguitur  per  effectum.  Sed  dato 
quod  in  divinis  essent  formales  termini,  adhuc  pro- 
cessiones  essent  priores  illis.  Ergo  non  distingue- 
rentur  penes  illos,  nisi  forte  innotescenter,  et  argui- 
tive. 

III.  Argumenta  Scoti,  Bonaventurae  et  War- 
ronis.  —  Contra  eamdem  conclusionem  arguunt 
Scotus,  Bonaventura,  et  Warro  (apud  Aureolum, 
dist.  13,  q.  1,  art.  1),  probando  quod  generatio  et 
spiratio  seipsis  formaliter  distinguantur. 

Primo  sic.  Prima  distinctiva  sunt  simplicissima 
et  se  totis  formaliter  diversa,  ut  patet  10.  Metaphy- 


48 


Lllllll    1.    SENTENTIAHUM 


sicw  (t.  c.  12).  Scd  generatio  et  spiratio,  passive 
sumptae,  sunl  constitutivae  personarum  Filii  et  Spi- 
ritus  Sancti,  et  per  consequens  distinctivae.  Ergo 
seipsis  et  (<x)  primo  formaliter  distinguunlur.  — 
Confirmatur.  Quia  hujusmodi  productiones  sunl 
ideni  realiter  quod  relationes  constitutivae. 

Secundo.  Ens  el  unum  convertuntur,  et  per  con- 
sequens  iii).'t«|it:i>4|ti«^  res  habetquod  sit  una  res  distin- 
cta  seipsa  formaliter.  Sed  hujusmodi  productiones 
sunt  vere  realiter  in  Deo.  Ergo  seipsis  formaliter 
distinguuntur. 

Terlio.  Unumquodque  per  suam  formalem  ratio- 
nem  habet  quod  distinguatur  ab  omni  eo  quod  non 
est  de  sua  formali  ralione;  forma  enim  est  distin- 
ctiva,  ideo  separat  et  distinguit.  Sed  generatio  in 
divinis  seipsa  formaliter  est  generatio,  et  spiralio 
seipsa  formaliter  est  spiratio  (6).  Ergo  ex  ralionibus 
formalibus  earuin  impossibile  est  generationem  esse 
spirationem,  etiam  quocumque  alio  per  impossibile 
circumscripto. 

Quarto.  Quod  est  causa  distinctionis  personarum 
videtur  seipso  habere  distinctionem.  Sed  Augustinus, 
5.  de  Trinitate,  cap.  14,  assignat  rationem,  quare 
Spiritus  Sanctus  et  Filius  distinguuntur,  ex  proces- 
sionibus  eorumdem,  dicens  quod  Filius  procedit 
uascendo,  Spiritus  Sanctus  vero  a  Patre  procedit  non 
quomodo  natus,  sed  quomodo  dalus.  Et  similiter, 
15.  de  Trinitate  (c.  17),  dicit  quod  ex  cognitione  et 
dilectione  in  nobis  insinuatur  hic  quaedam  intelligi- 
bilis  nativitalis  et  processionis  distantia,  quia  non 
hoc  est  cognitione  conspicere,  quod  appetere  vel  per- 
frui  voluntate.  Et  ex  his,  ibidem,  infert  in  nobis 
esse  parentem  et  prolem  et  tertiam  voluntatem  qua? 
similia  sunt  illi  summae  Trinitati  quae  est  in  Deo. 
Igitur  processiones  istae  sunt  rationes  distinctivae 
personarum,  et  per  consequens  distinguuntur  seipsis. 

Quinto  arguit  Scotus  (dist.  13,  q.  1).  Quia  illud 
dictum  Philosophi:  motus  distinguuntur  per  termi 
nos  (y),  5.  Plujsicorum  (t.  c.  30),  non  est  ad  propo- 
situm.  Non  enim  motus  distinguuntur  penes  termi- 
nos,  nisi  quia  formae  fluentes  sunt  ejusdem  rationis 
cuin  termino ;  et  idetn  dicitur  de  via,  quia  fluxus  est 
ejusdem  rationis  cum  terminis  formalibus. 

§  2.  —  Argumenta  contra  secundam 
conglusionem 

Argumenta  Henrici.  —  Contra  secundam  con- 
clusionem  arguit  Henricus (apud  Aureolum,dist.  13, 
q.  1,  art.  I  ),  probando  quod  generatio  et  spiratio 
distinguantur  penes  formalia  principia. 

Primo  sic.  Spiratio  etgeneratio  distinguuntur  in 
quantum  una  productio  habet  modum  liberum,  reli- 


(a)  et.   -  Om.  Pr. 

(.,)  teipia  formaliter  est  spiratio.  —  Om.  Pr. 

(y)  tiiotus  (tistiiitjuuittur  )  cr  lcriniuos.  -     Oni.   P, 


qua  vero  modum  naturalem  :  Spiritus  Sanctus  enim 
])rocedit  modo  libero  et  secundum  rationem  hberta- 
tis,  Filius  autem,  naturaliter.  Sed  hanc  differen- 
tiam  non  habent,  nisi  quia  spiratio  est  a  voluntate, 
generatio  vero  ab  intellectu  seu  memoria.  Ergo 
hujusmodi  productiones  distinguuntur  penes  ista. 

Secundo.  Generalio  terminalur  ad  Verbum  ;  spi- 
ratio  vero  ad  Spiritum  Sanctum.  Sed  non  plus  Filius 
haberel  rationem  Verbi  quam  Spiritus,  nisi  qua- 
tenus  procedit  mediante  intellectu,  Spiritus  vero 
non,  sed  mediante  voluntate.  Iyitur. 

Terlio.  Generatio  et  spiratio  distinguuntur  ex  hoc 
quod  generatio,  ex  sua  formali  ratione,  est  productio 
assimilativa;  spiratio  vero  videtur  esse  pioductio 
inclinativa.  Sed  hujusmodi  assimilatio  et  inclinatio 
non  potest  eis  competere  nisi  qualenus  generatio  est 
a  memoria,  quae  est  principium  assimilativum ,  spi- 
ratio  vero  a  volunlate,  quae  est  principium  inclina- 
tivum.  Ergo  generatio  et  spiratio  distinguuntur 
penes  principia  quae  sunt  intellectus  et  voluntas. 

Quarlo.  Generatio  terminatur  ad  cognitionem  sub- 
sistentem  quae  Yerbum  est ;  spiratio  vero  ad  Amo- 
rem  subsistentem  qui  Spirilus  est.  Sed  constat  quod 
hoc  non  esset,  nisi  generatio  esset  ab  intellectu, 
spiratio  vero  a  voluntale ;  emanat  namque  amor  a 
voluntate,  cognitio  vero  ab  intellectu.  Ergo  istarum 
productionum  distinctio  ortum  habetab  intellectu  et 
voluntate  tamquam  a  principiis  productivis. 

§  3.  ■ —  Argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Contra  tertiam 
conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  13,  q.  1,  art.  2) 
sic,  probando  quod  generatio  et  spiratio  non  distin- 
guuntur  simpliciter  et  ultimate,  ex  hoc  quod  gene- 
ratio  est  a  principio  improducto,  spiratio  vero  a 
principio  improducto  simul  et  a  principio  producto 
per  actum  dicendi. 

Et  primo  arguit  sic.  Aut  ex  isla  diversitate  se 
tenente  ex  parte  principii  derelinquitur  in  produ- 
ctionibus  formalis  diversitas  rationis,  aut  nulla  tahs 
diversitas  derelinquitur  in  productionibus  ipsis.  Sed 
non  potest  dari  secundum,  quod  nulla  talis  derelin- 
quatur;  quia,  secundum  hoc,  non  sunt  productiones 
formaliter  alterius  rationis  in  se.  Hoc  autein  esl  con- 
tra  veritatem  et  dicta  Sanctorum.  Tunc  enim  Filius 
non  habebit  rationem  Verbi  raagis  quam  Spiritus 
Sanctus,  nec  econtra.  Restat  ergo  ut  detur  primum, 
scilicet  :  quod  ultra  illam  diversitatem  quse  est  ex 
partc  principii,  relinquatur  in  ipsis  productionibus 
intrinseca  alietas  et  formalis  ;  el  per  consequens  suis 
formalibus  rationibus  distinguentur. 

Secundo  sic.  Quando  aliquid  participat  proprie- 
talem  extripsecam  alicujus  et  non  ejus  rationem 
intrinsecam  et  formalem,  non  dicitur  esse  illud 
principaliter  et  per  prius;  unde  participans  Qguram 


DISTINCTIO    XIII.   —    QUjESTIo   I. 


49 


hominis,  ut  simia  vel  (a)  pictura,  non  dicitu.r  sim- 
pliciter  esse  homo,  sed  magis  secundum  quid  et 
diminute,  pro  eo  quod  caret  rationalitate  quae  esl 
formalis  ratio  hominis.  Sed  in  Verbo  et  Spiritu 
Sancto  se  habent  tanquam  extrinseca  quod  Verbum 
sil  ab  uno  el  Spiritus  Sanctus"a  duobus;  tanquam 
autem  intrinseca  sunt  quod  Verbum  constituatur  in 
esse  relucenti  et  Spiritus  Sanctus  in  esse  procedenti. 
Esse  namque  ab  nno  vel  duobus  potesl  reperiri  in 
aliis  quam  in  Verbo  vel  Spiritu,  et  in  alio  qnam  in 
natura  intellectuali ;  esse  antem  Verbum,  el  Spiii- 
tnni  competit  soli  naturae  intellectuali.  Ergo  si  Ver- 
bum  et  Spiritus  in  divinis  solum  participenl  esse 
ab  uno  et  esse  a  duobus,  non  participabunt  nisi  pro- 
prietatem  extrinsecam  verbi  et  spiritus,  non  intrin- 
secam  aut  formalem  ;  et  per  consequens  non  erit  in 
eis  ratio  verbi  et  spiritus  principaliter,  cujus  oppo- 
situm  dicit  Damascenus,  lib.  1  {deFidc  Orthodoxa); 
et  Augustinus,  15.  de  Trinitate,  qui  dicunt  ver- 
bum  nostrum  esse  diminutum,  et  Verbum  Dei  prin- 
cipaliter  dici. 

Tertio  sic.  A  quo  habent  esse  generatio  et  spiratio 
secundum  suas  completas  rationes,  ab  eo  possunt 
esse  in  ordine  ad  snam  completam  distinctionem ; 
constat  enim  quod  distinctio  generationis  a  spira- 
tione  prosequitur  et  consequitur  earum  rationes  for- 
males  completas.  Sed  generatio  et  spiratio  sunt 
secundum  suas  completas  rationes  sufficienter  et 
perfecte  a  solo  Patre.  ^Eque  enim  perfecte  solus  Pater 
spirat  sicut  simul  Pater  et  Filius;  et  similiter  per- 
fecte  generat.  Ergo  generatio  et  spiratio  perfecte 
distinguuntur  in  ordine  ad  solum  Patrem ;  et  per 
consequens  non  habet  generatio  quod  a  spiratione 
distinguatur  propter  hoc  quod  spiratio  est  a  Filio, 
cum  spiratio  etiam  distinguatur  a  generatione  {&) 
secundum  quod  est  a  Patre. 

Quarto  sic.  Quod  generatio  dislinguatur  a  spira- 
tione,  hoc  est,  secundum  Augustinum,  5.  dc  Tri- 
nitate,  c.  14,  quia  est  a  Patre  dissimiliter;  est 
namqne  generatio  per  modum  nativitatis,  et  spiratio 
per  modum  donationis.  Et  similiter  Damascenus 
idem  testatur  {de  Fide  Orthodoxa),  lib.  1 ,  c.  10, 
dicens  quod  Filius  ex  Patre  est  generaliter,  Spiritus 
Sanctus  autem  et  ipse  est  ex  Patre,  sed  non  genera- 
liter,  sed  processionaliter.  Anselmus  quoque  dicit, 
de  Processione  Spiritus  Sancti,  c.  3,  quod  Spiri- 
tus  Sanctus,  qui  exsistit  de  Patre  procedendo , 
non  est  illc  qui  est  de  Patre  nascendo. 

Ex  quibus  colligitur  quod  in  hoc  generatio  et  spi- 
ratio  distinguuntur,  in  ordine  ad  Patrem,  quia  sunt 
a  Patre  dissimiliter.  Sed  non  sunt  a  Patre  dissimi- 
liter  ex  hoc  quod  unum  est  a  Patre  solo,  reliquum 
vero  a  Patre  et  Filio ;  illam  namque  habitudinem 
non  habent  in  ordine  ad  solum  Patrem.  Ergo  gene- 


ratio  et  spiratio  non  distinguuntur,  quia  spiratio  sit 
a  genito.  Nec  valet  si  dicatur  quod    in  ordine  ad 
Patrem  distinguuntur  ex  hoc  quod  sunt  ab  eo  sub 
quodam  ordine,  csl  enim  Verbi  generatio  primo,  et 
deinde  spiratio,  saltem  secundum  nostrum  modum 
intelligendi ;  — si  quidem  hoc  non  valet  :  tum  quia 
lu  ponis  quod  generatio  el  spiratio  distinguuntur  ex 
hoc  solo  quod  generatio  est  a  Patre  solo,  spiratio 
vero  a  Patre  et  Filio";  tum  quia  ille  ordo  non  est  in 
iv ,  sed    tantum    secundum    modum    intelligendi, 
distinctio  vero  generationis  el  spirationis  in  ordinc 
ad    Patrem    est    secundum    rem,    non    secundum 
nostrum  modum  intelligendi ;  loquimur  enim  hic  de 
generatione  et  spiratione  passiva  ;  tum  quia  a  Sole 
ordine  quodam  procedit  radius  et  calor,  nec  tamen 
generatio  radii  dicitur  dictio  verbi,  nec  productio 
caloris,  processio  spiritus  aut  spiratio.  Restat  ergo 
ut  generatio  et  spiratio,  prout  sunt  in  Patre,  dissi- 
militudinem    quamdam    habeant  et  difformitatem , 
qua  intrinsece  distinguantur. 

Quinto  sic.  Si  de  ratione  spirationis  est  quod  sil 
a  generante  et  a  genito  per  se  et  essentialiter,  aut  <le 
ratione  ejus  est  quod  sit  ab  utroque  copulatim,  aut 
quod  sil  ab  utroque  divisim  (oc).  Sed  non  quod  sit 
ab  utroque  copulatim  (£);  quia  tunc  non  perfedc 
esset  a  quolibet  divisim  ,  si  de  ratione  ejus  esset  quod 
aspiceret  utrumque  conjunctim.  Est  ergo  de  ratione 
ejus  esse  a  quolibet  perfecte  et  complete  divisim  (7); 
et  secundum  hoc  in  ordine  ad  quemlibet  perfecte 
distinguetur  a  generatione.  Non  solum  ergo  ab  ea 
perfecte  distinguitur  in  quantum  est  a  Filio  (0) ; 
immo,  etiam  Filio  circumscripto,  in  quantum  est  a 
Patre. 

Sexto.  Illud  non  causat  distinctionem  spiralionis 
quod  accidit  ipsi  spirationi  vel  spiratori  et  est  extra 
ejus  rationem.  Sed  extra  rationem  Filii,  in  quantum 
spirat,  est  esse  genitum,  unde  generari  accidit  sibi; 
spirator  enim,  in  quantum  spirator,  non  est  genitus, 
alioquin  Pater  non  esset  spirator.  Et  iterum,  sicut 
Filius  non  eo  quo  genitus  est  Creator,  sic  nec  eo 
quo  genitus  est  spirator.  Generare  insuper  et  gene- 
rari  accidunt  principio  spirativo;  unde  nec  Pater 
spirat  in  quantum  generans,  nec  Filius  in  quantum 
genitus.  Ergo  esse  a  genito  non  dislinguit  spiratio- 
nem  a  generatione. 

Septimo  sic.  Si  ratio  Spiritus  et  voluntariae  pro- 
cessionis  pro  eo  salvari  dicitur  in  divinis,  quia  ista 
reperiuntur  in  processione  voluntaria  reperta  in  crea- 
turis  esse,  videlicet  a  duobus,  quia  a  verbo  et  a 
voluntate,  oportet  consimilem  modum  procedendi 
a  duobus  etiam  hic  reperiri.  Sed  hoc  non  reperitur. 
Amor  enim  vel  est  a  voluntate  elicitive,  et  a  verbo 


(1)  simia  vel,  —  situalis  Pr 
(6)  etiam.  —  Ad.  Pr. 


(<x)  aut  quod  sit  ab  utroquc  divisim.  —  Om.  Pr. 
(g)  sed  non  quod  sit  ab  utroque  copulatim.  —  sed  lioc 
non  potest  dici  Pr. 
(y)  a  verbo  si  usque  ad  divisim,  om.  Pr. 
(S)  a  verboa  generatione  usque  au"  Filio,  om.  Pr. 

II.  —  4 


50 


LIItRl    I.  SENTENTIARUM 


tantiiin  terminative  et  tamquam  a  causa  sine  qua 
non,  secundum  quod  aliqui  volunt,  vel  a  verbo  quan- 
tum  ad  specificationem  actus,  et  a  voluntate  quan- 
tum  ad  exercitium  ejusdem  actus,  ut  dicunt  alii. 
Nullum  autem  istorum  salvaturin  divinis.  Ergo  pro- 
cessio  per  modum  voluntatis  non  est  in  divinis  pro- 
pter  consimilem  modum  essendi  a  duobus. 

Octavo  sic.  Si  spiratio  includit  in  sua  ratione  ut 
sit  per  se  ab  aliquo  genito,  aut  illud  genitum  habet 
tantum  rationem  producti  in  generali,  aut  rationem 
talis  producti  in  speciali,  videlicet  per  generationem. 
Sed  non  potest  poni  quod  primum  suffieiat,  quia 
secundum  hoc  caloris  productio  erit  spiratio,  cum  sit 
a  radio  producto  et  tjenerato  a  Sole.  Si  vero  detur 
secundum,  habetur  propositum.  Sicut  enim  in  divi- 
nis  est  vera  generatio  (a)  secundum  propriam  ratio- 
nem,  non  quia  sil  ab  uno  solo,  sic  erit  ibi  spiralio 
secundum  propriani  et  formalem  rationem,  non  tan- 
tummodo  quia  sit  productio  a  duobus. 

Nono  sic  Dualitas  quae  ponit  distinctionem  in 
aliqua  productione  debet  pertinere  per  se  ad  rationem 
principii  illius  productionis.  Sed  non  est  sic  respectu 
spirationis;  quia  Pater  et  Filius  non  spirant  in 
quantum  duo  principia,  necsicutduo  spiratores,  nec 
per  duas  virtutes,  sed  quasi  omnino  unum.  Ergo 
hujusmodi  dualitas  nihil  facit;  seque  enim  spiratio 
est  ab  uno  principio  sicut  generatio. 

Decimo  sic.  Secundum  sanctum  Thomam,  pro- 
cessio  amoris  in  divinis  non  debet  dici  i>eneratio,  quia 
res  intellecta  in  intellectu  fit  secundumsuam  simili- 
tudinem;  quae  similitudo  potest  dici  verbum;  cujus 
similitudinis  productio  potest  appellari  generatio, 
(ii iii  omne  generans  generet  sihi  simile.  Processio 
autem  quae  attenditur  secundum  rationem  voluntatis 
non  consideratur  secundum  rationem  similitudinis, 
sed  magis  secundum  rationem  impellentis  et  moven- 
tis  in  aliquid  ;  quia  voluntas  cx  hoc  fit  in  actu  quia 
habet  inclinationem  in  rem  volitam.  H;cc  sunt  verba 
ejus  in  quaestione  qua  quaerit  :  utrum  processio 
amoris  in  divinis  sit  generatio  (  1.  p.,  q.  27,  art.  4). 
El  est  sententia  solutionis  ejusin  hocquod  productio 
verbi  est  generatio  cujusdam  similitudinis ;  processio 
vero  esl  per  modum  cujusdam  inclinalioniset  motio- 
nis  ac  impulsionis.  Sed  isti  modi  salvari  possunl  in 
ordinc  ad  Patrem  solum;  nec  enim  (6)  ratio  simili- 
ludinis  consistit  in  esse  ah  uno  solo,  nec  ralio  incli- 
nationis  et  motionis  in  esse  a  duobus.  Non  ergo 
penes  illa  generatio  el  spiratio  distinguuntur. 

Undeclmo  sic.  lllud  oon  inducit  in  productionibus 
diversitatem  rationis,  quod  potest  indifferenter  com- 
petere  productionibus  ejusdem  et  alterius  rationis. 
Sed  esse  ab  uno  el  esse  a  duobus  potest  indifferenter 
competere  productionibus  ejusdem  rationis  el  alte- 
rius;  unde  tractus  navis  potesl  esse  ab  uno  solo  et  a 


(a)  vera  generatio.  —  vere  generare  Pr. 
(6)  eniw.  —  Oin.  l'r. 


plurihus,  et  similiter  generatio  (a)  ignis  potest  esee 
ab  uno  solo,  sicut  ah  igne,  et  a  duobus,  sicut  a 
ferro  et  lapide  ex  quorum  collisionegeneratur  tlamma 
in  aere.  Ergo  istud  uon  potest  esse  ratio  quod  gene- 
ratio  et  spiratio  (6)  sint  productiones  alterius  et  alte- 
iius  rationis. 
Haefc  sunt  argumenta  ejus  in  forma. 

II.  Argumenta  Scoti.  —  Contra  eamdem  con- 
clusionem  tertiam  arguit  Scotus  (1.  Scnlent., 
dist.  13,  q.  1). 

Primo  sic.  Si  ishe  productiones  distinguuntur 
per  hoc  quod  una  est  ah  uno  et  alia  a  duobus,  de  per 
se,  secundum  istam  viam  possent  poni  infinitac  per- 
sonas  in  divinis.  Posset  enim  poni  quarta  persona  a 
liihus,  etquinta  a  quatuor.  Nec  esset  aliqua  (y)  ralio 
trinitatis  in  divinis  personis,  si  (8)  tantum  essel 
distinctio  per  unitatem  suppositi  agentis  vel  plurali- 
tatem,  et  non  esset  distinctio  per  rationes  produ- 
cendi. 

Secundo.  Quia  si  idem  sit  principium  formale 
producendi  aliquid  propteresse  ejus  (e)  in  hoc  sup- 
posito  vel  in  illo,  non  erit  (£)  principium  produ- 
ctionis  alterius  rationis;  quia  alhedo  in  lapide  vel  in 
equo  est  principium  immutationis  visus  ejusdem 
rationis;  itaetiam  si  alhedo  eadem  esset,  in  duobus, 
utin  uno  (tj), esset  principium  immutationis(O)  unius 
rationis.  IsUe  autem  productiones  ita  distinguuntur 
quod  non  sunt  ejusdem  rationis.  Igitur oportet  istius 
distinctionis  assignare  aliam  rationem  quam  unita- 
tem  vel  duahtatem  suppositorum  agentium. 

Terlio.  Quia  omnis  dislinctio  reducitur  ad  aliqua 
prinio  diversa,  quae  essent  distincta,  si  per  impossi- 
liile  essent  ah  omnihus  aliis  separata.  Igitur  ista 
distinctio  est  per  aliqua  talia,  quse  esscnt  distincta, 
onmihus  aliis  prsetermissis  per  impossibile,  quae 
ctiam  seipsis  sunt  primo  diversa.  Sed  talia  non  sunt 
unitas  vel  pluralitas  suppositorum  agentium  ,  si  non 
sit  alia  distinctio  in  principiis  agendi.  Igitur,  etc. 
Circuinsciipto  enim  {i)  omni  alio  ah  unitateveJ  plu- 
ralitatc  suppositorum ,  non  videtur  quod  pluralitas 
sitprima  ratio  distinguendi  productiones. 

C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  A<i  prlmum 
argumentorum  A.ureoli  primo  loco  factorum  contra 

(a)  ;i  verbo  naris  usque  ad  generatio,  om.  IV. 
(6)  spiralio.  —  productio  Pr. 
(y)  aliqua.  —  alia  Pr. 
(8)  si.  —  sed  Pr. 
(e)  ejus.  —  Om.  Pr. 
(:)  erit.  —  esi  IV. 
(r,)  ut  in  uno.  —  el  uno  IV. 
(0)  ihimutattonis.  —  mutationis  IV. 
nim.  —  Oni.  IV. 


DISTINCTIO   XIII.  —   Qr.-KSTIO    I. 


;.l 


primam  conclusionem ,  respondetur  aegando  mino- 
rem.  [sta  enim  positio  nullum  praedictorum  destruit. 
Kt  ciiin  probatur  quia  si  actiones  <■!  passiones  non 
habent  per  se  genera  et  species  <'t  differentias,  sed  ab 
aliis,  puta  principiis  aut  terminis,  tunc  uon  erit 
verum  quoddiversorum  generum,  etc,  negatur  con- 
sequentia.  Licet  enim  calefactio  habeat  speciem  a 
calore,et  differentiam,proportionaliter,sicut  res  nalu- 
ralis  a  sua  forma,  cum  hoc  tamen  stat  quod  alterius 
speciei  est  calor  et  allerius  calefactio,  et  alterius  dif- 
ferentiac,  et  alterius  generis.  Illiul  enim  quod  est  in 
genere  qualitatis,  potest  dare  speciem  illi  quod  est  de 
genere  actionis;  non  tamen  est  ejusdem  generis  cum 
illo.  Eodem  modo  negatur  illud  quod  secundo  infer- 
tur,  scilicet  quod  sequitur  ex  conclusione  quod  vour- 
dinationes  praedicamentorum  nou  essent  imper- 
mixtae.  Hoc  enim  non  sequitur.  Quia  non  ponimus 
quod  eadem  sil  differentia  rerum  diversarum  coor- 
dinationum ;  sed  quod  nna  dat  differentiam  alteri, 
non  quod  sit  differentia  alterius;  vel  dat  ei  speciem, 
non  quod  sit  species  ejus',  sicut  forma  lapidis  dat  ei 
speciem,  non  tamen  est  ejus  species,  sed  potius 
natura  resultansex  formalapidis  et  ex  ejus  materia, 
quoc  dicitur  lapideitas;  nec  est  proprie  de  genere 
^n I >s(a  11 1 i;c  nisi  (a)  reduclive.  Eodem  modo  dico 
quod  differentiae  actionum  pertinent  ad  genus  actio- 
nis  per  se  et  essentialiter,  licet  sumantur  a  rebus, 
quae  sunl  alterius  generis.  Unde  iste  argu.it  ac  si  nos 
poneremus  quod  differentia  actionum  esset  de  uno 
pracdicamento  et  actio  in  alio  prsedicamento,  et  ita 
ile  specie  el  genere ;  quod  non  ponimus,  ul  patet  per 
proedicta.  Sciendum  tamen  quod  non  oportet  diffe- 
rentiam  per  se  contineri  sub  illo  genere  sul>  quo  est 
species  quam  constituit  illa  diflerentia.,  ut  docet 
Avicfnna ,  5.  Metaphysicse ,  c.  6,  ubi  vult  quod  dif- 
ferentia  hominis  continetur  sub  animali,  non  quod 
sit  de  quidditate  animalis,  nec  econtra,  sed  quia 
comitatur  animal.  Dictum  est  etiam,8.  distinctione, 
in  quaestione  :  ulriiin  Deus  sil  in  genere,  quomodo 
accidentium  differentiae  sumuntur  a  rebus  alterius 
generis,  scilicet  ex  subjecto  accidentium  vel  ex  causis 
aut  effectibus  eorum. 

a<i  secundum  negatur  minor.  Sicut  enim  cale- 
factio  habet  speciem  a  re  alterius  generis  sumpta  in 
speciali,  scilicet  a  calore,  ita  ab  eadem  re  sumpta  ( o  | 
snli  ratione  communi,  scilicet  qualitatis,  habet  genus 
subalternum,  scilicet  alterationem  vel  hujusmodi, 
et  ab  eadem  sumpta  sub  ratione  generalissima  vel 
analoga,  habet  genus  generalissimum  (-,-).  Sicut  enim 
calefactio  est  talis  speciei  specialissimae,  quia  procedit 
a  tali  principio  <|uo<l  est  calor,  ila  est  talis  generis, 
scilicet  actionis,  quia  esl  effluxus  a  tali  actu  in  aliud ; 
ita  quod  ab  eadem  resumiturin  ea  genus et species. 


(a)  nisi.  —  Om.  Pr. 

(8)  in  spedali.  —  Ad.  Pr. 

(y)  generalissimum.  —  suballernum  Pr. 


prout  illud  principium  calefactionis  consideratur  in 
speciali  vel  generali. 

a<i  tertium  conceditur  quod  infertur,  scilicel  quod 
differentia  actionum  non  solum  est  materialis  sed 
formalis.  Negatur  tamen  ultima  consequentia,  >cili- 
cet  quod  si  differunt  formaliter,  ergo  seipsis  formali- 
teret  non  per  terminos  vel  principia.  Non  enim  oportet 
<|iio<l  omne  quod  esl  formaliter  aliquale  sit  se  (a) 
ipso  tale,  sed  sufficit  <|iio<l  per  formam  suam,  vel 
per  illud  quod  tenel  locum  formae,  ut  in  proposito. 
Unde  formalis  distinctio  formaliter  esl  in  actionibus  ; 
sed  principium  illius  distinctionis  esl  extra,  scilicet 
principium  vel  terminus ;  et  talia  possuntdici  formac 
extrinsecae  ipsarum  actionum  vel  passionum. 

Ad  quartuui  conceditur  totum,  scilicet  quod 
aelione.s  et  passiones  habent  formaliter  conceptum 
generis  et  speciei  <•!  differentiac,  qui  quidem  con- 
ceptus  sunt  eis  proprii.  Illi  tamen  sumuntur  com- 
pletive  a  rebus  aliorum  generum,  sive  sinl  conce- 
ptus  generum  ,  sive  specierum. 

A.<1  quintuin  dico  quod  intellectus  non  potest  con- 
cipere  rationem  calefactionfs,  non  concipiendo  ealo- 
lein  <|iii  est  ejus  terminus;  nec  albefactionem ,  non 
eoncipiendo  albedinem.  Similiter,  nec  propriam 
rationem  cujuscumque  actionis,  nisi  concipiat  pro- 
prium  terminum  ad  quem  vel  a  quo  est.  Cujus  ratio 
esl ,  quia  nihil  intelligitur  nisi  secundum  quod  est 
actu,  scilicet  non  intelligendo  illud  <|no<l  est  actus 
rei  vel  se  habet  loco  actus  el  formae  in  re  illa.  Unde 
nec  compositum  intelligitur  nisi  per  actum  ejus  qui 
est  forma;  nec  materia,  nisi  in  habitudine  ad  for- 
mam ;  nec  actio,  nisi  in  habitudine  ad  formam  quac 
est  ejus  principium;  nec  passio,  nisi  in  habitudine 
ad  formam  quae  est  terminus;  et  sic  de  caeteris. 
Argumentum  autem  supponit  oppositum  :  et  ideo 
non  procedit. 

II.  Ad  alia  argumenta  Aureoli.  —  A<l  argu- 
menta  in  secundo  loco  facta  respondetur.  Et  primo, 

A<i  primum  conceditur  major,  sed  negatur  minor. 
Unde  dicitur  quod  in  nobis  spiratio  amoris  el  gene- 
ratio  verbi  non  distinguuntur  formaliter  seipsis,  sicut 
dictum  fuit,  sed  ex  alio.  Conceditur  tamen  quod 
sunl  alterius  rationis;  sed  ratio  earum  sumitur  ex 
principiis  vel  terminis.  Dicitur  tamen  quod  aliqua 
falsa  assumuntur  in  minori  <!<■  illo  esse  apparenti  et 
lato,  sicut  alias  dictura  fuit. 

A<i  secundum  dicitur  quod  major  est  falsa.  Quan- 
documque  enim  propria  ratio  alicujus  sumitur  ab 
aliquo  extrinseco,  non  est  inconveniens  quod  illud 
distinguatur  ab  alio  per  aliquid  sibi  extrinsecum  ; 
sicut  patet  de  relationibus  et  actionibus  :  nam  illud 
quod  se  habcl  <[iia>i  actualc  in  actione  est  1 1  >i  extrin- 
secum,  resautem  distinguitur per  suum  actum. 

Ad  tertium  negatur  major;  nam  motus  habent 


(a)  se.  —  </(,'  Pr. 


52 


LIBIU    1.    SENTENTIARUM 


distinctionem  a  terminis  suis.  Tamen  motus  prasce 
dit  temporevelnatura  suum  terminum.  Undequando 
prius  se  habel  quasi  via  ad  illud  quod  se  habet  quasi 
posterius,  vel  quando  posterius  dat  speciem.et  ratio- 
iicin  priori,  tunc  prius distingui  potest  per  posterius, 
sicut  ia  proposito. 

III.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  primum 
Scoti  contra  primam  conclusionem,  negatur  minor. 
Non  enim  origines  personarum  eas  constituunt,  nec 
distinguunt,  proprie  loquendo,  ut  alias  videbitur; 
sed  relationes.  —  Nec  valet  confirmatio.  Non  enim 
sequitur,  si  relatio  distinguit,  aut  constituit,  quod 
origo  distinguat  proprie,  vel  constituat,  licet  sint 
idem  secundum  rem. 

Ad  secundum  dico  quod  licet  quaclibet  re.s  babeat 
ex  sua  formali  ratione  qua  est  ens  et  illud  quod  est, 
quod  sit  una  et  indivisa  in  se,  non  aulem  quod  sit 
divisa  al)  aliis;  quia,  licet  de  ratione  unius  sit  indi- 
visio  in  se,  non  autem  divisio  ab  aliquo.  Verumta- 
men  dico  quod  sicut  ratio  productionis  in  quantum 
productio  suinitur  a  principio  vel  termino,  ita  et 
ejus  distinctio  et  unitas. 

Ad  tertium  diciturquod  generationon  habetsuam 
formalem  rationem  ab  aliquo  sibi  intrinseco,  nec 
spiratio  similiter;  ideo  necejus  distinctivum  est  sibi, 
in  quantum  hujusmodi,  intrinsecum,  sed  est  ter- 
niinus  ejus  vel  principium. 

Ad  quartum  dicitur  quod  productiones  non  sunt 
intrinseca  distinctiva  producentis et producti,  utalias 
videbitur,  quia  productio  passiva  est  viaad  constitu- 
tivum  et  distinctivum  personae  a  persona,  productio 
vero  activa  se  habet  per  modum  egredientis  a  distin- 
ctivo.  Ad  auctoritates  Augustini  dicitur  quod  Augu- 
stinus  non  intendit  aliud  nisi  quod  illi  diversi  modi 
procedendi  Filii  et  Spiritus  Sancti  arguunt  eorum 
distinctionem  ;  non  autem  quod  Filius  et  Spiritus 
Sanctus  proprie  et  intrinsece  per  hujusmodi  proces- 
sionesdistinguantur,  nisitamquam  pervias  adpropria 
distinctiva,secundummodumloquendisanctiThomae. 

Ad  quintum  dico  quod  licet  motus  quoad  suum 
materiale  sit  ejusdem  rationis  cum  termino,  ut  in 
secundo  dicetur,  tamen  quoad  suum  formale,  scili- 
cel  habitudinem  potentialis  ad  terminura  actualio- 
rem,  recipit  speciem  a  termino;  quia  habitudines 
;kI  diversos  terminos  specificam  distinctionem  reci- 
piunt  ab  eisdem.  El  idem  intelligo  de  actione  el  pas- 
sione.  Nam  quantum  ad  materiale  suum,  in  creatu- 
ris  sunt  nniiis  rationis  cuin  termino,  sed  quoad  for- 
male  recipiunl  speciem  a  principio  vel  termino ;  illud 
autem  formale  esl  habitudo  quaedam,  ul  in  secundo 
clarius  ostendetur  (  dist.  1 ,  q.  2). 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 


Ad    argumenta    Henrici.    —    Ad    primii 


ni 


Henrici  contra  secundam  conclusionem  dicitur  quod 
seque  naturaliter  producitur  Spiritus  Sanctus  sicut 
Filius,  utalias  diffuse  dictum  fuit  (dist.  6).  Verum- 
tamen  concesso  quodSpiritus  Sanctus  producaturmo- 
do  libertatis  elFilius  modo  naturae,  et  quod  illaepro- 
cessiones  habent  praedictos  modos  ab  intellectu  et 
voluntate,  nunquam  tamen  baberetur  quod  nati- 
vitas  et  processio  realiter  distinguerentur,  sed  solum 
ratione;  propter  illam  distinctionem  principiorum , 
quae,  cum  non  sit  realis,  non  potest  esse,  in  quan- 
tum  bujusmodi,  ratio  distinctionis  realis  in  effectu 
vel  actibus  elicitis,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  in  pro- 
batione  secundae  conclusionis.  Et  ideo  in  vanum 
reperitur  distinctio formalis ;  quia,  cum  illa  sit  minor 
reali,  numquam  sufficiet  ad  realem  distinctionem 
inter  processiones. 

Ad  secundum  dico  quod  argumentum  solum  con- 
cludit  quod  generatio  habet  quod  termineturad  Ver- 
bum  et  non  ad  Spiritum,  et  quod  sit  alterius  ratio- 
nis  a  spiratione  quia  est  ab  intellectu  et  spiratio  a 
voluntate ;  sed  restat  aliud  invenire  :  quod  inferat 
realem  distinctionem  earum. 

Ad  lertium  et  quartum  patet  per  idem.  Solum 
enim  concludit  quod  intellectus  et  voluntas  sunt 
distinctiva  dictarum  processionum  secundum  ratio- 
nem,  sed  non  quod  ideo  ista  distinguatur  realiter  ab 
illa,  quia  haec  est  elicita  ab  intellectu,  alia  a  volun- 
tate,  sane  intelligendo  illam  elicitionem,  ut  alias 
visuni  est  (dist.  7).  Unde  non  est  aliud  distinctivum 
hujus  ab  illa  secundum  rem,  nisi  quia  una  quodam- 
modo  originatur  ab  alia  et  procedil  realiter  abalia, 
scilicet  procedendo  a  nativitate. 

§  3.  —  Ad  argument.v  contra  tertiam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primnm 
Aureoli  contra  tertiam  eonclusionem  negatur  disjun- 
ctiva  assumpta,  quoad  quamlibet  partem.  Non  enim 
exdiversitateprincipioruni  generationis  el  spirationis 
relinquitur  ulla  formalis  diversitas  in  generatione 
el  spiratione;  nec  etiamsic  in  eis  relinquitur  formalis 
diversitas  quod  intrinsece,  hoc  est;  seipsis  el  non 
per  alia  distinguantur.  Unde,  breviter,  generatio  el 
spiratio  formaliter  proxime  distinguuntur  suis  for- 
malibus  distinctionibus  quse  sunl  in  eis,  sed  forma- 
liter  primo  distinguuntur  ex  suis  principiis  quae  se 
habenl  quasi  formae  productionum. 

Ad  secundum  negatur  minor;  unde  propria  ratio 
spirationis  est  quod  sil  a  dicente  el  a  Verbo  produ- 
cto.  Gonceditur  tamen  quod  propria  ratio  spirationis 
non  consistil  in  esse  a  duobus,  nec  propria  ratio 
generationis  in  hoc  quod  esl  esse  al»  uno.  Non  enim 
quaecumque  duo  producentia,  el  quodcumque  unum 
producens  diversificanl  rationem  generationis  el  spi- 
rationis;e1  hoc  solum  probal  argumentum.  Sed  duo 


niSTINCTIO    XIII.   —    QU.ESTIO    I. 


:s3 


producentes  quorum  unus  est  ab  alio  genitus,  el 
unus  producens  diversificanl  prsedictas  productiones. 
Unde  arguens  videtur  innuere  quod  nos  intelligamus 
quod  propria  ratio  harum  productionum  solum  con- 
sistit  in  esse  ab  uno  el  in  esse  a  duobus;  quod  non 
dicimus;  sed  solum  volumus  quod  per  hoc  distin- 
guuntur.  Unde  fundatur  in  falsa  imaginatione,  sci- 
licet  quod  distinguantur  formaliter  ex  propriis  ratio- 
nibus ;  quod  oegatum  fuit. 

Ad  tertlum  negatur  major.  Falsumenim  ibisumi- 
tur,  scilicel  quod  generatio  et  spiratio  ex  suis  pro- 
priis  rationibus  distinguantur,  ut  ssepe  dictum  est. 
Ei  ideo,  licei  Pater  perfecte  spiret  et  generet,  oon 
tamen  in  ordine  ad  solum  Patrem  distinguuntur 
generatio  ei  spiratio. 

Ad  quartum  negatur  minor.  Unde  sanctus  Doctor, 
I.  |).,  q.  36,  art.  l2,  ad  7"m,  sic  ait  :  «  Spiritus  San- 
ctus  distinguitur  personaliter  a  Filio,  quia  origo 
unius  distinguitur  ab  origine  alterius.  Sed  ipsa  dif- 
ferentia  originis  est  per  hoc  quod  Filius  est  solum  a 
Patre,  Spiritus  vero  Sanctus  a  Patre  et  Filio;  non 
enim  aliter  processiones  distinguerentur,  ut  supra 
dictum  esl.  »  —  EJaec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod  si 
essent  a  solo  Patre  illae  origines,  non  possent  distin- 
gui,  nec  possent  esse  dissimiliter  ab  eo  ;  nunc  autem 
sunt  dissimiliter  a  Patre,  quia  una  ab  eo  solum,  alia 
vero  a  Patre  ei  Filio.  Et  cum  dicitur  quod  illam 
habitudinem  non  habent  in  ordine  ad  solum  Patrem, 
uegatur;  immo  non  in  ordine  ad alium,  quia  a nullo 
alio  snnt  ambse  illae  processiones  similiter  nec  dissi- 
militer.  Unde,  breviter  loquendo,  responsio  qua3 
datur  ibidem  cst  bona,  intelligendo,  per  ordinem, 
non  ordinem  solius  rationis,  sed  ordinem  originis, 
ut  ponit  sanctus  Doctor,  de  Potentia  Dei,  q.  10, 
art.  5  :  «  Relinquitur,  inquit,  quod  pluralitas  in 
divinis  personis  esse  non  potest  nisi  secundum  ordi- 
nem  originis  solum ,  ut  scilicet  Filius  sit  a  Patre,  ei 
Spiritus  Sanctus  a  Filio.  Si  enini  Spiritus  Sanctus 
non  esset  a  Filio,  ex  sequo  respicerent  Patrem.  Unde, 
vel  non  essent  duae  personse,  vel  esset  intereosordo 
perfectionis  secundum  Axianos,  vel  esset  inter  eos 
materialis  divisio,  quod  est  impossibile.  »  —  Haec 
ille.  —  Ex  quibus  patet  quod  generatio  el  spiratio 
passive  sumptse  suni  dissimiliter  a  Patre;  quia  sub 
quodam  ordine  originis  qui  dictus  est.  Nec  valei 
prima  hujus  responsionis  impugnatio.  Bene  enim 
stat  siiuul,  quod  istae  processiones  distinguantur 
secundum  ordinem  originis,  et  quod  ex  hoc  solo 
distinguantur  quod  una  est  ab  uno  el  alia  a  duobus, 
quorum  scilicel  unus  est  ab  alio.  Nec  valet  secunda. 
Non  enim  loquimur  de  ordine  rationis,  sed  originis. 
Nec  valel  tertia.  Non  enim  dicimus  quod  ratiospira- 
lionis  solum  et  completive  consistat  in  esse  a  duobus ; 
nec  quod  ratid  generationis  consistat  solum  in  esse 
ab  uno;  sed  dicimus  quod  illae  processiones  ex  hoc 
differunt ;  non  enim  distinguuntur  ex  propriis  ratio- 
nibus,  ut  dictum  est. 


Ad  qulntum  dicitur  sicut  ad  tertium.  Licet  enim 
spiratio  sit  complete  el  perfecte  a  Patre,  el  complete 
et  perfecte  a  Filio,  non  tamen  in  ordine  ad  aliquid 
illorum  circumscripto  per  intellectum  alio  distingui- 
tur  a  generatione.  Iste  enim  semper  supponit  quod 
ex  sua  ratione  distinguatur  a  generatione,  quod  esl 
falsum. 

Ad  sextum  negatur  modus  arguendi.  Minor  enim 
male  subsumitur.  Deberet  enim  argui  :  illud  non 
causatetc.;sed  essea  genitoacciditspirationi  ;ergoetc. 
Et  tunc  consequentia  essel  bona;sed(a)  negaretur 
minor.  Dico  enim  quod  licei  spiratori  in  quantum 
hujusmodi  accidat  esse  genitum,  et  consimiiiter 
accidat  ei  esse  generantem,  non  tamen  spiratori  in 
quanlum  hujusmodi  accidil  quod  sit  genitum  vel 
generans  (6),  immo  omnis  spirator  necessario  gene- 
rat  vel  generatur,  necesi  spirationisi  sil  a  generante 
ei  genito,  scilicel  a  dicente  el  verbo  ejus. 

Ad  septimum  dico,  ad  majorem,  quod  modus 
processionis  Spiritus  Sancti  esl  idem  in  Deo  et  in 
nobis,  quantum  ad  ea  quse  sunt  de  ratione  spiritus. 
Non  tanien  esl  ibi  identitas  vel  unitas  (y)  univoca- 
tionis,  sed  analogiae  cujusdam ,  et  imperfectae  reprae- 
sentationis  processionis  divinse  per  creatam  proces- 
sionem.  Unde,  de  ratione  spiritus  est  quod  procedat 
a  verbo;  et  hoc  est  in  Deo  et  in  nobis.  Sed  perquem 
moduni  procedat  a  verbo  non  variat  propositum  nec 
rationem  spiritus,  nisi  secundum  perfectum  ei  irn- 
perfectum.  Quod  enim  spiritus  amoris  procedat  in 
nobis  a  verbo  intellectus  quantum  ad  specificationem 
aclus,  et  a  voluntate  quantum  ad  exercitium ,  contin- 
gii  ex  imperfeeta  aelivitate  nostri  verbi  et  noslra: 
voluntatis,  quae  realiter  distinguuntur,  et  quodlibel 
ex  alio  perficitur.  In  Deo  autem  S^iritus  perfecte 
procedit  a  Verbo,  et  perfecte  a  dicente;  et  ideo  ibi 
esl  perfectum  Verbum  et  perfectus  Spiritu  ;.  Non  sic 
in  nobis. 

Ad  octavum  conceditur  secunda  pars  divisionis 
et  illud  quod  ulterius  infertur,  scilicet  non  ex  hoc 
solo  est  in  divinis  spiratio,  ipiia  est  ibi  processio  a 
diiohiis;  quia  nec  nos  oppositum  dicimus,  sed solum 
quod  ex  boc  spiratio  diffeii  a  generatione,  et  non 
quod  in  boc  consistat  ratio  spirationis,  ut  saepe 
dictum  est. 

Ad  nonum  negatur  minor.  Pater  enim  et  Filius 
spirant  in  quantum  duo,  non  tamen  in  quantum 
duo  principia,  sed  in  qnantum  duo  supposita  s|)i- 
rantia  modo  alias  dicto. 

Ad  decimum  dicitur  quod  fundatur  in  falsa  ima- 
ginatione,  scilicet  quod  generatio  et  spiratio  ex  suis 
rationibus  formalibus  et  intrinsece  distinguantur. 
Dico  enim  quod  dato  quod  illae  rationes  dictarum  pro- 
cessionum  in  ordinead  solum  Patrem,  circumscripto 


(«)  sed.  —  si  Pr. 

(S)  a  verbo  non  tamen  usque  ad  generam,  om.  Pr. 

(Y)  vel  identitas.  —  Ad.  Pr. 


54 


LIHRl    I.    SENTENTIAIUM 


Filio,  salvarentur,  nunquam  realiter  distinguerentur 
dictae  processiones  ex  illis  rationibus,  sed  solum 
ratione.  Sed  realis  distinctio  venit  ex  ordine  originis 
quo  unus  est  a  Patre,  el  alius  ab  eo  qui  est  ;i  1'atre; 
et  qui  est  a  Patre  est  Filius,  el  qui  est («)  ab  illo  qui 
esl  a  Palre  est  Spiritus  Sanctus,  licet  etiam  sit  ;i 
Patre;  ita  quod  sicut  unus procedit a Patre  mediante 
alio,  licet  etiam  sit  a  Patre,  ita  (6)  unus  procedit  a 
Patre  mediante  alio,  licet  etiam  procedat  ab  eo  im- 
mediate. 

Ad  undecimum  negatur  minor,  loquendo  per  se. 
Nunquam  enim  alicui  productioni  per  se  competit 
quod  sit  a  duobus,  nisi  productioni  voluntatis;  pro- 
ductio  autem  naturalis  per  se  est  ab  uno  principio; 
et  quod  sit  a  (lnol)iis,  hoc  accidit  ei  ex  imperfectione 
agentium  quae  multa  vicem  supplent  unius  perfecti 
agentis,  vel  saltem  sunt  subordinata  in  causando,et 
alterius  ordinis,  vel  unum  agit  el  aliud  patitur,  et 
hujusmodi.  Verumtamen  major potest  merito  negari. 
Nain  productio  quae  solum  est  ab  uno  producente, 
realiter  diflert  ab  ea  quae  est  a  duobus,  saltem 
iiumero ;  et  etiam  si  una  de  per  se  est  ab  uno,  et  alia 
de  per  se  a  duobus,  oportetquod  difierant  ratione. 

Etsicpatetquomodoargumentaejusnon  procedunt. 

II.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  priinum 
Scoti  contra  tertiam  conclusionem,  negatur  conse- 
quentia.  Quia,  in  divinis,  licet  sint  duae  productio- 
nes,  quarum  una  est  ab  uno  et  alia  de  sui  ratione 
habeat  quod  sil  a  duobus,  nulla  tamen  est  ibi  de 
cujus  ratione  habeat  quod  sit  a  tribus  vel  quatuor. 
Nec  esse  potest;  quia  in  divinis  non  est  productio 
ad  intra,  ni>i  quae  invenitur  in  natura  intellectuali ; 
illa  autem  non  est  nisi  duplex,  scilicet  :  una  secun- 
diiin  intellectum,  alia  secundum  voluntatem.  Gon- 
cedo  tamen  quod  distinctio  rationis  illarum  proces- 

sionum    vel    producti< i,  non    solum    attenditur 

penes  unitatem  vel  pluralitatem  producentium.  Sed 
dico  quod  distinctio  realis  processionum  originatur 
ex  hoc  quod  uiia  est  ab  unico  producente,  alia  vero 
a  duobus.  Sed  rationes  talium  processionum  suam 
rationem  sumunt  ex  distinctione  principiorum  elici- 

tivorum;  sed  talis  i sufficeret,  nisi  ad  distinctio- 

nem  rationis. 

Ad  secundum  dicitur  quod  principia  elicitiva 
istarum  emanationum  sunt  alterius  rationis;  sed 
hoc  non  sufficeret,  ul  dictum  est,  ad  realem  distin- 
ctionem  processionum ,  nisi  quia  dislinctio  talium 
elicitivorum  causat  distinctionem  rationis  in  emana- 

tionibus,  ad  quam  sequitur  una sse  a  procedente 

secundum  primam,  ac  per  hoc  a  prima  realiter 
distingui.  Aliud  ergo  est  quod  distinguit  eas  secun- 
diiin  rationem,  et  aliud  (--)  quod  distinguit  eas  in  re. 

alius  ni>  eo  ,/,,,  esi  a  Patre;  et  qui  esi  a  Patre  csi 
FUius .  et  qui  est.  —  Om.  Pr, 

1  \.i  i„,  sicul  usque  ad  >t,i.  om.  Pr. 
tecundum.  —  Ad.  Pr. 


A<1  tertium  dico  quod  realis  distinctio  istarum 
processionum  reducitur  ad  distinctionem  realem 
suppositorumproducentium;sed(a),  secundumdiver- 
sas  rationes,  reducitur  ad  distinctionein  attributo- 
iiiin;  ct  nego  quin  unum  et  multa  sint  primo 
diversa.  Ita  bene,  sicut  diversa  attributa,  immo 
plus,  similiter  distinctio  Patris  et  Filii  reducitur  ad 
distinctionem  relationum  constitutivarum. 

Et  hoc  de  primo  articulo,  etc. 

AKTICULUS  II. 

PENES   QUID   ET    QUOMODO   DISTINGUUNTUR 
GENERATIO  ET  SPIRATIO  ACTIVE  SUMPTjE 

A.  -  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  secundum  articulum  sit  ista 

Prima  conclusio  :  (piod  generare  ei  spirare  non 
sunl  du;v  res  realiter  distinctee  in  Patre. 

Probaturista  conclusio,  secundum  sanctura  Docto- 
rem,  1.  p.,  <j.  32,  art.  3  :  tum  quia,  si  difierrent  rea- 
liter,  sequitur  quod  persona  Patris  esset  composita 
ex  pluribus  rebus  ;  tiim  quia,  cum  sola  oppositio  rela- 
tiva  faciat  distinctionera  realem  in  divinis,  plures 
proprietates  unius  persona^,  cum  non  opponerentur 
ad  invicem  relative,  non  difierrent  realiter.  Istaesunt 
rationes  ejus.  Et  si  dicatur  quod  per  secundam 
rationem  probabilur  quod  generari  et  spirari  non 
differunt  realiter,  quia  11011  opponuntur  relative, 
plus  quain  generare  et  spirare  ;  diciturquod  instantia 
11011  valet.  Nain  inter  processiones  est  ordo  originis, 
non  autem  inter  productiones  active  sumptas  :  quia 
nec  generatio  per  se  praecedit  secundum  ordinem 
originis  spirationem  activam,  quia  tunc  Pater 
sci|isuiii  generaret :  ncc  econtra  spiratio  activa  potest 
praecedere  per  se  generationem  activam,  quia  tunc 
prius  esset  actus  voluntatis  quam  intellectus,  quod 
csl  inintelligibile.  Secus  est  (hk  processionibus ;  nam 
nativitas  seu  generatio  passive  sumpta  praecedil 
secundum  ordinem  ciiLiiiiis  spirationem  passive 
dictam. 

Secunda  conclusio  esi  qnod  spirare  ei  generare 
differunl  ratione. 

Probatur  ista  conclusio  :  tum  quia  generatio  et 
spiratio  sunt  diversae  relationes;  tum  quia  una  est 
eommunis,  alia  propria;  tum  quia  alia  est  ratio 
iinius,  cl  alia  est  ralio  allcrius. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  I.  |>., 
ubi  supra  (q.  32,  art.  3);  et  I.  Sentent.,  dist.  *J7 . 
q.  I.  ail.  I,  ulii  sic  ail  ;  a  In  illo,  inquit    proprie 


[x   -.•,/.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTFO   XIII. 


QFJ/ESTIO    I. 


:,., 


aliqua  multiplicantur  et  non  sunt  iimini,  cujus  dif- 
ferentiis  propriis  distinguuntur,  ut  dicil  Philoso- 
phus,  5.  Metaphysicse  (t.  c.  20),  et  4.  Physicorum 
(t.  c.  134).  Verbi  gratia  :  isocheles,  id  est,  triangu- 
lus  duorum  sequalium  laterurn,  el  isopleuros,  id 
est ,  triangulus  aequilaterus,  dislinguuntur  differen- 
liis  trianguli,  et  ideo  non  dicimus  quod  sint  unus 
triangulus  sed  plures;  non  autem  distinguuntur 
propriis  differentiis  figurae,  immo  sub  una  figurac 
differentia  incidunt,  quae  est  babere  Iria  latera, 
e1  ideo  dicuntur  una  figura  <|iutg  est  triangulus.  Et 
ideo  non  potesl  dici  quod  sint  plures  res  nisi  de  illis 
quae  per  differentiam  rei  distinguuntur.  Differentia 
aulem  rei  in  divinis  non  est  nisi  per  oppositionem 
relationis;  <'t  ideo  non  potest  dici  quod  sint  plures 
res  nisi  secundum  quod  exit>it  illa  oppositio.  Unde 
paternitas  et  filiatio  sunt  duae  res;  el  similiter  Paler 
et  Filius.  Sed  paternilas  et  communis  spiratio  non 
sunl  duae  res,  quia  non  opponuntur  relative,  sed 
tantum  duae  relationes,  quia  distinguuntur  differen- 
tiis  relationis  in  quantum  rst  relatio;  cum  enim 
rclatio  dicatur  secundum  respectum  ad  alterum,  dif- 
ferentia  relationis  erit  secundum  quod  est  ad  (<x) 
diversa;  el  ideo,  quia  paternitate  Pater  refertur  ad 
Filium,et  communi  spirationead  Spiritum  Sanctum, 
communis  spiratio  el  paternitas  suntduaerelaliones; 
et  similiter  sunl  duae  notiones,  in  quanlum  alia  et 
alia  ratio  est  innotescendi  Patrem  in  unaet  in  alia.  » 
—  Hacc  ille. 

Tertia  conclusio  <>st  quod  licel  generatio  el  spi- 
ralio  active  sumpta?  non  distinguantur  realiter, 
non  lamen  ima  prsedicatur  de  alia. 

[stam  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  1.  Sen- 
tenl.,  ilist.  '21,  ubi-supra  (q.  1,  art.  1),  ubi  sic  ait, 
ail  tertium  argumentum  :  «  Sicut,  inquit,  attributa 
essentialia  non  sunt  plures  res,  ita  nec  proprietates 
uni  personae  convenientes,  sed  sunt  una  res  qvue  est 
illa  persona.  Sed  tamen  quia  relatio  manet  in  divinis 
etiam  secundum  communem  rationem  ereneris, 
manet  etiam  distinctio  relationis  in  quantum  est(tS) 
relatio;  et  ideo  potesl  dici  quod  sunt  plures  rela- 
tiones,  et  una  relatio  <-,)  »le  alia  praedicatur.  Non 
sic  autom  est  in  essentialibus,  quae  non  manent  il>i 
secundum  rationem  communem  t^enoris.  Unde  non 
distinguuntur  secundum  rationem  alicujus  commu- 
nis.  (  ujus  ratio  in  Deo  sit,  si  tamen  accijiiatur  com- 
mune  reale  significatum  nomine  primae  impositio- 
nis.  Si  autem  accipitur  communo  rationis  significa- 
tuni  nomine  secundae  impositionis,  sic  communeesl 
omnibus  quod  sint  attributa.  I.l  ideo,  quia  dividunt 
liniini  commune  rationis,  secundum  hoc  non  praedi- 
cantur  secundum  se  invicem  ;  non  enim  dicimus 


(a)  ari.  —  a  Pr. 

(<3)  in  tjuautttm  est.  —  ct  Pr. 

(v)  relalio.  —  ralio  Pr. 


quod  hoc  atlributum  sit  illud  attributum,  sed  quod 
est  aliud  attributum.  Sed  quia  (<x)  non  dividunl 
ununi  commune  reale,  ideo,  ratione  divinse  simpli- 
citatis,  secundum  quodcumque  nomen  primae  impo- 
sitionis  de  se  invicem  praedicantur,  ut  dicatur  :  haec 
res  est  illa ;  vel  etiam  propriis  nominibus,  ut  : 
sapientia  esl  bonitas.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quo  patel 
(|ii(i(l  intendil  talem  rationem  :  Quaecumque  sub  pro- 
|niis  nominibus  dividunt  aliquod  commune  reale,  in 
illo  possunl  dici  plura,  nec  unum  sub  proprio 
nomine  <le  alio  prnedicatur.  Sed  generatio,  ei  spira- 
lio,  vol  hujusmodi  sub  propriis  nominibus  dividunl 
in  divinis  hoc  commune  reale  quod  est  relatio.  Ergo 
illa  sunt  plures  relationes,  nec  una  praedicatur  di' 
alia  snl)  proprio  nomine. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  I.  p.,  q.  3'2,  art.  3, 
ad  3'"",  ubi  ait  :  «  Pluros  proprietateS  unius  per- 
sonae,  cum  non  opponantur  ad  invicem  relative, 
ikiu  differunt  realiter;  i\r<-  tamen  >\e  invicem  praedi- 
cantur,  quia  significantur  ut  diversae  rationes  perso- 
narum  ;  sicut  etiam  non  dicimus  quod  attributum 
potentiae  est  attributum  scientiae,  licet  dicamusquod 
potenlia  est  sapientia.  »  —  Haec  ille.  —  Et  accipit 
rationem  non  pro  conceptu  facto  per  intellectum, 
sed  pro  quidditate  fundante  illum  conceptum,  id  est, 
pro  ipsa  re  secundum  quod  habet  in  se  unde  potesl 
fundare  rationem  factam  ab  intellectu.  Et  intendit 
talem  ralionom  :  Una  quidditas,  sic  abstracte  signi- 
ficata,  non  praedicatur  dr  alia,  nisi  illa  alia  Av  \n-v 
se  intellectu  ejus  foret,  vel  per  se  consequatur  illam. 
Scd  generatio  et  spiratio  significantur  per  modum 
quidditatis  abstractae.  ErLio,  cum  una  earum  non  >ii 
de  pcr  se  intellectu  alterius,  nec  \<cv  se  consequatur 
ad  aliam,  una  non  pracdicatur  de alia.  —  Qui  autem 
termini  praedicentur  de  illis  proprietatibus  sic  abstra- 
ctis,  non  est  ad  propositum  discutere. 

B.  —  OBJECTIONES 

§    1.    —   CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Durandi  et  aliorum.  -  -  Sed  con- 
tra  primani  conclusionein  arguunt  Durandus(dist.l3, 
<j.  2)  ct  multi  alii  (juxta  expositionem  Aureoli, 
dist.  13,  q.  1 ,  art.  3)  probantes  quod  spiratio activa 
in  Patre  distinguatur  realiterab  activa  iieneratium\ 
ct  in  Filio  a  generatione  passiva. 

Primosic.  l>olationes  penes  terminos  distin<;uun- 
tur.  Unde  illa  quibus  aliquid  realiter  comparatur  ad 
diversavidentur  realiter  differre.  Sed  Pater,  per  Liene- 
rare comparatur  ad  Filium,  et  perspirare  ad  Spiri- 
lum  Sanctuni,  qui  sunt  realiter  distincti.  Eriio  s[>i- 
rare  e1  generare  realiter  distinguuntur. 

Secundo  sic.  Impossibile  ost  duas  passiones  distin- 
ctas  realiter  profluere  ab  eadem  actione  et  una  secun- 


(a)  quia.  —  Om.  Pr. 


36 


LIBIII    I.    SENTENTIARUM 


(liun  rem;  actiones  enim  videritur  multiplicari 
secundum  numerum  passionum.  Sed  spirari  el  gene- 
rari  sunt  passivae  productiones  realiter  distinctse, 
cum  constituant  Spiritum  Sanctum  et  Filium.  Ergo 
generare  et  spirare  realiter  distinguentur. 

Tertlo.  Sicul  se  habet  generare  ad  generari,  sic 
spirare  ad  spirari ;  ergo,  permutatim,  sicutse  habel 
spirare  ad  generare,  sic  spirari  ad  generari,  et  econ- 
tra.  Sed  constat  quod  spirari  et  generari  realiter 
distinguuntur.  Ergo  generare  et  spirare  realiter 
distinguentur. 

Quarto.  Qusecumque  uni  et  eidem  sunt  eadem, 
inter  se  siiul  eadem.  Sed  generare  et  generari  nullo 
modo  siiul  inter  se  realiter  idem.  Ergo  nec  generare 
erit  idem  in  Patre  cum  spirare,  nec  in  Filio  gene- 
rari  erit  idem  cum  spirare. 

Quinto.  Multiplicato  uno  correlativorum ,  multi- 
plicatur  et  reliquum  ;  et  maxime  si  fiat  multiplicatio 
secunduui  speciem,  uon  solum  secundum  numerum. 
Sed  generari  et  spirari  distinguuntur  realiter;  et  non 
solum  secundum  numerum;  immo  quasi  secundum 
speciem,  cum  alterius  sint  rationis.  Ergo  generare 
et  spirare,  quae  suut  eorum  correlativa,  realiter 
distinguentur. 

Se\(o.  Si  generatio  et  spiratio  non  distinguerentur 
realiter,  non  essenf  quatuor  reales  relationes  in  divi- 
uis  ;  communis  enim  spiratio  non  poneret  in  nume- 
rum  cum  paternitate  et  filiatione.  Sed  hoc  est  contra 
dicta  Sanctorum.  Igitur. 

Septimo.  Relatio  producentis  et  producti  impossi- 
bile  est  quod  sint  idem ;  et  similiter  productio 
activa  et  passiva  non  possunt  csse  eadem.  Sed  gene- 
rari  est  passiva  productio,  spirare  vero  activa.  Ergo 
non  sunt  idem  realiter. 

Octavo.  Illse  actiones  quae  habent  distinctos  modos 
realiter  et  (a)  extra  intellectum,  realiter  distinguun- 
tur.  Sed  ita  est  de  generare  etspirare.  Paternamque 
generat  naturaliter  et  spirat  libere,  et  secundum 
omnes  alio  modo  spirat  quam  generet.  Ergo  spiratio 
et  generatio  realiter  distinguuntur. 

§  2.  -  -  CONTRA  SECUNDAM  CONCLUSIONEM 

ArgumentaAureoli.  —  Contra  secundam  con- 
clusionem  arguil  Aureolus,  ubi  supra  (dist.  13, 
<|.  1  ,  art.  4)  volendo  probare  quod  generare  et  spi- 
rare  nullo  modo  distinguantur,  nec  re,  nec  ratione. 
Arguit  autem, 

Primo  sic.  [mpossibile,  inquit,  est  quod  contra- 
dictoria  de  praedicato  reali  verificentur  de  his  quae 
dicunt  eamdem  rem  sub  alio  el  alio  conceptu  ;  prae- 
dicatum  enim  reale  respicil  rem,  non  quatenus  con- 
cepta  est,  sed  quatenus  res  est;  propter  quod  si 
affirmetur  el  negetur  sub  diversis  conceptibus  de 
eadem    re,   simpliciter   affirmatur   et    negatur  de 

(a)  rt.  —  Oin.  Pr. 


eodem  ;  acciditenim  sibi  conceptuum  pluralitas.  Sed 
de  generare  et  spirare  possunt  enuntiari  contradi- 
ctoria  de  praedicato  reali.  Nam  generare  non  commu- 
nicatur  Filio;  spirarevero,  secundum  rem  sibi  com- 
municatur.  Et  iterum  Pater  generat  Filium,  et  non 
spirat  ipsum.  Et  sic  de  niultis  aliis,  ut  :  quod  gene- 
rare  realiter  opponitur  generari  cui  secundum  rem 
spirare  non  opponitur;  et  quod  generare  non  est 
vere  realiter  nisi  in  uno  supposito,  spirare  vero 
secundum  rem  est  in  duobus.  Ergo  impossibile  est 
quod  sint  de  his  quae distinguuntur  per  repetitionem 
sub  alio  et  alio  conceptu,  quorum  distinctionem  per- 
ficit  operatio  intellectus. 

Secundo  arguit  sic.  Quaecumque  concurruut 
intrinsece  ad  unam  et  simplicissimam  personalita- 
tem,  necesseest  quod  fundent  penitus  eamdem  indi- 
stinctionem ;  alioquin  si  habent  distinctiones et  pro- 
prias  unitates,  personalitas  illa  in  qua  erunt  plura 
distincta  et  plures  unitates  nullo  modo simplicissima 
est.  Sed  personalitas  Patris  simplicissima  est  re  et 
ratione.  Intra  istam  autem  personalijtatem  clauditur 
essentia,  et  spiratio,  ac  generatio  activa,  alioquin 
personalilas  Patris  subjiceretur  spirationi  et  spiratio 
esset  accidens  ejus.  Ergo  tam  essentia,  quam  gene- 
ratio,  (juam  spiratio,  sunt  penitus  indistincta  in 
Patre  carente  prorsus  omni  distinctione  reali  vel 
rationis.  —  Heec  ille. 


C.  —  SOLUTIOXES. 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Durandi  et  aliorum.  —  A<1 
primum  contra  primam  conclusionem,  dicitur  quod 
solum  concludit  quod  gcneratio  activa  et  spiratio 
activa  sunt  duae  relationes,  non  autcin  quod  sint 
duse  res,  ut  patet  in  secunda  conclusione  hujus  arti- 
culi.  Dicitur  ergo,  ad  majorem,  quod  relationes 
penes  terminos  distinguunlur  in  esse  reiationis,  non 
autem  in  esse  rei,  nec  in  divinis,  nisi  sint  oppositae 
relative,  vel  una  originetur  ab  alia. 

Ad  secundum  dicitur  quod  cum  in  divinis  actio 
sit  relatio  significata  permodum  actionis,  sicut  dici- 
inus  quod  generare  et  spirare  sunl  duae  relationes 
scd  unica  res,  ita  potest  dici  quod  sinl  duse  actiones 
notionales,  et  non  sunt  nisi  unica  res;  nec  oportet 
esse  tantam  differentiam  inter  actiones  sicul  inter 
passiones',  si  tamen  passio  in  divinis  locum  habet, 
quia  ibi  una  passio  procedit  ab  alia,  non  tamen  ana 
actio  ab  alia. 

Ad  tertium  negatur  major,  in  divinis.  Nam  gene- 
rare  et  generari,  non  solum  identificantur  in  divina 
essentia,  immo  in  illa  re  relativa  qu»  dicitur  com- 
munis  spiratio.  Non  sic  spirari  et  generari.  Verum- 
tamen  argumentum  a  transmutata  proportione  non 


DISTINCTIO   Mll- 


QU/ESTIO    I. 


57 


semper  tenet,  oisi  in  quantitatibus.  Prsesertim  non 
tenet  in  proposito.  Unde  arguam  sic  :  sicuf  se  habet 
generans  ad  genitum,  sic  spirans  ad  spiratum  ;  ergo, 
a  transmutata  proportione,  sicut  se  habet  spiratus 
;nl  genitum,  ita  spirans  ad  generantem  ;  sed  spiratus 
et  genitus  realiter  distinguiintur;  ergo  et  generans 
<>t  spirans;  quod  est  falsum,  cum  idem  Pater  sit 
generans  et  spirans. 

Ad  quartam  dicitur  quod  si  argumentum  valeat, 
probaret  quod  sicut  in  divinis  non  es1  eadem  per- 
sona  generanset  genita,  ita  uec  generans  el  spirans, 
quod  esl  erroneum  ;  similiter,  necgenita  et  spirans; 
el  sic  in  divinis  essent  quatuor  personse.  Dico  tamen 
quod  regula  non  tenel  nisi  in  illis  quse  sunt  idem  in 
tertiorealiteradsequate,utaliasdictumest(dist.2,q.3). 

\<i  quintum  dicitur sicut  ad  primum.  Cnde,sicut 
generari  et  spirari  sunt  duuc  relationes  quasi  speci- 
Qce  distinctse,  itagenerareetspirare.  Nontamen  opor- 
lct  dnas  ultimas  realiter  distingui  sicut  duas  primas, 
propter  causam  prsedictam  in  secunda  conclusione. 

Ad  sextum  negatur  consequentia.  Dicoenimquod 
in  divinis  suntquatuor  relationes  reales,  non  tamen 
quatuor  res;  quia,  licet  spiratio  activa  non  ponat  in 
numerum  rerum  cum  generare  et  generari,  ponit 
tainen  in  numerum  relationum. 

Ad  septimum  dico  quod  relatio  producentis  et  pro- 
ducti  sunt  diversse  relationes,  et  sunt  distinctse  res 
relative  oppositse;  cum  quo  stat  quod  sint  una  res 
absoluta,  scilicet  divina  essentia,  et  sint  idem  in 
uua  re  relativa  qiuc  nulli  earum  opponitur,  puta  in 
communi  spiratione. 

Ad  octavum  dico  quod  a?que  naturaliter  Pater  spi- 
ratsicul  generat,  utaliasprolixiusdicebatur(dist.  6); 
nec  istae  duse  productiones  habent  diversos  modos 
extra  intellectum. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  piimum  con- 
tra  secundam  conclusionem ,  respondetur  negando 
majorem.  Prsedicatum  eniin  reale,  licet  dicatur  de 
re,  tamen  intellectus  nosterqui  affirmat  prsedicatum 
illud  de  re,  nunquam  attribuit  prsedicatum  rei  nisi 
sub  aliqua  rationerei;  itaquod  concipiendo  rem  sub 
lali  ratione,  affirmat  aliquid  reale  de  illa  re,  et  con- 
cipiendo  eamdem  rem  sub  alia  ratione,  negat  illud 
praedicatum  reale  quod  prius  affirmabat  (a).  Sicut 
de  statua  affirmal  quod  est  res  naturalis,  ut  concipil 
statuam  sub  boc  conceptu,  ferrum;  et  de  eadem 
statua  negat  idem  prsedicatum,  ut  concipit  eam  sub 
hocconceptu,  artificialum.  Ita  de  eadem  re  relativa 
in  diviuis,  concepta  ul  subsistens  csl,  affirmat  quod 
generet;  sed  de  eadem  concepta  per  modum  opera- 
tionis  vel  productionis,   negat  quod    generet,   licet 


(a)  affirmabat.  —  uf/irmat  Pr. 


generare  sit  prsedicatum  reale.  El  consimiliter,  in 
proposito,  de  eadem  re  concepta  ut  est  illud  quo 
Pater  opponitur  Filio,  negat  quod  illa  communicetur 
Filio  a  Patre;  sed  de  eadem  concepta  ul  esl  illud 
quo  opponitur  Pater  Spiritui  Sancto,  affirmat  quod 
illa  res  communicatur  Filio  a  Patre.  Et  sic  de  cseteris 
contradictionibus  quas  ille  enumerat  arguendo.  Et 
causa  hujus  est,  quia  intellectus  noster  non  unica 
conceptione  concipit  quidquid  convenil  rei :  el  ideo 
oportet  quod  diversas  conceptiones  formet,  el  compo- 
nat  et  dividat  enuntiabilia.  Si  enim  unica  conceptione 
divinam  rem  vel  aliam  quamciimque  pnfccte  conci- 
peret,  non  affirmaret,  nec  negaret,  nec  eidem  rei 
contradictoria  attribueret,  1.  p.,  q.  14,  art.  14;  et 
q.  85,  art.  5.  El  quando  probatur  oppositum,  <|uia 
prsedicatum  reale  respicit  rem  non  quatenus  con- 
cepta  est,  etc;  dico  quod,  licet  prsedicatum  reale 
non  conveniat  r<'i  ex  hoc  quod  concepta  est,  tamen 
intellectus  noster  qui  prsedicat  unam  rem  de  alia, 
non  uisi  mediantibus  conceptibus  vel  vocibus  aut 
scriptis  prsedicat;  et  ideo  rei  taliter  conceptse  aliqua 
attribuil,  quse  ab  ea  aliter  concepta  removet  et 
negat.  In  re  vero  exlra  animam  nulla  est  prsedicatio 
formaliter  el  in  actu,  sed  prsedicationi  quam  facil 
intellectus  correspondet  aliquid  in  re,  scilicet  com- 
positio  materise  el  formse,  vel  accidentis  ad  subje- 
ctum,  licet  composita  in  intellectu  aliter  se  habeanl 
quam  composita  in  re.  Et  hoc  liene  declarat  sanctus 
Doctor,  1.  p.,  q.  85,  art.  5,  ad  3um. 

Ad  secundum  negatur  major.  Quia  (a)  sufficit 
quod  non  sint  distincta  realiter;  quia  res  nullaiu 
faciunt  compositionem  secundum  suam  rationem, 
sed  secundum  esse  suum.  Negatur  etiam  ruinor. 
Nonenim  spiratio  concurril  a<l  constitutionem  divinse 
personse,  ut  alias  dictum  est ;  nectamen  est  accidens, 
sed  relatio  subsistens,  et  divina  persona. 

Ad  argumenta  facta  in  pede  qusestionis,  modo 
respondeo. 

•  Et  primo,  ad  primum,  negatur  antecedens.  Et  ad 
probationem,dicoquod,secundumsanctumThomam, 
de  Poterrtia  Dei,  q.  10,  art.  2,  ad  12um  :  «  Licet  in 
diviuis  non  proprie  dicatur  genus  et  species,  vel 
universale  vel  particulare,  tamen  in  divinis,  ut 
secundum  quamdam  similitudinem  creaturarum 
loquimur,  Pater,  et  Eilius,  et Spiritus Sanctus  distin- 
guuntur  sicut  plura  individua  ejusdem  speciei,  ut 
etiam  Damascenus  dicit  (de  Fide  Orthodoxa,  lib.  3, 
c.  4).  Sed  altendendum  est  quod  in  aliquo  individuo 
in  genere  substantise  possumus  speciem  dupliciter 
considerare  :  uno  modo,  ipsius  hypostasis  speciem ; 
alio  modo,  speciem  proprietatis  individualis.  Dato 
enim  quod  Socrates  sit  albus  et  Plato  sit  niger,  et 
posito  quod  albedo  et  nigredo  sint  proprietates  indivi- 
duantesSocratemetPlatonem,verum  erit  dicerequod 
SocratesetPlatosuntunumspecie,subquaspeciehypo- 


(a)  non.  —  A<1.  Pr. 


58 


MISIH    1.    SENTENTIARUM 


stases  continentur;  conveniunt  enim  in  humanitate, 
sed  distinguunlur  secundum  rationem  proprietatis ; 
albedo  enim  et  nigredo  specie  differunt.  Et  similiter 
est  in  Patre  et  Filio;  Considerantur  enim  ut  unum 
specie,  cujus  istae  hypostases  sunt  supposita,  in 
quantum  conveniunt  in  una  natura  divinitatis;  sed 
secundum  speciem  proprietatis  personalis  inveniun- 
tur  differre  :  paternitas  enim  et  Oliatio  sunt  rela- 
tiones  secundum  speciem  diversae.  Sciendum  esl 
etiam  quod  generatio  in  rebus  creatis  per  se  ordina- 
tur  ad  speciem  :  natura  enim  intendit  generare 
hominem;  unde  el  natura  speciei  per  generationem 
multiplicatur  in  rebus  creatis.  Processio  autem  in 
divinis  est  ad  multiplicationem  hypostasum,  in  qui- 
bus  natura  divina  una  numero  invenitur.  Unde  pro- 
cessionesin  divinissunt  differenles  quidem  secundum 
speciem  propter  differentiam  proprietatum  persona- 

liiiin,  licet  in  procedentibus  sit  una  natura  com - 

nis.  »  —  Hajc  ille.  Unde  sanctus  Doctor,  dc 
Polentia  Dei,  q.  9,  art.  5,  ad  18"'",  dicit  :  «  Licel 
Pater  et  Filius  non  distinguantur  ab  invicem  nisi 
paternitate  et  filiatione,  non  tamen  oportet  quod 
Pater  et  Filius  quasi  specifice  differant  in  divinis, 
quia  paternitas  el  filiatio  sunt  relationes  secundum 
speciem  diversa?.  Non  enim  istaj  relationes  se  habent 
ad  divinas  personas,  ut  speciem  dantes,  sed  magis 
nt  supposita  distinguentes  et  constituentes.  Illud 
autem  quod  se  habel  ad  divinas  personas  ut  speciem 
dans,  est  natura  divina  in  qua  Filius  esl  similis 
Patri;  nam  generans  generat  sil>i  simile,  secundum 
speciem,  non  secundum  individuales  proprietates. 
sinit  Socrates  el  Plato,  licet  non  distinguerentur  ad 
invicem  individualiter,  nisi  albedine  el  nigredine 
quae  sunl  diversuc  qualitates  secundum  speciem,  non 
tamen  specie  differrent;  quia  illud  <| n< ><  1  est  species 
albaet  nigro,  non  est  species  Socrati  el  Platoni.  Ita 
nec  sequitur  quod  Pater  el  Filius  specie  differant  (a) 
propter  differentiam  paternitatis  el  filiationis  secun- 
ihiiii  speciem;  licel  in  divinis  non  propric  |)<>ssil  dici 

aliquid  differre  secundum  speciem,  c ibi  non  sil 

genus  nec  species.  »  —  Et  sic  patel  ad  primum. 

Ail  secundum  respondel  sanctus  Doctor,  I.  Sen- 
tent.,  ilist.  13,  q.  I  ,  art.  2,  ad  :*"'",  quod  «  proces- 
siones  distinguuntur  in  divinis  penes  principia  el 
penesterminos.  Utenim  superiusdictum  est,quamvis 
natura  divina  sit  principium  generationis  in  Patre, 
inni  l.iiiicii  absolute  suli  ratione  naturae,  sed  sub 
ratione  paternitatis.  El  similiter  (  6),  a  natura  divina, 
inquantumest  natura ,  quse  accipitur  in  Filio  per  ge- 
nerationem,  nonhabet  Filius  quod  sil  FiliussedDeus; 
sed  ex  eo  quod  natura  in  Filio  secundum  rem  esl 
ipsa  filiatio.  El  ita  patet  quod  ipsa2  relationes  se 
hahenl  aliquo  modo  nt  principium  (?)  el  ul  termi- 


(a)  differanl.       differrent  Pr. 
-,    l.i  gimililer,       aliter  Pr. 

\.|.  Pr. 


nus  ad  ipsas  processiones.  »  -  rlacc  ille.  —  Et  ad 
Aum  ibidem,  ait  :  «  Sicut,  inquit,  proprietates  perso- 
nalos,  secundum  quod  comparantur  ad  essentiam, 
sunt  idem  re,  quia  sunt  divina  essentia,  et  differuni 
tantum  ratione;  secundum  autom  quod  ad  aliquid 
dicuntur,  sunt  secundum  rem  plures;  ita  etiam  de 
processionibus  :  quia,  secundum  quod  comparantur 
ad  naturam  ut  principium  vel  terminum,  nondistin- 
guuntur  nisi  ratione,  secundum  quod  dicuntur(o) 
in  Doo  voluntas  et  natura  ratione  differre;  sed  quia 
comparantur  etiam  ad  relativas  proprietates  sicut  ad 
principium  et  terminum,  ideo  es  liuc  etiam  habent 
realem  differentiam.  »  —  Haec  ille. 

Et  lnec  de  ista  qiuestione  dicta  sufficiant. 


DISTINCTIO    XIV. 


QUJESTIO  I. 

UlliUM  TEMPOKALIS  PROCESSIO  SIT  SPffilTUS 
SANCTI  PROPRDETAS 

|£^B>irca  decimamquartam  distinctionem  qua3- 
£(  (Js£*tjt2  r''U1'  :  Utrum  temporalis  processio  Spi- 
W\Vw  v^  ritus  Sancti  sit  ejus  proprietas. 
^^==^  Et  arguitur  quod  non  :  quia  nullum 
temporale  potest  esse  proprietas  divinse  personai, 
i|ii;c  est  asterna;  sed  processio  temporalis  est  quid 
temporale ;  igitur,  etc. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Nam  Augustinus  dicil, 
15.  de  Trinitate,  quod  Spiritus  Sanctus  simul  de 
utroqueprocedit,  ad  sanctificandum  creaturam  :  sed 
constat  quod  sanctificatio  creaturaa  fuit  ex  tempore; 
ergo  processio  Spiritus  Sancti  ad  creaturae  sanctifi- 
cationom,  cst  temporalis.  Processio  autem  est  pro- 
prietas  Spiritus  Sancti ;  ergo,  etc. 

In  hac  quaestione  eril  unicus  articulus, 

ARTICULUS  UNICUS 

\.  —  CONCLUSIONES 

Pro  quo  sit 

Prima  conclusio  :  quod  Spiritus  Sanctus  proce- 
<  I  i  t  temporaliter,  el  aliqua  processlo  Spiritus 
Sancti  esi  temporalis. 

Istam  conclusionem  ponil  sanctus  Doctor,  l.Scn- 
tent.,  dist.    14,  q.    I,  art.    I,  quam   probal    sic 
«    Quamvis,   inquit,    in    personis  divinis,   proprie 


(8  dicuntur.  —  dicilur  Pr. 


msTiNc/rio  xiv. 


QU/ESTIO    I. 


59 


loquendo,  dicatur  processio  secundum  rationern 
exitus  a  principio,  qui  uon  necessario  tendit  in 
aliquid,  tamen  processio  Spiritus  Sancti  ex  modo 
suae  processionis  habet,  in  quantum  procedit  nl 
amor,  quod  in  aliud  tendat  sicut  in  objectum,  sci- 
licet  in  amatum.  Et  quia  processiones  personarum 
aeternse  sunt  causa  el  ratio  productionis  creaturarum, 
i  leo  oportet  quod  sicut  generatio  Filii  est  ratio  totius 
productionis  creaturac  secundum  quod  dicitur  Pater 
in  Filio  omnia  efTecisse,  ita  etiam  amor  Patris  in 
Filiuni  tendens  ul  in  objectum,  sil  ratio  in  qua 
Deus  omnem  effectum  amoris  creaturis  largitur;  et 
inde  est  quod  Spiritus  Sanctus,  qui  est  amor  quo 
Pater  amat  Filium,  est  etiam  amor  quo  amal  crea- 
turas,  impartiendo  sibi  suam  perfectionem.  Poteril 
ergo  processio  istius  amoris  dupliciter  considerari  : 
vel  secundum  quod  tendit  in  objectum  aeternum,  et 
sic  dicetur  aeterna  processio;  vel  secundum  quod 
procedit  ul  amor  in  objectum  creatum,  in  quantuin 
scilicet  per  illum  amorem,  creaturae  aliquid  a  Deo 
conferlur;  et  sic  dicetur  processio  temporalis, quia  ex 
novitate  effectus  consurgit  uova  relatio  creatura?  ad 
Deum,  ratione  cujus  oportet  Deum  sub  nova  habi- 
tudine  ad  creaturam  significari.  »  —  Hasc  ille.  —  Et 
intendit  talem  rationem,  ul  videtur  :  Omnis  amor 
quo  aliquid  novitcr  confertur  amato,  temporaliter 
procedit  in  amatum  ;  sed  Spiritus  Sanctusest  hujus- 
modi ;  ergo,  etc.  Minorem  superius  declarat,  et  adhuc 
declarat  in  solutione  argumentorum.  Unde,  in  solu- 
tione  primi,  dicif  quod  «  processio  Spiritus  Sancti 
qoh  solum  dicit  respectum  ad  principium  a  quopro- 
cedit,  secundum  quem  ( x  )  est  aeterna  tantummodb, 
sicut  csl  generatio;  se<l  etiam  importat  respectum 
a<l  ciini  in  quem  procedit ,  secundum  quem  (6)  tem- 
poralis  dici  potest.  » —  Hsec  iile.  —  Et  liujus  ultimi 
assignat  causam  in  solutione  quinti  :  «  Sciendum, 
inquit,  quod  nullum  conjuncfum  potesf  affirmari 
nisi  pro  utraque  parte,  sed  negari  potest  pro  altera 
parte  tantum;  sicut  patet  in  veritate  et  falsitate 
propositionis  copulativae.  Et  quia  temporale  includil 
in  sc  aliquam  negationem  cum  affirmatione,  scilicel 
aliquando  esse  et  aliquando  nou  fuisse,  aeternum 
autem  importat  tantum  (y)  affirmationem  essendi; 
ideo  conjunctum  non  potest  dici  seternum,  nisi 
utrumquesil  «ternum  ;  temporale  autem  dici  potest, 
etiamsi  alterum  tantum  sit  temporale,  sicut  Creator 
importat  divinam  operationem  et  connotat  effectum 
in  creatura  actualiter,  ratione  cujus  Deus  non  di- 
citur Greator ab ajterno sed  extempore.  »  —  Elaecille. 
Eamdem  sententiam  ponit,  1.  \).,  q.  13,  art.  7, 
ad  lu,n,  et  Contra  Gentiles,  lib.  2  (cap.  12  et  13). 

Secunda  conclusio  esi  quod   processio  lempo- 


(a)  qnent.  —  quant  Pr. 
(6)  quem.  —  quam  Pr. 
(y)  tantum.  —  Om.  Pr. 


ralis  Spiritus  Sancti  non  esl  alia  realiter  a  pro- 
cessione  seterna  ejusdem  Spiritua  Sancti. 

Isiarn  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  1.  Sen- 
tent.f  ubi  supra  (dist.  14,  q.  I),  art.  2,  ubi  sic  ait  : 
«  Gum  processio  semper  dicat  respectum  proceden- 
lis  (-/)  a<l  illnm  a  quo  procedit,  Spiritus  Sanctus 
autem  a<l  Patrem  non  referatur  nisi  relatione  aeterna, 
oportet  <|u<xl  nulla  processio  Spiritus  Sancti  sit  alia 
essentialiter  ab  seterna ;  sc<l  potest  sibi  advenire  ali- 

quis  respectus  alius  ex  parte  ejus  in  q I  esf  sicuf 

in  amatum,  et  ratione  ejus  potest  dici  processio  tem- 
poralis.  Dicendum  esl  ergo  quod  <'st  una  processio 
essentialiter,  propter  respectum  unura  procedentis  ad 
illud  a  quo  procedit,  quem  principaliter  importal 
processio.  Ksi  autem  duplex  vel  gemina,  ratione  duo- 
rum  respectuum  in  duo  objecta,  scilicet  temporale 
et  eeternum ,  quorum  unus  realiter  est  in  ipso  pro- 
cedente,  scilicet  seternus,  alius  autem  secundum 
rationem  tantum  est  in  Spiritu  Sancto  procedente, 
sed  secundum  rem  est  in  eo  in  quem  procedit.  Horum 
autem  respectuum  primus  includitur  in  secundo, 
sicut  ratio  et  causa  ejus;  unde  secundus  se  habel  ex 
additionead  primum.  »  —  Haec  ille.  —  Et  ad  hujus 
declarationem  dicit,  in  solutione  ad  3um  :  «  Quamvis, 
inquit,  seterno  secundum  rem  uihil  sil  addibile, 
nihilominus  tamen  aeternum  potest  intelligi  in  aliqua 
habitudine  se  habere  a<l  aliquod  temporale;  sed 
tamen  habitudo  non  ponitur  realiter  circa  ipsum 
asternum,  ul  dictum  est.  Kl  quia  ipse  intellectus 
potest  repra^sentari  per  nomen,  quia  voces  sunl 
notse  earum  quce  sunt  in  anima  passionum  ;  ideo 
a^terno  imponilur  aliquod  nomen,  prout  intelligitur 
suh  illa  habitudine,  sicul  Deus  dicitur  Dominus  ex 
tempore.  Kl  ita  etiam  dicitur  processio  temporalis.  » 

Tertia  conclusio  csi  quod  non  tantum  donaSpi- 
riius  Sanctl  procedunt  in  nos ;  sed  etiam  Ipse 
Spiritus  Sanctus. 

Istani  ponit  sanctus  Doctor,  iliidcm  (  ilist.  I  i  . 
q.  2,  art.  I  (qM),  ubi  sic  ait  :  «  Ipsemet,  inquit, 
Spiritus  Sanctus  procedit  temporali  processione,  vel 
datur,  et(6)  non  solum  dona  ejus.  Si  enim  conside- 
remus  processionem  ejus  a  Patre  a  quo  procedit, 
secundum  illum  respectum  ipsemet  Spiritus  Sanctus 
procedit.  Si  autem  consideremus  processionem  (y) 
secundum  respectum  a<l  illud  in  quod  procedit,  tunc, 
sicut  dictinn  esl ,  isic  respectus  in  Spiritu  Sancto 
ponitur,  non  <|uia  ipse  realiter  referalur,  sed  quia 
alterum  referturad  ipsum.  Vmxw  igitur  in  acceptione 
donorum  ipsius  non  solum  relatio  nostra  termineti  r 
a<l  dona,  ul  ipsa  tantum  habeamus,  sed  etiam  ad 


(<x)  procedentis.  —  processionis  Pr 

—  Oni.  Pr. 
i-  i  processioneni.  —  Om.  Pr. 


60 


LIBHI    I.    SLNTENTIAIUM 


Spiritum    Sanctum,    quia    aliter   ipsura    habemus 

quam  prius,  uou  tantuin  dioentur  dona  ipsius  pro- 

etiam  ipsemet;  secundum  hocenim  ipsc 

dicitur  referri  ad  nos,  secundum  quod  nos  referimur 
;t.l  ipsum.  Et  ideo  procedit  in  nos  et  dona  ipsius; 
quia  ( _ »  <--t  il"iia  ejus  recipimus,  et  per  eadem  nos 
aliter  a<l  ipsum  habemus,  in  quantum  per  dona  ejus 
ip-i  Spiritui  Sancto  conjungimur,  \<-l  ille  nobis  per 
donum  nos  sibi  assimilans  (6).  »  —  Baec  ille. 

Quarta  conclusio  esl  <[u<><i  processio  lemporalis 
Spiritus  Sancti,  <!<■  tpia  loquimor,  tantom  aitea- 
ditor  secundumdona  gratiae  gratum  lacientis. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  1.  p.. 
q.  13,  art.  3,  ul>i  sic  ait  :  «  Divinae  personae  conve- 
nit  initti.  secundum  quod  novo  modo  ex>istit  in 
aliquo;  dari  autem,  secundum  quod  habetur  <  ■; »  ab 
aliquo.  Neutrum  autem  horum  est  nisi  secundum 
gxatiam  gratum  facientem.  Est  enim  unus  modus 
communis,  quo  Deus  est  in  omnibus  rebus 
tiam,  potentiam  et  prasentiam,  sicut  causa  in  effe- 
ctibus  participantibus  bonitatem  ipsius.  Superistum 
auteiu  modum  communem,  est  unus  specialis,  qui 
convenif  creaturae  rationali,  in  qua  Deusesse  dicitur 
sicut  cognitum  in  <  _  s  ente,  <t  amatura  in  amante. 
Etquia.      °  ado  etamando,  creatura  rationalis 

sua  operatione  attingjt  ad  ipsum,  secundum  istum 

ialem  modum  dicitur  non  solum  esse  in  creatura 
rationali,  sed  etiam  habitare  in  ea  sicut  in  fcemplo 
suo.  Sic  igitur  nuUus  alius  effectus  potest  esse  ratio 
quod  divina  persona  sit  novomodo  in  creatura  ratio- 
nali  et  temporali,  nisi  gratia  gratum  faciens.  Unde 
secundum  solam  sratiam  mratum  facientem,  mitti- 
tur  et  procedit  temporaliterdivina  persona.  Similiter 
illud  soium  habere  dicimur,  quo  libere  possumus 
uti,  vel  frui.  Babere  autem  potestatem  fruendi 
ilivina  st  solum  secundum  gratiam  g     - 

tuin  facientem.  Sed  tamen  in  ipso  dono  gratiae  a 
tum  facientis,  Spiritus  Sanctus  habetur,  et  inhabitat 
hominem.  Unde  ipsemet  Spiritus  Sanctus  datur,  et 
mittitur,  et  procedit.  )>  —  Haec  ille. 

Eamdera  ponit,  1.  S  .  <li-t.  14,  q.  2,  art.2, 

ubi  sic  ait  :  i   ln  exitu  creaturarum  a  primo  <.» 
principio  attenditur  quaedam  circulatio  et  regiratio, 

[uod  nia  revertuntur  sicut  in  finem  in  id  a 

<p innia    prodierunt  sicut   a   principio.   Et   ideo 

ii  t<-t  quod  per  eadem  quibus  est  exitus  a  principio, 
<-t  reditus  in  finem  attendatur.  Sicut  igitur  dictum 

l»i<>d  |>'  personarum  est  ratio  productionis 

iturarum  a  primo  principio,  ita  eadem  pra 

deundi  in  finem  ;  quia  sicut  per  Fiiium  et 


—  <  »rn 

!  Pr. 
etur.  —  <  »in.  Pr. 
irum  a  prim 


Spiritum    Sanctum   ex   nihilo  conditi   sumus,   ita 
etiani  lini  eonjungimur  ultimo  (<_).£      mdum  hoc 
ssio  divinarurn  personarum  in  creaturas 
duplieiter  considerari.  Aut  in  quantum 
ratio  exeundi  a  principio,  et  sic  talis  processio  atten- 
ditur  secundum  dona  naturalia  in  quibus  -     sisti- 
mus.  sicut  dieitur  a   Dionysio  (4.   de  Dic.  Nom.) 
divina  bonitas  in  creaturas  procedere:  sed  de  tali 
processione  non  loquimur  hic.  P"te>t  etiam  attemli 
in  quantum  est  ratio  redeundi  in  finem  .  *-t  >ic  esf 
s    iindum  illa  dona  tantum  quae  conjungunt  n  - 
fini  ultimo,  quaesunt  gratia  gratum  faci     -      _l>>iia; 
et  >le  ista  pF-cessione  loquimur  bic.  Sicut  enim  in 
_   aeratione    natuiali    generatum   non    conjungitur 
.  neranti  in   similitudinem  speciei   nisi  in  ultiino 
termino  generationis,   ita   etiam   in   participatione 
divinae  bonitatis  non  est  immediata  conjunctio  ad 
Deuiii  per  primos  effectus,  quibus  in  ess     s     -  sti- 
mus,  sed  per  ultimos  quibus  fini  adhaeremus.  »  — 
Haec  ille.  —  Et  p<»t.  in  solutione  secundi,  ait  sic  : 
«  In  processione,  inquit,  secundum  quod  liic  l><pii- 
mur,  prout  scilicet  claudit  in  se  donatkmem,  non 
sufficit  quod  sit  nova  relatio  qualiscumque  creaturae 
ad  Deiiin  :  sed  oportet  quod  referatur  in  ipsum  ut  in 
habitum  :  quia  quod  datur  alicui,  habetur  ali<pio 
modo   ab   illo.   Persona   auteni    divina   non   potot 
haheri  a  nobis  aliquo  novo  modo,  ni>i  \el  ad  Bru- 
ctum  perfectum,  et  sic  hahetur  per  donum  gkwri 
aut  secundum  fructum  imperfectum,  et  sic  halietur 
per  donum  gratiae  gratum  facientis;  vel  potius  sicut 
ilhnl  per  <pioil  conjungimur  fruibili,  in  quantum 
ips  9onae  divinae  quadam  sui  sigillatione  in  ani- 

mahus  ii>:>>tiis  relinquunt  quaedarn  dona  quibus  t 
maliter  fruimur,  scilicet  amorem  et  sapientiam.  » 
—  Haec  ille. 

Quinta  conclusio  <>t  <iu<»>1   S    temporalis  proces 
>i<>.  v»T  esl  proprietas  Spiritns  Sancti,  v«-l  non 
dtstingnitur  realiter  ab  ea. 

Ista  sequitnr  ex  pradictis. 

B.  —  OBJECTIONES 

COMTRA QUARTAM  CO~      IONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  oontra  «licta 
arguit  Aureolus  in  hac distinctione  <q.  un..  art  1  . 
signanter  contra  quartam  conclusionem. 

Primo  >ic.  In  illonon  <-<>nsistit  processionis  i-ati<>. 
>|u.m1  e<t  commune  tiil>u>  personis;  quia  pers 
Patris  non  dicitur  temporaliter  procedere,  immo 
ss  i  temporalis  est  propria  Spiritui  San 
edere  in  mentem  rn  ratione  amati  <-t  cogniti, 


—  quia  Pr. 


DISTINCTIO  XIV.   —    QU,ESTIO   I. 


61 


comraune  est  tribus  personis;  nam  per  gratiam  gra- 
tum  facientem  diligitur  tota  Trinitas,  ei  reciproce 
tota  Trinitas  diligit.  Ergo  in  hoc  processionis  ratio 
dod  consistit.  —  Et  si  dicatur  quod  procedere  impor- 
tat  originem  personae  a  persona,  propter  quod  uon 
competit  Trinitali  procedere,  quamvis  >i!>i  competat 
secundum  hunc  modum  esse  in  mente  per  donum 
gratiae  gratum  facientis;  —  dicendum  quod  confir- 
inat  propositum,  «piasi  scilicet  ratio  processionis 
Spiritus  Sancti,  secundum  quam  ipse  Spiritus  San- 
ctus  dari  dicitur,  in  boc  non  consisteret. 

Secundo  sic.  Talis  modus  essendi  Spiritus  Sancti 
in  creatura,  debet  attribui  processioni  quae  habeat 
aliquem  ordinem  ad  emanationem  aeternam  Spiritus 
Sancti  a  Filio  et  a  Patre.  Sed  Spiritus  Sanctus  non 
procedit  a  Patre  et  Filio  in  creaturam  sub  ratione 
objecti  amati  ant  cogniti;  non  enim  spirant  ipsuni 
Pater  et  Filius  ut  objectum  amoris  vel  intellectionis 
creaturae.  Ergo  hic  modusessendi  Spiritus  Sancti  in 
creatura  rationali,  non  spectat  ad  temporalem  pro- 
cessionera  ipsius. 

Tertio.  Si  iste  modus  haberet  veritatem,  sequere- 
tur  (juod  omnes  C*>  res,  dum  niens  incipit  eas  intel- 
ligere  et  amare,  procederent  in  mentem.  Sed  hoc 
non  dicitur;  non  enim  sol  dicitur  procedere  in  ani- 
mam  dum  intelligitur.  Ergoiste  modus  non  est  coni- 
petens. 

Qaarto  arguit  (Ibid.,  art.  2)  contra  aliqua  supe- 
iius  dicta,  scilicet  (juod  processio  temporalis  addit 
super  aeternam  respectum  ad  suum  terrainum.  Con- 
tra  hoc  arguit  sic.  Visioni  qua  color  prius  exsistens 
in  pane  cernitur,  non  addit  visio  corporis  Christi 
aliquid  quod  mediet  inter  visionem  et  colorem  (6), 
sed  solam  participationem  coloris  a  corpore  Christi, 
quod  sacramentaliter exsistit  sub  speciebus  post  con- 
secrationem.  Ergo  a  siraili,  Spiritus  Sanctus  proce- 
dens  aeternaliter  in  dona  gratuita,  in  quibus  immu- 
tabiliter  complacet  Deus,  dicitur  temporaliter  pro- 
cedere  in  aniraam  participantem  illa  dona  e\  tem- 
pore;  et  ita  processio  illa  aeterna  non  inducit  respe- 
ctum  rationis,  nec  connotationem  aliquam,  dum 
efficitur  temporalis;  sed  ejus  terminus  participatur 
de  novo  a  creatura.  Unde  potest  sic  describi  :  Pro- 

io  temporalis est  aeterna  Spiritus  Sancti  proo 
terminata  <lc  novo  ad  aliquid  materiale,  participans 
ex  tempore  formalem  ipsius  terminum  immutabi- 
lem  et  aeternum.  —  Haec  ille  in  forma. 

II.  Argumentum  Gregorii.  —  Contra  eamdem 
conclusionem  quartam  arguil  Gregorius(l.  Sentent., 
disl.  14,  q.  1,  concl.  3),  probando  quod  possibile 
est  dari  Spiritura  Sanctum  homini,  absque  hoc 
quod  detur  ei  aliquod  donum  creatum  :  quia  omne 
dabile  homini  a  Deo  possibile  est  ei  dari  a  Deo,  non 


dato  aliquo  <jii<»d  non  («  >  sit  idem  essentialiter  cum 
eo,  nec  aliquid  de  (6)  essentia  illius.  Ergo  possibile 
esl  dari  Spiritum  Sanctum  homini,  non  dato  ei 
aliquo  dono  Spiritus  Sancti  creato.  Tenel  conse- 
quentia;  quia  Spiritus  Sanctus  esl  dabilis  homini, 
et  nullum  donum  creatum  est  idem  essentialiter 
ciiin  Spiritu  Sancto,  aut  deessentia  Spiritus Sancti. 
Antecedens  autem  probatur.  Tum  quia,  \\>-'>  con- 
cesso,  nulla  sequitur  contradictio.  Tum  quia,  sicut 
omne  factibile  a  !)<•<<  potest  Beri  ab  ipso,  non  facto 
aliquo  quod  oon  est  ipsum  uec  aliquid  intrinsecum 
essentialiter  illi,  ut  communiter  conceditur,  et  pro- 
bari  potest  es  eo  quod  nulla  repugnantia  contra- 
dictionis  iiitcrvcnit  :  sic  (y)  in  proposito,  omiie 
dabile  etc.  Tum  quia  omne  dabile  creaturae  a  Deo, 
Deus  potest  uon  dare,  et  potest  nullo  alio  condante 
dare,  et  nullum tale potest eo non dante (<5)  dari;  ■ 
omnc  dabile  creaturae  a  Deo,  j>otest  Deus  dare  non 
condante  alio  etc.  Antecedens  est  verum,  et  conces- 
sum  communiter.  Consequentia  patet.  Quia  si  aliquid 
dabile,  verbi  gratia  A,  non  potest  dari  a  Deo,  non 
dato  alio  (e)  dabili  essentialiter  distincto,  nec  in  eo 
essentialiter  incluso,  verbi  gratia  B,  hoc  non  i 
uisi  quia  vel  A  datum  necessario  daret  B,  vel  (juia 
B  necessario  requiritur  ad  dandum  A.  Si  dicatur 
secundum,  ergo  ipsum  A  non  potest  Deus  nullo  alio 
condante  dare;  quod  est  oppositum  unius  partis  ante- 
cedentis.  Si  primum  :  vel  A  posset  (£)  dare  B,  Deo 
non  condante  B,  <-t  hoc  repugnat  alteri  parti  antece- 
dentis;  vel  non  posset  dare,  Deo  non  condante;  et 
tunc,  vel  Deus  dabit  necessario  I!.  cujus  oppositum 
sumitur,  vel  poterit  non  dare,  et  hoc  p<»it<>.  A  erit 
datum  non  dato  B. 

Confirmatur.  Nullum  donum  creatum  vel  creabile 
requiritur  necessario  ut  dansvel  condans,  ad  hoc  ut 
Spiritus  Sanctus  detur;  et  similiter  millum  tale 
<loiiuin  datur  necessario  a  Spiritu  Sancto  dalo.  Ergo 
Spiritus  Sanctus  poterit  dari,  nullo  alio  creato  dato. 


C. 


SOLUTIOXES 


(a)  omnes.  —  oninis  Pr. 
(6)  colorem.  —  colores  IV. 


An    ARGUMENTA    CONTRA   QUARTAM 
CONCLUSIONEM 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  Au- 
reoli  contra  quartam  conclusionem,  oegatur  minor. 
\on  enimPaterproceditin  mentem  in  rationeamati, 
necetiam  Filius, sed  solus Spiritus Sanctus, licet  tota 
Trinitassit  in  mente  in  rationeamati.  Et  causa  negatio- 
uisest :  quia  procederein  mentem  sii)>|»onit  procedere 

i    non.  —  Om.  IV. 

</<?.  —  eum  Pr. 
(•y)  sic.  —  sicnt  IV. 
(g)  dante.  —  eondante  Pr. 
(e)  alio.  —  Om.  IV. 

(;)  dare;  quod  est  oppositum  unius  jiartis  antccedentis. 
Si  primum,  vel  A  posaet.  —  Om.  Pr. 


02 


LIBIU    I.    SENTENTIAUUM 


in  aliquid,  hocautem  solum  Spiritui  Sancto  competit. 
Nam  Pater  non  procedit;  Filiusautem  procedit,  sed 
non  in  aliquid ,  quia  procedit  per  actum  intellectus, 
cujus  non  esl  tendere  in  res,  sed  potius  res  capere  in 
se  et  concipere;  sed  Spiritus  Sanctus  procedil  per 
actum  voluntatis,  cujus  est  tendere  in  res;  et  ideo 
Spiritus  Sanctus  ex  sua  processione  habet  non  solum 
procedere  abaliquo,  sed  etiam  procedere  in  aliquid 
Utrumque  autem  istorum  includit  processio  tempo- 
ralis,  et  ulterius  novum  respectum  ad  mentem  ratio- 
nalem.  —  El  cum  arguens  dicil  quod  sideratione 
processionis  est  origo  personae  a  persona,  inconve- 
nienter  dictum  esl  quod  processio  Spiritus  Sancti, 
de  qua  loquimur,  consistat  in  hoc  quod  esl  proce- 
dere  in  mentem  in  ratione  amati;  negatur  sibi  con- 
sequentia;  quia  secundum  includit  primum,  nt  pro- 
lixe  declaratum  fuit  per  dicta  Sancti  Doctoris. 

a<i  secundum  dicitur  quod  modus  arguendi  non 
valet;  nam  major  conceditur,  sed  minor  male  suli- 
sumitur.  Debebat  enim  in  minori  assumere  quod 
modus  essendi  Spiritus  Sancti  in  creatura  in  ratione 
objecti  amati,  nullum  ordinem  haberetad  processio- 
n.  iii  ejus  aeternam ;  quod  tamen  iste  non  facit,  sed 
assumil  quod  non  est  ibi  ialis  ordo,  quod  Spiritus 
Sanctus  spiretur  a  Patre  vel  Filio  ut  objectum  amoris 
creaturae;  ideo  videtur  peccare  per  fallaciam  conse- 
quentis,  arguendo  a  negatione  inferioris  ad  nega- 
tionem  superioris,  utpote  :  non  est  inter  ista  talis 
ordo;  ergd  non  esl  ordo.  Dico  igitur  quod  inter  illum 
modum  quo  Spiritus  Sanctus  per  gratiam  est  in 
creatura  et  illam  emanationem  seternam,  est  talis 
ordo,  quod  Spiritus  Sanctus  seternaliter  procedit  ut 
ratio  collationis  omnium  donorum  a  Deo  creaturue 
collatorum.  Quod  autem  Spiritus  Sanctus  noviter 
vel  novo  modo  sit  per  gratiam  in  aliquo,  hoc  est 
donum  Dei;  et  ita  inter  istud  donum  et  illam  ema- 
nationem  est  ordo  effectus  voluntatis  divinae  ad 
rationem  creandi,  secundum  quam  divina  voluntas 
libere  creal . 

Ad  terlium  negatur  prima  consequentia  facta.  Nam 
uon  oportel  quod  res  intellectae  procedant  in  intelle- 
ctum  dum  intelliguntur,  licet  tendant  in  eum,  vel 
recipiantur  in  eo,  el  sigiilent  seipsas  in  anima 
nostra;  non  tamen  procedunt  ab  aliquo  in  intelle- 
cliiin,  ila  quod  originentur  ab  aliquo  pro  tunc.  Hoc 
autem,  ut  dictum  est,  reperitur  in  processione  Spi- 
ritus  Sancti  temporali,  quae  dicit  tres  respectus,  duos 
aeternos,  et  unum  temporalem.  Primus  cst  ad  spi- 
rantem,  secundus  ad  objectum  aeternum,  tertiusad 
creaturam  temporalem.  Similiter  uec  res  amatae 
dicuntur  procedere  in  mentem  ex  hoc  quod  amantur, 
licel  sint  in  amante  modo  alias  dicto.  Undc  isic 
arguens  breviter  decipitur.  Credil  enim  quod  nos 
ponamus  rationem  processionis  temporalis  in  hoc 
solo  consistere,  quod  Spiritus  Sanctus  uoviter  est  in 
uobis  Bicul  amatum  quodcumque;  quod  non  dici- 
nms;  sed  imaginamur  quodSpiritus  Sanctus    tem- 


poraliler  procedit  in  nos,  sicut  amor  quo  Dens  essen- 
tialiterdilex.it  nos,  quem  noviter  nos  reamamus.  Et 
ita  concedam  arguenti  quod  lapis  procedit  in  men- 
lem,  si  lapis  est  amor  quo  mens  diligitur,  qui  amor 
a  mente  reamatur.  Et  ita  de  sno  sole,  de  quo  arguit. 
Ad  quartum  dico  (jnod  in  exemplo  suo  impossi- 
bile  est  quod  visio  noviter  terminelur  ad  corpus 
Christi,  quin  consurgat  novus  respeclus  inter  visio- 
nem  et  illud  corpusvisum,  ratione  cujus  illa  visio, 
quae  prius  erat  visio  albedinis,  modo  noviter  dicitur 
visio  corporis  Christi.  Et  ita  in  proposito  :  quia  mens 
noviter  gratificata,  noviter  refertur  ad  Spiritum  San- 
ctum,  etiam  oportet  quod  Spiritus  Sanctus  noviter 
referatur  ad  mentem  gratilicatam ,  ratione  cujus 
dicitur  noviter  in  illam  procedere.  Dico  quod  sicul 
visio  non  est  ille  respectus,  qui  importatur  in  hoc 
nomine,  visio  corporis  Christi,  sed  illud  nomen 
importat  visionem  cum  respectu;  ita  illa  processio 
Spiritus  Sancti  non  est  respectus  ad  creaturam,  nec 
illum  includit  intrinsece,  sed  tamen  hoc  nomen , 
processio  temporalis,  includit  in  suo  significato  pro- 
cessionem  Spiritus  Sancti  et  respectum  temporalem. 
Et  sic  patet  quod  rationes  ilkcnon  concludunt. 

II.  Ad  argumentum  Gregorii.  —  A«l  argu- 
meutum  G-regorii  contra  eamdem  conclusionem , 
negatur  antecedens.  Et  ad  primam  ejus  probatio- 
nem,  dicitur  quod  contradictio  est  Spiritum  San- 
ctum  dari  creaturse  et  nihil  aliud  dari  creaturae; 
quia  Spiritum  Sanctum  dari  creaturae,  cst  ipsum 
novo  modo  haberi  a  creatura  ut  cognitum  vcl  dile- 
ctum ;  et  quia  Spiritus  Sanctus  non  potest  esse  for- 
malis  dilectio  creaturae  actualis  vel  habitualis,  simi- 
liter  nec  cognitio,  oportet  quod  dato  Spiritu  Sancto, 
detur  nova  cognitio  vel  dilectio,  quae  distinguitur  a 
Spiritu  Sancto.  Dicere  ergo  quod  solum  Spiritus 
Sanctus  datur,  estdicere  quod  daturet  non  datur. 

Ad  secundam  probationem  ejusdem  antecedentis, 
dicitur  quod  non  est  simile  do  factione  et  datione; 
quia  factio  terminatur  ad  esse,  dalio  autem  ad 
haberi  ab  aliquo  novo  modo.  Modo,  licet  aliquid 
possit  fieri  sine  alio,  non  tamen  haberi  sine  alio 
quod  applieet  donum  habenti,  cujusmodi  est  gratia 
vel  charitas  in  datione  Spiritus  Sancti;  sicul  color 
potesl  cssc  sinc  superficie,  non  tamen  potesl  dari 
corpori  nisi  detur  sibi  superficies,  i<l  esl  nisi  habeat 
superficiem.  Verumtamen  falsum  assumitur,  quod 
omne  factibile  possit  fieri  sine  omni  eo  quod  oon  esl 
illud  nec  aliquid  ejus,  ul  patet  de  materia  respectu 
formae. 

,\d  tertiam  dicitur  negando  consequentiam.  El  ad 
probationem  ejus,  dicitur  quod  Spiritus  Sanctus 
non  potest  dari  creaturse,  nisi  dato  alio  donocreato 
eidem  creaturae;  et  hoc  non  ideo  quod  creatum 
doniiin  requiratur  ad  dandum  Spiritum  Sanctum, 
vcl  ad  condandum  cuni  ;  ncc  ideo  quod  SpiritUS 
postquam  datus  est,  necessario  det  aliquod  donum 


DISTINCTIO    XV    ET    XVI.    —   QU.KSTIO   I. 


63 


creatum;  sed  quia  de  ratione  dationis  S|>iritus 
Sancti  <-st  aliquod  distinctum  a  Spiritu  Sancto  et  a 
Deo  et  a  creatura  cui  datur  SpiritusSanctus,  quod 
creatura  doii  potest  habere  nisi  a  Deo  dante,  et  est 
<iu;isi  dispositio  ad  hoc  quod.Spiritus  Sanctus  habea- 
tur.  Unde  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  14, 
q.  2,  art.  I ,  in  fine  i  q,a  2 ),  <licit#sie  :  «  Ordo  aliquo- 
rum  secundum  naturam  potest  dupliciter  conside- 
rari.  Aut  ex  parte  recipientis  vel  materiae;  et  sic 
dispositio  est  prior  quam  id  (a)  ad  quod  disponit; 
et  sic  prius  recipimus  dona  Spiritus  Sancti  quam 
ipsura  Spiritura  Sanctum,  quia  per  ipsa  dona  recepta 
Spiritui  Sancto  assimilamur.  Aut  ex  parte  agentiset 
finis;  <'t  sic  quod  propinquius  est  fini  et  agenti, 
dicitur  esse  prius;  et  ita  per  prius  recipimus  Spiri- 
luiii  Sanctum  quam  dona  ejus,  quia  Pater  et  Filius 
per  amorem  suum  alia  nobis  donant.  »  —  Haec  ille. 
—  Item,  ibidem,  art.  2,ad  2"'"  :  «  Processio , secun- 
duin  quod  hic  loquimur,  claudit  in  se  dationem;  et 
dod  sufficit  quod  sitnova  relatio  qualiscumque  crea- 
turaj ad  Deum,  sed  oportet  quod  referatur  in  ipsum 
sicut  ad  habitum,  quia  quod  datur  alicui  habetur 
ab  illo  aliquo  modo.  Persona  autem  divina  non  j>< >t<-st 
haberi  a  nobis  uisi  vel  ad  fructum  perfectum,  et  sic 
habetur  per  donum  gloriae;aut  secundum  fructum 
imperfectum,  et  sic  habetur  per  donum  gratiae  gra- 
tuin  facientis;  vel  potius  sicut  illud  per  <|u<>d  frui- 
Inli  conjungimur,  in  quantum  ipsae  personae  divinae 
quadam  sui  sigillatione  in  animabus  aostris,  relin- 
quunt  quaedam  dona  (6),  quibus  formaliter  fruimur, 
scilicel  ainore  et  sapientia;  propter  quod  Spiritus 
Sanctus  dicitur  pignus  hsereditatis  nostrae.  »  — Haec 
ille.  —  Ex  quibus  patet  quod  Spiritus  Sanctus  non 
potest  dari,  sine  hoc quod  detur  donum  creatum  per 
quod  habeatur. 

\<1  confirmationem  dicitur  eodem  modo,  quiacon- 
sequentia  nulla  est. 

Modo  ad  argumenta  in  pede  qusestionis,  <lico  ad 
primum  :  conceditur  major,  et  negatur  minor.  Non 
enim  processio  aliqua  Spiritus  Sancti  est  res  tempo- 
ralis  in  se;  sed  temporalis  processio  dicitur  tempo- 
ralis,  quia  (y)  totum  quod  iraportatur  in  hoc  noraine, 
temporalis  processio,  est  secundum  aliquid  (8)  tempo- 
rale;  processio  (e)  enim  estaeternum,  sed  (?)  impor- 
tat  aliquid  temporale,  scilicet  respectum  novum.  Et 
ideo  totum  aggregatum  ex  aeterno  ettemporali,  dici- 
tur  temporale;  tamen  px  illo  aeterno  et  alio  tempo- 
rali,  non  efficitur  unum  per  se. 


DISTINCTIO    XV     ET    XVI. 


i»  id.  —  Om.  Pr. 

(..    relinquunt qusedam  dona.  —  in  Pr. 

(v)  non.  —  A<1.  Pr. 

(8)  secundum  aliquid.  —  Om.  Pr. 

(e)  est  temporale;  processio.  —  Om.  Pr. 

(:;)  sed.  —  immo  Pr. 


QILESTIO   I. 

UTROM  CUILIBET  PERSONiE  MITTI  CONVENIAT 

irga  distinctionem  decimamquintam  el 
decimamsextam  quaeritur  :  Utrum  cuili- 
het  divinae  personae  conveniat  mitti. 
Et  arguitur  quod  sic.  Pater  mittitur, 
el  de  Filio  ac  Spiritu  Sancto  oon  cst  dubium  quin 
mittantur;  ergo  quaelibel  persona  divina  mittitur. 
Antecedens  patet,  pro  prima  parte.  Nam  divinam 
personam dari,  est  illam  mitti;  sed  Paterdat  seipsum, 
cum  haberi  dod  possit,  uisi  seipso  donante;  ergo 

videtur  quod  Pater  mittal  (a)  seips 

In  oppositum  arguitur  sic.  Nulla  persona  divina 
mittitur;  ergo  non  cuilibet  personae  divinae  convenit 
mitti.  Antecedens  patet.  Missus  enim  est  minor 
mittente ;  sed  nulla  persona  est  minor  alia;  ergo 
persona  divina  a  nullo  mittitur. 

In  ista  quaestione  erunl  tres  articuli.  In  primo 
inquiretur  <pii<l  <>st  missio  in  divinis.  Iu  secundo  : 
au  quaelibet  mittatur.  In  tertio  :  an  aliqua  persooa 
mittatur,  nulla  alia  missa. 

AltTICULUS  I. 

QUID  EST  BIISSIO  IX  DIVINIS 

A.  —  GONCLUSIONES 
Quantum  ad  primum  sit 

Prima  conclusio  :  quod  ratio  missionis  consistit 
in  duplici  habltudine. 

Istam  ponil  sanrtus  Doctor,  1  p.,  <[.  43,  art.  1, 
quam  probat  sic  :  «,  In  ratione,  inquit,  missionis 
duo  importantur :  quorum  unum  est  habitudo  missi 
ad  eum  a  quo  (6)  mittitur;  aliud  est  habitudo  missi 
ad  terminum  a<l  quem  mittitur.  Per  hoc  autem 
quod  aliquis  mittitur,  ostenditur  processio  quaedam 
missi  a  mittente  :  vel  secundum  imperium,  sicut 
dominus  mittit  servum  ;  vel  secundum  consilium,  et 
sic  consiliarius  dicitur  mittere  regem  ad  bellandum  ; 
vel  secundum  originem,  ut  si  dicatur  quod  (y)  flos 
emittitur  ab  arbore.  Ostenditur  etiam  habitudo  ad 
terminum  ad  quem  mittitur,  ut  aliquo  ni<><l<>  ibi  esse 
incipiat  :  vel  quia  prius  ibi  omnino  non  erat  quo 


(oc)  mitlat.  —  mittit  Vi. 
(6)  a  quo.  —  qui  IV. 
ntod.  —  Oni.  Pr. 


64 


LIBUl    I.    SENTENTIARUM 


miltitur;  vol  quia  incipit  il)i  esse  aliquo  modo,  quo 
prius  imn  erat  ihi.  »  —  Haec  ille.  — Ex  quo  patet 
quod  missio  csl  processio  alicujus  ;ili  aliquo  et  in 
aliquem  terminum,  ut  iu  eo  novitervel  novo  modo 
sit. 

Eamdem conclusionem  ponit,  l.Sentent.,  dist.  15, 
q.  I  ,  art.  I. 

Secunda   conclusio   est   quod   missio    convenil 
divinis  personis. 

Probatur  sic,  secundum  eumdem,  1  p.,  ubi 
supra  (q.  43,  art.  1)  :  «  Missio,  inquit,  divinae  per- 
sonse  convenire  potest,  secundum  (juod  importat  ex 
una  parte  processionem  originisa  mittente,  etsecun- 
dum  quod  importat  ex  alia  parte  (a)  novum  modum 
essendi  in  aliquo ;  sicut Filius dicitur  missus  a  Patre 
in  mundum,  secuhdum  quod  incipit  esse  in  mundo 
visibiliter  per  carnem  assumptam,  et  tamen  anteain 
mundo  erat,  ut  dicitur  Joan.,  primo  (v.  10)  (6).  » 
—  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  esf  quod  mjssio  de  sui  ratione 
differt  a  processione  ei  datione. 

Istam  ponitsanctus  Doclor,  ubi  supra  (1.  Scntcn., 
dist.  15,  q.  1,  art.  1),  sic  dicens  :  «  Processio, 
inquit,  in  quantum  processio,  dicit  realem  distin- 
ctionem  tantum  ad  principium  a  quo  procedit,  et 
non  ad  aliquem  terminum.  Datio  autem  non  impor- 
lal  distinctionem  dati  a  principio  a  quo  datur,  quia 
idem  potest  dare  seipsum,  sed  tantum  dantis  ab  eo 
cui  datur,  ul  supra  dictum  est.  Sed  missio  ponit 
distinctionem  in  ipso  misso  et  ad  principium  et  ad 
terminum.  Et  ideo,  cum  dicitur  Spiritus  Sanctus 
niitli,  includitur  in  significatione  missionis  uterque 
respectus,  scilicet:  aeternus,  prout  a  Patre  et  Filio 
procedit;  et  temporalis,  prout significatur  in  habitu- 
dine  ad  creaturam,  quae  novo  modo  se  habet  ad 
illiiin.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  1  p.,  q.  43,  arl.  2,  ubi  sic  ait  :  «  In 
liis  quae  important originem  divinarum  personarum, 
esl  quaedam  differentia  attendenda.  Quaedam  enim 
in  sui  significatione  important  solam  habitudinem 
ad  principium,  ul  processio  el  (y)  exitus.  Quaedam 
vero,  ciini  habitudine  ad  principium,  determinant 
proceesionis  terminum.  Quorum  quaedam  determi- 
nant  aeternum,  sicul  generatio  et  spiratio;  nam 
generatio  esl  processio  divinae  personae  in  oaturam 
divinam  ;  et  spiratio  passive  sumpta,  importat  pro- 
cessionem  amoris  subsistentis.  Qusedam  vero,  cum 
habitudine   ad    principium,   important    terminum 

processionem  originis  a  miltente  rt  secundum  quorf 
importat  ex  alia  parte.  Om.  Pr. 

et  etiam  secundum  quod  ex  alia  parte  imporlat  pro- 
cessionem  originii  a  mittente.  —  A.l.  l'i 

[;)  <•/.       Om.  Pr. 


temporalem,  sicut  missio  et  datio;  mittitur  enim 
aliquid  ad  hoc  ut  novo  rnodo  in  aliquo  sit,  datur 
autern  ut  habeatur;  personarn  autem  divinam  haberi 
ab  aliqua  creatura,  vel  esse  novo  rnodo  exsistendi  in 
ea ,  est  quoddam  temporale.  Unde  missio  et  datio 
dicuntur  temporaliter  tantum;  generatio  et  spiratio 
solum  ab  aeterno  ;  urocessio  autem  et  exitus  dicuntur 
in  divinis  et  aiternaliter  et  temporaliter;  nam  Filius 
ab  82terno  processit  ut  Deus  sit,  temporaliter  autem 
ut  sit  homo  secundum  missionem  visibilem,  vel  ut 
sit  in  homine  secundum  invisibilem  missionem.  » 
—  Ha3c  ille.  —  Ex  praedictis  potest  haberi  quod 
eadem  res  est  «eneratio  et  processio  et  datio  et  mis- 
sio,  licet  respectus  connotati  vel  iniportati  per  ista 
nomina  sint  diversi. 

B.  —  OBJECTIONES 

GONTRA    PRIMAM    ET    SECUNDAM   CONCLUSIONES 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  ista  arguit 
Aureolus  (dist.  15,  q.  1,  art.  1).  Et  primo  contra 
primam  conclusionem,  in  hoc  quod  dicit  quod  mis- 
sio  importat  processionem  secundum  originem,  eo 
modo  quo  dicitur  quod  flos  emittitur  ab  (a)  arbore. 

Primo  sic.  Missio,  prout  de  ea  hic  loquimur,  non 
est  idem  quod  productio  (§),  nec  missus  est  idem 
quod  productus;  immo  missio  sumitur  pro  lega- 
tione,  et  missus  dicitur  legatus ;  sicut  de  Filio  dici- 
tur,  Abdix(\.  1) :  Auditum  audivimus  aDomino, 
ct  legatum  ad  gcntes  misit.  Sed  flos  non  dicitur 
legari  ab  arbore;  nec  originari  est  legari.  Ergo  mis- 
sio,  prout  hic  accipitur,  non  importat  habitudinein 
orieinis. 

Secundo  sic.  Missio  non  importat  processionem 
ab  aliquo  secundum  rationem  consilii  vel  imperii, 
sed  magis  secundum  acceptionem  potestatis  el  donii- 
nii  et  auctoritatis ;  unde  legatus  diciturin  humanis, 
qui  potestatem  aut  auctoritatem  accipit  a  legante. 
Sed  in  divinis  Filius  et  Spiritus  Sanctus  accipiunt 
auctoritatem  et  potestatem  a  Patre,  ille  nascendo, 
iste  procedendo.  Ergo,  quamvis  sit  ihi  habitudo  ori- 
ginis,  non  tamen  secundum  eam  dicetur  persona 
legari  seu  mitti,  sed  secundum  acceptionem auctori- 
talis  ct  potestatis.  Et  si  dicatur  quod  acceptio  non 
est  aliud  quam  origo;  non  valet.  Quia,  si  essel 
origo  absque  hoc  quod  communicaretur  auctoritas, 
sicut  est  in  flore  qui  oritur  ex  arbore,  talis  origo 
non  induceret  missionem  ;  et  similiter,  si  esset  aucto- 
ritatis  communicatio  sine  origine,  sicutest  in  huma- 
nis,  ihi  salvaretur  vera  legationis  ratio;  propter 
quod  origo  Filii  non  dicitur  legatio  in  quantum 
origo,  sed  in  quantum  auctoritatis  communicatio  et 
quaedam  transfusio. 

(«)  <(/).  —  (/<•  Pr. 

(6)  productio.  —  processio  Vr. 


DISTINCTIO    XV.    ET   XVI.  —  QU.ESTlo    I. 


C5 


Tertio  sic.  Si  Filius  diceretur  mitti  a  Patre  secun- 
(hiin  rationem  illam  qua  ll<>s  emittitur  ab  arbore, 
niissio  Filii  esset  ab  aeterno;  ab  aeterno  namque 
Filius  est  a  Patre  ut  radius  a  sole,  et  ll<>s  seu  ramus 
ab  arbore.  Sed  oullus  dicit  quod  missio  Filii  sit 
oeterna.  Non  ergo  accipitur  missio  secundum  illam 
rationem. 

Deinde  arguit  quarto  contraeasdem  conclusiones, 
scilicet  primam  et  secundam,  quantum  ad  h<>c  quod 
dicunt  quod  <le  ratione  missionis  est  quod  missus  in 
termino  ad  quem  mittitur  novo  modo  esse  incipiat. 
Hoc  quidem,  inquit  iste,  non  est  verum;  iinmo 
sufficit  quod  il»i  prius  exsistens,  de  novo  auctoritate 
uti  incipiat,  sicut  |>utet  in  humanis.  Nam  exsistenti 
Parisiis,  potest  Papa  committere  auctoritatem  cau- 
sam  aliquam  ventilandi  et  decidendi  (a);  et  talis 
quidem  diceretur  legatus,  non  quia  de  novo  veniret 
Parisios  (o),  sed  quia  jam  ibi  exsistens,  de  novo 
auctoritatem  acciperet.  Similiter  etiam,  si  auctori- 
tate  accepta  mandaretur  ibi  de  novo  ut  ea  uti  inci- 
peret,  non  est  dubiumquod  diceretur  quodammodo 
de  novo  legari.  Sic  ergo  in  proposito  :  non  est  de 
ratione  divinse  persona?,  quando  legatur,  quod  <le 
novo  esse  incipiat,  sed  quod  accepta  auctoritate  de 
novo  utatur.  —  Haec  ille  in  forma. 

C.  —  SOLUTIONES 

Ad  argumenta  contra  primam  et  secundam 
conclusiones 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  istorum 

dicitur  quod  missio  in  divinis  est  eadem  secundum 
rem  cuni  productione,  et  missus  cum  producto;  sed 
secundum  rationem  missio  dicit  de  significato  for- 
mali  processionem  alicujus  ab  aliquo,  quocumque 
modo  procedat.  Sed  quia  processio  in  divinis  non 
potest  esse  nisi  secundum  originem,  ideo  missio  in 
divinis,  quoad  significatum  materiale,  dicit  proces- 
sioneni  secundum  originem.  —  Et  cum  diciturquod 
persona  quse  in  divinis  mittitur,  iegatur,  et  flos  mis- 
siis  abarbore  non  legatur;  dicoquod  non  intendimus 
quod  per  omnia  sunt  similes  missio  personae  a  per- 
soria  et  florisab  arbore,  sedsolum  in  hoc  quod  ulra- 
que  est  solum  processio  secundum  originem.  Exem- 
plum  enim  de  flore  positum  est  solum  ad  ostenden- 
dum  quod  ad  missionem  non  requiritur  processio 
sr<  undum  consilium  vel  imperium,  sed  sufficit  pro- 
cessio  secundum  originem.  Et  ideo,  cum  <'x  illa 
similitudine  infertur  :  emissio  floris  non  est  legatio, 
ergo  missio  persome  non  est  legatio,  nulla  est  conse- 
quentia;  quia,  licet  ambse  missiones  conveniant  in 
hoc  quod  est  procedere  secundum  originem,  tamen 
in  hoc  diflerunt  quod  illud  quod  mittilur  ab  arbore 
non  per  se  operatur,  nec  per  se  subsistit  dum  mit- 


(a)  decidendi.  —  descindendi  l'r. 
S    Parisios.  —  Parisitis  Pr. 


titur,  nec  est  suppositum  distinctum  a  mittente;  et 

alia  infinila  dissimilia  possunl  inveniri. 

A<i  secundum  dicitur  quod  missio  <le  suo  signifi- 
cato  formali  non  importat  processioncm  secundum 
rationem  consilii,  nec  secundum  rationem  imperii, 
nec  secundum  originem,  nec  secundum  acceptionem 
potestatis,  sed  solum  processionem  alicujus  ab  aliquo 
in  aliquid,  <{uocum<pie  modo  procedat.  Loquendo 
autem  de  significato  materiali,  dico  quod  missio  in 
aliqua  natura  significat  processionem  secundum  ori- 
ginem,  et  secundum  acceptionem  potestatis,  et 
naturae,  vel  accidentis.  —  Et  similiter,  cum  proba- 
tur  quod  in  divinis  missiodicat  processionem  secun- 
dum  acceptionem  potestatis,  et  non  secundum  origi- 
nem,  quia  si  esset  ibi  origo  Bine  transfusione  pote- 
statis  vel  auctoritatis,  sicut  est  in  flore,  etc;  negatur 
illud  ;  immo  est  vera  missionis  ratio,  sed  non  lega- 
tionis  (a).  [Jnde  istud  argumentum  solum  probat 
quod  legatio  non  dicat  processionem  secundum  ori- 
"ineiu ,  sed  secundum  auctoritatem.  Et  ideo,  cum 
sicarguitur  :  legatio  in  divinis  dicit  talem  processio- 
nem  et  non  talem ,  sed  missio  in  divinis  est  legatio, 
ergo  missio  in  divinis  dicit  processionem  secun- 
dum  etc,  est  fallacia  accidentis;  accidit  enim  quod 
missio  sit  legatio. 

Ad  tertlum  dicitur  quod  missionis  ratio  in  divi- 
nis,  non  pneeise  consistit  in  boc  quod  est  procedere 
secundum  originem  ;  et  ideo  non  est  aeterna. 

A<1  quartum  dicitur  quod  impossibile  est  aliquem 
noviter  uti  potestate  sibi  dala  Parisiis,  quin  novo 
modo  sit  Parisiis.  Et  ideo,  cum  arguens  dicit  <pi<><l 
sufficit  quod  missus  novitri'  utatur  auctoritate  sil>i 
<-<>llata,  e1  non  sii  Parisiis  ooviter;  dico  quod  illud 
non  sufficit,  cum  sit  impossibile  et  implicaii:  contra- 
dictionem,  scilicet  :  <juo<l  noviter  operetur  Parisiis, 
et  non  sit  Parisiis  novo  modo  exsistendi.  Nos  enim 
dicimus  aliquid  noviter  alicuhi  exsistere,  vel  novo 
modo,  si  sit  ali<pia  oovitas  in  eo,  vel  in  ejuseflectu, 
vel  si  habeat  novum  respectum  ad  aliquid,  quocum- 
que  niodo  et  undecumque  veniat  ille  respectus,  sive 
sit  rei,  vel  rationis.  Et  sic  patet  quod  argumenta  non 
concludunt. 

Et  Inec  de  primo  articulo. 

ARTIGULUS  II. 

AN  QU.ELIBET  persona  divina  mittatur 

A.  —  CONCLUSIONES 
Quantum  ad  secundum  articulum  sit 

Prima  conclusio  :  quod  soii  PatrJ  in  dlvluis 
repugnal  misslo. 

Probalur  sic  ista  conclusio  :  Quia  Patri  repugnat 
missio,  et  cuilibet  alteri  persona?  convenit  missio; 

(a)  vera  missionis  ratio  sed  non  legationis.  —  vera  ralio- 
nis  missio  sed  non  legatio  Pr. 

II.  —  b 


66 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


ergo  conclusio  vera.  Secunda  pars  antecedentis  patet 
per  dicta  Sanclorum ;  sed  prima  probatur  sic  : 
«  Missio  in  sui  rationeimporlat  processionem  secnn- 
dum  originem  ab  alio  in  divinis.  Unde,  cum  Pater 
non  sit  ab  alio,  nullo  modo  convenit  ei  mitti ;  sed 
solum  Filio  et  Spirilui  Sancto,  quibus  convenit  esse 
ab  alio.  »  —  Ista  sunt  verba  sancti  Doetoris,  1  p., 
([.  43,  art.  4.  Eamdem  ponit,  1.  Senlcnt.,  dist.  15, 
q.  2,  arl.  1 ,  in  solutione  ad  4um. 

Secunda  conclusio  est  quod  mittere  personam 
divinnm  proprie  convenit  Patri  el  Kilio,  sed 
minus  proprie  eonvenit  Spirilui  Saneto. 

Probatur  ista  conclusio.  Nam  mittere  dicit  ratio- 
nem  principii  in  mittente.  Si  ergo  mittens  est  princi- 
pium  plurium  pertinentium  ad  missionem,  verius 
videtur  sibi  competere  ratio  mittentis.  Sed  sic  est  de 
Patre  et  Filio.  Nam,  secundum  sanctum  Thomam, 
1  p.,  ubi  supra,  art.  8  :  «  Gum  dicitur  aliqua  per- 
sona  milti,  designatur  ipsa  persona  ab  alio  exsistens, 
et  eflectus  visibilis  aut  invisibilis,  secundum  quem 
missio  divinse  personse  attenditur.  Si  igitUr  mittens 
designetur  ut  principium  personse  missse,  sic  non 
quaelibet  persona  mittit,  sed  solum  illa  cui  convenit 
esse  principium  illius  personse  ;  et  sic  Filius  mittitur 
tantum  a  Patre,  Spiritus  Sanctus  autein  a  Patre  et 
Filio.  Si  vero  persona  mittens  intelligatur  esse  prin- 
cipium  eflectus  secundum  qUem  altenditur  missio, 
sic  tota  Trinitas  mitlit  personam  missam.  »  —  Hsec 
ille.  —  Ex  quo  patet  quod  Pater,  dum  mittit,  ipse 
est  principium  personse  misssc  et  ipsius  eflectus  mis- 
sionis;  et  simililer,  dum  Filius  mittit  SpiritUm 
Sanctum  ;  sed  dum  Spiritus  Sanctus  mittit  aliquam 
personam,  nonest  principium  personse  quam  miltit, 
sed  efleclus  missionis. 

Quod  autem  Spiritus  Sanctus  mittat  personam 
divinain,  patet  per  Auguslinum ,  2.  de  TrinUalc, 
cap.  5,  dicentem  quod  Filius  mittilur  a  se  et  a  Spi- 
ritu  Sancto,  et  Spiritus  Sanclus  miltitur  a  se  et  a 
Filio.  Hocrecital  sanclus  Tliomas,  ubi  supra.  Primo 
autem  Senlent.,  dist.  15,  q.  3,  art.  1,  sic  ait  : 
«  kQuidam  dixerunt  quod  proprie  Spiritus  Sanclus 
dicitur  se  mittere.  Et  hoc  determinandum  videtur, 
si  virtus  nominis  altendatur.  Missio  enim,  ut  dictum 
est,  ini])ortat  duo,  scilicet  :  missum  esse  ab  alio, 
ratione  auclorilatis  quam  importal;  et  iterum  efle- 
ctum,  secundum  quem  novo  niodo  in  aliqua  crea- 
tura  Spiritus  Sanctus  datur.  Qnde  sensus  est  :  Spi- 
ritus  Sanctus  mittitur,  id  est  :  ab  aliquo  est,  et  fit 
novo  modo  in  aliquo,  uulla  tamen  mutatione  facta 
circa  ipsum,  sicut  prius  dictum  est.  Notandum 
tamen  quod  diversimode  verificatur  locutio,  quando 
aliquod  conjunctum  praedicatur  de  aliqUo  secundum 
,  et  qUando  secundum  fleri.  Quando  enim  pr»- 
dicatur  secundum  esse,oportet  quod  utrumque  illo- 
rum  in  esse  dicatur;  ut  si  dicam   Socratem  esee 


hominein  album,  oportet  quod  sit  homo,  et  quod  sit 
albus;  nisi  alterum  illorum  diminuat  rationem  alte- 
rius,  ut  cuni  dicitur  :  homo  mortuus.  Sed  quando 
praedicatur  conjunctum  secundum  fieri,  sufficit 
quod  alterum  in  fieri  prsedicetur;  ut  si  dicatur  quod 
Socrates  est  nunc  factus  homo  albus,  sufficitad  veri- 
tatem  hujus  locutionis,  quod  sit  nunc  factus  albus, 
quamvis  non  sit  factus  homo.  —  Item,  notandum 
quod  quando  aliquod  compositum  prsedicatur  de 
aliquo  secundum  fieri,  diversimode  se  habet  in 
faciente  et  in  facto.  Quia  ex  parte  facti,  oportetquod 
utrumque  prsedicetur  secundum  esse,  etsi  non  secun- 
dum  fieri ;  unde  si  dicam  :  iste  est  factus  homo 
alhus,  oportet  eum  esse  hominem,  et  esse  album, 
nisi  alterum  sit  diminuens  rationem  alterius  ;  non 
autem  oportet  quod  fiat  homo,  sed  quod  fiat  alhus. 
Ex  parte  autem  facientis,  quia  non  refertur  ad 
factum  nisi  secundum  illud  quod  iit  in  ipso,  suflicit 
quod  faciens  dicatur  facere  alterum  tanturn  ;  u1  sf 
dicam  :  jiictor  facit  parietem  album,  non  oportet 
quod  faciat  esse  parietem,  et  faciat  eum  esse  alhum, 
sed  sufficit  si  faciat  eum  esse  alhum  tantum.  — 
Dico  ergo  quod  missio,  quia  ponit  missum  esse  in 
aliquo  eo  modo  quo  prius  non  erat,  et  sic  fieri  in 
illo  secundum  illum  modum ,  importat  quamdam 
factionem ,  non  realem  factionem ,  sed  rationis  tan- 
tum,  quse  terminatur  ad  relationem  rationis  et  non 
rei;  sicutDeus  dicitur  factus  refugium.  Sensus  ergo 
est :  Spiritus  Sanctus  est  missus,  id  est  factus  est  ens 
ab  alio  exsistens  in  creatura  per  gratiam.  Unde 
oportetad  hoc  quod  dicatur  missus,  quod  sitab  alio, 
et  fiat  in  aliquo  secundum  novam  habitudinem ; 
propter  quod  Pater  non  potest  dici  mitti ,  quia  non 
est  ab  alio.  Si  autem  accipiamus  ex  parte  mittentis, 
tunc  mittere  Spiritum  Sanctum  nihil  aliud  est  quam 
facere  Spiritum  Sanctum,  exsistentem  ab  alio,  esse 
in  aliquo  secundum  novam  hahitudinem ;  et  ideo 
cuicumque  personseconvenit  facere alterum  istorum, 
scilicel  quod  sit  in  aliquo  secundum  novam  habitu- 
dinem,  dicetur  mitlere  Spiritum  Sanctum,  quamvis 
non  sit  principium  Spiritus  Sancti  secundum  quod 
est  ab  alio.  Et  quia  (a)  tota  Trinitas  facit  Spiritum 
Sanctum  esse  in  aliquo  secundum  novam  habitudi- 
nem,  propter  donum  collatum  totius  Trinitatis;  ideo 
tota  Trinitas  dicilur  Spiritum  Sanctum  mittere,  «t 
i|»se  seipsum  miltit,  et  ipse  a  se  mittitur,  sub  eodem 
sensu.  »  —  Ilax'  ille. 

Ia  quibus  patet  quod,  cuin  dicitur  :  Filius  vel 
Pater  miltit  Spiritum  Sanctum,  Pater  vel  Filius 
designatur  esse  principium  duorum  quae  importat 
tnissio,  scilicet  quod  Spiritus  Sanctus  est  al>  alio,  et 
quod  est  novo  tnodo  in  alio.  Cum  autem  dicitur  : 
Spiritus  Sanctus  mittit  se,  ipse  qod  designatur  esse 
principium  iilorum  duorum,  sed  solum  unius.  I  t 
licel    quaalibet  istarum  propositionum  sit  propria, 


(a)  quia.  —  quod  Pr. 


DISTINOTIO   XV.    BT   XVI.   —   QILKSTIO   I. 


67 


tamon  prima  plus  videtur  liabere  propristatis ;  iiout 
et  ista  :  Filius  mittit  Spiritum  Sanctum,  quam  Ista  : 
Filius  miitii  Beipsumi  Et  credo  quod  ista  fuit  mens 
Bsncti  Doetoris. 

Scd  contra  hoc  arguil  Aureolus  (disl.  15,  q.  1, 
;ui.  3),  dicens  quod  hic  modus  dicendi  (scilicet  qui 
recitatus  est  de  Summd,  I  p.,  q.  4;>,  art.  <s,  cum 
posui  seeundam  Donclusionem)ille,  inqUamj  modus 
uiliil  faeit  iitis  BcirSi  De  hoc  eiiiiu  dubium  esl  i 
ulruin  persona  iuitleus,  per  hoc  quod  dicitur  mil- 
tero,  designetur  esse  prinripium,  sieut  persona  quae 
mittitur,  deeignatur,  ei  hoc  quod  lniltitur,  osse  prin- 
cipiatai  In  hoc  enim  difficultatem  faciunt  multi. 
Mitti  quidem  et  mittere  videntur  unum  significare) 
licet  uniuii  aclive  et  reliquum  passive;  propterquod, 
si  initti  importal  originari,  mittere  videtUr  impor» 
tare  originare.  Etin  hocest  difficultas  hujue  qusesiti, 
quae  non  tollitur  per  isluni  moduin  dicendi.  — 
ll;ec  ille. 

Ad  istud  respondetur  quod  iste  modus  sancti  Docto- 
ris  plenius  facit  nos  scire  veritatem  quassiti  quam 
modus  aliorum.  Et  cum  iste  arguit  quod  dubium  est 
an  persona  mitlens,  elc;  dico  quod  istud  dubium 
ipse  solvit,  tam  in  Scripto  quam  in  Sunima,  cum 
ponit  sententialiter  quod  nulla  persona  mittit,  nisi 
sit  principium  alieujus  importaii  per  missionem, 
scilicet  :  vel  persome  missie  et  efTectus  missionis, 
per  quem  modum  mittit  Filium  Pater,  et  Spiritum 
Sanctum  Pater  et  Filius;  vel  saltem  nisi  sit  princi- 
pium  solius  etlectus  missionis,  lieet  non  persoiue 
ini^sae,  quo  modo  Spiritus  Sanctus  mittit  seipsum  et 
Filium,  et  Filius  mittit  seipsum.  Non  tamen oportet 
quod  persona  quae  miltit,  sit  principium  personse 
miss,!',  nisi  in  propriissima  missione,  <pi;e  compelil 
l\ilri  respectu  Filii  et  respectu  Spiritus  Saucti,  el 
Filio  respeclu  Spirilus  Sancti,  noii  autem  respectu 
sui,  nec  convenit  Spiritui  Sancto  respectu  sui  vel 
Filii.  —  Et  cum  dicitUf  quod  diflirultas  est,  cur 
mittere  non  dicit  originar@)  sicut  milti  dicit  origi» 
nari ;  conceditur;  sed  isla  elucidatur  per  dicta  saneli 
Doctoris  in  Scripto  prius  allegata,  ubi  ostendit  quo- 
modo  diversimode  se  hahet  in  faciente  et  facto, 
quando  aliquod  compositum  praedicaturdealio  secun- 
diiiii  lieri.  Unde,  licet  mittere  propriissime  dictum 
dicat  originare,  sicut  mitti  dicit  originari;  tamen 
cum  aliter  accipiliir,  non  dicit  originare,  se<\  facere 
personam  originatam  esse  in  aliquo  secundum  novam 
lialiitudinem ,  ut  dictiim  luit.  Quare  aiitem  inilli 
semper  importat  originari  a  mittente  vel  abalio,  non 
semper  autem    mittere   dicit    originare   peraonam 

missam  \el  aliam  ;  dico  quod  nec  miltere,  de  (k)  for- 
mali  significato,  signiGcat  origtnarS)  nec  mitti  origi* 
nari.  Sed  niitli  dicit  processionem  vel  exitum  alicu* 
jus  al)  aliquo  in  altquid  ;  et  quia  in  divinis  non  est 
alius  cxitus,  nisi  secundum  originem  ;  ideo,  de  signi- 


(«)  de.  —  Om.  Pr. 


GoatO  inateriali,  in  divinis  mitti  dicit  ori<.nnari.  Mit- 
tere  autem,  de  formali  signiflcato,  dicit  esss  princi* 
pium  alicujus  importati  vel  rsquisiti  ad  missionem) 
et  quia  talia  sunt  duo  :  persona  missa,  et  eflfectus 
missiouis  vel  nova  habitudo ;  ideo,  respectu  cujus- 
cumque  aliquid  dicatur  esse  principium,  dicetur 
personam  mittere.  Unde  formalia  si^nifieata  illorum 
verborum,  mittere  et  mitti,  sunt  opposita,  scilicet 
procedere  et  principiare;  sed  non  materialia.  Et  de 
lioc  sunl  inflnita  exempla.  Qu;ero  enim  al» arguente  : 
unde  sst  quod  onme  oalefactum  sst  creatum,  et 
tamen  non  omne  calelaciens  est  creaus/  OmnS  COttl- 
municans  in  divinis  sst  prodUcena  in  divinis,  noil 
tamenomne  communicatum  est  productum,  ul  patet 
de  essentialibus  alti  ihulis  ;  et  lainen  cominunicare 
et  communicari  Bignifiodnt  unum,  licet  communi- 
care  significatione  activa,  communicari  vero  passiva; 
isto  modo  enim  ipse  arguit. 

B.  —  OBJECTIONES 

CONTRA  SECUNDAM  CONCLUSIONEM 

Argumenta  Scoti.  —  Gmtra  secundam  con- 
clusionem arguit Scotus  (juxta  Aureolum,  ubi  supra), 
prohando  quod  non  qufclibol  persona  mittal  perso- 
nam  divinam. 

Primo  sic.  Mittere  et  mitti  sunt  opposita  relative; 
sed  mitti  includit  produci ;  ergo  mittere  includit 
suum  correlativuiu  ,  quod  est  producere. 

Seeundo.  Si  oppositum  de  opposito,  et  proposilum 
de  proposito;  sed  mittere  et  mitli  sunt  opposita  ; 
ergo  mitlere  erit  ori<>inare,  cum  mitti  sit  originari. 

Terlio.  Mittere  et  niitti  videntur  eamdem  rem 
stgnifioare  secundum  diversos  inodos  grammaticales; 
sed  mitti  signifioat  respectum  origmis  ad  intra  cum 
connolatione  termini  extra ;  ergo  mittere  significabit 
respectum  originis  ad  intra;  unde,  cum  si^nificet 
active  illud  quod  niitti  significat  passive,  et  niitli 
includat  originari,  Sequitur  quod  mittere  includet 
originare. 

Quarte*  Mittere  est  authentice  dare  secundum 
acoeptionem  factorum  ;  sed  dare  autltentice  dob 
potest  divina  persona,  nisi  secundum  auctoritatera 
originis;  ergo  omtiis  persoaa  qufe  aliam  mittit, 
ipsam  originat* 

Quiuto.  Si  de  rationo  pefBOOOe  mittentis  imii  SSt 
quod  niissam  originet)  ita  quod  Spiritus  Sanctus 
possit  mittere  Filiiiin  vel  seipsimi,  pari  ratione 
Filius  poterit  mittere  Patrem;  sicul  enitn  SpirituS 
Sanctus  protlncitur  a  Kili<>,  sic  Filius  a  Patre.  S«d 
AiiLiusliiiiis  expivsse  dicit,  i.  <le  Trixitote,  cap. 
iillmiH,  quod  Paier  Qon  legitur  missus  propter  auclo- 
ritatem  priucipii.  ErgO  Spirilus  Sanctus  in>n  miltet 
Filiuin  a  quo  procedit. 

se\(<>.  Psrsoaa  taittens  dicitur  opemi  per  mts» 

sam  ;  sicut  Pater  dilViindere  charitatcin  psf  Spirituin 


68 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


Sanctum  et  erudire  per  Filium.  Sed  nulla  persona 
dicitur  operari  per  aliam,  nisi  quatenus  originat  eam. 
Igitur  idem  quod  prius. 

C.  —  SOLUTIONES 
Ad  argumenta  contra  secundam  conclusionem 

Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  primum  dico 
quod  modus  arguendi  non  valet,  nisi  addito  in 
minori,  quodmitti,  de  formali  signilicatione,in  recto 
includeret  produci ;  quod  negatur.  Mitti  enim,  de 
formali  significato,  dicit  fieri  entem  ab  alio  novo 
modo  in  creatura,  ita  quod  ly  fieri  cadat  super  hoc 
totum  :  ens  ab  alio  novo  modo  in  aliquo,  non  ratione 
primic  partis,  scilicet  ens  ab  alio,  sed  ratione  secun- 
dae,  scilicet  in  aliquo  novo  modo,  ut  dictum  est  in 
secunda  conclusione.  Constat  autem  quod  in  hac 
descriptione  non  ponitur  produci  in  recto,  sed  in 
obliquo;  non  enim  mitti  est  produci  in  aliquo  novi- 
ter,  sed  est  productum  fieri  in  aliquo  noviter.  Adhuc 
autem  clarius  est,  si  mitti  describatur  sic  :  Mitti  est 
exire  ab  aliquo  in  aliquid,  ut  dictum  est  in  solutione 
argumenti  Aureoli.  Et  instantia  ibi  data,  ostendit 
istud  argumentum  non  procedere. 

A<1  secundum  dicitur  quod  illa  regula  non  tenet, 
nisi  ubi  in  utraque  combinatione  est  prsedicatio  for- 
malis  in  priino  modo  diceudi  per  se,  vel  saltem  in 
secundo.  Exemplum  primi  :  Sanitas  et  infirmitas 
sunt  opposita,  el  proportio  humorum  et  disproportio 
lmmorum  sunt  opposita  ;  ideo  bene  sequitur,  si  pro- 
portio  est  genus  sanitatis,  quod  disproportio  erit 
genus  infirmitatis.  Exemplum  secundi  :  Album  est 
disgregativum ;  igitur  nigrum  est  congregativum. 
Nec  tamen  oportet  quod  contrariorum  contraria  sint 
genera;  sed  de  differentiis,  bene  oportet  quod  con- 
trariorum  eontrariae  sint  differentiaj.  Unde  non 
sequitur  :  albuin  et  nigrum  sunt  eontraria;  ergo, 
sicut  album  estvisibile,  nigrum  est  invisibile. 

A<1  terttum  dicitur  quod  mitti  non  significat  respe- 
ctum  originis,  de  significato  formali,  sed  de  mate- 
riali ;  ideo  non  oportet  quod,  si  mitti  dicit  respeclum 
originis,  quod  similiter  mittere  dicat  respectuin 
oppositum. 

A<1  quartum  negatur  major.  Nam  lunc  Filius  non 
mitteret  Spiritum  Sanctum  ;  quia,  proprie  loquendo, 
solus  Pater  dat  autbentice.  Ille  enim  proprie  dicitur 
auctor,  qui  doo  habet  ab  alio,  se<l  communicat  aliis; 
constat  autem  quod  Filius  babet  a  Patre  quod  det 
Spiritum  Sanctum.  Concesso  tamen  quod*persona 
quselibet  producens  aliam  del  illam  authentice,adhuc 
falsa  <ist  major;  quia  ad  rationem  mittentis,  non  est 
quo<l  habeat  auctoritatem  super  missum.  Patet  : 
quia,  secundum  sanctum  Thomam,  dans  consilium 
regi  dicitur  eum  mittere,  ut  dicitur,  1  p.,  q.  43, 
art.  I,  et  recitatum  esl  in  prima  conclusione  articuli 
primi.  Dato  tamen  quod  mittere  dicat  auctoritatem, 


illa  tamen  est  respectu  missionis,  et  non  respectu 
missi. 

A<1  quintum  dicitur  quod  non  est  de  ratione  mit- 
tentis  quod  missum  originet,  sed  solum  quod  origi- 
natum  facit  esse  novo  modo  in  aliquo.  Et  ideo,  quia 
Pater  a  nullo  est  originatus,  ideo  nec  a  se,  nec  ab 
alio  mittitur.  Sed  quia  Filius  est  originatus,  licet 
non  a  se,  ideo  Filius  potest  se  mittere;  quia,  licet 
non  originet  se,  tamen  originatum  facit  esse  noviter 
in  aliquo.  Et  consimiliterdico  de  Spiritu  Sancto. 

Ad  sextum  negatur  major;  sed  sufficit  quod  ope- 
retur  effectum  missionis.  Et  istse  responsiones  dantur, 
de  missione  communiter  dicta  loquendo;  nam  stri- 
ctius  et  proprius  loquendo  de  missione,  ut  dicebatur 
in  secunda  conclusione  hujus  articuli,  argumento- 
rum  ccnclusiones  verse  sunt,  non  propter  vim  ratio- 
num,  sed  propter  dicta  Sanctorum. 

Et  ha?c  de  secundo  articulo. 


ARTICULUS  III. 

AN  ALIQUA  PERSONA  DIVINA  MITTATUR, 
NULLA  ALIA  MISSA 


A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  tertium  articulum ,  sit 

Prima  conclusio  :  quod  missio  Filii  distinguitur 
a  missione  Spiritus  Saneti. 

Probatur  conclusio.  Quia  generatio  Filii  distingui- 
tur  a  processione  Spiritus  Sancti ;  ergo  missio  unius 
a  missione  alterius.  Tenet  consequentia ;  quia  missio 
Filii,  vel  est  generatio  ejus,  vel  non  distinguitur  ab 
ea  secundum  rein ,  licet  quantum  ad  rationem  dicat 
ultra  processionem  Filii  aliquos  respectus  rationis; 
et  eodem  modo,  processio  Spiritus  Sancti  est  ejus 
missio,  licet  differat  ratione. 

Secunda  conclusio  est  quod  ist.-e  duse  processio- 
nes  eonveniunt  quantum  ad  effeetum,  et  diffe- 
runt. 

Probatur  secundum  sanctum  Thomam,  1  p., 
q.  43,  art.  5,  ad  3,,m,  ubi  sic  ait  :  «  Missio,  inquit, 
importat  originera  personae  missa>  et  habitationem 
j>er  gratiam,  ut  supra  dictum  est.  Si  ergo  loquamur 
de  missione  quantum  ad  originem,  sic  missio  Filii 
distinguitur  a  missione  Spiritus  Sancti,  sicut  gene- 
ratio  a  processione.  Si  autem  quantum  ad  effectum 
gratise,  sic  conveniunt  illae  diue  processiones  in 
radice  gratise  (a),  sed  (6)distinguuntur  in  effectibua 


(a)  i/ratiw.  —  Oin.  Pp. 
(6)  sed.  —  crgo  et  Pr. 


DISTINCTIO   XV.    ET   XVI.  —    QU^ESTIO    I. 


69 


gratiae  (a),  qui  sunt  intellectus  illuminatio,  et  afle- 
ctus  inflammatio.  »  —  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  nunquam  Spirltus 
Sanctus  mittitur,  quin  mittatur  Pilius,  loquendo 
de  mlssione  invisibili;  nec  econtra. 

Probatur  ista  conclusio.  Quandocumque  mittitur 
divina  persona,  datur  gratia  gratum  faciens.  Sed 
quandocumque  datur  gratia  gratum  faciens,  illu- 
minatur  intellectus,  et  sic  mittitur  Filius;  inflam- 
matur  affectus,  et  sic  Spiritus  Sanctus  mittitur. 

[stam  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  1  p., 
ibidem;  et  dictam  probationem,  in  sententia,  in 
responsione  ad  3om,  et  etiam  in  responsione  ad  lDm, 
ubi  sic  ait  :  «  Licet  omnia  dona,  in  quantum  dona 
sunt,  attribuantur  Spiritui  Sancto,  quia  habet  ratio- 
nem  primi  doni,  secundum  quod  est  Amor,  utsupra 
dictum  est;  aliqua  (6)  tamen  dona,  secundum  pro- 
prias  rationes,  attribuuntur  per  quamdam  appropria- 
tionem  Filio,  scilicet  illa  quoc  pertinent  ad  intelle- 
ctum  ;  et  secundum  illa  dona  attenditur  missio  Filii. 
Unde  Augustinusdicit,4.  de  Trinitate  (cap.20),  quod 
Filius  invisibiliter  mittitur,  cutn  a  quocumqne 
cognoscitur  atque  pcrcipitur.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  15, 
q.  4,  art.  2.  «  Una,  inquit,  missio  nunquam  est 
sine  alia ;  quia  amor  notitiam  sequitur,  et  notitia 
perfecta,  secundum  quam  est  missio  Filii,  semper 
inducit  amorem ;  et  ideo  sirnul  infunduntur,  et 
simul  augmentantur.  »  —  Haec  ille.  —  Et,  ad  4"m, 
sic  ait  :  «  Illa  notitia  ex  qua  procedit  amor,  viget  in 
fruentihus  divino  amore ;  perquamscilicet  cognoscunt 
divinam  bonitatem  in  quantum  est  finis,  et  in  quan- 
tum  est  largissime  fluens  in  eos  sua  beneficia ;  et 
talem  notitiam  perfecte  non  habent  qui  amore  ipsius 
non  accenduntur.  »  —  Haec  ille. 

B.  —  OBJECTIONES 

CONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  ista  arguit 
Aureolus  (dist.  15,  q.  1 ,  art.  2),  signanter  contra 
tertiam  conclusionem ,  in  hoc  quod  innuit  quod 
non  per  omnem  perceptionem  veritatis  dicitur  mitti 
Verbum. 

Prlmo.  Hoc,  inquit,  non  videtur  verum ,  cum 
sapientia  aliquorum  malorum  hominum  attribuatur 
dono  Dei.  Unde  sapientia  Salomonis  perseveravit  in 
eo,  tempore  quo  extitit  in  peccato  mortali ;  et  tamen 
secundum  eam  missum  est  sibi  Yerhum,  quod  est 
sapientia,  quam  postulat,  ubi  ait  :  Mitte  illam  de 
ccelis  sanctis  (Sapient.,  cap.  9,  v.  10).  Videtur 

(a)  gratiae.  —  Om.  Pr. 
(6)  aliqua.  —  alia  Pr. 


ergo  quod  Verbi  missio  separetur  in  eoa  dono  chari- 
tatis. 

Secundo.  Qnia,  Eccli.  1,  dicitur  quod  omnis 
sapientia  a  Domino  Deo  cst,  et  quod  fons  sapien- 
tix  est  Verbum  Dei  in  cxcelsis.  Et  il>i  loquitur 
sapiens  de  cognitione  veritatis  creaturarum,  non 
solum  de  cognitione  divinorum.  Unde  ait :  Altitudi- 
ncm  cceli,  latitudincm  lcrric,  et  profundum  abyssi 
quis  dimensus  cst  9  Et  tunc  subdit  quod  fons  sapicn- 
ti;c  est  Verbum  Dei  in  excelsis.  Et  hoc  non  esset, 
nisi  Filius  mitteretur  dum  percipitur  omnis  pro- 
fnnda  veritas,  esto  etiam  quod  non  spectetad  chari- 
tatem.  Ergo  idem  quod  prius.  —  Haec  ille. 

C.  —  SOLUTIONES 

Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad.  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  isto- 
rum  dicitur  quod,  licet  omnis  sapientia  sit  donum 
Dei,  non  tamen  per  omnem  sapientiam  Verbum 
dicitur  inhabitare  illum  cui  sapientia  illa  datur,  sed 
solum  quando  datur  cum  gratia  gratum  faciente;  ac 
per  hoc,  cum  missio  personae  fiat  ad  inhahitanduni 
illnni  ad  quem  mittitur,  non  sequitur  si  aliquis  habet 
sapientiam  ex  dono  Verbi,  quod  ad  eum  mittatur 
Verhum.  Et  istam  responsionem  dat  sanctus  Doctor, 
1  p.,  q.  43,  art.  3,  ad  tertium  argumentum,  quod 
includit  ista  duo  quae  facta  sunt  ab  arguente  isto.  Et 
cum  dicitur  de  Salomone,  etc;  —  dico  quod,  sicut 
fides  non  infnnditur  nisi  illi  adquem  mittitur  Filius, 
illa  tamen  fides  manet,  Christo  desinente  inhahitare 
quem  prius  habitabat;  ita  in  infusione  sapientiae, 
Salomon  recipit  Spiritum  Sanctum  et  Filium,  qui 
invisihiliter  ad  eum  missi  sunt;  quando  tamen  ille 
mortaliter  peccavit,  non  amisit  ex  toto  illam  sapien- 
tiam,  dum  persona^  ad  eum  missae  ab  eo  recesse- 
runt.  Tamen  non  credo  quod  dum  erat  in  peccato 
mortali ,  haberet  perfecte  illam  actualem  notitiam , 
de  qna  locutus  est  sanctus  Doctor  in  1.  Sentcnt.,  ut 
statim  in  fine  tertiae  conclusionis  recitavi. 

A<1  seenndiun  per  idem. 

Modo  ad  primum  arj>umentum  quaestionis,  nega- 
tur  quod  Pater  mittatur.  Nec  valet  probatio ;  quia 
dare  et  mitteredifferunt,  utdictum  est.  Aliter  tamen 
solvit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  43,  art.  4,  ad  l"m. 
Dicit  enim  quod,  «  si  ly  dare  importat  liheralem 
communicationem  alicujus,  sic  Pater  dat  seipsum, 
in  quantum  liberaliter  se  communicat  creaturae  ad 
fruendum.  Si  vero  importet  auctoritatem  dantis 
respectu  ejus  quod  datur,  sic  non  convenit  dari  in 
divinis,  nisi  personae  qua?  est  ab  alio,  sicut  nec 
mitti.  »  Et  intendit,  ut  videtur,  quod  dari  non  con- 
veilitur  cum  mitti,  nisi  datio  importaret  dictam 
auctoritatem . 

Ad  illud  inoppositum  respondet,  eadem  quaestione, 


70 


LITIRI    1.    SENTENTIAKUM 


art.  1  (ad  lum),  quod  «  missio  imporiat  rninoratio* 
nem  in  eo  qui  mittitnr,  secundum  quod  importat 
processionem -a  prinripio  mittente,  aut  secundum 
imperium,  RUt  §§(Wndum  consilium,  quia  iinpcrans 
esl  major,  el  nmsilians  esl  sapientior;  sed  in  ilivinis 
iion  importat  nisi  procossionem  oriiiinis,  qu$)  Wl 
secundum  aequalitatcin,  Ut  supra  dictum  est  ».  — 
Haec  ille. 


DISTINCTIO     XVII 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  CHARITAS  SIT  ALIQUIS  HABITUS  IN  ANIMA 
GREATUS 

irca     decimamseptimam     distinctionem 
£2   quacritur  :   Utrum    charitas  sit  aliquis 
habitus  creatus  in  anima. 

Et  arguitur  quod  non.  Nulla  creatura 
est  dignior  anima  Christi ;  sed  charitas  est  diiniior 
anima  Christi,  quia  ipsa  charitate  anima  Christi 
di^na  est  et  bona;  ert>o  charitas  non  est  creatura. 

In  oppositum  aryuitur  per  Aui>ustinum,  qui,  3.  de 
Doctrina  christiana  (cap.  10),  dicit  :  Cliaritatem 
voco  animi  motum  ad  fruendum  Deo  propter 
ipsum ;  sed  motus  animi  est  aliquid  creatum  in 
anima;  ergo  charitas  est  quid  creatum  in  anima. 

In  hac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  dubitationes. 

ARTICULUS  I. 

PONUNTUR  CONGLUSIONES 

Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  quod  motus  clmrilntis  ueees- 
sario  rcquirit  foriuaui  aliqunm  habitualem  iu 
nobis,  supera<l<|ilam  nolenliu»  nalurnli, 

Probatur  sic  ista  conclusio,  secundum  sanctum 
Thomam,  2a  2%  q.  23,  art.  2,  ubi  sic  &rguit  ! 
«  Si  niolus  charitatis,  ita  proredit  a  S|iiriln  Sanelo 
inoventc  huinanain  nieiileni,  quod  nicns  lininana  sil 
taiiliiniiniidii  mola  el  nullo  iikkIh  sil  principiuin 
hujus  niolus,  sicul  ('iiin  aliquod  coipus  movetur  ab 
aliipm  cxlcrinri  incvcnlc,  nullo  modo  illc  niolus  crit 
vdlunlarins.  Hoc  cniiu  cst  conlra  ralionem  yolttQ* 
larii,  (iijiis  oporlct  principiuin  in  ipsQ  cssc.  Unde 
sequeretur  quod  diligere  non  esset  volunlariuin ; 
(piod    inijilical   (onlradictioncm,   cuin   amor   do  sui 


ratione  importet  quod  sit  actus  voluntatis.  Sirniliter 
etiam  non  potest  dici  quod  sic  rnoveat  Spiritus  San- 
ctus  voluntatcni  ad  actum  diligendi  sicut  rnovetur 
instriiinentum,(piod  clsi  sitprincipiuin  actus,non  ta- 
nicn  est  in  ipso  agera  vcl  non  sgere,  Sie  enim  etiam(a) 
tolleretur  ratio  voluntarii,  et  excluderetur  per  con- 
sequens  ratio  meriti ;  cum  tamen  dilectio  charitatis 
sit  radix  merendi.  Sed  oportet  quod  sic  moveatur 
voluntas  a  Spiritu  Sancto  ad  diligendum,  quod  etiain 
ipsa  sit  efficiens  hunc  actum.  Nullus  autem  actus 
perfecte  producilur  ab  aliqua  potentia  activa  |  6  i, 
nisi  sit  ei  connaturalis  per  aliquam  formam,  quae  sit 
principium  actionis.  Unde  Deus,  qui  omnia  movet 
ad  debitos  fines,  singulis  rebus  indidit  formas,  per 
ipias  inclinantur  ad  fines  sibi  proestitutos  a  Deo ;  et 
scciindum  hoc  dlBponit  omnia  suaviter,  ut  dicitur 
Sap,  8  (v.  1).  Manifestum  autem  est  quod  actus 
charitatis  excedit  naturam  potentia;  voluntatis.  Xisi 
epgo  aliqua  forma  superadderetur  potentiie  naturali , 
per  quam  inclinaretur  ad  dilectionis  actum,  sccun- 
dum  hoc  esset  actus  iste  imperfectior  actibus  aliarum 
virtutum,  nec  esset  facilis,  nec  delectabilis.  Quod 
patet  esse  falsum ;  quia  nulla  virtus  habet  tantam 
inclinationem  ad  suum  actum,  sicut  charitas;  nec 
aliqua  ita  delectabiliter  operatur.  Unde  maxime 
necesse  est  quod  ad  actum  charitatis  exsistat  in  nobis 
aliqua  habitualis  forma,  superaddita  potentiae  natu- 
rali,  inclinans  ipsam  ad  charitatis  actuni,  et  faciens 
eam  prompte  et  delectabiliter  operari.  »  —  Haec  ille 
in  forma. 

Eamdem  probationem  ponit  idem,  de  Virtutibus, 
q.  2,  arl.  1,  ubi  deduxit  prolixe  quod  «  si  actus 
charitatis  in  hoinine  non  ex  aliquo  habitu  interioii 
procedat  naturali  potentise  superaddito,  sed  ex  mo- 
tione  Spiritus  Sancti,  sequitur  alterum  duorum  : 
vel  quod  actus  charitatis  non  sit  voluntarius,  quod 
est  impossibile ;  aut  quod  non  excedat  facultatem 
naturse,  et  hoc  est  haereticuin  ».  —  Itoin,ibi  deducit 
quod,  «  illo  habitu  remoto,  actus  charitatis,  aut  non 
eritactus  voluntatis,  aut  quod  non  erit  meritorius.  » 
—  Item,  quod  «  homo  qui  est  in  charitate,  ad  actum 
charitatis  non  sit  promptus,  neque  illum  delectabi- 
liter  agat.  Ex  hoc  enim  actus  virtutum  sunt  nobis 
delectabiles,  quod  secundum  habitus  ronforniamur 
ad  illos,  et  inclinamur  in  illos  per  moduin  iiulinatio- 
nis  naturalis  ». 

Eanuiem  conclusionem  tenet,  1.  Sentent.,  dist.  17, 
q.  1 ,  art.  1,  ubi  sic  arguit  :  «  Tota,  inquit,  bonita> 
anima'  ipsius  cst  e\  charilale  .  uude  ipianluin  hona 
cst,  lantiim  habet  de  charitate,  el  si  charitatein  non 
lialiel ,  niliil  esl  ,  sicut  dicitur  I.  Cnriiith.,  13,  Con« 
slal  auteiii  ipiod  pcr  cliarilatein  aninia  non  niiniis 
haliet  de  bonilatc  in  csse  graliic,  ipiam  per  vii  tnleiii 
acipiisitani  in  esse  polilico.  Yirlus  autciu  politicaduo 


(a)  etict)». 
(6)  aetiva. 


Om.  IV. 
passivn  IV. 


DISTINCTIO   XVII.   —   QU^ESTIO   I. 


1\ 


facit;  quia  facit  bonum  habentem,  et  opus  ejus 
bonum  reddit.  Multoergo  fortius  hoc  faciet  charitas. 
Neutrum  autcni  hornm  effici  poterit,  nisi  charitas 
sit  habitus  creatns.  Constat  cnim  quod  omne  esse 
est  a  forma  aliqua  inhaerente,  sicnt  est  alltum  alt 
albedine,  et  esse  subslantiale  a  Ibrma  substantiali. 
Sicut  igitur  non  potest  intelligi  quod  paries  sitalbns 
sine  albedine  inhaerente,  itanon  potest  intelligi  quod 
anima  sit  bona  in  esse  gratuito  sine  charitate  el 
gratia  informanle  ipsani.  Similiter  etiam,  cum  actus 
proportionatur  potentia3  activae  vel  operativae  sicut 
etfectus  propriae  causee,  impossihile  est  intelligere 
quod  actns  perfectus  in  bonitate  sit  a  potentia  non 
perfecta  per  babitum ;  sicut  etiam  calefacere  non 
potest  esse  ab  igne,  nisi  mediante  calore.  Et  ideo, 
cum  actus  charitatis  perfectionem  quamdam  habeat 
ex  hoc  quod  est  meritorius  omnibus  modis,  oportet 
ponere  charitatem  esse  habitum  creatum  in  anima, 
qui  quidem  efficienter  est  a  totaTrinitate,  sed  exem- 
plariter  manat  ab  Amore,  qui  est  Spiritus  Sanctus ; 
et  ideo  frequenter  invenitur  quod  Spiritus  Sanctus 
sit  amor  quo  diligimus  Deum  et  proximum.  »  — 
Hoec  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  actus  meritorius 
necessario  requirit  qratiam  creatam  in  anima 
eliciente  vel  producente  hujusmodi  actum. 

Probatur,  quantum  ad  primam  partem,  quod 
gratia  requiratur.  Unde  sanctus  Thomas,  la  2®, 
q.  109,  art.  5,  sic  probat  :  «  Actus  perducentes  ad 
finem  oportet  esse  fini  proportionatos.  Nullus  autem 
actus  excedit  proportionem  principii  activi.  Et  ideo 
videmus  in  rebus  naturalibus  quod  nulla  res  potest 
perficere  effectum  per  suam  operationem  qui  excedat 
virtutem  activam ,  sed  solum  potest  producere  per 
operationem  suam  effectum  suae  virtuti  proportiona- 
tum.  Vita  autem  seterna  est  finis  excedens  propor- 
tionem  humanae  naturae,  ut  dictum  est.  Et  ideo 
liomo  per  sua  naturalia  non  potest  producere  opera 
meritoria  proportionata  vitae  aeternee;  sed  ad  hoc 
exigitur  altior  virtus,  quap  est  virtus  gratiee.  Et  ideo 
sine  gratia  homo  non  potest  mereri  vitain  oeternam ; 
potest  tamcn  facere  opera  perducentia  ad  aliquod 
bonum  bomini  connaturale.  »  —  Heec  ille.  —  Idem 
argnmentum  ponit,  2.  Sentent.,  dist.  29,  q.  1, 
art.  1. 

Sed  secundam  partem,  seilicet  quod  hujusmodi 
gralia  sit  aliquid  creatum  in  anima,  probat  sanctns 
Thonias,  de  Veritate,  q.  27,  art.  1,  sic  :  «  Deus 
aliqnibus  vult  bonum  supernaturale,  qnod  est  vita 
oeterna.  Sed  hoc  bonum  Deus  vult  alicui  digno,  et 
nulli  indigno.  Ex  natura  autem  sna  homo  non  est 
dignus  tanto  bono ,  cum  sit  supernaturale ;  et  ideo , 
ex  hoc  ipso  quod  ponitur  quis  Deo  gratus  respectu 
hujus  boni,  ponitur  quod  in  eo  sit  aliquid  per  quod 
sit  dignus  tali  bono  super  sua  naturalia ;  quod  qui- 


dem  non  movetdivinam  voluntatem  ut  hominem  ad 
bonum  illud  ordinet,  sed  potius  e  converso,  ex  hoc 
ipsn  quod  Deus  sua  voluntate  aliquem  ordinat  in 
vitam  eeternam,  precstat  ei  (a)  aliquid  per  quod  sit 
dignusvitaoeterna.  Et  hoc  estquod  dicitur,  <-'owss.,l 
(v.  12)  :  Qui  dignos  nos  fecit  in  partem  Sancto- 
rum  in  lumine.  Et  hujus  ratio  est  :  quia,  sicut 
scientia  Dei  est  causa  rerum,  non  causata  a  rebus, 
ut  nostra ;  ita  et  voluntas  ejus  est  effectrix  (6)  boni, 
et  non  (y)  causata  a  bono,  sicut  nostra.  Sic  ergo 
homo  dicitur  gratiam  Dei  habere,  non  solum  ex  hoc 
quod  homo  diligitur  a  Deo  in  vitarn  eeternam,  sed 
ex  hoc  quod  datur  ei  aliquod  donum  per  quod  est 
dignus  vita  eeterna  ;  et  hoc  donum  dicitur  gratia  gra- 
tum  faciens;  aliter  enim  etiam  in  peccato  mortali 
exsistens  posset  dici  esse  in  gratia  Dei,  si  gratia 
solam  divinam  acceptationem  diceret,cum  contingat 
ahquem  peccatorem  esse  preedestinatum  ad  vitam 
oeternam  habendam.  »  —  Heec  ille. 

Idem  ponit,  la  2%  q.  110,  art.  1  et  2.  In  primo 
quidem  dicit  quod  «  secundum  communem  modum 
loquendi,  gratia  tripliciter  accipi  consuevit.  Uno 
modo,  pro  dilectione  alicujus;  sicut  consuevimus 
dicere  quod  iste  miles  habet  gratiam  regis,  id  est, 
rex  habet  eum  gratum.  Secundo  modo,  sumitur  pro 
aliquo  dono  gratis  dato  ;  sicut  consuevimus  dicere  : 
hanc  gratiam  facio  tibi.  Tertio  modo,  sumitur  pro 
recompensatione  beneficii  gratis  dati,  secundum 
quod  dicimur  agere  gratias  benefactori.  Quorum 
trium  secundum  dependet  ex  primo ;  et  ex  secundo 
procedit  tertium  ».  In  secundo  autem  articulo  ejus- 
dem  quoestionis,  dicit  :  «  In  eo  qui  dicitur  gratiam 
Dei  habere,  significatur  esse  quidam  effectus  gra- 
tuitae  Dei  voluntatis.  Dictum  est  autem  supra,  quod 
dupliciter  ex  gratuita  Dei  voluntate  homo  adjuvatur. 
Uno  modo,  in  quantum  anima  hominis  movetur 
a  Deo  ad  aliquid  cognoscendum,  vel  agendum,  vel 
volendum ;  et  hoc  modo  ipse  gratuitus  effectus  in 
homine  non  est  qualitas,  sed  motus  quidam  animae ; 
actus  (3)  enim  moventis  in  moto  est  motus,  ut 
dicitur  3.  Physic.  (t.  c.  16).  Alio  modo  adjuvatur 
homo  ex  gratuita  Dei  voluntate,  secundum  quod 
habituale  donum  a  Deo  animae  infunditur.  Et  hoc 
ideo,  quia  non  est  conveniens  quod  Deus  minus  pro- 
videat  his  quos  diligit  ad  supernaturale  bonum, 
quam  creaturis  quas  diligit  ad  bonum  naturale 
habendum.  Creaturis  autem  naturalibus  sic  providit, 
ut  non  solum  moveat  eas  ad  actus  naturales,  sed 
etiam  largiatur  eis  formas  et  virtutes  quasdam,  quae 
sunt  principia  actuum,  ut  secundum  seipsas  incli- 
nentur  ad  hujusmodi  motus ;  et  sic  motus  quibus  a 
Deo  moventur  fiunt  creaturis  connaturales  et  faci- 
les,  secundum  illud  Sapient.,  8(v.  1),  quod  dispo- 

(a)  ei.  —  enim  Pr. 

(6)  effectrix.  —  efficax  Pr. 

(y)  non.  —  Om.  Pr. 

(8)  voluntatis.  —  Ad.  Pr. 


72 


LIIHU    I.    SEXTEXTFARUM 


nit  suaviter.  Multo  igitur  magis  illis  quos  movet  ad 
habenduui  bonum  supernaturale  aeternum,  infundit 
aliquas  formas  seu  qualitates  supernaturales,  secun- 
dum  quas  suaviter  et  prompte  ab  ipso  moveantur  ad 

bonuni  Bcternuin  consequendum.  Et  sic  donum  gra- 
ti.r  esi  quaedam  qualitas.  »  —  Huec  ilie. 

Idem  probat,  2.  Sentent.,  dist.  26,  q.  1,  art.  1 
et2.  —  Item,  3.  Contru  Gentiles,  cap.  150  :  «  Opor- 
tet,  inqnit,  gratiam  aliquid  in  homine  gratificato 
esse,  quasi  quamdam  formam  et  perfectionem  ipsius. 
Quod  enim  in  aliquem  Qnem  dirigitur,  oportet  quod 
habeat  continuum  ordinem  in  ipsum;  nam  movens 
continue  mutat,  quousque  mobile  per  motum 
finem  sortiatur.  Gum  igitur  auxilio  divinae  gratiae 
horno  dirigatur  in  ultimum  finem,  ut  ostensum  est, 
oportet  quod  continue  homo  isto  auxilio  potiatur, 
quousquead  finem  perveniat.  Hoc  autem  non  esset, 
si  pracdictum  auxilium  participaret  homo  secundum 
aliquem  motum  aut  passionem,  et  non  secundum 
aliquam  formam  manentem  et  quasi  quietantem  in 
ipso.  Motus  enim  et  passio  talis  non  esset  in  homine, 
nisi  quando  actu  converteretur  in  finem  ;  quod  non 
continue  ab  homine  agitur,  ut  praecipue  patet  in 
dormientibus.  Est  ergo  gratia  gratum  faciens,  aliqua 
forma  et  perfectio  in  homine  manens,  etiam  cum 
non  operatur.  »  —  Ha2C  ille.  —  lbi  etiam  ponit  mul- 
tas  alias  pulcherrimas  rationes. 

Tertia  conclusio  esl  quod  gratia  nratum  faciens 
realiter  distlnguitur  a  charitate,  et  ab  omni 
virtute. 

Istam  conclusionem  probat   sanctus  Doctor,    de 

Veritate,  q.  27,  art.  2,  sic  :  «  Gum  enim,  inquit, 

diversarum  naturarum  diversi  sint  fines,  ad  conse- 

cutionem   alicujus   finis   in  rebus  naturalibus  tria 

praeexiguntur,  scilicet  natura  proportionata  ad  illum 

finem,   et  inclinatio  in  finem  illum,  quae  (a)  est 

appetitus  tinis  naturalis,  et  motus  in  finem ;  sicut 

patet  quod  in  terra  est  natura  quaedam,  per  quam 

silii  competit  esse  in  medio,  et  hanc  naturam  sequi- 

tur  inclinatio  in  locuni  medium,  secundum  quam 

uaturaliter  appetit  talem  locum,  etiam  cum  extra 

ipsuni    per  violentiam  detinetur;    et   ideo,  remoto 

prohibente,  deorsum  movetur.  Homo  autem  secun- 

duin  naturam  suam, proportionatus est ad  quemdam 

finem,  cujus  habet  oaturalem  appetitum,  et  secun- 

dum  vires  naturales  operari  potestad  consecutionem 

illius  finis;  qui  linis  est  aliqua  contemplatio  divino- 

rum,  qualis  est  homini  possibilis  secundum  faculta- 

l(in  naturae,  inqua  etiam  philosophi  ultimam  homi- 

nis  felicitatem  posuerunt.  Sed  esl  aliquis  finis  ad 

<|iiciii  liomo  a  Deo  prseparatur,  naturae  humanye  pro- 

portionem  excedens,  scilicet  vita  seterna,  quae  con- 

sislit  in  visione  Dei  per  essentiam  ;  quae  excedit  pro- 


portionem  cujuslibet  naturae  creata?,  soli  Deo  conna- 
turalis  exsistens.  Unde  oportet  quod  homini  etiam 
detur  aliquid,  nou  soluin  per  quod  operetur  ad 
finem,  vel  per  quod  inclinetur  ejus  appetitus  in 
finern  illum,  sed  etiam  per  quod  ipsa  natura  homi- 
nis  elevetur  ad  quaindam  dignitatem,  secundum 
quam  talis  finis  sit  ei  competens;  et  ad  hoc  datur 
gratia.  Ad  inclinandum  autem  affectum  in  hunc 
finem,  datur  charitas.  Ad  exsequendum  autem  opera 
quibus  praedictus  finis  acquiritur,  dantur  aliae  vir- 
tutes.  Et  ideo,  sicut  (a)  in  rebus  naturalibus  est  aliud 
natura  ipsa,  quam  inclinatio  naturae,  vel  ejus  motus 
aut  operatio ;  ita  et  (6)  in  gratuitis  est  aliud  gratia 
a  charitate,  et  a  caeteris  virtutibus.  Et  quod  haec 
comparatio  (y)  sit  recte  accepta,  patet  per  Diony- 
sium,  in  2.  cap.  Coelestis  Hierarchix,  ubi  dicit 
quod  non  potest  aliquis  habere  spiritualem  operatio- 
nem,  nisi  prius  esse  spirituale  accipiat ;  sicut  nec 
operationem  alicujus  (o)  naturae,  nisi  prius  habeat 
esse  in  illa  natura.  »  —  Haec  ille.  —  Allegat  etiam, 
ibidem,  Augustinum,  in  de  Prxdestinatione  San- 
ctorum  (lib.  un.,  cap.  16),  qui  dicitquod  gratia  prae- 
venit  charitatem  ;  constatautem  quod  idem  non  prae- 
venit  seipsum. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  la  2*,  q.  110,  art.  3 ; 
et  intendit  consimilem  probationem,  scilicet  (e)  : 
«  Virtutes  acquisitae  per  actus  humanos,  sunt  dispo- 
sitiones  quibus  homo  convenienter  disponitur  in 
ordine  ad  naturam  qua  est  homo;  virtutes  autein 
infusae  disponunt  hominem  altiori  modo,  et  ad  altio- 
rem  finem ;  unde  oportet  etiam  quod  in  ordine  ad 
aliam  altiorem  naturam.  Virtus  enim  uniuscujusque 
rei  est  in  ordine  ad  aliquam  naturam  praeexsisten- 
tem,  quando  scilicet  disponitur  secundumquod  con- 
gruit  suic  naturae.  Hoc  autem  est  in  ordine  ad  natu- 
ram  divinam  participandum,  secundumquod  dicitur 
2.  Petr.,  1  (v.  4)  :  Magna  et  pretiosa  nobis  pro- 
missa  donavit,  ut  per  hoc  efficiamini  divinae  con- 
sortes  naturae,  et  secundum  acceptionem  hujus 
naturae,  dicuntur  homines  regenerari  in  filios  Dei. 
I»itur,  sicut  lumen  naturale  rationis  est  aliquid 
praeter  virtutes  acquisitas,  quae  dicuntur  in  ordine 
ad  ipsum  lumen  naturale ;  ita  etiam  ipsum  lunien 
gratiae,  quod  (£)  est  participatio  divinae  natune,  est 
aliquid  praeter  virtutes  infusas,  quse  a  lumine  illo 
derivantur.  Sicut  enim  virtutes  acquisitae  perliciunt 
hominem  ad  ambulandum  congruenter  lumini  natu- 
rali  rationis;  ita  virtutes  infusae  perficiunt  liominem 
ad  ambulandum  congruenter  luniini  gratiae.  »  —  Haec 
ille.  —  Idem  ponit,  2.  Sentcnt.,  dist.  26,  q.  1,  art.  4. 
—  Item,3.  Contra  Gentiles,  cap.  150,151,  152, 153. 


(a)  qum.  —  (/K!  Pp. 


(i)  sicut.  —  Om.  Pr. 

(6)  ita  el.  —  et  ita  Pr. 

(y)  comparatio.  —  operatio  Pr. 

(£)  alicujus.  —  illius  Pr. 

(c)  scilicet.  —  sicut  Vr. 

(£)  quod.  —  quie  Pr. 


DISTINCTIO   XVII. 


QU/ESTIO   I. 


73 


Sed  quaeritur  :  In  qua  specie  qualitatis  est? 
Respondet,  de  Veritate,  q.  27,  art.  2,  ad  7llm,  quod 
«  gratia  est  in  prima  specie  qualitatis,  quamvis  non 
proprie  possit  dici  habitus,  quia  non  immediate 
ordinatur  ad  actum,  sed  ad  quoddam  speciale  esse 
quod  in  aninia  facit ;  et  est  sicut  quaedam  dispositio, 
quae  est  respectu  gloriae,  quae  est  gratia  consummata. 
Nihil  tamen  (a)  simile  gratiae  in  accidentibus  animae, 
quse  philosophi  sciverunt,  invenitur,  quia  philoso- 
phi  non  cognoverunt  nisi  illa  accidentia  animae,  quae 
ordinantur  ad  actus  humanae  naturae  proportiona- 
tos  ».  —  Haec  ille. 

ltem  :  Uhi  est  suhjective?  —  Respondet,  eadem 
quaestione,  art.  6,  quod  est  in  essentia  animse  sicut 
in  suhjecto ;  virtutes  vero  sunt  in  potentiis  animae. 
Fides  enim  et  spes  et  charitas  sunt  quasi  quidam  radii 
procedentes  ah  ipso  lumine  gratiae.  Sic  ipse  dicit, 
1*2%  q.  110,  art.  4,  ad  lum  :  «  Sicut,  inquit,  ah 
essentia  animae  fluunt  ejus  potentiae,  quae  sunt  ope- 
rum  principia;  ita  etiam  ah  ipsa  gratia  eflluunt  ejus 
virtutes  in  potentias  animae,  per  quas  potentiae  mo- 
ventur  ad  actus.  »  Et,  2.  Sentent.,  uhi  supra 
(dist.  26,  art.  4),  sic  dicit  :  «  Sicut  ah  essentia 
animae  (6)  fluunt  potentiae  ah  ipsa  essentialiter  dif- 
ferentes,  sicut  accidens  a  suhjecto,  et  tamen  omnes 
uniuntur  in  esse  animae  sicut  in  radice ;  ita  etiam  a 
gratia,  quae  est  perfectio  essentiae,  ttuunt  virtutes 
quae  sunt  perfectiones  potentiarum,  ah  ipsa  gratia 
essentialiter  differentes;  in  gratia  tamen  conjunctae 
sunt  sicutin  sua  origine,  per  modum  quo  diversi  radii 
ab  eodem  corpore  lucente  procedunt.  »  —  Haec  ille. 

Item  quaeritur  :  quomodo  se  habet  gratia  ad  vir- 
tutes  respectu  meriti,  et  quomodo  dicitur  forma  vir- 
tutum,  et  quomodo  informat  actus?  —  Respondet, 
de  Veritate,  q.  27,  art.  5,  ad  5um,  quod  «  gratia 
non  dicitur  forma  virtutum  quasi  (y)  pars  essentia- 
lis  (o)  virtutum  ;  sic  enim  oporteret  quod  multipli- 
catis  virtutibus  multiplicaretur  gratia  (e);  sed  dici- 
tur  forma  virtutum,  in  quantum  formaliter  actum 
virtutis  complet.  Informatur  autem  actus  virtutis 
tripliciter.  Uno  modo,  in  quantum  circa  substantiam 
actus  apponuntur  debitae  conditiones,  per  quarum 
hmitationem  in  medio  virtutis  constituitur;  et  hoc 
habet  actus  virtutis  a  prudentia;  nam  medium  vir- 
tutis  accipitur  secundum  rationem  rectam ,  ut  dici- 
tur,  2.  Ethicorum  (cap.  6);  et  sic  prudentia  dicitur 
forma  omnium  virtutum  moralium.  Actus  autem 
virtutis  sic  constitutus  in  medio,  est  quasi  materialis 
respectu  ordinis  in  finem  ultimum ;  qui  quidem 
ordo  apponitur  actui  virtutis  ex  imperio  charitatis; 
et  sic  charitas  dicitur  forma  omnium  aliarum  virtu- 
tum.  Ulterius  vero  efficaciam  merendi  adhibet  gra- 

(a)  tamen.  —  enitn  Pr. 

(6)  sicut  ab  essentia  animx. —  sicut  esse  animx  a  qua  Pr. 

(y)  quasi.  —  qux  sit  Pr. 

(S)  essentialis.  —  essentialiter  Pr. 

(e)  gratia.  —  Om.  Pr. 


tia ;  nullus  enim  operum  nostrorum  valor  reputa- 
retur  condignus  aeternae  gloriae,  nisi  praesupposita 
acceptatione  divina;  et  sic  gratia  dicituresse  ibrma 
charitatis,  el  aliarum  virtulum  ».  —  TIocc  ille. 

Consimile  ponit  in  multis  aliis  locis,  ut  2.  Sen- 
tent,  dist.  26,  q.  1,  art.  5;et  la  2»,  q.  111 ,  art.  3, 
uhi  ponit  quod  quinque  sunt  effectus  gratiae  in  nobis. 
Quorum  primus  est  ut  anima  sanetur  ct  fiat  grata 
Deo ;  hacc  enim  gratia  operatur  formaliter,  non  effe- 
ctive.  Secundus  est  ut  bonutn  velit;  et  istum  effe- 
ctum  principaliter  1'acit,  quantum  ad  substantiam, 
ipsum  liberum  arbitrium,  licet  gratia  coagat  ad  illum 
non  immediale,  sed  mediantibus  aliis  virtutibus; 
verumtamen  gratia  dat  formam  per  quam  ille  actus 
est  meritorius.  Tertius  est  ut  bonum  quod  vult,  effi- 
caciter  operetur.  Quartus  est  ut  in  bono  proficiat  et 
perseveret.  Et  hos  duos.  operatur,  mediante  libero 
arbitrio,  ettective.  Quintus  est  ut  ad  gloriam  perve- 
niat.  Nam,  secundum  quod  ipse  ponit,  de  Veritate , 
q.  27,  art.  5,  ad  6u,n  :  «  Sicut  charitas  viae  non  tol- 
litur,  sed  in  patria  remanet  augmentata,  propter  hoc 
quod  in  sui  ratione  nullum  defectum  importat;  ita 
et  gratia,  cum  nullum  in  sui  ratione  importet  defe- 
ctum,  per  sui  augmentum  iit  gloria.  Nec  dicitur  esse 
diversa  perfectio  naturae  in  statu  vice  et  patriae, 
quantum  ad  gratiam,  propter  diversam  formam  per- 
ficientem,  sed  propter  diversam  perfectionis  men- 
suram.  Si  autem  gratiam  accipiamus  cum  omnibus 
virtutibus  quas  informat,  sic  gralia  et  gloria  non 
sunt  idem  ;  quia  aliquae  virtutes  in  patria  evacua- 
buntur,  sicut  fides  et  spes.  »  —  Haec  ille.  —  Illud 
autem  quod  dictum  est  de  gratia  et  gloria,  ponit 
etiam  3.  Sentent.,  dist.  13,  q.  1,  art.  1,  ad  5um,  ubi 
dicit  :  «  Gratia  consummata  in  anima  est  idem  quod 
gloriae  lumen.  »  —  Haec  ille.  —  Item,  de  Veritate, 
q.  8,  art.  3,  ad  10um. 

Ipsa  autem  gratia,  propter  tot  effectus,  dicitur 
praeveniens  et  subsequens,  operans  et  cooperans  : 
operans  ratione  primi  effectus,  cooperans  respectu 
secundi;  praeveniens  respectu  primi,  subsequens 
respectu  alterius.  Semperenim  gratia  accepta  secun- 
dum  effectum  priorem,  potest  dici  praeveniens;  et 
accepta  secundum  effectum  posteriorem ,  potest  dici 
subsequens.  Sed  de  hoc  quaere  1*2*,  q.  111,  art.  3; 
et  2.  Sentent.,  dist.  26,  q.  1,  art.  5;  et  de  Veri- 
tate,  q.  27,  art.  5(ad  6um). 

Haec  de  primo  articulo. 

ARTICULUS  II. 

PONUNTUR   DUBITATIONES 
A.  —  OBJEGTIONES 

§   1.    —   CONTRA   PRIMAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  articulum  videtur  arguere  Aureolus,  et  princi- 


74 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


paliter  contra  aliqua  dicta  in  probatione  primoe  con- 
clusionis. 
Et  prlmoloco,  in  hac  distinctione  (q.  1,  art.  3)i 
Primo  sic  :  Hsec,  inquit,  opinio  oon  videtur 
necessitatem  charitatis  super  alios  naturales  babitus 
demonstrare.  Nqp  eniro  esl  veruip  quin  voluntas 
possit  in  snltslanliain  aclus  ililcclionis  charitativsc , 
in  puris  naturalibiis  constitula.  Diligere  enim  super 
omnia  Deum,  et  snpra  se,  et  toto  conamine  et  ex 
tota  virtute,  est  liahero  subslantiam  charitativae  dile- 
ctionis.  Sed  secundum  istos,  la  2ffi,  q.  109,  art.  3, 
homo  in  naturalibiis  conslitutus  potest  Deum  diligero 
super  se,  et  super  omnia  ;  et  similiter  angelns  idem 
potest  (a).  Ergovoiuntas  habet  principium  sufficiens 
ln  se,  sine  hahitu  .superaddilo  supernaturaliter; 
grgQ  potest  in  suhstantiam  dilectionis  charitativae. 
Unde  non  apparet  quin  git  repugnanlia  in  hisduahus 
propositionihus  :  prima  quidem,  quod  voluntas  pop 
sil  sulTiciens  principium  actus  dilectionis,  nisi  super- 
addatur  aliquis  habitus  snpernaturalis ;  secunda 
vero,  quod  ex  puris  natnralihus  possit  diligere  Deum 
supra  se  et  super  onmia;  nisi  forte  dicatur  quod 
ampiius  diligi  pQSSit  quam  supra  se  et  super  omnia, 
vel    quod    dilectio    charilatis   sit    inferior    natura- 

li. 

Secundo  sic.  Quicumque  experitur  in  se  aliquem 
actum  in  quem  non  potest  naturaliler,  experitur  se 
hahere  aliquod  activum  principium  superadditum 
naturac.  Sed  nullus  exsistens  in  charitate,  et  dliigens 
Deurn  charilative,  potesl.  experimentaliter  cognoscere 
ipiod  sit  in  eo  supernaturale  principium  quod  sit 
charitas;  alias  posset  homo  scire  utrum  odio  vel 
amore  dignus  esset,  contra  determinationem  Scri- 
pturee  (Eccle.  9,  v.  1).  Ergo  nullum  actum  super- 
naturalem  experitur  in  se. 

Tcrtio  sic.  Tanta  est  hbertas  voluntatis,  saltem 
angelicoc,  ut  possit  in  omnem  aetum  voluntatis,  sub 
omnihns  i ■ircmnstanliis  suh  qnihus  potest  ab  intel- 
lectu  prsesentari  hujusmodi  actus;  alioquin  plus 
posset  intellectus  diclare  quam  voluntas  eligere ; 
cujns  oppositum  expcriniur,  Sed  omnem  actum  quem 
expiMimur,  potcst  rccla  ralio  dictare,  utpote  :  Deum 

inicnsissinic  diligere  super  omnia.  JOkgQ  non  apparet 

cnr  lalisadus  sit  super  facultatem  naluralein  poten- 
tiae  volunlatis. 

Quarto  sic.  Non  videtur  verum  quod  charitalis 
hahitns  reddat  aclum  delectabilem,  et  faciat  volun- 
tatem  delectabiliter  operari.  Hocenim  non  experitur 
de  novo  conversus  et  copfessuSi  Quod  si  charitate 
exsistcnlc  in  voluntate  experiretur  homo  delectatio- 
ncm  linjusniodi ,  statim  CQgnoSCerei  «jiiando  incipe- 
rel  esse  in  charitate;  cujus  oppositum  dicit  Aposlo- 
lus,  1.  Corinth.  -4  ( v.  4),  cum  ait :  Nihil  mihi  con- 
scins  sum,  sed  nec  in  hQciustificatwsum;  perhoc 
innuens  quod  non  potest  homo  perpendere  quando 

(«)  angeluB  idem  polcst.  —■  Auguttinut  Ulem  ponii  IV. 


Deo  acceptus  est.  Ergo  charitas  non  exiiritur  propter 
delectationem  in  aetu.  —  Ibec  ille. 

E1  posl  (seounda  loeo).  Nec  valel ,  inquit,  si 
dicatur  quod  oharitaa  exigitur  propter  circumatan* 

liam  aclns  dilcclionis,  ut  scilicet  :  quia,  licet  Deus 
ex  naturalibus  diligatur  super  omnia,  in  quantum 
est  princi]iiiiin  esiendi;  sub  ratione  tamen  objecti 
beatifici  non  potest  diligi  sine  habitu  charitalis. 
Ilnjns,  inqnit,  falsitas  patet  :  — Tum  quia  ex  hoc 
homo  posset  eertitudinaliter  co»noscere  quando  forej 
in  charitate,  cum  (a)  cognosceret  et  cxperiretur  se 
diligere  Deum  sub  ratione  objecti  beatifici.  —  Tum 
quia  ex  hoc  sequitur  quod  charitas  haberet  rationem 
potentiae,  ex  quo  haberet  propriam  formalem  ratio- 
nem  obje<-tivam  (6);  distincta  enim  objecta  formalia 
distinguunt  potentias,  ut  Philosophns  innuit,  2.  de 
Anima  (t.  c.  33).  —  Tnm  quia  Deus  sub  ratione 
beatifica  continetur  sub  bono  simpliciter,  quod  est 
objectum  voluntatis  humanae.  —  Tum  quia  intelle- 
ctus  dictat  Deum  sub  ratione  beatifica  diligendum  ; 
propter  quod  voluntas  ex  puris  naturalibus  potest 
illum  snb  illa  ratione  diligere;  alias  plus  posset  pne- 
sentare  intellectus  naturali  judicio,  quarn  voluntas 
prosequi  ex  libero  arbitrio.  —  Tum  quia  videmus 
quod  hocreticus  qui  ducitur  ad  ignem,  diligit  Deum 
sub  ratione  objecti  beatifici ;  unde  sperat  ad  ipsum 
evolare  slatim  post  ignem.  Patet  igitur-  quod  non 
propter  hoc  exigitur  charitatis  habitus. 

Terlio.  Nec  valet,  inquit,  etiam  si  dicatur  quod 
hujusmodi  habitus  exigetur  ex  parte  modi,  qui  est 
diligere  Deum  super  onmia  :  —  Tum  quia  quis  posset 
experiri  se  habere  charitatem.  —  Tum  quia  Apo- 
stolus  separat  fervorem  charitatis  a  charitate, 
1.  Corinth.,  13  (v.  3),  ubi  dicit  :  Si  tradidero  cor- 
pus  meuii)  ita  ut  ardcam,  charitatem  autem  non 
habuero,  nihil  mihi  prodest.  —  Tum  quia  haaretiei 
pro  Deo  exponunt  se  morti ,  et  multis  jejuniis  et 
afflictionibus,  seipsos  contemnentes  propter  Deum, 
quem  se  putant  diligere  super  onmia  ;  homines  etiam 
aliquos  diligunt,  ita  ut  exponant  sa  morti  pro  cis. 

—  Tuin  quia  intelleclus  et  recta  ratio  dictat  quod 
Deus  sit  super  omnia  diligendus.  Unde  non  apparet 
quod  propter  hoc  charilas  exigatur;  quia  sola  natn- 
ralia  sufficiunt. 

Quarto.  Nec  valet  iterum,  si  dicatur  quod  habitus 
chaiitatis  exigitur  pro|iter  circumstantiam  meriti, 
quae  (y)  se  tenel  ax  parte  Dei  acceptantis,  qui  statuit 
ut  nullus  aclns  sit  uieritoriiis  nisi  elicialur  al) 
habente  habiliim  cbarilatis.  I  [oc  siquidem  non  \alct  : 

—  Tnni  qnia,  siciil  hciis  nuii  csl  |>ci  MUiariun  (COeptor, 

iic  n. v  actuum;  ied  essal  personarum  accapta  d 

actniini,   si    acccplaivt    pcisonam    81    actnin    proptcr 

boniialcin    inexsistentem    proptei   habitum   nullani 


(a)  tantum.  —  Ad.  1'r. 

(6)  objectivam.  —  subjtctivan\  1'r 

(y)  qua\  —  qui  Pr. 


DISTINCT10   XVII.   —   QU,ESTIO   I. 


7B 


bonitatem  ponentem ;  igitur  illud  poni  non  potest. 
—  Tum  quia  multitudo  enliuin  bic  poni  non  dehet 
absqua  ulla  necessitate  et  utilitate;  sed  si  habitus 

arlui  vel  personio  nullain  Iribiiil  honitatein,  ahsipio 
ulla  utililate  vel  necessitate  ponitur;  non  igilur  poni 
dehel.  —  Tum  quia  odiuni  Dei  ex  natura  rei  BSt 
aliquid  dignum  pcena;  sed  dilectio  debite  circum- 
stantiata  et  odium  sunt  opposila ;  §rg0  hujusmodi 
Dei  dilectio  est  meritoria  prannii  ex  natura  rei.  — 
Tum  quia  Apostolus,  2.  Ad  Timoth.,  4  (v.  8),  dicit 
quod  pro  bono  certamine  et  cursu  consummato  est 
sibi  reposita  pro  residuo  corona  justitiae,  quain  red- 
del  sibi  in  illa  die  justus  judex  ;  sed  clarum  est  quod 
nulla  justitiae  corona  redderetur  pro  fide  et  certa- 
mine  et  cursu  consummato,  nisi  ex  natura  rei 
hujusmodi  actus  essent  accepti  a  Deo ;  ergo  non  inest 
solum  acceptatio  ratione  habitus  nihil  bonitatis  afle- 
rentis;  immo  ratione  alicujus  intrinseca?  bonitatis. 
Unde  Augustinusdicit  ad  Sixtum  preshyterum,  quod 
Deus  cum  merita  nostra  coronat,  nihil  aliud  quam 
munera  sua  coronat.  Ex  quo  patet  quod  ex  divino 
lnunere,  dehetur  actibus  nostris  ut  haheant  meriti 
rationem  intrinsece,  et  ex  natura  rei.  —  Heec  ille 
in  forma. 

Ulterius  contra  eamdem  conclusionem  arguit 
(ibid.j  art.  4),  quod  nullo  modo  requiratur  talis 
liahitus  creatus  ad  illum  actum  dilectionis  Dei  super 
omnia.  Aut  enim  talis  hahitus  requiritur  ad  actum 
sicut  causa  partialis  suhstantiffi  actus ;  aut  sicut 
causa  modi  actus  solum  ;  aut  sicut  faciens  ad  sub- 
Stantiam  actus  et  ad  modum  ut  determinativum;  aul 
SlCUt  inclinans  ad  actum  tantummodo,  sine  alia  cau- 
salitate  activa  vel  passiva ;  aut  sicut  causa  sine  qua 
non,  nihil  faciens  ad  actum ;  aut  sicut  ponens  ani- 
nwtin  in  esse  potestativo,  ut  possit  exire  in  actum  in 
quem  non  posset  ex  puris  naturalihus.  Sed  nullum 
istorum  sex  est  dicendum.  Unde  («)  non  apparet 
necessitas  ponendi  charitatem,  aut  alium  habitum, 
propter  actum. 

Quodnonpropterprimum,apparet:—  Tumprimo, 
ipiia  causa  partialifl  potest  elicere  effectum,  conrur- 
rendo  cum  alia,  exclusa  inhaarentia  et  actuatione 
Unius  per  alteram  ;  sed  hahitus  non  concurrit  ad 
agendum  aliquid  circa  actum,  nisi  praaintelligatur 
perticere  potentiam,  et  acluare  illam  ac  disponerc 
—  Tum  secundo,  quia,  sicut  forma  generata  ex 
actihus  in  rebus  naturalihus  non  est  causa  partialis 
respectu  actus,  sicut  levitas  respectu  niolus,  cum 
tornia  consequens  quantilatem  non  sit  principium 
actionis;  sic  nec  hahitus  derelictus  in  voluntate  ex 
actihus,  videtur  hahere  rationein  principii  activi, 
aut  causse  partialis.  —  Tum  tertio,  quia  in  causis 
sequivocis  non  potest  esse  reciprocatio;  sed  actus 
generat  habitum,  ut  patet,  2.  Ethicorwn  (cap.  I  >, 
et  haec  est  generatio  eequivoca  ;  igitur  impossibile  est 


(<x)  unde.  —  vel  Pi 


quod  hahilus  re< •iproce  sit  causa  actufl  partialis.  — 
Tum  quarto,  quia  omnis  eausa  partialis  bahet  in  M 

partialcni  acli\  ilalcin,  et  per  consequens  ett  [lotentia 
acliva;  scd  lialiilus  non  csl  acliva  potcntia,  cuin  non 
siL  potcntia;  aliler  uuio  haliilus  ad  potciiliain  csscl 
unio  polentiie  ad  potentiam.  Tum  quinto,  quifl 
lola  causalitas  hahitus  consislit  in  habituando  poten- 
tiain,  el  per  hoc  porficiendo  actuin,  secunduin  illud 
Philosophi,  2.  Kthicorum  (cap.  6)  :  Virtus  est  quffl 
hahentein  perficit,  itc;  |@d  disponere  et  hahituare 
potenliani  activam,  non  est  coagere  illi  ;  igitur  patet 
quod  habitus  non  ponitur  ut  causa  partialis  suhstan- 
ti;c  actUBi 

Quod  nec  propter  secundum,  scilicet  ut  sit  causa 
modi  actus  et  non  suhslantia1,  patet  :  —  Tum  quia, 
si  esset  activum  principium,  se  haberet  per  modum 
potentise.  —  Tum  secundo,  quia  hahituatus,  in 
quantum  hujusmodi,  nou  dicitur  simpliciter  poteni  | 
igitur  nec  habitus  erit  (a)  activitas  vel  causalitas, 
sed  dispositio  causalitatis.  — Tiini  tertio,  quia  modus 
non  est  aliquid  proecisum  circa  substantiam  aclus ; 
igitur  nec  exigit  pra^cisam  causalitatem.  —  Tum 
quarto,  quia  modi  illi,  scilicet  delectatio,  facilitas, 
promptitudo,  sunt  subjective  in  potentia,  nonautern 
in  actu;  sed  bahitus  non  a»it  in  potentiam  quae  sibi 
subjicitur;  igitur  habitui  non  est  ponendus  propter 
hoc. 

Quod  nec  propter  tertium,  arguitur  :  —  Tum  quia 
illud  quod  prtecise  concurrit  per  modum  determiuan- 
tis  potentiam  ad  actuni,  nullani  habet  causalitatem 
super  actum  ;  quia  una  causalitas  non  determinat 
aliam.  —  Tum  secundo,  quia  illa  causalitas  rton 
potest  se  hahere  per  modum  totalis,  nec  per  modum 
partialis,  ut  prohatuin  est.  —  Tum  tertio,  quia 
acuties  vel  ligura  cultelli  nullam  habet  activitatem 
super  actum  divisionis  aut  penetrationis,  cum  figura 
nou  sit  activa ;  ergo  nec  babitus ;  quia  secunduin 
talem  opinionem,  ita  se  babet  ad  potentiam,  sicut 
acuties  ad  ferrum  ;  igitur. 

Quod  autem  nec  propter  ipiartum,  patet.  —  Primo  : 
quia  queeritur  quid  sit  illa  inclinatio,  qua  potentia 
per  hahitum  inclinatur.  Aut  enim  est  aliquis  actus 
elicitus  in  potentia  ab  habitu  in  ordine  ad  actum ; 
aut  est  ipsemet  hahitus  actus  primus.  Non  potest 
dari  primum  propter  tria.  Tum  quia  accidens  ageret 
in  suhjectuni.  Tum  quia  eadem  est  difficultas  si 
hahitus  eliciat  illum  actum,  quaa  (6)  erit  si  eliciat 
actum  principalem  hahituatie  potentioe,  de  quo  est 
quasstio.  Tuin  quia  talii  aetus,  si  sit  in  voluntate, 
non  videtur aliud  quam  velle.  Nec  potestdari  secun- 
dum  :  quia  inclinatio  non  nominat  actum  primuni, 
immo  actuni  secundum  ;  inclinari  enim  est  actu 
moveri  ad  aliquid;  unde  inclinatio  gravis  quam 
experitur  suslincns  grave,  non  est  primus  actus  gra- 


(<x)  causa.  —  Ad.  Pr. 
(6)  qux.  —  qui  Pr. 


76 


LIBHI    I.    SENTENTIARUM 


vitatis,  sed  actus  secundus,  qui  est  movere  et  impel- 
lere  impediens  aut  resistens;  ergo  habitus  non  se 
ha))ct  respectu  potentise  inclinative.  —  Secundo  : 
quia  illud  quod  inclinat  aliud,  trahit  ipsum  ad 
aliquid;  non  enim  determinare  solum  est  ipsum 
inclinare;  alias  ealor  inclinaret  corpus  calidum,  et 
alhedo  corpus  alhum.  Sed  hahitus  non  trahit  poten- 
tiam  ;  tunc  enini  vere  potentia  moveretur  et  hahitus 
moveret;  et  iteruni  tractus  non  hahet  locum,  nisi  in 
motu  locali,  vel  ubi  passum  trahitur  ad  aliquam 
formam ;  quae  nullo  niodo  competunt  hahitui  respe- 
ctii  potentise.  Ergo  nihil  est  dictu  quod  habitus incli- 
net  potentiam.  —  Tertio,  quia  hahituatus  non  incli- 
natur  ad  operationem,  nisi  quia  illam  concipit  ut 
delectabilem ;  delectatio  enim  allicit  appetitum  et 
trahit,  ut  patet,  3.  Ethic.  (cap.  11).  Sed  apprehen- 
sio  delectationis  non  mediat  inter  hahitum  et  poten- 
tiani.  Ergo  habitus  non  inclinat  potentiam,  nec  incli- 
natio  est  causa  delectationis,  sed  econtra. 

Quod  autem  nec  propter  quintum  ponendus  sit 
habitus,  patet.  — Tumquia,  sinegatio  est  causanega- 
tionis,  et  affirmatio causa  affirmationis,  5.  Metaphy- 
sicse ,  et  1.  Perihermenias;  sed  negatio  hahitus  facit 
ad  negationem  actus  dehite  circumstantionati,  ut 
docet  experientia ;  ergo  positio  hahitus  erit  aliquo 
modo  causa  actus  dehite  circumstantionati.  —  Tum 
quia  dispositio  cujuslibet  causae  reducitur  ad  idem 
genus  causalitatis,  ut,  si  sit  dispositio  per  quam 
agens  disponitur,  facit  ad  actum  secundum  rationem 
causoe  activae,  si  vero  sit  dispositio  suhjecti,  reduci- 
tur  ad  causalitatem  materiae;  sed  hahitus  est  dispo- 
sitio  potentiae  activae  vel  passivue;  ergo  hal)et  aliquam 
causalitatem  activam  vel  passivam.  —  Tum  tertio, 
quia  onine  exigitum  ad  aliquid,  propter  hoc  requi- 
ritur  quod  facit  ad  ipsum;  sed  habitus,  secundum 
sic  dicentes,  exigitur  ad  hoc  (piod  potentia  agat 
actum,  sicut  etiam  approximatio  agentis  ad  passum 
requiritur  ad  agendum ;  igitur  hahitus  non  erit 
solum  causa  sine  qua  non. 

Qnod  autem  sextum  memlirum  dari  non  possit, 
apparet. —  Tumquia  charitas  (a) secundum  hocesset 
potentia.  —  Tum  quia  actus  meritorius  eliceretur 
naturaliter;  cum  omnis  hahitus  naturaliter  agat ; 
unde  non  eliceretur  libere  actus  dilectionis,  cum 
principium  cssd  habitus.  — Tum  tertio,  quia  cha- 
ritas  separala  posset  elicere  actum  dilectionis,  ex 
quo  daret  voluntati  posse  in  talem  actum  (6).  —  Tum 
quarto,  quia  charitassemel  habita  non  posset  amitti ; 
quia  voluntassempersequereturinclinationem  ipsius 
habitus,  qui  elicerel  actum.  -  Tum  quinto,  quia 
nnlliim  actum  ezperimur  in  voluntate,  quem  non 
pos^iiniis  cx  puris  naturalibus;  potest  enim  diligi 
Deus  Buperomnia.  Et  breviter:  nullaesl  particularis 
circumstantia ,  respectu  cujus  voluntas  non  possit 

(a)  cliaritus.  —  causalitas  l'r. 
(6)  actum.  —  Om.  Pr. 


elicere  actum  dilectionis  (a),  quamvis  non  possit 
comprehendere  omnes  circumstantias,  quas  Deus 
vult  comprehendi ;  nec  dari  potest  aliqua  forma, 
quae  det  esse  potcstativum  respectu  omnium  circum- 
stantiarum  ;  quoniam  circumstantiae  illae  sunt  nega- 
tiones  omnium  repugnantium  divinae  voluntati,  et 
positiones  omnium  heneplacitorum ,  saltern  virtua- 
liter  et  praeceptive.  Sicut  autem  perfecte  et  integre 
non  potest  provenire  a  sola  voluntate,  quae  omnino 
lahilis  est;  nec  ab  aliquo  hahitu  sihi  attrihui  potest 
hahente  rationem  formae  quietse;  sed  oportet  quod 
habeat  rationem  cujusdam  influxus  medii,  quo  Spi- 
ritus  Sanctus  voluntatem  ducit  et  agit. 

§2.   —  GONTRA   PRIMAM   ET   SECUNDAM 
CONCLUSIONES 

I.  Argumenta  Gregorii.  —  Contra  primam 
et  secundam  conclusiones  insimul  arguit  Gregorius 
(l.Sentent.,  dist.  17,  q.  1,  art.  2),  tripliciter. 

Primo  sic.  Possihile  est  aliquem ,  de  potentia  Dei 
absoluta,  esse  Deo  charum  et  acceptum,  non  habendo 
charitatem  hahitualem  creatam.  Igitur  prohatio  con- 
clusionis  non  valet.  Consequentia  patet.  Sed  antece- 
dens  prohat  quadrupliciter. 

Primo  sic.  Possibile  est  quod  alicui  nullum  habi- 
tum  supernaturalem  hahenti ,  Deus  det  Spiritum 
Sanctum,  non  dando  eidem  aliquem  hujusmodi 
habitum,  et  quod  velit  (6)  Deus  eidem,  si  sic  fina- 
liter  perseveraverit,  dare  vitam  seternam  ;  ergo  pos- 
sihile  est  aliquem  esse  acceptum  Deo  ad  vitam  aeter- 
nam,  non  hahendo  hahitum  charitatis  infusae.  Con- 
sequentia  patet.  Sed  antecedens,  quantum  ad  pri- 
mam  partem,  dicit  se  probasse.  Secundam  dicit  non 
esse  dubiosam  ;  alioquin  cum  anima  habens  Spiri- 
tum  Sanctum  et  charitatem  creatam  sit  accepta,  si 
hahens  praecise  Spiritum  Sanctum.  ( y)  non  posset  sic 
acceptari,  jam  charitas  creala  ex  natura  sua  aliquam 
dignitatem  in  respectu  ad  vitam  aeternam  tribueret 
animae,  quam  nullo  modo  posset  dici  Spiritum  San- 
ctum  tribuere  praecise  per  seipsum  ;  quod  non  putat 
sane  dictum. 

Secundo  probat  idem  antecedens  sic.  Possibile  est 
aliquem  hominem,non  hahendo  hahitum  charitatis, 
non  esse  in  statu  reprobationis ;  ergo  possibile  est 
aliquem,  non  hahendo  habituni  charitatis,  esse  in 
statu  acceptalionis,  id  est  esse  acceptum  secundum 
statum.  Consequentia  patet;  quia  quidquid  sit  (8)  de 
hoc,  utrum  de  potentia  Dei  absoluta  posset  esse  sta- 
tus  medius  inter  statum  reprobationis  et  accepta- 
tionis,  non  tamen  est necesse  sic  esse ;  imnio  nunc  («), 


(<x)  dilectinnis.  —  electionis  Pr. 
(6)  velit.  —  veUet  Pr. 

(y)  et  cliaritatcm  creutam  sit  acccpta,si  liahcns  pr.i 
Spiritum  Sanctum.  —  Om.  Pr. 
(8)  sit.  —  Om.  Pr. 
(e)  nunc.  —  nec  Pr. 


DISTINCTIO   XVII.  —    QUyESTlO    I. 


77 


secundum  legem  Dei  ordinatam,  nullus  est  talis 
status  medius.  Voco  autem  statum  reprobationis,  in 
quo,  si  quis  perseveraverit,  Deus  illi  dabit  poenam 
aeternam  sensus  vel  damni.  Antecedens  probatur. 
Nam  possibile  est  aliquem  hominem  sine  reatu  pec- 
cati  originalis  vel  actualis  esse,  non  babendo  babi- 
tum  charitatis,  sicut  erat  primus  bomo  antequam 
reciperet  gratiam,  posito  quod  non  fuerit  creatus 
cum  habitu  charitatis,  ut  esse  potuit,  et  multi  ponunt. 
Possibile  etiam  esset  quod  pueri  in  baptismo  absolve- 
rentur  a  reatu  peccati  originalis,  absque  infusione 
alicujus  babitus  supernaturalis.  Nec  est  dubium  hoc 
esse  possibile ;  immo  multi  doctores  dixerunt  ita  esse 
de  facto,  quamvis  eorum  opinio  non  teneatur,  ut 
patet,  Extra,  de  Baptismo ,  (cap.  3). 

Tertio  probat  sic  idem  antecedens.  Non  est  necesse 
quemlibet  beatum  praehabuisse  habitum  charitatis; 
ergo  possibile  est  aliquem  non  habendo  habitum  cha- 
ritatis,  esse  Deo  (a)  acceptum  ad  habendum  finaliter 
heatitudinem.  Antecedens  patet  de  facto  in  anima 
Christi,  quae  non  prius  habuit  charitatem  quam 
visionem  beatificam;  et  similiter,  secundum  Magi- 
strum,  2.  Sentent.,  dist.  5,  in  fine,  angeli  boni  non 
prius  habuerunt  gratiam  quam  beatitudinem,  et 
tamen  prius  fuerunt  quam  essent  beati ;  quidquid 
autem  de  facto  fuerit,  possibile  fuit  sic  fuisse.  Patet 
etiam  ratione  :  quia  si  charitas  prschaberetur,  vel 
hoc  esset  propter  meritum,  vel  propter  justificatio- 
nem  (6),  vel  propter  immunitatem  a  peccato.  Non 
propter  primum  ;  quia  non  est  necesse  meritum  prae- 
cedere  praemium ;  sicut  patet  in  anima  Christi,  et 
angelis  bonis,  secundum  Magistrum,  et  pueris  bapti- 
zatis  decedentibus  (y),  qui  nullum  proprium  meri- 
tum  babuerunt,  attamen  prsemium  beatitudiniscon- 
secuti  sunt.  Nec  propter  justificationem ;  sicut  in 
anima  Christi  patet,  in  qua  nulla  justificatio  prae- 
cessit  beatitudinem.  Nec  propter  immunitatem  a 
peccato  ;  quia  illa  est  possibilis  sine  habitu  charitatis, 
ut  jam  probatum  est.  Consequentia  vero  probatur  : 
quia,  si  non  est  (o)  necesse  beatum  praehabuisse 
habitum  charitatis,  ergo  Deus  potest  aliquem  non 
praehabentem  habitum  charitatis  praeparare  et  ordi- 
nare  ad  dandum  illi  vitam  aeternam,  ita  quod  si  per- 
severaverit,  dabit  illi  vitam  aeternain ;  nam  talis 
dicitur  charus  Deo.  —  Et  si  dicatur  quod,  esto  quod 
ipse  sit  in  tali  dispositione,  non  sequitur  quod  ipse 
sit  acceptus,  nec  quod  sit  dignus  vita  aeterna  secun- 
dum  illum  statum ;  —  contra,  qiuero  quomodo 
sumis  dignitatem  istam.  Quia  vel  illum  tantum  dicis 
dignum,  cui  tantum  debite  conferenda  est  vita 
aeterna,  ita  quod  sine  injuria  non  potest  non  con- 
ferri ;  et  sic  nullus  est  dignus  vita  seterna,  quantum- 


(a)  Deo.  —  Om.  Pf. 
(6)  vel  propter  justificationem. 
(y)  decedentibus.  —  Om.  Pr. 
(8)  est.  —  esset  Pr. 


justitix  Pr. 


cumque  habeat  cliaritalem ;  et  per  consequens  nul- 
lus  esset  acceptus  secundum  suum  statum.  Vel  ille 
dicitur  dignus,  quem  Deus  sua  gratuita  bonilate 
acceptat  ad  dandum  sibi  vitam  aeternam  ;  et  tunc 
quilibet  talis  est  cbarus  et  acceptus  Deo  ;  et  hoc  (oc) 
potest  esse  sine  habitu  charitatis ;  sicut  ille  in  quo 
est  habitus  charilatis,  dicitur  acceptus  et  dignus, 
quia  in  tali  dispositione  Deus  acceptat  eum  velut 
dignum,  id  est  dabit  illi,  si  perseveravit,  vitam 
eeternam,  ac  si  ipse  ea  esset  dignus.  Unde  praecisa 
causa  hujus  dignitatis  est  divina  voluntas  gratis 
acceptans. 

Quarto  probat  idem  antecedens  sic.  Deus  potest 
aliquem  non  habentem  charitatem  acceptare  secun- 
dum  statum  in  quo  est,  ad  dandum  sihi  charita- 
tem  (6),  et  beatitudinem  si  perseveraverit ;  ergo 
aliquem  talem  posset  acceptare  ad  beatitudinem. 
Tenet  consequentia.  Sed  antecedens  probatur  :  quia, 
posito  quod  (y)  sit  aliquis  homo  qui  nec  cliaritalem 
habeat,  nec  peccatum,  aut  aliquid  incompossibile 
charitati,  sicut  Deus  facere  posset ;  huic,  si  perseve- 
raverit  in  boc  statu  ,  Deus  poterit  daresimul  cbaiita- 
tem  et  beatitudinem.  Certum  est  :  sicut  animae 
Cbristi  dedit  utrumque  simul ;  et  si  illa  praefuisset 
sine  peccato  et  sine  cliaritate,  non  minus  potuisset 
dare  utrumque  simul ;  similiter  et  huic  posset  velle 
dare  utrumque,  si  perseveraverit,  et  per  consequens 
posset  ipsum  velut  dignum  utriusque  acceptare. 

Secundo  principaliter  arguit  contra  conclusiones 
sic.  Possibile  est  aliquem  habere  charitatem,  et  non 
esse  Deo  charum  vel  acceptum  ad  vitam  aeternam. 
Ergo  probatio  conclusionum  in  falso  fundatur.  Ante- 
cedens  probat  tripliciter. 

Primo  sic.  Possibile  est  Deum  dare  alicui  cbarita- 
tem,  et  numquam  velle  illi  dare  beatitudinem, 
eliamsi  in  charitate  perseveraverit ;  ergo  possibile  est 
aliquem  habere  charilatem,  et  non  esse  Deo  charum 
vel  acceptum  ad  vitam  aeternam.  Consequentia  patet. 
Antecedens  probatur : — Tum  quiapossibileestDeum 
aliquem  babentem  cbaritatem ,  et  nondum  beatum  , 
sic  conservare  in  aeternum ,  et  per  consequens  num- 
quain  (o)  illi  dare  vitam  aeternam  ;  qua  enim  ratione 
potest  illum  pertenipus  sic  conservare,  eadem  potest 
in  aeternum  et  semper;  ergo  possibile  est  Deum 
alicui  dare  charitatem,  et  numquam  velle  dare  vitam 
aeternam  etiamsi  perseveraverit.  —  Tum  quia  possi- 
bile  est  Deum  aliquem  habentem  charitatem  simul 
cum  charitate  annihilare,  et  nunquam  illum  recreare ; 
et  per  consequens  numquam  illi  tlare  beatitudinem. 
—  Tuni  quia  alicui  jam  beato  et  habenti  siniul  cum 
beatitudine  charitatem  posset  Deus  beatitudinem 
auferre,  relicta  sibi  cbaritate,   nunquam  deinceps 


(a)  hoC.  —  ergo  Pr. 

(8)  talem.  —  Ad.  Pr. 

(y)  posito  quod.  —  Om.  Pr. 

(8)  numquam.  —  nondum  Pr, 


78 


MBlll    F.    SENTENTIARUM 


illi  daturus  beatitudinem  ,  necahlalurus  charilatem; 
ergo  pbssel  illi  charitatem  dare$  nolendo  ei  dare  bea- 
tiludinem,  ncc  auferendo  illi  charitalem.  —  Tum 
quia  lam  charitatis  habituB  quam  beatitudo  sunt 
producibiles  immediate  a  Deo$et  rteutra  essentialiter 
vel  inlrinseee  depertdet  ah  alia;  et  per  consequens 
posset  unaiii  producere,  numquam  alteram  produ- 
ctunis;  (|iii(li|iii(l  autetrt  potest  facere,  jiotest 
vellc  facere ;  quare$  etc.  (a ). 

Secundo  probat  idcm  antecedens  sic  :  Animam 
habentem  oharitatem  DeUs  gralis  acceptat  ad  vilam 
aeternam ;  ergo  possibile  est  animam  habere  charila- 
lcni,  cl  noii  cssc  Dco  acceptam  ad  vitam  seternani. 
Gonseipientia  vero  BSi  nota;  qnia,  si  detur opposilum 
cortsequetitis ,  setfuitur  quod  supposita  charitate  in 
aninia,  Deus  non  posset  illam  non  acceptare ;  et  per 
i •onscipicns,  supposita  charilate  in  anima,  Deus  non 
gratis  illam  acceptaret  (6);  cujus  oppositum  sumilur 
proantecedenle.  Antecedensveroprobatur  :  Namcon- 
statquod  carenli  anini;e  eharitatesimuletgloria.Deiis 

quantum  ad  netttrtim  est  illi  debitor, et  si  det  chari- 
tateni,  gratis  donat;  nuncautem  nullus  diceret  quod 
c\  60  <|Uod  Deus  dat  aliquod  munus  alicui,  fiat  ei 
alterius  niuneris  dehitor;  ergo  non  ex  eo  quod  Deus 
gralis  dat  charilalem,  dehetur  consequenter  illi 
gloria  seu  vita  scterna.  —  Et  si  dicatur  quod  non 
idco  dchctur  illi  gloria  vel  vita  seterna  quia  hahet 
cliaritatem,  aul  quia  data  est  illi  charitas,  sed  quia 
secunduni  acceptam  cliaritatem  operatur ;  —  contra  : 
cinncs  operatiohes  nostrae  secundum  charitatem 
fat  tie,  et  omnia  merita  nostra,  sunt  Dei  dona,  ttt 
dicit  Augiistinus,  13.  de  Trinitate ,  cap.  10;  et  per 
consequens,  ex  illis  non  est  Dcus  dehitor  alicujus 
prtemii  alterius.  Itcni  :  Omnia  nierita  non  sunt  Con- 
digna  glori;c  ut  eis  tanquam  dchila  reddatur,  sed 
gratis  tantummodo  donatur,  ita  quod  gratia  grali;e 
addilur,  ut  dicit  Augustinus  in  Enchiridione , 
cap.  K»7  :  Ipsa,  inquit,  hominis  bona  nierita  intcl- 
liyendtom  est  esse  Dei  muncra,  quibus  cum  vila 
seterna  rcddilur,  quid  aliud  nisi  gratia  pro  i/ra- 
tin  redditur91tettiKpdslo\\ifyadRomanos, 8(^18): 
ExietimO)  inquit,  quod  hon  sunl  condignx  pas- 
siones  hujus  tnnjwris  ad  fulurum  ijlorium.  Uhi 
Closs.i  :  hissinnos  hujus  lcniporis  non  sunt  omnes 

siiniil  oondignee,  id  cst  sttfficientes,  Bi  districte  age« 
retur  nobiscum^ad  prottierendtttti  gioriam  futuram. 

Iv\  lioc  ullcriiis  inlcil  quod   ncduin  vit;e  ;clcrn;c, 
scd  ncc  alicujns  altcrius  pi;cmii   ;elerni  vcl  lenqm- 

ralis,  aliquis  actufi  hominis  c\  quantacttmqtte  chari» 
tote  elicitus,  es1  de  condigno  meritoritts  apttd  Deum ; 
quoniam  quilibel  talis  est  donttm  Dei,  julta  lllud 

ApOBtoli,  I.  „<{  Cnrinth.,  \  (v.  7)  :  (juiil  h«l>cs 
quod  non  accepisti. 

I  rtio  probatur  idem  antecedens  sic  :  Omnis  actus 


(<x)  farcre;  quarr .  rlr.        rl  ,;-,»,, rtt  IV 
(6)  accepiarct.  —  accepMM  IV. 


hominis,  etiam  mediante  charitate  elicitus,  pote-l  a 
Deo  Bufficienter  pncmiari  prycmio  minore  quam  est 
vila  eetefna;  ergo  animam  pro  suo  actu  meritorio 
Deus  gratis  acceplat  ad  vitam  teternam.  Consequen- 
tia  est  clara.  Sed  antecedens  prohatur  :  quia  nullus 
actus  meritorittS  est  tantuni  vel  tani  grande  lionuin 
quam  grandis  est  vita  lotorna,  et  ita  non  yequivalens 
sihi,  ac  per  hoc  nec  ex  dehito  justitiue  ei  debetuf 
tarttttm  pr;emiuni ;  esto  igitur  (juod  aliquod  jirae- 
niiiiin  a  Deo  sihi  deherelur,  illttd  minus  esset  quain 
vita  ;ctcrna ;  et  per  consequens,  si  pro  aliquo  dat 
vitam  ;ctcni;iiii,  gratis  hoc  facit.  —  Confirmatur  : 
Quia  non  apparet  (juin  sulTicionter  praemiaretur 
aliquis  actus  (juodam  actu  ejusdem  rationis  meliore, 
vel  etiam  alterius  spccici  jierfectioris,  et  ex  majore 
charitate  elicito,  aut  etiam  per  infusionem  majoiis 
gratiue,  attt  alterius  sjiiritualis  doni  possibiHs  citra 
heatitudinem  conferri  homini  a  Deo. 

Tertio  principaliter  contra  conclusionem  sic  arguit : 
Possihile  est  aliquem,  non  hahendo  hahitum  chari- 
tatis,  diligere  Deum  meritorie.  Igitur  tam  conelttsio 
quani  prohatio  falsa.  Antecedens  prohatur  tripli- 
ciler. 

Primo  sic.  Possihile  est  aliquem,  non  hahendo 
hahitum  charitatis,  diligere  Deuttijdilectiotie ejusdem 
rationis,  et  uequaliter  exsistente  in  potestate  sua,  et 
aiMjue  perfecta,  et  circumstantionata  similihus  (a) 
omnino  circumstantiis  dileclioni  meritoriae  et  uii1- 
dianle  charitate  elicita1;  ita  quod  in  hoc  tantum- 
niodo  sit  differentia,  quod  una  elicitur  mediante 
charitate,  altera  non.  Ergn  poBsibile  est  aliquem, 
non  hahendo  habitum  charitatis,  diligere  Deum 
meritorie.  Tenet  consequentia  :  quia  actus  vel  hahet 
(juod  sit  meritorius  ex  projiria  honitate  naturali  \d 
morali,  et  sic  de  islis  dilectionihus  idem  erit  judi- 
cium  quantuin  ad  hoc,  cuin  sint  Beqtte  hona; ;  \o\ 
hoc  hahetex  lihera  acceptatiohe  divina,  et  tum  idcin 
scquitur,  (juia  qua  ratione  Deus  jiotest  unani  accc- 
jilare,  et  aliam  ;  vel  hoc  habet  ex  utroque  simul, 
scilicet  ex  propria  bonitate  et  divina  acceptatione,  d 
sequiluridem  qttod  pritts.  Arttecedensveroprobatur! 
(juia,  cuin  Deus  immediate  possit  in  omnem  effe- 
ctum  cujuscumque  agetitis  secttndi,  poterit  Deus 
concurrere  cum  volttntate  ad  prodttoendum  omnitto 
similem  dilectioneni  ei  qttafi  clicilur  mediante  chari- 
lale,  immo  oanidein  nuinero  qilae  fttisset  elicitA 
medianle  chaiilalc,  si  voluutas  fttisset  informata 
charitale.  —  Et  si  dicalur  quod  actus  esl  meritoriUB 
ex  hoc  quod  cst  a  volurttate  informata  charitate 
per  consequens  actus  (6)  otnnino  similis,  non  elici» 
lus  a  voluntate  informata  charitate,  non  erit  merito- 

rius;    i.-lud    nott    valct.    (v>uia    \cl    hoc    est    proptef 

aliquam  bonitatem  provenientem  actui  ex  preesentia 
charitatis,  et  tunc  cum  a   Deo  et  voluntate  possit 


(a)  similibus.  —  Om.  Pr, 
(6)  noii.  —  Ad.  Pr. 


DISTINCTIO   XVII.  —   QU^STIO   I. 


79 


absque  charitate  elici  actus  aeque  bonus,  et  absque 
eharitate  poterit  esse  meritorius;  vel  hoc  esl  cx 
[ibera  voluntate  Dei  volentis  acceptare  ad  precmium 
eeternum  actum  elicitum  a  voluntate  informata  cha- 
ritate,  et  tunc  etiam  sequitur  propositum,  nam  Deus 
etiam  poterit  acceptare  actum  seque  bonum  elicituin 
ahsque  hahitu  charitatis. 

Secundo  probat  sic  idem  antecedens  :  Possibile 
est  quod  aliquis  non  hahendo  habitum  charitatis 
infusae,  Deo  specialiter  juvante,  diligat  Deum  dile- 
ctione  quam  (a)  Deus  velit  praemiare  preemio  vitie 
aeternee.  Igitur,  etc.  Tenet  consequentia.  Et  antece- 
dens  probatur.  Nam  possihile  est  quod  aliquis  abs- 
que  tali  hahitu  charitatis,  mediantedivinoadjutorio, 
diligat  Deum  dilectione  non  vitiosa  sed  laudabili  et 
recta,  utpote  diligat  Deum  propter  se,  et  cum  omni- 
bus  oircumstantiis  requisitis  secundum  dictamen 
rectee  rationis,  ita  quod  illa  dilectio  erit  recta  et  boua, 
secundum  quod  aliquis  actus  dicitur  moraliter  bonus. 
Sed  talem  dilectionem  posset  Deus  velle  praemiare 
preemio  vitee  eeternae;  nam  nullus  actus,  sive  cum 
charitate,  sive  absque  cbaritate  elicitus,  est  ex  natura 
sua  dignus  aut  meritorius  vitae  eeternee,  sed  ex  gra- 
tuita  ordinatione  divina;  quia  non  sunt  condi- 
(piae,  etc,  secundum  Apostolum  ;  et  constat  quod 
loquitUr  de  passionibus  martyrum  Christi,  quaesunt 
mediante  charitate  susceptee.  Ergo,  sicut  dilectionem 
mediante  charitate  elicitam,  gratis  et  libere  vult 
preemiare  praemio  vitee  eeternee,  ita  potest  velle  pree- 
miare  quantumeumque  bonam  dilectionem ;  et  per 
consequens  queelibet  talis  potest  virtute  Dei  esse 
meriloria. 

Tcrtio  probat  idem  antecedens  sic  :  Ut  probatum 
est,  Deusposset  acceptaread  vitam  aeternam  animam 
non  habentem  aliquem  habitum  infusum,  nec  etiam 
aliquem  actum  elicitum.  Ergo  posset,  si  vellet,  acce- 
ptare  animam  habentem  actum  dilectionis  bonum 
modo  preedicto,  et  nullum  habitum  infusum  haben- 
tem,  et  pro  ista  dilectione  majori  gloria  velle  prie- 
miare  ipsam  quam  si  non  haberet  hujusmodi  dile- 
ctionem  ;  et  per  consequens  aliquis  posset  diligere 
Deum  meritorie  absque  hahitu  charitatis,  si  Deo 
placeret. 

II.  Argumenta  Scoti.  —  Similiter  Scotus (apud 

Aureolum,  dist.  17,  q.  1,  art.  1)  arguit  quod  Deus 
possit  acceptare  animam  et  ejus  aclum,  sine  habitu 
creato  qui  dicatur  charitas. 

Primo.  Quia  actus  divinee  acceptationis  est  neces- 
sarius  et  intrinsecus  voluntati  ipsius.  Omnis  aiitem 
creatus  habitus  est  contingens  et  extra  voluntatem, 
sicut  et  quaelibet  creatura.  Non  potest  igitur  esse 
ratio  divinse  acceptationis. 

Secundo.  Quia  divina  voluntas  non  fertur  neces- 
sario  nisi  in  proprium  objectum  quod  est  sua  essen- 

(a)  quam.  —  qua  Pr. 


tia,  vel  in  id  quod  hahet  couuexionem  cum  Dei  boni- 
tale;  alias  de  necessitate  crearet  et  conservarel.  Ndfl 
igitur  aliquis  hahilus  est  necessario  ratio  acceptaudi 
animam  vel  actum  ejus. 

Tertio.  Quia  nihil  est  aliud  houiiuem  vel  actUffl 
ejus  acceptare,  quam  IpsUm  ad  gloriam  ordinaie,  et 
actum  ejus  ad  hoc  recipere  ut  pro  eo  detur  vita 
eeterna.  Non  dubium  autem  quod  hoc  est  iu  facul- 
tate  divinoe  voluntatis.  Sicut  enim  hominem  ad  hoc 
acceptat  ut  det  sihi  dmia  gratisB  absque  habitu  primo, 
alias  procederetur  in  infinitum  ;  sic  absque  omni 
habitu  potest  eum  acceptare  ad  dona  gloriec.  Sirnili- 
ter  etiam  esl  in  potestate  ejus,  pro  calice  aquae  fri- 
gidae,  et  pro  quocumque  actu  minimo,  immo  prO 
nullo,  si  placet,  sibi  dare  vitam  seternam.  Gircuni- 
scripto  itaque  ottini  hahitu,  potest  Deus  actum  homi- 
nis  et  hominem  acceptare ;  nec  est  alligatum  suum 
beneplacitum ,  quod  maxime  relucet  in  acceptatione 
alicujus  creaturae. 


3. 


CONTRA   TERTIAM    CONCLUSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  —  Contra  tertiam  con- 
clusionem  arguit  Aureolus,  in  praesenti  distinctione 
(q.  1,  art.  2).  —  Et  primo  contra  hoc  quod  dictuni 
est,  quod  gratia  qua  formaliter  anima  Deo  redditur 
grata,  profluit  in  artifflam  ex  divina  dilectione  et 
acceptatione.  Contra  hoc  arguit  multipliciter. 

Primo  sic.  Illud  quo  diviua  acceptatio  applicatur 
ad  animam,  et  cujus  [tarlicipatio  est  artimal  formalis 
ratio  ut  acceptelur,  non  pcjlest  provenire  ex  Dei  dile- 
ctione  in  animam  transeunte;  sequeretur  enim  quod 
anima  prius  esset  dilecta,  salteni  ordine  rationis, 
quam  talis  forma  esset  in  ea,  ex  quo  forirta  pro- 
flueret  in  ea  ex  hoc  quod  esset  dilecta.  Sed  conse- 
quens  est  falsum  ;  quia  participatio  hujus  formae 
reddit  animam  gratam  Deo,  et  applicat  dilectionem 
divinam.  Ergo  non  potest  profluere  in  anima  ex 
dilectione  Dei. 

Secundo  sic.  Impossihile  est  actum  seternum  et 
immutahilem,  de  novo  transire  super  animam,  nisi 
propter  participationem  novam  in  anima  objecti  im- 
mutabilis  et  aeterni.  Sed,  secundum  negantes  hanc 
proposilionem,  Dei  dilectio  qua?  est  immutahilis  et 
;eteina,  transit  de  novo  super  animam,  et  ex  hoc 
prolluil  in  ea  habitus  charitatis  et  gratiee.  Ergo 
anima  participat  lbruialiter  eUiqtiod  ohjectuui  icternae 
et  immobilis  dilectionis  divinae  aliud  ab  habitu  gra- 
tiee.  Hoc  autem  est  impossibile  :  quia  tunc  essent  in 
auima  duee  formae  gratilicantes,  prima  quidem,  per 
quam  applicaretur  ad  anifflam  divina  dilectio, 
secunda  vero,  babitUs gratifle  prolluens  ex  dilectione; 
quod  poni  non  pottest. 

Tcrtio  sic.  Sicul  se  habet  generalis  dilectio  ad 
illud  super  qttod  transit,  sic  se  habet  charitativa 
dilectio  ad  animaiu  acceptam  etgratam.  Sed  exgene- 
rali  Dei  dilectione  qua  complacet  ei  creatura,  non 


80 


Limtl    1.    SKNTENTIANUM 


profluit  creatura  in  esse;  alias  eum  immutabiliter 
diligat  omnem  creaturam,  Immutabiliter  proflue- 
renl  omnes  in  esse;  unde  non  ex  hoc  quod  creaturse 
diliguntur,  realitates  earum  in  esse  profluunt.  Ergo 
aec  charitas  profluil  in  anima  grata  ex  Dei  dilectione 
charitativa,  sed  magis  esl  ratio  quod  charitativa  Dei 
dilectio applicetur  ad  eam.  -  -  Hsec  ille. 

Secundo  loco  arguil  quod  gratia  quae  esl  formala, 
non  cadit  sul)  acceptatione  divina  et  ejus  compla- 
centia,  <'i  quod  per  ejus  exsistentiam  in  anima,  ipsa 
gratificetur.  Arguil  ii;i(iir 

Primo  sic.  Deus  esl  rationabiiissimus  dilector; 
qod  amat  enim  absque  rationali  inductivo.  Sed  dile- 
ctio  et  amor  merentur  reamationem,  dum  tamen 
csetera  diligibilia  sint.  Quamvis  enim  vitiosus  Qon 
mereatur  suo  amore  reamationem  a  virtuoso,  quia 
amicitia  virtuosi  fundatur  super  communicatione 
virtutum,  ut  patet,8e1  !>.  Eihicorum  (cap.  !»  el 
cap.  Ik2»;  oihilominus  amans  aliquem,  virtuosus 
exsistens,  suo  amore  meretur  reamari,  juxta  illud 
Sapientis,  leges  amicitise  describentis  |  Prov.  cap.  8, 
v.  17)  :  Ego  diligentes  me  diligo,  et  <{ui  mane 
evigilaverint  ad  me  invenient  me.  Ergo  ex  natura 
rei  Deus  diligil  omnem  diligentem  se,  et  habentem 
habitualem  charitatem  et  gratiam,  secundum  quod 
testatur  Salvator,  Joan.  14  (v.  L2'3)  :  Si  quis  diligii 
me,  sermonem  meum  servabit,  et  Pater  meus 
diliget  eum,  etc. ;  et  ibi  praemittitur  (v.  21)  :  Qui 
diligii  me  ,  diligitura  Patre  meo. 

Secundo  sic.  Quicumque  ex  oatura  rei  diligit 
justitiam,  cbaritatem,  et  cseteras  virtutes,  ex  natura 
rei  diligit  participantem  illas  virtutes.  Impossibile 
esl  enim  quod  actus  feratur  super  aliquam  formam, 
quin  feratur  super  participans  illam  formam,  saltem 
materialiter  et  per  accidens;  unde  videns  colorem, 
de  necessitate  videi  omne  quod  afficitur  illo  colore. 
Sed  Deus  immutabiliter  el  necessitate  naturae  diligit 
charitatem  el  omnem  virtutem.  Immutabiliter  enim 
diligit  se,  el  per  consequens  immutabiliter  vult  sihi 
dileclionem;  el  insuper  justus  esl  immutabiliter  el 
perfectus;  quIIus  autem  esl  justus,  qui  justitiam 
qoq  diligit,  secundum  Augustinum  (Epist.  153, 
numero  26)*,  el  Philosophus  dicit ,  I.  Ethico- 
rum  (cap.  8),  <|uoil  non  est  bonus  qui  non  gaudel 
de  bonis  operibus ;  aon  enim  justum  utique  aliquis 
dicerel  non  gaudentem  justa  operatione.  [giturDeus 
<>a  oecessitate  qua  diligil  suam  justitiam  el  compla- 
cet  in  sni  amore,  complacel  etiam  in  omui  anima 
participante  ejus  justitiam  et  ejus  habitualem  amo- 
rem;  el  per  consequens  habitualis  amor  Dei  da1  <>x 
natura  rei  esse  acceptum  Deo. 

Tertio  sic.  Deo  acceptum  esl  quidquid  secundum 
veritatem  delectabile  est,  el  acceptabile,  et  pul- 
chrum;  dicit  enim  Philosophus,  :i.  Ethicorum 
(cap.  i),  quod  virtuosus  bene  dispositus  est  regula 
el  mensura  eorum  quae  delectabilia  <>t  placentia  sunt 
Becundum  veritatem.  Sed  constal  quod  virtutessecun- 


diiin  seipsas  pulchrae  sunt,  ot  honre,  et delectabilea 
secundum  veritatem,  t>t  maxime  amor  Dei ;  unde 
<li<  ii  Philosophus,  1.  Ethicorum  (cap.  8),  quod 
delectabiles  sunt  operationes  secundum  virtutem,  et 
pulchrse,  et  honic,  et  non  sunt  «li\isa  lia'C  tria  :  <i|ili- 
niiiin,  justissimum,  et  delectabilissimum,  sed  hsec 
liia  exsistunt  in  operationibus  optimis  d  virtuosis. 
Ergo  videtur  <|ii<«l  Deus  ex  natura  rei  complaceat  in 
virtutibus,  sed  quam  maxime  et  ultimate  in  sui 
habituali  amore. 

Quarto  sic.  Sicut  se  habet  charum  esse  Deo  ad 
voluntatem  divinam,  sic  el  esse  oditum  a  Deo  (a). 
Sed  niliil  cst  oditum  a  Deo,  qum  divina  voluntas 
reperiat  in  eo  aliquid  odibile  <■(  detestabile  ex  oatura 
rei,  quod  dat  formaliter  esse  oditum;  peccatumenim 
ex  natura  rei  <j<lilnr  a  l><>n;  juxla  illnd  Propheta 
<  Psalm.  5,  v.  5)  :  Videbo  quoniam.  non  Deus  volens 
iniquitatem  tues.  Ergo  per  oppositum,  Qullusacce- 
ptatur  a  Deo  charitative,  nisi  quatenus  <"st  in  eo 
ali<|iii<l  quod  cx  natura  rei  acceptabile  reddit. 

Confirmatur,  inquit,  quia  form;c  oppositse  habenl 
formaliter  eflectus  oppositos  ex  natura  rei ;  unde,  si 
albedo  dat  <'ss<>  album  cx  natura  rei,  nigredo  ex 
natura  rei  dat  esse  nigrum,  et  (6)  non  solum  volun- 
tarie  aut  (y)  secundum  aliquod  institutivum.  Elrgo 
postquam  iniquitas  cx  hatura  rei  est  odibilis  Deo,  et 
dat  esse  oditum,  non  apparel  curnon  sit  possibilis 
aliqua  forma  creata  sihi  opposita,  qua3  det  fonna- 
liter  et  ex  natura  rei  esse  dilectum  et  acceptum.  — 
ILcc  illc. 

Contra  illud  autem  <|uod  ponit  conclusio  <l<-  distin- 
ctione  charitatiset  gratise,  non  nuuc, sed  in  secundo 
arguetur,  ubi  ista  materia  solet  communiter  pertra- 
ctari. 

B.  —  SOLUTIONES 

§   I.  —  AD    ARC.UMENTA    CONTRA    PRIMAM 
CONCLUSIONEM 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  arguraenta 
Aureoli  contra  primam  conclusionem  respondetur. 
El  primo  ad  ea  quse  prlmo  loco  inducta  sunt.  A<1 
quorum  primum,  xeeumhun  et  tertium,  dicitur 
quod  arguens  in  vanum  laboravit.  Non  enim  est 
intentio  sancti  Doctoris  quod  voluntas  charitate  infor- 
mata  possil  in  substantiam  alicujus  actus,  in  quam 
non  possil  sinehabitucharitatis.  Etquod  isiasit  inten- 
tio  ejus,  expresse  patet,  I.  Sentent.,  <list.  I",  q.  I, 
art.  4,  uhi  sie  ail  :  «  Si  igitur,  inquit,  accipiamus 
actum  charitatis,  qui  esl  diligere  Deum  <>t  proximum, 
ex  specie  actus,   non  discernitur  (8)  utrum  sit  ■ 

(a)  <(  Deo.  —  Ora.  Pr. 

rl  Oi.l.    Vf. 

aut,  —  et  E*p. 
(8)  dUwernitur.  —  decerrttur  Vv. 


DISTINCTIO   XVII.  —   QU/ESTIO    I. 


81 


potentia  imperfecta,  vel  perfecta  per  habitiim  gra- 
tuitum ;  quia  ad  idem  objectum  ordinatur  potentia 
et  habitus,  sicut  scientia  et  intellectus.  »  —  Haec 
ille.  —  Idem  ponit,  de  Verilatc,  q.  10,  art.  10,  in 
responsione  ad  primum,  ulri  ait  :  «  Actus  ille  dile- 
ctionis  quem  in  nolris  percipimus,  secundum  illud 
quod  de  illo  est  perceptibile,  non  est  sufficiens  signum 
cbaritatis,  propter  similitudinem  naturalis  dilectio- 
nis  ad  gratuitam.  »  —  Haic  ille.  —  Idem  ponit, 
8.  Quodlibeto,  q.  2,  art.  2,  ubi  sic  ait  :  «  In  actibus 
ipsius  charitatis  non  possumus  sufficienter  percipere 
quod  sint  a  charitate  eliciti,  propter  similitudinem 
dilectionis  naturalis  cum  dilectione  gratuita.  »  — 
Ha?c  ille.  —  Ex  quibus  patet  quod  non  intendit  san- 
ctus  Doctor  dicere  quod  habitus  charitatis  exigatur 
ad  actum  dilectionis  Dei  propter  substantiam  actus, 
sicut  arguens  credit,  nec  propter  aliquam  circum- 
stantiam  nobis  notam,  vela  nobis  experibilem,  quam 
habeat  actus  elicitus  a  voluntate  informata  habitu 
charitatis,  et  non  habeat  sine  charitate  elicitus  ab 
eadem  voluntate ;  sed  intendit  quod,  ad  hoc  quod 
voluntas  eliciat  actum  dilectionis  Dei  perfectum, 
quantum  ad  omnia  requisita  ad  bonitatem  actus 
meritorii,  necessario  exigitur  quod  sit  informata 
babitu  charitatis.  Unde  in  1"  2ffi,  q.  114,  art.  2,  sic 
ait  :  «  Nulla,  inquit,  natura  creata  est  sufficiens 
principium  actus  meritorii  vitoe  ceternae,  nisi  super- 
addatur  aliquod  donum  supernaturale.  »  —  Ha?c 
ille.  —  Secundum  enim  quod  ipse  ponit  in  2.  Sen- 
tent.,  dist.  41,  q.  1 ,  art.  2  :  «  Sicut  in  rebus  natu- 
ralibus  una  perfectio  alteri  superadditur,  sic  ut 
quaedam  res  habeant  unam  illarum,  et  quaedam 
duas,  et  sic  deinceps;  sic  contingit  in  rnoralibus  in 
actu  considerare  aliquam  perfectionem  alii  superad- 
ditam,  ex  quarum  unaquaque  dicitur  actus  bonus; 
et  si  aliqua  illarum  perfectionum  desit,  deerit  boni- 
tas  quoa  est  secundum  perfectionem  illam.  Verbi 
gratia,  omnis  actus,  in  quantum  est  actus,  habet 
quamdam  bonitatem  essentialem ,  secundum  quod 
omne  ens  bonum  est ;  sed  in  aliquibus  actibus  super- 
additur  qusedam  bonitas,  ex  proportione  actus  ad 
debitum  objectum,  et  secundum  quod  dicitur  bonus 
ex  genere  ;  et  ulterius,  ex  debita  commensuratione 
circumstantiarum  dicetur  bonus  ex  circumstantia ; 
et  sic  deinceps,  quousque  perveniatur  ad  ultimam 
bonitatem,  cujus  humanus  actus  est  susceptivus, 
quse  (a)  est  ex  ordine  in  finem  ultimum  per  habitum 
gratiae  vel  charitatis.  Et  ideo  actus  illorum  qui  gra- 
tiam  vel  charitatem  non  habent,  hoc  modo  bonus 
esse  non  potest ;  et  hoec  est  bonitas  secundum  quain 
actus  dicitur  meritorius.  Sed  subtracto  posteriori, 
nihilominus  remanet  prius,  ut  in  libro  de  Causis 
dicitur;  unde,  quamvis  ab  infidelium  actibus  sublra- 
hatur  illa  bonitas  secundum  quam  actus  meritorius 
dicitur,  remanet  tamen  bonitas  alia.  »  —  Haec  ille. 


(a)  qux.  —  qui  Pr. 


—  Ex  quo  patet  quod  ipse  intelligit  quod  habitus 
charitatis  non  exigitur  ad  boc  ut  aclus  sit  bonus  ex 
genere  vel  ex  circumstanlia,  sed  ut  debite  ordinetur 
in  finem  ultimum,  propter  quem  sit  meritorius.  Ut 
enim  ipse  dicit,  2ft  2*,  q.  2.'},  art.  7.  «  Per  charita- 
tem  debite  ordinatur  homo  ad  ultimum  finem  homi- 
nis,  qui  est  Dei  fruilio.  »  Unde  sine  charitate  non 
potest  debite  se  habere  ad  illum  finem,  quin  deficiat 
inaliquo.  Necforteest  possibile  quod  sine  dono  super- 
naturali  aliquis  habeatactum  in  nulla  circumstantia 
deficientem,  in  statu  naturae  corruptae.  Immo,  etiam 
cum  charitate  et  halrituali  gratia,  adhuc  indiget  ad 
recte  agendum  alio  auxilio  divinae  gratiae,  ut  seilicet 
a  Deo  moveatur  ad  recte  agendum  :  tum  propter 
hoc,  quia  «  nulla  creatura  potest  in  quemcumque 
actum  procedere,  nisi  virtute  divinae  motionis;  tum 
ratione  speciali,  propter  conditionem  status  humanae 
naturae,  qure  licet  per  gratiam  sanetur  quantum  ad 
mentem,  remanet  in  ea  tamen  corruptio  et  infectio 
quantum  ad  carnem,  perquam  servit  legipeccati, 
ut  dicitur  Roman.  7  (v.  25).  Remanet  etiam  qiue- 
dam  ignorantiae  obscuritas  in  intellectu,  secundum 
quam,  ut  etiam  dicitur  Rom.  8  (v.  26),  quid  (<x) 
oremus  sicut  oportet,  nescimus.  Propter  varios 
enim  rerum  eventus,  et  quia  etiam  nosipsos  non 
perfecte  cognoscimus,  non  possumus  ad  plenum 
scire  quid  nobis  expediat,  secundum  illud  Sapien- 
tise,  9  (  v.  14)  :  Cogitationes  mortalium  timidse, 
et  incertse  providentise  nostrse.  Et  ideo  necesse  est 
nobis  ut  a  Deo  dirigamur  et  protegamur,  qui  omnia 
novit  et  omnia  potest.  Et  propler  hoc  etiam  renatis 
in  filios  Dei  per  gratiam,  convenit  dicere  :  Et  ne 
>ws  inducas  in  tentationem,  et,  Fiat  voluntas 
tua,  etc.  »  —  Ha?c  sunt  verba  sancti  Doctoris,  la  2ffi, 
q.  109,  art.  9.  Gonceditur  tamen  quod  «  in  statu 
naturae  integrae,  homo  non  indigebat  dono  gratiae 
superaddito  naturalibus  bonis,  ad  diligendum  Deum 
naturaliter  super  omnia,  licet  indigeret  auxilio  Dei 
ad  hoc  eum  movenlis;  sed  in  statu  naturae  corru- 
ptae  (6)  indiget  etiam  homo  ad  hoc  auxilio  gratiae 
naturam  sanantis.  »  —  Huec  sunt  verba  ejus,  eadem 
qusestione,  art.  3.  Ex  quibus  palet  quod  in  dictis 
sancti  Doctoris  nulla  est  repugnantia.  Prima  enim 
propositio,  de  qua  facit  arguens  mentionem,  inlel- 
ligitur  sic  :  quod  voluntas  sine  habitu  supernaturali 
non  est  sufficiens  principium  actus  dilectionis  Dei, 
quantum  ad  omnia  requisita  ad  ejus  ultimam  perfe- 
ctionem,  nec  in  statu  naturae  integroe,  nec  in  statu 
naturae  corrupUe.  Secunda  autem  proposilio  intelli- 
gitur  sic  :  quod  homo  ex  solis  bonis  naturalibus  in 
statu  naturae  integrse  poterat  diligere  Deum  super 
omnia  ,  ita  quod  ille  actus  in  nulla  circumstanlia 
deficeret ;  licet  ad  hoc  quod  esset  proporlionatus  ad 
merendum  vitam  acternam ,  homo  in  illo  statu  indi- 


(a)  qttid.  —  quod  Pr. 
(6)  corruptse.  —  Orn.  Pr. 


II.  —  6 


82 


LlBRl    1.    SENTENTIARU.M 


geret  donis  supernaturalibus,  scilicet  gratia  et  cha- 
ritate.  Et  sic  dico  ad  tria  prima  argumenta. 

Ad  quartum  negatur  antecedens.  Et  quando  pro- 
batur  quod  si  charitas  faceret  actum  delectabi- 
lem,  etc. ;  respondet  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
ulti  supra  (dist.  17,  q.  1,  art.  4),  et  de  Veritate, 
ubi  supra  (q.  10,  art.  10),  quod  experiens  illam 
delectationem  nescit  certitudinaliter  an  proveniat  ex 
habitu  acquisito  vel  infuso;  et  ideo  non  est  certus 
an  habeat  charitatem.  Et  sic  patet  quod  argumenta 
primo  loco  posita  non  concludunt. 

Nunc  ad  argumenla  secundo  loco  posita,  dico 
quod  sanctus  Thomas,  1*2*,  q.  109,  art.  3,  ad  L"m, 
dicit  quodaliter  diligitur  Deus  super  omnia  dile- 
ctione  naturali,  et  aliter  dilectione  gratuita  vel  cha- 
ritaliva ;  (piia  dilectione  naturali  quaelibet  res  diligit 
Deum  supra  se  et  super  (tmnia,  in  quantum  in  eo 
consistit  naturale  bonum  omnis  creaturae,  sed  dili- 
gere  Deum  supra  (a)  se  et  super  omnia,  in  quan- 
tinii  cst  objectum  supernaturalis  beatitudinis  el 
auctor  gratiae,  est  actus  charitatis.  Hoc  etiam  dicit, 
de  Malo,  q.  16,  art.  4,  ad  15um. 

Et  ad  primam  probationem  inoppositum,  uegatur 
consequentia ,  sicut  patet  per  praedicta.  Licet  enim 
charitas  feratur  in  Deum  sub  illa  ratione,  tamen 
voluntas  sine  charitate  illo  modo  potest  ferri  in 
Deum,  sed  non  prompte  et  delectabiliter,  necintense 
et  debite  circumstantionate,  ex  puris  naturalibus; 
quia  Deum  esse  taliter  beatificatorem  non  potest 
naturaliter  coimosci  nec  desiderari,  ut  dicit  sanctus 
Doctor,  2ft2°,  q.  22,  art.  «3;  et  ideo  requiritur  super- 
naturalis  revelalio  vel  babitus  Udei.  Et  ultra  boc,  ad 
boc  quod  talis  actus  naturalis  dilectionis  sit  perfe- 
clns  ultimata  perfectione,  exigitur charitatis  lialtitus, 
et  gratia  gratum  faciens  a  Deo  infusa. 

Ad  secundam  probationem  negatur  consequentia. 
Non  enim  quaelibet  formalis  distinctio  objecti  diver- 
sificat  potentiam;  nec  omne  principium  alicujus 
actus,  quod  sibi  determinat  formalem  rationem 
objecti,  est  potentia  ;  alias  quaelibet  virtus,  et  quod- 
libet  vitium,  et  generaliter  omnis  habitus,  haberet 
rationem  potentiae.  Sed  quae  formalis  distinctio  obje- 
ctorum  diversificet  potentias,  et  quae  solum  habitum, 
quaeratur  3.  Sentent.,  dist.  33,  q.  I  ,  art.  1 ,  qla  1 , 
ulti  sic  dicil  sanctus  Thomas  :  «  Diversitas  objecti 
secundum  illam  rationem  qua  se  habet  ad  actum 
simpliciter,  diversificat  potentiam;  sed  diversitas 
objecti  in  ordine  ad  ea  quae  faciunt  facilitatem  in 
actu,  causat  diversitatem  habitus,  sed  aon  potentiae. 
Unde  iu  speculativis  diversitas  materiae,  secundum 
quod  csi  determinabilis  per  diversa  media  el  prin- 
cipia,  ex  quibus  es1  facilitas  considerationis,  facit 
diversas  scientias.  Et  quia  sicul  se  habet  in  specula- 
tivis  principium  demonstrationis  el  medium,  ita  se 
habet  linis  in  operativis;  ideo  secundum  relationera 


(a)  supra.  —  propter  Pr 


ad  finem,  omnes  morales  habitus  distinguuntur,  ex 
quo  prima  differentia  sumpta  est  diflerentia  boni  et 
mab  ;  quia  bonum  importat  finem,  malum  autem 
deordinationem  a  fine.  Et  secundum  hoc(a)  virtutes 
a  vitiis  distinguuntur ;  et  in  virtutibus  ubi  invenitur 
diversificatio  boni,  sunt  diversae  virtutes  secundum 
speciem.  »  —  Haec  ille.  —  Kx  quibus  patet  mani- 
feste  quod  non  omne  illud  quod  determinat sibi  cer- 
tain  formalem  rationem  objecti,  habet  rationem 
potentiae,  ut  supra  dicebatur,  praesertim  ubi  illa 
ratio  objecti  talis  est  quod  secundum  eam  objectum 
non  se  habet  ad  actum  simpliciter,  sed  ad  talem 
actum,  vel  taliter  eliciendum,  aut  hujusmodi.  Sic 
autem  esl  de  charitate  respectu  suiobjecti. 

Ad  alias  probationes  patet  per  jam  dicta.  Suppo- 
nunt  enim  quod  nos  dicamus  quod  voluntas  sine 
babitu  charitatis  non  possit  diligere  suh  aliqua 
ratione  vel  cum  aliqua  circumstantia  Deum,  sult  qua 
potest  eum  diligere  cum  habitu  charitatis;  et  ideo 
arguunt  sine  causa,  et  contra  nulluin  adversa- 
rium. 

Ad  argumenta  tertio  loco  facta  dicitur  per  idem  ; 
non  enim  sunt  contra  nos. 

Ad  argumenta  quarto  loco  facta,  dicitur  quod 
responsio  ibi  data  bona  est,  si  bene  intelligatur,  scilicet 
quod  nullus  aclus  est  meritorius  nisi  procedat  a 
voluntate  informata  cbaritate  vel  gratia,  non  quod 
boc  solum  sit  quia  Deus  ita  vult,  sed  quia  nulla 
natura  creata  est  ex  se  sufficiens  ad  eliciendum 
actum  dignum  vita  seterna,  vel  proportionatum  illi, 
ut  post  dicetur  in  alia  conclusione. 

Et  ad  primam  probationem  negatur  minor;  quia 
falsum  supponit,  scilicet  quod  habitus  charitatis 
nullam  rationem  bonitatis  adjiciat  actui  vel  personae, 
ut  patet  per  praedicta.  Et,  de  Malo,  q.  2,  art.  i. 
ad  llum,  dicit  sanctus  Doctor  quod  «  in  actu  morali 
esttriplex  bonitatis  gradus  vel  malitiae :  prirao,  secun- 
dum  suum  genus  vel  speciem,  per  comparationera 
ad  objectum  vel  materiam  ;secundo,excircumstantia; 
tertio,  cx  habitu  inforinante».  —  Idem  ponit,  L*2", 
q.  18,  art.  4.  Unde,  2.  Sentent.,  dist.  29,  q.  I, 
art.  1,  ad  2am.  «Gratiae  operantis  est  non  solum  ut 
facultatem  in  operando  faciat;  hoc  enim  haeresis 
pelagiana  ponebal  ;  sed  ut  efGcaciam  el  virtutem 
quamdam  novam  operibus  hominum  prsebeat,  scili- 
cel  merendi  vitam  seternam.  »  Et,  dist.  5,  q.  2, 
art.  1 ,  ad  lu'",  dicit  :  «  Quaravis  liberum  arbitrium 
de  se  [tossit  in substantiam  actus,  non  tamen  in  for- 
mam  ejus,  per  quam  esl  meritorius.» 

Ad  secundam  probationem,  eodem  modo  negatur 
minor. 

Ad  tertiam  dicitur  quod  non est  simile ;  quia  plura 
requiruntur  ad  opus  virtuosum  quam  ad  vitiosum, 
el  plura  ad  meritum  quam  ad  demeritum. 

\il  quartam   negatur  minor.  Illi  enim  actussunt 


(a)  Becundum  hoc.  —  si  habeat  differenliam.  IV, 


DISTINCTIO   XVII.   —   QU,£STIO   I. 


83 


digni  vita  reterna,  et  justum  est  eis  reddi  vitam 
seternam,  secundum  quod  procedunt  ex  gratia  Spiii- 
tus  Sancti,  et  oon  secundum  quod  procedunta  libero 
arbitrio,  secundum  quoddicil  sanctus Doctor,  1"2'B, 
q.  114,  art.  :!  et  <>.  Unde,  art.  6,  sic  dicit  :  «  Opus 
nostrum  habet  rationem  meriti  ex  duobus  :  primo 
quidem  ox  vi  motionis  divinsc,  et  sic  meretur  aliquis 
mdigno  ;  alio  modo  habet  rationem  meriti  soeun- 
iliim  quod  procedit  a  libero  arbitrio,  in  quantum 
voluntariealiquid  facimus,  el  ox  liac  (a)  parte  est  me- 
ritum  congrui  (6),  quia  congruum  est  ut  dum  homo 
bene  utitur  sua  virtute,  Deus  secundum  superexcel- 
lentem  virtutem  excellentius  operetur.  »  —  Haec 
ille. 

Ad  ea  vero  quai  ulterius  objiciuntur,  dico  quod 
habitus  charitatis  et  aliarum  virtutum  sunt  neces- 
saiii,  non  propter  sextum  quod  ibi  dicitur,  ul  sci- 
licet  potentia  cum  habitu  possit  in  aliquem  actum, 
iu  queiu  non  posset  sino  habitu,  quantum  ad  substan- 
tiain  actus  et  speciem  in  genere  naturie.  Sicut  enini 
dicit  sanctus  Doctor,  2.  Sentent.,  dist.  28,  q.  1, 
arl.  1  :  ((  Opus  meritorium  non  determinat  genus 
actus,  sed  efficaciam.  Genera  enim  actuum  distin- 
guuntur  secundum  diversitatem  objectorum  ;  etquia 
liberum  arbitrium  ad  nullum  objectum  determina- 
tum  est,  ideo  in  quodlibet  genus  actus  ex  se  potest, 
ul  videlicet  facere  fortia  vel  justa  et  hujusmodi.  Sed 
actus  meritorius  babet  efficaciam  excedentem  nalu- 
ralem  virtutem,  in  quantum  est  efficax  ad  illud 
prsemium  consequendum ,  quod  facultatem  naturae 
excedit.  Kt  ideo,  quod  opussit  meritorium,  non  potest 
liberum  arbitrium  ex  seipso,  nisi  sublevetur  per 
habitum  qui  etiam  natune  facultatem  oxcedat,  qui 
dicitur  gratia.  Et  ideo  secundum  fidem  catholicam 
dicendum  est  hominem  pef  liberum  arbitrium  posse 
facere  bona  et  mala,  non  tamen  in  actum  merito- 
riiiiu  exire  sine  habitu  gratise  ;  sicut  etiam  non  potest 
homo  sine  habitu  virtutis  acquisitse  lalem  actum 
facere  qualem  facit  virtuosus  quantum  ad  modum 
agendi,  licet  possit  per  se  talem  facere  quantum  ad 
genus  operis;  ut  ly  persenon  excludat  divinam  cau- 
salitatem,  secundum  quam  Deus  in  omnibus  opera- 
tur  ut  causa  universalis  homini,  sed  excludat  habi- 
tmn  aliquem  creatum  naturalibus  superadditum.  » 
—  Hiec  ille.  —  Ex  quibus  patet  quod  superius  dice- 
batur,  scilicet  quod  gratia  non  exigiturad  hoc  quod 
per  eam  potentia  naturalis  possit  in  actum  alterius 
speciei  in  genere  naturse,  in  quem  prius  non  poterat ; 
similiter,  quod  habitus  non  dat  potentise  quod  possit 
in  novani  speciom  actus,  sed  quod  novo  modo  possit 
quam  prius  exire  in  actum.  Hoc  autem  intelligo  de 
habitu  qui  non  constituit  potentiam  simpliciter  in 
actu  primo  respectu  sui  objecti.  Nam,  si  potentia 
niillo  modo  esset  in  actu  primo  respectu  sui  objecli 


(a)  hac.  —  Om.  Pr. 
6)  congrui.  —  congruum  Pr. 


nisi  per  talem  habitum,  tunc  non  essot  inconvoniens 
quod  potentia  per  habitum  posset  in  aliquem  actum 
in  quem  non  posset  sino  habitu ;  sicul  intellectus 
possibilis,  sine  habitu  qui  est  species  intelligibilis, 
nullo  modo  potest  agere,  quia  per  illum  constituitur 
in  actu  primo  in  genere  intelligibilium ,  non  autem 
per  habitum  qui  est  qualitas  ex  actibus  intelligendi 
causata;  et  ideo  sine  illo  habitu  potest  in  quemcum- 
que  actum  in  quem  posset  cum  (a)  illo,  licet  non  tali 
modo  posset  agere  sicut  quando  habet  illum  habi- 
tum. 

Dico  secundo  quod  babitus  non  requiritur  tan- 
quam  causa  sine  qua  non,  quae  nihil  facit  ad  actum, 
nec  quoad  substantiam,  nec  quoad  modum  agendi. 

Dico  tertio  quod  habitus  inclinat  ad  actum  consi- 
milom  ilb  a  quo  causatus  ost,  ut  dicit  sanctus  Tbo- 
mas  in  multis  locis  super  3.  Sentent.,  dist.  23;  et, 
1'2",  q.  52,  art.  3;  etiam  q.  51,  art.  2.  —  Tunc  ad 
primam  hujus  impugnationem,  dicitur  quod  incli- 
natio  illa  est  ipsemet  habitus,  sicut  inclinatio  gravis 
est  ipsamet  gravitas.  —  Et  cum  dicitur  quod  incli- 
natio  non  dicit  actum  primum  ;  negatur  lioc ;  immo 
dicit  actum  primum  significatum  per  modum  actus 
secundi ;  nec  inclinari,  ut  hic  sumitur,  dicit  passio- 
nem  ab  agente  inchnante,  sed  dicit  actum  formae  ut 
recipitur  in  subjecto  itlius,  sicut  rubere.  Dicilur 
etiam  quod  inclinatioquam  sentitsustinenslapidem, 
non  est  aliquis  actus  socundus;  quia,  lapide  quie- 
scente  nec  movente  ullatenus  manum  sustinentis, 
sentilur  illa  inclinatio;  et  ideo  non  est  aliquis 
motus,  sed  ipsa  gravitas  inbaarens  lapidi  ut  aclus 
primus. 

Ad  secundam  impugnationem,  dicitur  quod  incli- 
nare  formaliter  non  est  trabere,  ut  sonat  motum, 
sed  est  esse  principium  motus  et  tractus  metapho- 
rici ;  unde  habitus  non  movet  potentiam,  sed  poten- 
tia  per  habitum  se  movet.  Similiter  babitus  non 
trahit  potentiam;  sed  objectum  mediante  babitu 
trabit,  juxta  illud  Virgilii  :  Trahit  sua  quemque 
vohiptas.  Talis  autem  traclus  est  metaphoricus,  sicut 
tractus  finis. 

Ad  tertiam,  dico  quod  habituatus  inclinatur  ad 
operationem  habitus,  non  ideo  quia  concipitur  ut 
delectabilis  sibi,  sed  quia  est  sibi  quodammodo  con- 
naturalis  actus  factus  per  habitum  ;  quia,  sive  con- 
cipiatur,  sive  non,  semper  habitus  inclinatur  habi- 
tualiter  ad  actum,  licet  inclinatio  quae  dicitur  actus 
secundus  et  motio,  prsesupponat  apprebensionem, 
loquendo  de  habitibus  partis  affectivse,  qui  proprie 
dicuntur  inclinare,  et  non  habitus  inlellectuales,  ut 
ponit  sanctus  Tbomas,  la  2*,  q.  57,  art.  3. 

Dico  quarto  quod  habitus  requiritur  ad  determi- 
nandum  potentiam,  quse  de  se  illimitata  est  ad  sic 
et  aliter  agendum.  Unde  sanctus  Thomas,  3.  Sen- 
tenti,  dist.  23,  q.  1,  art.  1,  sic  ait  :  «  In  omnibus 


(a)  cum.  —  Om.  Pr, 


84 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


quae  habent  regulam  et  mensuram,  bonitas  et  recti- 
tudo  consistit  in  conformitate  ad  suam  regulam  vel 
mensuram;  malitia  autem,  secundum  quod  iliscor- 
dant.  Prima  autem  regulaet  mensuraomnium,divina 
sapientia  esl ;  unde  bonitas  et  rectitudo,  sive  veritas 
uniuscujusque,  consistit  secundum  quod  attingit  ad 
hoc  ad  quod  ex  divina  sapientia  ordinatur,  ut  Ansel- 
mus  dicit.  Et  similiter  est  dicendum  de aliis regulis, 
quod  in  conformitate  ad  ipsas  bonitas  et  rectitudo 
regulatorum  consistit.  Sunt  autem  quaedam  potentiae 
limitatae  ad  determinatas  actiones  vel  passiones;  et 
secundum  quod  illas  implent,  siue  regulae  confor- 
mantur,  quia  per  divinam  sapiontiam  ad  talia  sunt 
ordinatae.  Et  quia  naturae  inclinatio  semper  est  ad 
unum,  ideo  tales  potentise  ex  ipsa  natura  potentiae 
rectitudinem  sufficienter  habere  possunt  et  bonita- 
tem  ;  malitia  autem  in  eis  contingit  ex defectu  poten- 
tiyg.  Potentiae  vero  altiores  et  universaliores,  cujus- 
modi  sunt  potentiae  rationales,  non  sunt  limitatae  ad 
alicpiid  uniun  (a)vel  objectum  vel  modum  operandi, 
quia  secundum  diversa  et  diversimode  rectitudinem 
habere  possunt;  et  ideo  ex  natura  potentiye  non  • 
poterunt  determinari  ad  rectum  et  bonum  ipsarum; 
sed  oportet  qnod  rectificentnr,  rectitudinem  a  sua 
regula  recipientes.  Hoc  autem  contingit  dupliciter. 
Uno  modo,  ut  recipiatur  per  modum  passionis,  sicut 
in  hoc  ipso  quod  regulata  potentia  a  regulante  move- 
tur.  Sed  quia  in  boc  quod  aliquid  patiatur,  et  nihil 
ad  actum  conferat,  violentiae  diffmitio  consistit,  ut 
patet  3.  Ethicorum  (cap.  1),  violentia  autem  diffi- 
cultatem  et  tristitiam  habet,  ut  in  5.  Metaphysicse 
(t.  c  (i)  dieitur;  (6)  ideo  praedicta  receptio  rectitu- 
dinis  non  sufficit  ad  perfectam  (y)  rectificationem 
potentiae  regulatae.  Oportet  ergo  ut  alio  modo  reci- 
piatur,  sciliid  per  modum  qualitatis  inhaerentis,  ut 
rectitudo  regulae  efficiatur  forma  potentiae  regulatae; 
sic  enim  et  faciliter  et  delectabiliter  quod  rectum  est 
operabitur,  sicut  illud  quod  est  conveniens  suse  for- 
mae.  Et  lnec  quidem  qualitas,  sive  forma,  dum 
adhuc  imperfecta  est,  dispositio  dicitur;  cum  autem 
jam  consummata  et  quasi  in  naluram  conversa  est, 
habitus  nominatur,  qui,  utex2.  Ethicorum  (cap.  5), 
et  5.  Metaphysicse  (t.  c.  25),  accipitur,  est  secun- 
dum  quem  nos  habemus  ad  aliquid  bene  vel  male. 
Kt  inde  esl  quod  in  Prsedicamentis  (cap.  de  Quali- 
tate),  dicitur  dispositio  facile  mobilis,  et  habitus 
difficile  mobilis;  quia  quod  naturale  est,  non  cito 
transmutatur.  [nde  esl  etiam  quod  habitus  ad  unum 
inclinant,  sicut  et  natura,  ul  dicitur  in  5.  Ethico- 
rum  (cap.  1).  Kl  propter  hoc,  signum  generati 
habitus  est  delectatio  (8)  in  opere  facta,  ut  dicitur 
iu  2.  Elhicorum  (cap.  3);  quia  quod  est  naturae 
conveniens,  delectabile  est  el  facile.  E1  propter  hoc 

(a)  unum.   —  < ini.  IV. 

w.         \,l.  pr. 

perfeclam.       rectam  tv. 
(8)  delectatio.  —  dilectio  IV. 


habitus  a  Commentatore,  3.  de  Anima  (com.  18), 
diffinitur,  quod  est  quo  quis  agitdum  voluerit,  quasi 
in  promptu  habens  quod  operandum  est.  Et  ideo 
babitus  possessioni  comparatur,  1.  Ethicorum 
(cap.  10),  secundum  quam  res  possessse  ad  nutum 
habentur;  operatio  vero  usui.  Patet  ergo  quod  poten- 
tia?  naturales,  quia  sunt  ex  seipsis  determinata."  ad 
unum,  babitu  non  indigent.  Similiter  etiam  nec 
apprehensivae  sensitivae;  quia  habent  determinatum 
modum  operandi,  aquo  non  deficiunt  nisi  perpoten- 
tiae  defectum.  Similiter  etiam  nec  voluntas  humana, 
secundum  quod  est  determinata  naturaliter  ad  ulti- 
muni  finem,  et  ad  bonum,  secundum  quod  est 
objectum  ejus.  Similiter  etiam  nec  intellectus  agens, 
qui  habet  determinatam  actionem,  scilicet  facere 
intelligibilia  in  actu,  sicut  lux  facere  visibilia  in 
actu.  Similiter  etiam  nec  in  ipso  Deo  est  aliquis 
babitus,  cum  ipse  sit  prima  regula  ab  alio  non  regu- 
lata  ;  unde  essentialiter  bonus  est,  et  non  per  parti- 
cipationem  rectitudinis  ab  alio,  nec  malum  in  ipso 
incidere  potest.  Sed  intellectus  possibilis,  qui  de  se 
indeterminatus  est,  sicut  materia  prima,  habitu 
indiget,  quo  participet  rectitudinem  sua3  regulae  :  et 
naturali,  quantum  ad  ea  quae  ex  ipso  lumine  intel- 
lectus  agentis,  qui  est  ejus  regula,  statiin  determi- 
nantur,  sicut  sunt  prima  principia;  et  acquisito, 
quantum  ad  ea  quae  ex  hisprincipiis  educi  possunt ; 
et  infuso,  quo  participet  rectitudinem  primae  regulae 
in  liis  quoe  intellectum  agentem  excedunt.  Similiter 
etiam  in  voluntate  quantum  ad  ea  ad  quae  ex  natura 
non  potest,  et  in  irascibili  et  concupiscibili  indige- 
mus  babitibus,  secundum  quod  participant  rectitu- 
dinem  rationis,  quae  est  eorum  regula,  vel  rectitu- 
dinem  primae  mensurae  in  his  quee  naluram  huma- 
nam  excedunt,  quantum  ad  babitus  infusos.  Et 
similiter  in  corpore  animato  est  habitus  sanitatis, 
prout  participat  ab  anima  dispositionem ,  qua  potest 
opus  suum  recte  perficere ;  quia  oculus  sanus  dicitur 
qui  opus  oculi  recte  perficere  potest,  ut  dicitur 
10.  de  Animalibus.  »  —  Haec  sanctus  Thomas  in 
forma. 

Ex  quibus  patet  quomodo  babitus  requiritur  ad 
rectificandum  potentiam,  et  determinandum  eam 
ad  conformitatem  suae  regulae;  quae  potentia  non  cx 
se  limitatur  ad  conformiter  illi  operandum.  Isto 
modo  vero  istam  determinationem  intelligo,  non 
quod  babitus  babeat  distinctam  causalitatem  effecti- 
vam  super  aliquem  actum,  aut  aliquid  positivum  in 
actu  super  quo  potentia  non  habeal  causahtatem, 
ila  quod  sint  duae  causae  diversarum  rationum,  qua- 
rum  quaelibel  aliquid  agat  distinctum  ah  illo  quod 
alia  iv/\[  ;  sed  intelligo  quod  praecise  esl  ibi  unicum 
agens  perfectum,  constitutum  ex  potentia  et  habitu, 
sicut  ex  actu  el  potentia,  ita  quod  habitus  ille,  tan- 
ipiam  forma  potentiae,  esl  sibi  ratio  agendi  sic  deter- 
niinate  et  conforniiter  SUae  regulae,  el  delectabilitcr 
et  proiiqite. 


DISTINCTIO   XVII.   —    QU^STIO   I. 


85 


Et  si  contra  hoc  intendat  Aureolus  arguere;  dico 
ad  priinam  probationem,  quod illud quod determinat 
isto  modo  potentiam,  non  habet  pruecisam  causalita- 
teni  tanquam  quod  cansat  seorsum  aliud  quam 
potentia;  sed  tale  nihil  prohibet  habere  causalita- 
tem ,  sicut  illud  quod  est  ratio  causandi  aliter  quam 
prius.  —  A<l  secundum,  dieo  quod  illa  causalitas 
non  est  totalis,  nec  partialis,  nec  causans;  sed  est 
causalitas,  vel  potius  ratio  causandi  partialis,  si 
comparetur  ad  omnia  concurrentia  ad  complemen- 
tiim  actus,  quia  quoad  modnrn  agendi,  etnon  quoad 
substantiam  in  se.  —  Ad  tertium,  dicitur  quod  de 
exemplo  illo  non  curo;  quia  omnis  habitus  est  qua- 
litas,  sed  acuties  vel  est  quantitas,  vel  aliquid  nullo 
rnodo  activum  ;  unde  sanctus  Thomas,  4.  Sentent., 
dist.  49,  q.  4  ,  art.  2,  q,a  2,  in  responsione  ad  secun- 
dum,  dicit  quod  «  in  actu  duo  consideranda  sunt, 
scilicet  substantia  actus,  et  forma  ipsius  a  qua  per- 
fectionem  babet  actus;  ergo  secundum  substantiam 
sui  principium  est  naturalis  potentia,  sed  secundum 
suam  formanr  principium  ejus  est  habitus  ».  — 
Hsec  ille. 

Et  tunc  ad  rationes  factas  contra  hoc  in  secundo 
membro  illius  sextuplse  distinctionis,  dico  ad  pri- 
mam,  quod  non  omne  principium  activum  est 
potentia,  praesertim  principium  quod  non  est  ratio 
quod  hoc  fiat,  sed  quod  taliter  fiat;  potentia  enim 
substantiam  actus  respicit,  et  non  habitus. 

A.d  secundam  dicitur  quod  habituatus  non  ideo 
dicitur  simpliciter  potens,  quia  activitas  habitus  non 
respicit  actum  simpliciter,  scilicet  quoad  substan- 
tiam ,  sed  quoad  modum  ;  licet  tam  babitus  quam 
potentia  eliciant  substantiam  actus,  quia  ex  eis  con- 
stituitur  unum  perfectum  operandi  principium ; 
tamen  substantia  actus,  quantum  ad  illud  quod  est, 
et  quanturn  ad  suam  speciem,  refertur  ad  potentiam 
et  non  ad  habitum ;  quia,  non  posito  habitu,  adhuc 
substantia  actus  eliceretur  a  potentia  nuda;  sed 
quanlumad  sui  modificationem  referturad  habitum; 
sublato  enim  habitu,  potentia  non  eliceret  talem 
actum,  utpote  non  ita  intensum,  nec  ita  delectabi- 
lem  potentine,  nec  ita  faciliter. 

Ad  tertium  dicitur  quod  imrno  aliquis  modus  actus 
est  distinctus  ab  actu  et  quid  prsecisum,  scilicet 
delectatio  in  actu  ;  similiter  intensio  actus;  similiter 
fervor;  et  multa  talia,  puta  formse  quse  sunt  in 
actu  propter  habitum.  Verumtamen  argumentum 
istud  non  dicitur  procedere  contra  me ;  quia  non 
pono  quod  habitus  babeat  effectum  distinctum  ab 
omni  eo  quod  causatur  a  potentia,  sed  totum  causat 
potentia  perfecta  per  habitum,  licet  habitus  sit  ratio 
quod  actus  sit  talis,  potentia  quod  sit  hic.  Deficii 
ulterius  argumentum ;  nam  diversitas  rationis  in 
eflectu  sufficit  ad  hoc  quod  secundum  illas  reducatur 
in  diversas  causas  secundum  rem.  Licet  enim  ideni 
secundum  rem  sit  ens,  et  generabile,  et  asinus; 
tamen  ille  idem  eflectus  qui  est  asinus,  reducitur 


sicut  in  causam  in  Deum,  in  quantum  habet  esse ; 
Deus  enim  est  universale  essendi  principium  ;  et  in 
solem ,  in  quantum  est  quoddam  generabile;  e1  in 
asinum,  in  quantuni  est  asinus  vcl  hic  asinus.  Sem- 
per  enim  causa  universalior  respicit  effectum  sub 
universaliori  ratione,  licet  totus  effectus  a  qualibet 
causa  procedat.  Unde  sanctus  Thomas,  3.  Conlra 
Gentiles,  c.  66,  dicit  sic  :  ((  Secundum  ordinem 
causarum  est  ordo  effectuum.  Primum  autem  in 
omnibus  effectibus  est  esse ;  nam  omnia  alia  sunt 
determinationes  ipsius  esse ;  igitur  est  proprius 
effectus  primi  agentis,  et  ornnia  alia  agunt  ipsum, 
in  quantum  agunt  (a)  in  virtute  primi  agentis. 
Secunda  autem  agentia,  qu;e  sunt  quasi  particulantia 
et  determinantia  actionem  primi  agentis,  agunt, 
sicut  proprios  effectus,  alias  perfecliones  quae  deter- 
minant  esse.  »  —  Hsec  ille.  —  Ecce  quod  clare  ponit 
quod  esse  reducitur  in  Deum  sicuf  in  propriam  cau- 
sam,  c;etera3  autem  perfectiones  in  causas  secundas. 
Gonstatautem  quod  non  intendit  quod  agentia  secun- 
daria  agant  perfectiones  realiter  distinctas  ab  omni 
eo  quod  Deus  facit,  vel  quod  Deus  non  agat  nisi  esse 
distinctum  ab  aliis  perfectionibus.  Statim  enim  in 
capitulo  sequenti  dicit  :  <x  Omne,  inquit,  operans 
est  aliquo  modo  causa  essondi,  vel  secundum  esse 
substantiale,  vel  accidentale;  nihil  autem  est  causa 
essendi,  nisi  (6)  in  quantum  agit  in  virtute  divina.» 
—  Hsec  ille.  —  Intelligit  ergo  quod  licet  idem  sit 
realiter  in  aliquo  effectu,  puta  igne,  esse,  et  esse 
corpus  generabile,.  et  esse  ignem,  tamen  illa  eadem 
actualitas  essendi  potest  reduci  secundum  diversas 
rationes  in  diversas  causas,  ila  quod  secundum 
rationem  universaliorem  reducitur  in  causam  prio- 
rem ,  et  secundum  rationem  determinatiorem  in 
causam  posteriorem,  licet  idem  sit,  secundum  rem, 
fjuod  omnes  illae  causae  agunt.  Sic  in  proposito,  dato 
quod  actus  et  ejus  modus  essent  eadem  res,  tamen, 
quantum  ad  substantiam ,  reducitur  ut  in  princi- 
pium  in  potentiam  naturalem  ;  sed  quantum  ad 
nrodum,  reducitur  in  potentiam  ut  habituatam,  vel 
in  habitum,  tanquam  in  rationem  agendi.  Sicut 
etiam  intellectio  asini  causatur  ab  intellectu  possi- 
bili  et  a  specie  intelligibili ;  sed  quod  sit  inlellectio 
babet  ab  intellectu,  quod  auteni  sit  intellectio  asini 
babet  a  specre  intelligibili,  quoedeterminat  actionem 
intellectuspossibilisad  intelligendum  asinunr,  secun- 
dum  quod  sententialiter  ponit  sanctus  Thoinas,  de 
Veritate,  q.  3,  art.  1,  ad  3Bm,  ubi  ait  quod  «  deter- 
minatiocognitionis  ad  cognitum  sequitur  relationem 
speciei  ad  rem  ipsam;  sed  natura  cognitionis  sequi- 
tur  speciem,  secundum  comparationem  quam  babet 
ad  intellectum  in  quo  est  ». 

Ad  quartum  dico  quod  accidentia  spiritualia,  licet 
non  agant  ut  agenlia  praecisa  in  suum  subjectum, 


(a)  ipsuni,  in  quantum  agunt.  —  Om.  Pr. 
(6)  nisi.  —  Om.  Pr. 


80 


LIBHI    I.    SENTENTIAHUM 


subjecto  non  agente,  lamen  illorum  subjectum  per 
illa  accidentia  agit  in  seipsum  proportionate,  ut  agat 
delectabiliter,  et  aliter  quam  si  non  haberel  talia  ; 
immo  intelleclus  possibilis,  si  non  haberet  in  se 
aliquod  accidens,  puta  speciem,  nihil  agere  posset. 

Ad  aliud  quod  objicitur  de  causis  aequivocis,  etc, 
dicitur  quod  tion  est  ibi  reciprocatio ;  quia  actus 
causat  habitum  quantum  ad  substantiam,  ita  quod 
potentia  sine  actu  nunquam  causaret  habitum,  sed 
actus  est  sibi  ratio  causandi  habitum  quantum  ad 
substantiam  ejus;  sed  habitus  non  est  de  per  se 
causa  totalis  vel  partialis  substantiae  actus,  sed  est 
causa  modi  actus,  ad  sensum  sacpedictum  :  quia  est 
ratio  potentiae,  puta  voluntati,  non  quod  diligat, 
sed  quod  taliter  diligat. 

Ad  illud  quod  additur  ibidem,  quod  disponere 
potentiam  non  est  coagere,  dicitur  quod  habitus  uon 
aiiit  tanquam  aliud  praecisum  agens,  sed  ut  ratio 
taliter  agendi  agenti  principali ;  ideo  reducitur  ad 
idem  genus  causa).  —  Ad  illud  quod  additur  de 
causa  partiali,  quod  non  requirit  inhaerentiam,  etc., 
dicitur  quod  habitus  non  est  proprie  causa  partialis, 
sed  ratio  partialis;  et  magis  su  habet  ut  quo,  quam 
ut  quod  agit.  —  Ad  illud  de  levitate,  dicitur  quod 
similitudo  non  valet;  quia  habitus  est  qualitas,  et 
reducitur  ad  genus  efiicientis,  ut  in  proposito  loqui- 
iniir. 

Patet  igitur  ad  quid  requiritur  habitus  in  com- 
muni,  et  quomodo  est  principium  actus;  et  similiter 
de  habitihus  supernaturalibus,  quia  hoc  faciunt  in 
esse  gratuito,  quod  habitus  acquisiti  in  esse  politico. 
Unde  sanctus  Thomas,  1'  2*,  q.  110,  art.  2  :  «  Non 
est ,  inquit,  conveniens  quod  Deus  niinus  provideal 
his  quos  diligit  ad  bonum  supernaturale,  quam 
creaturis  quas  diligit  ab  bonum  naturale  habendum. 
Creaturis  autem  naturalibus  sic  providet  ut  non 
solum  moveat  eas  ad  actus  naturales,  sed  etiam  lar- 
giatur  eis  formas  et  virtutes  quasdam,  quae  sunt 
principia  actuum,  ut  secundum  seipsas  inclinentur 
ad  hujusmodi  motus;  etsic  motus  quibus  moventur 
a  Deo,  liunt  eis  connaturales  et  faciles,  secundum 
illud  Sapientise,  8  (v.  1) :  Dispoxit  omnia suaviter. 
Multo  igitur  magis  illis  quos  movet  ad  consequen- 
(luin  bonum  supernaturale  aeternum,  infundit  ali- 
quas  formas  seu  qualitates  supernaturales,  secun- 
dum  quas  suaviter  el  prompte  moveantur  ad  bonum 
aeternum  consequendum.  Et  sic  donum  gratiae  est 
quaedam  qualitas.  »  — -  Haec  ille.  —  Palet  igitur  quo- 
inodi)  habitus  gratuiti  reddunl  actum  potentiae  per- 
fectum:quia  per  illos  habitus  potentiaexil  inactum 
prompte,  delectabiliter,  et  suaviter,  e1  habet  actum 
formatum  supernaturaliter  et  ad  merendum  effica- 
cem.  Unde  sanctus  Thomas,  2.  Sentent.,  dist.  29, 
q.  I ,  art.  2,  ad  2um,  dicit :  «  Gratise  operantis  uon 
solum  est  ut  facultatem  in  operando  faciat;  hoc 
cniin  ha^resis  pelagiana  ponebat;  sed  ut  efficaciam 
el   virtutem  quamdam  novam  operibus  hominum 


praebeat,  scilicet  mcrendi  vitam  aeternam.  »  —  Haec 

ille. 

§2.    —    Au    ARGUMENTA    CONTRA    PRIMAM 
ET    SECUNUAM    C0NCLUSI0N1 

I.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  prlmani 
Gregorii  contra  primam  et  secundam  conclusiones, 
negatur  major,  loquendo  dc  charo  et  accepto  forma- 
liter,  iniii  solum  extrinsece. 

Tunc  adprimam  probationem  illiusantecedentis, 
dico  quod  est  impossibile  Spiritum  Sanctum  dari 
alicui  creaturae,  nisi  detur  ei  donum  gratiae  gratum 
facientis,  uL  superius,  iu  dist.  14,  est  ostensum  per 
sanctum  Thomam;  quiade  ratione  illius  dationis  esl 
donuni  creatum,  niodo  ibi  exposito.  Dato etiam quod 
Spiritus  Sanctus  daretur  homini  sine  habitu  infuso, 
tainen  ille  lioiuo  non  dieeretur  acceptus  formaliter, 
aut  dignus  vita  seterna;  quia  Spiritus  Sanctus  non 
potesl  esse  forma  creatune  reddens  eam  formaliter 
dignam,  sed  hoc  fit  per  habitum  creatum.  Unde 
sanctusThomas,  de  Veritate,  q.  27,  art.  1,  ad  1'"" : 
«  Deus,  inquit,  vivificat  animam  non  sicut  causa 
formalis,  sed  sicul  causa  efficiens;  unde  aliqua 
forma  cadit  media;  sicut  pictorfacit  parietem  album 
effective  albedine  mediante,  albedo  vero  nulla  forma 
mediante,  quia  facit  albuin  formaliter.  »  —  Haec 
ille.  —  Ita  in  proposito  :  Spiritus  Sanctus  facit  homi- 
nem  dignum  vita  teterna  etfective;  sed  gratia  habi- 
tualis  vel  cbaritas  facit  boniinein  dignum  forina- 
liter. 

Ad  sccundam  probationem  dicti  antecedentis, 
conceditur  antecedens  ;  sed  negatur  consequentia,  ad 
sensuin  quem  loquimur,  scilicet quod  aliquis,  secun- 
dum  statuni  in  quo  esset  sine  habituali  dono,  essel 
formaliter  gratus  et  dignus  vila  asterna  ;  quamvis 
bene  concedam  quod  aliquis  qui  est  in  peccato  mor- 
tali,  est  acceptus  el  praedestinatus  ad  vitam  aeternam  ; 
unde  talis  non  est  dignus  per  aliquid  quod  sil  in 
ipso,  sed  quadam  extrinseca  denominatione  a  Dei 
voluntate. 

Ad  tertiam  probationem  respondetur  ut  prius,  et 
sicul  ibidem  respondetur.  —  El  tunc  ad  replicam, 
ciini  quaeritur  quomodo  sumo  illam  dignitatem,  dico 
quod  illum  dico  formaliter  dignum  vita  aeterna,  qui 
habet  aUquod  bonum  in  se  formaliter,  per  quod  esl 
proportionatus  fini  supernaturali.  Tale  enim  donum 
charitatis  vel  gloriae  est  sequale  gloriac  virtualiter; 
quia  ille  boino  consors  esl  divinae  naturae,  et  ideo 
adoptatur  in  liliiun,  cui  debetur  haereditas  c.\  ipso 
jure  adoptionis.  Unde  sanctus  Thomas,  1*2*,  q.  1 1  i. 
art.  3,  ostondons  quomodo  opus  aliquod  esl  de  con- 
digno  meritorium  vitae  aeternae,  dicil  :  «  Pretium 
operis  attenditur  secundum  dignitatem  gratiae,  per 
quam  homo  consors  divinae  oaturae  effectus,  adopta- 
tur  in  liliuin,  cui  debetur  haereditas  ex  ipso  jure 
adoptionis,  secundum  illud  Rom.  8(v.  17»:  Sifilii, 


DISTINCTIO   XVII. 


OU/ESTIO   I. 


87 


et  hxrcdcs.  »  El  ibidem ,  ad  3ura  :  «  Gratia  Spiritus 
Sancti,  elsi  non  sil  sequalis  glorise  in  actu,  esl  tamen 
aequalis  in  virtute,  sicul  et  semen  arbori,  in  quoest 
virtus  ;«l  totam  arborem.  »  Patel  ergo  quod  divisio 
quam  facit  arguens  non  suffieit.  Nec  enim  ideo  dici- 
tur  aliquis  dignus  vita  aeterna,  quia  si  non  reddere- 
tur  ei  vita  aeterna,  fieret  ei  injuria;  nec  solum  ideo 
quia  Deus  proponit  sibi  dare  vitam  a^ternam;  sed 
quia  ex  hoc  <(i«)(l  est  a  Deo  ordinatus  ad  vilam  arter- 
nani,  habet  a  Deo  aliquid  per  quod  est  proportiona- 
lus  illi  fini,  secundum  quod  declarat  sanctus  Tlio- 
mas,  de  Veritate,  ubi  supra  (q.  27),  art.  2,  ut 
dictum  fuit  in  probatione  tertise  conclusionis.  Et 
ideojustum  est  sibi  dari  talem  beatitudinem  a  Deo 
tanquam  sibi  debitam,  ut  post  ostendetur;  sicut 
debitum  est  gravi  quod  sit  in  tali  loco,  quod  est 
dignum  habere  talem  locum. 

Ad  quartam  probationem,  dicitur  quod  sicut 
nulla  creatura  in  solis  naturalibus  constituta,  est 
digna  habere  vitam  aeternam,  ita  nec  charitatem  aut 
gratiam,  licet  Deus  possit  velle  illi  dare  gratiam  vel 
gloriam  ex  mera  liberalitate ,  sine  ejus  praacedehti 
dignitate.  Verumtamen  secus  est,  quantum  ad  boc, 
de  gloria  quam  de  gratia  :  quia  Deus  nulli  dat  glo- 
liam,  nisi  prius  natura  sit  dignus  ea  formaliter  per 
gratiam  et  virtutes;  charitatem  autem  potest  dare 
alicui  non  prius  digno  habere  illam  ;  sicut  patetquo- 
tidie  in  illis  quibus  gratiam  noviter  infundit.  Unde  : 
sicut  prius  natura  quam  res  quiescat  in  loco  suo  vel 
fine  naturali,  datur  ei  natura  proportionata  tali  loco 
vel  tali  fini,  et  cum  hoc  inclinatio  ad  finem  illum,  et 
quandoque  motus  in  finem ;  ita  naturae  rationali 
prius  natura  datur  gratia  naturam  elevans  ad  hoc 
quod  visio  beatifica  sit  finis  ei  competens,  secundo 
charitas  inclinans  affectum  ad  hunc  finem,  tertio 
virtutes,  quibus  talis  linis,  si  sit  non  habitus,  acqui- 
ratur.  Et  sicut  non  oportet  quod  terrae,  vel  alteri 
corpori  uaturali,  detur  aliquid  a  generante  praece- 
dens  illa  tria  prsedicta,  ita  nec  oportet  quod  ante 
donum  gratiae  gratum  facientis  praecedat  aliud  donum 
habituale,  licet  praecedat  esse  naturale ;  quare  simi- 
litudo  non  valet.  —  Et  sic  patet  quod  argumenta 
ista  solum  probant  quod  gratia  non  sit  ratio  divinse 
acceptationis ;  sed  non  probant  quin  sit  ratio  digni- 
talis  ex  parte  hominis. 

A<1  secundum  argumentum  principale,  similiter 
potest  dici  dupliciter.  Primo  :  quia  de  potentia  Dei 
absolute  possibile  esset  talem  qualitatem,  quam  dici- 
nius  gratiam,  esse  subjective  in  anima  rationali,  nec 
tameu  illam  animam  esse  acceptam  ad  vitam  seter- 
naiu  cx  parte  Dei.  Et  tunc  diceretur  quod  gratia  illa 
haberet  hunc  effectum  in  homine,  quod  redderet  eum 
formaliter  dignum  vita  seterna,  et  proportionatum 
illi,  quantum  in  se  esset ;  non  tamen  redderet  eum 
dilectum  a  Deo,  aut  acceptum  ad  vitam  aeternam, 
sicut  nec  nunc  facit;  nam  non  ideo  quia  anima 
habet  illam  qualitatem  est  Deo  accepta,  sed  econtra, 


quia  est  accepta  Deo  ad  vitarn  ceternam,  Deus  <lat, 
vel  dedit,  aut  dabit  illi  talem  qualitatem.  Verumta- 
men  talis  qualitas  dicitur  gratia  nunc,  quia  esl 
signum  et  effectus  talis  divime  acceptationis  ad  bea- 
titudinem;  tunc  vero non  diceretur gratia,  quia  esset 
signum  talis  acceplationis,  sed  quia  esset  gratis  data 
tali  naturse,  et  quia  redderet  objectum  diligibile  et 
acceptabile  ad  vitam  eeternam,  sed  non  actudilectum 
vel  acceptum.  Sed  tunc  ulterius,  secundum  istam 
viam,  conformiter  neganda  esset  consequentia.  I-i- 
tur  improbatio  conclusionum  fundatur  in  falso  (oc). 
Non  enim  ponimus  talem  qualitatem  ut  reddat  bomi- 
nem  formaliter  dileclum,  sed  quia  reddit  hominem 
dignum  diligi,  et  ita  gratum  in  aptitudine  proxima. 

Potest  tamen  aliler  dici,  negando  antecedens 
principale  ;  ad  cujus  primam  probationem,  negatur 
assumplum.  Sicut  enim  dicit  sanctus  Tbomas,  la2ffi, 
q.  114,  art.  3,  ad  3um  :  ((  Per  gratiam  Spiritus  San- 
ctus  habitat  in  bomine,  qui  est  pignus  futurse  hasre- 
ditatis.  »  Nec  valet  prima  probatio  illius  assumpti ; 
quia  in  operibus  Dei  nihil  potest  esse  frustra.  Cum 
autem  gratia  sit  quaedam  incboatio  glorise,  ut  ponit 
sanctus  Thomas,  2a  2*,  q.  24,  art.  3,  ad  2um,  et  de 
Veritate,  ubi  supra,  art.  2,  ad  7um;  unde  dicitur 
quod  dispositio  respectu  glorias  frustra  esset,  si  sic 
in  aeternum  staret  gratia,  et  anima  disposita  ad  glo- 
riam ,  et  nunquam  pertingeret  ad  gloriam ;  illud 
enini  frustra  est,  quod  finem  ad  quem  est  non  attin- 
git.  —  Non  valet  insuper  secunda  probatio  ejusdem 
assumpti,  ex  eadem  causa.  Licet  enim  Deus  non 
necessario  det  gloriam  aut  gratiam ,  tamen  quia  non 
potest  frustra  dare  gratiam  perseveranti  in  ea,  dabit 
gloriam  necessario  necessitate  suppositionis,  scilicet 
supposito  quod  finaliter  conservaverit  eam.  Similiter 
non  potest  annibilare  gloriam,  supposito  quod  dedit 
eam  in  termino.  Ipso  enim  actore  nemo  fit  deterior; 
fieret  autem  bomo  ipso  actore  deterior,  si  sine  ullo 
suo  demerito,  de  beato  fieret  miser.  —  Non  valet 
denique  tertia  probatio.  Quia,  licet  charitas  non  sit 
intrinseca  beatitudini,  nec  econtra,  tamen  charitas 
est  principium  beatitudinis  quantum  ad  fruitionem, 
et  gratia  similiter  quantum  ad  visionem;  ideo  beati- 
tudo  non  potest  fieri  sine  illis.  Similiter,  quia  isti 
babitus  sunt  quicdam  mchoatio  beatitudinis,  et 
ordinantur  ad  eam  ut  in  finem  proprium,  ex  quo 
Deus  dedit  illos  et  servavit,  finaliter  dabit  beatitudi- 
nem  necessario  necessitate  suppositionis. 

Et  si  dicatur  contra  ista,  quia  non  implicant  con- 
tradictionem,  Deus  servabit  aeternaliter  charitatem 
vel  gratia  in  anima  Petri,  et  nunquam  dabit  eidem 
beatitudinem ,  et  per  consequens  hoc  potest  fieri  a 
Deo ;  —  dico  quod  contradictionem  implicat ;  quia 
prima  pars  infert  oppositum  secundse.  Sequitur 
enim  :  Deus  aeternaliter  conservabit  gratiam ;  ergo 
aliquando  gratia  linem  suum  et  consummationem 


(a)  falso.  —  subjecto  Pr. 


88 


LIRIU    I.    SENTENTIAHUM 


sortietur,  aliter  reternaliter  esset  frustra.  Kl  ulterius 
sequitur  :  ergo  aliquaado  habenti  illam  gratiam, 
dabitur  lumen  gloriae,  quod  est  illius  consummatio. 
Quod  si  lial  instantia  de  illo  qui  semel  fuit  in 
gratia  et  per  peccatum  mortale  finaliter  damnatur, 
cl  dicatur  quod  eodem  modo  illa  gratia  fuit  frustra  ; 
dicitur  quod  non  valet  objectio;  quia,  secundum 
quod  ponit  sanctus  Thomas,  la  2a',  q.  114,  art.  7, 
ad  3'"",  talis  posuit  impedimentum  suo  merito.  Dicit 
enim  sic  :  «  Quilibet  actus  charitatis  meretur  abso- 
lute  vitam  aeternam;  sed  per  peccatum  sequens 
ponitur  impedimentum  preecedenti  merito,  ut  non 
sortiatur  effectum  ;  sicul  etiam  causae  naturales  defi- 
ciunt  a  suis  effectibus  propter  impedimentum  super- 
veniens.  »  —  Hacc  ille.  —  Et  similiter,  quia  »ratia 
illa  est  infallibile  signum  divinse  acceptationis,  et 
(liiin  finaliter  conservatur  usque  ad  terminum  via?, 
sequitur  :  iste  habuit  gratiam  fiualiter,  ergo  est 
prsedestinatus  ad  vitam  seternam  ;  et  ultra  :  igitur 
quandoque  habebit  beatitudinem  nunquam  desitu- 
ram;  etultra  :  igitur  non  annihilabitur  non  recrean- 
dus,  nec  in  seternum  sic  stabit  sine  gloria;  quod  est 
oppositum  primse  partis.  Unde,  sicut  Deus  libere 
revelat  futura,  sed  post  revelationem  necessario 
necessitate  suppositionis  implet  quod  prsedixit,  aliter 
esset  mendax  et  seductor;  ita  libere  dat  et  conservat 
gratiam,  sed  ex  quo  eam  finaliter  conservavit,  neces- 
sario  necessitate  suppositionis  illam  conservabit  in 
seterna  beatitudine;  nam  eeque  vel  plus  infallibile 
signum  est  gratia  illa  sicut  prophetia. 

Ad  secundam  probationem  antecedentis  princi- 
palis,  negatur  consequentia.  Licet  enim  Deus  ani- 
mam  habentem  cbaritatem  vel  gratiam  gratis  acce- 
ptet,  sic  quod  non  cogitur  animam  cui  dedit  talem 
habitum  acceptare,  tamen  necessario  acceptat  eam 
aecessitate  suppositionis ;  immo  prius  natura  quam 
det  ei  charitatem,  acceptat  eam  ad  vitam  oeternam , 
ut  dictum  est  in  conclusionibus ,  cum  ille  habitus 
sil  infallibile  pignus  et  certitudo  divinse  acceplatio- 
nis.   Et  ideo,  sicut  non  valet  consequentia  illa,  ita 
nec  ex  opposito  consequentis,  scilicetDeus  non  potest 
non  acceptare  animam  habentem  charitatem  infu- 
sam,  sequitur  oppositum  antecedentis,  scilicet  Deus 
iidii  gratis  acceptat.  Ideo  enim  dicitur  gratis  acce- 
ptare,  quasi  (a)  non  ex  debito,  ita  quod  Deus  sit 
debitor  alteri;  necacceptat  proptermerita,  sed  econ- 
tra  acceptatio  est  causa   quod  creatura   mereatur. 
Verumtamen,  licet  Deus  nnlli  sil  debitor,  tamen 
debitum  reddil  habenti  gratiam  finalem  dum  dat 
gloriam.  Quomodo  autem  Deus  reddat  debitum  sine 
hoc  quod  sil  debitor,  ostendil  1  p.,  (j.  21,  art.   I, 
ad  3um,  ubi  ait  :  «  Unicuique  debetur  quod  suum 
est.  Dicitur  autem  essesuum  alicujusquod  ad  i|>snni 
ordinatur,  sicul  servus  estdomini,  el  non  econtra; 
nain  liberum  est   quod  sui  causa   est.  ln  nomine 


igitur  debiti  importatur  ordo  exigentiae  vel  necessi- 
tatis  alicujus  ad  quod  ordinatur.  Est  autem  duplex 
ordo  considerandus  in  rebus.  Unus,  quo  aliquid 
creatum  ordinatur  ad  aliud  creatum,  sicut  partes 
ordinantur  ad  toturn,  et  accidentia  ad  substantias, 
et  unaquseque  res  ad  suum  finem.  Alius  est  ordo, 
quo  omnia  creata  ordinantur  in  Deum.  Si<-  i^itur 
debitum  dupliciter  attendi  potest  in  operatione 
divina  :  aut  secundum  quod  aliquid  debetur  Deo, 
aut  secundum  quod  aliquid  debetur  creaturae;  et 
utroque  modo  Deus  reddil  debitum.  Debitum  enim 
estDeout  illud  impleatur  in  rebusquod  ejussapien- 
lia  et  voluntas  habet,  et  quod  suam  bonitatem  ma- 
nifestat ;  etsecundum  hocjustitia  Dei  respicit  decen- 
tiam  ijisins,  secundum  quod  redditsibi  quod  ei  debe- 
tur.  Debitum  etiam  est  alicui  rei  quod  habeat  illud 
quod  ad  ijisam  (a)  ordinatur;  sicut  homini  (?)quod 
habeat  manus,  et  quod  ei  alia  animalia  servianl  ;  et 
sic  etiam  Deus  justitiam  operatur,  quandodedit  uni- 
cuique  quod  ei  debetur  secundum  rationem  sua3 
naturee  et  conditionis.  Sed  boc  secundum  debitum 
dependet  a  primo  :  quia  hoc  unicuique  debetur, 
quod  est  ordinatum  ad  ipsum  secundum  ordinem 
divinse  sapientise.  Et  licet  Deus  debitum  hoc  modo 
det  alicui,  non  tamen  ipse  est  debitor;  quia  ipse  ad 
aliud  non  ordinatur,  sed  jxttius  alia  ad  i|)sum.  Et  ideo 
quan<loque  justitia  dicitur  in  Deo  condecentia  suee 
bonitatis,  quandoque  vero  retributio  pro  meritis.  El 
utrumque  modum  tangit  Anselmus  (Proslogii, 
cap.  10),  dicens  :  Cum  punis  malos,  justum  est, 
quia  eorum  meritis  convenit;  cum  vero  parcis 
malis,justum  est,  quia  bonitati  tuse  condecens  est.y> 
—  Ehec  ille.  —  Ex  quibus  j>atet  quomodo  Deus,  licet 
gratis  acceptet  creaturam  habentem  gratiam  finalem, 
nec  sit  ei  debitor,  tamen  dum  dat  ei  gloriam,  reddit 
illi  debitum  ex  justitia,  quia  gloria  sibi  debetur. 

Ulterius,  cum  dicit  arguens  quod  omnia  merita 
non  sunt  condigna,  etc,  respondet  sanctus  Doctor, 
1*2°,  q.  114,  art.  3,  dicens  (y)  omnia  merita  n<>-lra, 
inquantum  eliciuntur  a  gratia  vel  procedunt  a  gratia 
Spiritus  Sancti,  esse  meritoria  de  condigno.  Unde 
ibidem  sic  ait  :  «  Opus  meritorium  potesl  dupliciter 
considerari  :  unomodo,  secundum  quod  procedit  ex 
gratia  Spiritus  Sancti ;  alio  modo,  secundum  substan- 
tiam  operis.  Si  enim  consideretur  secundum  sub- 
stanliam  oj^eris,  et  secundum  (8)  quod  procedit  (e)a 
libero  arbitrio ,  sic  non  potest  ibi  esse  meriti  condi- 
gnitas,  propter  maximam  ineequalitatem ;  sed  esl  ibi 
congruitas  (£),  propter  quamdam  aequalitatem  pro- 
portionis;  videtur  enim  congruum  ut  homini  ope- 
ranti  secundum  suam  virtutem,  Deus  recompensel 


(a)  (jnasi.  —  tjuia,  si  Vr. 


(a)  <;<">'/  ad  ipsam.  —  ad  </""<'  iptu»<  Pr. 

(6)  homini.  —  /<<>»<<>  l'r. 

(y)  a  verbo  o»i»ia  usque  ad  dicens,  om.  Pr. 

(8)  secuudmn.  —  Om.  Pr. 

(i)  procedit.  —  procedunt  Pr. 

(^)  congruitas.  —  condignitaa  IV. 


DISTINCTIO    XVII. 


QU/ESTIO    I. 


80 


secunduiu  excellentiam  suae  virtutis.  Si  autem  loqua- 
niiir  de  opere  meritorio  secundum  qviod  procedit 
ex  gratia  Spiritus  Sancli,  sie  est  meritorium  vitae 
aeternse  ex  eondigno.  Sic  enim  attenditur  valor 
meriti  secundum  virtutem  Spiritus  Sancti  moventis 
nos  in  vilam  seternam  (a),  secundum  illud  Joann.it 
(v.  14)  :  Fict  in  eo  fons  aquse  salientis  in  vitam 
geternam.  Attenditur  etiam  pretium  operis  secun- 
dum  dignitatem  gratiae,  per  quam  homo,  consors 
effectus  divinae  naturee,  adoptatur  in  Blium,  cui 
debetur  hsereditas  ex  i|>s<>  jure  adoptionis,  secun- 
<  1 11 111  illud  Rom.  8  (v.  17)  :  Si  fdii,  et  hseredes.  » 
-  Hsec  ille.  —  Ibidem  (ad  lum)  etiam  ostendit  quo- 
modo  intelligenda  sit  auctoritas  Aposloli  :  Non  sunt 
condignx.  Dicit  enhn  quod  «  Apostolus  loquitur  de 
passionibus  sanctorum  secundum  substantiam  ».  Et 
illo  modo  intelligendse  sunt  cseterse  auctoritates. 

Ex  quibus  patel  etiam  quod  falsum  est  illud  quod 
infert  arguens,  scilicet  quod  nullum  opus  nostrum 
sit  cujuscumque  prsemii  etiam   temporaliter  apud 
Deum  meritorium  de  condigno,  nisi   loquamur  de 
opere  secundum  substantiam  actus,  et  in  quantum 
procedit  a  libero  arbitrio.  Et  hoc  concedit  sanctus 
Thomas,  eadem   qusestione,  art.   1,  ubi  sic  ait   : 
(i  Meritum  et  merces  ad  idem  referuntur;  illud  eniin 
merces  dicitur  quod  alicui  recompensatur  pro  retri- 
butione  operis  vel  laboris,  quasi  quoddam  pretium 
ipsius.  Unde,  sicut  reddere  pretium  justum  pro  re 
accepta  ab  aliquo,   est   actus   justitise;   ita  etiam 
recoinpcnsare  mercedem  operis  vel  lahoris,  est  actus 
justitise.  Justitia  autem  sequalitas  qusedam  est,  ut 
patel  per  Philosophum,  5.  Ethicoruin  (cap.  3).  Et 
ideo  simpliciter   est  justitia   inter  eos  quorum  est 
simpliciter  lequalitas;  eorum  vero  quorum  non  est 
simpliciter  (6)  sequalitas,  non  est  justitia  simplici- 
ter,  sed  quidam  justitise  modus  potest  esse,  sicut 
dicitur  quoddam  jus  paternum  vel  dominativum,  ut 
in  eodem  lihro  (cap.  (>)  dicit  Philosophus.  Et  propter 
lioc,  in  his  in  quibus  est  simpliciter  justum,  est 
etiam  simpliciter  ratio  meriti  vel  mercedis.  In  qui- 
hus  autem  est  secundum  quid  justum,  et  non  sim- 
pliciter,  in  hisetiam  non  simpliciter  est  ratio  meriti, 
sfd  secundum  quid,  in  quantum  salvatur  ibi  justitiuc 
ratio;  sic  enim  filius  meretur  aliquid  a  patre,  et 
servus  a  domino.  Manifestum  est  autem  quod  inter 
Deum  et  hominem  est  maxinia  inaequalitas  ;  in  infi- 
nitum  enim  distant,  et   totum  quod   est   hominis 
bonum,  est  a  Deo.   Unde  non  potest   hominis  ad 
Deura  esse  justitia  secundura  absolutam  aequalita- 
tem ,   sed   secundum   proportionem    quamdam ,    in 
quantum  scilicet  uterque  operatur  secundum  modurn 
siium.  Modus  autem  et  mensura  humanse  virtutis 
est  a  Deo  homini.  Et  ideo  meritum  hominis  apud 
Deum  esse  non  potest,  nisi  secundum  pncsupposi- 


(a)  xternam.  —  Om.  Pr. 
(6)  simpliciter.  —  Om.  Pr. 


tionem  divinue  ordinationis,  ita  scilicet  nt  id  homo 
consequatur  a  Deopersuam  operationem  quasi  mer- 

ccdem,  ad  quod  Dcus  eju.s  virtutem  operandi  depu- 
tavit;  sicut  etiam  res  naturales  hoc  (a)  consequun- 
tur  per  proprios  motus  et  operationes,  ad  quod  a 
Deo  sunt  ordinatse.  »  —  Hacc  ille.  —  Ex  quibus 
patet  <piod,  secundum  eum,  a  voluntate  Dei  acce- 
plante  et  ex  ejus  ordinatione  provenit  quod  actus 
creaturse  sit  apud  Deum  meritorius,  loquendo  de 
actu  considerato  secundum  substantiam  suam ;  sic 
enim  est  nieritorius  de  congruo  ex  ordinatione  Dei ; 
cum  quo  tamen  stat  quod  actuscreaturse,  secunduui 
quod  procedit  ex  gratia  Spiritus  Sancti,  est  condi- 
gnus  prsemio  seterno.  Unde  si  Deus  illam  ordinatio- 
nem  inutaret  per  impossibile  vel  possibile,  nunquam 
illam  qualitatem,  quam  dicimus  gratiam  vel  cliari- 
tatem,  alicui  conferret;  eo  enim  casu  quo  (6)  con- 
ferret,  jam  signum  esset  indeficiens  quod  illuni  ad 
prsemium  acceptaret  seternum. 

Ad  tertiam  probationem  principalis  antecedentis, 
dicitur  ipiod  nullo  modo  actus  charitatis  posset  a  Deo 
prsemiari  sufQcienter  aliquo  praemio  minori  quani 
sit  vitaseterna  ;  sufficienter,  inquam,  ex  parte,  id  est 
condigne  et  proportionate  actui,  qui  ad  ulteriorem 
finem  proportionatus  est  formaliter.  —  Et  ad  proba- 
tionem,  dicit  sanctus  Thomas,  la  2ffl,  q.  114,  art.  3, 
ad  3um:  ((  Gratia,  inquit,  Spiritus  Sancti,  etsi  non  sit 
sequalis  gloriae  in  actu,  est  tamen  aequalis  in  virtute, 
sicut  et  semen  arbori ,  in  quo  est  virtus  ad  totam 
arborem.  Et similiter  per gratiam  inhabitat  hominem 
Spiritus  Sanctus,  qui  est  sufficiens  causa  vitse 
aeternse;  unde  et  dicitur  pignus  nostrae  hsereditatis , 
2.  ad  Cor.  1  (v.  22).  Aliter  respondet,  2.  Sentent., 
dist.  27,  q.  1,  art.  3,  ad  2um(et  in  principali  respon- 
sione),  dicens  quod  «  non  requiritur  ad  condignita- 
tem  justitise  distributivse  sequalitas  quantitatis,  sed 
proportionis  tantum.  Secundum  autem  quantitatis 
sequalitatem,  ex  actibus  virtutum  vilam  aeternam 
ex  condigno  non  meremur ;  non  enim  tantum  bonuni 
est  in  quantitate  actus  virtutis,  quantum  prsemium 
gloriae,  quod  est  ejus  finis.  Secundum  autem  sequa- 
litatem  proportionis,  ex  condigno  meremur  vitam 
aeternam.  Attenditur  enim  asqualitas  proportionis , 
quando  aequaliter  se  habet  hoc  ad  illud,  sicut  aliud 
ad  alterum.  Non  autem  majus  est  Deo  vitam  aeter- 
nam  tribuere,  quani  nobis  actum  virtutis  exhibere; 
sed  sicut  lioc  congruit  huic,  ita  illud  illi.  Et  ideo 
quaedam  proportionisaequalitas  invenitur  inter  Deum 
prsemiantemethominem  merentem,dum  tamenpra-- 
lniuin  referatur  ad  idem  genus  in  quo  est  meritum ; 
utsipraemiumestquodomnem  natursehumanaefacul- 
tatem  excedit,sicut  vitaseterna,  meritumetiamsitper 
talem  actum  in  quo  fulgeat  bonum  illius  habit us  qui  di- 
vinitus  infunditur, Deonosconsignans.  »  —  Haecille. 


(a)  hoc. 
(o)  quo. 


qux  Pr. 

quoil  IV. 


90 


UIUU    I.    SENTENTIAItUM 


Ail  confirmationem ,  dicitur  quod  tale  praemium 
iimii  esl  linis  proportionatus  actui  charitatis,  cum  sit 
quaedam  inchoatio  gloriae.  Unde,  licel  talis  actus,  si 
respiciamus  ad  ejus  suhstanliam,  sufficienter  el  con- 
digne  praemiaretur  citra  redditionem  gloriae,  non 
tamen  in  quantum  es1  ex  speciali  influxu  Spiritus 
Sancli. 

Ad  lertlum  principale  negatur  antecedens.  — Ad 
cujus  primam  probationem,  dico  < j i iod  voluntas 
sine  charitate  | loh-st  bahere  actum  ejusdem  speciei 
in  genere  nalurae  cum  actu  charitatis,  sed  non  in 
genere  moris.  El  hoc,  licet  ostensum  sil  esse  de 
mente  sancti  Thomae  superius,  adhuc  ostenditur  : 
ii.iin  ipse,  3.  Sentent.,  dist.  '2:!,  q.  :5,  art.  l,ad  ter- 
liam  qusestionem  <i|l:i:r  i,  dicit  sic  :  «  Differentia 
habituum  pensanda  esl  ex  actihus.  Contingit  autem 
aliquos  actus  dupliciter  considerari  :  vel  secundum 
speciem  naturse,  vel  secundum  speciem  moris;  et 
quandoque  conveniunt  secundum  speciem  quantum 
ad  iiimm  dictorum,  el  differunt  secundum  aliud; 
sicul  occidere  nocentem  etinnocentem  nondifferunt 
secundum  speciem  naturae,  sed  secundum  speciem 
moris  :  quia  unum  est  actus  vitii,  scilicet  homici- 
iliiim,  el  aliud  actus  virtutis,  scilicet  justitiae ;  sed 
occidere  latronem  et  liberare  innocentem  (a),  sunl 
actus  diversi  secundum  speciem  naturae,  et  conve- 
niiinl  secundum  speciem  moris,  quia  sunl  actus 
justitiae.  Si  ergd  actus  li<lci  formatae  et  informis  con- 
siderentur  secundum  speciem  naturae,  sic  sunl  idem 
specie;  quia  speciem  naturalem  hahet  actus  ex 
ohjecto  proprio.  Si  autem  considerentur  secundum 
esse  moris,  tunc  differunt  sicut  completum  e1  incom- 
pletum  in  eadem  specie;  sicut  actus  quo  quis  facit 
justa  niiii  ul  justus,  et  quo  (6)  facit  justa  nt  justus. 
El  similiter  fides  formata  et  informis  in  specie 
naturae  sunt  idem  penitus;  sed  in  specie  moris  dif- 
ferunt,  non  quasi  in  diversis  speciebus  exsistentes, 

scil  sicul  perfecl el  imperfectum  ineadem  specie, 

sicnt  dispositio  el  haliilns.  » —  H.rc  ille.  —  Ita  dico 
in  proposito,  quod  licet  charitas  non  |)ossit  esse 
informis,  tamen  actum  ejusdem  speciei  ehcit  quis 
sinc  charitate  et  cum  charitate  in  genere  naturse, 
niin  autem  in  genere  moris. 

Secundo  dicitur  quod  nunquam  actus  dilectionis 
Dei  sinc  charitate,  esl  aeque  bonus  sicul  actus  ex 
charitate  elicitus;  unde  sanctus  Thomas,  la  2", 
q.  1 1  i,  ail.  2,  ad  '2'"",  dicit  sic  :  «  Homo  sine  gratia 
iKin  |nilcsl  habere  opus  aequale  operi  quod  ex  gratia 
procedil ;  quia  quanto  esl  perfectius  principium  actio- 
nis,  tanto  esl  perfectior  actio.  »  —  Haec  ille.  — 
li. 'iii,  lj.  Sentent.,  dist.  5,  q.  2,  art.  1,  ad  I 
dicit  :  ((  Quamvis  Liberum  arbitrium  de  se  possil  in 
substantiam  actus,  non  tamen  in  formam  ejus,  per 
quam  esl  meritorius.  o  Similiter,  3.  Sentent., dist.  18, 


(■x)  liberare  innocenteni.  —  verberare  Pr. 
(6)  quo.       qui  Pr. 


q.  1,  art.  2,  ponit  quod  actus  extra  charitatem  est, 
quantum  ad  suhstantiam  actus,  similis  actui  charita- 
tis  meritorio.  — Item,  1*2®,  q.  109,  art.  :>,  adln"  : 
a  Charitas,  inquit,  diligil  Deum  super  omnia  emi- 
nentius  quam  natura.  Natura  enim  dili.uit  Deum 
super  omnia,  proul  est  principium  et  finis  boni  natn- 
ralis,  charitas  autem  secundum  quod  est  ohjectum 
beatitudinis,  et  secundum  quod  homo  (a)  habel 
quamdam  societatem  spiritualem  cum  Deo.  Addit 
etiam  charitas  superdilectionem  naturalem  Dei  prom- 
ptitudinem  quamdam  et  delectationem  (6);  sicutet 
quilibet  habitus  virtutis  addit  supra  actum  bonum 
(|ni  sit  ex  sola  naturali  ratione hominis  virtutis habi- 
Inin  iKni  habentis.  »  —  Hauc  ille.  —  Item,  :>.  Sen- 
lent.,  similiter  ostendit,  dist.  27,  q.  2,  art.  4,  <|la  3, 
quomodo  charitas  esl  forma  aliarum  virtutum,  sicut 
prudentia  esl  forma  virtutum  moralium.  Unde,  sicul 
in  oinni  virtute  morali  cst  quaedam  sigillatio  pru- 
dentiae,  et  similiter  in  quolibet  actu  virtutis  moralis  ; 
ita  charitas  in  actibus  aliarum  virtutum  imprimit 
formam.  Unde,  ibidem,  ad  2um,  sic  ait  :  «  Inferiores 
vires  non  perficiuntur  perfectione  virtutis,  nisi  per 
participationem  perfectionis  a  superioribus.  Gum 
autem  superiora  sint  formalia  respectu  inferiorum, 
quasi  perfectiora,  quod  participatur  in  inferioribus 
a  superioribus,  formale  est.  Qnde  a<l  perfectionem 
virtutis  in  aliqua  potentia,  tot  formae  exiguntur  quol 
superiora  sunt  respectu  potentiae  illins;  sicut  ratio 
superior  est  quam  concupiscibilis,  quasi  ordinans 
ipsam;  et  idco  prudentia,  quae  est  perfectio  rationis, 
est  forma  temperantiae,  quae  est  in  concupiscibili. 
Similiter  voluntas  est  superior  ratione,  secundum 
quod  actus  rationis  consideratur  ut  voluntarius  et 
meritorius;  et  ideo  charitas  est  forma  prudentiae  el 
temperantiae.  Similiter  essentia  animae  est  superior 
voluntate,  in  quantum  ab  ea  voluntas  et  alia-  omnes 
vires  animae  Ikiunt.  Et  ideo  gratia,quaees1  perfectio 
essentiae  animae,  constituens  animam  in  esse  spiri- 
tuali,  est  forma  charitatis,  et  prudentiae,  el  tempe- 
rantiae;  nec  charitas  esset  virtus  sine  gratia,  sicut 
nec  prudentia  sine  charitate,  loquendo  ^r  virtutibus 
infusis  ordinatis  ad  merendum  :  neque  temperantia 
sine  charitate  et  prudentia.  »  —  Haec  ille.  —  Idem 
ponil  in  eodem  :>.  Sentent.,  dist.  23,  q.  :>\  art.  I  . 
qla  I  :  «  Vires,  inquit,  motae  a  voluntate,  duo  ab  ea 
recipiunl  :  primo  formani  aliquam  ipsius  secundum 
quod  omne  movens  el  agens  imprimil  suam  simili- 
tudinem  in  motis  el  patientibus  ab  eo.  Haec  autem 
forma,  vel  est  secundum  formara  ipsius  voluntatis, 
secundum  quod  omnes  vires  motae  a  voluntate  ipsius 
participanl  libertatem ;  vel  secundum  habitum  per- 
ficientem  voluntatem,  quae  esl  charitas ;  el  sic  omnes 
habitus,  <pii  suril  in  viribus  motis  a  voluntate  chari- 


(a)  quod  homo.  —  H<»   Pr. 
(6)  naturalem  Dei  promptitudtneni  quamdam  et 
ctationem.  —  Om.  IV. 


DISTINCTIO   XVII. 


QU^STIO   1. 


91 


tate  perfecta,  participant  formam  charitatis.  »  — 
ll;rc  ille.  — Idem  ponil  2*2",  q.  23,  art.  8,  ubi  sic 
dicit : «  In  moralibus  forma  actus  principaliter atten- 
ditur  ex  parte  finis.  Cujus  ratio  est  :  quia  princi- 
pium  moralium  actuum  est  voluntas,  cujus  obje- 
ctum  et  quasi  forma  est  linis;  semper  autem  forma 
actus  consequitur  formam  agentis;  unde  oportet 
quod  ('/)  in  moralibus  illud  quod  dat  actui  ordinem, 
det  etiam  ei  et  formam.  Manifestum  est  autem  quod 
per  charitatem  ordinantur  actus  aliarum  virtutum 
ad  ultimum  linem.  Et  secundum  hoc  ipsa  dat  for- 
ni.nn  actibus  omnium  aliarum  virtutum,  et  pro  tanto 
dicitur  esse  forma  virtutum  (6);  nam  el  ipsse  virtutes 
dicuntur  in  ordine  ad  actus  formatos.  »  —  Hbcc  ille. 
—  Et  ibidem,  ad  I"'",  dicit  :  «.  Charitas  dicitur  esse 
forma  aliarum  virtutum,  non  quidem  exemplariter 
aut  essentialiter,  sed  effective,  in  quantuni  scilicet 
formam  imponit  omnibus  secundum  modum  pra> 
dictnm.  »  —  Ihec  ille.  —  De  hoc  dictum  est  in 
tertia  conclnsione  satis.  —  Si  autem  quaeritur  quae 
esl  illa  forma  ;  videturquod  non  est  nisi  relatio  quae- 
<lain  <'t  respectus  ad  tale  vel  tale  ohjectum,  vel  ad 
circumstantias ,  vel  a<l  Onem  ultimum,  ut  est  forma 
quam  imprimit  gratia  ipsi  actui,  per  quam  dicitur 
meritorius.  Unde,  cum  dicit  sanctus  Thomas  quod 
temperantia  habet  tol  formas  quot  habet  habitus 
superiores,  intelligo  quod  actus  temperantise  for- 
niain  propriam  habet,  in  quantum  habet  ordinem 
ad  proprium  ohjeclum;  aliam  formam  habet,  in 
quantum  habet  ordinem  ad  ohjectum  charitatis; 
aliam, in quantum  habet habitudinem  meriti  respectu 
beatitudinis  (y);  et  sic  de  caeteris. 

Tunc  ex  prselibatis,  dicitur  ad illam  probationem, 
quod  voluntas  sine  charitate  non  potest  habere 
actum  in  genere  moris  axjue  bonum  el  formatum  et 
circumstantionatum,sinehabitu  charitatisvelgratiae, 
sicut  cum  illo  habitu;  nec  ille  actus  erit  tequaliter 
in  potestatesuasicutcum  habitu,  utscilicet  prompte, 
delectabiliter,  et  intense  illum  eliciat. 

Nec  valet  quod  ibidem  dicitur,  <piod  Deus  pos- 
sit,  etc.  — Dico  enim  conformiter  ad  dicta  in  prima 
conclusione,  quod  licet  Deus  quemcumque  et  qua- 
lemcumque  actum  elicit  voluntas  quantumcumque 
habituata  posset  se  solo  in  voluntate  ponere,  tamen 
si  volunlas  se  haberet  mere  passive,  talis  a<-lus  non 
esset  (8)  voluntarius,  aec  meritorius,  nec  laudabi- 
lis.  Si  autem  volunlas  se  haberet  ibidem  active  sine 
habitu,  ipsa  non  eliceret  illum  complacenter  nec 
virtuose,cum  non  esset  ilii  factusquasi  connaturalis 
per  habitum  superadditum  ;  nec  ille  actus,  ut  pro- 
cederet  ab  ea,  haberel  illam  formam  ultimam  respe- 
ctivam  qua  dicitur  formahter  meritorius,  quia  non 
haberet  fundamentum  nec  terminum  sufticienter,  et 

(a)  quod.  —  Om.  Pr. 

(&)  et  pro  tanto  dicitur  esse  fortna  virtutum.  —  Oiu.  Pi\ 

(y)  beatitudinis.  —  habitudinis  Pr. 

(o)  es.se/.  —  est  Pr. 


|ier  conseqiions  ncc  nioieielur  per  illum  ;  undc  \el 

oporteret  quod  Deus  efficeretur  forma  habitualis 
voluntatis,  vel  ille  actus  uon  erit  perfectus  nec  vir- 
tuosus. 

Ad  illud  etiam  <|u<><l  additur  <'t  quasritur  :  unde 
est quod  actus  elicitus  a  voluntate  informata  chari- 
tate,  clc. ;  —  dicitur  quod,  secundum  sanctumTho- 
niani,  2.  Sentcnl.,  dist.  '27,  q.  1 ,  art.  \),  ad  3um, 
«  in  hoc  (a)  aliquis  apud  Detnn  meretur,  in  quo 
etiam  vitaa  laudabilis  apud  homines  constituitur.  » 
Et  quia  voluntas  perfecta  per  habitum  potest  elicere 
actuin  sibi  imputabilem  ad  laudem,  quia  seili<<'l 
prompte  et  deleCtabiliter  illum  elieiet,  non  autem 
sine  habitu,  quia  licet  Deus  concurrat  cum  ea  ad 
producendum  actum  quemcumque  perfectum,  tamen 
si  i|isa  non  sit  habituata  non  eliciet  illum  delectabi- 
lilcr  ncc  prompte,  ac  per  hoc  nec  laudahiliter ;  ideo, 
licet  voluntas  sine  charitate  comproduceret  Deo 
acliini  quantumcumque  perfectum,  sicut  ex  parte 
sua  actiun  imperfecte  nec  virtuose  produceret,  ita 
nec  per  illum  constitueretur  laudabilis,  aut  mere- 
retur  proprie  loquendo;  licet  etiam  talem  acturn 
Deus  acceptaret,  hoc  non  esset  ex  aliqua  dignitate 
elicientis  actum  ;  et  ideo  alius  modus  meriti  esset,  si 
tamen  esset,  quam  ille  de  (juo  sancti  loquuntur. 
Merilum  enim,  secundum  sanctum  Thomam,  3.  Sen- 
tent.,  dist.  18,  q.  1,  art.  4,  qIa  1,  «  est  operatio  ejus 
qui  jusliliam  patitur,  secundum  quam  facit  suum 
i<l  quod  esl  sibi  reddendum.  »  Talis  autem  non  sic 
faceret,  cum  non  virtuoseageret;  et  principalis  defe- 
ctus  csset,  quia  ille  actus  improportionatus  esset 
tantofini  ex  }iarte  liominis.  «  Tria  enim  requiruntur 
ad  merilum,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  3.  Sentent., 
dist.  18,  q.  1,  art.  2,  scilicet  :  ut  ille  qui  dicitur 
mereri,  sit  in  statu  acquirendi  mercedei.i,  et  non  in 
termino;  secundo,  quod  sit  dominus  sine  actionis, 
alias  per  suain  actionem  non  dignificatur  ad  aliquid 
habendum  nec  laudatur;  ideo  agentia  per  necessita- 
teni  natune,  vel  per  violentiam,  non  merentur; 
tertio,  quod  actio  sequiparetur  mercedi,  secundum 
eequalitatem  proportionis  qiue  requiritur  in  justitia 
dislributiva,  secundum  quam  Deus  praemia  yeterna 
partitur.  »  Constat  autem  quod  talis  voluntas,  qu;e 
sic  moveretur  a  Deo  uec  esset  habituata,  non  haberet 
plene  actum  in  sua  potestate,  nec  esset  domina  surc 
actionis;  i<leo  secunda  conditio  ibi  deficeret. 

Ad  secundam  probationem  antecedentis  princi- 
palis,  negatur  consequentia.  Non  enim  sufficit  ad 
rationem  meriti  proprie  dicti,  ut  nunc  loquimur, 
quod  sit  actio  acceptata  a  Deo  ad  vitam  aeternam,  nisi 
sit  in  potestaP'  agentis  eam  ;  quod  sine  hahitu  esse 
non  potest.  Secundum  enim  quod  dicit  sanctus  Tho- 
mas,  de  Virtutibus,  q.  1,  art.  1  :  <x  Habitibus indi- 
gemus  ad  operandum  prompte  sine  inquisitione, 
firmiter  sine  variatione,  delectabiliter  sine  rehellione. 


(a)  autem.  —  Ad.  Pr. 


92 


LIRRl   I.    SENTENTJAHUM 


Ad  tertiam  diciturut  prius,  quod  nulhis  habitus 
creatus  est  ralio  quod  Deus  acceptet animam ;  immo, 
cx  hoc  (|iiod  acccptat  eain ,  dat  ei  donum  supernatu- 
rale,  quo  digna  fiat  et  proportionata  fini  ad  quem 
praeordinavit  eam.  Concedo  igitur  quod  animam 
audam,  vel  etiam  habentem  actum  elicitum  sine 
charitate,  possit  acceptare  et  velle  illi  conferre  quod 
vellct;  tamen  ille  actus  non  esset  meritorius  proprie 
loquendo,  quia  non  ajquipararetur  mercedi ,  quod 
tamen  requiritur  ad  perfectam  rationem  meriti,  ut 
dictum  fuit;  iterum,  quia, secundum  quod  dicit  san- 
ctus  Thomas,  la2",  q.  114,  art.  2  :  «  Actus  rei  non 
ordinatur  divinitusad  ;iliquidexcedensproportionem 
virtutis,  quae  est  principium  actus.  Hoc  enim  est 
ex  institutione  divinae  providentiae,  ut  nihil  agat 
ultra  suam  virtutem.  Vita  autem  eeterna  est  quoddam 
bonum  excedens  proportionem  naturae  creatse;  quia 
excedit  cognitionem  et  desiderium  ejus,  secundum 
illud,  1.  ad  Corinth.,  2  (v.  9)  :  Nec  oculus  vidit, 
nec  auris  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascendit. 
Et  inde  est  quod  nulla  creatura  est  sufficiens  princi- 
pium  actus  meritorii  vitae  aeternae,  nisi  superaddatur 
aliquod  (a)  supernaturale  donum  (6),  quod  dicitur 
gratia.  »  —  Haec  ille. 

II.  Ad  argumenta  Scoti.  — Ad  primum  Scoti, 
conceditur  quod  nulla  creatura  est  ratio  divinae  acce- 
]>tationis,  ut  in  prohationihus  conclusionum  dictum 
est ;  sed  dicitur  quod  nullus  actus  est  formaliter 
dignus  vita  aeterna,  nec  aliqua  persona  formaliter 
digna  heatitudine,  nisi  elevetur  per  gratiam  creatam ; 
ideo  argumenta  non  procedunt  contra  conclusiones, 
nisi  velint  probare  quod  nulla  creatura  reddit  perso- 
nam  formaliter  dignam  aeterna  beatitudine.  —  Et 
tunc  ad  primum,  dicitur  quod  licet  gratia  creata  sit 
contingens,  cum  hoc  stat  quod  reddat  personam  for- 
maliter  dignam  aeterno  praemio  a  Deo  ceternaliter 
volito  tali  personse,  quamvis  talis  hahitus  non  sit 
ratio  productiva  actus  aeterni,  immo  effectus  ejus. 

Ad  secundum,  dicitur  quod  divina  voluntas  non 
necessario  fertur  super  aliquod  objectum  creatum 
necessitate  absoluta ;  tamen  cum  boc  stat  quod  ali- 
quod  donum  creatum,  eo  facto  quo  est  in  aliquo, 
reddat  illum  dignum  divino  amore  specialiter  glorifi- 
cativo,  ita  quod  quantum  in  se  est,  habet  reddere 
subjectum  suum  taliter  amabile,  licet  non  actu  dile- 
ctum  fortead  vitam  seternam. 

A<i  tertium,  dicitur  quod  licet  Deus  posset  acce- 
ptare  creaturam  rationalem  in  puris  naturalibus 
constitutam  ad  vitam  aeternam,  tamen  ipsa  taliter 
nuda  non  esset  formaliter  digna  tanto  hono,  nec  ei 
proportionata ;  sicut  dato  aliipio  corpore  quod  non 
essel  grave,  nec  leve,  nec  dc  natura  ccelesti,  illud 
possel   perpetuo  detineri  sursum,  non  tamen  essei 


(a)  aliijuod.  —  alujuid  Pr. 
(6)  donum.  —  divinum  l'r. 


boc  suae  naturaecondignum  aut  propoilionatum,  nisi 
daretur  sihi  gravitas,  aut  levitas,  aut  natura  gravis, 
aut  levis.  Et  sic  patet  quod  argumenta  non  procedunt. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
Aureoli  contra  tertiam  conclusionem  respondetur. 
Et  primo  ad  argumenta  primo  loco  facta;  ad  quo- 
rum  primum  negatur  minor.  Anima  enim  prius  est 
grata  Deo,  et  Deo  accepta,  et  dilecta  ab  eo,  quam 
habeat  hujusmodi  donum  supernaturale ;  et  hoc  non 
formaliter  aliquo  quod  sit  in  ipsa,  sed  actu  divinae 
voluntatis  quo  vult  tali  animae  bonum  aeternum  pro 
tali  mensura,  et  vult  eidem  conferre  determinato 
tempore  aliquid  quo  sit  formaliter  digna  tali  bono 
aeterno,  ut  prius  dictum  fuit.  Unde  anima  dicitur 
Deo  grata  formaliter  per  illud  donum  creatum;  sed 
per  divinam  acceptationem  (a)  dicitur  ei  grata  de- 
nominatione  sumpta  ab  extrinseco ;  Dei  enim  gra- 
tuita  acceptatio  dicitur  gratia,  secundum  quod  habe- 
tur,  de  Veritate,  q.  27,  art.  1 ;  et  2.  Sentent., 
dist.  26  (q.  4,  art.  4),  dicit  sanctus  Doctor  «  quod 
nomine  gratiae  aliquid  increatum  significari  potest, 
scilicet  ipsa  divina  acceptatio,  vel  etiam  donum 
increatum,  quod  est  Spiritus  Sanctus  ».  —  Haec 
ille. 

Ad  secundum,  negatur  minor.  Non  enim  Deus 
de  novo  diligit  creaturas,  sed  aeternaliter  dilexit 
omnia  quae  diligit.  Et  hoc  ponit  sanctus  Doctor,  4  p., 
q.  20,  art.  2,  ad  2um.  Amare  enim,  seu  diligere, 
non  est  aliud  quam  velle  bonum  alicui ,  ut  idem 
dicit  ibidem,  art.  2  et  4 ;  et  ideo,  cum  Deus  ab 
aeterno  voluerit  creaturis  bona  quai1  proponebat  eis 
conferre,  sive  illud  bonum  sit  esse,  sive  alia  perfe- 
ctio  superaddita,  qusecumque  illa  sit,  pro  tali  tem- 
pore  vel  mensura  tali,  Deus  aeternaliter  dilexit  crea- 
turas,  tam  dilectione  charitativa  quam  generall.  Et 
ideo  arguens  falsum  supponit,  scilicet  quod  Deus 
actu  divinac  dilectionis  noviter  transeat  super  crea- 
turas.  Hoc  enim  verum  non  est,  cum  dical  Aposto- 
lus,  ad  Ephes.,  4  (v.  4)  :  Elegit  nos  antc  mundi 
constitutionem  ;  dilectio  autem  in  Deo  secundum 
rationem  prior  est  electione,  secundum  quod  probat 
sanctus  Doctor,  4  p.,  q.  23,  art.  4.  Goncediturtamen 
(juod  ex  Dei  aeterna  dilectione,  qua  seternaliter  dilexil 
creaturas,  tali  tempore  datur  bonum  creaturae,  sccun- 
(lum  quod  sapicntia  sua  disposuit,  et  ipse  aeterna- 
liter  voluit. 

Ad  tertium,  negatur  minor.  Sicul  enim  dicit 
sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  20,  art.  2;  et  23,  art.  4: 
«  Voluntas  in  nobis  diligendo  non  causat  bonum, 
sed  ex  bono  praeexistente  tncitamurad  diligendum; 
voluntas  autcm   Dci,   qua   vult   honuni   alicui  dili- 


(<x)  acceptationem.  —  acceptionem  Pr. 


DISTINCTIO   XVII.  —   QU/KSTIO    11. 


93 


gendo,  est  causa  quod  illud  bonum  ab  illo  habeatur.  » 

—  Et  cum  probatur  :  quia  tunc  omnes  creaturse 
immutabiliter  profluerent  in  esse;  —  negatur  con- 
sequentia.  Secundum  enim  quod  dicit  sanctus  Tho- 
mas,  1  p.,  q.  19,  art.  8,  ad  3um  :  «  Posteriora  habent 
necessitatem  secundum  modum  priorum ;  unde  ea 
quse  fiunt  voluntate  divina,  talem  necessitatem 
habent  qualem  Deus  vult  ea  habere,  scilicet  vel 
absolutam,  vel  conditionalem  tanlum;  et  sic  non 
omnia  sunt  necessaria  absolute.  »  —  Hsec  ille.  —  Et 
de  Veritate,  q.  23,  art.  5,  dicit  :  «  Oportet,  inquit, 
patiens  assimilari  agenli.  Et  ideo,  si  agens  sit  fortis- 
simum,  erit  similitudo  effectus  ad  causam  agentem 
perfecta ;  si  autem  sit  debile,  erit  similitudo  imper- 
fecta ;  sicut  propter  fortitudinem  virtutis  formativae 
in  semine,  filius  assimilatur  patri  non  solum  in 
natura  speciei,  sed  etiam  in  multis  accidentibus ; 
e  contrario  vero,  propter  debilitatem  pncdictse  virtu- 
tis,  deficit  praedicta  assimilatio.  Yoluntas  autem 
divina  est  agens  fortissimum.  Undeoportet  ejus  effe- 
ctum  ei  omnibus  modis  assimilari ;  ut  non  solum  fiat 
illud  quod  Deus  vult  fieri,  quod  est  etiam  quasi  assi- 
milari  secundum  speciem ;  sed  ut  fiat  illo  modo  quo 
Deus  vult  illud  fieri ,  ut  necessario  vel  contingenter, 
cito  vel  tarde,  quod  est  quasi  qusedam  assimilatio 
secundum  accidentia.  Et  huncquidem  modum  rebus 
divina  voluntas  precfigit  ex  ordine  susc  sapientise.  » 

—  Hsec  ille.  —  Et  ibidem,  ad  lum,  dicit  :  «  Ex 
voluntate  non  sequitur  aliquid  eo  modo  quo  voluntas 
habet  esse,  sed  eo  modo  quo  voluntas  disponit.  » 
Unde  argumentum  istud  solum  tenet  in  causis  natu- 
ralibus,  et  non  in  voluntariis. 

Ad  argumenta  secimdo  loco  facta,  nunc  dicitur 
quod  Deus  nihil  necessario  vult  necessitate  absoluta 
nisi  suam  bonitatem,  ut  probat  sanctus  Thomas, 
1  p.,  q.  19,  art.  3,  et  de  Veritate,  q.  23,  art.  4; 
ac  per  hoc  nullam  formam  creatam  necessario  vult, 
aut  diligit,  aut  complacet  in  ea.  —  Et  cum  probatur 
quod  immo  ;  —  dicitur 

Ad  primam  probationem  :  Conceditur  major  et 
minor;  sed  totum  argumentum  non  probat  nisi  quod 
Deus  necessario  diligit  virtuosum  et  exsistentem  in 
charitate,  supposito  quod  aliquis  sit  talis;  sed  non 
probat  quod  necessitate  absoluta  Deus  diligit  chari- 
tatem  velcharum,  necjustitiam  aut  justum,  loquendo 
de  creatis  habitibus  aut  habituatis  ;  non  enim  neces- 
sario  Deus  vult  eis  esse,  ac  per  hoc  nullum  tale 
necessario  diligit. 

Ad  secundum,  negatur  similiter  minor,  loquendo 
de  justitia  vel  virtute  creata,  nisi  intelligatur  neces- 
sitas  aut  immutabilitas  ex  suppositione. 

Ad  tertium,  per  idem. 

Ad  quartum,  negatur  major.  Non  enim  est 
simile;  quia  amor  Dei  causat  in  re  dilecta  bonum 
quod  diligit,  non  autem  odium  Dei  causat  pec- 
catum  quod  odit.  Minor  etiam  negatur  :  quia 
Deus  odit  aliquos  antequam  aliquid  boni  aut  mali 


egerunt,  ut  patet  de  Esau  ;  et  ideo  consimiliter  dili- 
git  aliquos  antequain  quidquam  boni,  aut  accepta- 
bilis,  autgratificum  habeant.  Concedo  tamen  quod, 
sicut  posito  actu  vitioso  Deus  eum  odit  necessario 
necessitate  suppositionis,  ita  posita  gratia,  qusc  est 
qusedam  participatio  divinse  naturse,  Deus  eam  neces- 
sario  diligit  charitative,  modo  prsedictse  necessitatis. 

Ad  argumentuin  factum  in  pede  qusestionis  nunc 
dicitur.  Dicit  eniin  sanclus  Thomas,  de  Veritate, 
q.  27,  art.  1,  ad  6um,  quod  «  nulla  creatura  simpli- 
citer  est  anima  Christi  nobilior;  sed  secundum  quid 
oinne  accidens  animoe  ejus  est  ea  nobilius,  in  quan- 
tum  comparatur  ad  ipsam  ut  forma  ejus.  Vel  potest 
dici  quod  gratia,  in  quantum  creatura,  non  est 
nobilior  anima  Christi,  sed  in  quantum  est  qusedam 
similitudo  divinse  bonitatis  expressior  quam  simili- 
tudo  naturalis  quse  est  in  anirna  Christi.  »  —  Hsec 
ille.  —  Et  eodem  modo  potest  dici  de  charitate. 
Eamdem  solutionem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  prav 
senti,  q.  1,  art.  1,  ad  6um  :  «  Dicendum,  inquit, 
quod  nobilitas  aliquorum  potest  attendi  dupliciter, 
scilicet  :  vel  simpliciter,  vel  secundum  quid.  Dicitur 
autem  simpliciter  dignius  esse,  quod  secundum 
suum  esse  est  nobilius  ;  et  hoc  modo  anima  Christi, 
et  anima  cujuslibet  justi,  est  nobilior  quam  charitas 
creata  quse  habet  esse  accidentis.  Sed  secundum  quid 
charitas  est  nobilior  quam  anima  Christi.  In  quolibet 
enim  genere,  actus  est  nobilior  potentia,  quantum 
ad  illud  genus.  Unde,  sicut  albedo  corporis  Christi, 
quantum  ad  hoc  esse  quod  est  esse  album,  est  nobi- 
lior  quarri  sit  corpus  Christi,  ita  et  scientia  ejus 
creata  est  nobilior  quam  anima  ejus,  quantum  ad 
hoc  quod  est  esse  scientem,  quod  est  esse  secundum 
quid ;  et  similiter  charitas  quantum  ad  tale  esse  : 
quia  se  habet  in  illo  esse  ad  animam  Christi,  sicut 
actus  ad  potentiam.  » 

Et  hsec  de  qusetione  dicta  sufficiant. 


QUiESTIO  II. 

UTRUM  CIIARITAS  AUGERI  POSSIT 


terum,  circa  decimam  septimam  distin- 
ctionem  quseritur  :  Utrum  charitas  possit 
augeri . 

Et  arguitur  quod  non  :  quia  nullum 
simplex  et  invariabile  potest  augeri ;  sed  charitas 
est  hujusmodi;  igitur,  etc.  Major  patet  :  quia  augeri 
est  variari ,  et  moveri ,  et  majus  fieri ,  quod  repugnat 
simplici.  Minor  patet  :  quia  charitas  est  qusedam 
forma  accidentalis  ;  modo  forma  simplex  est  et  inva- 
riabilis,  secundum  Auctorem  Sex  Principiorum . 
In  oppositum  arguitur  per  Magistrum  et  sanctos. 


94 


UBRl    I.    SENTENTIARUM 


1 11  hac  quaestione  erunl  duo  articuli.  In  primo 
videbituran  el  quomodo  charitas  augetur.  Insecundo 
an  possil  augeri  in  infinitum. 

ARTICULUS  I. 

AN  ET  QUOMODO  CHARITAS  AUGETUR 

\.  CONGLUSIONES 

Circa  primum,  sif  isla 

Prima  conclusio  :  quod  charitas  creata  potesl 

augeri. 

Probatur  perAugustinum,  superjoann.  (ep.18G, 
cf.Tract.  7i  in  Joann.  >,qui  dicitquodc/iaritas  mere- 
tur  augeri  ut  aucta  mereatur  perfici.  1 1  <  -  m ,  omne 
illud  in  quo  progressus  attenditur  secundum  diversos 
gradus,  augetur.  Sed  charitas  est  hujusmodi.  Nam 
dicil  Augustinus  I  super  1.  Joann.  tract.  5) :  Chari- 
tascumfuerit  nata,  nutritur;  cumnutritafuerit, 
roboratur;  cumfuerit  roborata,  perficitur.  ftem, 
charitas  dividitur  in  charilalem  incipientem,  profi- 
cientem,  et  perfectam,  ul  recitatur  3.  Sentent., 
dist.  29,  cap.  nllimo. 

Secunda  conclusio  esl  quod  licet  intensio  ali- 
quarum  qualitatum  Hat  per  remotionem  con- 
traril,  tamen  intensio  charitatis  non  f i  t  illo 
modo. 

Isiam  ponit  sanctus  Thomas,  1 .  Sentent.,  dist.  17, 
q.  2,  art.  2,  ad  :5'"",  ubi  sic  ail :  «  Non  est  de  ratione 
intensionis  alicujus  qualitatis  quod  sif  per  remotio- 
nem  acontrario;  sed  hoc  accidit  qualitati  secundum 
quod  est  in  subjecto  participante  contrarium.  Sed  lioc 
esl  de  necessitate  intensionis,  quod  qualitas  educatur 
de  imperfecto  ad  perfectum;  sicut  patet  de  dia- 
phano,  in  quo  nihil  est  contrarium  luci,  quod  potest 
lumen  intendi  secundum  incrementum  virtutis  illu- 
minanlis.  Haec  autem  imperfectio  est  de  potentiali- 
tate  ipsius  naluraa  quae  subjicitur  perfectioni  et 
aclui,  etc.  )>  [bidem  etiam  dicit,  arguendo,  quod 
caugmentum  charitatis  potest  esse  in  illis  in  quibus 
niliil  esf  decontrario  charitatis,  sicut  in  angelo  et  in 
liomine  in  statu  innocentiac  ».  Hasc  ille.  —  Ex 
quibus  patel  quod  intensio  charitatis  non  provenit 
r\  remotione  contrarii,  sicuf  in  aliquibus  qualitati- 
bus  contingit,  ut  ipse  ostendit,  de  Veritate,  q.  X, 
art.  li  :  «  Sciendum,  inquit,  quod  formarum  qua> 
dam  sunt  unius  generis,  qusedam  diversorum.  For- 
raae  quidem  quai  sunf  diversorum  generum,  diver- 
Bas  potentias  respiciunt,  cum  unitas  generis  ex 
unitate  materiae  sive  potentia?  procedat,  secundum 
Philosophum.  Unde  possibile  esf  unum  Bubjectum 
siiniil  perfici  diversis  formis  diversorum  generum; 
quia  tunc  una  potentia  nondeterminabiturad  diver- 


sos  actns,  sed  diverse;  sicuf  si  aliquod  corpus  esf 
siinnl  alhum  et  dulce  :  albedo  enim  inest  <i  secun- 
<lum  quod  participat  <lc  natura  diaphani,  dulcedo 
autem  secundum  naturam  humidi.  Formse  veroquae 
sunt  unius  generis,  unam  potentiam  respiciunt,  sive 
sint  contrariaj,  ut  albedo  et  nigredo,  sive  non,  ut 
triangulus,  etquadratum.  H;e  igitur  formre  in  sub- 
jecto  tripliciter  esse  dicuntur  :  uno  mo<lo,  in  potentia 
tantum,  et  sic  sunl  simul,  quia  una  potenlia  estcon- 
trariorum  et  diversarum  formaruin  unius  <reneris ; 
alio  modo,  secundnm  quod  sunt  in  aclu  imperfecto, 
ut  cum  sunt  in  fieri,  etsicetiam  simul  esse  possunt; 
ut  patet  cum  aliquis  dealbatur  :  tunc  enim,  toto 
dealhationis  tempore,  albedo  est  ut  in  fieri,  nigredo 
vero  ut  in  corrumpi;  tertio  modo,  ut  in  actu  perfe- 
cto,  ut  cum  jam  est  albedo  in  termino  dealbationis, 
et  sic  impossibile  esf  duas  formas  unius  generis  esse 
siniul  in  eodem  suhjecto;  oporteret  enim  eamdem 
jiolentiam  ad  diversos  actus  terminari,  quod  est  im- 
possihile,  sicut  et  unam  lineam  ex  una  parte  termi- 
nari  ad  diversa  puncta.  »  —  H;ec  ille.  —  Ex  quibus 
patet  quod  formac  contrariai  possunt,  secundo  modo 
et  primo  modo,  simul  esse ;  etquomodo,  in  talibus, 
ad  diminutionem  vel  corruptionem  successivam 
unius,  augetur  alia  ;  quod  est  intentum. 

Pro  ista  conclusione  facit  quod  <li<  it  sanctus  Tho- 
mas,  4.  Sentcnt.,  dist.  17,  q.  1 ,  art.  5,  q.  3  :  «  Tri- 
plex,  inquit,  est  modus  formarum.  Quoklam  enim 
formaa  suntqua?  recipiunt  magis  et  minus,  secundum 
elonsrationem  a  contrario  et  secundum  accessum  a<l 
causam  propriam ;  sicut  alhedo.  Et  ideo  talis  forma 
successive  recipitur  in  subjecto,  et  postquam  recepta 
est  intenditur  et  remitlilur.  Quacdam  autem  forma 
est  qu;e  non  recipit  magis  et  minus,  nec  sic  nec  sic, 
quia  iinpositio  ejus  in  indivisihili  consistit;  sieut 
fornia  substantialis.  Et  talis  forraa  nec  recipitursuc- 
cessive  in  subjecto,  nec  intenditur  auf  remittilur 
postquam  suscepta  fuerit.  Quasdam  autem  forma 
medio  modo  se  habel ;  quia  non  recipit  magis  <•! 
minus  secundum  elongationem  a  contrario,  eo  quod 
nullo  modo  suo  contrario  miscibilis  est,  et  in  hoc 
convenit  cum  forma  substantiali :  sed  tamen  suscipit 
magis  ef  minus  (a)  quantum  ad  (6)  accessum  id 
suam  causam  ;  sicul  patet  de  luce.  E1  ideo  talis  forma 
non  recipitur  successive,  sicul  nec  forma  substan- 
tialis;  s<><1  tanien,  postquam  inest,  potesf  intendi  <'t 
remitti,  sicut  forma  accidentalis  contrarium  habens. 
El  lalis  forma  est  gratia  ;  quia  nullam  commixtionem 
patitur  cum  suo  opposito,  eo  quod  suum  oppositum 
magis  habet  naturam  privationis  quam  alicujus  posi- 
tiouis,  sicut  et  tenebra;  <■!  ideo  oportel  quod  reci- 
piatur  subito  in  subjecto,  et  lamen  potesl  intendi  el 
remitti  secundum  accessum  ad  gratiaj  causam.  i 
Haecille. 


(a)  minut.  —  Omi.  Pr. 
(6)  oppositum.  —  Ad.  Pr, 


DISTINCTIO   XVII.  —   QU.ESTIO   II. 


9;i 


Tertia  conclusio  est  quod  charitas  non  potest 
augeri  isto  niodo  quod  charitas  addatur  chari- 
tati. 

Probatur  ista  conclusio,  secundum  sanctum  Docto- 
rem,  I .  Sentent.,  dist.  17,  q.  2,  art.  2  :  «  In  omni, 
inquit,  additione  oportet  intelligere  duo  diversa, 
quorum  unum  alteri  additur.  Si  autem  intelligantur 
duae  charitates,  aut  intelliguntur  diversae  secundum 
speciem,  aut  secundum  numerum.  Constat  quod 
non  secundum  speciem,  cum  omnes  charitates  sint 
ln  eadem  specie virtutis.  Diversitas  autem  secundum 
Qumerum,  est  ex  diversitate  materiae;  sicut  hrcc 
albedo  differi  in  numero  ab  illa  qiuc  cst  in  diverso 
subjecto;  unde  non  potesl  qualitas  addi  qualitati, 
nisi  per  hoc  quod  subjectum  (a)  subjecto  additur. 
Charitas  autem  quoe  ponitur  addi,  numquam  fuit  in 
aliquo  subjecto,  antequam  in  isto ;  et  secundum  hoc 
quod  est  in  isto,  non  differt  numero  ab  aliqua  cha- 
ritate  in  eodem  exsislenle,  ul  prnbatum  est.  Unde 
nullo  modo  est  intelligere  additionem.  »  —  Ha^c 
ille. 

Eamdem  rationem  facit,  1B  2",  q.  52,  art.  2. 
Arguit  enim  sic  :  «  Si  enim  per  additionem  intelli- 
geretur  hujusmodi  augmentum  in  formis,  hoc  non 
posset  esse  nisi  vel  ex  parte  ipsius  formae,  vel  ex 
parte  subjecti.  Si  autem  ex  parte  ipsius  formae,  jam 
dictum  tsl  quod  talis  additio  vel  subtractio  speciem 
variaret,  sicut  variatur  species  coloris  quando  de 
pallido  lit  album;  dicit  enim  Philosophus,  8.  Mcta- 
physicse  i  I.  c.  10),  quod  species  rerum  sunt  sicut 
numeri,  in  quibus  additio  vel  diminutio  variat  spe- 
ciem.  Si  vero  hujusmodi  additio  intelligatur  ex  parte 
subjecti,  hoc  non  potest  esse  nisi  vel  quia  aliqua  (6) 
pars  subjecti  recipit  formam  quam  prius  non  habe- 
hal.  ut  si  dicatur  frigus  crescere in homine qui  prius 
frigebat  in  una  parte,  quando  jam  in  pluribus  par- 
tilms  frigel  :  vel  quia  aliquod  aliud  subjectum  addi- 
tur  participans  eamdem  formam;  sicut  si  calidum 
adjungatur  calido,  vel  album  albo.  Sed,  secundum 
utrumque  istorum  duorum  modorum,  non  dicitur 
aliquid  magisalbum,  sed  majus.  »  — Haic  ille. 

[tem,  magis  ad  propositum,  2*  2%  q.  24,  art.  5, 
sic  arguit  :  «  Omnis  addilio  esl  alicujus  ad  aliquid  ; 
unde  in  onmi  additione  oportet  saltem  praeintelligere 
distinctionem  eorum  quorum  unum  additur  alteri, 
ante  ipsam  additionem.  Si  igitur  charitas  addatur 
charitati,  oportet  praesupponi  charitatem  additam, 
ul  distinctam  a  charitate  cui  additur,  non  quidem 
ex  necessitate  secundum  esse,  sed  saltem  secundum 
intellectum  ;  posset  enim  Deus  etiam  quantitatem 
corporalem  augere  addendo  aliam  magnitudinem 
n« »ii    praeexsistentem ,   sed   tunc   creatam  (y),  quae 


(«)  subjeclum.  —  solum  Pr. 

(6)  aliqua.  —  alia  Pr. 

(y)  creatam.  —  crcatura  IV. 


quamvis  non  fuerit  prius  in  rerum  natura,  habet 
tamen  in  se  unde  ejus  distinctio  intelligi  possit  a 
quantitate  cui  additur.  Si  igitur  charitas  addatur 
cbaritati,  oportet  praesupponere,  ad  minus  secundum 
intellectum,  distinctionem  unius  charitatis  ab  alia. 
Distinctio  autem  in  formis  esl  duplex  :  una  quidem 
secundum  speciem;  alia  autem  secundum  nume- 
iii i ii  :  distinctio  quidem  secundum  speciem,  in  habi- 
tibus,  est  secundum  diversjtatem  objectorum  ;  distin- 
ctio  vero  secundum  numerum,  est  secundum  diver- 
sitatem  subjecti.  Potest  igitur  contingere  quod  ali- 
quis  habitus  per  additionem  augeatur,  dum  exlen- 
ditur  ad  quaedam  objecta  (a)  ad  quae  prius  se  non 
extendebat;  et  sic  augetur  scientia  geometriae  in  eo 
(|iii  de  novo  incipit  scire  aliqua  geometricalia  quac 
prius  nesciebal.  Hoc  autem  non  potcst  dici  de  cbari- 
tate;  quia  etiani  mininia  charitas  se  exlendit  ad 
omnia  illa  quae  sunt  ex  charitate  diligenda.  Non  ergo 
talis  additio  in  augmento  charitatis  potest  intelligi 
praesupposita  distinctione  secundum  speciem  cbari- 
tatis  additae  ad  eam  cui  superadditur.  Relinquitur 
ergo,  si  fiat  additio  charitatis  ad  cbaritatem,  quod 
boc  fit  praesupposita  distinctione  secundum  nume- 
rum,  quae  est  secundum  diversitatem  subjectorum  ; 
sicut  albedo  augetur  per  boc  quod  album  additur 
albo,  quamvis  hoc  augmento  non  fiat  aliquid  magis 
album.  Sed  boc  in  proposito  dici  non  potest,  quia 
subjectum  cbaritatis  non  est  nisi  mens  rationalis; 
unde  tale  cbaritatis  augmentum  fieri  non  possel  nisi 
per  boc  quod  una  mens  rationalis  alteri  adderetur, 
quod  est  impossibile;  quamvis  etiam  si  esset  possi- 
bile,  tale  augmentum  faceret  majorem  diligentem, 
non  autem  magis  diligentem.  Relinquitur  ergo  quod 
nullo  modo  cbaritas  potest  augeri  per  additionem 
charitatis  ad  charitatem.  »  —  Haec  ille.  —  Eamdeni 
rationem  ponit,  dc  Virtutibus,  q.  1,  art.  11. 

Secundo  probalur  sic,  ista  conclusio,  per  eum,  in 
1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  17,  q.  2,  art.  2). 
Nam,  «  secundum  Dionysium,  5.  cap.  dc  Divinis 
Nominibus,  tantum  distat  inter  ipsas  divinas  parti- 
cipationes  et  participantes,  quod  participatio,  quanto 
simplicior  est,  tanto  est  nobilior;  participans  vero, 
quantum  majorem  babet  compositionem  donorum 
participatorum,  tanto  nobilius  est  :  sicut  esse  est 
nobilius  quam  vivere,  et  vivere  quam  intelligere,  si 
unum  sine  altero  intelligatur;  omnibus  enim  esse 
oportet  praeeligere;  sed  quod  habet  plura  cx  bis 
melius  est.  Sed  charitas  est  quaedam  participatio 
diviiue  bonitatis.  Ergo,  quanto  ccmpositior  est  per 
additionem  charitatis  ad  charitatem,  minus  valebit ; 
ergo,  si  cbaritas  augetur  per  additionem,  quanto 
masis  augetur  minus  eril  eligenda.  Hoc  autem  est 

i  «:  • 

inconveniens.  Ergo  non  augetur  per  additionem.  » 
—  Haec  ille. 

Tertio  sic,  ibidem  :  «  Si  simplex simplici addatur, 


(a)  objecta.  —  oppositn  l'r. 


«6 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


nilnl  majus  efficit,  ut  probat  Philosophus  (6.  Phy- 
sicor.,  t.  c.  2).  Sed  charitas  osl  quid  simplex.  Ergo 
peradditionem  charitatis  ad  charitatem  non  efficietur 
major  charitas.  »  —  Haec  ille.  —  Et  hanc  rationem 
facii  in  Iocis  praeallegatis. 

Quarto  arguit  per  dictum  Aristotelis,  4.  Physico- 
rum  (t.  c.  84);  et  Comrnentatorem ,  commento  84, 
uhi  Commeutator  ait  :  «  Idem  corpus  transfertur 
de  minore  quantitate  in  majorem,  non  aliquaquan- 
titate  in  actu  adveniente,  ex  qua  fit  majus;  sed  fit 
majus  ex  eo  quod  sit  in  potentia  aliquid,  non  ex 
illo  quod  est  in  aclu.  »  —  Haec  sunt  verha  Commen- 
latoris.  —  Et  post  dicit,  ibidem,  quod  «  caliditas 
non  crescit  ex  alia  caliditate  adveniente  ».  Et  ita  erit 
de  charitate. 

Quarta  conclusio  est  quod  ponere  charitatem 
auqcri  isto  motlo  quod  inaijis  firmatur  et  radi- 
catur  in  subjecto,  et  quod  non  auuetur  essen- 
(ialiter,  iinplicat  contradictionem. 

Hanc  prohat  sic  sanctus  Doctor,  de  Virtutibus, 
uhi  supra  (q.  1,  art.  11)  :  «  Nihil,  inquit,  aliud 
esl  qualitatem  augeri  quam  subjectum  magis  parti- 
cipare  qualitatem.  Non  enim  est  aliud  esse  qualita- 
tis  (a)  nisi  quod  habet  in  suhjecto.  Ex  hoc  autem 
ipso  quod  suhjectum  magis  participat  qualitatem(6), 
vehementius  operatur;  quia  unumquodque  agit  in 
quantum  est  actu,  unde  quod  magis  reductum  est 
in  actu,  perfectius  agit.  Ponere  ergo  quod  aliqua 
qualitas  non  augetur  secundum  essentiam ,  sed 
augeatur  secundum  radicationem  in  suhjecto,  vel 
secundum  intensionem  aclus,  est  ponere  contradi- 
ctoria  esse  simul.  »  —  Haec  ille. 

Item,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  17,  q.  2),  art.  1, 
dicit  :  «  Ex  hoc,  inquit,  quod  charitas  magis  lirma- 
tur  et  radicatur  in  subjecto,  sequitur  ipsam  augeri 
essentialiter.  Nulla  enim  forma  potest  intelligi  magis 
firmari  in  subjecto,  nisi  per  hoc  quod  hahet  majo- 
rem  victoriam  super  suhjecturn  suum.  Augmentum 
autem  victoriae  redundat  in  augmentum  virtutis;  et 
per  consequens,  in  augmentum  essentiac,  quia  vir- 
tus,  si  non  est  ipsa  essentia,  oporlet  quod  sit  ah 
essentia,  et  commensuretur  sibi  sicut  eflectus  causae 
proximae.  »  —  Haec  ille. 

Item,  2*2»,  q.  24,  arl.  4,  ad  3am,  dicit  :  «  Qui- 
dam  dixerunt  charitatem  dod  augeri  secundum  suam 
essentiam,  sed  solum  secundum  radicationem  in 
subjecto,  vel  secundum  fervorem.  Sed  hi  propriam 
vocem  ignoraverunt.  Gum  enim  sil  accidens,  ejus 
esse  esl  inesse.  Unde  nihil  aliud  est  ipsam  secun- 
dum  essentiam  augeri  quam  eam  magis  inesse  sub- 
jecto;  quod  est  eam  magis  in  subjecto  radicari. 
Similiter  etiam  ipsa  essentialiter  est  virtus  ordinata 


(«)  qualitalis.  —  charitatis  Pr. 
(•,)  qualitatem.  —  charilatem  IV. 


ad  actum ;  unde  idem  est  ipsam  augeri  secundum 
essentiam,  et  ipsam  habere  efficaciam  ad  producen- 
dum  actum  ferventioris  dilectionis.  Augetur  ergo 
secundum  essentiam,  non  quidem  ita  quod  esse 
desinat  vel  incipiat  in  subjecto,  sed  ita  quod  magis 
in  subjecto  esse  incipiat.  »  —  Haec  ille. 

Quinta  conclusio  est  quod  charitas  auijeiur  per 
hoc  quod  educitur  de  imperfecto  ad  perfectum. 

Unde,  1.  Senlent.,  uhi  supra  (dist.  17,  q.  2), 
art.  2,  sic  dicit  sanctus  Doctor  :  «  Quando,  inquit, 
charitas  aiigetur,  nihil  ihi  addilur;  sicut  dicit  Philo- 
sophus,  4.  Physicorum  (t.  c.  84),  quod  aliquid 
efficitur  magis  alhum  vel  magis  calidum,  non  per 
additionem  alicujus  alhedinis  vel  caloris,  sed  quia 
illa  qualitas  quae  prius  inerat,  intenditur  secundum 
propinquitatem  ad  terminum.  Haec  autem  intensio 
contingit  diversimode  in  qualitatihus  simplicihus  et 
compositis,  primis  et  secundis.  Qualitates  enim 
compositae  vel  secundae  intenduntur  secundum  inten- 
sionem  qualitatum  primarum,  sicut  sapor  et  sanitas 
et  hujusmodi,  secundum  intensionem  caloris  et  fri- 
goris,  humiditatis  et  siccitatis.  Qualitates  autem 
primae  et  simplices  intendunlur  ex  causis  suis,  sci- 
licet  ex  agente  et  recipiente.  Agens  enim  intendit 
reducere  patiens  de  potentia  in  actum  suae  simililu- 
dinis  quantuin  potest.  Sicut  autem  non  calidum  est 
potentia  calidum,  ita  minus  calidum  respectu  magis 
calidi.  Unde,  sicut  per  actionem  calidi  efficitui  de 
non  calido  calidum,  non  quod  ponatur  ihi  aliquis 
calor,  sed  ille  qui  est  in  potentia  educitur  in  actum ; 
ita  etiam  efficitur  magiscalidum  peractionem  calidi, 
in  quantum  educitur  calor  qui  inerat  ut  actus  imper- 
fectus,  in  majorem  perfectionem  et  assimilationem 
agentis.  Et  hoc  contingit  secundum  quod  potentia 
suhjecta  actui,  quae  quideni,  quantum  in  se  est,  ad 
multa  se  hahet,  magis  ac  magis  terminatur  suh  actu 
illo  :  vel  quia  augetur  virtus  agentis,  sicut  ex  con- 
junctione  plurium  luminarium  intenditur  illumi- 
natio;  vel  ex  parte  ipsius  materiac,  secundum  quod 
efficitur  susceptihilior  illius  actus,  sicut  aer  quanto 
plus  attenuatur  fit  susceptihilior  luminis.  Intensio 
autem  charitatis  non  contingit  ex  hoc  quod  virtus 
agentis  fortificetur,  sed  tantuin  cx  hoc  quod  natura 
recipiens,  quae  quantuin  in  se  est  dispersionem 
quamdam  hahet  secundum  quod  esl  plura,  magis 
ac  magis  pracparatur  ad  susceptionem  gratiae,  secun- 
dum  quod  ex  dicta  multitudiae  vel  confusione  poten- 
tialitatis  in  unum  colhgitur  per  operationes  quibus 
ad  charitatem  suscipiendam  praeparatur;  et  ideo 
Dionysius  perfectum  sanctitatis  semper  designat  per 
hoc  quod  esl  ex  partita  vita  in  uhicam  consurgere. 
Et  sic  patet  quod  augmentum  charitatis  simile  est 
augmento  qualitatum  aaturalium,  licet  origo  ejus 
differat  ab  origine  illarum.Cujus  ratioest  :  quiaqua- 
litates  uaturales  educunturde  potentia  materiae,  qua- 


DISTINCTIO   XVII.   —    QUjESTIO   II. 


97 


rum  inchoatiOnes  quasdam  materiae  Deus  in  opere 
ereationis  indidif ;  et  ideo,  quandoin  actum  prodeunt, 
est  exitus  de  imperfecto  ad  perfectum.  Dona  autem 
gratuitanon  reducuntur  quasi  de  potentia  aaturae(a); 
quia  nihil  esl  in  potentia  naturali,  quod  per  agens 
uaturale  educi  oon  possit.  Et  ideo  origo  gratiaj  est 
per  novain  infusionem  ;  sed  augmentum  ejus  est  per 
hoc  quod  de  imperfecto  ad  perfectum  aclus  infusus 
educitur.  »  —  Hsec  ille. 

Item,  2:l  2*,  q.  24,  art.  5,  hoc  idem  dicit  :  «  Sic, 
inquit,  charitas  augetur,  scilicet  solum  per  hocquod 
subjectum  magis  ac  raagis  participat  charitatem,  id 
es1 ,  secundum  quod  magis  reducitur  in  actum  illius 
formae  et  magis  subditur  illi.  Hic  enini  est  modus 
proprius  augmenti  cujuslibet  formae  qu;c  intenditur, 
eo  quod  esse  hujus  form;c  totaliter  consistit  in  eo 
quod  inhaeret  susceptibili.  Et  ideo,  cum  magnitudo 
ivi  sequatur  esse  illius,  formam  esse  majorem  hoc 
est  eani  magis  inesse  susceptihili,  non  autem  aliam 
formam  advenire;  hoc  enim  esset,  si  forma  haheret 
aliquam  (6)  quantitatem  ex  seipsa,  non  per  compa- 
rationem  ad  subjectum.  Sic  igitur  charitas  augetur 
per  hoc  quod  intenditur  in  subjeeto;  et  hocest  ipsam 
aueeri  secundum  essentiam.  »  —  Hacc  ille. 

Item  de  Virtutibus,  uhi  supra  (q.  1,  art.  11), 
dicit  :  «  Sicut  corpus  quod  movetur  ad  quantitatem 
perfectam  dicitur  augeri,  et  ipsa  quantitas  perfecta 
dicitur  magna  respectu  imperfectse;  ita  illud  quod 
moveturde  qualitate  imperfecta  ad  perfectam  dicitur 
augeri  secundum  qualitatem,  et  ipsa  perfecta  quali- 
tas  dicitur  magna  respectu  imperfectse.  Et  quia  per- 
fectio  uniuscujusque  rei  est  ejus  bonitas,  ideoAugu- 
slinus  (6.  de  Trin.,  cap.  8)  dicit  quod  in  liis 
quse  non  mole  magna  sunt,  idem  est  essc  majus 
quod  melius.  Moveri  autem  de  imperfecta  forma  ad 
perfectam,  nihil  est  aliud  quam  subjectum  magis 
reduci  in  actum.  Nam  forma  est  actus.  Unde  subje- 
ctum  magis  formam  participare,  nihil  aliud  est  quam 
ipsurn  reduci  magis  in  aclum  illius  form;e.  Et  sicut 
ab  agente  reducitur  de  pura  potentia  in  actum,  ita 
etiam  per  actionem  agentis  reducitur  de  actu  imper- 
fecto  in  actum  perfectum.  »  —  Hrec  ille. 

Sexta  conclusio  est  quod  aliquse  form.ie  inten- 
sibiles  intenduntur  non  solum  secundum  majo- 
rein  participationem  subjecti,  sed  etiam  per 
additionem  alicujus. 

Prohatur  ista  conclusio,  secundum  sanctum  Tho- 
mam,  la  2:B,  q.  52,  art.  1,  ubi  sic  ait  :  ((  Cum  hahi- 
tus  et  dispositiones  dicantur  secundum  ordinem  ad 
aliquid,  utdicitur7.  Physicorum  (t.  c.  17),  dupli- 
citer  potest  intensio  et  remissio  in  hahitihus  etdispo- 
sitionibus  considerari   :   uno   modo,  secundum  se, 

(a)  naturee.  —  materise  Pr. 
(6)  aliquam.  —  aliam  Pr. 


prout  dicitur  major  vel  minor  sanitas,  vel  major  vel 
niinor  scientia,  qu;e  ad  plura  vel  pauciora se  extendit ; 
alio  modo,  secundum  participationem  subjecti,  prout 
scilicet  aequalis  scientia  vel  sanilas  magis  recipitur 
in  uno  (jiiani  in  alio,  secundum  diversam  aptitudi- 
nem  ex  natura  vel  ex  consuetudine ;  non  eniin  hahi- 
tus  et  dispositio  dant  speciem  subjecto,  neque  ite- 
rum  in  sui  ratione  includunt  indivisihilitatem.  »  - 
Hsec  ille.  —  Et  intendit  hoc  quod  aliqua  forma  non 
participatur  secundum  magis  et  minus  ex  duohus, 
secundum  quod  ipse  ponit  ibi  :  «  Duobus,  inquit, 
modis  potest  contingere  quod  forma  non  participatur 
secundum  magis  et  minus.  Uno  modo,  quia  partici- 
pans  hahet  speciem  secuhdum  illam.   Et   inde  est 
quod  nulla  substantialis  forma  participatur  secun- 
dum  magis  et  minus;  et  propter  hoc  dicit  Philoso- 
phus,  8.  Metaphysicse  (t.  c.  10),  quod  sicut  nume- 
rus  non  habet  magis  et  minus,  sic  nec  substantia 
quce  est  secundum  speciem,  id   est,  quantum  ad 
participationem    forma?   specificse,    sed  si   quidem 
<jux  cum   materia,  id   est,    secundum  materiales 
dispositiones ,  invenitur  magis  et  minus  in  suhstan- 
tia.  Alio  modo  potest  contingere  ex  hoc  quod  ipsa 
indivisihilitas   esl  de  ratione  formie.    Unde  oportet 
quod  si  aliquid  participet  illam  formam,  quod  parti- 
cipet  illam  secunduni  rationem  indivisihilitatis.  Et 
inde  est  quod  species  numeri  non  dicuntur  secun- 
dum  magis  et  minus  ;  quia  unaquseque  species  in  eis 
constituitur  per  indivisihilem  unitatem.  Et  eadem 
ralio  est  de   speciebus    quantilatis   continua?   quse 
secundum  numeros  accipiuntur,  ut  bicubitum,  tri- 
cubitum  ;  et  de  relationibus,  ut  duplum,  triplum  ;  et 
de  fiimris,  ut  trigonum,  tetragonum.  Qusecumque 
enim  participant  rationem  dictorum,  oportet  quod 
indivisihiliter  participent.  »  —  H;ec  ille. 

Item,  art.  sequenli,  sic  dicit :  «  Sed  quia  qusedam 
accidentia  augentur  secundum  sei}>sa,  ut  supra 
dictum  est,  in  quibusdam  horum  potest  fieri  aug- 
mentum  per  additionem.  Augetur  enim  motus  per 
hoc  quod  aliquid  ei  additur,  vel  secundum  tempus 
in  quo  est,  vel  secundum  viam  per  quam  est ;  et 
tamen  nianet  eadem  species  propter  unitatem  ter- 
mini.  Augetur  etiam  nihilominus  motus  per  inten- 
sionem ,  secunduin  participationem  subjecti ;  in 
quantum  scilicet  idem  motus  potest  vel  magis  vel 
minus  (a)  expedite  aut  prompte  fieri.  Similiter  etiam 
et  scientia  potest  augeri  secundum  seipsam  per  addi- 
tionem  ;  sicut,  cum  aliquis  plures  conclusiones  geo- 
metriae  addiscit,  augetur  in  eo  habitus  ejusdem 
scientise  secundum  speciem.  Augetur  nihilominus 
scientia  in  aliquo  secundum  participationem  subjecti 
per  intensionem,  prout  scilicet  expeditius  et  clarius 
unus  homo  se  hahet  alio  in  eisdem  conclusionihus 
considerandis.  In  hahitibus  autem  corporalibus  non 
niultum  videtur  fieri  augmentum  per  additionem ; 


(a)  vel  »iagis  vel  minus.  —  Om.  Pr. 


II.  — 


98 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


(jiiia  non  dicilur  animal  sanum  simpliciter  aut  pul- 
chrum,  nisi  secundum  omnes  suas  partes  sit  tale  ; 

quod   autem    ad    perfectiorem  commensuratii m 

perducatur,  hoc  contingit  secundum  transmutatio- 
nem  simplicium  qualitatum,  qiuc  non  augentur  nisi 
secundum  intensionem  ex  parte  subjecti  participan- 
tis.  »  —  H;cc  ille. 

Item,  2a  2ll>,  q.  24,  art.  5,  ad  lum,  dicit  :  «  Scien- 
tia,  inquit,  habet  quantitatem,  in  quantum  est 
habitus,  ex  parte  objectorum;  et  sic,  augetur  per 
additionem,  in  quantum  aliquis  plura  cognoscit. 
Habet  etiam  quantitatem,  in  quantum  est  qusBdam 
forma  accidentalis,  ex  eo  quod  est  in  subjecto;  et 
secundum  hoc,  augetur  in  eo  qui  certius  eadem 
scibilia  (a)  cognoscit  nunc  quam  prius.  »  —  Ha?c 
ille. 

Item,  ibidem  (in  corpore  articuli)  dicitur :  «  Potest, 
inquit,  contingere  quod  aliquis  habitus  augeatur 
per  additionem,  dum  extenditur  ad  queedam  objecta 
ad  <|iuc  prius  se  non  extendebat ;  et  sic,  augetur 
scientia  geometriae  in  eo  qui  de  novo  incipit  scire 
aliqua  geometricalia  quse  prius  nesciebat.  »  —  Heeo 
ille. 

Septima  conclusio  est  quod  non  omnis  forma 
esl  augmentabilis  seu  iiitensibilis. 

Istam  conclusionem  probat  a  priori  sanctus  Doctor, 
lft  2®,  q.  52,  art.  1 ,  sic  dicens  :  «  Illud,  inquit,  secun- 
dum  quod  aliquid  sortitur  speciem,  oportet  esse 
tixuni  et  stans  quasi  indivisibile.  Quoecumque  enim 
ad  illud  attingunt,  sub  specie  continentur;  queecum- 
(jiie  autem  reoedunt  ab  illo  in  plus  vel  in  minus, 
pertinent  ad  aliam  speciem  perfectiorem  vel  imper- 
fectiorem.  Unde  Philosophus  dicit,  8.  Mctaphysicse 
(t.  c.  10),  quod  species  rerum  sunt  sicut  numeri, 
in  quibus  additio  vel  diminutio  variat  speciem.  Si 
igitur  aliqua  forma  vel  qusecumque  res,  secundum 
seipsam  vel  secundum  aliquid  sui,  sortiatur  ratio- 
uciii  speciei ,  uecesse  est  <|uod  secundum  se  conside- 
rala  habeat  determinatam  rationem,  quic  neque  in 
plus  excedere  uec  in  minus  deficere  possit ;  et  hujus- 
uiodi  suut  calor,  et  albedo,  et  hujusmodi  alice  qua- 
litates,  quee  non  dicuntur  in  ordine  ad  aliud,  et 
iuullo  magis  substantia,  queeestper  se  ens.  Illa  vero 
quae  recipiunl  speciem  es  anquo  ad  quod  ordinantur, 
possunt  seeundum  seipsa  diversificari  in  plusvelin 
iiiinus;  el  nihilominus  sunt  eadem  specie  propter 
unitatem  ejus  ad  quod  ordinantur,  c\  quo  recipiunt 
speciem,  Sicut  motus  secundum  se  esl  intensior  et 
remissior;  et  tamen  remanet  eadem  species  propter 
unitatem  (6)terraini,  ez  quo  specincatur.  Et  idem 
potest  considerari  in  sanitate,  Nain  corpua  pertingil 
ad  rationem  sanitatis,  secundura  quod  habet  dispo- 


(a)  scibilia.  —  eensibilia  Pr. 

(6)  b  verbo  qjus  usque  ad  unitatem.  —  Om.  IV. 


sitionem  convenicntem  naturae  animalis,  cui  possunl 

diver.se  dispositiones  convenientes  esse;  unde  potest 

variari  dispositio  in  plus  et  in  minus;  ettamen  sem* 

per  reraanebit  ratio  sanitatis.  Si  autem  nomen  sani- 

tatis  esset  impositum  soli  perfectissimae  commensu- 

rationi,  tunc  ipsa  sanitas  non  diceretur  major  vcl 

minor.  Sic  ergo  patet  qualiter  aliqua  forma  possit 

secundum   seipsam   augeri   vel   rninui,  et  qualiter 

non.  Si  vero  consideremus  formam  secundum  parti- 

cipationem  subjecti,  sic  inveniunturqusedam  formae 

recipere  magis  vcl  minus,  et  qusedam  non.   Cum 

cuiiu  illud  a  quo   habet  aliquid   speciem   oporteat 

manere  fixum  et  stans  indivisibile,  duobus  modia 

potest  contingere  quod  forma  non  participatur  secun- 

dum  magis  et  minus  :  vel  quia  participans  habet 

speciem  secundum  ipsarn  ;  vel  quia  indivisibilitas 

cst  de  ratione  formse.  »  —  Ha3c  ille  quasi  in  forma. 

—  Aliqua  eniin  detraxi  in  medio  et  in  fine ;  quia  in 

probatione  prsecedentis  conclusionis  dicta  sunl.  — • 

Ex  prscdictis  tamen  patet  quod  forrase  qtuc  recipiunt 

speciem  ex  se  vel  aliquo  sui,  non  sunt  intensibiles 

secundum  se;  secundo,  quod  formse  qu;c  dant  spe- 

ciem  participanti   eas,  vel  de  quarum  ratione  est 

indivisibilitas,  non  sunt  intensibiles  secundum  jiar- 

ticipationem  subjecti. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  de  Virtutibus,  ubi 
supra  (q.  1,  art.  11)  :  «  Non  contingit,  inquit, 
omnibus  formis  intensio  secundum  participationem 
subjecti,  propter  duo.  Primo  quidem,  ex  ipsa  ratione 
formse,  eo  scilicet  quod  illud  quod  perficit  rationem 
formae  est  aliquid  indivisibile ,  puta  numerus  :  nam 
unitas  addita  constituit  speciem ;  unde  binarius  et 
ternarius  non  dicitur  secundum  magis  aut  minus; 
et  per  consequens  non  invenitur  magis  et  minus  in 
quantitatibus  quae  denominantur  a  numeris,  puta 
bicubitum,  tricubitum  ;  neque  in  figuris,  puta  trian- 
gulare  et  quadratum;  neque  in  proportionibus,  puta 
duplum,  triplum.  Alio  modo,  ex  oomparatione  forma 
ad  subjectum;  quia  inlueret  ei  modo  indivisibili.  Kt 
propter  hoc  forma  substantialis  non  recipit  inlcnsio- 
nem  nec  remissionem,  quia  dat  eese  substantiale, 
quod  est  uno  modo.  Ubi  enim  estaliud  esse substan* 
tiale,  est  alia  res.  Et  propter  hoc  Philosophus, 
8.  Metaphysicae  (t.  c.  10),  assimilat  diffinitiones 
uumeris.  Et  inde  est  quod  niliil  substantialitcr  de 
altero  praedicatur,  etiamsi  sit  in  genere  accidentis, 
ciiin  magis  et  minus ;  non  enim  dicitur  albedo  magis, 
et  liiinus  color.  Et  propter  hoc  etiam  qualitates  in 
abstraeto  significatie,  quia  significahtur  per  modum 
substantise,  qod  intenduntur;  non  enim  dicitur 
albedo  magis  vel  minus,  sed  album.  >  —  H«c  tlk  in 
forma. 

Isiam  caiiulcin  coDcIusionem  ponit,  eodem  libro, 
ijiiicst.  ull. ,  arl.  :>. 

Sed  sciendura  quod,  cum  dictum  fuit,  in  probe- 
tione  quintse  conclusionis,  quod  aliqua  Ebrma  auge- 
tur  per  additionem,  oon  est  hoc  iiitclliucnduin.  quod 


DISTINCTIO    XVII. 


OU.KSTH)    II. 


\«J 


aliqua  per  se   una  forma  intendatur  "ex   additione 
formffi  ad  formani  in  eodem  suhjecto  jnimo,  ita  qiiod 
e\  illis  fiat  una.  Hoc  enim  est  impossibile  j  <juia,  si 
ilhr  formee  sunl  diversarura  specierumj  iimi  potest 
ex  illis  per  se  una  conflari;  si  autem  sint  ejusdem 
speeiei,  non    possunl  6886    in    eodcni    aihequalo    et 
primo  sulijecto.  Sed  intelligit  sanctus  Doctor  quod 
aliqua)  formse  augentur  per  additionem  foraaae  ad 
fni 'uiiiiii,  non  (piod  additio  lial  intrinsece  foim;e  ipisc 
intenditur,  sed  extrinsece.   Scientia  enirn   augetur 
propter   additionem    specierum    intelligibilium   ad 
invicem,  quse  quidem  speciea  sibi  invicem  addun- 
tur,  QOD  autem  adduntur  habitui  scientiae  qu;e  est 
simplei  hahitus.  Unde,  la  2;,\  q,  54,  art.  4,  ad  3m", 
dicit   :  «.   llle  qui   in  aliqua  scientia  acquirit  per 
demonstrationem  scientiam  uniusconelusionis,  hahet 
quidem  babitum,  sed  imperfecte.  Gum  veroacquirit 
per  aliam  demonstrationem  scientiam  alterius  con- 
rlusinnis ,  linii  generatur  in  eo  alius  hahitus,  sed 
hahitus   qui  prius  ineral  lil   perfectidr,  utpote  ad 
plure  6e  oxtendens,  eo  quod  conclueiones  et  demon- 
strationes  unius   scientise   ordinatte  sunt,   et  una 
oiilur  ex  alia.'  »  —  Hyec  ille.  —  Patet  ergo  quod  in 
augmento  scienlue  [ier  additionein,  additur  demon- 
slratio  domonstiationi,  vel  conclusio  conclusioni,  non 
aulcni  hahitus  hahitui,  nec  forma  fornne;  cuni  ipse 
c.xprcssc  dicat,  in  corpore  illius  articuli,  quod  hahi- 
lus  cst  simplcx  qualitas  non  constiluta  ex  plurihus 
liahitihus,  cliam  si  ad  multa  se  cxtendat.  Et  eodem 
modo  dieendum  est  de  sanitatc,  ct  aliie  forniis,  quoa 
augentur  per  additionem.  De  hoc  diclum  est  in  pro- 
logo  diffusius  ( <|.  3). 

B.  —  OBJECTIONES 

§4.    CoNTRA    SECUNDAM    (  ONCLUSIONEM 

I.  Argumentum  Gregorii.  —  Sed  conlraset  un- 
ilam  coiiclusioncin  arguitur  multipliciter.  GregoriuB 
i  I.  Sentent.,  dist.  17,  q.  3,  art.  2)  primo  probat, 
quinque  vel  sex  mediis,  quod  impoesibile  est  formas 
contrarias  sinnil  cssc  in  aliquo  suhjecto,  in  quociiui- 
quegradu.  4rguitenim  sic.  Si  esset  possihile  aliqua 
coiitraria  in  alitpio  gradu  simul  cssc  in  eodem  su!t- 
jccto  primo,  hoc  eseel  possibile  *\r  primis  contrariis, 
scilicet  calidilate  et  frigiditate  et  aliis  activis  ad 
inviccm  ct  passivis.  Gonscipicns  csf  falsum,  ul  pio- 
lialm.  I^itnr  et  anteccdcns.  Gonscpiciilia  icnet  :  quia 
eailcni  raLio  in  omnihus.  Patctetiam  hoc  (*)  ex  con- 
cessione  omnium  eontrarie  dpinantium,  et  ex  omni- 
bus  argumentationibus(6  |  quas  induCunt  ad  conclu- 
sionem  oppositam.  Falsitalcm  consequentis  probo. 

Primo  sic.  Impossibile  est  naturaliter  aliijua  duo 
talia  contraria  esse  in  diversis  subjeclis  approximatk 


(a)  quod.  —  Ad.  Pr. 
(o)  arg\imentatio>iibus. 


arguentibus  Pr. 


secundum  quod    rc(piirilur  ftd   a^endum  el   palicn- 
dum,  onmi  impedimento  remoto,  ipiin  unimi  agat 
in  aliud  et  expellat  illud  ;  ergo  impossibile  6st  aliqUfl 
diio  lalia  simiil  cssc  in  codcni  siihjecto  piimo.  AnU;- 
cedens  csl  commuiiilci' ciiiicessum,  cf  per  experien* 
tiam   notum.   Sed   tencl   conscipienlia   per  locum   a 
majori.    Magis  enim   videicliir  possihilc  quod   talia 
contraria  compaterentur  se  in  sitibus  propinquis  d 
diversis  subjectis,  quam  in  eodem  subjecto  primo.  Et 
ideo,  sic  arguendo,  consequentia  est  evidens;  licet 
non  e  conveiso  scipialur  :  aliqua  contrai'ia  non  com- 
patiuntur  se  in  eodem  subjecto  primo;ergo  ncc  in 
diveisis  siihjcclis  ap|iro\imalis.  Instantia  cniin  hahe- 
tur  in  contrariis  non  activis  et  passivis  ad  invicem, 
vcrhi  gratia,  alhedine  et  nigredine,  quae,  secundunl 
veritatem,  in  nullo  gradu  conipaliunlur  sein  eodem 
sutijecto,    et   secundum    communem    concessionem 
non  compatiunlur  se  in  gradibus  intensissimis  (  a); 
unde  communiter  etiain  adversarii  couccdunt  impos- 
sihile  esse  naturaliler  quod  albedo  intcnsissima  et 
nigredo  inlensissima  sint  simul  in  eodem  adaiquate 
siihjecto;  et  tamen  in  diversis  subjeclis  propinqUlS 
sccundum  silum  se  compatiuntur  in  gradibus  quan- 
tiscum({ue,  ut  experientia  docet. 

Secnndum  medium  csl  tale.  Aut  contraria  com- 
possiliilia  sunt  in  eodeni  subjecto  in  quanliscumque 
gradibusj  aut  non  in  quantiscumque,  sed  in  aliquan- 
tis  sic  et  in  aliquantis  non.  Priinum  non  potest  dici  ; 
quia  tunc  contraria,  in  suis  excellentiis ,  sive  in 
summo,  cssent  compossibilia  ;  quod  nullus  dicit,  nec 
diccie  potest  :  quia  tunc  talia  noii  magis  essent  con- 
traiia  (|uam  siccilas  et  caliditas,  alhedo  et  dulcedo. 
Si  dicatur  quod  in  aliquantis  sic  et  in  alifpiantis 
non,  tunc  sumantiir  aliqua  duo  talia  simul  exsisten- 
tia  in  eodeni  subjecto  primo,  et  sint  calor  et  frigus, 
et  sit  calor  ille  A  et  frigus  B.  Tunc  qu;ero  :  aut  A 
calor  potcsl  seciim  pati  pr;ccise  B  et  non  majus  fri- 
gU8  inlciisivc  ncc  inimis  qiiaiu  cst  B;  aut  majus  scd 
noii  minus;  aut  minus  tantum  et  non  majus;  aut 
tam  niajus  (juam  minus. 

Et  si  dicatur  primum,  —  contra,  sic.  Calor  A  non 
potest  compati  secum  in  eodem  euhjecto  minua  IVi- 
gUS  quam  cst  frigUS  B;  ergd  major  calor  quain  esl  A 
non  potcst  seciini  compati  minus  frigus quam  est  l>; 
et  ultra  :  igitur,  si  intendatur  calor  A,  non  minueiur 
frigus  B.  Quod  est  eontra  opinantes  qui  dicunt  quod 
(juando  unum  contrarium  intenditur,  rcliquuni 
remittitur.  Prinia  conseijuentia  jiatet  :  quia  quanto 
unum  contrarium  jilus  excedit  aliud,  tanto  minus 
compatitur  illud  secum  ;  et  hoc  jtatet  si  accipiantur 
contraria  in  diversis  suhjcctis  propiHquis  scciindum 
situin,  ui  sujira  dicchalur.  Sccunda  etiam  conse- 
qucntia  palel.  (v)uia  alioipiin,post  intensionem  caloris 
A  et  remissionem  frigoris  B,  in  eodem  subjecto  simul 
essent  major  calor  quam  A  et  minus  frigus  quam  B; 


(a)  intensissimis.  —  inlensivis  Pr. 


11)0 


LIBIU    I.    SENTENTIARUM 


qudd  repugnat  antecedenti.  Item.  Si  calor  A  non 
potesl  secum  compati  minus  frigus  quam  frigus  B, 
ergo  nec  major  calor  quam  A  potest  secum  compati 
frigus  B;  et  ullra  :  igitur,  si  intcndatur  calor  A, 
necessario  simul  intendetur  frigus  B;  et  per  conse- 
quens, quando  aliquod  calefactivum  intendet  calorem 
alicujus  remisse  calidi,  intendet  etiam  simul  frigus 
in  eo  exsistens,  et  simul  faciet  ipsum  magis  calidum 
el  magis  frigidum  quam  esset  prius  ;  quod  est  con- 
tra  oninem  experientiam  et  opinionem.  Probatur 
tamen  consequentia.  Tum  primo,  quia  si  deturoppo- 
situm  consequentis ,  non  erit  necesse,  quando  inten- 
detur  calor  A,  remitti  frigus  B ;  quia  nunquam  agens 
naturale  per  se  corrumpit  aliquam  formam,  nec  in 
toto  nec  secundum  partem,  nisi  propter  incompos- 
sibilitatem  formse  inducendse;  si  ergo  major  calor 
quam  A  est  compossibilis  toti  frigori  B,  non  oportebit 
aliquam  partem  frigoris  B  eorrumpi,  ut  major  calor 
quam  A  generetur;  et  sic  erit  intensio  uniuscontra- 
rii  sine  remissione  alterius  secum  exsistentis;  quod 
ipsi  negant.  Turn  secundo  probatur  eadem  conse- 
(juentia,  quia  si  major  calor  quam  A  compati  potest 
secum  totum  frigus  B,  eadem  ratione  calor  A  potest 
secum  compati  aliquod  frigus  minus  quam  B,  quod 
iu  eadem  proportione  se  babeat  ad  calorem  A  in  qua 
proportiohe  se  habet  totum  frigus  B  ad  illum  majo- 
rem  calorem  (a)  quam  A  cui  dicitur  compossibilis. 
Item,  ex  alia  parte,  si  calor  A  non  potest  secum 
compati  minus  frigus  quam  B,  ergo  nec  minor  calor 
quam  A  poterit  stare  cum  toto  frigore  B,  et  multo 
minus  cum  majori  frigore  quam  est  B;  et  sic  sequi- 
tur  ulterius  quod  si  remittatur  calor,  oportebit  simul 
remitti  frigus,  et  si  frigus  intendatur,  non  remitte- 
tur  calor,  quih  potius  necessario  simul  intendetur; 
quae  omnia  sunt  contra  naturam  et  contra  opinan- 
tes.  Et  consequentiae  patent  ex  dictis. 

Si  vero  dicatur  secundum,  scilicet  quod  calor  A 
potest  compati  secum  majus  frigus  quam  est  B  non 
autem  minus;  —  arguitur  contra.  Primo.  Quia  si 
nnii  potest  compati  secum  minus  frigus,  ergo  secum 
exsistens  non  poterit  remitti,  nisi  simul  remittatur 
et  ipse  calor  A.  Item  :  nec  major  calor  quam  A  com- 
patietur  secum  minus  frigus  quam  B,  nec  etiam 
ipsum  ;  et  per  consequens  non  erit  possibile  A  intendi 
(jiiin  simul  intendatur  frigus  exsistens  cum  eo. 
Secundo.  Si  calor  A  potest  secum  compati  majus 
frigus  quam  est  B,  ergo  frigus  B  poterit  intendi  sine 
rethissione  caloris  A ;  quod  est  contra  opinantes.  Et 

conseq tia  patet  ex  dictis.  Item:  sequitur  quod 

major  calor  quam  est  A  poterit  stare  cum  majore 
frigore  quam  est  B,  ut  ex  dictis  potest  probari;  et 
per  consequens  poterit  intendi  absque  hoc  quod  fri- 
gus  remittatur,  immo  etiam  esto  quod  simul  frigus 
intenderetur. 


(<x)  .1  in  qua  proportione  se  habet  totuni  frigvu  B  ad 
illum  majorem  calorem.  —  Om.  Pr. 


Si  vero  dicatur  tertium,  scilicet  quod  calor  A 
potest  secum  compati  minus  frigus  quam  est  B  non 
autem  majus,  —  potest  primo  argui,  contra  hoc 
quod  dicitur  quod  non  potest  compati  secum  majus, 
sicut  contra  unam  partem  primi  membri  quae  erat 
eadem  cum  ista,  est  argutum.  Secundo,  contra  illud 
quod  dicitur  quod  potest  secum  compati  minus  fri- 
gus.  Nam  ex  hoc  sequitur  quod  totuni  frigus  B  pote- 
rit  stare  cum  aliquo  calore  majore  quam  est  A,  ad 
quem  se  habeat  (a)  in  illa  (6)  proportione,  in  qua 
se  habebit  minus  frigus  quam  est  B,  quod  dicitur 
posse  stare  cum  toto  calore  A,  ad  ipsum  A.  Ex  quo 
ultra  sequitur  quod  non  erit  necesse  ad  intensionem 
caloris  A  remitti  frigus  B,  ut  supra  est  argutum. 

Si  autem  detur  quartum,  scilicet  quod  calor  A 
potest  secum  compati  majus  frigus  quam  est  B  et 
similiter  minus  quam  est  B, —  contra.  Primo.  Quia 
utraque  pars  potest  reprobari  ex  dictis.  Nam 
prima  reprobata  est  arguendo  contra  secundum 
membrum  divisionis;  et  secunda,  contra  tertium. 
Secundo.  Si  calor  A  potest  secum  compati  majus  fri- 
gus  quam  B,  aut  potest  secum  compati  quantum- 
cumque  majus,  et  per  consequens  summam  frigidi- 
tatem  naturaliter  possibilem  (y),  et  sic  cum  tanta 
frigiditate  quanta  est  frigiditas  aquae  staret  tantus 
calor  quantus  est  A  ,  et  eadem  ratione  cum  tanto 
calore  quantus  estcalor  ignisstaret  naluraliter  aliqua 
satis  magna  latitudo  frigiditatis,  quod  est  omnino 
falsum  ;  aut  non  quantumcumque  majus  frigus,  sed 
usque  ad  certam  latitudinem.  Et  tunc  ponatur  quod 
calor  A  sit  in  subjecto  simul  cum  tota  illa  latitudine 
frigoris,  qua  niajorem  secum  non  potest  compati, 
et  huic  subjecto  approximetur  aliquod  frigefactivum 
potens  intendere  frigus  illud ,  non  tamen  usque  ad 
summum  gradum  frigiditatis  possibilem  naturaliter, 
et  totum  hoc  est  possibile ;  et  tunc  certum  est  quod 
illnd  frigefactivum  intendet  illud  frigus.  Aut  ergo 
remanebit  calor  A  non  remissus  posl  intensionem 
illius  frigoris,  et  sic  illud  frigus  ante  intensionem 
ejus  non  fuit  maximum  quod  secum  poterat  com- 
pati  calor  A ;  quod  est  contra  positionem.  Aut  remit- 
tetur  simul  calor  A,  et  aliqua  pars  ejus  remanebit. 
Et  tunc,  contra,  primo  :  quia  si  totus  calor  A  non 
potest  simul  starecum  frigore  majore,  multo  minus 
ejus  pars  poterit,  ut  supra  argutum  est;  secundo  : 
quia  si  minor  calor  quam  est  A  potest  stare  cum 
majore  frigore  quam  est  illud  datum,  ergoet  calor  A 
polerit  slare  cum  aliquo  frigore  adhuc  majore  quam 
sit  illud  datum,  quod  in  eadem  proportione se  habeat 
ad  ipsum,  in  qua  ad  illum  calorem  minorem  se 
habet  illud  frigus  majus  quod  ponitur  cum  ips<> 
stare;  et  per  consequens,  illud  non  fuit  maximum 
potens  stare  cum  calore  A,  u1  ponebatur.  Aul  in  tali 


(a)  habent.  —  habet  Pr. 
(6)  Ma.  —  aliqua  Pr. 

(y)  possibilem.  —  Om.  Pr. 


DISTINGTIO   XVII.  —   Qlh-ESTIO    II. 


101 


intensione  totaliter  corrumpetur  calor  A;  et  cum 
frigus  istud  non  fiat  summum  per  illud  agens,  ex 
casu  posito,  erit  adhuc  remissum  et  poterit  ulterius 
intendi ;  et  similiter  aliquod  corpus  frigidissimum 
polerit  reinitti  in  frigiditate  ad  aequalitatem  istius; 
et  sic  poterit  esse  aliquod  frigidum  remissum  sine 
mixtione  caloris,  et  eliam  poterit  esse  intensio  et 
remissiu  in  uno  conlrario  sine  alterius  mixtione ;  et 
per  consequens  non  est  necesse  ponere  in  aliquo 
gradu  contraria  simul.  —  Similiter  contra  aliam 
partem  potest  argui.  Quia  :  aut  calor  A  potest 
seeum  compati  quantumcumque  minus  frigus  quam 
est  B  in  infinitum ;  aut  non,  sed  usque  ad  certam 
parvitatem  frigoris.  Prirnum  dici  non  potest ;  quia 
tunc  cum  toto  frigore  B  posset  stare  summa  calidi- 
tas  ;  quod  est  reprobatum.  Patet  consequentia  :  quia 
summa  caliditas  naluraliter  possibilis  non  tantum 
excedit  frigus  B,  quantum  calor  A  excedit  aliquod 
frigus  sibi  compossibile,  si  in  infinitum  minus  potest 
secum  compati.  Si  vero  compatiatur  secum  minus 
frigus  usque  ad  determinatam  parvitatem  frigoris, 
et  non  ultra ;  tunc  ponatur  cum  hujusmodi  parvo 
frigore,  et  approximetur  aliquod  calefactivum  inten- 
dens  calorem,  ut  prius  dicebatur  de  frigefactivo 
intendente  frigus,  et  procedit  arguinentum  penitus 
eodem  modo,  et  ad  easdem  conclusiones  deducit. 

Tertium  medium  est  tale.  Si  contraria  possunt 
se  compati  in  aliquibus  gradibus,  ergo  durities  et 
mollities  poterunt  simul  esse  in  eodem  subjecto ;  et 
cUm  in  omne  in  quo  est  subjective  durities  sit 
durum,  et  in  quo  est  mollities  sit  molle,  idem  pote- 
rit  esse  durum  et  molle.  Hoc  autem  falsum  est ;  quia 
tunc  contradictoria  essent  simul  vera.  Quod  patet  ex 
diflinitionibus  eorum,  ut  patet,  4.  Meteorologicorum 
(t.  c.  29)  :  Durum  est  quod  non  cedit  in  seipsum 
secundum  superficiem ;  molle  autem,  quod  cedit 
non  econtra  circumstando.  Idem  ponitur,  3.  Carti 
et  Mundi  (t.  c.  11).  Et  intelligendum  est,  quod  nisi 
prseter  solitum  et  communem  cursum  naturae  Deus 
operetur,  durum  non  cedit  in  seipsum,  molle  autem 
eedit  (<x).  Si  ergo  idem  esset  durum  et  molle,  idem 
cederet  in  seipsum  secundum  superficiem  non  econ- 
tra  circumstando,  et  non  cederet,  etc.  Similis  ratio 
potest  fieri  de  rectitudine  et  curvitate,  si  ponerentur 
esse  aliquse  qualitates  secundum  se  distinctae  et  aliis 
inhserentes.  Si  enim  idem  esset  curvum  etrectum, 
eontradictoria  essent  simul  vera,  ut  probatur  ex  dif- 
finilionibus  eorum  ;  est  enim  rectum :  cujus  medium 
non  exit  ab  extremis,  curvum  autem  :  cujus  medium 
exit  extrema. 

Quarlum  medium  est  de  formis  contrariis  quae 
natse  sunt  fieri  circa  animam,  ut  error  et  scientia 
circa  eamdem  conclusionem ,  virtus,  et  vitium  illi 
oppositum.  Simul  enim  posset  esse  in  anima  quodli- 


(a)  durum  non  cedit  in  seipsum,  molle  autem  cedit. 
Om.  Pr. 


bet  illorum,  et  simul  posset  aliquis  scire  aliquam 

veritatem  et  errare  circa  illam,  et  simul  assentire 
firmiter  et  dissentire,  et  eamdem  rem  simpliciter 
velle  et  nolle,  et  de  codem  delectari  siinul  et  contri- 
stari  ;  quac  sunt  contra  humanam  experientiam. 

Quintum  medium  est  :  quia  tunc  eodem  modo 
quaelibet  du;c  formae  substantiales  vel  accidenlales 
possent  naturaliter  informare  eamdem  materiam, 
cum  nullae  videantur  plus  incompossibiles  quam  con- 
trariae;  et  sic  in  eadem  materia  poterunt  simul  esse 
forma  paleae  et  forma  lapidis  vel  ferri,  et  forma  vini 
et  aceti,  ossiset  olei ;  quod  est  absurdum.  Duae  etiam 
animae  rationales  poterunt  esse  in  uno  corpore,  con- 
tra  quod  est  articulus  Parisiensis  27,  qui  est  talis  : 
quod  Deus  posset  plures  animas  in  uno  corpore 
facere,  error. 

Sextummedium sumitur ex dictis  Pbilosophi  infe- 
rentis  quod  si  contraria  essent  simul,  contradictoria 
essent  simul.  Unde,  in  4.  Metaphysicx  (t.  c.  27), 
dicit  sic  :  Quoniam  autem  impossibile  contradi- 
ctionem  simul  esse  veram  de  eodem ,  palam  quod 
nec  contraria  simul  inesse  contingit  eidem.  Et 
mox  infert  probationem  :  quia,  utdicit,  unuin  con- 
trariorum  est  privatio  alterius.  Quod  non  est  intel- 
ligendum  essentialiter,  cum  utrumque  sit  ens,  sed 
antecedenter  et  illative.  Nam  ad  positionem  unius, 
sequitur  negatio  alterius  circa  idem  subjectum.  Et 
hoc  ideo  quia  essentia  unius  incompossibilis  est  natu- 
raliter  essentiae  alterius  in  eodem  subjecto ;  unde  ex 
hoc  praecise  dicuntur  essentiae  contrariae.  Negatio 
autem  circa  determinatum  subjectum,  est  privatio, 
10.  Metaphysicse  ( t.  c.  15).  Si  ergo  in  eodem  simul 
sunt  contraria,  verbi  gratia,  albedo  et  nigredo,  sequi- 
tur  :  in  hoc  subjecto  est  albedo ;  ergo  in  hoc  eodem 
subjecto  non  est  nigredo.  Et  similiter  seqirtur  :  in 
hoc  est  nigredo ;  ergo  in  hoc  non  est  albedo  ;  et  ultra  : 
igitur  in  hoc  subjecto  est  albedo,  et  in  hoc  subjecto 
non  est  albedo,  quae  sunt  contradictoria.  Et  similiter 
sequitur  :  in  hoc  subjecto  est  nigredo  et  in  hoc  sub- 
jecto  non  est  nigredo,  accipiendo  scilicet  esse  secun- 
dum  actum,  quo  modo  aliquid  dicitur  simpliciter 
esse,  non  autem  esse  in  potentia  quod  est  esse  secun- 
dum  quid ;  nam  quod  tantum  est  in  potentia  tale, 
non  simpliciter  et  sine  determinatione  dicitur  tale, 
sed  potius  negatur  esse  tale,  ut  dicit  Gommentator, 
4.  Metaphysicse ,  commento  15.  Et  propterea  con- 
cludit  Philosophus  (t.  c.  27)  :  Si  igitur  irnpossi- 
bile  est  simul  affirruare  et  negare,  verc  impossibile 
et  contraria  simul  esse,  sed  aut  quo,  id  est,  secun- 
dum  quid  ambo ;  aut  alterum  quo ,  alterurn  vero 
simpliciter  quasi;  aut  ambo  sunt  simul  in  eodem 
in  potentia  tantum,  quia  scilicet  neutrum  est  in 
actu,  sed  utrumque  potest  inesse,  sicut  contingit 
quando  contraria  sunt  mediata  ;  aut  unum  in  actu, 
aliud  autem  in  potentiatantum,  quiaquando  alte- 
rum  estactu  in  re,  ita  quod  simpliciter  etsineaddito 
vere  dicitur  esse  in  illa,  reliquum  non  invenitur  in 


102 


LIBRI    I.    SEXTENTIARUM 


ea,  nisi  iu  temporihus  diversis,  ul  dicil  Coinmenta- 
tor,  ibidem,  commento27,  et  allegat  ibj  Commen- 
tator  quamdam  transiationem  quaa  esl  manifeatior 
quam  sua  et  quam  nostra,  dicens  :  «  E1  in  alia  trans- 
latione  in  loco  totius  illins  est  aliud  manifestiug  Bie  : 
ct  si  impossibile  est  ut  insimul  negetur  ct  affir- 
metur,  impossibile  est  ut  contraria  sint  insimul, 
sed  quandoque  hoo,  ct  quandoque  /mc»  Item,Phi- 
losophus,  4.  Metaphysiow  (t.  c.  27),  probat  qued 
impossibile  est  aliquem  opinari  eontradictoria  simul 
cssc  Acra,  per  boc  quod  impossibile  est  eumdem 
simul  habere  contrarias  opiniones,  et  opiniones  de 
eonlradictoriis  sunt  contrarioe  ;  quso  tota  prohatio 
super  lioc  fundatur,  quod  contraria  non  possunt 
siinul  cidem  inesse.  Item,  inlVa  (t.  c.  27),  conlra 
Anaxagoram  ponentem  contraria  simul  esse  («), 
propterea  quia  videbat  ex  eodem  generari  contraria 
et  nihil  generatur  ex  eo  quod  non  est,  dicit  Philoso- 
phus  quod  potestate  contingit  simul  eidem  inesse 
contraria,  actu  autem  non,  EtCommentator,  ibidem, 
commento  27  :  Dicere,  inquit,  quod  contraria 
cxsistunt  insiniul  in  eodein,  potentia  est  verum,  aclu 
aulciii  cst  falsum-  Et  ad  idem  propositum,  antea, 
comincnlo  15,  dicit  quod  «  onmia  contraria  non  sunt 
exsislcnsia  insimul  actu ,  sed  potentia,  et,  quod  non 
csl  aclu,  non  est  ens.  » 

II.  Argumentum  Adae. —  Adam  etiam  (1 .  Sen- 
tcnl.,  dist.  G,  q.  4)  ad  idem  propositum  arguit  pro- 
bando  quod  sit  impossibile  naturaliter  contraria  essc 
in  eodero  et  quantocumque  gradu,  sic  :  Quia  quali- 

talcs  coiitiaiiic  iiim  coinpatiuntur  se  in  gradibus 
iidcnsis;  igitur  nec  in  gradibus  remissis.  Antece- 
dens  datur  ab  omnihus,  Sed  consequentia  prohatur. 
Primo.  Quia  gradus  remissus  ita  est  talis  paturae 
vel  talis  sicut  gradus  intensus;  et  por  consequens, 
si  alhcdini  cx  natura  alhcdinis  repugnat  ni»redini 
coexsistere,  ila  habebitur  repugnanlia  in  remissa 
alhcdine,  respectu  ni^redinis,  sicut  in  intensa.  Si 
autero  uon  repugnat  quia  egt  alhedo,  sed  quia  est 
tanla  alhedo,  hoc  erit  dictum  voluntarium  et  sine 
ratione  ;   quia   supposito   isto   gradu   nigredinis  qui 

stai  in  eodem  subjecto curo albedine tanta,  volo quod 
isic  gradus  pcrlicial  subjecturo  illud  sine  oronj  gradu 
albedinis  :  si  igitur  post  illi  subjecto  approximetur 
dealbativum  quod  possit  introducere  gradum  alhc- 
dinis  prdP.habituro ,  istud  non  corruroperet  aliquid 
uigredinis  ad  hoc  quod  introducat  albedinero  istsro 
in  isto  gradu  :  quia  nulla  est  repugnantia  inter  islos 
gradus  albedinis  el  nigredinis,  boc  dato;  igitur  pari 
ratione  fortius  dealbativum  posset,  perroanente  ista 
nigredine,  introducere  albedineni  roajorem,  nam  si 
diceretur  oppositura ,  Qctio  est  sine.  ratione, 

Secundo.  Quia  repugnantia  quaaesl  intergradus 
intensionis,  aul  esl  forraalis,  aut  virtualis;  formalis, 

(a)  ;i  verbg  lten\  uaque  qd  esse.  —  Qm,  Pr. 


inquit,  sicut  esse  alhum  et  non  esse  album  forma- 
liter  repugnat  respectu  albsdinis;  ct  ease  eeecum  tA 
aase  videntem,  virtualisest,  qula  una  formaesteor- 
rnpliva  alterius.  Si  primo  modo,  tunc,  sicut  prius, 
ciun  albedo  In  rainori  gradu  sit  ita  aibedo  sieut  in 
inajoii  gradu  («  ),  ita  repugnabit  parvus  gradus  alhe- 
dinis  gradui  alteriui  sieut  magnus.  Si  sit  solum  vir- 
tualis  repugnantiaT  hoc  est  irrationabile,  secundum 
hanc  viam  ;  (piia  ista  lictio  ponit  quod  magnus  -ia- 
dus  valde  doininans  non  intensissimus  unius  con- 
trarii  stahit  bene  eum  parvo  alterius,  et  tamen  si 
cssct  viilnalis  repugnantia  in  oausa,  quare  gradui 
intensi  non  compatiuntur  sc,  multo  fbrtiue  magnui 
gradus  ipsius  contrarii  non  (6)  compateretur  secum 
parvum  allcrins.  Et  hyec  ratio  potissime  probat  de 
siinul  coinpati  in  esse  permansivo  et  quieto. 

Tcrtio.  Si  nigredo  in  gradu  remisso  possit  natura- 
liter  stare  cum  alhedine,  aut  igitur  quia  nigredo  est, 
et  tunc  omnis  nigredo,  et  per  consequens  (y)  nigredo 
intensissima  poterit  sic  stare  etiam   cum  alhedine 
intcnsa,  quod  iteruin  est  contra  concessum  ;  vel  quia 
nigredo  in  tali  gradu  ;  et  hoc  dari  non  potest.  Quia, 
tunc,  vel   repugnaret   minori  nigredini   stare  cum 
majore  alhedine,  vel  majori  nigredini  cum  minore(S) 
alhedine;  quod  fal.su  m  est.  Quia,  cum  data  nigredo 
non  sit  maxima,  intendi  posset;  et  (e)  cum  albedo 
secum  stans  non  suhito  corrumperetur,  (£)  maneret 
minor  cum  majori  nigredine.   Igitur  non   minori ; 
quia  si  non  repugnat  majori,  nec  rainorl.  Et  iterum, 
alhcdo  ciiin  qua  stat  datus  gradus  posset  intendi; 
igitur,  secundum  illam  fictionem,  nigredo  data  poa- 
sct   remitti   usquequo  haheretur  minor  nigredo  el 
major  alhedo.  Et  sic  non  videtur  quin  possitdari  pro 
causa  quare  remissi  stant  simul,  quin  intensiorcs 
stare  possint. —  Dices  forte  quod  tantus  gradus  unius 
contrarii  posset  stare  cum  tanto  alterius  contrarii 
gradu,   dato  aliquo  maxiino  cum  quo  possit   stare 
naturaliter,  sed  non  cum  majori. —  Coiitra.  Si  talisel 
tantus  gradus  potest  stare  cum  tanlo  et  non  OUBJ 
minore,  igitur  oportet  proportionaliler  quod   sieul 
una  qualitas  crescit,  ita  contraria  deerescal :  et  per 
consequens  in  aliquo  inslanti  essent  isqualea.  Et  u 
possent  se  compati   in  talihus  gradihus  equalibua, 
non  apparet  quare  non  possent  intendi  asqualiter,  et 
conipati  sa  in  gradibus  majoribus aaqualibus  ad  invi- 
cem,  et  in  majorihus  usque  ad  siunmum,  et  ita  iu 
gradihus  intensissiniis.  Conscqiicntia  patcl,  si  Deus 
approxiniarcl  activa  contraria,  vel  uniiin  tantnin,  at 

cx  alia  parte  conservaret  formam,  et  istam  <v  l,rn_ 


(x)  sit  ita  albedo  sicul  in  majorl  gradu,  —  Om.  Pr. 
(g)  non.  —  Om  Pr. 

(y)  omnis.  —  Ail.  1'r. 

(fi)  miyoie  (illiCitiiw.  •'./  mnjoii    <n;//'.'./oii  einii    tnii- 

Om.  Pr. 

(e)  et.  —  quia  Pr. 
h)  seil.  —  Ad.  Pr, 
('/   istam.  —  i'.-'(i  Pr. 


DISTINCTIO   XVII.   —    QILESTIO    II. 


103 


portionaliter  intonderet  secundum  (a)  actum  alterius 
activi  approximati,  et  tunc  formas  illas  naturis  suis 
lvlinqueret  :  aut  enim  istee  in  esse  permanerent 
postea  sil»i  relictes,  et  tunc  naturaliter  se  compa- 
tiuntur  ex  parte  sua,  et  habetur  intentum;  vel  una 
aget  in  aliam,  cum  tamen  sint  aequales,  et  ita  non 
obstante  contrarietate  semper  agunt  ad  invicem,  et 
deslruunl  se  Jinaliter,  et  non  compatiuntur  se  etiam 
in  gradibus  remissis  datis  non  plus  qtiam  in  aliis 
gradibus  aequalibus. 

Quarto.  Secundum  quod  arguit  Occam,  ab  omni 
forma  inheerente  subjecto  alicui  adaequato  vere  deno- 
niinari  potest  subjectum  tale  quale  potest  aliquid 
osse  per  inhaerentiam  talis  forma3,  licet  boc  non  sit 
verum  de  subjecto  non  adaequato,  nam  Ethiops  est 
albus  secundum  dentes,  non  tamen  est  albus;  ita 
quod  si  forma  sit  perfecta,  perfecte  denominari  potest 
subjectum  bujus  esse  tale,  si  imperfecta  imperfecte. 
Si  igitur  calor  et  frigus  sunt  simul  in  gradibus  remis- 
sis  in  eodem  subjecto  adsequato,  illud  erit  simul 
calidum  et  frigidum,  licet  non  sit  in  summo. 

Quinto.  Tunc  odium  Dei,  in  (6)  gradu  remisso, 
eadem  ratione  posset  stare  cum  amore  Dei ;  quod 
videtur  inconveniens. 

Sexto.  Si  dati  gradus  naturaliter  se  compatiantur, 
addalur  igitur  alteri  pars  similis  vel  major  per  poten- 
tiam  Dei,  et  relinquat  eas  formas  naturis  suis;  aut 
igitur  permanebit  utraque  in  dato  gradu,  aut  non. 
Si  sic,  igitur  non  erat  naturalis  repugnantia  inter 
tales  formas  ex  natura  talium  formarum,  nec  etiam 
tantarum.  Si  non,  oportet  quod  una  destruat  vel 
diminuat  aliam.  Et  si  hoc,  igitur  multo  fortius  ageret 
ad  corruptionem  alterius  postea  minoris ;  quia  si 
forma  major  illius  speciei  non  potest  resistere  et 
defendere  se  contra  formam  tanti  gradus  contrariee 
speciei,  nec  minor  illa.  Et  sic,  vel  in  nullo  gradu  se 
compatiuntur,  vel  in  quolibet. 

Septimo.  Si^contraria  coextendantur,  sequitur 
quod  aliquis  sit  calor  in  centuplo  majoris  virtutis 
quam  frigiditas  data,  et  tamen  quod  nec  iste  calor 
nec  aliquid  habens  illum  potest  agere  in  habens  fri- 
giditatem  datam  nisi  intendendo  eam ;  quod  videtur 
magnuni  inconveniens.  Probatur  consequentia.  Sit  A 
ille  calor,  et  frigiditas,  data  in  alio  subjecto,  sit  B. 
Volo  quod  habens  calorem  A  sit  unum  calidum  re- 
missum,  in  quo  tu  ponis  calorem  et  friguscoextendi. 
Tunc,  si  calor  in  A  gradu  compatitur  secum  in  eodem 
subjecto  frigus,  in  quo  punis  quod  compatiantur  se; 
ponit  enim  opinio  certum  gradum  (y)  frigoris  com- 
possibilem  gradui  A  caloris  in  eodem  subjecto  adae- 
quato;  et  si  iste  debet  creseere,  oportet  calorem 
minui ;  et  si  calor  in  isto  debet  crescere,  oportet  fri- 
gus  minui,  secundum  imaginationem  istius  opinio- 


Om.  Pr. 


(a)  secundum. 

(6)  in.  —  et  Pr. 

(y)  gradum.  —  Om.  Pr 


1  nis.  Capiatur  igitur  aliud  frigus  in  centuplo  remis- 
sius  frigore  quod  per  te  est  cum  calore  A,  et  illud 
frigug  in  alio  subjecto  per  casurn  vocetur  B;  igitur, 
secundum  hanc  positionem,  B  coextenditur  cum 
calore  intensiore  quam  A;  et  hsec  responsio  hahet 
Bustinere  quod  sicul  decrescit  fri^us,  ita  propor- 
tionaliter  crescit  calor.  Sit  igitur  G  corpus  habens 
frigus  B,  et  sit  D  primum  calidum,  cujus  calor  est 
minor  et  frigiditas  major.  Tunc  arguo  sic.  D  est 
minus  cabdum  quam  C;  igitur  calor  in  D  non  remit- 
tit  frigus  in  C,  quia  tunc  intenderet  calorem  suum. 
Et  hoc  non,  cum  calor  C  sit  intensior.  Igitur,  vel 
non  aget  in  C  vel  in  eo  intendet  frigus  B ;  et  per  con- 
sequens  non  poterit  in  C  agere,  nisi  intendendo  fri- 
gus  illius;  quod  erat  probandum.  Tenet  ultima  con- 
sequentia;  quia,  si  D  sit  minus  calidum  quam  C,  et 
D  in  agendo  per  suum  calorem  in  C  nititur  ipsum 
assimilare  sibi ;  et  hoc  non  potest  nisi  remittendo 
calorem  ipsius.  Et  hoc  est  quod  erat  probandum. 

Octavo.  Si  calor  et  frigus  simul  coextendantur, 
igitur  quando  unum  istorum  intenditur,  aliud  remit- 
titur,  et  econtra.  Igitur  esset  dare  medium  instans, 
in  quo  subjectum  illud  aequaliter  informaretur  for- 
mis  contrariis,  et  in  quo  aliquid  sequaliter  compo- 
neretur  ex  contrariis.  Consequens  est  contra  Com- 
mentatorem ,  10.  Metaphysicse ,  commento  23,  et 
1.  de  Ccelo ,  commento  7.  —  Ex  istis  videtur  quod 
nunquam  formae  contrariae  sint  simulin  eodem  sub- 
jecto  primo,  etiam  in  actu  incompleto. 

III.  Argumenta  Scoti,  Cattonis,  et  aliorum. 

—  Secundo  loco  arguitur  contra  eamdem  conclusio- 
nem  probando  quod  contraria  in  actu  completo  et 
quieto,  et  non  solum  in  fieri,  possunt  simul  esse. 
Primo  arguit  sic  Scotus,  in  secundo.  Si  contraria 
non  possent  naturaliter  eidem  simul  inesse,  sequitur 
quod  quando  subjectum  aliquod  transmutatur  con- 
tinue  de  una  forma  contraria  in  aliam,  forma  cor- 
rumpenda  haberet  ultimum  instans  sui  esse,  vel 
forma  generanda  haberet  primum  sui  esse.  Conse- 
quentia  est  satis  patens.  Nam  instans  copulans  tolum 
tempus  in  quo  subjectum  est  sub  forma  expellenda , 
et  totum  in  quo  est  sub  forma  generanda,  vel  erit 
ultimum  praeeedentis,  vel  primum  sequentis;  totum 
enim  tempus  hoc  et  tempus  illud  totaliter  se  exclu- 
dunt,  si  contraria  non  ponantur  simul ;  et  iterum, 
nullum  medium  tempus  est  inter  illa,  alias  subje- 
ctum  per  aliquod  tempus  eareret  utraque  forma;  et 
perconsequens,  idem  instans  copulat  utrumque.  Sed 
consequens  est  falsum,  quantum  ad  primam  partem, 
ut  patet,  6.  Physicorum  (t.  c.  31);  et  similiter  quan- 
tum  ad  secundam,  alioquin  esset  dareprimam  muta- 
tionem,  et  primum  mutatum  esse,  vel  primam  par- 
tem  motus  qui  est  secundum  formam  posteriorem, 
verbi  gratia  :  frigefactionis,  si  subjectum  moveatur 
a  calido  in  frigidum  ;  quod  est  inconveniens.  —  Con- 
firmatur.  Quia,  sicut  in  motu  tali  non  est  dare  pri- 


104 


LIBRI    1.    SENTENTIARUM 


mam  remissionem  formse  abjiciendye,  sic  non  est 
dare  primam  generationem  formae  inducendte. 

Secundo.  Agens  naturale  non  remittit  unam  for- 
mam,  nisi  causando  in  ejus  subjecto  aliquid  incom- 
possibile  illi  formae  secundum  aliquem  gradum;  el 
secundum  quod  causat  illud  in  majori  et  majori 
gradu,  corrumpit  gradum  majorem  vel  minorem 
praeexsistentis  formae. 

TerUo.  Philosophus,  G.  Physicorum  (t.  c.  32), 
dicit  quod  omne  quod  movetur,  babet  aliquid  utri- 
iisi|im'  extremi.  Etperconsequens,  omne  quod  move- 
tur  ex  contrario  in  contrarium,  babet  aliquid  utri- 
usque  contrarii;  quod  etiam  habetur  ex  Gommen- 
tatore,  5.  Pliysicorum,  commento  12  et  54.  Et 
videtur  manifestum  ad  sensum  quod  aquae  succes- 
sive  calefactibili  aliquid  caloris  inest,  manente  adhuc 
frigiditate  nec  totaliter  corrupta.  Unde  ad  instans 
a  quo  incipit  motus,  concurrunt  simul  duo  motus 
ejusdem  subjecti,  scilicet  remissionis  formse  abji- 
ciendae,  et  intensionis  formie  quuc  inducitur;  etneu- 
trius  motus  est  dareprimam  partem. 

Quarto  arguit  sic  Gatton.  Constat  quod  quando 

agens  agit  in  subjectum  habens  formam  contrariam, 

non  subito  introducit  totam  formam  intensive,  sed 

in  tempore,  et  partem  ante  partem.  Aut  ergo  hoc 

provenit  ex  incompossibilitate  partium  forma3 ;  et 

hoc  non,  quia  omnes  sunt  ejusdem  rationis  et  natae 

componere  unam  formam  perfectiorem .  Aut  ex  insuf- 

ficientia  agentis;  et  hoc  non  est  verum  :  tum  quia 

agens  naturale  in  susceptivo  disposito  potest  simul 

inducere   efleetum    suae  activitati    proportionatum , 

nisi  aliud  obstet ;  tum  quia  boc  tollitur  ponendo  suf- 

ficientiam.  Aut,  tertio,  hoc  provenit  quia  subjectum 

non  potest  simul  eas  recipere  ;  et  hoc  non  est  verum, 

quia  in  fine  motus  omnes  simul  inerunt.  Aut,  ultimo, 

propler   qualitates   vel   dispositiones   contrarias    in 

passo   repuguantes   formae   inducendoe ;   et  habetur 

propositum,  quia  simul  cum  parte  formai  introdu- 

cta  est  pars  prioris  repugnans  parti  introducendse ; 

et  sic  sunt  simul  contraria  in  gradibus  remissis. 

Qulnto  arguitur  ab  aliis.  Omne  quod  stat  cum 
motu  ad  aliquam  formam,  stat  cum  termino  motus. 
Hoc  patet ;  quia  lalis  motus  non  est  nisi  forma  fluens, 
et  incompleta,  3.  Pliysicorum  (t.  c.  17).  Sed  forma 
contraria,  ex  qua  subjectum  transmutatur,  stat  cum 
motu,  quia  ipsa  est  causa  successionis  motus  pra> 
dicli,  secunduni  Commentatorem ,  4.  Physicorum 
(com.  71),  dicentem  quod  causa  successionis  in 
uiotii  esl  resistentia ;  in  motu  autem  ad  formam  non 
potesl  esse  resistentia,  nisi  ratione  forma?  contrariae 
exsistentis  in  subjecto. 

Sexto.  Gonstat  quod  iu  mixto  manent  qualitates 
elementorura  remiss»,  quidquid  sit  de  fofmis  sub- 
stantialibus  eorumdem,  alioquin  non  aliter  dispone- 
relur  materia  ad  formam  mixli  quam  ad  formam 
elementi.  Ergo,  cum  quselibet  pars  mixti  sit  mixta, 
et  qualitates  elementorum  siul  contrarise,  sequitur 


quod  in  eadem  parte  materiae  sint  qualitates  con- 
trarise  in  esse  remisso. 

Septlmo.  Si  sint  aliqua  agentia  contraria  apta 
agere  mutuo  approximata  et  dispositione  debita  ad 
agendum  et  patiendum,  et  inter  illa  minimum 
medium  (a),  verbi  gratia,  miniums  aer;  et  sint  illa 
agentia  calidum  et  frigidum  sub  talibus  gradibus 
quod  utrumque  possit  agere  in  reliquum  per  tale 
medium  minimum;  quod  totum  est  possihile;  — 
tunc  distans  uon  posset  agere  in  distans  nisi  agendo 
in  medium ,  ut  patet  secundo  de  Anima,  et  cum  (6) 
utrumque  istorum  agat  in  reliquum,  sequitur  quod 
utrurnque  agat  in  medium,  et  cum  (y)  actiones  sint 
contraria2,  illud  minimum  simul  totum  movebitur 
motibus  contrariis;  et  per  consequens,  motus  con- 
trarii  sunt  sinml  in  eodem,  et  formse  permanentes 
contrariae  erunt  in  eodem,  scilicet  caliditas  et  frigi- 
ditas. 

Octavo.  Motus  sursum  et  deorsum  sunt  contrarii, 
5.  Physicorum  (t.  c.  50).  Sed  isti  possunt  simul 
esse.  Ergo,  etc.  Minor  probatur.  Quia,  si  lancea 
moveatur  sursum,  et  musca  moveatur  super  lan- 
ceam  versus  deorsum  motu  proprio,  illa  musca 
simul  movetur  sursum  et  deorsum.  Idem  potest 
probari  de  anima  bumana,  quge,  licet  peraccidens, 
realiter  tamen  et  vere  simul  movetur  sursum  et 
deorsum  ;  verbi  gratia  :  cum  quis  manus  conjunctas 
separat  elevando  unam  sursum,  et  aliam  deprimendo 
deorsum. 

Nono.  Diflerentiae  dividentes  idemgenusex  oppo- 

sito  sunt  contrariee,  10.  Mctaphysicx  (t.  c.  26),  et 

illee  sunt  simul  in  eodem  subjecto  ;  quia  duae  species, 

verbi  gratia,  calor  et  siccilas,  sunt  in  eodem  sulije- 

cto,  et  ista3  constituuntur  differentiis  divisivis  cjus- 

dem  generis  ex  opposito;  ergo  et  tales  differentiaj 

oppositae,  sunt  in  eodem  subjecto.  Assumptum  pro- 

batur.  Quia  vel  illae  duae  species  cum  sint  ejusdem 

generis  immediate  continentur  sub  oppositis  diflfe- 

rentiis  illius,  et  hal)etur  propositum  ;  vel  aiiiht'  con- 

tinentur  sub  altera  differentia,  et  tunc,  cum  diffe- 

rentia  addita  generi  constituat  speciem,  calor  et  sic- 

citas  erunt  ejusdem  speciei  subaltenue.  Et  tunc  quae- 

ritur  :  aut  calor  et  siccitas  continentur  in  diversis 

opposilis  differentiis   illius  speciei   subalternae,   et 

habetur  propositum;  vel  continentur  sub  altera,  et 

tunc  sequitur  quod  erunt  sub  altera  una  specie  infe- 

riori  subalterna.  Et  tunc,  ut  prius,  quseratur  :  an 

contineantur  sub  oppositis  differentiis  illius  speciei 

subalternae;  vel  sub  altera.  Et  sic,  vel  (S)  procedetur 

in  infinitum,  vel  erunt  ejusdem  speciei  specialis- 

simse,  vel  devenietur  ad  aliquod  genus,  sub  cujus 

oppositis  differentiis  calor  el  siccitas  continentur.  f.t 


(a)  medium.  —  Om.  l'r. 
(6)  cum.  —  Om.  Pr. 
(y)  cum.  —  tamen  Vv. 
(8)  vel.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XVII.  —    QU^ESTIO   II. 


105 


cum  duo  prima  siut  falsa,  relinquitur  tertium,  quod 
est  propositum. 

Decimo.  Guin  habitu  virtutis  stat  aliquis  gradus 
vilii ,  vel  dispositionis  ad  vitium,  quae  cum  aucta  est 
fit  habitus,  e1  per  consequens  est  ejusdem  rationis 
cum  habitu  vitii;  ergo  contraria  slant  simul.  Con- 
sequentia  patet.  Sed  antecedens  probatur.  Quia,  si 
temperatus  eligat  actum  oppositum,  causabitur 
aliquid  per  illum;  alias,  per  nullum  alium,  simili 
ratione,  aliquid  causaretur;  el  sic,  nunquam  posset 
oppositum  vitium  generari.  Illud  autem  quod  causa- 
bitur,  vel  erit  vitium,  vel  dispositio  ad  vitium;  et 
illud  stabit  cum  virtute  temperantiae,  cum  virtus 
non  corrumpatur  per  ununi  actum  oppositum. 

Undecimo.  Arguitur  per  Philosophum,  5.  Phy- 
sicorum  (t.  c.  52),  dicentem  quod  motus  qui  sunt 
ex  extremis  in  medium,  sunt  ponendi  inter  motus 
contrarios.  Et  est  ratio,  ut  dicit,  quia  medium  ad 
utrumque  dicitur  quodammodo.  Uhi  Gommentator, 
commento  52,  dicit  quod  Philosophus  «  ideo  dixit  : 
quodammodo,  quia  medium  est  contrarium  utrique 
extremo,  non  simpliciter,  sicut  alterum  extremum 
est  contrarium  reliquo,  sed  medium  est  contrarium 
utrique  extremo  per  illud  quod  est  in  eo  de  reliquo 
extremo;  et  contrarietas  ejus  differt  a  contrarietate 
alterius  extremi  in  hoc,  quoniam  contrarium,  in  eo, 
scilicet  unum  extremum,  non  est  in  sua  ultimaper- 
fectione  sicut  est  in  ipso  extremo.  Et  subdit  quod 
utrumque  extremum  invenitur  in  medio  non  per- 
fecte ;  unde  in  transmutatione  quse  fit  de  viridi  ad 
alhum,  viride  est  quasi  nigrum,  viride  enim  non 
transmutatur  ad  alhum  nisi  secunduni  quod  est  in 
eo  de  nigro,  non  secundum  quod  est  in  eo  de  alho ; 
et  etiam  quando  viride  transmutatur  in  nigrum, 
transmutatur  secundum  quod  est  in  eo  de  alho  ;  et 
similiter  quando  alhum  transmutalur  in  viride,  trans- 
mutatur  in  nigrum  quod  est  in  viridi  ».  —  Hcec 
Commentator.  —  In  quibus  verhis  manifeste  patet 
eum  sensisse  quod  in  colore  medio  sit  utrumque 
extremorum  contrariorum ,  licet  non  in  sua  ultima 
perfectione,  sed  in  esse  imperfecto  et  remisso. 

Duodecimo.  Quia  Philosophus,  10.  Metaphysicse 
(t.  c.  23),  et  Commentator,  commento  ihidem  vige- 
simo  tertio,  expresse  dicunt  quodomnia  media  inter 
contraria  sunt  composita  ex  contrariis ;  et  in  pluri- 
busaliis  locis  idein  videntur  ponere.  Ex  quo  sequitur 
quod,  secundum  eorum  opinionem,  contraria  sunt 
simul,  licet  in  gradihus  remissis. 

IV.  Alia  argumenta  Gregorii.  —  Tertio  loco, 
arguit  Gregorius  (dist.  17,  q.  3,  art.  1)  contra 
illam  conclusionem ,  probando  quod  dato  quod  con- 
traria  essent  simul  in  eodem  suhjecto  primo,  adhuc 
ex  remotione  unius  illorum,  aliud  non  intenderetur. 
Arguit  igitur 

Primo  sic.  Quia,  secundum  illam  opinionem, 
nulla  forma  vere  augmentaretur;  sed  solum  secun- 


dum  apparentiam  tantum.  Quia,  in  rei  veritate, 
forma  quae  dicilur  augmentata  non  est  major  neque 
perfectior  quam  prius  ;  sed  solum  apparet  major, 
propter  absentiam  sui  contrarii,  quod  impedit  ejus 
apparentiam.  Sicut,  cum  pannus  lineus  aqua  made- 
factus  exponitur  ad  solem,  per  abstractionem  vel 
corruptionem  aqusc  et  humorum  apparet  albior, 
quamvis  secundum  veritatem  non  sit  alhior  in  se. 

Secundo.  Quia  sequitur  quod  nunquam  forma 
augeatur  in  aliquo  subjecto,  quin  simul  in  eodem 
suhjecto  augeatur  forma  contraria.  Et  sic  impossi- 
hile  esset  aliquod  subjectum  fieri  magis  alhum,  nisi 
ipsuni  simul  Qeret  magis  nigrum;  quod  est  ahso- 
nuin.  Prohatur  consequentia.  Nam  sequitur,  secun- 
dum  opinionem  :  alhedo  augetur;  ergo  minus  per- 
miscetur  nigredini ;  et  ultra  :  ergo  nigredo  minus 
miscetur  alhedini.  Et heec  secunda  consequentia  patet. 
Quia  impossibile  est  aliquid  magis  permisceri  alicui 
quod  non  magis  permiscetur  sibi ;  sicut  impossibile 
est  quod  aliquid  sit  mixtum  alicui  quod  e  converso 
non  (<x)  sit  permixtum  sibi.  Sequitur  ergo  :  alhedo 
minus  permiscetur  nigredini ;  ergo  nigredo  illa  minus 
misceluralhedini ;  et  ultra  :  igitur  illa  nigredo  auge- 
tur.  Ergo  de  primo  ad  ultimum  sequitur  :  albedo  in 
hoc  subjecto  augetur;  igitur  nigredo  in  hoc  subjecto 
augetur;  et  sequitur  :  in  hoc  subjecto  augetur  albedo 
et  nigredo ;  ergo  hoc  suhjectum  fit  magis  alhum  et 
magis  nigrum. 

Tertio.  Quia,  cum  forma  remittitur,  aut  ideo 
dicitur  magis  misceri  formae  conlrariae,  quia  illi  (6) 
magis  conjungitur  et  intimatur;  et  hoc  est  falsum , 
quia ,  secundum  opinionem  istam ,  utraque  est  in 
eodem  subjecto  adoequato,  et,  secundum  veritatem, 
si  utraque  est  simul  in  eodem  subjecto  adaequato, 
utraque  totam  materiam  sibi  suhjectam  immediate 
informat,  et  per  consequens  non  sunt  aliquando 
minus  conjunctae,  aliquando  magis;  item,  si  ita 
esset,  una  non  magis  diceretur  remitti  quam  alia, 
nec  econtra,  quia  si  una  alteri  magis  unitur,  necesse 
est  quod  reliqua  illi  etiam  magis  uniatur.  Vel  ideo 
dicitur  magis  misceri  formce  contrariee,  quia  forma 
illa  cui  miscetur  est  in  se  major  quam  ea  cui  primo 
miscebatur ;  vel,  e  converso,  ipsa  est  minor,  et  forma 
contraria  cui  primo  miscebatur  est  aequalis  ut  (y) 
prius,  vel  major.  Verbi  gratia  :  si  calidum  aliquod 
fiat  minus  calidum,  et  per  consequens  remittatur 
calor  ejus,  si  ideo  remittitur  vel  minuitur  calor  ejus 
quia  miscetur  majori  frigiditati,  hoc  non  potest  esse, 
nisi  :  vel  quia  frigiditas  augetur,  et  calor  remanet  in 
se  uniformis,  non  major,  nec  minor  quam  prius ; 
aut  quia  frigiditas  in  se  remanet  tanta,  et  calor  mi- 
nuitur;  aut  utroque  modo,  quia  scilicet  et  calor 
minuitur,    et   frigiditas    augetur.    Et    quodcumque 


(a)  sit  mixtum  alicui  quod  e  converso  non.  —  Om.  Pr. 
(6)  illi.  —  ibi  Pr. 
(y)  ut.  —  vel  Pr. 


106 


LllilU    I.    SENTENTIARUM 


honim  deiur,  Bequitur  quod  forma  minuatur  in  ie 
c\  etiam  secundum  bs,  u  augeatur.  Immo,  dicere 
quod   forma  non  augetur  per  additionem  alicujui 

similis,  •  minuitur  per  subtractionem  Beu  corru- 

ptionem  alicujua  partis,  el  dicere  cum  hoc  quod 
remittitur  per  majorem  mixtionem  contrarii  secun- 
dum  intellectum  datum,  esl  implicare  contradictio- 
niin.  Primus  etiam  modus  dari  non  potest,  secun- 
(linn  bo;  quia,  si  calor  non  minuitur,  dato  quod  fri- 
giditas  augeatur,  non  erit  oalor  remissior,  sed  tan- 
liim  frigiditaB  erit  intensior;  nec  subjectum  erit 
liiinus  oalidum  quam  fuit  prius,  sed  solum  erit  fri- 
gidius  quam  fuitante;sicu1  si  dulcedo  pomi  maneal 
in  Bsquali  gradu,  el  rubedo  augeatur,  non  ex  lioc 
erit  eju8  dulcedo  minor,  aut  ipsum  minus  dulce 
quam  prius,  sed  erit  tantummodo  magis  rubeum 
quam  fuit.  Et  per  consequens,  si  hoc  mod<»  calor 
remiltitiii',  calor  non  remittitur.  —  Si  vero  dicatur 
lecundo  quod  frigiditas  manet  in  eodem  gradu,  sed 
oalor  minuilnr;  —  contra.  Primo.  Quia,  secundum 
lioc,  frigiditas  non  intenditur,  ct  tameu  miscetur 
minori  contrario;  quod  est  contra  opinionem. 
Secundo.  Quia,  secundum  hoc,  posito  quod  sicut 
minuitur  calor,  minueretur  frigiditas,  quod  utique 
Deus  posset  facere,  tunc  nec  minueretur  calor,  nec 
liiL:iis,  et  sic  utrumque  minueretur,  et  neutrum 
minueretur;  quod  est  impossibile.  Et  patet  conse- 
quentia.  Minueretur  enim,  per  positum;  et  non  mi- 
nueretur,  quia  non  esset  minor  mixtio  contrarii 
quam  erat  prius.  (Jnde,  ai  sil  calor  decem  graduum 
niixtus  frigiditati  octo  graduum,  non  erit  minor 
mixtio  contrariorum  quam  si  misceatur  calor  novem 
graduum  cura  frigore  septem  graduum;  aut  si  erit 
minor  rhixtio  cpntrariorum ,  calor  erit  intensior,  et 
similiter  frigus,  quia,  secundum  opinionem  (a),  calor 
illc  est  intensior  qui  frigori  est  immixtior,  et  e  con- 
verso  de  frigore,  Et  per  consequens,  in  hoc  casu, 
utraque  forma  augetur  et  minuitur.  Et  si  augetur, 
imn  minuitur.  Minuitur  ergo  et  non  minuitur. 

Quarto.  Si  ideo  calor  minuitur  quia  frigiditati 
magia  miscetur,  et  ideo  praecise  magis  miscetur  quia 
minuitur,  Bequitur  ergo  (|uod  ideo  calor  minuitur 
quia  minuitur.  E1  ideo,  esto  quod  contraria  simul 
miscerentur  in  forrria  remissa,  el  quod  ad  intensio- 
nem  \cl  remissionem  formse  sequitur  major  vcl 
minor  mixtio  eum  contrario,  non  tamen  hoo  quod 
cst  formam  intendi  vel  remitti  esl  illud  ipsum  quod 
cst  eam  magis  vel  minus  misceri  contrario;  quin- 
iniiixi  talis  rnajor  vel  minor  mixtio  praesupponil 
eausaliter  intensionem  vel  remissionem  forma?  secun- 
(lnin  sikis  partea  intrinsecas. 

Qutnto.  Constal  quod  Deus  possel  annihilare 
totam  frigiditatem  quea  est  in  subjecto  remisse 
calido,  e1  calorem  remanentem  minuere  eodem  modo 
quo  dicitur  minui  exsistente  simul  cum  eo  frigidi- 

(a)  7«/«.  —  Ad.  Vr. 


t.ilc.  Hoc  posito,  patet  quod  calor  remitteretur,  et 
subjectum  Qeret  minus  calidum ;  et  tamen  non 
magis  misceretur  contrario.  Et  per  consequens,  aon 
csl  idi|isinii  formam  remitti,  et  eam  maLii<  misceri 
eontrario. 

Scxto.  Si  Deus  annihilaret  tolam  frigiditatem 
exsistentem,  secundum  le,  incorpore  remisse  calido, 
el  illud  corpus  approximaret  alteri  corpori  calidiori 
quod  (nius  poterat  intendere  calorem  in  isto  :  atit  (-x ) 
intendetur  calor  illius  remisse  calidi,  et  habetur 
propositum  ;  quia  tunc  erit  intensio  sine  minori 
mixtione  contrarii;  aut  non  intendelur,  et  tunc 
s(!(juitiir  quod  forma  contraria  per  se  juvaret  et  non 
impediret  actionem  agentis  ;  quod  est  contra  natu- 
ram. 

Septimo.  Si  forma  non  est  remissa  nisi  propter 
mixtionem  contrarii,  ergo  in  quocumque  est  forma 
sine  hujusmodi  mixtione,  ipsum  est  summe  tale,  et 
ibrma  illa  esl  intensissima.  Consequens  est  falsum; 
quia,  ciiin  in  aere  puro  non  sitaliqua  frigiditas,  nec 
etiam  aliqua  qualitas  media  inter  calorem  et  frigus, 
sed  pura  caliditas  (6),  sequitur  quod  calor  in  aere 
puro  esset  intensissimus,  et  aer  esset  calidissimus, 
et  ignis  non  esset  calidus  in  summo  supra  aerem. 

Octavo.  Nam  aer  potest  tleri  magis  calidus,  et 
iterum  fieri  minus  calidus  redeundoad  gradum  calo- 
ris  naturaliter  sihi  convenientem ;  et  tamen,  nec 
primo  rnodo,  nec  secundo  modo  plus  miscebitur 
suus  calor  frigiditati  ;  quia,  ut  dictum  est,  in  eo 
nulla  est  frigiditas,  nam  formae  elementorum  in  sua 
simplicitate  exsistentium  sunt  simplices,  nulli  formai 
contrariffi  mixta?,  quidquid  sit  de  qualitatihus  cor- 
porum  mixtorum. 

Sic  ergo  videtur  quod  illa  secunda  conclusio  cx 
triplici  capite  sit  falsa. 

§  2.  —  Aroumenta  contra  tertiam,  quartam 
et  sextam  conclusionem 

Argumenta  Aureoli.  —  Conlra  tertiam,  quar- 
tam  cl  sextam conclusiones,  arguit  Aureolus  (dist.  17. 
(|.  2),  dicens  quod  impossibile  esl  formam  intendi 
per  radicalem  participationem  subjecti,  nisi  habeal 
in  essentia  sua  partes  et  gradus.  Quod  probat  multi- 
pliciter. 

Et  primo  sic.  [mpossibile  esl  esse  novum  motum 
sine  acquisitione  novi  termini  realis ;  alioquin  acqui- 
sitio  essel  sine  eoquod  aliquid  acquireretur,  et  factio 
absque  eo  quod  aliquid  Qeret.  Sed,  si  Bal  intensio 
per  participationem  formae  in  subjecto,  motusinten- 
sionis  erit  novus  absque  hoc  quod  aliqua  nova  reali- 
las  acquiratur.  Nec  enim  acquiretur  realitas  formse, 

quia  jain   antc   crat   cns  i  •■)  ;  v\\<  autcin  acquiri    ct 


fa)  (tut.  —  autem  Pr. 

(6)  calidita8.  —  quaHtas  Pr. 

(y)  ens.  —  Oin.  l'i . 


DISTINCTIO   XVII.  —    QILKSTIO    II. 


107 


fiori  non  potest,  quod  enim  lit  non  est,  ut  patst 
1.  Physicorum  (t.  c.  76).  Nec  aequiretur  aliqua 
pars  fbrmaB,  aut  gradus  assenti»,  quia  partem  et 
partem  non  habet,  nec  gradum  et  gradum  in  essen- 
tia,  secundum  istum  modum  ponendi,  Nee  acquire- 
tur  essc,  aut  gradus  essentisj  :  lum  primo  (*),  quia 
ggse  el  assentia,  vel  aunt  idem,  vel  saltem  esse  est 
proprietas  ve]  actualitas  esientiea,  unde  Intimius 
sequitur  essentiam  quam  risibile  aut  aliqua  propria 
passio  suum  subjeotum ;  et  quodoumque  harum 
detur,  impossibila  est  <[uo<l  esse  habeat  gradus  et 
intendatur,  quin  eodera  modo  essentia  habeat  gra» 
dus;  tum  seoundo,  quia  essa  videtur  habere  mensu- 
raiu  et  varietatem  atque  determinationeni  a  forma, 
§{  ila  non  suscipit,  nisi  forma  variala,  variationcm  ; 
tum  tertio,  quia  esse,  de  quo  loquimur,  est  essi 
Bxsistentiaa,  quod  uon  est  nisi  unum  in  uno  suppo- 
sito,  et  sequitur  formam  substantialem ,  qua3  nec 
intendilur  nec  reniittitur,  et  per  consequensnecossc 
Nec  potcst  poni  quod  aoquiratur  nova  partieipatio 
seu  radicatio  in  subjecto  :  tuni  primo(6),  quia  talis 
parlicipalio,  vcl  esset  relatio,  et  tunc  non  suscipit 
magis  et  rninus,  vel  esset  absolutum,  et  tunc  aliquid 
absolutum  baberet  partes  cl  gradus,  non  obstante 
sua  siinplicitate,  et  posset  pari  rationc  idem  dici  dt' 
Ibrma  ;  tum  secundo,  quia  inipossibile  est  indivisi- 
bile  magis  et  niinns  intimari  seu  radieari  sive  parti- 

eipari;  tum  tertio,  quia  reiatio  non  suscipit  magis 

ct  rninus,  nisi  per  fundamenta  ;  unde  jiarlicipatio 
intendi  non  potest,  nisi  forma  participata  inienda- 
tur.  Ergo  irnj)ossibileest  poni  quod  cbaritas  augeatur 
per  sui  participationem  in  subjecto,  non  habendo  in 
c-sentia  sua  gradus  aut  partes. 

Sceiindo  piincipalitcr  arguit  sic.   Impossibile  est 

formam  amj)lius  et  magis  participarij  nisi  aliquo 

facto  circa  formam,  vel  circa  essentiam  subjecti,  et 
circa  ejus  dispositionem.  Sed  major  participatio 
formae  in  subjecto  non  fit  propter  aliquid  factum  in 
c<srnlia  subjecti  ;  quia  non  suscipit  magia  et  minus 
in  sssentia  ipsa  anima,  nac  intenditur  dum  cbaritas 
augetur.  Nec  etiam  fit  variatio  circa  dispositiones 
Bubjecti,  quibus  forma  mayis  participetur  quia  siib- 
jcitiiin  magis  disponitur.  Autenim  magis  disponitur 
propter  dispositiones  alterius  rationis,  ita  ut  corre- 
spondeant  gradibus  quibus  forma  intenditur,  dispo' 
sitiones  alterius  rationis;  boc  autem  esse  non  potest, 
ipiia  cuin  gradus  sint  infiniti,  inter  quemcumqus 
gradum  majorem  et  minorem  oporteret  esse  inli- 
nitas  disposilioncs  allcrius  ralionis.  Aul  magiadispo- 

nitnr  propter  intensionem  dispositionis  (y)  ejusdem 

rationis;   et  tunc  rcmanct    eadem   dilTicultas,    ipio- 
niodo  illa  disjiositio  intcndatur,  cnm  sit  Ibrma  acci- 

dentalis.  si  enim  in  sui  essentia  intendatur,  pari 


(a)  aut  gradus  essenliv ;  tum  }>rin\o. 
(6)  tum  pri)))<).  —  Om.  Pr. 
(y)  dispositiouis.  —  Om.  Pr. 


Oin.  Pr 


ratione  quaelibel  formaaccidentalis  jiossetsic  intendi. 
Si  vero  per  majorem  dispositionem  Bubjecti,  quasre- 
tur  de  illa,etciit  prooessus  in  iiilinitinii.  EJtiterum, 
si  forma  intenderetur  propter  dispositionem  Bubjeeti, 
in  Bubjecto  dispositissinio,  pcr  neccssitalcin  esset 
1'orina  in  simiuio;  cujus  oppositum  patet  in  aere, 
qni  non  est  luminosus  in  summo,  quantumcumque 
sil  snmiiie  disjiositus.  Ilein,  intellectus  jiossibilis  est 
suinmc  dispositus  ad  susceptionem  actus  ct  gpeciei; 
nec  tamen  ista  sunt  sempcr  in  eo  in  sumiiio.  Unde 
manifestum  est  quod  forma?  participatio  non  est 
amplior  propter  disjiositionem  subjeoti.  Ergo  relin- 
quitnr  (juod  fiat  per  boc  quod  forma  aliquid  ad  siiain 
cssentiam  pertinens  aequiaivit.  Et  istis  duabus  ratio- 
nibus  dicit  arguens  quod  (a)  impossibilitas  nostne 
positionis  insolubiliter  est  ostensa,  Sed,  ut  eviden- 
tius  ostendatur,  arguit  (ibid.,  art.  2) 

Teptlo  sic.  Impossibile  est  verificari  conlradictoria 
de  praadicato  (6)  reali  secundum  diversa  tempora  do 
subjaeto,  quin  sit  facta  mutatio  in  aliquo  reali  secun- 
dum  illa  tempora  in  subjecto.  Sed  forma  quae  inten- 
ditur,  prius  fuit  remissa  realiter,  deinde  non  remissa 
realiter,  sed  intensa.  Ergo  necesse  est  ut  aliqua  rea- 
litas  advenerit  subjecto.  Non  potest  autem  illa  reali- 
tas  esse  pars  subjecti ,  quia  anima  partes  non  habet, 
si  (y)  loquamur  de  cbaritate  ;  nec  pars  dispositionis, 
quia  acr  esl  dispositissimus  respectu  lucis;  nec  jiars 
esse  aut  participationis  formes,  cum  ista  non  possit 
intendi  nisi  forma  intendatur.  Ergo  necesse  est  quod 
in  essentia  formoe  sit  facta  realis  variatio. 

Qii.-irto  sic.  Imjiossibile  est  quod  aliquid  de  novo 
realiter  perficiatur  aut  intendatur,  nisi  adveniente 
aliqua  realitate  perficiente ;  alioquin  materia  posset 
perfici  per  non  realitatem,  et  secundum  hoc  forma 
non  realiter  differret  a  materia ;  undf  negans  banc 
propositionera  ,  tollit  viam  qua  probatur  quod  forma 
et  rnaleria  realiter  non  sint  idem.  Sed  albedo  intensa 
vcie  perficitur  et  actuatur  et  intenditur  realiter. 
Ergo  neccsse  est  advenisse  novain  realitatem  perfi- 
cientem. 

Quinlo  sic.  Imj)ossibile  est  quod  idern  sit  realiter 
perfcclius  86,  vel  excedens  in  perfectione.  Sed  forma 
intensa  in  perlectione  excedit  remissam.  Ergo  imp<is- 
sibile  est  quod  penitus  sint  idem.  Advenit  ergo  ali- 
quid  reale  in  intensa,  jier  quod  non  sit  (8)  omnino 
idem  indifferens  a  remissa. 

Sexlo  sic.  Impossibile  est  unam  et  eamdem  reali- 
tatem  esse  terminum  a  quo  et  ad  quera  in  eadem 
tiansniiitalioiic ;  quoniam  rnobile  jiartim  est  in  ter- 
mino  a  (juo  et  partim  iu  termino  ad  quem,  et  recedit 
a  lerniino  a  quo  et  accedit  ad  terminum  ad  quem; 
recedere  autem  ab  aliquo  ot  accedere  simul  atl  illud 
cst  irapossibile.  Sod  in  motu  intensionis,  formaqua- 

(a)  quod.  —  Om.  Pr. 

(6)  prxdicato.  —  prsedicamento  Pr. 

(y)  si.  —  »isi  Pr. 

(8)  sit.  —  Om.  Pr. 


108 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


lificativa  est  vere  termimis  ad  quem,  prout  est 
intensa,  et  terminus  a  quo,  prout  est  remissa ;  si 
enim  qualitas  non  esset  terminus  ad  quem,  jam  non 
esset  alteratio,  quae  terminatur  ad  prsedicamentum 
qualitatis,  ut  patet,  5.  Physicorum  (t.  c.  18).  Ergo 
necesse  est  quod  forma  intensa  et  remissa  secundum 
aliquam  realitatem  distinguantur. 

Sepliino  sic.  Omne  quod  movctur  est  in  potentia 
ad  illud  ad  quod  movetur,  quia  motus  est  actus 
exsislentis  in  potentia,  3.  Physicorum  (t.  c.  6); 
omne  autem  quod  est  in  potentia,  caret  aliquo  actu, 
in  quem  tendit  per  motum,  ut  patet,  9.  Metaphy- 
sicse  (t.  c.  15).  Sed  constatquod  subjectum  exsistens 
sub  forma  remissa,  vere  movetur  ad  formam  de 
genere  qualitatis,  etad  realitatem  aliquam  pertinen- 
tem  ad  illud  (a)  genus.  Ergo  necesse  est  quod  aliqua 
realis  qualitas  illius  generis  acquiratur. 

Octavo  sic.  Omne  illud  in  quod  est  motus,  seu 
omnis  forma  secundum  quam  aliquid  dicitur  moveri, 
necessario  habet  partes,  quarum  aliquae  dicuntur 
advenire,  et  oppositae  illarum  recedere ;  ita  dicit 
Commentator,  1.  Physicorum ,  commento  62,  quod 
«  partes  oppositi  successive  recedunt  a  subjecto,  et 
fiunt  in  ipso  partes  geniti ;  unde  in  generatione 
hominis  non  cessant  partes  spermatis  recedere,  et 
partes  hominis  fieri ,  donec  forma  humana  perficia- 
tur;  et  hoc,  si  forma  recipit  partitionem ;  si  autem 
non,  hoc  necessario  accidit  in  accidentibus  propriis 
illius  formae  ».  Sed  manifestum  est  quod  minus 
album  secundum  albedinem  movetur  ad  magis 
album.  Ergo  necesse  est  quod  in  albedine  sint  (6) 
partes,  et  quod  adveniat  aliqua  pars  albedinis  magis 
albo. 

Nono  sic.  Impossibile  est  verum  motum  esse  sine 
termino,  cum  motus  non  sit  aliud  quam  via  ad 
aliquem  terniinum  ;  et  adhuc  impossibile  est  termi- 
num  illum  motum  praecedere,  etnon  capere  esse  per 
motum.  Sed  intensio  (y)  formarum  accidentalium 
est  vere  motus.  Ergo  necesse  est  quod  ejus  terminus 
realiter  acquiratur.  Terminus  autem  ejus  est  qua- 
litas  et  non  participatio  qualitatis,  alias  alteratio 
essel  motus  ad  praedicamentum  relationis.  Ergo 
necesse  estrealitatem  acquisitam  fuisse  pertinentem 
ad  qualitatem,  —  Haec  ille. 

§3.    —   CONTRA    QUINTAM    ET   SEPTIMAM 
CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Gregorii.  —  Contra  quintam  et 
septimam  conclusionem ,  arguif  Gregorius  ( dist.  17, 
<j.  4,  art.  1),  probando  quod  forma  intensibilis  non 
ideo  formaliter  intendatur  quia  dat  aliud  et  aliud 
esse  subjecto,  vel  quia  plus  inest  ei  quam  prius, 


(<x)  illud.  —  Om.  Pr. 
(g)  sint.  —  (iditt  Pr. 
(y)  iiitensto.  —  mutatto  Pr, 


ut  videtur  innuere  probatio  dictarum  conclusionum. 
Arguit  (o)  igitur 

Primo  sic.  Cum  enim  dicis  quod  forma  dat  esse 
subjecto,  aut  intelligis  quod  forma  causel  quamdam 
tertiam  entitatem  distinctam  a  se  et  ab  ipsa  materia 
et  ab  utraque  simul,  quae  dicatur  esse  formse  illius  : 
aut  non  inteudis  dicere  quod  aliqua  tertia  entitas 
media  ibi  causetur,  sed  per  haec  verba  :  albedo  dat 
subjectoessealbum,nonaliud  intelligis  quaiu  si  dica- 
tur  :  subjectum  est  album  per  albedinem,  non  ima- 
ginando  aliquam  entitatem  tertiam,  praeter  albecli- 
nem  et  subjeetum,  per  quam  sit  formaliter  album. 

Siprimornodo  intelligatur,falsitasopinionispatet. 

Primo,  quia  nulla  talis  tertia  entitas  ponenda  est 
inter  formam  et  materiam,  qusecumque  sit,  sive 
substantialis  sive  accidentalis ;  nam,  positis  praecise 
entitatibus  formae  et  subjecti,  et  forma  exsistente  in 
subjecto,  subjectum  erit  tale  per  formam ,  ut  album 
per  albedinem,  et  per  consequens  superfiue  et  vane 
ponitur  alia  entitas,  quae  sit  esse  album.  Et  si  dica- 
tur  quod  eo  ipso  quo  dicitur  formam  esse  in  suli- 
jecto  ponitur  tertia  entitas,  quae  est  inesse,  et  illud 
esse  quod  ponis  (6)  non  est  aliud  quam  inesse; 
hoc  est  falsum;  quia,  secundum  hoc,  esset  processus 
in  infinitum  in  hujusmodi  esse.  Nam  adhuc,  illo  esse 
posito,  necesse  est  adhuc,  ut  sul)jectum  sit  tale, 
quod  ipsum  sit  in  subjecto,  et  per  consequens  poni- 
tur  aliud  inesse,  et  sic  in  infinitum.  Similiter,  si 
quantitas  non  seipsa  extenderet  materiam  formaliter, 
sed  imprimeret  materiae  quamdam  rem  tertiam  vel 
extensionem,  pari  ratione  illa  impressa  imprimeret 
aliam  in  infinitum.  Standum  igitur  est  in  primo, 
ut  dicamus  quod  forma  seipsa  perficit,  et  materia 
seipsa  perficitur;  ita  quod  nihil  est  aliud  uniens 
materiam  formae,  vel  faciens  quod  materia  perficia- 
tur  per  formam.  Nec  valet  dicere  quod  verum  est 
illud  esse  non  esse  aliquam  aliam  rem  vel  essen- 
tiam,  est  tamen  aliqua  modalitas  vel  realitas  secun- 
dum  se  d istincta  a  forma  et  a  materia ;  modalitas  autem 
non  est  res  vel  essentia,  sed  modalitas  rei  vel  essentiae; 
hoc,  inquam,  non  valet,  quia,  vel  (v)  talis  moda- 
litas  est  aliqua  entitas  una  vel  plures,  vel  nec  est  una 
entitas  nec  plures.  Si  detur  secundum,  sequitur 
quod  ipsa  nihil  est.  Si  dicatur  primum,  et  ipsa  non 
est  plures  entitates,  nec  est  materia,  nec  forma  :  ergo 
est  quaedam  tertia  entitas  impressa  materiae  ab  ipsa 
forma;  et  eadcm  ratione,  ut  dictum  est,  illa  impri- 
mit  aliam,  et  in  iuliuituin  ;  vel  qua  ratione  dicetur 
quod  ipsa  non  imprimit  aliam,  eadem  ratione  dicetur, 
immo  multo  rationabilius,  quod  Wnwm  nullam  talem 
entitatem  imprimil  a  se  distinctam.  Es  quo  patel 
quod  lalis  responsio  aon  erit  nisi  fuga  verbalis,  <•< 
dictum  sine  intellectu  est. 


(a)  arguit.  —  arguitur  Pr. 
(6)  ponis.  —  ponimus  Pr, 
(Y)  vcl.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XVII.  —    QU^ESTIO    II. 


100 


Secundo.  Quia,  si  ponatur  talis  tertia  entitas,  quae 
sit  esse  datuni  a  forma  ipsi  materise,  et  habens  in  se 
gradus,  ut  dicitur,  qurerendum  est,  an  talis  entitas 
sil  rjusdem  rationis  specificse  cum  ipsa  forma,  aut 
alterius  ralionis  ab  ea.  Si  ejusdem,  etipsa  inlrinsece 
habet  gradus,  et  est  divisibilis  (a);  ergo  et  forma 
etiam  habebif  gradus,  quod  tu  negas.  —  Item.  Omnes 
rationes  quas  facis  ad  probandum  quod  forma  secun- 
dum  essenliam  non  habeat  gradus,  sunt  contra  hoc 
etiain.  Si  vero  sit  alterius  rationis  a  forma,  qualis- 
cumque  entitas  sit,  habebit  propriam  quidditatem 
et  cerlitudinem,  ita  sicut  et  forma ;  et  similiter  talis 
entitas  secundum  se  et  suam  essentiam,  erit  sicut 
quidani  numerus,  sicut  et  ipsa  forma  ;  et  per  conse- 
quens  illse  rationes  ;eque  militant  contra  gradualita- 
tem  intrinsecam   illius  entitatis,  quam  vocas  esse, 
sicut  contra  gradualitatem  intrinsecam  formse.  — 
Item,  sicut  tu  probas  quod  forma  non  intendatur 
penes  additionem  partis  ad  partem,  secundumessen- 
tiain ,  ex  hoc  :  tuni  quia  plura  accidentia  solo  numero 
differentia  non  possunt  esse  in  eodem  subjecto,  tum 
(juia  illse  partes  formse  non  possent  facere  per  se 
unum ,  tum  quia  tunc  forma  per  intensionem  fieret 
compositior,    et    per   consequens   imperfectior ;   sic 
etiam  potest  argui  contra  gradus  istius  tertiae  entita- 
tis ;  nam  illi  sunt  ejusdem  rationis,  cuni  nibilaugea- 
tur  nisi  per  simile.  —  Item,  queeram  a  te,  quomodo 
illi  gradus  possunt  facere  ununi ;  et  erit  sequalis  dif- 
ficultas,  sicut  de  partibus  formae.  Et  siniiliter,  pote- 
rit  argui  quod  tunc,  quanto  illud  esse  intenderetur, 
tanto(6)  fieret  compositius,  et  per  consequens  imper- 
fectius;  et  sic,  esse  formoe  intensioris  (y)  erit  imperfe- 
ctius,  et  forma  quanto  esset  intensior,  tanto  haberet 
esse  imperfectius.  —  Et  universaliter,  omnis  ratio 
quam  facis  contra  alios  de  essentia  formie,potest  fieri 
contra  tertiam  entitatem,  quam  tu  dicis  esse  formoe. 
Si   vero    intelligitur  opinio    tua   secundo    modo 
supra  posito,  scilicet  quod  non  sit  aliqua  alia  entitas 
tertia,  a  subjeclo  et  forma  distincta,  sed  per  eamdem 
prsecise  formam,  in  se  non  auctam  vel  intensam, 
subjectum  nunc  sit  magis  tale  quam  prius,  et  simi- 
liter  unum  subjectum  sit  magis  tale  quam  aliud  (o), 
non  obstante  (e)  quod  forma,  secundum  quam  est 
tale,  non  sit  secundum  se  major  intensive  quam  sit 
illa  per  quam  aliud  subjectum  est  tale ;  et  hoc  propter 
majorem  vel  minorem  dispositionem  subjecti  ad  for- 
mam  illam  ;  tamen  adhuc  iste  modus  loquendi  non 
continet  veritatem.Quod  probatur  quintuplici ratione. 
Prima  talis  est.  Quia,  si  hoc  esset  verum,  sequi- 
tur  quod  omne  subjectum  habens  formam,  et  magis 
dispositum   ad    illam,    quam   aliud    (£)  subjectum 


habens  similem  formam  sit  dispositum,  esset  magis 
taje  per  suam  formam,  quam  aliud  minus  disposi- 
tum  esset  tale  per  suani.  Hscc  consequentia  patet, 
secundum  dicta  tua.  Quia,  si  non  esset  magistale, 
ergo  ipsum  non  esset  (a)  magis  dispositum  ad  talem 
formarn;  nani,  secundum  te,  omne  subjectum  ad 
formam  magis  dispositum,  et  habens  formain,  magis 
perficitur  per  illam,  et  est  magis  tale  per  illam.  Sed 
illud    repugnat    antecedenti.    Quare,    consequentia 
tenebat.  Sed  falsitas  consequentis  patet  ad  sensum. 
Nam ,  posito  quod  aer  sit  multo  magis  dispositus  ad 
lumen  quarn  aqua,  vel  nubes,  et  candela  parva  cau- 
set  lumen  in  aere,  sol  autem  in  aqua,  vel  in  nube, 
constat  quod  aqua  erit  multo  luminosior  quam  aer, 
et  similiter  nubes  erit  magis  lucida  quam  ipse  aer. 
Nec  valet  dicere  quod  hoc  est,  quia  sol  est  majoris 
virtutis   in  illuminando  quam  candela ;  quia,   eslo 
quod  ita  sit,  adhuc  (6)  nisi  ipse  causet  majus  lumen 
intensive  quam  sit  lumen  candeloe,  aut  subjectum 
illuminatum  ab  ipso  sit  magis  dispositum  ad  lumen 
quam  aer,  non  erit  illud  magis  luminosum  ;  sicut, 
esto  quod  Deus  sit  majoris  virtutis  in  causando  lumen 
quani  sit  ipse  sol,  si  tamen  causet  minus  lumen  in 
subjecto  axpue  disposito  quam  sol,  illud  erit  minus 
lucidum  quod  a  solo  Deo   illuminabitur  effective, 
quam  illud  quod  erit  illuininatum   a   sole.    Item, 
sequitur  quod  si  aer  sit  summe  dispositus  ad  lumen, 
et  illuminetur  a  candela,   non   fiet  magis   lucidus 
propter  majorem  appropiationem  candelse  ad  ipsum. 
Item,   duo   causativa   luminis,    quorum    unum   sit 
multo  virtuosius  alio,  verbi  gratia,  parva  candela  et 
magnus  ignis,  seque  approxynata  subjectis  illumi- 
nabilibus,  et  summe  dispositis  ad  lumen ,  facerent 
illa  subjecta  aeque  lucida  ;  nec  agens  majoris  virtutis 
faceret  suum  passum  magis  tale,  quam  agens  mino- 
ris  virtutis,  passo  utriusque  aeque  disposito  ad  actio- 
nem  suscipiendam  ;  quod  est  contra  principia  philo- 
sophica.  Et  utraque  consequentia  patet,  secundum 
te  ;  quia,  si  ponatur  sequalis  dispositio  in  subjectis, 
est  sequalis  inhscrentia  formae,  et  per  consequens 
subjecta  eeque  talia.   Et  patet   quod   istae  rationes 
seque  procedunt  contra  primum  modum    dicendi ; 
quia  (y),  secundum  eum,  ad  cequalitatem  dispositio- 
nis  subjectorum,  sequitur  inhaerentiae  eequahtas  (3) 
accidentis  ad  subjectum ;  et  per  consequens,  illius 
esse  quod  dat  forma,  quod  non  est  aliud,  secunduni 
te,  quam  suum  inesse ;  et  similiter  (s),  eequalitas 
participationis  formse,  et  terminationis  per  formam, 
et  niodi  (£)  exsistendi  sub  forma,  et  ceeterorum  quae 
dicuntur  in  proposito. 

Forte,  inquit,  dicetur  quod  aliter  loquendum  est 


(a)  divisibilis.  —  indivisibilis  Pr. 

(6)  tanto.  —  Om.  Pr. 

(y)  formse  intensioris.  —  intentionis  Pr. 

(8)  a  verbo  et  similiter  usque  ad  aliud,  om.  Pr. 

(e)  non  obstante.  —  non  absolute  Pr. 

(?)  aliud.  —  ad  Pr. 


(a)  esset.  —  est  Pr. 

(6)  adhuc.  —  Om.  Pr. 

(y)  quia.  —  quod  Pr. 

(6)  eequalitas.  —  in&qualitas  Pr. 

(e)  similiter.  —  simul  Pr. 

(?)  modi.  —  modum  Pr. 


HO 


UHIU    I.    SEiNTENTIARUM 


de  formis  quai  in  esse  et  in  fieri  dependent  a  suis 
agentibus,  eiijusmodi  est  bnncii,  et  aliter  de  formis 
quae  tantummodo  in  fieri  dependent  afa  ipsis(oc),  ut 
ealor,  et  albedo,  et  similes  qualitates.  Nam,  sieut 
formea  primi  modi  dependent  in  buo  esse  ab  agenti- 
bus,  et  subjecta  oon  sunl  talia,  Qisi  agentibus  debite 
preesentibus ;  Bic  etiam,  ad  suum  perfectiue  el  inten- 
sins  esse)  dependenl  ab  eisdem  et  conditionibus 
sorum.  Sic  quod,  secundum  quod  sua  agentia  sunl 
magis  vel  minus  propinqua,  aut  majoris  vcl  minorie 
Virtutis,  ita  subjecta  talium  formarum  sunt  magis 
vel  minus  talia  per  suas  formas  ab  illis  agentibus 
cauaatas;  non  obstante  quod  illue  formae  inter  se 
secundum  suas  essentias  non  mutuo  se  excedant  (6). 
Unde,  quod  in  aliis  formis  faciunl  diapositiones  sub* 
jectorum,  boc  faciunt  in  istis  dispositiones  et  pro- 
portiones  agentium;  quamvis  etiam  et  ists  aliter  et 
aliter  perficiant  subjecta  secundum  alias  etalias  sub- 
jectorum  dispositiones.  —  Hsec,  inquit,  responsio 
nulla  est.  Quoniain  propter  hujusinodi  conditiones 
agentium,  nunquam  subjecta  esscnt  magis  vel  minus 
talia  per  formas  ab  agentibus  illis  causalas,  nisi  ab 
agentibus  sic  conditionatis  perfectior  vel  imperfectior 
forma  causarctur.  Unde,  si  Deus  conservaret  in  aere 
lumen  causatum  a  candcla  dislante,  et  non  coageret 
ipsi  candeke  ad  causandum  dc  csetero  lumen,  aut 
suspenderet  ejus  actionem  quoquo  alio  modo  (y),  et 
ipsa  candela  fieret  propinquior  acri  illuminato  illo 
lumine  prius  ab  ea  (I)  causato,  ct  nunc  a  solo  Deo 
conservato,  certum  est  quod  ille  acr  non  ex  hoc  fieret 
luminosior.  Siniiliter,  si  essent  mille  candeke  eidcm 
parti  aeris  approxima(ji!,  et  Deus  omnium  actiones 
suspenderel  prseter  quam  unius,  non  inlensius  lumen 
facerent  omnes  mille  simul  quam  illa  sola.  Eodem 
modo,  si  sint  agentia  ina-qualis  virtutis,  et  Deus  non 
impediret  actionem  dcbilioris  agentis,  sed  impediret 
actiOnem  forlioris,  non  ut  omnino  non  ageret,  ^'i\ 
ne  plus  ageict  quain  agens  debilius,  constat  quod 
acr  non  lieret  magis  lucidus  ab  agcntc  fortiori  quam 
a  dcbiliori.  —  GonfirmatUr.  Quoniam  posito  quod 
Dciis  conservet  immediate  totum  lumen  causatum  a 
candela,  et  similiter  oonservet  totute  lumen  causa- 
tum  ab  igne  magno,  sic  quod  neutrum  lumen  ulte- 
rins  dependeat  a  candela  vcl  ab  igne;  aut  eliam 
posilo  quod  Deus  in  diversis  partibus  aeris  seqttfl  ad 
lumen  dispositis,  creet  unum  lumen  scqttaie  lumini 
CauSftto  B  candcla,  el  liimcu  cqnale  luniini  causato  ab 

igne ;  oeftum  est  quod  una  pars  aeris  erit  lucidior  alia, 
ct  lainen  idem  erat  agens,  et  idem  conservans,  et 
seque  proximum.  Quod  ergo  subjeotum  unum  sit 
magia  tale  per  formam,  quam  aliud,  aut  ipsum  ttno 
tempore  quam  alio,  secundum  quod  agens  est  vigo- 
rosius  vel  propinquius,  hoc  esl  quia  perfectiorem  et 

(a)  i]>sis.  —  eo  Pr, 

(6)  non  mutuo  se  exceaUmt,  —  non  se  e.iirmlant  Pr. 

(y)  quoquo  alio  modo.  —  Angtikt  aHquo  Pr. 

(8)  ea.  —  eo  Pr. 


majorem  intensive  formam  inducit :  sicut  una  anima 
est  magie  Deo  grata  quam  alia,  esto  (piod  ex  se  sint 
anpic  dispositse  ct  agens  sit  [dem,  quia  majorem  gra- 
tiam  Dcus  creal  in  una  quam  in  alia;  inimo,  si  una 
essel  magis  disposita  quam  alia,  et  in  minus  dispo* 
sita  crearet  gratiam  majorem,  illa  esset  magis  grata. 
Et  similiter  est  de  corporalibus  formis,  quod  subje- 
clum  esl  magis  talc,  quia  forma,  per  quam  esi  tale, 
cst  major  intensive;  et  hoc  solo  posito,  erit  ma^is 
tale,  el  eo  solo  remoto,  non  erit  magis  tale. 

Secunda  ratio  lalis  cst.  Quandocumque  aliquod 
siibjcctum  fit  magia  lale  per  aliquam  formam,  ipsnm 
transmutatur  secundum  illam  formam  (a).  Hoc 
patet.  Quia,  alias,  ipsum  se  haberet  seciindum  eam 
eodem  modo  quo  prius;  et  per  consequens,  non 
ficrct  magis  tale  per  ipsam  quam  esset  prius.  Ergo, 
quandocumque  aliquid  fit  magis  tale  per  aliquam 
formam,  vel  transmutatur  ab  illa,  vel  ad  illam.  Et 
hoc  patet;  quia  non  potest  aliter  secUndUm  illam 
transmutari.  Constat  aulem  quOd  non  transmutalur 
ab  illa  ;  (juia  sic,  nec  fieret  magis  tale  per  ipsam, 
scd  niiniis  tale.  Ergo  transmutatur  ad  illam.  Ergo, 
in  nullo  instanti  ante  finem  temporis  mensuranlis 
illam  intensionem ,  ipsum  et  qttselibet  pars  ejus 
babct  totum  illud  de  forma,  quod  immediate  post 
babebit;  alioquin,  aliquid  transmutarelur  ad  illud, 
ad  quod  jain  transrntilatum  est  et  CjUod  actu  habct 
et  in  quo  vel  sub  quo  quiescit;  quffi  omnia  impossi^ 
biliasunt,  ut  patet,  (i.  PhysicotUtn  ( t.  c.  32).  Simi- 
liter,  sequitur  (juod  in  quolibet  instanti  dicti 
temporis,  ipsuni  quod  (€)  transmutatnr,  ant  aliqUa 
ejus  pars,  habet  aliipiid  quod  immediate  prius  non 
habuit,  propter  eamdem  rationem. 

Respondetur  quod  subjcctum  illud  transmutatur 
ad  formam,  quam  prius  babuit  et  actu  babet,  el  ad 
quam  est  jam  transmutaliim  ;  non  tamen  est  trans- 
mutatnm  ad  ipsam,  nec  eam  actu  habet,  taliter  vel 
lali  modo  ad  qualiter  (y)  ipsam  babendain  tfanstnu- 
tatur.  Nam  babet  eam  impcrfecte  et  imperfccte  par- 
ticipat  illam  ;  post  transinutationem  anlcin,  habei 
illam  pci  frcte.  Et  ideo  transinutatur  ad  ipsam  per- 
fecte  habendam.  Et  posset  dttrJ  exemplum  de  ccelo, 
quod  loluin  syncatbcL;orcmaticc  movetur  localitcr  ct 
de  loco  ad  locuni,  ut  palct,  (i.  Physicorum  <t.  c.  85), 
in  solvcndo  unain  ralioncin  Zciionis;  ct  pcr  Ooffl- 
mentatorem,  ibidcrn,  connncnto  85.  El  taincn  cOBlum 
sempcr  babct  cuindcm  lociiin  totum  catlicgorcinatice 
secundum  rem  Bl  substatitiam,  quamvis  sit  aliua  H 

alius  scciinduni  ralioiieni  gi  lormam.  quamvis  qua-- 
libcl  pars  niutel  locuin  secunduni  siibstantiani  ct 
!•  >t  inam  ,  ut  (o)  ibidem  dicunt  Philosophus  ct  Com* 


(a)  ipsum   transmutatw  WJimrfWH    illnm  formani.  — 
Om.  iv. 
(6)  quod.  —  Oni.  Pr. 

(y)  ad  qnnlilrr  i/ismn    hahrmlam   transnintatur.  —    ad 
quantinn  liabrmla m  tjMMM  transinutatnr  l'i-. 
(8)  ut.  —  at  Pr. 


DISTINCTIO   XVII.  —    QUiESTIO   II. 


411 


menlator.  Ccclum  ergo  movdur  totum  ad  locum 
quem  actu  hahd,  quia  continue  acquirit  eumdem 
locum  aliter  quam  prius  baberet;  aec  sequitur 
aliquod  inconveniens  de  prsedictis.  Sic.  in  proposito 
forsan  diceretquis  de  forma. 

Sed  haac  responsio  non  valet.  —  Primo,  quoniam 
impossibile  esl  imaginari  quod  subjeetum  magia  vel 
perfectius  participel  formam  uno  tempore  quam  alio, 
aut  illa  magis  (a)  perficiat  subjectum,  aul  ei  magia 
inli;crc;it  vel  radicetur,  aut  aliquo  alio  modo  se  habeat 
subjectum  sul)  forma,  vel  forma  in  subjecto,  quo 
ipstini  sit  magis  tale  formaliter  per  ipsam,  aisi 
forma  in  se  secundum  suam  essentiam  sit  perfectior 
et  major  intensive.  Nam  :  aul  subjectum  dicetur 
magis  perfici  per  formam,  aut  illam  magis  partici- 
pare,  et  sic  de  aliis  modis  exprimendi  hoc,  quia 
secundum  plures  partes  suas  perficitur  per  illam, 
quam  prius;  aut  quia  esedem  susb  partes  pluribus 
partibus  formse  perficiuntur  quam  prius;  aut  quia 
ipsa  (brma  firmius  inhserel  sibi  et  immobilius.  Pri- 
mum  dici  non  potest  :  tum  quia  forma  informans 
aliquam  partem  subjecti,  non  potest  eadem  ipsa  natu* 
raliter  aliam  (6)  informarc  de  novo;  tunc,  quia,  esto 
quod  ita  esset,  sie  quod  tbrma  ingrederetur  magil 
ad  inlima  subjecti,  adhuc  suhjectum  nou  esset  magis 
tale  per  eam,  licet  esset  majus  tale.  Similiter  ter- 
tium  non  facit  ad  propositum.  Tumquiaex  hoc  sub- 
jectum  non  esset  magis  tale  formaliter,  immo  possel 
esse  econtra ;  sicut  quis  per  ruborem  verecundiae,  qui 
est  passio  faciliter  delebilis,  aliquando  magis  rubeus 
csi  quam  unus  alius  (y)  per  rubedinem,  quse  est 
passibilis  qualitas,  et  magis  radicata  et  firmata  in 
subjecto.  Unde  (o)  non  ex  hoc  quod  aliqua  Ibrma, 
verbi  gratia,  albedo,  permanentius  et  immobilius 
inhseret  subjecto,  aut  diuturnius,  (s)  cst  ipsum 
magis  tale,  quamvis  sit  diutius  tale;  sicut  etiam 
dicit  Philosophus,  1.  Ethicorum  (cap.  0).  Neque, 
inquit,  perpetuum  e&se,  magis  bonum;  sed  neque 
magis  quod  diuturnius  est,  eo  quod  unius  diei. 
Tum  quia  ueque  ex  hoc  tali  novo  modo  habendi,  Bub- 
jectum  transmutaretur.  Nam  magis  quiescendo  suh 
forma,  radicaturet  firmatur  ipsa  in  suhjecto,  quam 
»i  suhjectum  transmutaretur  secundum  eam;quod 
autem  fit  magis  tale,  necessario  magis  transmutalur 
Becundum  formamillam  (£).  Relinquitur  ergo  sccun- 
iliim,  scilicet  quod  ideo  subjectum  dicitur  magia 
participare  formam ,  quia  secundum  totura  vel 
easdem  partes  suas  perficitur  plurihus  partihus  for- 
m;c,  aut  tbrma  perfectiore  et  majorc  intensione;  el 
habetur  propositum,  — Secundonon  valet  responsio, 
quoniam  impossibile  est  totum  subjectum  cathego- 


(a)  magis.  —  Om.  Pr. 

(6)  aliam.  —  aliter  Pr. 

(-f)  a  verbo  per  ruborem  usque  ad  alius,  om.  Pr. 

(8)  unde.  —  Om.  Pr. 

(s)  non.  —  Ad.  Pr. 

(I)  a  verbo  cjuod  autem  usque  ad  illam,  om.  Pr. 


rematice  transrautari  secundum  totam  formam  quam 
hahel  qoq  perdendo  illam,  quin  aliqua  pars  sub- 
jecti  acquirat  aliquam  partem  forma3,  quam  prius 
non  habebat;  quia,  si  quselibel  para  Bubjecti  habet 
eamdem  partem  formae  prsecise  ounc  el  prius(a), 
tota  forma  prius  posita  cathegorematice  el  syncathe- 
gorematice  uniformiter  penitua  Be  habet  ad  totum 
subjectum,  et  per  consequena  totum  Bubjectum 
cathegorematice  uniformiter  se  habet  ad  totam  for- 
lnain  cathegorematice,  ac  per  hoc  non  mutatur. 
istud  patet  iu  exemplo  eorum.  Nam,  si  nulla  pati 
cceli  acquirerel  novam  partem  loci  secundum  mate- 
riam  vej  substantiam,  sed  quselibel  pars  manerel  in 
eadem  parte  loci,  impossibile  essel  totum  ooelum 
cathegorematice  mutare  locum  secundum  formam, 
aut  tranaferri  i\v  circulatione  perfecta  in  circulatio- 
iicni  perfectam,  quae  sunt  loca  secundum  formam, 
ut  patet  iu  4.  Physicorum,  commento  45,  sed  sem- 
pcr  hahercl  eamdem  circulalioneni  ,  ut  patet.  Iu 
proposito  autem,  constat  quod  uon  sie  contingit.  Nam 
una  pars  subjecti  non  informatur  alia  parte  formao 
qua  prius  informabatur  alia  pare  subjecti ,  sicut  uua 
parscceli  habet  eamdem  partem  loci,  quam  alia  para 
cceli  habebat  prius.  Quapropter,  si  quselibet  para 
subjecti  retinet eamdem  partem  formse  precise  quam 
priushabuit,  aecaliam  partem  acquirit,  necessario 
sequitur  quod  nec  totum  subjectum,  nec  aliqua  pars 
cjus  transmutetur  secundum  illam  formam. 

Tertia  ratio  principalis  est.  Si  forma  intenderetur 
prsecise  secundum  esse  propter  majorem  dispositio- 
nciii  subjecti,  cum  illa  dispositio  sil  forma  qusedam, 
quserendum  est  :  utrum  illa  sit  major  sccuudum 
suam  essentiam,  ct  habetur  propositum;  aut  tantum 
secundum  esse  et  propter  aliam  majorem  dispositio- 
iicin  suhjecti  ad  ipsam,  et  sic  :  vel  prooedetur  in 
infinitum  in  dispositionibus ;  vel  crit  devenire  ad 
aliquam  dispositionem,  quie  ideo  sil  major,  quia  in 
se  cl  secundum  suam  essentiam  hahel  plures  gradus, 
cl  bahetur  propositum.  Et  cum  hoc,  eadem  ratione, 
concedi  debel  (\^  qualibet  forroa,  quod  ipsa  scrnu- 
dum  suaiu  csscnliain  intcndebatur. 

Sed  ad  hanc  rationem  dupliciter  respondetur.  — 
Primo  quidem,  dicendo  quod  secundse  qualitatea 
iiilciiduiilur  propter  intensionem  primarum  qualita- 
tum  formalium,  quae  sunt  qualitates  activse  et  paa- 
sivaB,  ct  suul  dispositiones  ad  qualitates  secundas. 
IUae  (6)  aiitcm  intenduntur  propter  intensionem  pri» 
maniin  qualitatum  materialium ,  quse  suut  raritas 
et  dcnsitas.  Illae  vero  iioii  intenduntur  propter  inten- 
sioncm  aliarum  primarum  qualitatum  priorum  . 
raritas  prsecise  intenditur  proptermajoremextensio* 
iicui  materise,  ct  densitas  propter  majorem  materiff 
eonstrictionem ;  nam  tanto  res  est  rarior,  quanto 
ipsa  sine  additione  alicujus  extrinseci,  occupat  \cl 


(a)  prius.  —  Om    Pr 
illse.  —  alia;  Pr. 


112 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


nata  est  occupare  majorem  locum ;  econtra  est  de 
densilate.  Quod  autem  materia  nunc  sit  extensior 
vel  minus  extensa,  non  requiritur  aliqua  alia  dispo- 
sitio,  sed  in  natura  sua  est,  ut  sic  formaliter  possit 
extendi  per  quantitatem  et  ab  agente  active.  Et  sic 
vitatur  processus  in  infinitum  in  dispositionibus. — 
Secundo,  respondetur  quod  possibile  est  formam 
intendi  propter  majorem  dispositionem  subjecti,  esto 
quod  illa  dispositio  subjecti  non  inlendatur.  Nam 
una  forma  potest  recipi  in  subjecto,  niediante  duplici 
qualitate ;  sicut  caliditas,  mediante  siccitate  et  humi- 
ditate.  Siccitas  tamen  magis  disponit  ad  calorem 
quani  humiditas;  unde,  in  materia  sicca,  caeteris 
paribus,  est  calor  intensior  quam  iri  humida.  Siergo 
aliquod  subjectum  sitcalidumet  humidum,  et  post- 
ea  fiat  siccum,  erit  (a)  calidius  quam  prius  fuit;  et 
tamen  subjectum  non  erit  magis  dispositum  adcalo- 
rem  propter  intensionem  prima;  dispositionis,  sed 
propter  novam  dispositionem  alterius  rationis  a 
jiriina. 

Gontra.  —  Prima  responsio  non  valet.  Tum  quia 
non  est  riecesse  quod  quandocumque  aliquod  subje- 
ctuin  lit  magis  vel  minus  tale,  ipsum  rarefiat  vel 
condensetur.  Quod  patet.  Quia,  si  lunse  appropin- 
quaretur  aliquod  corpus  potens  eam  illuminare, 
(juanto  plus  appropinquaretur,  tanto  ejus  lumen 
inlenderetur;  et  tamen  ipsa  non  raretieret  aut  con- 
densaretur.  Tum  quia  etiam  in  formis  spiritualibus, 
in  anima  rationali,  est  intensio  et  remissio  ;  et  tamen 
ibi  riulla  est  condensatio  vel  rarefactio ;  et  ibi  tunc 
ratio  facta  est  insolubilis.  —  Secunda  quoque  respon- 
sio  non  valet.  Nam  possibile  estaliquam  intensionem 
esse  continuam  ;  quo  posito,  non  potest  dici  quod 
formaintenditur  propter  aliam  dispositionem  secun- 
duni  speciem,  nisi  poneretur  quod  in  qualibet  parte 
temporis  mensurantis  intensionem  illani,  subjectum 
sit  mutatum  secundum  infinitas  formas  specie  cliffe- 
rentes.  Item,  cum  possibile  sit  aliquam  earum  esse 
tantum  per  unum  instans,  sequitur  quod  simul 
habebit  infinitas  formas  specie  differentes;  quue  sunt 
inconvenientia. 

Quarta  ratio  principalis  est.  Quia,  si  ideo  forma 
accidentalis  suscipit  magis  el  minus,  quia  subjectum 
quod  perficit,  esf  seu  potest  esse  magis  et  minus 
dispositum  ;  cum  etiam  subjectum  vel  materia  formse 
substantialis,  aliquando  sit  magis  disposita  ad  illam 
formam  substantialem ,  quam  prius  fuit;  similiter, 
una  materia,  plus  quam  alia,  nam  forma  substan- 
tialis  oon  habet  dispositionem  in  esse  individuali, 
ciiiu  qusedam  corpora  magis  videamus  disposita  ad 
aniinam  quibusdam  aliis,  unde  et  meliores  habet 
operationes  in  eis  ;  similiter,  non  quselibet  materia, 
i"  qua  inducitur  forma  ignis,  est  eodem  modo  et 
seque  bene  disposita  ad  ipsam,  ul  patel  adsensum; 
—  sequitur  quod  etiam  formae  substantiales  susci- 


(a)  erit.  —  et  Pr. 


piant  magis  et  minus;  quod  est  falsum.  Unde,  nisi 
in  subjecto  magis  disposito  esset  forma  intensive  (o) 
secundum  se  major  quam  eaquseestin  minusdispo- 
sito,  ipsum  non  esset  magis  tale  qiiani  illud.  — 
Dicetur  forte  quod  ideo  forma  substantialis  non  sus- 
cipit  magis  et  minus,  quia  dat  esse  specificum  sub- 
stantiale;  et  tale  esse  non  potest  variari,  nisi  ipsa 
varietur  secundum  speciem.  —  Sed  hoc  non  valet. 
Quoniam,  sicut  forma  substantialis  dat  esse  specifi- 
cum  substantiale,  ita  forma  accidenlalis  dat  esse 
specificum  accidentale.  Si  igitur  propter  aliam  (6) 
dispositionem  subjecti  potest  variari  esse  formae  acci- 
dentalis,  rion  variata  forma  accidentali  specifice;  sic, 
propter  aliam  dispositionem  materiae,  potest  variari 
esse  formae  substantialis,  ipsa  non  variata  specifice. 
Et  sic  (y),  sicut  eadern  forma  accidentalis  specie  et 
numero,  propter  majorem  vel  minorem  dispositionem 
subjecti ,  potest  subjecto  dare  esse  magis  vel  minus; 
sicet  substantialis.  Aut,  si  substantialis  non  poterit, 
neque  etiam  accidentalis  hoc  poterit. 

Quinta  ratio  principalis  est  :  quia  opinio  ista  in 
falso  fundatur.  Propter  hoc  eniin  negat  formam 
habere  in  essentia  sua  aliquam  partibilitatem  aut 
latitudinem,  quia  Philosopbus,  8.  Metaphysicae 
(t.  c.  10),  assimilat  essentias  formarum  ipsis  nume- 
ris.  Sed  similitudo  illa  potius  probat  oppositum, 
scilicet  formam  esse  divisibilein  et  habere  partes 
intrinsecas.  Nam  prima  similitudo  quam  Pbiloso- 
pbus  ponit,  est  quod  numerus  habet  partes  intrinse- 
cas,  et  essentialiter  est  divisibilis,  licet  non  in  infi- 
nitum;  et  sic,  secundum  hoc,  essentia  formae  habe- 
bit  partes  intrinsecas.  Similiter,  Philosophus  ibi  non 
assiniilat  numeros  ad  essentias  formarum,  secun- 
dum  quod  hic  est  sernio  de  formis  ;  sed  eos  assimilat 
ad  diffinitiones  exprinientes  essentias  rerum  ;  et  non 
ad  quascumque,  sed  ad  diffinitiones  substantiarum 
compositarum ,  quas  solas  proprie  diffiniri  inime- 
diate  probavit.  Quod  patet  evidenter.  Dicit  enim, 
ponendo  primam  similitudinem  :  Nam  diffinitio 
numerus  quidem  divisibilis  est  etinindivisibilia. 
Ubi  Commentator,  commento  10,  exponens  ait 
«  Diffinitio  assimilatur  numero,  quia  diffinitio divi- 
ditur  in  res  indivisibiles,  quemadmodum  numerus; 
sed  diflerunt  in  hoc,  quoniam  illud  quod  non  dividi- 
tur,  in  numeris,  est  unitas,  et  in  diffinitione,  esl 
genus  et  differentia.  »  Deinde  ponit  Philosophus 
aliam  similitudinem  :  Et  quemadmodum  nec  a 
numero  ablato  aliquo,  aut  addito,  ex  quibus 
numerus  est,  non  adhuc  idem  numerus  est, 
alter,  quamvis  minimum  auferatur,  aui  addatur; 
sic  nec  diffinitio  nec  quod  <ittid  erai  ■  Ihuc 

erit,  aliquo  ablato,  <<ut  addito.  Ubi  Commentator  : 
(i    Quemadmodum  quando  alicui    oumero  additur 


(a)  intensive.  —  intensione  Pi 

aliam.  —  ali<iu«>>t  Pr. 
(y)  sic.  —  Oin.  l'r. 


DISTINCTIO   XVII.  —    QUJ3STIO   II. 


113 


unum,  aut  diminuitur  unum,  transfertur  in  aliam 
naturam  numeri;  similiter  difiinitiones  compositse 

ex  primo  genei'e  et  phirihus  difTerentiis,  quando  ab 
eis  diminuitur  aliqua  differentia,  transfertur  diffi- 
nilio  ad  difGnitionem  alterius  naturse,  et  similiter 

quando  addilur  in  eis  aliqua  difFerentia;  verbi  gra- 
tia  :  quoniam  cum  dixerimus,  in  diifinitione  anima- 
lis,  quod  est  corpus  nutribile  et  sensibile,  si  dimi- 
nuamus  ultimam  differentiam ,  remanebit  diffinitio 
vegetabiliura ;  et  si  addatur  alia  differentia,  scilicet 
rationale,  erit  diffinitio  hominis.  »  —  Hsec  Com- 
mentator. 

Ex  quibus  patet  quod  dictum  Philosophi  nullo 
modo  est  ad  propositum,  cum  solum  loquatur  de 
diffinitionibus,  et  non  de  formis  extra  animam. 
Item,  esto  quod  loqueretur  de  essentiis  formarum 
extra  animam,  adhuc  non  loqueretur  nisi  de  formis 
substantialibus,  sicut  non  loquitur  nisi  de  diffinitio- 
nibus  substantiarum  compositarum ;  et  ideo  illud 
dictum  nihil  facit  pro  te.  Et  si  dicatur  quod  Philo- 
sophus  ibi  subdit :  Et  quemadmodum  nec  numerus 
habet  magis  et  minus,  nec  qux  secundum  speciem 
substantiam,  sed  si  quidem  cum  materia;  ubi  vult 
quod  subslantia  quse  est  forma,  non  suscipit  magis 
et  minus,  nisi  secundum  quod  est  in  materia ;  sed 
hoc  non  potest  intelligi  de  substantia,  secundum 
quod  distinguitur  ab  accidente,  quoniam  talis  sub- 
stantia  non  suscipit  magis  et  minus,  etiam  secun- 
dum  quod  est  in  materia;  accipit  ergo  substantiam 
pro  essentia ;  et  est  ejus  iutentio  quod  essentia  formae 
secundum  se  (a)  non  suscipit  magis  et  minus,  sed 
secundum  quod  est  in  materia ;  et  hoc  est  suscipere 
magis  et  minus  secundum  esse.  Dicendum,  inquit, 
quod  ista  similitudo  attenditur  inter  numerum  et 
essentiam  substantiae  compositse,  vel  etiam  formam 
substantialem  illius.  Et  est  sensus  quod  forma  vel 
essentia  talis  non  habet  in  se  latitudinem  vel  majo- 
ritatem  intensivam  ;  sed  si  quam  habet  latitudinem, 
haec  est  latitudo  extensiva,  quoe  est  secundum  diver- 
sas  partes  quantitativas,  qiuc,  secundum  ipsum, 
principaliter  ex  materia  competunt  rei ;  et  propter 
hoc ,  unus  homo  non  est  magis  homo  quam  alius, 
licet  sit  major.  Et  huic  concordat  expositio  Com- 
mentatoris,  ibidem.  Ait  enim  sic  :  «  Forma  substan- 
tialis  non  recipit  magis  et  minus.  Non  enim  est  unus 
homo  majoris  humanitatis  quam  alius  homo,  secun- 
dum  ibrmam  ;  sed  si  fuerit  majoris  humanitatis,  erit 
secundum  quod  forma  est  in  eo  in  materia.  »  Con- 
stat  autem  quod  talis  majoritas,  qua?  est  secundum 
partes  materiae,  est  tantum  majoritas  extensiva. 

Ulterius  arguit  (Ibid.,  q.  5,  art.  1)  specialiter 
quod  charitas  non  augetur  per  solam  majorem  dispo- 
sitionem  subjecti.  Quserit  enim  per  quid  anima  uno 
tempore  est  magis  disposita  ad  charitatem  quam  alio. 
Nam ,  hoc  :  —  aut  est  quia  habet  majorem  charita- 

(a)  secundum  se.  —  Om.  Pr. 


tem,  ita  quod  minor  charitas  disponit  ad  majorem, 
sicut  dicunt  aliqui  quod  minus  lumen  disponit  ad 
majus;  et  si  sic  dicatur,  ponuntur  gradus  in  esse 
charitatis,  et  conceditur  propositum.  —  Aut  ideo 
est  magis  disposita,  quiaejus  cupiditas  est  diminuta, 
et  unus  homo  est  magis  dispositus  quam  alius,  quia 
ejus  cupiditas  est  minor;  et  hoc  reprobatur.  Tum 
primo,  quia  si  nullus  homo  unquam  peccasset,  nul- 
lam  aliquis  cupiditatem  habuisset;  et  tamen  unus 
fuisset  justior  et  Deo  (a)  charior  quam  alius,  et 
idem  homo  uno  tempore  quam  alio.  Tum  secundo, 
quia  in  bonis  angelis  non  fuit  ulla  cupiditas ;  et 
tamen  non  omnes  habuerunt  scqualem  charitatem, 
antequam  essent  beati ,  sicut  nec  omnium  est  sequa- 
lis  beatitudo;  sed  unus  alio  majorem  habuit,  sup- 
posito  quod  habuerunt  meritum  antequam  prse- 
mium  ;  aut  etiam,  si  non  prius,  sed  simul,  nihilo- 
minus  nunc  unus  habet  majorem  charitatem  quam 
alius,  et  tamen  nullus  habet  cupiditatem  minorem, 
cum  nulla  sit  in  eis  cupiditas.  Tum  tertio,  quia  : 
vel  cupiditas  minuitur  secundum  suam  essentiam, 
et  habetur  propositum  ;  vel  secundum  esse  tantum, 
propter  aliam  dispositionem ,  et  sic  de  alia  quseratur 
in  infinitum.  —  Aut,  tertio,  anima  est  magis  dispo- 
sita,  propter  aliquam  aliam  formam  exsistentem  in 
ea ;  et  tunc  :  vel  oportet  quod  semper,  quandocumque 
charitas  augetur,  nova  forma  secundum  speciem 
acquiratur  in  anima,  per  quam  sit  (6)  magis  dispo- 
sita,  quod  videtur  inconveniens,  et  maxime  si  con- 
tingat  .charitatem  augeri  continue;  vel  quod  illa 
forma  disponens  augeatur  (y)  in  sua  essentia.  — 
Aut,  quarto,  anima  est  magis  disposita  propter 
remotionem  alicujus  formse  indisponentis  ad  chari- 
tatem  ;  et  tunc  eodem  modo  necesse  est  quod  semper 
in  augmento  charitatis,  vel  tollatur  forma  alterius 
rationis,  vel  eadem  essentialiter  minuatur,  et  con- 
ceditur  propositum. 

Forte,  inquit,  dicetur  ad  hanc  rationem  quod  ista 
major  dispositio  anima;  est  major  capacitas  ejus  ; 
unde,  sicut  anima  fit  magis  et  magis  (8)  capax  cha- 
ritatis,  sic  eam  magis  participat  et  fit  charior.  — 
Contra.  Aut  capacitas  animse  est  aliqua  entitas  distin- 
cta  ab  essentia  et  potentia  aniume,  aut  non.  Si  sic, 
non  est  nisi  queedam  forma  exsistens  vel  in  essentia 
vel  in  potentia ;  et  tunc  quserendum  est  quomodo 
fiat  major,  an  scilicet  in  sua  essentia,  vel  qualiter, 
ut  prius.  Si  vero  capacitas  non  sit  talisentitasdistin- 
cta,  cum  ipsa  anima  non  suscipiat  intensionem  in 
seipsa,  neque  etiam  potentia,  oportet  intelligere 
quod  capacitas  ideo  dicatur  major  (e),  quia  anima 
est  capacior;  immo  idipsum  oportet  intelligere  per 
hoc  quod  dicitur  quod  capacitas  animge  est  major, 


(a)  a  Deo.  —  ideo  Pr. 
(6)  sit.  —  fit  Pr. 
(y)  augeatur.  —  augetur  Pr 
(5)  magis.  —  minus  Pr. 
(s)  major.  —  minor  Pr. 


II.  -   8 


114 


LIBRI    I.    SEXTEXTIARUM 


quam  si  diceretur  :  anima  est  magis  capax  cbarita- 
tis;  et  ille  est  melior  intellectus  qui  possit  haberi  ex 
illia  verbis.  Sed  tunc  stal  quaestio,  quare  anima  uno 
tempore  esl  magis  capax  quam  alio  ipsius  charita- 
tis;<|iiia,  vel  boc  est  propter  remotionem  alicujus 
formae  impedientis  capacitatem,  sicut  oculus  est 
minuscapax  lucis  propter  aliquem  humorem  impe- 
dientem,  etfit  magis  capax  per  remotionem  illius; 
vel  hoc  est  propter  appositionem  alicujus  disponen- 
tis.  Et  utrumlibei  istorum  dicatur,  ratio  procedil 
contra  illud  ut  supra.  —  Item.  Constat  <juod  vitium 
aliquando  augetur  in  anima;  et  sumatur  primum 
viliuui  genitum  in  anima  Socratis;  et  de  ipso  quae- 
ratur  qualiter  augetur,  nec  potest  inveniri  aliqua 
dispositio  in  animaad  vitium  illud,  perquam  aninia 
sit  magis  disposita  ad  majus  vitium  illud ,  nisi 
ipsummet  vitium,  cujus  unus  gradus  disponit  ad 
aliuni.  Et  similiter  argui  potest  de  aliis  habitibus 
aniin;e  et  etiam  actibus  qui  intenduntur. 

II.  Argumenta  Godofridi.  —  Ulterius  arguit 
Godofridus  (apud  Aureolum,  dist.  17,  q.  2,  art.  1), 
quod  charitas  non  augeatur  illomodoquo  ponit  con- 
clusio,  sed  per  adventum  alterius  charitatis  perfe- 
ctioris,  et  corruptionem  prioris,  sex  mediis. 

Primum  esl  tale.  Termini  motus  sunt  incompos- 
sihiles.  Sed  charitae  remissa,  est  terminus  a  quo  in 
uiolii  Intensionis;  intensa  veroest  terminusadquem. 
Ergo,  ista  adveniente,  illa  abjicietur.  Et  si  dicatur 
quod  terminus  a  quo  non  est  forma  remissa  quan- 
tuiu  ad  illud  quod  dicit  positive,  sed  prout  est  sub 
privatione  gradus  perfectioris ;  et  ita  positivum 
prioris  charitatis  remanere  poterit  in  charitate  aucta ; 
hoc  non  valet.  —  Tum  quia  tota  alteratio  videtur 
ejusdem  rationis,  et  ex  natura  sua  habere  quod  sit 
inter  terminos  positivos  per  se.  — Tum  quia  motus 
;i  nuii  subjecto  in  subjectum,  habens  jiro  termino  a 
quo  privationem,  magis  est  mutatio  et  generatio 
quam  motus,  ut  j)atet,  5.  Physicorum  (t.  c.  7).  — 
Tum  quia  prior  charitas  per  se  jiertinet  ad  motum 
intensionis,  et  oon  per  accidens ;  certum  est  autem 
quod  uon  pertinet  a<l  subjectum  ut  terminus  a<l 
quem;  restal  ergo  quod  ut  terminus  a  quo;  et  ita 
abjicietur,  adveniente  perfectiori  charitate. 

Beoundum  medium  est  tale.  Sicut  esl  in  motu  ad 
ubi,  ila  videtur  esse  in  motu  augmenti et  intensionis 
cujuslibet  formee.  Sed  manifestum  estquod  in  motu 
a<l  uhi,  continue  primum  ubi  corrumpitur  in  adventu 
secundi.  Probat  enim  Philosophus ,  6.  Physicorum 
(t.  c.  74),  quod  mobile  non  est  in  spatio  sibi  Bequali, 
nisi  tantum  per  instans  ;  el  ita  nec  in  eodem  ulii.  Et 
insuper,  si  essel  in  eodem  ubi  per  duo  instantia, 
cum  iuter  duo  instantia  sil  tempus  medium,  essel 
111  eodem  ubi  per  tempus,  el  per  consequena  non 
moveretur.  Et  iterum,  si  manerel  idem  ubi,  aul 
Becundum  se  totum,au1  secundum  aliquam  sui  par- 
,,,|n  :  Vrl  •     •'!  subjei  tive  in  toto  mobili,  el  sic  mobile 


siinul  esset  in  duobus  ubi,  priori  scilicet  et  poste- 
riori  ;  vel  si  piius  esset  in  una  parte,  et  deinde  trans- 
iret  ;i<l  aliain,  niigraret  de  subjecto  in  subjectum ; 
quod  est  impossibile.  Ergo,  in  adventu  secundi,  uhi 
primumcorrumpitur;  et  j>er  consequens,  in  adventu 
forrojB  perfectioris,  corrumpitur  minus  perfecta. 

Tertium  est.  Illa  inter  quse  cadit  comparatio, 
videntur  differre  realiter,  et  fore  incompossibilia. 
Sed  inter  cbaritatem  intensam  et  remissam,  cadit 
comparatio.  Dicitur  enim  una  j)erfectior  et  major 
alia.  Gommentator  etiam  dicit,  5.  Physicorwm, 
comnienlo  19,  quod  nos  videmus  eaindem  speciem 
transmutari  <le  simili  in  simile,  ut  album  transmu- 
latur  ad  niagis  alhum.  Ergo  forma  intensa  el  remiscfl 
realiter  distinguuntur. 

Quartum  est  tale.  Contraria  impossibile  est  < 
simul.  Sed  Pbilosophus,  5.  Physicorum  (t.  c.  19), 
et  Gommentator,  ubi  supra  (commentol9),  expre— 
dicunt  quod  minus  album  et  magis  album  contraria 
sunt.  Unde  verba  Commentatoris  sunt  Imec  :  «  Cum 
igitur  transmutatio  fuerit  de  magis  in  («)  minus. 
dicetur  transmutari  ad  contrarium,  quoniam  non  lit 
minus  nisi  ex  mixtione  contrarii.  »  Ergo  forma 
intensa  et  remissa  sunt  contrarise  et  incompossibili 

Quinlum  est.  Sicut  se  babet  magis  et  niinus  in 
formis  substantialibus,  sic  se  videtur  habere  in  acci- 
dentalibus.  Sed  in  substantialibus,  forma  perfectior 
diflert  realiter  et  numero  a  forma  imperfectiori ;  non 
enimanima  imperfectior  continetur  realiter  in  aninia 
jierfectiori.  Ergo  nec  fonna  accidentalis  imjierfectior 
remanehit  realiter  in  forma  perfectiori ,  immo  cor- 
rumpetur  in  ejus  adventu. 

Sextum  est.  Charitas  intensior  videtur  continere 
iinjierfectiorem,  sicut  tetragonum  continet  trigonum, 
sicut  sensitivum  vegetativuni.  Sed  ista  cqntinentia 
non  est  realis,  sed  tantum  virtualis.  Igitur  forma 
reinissa  non  continetur  realiter  in  intensa,  sed  cor- 
rumpitur  in  ejus  adventu. 

III.  Argumenta  Adae.  —  Ulteriusarguit  Adam. 
fortifieando  rationes  Scoti,  probando,  tribus  mediis, 
quod  nec  charitas,  nec  alia  forma,  potest  fieri  m;ijor 
quam  fuit  prius  in  sua  specie,  sin<'  additione  iu>\ 
partis  a<l  pneexsistentem. 

Prlmum  est.  Quandocumque  aliquod  subjectum 
esl  aliquale  j>er  formam  sihi  inhsBrentem,  si  i>ta 
forma  illi  inhereat,  Ipsum  est  tale,  ei  si  uniformiter 
inluereat,  Bubjectum  uniformiter  erit  tale.  Sed  si 
aliqua  forma  Bemel  insitalicui-subjecto,  vel  inhcreat 
silii,  illa  toiiu.i  noii  aucta  nec  diminuta  peradditio* 
nem  aut  Bubtractionem  a  subjecto,  etiam  tiili^  forma 
sibj  uniformiterel  non  magis  nec  minus  sihi  inhaeret. 
ergo  tunc  Bubjectum  per  eam  eril  uniformiter  tai 
El  non  magis  nec  minus  tale.  El  li<n-  .'>t.  inquit, 
quod  arguil    Oocam    :   quandociinn|ue   aliqnid   est 


(0<)    lll.    —    Ct    l'l. 


DISTINCTIO   XVII.   —    gll/ESTIO    II. 


115 


Hatum  denominara  aiterum,  si  omnis  res  importata 
per  quodlibet  eorum,  eodetn  modo  se  habeat  in  le, 
eodem  modo  denominabit.  Sed  nunc  eit  ita  quod 
aubjectum  denominatur  a  qualitate;  et  si  non  sil 
additio,  subjectum  eodem  modo  le  habet  in  se,  et 
similiter  qualitai.  [gitur  lemper  uniformiter  deno- 
minabitur.  Igitur  non  dicitur  vere  primo  minus 
tale,  ei  postea  magii  tale.  Oportet  quod  sil  aliqua 
variatio,  vel  a  parle  suhjecti,  vel  a  parte  fnrniie,  ex 
quo  prsecedens  dod  corrumpitur.  Oportel  igiturquod 
aliquid  novum  fiat  ibi,  vel  scilicet  oova  forma,  vel 
novum  compositum  ei  forma  et  aubjecto.  Et  quo- 
cumque  ietorum  dato,  babetur  inlentum.  —  Dicetur 
forte  quod  formam  hujusmodi  Intendi  non  est  nisi 
um  perfectius  inhserere  subjecto,  vel  lubjectum 
[psara  perfectius  participare.  Contra  istam  cavillatio- 
nem  arguitur,  inquit,  et  est 

Becunda  ratlo  prinetpalis.  Impossibile  est  trans- 
ire  de  oontradictorio  in  contradictorium,  id  est,  de 
veritate  propositionis  ad  ejus  falsitatem,  vel  econtra, 
sine  niotu  locali,  vel  positione  (a)  aiicujus  rei  vel 
destructione,  ubi  transitus  temporisnon  sufflcit,  nec 
Deus  miraculose  supplet  vicem  causue  eftectivac 
ereatac.  Sed  in  proposito,  quando  de  minus  ttlbo  iil 
magiealbum,  Bolum  tsmpus  non  sufficit,  quia  neu- 
trum  extremum  significat  tempus,  vel  instans  deter- 
minat,  oec  ejua  verificatio  de  illo  cui  convenit, 
determinal  sibi  certum  tempui  vel  instans ;  nec  Deus 
miraculose  aupplet  ibi  vicem  causse  effectivse,  ($) 
quia  ista  denominatio  uon  esta  causa  extrinseca,  ied 
intrinpooa,  id  est,  a  forma  inhsrente,  et  (y)  in 
vicem  talis  causae  Deua  non  potest  supplere,  cum 
iion  possit esae  albedo vel  alia  formainhserensalicui, 
nec  possit  facere  quod  paries  eit  alhussine  albedine; 
e)  sine  dubio,  licut  non  poteet  facere  quod  sit  ilbus 
Bine  albedine,  ita  non  posset  facere  quod  sit  magid 
alhus  vel  minui,  nisi  secundum  exigentiam  subjecli 
\ri  formaj  inhserentis.  Ergo,  cum  omnia  possint 
cum  dicto  tranaitu  remanere  in  eodem  situ  et  loeo, 
quibus  prius,  cl  per  coneequens  motus  localis  in 
proposito  noii  sufficit,  oportet  quod  aliquid  destrur- 
tur  vel  noviter  producatur.  Nihii  autem  oportet  ibi 
destrui.  Ergo  hic  aliquid  novum  producitur.  Et  patei 
quod  iion  oportet  ex  parte  subjecti  aliquid  novum 
produci.  Ergo  hoc  erit  cx  parte  formae;  quod  est 
intentum ;  \<'l  erit  ea  parte  compositi,  et  hoc  non, 
nisi  lonua  componal  ciuii  alia  parte  subjecti,  cum 
qua  iHni  piius ;  igitur,  etc. 

Tertio  ad  principale  arguit  sic.  [mpossibile  eet 
isse  realem  transmutationem,  sine  reali  acquisitior.e 
ilicujus  oovi,  veJ  destructione  alicujus  antiqui,  vei 
reali  acquisitione  oova  alicujua  prsBexaistentis  quod 
de  aovo  acquiratur.  Sed  manifestum  ost  quod  nihil 


(xi  positkme.  —  propositione  Pr. 
(6)  tum.  —  Ad.  I>i\ 
(y)  et.  —  Om.  Pr. 


pracexsistens  de  novoacquiriliir,  quia  quroritur  quld, 
ol  cui,  noc  invenietur;  nec  aliquid  destruitur,  (|uia 
tuno  non  csset  augmentatio  vel  acquisitio,  si  aliquid 
deperderetur.  Ic,itur  aequitur  quod  aliquid  ibi  de 
novo  prodiicilur.  Et  potcst,  inquit,  Bub  illa  forma 
sic  argui.  Impossibiie  est  aliquam  formam  in  suh- 
jecto  aliquo  augeri  nisi  subjectum  mutetur.  Ergo. 
quando  charitaa  augetur  in  homine,  oportet  <piod 
homo  mutelur.  Igitut  aliqnid  novum  recipit,  etc, 
ul  prius. 

Dicetuf,  inquit,  qudd  nec  aliquid  noviter  perdit, 
nec  recipit,  licet  realitcr  transmutetur;  sed  salvatur 
il)i  magis  et  minus  secundiun  inesse  accidentis  ipsi 
subjecto;  quod  quidem  inesse  eit  Ipsi  esse ;  et  ita 
majoritas  (piantum  ad  incsse,  attribuitur  majori  di- 
spositioni  suhjecti,  vel  majori  remotioni  indisposi* 
tionis.  —  Sed  contra  istam  cavillalionem  arguitur, 
inquit,  secundum  Scotum,  sUpponendo  :  primo, 
quod  idem  non  potest  his  naturaliler  produci  , 
sccundo,  quod  impossibiie  est  motum  vel  mutatio- 
nem  realem  esse  sine  terniino  reali.  Tunc,  sic.  In 
aUgmeiitatione  charitatis,  vel  alterius  |'orm;e,  est 
realis  transmutatio ,  alteratio,  vel  productio;  igitur 
habet  aliquem  terminum  realem  qui  producitur.  Sed 
non  hahet  pfeecise  pro  tcrmino,  realitatem  qUaa  pra?- 
cessit,  quia  idem  non  potest  naturalilcr  bis  produci, 
nec  etiam  supernaturaliter,  sine  interruptioue  sui 
csse.  ErgO  ncc  nati.iraliter  polerit  aliqua  realitas  per 
aliquam  augmgtttationem ,  vel  aliam  quamcumque 
niutalionem ,  his  acquiri.  I»'ilur  realitas  quae  acipii- 
riliir  per  motum  vel  mutationem  inlcnsionis,  non 
est  cadein  positione  eum  illa  ipuc  preeftlit.  - —  Itcin. 
Si  lorina  est  indivisihilis,  dat  subjecto  esse  indivisi- 
biliter  tale  quale  natum'est  esse  per  talciu  formam  ; 
non  enim  siihjeclum  est  lale  secunduin  formain, 
uisi  quia  forma  est  talis  secundum  se.  —  Item.  Si 
idco  suhjeetum  est  iftagil  tale  (juam  prius,  per  for- 
marn  aliipiam  in  se  etsecundum  se  siinplicem ,  quia 
majjis  disponitur  <|uam  prius,  de  ista  dispositione 
majori  (*)  quirram  :  aut  est  forma  isla  sccundum 
quam  BUbjectum  dieitur  magis  tale  (juam  prius ;  et 
tiuic  habetur  intentUm  ;  quod  in  forma  ista  eril 
sumere  magls  et  minus.  Vel  non,  sed  alia  forma. 
Kt  tunc,  subjectum  dicetut1  niagis  tale  secundum 
istam  formam,  propter  aliquam  dispoiitionem  pra:- 
cedentem,  vel  secundum  istam  in  se.  Si  secundum, 
hahetui'  propositUm,  Si  secundum  aliain  diipositio* 
nem,  tunc  (pi;crenduin  esl  de  dispositione  ista  prima  : 
aut  csl  fonna  alia,  aut  non.  Si  sic,  vel  eiit  proccssus 
in  infinitum  in  hujusiuodi  dispositionibus,  vel  dabi- 
tur  mlgil  vel  minus  in  aliqUa  fornia  seciui(liiin  sc. 
—  Item.  De  ista  Uajori  ifthserentia,  quasro  perquem 
nioduni  lit  :  vel  quia  illud  accidens  quod  ponitur 
simplex  iu  essentia,  attingit  aliquas  partes  subjecti 
ad  quas  ttoft  prius  attiniichat ;  et  hoc  non  potesl  dari, 


(a)  majori.  —  »>inori  Pr 


116 


LIRRI    I.    SENTENTIARUM 


nhi  subjectum  ost  indivisibile,  utanimavel  angelus; 

et  tamen  in  talibus  potest  aliqua  qualitas,  puta  cha- 

lil.is,  intcndi ;  similiter,  nec  in  snl)stanliis  divisihi- 

lilms,  quia  tunc  accidens  intraret  novum  subjectum 

sine  subjecto  priori,  et  tunc  non  videturquin  eadem 

ratione  posset  deserere  subjectum,  et  ita  naturaliter 

migrare de subjecto in  subjectum.  Aut  isla  intimalio 

(i(  alio  modo  :  utpote  quod  accidens  prsecise  infor- 

mando   idem  subjectum  quod   prius,  magis  quam 

prius  inhaereat;  et  hoc  non  potestdari,  quia  ista  via 

oon  potest  dare  aliquem  terminum  (a)  unde  trans- 

itus   <lc   contradictorio    in   contradictorium    salvari 

valeat,    ut    supra    est    prol)atum.    Similiter,   sicut 

albedo   non   potost   inhacrere   alicui   subjecto   quin 

ipsum  sil  album,  ita  non  ost  possibile  quod  albedo 

inheereal  alicui  subjecto,  quin  ita  perfecte  et  intime 

inheereal   sihi,   sicut  unquam    ]>oterit,   quia   nulla 

potesl  ratio  assignari  de  opposito.  Nec  valet  dicere 

quod  diuturnitas  sit  in  causa;  quia  diuturnius  alha 

non  propter  hoc  sunt  albiora,  et  ita  cito  potestquan- 

doque  aliquid  fieri  albius  <|iiam  prius,  in  tempore 

modico,  sicut  unum  aliud  in  tempore  multum  ma- 

jori. 

IV.  Argumenta  Scoti.  —  Arguitur  sic,  secun- 
dum  Scotum  (dist.  17,  q.  5).  Primo.  Quia  tunc 
charitas  cujuslibet  beati  esset  aequalis,  in  natura 
charitatis,  charitati  Chrisli ;  et  cum,  secundum 
Augustinum,  6.  dc  Trinitate,  cap.  7,  in  rehus 
incorporeis,  idem  sit  majus  esse  quod  melius,  cha- 
ritas  cujuslibet  beati  esset  asqualis  charitati  animce 
Ghrisli  in  honitate  essentiali,  et  seque  hona  sicutista 
secundum  se;  quod  videtur  maximum  inconveniens 
theologicum. 

Secundo.  Si  continue  augetur  prima  qualitas,  sine 
aliqua  novitate  partis  alicujus  advenientis,  sequitur 
quod  agens,  continue  ageret,  et  tamen  nihil  ageret; 
oam  continue  calefaciens,  augendo  calorem,  conti- 
inie  agit,  ol  nihil  agit,  nisi  detur  intentum.  Gonse- 
quens  est  falsum.  Et  patet  consequentia.  Quia  non 
facit  formam  pneexsistentem ,  quia  hoc  posset  poni 
quodammodo  in  conservatione,  non  tamen  in  aug- 
mentatione;  noc  facit  novam  partem;  igitur  nihil 
agit.  Item,  si  agil  et  non  est  assignare  quid  agit, 
igitur  otiose  agit. 

Tertio.  Quia  sequitur  quod  aliqua  parva  alhedo 
potest  Geri  perfectior,  quam  aliqua  alia  creatura 
mundi  sit  <lo  facto,  nullo  sihi  addito;  quod  videtur 
absurdum.  K(  probatur  consequentia.  Quia,  secun- 
diini  istam  opinionem,  aliqua  res  simplex  potest 
Geri  in  duplo  perfectior  absque  aliquo  novo  sihi 
addito,  sicul  charitas  remissa  potest  Geri  in  duplo 
intensior,  nullo  sibi  adveniente,  et  eadem  ratione 
ista  duplo  intensior  potesl  fieri  in  quadruplo  inten- 
"""  •  et  -i<-  iu  infinitum  ;  quia  quantumcumque  pro- 

(a)  terminum,  —  Om,  Pr. 


cedatur  secundum  duplum  et  duplum  dupli,  nun- 
quam  poterit  perveniri  ad  aliquam,  quin  contingat 
illa  duplo  intensiorem  imaginari,  et  aliam  in  qua- 
druplo,  et  sic  in  infinitum  ;  et  quidquid  prseter  Deum 
potest  imaginari  intellectus  apprehensione  simplici, 
sine  conceptu  composito  vel  aggregato  ex  repugnan- 
lihus,  potcst  Deus  facere,  cum  sit  omnipotens.  Et 
tenet  ista  consequentia ;  quia  omnis  creatura  istam 
charitatem  vel  alhedinem  in  proportione  finita  exce- 
dit;  et  quacumque  finita  Deus  potest  facere  perfe- 
ctiorem. 

Quarto.  Si  caliditas  fieret  duplo  vel  quadruplo 
porfectior,  ahsque  (a)  aliquo  sihi  addito,  tunc  vilis- 
sima  substantia,  utpote  una  parva  forma  elemen- 
taris,  posset  fieri  ita  perfecta  substantia,  sicut  est 
angelus,  nullo  sibi  addito. 

Quinto.  Si  semper  manet  eadem  forma,  nullo 
sihi  addito,  tunc  mohile  moveretur  continue  ad  illnd 
quod  hahet;  et  tunc  otiose.  Gonsequentia  est  Philo- 
sophi,  4.  Physicorum,  (tex.)  comm.  19,  uhi  prohatur 
quod  locus  non  ost  materia  nec  forma,  quia  si  sic, 
cum  mohile  moveatur  ad  locum,  moveretur  ad  illud 
quod  hahet ;  et  ita  otiose. 

Sexto.  Quia,  secundum  Commentatorem,  3.  Pliy- 
sicorum  :  Motus  est  generatio  partis  post  partem 
perfectionis  ad  quam  vadit  mobile. 

Septimo.  Quia,  cum  motus  alterationis,  in  aug- 
mentatione,  non  sit  nisi  forma  illa,  vel  mohile,  vel 
congregatum  ex  his,  si  nihil  adveniat  de  novo,  nec 
illud  quod  prius  erat  (6)  adveniat  noviter  alteri, 
semper  esset  ibi  prsecise  idem  motus  numero,  sive 
cresceret  sive  decresceret  forma,  et  pars  alterationis, 
et  tota  alteratio.  Nam,  simili  modo  arguitur  et  tene- 
tur  a  multis,  ponentibus  tempus  esse  coelum,  per 
syllogismum  expositorium,  quia  dies  hodierna  erit 
cras,  et  quod  tempus  pmeteritum  erit  tempus  futu- 
rum,et  sic  de  similihus ;  et  tuncapparet  quod  frustra 
et  otiose  moveretur;  illud  enim  frustra  moveretur, 
quod  nec  secundum  se  totum,  nec  secundum  aliquam 
sui  partem,  lieret  in  alio  situ  quam  ante,  nec  per- 
deret  situm  aliquem  praehabitum. 

Octavo.  Quia  omne  agens  approximatum  pa- 
potens  in  aliquam  operationem  in  quam  prius  non 
potuit,  ca'toris  parihus,  hahet  nunc  aliquid  in  se 
(|uod  prius  non  hahuit.  Sed  calor  in  gradu  intenso, 
approximatus  calefactibili ,  potest  in  effectum  inten- 
sum  in  quem  prius  non  potuit,  quandofuit  ingradu 
romisso.  Igitur  est  nunc,  in  calore,  sicul  pars,  vel 
in  subjecto  ealoris,  sicut  forma,  quod  prius  non 
fnit;  et  illud  est  ejusdem  rationis,  vel  oon  oportet 
saltem,  ad  tale  augmentum  salvandum,  quod  addatur 
;ili<|iii<l  alterius  ralionis. 


(a)  absque.  —  ab  Vv. 
(6)  erat.  —  Om.  IV. 


DISTINCTIO   XVII. 


QU^ISTIO    II. 


II" 


C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

I.  Ad  argumentum  Gregorii.—  Ad  argumenta, 

primo  loco  contra  secundam  conclusionem  inducta, 
dicitur  quod  contraria  ad  invicem  activa  et  passiva, 
cujusmodi  sunt  calor  et  frigus,  possunt  simul  esse 
in  gradibus  remissis.  Et  hoc  videtur  ponere  sanctus 
Thomas,  1  p.,  q.  76,  art.  4,  ad  4um,  ubi  sic  ait  : 
«  Formae  elementorum  manent  in  mixto,  non  actu, 
sed  virtute.  Manent  enim  qualitates  propriae  elemen- 
torum,  sed  remissae,  in  quibus  est  virtus  elementa- 
rium  formarum  ;  et  hujusmodi  qualitas  mixtionis 
est  propria  dispositio  ad  formam  substantialem  cor- 
poris  mixti.  »  —  Haec  ille.  —  Ecce  quod  ponit  quali- 
tates  elementorum  in  gradu  remisso  manere  in 
mixto.  Constat  autem  illas  esse  contrarias.  —  Item, 
4.  Sentent.,  dist.  44,  q.  1,  art.  1,  qla  la,  ad  4l,m  : 
«  Sicut,  inquit,  qualitas  simplex,  non  est  forma 
substantialis  elementi,  sed  accidens  proprium  ejus, 
et  dispositio  per  quam  materia  (a)  efficitur  propria 
tali  formae,  illa  forma  mixtionis,  quae  est  qualitas 
resultans  ex  qualibus  simplicibus  ad  medium  venien- 
tibus,  non  est  forma  substantialis  corporis  mixti, 
sed  est  accidens  proprium  et  dispositio  ad  formam 
substantialem  corporis  mixti.  »  —  Haec  ille. 

Tunc  adprimum  in  oppositum,  dicitur  quod  qua- 
litatescontrariae,  in  tali  proportionepossentse  habere, 
quod  paterentur  se  in  sitibus  proximis,  sicut  com- 
patiuntur  se  in  mixto.  Et  ideo  antecedens  argumenti 
falsum  est. 

Adsecundum  dicitur  quod  contraria  in  aliquibus 
gradibus  non  compatiuntur  se.  Et  tunc,  ad  divisio- 
nem  quam  facit  arguens,  dicitur  quod  est  possibile 
quod  A  et  B  sint  in  tali  proportione  quod  A  non 
posset  compati  naturaliter  majus  frigus  quam  B, 
quin  statim  remitteretur;  nec  minus  frigus,  ijuin 
intenderetur. 

Tunc,  ad  argumentum  quoarguiturcontrasecun- 
dum  membrum  hujus  dicti  et  infertur  quod  si  A 
non  potest  pati  secum  minus  frigus  quam  B,  igitur 
nec  calor  major  quam  A  potest  secum  pati  minus 
frigus  quam  B,  negatur  consequentia. 

E1  ad  probationem,  dicitur  quod  non  oportet  quod 
quanto  unum  contrarium  plus  excedit  aliud,  tanto 
minus  compatiatur  illud  secum;  sed  sufficit  quod 
quanto  est  majus  ,  tanto  contrarium  stans  cum 
eo  sit  minus.  Verbi  gratia  :  si  calor  ut  qua- 
tuor  non  compatitur  secum  frigus  ut  unum,  non 
oportet  quod  calor  ut  octo  non  compatiatur  frigus 
ut  unum  ;  sufficit  enim  quod  minus  de  frigore  stet 
cum  calore  ut  octo,  quam  cum  calore  ut  quatuor. 
Nec  valet  probatio  per  simile  de  contrariis  in  diver- 


(a)  materia.  —  mulltpliciter  Pr. 


sis  sitibus.  Nam  calor  magnus  ageret  in  frigus 
magnum  sibi  proximum  secundum  situm  in  alio 
subjecto,  quousque  illud  frigus  essel  femissum  ad 
gradum  possibilem  stare  cuni  illo  calore  ;  et  ultra 
non  remitteret  (a)  illud  agens,  nisi  calor  esset  siiii!- 
mus;  tunc  enim  frigus  approximalum  remitteret 
usque  ad  non  gradum.  Causa  autein  quare  dictus 
calor  non  remitteret  datum  frigus  nisi  usque  ad  cer- 
tum  gradum,  et  similiter  quare  calor  compatitur 
parvum  frigus  quod  tamen  minor  calor  non  compa- 
teretur,  videtur  esse  quia  repugnantia  quae  est  inter 
contraria  in  forma,  nulla  diversa  substantia, et  simi- 
liter  incompossibilitas  coexsistendi  in  eodem  subje- 
cto,  consurgit  ratione  distantiae  formarum  ad  invi- 
cem  ;  et  quia  summus  gradus  unius  contrarii,  pula 
caloris,  summe  distat  a  latitudine  contraria ;  ideo, 
ubi  est  summus  cradus  caloris,  ibi  nihil  est  de  con- 
traria  latitudine,  sed  non  gradus  frigoris ;  et  ubi  est 
suunnum  frigus,  ibi  est  non  gradus  caloris  (€).  Et 
ita  proportionaliter,  quanto  calor  est  proximior 
sumino  gradui,  magis  distat  a  summo  gradu  frigo- 
ris,  et  minus  distat  a  non  gradu  frigoris  et  a  gradi- 
bus  proximis  non  gradui,  ac  per  hoc  compatitur 
tales  gradus  frigoris.  Calor  autem  remissus,  rnagis 
distat  a  non  gradu  frigoris,  et  proximior  est  summo 
frigori ;  ideo  compatitur  secum  frigus  majus,  et  non 
pateretur  minus,  nisi  eo  facto  intenderetur;  quia, 
quo  magis  appropinquaret  ad  non  gradum  frigoris, 
eo  magis  appropinquaret  ad  summum  caloris,  ac  per 
hoc  esset  intensior. 

Ad  secundam  probationem,  ibidem,  contra  hoc 
factam,  conceditur  consequentia  ibi  facta,  scilicet 
quod  sicut  A  non  compatitur  minus  frigus  quam  B , 
ita  nec  major  calor,  puta  C,  potest  compati  B.  Sed 
negatur  consequentia  secunda  ibi  facta  :  C  non  potest 
compati  B;  ergo,  si  A  intendatur,  intenderetur  B. 
Hoc  enim  non  sequitur;  sed  totum  oppositum  :  scili- 
cet,  quod  si  A  intendatur,  remittetur  B.  Nec  istam 
secundam  consequentiam  probavit  arguens ,  sed  pri- 
mam,  de  qua  nullum  fit  sibi  dubium,  dupliciter 
probat.  Causa  autem  quare  secunda  consequentia 
non  valet,  est  ista  :  quod  enim  C,  major  calor  quam 
A,  non  possit  stare  cum  B,  hoc  est,  non  quia  requi- 
rit  plus  de  frigore  sibi  coextendi,  ad  quam  men- 
tem  vadit  arguens ;  sed  quia  non  compatitur  frigus 
tam  intensum.  Quia  enim  C  est  intensior  calorquam 
A,  et  ipsi  A  coextenditur  frigus  B,  oportet  quod  C 
remissius  frigus  coextendatur,  vel  nullum,  ut  supra 
declaratum  est. 

Et  sic  patet  quod  pars  illa  qiue  ponit  quod  calor  A 
non  potest  compati  minus  frigus  quam  B,  adhuc 
non  sufficienter  improbalur. 

Similiter,  illa  pars  quae  ponit  quod  nec  cum 
majori,  A  posset  coextendi,  non  impugnatur  suffi- 


(a)  remitleret.  —  remittere  Pr. 
(6)  caloris.  —  Oni.  Pr. 


11* 


LIBIU    I.    BENTENTIARUM 


cienter.  Prima  namque  probatio  assumil  falaamcon^ 
sequentiam,  scilicet  istam  :  minoroalor  quam  sii  A 
noii  compatitur  frigus  B;  ergo  nec  majus  frigus 
quam  B.  Ista,  inquam,  consequentia  non  valet, 
Gujus  causa  prius  diota  est.  Nam  plus  distant  in 
suis  actualitatibus  calor  ut  duo,  etfrigusut  <|uatuor, 
quam  calor  ut  duo,  et  frlgus  ut  sex;  ut  patet,  si 
ponamus  in  exemplo:  quod  sumraua  calor  sit  utlO; 
e1  similiter  summum  frigua.  Tunc,  ubi  ast  summus 
calor,  erit  nou  gradus  frigoris;  et  econtra,  ubi  eat 
summum  frigus,  erit  non  gradus  caloris.  Ubi  autem 
erit  calor  ut  9,  erit  frigus  ut  unum  ;  et  ubi  erit  calor 
nt  8,  erit  frigus  ut  duo.  Et  sic  proportionaliter,  ut 
patel  iu  figura  prassenti,  vel  alia  qnae  melius  potest 
Qgurari;  in  qua  patet  quomodo  proportionaliter 
calor,  quanto  minor  est,  stat  cum  majore  frigiditate, 
et  econtra. 

Frigus    10     0     8     7     6     5     4     3     2     1 


Galor 


1      23456789     10 


Adtertium  argumentum,  dicitur  quod  durities  et 
mollilies  simul  esse  possunt  in  esse  incompleto,  sci- 
licet  si  una  sit  in  fieri ,  alia  in  corrumpi ,  aut  si  una 
sit  intensa  et  in  esse  completo,  alia  in  esse  diininuto 
et  remisso,  et  hujusmodi.  Nec  ex  hoc  sequitur  quod 
contradictoria  inessent,  quia  licet  diffinitiones  talium 
qualitatum   videantur    includere   affirmationem  et 
negationem,  hoc  non  est  ideo  quia  istae  formae  sint 
contradictorie  oppositse,  sed  quia  diffinitiones  illae 
dantur  per  ellectuin  diffiniti,  scilicet  cedere  et  non 
cedere  comprimenti.  Nec  etiam  non  cedere  est  elfe- 
clus  duritiei,  sed  circumloquitur  effectum  ejus  con- 
trarium  eflectui  mollitiei.  Similiter,  dato  quod  diffi- 
nitiones  includerent  oppositionem  contradictionis  ex 
simultate   contrariorum    tali    qualem    concedimns, 
solnm  probaretur  quod  contradictoria  essent  simul 
in  actu  incompleto,  vel  unum  actualiter,  aliud  poten- 
tialiter;  non  autem  quod  essent  simul  in  actu  com- 
pleto  el  modo  dissimili.  Quapropter  non  esset  ibi 
contradictio ,  quia  affirmatio  et   negatio  antequam 
contradictorie  opponantur,  debet  esse  ad  idem  et 
secundum  idem,et  similiter;  quod  non  essetihi.  Et 
prseterea,  defectus  praecipuus  hujus  argumenti  est 
in   illa  consequentia  :  durities  et  mollities  snut  in 
eodem;  ergo  illud  ssl  durum  et  molle.  Non  enim 
quicumque  gradus  formaa  denominal  subjectum  ejui 
tale  quale  aptum  esl  denominari  per  formam  illam 
in  esse  completo ,  utputa  album  vel  nigrum;  et  ista 
solutio  es1  verior, 

Ad  quartum  dicitur  quod  formae  contrariae  eirca 
animam,  praesertim  si  sini  per  motum  inductibiles, 
compatiuntur  se   in  gradibus   remissis  et  in   esse 


incompleto  quantum  est  exse,  nisi  aliud  prohibeat; 
el  maxime  formae  quae  simt  ihi  per  modum  hahitus. 
Xon  tamen  sequiturquod  idem  sit  et  volens  el  nolens  ; 
propter  hoc  quod  non  quilibet  gradus  formae  sufficit 
denominare  subjectum  esse  tale  in  actu,  ut  dictum 
esl  ad  tertium.  De  actibus  autem  intellectus  vel 
volimtalis  (a)  et  hujusmodi,  seCUS  est ;  (piia  talflfl 
actus  non  sunt  simul  multi  in  eodem  intellectu,  aut 
voluntate,  naturaliter. 

Ad  quintum  dicitur  quod  impossibile  cst  plurea 
formas  Bubstantiales  simul  eamdem  materiam  adae- 
quate  informare.  Quia  quselibel  talis  da1  esse  indivi- 
fcibiliter  suo  Busceptibili,  et  ei  indivisibiliter  inhasrel ; 
el  ideo,  si  plures  informarent  eamdem  materiam, 
quselibet  essel  eeque  actualiter  dans  esse,  nec  una 
esset  remissior,  afia  Intensior.  Secus  de  accidentali- 
hus  formis. 

Ad  sextum  dicitur  quod  ratio  Aristotelis  hene  pro- 
hat  quod  si  contraria  in  esse  completo  essent  in 
eodem  suhjecto,  contradictoria  de  eodem  dicerentur. 
Et  hoc  idem  oslendit  sanctus  Thomas,  2.  Sentent., 
dist.  .'54  (([.  1 ,  art.  4).  Sed  si  contraria  ponantur 
simul  in  esse  incompleto,  non  sequitur  contradictio, 
quia  unum  illorum  denominabit  subjectum,  el  non 
aliud.  Verhi  gratia  :  sit  alhedo  ut  9,  cum  nigredine 
ut  1  in  aliquo  suhjeeto;  tale  subjectum  non  erit 
album  et  non  alhum;  sed  erit  simpliciter  album;  el 
non  dicetur  nigrum,  nisi  in  potentia  vel  actu  incoin- 
pleto.  —  Ad  illud  de  4.  Metaphyxirse ,  dicitur  quod 
Aristoteles  ihi  vult  quod  nullus  potest  opinari  insi- 
mul  duo  conlradictoria  actualiter,  quia  tunc  haberel 
contrariae  opiniones  in  actu  completo,  quia  forma 
imperfecta  non  denominat  subjectum  simpliciter. 

II.  Adargumentum  Adae.  — Ad  argumentum 
Ad;e,  dicitur  quod  contraria  non  in  quocumque 
gradu  se  compatiuntur,  sed  in  aliquo  sic  et  in  aliquo 
non,  ut  patet  in  figura  suparius  posita.  Et  ideo  nega- 
tur  consequenlia  ibi  facta.  Ad  cujus  prohationem 
dicitur. 

Ad  primum ,  quod  ille  gradus  albedinis  oui  repu- 
gnat  coexsistere  nigredini,  hoc  habet  non  solumquia 
est  (6)  talis  naturaa  vel  speciei,  sed  quia  esl  gradus 
summus,  et  gradus  summus  (y)  requiril  subjectum 
dispositum  el  ab  omni  indisponente  remotum,  ac 
per  hoc  a  suo  conlrario.  Nec  hoc  eel  dictum  sine 
ratione.  Etad  casum  ihi  positum,  diooquod  lllud  v;\\o 
contingil  naturaliter,  scilicel  quod  gradus  remissus 
in  lalihus  qualitatibus,  quarum  subjectum  semper 
csl  suh  aliquo  contrariorum ,  vel  sub  medio  inter 
contraria,  sit  sine  onini  gradu  qualitatis  oppositee. 
Si  tamen  hoc  Qeret,  dico  quod  illud  dealbativura; 
si  per  iiiotiiin  successivum  induceret albedinem  pna- 


(a)  voluntatis.  —  bonitatis  Pr. 
(f,)  est.  —  Oui.  Pr. 

i  gradus  summua.  —  Om.  l'r. 


DISTINCTIO   XVII. 


QU/ESTIO    II. 


110 


diclam,  incipiendo  a  non  gradu,  et  sic  uniformiter 
intendendo  et  per  gradus  medios  transeundo,  opor- 
teret  quod  intenderelur  per  prius  nigredo  ab  aliquo 
alioagente.  Verbi  gratia  ;  si  aLbedoutO  statcum  nigre- 
dino  ut  1 ;  si  auferretur  totaliter  albedo  etremaneret 
unicus  gradus  aigredinis,  non  esset  naturaliter  pos- 
sibile  in  tali  casu  successive  induci  albedinem,  nisi 
prius  inlensa  nigredine ;  quia  nigredo  ut  1 ,  et  albedo 
ul  1,  non  se  compatiuntur  naturaliter;  immo,  nec 
albedo  ut  2,  nec  ut  3,  nec  ut  4,  nec  ut  5,  nec,  ut  6, 
aut  7,  vel  8,  posset  stare  cum  illa  parva  et  sola 
nigredine.  Et  hoc  intelligo  in  cseteris  contrariis  infor- 
mantibus  subjecta  naturaliter  receptibilia  talis  mix- 
tionis  contrariorum. 

Ad  secundum  dico  quod  talis  repugnantia  est  vir- 
tualis.  Nec  valet  improbatio.  Non  enim  est  flctio, 
quod  magnus  gradus  unius  latitudinis  non  possil 
secum  compati  magnum  gradum  alterius,  et  tamen 
compatitur  parvum.  Cujus  ratio  dicta  est  prius  : 
quia  scilicet,  primi  duo  naturaliter  plus  distant  iu 
suis  actualitatibus  quam  secundi.  Nam  calor  ut  9, 
et  frigus  ut  9,  non  possunt  inhacrere  subjecto,  quin 
utrumque  actuaret  illud  complete;  et  sic,  idem  esset 
calidum  et  frigidum,  ac  per  hoc  calidum  et  non  cali- 
dum.  Sed  calor  ut  9  potest  esse  cum  frigore  ut  1 ; 
quia  illud  frigus  non  denominabit  subjectum  actu 
frigidum,  sed  in  potentia  remota  satis;  nullus  enim 
gradus  frigoris  denominat  subjectum  frigidum ,  nisi 
sit  ultra  mediuni  gradum  totius  latitudinis  frigidi- 
tatis. 

Ad  tertium  dico  quod  nigredo  remissa  poteststare 
cum  albedine,  non  praecise  quia  nigredo  est,  nec 
quia  haec  nigredo,  sed  quia  est  nigredo  citra  sum- 
mum  ;  et  ideo  divisio  ibi  facta  non  valet.  —  Tunc  ad 
replicam  finalem ,  qure  deducit  ad  hoc  quod  si  pro- 
portionaliter  sicut  calor  intenditur  ita  frigus  remit- 
titur,  ergo  aliquando  calor  et  frigus  erunt  aequalia ; 
conceditur;  scilicet,  quando  erunt  in  medio  suarum 
latitudinum.  Sed  in  tali  gradu,  non  erit  status,  nec 
illa  simultas  erit  nisi  potentialis,  quia  oportet  alte- 
rum  contrariorum  praedominari  in  omni  mixto,  ut 
ostendit  sanctus  Thomas,  2.  Sentent.,  dist.  19,  q.  1, 
art.  4,  et  dist.  15,  q.  2,  art.  1,  pnesertim  dum 
contraria  sunt  activa  ad  invicem.  Dato  tamen  quod 
ibi  esset  status,  et  quod  aliquod  subjectum  haberet 
medium  gradum  latitudinis  albedinis,  qui  est  ut  5, 
et  medium  nigredinis,  qui  est  similiter  ut  5,  tale 
subjectum  non  esset  album  neque  nigrum.  Necsequi- 
tur,  si  illi  duo  gradus  aequales  se  compatiuntur, 
quod  similiter  alii  duo  gradus  aequales  se  compatian- 
tur;  ul  puta,  quorum  quilibet  sit  ut  7,  et  quilibet 
ut  3.  Et  causa  est,  quia  licet  illi  duo  prinii  siut 
aequales  sicut  (a)  et  alii,  tamen  in  suis  latitudini- 
bus  non  distant,  ut  patet  in  figura.  Secus  de  caeteris; 
omnes  enim  alii  gradus  aequales  distant  ab  invicem  ; 


(a)  sicut.  —  Om.  Pr. 


nam  calor  ut  3,  distat  a  frigore  ut  3;  nam  quilibel 
eorum  non  patitur  alium  gradum  sui  contrarii  nisi 
ut  7,  u t  patel  in  Ggura.  EI  cum  dicit  arguens  de  con« 
trariis  approximatis  tali  subjecto  aaqualiter  habenti 
de  formie  contrariis;  dico  quod  nec  Deus,  nec  natura 
intenderet  talia  contraria  simul  etsemel ;  quiasequi- 
tur  contradictio.  Licet  enim  ex  hoc  quod  calor  sit 
ut5,  et  frigus  ut5,  informetur  tale  subjectum,  non 
dicetur  illud  calidum  et  frigidum;  immo  nec  cali- 
(liiin  nec  frigidum.  Tamen,  si  calor  ul  <>,  <>i  frigus 
ut  (3,  idem  subjectum  informarent,  tale  subjectum 
esset  calidum  et  frigidum  ;  et  consequenter  contra- 
dictoria  simul  eidem  inessent;  quia  omnis  gradus 
ultra  medium  latitudinis  potest  denominare  subje- 
ctum  tale  vel  tale. 

Ad  quartnm,  responsum  est  statim.  N(m  enim 
omnis  forma  denominat  subjectum  cui  inhasret,  nisi 
insit  ei  complete  et  in  actu  sufficienti  ad  dcnomina- 
tionem;  cujusmodi  non  sunt  gradus  citra  medium 
latitudinis,  immo  nec  gradus  medius  albcdinisdeno- 
niinat  subjectum  album,  sed  aliter. 

Ad  quintum  dico  quod  si  loquaris  de  habitu  odii 
et  de  habitu  amoris  acquisitis  per  actus,  non  ;mnli- 
cat  contradictionem  gradum  unius  simul  esse  cum 
alio.  Si  loquaris  <le  actibus,  negatur  consequentia , 
quia  tales  non  sunt  simul  ullo  modo  in  eadem  volun- 
late  naturaliter. 

Ad  sextum  dico  quod  si  calor  A  et  frigus  B  coex- 
tendantur  in  eodem  subjecto,  non  potest  uni  eorum 
addi  pars ;  quia  forma  non  habet  partes,  nisi  ratione 
subjecti  quanti ,  vel  ratione  objecti ;  licet  gradus 
habeat,  prout  forma  sub  tali  esse  dicitur  talis  gra- 
dus,  et  forma  sub  alio  esse  dicetur  alius  gradus. 
Dico  ergo  quod  si  Deus  intendat  dictum  calorem, 
oportet  quod  remiltat  frigus,  vel  totaliter  auferat. 
Unde  arguens  false  imaginatur  talem  additionem 
caloris  ad  calorem. 

Ad  septimum  dicitur,  secundum  saepe  dicta,  quod 
non  omnis  calor  agit  in  quantumcumque  parvuni 
calorem,  nisi  sit  calor  intensissimus  cui  repugnat 
omnis  frigiditas,  sicut  in  igne.  Et  ideo  illud  quod 
adducitur  in  argumento  non  est  inconveniens. 

Ad  octavum  dicitur  quod  illud  commentum  vigesi- 
mumtertium  10.  Metaphysicx  clare  ostendit  propo- 
situm  nostrum.  Unde  Commentator  ibidem  dicil 
quod  ((  non  solummodo  est  verum  dicere  quod  omnia 
media  sunt  composita  ex  contrariis;  sed  e  converso, 
scilicet  quod  omnia  composita  ex  contrariis  sunt 
media.  Compositum  enim  ex  duobus  debet  habere 
ex  altero  illorum  minus  et  ex  altero  magis ;  quoniam 
impossibile  est  quod  in  composito  ex  conlrariis  sint 
duse  partes  aequales,  sed  altera  dehet  esse  dominans, 
cui  altribuitur  forma.  Et  hoc  demonstrat  impossibile 
esse  inveniri  complexionem  mediam  in  extremis 
contrariis, ut dicit  Galienus  esse  possibile;  quoniam, 
si  esset  possibile,  tunc  esset  possibile  invenire  com- 
positum  ex  ipsis  extremis,  absque  eo  quod  accideret 


120 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


eis  transmutatio  et  diminutio  ;  et  jam  fecimus  sermo- 
nem  contradicentem  ».  —  Hsec  ille.  —  Et  4.  Cceli 
et  Mundi ,  commento  26,  dicit  :  «  Contraria  exsi- 
stunt  in  medio;  verbi  gratia  :  album  et  nigrum 
exsistunt  in  rubeo.  »  Et  commento  6,  dicit  quod 
«  gravius  et  minus  grave  differunt  secundum  magis 
et  minus,  propter  illud  quod  miscetur  eis  ex  altero 
contrario  quod  est  leve  ».  —  Ex  quo  manifeste  patet 
quod  contraria  sunt  simul,  licet  unum  semper  domi- 
netur.  Et  ideo  dico,  ut  prius,  quod  si  unum  cuntra- 
riorum  intendatur  et  aliud  remittatur  in  instanti, 
media  erunt  aequalia  et  in  potentia ;  id  est,  si  ibi 
quiescerent;  non  autem  in  actu.  Sicut  enim  dicit 
Commentator,  6.  Physicorum,  commento  76,  mobile 
dum  movetur  continue,  nunquam  est  in  loco  sibi 
sequali  in  actu ,  sed  in  potentia ;  quia  non  est  in  loco 
sibi  gequali,  nisi  in  instanti ;  esse  autem  in  instanti 
solum,  est  esse  in  potentia.  Unde  ibidem  sic  ait  : 
«  Quia  translatum  in  instanti  non  est  quiescens, 
ergo  non  est  in  longitudine  sibi  sequali  nisi  in  poten- 
tia,  non  in  actu.  Et  causa  in  hoc  est,  quoniam 
instans  non  est  in  actu  in  tempore ;  et  ideo  motum 
non  est  in  longitudine  sibi  aequali  nisi  in  potentia, 
non  in  actu.  »  —  Hsec  ille.  —  Ita  dico  in  propo- 
sito. 

III.  Ad  argumenta  Scoti,  Cattonis,  et  alio- 
rum.  —  Ad  argumenta  secundo  loco  facta  contra 
eamdem  conclusionem ,  dicitur  quod  illa  confirmant 
propositum.  Non  enim  aliud  concludunt,  nisi  quod 
contraria  sunt  simul  in  esse  incompleto,  ita  quod 
unum  illorum  dominatur  et  se  habet  quasi  actus, 
aliud  autem  est  in  esse  incompleto ;  ut  ponit  conclu- 
sio.  Et  hoc  idem  dicit  Commentator,  10.  Metaphy- 
sicx,  ut  allegatum  est.  Et  hoc  idem  dicit,  1.  Phy- 
sicorum,  commento  56,  ubi  sic  dicit  :  «  Subjectum 
inter  contraria  est  ad  similitudinem  medii.  Estenim 
simile  ei  quoquo  modo,  quia  est  (a)  in  potentia 
utrumque  extremum.  Sed  tamen  subjectum  est 
utrumque  extremum  potentia  pura ;  medium  vero 
est  utrumque  extremum,  non  pura  potentia,  sed  alia 
potentia.  In  medio  enim  est  utrumque  extremum  (6) 
in  actu ;  sed  tamen  non  in  ultima  perfectione ;  ergo 
est  in  potentia  utrumque  extremum  quodammodo, 
in  a"ctu  alio  modo.  Subjectum  vero(y)  est  utrumque 
extremum  in  potentia  pura.  »  —  Hsec  ille. 

IV.  Ad  alia  argumenta    Gregorii.   —  Ad 

argumenta  tertio  loco  inducta,  dicitur  quod  aliquo 
modo  concludunt,  et  aliquo  modo  non.  Secundum 
enim  quod  dicit  Commentator,  5.  Physicorum, 
commento  19.  «  Album  non  fit  minus  album  nisi 
ex  mixtione  contrarii.  »  Et  commento  45,  dicitquod 


(a)  est.  —  Om.  Pr. 

(.;)  ;i  verbo  potentia  pura  usque  ad  extremum,  om.  l'i 

(y)  veru.  —  vere  Pr. 


((  diminutum  in  omni  genere  est  diminutum  per 
mixtionem  contrarii  ».  Et  2.  de  Generatione  (corn- 
mento  35),  volens  probare  quatuor  elementa  esse  in 
mixto,  dicit  quod  si  calidum  non  esset  in  composito, 
non  esset  ineo  frigidum,nisi  in  fine,quasi  in  summo. 
Ex  quibus  patet  quod  aliquando  formoe  diminuuntur 
per  mixtionem  contrarii :  et  hoc  praecipue  quando 
subjectum  naturaliter  est  semper  sub  altero  contra- 
riorum,  vel  sub  medio,  ita  quod  a  tali  contrarietate 
separari  non  potest,  sicut  est  materia  generabilium 
et  corruptibilium  respectu  qualitatum  activarum  et 
passivarum  et  hujusmodi.  Sed  sciendum  quod,  sicut 
dicit  sanctus  Thomas,  2.  Sentent.,  dist.  42,  q.  1, 
art.  1,  ad  2um  :  «  Intensio  et  remissio,  in  his  quae 
secundum  magis  et  minus  dicunlur,  non  est  per 
additionem,  sicut  in  his  quse  secundum  quantitatem 
augentur,  in  quibus  quantitas  quantitati  additur  ut 
major  quantitas  fiat ;  non  enim  calor  calori  additur 
ut  fiat  magis  calidum,  vel  curvitas  curvitati  ut  fiat 
magiscurvum,  ut  dicitur  in  4.  Pltysicorum  (t.  c.  84) ; 
sed  causatur  intensio  ex  hoc  quod  illud  quod  inten- 
ditur,  magis  perfectum  invenitur,  et  suo  opposito 
impermixtius.  »  —  Heec  ille.  —  Ex  quibus  patet 
quod  ad  intensionem,  in  hujusmodi  qualitatibus, 
duo  concurrunt  :  primum  est  impermixtio  oppositi ; 
secundum  estredditio  qualitatis  de  imperfecto  ad  per- 
fectum  ,  etin  hoc  secundo  formaliter  consistit  inten- 
sio,  ut  ponit  secunda  conclusio;  sed  primum  se 
habet  ut  removens  prohibens,  vel  ut  dispositio  ad 
intensionem.  Et  opposito  modo  est  dicendum  de 
remissione.  Tunc 

Ad  primum,  dicitur  quod  bene  concludit  quod  si 
forma  contraria  abjicereturetad  hoc  non  sequeretur 
eductio  formae  de  imperfecto  ad  perfectum,  illud 
non  esset  vera  intensio,  sed  formee  latentis  mani- 
festatio. 

Ad  secundum  negatur  consequentia.  Nec  valet 
probatio,  quee  fundatur  in  alia  falsa  consequenlia, 
scilicet  :  albedo  minus  permiscetur  nigredini ;  ergo 
econtra  nigredo  minus  permiscetur  albedini.  Xon 
enim  illo  modo  intelligenda  est  ista  impermixtio, 
quod  albedo  segregetur  a  nigredine  quasi  duo  ma- 
nentia  icqualia,  ut  post  seorsum  ponantur  quae  fue- 
runt  prius  conjuncta;  sed  isto  modo  quod  albedo 
prsedominatur  nigredini,  et  excedit  eam  in  actuali- 
tate  plus  quam  prius;  ita  quod  nigredo  coextensa 
albedini  est  potentialior  quam  prius,  albedo  autem 
actualior.  Et  ideo  albedo  dicitur  impermisceri ,  quia 
subjectum  ejus  elongatur  ab  actualitate  nigredinis; 
nigredo  e  contrario  dicitur  permisceri,  quia  subje- 
ctum  ejus  terminatur  sub  actu  albedinis.  Sicul  enim 
dicit  sanctus  Tbomas,  4.  Sentent.,  dist.  5.  q.  1, 
art.  3  (qla  3a),  ad  4um  :  Contrarium  elongal  poten- 
tiam  subjecti  per  indispositionem  ab  actu  formse 
contrari».  El  similiter,  deMalo,  q.  2,  art.  12,  ponit 
(juod  «  habilitas  potentiae  passivse  ad  actum  suum 
minuitur    per    appositionem    contrarii    »;    unde, 


DISTINCTIO   XVII.  —   QUiCSTIO   II. 


121 


quanto  plus  fuerit  appositum  de  calore,  tanto  minui- 

tur  habilitas  ad  frigus.  Et  1  p.,  q.  45,  art.  5,  ad  2Qm, 
dicit  quod  «:  contrarium  ligat  potentiam,  ne  reduca- 
tur  in  actum  alterius  contrarii  ».  Similiter,  q.  48, 
art.  4,  pouit  quod  habilitas  subjecti  ad  formam  remit- 
titur  per  dispositioues  contrarias,  non  per  subtra- 
ctiouem  alicujus.  —  Patet  ergo  quod  ista  imper- 
mixtio  albedinis  a  nigredine  intelligenda  est  isto 
modo  :  quia  scilicet  subjectum  ejus  solvitur  ab  actu 
nigredinis;  et  econtrario,  nigredo  dicitur  permi- 
sceri,  quia  subjectum  ejus  trabitur  ad  actum  albe- 
dinis  et  babilitatur  ad  actum  nigredinis.  Et  sic, 
nigredo  continue  remittitur,  usque  ad  non  gradum, 
quando  nigredo  non  est  ibi  nisi  in  potentia  pura ;  et 
tunc  ipsa  non  dicitur  permixta  albedini ;  quia  per- 
mixtio  dicit  duo  :  scilicet,  quod  talis  forma  aliqua- 
liter  sit  in  actu ;  secundario ,  quod  actus  ille  sit 
incompletus  propter  ligationem  potentiae  ad  actum 
oppositum. 

Et  si  quaeratur  an  ista  impermixtio  (a)  sit  causa 
intensionis,  vel  econtra ;  dicitur  quod  se  babent  quo- 
dammodo  ut  causa  et  causatum.  Sicut  enim  dicit 
sanctus  Thomas,  la  2B,  q.  113,  art.  8,  ad  l"m  : 
«  Recessus  a  contrario  et  accessus  ad  terminum 
dupliciter  possunt  considerari.  Uno  modo,  ex  parte 
mobilis  ;  et  sic,  naturaliter,  recessus  a  termino  prae- 
cedit  accessum  ad  terminum  ;  prius  enim  est  in  sub- 
jecto  mobili  oppositum  quocl  abjicitur,  et  postmodum 
est  illud  quod  per  motum  assequitur  mobile.  Sed  ex 
parte  agentis  est  econtra.  Agens  enim,  per  formam 
quae  in  eo  praeexsistit ,  agit  ad  removendum  contra- 
rium  ;  sicut  sol  per  suam  lucem  agit  ad  removendum 
tenebras;  et  ideo,  ex  parte  solis,  prius  est  illumi- 
nare  quam  tenebras  removere ;  ex  parte  autem  aeris 
illuminandi,  prius  est  purgari  a  tenebris  quam  con- 
sequi  lumen,  ordine  naturae,  licet  utrumque  sit 
simul  tempore.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quibus  habetur 
quomodo  recessus  a  contrario  prior  est  quodammodo 
accessu  ad  terminum ,  et  quodammodo  posterior ;  et 
eodem  modo,  est  causa  quodammodo,  et  quodam- 
modo  effeetus.  Sicut  enim   dicit  sanctus  Thomas, 

4.  Sentent.,  dist.  jl7,  q.  1 ,  art.  4,  qla  la  :  «  Omnis 
prioritas  secundum  ordinem  naturae  aliquo  modo 
reducitur  ad  ordinem  causae  et  causati ;  quia  princi- 
pium  et  causa  idem  sunt.  In  causa  autem  contingit 
quod  idem  est  causa  et  causatum,  secundum  diver- 
sum  genus;  ut  patet,  2.  Pliysicorum  (t.  c.  30),  et 

5.  Metaphysicse  (t.  c.  2)  :  sicut  ambulatio  est  causa 
efficiens  sanitatis,  et  sanitas  est  causa  finalis  ambula- 
tionis.  Similiter  est  de  habitudine  quae  est  inter 
materiam  et  formam  ;  quia,  secundum  genus  causae 
materialis,  materia  est  causa  formae,  quasi  susten- 
tans  ipsam  ;  et  forma  est  causa  materiae,  quasi  faciens 
eam  esse  actu,  secundum  genus  causae  formalis.  Ex 
parte  autem  causae  materialis,  secundum  quamdam 


(a)  impermixtio.  —  permixtio  Pr. 


reductionem,  omne  illud  per  quod  materia  efficitur 
propria  hujus  formac,  sunt  dispositiones  et  remotio- 
nes  impedimentorum.  Et  ideo  in  generatione  natu- 
rali,  (|iii,i  generatio  unius  estcorruptioalterius,  nam 
per  hoc  quod  una  forma  inducitur  alia  expellitur, 
remotio  formse  praeexsistentis  se  tenet  ex  parte  causae 
materialis;  et  ideo,  secuudum  ordinem  causae  mate- 
rialis,  praecedit  naturaliter  introductionem  alterius 
formae;  sed  secundum  ordinem  causae  formalis,  est 
e  converso.  Et  quia  forma,  et  finis,  et  agens,  inci- 
dunt  in  idem  numero  vel  specie,  ideo,  etiam  in 
ordine  causse  efficientis,  introductio  formae  prior  est, 
quia  forma  introducta  est  quacdam  similitudo  formae 
agentis  per  quam  agens  agit ;  et  similiter  in  ordine 
causae  finalis,  quia  natura  principaliter  intendit 
introductionem  formae,  et  ad  hanc  ordinat  expul- 
sionem  omnis  illius  rei  cum  qua  non  potest  stare 
formae  introductio.  Unde,  secundum  ordinem  causae 
materialis ,  remotio  formae  praecedentis  praecedit 
introductionem  alterius ;  sed  secundum  ordinem 
causse  formalis,  efficientis,  et  finalis,  introductio 
est  prior.  »  —  Haec  ille.  —  Ita  in  proposito,  dico 
quod  impermixtio  contrarii  et  remissio  illius,  in 
ordine  causae  materialis  praecedit  intensionem  formae, 
sed  in  ordine  causae  formalis,  et  efficientis,  et  fina- 
lis,  est  econtra. 

Ad  tertium  dico  quod  forma  quae  remittitur,  ideo 
dicitur  magis  misceri  formse  contrariae,  quia  subje- 
ctum  suum  magis  trahitur  ad  actum  formae  oppo- 
sitae  quam  prius.  Et  ideo  forma  opposita  isti 
coextensa  in  se  fit  major,  non  quidem  per  additio- 
nem  alicujus  similis,  sed  quia  subjectum  magis  redu- 
citur  in  actum  ejus;  sicut,  per  oppositum,  forma 
quae  remittitur  fit  minor,  non  per  subtractionem 
alicujus  SU33  partis,  sed  quia  subjectum  minus 
actuatur  per  eam,  et  illa  inest  sibi  minus  quam  prius. 
Sic  ergo  una  minuitur  et  alia  augetur ;  sed  non  illo 
modo  quo  arguens  putat. 

Ad  quartum,  dictum  est  in  solutione  secundi  et 
primi.  Conceditur  enim  quod  intensio  formae  non  est 
impermixtio  formaliter,  immo  consequitur  talem 
impermixtionem  in  genere  causaa  materialis ;  licet 
pracedat  eam  in  genere  causae  formalis,  et  efficien- 
tis,  et  finalis. 

Ad  quinlum  dico  quod  utique  Deus  posset  mutare 
qualitatem  nullo  modo  mixtam  suo  contrario,  immo 
penitus  impermixtam.  Sed  dato  quod  illaj  qualitates 
sint  mixtae,  una  non  potest  remitti  naturaliter,  quin 
alia  intendatur;  quia  prius  est  formam  contrariam 
intendi,  quam  aliam  remitti.  Deus  tamen  posset 
unam  remittere,  alia  non  intensa;  sed  non  posset 
una  intendi  in  subjecto  participante  formam  contra- 
riam,  nisi  alia  remitteretur.  Cujus  causa  est  quod, 
licet  ad  intensionem  formae  requiratur  major  sub- 
jecti  dispositio,  non  tamen  illa  dispositio  est  causa 
praecisa  intensionis  hujusmodi ;  sed  requiritur  agens 
reducens  subjectum  magis  dispositum  quam  prius, 


122 


LIRRl    I.    SENTENTIARUM 


in  actum  formae  ad  quam  esl  dispositum  perfectius 
quam  prius.  Et  licet  non  sultsit  agenti  naturali  dispo- 
nere  materiam  plus  quam  prius  ad  formam  quam 
potesi  intendere,  quin  simul,  iramo  forte  eadem 
actione,  intendat  formam,  tamen  Deus  posset  unum 
sine  alio  facere. 

Et  per  hoc  patet  responsio  ad  sextum.  Unde,  in 
illo  casu  dicti  sexti  argumenti,  calor  intenderetur 
sine  remissione  alicujus  qualitatis, 

Ad  septimum  negatur  rainor.  Dicetur  enim  quod 
in  aere  esl  aliquid  de  frigiditate,  in  esse  incompleto. 
Nec  oportet  quod  omnes  qualilates  elementorura  sinl 
contrariis  impermixtsB,  nisi  loquamur  <le  qualitate 
propria  cis.  (Jnde,  licet  humiditas  aeris  puri  sit 
impermixta  siccilati,  non  tamen  ejus  caliditas  fri- 
giditati;  quia  caliditas  non  est  sil)i  adeo  propria 
sicul  humiditas.  Necest  inconvenienselementa  habere 
qualitates  mixtas  contrariis.  Nam  levitas  aeris  est 
mixla  gravitati,  et  gravitas  aquae  est  permixta  levi- 
tali.  Quod  patet.  Nam  Commentator,  3.  Caeli,  com- 
mento  28,  dicit  sic  :  Habet  aer  in  se  levitatem  et  gra- 
vitatem  aliquam;  et  est  manifestum  :  quia  est  me- 
dium  inter  extrema.  Item,  ibidem  :  Quoniam  autem 
aer  habet  gravitatem  et  levitatem  in  suo  loco,  secun- 
dum  modum  quem  diximus,  manifestum  est  ex  pro- 
jectis  in  eo,  et  quia  est  medius  inter  extrema.  Idem 
dicit  (\o  aqua  et  aere  insimul,  4  cceli,  com.  39.  Et 
sicut  dicil  t\r  gravitate  et  levitate,  ita  dicenduni  vide- 
tur  de  caliditate  et  frigiditate. 

A<1  octavum  dicitur  sicut  ad  praecedens. 

§    2.    —    Al)   ARGUMENTA   CONTRA   TERTIAM , 
QUARTAM    ET   SEXTAM   CONCLUSIONEM 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  A<1  primuiu  argu- 
mentorum  Aureoli  contra  tertiam,  quarlam  etsextam 
conclusiones,  respondetur  negando  majorem.  Sufficit 
enim,  ad  hoc  quod  motus  sit  novus,  quod  acquira- 
tur  vcl  habeatur  terminus  antiquus  novo  modo,  ut 
ponil  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  17,  queest. 
ull.,  art.  2,  ad  2um.  Dico  lamen  quod  in  lali  inten- 
aione  non  acquiritur  aliqua  forma  vel  pars  formse 
quse  non  pr&fuit ;  tamen  potesl  dici  quod  acquiratur 
nova  forma.  Dum  enim  charitas  intenditur,  illa  cha- 
ritas  intensa  potest  dioi  riova  realitas  propter  novum 

modi «sendi  in  (<x)  subjecto,  quia  subjectum  per- 

fectius  se  habet  secundum  eam  quam  prius;  non 
tamen  dicitur  nova  realitas  propter  hoc  quod  prius 
non  essel  in  subjecto.  Unde  in  illa  intensione  non 
acquiritur  aliqua  pars  forme,  nec  alia  nova  forma; 
sed  subjectum  aliud  esse  habel  secundum  illam  for- 
mam  quam  prius;  non  tamen  motus  ille  proprie 
loquendo  terminatur  ad  ipsum  esse  formae,  Bed  ad 
formam  sub  illo  cssc. 

Et  ciiin  probal  arguens  quod  non  sii  aliud  esse 

(a)  1'ssrmli  nt.  -    [nettendi  Pr. 


quam  prius;  dico,  ad  primam  probationem,  quod 
esse  formae  accidentalis  hal)et  gradus;  non  quod 
componitur  ex  multis  gradibus  unum  esse  acciden- 
tale;  sed  quia  unum  illorum  est  perfectius  alio,  et 
continet  eminenter  aliud  ;  et  secundum  talia  esse 
variatur  forrna,  quia  modo  habet  esse  imperfectius, 
modo  perfectius;  vel  potius  subjectum  secundum 
eam  hahet  talevel  tale  esse.  Et  ista  est  intentio  sancti 
Doctoris.  Dicit  enim  in  de  Virtutibus  (q.  1,  art.  11), 
ul>i  supra  allegavi  (in  prohatione  tertiae  conclusionis), 
quod  forma  suhstantialis  dat  esse  uno  modo  et  est  in 
subjecto  modo  indivisibili ,  quia  uhi  est  aliud  esse 
substantiale,  est  alia  res,  etc.  Ex  quo  patet  quod 
mens  sua  est  quod  suhjectum  formae  accidentalis, 
secundum  illam  formam  potest  hahere  aliud  et  aliud 
esse ;  sed  non  subjectum  formae  suhstantialis.  Et 
ideo  una  illarum  ost  intensihilis,  et  non  alia. 

Ad  secundam  prohationem,  dico  quod  esse  potest 
variari,  forma  non  (a)  variata  nisi  secundum  illud 
esse;  et  quod  una  forma  potest  dare  diversa  esse, 
loquendo  de  forma  accidentali ,  cujus  est  inesse  sub- 
jecto ;  et  illa  diversitas  potest  provenire  ex  duohus, 
scilicet  ex  parte  subjecti  recipientis,  quod  plus  aut 
minus  potest  disponi,  aut  ex  parte  agentis,  quod 
plus  trahit  formam  de  imperfecto  ad  perfectum , 
secundum  quod  dictum  est  in  prohatione  quartae 
conclusionis,  ubi  allegavi  sanctum  Thomani  in  1 .  Sen- 
tent.  (dist.  17,  q.  2,  art.  1).  Nec  est  verum  quod 
arguens  dicit,  quod  si  esse  hahet  gradus,  quod 
esscntia  habeat.  Non  enim  oportet  rationem  specifi- 
cam  variari  ex  diverso  modo  essendi ;  ergo  nec  oportet 
quod  formae  fiat  additio  vel  suhtractio  propter  aliud 
et  aliud  esse  in  subjecto,  quia  talis  additio  variat 
gpeciem.  Immo  illud  argumentum  probaret  quod 
nunquam  duo  homines  essent  unius  speciei  quia 
non  habent  eumdem  modurn  essendi.  Concedo  tamen 
quod  si  forma  quae  est  charitas  esset  separata,  illa 
non  posset  variari  secundum  esse.  Ipse  etiam  falsum 
supponit,  vel  improprie  loquitur,  dicens  quod  esse 
varietur,  et  non  forma.  Nos  enim  hoc  non  dicimus; 
sed  potius  dicimus  (piod  forma,  et  non  esse,  varia- 
tur  secundum  esse  (  6);  \el,  proprius  loquendo,  suli- 
jectum  hahet  aliud  et  aliud  esse  secundum  foiniain. 

Ad  tertiam  probationem,  dico  quod  esse  exsisten- 
tice  est  esse  substantiale ,  et  ilhul  non  esl  nisi  ununi 
in  uno  supposito,  necnos  de  tali  esse  loquimur;  ssd 
s»  ipse  loquitur  de  illo,  male  capil  nos,  quia  nos 
Loquimur  de  esse  quod  dat  forma  accidentalis,  qimd 
osi  esse  inexsistentiffi,  et  non  esse  exsistentia? ;  el 
talia  tot  sunl  in  supposito,  quot  sunt  ihi  formae  acci- 
dentales;  immo suppositum  perunam  formam  acci- 
dentalem  habet  successive  diversa  talia  esse,  scilicei 
cuiii  illa  torina  intcndiliiraul  lcmittitnr.  Quod  autem 


(a)  non.  —  Om.  Pr. 

(6)  quod  forma,  et  non  esse,  variatur  secundwm  esse.  — 

i/iinii  rssc  iiini  variatur  secundum  fSM  Pr. 


DISTINCTIO   XVII. 


QU/ESTIO    II. 


123 


multa  talia  esse  siut   eimul    in    eodem   Blipposito, 
secunduiu  multaa  formas  accidentales,  alias  dictum 

est  <>l  probatuni  quod  est  mens  sancti  Doctoris. 

A.d  alia  vero  quee  dicit  in  illo  argumento,  de  pai'- 
tieipatione  vel  radicatione,  concedi  poteaf  quod  par- 
ticipatio  dicit  relationem.  Et  cum  probat  quod  non, 
quia  relatio  non  suscipit,  etc,  uegatur,  ut  patet  de 
similitudine,  qua;  dicitur  major  et  minor,  ct  aliquid 
similius  quam  aliud.  Et  cum  dicit  quod  relatio  ikhi 
suscipit  magis  et  niinus  nisi  per  fundamenta,  con- 
cedo.  Noi)  tanion  oportct  quod  fundamentum  snsci- 
piat  magis,  dum  rolalio  susci|iit  magis;  imnio 
aliquando  fundamentum  remittitur  oum  similitudo 
intenditur,  ut  patet,  quia  cum  albissimum  continue 
remittitur,  continue  efficitur  similius  albo  remissn. 
Dico  autem  quod  sufficit  quod  fiat  variatio  in  run- 
damento  secundum  magis  et  minus.  Et  ita  est  in 
proposito  :  quia  participatio  fundatur  in  esse  quod 
forma  dat  subjecto ;  modo,  in  intensione,  perfectius 
esse  dat  forma  subjecto  quam  prius;  et  ideo  partici- 
patio  est  major.  Forma  etiam  participata,  est  major 
quam  prius,  secundum  illud  esse.  Et  sic  patet  quod 
participatio  illa  intenditur  propter  variationem  fun- 
damenti,  vel,  proprie  loquendo,  est  alia  participatio 
et  major  quam  prius.  Et  cum  dicit  arguens,  quod 
indivisibile  non  potest  magis  radicari,  etc. ;  dicoquod 
forma  indivisibilis  et  indivisibiliter  incxsislens  sul)- 
jecto,  non  potest  magis  participari  ab  illo,  sicut 
anima  bumana  ;  sed  forma  aecidentalis  uou  indivi- 
sibiliter   inest,    quia   multa  esse   potest  dare   sub- 

jeeto. 

Et  sic  patet  quod  primum  argumentum  non  inso- 
lubiliter  concludit. 

Ad  secundum  principale  dicitur  quod  forma  pro- 
prie  non  fit,  sed  compositum.  Unde,  cum  cbaritas 
intenditur,  anima  fit  charior  quam  prius;  nec  pro- 
prie  charitas  fit,  sed  anima  fit  chara.  Loquendo 
tamen  ad  modum  arguenlis,  dico  quod  in  inten- 
sione  charitatis,  aliquid  fit  circa  formam,  quia  ipsa 
educitur  de  iinperfecto  ad  perfectum,  de  potentia  in 
actum.  Hoc  autem  contingit,  quandoque  pro|)ter 
vigorationem  agentis,  quandoque  autem  propter 
dispositionem  subjecti,  ut  dictum  est  in  quarta  con- 
clusione.  Et  cum  dicit  arguens  quod  hoc  non  potest 
esse  per  dispositiones  ejusdeni  rationis  («),  negatur. 
Dico  enim,quod  charitas  intenditur  jirojiter  majorem 
dispositionem  subjecti.  Illa  autem  est  frequentatio 
actuum  cbaritatis,  qni  sunt  ejusdem  rationis;  ita 
quod,  quanto  anima  babet  plures  actus  tales,  tanto 
plus  disponitur  ad  cbaritatem.  Et  cum  dicit  arguens  : 
per  quid  et  quomodo  intenditur  dispositio  illa  ;  dico 
quod  non  oportet  quod  dispositio  intendatur,  sed 
quod  sit  major  extensive,  id  est,  quod  sint  plures 
actus  charilatis  quam  p*rius,  el  non  quod  aliquis 
eorum  intendatur.  Si  autem  quseritur  ipiomodoactus 


(a)  rationis.  —  Om.  Pr. 


charitatis  est  intensior  vel  remissior;  dicoquod  pote- 
rit  intendi  et  educi  de  imperfecto  ad  penectum,  non 
exigendo  aliam  priorem  diapositionem  ad  illuui 
actum.  Non  enim  dico  quod  charitaa  intendatur  for- 
maliter   propter   majorem  dispositionem   subjecti, 

quia  tunc  bonio  <pii  causat  illam  dispositionem  inten- 
(leret  cbaritatem  ;  qiiod  BSt  lalsuin.  Sed  illa  dispo- 
sitio  se  babet  in  babiludine  eausie  materialis;  Deus 
aulem  in  ralione  eflicientis,  in  intensione  cbaritatis. 
Sed  eductio  de  imperfeoto  ad  perfectum ,  de  potentia 
in  actum,  est  formalis  ratio  intensionis  charilatis. 
Xec  oportet  <piod  si  charitas  exigit  dispositiones  ad 
sni  intensionem,  quod  ideo  illi  actus  liberi  arbitrii 
iterum  exigant  alias  dispositiones  ad  sui  intensio- 
nem,  quia  in  illis  non  consistit  formalis  ratio  inten- 
sionis  charitatis,  sed  materialis;  unde  aninia  requi- 
rit  disposiliones  in  corpore,  et  illiE  dispositiones  non 
exigunt  alias.  Sic  in  proposito.  Et  cum  dicitarguens 
quod  tunc  in  subjecto  dispositissimo,  etc,  negalur 
consequentia;  quia,  ut  dixi,  in  hoc  non  consistit 
formalis  ratio  intensionis  alicujus  formae.  Ultima 
tamen  consequentia  ibi  facta,  etiam  negatur.  Cum 
dicit  :  forma  non  est  intensior  propter  ampliorem 
disjiositionein  subjecti,  ergo  forma  est  intensior  jier 
additionem  alicujus  vel  acquisitionem ,  etc,  non 
sequitur;  quia  est  dare  medium,  immo  media. 
Eorma  enim  intenditur  |ier  hoc,  formaliter,  quod 
inagis  participatur  in  subjecto,  vel  magis  actuat  et 
perfioit  illud  secundum  perfectiua  esse,  et  magis 
educitur  de  potentia  in  aetiim,  de  imjierfecto  ad  per- 
fectum,  ut  dudum  dictum  fuit.  Sed  ad  hoc  quod 
forma  sic  educatur,  requiritur  agens,  et,  (juandoque, 
jiotior  disjxjsitio  subjecti  quam  prius,  quandoque 
non,  ut  dictum  est.  Et  sic  jiatct  ad  secuinlum  argu- 
mentum. 

Ad  tertium  princijiale,  quidquid  sit  de  majori, 
dico  ad  conclusionem ,  quod  male  inferlur.  Nam  e.x 
dicta  majore  cum  minore  ibidem  sumpta,  soluin 
sequitur  quod  sit  facta  lnutatio  secunduin  aliquid 
reale,  et  hoc  concedimus;  subjectum  enim  mutatum 
est  secundum  illam  formam,  quia  magis  est  redu- 
ctum  in  actum  illius  formoe  qua3  intensa  est,  illa 
autem  forma  est  aliquid  reale.  Sed  non  sequitur  ex 
illo  arguinento,  quod  aliqua  realitas  totaliter  nova 
advenerit  subjecto.  Quod  si  accipiat  lalem  projiosi- 
tionem  pro  majore,  scilicet  :  imjiossibile  est  verifi- 
eari  eontradictoria  de  pnedicato  reali  secundum 
diversa  tempora  de  subjecto,  nisiadveniat  sibi  aliqua 
lotaliter  nova  realitas  vel  perdatur  ab  illo,  tunc  nega- 
tur  major.  Hoc  enini  non  requiritur ;  sed  sufficit 
faCta  realis  transmutatio  secundum  formam ,  non 
noviter  acquisitam,  sed  reductain  de  imjieifecto  ad 
perfectum. 

Ad  quartum  negatur  major.  Sufticit  enim  quod 
suhjectum  mutetur  de  potentia  in  actum ;  in  quo 
processu  acquirit  novum  esse,  non  autem  essentiam 
aut  }\artem  essentire.  Et  cum  probatur  quod  pari 


124 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


modo  posset  dici  quod  materia,  etc;  dico  quod  non 
est  simile;  quia,  secundum  sanctum  Thomam, 
2.  Contra  Gentiles,  c.  54,  materia  non  immediate 
actuatur  per  esse,  sed  per  formam  ;  essentia  autem 
subsistens,  vel  forma  subsistens,  actuari  potest  per 
esse;  quod  esse  non  est  essentia,  nec  res  proprie 
loquendo,  sed  actus  essentise. 

Ad  quintum  dico  quod  licet  nihil  simul  et  semel 
sit  perfectum  et  imperfectum,  tamen  nihil  prohibet 
rem  imperfectam  prius,  esse  perfectam  posterius, 
nulla  realitate  sibi  addita,  sed  solum  per  exitum  de 
potentia  in  actum. 

Ad  sextum  dico  quod  idem  eodem  modo  se 
habens  et  secundum  idem  esse ,  non  potest  esse  ter- 
minus  a  quo  et  terminus  ad  quem  in  eadem  trans- 
mutatione;  sed  eadem  forma,  sub  esse  imperfecto 
et  ut  est  in  potentia,  potest  esse  terminus  a  quo,  et 
ipsa  eadem,  secundum  essentiam ,  erit  terminus  ad 
quem ,  prout  habet  esse  perfectum  et  est  in  actu  com- 
pleto.  Vel  forte  negatur  quod  forma  remissa,  sit  ter- 
minus  a  quo  praecise ;  sed  ipsa  cum  privatione  alicu- 
jus  actus  est  terminus  a  quo ,  et  ipsa  prout  est  sub 
illo  actu  est  terminus  ad  quem  ;  ita  quod  secundum 
diversa  esse  est  terminus  a  quo  et  terminus  ad 
quem. 

Ad  septimum,  dico,  ad  minorem,  quod  non 
omne  quod  est  in  potentia  ad  aliquam  perfectionem 
caret  illa  totaliter;  sed  est  possibile  quod  habeal 
illam  perfectionem  sub  esse  imperfecto,  et  sit  in 
potentia  ad  eam  sub  esse  actualiori  et  perfecto.  Sic 
in  proposito.  Subjectum  formaequae  intenditurhabet 
illam  sub  quodam  esse,  et  est  in  potentia  ad  illam 
sub  alio  esse ;  nec  oportet  quod  novam  totaliter  reali- 
tatem  acquirat,  sed  quod  procedat  de  potentia  in 
actum  modo  praedicto. 

Ad  octavum  dico  quod  non  oportet  formam 
secundum  quam  est  motus  habere  partes  in  essentia, 
sed  sufficit  quod  possit  haberi  a  subjecto  sub  esse 
perfecto  et  sub  esse  imperfecto.  Sed  ad  Commenta- 
torem,  dico  quod  ipse  loquitur  de  forma  substan- 
tiali ;  et  intendit  quod  omnis  forma  substantialis, 
vel  acquiritur  successive  secundum  se,  modo  quo 
dictum  est,  vel  saltem  dispositiones  ejus  illo  modo 
acquiruntur.  Ipse  enim  vocat  formam  habentem 
partes,  omnem  formam  quse  potest  acquiri  succes- 
sive,  ita  quod  forma  sub  tali  esse  dicitur  una  pars, 
et  eadem  sub  alio  esse  est  alia  pars. 

Ad  nonuin,  concedo  quod  terminus  ad  quem  est 
intensio,  realiter  acquiritur,  quia  sub  alio  esse  reali 
habetur  quam  prius  haberetur;  non  autem  acquiri- 
tur  totaliter  noviter.  —  Et  quod  istae  solutiones  sint 
secundum  mentem  sancti  Doctoris,  patet.  Nam,  la21', 
q.  52,  art.  2,  ad  2UI",  dicit  :  «  Causa,  inquit,  augens 
babitum  facil  quidem  semper  aliquid  in  subjecto; 
iinii  autem  formam  novam ;  sed  facit  quod  subjectum 
perfectius  formam  prasexsistentem  participet,  aut 
quod  ampUus  sc  extendat.  »  —  Haec  ille.  —  Et  ibi- 


dem,  ad  3um,  dicit  :  «  Illud  quod  est  minus  calidum 
aut  album,  non  est  in  potentia  ad  formam,  cum  jam 
actu  formam  habeat,  sed  in  potentia  ad  perfectuin 
participationis  rnodum  ;  et  hoc  consequitur  per  actio- 
nem  agentis.  »  —  Item,  2a  2*,  q.  24,  art.  5,  ad  3um  : 
«  Augmentatio  charitatisimportat  mutationem  secun- 
(lum  magis  aut  minus ;  et  ideo  non  oportet  quod 
aliquid  insit  quod  prius  non  fuerit,  sed  quod  magis 
insit  quod  prius  inerat.  Et  hoc  est  quod  facit  Deus 
charitatem  augmentando,  scilicet  quod  magis  insit 
et  quod  perfectius  participetur  similitudo  Spiritus 
Sancti  in  anima.  »  —  Haec  ille.  —  Item,  1.  Sentent., 
dist.  17,  q.  ult.,  art.  2,  ad  2,1,n  :  «  Deus,  inquit, 
eadem  operatione  agit  in  omnia  quae  sunt,  quamvis 
forte  illaoperatiodifferatsolum  secundum  rationem, 
secundum  quod  exit  a  ratione  diversorum  attributo- 
rum,  vel  diversarum  idearum.  Unde  dico  quod  una 
et  eadem  operatione  infunditur  gratia,.et  augetur; 
nec  est  diversitas  nisi  ex  parte  recipientis,  secundurn 
quod  ex  illa  operatione  plus  minusve  recipit  secun- 
dum  quod  ad  eadem  diversimode  praeparatur,  sicut 
eadem  irradiatione  solisefficitur  aer  clariis,  et  magis 
clarus,  depulsis  nebulis  et  vaporibus,  quae  receptio- 
nem  luminis  impediebant.  Unde  non  oportet  quod 
sit  ibi  alia  et  alia  charitas.  Et  praeterea,  si  essent 
duse  operationes,  non  oporteret  quod  terminarentur 
ad  duo  diversa  (<x)  secundum  substantiam,  sed  prima 
terminaretur  ad  esse  charitatis  imperfectae,  secunda 
vero  ad  eamdem  charitatem  secundum  esse  perfe- 
ctum,  secundum  quod  aliquid  educitur  de  imperfe- 
cto  ad  perfectum.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quibus  onini- 
bus  patet  quod  solutio  argumentorum  praedicta,  est 
de  mente  sua. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  quintam 
et  septimam  conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  A<l  argumenta 
Gregorii  contra  quintam  et  septimam  conclusionem 
dicitur. 

Ad  piMinum  quidem  dicitur  quod  forma  causat 
esse  distinctum  a  seipsa,  non  per  niodum  efficientis, 
sed  per  modum  quo  subjectum  proprium  est  causa 
proprii  actus,  ut  alias  dictuni  esf  i<list.  3,  q.  3, 
ad  6um,  in  resp.  ad  arg.  Axlae  contra  la'"  concl.). 

Et  ad  improbationem  primam  hujus,  dico  quod 
posito  subjecto  <•!  forma,  et  quod  forma  sihi  insit. 
jam  ponitur  illa  terlia  entitas,  vel  res,  si  tamen 
debel  dici  ens,  vel  res,  et  non  potius  actus  entis. 
Nec  sequilur  processus  in  inlinituni.  Nain  illud  esse 
non  inest  per  modum  quo  accidens  vel  forma  inesl 
subjecto,  sed  est  in  essentia  ul  actus  in  propria 
potentia.  Similiter  non  oportet,  si  forma  dal  tak 
esse  subjecto,  quod  ulterius  illu<l  essedet  aliud  esse; 
quia  constitutum  ex  forma  et  subjecto  esl  potentiale 


(a)  diversa.  —  Om.  Pr, 


DTSTINCTIO   XVII.  —    QU^STIO    II. 


ad  ulteriorem  actum  non  sic  constitutum  ex  forma 
et  esse,  vel  aggregatum.  Illud  quod  additur  ilii  de 
impressione  realitatis  vel  modalitatis,  nihil  valet; 
sed  ex  falsa  imaginatione  procedit,  ac  si  esse  inesset 
per  modum  formae.  Nec  hoc  est  verbalis  fuga;  sed 
argumentum  est  verhum  sine  fructu ;  procedens  ex 
inadvertentia  distinctionis  actus  et  potentise. 

Secunda  similiter  improbatio  hujus  partis  non 
valet.  Dicitur  enim  quod  illud  esse  non  est  ejusdem 
ralionis  cum  fonna,  sicut  nec  actus  cum  potentia, 
licet  reducatur  ad  illam  rationem  sicut  principium 
exsistendi.  Unde  non  est  proprie  ejusdem  rationis 
specificse;  nec  alterius;  quia  non  habet  rationein 
quidditalis.  Sed,  concesso  quod  sit  alterius  rationis, 
licet  non  specificse;  dicitur  ad  objectiones  ibi  factas 
per  modum  conclusionum.  —  Ad  primam  quidem, 
dico  quod  illud  esse  non  habet  gradus  resultantes  ex 
addilione  esse  ad  esse,  plus  quam  forma;  licet  unum 
esse  sit  perfectius  quam  aliud.  Unde,  adveniente 
uno  esse,  desinit  aliud.  —  Et  ideo  solvitur  secunda 
objectio.  —  Ilem,  tertia,  per  idem  ;  quia  non  pono 
quod  esse  perfectius  constituatur  ex  multis,  plus 
quam  forma ;  ac  per  hoc  non  (a)  oportet  dare  per 
quid  illa  multa  sunt  unum.  —  Item,  quarta  solvi- 
tur;  quia  non  dico  quod  fesse  perfectius,  sitcomposi- 
tius,  plus  quam  esse  imperfectius.  —  Item,  quinta 
solvitur;  quia,  licet  unum  esse  sit  dissimile  alteri, 
tamen  forma  quee  successive  habet  talia  dissimilia 
esse,  augetur  et  fit  major  quam  prius;  quia,  licet 
sint  dissimilia ,  non  tamen  specifice ,  cum  non 
sint  sub  aliqua  specie ,  sed  sunt  modi  specificse 
rationis,  quorum  unus  est  alio  perfectior,  et  perfe- 
ctior  eminenter  continet  imperfectiorem  et  ultra.  Et 
si  dicas  quod  ita  poterit  dici  de  forma,  non  est 
verum  ;  quia  tunc  nulla  forma  esset  major  quam 
prius,  sed  post  imperfectam  veniret  perfectior. 

Cum  etiam  impugnatur  alia  pars  divisionis  factse, 
sustinendo  eam  in  quantum  ponit  formam  intendi 
propter  majorem  dispositionem  suhjecti  nulla  addi- 
tione  facta  formse  ad  formam  ;  dicitur 

Ad  primam  rationem ,  negando  consequentiam 
primam.  Ut  enim  dictum  fuit  prius,  licet  dispositio 
subjecti  quandoque  sit  causa  intensionis  formse,  non 
tamen  est  formaliter  intensio.  Nam  intensio  consistit 
formaliter  in  majori  et  perfectiori  actualitate  subjecti 
per  formam ,  et  eductione  formae  de  imperfecto  ad 
perfectum  ;  et  ad  hoc  requiritur  agens  educens  sub- 
jectum  de  potentia  in  actum  formse;  requiritur 
etiam  quod  forma  det  perfectius  esse  quam  prius.  Et 
quandoque  requiritur  major  dispositio  subjecti  quam 
prius ;  unde  dico  quod,  sicut  argumentum  probat, 
aliquando  unum  subjectum  erit  dispositius  ad  par- 
ticipandum  formam  quam  aliud,  et  tamen  erit  minus 
tale  per  eam,  sicut  exemplificatur  de  aere  illumi- 
nato  a  candela,  et  de  aqua  illuminata  a  sole ;  unde 


(<x)  non.  —  Om.  Pr. 


aliquando  ad  hoc  quod  forma  perficiens  subjeclum 
intendatur,  requiritur  major  dispositio  ex  parte  sub- 
jecti,  tanquam  necessaria  ad  intensionem  in  genere 
causae  materialis.  Aliquando  requirilur  major  appro- 
pinquatio,  vel  vigoratio  ex  parte  agentis,  vel  quod 
plus  infiual,  quam  prius.  Et  ideo  argumentum 
solum  concludit  quod  formam  inlendi  non  est  sub- 
jectum  amplius  disponi,  nec  est  agens  esse  vigoro- 
sius,  vel  propinquius,  vel  plus  influere,  sed  forma- 
liter  est  formam  perfectius  esse  dare  subjecto,  ad 
quod  sequitur  subjectum  magis  pai"ticipare  for- 
mam. 

Ad  secundum  principale,  responsum  est  in  obje- 
ctionibus  Aureoli  ;  quia  subjectum  formee  quse 
intenditur,  transmutatur  secundum  formam,  in 
quantum  eam  novo  modo  habet  et  amplius  perficitur 
per  eam.  Et  ideo  responsio  quam  arguens  impugnat 
bona  est.  Nec  sua  impugnatio  valet,  propter  insuffi- 
cientiam  divisionis.  Nec  enim  subjectum  magis  dici- 
tur  perfici  per  formam,  eo  quod  plures  partes  sub- 
jeeli  informet  quam  prius ;  nec  quia  plures  partes 
formse  sunt  in  subjecto  quam  prius ;  nec  ideo  quod 
forma  firmius  inhseret  subjecto,  hocest,  quiadiutius 
remaneret,  vel  quia  difficilius  tolleretur.  Sed  ideo 
dicitur  firmius  inhserere,  vel  magis  radicari,  quia 
perfectius  esse  dat  subjecto  quam  prius,  et  potentia 
ad  oppositam  formam  ligatur  et  elongatur  ab  actua- 
litate  opposita.  —  Secunda  impugnatio  similiter  non 
valet.  Quia  minor  est  falsa.  Nam  forma  quse  inten- 
ditur,  aliud  esse  dat  subjecto  quam  prius,  et  subje- 
ctum  aliter  participat  actum  ejus,  quam  prius,  dum 
ex  confusione  quadam  potentialitatis  ad  opposita 
colligitur,  et  terminatur  per  actum  ejus,  et  elonga- 
tur  ab  opposito ;  licet  nec  pars  formse  addatur,  nec 
subtrahatur. 

Ad  tertiuni  principale,  dicitur  quod  responsio 
prima,  ihidem  data,  quoad  aliquid  bona  est.  Sicut 
enim  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.  (dist.  17, 
q.  2,  art.  2),  ut  recitat  quarta  conclusio,  dissimili- 
ter  intenduntur  qualitates  primse  et  secundse,  sim- 
plices  et  compositse.  Nam,  licet  generaliter  quselibet 
intendatur  ex  hoc  quod  perfectius  actuat  suum  susce- 
ptibile,  tamen  aliqua  non  possunt  hoc  facere  nisi 
prius  subjectum  disponatur  per  raritatem  et  densita- 
tem  ;  sicut  contingit  in  qualitatibus  simplicibus  acti- 
vis  et  passivis ,  nam  summus  gradus  caloris  non 
posset  recipi  nisi  in  subjecto  raro,  nec  summa  sic- 
citas  nisi  in  subjecto  denso.  Aliqua  autem  requirunt 
subjectum  disponi  secundum  diversam  mixtionem 
qualitatum  activarum  et  passivarum,  sicut  sapor, 
color,  odor.  Qusecumque  tamen  qualitas,  ad  hoc 
quod  intendatur,  requirit  agens  educens  eam  de  actu 
imperfecto  ad  perfectum,  sive  requirat  cum  hoc  sub- 
jectum  magis  disponi,  sive  non.  Et  ideo  responsio- 
nem  illam  non  teneo  ex  toto.  Concedo  enim  quod 
subjectum  aliquando  est  dispositum,  nec  indiget 
rarefactione ,  nec   condensatione ,    aut    alia    prsevia 


126 


LIHIU    I.    SENTExVTIARUM 


dispositionc ;  et  tamen  forma  non  est  intensissima , 
iniino  potest  intendi. 

Ad  quartum,  dico  (|uod  responsio  ibidem  data, 
bona  cst.  Nec  impugnatio  valet.  Licet  enim  forma 
accidcntalis  del  esse  specificum  accidentale,  tamen 
illiul  esse  non  esl  quo  res  formaliter  exsistit aut sira- 
pliciteresl  in  rerum  natura,  sicut  est  esse  quod  dat 
forma  Bubstantialis.  Et  ideo,  si  csse  quod  dat  forma 
substantialis  variaretur,  non  maneret  idem  ens  quod 
prius;  non  autem  oportet  rem  substantialiter  variari, 
propter  hoc  quod  habetaliud  esse  accidentale  quam 
prius.  Similiter,  essc  quod  dat  forma  accidentalis, 
advenit  enti  subsistenti.  Ideo  variari  potest,  cum 
habeat  subjectum  lixum  et  stans.  Esse  autem  quod 
dal  forma  substantialis,  nonadvenitalicui  subsistenti 
in  esse  complcto;  ideo,  quantumcuraque  materia 
disponatur,  forma  non  dabit  aliud  esse;  quiavariatio 
taliuin  cssc diversorura  non  haberet  aliquod  deferens 
in  actu;  ideo  non  posset  fieri  sine  corruptione  sub- 
sUinliali,  plus  quam  transitus  dc  substantiali  forma 
in  substantialem  formara.  Concedo  tamen  quod  in 
eadem  specie,  una  forma  substantialis  dat  perfe- 
ctius  esse  suae  materiae,  vel  composito,  quam  alia, 
propter  raajorem  dispositionera  susceptivi.  Et  simi- 
liler,  ex  hoc  contingit  quod  una  anima  est  nobilior 
alia ;  quia  perfectius  esse  suscipit  in  materia  magis 
disposita.  Taincn  non  ex  hoc  una  forma  substan- 
tialis  cst  intensfl,  et  alia  remissa;  (piia,  licct  una  sit 
perfectior  alia,  tamen  nulla  earum  procedere  potest 
de  csse  imperfecto  ad  csse  perfectum  per  motum,  nec 
augeri,  licct  procedere  possit  dc  potentia  in  actum. 

Ad  quintum,  negatur  rainor.  Dico  enira  quod 
prima  siniilitudo  quani  ponit  Philosophus,  est  pro 
nobis.  Sicut  enim  numerus  habel  partem  alterius 
rationis  a  tolo  uumero,  nam  binarius  habet  partes 
altcrius  rationis  a  binario;  ita  diffinitio  scu  forma 
babet  («)  partes essentiales,  ?el  aliquid  loco  earum, 
scilicet  genus  ct  differentiam,  vcl  tnateriam  et  for- 
main,  ct  hujusmodi;  nulla  tamen  forma  est  parti- 
bilis  in  parles  unius  rationis  cutn  ea,  nisi  per  acci- 
dcns,  rationc  quantitatis.  Et  ita  nulla  quidditas  dif- 
Qnibilis  potesl  constitui  cx  multis  simiiibus  ei ,  sieul 
una  bumanitas  el  multis  liunianitatibiis,  vcl  (6)  una 
albedo  c.\  multis  albedinibus.  Kl  per  consequens 
forma  intensa  non  includit  multas  sihi  consimiles 
secundum  speciem.  Secunda  similiter  sdmilitudo  esi 
pro  imliis.  Nain  Phiiosophus  loquitur  universaliter 
de  forma  kotius,  quse  csL  quidditas  diffinibilis  b1 
per  ilillinilioncin  importata.  El  lioei  oulla  quidditas 
aecidentalis  definiatur  propriissima  diffinitione, 
taincn  proportionaliter  diffiniuntur  formae  el  quid- 

ditatesalior praedicamentorura  ad  quidditatessub- 

stantialee,  cum  eadem  sini  principia  omnium  pre- 


(<x)  partes  alteriut  rationii  a  binario;  ita  diffinitio  seu 
forma  habet,    -  Om.  Pr, 
(6)  hummmitatHw ,  >,•!.      tciUc^t  Pr. 


dicamentorum  secundum  proportionem,  ut  dicitur 
in  12.  Metaphtjsicse  (t.  c.  22).  Intendit  ergo  quod 
omnis  additio  differentise  ad  quidditatem,  mutat 
speciem.  Omnisautem  additio  fbrmae  ad  formam  eel 
differentialis ;  prsesertim  si  sitadditioad  constituen- 
dum  alitpiiil  per  se  unum,  secundum  mentem  Phi- 
losophi  et  Commentatoris;  quia  semper  forma  qusB 
additur,  erit  alterius  rationis  a  praecedente.  Nam.  si 
sit  additio  in  esse  quidditativo,  constat  quod  forma 
uniiis  ralionis  non  cst  nisi  una.  Si  fiat  additio  in 
esse  rcali,  constat  etiam  (piod  forma  uniufl  rationis 
in  eodcm  susceptivo  non  est  nisi  una.  \A  sic  constat 
quod  nec  in  esse  reali,  nec  in  esse  quidditativo  ei  se- 
cundum  rationem,formaadditurforma3  adconstituen- 
dum  aliquid  unum,  nisi  sint  diversarum  rationum, 
illo  modo  quo  forma  generis  <-t  forma  differentiai 
sunt  formse  alterius  el  alterius  rationis.  Ad  aliam 
auctoritatem  quam  illc  glossal ;  dico  quod  non  inten- 
dil  solummodo  Aristoteles  quod  forma  substantialis 
propter  subjectum  est  major  vel  minor  extensive, 
iniino  quod  secundum  diversam  materiae  vel  subjecti 
potestatem,  diversimode  participatur  actus  form?e, 
vel  in  ipsa  introduclione  solum,  sicut  in  formis  sub- 
stantialibus,  vel  introductione  el  intensione,  sicut  in 
accidcntibus;  non  quod  dispositio  materiaB  sdl  tota 
causa. 

Ad  ea  quiB  specialiter  arguil  i\<>  charltate,  dici- 
tur  ad  primum,  quod  anima  cst  uno  tempore  rnagis 
disposita  ad  charitatem,  quam  alio,  propter  majo- 
rem  conatum,  secundum  quod  ponil  sanctus  Tho- 
mas,  2a  2",  q.  2i,  art.  3,  ad  l"m,  ubi  exponen* 
illam  auctoritatem  Matth.  25  ( v.  15)  :  Dedii  unU 
rnii/ue  secundum  propriam  virtutem  .  sic  dicil  : 
«  Illa  viitus,  secundum  quam  Deus  sua  dona  dal 
unicuique,  est  dispoaitio  vel  praeparatio  pnecedene, 
vel  conalus  gratiam  accipientis.  Sed  hanc  etiam 
dispositionem,  vel  conatum,  praecedit  Spiritus  San- 
ctus,  movens  mentem  bominis  plusvel  minusseoun- 
dum  suam  voluntatem.  »  —  H»3C  illc.  —  El  1"2*, 
(j.  112,  art.  2,  dicit  quod  bonus  motus  liberi  arbitrii 
nidli  a  Deo,  cst  prasparatio  ad  donum  gratiaB  susci- 
picndum,  ct  esl  quandoque  simul  cum  infusione 
gratise,  et  esl  operatio  meritoria;  quandoque  autem 
praecedil  donum  gratiae  gratum  facientis.  -  simili- 
ler,  1.  Scittntt..  dist.  17,  q.  1.  art.  I,  dicit  quod 
q  operationes  animae  se  habent  ad  perfectionea  acqui- 
sitas,  oon  solum  per  modum  dispositionis,  sed  sicut 
principia  activa;  sed  ad  perfectionea  inl 
lialicnt  solummodo  sicut  dispositionea.  Mensura 
igitur  secundum  quam  datur  charitas,  set 
ipsius  aniiiKc.  qu.c  esl   c\  oatura   i p^i >is  siraul  i4 

dispositione,  qutB  est  per  oonati perum.  Et  quia 

sccundum  eumdera  conatum  magisdisponitur  natura 
melior,  ideo  qui  babet  meliora  naturalia,  dummodo 
sit  par  conatus,   magis    recipiet   de  perfectionibus 
Infusis;  et  qui  pejora  naturalia,  i|uandix|ue  n 
recipiet,  si  adsit  major  conatus  ».  —  Hsec  illi 


DISTINCTIO   XVII.   —   QU^STIO    II. 


12" 


Verumtamen,  sicut  prius  dixi,  talis  major  dispositio 
non  est  forma  intensionis,  sed  causa  materialis. 
Unde,  dist.  preedicta,  q.  2,  art.  2,  ad  4um,  dicit 
sic  :  «  Eodem  modo  sumus  causa  augmenti  gratiye, 
sicut  et  causa  ipsius  gratise;  scilicet  per  modum 
dispositionis  tantum  ;  sed  utrobique  efficientia  est  ex 
parte  ipsius  Dei.  »  —  Ex  quibus  patet  quod  anima 
dicitur  esse  magis  disposita  ad  charitatem  nunc 
(juam  prius,  propter  majorem  conatum  vel  molum 
liberi  arbitrii  a  Spiritu  Sancto  movente  mentem 
hominis.  — Tunc  ad  argumentum  contra  hoc,  quo 
infertur  quod  tunc,  quandocumque  augetur  charitas, 
acquiritur  nova  forma  in  anima;  dicitur  quod  si 
actus  ille  vocetur  forma ,  conceditur  consequentia  et 
consequens.  Quandocumque  enim  Deus  vult  gratiam 
in  anima  vel  cbaritatem  intendere,  disponit  eam  ad 
hoc,  secundum  quod  ponit  sanctus  Tbomas,  1*  2*, 
q.  112,  art.  2,  ad  3"m,  ubi  sic  dicit  :  «  Agens  infi- 
nitae  virtutis  non  exigit  materiam,  vel  dispositionem 
materise,  quasi  prscsuppositam  ex  alterius  causse 
actione;  sed  oportet  tamen  quod  secundum  condi- 
tionem  rei  causandae  in  ipsa  re  causet  et  materiain 
et  debitam  dispositionem  ad  formam.  Et  similiter, 
ad  hoc  quod  Deus  gratiam  infundat  animee,  nulla 
praeparatio  requiritur,  quam  ipse  non  faciat.  »  — 
llaec  ille.  —  Et  sicut  dicit  de  dispositione  ad  infusio- 
iifiii,  ita  de  disposilione  ad  augmenlum  pariter  est 
diccndum.  Verumtamen,  ad  illam  prceparationem 
non  necessario  sequitur  intensio,  vel  infusio  gratiee, 
secundum  quod  est  a  libero  arbitrio  ;  sed  secundum 
quod  illa  dispositio  est  a  Deo  movente,  habet  neces- 
sitatem,  non  quidem  coactionis,  sed  infallibilitatis, 
quia  intentio  Dei  deficere  non  potest,  ut  dicit  in 
sequenti  arliculo.  Et  cum  dicit  arguens,  quod  hoc 
est  inconveniens,  si  charitas,  etc. ;  dicilur  quod 
motus  augmenti  charitatis  non  est  continuus. 

Cum  autem  qmerit  niodum  quo  illa  dispositio  est 
major  quam  prius,  etc. ;  dicitur  quod  dispositio  illa, 
quandoque  est  major  intensive,  quandoqueest  major 
extensive,  sicut  ponit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
ubi  supra  (dist.  17),  q.  2,  art.  3,  ad  1um,  ubi  sic 
ait  :  ((  Non  eodem  modo  se  habet  quilibet  actus 
charitatis,  eo  quod  unus  potest  csse  magis  intensus, 
et  etiam  unus  potest  esse  disponens  in  virtute  plu- 
rium  praecedentiiiin.  »  —  Hsec  ille.  —  Sicut  enim 
ipse  ponit,  ibidem  :  «  Quia(a)  homo  est  dominus  sui 
actus,  potest  agere  secundum  totam  (6)  virtutem 
suae  naturse,  vel  (y)  secundum  partem  ;  quod  non 
contingit  in  illis,  quac  agunt  ex.  necessitate  naturee; 
semper  enim  agunt  tota  virtute  sua.  Quando  igitur 
ita  est  quod  homo  non  habens  charitatem,  ex  tota 
virlute  naturalis  bonitatis  sihi  inditae  lnovetur  ad 
charitatem,  unus  actus  disponiteum,  ultima  dispo- 


(a)  quia.  —  quod  Pr. 

(6)  totam.  —  communem  Pr. 

<-,->  rel.  —  quandoque  Pr. 


sitione,  ut  sihi  detur.  Quando  vero  non  secundum 
tolani  virtutem,  sed  secundum  (a)  aliquid  ejus, 
praeparatur  ad  charitatem,  tunc  ille  actus  non  est 
sicut  ultima  disposilio,  sed  remota,  et  per  plures 
actua  poteril  pervenire  ad  ultimam  dispositionem. 
Similiter  dico,  ex  alia  parte,  quod  quando  actug 
charitatis  procedit  ex  tota  virtute  habentis  (6),  et 
quantum  ad  virtutem  naturae  (y),  et  quantum  ad 
virtutem  (S)  liabilus  infusi,  tunc  unus  actus  dispo- 
nit  et  meretur  charitatis  augmentum  ut  statim 
lial.  Quando  autem  non  secundum  totam  virtutem 
procedit  actus  ille,  tunc  est  ut  dispositio  remota,  et 
}>oterit  tunc  per  plures  actus  pervenire  ad  charitatis 
augmentum  ;  non  tamen  t\r  uecessitate,  quia  bomo 
quantumcumque  sit  dispositus,  potest  agere  secun- 
dum  non  rectam  dispositionem  illius,  quod  non  con- 
tingit  in  dispositionibus  non  voluntariis.»  —  Haec  ille. 
Ex  quo  patet  quod  dispositio  animse  ad  charita- 
tem,  quandoque  dicitur  major  extensive,  quia  plures 
actus  elicuit,  quam  prius,  quorum  tamen  ultimus 
agil  in  virtute  praecedentium.  El  dat  ibi  sanctus 
Thomas  exemplum  de  gutlis  cavantibus  lapidem, 
quod  non  queelibet  aufert  aliquid  de  lapide,  sed 
omnes  prsecedentes  diSponunt,  et  una  ullima,  agens 
in  virtute  omnium  praecedentium,  inquantum  scili- 
cet  invenit  materiam  dispositam  per  prsecedentes, 
complet  cavationem.  —  El  si  quseratur  :  quomodo 
unus  actus  est  intensior  quain  aliud  ;  dicitur  quod 
actus  ille  esl  formaliter  intensior,  non  per  additio- 
nem  partis  ad  partem  in  eodem  subjecto  primo,  sed 
per  boc  quod  subjectum  suum  perfectius  actuat  et 
perfectius  esse  dat  ei.  —  Et  si  ultra  quaerilur  :  quo- 
modo  illud  esse  est  perfectius  praecedenti;  dicitur 
quod  ideo  quia  magis  accedit  ad  similitudinem  pri- 
mae  actualitatis  subsistentis ,  et  primae  cbaritatis, 
quac  est  actus  punis.  —  Si  autem  qiueratur  :  quo- 
modo  illa  multiplicatio  actuum  reddit  hominem 
magis  dispositum  quam  prius,  cum  illi  actus  non 
maneant  insinml,  necaliquid  relinquant  in  homine  ; 
dicitur  quod  hoc  ideo  est,  quia,  licet  actus  cbaritatis 
non  sit  activus  charitatis,  nec  ejus  causa  efficiens, 
sed  dispositivus,  vel  meritorius,  ut  ponit  sanctus 
Thonias,  ubi  supra  (dist.  17),  q.  2,  art.  3;  tamcn 
actus  cbaritatis  relinquit  in  viribus  sensitivis  aliquam 
impressionem,  secundum  quod  ipse  ponit,  eadem 
dist.,q.  2,  art.  1,  ubi  sic  ait  :  «  Gum  vires  inferiores 
sequantur  motum  superiorum  si  sit  intensior  (e), 
sicut  videmus  quod  ad  apprehensionem  rei  dilectse, 
totum  corpus  exardescit  et  movetur;  ita  etiarn, 
quando  aflectus  superior  movetur  in  Deuni,  conse- 
quitur  quaedam  impressio  in  viribus  sensitivis  (£), 


(a)  secundum.  —  solum  Pr. 

|.,i   /tnhentts.  —  /tabilas  l'r. 

(y)  et  quanlum  ad  rirtutem  naturx.  —  Om.  Pr, 

(8)  virtutem.  —  virtutes  IV. 

(e)  si  sit  intensior.  —  sic  /it  inlensio  Pr. 

(;)  sensilivis.  —  Om.  Pr. 


128 


LIBRI    1.    SENTENTIARUM 


secundum  quam  incitantur  ad  obcdiewlum  divino 
arnori.  »  —  Ha?c  ille.  —  Non  solum  autem  potest 
imprimi  aliquid  per  modum  actus  in  viribus  sensi- 
livis,  immo  per  modum  habitus,  ex  multitudine 
actuum.  Quanto  autem  vires  sensitivae  magishabent 
de  illa  impressione,  homo  dicitur  magis  dispositus 
ad  eliciendum  actum  intensiorem,  qui  est  ultima 
dispositio  ad  augmentum  charitatis.  Et  boc  videtur 
dicere  sanctus  Thomas,  2a  1X,  q.  24,  art.  6  :  «  Qui- 
libet,  inquit,  actus  charitatis  disponit  ad  charitatis 
augmentum,  in  quantum  ex  uno  actu  charitatis 
homo  redditur  promptior  ad  agendum  secundum 
charitatem  ;  et  habilitate  crescente,  homo  prorumpit 
ad  actum  charitatis  ferventiorem,  quo  conetur  ad 
profectum  (a)  charitalis,  et  tunc  charitas  augetur 
in  actu.  »  —  Hajc  ille. 

Gum  similiter  dicit  arguens,  de  capacilate,  quid 
est ;  dico  quod  capacitas  dicit  habilitatem  ad  recipien- 
(luiii.  Qua2  quidem  habilitas  est  quid  respectivum, 
fundatum  in  potentia  passiva,  puta  intellectu,  vel 
voluntate,  in  ordine  ad  actum  primum  vel  secun- 
dum.  Tales  autem  relationes,  sicut  habent  suam 
entitatem  a  fundamento  et  termino,  ita  et  suam 
quantitatem.  Et  ideo,  aucto  fundamento,  puta  poten- 
tia,  vel  disposilione  potentise,  augetur  habilitas,  non 
per  additionem,  sed  modo  superius  dicto.  —  Ad 
aliud  quod  arguit  de  vitio  primo  genito,  etc. ;  dicitur 
quod  anima  vitiosa,  per  actus  vitiosos  habilitat  vires 
inferiores  ab  obediendum  ei.  Quo  facto,  quia  motus 
affectus  sensitivi  quandocumque  intendit  motum 
voluntatis,  ex  tali  habilitatione  bomo  est  promptus 
ad  eliciendum  actum  intensum,  qui  est  necessaria 
dispositio  ad  augmentum  vitii,  ut  prius  dictum  est 
in  consimili;  licet  actus  vitii  aliter  se  habeat  et  in 
alio  genere  causac  ad  augmentum  vitii,  quam  actus 
charitatis  ad  augmentum  ejus. 

II.  Ad  argumenta  Godofridi.  —  Ad  primum 
argumentum  Godofridi,  diciturquod  solutio  ibidem 
data  bonaest.  —  Nec  valet  prima  replica.  Quia,  cum 
alteratio  et  motus  recipiat  solum  speciem  a  termino 
ad  quem,  et  non  a  termino  a  (|uo,  non  oportet,  ad 
hoc  quod  alteratio  sit  alterius  rationis  quam  termi- 
inis  a  quo,  quod  terminus  a  quo  et  ad  (|uem  sint 
positivi,  vel  unius  rationis;  sed  solum  terminus  ad 
quem.  —  Non  valct  tnsuper  secunda.  Quia,  licet 
mutalio  de  non  subjecto  simpliciter  in  subjectum 
simpliciter,  sit  generatio,  tamen  mutatio  de  non  sub- 
jecto  secundum  quid  in  subjectum  secundum  quid, 
iKin  cst  generatio  proprie,  sed  alteratio,  vel  alius 
motus.  Vel  dieewlum  quod  si  intensio  accipiatur  ut 
quidam  motus,  tunc  esl  a  subjecto  in  subjectum; 
sed  nt  cst  mutatio,  sic  est  a  non  subjecto  in  subje- 
cluni.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  28, 
•u  il.     ic  ail  :  «  Differentia  esl  inter  mol I 

proftctum,      perfectutn  Pr. 


iniilationem.  Nam  motus  unus  est  quo  aliquid  affir- 
mative  significatum  abjicitur,  et  aliud  affirmative 
significatum  acquiritur.  Est  enim  motus  de  (a)sub- 
jectoinsubjectum,  ut  dicitur,5.  Physicorum(t.  c.7); 
per  subjectum  autem  intelligitur  hoc  aliquid  mon- 
stratum  (6)  affirmative,  ut  album  et  (y)  nigrum; 
unde  unus  motus  alterationis  est  quo  album  a}>jici- 
tur,  et  nigrum  acquiritur.  Sed  in  mutationibus,  quse 
sunl  generatio  et  corruptio,  aliter  est.  Nam  gene- 
ratio  est  mutatio  de  non  subjecto  in  subjectum,  ut 
de  non  albo  in  album.  Corruptio  vero  est  mutatio  de 
albo  in  non  album ,  scilicet  de  subjecto  in  non  sub- 
jectum.  Et  ideo,  in  abjectione  unius  affirmativi  et 
adeptione  alterius,  oportet  duas  mutationes  intelligi, 
quarum  una  sit  generatio,  alia  sit  corruptio  (8),  vel 
simpliciter,  vel  secundum  quid.  Sic  ergo,  de  trans- 
itu  qui  est  de  albedine  in  nigredinem,  si  conside- 
retur  ipse  motus,  idern  motus  significatur  per  abla- 
tionem  unius  et  inductionem  alterius;  non  autem 
signiticatur  eadem  mutatio,  sed  diversse,  tamen  se 
invicem  concomitantes,  quia  generatio  unius  non 
cst  sine  corruptione  alterius.  »  —  Ha3c  ille.  —  Sic 
in  proposito.  Dicetur  quod  intensio,  ut  est  mutatio, 
est  alicujus  formoe  imperfectioris  ad  formam  perfe- 
ctiorem.  Sed  ut  est  motus,  sic  est  a  forrna  imper- 
fecta  ad  formam  perfectam  ;  ita  quod  forma  iinper- 
fecta,  non  ut  forma  simpliciter,  sed  ul  fornia  habens 
esse  imperfectum,  sit  terminus  a  quo;  nec  ipsa  illo 
modo  se  habet  per  modum  non  subjecti,  innno  per 
modum  subjecti  imperfecti ;  nec  illo  modo  ipsa  est 
compossibilis  termino  ad  quem.  —  Non  valet  deni- 
que  tertia.  Nam  cbaritas  prsecedens  non  est  de  ratione 
motus  illius,  ut  absolute  consideratur,  sed  ut  imper- 
fecta,  et  sub  carentia  actualitatis  sequentis. 

Ad  secundum  dicitur  quod  non  oportet  similitu- 
dinem  per  omnia  currere.  Sufficit  enim  quod  sicut 
in  motu  locali  est  continue  aliud  ubi  et  aliud ;  ita 
in  motu  intensionis  et  remissionis  sit  aliud 
formse  quoe  intenditur  vel  remittitur;  nam,  nec  in 
molu  locali  est  semper  alius  et  alius  locus  totaliter, 
sed  aliud  ubi  in  loco. 

Ad  lertium  dicitur  quod  idem  potest  comparari 
ad  seipsum,  secundum  dispositiones  quas  habet  suc- 
cessive  ;  sicut  aliquis  est  hodie  major  quam  fuit  anno 
elapso.  Sic  in  proposito.  Eadem  forma,  secundum 
esse  (|uod  nunc  babet,  comparari  potesl  ad  seipsam, 
secunduni  esse  ipiod  prius  habuit. 

Ad  quartum  dicitur  quod  forma  remissa  non  con- 
trariatur  formae  intensae,  sed  est  conjuncta  majori 
latitudini  formae  contrarise.  Et  ad  hunc  sensum, 
minus  album  dicitur  contrariari  magis  albo;  non 
quod  forma  minor  contrarietur  majori,  sed  quia  sub- 


(a)  non.  —  Ail.  Pi 
(6)  /ioc  ali<iuiil   monstratum. 
tun\  Pr, 
(yi  it.  —  erit  Pr. 
(8)  corruptio.  —  nuitatio  Pr. 


—   hoc  aliquid  mattria- 


DISTINCTIO   XVII. 


QU^STIO   II. 


120 


jectum  sub  ea  contrariatur  sibi  ipsi  suh  forma 
intensa,  in  quantum  plus  habet  de  forma  opposita 
cum  est  album  remisse,quam  dum  est  intensealbum. 

Ad  quinium  negatur  major.  Quia  dififerentia  in 
formis  substantialibus  provenit  <>x  parte  formarum 
secundum  se,  vel  ex  principiis  quidditatis;  sicut 
dififerentia  inter  humanitatem  et  lapideitatem ,  est 
excessus  earum  ad  invicem  in  perfectionc.  Sed  exces- 
sus  formoc  intensae  super  remissionem,  provenit  ex 
diversa  participatione  subjecti. 

A<i  sextum  dicitur  (jiiod  aliter  continet  forma 
intensa  formam  prius  remissam,  quam  sensitivum 
contineal  vegetativum.  Continentiaenim  qua  vegela- 
tivuni  continetur  a  sensitivo,  consurgit  ex  propria 
ratione  hujus  et  illius  formae,  quia  scilicet  ista 
dat,  secundum  suam  rationem,  omnem  perfectio- 
nem  quani  dat  alia,  et  ulterius.  Sed  alia  continentia 
non  consurgit  ex  propria  ratione  formae  intensae  vel 
remissae,  cum  sint  unius  rationis;  sed  potius  ex  esse 
quod  hahet  in  suhjecto.  Unde  non  oportet,  quia 
vegetativum  non  potest  fieri  sensitivum,  quod  simi- 
liler  forma  rernissa  non  possit  fieri  intensa ;  quia 
impossibile  est  transire  de  specie  in  speciem,  licet 
transitus  de  imperfecto  ad  perfectum  respectu  ejus- 
dem  sit  possibilis.  Ideo  forma  intensa  continet  per 
identilatem  formam  prius  remissam ,  licet  sensiti- 
vu ni  solum  virtualiter  contineat  vegetativum. 

III.  Ad  argumenta  Adse.  —  Ad  primum 
argumentum  Adoe,  negatur  minor.  Unde  solutio  1 1  >i 
data  hona  est.  Nec  improbatio  ihi  facta  in  secunda 
raiione  valet.  Et  ad  maximam  quse  assuniitur, 
dictum  est  respondendo  Aureolo ;  sufficit  enim  trans- 
itus  de  potentia  in  actum,  vel  de  actu  imperfecto  ad 
actum  perfectum. 

A<1  tertium  dico  quod  responsio  ibidem  facta,  est 

bona.   Nec   improbatio  valet.   Quia   supponit   quod 

forma  producatur;  quod  non  est  verum.  Similiter, 

supponit  quod  in  omni  alteratione  aliquid  produca- 

tur;  quod  non  est  verum,  nisi  in  generatione  sim- 

pliciter.  Sed,  concesso  suo  modo  loquendi,  dico  quod 

in  augmento  formae  non  producitur  forma,  nec  sub- 

jectum,  nec  compositum ;  sed  illud  quod  prius  erat 

minus  tale,  postea  fit  magis  tale.  Dico  etiam  quod 

terminus  augmenti  est  forma  sub  esse  completo,  suh 

quo  non  praefuit.  Et  ideo  concedo  quod  eadem  forma 

suh  eodem  modo  essendi,  vel  actuandi,  non  potest 

bis  acquiri ;  sed  sub  alio  et  alio  mo<lo,  non  est  incon- 

veniens  quod  sit  terminus  duarum  mutationum.  — 

Similiter,  nec  secunda  improbatio  valet.  Quia  non 

oportel ,  si  forma  est  indivisibilis  in  essentia,  nullam 

habens  latitudinem,  quod  similiterdet  indivisibiliter 

,  eadem  enim  forma  multipliciter  polest  actuare 

idem  susceptibile,  quando  non  <lat  illi  speciem  essen- 

Ualem.   Concedo  tamen  quod  nunquam  suhjectum 

t  magis  tale  per  formam  illam,  nisi  forma  esset 

perfectior,   non   quidem  per  additionem,   sed   per 


suum   esse,  quod  est  inesse.  —  Similiter,  impro- 
balio  illa  quse  procedit  ex  dispositione,  soluta  est 
respondendo  Gregorio  et  Aureolo.  Illa  eniin  dispo- 
sitio  quae  requiritur  a<l  augmentum,  quandoque  est 
rarefactio,  quandoque  remotio  contrarii,  quan<lo<pie 
alteratio  secundum  qualitates  activasetpassivas,  vel 
commixtioearurn  aliaquam  prius,  quandoque  aliqua 
operatio  immanens,  ut  fuit  dictura  de  charitate.  Non 
oportet  quod  quselibet  dispositio  requirat  aliani  proe- 
cedentem  dispositionem  ;  praesertim  non  oportetquod 
si  hahitus,  quiest  forma  manens  in  subjecto,  requirit 
dispositiones  praevias,  puta  actus  voluntatis,  quod 
iterum  actus  voluntatis  requirat  alias  dispositiones ; 
quia  non  est  in  suhjecto  per  modum  actus  primi  et 
formae  quietse,  sicut  hahitus.  Quomodo  autem  actus 
intendatur,  dictum  fuit.  —  Similiter,  nec  valet  alia 
improhatio,  quge  quoerit  quomodo  forma  magis  inhse- 
ret.  Dico  enim  quod  quia  dat  perfectiusessesuhjecto 
quam  prius,  et  colligit  ipsum  a  potentialitatis  confu- 
sione  ad  unitatem  sui  actus ;  quod  fit  efTective  ab 
agente  assimilante  sihi  passum.  Et  ideo  argumentum 
illud  de  transitu,  non  hahet  hic  locum  ;  quia  suffi- 
ciens  causa  datur  pro  illo  transitu.  Similiter,  falsum 
est   quod  alhedo,   quandocumque  est  in  subjecto, 
inhsereat  sihi  tantum  quanlum  unquam  postea  pote- 
rit.  Nec  etiam  diuturnitas  est  in  causa  hujus;  sed 
illud  quod  prius  dictum  est. 

IV.   Ad  argumenta  Scoti.   —  Ad    primum 

Scoti,  dicitur  quod  gratia  Christi,  ut  proescindit  a 
suo  esse  et  actuali  exsistentia,  vel  inexsistentia,  non 
hahet  aliquam  honitatem,  cum  bonitas  rei  sit  esse 
ejus,  ut  saepe  dicit  sanctus  Thomas.  Similiter,  nec 
magnitudinem  aliquam  essentialem  ;  quia  utdictum 
est  in  conclusionihus,  magnitudo  formae  sequitur 
esse  illius.  Et  ideo  gratia  illa  sic  sumpta,  non  est 
melior  gratia  Petri.  Sed  honitas  ejus  essentialis  con- 
sistit  in  suo  esse,  quod  est  inesse  subjecto.  Quia  ergo 
ipsa  perfectius  inest  suo  susceptihili,  et  magisactuat 
quam  aliqua  alia  iiratia  actuet  essentiam  creatam, 
ideo  ipsa  est  perfectior  omni  alia  gratia  creata. 
Verumtamen,  illa  gratia,  proeter  bonitatem  quam 
hahet,  et  quantitatem,  ex  inhaerentia  ad  subjectum, 
hahet  aliam  honitatem  et  qualitatem  accidentalem 
sihi,  scilicet  ex  conjunctione  ejus  ad  divinitatem, 
in  quantum  concurrit  ad  eumdem  actum  cum  illa, 
ut  actus,  illa  gratia  informatus,  non  tantum  sit 
actus  hominis,  sed  Dei.  Similiter,  quantum  ad  effe- 
ctus  in  quos  potest  gratia ;  et  quoad  multa  alia, 
quoc  ponit  sanclus  Thomas,  3.  Sentent.,  dist.  13. 
Di<o  tamen  quod  Christi  gratia  creata,  si  esset  suh- 
sistens  et  in  nullo  recepta,  et  similiter  gratia  Petri, 
nulla  earum  esset  major  alia,  supposito  quod  sint 
unius  speciei ;  si  tamen  esset  possibile  esse  duas  for- 
mas  separatas. 

Ad  secundum  dicitur  quod  agens  intendens  for- 
mam,  aliquid  agit,  in  quantum  reducit  subjectum 

II.  —  9 


1 .11) 


L III  1(1    I.    SKNTKNTI  AltliM 


de  actu  imperfecto  in  actum  perfectum,  LJnde    an« 

ctus  Thomasj  1«  2",  q.  52,  art.  '2,  ad  2 ,  dicit  : 

(i  Causa,  inquit,  augens  habitum,  facit  quidem 
semper  aliquid  in  subjecto;  oon  autera  formam 
uovam ;  sed  facil  quod  subjectum  perfectius  formam 
prseexsistentem  participet.  »       Haec  ille. 

Aii  lerttum  negatur  consequentia.  Nec  valel  pro- 
batio.  Licel  enim  charitas  sim-  quacuraque  additione 
possel    intendi   sine  statu,  el    possel   pervenire  ad 
(Iii|»Imiii  ,  el  triplum,  etc. ;  tamen  nunquam  per  tale 
augmentum  posset  perduci  ;nl  perfectionem  visionis 
beatiflcse,  vel  forte  sui  actus;  aul  certe  ad  perfectio- 
nem  unius  animae  rationalis,  licel  quaelibel  anima 
rationalis,  el  actus  visionis  createe  sil    Qnitus,   El 
causa  est,  < | u ia ,  per  illam  intensionem,  nunquam 
acquireret  perfectionem  alterius  rationis  quam  prius, 
s<mI  remaneret  in  <';i<lt'in  specie,  distincta  ;ilt  aliis, 
Ideo,  sicul  dicit  sanctus  Thomas ,  <!<•  Veritate,  q.  20, 
art.  3,  ;nl  ■  >'""  :  «  Quamvis  charitas  vel  gratia  viato- 
ris  in  inflnitura  augeri  possit,  nunquam  tamen  potesl 
pervenire  ad  aequalitatem  gratiae  Christi.  Quod  enira 
flnitura  aliquod,  per  continuum  augmentum  possil 
pertingere  ad  quodlibet  flnitum ,  veritatem  habet,  si 
accipiatur  eadem  ratio  quantitatis  in  utroque  flnito; 
sicut  si  comparemus  lineara  ad  lineam,  ve]  albedi- 
iiciii  ad  albedinem.  Non  autem  si  accipiatur  ;ili;t  el 
;ili;i    ratio  quantitatis.  Et  hoc   patet  in    quantitate 
dimensiva.  Quantumcumque  enim  lin<';i  augeatur  in 
longum,  nunquam  perveniet  ad  latitudinem  super- 
ficiei.  Et  similiter,  patel  in  quantitate  virtuali,  vel 
intensiva.  Quantumcumque  enim  cognitio  cognoscen- 
lis  Deuin  per  similitudinem  proflcial  («),  aunquam 
potesl  sequari  cognitioni  comprehensoris,  <|ui  videl 

De per  essentiam,  El  similiter,  charitas  viatoris 

aunquara  potesl  aequari  charitati  comprehensoriB ; 
aliter  enim  afficitur  aliquis  ad  praesentiam,  <'i  ad 
absentiam  rei.  Similiter  etiam  quantumcumque 
crescat  gratia  alicujus  hominis,  <|ui  gratiam  aecun- 
iluiii  aliquam  particularem  participationem  possidet, 
nunquam  potesl  adsequare  gratiam  Christi,  quee 
universaliter  plena  exaistit.  o  Haec  ille.  Patet 
igitur  quod  non  omne  Qnitum  augmentabile  sine 
termino,  potesl  pervenire  ad  sequalitatem  cujuslibel 
alterius  liniii,  praesertim  alterius  rationis.  El  ideo 

argumentu >n  valet.  El  si  valeret,  utique,  cum 

arguens  ponal  charitatem  in  infinitum  augmentabi- 
lem,  licel  per  additionem ,  el  ita  de  qualibel  quali- 
tate,  ipse  habel  concedere,  quod  el  facil  Beapeel  minua 
bene,  quod  albedo  posset  tantum  intendi  quod  i 
perfectior  angelo. 
A<i  quarti licitur  Bicul  ad  praecedens. 

Vti  qulntura  dicitui  quod  subjectum  formse  qusB 
inlendilur,  non  tnovetur  otiose;  quia  non  movetur 
ad  liabundum  formam  simpliciter,  Bed  ;i<l  perfeclius 
liabendum  quam  priu 

(•)  pro/I<  iat,      f'  i"  iat  i'f. 


A<i  aextum  dicitur  <|u<xl  Commentator  vocal  partei 
formae,  vel  perfectionis,  ad  quam  v;t<lil  mobile,  for- 
mam  sub  alio  et  alio  esee;  et  oon  aliqua  quaa  for- 

ni; sonstituant,  sicul  partei  integrales,  \<-l  easen- 

li;il<'s. 

Aii  aeptlmuni  dicitur  Bicul  ;i<l  quintum. 

a<i  octavum  dicitur  <|ii<t<l  omne  agen  agil  lecun- 
dura  <|iitt<l  i'si  actu.  Unde,  quod  agens  possit  in  ;<li- 
quam  operationem,  in  quam  prius  non  poterat,  poteel 
contingere,  quia  reductum  eel  ooviter  de  potentia 
pura  ;nl  actum  formae  \>a'  quam  agit,  vd  <|ui;i  dedu- 
ctum  <lr;iclu  imperfecto  in  actum  perfectiorem  illiua 
formee;  uec  oportel  < 1 1 1 * >« I  aliquam  formam  \cl  par- 
i<'in  formae  acquisieril  de  aovo. 

Et  sic  terminatur  primus  articulus. 


ARTICULUS  II. 

\\  CHARITAS  POSSIT  VI  GERl  IN  im  i.MN  M 

A.  —  CONCLUSIO 

Quantum  ad  secundum  articulum,  sii  hasc 

Conclusio  :  Charltaa  vlse,  quantumcumque  baten- 
il.iiui,  nunquam  potes!  devenlre  ad  altquem 
terminum  ultra  quem  aoii  possil  augeri. 

Istam  conclusionera  ponil  sanctus  Doctor,  ubi 
supra,  Bcilicel  I.  Sentent.,  dist.  17,  q,  2,  art.  i. 
ubi  si<-  ail  :  «  A.ugmentum  charitatis  aon  pervenit 
ad  aliquem  terminum  ultra  quera  oon  possil  augeri. 
Cujusratio  est,ex  parte  ejusquod  movetur  secundum 

hoc  aug iiIiihi,  el  ex  parte  ejus  ad  quod  movetur. 

IIIikI  autem  ad  quod  movetur  anima  in  augmento 
charitatis,  est  Bimilitudo  charitatis  divinse,  cui  assi- 
milatur,  ad  quam,  cum  infinita  sit,  in  infinitum 
potesl  accedi  plus  et  plus,  el  nunquam  ada?quabitur 
perfecte.   Ex  parte  autera  ejus  quod  movetui . 
quod  ipsa  anima,  quantum  plus  recipit  de  ipsa  boni 
tate  divina  el  lumine  gratiaa  ipsius,  tanto  capacior 
efficiturad  recipiendum  ;  el  ideo,  quanto  plus  recipit, 
tanto  plus  potesl    recipere.  Cujus  ratio  esl  :  quia 
potentiee  materiales  sunl  determinatas  el  Gnitaesecun- 
dum  exigentiam  materiae,  el  ideo  non  possunl  i 
pere   nisi  tantum    vel   tantum,  Becundum  propor- 
tionem  materiae;  potentiaB  autem  immaterialee  non 
limitantur  ex  materia,  eed  magis  secundum  quanti- 
tatem  bonitatisdivinae  ineis  perceptse;  unde,  quanto 
additur  plua  de  bonitate,  tanto  inngiH  do  |>otenti 
capacitatera  additur;  aicul  |»;ii<'l  in  exemplo  Philo- 
sophi  de  sensu  el  intelleciu,  .'i.  </<•  Anima  (t. 
Dicil  <'iiiin  <|iiinl  m-iisiis  a  fortibus  sensibilibus 
rumpuntur,  el  non  uugetur  eurum  cajwciUis,  quia 
sunt  |iiilcnii.<'  materialea;   sed  intellectua,  quanto 
magia  intelligil  diffli  ilia,  lautu  etiam  plus  putest,  lU 


DISTINCTIO   XVII.   —    QU.KSTH)    II. 


131 


ttiam  quanto  natura  spiritualis  («)  plus  recipit  de 
eharitate,  tanto  plus  potesl  recipere.  »  —  Huec  ille. 
Idem  ponit, 2a 2*, q.  24,  art.  7,  uhi  sic  ail:  aTer- 
niiiiiis  in  augmento  alicujua  formae  potest  praefigi 
tripliciter.  Uno  modo,  ex  ratione  ipsius  formaa,  quaa 
nabel  terminatam  mensuram  ,  ad  quam  cum  perven- 
luiii  fuerit,  non  potest  ultra  procedi  in  forma,sed 
>i  ultra  processum  fuerit,  pervenietur  ad  aliam  for- 
niain  ;  sicut  patel  in  pallore,  cujus  termirios  per 
continuam  alterationem  aliquis  transit,  usqueadalbe- 
dinem  vel  uigredinem  perveniens,  Alio  modo,  ex 
parte  agentis,  cujus  virtus  non  se  extendil  ad  ullc- 
rius  augendum  formam  in  subjecto.  Tertio  modo, 
cx  parte  subjecti,  quod  uon  csi  capax  perfectionis 
amplioris,  Nullo  autera  istorum  modorum  imponi- 
tur  tsrminus  augmento  charitatis  in  siatu  via\  Ijisa 
enim,secundura  rationem  propriaespeciei,  terminum 
augmenti  uon  habel ;  esl  enim  participatio  qusedam 
infinitaa  charitatis,  quae  est  Spiritus  Sanctus.  Simi- 
liter  etiam  causa  agens  cst  infinitaa  virtutis,  scilicet 
Deus.  Similiter  etiam  cx  parte  subjecti  terminus  huic 
augmento  praefigi  aon  potest,  quia  semper,  chari- 
tate  sicrescente,  superexcrescil  habilitas  ad  ulte- 
rius  augmentum.  (Jnde  relinquitur  quod  charitatis 
augmento  nulius  terminus  prasfigi  potest  in  via.  » 
—  Haac  illc. 

B.  —  OBJECTIONES 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  istam 
conclusionem  arguit  A.ureolus  (dist.  17,  q.  2,  art.  3) 
multipiiciter. 

Prtmo  sic.  Impossibile  esi  ul  motus  rectus,  sil  con- 
tinuus  iu  iiiliniliim,  ut  probat  Philosophus,  8.  Phy- 
rum  (t.  c.  64);  alioquin  demonstrationes  Philo- 
sophi  uuliius  sunt  momenti,  quibusprobal  quodsolus 
motus  circularis  potesl  esse  continuus  in  infinitum. 
Unde  Commentator,  commento  64,  dicit  quod  Aristo- 
teles  declaravil  quod  impossibile  est  transmutationem 
in  qualitate,  aut  auantitate,  aut  substantia esse  conti- 
niiaiii  in  inliniluin  ;  el  commento73,  dicit  quod  Aris- 
toteles  declaravit  quod  uullus  motuum  rectorum  es1 
continuus  «t  perpetuus.  El  sine  testimonio  eorum, 
patet  cx  terminis :  quiaomnis  motus  habel  terminum 
a  quo  el  terminum  ad  quem;  inter  duos autem  ter- 
minos  impossibile  esl  continue  in  infinitum  moveri, 
nisi  iiai  circulatio;  secundum  lineam  quidem  circu- 
larem  potesl  mobile  redire  ad  punctum,  et  sic  mo- 
veri  in  inliiiitiiin ;  secundum  lineam  rectam  vero 
impossibile  est  ;  cum  igitur  de  ratione  motus  sit 
habere  terminum  ad  quem  et  a  quo,  inter  autem 
duos  istos  terminos  non  possil  motus  continuari  in 
rectum  in  Infinitum,  evidenter  apparet  quod  est 
impossibile  motum  rectum  aliquem  esse  continuum 


(a)  spiritualts.  —  specialts  IV. 


iu  inlinitum  (a),  sed  hoc  tantum  potesl  esse  in  motu 
circulari.  Sed  manifestum  est  quod  si  charitas  aut 
alia  forina  possel  crescere  in  infinitum,  motusalte- 
rationis,  qui  rectue  cst,  posset  esse  continuus  in 
infinituin.  Ergo  hoc  omnino  csl  impossibile. 

Seoundo  sic.  Natura  non  incipit  moveri  ad  ali- 
quid,  quod  attingere  non  potest;  non  enim  incipit 
niotum  (6),  quem  non  potestconsummare.  Cujusratio 
csl :  quia  motus  ex  intrinseco  suo  requiril  terminum 
ad  quem.  [gitur  illud  poni  non  potest  in  aliqua 
forma,  quo  posito  sequitur  quod  est  possibilis  motus 
qui  non  habebit  terminum  ad  quem.  Sed,  si  charitas 
aut  alia  forma  posset  intendi  in  infinitum,  motus 
intcnsionis   non    halicrel    (v),    quantum    esl    cx   sc, 

essentialem  terminum  adquem;  nullusenim  termi- 
nus  ante gradum  infinitum,  cst  sihi  essentialis,  cum 
pcssit  ultra  protendi;  sed  nec  gradus  infinitus,  quia 
talis  impossibilis  est.  Ergo  impossibile  ut  forma  ali- 
qua  possil  intendi  in  infinitum. 

Tertio  sic.  Impossibile  est  procedere  in  inGnitum 
in  illis  formis  quarum  quaelibet  est  immediate  in 
potentia  aliqua  demonstrata,  ut  Commentator  dicit 
expresse,  3.  Physicovum,  commento68.  Cujus  ratio 
est :  quia  quaacumque  sunt  immediate  et  absque  ullo 
ordine,  sunt  possibilia  socundum  unicam  potentiam: 
omne  autem  possibile  potcst  exire  in  actum,  secun- 
dum  ordinem  possibilitatis  suaa;  si  igitur  aliqua 
sunt  possibilia  respectu  alicujus  potentiae  immediate 
absque  ordine,  quodlibet  immediate  poterit  induci ; 
constat  autem  quod  nullum  infinitum  potesl  poni  in 
aclu  ;  idcirco  illa  in  quibus  est  processus  in  infini- 
tum,  non  sunt  immediate  el  sinc  ordine  termini 
ejusdem  potentiae,  sed  unum  prius,  reliquum  poste- 
rius.  Et  hinc  est  quod  data  linea,  est  in  |  itentia  ut 
dividatur  in  infinitum,  quia  partes  secundum  quas 
(it  divisio,  non  immediate  et  secundum  eumdem 
ordincm  sunt  in  potentia,  immo  ordine  quodam,  et 
secundum  prius  et  posterius.  Primo  enim  dividitur 
linea  in  duo  media,  et  inde  medium  in  alia  duo 
media,  et  sie  in  infinitum;  noc  est  linea  prima 
immediate  in  potentia  ad  secundam  divisionem,  sed 
mediante  prima  divisione,  perquam  medietas  primse 
lineae  iit  in  actu,  quaa  est  subjectum  secundae  divi- 
sionis.  Additio  vcro  omniuin  quanlilaliiin,  sive  bipe- 
daliuni,  sivc  ccnluin  vel  mille  pcduin,  respicit  pri- 
inam  lincain  (lcnioiistiatain  ebdem  ordine;  non  cniin 
oportet  quod  dataa  lineaa  addatur  primo  quantitas 
centum  pedum.  Sic  igitur  linea  data  ct  ad  oculum 
demonstrata,  est  in  potentia  ad  divisionem  omnem, 
non  immediate  quidem  ,  sed  sul>  ordine  quodam  ;  ad 
onincin  veroadditionem  cujuscumque  quantitatis,es1 
in  potentia  immediata  el  absque  ullo  ordine,  cum 
aeque  primo  possit  fieri  additio  tripedalis  quantita- 


(i)  a  verbo  evidenter  usque  ad  infinitum,  om.  Pr. 

molum.  —  modum  IV. 
•  i  haberet.  —  habet  Pr. 


132 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


ti.s  sicnl  bipedalis  (a),  et  mille  pedum  sicut  unius 
pedis;  unde  sine  ordine  esl  in  potentia  ad  addilio- 
nem,  *n\  sub  certo  ordine  prioris  et  posterioris  esl 
in  potentiaad  divisionem;  non  ergo  mirum  si  qod 
crssat  divisio,  sed  non  est  possibile  quin  cesset  addi- 
tio.  Patet  igitur  assumpta  propositio,  quod  non  est 
possibilis  processus  in  infinitum,  ubi  omnia  pos- 
sibilia  reducunliir  ad  eamdem  potentiam  immediate 
absque  ullo  ordine.  Sed  manifestum  est  quod  si  cha- 
ritas,  seu  alia  forma,  posset  intendi  in  infinitum, 
dala  charitas  in  aliqua  anima  esset  in  potentia  imme- 
diate  et  absque  ullo  ordine  ad  omnem  modum  addi- 
lionis;  seque  enim  immediate Deus posset infundere 
gradum  mille  perfectionum  sicut  gradum  unius  per- 
fectionis,  et  centum  millium  sicut  mille,  et  sic  de 
omnibus;  non  enim  est  charitasin  potentia  ad  secun- 
daiii  additioneni  mediante  prima,  nec  ad  millesi- 
main  mediante  centesima,  sed  ad  omnes  simul  est 
sine  ordine.  Ergo  impossibile  ut  in  gradibus  charita- 
tis,  scu  alterius  formae,  possit  fieri  additio  in  infi- 
nitum.  Unde  posset  ratio  sic  formari,  per  quam 
intendit  Aristoteles  probare  quod  impossibile  est 
magnitudinemcrescereininfinitum,nisisitpossibilis 
aliqua  magnitudo  infinita  in  actu  ;  potest,  inquam, 
sic  formari  clarius,  ut  dicatur  :  Omnis  potentia 
immediata  potest  immediate  reduci  ad  actum.  Sed 
potentia  quae  est  ad  additionem,  est  immediate  ad 
omnem  modum  additionis;  potentia  vero  quse  est  ad 
divisionem,  non  est  immediate  ad  omnem  modum 
divisionis,  sed  ad  unam  prius,  et  ad  reliquam  poste- 
rius,  ct  sic  in  infinitum,  sive  sit  quantitas,  sive  sit 
qualitas;  quia  si  esset  immediate,  posset  fieri  divi- 
sio  infinita  in  actu.  Unde,  cum  nulla  forma  possit 
esse  inliiiila  in  actu ,  impossibile  est  quod  intenda- 
tur  in  iufinituui. 

Quarto  sic  principaliter.  In  nulla  re  est  possibilis 
processus  in  infinitum,  quse  (6)  non  habet  actum 
admixtum  cum  potentia,  ita  quod  ex  hoc  quod  ali- 
quid  ejus  exit  in  actuin,  per  necessitatem  acquiritur 
nova  potentia  ex  vi  illius  actus.  Unde,  quia  posito 
binario,  statim  est  quaternarius  in  potentia,  quia 
cx  duciii  binarii  in  se  resultat  quaternarius;  etposito 
quaternario,  statim  sexdenarius  esl  in  potentia,  quia 
i-adix  ejus  est  quaternarius ;  unde  oritur  processus 
in  infinitum  iu  numeris.  Kt  similiter,  quia  linea 
divisa  in  duas  partes  statim  oritur  nova  potentia, 
pro  eo  quod  illa  media  pars  esl  in  potentia  ut  divi- 

datur  in  duas  alias lias,  et  semper  dum  acquiri- 

tur  novii-  actus,  generatur  uova  potentia,  idcirco 
iioii  es1  possibile  ul  cessel  talis  processus;  in  illo 
cnini  actu  iu  (juo  poneretur  cessare,  essel  generata 
nova  potentia  ad  alium  actum,  e1  per  consequens 
potentia  ad  processum.  Similiter  etiam  de  tempore, 
quia  esl  pasfiio  motus  circularis.  Motusautem  circu- 


(a)  bipedalie.  —  pedalis  Pr. 

\t>)  qum.  —  gui  Pi . 


laris  cst  super  magnitudiriem  circularem ;  in  illa 
vero  magnitudine,  dum  mobile  actu  attingit  novam 
partem ,  generatur  nova  potentia,  quia  pars  illa 
quam  relinquit  est  in  potentia  de  novo  ut  attingatur, 
redeundo  per  aliam  circuli  portionem ;  non  est  autem 
sic  in  motu  recto ;  et  hinc  est  quod  in  motu  circu- 
lari,  et  tempore,  quod  est  passio  ejus,  est  processus 
in  infinitum  possibilis;  et  similiter  in  divisione  con- 
tinui,  et  in  numeris,  non  autem  in  aliquo,  nisi  sit 
talis  conditionis  quod  cum  generatur  novus  actus, 
generetur  nova  potentia.  Et  ha>c  est  mens  Philoso- 
phi,  3.  Physicorum  (t.  c.  60),  quod  non  est  pro- 
cessus  in  infinitum,  nisi  ubi  est  actus  perrnixtus 
potentiae.  Sed  manifesteapparetquod  dum  acquiritur 
aliquis  gradus  novus  forma?,  non  ex  hoc  generatur 
nova  potentia  ad  alium  gradum  ;  quia  immediatus 
gradus  fuit  in  potentia  ad  omnem  graduni ;  habens 
enim  gradum  unius  perfectionis,  aeque  potest  reci- 
peregradum  mille  perfectionum ,  sicut  ille  qui  habet 
gradum  decem  perfectionum.  Ergo  impossibile  est 
quod  in  intensione  formse  sit  processus  in  infinitum. 

Quinto  sic.  Processus  versus  finem  et  comple- 
mentum,  impossibile  est  quod  sit  infinitus  et  incom- 
pletus  ex  natura  rei,  alioquin  non  esset  ad  finem 
et  complementum ;  motus  quidem  est  ad  finem  ut 
finiatur,  et  ad  complementum  ut  compleatur.  Sed 
intensio  formarum  est  processus  ad  finem  et  coui- 
plementum  (a).  Ergo  per  necessitatem  finitus  est 
de  sui  ratione. 

Sexto  sic.  Processus  in  infinitum  semper  est  ad 
potentiam,  nunquam  ad  actuni,  ut  dicit  Gommen- 
tator,  3.  Physicorum  (conini.  67).  Et  apparet  evi- 
denter  in  exemplo  de  linea  curva,  cujus  curvitas  in 
infinituni  dividi  potest  procedendo  in  niinus,  et 
tamen  in  majus  terminum  habet :  si  fiat  curvior, 
statim  circularitatem  subintrat,  et  mutat  speciem. 
Unde  in  omnibus  in  quibus  est  processus  ad  imper- 
fectius  et  potentialius,  videmus  processum  in  infini- 
tum  esse  possibilem.  Et  ideo  magnitudo  dividitur  in 
infiuitum,  quia  scilicet  partes  ad  quas  proceditui 
sunt  potentialiores  totis  a  quibus  dividuntur;  el 
similiter  in  infinitum  procedil  ,  quia  multitudo 
includit  imperfectionem  ;  cadit  enim  ah  actualitate 
quam  (o)importat  unitas  et  indivisibilitas.  E1  ha 
ratio  quam  assignat  Gommentator,  3.  Phyaieorum, 
conimentoOT.  Sed  manifestum  esl  quod  intensio  for- 
niaiiim  fit  secundum  processum  ad  perfectiui 
actualius;  processtis  autem  ad  minus,  est  ad  poten- 
tialiuset  imperfectius.  Ergo  formse  non  possunl  in  in- 
finitum  intendi,  licet  possinl  iu  infinitum  diminui  se- 
cundum  eamdem  proportionem.      Haec  iilein  forma. 

II.  Argumenta  Scoti.  —  Arguil  etiam  Scotus, 
8.  Sentent.  (D.  13,  q.  I 


(x)  a  verbo  Md  u^qu >-  .kI  coniplementum,  om.  Pi 
(6)  al>  actualitat*  quam.  —  ab  metu  ahquo  q 


DISTINCTIO   XVII.  —    QUiESTIO    II. 


133 


Primo.  Accepta  aliqua  eharitate  finita,  puta  A, 
quseritur  :  utrum  ascendeudo  sit  status  ad  aliquam 
Bupremam  possibilein  ;  et  tunc  non  proceditur  in 
tnfinitum  in  ejus  augmento. -Aut  non  est  status;  et 
tunc,  ciiin  quanto  aliqua  magis  excedit,  tanto  sit 
perfectior,  sequitur  quod  illa  quae  in  inQnitum  exce- 
dit,  sit  in  infinitum  perfectior,  et  per  consequens 
in  se  inlinita;  et  cuni  ipsa  videatur  a  Deo  ut  unuin 
quoddam  factibile,  poterit  ab  ipso  unica  creatione 
creari;  et  sic  posset  fieri  aliqua  charitas  infinita; 
quod  est  impossibile. 

Secundo.  Omnis  una  potentia  potest  reduci  ad 
actum.  Sed  potentia  ad  augmentum  formse  est  una. 
Igitur.  Minor  probatur  :  (pioniam  quaecumque  poten- 
tiae  ejusdem  rei  sunt  ad  actus  partiales  unum  actum 
totalem  constituentes,  sunt  partes  unius  potentinc 
demonstratae  ;  sed  potentioe  ad  augmentum  sunt 
hujusmodi,  nam  omnes  actus  partiales  constituunt 
unum  totalem  ;  centesimus  enim  gradus  cum  omni- 
bus  prsecedentibus,  et  mille  gradus,  unum  totalem 
constituunt,  et  sic  quotcumque ;  et  per  consequens 
unus  tantuni  actus  totalis  est,  ad  quem  res  augmen- 
tabilis  est  in  potentia.  Ex  quo  sequitur  quod  ad  totum, 
quod  est  possibile  acquiri  per  augmentum,  est  una 
tantum  potentia  totalis.  Si  igitur  per  augmentum 
potest  procedere  in  infinitum,  infinita  forma  erit  in 
potentia,  et  per  consequens  poierit  esse  in  actu. 

Tertio.  Quantamcumque  charitatem  potest  Deus 
facere,  tantam  potest  facere.  H;cc  palet;  quia  proe- 
dicatum  includitur  in  subjecto.  Ponatur  ergo  in  essc 
quod  quantamcumque  potest  creare  creet;  ergo  non 
poterit  ulterius  majorem  creare;  et  per  consequens 
iHin  in  infinitum  facere  majorem ;  aut  illa  sic  posita 
erit  infinita. 

Quarto.  Quia  Deus  videt  omnem  charitatem  ab 

Factibilem.  Aut  ergo  videt  aliquam  ah  eo  factibi- 
lem  infinitam;  et  tunc  posset  infinitam  facere;  quod 
est  falsum.  Aut  non  videt  aliquam  infinitam  factibi- 
lem  :  el  tunc  sequitur  quod  non  potest  in  infinitum 
facere  majorem. 

Qulnto.  Quantacumque  fonna  potest  fieri  a  Deo 
successive,  tanta  potest  simul  ab  eo  fieri.  Sed  nulla 
forma  infinita  potest  simul  Geri  a  Deo.  Ergo  nec  suc- 
cessive.  Minor  patet.  Major  probatur  :  quia  quod 
Don  possit  fieri  simul,  non  potest  provenire  a  parte 
Dei,  i  iiin  totam  suam  potentiam  simul  habeat;  nec 
ei  parte  perfectionis  factibilis,  quiaei  non  repugnat 
simul  habere  gradus  «pios  importat  de  natura  sua. 

III.  Alia  argumenta  Aureoli.  —  Secundo  loco 
specialiter  arguit  Anreolus  de  cbaritate. 

Primo  sic.  Impossibile  enim  esl  nt  procedat  et 
intendatur,  ut  fiat  terminiis  et  inquirat  prbcessum 
ad  esse  Deum.  Sed  processus  in  dilectione  Dei  in 
inlinitnin ,  est  proccssus  a<l  csse  Deum.  Nulla  cnim 
dilectio  Dei  est  infinita,  nisi  illa  quai  est  Dcus,  et  si 
alia  daretur,  illa  statim  esset  Deus.  Cujus  ratio  cst  : 


quia  adaequaret  ohjectum  cbaritatis;  nihil  autem 
adsequat  divinitatem  nisi  Deus;  ergo  impossibile  esi 

ut  in  dilectione  sit  processns  in  infiiiitiiin.  —  Et  si 
dicatur  quod  nunquam  est  dare  talem  dilectionem 
infinitam,  quia  liinc  esset  Deus  ;  —  non  valet.  Cona- 
relur  quidem  saltem  natura  ad  hoc  ad  quod  sui 
intentione  procederet;  nulla  autem  natura  conatur 
ut  sit  Deus,  sicut  nec  ad  aliud  impossibile;  unde 
manifeste  patet  quod  ponens  formam  aliquam  pro- 
cedere  in  infinitum  secundum  perfectionem ,  neces- 
sario  ponit  quod  natura  movetur  et  conatur  ad 
impossibile. 

Secundo  sic.  Nullus  processus  est  possibilis  nisi 
infra  aliquam  speciem.  Sed  constat  quod  si  processus 
dilectionis  in  infinitum  esset  adeptus,  dilectio  infi- 
nita  quae  pertineret  ad  illum  processum  esset  extra 
limites  speciei ;  nam  esset  Deus.  Ergo  dilectio  creata 
non  potest  intendi  in  infinitum. 

Tertio  sic.  Deus  non  est  in  tantum  diligibilis  a 
nobis,  in  quantum  est  diligibilis  a  se.  Sed  non  est 
plus  diligibilis  a  se  quam  in  infinitum.  Ergo  non  est 
a  nobis  diligibilis  in  infinitum  ;  et  per  consequens 
actus  dilectionis  nostrae  non  potest  in  infinitum  pro- 
cedere. 

Quarto  sic.  Omnis  actus  dilectionis  possibilis 
respectu  Dei,  est  virtualiter  contentus  in  voluntate 
nostra.  Probatum  est  enim  supra  quod  charitas  non 
affert  novam  actionem  ad  voluntatem,  sed  tantum 
illam  disponit,  et  sic  tota  activitas  respectu  omnium 
actuum  reducitur  ad  voluntatem,  vel  saltem  ad  libe- 
rum  arbitrium,  vel  ad  illud  quod  habet  activitatem 
in  anima  respectu  actuum  voluntatis,  quodcumque 
sit  illud.  Sed  constat  quod  nulla  activitas  qua2  sit  in 
nobis,  potest  in  actum  possibilem  intendi  in  infi- 
nitnm;  quia  omnes  tales  actus  essent  virtualiter  in 
illa  potentia  a  qua  procedunt  active,  quoecumque 
sit  illa,  et  per  consequens  illa  esset  virtualiter  infi- 
nitse  perfectionis ,  quod  esse  non  potest.  Ergo  actus 
dilectionis  non  potest  procedere  in  infinitum. 

Quinio  sic.  Si  charitas  posset  in  infinitum  augeri, 
Christus  meruisset  siuc  charitatis  augmentum.  Quod 
dubium  enim  quin  eliceret  actus  intensioris  charita- 
tis  quibus  et  sibi  meruit  gloriam  corporis,  et  nobis 
multiplicem  gratiam.  Ex  quo  patet  quod  actus  ejus 
fuerunt  meritorii.  Actus  autem  meritorii  merentur 
charitatis  augmentum,  secundum  illud  Augustini 
(super  Joannem,  tract.  74)  :  Chariias  meretur 
augcri.  Sed  constat  quod  Christus  non  poluit  cres- 
cere  in  charitate,  sicut  nec  in  gratia,  secundum 
illud  Joannis,  1  (v.  14):  Vidimus  gloriam  ejus, 
gloriam  quasi  unigeniti  a  Palre,  plenum  gratise 
et  veritatis.  Ergo  charitas  (a)  habet  summum, 
ultra  quod  procedi  non  potest.  —  Ha?e  ille. 
Tertio  loco  dicit  quod  motiva  oostra  non  valeDt. 

Primo.    Quoniam    dod  est  verum    quod    possil 


(a)  iioii.  —  Ail.  IV. 


i:ti 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


charilas  augeri  quia  («)  esl  participatio  oharitatia 
infinitae  quae  Deus  esl  ;  quia,  secundum  hoo,  posset 
Ixmitas  procedere  in  infinitum,  el  veritas,  <■!  sic  de 
aliis,  cum  sinl  participationes  divinae  bonitatis  ert 
veritatis,  immo  el  omnis  creatura  est  quaedam  par- 
ticipatio  entitatis  divinae. 

Becundo.  Quia  non  est  verum  quod  capacitas 
creatura  possit  in  infinitum  elargari.  Quia,  si  acci- 
piatur  capacitas  voluntatis  pro  potentia  susce- 
pliva  (6)  ipsius  aiiima:,  i}isa  non  potest  intendi  in 
tnfinitum,  nec  etiam  potest  sUscipere  charitatem  in 
infinitum  ;  quia,  si  esset  in  potentia  ad  infinitos  gra- 
dus  charitatis,  essel  ahsque  omni  ordine  insimul, 
el  iia  Deus  posset  simul  reducere  in  actum,  alioquin 
non  posset  superomne  possibile,  et  esset  major  poten- 
tia  animae  susceptiva  quam  Dei  activa.  Si  .vero  per 
capacitatem  intelligaturaliqua  realis  dispositio  volun* 
laiis  iii  ordine  ad  charitatem,  nec  de  illa  verum  est 
quod  possit  crescere  in  infinitum;  quia  de  omni 
forma  probatum  est  hoc  esse  impossihile;  et  iterum 
vainiia  est  ponere  dispositionem  hujus,  cum  aninia, 
ex  boc  quod  est  imago  Trinitatis,  sit  capax  gratiae 
el  gloriae,  Becundum  Augustinum  (de  Trinit.,  lib.  14, 
c.  17)  ;  unde  voluntas  est  dispositissima  (y)  ad 
charitatem,  sicut  perfectibile  ad  propriam  perfectio- 
nem,  nec  indiget  aliquo  alio  reali  dispositivo.  Si 
vero  per  capacitatem  (8)  intelligatur  aliquid  per 
modum  meriti  disponens,  utpote  conatus  et  tenden- 
tia  in  Deum,  impossibile  est  eliam  quod  illnd  crescat 
in  infinitum.  Tum  quia  omni  creatae  realitati  repu- 
gnat.  Tuni  quia  in  speciali  repugnat  dilectioni  Dei. 
Tum  quia  omnis  conatus  continetur  virtualiter  in 
ipsa  voluntate,  quia  charitas  non  aflert  aclivitatem, 
sed  sohim  disponit,  ut  supra  dictum  est;  constat 
autem  quod  voluntas  non  continet  virtualiter  iufini- 
tos  gradus  perfectionis,  et  per  consequens  nec  ejtis 
conatus  in  infinitum  polest  procedere. 

Tertio.  Quia  non  est  verum  quod  Deus  in  infini- 
tuin  possit  augere  charitatem.  Licet  enim  Deus  sit 
virtutis  infinitae,  sic  fundamentaliter  accipiendo  vir- 
tutem,  quia  virtus  est  idem  quod  aubstantia.,  non 
tamen  oportet  quod  objective  possit  in  formam  ali- 
quain  infinitam,  et  per"  cohsequens  in  processuin 
inliniluni.  —  H;ec  ille. 

G.  -      SOLUTIONES 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  isla  reapon- 
detur;  el  primo 

Ad  prirnum  argumentorum  primo  loco  inducto- 
riini,  aegatur  minor.  Talis  enim  motus  augmeuti 
charitatis ,  de  quo  Loquimur,  qou  oportet  quod  essel 
continuus,  aut  unus,  sed  multi.  Nec  forte  esl  posai- 

U)  quia.  -     quod  Pr, 
(.,i  susceptiva.  —  mbjectiva  Pr. 
(y)  disposilissima.  —  dispositiva  IV. 
capacitatem.  —  charitatem  Pr. 


bile  quod  hujusmodi  formsB  indivisibiles  secundUm 
eBsentiam,  el  per  accidefis,  quae  Bcilioet  simt  in  sub* 
jecto  indivisibili,  cujusmodi  snnt  charitas  et  gratia, 
inducantur  per  motum  continuum  ;  ied  sicul  indu- 
cuntur  in  insianli,  ila  augmentum  eorum  est  in 
instanti,  vel  in  instantibus.  Sicut  enim  dicil  aanctus 
Doctor,  1.  Sentent.,  dist.  8,  q.  3,  ait.  3,  ad  3um  : 
«  Nullus  alius  motus  est  simpliciter  continuu6,  ni-i 
niotiis  localis.  d  Kt  illa  est  mens  Commentatoria, 
8.  Physicoruv)  (t.  c.  55),  secundiini  quod  ipsealle- 
gat,  et  verum  esl ;  hoc  enim  probat  Commentator, 
ibidem,  commento  55.  [bidem  etiam  (ad  4um ),  dicit 
sanotus  Doctorquod  «  soli  motus  «pii  perse  habent 
ordinem  ad  motum  cceli,  sicul  sunt  motus  corpora- 
les,  sive  per  accidens,  sicut  aliquae  conceptionee 
aninKc,  secundum  quod  habent  aliquam  relationem 
ad  corpus,  mensurantur  tempore,  quod  est  passio 
piimi  motus  circularis ;  sed  alii  motus  mensurantur 
tempore  alio  oommuniter  dicto,  quod  esl  numerus 
cjus  <piod  habet  quodcumque  prius  et  posterius;  et 
sic  dicimus  esse  tempus  mensurans  simjilices  con- 
ceptiones  intellectus,  qua;  sunt  sibi  succedentes;  et 
illud  tempus  non  oportetquod  habeat  continuitatem, 
cum  illud  secundum  quod  attenditur  motus,  non  sit 
continuum  ».  —  Haic  ille.  —  Et  idem  ponit,  1  p., 
(|.  10,  art.  5. 

Ad  secundiini  negatur  minor.  Cum  enim  dici- 
miis  quod  charitas  potest  in  infinitum  augeri,  non 
intelligimus  quod  tit  aliquod  augmentum  charitatis 
in  inlinilum,  vel  sine  termino.  Unde sanctus Doctor, 
1.  Sentent.,  dist.  J7,  <[.  ult.,  art.  -4,  facit  simile 
argumentum,  et  solvit  (ad  2Bm),  dicens  :  «  Quod- 
libet,  inquit,  charitatis  augmentum  terminaturo  est, 
et  est  ad  terminum  quem  potest  homo  consequi;  sed 
tamen  ille  terminus,  cum  non  sit  actus  purua,  esl 
permixtus  potentiae;  unde  potest  esse  adhuc  aliud 
augmentum  oumero,  et  hoc  modo  intelligi  augmen1- 
tum  charitatis  ihterminatum.  »  —  Heec  ille.  —  Ex 
quo  }>atet  ad  argumentum. 

Ad  tertium  argumentum,  negatur  minor  consimi- 
liter.  Unde  illud  argumentum  etiam  solvil  Banctus 
Doctor,  ubi  prius  (ad  1"'"),  dicens  :  «  QuamviS) 
inquit,  capacitas  animae  sit  terminata  in  actu,  tamen 
potest  plus  et  plus  in  infinitum  elargari,  secundum 
quod  plus  et  plus  recipil ;  nunquam  tamcn  erit  inti- 
nita,  nec  recipiet  perfectionem  iniinitam  ;  sicul 
patet  ctiam  in  addilione  Qumeri,  <pii  BSl  possibilis 
in  infinitum,  Qunquaro  taroea  sliquis  Qumeruserit 
inlinitus  in  actu  ;  quia  potentia  additionis  numero- 
nini,  ut  dicil  Goramentator  in  :>.  Physicorum, 
comm.  68,  oon  esl  ona,  sed  semper  ei  nova  addi- 
tione  effioitur  alia  potentia  in  ( x)  oumero  secundum 
quod  efficitur  oova  species  oumeri.  Unde  quaelibet 
pOtentia  potesl  exire  in  aotum;  qoq  tamen  potesl 
esse  ui  omncs  exeanl  in  actum,  quia  ia  quolibel  a<  tu 


(a)  </*. 


Om    i'i 


DISTINCTIO   XVII.   —   QU/ESTIO    II. 


135 


additur  etiam  potentia;  et  ita  otiam  est  hic  de  capa- 
citate  animae.  »  —  Haec  illc.  —  Ex  quibus  patet 
quod  falsum  assumii  arguens,  scilicet  quod  charitaS 
creata  seque  immediate  sil  in  potentia  ad  omnem 
additionem,  vel  anima  babens  talem  charitatem, 
nisi  loquamur  de  potentia  logicali;  licet  in  potestate 
Dei  sit  aequaliter  infundere  majorem  et  niinorem 
charitatem,  e1  gradum  intensum  et  remissum.  Si 
enim  loquatur  (io  polontia  passiva  ad  tale  augmen- 
tum,  quae  dicii  quid  positivum,  de  qua  oportet  intel- 
Ligere  majorem  a<l  lioc  quod  habeat  veritatem,  tunc 
minor  falsa  est.  Capacitas  enim  naturalis  ipsius 
animae  finita  esi  el  proportionata  charitati  certae 
intensionis,  et  dod  habet  potentiam  passivam  proxi- 
mam  qna  lnajorem  posset  inimediate  capere  et  priino; 
sed  oportet  quod  si  debet  illam  majorem  recipere, 
<piod  prius  animae  capacitas  amplietur;  quod  fiet  si 
primo  infundatur  animae  charitas  sibi  proportionata, 
vel  per  alium  modum  Deo  possibilem,  ita  quod  ex 
qualihet  additione  vel  charitatis  augmentatione  auge- 
tur  capacitas  animaj,  et  est  ibi  ordo  in  receptione 
majoris  vel  minoris  gratiie  vel  charitatis ;  immo  dicit 
sanctus  Thomas,  3.  Sentent.,  dist.  13  (q.  1 ,  art.  2, 
qla  2,  ad  2um),  quod  Deus  posset  facere  gratiam  tan- 
tani,  cujus  nulla  creata  capacitas  esset  capax. 

Ad  quartuin  negatur  ininor,  ut  salis  patet  per 
preedicta;  nam  capacitas  voluntatis  in  naturalihus 
constituue,  non  est  in  potentia  immediate  et  proxime 
ad  recipiendum  charitatem  quantaecumque  intensio- 
uis,  sed  solum  ad  charitatem  suse  naturali capacitati 
proportionatam ;  sed  recepta  illa  charitate,  capacitas 
nova  acquiritur,  sicut  in  numeris.  Et  sitniliter  fal- 
suiii  ost  tpiod  gradus  charitatis  remissus,  sit  in 
potentia  proxima  ad  gradum  quantaecumque  inten- 
sionis  ;  immo  <\st.  solum  in  potentia  proxima  ex  parte 
sui  ad  talem  gradum,  et  non  majorem.  Deus  tamen 
posset  eam  immediate  augere  quantum  vellet,  sicut 
mortuum  suscitare,  in  quo  non  est  potentia  ad 
vitam.  Sed  non  oportet  ornne  quod  est  in  potentia 
logica  ad  multa,  quod  possit  immediate  reduci  ad 
actum  omnium  illorum;  patet  enim  ipiod  materia 
ligni  est  in  potenlia  logica  ad  formam  hominis,  et 
ad  formam  lapidis,  et  sic  de  caeteris;  nec  tamen  est 
possibile  quod  reducatur  in  actum  omnium  forma- 
runi  ad  quas  esl  in  poLenlia  logica. 

Ad  quiutum  dico  quod  omnis  processus  ad  com- 
plementum  est  finitus;  sed  quocumque  procesBU 
dato,  adhuc,  illo  finito,  est  alius  possibilis.  Unde  iste 
arguens  decipitur,  credendo  nos  vello  ponere  unum 
augmenlum ,  vel  processum  continuum  non  inter- 
ruptum,  esse  possibilem  in  intensione  charitatis; 
quod  non  ponimus;  nec  illa  fuit  mens  sancti  Docto- 
ris,  ut  declaratum  esl  in  solutione  secundi. 

Ad  sextum  dico  quod  non  oportet  quod  ubicum- 
que  est  processus  iu  infinitum  modo  praedicto,  illud 
quod  secunda  vice  acquirilur  sit  minus  actuale  quam 
illud  quod  prius  acquirebatur,  vel  quod  subjectum 


quod   sic    niovelur  continue,   ininiis  actuetur;   sed 
soluni  oportet  quod  potentia  ad   recipiendum,  plus 

et  plus  amplietur.  Et  isto  modo  inteHigi  debet  dicl 

Gommentatoris.  Mens  enim  sua  est  quod  i<l<'<)  aliquid 
potest  sic  in  infinitum  procedere,  quia  continue 
acquiril  aovam  potentiam,  ila  quod  potentia  est  in 
causa,  et  non  actus  in  quantum  actus,  sed  in  quan- 
tuin  auget  capacitatem  subjecti.  Si  enim  Commen- 
tator  ad  mentem  hujus  arguentis  loquatur,  falsum 
diceret ;  nam  quanto  additio  numerorum  plus  et  plus 
procedit,  tanto  plures  numeri  sunt  in  aclu  ;  item, 
quanto  continuum  amplius  dividitur,  tanto  plures 
partes  sunt  in  actu ;  et  tamen  utrinque  procedetur 
in  inlinituiii.  Verumtamen  Commentator  et  Aristo- 
teles,  2.  Physicorum,  loquuntur  de  potentia  et  actu 
in  rehus  materialihus,  in  quihus  potentia  limitatur 
per  materiam  in  qua  est;  et  ideo  non  potest  fieri 
plus  et  plus  capacior  sine  statu ;  et  ideo  talis  potest 
per  processum  ad  actum  totaliter  repleri,  nec  poterit 
ulterius  procedere.  Secus  est  de  potentia  qu;e  non 
est  in  materia,  sed  in  natura  spirituali,  ut  dictum 
fuit  in  probatione  communi.  Et  sic  patet  quod  ille 
prolixus  processus  arguentis  non  concludit. 

II.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  primtun  Scoti, 
dico  quod  sic  ascendendo  nunquam  devenitur  ad 
aliquam  charitatem  supremam  possibilem.  Nec  valet 
hujusmodi  improbatio.  Supponit  enim  quod  aliqua 
in  infinitum  excedat ;  hoc  enim  falsuni  est.  Sicut 
enim  in  partihus  proportionalihus  continui  nunquam 
est  devenire  ad  aliquain  in  infinilum  parvam ,  licet 
processus  ad  parvitatem  sit  sine  statu ;  et  similiter, 
sicut  processus  in  additione  numerorum  in  infini- 
tum  procedit,  nec  tamen  aliquis  numerus  illius  pro- 
cessus  in  infinitum  excedit  binarium  ;  ita  in  propo- 
sito  :  data  charitate  quatuor  graduum  ,  licet  sit  pos- 
sihilis  processus  ad  majorem  et  ad  minorem  sine 
statu,  nunquam  tamen  devenitur  ad  aliquam  quae  in 
infinitum  excedat  charitatem  quatuor  graduum. 

Ad  secundum,  negatur  minor.  Et  ad  prohatio- 
nem,  dico  quod  rnajor  est  falsa.  Primo  (a),  quia 
implicat  falsum,  scilicet  cjuod  omnes  gradus  chari- 
tatis  possihiles  sint  partes  unius  totalis  formae ;  hoc 
enim  falsum  est,  quoniam  illa  totalis  forma  est 
impossibilis  poni.  Secundo,quia(6)supponit  formam 
intensam  constitui  ex  multis  partialihus  actibus; 
quod  est  falsum.  Tertio,  quia  non  est  simile  de  par- 
tialibus  potentiis  et  partialibus  actibus,  dato  quod 
essent  sicut  est  in  alio  proposito,  puta  in  additione 
numerorum  ;  quia  multi  tales  actus  simul  esse  pos- 
sunt,  puta  hinarius  in  actu  et  ternarius,  etc,  et 
multee  partes  continui  divisa?  in  actu  simul  sunt, 
sed  potentiae  ad  tales  divisiones  vel  additiones  non 
simul    sunt,   immo   dum   secunda   ponitur,   prima 


(a)  Primo.  —  Oni.  Pr. 
(6)  quia.  —  quod  Pr. 


I 30 


LIBKI    I.    SENTENTIARUM 


evacuatur;  nec  habent  idern  proximum  fundamen- 
tum  vel  subjectum,  quia  potentia  ad  primam  divi- 
sionem  fundatur  in  toto  continuo,  sed  potentia  ad 
secundam  fundatur  in  medietate  illius;  el  (a)simi- 
liter  potentia  charitatis  ad  tale augmentum  fundatur 
in  charitate  tanti  gradus,  e1  potentia  ad  ulterius 
augmentum  fundatur  in  charitate  majoris  gradus, 
charitas  autem  major  et  minor  habent  distinctionem 
aliquam,  modo  prius  dicto. 

Ad  tertium,  dicitur  quod  in  sensu  diviso  verum 
est  antecedens ;  sed  tunc  debet  non  poni  in  esse  per 
unicam  singularem,  sed  per  multas,  quarum  quae- 
libet  osl  possibilis,  licet  tota  copulativa  resultans  sit 
impossibilis.  Si  autem  antecedens  sit  in  sensu  com- 
posito,  falsum  est ;  aequivalel  enim  isti  :  possibile  est 
Deum  facere  charitatem  tantam,  quod  non  potest 
facere  majorem.  Et  est  siinile  de  istis ;  sicut  de  ista  : 
quantuscumque  numerus  potest  esse,  tantus  potest 
esse;  et  de  ista  :  quantacumque  parva  pars  continui 
potest  esse,  tantuin  parva  potest  esse ;  de  quibus  con- 
slat  quod  in  sensu  diviso  verae  sunt,  sed  non  pone- 
rentur  in  esse  per  unam  singularem,  aut  per  unain 
categoricam,  sed  per  multas  singulares,  quarum 
quaelibet  erit  possibilis. 

Adquartum  conceditur  major;  sed  ad  minorem, 
dico  quod  Deus  non  videt  aliquam  factibilem  infini- 
tam.  Nec  tamen  sequitur  quod  ideo  videat  maximam 
a  se  factibilem ,  sed  est  fallacia  consequentis  a  pluri- 
bus  causis  veritatis  ad  unam  illarum;  non  enim  ideo 
videt  aliquain  infinitam  factibilem,  quia  quacumque 
factibili  visa,  major  factibilis  videtur,  non  autem 
ideo  quia  aliqua  maxima  videtur  inter  eas.  Et  nulli- 
tas  liujus  consequentiae  videri  potest  in  simili  de 
numeris,  ubi  nullus  est  infinitus,  et  tamen  nullus 
est  maximus. 

A<1  quintum,  dicitur  quod  argumentum  concludit, 
si  quid  concludat,  quod  Deus  non  potest  facere  suc- 
cessive  aliquam  formam  infinitam  ;  nec  nos  oppositum 
dicimus,  sed  solum  quod  in  formis  quas  Deuspotest 
facere  successive,  nulla  est  maxima  factibilis  ab  eo, 
quin  ultra  eam  possit  majorem  facere. 

III.  Ad  alia  argumenta  Aureoli.  —  Tunc  ad 
argumenta  secundo  loco  inducta  dicitur,  et 

Ad  primum  quidem,  negatur  minor.  Non  enim 
motus  augmenti  charitatis  est  ad  esse  Deum,  vel  ad 
charitatem  infinitam,  sed  ad  Qnitam  participationem 
divinse  charitatis  et  similitudinis  divinae,  <;t  ad  clia- 
ritatem  finitam ;  quodlibet  enim  augmentum  charita- 
lis  esl  finitum,  et  habet  terminum  finitum;  nec 
natura  conalur  ad  osse  Deum,  nec  ad  infinitam  dile- 
ctionem.  Concedo  tamen  quod  si  augmentum  chari- 
tatis  procederel  in  infinitum ,  sic  quod  unico  motu 
procederet  in  infinitum,  qui  quidem  motus  essel 
unus  et  continuus,  tunc  argumentum  haberet  appa- 

(k)  Ct.  —  snl   l'i  . 


rentiam  ;  nunc  autem  nullarn  habet,  quia  nos  aliter 
imaginamur,  ut  dictum  est. 

Ad  secundum  dicitur  similiter.  Dico  enim  ad 
majorem,  quod  si  charitas  procederet  in  infinitum 
modo  quo  ipse  imaginatur,  forte  exiret  limites 
speciei ;  non  oportet  autem  quod  exeat  Iimites  suae 
speciei,  si  procedit  in  infinitum  modo  quo  nos  intel- 
ligimus. 

Art  tertium  conceditur  major,  sed  negatur  minor, 
si  intelligatur  infinitum  stare  pro  infinito  in  poten- 
tia,  de  quo  nos  loquimur;  isto  modo  enirn  Deus  est 
a  nobis  diligibilis  in  infinitum,  quia  potest  tanto 
actu  diligi,  et  polest  majori  actu  in  duplo  diligi,  et 
sic  in  infinitum.  Si  autem  loquatur  arguens  de  inti- 
nito  in  actu,  sic  dico  quod  Deus  non  est  diligibilis 
a  se  plus  quam  in  infinitum ;  sed  nos  non  dicimus 
quod  isto  modo  sit  a  nobis  diligibilis  in  infinitum, 
sed  solum  finito  habitu  et  finito  actu. 

Ad  quartum  dico  ad  maiprem,  quod  omnis  actus 
dilectionis  Dei  possibilis  haberi  in  via,  continetur 
virtualiter  in  voluntate  nostra  quantum  ad  substan- 
tiam  et  speciem  actus ;  sed  aliquis  est  actus  possibilis 
haberi  diligendi  Deum,  qui  non  continetur  virtuali- 
ter  in  voluntate  nostra  quantum  ad  modum  actus, 
qui  est  intensio  vel  hujusmodi,  nisi  voluntati  adda- 
tur  vigoratio  per  habitum  charitatis,  vel  pergratiam, 
vel  alium  habituin  acquisitum  aut  infusum.  Et  cum 
dicit  quod  charitas  non  affert  novam  activitatem, 
verum  est  quoad  producendum  actum  quantum  ad 
substantiam  vel  speciem  ;  sed  negatur  quantum  ad 
modum,  ut  in  alia  quaestione  dictum  est  diffusius. 
Ad  quintum  negatur  prima  conditionalis.  Secun- 
dum  enim  quod  dicitsanctus  Doctor,  1.  Sentent.,  ubi 
supra  (dist.  17,  q.  2,  art.  4,  ad  3am)  :  «  Gratia  vel 
charitas  creata  Christi,   quamvis  secundum  essen- 
tiam  esset  finita,  tamen    secundum   quid   fuit  (a) 
infinita,   in   quantum    scilicet  erat  dispositio  con- 
gruitatis  ad  unionem,  et  in  quantum  concurrebat  in 
operationem  Christi,  qui  oral  virtutis  infiniue  ex  hoc 
quod  erat  divinae  personae,  et  aliis  modis,  secundum 
quod  dicetur  in  tertio;  et  ex  hoc  habebat  quod  non 
poterat  augeri.  »  —  Haec  ille.  —  Item,  3  p.,  q.  7, 
art.  12,  sic  dicit  :  «  Formam  aliquam   non   posse 
augeri  contingit   dupliciter  :    uno   modo,  ex   parte 
ipsius  subjecti;  alio  modo,  ex  parte  ipsius  formae. 
Ex  parte  quidem  subjecti,  quando  subjectum  attin- 
git  ad  ultimum  gradum  (6)  in  participatione  illius 
formae   secundum  suum   modum;  sicut  si  dicatur 
quod  aer  non  potest  crescere  in  caliditate,  quando 
pertingil  ad  ultimum  gradum  caloris  qui  potest  sal- 
vari  in  natura  aeris,  licet  possit  esse  major  calor  in 
rerura  natura,  «pii  csi  calor  i.unis.  Ex  parte  autem 
formae,   excluditur  possibilitas  augmenti,   quando 
;ilii|iKKl  subjectum  attingit  ad  ultimam  perfectionem, 


(a)  fuit.  —  /it  Pr. 

(S)  graduni.  —  Om.  Pi 


DISTINCTIO   XVII.  —   QU.^ESTIO   II. 


137 


qua  potest  tali  forma  haberi ;  sicut  si  dicamus  quod 
calor  ignis  non  potest  augeri,  quia  non  potest  esse 
perfectior  gradus  caloris  quam  ille  ad  quem  pertin- 
git  ignis.  Sicut  autem  aliarum  formarum  est  ex 
divina  sapientia  determinata  propria  mensura,  ita 
et  gratiae,  secundum  illnd  Sapientiae,  11  (v.  21)  : 
Omnia  innumero,  pondere,  et  mensura  disposui- 
sti.  Mensura  autem  unicuique  formae  praefigitur  per 
comparationem  ad  suum  finem  ;  sicut  non  est  major 
gravitas  quam  gravitas  terrae,  quia  non  potest  esse 
inferior  locus  loco  terrse.  Finisautem  gratiae  est  unio 
creaturae  rationalis  ad  Deum.  Non  potest  autem  esse 
nec  intelligi  major  unio  creaturse rationalis ad  Deum, 
quani  quae  esl  in  persona.  Et  ideo  gratia  Ghristi  per- 
tingit  usque  ad  summam  mensuram  gratiae.  Sic 
ergo  manifestum  est  quod  gratia  Ghristi  non  potuit 
augeri  ex  parte  ipsius  gratiae.  Sed  neque  etiam  ex 
parte  ipsius  subjecti ,  quia  Christus,  secundum  quod 
homo ,  a  primo  instanti  suac  conceptionis  fuit  verus 
etplenus  comprehensor ;  unde  in  eo  non  potuit  esse 
graliac  augmentum,  sicut  nec  in  aliisbeatis,  quorum 
gratia  augeri  non  potest,  eo  quod  sunt  in  termino. 
Hominum  vero  qui  sunt  pure  viatores,  gratia  potest 
augeri  ex  parte  formae,  quia  non  attingit  summum 
gratiae  gradum;  et  ex  parte  subjecti,  quia  nondum 
pervenit  ad  terminum.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quibus 
patet  quomodo  dicta  consequentia  non  valet.  ■ — 
Eamtlem  sententiam  ponit,  3.  Sentent.,  dist.  13, 
q.  1 ,  art.  2,  q1"  3ft,  acl  lnm  et  2Qm;  et  de  Veritale, 
q.  29,  art.  3. 

Utrum  autem  illa  gratia  vel  charitas  ejus  fuerit 
finita  vel  non,  quaeratur  ibidem.  Ubique  enim  dicit 
quod  fuit  infinita  secundum  rationem  gratiae ;  sed 
nou  fuit  infinita  secundum  esse,  quia  ejus  esse  erat 
receptum  (a)  in  tali  natura  ;  necsecundum  esse  debi- 
tum  gratiae,  quia  non  solum  non  habuit  plenitudi- 
nem  essendi  simpliciter,  sed  nec  totum  esse  quod 
naturae  illius  est  possibile  fore,  quia  forma  illa  erat 
recepta  in  subjecto  et  non  subsistens.  Sed  non  erat 
limitata  quantum  ad  rationem  gratise;  quia  habebat 
omnem  moduni  completionis  gratioe,  et  omnem  per- 
fectionem  ad  quam  ratio  gratiae  se  potest  extendere ; 
naiii  gratia  ejus  perficiebat  eum  non  solum  quantum 
ad  omnes  virtutes,  sed  etiam  quantum  ad  omnes 
usus  virtutum,  et  quantum  ad  omnes  effectus  gratiae 
gratis  datae,  et  iterum  ad  omnis  peccati  remotionem, 
non  soluni  actualis,  sed  originalis,  et  potentiae  pec- 
candi. 

Nunc  tertio  ad  illa  quac  tertio  loco  inducit. 

Ad  primum  quidem,  conceditur  quod  bonitas 
accidentalis  potest  augeri  in  creaturis,  sed  non  boni- 
tas  essentialis,  nec  ejus  entitas ;  quia  licet  sint  quae- 
dam  divinae  participationes,  tamen  aliud  est  de 
forma  substantiali  quae  dat  esse  specificum  quod  con- 
sistit  in  indivisibili,  et  aliud  est  de  forma  acciden- 


(a)  receptum.  —  receptivum  Pr. 


tali  qu83  dat  esse  accidentale  et  secundum  quid;  et 
ideo  illud  potest  variari,  et  esse  perfectius  vel  imper- 
fectius,  sine  (a)  hoc  quod  subjectum  mutet  speciem, 
quia  non  recipit  speciem  a  tali  forma;  nec  forma 
niutabit  speciem ,  variato  illo  esse,  quia  sibi  non 
competit  esse,  sed  subjecto  per  illam  formam.  Ideo 
bonitas  accidentalis  potest  augeri,  sed  non  essen- 
tialis. 

Ad  secundum  negatur  antecedens,  quia  verum 
est  illud  quod  ibi  negatur.  —  Etcum  quaerit  arguens 
pro  quo  accipitur  capacitas;  —  dico  quod  pro  poten- 
tia  receptiva.  Unde  dicit  sanctus  Doctor,  de  Veritate, 
q.  29,  art.  3,  ad  3um  :  «  Capacitas  creaturae  dicitur 
secundum  potentiam  receptibilitatis  quae  est  in  ipsa. 
Est  autem  duplex  potenlia  creaturaead  recipiendum. 
Una  naturalis,  quae  potest  tota  impleri ;  quia  hax 
non  se  extendit  nisi  ad  perfectiones  naturales.  Alia 
est  potentia  obedientiae,  secundum  quam  aliquid 
potest  recipere  a  Deo ;  et  talis  capacitas  non  potest 
impleri,  quiaquidquid  Deus  de  creatura  facit,  adhuc 
remanet  in  potentia  recipiendi  a  Deo.  »  —  Haec  ille. 
—  Et  credo  quod  intendit  quod  potentia  obedientiae 
ad  recipiendum  non  potest  impleri,  non  quod  illa 
capacitas  sit  immediate  disposita,  et  ex  sua  natura 
possit  capere  quantamcumque  formam  secundum 
intensioneni,  utpote  charitatem  centum,  aut  mille, 
aut  mille  millium  graduum ;  sed  pro  tanto  dicit 
quod  non  potest  impleri,  quia  potest  recipere  for- 
mam  talis  speciei,  et  alterius,  et  sic  in  infinitum  ; 
item,  quia  sua  capacitas,  quae  dicitur  potentia  obe- 
dientiae,  potest  plus  et  plus  ampliari,  quia  quanto 
magis  actuatur,  tanto  plus  est  capax  perfectionis 
actus,  dum  est  in  via.  Sic  enim  intelligo  omnia  prce- 
dicta,  et  sic  intelligit  sanctus  Doctor.  Unde,  3.  Sen- 
tent.,  dist.  13,  q.  1,  art.  2,  q,a  3,  ad  2um,  dicit  quod 
illa  propositio  :  quantumcumque  additur  intellectui 
naturali  creato,  magis  augetur  ejus  capacitas,  ista, 
inquam,  propositio  intelligitur  de  capacitate  naturae 
intellectualis  citra  conjunctionem  ad  finem ,  ultra 
quam  nulla  capacitas  rei  extenditur;  et,  de  Veritate, 
ubi  supra  (q.  29,  art.  3),  ad  6um,  dicit  quod  capa- 
citas  animae  Christi  est  finita,  et  potest  Deus  majo- 
rem  capacitatem  facere.  Ex  quo  intelligo  quod,  data 
quacumque  gratia  quae  capitur  a  creatura,  adhuc 
potest  dari  et  creari  a  Deo  major  gratia,  et  creatura 
aliqua  fieri,  quee  illius  gratiae  esset  capax,  de  poten- 
tia  Dei  absoluta.  Nec  obstat  quod  dixit  superius, 
scilicet  3  p.,  quod  gratia  Christi  augeri  non  potuit. 
Hoc  enim  est  verum  quantum  ad  rationem  gratiae, 
et  est  etiam  verum  de  esse  gratiae,  loquendo  de 
potentia  Dei  ordinata;  ordinat  enim  ex  sua  sapientia 
quod  nullus  comprehensor  amplius  vel  perfectius 
participet  actum  gratiae,  quam  incepit  participare 
in  principio  suae  comprehensionis  et  beatitudinis. 
Nunc  dico  ad  probationes  illius  argumenti,  quod 


(a)  sine.  —  sicut  Pr. 


138 


MBHI    I.    BENTENTIARUM 


omnium  earnm  patet  solutio  per  preedictas  solutio- 

nes,  excepto  illo  quod  dicil  :  van et  ponere  talea 

diBpositiones,  etc.  Dico  quod  non  e6t  vanum,  sed 
solida  veritas.  Kl  ad  probationem,  dico  quod  licet 
aninia  rationalis  ex  hoc  quod  esl  imago  Trinitatis sil 
capax  gratise  el  gloriae,  tamen  ipsa  non  esl  proxime, 
et  immediate,  el  sine  ordine  indifFerenter  capax 
quanticumque  gradus  gratise;  unde  aliquis  gradus 
esl  sibi  proportionatus,  ita  quod  sine  prsevia  dispo- 
sitione,  vel  elargatione,  aul  ampliatione  siue  capaei- 
latis,  potesl  eum  recipere.   Est  autem  gradus  cui 

non  est  proportionata  ad  proxin 1  immediate  reci- 

piendum,  nisi  capacitas  amplietur  a  Deo  per  inln- 
sionem  prsecedentem  gratise  minoris,  velperalium 
modum  miraculosum,  ut  pnedictum  fuit. 

Ad  loriiuni,  negatur  antecedens.  Nec  probatio 
inducta  valet,  nisi  ad  probandum  quod  Deus  non 
potest  intendere  charitatem  infinitam,  loquendo  de 
infinito  in  actu,  non  autem  de  infinito  in  potentia, 
de  quo  loquimur,  etnon  de  primo.  Et  sic  patet  quod 
nihil  concludit  contra  nos. 

C.  —  OBJECTIONES  CONTRA  DICTA 
IN  SOLUTIONIBUS 

Argumenta  Gregorii.  —  Contra  unum  dictum 
in  solutionibus,  scilicet  quod  motus  augmenti  quali- 
tatum  nnii  esl  continuus,  nec  motus  alterationis, 
argurl  Gregorius  (dist.  17,  q.  5,  art.  2). 

Priino.  Suppono,  inqtiil,  duo,  scilicet  quod  habi- 
lns  generatur  et  augetur  per  actus,  sicut  patet  per 
experientiam ,  et  declaratur  2.  Ethicorum  (cap.  1). 
Item  suppono,  inquit,  quod  quilibet  actus  elicitus 
al)  habitu  durat  per  tempus,  et  non  tantum  per 
instans.  Tnnc  arguit  sic.  Si  habitus  non  intenditur 
in  tempore  continuo,  sequitur  quod  activum  natu- 
rale  per  tempus  esset  in  debita  distantia  praeeens 
passo  apto  et  disposito,  nulloque  iiupediinento  con- 
currente,  et  tamen  non  ageret  in  illud.  Consequens 
est  naturaliter  impossibile.  Consequentia  probatur. 
Nain  actus  augmentativus  habitus,  naturaliter  el 
non  libere  agil  ad  augmentum  illius;  unde  quamvis 
in  potestate  nostra  sii  habere  actum,  el  ex  (a)  hoc 
dicamur  quod  voluntarie  habituamur,  ut  patet  in 
3.  Ethicorum  (cap.  5),  tamen  non  est  in  potestate 
nostra  quod  actus  exsistens  non  generet  habitum, 
vel  augmentel . 

Forte  dicetur  quod  consequens  non  esl  universa- 
liter  impossibile,  Bed  de  aliquibus  agentibus  esl 
verum,  utpote  de  his  quae  totum  effectum  quem  pos- 
sunt  causare  causanl  in  instanti ;  sicut  patel  de  cor- 
pore  luminoso,  quod  in  primo  instanti  in  quo  eat 
sufficienter  propinquum  diaphano,  causal  totum 
Lumen  quod  potesl  causare  in  illo,  nec  unquam  post 

(a)  ex.  —  Oin.  I'i 


caumt  plus  de  lumine,  quantocumque  tempore 
maneal  In  eadem  distantia  vel  propinquitate,  et  suh- 
jectum  scii  susceptivum  sit  eodem  modo  dispositum. 
Sic  in  proposito,  dicetur  quod  actus  in  primo  instanti 
sui  esee  causal  illud  totum  quod  potest,  et  tantum 
auget  habitum  quantum  potest,  et  in  tempore 
sequenti  nihil  plus  causat. 

Fhee  responsio  deficit  in  duobus.  Primo,  in  eo 
quod  ait  de  eorpore  luminoso.  Nam  corpus  luinino- 
suin,  toto  tempore  quo  est  sufficienter  prapsens  dia- 
pliano  post  (j.)  instans  t;enerationi.s  luminis,  licet 
non  agat  (6)  tionerando  novuin  lumen,  agit  tainen 
in  diaphano,  conservando  lumen  quod  in  primo 
instanti  generavit;  et  universaliter  loquendo,  impos- 
sibile  est  reperire  aliquod  naturaliter  activum  in 
dispositione  sufficiente  ad  agendum  in  passo  conve- 
niente,  quin  ipsum  agat  in  illud,  vel  producendo 
aliquid  de  novo,  vel  conservando  (juod  productum 
est,  vel  corrumpendo,  vel  aliter  agendo,  vel  Irans- 
mutando,  secundum  conditionem  illius  agentis. 
Actus  ergo  elicitus  ab  habitu,  si  in  primo  instanti 
causat  totum  quod  potest,  et  in  tempore  sequenti 
nihil  jilus  causat,  cum  ipse  non  conservet  illud  quod 
causavit  (nam  habitus  non  dependet  in  esseah  actu, 
cum  remaneat  actu  corrupto),  nec  aliquo  alio  modo, 
ut  apparet,  agat  in  subjectum  babitus,  sequitur 
quod  in  toto  illo  tempore  sit  activum  preesens,  etc., 
et  tamen  non  agat  aliquo  modo  in  ipsum  :  quod  esl 
impossibile  naturaliler,  ut  patet  ex  1.  de  Genera- 
tione  (t.  c.  50,  51),  et  9.  Metaphysicae  ( t.  c.  10). 

Secundo  deficit  solutio  in  hoc  quod  ait  actum, 
tolum  quod  potest  causare  de  habitu,  causare  in 
piimo  instanti  sui  esse.  Unde  arguo  sic  :  Si  Socratea 
habens  habitum  mansuetudinis  eliceret  infra  certam 
partem  temporis,  v.  gr.  unam  horam,  plures  actus 
mansuetudinis  sequales  successive,  semper  interoor- 
ruptionem  prioriset  generationem  Bequentis  habere- 
tur  aliquod  tempus,  et  plures  gradus  essenl  additi 
illi  habitui,  et  habitus  mansuetudinis eseet  intensior 
in  eo  in  fine  horse,  quam  esset  in  primo  instanti 
illius  hono  in  quoprimo  habuite8seprimus(f)actu8 
elicitus  ab  eo.  Ergo,  si  Socrates  in  primo  instanti 
horas  eliceret  actum  mansuetudinis  tantum ,  el  illum 
continnarcl  in  oodem  giadu  per  totam  horam,  hahi- 
tusejus  esset  intensior  in  fine  horse  quam  in  prin- 
cipio,  et  plures  gradus  essent  causati;  et  ultra:  ergo 
non  toliim  quod  potesl  causare  talis  actus,  causat  in 
primo  instanti  sui  esse.  Secunda  consequentia  nota 
est ,  et  etiam  primum  (S)  antecedens ;  nam  quilibet 
illorum  actuum  oausaret  aliquem  gradum  habitus 
de  novo,  etiam  Becundum  responsionem  (ju;^  dicit 
quod  actus  in  primo  instanti  sui  ease  causat  totum 
quod  potest ;  et  sic  quilibet  quando  primoesset .  i  ausa- 

(a)  post.  —  per  Pr. 
(6)  <(;/,//.  -    attingai  Pr. 
(y)  primus.    -  prius  Pr. 
(g)  primum.  —  prsesent  Pr. 


DISTINCTIO    XVII.   —    QUiESTIO    II. 


139 


ret  aliquid.  Kl  consequentia  pfima  probatur  :  quifl 
nunquam  diverea  agentia  ejusdem  speciei  et  aequalis 
virtutis  in  agendo  sibi  (a)  Buccedentia  circa  idem 
passum  in  aliquo  tenipore  majorem  intensionem 
faciunt  vel  effectumj  quam  faceret  unura  illorum 
solum,  si  per  totum  illud  tempus  fuissei  praesens, 
et  caetera  fuissent  paria.  Kl  loquor  semper  de  bis 
qus3  Dflturaliter  agunt.  Kt  hoc  patet  tam  inagentibus 
quaa  conservant  buos  eflfectus  in  esse,  qUam  de  aliis. 
Unde,  si  nna  candela  causaret  in  aliqua  parte  dia- 
phani  lumen,  et  illa  amota  accedat  alia  aequalis 
luminositatis  in  eodem  loco,  et  deinde  (6)  illa 
Becunda  submota  succedat  tertia  aequalis  virtutis  ad 
illurainandum ,  ct  sic  usque  fld  centum  vel  mille, 
Don  erit  majus  seu  intensius  lumen  in  illa  parte 
diaphani  post  preesentiam  millesimae  candelae,  quam 
essel  bi  prima  candela  sola  toto  tempore  in  quo  illoe 
mille  sibi  (y)  successerunt  praesens  fuisset.  Simili- 
ter,  si  iiiniin  calefactivum  sil  sufficienter  approxi- 
matum  alicni  calefactibili  per  aliquod  tempus,  et 
illnd  postea  moveatur,  ct  snccedat  alind  ejnsdem 
speciei  el  aequalis  virtutis  calefactivae,  et  iterum 
ecundo  submoto  succedftt  tertium,  et  sic  nltra  quot 
\  ib,  non  erit  intensior  calor  causatus  in  calefactibili 
illo  in  linc  totius  temporis  (8)  illins  snccessionis, 
quam  esset  si  solum  calefactivum primum  pertotum 
illud  tempus  fuisset  praesens  el  caetera  fuissent  paria ; 
quinimmo  essct  intensior  causatus  ab  illo  solo  quam 
ab  omnibus  illis,  supposito  quod  inter  amotionem 
unius  et  appositionem  immediate  sequentis  fuisset 
aliquod  tempus. 

Confirmatur.  Nam  constat  quod  non  fieret  major 
calor,  si  amoto  uno  calefactivo  aliud  succederet  aequale 
primo,  quam  si  ipsummet  quod  prius  fuit  amotum 
rediret,  caeteris  paribus.  Certum  est  autem  quodnon 
plus,  immo  minus  fieret  de  calore,  si  ideiu  calefa- 
ctivuin  tolleretur  et  postea  rediret,  quam  si  ipsum 

oontin jsset  preesens;  alioquin  cum  vellet  aliquis 

quod  aqua  calefieret,  deberetsibi  primo approximare 
ignem,  et  postea  removere,  et  iterum  approximare, 
el  ileinde  removere ;  quod  est  contra  sensnm. 

Seoundo  principaliter  arguit  sic.  Possibile  est 
habitum  remitti  per  actum  continue  in  aliquo  tem- 
pore.  Ergo  possibile  est  habitum  augeri  (e)  per 
;icl  ii m  in  teinpore  continuc.  Consequentia  patct  : 
ii.ini  omnis  forma  continUe remissibilis, est  continue 
augmentabilis ;  sicut  autem  remissio  habitue  fit  per 
actum  contrarium  habitus  actui,  sic  intensio  per 
actum  proprium  ejus,  ut  patei  ex  2.  Ethicorum 
(cap.  1).  Sed  antecedens  probatur  :  nam  possibile 
esl  quod  habens  habitum  eliciat  actum  contra  incli- 
oationem  illius  habitus  remissivum  ipsius.  Ponatur 

(<x)  sibi.  —  sic  Pr. 

(6)  deinde.  —  inde  Pr. 

(y)  sibi.  —  sic  Pr. 

(8)  totius  temporis.  —  Om.  Pr. 

(e)  augeri.  —  agere  Pr. 


ergo  hoc  in  essc.  Tunc  :  aut  ille  actus  remittet  habi- 
tum  in  tcmpore  ronlinuo,  et  habetur  propositum  ; 
aul  in  inslanli  praecise,  et  si  sic  :  ant  in  qUolibet 
instanti  temporis  alicujus,  anl  non  in  qUolibet.  Si 
(«)  in  quolibet,  sequitur  quod  iila  remissio  sit  con- 
linna,  ut  patet ;  et  habetur  propositnm,  quamvis 
hoc  sit  impossibile  secuttdUttl  sc.  Si  non  in  quolibet 
instanli,  scd  in  alio  sic  et  in  alio  non  :  aut  tunc 
remittit  in  primo  instanti  in  quo  est,  et  per  tempus 
iminediatiim  scquensnon  remittit ;  autnon  in  primo, 
sed  in  aliquo  posteriore.  Si  dicatur  primurn  ;  —  con- 
tra.  Actus  ille  est  post  primum  instans,  et  non  est 
debiliorquam  fnerit,  nl  posslbile  cst  et  supponitur, 
et  habitus  est  remissior  quam  fuerit  ante  primum 
instans  in  <jno  fuit  actus  ;  ergO  iinmediate  post  pri- 
mum  instans  actus  ille  remittit  habitum.  Si  dicatur 
secundum  ;  —  contra.  Actus  ille  non  est  fortior  in 
illo  instanti  quam  fnerit  in  primo,  ut  suppono,  et 
hahilus  non  est  remissior,  nec  alia  transmutatio 
facta  est  in  subjecto ;  ergo  si  non  remittit  habi- 
tum  in  primo  instanti,  nec  in  illo  instanti  dato 
remitteti 

Tcrlio  sic.  Si  intensio  habitus  non  sit  continua, 
sequitnr  quod  actns  diuturnior  non  magis  auget 
hahitum  qiiam  flctus  (6)  minus  diuturnus  seque 
intensns.  Consequens  est  falsum,  ut  patet  ad  expe- 
lientiam  ;  experitur  enim  quilibet  quod  quanto  ira 
estdiuturnior,caeterisparibus,  tantomagisfacithomi- 
nem  iratum  hahitualiter;  similiter,  quanto  diutur- 
nior  est  actus  mansnctudinis,  tanto  fit  quis  mansue- 
tior;  et  sic  de  aliis.  Consequentia  nota  est  :  quia 
actus  diuturriior  non  magis  auget  in  primo  instanti 
in  quo  est,  quam  augeat  actus  minus  durans,  si  sit 
aeque  intensus;  ergo  si  magis  auget,  hoc  erit  in 
tempore.  —  Confirmatur  hoc  per  simile.  Nam  quanto 
diuturnior  est  apprehensio  delectahilis  sensibilis, 
tanto  maiiis  augetur  concupiscentia  in  eo  qui  concu- 
piscit ;  unde  datur  docnmentum  a  sanctis,  quodtales 
cogitationes  stfltim  ftbigantur,  et  eis  non  immoremur; 
sic  etiam  quanto  diuturnior  est  actus  augmentativns 
hahitus,  tanlo  ipse  hahitns  magis  intenditur. 

Quarto  sic.  Contingit  actum  j>er  quem  intenditur 
habitus,  intendi  per  aliquod  tempus  continue.  Krgo 
contingit  habitum  per  aliquod  tempus  continue 
intendi.  Consequentia  patet;  quoniam  ad  intensio- 
nem  cflusae  naturaliter  agentis  sequitur  intensio  effc- 
ctus.  Antecedens  patet  ex  eo  quod  dicitur  de  concu- 
piscentia.  Idem  patet  de  timore,  et  ira,  et  aliis  acti- 
bus,  qui  intenduntur  ex  majore  apprehensione 
objecti,  vel  continuatione  et  mora  apprehensionis. 

Quinto  (y).  Certum  est  quod  habitus  intendi 
potest.  Ergo  si  non  posset  intendi  continue  :  authaec 
rcpngnantia  csset  ex  natura  hahitus ;  aut  ex  parte 


(a)  a  verbo  aut  in  usque  ad  si,  om.  Pr. 

(6)  actus.  —  habitus  Pr. 
(y    quinto.  —  Hoc  Pr. 


140 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


subjecti;  aut  ex  parte  causse  habitum  intendentis. 
Non  ex  parte  habitus  :  quoniam  nulli  formse  possi- 
bili  intendi  repugnat  intendi  continue ;  omnis  enim 
talis  habet  gradus  intrinsecos  in  infinitum.  Nec  ex 
parte  subjecti  est  repugnantia.  Nam  in  eodein  sub- 
jecto  quidam  actus  intenduntur  continue ;  sicut  dolor 
in  concupiscibili,  cum  quis  tenet  manum  ad  ignem; 
sicut  enim  actio  ignis  in  sensum  est  continua,  sic 
intensio  doloris  est  continua.  Similiter  notitia  intui- 
tiva  intellectus  de  re  sensibili  continue  intenditur,  et 
fit  clarior;  sicut  intenditur  visio,  quoniam  visibile 
fit  continue  propinquius  in  magis  proportionata 
distantia.  Et  de  multis  aliis  actibus  animae  idem 
possetostendi.Nec,  tertio,  esthujusmodi  repugnantia 
ex  parte  causee  debentis  intendere  habitum,  quae  est 
ipseactus;  nam  ille  continuatus  potest  intendere, 
etiam  si  ipse  maneat  in  aequali  gradu  ;  et  ipse  simi- 
liter  potest  intendi  continue  per  aliquod  tempus,  ut 
supra  dictum  est. 

Sexto  arguit(Ibid.,  q.  2,  art.  1)  generalius,  quod 
intensio  potest  esse  continua,  et  alii  motus  altera- 
tionis.  Suppono,  inquit,  medium  esse  summe  dispo- 
situm  ad  lumen,  et  aliquod  corpus  luminosum  illu- 
minare  illud  medium  secundum  aliquam  distantiam 
(etconstat  quod  remotiorem  partem  remissius  (<x) 
illuminat),  et  signetur  in  medio  illuminato  aliqua 
pars  distans  a  corpore  luminoso,  et  moveatur  lunii- 
nosum  versus  illam  in  aliquo  tempore.  Tunc,  illo 
casu  posito,  arguo  sic  :  In  quolibet  instanti  temporis 
mensurantis  approximationem  corporis  luminosi, 
pars  signata  est  magis  lucida  quam  fuerit  in  aliquo 
instanti  illius  temporis  praecedentis.  Ergo  intensio 
luminis  in  illa  parte  est  continua.  Consequentia 
patet  :  quoniam  si  non  sit  continua ,  ergo  fuit  inter- 
rupta  per  quietem  mediam;  et  si  sic,  cum  in  tem- 
pore  mensurante  quietem  illam  signari  possint  plura 
instantia,  aliquod  instans  erit  in  quo  illa  pars  non 
erit  magis  lucida  quam  in  aliquo  praecedente  illius 
temporis,  quinimmo  in  quolibet  instanti  temporis 
mensurantis  quietem  fuit  seque  lucida  sicut  in 
instanti  ejusdem  temporis  quietis  sequente  signato, 
quocumque  detur;  quod  repugnat  antecedenti.  Ante- 
cedens  patet  :  quoniam  in  quocumque  instanti  cor- 
pus  luminosum  est  magis  proximum  parti  datse 
quam  in  aliquo  praecedente  ejusdem  temporis ; 
ergo  (o)  pars  data,  est  magis  lucida  quam  fuit  in 
aliquo  praecedente  ejusdem  temporis.  Hocpatet,  alias 
per  approximationem  corporis  luminosi  non  fieret 
maizis  lucida  ;  quod  est  contra  sensum.  Sed  in  quo- 
libet  instanti  illius  temporis,  corpus  luminosum  est 
magis  proximum  parti  datae,  quam  in  aliquo  instanti 
prsecedente  ejusdem  temporis,  cum  sit  positum 
ipsiim  moveri  continue  versus  eam.  Ergo,  etc. 

BepUmo.  Si  nulla  intensio  esset  continua,  sequi- 


(<x)  remitritu.  —  remotius  Pr. 
(6)  eryo.  —  Om.  Pr. 


tur  quod  per  aliquod  tempus,  agens  naturale  potens 
agere  in  aliquod  passum,  esset  approximaturn  suffi- 
cienter  passo  potenti  ab  illopati,  et  in  omni  disposi- 
tione  necessaria  ad  agendum  et  patiendum,  et  nul- 
lum  esset  impediens  actionem  agentis  in  passum,  et 
tamen  non  ageret.  Consequens  istud  estcontra  natu- 
ram,  et  impossibile  naturaliter,  ut  patet  ex  1.  de 
Generatione  (t.  c.  50,  51),  et  9.  Metaphysicse 
(t.  c.  10);  et  quod  fortius,  patet  oppositum  esse  ad 
sensum.  Et  ulterius  etiam  :  quia  qua  ratione  hoc 
contingeret  per  aliquantulum  tempus,  posset  contin- 
gere  per  quantumcumque;  et  sic  nunquam  ageret 
in  ipsum.  Consequentia  probatur.  Ponatur,  gratia 
exempli,  aliquod  calefactivum  approximatum  cor- 
pori  jam  aliqualiter  actu  calido,  et  potenti  ab  illo 
magis  calefieri,  et  sint  in  omni  dispositione  requi- 
sita  ex  parte  utriusque  ad  actionem,  et  nullum  sit 
impediens,  ut  sumitur  in  antecedente  :  authoc  cale- 
factivum  in  qualibet  parte  temporis  suae  praesentiee 
agit  in  partem  calefactibilis  sibi  proximam,  aut  non  ; 
si  sic,  ergo  calefactibile  illud  secundum  illam  par- 
tem,  per  totum  tempus  praesentiae  illius  agentis,  fit 
continue  magis  et  magis  calidum,  et  per  consequens 
intensio  continua,  cujus  oppositum  sumitur  inante- 
cedente;  si  non,  ergo  non  (a)  in  qualibet  partetem- 
poris  dati  agit;  et  patet  consequentia. 

Forte  dicetur  quod  illud  activum  prius  per  aliquod 
tempus  disponit  passum  ad  calorem,  et  in  aliquo 
instanti  terminante  tempus  sufficientis  dispositionis 
causat  calorem,  et  etiam  in  aliquo  tempore  sequente 
immediate  illud  instans  disponit  ad  esse  magis  cali- 
dum ,  et  cum  disposuerit  sufficienter  passum  ad  esse 
magis  calidum,  facit  ipsum  in  instanti  terminante 
magis  calidum,  et  iterum  disponit,  et  sic  deinceps, 
quamdiu  erit  praesens,  vel  fecerit  eum  sic  intense 
calidum  ut  non  possit  magis;  et  sic  agens  per  nul- 
lum  tempus  est  praesens  quin  agat,  vel  secundum 
illam  formam  cujus  est  per  se  activum,  vel  secundum 
dispositiones  illius  formac,  quamvis  non  semper 
secundum  illam  formam  agat;  nec  hoc  esl  necessa- 
rium  ;  et  tamen  intensio  formae  non  est  continua 
in  aliquo  tempore.  —  Contra.  Primo,  per*responsio- 
nem.  In  ali<iuo  tempore  hoc  (6)  activum  continue 
disponit  eamdem  partem  passi ;  ergo  in  quolibet 
instanti  illius  temporis  passum  est  magis dispositum, 
quam  in  aliquo  instanti  illius  temporis  praecedente. 
Et  ultra  :  aut  in  quolibet  instanti  in  quo  est  magis 
dispositum,  est  magis  dispositum  (y)  dispositione 
rationis  alterius  a  qualibet  quam  fuil  dispositum  in 
aliquo  prsecedente  instanli,  v.  gr.  in  instanti  A  est 
dispositum  per  raritatem,  et  in  instanti  li  sequente 
est  dispositum  per  siccitatem,  et  in  instanti  sequenti, 
scilicetC,  est  dispositum  per  aliam  formam,  «•(  sic 


(a)  non.  —  Om.  Pr. 

(6)  hoc.  —  si  Pr. 

(y)  est  tnagis  dispositutn.  —  Oin.  Pr. 


DISTINCTIO   XVII.   —   QU^STIO    II. 


141 


sempcr ;  aut  non  in  quolibet  instanti  est  magis  dispo- 
silum  dispositione  alterius  rationis,  sed  in  aliquo  est 
magis  dispositum  disposilione  ejusdem  rationis  (a), 
qua  prius  fuit  minus  dispositum.  Primum  dici  non 
potest,  alias  oporteret  dicere  quod  in  illo  tempore  (6) 
linito  infinituc  formae  diversarum  rationum  fuissent 
successive  genitae  et  corruptaa  in  illo  subjecto,  sicut 
in  infinitum  signari  ])ossunt  instantia  in  quolibet 
tempore  continuo.  Relinquitur  ergo  secundum,  et 
per  consequens  quod  intensio  aliqua,  scilicet  (y) 
illius  dispositionis,  quaccumque  sit  illa,  sit  continua  ; 
et  habetur  propositum. 

Sed  dicetur  quod  illa  dispositio  est  rarefactio,  vel 

condensatio,  quse  non  sunt  motus  secundum  aliquas 

formas   realiter  subjecto   inhserentes,  quse  proprie 

dicantur   qualitates,    sed    magis   motus    secundum 

situm  et  locum;   non  enim  subjectum  est  rarius, 

nisi  (8)  quia  majorem  locum  occupat,  vel  quia  partes 

ejus  remotius  jacent ;  et  ideo  talis  motus  non  est 

proprie  intensio,  secundum  quod  communiter  quse- 

ritur  de  intensione.  —  Contra  hoc  :  Quia,  sicut  con- 

ceditur  quod  rarefactio  est  alteratio,  et  rarefieri  est 

alterari,  sic  magis  rarefieri  debet  concedi  esse  intendi 

secundum  raritatem.  —  Item  :  non  videtur  verum 

quod  (e)  quodlibet  quod    fit  magis  tale  secundum 

aliquam  qualitatem,  fiat  magis  rarum,  vel  densum; 

verbi  gratia  :  cum  una  turris,  vel  lapisaliquis  duris- 

simus,  stante  vento  calefit,  non  est  verisimile  quod 

rarefiat,  et  majorem  locum  occupet,  aut  minorem 

quam  prius.  —  Item  :  manifeste  hoc  tollitur  in  inten- 

sione  luminis  in  aliqua  parte  multum  remota  a  can- 

dela,  quam  partem  candela  non  rarefacit,  vel  prius 

saltem  intenditur  lumen  in  parte  illa,  quam  ipsa 

rarefiat  a  candela ;  quia  candela  non  rarefacit  partem 

remotam ,  nisi  prius  rarefaciendo  propinquas,  quas, 

ut   patet,    etiamsi  rarefaceret,   non  sic  cito  tamen 

sicut  illuminat.  Et  fortificatur  :  quia  possibile  est 

quod  juxta  partem  illam  in  qua  intenditur  lumen, 

sit  agens  condensans,  et  sic  simul  illa  pars  conden- 

sabitur;  et  tamen   fiet   per  approximationem  can- 

delae  continue  magis  lucida.  Nec  facio  vim  an  rare- 

factio  sit  dispositio  ad  lumen,  vel  condensatio ;  quia 

si  ponitur  quod  condensatio,  ponitur  quod  aliquod 

rarefactivum   sit  propinquum  illi  parti,  et  eodem 

probatur  propositum.   —  Item,  contra  primam   et 

secundam  responsiones  simul  arguitur.  Quia,  sicut 

calefactivo  prassente  in  quocumque  instanti  subje- 

ctum  est  sufficienter  dispositum  ad  calorem,  et  nul- 

lum  adest  impedimentum,  ipsum  subjectum  est  cali- 

dum;  sic  eodem  (£)  calefactivo  eodem  modo  prse- 

sente  in  quocumque  instanti  subjectum  est  magis 


(a)  a  verbo  sed  usque  ad  rationis ,  om.  Pr. 

(6)  tempore.  —  termino  Pr. 

(y)  scilicet.  —  Orn.  Pr. 

(8)  nisi.  —  Om.  Pr. 

(s.)  quod.  —  quia  Pr. 

(0  modo.  —  Ad.  Pr. 


dispositum  ad  calorem  quam  esset  prius,  cum  non 
essetsufficienterdispositum,  eodem,  inquam,  instanti 
subjectum  est  magis  calidum  quam  esset  prius,  et 
per  consequens  non  solum  in  dispositionibuscaloris, 
sed  etiam  in  ipso  calore  (a)  est  intensio  continua. 
Huic  etiam  attestatur  sensus.  Experitur  enim  quili- 
bet,  cum  manum  approximat  igni  (6),quod  postquam 
incipit  sentire  calorem,  si  in  eadem  approximatione 
teneat  manum,  sentit  continue  se  magis  et  intensius 
calefieri. 

G".  —  RESPONSIONES 

Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  ista  dicitur, 
tenendo  conclusionem ,  ut  prius ;  cui  etiam  favet 
Commentator,  8.  Physicorum ,  comm.  23,  ubi 
etiam  Aristoteles  dicit  sic  :  Ncque  augeri  ncque 
minui  continue  possibile  est;  sed  est  etiam  me- 
dium,  scilicet  quies.  Et  infra  :  Similiter  autem  et 
in  alteratione  qualibet ;  non  enim  si  partibile  in 
infinitum  est  quod  alteratur,  propier  hoc  et  alte- 
ratio ,  sed  velox  sit  multotiens,  sicut  congelatio. 
Et  littera  commenti,  loco  illius  quod  nostra  dicit 
velox,  habet  subito ;  et  Commentator  exponit  in 
instanti.  Ex  quo  patet  quod  mens  Philosophi  est 
quod  neque  augmentatio,  neque  diminutio,  neque 
alteratio  est  continua,  sed  interrumpitur  per  quie- 
tem.  Cujus  rationem  assignat  idem  Commentator  : 
quia  cujuslibet  formse  naturalis,  est  dare  minimarn 
partem  in  actu,  et  illa  fit  in  instanti.  Et  ideo  Com- 
mentator,  ibidem,  dicit  quod  non  est  hic  motus 
continuus  in  rei  veritate,  nisi  motus  localis  qui  est 
velocissimus  motuum  ;  et  in  fine  commenti,  contra 
Alpharabium  dicentem  quodde  diffinitione  motus  in 
universali  apparet  continuatio,  dicit  quod  «  iste 
sermo  non  est  verus,  sed  hoc  non  apparet  nisi  in 
motibus  localibus,  de  quibus  dicitur  hoc  nomen 
motus  principaliter ;  in  aliis  autem  motibus,  in  qui- 
busdam  eorum  est  possibile  ut  appareat  (y)  conti- 
nuatio,  scilicet  ut  partes  eorum  inveniantur  non 
distinctae  ab  invicem,  et  in  quibusdam  non  apparet 
hoc,  quia  partes  eorum  non  inveniuntur  secundum 
hunc  modum  ».  Idem  ponit ,  3.  Physicorum  , 
comm.  6  :  «  Videmus,  inquit,  quod  motus  augmenti 
et  diminutionis  sunt  plures  motus,  et  similiter  est 
dispositio  in  (o)  pluribus  motibus.  »  —  Haec  Com- 
mentator.  —  Ex  quibus  apparet  quod  motus  altera- 
tionis  non  est  proprie  continuus,  nec  in  infinitum  di- 
visibilis  secundum  quod  est  motus  localis.  Hoc  etiam 
declarat  sanctus  Tliomas,  super  6.  Physicorum 
(lect.  5),  in  illo  capitulo  :  Necesse  est  autem  et 
ipsum  nunc,  etc.  Tunc, 


(a)  calore.  —  calefieri  Pr. 
(6)  igni.  —  igitur  Pr. 
(v)  appareat.  —  apparet  Pr. 
(8)  similiter  est  dispositioin.- 


similis  est  dispositioniPr. 


142 


Ullltl    F.    SENTENTIAHUM 


a<i  primiiin  argumentuni  in  oppoeitum,  concedo 
illa  <lu<>  qusB  Bupponil ;  Bed  illia  ooncessis,  dico  quod 
consequens  illatum  in  prima  consequentia  il»i  facta 
oon  esl  inoonveniens,  Bicul  dicit  responsio  data  ibi- 
dem,  Nee  valet  improbatio  illius  responsionis  primo 
Ioco  posita ;  nam  in  casu  illo,  licel  luminosum  con- 
servet  per  tempue  Lumen  quod  causavit  in  instanti, 
tamen  illa  conservatio  est  per  accidens  in  tempore, 
quia  illa  actio  mensuratur  quolibet  instanti  illius 
temporis,  ul  ostendit  sanctus  Thomas  in  simili, 
4.  Sentent.,  dist.  17,  q.  1,  art.  5,  q,a  3,  ad  lnm. 
«  Esi ,  inquit,  quidam  motus  qui  ost  actus  imper- 
fecti.  Est  ;iiiIciii  alius  motus,  qui  est  actus  perfecti, 
et  dicitur  magis  operatio,  qui  non  exspectat  aliquid 
in  futurum  ad  complementum  busg  speciei,  sicut 
sentire ;  et  talia  motus  non  est  successivus,  sed  subi- 
tus.  Et  si  contingat  dici  <juo<l  talia  motua  sit  in 
tempore,  hoc  erit  per  accidens,  (|uia  mensuratur 
etiam  quolibet  instanti  illius  temporis  in  quo  dici- 
tur  esse ;  sicui  esse  hominem,  in  tempore  est  et  in 
instanti.  Et  tali.s  motus  esi  liberi  arbitrii;  et  i<lc<> 
est  in  instanti.  »  —  Iluec  ille.  —  Dico  ergo  in  pro- 
posito,  quod  actus  causativus  habitus  agit  quidquid 
potest  agere  in  instanti,  sicut  luminosum  agit  in 
instanti  lumen  in  medio;  nec  aliquid  agit  in  tem- 
pore,  quod  non  agat  in  instanti.  Similiter  est  de 
visibili  agente  in  visum.  Non  ergo  oportet  quod  agens 
approximatum  passo  continue  agal  aliquid  in  illud; 
immo,  si  lumen  causatum  in  medio  ab  aliquo  lumi- 
Doso  esset  qualitas  remanens  |><>st  absentiam  suaa 
causae,  ita  quod  Luminosum  non  j>lus  conservarei 
lumen  quod  causat  quam  calidum  calorem  a  se  cau- 
satum,  ipsum  uon  ageret  aliquid  in  medium  post 
illinl  instans  in  quo  causavit  Lumen.  Similiter,  addo 
quod  c\  quo  actus  auxit  habitum  in  instanti  quan- 
liiiu  potesl  augere,  posl  illud  instans  tale  passum 
nou  est  diepoaitum  ad  Buscipiendum  aliquid,  vel 
aliquem  effectum  illius  actus  qui  prius  augebat ; 
sicnt  calidum  remissum,  cx  quo  assimilavit  sibi 
passum ,  si  per  mille  annos  starel  in  eadem  proximi- 
lalc,  uiliil  ageret ;  quia  passum,  ex  quo  est  ei  simile, 
noii  potest  |>ali  al>  eo,  nec  tale  calidum  esl  activum  in 
tale  passum  ;  taleautem  agens,  esse  in  debitaapproxi- 
mationead  illud  quod  prius  patiebaturab  eo  per  tem- 
l>us,  ei  qou  agere  in  illud,  uon  est  Inconveniens. 

Non  valel  ulterius  secunda  improbatio  illius  solu- 
tionis;  uam  assumit  falsum,  scilicet  quod  quilibel 
actua  mansuetudinis  augeai  habitum,  Hoc  enim  fal- 
aum  est,  Becundum  quod  ponit  Banctus  Thomas, 
-'  2  ,  q,  24,  art.  6,  ul>i  sic  ait :  «  Augmentum  spi- 
rituale  charitatis  quodammodo  simile  esi  augmento 
corporali.  Augmentura  autero  corporalo  in  animali- 
bus  el  |ilauii>  qod  esi  continuus  motus,  ita  <|u<><1 
scilicetj  si  aliquid  augetur  tantum  in  tanto  tempore, 

necesse  sil  q I  proportionaliter  in  qualibei   parte 

illius  temporis  aliquid  augeatur,  Bicui  contingii  in 
motu  Locali ;  aed  per  aliquod  tempus  natura  opera- 


tur  disponens  ad  augmentum  ei  nibil  augens  actu, 
et  postmodum  produoit  in  efifectum  iltud  ad  quod 
disposuerat,  augendo  animal  vel  plantam  in  actu. 
Ha  etiam,  oon  quolibet  actu  charitatis  augetur  <lia- 
ritas  in  actu;  sed  quilibei  actus  charitatis  disponii 
ad  charitatis  augmentum ,  in  <juanlum  ex  uno  actu 
charitatis  homo  redditur  promptior  a<l  agendum 
seoundum  charitatem,  et  habilitate  crescente,  homo 
prorumpit  ad  actum  dilectionis  ferventiorem ,  quo 
conetur  ad  charitatis  profectum;  et  tunc  charitas 
augetur  in  actu.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  in  responsione 
ad  2um,  ibidem,  idem  (<x)  ponii  de  habitu  virtutis 
acquisitse.  Et  expressius,  1"  2",  q.  52,  art.  3,  Bic  dicit: 
«  8imilei  actue  similea  causant  habitus,  ul  <li<i- 
tur,  2.  Ethicorum  (cap.  1).  Similitudo  autem  et 
dissimilitudo  non  solum  attenditur  secundum  eam- 
dem  qualitatem  vel  dissimilem,  sed  etiam  secundum 
eumdem  vel  diversum  modum  participationis.  Esl 
enim  dissimile  n<>n  solum  nierrum  allx»,  sed  etiam 
magis  album  minusalbo;  nam  ei  motus  (il  a  minus 
albo  in  magis  album,  tanquam  ex  opposito,  ut  <li<i- 
tur,  5.  Physicorum  (t.  c.  52).  Quia  vero  usus  habi- 
luiiin  in  voluntate  hominis  consistit,  ut  patei  ei 
supra  diotis  :  sicui  contingit  quod  aliquis  habena 
habituni  non  utitur  illo,  vel  etiam  agit  actum  con- 
trariuiu;  ita  etiam  |>ulest  contingere  <|uod  utatur 
habitu  secundum  actum  non  respondentem  propor» 
tionaliter  intensiohi  habitus.  Si  igitur  intensio  actus 
proportionaliter  Bequetur  intensioni  habitus,  vel 
superexcedat,  quilibet  actus  vel  auget  habitum,  vel 
disponit  ad  augmentum  ipsius,  ut  loquimur  <le 
augmento  habituum  ad  similitudinem  augmenti 
animalis.  Non  enim  quodlibel  alimentum  sumptum 
aclu  auget  animal,  sicut  nec  quaelibet  gutta  cavat 
lapidem ;  sed ,  multiplicato  alimento,  tandem  lit 
augmentum.  Ita  etiam,  raultiplicatis actibus,  crescii 
habitus.  Si  vero  intensio  actus  proportionaliter  defi- 
ciat  ab  intentione  habitus,  talis  actua  oon  disponil 
a<l  augraentura  habitus,  aed  magis  a<l  diminutionem 
i|>sius.  »  —  llar  ille.  —  Kx  quibus  patei  quod  lal- 
sum  estquod  arguens  assumit  sine  probatione,  scili- 
cet  quod  si  Socratea  habens  habitum  raansuetudinis, 
etc.  ;  irarao,  <lie<>  <jii<nl  si  primus  illorum  augeat 
habitum,  oportei  quod  secundua  sii  intensior  primo 
ad  boc  quod  augeat,  et  tertius  secundo. 
Ad  aaoundum  principale,  negatur  major;  b4  ad 

probati im,  dicitur  quod  in  ill<>  casu  actus  elicitus 

couiia  inclinationem  babitus  remittii  eum  in  instanti 
l>iiiiio  in  <|ii<>  csi ,  ci  oon  in  sequentibus.  -  Nec 
valei  improbatio  hujus.  Uoei  enim  illc  actus  -ii 
aequalis  virtutis  in  aliis  instantibus  sicui  fuii  in 
primo,  tamen  passum  oon  esi  dispositum  ad  !<•<  i- 
piendum  o.jus  actionem  sicui  in  primo  instanti ;  quia 
iu  illo  instanti  actus  ille  ii<»ii  remittebat  habitum, 
uisi  causando  aliquid  in  passura  incompossibile  habi- 


idem.    -  Om.  Pr. 


DlSTlNflTIO   XVII. 


QU^STIO  II. 


143 


tui  in  tali  gradu  qualem  prius  habebat;  et  ideo, 
quia  passum  est  sufficienter  assimilatura  isli  agenti 
quantum  agens  potuit  assimilare,  actus  ille  non 
inducit  in  passum  ulterius  aliquid,  ac  per  lioc 
nec  aliquid  abjicit ;  sed  sicutad  intendendura  illam 
dispositionem  contrariara  habitui  requiritur  agens 
fortius,  quara  sil  ille  actus  remittens  habitura,  ita 
similiter  requiritur  ad  ulterius  reraittendum  habi- 
iinn  actus  intensior,  vel  multi  actus  quorum  ulti- 
mus  agat  in  virtute  praecedentium, 

Ad  terltum  dico  quod  consequens  esl  verum,  Et 
ad  improbationera ,  dicitur  quod  actus  mansuetudi- 
uis  diuturnus  faciL  hominem  habitualiter  mansue- 
tuin,  quia  iiini  potest  diu  teneri,  quin  actus  inten- 
datur  vel  remittatur.  Si  autem  maneret  unifor- 
mis  per  horam,  non  plus  augeret  habitum  de  tota 
hora ,  quam  fecerit  in  principio,  vel  in  instanti  in 
quo  primo  fuit.  Et  ita  dicitur  de  ira  et  aiiis  habiti- 
biis.  —  Ad  confirmationem ,  dicitur  quod  quia  per 
diuturnam  apprehensionem  ipsum  objectum  concu- 
|iiscibile  distinctius  consideratur,  et  quoad  multa 
elicienda,  ideo  quando  diutius  homo  immoratur  in 
talium  consideratione ,  occurrunt  plura  nioventia 
appetitum,  et  multiplicatis  causis  causatur  actus 
concupiscendi  vehementior  ;  sed  ipsa  diuturnitas 
temporis  sine  pluri  non  augeret  concupiscentiam , 
nisi  apprehensio  augeatur,  v<>1  plura  delectabilia 
apprehendantur,  vel.aliquid  hujusmodi. 

A.d  quartum  negatur  antecedens.  Unde  nec  aclus 
concupiscendi ,  nec  irascendi  intenditur  continue 
propter  continuitatem  apprehensionis,  ut  dictum 
fnit ;  quia  diuturnitas  sola  non  auget  aclum  hujus- 
modi,  sed  mulliplicatio  causarum,  vel  vigoratio 
unius  illarum ;  et  nullum  taliuni  est  continuum. 

A<1  ([uintum  dico  quod  repugnat  habitui  et  for- 
inis,  praesertim  quarum  subjectum  est  non  quan- 
tum,  dividi  in  infinitum  in  tales  gradus  minores  et 
minores ;  ac  per  hoc  eis  repugnat  intendi  continue 
sic  quod,  si  tantum  est  acquisitum  in  hora,  niedie- 
tas  hujus  sit  acquisita  in  medietate  horae,  et  iterum 
medietas  medietatis  in  dimidio  medietatis,  et  sic  in 
intinitum,  utestin  motu  locali.  —  Similiter,  ad  alia 
qua^  ibidem  inducit  arguens  de  actione  ignis  in  ma- 
iiinii,  etc,  dico  quod  illa  actio,  cum  sit  quacdam 
alteratio,  non  est  vere  eontinua  ;  nec  intensio  doloris 
in  concupiscibili ;  nec  aotitia  intellectus.  Unde  false 
imaginatur  arguens  quod  objectum  singulare  extra 
animam,  quantum  magis  appropinquat  intelligibili- 
tati,  causel  nofiliam  clariorera  continue,  Supponit 
ciiiin  iria  falsa  :  primum,  quod  intellectus  directe 
tnspiciat  singulare  sensibile;  secundum,  quod  intel- 
lectus  immediate  moveaturare  sensibili  exteriori; 
tertium,quod  intensio  illius  notitiae  sit  continua.  Sed 

<l<-  tStis  alias. 

Aii  scxtuin,  admisso  casu,  dicitur  quod  licet 
motus  localis  hujus  Luminosi  sit  continuus,  tamen 
illuminatio  oon  est  continua,  sed  indivisibilis,  ut 


ponit  sanctus  Thonias,  de  Veritate,  q.  28,  art.  9, 
ubi  sic  dicit  :  «  Quandocumque  duo  termini  motus 
vel  mutationis  sunt  affirmatio  et  negatio,  sive  pri* 
vatio  et  forma,  accipiendo  hujusmodi  mutationee 
secundum  proprios  terminos,  per  se  loquendo,  opor- 
tet  eas  esse  inBtantaneas,  el  non  in  tempore;  sicut 
est  illuuiinatio,  generatio  et  corruptio ,  etalia  hujus- 
modi.  A.ccipiendo  vero  eas  quantum  ad  causas  suo- 
rum  terminorura,  potest  in  eis  considerari  successio; 
sicut  patet  in  illurainatione.  Nam  quamvisaer  trans» 
eat  subito  da  tenebris  ad  lucem,  tamen  causa 
tenebrositatis  tollitur  snccessive,  scilicet  absentia 
soli6,  qui  per  nmlum  localem  successive  lit  praesens; 
et  sic  illuminatio  est  terminus  molus  localis,  et  est 
indivisibilis,  sicut  et  quilibel  terminus  continui.  » 
—  Hssc  ille.  —  Ex  quo  patet  quod,  licet  sol  approxi- 
metur  medio  motu  conlinuo,  tamen  illuminatio  quas 
est  terminus  illius  localis  motus  fit  subitd,  et  per 
consequens  non  per  motum  continuum,  Et  a  simili 
dicendum  est,  quoad  intensionem  (a)  luminis,  sicut 
de  illumiiiatione.  Undeincasu  argumenli,  dico  quod, 
signata  illa  parte  ad  quara  movetur  luminosum,  non 
in  quolibet  inslanli  temporis  mensurantis  approxi- 
mationem  pars  illa  est  luminosior  quam  prius,  vel 
magis  lucida.  Et  ad  probationem,  dicitur  quod  non 
oportet  quod  in  quocumque  instanti  corpus  lumino- 
sum  est  propinquius  tali  parti  illuminandaa  quam 
fuerit  prius,  illa  pars  sit  magis  lucida  quam  prius  ; 
quia,  licet  per  aliquam  approximationem  luminosi 
pars  illa  sit  lucidior,  non  tamen  per  quamlibet. 
Immo,  dico  quod  si  lale  luminosum  distans  a  tali 
parte  illuminanda  per  unam  leucam  causat  lumen 
in  ea  ut  quatuor,  antequam  intendat  lumen  prius 
causatum  in  qualicumque  gradu ,  oportet  quod 
approximetur  per  certum  spalium,  et  (6J  in  instanti 
ultimo  temporis  mensurantis  motum  approximatio- 
nis  inlendet  lunien  in  illa  parte.  Et  causa  est  :  quia 
oporfet  dare  minimum  gradum  luminis,  sicut  et 
cujuslibet  alterius  sensibilis  qualitatis ;  unde  non 
oportet  quod  si  liimiiuisum  propter  talem  approxi- 
matiunem ,  puta  cubitalem ,  inlendebat  lumen  in 
parte  signata  de  illo  gradu,  quod  in  medietate  tem- 
poris,  vel  in  instanli  medio,  intenderet  de  medietate 
illius  gradus.  Similiter,  quando  sol  successive  appro- 
ximatur  partibus  tenebrosis,  non  oportet  quod  si  in 
principio  boraa  non  illuminahat  nisi  medietatcin 
domus,  et  in  fine  horae  illuminat  totam,  propter 
continuaraapproxiraationem,quod  in  medietate  horae 
illuminaverit  quartam  partem  ,  et  sic  successive  con- 
tinue  dividatur  motus  illuminalionis,  sicut  motus 
localis;  vel  quod  sicut  sol  successive  approximatur, 
ita  quaelibet  pars  lucis successive  causetur.  Estenira 
minima  pars  secundum  extensionem  ,  sicut  et  secun- 
iluiii  intensionem,  quae  |i<'t<'st  m  aliqua  mensura 


(a)  quod  intensionem.  —  quod  intensio  Pr. 

(g)  et.  —  Om.  Pr. 


144 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


aduequate  causari.  Est  onini  aliqua  pars  lucis  secun- 
durn  extensionem  ita  modica,  quod  ipsa  in  uulla 
mensura  adaequata  produci  potest,  sed  producitur 
cum  aliis  partibus;  et  toti  composito  correspondet 
mensura  adaequata,  non  autem  alicui  parti. 

Ad  septlmum  aegatur  consequentia,  sieut  ibidem 
dicitur.  Solutio  enim  ibidem  data  bona  est.  Concedo 
enim  quod  agens  approximatum  passo  prius  dispo- 
nit  passum  ad  recipiendum  actum,  quam  inducat 
eum ;  et  non  esl  inconveniens  quod  agens,  ad  hoc 
quod  intendat  secundas  qualitates,  puta  colorem, 
odorem,  et  hujusmodi,  disponat  prius  subjectum 
per  qualitates  primas  formales,  scilicet  calidum, 
frigidum  ;  etsimiliter,  antequam  inducat  istas,  dispo- 
nal  per  (a)  raritatem  et  densitatem,  quse  sunt  quali- 
tates  consequentes  motum  localem  partium  corporis, 
ita  quod  motus  localis  erit  dispositio  quae  est  continua 
inter  omnes  illas.  —  Et  ad  primam  impugnationem, 
dicitur  quod  raritas  potest  intendi,  sed  non  continue; 
nain  quando  partes  alicujus  corporis  extremse  per 
motum  localem  factse  sunt  remotiores  quam  prius, 
in  instanti  mensurante  illum  motum  localem  inten- 
ditur  raritas,  et  opposito  modo  intenditur  densitas. 
Ideo  non  teneo  solutionem  illam,  in  hoc  quod  negat 
raritatem  intendi.  —  Nec  etiam  valet  alia  improba- 
tio  ejusdem  responsionis.  Non  enim  est  inconveniens 
quod  sicut  magnus  lapis  calefit  secundum  exteriores 
partes,  ita  etiam  secundum  partes  propinquas  super- 
ficiei  rarefiat.  —  Ad  illud  quod  objicitur  de  lumine, 
dictum  est  prius ;  nam  sicut  in  proposito  intensio 
secundum  qualitates  primas  est  terminus  motus 
localis  partium  illius  quod  alteratur,  ita  intensio  lu- 
minis  est  terminus  motus  localis  ipsius  luminosi  alte- 
rantis.  —  Ad  illud  quod  objiciturdedispositione,etc, 
dicitur  quod  licet  subjectum  continue  disponatur  ad 
recipiendum  calorem,  et  in  quolibet  instanti  sit 
major  dispositio  quam  prius,  tamen  non  in  quolibet 
inslanti  est  snfficiens  dispositio  ad  formam  intensio- 
rem  quam  prius;  et  ideo  dispositio  fit  continue,  sed 
inductio  formse,  vel  intensio  ejus,  fit  subito,  quando 
perventum  fuerit  ad  dispositionem  convenientem 
formae  intensiori.  Non  enim  imaginandum  est  quod 
forma  signata  quae  intenditur  ad  gradum  B,  potest 
intendi  ad  minorem  gradum  quam  B  in  duplo,  et 
ad  minorem  in  triplo,  et  sic  in  infinitum  ;  non  enim 
forma  est  illo  modo  partibilis  intensive.  Et  ideo  non 
oportet  quod  si  subjectum  potest  disponi  tantum,  et 
minus  in  duplo,  el  minus  in  triplo,  quod  propoiiio- 
naliter  forma  possil  intendi  plus  et  minus  continue; 
sed  illa  solmn  proprie  inveniuntur  in  motu  locali, 
quia  locus  penes  quem  attenditur  ille  motus,  est  in 
infinitum  divisibilis;  cujus  oppositum  esl  de  fdrmis. 
—  Ad  experientiam  de  manu  aniota  \<yI  approximata 
i^ni,  dicitur  quod  aullus experitur  illud  augmentum 
continuum,  quia   uullus  experitur  quamlibet 

(«)  per.  —  Oin.  Pr 


partem  temporis ;  immo  est  aliqua  adeo  modica  pars 
motus  Iocalis  quse  non  percipitur  distincte,  et  jier 
consequens  ita  de  tempore  ;  ac  per  hoc  nullus 
certus  si  inter  primam  intensionem  et  secundam 
illius  caloris  lapsum  fuerit  tempus  discontinuans 
illas  duas  intensiones  instantaneas,  nec  est  certus 
utrum  sint  continuse  ad  invicem  vel  discretae. 

Nunc  ad  argumentum  factum  in  pede  quaestionis, 
dicitur  quod  nullum  simplex  et  invariabile  potest 
augeri,  quasi  subjectum  augmenti,  aut  motus,  aut 
variationis,  proprie  loquendo.  Sed  nihil  prohibet 
simplex  augeri  illo  modo  quo  illud,  secundum  quod 
aliquid  movetur  aut  augetur,  dicitur  moveri.  Move- 
tur  ergo  sicut  quo,  et  non  sicut  quod. 

Et  hsec  de  ista  qua3stione  dicta  sufficiant. 


DISTINCTIO    XVIII. 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  DONUM  SIT  PROPRIUM  NOMEN  SPIRITUS  SANCTI 

IRCA  decimam  octavam  distinctionem  quae- 
ritur  :  Utrum  Donum  sit  proprium  no- 
men  Spiritus  Sancti. 

Et  arguitur  quod  non.  Donum  enim 
dicitur  ex  eo  quod  datur.  Sed,  sicut  dicitur  Isa.,  9 
(v.  6)  :  Filins  datus  est  nobis.  Ergo  esse  donum  con- 
venit  Filio.  Non  ergo  est  proprium  Spiritus  Sancti. 
In  oppositum  arguitur  sic.  Nam  dicit  Augustinus, 
4.  de  Trinitate  (cap.  20)  :  Sicut  natum  esse  est 
Filio  a  Patre  esse,  ita  Spiritui  Sancto  Donum 
Dei  esse,  est  a  Patre  et  Filio  iprocedere.  Sed  Spi- 
ritus  Sanctus  sortitur  proprium  nomen  in  quantum 
procedit  a  Patre  et  Filio.  Ergo  Donum  est  proprium 
nomen  Spiritus  Sancti. 

ARTIGULUS  UNICUS 
A.  —  GONCLUSIONES 


In  hac  quaestione  erit  unicus  articulus,  pro  quo 


sit 


Prima  conclusio  :  quod  Donum  dielt  qui»i 
personale. 

Probatur  conclusio,  secundum  sanctum  Tfaomam, 
I  p.,  q.  38,  art.  1,  ubi  sicait  :  a  Innomine  doni 
importatur  aptitudo  ad  hoc  quod  donetur.  Quod 
autem  donatur,  babel  habitudinem  ad  id  a  quo  (*) 


(a)  a  quo.  —  quod  l'r. 


DISTINCTIO   XVIII.  —   QU.ESTIO   1. 


141 


datur,  et  ad  id  cui  datur.  Non  cnim  daretur  ab 

ali(|iio,  nisi  esset  ejus ;  et  ad  lioc  alicui  datur,  nt  sit 

ejus.  Persona  autem  <li\in;i  dicitur  esse  alicujus,  vel 

Becundum  originem,  sicul  Filius  est  Patris,  vel  in 

quantum  ab  aliquo  habetur.  Elabere  autem  dicimur 

iil  quo  libere  possumus  uti  vel  frui  ut  volumus.  Et 

per  hunc  moduni  divina  persona  uon  potest  haberi 

nisi  a  creatura  rationali  Deo  conjuncta.  Aliae  enim 

creaturae  moveri  quidem  possunt  a  divina  persona, 

non  t;imen  sic  quod  in  potestate  earum  sit  frui  divina 

>na,  et  uti  effectu  ejus.  Ad  quod  quandoque 

pertingit  rationalis  creatura,  puta  cum  sic  fit  (a) 

particeps   divini    Verhi   et   procedentis   Amoris,  ut 

possit  libere  Deum  vere  cognoscere  et  recte  (6)  amare. 

Unde  smI.i  creatura  rationalis  potest  habere  divinam 

personam.  Sed   ad  hoc  quod  sic  eam  haheat,  non 

potest  propria  virtute  pervenire;  unde  oportet  quod 

hoc  ei  desuper  detur;  hoc  enim  nohis  dari  dicitur, 

quod  aliunde  habemus.  »  —  Haec  ille.  —  Et  ibidem, 

ni  responsibne  ad  lum,  et  2um,  et  3"m,  dat  inteliigere 

(juod   donum    potest  dicere   quid   essentiale.   Unde 

potest  esse  seeunda  eonclusio  talis. 

Secunda  conclusio  est  quod  donum  potest  esse 
noineii  essentlale. 

Prohatur  ista  eonclusio  :  Illud  quod  convenit 
essentiai  divinae,  dicit  quid  essentiale;  et  nomen 
illud  signilieans,  est  nomen  essentiale.  Sed  donum 
estliujusinodi.  Ergo.  Assumptum  patet :  quia,  secun- 
dum  Hilarium,  9.  de  Trinitate  (n°  54),  essentia 
divina  est  donum  quod  Pater  dat  Filio.  Unde,  sicut 
dicit  ihi  sanctus  Doctor,  cum  donum  dicitur  essen- 
tialiter,  et  ita  (y)  essentia  dicitur  donum  Patris, 
tunc  dicitur  donum  esse  alicujus  per  identitatis 
modum,  scilicet  Patris,qui  dat  essentiam  Filio;  sed 
cum  dicitur  personaliter,  tunc  illud  quod  dicitur  islo 
modo  donum  ,  est  ipsius  dantis  secundum  originem, 
sicut  Spiritus  Sanetus  est  Patris  et  Filii. 

Tertia  conclusio  est  quod  donum,  prout  dicitur 
personaliter,  est  proprium  Spiritus  Saneti. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  1  p., 
q.  38,  arl.  2  :  <(  Donum  proprie  est  dalio  irredibilis, 
secundum  Philosophum  (4.  Topicorum,  cap.  4), 
scilicet  quia  non  datur  intentione  retributionis;  et 
sic  importat  gratuitam  donationem.  Ratio  autem 
gratuitae  donationis  est  amor;  ideo  enim  damus  gra- 
tis  alicui,  quia  volumus  ei  houum.  Primum  ergo 
quod  damus  ei,  estamor  quo  volumus  ei  honum  (o). 
Unde  manifestum  est  quod  amor  hahet  rationem 
primi  doni,  per  quod  omnia  dona  gratuita  donantur. 

(a)  sic  /it.  —  sit  Pr. 

(o)  recte.  —  ratione  Pr. 

(y)  et  ita.  —  ita  el  Pr. 

(8)  a  verbo  primum  usque  ad  bonum,  om.  Pr. 


Qnde,  cum  Spiritus  Sanctus  procedat  ut  Amor,  sicut 
jam  dielum  est,  proceditin  ratione  primi  doni.  Unde 
dicit  Augustinus,  in  15.  de  Trinitate  (cap.  19), 
quod  per  donum  quod  est  Spiritus  Sanclus,  mutta 
propria  dona  dividuntur  membris  Chrisli.  »  — 
Haec  ille.  —  Itern,  ihidem,  ad  2um,  dicit  quod  «  in 
nornine  doni  importatur  quod  sit  dantis  per  origi- 
nem ;  et  sic  importatur  proprietas  Spiritus  Sancti, 
quae  est  processio  ».  —  Item,  ihidem,  ad  lum,  dicit 
quod  «  Spirilus  Sanctus  qui  a  Patre  procedil  ut 
Amor,  proprie  dicitur  Donum  ;  unde,  licet  Filius 
detur,  tamen  hoc  ipsum  quod  Filius  datur,  ex  Patris 
amore  est,  secundum  illudJoann.  3  (v.  16)  :  Sic  Deus 
dilexit  mundum,  ut  Filium  suum  unigenitum 
daret  ». 

Et  easdem  conclusiones  ponit,  1 .  Sentent.,  dist.  18, 
q.  1,  art.  1  et  2.  Unde,  art.  1,  dicit  :  «  Dari  vel 
donari  dicitur  dupliciter  :  uno  modo,  illud  quod 
hahetur  per  modum  dominii,  ut  possessio ;  alio  modo, 
illud  quod  hahetur  quasi  intrinsecum  sihi,  sicut 
aliquis  hahet  seipsum,  vel  materiam  suam,  vel  qua- 
litatem.  Quamvis  autem  in  divinis  personis  non  sit 
dominium  unius  (a)  respectu  alterius,  tamen  est  ibi 
auctoritas  principii.  Dicendum  igitur  quod  datio 
potest  importare  auctoritatem  respectu  dati ;  et  sic 
donum  vel  datum  est  notionale.  Potest  etiam  non 
importare  auctoritatem ,  sed  tantum  hoc  quod  illud 
quod  datur,  lihere  haheatur  (6);  et  hoc  modo  ipsa 
essentia  dicitur  dari  vel  donari ;  et  secundum  hoc, 
donum  vel  datum  non  est  personale,  sed  essentiale, 
semper  tamen  importat  distinctionem  personae  dantis 
ad  eum  cui  datur,  quamvis  non  ad  illud  quod  datur.  » 
—  Haec  ille.  —  Item,  art.  2,  dicit  quod  «  donum  et 
datum  tripliciter  differunt,  scilicet  :  qrantum  ad 
consignationem  ;  datum  enim  consignat  tempus,  cum 
sit  participium,  donum  autem  non,  cum  sit  nomen; 
et  inde  est  quod  donum  magis  competit  divinis  quae 
sine  tempore  sunt,  quam  datum  ;  unde  donum  potest 
esse  seternum,  sed  non  datum.  Secundo,  quantum 
ad  significationem ;  quia  donare  addit  super  dare ; 
donum  enim,  ut  dicit  Philosophus  (4.  Topicorum, 
cap.  4),  est  datio  irredibilis ,  non  quae  compensari 
non  valeat,  sed  quae  recompensationem  non  quaerit; 
unde  donum  importat  liheralitatem  in  dante.  Tertio, 
quantum  ad  modum  signifieandi  :  quia  donum  im- 
portat  aptitudinem  ad  dandum ;  datum  importat 
dationem  in  actu.  Aptitudo  autem  ad  dandum  potest 
intelliiii  dupliciter  :  vel  ex  parte  ipsius  dati,  quasi 
passiva ;  vel  ex  parte  dantis,  quasi  activa ;  et  talis 
aptitudo  est  secundum  rationem  qua  aliquid  lihera- 
liter  datur.  Ratio  autem  omnis  liheralis  collationis 
estamor;  quod  enim  propter  cupiditatem  datur,  vel 
propter  timorem,  non  liberali  ratione  datur,  sed 
talis  magis  dieitur  quaestus  vel  redemptio.  Quia  igitur 


(a)  unius.  —  Om.  Pi 
(o)  libere  Itabeatur. 


Om.  Pr. 


II. 


10 


146 


IJBRI    I.    SENTENTIARUM 


Spiritus  Sanctus  eart  amor,  ex  ratione  BUae  processio- 
nis  habet  in  se  et  quod  detur,  et  quod  sit  ratio  dandi ; 
unde  donum  est  per  se  et  primo  amor;  alia  enim 
quaB  dantur  non  Bunt  dona,  nisi  secundum  quod 
participant  aliquid  amoris,  ut  ex  amore  data.  Si 
igitur  colligantur  tres  dictae  rationes  doni,  adjuncta 
auctoritate  dantis  ad  donum,  patet  quod  in  Trinitale 
doniini  Spiritui  Sancto  convenit  secundum  suam 
processionem  eeternam,  in  quantum  procedit  ut 
Amor,  qui  esl  ratio  collationis  liberalis;  unde  sicut 
amor  esl  proprium  sibi,  ita  et  donum  ».  —  Hasc 
ille. 

B.  —  OBJECTIONES 

GONTRA  TERTIAM  CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  ter- 
tiam  conclusionem  arguit  Aureolus  (1.  Sentent., 
disl.  18,  q.  1,  art,  1).  H;cc,  inquit,  positio  stare  non 
potest. 

Prlmo.  Tiiin  quia  supra  probatum  est  quod  Spiri- 
lus  Sanctus  non  procedit  formaliterut  Amor;  alio- 
<|iiin  i.\  vi  processionis,  et  in  quantum  Spiritus,  esset 
Amor,  e1  cum  amor  sit  beatificus  (ot)  in  divinis,  essel 
beatus  eo  quo  Spiritus,  et  per  consequens  bonus,  et 
Deus,  et  multa  alia  impossibilia,  qura  supra,  dist.  10, 
sunt  inducta. 

Beoundo.  Tum  quia  paulo  ante,  in  qusestione  de 

ai e,  isti  positores  dixerunt  quod  Spiritus  Sanctus 

proprie  non  procedit  ut  Amor,  sed  ut  impressio,  seu 
attentio  rei  amatse,  proveniens  in  amantem  en  quod 
amat ;  hic  autem  dicunt  quod  procedit  ut  Amor; 
unde  nou  videnlur  verba  concorditer  esse  prolala, 
Dec  convenienter  dicta. 

Tertio.  Tum  quia  amor  essentialis,  est  illud  quo 
omiiia  dona  donantur,  et  non  amor  notionalis,  si 
amor  importatur  per  Spiritum  Sanctum ;  alioquin 
SpiritusSanctushaberet  specialem  causalitatemsuper 
civaturas  in  ratione  eiiicientis,  quodesse  non  potest. 
—  Hsec  ille. 

II.  Alia  argumenta.  —  Contra  eamdem  con- 
clusionem  arguitur  sic. 

Prtmo.  Nuilum  i'iis  ralionis  constituit  personam 
Spirilus  Sancli.  Sed  doniiin  importat  relationem 
rationia  ad  ecs  quibus  datur.  [gitur  non  potest  con- 
Btituere  personam  Spiritua  Sancti. 

Becundo.  Nullum  includens  creaturam,  cst  pro- 
prietaa  constituena  divinam  personam.  Sed  donum 
includil  creaturas  quibua  datur,  saltem  per  tnodum 

termini.  [gitur  esl  proprietaa  constitutiva  Spi* 

ritus  Sancti. 

Tertlo.  Spiritua  Sanctue  oon  refertur  ad  se  aua 
proprietate  personali.  Sed  in  eo  quod  datus,  refertur 


(x)  beatificusi  —   unictu  lv. 


ad  se,   cuin  delur  a  seipsO,   ut   Magister  declarat. 
Igitur,  etc 

Quarto.  Nulla  persona  habet  in  se  proprietatem 
oppositam  suo  conatitutivo ;  Pater  enim  non  habel 
in  se  filiationem,  nec  Filius  paternitatem.  Sed  Spi- 
lilns  Sanctus  habet  dara  active,  ut  Magister  deter» 
minat.  Ergo  daii  passivum  doh  esl  ejua  proprietas. 
Ouinto.  ( )mnis  proprietas  constitutiva  ponil  distin- 
ctionem ;  quia  quod  constituit,  ab  alio  distinguit. 
Sed  donum  non  ponit  distinctionem ;  dicit  enim 
Augustinus,  15.  de  Trinitate ,  c.  19,  quod  Spiritui 
Sanctus  ita  datur  sicut  Donum  Dei,  ut  etiam 
seipsum  det  sicut  Deus.  I<iilur  donum  non  esl  cjus 
proprietas  constitutiva. 

scxto.  [Jnitis  personse est  tantum  unica  proprietaa 
constitutiva.  Sed  persona  Spiritus  Sancti,  quae  eei 
una,  constituitur  proprietate  processionis,  quod  est 
alia  a  dono;  quia  dicit  Augustinus,  15.  de  Trinitate, 
c.  19,  quod  Spiritus  Sanctus  in  tantum  Donum 
Dei  cst,  in  quantum  datur  eis  quibus  datur; 
apudse  tamenDeus  est,  etsi  nemini  delnr.  [gitur. 
Septimo. Nullum  temporale,  estconstitutivumper- 
sonae  Spiritus  Sancti.  Sed  donum  est  hujusmodi. 
liiitur. 

Oetavo.  Si  donum  esset  proprietas  constitutiva 
Spiritus  Sancti,  ejusemanatio  ]iosset  appellari  datio, 
sicut  emanatio  geniti  dicitur  generatio.  Sed  Augu- 
Btinus  dicit,  5.  de  TrinUatef  c.  I"),  quod  Spiritua 
Sanctus  non  eo  quod  datur  habet  quod  sit  Spiritua 
Sanctus,  vcl  quod  substantia  sit,  sed  eo  (juod  prc* 
cedit ;  per  boc  innuens  quod  emanatio  Spiritus  Sancti 
non  est  datio,  sed  processio.  Igitur. 

Nono.  Illud  quod  competit  Filio,  aofl  esi  coflsti* 
tutivum  Spiritus  Sancti.  Sed  donum  competit  Filio; 
dicittii'  cniin  Isa.  9.  (v.  6),  quia  Filin*  datUM  Bfi 
nobis,  et  Joann.  3  (v.  16)  :  <Sic  Deut  dilexit  ntun- 
dum,  ul  Filium  unigenitum  daret.  Igitur,  ctc. 


C. 


SOLUTIONES 


AD    ARGUMENTA    CONTRA    TERTIAM 
CONCLUSIONKM 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  A«i  prlauun 
argumentorum  Aureoli ,  dicitur  quod  immo  Spiritus 
Sanctua  procedil  ul  Amor.Et  ad  Buam  probationem, 
dico  quod  a  amor  tripliciter  sumitur  in  divio 
scciinduni  quod  dicit  sancius  Thomas,  l.  Sentent., 
dist.  10,  q.  1,  arti  l,ad  4"'":  t  Quandoque  enim 
sumitur  essentialiter,  quandoque  personaliUr,  quan* 
doque  ootionaliter,  Quando  sumitur  essentialiter, 
noii  dicit  aliquam  prooessionem  vel  relationem 
icilcin.  Bed  laiitiiiu  rationia,  sicut  etiam  oum  dt 
Deo  dicimus  intelligens  et  intellectum  ;  eadem  enim 
persona  potesl  esse  amans  et  amata.  Quando  autem 
dicitur  personaliter,  tunc  importatur  [>ix>ce£ 
relatio  realis,  et  significatur  ipsa  res  pnx  edene .  a 


DISTINCTIO  XIX.  —  QUiBSTIO  I. 


141 


amorestquid  procedensi  Quandoautemdicitur  ootio- 
haliter,  significat  ipsam  rationem  processionis  per- 
sonae;  quia  amor  aon  tantum  esl  procedens,  Bed 
stiam  dicit  rationem  (*)  sub  qua  alia  procedunt. 
Secundum  ergo  quod  esl  essentiale,  esl  commune 
tribus,  sed  appropriatur  Spiritui  Sancto;  ut  cum 
dicitur  :  Deua  charitaa  est.  Secundum  autem  quod 
bsI  personale,  est  proprium  Spiritus  Sancti;e1  sic 
dicitur  quod  Spiritus  Sanctus  procedit  ut  Amor. 
Secundum  autem  quod  esl  aotionale,  esl  quBedam 
relatio  vel  ootio  communis  conveniens  Patri  etFilio, 
quaa  etiam  dicitur  communis  spiratio;  et  hoc  modo 
significatur  amor  in  hoc  verbo,  diligunt,  cum  dici- 
tur  :  Pater  e1  Filius  diligunl  se  Spiritu  Sancto  ».  — 
II. iv  ille.  Ex  qua  distinctione  patel  ad  primum. 
Dico  cnini  quod  amor  primo  dictus  in  divinis,  est 
beatificuB ;  sed  dod  secundo  vel  tertio  modis. 

.\<i  seoundum,  patet  per  idem.  Licet  enimsanctus 
Doctor  dixerit  quod  Spiritus  Sanctus  procedit  ut 
impressio,  etc.,  es  hoc  tamen  aon  sequitur  quin  sii 
Amor.  llla  enim  impressio  dicitur  amor  secundo  vel 
tertio  modis,  praesertim  quia  per  actum  amoris  pro- 
ducitur;  sicnl  Filius  dicitur  aotitia,  (juia  per  actum 
intellectus  producitur.  Unde  nulla  est  inejusdictis 
contradictio ,  sed  difficultasad  capiendum. 

Ad  ici-iimu  dico  (|ii»nl  immo  amor  personalis,  vel 
Dotionalis,  es1  illud  quo  omnia  dona  donantur  crea- 
turis;  el  esl  ratio  creationis  omnium,  sicut  saepe 
dictum  est.  Non  tamen  sequiturquod  habeat  specia- 
lem  causalitatem  effectivam  super  creaturas ;  in  divi- 
ni>  cnim  DOD  est  nisi  nna  causalilas  cHeeliva  respectll 
creaturarum.  Sed  tamen,  cum  Deus  causet  et  prin- 
cipiet  et  producat  creaturas  per  intellectum  et  volun- 
tatem,  de  ratione  primae  causse  et  primi  priacipii 
est  quod  praconcipial  formam  creatorum,  et  quod 
vclii  cl  amct  prasconcepta  ;  et  consequenter  causalitas 
ejus  includit  in  sUi  ratione  verbum  et  amorem,  quse 
buuI  dod  diversae  causalitates,  sed  diversee  ratio- 
aes(6)  ejusdem  causas;  processiones  enim  divinarum 
personarum  budI  ratioaes  processionis  creaturarum, 
ui  dictum  luit  in  quaestione  de  vestigio  et  imagine. 
—  Kt  sic  patet  ad  argumenta  illa. 

II.  Ad  alia  argumenta.  —  Ad  prltnum  aliorum 
argumentorum ,  dicitur  quod,  licet  aulius  respectus 
rationis  ooDstituat  Spiritum  Sanctum,  tamen  aliquid 
(lc  ciijus  ratione  in  obliquo  esl  respectus  rationis, 
potesl  constituere  Spiritum  Sanctum;  hujusmodi 
autem  est  donum.  Gonceditur  tamen  quod  illerespe- 
ctiis  rationis  dod  intrat  constitutionem  divinae  per- 
sonse,  sed  assequitur  illud  quo  formaliter  constitui- 
tur;quia  illud  constitutum  aon  potesl  a  aobis  intel- 
ligi,  aiSi  coiatellecto  respectu  rationis. 

Vd   seeundum   dico  quod   donutn    aon   includit 


creaturam  in  recto,  sed  in  obliquo  \»'\-  modum  con- 
aotati,  vel  termini  respectus  quem  in  sua  ratione 
includit;  sicut  a  simili,  intellectio  creaturarum  est 
in  Deo  ab  eeterno,  et  est  Deus,  tamen  dicil  habitu- 
(lincin  ad  creaturam. 

Ad  tertlum  dioo  quod  Spiritus  Sanctus  non  refer- 
tur  ad  (-/)  sc  ut  datus,  proul  dari  est  quid  notionale; 
et  illo  modo  est  proprium  Spiritus  Sancti. 

Aii  quartum,  patet  responsio  per  idem  ;  nam  datio 
activa  Spiritus  Sancti  aon  opponitur  dationi  passivae 
quse  esl  sihi  propria,  sicut  nullum  essentiale  oppo- 
uitur  notioni. 

Ad  quintum,  patot  per  idem ;  aam  datio  passio 
distinguit  illud  quod  convenil  a  dante,  si  sumatur 
aotionaliter,  aon  autem  cum  sumitur  essentialiter. 

Ad  sextuiii  dicitur  quocl  eadcni  proprietas  impor- 
tatur  in  nomine  processionis ,  et  in  nomine  doni, 
eiini  amor sit  primum  donum;  unde  procedere  per 
modum  doni,  et  modo  amoris,  idem  est. 

Ad  septlmum  diciturquod  Spiritus  Sanctus  Kter- 
naliter  cst  donum,  non  autem  datum,  seilieet  ex 
tcmpore,  ut  dictum  est. 

Ad  octavum  negatur  consequentia  prima.  Nec 
valet  siniiliiudo  degenito;  quia  generatio  non  dicit 
quid  temporale,  sicut  datio.  Sed  si  datio  sumatur 
sinc  tali  respectu  temporali,  potest  concedi  conse- 
(juentia ;  non  enim  habemus  nomina  imposita  ad 
exprimendum  illa  qu;e  pertinent  ad  emanationem 
voluntatis,  sicut  habemus exprimere  ea  t[\uG  spectant 
ad  intell(!ctum. 

Ad  noniiin  dieetur  in  fine  quaestionis. 

Ad  argumentum  vero  in  pede  queestionis  fectum, 
patel  per  prsedicta.  Licet  enim  Filius  detur,  tamen 
Sjiirilns  SanctuB  est  ratio  quod  Filius  detur,  cum 
sua  processio  sit  ratio  omnis  creata^  processionis,  et 
omnis  donationis,  in  quantum  includit  essentiale 
attributum,  quod  est  amor  aut  voluntas.  Sic  enim 
intelligit  omnia  preedicta  sanctus  Doctor,  ut  patet, 
1  j).,  (|.  45,  art.  6,  sicut  plenius  explicatum  exstitit 
in  qusestione  de  vestigio. 

Et  h;cc  di1  qusestione. 


DISTINCTIO     XIX. 


(a)  rationem.  —  relationem  Pr. 
(6)  rationes.  —  res  l'i . 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  UNA  PEHSONA   SIT  IN  ALIA 

^^iitc.A  decimamnonam  distinctionem  quae- 
liX^^  ritur  :  Utrum  una  persona  divina  sit  in 

{Q^=^J^  Et  arguitur  quod  noa  :  quia  unum 
oppositorum  dod  cst  in  aUo;  sed  personae  divinae 
opponuntur  relative;  erg a  dod  est  in  alia. 

n)  ad.  —  ii  l'i . 


148 


LIBIU    I.    SENTENTIARUM 


In  oppositum  arguitur  sic.  Joann.,  14  (v.  10)  : 
Ego  in  Palre ,  et  Pater  in  me  est. 

ARTICULUS    UNIGUS 

A.  —  GONGLUSIO 

In  hac  quoestione  erit  unicus  articulus,  cujus  est 

Ista  conclusio  :  quod  quselibet  divina  persona  est 
in  alia  qualibet. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  1  p., 
q.  42,  art.  5,  sic  :  «  In  Patre,  inquit,  et  Filio  est 
tria  considerare,  scilicet  essentiam,  relationem,  et 
originem ;  et  secundum  quodlibet  horum  Filius  est 
in  Patre,  et  e  converso.  Secundum  essentiam  Pater 
est  in  Filio,  quia  Pater  est  sua  essentia,  et  commu- 
nicat  suam  essentiam  Filio,  non  per  aliquam  suam 
transmutationem  ;  unde  sequitur  quod,  cum  essentia 
Patris  sit  in  Filio,  quod  in  Filio  sit  Pater.  Et  simi- 
liter,  cum  Filius  sit  sua  essentia,  sequitur  quod  sit 
in  Patre ,  in  quo  est  ejus  essentia.  Et  hoc  est  quod  Hila- 
rius  dicit,  5.  de  Trinitate  (n°  37,  38)  :  Naturam 
suam,  ut  ita  dicam,  sequitur  immutabilis  Deus, 
immutabilem  gignens  Deum.  Subsistentem  igitur 
in  eo  Dei  naluram  intelligimus,  cum  in  Deo  Deus 
sil.  Secundum  etiam  relationes,  manifestum  est 
quod  unum  oppositoruni  relative  est  in  alio  secun- 
dum  intellectum.  Secundum  originem  etiam,  mani- 
festum  est  quod  processio  verbi  intelligibilis  non  est 
ad  extra,  sed  manet  in  dicente;  illud  etiam  quod 
verbo  dicitur,  in  verbo  continetur.  Et  eadem  ratio 
est  de  Spiritu  Sancto.  »  —  Hsec  ille. 

Item,  ad  primum  argumentum  ibidem  factum, 
dicit  «  quod  ea  quse  in  creaturis  sunt,  non  sufficien- 
ter  reprsesentant  ea  quse  Dei  sunt ;  et  ideo  secundum 
nullum  modorum  essendi  in  alio  quos  Philosophus 
enumerat,  Filius  est  in  Patre,  aut  econtra.  Magis 
tamen  accedit  ad  hoc  modus  ille  secundum  quem 
dicitur  esse  aliquid  in  principio  originante ,  nisi 
quod  deest  unitas  essentise,  in  rebus  creatis,  inter 
principium  et  illud  quod  est  a  principio  ».  —  Hscc 
ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent.  (q.  3,  art.  2),  praesenti 
distinclione. 


B. 


OBJECTIONES 


I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  hanc  opinio- 
nem  dicit  Aureolus  (dist.  19,  q.  1,  art.  1)  irratio- 
nabilem  quoad  tria.  Primo,  quoniam  dicit  essentiam 
esse  rationem  quare  Filius  sit  in  Patre,  faciendo 
talem  deductionem  :  Essentia  Filii  cst  in  Patre, 
Filius  est  sua  essentia,  ergo  Filius  est  in  Patre.  - 

Prlmo.  Constat  enim  quod  Filiusest  in  Patresicut 
subsistens  in  subsistente,  secundum  illud  Hilarii, 


5.  de  Trinitate  (n°  38),  dicentis  quod  subsisten- 
tem  intelligimus ,  cum  Deo  Deus  insit,  et  illud 
Ambrosii  (in  Hymno)  :  In  Patre  totus  Filius,  et 
totus  in  Verbo  Pater;  et  illud  Augustini,  de  Fide 
ad  Petrum,  cap.  2  :  Totus  Pater  est  in  Filio,  et 
totus  in  Spiritu  Sancto.  Sed  essentia  non  est  in 
Patre  sicut  subsistens  in  subsistente,  sed  sicut 
natura  in  supposito.  Ergo  Filius  non  est  in  Patre  ex 
hoc  quod  essentia  ejus  est  in  Patre. 

Secundo  sic.  Essentia  Filii  est  in  Filio,  Filius  est 
sua  essentia,  ergo  Filius  est  in  Filio,  apparet  quod 
non  sequitur ;  et  pari  ratione  nec  consequentia  tene- 
bit  quod  sit  in  Patre  ex  hoc  quod  est  sua  essentia. 

Tertio  sic.  Pater  est  sua  essentia  ;  Filius  est  in 
Patre ;  ergo  Filius  est  in  essentia.  Consequentia  non 
tenet;  ergo  nec  illa. 

Secundo  loco,  dicit  quod  est  irrationabilis,  in  hoc 
quod  dicit  unam  personam  esse  in  alia  quia  unum 
relativum  est  in  alio. 

Primo.  Pater  enim  et  Filius,  in  quantum  refe- 
runtur  ad  Spiritum  Sanctum,  sunt  unum;  unde 
referuntur  ad  ipsum  in  quantum  unus  spirator,  non 
in  quantum  Pater,  aut  in  quantum  Filius.  Sed  con- 
stat  quod  sunt  in  Spiritu  Sancto  secundum  totam 
personalitatem ;  unde  Pater  est  in  eo  cum  paterni- 
tate  sua,  et  Filius  cum  filiatione  sua.  Ergo  illud  quo 
spirant,  non  est  causa  quod  Filius  et  Pater  sint  in 
Spiritu  Sancto. 

Secundo  sic.  Habitudo  ad,  et  habitudo  in,  non 
sunt  egedeni  habitudines.  Sed  relatio  est  causa  quod 
unum  relativum  dicatur  ad  aliud.  Ergo  non  est 
ratio  quod  unum  sit  inalio.  —  Et  confirmatur  :  quia 
non  diffiniuntur  relativa  quod  esse  eorum  sit  in  alio 
esse ,  sed  ad  aliud  se  habere. 

Tertio  sic.  Inter  patrem  et  filium  in  creaturis  est 
verissinia  relatio  (a)  paternitatis  et  filiationis.  Sed 
non  propter  hoc  in  creaturis  Socrates  est  in  Platone, 
quia  iste  est  filius  et  ille  pater.  Igitur  idem  quod 
prius. 

Quarto  sic.  Terminus  relationis  sic  relationi  coop- 
ponitur,  et  sic  ipsam  tenninat,  ita  ut  a  relatione 
non  contineatur,  nec  relationi  inexsistat,  etiam  secun- 
dum  modum  intelligendi,  sed  tantummodo  terminat 
et  finit;  non  ergo  potest  esse  ratio  inexsistendi  unam 
personam  in  alia,  ut  videtur.  —  Et  si  dicatur  quod 
unurn  correlativum  est  in  alio,  quia,  duin  ununi 
intelligitur,  cointelligitur  aliud ,  —  non  valet ;  quia 
non  intelligitur  permodum  inexsistentis,  sed  per  mo- 
dum  termini,  quod  est  multum  extraneum  ab  illo 
vero  (€)  modo  quo  una  persona  cst  in  alia  in  divinis. 

Tertio  loco,  dicit  quod  opinio  ista  cst  irrationabi- 
lis  in  boc  quod  dicil  de  origine. 

Primo.  Dicit  enini  Commentator,  4.  Physicorum, 
connn.   24,   quod   remotior  et    imperfectior   modus 


(a)  relalio.  —  ratio  I'r. 
(6)  vero.  —  uno  Pr. 


DISTINCTIO   XIX.  —    QU/ESTIO   1. 


149 


essendi  in  alio  (a),  est  ille  secundum  quem  res  est 
in  suo  principio  agente.  Sed  modus  ille  ({uo  Filius 
est  in  Patre,  et  una  persona  in  alia,  est  perfectissi- 
mus  et  sumnius.  Ergo  non  assimilatur  illi  quo  prin- 
cipiatum  est  in  principio. 

Secumlo  sic.  Philosophus,4.  Physicorum(t.  c.  23), 
licet  dicat  partem  esse  in  toto,  et  totum  reciproce  in 
partihus,  et  similiter  genus  in  specie,  et  species  in 
genere,  sic  tamen  assignat  moduni  quo  aliquid  est 
in  suo  principio,  quod  non  dicit  reciproce  princi- 
pium  esse  in  principiato.  Sed  in  divinis  est  recipro- 
catio  insistentiae.  Ergo  ille  modus  non  est  secundum 
quod  originatum  est  in  originante.  —  Et  si  dicatur 
quod  in  creaturis  est  quod  inter  principium  et  prin- 
cipiatum  non  est  unitas  essentiae,  —  non  valet :  quia 
iste  intendit  assignare  tres  rationes,  quarum  unam 
assignat  identitatem  essentia;,  alteram  vero  conditio- 
nem  relationis,  et  tertiam  naturam  originum ;  unde 
oportet  quod  quadibet  per  se  sumpta,  sit  ratio  hujus 
inexsistentioe. 

Tertio  sic.  Nam  ipsi  dicunt  quod  Pater  est  in 
Verho.  Sed  secundum  Augustinum,  de  Cognitione 
verse  vitx,  Deus  totam  mundi  formam  Verbo  suo 
dixit  et  fecit.  Igitur,  secundum  hoc,  tota  mundi 
forma  erit  in  Verho,  eo  modo  quo  Pater  est  in  eo, 
si  illa  ratio  sit  sufficiens.  —  Hsec  ille. 

II.   Argumenta  Henrici  et  Warronis.  — 

Contra  conclusionem  arguit  Henricus,  et  Warro  (ut 
habetur  apud  Aureolum,  uhi  supra),  probando  quod 
una  persona  non  sit  in  alia,  ratione  relationum. 

Primo  sic.  Quamvis  sit  impossibile  quod  idem 
secundum  se  totum  sit  primo  et  per  se  continens  et 
contentum,  sicut  deducit  Philosophus,  4.  Physico- 
rum  (t.  c.  24),  quod  si  vinum  esset  in  amphora  et 
amphoraesset  in  vino,  vinum  esset  in  seipso ;  tamen 
possihile  est  secundum  partem,  non  quidem  aliam 
et  aliam  partem.  Quamvis  enim  avis  sit  in  laqueo 
secundum  pedem,  non  tamen  laqueus  est  in  ave, 
quia  pes  non  est  pars  laquei ;  sed  tamen  si  darentur 
duo  monstra  hahentia  eumdem  pedem,  unum  esset 
in  alio,  et  econtra,  ratione  pedis.  Sed  constat  quod 
in  divinis  una  persona  est  in  alia,  et  econtra;  nec 
tamen  quselibet  est  in  seipsa.  Ergo  una  erit  in  alia 
per  hoc  quod  sunt  idem  secundum  aliquam  partem 
sui.  Sed  illa  non  est  relatio,  immo  solum  essentia. 
Igitur  non  ratione  relationis ,  sed  essentiae ,  una  est 
in  alia. 

Secundo.  Si  una  persona  esset  in  alia,  ratione 
relationis  et  ratione  essentise,  ergo  una  est  in  alia 
ratione  totius  constituti,  et  persona  seipsa  primo 
erit  in  alia.  Sed  consequens  est  falsum.  Quia,  si 
totum  constitutum  per  se  primo  sit  in  alio  constituto, 
tunc  seque  per  se  primo  erit  paternitas  in*Filio  sicut 
et  deitas,  et  denominahitur  formaliter  Pater  sicut 


(a)  alio.  —  Om.  Pr. 


Deus;  quod  est  falsum.  Et  iterum,  illud  quod  con- 
tinet  aliud  secundum  aliquid  sui,  est  extra  illud  et 
amhit  ipsum  ;  totum  autem  constitutum  non  potest 
amhire  totum  constitutum  in  personis  divinis,  nec 
habet  aliquid  extra  ipsum.  Et  insuper,  nihil  est  ab 
alio  primo  et  per  se,  et  econtra,  quia  tunc  idem 
gigneret  se ;  et  pari  ratione  videtur  quod  nihil  sit  in 
alio  primo  et  per  se,  et  e  converso,  alias  sequeretur 
quod  idem  esset  in  se.  Relinquitur  ergo  quod  una 
persona  non  sit  in  alia,  ratione  relationis,  sed  solum 
essentiaj. 

III.  Argumenta  Durandi.  —  Tertio  arguit 
Durandus  (apud  Aureolum,  ihidem). 

Primo  sic.  Illud  in  quo  est  aliud ,  debet  excedere 
vel  esse  in  plus  quam  illud  quod  est  in  ipso.  Sed 
Pater,  ratione  totius  constituti  (a),  se  habet  aliquo 
modo  in  plus  quam  Filius  ratione  solius  essentiae, 
et  e  converso.  Ergo  una  persona  non  est  in  alia  nisi 
ratione  essentise. 

Secundo  arguit  sic.  Secundum  illam  rationem 
una  persona  non  est  in  alia,  secundum  quam  distin- 
guitur  ab  ea.  Sed  relationes  sunt  causae  quod  una 
persona  ab  alia  distinguatur.  Ergo  relatio  non  est 
ratio  quod  una  persona  sit  in  alia. 

Tertio  arguit  sic.  Unum  oppositum  non  est  in  alio 
per  rationem  oppositam.  Sed  personae  divinae  sunt 
oppositse  per  relationes.  Ergo  una  non  est  in  alia 
per  relationem. 

IV.  Argumenta  Scoti.  —  Arguit  sic  Scotus 
etiam  (similiter  apud  Aureolum). 

Primo.  Illa  proprietas  quse  convenit  essentiee 
ratione  qua  communicabilis  est,  non  convenit  sup- 
positis  in  divinis.  Quod  patet  per  suam  conversam. 
Quod  enim  competit  suppositis  ut  incommunicabilia 
sunt,  utpote  generare  vel  generari,  non  competit 
essentise  divinse,  ut  patet.  Sed  manifestum  est  quod 
essentise,  per  hoc  quod  est  communicabilis,  compe- 
tit  quod  sit  in  tribus  personis.  Ergo  ex  hoc  non 
competit  suppositis  quod  sint  mutuo  in  seipsis 
ratione  essentiae. 

Secundo  arguit  sic.  Quandocumque  aliquid  est 
in  aliquo  per  aliquid ,  eo  modo  quo  illud  aliquid  est 
in  illo,  et  aliud  erit  in  eo  ;  sicut  enim  se  habet  causa, 
sic  se  debet  habere  causatum.  Sed  essentia  est  in  Filio 
formaliter,  ita  ut  Filius  vere  sit  Deus;  Pater  vero 
non  est  in  eo  formaliter,  ita  ut  Filius  vere  sit  Pater. 
Ergo  inexsistentia  essentias  in  Filio,  non  est  ratio 
quod  Pater  sit  in  eo ;  nec  Pater  erit  in  Filio  ratione 
essentise. 


C.  —  SOLUTIONES. 

I.  Ad  argumenta  Aureoli. 

Aureoli  respondetur ;  et  primo , 

(<x)  ratione  totius  constituti.  —  Om.  Pr. 


Ad  argumenta 


150 


LIHIU   I.    SENTENTIARUM 


A<1  priimun  istorum  argumentorum  primo  loco 
inductorum-,  negatur  consequentia.  Ille  enim  modus 
arguendi  non  valet,  nec  aliud  concludit,  nisi  quod 
essentia  alio  modo  est  in  Palre  quam  Filius;  quod 
conceditur.  Sed  ex  hoc  non  sequitur  quin  essentia 
Filii  sil  ei  ratio  essendi  in  Patre;  sicul  corpus  meum 
est  milii  ratio  quod  sim  in  loeo  dimensive,  et  tamen 
aliter  Bum  ego  in  loco  quam  corpus  meum,  quiaego 
sicut  subsistens  in  subsistente,  corpus  autem  meum 
non  sic.  Et  infinila  alia  exempla  possunt  dari,  per 
quae  patel  consequentiam  primi  argumenti  nullarn 
esse. 

A<1  secuiuliun  dico  quod  consequentia  illa  non 
est  similis  nostroe  consequentiae.  Quia,  ut  dicit  san- 
ctus  Doctor,  1.  Sentent.,  dist.  19,  q.  3,  art.  2,  ad 
3um,  ista  praepositio  in  dicit  aliquam  relationetn,  vel 
realem,  cum  dicilur  Pater  esse  in  Filio,  vel  ratio- 
nis,  cum  dicitur  :  essentia  est  in  Patre ;  ita  quod 
dicit  semper  aliquam  distinctionem  rei  vel  rationis, 
qualis  non  est  Filii  ad  seipsum.  Et  ideo  non  conce- 
ditur  quod  Filius  sit  in  Filio,  proprie  loquendo; 
sed  conceditur  quod  essentia  est  in  Patre,  et  una 
persona  in  alia.  Gonceditur  etiam  quod  paternitas 
est  in  Patre ;  et  tainen  non  conceditur  quod  Pater 
sit  in  Patre,  vel  paternitas  in  paternitate.  Ad  hoc 
enim  quod  aliquis  sit  in  aliquo,  requiritur  saltem 
dislinctio  rationis,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sen- 
tent.,  dist.  33,  q.  1,  art.  3,  ad  lum.  Oportet  enim 
cuni  dicitur  aliquid  esso  in  aliquo,  quod  vel  sint 
realiter  distincta,  vel  saltem secundum  rationem,  sic 
quod  ununi  significetur  ut  forma,  aliud  vero  ut 
hahens  formam  ,  sicut  Deus  et  divinitas ,  Pater 
et  paternitas,  ila  quod  illud  quod  significatur  ut 
forma,  potest  dici  esse  in  eo  quod  significatur  ut 
hahens  illam,  et  non  econtra,  ut  divinitas  est  in  Deo, 
et  non  econtra;  vel  unum  significetur  ut  natura,  et 
aliud  ut  suppositum  naturae,  ut  Pater  et  divinitas, 
vel  persona  et  essentia,  et  tunc  illud  quod  significa- 
tur  ut  natura,  potest  dici  esse  in  eo  quod  signi- 
ficatur  ut  suppositum  illius,  et  non  econtra;  vel 
unum  significetur  ut  prseexsistens  alteri  secundum 
intellectum,  sicut  se  habent  paternitas  et  essentia 
et  hujusmodi.  Kx  quo  patet  quod  non  est  simile 
de  illis  duahus  consequentiis ,  scilicet  nostra  et 
sua. 

A<1  tertlum,  patet  per  idem.  Licet  enim  essentia 
dicatur  esse  in  Filio,  quia  sunt  idem  secundum  rem, 
sed  differunt  ratione,  ut  natura  et  suppositum,  modo 
natura  dicitur  esse  in  supposito  et  non  econtra;  e1 
ideo  prima  consequentia  esl  bona,quia  antecedens 
includit  omnia  quae  sufficiunt  ad  hoc  quod  aliquid 
sit  in  aliquo,  eo  modo  quo  designatur  in  consequente, 
scilicel  Filius  es1  in  Patre;  sed  in  secunda  consequen- 
tia  noii.  Supposito  enim  quod  Pater  el  ETilius  sinl 
realiter  distincti,  e1  quod  essentia  unius  sit  in  alio, 
sequitur  quod  unus  sit  in  alio;  sed  quia  Filius  el 
essentia  nec  distinguuntur  realiter,  nec  illo  modo 


quo  distinguuntur  ratione  potest  reciproce  dici  quod 
m ii ii n i  sii  in  alio  et  econtra,  ideo  non  sequitur. 

Ad  argumenta  secundo  loco  inducta,  dicitur  quod 
sanctus  Doctor,  ex  parte  relationis,  non  intendit  pro- 
bare  quod  una  persona  sit  in  alia  secundum  esse, 
scil  secundum  intellectum.  Unde  ipse  dicit,  1.  8en- 
tentiarum,  prcesenti  dislinctione,  q.  3,  art.  2, 
ad  2UI" ,  quod  «  una  pcrsona  dicitur  esse  in  alia,  vel 
quantum  ad  esse,  vel  quantum  ad  intellecium  rela- 
tionum,  quia  in  una  intelligitur  alia  ».  —  Haec  ille. 
—  Ex  quo  patet  quod  dixi.  Nec  intelligit,  quod  de 
natura  relationis  sit  quod  dum  una  intelligitur,  quod 
intelligatur  habere  in  se  aliam,  vel  quod  alia  sit  in 
alia ;  sed  pro  tanto  una  relatio  est  in  sua  opposita 
secundum  intellectum,  ad  hunc  sensum  quod  in 
ratione  unius  includilur  alia,  et  in  consideratione 
unius  includitur  consideratio  BUffl  oppositae.  Et  sic 
patet  quod  illa  quatuor  argumenta  procedunt  ex 
falso  intellectu;  quia  non  capit  quid  est  dictu,  aliquid 
esse  in  alio  secundum  intellectum  aut  secundurn 
rationem. 

Ad  argumenta  tertio  loco  facta,  nunc  dicitur;  et 
Ad  primum  quidem,  dico  quodlicet  ille  modus  es- 
sendi  in  aliquositimproprius,  non  tamenestinconve- 
niensquod  interillum  et  inter  modum  quouna  )n'isoiia 
est  in  alia,  sit  aliqua  simililudo  tenuis  et  modica, 
non  quoad  illud  quod  imperfectionis  est,  ut  puta 
quod  principiatum  essentialiter  distinguatur  a  suo 
principio,  sed  quoad  illud  quod  esl  perfectionis , 
secundum  quod  principialum  est  simile  in  forma 
suo  principio,  ita  quod  hahet  formam  hujus  ratio- 
nis  secundum  univocationem ,  vel  saltem  secundum 
analogiam.  Sciendum  tamen  quod,  secundum  san- 
cluin  Thomam,  1.  Sentent.,  uhi  supra,  ad  lum, 
modus  quo  una  persona  est  in  alia  secundum  esse, 
non  reducitur  ad  illum  modum  essendi  in  quo  piin- 
cipiatum  est  in  principio,  sed  ad  illum  quo  genua 
est  in  sua  specie';  sed  modus  quo  una  persona  esl 
in  alia  secundum  intellectum,  reducitur  ad  illum 
modum  quo  aliquid  est  in  alio  sicut  in  suo  principio. 
Dicit  enim  sic  :  «  Stricte,  inquit,  accipiendo,  non 
omnes  modi  quihus  aHquid  es!  in  aliquo,  continen- 
tur  in  illis  octo,  nisi  per  quamdam  similitudinem 
vel  reductionem  :  sicul  esse  in  tempore  reducitur 
ad  illuni  modum  quo  aliquid  dicitur  eese  in  loco, 
quia  utrumque  est  sicut  mensuratum  in  mensura. 
Sicetiam,  per  quamdam  Bimilitudinem,  illi^  modus 
(juo  Filius  esl  in  Patre,  potest  reduci  ad  aliquem 
illorum.  Si  enim  accipiatur  quantum  ad  unitatem 
essentiaB,  tunc  Pater  dicitur  esse  in  Filio  propter 
hoc  quod  essentia  ejus  esl  in  Filio:  unde  ad  illum 
modum  reducetur,  ad  quem  reduceretur,  si  essentia 
in  Filio  osse  dicerelnr.  Hoc  anlem  esl  per  modum 
quo  natura  communis  esi  in  aliquo  supposito,  ei 
reducitur  ad  illum  modum  quo  genus  esl  in  specie, 
quamvis  in  divinis  non  sii  genus  ei  species.  Si  autem 
accipiatur  quantum  ad  relationem,  tunc  reducitur 


D1STINCT10   XIX.  —   QUjEBTIO    I. 


VM 


ad  illum  modum  quo  aliquid  est  in  aliquo  sicut  in 
principio  movente  et  efficiente.  Quamvis  enim  (a) 
Pater  non  sit  principium  efficiens  Filii,  tamen  esl 
originans  ipsum  ;  unde  Filius  es1  in  Patre  sicut  ori- 
ginatum  in  originante,  et  e  converso  Pater  est  in 
Filio  sicut  originans  in  originato,  Et  adhuc  magis 
proprie  dicitur  in  divinis  Filius  in  Patre,  etiam  ex 
parte  relationis,  quam  in  humanis;  quia  Filius  ex 
ipsa  relatione  est  persona  subsistens;  sua  enim  rela- 
tio  est  sua  personalitas,  quod  in  aliis  rehus  non  con- 
tingit.  8  -  Haec  ille.  —  Exquibus  patetquod  ganctus 
I  loctor  non  assimilat  illum  modum  quo  persome  sunt 
ii!  se  invicem  secundum  esse  verum  reale,  i  1 1  i  modo 
quo  aliquid  est  in  alio  ut  in  efficiente  principio,  sed 
solum  illi  modo  quo  sunt  in  se  invicem  secundum 
relationem.  Illo  modo  autem  non  sunt  in  se  invicem 
secundum  esse,  sed  secundum  intellectum,  ut  ipse 
ibidem  dicit,  in  responsione  ad  2ura.  Eliamsi  assimi- 
larel  illum  modum  inexsistentiae  personarum  modo 
quo  aliquid  est  in  suo  principio,  non  esset  magnum 
peccatum  ;  quia  modus  quo  principiatum  per  actum 
intellectus  aut  voluntatis  est  in  principiante,  non 
esl  inodus  infimus  nec  improprius,  sed  valde  pro- 
prius;  non  enim  verbum  improprie  est  in  dicente, 
sed  nec  amor  in  amante,  imino  valde  proprie. 

Ad  seeundum  dicitur  quod  ,  licet  principium 
non  sit  in  principiato  secundum  esse,  est  tamen  in 
eo  secundum  intellectum,  eo  modo  quo  relativa  sunt 
in  se  invicem.  Isto  modo  autem  personae  sunt  in 
se  invicem,  scilicet  secundum  intellectum,  reciproce. 

Ad  Certium  dico  quod  aliquid  est  in  Verbo  tripli- 
citer,  quantum  ad  propositurn  spectat  :  primo  modo, 
sicut  repraesentatum  in  suo  repraesentante ;  secundo 
inodo,  sicut  cointellectum  cum  intellecto ;  terlio  modo, 
sicul  duo  lupposita  ejusdem  naturae  secundum  nu- 
iiKium.  Primomodo,  tota  mundi  forma  est  in  Verbo, 
modo  quo  Pater  est  in  eo,  secundum  quamdam  tamen 
analogiam,  quia  Pater  adaequat  suum  Verbum  quod 
eum  repraesentat,  non  autem  creaturae ;  sed  secundo 
wl  lertio  modis,  creaturae  non  sunt  in  Verbo  modo 
quo  Pater.  Sciendum  etiam  quod  sanctus  Doctor 
non  intendit  illis  tribus  viis  ostendere  inexsistenliam 
personae  in  persona  secundurn  esse,  sed  solum  secun- 
lnii)  primum  vel  tertium.  Ex  quo  patet  quod  arguens 
false  exponit  eum. 

II.  Ad  argumenta  Henrici  et  Warronis.  — 
A<1  primum  Henrici,  dicitur  quod  concludit  quod 

uiia  persona  sit  in  alia  secundnm  esse  ratione  essen- 
tiue,  sed  non  concludit  quin  una  persona  sit  in  alia 
ratione  relationis  secundum  intellectum  ;  quia  isto 
modo  aliquid  esse  continens  et  contentum,  non  est 
per  se  primo  continere  et  contineri ,  quia  non  unico 
modo  continet  secundum  se  totum  ;  nam  essentia 
est  ratio  continentiae  secundum  esse,  et  relatio  est 

(a)  quamvis  enim.  —  el  quamvis  Pr. 


ratio  continentiie  secundum  intellectum.  Verumta- 
men  modus  loquendi  est  satis  improprius  :  quia  talis 
continentia  improprie  sumitur;  eimiliter,  in  divinii 
non  esl  pars.  Verumtamen  non  est  inconveniens 
aliquid  esse  primo  et  per  se  continens  et  contentum 
respectu  ejusdem,  accipiendo  contineri  pro  esse  in 
alio,  et  continere  pro  eo  quod  esi  habere  aliud  in  se  ; 
et  hoc,  si  sit  ihi  diversus  modus  continentiae ;  nam 
forma  lapidis  continet  suam  materiam  prinio  et  per 
se,  et  tamen,  cum  hoc,  primo  et  per  se  est  in  illa 
materia.  Tta  in  proposito  :  persona  Filii  primo  et  per 
se  est  in  Patre  sicut  verhum  in  dicente,  et  persona 
Patris  primo  et  per  se  est  in  Filio  sicut  originans  in 
originato,  et  sicut  res  dicta  per  verbum  est  in  verbo 
suo  ;  et  proportionaliter  dicendum  est  de  Spiritu 
Sancto.  Unde  Pater  triplici  modo  est  in  Filio,  scili- 
cet  :  ratione  essentiae,  ratione  relationis,  et  ratione 
totius  personae ;  et  econtra.  Et  similiter  de  Spiritu 
Sancto  :  tertio  modo  est  primo  et  per  se  continens 
et  contentum,  sed  non  primo,  nec  secundo  modo. 

Ad  secundum,  patet  per  idem.  Nam,  licet  Pater 
sit  in  Filio  ratione  paternitatis  et  ratione  essentiae , 
non  tamen  per  se  primo  est  in  Filio ;  quia,  licet 
ratione  cujuslibet  quod  est  in  eo  sit  in  Filio,  tamen 
alio  modo  est  in  Filio  secundum  hoc,  et  alio  modo 
secundum  illud,  ita  quod  respectu  nullius  inexsisten- 
ti;e  est  ibi  primilas  vel  perseitas  adoequata,  quod 
oporteret  ad  hoc  quod  primo  esset  in  Filio.  Verum- 
tamen,  dato  quod  aeque  primo  paternitas  esset  in 
Filio  sicut  divinitas,  non  sequitur  quod  Filius  esset 
formaliter  Pater,  sicut  est  formaliter  Deus ;  sed  est 
ibi  in  argumenlo  mutatio  de  modo  primitatis  ad 
modum  formalitatis,  et  ideo  est  (a)  fallacia  figuno 
dictionis.  —  Similiter,  ille  modus  loquendi  de  am- 
bitu  et  continentia ,  improprius  est  ;  nec  dehet 
admitti  nisi  ad  bonum  sensum,  scilicet  quod  Pater 
est  in  Filio  per  identitatem  naturec.  Illo  modo  autem 
exsistens  in  alio,  non  oportet  quod  arnhiat  aut  exce- 
datur  ab  illo  in  quo  est,  sed  quod  ejus  natura  sit 
communior  utroque,  scilicet  tam  illo  qui  inest 
quam  illo  in  quo  est.  —  Sinriliter,  non  est  simile 
de  esse  ab  alio  et  esse  in  alio  ;  quia  esse  in  alio 
potest  dupliciter  vel  tripliciter  contingere,  esse  autem 
ah  alio  non.  Non  enim  est  possibile  quod  aliquiduno 
et  eodem  modo  sit  ab  alio,  et  econtra.  Tamen  sicut 
est  possibile  aliquid  esse  causarn  alterius  prirno  et 
per  se,  et  econtra,  in  diversis  generibus  causarum  ; 
ita  est  possibile  idem  esse  in  alio  primo  et  per  se, 
et  econtra;  quidquid  sit  in  proposito,  de  quo  dico 
sicut  dicit  conclusio  et  solutio  praecedens. 

III.  Ad  argumenta  Durandi.  -  -  Ad  primum 
Durandijdicitur  quodmajor  non  semper  hahet  verita- 
tem,  nisi  de  inexsistentia  locali  vel  partiali ;  nam  totum 
est  in  partibus,  et  forma  in  materia,  et  genus  in 


(<x)  est.  —  Om.  Pr. 


152 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


specie,  ubi  tamen  regula  illa  fallit  (a),  praesertim  ubi 
est  inexsistentia  propter  identitatem ;  unde  essentia 
est  in  Filio,  a  quo  tamen  iiou  exceditur.  Fallit  con- 
similiter  iu  proposito,  in  modo  inexsistendi  quover- 
bum  est  in  dicente. 

Ad  secundum  dico  quod  loquendo  deesse  insecun- 
dum  intellectum,  major  est  falsa  in  relative  opposi- 
tis;  illo  modo  autem  dicimus  relationem  esse  ratio- 
nein  inexsistentiae. 

Ad  tertium  dicitur  eodem  modo,  quod  procedit 
de  inexsistentia  secundum  rem ;  et  de  illa  non  dici- 
mus  relationem  esse  causam  inexsistentiae. 

IV.   Ad  argumenta   Scoti.   —  Ad  primum 

Scoti ,  negatur  major.  Est  enim  possibile  talem  pro- 
prietatem  convenire  personis,  licet  alio  modo ;  sicut 
esse  in  loco  convenit  corpori  quia  est  quantum,  et 
tamen,  licet  anima  non  sit  quanta,  ipsa  est  in  loco 
ratione  corporis ,  licet  alio  modo  quam  corpus.  Nec 
valet  probatio  ibi  facta.  Non  enim  oportet  proprie- 
tates  suppositi  ita  convenire  naturae,  sicut  econtra  : 
sicut  Socrates  est  unius  speciei  cum  Platone,  ratione 
naturae  humanae  quae  est  una  secundum  speciem 
propter  suam  communitatem ;  nec  tamen  natura 
humana  dicitur  subsistere  sicut  Socrates.  Similiter, 
concessa  illa  similitudine,  dico  quod  sicut  in  propo- 
sito  aliqua  proprietas  conveniens  essentise  ut  com- 
municabilis  convenit  suppositis,  licet  non  eodem 
modo,  quia  essentia  est  in  personis  sicut  natura  in 
supposito  proprio,  persona  autem  ratione  essentiae 
non  est  illo  modo  in  persona,  sed  ut  consubstantiale 
in  consubstantiali ;  ita  ex  alia  parte,  aliquod  praedi- 
catum  dicitur  de  persona  ut  est  incommunicabihs, 
quod  tamen  convenit  essentiae,  licetalio  modo  quam 
personae.  Patet  :  nam  hoc  praedicatum ,  persona, 
dicitur  de  Patre  ut  est  incommunicabihs ;  et  tamen 
quia  Pater  est  persona,  conceditur  etiam  quod  essen- 
tia  divina  est  persona,  immo  est  tres  personae. 

Ad  secundum  dicitur  quod  major  est  falsa,  ut 
patet  in  exemplo  dato ;  anima  enim  est  in  loco  pro- 
pter  corpus,  tamen  non  eodem  modo,  scilicet  cir- 
cumscriptive. 

Ad  argumentum  in  pede  quaestionis  respondet 
sanctus  Doctor,  dicens,  1  p.,  q.  42,  art.  5,  ad  3um  : 
«  Uicendum,  inquit,  quod  Pater  et  Filius  opponuntur 
secundum  relationem ,  non  autem  secundum  essen- 
tiam  ;  et  tamen  oppositorum  relative  unum  est  in 
altero,  ut  dicturn  est.  »  —  Haec  ille. 

Et  sic  Gnitur  quaestio. 


(*)  quod.  —  Ad.  Pr. 


QUiESTIO  II. 

UTRUM  TRES  PERSONtE  SINT  PENITUS  .EQUALES 

terum  circa  eamdem  dislinctionem  quae- 
ritur  :  Utrum  tres  personae  sint  penitus 
aequales. 

Et  arguitur  quod  non.  Impossibile  est 
plura  alterius  rationis  esse  in  eodem  gradu  perfe- 
ctionis;  sed  divinae  personae  sunt  alterius  rationis, 
cum  proprietates  quibus  distinguiinturetconstituun- 
tur  sint  alterius  rationis,  ut  patet;  ergo  impossibile 
est  quod  sint  in  eodem  gradu  perfectionis. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Nam  dicit  Athanasius, 
in  Symbolo ,  quod  personx  sunt  coxternx  et  co- 
cequales. 

ARTIGULUS  UNIGUS 

A.  —  CONGLUSIONES 

In  ista  quaestione  erit  unicus  articulus,  pro  quo 
sit 

Prima    conclusio   :    quod   necesse    est  ponere 
aequalitatem  in  divinis  personis. 

Istam  conclusionem  probat  sic  sanctus  Doctor, 
1  p.,  q.  42,  art.  1  :  «  Secundum  enim  Philoso- 
phum,  10.  Metaphysicse  (t.  c.  19),  aequale  dicitur 
quasi  per  negationem  majoris  et  minoris.  Non  pos- 
sumus  autem  in  divinis  ponere  aliquid  majus  aut 
minus ;  quia,  ut  dicit  Boetius,  in  libro  de  Trinitate 
(cap.  1)  :  Eos  differentia,  scilicet  deitatis,  conco- 
mitatur,  qui  vel  augent  vel  minuunt,  ut  Ariani, 
qui  gradibus  meritorum  (a)  Trinitatem  variantes 
distrahunt,  atque  in  pluralitatem  reducunt.  Cujus 
ratio  est  :  quia  inaequalium  non  potest  esse  una 
quantitas  numero;  quantitas  autem  in  divinis  non 
est  aliud  quam  ejus  essentia ;  unde  relinquitur,  si 
esset  aliqua  inaequalitas  in  divinis  personis,  quod 
non  esset  in  eis  una  essentia,  et  sic  non  essent  tres 
personae  unus  Deus,  quod  est  impossibile.  Oportet 
igitur  aequalitatem  poni  in  diviuis.  »  —  Haec  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  hujusmodi  tequali- 
tas  fundatur  in  quantitate  virtutis. 

Istam  conclusionem  probat  ibidem  sanctus  Doctor, 
ad  primum  argumentum.  «  Duplox,  inquit,  est 
quantitas,  scilicet  :  dimensiva,  quae  esi  in  solis 
rebus  corporalibus ;  unde  in  divinis  personis  locum 
non  habet.  Alia  est  quantilas  virlutis,  quae  attendi- 
lur  secundum  perfectionem  alicujus  naturaa  vd 
formae  ;  quae  quidem  quantitas  designatur  secundum 


(a)  meritorum.  —  minorum  Pr. 


DISTINCTIO   XIX.   —    QU/ESTIO   II. 


153 


quod  aliquid  dicitur  magis  vel  minus  calidum,  in 
quantum  est  perfectius  vel  minus  perfectum  in  cali- 
ditate.  Haec  autem  quantitas  virtualis  attenditur 
primo  quidem  iu  radice,  id  est,  in  ipsa  perfectione 
formae  vel  naturae;  et  sic  dicitur  magnitudo  s|>hi- 
tualis,  sicut  dicitur  magnus  calor  propter  suam 
intensionem  et  perfectionem.  Et  ideo  dicit  Augusti- 
nus,  6.  de  Trinitate  (c.  8),  quod  in  his  qux  non 
mole  magna  sunt,  lioc  est  majus  esse  quod  est 
melius  esse;  hoc  est,  perfectius.  Secuntio  attenditur 
quantitas  virtualis  in  effectibus  formae.  Primus 
autem  effectus  formae  est  esse;  nam  omnis  res  habel 
esse  secundum  suam  formam.  Secundus  autem  effe- 
ctus  est  operatio ;  nam  omne  agens  agit  per  suam 
formam.  Atlenditur  igitur  quantitas  virtualis  secun- 
dum  esse  et  operationem  :  secundum  esse  quidem, 
in  quantum  ea  quae  sunt  perfectioris  naturae,  sunt 
majoris  durationis;  secunduin  operationem  vero,  in 
quantum  ea  quae  sunt  perfectioris  naturae,  sunt 
magis  potentia  ad  agendum.  Sic  igitur,  ut  Augusti- 
niis  dicit,  in  libro  de  Fide  ad  Petrum  (cap.  1)  : 
^Equalitas  intelligitur  in  Patre,  et  Filio,  et  Spiritu 
Sancto,  in  quantum  nullus  horum  alium  aut 
prxcedit  xternitate,  aut  excedit  magnitudine,  aut 
superat  potestate.  »  —  Haec  ille. 

Et,  ibidem  ad  2"m,  dicit  quod  aequalitas  el  simi- 
litudo  in  divinis  attenditur  secundum  quantitalem 
virtutis.  Ait  enim  sic  :  «  Secundum  quod  attenditur 
sequalitas  secundum  quantitatem  virtualem,  »qua- 
litas  includit  similitudinem  et  aliquid  plus;  quia 
excludit  excessum.  Quaecumque  enim  communicant 
in  forma  una,  possunt  dici  similia ;  sicut  si  aer  dica- 
tur  esse  similis  igni  in  calore ;  sed  non  possunt  dici 
aequalia,  si  ununi  altero  perfectius  formam  illam 
pai  ticipet.  Et  quia  non  solum  una  est  natura  Patris 
et  Filii,  sed  etiam  aeque  perfecte  est  in  utroque; 
ideo  non  solum  dicimus  Filium  esse  similem  Patri, 
ut  excludatur  error  Eunomii,  sed  etiam  dicimus 
aequalem,  ut  excludatur  error  Arii.  »  —  Haec  ille. 

Tertia  COnclusio  est  quod  licet  Filius  sequetur 
Patri,  non  tamen  econtra;  et  eodem  modo  de 
Spiritu  Saneto,  qui  licet  sequetur  Patri  et 
Pilio,  Dullus  tamen  eorum  sequatur  Spiritui 
Sancto. 

Istam  ponit,  ibidem,  sanctus  Doctor,  1  art., 
ad  3um.  Dicit  enim  quod  «  similitudo  et  aequalitas 
potest  in  divinis  significari  per  nomina  et  per  verba  ». 
Secundum  ergo  quod  per  nomina  significatur,  dicitur 
mutua  aequalitas  et  similitudo  in  divinis  personis. 
Filius  enim  est  aequalis  et  similis  Patri,  et  e  con- 
verso.  Et  hoc  ideo,  quia  Filius  habet  magnitudinem 
Patris,  et  Pater  magnitudinem  Filii.  Secundum 
autem  quod  per  verba  aequalitas  significatur,  iinpor- 
tatur  cum  motu  aequalitas;  et  licet  motus  non  sit  in 
divinis,  est  tamen  ibi  accipere  naturam  et  magnitu- 


dinem  et  omnem  perfectionem.  Filius  enim  accipit 
a  Patre,  et  non  e  converso.  Quia  igitur  ;equalitatem 
a  Patre  Filius  accipit,  et  non  e  converso,  propter 
hoc  dicimus  (piod  Filius  co;cqualur  Patri ,  sed  non 
c converso.  Unde  Augustinus,6.  de  Trinitate (cap.  10), 
dicil  :  Imago,  si  perfecte  implet  illud  citjus  est 
imago ,  ipsa  coxquatur  ei,  et  non  illud  sux  ima~ 
gini. 

Quarta  conclusio  :  quod  sequalitas  et  similitudo 
iu  divinis  non  sunt  relationes  distincUe  a  rela- 
tionibus  personalibus  secundum  rein,  sed  bene 
seciuuluin  rationem  vel  intellectum. 

Istam  probat  sanctus  Doctor,  ibidem ,  art.  1 , 
ad  4um  :  ((  In  divinis  personis,  inquit,  nihil  est  con- 
siderare  nisi  essentiam  in  qua  communicant,  et  rela- 
tiones  in  quibus  distinguuntur.  /Equalitas  autem 
utrumque  importat,  scilicet  distinctionem  persona- 
rum  (a),  quia  nihil  sibiipsi  dicitur  aequale,  et  unita- 
tem  essentiae,  quia  ex  hoc  sibi  invicem  personae  sunt 
aequales,  quia  sunt  unius  magnitudinis  et  essentiae. 
Manifestum  est  autem  quod  idem  ad  seipsum  non 
refertur  aliqua  relatione  reali ;  neque  iterum  una 
relatio  refertur  ad  aliam  per  aliquam  aliam  relatio- 
nem.  Gum  enim  dicimus  quod  paternitas  opponitur 
filiationi,  non  est  relatio  media  inter  paternitatem 
et  filiationem,  quia  utroque  modo  relatio  multipli- 
caretur  in  infinitum.  Et  ideo  aequalitas  et  similitudo 
in  divinis  personis  non  est  aliqua  relatio  distincta  a 
relationibus  personalibus  ;  sed  in  suo  intellectu  inclu- 
dit  relationes  distinguentes  personas,  et  essentiae 
unitatem.  Et  propter  hoc  Magister,  in  1.  Sentent., 
dist.  31,  dicit  quod  in  his  appellatio  *antum  relativa 
est.  »  — -  Haec  ille. 

Easdem  conclusioifts  ponit,  1.  Sentent.,  distin- 
ctione  praesenti.  Primam  enim  ponit,  q.  1,  art.  1 ; 
secundam,  ibidem,  ad  lum;  et  quartam,  similiter 
in  corpore. 

B.  —  OBJECTIONES 

§   1.    —   CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  istas  con- 
clusiones  arguit  Aureolus  (dist.  19,  q.  2,  art.  1);  et 
primo  contra  primam.  Dicit  enim  quod  ad  aequalita- 
tem  non  sufficit  negatio  majoritatis  et  minoritatis 
absque  omni  commensuratione ;  quod  probat 

Primo  sic.  Sicut  se  habet  commensurari  ad  coae- 
quari,  sic  commensuratio  ad  aequalitatem.  Sed  nihil 
aliud  est  lineam  lineae  esse  commensurabilem  vel 
commensurari,  quam  lineam  lineae  coaequari  et  esse 
coaequalem.  Ergo  nihil  aliud  commensuratio  quam 
aequalitas. 


(a)  personarum.  —  Om.  Pr. 


IS&4 


I.IUIll    I.   BENTENTIARUM 


Seciindo    sic.    yEqualilas    esl    qii;edam     hahitudo 

unius  quantitatis  ad  aliam.  Sed  negatio  majoritatis 
ci  minoritatis  habitudinem  non  importat.  Igitur. 

Tertio  sic.  Ubi  aliqua  babitudo  fundatur  super 
quantitatem,  secundum  propriam  rationem  Buam 
idem  est  quod  mensura.  Habitudo  vero  menBune  ad 
mensuram  non  videtur  esse  alia  secundum  propriam 
rationem  quam  commensuratio.  Ert>o  de  ratione 
aequalitatis  est  quod  sit  commensuratio  quaedam. 

Qnarlo  sii  1.  Sicut  qiiantilas  linila  coinmensuratiir 

finitae,  sic  el  infinita  infinitae;  et  sicut  infinita  coa> 
quatur  infinites,  sic  st  comminsuratur,  Unde  non 
plusestde  ratione  ooramensurationis  finitas,  quam 
de  ratione  aequalitatis  aut  coaequationis. 


§2. 


CONTRA    SECUNDAM    CONCLUSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  —  Secundo  loco  arguit 
conlra  scciiiulain  coiiclnsionem. 

IVimo  sic.  Siciil   sc  hahel  siinilitudo  ad  identita- 

icin,  sic  b1  aaqualitas  videtur  habera  se  ad  eara,  ubi 

;ci|nalitas  fundatur  euper  essentia  (*)  sicut  ct  simi- 

litudo  et  identitas.  Scd  constal  quod  siiuilitudo  et 
identilas  fundatea super  cssentiam  idemsunt.  Socratcs 
enim  et  Piato  snul  consimiles  essentialiter,  et  sunl 
idcin  ;  nec  sunt  idem  alitcr,  nisi  idcnlitatc  similitu- 
dinis.  Unde  Pbilosopbus,  1.  Topicorum  (cap.  6), 
agens  de  identitata  generis  el  speciei,  determinal  <le 

considciationc  siiniliuin,  innuens  quod  non  est  aliud 
lalis  identilas  (|uam  similitudo.  Et  Commentator, 
12.  Metaphysicsa  (comra.  39),  dicit  quod  intellectus 
considerat  indivisorura  airailitudinem ,  et  j)onit  eam 
iinain  iiitciiiioiicin  generis  vcl  speciei,  eL  sic  de  aliis 
universalibus ;  per  hoc  innuens  quod  identitas  speci- 
iica  non  cst  nisi  quaedam  similitudo,  Ergo  nec  aequa- 
lilas  ciit  nisi  qu;edam  idenlitas,  et  quaedam  simiti- 
tudo. 

Sccuiido  sic.    SicuL    sc    halict    riindanicnlum  ad 

fundamenl ,  sic  se  videtur  habere  habiludo  ad 

habitudinem.  Sed  fundaraentum  identitatis  est  essen- 
ti.i ;  aequalitatis  vero,  gradus  essentiae,  Probatum  est 

autem  supra,  q I  gradus  essentiae  non  differt  ab 

essentia.  Ergo  eequalitag  el  similitudo  ac  identitas 
non  videntur  differre. 

Tcrlio  sic  Si  siiiiilitinlo  H  ;cipialilas,  prout  < I istin- 

guuntur  intci-  sc  el  ab  identitate,  fundarentur  super 

loinia   siihslanliali ,    tuiic   dehuissel    Aristoleles    pro 

proprietate  Bubstantiae  assignare  quod  secundumeam 
aliquid  dioitur  simile  vel  dissiraile,  esquale  vel  in- 
aequale;  quod  taraen  non  facit;  sed  quod  eat  pro- 

prium  qualilalis  sci  und cam   simile  vel  dissiinilc 

dici ,  scciiiKhim  quantitatera  vero  eaquale  vel  ino- 
quale.  Ergo  aimilitudo  et  ©quahtas,  proul  fundantur 
in  Bubstantia,  non  differunl  ab  identitate. 
Quarto    sic.    Philosophus,    in    Praedicamentii 


(a)  essentia.       esse  Pr. 


(cap.  de  Quanto),  dicit  quod  affectlo  et  diftpositio 
saqualis  et  insequalis  non  multum  dicitur,  %ed 
simili»;  et  album  eequale  vel  invequale  non  mul- 
tum  dioitur,  sed  simile;  per  hoc  innuens  quod 
asqualitas  quai  attenditur  penes  gradum  albedinis  §1 
cujuscumque  qualitatis,  non  dicitur  proprie  aaquali- 
tas,  scd  magis  similitudo.  Et  similiter  Philosophus, 
5.  Metaphysicm  (t.  c,  20),  et  Commentator,  ibidera  , 
ponunt  plures  modos  similitudinis,  quorum  primus 
est  participantium  eamdem  qualitatem  secundum 
magis  et  minus  et  in  eodem  gradu,  secundus  vero 
participantium  eamdera  qualitatem  secundum  magii 
et  minus  (fj);  per  hoc  innuens  quod  inaequalitac 
minor  simililudo,  perfecta  autem  similitudo  includit 
aipialitatem.  Hoc  autem  non  esset,  si  aequalitas  et 
similitudo  essent  dua»  habitudines,  prout  fundantur 
super  eamdem  essentiam.  Ergo  identitaa  el  simili- 
tudo  et  aequalitas,  prout  fundantur  super  eodem,  non 
videntur  distingui. 

^    3.    —   C.ONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  — ■  Tertio  loco  arguil 
(  ibid.,  art.  G)contra  lertiam  conclusionem. 

Primo  sic.  De  duabus  lineis  sic  dicitur  verbaliter 
quod  una  aequatur  alteii ,  sicut  quod  sit  aequalis, 
norninalitor  pronuntiando.  Sed  constat  quod  nna 
linca  ab  alia  ;eqiialifatem  non  accipit.  Ergo  iioii  aat 
de  ratione  cjus  quod  alteri  verhaliter  eoeequatur, 
quod  aqiialilateni  ab  illo  accipiat. 

Secundo  sic.  Quamvis  conquari  aaqualitatem  si;ini- 
ficet  per  modum  fliixus  et  fleri,  aicut  verbum,  non 
tamen  significat  quod  ah  illo  cui  dicitur  coeaquari 
accipiat  aequalitatem  ;  sicut  ncc  si  aliquid  dicitur 
luccre,  propter  hoc  intelligitui  quod  luccm  accipiat, 
Unde,  si  du;c  magnitudines  coeequantur,  uon  pro- 

ptcr  hoc  scnsus  est  quod  una  al»  alia  aliquid  sumat. 

Coiisiiciiiin  cniin  csi  dici  de  duobua  Bimilibua,  quod 

unus  assimilatiir  alteri ,  ncc  propter  hoc  datur  intcl- 
ligi  quod  unus  ah  alio  similitudinem  accipiat.  Ergo, 
pari  ratione,  dici  poterit  Patrera  Filio  aasimilari, 
ahsque  hoc  quod  ah  illo  («)  aliquid  accipial. 

Terlio  sic.  Nihil  aliud  cst  co;cqiiari  nisi  actus  pri- 
nius  ;equalitatis  ;  siciit  Iiktiv  cst  actus  prinius  lucis  . 
unde  lucere  cst  lux  posita  in  actu,  el  in  exercitio 
in  iisu  lucendi,  ut  supra  dictum  cst,  dum  ageretur 
de  essrniia  ci  nise,  Sed  manifestura  eal  quod  Pater 
est  iu  a.  iu  ei  exercitio  oosBquandi  cum  Fiho;  oon 

solum   cnini    hahct    ;»>< | i lal i tat»in    in    potentil    St    in 

liahiin,  ^h\  in  actu  ei  iu  usu  coaaquandi.  Ergo  non 
soluin  potesl  dici  quod  in  Patrt sit sequalitas respactu 

Filii ,  imnio  ctiam  quod  FiUo  cosquatUl 

onario  sio,  tugustinus,  I.  "'c  Dootrina  Chri- 
stuinii,  c  r>.  dicit  quod  proprietas  Filii  eat  sequali- 


(a)  .i  verbo  et  In  eodetti  usque  nd  minut,  om   Pr. 
.il„.   -  alio  Pr 


DISTINCTIO    XIX.   —    QU/ESTIO    II. 


tas,  nominaliter  proferens  Bequalitatem,  non  verba« 
liter.       rJsso  ille. 


C. 


SCVLUTIONES 


§  I 


An   ARGUMENTA   CONTRA    PRIMAM 
CQNCLU8J0NEM 


Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  prlmum  con- 
lr;i  primam  conclusionem ,  dicitur  quod  illud  argu- 
mentum,  el  alia  queesunt  in  primoloco  posita,  non 
directe  irapugnant  sanctura  Doctorem  in  Summa, 
sed  iii  Scripto,  Ibi  enim,  Bcilicet  1.  Sentent., 
disi.  II),  (|.  1 ,  art.  1,  ad  4"m,  dicil  quod  «  BBqualitas 
esl  gpecies  proportionis ;  eat  enira  equalitaa  aliquo- 
ridii  habentium  quantitatem  unam  commensuratio. 
Dico  igitur  de  aequalitate,  sicut  de  quibusdam  aliis, 
quod  praedicatur  de  Deo  quantura  ad  rationera  diflo- 
rentisB,  quae  est  unara  habere  quantitatem,  et  non 
quantum  ad  rationem  generis,  quee  consistit  in  eom- 
mensuratione  quantitatis,  Unde  dico  quod  divina 
raagnitudo  nullo  modo  est  mensurabilis,  vel  mensu- 
rata,  nec  ab  alio,  nec  a  seipso.  Prirao,  quia  mensu- 
ratio  ponit  terminationera  ;  divina  autem  magnitudo 
non  nabel  terminum  intra  nec  extra;  et  ideo  dicitur 
infinita,  non  quidem  per  extensionem  privative,  scil 
per  negationem  termini.  Secundo,  quia  coraraensu- 
ratio  non  esl  unius  quantitatis  ad  se,  sed  duarum, 
et  nulla  alia  magnitudo  potesl  esse  eequalis  sihi ; 
Pater  autem  et  Filius  nou  habent  aliam  el  aliam 
magnitudinem ,  *cd  unara  el  eamdem,  seoundum 
quam  aequales  dicuntur;  el  ita  divinae  magnitu- 
dini  nihil  diversum  ah  ipsa  coramensuratur.  Tertio, 
quiasicul  oranis  motusreduciturad  primum  movens, 
quod  neo  esl  motum  a  se  nec  ab  ebo,  ita oranis  cora- 
mensuratio  de*ducitur  ad  unura  priraura,  quod  nullo 
modoestcoramensuratura,  sed  estoranium  raensura ; 
ci  hoc  est  Deus,  ut  dicit  Commentator,  l().  Mci<t- 
physicsB,  d  -  -  Hsec  ille.  ■ — Contra  istam,  inquara, 
procedunt  argumenta  Aureoli  prirao  loco  inducta, 
tamen  si  procedant ;  nara 

Ad  primum  illorum  uegatur  rainor,  Nec  valet 
probatio  de  linea;  nara  linea  eorapetit  eequalitas 
secundura  rationem  dififerentiae,  et  secundura  ratio- 
luni  generis,  ideo  lineam  Bequari  esl  earo  ooraraen- 
surari;  oon  sic  in  divinis,  ut  dicit  sanctus  Dootor. 
Ad  seoundum  nego  majorera,  nisi  ubi  est  aaqua- 

liia>  sec luni  rationem  generis;  il'i  snira  oportet 

esse  duas  quantitates.  Sed  in  divinis  aaqualitas  non 
esi  habitudo  inter  duas  quantitates,  nec  inter  duo 
quanta,  sed  interduo  supposita  habentia  unara  quan- 
Utatem.  Falsum  etiam  assumil  vel  iraponit  imliis 
arguens,  scilicet  (|uod  ponaraus  aequalitatem  aass 
solum  negationem  ;  non  enim  hoc  dicimus,  sed  quod 
dicit  habitudinem  fundatam  in  quantitate  una,  quara 
•equitur  talis  negatio,  Bcilicei  majoris  et  minoris. 
Ad  lertiiiin  ncLialiir  majui ,  nisi  habitudo  illa  sit 


inter  diversas  quantitates,  aut  mensurata  diversa; 
quod  non  est  in  proposito. 

.\d  cruartum  negatur  major,  ut  patet  per  dieta 
sancti  Doctoris.  Nec  enim  infinitura  commensuratur 
infinito,  nec  ssquatur,  Bumendo  aaqualitatera  secun- 
dum  rationem  sni  generis;  si  autera  aliter  sumatur, 
tunc  eequari  non  est  commensurari. 

§  2.  —  Ad  argumenta  gontra  secundam 
conci.usionem 

Adargumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta  loco 
secundo  inducta,  dicitur,  secundum  sanctum  Docto- 
rci M  ,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  19,  q.  1,  art.  1) 
quod  «  sicut  ea  qua3  significantur  per  modum  quali- 

tatis,  ut  sapientia  et  hujusmodi,  non  sunt  aliud 
secundum  rem  ab  essentia,  sed  solum  secundum 
rationem  ;  ita  et  simililudoet  identitas  diflerunt  lan- 
tum  secundum  rationem  in divinis,  et non  sacundum 
rem.  Et  similiter  est  de  aequalitate.  Et  inde  est  quod 
diversimode  invenitur  aaqualitaset  similitudo  in  divi- 
nis  personiset  in  aliis  rebus.  Inaliis  enim  aaqualibus 
non  cst  eadem  quantitaa  secundum  essentiam,  sed 
solummodo  secundum  commensurationem  ;  et  simi- 
liter  una  qualitas  seeundum  speciem  ;  quia  in  eis  esl 
aliud  (jualitas  et  essentia  :  quce  respieit  esse  sicut 
actum  proprium  ;  qualitas  autem  et  quantitas  non 
dicitur  per  respectum  ad  esse,  sed  dieit  quidditatem 
alicujus  generis;  unde  potest  dici  una  quantitas  ubi 
non  est  iinum  esse,  sed  non  potest  dici  una  essentia 
vcl  suhslautia  ahsolute,  nisi  ubi  est  unum  esse;  et 
hoc  est  uhi  est  eadem  essentia  secundum  numerum. 
Et  indc  csl  quod  ad  rationem  eequalitatis  non  requi- 
ritur  unitas  secundum  numerum ;  sc1  ad  identita- 
lcni  requiritur  secundum  numerum  unitas.  In  divi- 
nis  autem  personis  idem  est  magnitudo  quod  sapien- 
tia  et  csscntia.  Unde  similitudo  in  divinis  personis 
atlenditur  secundum  eaindem  sapientiam  numero, 
el    aequalitas   secundum    eamdem   quantitatem   in 

nuinero  ».  —  Haec  ille.  —  Ex  quibus  patet  quomodo 
illyc  tres  babiludines,  scilicet  identitas,  et  aequalitas, 
ct  similitudo,  sunt  diversarum  rationum,  et  sunt 
eaedem  realiter  in  Deo. 

Ilcin,  carum  dillerentiam  amplius  manifestat 
ihidcm,  ad  '2im'.  «  Identitas,  inquit,  ponit  unitatem  in 
essentia  sccundum  numerum.  Et  quia  in  rebus  |  *) 
creatis,  cx  quarura  consideratione  nomina  accipi- 
nius  vel  imponimus,  etiam  illa  quae  de  Deo  praedican- 
tur,  unitas  essentiffi  non  esl  nisi  in  eodem  sujiposito; 
idco  identitas  niillam  inqiortat  distinctionem  in  sup- 
posito,  sed  raagW  unitatem.  Unde  Filius  non  potest 
dici  maaculine  idem  Palri.  aed  tantum  neutraliter, 
ut  unitas  ad  cssentiam  peferfttur.  .Ei|iialitas  vero  et 
similitudo,  (jme  im | x »itant  unilateni  quantitatis  vel 
([iialit.tt is  non  sccundum  csscntiam  vel  esse,  quan- 

(a)  rebus.  —  Om.  Pr. . 


iU 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


tum  est  de  sui  ratione,  non  important  unitatem 
quantitatis  vel  qualitatis  in  numero;  sed  sufficit 
quod  sint  idem  in  specie.  Haec  autem  unitas  est  in 
diversis  suppositis.  Et  ideo  aequalitas  et  similitudo 
simul  cum  unitate  important  distinctionem  ;  et  pro- 
pter  hoc  dicimus  Filium  similem  Patri  vel  aequalem, 
non  tamen  eumdem.  Et  inde  est  quod  Magister 
potius  determinavit  de  aequalitate  quam  de  identi- 
tate;  quia  per  identitatem  importatur  tantum  unitas. 
Nec  etiam  secundum  quemlibet  modum  masculine 
divinis  personis  competit.  Sed  in  sequalitate  impor- 
tatur  utrumque ;  quia  unitas  essentiae  per  modum 
quantitatis  significatae,  et  personarum  distinctio.  » 

—  Haec  ille.  —  Ex  quibus  satis  patet  ad  argumenta. 
Ad  primum  quidem ,  negatur  minor.  Non  enim 

Socrates  et  Plato  sunt  idem  in  essentia,  sed  siniiles. 
Concedo  tamen  quod  sunt  idem  specie ;  nam  una 
species  numero  est  eorum,  non  autem  una  essentia. 

—  Et  ad  omnia  quae  arguens  ibi  adducit,  responde- 
tur  quod  identitas  secundum  speciem  est  quacdam 
similitudo,  ita  quod  habitudo  est  eadem  secundum 
rem ,  solum  differens  ratione ;  et  hoc  si  loquamur 
de  duobus  suppositis  unius  speciei  vel  generis.  Sed 
tamen,  si  loquamur  de  uno  supposito,  dico  quod 
Socratesestsibiidem  secundum  speciem  velgenus;non 
tamen  sibi  est  similis  secundum  speciem  aut  genus. 
Ibi  ergo  identitas  non  est  similitudo.  Et  tamen  fun- 
datur  super  essentia  identitas  specifica  tamquam 
similitudo  specifica.  Patet  quod  non  omnis  simili- 
tudo  fundata  super  essentiam  est  identitas  secundum 
essentiam ,  ut  patet  in  Socrate  et  Platone ;  nec  e 
converso  omnis  identitassecundum  speciem  est  simi- 
litudo  secundum  speciem,  ut  patet  loquendo  de  uno 
supposito.  Et  causa  dicta  est  :  quia  similitudo  et 
oaqualitas  important  distinctionem  ,  non  autem 
identitas;  secundo,  quia  similitudo  et  aequalitas  non 
requirunt  unitatem  in  numero  illius  super  quod  fun- 
dantur,  sed  identitas  requirit  unitatem  secundum 
numerum  illius  essentiae,  si  dicatur  identitas  sim- 
pliciter,  vel  ipsius  speciei  aut  generis,  ita  quod  non 
sint  similes  species  vel  similia  genera,  sed  una  spe- 
cies  et  unum  genus;  et  hoc,  si  sit  identitas  secunduin 
quid,  cujusmodi  est  identitas  generis  aut  speciei. 

Ad  secundum,  conceditur  totum  argumentum, 
loquendo  de  divinis.  In  aliis  autem,  dico  quod  fun- 
damenlum  identitatis  quandoque  est  idem  cum  fun- 
damentu  similitudinis  et  aequalitatis,  quandoque 
autem  non. 

A<l  tcrtium  ncgatur  prima  conditionalis.  Tum 
i|ui;i  similitudo  oon  attenditur  secundum  formam 
Bubstantialem ,  nisi  prout  illa  induil  modum  quali- 
tatis,  eo  modo  quo  dilfcrentia  dicitur  qualitas;  nec 
Bequalitas,  nisi  prout  illaaccipil  modum  quantitatis, 
qui  consistil  in  hocquod  esl  habere  quamdam  <li\i- 
sibilitatem,  el  hoc  aut  intrinsecam,  continuam  vel 
discretam,veleztrinsecam,quaeattenditursecundum 
numeruin  objectorum   in  quae  aliquid  potest,  vel 


hujusmodi,  et  ita  vocatur  quantitas  virtutis.  Tum 
etiam  quia  licet  illae  tres  habitudines  quandoque 
possint  fundari  super  eadem  forma  substantiali , 
quandoque  tarnen  non  possunt ;  Socratis  enim  ad 
seipsum  est  identitas,  non  tamen  similitudo  aut  aequa- 
litas. 

Ad  quartum,  conceditur  quod,  stricte  accipiendo 
similitudinem,  illa  non  fundatur  nisi  super  quali- 
tate  quae  est  accidens ;  nec  acqualitas,  nisi  super 
quantitate  quae  est  accidens.  Sed  non  ita  stricte 
accipiendo,  similitudo  non  solum  fundatur  super 
qualitate,  sed  super  illud  quod  signatur  ut  qualita- ; 
et  idem  dico  de  aequalitate.  Et  ita  intelligo  primam 
auctoritatem.  —  Ad  secundam  vero,  dico  quod  non 
concludit  nisi  quod  similitudo  et  aequalitas  et  iden- 
litas,  cuni  habeant  idem  fundamentum,  sunt  eaedem 
secundumrem,nontamenquindislinguanturratione. 
Nam,  licet  tres  personae  sint  sirniles,  et  aequales,  et 
eaedem  in  una  re,  tamen  similitudo  ibi  attenditur 
prout  illa  forma  significatur  ut  qualitas ;  aequalitas 
vero,  ut  illa  significatur  per  modum  quantitatis;  et 
tam  similitudo  quam  aequalitas  exigit  distinctionem 
suppositorum.  Identitas  autem  ibi  attenditur  secun- 
dum  quod  illa  forma  signincatur  ut  essentia  una  in 
numero,  nec  requirit  distinctionem  suppositorum. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad,  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
tertio  loco  inducta  respondetur;  et 

Ad  primum  quidem,  quod  de  ratione  ejus  quod 
est  aequari,  non  est  quod  illud  quod  ;equatur  alteri 
aequalitatem  ab  illo  accipiat,  sed  quod  accedal  ad 
quantitatem  ejus,  vel  moveatur  ad  eam,  aut  aliquid 
proportionale  accessui ;  et  eodem  modo  dico  de  as-i- 
milari,  quod  est accedere  a<l  qualitatem  alterius  cui 
dicitur  assimilari  aliquid.  In  personis  autem  divinis 
non  potest  esse  motus,  nec  accessio  ad  aliquam  per- 
fectionem  aut  formam  ;  sed  est  ibi  acceptio,  loco 
eorum  quae  sunt  in  creaturis  sonantia  imperfectio- 
nem,  scilicet  motus  et  accessus.  Iterum  :  in  creatis 
illud  ad  cujus  quantitatem  aliquid  accedit,  est  prius 
illo  quod  accedit,  et  praeintelligitur  aequationi;  in 
divinis  autem  non  est  prius  nec  posterius,  eeA  il>i 
tamen  principium  et  illud  quod  est  a  principio 
secundum  originem;  unde,  sicut  in  creaturis  aequari 
dicit  quemdam  motum  vel  accessum  ad  quantitatem 
alicujus  prioris  secundum  naturam  aut  intellectum, 
ita  in  divinis  sequari  <li<it  acceptionem  quantitatis 
virtualis  alicujus  principii  originantis.  Kt  Bic  patel 
quod  argumentum  non  concludit.  Licel  enim  de 
ratione  ejus  quod  aequatur  alteri .  non  sit  ipiod  ao»  i- 
piat  suam  quantitatem  al>  ill",  tamen  de  ratione 
ejiis  csi  quod  <a|>iat  <|iiaiititat<'iii  quam  ilhul  habe- 
bat  prius;  hoc  autem  in  creatis  lit  per  acoessum  et 
motum;  in  divinis  autem  per  originem  ejus  quod 


DISTINCTIO   XIX.  —   QU^STIO   111. 


157 


est  a  principio  suo.  Unde  argumentum  procedit  de 
significato  formali,  nos  autem  hic  de  materiali.  Et 
prseterea  :  non  oportet  esse  omnimodam  similitudi- 
nem  inler  hanc  et  illam  sequationem  ;  snfficit  enim 
ihi  analogia,  et  non  requiritur  univocatio,  in  quo 
sapissime  arguens  decipitur, dum  arguit  contra  san- 
ctum  Doctorem.  Arguit  enim  sic  :  Si  aequatio  in 
divinis  in  hoc  consistit,  ergo  in  creaturis  similiter; 
et  constal  tales  deductiones  parum  valere. 

Ad  secunduin,  dico  eodem  modo. 

Ad  tertlum  negatur  major.  Non  enim  sic  se 
hahet  sequari  ad  sequalitatem,  sicut  Iucere  ad  lucem, 
sed  sicul  alhari  ad  alhedinem,  vel  calefieri  ad  calo- 
rem  ;  qiue  verha  dicunl  inotum  vel  accessum  ad  for- 
mam,  et  oon  actum  formae  primum. 

Ad  quartuin  dicitur  quod  locus  ab  auctoritate 
non  tenet  negative.  Non  sequitur  enim,  si  Augusti- 
nus  dicit  quod  aequalitas  est  proprietas  Filii,  et  non 
dicit  quod  eequari  solum  conveniat  Spiritui  Sancto 
vel  Filio,  quod  ideo  primum  sit  verum,  et  non 
secundum.  Verumtamen,  licet  non  dicat  hoc  in 
forma,  tamen  dicit  aliquid  ex  quo  necessario  sequi- 
tur.  Ait  enim,  6  de  Triniiate  (cap.  10),  quod  imago, 
si  perfecte  implet,  etc,  ut  prius. 

Ad  argumentum  in  pede  quaestionis  distinguitur 
major.  Si  enim  intelligatur  de  illis  quse  sunt  in 
genere,  vera  est;  si  autem  intelligatur  de  illis  qusc 
sunt  extra  genus,  falsa  est.  Sic  autem  est  in  propo- 
sito.  —  Item  aliter  :  si  intelligatur  de  his  quorum 
esse  subsistit  nec  est  in  alio  receptum,  sed  illa  sunl 
suum  esse,  falsa  est,  ut  patet  de  attrihutis,  et  de 
proprietatihus,  et  personis;  esse  enim  separato  nulla 
perfectio  essendi  potest  deesse  (a). 

Et  luec  de  quscstione,  etc. 


QU.ESTI0  III. 

UTRUM  VERITAS  SECUNDUM  RATIONEM  FORMALEM 
SIT  IN  INTELLECTU,  AUT  IN  RERUS 

^terum,  circa  eamdem  distinctionem , 
quaeritur  :  Utrum  veritas  secundum 
suam  formalem  rationem  sit  in  anima 
vel  in  rebus. 
Et  videtur  quod  in  rehus  :  Propter  quod  enim 
unumquodque  est,  et  illud  magis ;  sed  ex  eo  quod 
rrs  cst  vel  non  est,  opinio  vel  oratio  vera  vel  falsa 
est,  secundum  Philosophum,  in  Prsedicamentis 
(cap.  3);  ergo  veritas  magis  est  in  rehus. 

ln  oppositum  arguitur  per  Philosophum,  in  6.  Me- 
taphysicse  (t.  c.  8),  dicentem  quod  verum  et  fal- 
sum  non  est  i>i  rebus,  sed  in  intellectu. 

(a)  deesse.  —  esse  Pr. 


ARTICULUS  UNICUS 

A.  —  CONCLUSIONES 

In  ista  queestione  erit  unus  articulus,  pro  quo  sit 
ista 

Prima  conclusio  :  quod  veritas  principaltter  est 
in  lntellectu ;  In  rebus  autem  non  est  nisi  secun- 
dinn  quod  comparantur  ad  intellectum. 

Istam  conclusionem  prohat  sanctus  Doctor,  1  p., 
q.  16,  art.  1,  sic  :  «  Sicut,  inquit,  bonum  nominat 
illud  in  quod  lendit  appetitus,  ita  verum  nominat 
illud  in  quod  tendit  intellectus.  Hoc  autem  distat 
inter  intellectum  et  appetitum,  sive  quamcumque 
cognitionem,  quod  cognitio  est  secundum  quod  cogni- 
tum  est  in  cognoscente ;  appetitus  autem  secundum 
quod  appetitus  inclinatur  in  ipsam  rem  appetitam  ; 
et  sic  terminus  appetitus,  quod  est  honum,  est  in 
re  appetihili,  sed  terminus  cognitionis,  quod  est 
verurn,  est  in  ipso  intellectu.  Sicut  autem  honum 
est  in  re,  in  quantum  habet  ordinem  ad  appetitum, 
et  propter  hoc  ratio  honi  derivatur  a  re  appetihili  in 
appetitum,  secundum  quod  est  appetitus  bonus, 
prout  est  boni ;  ita,  cum  verum  sit  in  intellectu 
secundum  quod  conformatur  rei  intellectse,  necesse 
est  quod  ratio  veri  ab  intellectu  ad  rem  intellectam 
derivetur,utresintellectaveradicatur,secundumquod 
habet  aliquem  ordinem  ad  intellectum.  Res  aulem  ad 
intellectum  aliquem  potest  habere  ordinem  per  se,  vel 
per  accidens.  Per  se  quidem  habet  ordinem  ad  intel- 
lectum  a  quo  dependet  secundum  suum  esse;  per 
accidens  autem,  ad  intellectum  (a)  a  quo  cognosci- 
bilis  est.  Sicut  si  dicamus  quod  domus  comparatur 
ad  inlellectum  artificis  per  se ;  per  accidens  autem 
comparatur  ad  intellectum  a  quo  non  dependet. 
Judicium  autem  sumitur  de  re  non  secundum  illud 
quod  est  ei  per  accidens,  sed  secundum  illud  quod 
est  ei  per  se.  Unde  unaquscque  res  dicitur  vera 
absolute  secundum  ordinem  ad  intellectum  a  quo 
dependet.  Et  inde  est  quod  res  artificiales  dicuntur 
vei  ;c  per  ordinem  ad  intellectum  nostrum ;  dicitur 
enim  domus  vera,  quae  assequitur  similitudinem 
formee  quae  est  iu  mente  artificis,  et  oratio  dicitur 
vera,  iu  quantum  est  signum  intellectus  veri.  Et 
similiter  res  naturales  dicuntur  verae  secundum  quod 
assequuntur  similitudinem  specierum  qine  sunt  in 
mente  divina  ;  dicitur  enim  verus  lapis,  qui  assequi- 
tur  propriam  lapidis  naturam  secundum  prseconce- 
plionem  inlellectus  divini.  Sic  ergo  veritas  principa- 
liter  est  iu  intellectu,  secundario  vero  in  rebus, 
secundum  quod  comparantur  ad  intellectum  ut  ad 
principium.  Et  secundum  hoc  veritas  diversimode 
notificatur.  Nani  Augustinus,  in  lihro  de  Vcra  Reli- 
gione  (cap.  36),  dicit  quod  veritas  est  qua  ostcn- 

(a)  per  accidens  autem  ad  intellectum.  —  Om.  Pr. 


m 


Linill    I.   BENTENTIARUM 


ditur  id  quod  98t :  d  Hilarius  (lib.  5.  de  Trinitate, 
n"  14)  dicit  quod  werwm  est  declaraHvum  aut 
manifestativum  esse;  oihoc  pertinel  ad  veritatem 
secundum  quod  esl  in  intellectu.  A<l  veritatem  autem 
rei  secundum  ordinem  ad  intellectum  pertinet  diffl- 
nitio  Augustini,  in  libro  de  Vera  Religione  (cap.  36): 
Veritas  esi  summu  similitudo principii ,  tiuxsine 
itlla  dissimilatione  est;  et  qusedam  diffinitio  An- 
selmi  (Dialogus  de  Veritate,  cap.  12)  :  Veritas  est 
rectitudo  sola  mente  perceptibilis,  nain  rectum 
est  quod  principio  concordat;  et  quaedam  diffinitio 
Avicennae  (  in  Metaphysica)  :  «  Veritas  uniuscujus- 
que  rei  est  proprietassui  esse  quodstabilitum  est  ei.» 
Quod  autem  dicitur  quod  veritas  est  adsequatio  rei 
el  intellectus,  potest  ad  utrumque  pertinere.  »  — 
Haec  illc  in  forma. 

Secunda  conclusio  :  quod  veritas,  prout  est  in 
re,dici1  esse  vel  essentiam  rei,etcum  hocquam- 
dain  relationem  fundatam  in  re,  el  terminatam 
ad  dognitionem  vel  similitudinem  quae  est  in  in- 
tellectu ;  loquendo  de  veritate  ut  ost  in  re  creata. 

Probatur  conclusio  secundum  sanctum  Doctorem, 
1,  Sentenl.,  dist.  19,  q.  5,  art.  1 ,  ubi  sic  ait  :  a  Eo- 
rum,  inquit,  quse  significantur  aominibus,  triplex 
invenitur  diversitas.  Qusedam  enim  sunt  quae  secun- 
dum  totum  esse  completum  sunt  extra  animam;  et 
hujusmodi  sunt  entia  completa,  sicut  bomo  et  lapis. 
Quicdam  auteni  sunt  (|u;c  niliil  babent  extra  ani- 
mam,  sicut  somnium,  et  imaginatio,  et  chimera. 
Quaedam  autem  sunt  quee  habenl  fundamenlum  in 
reextra  animam,  sed  complementum  rationis  eorum, 
quantum  ad  illud  quod  esl  formale,  est  per  operatio- 
1 1<  1 1 1  animae;  ut  patei  in  universalibus.  Humanitas 
ciiiiii  est  aliquid  in  re,  non  tameu  ibi  habet  ralio- 
iMin  universalis,  cum  non  sit  extra  animam  aliipia 
humanitas  multis  communis;  sed  sccundum  quod 
accipitur  in  intellectu,  adjungitur  ei  per  operatio- 
nem  intellectus  inlcntio,  sccundum  quarn  dicitur 
species.  Kf  similiter  de  tempore,  <juod  habet  funda- 

ntuni  iu  tnotu  ,  scilicet  prius  et  posterius  ipsius 

niotus;  sed  quantum  ad  illud  quod  est  formale  in 
tempore,  scilicet  numeratio,  completur  per  opera- 
tionem  intellectus  numerantis.  Similiter  dico  de 
veritate,  quod  habel  Fundamentum  in  re,  sed  ratio 
ejus  completur  per  actionem  intellectus,  quando 
scilicei  apprehenditur  eo  modo  quo  est.  Un<lc  dicit 
Philosophus,  8.  \fetaphysicse  (t.  c.  8),  quod  verum 
et  falsum  suni  in  anima,  sed  bonum  et  malum 
in  rebuB.  Cum  autem  in  re  sit  quidditas  ojus  ct 
smun  esse,  veritas  fundatur  in  esse  rei  magis  quam 
in  quidditate,  sicul  <'i  nomen  entis  ab  esse  imponi- 
lur;  d  in  ipsa  operatione  intellectus  accipientis  esse 
rei  sicul  esl  per  quamdam  simiiationem  ad  ipsum(to), 

(a)  sunt.  —  < »in.  Pr. 
(6)  ipsutn.        ijismn  Pr, 


oompletur  relatio  adeequationis ,  ln  qua  consistil 
ratio  voiil;itis.  »  —  IIa;c  ille. 

I'a  (|uo  patet  coiiclu-io,  quod  voritas  rei,  qtiee  esl 
in  re  ipsa,  vel  proul  esl  in  re  ipsa,  esl  sicul  tempus 
ot  universale.  (lonslat  autem  quod  tempus  non 
solus  respectus  rationis,  nec  quid  totaliter  factum 
per  rationem  ;  sod  inatorialo  in  ipso  est  prius  <■!  poste- 
rius,  <piai  sunt  realiter  in  motu  extra  animam  ;  sed 
formale  in  ipso  esl  Dumeratio  animse,  qua  numeral 
illa,  scilicet  prius  el  posterius;  ila  quod  tempus  esl 
prius  ol  posterius  in  motu  numerata  abanima.  Tni- 
versale  etiam  est  natura  intellecta  ab  anima  secun- 
iliiin  se,  non  intelleclis  principiis  individuantibufl 
eam;  itaquodtalia(a)  dicunl  res  extra  animam  cum 
habitudinead  intellectum,  et  eorum  nomina  suppo- 
nuiit  pro  rehus  extra  animam,  licet  non  solum  >iL:ni- 
ficent  rem  extra  animam,  sed  etiam  rem  in  anima 
et  habitudinem  ad  illam.  Ita  ergo  erit  in  proposito, 
quod  ontitas  rei  hahens  talem  habitudinem  ad  intel- 
lectum,  scili<<'i  relationem  conformitatis,  dicetur 
osso  ipsa  veritas  rei,  sic  quod  veritas  siijnilicat  rem 
extra  intelleclum,  et  rem  in  intellectu;  sed  suppo- 
nit  pro  re  exlra  aniinain;  et  non  pro  illa  re  in  intel- 
lectu,  scilicet  relatione  rationis ,  vel  hujusmodi, 
neque  j>ro  composito  ex  re  et  ex  tali  relatione.  Bic 
intelligo  sanctum  Thomam ,  quia  ipse,  in  de  l 
tate,  ([.  1,  art.  4,  dicit  inter  multa  alia  :  o  A  veri- 
tate,  inquit,  quee  esl  in  re  ipsa,  quae  nihil  aliud  <'^t 
ipiain  onlitas  inlolloclui  adaequata,  vel  intellectum 
adsequans  sil»i,  dicitur  ree  vera  sicut  a  forma  inhae- 
rente.  »  —  Hacc  ille.  —  Eeoe  quam  clare  <li<it  quod 
veritas  rei,  quB3  formaliter  in  ipsa  est,  esl  entitas 
rei,  etc. ;  et  non  dicit  quod  sit  respectus. 

Tertia  conclusio  esl  quod  veritas,  prout  est  in 
intellectu,  non  est  relatio  ad«quationis,  sed  est 
cognitio  vel  species  aut  conceptus  adsequatus 
rei,  vol  adsequans  sil»i  rem  ;  sic  <nn»<l  veritas  sup- 
ponil  pro  tali  absoluto  quod  est  in  Intellectu, 
so<i  ultra  lllud  absolutum  dicit  respeotum  oon- 
I ormitatis  vel  adeequationis  ad  rem  Intellectam. 

Prohatur    (6)    conclusio   :    quia   veritas,    proul 
est  in  re,  <li<  it  entitatem  rei  cum  respectu  ad  intel- 

locluiii  ;  ergO  a  simili,  verilas  qU83  8S1  m  intellectu, 
dicit  aliquod  abaolutum  <|uo<l  esi  in  intellectu  cum 
respectu  ad  rem.  Antecedens  patel  per  secundam 
concliisKnioiii.  —  Kt  confirmatur  tam  ista  quam  illa. 
Quia,  si  veritas  Formaliter  eesel  respectua  rationis, 
ita  quod  lionicn  vorilatis  pro  respectu  supponeret, 
non  vidco  quomodo  Deus  si1  veritas;  si  vero  dicst 
respectum  roaloin,  cum  in  <li\ims  aon  sint  nisj 
quatuor  relationea  reales,  patemitas,  filiatio,  spira- 
lio,  processio,  ee1  faciie  fingere  quaa  illarum 


(a)  talia.  —  t>'i«  Pi 

Probalur,  —  palet  Pr. 


DISTINCTIO    XIX.   —    OlJ.fiSTH)    ">• 


lb9 


dioatttr  solum  verifas  vel  simul.  —  Item  :  bonitas 
ivi  n. m  dicil  solum  re8pectum  ad  voluntatem,  iia 
quod  ille  respectus  essentialiter  sit  bonitai  rei;  sed 
dicil  esse  vel  essentiam  rei  cum  tali  nabitudinej 
modo  preeexposito ;  ergo  ita  erii  de  veritate. 

Quarta  conclusio  esl  quod  queellbel  res  creata 
extra  anlmam  exsistens,  potesl  « i  1  *  -  i  veratripllci 
verituto,  scilicel  ;  verttato  qu«e  esl  tormaliter 
in  rc ;  seeundo,  veritate  qu«  esl  Deus;  tertio, 
veritate  quaa  esl  in  Intelleotu  creato. 

Islam  conclusionem  ponii  sanctus  Doctor,  de  Veri- 
tate,  uhi  supra  (q.  I ,  art.  4),  et  fuit  posila  in  quae- 
slinno  de  vestigio,  ubi  late  allegavi  dicta sancti Docto- 
ris.  Potesl  etiam  haberi  ex  dictis  ejus  in  prima  con- 
clusione  allegatis,  etc. 

B.  —  OBJECTIONES 

§  1.    —   CoNTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  — Sed  arguit  Aureolus 
(disti  10,  q,  :?,  art.  2),  contra  primam  conclusio- 
nciii,  et  specialiter  arguit  quod  res  non  dicuntur 
veras  ex  conformitata  ad  intellectum  divinum. 

Prlmo  sic.  Penes  illum  enini  intellectuni  noB 
sumitur  necessario  ratio  veritatis  in  rebus,  quo  non 
considerato,  adhuc  potest  circa  res  veritas  appre» 
hendi.  Sed  manifestum  est  quod,  non  considei'ato 
aliquo  ordine  ad  intellectum  divinum,  adhuc  judi- 
cari  potest  de  rehus  an  sint  vene  vel  falsio.  Non  enim 
argentarius,  dumjudioatan  argentum  sit  verum  vel 
talsuni,  wl  de  aliquo  an  sit  lapis  pretiosua  vel  vitrum, 
recurrit  ad  ideas  quee  aunt  io  mente  divina;  nec 
enini  eas  novit,  nec  forte  credit.  Unde  PhiloSophuS, 
1.  Ethicorum  (cap.  6),  loquens  contra  Platoium , 
dicil  quod  aon  magis  erit  miles  qui  ideam  contem* 
platus  esl .  neo  magis  textor  vel  faher,  innuens  quod 
ideee  oon  dirigunt  (*)  activitatem  in  operando  aut  in 
judicando.  Ergo  veritas  non  consistit  in  hocquod  res 
conformatur  ad  intellectum  divinum. 

Beeuudosic  arguit.  Mathematicus  et  omnis  sciens 
consideral  veritatem  in  conclu.sionihus  propriis.  Sed 
manifestum  sst  quod  veritatem  non  judicat  circa  eas 
ex  ordine  ad  intellectum  divinum  ;  ;dias  omnis  sciens 

ei  theologus.  Igitur  idem  quod  prius. 

Tertto  sic  Impossibile  cst  non  (6)  ignorare  con* 
formitatem  aliquorum  conformium ,  nisi  cognoscana 
tur  conformia  quai  sunl  extrema  iUius conformitatis. 
Scd  constat  quod  divinua  intellectus,  el  ideee  quss 
sunt  in  Dco,  a  nuliis  m>n  cognoecuntur.  Ergo  nullus 
potesi  judicare  utrum  aliqua  ree  illi  intellectui  sii 
oonformis;  ei  per  consequena  oullua  sciet  aliquam 
veritatem  ex  puris  naturalibus. 


(a)  dirigitnt.  —  distinguunt  Pr. 
(o)  non.  —  Om.  Pr. 


II.  Alia  argumenta  Aureoli.  —  Secundo  loco 
arguil  <|uoil  veritas  oon  esi  conformitaa  actua  intel- 
lectus  ad  rem  extra. 

Primo  sic.  Gonstat  enim ,  inquit,  quod  veritas  est 
perfectio  aimpliciter,  et  quod  attribuitur  primo 
principio  in  suinnio.  Sed  hoc  non  atliihuilur  silii 
ralionc  alicujua  conformitatis  aul  respectua  ad  rem 
sxtra  :  non  quidem  realis,  quia  in  eo  relatio  realia 
non  esi  ;  riec  etiam  rationis,  quia  tunc  circumscripto 
ftctu  intellectus,  vcritas  non  essct  in  eo.  Ergo  veritas 
non  consistit  formaliter  in  conformitate  intelleclns 
ad  icni,  nisi  forte  illa  veritas qu83  respicit  intclleclum, 
quoniam  intelligere  contingit  ad  illud  quod  dehetur 
secundum  propriam  naturam  per  hoc  quod  rci  con- 
formatur.  Unde  possihile  est  ipiod  ratio  veritatis  sit 
in  intellectu  propter  conformitalem ;  sed  quod  hoc 
sit  ratio  veritatis  simpliciter,  impossihile  est. 

Secumlo  aic.  Illud  quo  non  considerato  invenitur 
veritas  in  multis  rebus,  non  includitur  in  ratione 
veritatis  simpliciter.  Sed  inquirens  de  duobus  lapi- 
dihiis  quis  sit  verior,  non  aspicit  ad  intellectus  con- 
formitatem.  Ergo  in  hujusmodi  conformitate  non 
consistit  formaliter  ratio  veritatis  simpliciter.  —  Et 
si  dicatur  quod  res  sunt  vene  causaliter,  per  hoc  quod 
sunl  aptrenata?  non  decipere  intellectum  ;  —  dicen- 
duni  quod,  non  habito  respectu  ad  intellectum,  res 
judicantur  vera  per  hoc  quod  assequuntur  naturam 
propriam,  el  falsas  dum  non  assequuntur.  —  Hu3c 
ille. 

III.  Argumenta  Durandi  et  Hervaei.  — 
Tertio  loco,  contra  eamdem  conclusionem  arguunt 
DuranduS  etHerva;us(apud  Aureolum,  ihid.,  art.  1), 
prohando  quod  veritas  sit  in  intellectu  '.antummodo 
objective. 

IM-imo  sic.  Illud  enim  quod  est  ohjectum  intelle- 
ctus,  cst  objective  in  eo.  Sed  verum  est  ohjectum 
intellectus.  Ergo  est  tantummodo  ohjective  in  intel- 
lectu. 

Sccumlosic  Philosoi)hus,0.  Metaplnjsicx (t.  c. 4), 
dividit  ens  in  ens  verum  quod  est  in  anima,  et  ens 
reale  quod  esl  extra;  ([iiare,  si  divisio  sit  bona, 
necesse  est  ut  unum  dividentium  non  contineatnr 
siih  alio.  Sed  si  verum  haberet  esse  reale  et  subjecti- 
Vum  alicubi,  continerelur  sub  aliquo  deoem  prBsdi- 
cainentorum,  el  ita  sub  ente  reali,  et  ita  sub  altero 
dividentium.  Ergo  necesse  est  ut  haheattanlummodo 
cr-sc  intentionalc  et  objectivum  ,  cum  non  sit  alicuhi 
subjcclivc. 

Tertio.  Quiaquando  aliquod  nomen  convenit  plu- 
ribua  Ita  quo<l  per  unum  illorum  compelit  caetci is, 
per  prius  convenit  illi  uni  quam  ca-teris ;  sicut  esM 
aanum convenit  potioni,  dia.'t;o,  cihariis,  etanimali, 
sed  quis  caeteris  convenit  per  habitudinem  ad  sani- 
tatcm  animalis,  iilco  animali  primo  competit  esse 
sanuiii.  Scil  manifestum  estquod  esse  verum  conve» 
nit  pluribus,  utpote  propositioni ,  et  intellectui,  et 


160 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


rei  extra,  el  rei  ul  est  inlellecla;  esse  auteni  verum 
non  convenit  propositioni ,  nisi  ut  est  designativum 
rei  qusc  intelligitur  et  qua2  habet  esse  inlellectum  ; 
et  similiter,  intellectus  verus  non  dicitur,  nisi  quia 
est  apprehensivus  veri  ohjecti ;  res  extra  etiam  non 
dicitur  vera  secundum  illud  esse  quod  hahet  extra, 
nisi  quia  nata  est  causare  apud  intellectum  appre- 
hensionem  conformem  suse  entitati,  et  falsa  per 
oppositum.  Ergo  ratio  veri  primo  et  principaliter 
reperitur  in  re  prout  est  cognila,  et  secundum  quod 
est  in  anima  ohjective. 

Quarto.  Ita  se  videntur  liabere  verum  et  falsum , 
sicut  genus  et  species  et  caetera  universalia.  Sed 
genus  et  species  sunt  respectus  rationis  consequentes 
rem  proutest  cognita,ethabentesseobjectivuni  inani- 
ma.  Ergo  veritas  erit in anima principaliter  objective. 

IV.  Argumenta  aliorum.  —  Ulterius  arguitur 
ab  aliis  (apud  Aureolum,  ibid.),  quod  veritas  prin- 
cipaliter  sit  in  rebus,  secundum  suam  formalem 
rationem. 

Primo  sic.  Quandocumque  aliquid  inest  duobus, 
uni  tamquam  causa:,  alteri  tamquam  causato,  per 
prius  et  principalius  inest  causse ;  unde,  quia  ignis 
est  causa  caloris  in  omnibus  calidis,  ideo  per  prius 
et  principalius  dicitur  calidus,  secundum  Philoso- 
phum,  2.  Metaphysicie  (t.  c.  4).  Sed  veritas  rei 
causa  est  veritatis  in  intellectu  et  oratione,  ut  dicit 
Philosophus,  in  Prsedicamentis  (cap.  3);  quia  ab 
eo  quod  res  est,  etc,  similiter  opinio  et  intellectus. 
Igitur  veritas  per  prius  et  principalius  est  in  rebus. 

Secundo  sic.  Verum  est  objectum  intellectus; 
intellectus  enim  verorum  est,  1.  Posteriorum 
(t.  c.  44).  Sed  res  extra  sunt  prima  objecta  intelle- 
ctus,  non  species  aut  actus  ;  alioquin  omnis  cognitio 
esset  reflectiva.  Ergo  et  veritas  prius  et  principalius 
est  in  re  extra. 

Tertio.  Illud  quod  communicatur  a  Deo  omnibus 
creaturis,  videtur  esse  in  rebus.  Sed  Philosophus 
dicit,  2.  Metaphysicx  (t.  c.  4),  quod  primum  prin- 
cipium  est  causa  veritatis  et  entitatis  omnibus,  et 
habent  se  omnia  ad  entitatem  sicut  ad  veritatem. 
Ergo  veritas  est  in  rebus. 

Quarto.  Nam  Augustinus  dicit,  8.  de  Trinitate, 
c.  2,  quod  idcm  est  magnitudo  quod  vcritas;  et 
quod  illud  majus  cst ,  quod  verius.  Sed  constat 
quod  magnitudo  est  in  rebus.  Ergo  et  veritas. 

Quiuto.Verum  et  manifestativum  sui,  videntur  esse 
idem.  Sed  constat  quod  res  manifestant  se  per  suas 
actualitates.  Quod  enim  <-sl  in  potentia,  ignotumest; 
et  quod  esi  actu,  est  manifestum,  0.  Metaphysicse 
(I.  c.  20).  [gitur,  etc. 

scxio.  Quando  aliquid  attribuitur  alicui  per 
modum  signi  el  cujusdam  conformitatis,  alteri  vero 
per  modum  signati  e1  ejus  cui  fii  conformatio,  isti 
ultimo  videtur  formalius  et  principalius  attribui; 
sicut  patel  de  sanitate,  quae  attrihuitur  animali  per 


modum  signati,  et  aliis  per  modum  signi.  Sed  veri- 
tas  attribuitur  orationi  et  intellectui  sub  ratione 
signi  et  cujusdam  conformitatis  ejus  ad  rem  extra; 
quia  veritas  intellectus  nonestaliudquam  adaequatio 
et  conformitas  ejus  ad  rem,  secundum  vulgatam  ejus 
diffinitionem.  Ergo  formalius  et  principalius  est  in 
re  quam  in  intellectu. 

Septiiuo.  Quandocumque  aliqua  convertuntur, 
ubi  est  unum  principalius,  et  reliquum.  Sed  ens  et 
verum  convertuntur,  et  veritas  et  entitas.  Igitur, 
cum  entitas  principaliter  sit  in  rebus  extra,  et  veritas 
principaliter  ibi  erit. 

V.  Argumenta  aliorum.  —  Ulterius  arguitur 
(apud  Aureolum,  ibid.)  quod  eequaliter  sit  ubique. 

Primo  (a).  Quia  intellectus  et  scientia  sunt  vero- 
rum.  Sed  scientia  potest  esse  de  actibus  intellectus, 
et  de  re  extra,  et  de  secundis  intentionibus,  et  aliis 
quibuscumque;  omnia  namque  sunt  intelligibilia  et 
cognoscibilia.  Ergo  veritas  est  ubique. 

Secundo.  Quia  Anselmus,  in  libro  de  Veritate, 
ostendit  veritatem  esse  in  enuntiatione,  c.  2;  et  in 
opinione,  c.  3  ;  et  in  voluntate,  c.  4 ;  et  in  actione  (6), 
c.  5;  et  in  sensibus,  c.  6;  et  in  essentiis  rerum, 
c.  7;  et  summam  veritatem  esse  in  Deo,  c.  10;  et 
finaliter  concludit  quod  una  sit  veritas  in  omnibus 
veris,  cap.  13.  Sed  hoc  non  esset,  nisi  ratio  veritatis 
esset  sequalis  ambitus  cum  ente.  Igitur,  etc. 

Tertio.  Nam  Anselmus,  ubique  in  illo  libro, 
ostendit  quod  non  est  aliud  esse  verum  quam  esse 
illud  quod  unumquodque  esse  debet ;  unde  actio  est 
vera,  quando  est  talis  qualis  esse  debet;  et  eodem 
modo  lapis  est  verus,  quando  est  id  quod  esse  debet. 
Et  ex  hoc  elicit  Anselmus  quod  non  est  aliud  veritas 
quam  rectitudo  ejus  rei  in  qua  est,  quae  est  perce- 
ptibilis  sola  mente.  Sed  manifestum  est  quod  recti- 
tudo  rei  cujuslibet  est  in  ipsa ;  et  esse  secundum 
debitum,  est  in  qualibet  re  quae  sic  est  sicut  debet. 
Ergo  veritas  est  in  omnibus  in  quibus  esse  et  entitas 
reperitur. 

§   2.    —   CONTRA    SECUNDAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam 
conclusionem  arguit  Aureolus  (ibid.,  art.  2).  Vult 
enim  primo  probare  quod  ratio  in  qua  consistit  veri- 
tas,  non  sit  aliqua  conformitas  aut  respectus.  Et 
arguit 

Primo  sic.  Dicit  enim  Hilarius  (lib.  6.  dr  Trinir 
tate),  quod  Deus  est  veritas  subsistens.  Sed  manife- 
stum  est  quod  nec  conformitas  aut  alius  respectus 
subsistere  potest,  ut  dicit  Commentator,  7.  Meta- 
physicae,  com.  48;  dicitenim  quo<l  subsistentia  qod 
siint  <lc  genere  relativorum. 


(a)  PriniO.  —  Probatio  IV. 
(6)  actione.  —  auctoritate  Pr. 


DISTINCTIO    XIX. 


(jUiKSTIO    III. 


101 


Secundosic.  Nulla  perfectio  simpliciter,  importat 
conformitatem  aui  aliquem  talem  respectum.  Sepa- 
rat  enim  Anselmus,  in  Monologio,  cap.  15,  ;» 
aumero  perfectionum  simpliciter,  habitudines  rela- 
livas.  Scd  veritas  est  perfectio  simpliciter.  In  omni 
namque  re  melins  est  esse  vernm  quam  falsum; 
unde  melior  est  verns  Iapis,  quam  falsus.  Ergo  veri- 
las  in  tali  conformitate  ant  respectu  non  eonsistit. 

Tertio  sic.  In  illo  non  consistit  ratio  veritatis,  quo 
non  concepto  nec  considerato,  judicatur  de  aliquo  an 
-ii  verum  vel  non  verum.  Sed  de  omni  rejudicatur 
an  sil  vera  vel  falsa,  non  propter  conformitatem  ad 
aliquid  aliud,  sed  ex  hoc  solo  quod  attingil  identitate 
suain  et  propriam  naturam,  non  autem  quia  attingit 
formaliter  aut  similitudinarie.  Ergo  non  consistit 
formaliter  in  conformitate,  aut  in  aliquo  respectu. 

II.  Alia  argumenta  Aureoli.  —  Secundo  loeo 
arguit  quod  veritas  non  dieat  essentiam  cum  respe- 
ctu,  immo  cum  privatione,  scilicet  cum  segrega- 
lione  abonini  sibi  extraneo,  privativo  vel  positivo. 

Primo  sic.  Ratio  significata  per  nomen,  maxime 
potest  colligi  ex  usu  loquentium ;  semper  enim 
ioquendum  ut  plures.  Sed  nomen  veritatis,  secun- 
dum  usum  loquentium,  attribuitur  rebus  propter 
segregationem  et  depurationem  ab  omni  extraneo 
privativo  et  positivo.  Patetenim  quod  lapis  judicatur 
alio  verior,  ex  hoc  quod  depuratur  a  contrariis  acci- 
dentibus;  et  si  sint  duo  lapides  pretiosi  absque  omni 
contrario  accidente,  dicetur  quod  unus  est  alio  verior, 
per  boc  quod  minus  privatur  gradu  debito  sibi  secun- 
dum  naturam.  Videmus  etiam  quod  veritas  naturae 
humanoe  dicitur  natura  segregata  ab  omni  substantia 
extranea ;  unde  illa  radicalis  complexio  quam  puer 
extrahit  ab  utero,  dicitur  veritas  humanae  naturae, 
secundum  Magistrum,  libro  2.  Dici  etiam  consuevit 
de  substantia  alicujus  negotii,  quod  haec  est  veritas 
talis  facti,  superfluis  amputatis;  nec  est  dubium 
quod  si  inveniretur  aliqua  natura  nihil  habens 
admixtum,  statim  diceretur  de  ea,  quod  esset  veris- 
sinium  quid  tale,  vel  tale,  ut  :  verissimum  balsa- 
mum,  cui  nibil  miscetur.  Ergo  ratio  veritalis  videtur 
consistere  in  quadam  puritate,  et  segregatione ,  et 
impermixtione  cujuslibet  extranei. 

Secundo  sic.  .  Equipollentia  idem  significant,  et 
eadem  est  eorum  ratio.  Sed  veritas,  puritas,  since- 
ritas,  et  similia,  videntur  sequipollere.  Idem  enim 
est  dictu  de  auro  aliquo  quod  est  purissimum  et  sin- 
cerissimum,  ac  si  diceretur  quod  est  verissimum; 
eoncipere  etiam  sinceritatem  alicujus  naturae,  non 
est  aliud  quam  concipere  veritatem  illius,  secundum 
communem  modum  loquendi ;  unde  Augustinus, 
8.  <Je  Trinitate,  cap.  1 ,  dicit  quod  tres  non  sunt 
aliquid  majus  in  essentia,  quia  nec  verius  sunt,  per 
hoc  innuens  quod  veritas  essentiae  non  est  aliud 
quam  puritas  et  sinceritas  ejus.  Cum  ergo  dicendo, 
ivni  sinceram,  excludatur  ab  ea  quidquid  est  extra- 


neitatis,  videtur  quod  dicendo  rem  esse  veram  (a), 
idem  excluditur.  —  Confirmatur.  Quia  bomo  pictus 
non  dicitur  verus,  propter  privationem  vitae,  qu*  est 
extranea  naturae  (6)   hominis.    Et   similiter,   una 

albcdo  tanto  est  verior  quam  alia,  quanto  excluditur 
imperfectio  ab  ea;  unde  illa  est  verissima,  cui  nulla 
imperfectio  est  admixta. 

Teiiio.  Illa  est  generalis  ratio  veritatis,  secundum 
quam  accipiuntur  gradus  in  veritate.  Sed  manifestum 
est  quod  gradus  veritatis  sumuntur  secundum  searre- 
gationem  et  depurationem  ab  omni  extraneo.  Res 
enim  cui  in  essendo  nulla  res  est  annexa,  nec  aliqua 
diminutio  naturae  su;tc  est  sibi  annexa  nec  possibilis 
annecti,  est  vera  in  summo;  et  talis  est  natura  divi- 
nitatis;  unde  divinitas  est  quid  verissimum  propter 
omnimodam  sinceritatem ,  quia  nibil  est  nisi  divini- 
tas  sincera  et  pura  et  segregata  ab  omni  alio.  Conse- 
quenter  vero  quidditas  rerum  positarum  in  esse  con- 
cepto  dicitur  rei  veritas,  quoniam  accipitur  pra:cise 
ab  omni  extraneo ;  et  si  poneretur  bumanitas,  aut 
quaevis  alia  quidditas,  sic  exsistere  sincere  in  rebus 
absque  omni  accidente  et  diminutione  sui,  illa  dice- 
retur  vera  bumanitas.  Consequenter  vero  res  exsi- 
stentes,  quanto  plus  participant  de  hujusmodi  veri- 
tate  et  quidditate,  tanto  dicuntur  veriores.  Ergo 
manifeste  apparet  quod  ratio  veritatis  consistit  in 
segregatione  omnis  extraneaD  rationis ;  sicut  unitas 
consistit  in  indivisione,  etc. 

C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 

conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  anjumenta 
primo  loco  contra  primam  conclusionem  facta,  dico, 

Ad  primum  quidem ,  quod  minor  est  falsa,  et 
contra  Augustinum,  quasi  in  infinilis  locis.  Nani,  in 
libro  de  Vera  Religionc  (cap.  30,  31),  dicit  quod 
secundum  veritatem  divinam  deomnibusjudicamus. 
Item,  12.  Confessionum  (cap.  25),  dicit  :  Si  ambo 
videmus  verum  esse  quod  dico,  ubi  quseso  hoc 
videmus?  nec  ego  utique  in  te ,  nec  tu  in  me,  sed 
ambo  in  ipsa  qux  supra  mentcs  nostras  est , 
incommutabili  veritate.  Item,  9.  de  Trinitate 
(cap.  7),  dicit  quod  in  xterna  veritate,  ex  qua 
omnia  facta  sunt,  formam  (y)  secundum  quam 
sumus,  et  secundum  quam  vcl  in  nobis  vel  in  cor- 
poribus  vera  el  recta  ratione  quid  operamur,  visu 
mentis  conspicimus,  atque  inde  conceptam  rerum 
veracem  notitiam  apud  nos  habemus.  Item,  12.  de 
Trinitate  (cap.  2)  :  Rationis  est  judicare  de  istis 
corporalibus  secundum  rationes  incorporales  et 


(a)  veram.  —  ubique  Pr. 

(6)  naturse.  —  natura  Pr. 

(y)  fortnam.  —  forma  autem  Pr. 


II.  -   11 


162 


LIBRI    1.    SENTKNTIAllUM 


sempitcrnas,  quse  nisi  supra  mentem  humanam 
essent,  incommutabiles  profecto  non  cssent.  Et 
infinita  consimilia  dicit. 

Qualiter  autein  intelligendum  sit  quod  dicit,  ei 
quomodo  incommulabilem  veritatem  vel  illas  ratio- 
nes  aeternas  in  hac  vita  videamus,  et  secunduin 
illas  de  omnibus  judicemus,  docet  sanctus  Doctor, 
3.  Contra  Gcntiles,  cap.  47;  et  1  p.,  q.  12,  art.  11, 
ad  3um ;  et  q.  84,  art.  5,  per  totum  ;  et  dc  Veritaie, 
q.  1,  art.  4,  ac  5;  et  in  multis  aliis  locis.  Unde, 
Contra  Gcntiles,  ubi  supra,  dicit  :  «  Deus,  inquit, 
speciali  modo  est  in  anima,  in  quantum  veritatem 
cognoscit.  Sicut  igitur  anima  et  res  alia^  dicuntur 
verae  quidem  in  suis  naturis,  secundum  quod  simi- 
litudinem  illius  summae  naturae  habent,  quae  est 
ipsa  veritas,  cum  sit  suum  intelligere,  et  suum  intel- 
ligere  sit  suum  esse ;  ita  illud  quod  per  animam  est 
cognitum,  est  verum,  in  quantum  illius  divinae  veri- 
tati-s,  quam  Deus  cognoscit,  similitudo  quaedam  in 
ipsa  exsistit.  Unde  et  glossa,  super  illud  Psalm. 
(11 ,  v.  2) :  Diminutx  sunt  veritates  a  filiis  homi- 
num,  dicit  quod  sicut  ab  una  facie  resultant  multae 
facies  (a)  in  speculo,  ita  ab  una  prima  veritate  resul- 
lant  multai  veritates  in  mentibus  bominum.  Quam- 
vis  autem  diversa  a  diversis  cognoscantur  et  credan- 
tur  vera,  tamen  qusedam  sunt  vera  in  quibusomnes 
bomines  concordant,  sicut  sunt  prima  principia  intel- 
lectus  tam  speculativi  quam  practici,  secundum  quod 
naturaliter  in  mentibus  bominum  divinse  veritatis 
quasi  quaedam  imago  resultat.  In  quantum  ergo 
qiuclibet  mens  quidquid  per  certitudinem  cognoscit, 
in  bis  principiis  intuetur,  secundum  qure  de  omni- 
bus  judicatur,  facta  resobitione  in  ipsa,  dicitur 
omnia  in  divina  vcritate  vel  in  rationibus  rcternis 
videre,  et  secundum  eas  de  omnibus  judicare.  »  — 
ll;rc  ille. 

Prima  parte  etiam ,  q.  84,  art.  5,  dicit :  «  Aliquid 
dicitur  in  alio  dupliciter  cognosci.  Uno  modo,  sicut 
in  objecto  cognito;  sicut  aliquis  videt  in  speculo  ea 
quorum  imagines  in  speculo  resullant.  Et  boc  modo 
anima  in  statu  praesentis  vitae  non  potest  videre 
omnia  in  rationibus  ceternis;  sed  sic  in  rationibus 
seternis  cognoscunt  omnia  beati,  qui  Deum  vident  et 
omnia  in  ipso.  Alio  modo  dicitur  aliquid  cognosci  in 
alio  sicut  in  cognitionis  principio;  sicut  si  dieamus 
quod  in  sole  videntur  ea  quae  videntur  per  solem.  Et 
sic  necesse  est  dicere  quod  anima  humana  omnia 
cognoscil  in  rationibus  aeternis,  per  quarum  partici- 
pationem  oninia  cognoscimus.  Ipsum  enim  lumen 
intellectuale,  quod  in  nobis  est,  niliil  est  aliudquam 
qusedam  participata  similitudo  divini  luminis,  in 
quo  continentur  omnes  rationes  aeternae.  Unde  in 
Psalmo  (  i,  v.  (i,  7)  dicitur  :  Multi  dicunt,  quis 
ostendit  nobis  bona9  cui  quaestioni  respondet  Psal- 
mista,dicens  :  Signalum  esi  supernos  lumen  vul- 


ix   facies.    -   Om.  Vr 


tus  tui,  Domine,  quasi  per  ipsam  sigillationem 
divini  luminis  in  nobis  omnia  alia  demonstrantui .  » 
—  Hsec  ille. 

Ex  quibus  patetquod  nullus  in  bac  vita  vel  in  alia 
potest  judicare  aliquid  esse  verum  vel  falsum,  oisi 
ex  conformitate  rerum  de  quibus  judicatur  ad  ratio- 
ncs  aeternas;  et  hoc,  vel  aspiciendo  illas  rationes  in 
seipsis,  sicut  faciunt  beati,  vel  aspiciendo  ad  lumen 
naturale,  quod  est  quaedam  participatio  earum,  sicut 
faciunt  illi  qui  non  judicant  ex  visione  Verbi,  sive 
sint  viatores,  sive  sint  in  termino.  —  Et  sic  patet  ad 
omnia  argumenla  posita  primo  loco. 

II.  Ad  alia  argumenta  Aureoli.  —  Ad  alia 
vero  secundo  loco  inducta,  dicitur, 

Ad  primum  quidem,  sicut  ad  secundum  et  pri- 
mum  argumentorum  primo  loco  contra  secundam 
conclusionem  factorum.  Concedo  enim  majorem,  et 
minorem  similiter,  scilicet  quod  nulla  perfectio  siin- 
pliciter  attribuitur  Deo  ratione  respectus,  sed  ratione 
absoluti ;  veritas  enim  dicit  perfectionem  intellectus, 
et  est  quid  absolutum,  quod  tamen  concomitatur 
respectus.  Sicut  enim  bonitas  non  dicit  purum  respe- 
ctum,  sed  quid  absolutum,  quod  tamen  concomita- 
tur  respectus;  ita  et  veritas.  Ille  autem  respectus 
quem  dicit  veritas,  non  est  in  Deo  secundum  rem, 
sed  secundum  rationem,  sic  quod  dum  intellectus 
intelligit  rem  quoc  est  Deus,  secundum  quod  illa  res 
est  veritas,  id  est,  sub  ratione  veri,  oportetquod  non 
solum  intelligat  absolutum  in  se,  sed  in  ordine  ad 
intellectum  cui  est  conforme  illud  absolutum,  non 
tamen  quod  intelligat  esse  in  Deo  vel  in  intelle- 
ctu  divino  aliquem  respectum  realem  (a),  sed 
intelligit  absolutum  relative ,  scilicet  in  quadam 
ralione  quoe  repraesentat  Deum  et  respectum  ejus  ad 
intellectum. 

Ad  secundum  negatur  rninor,  ut  per  pracdicta 
patet. 

III.  Ad  argumenta  Durandi  etHervaei.  — 
Ad  primum  Durandi  et  Hervaei ,  dicitur  quod  solum 
concludft  quod  veritas  est  objective  in  intellectu, 
non  autem  quod  solummodo  objective.  Unde  dico 
quod  veritas,  vel  verum  sub  ratione  veri ,  non  est 
per  se  objectum  intellectus,  licet  sit  passio  objecti 
intellectus,  ut  intellectum  in  actu,  ut  alias  latius 
dictum  est  (dist.  2,  q.  1,  art.  1,  concl.  2).  lllud 
autem  quod  taliter  cst  objectum  intellectus,  pptesl 
in  sui  ratione  includere  aliquid  factum  per  intelle- 
ctum,  vcl  esse  formaliter  in  intellectu. 

Ad  secundum  dico  quod  argumentum  concludit 
quod  verum,  io  quantum  hujusmodi,  dicit  aliquid 
non  reale,  scilicet  respectum  rationis;  el  hoc  aua- 
ditur.  Cum  hoc  lamen  slat  quod  dicit  aliquid  reale 
materialiter,  et  illum  respectum  formaliter;  sicul 


(ot)  aliquem  reapeclum  rcalem.  —  Om.  Pr 


DISTINCTIO   XIX.   —    QU^ISTIO    111. 


163 


exemplificatum  est  de  tempore  et  de  universalibus, 
in  secunda  conclusione. 

Ad  tertium  negatur  minor,  quoad  illam  partem 
qua  dicitur  quod  intellectus  non  dicitur  verus  nisi 
quia  est  apprehensivus  veri  objecti  extra.  Hoc  enim 
falsum  est.  Prius  enim  natura  intellectus  apprehen- 
dit  rem  vere,  quam  res  sit  vera;  quia  causa  quod 
ressit  vera,  est  quia  adsequatur  intellectui  habenti 
speciem  rei  perfectam,  vel  perfectum  judicium.  Si 
enim  Loquamur  de  intellectu  qui  est  causa  rei, 
Qotum  est  quod  dicitur  sicut  de  intellectu  divino 
respectu  naturalium,  et  de  intellectu  creato  respectu 
artificialium.  Si  autem  loquamur  de  intellectu  qui 
movetur  a  re,  adhuc  prius  est  veritas  in  tali  intel- 
lectu  quam  in  re,  loquendo  de  veritate  quam  res 
habet  in  ordine  ad  illum  intellectum  creatum;  quia 
verum  dicit  terminum  moius  cognitivi,  ille  autem 
»'st  principaliter  in  intellectu,  ut  ponit  sanctus  Tho- 
rnas,  1.  q.,  de  Veritate,  art.  2.  Veritasenim  quoad 
suuin  formale,  scilicet  quoad  ultimam  diiTerentiam 
constitutivam  rationis,  dicit  respectum  adsequatio- 
nis  in  esse  cognito,  ita  quod  respectus  adsequationis 
inter  cognitum  in  aetuetcognitum  in  potentia  complet 
rationem  veritatis.  Res  autem ,  ut  cognita  in  actu , 
est  in  cognoscente  per  suam  speciem;  extra  cognos- 
centem  vero,  est  cognitum  in  potentia.  Res  autem, 
ut  est  in  cognoscente,  non  est  aliud  a  specie  sui  in 
cognoscente.  Et  ideo,  sicut  cognitum  in  actu  principa- 
lius  est  verum  quam  cognitum  in  potentia ;  ita, 
illud  quod  est  in  intellectu  est  verum  principalius 
quam  illud  quod  est  extra,  ut  extra  est. 

Ad  quartum  dicitur  quod  argumentum  concludit 
verum,  sed  non  ad  intentionem  arsuentis.  Dico 
enim  quod  veritas  dicit  respectum  consequentem 
rem  ut  est  in  anima.  Sed  res,  ut  est  in  anima  vel  in 
intellectu,  non  est  aliud  a  specie  rei.  Et  ideo  dicere 
quod  species  vel  forma  rei  in  anima  est  primo  vera, 
et  quod  res  ut  est  objective  in  anima  est  primo  vera, 
idem  est  dicere,  si  hene  intelligatur. 

IV.  Ad  argumentaaliorum.  —  Ad  primumeo- 

rum  quce  ulterius  inducta  sunt,  dicitur  :  quando  ali- 
quid  convenit  causaeet  causato  sequivocis,  non  oportet 
quod  prius  eausae  conveniat  formaliter,  sed  virtua- 
liter  ;  sicut  patet  de  animali  sano  et  de  medicina 
sana.  Ita  est  in  proposilo. 

Ad  secundum  dico  quod  verum  non  est  ohje- 
ctum  intellectus  primum  et  per  se,  sicut  illud  ad 
cujus  rationem  primo  aspicit  intellectus,  sed  ejus 
ratio  consequitur  intellectum  in  actu  ;  sicut  intelle- 
ctum  in  quantum  intellectum,  vel  universale  in 
quantum  universale,  aut  ahstractum  in  quantum 
ahstractum,  non  sunt  prima  et  per  se  ohjecta  in- 
tellectus,  sicut  quod  primo  aspicit  intellectus,  sed 
sunt  qua-dam  consequentia  objectum  intellectus  in 
actu. 

Ad  tertium,  conceditur  quod  veritas  est  in  rehus 


priiis  tempore  quam  in  intellectu  nostro ;  sed  ratio 
veritatis  perfectius  salvatur  in  intellectu  quam  in  re 
extra,  ut  extra  est. 

Ad  quartum  dico  quod  veritas  est  essentia 
rei  non  absolute ,  sed  cum  respectu  ad  intelle- 
ctum. 

Ad  quintum  dico  :  Si  per  dicat  causam  veritatis 
et  fundamentum,  dico  quod  res  est  vera  per  suam 
essentiam,  et  manifestativa  sui  per  essenliam.  Si 
autem  dicat  tantum  quo  aliquid  est  formaliter  verum, 
vel  manifestativum  sui,  falsuni  est.  Sicut  in  aliquo 
exemplo  :  Socrates  est  pater  per  generare  uno  modo, 
non  autem  alio  modo,  sed  per  paternitatem  ;  quia 
ly  per  dicit  quandoque  causam  effectivam,  quando- 
que  formalem. 

Ad  sextum,  dicitur  quod  minor  est  falsa  ad  men- 
tem  majoris;  non  enim  veritas  intellectus  est  signum 
veritatis  rei,  sicut  minor  dehet  suhsumere.  Sed  ccn- 
ceditur  hene  quod  intellectus  dicitur  verus  quia  est 
conformis  rei  extra,  non  quod  ista  veritas  sit  signuni 
illius.  Unde  major  dehet  intelligi  quando  attrihutio 
illa  fit  quantum  ad  illud  in  quo  unum  est  signum  et 
aliud  signatum  ;  cujusmodi  non  est  in  proposito. 
Non  enim  veritas  intellectus  est  signum  veritatis 
rei ,  et  quantum  ad  rationem  veritatis  fit  attrihutio 
secunduin  magis  et  minus;  sed  illud  in  quo  funda- 
tur  veritas  intellectus,  vel  forma  intelligihilis,  est 
signum  illius  in  quo  fundatur  veritas  rei.  Simile 
autem  de  sanitate  non  valet ;  quia  sanitas  medicinoe 
vel  urinse  est  signum  sanitatis  animalis,  non  autem 
ipsius  animalis. 

Ad  septimum,  dicitur  quod  major  est  falsa,  nisi 
intelligatur  quantum  ad  illa  penes  qua3  convertun- 
tur.  Et  ideo,  quia  ens  et  verum  convertuntur  solum 
quoad  supposita,  non  quoad  constitutivum  rationis 
utriusque,  ideo  uhicumque  est  suppositum  entis, 
est  suppositum  veri  ;  sed  non  oportet  quod  ubicum- 
que  est  principaliter  formale  entis ,  scilicet  esse, 
sit  formale  veri,  scilicet  respectus  adiequationis. 

V.  Ad  argumenta  aliorum.  —  Ad  primum 

eorum  quse  ulterius  sunt  inducta,  dicitur  quod,  licet 
scientia  sit  tam  de  entihus  in  animaquamde  entihus 
extra  animam,  tamen  illa  qure  sunt  extra  animam 
non  objiciuntur  scientire,  nisi  per  hoc  quod  sunt 
in  anima. 

Ad  secundum,  dicitur  quod  concludit  quod  verum 
et  ens  quoad  supposita  convertuntur ;  sed  hoc  dato, 
non  sequitur  quod  uhi  est  principalius  constituti- 
vum  veri,  sit  principalius  constitutivum  rationis 
entis,  ut  dictum  est. 

Ad  tertium  dico  quod  concludit  veritatem  esse 
in  rehus ;  sed  quod  veritas  sit  in  rebus,  hoc  est  quia 
in  eis  est  respectus  ad  intellectum  divinum  vel  crea- 
tum  ;  et  illa  veritas  qua;  est  in  rehus,  est  impro- 
prie  veritas,  ut  dictum  est  in  conclusione  de  ve- 
stigio  (dist.  3,  q.  3,  art.  1.) 


164 


I.IIiUl    1.    SKNTENTIAIU  M 


§  2.  —  Ad  argumenta  contha  secundam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  secundam  conclusionem  primo  loco  inducta, 
respondetur  pro  quanto  impugnant  ea  qua?  dicta 
suut.  Isteenim  vult  non  solum  probare  quod  veritas 
non  sit  respectus,  immo  quod  nec  in  sui  ratione 
includit  aut  connotat  respectum  aut  conformitatem. 
Et  ideo,  quia  ego  sustineo  secundum,  licet  non  pri- 
nium ,  eapropter, 

Ad  primum  argumentorum ,  dico  (juod  illud 
solum  concludit,  quod  veritas  non  sit  respectus  a 
divina  essentia  distinclus,  loquendo  de  veritate 
divina;  non  tamen  probat  quin  veritas  creata  sit 
respectus;  quia  non  oportet  quod  veritas  dicatur 
univoce  de  Deo  ct  creaturis.  Verumtamen  ego  con- 
cedo  gratis  illam  conclusionem,  scilicet  quod  veritas 
non  est  respectus,  ncc  in  Deo,  nec  in  creatura,  sed 
divina  veritas  est  divina  essentia,  ut  probat  sanctus 
Doctor,  1.  Contra  Gentiles,  c.  60.  Tamen  nos  non 
intelligimus  divinam  essentiam  esse  veritatem,  nisi 
cointelligendo  conformitatem  ejus  ad  intellectum 
suuni.  Veritas  crgo  divina,  licet  quantum  ad  esse 
iion  sil  nisi  intellectus  divinus,  vel  essentia  divina, 
tamen  secundum  rationem  addit  respectum  rationis, 
modo  exposito ;  sicut  unitas  dicit  essentiam  cum 
uegatione  divisionis. 

Ad  secundum  dico  quod  nulla  perfectio  simpli- 
citer  csl  respectus,  nec  includit  respectum  secun- 
duni  csse,  ita  quod  respectus  pertineat  ad  esse  ejus 
lamquam  intrinsecum.  Niliil  tamen  prohibet  ali- 
quam  perfectionem  simpliciter  includere  respectum 
secundum  rationem,  hoc  est,  quod  a  nobis  non  potest 
concipi  ut  lalis  perfectio,  nisi  cointelligamus  respe- 
(liini  ejus  ad  aliquid,  quia  nomen  talis  perfectionis 
est  relativum  ;  ut  patet  cliam  de  cognitivo,  volitivo, 
beatincativo ,  quse  dicunt  perfectiones  simpliciter. 
Non  tamen  intelligimus  quod  in  re  sit  talis  respe- 
ctus  intrinsecus  perfectionum.  Et  hoc  forte  dicetur 
quandoque  latius,  cum  loquemur  de  relationibus 
rationis. 

Ad  lertlum  aegatur  tninor.  Non  enim  potest 
quis  judicare  an  res  sit  vera,  nisi  considerando  con- 
formitatem  illius  ad  aliquid,  utpotead  rationem  rei, 
quae  esi  in  mente  Dei  vel  creaturae;  ut  illudjudica- 
tur  esse  vcruin  aurum  ab  artifice  vel  argentario, 
quojd  assequitur  rationem  auri,quam  hahet  ille  in 
mente  de  quidditate  auri,  quam  concepit,  scilicet 
rationem,  ex  auditu  vel  visu,  aut  aliqua  perceptione, 
aut  investigatione. 

II.  Ad  alia  argumenta  Aureoli.  —  Ad  pri- 
mum  eorum  quae  secundo  loco  inducta  sunt,  nega- 
tur  minor.  llla  enim  segregatio  uunquam  facerel 
lapidem  esse  veram  margaritam  ;  immo  uec  essel  in 
lapide,  nisi  prius  essel  in  eo  adaequatio  ad  ideam 


divinam.  Non  enim  ideo  lapis  ille  est  segregatus  ab 
onmi  privativo  alicujus  participantis  ad  margaritam, 
nisi  quia  habet  oppositum  privationis;  cum  privatio 
non  tollatur  nisi  per  hahitum  oppositurn.  Et  ita 
prius  inest  conformitas  ad  ideam,  quain  segretiatio 
a  privatione  conforrnitatis. 

Ad  secundum  uegatur  minor.  Puritasenim  consi- 
stit  in  negatione,  veritas  autem  in  positione;  et  sic 
non  sunt  idein ,  nisi  quoad  supposita.  —  Ad  dictum 
Augustini,  dicitur  quod  expositio  quam  facit  arguens 
nulla  est ;  per  illud  enim  nou  innuitur  quod  veritas 
sil  puritas,  sed  quod  sit  magnitudo,  quae  dicit  quid 
positivum. 

Ad  tertium  negatur  minor.  Dico  enim  quod  gra- 
dus  in  veritalc  non  accipiuntur  de  per  se  quantum 
ad  illam  segregationem ,  nisi  consecutive,  in  quan- 
tuni  accipiu-ntur  penes  conformitatem  ad  ideam  in 
se,  vel  ad  ideam  relucenlem  in  intellectu  nostio  for- 
mante  quidditates  rerum.  Ad  iilam  autem  conformi- 
tateni  sequitur  segregatio,  vel  ne<iatio  illa.  Carentia 
enim  actus  privationis  posterior  est  hahitu  tollente 
privationem,  sicut  effectus  est  posterior  sua  causa  ; 
modo  habitus  qui  tollit  illam  carentiam  ,  est  confor- 
mitas  prsedicta. 

Ad  argumentum  factUm  in  pede  quaestionis, 
respondet  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  10,  art.  1.  ad 
3um  :  «  Dicenduin,  inquit,  quod  licet  veritas  intel- 
lectus  nostri  a  re  causetur,  non  tamen  oportel  quod 
in  re  prius  inveniatur  ratio  veritatis,  sicul  nec  in 
medici  perna  prius  invenitur  ratio  sanitatis  quam 
in  animali ;  virtus  enim  medicinse,  non  sanitas  ejus, 
causat  sanitatem ,  cum  non  sit  agens  nnivocum.  Et 
similiter  esse  rei,  et  non  veritas  ejus  (a)  causat  veri- 
tatem  intellectus.  Unde  Pbilosophus  dicit  quod  opi- 
nio  et  oratio  vera  est  ex  eo  quod  res  est,  non  ex  eo 
quod  res  vera  est.  » 

Et  huic  de  quiestione. 


DISTINCTIO    XX 


quj:stio  i. 

UTRUM  GENERANDI  POTENTIA  SLB  QMNIPOTENTIA 
CI.AUDATUR 

[rca  vigesimam  distinctionem  quaeritui 
Utrum  potentia  generandi  claudatur  sub 
omnipotentia, 

Et  arguitur  quod  non.  Ilhnl  non  clau- 
ditur  suh  omnipotentia,  sine  quo  aliquid  esl  omni- 


(«    c.n.st  rci  rt  //(i/i  veritas  ejus, 
veritatis  esse.  I'r. 


■  ssi  ntia  rei  et   non 


DISTINCTIO   XX. 


QU.ESTIO    I. 


165 


potens  ;  sed  sine  potentia  <>enerandi  aliquis  est  omni- 
potens,  scilicet  Filius,  ot  Spiritus  Sanctus ;  ergq,  etc. 
In  oppositum  arguitur.  Nam  dicit  Augustinus, 
lib.  Contra  Maximinum  (lib.  2,  cap.  7)  :  Si  Pater 
non  potuit  generare  Filium  sibi  sequalem,  nbi 
est  omnipotentia  Patrisf  ex  quo  videtur  arguere 
quod  posse  generare  Filium  pertinet  ad  omnipo- 
tentiam. 

A.RTICULUS    UNICUS 

A.  —  CONCLUSIO 

ln  hac  qiuvstione  erit  nnicus  articulus,  pro  quo  sit 

Prima  conclusio  :  quod  potentla  generandi  per- 
tinet  ad  omnipotentiam  Patris,  non  autem  ad 
omnipotentiam  simpliciter. 

Istam  ponit  sanctus  Doctor,  de  Potentia  Dei,  q.  2, 
art.  5,  ubi  sic  ait  :  «  Gum  enirn  potentia  in  essentia 
radicari  intelligatur,  et  sit  principiuni  actionis, 
oportet  idem  essejudicium  de  potentia  et  de  actione 
quod  de  essentia.  In  divina  autem  essentia  hoc  con- 
siderandum  est,  quod  propter  ejus  summam  simpli- 
citatem,  quidquid  in  Deo  est,  est  diviua  essentia ; 
unde  et  ipsae  relationes  qnihus  persome  ad  invicem 
distin^uuntur,  sunt  ipsa  divina  essentia  secundum 
rem.  Et  quamvis  nna  et  eadem  essentia  sit  commu- 
nis  tribus  personis,  non  tamen  relatio  unius  per- 
sonne  est  communis  tribus,  propter  oppositionem 
relationum  ad  invicem.  Ipsa  enim  paternitas  est  (a) 
divina  essentia;  nec  tamen  paternitas  in  Filio  inest, 
propter  oppositionem  paternitatis  et  filiationis.  Unde 
potest  dici  quod  paternitas  est  divina  essentia ,  prout 
esl  m  Patre,  non  prout  est  in  Filio  ;  non  enim 
eodem  modo  est  in  Patre  et  Filio,  sed  in  Filio  ut 
ah  altero  accepta ,  in  Patre  autem  non.  Non  tamen 
sequitur  quod  quamvis  paternitatem  Filius  non 
habeat  quam  Pater  hahet,  quod  aliquid  habeat  Pater 
quod  non  habet  Filius;  nam  ipsa  relatio  secundum 
rationem  sui  generis,  id  est,  in  quanlum  est  relatio, 
non  habet  quod  sit  aliquid ,  sed  solum  quod  sit  ad 
aliquid.  Quod  vero  secundum  rem  sit  aliquid,  habet 
ex  illa  parte  qua  inest,  vel  ut  idem  (S)  secundum 
ivni,  ui  in  divinis,  vel  ut habens causam  in  subjecto, 
sicut  in  creaturis.  Unde  cum  illud  quod  est  absolu- 
tuiu,  communiter  sit  in  Patre  et  Filio,  non  distin- 
guuntur  (y)  secundum  aliquid,  sed  secundum  ad 
aliquid  tantum ;  unde  non  potest  dici  quod  aliquid 
habel  Paterquod  uon  habetFilius,sedquod(8)aliquid 
secundum  unum  respectum  convenit  Patri,  et  secun- 
duin  alium  Filio.  Similiter  ereo  dicendum  est  de 


(»)  in.  —  Ad.  Pr. 

(<>)  ut  ideni.  —  eadem  Pr. 

(y)  distinguuntur.  —  distinguitur  Pr. 

(g)  quod.—  ad  Pr. 


actiohe  el  potentia.  Nam  generatio  significat  actio- 
nem  cum  aliquo  respectu,  et  potentia  generandi 
significai  potentiara  cum  respectu  ;  unde  ipsa  gehe- 
ratio  est  Dei  actio,  sed  prout  est  Patris  tantum  ;  el 
similiter  ipsa  potentia  generandi  est  Dei  omnipo- 
tentia ,  sed  prout  est  Patris  tantum  (-/).  Nec  tamen 
sequitur  quod  aliquid  possit  Pater,  quod  non  possit 
Filius;  sed  omnia  qusecumque  potest  Pater,  potest 
Filius,  quamvis  generare  non  possit,  nam  generare 
ad  aliqnid  dicitur.  »  —  Haec  ille.  —  Et,  ad  5"'", 
dicit  :  «  Sicut  una  et  eadem  est  essentia  trium  per 
sonarum,  non  tamen  sub  eadem  relatione,  vel  secun- 
dum  eumdem  modum  exsistendi  est  in  tribus  per- 
sonis;  ita  est  ibi  de  omnipotentia.  » 

Eamdem  ponitconclusionem,  1.  Sentent.,  dist.  20, 
q.  1 ,  art.  I  ,  ubi  sic  dicit  :  «  Quaravis  Pater  habeat 
paternitatem  quam  Filius  non  hahet,  et  paternitas 
sit  aliquid  ,  non  tamen  Pater  habet  aliquid  quod  non 
haheat  Filius ;  sicut  paternitas  est  essentia,  non 
tamen  sequitur  quod  Pater  aliquam  essentiam  haheal 
quam  non  habet  Filius.  Si  autem  Pater  haberet 
sapientiam  et  non  Filius,  Pater  aliquid  haheret  quod 
non  haberet  Filius ;  quia  sapientia  dicit  aliquid  in 
sapiente,  etiam  secunduni  rationem  suam.  Similiter 
cum  generare  in  divinis  sit  relatio  quredam,  et  sit  (£) 
aliquid,  quamvis  Pater  possit  »enerare  et  non  Filius, 
non  sequitur  quod  possit  aliquid  Pater  quod  non 
possit  Filios;  sed  hene  sequeretur,  si  Pater  posset 
intelli^ere  et  non  Filius,  quod  Pater  posset  aliqnid 
quod  iidii  posset  Filius;  sicut  Pater  est  Pater,  et 
esse  Patrem  est  aliquid  (y)  esse,  et  tamen  cum 
Filius  non  sit  Pater,  nullum  est  esse  Patris,  quod 
non  sit  Filii ;  quia  omne  esse  in  divinis  °st  essen- 
tiae  (o),  et  similiter  omne  aliquid  est  ibi  vel  secun- 
dum  rationeni  essentko,  vel  secundum  rationem 
attributorum.  »  —  Haec  ille. 

Item,  1  p.,  q.  42,  art.  6,  ad  3um  :  «  Dicendum  , 
inquit,  quod  sicut  eadem  essentia  qua*.  est  in  Patre 
paternitas,  est  in  Filio  filiatio  ;  ita  eadem  est  potentia 
qua  Pater  generat,  et  qua  Filius  generatur.  Unde 
veruni  est  quod  quidquid  potest  Pater,  potest  Filius. 
Nec  sequitur  ex  hoc  quod  Filius  possit  generare  ; 
quia  mutatur  quid  in  ad  aliquid  ;  nam  generatio  in 
divinis  significat  relationem.  Hahet  emo  eamdem 
omnipotentiam  quam  Patei',  sed  cum  alia  relatione; 
quia  Pater  hahet  eam  ut  dans;  et  hoc  significatur, 
cum  dicitur  quod  potest  generare;  Filius  autem 
ut  suscipiens;  et  hoc  significatur,  cum  dicitur  quod 
potest  -enerari.  »  Ha>c  ille.  ■ —  Et  intendit  talem 
rationem,  ut  niihi  videtur  :  quia,  cuni  potentia 
generandi  dicat  potentiam  cum  respectu  paternitatis, 
si  Patri  deficeret  potentia  i;enerandi,  hoc  non  posset 


(a)  a  verbo  et  similiter  usi(iu"  ad  tantum ,  om.  Pr- 
(g)  ad.  —  Ad.  Pr. 
(y)  aliquid.  —  aliquod  Pr. 

('"i  omne  esse  >n  divinis  est  essentiae.  —  omne  in  divini 
esse  est  quid  Pr. 


166 


URRI    I.    SENTENTIARUM 


esse  c.\  defectu  relationis  importatae ,  cura  Pater 
habeat  illam  relationem,  quae  non  auget  operatio- 
nem  nec  minuit;  oporteret  ergo  quod  hoc  esset  ex 
defectu  potenti»;  et  sic  non  esset  omnipotens.  In 
Filio  autem  non  sic;  quia  quod  Filius  non  possit 
in  generationem  nec  habeat  potentiam  generandi, 
hoc  non  est  <>\  defectu  potentise,  sed  <iui;i  non  habet 
illam  relationem  quam  potentia  generandi  importat. 
Et  ita  non  potest  argui  quod  non  sit  omnipotens,  ex 
hoc  quod  non  habet  potentiam  generandi. 

Et  quod  ista  sit  mens  ejus,  patet.  Quia,  1.  Sen- 
tent.  (dist.  20,  q.  1,  art.  1),  ubi  supra,  ad  4om, 
dicit  :  «  Omnipotentia  Dei  potest  coinparari  ad  ali- 
quid,  vel  sicut  ad  operatum,  vel  sicut  ad  operatio- 
nem.  Sicut  ad  operatum,  non  comparatur  ad  (a)  ali- 
quid  quod  in  ipso  sit;  quia  in  Deo  nihil  est  factum; 
et  sic  omnipotentia  est  respectu  creaturarum  solum. 
Sed  comparatur,  sicut  ad  operationem  ,  ad  hoc 
quod  in  ipso  est,  praecipue  cum  nulla  operatio 
sit  ipsius  Dei,  quse  sit  extra  essentiam  ejus.  Unde 
omnipotentia  Patris  extenditur  et  ad  generationem , 
et  ad  intelligere,  et  creare,  et  breviter  ad  omnia 
quae  perfectionis  sunt ;  et  propter  hoc  apparet  quod 
ratio  Augustini  est  efficax.  Nec  sequitur  quod  Filius 
non  sit  omnipotens,  si  non  potest  generare  Filium 
ncqualem  sibi,  ratione  prsedicta.  Sequeretur  tamen 
in  Patre;  quia  Patri  non  deest  relatio,  quae  signifi- 
catur  in  generatione  activa.  Unde,  si  negaretur 
ab  eo  perfectio  generationis,  oporteret  quod  esset 
defectus  in  ipsa  operatione,  in  quantum  operatio ; 
et  hoc  redundaret  in  defectum  potentise.  Sed  a  Filio 
removetur  activa  generatio  non  nisi  ratione  relatio- 
nis  importata).  Relatio  autem,  in  quantum  hujus- 
modi,  nullum  ordinem  ad  potentiam  liabet.  »  — 
Haec  ille. 

B.      -  OBJEGTIONES 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  ista 
arguil  Aureolus  (dist.  20,  q.  1,  art.  1);  et  primo, 
contra  hoc  quod  dictum  est,  quod  eadem  est  poten- 
tia  <pia  Pater  generat,  et  qua  Filius  generatur. 

Et  primo  sic.  Impossibile  est  quod  potentia  pas- 
siva  et  activa  sint  eacdem  formaliter.  Sed  generare 
<-t  generari  se  habent  in  divinis  quasi  active  et  pas- 
si\c  Ergo  potentia  ad  generare  est  omnino  diffe- 
rens  a  potentia  a<l  generari;  et  consequenter  non 
sunt  eaedem  formaliter. 

Secundosic.  Ad  actus  genere  differentes,  necesse 
esl  assignare  potentias  genere  differentes.  Sedgene- 
rare  el  generari  sunt  actus  genere  dififerentes.  Ergo 
potentia  ad  generare  est  omnino  differens  a  potentia 
ad  generari. 

Tertlo  sic.  Esse  generantem  et  essegenitum  non 
<'<t  iilcm  esse.  Igitur  posse generare et  posse generari 

O)  ad.  —  Om.  Pr. 


non  est  idem  posse ;  et  per  consequens  nec  potentia' 
erunt  eanlem. 

Quarto  sic.  Posse  generare  est  habere  divinam 
essentiam  per  modum  dantis;  posse  vero  generari 
est  habere  eam  per  modum  accipientis,  ut  ipsimet 
dicunt.  Sed  dare  et  aceipere  non  est  idem.  Ergo  posse 
generare  et  posse  generari  non  sunt  idem.  —  Et  si 
dicatur  quod  non  sunt  idem  relative,  sed  bene  quoad 
absolutum;  —  non  valet.  Quia  posse  generare  for- 
maliter  non  solum  (a)  dicit  aliquid  absolutum,  sed 
absolutum  (6)  in  ordine  ad  generare;  non  videtur 
autem  esse  eadem  habitudo  ad  generare  et  ad  gene- 
rari,  cum  respectus  ex  terminis  distinguantur. 

II.  Alia  argumenta  Aureoli.  —  Secundo  loco 
arguit  contra  aliud  dictuin,  scilicetquod  relatio  nihil 
ponit  secundum  quidditativam  rationem. 

Primo  sic.  Illud  quod  secundum  suam  quidditati- 
vam  rationem  nihil  ponit,  non  est  formaliter  aliquid 
positivum,  sed  privatio  aut  negatio.  Sed  relatio  di<  it, 
secundum  suam  quidditativam  rationem,  aliquid  posi- 
tivum,  alias  non  esset  de  decem  ueneribus  rerum. 
Ergo  non  est  verum  quod  relatio  nihil  ponat  in  divi- 
nis  secundum  suam  quidditatem. 

Secundo  sic.  Quod  nihil  ponit  quidditalive,  nihil 
est;  quia  unumquodque  formaliter  est  per  suam 
quidditatem,  ut  dicit  Philosophus,  7.  Metaphysicse 
(t.  c.  14).  Ergo  non  est  verum  quod  relatio  secun- 
dum  suam  quidditatem  nihil  ponat.  —  Et  si  dicatur 
quod  nihil  realiter  ponit,  quamvis  ponat  aliquid 
secundum  rationem  ;  —  non  valet.  Quia  paternitas 
vere  et  realiter  constituit  Patrem,  et  vere  Pater  reali 
generatione  producit  Filium  ;  unde  oportet  quod  i  1  ■  i 
sit  realis  generatio,  et  per  consequens  realis  relatio 
ponens  aliquid  secundum  rationem  suae  quidditatis 

Tertio  arguit  (ibid.,  art.  2),  quod  ista  opinio  non 
salvet  identitatem  omnipotentiae  in  Patre  et  Fili" 
Non  enim  omnipotentia  dicit  praecise  essentiam,  sed 
addit  ordinem  ad  omnia  possibilia  fieri  vel  produci.Sed 
manifestum  estquod  divinitas,  prout  est  in  Filio,  non 
respicitgenerare,quod  est  productiocujusdam  possibi- 
lis  produci,  scilicet  Filii ;  immo,  ut  est  in  Filio,  illud 
sibi  repugnat.  Ergo  divinitas,  ut  est  in  Filio,  non 
habet  rationem  oninipotentia^,  nec  est  ibi  sub  ratione 
omnipotentice. 

III.  Argumenta  S.  Bonaventurae.  Tertio 
loco  arguit  Bonaventura  (apud  Aureolum,  ibid., 
art.  I),  quod  potentia  generandi  nullo  modo  perti- 
neat  ad  omnipotentiam. 

Prlmo  sic.  Omnipotentia  dicit  perfectionem  sim- 
pliciter.  Sed  potentia  ad  producendum  aliquem 
masculine  el  non  aliquid  neutraliter,  non  includit 
aliquam  perfectionem,  pro  eo  quod      i  terminus  pro- 

\x)  solum.  —  ()m.  Pr. 

sed  absolutum.  —  Om.  Pr. 

(y)  quod.  —  quia.  Vv. 


DISTINCTIO    XX.    -    QU^STIO    1. 


161 


ductus,  in  quantum  hujusmodi,  perfectionem  non 
includit;  talis  enini  terminus  constituitur  formaliter 
per  relationem ,  sed  relatio  non  est  perfectio  simpli- 
citer.  Ergo  potentia  generandi  non  reducitur  ad 
omnipotentiam,  proeo  quod  non  respicit  alitjuid  sed 
aliquem. 

Secundo  arguit.  Quia  sicut  potentia  transmutativa 
respicil  subjectum  quod  transmutatur,  sic  potentia 
productiva  respicit  terminum  qui  producitur.  Sed 
Philosophus  dicit,  9.  Metaphysicse  (t.  c.  2),  quod 
potentia  transmutativa  est  in  aliud,  in  quantum 
aliud,  et  secundum  quod  est  aliud,  sumendo  neutra- 
liter.  Ergo  videtur  quod  potentia  productiva  sit  non 
ad  quid,  seu  ad  aliquid,  sed  ad  («)  aliquem  produ- 
cendum. 

IV.  Argumenta  Durandi.   —  Arguit  etiam 

Durandus  (apud  Aureolum,  ibid.). 

Primo,  quod  potentia  productiva  proprie  sumpta, 
est  ad  aliquod  agere  realiter  distinctum  a  supposito, 
non  autem  ad  agere  quod  constituat  esse  suppositi 
agentis.  Sed  potentia  generativa  in  divinis,  est  ad 
agere  constituens  esse  suppositi.  Ergo  non  spectat 
ad  omnipotentiam. 

Secundo  arguit  idem ,  quod  ornnipotentia  non 
videtur  includere  potentiam  ad  intra,  sed  ad  extra; 
unde  nec  potentia  intellectiva,  nec  volitiva,  pertinent 
ad  omnipotentiam.  Sed  potentia  productiva,  quue 
respicit  agere  constituens  esse  suppositi ,  non  est  ad 
agere  extrinsecum,  sed  magis  intrinsecum.  Ergo  non 
pertinet  ad  omnipotentiam. 

V.  Argumenta  Scoti.  —  Arguit  etiain  Scotus 
I  apud  Aureolum  ,  ibid.). 

Primo.  Omnipotentia  non  distribuit  pro  omnibus 
potentiis,  sed  pro  omnibus  possibilibus.  Constat 
enim  quod  in  Deo  est  omnipotentia ;  sed  non  omnes 
potentise  sunt  in  eo,  quia  non  potentia  currendi,  aut 
ridendi ;  sed  est  tantummodo  in  eo  una  potentia,  per 
quam  attingit  omnia  possibilia;  ergo  omnipotentia 
non  includit  in  se  omnes  potentias,  sed  tantum 
omnia  possibilia.  Manifestum  est  autem  quod  Filius 
Dei  non  est  de  numero  possibilium,  sed  necessario- 
runij  cum  non  sit  possibilis  esse  et  non  esse.  Igitur 
potentia  generandi  non  includitur  sub  nomineomni- 
potentiae. 

Secundo,  ad  idetn  arguit  sic.  Potentia  productiva 
differt  a  potentia  creativa  etab  aliis  potentiis  activis, 
in  quantum  nullum  necessarium  potest  esse  terminus 
potenti«  creativae  aut  activye ,  immo  omne  tale  est 
possibile  et  contingens,  terminus  autem  potentiae 
productivae  potest  esse  necessarium  ;  unde  aliquod 
necesse  esse  est  productibile,  sicut  patet  de  Filio  et 
Spiritu  Sancto.  Sed  manifestum  est  quod  omnipo- 


(a)  non  ad  quid  seu  ad  aliquid  sed  ad.  —  ad  quid   ct 
non  ad  aliquia*seu.  Pr. 


tentia  comprcbendit  in  se  tantum  ea  quae  spectant 
ad  polentiam  activam  et  creativam,  et  non  omnia 
productibilia  quoc  spectant  ad  potentiam  producti- 
vatn.  Ergo  potentia  generandi  non  comprehenditur 
sub  otnnipotentia. 

Tertio.  Potest  argui  quod  una  persona  non  dicitur 
onmipotens  respectu  alterius  ;  sed  potentia  generandi 
pertinet  ad  unatn  personam  in  ordine  ad  aliam  ;  ergo 
non  spectat  ad  omnipotentiam  etiam  Patris. 

G.  —  SOLUTIONES 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
primo  loco  inducta  respondetur;  et 

Ad  primuni  illorum,  dicitur  quod  in  divinis  non 
est  potentia  passiva,  nec  passio,  nisi  grammaticaliter 
loquendo.  Et  ideo  concedo  majorem  de  potentia  vere 
passiva,  quod  nunquam  est  eadem  formaliter  cum 
activa ;  quia  talis  potentia  differt  realiter  ab  actu. 
Sed  loquendo  de  potentia  passiva,  gramtnaticaliter 
loquendo,  quae  potius  dicitur  potentia  passive  dicta 
quam  potentia  passiva,  talis,  inquatn ,  non  oportet 
quod  realiter  distinguatur  a  potentia  activa,  nec  ab 
actu  respectu  cujus  dicitur;  sed  eadem  potentia  cum 
relatione  una  dicitur  passiva,  et  eadem  potentia  cum 
alia  relatione  dicitur  activa.  Unde  sanctus  Doctor, 
dc  Potentia  Dei,  q.  9,  art.  9,  ad  4"m,  dicit  :  «  In 
operatione  quae  transit  in  rem  exteriorem,  requiritur 
aliud  principium  in  agente,  per  quod  est  agens,  et 
aliud  principium  in  patiente,  per  quod  est  patiens. 
In  operatione  autem  quae  non  transit  in  rem  exte- 
rioretn,  sed  manet  in  operante,  non  requiritur  nisi 
unum  principium  operationis  ;  sicut  ad  volendum 
requiritur  principiutn  ex  parte  volenlis,  per  quod 
possit  velle.  In  creaturis  autem  est  generatio  secun- 
dum  operationem  transeuntem  in  rem  exteriorem  ; 
unde  oportet  quod  sit  alia  potentia  activa  in  gene- 
rante,  et  alia  potentia  passiva  in  genito.  Sed  gene- 
ratio  divina  attenditur  secundum  operationetn ,  non 
quidem  inaliquid  exterius  transeuntem,  sed  interius 
manentem,  id  est,  secundum  conceptionem  Verbi. 
Unde  non  oportet  quod  alia  sit  potentia  activa  in 
Patre,  et  alia  passiva  in  Filio.  »  —  thec  ille. 

Ad  secundum  negatur  major,  ubi  actus  potentia- 
rum  non  distinguuntur  a  potentiis  realiter,  nec  distin- 
guuntur  inter  se,  quasi  duo  absoluta,  sed  ut  duo 
relativa.  Isto  modo  autem  se  habent  generare  et  gene- 
rari ;  quia  generare  non  est  actus  realiter  exiens  a 
potentia  generandi  active  clicta,  nec  generari  est 
actus  realiter  receptus  in  potentia  generandi  passive 
dicta,  sed  est  ibi  distinctio  secundum  rationem ; 
generare  et  generari  etiam  non  sunt  duo  absoluta, 
sed  tluo  relativa;  nec  habent  diversa  esse,  sed  idem. 
Unde  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  9,  art.  9, 
ad  3um,  dicit  :   «  Potentia  absolutum  quiddam  (a) 


(a)  quiddam.  —  quidem  Pr. 


168 


[.II! III    I.    SENTENTJARUM 


est;  el  ideo  non  distinguitur  in  divinis,  sicul  nec 
bonitas,  nec  aliquod  sic  dictorum.  Generare  vero  et 
generari  in  divinis,  non  significant  aliquid  absolu- 
tum,  sed  solam  relationem.  Relationes  autem  oppo- 
sitae,  in  uno  et  eodem  absoluto communicant  in  divi- 
nis,  et  ipsum  non  dividunt;  sicut  patet  quod  in 
Patre  et  Filio  est  una  essentia.  Unde  nec  potentia 
distinguitur  per  hoc  quod  est  generare  ei  generari. 
Non  enim  etiam  in  creaturis  oportet  quod  perquam- 
cumque  objectorum  differentiam  vel  distinctionem 
potentia  distinguatur,  sed  per  differentiam  formalem 
objectorum,  el  quac  in  eodem  genere  accipiatur; 
sirut  potentia  visiva  non  distinguitur  per  hoc  quod 
cst  videre  hominem  el  videre  asinum,  quia  ista  dif- 
ferentia  non  esl  sensibilis,  in  quantum  sensibile.  Et 
similiter  in  divinis,  absolutum  per  relationem  non 
distinguitur.  »  —  ]!;<•<•  ille. 

\d  terttum  negatur  consequentia ;  «jiiia,  licel 
generantem  et  esse  genitum  non  sit  esse  idem, 
tamen  idem  est  esse  quoPater  est,  et  qu<>  Filiusest, 
vel  quo  generans  est ,  et  quo  genitus  est ;  et  ideo  non 
oportel  quod  aliud  posse  sit  ad  generare,  et  aliud  ad 
generari,  sicut  nec  per  aliud  esse  est  generans,  et 
aliud  genitus.  Concedo  tamen  <|uo<l  sicul  esse  gene- 
rantem  non  est  esse  genitum,  ita  nec  posse  generare 
est  posse  generari,  nec  posse  generare  et  posse  gene- 
rari  est  posse  idem,  prout  ly  idem  est  accusativi 
casus. 

.\<i  quartum  negatur  minor.  Uico  enim  quod  dare 
el  accipere  sunt  idem  in  divinis,  prout  ly  idem  est 
neutri  generis  ;  nec  aliud  habet  <lans  quod  non  habeat 
accipiens,  licet  accipiens  non  habeat  dare  quod  est 
aliquid,  n<'<'  dans  habet  accipere  quod  est  aliquid. 
Goncedo  tamen  quod  dare  non  est  accipere,  immo 
sunt  distinctae  relationes  el  res.  Et  similiter  concedo 
quod  posse  generari  non  est  posse  generare,  et  quod 
|inssc  generari  <li<it  habitudinem  realiter  distinctam 
al»  illa  quam  importal  generare.  Non  tamen  ex  hoc 
sequitur  quod  non  sint  i< Umh  posse,vel  eadempoten- 
tia  ;  sed  iiiiuni  negatur  ab  alio. 

II.  Ad  alia  argumenta  Aureoli.  —  A<1  argu- 
menta  secundo  loco  facta  dico, 

a<i  prlmum  quidem,  ut  ( -/ )  sanctus  Doctor  in 

praesenti  distinctione,  q.  4,  art.  1 ,  dicit,  quod  «  rela- 

tio  alio  modo  dicitur  esse  aliquid  quam  alia  entia.  In 

aliis  ciiim  entibus  unumquodque  dicitur  esse  ali<[ui<l 

dupliciter  (6),  scilicet  quantum  ad  esse  suum,  el 

quantum  ;;<l  rationem  suae  quidditatis ;  sicut  sapientia 

undum  esse  suum  aliquid  ponit  in  subjecto,  et 

iniilitcr  secundum  rationem  suam  ponit  naturam 

quamdam  in  genere  qualitatis.  Sed  relatio  esl  aliquid 

indum  esse  suum  quod  habel  in  subjecto;  sed 

indum  ralionem  suam  non  habet  quod  sit  aliquid, 

(^)  ut,    -  unde  Pr. 

iluph,  Uer  .  -    Om   Pr 


sed  solum  quod  ad  aliud  referatur;  unde  secundum 

rationein  suani  (7.)  non  ponit  aliquid  in  subjecto; 
propter  quod  dicit  Boetius  quod  nihil  praedicat  de  <•<< 
de  quo  <licitur.  Et  inde  est  quod  invenitur  aliquod 
relativum  in  quo  lantum  est  relatio  rationis  (6),  et 
non  ponitur  aliquid  secundum  rem  ibi;  sicut  cum 
scibile  refertur  a<I  scientiam.  Et  hoc  verum  est  tam 
de  relationibus  quae  <le  Deo  dicuntur,  quam  de  aliis 
•  jiuc  in  creatura  sunt;  sed  diversimode.  Quia  relatio 
quae  hahet  esse  in  creatura,  habet  aiiud  esse  <|uam 
sit  esse  sui  subjecti ;  unde  est  aliquid  aliud  a  suo 
subjecto.  Scd  in  Deo  nihil  est  quod  habeat  essealiud 
ab  ipso;  esse  enim  sapientiae est ipsum esse divinum, 
et  non  superadditum ;  et  similiter  esse  paternitatis. 
Unde  relatio  quantum  ad  essesuum,  secundum  quod 
solummodo  ponit  aliquid,  est  essentia  divina;  sed 
secundum  rationem  suam,  per  quam  hahet  distin- 
guere  unam  personam  ah  alia,  non  dicit  aliquid,  sed 
potius  ad  aliquid  ».  —  Haec  ille.  —  Consimile  ponit, 
dist.  26,  q.  2,  art.  1  ;  et  dist.  30,  q.  1,  art.  1  et  3; 
et  dist.  33,  q.  1,  art.  1.  Idem  ponit,  1  p.,  q.  28, 
art.  2.  Item,  de  Veritate,  q.  1,  art.  5  (ad  16um). 
Itcin,  Quodlibeto  9,  q.  2,  art.  3,  vel  Quodlibeto  2, 
secundum  aliam  tabulam.  — Exomnihus  istis  habe- 
lur  quod  relatio  non  hahet  quod  sit  ens,  aut  aliquid 
positivum,  ex  sua  ratione  quidditativa. 

Et  cum  dicit  arguens  :  quia  tunc  relatio  non  es<d 
<le  decem  generibus;  —  negatur  consequentia.  Licel 
enim  ex  sua  ratione  non  haheat  quod  sit  aliquid  ,  vel 
aliquid  ponat,  non  tamen  etiam  hahet  ex  ipsa  ratione 
sui  generisquod  nihil  ponat;  immoaliqua  relatioesl 
realis,  et  talis  ponitur  in  genere.  Relationes  autem 
qiue  solum  hahent  esse  in  anima,  non  sunt  in  genere, 
sicut  "dicit  sanctus  Doctor,  1.  Sentent.,  dist.  26, 
q.  2,  art.  1.  Quaa  autem  relatio  sit  realis,  et  quae 
non,  11011  nunc,  sed  forte  alias  dicetur  (dist.  30) 
Hoc  autem  sufficit  quod  relatio  est  unum  genus 
entium,  in  <juo  non  collocatur  relatio  aliqua  nisi 
quae  inhaeret  subjecto,  quas  est  realis  semper,  et  non 
relatio  subsistens,  cujusmodi  est  in  Deo,  quae 
realissima,  nec  relatio  assistens,  cujusmodi  sun! 
onmes  relationes  rationis ,  quae  non  inhaerent.  Nulla 
taincn  relatio  ex  ratione  relationis  habet  quod  ponal 
aliquid ,  sc<l  ratione  sui  esse  quod  habet  in  eo  in  quo 
est. 

A<1  secundum  negatur  major,  ut  jiatot  per  prae- 
dicta.  Nec  <'st  verum  quod  ihi  assumitur  in  proba- 
lioneni  negati,  scilicet  quod  unumquodque  forma- 
liter  sit  per  suam  quidditatem,  loquendo  de  esse  in 
actu,  vcl  dr  esse  aliquid  positivum;  immo  aliquid 
iion  ex  sua  quidditate,  sed  ez  suo  esse,  habet  quod 
sit  aliquid.  Concedo  tamen  <juo<1  unumquodque 
esl  illud  quod  est  per  suam  quidditatem,  si\. 
aliquid  positivum,  sive  non;  uikIc  sicut  homo 


(3.)  ;<  verbo  iu>»  habet  usque  .<<l  suam  .  om.  Pi 
<;,)  relatio  rationis.  —  ratio  relationis  Pi 


DlSTINfiTIO   XXII.   —   OU^STIO   I. 


160 


homo  per  humanitatem ,  ita  Pater  esi  Pater  per 
paternitatem,  et  dextrum  per  dextreitatem ,  posito 
quod  dextreitas  nihil  ponat,  ut  in  columna.  —  Alia 
vero  quae  ponit  in  argumento,  procedunt  ex  falso 
intellectu.  Conceditur  enim  quod  paternitas  est  vera 
res,  et  realis  relatio,  et  realiter  constituit;  sed  hoc 
noii  habet  ex  ratione  relationis,  sed  aliunde,  ul  quan- 
doque  dicetur  (dist.  20). 

Ati  tertium  dicitur,  concedendo  majorem  et  nii- 
Dorem.  Modus  enim  (a)  arguendi  non  valet ;  quia 
mutatur  quid  in  ad  aliquid.  Arguitur  enini 
quasi  sic  :  divinitas,  ut  est  in  Filio,  non  exten- 
dit  se  ad  generare,  (juod  est  quoddani  possibile; 
ergo  non  extendit  se  ad  omne  possibile.  Dico  enim 
quod  omnipotentia  Filii  extendit  se  ad  onine  possi- 
bile,  sicut omnipotentia  Patris.  Et  quod  talis  modus 
arguendi  non  valet,  ostenditsuperiussanctusDoctor, 
ut  allegavi,  de  Potentia  Dei,  et  1  p.  Scienduni 
tamen  quod,  1.  Sentent.,  aliter  solvit,  dist.  praj- 
senti,  q.  1,  art.  1,  ad  31"".  Argumentum  enim  erat 
tale  ibi  factuni  :  «  Aliquis  dicitur  omnipotens,  quia 
potest  omnia  possibilia.  Sed  cuin  dicoomnia,  includo 
omnia  entia.  Sed  relativa  continentur  in  entibus. 
o  distributio  iit  etiani-pro  relativis.  »  Et  tunc 
ipse  respondet  quod  «  sub  omnibus  comprehenditur 
ad  aliquid,  quantum  ad  hoc  quod  habet  esse,  sic 
«'iiiiii  ad  aliquid  aliquid  (6)  est  de  omnibus ;  sed  non 
quantum  ad  rationem  ad  aliquid,  secundum  quam 
ad  aliud  refertur,  sic  eniin  ei  non  debetur  esse  ».  — 
ll.i'c  ille.  —  Ex  quo  patet  quod  cum  dicitur  quod 
ouiuipotentia  seextendit  ad  omnia  possibilia  produci, 
ibi  fit  pro  oiunibus  distributio  possibilibus  produci 
absolutis;  iteni  pro  omnibus  possibilibus  produci 
relativis,  quantum  ad  esse.  Et  quia  nullum  esse  pro- 
ducitur  in  divinis,  sicut  nec  essentia,  ideo  in  illa 
distributione  quam  importatomnipotentia,  non  inclu- 
ditur  productio  alicujus  divime  persona? ;  quia  nulla 
talis  producitur  secundum  esse,  licet  accipiat  esse. 
Nec  ex  ea  parte  qua  dicitur  quod  aliquid  positivum 
secunduin  quid  ibi  producitur,  ex  quo  in  persona  (y) 
non  est  uisi  relatio,  et  esse  vel  essentia,  quorum 
nullum  producitur,  relatio  etiam  non  videtur  esse 
terminus  motus,  nec  productionis,  nec  jiotentia 
aliqua  videtur  eam  habere  pro  objecto  ;  —  dico  quod 
ilti  producitur  jiersona,  quoe,  licet  sit  relatio  et 
signifieet  relationem ,  tamen  significat  eani  per 
moduni  hyjiostasis  subsistentis ;  unde  nihil  prohibet 
quiu  respectu  ejus  potentia  dicatur,  et  quin  j)rodu- 
catur.  Et  solutionem  hanc  dat  sanctus  Doctor,  de 
Potentia  Dei,  q.  2,  art.  5,  ad  8um. 

III.  Ad  argumenta  S.  Bonaventurae.  —  Ad 
argumenta  tertio  loco  facta  respondetur. 

Ail  primum  Bonaventurae  dicitur  quod  jiotentia 

(a)  enim.  —  Om.  Pr. 
(6)  aliquid.  —  Om.  Pr. 
(y)  persona.  —  prima  Pr. 


generandi  dicit  perfectionem  simpliciter,  quantum 
ad  absolutum  quod  includit,  scilicet  principium 
actus  ;  sed  quantum  ad  relationem  cointellectam,  non 
dicii  perfectionem  simpliciter;  et  ideo  non  pertinet 
ad  omnipotentiam  simpliciter,  quae  dicit  absolutum, 
scd  ad  omnipotentiam  Patris,  qua?  consimiliter  dicit 
absolutum  cum  relativo,  sicut  potentia  generandi. 
Ad  secundum  dico  quod  jxdentia  productiva  in 
divinis  est  ad  producendum  sujijtositum,  non  autem 
ad  producendum  essentiam.  Et  similiter,  nonojwrtet 
quod  potentia  transmutativa  sit  ad  transmutandum 
aliud,  id  est,  essentiam,  sed  aliud  suppositum. 

IV.  Ad  argumenta  Durandi.  —  Ad  primum 

Durandi  negatur  major,  tam  de  potentia  generandi , 
quam  creandi ;  nam  agere  Dei  non  distinguitur  rea- 
liter  a  Deo,  nec  a  potentia  productiva.  Similiter 
niinor  falsum  sujqxmit,  scilicet  quod  Pater  in  esse 
suppositi  constituatur  per  generare. 
.  Ad  secundum  dico  quod  ad  omnipotentiam  per- 
tinent  potentia  generandi,  et  spirandi,  et  creandi, 
modo  supra  dicto.  Nec  est  siniile  de  voluntate  et 
intellectu ;  quia  per  illa  non  producitur  aliquid 
distinctum  ab  intelligente  vel  volente  in  divinis,  in 
quantum  est  intelligens  et  volens ;  secus  est  de 
potentia  generandi  etcreandi.  UndesanctusThomas, 
1.  Contra  Gentiles,  caj).  73,  dicit  quod  voluntas  et 
intellectus  non  sunt  in  Deo  per  modum  potenlioe ;  sed 
per  modum  actus. 

V.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  primum  Scoti, 
dicitur  quod  possibile  quod  est  objectum  omnij>o- 
tentise  Patris,  non  dicitur  possibile  distinctum  con- 
tra  necessarium,  sed  jios.-ibile  logicum,  scilicet  quod 
non  repugnat  fieri  vel  produci ;  isto  modo  autem 
Filius  est  quid  possibile. 

Ad  secundum  dicoquod  minor  est  falsa,  loquendo 
de  omnipotentia  Patris.  Illa  enim  non  solum  includil 
ea  qusc  spectant  ad  potenliam  aclivam ,  immo  gene- 
rativam,  et  qualitercumque  productivam  in  divinis. 

Ad  tertium  dicitur  quod  licet  una  persona  non 
dicatur  omnipotens  resj^ectu  alterius  sine  additione, 
tamen  una  jwtest  dici  omnijiotens  genitor,  vel  spira- 
tor  alterius. 

Et  haec  de  quacstione  dicta  sufficiant. 


DISTINCTIO     XXII. 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  DEUS  POSSIT  ALIQUO  NOMINE  PROPRIE  DESIGNARI 

irca  vigesimam  secundam  distinctionem 
quaeritur  :  Utrum  Deus  jiossit  aliquo 
nomine  proprie  designari. 

Et  arguitur  quod   non.   Quia   nomen 
significat  substantiam  cum  qualitate.  Sed  in  Deo  non 


170 


I.IIiM    I.    SENl  I..N  I  IAHUM 


esl  substantia  concreta  cum  qualitate  Ergo  non  potcst 
habere  nomen. 

In  oppositum  arguitur  per  illud  Psalmi  ( 8,  v.  2) : 
Dominc  Dominus  noster,  i/nam  admirabile ,  etc. 

In  hac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebuntur 
adversariorum  objectiones. 

IRTICULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum ,  sit 

Prima  conclusio  :  quod  nulliun  nomen  proprie 
dlcitur  de  Deo,  quantum  ;ul  modum  siguifi- 
caudi, 

Ist;un  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  1  p., 
q.  1:5,  art.  1  et  3.  Nornen  enim,  aut  dicitur  in 
abstracto,  aut  in  concreto.  Si  in  abstracto,  tunc 
significal  aliquid,  non  ul  subsistens,  sed  ut  quo 
aliquid  esl  ;  sicul  albedo  siLinificat  nl  quo  aliquid  est 
alhnin.  Kt  sic,  non  proprie  dicuntur  de  Deo,  quan- 
iiiin  ad  modum  significandi ;  quia  non  significant 
aliquod  completum  subsistens  perfectum.  Si  sunt 
concreta,  etiam  non  competunt  Deo,  quantum  ad 
modum  significandi;  quia  Deus  est  simplex;  illa 
autem  significant  in  concreto. 

[tem,  Contra  Gentiles,  lib.  1,  c.  30,  sic  ait : 
o  Quantum  ad  modum  significandi,  omne  nomen 
cum  defectu  est.  Nam  nomine  res  exprimimus  eo 
modo  quo  intellectu  concipimus.  Intellectus  autem 
noster,  ex  sensibus  co^no.scendi  sumens  initium, 
modum  non  transcendit  qui  in  rebus  sensibilibus 
invenitur,  in  quibus  aliud  est  forma  et  habens  for- 
mam,  propter  formsc  el  materiae  compositionem. 
Forma  vero  in  his  rebus  invenitur  quidem  simplex, 
sed  imperfecta ;  utpote  non  subsistens.  Habens  vero 
formam  invenitur  quidem  subsistens,  sed  non  sim- 
plex;  immo  concretionem  habens.  Unde  intellectus 
noster,  quidquid  significat  ut  subsistens,  significat 
in  concreto;  quod  vero  ut  siiuj.>lrx  significat,  non  ut 
quod  est,  sed  ul  quo  aliquid  est.  Kl  sic,  in  oinni 
nomine  a  nobis  dicto,  quantum  ad  modum  signifi- 
candi,  imperfectio  invenitur,  quae  Deo  non  compe- 
til,  quamvis  res  significata  aliquo  modo  eminenti 
Deo  convenial  ;  ul  patet  in  nomine  bonitatis  et  boni, 
ii.iin  bonftas  significal  ut  non  subsistens,  bonum 
autem,  ul  concretum.  Kl  quantum  ad  hoc,  nullum 
nomen  l»<'"  convenienter  aptatur;  ^\  solum  quan- 
lum  ad  illuil  ad  quod  significandum  nomen  imponi- 
lnr.  Possunt  igitur,  ul  Dionysius  (de Divhfis  nomi- 
ni bus,  c.  l,5)docet,  hujusmodi  nomina  affirmari 

de  I» t  negari  :  affirmari  quidem,  per  nominis 

rationem ;    negari    vero,   pei    tnodum  significandi. 


Modus  autem  supererninenti;c,  quo  rn  De<>  dictae 
perfectiones  inveniuntur,  per  nomina  a  nobis  impo- 
sita  significari  non  potest,  nisi  vel  per  negationem, 
sicut  cum  dicimus  Deum  aeternum  vel  infinitum; 
vel  etiam  per  relationem  ipsius  ad  alia,  ut  curn  <li<i- 
tur  prima  causa,  vel  summum  bonum.  Non  enim 
de  Deo  capere  possumus  quid  est,  sed  quid  non  est, 
et  qualiter  alia  se  habeant  ad  ipsum.  »  —  Haec  ille. 
Eamdem  sententiam  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  22, 
q.  1  ,  art.  2. 

Secunda  conclusio  est  quod  aliqua  nomina  pro- 
prie  dicuntur  de  Deo,  quantum  ad  rem  si<jnifi- 
catam,  et  quasdam  non,  sed  solum  metapho- 

rice. 

Istarn  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  I .  S 
tent.,  ihidem.  a  Si  consideremus,  inquit,  rem  signifi- 
catam  in  nomine,quseest  illud  ad  quod  significandum 
nomen  imponitur,  invenimus  quaedam  nomina 
imposita  ad  significandum  principaliter  ipsam  per- 
fectionem  exemplatam  a  Deo,  non  concernendo  ali- 
quem  modum  in  sua  significatione ,  et  quacdam  a<l 
significandum  perfectionem  receptam  secundum 
talem  modum  participandi.  Verhi  gratia  :  Omnis 
cognitio  est  exemplata  a  divina  cognitione,  et  omnis 
scientia  a  scieirtia  divina.  Hoc  igitur  nomen,  sensus, 
est  impositum  ad  significandum  co<rnitionem ,  |»'i 
illum  modum  quo  recipitur  materialiter  secundum 
virtutem  conjunctam  organo.  Sed  hoc  nomen,  cogni- 
tio,  non  significat  aliquem  modum  participandi ,  in 
sua  principali  significatione.  Unde  dicendum  quod 
omnia  illa  nomina  qu;c  imponuntur  ad  significan- 
dum  perfectionem  aliquam  ahsolute,  proprie  dicun- 
tur  de  Deo,  et  per  prius  sunt  iir  ipso,  quantum  ad 
rem  significatam,  licet  non  quantum  ad  modum 
significandi  ;  ut  sapientia,  bonitas,  essentia,  <-t 
omnia  hujusmodi.  Kt  haac  sunt  de  quibus  dicil 
Aiiselmus  I  in  Monologio,  cap.  14)  quod  simpliciter 
irr  omni  re  melius  est  esse  quam  non  esse.  Illa 
autem  qua2  imponunturad  significandum  perfectio- 
licni  aliquam  exemplatam  a  Deo,  itaquod  includanl 
in  sna  significatione  imperfectum  modum  partici- 
pandi,  nullo  modo  dicuntur  <lc  L)<'u  proprie;  ><><! 
tamen,  ratione  illius  perfectionis,  possunt  di<i  <1»' 
Deo  metaphorice;  sicut  sentire,  videre,  »'t  liiijus- 
modi ;  ot  similiter  esl  de  omnibus  aliis  formis  cor- 
poralibus,  ut  lapis,  l<'o.  el  hujusmodi.  Omnia  enim 
imponuntur  ad  significandum  formas  corporales 
secundum  determinatum  modum  participandi  i 
vivere,  vel  aliquam  divinarum  perfectionum.  i 
Haec  ille. 

[dem  ponil ,  I  p.,  <\.  13,  art.  3  <'t  <» ;  in  tertio 
enim  probal  quod  talia  nomina  significantia  absolute 
perfectiones,  solum  proprie  dicantur  d<'  Deo;  in 
>c\Id  autem ,  quod  talia  dicantur  prius  de  Deo  quam 
de  creaturis.  E1  de  Potentia  I>ci.  q.  7.  art.  5,  in 


nisTiNf/no  xxii   —  qu^stio  i. 


171 


principali  responsione,  et  ad  octavum.  Item,  I .  Con- 
tra  Gentiles,  cap.  30. 

Tertia  conclusio  os»  quod  nullum  nomen  a  nobis 
Impositum,  significat  divinam  essentiam  secun- 
dum  quod  in  seesi,  sed  solum  secundum  quod 
reprsesentatur  in  perfectionibus  creaturarum. 

Hujus  conclusionis  primam  partem  probat  san- 
ctus  Doctor,  1  p.,  (|.  13,  art.  1,  sic  :  «  Secundum 
Philosophum,  1.  Perihermenias  (cap.  1),  Voccs 
sunt  signa  intellectuum ,  et  intellectus  sunt  simi- 
litudines  rerum.  Et  sic  patet  quod  voces  referuntur 
ad  res  significandas,  mediante  eonceptione  intelle- 
ctus.  Secundum  igitur  quod  aliquid  a  nol)is  intellectu 
cognosci  potest,  sic  a  nohis  potest  nominari.  Osten- 
sum  est  autem  supra,  quod  Deus  in  hac  vita  non 
potest  a  nohis  videri  per  essentiam  ;  sed  cognoscitur 
a  (a)  nohis  ex  creaturis,  secundum  hahitudinem 
principii,  et  per  modum  excellentiae,  et  negationis  (6) 
vel  remotionis.  Sic  igitur  potest  nominari  a  nohis  ex 
creaturis  (y) ;  non  tamen  ita  quod  nomen  significans 
ipsum,  exprimat  divinam  essentiam  secundum  quod 
est  (3),  sicut  hoc  nomen,  homo,  exprimit  sua  signi- 
ficatione  essentiam  hominis  secundum  quod  est ; 
significat  enim  ejus  diffinitionem,  declarantem  essen- 
ti;im  ejus;  ratio  enim  qn.am  significat  nomen,  cst 
diffinitio,  ut  dicitur,  4.  Metaphysicse  (t.  c.  28).  » 
—  Hsec  ille. 

Ad  secundam  partem  conclusionis,  ponit,  eadem 
q.,  art.  2,  ad  3"m  :  «  Essentiam,  inquit,  Dei  in  hac 
vita  cognoscere  non  possumus  secundum  quod  in  se 
est;  sed  tamen  cognoscimus  eam  secundum  quod 
reprsesentatur  in  perfectionibus  creaturarum  ;  et  sic 
etiam  nomina  a  nohis  imposita  eam  significant.  »  — 
Haec  ille. 

Item ,  de  Potentia  Dei,  q.  7,  art.  5,  dicit  : 
«  Nulla  forma  alicujus  effectus  divini  est  per  eam- 
dem  rationem  qua  est  in  effectu ,  in  Deo.  Nihilomi- 
nus,  oportet  quod  sit  ihi  per  quemdam  modum  altio- 
rem.  Et  inde  est  quod  omnes  formoc,  quoe  sunt  in 
diversis  effectihus  distinctae  et  divisac  ah  invicem,  in 
eo  uniuntur  sicut  in  una  communi  virtute.  Sicut 
etiam  omnes  formae  per  virtutem  solis  in  istis  infe- 
riorihus  productae,  sunt  in  sole  secundum  unicam 
ejus  virtutem  ,  cui  omnia  generata  peractionem  solis, 
secundum  suas  formas  similantur.  Et  similiter,  per- 
fectiones  rerum  creatarum  assimilantur  Deo  per  uni- 
cam  et  simplicem  ejus  essentiam.  Intellectus  auteni 
noster,  cum  a  rehus  creatis  cognitionem  accipiat, 
informatur  similitudinihus  perfectionum  in  creatu- 
ris  inventarum,  sicut  sapientiae,  virtutis,  bonitatis, 


(a)  a.  —  in  Pr. 

(6)  negationis.  —  creatwnis  Pr. 

(y)  sic  igitur  potest  nominari  a  nobis  ex  creaturis.  — 
Om.  Pr. 
(3)  secundum  quod  est.  —  Om.  Pr. 


et  hujusmodi.  Unde,  sicut  res  creatae  per  suas  per- 
fectiones  aliqualiter,  licet  deficienter  (a),  Deo 
assimilantur,  ita  et  intellectus  noster,  harum  perfe- 
ctionum  speciebus  informatus.  Quandocumqueautem 
intellectus  noster  per  suam  formam  intelligibilem 
alicui  rei  assimilatur,  tunc  illud  quod  concipit  el 
enuntiat  secundum  illam  intelligibilem  speciem, 
verificatur  de  re  illa  cui  per  suam  speciem  assimi- 
latur  ;  nam  scientia  est  assimilatio  intellectus  ad  rem 
scitam.  Unde  oportetquod  illaquae  inlellectus,harum 
specierum  perfectionibus  informatus,  de  Deo  cogitat 
vel  enuntiat,  in  Deo  vere  exsistant,  qui  unicuique 
prsedictarum  specierum  respondet  sicut  illud  cui 
omnes  sunt  similes.  Si  autem  hujusmodi  species 
intelligibilis  nostri  intellectus  divinam  essentiam 
adoequaret  in  assimilando,  ipsam  comprehenderet, 
et  ipsa  conceptio  intellectus  esset  perfecta  Dei  ratio, 
sicut  animal  gressihile  hipes  est  perfecta  ratio  homi- 
nis.  Non  autem  perfecte  divinam  essentiam  assimilat 
species  praedicta,  ut  dictum  est.  Et  ideo,  licet  hujus- 
modi  nomina,  quse  intellectus  ex  talihus  conceptio- 
nihus  Deo  attrihuit,  significent  id  quod  est  divina 
essentia,  non  tamen  perfecte  ipsam  significant  secun- 
dum  quod  est,  sed  secundum  quod  a  nohis  intelli- 
gitur.  »  —  H;ec  ille. 

Unde,  de  hoc  nomine,  Deus,  de  quo  magis  vide- 
retur  quod  significaret  divinam  naturam  secundnm 
quod  in  se  est,  dicit  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  13, 
art.  8,  ad  2am  :  «  Secundum  quod  naturam  rei  ali- 
cujus  ex  ejus  proprietatibus  et  effectibus  cognoscere 
possumus,  sic  eam  possumus  significare;  unde,  quia 
suhstantiam  lapidis,  ex  ejus  proprietate,  cognoscere 
possumus  secundum  seipsam  ,  sciendo  quid  est  lapis, 
hoc  nomen,  lapis,  ipsam  lapidis  naturam  secundum 
quod  in  se  est  significat;  significat  enim  diffinitio- 
nem  lapidis,  per  quam  scimus  quid  est  lapis ;  ralio 
enim  quam  significat  nomen ,  est  diffinitio,  ut  dici- 
tur,  4.  Metaphysicse  (t.  c.  28).  Sed,  ex  effectihus 
divinis,  divinam  naturam  non  possumus  cognoscere 
secundum  quod  est  in  seipsa,  ut  sciamus  de  ea  quid 
est,  sed  per  modum  eminentise  (6),  et  causalitatis,  et 
negationis;  et  sic  hoc  nomen,  Deus,  significat  divi- 
nam  naturam.  Impositum  est  enim  hoc  nomen  ad 
significandum  aliquid  super  omnia  exsistens,  quod 
est  principium  omnium,  et  remotum  ab  omnibus ; 
hoc  enim  intendunt  significare  nominantes  Deum.  » 
—  Haec  ille. 

Quarta  conclusio  est  quod  nullum  nomen  a 
nobis  impositum,  significat  Deum  secundum 
ejus  simplicem  et  proprium  ei  soli  coneeptum. 

Prohatur  conclusio  ista  ex  praedictis.  Nam  intelle- 
ctus  noster,  in  statu  viae,  non  intelligit  Deum  in 


(a)  de/icienter.  —  inefficaciter  Pr. 
(6)  eminentix.  —  essentise  Pr. 


172 


LlBHl    1.    SENTENTIAKUM 


aliquo  conceptu,  quin  ille  sii  conceptus  ueaturye, 
sicul  sunl  concepturi  perfectionum  exemplatarum  a 
divina  perfectione;  vel  saltem  compositus  ex  talibus 
conceptibus,  sicul  sunl  i-ii  conceptus  :  causa  prima, 
ens  iiiliiiitiiin ,  el  hujusmodi.  Sicut  autem  intelligi- 
mus,  ita  significamus.  Ergo  nullum  nomen  a  nobis 
impositum,  sic  esl  Deo  ;i  nobis  appropriatum,  quod 
Deum  significel  et  nihil  aliud  significet  iste  con- 
ceptus,  nec  ejus  partes.  [sta  omnia  patent  ex  pne- 
dictis.  —  El  confirmatur.  Quia  >i  esset  aliquod  tale 
nomen  exprimens  aliquem  conceptum  soli  Deo  pro- 
prium,  hoc  videretur  esse  potissime  hoc  nomen, 
Deus.  Sed  non  sic  est  de  hoc  termino,  Deus.  Ergo  de 
nullo.  Minor  patet.  Quia  hoc  nomen,  Deus,  licet 
naturam  divinam  significel  ,  tamen  nou  exprimit 
i  niiccpl ii iii  soli  l)i-n  i-unveuientoin  ;  irniuo  conceptuin 
complexum  ex  multis  conceptibus,  qui  divisim  crea- 
turis  conveniunt.  Significat  enim  divinam  naturam 
sub  hoc  conceptu,  universalis  provisor,  vel  causa 
prima,  vel  primus  motor,  vel  hujusmodi.  Constat 
autem  istorum  conceptuum  complexorum  partes 
convenire  multis  creaturis.  Et  sic  patet  conclusio. 
Cum  qua  stat  quod  multa  nomina  exprimunt  conce- 
ptus  simplices ,  communes  tamen  Deo  et  creaturis, 
sicul  sapiens,  bonus,  et  hujusmodi. 

Quinta  conclusio  est  quod  aullum  nomen  anobis 
Impositum,  dicitur  univoce  de  Deo  et  creatura. 

[sta  conclusio  fuit  alias  probata,  scilicet  secunda 
dist.,  q.  1.  Ideo  probationem  ejus  pro  nunc  omitto, 
scil  ibidem  quaeratur. 

Ki  sic  terminatur  primus  articulus. 


ARTICULUS  II. 

MOVENTUR      n  u  H  I    \ 

\.        OBJECTIONES 

§  i.       -    CONTRA    QUATUOR    PRIMAS    CONCLUSIONES 

Argumenta  Aureoli.  — Quantumad  secundum 
articulum,  arguitur  contra  conclusiones  praedictas; 
el  praesertim  contra  quartam  eonclusionem  arguii 
Amivi.Ius  (.list.  22,  q.  I  ,  ai  l.  2). 

Primo  sic.  Quandocumque  per  aliquas  duasdictio- 
ncs  idem  exprimitur,  non  est  rationabilis  quaestio 
de  inhaerentia  unius  ad  alterum;  non  enim  ratio- 
nabiliter  quaeritur  utrum  lapis  sit  petra;  quia  in 
simplicibus  non  esl  quaestio,  ut  dicil  Philosophus, 
7.  Ifetaphysicx  (t.  c.  17).  Unde  quaerens  idem  de 
eodem,  nihil  penitus  quaerit.  Scil  manifestum  est 
quod  dictiones  exprimentes  conceptum  compositum 
i  Deum,  inquiruntur  ''t  enuntiantur  de  conceptu 
Bignificato  pei  hoc  nomen,  Deus ;  quseritur  namque, 


utriim  Deus  sit  ens  infinitum,  vel  actus  purus,  vel 
causa  prima,  et  sic  de  aliis.  Ergo  necesse  <•<[,  quod 
hoc  nomen,  Deus,  exprimat  intellectui  viatoris  ;ili- 
quem  conceptum  simplicem  de  Deo.  Pro  hoc  facil 
multa  argumenta,  in  Prologo,  in  quaestione  de  snli- 
jecto  theologiae,  art.  3;  et  primo  loco  facit  consi- 
mile  illi  quod  recitavi. 

Secundo  arguit  (in  Prologo,  q.  ult.,  art.  3)  si< 
Quandocumque  intellectus  plura attribuit alicui  sub- 
jecto,  alium  conceptum  habet  de  subjecto,  et  aliurn 
de  his  quae  illi  attribuit.  Verbi  gratia  :  Socrates  esl 
albus,  lon£us,  pater,  in  theatro,  calciatus.  Non 
dubium  quod  conceptus  albi,  longi,  et  aliorum, 
sunt  alii  a  conceptu  Socratis.  Et  ratio  hujus  est,  quia, 
attribuere  idem  conceptibiliter  eidem  conceptui, 
nihil  est  attribuere.  Sed  intellectus  theologi  dicit 
Deum  esse  infinitum  ens,  actum  purum,  primam 
causam ,  et  talia  innumera.  Ergo  necesse  csf  quod 
conceptus,  quem  habet  theologus  de  hoc  termino, 
Deus,  sit  alius  a  conceptu  entis  infiniti,  actus  puri , 
et  omnium  aliorum.  Nec  valet  si  dicatur  quod  dnm 
concipit  Deum  esse  infinitum  ens,  conceptus  de  !).■" 
non  estalius  a  conceptu  infiniti  entis, quia conceptus 
actus  puri,  vel  alicujus  alterius,  sub  rationibus 
generalibus  appropriatis ,  non  (7)  est  aliu-  ab  omni- 
bus,  quasi  prior  et  absolutior  eis.  Siquidem  hoc 
non  valet  :  tum  quia  in  eadem  propositione,  d^  pra 
dicato  copulato,  potest  dici  quod  Deus  esl  ens  infini- 
tum,  et  actus  purus,  et  prima  causa,  etc,  <-t  sic 
necesse  est  quod  conceptus  Dei  alius  sit  .d»  omnibus, 
absolutior,  et  prior  eis ;  tum  quia  non  experitur  hoc 
intellectus,  cum  dicit,  Deus  est  ens  infinitum  ,  quod 
intelligatur  Deus  actus  purus. 

Tertio  sic.  Intellectus  ex  tribus  conceptibus  sibi 
notis  potest  pervenire  ad  conceptum  analogum  de 
ignoto.  Verbi  gratia :  Habens  conceptum  de  Ggura,ei 
figurabili,  et  de  hoc  aliquid,  vel  formato  simplici- 
ter,  potest  pervenire  ad  conceptum  quartum  ,  scilicel 
ad  formabile  simpliciter,  sic  concludendo  vel  dedu- 
cendo  :  sicut  se  habet  figura  ad  figurabile,  sic  hoc 
aliquid  et  formatum  simpliciter,  ad  formabile  sim- 
pliciter  et  omnino  informe;  ei  illud  est  materia.  Si< 
enimeamdocel  per  analogiam  intelligerePhilosophiis, 
1.  Physicorum  (t.  c.  (i!»>  el  Commentator,  ibidem, 
el  in  de  Substantia  orbis.  Sed  tbeologus  potesl 
habere  tres  conceptus  sihi  notos,  scilicel  conceptum 
lineae,  conceptum  recti,  et  conceptum  infiniti.  I 
poterit analogice  pervenire  ad  quartum  conceptum, 
scilicel  ad  aliquid  quod  ita  se  habet  ad  infinitum,sicul 
linea  ad  rectum;  et  ita  potest  de  \^i^  habere  conce 
ptum  priorem  el  abstractum,  respectu  infiniti,  el 
eumdem  (6)  respectu  actus  puri,  causae  primae,  el 
aliorum.  —  Et  istudmel  argumentum  pertractal  in 
praesenti  dist.,  scilicel  22  (q.    I.  art.  2).   Sicut, 


(a)  non.  —  <•/  itlfo  l'i 
umdem.  —  todem  Pr. 


DISTINCTIO    XXII.   —    QU^STIO    1. 


173 


inquit,  qui  cognovit  propriam  rationem  tnanguli, 
et  ejus  proprietatem  aliquam,  ulpote  quod  ejus  tres 
anguli  habent  sequalitatem  duorum  rectorum  ,  et 
cum  hoc  cognovit  tertio  Gguram,  colorem,  et  alia 
accidentia  panis,  potest  arguere  (juod,  sicut  se  habet 
trinitas  angulorum  aequalium  duobus  rectis  ad  pro- 
priam  rationem  trianguli,  sic  sc  habent  figura  et 
color  ad  qudddam  aliud  illis  substratum,  et  ex  hoc 
poterit  formari  conceptus  proportionalis  et  analogi- 
cus,  de  propria  ratione  e1  distincta  qua?  subjicitur 
colori  et  figurae  et  caeteris  accidentibus  panis,  et 
cognoscetur  conceptu  analogico  proprio  substantia 
panis;  ita,  in  proposito,  cognito  actu  puro,  et  ente 
infinito,  et  prima  causa,  poterit  formari  unus  con- 
ceptus  de  proprio  substrato  et  distincto,  cui  compe- 
tunt  omnia  ista ;  et  constat  quod  illud  non  est  nisi 
deitas;  propter  quod,  divinitas  et  ejus  propria  et 
distincta  ratiu  analogice  cognoscetur.  Et  ex  hoc 
infert  quod  potest  a  viatore  haberi  conceptus  de 
diviuitate  secundum  propriam  suam  rationem,  inex- 
plicitus  nihilominus,  et  confusus,  concipiendo  quod- 
dam  ens  distinctum  a  quocumque  alio.  Secundo, 
infert  quod  viator  potest  imponere  Deo  nomen 
significans  essentiam  ejus  nudam  et  distinctam,  ct 
istud  nomen  est  Deus  vel  Adonai,  vel  si  aliquod  est 
tale  nomen,  ut  tetragrammaton ,  quod  sit  impositum 
ad  signiGcandum  divinitatem,  quam  viator  analo- 
giee  comprehendit. 


§  2. 


CONTRA    QUINTAM    CONCLUSIONEM 


Argumenta  Scoti.  —  Contra  quintam  conclu- 
sioneni  arguitur  secundum  Scotum.  Licet  ejusargu- 
menta  fuerint  alias  recitata  (dist.  2,  q.  1),  non 
lamen  sub  eadem,  qua  nunc,  forma. 

Prlmo  sic.  Omnis  intellectus  certus  de  uno  con- 
ceptu,  et  dubius  de  diversis,  habet  conceptum  de 
quo  est  certus,  alium  a  conceptibus  <le  quibus  est 
dubius.  Sed  intellectus  viatoris  potest  esse  certus, 
de  Deo,  quod  sit  ens,  dubitando  de  ente  finito  vel 
infinito,  creato  vel  increato.  Ergo  conceptus  entis  de 
Deo,  est  alius  a  conceptu  illo  et  isto,  et  ita  neuter 
ex  se,  et  in  utroque  istorum  includitur.  Ergo  est 
unicus.  Major  probatur  :  quia  nullus  idem  conce- 
ptus  est  certus,  et  dubius ;  ergo,  vel  alius,  quod  est 
propositum,  vel  nullus,  et  tunc  non  erit  certitudo 
de  aliquo  conceptu.  Minor  prohatur  :  quia  quilihet 
philosophus  fuit  certus  illud  quod  posuit  esse  pri- 
mum  principium  esse  ens ;  puta,  unus  de  igne, 
alius  de  aqua,  certus  erat  quod  erat  ens;  non  autem 
fuit  certus  quod  esset  primum  ens,  creatum  vel 
increatum,  primum  vel  non  primum.  Non  enim 
erant  certi  quod  illud  esset  primum  ens;  quia  tunc, 
fuissent  certi  de  falso,  et  falsum  non  est  scihile; 
nec  quod  erat  non  primum,  quia  tunc  non  posuis- 
sent  oppositum.  Gonfirmatur  eliam  ratio.  Nam 
aliquis  videns  philosophos  discordare,   potest  esse 


certus  de  quocumque,  quod  quilibet  illorum  philo- 
sophorum  posuit  illud  principium  esse  ens;  et  pro- 
pter   tamen   contrarietatem   oppositionum   eorum , 

potestsimul  dubitare  utrum  sit  hoc  ens,  puta  fini- 
liiin,  vel  illud.  Et  tali  dubitanti,  si  fieret  demon- 
stratio  concludens,  vel  destruens  aliquem  conceptum 
inferiorem,  puta  quod  ignis  non  esset  primum  ens, 
sed  aliquod  ens  posterius  primo,  non  destrueretur 
conceptus  primo  sibi  certus,  quem  habuit  de  ente; 
sed  salvaretur  in  illo  conceptu  particulari  probato 
de  igne.  Et  propter  hoc  probatur  propositio  sumpta 
in  ultima  consequentia  rationis,  quae  fuit  quod  iste 
conceptus  certus,  qui  ex  se  est  neuter  duorum 
dubiorum,  in  utroque  illorum  salvatur.  Quod  si  noii 
cures  de  auctoritate  ista,  sumpta  de  diversitate  opi- 
nionum ,  secl  dicas  quod  quilibet  habuit  duos  con- 
eeptus  propinquos  in  intellectu,  qui  propter  propin- 
quitatem  analogise  videntur  esse  unus  conceptus ;  - 
contra  hoc  videtur  esse  :  quia  ex  ista  evasione  videtur 
destrui  omnis  via  prohandi  unitatem  alicujus  conce- 
ptus  univoci.  Si  enim  dicas  hominem  habere  unum 
conceptum  communem  ad  Socratem  et  Platonem, 
negabitur  tihi,  et  dicetur  quod  sunt  duo  propter 
magnam  similitudinem.  Similiter,  illi  duo  conce- 
ptus  sunt  simpliciter  simplices;  igitur  non  sunt 
intelligibiles,  nisi  totaliter  et  distincte  concipiantur. 
Si  ergo  nunc  non  videntur  duo,  nec  unquam  pos- 
sunt ;  quia  tantam  simplicitatem  habent  modo  sicut 
prius  vel  post.  Item,  aut  concipiuntur  ut  omnino 
distincti,  et  mirum  videtur  quomodo  analogia  et 
distinctio  non  apparet;  aut  concipiuntur  ut  indistin- 
cti,  in  ratione  similitudinis  ;  et  tunc  concipiuntur  ut 
distincti,  quia  omnis  similitudo  et  comparatio  prae- 
supponit  aliqua  esse  distincta.  Igitur  non  videtur 
unus  conceptus.  Item,  si  intellectus  intelligeret  sin- 
gularia  sub  propriis  rationibus,  quamvis  conceptus 
duorum  ejusdem  speciei  essent  simillinii  (non 
dubium  quin  similiores  multo  quam  isti  duo  in  pro- 
posito  ,  quia  isti  differunt  specie)  ,  adhuc  intelle- 
ctus  bene  distingueret  inter  tales  conceptus  sin- 
gulares. 

Secundo  principaliter  sic.  Nullus  conceptus  realis 
causatur  naturaliter  in  intellectu  viatoris,  nisi  ab 
his  qua?  sunt  naturaliter  motiva  intellectus  nostri. 
Sed  illa  sunt  phantasmata,  vel  objeclum  relucens  in 
phantasmate,  et  intellectus  agens.  Ergo  nullus  con- 
ceptus  simplex  naturaliter  fit  in  intellectu^nostro, 
nisi  qui  potest  fieri  virtute  istorum.  Sed  conceptus 
qui  non  est  unicus  alicui  creaturae  relucenti  in  phan- 
tasmate,  sed  omnino  alius  prior,  ad  quem  ille  habe- 
ret  analogiam,  non  potest  fieri  virtute  intellectus 
agentis  et  phantasmatis.  Igitur  talis  conceptus  alius 
analogus,  qui  ponitur  naturaliter  in  intellectu  via- 
toris,  nunquam  est;  et  ita  non  poterit  aliquis  con- 
ceptus  de  Deo  naturaliter  haberi,  quod  est  falsum. 
Prohatio  assumpti.  Objectum  quodcumque,  sive  relu- 
cens  in  phantasmate,  sive  in  specie  intelligibili  cum 


174 


LIBHI    I.    SENTENTIAUUM 


intellectu  agente  vel  possibili  secundum  ultimum 
virtutis  suae ,  facit  in  intellectu,  sicut  effectum  sihi 
adsequatum,  conceptum  suum  proprium,  et  conce- 
ptum  omnium  essentialiter  vel  virtualiter  incluso- 
iiiin  in  eo.  Sed  isie  conceptus  analogus,  qui  ponitur, 
non  cst  essentialiter  neque  virtualiter  inclusus  in 
isto,  nec  est  iste.  Igitur  iste  nou  fiet  ab  aliquo  tali 
movente.  —  Confirmatur  ratio.  Quia,  praeter  pri- 
iiniin  conceptum  suuin  proprium  adajquatum,  et 
inclusum  in  ipso  virtualiter,  nihil  potest  cognosci  ex 
ipso  objecto  nisi  per  diversum;  sed  discursus  prac- 
supponit  cognitionem  simplicis,  ad  quod  discurri- 
tur;  unde  potest  breviter  ratio  sic  formari.  Nullum 
objectum  facit  in  aliquo  intellectu  conceptum  sim- 
plicem  proprium  sui ,  et  conceptum  simplicem  et 
proprium  alterius  objecti,  nisi  contineat  illud  obje- 
ctum  essentialiter  vel  virtualiter.  Objectum  autem 
creatum  uon  continet  increatum  essentialiter,  nec 
virtualiter.  Patet  quod  non  virtualiter;  et  hoc  sub 
ea  ratione  sub  qua  sibi  attribuitur,  ut  posterius 
essentialiter  continetur  in  priori  essentialiter;  quia 
contra  ralionem  posterioris  essentialiter,  est  conti- 
nere  virtualiter  suum  prius.  Et  patet  quod  objectum 
creatum  non  est  increatum  secundum  aliquid  omnino 
proprium  sibi  et  non  commune.  Igiturnon  facit  con- 
ceptum  simplicem  et  proprium  enti  increato. 

Tertio  sic.  Omnis  inquisitio  metaphysica  de  Deo 
sic  procedit,  scilicet  considerando  rationem  forma- 
lem  alicujus,  et  auferendo  ab  illa  ratione  formali 
omnem  imperfectionem  quam  babet  in  creaturis,  et 
reservando  istam  rationem  formalem  altribuendo  sibi 
omnino  summam  perfectionem ,  et  sic  attribuendo 
illud  Deo.  Exemplum  de  formali  ratione  sapientise, 
vel  intellectus,  vel  voluntatis.  Consideratur  enim 
iu  se,  etsecundum  se;  et  ex  hoc  quod  illa  ratio  non 
concludit  imperfectionem  aliquam  nec  iimitationem, 
removentur  ab  ipsa  imperfectiones  quse  concomi- 
lautnr  eam  in  creaturis,  et  reservata  eadem  ratione 
sapientise  et  voluntatis,  attribuitur  ista  perfectissime. 
[gitur  oiunis  inquisitio  de  Deo  supponit  intellectum 
babere  conceptum  eumdem  univocum,  (juem  acci- 
pit  ex  creaturis.  Quod  si  dicas  non,  sed  alia  ratio 
formalis  est  eorum  quae  conveniunt  Deo,  ex  hoc 
sequitur  inconveniens,  quod  ex  nulla  ratione  propria 
eorum,  prout  sunt  in  creaturis,  potest  concludi 
aliquid  <lc  Deo;  quia  omnino  alia  et  alia  ratio  est 
istorum  et  illorum.  Immo  uon  magis  concludetur 
quda  Deus  esl  sapiens  formaliter,  ex  ratione  sapien- 
tiae  quam  apprehendimus  <>x  creaturis,  quam  quod 
Deus  cst  formaliter  lapis.  Potest  enim  conceptus 
aliquis,  alius  a  conceptu  lapidis  creati,  formari,  ad 
quem  conceptum  lapidis,  ut  esl  idea  in  Deo,  habel 
isic  lapis  attributionem ;  el  iia  formaliter  dicetur, 
l»<'u<  <•<!  lapis,  secundum  istum  conceptum  analo- 
gum,  sicul  sapiens,  secundum  illum  conceptum 
analogum. 

Qnarto   sic.    Omnis   conceptua   realis    possibilis 


baberi  de  essentia  divina,  natus  est  fieri  in  intelle- 
ctu,  virtute  essentiae  ejus.  Quod  probatur.  Quia  (*) 
quodcumque  objectum  intelligibile  minimum,  est 
natum  facere  in  intellectu  conceptum  communem 
realem  possibilem  baberi  de  Deo.  Sed,  secundum  te, 
tantum  unicus  conceptus  realis  est  possibilis  (€) 
babcri  <le  diviua  essentia,  virtule  ejus;  licet  intelle- 
ctus  negotiativus  posset  plures  conceptus  creare  et 
fabricarc  circa  idem  objectum.  Ergo,  quodcumque 
objectum  potesl  facere conceptum  realem  in  intellectu 
de  Deo,  potest  facere  illum  unicum  conceptum, 
quem  essentia  divina  esset  nata  facere  de  se.  Sed  ille 
unicus  est  hujus  essentiao,  ut  est  hoc.  Ergo,  quod- 
cumque  objectum  facit  aliquam  notitiam  de  Deo,  in 
intellectu  nostro,  faciet,  secundum  istam  opinionem, 
conceptum  essentiae,  ut  est  haec  essentia  ;  et  ita  erit 
nominabilis  a  vialore,  nomine  significante  hanc 
essentiam,  ut  est  hacc. 

B.  —  SOLUTIONES 

§1.  —  Ad  argumenta  contra  quatuor 
primas  conclusiones 

Ad  argumenta   Aureoli.  —   Ad  argumenta 
Aureoli ,  respondetur.  Et  primo 

Ad  primum  conceditur  major.  Sed  ad  mioorem , 
dico  quod  conceptus  quem  importat  hoc  nomen, 
Deus,  et  quem  omnes  per  illud  ihtelligunt,  est  uni- 
versalis  provisor,  secundum  quod  probat  sanctus 
Tbomas,  1  p.,  q.  13,  art.  8.  Et  de  inhaerentia  hujus 
dictionis,  universalis  provisor,  ad  istam  dictionem, 
Deus,  non  est  rationabilis  quaestio  illi  qui  hoc  con- 
<ipit,  per  boc  nomen,  Deus,  quod  concipit  per  istud 
complexum,  universalis  rerum  provisor.  Neque  sic 
concipiens,  rationabiliter  quierit  (y)  :  utrum  hocaut 
hocinhasreatilli.  Sedtalisnon  irrationabiliterquserit : 
utrum  in  rerum  natura  sit  aliquod  ens  in  actu,  quale 
ipse  concipit;  ut  puta  :  utrum  sit  aliquod  ens,  quod 
babeat  universalem  providentiam  omnium,  vel  quod 
sit  Deus.  Et  concluso  quod  sit  aliquod  tale,  postea 
inquirit  de  inhaerentia  aliorum  praedicatorum  ad 
illud  subjectum;  ut  puta  :  utrum  illud  ens,  quod 
est  Deus,  vel  quod  babet  universalem  providentiam 
de  rebus,  sit  causa  effectiva  omnium,  vel  sit  actus 
purus,  et  bujusmodi.  Si  autem  sit  aliquis  <pii  non 
primo  concipiat  per  hoc  nomcn,  Deus,  boc  quod 
dictum  cst,  scilicet  universalem  provisorem,  sed 
aliud,  utpotc,  primum  principium,  vel  hujusmodi, 
iu  idem  redil ;  quia  lalis  non  quaeril  rationabilitei 
utrnm  Deus  sit  primum  principium;  simI  :  utrum 
aliquod  ens  sit  in  rerum  natura,  quod  sit  primum 
principium;  et  postea  inquirit  alia  praedicala,  ^i«n t 


ia)  in.  -  Ati.  Pr. 
,i  possibllis.  —  Om.  Pr. 

ationabiliter  qumrit.       Ota.  Vr. 


DISTINCTIO    XXII.   —    QU^STIO    I. 


dictum  est.  Et  ita  non  oportet  quod  talis,  antequam 
concipiat  Deurn  sub  conceptu  primi  entis,  vel  causse 
pririiae,  vel  universalis  provisoris,  habeat  conceptum 

proprium  deDeo,cui  omnes  praidictos  attribuat,  *ct\ 
solum  conceptum  entis  cui  omnes  illos  attribuit, 
concludendo  quod  aliquod  ens  est  universalis  pro- 
visor,  vel  prima  causa,  vel  Deus.  Constat  autem  con- 
ceptum  entis  esse  communem  Deo  et  creaturis,  in 
quo  non  solum  Deus,  immo  creatura  concipitur. 
Sed  (a)  illa  propositio  sic  inclusa,  scilicet  :  ens  est 
prima  causa,  solum  verificatur  pro  Deo,  et  non  pro 
creatura  ;  ad  veritatem  enim  indefiniloe  sufficit  unius 
singularis  ejus  veritas. 

Ad  secundum  patet  per  idem.  Dico  enim  quod 
qui  concipit  per  hoc  nomen,  Deus,  hoc  quod  dico, 
universalis  provisor,  non  attribuit  hoc  illi  termino, 
Deus,  sed  enti ;  et  ulterius,  omnia  alia  procdicata 
attrihuit  ei  quod  dico,  Deus,  vel  universalis  provi- 
sor,  modo  prredicto. 

Ad  tertium  dico  quod  viator  potest  hahere  illum 
quartum  conceptum  ;  sed  ille  non  erit  proprius  Dei 
et  simplex,  sed  conceptus  entis  vel  aliquis  conceplus 
compositus.  Et  ratio  est,  quia  argumentum  illud 
forte  tenet,  quando  per  accidentia  rei  vel  effectus 
ejus  sufficienterhomo  ducitur  in  notitiam  quod  quid 
est,  sicut  exemplificat  de  materia  et  de  pane ;  tunc 
enim  ,  in  illo  casu,  quis  potest  hahere  conceptum  (6) 
simplicem,  proprium,  et  distinctum  de  quidditate 
rei,  puta  panis,  si  haheantur  tales  tres  conceptus, 
de  quibus  iste  loquitur.  Sed  dubium  tamen  mihi  est, 
si  nos  habeamus  simplicem  conceptum  proprium 
materiai  primae.  Videtur  enim  quod  semper  conci- 
pitur  quodam  conceptu  complexo,  composito  (y)  ex 
conceptu  absoluto  etconceptu  relativo,  perrespectum 
ad  formam.  Et  quidquid  sit  de  hoc,  nullus  effectus 
Dei  potest  viatorem  deducere  ad  cognoscendum  Deum 
in  se,  id  est,  conceptu  sibi  proprio  simplici,  quo 
nulla  alia  res  concipiatur.  Nec  aliquis  conceptus 
habitus  a  creaturis,  sive  per  negationem  ,  ut  conce- 
ptus  infiniti,  sive  per  causalitatem ,  ut  causa  prima, 
ens  primum,  sive  per  viam  eminentine,  ut  super- 
bonus,  superjustus,  et  hujusmodi,  repraesentat  eum 
ut  in  se  est,  sed  semper  in  alio;  conceptus  enim 
nostri,  vel  sunt  similitudines  creaturarum  sensibi- 
lium,  aut  compositi  ex  illis,  vel  cum  illis,  aut  ab 
illis  extracti.  Verumtamen,  arguens  qui  ponit  quod 
ens  nullum  dicit  communem  rationem ,  sed  omnes 
simul,  ita  quocl  dicendo,  hoc  ens,  non  est  ibi  unus 
conceptus  communis  ipsius  entis,  per  aliquod  addi- 
tum  conlractus,  sed  est  unicus  conceptus  simplex, 
habet  ponere  quod  de  Deo  potest  aliquis  talis  conce- 
ptus  proprius  haberi ,  scilicet  quoddam  ens.  Sed  nos 
non  ponimus  hoc,  ut  alias  patuit  (dist.  2,  q.  1). 

Et  sic  patet  ad  argumenta  sua. 

(<x)  sed.  —  liaec  Pr. 

(g)  conceptum.  —  Om.  Pr. 

(y)  complexo,  composito.  —  complexo  Pr, 


§  2.  —  Ad  argumenta  contra  quintam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Scoti.  —  A.d  prlmum  Scoti 
contra  quintam  conclusionem,  cum  omnibus  confir- 
mationibus  suis,  dicitur  quod  ad  hoc  quod  aliquod 
nomen  dicatur  univoce  de  duobus,  non  sufficit  quod 
significet  conceptum  unicum,  communem  illis  duo- 
bus  quocumque  modo;  sed  requiritur  quod  ille  con- 
ceptus  oequaliter  participetur  ab  eis,  et  non  perfe- 
ctius  ab  uno  quam  ab  alio  ;  ita  quod  si  conceptus  ille 
sit  perfectius  similitudo  unius  quam  alterius,  non, 
propter  hoc,  nomen  significans  illuin  conceptum  erit 
univocum  illis  duobus  de  quibus  dicitur.  Sic  autem 
est  de  omni  conceptu  quem  habet  viator  de  Deo.  Nam 
omnis  conceptus  ab  eo  formatus,  communis  Deo  et 
creaturae,  imperfectius  repreesentat  Deum  (juam 
creaturam.Conceptusenimsapientia^repnesentatper- 
fectius  sapientiam  creatam  quam  increatam  ;  quia 
est  immediate  sumptus  a  sapientia  creata  ;  et  ideo 
repraesentat  eam  distinctius,  quoad  se  et  modos  ejus, 
quam  sapientiam  increatam  ;  ideo  hoc  nomen  sapien- 
tiac  non  est  proprie  univocum.  Nisi  dicas  quod  ad 
univocationem  sufficit  unicus  qualiscumque  conce- 
jitus;  sed  tuhc  est  quaestio  de  nomine;  quia  tunc 
illud  quod  ego  dico  analogum ,  tu  dicis  univocum. 

Ad  secundum  principale,  dico  quod  probat  solum 
quod  intellectus  noster,  non  alium  concejjtum  (a), 
sed  eumdem  format  de  sapientia  increata  et  de 
sapientia  creata.  Sed  talis  identitas  conceptus  non 
sufficit  ad  univocationem,  ut  dictum  est.  Si  tamen 
perfecte  intelligeret  sapientiam  increalam,  tunc  alium 
conceptum  formaret  de  illa  quam  de  sapientia  creata. 
Et  tamen  unus  est  analogus  alteri.  Dico  tamen  quod 
intellectus  viatoris  potest  formare  conceptum  com- 
positum  de  sapientia  divina,  puta  concipiendo  actum 
sapientificandi,independentem,noninh3orentem,etc. 
Et  tamen  ille  conceptus  adhuc  esset,  secundum  unam 
partem  sui,  similitudo  sapientiae  creatae,  superexcel- 
lens  ;  et  ideo  nunquam  esset  univocus  isti  et  illi. 

Ad  tertium  simililer  dicitur  (£).  Conceditur  enini 
quod  Metaphysicus,  sub  eisdem  conceptibus  perfe- 
ctionalibus,  concipit  Deum,  sub  quibus  concejiit 
creaturas.  Primoenim  concepitsapientiam  increatam 
conceptu  simplici  quem  habebat  penes  se  de  sapientia 
creata.  Sed  ille  concejitus  est  magispropriussapientia' 
creatae  quam  increatie.  Ulterius,  forte,  illi  conceptui 
addit  aliquos  alios  negativos  vel  relativos.  Et  tunc 
concejitus  ille  compositus,  puta  cum  dico,  sapientia 
infinita,  vel  sapientia  summa,  licet  sit  conceptus 
sapientise  creatrc,  non  tamen  proprius,  sed  sujier- 
excellens,  nec  convenit  sibi  nisi  secundum  jjartem. 

Ad  quartum  dico  quod  divina  essentia,  si  perfecle 
conciperetur  ut  in  se  est,  non  causaret  nisi  unicum 


(a)  conceptum.  —  Oni.  Pr. 
(g)  dicitur.  —  Oni.  Pr. 


176 


LIBUI   1.   SENTENTIAHUM 


conceptum  de  se;  sicut  Pater  non  dicit  nisi  unicum 
verbum.  Sed  nullus  intellectus  creatus  potest  eam 
illo  modo  concipere;  sed  oportet  quod  forrnet  multos 
conceptus  de  ipsa,  ut  magis  accedat  ad  illum  perfe- 
ctissimura  conceptum  Patris  unicum.  Nec  tamen 
divina  essentia  ita  exii>it  concipi  diversimode;  ipsa 
enim  nata  est  causare  in  intellectu  sil)i  adaequato 
unicum  conceptum,  ut  ita  dicam.  Sed  in  aliis  intel- 
lectibus,  nata  est  causare  infinitos;  quia  nullus 
eorum  repraesentat  eam  perfecte  ut  in  se  est,  nec 
aliquam  perfectionem  divinam  comprehendit,  non 
solum  essentiam. 

Nunc,  ad  argumentum  in  pede  qusestionis  factum, 
respundelur,  secundum  sanctum  Thomam,  \  p., 
q.  13,  art.  1,  ad  3"m  :  «  Dicendum,  inquit,  quod 
significare  substantiam  cum  qualitate,  est  signifi- 
care  suppositum  cum  natura  vel  forma  determinata 
iu  qua  subsistit.  Unde,  sicut  de  Deo  aliqua  dicuntur 
in  concretione,  ad  significandum  subsistentiam  et 
perfectionem  illius,  sicutjam  dictum  est;  itadicun- 
turde  Deo  verba  et  participia  significantia  tempus, 
ex  eo  quod  seternitas  includit  omne  tempus.  Sicut 
enim  subsistentia  simplicia  non  possumus  appre- 
hendere  et  significare,  nisi  per  modum  composito- 
rum  ;  ita  simplicem  seternitatem  non  possumus  intel- 
ligere,  nec  voce  exprimere,  nisi  per  modum  rerum 
■temporalium ;  et  hoc,  propter  connaturalitatem 
intellectus  nostri  ad  res  compositas  el  temporales. 
Pronomina  vero  demonstrativa  dicuntur  de  Deo 
secundum  quod  faciunt  demonstrationem  ad  illud 
quod  intelligitur;  et  sic,  secundum  modum  quo 
nomina,  et  participia,  et  pronomina  demonstrativa, 
de  Deo  dicuntur,  secundum  hoc  (a)  a  pronominibus 
relativis  vel  demonstrativis  significari  potest.  »  — 
Hoec  ille.  —  In  Scripto  autem,  clarius  solvit  prse- 
sens  argumentum.  Et  intendit  quod  grammaticus 
quando  (6)  dicil  quod  nomen  sit>nificat  substan- 
tiam,  etc,  non  accipit  substantiam  et  qualitatem, 
modo  i|iio  accipit  logicus;  sed  substantiam  vocat, 
omne  illud  quod  significatur  modo  substantise  vel 
subjecti,  ita  quod  sihi  potest  aliquod  praedicatum 
attrihui  quod  esl  per  modum  formse;  et  isto  modo 
albedo  significat  substantiam,  et  hujusmodi.  Parti- 
«ipia  autem,  licet  possint  esse  subjecta  in  propositio- 
nibus,  tamen  significant  actionem  vel  passionem  ;  et 
ita  non  proprie  significant  per  modum  subjecti ;  sed 
nec  verba.  Qualitatem  autem,  vocat  materiam  vel 
formam. 

Et  haec  de  qusestione. 


(ot)  fioc.  —  quod  Pr. 
(6)  f/wtncto.  —  Om    Pr. 


DISTINCTIO     XXIII. 


QUjESTIO  I. 

UTRUM  NOMEN  PERSGM  SIT  NOMEN  SECUNL.l. 
INTENTIONIS 

f(3*^~j$iRCA   distinctionem    vigesimam    tertiara 
( (W^2  {\ussr^ur  '■   Utrum   nomen   personae  sit 
_\  Pftr*"?^  nomen  secunda^  intentionis. 

Et  arguitur  quod  sic.  Illud  in  cujus 
diffinitione  ponitur  secunda  intentio,  videtur  esse 
nomen  secunda?  intentionis.  Sed  individuum,  quod 
est  secunda  intentio,  ponitur  in  diffinitione  personae, 
(jiiam  ponit  Boetius,  in  lib.  de  Duabus  naturis  ct 
una  pcrsona  in  Christo  (cap.  3),  dicens  quod  est 
rationalis  naturx  individua  substantia.  Ergo  vide- 
tur  quod  sit  nomen  secundae  intentionis. 

In  oppositum  arguitur.  Illud  nomen  quod  signi- 
ficat  aliquid  exsistens  in  re  vere,  circurnscripk)  omni 
actu  intellectus,  non  est  nomen  secunda}  intentionis. 
Sed  manifestum  est  quod,  si  non  esset  aliquis  intel- 
lectus,  adhuc  Pater  esset  una  persona,  et  similitei 
Filius.  Igitur,  etc. 

In  hac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  primo, 
ponentur  conclusiones.  In  secundo,  movebuntur 
objectiones. 

ARTICULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 
Quantura  ad  primum,  sit 

Prima  COnclusio :  quod  tam  prima  quam  secunda 
intentio  est  conceptio  intellectus. 

Istam  conclusionem  intendit  sanctus  Thomas, 
1.  Sentent.,  dist.  2,  q.  1,  art.  3,  ubi  sic  ait  :  «  Scien 
dum,  inquit,  quod  ipsa  conceptio  intellectus  tripli- 
citer  se  habet  ad  rem  quoe  est  extra  animam.  Ali- 
quando  enim  hocquod  intellectus  concipit,  est  simi- 
litudo  rei  exsistentis  extra  animam,  sicut  hoe  quod 
concipitur  de  hoc  nomine,  homo;  et  talis  conceptio 
intellectus  habet  fundamentum  in  re  immediate, 
in  quantum  res  ipsa,  ex  sua  conformitate  ad  intel- 
lectuni,  facit  quod  intellectus  sit  verus,  el  quod 
nomen  significans  illum  intellectum,  proprie  dicatur 
de  re.  Aliquando  autem  hoc  quod  significaf  nomen 
non  est  similitudo  rei  exsistentis  extra  animam,  sed 
est  aliquid  ipioil  consequitur  ex  modo  intelligendi 
rcm  qu83  est  cxlra  animam  ;  el  hujusmodi  sunt  inlcn- 
tiones  quas  intellectus  noster  adinvenil ;  sicul  signi- 
Gcatum  hujus  norainis,  genus,  non  est  similitudo 


DISTliNCTIO    XXIII.   -  QU^STIO    I. 


17' 


alicujus  rei  extra  animam  exsistentis,  sed  ex  (a)  hoc 
(ImckI  intellectus  intelligit  animal,  ut  in  pluribus 
speciebus,  attribuit  ei  intentionem  generis,  et  hujus 
Intentionis,  licei  proxirnum  fundamentum  non  sit 
in  re,  sed  in  intellectu,  tamen  remotum  fundamen- 
iu n i  est  res  ipsa;  unde  intellectus  non  est  falsus, 
qui  has  intentiones  adinvenit ;  el  ost  simile  de  ornni- 
luis  aliis  quae  consequuntur  ox  modo  intelligendi , 

sicut  es1  abstracti atliernaticorum,  et  hujusmodi. 

Aiiquando  autem  illud  quod  significatur  per  nomen, 
oon  habet  fundamentum  in  re,  neque  proximum, 
aeque  remotum,  sicut  conceptio  chimerge,  <|uia 
neque  est  similitudo  rei  extra  animam,  neque  con- 
sequitur  ex  modo  intelligendi  rem  aliquam  naturse; 
el  ista  conceptio  est  falsa.  »  —  IIscc  ille.  —  Ex  <|ui- 
lins  patel  quomodo  omne  nomen  signiiicat  aliquam 
conceptionem ,  et  quomodo  illa  conceptio,  quae  non 
immediate  fundatur  in  re,  sed  mediante  alia  conce- 
ptione,  dicitur  secunda  intentio,  ut  conceptio  quam 
significat  hoc  nomen,  genus,  vel  species,  vel  abstra- 
ctiini,  vel  hujusmodi ;  hujusmodi  enim  intentiones 
secundae  non  sunt  similitudines  rei  extra  animam, 
scd  sunt  similitudines  rerum  prout  sunt  in  intellectu. 

Undc  sanctus  Thomas,  ibidem,  <licit  :  «  Hoc 
iKiincii ,  ratio,  non  significat  ipsam  conceptionem 
sapientiae,  quia  illa  significatur  per  hoc  nomen, 
sapientia;  scd  significat  inlenlioncm  hujus  conee- 
ptionis,  sicut  ct  hoc  nomen,  diffinitio,  et  alia  nomina 
secunda:  impositionis.  »  —  Ha?c  ille.  —  Ex  <juo 
patet  quod  secundae  intentiones  sunt  conceptiones 
conceptionum  immediate  fundatarum  in  re;  ipsae 
autem  conceptiones  quae  snnt  similitudines  rerum 
extra  animam,  sunt  primae  intentiones.  Quod  enim 
hominis  conceptio  sit  intcntio,  ostendit  sanctus  Tlio- 
mas,  1.  Contra  Genliles,  c.  53  :  «  Intcllectus  per 
speciern  rei  formalus,  intelligendo  format  in  seipso 
quamdam  intentionem  rei  intellecta' ,  quae  est  ratio 
ipsius,  quam  significat  diffinitio.  »  Et  subdit  :  «  Per 
hoc  quod  species  intelligibilis,  quae  est  forma  intel- 
lectus,  est  similitudo  rei  exterioris,  sequitur  quod 
intcllectus  intentionem  formet  illi  rei  similem ;  quia, 
quale  est  unumquodque,  talia  operatur.  Ex  hoc 
autem  quod  intcntio  intcllecta,  est  similis alicui  rei, 
sequiturquod  intellectus  formando  hujusmodi  inten- 
tionem,  rcm  illam  intelligat.  »  —  Haec  ille. 

Itcrn,  1.  tienie.nl.,  dist.  25,  q.  1,  art.  1,  ad  2um  : 
«  Diffinitio,  inquit,  considerata  secundum  suam 
intentionem,  non  est  i<lcm  quod  diffinitum,  sed 
ductivum  in  ejus  cognitionem ;  ct  sic  diffinitio  est 
composita  ex  pluribus  intentionibus ,  quarum  nulla 
praedicatur  (6)  de  ipsa,  nec  econtra,  quia  intentio 
generis  non  est  intentio  diffinitionis.  »  —  Ha;c  ille. 

Ex  quibus  patet  quomodo  conceptio  <ju;jo  cst  simi- 
litudo  rci  et  diffinitio  ojus,  dicitur  intentio.  Et  con- 


(a)  ex.  —  in  Pr. 
(6)  prxdicatur. 


probatur  Pr. 


stat  qnod  non  est  secun<la  intentio.  Relinquitur  er#o 
quod  sit  prima  inlentio. 

Similiter,  quod  secunda    intentio  sit  similitudo 
conceptionis  rei  oxtra  animarn,  patet.  Nam  cst  intcn- 
tio  talis  conceptionis,  ut  dictum  est.  Ergo  conceptio 
ejus.  Hic  cnim  pro  eodem  accipimus  intentionem 
ct  conceptionem.   Undc,  sicut   prima  intentio  est 
similitudo  rosae  vel  hominis,  immediate  carn  reprae- 
sentans,   ita  secunda   intentio  est  sirnilitudo  talis 
conceptionis,  immediate  repraesentans  eam  relative 
ad  resextra,  et  mediante  lali  conceptione  est  simi- 
litudo  rei  extra  ul  est  in  intellectu.  Un<lc  sanctus 
Tliomas,  in  tractatu  de  Esse  et  Essentia ,  sic  ait  : 
«    Elatio,   inquit,   speciei  accidh    naturae  humanie 
secnndnm  illud  <;ssc  quod  babct  in  intellectu.  Ipsa 
onim  natura  humana  habct  in  inlelloclu  osse  abstra- 
ctum  ab  omnibus  individuantibus ;  ct  idco  habet 
rationem  uniformem  ad  omnia  individua  quae  sunl 
extraanimam,proutaequaliterest  similitudoomnium, 
ct  ducens  in  omnium  cognitionem  in  quantum  sunl 
bomines.  Et  ex  hoc  quod  lalcm  rcl.itioncni  liabct  ad 
omnia  individua,  intellectus  adinvenit  rationem  spe- 
cici, ct  attribuitsibi.  Etquamvis  haec  natura  inlellecta 
habeat  rationem  universalis  secundum  quod  compa- 
ratur  ad  res  extra  animam,  quia  una  est  similitudo 
omnium,  laincn  secundum  quod  esl  in  boc  intcllectu 
vcl  in  illo,  est  quaedam  specics  intellecta  particularis. 
Non  eriini  est  universalitas  illius  Ibrmajsecundum  hoc 
essequod  habetin  intellectu,  sedsecundum<juodrel'er- 
turad  res, utsimilitudorerum.  Sicutctiamsiessetuna 
statua  corporalis  repraesentans  multos  honnnes,  con- 
stat  quod  illa  imago  haberet  esse  singulare  et  (a)  pro- 
prium,  secundum  quod  esset  in  bac  materia;  sed 
babcn-t  lalioncin  coiniiiunit.il is  soeundum  quod  cst 
commune  repraesenlativum  plurium.  »  -  -  Haec  ille. 

Ex  quibus  patet  quomodo  secundae  intenliones 
sunt  quidam  conceptus  respectivi  rerum  ut  intelle- 
ctarum,  qui  conveniunt  immediate  primis  inlentio- 
nibus,  ct  mediate  rebus  cxtra  animam. 

Hujus  rnentis  fuit  Aviccnna,  scilicet  quod  inten- 
tiones  hujusmodi  sint  accidentja  intellectus  nostri. 
Undc,  3.  suae  Metaphysic&,  c.  7,  ubi  intendit 
probare  quod  scientia  bumana  sit  accidens,  ita 
dicit  :  De  rebus,  in<iuit,  separatis  non  acquiritur 
intellcctibus  humanis  nisi  intentiones  quidditatum 
suarum.  Narn  <.'st  idem  judicium  <lc  <-is,  sicut  est 
judicium  dc  aliis  substantiis  intellectis  corporalibus, 
excepto  urio,  quod  scilicet  illae  aliae  egent  abslra- 
<:tione  quous<jue  abstrahatur  ab  eis  intentio  quod 
possint  intelligi,  istae  vero  non  egent  aliquo,  nisi  ut 
intelligantur  esse  u1  sunt,  et  si^illetur  anirna  per 
eas ;  ct  quod  invcnitur  in  nobis  dc  illis,  est  impres- 
sio  quae  assimilatur  illis  sine  <Iubio;  ct  b;ec  est  nostra 
scientia  dc  illis,  qua2  acquiritur  'animabus  noslris ; 
et  sunt  impressiones  animac,  non  essentia^  illarum  ; 


(a)  nullum.  —  Ad.  Pr. 


II. 


12 


178 


I.IBItl    I.    SENTENTIAHUM 


et  sunt  accidentes  in  aniina.  —  Hlcc  Avicenna.  — 
Idem  etiam  dicit  quod  intellectum  de  quidditate  sit 
accidens,  cura  est  in  anima,  non  sicut  pars.  Item, 
lih.  5,  c.  1  ,  sic  ait  :  Sicut  animal  in  se  habet  plures 
modos,  sic  et  in  intellectu.  In  intellectu  etenim  esl 
forma  animalis  abstracta.  Et  hoc  modo  ipsum  dici- 
tur  forma  intelligibilis.  In  intellectu  enim  forma 
animalis  taliter  est  quod  in  intellectu  convenit,  ex 
una  et  eadem  dispositione,  multis  particularibus. 
Quapropter,  una  forma  apud  intellectum,  erit  relata 
ad  multitudinem  ;  et  secundum  hunc  respectum  est 
universale,  quia  ipsum  est  una  intentio  in  intellectu, 
cujus  comparatio  non  variatur,  ad  quodcumque  acce- 
peris  animalium.  Hascautem  forma,  quamvis  respe- 
cln  individuorum  sit  universalis,  tamen  respectu 
animse  singularis  cui  imprimitur,  est  individua;  ipsa 
enim  cst  una  ex  formis  quse  sunt  in  intellectu.  Et 
quia  aniime  singulse  sunt  multse  numero,  tunc  eo 
modo  quo  sunt  particulares,  hahebunt  ipsa?  aliud 
intellectum  universale.  —  Hxc  Avicenna. 
Ex  (|iiihus  patet  conclusio. 

Secunda  conclusio  est  quod  tales  intentiones, 
qusedam  conveniunt  naturis,  et  qusedam  eonve- 
n i ii n i  suppositis  naturarum. 

Ihec  conclusio  probatur  per  sanctum  Doctorem.  Et 
quidem,  quod  aliquse  intentionesconvenianl  naturis, 
et  non  suppositis  naturarum  ,  ostendit  sanctus  Tho- 
mas,  in  praefato  traclatu  (cap.  4),  ubi  sic  ait :  «  Quia 
naturse  humanse,  secundum  suam  absolutam  consi- 
derationem,  convenit  quod  prsedicetur  de  Socrate, 
et  ratio  speciei  non  convenit  ei  secundum  suam  abso- 
lutam  considerationem ,  sed  est  <le  accidentibus  quse 
consequuntur  eam  secundum  csse  quod  habet  in 
intellectu,  ideo  nomen  speciei  non  prsedicatur  de 
Socrate,  ul  dicatur  :  Socrates  est  species;  quod  de 
necessitate  accideret ,  si  ratio  speciei  conveniret 
homini  secundum  esse  quod  habet  in  Socrate,  vel 
secundum  suam  considerationem  absolutam,  scilicei 
in  <|uantum  est  homo  ;  quidquid  enim  convenit 
hoinini  in  quantumesl  homo,  preedicaturdeSocrate.s 
E1  subdit : «  Sicergopatel  qualiter  essentia  vel  natura 
se  habel  ad  rationem  speciei  :  quia  ratio  speciei  oon 
cst  de  his  quse  conveniunl  ei  secundum  absolutam 
considerationem  suam,  nec  esl  de  his  accidentibus 
quse  consequuntur  eam  secundum  esse  quod  habel 
extra  animam ,  ul  alhedo  el  nigredo;sed  esl  de  acci- 
dentibus  quae  consequuntur  eam  secundum  esse 
quod  habel  in  intellectu;  el  (a)  per  hunc  modum 
convenil  ei  ratio  generis,  el  ratio  diflerentiae.  » 
Haec  ille.  —  Ex  quibus  patel  quod  intentio  generis, 
speciei,  vel  diflerentiac  aon  competit  suppositis 
naturse  humanse,  ut  possit  dici  :  Socrates  cst  spe- 
cies,  ant  genus,  aut  differentia.  Idem  ponit,  1  p., 

et,  —  Oin.  Pr, 


q.  30,  art.  4,  uhi  sic  ait  :  «  Nomina,  inquit,  generum 
et  specierum,  ut  homo,  vel  animal,  sunt  imposita 
ad  significandum  naturas  communes.  »  —  Haec  ille. 
Quod  autem  ali<(ua3  secundae  intentiones  conve- 
niant  suppositis  naturarum,  patet  de  intentionibus 
significatis  per  hsec  nomina  :  suppositum,  particu- 
lare,   individuum,   singulare ;   hsec  enim   nomina 
dicunt  intentiones  convenientes  suppositis  nalura- 
rum;  quod  ostendit  sanctus  Thonias,  3.  Sentent., 
dist.  G,  q.  1 ,  art.  1 ,  q,a  1 ,  ubi  sic  ait  :  «  Cum  omne, 
inquit,  particulare  habeat  respectum  (a)  ad  natu- 
ram  communem  et  ad  proprietates,  potest  secundum 
utrumque  nominari,  tum  per  nomen  primse  impo- 
sitionis,  tum  per  nomen  secundse  impositionis.  IJoc 
enim  nomen,  res  naturae,  est  nomen  primse  impo- 
sitionis  (6),  significans  particulare  per  respectum 
ad  naturam  communem.  Hoc  vero  nomen ,  supposi- 
tum,  est  nomen  secundse  intentionis,  significans 
ipsam  habitudinem  particularis  ad  naturam  commu- 
nem,  in  quantum  subsistit  in  ea;  particulare  vero, 
in  quantum  exceditur  ab  ea.   Sed  (juia  accidentia 
consequuntur  naturam,  ideo  omne  nomcn  signiO- 
cans  particulare  per  respectum  ad  proprietates,  desi- 
gnat  etiam  ipsum  per  respectum  ad  naturam  com- 
munem.  Hoc  autem  potest  fieri  dupliciter  :  vcl  per 
nomen   primsc   impositionis,  et   sic  est   hypostasis 
communiter  in  (y)  omnihus  suhstantiis,   persona 
vero  in  omnibus  rationalibus  (o);  vel  per  nomen 
secundsc  impositionis,  et  sic  est  individuum  in  quan- 
tum  esl  indivisum  in  se,  singulare  vero  in  quantum 
est  divisum  ab  aliis;  unde  singulare  idem  est  quod 
divisum.  »  —  Haec  ille.  — Idem  ponit,  1.  Sentent., 
dist.  23,  q.  1 ,  art.  3;  et  1  p.,  q.  29,  art.  2.  -  -  E.\ 
quibus  habetur  quod  aliquse  intenliones  conveniunt 
suppositis  naturarum,  puta  intentio  suppositionis , 
et  singularitatis ;  et  particularitatis,  et  individuali- 
tatis;  ratio  enim  suppositi  aon  con venit  alicui ,  nisi 
ut  esl  cognilum  vel  intellectuni  per  modum  suhn- 
stentis  in  aliqua  natura  communi;  et  similiter  ratio 
particularis  ;  et  sic  de  aliis. 

Tertia  conclusio  est  quod  boc  nomen,  persona, 
non  est  nomen  secundse  Lntentionis,  licci  sit 
nomen  rei  cui  convenil  secunda  Lntentio. 

Istam  ponit  sanctus  Thonias,  1  j).,  q.  29,  art.  I. 
ad  3nm,  ubi  sic  dicil  :  «  Diflerentise  substantiales 
non  sunl  nohis  notae,  vel  etiam  aominatse  non  sunt. 
El  idco  oportet  interdum  uti  differentiis  accidenlali- 
bus  loco  substanlialiiini  ;  puta  si  ipiis  dicerel  :  ignis 
cst  corpus  simplex,  calidum  el  siccum;  accidentia 
enim  propria  sunl  effectus  substantialium  forma- 
runi,  et  manifestanl  eas.  El  similiter  nomina  inten- 

(a)  habeai  respectum.  —  Om.  Pr. 

i  secundo  tum  usque  ad  impositionis,  om.  Pr 
(Y)  in.  —  Oin.  I'i 
(S)  persona  ven<  \n  omnibus  rationalibus.  —  Om  Pr 


DISTINCTIO   XXIII.  —  QUjESTIO    I. 


179 


tionum  possunt  accipi  ad  diffiniendum  res,  secun- 
diiiii  (iiidd  assumuntur  pro  alii|iiil)iis  nominibus 
rerum,  quae  non  sunt  posita  (a).  Et  sic  hoc 
aomen,  individuum,  ponitur  iu  diffinitione  per- 
sonse,  ad  designandum  modum  subsislendi  qui  com- 
petit  substantiis  particularibus.  »  —  Haec  ille. 

Item,  1.  Sentent.,  dist.  25,  <{.  1,  art.  1  :  «  Hoc 
oomen,  pcrsoua,  secundum  suam  communitatem 
sumptum,  uoii  cst  uomcn  intenlionis,  sicot  lioc 
aomen,  singulare,  vel  genus,  aut  species;  sed  est 
nomen  rei  cui  accidit  aliqua  iutentio,  scilicet  inten- 
tio  particularis ,  et  in  natura  determinata,  scilicet 
rationali  vel  intellectuali.  P]t  ideo  in  diffinitione  per- 
sonse  (6)  ponuntur  tria,  scilicet  :  genus  illius  rei, 
quod  significatur  nomine  personac,  dum  dicitur  sub- 
stautia  ;  et  differentia,  per  quam  contrabitur  ad 
naturam  determinatam  in  qua  ponitur  res  quoc  est 
persona,  in  hoc  quod  dicitur  rationalis  hatursfi;  et 
ponitur  etiam  aliquid  pertinens  ad  intentionem 
illam  sub  qua  nomeu  persome  rem  suam  significat  : 
non  enim  significat  substantiam  rationalem  absolute, 
sed  secundum  quod  subintelligilur  intentio  particu- 
l.nis;  et  ideo  additur  individua.  »  — -  Haec  ille.  — 
Et  ad  octavum  sic  ait :  «  Persona  non  nominat  inten- 
lionem,  sed  rem  cui  accidit  illa  intentio.  Et  ideo 
iioii  Dominat  accidens,  sed  substantiam.  Nec  lioc 
quod  est  individuum,  est  diflerentia  snbstantiaK  quia 
particulare  non  addit  aliquam  differentiam  super 
speciem  ,  sed  tantum  particulare  efficitur  indivi- 
duum  per  aliquod  principium  essentiale,  quod  qui- 
dem  iu  rebus  rompositis  est  materia,  et  in  rebus 
diviuis  est  relatio  (y)  distinguens.  Et  quia  principia 
essentialia  sunt  nobis  ignota,  frequenter  ponimus  in 
diffinitionibus  aliquid  accidentale  ad  designandum 
aliquid  essontiale.  Et  sic  otiam  nomen  individui, 
quod  est  noinen  accidentis,  poniturad  designandum 
principium  substantiale,  per  quod  tit  individuum.  » 
Haec  ille.  -  -  Et  nota  quomodo  individuum  signi- 
(icai  accidens  :  quia,  ut  dicit  ibidem  arguendo, 
significat  iutentionem  quamdam,  sicut  et  nomen 
generis.  —  Eamdem  ponit  coi\c\uxionem,<le  Potetttnt 
Dei,  q.  9,  arl.  2,  ad  2°m  et  5u,n. 

Et  sic  terminatur  primus  articulus. 

ARTICULUS   II. 

MOVENTUR      DUBIA 

A.  —  OBJEGTIONES 

§  1.        -   C.ONTRA    PRIMAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.         Quantum  ad  secuu- 
dum  articulum,  restal  arguere.  Et  quidem  contra 

a)  non  sunt  posita.  —  sunt  imposita  Vv. 

personte.  —  naturse  Pr. 
(y)  est  relatio.  —  Om.  Pr. 


primam  conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  23, 
q.  I ,  art.  2),  probando  quod  prima  et  secunda 
intentio  sint  objectum  intellectus.  primo  et  princi- 
paliter,  et  non  conceptio  facta  per  intelleclum. 

Primo  sic.  Illud  dicitur  tale  formaliter,  in  ordine 
ad  quod  omnia  alia  dicuntur  talia;  ut  patet  quod 
sanitas  animalis  dicitur  formaliter  sanitas,  «piia  in 
ordine  ad  ipsam  medicina  et  direta  et  omnia  alia 
dicuntur  sana.  Sed  species  vel  actus  aut  conceptio- 
nes,  ex  hoc  dicuntur  intentiones  quod  intellectus 
per  ea  tendit  in  aliud  objective.  Ergo  objectum  cogni- 
tum  formaliter  est  intentio. 

Secundo.  Quia  ibi  primo  et  formaliter  reperitur 
intentio,  ubi  formaliter  reperitur  differentia  inten- 
tionalis.  Sed  illa  invenitur  primo  in  objecto.  Nullus 
enim  dicit  quod  du;e  species,  aut  duo  (<x)  conceptus 
intellectus,  tanlum  intentionaliter  differunt,  immo 
vere  realiter.  De  duobus  autem  conceptibus  objecti- 
vis  de  ea<lem  re  formatis,  quales  sunt  conceptus 
hominis  et  animalis,  consuetum  est  dici  quod  diffe- 
runt  intentionaliter,  et  sunt  du33  intenliones  ejus- 
dem  rei,  non  autem  duae  res,  aut  duo  distincta 
realiter.  Ergo  manifeste  patet  quod  ratio  intentionis 
per  prius  invenitur  in  conceptibus  objectivis  quam 
in  conceptibus,  vel  speciebus,  aut  actibus  formatis 
per  intellectum. 

Tertio.  Sicut  se  habet  suo  modo  intentio,  et  esse 
intentionale,  in  sensu,  sic  se  babet  in  intellectu. 
Sed  quaerentes  de  coloribus  iridis,  aut  de  coloribus 
qui  sunt  in  collo  columbLe,  aut  <le  imagine  quaa 
apparet  in  speculo,  aut  de  candela  apparente  extra 
situm,  utrum  babeant  (6)  esse  reale,  aut  inten- 
tionale  tantum  ,  intendunt  queerere  utrum  ha- 
beant  esse  objectivum  tantum  et  fictitium  seu 
apparens,  aut  babeant  esse  reale  et  fixum  extra  in 
rerum  natura  absque  omni  apprehensione.  Per 
quod  patet  quod  esse  intentionale  non  est  aliud 
quam  visio  vel  apparitio  objectiva.  Ergo  nec  inten- 
tio  est  aliud  quam  conceptus  objectivus,  et  non 
conceptus  formalis  inhaerens  intellectui. 

Quarto.  Ibi  est  prius  et  formalius  secunda  inten- 
tio  et  prima,  ubi  est  prius  et  formalius  fundatio 
secundae  super  primam  ;  est  enim  communis  omnium 
loquentium  acceptio,  quodsecunda  intentio  fundatur 
super  primam.  Sed  manifestum  est  quod  hoc  repe- 
ritur  per  prius  et  formalius  ex  parte  conceptuum 
formatorum  objective.  Nam  conceptus  universalita- 
tis  fundatur  supra  conceptum  animalitatis,  et  inest 
sibi  formaliter  tanquam  subjecto  proprio,  ut  quili- 
bet  experitur.  Nullus  autem  aclus  (y)  intellectus 
inest  tanquam  subjecto  conceptui  animalis;  quamvis 
enim  inter  eos  sit  ordo  praesuppositionis,  non  tamen 
inhaerentiae  babitudo.  Ergo  prima  et  secunda  inten- 


(a)  duo   —  Oiu.  Pr. 
(£)  tantum.  —  Ad.  Pr. 

(y)  nullus  autem  actus.  —  uullum  autetn  accidens  Pr, 


180 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


tio  per  prius  et  formalius  se  teneut  ex  parte  objecto- 
rurn  vel  objectivorum  conceptuum,  cpuam  actuum 
vel  aliorum  accidentium  intellectns. 

Qulnto.  Illud  iKiii  est  intentio  primo  et  formaliter 
et  in  abstracto,  sine  quo  intentio  logice  diffinitur; 
logicales  cnini  diffinitiones  formales  sunt  sicut  et 
metaphysicse.  Sed  logicus  diffiniens  genus  tanquam 
illud  quod  prcedicatur  de  pluribus  difFerentibus  spe- 
cie  in  co  quod  quid,  nullam  mentionem  facit  de  aclu, 
vel  specie,  aut  alio  accidente  intellectus;  proodicari 
ciiini  non  est  formaliter  intelligere,  alioquin  actus 
intelligendi  praedicaretur  de  rebus  quae  sunt  extra. 
Non  est  igitur  preedicatio  in  intellectu  formaliter, 
sed  objective;  nec  inest  alicui  accidenti  intellectus, 
sed  est  ab  actu  intelligendi  efTective  et  formative. 
Igitur  accidens  nullum  intellectus  est  formaliter 
intentio,  sed  magis  conceptus  objectivus. 

Scxto.  Avicenna  dicit,  1.  Metaphysicse ,  quod 
togica  est  de  secundis  intentionibus  adjunctis  primis. 
Sed  manifestum  est  quod  logica  non conjungit acfum 
intellectus  (oc)  actui  intellectus,  aut  accidens  acci- 
denli,  scd  conceptus  secundarios  conceptibus  primis, 
utpote  praedicari  animali  et  bomini,  et  affirmari  vel 
negari,  et  sic  de  aliis.  Ergo  manifestum  est  quod 
secunda  intentio  et  prima  non  sunt  accidentia  intel- 
lectus,  sed  conceplus  objectivi. 

Septimo.  Omnes  concedunt  quod  logica  est  de 
secundis  inlentionibus,sivetanquamdesubjectoadse- 
quato,  sive  aliter,  sccundum  quod  opinantur  diver- 
simode.  Sed  cohstat  quod  logica  est  de  dicibili 
incomplexo,  de  quo  determinatur  in  libro  Praedi- 
camentorum,  et  de  enuntiatione,  de  qua  determi- 
natur  in  libro  Perihermenias ,  et  de  oratione  syllo- 
gistica  simpliciter  et  oratione  demonstrativa  et 
dialectica,  sicut  patet.  Nullum  autem  istorum  est 
aliquod  accidens  inlellectus  formaliter,  etsi  sint 
formata  per  actum  intellectus.  Nusquam  autem 
reperitur  tractatum  aut  discussum  in  logica  de  acti- 
bus  intellectus  formalibus,  sed  tantummodo  de  for- 
matis  per  intellectum.  Ergo  mirum  est  quod  in  (6) 
imaginationem  alicujus  ascenderit,  quod  prima  et 
secunda  intentio  sint  accidcnlia  intellectus,  aut  con- 
ceptus  formales,  et  non  potius  conceptus  formati. 

Octavo.  In  omnibus,  juxta  doctrinam  Philosophi, 
Ioquendum  est  ut  plures,  et  maxime  secundum 
philosophantes.  Sed  Gommentator  vocat  intentiones 
conceptus  objectivos.  Dicit  enim,  3.  de  Anima, 
quod  intentiones  intellectse  continuantur  cum  inten- 
tionibus  imaginatis,  et  sunt  in  eis  quasi  forma  in 
materia,  et  sicut  color  in  pariete;  hoc  enim  ponif 
commento48.  Manifestum  esf  autem  quod  loquitur 
de  intentionibus  objectivis,  quae  sunt  intellectae  ef 
imaginatae ;  quia  de  illis  experimur  quod  intellecta 
iiiiiituiiiiir  imaginatis  sicut  color  parieti,  quod  non 

(a)  intellectus.  —  intellectum  Pr 

i»i.  —  Om.  Pr. 


est  verum  de  actibus  aut  accidentibus  intellectus. 
Unde,  commento  18,  dicit  quod  sensationes  non 
sunt  intentiones  aliac  ab  intentiouibus  rerum  exsi- 
stentium  extra  animam  in  materia.  Ex  quo  patet 
quod  intelligit,  per  sensationes  et  intentiones,  appa- 
ritiones  rerum  objectivas,  qiue  sunt  realiter  eaedem 
cum  his  quse  sunt  extra.  Ergo,  secundum  modum 
loquendi  philosophicum  ,  intentiones  non  suut 
actus,  nec  actiones  intellectus  ,  sed  aliquid  obje- 
ctivum. 

Nono.  Illa  quorum  distinctio  nullo  modo  est  rea- 
lis  in  (juantum  sunl  hujusmodi,  sed  penitus  inten- 
tionalis,  illa,  in  quantum  hujusmodi,  sunt  intentio- 
nes.  Impossibile  est  enim  quod  aliqua  distinguantur 
realiter,  nisi  alterum  vel  utrumquc  sil  res  :  alterum 
quidem,  ut  ens  et  nihil,  qu;c  differunt  realiter 
ratione  alterius  extrerni ;  utrumque  vero,  ut  lapis 
et  homo.  Similiter  etiam  impossibile  est  quod  ali- 
qua  differant  intentionaliter,  nisi  utrumque  vel 
alterum  fuerit  intentio.  Sed  manifestum  est  quod 
homo,  in  quantum  homo,  et  animal,  in  quantum 
animal,  differunt,  non  qnidem  realiter,  sed  inten- 
tionaliter  et  secundum  rationem.  Ergo  necesse  esf 
quod  homo  et  animal  sint  intentiones. 

Deeimo.  lllud  quod  non  est  exsistens  in  reruin 
natura,  nec  habet  esse  fixum  extra,  secundum  quod 
hujusmodi,  illud ,  inquam,  est  quid  intentionale. 
Sed  manifestum  est  quod  homo,  in  quantum  differt 
a  Socrate,  et  animal  prout  distinguitur  ah  homine, 
horum,  inquam,  rationes,  ut  sic  acceptae,  non  sunt 
in  reruni  natura,  habentes  esse  extra;  alioquin 
redit  error  Platonis,  et  erit  dare  tertium  hominem 
separatum  ab  omnibus  singularibus,  et  similiter 
animal  separatum  ;  quod  esse  non  potest.  Ergo 
necesse  est  quod  homo  et  animal,  secundum  quod 
hujusmodi,  sint intentiones.  Gonstatautem  quod  non 
sunt  accidentia  intellectus.  Igitur,  etc. 

Umlecimo.  Omne  fabricatum  per  intellecluin 
quod  non  est  nisi  conceptus  objective  formatus,  est 
vere  (a)  intentio ;  constat  enim  (juod  intellectus  non 
fabricat  res,  sed  intentiones.  Sed  manifestum  est 
quod  ratio  hominis  et  animalis  prout  distinguitur  ;t 
Socrate,  est  fabricata  per  intellectum,  nec  est  aliquid 
nisi  conceptus  objective  formatus;  non  enim  natura 
fecit  has  distinctas  rationes  in  exsistentia  actuali. 
Krg<>  necesseest  quod  siut  intentiones.  Gonstat  autem 
quod  non  sunt  accidentia  intellectus.  Igitur,  eto 

Duodecimo.  Impossibile  est  quod  una  res  sil 
plura  quaedam  realiter,  sed  tantum  intentionaliter 
et  secundum  rationem  :  una  quidem  candela  potesf 
apparere  plures  et  esse  multae  in  esse  intentionali  et 
apparenti,  sed  in  esse  reali  non  est  possibile.  Sed 
manifestum  est  quod  homo  et  animal  suut  una  res, 
ut  queedam  plura  el  distincta  :  rationale  enim  et  ani- 
mal   important  duas   rationes  distinctas,   quarum 


(a)  vere.  —  una  Pr. 


DISTINCTIO   XXIII.   —    Qlh£STlO    1. 


d81 


una  non  est  alia,  et  tamen  sunt  una  res.  Igitur 
homoet  aniinal  sutit  intentiones.  Igitur,  ut  prius. 

Decimotertio.  lllud  quo  totaliter  praeciso  et  amoto, 
aliquid  remanet  vere  intentio,  non  est  intenliona- 
litas  in  abstracto,  qua  formaliter  sit  intentio  quid- 
quid  est  intenliu  in  eonereto,  alioquin  remaneret  effe- 
etus  ibrmalis  sine  causa  forraali ;  unde  iilud  non  est 
formaliter  albedo,  quo  dempto  aliquid  remaneret 
album.  Sed  Avicenna  dicit,  5.  Metaphysicie ,  cap.  1, 
quod  quidditas  abstrahit  ab  esse  unum  et  multa,  et 
ab  esse  in  intellectu  et  extra;  unde  equinitas  non 
est  nisi  equinitas  tantum,  a  qua  prsescinditur  babi- 
tudo  rei  intellectae  ad  intellectum,  et  tamen  constat 
quod,  ut  sic,  est  intentio,  nec  habet  esse  reale,  immo 
tantum  intentionale,  in  quantum  hujusmodi,  et  per 
consequens,  cessante  opere  intellectus,  remanet 
equinitas  intentio.  Ergo  non  est  verum  quod  aliquid 
exsistens  subjective  in  intellectu  sit  intentio  vel 
intentionalitas  formaliter. 

Decimoquarto.  Secundce  substantiee,  quae  sunt 
homo  et  animal,  et  similia,  in  quantum  hujusmodi, 
sunt  primee  intentiones,  quoniam,  in  quantum 
liujusmodi ,  non  sunt  res  extra  exsistentes,  necsigni- 
ficant  hoc  aliquid,  sed  quale  quid,  secundum  Philo- 
sophum,  in  Prxdicamentis  (cap.  dc  Substantia). 
Sed  uianifestum  est  quod  secunda3  substantise,  in 
quantum  hujusmodi,  non  sunt  subjective  in  intel- 
lectu,  nec  includunt  respectum  ad  intellectum ; 
alioquin,  non  essent  in  prsedicamento  substantia?, 
cum  essent  intrinsece  relativa.  Ergo  sineopere  intel- 
lectus,  adhuc  remanent  primce  intentiones. 


§   2.    —   CONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONE 


M 


Argumenta  Henrici  et  aliorum. 


Contra 


tertiam  conclusionem  arguit  sic  rlenricus,  et  multi 
alii  (apud  Aureolum,  ibid.,  art.  1 ). 

Prlmo,  per  argumentum  factum  in  principio 
qiiccstionis. 

Secundo  sic.  Illudquod  opponitur  secund»  inten- 
tioni  relative,  importat  secundam  intentionem  ;  oppo- 
sita  enim  debent  esse  ejusdem  generisetconditionis. 
Sed  persona  opponitur  universali,  sicut  individuum 
et  singulare;  unde  nullum  universale  est  persona. 
Universale  autem  est  res  secundae  intentionis.  Ergo 
persona  significat  intentionem  secundam  (a). 

IVrJio.  lllud  quod  dicit  rem,  vel  (6)  primam 
intentionem,  in  divinis  non  potest  plurificari.  Sed 
persona  plurificatur  in  divinis.  Ergo  non  significat 
rem,  aut  primam  intentionem,  sed  tantummodo 
secundam. 

Quarto.  Si  persona  significaret  primam  intentio- 
nem,  ejus  communitas  esset  generis  vel  speciei ; 
omnis  enim  prima  intentio  quae  praedicatur  in  quid 


(a)  secundam.  —  Om.  l'r. 
(6)  vel.  —  per  Pr. 


de  pluribus,  est  genus  vel  species.  Nunc  autem ,  ad 
interrogationem  factam  per  quid  de  Patre  et  Filio  et 
Spiritu  Sancto,  respondetur  de  quolibet  quod  est 

persona  ;  et  per  consequens,  si  persona  sit  nomen 
primaa  impositionis,  erit  genus  vel  species  respectu 
trium  personarum.  Sed  Augustinus,  7.  de  Trinitate, 
cap.  9,  negat  rationem  speciei  aut  generis  a  divinis. 
Ergo,  ut  prius. 

Quinto.  Persona  et  suppositum  idem  esse  viden- 
tur.  Sed  suppositum  est  secunda3  intentionis,  a  sub- 
sistendo  quidditati  et  universali  natura.  Ergo  pcr- 
sona  significat  intentionem  secundam. 

Sexto.  Individuum  est  nomen  secunda?  impositio- 
nis,  et  secundie  intentionis.  Sed  Damascenus  dicit, 
lib.  4  (de  Fid.  orth.),  quod  hypostasis  et  persona 
individuum  demonstrat.  Ergo  illud  quod  supra. 

Septimo.  III ud  quod  est  commune  secundum  rem 
in  divinis,  est  unum  numero,  sicut  dicit  Damasec- 
nus,  lib.  1 ,  c.  10  (de  Fid.  orllt.),  quod  communitas 
in  divinis  est  secundum  rem,  distinctio  vero  secun- 
dum  ratiouem.  Sed  persona  non  est  una  numero  in 
divinis.  Ergo  non  est  aliquid  reale,  sed  tantum 
intentionale. 

Octavo.  Illud  quod  dicit  puram  negationem,  non 
videtur  esse  nisi  secunda  intentio ;  quia  negationes 
sunt  entia  rationis.  Sed  persona  significat  negatio- 
nem  ;  quoniam  diffinitur  per  incommunicabilitatem, 
quae  negationeni  importat.  Ergo  significat  tantum 
secundam  intentionem. 

Nono  arguit  Petrus  de  Palude  recitans  quamdam 
opinionem.  Nomina  debent  esse  consona  rebus.  Res 
autem  sunt  in  triplici  genere.  Nam  quaedam  habent 
esse  tantum  in  re  extra,  et  non  per  animam ,  ut  sin- 
gularia  :  Socrates,  et  Plato,  et  caetera  quae  non  sunt 
nisi  a  natura;  et  quidquid  est  extra,  est  hujusmodi. 
Aliye  vero  sunt  solum  in  intellectu  et  ab  intellectu, 
sicut  intentiones  lo«icales  circasinu,ularia.  Aliao  vero 
sunt  partim  extra  et  partim  intra  ab  intellectu ,  ut 
secuiuke  substantiac,  et  species,  et  genera  aliorum 
praidicamentorum;  natura  enirn  in  his  occulte  ope- 
ratur,  ut  dicit  Auctor  Scx  Principiorum  ,  scilicet 
praebendo  fundamentum  ;  sed  intellectus  agens  est 
qui  facit  universalilatem  in  rebus  completive  et  for- 
maliter,  scilicet  abstrahendo.  Ergo  omnia  nomina 
propria  individuorum ,  ut  Socrates,  et  Plato,  et 
hujusmodi,  quae  significant  res  solum  secundum 
esse  (juod  habent  extra  animam,  et  non  per  animam, 
sicut  nomina  rerum,  nullo  modo  suntnomina  inten- 
tionis  primae  vel  secundae.  Nomina  vero  propria  sub- 
stantiarum  secundarum  et  omnis  generis  universa- 
lium,  ut  homo,  animal,  et  albedo,  et  color  et  hujus- 
modi,  quae  significant  ea  qiuie  partim  sunt  intra, 
partim  extra,  sunt  primae  intentionis ;  ut  }>er  hoc 
designetur  quod  non  totaliter  hoc  vel  illud,  et  « inten- 
tio  »  referatur  ad  unum,  «  prima  »  vero  ad  aliud. 
Nomina  autem  communia,tam  individuorum,  quam 
specierum,  quam  generum,  quse  significant  hujus- 


182 


I.IBRI    1.    SKNTENTIAHIM 


modi,  ut  species,  genus,  individuum,  persona,  etc, 
sunt  nomina  secundae  intentionis;  quia  pure  inten- 
tionalia  (a). 

Decimo  arguit.  Quia  haec  est  differentia  inter 
nomen  primse  impositionis,  et  secundse  intentionis  : 
quia  nomen  primae  impositionis  uon  transcendit 
determinatos  limites;  sed  nomen  intentionis  secundae 
transcendit  limites  sui  fundamenti,  quia  si  funda- 
tur  super  illud  quod  prsedicatur  tantum  <lc  differen- 
tibus  numero,  ipsum  praedicabitur  de  differentibus 
specie,  vel  de  diversis  speciebus;  si  super  prsedica- 
bile  de  differentibus  specie,  ipsum  praedicabitur  de 
differentibus  genere;  verbi  gratia  :  super  hanc  rem 
quae  esl  homo,  fundatur  secunda  intenlio  quae  est 
<pecies,  et  uon  solum  homo  est  species,  sed  brutum, 
el  albedo,  et  hujusmodi;  similiter  genus  quod  est 
secunda  intentio,  est  in  omni  genere;  non  tamen 
animal  quod  est  res  subjecta  inlentioni.  Sed  nomina 
communia  individuorum ,  de  quibus  agimus,  trans- 
cendunt  ambitum  rei  subjectae,  sicut  Socrates  et 
Plato.  Igitur,  etc. 

Undecimo.  Quia  nomen  commune  differentibus 
genere  secundum  rem  et  secundum  vocem,  est 
secundae  intentionis;  talibus  enim  nec  physicum, 
nec  metaphysicum  potest  esse  commune,  sed  sola 
ratio  logica.  Sed  persona  et  oinnia  talia,  sunt  hujus- 


modi.  Igitur,  etc. 


B. 


SOLUTIONES 


§   1. 


Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 


Ad  argumenta  Aureoli.  —  A.d  argumentnm 
primum  contra  primamconclusionem,  negaturmajor. 
Dico  enim  quod  aliquid  dicitur  aliquale,  in  ordine 
ad  aliud  :  uno  modo,  sicut  analogum  ad  coanalo- 
gum,  sicut  arguens  exemplificat  de  sanitate animalis 
m  ordine  ad  quam  urina  dicitur  sana,  et  isto  modo 
negatur  minor,  etconceditur  major;  alio  modo,  sicut 
relativum  el  correlativum,  sicut  imago  dicitur  imago 
in  ordine  ad  imaginatum,  et  via  dicitur  via  in  ordine 
ad  terminum,  el  sic  major  est  falsa,  et  minor  vera. 
Non  enim  conceptio  intellectus  dicitur  intentio  ex 
hoc  quod  est  signum  intentionis  quaa  sit  in  objecto, 
vel  quia  habetaliam  proportionem  ad  aliquam  inten- 
tionem  quae  sil  in  objecto;  sed  dicitur  intentio  in 
ordine  ad  aliquid  :  quia  per  talem  conceptionem 
intellectus  tendit  in  rem  cujus  est  intentio,  el  est 
ibi  ordo  talis  conceptionis  ad  objectum  sicut  imaginis 
ad  imaginatum  et  sicut  viae  ad  terminum,  quia  per 
talem  formam  intellectus  venil  in  notitiam  rei,  et 
res  venil  ad  intellectum,  et  Intellectus  tendit,  et 
intellectus  tenetur. 

\«i  Becundura  dicitur  quod  minor  est  falsa.  Nam 

fa)  intentionalia.  —  notionalia  Pr. 


distinctio  ralionis  vel  intentionalis  non  est  formalitei 
in  objecto  (a),  sed  tantummodo  fundamentaliter ;  in 
intellectu  autem  est  formaliter  et  in  actu,  et  il>i  est 
formaliter  intentio.  Et  ad  probationem  dicitur  quod 
duae  species  vel  dua3  coneeptiones  formales  differuni 
realiter,  ut  sunt  quaedam  accidentia,  et  non  solum 
ratione  vel  intentionaliter,  sed  res  nl  in  talibus  con- 
ceptionibus,  distinguitur  a  seipsa  intentionaliter  et 
solum  ratione.  Verbi  gratia  :  anima,  ut  in  manu , 
distinguitur  a  se,  ut  in  pede,  secundum  rationem ; 
et  tamen  rnanus  et  [>es,  per  quos  anima  distinguitui 
a  seipsa,  secundum  rationem  solum,  nonsola  ratione 
distinguuntur,  inrrno  realiter.  Non  enim  oportet  tan- 
tam  esse  diversitatem  inter  distincta,  sicut  intei 
distinctiva. 

Ad  tertium  dicitur  quod  tam  iu  sensu  quam  in 
intellectu,  esse  intentionale  formaliter  est  esse  inten- 
tionis,  vel  rei  in  sua  intenlione,  quae  est  accidens 
diminutum  et  similitudo  rei;  sicut  species  coloris  in 
acre  dicitur  irrtenlio  coloris,  et  illud  esse  est  esse 
reale  illius  intentionis,  sed  est  esse  intentionale 
respectu  coloris.  Et  ad  probationem  dico  quod  qua 
rere  an  colores  illi  habeant  soluin  esse  intentionale, 
est  quaerere  an  colores  qui  videntur  vel  apparenl . 
habeant  solunr  essc  rrr  cognoscente  per  suam  simili- 
tudinem,  et  hoc  est  quaerere  esse  intentionale  solum, 
vel,  ultra  illud  esse,  habeant  esse  extra  cognoscen- 
tem,quod  est  habere  esse  reale,  potissime  si  sit  in 
subjecto  disposito  ad  esse  naturaliter  conveniens 
forrme,  et  non  intendunt  quasrere,  an  sit  aliquid 
distinctum  a  colore  reali  ct  a  specie  coloris,  nisi  vane 
«jiuerairt. 

Ad  quartum  negatur  minor.  Non  enim  conceptus 
universalitatis  irrest  conceptui  animalis,  sicut  acci- 
dens  suo  sulrjecto,  sed  cohsequitur  ad  illum  el  ad 
sibi  consimiles.  Dum  enim  intellectus  intellexit 
animal,  abstrahendo  quidditatem  ab  omni  extraneo, 
et  post  reflectitur  super  conceptum  illum  et  rem  ut 
in  tali  conceptu,  format  aliam  intentionem  quam 
attribuit  tali  conceptuiet  rei  in  tali  conceptu  cognitae, 
ut  dictirm  fuit  in  prima  conclusione;  et  isto  modo 
secunda  intentio  fundatur  in  prima,  vel  in  re  mediante 
prima.  Illa  autcni  fundatio  non  est  intelligenda  per 
illum  niodum  i|uo  accidens  fundatur  in  subjecto,  ul 
ostendit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  v2,  ul>i 
supra  (([.  1,  art.  3);  sed  potius  illo  modo  quo 
aliquid  dicitur  fundari  metaphorice  in  illo  a  quo 
lirmitatein  sn;r  vcritatis  habet. 

Ad  quintum  dicitur  quod  argumentum  supponil 
falsum,  scilicel  quod  genus  sil  intentio  secunda. 
Dico  enim  quod  genus  non  est  secunda  intentio,  sed 
est  rcs  substrata  intentioni  secundse,  el  fundans 
talem  intentionem  mediante  prima  intentione.  Unde 
sanctus Thomas,  I.  Senlent.,  <li>t.  ;>.">.  q.  1,  art.  I. 
ad  3um,  <licil  :  «  In  omnibus  intentionibus  coinmu- 


(a)  objecto.  —  subjecto  Pr. 


DISTINCTIO   XXIII.   —  QU^STIO    I. 


183 


nitei  verum  est  quod  intentiones  ipsec  non  sunt  in 
rebus  sed  in  anima;  sed  habent  in  re  correspondens, 
scilicet  naturam  cui  intellectus  hujusmodi  intontio- 
nem  attribuit,  sicut  intentio  generis  non  est  in  asino, 
sed  natura  animalis,  cui  per  intellectum  Iikc  inten- 
tio  attribuitur.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod 
genus  ntui  est  intentio,  sed  fundamentum  intentio- 
nis,  et  correspondens  intentioni.  Si  enim  genus 
cssct  intentio,  nulla  natura  realis  diceretur  genus. 
—  Iteni,  dist.  1!),  i|.  5,  arl.  I  :  «  Quuedam,  inquit, 
sunt  quae  habent  fundamentum  in  re  extraanimam; 
sed  complementum  rationis  eorum,  quantum  ad 
illud  quod  est  formale,  est  per  operationem  animae, 
ul  patet  in  universali.  Humanitas  enim  est  aliquid 
iii  re;  non  tamen  habet  ibi  rationem  universalis, 
cum  non  sit  extra  animam  aliqua  humanitas  multis 
communis  ;  sed  secundum  quod  accipitur  in  intelle- 
«  tn,  adjungitur  ei  per  operationem  intellectusintentio 
secundum  quam  dicitur  species.  »  —  Ha3c  ille. 

Tunc  ad  argumentum  dico  quod  nulla  intentiu 
potesl  diffiniri  quantum  ad  quid  (a)  rei,  quin 
oporteat  fieri  nientionem  de  opere  intelleelus.  Simi- 
liter  nec  res,  ut  subesl  intentioni,  diffinitur  nisi 
liat  mentio  de  actu  intellectus.  Si  enim  diffinitur 
genus,  diffinietur  per  hoc  quod  est  praedicari.  Et  si 
quaeratur  quid  est  praedicari,  ulterius,  dicetur  quod 
praedicari  est  attribui  alicui  per  intellectum  cum 
nota  compositionis  vel  drvisionis.  Verumtamen  illa 
diffinitio  generis  non  est  diffinitio  intentionis,  sed 
rei  ut  est  sub  intentione;  illa  enim  intentio  quam 
significat  genus  potius  est  diffinitio  qusedam  ;  unde, 
si  illa  ulterius  diffiniretur  quantum  ad  quid  rei, 
oporteret  in  ejus  diffinitione  ponere  loco  generis  hoc 
quod  dico,  conceptio  intellectus,  vel  similitudo  in 
intellectu,  vel  aliquid  operatum  (6)  ab  intellectu  et 
hujusmodi.  Cum  autem  dicit  arguens  quod  praedi- 
cari  non  est  intelligere,  etc. ;  dico  quod  idem  est 
actus  quo  intellectus  intelligit  et  praedicatur  aliquid 
de  aliquo.  Praedicari  autem  dicit  relationem  per 
uioilum  passionis,  fundatam  in  re  mediante  conce- 
ptione  quam  intellectus  componit  cum  alia ;  praedi- 
catum  autem  dicit  intentionem  secundam.  Nec  sequi- 
tur  quod  actus  intellectus  vel  conceptio  praedicetur 
de  re,  sed  solum  quod  praedicari  non  convenit  rei 
nisi  prout  est  sub  conceptione  ,  ita  quod  talis  relatio 
non  potest  fundari  in  re  nuda  immediate. 

Ad  sextum  dicitur  quod  logica  estdeintentionibus, 
dod  ut  sunt  res,  quia  sic  de  talibus  est  tertius  liber 
deAnima\  sed  est  de  intentionibus,  ut  sunt  inten- 
tiones  et  viae  per  quas  intellectus  perquirit  verum  et 
falsum,  sicut  sunt  diffinitio,  enuntiatio,  syllogismus, 
praedicatum  et  subjectum ,  prsedicabile  et  uni- 
versale,  et  sic  de  caeteris,  quae  significant  secundas 
intentiones.  Dicitur  autem  conjungere  intentionem 


(a)  quid.  —  aliquid  Pr. 

(o)  operatum.  —  operativum.  Pr. 


secundam  primae,  quiadocet  quomodo  ea  quae  inclu- 
dunt  sccundas  intentiones  conveniunt  illis  quao  im- 
portant  primas,  scilicet  quomodo  homo  esl  species, 
animal  est  genus;  el  docet  quomodo  talia  combi- 
nanda  sunt  ad  veritatem  inquirendam,  formando 
propositiones  et  syllogismos.  Potest  tamen  dici  quod 
intentio  potest  dupliciter  sumi  :  uno  modo,  in  vi 
iiiiius  abstracfi,  et  sic  non  est  aliud  quam  conceptio 
intellectus,  ut  dictum  esl ;  alio  modo,  in  vi  concreti, 
sicut  si  albedo  poneretur  loco  hujus  noininis,  album, 
quia  in  proposito  vocabula  deficiunt,  cum  non 
habeamus  nomen  concrelum  significans  concretivc 
sicut  intentio  abstractive ;  et  islo  modo  intenlio  dicit 
rem  substratam  (a)  conceptui  animae.  Et  isto  modo 
omnis  res  fundans  primam  intentionem  abstractive 
dictam,  potesldici  prima  intentio;  et  omne  quod  fun- 
dat  secundam  intentionem  primo  mododictam  imme- 
diate,  potest  dici  secunda  intentio ;  unde  homo  illo 
modo  diceretur  prima  intentio,  sed  genus  diceretur 
secunda  intentio.  Et  illo  modo  intelligo  sanctum 
Thomam,  3.  Sentent.,  dist.  5,  q.  3,  art.  1  (adlum), 
ubi  sic  dicit  :  «  Sicut  genus  est  quaedam  intentio 
(juam  intellectus  ponit  circa  forinam  intellectam, 
ita  et  diflerentia ;  tamen  huic  intentioni  intellectae 
respondet  natura  quaedam  quae  est  in  particularibus, 
licet  secundum  quod  est  in  particularibus  non  habeat 
rationem  generis  aul  speciei.  »  —  Heec  ille.  —  Et 
intendit  quod  genus  dicit  quamdam  intentionem  ; 
non  quod  illud  (juod  est  genus  sit  intentio,  nisi  deno- 
rninative  et  in  concrelo.  Homo  enim,  prout  est  in 
intellectu  per  suum  conceptum  immediaterepracsen- 
tantem  eum ,  jtotest  illo  modo  dici  prima  intentio; 
ut  autem  est  in  intellectu  per  alium  conceptum  con- 
sequentem  actum  reflex.um  super  primum  conce- 
jitum,  quo  scilicet  intelligitur  homo  ut  babens  esse 
universale  in  inlellectu ,  dicitur  secunda  intentio 
concretive.  Nec  lamen  conceditur  quod  homo  sif 
secunda  inlentio  quia  honio  dicit  meram  rem  ;  sed 
conceditur  quod  sjieeies  est  secunda  inlentio,  quia 
hoc  quod  dico,  sjiecies,  significat  rem  cum  conceptu, 
vel  rem  ut  conceptam. 

Ad  septlmum  dicitur  sicut  ad  praecedens,  quod 
logica  est  de  secundis  intentionibus,  in  quantum  est 
de  illis  quae  in  sua  ratione  important  secundam  inten- 
tionem,  jmta,  genus  et  species,  subjectum  et  prav 
dicatum,  et  hoc  in  quantum  talia  sunt  includentia 
intentionem.  Quod  autem  logica  non  agat  de  actibus 
intellectus,  dictum  est  :  (juia  non  agit  de  intentio- 
nibus,  ut  sunt  res,  sed  ut  sunt  instrumenta  perqui- 
rendi  veruni ;  et  quia  potiusagit  de  substratis  inten- 
tionum  quam  de  intentionibus.  Unde,  licet  diffinitio 
sit  ratio  formata  per  intellectum,  iogicus  non  habet 
inquirere  quae  res  sit  illa  ratio,  an  substantia  vel 
accidens ;  quamvis  in  omnibus  suis  diffinitionibus 
semper  ponat  aliquid  pertinens  ad  intellectum,  ut 


(a)  substratam.  —  abstractam  Pr. 


184 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


hoc  quod  dico,  pracdicare,  vel  significare,  vel  aliquid 
hujusmodi. 

Ad  octavum  dico  quod  Commentator,3.  dc  Anima, 
erravit,  opinatus  quod  intellectus  possit  esse  aliqua 
forma  separata  ab  anima  nostra  secundum  esse.  Kt 
ideo  oportuiteum  multa  falsa  fingere.  Quorum  uiiuni 
fuit  quod  species  intelligibilis  est  subjective  in  phan- 
tasmatibus,  et  est  in  intellectu  possibili  alio  modo. 
Et  islam  fictionem  adinvenit,  ut  salvaret  continua- 
tionem  intellectus  possibilis  cum  anima  nostra  per 
illam  speciem.  Unde  intentionem  intellectam  vocavit 
speciem  intelligibilem ,  et  intentionem  imaginatam 
vocavit  phantasma.  Quod,  licet  veruni  sit,  tamen  illa 
inhaerentia  quam  ponit  hujus  ad  hoc,  scilicet  speciei 
intelligibilis ad  phantasma,  nihil  est. 

Ad  nonum  dico  quod  quaecumque  distinguuntur 
intentionaliter,  sunt  intentiones  secundum  esse  quod 
habent  in  intellectu.  Non  autem  oportet  quod  sint 
intentiones,  simpliciter  loquendo,  nisi  eo  modo  quo 
dictum  est  in  solutione  sexti.  Unde,  sicut  recitatum 
est  in  prohatione  primae  conclusionis,  natura,  ut  est 
in  intellectu,  est  quacdam  species  intelligibilis ;  et 
similiter  dico  de  natura  animalis.  Et  de  hoc  alias 
diffusius  est  dictum. 

Ad  decimum  dicitur  quod  liomo  et  animal  sunt 
substantiae  merae,  proutsuhstantia  dicit  quidditatem ; 
non  autem  prout  ditit  suppositum.  Etdehocarticulo 
dictum  fuit  satis  in  3a  q.  2*,  distinctionis  hujus, 
art.  3,  in  solutione  5  principalis. 

Ad  undecimum  dicitur  quod  siarguens,  perratio- 
nem  hominis,  intelligat  quidditatem  hominis,  minor 
est  falsa.  Non  enim  quidditas  hominis  est  facta  per 
intellectum ,  aut  quidditas animalis ;  immo  praecedit 
actum  intelleetus  creati  humani.  Et  cum  dicit  quod 
natura  non  fecit,  etc. ;  —  dico  quod  natura  non 
focit  distinctionem  humanitatis  et  animalitatis  in 
actu ;  fecit  tamen  animalitatem  et  humanitatem.  Si 
autem  arguens  per  rationem  intelligat  conceptum 
homiuis,  quem  significat  hoc  nomen,  homo,  dico 
quod  ille  est  intentio  formata  per  actum  intelli- 
gendi. 

Ad  duodecimumdiciturquod,  ticetsit  impossibile 
uuam  rem  absolutam  esse  multa absoluta extra  intel- 
Lectum,  seu  in  esse  reali,  tamen  non  est  inconve- 
niens  eamdem  rem,  secundum  esse  quod  habet  in 
intellectu,  esse  plura  quaedam,  puta  conceptus,  eo 
modo  quo  res  dicitur  esse  sua  imago  vel  similitudo. 

Nec  aliter  concedo  quod  lx et  animal  sunt  duo 

apparentia  distincta  ab  omni  accidente  intellectus. 

Ad  decimumtertium  dico  quod  equinitas  sic 
abstracta  non  est  nisi  in  intellectu,  et  in  illo  est 
quaedam  intentio  intellecta.  Si  enim  nullus  iutelle- 
ctus  esset,  aul  si  nullus  intelligeret  equinitatem, 
ipsa  qod  es  sel  intentio. 

vi  decimumquartum  dicitur  quod  secundae  sub- 
stantiae  non  sunt  intentiones,  licet  eis  attribuantur 
secundae    intentiones;   tamen   improprie   loquendo 


dici  possunt  intentiones,  eo  modo  quo  flictum  est  iu 
solutione  sexti. 

$  2.    —   An    ARGUMENTA   CONTRA    TERTIAM 
CONCLUSIONEM 

Ad.  argumenta  Henrici  et  aliorum.  Ad 
primum  contra  tertiam  conclusionem ,  dicitur  quod 
licet  in  diflinitione  personae  ponatur  aliquid  perti- 
nens  ad  secundam  intentionem ,  hoc  est  ex  defectu 
nominum  differentiarum  primic  intentionis.  Unde 
talia  nomina  non  ponerentur  in  diflinitione  personae, 
si  nomina  imposita  suflicienter  haberemus.  Ideotahs 
diffinitio  circumlocuta,  licet  implicet  aliquid  perti- 
nens  ad  secundam  intentionem,  non  concludit  suuin 
diffinitum  includere  secundam  intentionem. 

Ad  secundum  dicitur  quod  persona  non  opponitur 
formaliter  alicui  dicenti  secundam  intentionem,  sed 
primam ;  licet  forte  oppositum  ejus  non  sit  incom- 
plexe  nominatum;  et  est  non  subsistens  in  natura 
rationali.  Suh  hoc  autem  formali  opposito  personae, 
continetur  universale,  et  pars,  et  multa  alia,  quae 
non  suhsistunt  in  natura  rationali. 

Ad  tertium  negatur  niajor.  Nain  res  plurificatui 
in  divinis  ;  et  constat  quod  non  dicit  secundam  inten- 
tioneni. 

Ad  quartum  negatur  antecedens.  Nec  valet  pro- 
hatio ;  quia  aliud  requiritur  ad  rationem  generis  vel 
universalis,  quam  praedicari  de  pluribus  in  quid, 
scilicet  quod  haheat  diversum  esse  in  illis  de  quibus 
praedicatur.  In  divinis  autem  non  est  nisi  unicum 
esse.  Similiter  falsum  est  quod  persona  praedicetur 
in  quid  de  Patre  et  Filio,  cum  non  significet  quiddi- 
tatem  eorum.  Unde  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
dist.  23,  q.  1,  art.  3,  in  fine,  dicit  :  «  Invenimus 
quatuor  modos  significandi  in  divinis.  AJiquid  enim 
significat  absolutum  per  modum  ahsoluti,  ut  Deus; 
aliquid,  relationem  per  modum  relationis,  ul  Pater; 
aliquid,  absolutum  permodum  relationis,  ut  poteutia 
generandi;  aliquid,  relationem  per  modum  abso- 
luti,  ut  persona.  »  —  Haec  ille. 

Ad  quintuin  dicitur  quod,  licet  eadem  res  >-it  sup- 
positum  et  persona,  tamen  unum  nominatur  per 
nomen  secundae  intentionis,  aliud  per  nomen  primae. 
Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  29,  art.  2  :  <!  Sub- 
staulia,  inquit,  dicitur  dupliciter.  Uno  modo  dicitur 
substantia,  quidditas  rei  quam  significat  diffinitio, 
secundum  quod  dicimus  quod  diffinitio  significal 
substantiam  rei;  quam  quidem  substantiam  graeci 
ouatav  vocant,  quod  nos  essentiam  dicere  possumus. 
Alio  modo  dicitur  substantia,  subjectum  vel  suppo- 
siliiin  quod  subsistit  in  genere  substantiae.  Kt  boc 
quidem,  communiter  accipiendo,  nominari  potesl 
nomine  significante  intentionem  ;  el  sic  dicitur  sup- 
positum.  Nominatur  etiam  tribus  nominibus  signifi- 
cantibus  rem;  quae  quidem  sunt  :  res  naturae,  sul>- 
sistentia,  el  oypostasis,  secundum  triplicem  consi- 


DISTINCTIO   XXIV.   —   QU.£STIO   1. 


185 


derationem  substantiae  sic  dictae.  Secundum  enim 
quod  per  se  exsistit,  et  non  in  alio,  vocatur  subsi- 
stentia ;  illa  enim  subsistere  dicimus,  quse  non  in 
alio,  scd  in  seipsis  exsistunt.  Secundum  vero  quod 
supponitur  alicui  naturae  communi,  sic  dieitur  res 
naturae ;  sicut  liic  homo  est  res  naturoe  humanae. 
Secundum  vero  quod  supponitur  accidentibus,  dici- 
tur  hypostasis  vcl  substantia.  Quod  autem  haec  tria 
aomina  significant  in  toto  genere  substantiarum , 
hoc  nomen,  persona,  significat  in  genere  substantia- 
iiini  rationalium.  »  —  Haec  ille. 

Ad  sexlum  patet  responsio  per  idem.  Nam ,  ut 
dicit  sanctus  Thomas,  o.  Sentent.,  dist.  6,  q.  1, 
art.  1 ,  q'a  la  :  Particulare  in  genere  substantiae 
potest  nominari  nominibus  primae  impositionis,  sci- 
licet  :  res  naturae,  hypostasis,  persona.  Habet  etiam 
alia  nomina  secundse  intentionis ;  utpote  :  particu- 
lare,  suppositum,  individuum,  singulare. 

Ad  septimum  dico  quod  modus  arguendi  nihil 
valet.  Quia  eodem  modo  probaretur  quod  relatio  et 
res  in  divinis  dicant  secundas  intentiones,  cum  sint 
ibi  tres  relationes,  et  tres  res.  Ideo  dico  quod  argu- 
mentum  solum  probat  quod  persona  in  divinis  non 
sit  communis  secundum  rem  ;  sed  non  probat  quin 
dicat  rem  meram. 

Ad  octavum  dicitur  quod  persona  non  dicit  nega- 
tionem  in  recto,  sed  tantum  in  obliquo.  Etdato  quod 
diceret,  non  propter  boc  esset  secunda  intentio.  Non 
enim  omne  ens  rationis  est  secunda  intentio ;  quia 
dextrum  in  columna  dicit  relationem  rationis,  nec 
tamen  est  nomen  secundae  intentionis. 

Ad  nonum  dicit  Petrus  de  Palude  quod  primum 
membrum  illius  divisionis  falsum  est;  quia  omne 
illudsuperquod  fundatur  immediate  secunda  inten- 
tio  est  prima  intentio,  nec  oportet  ponere  secundam 
intentionern  sine  prima;  sed  ista  secunda  intentio, 
quam  dicit  particulare,  fundatur  super  Socratem , 
et  Platonem,  et  hujusmodi ;  ergo  ipsa  possunt  nomi- 
nari  nominibus  primae  intentionis.  Secundum  mem- 
brum  concedendum  est.  Sed  tertium  est  falsum; 
quia,  sicut  fundantur  secundae  intentiones  super 
individua,  sic  et  super  species,  et  plus  quanto  uni- 
versalia  sunt  plus  intelligibilia  et  plus  de  realitate 
babent  singularia.  Unde,  sicut  inter  nomina  com- 
munia  secundarum  substantiarum ,  quaedam  sunt 
secundae  intentionis,  ut  species,  genus,  et  bujus- 
modi,  quaedam  autem  sunt  primae  intentionis,  ut 
animal  est  nomen  commune  omnibus  speciebus  sub 
se  contentis,  et  sic  ascendendo  ad  ens;  sic  etiam 
quaedam  nomina  individuorum  communia  dicuntur 
primae  intentionis,  et  non  omnia  secundae.  —  Haec 
ille.  —  Quidquid  sit  de  hoc,  ego  dico  quod  illa  divi- 
sio  rerum  est  falsa  quoad  tertium  membrum  ;  nam 
bomo  et  animal  sunt  extra  sine  opere  intellectus. 
Et  ideo  totum  quod  in  illo  fundatur  est  falsum.  Unde, 
sicut  non  omne  commune  est  per  intellectum,  nam 
natura  cui  attribuitur  communitas  praecedit  actum 


intellectus;  ita  nec  oportet  quod  omne  nomcn  com- 
mune  significet  secundam  intentionem. 

Ad  decimum  dico  quod  illa  dilferentia quae datur, 
non  valet;  quia  illud  quod  dicitur  ibi  competere 
nominibus  secundae  intentionis ,  competit  etiam 
nominibus  primae  intentionis,  puta  generibus  supe- 
rioribus  et  transcendentibus ;  bomoenim  praedicatur 
de  pluribus  difFerentibus  numero,  et  animal  praedi- 
catur  de  pluribus  differentibus  specie. 

Ad  undecimum  dicitur  quod  majorest  falsa.  Nam 
ens  est  primce  impositionis,  et  tamen  est  commune 
dilferentibus  genere  non  cominunitate  univoci,  sed 
analogi. 

Ad  argumentum  in  pede  quajstionis  factum,  patet 
solutio  per  praedicta. 

Hucc  de  quaestione. 


DISTINCTIO     XXIV. 


QILESTIO  I. 

UTRUM  NUMERUS  SIT  FORMALITERET  PROPRIE  IN  DIVINIS 

irca  vigesimam  quartam  distinctionem , 
quaeritur  :  Utrum  numerus  sit  proprie 
et  formaliter  in  divinis. 

Et  arguitur  quod  non.  Quia  nullum 
accidens  est  in  divinis;  sed  numerus  proprie  et  for- 
maliter  est  accidens ;  ergo  in  Deo  poni  non  potest. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Trinitas  •  ponitur  in 
divinis;  sed  trinitas  est  species  numeri ;  igitur,  etc. 

In  hac  quajstione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
inquiretur  an  unitas  vel  numerus  sit  aliquid  extra 
animam  in  rebus.  In  secundo  videbitur  de  quaesito. 

ARTICULUS  I. 

AN  UNITAS  VEL  NUMERUS  SIT  ALIQUID 
EXTRA  ANIMAM  IN  REBUS 

A.  —  CONGLUSIONES 

Quantum  ad  primuin  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  quod  tam  numerus  quam 
unitas  qure  est  principium  numeri,  addit  aliquid 
positivum  super  rem  qu?e  dicitur  una. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  1 .  Sen- 
tcnt.,  dist.  24,  q.  i ,  art.  3.  Unde,  ad  4um,  sic  ait  : 
((  Unum  dicitur  dupliciter,  scilicet  quod  est  princi- 
pium    numeri,    et    quod    convertitur    cum    ente. 


18f> 


I.IBIU    I.    SENTENTIARIM 


Loqucndo  de  uno  quod  est  principium  numeri,  ponit 
aliquid  additum  super  ens  quod  dicit  unum,  scilicet 
ralionetu  mensurae.  Unde  hoc  nomen,  unum,  potest 
dupliciter  considerari  :  aul  secundum  illud  quod 
est;aut  secundum  illud  quod  consequitur  ad  intel- 
lectum  ejus,  scilicet  relationemquamdam.  Sisecundo 
modo  accipiatur,  sie  opponitur  multitudini  numerali 
relative,  sicut  principium  ad  principiatum ,  ut  pun- 
ctus  ad  lineam,  el  sicut  pars  ad  totum,  et  magis 
proprie  sicut  niensura  ad  mensuratum.  Si  primo 
modo,  tunc  dupliciter  :  quia  vel  considerabitur  ipsum 
unum  cuni  praecisione,  scilicet  secundum  quod  tan- 
tutn  unitas;  et  sic  habet  disparatam  oppositionem 
mensurae  ad  alios  numeros.  Quilibetenim  numerus, 
secundum  quidditatem  suae  speciei,  habet  specialem 
rationem  mensurae;  sicut  species  oppositae,  sunt 
disparatae.  Et  talis  oppositio  reduciturad  contrarie- 
tatein  sicut  principium  ;  quia  disparata  distinguuntur 
differentiis  contiaiiis  quibus  primo  dividitur  genus, 
ut  probatur,  10.  Metapliysicse  (t.  c.  24).  Vel  sine 
prsecisione;  et  sic  unitas  nullam  oppositionem  habet 
ad  numeruni,  sed  est  constituens  ipsum.  »  —  Haec 
ille.  —  Et  ibidem,  in  corpore  quaestionis,  arguit 
contra  dicentes  quod  talis  unitas  non  dicat  nisi  pri- 
vationem  :  «  Tunc  eniin  non  esset,  nisi  in  aninia;  et 
ita  nec  numerus,  cujus  ipsa  est  principium;  unde 
non  posset  esse  species  (x)  sub  aliquo  genere.  »  — 
Item,  contra  illos  qui  dicunt  quod  unitas  quae  est 
principium  numeri,  est  eadem  cum  unitate  quae 
consequitur  ens,  et  convertitur  cuni  eo,  arguit  : 
«  Non  contingit  enim  quod  aliquid  contehtum  sub 
inferiori,  sit  differentia  superioris,  sicul  rationale  non 
est  differentia  substantiae  ;  unde  nec  multitudo  quae 
est  siib  quantitate,  potest  esse  differentia  entis  sini- 
pliciter.  »  —  Ex  quibus  patet  quod,  secundum 
euin,  talis  unitas,  cuin  sit  de  genere  quantitatis,  non 
polest  dicere  puram  privationem,  scilicet  indivisio- 
nem;  nec  dicit  soluni  entitatem  rei  cum  illa  indivi- 
sione,  sicut  unum  quod  cum  ente  convertitur,  quia 
tunc  non  deberel  collocari  sub  determinato  genere, 
sicut  nec  ens. 

Eamdem  opinionem  tenet,  in  de  Polentia  Dci, 
q.  9,  art.  7,  ubi  sic  ait  :  «  Gum  divisio  multitudi- 
nem  causet,  indivisio  vero  unitatem,  oportet  secun- 
diun  rationeni  divisionis,  et de  unoet  multo  judicium 
sumi.  Kst  autem  quaedam  divisio  quaa  omnino  genus 
quantitatis  excedit,  quae  scilicet  est  per  aliquam 
oppositionem  formalem,  quae  nullam  quantitatem 
concernit.  Unde  oportet  quod  multitudo  hanc  divi- 
sionem  consequens,  et  unum  quod  hanc  divisionem 
privat,  sint  majoris  communitatis  (6)  et  ambitus 
quam  genus  quantitatis.  Es1  autem  alia  divisio  secun- 
dum  quantitatem,  quae  genus  quantitatis  non  trans- 
cendit.  Qndeel  multitudo  consequens  hanc  divisio- 

(a)  nisi.  —  Ad.  I'i . 

((5)  communitatu.  —  quantitatis  Pr. 


netn,  et  unitas  eam  privans,  sunt  in  genere  quanti- 
tatis.  Quod  quidem  unum,  aliquid  accidentale  addit 
supra  illud  de  (juo  dicitur,  quod  habet  rationem 
mensurae;  alias  numerus  cx  unitate  constitutus,  nnn 
esset  aliquod  accidens,  nec  alicujus  generis  species. 
Unum  vero  quod  convertitur  cum  ente,  non  addit 
supra  ens  tiisi  negationem  divisionis,  non  quod 
significet  ipsam  indivisionem  tantum,  sed  subje- 
ctum  ejus  ciiin  ea;  est  enini  unum  idein  quod  ens 
indivisum.  Et  similiter,  multitudo  correspondens 
uni,  nihil  addit  supra  res  multas,  nisi  distinclioneni 
earum,  quae  in  Iioc  attenditur,  quod  una  non  est 
alia;  quod  quidem  non  habent  ex  aliquo  addito,  sed 
ex  propriis  formis.  Patet  ergo  quod  ununi  quod  con- 
vertitur  cum  enle,  ponit  quidem  ipsum  ens,  sed 
nihil  superaddit  nisi  negationem  divisionis.  Multi- 
tudo  autem  ei  (a)  correspondens,  addit  super  res 
quae  dicuntur  multae,  quod  unaquaeque  earum  sit 
una,  et  quod  una  earum  non  sit  altera  ;  in  quo  con- 
sistit  ratio  divisionis.  Et  sic,  cuni  unum  addat  supra 
ens  unam  negationem,  secundum  quod  aliquid  esl 
indivisum  in  se ;  multitudo  addit  duas  negationes, 
prout  scilicet  aliquid  est  in  se  indivisum,  et  prout 
est  ab  alio  divisum  ;  quod  quidem  dividi,  cst  uniun 
eorum  non  esse  alterum.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  1  p.,  q.  30,  art.  3.  Dicit  enim  quod 
nutnerus  qui  est  species  quantitatis,  ponit  quoddam 
accidens  additum  supra  res;  et  similiter  unum  quod 
est  principium  numeri.  Unum  autem  quod  conver- 
titur  cum  ente,  «  non  addit  aliquid  supra  ens  nisi 
negationem  divisionis  tanlum  ;  unum  enim  significal 
ens  indivisum.  Et  ideo  de  quocumque dicatur  unum, 
significatur  illa  res  indivisa  ;  sicut  unum  dictum  de 
homine,  significat  naturam  hominis  indivisam.  Et 
eadem  ratione,  cum  dicuntur  res  multae,  multitudo 
sic  accepta  significat  res  illas  cuni  indivisione  circa 
unaniquamque  illarum.  »  —  Idem  ponit,  10.  Quod- 
llbeto,  q.  1 ,  art.  1. 

Quae  autem  res  sit  illa  quam  superaddil  unitas 
qiuc  cst  principium  numeri,  quae  dicitur  una,  decla- 
rat  sanctus  Doctor,  secundum  Avicennam,  I.  Sen- 
tent.,  ubi  supra  (dist.  24,  q.  1,  art.  3),  dicens 
(juod  unitas  illa  est  esse  indivisum  ;  illud  autem  esse 
est  esse  accidentis,  et  per  illud  esse  adveniens  posl 
esse  completum  substantiae,  dicitur  substantia  una, 
sicut  per  esse  albedinis  dicitur  esse  alba  :  el  inde 
numerus  est  accidens,  qui  causatur  ex  congregatione 
talium  intentionum  accidentaliuni.  Et  licet  sanctus 
Doctor,  in  eodem  loco,  improbel  A.vicennam,  in 
quantum  ponit  quod  unum  quod  convertitur  cum 
ente,  esl  idem  cum  uno  quodest  principium  numeri, 
et  quodtam  hocquam  illnd  unum,  superaddil  aliquid 
positivum  super  illud  de  quo  dicitur;  non  tamen 
reprobal  hoc  quod  dixi,  scilicel  quod  unitas,  prout 
est  principium  numeri,  superaddil  illud  quod  dictum 


(a)  ei.  —  r«l  I'r. 


niSTINP.TIO    XXIV. 


QU/ESTIO   I. 


187 


est.  Unde,  quantum  de  ipso  concipio,  unitas  de  qua 
loquimur  non  est  ipsa  forma  continuitatis,  sed  esl 
illinl  esse  indivisum,  quod  lalis  quantitas  continua 
dat  subjecto.  Forma  enim  eontinuitatis  est  divisi- 

hilis  in  multa;  el  ideo  n leretur  dici  unitas,  de 

cujus  ratione  est  indivisibilitas.  Sed  esse  quod  illa 
forma  <lat  subjecto,  dicitur  unitas;  quia  tale  esse 
nullo  modoesl  divisibile;  quia, si  forma  illa  velsub- 
jectum  dividatur,  esse  primum  non  remanet,  nec 
dividitur,  sed  quaelihet  pars  divisi  habet  novum  esse, 
et  non  habet  illud  quod  prius.  De  hoc  Avicenna, 
'!.  Metaphysicae ,  <•.  2,  dicit  :  «  Unitas  est  esse  quod 
noii  dividitur,  ila  quod  esse  est  <le  essentia  unitatis, 
el  non  subjectum  ei;  unitas  enim  substantialiter  est 
ipsum  esse,  <|iiod  non  dividitur.  »  —  Haec  Avicenna. 
-  De  hoc  Albertus,  super  quintum  capitulum  Dio- 
uysii,  de  Divinis  Nominibus,  sic  ait :  «  Fonna  est 
forma,  et  est  terminus  potentiae  materiae;  et  in 
quantum  alitjnid  est  forma,  <lat  esse ;  in  quantum 
vero  est  terminus,  terminat  distinguendo  ab  aliis. 
Horum  autein  actuum  prior  est  <lare  esse.  Et  ideo 
ens,  quod  relinquiturextaliactu,  est  prius  uno,  quod 
relinquitur  ex  secun<lo  actu.  Et  in  quantum  ille 
actus  esl  consequens  esse,  vergit  in  naturam  acciden- 
tis;  quia  omrie  quod  consequitur  esse  rei,  est  acci- 
dens.  Et  sic  est  ununi  quod  est  principium  numeri. 
Ex  parte  vero  allera,  qua.  est  in  ipso  natura  entis, 
supra  quam  nihil  addit  positive,  est  ununi  quod  con- 
vertitur  cum  ente.  »  —  Htec  Albertus.  — Ista  aUtem 
sic  intelligo,  scilicet  <pio<l  non  omnis  ibrrna  dat 
unitatem  qmc  est  principium  numeii,  sed  sola  forma 
de  genere  quantitatis.  Talis  enim  forma  dat  distin- 
ctionem  suo  subjecto  ab  aliis  ejusdem  speciei,  et 
iii<listinctionem  ejus  in  seipso ;  etsic  dat  ei  unitatem 
quae  est  principium  numeri.  Et  illa  unitas  est  qui- 
dam  actus  terminalivus,  et  distinctivus;  et  licet  sit 
quoddam  esse  suhjecti,  tamen  illud  esse  est  acciden- 
tale  subjeclo,  quia  advenit  suhjecto  post  ejus  esse 
substantiale.  Sic  ergo  dicendum  esset,  tenendo  quod 
unitas  quic  est  principiuin  numeri,  sit  esse  quod  dat 
quantitas subjecto.  Potesletiam  dici  quod  unitas  nec 
est  forma  continuitatis,  nec  esse  talis  forma3,  sed  est 
quoddam  aecidens  indivisibile  consequens  quantita- 
tein  continuam  ;  et  differt  a  puncto,  in  hoc  quod 
punctus  hahet  situm  in  linea  vel  continuo,  non 
autem  unitas;  sed  habet  pro  subjecto  adiequato  et 
priino  tolum  continuuin,  ita  quod  aucto  vel  dimi- 
nulo  tali  continuo,  non  remanet  prior  unitas  sed 
alia. 

Secunda  conclusio  est  quod  numerus  qui  est 
species  quantilatis,  et  unitas  quae  est  illius  prin- 
cipiuin,  soluin  reperiuntur  in  relms  matcria- 
libus. 

Unde  sanctus  Thomas,   de  Potentia  Dei,    uhi 
supra  (q.  9,  art.  7),  sic  dicit  :  «  Quantitas  proprie 


esl  dispositio  materiae;  unde  omnes  spe<'ies  quanti- 
tatis   sunl    quaedam    mathematica,  quae  secundum 

esse  non  |iossunt  a  matcria  sensibili  separari,  nisi 
tempus  et  locus,  quse  sunl  naluralia,  et  magis  mate- 
riae  (a)  sensibili  annexa.  Unde  patet  quod  nulla 
species  quantitatis  rebus  spirijualibus  poterit  conve- 
nire,  uisi  secundum  metaphoram.  »  —  Haec  ille.  — 
Item,  1.  Sentenl.,  dicit,  ubi  supra  (disl.  24,  q.  1  , 
arl.  3),  quod  «  numerus  et  unitas,  sceundum  <piod 
sunt  in  genere  quantitatis,  non  inveniuntur  nisi  in 
quibus  invenitur  commensuratio  quantitatis;  unde 
inveniuntur  tantum  in  rebus habentibus  quantitatem 
continuam.  Unde  Philosophus  dicit  quod  numerum 
cognosciinusdivisionecontinui ;  et  hic  tantuni  nuine- 
rus  est  sub  arithmetica ,  ut  etiam  Avicenna  dicit.  » 
—  Haec  ille.  —  Et  in  arliculo  pnccedenli,  scilicet 
primo,  ad  2""' ,  dicit  quod  «  unitas  et  numerus  quae 
considerat  arithnieticus,  non  sunl  illa  unitas  et  mul- 
titudo  quae  inveniuntur  in  omnibus  entibus,  sed 
solum  secunduni  <piod  inveniuntur  in  rebus  mate- 
rialibus  secundum  quod  pluralitas  causatur  ex  divi- 
sione  continui.  In  hoc  enim  possunt  inveniri  omnes 
ilkc  passiones  in  numeris,  quas  arithmetici  demon- 
strant,  sicut  multiplicatio ,  et  aggregatio,  et  hujus- 
modi,  quae  fundantur  super  divisionem  infinitam 
continui.  Unde  est  infinitas  in  numero,  secundum 
Philosophum,  3.  Pliusicorum  (t.  c.  57).  Et  ideo 
etiam  talis  unitas  est  potentia  omnis  numerus  ».  — 
Hax  ille.  —  Idem  ponit,  1  p.,  ubi  supra;  et  in 
Qvodlibelo ,  ubi  supra. 

Tertia  conclusio  :  quod  tam  unum  quod  est  prin- 
cipium  numeri,  qtiam  unuin  quod  cuin  ente  con- 
vertitur,  <licit  negationem  divisionis;  sed  mulli- 
(udo,  tain  illa  quam  ista,  dicit  negationem  rei. 

Unde  sanctus  Thomas,  in  praedicto  Qtiodlibclo 
(10),  <[.  1,  art.  1,  ad  3l,m,  sic  dicit  :  «  In  ratione, 
inquil,  multitudinis  ineluditur  negatio  rei ;  sed  in 
ratione  unius,  negatio  negationis  et  rei  simul.  Quod 
sic  patet.  Unum  eniin  est  quod  non  dividitur;  divi- 
sio  autem,  quae  negatur  per  unum  quod  convertitur 
cum  ente,  oportet  quod  sit  talis,  quod  in  omni  divi- 
sione  salvetur.  Haec  autem  est  divisio  per  affirmatio- 
nem  et  negationem  ;  et  hujus  divisionis  negatio 
constituit  rationem  unius.  Est  enim  unum ,  quod 
non  dividitur  tali  divisione  quod  sit  in  eo  accipere 
boc  et  non  hoc.  Et  sic  unum,  in  quantum  ne^at 
afUrmalionein  et  negationem  simul,  est  negatio  rei 
et  negationis  siniul.  Pncdicta  vero  divisio  includi- 
tur  in  ratione  multitudinis ;  et  sic  ibi  includitur 
negatio  rei ;  <piia  illa  sunt  multa,  quae  sic  dividun- 
tur  quo<l  unuin  non  est  alterum.  »  —  Ha3c  ille. 

Item,  1.  Sentent.,  dist.  24,  q.  1,  art.  3,  ad  lum, 
sic  ait  :  «  In  multitudine  negatio  est  secundum  quod 


(a)  materife   —  naturx  Pr. 


188 


LIBRl   I.    SENTENTIAIIUM 


mia  res  distinguitur  ab  alia  per  negationem;  unde 
in  multitudine  est  negatio  vel  privatio  realis,  secun- 
iliiin  quod  una  res  dicitur  non  esse  alia  ;  et  hujus- 
modi  distinctionem  per  negationem,  negat  negatio 
importata  in  ratione  unitatis.  Undc  dico  quod  nega- 
tio  illa,  in  qua  perficiiur  ratio  unitatis,  non  est  nisi 
negatio  rationis  tantum.  Omnis  enim  respectus  qui 
csl  entis  ad  negationem,  vel  ad  non  ens,  non  est 
nisi  rationis.  Unde  relatio  qua  refertur  ens  ad  non 
ens,  iinii  est  nisi  tantuni  in  ratione ;  et  similiter 
privatio,  qua  de  ente  negatur  non  ens,  est  in  ra- 
tione  tantum,  ut  privatio  (a)  privationis,  vel  negatio 
negationis.  »  —  Hscc  ille.  —  Et  ibidem,  ad  2',m, 
idem  ponit  :  «  Unum,  inquit,  non  iniportat  nega- 
tionem  nisi  in  ratione;  unde  secundum  rem,  magis 
se  habet  ad  potentiam  quam  multitudo ,  in  qua 
importatur  rcalis  negatio,  secundum  quam  res  a  re 
distinguitur.  »  —  Hyec  ille. 

Patet  igitur,  ex  dictis,  quod  multitudo  dicit  in 
recto  duplicem  negationem,  et  unitas  dicit  unicam, 
ut  dictum  est  in  probatione  primae  conclusionis  ; 
secundo,  quod  unitas  dicit  negationem  rationis  et 
non  rei  in  recto,  hoc  est,  quod  illa  negatio  non  est 
realis  >cd  secundum  rationem,  licet  negel  rem  et 
negationem  simul,  ecilicet  affirmationem  et  negatio- 
nem,  ut  dicit  sanctus  Doctor,  in  Quodlibeto  alle- 
gato;  multitudo  autem  dicit  negationem  realem  ex 
uiia  parte,  et  ex  alia  dicit  negationem  insiinul  rei 
el  negationis,  idest,  affirmationis  et  negationis, 
sicut  unitas,  ut  dictum  est  in  lertia  conclusione  et 
prima. 

Quarta  conclusio  est  quod  multitudo  quodam- 
morto  est  prlor  unltate,  <•»  quodammodo  poste- 
rior. 

Unde  sanctus  Thomas,  dr  Potentia  Dei,  q.  9, 
art.  7,  ad  15"'",  sic  dicit  :  «  Secundum  Philoso- 
plimn,  inquit,10.  Metaphysicae  (t.  c.  9),  multitudo 
ost  prior  iino  secundum  sensum,  sicut  tolum  parti- 
bus,  et  compositum  simplici;  sed  unum  est  prius 
multitudine  naturaliter  et  secundum  rationem.  »  Et 
post,  dicit  :  «  Divisio  est  causa  multitudinis,  et  est 
prior  secundum  intellectum  quam  multitudo;  unum 
autem  dicitur  privative  per  respectum  divisionis, 
cum  sit  indivisum,  non  autem  respectu  multitudi- 
nis.  Unde  divisio  esl  prior  secundum  rationemquam 
uiiiiin;  sed  multitudo  est  posterior.  Quod  sic  patet  : 
primum  enim  quod  in  intellectu  cadit,  est  ens; 
secundum  vero,  negatio  entis;  ex  his  autem  duobus 
sequitur,  tertio  (6),  intellectus  divisionis  (ex  hoc 
enim  quod  aliquid  intelligitur  esse  ens,  »-l  intelligi- 

tur  ii< >n  I equitur  in  intellectu  quod  sit 

divisum  ab  eo) ;  quarto  autem  sequitur  in  intellectu 


i"*)  ;i  verbo  qua  usque  ad  privatio,  om.  Pr. 

(f.)  tertio.  —  Om.  Pr. 


ratio  unius,  prout  scilicet  intellectus  intelli»it  hoc 
ens  non  esse  in  sc  divisum  ;  quinto  autem  sequitur 
intellectus  multitudinis,  prout  scilicet  hoc  ens  intel- 
ligitur  divisum  ab  illo,  et  utrumque  ipsorum  esse 
in  se  unum.  Quantumcumque  enim  aliqua  intelli- 
gantur  divisa,  non  intelligetur  multitudo,  nisi  quod- 
libct  divisorum  intelligatur  esse  unum.  Et  sic  patel 
quod  non  csl  circulus  in  diffinitione  unius  et  mul- 
titudinis.  »  —  Hsec  ille.  —  Idem  ponit,  1.  Sentent., 
ubi  supra  (dist.  24,  q.  1,  art.  3),  ad  2am.  Item , 
1  p.,  q.  11,  art.  2,  ad  4"m. 

Item,  super  4.  Metaphysicx,  in  illo  cap.  :  Quo- 
niam  autcm  unius,  etc. ( lect.  3),  sic  dicit :  «  Sciend um 
quod  quamvis  unum  importet  privationem  implici- 
tam,  non  tamen  est  dicendum  quod  importet  priva- 
tionem  multitudinis  :  quia,  cum  privatiosit  naturali- 
ter  posterior  eo  cujus  est  privatio,  sequitur  quod 
unum  esset  naturaliter  posterius  multitudine;  ite- 
rum,quod  multitudo  poneretur  in  diffinitione  unius 
nam  privatio  diffiniri  non  potest  nisi  pcr  suuni  oppo- 
situin,  ut :  quid  est  csecitas?  privatio  visus.  1'nde, 
cum  in  diffinitione  multitudinis  ponatur  unum  ; 
nam  multitudo  est  aggregatio  unitatum  ;  sequitur 
quod  in  diffinitionibus  esset  circulatio.  Et  ideo 
dicendum  quod  unum  importat  privalionem  divisio- 
nis,  non  quidem  divisionis  quae  est  secundum  quan- 
titatem  ;  nani  ista  divisio  determinatur  ad  nniiin 
particulare  genus  entis,  et  non  posset  cadere  in  dif- 
finitione  unius;  sed  divisionis  formalis,  quaa  lit  pei 
opposita,  cujus  prima  radix  est  oppositio  affirmatio- 
nis  et  negationis;  nam  illa  dividuntur  ad  invicem, 
qua}  ita  se  habent,  quod  hoc  non  cst  illud.  Primo 
igitur  intelligitur  ipsum  ens,  et  ex  consequenti  non 
ens,  et  per  consequens  divisio,  et  per  consequens 
unum  quod  divisionem  privat,  et  per  consequens 
multitudo,  in  cujus  ratione  cadit  divisio,  sicul  in 
ratione  unius  indivisio;  quamvis  aliqua  divisa  modo 
prucdicto,  rationem  multitudinis  habere  non  possint, 
nisi  prius  cuilibet  divisorum  ratio  unius  attribua- 
tur.  »  —  Ihee  ille. 

Item,    10.   Metaphysicx,   super   illo  capitul 
Opponuntur  autem ,  etc.  (lect.  4),sicait:  «  Nihil 
prohibet  aliquid  esse  priuset  posterfus  eodem  secun- 
iliiin  rationem,  secundum  diversa  in  eo  considi  • 
In  multitudine  ergo  considerari  potest,  et  quod  mul- 
titudo  esl ,  et  ipsa  divisio.  Ratione  igitur  divisionis, 
prior  est  quam  unum,  secundum  rationem  ;  nam 
iinuni  esl  quod   non  dividitur.  Secundum  autem 
quod  cst  multitudo,  poslerior  est  secundum  ratio- 
nem,  cum  multitudo  sit  aggregatio  unitatum.  I*i\i- 
sio  autem  .  quae  supponitur  ad  rationem  unius  quod 
convertitur  cum  ente,  non  est  divisio  quantitatis 
continuse,  quaj  quidem  pncintelligitur  uni  quod 
principium   numeri ;  sed  est  ili\i-i"  quam  causat 
contradictio ,  prout   li"i    ens  el  illud  m^  dicuntur 
di\isa,  c\  cii  quod  hoc  ena  non  esl  illud.  Sic  ■ 
l>iinn>  in  intellectu  nostro  >.nht  ens,  deinde  <b\ 


DISTINCTIO   XXIV. 


QU^ESTIO    I. 


189 


et  post  hoc  unum  qund  divisionem  privat,  et  ultimo 
inultitudo  quae  est  ex  unitatibus;  nam  licet  ea  quae 
sunt  divisa,  multa  sint,  non  tamen  habent  rationem 
multorum,  nisi  priusquam  huie  et  illi  attribuatur 
quod  sit  unum.  Quamvis  etiain  nihil  prohiheret  dici 
rationem  multitudinis  dependere  ex  uno,  secundum 
quod  est  mensurata  per  unum,  quod  jam  ad  natu- 
ram  numeri  pertinet.  »  —  Huec  ille. 

Quinta  conclusio :  quod  numerus  de  genere  quan- 
tilutis,  est  unum  quid  simplieiter,  et  non  solum 
sicut  acervus. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Thomas,  super 
7.  Metaphysicoe ,  cap.  ult.,  quod  incipit  :  Quid 
uutem  oporlcl  dicere  et  quale  quid,  etc.  (lect.  7), 
uhi  sic  ait  :  «  Compositum  quandoque  sortitur  spe- 
ciem  ab  ali(juo  uno,  quod  est  vel  forma,  ut  in  cor- 
pore  mixto,  vel  compositio,  ut  patet  in  domo,  vel 
ordo,  ut  patet  in  syllaha  et  numero ;  et  tunc  oportet 
quod  totum  compositum  sit  unum  sirnpliciter.  Quan- 
doque  vero  compositum  sortitur  speciem  ab  ipsa 
multitudine  partium  collectarum,  sicut  patet  in 
acervo,  et  populo,  et  aliis  hujusmodi ;  et  in  talihus 
totum  compositum  non  est  unum  simpliciter,  sed 
secundum  quid  solum.  »  —  Haec  ille. 

Item,  8.  Mctaphysicse ,  in  illo  capitulo  :  Oportet 
autem  non  ignorare,  etc.  (lect.  3),  dicit  sic  :  «  Si 
aliquid  addatur  aut  suhtrahatur  a  numero  aliquo, 
etiamsi  sit  miniinum ,  non  erit  idem  numerussecun- 
dum  speciem.  Minimum  autem  in  numeris  est  uni- 
tas,  quoe  si  addatur  quaternario_,  crescet  quinarius, 
qui  est  alia  species  numeri.  Et  hoc  ideo  est,  quia 
ultinia  unitas  dat  speciem  numero.  »  —  Ha?c  ille. 
—  Et  post  :  «  Numerus  est  per  se  ipsum  unus,  in 
quantum  ultima  unitas  dat  speciem  et  unitatem  ; 
sicut  in  rehus  compositis  ex  materia  et  forma,  per 
formam  est  (a)  aliquid  unum,  et  unitatem  ac  spe- 
ciem  sortitur.  Et  propter  hoc,  loquentes  de  unitate 
numeri  ac  si  numerus  non  esset  unus  per  seipsum, 
non  possunt  dicere  quo  est  unus.  Cuni  enim  nume- 
rus  componatur  ex  multis  unitatihus  :  aut  non  est 
unus  numerus  simpliciter,  ut  si  unitates  congregen- 
tur  in  eo  per  modum  coacervationis ,  quse  non  facit 
simpliciter  unum,  et  per  consequens  nec  ens  sim- 
pliciter  in  aliqua  specie  constitutum,  et  sic  nec 
numerus  est  aliqua  species  entis;  aut  si  numerus 
est  unus  simpliciter,  et  non  per  se  ipsum,  dicen- 
dum  est  quid  facit  euin  esse  unum  ex  multis  unita- 
tihus;  quod  non  est  assignare.  Et  similiter  diffinitio 
est  una  per  seipsam ;  et  similiter  non  potest  assignari 
aliquid  per  quod  fiat  una.  Et  hoc  rationahiliter  acci- 
dit ;  quia  per  eamdem  rationem  suhstantia,  quam 
significat  diffinitio,  est  ita  unum  sicut  numerus, 
scilicet  per  se,  ex  hoc  quod  una  ejus  pars  est  ut 

(ac)  est.  —  enim  Pr. 


forma  alterius.  »  —  Haec  ille.  —  Et  sunt  quasi 
verha  Aristotelis  in  textu  (t.  c.  10).  Et  similiter, 
7.  Metaphysicse ,  in  illo  capitulo  :  Quoniam  vero 
de  substantia  est  perscrutatio ,  Aristoteles  idem 
ponit.  Vult  enirn  (t.  c.  40)  quod  dualitas  sit  quid 
unnni,  et  quod  unitas  non  est  actu ,  sed  potentia  in 
dualitate.  —  Ex  istis  omnihus  patet  quod  numerus 
est  unum  simpliciter,  et  non  solum  acervus  unita- 
tum  ;  immo,  sicut  homo  est  aliud  a  suis  partibus, 
ita  numerus  a  suis  unitatibus ;  secundo,  quod  ultima 
unitas  numeri  est  forma  numeri,  et  dat  speciem  et 
unitatem  numero. 

Idem  ponit,  4.  Sentent.,  dist.  8,  q.  2,  art.  3, 
ad  7"m ,  dicens  quod  «  substantia  senarii  non  est  bis 
tria,  sed  semel  sex  ;  quoc  substantia  dicitur  qualitas  ; 
et  ad  hanc  qualitatem  senarii  se  habent  partes  ejus 
ut  dispositiones  materiales,  non  ut  qualitates  par- 
tiales,  sicut  partes  unius  totius  qualitatis  ».  El  pro 
intellectu  istius,  sciendum  quod  sicut  duplex  est 
forma  hominis  :  quoedam  quoe  dicitur  forma  partis, 
scilicet  anima ,  quae  actuat  materiam  ;  alia  quae  est 
forma  totius,  scilicet  humanitas  resultans  ex  forma 
partis  et  ex  sua  materia ;  ita  forma  numeri  estduplex : 
quoedam  quoe  se  habet  ut  forma  partis,  scilicet  ultima 
unitas ;  alia  vero  forma  se  habet  ut  forma  totius  et 
substantia  vel  qualitas  numeri ;  et  ista  est  quoedam 
forma  resultans  ex  ultima  unitate  se  habente  ad 
pnccedentes  ut  formale  respectu  materialis.  Et  ista 
forma  se  habet  ad  omnes  unitates  ut  forma  ad  ma- 
teriam,  et  distinguitur  realiter  a  qualibet  unitate  et 
ab  omnibus  simul ;  sicut  humanitas  distinguitur  ab 
anima  et  corpore,  divisim  vel  conjunctim  sumptis. 

De  hac  materia  dicit  Albertus,  super  quintum 
capitulum  Dionysii,  de  Divinis  Nominibus ,  mo- 
vendo  dubium  :  quid  dat  esse  dualitati?  Et  respon- 
det  in  hunc  modum  :  «  Dicendum,  inquit,  quod 
dualitas  habet  esse  dualitatis  a  sua  quidditate,  per 
quam  constituitur  in  propria  specie ;  quse  quidem 
constituitur  per  adventum  ultimoe  unitatis,  sicut  et 
in  aliis  speciebus  per  adventum  ultimoe  diflerentioe. 
Unde  dicit  Philosophus  (5.  Mctaphysicse ,  t.  c.  19) 
quod  sex  non  est  bis  tria,  sed  semel  sex ;  quia 
quidditas  uniuscumque  rei  est  semel  tantum.  Et  si 
quaeratur  :  cum  ordo  ultimee  unitatis  proesupponat 
multitudinem ,  unde  venit  illa  multitudo  7  Dicen- 
dum  quod  unitas  iterata,  in  quantum  advenit  forma 
divisionis  in  actu,  secundum  quod  ipsa  qualibet 
iteratione  accipit  aliam  et  aliam  speciem  vel  ratio- 
nem,  est  causa  multitudinis  binarii ;  ordo  autem 
ultimae  unitatis  dat  sibi  propriam  quidditatem , 
secundum  quam  est  in  propria  specie.  »  —  Hoec 
Albertus. 

Consonat  Avicenna,  3.  Metaphysicse ,  cap.  4, 
ubi  sic  ait  :  «  Unusquisque  numerorum  est  species 
per  se;  et  est  unus  in  se,  in  quantum  ipse  est  spe- 
cies  ipsa;  et  in  quantum  ipse  est  ipsa  species,  habet 
proprietates.  Illud  enim  quod  non  habet  certitudi- 


190 


I.IHltl    I.    SENTENTIARUM 


nern  in  se,  impossibile  est  nt  habeat  jiroprietatem 
primarietatis,  vel  compositionis,  vel  perfectionis, 
vel  superfluitatis,  vel  diminutionis ,  vel  quadratio- 
nis,  vel  cubitationis ,  vel  aliarum  figurarum,  quas 
habent  numeri.  Igitur  unicuique  numerorum  est 
sua  propria  certitudo,  et  forma  propria,  quae  de 
ipso  concipitur  in  anima;  et  i j>sa  rectitudo  esl  uni- 
tasejus,  qua  est  id  i|iio<l  est.  Numerus  autem  non 
r<t  multitudo  quae  non  conveniat  in  unitate;  ita 
i|iio(l  ii< ni  esl  necesse  dicere  ipsum  esse  aggregatum 
c\  unitatibus.  Ipse  enim  numerus,  in  quantum  est 
aggregatus,  est  unus,  et  possunt  ei  attribui  proprie- 
tates.  Nec  est  uiirum  si  res  sit  uua  iu  quantum 
habet  uuam  formam,  sicul  est  denareitas,  ternarei- 
tas,  et  habeat  multitudinem  in  se.  Igitur  in  quan- 
tum  esl  ei  denareitas,  est  cum  proprietatibus  quae 
conveuiuut  omnibus  (lccein  ;  sed  in  (juantum  habet 
multitudinem  non  habet  proprietates ,  nisi  proprie- 
tates  multitudinis,  quae  est  opposita  unitati.  »  - 
llav  ille.  Et  |iosl  aliqua,  subdit  quomodo  diffi- 
aiendus  sit  quilibet  numerus,  dicens  :  «  Cum  autem 
volueris  scire  certitudinem  diffinitionis  cujuslibet 
uumeri,  dicas  quod  numerus  est  proveniens  ex 
aggregatione  unius  et  unius,  ita  ut  numerenlur 
omnes  unitates.  »  —  Haec  ille. 


§  1 


B.  —  OBJECTIONES 

CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 


I.  Argumenta  Gregorii.  —  Sed  contra  j>ri- 
main  conclusionem ,  quae  ponit  quod  unum  quod 
e  i  principium  numeri,  significat  aliquod  accidens 
superadditum  ei  quod  dicitur  unum  illo  modo, 
arguit  Gregorius  (dist.  '24,  q.  1,  art.  2,  concl.  3). 

Prlmo  sic.  Unum  quod  est  convertibile  cum  ente, 
uon  significal  aliquam  talem  entitatem  (a)  superad- 
ditam  entilati  quae  est  una.  I^ilur  nec  unum  quod 
est  principium  numeri.  Antecedens  patet  ox  illis 
quae  dicit  se  probasse.  Tenet  consequentia  :  quia  sive 
iiiiiiin  numerale  dicatur  <\c  quolibet  <h'  quo  dicitur 
iiiiiiin  convertibile  cum  ente,  sive  non,  de  (juocum- 
(|u«'  tamen  dicatur,  sUfficil  illi  quod  sil  unum  uni- 
tateentis,ad  hocutalteri  jiossii  connumerari,  seu 
cum  alio  constituere  uumerum;  et  per  consequens 
sufficit  ad  hoc  ut  dc  ipso  possil  praedicari  unum 
numerale,  id  est,quod  est  principium  numeri.  Unde, 
posito  quod  Socrates  sit  unus  homo  unitate  entis 
praecise,  e1  simililer  Plato,  Socrates  et  Plato  sunt 
vere  duo  homines ;  et  per  consequens  uterque  secun- 
dum  sc  est  unus  unilate  numerali,  ex  qua  ille 
numerus  integratur. 

Beenndo.  Si  unitas  animae  intellectivae  vel  angeli 
esl  distincia  entitas  ab  entitate  animae,  ergo  hsec 
vel  ilia  sunl  <\\\w  entitates;  et  per  consequens  utra- 

(ot)  entitatem.  —  certitudinem  Pi 


que  secundum  se  divisim  est  una.  Et  tunc  quaeratur 
de  illa  cntitate,  quae  connuineratur  suae  unitati  :  an 
sit  una  per  seipsam,  et-habetur  propositum,  nam 
secunda  frustra  ponitur;  an  (<x)  per  aliam  unita- 
lcin,  et  sic  (6)  proceditur  in  infinitum.  Et  similiter 
potest  quaeri  de  illa  ontitate,  quae  dicitur  unitas 
animae  :  an  j)er  seipsam  sit  una,  et  si  (•■;)  sic,  eadem 
ratione  entitas  animsc  seipsa  erit  una  ;  an  per  aliam 
entitatem  superadditam ,  et  erit  processus  in  infini- 
tnin.  Et  patet  quod  semper  loquor  de  uno  numerali. 

Sed  forte  dicetur  quod  utraqne  entitas  est  una, 
sed  diversimode;  quia  entitas  unitatis  est  essentia- 
liter  una,  vel  potius  unitas,  sed  entitas  anima 
una  denominative  tantum,  ijuia  scilicet  cst  habens 
talem  unitatem.  Sicut,  si  candor  dicatur  candidus, 
ut  dicit  Augustinus,  7.  de  Trinitale,  cap.  1 ,  aliter 
ipse  dicitur  candidus,  quia  scilieet  essentialitei 
candor,  etaliter  cygnus;  nam  cygnussolum  denomi- 
native  dicitur  candidus,  quia  scilicet  in  se  habel 
candorem,  et  non  est  candor.  Et  sicut  non  potesl 
concludi  quod  cygnus  sit  seipso  candidus,  et  non  per 
candorem  superadditum ,  nec  tamen  sequitur  pro- 
cessus  in  infinitum  in  candoribus;  ita  in  proposito, 
non  potest  probari  quod  entitas  animae  sil  seipsa 
una,  aut  sit  processus  in  infinitum  in  unitatibus(S). 

Contra  solutionem  arguitur 

Primo.  Quia  entitas  animae  non  est  in  se  indivisa 
j)er  illam  entitatem  superadditam ,  (juam  ponis;  nec 
etiam  per  illani  entitatem  superadditam ,  est  distin- 
cta  ab  alia.  Ergo  nec  per  illam  entitatem  superaddi- 
tam,  est  in  se  una,  et  illi  connumerata.  Consequen- 
tia  nota  est  :  quia,  posito  praecise  quod  aliquid  sit 
in  se  indivisum,  et  sit  divisum  ab  alio,  hoc  et  illud 
constituunt  numerum,  vel  sunt  numerus;  ef   pei 
consequens  quodlibet  est  unum.  Antecedens  patel 
quoniam  nulla  entitas  alteri  sujieraddita.  cst  causa 
indivisionis  intrinsecae,  de  qua  loquimur,  illiu-  rei 
cui  additur;  nulla  etiam  est  principium  dislinguendi 
aliquid  a  seipso,  alioquin  ipsa  essel  dislincta  a  seipsa, 
et  ij)sa  non  essct  ipsa;  quod  implicat  contradictio- 
nem.  —  Conlirmatur.  Quia  si  tam  eotilas  unitatis 
quam  ponis  (e),  quam  entitas  animac,  esset  pei 
subsistens,  nec  informarel  ipsam  animam,  constat 
quod  non  minus  haec  et  illa  essenl  duae,  et  per  con 
sequens  quaelibel  una,  quam  sinl  nunc;ettamen 
inin  entitas  animae  non  essel  una  per  istam  entita- 
tem.  Ex  quo  patel  quod  exemplum  inductum  non 
est  simile;  nam  per  ipsum  candorem  cygnus  esl  can- 
didus,  ef  si  ille  separatus  exsisterel  ab  eo,  non  essel 
candidus. 

Secundo.  Quia  non  minus  entitas  animse  esl  pei 
seipsam  in  se  indivisa,  et  ab  illa  entitate  superad 

(a)  an.  —  ntit  Pi 

(C)  sir.  —  Om.  Vr. 
si.       Oni    Pr. 
(c)  unitatibus.      candoribu»  Pr 
(e)  ponis.  —  potitionit  Pi 


D1STINCTI0   XXIV.  —    QUjESTIO    I. 


191 


dita  divisa,  quam  o  converso  illa  superaddita  per  se 
indi  visa  in se (a)  et  ab  anima  div  isa ;  et  per  consequens 
non  (6)  minus  per  seipsam  esl  una,  quam  iila  enti- 
las.  Ex  quo  sequitur  quod ,  si  ista  entitas  sit  per  se 
una  et  unitas,  quod  etiam  enlitas  animoe  sit  per  se 
una,  immo  quaedam  unitas. 

Tertio  principaliter  sic.  Nulla  res  est  in  se  indi- 
visa  per  aliquam  entitatem  superadditam  sibi.  Ergo 
mdla  esl  unum  nuraerale  per  aliquam  entitatem 
superadditam.  Tenet  consequentia ;  quia  ratio  talis 
nnius  consistit  in  proecisa  indivisione  intrinseca, 
sive  simpliciter,  si  simpliciter  sit  unum,  sive  secun- 
diiui  quid,  ut  secundum  hoc  vel  illud,  si  sit  unum 
secundura  quid,  ut  unum  hoc  vel  unum  illud,  ut 
supra  dictum  est.  Etiam  de  se  patet  antecedens. 

Quarto  arguilur  (ibid.,  art.  1,  concl.  3)  sic.  Si 
alicui  aquse  jungantur  ex  diversis  partibus  duoe  aquse 
aliae,  et  ex  eis  fiat  una  aqua  totalis,  quoe  sit  A  :  aut  A 
esl  una  aqua  per  unam  aliquam  entitatem  sibi 
sii|H'i'additam  ;  aut  non.  Si  non,  habetur  propositum. 
Sj  sic  :  vel  illa  esset  aliqua  entitas  exsistens  in  tota 
aqua ;  vel  aliqua  exsistens  tantum  in  conjunctione 
illarum  aquarum  partialium.  Non  potest  dici  pri- 
nium.  Quia  vel  esset  entitas  absoluta ;  et  hoc  non  : 
-  Tiini  quia  ex  tali  conjunctione  proecise  non  appa- 
ret  quod  possit  aliqua  entitas  absoluta  generari  per 
totum  ;  absurdum  enim  est  dicere  quod  si  scyphus 
aquse  addatur  mari  ex  una  parte,  quod  ex  hoc  per 
totum  mare  generetur  aliqua  entitas  absoluta  ;  —  Et 
iterum,  quia  si  alius  scyphus  secundo  adderetur, 
iterum  causaretur  per  totum  mare  similis  entitas,  et 
sic,  quotquot  scyphi  adderentur ;  et  tunc  esset  quie- 
stio  :  per  quam  illarum  totum  esset  una  aqua ;  nec 
|iosst'l  dari  aliqua;  —  Tum  quia  de  partibus  illius 
entitalis  esset  quoerendum  :  utrum  omnes  seipsis  vel 
per  aliquid  additum  essent  unum,  ut  supra.  —  Vel 
illa  entitas  essel  respectus;  et  istud  etiam  non  potest 
dari  :  —  Tum  quia  non  apparet  ad  quem  terminum 
esset  respectus  ille;  —  Tum  quia  tot  causarentur 
respectus  per  totam  aquam,  quot  successive  scyphi 
adderentur;  et  non  posset  dici  per  quid  esset  tota 
aqua  una;  —  Tum  quia,  esto  quod  talis  respe- 
ctus  causaretur,  nihil  ad  propositum  ;  quia  nullus 
respectus  est  entitas  secundum  se  ab  absolutis 
distincta. 

Nec  potest  dici  quod  illa  entitas  sit  causala  in 
conjunctione  tantum,  ut  aliqui  forte  dicerent,  quia 
aliqua  superficies  esset  noviter  causata  continuans 
illas  aquas,  vel  aliquis  respectus  unionis,  sive  quod 
est  unio  illarum  ad  invicem,  et  per  talem  superfi- 
ciem,  vel  respectum  aquoe,  illa  tunc  esset  una  aqua. 
Hoc,  inquam,  esse  non  potest  :  —  Tum  quia  neutra 
hujusmodi  entitas  nova  causatur,  cum  nec  respectus 
sit  entitas  secundum  se  ab  absolutis  distincta,  nec 


u)  a  verbo  et  ab  illa  usque  in  se,  om.  Pr. 
(6)  non.  —  Om.  Pr. 


etiam  ipsa  superficies.  —  Tum  quia  oportet,  eadem 
ratione,  dicere  per  quid  partes  talis  superficiei,  si 
ponitur,  sunt  unum.  El  sic  :  vel  tandem  deveniretur 
ad  punctum,  et  non  esset  dare  quod  punctum  esset 
illud  per  quod  su|)erficies  illa  esset  una;  vel  opor- 
teret  dicere  quod  seipsis,  et  eadem  ratione  partes 
aquoe  seipsis  sunt  unum.  Eodem  modo  potest  argui 
de  respectu  unionis,  esto  quod  poneretur  res  distin- 
cta.  Nam  :  vel  esset  extensus,  et  tnnc  quoerendum 
esset  per  quid  ejus  partes  sunt  unum  ;  vel  esset  indi- 
visibilis,  et  tunc  non  posset  dari  in  qua  parte  aquSe 
esset  subjective,  immo  etiam  nec  in  aliqua  illarum 
aquarum ,  cum  non  sit  major  ratio  de  una  quam  de 
alia.  —  Tum  quia,  sive  ponitur  talis  superficies,  sive 
respectus,  non  est  major  ratio  quod  respectus,  vel 
superficies  causata  in  conjunctione  aquse  conjunctoe 
priori  aquoe  ex  una  parte,  sit  illud  per  quod  tota 
aqua  sit  una,  quam  superficies,  vel  respectus  causa- 
tus  in  conjunctione  alterius  aquse  ex  alia  parte  con- 
junctoe  ;  ergo  nec  quam  a\hv  superficies  continuantes 
alias  partes  illarum  aquarum,  vel  respectus  unionis 
illarum  ad  invicem. 

Quinto  arguitur  sic.  Nam  quando  unum  corpus 
continuum  dividitur  per  segregationem  partium  ad 
invicem,  quoelibet  partium  discretarum  est  una 
numero  hoc  aliquid  secundum  se,  sicut  prius  erat 
corpus  totale  non  divisum  ;  et  tamen  nulla  entitas  est 
de  novo  causata  in  aliqua  illarum  partium  per  segre- 
gationem  earum ;  igitur. 

Sexto  arguitur.  Sumatur  aliquis  unus  asinus  sin- 
gularis.  Si  iste  sit  unus  per  aliquam  talem  entitatem 
sibi  superadditam  :  vel  illa  est  quanta  dimensive ; 
aut  non.  Si  non  :  aut  illa  est  substantia  ;  aut  acci- 
dens.  Non  subslantia;  quia  nec  substantia  immate- 
rialis,  cum  nulla  talis  sit  in  asino;  nec  materialis, 
quia  omnis  talis,  sive  sit  materia,  sive  forma,  sive 
compositum ,  est  quanta.  Nec  accidens  :  —  Tum  quia 
non  esset  signare  in  asino  aliquam  partem  determi- 
natam ,  in  qua  illud  accidens  esset ;  non  enim  apparet 
cur  potius  esset  in  capite  quam  in  cauda.  —  Tum 
quia,  esto  quod  ipsum  esset  in  aliqua  parte  deter- 
minata,  verbi  gratia  in  capite,  non  propter  illud 
pars  materioe  exsistentis  in  cauda  esset  unum  cum 
alia  parte  materiaj  proxima  sibi,  nec  cum  parte 
formoe  qua  informatur,  nec  etiam  pars  formoe  caudoe 
cum  alia  parte  sibi  proxima. 

Si  vero  hujusmodi  entitas  sit  quanta  dimensive ; 
igitur  est  multa.  Et  tunc  quoeratur  :  per  quid  illa 
multa  sunt  unum?  Quia,  vel  seipsis,  et  tunc  eadem 
ratione  una  pars  formae  asini  cum  alia  simili,  et 
similiter  cum  materia,  seipsis  possunt  esse  unum, 
cum  non  luinus  istae  partes  sint  natoe  facere  unum 
ex  se  inter  se,  et  similiter  partes  materioe  cum  par- 
tibus  formse,  quam  partes  illius  entitatis  additae 
inter  se ;  vel  illa  multa  sunt  unum  per  aliquam  aliam 
entitatem,  et  tunc  de  illa  quoeratur  in  infinitum. 
Similiter  haec   ratio,  et   forsitan  evidentius  quoad 


192 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


aliquid,  posset  formari  de  aliqua  una  aqua,  et  aliis 
corporibus  homogeneis. 

Septimo.  Ponatur  quod  Deus  creet  aliquam  sub- 
stantiam  angelicam  sine  entitate  sibi  superaddita,  et 
post  lapsum  temporis  crearet  in  ipsa  alias  entitates, 
quales  sunt  in  aliis  substantiis  angelicis;  quo  facto, 
constat  quod  ista  substantia  ita  csset  una  sicut  sub- 
stantia  alterius  angeli.  Tunc  arguitur  sic,  demon- 
strando  ipsam.  Hoec  substantia  est  una,  et  fuit  una 
dum  fuit  sine  entitate  superaddita.  Ergo  haec  sub- 
stantia  non  est  una  perentitatem  superadditam.  Con- 
sequentia  patet;  quia  enim  substantia  nivis  est  alba 
per  entitatem  superadditam ,  ideo  si  ipsa  esset  sine 
aliqua  entitate  sibi  superaddita,  ipsa  non  esset  alba. 
Patet  etiam  ratione ;  quia  per  nullam  rem  aliquid 
esttale,  qua  remota  et  nullo  alio  vice  illius  posito, 
ipsum  nibilominus  est  tale.  Antecedens  pro  prima 
parte  patet  de  se.  Sed  pro  secunda  probatur  :  quia, 
dum  ipsa  fuit  sine  superaddita  entitate,  si  non  fuit 
una,  ergo  fuit  aliquse  entitates  inter  se  divisae,  id 
est,  quarum  una  non  erat  alia  ;  et  si  sic,  ergo  et  nunc 
ipsa  est  aliquae  entitates  ad  invicem  distinctoc ;  et  per 
consequens  ipsa  non  est  una.  Patet  consequentia  : 
quia  constat,  secundum  casum,  quod  illae  entitates 
quae  ipsa  fuit,  verbi  gratia  B,  G,  eocdem  ipsae  sunt 
nunc,  ita  quod  ipsa  eadem  entitas  B,  quae  tunc  fuit, 
est  nunc,  et  ipsa  eadem  entitas  C,  quoe  tunc  fuit, 
est  nunc  (a)  etiam ;  et  per  consequens  neutra  in 
alteram  vel  aliquam  aliam  conversa  vel  transmutata; 
ergo  et  nunc  una  non  est  alia;  et  cum  utraque  sit, 
sequitur  quod  una  a  reliqua  sit  divisa.  —  Confirma- 
tui .  Quia  ideo  prsecise  tunc  hoec  entitas  B  non  erat 
illa  entitas  C,  quia  hoec  erat  hoec,  et  illa  erat  illa. 
Unde,  sicut  omnis  entitas  seipsa  formaliter  est  ipsa, 
sic  seipsa  est  divisa  a  non  ipsa,  seu  non  est  alia  ;  et 
per  consequens,  quamdiu  ipsa  est  ipsa,  est  divisa  ab 
alia.  Etconstat  quod  quamdiu  ipsa  est,  ipsa  est  ipsa. 
Non  enim  putandum  est  quod  sicut  possibile  est 
aliquam  eamdem  rem  prius  fuisse  non  tantam  vel 
talem ,  et  postea  esse  tantam  et  talem ,  sic  sit  possi- 
bile  eamdeni  entitatem  prius  fuisse  non  hanc  vel 
illam,  et  postea  esse  illam ;  hoc  enim  posito,  ipsa  non 
esset  eadem  entitas,  sed  alia.  Sed  nunc  est  entitas 
B,  quoe  fuit.  Ergo  nunc  ipsa  non  est  entitas  C,  sed 
al>  illa  divisa.  Ex  quo  ulterius  sequitur  quod  haec 
substantia  angeli  nunc  (6)  est  una. 

Forte  dicetur  quod  impossibile est hujusmodi  sub- 
stanliam  esse  sine  aliqua  entitate  superaddita.  — 
Contra  : 

Primo.  Quia,  esto  quod  illud  esset  impossibile, 
niliiloininus  sequitur  propositum.  Quia,  si  ista  sub- 
stantia  esset  una  non  seipsa  sed  per  aliquam  entita- 
i.in  sibi  superadditam,  si  etiam  per  impossibile 
poneretur  ipsam  essc  sine  entitate  superaddita,  ipsa 

(a)  <•/  ipsa  eadem  entitcu  C,  quse  tunc  fuit.  est  mo>c.  — 
Om.  Pr. 

(6)  non.  —  Ad.  1'r. 


tunc  non  esset  una ;  sicut  quia  ifrnis  est  calidus  cali- 
ditate  sibi  superaddita,  si  poneretur  quod  i<>nis  esset 
sine  caliditate,  ipse  non  esset  calidus,  esto  quod 
impossibile  esset  ipsum  sic  poni,  sicut  dicerent  phi- 
losophi ;  ergo  per  oppositum,  si  posito  illo  impossi- 
bifi,  adhuc  substantia  esset  una,  sequitur  neces- 
sario  quod  ipsa  non  est  una  per  aliquam  entitatem 
sibi  superadditam.  Simili  modo  probat  Augustinus, 
5.  de  Trinitate,  cap.  0,  quod  Pater  non  ideo  est 
ingenitus  quia  Filium  genuit;  quia,  si  Filium  non 
genuisxet,  niliilproJdberct  eum  dicere  ingenitum  , 
et  tamen  suppositio  est  penitus  impossibilis. 

Secundo.  Quia  falsum  est  illud  esse  impossibile. 
Non  enim  aliqua  contradictio  implicatur,  si  (*) 
ponatur  illa  substantia  esse,  et  nulla  entitas  sibi 
superaddita  esse.  Proeterea,  non  minus  possibile  est 
substantiam  esse  sine  aliqua  entitate  sibi  superad- 
dita,  quam  esse  aliquod  accidens  sine  subjecto  ;  quod 
tamen  constat  per  fidem  esse  possibile. 

II.  Alia  argumenta  Gregorii.  —  Secundo  loco 
arguitidem  Gregorius  (q.  2,  art.  2),  probandd quod 
numerus  nihil  superaddit  rebus  numeratis. 

Primo  sic.  Quoecumque  sunt  tot  vel  tot,  sunt  seipsi-, 
et  non  per  aliquam  entitatem  inhoerentem  eis,  tot 
vel  tot.  Ergo  nullus  numerusestaliqua  resinhaerens 
rebus  numeratis.  Gonsequentia  tenet.  Et  antecedens 
probatur  :  quia  omnium  quoe  sunt  tot  vel  lot ,  quod- 
libet  seipso,  et  non  per  aliquam  entitatem  inhaeren- 
tem  sibi,  est  unum,  ut  patet  ex  dictis;  ergo  quod- 
libet  eorum  (6)  et  quodlibet  aliud,  seipsis,  non  per 
aliquam  entitatem  eis  inhaerentern ,  sunt  duo ;  et 
quoelibet  tria,  seipsistria;  et  universaliter  quaelibet 
tot  vel  tot,  ut  decem  vel  quinquaginta,  aut  alio  quo- 
libet  numero,  seipsis  tot  sunt  vel  tot.  —  Confirma- 
tur,  inquit.  Quia  si  aliqua  essent  tot ,  verbi  gratia, 
duo,  per  entitatem  inhaerentem,  unum  illorum  duo- 
rum  et  illa  dualitas  essent  duoe  entitates  :  vel  ergo 
seipsis,  et  tunc  eadem  ratione  prima  duo  et  quaelibet 
alia  duo  seipsis  sunt  duo,  cum  non  possit  ratio 
potior  assignari  pro  istis  quam  pro  illis  ;  vel  suntduo 
alia  dualitate  inhoerente,  et  tunc  sequitur  illam  et 
illud  primo  sumptum,  esse  duas  entitates  per  aliani 
dualitatem,  et  sic  in  infinitum. 

Secundo.  Aut  istud  accidens  additum,  quod  dici- 
tur  esse  numerus,  est  entitas  omnino  simplex  el 
indivisa  in  se ;  aut  est  entitas  composita  et  divisa  in 
partes.  Primum  dici  non  potest.  —  Prirno,  quia 
numerus  non  esset  quantitas  discreta,  cum  oninis 
quantitas  (y)  sit  divisibilis,  ut  patet,  5.  Metaphysicse 
(t.  c.  18).  —  Secundo,  quia  tunc  sequitur  quod 
idem  accidcns  numero  secundum  sc  totum  sit  in 
pluribus rebus loco  maximedistantibus,  verbi  gratia  : 
millenarius  hominuni   in  diversis  niundi   partibus 

(a)  si.  —  scd  Pr. 

(6)  eorum.  —  nts  Vr. 

(y)  discreta.  —  Ad.  1'r. 


DISTINGTIO   XXIV.  —   QU^STIO   I. 


193 


exsistentium  esset  totus  in  quolibet  illorum ,  et  ite- 
rum  tolns  in  qualibet  parte  cujuslibet  eorum;  quod 
est  absurdum  et  impossibile  per  naturam.  Conse- 
quentia  patet  :  quia  qua  ratione  est  in  uno  homine, 
eadem  ralione  est  in  quoihSet;  et  qua  ratione  in  una 
parte  unius  hominis,  eadem  ratione  in  qualibet 
parte  (a).  —  Tertio,  quia  sequitur  quod  quando-1 
cumque  generatur  unus  homo,  simul  in  quolibet 
homine  mundi  fieret  una  res  nova  absoluta ;  nani 
tunc  esset  novus  numerus  hominum.  Necsolum  una 
fieret,  sed  innumerabiles.  Nam  iste  bomo  noviter 
genitus  et  Socrates  pncexsistens  essent  duo,  et  per 
consequens  in  utroque  fieret  binarius;  et  eadem 
rationein  quolibet  alio  hominefieretnovusbinarius, 
nant  quilibet  alius  et  ipse  essent  duo ;  item,  ipse  et 
quilibet  alii  duo  essent  tres,  et  per  consequens  in 
quolibet  fieret  ternarius;  et  sic  quotcurnque  homi- 
nibus  posset  connumerari,  tot  in  quolibet  homine 
fierent  novae  entitates ;  haec  aulem  absurda  sunt 
audientibus. 

Si  vero  istud  accidens  sit  entitas  in  se  divisa  et 
habens  partes,  tunc  vel  suse  (6)  partes  sunt  ad  invi- 
cem  continuse,  et  sic  numerus  non  esset  quantitas 
discreta,  sed  continua,  seu  magnitudo,  cum  omnis 
quantitas  divisibilis  in  continua  sit  magnitudo,  ut 
patet,  5.  Metaphysicve  (t.  c.  18);  ex  quo  ulterius 
sequitur  quod  in  omnibus  rebus  aliquo  numero 
numeratis,  verbi  gratia  miilenario  loco  etiam  distan- 
tibus,  esset  una  magnitudo ;  et  multa  alia  ex  hoc 
inconvenientia  possunt  inferri.  Vel  suoe  partes  sunt 
ad  invicem  non  continuae  sed  diseretae,  vocando 
discreta  quaecumque  non  sunt  ad  invicem  continua, 
seu  unum  per  continuationem  ;  et  tunc,  vel  illae 
partes  essent  numeri,  vel  unitates,  non  enim  possent 
esse  aliae  partes  quantitatis  discretae  in  quantum 
hujusmodi.  Non  potest  dici  quod  sint  numeri.  Tum 
quia  non  quilibet  numerus  est  divisibilis  in  numeros , 
verbi  gratia,  binarius  unitatuin.  Tum  quia  quilibet 
illorum  numerorum  haberet  partes,  et  de  illis  etiatn 
esset  quaerendum  ;  et  sic  vel  quilibet  numerus  esset 
compositus  ex  infinitis  numeris,  quod  est  impossi- 
bile,  vel  aliquis  numerus  esset  compositus  ex  unita- 
tibus,  et  eadem  ratione  quilibet,  quamvis  unus  (y) 
ex  paucioribus,  et  alius  ex  pluribus.  Et  si  istud 
detur  :  aut  istae  unitates  seipsis  nullo  addito  sunt 
numerus ;  aut  per  aliquod  additum  eis.  Si  per  addi- 
tiiiu,  qiuerendum  est  de  illo  utrum  sit  siinplex,  vel 
habens  partes,  sicut  prius.  Si  seipsis  illae  unitates 
sunt  nuinerus,  cum  unitates  numerales  non  sint  res 
superadditae  rebus  numeratis,  sed  quselibet  talium 
rerum  sit  seipsa  et  non  per  aliquid  ei  additum  una, 
sequitur  quod  numerus  non  sit  accidens  superad- 
ditum  rebus  numeratis,  id  est,  rebus  quae  sunt  tot 
vel  tot. 


(a)  parle.  —  Om.  Pr. 
(o)  suse.  —  cluse  Pr. 
(y)  unus.  —  Om.  Pr. 


Tertio.  Nam  Philosophus  dicit,  10.  Melaplujsicse 
(t.  c.  21),  quod  numerus  est  pluralitas  unitatum, 
id  est,   plures  unitates,  ut  sit  locutio  intransitiva ; 
secundum  quem  sensum  apparet  eum  fuisse  locu- 
tum,  ex  eo  quod,  3.  Physicorum  (t.  c.  68),  ubi 
nova  translatio  habet   :   nunierus   est  uno  plura, 
translatio  commenti  habet  :  nuinerus  est  (a)  plures 
unilates.  Et  Commentator,  ibidem,  commento  68, 
dicit  quod  «  numerus  est  coacervus  unitatum  ».  Et 
10.  Metaphysicx,  commento  21,  dicit  quod  «  in 
diffinitione  numeri  dictum  est  quod  est  multitudo 
coniposita  ex  unitatibus  ».  Et  rursus,  4.   Physico- 
rum,  commento  penultimo  (133),  dicit  quod  quia 
unum  est  mensura  unius  generis,  plures  unitates  est 
numerus.   Constat   autem  quod  unitates   non  sunt 
aliqua  accidentia,  vel  entitates   superadditae  rebus 
unis  et  numeratis  ;  et  per  consequens  nec  ipse  nume- 
rus.  Ex  quo  ulterius  sequitur  quod  nullus  numerus, 
proprie  loquendo,  est  aliqua  entitas  per  se  una,  sed 
plures.  Unde,  sicut  nulla  res  per  se  una  est  populus 
vel  exercitus,  sic  nulla  res,  in  quantum  hujusmodi, 
est  numerus ;  nec  de  aliqua  per  se  una  re  potest 
verificari  aliquis  terminus  numeralis,  vel  si  verifi- 
cetur,  hoc  contingit  in  quantum  illa  pro  quibus  sub- 
jectum  supponit  erunt  plura,  et  non  in  quantum 
unum.  Sicut  ergo  dicimus  quod  Socrates  et  Plato 
sunt  duo  homines,  sic  possumus  dicere  quod  sunt 
dualitas,  vel  binarius  hominum  (6);  et  sicut  nulla 
res  per  se  una  est  Socrates  vel  Plato ,  aut  aliqui  duo 
homines,  sic  nulla   res  est   dualitas   aut  binarius 
hominum ,  etc. 

III.  Argumenta  Scoti.  —  Tertio  loco  arguit  sic 
ad  idem  Scotus,  et  multi  alii  (apud  Aureolum, 
dist.  24,  q.  1,  art.  2). 

Primo.  Nulla  realitas  videtur  acquiri  in  aliquo, 
per  hoc  quod  fit  cum  alio,  quae  non  acquireretur  si 
fieret  sine  alio.  Sed  manifestum  est  quod  si  fiat  lapis, 
praecise  et  per  se,  non  acquiritur  in  eo  realitas  aliqua 
pertinens  ad  numerum,  nisi  sola  propria  unitas. 
Ergo,  si  ponatur  (y)  fieri  cum  alio  lapide,  nulla  alia 
realitas  acquiretur,  nisi  quod  quilibet  lapis  habebit 
propriam  unitatem. 

Secundo.  Si  numerus  esset  accidens  pertinens  ad 
genus  quantitatis,  et  esset  accidens  simplex  :  vel 
poneretur  esse  subjective  in  qualibet  unitate  secun- 
dum  se  totum,  et  ita  unum  simplex  accidens  esset 
in  diversis  subjectis,  quod  est  impossibile  ;  aut  pone- 
retur  in  una  sola  unitate  ;  et  hoc  est  magis  impossi- 
bile  :  tum  quia  numerus  non  est  subjective  in  uno ; 
tum  quia  aliae  unitates  nihil  facerent  ad  numerum. 
Aut  poneretur  secundum  aliquid  sui  in  una  unitate, 
et  secundum  aliquid  sui  in  alia ;  quod  etiam  dici  non 
potest :  tum  quia  numerus  supponitur  quod  sit  reali- 

(<x)  est.  —  Om.  Pr. 

(g)  hominum.  —  Om.  Pr. 

(■;)  ponatur.  —  potest  Pr. 

II.  —   13 


19i 


LIBRI    I.    SE.NTENTIARUM 


tas  simplex  accidentalis  de  genere  quantitatis ;  tum 
quia  hujusmodi  realitates,  quae  snnl  partes  numeri, 
non  videntur  aliud  quam  unitates,  et  per  consequens 
numerus  non  est  alia  res  ab  unitatihus  ipsis.  Ergo 
numerus  non  est  aliquod  unum  aceidens,  vel  una 
entitas. 

Tertio.  Quia  si  sie  :  aut  nuinerus  est  una  forma, 
et  per  consequens  principium  numeri  praedicahitur 
de  numero;  aut  illa  est  plures  hahens  partes,  qua- 
rum  una  ponitur  subjective  in  uno  continuo,  et  alia 
in  alio ;  et  hoc  est  impossihile,  quia  tunc  in  continuo 
essent  duae  quantitates,  scilicet  continuitas  et  pars 
illius  numeri,  etc. 

Quarto.  In  illis  qua>  sunt  divisa,  non  est  una 
forma  realis.  Sed  numerus  et  divisio  facit  continua 
actu  divisa.  Ergo  non  ponit  in  eis  aliquam  formam 
realem. 

Quinto.  Quia  si  sic,  datis  duohus  numeris,  daren- 
tur  necessario  infinitae  realitates.  Posita  namquedua- 
htate  lapidum,  et  dualitate  lignorum,  quseritur  : 
utrum  illa  dualitas  duarum  dualitatum  sit  aliquid 
reale  aut  non?  Et  si  non,  pari  ratione  nec  duali- 
tates  (ot)  lapidum  vel  lignorum  fuerunt  aliquid  reale. 
Et  similiter,  si  dualitas  dualitatum  non  sit  accidens 
superadditum  dualitatibus  lignorum  et  lapidum, 
pari  ratione  nec  dualitas  lignorum  dicit  accidens 
superadditum  lignis.  Si  vero  tertia  dualitas  sit  acci- 
dens  realesuperadditum  primis  dualitatihus  duabus, 
jam  sunt  tria  accidentia  realia  :  primum  est  dualitas 
lapidum,  secundum  est  dualitas  lignorum,  et  ter- 
tium  dualitas  primarum  dualitatum.  Et  tunc  qux>- 
riturde  ternitate  istorum  trium  accidentium  :  utrum 
sit  accidens  reale  superadditum?  Et  si  sic,  jam 
habentur  quatuor  res;  et  quseritur  de  quaternitate 
illarum,  utrum  sit  quinta  res;  et  sic  in  infmitum. 
Si  vero  non,  pari  ratione  nec  dualilas  lapidum  vel 
lignqrum  fuit  accidens  reale  superadditum  lignisaut 
lapidibus.  Igitur,  etc. 

Sexto.  Impossibile  est  minorem  numerum  aequa- 
lem  esse  majori  numero,  sic  quod  accidens  reale 
niiuus  sit  aequale  accidenti  reali  majori.  Sed  si  dua- 
litas  sit  tale  accidens  superadditum  rehus  duabus, 
tunc.  realitas  dualitatis  duorum  quinariorum  est 
major  realitas  quam  realitas  dualitatis  duorum  ligno- 
riiin  ;  quoniam  illa  realitas  dividi  potest  in  duas 
parles  majores,  videlicet  in  realitatem  unius  qui- 
narii  et  realitatem  alterius  quinarii,  dualitas  vero 
lignorum  dividitur  in  duas  unitates,  de  quibus 
constat  quod  sunt  minores  quam  realitates  quina- 
riorum  ;  et  ita  palrt  quod  tlualitas  quinariomm  est 
major  realitas  quam  dualitas  duorum  lignorum. 
Patet  autein,  ex  alia  parte,  quod  omnis  dualitas 
omiii  dualitati  est  Bequalis.  Igitur,  si  forma  numeri 
tale  accidens  reale,  major  reaiitas  erit  Bequalis 
ininori ;  quod  est  impossibile. 

(ai  dualitatti,  —  Om,  IV 


Septimo.  Nullum  accidens  reale  replicatur  super 
seipsum.  Sed  numerus  super  seipsum  replicatur; 
dicimus  enim  duos  hinarios,  et  tres  ternarios,  et  sic 
de  aliis.  Igitur,  etc. 

Octavo.  Partes  materiales  alicujus  totius,  non 
possunt  fieri  partes  alterius,  sine  sui  mutatione ; 
sicut  nec  rnateria  potest  fieri  suh  nova  forma  abso- 
luta,  sine  mutatione.  Sed  unitates  quae  sunt  partes 
materiales  numeri  quinarii,  possunt  fieri  materia 
senarii,  sine  sui  mutatione;  sicut  patet  de  quinque 
lapidihus;  quoniam  si  generetur  sextus,  patet  quod 
nulla  mutatio  facta  est  circa  priores  lapides,  et  tunc 
erunt  partes senarii  de  novo.  Ergo  impossihile est  quod 
senarius  vel   quinarius  sint   talia  accidentia  realia. 

Nono.  Nulium  reale  accidens  est  idem  numero  in 
decem  hominihus  et  decem  equis.  Sed  Philosophu^ 
dicit,  4.  Physicorum  (t.  c.  110),  cap.  de  Tempore, 
quod  idem  est  denarius  decem  hominum  et  decem 
equorum  ;  et  per  hoc  prohat  quod  idem  est  tempus 
omnium  motuum.  Igitur. 

IV.  Argumenta  Aureoli.  —  Quarto  loco  arguit 
Aureolus  (dist.  24,  q.  1,  art.  2),  contra  eamdem 
conclusionem.  Vult  enim  prohare  quod  forma  numeri 
non  sit  extra  animam  ;  et  arguit 

Primo  sic.  Quia  si  sic,  sequeretur  quod  datis 
duohus  numeris,  ponuntur  infinitaj  res  in  actu; 
statim  enim  dualitas  illorum  numerorum  est  res 
tertia,  et  ternitas  illorum  trium  est  res  quarta,  et 
quaternitas  res  quinta,  et  sic  in  infinitum. 

Nec  valet,  inquit,  si  dicatur  quod  realitas  totius 
numeri  non  est  quoddam  distinctum,  ut  qua?dam 
res  tertia  a  realitate  partium,  sed  sicut  includens 
utramque  differt  a  qualihet  illarum,  ita  quod  nume- 
rus  non  dilfert  ah  unitatihus  nisi  sicut  totum  consti- 
tutum  a  partibus  constituentihus ;  et  sic  hinarius 
dicit  rem  diversam  a  qualihet  unitate,  non  tamen 
connaturalem  illis ;  et  idcirco  realitas  binarii  non 
facit  ternarium  cum  realitate  duarum  unitatum, 
sicut  nec  realitas  totius  est  quid  componihile  cum 
realitate  materi.e  et  formae.  Istud,  inquit  Aureolus, 
non  valet,  sed  deficit  in  duobus  :  primo  quidem, 
cum  ait  formam  nunieri  ex  unitatibus  componi. 

Prirno  sic.  Nulla  namque  forma  componitur  es 
sua  materia.  Sed  manifestum  est  quod  unitates  sunt 
materia  ternitatis  et  aliorum  numerorum.  Quamvis 
eniin  nuinerus  in  concreto,  utpote  ternarius,  inclu- 
dat  unitates  in  recto,  sicut  sinuis  includit  nasum, 
taineu  ternitas  in  ahstracto  non  includit  unitato 
quarum  est  ternitas,  nisi  in  obliquo;  unde  dicitur 
ternitas  unitatum,  sicut  simitas  nasi.  Y.\  qu<>  patet 
(juod  unitates  sunt  Bubjectum  et  materia  ternitatis 
et  uoii  partes  integrales  ipsius.  [gitur  oon  eet  verum 
quod  forma  numeri  non  i^i  >it  totalitas  uitita- 
tum,  etc. 


I       (a)  non.  —  Om.  Pi 


DISTINCTIO   XXIV.  —   QU^ESTIO   I. 


195 


Sccundo  sic  ad  idem.  Quia  1'orma  numeri  in 
abstraclo,  non  est  aliud  quam  qusedam  totitas,  et 
tantitas,  ac  mensura  distinctorum,  quorum  quod- 
libet  est  aliquid  unum.  Sed  ex  terminis  patet  quod 
tnensuratio,  seu  totitasac  tanlitas  (listinctorum,  non 
cst  aliquid  constitutum  (a)  ex  distinclis,  sed  magis 
esl  terminatio  eorum,  et  actus  competens  eia  in 
quantum  distincta  sunt.  Ergo  manifestum  est  quod 
forma  numeri  non  est  aliquid  compositum  ex  uni- 
lalibus. 

Tertio  sic  ad  idem.  Si  compositum  esset  formaliler 
numerus,  impossibile  esset  intelligere  compositio- 
nem  unitatum  absque  numeratione;  unde  non  esset 
aliud  nunierare  quam  componere  et  conjungere  uni- 
tates.  Scd  constat  quod  unitates  possunt  conjungi, 

c poni  et  actuari ;  nec  tamen  propter  hoc  scietur 

numerus  earum,  aut  quot  sunt.  Ergo  numerus  non 
addit  ad  unitates  illud  (piod  totum  addit  ad  partes, 
immo  est  (6)  qucedam  forma  accidentalis  unitates 
respiciens  ut  subjecta  seu  mensurata;  propter  quod, 
>i  sit  in  reriun  natura,  poneret  in  nunierum,  sicut 
ponit  accidens  ad  subjectum;  et  per  consequens 
proceditur  in  iniinitum,  quod  est  principale  inten- 
tum. 

Secundo,  inquit,  deficit  in  boc  illa  evasio,  quia 
dicit  quod  numerus  non  ponit  aliquid  numerabile 
contra  unitates.  Primo  sic.  Gertum  est  enim  quod 
unitates  sunt  quid  continuum.  Sed  numerus  est 
^pccies  distincta  a  continuo,  et  ponit  in  numerum 
in  spociebus  quantitatis.  Ergo  dicit  aliquid  numera- 
bile  cum  unitatibus  in  quibus  exsistit. 

Secundo  sic  ad  idem.  Nam  conceditur  quod  dena- 
rius  lapidum  et  denarius  lignorum  sunt  duo  denarii. 
Sed  manifestum  est  quod  non  sunt  duoe  unitates, 
immo  (y)  viginti.  Ergo  est  alius  numerus  numero- 
riiin,  et  alius  numerus  unitatum  ;  quod  non  esset, 
uisi  ad  invicem  essent  connumerabilia  unitates  et 
numerus  unitatuin. 

Tertio  sic  ad  idem.  Philosopbus  expresse  dicit, 
5.  Mctaphysicce,  8  et  7,  quod  (8)  composita  sub- 
stantia  est  tertia  a  materia  et  a  forma ;  et  per  conse- 
quens  ponit  in  numero.  Dato  igitur  quod  nuinerus 
non  esset  nisi  aggregatio  unitatum,  et  quasi  totum 
aliquod  constitutum  ex  ipsis,  nihilominus  posset  ut 
rea  tertia  uumerari. 

Secundo  principaliter  arguit  contra  conclusionem, 
dicens  :  Secundum  incouveiiiens  principale  quod 
sequitur  (e),  si  forma  numeri  sit  aliquod  reale,  est 
quod  (S)  numeri  supra  se  reflectuntur,  dicendo, 
tres  ternarii,  aut,  duo  ternarii,  et  sic  in  infinitum. 


(a)  constilutum.  —  distinclum  Pr. 
(6)  est.  —  ut  Pr. 
(y)  immo.  —  hujus  Pr. 
(8)  qnod.  —  Om.  Pr. 

(s)  dicens  :  Secundum  inconveniens  principale  quod  se- 
quitur.  —  quia  Pr. 

(?)  est  quod.  —  cum  Pr. 


Sed  hoc  non  competit  alicui  formai  reali ;  non  eniui 
albedo  suscipit  albedinem  (a),  aut  nigredinem,  aut 
pallorem. 

Nec  valet  si  dicatur  quod  cum  dicitur,  tres  terna- 
rii,  ternilas  ternariorum  non  est  aliud  a  novenario 
unitatum,  et  ita  non  fit  reflexio  super  priorem 
numerum,  sed  generatur  alius  numerus  unitatum. 
Haec,  inquit,  evasio  nullius  est  momenti. 

Primo,  pro  eo  quod  dicit  Philosophus,  5.  Meta- 
physicse  (t.  c.  19),  quod  bis  tria  non  sunt  sex ;  et 
pari  ratione  ter  tria  non  sunt  novem  formaliter,  ita 
quod  ternitas  ternariorum  sit  formaliter  novenarius 
unitatum.  Unde  Commentator  dicit,  5.  Metaplnj- 
sicce,  commento  19,  quod  forma  senarii  est  «  uni- 
cum  (6)  sex,  non  tres  binarii  ».  Ergo  non  est  verum 
quod  dicendo,  tres  ternarii,  haec  ternitas  ternario- 
rum  sit  idem  quod  novenarius. 

Secundo  ad  idem.  Qucecumque  formaliter  sunt 
diversse  sumraae  et  diversse  totitates,  sunt  diversi 
numeri  formaliter.  Sed  alia  est  summa  ternariorum 
ternitas,  et  alia  unitatum  novenarius.  Ergo  non 
sunt  idem  numerus. 

Tertio  ad  idem.  Mens  concipiens  ternitatem  ter- 
nariorum,  concipit  per  ternitateni  aliquam  rationem 
cui  subjicit  ternarios.  Sed  eosdem  ternarios  non 
subjicit  novenario;  non  enim  in  tribus  ternariis  sunt 
novem  ternarii.  Ergo  ratio  ternitatis,  quam  prtedi- 
cat  de  ternariis,  non  est  eadem  cum  ratione  nove- 
narii. 

Quarto  ad  idem.  Unus  numerus  dicitur  alium 
numerare,  et  esse  pars  alterius  aliquota,  ut  patet  ex 
quinto  Euclidis ;  unde  binarius  est  tertia  pars  sena- 
rii.  Sed  unus  numerus  alium  non  numeraret,  nisi 
posset  esse  subjectum  numeri ;  binarius  enim  nun- 
quani  numeraret  senarium,  nisi  per  ternarium  duce- 
retur.  Igitur  idem  quod  prius.  Goncludit  igitur  quod 
ex  quo  forma  numeri  reflectitur  super  seipsam ,  et 
protenditur  in  infinitum,  (hoc  autem  est  proprium 
entium  rationis  quse  formantur  ab  intellectu,  et  nullo 
modo  competit  enti  reali  posito  extra  mentem),  ma- 
nifeste  concluditur  et  demonstrative  quod  forma 
numeri  nihil  est  in  re  extra.  —  Haec  ille. 

Tertio  principaliter  arguitur  sic.  Licet  forma 
numeri  non  sit  formaliter  connexio  unitatum  sed 
mensura  earum,  nihilominus  hujusmodi  connexio- 
nem  supponit.  Sed  manifestum  est  quod  unitates 
nullani  connexionem  habent  ad  invicem  nisi  per 
intellectum,  loquendo  de  connexione  quse  exigitur 
ad  ipsum  numerum.  Si  enim  ex  natura  rei  habent 
connexionem,  quaeritur  quae  sit  illa.  Non  enim  sunt 
connexoe  quia  continentur  infra  idem  marsupium, 
quia  denarius  in  una  bursa  exsistens,  et  exsistens  in 
alia,  sunt  duo,  sicut  et  illi  qui  continentur  infra 
idem  marsupium,  vel  sicut  lapides  qui  continentur 


(a)  albedinem.  —  Om.  Pr. 
(g)  unicum.  —  unitatum  Pr. 


196 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


infra  eumdem  campum,  quia  lapis  qui  est  hic,  et 
qui  est  ultra  mare,  sunt  duo  lapides;  nec  quia  con- 
tinentur  infra  idem  hemisperium,  quia  sol  qui  est 
sub  terra,  et  stella  quse  est  supra  terram ,  sunt  duo 
corpora;  nec  quia  continentur  infra  idern  ccelum, 
quia  angelus  qui  non  continetur  et  lapis  qui  conti- 
netur  sunt  duae  res;  nec  quia  continentur  infra 
amhilum  universitatis  rerum,  scilicet  infra  rationem 
entis,  (juoniam  talis  amhitus  et  talis  continentia  non 
est  secundum  rem,  sed  tantum  per  intellectum. 
Ergo  impossihile  est  quod  forma  numeri,  quae  prse- 
supponit  connexionem  unitatum,  sit,  nisi  per  intel- 
lectum. 

Quarto  sic  principaliter.  Si  forma  non  sit  ab 
anima,  sed  sit  realiter  in  natura,  non  erit  in  actu 
nisi  unus  numerus,  videlicet  ille  qui  comprehendit 
universitatem  (a)  omnium  rerum  distinctarum.  Si 
enim  detur  quod  sint  plures  alii  numeri  minores 
illo  in  actu,  qui  mensurent  diversas  partes  univer- 
sitatis,  sequitur  quod  summe  opposita  insint  actu 
eisdem  unitatihus;  quoniam  duo  lapides  mensuran- 
tur  dualitate  et  ternitate,  quia  est  in  universo  ter- 
tius  lapis,  et  quaternitate,  et  sic  de  omnihus,  donec 
consumantur  universi  lapides;  et  deinde  suh  majo- 
ribus  aliis  numeris,  addendo  arbores  ad  lapides ;  et 
deinde  sub  majoribus,  addendo  folia  et  flores.  Et 
sequitur  quod  quicumque  dati  lapides  sunt  suhjecta 
partialia  summarum  innumerabilium  et  inexplica- 
bilium  numerorum  in  actu ;  quod  est  contra  Philo- 
sophum  :  quia,  dum  quaternarius  est  in  actu,  terna- 
rius  est  in  potentia ;  immo  sequeretur  quod  ultra 
ternarium  qui  est  in  actu  (6)  in  tribus  lapidibus, 
qui  sunt  respectu  quaternitatis  suhjecta  partialia, 
alius  ternarius  est  in  potentia,  quia  in  omni  qua- 
ternario  ternarius  est  in  potentia.  Ergo  manifeste 
apparet  quod  formae  numerorum  non  suntactu  extra 
aiiiinain  in  actu. 

Qulnto  sic  Si  forma  denarii  esset  in  decem  lapi- 
dibus  actualiter  exsistens,  sequitur  quod  in  illis 
decem  lapidihus  esset  in  actu  duodenarius;  immo, 
totquotmodis  possuntcombinari  ad  invicem  lapides. 
Incipiens  namque  illos  decem  lapides  computare  ah 
una  parte,  formabit  suum  binarium,  et  suum  ter- 
narium,  et  sic  deinceps  usque  ad  denarium  (y);  inci- 
piens  vero  ah  altera,  formabit  alium  binarium,  et 
aliiun  ternarium,  et  sic  deinceps.  Secundum  hoc 
ergo,  jam  habemus  duos  denarios.  Et  pari  ratione, 
habebitur  tertius,  incipiendo  a  secunda  unitate  ex 
ista  parle,  et  quartus,  incipiendo  a  secunda  ex  alia. 
Et  universaliter,  to1  denarii  possunt  hic  apprehendi, 
guot  modis  potest  ordo  et  connexio  unitatum  variari. 
Quaeritur  ergo  de  istis  denariis  :  utrum  quilibet  sit 
in  actu  in  decem  lapidibus,  aut  unus  lantum.  Non 


(<x)  univerilatem.  —  unitatem  IV. 

(",)  ;i  verbo  ternarius,  usque  iu  actu,  om.  IV. 

(y)  tunarium.  —  teruanum  i'v. 


potest  autem  poni  quod  unus;  quia  qua  ratione 
unus  est  ibi,  eadem  necesse  est  quod  centum  vel 
plures  denarii  in  decem  lapidibus  ^int  in  actu.  Et 
hoc  est  impossibile  et  absonum ;  quia  manifeste 
sequeretur  quod  dehens  centum  denarios,  non  habe- 
ret  solvere  nisi  decem.  Ergo  impossibile  est  quod 
denarius  decem  lapidum  sit  in  actu,  nisi  ab  anima 
computante. 

Sexto  sic.  Forma  numeri  non  est  aliud  quam 
quaedam  totitas,  sive  summatio  distinctorum.  Haec 
autern  ratio  non  est  aliud  quam  terminus  distincto- 
rum,  in  quantum  distincta  sunt.  Sicut  enim  Ggura 
non  est  aliud  quam  terminus  continui,  sic  non  est 
aliud  totitasquam  terminus  distinctorum,  non  quidem 
in  quantum  sunt  continua,  sed  secundum  quod  sunt 
distincta;  distinctanarnque,  in  quantum  hujusmodi, 
sunt  quoddam  terminabile  per  hanc  totitatem  vel 
illam,  ut  per  ternitatem  vel  quaternitatem  ;  unde, 
in  quantum  sunt  distincta,  sunt  quoddam  summa- 
bile.  Sed  manifestum  est  quod  esse  summabile  non 
est  in  potentia  nisi  ad  aliquid  rationis,  scilicet  ad 
sumrnationem  istam  vel  illam,  quse  importatur  per 
totitatem ,  ut  per  ternitatern  aut  quaternitatem. 
Constat  enim  quod  summatio  non  est  in  re  extra, 
sed  tanturn  in  mente  summante.  Ergo  forma  nurneri 
non  est,  nec  potest  esse,  nisi  in  anima  objective. 

Seplimo.  Quia  Philosophus,  4.  Pkysicorum  (t. 
c.  131),  dicit  hsec  verba  :  Dicamus  igilur  quod 
cum  numerans  non  fuerit,  numerare  non  erit; 
ergo  manifestum  est  quod  numerus  etiam  non 
erit.  Et  cum  nil  natum  sit  numerare  prseler  ani- 
mam,  et  de  anima  intellectus,  impossibile  est  ut 
sit  numerus ,  cum  anima  non  fuerit. 

Oetavo.  Narn  Gommentator,  in  eodem  4.  Physi- 
corum,  commento  131,  exponens  pra;dicta  verba 
Aristotelis,  ait  quod  «.  cum  res  numerans,  quae  est 
'anima,  non  fuerit,  tunc  numerare,  quod  est  ejus 
actio,  non  erit;  et  cum  numerare  non  fuerit,  mani- 
festum  est  quod  numerus  non  erit.  Nunierus  enim, 
aut  est  numeratum,  aut  actio  nunrerantis  in  nunre- 
rato;  manifestum  est  autem  quod  non  est  numera- 
tum  ;  ergo  est  actio  nunierantis  in  numerato;  cunr 
autem  non  fuerit  numerans,  ejus  actio  non  erit ; 
ergo  declaratum  est  quod  cum  numerans  non  fuerit , 
non  erit  numerus.  Impossibile  est  autein  aliquid 
aliud  numerare  praeter  animam,  et  de  anima  intel- 
lectus.  Ergo  manifestum  est  quod  si  anima  non  fue- 
rit,  non  erit  numerus  ».  Et  infra  :  «  Esse  vero 
nuineri  in  anima,  non  est  esse  omnibus  modis, 
quoniam  esset  sicut  chimera  et  hircocervus;  sed  esse 
ejus,  extra  mentem,  esl  in  potentia,  propter  subje- 
ctum  proprium;  esse  vero  ejus  in  anima,  esl  in  actu, 
scilicet  quando  anima  egerit  illam  actionem,  quae 
dicitur  numerus,  in  subjecto  praeparato  ad  recipien- 
duni  illani.  » —  Hiec  Cominenlalor.  —  Igitur  niani- 
festum  esl  quod  numerus  non  est  in  actu  in  rerum 
natura,  sed  lanluin  in  potentia,  secunduin  inenteni 


DISTINCTIO   XXIV.   —    QUjESTIO   I. 


197 


Commentatoris.  —  Hccc  Aureolus,  contra  primam 
conclusionem. 


§2. 


CONTRA    SECUNDAM   CONCLUSIONEM 


I.  Argumenta  Gregorii.  —  Contra  secundam 
conclusionem  ,  quae  ponit  quod  unum  quod  est  prin- 
cipium  numeri,  non  dicitur  de  rebus  abstractis  a 
materia,  arguit  sic  Gregorius  (dist.  24,  q.  1,  art.  2). 

Primo.  Nam  Augustinus,  2.  de  Libero  Arbitrio, 
eap.  85,  volens  probare  numeros  non  esse  nobis  per 
sensus  corporis  notos,  assumit  pro  fundamento, 
quod  quilibet  numerus  tot  vocatur,  quoties  habet 
unum,  verbi  gratia  :  si  bis  habuerit  unum,  vocatur 
duo;  si  ter,  tria;  si  decies,  decem.  Quilibet  enim 
otnnino  numerus,  inquit,  quoties  habet  unum, 
hinc  illi  nomen  est,  et  tot  appellatur.  Unumvero 
quisque  verissime  cogitat,  profecto  invenit  corpo- 
ris  scnsibus  non  posse  sentiri;  quidquid  enim 
sensu  atlingitur,  jam  non  unum,  sed  multa  essc 
convincitur.  Ex  quibus  patet  quod  Augustinus 
loquitur  de  uno  quod  est  principium  numeri,  et 
quod  tale  unum  non  dicitur  simpliciter  de  aliquo 
corpore,  vel  habente  partes,  ac  per  hoc  nec  de  (a) 
aliquo  non  simplici,  sed  de  rebus  simplicibus  pro- 
prie  dicetur. 

Secimdo.  Nam  Philosophus ,  10.  Metaphysicse 
(t.  c.  4),  loquens  de  uno  quod  est  metrum  et  prin- 
cipium  numeri,  dicit  quod  in  numeris  est  metrum 
certissimum  ;  unitatem  enim  ponunt  indivisibi- 
lem  omnino.  Et  cito  post,  dicit  quod  quamvis 
semper  metrum  sit  indivisibile ,  non  similiter 
tamcn  omne  mcirum  est  indivisibile ,  ut  pes  et 
unitas,  scd  hoc  quidem  omnino,  illud  vero  indi- 
visibilia  ad  sensum  includit,  sicut  dictum  est 
jam,  nam  (6)  forsan  omnc  continuum  cst  divisi- 
bilc.  Ubi  Commentator,  commento  4,  exponens, 
ait  :  «  Non  omnes  unitates  qme  accipiuntur  ad  men- 
surandum,  sunt  indivisibiles  eodem  modo  ;  sed 
quaedam  sunt  indivisibiles  simpliciter,  ut  unum  in 
numero,  et  quredam  per  institutionem,  ut  pes  vel 
palmus.  »  Ex  quibus  patet  quod ,  secundum  inten- 
tionem  Pbilosophi ,  unum  quod  est  principium 
nnmeri,  estomnino  indivisibile ;  et  per  consequens, 
de  nullo  non  simplici,  hujusmodi  unum  verificatur, 
sed  de  solis  abstractis,  quae  sunt  vere  indivisibilia. 

TerUo.  Quia  quodlibet  eorum  quae  numeramus, 
dicendo  :  unum,  duo,  tria,  etc,  secundum  hoc 
praecise  numeratur,  secundum  quod  est  in  se  indi- 
visum  et  non  multa ;  et  per  consequens,  quodlibet 
quod  est  unum  principium  numeri,  vel  integrans 
cum  aliis  numerum,  ideo  praecise  est  sic  unum,  quia 
in  se  indivisum.  Ex  quo  ultra  sequitur  quod,  si  est 
unum  simpliciter,  est  in  se  indivisum  simpliciter; 


(a)  de.  —  Om.  Pr. 
(o)  nam.  —  non  Pr. 


et  si  est  unum  secundum  quid,  est  indivisum  secun- 
dum  quid.  Cum  ergo  nullum  habens  partes  sit  sim- 
pliciter  indivisum,  quinimmo  quodlibet  sit  divisum 
et  multa,  sequitur  quod  nullum  tale  sit  simpliciter 
unum.  Assumptum  declaratur,  deducendo  in  singu- 
lis.  Si  enim  numerentur  exercitus  vel  populi,  et 
dicantur,  verbi  gratia,  duo  vel  tres,  quilibet  sic  ideo 
pracise  dicitur  unus,  quia  est  ex  se  in  plures  exer- 
citus  indivisus;  nam  si  esset  plures  exercitus  sicut 
est  plures  homines,  sicut  non  dicitur  unus  homo, 
ita  non  diceretur  unus  exercilus;  nec  dicerentur 
duo  exercitus,  sicut  non  dicuntur  duo  homines;  et 
sicut  neuter  exercitus  est  unus  homo,  sic  neuter 
esset  unus  exercitus.  Similiter,  si  sint  duae  domus, 
quselibet  ideo  prsecise  est  una,  et  sic  connumeratur 
alteri,  quia  est  indivisa  in  plures  domos,  quamvis 
sit  divisa  in  plures  parietes,  et  lapides,  et  ligna.  Et 
eodem  modo,  duo  homines  dicuntur  duo,  secundum 
quod  uterque  secundum  se  est  indivisus  in  multos 
homines,  quamvis  sit  divisus  in  plures  partes  essen- 
tiales  et  integrales.  Et  ita  generaliter  reperitur  in 
omnibus. 

Quarlo.  Quia  Philosophus,  3.  Physicorum  (t. 
c.  68),  probans  quod  in  numeris  est  devenire  ad 
minimum,  dicit  quod  causa  est,  quia  unum  est 
indivisibile ,  quodcumque  unum  sit,  ut  homo , 
unus  homo ,  et  non  multi;  numerus  (a)  autem  est 
uno  plura,  et  quanta  (6)  qusedam;  quare  necesse 
est  stare  ad  indivisibile.  Et  constat  quod  ipse  loqui- 
tur  de  uno  quod  est  principium  numeri.  Et  Com- 
mentator  exponens,  commento  68,  dicit  :  «  Omne 
unum  est  indivisibile,  ut  (y)  unus  homo,  unus 
equus;  est  enim  indivisibilis  in  illa  specie.  Ideo 
unum  simplex,  scilicet  unum  numerale,  est  indivi- 
sibile.  Et  quia  numerus  est  coacervus  unitatum, 
numerus  erit  compositus  ex  indivisibilibus,  etc.  » 

Quinto.  Si  unum  quod  est  principium  numeri, 
diceretur  de  aliquo  non  simplici,  sequitur  quod  ali- 
quis  numerus  simpliciter  sumptus,  esset  plura  quam 
quoties  continet  unum,  et  non  praecise  tot.  Conse- 
quens  est  contra  Augustinum.  Consequentia  patet, 
quia  unum  quod  ille  contineret  numerus,  esset  plura, 
non  unum  tantum ;  et  sic  numerus  continens  tale 
unum  decies  praecise,  vel  talia  una  decem,  esset 
plura  quam  decem. 

Sexlo.  Aliqua  res  simplex  est  simpliciter  una,  et 
alteri  connumerabilis.  Ergo  unum  quod  est  princi- 
pium  numeri  simpliciter,  dicitur  de  aliqua  re  simplici. 
Antecedens  est  notum  ;  nam  una  anima  intellectiva 
est  simpliciter  una,  et  est  connumerabilis  alteri 
animae  intellectivae,  dicendo  :  una  et  duae;  sic  enim 
anima  Socratis  et  Platonis  sunt  duae  animae,  sicut 
Socrates  et  Plato  sunt  duo  homines. 


(a)  numerus.  —  minus  Pr. 
(g)  quanta.  —  quselibet  Pr. 
(y)  ut.  —  Om.  Pr. 


198 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


II.  Arguinenta  Aureoli.  —  Secundo  loco,  con- 
tra  eamdem  conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  24, 
q.  1,  art.  3)  probando  quod  numerus  qui  est  quanti- 
tas  discreta,  vere  reperitur  in  substantiis  separatis, 
et  (a)  ubicumque  est  multitudo;  et  per  consequens, 
unum  quod  est  principium  numeri,  reperitur  in 
eis.  Et  arguit 

Primo  sic.  Ibi  est  vere  et  formaliter  quantitas, 
ubi  vere  interrogatur  per  quot  et  (6)  per  quantum , 
et  (y)  vere  etiam  respondetur  ad  hujusmodi  qua> 
stiones.  Manifestum  est  enim  quod  penes  interroga- 
tiones  distinguuntur  pruedicamenta,  immo  et  ab 
ipsis  denominantur,  quamvis  magis  proprie  deno- 
minarentur  a  responsivis ;  unde  prsedicamentum 
qualitatis  proprius  diceretur  talitas  quam  qualitas, 
et  prsedicamentum  quantitatis  tantitas  vel  totitas. 
Sed  manifestum  est  quod  de  angelis  interrogatur 
per  quot,  et  ad  istam  queestionem  proprie  responde- 
tur  quod  sunt  decem  angeli,  vel  millia  millium, 
sicut  dicit  Propheta.  Ergo  formalis  ratio  numeri 
qui  est  de  genere  quantitatis,  vere  reperitur  in 
ipsis. 

Secundo  sic.  Numerus,  discreta  quantitas,est  sub- 
jectum  in  arithmetica,  cum  scientise  mathematicie 
sint  de  quantitate.  Sed  constat  quod,  omnibus  aliis 
numeris  annihilatis  et  remanente  angelorum  multi- 
tudine,  adhuc  tota  arithmetica  posset  locum  habere 
circa  illam  multitudinem  ;  quoniam  ibi  reperiretur 
par  et  impar,  cubitum  et  quadratum,  et  sic  de  omni- 
bus  passionibus  quas  inquirit  arithmeticus.  Ergo 
vere  ibi  reperiretur  numerus  de  genere  quantitatis. 

Tertio  sic.  Ubicumque  est  vera  ratio  summse,  ibi 
est  ratio  numeri,  qui  consistit  in  summa.  Sed  con- 
stat  quod  divers,e  summce  possunt  reperiri  in  ange- 
lis;  eis  enim  attribui  potest  ternarius,  quaternarius, 
millenarius,  et  sic  de  aliis.  Ergo  formalis  ratio 
numori  reperitur  in  ipsis. 

Quarto  sic.  Forma  non  diversificatur,  quantum- 
cumque  applicetur  ad  subjecta  alterius  rationis; 
unde  eadem  est  albedo  specifice  in  margarita  et  in 
nive.  Sed  formalis  ratio  numeri  consistit  in  clau- 
sione  mensurativa,  quae  importatur  per  ternitatem, 
quaternitatem ,  et  sic  de  aliis.  Ergo,  sive  reperiatur 
hujusmodi  mensurativa  clausio  in  rebus  materialibus 
et  quantis,  sive  in  rebus  immaterialibus  et  abstra- 
ctis,  sive  in  differentibus  individualiter,  sive  speci- 
lice,  ipsa  romanebit  ejusdem  rationis;  et  per  conse- 
quens  numerus,  discreta  quantitas,  in  omnibus  repe- 
rietur. 

Quinto  sic.  Impossibile  est  propriam  passionem  a 
proprio  subjecto  separari,  cuni  passio  insit  subjecto 
secundum  quod  ipsum,  ut  patet,  1.  Posteriorum 
(t.  c.  9).  Sed  ternarius  angelorum  est  utrobique 


(a)  quod.  —  Ad.  Pr. 

i.,i  /ier  quot  et.  —  Oin.  Pr. 

(Y)  cl.  —  Om.  Pr. 


primus  (x),  et  senarius  est  perfectus,  et  novenarius 
quadratus,  aeque  vere  et  proprie  sicut  ternarius, 
senarius,  aut  novenarius  lapidum  vel  lignorum ;  et 
ita  de  proprietatibus  omnium  numerorum,  quod 
aeque  reperiuntur  in  angelis  sicut  in  rebus  quantis. 
Ergo  proprie  et  formaliter  numerus  est  in  ipsis. 

Sexto.  Proprium  est  quantitatis  discretai,  secun- 
dum  eam  plus,  vel  minus,  vel  paucius  dici.  Sed 
manifestum  est  quod  in  ahstractis  substantiis  ista 
reperiuntur;  dicimus  enim  decem  angelos  esse  pau- 
ciores  quam  centum  ;  unde  Eliseus,  4.  Regum,  6 
(v.  16),  loquens  de  angelis,  dicit  :  Plures  suni 
nobiscum,  quam  cum  illis.  Ergo  idem  quod  prius. 

Septimo  sic.  Denarius  est  quaedam  species  numeri, 
et  tamen  dicitur  de  decem  prsedicamentis  quod  sunt 
decem ;  similiter  duodenarius  dicitur  de  legionibus 
angelorum  (Matth.,  26).  Ergo  numerus  vere  repe- 
ritur  in  non  quantis. 

Octavo.  Sicut  se  habent  distincta  quanta  ad  sum- 
mam  mensurantem  et  ea  concludentem,  sic  distin- 
ctse  substantise  separatae  et  speciesad  summam  men- 
surantem.  Sed  summa  mensurans  distincta  quanta, 
est  in  genere  quantitatis.  Ergo  mensurans  distinctas 
substantias  separatas,  erit  in  genere  quantitatis.  — • 
Et  si  dicatur  quod  non,  quia  summa  quantorum  est 
quantitas,  et  summa  substantiarum  illarum  est  sub- 
stantia ;  —  hoc  stare  non  potest  :  quia  summa  per 
suam  formalem  rationem  est  quantitas  (6),  nec 
abstrahit  rationem  quantitatis  a  subjecto.  Quod 
apparet  :  Tum  quia  una  species  non  habet  ab  alia 
quod  participet  rationem  generis.  Tum  quia,10.  Meta- 
physicse  (t.  c.  1),  dicit  Philosophus  quod  ratio  quan- 
titatis  derivatur  a  numero  ad  continuum,  et  non 
econverso;  unde  et  Commentator  vocat  quantitatem 
veram,  quantitatem  discretam,  commento  5.  Tum 
quia  summa  per  suam  propriam  rationem  est  qua> 
dam  tantitas,  et  per  consequens  quantitas.  Igitur 
summa  cujuslibet,  est  vere  de  genere  quantitatis. 

Nono.  Philosophus  dicit,  in  1.  Posteriorum 
(t.  c.  42),  quod  arithmetica  est  ex  paucioribus  quam 
geometria,  quia  subjectum  ejus  abstrahit  a  positione 
et  situ.  Sed  (y),  si  unitasquae  est  principium  numeri 
non  esset  nisi  in  continuo,  similiter  nec  numerus 
subjectum  arithmetice  non  abstraheret  a  positione 
et  situ ;  quia  nunquam  posset  intelligi  unitas,  seu 
numerus,  alibi  (o)  quani  in  continuis  positis  et 
situatis.  Ergo  idem  quod  supra. 

Deeimum.  Boetius  dicit,  in  principio  Arithme- 
ticoe  suse,  quodomnia  quse  a  primseva  rerum  origine 
processerunt,  ratione  Qumerorum  formata  sunt ;  boc 
enim  fuit  principale  in  anima  Conditoris  exemplar; 
et  ex  hoc  probat  quod  arithmetica  prsecedit  alias 
scientias.  Sed  constat  quod  non  solura  quanta  atque 

(<x)  primus.  —  prius  Pr. 

(6)  est  quantitas.  —  Oin.  Pr. 

(y)  sed.  —  et  Pr. 

(8)  alibi.  —  aliquis  Pr. 


DISTINCTIO   XXIV.  —   QU^STIO   l. 


199 


materialia  sunt  de  numero  conditorum.  Ergo  non 
solum  talia  corpora  sunt  substantia  numerorum. 

Undecimo.  Gommentator  dicit,  9.  Metaphysicx , 
commento  7,  quod  unum  in  genere  substantke  est 
priucipium  numeri  substantiae,  et  unum  in  genere 
colorum  est  principium  numeri  colorum,  et  sic  de 
quolibet  genere.  Sed  hoc  non  esset  verum,  nisi 
numerus  et  unum  quod  est  principium  numeri  pos- 
sent  in  omni  genere  reperiri.  Ergo  idem  quod  prius. 
—  Et  si  dicatur  quod  Philosophusdicit  illum  nume- 
rum  non  esse  de  genere  quantitatis,  et  per  conse- 
quens  unum  non  esse  principium  numeri,  immo 
dicit  quod  ratio  mensura  derivatur  in  quolibet 
genere  ab  illo  uno  quod  est  principium  numeri ;  — 
dicendum  quidem  quod  ista  derivatio  non  est  aliud 
quara  qmedam  formalis  participatio  :  quia  numerus 
et  unitas  abstrahunt  ab  omni  determinata  materia; 
et  ideo,  dum  applicantur  ad  colores,  consurgit  unum 
in  coloribus  et  numerus  in  eis;  et  similiter  in  sub- 
stantiis;  non  quod  ibi  reperiatur  alius  numerus  a 
numero  generis  quantitatis. 

Duodecimo  sic.  Ubicumque  reperitur  iotum  discre- 
tum  et  partes  discretse,  ibi  est  vere  numerus  de 
genere  quantitatis;  quamvis  enim  numerositas  in 
abstracto  non  habeat  partes,  immo  respiciat  discreta 
per  modum  sui  adaxpiati  subjecti,  nihilominus 
numerus  concretive  habet  partes  discretas.  Sed 
manifestum  est  quod  inangelisest  totum  discretum, 
et  partes  discreue ;  denarius  enim  angelorum  est 
quoddam  totum  constitutum  ex  decem  angelis  ab 
invicem  discretis  et  distinctis,  non  continuis  vel 
unitis,  ut  patet.  Ergo  vere  est  in  ipsis  numerus 
discreta  quantitas,  et  unitas  quae  principiat  nume- 
rum.  —  Haec  ille  in  forma. 

§    3.    —   CONTRA   TERTIAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Scoti.  —  Contra  tertiam  conclusio- 
nem,  qure  ponit  quod  ratio  uniusest  negativa,  arguit 
Scotus,  super  4.  Metaphysicx. 

Primo  sic.  Pure  negativum  vel  privativum ,  in 
quantum  hujusmodi,  non  est  extranihil.  Sed  unum, 
in  quantum  unum,  vel  formalis  ratio  unius,  prout 
prsescindit  ab  ente  et  non  est  eadem  in  primo  modo 
dicendi  per  se,  est  extra  nihil.  Probatur  :  quia,  ut 
sic,  vere  aflirmatur  de  suo  substrato  in  secundo 
modo  dicendi  per  se.  Sequitur  ergo  (a)  quod  est 
positivum. 

Secundo.  Quia  ratio  formalis  unius  habet  ratio- 
nem  primse  mensurie.  Probatur  :  quia  non  in  quan- 
tum  ens,  sed  in  quantum  unum,  mensura  est, 
10.  Metaphysicx  (t.  c.  2).  Nulla  autem  privatio 
est  prima  mensura  ;  quia,  ut  sic,  est  non  ens,  et 
maxime  loquendo  de  mensura  intrinseca. 

Tertio.  Quia  unum,  sub  formali  ratione  sua,  repe- 

(a)  Sequitur  ergo.  —  Om.  Pr. 


ritur  in  divinis.  Quod  patet  :  quia  primo  et  actua- 
lissime  est  ibi,  etiam  in  abstracto;  quia  est  ibi 
summa  unitas. 

Quarto.  Quia  unum  sub  formali  ratione  unius 
et  in  abstracto,  est  principium  multitudinis,  quee 
secundum  se  est  positiva ;  quia  multitudo  compo- 
nitur  ex  unitatibus,  10.  Metaphysicx  (t.  c.  21).  — 
Dicetur  forte  quod  non  ratione  formali  unitatis,  sed 
ratione  substrati ;  immo  proprie  non  componitur 
ex  unitatibus,  sed  ex  unis.  —  Hoc  non  valet  :  — 
Tum  quia  unum  non  est  de  genere  quantitatis,  nisi 
quia  principium  numeri ;  ergo  eo  modo  quo  est  in 
genere  quantitatis,  eo  modo  est  principium  numeri. 
Tenet  consequentia,  quia  antecedens  est  causa  pne- 
cisa  consequentis.  Modo,  non  est  de  genere  quanti- 
tatis  quoad  substratum,  quia  aliquando  substantia, 
aliquando  accidentia  numerantur.  —  Tum  quia 
dicendo  decem  multitudines,  sicut  Jacob  tres  turmas, 
quando  turmse  constituunt  numerum  ternarium  : 
aut  hoc  est  ratione  unitatis  in  qualibet  exsistentis, 
et  sic  habetur  propositum  ;  aut  ratione  substrati, 
et  sic  non  solum  ternarius,  sed  nullus  esset  nume- 
rus.  —  Tum  quia,  secundum  responsionem ,  non 
apparet  ratio  cur  unum  magis  applicatur  numero  (a) 
quam  ipsum  ens;  et  tamen  (6),  quantum  ad  sub- 
stratum,  non  differunt. 

Quinto  sic.  Quia  omnia  una  reducuntur  ad  sum- 
mum  unum.  Sed  hoc  non  est  nisi  quia  unum  dicit 
perfectionem  ;  quia  non  omnia  multa  reducuntur  ad 
summam  multitudinem.  Ergo  unum  magis  est  posi- 
tivum  quam  multitudo,  licet  non  ita  sit  notum 
de  eo. 

Sexlo.  Quia  habitus  praecedit  privationem,  maxime 
quando  habitus  est  actu,  sicut  multitudo,  et  potis- 
sime  respectu  purse  privationis,  sicut  tu  ponis 
rationem  unius.  Sed  unum  sub  ratione  formali  prae- 
cedit  multitudinem ,  quia  est  principium  ejus, 
10.  Metaphysicx  (t.  c.  9).  Item,  reperitur  in  sim- 
pliciter  primo.  Item,  ens,  in  quanlum  ens,  prius  est; 
ergo  et  passiones  ejus. 

§   4.    —   CONTRA    QUINTAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  quintam  con- 
clusionem  arguit  Aureolus  (dist.  24,  q.  1,  art.  1), 
probando  quod  ultima  unitas  non  sit  forma  numeri. 

Primo  sic.  Nulla  forma  alicujus  entis  est  volun- 
taria,  varia,  et  incerta  (entis  inquam,  realis,  qualem 
tu  ponis  numerum).  Sed  constat  quod  ultima  unitas, 
in  qua  fit  status,  terminus,  et  distantia,  est  aliquid 
voluntarium,  variabile,  et  incertum.  Qiuecumque 
enim  ponatur  unitas  terminans,  ab  ista  potest  inci- 
pere  numerans,  et  ita  non  erit  ultima,  sed  prima; 
unde,  cum  possit  quamlibet  unitatem  ponere  pri- 

(a)  numero.  —  uno  Pr. 
(&)  tamen.  —  Om.  Pr. 


200 


LIBRI    1.    SENTENTIARUM 


mam,  vel  ultimam,  vel  mediam,  sicut  maluerit, 
manifestum  est  quod  esse  ultimam  unitatem  est 
omnino  variabile,  voluntarium,  et  incertum.  Ergo 
non  potest  esse  forma  numeri,  prout  est  distantise 
etiam  fundamentum. 

Secundo.  Oinnis  forma  est  subjective  in  illo  ubi 
totnm  dicilur  esse  subjective;  nam  forma  albedinis 
est  subjective  ubi  est  alhedo  subjective.  Sed  numerus 
est  sul)jective  in  unitatibus  omnibus;  ullima  autem 
unitas  non  est  subjective  in  praecedentibus.  Ergo 
illa  unitas  non  est  formalis  in  numero. 

Tertio.  Aut  forma  numeri  est  certa  distantia  fun- 
data  in  unitate  ultima,  aut  ipsa  unitas  fundamen- 
tum,  aut  aliquid  constitutum  ex  utroque.  Sed  non 
potest  poni  quod  ipsa  distantia.  Tum  quia  est  relatio  ; 
numerus  vero  in  prsedicamento  quantitatis,  et  in 
pncdicamento  absoluto.  Tum  quia  talis  distantia  non 
cst  in  loto  numero,  sed  in  ultima  unitate.  Nec 
potest  poni  quod  unitas  quoe  est  fundamentum,  sit 
ibrma  numeri,  cum  aeque  materialis  sit  sicut  quae- 
libet  aliarum ;  et  iterum,  ea  stante,  semper  maneret 
forma  illius  numeri,  etiam  demptis  cseteris  unitati- 
bus,  nec  posset  fieri  materialis  adveniente  alia  uni- 
late,  ex  quo  esset  quid  formale  secundum  propriam 
rationem.  Nec  potest  dari  tertium,  quasi  aliquid 
constitiilum  ex  hujusmodi  unitate  et  respectu  distan- 
tiae,  sit  formale:  Tum  quia  illud  est  ens  per  accidens  ; 
numerus  autem  est  forma  simplieiter  exsistens  in 
praedicamento.  Tum  quia  tale  quid  esset  relativum 
formaliter,  et  ita  non  potest  esse  forma  numeri,  quae 
est  quid  absolutum.  Ergo  nullo  modo  unitas  potest 
esse  forma  in  numero. 

Quarto.  Illud  quod  non  est  in  numero,  immo  sihi 
repugnat,  non  potest  esse  formale  in  eo.  Sed  talis 
distantia,  vel  ordo,  non  est  inter  unitates  quae  sunt 
in  numero.  Quamvis  enim  species  numerorum  inter 
se  ordinem  habeant  secundum  prius  et  posterius, 
sicut  duo  et  quatuor,  nihilominus  unus  numerus, 
utpote  ternarius,  non  respicit  unitates  in  quibus 
consistit,  secundum  prius  et  posterius,  sed  simul  et 
absque  ordine;  non  enim  qui  intelligit  ternitatem, 
concipit  unam  unitatem  praecedere  alteram,  sed  (oc) 
absolute  apprehendit  unitatem  in  tribus.  Ergoultima 
unitas  non  est  forma  numeri  ternarii,  cura  ibi  non 
sit  ultima  unitas,  nec  prima,  nec  aliquis  ordo.  — 
I  taec  Aureolus. 

C.   —  SOUJTIONES 

§1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  argumenta 
Gregorii  contra  primam  conclusionem  primo  loco 
inducta,  respondetur. 


(i)  sed.  —  et  Pr. 


Ad  primum  quidem  negatur  consequentia.  Quia, 
sicut  dicit  Commentator,  4.  Metaphysicx,  com- 
mento  3,  «  Avicenna  fuit  deceptus,  quia  aestimavit 
qnod  unum  dictum  de  omnihus  praedicamentis,  est 
illud  unum  quod  est  principium  numerorum  ;  nume- 
rus  autem  est  accidens;  unde  opinatus  fuit  quod  hoc 
nomen,  unum,  significat  accidens  in  entilius,  et  non 
intellexit  quod  unum  quod  est  principium  numero- 
rum,  est  ex  entibus  de  quibus  dicitur  hoc  nomen, 
unum.  »  —  Huec  ille.  —  Et,  5.  Metaphysicx,  com- 
mento  11 ,  dicit  :  «  Et  debes  scire  quod  illud  quod 
est  hujusmodi,  id  est,  indivisibile  in  quanlitate  tan- 
tum,  si  non  habet  situm,  est  principium  numero- 
rum;  et  si  habet,  est  punctum.  »  Ex  quibus  patet 
quod  unum  vel  unitas  adnumerum  pertinens,  limi- 
tatur  ad  genus  quantitatis.  —  Item,  10.  Metapliy- 
sicse,  commento8,  sic  ait :  «  Avicennam  deceperunt 
duo,  scilicet  :  quia  opinabatur  quod  unum  quod  ost 
principium  quantitatis,  est  unum  quod  est  synony- 
mum  enti ;  et  quia  hoc  unum  numeraturin  acciden- 
tibus,  aestimavit  quod  unum  quod  significat  omnia 
prrjedicamenta,  est  accidens.  »  —  Haec  ille.  —  Unde, 
quia  unitas  qua?.  est  principium  numeri  est  accidens 
consequens  materiam,  ideo  Commentator,  6.  Meta- 
physicx,  commento  2,  dicit  quod  Arithmetica  non 
est  de  separatis  a  materia  secundum  esse,  sed  solum 
secundum  diffinitionem.  Unde  sic  ait  :  «  Scienlia 
naturalis  considerat  de  rebus  mobilibus,  mathema- 
ticus  autem  de  rebus  abstractis  secundum  diflinitio- 
nem,  non  secundum  esse.  »  Et  post  pauca  :  «  Scien- 
tiarum  mathematicarum  licet  quaedam  considerent 
de  immobilibus,  sicut  Geometria  et  Arithmetica, 
tamen  visum  estquod  illa  de  quibus  considerant  noD 
sunt  abstracta  a  materia,  etsi  materia  non  appareat 
in  dilfinitionibus  eorum.  »  —  Hacc  ille.  —  Idem 
ponit  de  numero,  3.  Physicorum,  commento  41, 
ubi  dicit  sic  :  «  Non  est  possibile  invenire  numerum 
in  actu  separatum  a  materia.  »  Et  idem  ponit,  com- 
mento  35,  dicens  quod  «  neque  quantitas,  neque 
numerus,  est  substantia  ».  Ex  quibus  patet  :  primo, 
quod  unitas  numeralis,  id  est,quseest  pars  numeri, 
est  alia  al)  unitate  transcendente  ;  secundo,  quia  talis 
unitas  non  est  nisi  in  rebus  materialibus.  — Tunc, 
ad  probationem  consequentiae,  dico  quod  illud  quod 
est  unum  sola  unitate  entis,  non  potesi  alteri  con 
numerari  numerodequo  est  mathematica,  sed  solum 
numero  qui  est  multitudo  transcendens ;  nec  i>ii  ter- 
mini,  duo,  tria,  dicti  de  talibus,  dicunl  numerum 
de  genere  quantitatis. 

Ad  secundum  dico  quod  unitas  quae  esl  princi- 
pium  numeri,  et  unitas  transcendens,  sunt  duae, 
non  dualitate  quae  sit  numerus,  sed  dualitate  trans- 
cendenti.  Concedo  igitur  quod  lam  unitas  quse  esi 
principium  numeri,  quam  unitas  quae  est  essentia 
indivisa,  quodlibet  illorum  est  ununi  seipso,  loquendo 
de  unitate  entis.  Sed  subjectum  unitatis  <\u.r  eet 
principium  numeri,  est  unum  duplici  unitate;  pt 


DISTINCTIO   XXIV.  —    QU^STIO   I. 


201 


earum  una  distinguitur  ab  eo,  scilicet  unitas  quan- 
titatis,  non  autem  alia,  nisi  secundum  rationem. 
Unitas  aulom  quantilatis  est  una  unico  modo,  scilicet 
unitate  transcendente,  quae  est  ipsamet.  —  Necvalet 
improbatio.  Quia,  licet  tarn  hoc  quam  illud  sit  Indi- 
visum  in  seipso,  non  tamon  sequitur  ideo  quod 
quodlibet  sit  seipso  unum  unitate  de  genere  quanti- 
tatis;  quia  illa  non  dicit  solam  indivisionein ,  immo 
accidens  positivum. 

Ad  tertium  hegatur  consequentia ;  nam  ad  hoc 
quod  aliquid  sit  unum  tali  unitate,  nonsufficit  indi- 
visio,  immo  requiritur  aliquid  omnino  indivisibile 
de  genere  quantitatis. 

A<1  quartum  dico  quod  in  tali  casu  illa  aqua 
resultans  ex  tribus  aquis,  est  una  formaliter  per 
aliquod  accidens  superadditum  ;  et  illud  est  absolu- 
tum  de  genere  quantitatis.  —  Etcum  probatur  oppo- 
situm  ;  dico  ad  primam  probationem,  quod  non  est 
absurdum  ponere  quod  ad  conjunctionem  duarum 
vel  trium  aquarum  generetur  novum  accidens,  cum 
tunc  etiam  resultet  nova  substantia,  scilicet  illa 
aqua  totalis  ex  tribus  partialibus  resultans.  Nec 
oportet  quod  illud  accidens  sit  in  qualibet  parte 
maris,  nec  in  aliqua  parte  tantum ;  sed  habet  totum 
mare  pro  adaequato  subjecto.  —  Nec  similiter  valet 
secunda  improbatio.  Quia,  si  addatur  alius  scyphus, 
immo  alia  gutta  aquoe,  prior  unitas  non  manet ;  sed 
ad  resultationem  novoe  aquae  resultat  novum  accidens, 
quod  est  unitas.  —  Similiter  nec  valet  tertia ;  quia 
tale  accidens  non  habet  partes,  cum  sit  mere  indivi- 
sibile,  ut  dictum  est,  et  per  Aristotelem  compro- 
batum. 

Ad  quintum  negatur  minor.  Dico  enim  quod  ad 
divisionem  continui ,  partes  quae  prius  erant  in 
potentia,  nunc  sunt  in  actu ;  et  quselibet  habet 
novum  et  proprium  esse,  ac  per  hoc  propriam  uni- 
tatem  transcendentem ,  et  unitatem  de  genere  quan- 
titatis. 

Ad  sextum  dico  quod  illa  unitas,  per  quam  asinus 
est  unus  unitate  quantitativa,  est  accidens  omnino 
indivisibile,  sicut  punctus.  —  Et  cum  quseritur  in 
qua  parle  asini  sit ;  dico  quod  unitas  non  habet  situm 
in  continuo,  ut  allegatum  est  per  Commentatorem, 
5.  Metaphysicx,  in  responsione  ad  primum  ;  et  ideo 
argumentum  non  valet. 

Ad  septimum  dico  quod  multipliciter  deficit. 
Primo,  quia  supponit  talem  unitatem  esse  in  sub- 
stantiisamateriaseparatis;  quodestfalsum.  Secundo, 
quia  si  argumentum  formetur  de  asino,  dicam  sibi 
quod,  si  per  impossibile  substantia  asini  esset  sine 
tali  accidente,  ipsa  esset  una  unitate  transcendente , 
non  tamen  unitate  quantitatis,  quae  est  principium 
numeri.  —  Nec  valet  improbatio.  Dico  enim  quod 
talis  substantia,  licet  non  esset  taliter  una,  non 
tamen  propter  hoc  esset  aliqua  plura  ;  quia  sine  tali 
entitate  esset  indivisa.  Talis  enim  entitas  non  facit 
substantiam  esse  indivisam ,  sed  facit  esse  connume- 


rabilem  alteri.  Talis  siquidem  entitas,  vel  est  esse 
quantitatis  continua;,  sicut  ponit  Avicenna,  vel  est 
aliqua  foima  indivisihilis  consequens esse  quantitatis 
continuac  sicut  propria  passio. 

II.  Ad  alia  argumenta  Gregorii.  —  Ad  pri- 

mum  secundo  loco,  patr-l ;  quia  assumit  falsum, 
scilicel  quod  unitas  quse  est  principium  numeri,  non 
sit  aliud  a  re  quse  dicitur  una.  —  Nec  confirmatio 
valet ;  —  quia,  licet  duo  lapides  sint  duo  per  nume- 
rum  exsistentem  in  eis  subjective,  non  tamen  oportet 
quod  ita  sit  de  lapide  et  de  dualitate. 

Ad  secundum  dicitur  quod  numerus  est  entitas 
divisa  et  habens  partes  non  continuas,  quarum 
aliqua  vel  omnes  sunt  unitates;  et  illoe  non  sunt 
numerus,  sed  partes  numeri ;  et  illud  quod  addit 
numerus,  est  ordo  earum.  Dato  etiam  quod  numerus 
esset  ipsse  unitates,  argumentum  non  procedit ;  quia 
unitas  distinguitur  a  re  una,  ut  dictum  est.  Cum 
etiam  quaeritur  per  quid  ille  ordo  sit  unus ;  dico  quod 
ordo,  cum  sit  relatio,  non  est  subjectum  numeri, 
nec  unitatis  de  genere  quantitatis,  sed  est  unus 
unitate  transcendente. 

Ad  terlium,  patet  quod  minor  est  falsa,  utdictum 
est.  Quomodo  autem  intelligi  debeant  auctoritates 
ibi  adductae,  ad  probandum  quod  numerus  est  uni- 
tates ;  dico  quod  est  praedicatio  per  causam  materia- 
lem  ;  et  est  tantum  dicere  quod  numerus  est  ex  uni- 
tatibus.  Et  quod  ita  debeant  intelligi,  ostensum  est 
in  quinta  conclusione. 

III.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  primum  tertio 
loco,  dicitur  quod,  sicut  si  prius  non  sit  nisi  unum 
album,  et  post  fiat  aliud  album,  propter  novam 
factionem  secundi  albi  primum  album  habet  realem 
similitudinem  ad  secundum,  quam  relationem  prius 
non  habebat;  ita  in  proposito,  quandocumque  divi- 
ditur  continuum,  resultat  novusnumerus,  et  acqui- 
ritur  nova  realitas  in  unitatibus  prioribus;  quia 
prius  erant  subjectum  binarii ,  modo  sunt  subjectum 
quaternarii.  Forma  enim  binarii  et  quaternarii  sunt 
diversae ;  et  una  est  potentialis  respectu  alterius, 
scilicet  minor  respectu  majoris. 

Ad  secundum  dico  quod  numerus  non  est  forma 
simplex,  nec  est  secundum  se  totum  in  aliquo  sub- 
jecto,  sed  pars  in  parte,  ut  ponit  sanctus  Thomas, 
1  p.,  q.  8,  art.  4,  ad  2um,  ubi  sic  ait  :  «  Numerus, 
cum  sit  accidens,  non  est  per  se,  sed  per  accidens 
in  loco;  nec  est  totus  in  quolibet  numeratorum,  sed 
secundum  partem.  »  —  Ha?c  ille.  —  Et  cum  infer- 
tur  :  quia  tunc  numerus  non  erit  aliud  ab  unitati- 
bus,  nec  erit  una  forma  ;  dico  quod,  juxta  quintam 
conclusionem  ,  numerus  est  unum  simpliciter,  prout 
aliquid  dicitur  unum  simpliciter,  quod  non  solum 
est  unum  per  acervationem  partium.  Unde  ordo  uni- 
tatum  facit  quod  numerus  sit  quid  unum,  sicut  ordo 
litterarum  facit  ad  unitatem  syllabarum,  licet  ista 


202 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


unitas  sit  debilis  in  comparatione  ad  unitatem  conti- 
nui,  cujus  partes  non  sunt  in  actu. 

Ad  tertium  dico  quod  numerus  habet  unitatem 
qualis  dicta  est ;  nec  tamen  illa  unitas  est  de  genere 
quantitatis,  sed  transcendens.  Cum  etiam  dicitur 
quod  si  partes  sunt  in  diversis  subjectis,  etc. ;  dico 
quod  non  est  inconveniens  in  eodem  subjecto  esse 
quantitatem  continuam  et  principium  quantitatis 
discreta),  plusquam  quod  in  uno  subjecto  sint  multai 
qualitates. 

Ad  quartum  dicitur  similiter,  quod  in  diversis 
subjectis  non  est  aliqua  forma  una  perfecta  unitate; 
potest  tamen  in  eis  esse  una  forma  unitate  ordinis. 

Ad  quintum  negatur  consequentia.  Et  ad  primam 
probationem,  dico  quod  dualitas  qua  duo  numeri 
dicuntur  duo,  non  est  numerus  de  genere  quantita- 
tis,  quia  numeri  non  est  numerus.  Nec  est  simile 
de  duobus  lignis  :  quia  lignum  potest  esse  subjectum 
unitatis,  et  duo  ligna  possunt  esse  subjectum  duali- 
tatis ;  sed  unitas  non  potest  esse  subjectum  unitatis 
de  qua  loquimur,  nec  numerus  subjectum  numeri. 

Ad  sextum  negatur  minor,  quia  falsum  prsenega- 
tum  supponit,  scilicet  quod  dualitas  duorum  quina- 
riorum  sit  aliquis  numerus,  vel  aliqua  entitas  fun- 
data  in  duobus  quinariis;  talis  enim  dualitas  non 
est  aliud  a  talibus  duobus,  cum  sit  multitudo  trans- 
cendens. 

Ad  septimum  negatur  minor.  Cum  enim  dicitur, 
duo  binarii,  ly  duo  non  dicit  numerum  de  genere 
quantitatis,  sed  solum  ly  binarius. 

Ad  octavum  dico  quod  major  est  falsa,  loquendo 
de  illis  speciebus  quse  constituuntur  et  resultant  ex 
habitudine  unius  ad  aliud,  cujusmodi  est  in  figuris 
et  in  numeris.  Patet  enim  quod  linea  quae  primo 
fuit  pars  trianguli,  sine  ulla  sui  mutatione  potest 
fieri  pars  quadranguli,  vel  alterius  figurse,  ad  pro- 
traclionem  aliarum  et  aliarum  linearum.  Et  simili- 
ter,  alia  et  alia  species  numeri  resultat  per  additio- 
nem  vel  subtractionem  unitatum.  Similiter,  quanti- 
tas  quae  erat  prius  pars  tricubiti,  sine  sui  mutatione 
potest  fieri  par  quadricubiti,  per  additionem  quanti- 
tatis  ad  quantitatem.  Tales  enim,  Hcet  species  sint 
absolute,  tamen  sequuntur  vel  concomitantur  quas- 
dam  babitudines  rerum.  Nec  est  hoc  inconveniens ; 
quia  etiam  aliquae  species  de  genere  substantise 
includunt  in  sua  diffinitione  qualitatem  et  quantita- 
tem,  ut  caro  et  os,  homo  et  aniinal.  Unde  Commen- 
tator,  7.  Metaphysicse ,  commento  41,  dicit  sic  : 
«  Non  est  remotum  utaliquid  in  praedicamento  qua- 
litatis  accipiatur  in  diflinitione  ejus  quod  in  praedi- 
camento  substantiae  est.  »  —  Ihec  ille. 

Ad  nonum  dico  quod  denarius  equorum  et  dena- 
rius  hominum  est  idem  numerus  secundum  speciem, 
non  autem  secundum  numerum,loquendode  numero 
(jni  esl  in  rebus  aumeratis.  Sed  loquendo de numero 
qui  esl  mensura  extrinseca  rci  numeratse,  idem 
numerus  omnino  posset  esse  isloruni  et  illorum  ; 


sicut  per  numerum  qui  est  in  quinque  digitis,  nume- 
rare  quinque  versus  una  die,  et  sequenti  die  alios 
quinque,  applicando  unum  versum  uni  digito,  et 
alterum  alteri  (a).  Et  isto  modo  tempus  est  nume- 
rus  omnium  motuum,  licet  sit  subjective  in  primo 
motu. 

IV.  Ad  Argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 

quarto  loco  contra  eamdem  conclusionem ,  negatur 
prima  consequentia  ibi  facta.  Non  enim  dualitas 
numerorum  est  res  tertia  ab  illis ;  sed  si  nume- 
rantur  duo  numeri,  illa  eorum  multitudo  non  est 
proprie  numerus  de  genere  quantitatis,  sed  multi- 
tudo  resultans  ex  unitatibus,  quarum  quaelibet  con- 
vertitur  cum  ente,  quse  nihil  superaddit  positivum 
rebus  quae  dicuntur  multae,  ut  praeexpositum  fuit. 
Responsio  ad  argumentum  istud  recitata  ab 
arguente ,  sustinetur  ;  et  cum  iste  nititur  eam 
improbare  quantum  ad  hoc  quod  ponit  formam 
numeri  constitui  ex  unitatibus ,  male  improbat. 
Unde  dico  ad  primum  argumentum  ad  hoc  addu- 
ctum,  quod  minor  est  falsa;  unitates  enim  sunt 
partes  numeri  et  formae  quae  est  numerus.  Cum 
ergo  dicitur  quod  unitates  sunt  partes  formae  numeri, 
potest  hoc  intelligi  de  forma  totius,  vel  de  forma 
partis.  Sicut  cum  dicimus,  forma  hominis,  potest 
intelligi  de  humanitate,  per  quam  homo  est  homo, 
quae  dicitur  forma  totius ;  potest  etiam  intelligi  de 
anima,  quae  dicitur  forma  partis.  Ut  enim  apparet, 
numerus  est  quaedam  forma  accidentalis  de  genere 
quantitatis,  et  est  simpliciter  una,  ut  dictum  fuit. 
Et  si  argumentum  intelligatur  de  tali  forma  numeri, 
hoc  est,  de  forma  quse  est  numerus,  responsio  ibi- 
dem  data  sufficiens  est.  Si  autem  loquatur  de  forma 
numeri,  hoc  est,  de  illo  quod  est  formale  in  numero, 
quod  prius  dictum  fuit  esse  ultimam  unitatem  cum 
habitudine  et  relatione  ad  praecedentes,  tunc  dico 
quod  responsio  data  non  valet ;  forma  enim  numeri 
illo  modo  non  componitur  ex  unitatibus,  sed  est 
ultima  unitas,  nec  unitates  sunt  illo  modo  paii.es. 
Sed  capiendo  formam  numeri  intransitive,  scilicet 
pro  forma  quae  est  numerus,  conceditur  quod  uni- 
tates  sunt  partes  formae  numeri,  et  non  materia, 
nisi  eo  niodo  quo  pars  dicitur  materia  totius,  et  illo 
modo  quo  inclusum  in  quidditate  alicujus  in  recto 
cum  aliquo  alio  in  obliquo,  quod  est  completivum 
diffinitionis  modo  differentiae  specificae,  dicitur  ma- 
teria  illius  ;  sicut  motus  dicitur  subjeetum  aut  mate- 
ria  actionis,  et  motus  subjectum  temporis,  ut  alias 
videbitur  in  secundo.  Nec  probatio  valet.  Non  enim 
ita  proprie  dicitur  ternitas  unitatum,  sicui  simitas 
nasi ;  immo  prima  est  impropiia.  Debet  enim  «lici 
ternitas  hominum  vel  personarum,  quarura  quaeU- 
bet  est  una,  et  non  ternitas  unitatum;  sicui  nec 
debet  dici  domus  parietum,  sed  domus  ex  parietibus. 


(a)  ct  altcrum  altcri.  —  Om.  IV. 


DISTINCTIO    XXIV.  —    QU^STIO    I. 


203 


Nec  valet  secundum  argumentum.  Negatur  enim 
minor.  Licet  enini  totitas  sit  actus,  etc,  tamen  non 
est  actus  simplex,  nec  habet  unicum  subjectum  in 
quo  sit  secundum  se  totum  subjective.  Unde  sanctus 
Doctor,  1  p.,  q.  8,  art.  4,  ad  2um,  dicit  :  «  Nume- 
rus,  cum  sit  accidens,  non  est  per  se,  sed  per  acci- 
dens  in  loco;  nec  est  totus  in  quolibet  numeratorum, 
sed  secundum  partem.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quo 
patet  quod  totitas,  si  sit  forma  quse  est  numerus  et 
non  relatio ,  non  est  actus  simplex ;  nec  est  secun- 
dum  totum  in  aliquo  numeratorum,  sed  una  pars 
in  uno,  et  alia  in  alio.  Sic  ergo  dicendum  esset  de 
forma  numeri,  scilicet  de  ultima  unitate.  Dico  quod 
illa  non  est  totitas  nec  tantitas,  sed  illud  quo  nume- 
rus  dicitur  totus,  vel  tantus,  vel  totitas. 

Non  valet  etiam  tertium.  Licet  enim  numerus  sit 
compositum  quid  ex  unitatibus,  illa  tamen  compo- 
sitio  potest  intelligi  sine  numeratione;  quia  illa  com- 
positio  non  est  numeratio,  cum  numeratio  sit  actus 
intellectus,  et  compositio  dicta,  sit  extra.  Dico  tamen 
quod  impossibile  est  intelligere  compositionem  uni- 
tatum,  quin  intelligatur  numerus  in  generali  vel 
confuse,  scilicet  sub  ratione  numeri  aut  multitudi- 
nis ;  potest  tamen  intelligi  numerus  cognitione  con- 
fusa ,  ignorando  quotus  sit  aut  quantus. 

Cum  vero  improbat  dictam  responsionem  ad  argu- 
mentum  principale,  in  hoc  quod  dicit  quod  numerus 
non  ponit  aliquid  connumerabile,  etc. ;  respondetur 
quod  male  improbat.  Non  enim  valet  prima  proba- 
tio.  Dico  enim  quod  numerus  et  quantitas  continua 
non  ponunt  in  numerum  ;  sed  ponunt  in  multitudi- 
nem,  qua?  non  est  numerus,  ut  supra  dictum  fuit. 

Nec  valet  secunda  probatio.  Cum  enim  dicitur 
quod  denarius  lignorum  et  denarius  lapidum  sunt 
duo  denarii,  ibi  ly  duo  non  dicit  numerum  nume- 
rorum,  sed  multitudinem  eorum,  nisi  forte  ly  duo 
simul  mensuraret  denarium  lignorum  cum  lismis 
guae  dicuntur  decem  ex  una  parte,  et  numerum 
lapidum  cum  lapidibus  ex  alia. 

Non  valet  iterum  tertia.  Nam,  licet  compositum 
sit  substantia  distincta  a  qualibet  sui  parte  divisim 
accepta,  et  etiam  ab  ambabus  simul ;  et  ita  etiam  in 
proposito,  numerus  differat  a  qualibet  unitate  seor- 
sum  accepta,  et  etiam  ab  omnibus,  ut  ponit  sanctus 
Doctor,  in  fine  7.  Metaphysicse  (lect.  16),  et  in 
8.,  ubi  supra  (lect.  3);  non  tamen  ex  illa  distin- 
ctione  sequitur  quod  iile  numerus  possit  alicui  rei 
connumerari,  non  solum  unitatibus  suis,  propter 
hoc  quod  numeri  non  est  numerus,  sed  multitudo. 
Aliter  est  de  materia  et  forma  et  composito,  quo- 
rum  quodlibet  est  quantum  per  se  aut  per  accidens, 
et  consequenter  subjectum  numeri. 

Ad  secundum  principale,  negatur  prima  condi- 
tionalis.  Non  enim  numerus  reflectitur  supra  se, 
nec  est  numerabilis,  ut  dictum  est,  nisi  forte  numero 
secundum  rationem.  Sed  cum  dicitur,  tres  ternarii, 
ibi  ly  tres  non  dicit  numerum,  sed  multitudinem 


entium ;  numerus  enim  qui  est  species  quantitatis, 
solum  competit  rebus  habentibus  quantitatem  con- 
tinuam ,  cujusmodi  non  est  numerus.  —  Evasio 
autem  quam  ibidem  ponit  arguens,  vadat  vias  suas. 

Ad  tcrtiuin  negatur  minor.  Dico  enim  quod  uni- 
tates  babent  connexionem  extra  intellectum,  in  hoc 
quod  subjectum  earum,  materiale  quantum,  et  omnia 
quanta,  conveniunt  in  forma  continuitatis ;  et  ista 
sola  connexio  sufficit,  ad  quam  nil  facit  intellectus 
numerans. 

Ad  quartum  negatur  prima  conditionalis.  Dico 
enim  quod  praster  illum  numerum  qui  est  omnium 
rerum  numeratarum  actu  vel  potentia,  sunt  multi 
alii,  qui  sunt  partes  illius.  Nec  propter  hoc  sequitur 
quod  dualitas  et  quaternitas  insint  actu  eisdem  lapi- 
dibus;  non  enim  forma  numeri  est  secundum  se 
totam  in  quolibet  numeratorum,  sed  secundum  par- 
tem,  ut  dictum  est.  Sequitur  tamen  quod  eaedem 
unitates  simul  sint  partes  binarii,  et  ternarii,  et 
millenarii,  et  sic  de  aliis.  Nec  hoc  est  plus  inconve- 
niens  quam  quod  aliquis  sit  quartus  Papa  post  Urba- 
num,  et  tertius  post  Gregorium;  sicut  est  Papa 
Benedictus  undecimus. 

Ad  quintum  dico  quod  si  loquatur  de  denariis  se 
totis  distinctis,  ita  quod  non  sit  eadem  unitas  pars 
utriusque,  negatur  consequentia.  Si  autem  loqua- 
tur  de  denariis  non  totaliter  distinctis,  sicut  est 
in  proposito,  conceditur  totum  quod  infert.  Dico 
enim  quod  in  quinario  digitorum  sunt  quinque  qua- 
ternarii  in  eadem  manu ;  nam  primus  est  qui  con- 
stat  ex  omnibus  digitis  prseter  pollicem,  secundus 
est  constitutus  ex  omnibus  praeter  indicem,  tertius 
ex  omnibus  proeter  medium,  quartus  ex  omnibus 
prseter  medicum,  quintus  ex  omnibus  prseter  auri- 
cularem.  Ecce  quinque  quaternarios.  sed  non  totali- 
ter  distinctos ;  quia  primus  et  secundus  conveniunt 
in  tribus  unitatibus,  et  in  una  differunt;  et  sic  de 
cseteris.  —  Et  cum  iste  arguit  :  utrum  quilibet  isto- 
rum  sit  in  actu ;  dico  quod  sic,  cum  quselibet  unitas 
sit  in  actu.  Unde  quilibet  dictorum  denariorum  assi- 
gnatorum  in  lapidibus,  quorum  quilibet  subsistit, 
est  denarius  in  actu  ;  sed  forte  quilibet  illorum  dena- 
riorum  est  in  potentia  in  duodenario  lapidum  ;  non 
enim  habeo  pro  inconvenienti  quod  idem  numerus 
sit  actu  in  se,  et  in  potentia  respectu  numeri  cujus 
est  pars.  —  Nec  valet  consequentia  ultima  quam 
facit  :  quia  decem  denarii  qui  communicant  in  ali- 
qua  vel  aliquibus  unitatibus,  non  constituunt  cen- 
tum ;  et  ideo  debens  centum  non  satisfaceret  cum 
tali  denario ;  quare  argumentum  est  sophisma.  Potest 
tamen  aliter,  et  forle  verius,  dici  quod  in  duodena- 
rio  non  sunt  plures  denarii  quam  tres,  quorum  pri- 
mus  est  incipiendo  a  prima  unitate  et  procedendo 
usque  ad  decimam,  secundus  est  incipiendo  a  secunda 
unitate  et  procedendo  usque  ad  undecimam ,  tertius 
est  incipiendo  a  tertia  et  procedendo  usque  ad  duo- 
decimam.  Et  causa  hujus  est :  quia  a  prima  unitate 


204 


LlBRl    I.    SENTENTIARUM 


usque  arl  dccimam ,  vel  a  secunda  usque  ad  undeci- 
mam,  el  sic  de  tertia  usque  ad  duodecimam ,  est 
naturalis  ordo  exlra  animam,  ita  quod  unitas  isla 
babet  realem  ordinem  prioritatis  vel  posterioritatis 
secundurn  situm,  vel  tempus,  vel  aliquid  hujus- 
modi,  secundum  quem  dicitur  tota  vel  quota  ab  illa, 
puta,  tertia  vel  quarta  vel  decima;  et  propter  hoc 
isla  est  ultima  in  tali  vel  tali  ordine,  ac  per  hoc  dat 
speciem  alicui  numero.  Si  vero  accipitur  inter  illas 
unitates  per  actionem  animae  numerantis  aliqua  in 
medio  illius  naturalis  ordinis,  et  inter  illam  et  aliam 
claudantur  omnes  unitates  dicti  numeri  perconside- 
rationem  anim;c,  non  ex  hoc  erit  numerus  realis  in 
re  alius  a  priori;  et  ideo  anima  inveniet  tot  nume- 
ros  quot  sibi  placebit,  sed  in  re  non  ponet  aliquem 
ordinem  realem  unitatum  nisi  mutet,  faciendo  de 
prhna  mediam,  vel  hujusmodi. 

Ad  sextum  dico  quod,  secundum  sanctum  Docto- 
rem,  1  p.,  q.  30,  art.  1,  ad  4u,n,  «  duplex  est 
numerus  :  quidam  est  numerus  simplex  vel  abstra- 
ctus,  ut  duo,  tres,  quatuor;  alius  est  numerus  qui 
est  in  rebus  numeratis,  ut  duo  homines,  et  duo 
equi.  »  Modo,  ut  ipse  dicit  ibidem,  «  numerus 
abstractus  non  est  nisi  in  conceptione  intellectus 
nostri.  »  Et  si  de  tali  numero  intelligat  arguens, 
concedo  quod  forma  numeri  est  quacdam  summatio 
distinctorum,  in  quantum  intellectus  in  se  numerat 
aliqua  distincta,  concipiendo  maximam  multitudi- 
nem  equorum ,  aut  lapidum,  vel  hujusmodi.  Et 
concedo  quod  talis  numerus  non  est  in  re,  sed  solum 
in  aniina.  Si  autem  inlelligat  quod  forma  numeri 
rcalis  de  genere  quantilatis  sit  talis  summatio,  nega- 
tur  antecedens  quod  ibi  assumit;  talis  enim  nume- 
rus  est  vere  in  rebus  numeratis,  sicut  accidens  in 
subjecto.  Eamdem  distinctionem  ponit,  de  Potcntia 
Dei,  q.  0,  art.  5,  ad  6"m.  «  Unitates,  inquit,  sem- 
per  sunt  partes  numeri,  si  loquamur  de  numero 
abstracto  quem  numeramus.  Si  autem  loquamur  de 
numero  qui  est  in  rebus,  tunc  non  est  ratio  totius 
et  partis  in  numero,  nisi  sicut  invenitur  toliun  et 
pars  in  numeratis  rebus.  »  —  Hycc  ille.  —  Item, 
8.  Metaphysicx  (lect.  3),  super  illo  capite  :  Opor- 
tet  autem  non  ignorari,  dicit  :  «  Dicitur  autem 
numerus  unitatum  numerus  simplex  et  abstractus. 
Niiincins  antein  applicatus  ad  res,  dicitur  niimerus 

rer ,  Bicut  quatuor  canes ;  quo  quidem  modo  sub- 

stantiae  rerum,  quas  signiOcant  diffinitiones ,  pos- 
snnt  dici  numeri.  »  —  Haic  ille.  —  Et  sunt  quasi 
verba  A.ristotelis. 

Ad  septimura  dico  quod  A.ristoteles  loquitur  de 
numero  abstracto,  non  autem  de  numero  formali, 
qui  est  in  rebus  aumeratis,  nulla  anima  exsistente. 
I  nde,  ad  numerare,  tria  requiruntur,  nt  ponit  ibi- 
dem  AIImmIhs  Magnus,  Bcilicet :  res  numerata,  el 
numerus  formalis,  el  actio  animae,  quorum  duo 
prima  sunt,  nullo  intellectu  creato  exsistente. 
\ii  ootavum   dicitur  quod  Commentator  intelli- 


git  etiam  de  numero  abstracto ;  nam  in  commento 
pracedenti  ponit  expresse  quod  forma  numeri  est 
accidens  rei  numeratse,  et  ideo  infert  quod  tempus 
est  accidens  motus.  Unde  numerus  qui  est  in  rebus, 
quem  Albertus  vocat  formalem,  et  Averroes  dicit 
esse  accidens  rei  numeratae,  non  dependet  ab  anima 
quoad  suum  esse,  nisi  loquamur  de  numero  rerum 
successivarum,  quarum  partes  non  sunt  simul,  et 
consequenter  nec  earum  unitates,  sed  solum  sunt  in 
anima,  ac  per  hoc  nec  componunt  numerum  nisi  in 
anima,  ubi  simul  sunt  forma3  unitatum  et  simili- 
tudo  prioriset  posterioris.  Et  ita  intendit  Commenta- 
tor.  Omnis  etiam  numerus  qui  est  in  rebus,  est 
pars  alicujus  numeri  rnajoris,  excepto  forte  uno, 
qui  est  maxiinus  in  actu ;  sed  numerus  abstractus 
potest  praescindi  ab  aliis,  ita  quod  erit  totum  et  non 
pars  alterius  numeri ;  et  ideo  dicit  Commentator 
quod  numerus  est  in  potentia  in  rebus,  sed  actu  ab 
aniina,  vel  in  anima,  scilicet  quoad  summationem 
vel  prsecisionem.  —  Et  sic  patet  quod  illa  argumenta 
non  procedunt. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  primum 
Gregorii  contra  secundam  conclusionem,  dicitur 
quod  Augustinus  loquitur  de  unitate  quae  est  prin- 
cipium  numeri,  et  vult  quod  unitas  illa  est  omnino 
indivisibilis ;  et  ideo  non  potest  sentiri  aliquo 
sensu.  Sed  non  intendit  quod  subjectum  talis  uni- 
tatis  sit  omnino  indivisibile,  licet  ponat  illud  con- 
cretum  pro  abstracto,  scilicet  uniun  pro  unitate. 

Ad  secundum,  dico  similiter  quod  unitas  quae  esl 
principium  numeri,  est  omnino  indivisibilis ;  tamen 
subjectum  ejus  potest  esse  divisibile;  sicul  subje- 
ctum  puncti  est  divisibilo,  licet  punctus  sit  indivisi- 
bilis.  Cum  autem  dicit  Commentator  quod  unum  in 
numero  est  indivisibile,  accipit  unuin  pro  unitate; 
nam  statim  il)i  dicit  per  prius ,  quod  non  unitates 
quaa requiruntur  ad  mensuram,  sunt  omnino  indi- 
visibiles  eorum.  Ex  quo  patet  quod  loquitur  ibi  de 
indivisibilitate  unitatum,  et  non  unorum. 

Ad  terttum  etiam  dicitur  per  idem.  Deficil  enira 
in  hoc  quod  putat  numerum  componi  ex  unis.  Hoc 
autein  falsum  est  :  nam  numerus,  cum  sit  ao  idens, 
non  componitur  ex  substantiis;  illud  autem  qi 
estunum,es1  substantia,  el  sicnon  potest esse pare 
numeri.  Sed  unitas  esl  principium  numeri;  »■(  talis 
est  totaliter  indivisa.  El  isto  modo  intelligendum  <--t 
quod  uniiiii  quod  <'st  principium  numeri,  est  sim- 
pliciter  indivisum  :  sumitur  enim  ibi  concretum  pro 
abstracto.  Verumtamen  argumentum  in  alio  deficit, 
assumendo  quod  omne  habens  partes  esl  multa. 
Hoc  enim  falsum  est;  quia  lapis  non  esl  multa  tn 
actu,  sed  in  potentia  <m  aecundum  quid. 

Ad  quartum  dicitur  eodem  modo,  quod  scil 


DISTINCTIO   XXIV. 


QU^ISTIO   I. 


205 


unitas  quae  est  principium  numeri,  est  indivisibilis 
omnino,  tain  actu  quam  potentia;  sed  unum  quod 
est  subjectum  talis  unitatis,  est  simpliciter  indivi- 
sum  in  actu ,  licet  sit  divisibile  in  potentia;  immo 
oportet  quod  omne  unum  illo  modo  sit  divisibile  in 
potentia,  alias  ex  divisione  continui  non  causare- 
tur  numerus,  contra  Pbilosopbum,  3.  Physicorum 
(t.  c.  69). 

Ad  quintum  negatur  eonsequentia.  Et  ad  proba- 
tionem,dicitur  quod  illud  quod  est  vere  continuum  et 
uuius  rationis,  non  est  plura  in  actu,  sed  secundum 
quid,  scilicet  in  potentia ;  et  ideo  numerus,  cujus 
unitas  est  in  tali  continuo,  non  continet  pluries 
unum  in  actu  quam  debeat,  nec  est  plura  quam 
quoties  continet  unum. 

Ad  sextuni  dicitur  quod  nulla  res  abstracta  a 
materia  est  una,  tali  unitate  quse  dicitur  principium 
nuuieri,  licet  sit  una,  unitate  quae  est  principium 
mullitudinis,  ac  per  boc  numeri  improprie  sumpti, 
qui  dicitur  multitudo. 

II.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 

Aureoli  contra  eamdem  conclusionem ,  dicitur  quod, 
si  quantum  et  quot  proprie  sumantur,  scilicet  secun- 
dum  quod  sunt  interrogativa  de  praedicamento  quan- 
titatis,  tunc  minor  est  falsa ;  quia  talia  interrogativa 
non  excedunt  ambitum  sui  generis,  scilicet  quanti- 
tatis,  quae  est  solum  in  materialibus,  cum  quantitas 
sit  dispositio  materiae  et  de  gremio  ejus,  tam  con- 
tinua  quam  discreta.  Si  autem  illa  interrogativa 
suniantur  generaliter,  prout  interrogant  de  quacum- 
que  multitudine,  sive  illa  sit  de  genere  quantitatis, 
sive  non ,  tunc  econtrario  negatur  major,  et  conce- 
ditur  minor.  Potest  etiam  fieri  distinclio  de  numero 
abstracto,  et  de  formali ;  nam,  loquendo  de  primo, 
conceditur  minor,  et  negatur  major;  loquendo  de 
secundo,  per  oppositum. 

Ad  seeundum   negatur  minor,  quia  in  illo  casu 

numerus  non  essetaugmentabilis  in  infinitum  ;  quod 

tamen  supponit  aritbmeticus;  tale  enim  augmentum 

causatur  ex  divisione  continui.  Immo,  in  illo  casu, 

aritbmetiea  non  esset  pars  mathematicse ;  quia  non 

consideraret  aliquid  quantum,  cum  tunc  nulla  esset 

quantitas  sicut  materia.  Dico  etiam  quod  tunc  non 

essent  illae  passiones,  scilicet  cubitum,  quadratum, 

cum  talia  dicant  relationes  fundatas  in  quantitate, 

quae  tunc  non  esset ;  remoto  autem   fundamento, 

noii  reinanet  relatio  in  eo  tomdata,  nisi  in  ratione ; 

sicut  etiam  destructis  omnibus  rosis,  adbuc  passiones 

ejus  pussent  demonstrari  de  rosa.  Unde  dico  quod  in 

an-elis    non    babent    locum    illae    passiones,    quas 

arguens  enumerat ;  quia  passio  quae  inest  alicui  sub- 

jecto  particulari  arithmetieae,  oportet  quod  conve- 

niat  subjecto  priniu  totius  arithmeticse ,  vel  habeat 

attributionem  ad  ipsum  ;  modo  subjectum  arithme- 

ticae  est  numerus,  qui  est  quantitas;  in  subjectis 

autem  immaterialibus  non  est  quantitas;  et  conse- 


quenter  ibi  locum  non  habet  matbematica,  ac  per 
hoc  aritbmetica. 

Ad  terlium  negaliir  major,  loquendo  de  numero 
fonnali,  secundum  Albertum,  vel  de  numero  quiest 
in  rebus,  secunduni  sanctum  Doctorem,  vel  de 
numero  qui  est  accidens  rei  numeratoc,  secundum 
Commentatorem.  Sed  majorem  concedo  de  numero 
absoluto,  qui  est  actio  animse  numerantis. 

Ad  quartum  negatur  minor.  Plus  enim  requi- 
ritur  ad  numerum  formalem,  kqui  est  de  genere 
quantitatis,  quam  illa  clausio  mensurativa,  scilicet 
quanlitas,  quse  in  spiritibus  locum  non  babet. 

Ad  quiutum  negatur  minor.  Tales  enim  passiones 
de  quibus  arguitur  :  vel  non  conveniunt  ternario  aut 
quaternario  prout  dicuntur  de  angelis,  sicut  sunt 
passiones  quae  iniportant  relationem  fundalam  in 
quantitate,  ut  duplum,  quadratum,  et  bujusmodi; 
vel,  si  habent  locum  in  angelis  tales  passiones,  non 
conveniunt  quaternario  aut  ternario  prout  sunt 
species  numeri,  sed  prout  sunt  species  multitudinis, 
sicut  sunt  passiones  negativae,  sicut  imparitas,  pri- 
mitas. 

Ad  sextum  negatur  major.  Plus  enim  aut  minus 
sunt  passiones  multitudinis,  et  non  numeri. 

Ad  septimum  dicitur  quod  denarius,  cum  dicitur 
de  rebus  spiritualibus  et  sine  quanlitate,  non  dicit 
nuinerum,  nec  speciem  numeri  formalis ;  sed  dicit 
multitudinem,  vel  numerum  abstractum,  sicut  cum 
dicitur  de  angelis. 

Ad  oetavuin  negatur  major.  Summatio  enim  sub- 
stantiarum  separatarum,  de  qua  ibi  fit  mentio,  est 
numerus  absolutus,  et  numeratio  animae,  quae  non 
est  de  genere  quantitatis;  vel,  si  est  aliquid  (a) 
reale,  est  multitudo  et  non  numerus  (6).  Nec  est 
simile  de  quanto  et  non  quanto ;  quantum  enim 
duplici  numero  numeratur,  sed  non  quantum  solum 
unico  numero,  scilicet  absoluto,  et  non  formali. 

Ad  mmuui  negatur  minor.  Licet  enim  unitasquoe 
est  principium  numeri  non  sit  extra  positionem  et 
situm  aut  continuum,  stat  quod  abstrabere  potest  ab 
illis  secundum  rationem ;  sicut  linea  abstrabit  a 
materia,  licet  non  sit  sine  materia ;  et  preesertim, 
quia  ratio  istorum  terminorum  numeralium  est 
analoga  ad  multitudinem  in  genere  et  multitudinem 
extra  genus,  immo  ad  numerum  absolutum  et  for- 
malein. 

Ad  decimum  dicitur  quod  Boetius  non  accipit 
ibi  numerum  prout  est  species  quantitatis,  sed  (?) 
eo  modo  quo  capitur,  cum  dicitur  quod  omnia  facta 
sunt  in  nuniero,  pondere,  et  mensura;  quod  qua- 
liter  intelligatur,  dictum  est  inquaestionede  vestigio. 
Ad  undecimum  negatur  minor.  Cum  enim  dicitur 
quod  unum  in  genere  substantiae,  etc,  non  intelli- 


(a)  aliquid.  —  aliud  Pr. 
(S)  numerus.  —  Om.  Pr. 
(y)  sed.  —  el  Pr. 


200 


LIBRI    I.    SENTESTIAHUM 


oitur  quod  aliqua  unifai  sit  de  genere  substantiae, 
sed  quod  antequam  substantiae  oumerentur  oportel 
quod  habeant  distinctas  unitatesjel  sicut  numerus 
componitur  ex  unitate,  ita  numerus  substantiarum 
ei  unitatibus  substantiarum,  et  numerus  qualitatum 
ex  Unitatibua  qualitatum.  Cum  autem  dico,  unitas, 
vel,numerus  substantiae,  est  lalis  modus  loquendi 
ac  si  diceretur,  calor  substantiic,  vel,  figura  sub- 
stantiae. 

Adduodecimum  negaturminor,  proprie loquendo. 
Discretio  enim,  proprie  loquendo,  non  habet  locum 
nisi  in  quantis,  sicut  nec  continuitas ;  discretio  euirn 
causaturex  divisionecontinui,  utdicitsanctusDoctor, 
de  Polenlia  Dei,  q.  9,  art.  7,  etc. 

§3.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  prlmura  Scoti 
contra  tertiam  conclusionem ,  dicitur  quod  unum 
non  est  sic  pure  privativum,  quod  dicat  negationem 
aut  privationem  in  recto,  sed  in  obliquo;  est  enim 
eus  indivisum,  et  unilas  est  essentia  indivisa,  ita 
quod  negatio  se  habeat  per  modum  determinativi,  et 
quasi  in  obliquo;  tale  autem  esl  extra  aihil.  —  Et 
cum  dicit  quod  unurn,  ut  prsescindit  ab  ente,  etc. ; 
dico  quod  illa  praecisio  potest  dupliciter  intelligi.  Vel 
enim  unum  Bic  praescinditur,  quod  ratio  entis  ab  eo 
secludatur,  et  relinquatur  illud  quod  unum  superad- 
dit;  et  si  sic  intelligatur,  dico  quod  unum  non  prae- 
dicatur  de  ente  in  secundo  modo  dicendi  per  se,  sicut 
illud  quod  niliil  est  non  praedicatur  per  se  de  ente. 
Alio  modo  potest  intelligi  quod  ratio  unius  distin- 
guitur  a  ratione  entis,  et  praescindit  ab  ea,  sicut 
totum  praescindita  sua  parte,  et  includensab  incluso; 
et  sic  dico  quod  prasdicatur de  ente  in  secundo  modo 
dicendi  per  se;  sed,  facta  ista  praecisione,  unum  non 
dicit  puram  negationem  in  recto,  nec  directe,  sed 
coinclusive. 

A<i  secundum  dico  quod  unum  habet  rationem 
primse  mensurae,  aon  solum  quantum  ad  aegatio- 
nem  quam  includil ,  sed  uec  solum  quantum  ad  illud 
positivum  entis  quod  includit,  sed  ex  positivo  sub 
tali  oegatione.  El  si  quaeratur  :  per  quid  principa- 
lins?  l>ini  quod,  in  quantum  mensura  debel  esse 
notior,  ratio  mensurae  principaliter  competit  uni 
ratione  positivi;  sed  in  quantum  habel  quod  sit 
certior  ci  infallibilis,  ratio  mensurae  competit  uni 
i.itioix:  aegationis  divisionis,  quae  est  causa  varie- 
tatis. 

A<i  tertium  dicitur  quod  argumentum  istud  pro- 
bat  quod  unitas  oon  est  aegatio,  sed  aon  probal 
qniii  unitas  dicaf  oegationem  in  obliquo  vel  conno- 
tative, 

\ci  quartum  respondetur  Bicul  ibidem  responde- 
batur.  —  Et  ad  primam  replicam,  dico  quod  unum 
de  genere  quantitatis,  dicit  aliquid  poeitivum  super- 


addituin  illi  quod  dicitur  unum ;  nunc  autem 
loquimur  de  uno  transcendenti.  —  A.d  secundam, 
dico  quod  cum  numerantur  tres  turmae,  ille  terna- 
rins  iion  esl  de  genere  quantitatis,  sed  dicit  multitu- 
dinem  transcendentem  ;  quia,  sicut  relatio  non  fun- 
datur  Buper  relationem,  ita  nec  numerus  super 
numerum.  —  Ad  tertiam,  dico  quod  unitas,  quae 
non  addit  super  illud  quod  denominat  nisi  ncgntio 
nem,  talis  non  plus  applicatur  numero  qui  est 
species  quantitatis,  quam  applicetur  ens;  sed  unitas 
quae  dicit  accidens  additurn  uni,  vel  res  quae  dicitur 
una,  illa  est  principium  numeri. 

Ad  quinium  dico  quod  omnia  una  reducuntur  ad 
aliquid  summe  unum,  non  quod  unitas,  quantum 
ad  illud  (jiiod  superaddit  enti,  dicat  perfectionem , 
scd  qnia  est  sigrniin  perfectionis;  ubi  enim  est  summa 
unitas,  est  ilii  summa  simplicitas,  ac  per  hoc  summa 
actualitas,  qua  liabens  est  illud  quod  babetur,  et  est 
omnis  perfectio  subsistens ;  non  sic  de  multitudine. 

Ad  sextum  dico  quod  unum,  licet  dicat  negatio- 
nem,  est  tamen  magis  positivum  quam  multitudo; 
quia  unum  dicit  negationem  negationis,  sed  multi- 
tudo  dicit  negationem  rei.  Et  de  boc  satis  dictum  est 
in  tertia  conclusione. 

§  4.  —  Ad  argumenta  contra  quintam 
conclusionkm 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  prlmnm  eontra 
quintam  conclusionem,  negatur  rninor.  Et  ad  jiroba- 
tionem ,  dico  (juod  ante  o]ius  animae  numerantis,  in 
numero  lapidum  est  aliqua  ultima  unitas,  Becundum 
ordinem  et  relationem  realem  ;  nec  aliqua  earun 
iiltima  in  illo  numero  praeter  illam,  sed  quaelibet 
alia  est  jnima,  et  media.  Si  autem  auima  incipiat 
numerare  ab  ullima  unitate,  non  numerato  reali 
ordine  quem  prius  habebant  unitates  inter  Be,  non 
ideo  ultima  efficietur  prima,  nec  econtra,  loquendo 
de  reali  numero.  De  numero  autem  quem  facil 
anima,  secus  est ;  (juia  ille  non  est  numerus  de 
genere  quantitatis. 

Ad  secundum  dico  ad  majorem,  quod  duplex 
esi  Ibrma,  scilicet  intrinseca  et  extrinseca.  Major 
autem  vera  est  de  forma  intrinseca ,  quae  pro- 
prie  habet  rationem  formae;  sed  de  forma  extrin- 
seca,  1'alsa  est;  nam  talis  forma  potest  esse  alibi 
quam  iUud  cujuseBt  forma,  Bicul  objectum  quod  esl 
loinia  actus  vel  operationis,  puta  colo?,  |"-, 

iniiiio  semper,  extra  oculum  ubi  est  \  isio  coloi  is  :  •■• 
similiter  ulliina  unitas  est  forma  extrinseca  Dumeri, 
ideo  noii  oportel  eam  esse  Bubjective  in  qualibet 
unitate.  Similiter  aec  oportet  quod  forma  intrim 
sit  Bubjective  in  eo  cujua  eet,  Becundum  totum,  ul 
patet  iU'  forma  artificialium,  quae  non  est  nisi  in 
Buperficie.  Unde  illa  major  habel  multaa  instantias, 
ncc  habet  verum  nisi  de  forma  Bubstantiali. 

\d  iciiiiim   dioo   quod   forma  numeri    non  tti 


DISTINCTIO   XXIV.  —   QU^ISTIO   I. 


207 


relatio  distantiae,  nec  compositnm  ex  distantia  et 
unitate,  sed  solum  unitassub  relatione  praedicta.  — 
Et  cum  arguitur  quod  illa  unitas  est  aeque  materia- 
lis,  etc. ;  conceditur,  in  quantum  unitas;  sod  ex  eo 
i|is«i  quod  est  sub  tali  relatione,  habet  rationem  ter- 
mini  ac  viceui  differentiae specificae  et  formae respectu 
prsecedentium.  —  Cum  iterum  dicitur  quod  ea 
stante,  etc. ;  ialsum  est  :  quia  non  est  forma,  nisi 
quanuliu  est  sub  tali  relalione  et  tali  ordine;  uiutato 
autem  ordine  illo,  fiet  materialis  respectu  earum, 
reepectu  quarum  erat  formalis;  non  enim  est  for- 
malis  seeundum  propriam  rationem,  sed,  ut  dictum 
esl ,  accidit  sibi  esse  formam,  sicut  et  esse  ultimam. 
Sed  arguens  decipitur  in  hoc  quod  non  distinguit 
inler  ista  duo,  scilicet  quia  aliud  est  dicere,  unila- 
teui  cum  relatione,  et,  unitatem  sub  relatione;  pri- 
mum  eniin  est  ens  per  accidens,  non  autem  secun- 
dum  ;  sieut  nec  materia  sub  quantitate,  licet  com- 
positum  ex  materia  et  quantitate  sit  ens  per  acci- 
dens. 

Ad  quartum  negatur  minoret  ejus  probatio.  Nam 
ternarius  exigit  in  unitatibus,  ex  quibus  constituitur, 
primum  et  ultimum;  non  quod  relationes  illa3  sint 
de  ratione  illius,  sed  unitates  ex  illis  habent  actuari 
quodammodo,  ad  hoc  ut  dent  speciem  intelligibilem, 
unde  iste  numerus  speciem  sortiatur  complete,  nisi 
iuti  Uigatur  ultimitas  unitatis ;  sicut  nec  qui  intelligit 
hominem ,  intelligit  relationem  unionis  animae  ad 
corpus,  licet  anima  non  det  speciem  homini,  nisi 
exsistens  sub  relatione  praedicta. 

Et  hoc  de  primo  articulo. 

ARTICULUS  II. 

VIDETUR      DE      QU^ESITO 

A.  —  GONCLUSIONES 
Quantum  ad  secundum  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  quod  numerus  proprie  dictus, 
scilicet  quiest  de  genere  quantitatis,  non  habet 
locum  in  divinis,  lieet  ibi  sit  multitudo. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Doctor,  de 
Potentia  Dei,  q.  9,  art.  7;  etl  p.,  q.  30,  art.  3;  et 
1.  Sentent.,  dist.  24,  q.  1,  art.  2  et  3;  et,  in 
10.  Quodlibeto ,  q.  1,  art.  1.  Et  probat  eam  sicut 
probata  fuit  secunda  conclusio  primi  artieuli. 

Secunda  conclusio  est  quod  termini  numerales, 
scilicet  :  unns,  duo,  tria,  cuin  dicuntur  de  divi- 
nis,  non  dicunt  nuincruni  qui  est  de  qcnere 
quantitatis,  scd  unilatem,  vel  multitudinem, 
quaj  consequuntur  ens. 

Unde  sanctus  Doctor,  1  p.,  ubi  supra,  dicit  : 
<c  Nos,  inquit,  dicimus  quod  termini  numerales, 


secundum  quod  veniunt  in  divinam  pradicationem , 
non  sumuntur  a  numero  qui  est  species  quantitatis; 
quia  (a)  sic  de  Deo  non  dieerentur,  nisi  metapho- 
rice,  sieut  etalia:  proprietatescorporalium,  sicut  lati- 
tudo,  longitudo,  et  similia;  sed  sumuntur  a  mul- 
titudine  secundum  quod  est  transcendens.  Multitudo 
autem  sic  accepta,  lioc  modo  se  habet  ad  multa  de 
quibus  pracdicatur,  sicut  unum  quod  convertitur 
cum  ente,  ad  ens.  Hujusmodi  autem  unum,  sicut 
supra  dictum  est,  cum  de  Dei  unitate  ageretur,  non 
addit  aliquid  supra  ens,  nisi  tantum  negationem 
divisionis,  unum  enim  signifieat  ens  indivisum.  Et 
ideo,  de  quocumque  dicatur  unum,  significatur 
illa  res  indivisa;  sicut  unum  dictum  de  homine, 
significat  naturam  hominis  indivisam.  Et  eadem 
ratione,  cum  dicuntur  res  rnultae,  multitudo  sic 
accepta  significat  res  illas  cum  indivisione  circa 
unamquamque  illarum.  »  —  Haec  ille.  —  Et  post  : 
«  Termini  igifur  numerales  significant  illadequibus 
dicuntur;  sed  super  hoc  nihil  addunt  nisi  negatio- 
nem,  ut  dictum  est.  Et  quantum  ad  hoc,  dixit  veri- 
tatem  Magister  in  Sententiis.  Cum  enim  dico  : 
essentia  est  una,  unum  significat  essentiam  indivi- 
sam  ;  et  cum  dico  :  persona  est  una ,  significat  perso- 
nam  indivisam  ;  et  cum  dico  :  personae  sunt  plures, 
significantur  illae  personae,  et  indivisio  circa  unam- 
quamque  earum ,  quia  de  ratione  multitudinis  est 
quod  ex  unitatibus  constet.  »  —  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  tales  termini  in  divinis 
dicuntur  positive  et  remotive. 

Hanc  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  de 
Potentia  Dci,  ubi  supra  (q.  9,  art.  7 ),  ubi  sic  ait  : 
«.  In  divinis,  inquit,  non  pracdicantur  unum  et 
multa  quae  pertinentad  genus  quantitatis,  sed  ununi 
quod  convertitur  cum  ente,  et  multitudo  ei  corre- 
spondens.  Unde  et  unum  et  multa  ponunt  quidem 
in  divinis  ea  de  quibus  dicuntur;  sed  non  superad- 
dunt  nisi  distinctionem  et  indivisionem  (6),  quod 
est  superaddere  negationes,  ut  supra  expositum  est. 
Unde  concedimus  quod  quantum  ad  illud  quod  super- 
addunt  eis  de  quibus  praedicantur,  remotive  in  Deo 
accipiuntur;  in  quantum  autem  includunt  in  sua 
significatione  ea  de  quibus  dicuntur,  positive  acci- 
piuntur.  »  —  Haec  ille. 

Et  si  dicatur  quod  ibi  videtur  esse  circulatio,  quia 
per  pluralitatem  reinovetur  unitas,  et  per  unitatem 
pluralitas;  respondet  sanctus  Thomas,  1  p.,'  ubi 
supra  (q.  30,  art.  3),  ad  3um,  quod  «  unum  non  est 
remotivum  multitudinis,  sed  divisionis,  quae  est 
prior  secundum  intellectum  quarn  unum  aut  multi- 
tudo ;  multitudo  autem  non  removet  unitalem ,  sed 
removet  divisionem  circa  unumquodque  eorum  ex 


(a)  quia.  —  et  Pr. 

(6)  indivisionem .  —  divisionem  Pr. 


208 


LIBIII    I.    SENTENTIARUM 


quibus  constat.  »  —  Haec  illc.  —  Et,  de  Potenlia 
Dei ,  ubi  supra,  dicit  quod  «  opinio  videtur  fuisse 
Magistri,quod  termini  significantes  anumvelmulta 
de  Dco,  non  ponerent  aliquid ,  sed  removerent  tan- 
tum.  Non  enim  possunt  ponere nisi quod  significant, 
scilicet  quantitatem  discretam,  quae  nullo  niodo 
potest  esse  in  Dco.  Sic  ergo,  secundum  eum,  unum 
dicitur  de  Deo  ad  removendum  multitudinem  quan- 
titatis  discreta? ;  termini  vero  significantes  pluralita- 
tem,  dicuntur  <le  Deo  a<l  removendum  unitatem, 
quae  est  principium  quantitatis  discretae  ».  -  -  Uxc 
ille.  —  In  fine  lanien  responsionis,  ponit  quod  prius 
di.xi,  scilicct  quod  aliquid  ponunt,  et  aliquid  remo- 
vent. 

Quarta  conclusio  est  quod  In  divinis,  licel  »011 
sit  numerus  simpliciter,  est  tamen  ibi  numerus 
quidam. 

Unde,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  24,  q.  1), 

art.  2,  dicit  sanctus  Doclor  :  «  In  divinis,  inquit, 

non  est  numerus  simpliciter,  qui  est  per  divisionem 

essentise  vel  quantitatis;  sed  est  numerus  quidam, 

scilicet  numerus  relationum,  non  tamen  relationum 

in  Deo  exsistentium  secundum    rationem  tantum, 

sed  realiter  in  ipso  subsistentium.  Unde  numerus 

divinarum  personarum  est  medius  inter  numerum 

qui  est  numerus  simpliciter,  et  numerum  qui  est 

in  ratione  tantum  ;  sicut  punctus  dicitur  multiplex 

secundum    rationem   tantum,  secundum   quod  est 

principium  plurium  linearum.  Est  enim  minus  de 

ratione  numeri  in  numero  personarum ,   quam  in 

numero  simpliciter,  etplus  quam  in  numero  qui  est 

secundum  rationem  tantum.  Si  autem  comparemus 

numerum  personarum  ad  numerum  proprietatum 

absolutarum,  qui  est  in  creaturis,  habebunt  se  sicut 

excedentia  et  excessa.  Si  enim  attendatur  ratio  distin- 

ctionis,  invenitur  major  distinctio  in  proprietatibus 

absolutiscreaturarum,quam  in  divinis  personis;  quia 

color  et  sapor distinguuntur  secundum  aliudet  aliud 

esse  accidentale,  sed  in  divinis  personis  est  unum  et 

idem  esse  trium  personarum.  Si  autem  consideretur 

perfectio   distinctorum ,   sic   numerus    personarum 

excedit;  quia  relationes  in  divinis  sunt  subsistentes 

personae.   Unde  ad  numerum  relationum  sequitur 

numerus  personarum,  non  autem  a<l  numerum  pro- 

prietatum  in  creaturis  ;  quia  proprietates  in  creaturis 

non  siint  subsistentes,  sed  Lantum  inhaerentes.  »  — 

Haec  ille.  —  Et  quantum  concipio,  per  numerum 

intelligit  multitudinem ,  cum  distinguit  de  numero 

simpliciter,  et  <le  numero  secundum  rationem,  el 

numero  medio.  Solusenim  numerus  simpliciter,  est 

proprie  numerus,  ut  patet  per  praedicta;  numerus 

aiitein  secundum  rationem,  non  est  numerus  <le 

lere  quantitatis;  nec  numerus  ille  medius  inter 

numerum  simpliciter  et  numerum  secundum  ratio- 

nein,  scilicet  numerus  relationum  divinarum,  est 


proprie  numerus,   sed    multitudo,   ut  praxlictum 
fuit. 


13. 


OBJECTIONES 


Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  prsedicta 
Aureolus  (di.st.  24,  q.  1,  art.  4),  arguit.  Dicit  enim 
ista  quae  dicta  sunt,  in  tribus  deficere  : 

Primo,  in  fundamento;  quia  supponunt  quod 
unitas  quae  est  principium  numeri,  et  multitudo 
numeralis,  non  babeant  locum  in  entibus  spiritua- 
lilms,  sed  tantumrnodo  in  quantis  et  continuis; 
cujus  oppositum  multipliciter  declaratum  est  esse 
verum. 

Secundo,  quia  ratio  siimmse  per  istum  modum 
non  excluditur  a  divinis.  Quamvis  eniin  quambet 
persona  sit  indivisa,  nibilominus,  cum  dicuntur 
tres,  circa  illas  apprehenditur  summa  certa  eis  com- 
petens,  in  quantum  sunt  indivisae;  unde  sensus  est 
quod  ipsas,  in  quantum  sunt  distinctse,  concluduntur 
sub  summa  ternarii,  sine  pluri  et  pauciori. 

Tertio.  Quia  Magister  Sententiarum  non  accipit 
negationem  sicut  iste  modus  exponit,  sed  negatio- 
nem  summae.  Cum  enim  dicimus  quod  persona? 
sunt  tres  vel  duae,  non  dualitatis  aut  trinitatis  sum- 
mam  ponimus;  sed  oppositum,  scilicet  singularita- 
tem,  excludimus ;  unde  negationes  istas  non  intelli- 
git  esse  indivisionem  rei  in  se,  sicut  iste  modus 
exponit.  —  Hasc  ille. 


C. 


SOLUTIONES 


Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ista  dici- 
tur;  et 

Ad  primum  quidem,  patet  per  pradicta,  quod 
suppositum  istius  opinionis  est  verum,  nec  suie 
rationes  in  oppositum  valuerunt. 

Ad  seeundum,  dicitur  quod  summa  quas  appre- 
benditur  circa  personas  divinas,  est  numerus  abso- 
lutus,  quem  admittit  sanctus  Doctor  in  divinis  per- 
sonis,  1  j).,  q.  30,  art.  1,  ad  ultimum  ;  sed  talis 
numerus  non  est  de  genere  quantitatis;  nec  est  forto 
in  genere,  cum  sit  ens  fabricatum  ab  anima. 

Ad  tertium,  negatur  antecedens.  Magister  enim 
non  intendit  a  divinis  exeludere  summani  quae  est 
per  opus  intellectus,  sed  (a)  numerum  qui  est  quan- 
titas  discreta,  et  unitatem  quae  lalis  nuineii  princi- 
pium  est;  et  si  talis  numerus  dicatur  summa,  illam 
excludit  a  divinis.  Forte  tanien  in  boc  minus  bene 
dixit,  <{uod  posuit  terininos  materiales  solum  exclu- 
dere,  et  nibil  ponere  in  divinis;  cujus  oppositum 
tenet  sancliis  Doctor,  Ut  prius  allegavi. 

Ad  argumentum  in  principio  quaestionis,  patel 
per  prsedicta. 
Et  haec  de  quaestione  dicta  sufliciant. 


(a)  sed.  —  MCtmcilHll  l'r. 


DISTINCTIO   XXV.   —   QU.>ESTIO   I. 


209 


DISTINCTIO     XXV 


QILESTIO  I. 

UTRUM  PERSOXA  UICAT,  1N  DIVLMS,  QUID  COMMUNE 
TRIBUS  PERSONK,  QUOD  PLUBIFICETUR  1N  EIS 

^^^?)  irc.\  vigesimamquintam  distinctionem 
5*HS?  1uaer'tur  :  Utrum  persona  dicat,  in  divi- 
p^  nis,  quid  commune  tribus  personis, 
quod  plurificetur  in  eis. 

Kl  arguitur  quod  non.  Quia,  si  ratio  personae 
essel  communis  tribus,  oporteret  poni  sextum  prae- 
dicabile;  nam  persona  non  esset  genus,  eum  non 
habeat  species,  uec  potest  esse  species,  cum  non 
habeat  individua,  nec  differentia,  cum  non  consti- 
luat  speciem,  nec  proprium,  nec  accidens,  cum  in 
Deo  oon  sil  accidens  proprium  aut  commune.  Sed 
consequens  esl  falsum,  et  contra  Porphirium,  qui 
solum  ponit  quinque  praedicabilia. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Nam,  secundum  Augu- 
stinum,  7.  de  Trinilate  (cap.  4),  cum  quaeritur, 
Quid  tres'?  responsum  est,  Tres  personx;  quia 
commune  est  eis  id  quod  est  pcrsona,  etc. 

In  hac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 

ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebunturdubi- 
tationes. 

ARTICULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  persona,  de  suo  for- 
mali  significato,  significal  individuum  vel  sup- 
positum  naturse  rationalis. 

tstam  conclusionem  probat  sanctusThomas,  1  p., 
q.  29,  art.  1  et  v2.  Axticulo  primo,  exponit  diffini- 
tionem  Boetii,  in  libro  de  Duabus  naturis  (cap.  3), 
quam  dal  de  persona,  dicens  :  Persona  est  rationa- 
Lis  naturx  individua  substantia.  Dicit  eniin,  ibi- 
dem,  sanctus  Thomas  quod  ibi  ly  substantia  stat 
pro  prima  substantia  el  pro  secunda  communiler, 
sed  per  ly  individua,  trahitur  ad  standum  pro  sub- 
stantia  primu,  quae  est  hypostasis.  Et  per  hoc  remo- 
vetur  anima  separata,  quae,  licet  sit  rationalis  naturae 
substantia,  tamen,  quia  est  pars  humanae  speciei, 
el  retinet  naluram  unibilitatis,  non  potest  dici  sub- 
stantia  individua  quae  est  hypostasis,  vel  substantia 
prima,  sicut  nec  manus,  nec  pes,  nec  alia  parlium 
hominis,  et  sic  non  competit  ei  diffinitio  personae, 


neque  oomen.  Unde,  sicut  dicit  sanctus  Doctor, 
1  p.,  q.  75,  art.  2,  ad  l"m  (a)  :  «  Hoc  aliquid  potest 
accipi  dupliciter  :  uno  modo,  pro  quocumque  subsi- 
slente,  et  isto  rnodo  excludit  inhaerentiam  acciden- 
tis,  e1  formae  materialis;  alio  modo,  pro  subsistente 
completo  in  natura  alicujus  speciei,  et  isto  modo 
excludit  etiam  imperfectibnem  partis;  unde  manus 
posset  dici  hocaliquid  primo  modo,  sed  non  secundo 
modo.  Sic  ergo,  cum  anima  humana  sit  pars  speciei 
humanse,  polest  dici  boc  aliquid  primo  modo,  sed 
non  secundo ;  sic  enim  compositum  ex  corpore  et 
anima  dicitur  lioc  aliquid.  »  —  Haec  ille.  —  Item , 
articulo  sequenti  (4),  ad  2um,  dicit  :  «  Non  quaelibet 
substantia  particularis  est  hypostasis,  vel  persona ; 
sed  quoe  habet  completam  naturam  speciei.  Unde 
manus  vel  pes  non  potest  dici  hypostasis,  vel  per- 
sona  ;  et  similiter,  nec  anima,  cum  sit  pars  humanae 
speciei.  »  —  Haec  ille.  —  Sic  ergo  patet  quod  in 
diftinitione  personae,  ly  individua  substantia  stat 
pro  hypostasi  subsistenti ,  quae  dicitur  prima  sub- 
stantia  et  hoc  aliquid.  Per  quod  etiam  removetur 
natura  humana  assumpta,  quae  non  dicitur  persona, 
quia  non  est  individua  substantia,  hoc  est,  substan- 
tia  prima.  Et  sic  patet  primum  membrum  diffini- 
tionis. 

Natura  autem,  quae.ponitur  in  diffinitione  per- 
sonoe,  non  sumitur  pro  generatione  viventis,  quae 
potest  dici  natura ,  nec  pro  principio  intrinseco 
motus  aut  quietis,  quod  etiam  potest  dici  natura ; 
sed  pro  essentia  completa,  quam  significat  diffinitio 
rei.  Unde  convenientius  posuit  Boetius,  in  diffini- 
tione  illa,  nomen  naturae,  quam  essentiae ,  quia 
essentia  sumitur  ab  esse,  quod  est  communissimum, 
sed  natura  a  propria  forma  rei.  Ratioi.ale  autem 
ponitur  in  diftinitione  personae  (6),  non  prout  est 
differentia  hominis,  nec  prout  dicit  rationem  solum, 
quae  discursum  importat;  sed  prout  dicit  proprieta- 
tem  (y)  consequentem  intellectualem  naturam.  Sic 
ergo  patet,  ex  diftinitione  personae  datae  a  Boetio, 
conclusionis  propositee  veritas. 

Secunda   conclusio   est   quod  nomen  personse 
proprie  dicitur  de  divinis. 

Istam  probat  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  29,  art.  3: 
«  Persona,  inquit,  significat  illud  quod  est  perfe- 
ctissimum  in  tota  natura ,  scilicet  subsistens  in 
natura  rationali ;  et  cum  omne  illud  quod  est  perfe- 
ctionis,  sit  Deo  attribuendum ,  eo  qued  ejus  essentia 
continet  in  se  omnem  perfectionem ,  conveniens  est 
ut  hoc  nomen,  persona,  de  Deo  dicatur;  non  tamen 
eo  modo  quo  dicitur  de  creaturis,  sed  excellentiori 
modo,  sicut  et  alia  nomina  quae  creaturis  a  nobis 
imposita,  Deo  attribuuntur.  »  —  Haec  ille. 

(a)  quod.  —  Ad.  Pr. 

(g)  personw.  —  natxirse  Pr. 

(y)  sed  prout  dicit  propvietatem.  —  Om.  Pr. 

II.  —   14 


210 


LIBRI    1.    SENTENTIARUM 


Tertia  conclusio  :  quod  hoc  noinen,  persona,  de 
siunificato  materiali ,  significat  in  divinis  essen- 
liain  et  relationem ;  et  utrumque  in  recto  et 
in  obliquo. 

Istam  conclusionem  probat  .sanctus  Doctor,  1  ])., 
q.  29,  art.  4,  ubi  sic  ait  :  «  Aliquid  ,  inquit,  est  de 
significatione  minus  communis,  quod  tamen  non  est 
de  significatione  magis  communis;  rationale  enim 
includitur  in  significatione  hominis,   quod  tamen 
non  est  de  significatione  animalis.  Unde,  aliud  est 
quaerere  de  significatione  animalis  quod  est  homo ; 
el  aliud,  de  significatione  animalis  in  communi.  Et 
similiter,  aliud  est  quaerere  de  significatione  hujus 
nominis,  persona,  in  communi ;  et  aliud,  de  signi- 
ficatione  personoe  divinse.  Persona  enim  in  communi 
significat  substantiam  individuam  naturae  rationalis, 
ut  dictum  est.  Individuum  autem  est  quod  est  in  se 
indivisum  vel  indistinctum,  ab  aliis  vero  distinctum. 
Persona   igitur,    in   quacumque   natura,    significat 
illud  quod  est  distinctum  in  natura  illa ;  sicut  in 
natura  humana  significat  has  carnes,  et  hsec  ossa, 
et  hanc  animam,  quse  sunt  principia  individuantia 
hominem  ;  quse  quidem,  licet  non  sint  de  significa- 
tione  personoe,  sunt  tamen  de  significatione  humanse 
personae.  Distinctio  autem,  in  divinis,  non  fit  nisi 
per  relationes  originis.  Relatio  autem,  in  divinis, 
non  est  sicut  accidens  inhaerens  alicui  subjecto  ;  sed 
est  ipsa  divina  essentia ;  unde  est  subsistens;  sicut 
et  essentia  divina  subsistit.  Sicut  igitur  divinitas  est 
Deus,  ita  paternitas  divina  est  DeusPater  qui  est  per- 
sonadivina.Personaenimdivinasignificatrelationem, 
ut  subsistentem  ;  et  hoc  est  significare  relationem  per 
modum  substantiae  quae  est  hypostasis  subsistens  in 
natura  divina,  licet  subsistens  in  nafura  divina  non 
sit  aliud  quam  natura  divina  (<x).  Et  secundum  hoc, 
verum  est  quod  hoc  nomen,  persona,  significat  rela- 
tionem  in  recto,  et  essentiam  in  obliquo;  non  tamen 
relationem  in  quantum  est  relatio,  sed  in  quantum 
significalur  per  modum  hypostasis.  Similiter  etiam 
significat  essentiam  in  recto,  et  relationem  in  obli- 
quo,  in  quantum  essentia  est  idem  quod  hypostasis; 
hypostasis  autem  significatur  in  divinis,  ut  relatione 
distincta;  et  similiter  relatio,  per  modum  relationis 
significata,  cadil  in  ratione  personae  in  obliquo.  Et 
secundum  hoc,  potest  dici  quod  significatio  hujus 
nominis,  persona,  non  erat  percepta  ante  haeretico- 
iuiii  calumniam.  Unde  non  erat  in  usu  hoc  nomen, 
persona,  nisi  sicut  unum  aliorum  absolutorum.  Sed 
postea  accommodatum  est  hoc  nomen,  persona,  ad 
standum  pro  relativo,  ex  congruentia  siue  significa- 
tionis,  ul  scilicet  hoc,  quod  stat  pro  relativo,  non 
habeat  solum  ex  usu,  sed  etiam  ex  sua  significa- 
tione.  »  —  ll;.-,-  ille. 

Itrm,  de  Potentia  Dei,  q.  9,  art.  4,  dicit  :  «  Hoc 
i ien,  persona,  inquit,  hoc  habet  commune  cum 

(»)  a  verbo  licet  usijtu>  ad  naturu  divina,  om.  Pr. 


omnibus  absolutis,   in   divinis,   quod   de  quahbet 
persona  praedicatur,  et  secundum  nornen  ad  aliud 
non  refertur ;  cum  nominibus  vero  relationem  signi- 
ficantibus,  quod  distinguitur,  et  pluraliter  praedi- 
catur.    Et   ideo   videtur  quod  utraque  significatio, 
relativi,  et  absoluti,  pertineat  ad  personam.  Quali- 
ter  autem  utraque  significatio  ad  nomen  personae 
pertineat,  diversimode  est  a  diversis  assignaturn.  » 
Et  post  multa,  dicit  :   «  Ad  evidentiam,  inquit, 
hujus  quaestionis,  sciendum  est  quod  propria  ratio 
nominis  est  quam  significat  nomen,  secundum  Phi- 
losophum,  4.  Metaphysicx  (t.  c.  28).  Illud  autein 
cui  attribuitur  nomen,  si  sit  recte  sumptum  sub  re 
significata  per  nomen,  sicut  determinatum  sub  inde- 
terminato,  dicitur  supponi  per  nomen  ;  si  autem 
non  sit  recte  sumptum  sub  re  nominis,  dicitur  copu- 
lari  per  nomen.  Sicut  hoc  nomen,  animal,  significat 
substantiain  animatam  sensibilem,  et  album  signifi- 
cat  colorem  disgregativum  visus ;  homo  vero  recte 
sumitur  sub  ratione  animalis,  sicut  determinatum 
sub  indeterminato,  est  enim  hoino  substantia  ani- 
mata  sensibilis    tali   anima ,  scilicet  rationali  ;  sub 
albo  vero,  quod  est  extra  essentiam  ejus,  non  dire- 
cte  sumitur ;  unde  homo  supponitur  nomine  animalis, 
copulatur  vero  nomine  albi.  Et  quia  inferius  quod 
supponitur  per  nomen  commune,  se  habet  ad  coni- 
mune  sicut  determinatum  ad  indeterminatum,  illud 
quod  erat  suppositum  fit  significatum,  determina- 
lione  addita  ad  commune;  animal  enim   rationale 
significat  hominem.   Sed   sciendum,   quod   aliquid 
significatur  dupliciter  :  uno  modo,  formaliter;  alio 
modo ,  materialiter.  Formaliter  quidem  significatur 
per  nomen ,  illud  ad  quod  significandum  nomen  est 
principaliter  impositum,  quod  est  ratio  nominis; 
sicut  hoc  nomen,  homo,  significat  aliquid  composi- 
tum  ex  corpore  et  anima  rationali.  Materialiter  vero 
significatur  per  nomen,  illud  in  quo  talis  ratio  sal- 
vatur;  sicut  hoc  nomen ,   homo,  significat  aliquid 
habens  cor  et  cerebrum  et  hujusmodi  partes,  sine 
quibus  non   potest  esse  corpus  animatum   anima 
rationali.   Secundum  hoc  ergo  dicendum  est  quod 
hoc  nomen,  persona,  communiter  sumptum,  nihil 
aliud  significat  quam  substantiam  individuam  ratio- 
nalis   naturae.    Et   quia    sub    substantia    individua 
rationalis  naturue,  continetur  substantia  individua, 
id  est,  incommunicabilis,  et  ab  aliis  distincta,  laiu 
Dei,  quam  hominis,  quaiu  angeli,  oportet  quod  per- 
sona  divina  significet  subsistens  distinctum  in  natura 
divina,  sicut  persona  hutnana  significat  distinctum 
in  natura  humana;  et  haec  est  formalis  significatio 
tam  personae  divinae,  quam  personae  humanas.  Sed 
quia  distinctum  subsistens  in  natura  humana,  aon 
est  nisi  aliquid  per  individualem  materiam  indivi- 
duatum,  et  ab  aliis  divisum,  vel  diversum,  ideo 
oportet  quod  hoc  (a)  sit  materialiter  signiOcatum, 

(a)  hoc.  —  Om.  l'i . 


DISTINCTIO   XXV.   —    QU/ESTIO    I. 


211 


cum  dicitur,  persona  humana.  Distinctum  vero 
incommunicabile,  in  natura  divina,  non  potest  esse 
nisi  relatio,  quia  omne  absolutum  est  commune  et 
indistinctum  in  divinis.  Relatio  autem  in  Deo  est 
idem  secundum  rem  quod  ejus  essentia.  Et  sicut 
essentia  in  Deo  idem  est  quod  habens  essentiam , 
ut  divinilas  et  Deus,  ita  idem  est  relatio  et  quod  per 
relationem  refertur.  Unde  sequitur  quod  idem  rela- 
tio  sit  et  distinctum  subsistens  in  nalura  divina. 
Patet  ergo  quod  persona  communiter  sumpta,  signi- 
ficat  substanliam  individuam  rationalis  naturee. 
Persona  vero  divina,  formali  significatione,  signifi- 
cat  distinctum  subsistens  in  natura  divina.  Et  quia 
hoc  non  potest  esse  nisi  relatio  vel  relativum,  ideo 
materiali  significatione ,  signifieat  relationem  vel 
relativum  (a).  Et  propter  hoc  potest  dici  quod  signi- 
ficat  relalionem  per  modum  substantiee,  non  quee 
est  essenlia,  sed  quee  est  hypostasis ;  sicut  et  rela- 
tionem  significat,  non  ut  relationem,  sed  ut  relati- 
vum  (6),  id  est,  ut  significatur  hoc  nomine,  Pater, 
non  ut  significatur  hoc  nomine,  paternitas.  Sic  enim 
relatio  significata  includitur  oblique  in  significatione 
divinee  personee,  quee  nihil  aliud  est  quam  distin- 
ctum  relatione  subsistens  in  divina  essentia.  » 

Quarta  COnclusio  est  quod  hoc  nomen,  persona, 
est  eoniniune  divinis  personis,  non  secundum 
rem,  sed   seeundum  rationeni. 

Istam  ponit  sanctus  Doctor,  1.  Sentent.,  dist.  25, 
q.  1,  art.  3,  ubi  sic  ait  :  «  Duplex,  inquit,  est  com- 
munitas,  scilicet  rei  et  rationis.  Et  dico  communi- 
tatem  rei,  quando  aliquid  unum  et  idem  convenit 
pluribus;  et  talis  communitas  non  est  nisi  in  divi- 
nis  personis,  nec  aliqua  talis  communitas  estinTri- 
nitate,  nisi  essentiee,  et  eorum  quee  ad  essentiam 
pertinent,  ut  attributorum,  et  operationum,  et  nega- 
lionum,  et  relationum  essentialium.  Gommunitas 
autem  rationis  est  secundum  quam  persona  dicitur 
communis  in  Trinitate.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  post  pauca 
subdit  :  «  Gommunitas  rationis  fundata  in  re,  est 
communitas  personae;  sicut  dicimus  quod  ratio  ani- 
malis  est  communis  homini  et  asino.  Sed  ratio  fun- 
data  in  re  est  duplex  :  quia  queedam  est  communis, 
sicut  ratio  animalis;  et  queedam  est  specialis,  sicut 
ratio  hominis.  Sic  est  etiam  in  divinis  :  quia,  cum 
realiter  sit  ibi  relatio,  est  ibi  communis  ratio  rela- 
tiouis;  iterum,  cum  ibi  sit  realiter  paternitas,  est 
ilii  specialis  ratio  relationis.  Unde  relatio  est  com- 
munis  paternilati  et  filiationi,  sicut  ratio  communis 
rationibus  specialibus.  Non  tamen  ex  hoc  sequitur 
quod  relatio  sit  universale  ad  paternitatem  et  filia- 
tionem.  Quia  omne  universale  est  secundum  aliud 
et  aliud  esse  in  suis  inferioribus.  Sed  in  divinis  non 


(a)  a  verbo  ideo  usque  ad  relativum 
(6)  relativum.  —  relalum  Pr. 


om.  Pr. 


esl  nisi  unum  esse.  Unde  idem  est  esse  relationis  in 
paternitate  et  filiatione.  Unde  communis  ratio  in 
divinis  non  potest  distingui  per  esse,  sed  solum  per 
speciales  rationes;  et  inde  est  quod  nihil  unum 
secundum  specialem  rationem  potest  numero  multi- 
plicari  in  divinis.  Ita  dico  de  persona:  quod  persona 
in  divinis  significat  communiter  rationem  distincti 
subsistentis  in  tali  natura ;  et  Pater  significat  ratio- 
nem  specialem  dislincti  speciali  relatione  subsisten- 
tis  in  natura  communi ;  et  similiter  Filius.  Et  inde 
est  quod  persona  secundum  rem  non  est  communis 
Patri  et  Filio ;  quia  non  est  una  numero  persona 
utriusque,  sicut  una  numero  essentia ;  sed  sicut 
habens  rationem  communem  est  commune  haben- 
tibus  rationes  speciales  et  proprias  quibus  distin- 
guuntur.  Nec  tamen  est  universale ;  quia  non  est 
secundum  aliud  et  aliud  esse  in  Patre  et  Filio.  »  — 
Heec  ille.  —  Idem  ponit,  1  p.,  q.  30,  art.  4. 

Quinta  conclusio  est  quod  communitas  personse 
non  est  comnmnitas  qeneris,  vel  speciei,  sed 
sicut  individui  vagi. 

Istam  probat  sanctus  Thomas  ,1  p. ,  ibid.  : 
«  Nomina,  inquit,  generum  et  specierum,  ut  homo 
etanimal,  sunt  imposita  ad  significandum  naturas 
communes,  non  autem  intentiones  naturarum  com- 
munium,  quee  significantur  his  nominibus  :  genus, 
species.  Sed  individuum  vagum,  ut  aliquis  homo, 
significat  naturam  communem  cum  determinato 
modo  exsistendi  qui  competit  singularibus,  ut  scilicet 
sit  per  se  subsistens  distinctum  ab  aliis.  Sed  nomine 
singularisdesignati  significatur  determinatum  distin- 
guens,  sicut  in  nomine  Socratis,  heec  caro  et  hoc  os. 
Hoc  tamen  interest  quod  aliquis  homo  signilicat 
individuum  ex  parte  naturee  cum  modo  exsistendi 
qui  competit  singularibus.  Hoc  autem  nomen,  per- 
sona,  non  est  impositum  ad  significandum  indivi- 
duum  ex  parte  naturee,  sed  ad  significandum  rem 
subsistentem  in  tali  natura.  Hocautem  estcommune 
secundum  rationem  personis  divinis,  ut  unaqueeque 
earum  subsistat  in  natura  divina,  distincta  ab  aliis. )) 
—  Heec  ille. 

Idem  ponit  1.  Sentent.,  eodem  articulo  quo  supra, 
ad  4"m  :  «  Quamvis,  inquit,  illud  quod  est  persona 
sit  incommunicabile,  nihil  tamen  prohibet  intentio- 
nem  personee  esse  communem ;  sicut  Socrates  est 
incommunicabilis,  et  tamen  ratio  individui  est  inten- 
tio  communis;  sicut  e  converso  intentio  generis 
designatur  (<x)  ut  particularis  quando  contrahitur  ad 
hoc  genus.  Similiter  etiam  ratio  personee,  in  quan- 
tum  persona  est,  quamvis  (6)  non  nominet  inten- 
tionem  particularem  (y) ,  tamen  communis  est,  eo 


(a)  designatur.  —  Om.  Pr. 
(6)  quamvis.  —  Om.  Pr. 
(y)  particularem.  —  Om.  Pr, 


212 


LIRRl    I.    SENTENTIARUM 


quod  non  dicit  specialern  rationem  distinctionis  sed 
generalenr,  ut  aliquis  homo  est  aliquo  modo  coin- 
mune,  prout  nou  dicit  hanc  vel  illaui  rationem  indi- 
viduationis,  sed  tantum  individuationem  in  com- 
uiuni.  »  —  Hsec  ille. 

Et  de  primo  articulo  dicta  sufficiant. 

ARTICULUS  II. 

MOVENTUR      DUBIA 

A.  —  OBJEGTIONES 

§   1.    —   CONTRA   TERTIAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  articulum  arguit  Aureolus  (dist.  25,  q.  1, 
art.  2),  contra  conclusiones.  Et  quidem  contra  ter- 
tiam ,  in  hoc  quod  ait  nomen  personoc  significare  in 
recto  essentiam  divinam,  in  quantum  est  idem  quod 
hypostasis,  relationem  vero  in  ohliquo. 

Primo.  Ulud  enim  quod  significatur  in  recto, 
nomine  hypostasis,  vel  personoe,  explicatur  per 
suam  rationem,  qua  dicitur  quod  persona  et  hypo- 
stasis  esl  distinctUm  suhsistens  in  aliqua  natura. 
Sed  hoc  numquam  competit  essentige,  etiam  prout 
est  idem  quod  persona ;  non  enim  verum  est  quod 
essentia  sit  distincta,  sicut  nec  genita;  proprietates 
enim  non  distinguunt  essentiam,  nec  determinant, 
secundum  Damascenum.  Ergo  essentia,  prout  est 
hypostasis  vel  persona,  non  significatur  in  recto. 

Secundo  ad  idem  sic.  Numquam  constitutum 
significat  in  recto  constituentia.  Sed  essentia,  et 
relatio,  quantumcumque  sit  suhsistens,  respiciunt 
personam,  sicut  constituentia.  Ergo  persona  sive 
hypostasis  constituta,  nullum  eorum  significat  in 
recto,  qiiantumcumque  sint  idem  quod  hyposlasis 
vel  persona. 

Tertio  sic.  Illud  quod  significatur  in  recto,  vere 
plurificatur  cum  dicitur  :  tres  persona^;  non  enim 
plurificatur  quod  dicitur  in  ohliquo,  sed  quod  signi- 
ficatur  iu  recto.  Sed  essentia  divina,  prout  est  idem 
quod  persona,  nou  plurificatur  dicendo  :  tres  perso- 
nas;  sic  enim  est  idem  essentia  cum  persona,  quod 
essentia  non  triplicatur,  licet  plurificetur  persona. 
Ergo  essentia,  prout  est  idem  cum  persona,  non 
significatur  uomine  personse  in  reclo. 

Secundo  loco  arguit  contra  eamdem,  in  hoc  quod 
dicii  personam  significare  relationem,  prout  est  suh- 
sistens,  et  habet  modum  substantise  direcle  et  in 
recto,  ei  essentiam  in  ohliquo. 

Primo  sic.  Nullum  enim  constituens  aliquid, 
Bignificatur  per  constitutum,  in  recto.  Sed  proprietas, 
ut  suhsistens,  constituil  personam,  secundum  sic 
ponentes.  Ergo  non  significatur  in  recto  nomine  per- 
sonae,  sed  quasi  per  modum  partis  in  ohliquo. 
Secundo  sic.  Doctores  istidicunt,  in  (Juivstioni- 


bus  disputatis,  quod  persona  divina  nec  suhstan- 
tiam  nec  relationem  significat  formaliter,  sed  subsi- 

steus  divinum  distinctum,  quodcumque  sit  illud 
quod  (x)  distinguitur.  Sed  manifestum  est  quod  pro- 
prietas  non  est  distinctum  subsistens  in  recto;  non 
eiiim  proprietas  est  quod  distinguitur,  sed  quo  fit 
distinctio.  Ergo  relatio  non  importatur  nomine  per- 
sonse  in  recto. 

Tertio  sic.  Aut  relatio  hahens  modum  suhstantiae 
et  suhsistentis  in  natura  divina,  accipitur  quasi  quid 
partiale  respectu  personse,  constituens  ipsam  una 
cum  essentia,  aut  quasi  quid  totale  constitutum. 
Si  detur  primum,  patet  quod  nomine  personse,  im- 
portahitur  in  ohliquo ;  sicut  constituens  oblique  clau- 
ditur  in  constituto.  Si  detur  secundum,  manifestum 
est  quod  tunc  totum  includit,  essentiam  videlicet  et 
relationem  (6);  et  ita,  nec  essentia  nec  relatio  est  in 
recto;  nec  est  dicere,  secundum  istam  acceptionem, 
relationem  ut  suhsistentem ,  nisi  quoddam  constitu- 
tum  ex  essentia  et  relatione.  Ergo  in  nullo  verum 
est  quod  relatio,  prout  est  quid  partiale  constituens, 
nomine  personae  significetur  in  recto.  Sic  ergo  non 
est  verum  quod  conceplus  personse  claudat  essentiam 
vel  relationem  in  recto,  quantumcumque  utruinque 
sit  idem  cum  persona. 


§2. 


GONTRA    ULTIMAM    CONCLUSIONEM 


Tertio  loco  arguit  con- 


Argumenta  Aureoli. 
tra  ultimam  conclusionem. 

Priino.  Illud  quod  dividitur  per  vagum,  et  signa- 
tum,  et  simpliciter,  non  claudit  in  sua  ratione  con- 
ditionem  individui  vagi ;  quia  tunc  idem  divideretur 
in  se  et  in  oppositum  sihi.  Unde,  quia  homo  conci- 
pitur  aliquando  simpliciter,  ut  cum  diffinitur  in  sua 
communitate,  aliquando  vage,  ut  cum  dicitur,  qui- 
dam  vel  aliquis  homo,  aliquando  signate,  ut  cum 
dicitur,  homo  iste,  vel  ille,  ideo  nullus  dicit  quod 
homo  sit  individuurn  vagum.  Sed  persona  accipitur 
aliquando  (y)  signate,  dicendo  hanc  personam, 
aliquando  vage,  ut  dicendo  aliquam,  vel  quamdam 
personam ,  aliquando  simpliciter,  ut  dicendo  perso- 
nam.  Ergo  non  hahet  communitatem  individui  vagi . 
sicut  nec  homo. 

Seeiindo  sic.  Si  persona  sic  esset  commuuis  tri- 
hus,  sicul  individuum  vagum,  ita  esset  communis 
sicut  aliquis  Deus.  Sed  hoc  non  est  verum  ;  quia, 
secundum  hoc,  dici  possel  quod  Pater  et  Filius  et 
Spiritus  Sanctus  sunt  tivs  quidam  (8)  dii,  sicut  dici- 
iniis  quod  sunt  tres  quaedam  (e)  personae.  [gitur 
idem  quod  prius. 

Tertio  sic.  Quserendum  est  quomodo  accipitur  ah 


(a)  (/1(0(1.  —  quo  Pr. 
(?,)  el  relationem.  —  Om.  Pr 
(-.1  aliquando.  —  Om.  Pr. 
(8)  quidam.  —  quidem  IV. 
(i    qusedam.  —  quidem  Pr. 


DISTINCTIO   XXV, 


QU^STIO    I. 


213 


istis  individuum  vagum  (a).  Aut  enim  pro  inten- 
tione ;  aut  pro  re  substrata  intentioni.  Sed  non 
potestdici  quod  persona  significet  individuum  vagum, 
si  sumatur  pro  secunda  intentione;  quoniam  isti 
dicunt  quod  persona  non  significat  intentionem  secun- 
dam.  Nec  potest  dici  quod  persona  significet  rem 
substratam  tali  intentioni.  Tum  quia  hujusmodi 
substratum  significatur  per  nomen substantiae  speciei, 
addito  signo  particulari ;  ut  puta,  aliquis  homo,  vel 
quidam  homo  ;  non  est  autem  idem  Patrem  et  Filium 
d  Spiritum  Sanctum  esse  personas,  quod  esse  aliquos 
Deos.  Tuni  quia  substratum  vagationi  hujusmodi 
non  est  aliquid  determinatum  ;  quia  in  omni  natura 
accipi  potest  individuum  vagum,  ut :  in  qualitate, 
aliquis  color,  et  in  quantitate,  aliqua  linea,  et  sic  de 
aliis  ;  persona  vero  non  invenitur  nisi  in  determinata 
natura.  Tum  etiam  quia  non  est  una  ratio  substrata 
individuo  vago;  quia  in  quibusdam  est  aliquis  homo, 
et  in  quibusdam  est  aliquis  equus,  et  sic  de  aliis ; 
persona  vero  habet  unicam  rationem  diffinibilem, 
ut  patet.  Ergo  persona  non  habet  communitatem 
individui  vagi.  —  Hsec  ille  in  forma,  etc. 


B. 


SOLUTIONES 


§1-  - 


Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 


Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
primo  loco  facta  respondetur. 

Et  primo  ad  primum  dico  quod  major  falsa  est, 
si  intelligat  de  significato  materiali  personaa  divinse, 
cujusmodi  est  essentia.  Si  autem  loquatur  de  for- 
mali  significato,  conceditur  major,  et  minor,  et  con- 
clusio  in  eodem  sensu  ;  sed  nihil  facit  contra  conclu- 
sionem.  Non  enim  intendit  conclusio,  quod  hoc 
nomen,  persona  divina,  de  significato  formali  signi- 
ficet  essentiam,  sed  de  significato  materiali.  Persona 
enim  divina  significat,  de  significato  formali,  distin- 
ctiiin  subsistens  in  natura  divina,  sed  de  significato 
materiali  significat  relationem,  quee  est  illud  distin- 
ctum  subsistens;  licet  relatio  non  distinguatur,  sed 
distinguat.  Significat  etiam  eodem  modo  essentiam, 
qu;e  est  idem  distinctum ;  licet  essentia  non  distin- 
gnat,  nec  distinguatur;  sed  tamen  est  (6)  eadem 
relationi  distinguenti,  et  eadem  relativo  distincto. 

Ad  secunduin  negatur  major,  loquendo  de  signi- 
ficato  materiali. 

Ad  terlium  conceditur  major,  si  loquatur  de  eo 
quod  significatur  in  recto,  significato  formali.  Sed 
negatur,  si  tale  quid  significetur  significato  materiali, 
praesertim  materiali  remoto;  relatio  enim,  vel  rela- 
tivum,  significatur  nomine  personse  divinee,  signi- 
ficato  materiali ;  proximo  tamen,  quia  diffinitio  per- 


(<x)  vagum.  —  Om. 
(6)  est.  —  Om.  Pr. 


Pr. 


sonee  pradicatur  de  relativo,  dicendo  :  Pater  est 
distinctum  subsistens  in  natura  divina.  Sed  essentia 
divina  significatur,  nomine  personae ,  significato 
materiali  et  remoto,  quia  nec  exprimitur  per  diffi- 
nitionem  persona?  divinac  in  recto,  nec  illa  diffinitio 
praedicatur  de  divina  essentia  ;  sed  tamen  illud  rela- 
tivum,  de  quo  praedicatur  diffinitio  personee,  scilicet 
Pater,velFilius,pr8edicaturdedivina  essentiainrecto. 

Ad  argumenta  secundo  loco  inducta  respondetur. 

Ad  primum  quidem  negatur  minor,  quia  majorem 
concedo  eo  modo  quo  exposuijam.  Etcum  dicit  quod 
proprietas,  ut  subsistens,  etc. ;  negatur.  Cum  enim 
dico,  proprietas  ut  subsistens,  idem  est  dicere,  ac  si 
dicerem ,  relatio  in  concreto,  id  est,  significata  eo 
modo  quo  significatur  cum  dicitur,  Pater.  Relatio 
enim  significata  sub  nomine  paternitatis,  non  signi- 
ficatur  ut  subsistens,  nec  ut  quod  est,  sed  ut  quo 
aliquid  est.  Sed  dum  significatur  hoc  nomine,  Pater, 
significatur  ut  quod  est  et  ut  subsistens.  Taliter 
autem  significata,  scilicet  hoc  nomine,  Pater,  non 
significatur  ut  quid  constitutivum,  sed  ut  constitu- 
tuin  et  hypostasis.  Non  tamen  intelligo  quod  signi- 
ficatio  vel  conceptio  nostra  aliquid  faciat  ad  consti- 
tutionem  personarum  divinarum.  Sed  tamen  relatio 
divina  non  intelligitur  constituens,  nisi  in  quantum 
intelligitur  in  ratione  forma?,  et  ut  quo.  Et  ideo 
minor  est  falsa.  Nec  videtur  arguens  intellexisse  san- 
ctum  Doctorem,  in  Quxstionibus  disputatis ,  ubi 
allegat  eum.  Patet  enim  quod  ista  est  mens  sua, 
secundum  quod  allegavi  in  fine  probationis  tertiae 
conclusionis. 

Ad  secundum  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
relatio  ut  subsistens,  est  distincta,  etc.  Paternitas 
enim  ut  est  Pater,  quod  est  eam  esse  subsistentem, 
non  distinguit,  sed  est  quid  distinctum.  Posito  enim 
quod  capiatur  in  abstracto,  et  ut  forma,  et  quo, 
ipsa,  licet  non  significetur  nomine  personoe  forma- 
liter,  significatur  tamen  materialiter,  non  proxime, 
sed  remote,  modo  praeexposito  de  essentia. 

Ad  tertium  dico  quod  relatio,  habens  modum  sub- 
stantiae,  est  relatio  ut  est  relativum,  et  ut  accipitur 
in  concreto  ;  et  ipsa,  ut  sic,  est  constitutum  ex  seipsa 
ut  est  forma  et  quo  aliquid  est,  et  est  quid  totale.  Et 
cum  dicitur  quod,  ut  sic,  includit  essentiam,  falsum 
est.  Non  enim  intelligo  relationem  ut  subsistentem , 
intelligendo  eam  modo  quo  iste  dicit,  scilicet  ut  quid 
constitutum  ex  essentia  et  relatione ;  sed  intelligo 
eam  ut  significatur  nomine  Patris.  Et  jsosito  quod 
ita  esset  sicut  dicit,  adhuc  relatio  significabitur  in 
recto,  non  ut  relatio,  sed  ut  relativum,  licet  tale 
significari  sit  materialiter  significari. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  ultimam 

conclusionem 


Ad  argumenta   Aureoli.  — 

tertio  loco  facta  respondetur. 


Ad   argumenta 


214 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


Et  primo  ad  primum  dico  quod,  secundum  quod 
tangit  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  30,  art.  4,  duplex  est 
individuum  vagum.  Quoddam  est  quod  formaliter 
significat  naturam,  vel  individuum  ex  parte  naturae 
cum  determinato  modo  exsistendi  qui  singularibus 
competit;  cujusmodi  est  ly  aliquis  homo,  etc.  Aliud 
est  individuum  vagum,  quod  formaliter  significat 
individuum  ex  parte  modi  exsistendi  vel  exsisten- 
tiac,  et  ex  consequenti  naturam;  ut  persona,  quse 
significat  formaliter  et  directe  subsistens  distinctum 
in  natura,  etc.  —  Isto  supposito,  dicitur  ad  majo- 
rem,  quod  individuum  vagum  primo  modo,  non  sic 
potest  ulterius  specificari  per  additionem,  quia  tale 
individuum  signillcat  naturam  sub  modo  exsistendi 
qui  competit  individuo,  et  ille  modus  vagi  (a)  desi- 
gnatur  communiter  per  signum  particulare,  ut 
dicendo,  aliquis  homo,  aliquod  animal,  cui  non 
ulterius  potest  superaddi  aliud  signum  denotans 
ulteriorem  vagationem.  Sed  individuum  vagum 
secundo  modo,  designatur  sine  tali  signo  parliculari 
aut  participativo ;  ideo  sibi  non  repugnat  ulterior 
designatio  vel  specificatio  talis  modi  per  signum  par- 
ticulare.  Et  cum  iste  arguit,  quia  tunc  idem  divide- 
tur  in  se  et  in  suum  oppositum,  negatur  conse- 
quentia.  Cum  enim  dico,  persona,  et,  aliqua  per- 
sona,  individuum  vagum  quod  est  persona,  ibi  non 
dividitur  in  se  et  in  oppositum  ;  sed  primum  indivi- 
duum  quod  erat  aliqualiter  vagum,  id  est,  indeter- 
minatum,  efficitur  magis  determinatum,  quia  modo 
individuabilis  significabatur  confuse,  et  postea  magis 
determinate,  scilicet  cum  modus  ille  specificatur  per 
ly  aliquid,  vel  per  ly  ista  persona. 

Ad  secundum  negatur  consequentia.  Non  enim 

est  simile  de  hoc  individuo  vago,  aliquis  Deus,  et  de 

isto  individuo,  persona.  Quia  primum  significat  indi- 

viduum  ex  parte  naturae  ;  et  ideo  non  plurificatur, 

quia  natura  non  plurificatur.  Sed  aliud,  scilicet  per- 

sona,  significat  individuum  ex  parte  modi  exsistendi 

qui  coinpetit  individuo.  Et  ille  modus  plurificatur  in 

divinis,  scilicet  indivisio  in  se,  et  divisio  ab  alio. 

Quaelibet  enim  persona  habet  suam  indivisionem  in 

se,  et  divisionem  ab  alio,  scilicet  per  negationem. 

Et  ideo  nimirum  si  tale  individuum  plurificatur. 

Unde  sanctus  Doctor,  de  Potentia  Dei ,  q.  9,  art.  6  : 

«    Cum   hoc   nomen,   persona,   sit    substantivum , 

apparet  de  forma  ipsius  significata,  utrum   possit 

plurilicari,  vel  pluraliter  prsedicari.  Forma  autem 

significata  nomine  personae,  significatur  formaliter 

incommunicabilitas  sive  individuabilitas  subsistentis 

ni  natura.  Cum  igitur  formse  facientes  esse  distin- 

ctum  et  incommunicabile   sint   plures   in   divinis, 

oportet  quod  nomen   persome  pluraliter   praedice- 

lur.  » 

A«i  tertlum  conceditur  secundum  membrum  divi- 
sionis.  Persona  enim  non  significat  intentionem,  sed 

( a)  vagi.  —  vage  Pr. 


rem  illi  substratam,  in  natura  intellectiva  duntaxat, 
secundum  sanctum  Thomam,  1.  Sentent.,  dist.  25, 
q.  1,  art.  1.  Et  cum  hoc  improbatur,  dico,  ad  pri- 
mam  probationem,  quod  aliter  significatur  res  sub- 
strata  intellectui  singularitatis,  vel  individuationis 
per  ly  aliquis  homo,  quam  per  hoc  quod  dico,  per- 
sona,  ut  sa?.pe  dictum  est.  Ad  secundam,  patet  |  -x  | 
per  idem,  quod  persona  non  significat  individuum 
ex  parte  naturae,  sed  ex  parte  modi ;  licet  de  ratione 
personae  sit  natura  rationalis  in  obliquo  formaliter 
significata.  Ad  tertiam ,  patet  (6)  per  idem.  Solum 
enim  probat,  quod  persona non  significet  generaliter 
rem  substratam  individuationi  vagae;  hoc  enim  con- 
ceditur.  Sed  non  probat  quin  significet  tale  substra- 
tum  in  natura  intellectiva.  Et  sic  patet  quod  non 
militat  contra  nos. 

Ad  argumentum  in  pede  quaestionis,   patet  per 
ultimam  conclusionem. 


DISTINCTIO    XXVI. 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  DIVJNJ;  PERSOXE  CQXSTITUAXTUR 

SUPPOSirALlTER  ET  DISTJXGUAXTUR  PROPRIETATJBUS 

RELATIOXIS 

irca  vigesimam  sextam  distinctionem 
i*^  quaeritur  :  Utrum  divinoe  personae  con- 
stituantur  in  esse  suppositali  proprieta- 
tibus  relationis,  eteisdem  dislinguantur. 
Et  arguitur  quod  non.  Omnis  relatio  praeexigil 
distinctionem  extremorum,  et  constitutionem  sui 
opjiositi ;  ergo  non  causat  distinctionem ,  nec  consti- 
tutionem.  Antecedens  patet;  (|uia  Philosophus, 
5.  Metaphysicae,  capitulo  dc  Eodem,  probat  identi- 
tatem  non  esse  relationem  realem.  pro  eo  quod 
non  (y)  exigit  distinctionem  realem ;  nec  valerel 
argumentum,  si  relatio  causaret  extremorum  distin- 
ctionem,  quia  tunc  probaretur  idem  per  idem,  vel 
per  suum  posterius.  Sed  personse  Patris  el  Filii  sunl 
extrema  paternitatis  et  filiationis.  Ergo  DOD  distin- 
guuntur  per  eas.  Et  sic  patet  quod  relatio  ooo  causal 
distinctionem.  Quod  etiam  supponat  constitutionem 
suppositi,  patet ;  quia  relationes,  maxime  paterni- 
latis  et  tiliationis,  sequuntur  actionem  :  actio  autem 
praesupponit  suppositum  ;  ergo  relatio  talis  non  con- 
stituit  suppositum. 

1 1 1    oppositum    arguitur.    Quod    enim    personae 


(a)  patet.  —  Oni.  Pr. 
(,])  \mt<'t.  —  Om.  l'r. 
(y)  non.  —  Oni.  Pr. 


DISTINCTIO   XXVI.  —   QU/ESTIO    I. 


215 


distinguantur  per  relationes,  patet  per  Boetium, 
1.  de  Trinitate  (cap.  6).  Substantia,  inquit,  in 
divinis  continet  unitatem,  relatio  multiplicat  Tri- 
nitatem.  Et  Anselmus,  dc  Processione  Spiritus 
Sancti,  dicit  quod  in  divinis  omnia  sunt  unum,  etc. 
Ex  quibus  videtur  sequi  quod  relationes  constituant 
et  distinguant  personas  in  divinis. 

In  hac  quoestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
videbitur  de  qucesito.  In  secundo  videbituran  abstra- 
ctis  proprietatibus  relativis  per  intellectum  a  perso- 
nis,  adhuc  renianeant  hypostases. 


ARTICULUS   I. 

VIDETUR      DE      QU^SITO 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum,  sit  : 

Prima  conclusio  :  Quod  persona?  divinse  non 
distinnuuntur  ab  invicem  nec  constituuntur  in 
rsse  personali  per  aliquid  absolutum. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei, 
q.  8,  art.  3  :  «  Quia,  inquit,  fides  catholica  ponit 
unam  essentiam  intribus  personis,  non  potest  intel- 
liiii  divina  essentia  ut  distinctiva  et  constitutiva 
hypostasis  in  divinis.  Divinitate  enim  intelligitur 
constitui  Deus,  quod  est  commune  tribus  personis; 
et  ita  significatur  ut  dictum  de  pluribus,  et  non  ut 
hypostasis  incommunicabilis.  Et  eadem  ratione, 
nihil  quod  dicitur  (a)  absolute  de  Deo,  potest  intel- 
liLii  ut  distinctivum  et  constitutivum  hypostasis  in 
personis,  curri  ea  quse  absolute  dicuntur  de  Deo, 
significentur  per  modum  essentiae.  Oportet  ergo 
ponere  distinctivum  et  constitutivum  divinoe  hypo- 
slasis  in  divinis,  illud  quod  primo  invenitur  de  plu- 
ribus  non  dici  sed  uni  soli  convenire.  Talia  autem 
duo  sunt,  scilicet  origo  et  relatio.  »  —  Hoec  ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  in  1  p.,  q.  36, 
art.  2  :  «  Non  est,  inquit,  possibile  dicere  quod 
secundum  aliquid  absolutum  divinae  personoe  distin- 
guantur ;  quia  sequeretur  quod  non  esset  una  essentia 
Irinm  ;  quidquid  enim  absolute  dicitur  in  divinis,  ad 
unitatem  essentioe  pertinet.  »  —  Idem  ponit,  de 
Potentia  Dei ,  q.  10,  art.  4.  —  Item,  Contra  Gen- 
tiles,  libro  4,  cap.  24. 

Secunda  conclusio  est  quod  divinse  persome  non 
constituuntur  nec  distinuuuntur  formaliter  et 
principaliter,  in  esse  personali  aut  hypostasis, 


(a)  dicitur.  —  distinguitur  Pr. 


per  oriqines,  scilicet  per  productiones  aut  per 
processiones,  sed  potius  per  relationes  oriqinis. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  de 
Potentia  Dei,  q.  8,  art.  3.  Ait  enim  sic  :  «  Distin- 
ctivum,  inquit,  et  constitutivum  hypostasis,  potest 
intelligi  dupliciter  :  uno  modo,  quo  distinguitur  et 
constituitur  formaliter,  sicut  homo  humanitate,  et 
Socrates  socratitate  ;  alio  modo,  quo  constituitur  vel 
distinguitur  quasi  via  ad  constitutionem  vel  distin- 
ctionem,  sicut  si  diceremus  quod  Socrates  est  homo 
vel  Socrates  sua  generatione,  quse  est  via  ad  formam 
qua  formaliter  constituitur.  Patet  igitur  quod  origo 
alicujus  non  potest  intelligi  ut  constitntiva  et  distin- 
ctiva  ejus,  nisi  (a)  propter  hoc  quod  formaliter  con- 
stituat  et  distinguat ;  si  enim  generatione  non  in- 
duceretur  humanitas,  numquam  generatione  consti- 
tueretur  homo.  Impossibile  est  igitur  dici  quod  hypo- 
stasis  Filii  constituatur  sua  nativitate ,  nisi  in  quan- 
tum  intelligitur  quod  nativitas  ejus  terminatur  ad 
aliquid  quod  formaliter  constituit.  Ipsa  autem  rela- 
tio  ad  quam  terminatur  nativitas  ejus,  est  filiatio. 
Oportet  igitur  quod  filiatio  sit  formaliterconstituens 
et  distinguens  hypostasim  Filii,  non  autem  origo, 
neque  relatio  intellecta  in  origine ;  quia  relatio  intel- 
lecta  in  origine  sicut  et  ipsa  origo,  non  significat 
aliquid  adhuc  (6)  subsistens  in  natura,  sed  in  natu- 
ram  tendens.  Et  quia  omnium  hypostasum  ejusdem 
naturse  est  eadem  ratio  constitutionis  et  distinctio- 
nis,  ideo  similiter  oportet,  ex  parte  Patris,  intelli- 
gere  quod  hypostasis  Patris  constituatur  et  distin- 
guatur  ipsa  paternitate,  non  autem  generatione 
activa,  neque  relatione  inclusa.  »  —  Hoec  ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1  p.,  q.  40,  art.  2  : 
«  Ad  hoc,  inquit,  quod  aliqua  distincta  intelligantur, 
necesse  est  eorum  distinctionem  intelligi  per  aliquid 
intrinsecum  utrique,  sicut,  in  rebus  creatis,  pe 
materiam  vel  per  formam.  Origo  autem  alicujus  rei 
non  significatur  ut  aliquid  intrinsecum,  sed  ut  via 
qusedam  a  re,  vel  ad  rem,  sicut  generatio  signifi 
catur  ut  via  quacdam  ad  rem  genitam ,  et  ut  progre- 
diens  a  generante ;  unde  non  potest  esse  quod  res 
genita  et  generans  distinguantur  sola  generatione, 
sed  oportet  intelligere,  tam  in  generante  quam  in 
genito,  ea  quibus  ad  invicem  distinguuntur.  In  per- 
sona  autem  divina,  non  est  aliud  intelligere,  nisi 
essentiam  et  relationem  sive  proprietatem .  Unde, 
cum  in  essentia  conveniant,  relinquitur  quod  per 
relationem  ad  invicem  distinguantur.  Secundo,  quia 
distinctio  in  divinis  personis  non  est  sic  intelligenda 
quod  aliquid  commune  dividatur,  quia  essentia  com- 
munis  remanet  indivisa  ;  sed  oportet  quod  ipsa 
distimnientia  constituant  res  distinctas.  Sic  autem 
relationes   vel   proprietates  constituunt  aut  distin- 


(<x)  nisi.  —  Om.  Pr. 

(6)  aliquid  adhuc.  —  hoc  aliquid  Pr. 


216 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


guunt  hypostases  vel  personas,  in  quantum  sunt 
ipsae  personae  subsistentes,  sicut  paternitas  est  Pater, 
e1  liliatio  Filius,  eo  quod  in  divinis  non  differt 
abstractum  a  concreto.  Sed  conlra  ralionem  originis 
esl  quod  constituat  hypostasim  vel  personam,  quia 
origo  active  si-nifieata  significalur  ut  progrediens  a 
persona  subsistente,  unde  pracsupponit  eam  ;  origo 
autem  passive  significata,  ut  nativitas,  significatur 
ut  via  ad  personam  subsistentem,  et  nondum  ut  eam 
constituens.  Unde  melius  est  dicere  quod  personse, 
seu  hypostases,  dislinguantur  relationibus,  quam 
per  originem.  Licet  enim  distinguantur  utroque 
modo,  tamen  primo  et  principaliter  per  relaliones, 
secundum  mofium  intelligendi.  Unde  hoc  nomen, 
Pater,  non  solum  significat  proprietatem ,  sed  etiam 
bypostasim  ;  sed  hoc  nomen  ,  generans,  vel  genitus, 
tanlum  proprielatem.  Quia  hoc  nomen,  Pater,  signi- 
Qcat  relationem,  quae  est  constitutiva  et  distinctiva 
bypostasis;  hoc  autem  nomen,  genitus,  significat 
originem,  quae  non  est  distinctiva  aut  constitutiva 
bypostasis.  »  —  Ibec  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  26,  q.  2,  art.  2,  ubi 
sic  ait  :  «  Nihil  aliud  est  principium  distinctionis  in 
divinis  nisi  relatio.  Cujus  ratio  est,  quia  omnis 
distinctio,  vel  est  per  quantitatem,  vel  per  formam, 
secundum  Philosophum,  5.  Metaphysicx  (t.  c.  11). 
Secundum  materiam  vel  quantitatem  autem,  distin- 
ctio  in  divinis  non  est,  cum  ibi  non  sit  quantitas  et 
materia.  Omnis  autem  formalis  distinctionis  princi- 
pium  est  aliqua  opposilio,  ut  largo  modo  sumatur 
oppositio,  secundum  quod  perfectum  et  imperfe- 
ctum  opponuntur,  in  quantum  in  uno  est  alterius 
privatio  vel  negatio.  In  omnibus  autem  oppositio- 
nilius,  alterum  est  imperfectum,  praeter  relationem. 
Quod  patet  in  affirmatione  et  negatione,  et  priva- 
tione  et  habitu,  et  contrarietatesimiliter,  quia,  secun- 
dum  Philosophum,  1.  Physicorum  (t.  c.  32),  sem- 
per  altcrum  contrariorum  estut  nobilius,  et  alterum 
sicut  vilius  et  sicut  privatio.  Et  ideo  nulla  talis 
dislinctio  potest  esse  in  divinis,  ubi  est  omnimoda 
perfectio.  In  relativis  autem,  neutrum  est  sicut  pri- 
vatio alterius  vel  defectum  aliquem  importans.  Cujus 
ratio  est,  quia  in  relativis  non  est  oppositio  secun- 
dum  illud  quod  in  aliquo  est,  sed  secundum  quod 
ai I  aliud  distinguitur.  Unde,  quamvis  una  relatio 
babeat  annexam  aegationem  alterius  in  eodem  sup- 
posito,  non  tamen  illa  negatio  importat  aliquem 
defectum ;  quia  defectus  non  esl  nisi  secundum  ali- 
quid  quod  in  aliquo  natum  est  esse;  unde,  cum 
illml  quod  habel  oppositionem  relativam  ad  ipsum, 
secundum  rationem  oppositionis  non  ponat  aliquid , 
sed  ad  aliquid,  non  sequitur  imperfectio;  sed  nec 
defectus.  Et  ideo  sola  talis  oppositio  competit  dislin- 
ctioni  personarum.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  rationem  facit,  Contra  Geniiles  (lib.  4, 
c.  24),  ubi  supra. 


Tertia  conclusio  est  quod  licot  relatio,  ex  natura 
relalionis,  liabeat  constltuere  et  distinguere  in 
ess<'  relativo  divinas  hypostases,  noB  tamen  cx 
natnra  relationis  habef  distinguere  auf  consti- 
tuere  illas  in  esse  hypostatico  subsistenti  seu 
personali. 

Hanc  ponit  sanctus  Doctor,  de  Potentia  Dei,  ubi 
supra  (q.  8,  art.  3,  ad  7u,n),  dicens  :  «  Relationes  in 
divinis,  etsi  constituant  hypostases,  et  sic  faciant 
eas  subsistentes,  hoc  tamen  faciunt  in  quantum  sunt 
essentia  divina;  relatio  enim,  in  quantum  relatio, 
non  habet  quod  subsistat,  vel  subistere  faciat ;  hoc 
enim  solius  substantiae  est.  Distinguunt  vero  rela- 
tiones  in  quantum  relationes  sunt ;  sic  enim  opposi- 
tionem  habent.  Relinquitur  igitur  quod  ipsa  pater- 
nitatis  relatio,  in  quantuin  est  constituens  hyposta- 
sim  Patris,  quod  habet  in  quantum  est  idem  divinae 
essentiae ,  praeintelligatur  generationi.  Secundum 
vero  quod  distinguit,  sic  generatio  paternitati  prae- 
intelligitur.  »  —  Hnec  ille.  —  Item,  ibidem,  ad  8"m  : 
«  Relatio  in  divinis  non  solum  est  relatio ;  sed, 
secundum  rem ,  ipsa  divina  substantia.  Et  ideo 
potest  constituere  aliquid  subsistens,  et  non  solum 
aliquid  relativum.  »  —  Hsec  ille.  —  Item,  ibidem, 
ad  9um,  dicit  quod  «  relatio  distinguit  in  quantum  est 
relatio,  constituit  hypostasim  in  quantum  est  divina 
essentia,  et  utrumque  facit  in  quantum  est  divina 
essentia  et  relatio  ».  —  Hsec  ille. 

Et  ibidem,  in  fine  principalis  responsionis,  dicit : 
«  Relatio  constituit  et  distinguit  hypostasim  aut  per- 
sonam.  Quod  (a)  hoc  modo  potest  intelligi.  Paternitas 
enim  est  ipsa  divina  essentia ;  et  pari  ratione,  Pater 
est  idem  quod  Deus.  Paternitas  ergo,  constituendo 
Patrem,  constituit  Deum.  Et  sicut  paternitas,  licet 
sit  divina  essentia,  non  tamen  est  communis  sicut 
essentia ;  ita  Pater,  licet  sit  idipsum  quod  Deus,  non 
tamen  est  commune  ut  Deus,  sed  proprium.  Pater 
igitur  Deus,  in  quantum  est  Deus,  est  conimune  (6) 
habens  divinam  naturam.  Et  in  quantum  est  Pater, 
est  proprium,  ab  aliis  distinctum.  LJnde  esl  hypo- 
stasis ,  qua3  significat  subsistens  in  aliqua  natura 
distinctum  ab  aliis.  Et  per  hunc  modum,  paterni- 
tas,  constituendo  Patrcm,  constituit  hypostasim.  » 
—  Haec  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  2G,  q.  2,  art.  2, 
ubi  ait,  ad  lum  :  «  Relatio  divina  aliquid  habet  in 
quantum  relatio,  et  aliquid  in  quantum  est  divina. 
Et  in  quantum  est  divina,  habct  quod  sit  subsistens. 
Unde,  quamvis  ex  hoc  quod  est  relatio  non  habeat 
quod  distinguat  hypostasim,  quia  sic  omnis  relatio 
hoc  faceret,  tamen  hoc  habel  in  quantum  es(  relatio 
divina;  sic  cnim  non  assequitur  substantiam,  immo 
esl  ipsa  substantia.  »  —  Haec  ille.  —  Idem  ponit, 


(x)  quod.  —  quiii  Pr. 

(6)  commiuic.  —  Om.  Pr. 


DISTINGTIO    XXVI.  —   QU^STIO   I. 


217 


dist.  27 ,  q.  1  ,  art.  2.  Item  ,  1  p. ,  q.  40 , 
art.    4. 

Sciendum  igitur  quod  cum  dicit,  1.  Sentent., 
ubi  allegavi,  quod  relatio,  in  quantum  relatio,  non 
habet  quod  distinguat  hypostasim,  illud  est  verum , 
sic  intelligendo  quod  non  est  de  ratione  relationis 
realis  quod  distinguat  extrema  relata  tanquam  duo 
supposita;  potest  enim  esse  relatio  realis  inter  duo 
extrema,  quorum  nullum  est  hypostasis,  ut  inter 
duas  manus,  vel  duas  animas.  Sed  tamen  de  ratione 
relationis  realis  est  quod  realiter  distinguat  relative 
sua  extrema  tanquam  diversas  res  relativas.  Et  ideo, 
cum  divince  personae  solum  distinguantur  relative, 
et  non  per  absoluta,  ideo  relatio,  in  quantum  rela- 
tio,  distinguit  in  divinis  supposita,  quse  sunt  rela- 
tiva  ;  ila  quod,  in  quantum  est  relatio  realis,  distin- 
guit  realiter,  in  quantum  vero  est  divina,  distinguit 
sua  extrema  tanquam  duo  supposita ;  et  eodem  modo, 
constituit  supposita  in  esse  suppositi  et  personse.  — 
Recolligendo  igitur  omnia  dicta  sancti  Doctoris,  dico 
primo  quod  relatio  realis,  ex  hoc  quod  est  relatio, 
distinguit  realiter,  et  constituit  in  esse  relativo; 
secundo,  quod  relatio  realis,  in  quantum  hujus- 
modi,  non  distinguit  sua  extrema  in  esse  suppositi, 
nec  constituit  ea  in  esse  suppositi  aut  personee ;  ter- 
tio,  quod  relatio,  in  quantum  est  divina  essentia, 
habet  quod  illa  quse  distinguit  relative,  distinguat 
tanquam  duo  supposita,  et  quod  illud  quod  consti- 
tuit  sit  suppositum  naturae  rationalis,  et  consequen- 
ter  sit  persona.  Ita  quod  distinctio  et  constitutio 
convenit  relationi  reali,  in  quantum  relatio  realis ; 
sed ,  quod  illud  distinctum  per  relationem ,  sit  sub- 
sistens  vel  suppositum  aut  persona,  hoc  facit  relalio, 
in  quantum  est  divina  natura  subsistens  et  intelle- 
ctiva,  et  in  quantum  etiam  talis  relatio  est  incom- 
munieabilis. 

Sic  ergo  patet  intellectus  conclusionis. 

B.  —  OBJECTIONES 

§  1.  —  CONTRA  PRIMAM  CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Gregorii.  —  Sed  contra  conclu- 
sionem  primam,  arguit  Gregorius  (dist.  26,  q.  1 , 
concl.  1),  probando  quod  divinye  personse  nullis 
proprietatibus  relativis  aut  absolutis  constituantur. 
Et  hoc  quatuor  rationibus. 

Quarum  prima  talis  est.  Persona  divina  est  sim- 
plex  omnino;  ergo  nulla  divina  persona  per  aliquid 
in  suo  esse  constituitur.  Antecedens  est  determina- 
tum  ex  fide.  Probatur  consequentia.  Quia,  si  aliqua 
persona  constituitur  per  aliquid,  sumatur  illud  pne- 
cise  secundum  se;  et  queeratur  de  ipso,  an  ipsum, 
sic  preecise  acceptum,  est  ipsa  persona  constituta,  aut 
non,  sed  est  aliquid  ejus.  Non  potest  dici  primum  : 
—  tum  quia  nulla  persona  constituit  seipsam,  omne 
enim  constituens  est  aliquo  modo  causa  constituti 


per  ipsum ;  —  tum  quia  si  illud  constituens  est  per- 
sona,  et  constat  quod  constituens  non  constituitur 
peraliquid,  ergo  nec  persona,  aut  si  persona,  ergo 
et  ipsum  etiam  constituitur  per  aliud,  et  sic  in  infi- 
nitum.  Si  autem  illud  eonstituens  non  est  persona 
constituta,  sed  aliquid  ejus  :  aut  illud  habet  esse  per 
operationem  animse  tantum,  et  tunc  constat  quod 
non  constituit  personam  aeternam  quce  est  summa 
res;  aut  est  extra  animarn,  et  quidquid  ipsum  sit, 
sive  res,  sive  formalitas,  sive  modalitas,  aut  quovis 
alio  nomine  appelletur,  ex  quo  ipsa  non  est  persona, 
sed  aliquid  ejus,  et  non  possit  intelligi  quod  sit  ejus 
extrinsece,  sicut  forma  materise,  sed  intrinsece, 
sicut  pars  estaliquid  totius,  —  sequitur  quod  per- 
sona  non  sit  omnino  simplex. 

Secundo  arguit  sic.  Non  minus  est  simplex  per- 
sona  divina,  quam  essentia  divina,  aut  aliqua  pro- 
prietas  personalis,  quaecumque  sit  illa,  si  qua  sit. 
Ergo  non  magis  ipsa  constituitur  ex  aliquibus,  vel 
per  aliqua,  quam  ipsa  divina  essentia,  vel  proprie- 
tas.  Sed  nec  essentia  divina,  nec  proprietas,  consti- 
tuitur  per  aliqua,  ut  omnes  concedunt,  et  per  con- 
sequens,  nec  per  aliquid,  quia  impossibile  est  esse 
unum  solum  constitutivum  ejusdem  rei  intrinsecum, 
nam  de  tali  est  sermo,  non  de  extrinseco,  sicut  pro- 
ducens  potest  dici  constituere  in  esse  ipsum  produ- 
ctum.  Ergo  nec  ipsa  persona  per  aliquid  constituitur. 

Tertio  sic.  Nam  si  persona  constitueretur  per 
proprietatem  aliquam ,  constitueretur  etiam  per 
essentiam.  Et  sic  essentia  constilueret  (a)  personam ; 
verbi  gratia  :  Patrem.  Et  per  consequens,  essentia 
non  esset  Pater;  quod  est  contra  determinationem 
Ecclesias,  in  capitulo  Damnamus. 

Quarto.  Nam  sequeretur  quod  Pater  esset  aliquo 
modo  causatus  et  principiatus ;  nam  quodlibet  con- 
stitutivum  est  aliquo  modo  causa  et  principium  sui 
constituti.  Sed  consequens  est  falsum  ;  sic  enim 
Pater  non  esset  prima  causa,  et  sine  principio,  et 
sine  causa;  cujus  oppositum  expresse  ponit  Damas- 
cenus,  lib.  1  (de  Fid.  Orth.),  cap.  12.  Et  ideo 
nullatenus  sestimandum  est  in  Deo  esse  aliquid  rea- 
liter  constitutum  per  aliquod  formale  vel  materiale 
constitutivum  ;  sed  omne  quod  ibi  est,  seipso  forma- 
liter  et  non  per  aliquid  sui  transitive  loquendo,  est 
omne  quod  est;  quamvis  sit  ibi  vere  producens  et 
qui  producitur,  et  productus  a  producente  haheat 
esse.  Propter  quod  hujusmodi  vocabula  :  constituti- 
vum,  constitutio  (?),  et  constitutum,  et  similia,  in 
sensu  praemisso,  non  convenienter  assumuntur  ad 
divina ;  et  melius  esset  non  uti  in  ista  materia.  Et 
pro  certo  nullibi  inveni  Augustinum,  aut  alios  San- 
ctos  illius  temporis,  ubi  locuti  sunt  de  distinctione 
divinarum  personarum,  talibus  usos  fuisse  voca- 
bulis. 


(a)  conslitueret.  —  constitveretur  per  Pr. 
(S)  constitutio.  —  conslituens  Pr. 


218 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


II.  Argumenta  Scoti.  —  Secundo  loco  arguit 
Scotus  (apud  Aureolum,  dist.  26,  q.  1,  art.  1) 
contra  eamdem  conclusionem;  et  probat  quod  in 
Deo  sil  aliquod  suppositum  absolutum  non  constitu- 
tum  per  relationem  ,  septem  mediis. 

Primum  est  tale.  Nullum  pertinens  ad  perfectio- 
nem  et  actualitatem ,  debet  divinse  essentise  dene- 
gari,  quoe  est  perfectissima  et  actualissima.  Sed 
subsistere  attestatur  perfectioni  et  actualitati ;  unde 
substantia  perfectior  est  accidente,  quia  subsistit, 
et  prima  substantia  est  perfectior  secunda,  quia 
maxime  et  principaliter  subsistit,  ut  dicitur  in  Prse- 
dicamentis  (cap.  de  Substantia).  Ergo  essentia 
divina  de  se  habet  subsistere  multo  fortius  quam 
aliqua  substantia  creata ;  et  per  consequens,  erit  sup- 
positum  absolutum. 

Secundum  est  tale.  In  Deo  est  quidquid  omnis 
intellectus  intelligit  naturaliter.  Sed  omnes  philoso- 
phantes  intellexerunt  in  Deo  unum  suppositum 
absolutum  ;  unde  pagani,  et  judsei,  et  omnes  natu- 
rali  ingenio  ducli,  intelligunt  Deum  per  modum 
cujusdam  absoluti  suppositi.  Ergo  idem  quod  prius. 

Tertium  est.  Quidquid  competit  substantiis  sepa- 
ratis,  si  sit  perfectionis ,  maxime  Deo  competit.  Sed, 
secundum  Philosophum,  7.  Metaphysicse  (t.  c.  20), 
et  3.  dc  Anima  (t.  c.  15),  in  separatis  a  materia 
non  diflfert  quod  quid  est  ab  eo  cujus  est,  sive  sup- 
positum  et  natura,  quia  quidditas  separata  seipsa 
est  suppositum.  Ergo  divina  essentia  seipsa  formali- 
ter  subsistit,  et  per  consequens  est  (a)  unum  suppo- 
situm  in  Deo. 

Quartum  est.  Quia  substantia  dicitur  a  subsi- 
stendo,  secundum  Augustinum,  7.  de  Trinitate 
(cap.  4).  Sed  in  divinis  est  una  substantia  absoluta. 
Ergo  unum  subsistere,  et  unum  suppositum  abso- 
Lutum. 

Qulntum  est.  Actiones  sunt  suppositorum.  Sed 
creare  ,  velle,  et  similia,  competunt  divinoe  essentiae. 
Ergo  videtur  quod  ipsa  sit  suppositum. 

Sextum  est.  Incommunicabilis  exsistentia  videtur 
dare  alicui  quod  habeat  rationem  suppositi,  secun- 
dum  diffinitionem  Ricardi.  Sed  in  Deo  est  exsistere 
absolutum  omnino  incommunicabile  alteri  a  se;  nec 
enim  Filius,  cui  communicatur,  aut  alise  persona? 
sunt  aliquid  aliud  a  divino  exsistere.  Ergo  videtur 
quod  in  Deo  sit  aliquod  suppnsilum  absolutum. 

Septimum  est.  Si  absolutum  suppositum  repugna- 
rct  in  divinis,  hoc  cssct  quia  poni  oporteret  quatuor 
supposita,  aut  quatuor  personas.  Sed  boc  non  impe- 
dit;  quia  illud  suppositum  non  ponit  in  numerum 
cum  tribus.  Unde,  sicul  non  est  quaternitas  rerum, 
Licel  sini  tres  propriae  el  una  qusedam  communis,  pro 
co  quod  illa  communis  veraciter  esl  quaelibet  illarum 
triiini,  secundum  quod  respondet  concilium  gene- 
ralc  Abbati  Joachim,  in  cap.  Dinnnamus,  sic  nec 

(a)  est.  —  Oin.  Pr. 


erit  suppositorum  quaternitas,  quia  illud  commune 
suppositum  absolutum  est  veraciter  quodlibet  illo— 
rum  trium  relativorum.  Ergo  non  apparet  cur  non 
possit  poni  aliquod  suppositum  absolutum  ;  et  per 
consequens,  non  omne  divinum  suppositum  consti- 
tuitur  per  relationem. 

§  2.  —  CONTRA  SECUNDAM  CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam 
conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  26,  q.  1,  art.  2), 
praesertim  contra  istud  dictum,  scilicet  quod  rela- 
tiones,  secundum  nostrum  modum  intelligendi,  per 
prius  et  principalius  constituant  et  distinguant  per- 
sonas,  quam  origines  ipsae,  ut  paternitas  vel  filiatio, 
quam  generare  vel  generari.  Et  arguit 

Primo  sic.  Illud  quod  est  posterius,  secundum 
nostrum  modum  intelligendi,  et  quasi  fundamentiun 
in  quo,  non  videtur,  secundum  nostrum  modurn 
intelligendi,  primo  et  principalius  personam  consti- 
tuere.  Sed  paternitas  est  posterior  ipso  generare,  et 
filiatio  ipso  generari  ;  impossibile  enim  est  quod 
intelligatur  pater  nisi  qui  generat  vel  genuit  filium, 
nec  filius  nisi  qui  generatur  vel  genitus  est ;  unde 
Philosophus  dicit,  5.  Metaphysicse  (t.  c.  20),  quod 
relationes  hujusmodi  fundantur  super  egissc  ;  d 
Auctor  6.  Principiorum  dicit  quod  paternitas  fun- 
datur  super  potentiam  generativam  actuatam.  Ergo 
impossibile  est  quod  primo  et  principalius  intelliga- 
tur  paternitas  Patrem  constituere,  quam  generare, 
cum  generare,  secundum  nostrum  modum  intelli- 
gendi,  praecedat  paternitatem  (a),  et  sit  fundamen- 
tum  ipsius.  Et  si  dicatur  quod  paternitas,  prout  est 
relatio,  supponit  actum  notionalem  secundum  intel- 
lectum,  prout  vero  est  constitutiva  personae,  praein- 
telligitur  actui  notionali,  sicut  et  persona  agens;  — 
si  utique  sic  dicatur,  non  valet.  Paternitas  namque, 
in  quantum  constitutiva,  aut  intelligitur  ut  paterni- 
tas,  aut  non  (6).  Si  non  intelligatur  sub  expressa 
ratione  paternitatis,  et  filiatio  sub  expressa  ratione 
filiationis,  non  est  verum  quod  magis,  secundum 
nostrum  modum  intelligendi,  paternitas  constituat 
quam  generare,  vel  filialio  quam  generari  (y)  ;  cujus 
opposituni  isti  dicunt.  Si  vero  paternitas  et  filiatio 
constituunt  sub  expressis  suis  rationibus  pateroita- 
lis  cl  liliationis,  in  quantum  hujusmodi,  vere  intel- 
liguntur  ut  quaxlam  habitudines  el  qusedam  relatio- 
ncs;  ct  per  consequens,  sic  prassupponunt  actus 
notionales;  et  sic,  impossibile  esl  quod  per  prius 
aul  principalius  constituant  quam  ipsemel  actus. 

Secundo  sic  ad  idem.  Licel  productiones  elicitae 
non  possinl  constitucrc  suppositum  a  quo  eliciuntur, 
uci  productiones  quibus  aliquid  passive  producitur 


(a)  patemitatem.  —  patrem  Pr, 

(6)  non.  —  Om.  Pr. 

(y)  quam  generari.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXVI. 


QUjESTIO    I. 


219 


quasi  per  modum  termini  accipientis  esse,  consti- 
tuere  possint  formaliter  suppositum  ad  quod  sunt 
viae  et  quod  per  eas  producitur;  nihilominus,  pro- 
ductiones  activac  quae  elieitae  non  sunt,  et  passivee 
quae  viae  non  sunt  ad  (a)  aliquid  quod  per  modum 
termini  producatur,  constituere  possunt  suppositaet 
personas,  pro  eo  quod  non  debent  intelligi  per 
modum  egredientium  a  supposito,  vel  per  modum 
viarum,  sed  per  modum  insistentium,  quibus  for- 
maliter  producant  producentia,  quoad  productiones 
activas,  et  formaliter  producantur  producta  suppo- 
sita,  quoad  productiones  passivas.  Sed  declaratum 
est  siipra,  dist.  5,  quod  generare  non  debet  intel- 
lii^i  ut  aliquid  elicitum,  nec  generari  ut  aliquid  eli- 
ciens  personam  Filii,  quia  Filius  non  generatur  in 
divinis  ut  Socrates  in  humanis,  sed  sicut  genitus, 
nec  Pater  generat  sicut  Plato,  sed  sicut  generans, 
ita  ut  Pater  sit  generans  per  generare  formaliter,  non 
eliciendo  ipsum,  et  Filius  sit  genitus  per  generari 
formaliter,  non  quia  eliciatur  per  ipsum.  Ergo  gene- 
rare  et  generari,  secundum  nostrum  modum  intel- 
ligendi,  possunt  concipi  ut  constituentia  supposita, 
per  prius  et  principalius  quam  fdiatio  vel  paternitas 
quae  assequuntur  ad  illa.  Unde  patet  quod  praedicta 
opinio  processit  ex  falsa  imaginatione,  non  atten- 
dens  quod  generare  non  debet  intelligi  in  divinis 
per  modum  eliciti,  nec  generari  per  modum  elicien- 
tis  et  (6)  viae.  —  Heec  ille. 

II.  Argumenta  Scoti.  —  Contra  eamdem  con- 
clusionem,  et  tertiam,  similiter  arguit  Scotus  (apud 
Atireolum,  dist.  26,  q.  1,  art.  1)  multipliciter. 

Et  primo  loco  probat  generaliter  quod  relationi, 
ut  relatio,  repugnet  constituere  suppositum  seu  per- 
sonam  ;  et  hoc  undecim  mediis. 

Primum  est  tale.  Impossibile  est  quod  relatio  det 
esse  ad  se,  sed  omne  esse  quod  dat  est  ad  aliud ; 
effectus  namque  formalis  non  est  oppositus  suae 
formae ,  unde  albedo  non  dat  esse  nigrum ,  nec  calor 
esse  frigidum  ;  cum  igitur  esse  ad  se  opponatur  rela- 
tioni,  manifeste  convincitur  quod  relatio  non  dat 
esse  ad  se,  sed  ad  aliud.  Sed  constat  quocl  subsistere 
dicitur  ad  se;  nulla  enim  res  subsistit  ad  alteram, 
sed  omne  illud  quod  subsistit,  ad  seipsum  subsistit, 
secundum  Augustinum,  7.  de  Trinitate,  cap.  4. 
Ergo  relationi,  ut  relatio,  repugnat  quod  det  alicui 
suhsislere  et  suppositum  esse, 

Secundum  est  tale.  Relatio  quam  importat  pater- 
nitas,  nullum  esse  dat  alicui  nisi  in  ordine  ad  Filium ; 
sicut  patet  de  Socrate,  quod  nullum  esse  recipit  a 
paternitate,  nisi  relativum  ad  alterum.  Sed  Pater  non 
est  suppositum  vel  persona  in  ordinead  Filium  ;  non 
enim  est  persona  vel  suppositum  Filii.  Ergo  pater- 
nitasnon  dat  Patri  quod  sit  suppositum  vel  persona. 


(<x)  ad.  —  Om.  Pr. 
(6)  et.  —  Om.  Pr. 


Terlium  est  tale.  Suppositum  idem  estquod  prima 
substantia,  qme  nec  de  subjecto  dicitur,  nec  in  sub- 
jecto  est.  Sed  relatio  non  dat  alicui ,  quod  sit  prima 
substantia  ;  quia  generalissima  sunt  impermixta,  nec 
ponitur  aliquid  in  genere  substantiae  per  relationem  ; 
et  iterum,  prima  substantia  est  magis  substantia 
quam  secunda ,  patet  auteni  quod  (<x)  nihil  est 
secunda  substantia  per  relationem.  Ergo  relatio  non 
constituit  in  esse  suppositi  vel  personae,  vel  in  esse 
suppositali  aut  personali. 

Quartum  est  tale.  Esse  suppositum  vel  personam, 
non  est  aliud  quam  esse  aliquem  unuin,  ut  dicit 
Ricardus,  4.  de  Trinitate  (cap.  23).  Sed  relationi 
repugnat  quod  det  alicui  esse  unum  istum,  vel  illum, 
vel  aliquem,  cum  esse  hunc  vel  illum  sit  aliquod 
absolutum.  Ergo  repugnat  relationi  constituere  sup- 
positum  vel  personam. 

Qulntum  est  tale.  Suppositum  habet  perseitatem 
tertii  modi.  Sed  perseitas  tertii  modi  repugnat  rela- 
tioni,  et  competit  soli  substantise,  secundum  Philo- 
sophum,  1.  Posterioram  (t.  c.  9).  Ergo  repugnat 
relationi  dare  esse  suppositale. 

Sextum  est  tale.  Sicut  se  habet  substantia  ad 
referre,  sic  relatio  ad  subsistere.  Sed  substantia  nulli 
dat  formaliter  referri.  Ergo  nec  relatio  dabit  alicui, 
quod  subsistat.  —  Confirmatur.  Quia  proprius  modus 
essendi  praedicamenti  substantiae  est  subsistere,  sicut 
referri  est  proprius  modus  praedicamenti  relationis. 

Septimum  est  tale.  Ulud  non  constituit  supposi- 
tum,  quod  praesupponit  suppositum  constitutum. 
Sed  relatio  est  hujusmodi.  Dicit  enim  Augustinus, 
7.  de  Trinitate  (cap.  1),  quod  omne  relativum  est 
aliquid  praeter  id  quod  relative  dicitur  (6),  et  sic 
illud  aliud  a  relatione  supponitur.  Et  iterum,  relatio 
oritur  a  fundamento  et  supposito.  Adhuc  etiam, 
supponit  illud  quod  refertur,  nec  ipsum  in  esse  con- 
stituit,  sed  jam  constitutum  ad  aliud  refertur.  Ergo 
repugnat  relationi  constituere  suppositum.  —  Con- 
firmatur.  Quia  relatio  videtur  esse  posterius  quo- 
cumque  fundamento  et  supposito. 

Octavum  est  tale.  Illa  non  distinguunt,  nec  con- 
stituunt  supposita,  quae  sunt  compossibilia  ineodem 
supposito.  Sed  relationes  oppositae,  sunt  compossi- 
biles  in  eodem  supposito,  sicut  patet  de  relationibus 
moventis  et  moti,  producentis  et  producti ;  Socrates 
enim  exsistens  unum  suppositum  movet  se,  et  est 
movens  et  motum ;  similiter  etiam  in  supposito 
Socratis  est  pars  generans  et  pars  genita,  utpote  dum 
ex  alimento  generatur  caro  virtute  animae,  nec  pro- 
pter  hoc  caro  generans  et  caro  genita  sunt  duo  sup- 
posita,  immo  in  eodem  Socrate  concurrunt.  Ergo 
relationes   supposita    non   constituunt,  nec   distin 


guunt. 


Nonum  est  tale.  Non  videtur  major  esse  diversitas 


(a)  quod.  —  quia  Pr. 

(6)  dicitur.  —  distinguitur  Pr. 


220 


LIBUI    I.    SENTENTIARUM 


inter  duas  relationes,  quam  inter  duas  qualitates 
opposifas,  vel  dno  genera  generalissima.  Sed  duae 
qualitates  oppositsB,  in  eodem  supposito  possunt 
concurrere,  saltem  secundum  diversas  partes,  ut 
patet  de  albedine  et  nigredine,  nec  propter  hoc 
partes  illae  erunt  diversa  supposita ;  similiter  etiam 
qualitas  el  quantitas  sunt  in  eodem  supposito,  nec 
ipsum  distinguunt.  Ergo  nec  relatio  habet  distin- 
guere,  u1  videtur. 

Decimum  est  tale.  Omnis  relatio  terminatur  ad 
quid  absolutum.  Licet  enim  in  termino  relationis 
includatur  relatio,  non  tamen  terminat  per  relalio- 
neni,  sed  per  aliquid  absolutum.  Sed  persona  Filii 
terminat  relationem  Patris.  Constat  autem  quod  non 
per  essentiam  ;  quia  tunc  Pater  esset  Pater  essentiae 
Filii,  el  generaret  eam  ;  quod  es1  erroneum.  Ergo 
necesse  est  quod  in  persona  Filii  sit  aliquid  aliud 
absolutum,  per  quod  terminet  relationem  Patris. 

Undecimum  est  tale.  Omnis  relatio  praeexigit 
distinctionem  extremorum,  et  non  causat  eam  ;  quia, 
5.  Metaphysicae,,  cap.  de  Eodem,  probat  Aristoteles 
idcntitatem  non  esse  relationem  realem,  pro  eoquod 
non  exigit  distinctionem  extremorum  realem  ;  nec 
valeret  argumentum,  si  relatio  causaret  extremorum 
distinctionem ,  quia  tunc  probaretur  idem  per  idem, 
vel  per  suum  posterius.  Sed  personse  Patris  et  Filii 
sunt  exlrema  paternitatis  et  filiationis.  Ergo  non 
distinguuntur  per  eas. 

Secundo  loco  probat  quod  specialiter  repugnet 
divinae  personae  constitui  per  relationem,  quinque 
mediis. 

Primum  est  tale.  Repugnat  divinae  personae  quod 
sit  ens  per  accidens,  et  sibi  maxime  competit  per  se 
esse.  Sed,  si  constitueretur  per  relationem,  esset  ens 
per  accidens;  rationes  enim  duorum  praedicamen- 
torum,  utpote  relationis  et  substantiae,  non  concur- 
runt  ad  unitatem  per  se  (a),  cum  composita  ex  sub- 
stantia  et  aliis  pracdicamentis  sintentiaperaccidens. 
Igitur  persona  divina  per  relationem  non  potest  con- 
slitui.  —  Gonfirmatur.  Quia,  sicut  se  habent  relatio 
et  substantia,  ubi  realiter  distinguuntur,  ad  consti- 
tuendum  tertium  reale,  sic,  ubi  distinguuntur  secun- 
ilimi  rationem  ,  ad  constituendum  tertium  secundum 
rationem.  Manifestum  est  autem  quod,  ubi  distin- 
guuntur  realiter,  tertium  constitutum,  est  ens  per 
accidens.  Quare  in  divinis  persona  constiluta  esset 
ens  per  accidens,  saltem  secundum  rationem. 

Secundum  est  tale.  Si  persona  divina  constitue- 
retur  per  relationem ,  sequitur  quod  divina  essentia 
verissime  referretur.  ln  omni  enim  constituto,  prius 
sunt  partes  e1  unio  partium,  ordine  naturae,  quam 

sit  ipsum  tol constitutum;  ut  patet  quod  prius 

est  corpus  e1  anima ,  el  unio  animae  ad  corpus,  quam 
habeatur  tertium  constitutum.  El  ratio  hujus  est, 
quia  partes  Bunl  priores  toto,  cum  sint principia  con- 

(a)  per  sc.  —  personm  l'r. 


stituentia.  In  illo  ergo  priori  quo  essentia  (a),  et 
relatio,  et  unio  essentiae  cum  relatione,  praecedit  per- 
sonam  constitutam ,  vere  poneret  relatio  suum  effe- 
ctum  formalem  circa  divinam  essentiarn,  et  per  con- 
sequens  essentia  divina  vere  diceretur  Pater,  vel 
Filius,  aut  generans,  aut  genita.  Impossihile  est 
enim  formam  intelligi  in  subjecto,  quin  communi- 
cet  sibi  suum  effectum  formalem  ;  utpote,  albedinem 
in  superficie,  quin  fiat  alha,  aut  animam  in  cor- 
pore,  quin  corpus  sit  animatum.  Sic  igitur,  si  per- 
sona  constituitur  ex  essentia  etrelatione,  de  necessi- 
tate  essentia  erit  primo  relata,  et  denominahitur  a 
relatione.  Sed  hoc  est  falsum,  necconcessum  aliqua- 
liter  in  divinis.  Ergo  personae  divina?  non  habent 
constitui  in  esse  suppositi  per  relationem. 

Tertium  esl  tale.  Aut  relatio  in  divinis  primo 
unitur  essentiae,  aut  primo  persomc  et  supposito. 
Sed  non  potest  dici  quod  per  prius  uniatur  essentiae; 
quia  necessario  daret  sihi  per  prius  referri,  cum  non 
sit  aliud  per  prius  referri  quam  per  prius  relationi 
uniri  unione  formali.  Ergo  necessarium  est  quod 
relatio  per  prius  uniatur  personae ;  et  per  conse- 
quens,  non  constituet  eam,  sed  supponet  constitu- 
tam,  ut  sihi  uniatur;  quod  enim  unitur  alteri,  non 
eonstituit  eum  in  esse,  cum  unio  unibilia  praesup- 
ponat. 

Quartum  est  tale.  Personae  divinae,  cum  sint 
dignissimae  et  nobilissimae,  non  possunt  constitui 
per  illud  quod  hahet  minimum  entitatis.  Sed  Gom- 
mentator  dicit,  12.  Metaplnjsicx,  commento  19, 
quod  «  relatio  est  dehilioris  esse  aliis  praedicamentis, 
ita  quod  quidam  putaverunt  eam  esse  ex  secundis 
intellectis  ».  Ergopersonadivina  non  potest  constitui 
in  esse  personali  per  relationem. 

Quintum  est  tale.  Suppositum  unius  naturae  non 
constituitur  per  aliam  quidditatem,  quia  tunc  inclu- 
deret  duas  quidditates  et  esset  suppositum  duarum 
naturarum,  quod  est  impossihile.  Sed  relatio  in 
divinis  est  aliud  quidditative  et  secundum  rationem, 
ab  essentia.  Ergo  non  potest  divina  persona  oonstitui 
per  relationem,  alioquin  ita  esset  suppositum  rela- 
tionis,  sicut  est  suppositum  divinitatis,  quod  dici 
non  potest. 

Tertio  loco  probal  quod  specialiter  repugnet  Patri 
constitui  per  relationem  originis,  quinque  mediis. 

Primum  esl  tale.  Actus  praesupponit  suppositum 
constitutum,  cum  actiones  sinl  singularium  et  sup- 
positorum,  ut  patet,  I.  Metaphysicse  (cap.  IV  Sed 
generare  iu  divinis  esl  actio  suppositi  primi.  Ergo 
Lmpossibile  esl  quod  primum  suppositum  constitua- 
lur  per  generare,  aut  per  paternitatem  quae  sequitur 
ad  generare. 

Secundum  est  tale.  Aut  generare  egredietur  ab 
essentia,  aul  a  persona  constituta.  Sed  non  potest 
poni  quod  ah  essentia;  quia  illa  oon  generat,  n<v 


(*)  etsentia.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXVI. 


QU^STIO   I. 


221 


generatur.  Ergo  necesse  est  quod  eliciatur  a  persona 
jam  constitula  ;  et  per  consequens,  nec  generare,  nec 
paternitas  constituuut  primam  persouam. 

Terlium  est  tale.  Prima  persona  non  habet  suum 
formale  constilutivum  per  suam  actionem,  cum 
forma  sit  prior  constituto,  ut  patet,  8.  Metaphysicx 
(t.  c.  8);  unde  nullum  compositum ,  per  suam 
actionem  acquirit  sibi  formam.  Sed  prima  persona 
babet  paternitatem  per  generare,  quod  est  ejus 
actio ;  fundatur  enim  paternitas  super  genuisse,  ut 
patet,  5.  Metaphysicse  (t.  c.  20).  Ergo  impossibile 
est  quod  prima  persona  constituatur  in  esse  personali 
per  paternitatem. 

Quartum  est  tale.  Si  Pater  in  esse  personali  con- 
stitueretur  per  paternitatem ,  tunc  Filius  non  vere 
originaretur.  Illud  enim  non  vere  originatur,  quod, 
posito  innascibili,  habet  suum  totum  esse,  omni 
productione  circumscripta.  Tale  autem  est  relativum 
innascibilis.  Quia  enim  (a),  ex  natura  relationis  non 
est  actus  primus,  circumscripta  omni  actione,  sine 
actu  secundo,  necesse  est,  innascibili  exsistente,  ut 
ejus  correlativum  exsistat.  Patre  ergo  exsistente ,  qui 
constituitur  in  esse  personali  per  paternitatem ,  ut 
est  actus  primus,  necesse  est  Filium  exsistere  ex  vi 
paternitatis,  absque  hoc  quod  Pater  ipsum  originet 
vel  producat.  Sed  hoc  est  omnino  absonum  et  erro- 
neum  ;  quia,  secundum  hoc,  prima  persona  non  vere 
originaret  secundam  in  divinis.  Ergo  prima  persona 
non  potest  constitui  per  relationem  originis. 

Quintum  est  tale.  Si  persona  Patris  constitueretur 
in  esse  personali  per  paternitatem ,  in  illo  signo  in 
quo  intellectus  apprehenderet  personam  Patris  con- 
stitutam,  necessario  intelligeret  personam  Filii  con- 
stitutam ;  essent  enim  personalitates  eorum  correla- 
tivse,  correlativa  autem  sunt  simul  naturali  intelli- 
gentia.  Sed  hoc  poni  non  potest ;  quia  tunc  persona 
Filii  non  vere  produceretur  a  persona  Patris.  Quia, 
aut  persona  Patris  produceret  antequam  esset,  et 
hoc  non,  quia  nihil  agit  antequam  sit ;  aut  dum  esset, 
et  hoc  non,  quia  pro  tunc  jam  est  persona  consti- 
tuta,  illud  autem  quod  est,  generari  non  potest,  ut 
patet,  1.  Physicorum  (t.  c.  82).  Ergo  impossibile 
est  poni  quod  prima  persona  constituitur  in  divinis 
per  relationem  originis. 

Quarto  loco  probat,  septem  mediis,  quod  personse 
Filii  repugnet  constitui  per  relationem  originis. 

Primum  est  tale.  Illud  quod  oritur  producto  ter- 
niino,  non  constituit  personam  qua}  est  productionis 
terminus;  alioquin,  idem  oriretur  a  seipso.  Sed 
relatio  oritur  termino  jam  producto ;  haecestenim 
differentia  inter  relationem  et  actionem,  secundum 
Simplicium,  in  Prcedicamentis ,  quod  actio  est  cau- 
sativa  termini,  relatio  vero  oritur  ex  termino.  Ereo 
nnpossibile  est  quod  persona  divina  quoeest  terminus 
productionis,  constituatur  formaliter  per  relationem. 

(a)  enim.  —  Om.  Pr. 


Secundam  est  tale.  Terminus  productionis  non 
potest  esse  formaliter  constitutus  per  relationem, 
cum  relatio  non  sit  productionis  terminus,  ut  patet, 
5.  Physicorum  (t.  c.  10).  Sed  persona  Filii  est  vere 
terminus  productionis.  Ergo  illa  persona  non  consti- 
tuitur  per  relationem. 

Terlium  est  tale.  Philosopbus  dicit,  5.  Physico- 
rum  (t.  c.  10),  quod  relatio  non  acquiritur  nisi 
prseacquisito  aliquo  absoluto  in  termino,  scilicet  sub- 
jecto.  Sed  relatio  filiationis  est  vere  in  persona  Filii. 
Ergo  necesse  est  aliquod  absolutum  esse  acquisitum 
et  vere  productum  in  illa  persona.  Sed  constat  quod 
essentia  non  est  originata  nec  producta.  Ergo  ibi  est 
aliud  absolutum,  quo  constituitur  persona  Filii. 

Quartuui  est  tale.  Nulla  persona  vere  dicitur  gene- 
rari,  quae  formaliter  constituitur  per  relationem  ; 
quia  tunc  non  acquireretur  esse  substantiale ,  sed 
esse  relativum  ;  unde  talis  acquisitio  magis  posset 
dici  adaliquatio,  quam  generatio.  Sed  persona  Filii 
vere  dicitur  generari.  Ergo  non  constituitur  per  rela- 
tionem. 

Quintum  est  tale.  Illud  non  constituit  formaliter 
personam  Filii ,  quod  se  habet  ad  ipsam  non  forma- 
liter,  sed  quasi  effective;  nulla  enim  forma  efficit 
suum  effectum  formalem,  sed  est  ipsemet  formalis 
effectus.  Sed  filiatio,  cum  sit  idem  quod  generatio 
passiva,  se  habet  ad  personalitatem  Filii,  non  qui- 
dem  formaliter,  sed  quasi  effective  prsevie;  quia  per- 
sonalitas  illa  originatur  per  generari,  et  capit  esse. 
Ergo  persona  Filii  non  constituitur  formaliter  per 
generari ;  et  per  consequens,  nec  per  filiationem, 
cum  sit  idem  quod  generari. 

Sextum  est  tale.  Illud  quod  fundatur  super  geni- 
tum  esse,  non  constituit  genitum  ;  alias,  idem  fun- 
daretur  super  se.  Sed  persona  Filii  est  vere  genita. 
Filiatio  autem  fundatur  super  esse  genitum,  ut 
patet,  5.  Metaphysicx  (t.  c.  20).  Ergo  persona  Filii 
non  constituitur  per  filiationem. 

Septimum  est  tale.  Si  personae  productse  consti- 
tuantur  per  relationes,  eadem  necessitate  erunt  pro- 
ductse,  quoniam  relationes  acque  naturaliter  respi- 
ciunt  sua  coopposita  ;  unde  spirans  a^que  necessario 
et  naturaliter  spirat  spiratum,  sicut  generans  geni- 
tum  ;  aeque  ergo  naturaliter  spirans  spirat  sicut  Pater 
generat,  et  seque  naturaliter  Spiritus  est  spiratus 
sicut  Filius  est  genitus.  Sed  hoc  est  falsum ,  quia, 
secundum  hoc,  Spiritus  Sanctus  non  procedit  per 
modum  voluntatis,  sed  per  modum  naturae.  Ergo 
relationes  non  videntur  posse  constituere  personas 
productas. 

Quinto  loco  probat,  in  speciali,  quod  filiationi, 
spirationi  ac  paternitati  repugnet  constituere  perso- 
nam  in  divinis,  triplici  medio. 

Primum  est  tale.  Illud  enim  quo  circumscripto 
adhuc  possunt  intelligi  distinctae  personae  et  hyposta- 
ses,  non  videtur  formaliter  constituere  personas  et 
eas  distinguere.  Sed  abstractis  hujusmodi  proprieta- 


222 


LIBItl    I.    SENTENTIARIM 


tibus,  possunt  intelligi  tros  hypostases  distinctae; 
quoniam  supposita  debent  inlelli^i  per  modum  quo- 
rumdam  substratorum  illis  proprietatibus,  et  ita 
illis abstractis  adhuc  substrata  intelligerentur  distin- 
cta.  Ergo  hujusmodi  proprietates  non  constituunt 
supposita,  nec  distinguunt. 

Secundum  est  tale.  Illud  quod  de  se  est  commu- 
nicabile,  non  potest  formaliter  constituere  in  esse 
incommunicabili ,  et  per  consequens,  nec  in  esse 
suppositali  quod  consistit  in  quadam  incommunica- 
bilitate,  secundum  diffinitionem  Ricardi.  Sed  pater- 
nitas  vel  liliatio  non  sunt  de  se  incommunicabiles, 
etiam  in  quantum  divime ;  quod  ])atet  :  quia  nulla 
quidditas  est  de  se  incommunicabilis ;  et  iterum, 
paternitas  divina  non  est  formaliter  infinita,  et  per 
consequens,  non  est  de  se  hsec,  et  singularis,  et 
multo  minus  est  per  se  incommunicabilis ;  adhuc 
etiam,  omnis  relatio  originis  est  aequc  eadem  essen- 
tiae  divinae,  et  ita  spiratio  acliva  aeque  habet  quod 
sit  incommunicabilis  sicut  et  paternitas,  constat 
autem  (|iiud  est  communicabilis,  quare  divina  pater- 
nilas  erit  communicabilis.  Ergo  impossibile  est  quod 
constituat  in  esse  suppositi  per  suam  formalem 
rationem. 

Tertium  est  tale.  Quia  ab  ultimis  distinctivis  et 
constitutivis  personarum,  non  potest  abstrahi  quid 
commune  dictum  de  ipsis  in  quid ;  quia  ultima 
distinctiva  debent  esse  primo  diversa,  et  ita  in  nulla 
quidditate  convenire.  Sed  manifestum  est  quod  a 
paternitate  et  filiatione  abstrahitur  communis  con- 
ceptus  quidditativus,  utpote  conceptus  importatus 
per  relationem  originis  in  generali,  alioquin  non 
posset  aliquis  esse  certus  quod  in  Deo  sint  aliquoe 
relationes  originis,  et  ignorare  eas  in  speciali ;  cujus 
oppositum  experimur.  Ergo  paternitati  et  filiationi 
repugnat  ex  suis  rationibus  formalibus  constituere 
iu  esse  personali. 

§  3.  —  Argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Argumenta  Aureoli.  —  Gontra  tertiam  conclu- 
sionem  specialiter  arguit  Aureolus  in  praesenti  distin- 
ctione  (q.  1 ,  art.  2),  multipliciter. 

Primo  enim  imponit  sancto  Doctori  quod  ipse 
ponit,  quod  relatio,  ul  subsistens,  constituat  sup- 
positum;  et  hoc  supposito,  arguit  contra  eum  tri- 
pliciter. 

Primo  sic.  Nullum  suppositum  constituil  suppo- 
situm.  Sed  relalio  subsistens  est  ipsum  suppositum  ; 
omne  enim  quod  subsistit  suppositum  est.  Ergo  non 
potesl  dici,  quod  relatio,  ut  subsistens,  supposita 
constituat. 

Secundo  sic.  Nullus  di.il  quod  Pater  constituat 
suppositum  Patris,  nec Filius suppositum  Filii.  Sed 
manifestum  est  quod  relationes,  ut  subsistentes,  non 
-  unl  aliud  quam  Pater  et  Filius  el  Spiritus  Sanctus, 


cum  nihil  subsistat  in  divinis  nisi  tres  personae.  Ergo 
nihil  est  dictu,  quod  relatio  constituat,  ut  subsi- 
stens. 

Tertio  quserendum,  inquit,  est  a  sic  ponentibus, 
quid  addit  subsistenlia  ad  relationem ,  et  quid  est 
dictu,  relatio  ut  subsistens.  Aut  enim  nominat  rela- 
tionem  cum  essentia;  aut  ipsain  solam  personam; 
aut  ipsam  relationem  meram ,  cui  conveniat  subsi- 
stere.  Sed  non  potest  dici  quod  nominet  relationem 
et  essentiam  ;  quia,  secundum  hoc,  non  est  aliud 
dictu,  quod  relatio,  ut  subsistens,  constituat,  nisi 
quod  essentia  et  relatio  constituant.  Nec  potest  dici 
quod  nominet  personas,  licet  isti  ita  intelligant; 
quia,  secunduin  hoc,  non  est  verum  quod  relatio, 
ut  subsistens,  constituat,  immo  magis,  ut  sic,  con- 
stituitur;  persona  enim  non  constituit,  sed  consti- 
tuitur.  Nec  potest  dici  quod  nominet  meram  relatio- 
nem,  cui  per  se  conveniat  subsistere,  sine  essentia; 
quia,  secundum  hoc,  solae  relationes  essent  per- 
sonae,  nec  infra  personalitatem  divinorum  supposi- 
torum  includeretur  essentia.  Ergo  non  apparet  quid 
est  dictu,  quod  relatio  constituat,  ut  subsistens. 

Secundo  loco  arguit  contra  illud  quod  dictum  est 
ultimate  in  declaratione  conclusionis,  scilicet  quod 
relatio  divina  non  dat  personis  quod  subsistant,  in 
quantum  est  relatio,  sed  in  quantum  est  divina 
essentia.  Gontra  hoc  ipse  arguit  (dist.  25,  q.  1, 
art.  2),  multipliciter.  Vult  enim  probare  quod  per- 
sona  non  subsistat  formaliter  per  essentiam. 

Primo  sic.  Impossibile  est,  inquit,  eflectum  for- 
malem  multiplicari ,  forma  remanente  eadem.  Sed 
formale  quo  subsistunt  personae  est  essentia,  secun- 
dum  te.  Ergo,  cum  essentia  sit  unum  in  tribus,  sequi- 
tur  quod  tres  erunt  unum  subsistens,  et  per  conse- 
quens  unum  suppositum  et  una  persona,  juxta  Sabel- 
lianum  errorem. 

Seeundo  sic.  Qusecumque  sunt  unum  et  idem, 
plurificato  uno  plurificatur  et  reliquum.  Sed  sub- 
sistentia,  qua  personae  formaliter  subsistunt,  esl 
divina  essentia.  Conslat  autem  quod  subsistentia 
triplicatur,  quia  sunt  tres  subsistentise,  sicut  Bfagi- 
ster  dicit,  dist.  25,  cap.  4:  Et  hic  sensus.  Ergo  in 
tribus  personis  erunt  tres  essentiae,  et  redit  haeresis 
Ariana. 

Teriio  sic.  Quod  non  distinguit nec  reddit  formam 
incommunicabilem,  non  distinguit  nec  reddit  incom- 
municabilem  effectum  formalem.  Sed  proprietas  non 
distinguit  essentiam  nec  reddit  eam  incommunica- 
bilem.  Ergo,  si  essentia  et  subsistentia  non  sunl 
idem,  sic  quod  per  essentiam  formaliter  personae 
subsistant,  sequitur  quod  proprietas  subsistentiam 
aul  subsistere  non  distinguit,  nec  incommunicabi- 
lem  reddit.  (Jnde  nihil  est  dictu,  quod  per  essentiam 
Pater  subsistat,  et  quod  per  proprietatem  incom- 
municabiliter  Beu  distincte  subsistat.  Haec  ille,  in 
dist.  25.  Sed  in  distinctione  prsesenti,  arguit  (q.  1 , 
art.  2), 


DISTINCTIO   XXVI.  —   QU^STIO    I. 


223 


Quarto  sic.  Aut  infra  subsistentiam  personye  inclu- 
ditur  relatio  simul  cum  essentia,  per  niodum  consti- 
tuentium  subsistentiam ;  aut  nullo  modo  relatio 
includitur,  sed  advenit  subsistentioe.  Sed  non  potest 
dari  quod  adveniat ;  quia  tunc  sola  essentia  daret 
esse  suppositum  et  subsistens;  et  iterum,  relationes 
essent  assistentes,  et  quasi  adventitioe  subsistentiis, 
et  per  consequens,  non  distinguerent  subsistentias 
nec  multiplicarent ;  ergo  necesse  est  quod  intra  sub- 
sistentias  (a)  per  modum  constituentium  includantur 
relationes.  Non  igitur  sola  essentia  dat  subsisten- 
tiam,  immo  ad  subsistentiam  concurrunt  relationes; 
nec  solum  dant  esse  distinctum,  immo  faciunt  ad 
subsistere  et  constituunt  simul  subsistentiam  cum 
essentia.  —  Hu?c  ille. 

G.  —  SOLUTIONES 

§  1.  Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  primum 

Gregorii  contra  primam  conclusionem ,  negatur  con- 
sequentia.  Et  ad  probationem ,  dico  quod  illud  quod 
constituit  personam,  puta  paternitas,  est  ipse  Pater 
secundum  rem,  et  est  Patris,  eo  modo  quo  omnis 
forma  dicitur  illius  cujus  est  forma.  Ipsa  enim  pater- 
nitas  est  forma  Patris,  ut  ponit  sanctus  Tbomas, 
1.  Sentent.,  dist.  34,  q.  1,  art.  1  :  «  Tam  essentia, 
inquit ,  quam  proprietas  significatur  ut  forma  pro- 
pria  respectu  personse  :  essentia  quidem,  in  quan- 
Uim  est  subsistens;  proprietas  vero  in  quantum  (6) 
est  proprium.  »  —  Haec  ille.  —  Et  ideo  Apostolus 
divinam  essentiam  vocat  formam  Dei,  secundum 
quod  exponit  Magister,  3.  Sentent.,  dist.  5.  Et  simi- 
liter  Ecclesia  cantat  :  Et  in  personis  proprietas,  etc. 
Nec  tamen  oportet  quod  proprietas  sit  alia  res  a  per- 
sona.  Non  enim  fbrmam  oportet  esse  aliud  ab  eo 
cujus  est  forma,  etiam  in  creatis.  Quod  patet  per 
Aristotelem,  2.  Posteriorum  (t.  c.  1).  Et  Linco- 
niensem,  ibidem,  capitulo  secundo  :  «  Quod  autem, 
inquit,  dicit  Aristoteles  quod  causa,  aut  est  eadem 
rei,  aut  alia,  sic  est  intelligendum  :  causa  eadem 
rei  est  ejus  causa  formalis,  quia  forma  totum  verum 
esse  rei  in  se  habet,  et  si  sit  forma  quae  non  egeat 
materia,  ipsa  est  vere  res  ipsa,  et  forma  quse  eget 
materia,  si  posset  subsistere  sine  materia,  esset  verius 
res,  quam  sit  res  materiata.  »  —  Hiec  ille.  —  Tunc 
ad  primam  improbationem  (y)  hujus  partis  quse 
ponit  constitutivum  personae  esse  personam,  dico 
quod  est  fallacia  accidentis,  cum  sic  arguitur  :  pater- 
nitas  constituit  Patrem ;  Pater  est  paternitas ;  ergo 
Pater  constituit  Patrem.  Et  ratio  est,  quia  hoc  prae- 

(a)  a  verbo  nec  usque  ad  subsislenlias ,  om.  Pr. 

(o)  in  quantum.  —  Om.  Pr. 

(y)  improbationem.  —  probalionem  Pr. 


dicatum,  constituere,  convenit  paternitati,  non  ut 
est  eadem  Patri,  sed  ut  distinguitur  ab  eo  secundum 
rationem  concreti  et  abstracti.  Nec  est  verum  quod 
ibi  dicitur,  omne  conslituens  esse  causam  constiluti. 
Hoc  enim  falsum  est,  nisi  ubi  constituens  est  pars 
constituti ;  non  autem  ubi  est  forma  subsistens ;  quia 
illud  quod  dicitur  constitui  est  tale  concretive  qualis 
est  forma  abstractive ;  non  enim  ista  constitutio  est 
per  illum  modum  quo  totum  constituitur  ex  partibus, 
sed  per  illum  quo  natura  constituit  suppositum.  — 
Nec  valet  alia  (a)  improbatio ;  quia,  similiter,  est 
fallacia  accidentis,  sic  arguendo  :  paternitas  per 
nihil  constituitur;  Pater  est  paternitas;  igitur  Pater 
per  nihil  constituitur.  Et  causa  dicta  est.  Quia  enim 
unum  istorum  significatur  ut  forma,  ideo  non  dicitur 
constitui,  sicut  nec  gabrielitas ;  sed  alterum,  cum 
significetur  concretive ,  intelligitur  per  modum 
habentis  formam  et  subsistentis ;  et  ideo  quteren- 
dum  restat  per  quid  subsistit  in  esse  personali ;  sicut 
nullus  quserit  per  quid  constituitur  gabrielitas ,  sed 
Gabriel. 

Ad  secuudum  dico  quod  major  vel  minor  simpli- 
citas  non  facit  quod  persona  constituatur,  et  non 
essentia,  vel  paternitas  ;  sed  quia  de  intellectu  Patris, 
ut  persona  est,  est  aliquid  quod  non  est  de  intellectu 
essentia?,  scilicet  relatio,  et  aliquid  quod  non  est  de 
intellectu  relationis ,  puta  essentia ;  et  ideo  rationa- 
biliter  quseritur  per  quod  horum  constituatur  in 
esse  suppositi,  non  autem  de  essentia,  vel  relatione. 
Similiter  Pater  significatur  ut  subsistens  et  ut  sup- 
positum ,  essentia  autem  et  relatio  per  modum  for- 
marum  ;  ideo  non  est  simile.  Unde,  ad  veritatem  et 
proprietatem  locutionum,  non  solum  attendi  debet 
rei  veritas,  immo  modus  significandi  eorum  de  qui- 
bus  loquimur.  Similiter  argumentun.  procedit  de 
constitutione  per  modum  totius  ex  partibus  ;  non 
autem  de  constitutione  suppositi  per  naturam.  Prima 
enim  repugnat  simplicitati ;  non  autem  secunda.  Pro- 
prietatem  enim  constituere  personam ,  non  est  aliud 
quam  esse  illud  quo  formaliter  et  in  quantum  tale, 
persona  est  persona ,  et  non  esse  partem  vel  causam 
personae. 

Ad  tertium  dico  quod  prima  consequentia  non 
valet,  qua  infertur  quod  persona  constituitur  per 
essentiam ;  sed  est  iallacia  accidentis.  Similiter 
secunda  consequentia  non  valet ;  sed  est  fallacia  con- 
sequentis;  quia  procedit  a  pluribus  causis  veritatis 
ad  unam,  sic  arguendo  :  persona  constituitur  per 
essentiam ;  ergo  non  est  essentia.  Patet  enim  ante- 
cedens  posse  intelligi  de  constitutione  per  modum 
totius;  et  sic  consequens  esset  verum,  antecedente 
concesso.  Potest  etiam  intelligi  de  alia  constitutione; 
qua  concessa,  consequens  est  falsum. 

Ad  quartum  negatur  consequentia  ;  non  enim  con- 
stitutivum,  ut  sic,  est  causa  constituti ;  sed  est  in 


(a)  alia.  —  illa  Pr. 


224 


LIBIII    I.    SENTENTIARUM 


argumento  fallacia  consequentis,   ut  prius.   Sicut 
autem  dicit  sanclus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  34 

(q.  1,  art.  2)  :  «  Licet  in  divinis  non  sit  causa  et 
effectus  ad  intra,  tamen  aliqua  constitulio  in  divinis 
esl  secundum  habitudinem  causae  efficientis;  ut  cum 
(licitur  :  Filius  Patris;  alia  secundum  lial)itudinem 
causse  formalis;  ut  cum  dicitur  :  tres  personyc  sunt 
unius  essentise.  »  —  Sciendum  tamen  quod,  dum 
loquimur  de  constitutione  personae,  non  intelligimus 
personam,  isto  modo  constitui  per  relationem,  sicut 
totum  integrale  constituitur  per  suam  partetn  vel 
per  suas  partes"  integrales;  nec  quod  essentia  se 
habeal  per  modum  unius  partis  potentialis,  et  pro- 
])riet,is  per  modum  partis  actuantis;  nec  quod 
essentia  se  liabeat  per  modum  generis,  et  proprietas 
ad  modum  differentiffi.  In  divinis  enim  non  est  intel- 
ligenda  constitutio  per  modum  alicujus  totius  resul- 
lantis  ex  partibus,  nec  integralis,  nec  essentialis, 
nec  spccifici  ;  sed  per  modum  quo  humanitas  consti- 
tuit  hominem,  vel  platonitas  Platonem,  ita  divinitas 
constituit  Deum,  et  paternitas  Patrem.  Et  ideo,  ista 
constitutio  potest  dici  formalis;  sicut  album  in  esse 
albi  formaliter  constituiturperalbedinem.  Isto  modo 
ergo  relatio  constituit  hypostasim  in  divinis,  quo 
forma  totius,  ut  humanitas,  constituit  suppositum 
suum,  scilicet  hominem,  vel  socrateitas  Socratem. 
Illud  enim  dicitur  constitui  in  esse  tali  per  aliquid 
quo  formaliter  est  tale,  et  quia  Socrates  formaliter 
est  Socrates  per  socrateitatem ,  ideo  Socrates  formali- 
ter  constitnitur  per  eam,  non  quasi  per  partem  suam, 
sed  (a)  per  formam  totius;  socrateitas  enim  dicit 
totum  resultans  ex  principiis  hominis.  Consimilis 
ergo  constitutio  taliter  qualiter  expressa  est,  est  (6) 
in  persona  divina;  Pater  enim  formaliter  est  per- 
sona  et  suppositum  per  paternitatem  ;  et  ideo  dicitur 
constitui  per  paternitatem. 

Sed  contra  istas  solutiones  ad  dicta  Gregorii,  po- 
lcst  argui  per  argumenta  Aureoli  (dist.  26,  q.  1, 
art.  3),  probantis  quod  constitutio  divinse  persoiue 
non  est  intelligenda  per  modum  effectus  formalis, 
sed  per  modum  cujusdam  resultantis.  Arguit 
enim, 

PHmo  sic.  Effectus  formalis  relationis  est  esse  ad 
alterum ;  sicut  patet  quod  effectus  paternitatis  esl 
esse  patrem  alicujus,  et  similitudinis  esse  (y)  alicui 
simile  et  conforme.  Sed  esse  personam  vel  supposi- 
tum  non  cst  esse  ad  alterum;  non  enim  Pater  cst 
suppositum  Filii,  vel  Filio,  vel  in  aliqua  alia  hahi- 
tudine  casuali,  immo  ad  se  dicitur  suppositum  et 
persona,  quemadmodum  magnus  e1  bonus,  secun- 
iliiin  Aiigustinum,  7.  de  Trinitate  (cap.  5).  Ergo 
impossibile  esi  quod  personalitas  vel  esse  suppositum 
sil  formalis  effectus  relationis. 


(i    sed.  —  tcilicet  Pr. 
(6)  ett.  —  Om.  Pr. 
(y)  esse.  —  Om.  Pp. 


Secundo.  Si  personalitas  esset  formalis  effectus 
relationis,  sicut  esse  alhuin  (a)  albedinis,  sequitur 
quod  personalitas  in  abstracto  esset  relatio,  et  quod 
paternitas  esset  personalitas  Patris;  cum  non  sit 
aliud  effectus  formalis,  quam  forma  participata. 
Unde,  non  esset  aliud  persona  Patris,  quam  pater- 
nitas  parlicipala  ab  essentia.  Et  ita,  sicut  Pater  per 
paternitalem  formaliter  est  Pater  Filii,  sic  per 
eamdem  esset  persona  Filii ;  quod  est  falsum. 

Tertio.  Quia  uhicumque  est  eflectus  formalis, 
necesse  est  quod  susceptivum  illiuseflectusse  habeal 
modo  potentise,  et  forma  a  qua  fluit  per  modum 
actus.  Sed  manifeslum  est  quod  relatio  non  estactus 
essentise,  nec  essentia  est  illius  susceptiva,  aut  ejus 
subjectum.  Igitur  impossihile  est  quod  personalitas 
sit  formalis  effectus  relationis. 

(Juarlo.  Quia  illud  ex  quo  resultat  negatio,  quam 
exprimit  solitudo  et  perseitas  tertii  modi,  constituit 
suppositum  fundamentaliter  et  resultalive  ;  quiasup- 
positum  (6)  nihil  aliud  est,  quam  ens  solitarium  et 
per  se,  quod  nullo  modo  est  alterius,  sed  suiipsius. 
Sed  constat  quod  essentia  et  relatio  in  divinis,  sic  se 
hahent  ad  hujusmodi  negationem,  quod  ex  ipsis 
resultat ;  ex  quo  eniin  essentia  non  hahet  propriam 
unitatem ,  nec  etiam  relatio,  amho  simul  juncta  fun- 
dant  penitus  eamdem  solitudinem,  perseitatem  et 
unitatem,  et  per  consequenseamdem  personalitatem. 
Ergo  essentia  et  relatio  fundamentaliter  constituunt 
suppositum  et  personam. 

Quinto  arguit  quod  non  solum  essentia  constituit 
personas,  immo  concurrit  ad  distinctionem  perso- 
narum.  Illud,  inquit,quod  facit  ad  multitudinem  per- 
seitatis  et  solitudinis  terlii  modi,  et  illius  negationis 
quae  importatur  per  personalitatem ,  illud  facit  ad 
distinctionem  supposilalem  et  personalitatis  multitu- 
dinem.  Sed  essentia  facit  ad  multitudinem  talis  nega- 
tionis ;  nam  cum  qualihet  relatione  est  nata  fundare 
unam  talem  negationem ,  et  perseitatem ,  et  solitu- 
dinem.  Ita  quod ,  sicut  proprietates  relativae  sunt 
tres,  ita  essentia  est  apta  nata  esse  quasi  partiale 
fundamentum  trium  negationum.  Nec  sufliceret  ad 
pluralitatem  hujusmodi  negationum  (y),  nisi 
alia  negatio  totaliter  ex  parte  relationis  et  ex  parte 
essenti».  Si  enim,  sicut  est  eadem  essentia  in  tribus, 
esset  eadcni  negatio  quam  importat  perseitas  cx  illa 
parte  qua  fundatur  super  essentiam,  non  essent 
totales  personalitates  distinctae,  immo  convenirent 
el  essent  unum  aliqualiter  in  personalitate  divina 
supposita.  Elrgo  necesse  esl  quod  tota  negatio  persei- 
tatis  et  solitudinis  distinguatur  a  tota  in  qualibet 
persona,  non  solum  pro  illa  parte  qua  hindatur 
super  relationem,  immo  etiam  pro  illa  qua  fundatur 
super  csscntiam.  Et  pcr  consequens,  supposita  divinq 


(a)  esse  album.  —  Om.  Pr. 

(g)  suppositum.  —  subjeclum  Pr. 

(y)  ;i  verbo  nec  usque  ad  negationutHj  om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXVI.   —   QU^STIO   I. 


habent  distinctas  rationes,  non  solum  propter  rela- 
tiones,  immo  propter  divinam  essentiam. 

Ad  primum  istorum  dico  quod,  licet  effectus  for- 
malis  relationis,  ut  relatio  est,  sit  referre,  et  non 
constituere,  tamen,  cum  hoc  stat  quod  relatio  quae 
est  subsistens  constituat  suppositum,  ut  estqusedam 
forma  incommunicabilis  multis  suppositis,  quasi 
gerensvicem  omnium  principiorum  individuantium, 
ut  post  hoc  latius  dicetur  (in  resp.  ad  tertiuin  arg. 
Scoti). 

Ad  secundum  dicitur,  eodem  modo,  quod  suppo- 
nit  quod  nos  dicamus  relationem,  in  quantum  relatio 
est,  constituere  suppositum.  Licet  enim  paternitas 
sit  personalitas  Patris,  non  tamen  in  quantum  pater- 
nitas  refertur  ad  Filiuni ,  vel  sequitur  actum  gene- 
randi,  sed  potius,  in  quantum  estin  Patre  per  modum 
formse  propriae  incommunicabilis  naturae  divinse,  con- 
stituit  eum  in  esse  suppositi.  Verumtamen,  in  divinis 
non  est  aliqua  participatio ;  cum  non  sit  ibi  actus 
per  potentiam  limitatus,  quod  est  de  ratione  partici- 
pationis. 

Ad  tertium  dico  quod  ubicumque  est  effectus  for- 
malis  perparlicipationemipsiusformae,  ibi  requiritur 
potentia  susceptiva  actus ;  non  autem  ubi  forma  con- 
stitutiva  est  subsistens  et  talis  per  essentiam,  sicut 
est  de  omni  forma  relativa  in  divinis. 

Ad  quartum  dico  quod  minor  est  falsa.  Cum  enim 
essentia  sit  communicabilis  multis  suppositis,  impos- 
sibile  est  quod  fundet  incommunicabilitatem  quam 
includit  suppositum,  licet  constituat  Deum,  ut  Deus 
est,  ut  ponit  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei, 
q.  8,  art.  3,  ut  dictum  fuit  in  prima  conclusione. 
Nec  valet  probatio.  Licet  enim  essentia  et  relatio  non 
habeant  proprias  unitates  reales,  tamen  distinguun- 
tur  ratione.  Similiter,  falsum  est  quod  negatio  soli- 
tudinis  et  perseitatis  sit  in  divinis  per  resultantiam  ex 
multis,  sed  per  modum  sequelae  ad  fundamentum 
suum. 

Ad  quintum  dico  quod  divina  essentia  non  facit 
ad  multitudinem  negationis  quam  dicit  perseitas, 
tanquam  proximum  fundamentum  ejus,  sed  tanquain 
remotum  ;  quia  scilicet  ex  hocquod  esttalis  essentia, 
nata  est  esse  eadem  cum  tali  relatione,  quae  est 
proximum  fundamentum  dictae  negationis.  Unde 
non  oportet  quaerere,  an  illa  negatio  ex  illa  parte 
qua  fundatur  super  essentiam  sit  eadem  in  tribus 
personis,  vel  diversa;  non  enim  fundatur  proxime 
super  eam ;  ideo,  nec  recipit  ab  ea  pluralitatem,  vel 
unitatem  ;  sed  soluin  habet  quod  dividat  supposita 
illius  naturae.  Maxime  autem  fundatur  super  rela- 
tionem  ;  et  ideo  ab  ea  recipit  unitatem  vel  plurali- 
tatem . 

II.  Adargumenta  Scoti.  —  Ad  primum  eorum 
quae  Scotus  contra  eamdem  conclusionem  inducit, 
dico  quod  de  ratione  hypostasis  duo  sunt,  secundum 
sanctum  Thomam,  de  Potentia  Dei,  q.  8,  art.  3, 


ad  7um  :  «  De  ratione,  inquit,  hypostasis  duo  sunt, 
quorum  primum  est  quod  sit  per  se  subsistens  et  in 
se  indivisa;  secundum  est  quod  sit  distincta  ab  aliis 
hypostasibus  ejusdem  naturae,  si  tamen  contingat  in 
eadein  natura  esse  alias  hypostases.  »  —  Haec  ille. 
—  Dico  igitur  quod  esse  hypostasim  vel  suppositum 
dicit  perfectionem,  quantum  ad  primum;  nonautem 
quantum  ad  secundum.  Et  quantum  ad  secundum, 
non  convenit  essentiae;  sed  quoad  primum  convenit 
ei  prius  intellectu,  quam  personis  divinis.  Unde 
sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  9,  art.  5, 
ad  13um,  dicit  :  «  In  rebus  creatis  principia  indivi- 
duantia  duo  habent,  etc,  »  ut  dicetur  respondendo 
Aureolo. 

Ad  secundum  respondet  sanctus  Thomas,  de 
Potentia  Dei,  q.  8,  art.  4,  ad  4um,  dicens  :  «  Judaei 
et  Gentiles  non  intelligunt  divinam  essentiam  distin- 
ctam  nisi  ab  his  quae  sunt  alterius  naturae ;  quaequi- 
dem  distinctio  fit  per  divinam  essentiam.  Sed  apud 
nos,  hypostasis  intelligitur  ut  distincta  ab  eo  quod 
est  ejusdem  naturae;  a  quo  non  potest  distingui  nisi 
per  relationem.  »  —  Haec  ille.  —  Et  intendit  quod 
Judaei  et  philosophi,  licet  naturali  ratione  judicent 
divinam  essentiam  subsistere  et  distingui  a  supposi- 
tis  alterius  naturae,  tamen  hoc  non  sufficit  ad  ratio- 
nem  suppositi,  nisi  addatur  alia  conditio,  ubi  natura 
potest  habere  plura  supposita.  Et  ideo  ratio  non  ducit 
eos  ad  ponendum  quod  divina  essentia  secundum  se 
sit  suppositum,  eo  modo  quo  nos  loquimur  de  sup- 
posito.  Secus  de  ipsis,  quia  aliter  uti  possunt. 

Ad  tertium  dico  quod  quidquid  perfectionis  est  in 
ratione  suppositi,  totum  convenit  essentiae  secundum 
se.  Sed  ratio  suppositi  aliquid  dicit  quod  non  dicit 
secundum  se  perfectionem  nec  imperfectionem,  puta 
distinctionem  ;  et  illa  convenit  substanliis  separatis 
incommunicabilibus ;  non  autem  divinse  essentiae 
quae  communicabilis  est ;  et  hoc  competit  ei  ex  sua 
actualitate,  quia  scilicet  esse  non  differt  ab  eo  quod 
est,  ac  per  hoc  quidquid  est  in  ea,  est  ipsa,  et  sic 
ipsa  potest  esse  communis  pluribus  secundum  rem, 
non  autem  alia  quidditas  absoluta. 

Ad  quartum  dicitur  quod,  licet  in  divinis  sit 
unum  subsistere  absolutum,  non  tamen  una  sub- 
sistentia  absoluta  ;  quia  subsistentia ,  licet,  quantum 
ad  rationem  a  qua  sumitur  (a),  sumatur  a  subsistere, 
tainen,  quantum  ad  rationem  ad  quam  imponitur, 
significat  subsistens  distinctum  incommunicabile; 
et  nulli  absoluto  ista  conveniunt  in  divinis. 

Ad  quintum  dico  quod  actiones  sunt  supposito- 
rum,  in  quantum  subsistunt;  non  autem  in  quan- 
tum  distincta  sunt  vel  incommunicabilia  sunt,  nisi 
actiones  per  quas  natura  communicatur.  Et  ideo, 
licet  essentia  divina  velit  et  intelligat,  non  tamen 
sequitur  quod  sit  suppositum,  sed  quod  subsistat. 
Dico  tamen  quod  in  creaturis  etiam   aliquid  agit, 


[a    sumitur.  —  Om.  Pr. 


II.  —  d5 


226 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


quod  non  est  suppositum,  scilicet  anima  separata. 
Unde  illa  maxima  :  actiones  sunt  suppositorum , 
intelligenda  est  sic,  id  est,  rerum  subsistentium, 
sive  sint  supposita,  sive  non  ,  etc. 

Ad  Bextum  dico  quod  de  ratione  suppositi  non 
solum  est  incommunicabilitas  qua  forma  communi- 
catur  subjecto  cui  inhaeret,  immo  incommunicabili- 
tas  communis  vel  universalis.  Prima  autem  conve- 
nit  divinae  exsistentiae  absolute,  non  tamen  secunda, 
quia  illud  exsistere  est  commune  multis  realiter 
distinctis  ab  invicem,  non  tamen  ab  alio  exsistere. 

Ad  septtmum  negatur  minor.  Dico  enim  quod  si 
in  divinis  esset  suppositum  absolutum,  illud  pone- 
ret  in  numerum  cum  tribus  personis  ;  quia  de 
ratione  suppositi  est  dislinctio  et  incommunicabili- 
tas  et  indivisio,  ut  dictum  est  ad  primum.  Unde 
illud  suppositum,  vel  esset  alterius  naturse  quam 
tres  personac,  et  sic  poneret  in  numerum,  vel  esset 
ejusdem  naturae,  et  tunc  distingueretur  ab  eis  sicut 
incommunicabile  ab  incommunicabili.  Si  tamen 
velis  quod  de  ratione  suppositi  non  sit  incommuni- 
cabilitas,  non  contendo.  Verumtamen,  hoc  est  contra 
communem  modum  loquendi,  quia  nullum  suppo- 
situm  dicitur  de  pluribus. 

§2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

I.  Ad.  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  secundam  conclusionem  inducta  respondetur. 

Et  ad  primum  Aureoli  dicitur  (a) quod  responsio  ibi 
data  bona  esl ;  et  illam  dat  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  40,  art.  4,  ad  c2um ;  et  de  Potentia  Dei,  q.  10, 
art.  3,  ubi  ait  :  «  Sicut  relatio  et  processio  in  divi- 
nis  sunt  idem  secundum  rem,  et  differunt  secun- 
dum  rationem;  ita  et  ipsa  relatio,  quamvis  sit  una 
secundum  rem,  est  lamen  multiplex  secundum 
moduin  intelligendi.  Intelligimus  enim  ipsam  rela- 
tionem,  ut  constitutivam  personse ;  quod  quidem 
qod  habet  in  quantum  est  relatio.  Quod  (6)  ex  hoc 
patel  quod  relationes  in  humanis  non  constituunt 
personas  ;  cum  relationes  sint  accidentia  ;  persona 
vero  est  aliquid  siibsistens  in  genere  substantise ; 
substantia  autem  peraccidens  constitui  non  potest. 
Sed  habel  hoc  relatio,  in  divinis,  quod  personam 
constituat,  in  quantum  est  divina  relatio;  ex  hoc 
ciiini  habet  quod  sit  idem  cum  divina  essentia,  cum 
iii  Deo  nullum  accidens  esse  possit;  relatio  enim, 
quia(y)secundum  rem  est  ipsa  divina  natura,  hypo- 
stasim  divinam  constituere  potest.  Est  ergo  alius 
modus  intelligendi  quo  intelligitur  relatio  ul  consti- 
tutiva  divinse  personae,  et  alius  quo  intelligitur  rela- 
tio  ut  relatio  est.  Qnde  nihil  prohibet  quod  quan- 

(a)  dicituf.  —  Om.  Pr. 

(6)  Quod,  —  quia  Pr. 

(y)  relatio  enim,  (juia.  —  ;>■;<•  enim  </(«></  pp. 


tum  ad  unum  modum  intelligendi ,  relatio  praesup- 
ponat  processionem ,  quantum  vero  ad  aliurn,  sit 
econtra.  Sic  ergo  dicendum  quod,  si  consideretur 
relatio   ut   est   relatio ,    praesupponit   processionem 
intellectu.  Si  autem  consideretur  ut  est  constitutiva 
personae,  sic  relatio  qme  est  constitutiva  persona* 
a  qua  est  processio,  est  prior  secundum  intellectum 
quam  processio ;  sicut  paternitas,  in  quantum  est 
constitutiva   personae   Patris,   est  prior  secundum 
intellectum  quam  generatio.  Relatio  autem  quae  est 
constilutiva  personae  procedentis,  etiam   in  quan- 
tum  est  constitutiva  personaj,  est  posterior  secun- 
dum    intellectum   quam    processio  ;    sicut   filiatio, 
quam  nativitas  ;  et  hoc  ideo ,  quia  persona  proce- 
dens  intelligitur  ut  terminus  processionis.  »  —  Ha2c 
ille.  —  Eamdem  responsionem  ponit,  1.  Sentent., 
dist.  27,  q.  1,  art.  2,  in  principali  responsione,  et 
ad  3um. 

Nunc  dico,  ad  improbationem  hujus  responsionis, 
quod  paternitas,  ut  constitutiva,  non  intelligitur 
sub  expressa  ratione  paternitatis ;  nec  valet  conse- 
quentia,  qua  infertur  :  ergo  non  magis  paternitas 
constituit  quam  generare.  Licet  enim  paternitas  non 
constituat  personam,  sub  ratione  paternitatis ,  plus 
quam  generatio  sub  ratione  generationis,  tamen 
paternitas  potest  concipi  ut  forma  quaedam  inexsi- 
stens,  non  egrediens,  nec  in  aliud  tendens,  eadem 
cum  divina  essentia ;  et  sic  potest  intelligi  constitu- 
tiva  personae.  Generationi  autem,  tam  activae  quam 
passivae,  repugnat  sic  concipi,  cum  in  sua  ratione 
importet  oppositum  ,  ut  supra  dictum  est.  Et  ideo 
origo  non  potest  intelligi  ut  constitutiva ,  nisi  intel- 
ligatursub  opposita  sibi  ratione.  Quare  patet  quod 
consequentia  nulla  est.  —  Ex  hoc  etiam  solvitur 
aliquorum  instantia.  Dicunt  enim  sic.  Paternitas, 
ut  constitutiva ,  aut  dicit  absolutum,  aut  quid  rela- 
tivum.  Si  absolutum,  ergo  persona  constituitur  per 
rationem  absolutam  ;  si  quid  relativum  ,  ergo  pater- 
nitas,  ut  relatio,  constituit.  —  Istis  enini  dicitur 
quod  paternitas,  dum  concipitur  ut  constitutiva 
Patris,  intelligitur  quid  relativum,  sed  non  relative, 
nec  sub  ratione  relativi.  Paternitas  enim,  ut  relatio 
talis,  constituit  Patrem  in  esse  Patris ;  sed  ut  con- 
cipitur  constitutiva  hypostasis  vel  personae,  quoad 
esse  divinae  personae  vel  suppositi,  concipitur  ut 
quaedam  forma  incommunicabilis  naturae  intellectua- 
lis  divinae;  et  taliter  concipi,  est  absolute  concipi. 
Et  cuni  dicitur  quod  tunc  persona  divina  constitui- 
tur  per  rationem  absolutam;  —  dico  quod  persona 
divina  Qonconstituiturperrationemnostriintellectus, 
sed  perrem  quaeesl  verissime  relativa.  Et  ideo  persona 
divina  cst  relativa;  tamen  intellectus  noster,  dum 
concipil  constitutivum  illius  personae,  concipil  illud 
sub  ratione  absoluta;  nec  aliter  posset  constitutio- 
neni  illius  personse  concipere,  oisi  concipiendo  rem 
relalivam  sul»  ratione  absoluta.  Nec  esl  in  hoc  repu- 
gnantia;  quia  relatio  in  divinis  habel  esse  divinaa 


DISTINGTIO   XXVI. 


QU^ISTIO   1. 


227 


essentiic,  quod  est  absolutum  ;  et  ideo  relatio  potest 
ilii  concipi  sul)  ralione  absolnta. 

Ad   secundum   aegatur  major.   Licet  enim  non 
intelligamus  quod  generatio  divina  eliciatura  Patre, 
nec  quod  nativilas  sit  quaedam  via  elicitiva  Filii; 
tamen,  quia  nec  generationem  nec  nativitalem  divi- 
nani,  secundum  quod  in  se  est,  concipimus,  sed  in 
eonceptibus  creaturarum,  scilicet  generationis  crea- 
turae  et  nativitatis  ejusdem,  in  quibus  unum  signi- 
ficatur  ut  egrediens  a  generante,  et  aliud  ut  via  ad 
genitum  ;  eapropter,  generatio  aut  nativitas  divina 
noii  concipitur  a  nobis,  nisi  per  modum  egressus 
aut   viae  cujusdam;  et  ideo  nullum  eorum  potest 
concipi  ut  constitutivum  personse,  quia  modus  con- 
stitutivi  formaliter  repugnat  egressui  aut  viae.  Patet 
igitur  quod  nulla  productio  potest  constituere.  Et 
sic  major  est  falsa.  Et  deceptio  provenit  ex  hoc  quod 
arguens  non  advertit  quod  aliud  est  intelligere  ali- 
quid  esse  viam ,  et  aliud  est  intelligere  illud  per 
modum  viae;  quee  tamen  multum  differunt.  Prima 
enim    intellectio    est    per    modum    enunciationis  ; 
secunda,  per  modum  cujusdam  reprsesentationis, 
qualiscumque  sit,  perfecta  scilicet  aut  imperfecta  : 
generatio  enini  divina  intelligitur  in  conceptu  gene- 
rationis  egredientis  a  generante;  non  tamen  concipi- 
tur  quod  sit  egrediens  a  generante  ;  et  sic  de  multis 
exemplis.  Ad  illa  autem  per  quae  dicit  se  probasse, 
alias  dictum  est  (dist.  5). 

II.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  ea  quse  Scotus 
primo  loco,  contra  eamdem  conclusionem  simul  et 
tertiam,  inducit,  dicitur 

Ad  primum,  negando  majorem,  nisi  restringatur 
ad  relationem  quae  continetur  et  limitatur  in  genere, 
nec  babet  nisi  ea  quse  relationis  sunt.  Secus  est  de 
iclationc  quae  est  extra  genus,  sicut  est  in  divinis. 
Talis  enim  ,  non  solum  habet  ea  quae  relationis  sunt, 
pula  ad  aliud  reterre  ,  immo  subsistit ,  quod  est 
substantiae  et  personae  (<x).  Nec  valet  probatio.  Cum 
•  'iii 1 1 1  dicitur  quod  esse  ad  se  opponitur  relationi, 
hoc  potest  intelligi  bene  et  male.  Si  enim  intelliga- 
tur,  per  esse  ad  se,  modus  essendi  substantiee,  tunc 
dico  quod  talis  modus  non  repugnat  relationi  quee 
esl  extra  genus  accidentis,  sed  soli  relationi  quae  est 
accidens.  Si  autem,  per  esse  ad  se  intelligatur  ratio 
quidditativa  substantiae  vel  absoluti,  tunc  dico  quod 
ratio  relationis  ei  ratio  absoluti  oppositee  sunt,  vel 
disparatae  ;  sed  tamen,  non  obstante  illa  oppositione, 
eadem  res  extra  genus  potest  subesse  utrique 
rationi,  sicut  in  divinis.  Et  ideo  argumentum  non 
probat,  nisi  quod  relatio,  ut  relatio,  non  babet 
quod  sit  ad  se,  vel  quod  subsistat,  aut  subsistere 
faciat;  sed  non  probat  quin  relalio  extra  genus, 
habeat  modum  essendi  substantia:,  et  faciat  subsi- 
stere,  in  quantum  est  substantia. 


(<x)  substantise  et  personse.  —  substantia  et  persona  Pr. 


A<I  secundum  negatur  major,  de  paternitate  extra 
genus.  Talis  enim  paternitas  dat  esse  ad  se  et  subsi- 
stere,  in  quantum  est  substanlia  divina;  licet,  in 
quantum  est  relatio,  non  det  nisi  esse  in  ordine  ad 
Filiuni.  UndesanctusThomas,  1.  Sentent.,  dist.  33, 
({.  1 ,  art.  i  ,  ad  lum,  dicit  sic  :  «  Esse  dicitur  tripli- 
citer.  Uno  modo  dicitur  esse,  quidditas  vel  natura 
rei ;  sicut  dicitur  quod  diffinitio  est  oratio  significans 
quid  est  esse;  diffinitio  enim  significat  quidditatem 
rei.   Alio  modo  dicitur  esse,   ipse  actus  essentiae ; 
sicut  vivere,  quod  est  esse  viventibus,  est  actus 
animse,  non  secundus,  qui  est  operatio,  sed  primus. 
Tertio  modo  dicitur  esse,  quod  significal  unitatem 
compositionis  in  propositionibus ;  et  hoc  esse  est  in 
intellectu  componente  et  dividente,  quantum  ad  sui 
complementum,  sed  fundatur  in  esse  rei  quod  est 
actus  essentiae.  Dico  ergo  quod,  cum  dicitur  :  ad 
aliquid  sunt  quorum  esse,  etc,  intelligitur  de  esse 
quod  est  quidditas  rei   quse   diffinitione   significa- 
tur,  quia  ipsa  natura  relationis,  per  quam  consti- 
tuitur  in  tali  genere,  est  ad  aliud  referre;  et  non 
intelligitur  de  esse  quod  est  actus  essentiae ;  hoc 
enim  esse  habet  relatio  ex  his  quse  causant  ipsam  in 
subjecto,  secundum  quod  esse  non  refertur  ad  aliud, 
sed  ad  subjectum,  sicut  et  quodlibet  accidens.   Et 
sic  dico  quod  non  oportet  quod  esse  divinae  essentiae 
sit  ad  aliud  se  habere ;  quia  illud  esse  in  quo  pater- 
nitas  et  essentia  uniuntur,  est  actus  essentiae ;  non 
autem  uniuntur  in  esse  quod  significat  diffinitio  rei, 
quia  alia  est  ratio  paternitatis ,  qua  ad  aliud  refertur, 
et  alia  ratio  essentiae.  »  —  Heec  ille.  —  Ex  quo  patet 
quod  paternitas  in  divinis  habet  idem   esse  quod 
divina  essentia ;  et  quod  non  solum  relatio  dat  esse 
ad  aliud,  immo  dat  esse  quod  est  actus  essentise, 
secundum  quod  suppositum  talis  relationis  non  refer- 
tur  acl  aliud ;  illud  autem  esse  in  creaturis  est  inesse, 
sed  in  Deo,  est  subsistere. 

Ad  tertium  negatur  minor.  Dico  enim  quod  rela- 
tio  subsistens  quae  liabet  modum  essendi  substantiae, 
cum  sit  extra  genus,  dat  alicui  quod  sit  prima  sub- 
stantia  et  quod  subsistat,  licet  hoc  non  faciat,  ut 
relatio,  sed  ut  est  divina  substantia,  vel  ut  subsistit ; 
et  non  solum  quod  sit  prima  substantia,  immo  quod 
sit  persona.  Argumentum  autem  procedit  de  rela- 
tione  qu;E  includitur  in  genere  accidentis.  Et  ista 
solutio  datur  a  sancto  Thoma,  de  Potentia  Dei, 
q.  8,  art.  2,  ad  lum,  et  art.  3,  ad  8um. 

Ad  quartum  negatur  minor,  loquendo  de  rela- 
tione  subsistente.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Poten- 
tia  Dei,  q.  8,  art.  4,  ad  2um,  dicit  quod  «  Pater  ab 
eodem  habet  quod  sit  quis,  et  quod  sit  Pater,  scilicet 
a  paternitate;  sed  quod  sit  quis,  habet  a  relatione 
communiter  sumpta;  quod  autem  sit  hic  quis,  habet 
ab  hac  relatione  quee  est  paternitas  ».  —  Haec  ille. 

Ad  quintuiu  negatur  minor,  loquendo  de  relatione 
extra  genus,  quae  subsistit. 

Ad  sextum  dico  quod,  sicut  substantia,  in  quan- 


228 


LIBKI    I.    SENTENTIARUM 


tum  hujusmodi,  non  dat  referri ,  ita  nec  relatio,  ut 
relatio,  dat  subsistere.  Cum  quo  tamen  stat  quod 
eadem  res  sit  substantia  el  relatio.  Ex  quo  illa  rela- 
tio  habebit  quod  det  subsistere  in  quantum  est  sub- 
stantia;  et  quod  similiter  illa  substantia,  secundum 
quod  est  relatio,  det  referri  in  quantum  est  relatio. 
Unde  sanclus  Thomas,  ubi  supra,  art.  2,  ad  1um,  sic 
dicit  :  «  Nulla  substantia  quae  est  in  genere,  potest 
esse  relatio ;  quia  est  diffmita  ad  unum  genus ;  et 
per  consequens ,  excluditur  ab  alio  genere.  Sed 
essentia  divina  non  est  in  genere  substantkc  ;  sed  est 
supra  omne  genus,  comprehendens  in  se  omnium 
generum  perfectiones.  Unde  nihil  probibet  illud 
quod  est  relationis  in  ea  inveniri.  »  —  Hsee  ille.  — 
Ad  confirmationem  patet  similiter. 

Ad  seplimum  dicitur  quod  si  loquamur  de  rela- 

tione  ut  est  relatio,  minor  est  vera ;  et  conceditur 

argumentum,  scilicet  quod  relatio,  ut  sic,  non  con- 

stituit,  immo  constitutum  supponit.  Sed  loquendo 

de  ipsa  relatione  ut  est  subsistens,  et  est  qusedam 

forma  supplens  vicem  omnium  principiorum  indivi- 

duantium,  sic  ipsa  constituit;  et  non  supponit  sup- 

positum  constitutum.  Nec  valent  improbationes.  Non 

quidem  prima  ex  auctoritate  Augustini ;  quia  ex  illa 

non  habetur  quod  omnis  relatio  praesupponat  sup- 

positum,  sed  absolutum.   Unde  sanctus  Thomas, 

ubi  supra,  art.  3,  ad  5um  :  «  In  qualibet  hypostasi 

divina  est  id  quod  absolute  dicitur,  quod  ad  essen- 

tiam  pertinet;  et  hoc,  secundum  modum  intelle- 

ctus,  prius  est  eo  quod  est  ad  aliquid  in  divinis.  Id 

tamen  quod  absolute  dicitur,  cum  sit  commune,  ad 

hypostasum  distinctionem  non  importat.  Unde  non 

sequitur  quod  prius  sit  intelligere  hypostasim  distin- 

ctam  quam  relationem  ejus.  »  —  Hsec  ille.  —  Et 

ibidem  (ad  lum  et  ad  4um)  :  «  Personse  divinse  sunt 

aliquid  exeepto  relativo,  et  hoc  aliquid  est  essentia 

quae  relative  non  dicitur.  Sic  enim  intelligit  Augu- 

stinus,  ut  verba  ejus  diligenter  inspicienti  apparent. 

Et  licet  relatio  de  divina  essentia  non  dicatur  per 

tnodum  informationis,  dicitur  tamen  per  modum 

identitatis.  Si  enim  non  dicimus  quod  essentia  sit 

generans,  vel  relata,  dicimus  tamen  quod  est  ipsa 

generatio,    vel   relatio.    Sed   tamen   de   nominibus 

essentialibus  in  concreto  significatis,  relativa  dicun- 

tur  etiam  per  modum  informationis.  Dicimus  enhn 

quod  Deus  generat  Deum,  et  quod  Deus  refertur  ad 

Deum,  eo  quod  idem  suppositum  intelligitur  rela- 

tionis  ct  essentiae,  quamvis  ipsa  essentialia  (a)  non 

distinguantur.  Et  ita,  remotis  relativis,  intelligun- 

tur  nomina  essentialia  concreta  uon  distincta,  quse 

per  relationes  relative  dicuntur.  »  -  -  Haec  ille.  Et 

sic  patet  ad  primam  probationem.  Secunda  autem 

procedit  de  relatione,  ul  est  relatio.  Sic  enim  solum 

oritur  a  fundamento;  non  autem  ut  est  forma  ejus 

individualis.   Tertia   similiter   eodem    modo  vadit. 


Nani  probat  quod  nihil  constituitur  per  referri,  nec 
per  relationem,  ut  relatio;  quod  conceditur.  Irnmo 
conceditur  quod  paternum  suppositum  prius  est 
(jiiarn  refcratur,  loquendo  de  priori  secundurn  intel- 
lectum.  Et  hoc  ponit  sanctus  Thomas,  ibidem,  ad  5um, 
ut  allegatum  est,  ubi  vult  quod,  secundurn  modum 
intelligendi,  Pater  prius  est  Deus  quam  referatur  ad 
Filium. 

Ad  octavum  dicitur  quod  relationes  de  genere 
accidentis  non  subsistunt;  ideo  nimirum  si  tales 
relationes  oppositse,  sunt  in  eodern  supposito,  quan- 
tum  ad  diversas  partes,  vel  diversa  absoluta  unius 
suppositi,  et  per  consequens  non  constituunt  suppo- 
situm.  Secus  autem  est  de  relationibus  subsistenti- 
bus ;  tales  enim  non  sunt  in  eodem  supposito  cum 
suis  oppositis,  immo  constituunt  diversa  supposita ; 
cujusmodi  est  de  relationibus  personalibus  in  divi- 
nis  ,  scilicet  paternitate  ,  filiatione  ,  processione  ; 
communis  autem  spiratio  non  constituit  suppositum, 
quia  est  communis,  vel  quia  secundum  inodum 
intelligendi  advenit  supposito  constituto  ;  et  similiter 
ingenitum,  aut  innascibilitas. 

Atl  nonum  respondet  sanctus  Tbomas,  ubi  supra, 
ad  6um,  dicens  :  «  In  rebus  inferioribus,  hypostases 
per  essentiarn  distinguuntur ;  et  ideo  pzxiprietates 
quse  consequuntur  essentiam,  non  possunt  esse  prin- 
cipium  distinctionis,  sed  magis  distinctionis  signum. 
Hypostases  autem  divinse  nullo  modo  distinguuntur 
secundum  essentiam  ;  unde  oportet  quod  proprieta- 
tes  sint  principium  distinctionis  in  eis.  »  —  Haec 
ille. 

Ad  decimum  dicitur,  sicut  ad  septimum  diceba- 
tur,  quod  hypostasis  divina  non  solum  est  quid  rela- 
tivum,  immo  est  Deus,  et  absolute  dicitur.  Et  ideo 
dico  quod  persona  Filii  terminat  relationem  Patris 
per  hoc  quod  absolute  dicitur  Deus ;  nec  oportet 
quod  in  Filio  sit  aliquid  absolutum  distinctum  rea- 
liter  a  relatione  terminans  relationem  Patris,  sed 
sufficit  quod  suppositum  ad  se  et  absolute  dicatur 
Deus,  non  solum  Filius. 

Ad  undecimum  dicetur  in  fine  qusestionis. 

Ad  primum  illoruni  quae  secundo  loco  objecta 
sunt,  negatur  minor.  Dico  enim  quod,  licet  essentia 
et  relatio  uniantur  in  divina  hypostasi,  non  tamen 
hypostasis  est  ens  per  accidens :  tum  quia  nec  rela- 
tio,  nec  essentia  divina  est  res  conclusa  sub  genere; 
tum  quia  habent  idem  indivisum  esse,  quo  unum- 
quodque  illorum  formaliter  exsistil ;  unde  si  albedo 
adveniens  homini  traheretur  ad  esse  hominis  sub- 
stantiale,  non  uniretur  sibi  accidentaliter.  Et  hsec 


solutio  potest -haberi  a  sancto  Thoma,  3 


P.,    q.    2, 


(a)  estentialia.  —  Om.  Pr. 


art.  6,  ad  2'"",  ubi  sic  dicit  :  «  lllud  quod  advenil 
post  esse  completum,  accidentaliter  advenit,  nisi  tra- 
hatur  in  communionem  illius  esse  completi :  sicul 
in  resurrectione  corpus  adveniel  animae  praeexsi- 
sienii,  oon  tamen  accidentaliter,  quia  ad  idem  esse 
assumetur,  ut  scilicet  corpus  habeat  esse  vitale  pro- 


DISTINCTIO   XXVI.  —   QUvESTlO    I. 


229 


pter  animam.  Non  est  autem  sic  de  albedine,  quia 
aliud  est  esse  albi,  et  aliud  est  esse  hominis  cui 
advenit  albedo.»  —  Hasc  ille. —  Idem  ponit,  3.  Sen- 
tent.,  dist.  6,  q.  3,  art.  2,  ad  2um.  —  Sic  dico  in 
proposito  quod  posito,  sed  non  concesso,  quod  rela- 
tio  in  divinis  esset  alterius  generis  quam  divina 
essentia,  non  tamen  uniretur  ei  accidentaliter ;  quia 
habet  idem  exsistere  cum  essentia  divina ;  et  prae- 
ter  hoc,  ibi  non  differt  esse  et  quod  est.  —  Ad  con- 
firmationem  dicitur  quod,  si  substantia  et  relatio 
ivaliler  distinguerentur,  adhuc  non  esset  accidentalis 
unio,  si  relatio  ad  esse  substantia^  traheretur. 

Ad  secundum  negatur  antecedens  illud  conditio- 
nale.  Nec  valet  probatio.  Tum  quia  supponit  in 
divina  hypostasi  esse  partes  habentes  extra  intelle- 
ctum  prioritatem  ad  totum.  Tum  quia,  concessa  tali 
prioritate  constituentium  ad  personam  secundum 
intellectum,  dico  quod  in  illo  priori  non  habetur* 
quod  paternitas,  ut  est  relatio,  uniatur  essentite, 
sed  solum  ut  est  qusedam  forma  individualis  subsi- 
stens.  Et  consequenter  non  sequitur  quod  in  illo 
priori,  essentia  divina  referatur;  et  causa  est  :  quia 
paternitas  non  constituit  ut  relatio,  sed  ut  est  talis 
forma  individualis,  etc.  Sed  nec  etiam  sequitur  quod 
in  illo  priori,  essentia  distinguatur ;  quia  paternitas 
non  distinguit,  nisi  ut  est  relatio ;  in  illo  autem 
signo,  paternitas  non  est  relatio.  Tum  etiam  quia, 
dato  quod  in  illo  priori  paternitas  esset  relatio,  non 
refcrret  divinitatem,  sed  Deum  ;  quia  non  oportet 
quod  relatio  referat  omne  illud  cui  unitur.  Nam 
sicul  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  33, 
q.  1,  art.  3,  ad  2um  :  «  In  quocumque  est  relatio 
sicut  in  supposito,  illud  refertur ;  sicut  in  quocum- 
que  est  albedo  sicut  in  supposito,  illud  est  album. 
In  natura  autem  divina,  vel  essentia,  non  est  pro- 
prietas  relativa  sicut  in  supposito;  immo  per  omni- 
modam  rei  identitatem.  Unde  relatio  non  potest 
prsedicari  concretive  de  essentia,  ut  dicatur  :  essen- 
tia  refertur;  sed  proedicatione  designante  identita- 
tem ,  ut  dicatur  :  esscntia  est  relatio.  Et  ideo  non 
oportet  quod  essentia  distinguatur ;  sicut  etiam  in 
creaturis  paternitas  est  in  Socrate  sicut  in  supposito ; 
unde  Socrates  dicitur  pater,  non  autem  ejus  huma- 
nitas  dicitur  pater.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quo  patet 
quod,  posito  quod  in  divinis  esset  talis  prioritas  qua- 
lis  ponitur  in  argumento,  et  distinctio  constituen- 
tium,  et  quod  prius  uniretur  paternitas,  ut  relatio 
est,  ipsi  divinse  essentise,  quam  suppositum  resul- 
tarcl  cx  tali  unione,  adhuc  non  sequitur  quod  in 
illo  priori,  essentia  referretur  aut  distingueretur; 
sicut  nec  modo  refertur,  licet  relatio  sibi  insit. 

Ad  tertium  dico  consimiliter.  Stat  enim  ejus  vir- 
lus  in  illa  falsa  propositione  :  non  est  aliud  per  prius 
referri,  quam  per  prius  relationi  uniri  unione  for- 
niali,  etc. 

Ad  quartum  respondet  sanctus  Tliomas,  1.  Sen- 
tent.,  dist.  26,  q.  2,  art.  2,  ad  2um  :  «  Ordo,  inquit, 


distinctionis  potest  dupliciter  considerari :  vel  quan- 
tum  ad  quantitatem  distinctionis ;  vel  quantum  ad 
dignitatem,  vel  causalitatem.  Si  quantum  ad  quan- 
titatem  distinctionis,  sic  distinctio  hypostasum  divi- 
narum  est  minima  distinctio  realis,  qua3  possit  esse; 
et  ideo  tali  distinctioni  competitens  rninimum,  scili- 
cet  relatio.  Si  quantum  ad  ordinem  dignitatis,  vel 
causalitatis ,  illa  distinctio  excellit  omnes  distinctio- 
nes.  Et  similiter  relatio  quse  est  principium  distin- 
ctionis,  excellit  dignitate  omne  distinguens  quod  est 
in  creaturis,  non  quidem  ex  hoc  quod  est  relatio, 
sed  ex  hoc  quod  est  relatio  divina.  Excellit  etiam 
causalitate,  quia  ex  processione  divinarum  persona- 
rum  distinctarum  causatur  omnis  creaturse  proces- 
sio.  »  —  Hsec  ille.  —  Idem  ponit,  1  p.,  q.  40,  art.  2, 
ad  3um,  ubi  sic  dicit  :  «  Quanto  distinctio  prior  est, 
tanto  est  propinquior  unitati.  Et  ideo  debet  esse 
minima.  Et  ideo  distinctio  personarum  non  debet 
esse  nisi  per  illud  quod  minimum  distinguit,  scilicet 
per  relationem.  »  —  Idem  ponit,  de  Potentia  Dei, 
q.  8,  art.  3.  —  Ex  quibus  patet  quomodo  distinctio 
per  solam  relationem  competit  divinis  personis.  Et 
similiter  de  constitutione  dicendum  est.  Nam,  licet 
relatio  quse  est  accidens,  sit  minimseentitatis,  tamen 
relatio  extra  genus,  quse  est  suum  esse,  est  nobilis- 
simum  ens. 

Ad  quintum  dicifur  quod  etiam  in  creaturis  sup- 
positum  unius  naturse  constituitur  in  esse  suppositi 
et  in  esse  incommunicabili  per  rem  alterius  generis, 
cum  quantitas  sit  principium  individuationis  naturae 
humanse.  Sicut  enim  dicit  sanctus  Thomas,  3  p., 
q.  2,  art.  3,  ad  3um  :  Etiam  «  in  rebus  creatis,  res 
aliqua  singularis  non  ponitur  in  genere  vel  specie, 
ratione  ejus  quod  pertinet  ad  ejus  individuationem, 
sed  ratione  naturae  quse  secundum  formam  determi- 
natur,  cum  individuatio  magis  sit  secundum  mate- 
riam  in  rebus  compositis  ».  —  Haec  ille.  —  Ex  qui- 
bus  patet  quod  illud  quod  distinguit  et  constituit 
supposita  in  esse  suppositi ,  non  oportet  quod  perti- 
neat  ad  naturam  vel  quidditatem  suppositi,  immo 
potest  esse  alterius  generis.  Nec  valet  improbatio 
hujus,  quia  illud  quod  constituitur  in  esse,  suppo- 
siti  per  quidditatem  allerius  generis,  non  includit 
duas  quidditates;  ex  quo  nec  0st  eodem  modo  sup- 
positum  illarum ,  quia  una  illarum  est  quasi  modus 
alterius  quidditatis,  et  etiam  quia  illud  quod  distin- 
guit  supposita  non  dat  eis  speciem  semper.  Unde 
sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  9,  art.  5, 
ad  18um  :  «  Licet,  inquit,  Pater  et  Filius  non  distin- 
guantur  ab  invicem  nisi  paternitate  et  iiliatione, 
tamen  non  oportet  quod  Pater  et  Filius  quasi  specie 
differant  in  divinis,  quia  paternitas  et  filiatio  sunt 
relationes  secundum  speciem  diversae ;  non  enim  istse 
relationes  se  habent  ad  personas  divinas,  ut  speciem 
dantes,  sed  magis  ut  supposita  distinguentes  et  con- 
stituentes.  Illud  autem  quod  se  habet  ad  personasdivi- 
nas  ut  speciem  dans,  est  natura  divina.  »  —  Hsec  ille. 


230 


EIBRI    I.    SENTENTIARUM 


Ad  primnm  eorum  quae  tertio  loro  inducuntur, 
dicitur  quod  primum  suppositum  in  divinis  consti- 
luilur  per  paternitatem  non  ul  est  relatio,  sed  ut  est 
subsistens,  vel  ut  est  quaedam  forrna  individualis 
divinae  oaturae;  et  isto  modo  non  sequitur  generare, 
sed  praecedit,  utdictum  est  respondendo  ad  rationes 
Aureoli.  Quod  autem  paternitas  constituat  ut  est 
quaedam  talis  forma  incommunicabilis  communica- 
bilitate  communis  aut  universalis,  videtur  esse  de 
mente  sancti  Thomae  in  multis  locis.  Unde,  1  p., 
<|.  41,  art.  5  :  «  Licet,  inquit,  paternitas  ut  forma 
Patris  siVnificetur,  est  tamen  proprietas  personalis, 
habens  se  ad  personam  Patris,  ut  forma  individualis 
ad  aliquod  individuum  creatum;  forma  autem  indi- 
vidualis  in  rebus  creatis  constituit  personam  gene- 
rantem.  »  —  Haeo  ille.  —  Et  de  Potentia  Dei ,  q.  2, 


art.  2,  ad  .")"'",  sic  dicit  :  «  Paternitas  non  est  in 


Patre  per  modum  formae  speciei,  sicut  humanitas  in 
liomine,  sic  enim  in  eo  est  divina  natura ;  scd  in  eo 
est,  ut  ita  dicam,  sicut  principium  individuale;  est 
cn i in  proprietas  personalis.  »  — ■  Hoec  ille.  —  Item, 
1.  Sentent.,  dist.  13,  q.  1,  art.  2  :  «  Relatio  indivi- 
nis  non  tantum  habet  quod  sit  relatio,  sed  etiam 
quod  sil  personalis,  id  est,  personam  constituens,  et 
ex  lioc  hahet  quasi  actum  diflerentiie  constitutivai  et 
formae  propriae.  »  —  Hasc  ille.  —  Item,  de  Potentia 
Dei,  q.  2,  art.  1,  ad  3um,  dicit  :  «  Relatio  filiationis 
in  Filio  tenet  locum  omnium  principiorum  indivi- 
duantium  in  rebus  creatis ;  propterquod  dicitur  pro- 
prietas  personalis.  Ipsa  autem  natura  divina  tenet 
locum  naturae  speciei.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quibus 
videtur  fuisse  de  menle  ejus  quod  relatio  in  divinis, 
in  quantum  est  quaxlam  forma  individualis,  habet 
quod  sil  constitutiva  personarum  in  esse  incommu- 
nicabili ;  ita  quod  illa  relatio  est  divinitas,  et  est 
forma  individualis,  et  est  relatio,  et  est  paternitas. 
Ut  est  divinitas,  constituit  Deum ;  ut  est  forma  talis 
individualis,  conslituit  aliquid  incommunicabile  in 
natura  divina;  ut  est  relatio,  constituit  relativum ; 
cl  nl  est  paternitas,  constituit  Patrem.  Quid  autem 
istorum  prius  constituat,  dico  quod  ibi  non  (a)  est 
ordo  cxtia  intellectum;  sed  quantum  ad  nostrum 
modum  intelligendi ,  prius  constituit  Deum  quam 
constitual  aliquid  indommunicabile  in  divina  natura, 
et  piius  constituit  suppositum  incommunicabile 
quam  constituat  in  esse  relativo  (6),  et  prius  in  esse 
relativo  (y)  quam  in  esse  Patris. 

Ad  secundum  diciturquod  generare  non  egreditur 
realiter  ab  aliquo,  et  ita  nec  ab  essentia  nec  a  per- 
sona;  sed,secundum  nostrum  modum  intelligendi, 
significatur  ul  egrediens  a  persona  constituta.  El 
ideo  bene  conceditur  quod  generare  praesupponit, 
illo   modo,   constitutionem  Buppositi;   el    similiter 


{%)  non.  —  Om.  Pr 

relativo.  —  reali  Pr. 
(••;  relativo.  -  -  reali  Pr. 


paternitas,  ut  est  relatio.  Cum  quibus  bene  stat 
quod  paternitas,  ut  est  qua^dam  forma  individualis 
innatura  divina,  constituat  suppositum  et  porsonarn 
in  natura  divina. 

Ad  tertium  negatur  minor,  loquendo  de  paterni- 
tate  ut  est  constitutiva.  Unde  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  40,  art.  4,  ad  l"m,  exponens  dictum  Magistri 
Sententiarum ,  sic  ait  :  «  Cnrn  enim  Magister  dicit 
quod  quia  generat  est  Pater,  accipit  nomen  Patris 
secundum  quod  designat  relationem  tantum  ;  non 
autem  secundum  quod  designat  personam  subsiston- 
tem.  Sic  enim  oporteret  econtra  dicere  quod  quia 
Pater  est  generat.  »  —  Hsec  ille.  —  Sicul  etiam 
ipse  dicit,  ibi,  in  responsione  ad  21""  :  «  Paternitas, 
secundum  quod  relatio,  fundalur  super  actionem; 
non  autem  secundumquod  est  constitutivapersonae. » 
—  Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  27,  q.  1,  art.  2, 
et  de  Potentia  Dei,  q.  10,  art.  3. 

Ad  quarium  negatur  antecedens.  Et  ad  probatio- 
nem  ejus  negatur  minor.  Dico  enim  quod  prius 
Pater  quam  sit  Filius,  secundum  modum  intelli- 
gendi,  prout  Pater  dicit  paternitatem  ut  constituti- 
vam ;  non  autem  prout  dicit  paternitatem  ul  esl 
relatio. 

Ad  quintum  negatur  antecedens  illud  conditionale, 
loquendo  de  paternitate,  ut  est  forma  subsistens 
individualisin  divina  natura.  Sicenim  praecedif  iii  l  i 1 
intellectu  nostro,  et  secundum  nostrum  modum 
intelligendi,  generationem  activam  et  passivam,  ac 
per  hoc  filiationem  et  Filium  ;  et  ita  non  oportet 
quod  in  quocumque  signo  rationis  apprehendilur 
suppositum  paternum  constitutum,  apprehendatur 
suppositum  Filii  constitutum. 

Ad  primum  eorum  quae  quarto  loco  inducuntur, 
respondetur  negando  minorem,  loquendo  de  lilia- 
tione,  ut  est  quaedam  forma  individualis  divinae 
naturae  subsistens.  Sicenim  ipsa  non  oritur  producto 
termino  a;enerationis,  immoesl  terminus.  Secundum 
onim  quod  ponit  sanctus  Thomas,  i.  Sentent., 
dist.  13,  q.  1,  art.  2,  ad  3"m  :  «  Processiones,  inquit, 
in  divinis  distinguuntur  penes  principium  et  penes 
terminum.  Quamvisenim  divina  natura  principium 
sit  generationis  in  Patre,  non  tamen  absolute  sub 
ratione  naturae,  sed  subratione  paternitatis.  Kl  simi- 
liter,  i'x  natura  divina  quae  accipitur  in  Filio  per 
generationem,  non  habel  Filius  quod  sit  Filius 
sed  ab  eo  quod  natura  in  Filio  secundum  rem  est 
ipsa  filiatic».  Et  ita  patel  quod  ista?  relationes  ae 
habent  aliquo  modo  ut  principium  H  terminui 
ipsas  processiones.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quibus 
patel  quod  ipsa  filiatio  esl  terminus  quodammodo 
generationis  Filii,  non  ul  quod  terminat,  quia  hoc 
ost  Filius,  nec  ul  formalis  terminus  principaliter, 
quia  ille  esl  esseqtia,  sed  ul  esl  terminus  formalis 


(a)  m.  —  Oin.  l'i. 
((5)  Filius.  —  0:n.  Pr. 


DISTINCTIO   XXVI.  —   QU^STIO    I. 


231 


cointellectus ;  ita  quod  essentia  sub  filiatione  est  ter- 
minus  geuerationis  passivae,  non  quidem  ut  filiatio 
est  rclatio,  sed  ut  est  forma  individualis,  etc.  —  Ad 
Simplicii  dictnm  dicitur  quod  ipse  loquitur  de  rela- 
tione,  ut  est  relatio.  Ipse  enim  loquitur  de  relatione 
conclusa  in  genere  accidentis  quod  est  relatio. 

Ad  secundum  dicitur  quod  relatio,  ut  relatio, 
non  (a)  ut  est  constitutiva ,  non  (6)  potest  includi  in 
ratione  termini  et  in  ratione  principii  productionis. 
Sed  cum  hoc  stat  quod  relatio,  ut  est  constitutiva , 
potest  includi  in  ratione  termini  produclionis,  ut 
dictuin  est. 

Ad  terttum  dicitur  quod  Philosophus  loquitur  de 
relatione  quse  estaccidens,  non  de  illa  quae  subsistit ; 
et  de  illa  quse  est  in  genere,  non  de  illa  quse  est 
extra  genus;  quiatalem  ignoravit.  Dico  tamen  quod, 
secundum  intellectum,  prius  communicatur  essen- 
tia  secundo  supposito  quam  oriatur  relatio.  Non 
tamen  oportet  illud  absolutum  esse  productum ;  sed 
solum  quod  sit  terminus  formalis,  de  cujus  ratione 
non  est  quod  producatur,  ut  alias  dictum  est 
(dist.  5,  q.  1). 

Ad  quartum  dico  quod,  si  acquiieretur  relatio  quse 
non  esset  uisi  relatio  conclusa  in  genere  ad  aliquid, 
il)i  non  esset  vera  generatio.  Sed  si  acquiratur  relatio 
quae  est  natura  viva,  argumentum  non  valet,  potis- 
sime.  quia  nec  solum  acquiritur  Filio  relatio,  immo 
essentia  absoluta. 

Ad  qulntum  negatur  minor.  Dico  enim  quod  rela- 
tio  non  se  habet  secundum  rem  ut  effectivum  Filii, 
nec  etiam  secundum  rationem  ;  licet  enim  (y)  gene- 
ratio  se  babeat  ut  via  ad  Filium  Dei,  socundum 
nostrum  modum  intelligendi ,  non  tamen  filiatio. 
Unde  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  27,  q.  1, 
art.  1  ,  ad  5"m,  sic  ait  :  «  Sicut  est  in  essentialibus, 
quod  idom  est  secundum  rem  divina  operatio,  et 
Dous,  et  doitas,  sed  distinguuntur  secundum  ratio- 
ii« 'iii  tantum  fundatam  in  ro ;  ita  etiam  est  in  perso- 
nalibus,  quod  idem  est  secundum  rem  operatio  per- 
smiali^,  et  persona,  et  proprietas  constituens  perso- 
nam,  sed  differunt  tantum  secundum  rationein  et 
modum  signiGcandi.  Unde  dico  quod  eadem  relatio 
Bignificatur  per  lr.ec  tria  :  Pater,  paternitas,  et  gene- 
ratio;  sed  Pater  significat  illam  per  modum  hyposta- 
sis,  vel  personae;  paternitas  autem,  per  modum 
proprietatis ;  generatio  vero  (3),  per  modum  opera- 
tionis.s  —  Haec  ille. —  Ex  quibus  accipio  quod,  licet 
filiatio  sil  eadem  passivae  generationi,  non  tamen  se 
habet  per  modum  viae  ad  Filium  sicut  generatio, 
conformiter  ad  praedicta  de  patornitate  et  generatione 
activa. 

Ad  sextum  dicitur  quod   filiatio,   ut  est  relalio, 


(a)  non.  —  Om.  Pr. 
(6)  non.  —  Om.  Pr. 
(y)  enini.  —  tamen  Pr. 
(8)  vero.  —  Om.  Pr. 


fundatur  super  genitum  esse ;  non  autem  ut  est  con- 
stitutiva. 

Ad  septimum  dicitur  primo  quod  consequentia 
non  valet,  nisi  poneremus  quod  relatio,  ut  relatio, 
constituit;  sic  enim  relationes  consideratse,  seque 
necessario  se  coexigunt;  potest  tamen  esse  quod 
relatio  extra  genus,  aliquo  modo  prsecedat  relationem 
sibi  cooppositam.  Dicitur  secundo  quod  aeque  natu- 
raliter  et  necessario  Spiritus  Sanctus  producitur, 
sicut  Filius,  licet  Spiritus  Sanctus  non  procedat  per 
modum  naturae,  sed  per  modum  voluntatis  (a)  et 
libere;  quod  quomodo  stare  possit,  alias  dictum  est 
(dist.  6,  q.  1). 

Ad  primum  eorum  quse  quinto  loco  inducta  sunt 
dicitur  negando  minorem.  Nec  valet  probatio.  Quia, 
sicut  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  26, 
q.  1 ,  art.  2  :  «  In  divinis  nihil  prsedicatur  sicut  (6) 
accidens,  vel  sicut  (y)  forma  inhserens  alicui  prsex- 
sistenti;  unde,  quidquid  significatur  per  modum 
formaB,  totum  subsistens  est.  Unde,  sicut  remota 
essentia  per  intellectum ,  non  remanet  aliquid  quasi 
recipiens  illam  essentiam,  quia  illamet  essentia  est 
subsistens;  ita,  remota  bonitate  per  intellectum,  non 
remanet  aliquid  quasi  recipiens  bonitatem,  quia 
ipsa  bonitas  est  subsistens.  Et  similiter,  remota  rela- 
tione  per  intellectum,  non  relinquitur  aliquid  quasi 
substratum  relationi,  sed  illamet  relatio  est  res  sub- 
sistens  ;  unde,  abstracta  relatione,  proprie  loquendo, 
nihil  remanet,  nec  absolutum,  nec  relativum,  nec 
hypostasis,  nec  essentia.  Sed  verum  est  quod  essen- 
tia  potest  intelligi,  non  intellecta  bonitate,  ut  dicit 
Boetius,  lib.  de  Hebdomadibus.  Et  similiter  potest 
intelligi  essentia,  non  intellecta  paternitate,  vel  rela- 
tione,  sicut  Judsei  intelligunt,  sed  non  per  modum 
abstractionis ;  sed  non  potest  intelligi  quod  removea- 
tur  in  divinis  relatio,  et  remaneat  aliquid  subsistens 
relationi,  quia  ipsamet  sibi  subsistit.  Et  ideo  dici- 
mus,  cum  aliis,  quod  remota  relatione,  non  remanet 
hypostasis  distincta  in  divinis  :  tum  quia  non  manet 
distinctio;  tum  quia  non  remanet  subsistens  rela- 
tioni.  Sed  verum  est  quod  si  nunquani  essent  rela- 
tiones  quas  fides  distinguit,  Deus  esset  (S)  subsis- 
tentia  et  persona,  ex  hoc  quod  subsisteret  in  esse 
suo  et  substaret  proprietatibus  essentialibus  quibus 
ab  aliis  essentiis  distingueretur.  »  —  Hsec  ille.  — 
Idem  ponit,  1  p.,  q.  40,  art.  3,  ubi  sic  dicit  :  <(  Duplex 
abstractio  fit  per  intellectum  :  una  quidem ,  secun- 
duin  quod  universale  abstrahitur  a  particulari,  ut 
animal  ab  homine;  alia  vero,  secundum  quod  forma 
abstrahitur  a  materia,  sicut  forma  circuli  per  intel- 
lectum  abstrahitur  ab  omni  materia  sensibili.  Inter 
autem  has  abstractionesest  differentia,  quia  in  abstra- 


(a)  sed  per  modum  volunlatis.  —  Om.  Pr. 
(6)  sicut.  —  secundum  Pr. 
(y)  sicut.  —  Om.  Pr. 
(S)  in.  —  Ad.  Pr. 


232 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


ctione  quae  fit  secundum  universale  et  particulare, 
non  remanet  illud  a  quo  fit  abstractio ;  remota  enim 
al)  homine  difierentia  rationali,  non  remanet  in  intel- 
lectu  homo,  sed  solum  animal.  In  abstractione  vero 
quae  attenditur  secundum  formam  et  materiam, 
utraque  manet  in  intellectU  ;  abstrahendo  enim  for- 
mam  circuli  ab  aere,  remanet  seorsum,  in  intellectu 
nostro,  intellectus  circuli  ct  intellectus  aeris.  Quam- 
vis  autem  in  divinis  non  sit  universale,  neque  parti- 
culare,  neque  forma  et  materia,  secundum  rem, 
tamen,  secundum  modum  significandi,  invenitur 
aliqua  similitudo  horum  in  divinis;  secundum  quem 
modum  dicit  Damascenus  (de  Fid.  orth.,  lib.  3, 
cap.  6),  quod  commune  est  sahstantia ,  particu- 
lare  vero  hypostasis.  Si  ergo  loquamur  de  abstra- 
etione  quae  sit  secundum  universale  et  particulare , 
remotis  proprietatibus  ,  remanet  in  intellectu 
essentia  communis,  non  autem  hypostasis  Patris, 
quae  est  quasi  particulare.  Si  vero  loquamur  secun- 
dum  modum  abstractionis  formae  a  materia,  remotis 
proprietatibus  non  personalibus,  remanet  intellectus 
hypostasum  et  personarum  ;  sicut,  remoto  per  intel- 
lectum  a  Patre  quod  sit  ingenitus,  vel  spirans,  rema- 
net  hypostasis  vel  persona  Patris.  Sed  remota  pro- 
prietate  personali  per  intellectum,  tollitur  intelle- 
ctus  hypostasis.  Non  enim  proprietates  personales 
sic  intelliguntur  advenire  divinis  hypostasibus,  sicut 
forma  subjecto  prseexsistenti ;  sed  ferunt  secum  sua 
supposita  ;  et  tamen  sunt  ipsae  personae  subsistentes, 
sicut  paternitas  est  ipse  Pater;  hypostasis  enim  signi- 
ficat  aliquid  distinctum  in  divinis,  cum  hypostasis 
sit  substantia  individua.  Cum  ergo  relatio  sit  quae  (a) 
distinguit  et  constituit  eas,  relinquitur  quod  remotis 
per  intellectum  relationibus  personalibus,  non  rema- 
nent  hypostases.  »  —  Ha?c  ille.  —  Idem  ponit,  de 
Potentia  Dei,  q.  8,  art.  4. 

Ad  secundum  negatur  minor.  Sicut  enim  dicil 
sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  2,  art.  1, 
ad  3am  :  «  Relatio  filiationis  in  Filio  tenet  locum 
(niinium  principiorum  individuantium.  »  Et  art.  2, 
ad  5um,  dicit  quod  paternitas  est  in  Patre  per  modum 
formae  individualis,  et  tanquam  principium  indivi- 
duale.  Et  ideo  dico  quod  ipsa  non  est  de  se  commu- 
nicabilis  plus  quam  socrateitas.  —  Nec  valet  prima 
improbatio  liujus.  Dico  enim  quod  omnis  quidditas 
cu i  ex  nalura  sua  convenit  subsistere,  et  repugnat 
in  aliosecundum  rem  recipi,  repugnat  communieari. 
Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  13,  art.  9,  dicit  sic  : 
«  Formae  quao  non  individuantur  per  aliquod  suppo- 
situm,  sed  per  seipsas,  quia  sc.ilicet  sunt  formae 
snbsislentes,  si  intelligerentur  secundum  quod  sunt 
in  seipsis,  non  possent  communicari  nec  re  nec 
ratione.  »  -  Haec  ille.  —  Et  loquitur  de  communi- 
cabilitate,  qua  universale  communicatur  individuis. 

-  Nec  iterum  valel  alia  improbatio.  Dicoenirn  quod 

(a)  sii  quee.  —  sic  Pr. 


paternitas  et  omnis  relatio,  in  divinis,  est  infinita 

formaliter  infinitate   quae   convenit  cuilibet  formoe 

separatae.  Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  50,  art.  2, 

ad  4um,  dicit  quod  «  substantiae  irnmateriales  creatac, 

sunt  finita^  secundum  esse  suum,  sed  sunt  infinitae 

secundum  quod  earum  formae  non  sunt  receptae  in 

aliquo;  sicut  si  (a)  diceremus  (2)  albedinem  separa- 

tam  exsistentem  esse  infinitam,  quantum  ad  ratio- 

nem  albedinis,  quia  non  contrahitur  ad  aliquod  sub- 

jectum  ».  —  Haec  ille.  —  Ita  in  proposito  :  paterni- 

tas  est  infinita   in   divinis,  quantum  ad  rationem 

paternitatis  ;  et  ita  de  aliis  relationibus.  —  Non  insu- 

per  procedit  tertia  improbatio.  Dicoenim  quod  omne 

quod  subsistit  in  divinis,  est  incommunicabile  illa 

communicabilitate  quae  competit  universali  respectu 

suorum  particularium  ;  tamen  aliquod  suhsistens  est 

ibi  communicabile  illa  communicabilitate  qua  forrna 

communicatur  supposito,  et  illa  qua  commune  com- 

municatur  proprio  :  sicut  divinitas  tribus  suppositis 

est  communis,  et  spiratio  activa  est  communis  Patri 

et  Filio.  Quod  autem   illa  relatio,  scilicet   spiratio 

activa,  sit  magis  communicabilis,  quam  paternitas, 

vel  filiatio,  vel  sua  opposita,  scilicet  spiratio  passiva, 

hoc  non  contingit  ex  hoc  quod  aliae  sint  magis  esedem 

divinitati,    quam    spiratio  activa,   ut   argumentum 

tangit,  sed  ideo  quia  spiratio  activa  aliter  est  in  sup- 

posito,  quam  reliquae  relationes.  Unde,  secundum 

sanctum   Tbomam ,    1.    Sentent.,    dist.   33,  q.    1, 

art.  3  :  «  Proprietates  personales  sunt  in  personis, 

sicut  natura  est  in  supposito;  quia  per  illam  consti- 

tuitur.  Proprietates  autem  non  personales  sunt  in 

personis,  sicut  illud  quod  advenit  post  esse  constitu- 

tum,  ut  spiratio  activa,  et  innaseibilitas;  non  tamen 

ita  quod   suppositum  sit  aliud  ab  eo  quod  incst, 

secundum  rem,  sed  tantum  secundum  rationem  con- 

creti  et  abstracti.  »  —  Dico  igitur  quod  quia  com- 

munis  spiratio  secundum  modum  intelligendi  adve- 

nit   supposito  constituto,  ideo   non   est   in  eo  per 

modum  principii  individualis,  aut  formae  propriae; 

acperhoc,  non  communicari  alteri  supposito,  sibi 

repugnat.   Innaseibilitas   autem    repugnat    lelationi 

Filii ;  et  ideo  sibi  communicari  non  potest :  simibter 

nec  Spiritui  Sancto;  per  eamdem   rationem.   Pro- 

prietates  autem  personales,  puta  paternitas,  filiatio, 

processio,   incommunicabiles   sunt    pluribus,    quia 

sunt  in  suppositis,  ut  principia  individuantia.  Kt  si 

quacratur  unde  hoc  habent,   —  dico  quod   ex  hoc 

quod  sunt  tales  res ;  puta,  quia  luec  esl  paternitas 

divina,  et  illa  filiatio  dixina,  et  illa  processio  divini 

amoris.  Spiratio  autem  aetiva,  cx  hoc  quod  est  hoc, 

habet  communicari   pluribus  siq^positis,  et  solum 

duobus,  illa  communicabilitate  quoa  dicta  esl  :  licet 

quaelibet  forma  vel  res  divina,  sit  incommunicabilis 

communicabilitate  universalis,  propter  causam  prae- 

dictam. 


—  Om.  Pr. 

(6)  esse.  —  Ad.  !'i 


DISTINCTIO   XXVI.  —   QU.ESTIO    I. 


233 


Ad  tertium  negatur  major,  loquendo  de  commu- 
nitate  rationis  alicujus  non  universalis.  Sic  autem 
est  in  proposito.  Unde  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
dist.  25,  q.  1 ,  art.  3,  sic  ait :  «  Duplex  est  commu- 
nitas,  scilicet  rei  et  rationis.  Et  dico  communitatem 
rei,  quando  aliquid  unum  et  idem  numero,  conve- 
nit  pluribus;  et  talis  communitas  non  est,  nisi  in 
divinis  personis;  nec  aliqua  talis  est  in  Trinitate, 
nisi  essentise  et  eorum  quse  ad  essentiam  pertinent, 
ut  attributorum ,  et  oppositionum,  et  negationum, 
et  relationum  essentialium.  Communitas  autem 
rationis  est  secundum  quam  persona  dicitur  com- 
munis  in  Trinitate.  Hoc  autem  diversimode  assigna- 
lur  a  diversis  :  quidam  enim  dicunt  quod  est  commu- 
nitas  secundum  rationem  negationis ;  alii  dicunt 
quod  est  communitas  secundum  rationem  proportio- 
nis;  alii  dicunt  quod  est  communitas  secundum 
rationem  intentionis.  Sed  aliter  dicendum  est  quod 
pfaeter  has  communitates,  est  ibi  communitas  ratio- 
nis  fundatse  in  re.  Sed  ratio  fundata  in  re,  est 
duplex  :  qusedam  enim  est  communis,  sicut  ratio 
animalis  ;  et  qusedam  est  specialis,  sicut  ratio  homi- 
nis.  Et  sic  est  in  divinis.  Quia  cum  realiter  sit  ibi 
relatio,  est  ibi  communis  ratio  relationis  (a) ;  et 
cum  (6)  realiter  sit  ibi  paternitas,  est  ibi  specialis 
ratio  paternitatis,  realiter.  Unde  relatio  est  commu- 
nis  paternitati  et  filiationi.  Non  tamen  ex  hoc  sequi- 
tur  quod  relatio  sit  universale  ad  paternitatem  et 
filiationem  ;  quia  omne  universale  habet  aliud  et 
aliud  esse  in  suis  inferioribus,  sed  in  divinis  non 
est  nisi  unurn  esse ;  unde  idem  est  esse  relationis  in 
paternitate  et  filiatione  ;  unde  communis  ratio  in 
divinis  non  potest  distingui  per  esse,  sed  solum  per 
speciales  rationes.  Et  inde  est  quod  nihil  unum 
secundum  specialem  rationem  potest  numero  multi- 
plicari  in  divinis.  Ita  dico  de  persona.  »  —  Hsec  ille. 
— Ex  quibus  patet  quod  paternitati  et  filiationi  in  divi- 
nis  est  aliquid  commune  secundum  rationem,  quod 
tamen  non  est  universale  ;  ultima  autem  constitutiva 
possunt  in  aliquo  taliter  communi  communicare. 

§3.  —  Ad   argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
Aureoli  specialiter  contra  tertiam  conclusionem 
inducta  respondetur.  Et  quidem  ad  prima  tria 
dicitur  quod  arguens  in  vanum  laborat,  nec  arguit 
contra  sanctum  Doctorem.  Non  enim  sanctus  fho- 
mas,  ubi  arguens  allegat,  nec  alibi,  dicit  quod  rela- 
lio,  ut  subsistens,  personam  constituat,  licet  dicat 
quod  relatio,  ut  est  divina  essentia,  constituit. 
Verumtamen,  1  p.,  q.  40,  art.  2,  dicit  hsec  verba : 
«  Sic  autem  relationes  vel  proprietates  constituunt 

(<x)  relatio,  est  ibi  communis  ratio  relationis.  —  Om.  Pr. 
(6)  cum.  —  Om.  Pr. 


vel  distinguunt  hypostases  vel  personas,  in  quan- 
tum  sunt  ipsse  personse  subsistentes ,  sicut  paterni- 
tas  est  Pater,  et  filiatio  est  Filius,  eo  quod  in  divi- 
nis  non  differt  abstractum  et  conci^etum.  »  —  Hsec 
sunt  verba  ejus.  —  Ex  quibus  verbis  non  sponte 
habetur,  nisi  quis  distorte  velit  intelligere,  quod 
relatio,  ut  subsistens,  constituat  personam.  Sed  ad 
habendum  intellectum  sancti  Doctoris,  sciendum 
quod  ipse,  in  illo  articulo,  non  intendit  declarare 
sub  qua  ratione  relatio  constituat  personam,  scilicet 
an  ut  subsistens ,  vel  relatio  ,  vel  an  ut  hoc  vel 
illud,  ut  patet  legenti  totum  articulum  ;  sed  inten 
dit  dare  differentiam  inter  modum  quo  ditferentise 
distinguunt  in  creaturis  species  sub  genere  aliquo, 
et  modum  quo  relationes  distinguunt  in  divinis  per- 
sonas  unius  essentise ;  quse  consistit  in  hoc  quod 
differentise  sic  distinguunt  species  unius  generis, 
quod  dividunt  illud  genus  et  essentiam  generis  com- 
munem,  nec  ipsse  differentise  distinguentes  sunt 
diversse  species;  sed  relationes  sic  distinguunt  per- 
sonas  in  divinis,  quod  nullum  commune  reale  divi- 
dunt,  sed  sunt  ipsse  personse  distinctse,  et  constitutse, 
et  subsistentes.  Et  hunc  sensum,  ipse  modus  loquendi 
insinuat,  cum  ait  :  Sic  autem  relationes,  etc,  hoc 
est,  relationes  hoc  modo  distinguunt,  quod  sunt 
secundum  rem  personse  distinctse  subsistentes ;  ita 
quod  ly  in  quantum ,  non  replicat  rationem  sub  qua 
vel  secundum  quam  relatio  constituit  personam , 
sed  modum  quo  constituit,  vel  potius  modum  quo 
relatio  constituens  se  habet  ad  constitutum ,  scilicet 
ad  personam.  Si  enim  intenderet  assignare  rationem 
secundum  quam  relatio  constituit  personam  subsi- 
stentem,  satis  ridiculosum  esset  dicere  quod  relatio, 
in  quantum  est  persona  subsistens,  constituat  per- 
sonam.  Et  sic  patet  quod  argumenta  illa  non  sunt 
contra  mentem  sancti  Doctoris. 

Verumtamen ,  sustinendo  illam  partem  quam 
multi  tenent,  dicitur, 

Ad  primum  argumentum,  quod  minor  est  falsa  ; 
quia  tunc,  quot  sunt  relationes  subsistentes  in  divi- 
nis,  tot  essent  supposita,  quod  est  falsum  :  suppo- 
situm  enim  non  solum  dicit  subsistentiam ,  sed 
incommunicabilitatem  oppositam  communicabilitati 
formse,  et  universalis,  et  partis. 

Ad  secundum  negatur  minor,  ad  hunc  sensum 
quod  paternitas,  ut  subsistens,  sit  Pater.  Nam  in 
ratione  Patris  non  solum  includitur  relatio,  immo 
essentia.  Relatio  etiam  ut  subsistens,  est  communi- 
cabilis  Patri  per  modum  formse. 

Ad  tertium  dicitur  quod  subsistentia  ad  relatio- 
nem  addit  esse  substantise. 

Ad  primum  eorum  quse  secundo  loco  inducuntur, 
dicitur  quod  major  est  vera ,  si  talis  effectus  designa- 
tur  substantive  ;  negatur  autem ,  si  designetur  adje- 
ctive.  Nunc  dico  ad  propositum,  quod  formale  quo 
subsistunt  personse,  est  essentia  ;  et  ejus  formalis 
effectus,  est  subsistere,  quod  nullo  modo  in  divinis 


234 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


plurificatur;  non  enim  sunt  in  divinis  plura  esse, 
nec  plura  subsistere.  Subsistentia  vero  non  dicit 
effectum  formalem  essentiae,  sed  illud  quod  habel 
iu  se  illum  effectum.  El  si  dicatur  ulterius  :  Cum 
subsistentia  dicatur  a  subsistere,  et  si1  ejus  conce- 
ptus  formalis,  quomodo  plurificatur  subsistentia  non 
plurificatosubsistere?  —  dico  quod  argumentum  con- 
cluderet,  si  subsistentia  solum  diceretur  a  suhsi- 
stere.  Sed  non  sic  est.  Nam  subsistentia  dicit,  ultra 
hoc,  indivisionem  et  incommunicabilitatem.  Subsi- 
stentia  enim  estnomen  suppositi  substantise.  Et  ideo, 
in  divinis,  non  plurificatur  subsistentia,  ex  parte 
ipsius  subsistere,  quod  est  unicum  in  divinis;  sed 
ex  parle  indi visionis ,  quae  in  divinis  plurificatur 
secundum  pluralitatem  suppositorum. 

Ad  secundum  conceditur  major,  si  illa  sunt  idem 
re  et  ratione.  Non  sic  in  proposito ;  quia  subsisten- 
tia  diril  incomnnmicabilitatem  et  indivisionem,  quam 
non  dicit  essentia. 

Ad  tertium,  responsum  est  dum  dicebatur  ad  pri- 
11  ni m.  Non  enim  subsistentia  est  formalis  effectus 
immediatus  essentiae,  sed  subsistere;  subsistentia 
autem  (a)  prseter  subsistere  dicit  incommunicabili- 
tatem  et  indivisionem.  Quare  nihil  concludit. 

Ad  quartum  dico  quod  de  constitutione  subsisten- 
tiue ,  in  divinis,  loquendum  est  sicut  de  constitu- 
tione  personae,  sicut  dictum  est.  Unde  dico  quod 
essentia  non  constituit  subsistentiam,  sed  relatio 
divina,  quae  habet  omnia  requisita  ad  constitutivum 
personae ;  quia  scilicet  talis  relatio  est  incommunica- 
bilis,  est  substantia,  est  naturse  intellectivse ,  et  se 
habet  modo  formae,  et  ut  quo  aliquid  est.  Et  cum 
infertur  quod  si  relatio  constituit  subsistentiam  indi- 
viduam,  quod  ipsa,  ut  relatio,  dat  subsistere,  nega- 
tur  consequentia.  Ad  rationem  enim  subsistentiae 
non  soluin  requiritur  incommunicabilitas,  sed  (6) 
requiruntur  multa,  quorum  non  omnia  facit  relatio, 
ut  relatio,  sed  ut  est  divina  essentia.  Quod  autem 
divina  essentia  det  non  solum  personis,  immo  rela- 
tionibus  subsistere,  ostendit  sanctus  Doctor,  de 
Potentia  Dei,  q.  9,  art.  5,  ad  13um,  dicens  :  «  In 
rehus  creatis  principia  individuantia  duo  babent  : 
quorum  unum  est  quod  sunt  principia  subsistendi, 
natura  enim  communis  non  subsistit  nisi  in  singula- 
ribus;aliud  est  quod  perprincipia  individuantia,  sup- 
posita  natuni:  communis  ad  invicem  distinguuntur. 
In  divinis  autem  proprietates  personales  hoc  solum 
habent  quod  supposita  naturae  divinae  ab  invicem 
distinguuntur.  Non  autem  sunt  principium  subsi- 
stendi  divinae  naturae;  ipsa  enim  divina  essentia  est 
secundum  se  subsistens.  Sed  econtra  proprietates 
personales  habent  quod  subsistant  ab  essentia;  ex 
eo  enim  paternitas  habei  quod  sit  res  suhsisiens, 
quia  essentia  divina,  cui  est  eadem  secundum  rem, 


(a)  autem.  —  etiam  Pr. 

equiritur  incommunicabilitas,  sed.  —  Om.  Pr, 


est  res  subsistens  ;  ut  inde  sequatur  quod  sicut 
divinitasest  Deus,  inde  paternitasest  Pater.  Et  ex  hoc 
est  etiam  quod  divina  essentia  (a)  non  multiplicalur 
secundum  numerum,  ex  pluralitate  suorum  suppo- 
sitorum,  sicut  accidit  in  istis  inferioribus.  Nam 
ex  (6)  eo  aliquid  multiplicatur  secundum  numerum, 
ex  quo  subsistentiam  habet.  Licet  autem  divina 
essentia,  seipsa,  ut  ita  dicam,  individuetur,  quan- 
tum  ad  hoc  quod  est  per  se  subsistere,  tamen  una 
exsistente  ipsa,  secundum  numerum  sunt  in  divi- 
nis  plura  supposita  distincta  per  relationes  subsi- 
stentes.  ))  —  Haec  ille.  —  Item,  ad  19um,  dicit  : 
«  Nullo  modo  concedendum  est  quod  in  divinis  sit 
nisi  unum  esse,  cum  esse  ad  essentiam  pertineat 
semper,  et  prsecipue  in  Deo,  cujus  esse  est  sua 
essentia.  Relationes  autem,  quae  distinguunt  suppo- 
sila  in  divinis,  non  addunt  aliud  esse  super  esse 
essentias,  quia  non  faciunt  compositionemcum  essen- 
tia,utdictumest;  omnis  autem  forma  addens  aliquod 
esse  super  esse  substantiale ,  facit  compositionem 
cum  substantia,  et  ipsum  esse  est  accidentale,  sicut 
esse  albi  et  nigri.  Diversitas  ergo  secundum  esse, 
sequitur  pluralitatem  suppositorum,  sicut  et  diver- 
sitas  substantiae  vel  essentiae,  in  rebus  creatis.  Neu- 
trum  autem  est  (y)  in  divinis.  »  —  Haec  ille.  — 
Idem  ponit,  q.  8,  art.  2,  ad  llum.  —  Ex  quibus  patet, 
quod  prius  dicehatur,  scilicet  quod  in  divinis  non 
est  nisi  unum  esse ;  et  consequenter,  nec  nisi  unum 
suhsistere  ;  quia,  secundum  sanctum  Thomam  , 
1.  Sentent.,  dist.  23,  q.  1,  art.  1 ;  et  1  p.,  q.  29, 
art.  2,  subsistere dicit determinatum  modumessendi ; 
dicit  enim  esse,  et  addit  deterininationem  ;  illa  enim 
subsistere  dicimus,  quae  non  in  alio,  sed  in  seipsis 
exsistunt.  Idem  ponit,  de  Potentia  Dei,  q.  9,  art.  1, 
ad  4um.  —  Sic  ergo  in  divinis  nonest  nisi  unura  sub- 
sistere ;  quod  etiam  ostendit  sanctusDoctor,  superius, 
ubiallegavijScilicetquodessentiadivinaindividuatur, 
quantum  ad  hoc  quod  est  per  se  subsistere.  Patet 
eliam  quod  nec  relatio,  nec  persona  hahet  subsistere, 
nisi  per  essentiam.  Item,  quod  relatio  non  da1  per- 
sonis  suhsistere,  nisi  quia  est  divina  essentia. 

Ad  argumentum  in  pede  quaestionis  factum,  n< 
tur  major.  Et  cum  probatur  prima  pars,  dico  quod, 
secundum  sanctum  Thomam,  de  Potentia  Dei,  q.  8, 
art.  3,  ad  12'""  :  «  Relatio  praesupponit  distinctio- 
nem  aliorum  generum,  utputa  substantiae  el  quan- 
titatis  (8);  quandoque  etiam  actionis  et  passionis; 
sed  (e)  distinctionem  quae  es1  secundum  ad  aliquid 
relatio  non  praesupponit,  sed  facit;  sicul  relatio 
dupli  praesupponil  diversitatem  magni  el  parvi,  banc 
autem  differentiam ,  quae  est  secundum  duplum  el 
dimidium,  non  praesupponit,  Bed  facit.  ln  divinis 


(a)  esscntia.  —  persona  Pr. 

(6)  ex.  —  Om.  IV. 

(y)  est.  —  Om.  Pr. 

(g)  quantitatia.  —  quoHtatis  IV. 

(«)  sed.  —  interdum  IV. 


DISTINCTIO   XXVll.  —    QU^STIO   I. 


235 


autem  non  est  alia  distinctio,  nisi  secundum  relatio- 
nem.  »  —  Hacc  ille.  —  Item,  1.  Sentent.,  dist.  26, 
q.  2,  art.  2,  ad  3um,  dicit  :  «  Quamvis  relatio,  ex 
hoc  quod  relatio  ad  alterum  dicitur,  non  sit  res 
quffidam ,  est  tamen  res  aliqua  secundum  quod 
habet  fundamentum  in  eo  (a)  quod  refertur ;  et  ex 
hoc  habet  ulterius,  quod  sit  bypostasis  vel  substan- 
tia,  in  quantum  est  divina  ;  et  ideo  facit  realem 
distinctionem  hypostasum ;  sicut  sapientia ,  ex  hoc 
quod  est  sapientia,  non  habet  quod  sit  substantia, 
et  tamen  quia  sapientia  divina  est  substantia,  Deus 
substantialiter  est  sapiens.  Et  ideo  considerandum 
quod  ubi  est  relatio  secundum  habitudinem  tan- 
tum,  et  non  secundum  aliquod  esse  naturale,  non 
requiritur  distinctio  suppositorum  secundum  rem; 
sed  solum  secundum  rationem,  ut  cum  dicitur, 
idem  eidem  idem  ;  quando  autem  est  ibi  relatio, 
non  solum  secundum  habitudinem,  sed  secundum 
esse  naturale ,  requiritur  distinctio  suppositorum 
etiam  realiter,  ut  icqualis  sequali  sequalis  ;  sed  ubi 
relatio  non  solum  est  realiter,  sed  est  ipsa  substan- 
tia  relati,  ibi  non  tantum  requirit,  sed  facit  distin- 
ctionem  suppositorum.  »  —  Hsec  ille. 

Ad  probationem  alterius  partis  antecedentis,  ssepe 
dictum  est,  scilicet  quomodo  relatio  sit  prior  secun- 
dum  intellectum  actu  notionali,  et  quomodo  poste- 
rior  ;  et  consequenter,  quomodo  relatio  supponit 
constitutionem  sui  supposili,  et  quomodo  non.  Unde 
sanctus  Doctor,  dc  Potentia  Dei ,  q.  10,  art.  5, 
ad  12um,  ostendit  ordinem  secundum  intellectum, 
inter  relationem  et  proprietatem  et  notionem  ;  per 
quem  habetur  quomodo  relatio  prseintelligitur  con- 
stitutioni,  et  quomodo  non.  Ait  enim  sic  :  «  Neque, 
inquit,  proprietas,  neque  relatio,  secundum  quod 
hujusmodi,  habent  rationem  constituendi  personam ; 
ii.im,  cum  persona  sit  rationalis  naturai  individua 
substantia,  illud  quod  est  extra  substantiam,  perso- 
iiam  constiluere  non  potest.  Unde  in  rebus  creatis 
proprietates  et  relationes  non  sunt  constituentes ; 
sed  rnagis  advenientes  personis  constitutis.  In  divi- 
ii  i-  autem,  ipsa  relatio  est  divina  essentia.  Et  ex  hoc 
habet  quod  illud  quod  per  eam  constitutum  est,  sit 
persona ;  nisi  enim  paternitas  esset  divina  essentia, 
nullatenus  hoc  nomen,  Pater,  significaret  personam, 
sed  hoc  soluin  :  accidens  relativum  personae,  sicut 
patet  in  personis  bumanis.  Paternitas  ergo ,  in 
quantum  est  divina  essentia,  constituit  hypostasim 
subsistentem  in  natura  divina ;  in  quantum  vero  est 
relatio,  distinguit;  in«quantum  vero  est  proprietas, 
convenit  uni  persomn  et  non  alii ;  in  quantum  vero 
esi  notio,  est  principium  innotescendi  personam. 
Sic  ergo,  secundum  ordinem  intellectus,  primum 
est  quod  sit  personam  constituens;  secundum  est 
quod  sit  distinguens ;  tertium  est  quod  sit  proprie- 
tas ;  quartum  est  quod  sit  notio,  »  —  Haec  ille.  — 


Ex  quibus  patet  vanitas  quorumdam  exponentium 
sanctum  Thomam.  Dicunt  enim  quod  paternitas 
constituit,  in  quantum  est  qusedam  proprietas,  et 
sic  praecedit  generationem  activam  et  relationem. 
Patet  enim,  ex  dictis,  hujusmodi  falsitas.  Paterni- 
tas  enim  prius,  secundum  intellectum,  est  relatio, 
quam  proprietas.  Unde,  ibidem,  ait  sanctus  Doctor  : 
«  In  divinis  personis  oportet  quod  ratio  relationis 
rationem  proprietatis  prsecedat.  Nam ,  cum  pro- 
prium  sit  quod  uni  soli  convenit,  ratio  proprietatis 
distinctionem  prsesupponit.  In  divinis  autem ,  non 
potest  esse  aliquid  distinctum,  nisi  per  hoc  quod  est 
ad  aliquid.  Unde  relatio,  quae  est  distinctionis  prin- 
cipium  in  divinis,  secundum  rationem  prior  esl 
proprietate.  »  —  Hsec  ille. 


DISTINCTIO    XXVII. 


(«)  ad.  —  Ad.  Pr. 


QU.ESTI0  I. 

UTRUM  GENERARE  ET  PATERNITAS  SINT  IDEM 
REALITER  IN  DIVINIS 

£5^|=|q5iKCA.  vigesimamseptimam  distinctionem 
%(  U&Zliil2  quaeritur  :  Utrum  generare  et  paternitas 
^VwG^  sint  idem  realiter  in  divinis. 
(3^-<^M  Et  arguitur  quod  non ;  quia  ea  qute 
reducuntur  ad  diversa  prsedicamenta,  non  videntur 
esse  realiter  idem ;  sed  ista  sunt  hujusmodi,  quia 
generare  videtur  reduci  ad  pra?dicamentum  actionis, 
paternitas  vero  ad  prgedicamentum  relationis  ;  igitur 
non  sunt  idem  secundum  rem. 

Sed  in  oppositum  arguitur  :  Nam  Magister  ponit , 
in  hac  distinctione,  quod  eadem  proprietas  dicitur 
paternitas  vel  generatio,  et  eadem  filiatio  et  nativitas 


sive  origo ; 


igitur  sunt  realiter  idem. 


In  hac  qusestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  objectiones. 

ARTIGULUS  I. 

PONUNTUR    CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum  articulum  ,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  actio  in  divinis  non 
dicit  rem  de  pr?edicamento  actionis,  sed  potius 
divinani  essenliam  cum  relatione  reali,  vel 
rationis. 

Patet  prima  pars  :  quia  actio,  ut  est  praedicamen- 
tuni,  infert  passionem;  in  divinis  autem  nulla  est 
passio ;  igitur  non  est  actio  de  prsedieamento  actio- 


236 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


nis.  Secundo  :  quia  actio  talis  dicit  originem  motus 
vel  mutationis;  sed  in  divinis  nihil  movetur  aut 
mutatur;  igitur,  etc.  Istas  probationes  innuit  san- 
ctua  Doctor,  1  p.,  q.  41 ,  art.  1 ,  ad  2,,m  et  3um. 

Sed  Becunda  pars  conclusionis  prohatur  :  Nam 
tam  actio  quae  esl  creatio,  quam  illa  quse  est  gene- 
ratio  aut  spiratio,  ot  generaliter  omnis  divina  actio, 
sive  ad  extra,  sive  ad  intra,  et  sive  sit  essentialis, 
sive  personalis,  <lioit  divinam  essentiam,  secundum 
quod  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  45,  art.  3, 
ad  lnm;  et  1.  Sentent.,  dist.  8,  q.  4,  art.  3;  et  de 
Potentia  Dei,  q.  2,  arl.  1  ;  et,  2.  Contra  Gentiles, 
cap.  9;  et  multis  aliis  locis.  —  Quod  autem  dicat 
relationem  ,  patet.  Et  primo,  de  actione  Dei  ad  extra, 
probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  45,  art.  3,  ad  lum  : 
«  Creatio  active  significata,  significat  actionem  divi- 
nam,  quae  esl  <  -j  n s  essentia  cum  relatione  ad  crea- 
turam  ;  sed  relatio  Dei  ad  creaturam,  non  est  realis, 
sed  secundum  rationem  tantum.  »  —  Ha?c  ille.  — 
Hoc  etiam  dicit,  2.  Sentent.,  dist.  1,  q.  1,  art.  2; 
item,  de  Potentia  Dei,  q.  3,  art.  3.  —  Sed  de 
actione  a<l  intra,  probat  ipse,  1  p.,  q.  41,  art.  1, 
a<l  2um,  ulii  sic  ait  :  «  Primo,  inquit,  conjicere  (a) 
potuimus  originem  alicujus  ab  alio  ex  motn  ;  quod 
(Miim  aliqua  resa  suadispositione  removeretur(G)  per 
motum,  manifestum  fuit  ah  aliqua  causa  procedere. 
Et  ideo  aclio,  secundum  primam  nominis  institutio- 
iicin,  importal  originem  motus;  sicut  enim  motus, 
prout  est  in  mobili  ah  aliquo,  dicitur  passio,  ita 
origo  ipsius  molus  secundum  quod  incipit  ab  aliquo 
et  terminatur  in  illud  quod  movetur,  vocatur  actio. 

Re to  igitur  molu ,  actio  nihil  aliud  importat  quam 

ordinem  originis  secundum  quod  a  causa  aliqua  vel 
principio  procedit  in  id  quod  est  a  principio.  Quac 
quidem  habitudines,  sunt  ipsse  relationes  vel  notio- 
nes.  »  -  Hiec  ille.  —  Item,  q.  45,  art.  2,  ad  2,,m, 
dicit  :  «  Actio  et  passio  conveniunt  in  una  substan- 
tia  motus,  etdifferunt  solum  secundum  hahitudines 
diversas,  ut  dicitur  3.  Physicorum  (t.  c.  18). 
Oportet  igitur  qiiod,  subtracto  motu,  non  romaneant 
nisi  diversse  habitudines  in  creante  et  in  creato.  »  — 
Haec  ille. 

Kx  quihus  patet  <piod  actio  in  divinis  non  dicit 
nisi  divinaiii  essentiam,  el  habitudinem  ad  produ- 
ctum,  secundum  rem,  vel  secundum  rationem. 

Secunda  conclusio  osi  quod  generare  el  gene- 
rari,  potlns  habent  modum  relationum,  quam 
acttonum  e1  passionum. 

Patel  conclusio  :  quia  generari  in  divinis  aondicit 
passionem  ;  nec  generare  dicil  actionem  pertinentem 
ad  praedicamentum  actionis.  Unde  sanctus  Thomas, 
I  p.,  q.  11  ,  art.  I  ,  ad  3om,  sic  ail  :  «  Actio,  secun- 


(a)  conji*  '■>■■■    -  convincere  Pr. 
[<,)  removeretur.  —  moveretur  Pr, 


dum  quod  importat  originem  motus,  infert  ex  se 
passionem;  sic  autem  non  ponitur  actio  in  divinis; 
unde  non  ponuntur  ihi  passiones,  nisi  solum  gram- 
matice  loquendo,  quantum  ad  modum  significandi ; 
sicut  attribuimus  Patri  generare,  et  Filio  generari.  » 
—  Haec  ille.  —  Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  8, 
q.  4,  art.  3. 

Tertia  conclusio  est  quod  actns  notionaics, 
cujnsmodi  sunt  generare  et  spirare,  sunt  idem 
realiter  cum  relationibus  personamm  ;  sed  dif- 
ferunt  secundum  modum  signiiicandi. 

Prohatur  ista  conclusio  ex  prima  conclusione. 
Gum  enim,  remoto  motu ,  actio  non  sit  nisi  relatio, 
et  hahitudo  principii  ad  illud  quod  est  de  principio, 
sequitur  quod,  cum  in  divinis  nullus  sit  motus  aut 
mutatio,  quod  generare,  quod  significatur  per 
modum  actionis,  secundum  rem  sit  relatio  principii 
originantis  ad  originatum,  et  generari  sit  habitudo 
geniti  ad  generantem.  —  Sed  quod  differant  quan- 
tum  ad  modum  significandi,  patet,  secundurn  san- 
ctum  Thomam,  1  p.,  q.  41 ,  art.  1 ,  ad  2l,m.  «  Quia, 
inquit,  de  rehus  divinis  et  intelligibilibus  loqui  non 
possumusnisi  secundum  modum  rerum  sensihilium, 
a  quihus  cognitionem  accipimus,  et  in  quihus  actio- 
neset  passiones,  in  quantum  motum  implicant,  aliud 
sunt  a  relationihus  quae  ex  actionihus  et  passionilms 
consequuntur;  oportuit  seorsum  significari  habitu- 
dines  personarum  per  modum  actus,  et  seorsum  per 
modum  relationym.  Et  sic  patet  quod  sunt  idem 
secundum  rem ,  sed  differunt  solum  secundum 
niodum  significandi.  »  —  Haec  ille.  —  Item,  1.  Sen- 
tent.,  dist.  27,  q.  1 ,  art.  1 ,  ad  5um  :  «  Sicut,  inquit. 
in  essentialihus  sic  est  quod  ideui  secundum  rein  esl 
operatio  et  Deus  et  divinitas,  sed  tantum  distinguun- 
tur  secundum  rationem  fundalani  in  re ;  ita  est  in 
personalihus,  quod  idem  est  secundum  rem  operatio 
personalis  et  persona  et  proprietas  constituens  per- 
sonam,  sed  tantum  differunt  secundum  rationem  et 
modum  significandi.  Unde  dico  quod  eadem  relatio 
significatur  per  hasc  tria  :  Pater,  paternitas,  e1  gene- 
ratio ;  sed  Pater  significat  illam  jier  modum  hyposta- 
sis  vel  personse,  paternitas  per  modum  proprietatis, 
generatio  per  modum  operationis.  »  —  Haec  ille. 

Quarta  conclusio  esl  <iiio»i  paternitas  pneeedil 
secundum  Intellectum  ipsum  generare,  sed  gene- 
rarl  prcecedll  tiliationem. 

Ista  conclusio  1'uit  probata  in  praecedenti  quaesti 

isto  medio,  scilicel  :  quod  illud  quod  intelligitur  ut 
progrediens  ab  aliquo,  sequitur,  secundum  modum 
intelligendi ,  constitutivum  illius  a  quo  progreditur; 
sic  autem  esl  quod  generare  concipitur  ul  pro 
diens  a  Patre,  quasi  per  modum  actus  ejus;  • 
formale  constitutivum    personae    Patris,   <pi"<l   <-t 


DISTINCTIO   XXVII.  —    QU^STIO   I. 


237 


patefnitas,  secundum  modum  intelligendi  prsecedit 
simpliciter  generare.  E  converso  vero,  illud  quod 
Lntelligitur  tanquam  via  ad  esse  alicujus  <'i  suum 
formale,  videtur  illud  praecedere  secundum  inlclle- 
ctiiin;  generari  autem  intelligitur  quasi  via  ad  per- 
sonam  Filii;  ergo  generari,  secundum  tntellectum, 
prsecedit  Filium  et  filiationem.  Ex  quibus  sequitur 
quod  prinio  et  principalius  paternitas  conslituit  per- 
sonam  Patris  quam  generare,  secundum  nostrum 
modum  intelligendi ;  immo  generare  non  constituit, 
sed  potius  constitutum  ostendit.  Item,  apparet  quod 
in  divinis  Pater  generat  quia  Pater,  et  non  ideo  est 
Pater  quia  generat.  E  converso  est  quod  accidit  in 
creatis  :  Socrates  enim  non  est  generans  quia  Pater, 
sed  quiagenerat  ideo  pater  est;  et  ita  generare  in  eo 
prsecedit  paternitatem.  Ista  omnia  ponit  sanctus 
Tliomas,  1  p.,  q.  40,  art.  4. 

ARTICULUS  II. 

PONUNTUR    OBJEGTIONES 


2. 


CONTRA   TERTIAM    CONCLUSIONEM 


§  4. 


A.  —  OBJECTIONES 

CONTRA   SECUNDAM   CONCLUSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
duni  articulum,  arguitur  contra  conclusiones.  Et 
quidem  contra  secundam  arguit  Aureolus  (dist.  27, 
q.  1,  art.  1),  probando  quod  generare  et  generari 
babeant  potius  modum  actionum  et  passionum  quam 
relationum. 

Primo.  Tum  quia  per  generare  et  generari  vere 
capit  Filius  suam  realitatem  ;  quod  non  competit 
habitudinibus  (a)  de  genere  relationis. 

Secundo.  Tum  quia  generari  est  vera  origo;  quee 
non  habet  modum  relationis,  sed  passionis. 

Tertio.  Tum  quia  generare  est  quidam  egressus  et 

qusedam  origo  realis,  quo  egressu  Pater  prorumpit 

in  Filium;  et  similiter  generari  est  quidam  exitus 

quo   Filius  egreditur  a  Patre,  sicut  ipse  testatur, 

Joann.,  16  (v.  28),  quod  exivit  a  Patre,  et  venit  in 

inuiiduiii.   Ostensuni  est  autem   supra,  quod  baec 

nullo  modo  competunt  prtedicamento  relationis,  sed 

actionis  et  passionis.  Ergo  modum  babent  actionum 

et  passionum,  potius  quam  relationum.  Unde  con- 

suetum  est  quod  dicitur  activa  generatio  et  passiva ; 

rt  siniiliter  de  spiratione,  qusc  est  activa  et  passiva. 

Et  quam  niaxime  hcc  habent  dicere,  qui  posuerunt 

generare  elicitum  in  divinis,  et  potentiam  generandi 

esse  productivam.  Unde  non  apparet  quod  absque 

repugnantia  potuerunt   isla  duo  ponere,  scilicet   : 

quod  generare  sit  relatio  et  non  habeat  modum  actio- 

nis,  et  tamen  quod  potentia  generandi  sit  potentia 

\i  iv  productiva  et  non  entitativa. 


(a)  habitudinibus.  —  habitibus  Pr. 


Argumenta  Aureoli  et  aliorum.  —  Contra 
tertiam  conclusionem  arguitur  (ibid.,  art.  4). 

Primo  sic.  Impossibile  est  eamdem  rem  in  sui 
exsistentia  babere  modum  babitus  et  quietis,  et 
modum  aclus  et  lluxus;  alioquin  inessent  opposita 
eidem.  Sed  paternitas  babet  modum  habituset  quie- 
tis;  generare  vero  modum  actus  et  fluxus.  Ergo,  vel 
non  sunt  eadem  res,  cujus  oppositum  omnes  habent 
concedere,  secundum  intentionem  Sanctorum;  aut, 
si  sunt  eadem  res,  uterque  modus,  scilicet  fluxus  et 
quietis,  non  debet  attribui  illi  rei  in  sui  exsistentia. 
Sed  manifestum  est  quod  in  sui  exsistentia  et  in 
rerum  natura  oportet  quod  illa  res  habeat  modum 
actus  et  agere  vel  produci  in  Filio,  alioquin  non  vere 
producerentur  personse.  Ergo  impossibile  est  quod 
in  sui  exsistentia  habeat  modum  babitus  relativi  tan- 
tummodo  connectentis  et  non  causantis ;  sed  ille 
modus  erit  in  sola  apprebensione  intellectus. 

Secundo  sic.  Impossibile  est  quod  eadem  realitas 

inler  duo  extrema  consistens,  sit  vere  positiva  alte- 

rius  extremi  et  non  positiva  in  rerum  exsistentia ; 

alioquin  contradictoria  eruntsimul  vera.  Sed  realilas 

importata   per  generare,    exsistit   inter   Patrem  et 

Filium  ut  vere  positiva  et  causativa  Filii ;  paternitas 

vero  inter  eos  exsistit  ut  nullo  modo  causativa  aut 

positiva  Filii,  sed  tantummodo  ut  referens  et  con- 

nectens,  quia  relationis  non  est  causare  extrema, 

sed  connectere  et  referre.  Ergo  non  sunt  eadem  res 

paternitas  et  generare ;  quod  tamen  oinnes  conce- 

dunt.  Vel  necesse  est  quod  generare,  secundum  rem 

et  modum  causativum,  sit  in  divinis  ex  natura  rei, 

et  sine  opere  intellectus  ;  paternitas  vero,  per  modum 

ejus  relativum,  Filium  non  ponens  sed  tantummodo 

ad  ipsum  referens,  sit  ex  solo  opere  intellectus.  Et 

boc  utique  verum   est,   demonstrative   conclusum. 

Paternitas  enim  est  vera   res   causativa  et  positiva 

extremi,  scilicet  Filii ;  est  enim   ipsum  generare ; 

sed  concipitur  sub  modo  non  causativo,  sed  con- 

nexivo  et  relativo  tantum,  qui  modus  non  est  in  re, 

sed  in  intellectu  apprehendente.  Et  ideo  paternitas, 

in  quantum  est  relatio  qusedam  diflerens  modaliter 

a  generare,  est  ab  opere  intellectus.  Unde  in  divinis 

sunt  oiiiiines  verae et  relationes  per actum  intellectus. 

—  H;cc  ille. 

Tertio  arguunt  alii  (apud  Aureolum,  ibid.,  art.  1) 
contra  eamdem  conclusionem ,  sic  :  Quando  aliqua 
sic  se  habent,  quod  unum  est  realiter  in  aliquo,  et 
reliquum  in  suo  opposito,  illa  non  sunt  realiter 
idein ;  quia  talia  realiter  separantur,  et  sic  non  sunt 
idem.  Sed  paternitas  est  realiter  in  Patre,  cum  per 
eani  sit  formaliter  Pater.  Generare  vero  non  est  in 
Patre,  sed  in  Filio.  Quod  patet  :  —  Tum  quia, 
3.  Physicorum  (t.  c.  20),  dicit  Philosophus  quod 
actio  est  in  passo,  non  in  agente.  —  Tum  quia  gene- 
rare  videtur  egredi  a  Patre ,  et  attingere  Filium ;  et 


238 


LlRRl    I.    SE.NTENTIARUM 


per  consequens  remanere  in  Filio,  et  non  in  Patre. 
Igitur  generare  et  paternitas  distinguuntur  reaiiter. 

Quarto.  Quandocumque  aliquasunt  idem,  dequo- 
cumque  praedicatur  unum,  et  reliquum.  Sed  Pater 
praedicalur  de  aliquo  in  divinis,  de  quo  non  praedi- 
catur  generare,  utpote  de  essentia  :  nam  essenlia 
veraciter  dicitur  et  est  Pater,  Extra,  de  Summa 
Trinitate  et  Fide  catftolica,  cap.  Damnamus ;  et 
tamen  ibidem  determinatur  quod  essentia  non  gene- 
rat.  Ergo  generare  et  esse  Patrem,  non  sunt  idem  ;  et 
per  consequens,  nec  paternitas  et  generatio  activa. 

Quinto.  Paternitas  et  fdiatio  in  divinis  non  sunt 
idenr  realiter,  immo  realiter  distinguuntur,  sicut 
Pater  et  Filius.  Sed  generare  non  est  aliud  quam 
Filius,  ut  videtur.  Sicut  enim  motus  qui  est  in 
passo,  prout  est  ab  agente,  dicitur  actio;  sic  realitas 
Filii,  prout  est  a  Patre,  dicitur  generatio  actio,  et 
prout  est  in  Filio,  dicitur  generatio  passio.  —  Con- 
firmatur  :  Quia  creatio  actio  non  videtur  aliud  esse 
quarn  creatura,  prout  esl  a  Deo  creante.  Ergo  pater- 
nitas  et  generare  non  sunt  idem. 

Sexto.  Idem  non  fundatur  in  seipso  ;  fundamen- 
tum  enim  non  est  idem  cum  fundato  in  eo.  Sed 
generare  est  fundamentum  paternilatis ;  quia  rela- 
tiones  producentis  et  producti  fundantur  super  agere 
vel  egisse,  ut  dicit  Philosophus,  5.  Metaphysicse 
(t.  c.  20).  Ergo  generare  et  paternitas  non  sunt 
idem. 

Seplimo.  Quandocumque  aliqua  sic  se  babent, 
quod  unum  manet,  aliquo  transeunte,  illa  non  sunt 
idem  realiter;  alias  transire  et  non  transire,  manere 
et  non  manere,  quae  sunt  contradictoria ,  verifica- 
rentur  de  eodem,  contra  illud  primum  principium  : 
impossibile  est  idem  simul  esse  et  non  esse.  Sed 
paternitate  manente,  transit  actus  generationis  et 
generare,  ut  patet  in  creaturis,  ubi  manet  pater, 
mullo  tempore  postquam  genuit;  et  dato  quod  in 
Deo  in  aeternum  simul  stent,  boc  ex  necessitate  et 
immutabilitate  divina  provenit,  et  non  ex  conditione 
paternitatis ;  quia  dato,  per  impossibile,  quod  gene- 
rare  transiret,  adhuc  remaneret  paternitas,  dum 
tamen  Filius  permaneret,  et  esset  Pater  in  divinis, 
non  qui  actu  Filium  generaret,  sed  qui  Filium 
genuisset.  Ergo  paternitas  et  generatio  non  sunt 
idem. 

Octavo.  Ea  quae  reducuntur  ad  diversa  genera  et 
praedicamenta,  qoo  possunt  esse  idem;  cum  diver- 
sorum  generum  diversae  sint  species,  et  coordina- 
tiones  praedicamentorum  sint  impermixtae.  Sed  gene- 
rare  reducitur  ad  praedicamentum  actionis;  paterni- 
las  vero  ad  praedicamentum  relationis,  in  creaturis 
quidem  vere,  in  Deo  autem  secundum  modum.  Igitur 
paternitas  el  generare  non  erunt  idem  in  Deo. 

Nono.  Forma  quieta  non  videtur  esse  idem  cum 
illa  quae  consistit  in  quodam  Iluxu  et  egressu.  Sed 
paternitas  est  forma  quieta,  per  modum  habitus 
exsistens  in  Patre;  generare  vero  consistit  in  quo- 


dam  fluxu  et  egressu  a  Patre.  Ergo  non  sunt  idem 
generare  et  paternitas. 

Decimo.  Jdem  non  est  causa  suiipsius.  Sed,  secun- 
d ii in  aliquos,  PaterestPaterquiagenerat;secundum 
alios  vero,  generat  quia  est  Pater;  et  ita  paternitas, 
secundum  illos,  causat  generare ;  secundum  alios 
vero,  causat  generare  paternitatem.  Ergo  non  sunt 
idem. 

Undecimo.  Doctores  inquirunt  an  suppositum 
Patris  constituatur  per  generare,  an  per  paternita- 
tem  ;  et  illi  tenent  quod  per  generare,  alii  quod  per 
paternitatem.  Sed  haec  inquisitio  nulla  esset,  si  gene- 
rare  el  paternitas  idem  forent.  Igitur,  etc. 

§  3.  —  CONTRA  QUARTAM  CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  quartam  con- 

clusionemarguit(ibid.,art.4)multipliciter  ;et  primo, 
quodgenerare,  secundum  modum  intelligendi,  prae- 
cedat  paternitatem. 

Primo  sic.  Quandocumque  enim  res  aliqua  habet 
duos  modos  concipiendi,  unum  quidem  secundum 
quod  est  in  rerum  natura,  et  alium  tantummodo  ex 
operatione  intellectus,  primus  dicitur  praecedere 
secundum,  sicut  patet  quod,  ordine  rationis,  conce- 
ptus  floris  per  modum  stantis,  praecedit  florere,  quod 
per  modum  fluxusconcipitur;  quoniamflos  in  rerum 
natura  habet  modum  quiescentis,  modum  vero  fluen- 
tis  a  solo  opere  intellectus.  Sed  realitas  illa  quae  per 
generare  importatur  per  modum  fluxus,  et  per  pater- 
nitatem  per  modum  quiescentis,  babet  in  sui  exsi- 
stentia  modum  actionis  et  fluxus ;  modum  vero  babi- 
tus  quiescentis,  ex  solo  opere  intellectus;  quia,  si 
esset  e  converso,  non  vere  et  realiter  Filius  produ- 
ceretura  Patre,  sed  connecteretur  ad  ipsum  realiter, 
nectamenrealiteremaneret.  Ergo,  secundum  modum 
intelligendi ,  generare  praecedit  paternitatem. 

Secundo  sic.  Connexio  extremorum  exigit  extrema 
posita,  et  per  consequens  preesupponit  positionem 
eorum.  Sed  paternitas,  et  universaliter  omnis  relatio 
de  secundo  modo  relativorum,  est  connexio  extre- 
morum ;  nec  porrit  ea,  sed  posita  supponit.  Ergo 
exigit  ut  prius  concipiatur  positio  illoruin.  Ponitur 
autem  Filius  per  generare.  Igitur  patefnitas  cxigit 
ut  sibi  praeintelligatur  generare. 

Tertio  sic.  Sigenerare,  secundum  modum  intelli- 
geirdi,  rron  praecedit  paternitatem  sed  sequitur  in 
divinis  :  aut  boc  est  ex  boc  quod  generare  elicitur 
a  Patre,  ita  quod  paternitas  aliquid  elicitive  («)  ad 
generare  faciat ;  aut  quia  facit  ad  ipsum,  per  modum 
cujusdam  praevii  et  ratiorris  fundandi.  Sed  non  potesl 
dici  primum.  Tum  quia  generare  non  est  elicitum, 

i )  csi  realitas  esse  non  capiens  aliunde,  cui  repu- 

gnat  ut  esse  capiat  ab  alio;  sicul  repugnal  primo 
printipio,    aut    divime    esscntke,    aut    cuilibet    roi 


(a    elieilive.  —   Om,  Pr, 


DISTINCTIO   XXVII.  —   QU^ESTIO   I. 


239 


improductae,  quod  intelligatur  producla.  Tum  quia, 
dato  quod  eliceretur,  nullo(a)  modo  paternitas  ipsam 
eliceret,  nec  esset  elicilivi  principii  determinativum; 
cum  relatio  non  sit  actionis  principium,  nec  exiga- 
tur  ad  determinandum ; . quia  absolutum  est  suffi- 
cienter  determinatum ,  nec  respectu  indiget  adagen- 
dum.  Nec  etiam  secundum  potest  dari ;  quia  mani- 
festum  est  quod  actiones  sunt  praeviae,  et  rationes 
fundandi,  secundum  modum  relativorum,  et  non 
e  converso.  Unde  mens  non  potest  concipere  Patrern, 
nisi  concipiendo  (6)  quod  genuit  vel  generat.  Igitur 
intellectus  recte  judicans,  debet  apprehendere  quod 
in  Deo  generare  praecedit  paternitatem. 

Quarto.  Item,  contra  eamdem  conclusionem  arguit 
(ibid.),  probando  quod  persona  Patris  verius  et  prin- 
cipalius  constituitur  per  generare,  quam  per  pater- 
nitatem.  Quia  illud  dicitur  verius  et  principalius 
quod  est  ex  naturarei,  quam  quod  est  solum  secun- 
dum  considerationem ,  et  fit  per  opus  intellectus. 
Sed  constitutio  primi  suppositi  per  actum  generandi, 
est  quidem  ex  natura  rei  ;  quoniam  generare  est  in 
re,  et  quoad  intentionem  quse  concipitur,  et  quoad  (y) 
modum  actus  et  fluxus,  sive  ponentis  active  suppo- 
situm.  Constitutio  vero  per  paternitatem  habet 
aliquid  de  opere  intellectus  :  quia,  licet  paternitas 
sit  in  re  quoad  intentionem  conceptam,  quae  penitus 
esteadem  cum  generare  ;  nihilominus,  quoad  modum 
habitus  et  quietis  sub  quo  concipitur,  quia  intelli- 
gitur  per  modum  habitudinis  connectentis ,  sub  isto 
quidem  modo,  non  est  in  rerum  natura ;  alioquin 
modi  oppositi  (3)  fluxus  et  quietis  inessent  eidem 
rei,  non  solum  in  intellectu ,  immo  in  exsistentia ; 
quae  omniasunt  impossibilia.  Ergo  suppositum  Patris 
verius  et  principaliusconsurgit  ex  essentia  et  generare, 
quam  ex  essentia  et  paternitate.  —  Haec  ille  in  forma. 


B. 


SOLUTIONES 


§  1.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  contra 
secundam  conclusionem ,  dicitur  quod  Filius  vere 
capit  esse  per  generare.  Sed  ad  minorem,  dico  quod 
relatio,  ut  relatio,  non  habet  hoc  ut  per  eam  aliquid 
capiat  esse.  Sed  tamen  dico  quod  omne  quod  capit 
realitatem,  accipit  eam  peractionem  qusedicit  motum 
eum  relatione,  sicut  actio  praedicamentalis,  quam 
negamus  a  divinis ;  vel  per  originem,  quae  est  relatio 
significata  per  modum  actionis  praedicamentalis,  et 
talis  est  in  divinis.  Non  enim  nego,  immo  firmiter 
teneo  quod  generare  dicit  divinam  actionem  cum 
relatione;  sed  ibi  potius  salvatur  ratio  relationis 
quam  actionis   praedicamentalis,  quae  imperfectio- 

(a)  nullo.  —  illo  Pr. 

(6)  concipiendo.  —  accipiendo  Pr. 

(y)  et  quoad.  —  ad  Pr. 

(8)  oppositi.  —  compositi  Pr. 


nem  includit,  et  passionem  inducit,  et  exitum  de 
potentia  in  actum  inseparabililer  comitatur.  Unde 
argumentum  istud  procedit  de  relatione  quae  non  est 
nisi  relatio,  et  non  de  relatione  quae  includit  secun- 
dum  rem  omnem  perfectionem. 

Ad  secundum  (et  ad  primam  partem  tertii)  ne- 
gatur  minor.  Exitus  enim  dicit  semper,  vel  motum 
cum  relatione,  vel  relationem  ipsam.  Nec  probat 
oppositum,  scilicet  quod  egressus  et  proruptio  non 
dicant  relationem.  Ipse  enim  hoc  probare  conatur, 
scilicet  quod  originare  et  originari  non  dicant  respe- 
ctus  de  genere  relationis  :  tum  quia  per  nullum 
respectum  de  genere  relationis,  capit  esse  terminus 
illius  respectus,  sed  origo  est  illud  quo  terminus 
originatus  ponitur  in  esse ;  tum  quia,  secundum 
Simplicium,  facere  et  pati  non  consistunt  in  habitu- 
dine  ad  invicem,  sicut  dextrum  et  sinistrum  ;  tum 
tertio,  quia  nulla  relatio  se  habet  ad  suum  terminum 
quasi  via  in  ipsum ,  sic  autem  actio  ad  terminum  ; 
tum  quarto,  quia  relatio  necessario  oritur,  posito 
fundamento  et  termino,  non  sic  actio,  quia  illa  causat 
terminum  ;  tum  quinto,  quia  relatio  necessario  manet 
ad  permanentiam  extremorum,  non  semper  autem 
manet  origo  termini  ab  agente,  illis  positis  ;  tum 
sexto,  quia  relatio  non  fundat  relationem,  sed  tamen 
aliqua  relatio  fundatur  super  actionem,  5.  Metaphy- 
sicss  (t.  c.  20).  Ista  sunt  motiva  principalia.  Ad  quae 
dicitur  quod  solum  probant  quod  originare  et  origi- 
nari,  vel  actio  et  passio,  seu  facere  et  pati,  ut  sunt 
pracdicamenta,  non  dicunt  solos  respectus  de  genere 
relationis;  quod  conceditur.  Sed  non  probant  quin 
dicant  motum  cum  duplici  respectu,  quorum  unus 
est  in  agente,  et  alius  in  passo.  Unde  actio  dicit 
motum  cum  uno  respectu,  et  passio  dicit  cum  alio 
respectu.  In  divinis  autem,  iterum  concedo  quod 
oriffinare  et  originari  non  dicunt  in  sua  ratione  solos 
respectus,  sed  divinam  actionem  cum  respectu  dantis 
vel  accipientis,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  de  Potentia 
Dei,  q.  2,  art.  5.  «  Actio  generatio,  inquit,  in  divi- 
nis  significat  actionem  cum  aliquo  respectu;  unde 
ipsa  generatio  est  Dei  actio,  quae  est  ejus  essentia, 
cum  aliquo  respectu.  » 

Ad  lertium  dicitur  quod  nos  non  ponimus  quod 
generare  sit  realiter  elicitum  in  divinis ;  sed  signifi- 
catur  modo  actionis,  et  concipitur  sub  conceptu 
actionis  quae  invenitur  in  creatis,  ubi  est  actio  reali- 
ter  elicita.  Nec  est  repugnantia  quod  potentia  gene- 
randi  sit  vere  productiva,  et  quod  generare  non 
habeat  modum  actionis  praedicamentalis ;  quia  non 
oportet  quod  potentia  generandi  sit  productiva  aut 
elicitiva  generationis,  sed  Filii. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli  et  aliorum.  —  Ad 
primum  contra  tertiam  conclusionem ,  conceditur 


240 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


major,  et  oegatur  minor.  Dico  enim  quod  omnia 
quae  sunt  in  divinis,  in  Patre  sunt  sine  fluxu;  sed 

siint  in  ultimo  complementi.  Goncedo  tamen  quod 
eadem  res,  quae  est  paternitas  et  generare,  possit 
concipi,  sine  falsitate,  in  ratione  f'orma3  quiescentis, 
et  in  ratione  actionis;  non  quod  conceplus  actionis 
repraesentet  illam  quoad  illam  imperfeetionem  quoe 
est  in  creata  actione,  scilicet  quod  actio  creata  est 
quidam  fluxus  et  eductio  de  polentia  in  actum,  aut 
quaedam  tendenlia  in  extrinsecum  ;  sed  quoad  hoc 
quod  actio  et  operatio  est  ultima  actualitas  et  perfe- 
ctio  potentiae,  sicut  esse  est  actualitas  essentiae.  Et 
(juoad  hoc,  generare  potest  concipi  per  modum 
actionis  et  Iluxus,  in  quantum  in  ratione  actionis  et 
fluxus  importatur  perfectio,  scilicet  actualitas.  Potest 
etiam  illa  eadem  res  concipi  in  ratione  permanentis 
et  quiescentis ,  in  quantum  negatur  imperfectio 
quam  dicit  fluxus.  —  Et  cum  dicitur  :  si  illa  res  in 
sui  exsistentia  non  habet  modum  fluxus,  etc. ;  — 
negatur  consequentia.  Non  enim  est  de  ratione  pro- 
ductionis,  talis  iluxus,  sed  solum  ultima  actualitas 
qua  communicatur  perfectio  alteri ;  ita  quod  dicit 
actualitatem  ultimam  potenliae,  cum  relatione  ad 
illud  cui  communicatur  actus  ;  sed  in  creaturis 
communicatUr  imperfectio,  scilicet  fluxus  ille  qui 
est  exilus  aut  eductio  de  potentia  passiva  in  actum. 
Ad  secundum  dico  ad  minorem  quod  illa  res 
quae  est  paternitas  et  generare,  vere  est  positiva 
Filii,  et  relativa  Patris  ad  Filium.  Concedo  tamen 
quod  ut  est  paternitas,  est  relativa,  sed  non  positiva 
in  esse,  sed  ut  est  generare ;  quia  generare  dicit 
actionem  divinam  cum  relatione,  paternitas  autem 
relationem  solum.  Sed  ex  hoc  non  sequitur  quin  sit 
ibi  verepaternitassecundum  propriam  rationem  rela- 
tionis,  nec  quod  realiter  distinguatur  a  generare, 
sed  solum  quod  aliter  est  in  re,  et  perfectius  quam 
in  intellectu  ;  quia  in  re  non  solum  est  relatio,  sed 
est  suhstanlia ,  et  essentia,  et  sapientia,  et  actus,  et 
omnipotentia ,  et  infinite  perfecta  ;  in  intellectu 
autem,  dum  concipitur  sub  ratione  paternitatis,  non 
intelligitur  nisi  ut  relatio,  et  non  ut  actus  potentia: 
generativae,  nec  ut  essentia,  etc.  Unde  argumen- 
tiiin  solum  concludit  quod  ratio  paternitatis,  quam 
habemus,  vel  in  qua  concipimus  divinam  relatio- 
nem,  non  comprehendit  illam,  Et  ideo  dicit  sanctus 
Thomas,  1  p.,  q.  '28,  art.  2,  ad  :)"">  :  «  Si,  inquit, 
in  perfectione  divina  nihil  plus  contineretur  quam 
quodsignificatnomenrelativum,sequereturquodesse 
ejus  esset  imperfectum,  utpote  ad  aliud  se  habens ; 
sicnl  si  non  contineretur  ibi  plus  quam  significetur 
aomine  sapientiae ,  non  esset  aliquid  subsistens.  Sed 
quia  divinae  essentiae  perfectio  est  majorquam  quod 
significatione  alicujus  nominis  comprehendi  possit, 
qod  sequitur,  si  nomen  relativum,  vel  quodcumque 
aliud  aomen  dictum  de  Deo,  non  significat  aliquid 
perfectum,  quod  divina  essentia  habeat  esse  imper- 
fectum;  quia  divina  essentia  comprehendit  in  se 


perfectionem  omnium  generum.  »  —  Haec  ille.  — 
E1  ibidem,  ad  2um,  dicit :  «  Plus  continetur  in  per- 
fectione  divina?  essentiae,  quam  aliquo  nomine  signi- 
ficari  possit;  unde  non  sequitur  quod  in  Deo,  pra> 
ter  relationem,  sit  aliquid  aliud  secunduin  rem,  sed 
solum  secunduin  consideratam  nominum  rationem.  » 

—  Huec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod  relatio  est  vere 
et  realiter  in  Deo,  et  non  solurn  ex  opere  intellectus, 
sicut  arguens  dicit;  sed  relatio,  solum  in  divinis, 
non  habet  illud  solum  quod  significat  nomen  relati- 
vum. 

Ad  tertium  negatur  minor ;  generare  enim  vere 
est  in  Patre.  Et  ad  primam  probationem ,  dico  quod 
actio  transiens  est  in  passo,  sed  actio  immanens  est 
in  agente,  quod  non  semper  patitur,  ubi  agens  est 
suum  esse;  tunc  enim,  sicut  in  eo  non  differt  esse 
et  essentia,  ita  nec  agere  et  potentia,  ut  dicitur, 
1  p.,  q.  3,  art.  4,  ad  2um.  —  Ad  aliam  probatio- 
nem,  dico  quod  generare  non  egreditur  secundum 
rem,  sed  solum  secundum  modum  significandi  et 
intelliaendi  Deum  in  creaturis. 

Ad  quarlum  dico  quod  major  est  falsa ;  nam  ad 
veritatem  locutionum  non  sufficit  aspicere  ad  iden- 
titatem  rei,  sed  oportet  aspicere  ad  modum  signifi- 
candi,  et  identitatem  vel  distinctionem  rationis,  ut 
dicit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  39,  art.  4.  Unde, 
de  Potentia  Dei,  q.  8,  art.  1,  ad  7um,  dicit  quod 
non  oportet  semper  omnia  quae  praedieantur  de  ali- 
quo,  preedicari  de  omni  eo  quod  est  idem  illi,  nec 
oportet  quod  si  aliquid  dicitur  de  aliquo,  quod  omne 
idem  illi  praedicato  dicatur  de  eodem  subjecto.  Et  de 
hoc  visum  fuit,  dist.  2  (q.  3).  Dicimus  enim  :  Deus 
c:enerat ;  et  nearamus  istam  :  divinitas  ucnerat.  Ita 
in  proposito. 

Ad  quintum  negatur  minor;  nam  Filius  non  est 
ipsum  generare".  Nec  valet  probatio;  quia  procedit 
de  actione  praedicamentali ,  quam  negamus  in  Deo. 

—  Ad  confirmationem ,  dico  quod  creatio  actio,  esf 
divina  essentia,  ut  alias  dicetur,  in  secundo. 

Ad  sextum  dico  quod  inter  relationem  et  funda- 
mentum  sufficit  distinctio  rationis,  ubi  relatio  non 
est  accidens. 

Ad  septimum  dico  quod  generare  et  paternitas 
distinguuntur  in  creatis,  ubi  accidentia  sunt,  et 
generare  est  actio  transiens.  Secus  est  in  divinis, 
ubi  nec  est  actio  transiens  in  passum ,  nec  accidens 
locum  habet. 

Ad  octavum  dico  quod  nihil  quod  sit  in  Deo 
formaliter,  continetur  sub  genere  proprie  vel  redu- 
ctive,  sed  quodlibet  esl  extra  genus;  el  i<leo,  sicut 
ibidem  est  idem  substantia  »'t  relatio,  ita  relatio  et 
actio.  Secus  est  de  illis  quae  Limitantur  ad  genus. 

Ad  nonum  dico  quod  in  divinis  non  est  aliquid 
quod  fluat,  licel  ibi  aliquid  significetur  per  modum 
quo  fluxus  in  creatis  significatur. 

A<1  declmum  dico  quod  in  talibus  locutionibus, 
h  quia  non  dicit  causam  proprie  Loquendo,  sed  for- 


D1STINCTI0    XXVII.   —   QU^STIO    II. 


241 


male  quo  ali({iiid  est  tale  vel  lale.  Multum  autem 
interest  inter  esse  eausam  formalem  alicujus,  et 
esse  illud  quo  est  formaliter  tale,  sicut  se  habet 
divinitas  ad  Deum,  et  paternitas  ad  Patrem.  Ita  in 
proposito,  cum  dicitur  :  quia  generat  est  Pater,  ly 
quia  dicit  formale  fundamentum  relationis  paterni- 
tatis,  scilicet  generationem ;  cum  autem  dicitur  : 
quia  Pater  est  generat,  ly  quia  dicit  formale  quo 
Pater  agit  ut  actu  primo,  scilicet  paternitatem ,  quse 
intelligitur  in  ralione  potentiae  generandi. 

Ad  undecimum  dicitur  quod  inquisitio  illa  est 
bona,  quia  inquiritur  unde  habet  illa  res,  quae  est 
origoet  relatio,  quod  constituat,  an  ideo  quia  est  origo, 
;ui  quia  relatio ;  sicut  non  est  vanum  quserere,  an 
Deus  generet,  vel  divinitas. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  quartam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  con- 
tra  quarlain  conclusionem  dicitur;  etnegatur  minor, 
sicut  dixi  secundum  praecedentia.  Nec  valet  proba- 
tio.  Stat  enim  Filium  vere  produci,  sine  hoc  quod 
aliquid  sit  in  Patre  habens  modum  fluxus  vel  efflu- 
\us;  sed  tarnen  non  potest  a  nobis  illud  intelligi, 
nisi  concipiendo  generationem  divinam  per  modum 
actionum  creaturarum,  in  quibus  est  fluxus,  nec 
concipiuntur  sine  fluxu. 

Ad  secundum  dico  quod  solum  concludit  quod 
paternitas,  ut  relatio,  est  posterior  ad  generare, 
secundum  intellectum  nostrum  ;  quod  conceditur; 
non  autem  ut  constitutiva. 

Ad  teriium  negatur  divisio  facta  in  majori.  Pater- 
nitas  praeintelligitur  generationi,  non  quia  eliciat, 
vel  faciat  ad  hoc  quod  generatio  eliciatur  nec  ut  sit 
ratio  fundandi  generationem ,  sed  quia  constituit 
suppositum,  quod  praeintelligiturgenerationi.  Prius 
enim  suppositum  intelligitur  esse  constitutum,  quam 
intelligatur  generare;  licet  non  sit  ibi  prioritas  in  re, 
sed  in  rnodo  nostro  concipiendi. 

Ad  quartum,  quod  est  contra  aliud  dictum  in 
conclusione,  negatur  minor ;  nam  ibi  assumuntur 
multa  falsa.  Primum  est  quod  generare  constituat 
suppositum  formaliter;  secundum,  quod  paternitas, 
vel  constitutio  per  paternitatem ,  aliquid  liabeat  de 
opere  intellectus  ;  tertium,  quod  paternitas  lron 
habeat  in  re  modurn  habitus,  sed  tluxus;  et  alia 
niulta,  quae  falsa  sunt,  ut  saepe  dictum  est.  —  Et 
sic  patet  quod  argumenta  ejus  non  procedunt  contra 
conclusiones  positas. 

Ad  argumentum  in  pede  qusestionis,  patet  respon- 
sio  per  quartam  et  quintam  conclusiones. 

Haec  de  qusestione. 


QUiESTIO  II. 

UTRUM  VERBUM  INCREATUM  EMANET  UT  INTELLEGTIO 

ACTUALITER 

^J^-Js^terum,  circa  eamdem  distinctionem  quse- 

f'  ritur  :  Utrum  Verbum  increatum  ema- 
net  ut  intellectio  actualis. 
Et  arguitur  quod  sic.  Nam  dicit  Ansel- 
mus,  Monol.,  cap.  48,  quod  verbum  rei  est  ipsa 
cogifatio ,  ad  ejus  similitudinem  ex  memoria 
facta.  Et  Augustinus,  15.  de  Trinitate,  cap.  16,  dicit 
quod  cogitatio  nostra  perveniens  ad  illud  quod  est 
inlerius,  ac  inde  formata,  verbum  nostrum  est. 
Irr  oppositum  arguitur  :  Conceptus  rei  non  est 
actualis  intellectio ;  sed  verbum  est  conceptus  babi- 
tus  de  re ;  igitur,  etc. 

In  hac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebuntur 
objectiones. 


ARTIGULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum,  sit 

Primaconclusio :  Quod  verbum  intellectus  nostri 
est  illa  conceptio,  vel  intentio ,  vel  similitudo 
rei,  qnain  intelligens  per  actum  intelligendi 
producit. 

Ista  conclusio  probatur  sic,  secundu.n  mentem 
sarrcti  Thomae  :  Illud  est  verbuni  interius,  quod 
significatur  per  exterius  et  vocale  verbum.  Sed  ver- 
bum  vocis  non  significat  actum  intellectus,  nec  spe- 
ciem  intelligibilem.  Ergo  erit  aliquid  ad  quod  ter- 
minatur  actus  intelligendi ,  scilicet  conceptus  rei. 
Item  :  Illud  est  verbum  intellectus  possibilis,  quod 
intellectus  possibilis  dicit  per  actum  suum.  Sed  per 
suum  actum  intelligendi  non  dicit  speciem  intelli- 
gibilem,  quia  illa  est  principium  actus;  nec  dicit 
actummet,  quia  tunc  omnis  aetus  intellectus  esset 
reflexus.  Ergo  dicit  aliquid  quod  terminat  actum 
intelligendi ,  scilicet  conceptum,  qui  immediate 
intellectionem  terminat,  sicut  calor  calefactionem. 
Hasc  est  mens  sancti  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  8, 
art.  1,  ubi  sic  ait  :  «  Intellectus  in  intelliafendo , 
ordinem  ad  quatuor  habere  potest,  scilicet  :  ad  rem 
qua?  intelligitur,  ad  speciem  intelligibilem  qua  intel- 
lectus  fit  in  actu,  et  ad  suum  intelligere,  et  ad  con- 
ceptionem  intellectus.  Qutc  quidem  conceptio  a  tri- 
bus  proedictis  dififert.  A  re  quidem  intellecta  :  quia 
res  intellecta  interdum  est  extra  intellectum,  conce- 
ptio  autem  intellectus  non  est  nisi  in  intellectu  :  et 

II.  —  10 


242 


LII5RI    I.    SENTENTIARUM 


iterum,  conceptio  inlellectus  ordinatur  ad  rern  intel- 
lectam  sicut  ad  finem  ;  propter  hoc  enim  intellectus 
conceptionem  rei  in  se  format,  ut  rem  intellectam 
cognoscat.  Diflert  autem  a  specie  intelligibili  :  nam 
species   intelligibilis ,   qua   fit   intelloctus  in  actu, 
consideratur  ut  principium  actionis  intellectus,  cum 
omne  agens  agat  secundum  quod  est  in  actn ;  in 
actu  auteni  fit  per  aliquam  formam,  quam  oportet 
esse  actionis  principium.  Differt  autein  ab  actione 
intelleclus;  quia  praedicta  conceptio  consideratur  ut 
terminus  actionis,  et  quasi  quoddam  per  ipsam  con- 
stitutum.  Intellectus  enim  sua  actione  format  rei 
diffinitionem,  vel  propositionem  affirmativam  aut 
negativam  (a).  Hsec  autem  conceptio  intellectus  in 
nobis  proprie  dicitur  verbum  ;  hoc  enim  est  quod 
verbo  exteriori  significatur ;  vox  enim  exterior  neque 
significat  ipsum  intellectum,  neque  speciem  intelli- 
gibilem,  neque  actum   intellectus,  sed  intellectus 
conceptionem, qua  mediante  refertur  ad  rem .  Hujus- 
modi  igitur  conceptio,  siveverbum,  qua  intellectus 
noster  intelligit  rem  aliam  a  se,  ab  alio  oritur,  et 
aliud  reprsesentat.  Oritur  quidem  ab  intellectu  per 
suum   actum ;   est   vero   similitudo   rei    intellectse. 
Gum  vero   intellectus   seipsum    intelligit,   verbum 
praedictum,  sive  conceptio,  ejusdem  est  propago  et 
similitudu,   scilicet  intellectus  seipsum  intelligen- 
tis.  Et  hoc  ideo  contingit,  quia  eflectus  assimilatur 
causse  secundum  suam  formam  ;  forma  autem  intel- 
lectus  est  res  intellecta.  Et  ideo  verbum  quod  oritur 
ab  intellectu,  est  similitudo  rei  intellectae,  sive  sit 
idem  quod  intellectus,  sive  aliud.  Hujusmodi  autem 
verbum  nostri  intellectus,  est  quidem  extrinsecum 
ab  esse  ipsius  intellectus ;  non  est  enim  de  essentia 
ejus,  sed  est  quasi  passio  ipsius;  non  tamen  est 
extrinsecum   ab   ipso   intelligere   intellectus,   cum 
ipsum   intelligere  compleri   non  possit  sine  verbo 
pruedicto.  Si  ergo  aliquis  intellectus  sit,  cujus  intel- 
ligere  sit  suum  esse,  oportebit  quod  verbum  illud  non 
sit  extrinsecum  ab  esse  ipsius  intellectus,  sicut  nec 
ab  intelligere.  Hujusrnodi  autem  est  intellectus  divi- 
nus;  in  Deo  enim  est  idem  esse  et  intelligere.  Opor- 
tet  igitur  quod  verbum  ejus  non  sit  extra  essentiam 
ejus,  sed  ei  coessentiale.  » 

Eamdeni  sententiam  ponit,  de  Vcritale,  q.  4, 
art.  I,  u))i  dicit  :  «  Triplex  invenitur  (6)  verbum, 
scilicet  :  verbum  cordis  sine  voce  prolatum,  quod 
non  est  aliud  nisi  illud  quod  per  intellectum  conci- 
pitur,  ad  quod  significandum,  verbum  exterius  prO- 
fertur;  item  exemplar  exterioris  verbi,  et  hoc  dici- 
tur  verbum  interius,  quod  habet  imaginem  vocis;  el 
verbuni  exterius  expressum,  quod  dicitur  verbum 
vocis.  »  Articulo  autem  secundo,  expressius  ponit 
supradicta,  scilicel  quod  «  verbum  intellectus  nostri 
est  illud  ad  quod  operatio  intellectus  nostri  termi- 


(x)  negativam.  —  negationem  Pr, 
(-/)  invenitur.       Om,  Pr." 


natur,  quod  est  ipsum   intellectum,  quod  dicitur 
conceptio  intellectus  ;  sive  sit  conceptio  significa- 
bilis   per   vocem   incomplexam,  ut  accidit  quando 
intellectus  format  quidditates  rerum ;  sive  per  vocem 
complexam  ,  quod  accidit  quando  intellectus  com- 
ponit  etdividit  ».  Et  post,  subdit  quod  «  ipsa  conce- 
ptio  est  effectus  actus  intelligendi  »  ;  et  quod  «  ver- 
J)um  intellectus  in  nobis  duo  habet  de  ratione  sua, 
scilicet  quod  est  intellectum,  et  quod  est  ab  alio 
expressum  ».  —  Idem  ponit,  q.  3,  art.  2  :  «  Forma 
in  intellectu  habet  esse  dupliciter.  Uno  modo,  ita 
quod  sil  principium  actus  intelligendi,  sicut  forma, 
quae  est  intelligentis  in  quantum  est  intelligens;  et 
huec  est  similitudo  intellecti  ab  eo.  Alio  modo,  ita 
quod  sit  terrninus  actus  intelligendi ,  sicut  artifex 
intelligendo  excogitat  formam  domus;  et  cum  illa 
forma  sit  excogitata  per  actum  intelligendi ,  et  quasi 
per  actum  effecta,  non  potest  esse  principium  actus 
intelligendi,  ut  sit  primum  quo  intellectus  intelli- 
git ;  sed  magis  se  habet  ut  intellectum,  quo  intelli- 
gens  aliquid  operatur.  Nihilominus  lamen  forma 
prsedicta,  est  secundum  quo  intelligitur,  "quia  per 
formam  excogitatam  artifex  intelligit  quid  operan- 
dum  sit ;  sicut  in  intellectu  speculativo,   videmus 
quod  species  qua  intelleclus  informatur  ut  intelligat 
actu,  est  prirnum  quo  intelligitur.  Ex  hoc  autem 
quod  est  (a)  effectus  in  actu,  per  talern  forrnam  ope- 
rari    potest    jam    formando  quidditates   rerum    et 
componendo  et  dividendo.  Unde  ipsa  quidditas  for- 
niata  in  intellectu,  vel  etiam  compositio  et  divisio, 
est  quoddam  operatum  ipsius ;  per  quod  tamen  intel- 
lectus  venit  in  cognitionem  rei  exterioris;  et  sic  est 
secundum  quo  intelligitur.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  tenet  sententiam,  1  p.,  q.  34,  art.  1, 
ubi  ponit  quadruplex  verbum.  «  Sciendum,  inquit, 
quod  verbum  tripliciter  in  nobis  proprie  dicitur ; 
quarto  autem  modo,  dicitur  improprie  sive  figura- 
tive.  Manifestius  autem  et  communius  in  nobis 
dicitur  verbum  quod  voce  profertur,  quod  quidern 
ab  interiori  procedit  quantum  ad  duo  quse  in  verbo 
exleriori  inveniuntur,  scilicet  vox  ipsa,  et  significa- 
tio.  Vox  enim  significat  conceptum  intellectus , 
secundum  Philosophum,  1.  Periliermenias  (cap.  1), 
et  iterum  vox  ex  significatione  vel  imaginatione  pro- 
cedit,  ut  in  libro  de  Anima  (lib.  2,  t.  c.  90)  dicitur. 
Vox  autem  quse  non  est  significativa,  verbum  dici 
noii  potest.  Ex  hoc  autem  dicitur  vox  exterior,  quia 
significal  interiorem  mentis  conceptum.  Sic  ergo 
primo  et  principaliter  interior  mentis  conoeptus 
verbum  dicitur;  secundario,  ipsa  vox  interioris  con- 
ceptus  significativa ;  tertio,  ipsa  vocis  imaginatio 
verbum  dicitur.  Et  hos  tres  modos  verbi  ponit 
Damascenus  (1.  de  Fide  Orth.,  cap.  13).  Dicitur 
autem  figurate  quarto  modo  verbum  illud  quod 
verbo  significatur  vel  efficitur;  sicut  consuevimus 


(a)  est.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXVll.   —   QU^STIO    II. 


243 


dicere  :  hoc  est  verbum  quod  dixi  tibi,  vel  quod 
Diandavit  rex  ,  demonstralo  aliquo  quod  verbo 
significatum  est,  vel  simpliciter  enuntiantis,  vel 
etiam  imperantis.  Dicitur  autem  proprie  verbum  in 
Deo,  secundum  quod  verbum  significat  conceptum 
intellectus.  »  —  Hacc  ille. 

Eamdem  similiter  distinctionem,  quoad  tria  mem- 

bra,  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  27,  q.  2,  art.  1.  Dicit 

enim  quod  «  triplex  verbum  invenitur  in  nobis  : 

scilicet  cordis,  et  vocis,  et  quod  habet  imaginem 

vocis.  Primo  modo  dictum  verbum,  scilicet  cordis, 

illud  a  quibusdam  appellatur  verbum  rei ,  quia  est 

immediata  similitudo  rei ;  a  Damasceno  (1.  de  Fid. 

Orth.,  cap.  13)  autem  vocatur  naturalis  intellectus 

motus,  velut  lux  ejus  et  splendor;  ab  Augustino 

autem  (9.  de  Trin.,  cap.  10)  dicitur  verbum  animo 

impressum.  Sed  verbum   secundo  modo  dictum, 

scilicet  quod  est  in  corporali  actione  per  motum  lin- 

guae  et  aliorum  instrumentorum  corporalium,  dici- 

turque  verbum  vocis,  appellatur  a  Damasceno  nun- 

tius  intelligentix ;  et  ab  Augustino,  verbum  cum 

syllabis  pronuntiatum.  Verbum  autem  tertio  modo 

dictum,  scilicet  quod  est  in  imaginatione,  quando 

quis  imaginatur  voces  quibus  conceptum  intellectus 

proferre  valeat ,  vocatur  verbum  speciei  et  vocis ;  et 

a  Damasceno  dicitur  verbum  in  corde  enuntiatum ; 

et  ab  Augustino,  verbum  cum  syllabis  cogitatum.  » 

Dicit  etiam  quod  cc  in  operationibus  intellectus  est 

quidam  gradus.  Primo  enim  est  simplex  intuitus 

intellectus  in  cognitione  intelligibilis ;  et  hoc  non- 

dum  habet  rationem  verbi.  Secundo  est  ibi  ordinatio 

illius  intelligibilis  ad  manifestationem  vel  alterius, 

secundum  quod  aliquis  loquitur  alteri,  vel  sui  ipsius, 

secundum  quod  aliquis  loquitur   sibiipsi  ;   et  hoc 

primo  accipit  rationem  verbi.  Unde  verbum  nihil 

aliud  dicit  quam  quamdam  emanationem  ab  intelle- 

ctu  per  modum  manifestantis.  Et  quia  potest  esse 

duplex  veri  intuitus,  vel  scilicet  veri  simpliciter, 

vel  ulterius  secundum  quod  verum  extenditur  in 

bonum  et  conveniens,ethaeeestperfectaapprehensio ; 

ideo  est  duplex  verbum  :  scilicet  verbum  rei  prolatae 

quae  placet,  quod  spirat  amorem,  et  hoc  est  verbum 

perfectum ;  et  verbum  rei  quae  displicet ;  unde  Augu- 

stinus  dicit  quod  verbum  dicitur  in  animo  impres- 

sum,  quamvis  res  ipsa  displiceat,  aut  non  placeat  ». 

—  Heec  ille.  —  Sciendum  tamen  quod  in  articulo 

sequenti,  videtur  ponere  quod  species  intelligibilis 

sit  verbum;  in  quo  videtur  praedictis  contradicere. 

Sed  bene  consideranti ,  patet  quod  non  contradicit. 

Non  enim  intelligit  quod  verbum  sit  species  actui 

praevia,  et  quac  consideratur  ut  principium  actus 

intelligendi  ;   sed    loquitur   de   specie   concepta   in 

intellectu,  et  ordinata  ad  manifestalionem,  vel  ad 

se,  vel  ad  alterum. 

Sit  ergo  prima  conclusio  hujus  articuli  :  quod 
verbum  intellectus  nostri  non  est  actus  intelliuendi, 
nec  species  actui  praevia ;  sed  conceptio ,  ad  quam 


actusintelligendi  terminatur.  — Istam  conclusionem 
ponit, .  1.  Contra  Gentiles,  cap.  54;  et  lib.  4,  c.  11. 

Secunda  conclusio  es1  quod,  licet  omne  intel- 
lifjere  in  nobls  sii  dicere,  non  tamen  iu  Deo, 
in  hunc  sensum  quod  qusecumque  persona  intel- 
ligit,  eadem  persona  proprie  dicil. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Thomas,  de 
Veritate,  q.  4,  art.  2,  ad  5um.  ((  In  nobis,  inquit, 
dicere  non  solum  significat  intelligere,  sed  intelli- 
gere  cum  hoc  quod  est  ex  se  exprimere  aliquam  con- 
ceptionem  ;  nec  aliter  possumus  intelligere,  nisi 
hujusmodi  conceptionem  exprimendo;  et  ideo  omne 
intelligere  in  nobis,  proprie  loquendo,  est  dicere. 
Sed  Deus  potest  intelligere  sine  hoc  quod  aliquid  ex 
ipso  procedat  secundum  rem,  quia  in  eo  idem  est 
intelligens  et  intellectum  et  intelligere;  quod  in 
nobis  non  accidit.  Et  ideo  non  omne  intelligere  in 
Deo,  proprie  loquendo,  dicitur   dicere.   »  Haec 

ille.  —  Et  intendit  quod  dicere  includit  intelligere, 
et  cum  hoc  relationem  originis ,  et  ideo  soli  Patri 
convenit  dicere. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1  p.,  q.  34,  art.  1, 
ad  3um.  «  Intelligere,  inquit,  et  dicere  differunt. 
Nam  intelligere  importat  solam  habitudinem  intel- 
ligentis  ad  rem  intellectam ,  in  qua  nulla  ratio  origi- 
nis  importatur.  Sed  dicere  importat  principaliter 
habitudinem  ad  verbum  conceptum  ;  nihilenim  aliud 
est  dicere  quam  proferre  verbum.  Et  mediante  verbo, 
importat  habitudinem  ad  rem  intellectam,  quae  in  (oc) 
verbo  prolato  manifestatur  intelligenti  (€).  Et  sic 
sola  persona  quae  profert  verbum,  est  dicens  in  divi- 
nis ;  cum  tamen  singula  personarum  sit  intellecta  et 
intelligens,  et  per  consequens  verbo  dicta.  »  —  Haec 
ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  in  divinis  est  verbum 
quod  producitur  per  actuni  intellectus  paterni. 

Ista  conclusio  sequitur  ex  praedicta ;  quam  etiam 
ponit  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  9,  art.  5  : 
«  De  ratione,  inquit,  ejus  quod  est  intelligere,  est 
quod  sit  intelligens  et  intellectum.  Illud  autem  quod 
est  per  se  intellectum,  non  est  res  illa  cujus  notitia 
per  intellectum  habetur,  cum  illa  quandoque  sit 
intellecta  in  potentia  tantum ,  et  sit  extra  intelligen- 
tem  ;  sicut  cum  homo  intelliyit  res  materiales,  ut 
animal,  vel  lapidem,  aut  aliquid  hujusmodi;  cunr 
tamen  oporteat  quod  intellectum  sit  in  intelligente, 
sitque  unum  cum  ipso.  Neque  etiam  intellectum 
per  se  est  similitudo  rei  intellectae,  per  quam  infor- 
matur  intellectus  ad  intelli"endum.  Intellectusenim 
non  potest  intelligere,  nisi  secundum  quod  fit  actu 


(x)  in.  —  Om.  Pr. 

(o)  intelligenti.  —  intelligens  Pr. 


244 


LIBKI    I.    SENTLNTIAKIM 


per  hanc  similitudinem ;  sicut  nec  aliquid  aliud 
potest  operari  secundum  quod  est  in  potentia,  sed 
secundum  quod  fit  actu  per  aliquam  ibrmam.  Haec 
igitur  similitudo  se  habet  in  intelligendo  sicut  intel- 
ligendi  principium,  ut  calor  esl  principium  calefa- 
ctionis,  non  ut  intelligendi  terminus.  Hoc  ergo  est 
primo  et  per  se  intellectum,  quod  intellectus  in 
seipso  concipil  de  re  iutellecta,  sive  illud  sit  diffini- 
tio,  sive  aliqua  enuntiatio,  secunduin  quod  ponuntur 
duae  operationes  intellectus,  3.  de  Anima  (t.  c.  21). 
Hoc  autem  sic  ab  intellectu  conceptum,  dicitur  ver- 
hum  interius.  Hoc  enim  est  quod  significatur  per 
vocem.  Non  enim  vox  exterior  significat  ipsum  intel- 
lectum,  aut  formam  ipsius  intelligibilem,  aut  ipsum 
intelligere,  sed  conceptum  intellectus,  quo  mediante 
significat  rem;  ut  cum  dico,  homo,  vel,  homo  est 
animal.  Et  quantum  ad  hoc,  non  differt  utrum  intel- 
lectus  intelligat  se,  vel  intelligat  (a)  aliud  a  se.  Sicut 
enim  cum  intelligit  aliud  a  se,  format  conceptum 
illius  rei,  quod  voce  significatur ;  ita,  cum  intelligit 
seipsum,  format  conceptum  sui,  quod  etiam  voce 
potest  exprimere.  Gum  igitur  in  Deo  sit  intelligere, 
et  intelligendo  seipsum  intelligat  omnia  alia,  oportet 
quod  in  ipso  ponatur  esse  conceptio  intellectus,  quse 
est  absolute  de  ratione  ejus  quod  est  intelligere.  Si 
autem  possemus  comprehendere  intelligere  divinum, 
quid  et  quomodo  est,  sicut  comprehendimus  intel- 
ligere  nostrum,  non  esset  supra  rationem  conceptio 
verbi  divini,  sicut  neque  conceptio  verbi  humani. 
Possumus  tamen  scire  quid  non  sit,  et  quomodo 
non  sit  illud  intelligere;  per  quod  possumus  scire 
differentiam  verbi  concepti  a  Deo,  et  verbi  concepti 
ab  intellectu  nostro.  Scimus  enim  primo,  quod  in 
Deo  est  unum  tantum  intelligere,  non  multiplex 
sicut  in  nobis.  Aliud  est  enim  intelligere  nostrum, 
quo  intelligimus  lapidem,  et  quo  intelligimus  plan- 
tam  ;  sed  unum  est  Dei  intelligere,  quo  Deus  intel- 
ligit  se  et  alia  omnia.  Et  ideo  intellectus  noster  con- 
cipit  multa  verba;  sed  verbum  conceptum  a  Deo, 
est  unum  tantum.  Iterum,  intellectus  noster  imper- 
fecte  plerumque  intelligit  et  seipsuin  et  alia  ;  intelli- 
gere  autem  divinum  non  potesl  esse  imperfectum. 
Undedivinum  verbum  est  perfectum,  perfecte  omnia 
i  reprsesentans ;  verbum  autem  nostrum  frequenter 
esl  imperfectum.  Iterum,  in  intellectu  nostro  aliud 
est  intelligere,  aliud  est  esse ;  et  ideo  verbum  con- 
ceptum  in  intellectu  nostro,  cum  procedat  ab  intel- 
lectu  in  quantum  esl  intelligens,  non  unitur  ei  in 
natura,  sed  solum  in  (6)  intelligere.  Intelligere 
autem  Dei  est  esse  ejus  ;  unde  verbum  quod  procedil 
al»  eu  iu  quantum  est  intelligens,  procedit  ab  eo  in 
quantum  esl  exsistens;  el  propter  hoc  verbum  con- 
ceptum  habel  eamdem  essentiam  et  aaturam  quam 
intellectus  concipiens.  Kl  quia  quod  recipit  naturam 


(a)  se  vel  intelligat.    -  Om.  Pr. 
(n.  -  Om.  Pr. 


in  rebus  viventibus,  dicitur  genitum  el  filius,  ver- 
bum  divinum  dicitur  genitus  et  Filius.  Verbum 
autem  nostrum  non  potestdici  genitum  ab  intellectu 
nostro,  nec  ejus  filius,  nisi  metaphorice.  Sic  ergo 
relinqiiitur  quod  curn  verbuin  intellectus  nostri  ab 
intellectu  differat  in  duobus,  scilicet  in  hoc  quod 
est  ab  eo,  et  est  alterius  naturae,  subtracta  a  Verbo 
divino  naturaj  differentia,  ut  ostensiim  est,  relin- 
quitur  quod  sit  differentia  secundum  hoc  solum 
quod  est  (a)  ab  alio.  »  ■ —  Ha±c  ille  in  Ibnna. 

Quarta  conclusio  est  quod,  licet  verbum  ln  dlvi- 
nis  possit  sumi  essentialiter,  tunicn,  proprie 
loquendo ,  est  nomen  personale  et  uon  esseii- 
tiale. 

Prima  pars  patet.  Nam  verbum ,  sive  dicatur  ope- 
ratio  intelligendi,  vel  ipsa  species,  aut  conceptus 
intellectus,  sine  utroque  istorum  impossibile  esl 
aliquern  intelligere ;  utrumque  enirn  istorum  est  id 
quo  quis  formaliter  intelligit.  Et  icleo  impossibile  est 
quod,  hoc  modo  accipiendo  verburn,  aliquis  forma- 
liter  intelligat  nisi  verbo  intelleclus  sui,  quod  sit 
ejus  operatio,  vel  ratio  operationis,  ad  eam  se  habens 
sicut  medium  cognoscendi.  Unde,  cum  Pater  intel- 
ligat,  si  non  esset  in  divinis  verbum  nisi  personale 
quod  est  Filius,  oporteret  quod  Pater  intelligeret 
Filio  quasi  formaliter;  quod  est  inconveniens.  Et 
ideo  oportet  dicere  quod  verbum  in  divinis  dupliciter 
accipitur,  scilicet  :  essentialiter,  et  personaliter; 
sicut  et  amor,  quod  est  proprium  nomen  Spiritus 
Sancti.  «  Gum  enim  verbum  cordis  sit  (6)  similitudo 
ipsius  rei  intellectse,  proutest  concepta  in  intellectu, 
et  ordinala  ad  manifestationem,  vel  ad  se,  vel  ad 
alium  ;  ita  species  in  divinis  potest  accipi  dupliciter  : 
vel  secundum  quod  dicit  illud  quo  aliquid  formaliter 
in  divinis  intelligitur;  et  sic,  cum  ipsa  essentia  per 
seipsam  intelligatur  et  manifestetur,  ipsaessentia  erit 
verbum  ;etsic  verbuin  et  intellectuset  idcujusestver- 
bum,  non  differunt  ibi  nisi  secundum  rationem ,  sicut 
in  «livinis  nondiffert  quointelligituret  quod  intelligi- 
tur et  quod intelligit;  velsecundum  quod  conceptus, 
vel  species  nominat  aliquid  distinctum  ab  eo  realiter 
cujus  similitudinem  geiit,  et  sic  verbum  dicitur 
personaliter,  el  convenit  Filio,  in  quo  manifestatur 
Pater,  sicut  principium  in  eo  quod  est  a  principio 
per  modum  intellectus  procedens.  »  —  Haec  sunt 
verba  in  forma  sancti  Thomae,  I.  Sentent.,  dist,  "2~. 
q.  2,  art.  2,  qla  1.  -  -  Et  sic  patet  prima  pars  con- 
clusionis. 

Sed  secunda  pars  probatur  sic,  per  eumdem,  in 
«/(•  Veritate,  q.  i,  art.  2  :  o  Verbum  intellectus  in 
nobis  duo  habet,  scilicet,  quod  est  intellectum,  et 
quod   est   ab  alio   expressum.    si   ergo   secundum 


(a)  est.  —  Oni.  Pr. 
(.  —  quod  esi  Pr. 


niSTINf.TIO   XXVII. 


QU.KSTIO    II. 


24:; 


utriusque  similitudinem  verbum  dicatur  in  divinis, 
tunc  1 1 « •  i )  solum  importabitur  per  nomen  verbi  pro- 
cessus  rationis,  sed  etiam  rei.  Si  autem  secundum 
similitudinem  alterius  tantum,  seilicet  quod  est 
intellectum  ;  sic  hoc  nomen,  verbum,  in  diviuis  non 
importabit  processum  realem,  secl  ralionis  tantum; 
sicul  et  hoc  uomeu,  iulellectum.  Sed  lioc  non  erit 
secundum  propriam  sui  acceptionem  ;  quia,  si 
aliquid  eorum  quse  sunt  de  ratione  alicujus  aufera- 
tur,  j;»m  non  erit  propria  acceptio.  Unde,  si  verbum 
proprie  accipiatur  in  divinis,  non  dicitur  nisi  per- 
sonaliter;  si  autem  accipiatur  communiter,  poterit 
etiam  dici  essentialiter.  Sed  quia  tamen  nominibus 
est  utendum  ut  plures,  quia  (<x),  seeundum  Philo- 
sophum,  usus  est  maxime  semulandus  in  significa- 
tionibus  nominum;  et  quia  omnes  Sancti  utuntur 
communiter  nomine  verbi,  prout  personaliter  dici- 
tur;  ideo  hoc  magis  dicendum  est,  quod  personaliter 
dicatur.  »  —  Hiec  ille.  —  Idem  ponit,  1  p.,  q.  34, 
art.  1.  Ait  enim  :  «  Ipse  conceptus  cordis,  de  ratione 
sua  babet  quod  ab  alio  procedat,  scilicet  a  notitia 
concipientis.  Unde  verbum,  secundum  quod  proprie 
dicitur  in  divinis,  significat  aliquid  ab  alio  proce- 
dens ;  quod  pertinet  ad  rationem  nominum  perso- 
nalium  in  divinis,  eo  quod  divinoe  personas  distin- 
guuntur  secundum  originem.  Unde  oportet  quod 
nomen  verbi,  secundum  quod  proprie  dicitur  in  divi- 
nis,  non  accipiatur  essentialiter,  sed  personaliter 
tantum.  »  —  Ha2c  ille. 

Et  si  arguatur  quod  verbum  non  sit  proprie  quid 
personale,  quia  per  verbum  Pater  formaliter  intel- 
liiiit,  sed  per  Filium  non  formaliter  intelligit,  ergo 
Filius  non  proprie  est  verbum  ;  —  respondetur  quod 
ubi  verbum  est  alterius  essentine  a  dicente,  major 
est  vera  ;  tunc  enim  intellectus  dicens,  aliquid  potest 
habere  formalitera  verbo.  Sed  ubi  dicens  communi- 
ca1  eamdem  essentiam  verbo  suo,  tuncverbum  non 
potest  esse  ipsi  dicenti  formalis  ratio  intelligendi, 
aut  aliud  faciendi  ;  quia  :  non  per  essentiam  quam 
accepit,  quia  illam  habehat  dicens,  priusquam  com- 
municaret  eam,  prioritate  rationis;  nec  per  aliam 
essentiam,  quia  non  hahet  aliam  quam  dicens.  Etsic 
non  est  proprie  de  ratione  verbi,  quod  per  ipsum 
formaliter  dicens  illud  verbum  intelligat.  Verum 
illud  ipio  intelligens  intelligit  formaliter,  tamquam 
specie  vel  objecto  primario,  potest  quodammodo  dici 
verbum,  ut  patel  in  prima  parte  conclusionis.  Scien- 
dum  tamen  quod,  licel  Pater  non  intelligat  formaliter 
per  Filiiirn  tamquam  perspeciem  vel  mediumcogno- 
scendi,  «  tamen  conceditur  quod  Pater  intelligit  in 
Filio  seipsuin  et  omniaalia,  iu  quantum  videtFilium 
esse  similitudinem  suam  et  omnium  aliorum;  sicut 
principium  videtur  in  eo  cujus  est,  quamvis  etiam 
principium  in  seipso  videatur.  Possum  enim  videre 
hominem  in  sua  imagine,  quamvis  etiam  ipsum  per 

(a)  quia.  —  Om.  Pr. 


seipsum  videam.  Et  itaetiam,  quamvisPaterseipsum 

videat  in  se  et  omnia  alia,  tamen  omnia  potesl 
videre  in  Filio,  et  seipsum;  sicut  et  seipsum  videre 
potest  in  creatura,  in  quantum  ipsum  creatura 
reprsesentat  ,  quamvis  imperfecte.  »  Verba  sunt 
sancti  Thonue,  1.  Sentent.,  dist.  27,  q.  2,  art.  2, 
qlal,  ad  4nm. 

Quinta  conclusio  est  quod  Verbura  dicii  respe- 
cluni  a<l  creaturas,  nou  ex  sua  proprietate  per- 
sonali,  sed  ratione  essentia1,  quse  includitur  in 
significato  persona?. 

Hanc  ponit  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  34,  art.  3, 
ad  l"m  :  «  In  nomine,  inquit,  personse  importatur 
natura  oblique;  nam  persona  est  rationalis  naturae 
individua  substantia.  In  nomine  igitur  divinse  per- 
sonse,  quantum  ad  relationem,  non  importatur 
respectus  ad  creaturas;  sed  importatur  in  eo  quod 
pertinet  ad  naturam.  Sicut  enim  proprium  est  Filio 
quod  sit  Filius,  ita  proprium  est  ei  quod  sit  genitus 
Deus,  vel  genitus  Creator.  Et  per  hunc  modum  im- 
portatur  relatio  ad  creaturam  in  nomine  Verbi.  »  — 
Hsec  ille. 

Et,  de  Veritate,  q.  4,  art.  5,  dicit  :  «  Hoc  nomen, 
Verbum,  imponitur  ad  significandum  aliquid  abso- 
lutum  cum   respectu    adjuncto;  est  enim  Verbum 
idem  quod    sapientia   genita,  ut  dicit  Augustinus 
(7.   de  Trinitate,  cap.  2).  Nec  ob  hoc  impeditur 
quin  Verbum  personaliter  dicatur,  quia,  sicut  per- 
sonaliter  dicitur  Pater,  ita  et  Deus  generans,  vel 
Deus  genitus.  Contingit  autem  ut  aliqua  res  abso- 
luta  ad  plura  possit  habere  respectum  ;  et  inde  est 
quod  nomen  illud  quod  imponitur  ad  significandum 
aliquid  absolutum,  ad  quod  sequitur  aliquis  respe- 
ctus,  potest  ad  plura  dici  relative;  secundum  quod 
scientia  dicitur  relative  ad  scibile,  in  quantum  est 
scientia ;  sed  in  quantum  est  accidens  quoddam  vel 
forma,  refertur  ad  scientem.  Ita  etiam  hoc  nomen, 
verhum ,  habet  respectum  ad  dicentem ,  et  ad  illud 
quod  verbo  dicitur.  Ad  quod  potest  dici  dupliciter  : 
uno  modo,  secundum  convertentiam  nominis,  et  sic 
verbum  dicitur  ad  dictum  ;  alio  modo,  sicut  ad  rem 
cui  convenit  ratio  dicti.  Et  quia  Pater  principaliter 
dicit  se,  generando  Verbum  suum,  et  ex  consequenti 
dicit  creaturas ;  ideo  principaliter,  et  quasi  per  se,  Ver- 
hum  refertur  ad  Patrem  ;sed  exconsequenti,  et  quasi 
per  accidens,  refertur  ad  creaturam  ;  aecidit  enim 
Verbo  ut  per  ipsum  creatura  dicatur.  »  —  Hsec  ille. 

—  Et,  ihidem,  ad  4um,  dicit  quod  «  ex  illa  parte 
qua  hoc  nomen,  Verbnm,  aliquid  absolutum  dicit , 
hahet  habitudinem  causalitatis  ad  creaturam  ;  sed  ex 
respectu  realis  originis  quem  importat,  efficitur  per- 
sonale,  ex  quo  respectumad  creaturam  non  habet  ». 

—  Hsec  ille. 

Sciendum   tamen   quod,  1.    Sentent.,  dist.    27, 
q.  2,  art.  3,  videtur  aliter  dicere.  Ait  enim  quod 


246 


LIBRI    I.    SE.NTENTIARUM 


«  Verbum  non  semper  dicit  respectum  ad  creaturam  ;  ' 
sed  quandoque  dicitur  cum  respectu,  et  quandoque 
sine  respectu.  Quod  sic  patet  :  Verbum  enim,  sive 
dicatur  personaliter,  sive  essentialiter,  est  species 
concepta,  in  qua  est  similitudo  ejus  quod  dicitur,  et 
dicentis,  quandoaliquis  seipsum  dicit.  Gonstat  autem 
quod  divina  essentia,  sive  Pater,  prsehabuit  in  se 
similitudinem  omnis  creaturae,  sicut  exemplar.  Unde 
illud  (jiiod  significatur  ut  species  vel  similitudo 
Patris,  aut  divinae  essentiae,  si  perfecta  sit  similitudo, 
continebit  in  se  similitudinem  oranium  rerum.  Sed 
quamvis  aliquid  sit  species  vel  similitudo  alterius, 
non  tainen  oportet  quod  semper  quando  convertitur 
in  speciem,  convertatur  in  illud  cujus  est  species  vel 
similitudo;  quia  in  speciem  vel  imaginem  contingit 
fieri  conversionem  dupliciter  :  vel  secundum  quod 
est  species  talis  rei,  et  tunc  eadem  est  conversio  in 
rem  et  in  speciem  rei ;  vel  in  speciem  secundum 
quod  est  res.  quaedam,  et  sic  non  oportet  quod  eadem 
conversione  convertatur  quis  per  intellectum  in 
speciem  rei  et  in  rem  ;  sicut  quando  quis  considerat 
imaginem  in  quantum  est  corpus  lapideum,  et  non 
in  quantum  est  similitudo  Socratis  vel  Platonis. 
Dico  igitur  quod,  cum  Deus  ipse  sit  similitudo  vel 
species  omnium  rerum,  dupliciter  conversio  intel- 
lectus  potest  fieri  in  ipsum  :  vel  absolute,  scilicet 
secundum  quod  est  res  quaedam ;  vel  in  quantum 
cst  similitudo  omnium  rerum.  Et  utroque  modo 
Deus  cognoscit  seipsum,  et  supra  se  convertitur, 
quamvis  non  diversa,  sed  una  operatione.  Unde,  si 
Verbum  accipiatur  prout  sequitur  intuitum  intelle- 
ctus  divini,  secundum  quod  absolute  seipsum  intue- 
tur,  sic  Verbum  absolute  dicitur  in  divinis,  sine 
respectu  ad  creaturam ,  sive  essentialiter,  sive  per- 
sonaliter  dicatur.  Si  autem  Verbum  sequatur  intui- 
tum  intellectus  divini  prout  convertitur  supra  se,  in 
quanlum  est  similitudo  omnium  rerum  etexemplar, 
tunc  in  Verbo  accipitur  respectus  ad  crealuram,  ut 
est  respectus  artis  ad  arlificiata  ;  et  sic  proprie  Verbo 
competit  ratio  artis.  Si  tamen  Verbum  accipiatur 
secundum  ordinem  manifestationis  ad  alterum,  sic 
semper  dicit  respectum  ad  creaturam ;  quia  talis 
tnanifestatio  divini  intellectus  est  per  eductionem 
creaturarum  ».  — ■  Hsec  ille.  —  Sed  quia  illa  quae 
dicit  in  Smnma,  et  in  Quxstionibus  dispulatis , 
melius  dicta  videntur,  ideo  dico  sicut  prius. 

Sexta  conclusio  esi  quod,  sicut  Verbum,  si  capia- 
tur  proprie,  dicitur  personaliter  lu  divinis  de 
solo  Filio,  iia  e<  Imago. 

Quod  enim  Imago  dicatur  personaliter  in  divinis, 
probat  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  35,  art.  1  :  «  De 
ratione,  inquit,  imaginis  est  similitudo.  Non  tamen 
quaecumque  similitudo  sufficil  ad  rationem  imaginis; 
sed  similitudo  quae  esl  in  specie  rei ,  vcl  saltcm  in 
aliquo  -i^in»  speciei.  Signum  autem  speciei  in  rebus 


corporeis,  maxime  videtur  esse  figura;  videmus 
enim  quod  diversorum  animalium  secundum  spe- 
ciem,  sunl  diversse  figurae,  non  autem  diversi  colo- 
rcs.  Unde,  si  depingatur  color  alicujus  rei  in  pariete, 
non  dicitur  esse  imago,  nisi  depingatur  figura.  Sed 
nec  ipsa  similitudo  speciei  vel  figurae  sufficit  ad 
rationem  imaginis,  sed  requiritur  originis  vera  ratio; 
quia,  ut  dicit  Augustinus,  83.  Quxstionum  0[.  7-4), 
unnm  ovum  non  est  imago  alterius,  quia  non  est  de 
hoc  (a)  expressum.  Ad  hoc  autem  quod  aliquid  sit 
vere  imago,  requiritur  quod  ab  alio  procedat  simile 
ei  in  specie,  vel  saltem  in  signo  speciei.  Ea  vero 
quae  processionem  sive  originem  important,  perso- 
nalia  snnt.  Unde  Imago  esl  nomen  personale.  »  — 
Hoec  ille. 

Sed  quod  solum  conveniat  Filio,  probat,  ibidem, 
art.  2,  dicens  :  «  Quamvis  Spiritus  Sanctus  sua  pro- 
cessione  accipiat  naturam  Patris,  sicut  Filius,  non 
tamendicitur  natus  ;  ita  etiam,  licet  accipiat  similern 
speciem  Patris,  non  dicitur  imago.  Quia  Filius  pro- 
cedit  ut  verbum,  de  cujus  ratione  est  similitudo 
speciei  ad  aliud  a  quo  procedit ;  non  autem  de  ratione 
amoris,  quamquam  hoc  conveniat  amori  qui  est 
Spiritus  Sanctus,  in  quantum  est  amor  divinus.  ■> 
—  Hsec  ille. 

Et  haec  de  primo  articulo. 


ARTIGULUS  II. 

MOVENTUR    OBJECTIONES 
A.  —  OBJECTIONES 

§  1.  —  CONTRA  PRIMAM  CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  articulum,  restat  arguere  contra  conclusiones. 
Et  quidem  contra  primam  conclusionem  arguit 
Aureolus,  prima  quaestione  (art.  1)  nonse  distin- 
ctionis  hujus  primi, 

Primo  sic.  Nulla  fornia  cxsistens  subjective  in 
intellectu  vel  phanlasmate,  ponenda  est,  ad  quam 
aspiciat  intellectus,  cujus  productio  appelletur  dictio. 
Ergo  tota  positio,  et  omnia  quae  dicta  sunt  de  ipso 
verbo,  falsa  sunt.  Consequentia  nota  est.  Sed  ante- 
cedens  probatur  : 

Primo,  quia  forma  quani  experimur  nos  aspii  i 
dum  intelligimus  rosam  simpliciter,  auf  fiorem,  non 
est  aliquid  reale  inhaerens  alicui .  vel  subsistens .  9ed 
est  ipsamet  res  habensesse  intentionale  conspicuum 
el  apparens.  Quod  probatur  :  Nulla  enim  foi  ma  sim- 
pliciter  nmi  singularis,  nec  limitata,  potesl  esse 
inhserens  intellectui  vel  phantasmati,  nec  esse  sub- 
sistens;  si  euim  hoc  detur,  cum  forma  simpliciter 


(a)  <ie  hoc.  —  Om.  I' 


DISTINCTIO   XXVII. 


QUiESTlO    II. 


247 


inlinita  sit,  et  adsequans  omnia  individua,  scqnere- 
tiirqnodessetaliqnares  infinila, inhserens  intellectui 
vel  phantasmati,  vel  snl)sistens,  praeter  primam  for- 
mam  quae  est  Deus;  quod  est  omnino  impossibile. 
Sed  constat  quod  rosa  ista  quam  aspicit  intellectus, 
et  forma  ista  specularis  quae  tenninat  mentis  inlui- 
tum,  ista  non  est  natura  singularis,  sed  natura  sim- 
pliciter,  et  quidditas  tota;  concipiendo  enini  homi- 
nem  vel  rosam,  non  terminamus  aspectum  ad  hanc 
rosam  vel  illam,  ad  hominem  istum  vel  illum,  sed 
ad  rosam  vel  hominem  simpliciter.  Ergo  ista  forma 
specularis,  vel  idolum,  vel  conceptus,  non  potest 
esse  aliquid  reale  inhiercns  intellectui  vel  phanta- 
smati,  nec  esse  aliquid  subsistens. 

Secundo  sic  probatur  eadem  propositio  pro  ante- 
cedente  assumpta.  Nulla  forma  non  singularis  habet 
subjectum  singulare,  cum  accidentia  individuentur 
in  subjectis.  Sed  forma  ista  specularis,  quam  intel- 
lectus  aspicit,  non  est  singularis,  immo  est  forma 
simpliciter;  rosam  enim  simpliciter  intuemur,  non 
hanc  vel  illam  rosam.  Ergo,  si  est  subjective  in  intel- 
lectu,  non  erit  intellectus  aliquid  singulare,  sed 
anima  simpliciter;  et  per  consequens  erit  unus 
intellectus  in  omnibus,  et  redibit  error  Commenta- 
toris. 

Tertio  sic  ad  idem.  Illam  rosain  quam  intellectus 
speculariter  aspicit,  de  singularibus  praedicat,  et 
dicit  verificari ;  dicit  enim  de  rosa  visa,  quod  est 
rosa  quam  ante  concepit.  Sed  constat  quod  nulla  res 
exsistens  in  intellectu  vel  phantasmate,  vere  enun- 
tiatur  de  rosis  exsistentibus  extra,  cum  sit  quoddam 
accidens  realiter  distinctum  ab  omnibus  individuis 
quae  sunt  exlra.  Ergo  rosa  ista  quam  aspicit  intelle- 
<  tus  tanquam  formam  specularem,  non  est  aliquid 
reale  in  intellectu  vel  phantasmate  exsistens  sub- 
jecthc. 

Quarto  sic  ad  idem.  Si  sit  aliqna  forma  specularis 
realiter  inhaerens  intellectui,  ad  quam  terminetur 
aspectus  intellectus  :  aut  in  illa  ultimate  quiescit; 
aut  per  illani  ad  res  extra  procedit.  Sed  non  potest 
dari  priniuni  :  quia  tunc  scienlioe  non  essent  de 
rebus,  sed  de  talibus  idolis ;  quod  omnino  est  ticti- 
tium  et  absurduni.  Nec  secundum  potest  dari.  Tuni 
quia  est  contra  experientiam  ;  non  enim  experimur 
nos  aspicere  formam  rosae,  et  per  eam  ulterius  ferri 
in  rosam.  Tuin  quia  priinum  objectum  intellectus 
esset  aliquid  exsistens  intra  (a)  intellectum,  et  non 
extra;  et  eodem  modo  primum  objectum  habitus 
scientifici,  et  actus  ejus,  qui  est  scire  (6),  esset  quae- 
dam  forma  specularis  accidentalis ;  et  rediret  quan- 
tum  ad  hoc  error  Platonis,  dicentis  quod  intellectus 
aspicit  ad  exemplar,  et  non  ad  res  ipsas.  Ergo  impos- 
sibile  est  quod  talis  forma  specularis  ponatur. 

Quinto  sic  ad  idem.  Non  est  philosophicum  plura- 


(a)  intra. 
(6)  scire. 


-  infra  Pr. 
quiescere  Pr. 


litatem  rerum  ponere  sine  causa  ;  frustra  enim  fit 
per  pluia,  quod  potest  fieri  per  pauciora.  Sed  nulla 
necessitas  ducit  ad  ponendum  talem  formam.  Non 
enim  oportet  eam  ponere  ad  terminandum  actum 
intellectus;  quia  non  terminat  eum  ultimate,  cum 
per  eain  transeal  super  rem  extra ;  alioquin  resextra 
non  cognosceretur  a  nobis.  Nec  oportet  eam  ponere, 
ut,  mediante  ipsa,  res  clarius  cognoscatur;  sufficit 
enim  ad  claram  notitiam,  potentia,  et  actus,  et  simi- 
litudo  med ians  inter  potentiam  et  actum  ;  inter  actum 
vero  et  objectum  non  est  necesse  aliquam  formam 
mediare  ;  quiniinmo,  imperfectior  esset  notitia,  sicut 
patet  in  visione  sensitiva,  qiue  perfectior  est  dum 
attingit  immediate  objectum ,  quam  dum  attingit 
mediante  speculo,  aut  aliquo  speculari.  Ergo,  si  talis 
forma  ponatur,  erit  absque  omni  causa  et  ratione ; 
et  per  consequens,  vanum  est  earn  ponere,  et  super- 
fluum  in  natura. 

Sexto  sic.  Minus  indiget  reali  termino  operatio 
intellectus,  quam  operatio  sensitiva.  Sed  operatio 
sensitiva  non  indiget  reali  termino;  immo  termina- 
tur  frequenter  ad  rem  ipsam  positam  in  esse  appa- 
renti,  sive  in  esse  intentionali ,  sicut  Philosophus 
innuit,  2.  Coeli  et  Mundi.  Ubi  Commentator  dicit, 
commento  109,  quod  «  circulatio  quee  apparet  in 
luna ,  forsitan  videtur  alicui  visio  sine  veritate ;  et 
non  debet  aliquis  dicere  quod  sit  visio  tantum ,  quo- 
niam  si  esset  visio,  appareret  sicut  apparet  ex  sectione 
pyramidis  visus  ad  corpus  lunse  in  mense ,  in  aug- 
mentationeetdiminutione.  Videmusenim  (a)  lineam, 
quae  fit  in  sectione  earum ,  aliquando  convexam , 
aliquando  profundam  ».  Vult  dicere  Commentator, 
quod  de  mente  Aristotelis  est  illani  figuram,  secun- 
dum  quam  luna  apparet  aliquando  circularis,  ali- 
quando  media,  non  esse  in  rerum  natara,  sed  tan- 
tummodo  apparere.  Et  breviter,  qui  negat  quin  actus 
visionis  possit  ad  apparentiam  terminari,  confiteri 
cogitur  quod  omnia  quoe  videntur,  vera  sunt;  contra 
quos  disputat  Aristoteles,  4.  Metaphysicae  (t.  c.  9), 
quod  contradictoria  essent  vera,  cum  uni  videatur 
sic,  et  alteri  aliter.  Relinquitur  ergo  quod  actus 
intellectus  non  terminetur  ad  formam  specularem , 
habentem  esse  reale,  sed  ad  reni  extra,  habentem 
esse  intentionale. 

Septimo  sic.  Opinio  fuit  Avempace,  ut  patet 
3.  de  Anima,  commento  18,  et  commento  29,  quod 
intentiones  hnaginatae  recipiuntur  in  phantasmate , 
ita  quod  forma  illa  erat  subjective  in  phantasmatibus. 
Sed  illa  forma  intellecta,  non  est  nisi  forma  specula- 
ris,  quam  mentis  intuitu  speculamur.  Ergo  isti  qui 
ponunt  formam  hujusmodi  specularein  esse  forsitan 
subjective  in  phantasmatibus,  sequuntur  phantasiam 
Avempace,  qui  expresse  contradicit  Philosopho,  ut 
dicit  ibidem  Commentator.  —  Hrec  sunt  verba 
Aureoli  in  forma,  ibidem. 


(a)  enim.  —  Om.  Pr, 


248 


LIIMtl    I.    SENTENTIAIUJM 


Ad  istud  etiam  propositum  probandurn,  scilicet 
quod  per  actum  intellectus  non  formatur  aliquis  con- 
ceptus  in  mente,  sed  res  intellecta  ponitur  extra 
animam  in  quodam  esse  conspicuo,  adducit  rnulta, 
in  tertia  distinctione  hujus  primi,  q.  3;  item, 
dist.  27,  q.  2.  Sed  istis  solutis  quae  recitata  sunt, 
patet  responsio  ad  alia. 

Ulterius  arguit  contra  sanctum  Doctorem ,  pro- 
bando  quod  contradicat  sibi ;  quia  scilicet  unum 
ponit  in  Scripto,  et  oppositum  in  Summa,  in  mate- 
ria  ista,  scilicet  de  verbo.  In  Scripto  enim  ponit 
(jiiod  verbum  dicitur  in  divinis  essentialiter  quando- 
que,et  personaliter  quandoque;  in  Summa  vero, 
dicit  quod  semper  tenetur  personaliter,  si  proprie 
sumatur. 

Dicit  etiam  (dist.  27,  q.  2,  art.  3)  se  probasse 
quod  nulla  species  vel  similitudo  quse  est  ratio  intel- 
ligendi,  potest  dici  verbum.  Tum  quia  nomine 
verbi  importatur  relatio  ad  dicentem.  Tum  quia  de 
ratione  verbi  est  quod  sit  proles  mentis,  et  ejus 
partus.  Tum  quia  oportet  quod  gignatur  de  scientia 
nostra. 

II.  Argumenta  Durandi,  et  Petri  de  Palude. 
—  Secundo  loco  contra  eamdem  conclusionem , 
Durandus  (dist.  27,  q.  2)  et  Petrus  de  Palude 
arguunt. 

Primo  sic.   Per  operationem   intra    manentem, 
nibil  constituitur  vel  producitur.  Sed  intelligere  et 
dicere  intellectuale,  sunt  operationes  inlra  manen- 
tes.  Ergo  per  eas  nihil  constituitur  vel  producitur. 
Major  patet,  9.  Metaphysicse  (t.  c.  16),  ubi  Philo- 
sophus  ponit  differentiam   inter  operationem  intra 
manentem,  et  illam  quse  transit  vel  exit  :  quia  per 
transeuntem  extra,  semper  aliquid  constituitur;  sed 
per   inlra   manentem ,    nihil.    Minor   patet    de  se. 
Ergo,    etc.    —   Si   dicatur   quod   Philosophus  non 
intendit   simpliciter  dicere  quod   per  operationem 
intra  mancntem  nihil  omnino  constituitur,  sed  quod 
soluni  per  eam  nihil  extra  constituatur,  tamen  intra 
operantem  bene  constituitur  aliquid ;  —  non  valet. 
Quia  absurdum  fuisset  dicere  illud  circa  (piod  nul- 
lus  potest  dubitare;  sed  quod  per  operationem  intra 
manentem  nihil  extra  constituatur,  nullus  unquam 
dubitavit;  oportet  enim  quod  operatio  attingat  suum 
productum;  quod  autem  intra  manet,  non  attingit 
illud  (|ii(i(l  csl  extra;  igitur  jiou  fuit  intentio  Aristo- 
telis  tantum  dicere  quod  per  operationem  immanen- 
tem  uiliil  extra  constituatur,  sed  quod  peream  nihil 
omnino  constituitur,  nec  intra,  nec  extra.  —  Item, 
textus  contradicit  huicexpositioni.  Dicitenim  ibidem 
Philosophus,  quod  operatio  intra  manens,  ipsa  esl 
finis;  ci  idem  dicitur,  1.  Ethicorum  (cap.  1).  Sed 
constal  quod  si  peream  constituitur  aliquis  terminus 
intra,  ipsa  operatio  non  essel  linis,  sed  potius  res 
producta  per  eam;  operatio  enim  rsl  propter  rem 
operatam. 


Secundo.  Quia  principium  productivum  verbi, 
aut  est  sola  species,  aut  est  species  cum  intellectione 
confusa.  Non  species  sola  :  quia  terminus  productio- 
nis  uon  est  perfectior  principio  productivo;  sed  ver- 
bum  est  perfectius  specie  intelligibili,  eo  quod  per- 
fectius  rem  repraesentat ;  er<ro  principium  ejus  pro- 
ductivum  non  potest  esse  sola  species.  Similiter  nec 
species  cum  intellectione  confusa ;  qnia,  ant  illa 
nianenl  siiniil  cum  verbo  producto,  aut  non.  Non 
potest  dici  quod  non  manent  sirriul  :  quia,  cessante 
entitate  principii  activi  ad  entitatern  verbi,  cessarel 
et  agere ;  sed  cessante  agere  et  actione  ante  termi- 
nuni  actionis,  impossibile  est  terminum  esse;  ergo 
nullo  modo  esset  verbum  siinul,  nisi  cum  eo  esset 
intellectio  confusa  et  species,  si  haec  sint  ejus  prin- 
cipia  productiva.  Hoc  autem  esse  non  potest  :  quia 
verbum  non  est  sine  notitia  expressa  ;  ^ed  notitia 
confusa  non  stat  cuni  notitia  perfecta;  igitur,  etc. 

Tertiosic.  Sicutcontingitintelligere  priusaliquam 
rem  confuse  et  imperfecte,  deinde  perfectius  et 
expresse,  ita  contingit  nos  priusdiligereremaliquam 
imperfecte,  et  postea  perfectius.  Sed  nullus  ponit  in 
voluntate,  pneteractum  diligendi,  aliquam  formam 
productam ;  nec  facile  esset  eam  Gngere.  Ergo  nec 
praiteractum  intelligendi,  debet  qnis  ponere  aliquam 
formarn  productam. 

Quarto.  Per  actum  videndi,  nihil  constituitur 
intra  videntem.  Ergo  per  actum  intellectus,  nihil 
constituitur  intra  intelligentem.  Antecedens  suppo- 
nitur.  Probatur  consequentia.  Quia  omnes  opera- 
tiones  extra  transeuntes,  quamvis  aliquae  sint  aliis 
perfectiores ,  omnes  tamen  hahent  hoc  commune, 
quod  per  eas  aliquid  constituitur;  ergo  similiter, 
omnes  operationes  intra  manentes,  debent  habere 
hoc  commune,  quod  per  nullam,  aut  per  omnes, 
aliquid  producatur.  Dilferentia  enim  secundum  per- 
fectum  et  imperfectum,  non  facit  per  se  quod  unum 
sit  productivum,  aliud  non;  sed  facit  quod  produ- 
ctum,  si  quod  est,  sit  ma^is  vel  minus  perfectum. 
Propter  quod,  si  visus  est  imperfectior  quam  intel- 
lectus,  non  tamen  propter  hoc  potesl  dici  quod  per 
nullum  aclum  visus  aliquid  producatur,  per  actum 
autem  intellectus  producatur  aliquid ,  sed  quod  per 
utrumque  nihil. 

Quinto.  Formae  quae  sunt  ejusdem  generis  propin- 
qui,  quanto  sunt  perfectiores,  tanto  sunt  mag 
activae.  Sed  species  intelligibilis ,  et  verbum,  si  sit 
forma  ejusdem  rei  repraesentativa,  cujusmodi  est 
species,  sunt  ejusdem  generis.  Nulla  enim  ratio  est, 
nec  ex  parte  subjecti,  nec  objecti,  nec  officii,  quod 
sint  alterius  et  alterius  generis,  quia  utraque  est  in 
eodem  subjecto,  et  habent  idem  objectum  repraesen- 
tare.  Ergo  illa  quae  est  perfectior,  eril  magisactiva. 
Sed  verhiun  cst  [)erfectior  fonna  quam  species  intel- 
ligibilis.  Ergo  si  species  intelligibilis  cum  intellectu 
agente  est  sufficiens  productivum,  non  solum  actus 
intelligendi  confusi,  sed  etiam  cujusdam  formaequae 


DISTINCTIO  XXVII.  QUJ5STIO    II. 


210 


est  aliud  ab  intelligere,  qua».  (a)  dicitur  verbum ; 
fortiori  ratione  ipsum  verbum  cum  intellectu  agenle 
erit  sufficiens  principium  productivum,  non  solurn 
actus  intelligendi  expressi,  sed  etiam  ullerioris  for- 
mee,  quae  non  erit  aliquod  intelligere,sed  verbum ; 
et  eodem  modo  istud  secundum  verbum  erit  produ- 
ctivum  tertii;  et  sic  in  infinitum  ;  quod  est  inconve- 
niens.  Ergo  intellectus  agenscum  specie  non  est  pro- 
ductivum  alicujus  formae,  quae  non  sit  ipsum  intel- 
ligere. 

Si  dicaturquodnon  oportet  procedere  in  infinitum, 
quia  verbum  formatur  ad  boe  ut  res  expresse  cogno- 
scatur;  et  ideo,  si  perventum  esl  ad  perfectam  cogni- 
tionetn  rei,  qua  non  potest  perfectior  baberi,  cessat 
formalio  verbi ;  sicut  cognitiones  tendendo  ad  perfe- 
ctum,  non  procedunt  in  infinitum;  ideo  nec  for- 
matio  verbi ;  —  boc  non  valet.  Quia,  si  contingit 
pervenire  ad  verbuni  perfectissimum ,  quo  non  sit 
dare  perfectius,  saltem  boc  sequitur  quod  forma 
perfectior  non  erit  seque  activa,  sicut  forma  minus 
perfecta  ejusdem  generis,  immo  ejusdem  speciei ; 
cum  unum  verbum  minus  perfectum ,  sit  producti- 
vum  alterius  verbi  magis  perfecti ;  verbum  autem 
perfectissimum,  nullius  potest  esse  productivum  : 
nec  perfectioris,  quia  non  est  dare  perfectius  perfe- 
ctissimo;  nec  minus  perfecti,  quia  frustra  fieret ; 
nec  aequaliter  perfecti,  quia  superflueret.  Igitur. 

Sexto.  Quia  cognoscere  eamdem  rem  perfectius 
et  minus  perfecte,  non  diflerunl  secundum  speciem. 
Ergo  nec  reprsesentare  eatn  perfectius  et  minus 
perfecte,  qualiter  nec  reprasentativa.  Et  sic  species 
et  verbum  erunt  ejusdem  rationis. 

Septimo.  Illud  quod  immediatius  exprimitur  a  re 
aliqua,  expressius  eam  repreesentat.  Sed  species 
intelligibilis,  si  qua  sit  in  intellectu,  vel  illa  quaeest 
in  phantasia,  immediatius  exprimitur  a  re  intellecta 
quam  verbum,  secundum  te.  Igitur  ipsa  expressius 
repraesentat  rem  quam  verbum  ;  el  per  consequens 
sufficit  ad  expressiorem  cognitionem  rei ;  nec  propter 
banc  oportet  ponere  verbum,  propter  quod  tamen 
solum  ponitur. 

Octavo.  Quia  sequitur,  secundum  te,  quod  ver- 
bum  quandoque  formeturad  habendam  cognitionem 
minus  perfectam.  Quia,  secundumte,  beati  videntes 
divinam  essentiam,  non  formant  verbum  syllogisti- 
cum  de  eo  propter  quod  assentiant  alicui  enuncia- 
tioni  de  qua  contingat  eos  dubitare ;  quia,  quantuin 
ad  ea  quae  vident  in  Deo,  non  contingit eos  dubitare; 
nec  formant  verbum  de  eo  per  quod  videant  clare 
quaS  prius  videbant  obscure;  quia  in  visione  beata 
non  est  processus  de  confuso  ad  clarum  et  perfe- 
ctum ;  nec  ut  videant  aliquam  rationem  quam  prius 
non  videbant,  quia  a  principio  unusquisque  videt 
visione  beata,  quae  visurus  est  in  perpetuum ;  sed 
formant  verbum,  ul  illa  quae  vident  simul,  tamen 


(a)  qux.  —  sed  Pr. 


perfecte  et  sub  distinctis  rationibus,  ut  sunt  attri- 
buta  divina,  possint  divisim  considerare,  conside- 
rando  ununi,  non  considerando  aliud ;  secundum 
quem  modum  beati  videntes  Ueum,  quidam  laudant 
eum  ut  sapientiam,  quidam  ut  justiliam,  et  sic  de 
aliis  attributis;  quod  non  possent  facere  per  solam 
visionem  beatam,  per  quam  sitnul  videant  et  distin- 
cte  omnia  attributa  divina.  Constat  autem  quod  illa 
cognitio  per  quam  consideramus  tanlum  unum 
attributum  divinum  ,  est  imperfectior  quam  cognitio 
beata,  per  quam  consideramus  simul,  et  nibilomi- 
nus  perfecte  et  distincte,  omnia  attributa  ;  et  tamen 
per  illam  oporterel  formare  verbum,  secundum  te. 
Ergo  verbum  necessario  formatur  ad  habendum 
cognitionem  imperfectiorem  ;  quod  est  contra  te. 

Nouo.  Verbutn,  secundum  te,  estobjectum  intel- 
lectus  non  principale,  sed  sicut  forma  specularis, 
vel  imago  repraesentativa  principalis  objecti.  Sed  hoc 
non  videtur  verum  propter  tria.  —  Primum  est  : 
Quia  illud  quod  est  primo  cognitum  et  ratio  cogno- 
scendi  alterum,  tale  videtur  esse  magis  cognitum, 
vel  saltern  non  minus,  quam  illud  quod  repraesenta- 
tur  et  cognoscitur  per  ipsum  ;  et  istud  apparet  in 
exemplo  quod  adducitur  de  forma  speculari  et  ima- 
gine.  Sed  verbum,  sisittalis  formaqualem  tu  ponis, 
non  est  magis  cognitum  quam  res  principaliter  intel- 
lecta ;  immo  minus;  quin  potius,  totaliter  ignora- 
tum.  Ergo  verbum  non  est  in  nobis  quasi  forma 
specularis,  vel  itnago  objecta  intellectui,  et  princi- 
palis  objecti  reprtesentativa.  Minor  patet  :  quia 
ornnes  experimur  cognoscere  rem  qu33  est  principale 
objectum,  puta  homitrem  esse  animal  rationale  mor- 
tale,  quae  dicitur  esse  cognitio  per  verbum  ;  sed  quod 
in  nobis  sit  aliqua  forma  per  quam  et  in  qua,  sicut 
per  imaginem,  cognoscimus  hominem  esse  animal 
rationale  mortale,  nullus  experitur,  immo  de  hoc 
dubitamus  et  quaerimus;  nec  unquam  clare  inveni- 
mus.  —  Secundum  est  :  Quia  non  experimur  quod 
intellectus  noster,  nec  se,  nec  suos  actus  aut  habitus 
aut  species,  si  quas  habeat,  nec  aliqua  alia  quoe 
ponuntur  in  ipso  subjective,  potest  cognoscere,  nisi 
per  actum  reflexum.  Si  enim  per  actum  rectum 
cognosceret  aliquod  illorum  quae  sunt  in  ipso  subje- 
ctive,  intelligeret  seipsum  actu  recto ;  quia  alia 
intueretur  in  se ;  quod  est  falsum.  Si  ergo  verbum 
est  aliqua  forma  exsistens  in  intellectu,  impossibile 
est  quod  ipsa  sit  aliquo  modo  objectum  intellectus 
secundum  actum  rectum ;  cujus  oppositum  tu  dicis. 
—  Tertium  est  :  Quia  in  voluntate  non  est  aliqua 
forma,  qua^  sit  primo  dilecta,  et  ratio  diligendi  alte- 
rum.  Ergo  in  intellectu  non  est  aliqua  forma,  quoc 
sit  primo  intellecta,  et  ratio  intelligendi  alia.  Conse- 
quentia  patet,  ut  prius. 

Decimo  sic.  Quia  si  verbum  sit  forma  expresse 
reprsesentativa ,  perfecte  sequitur  quod  de  quocum- 
que  formamus  verbunr ,  babemus  completam  et  per- 
fectam  similitudinem.  Consequens  est  falsum,  ut 


250 


MBRI    I.    SENTENTIARUM 


patet  de  Deo  et  de  subtantiis  separatis,  de  quibus 

hic  non  habemus  completam  et  perfectam  cognitio- 
nem . 

Undecimo.  Quiasi  verbum  esset  illud  quod  primo 
intellectus  intuetur,  tunc,  cum  possit  formari  verbum 
de  omni  eo  quod  intelligitur,  auima  conjuncta  pote- 
rit  formare  verbum  de  actu  suo,  et  de  se,  et  suo 
habitu;  et  sequitur,  cum  in  verbo,  secundum  te, 
intelligatur  directe  illud  cujus  est  verbum,  quod 
omnia  illa  possent  intelligi  actu  recto. 

Duodecimo.  Quia  in  divinis  ex  tota  et  perfecla 
notilia  Patris  gigniturVerbum,  et  non  ad  habendam 
j)erfectam  notitiam.  Ergo,  cum  propter  nihil  aliud 
ponitur  talis  forma  specularis  quani  dicis  verbum, 
nisi  ad  habendam  perfectam  cognitionem  objecti, 
sequitur  quod  propter  hoc  poni  non  debet. 

Decimotertio.  Nihil  potest  cognosci  actu  recto, 
nisi  quod  est  directe  objectum  potentiae.  Sed  non  est 
directe  objectum  intellectus  conjuncti,  nisi  aliquid 
sensibile.  Ergo  nihil  quod  est  in  intellectu ,  cognos- 
citur  actu  reclo. 

III.   Argumenta   Gerardi   de   Carmelo.   — 

Tertio  loco,  contra  eamdem  conclusionem  arguit 
Gerardus  de  Carmelo,  6°  Quodlibeto,  probando 
quod  verbum  non  sit  aliquid  productum  per  actum 
intelligendi. 

Primo.  Quia  quandocumque  alicujus  operationis 
est  prseter  operationem  aliquis  terminus  operatus 
jter  eam,  ille  est  melior  et  perfectior  tali  operatione, 
1.  Ethicorum  (cap.  1),  et  9.  Metaphysicx  (t.  c.  16). 
Sed  optimum  eorum  quse  in  nobis  sunt,  est  perfe- 
cta  operatio  intellectus  secundum  sapientiam,  10. 
Ethicorum ;  quia  in  eo  ponitur  felicilas.  Igitur  j)er- 
fecta  intellectio  non  habet  aliquem  terminum  ope- 
ratum  per  eam.  —  Cunlirmatur.  Quia  visio  Dei  est 
omnium  actuum  nostrorum  ac  desideriorum  finis; 
sed  si  verbum  esset  terminus  per  visionem  produ- 
ctus,  visio  non  csscl  ultimus  finis,  inimo  talis  ter- 
minus  a  visione  distinctus. 

Secundo  sic.  Si  verbum  est  terminus  intellectio- 
nis  :  aut  igitur  intullectionis  jierfecta^,  aut  imper- 
fectae.  Non  imperfectse ;  quia  lunc  res  siinul  cognos- 
ceretur  perfecte  per  verbum  ,  et  imj>erfecte  per  illam 
cqgnitionem.  —  Nec  potest  dari  primum  :  —  Tum 
primo,  quia  tunc  pro  nihilo  poneretur  verbum. 
Nam  per  cognitionem  perfectam  res  perfecte  cognos- 
citur;  modo  cognitio  facta  prsecedil  verbum  ;  aec  ad 
perfecte  cognoscendum  rem  requiritur  aliquid  aliud, 
nisi  cognitio  perfecta  illius.  —  Tum  secundo,  quia 
si  verbum  sequitur  cognitioneni  perfectam  ,  erit 
processus  in  infinitum  in  cognitionibus  perfectis; 
quia  omne  verbum  poterit  esse  principium  perfectse 
cognitionis,  et  omnis  cognitio  perfecta  terminatur 
ad  verbum.  Tum  tertio,  quia  :  aut  verbum  pro- 
ducitur  cognitione  perfecta ,  tanquam  via  el  medio, 
sicui  terminus  motus  dicitur  produci  per  motum; 


aut  tanquam  per  causam  et  principium  productivum. 
Si  primo  modo,  tunc  verbum  non  staret  simul  cum 
cognitione,  sicut  terminus  motus  non  stat  cum 
motu.  Si  secundo  modo,  tunc  effectus  esset  perfe- 
ctior  sua  causa. 

Tertio  sic.  Omne  quod  est  in  intellectu  formaliter, 
est  species  actui  praevia,  aut  actus  intelligendi,  aut 
habitus.  Cum  ergo  verbum  non  sit  habitus,  nec 
species  intelligibilis,  restat  quod  sit  actus  intelli- 
gendi,  et  non  aliquid  distinctum  ab  illo. 

IV.  Argumenta  Scoti.  —  Quarto  loco,  contra 
eamdem  conclusionem  arguit  Scotus  (apud  Aureo- 
lum,  dist.  27,  q.  2,  art.  1),  probando  quod  verbum 
non  sit  aliud  quam  actus  intelligendi. 

Primo  sic.  Illud  maxime  habet  rationem  verbi, 
quo  posito  quod  sit  verbum,  maxime  salvantur 
omnia  verba  (a)  Augustini.  Sed  verba  sua  maxime 
salvantur,  si  ponatur  quod  verbum  sit  intellectio 
actualis,  et  actus  intelligendi.  Ait  enim,  15.  de  Tri- 
nitate,  cap.  16,  quod  cogitatio  (6)  nostra  perve- 
niens  ad  id  quod  scimus,  ac  deinde  formata, 
verbum  nostrum  est ;  et  cap.  12,  dicit  quod  visio 
cognitionis  qua?  orilur  ex  scientia,  est  verbum 
nostrum,  quod  nullius  est  linguse,  et  (y)  similli- 
mum  rei  notse;  et  in  sermone  de  Nativitate  beati 
Joannis  Baptistx,  dicit  quod  vox  est  signum  verbi, 
verbum  vero  ipsa  cognitio ;  et  in  libro  de  Cognitione 
verx  vitse,  dicit  quod  nihil  aliud  est  Filius  vel  Ver- 
bum  Dei,  quam  eognitio,  vel  ars,  vel  sapientia  ejus; 
et  9.  de  Trinitate,  cap.  5,  dicit  quod  mens  memi- 
nit  sui,  intellig.it  se,  et  diligit  se;  et  subdit  quod  si 
hoc  cernimus,  cernimus  Trinitatem  ;  et  fere  ubique 
videtur  dicere  quod  notitia  actualis  sit  verbum.  Ergo 
hoc  est  tenendum. 

Secundo.  Quia  Anselmus  dicit,  Monol.  33,  quod 
mens  rationalis  cum  se  cogitando  intelligit,  habet 
secum  imaginem  suam  ex  se  natam,  id  est,  cogni- 
tionem  sui,  qux  est  verbum  ejus.  Et  cap.  18,  dicit 
(juod  verbum  rei  est  ipsa  cogitatio,  ad  cjus  si)ni- 
litudinem  ex  memoria  formata. 

Tertio.  Quia  Damascenus,  lib.  1  (de  Fidc  Orth.  >, 
cap.  13,  dicit  quod  verbum  est  naturalis  motus 
intellectus,  secundum  quem  movetur,  ei  intclli- 
git,  et  cogitat,  velut  lux  ejus,  ens,  ct  splendor; 
verbum  rursus  est  quod  non  ore  profertur,  sed  in 
corde  enunliatur.  Sed  haec  non  possuut  salvari, 
nisi  ponatur  quod  verbum  est  actus  intelligendi. 

Quarto.  Nam  conditioncs  quas  Augustinus  emi- 
merat  de  verbo,  non  possunt  convenire  ni>i  actui 
intellectus.  Igitur,  etc.  Antecedens  patet.  Nam 
Augustinus  ponit  quod  verbum  est  aliquid  exsistens 
in  nicnlc  Dostra,  non  quidem  sino  actuali  cogni- 


(a)  verba.  —  Om.  IV. 

cogitatio.  —  cognitio  IV. 
esl  IV. 


DISTINCTIO   XXVII.   —   QU^STIO    II. 


251 


tione  ;  et  quod  nascitur  de  memoria ,  sive  de  objecto, 
vel  scientia  quse  manet  in  memoria  relucente;  et 
quod  est  formata  cogitatio  ab  ea  re  quam  scimus. 
Patetautem  ista  nulli  posse  proprie  convenire,  nisi 


actui  intelligendi. 


§2. 


CONTRA    SECUNDAM    CONCLUSIONEM 


I.  Argumenta  Gerardi  de  Carmelo.  —  Con- 
tra  secundam  conclusionem  arguit  Gerardus  de  Car- 
inelo,  7°.  Quodlibeto ,  quinque  mediis. 

Primo  sic.  Actus  ille  quo  totus  Pater  distinguitur 

a  Verbo,   non  est  intelligere,   nec  in  suo  formali 

intellectu  includit  ipsum.  Sed  Pater,  actu  toto  quo 

producit  Verbum,  distinguitur  ab  eo.  Ergo  actus  quo 

producitur  Verbum,  non  est  intelligere,  nec  inclu- 

dit  ipsum  in  suo  formali  intellectu.  Major  probatur. 

Quia  actu  intelligendi  non  distinguitur  Pater  a  Filio, 

immo  in  hoc  sunt  unum  ;  quia,  sicut  eorum  esse 

est  idem,  ita  sapere  est  unum,  et  unum  intelligere, 

et  una  intelligentia,  7.  de  Trinitate,  cap.  1  et  2;  et 

etiamsi  in  illo  actu  quo  distinguitur  Pater  a  Filio, 

includeretur  intelligere,  cum  ibi  sit  idem  inteHigere, 

sapere,  et  esse,  tunc  illo  toto  non  distingueretur 

Pater  a  Filio,  quia  non  per  intelligere,  quod  esset 

aliquid  actus ;  igitur  intelligere  non  est  de  formali 

intellectu  illius  actus.  Minor  patet.  Quia  Pater,  toto 

actu  quo  producit,  cum  sit  indivisus  et  simplex,  di- 

stinguitur  a  Filio ;  unde  Augustinus,  1.  de  Trinitate, 

cap.  4  :  Pater  genuit  Filium,  et  ideo  Filius  non 

est  qui  (a)  Pater,  et  ideo  Filius  genitus  est,  et  ideo 

Pater  non  est  Filius;  et  Damascenus,  lib.  1 ,  cap.  8 

et  10,  dicit  quod  secundum  omnia  sunt  unum  Pater 

et  Filius,  prseter  ingenerationem  et  generationem. 

Ergo  actus  quo  producitur  Filius,  non  est  intelligere  ; 

nec  intelligere  est  de  ratione  illius. 

Secundo  sic.  Illud  quod  de  suo  intellectu  formali 
non  dicit  nisi  puram  relationem,  non  est  intelligere 
Ibrmaliter;  nam  intelligere,  vel  intellectivum,  non 
est  de  formali  intellectu  relativi ;  unde,  quia  per- 
sona  in  divinis  in  suo  formali  significato  includit 
relationem  et  absolutum,  ideo  non  dicit  puram  rela- 
tionem,  sed  aggregatum  ex  absoluto  et  relativo.  Sed 
actus  quo  producitur  Verbum,  dicit  puram  relatio- 
nem  in  divinis ;  unde  Magister,  1.  Sentent.,  dist.  5, 
dicit  quod  boc  est  genuisse,  quod  paternitas ;  et  Damas- 
cenus,  lib.  1,  cap.  10,  dicit  quod  relatio  non  signifi- 
cat  substantias  differentiam,  sed  modum  exsistentiae, 
scilicet  non  significat  absolutum,  sed  relationem. 
Igitur,  cum  intelligere  sit  absolutum,  quia  actus 
quo  Deus  formaliter  beatifieatur,  et,  secundum  regu- 
lam  Augustini,  in  omnibus  personis  reperitur  sim- 
pliciter  et  non  pluraliter,  non  est  actus  quo  Verbum 
producitur,  nec  de  ejus  formali  significato. 

Tertio.  Actus  quo  producitur  Verbum,  nonestactus 


(a)  qui.  —  quia  Pr. 


qui  dicat  perfectionem  simpliciter,  quoniam  melius 
est  ipsam  habere  simpliciter  quam  non  ipsam  ;  quia 
actus  quo  producitur  Verbum,  est  relativum,  quod 
non  dicit  perfectionem  simpliciter,  secundum  Ansel- 
miim,  Monol.,  cap.  15;  item,  quia  non  est  in  omni- 
bus  personis,  quibus  non  deest  aliqua  perfectio  sim- 
pliciter.  Ergo  intelligere  non  est  actus  quo  producitur 
Verbum. 

Quarto.  Actus  quo  producilur  Verbum  distincte 
et  secundum  rationem  propriam,  supposito  per 
impossibile  quod  nulla  esset  possibilis  creatura, 
esset  in  divinis.  Sed  actus  intelligendi,  sub  propria 
et  distincta  ratione  ,  et  ut  distinguitur  ab  actu 
volendi,  non  esset  in  divinis,  supposito  quod  nulla 
esset  possibilis  creatura.  Ergo  actus  quo  producitur 
verbum,  non  est  formaliter  actus  intelligendi. 

Quinto.  Actus  quo  producitur  Verbum ,  realiter 
distinguitur  ab  aliquo  in  divinis;  quia  generare ,  et 
spirare  realiter  distinguuntur  in  divinis,  et  paterni- 
tas,  et  communis  spiratio.  Sed  intelligere,  a  nullo 
realiter  distinguitur,  sicut  nec  essentia.  Ergo  actus 
intelligendi  non  estactusquo  produciturVerbum,  etc. 

II.  Argumenta  aliorum.  —  Secundo  loco, 
contra  eamdem  conclusionem  arguunt  aliqui ,  quos 
Petrus  de  Palude,  dist.  10,  q.  3,  recitat,  probando 
quod  intelligere  et  velle  non  sint  productiones  perso- 
narum  ;  ex  quo  sequitur  quod  dicere  non  sit  intelli- 
gere,  nec  spirare  sit  velle. 

Primo  sic.  Quia  productiones  sunt  actus  notio- 
nales,  non  essentiales.  Sed  intelligere  et  velle  sunt 
actus  essentiales,  non  autem  notionales.  Igitur. 

Secundo.  Quia  illse  operationes  quue  sequaliter 
competuntnon  producenti  sicut  producenti,nonsunt 
productiones.  Sed  intelligere  et  velle ,  asqualiter 
conveniunt  Spiritui  Sancto  non  producenti,  sicut 
Patri  et  Filio  producentibus.  Igitur,  etc. 

Tertio.  111»  quse  non  differunt  realiter  in  divinis, 
non  sunt  divinae  productiones.  Sed  intelligere  et 
velle  non  differunt  realiter.  Igitur. 

III.  Argumenta  Aureoli.  —  Tertio  loco,  con- 
tra  eamdem  conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  9, 
q.  1 ,  art.  1). 

Primo  sic.  Quandocumque  aliqua  sunt  unum  et 
idem,  cuicumque  competit  unum,  et  alterum.  Sed 
dicere,  est  proprium  Patris  in  divinis ;  intelligere 
vero  est  commune  tribus.  Ergo  intelligere  non  est 
idem  quod  dicere.  —  Et  si  dicatur  quod  immo  dicere, 
est  commune  tribus,  sed  appropriatur  Patri ;  hoc  est 
expresse  contra  mentem  Augustini,  qui  dicit,  5.  de 
Tri)iitate,  cap.  6,  quod  Filius,  in  eo  quod  Verbum, 
relative  dicitur,  et  refertur  ad  Patrem  solum  ;  constat 
autem  quod  Verbum  referturaddicentem ;  exquopatet 
quod  soli  Patri  competit  Verbum  dicere  in  divinis. 

Secundo.  Filius  et  Spiritus  Sanctus  vere  intelli- 
gunt  in  divinis  ;  sed  non  proferunt  verbum  in  divi- 


252 


LIBRI    I.    SENTENTIARU.M 


nis,  ncc  dicunt.  Ergo  intueri,  vel  intelligere,  non 
est  dicere.  —  Et  qnod  isti  dicunt  quod  Verbum  est 
essentiale  et  commune  tribus,  appropriatur  tamen 
Filio,  sicut  amor  Spiritui  Sancto,  et  sapientia  Filio, 
boc  est  expresse  contra  dicta  Sanctorum.  De  omni 
enim  attributo  quod  est  commune  tribus  et  appro- 
priatur  alicui  personoe,  verum  est  dicere  quod  prae- 
dicatur  in  singulari  de  Iribus;  verum  est  enim  quod 
tres  personae  sunt  unum  lumen ,  una  ars,  una 
sapientia  ;  ct  tamen  Augustinus  expresse  negat , 
7.  de  Trinitate  (cap.  2),  quod  Pater  et  Filius  sint 
unum  Verbum,  sed  solus  Filius  est  Verbum;  ergo 
nec  Verbum  est  commune  tribus;  nec  intelligere  et 
dicere  Verbum,  idem  important. 

§  3.    —   CONTRA  QUINTAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  quintam  con- 
clusionem  arguit  Aureolus  (dist.  27,  q.  2,  art.  3), 
probando  quod  Verbum ,  per  suam  proprietatem , 
siugulari  modo  connotet  creaturam,  quo  nec  essen- 
tia  connotat,  nec  aliqua  persona. 

Primo  sic.  Cui  enim  singulariter  competit  aliquid 
connotare  in  obliquo,  quod  alteri  non  competit, 
illud,  secundum  propriam  rationem,  connotat  illud 
quod  dat  intelligi  in  obliquo.  Sed  manifestum  est 
quod  Verbum  dat  intelligi  creaturam  in  obliquo  ; 
non  enim  Spiritus  est  Spiritus  essentiae,  et  creaturas 
omnis;  proprie  enim  dicitur  quod  creaturse  dicun- 
turVerbo,  et  nullus  dicit  quod  dicantur  Patre  vel 
Spiritu  Sancto.  Ergo  secundum  suam  proprietatem , 
Verbum  connotat  creaturas. 

Secundo  ad  idem.  Omnis  respectus  qui  debetur 
Verbo  ratione  essentise,  eeque  importatur  per  Filium 
sicut  per  Verbum ,  et  eodem  modo  per  rationem , 
vel  per  quodcumque  vocabulum  exprimens  perso- 
nam  Filii.  Sed  Augustinus  dicit,  83.  Quxstionum , 
q.  63,  exponens  illud  :  In  principio  erat  Verbum , 
quod  hoc  loco  Verbum  melius  (a)  interpretatur, 
ut  significetur  non  solum.  ad  Patrem  respectus, 
sed  ad  illa  quse  pcr  Verbum  facta  sunt  operativa 
potentia.  Igitur  Verbum  per  suam  propriam  ratio- 
nem ,  counotat  creaturas. 

Tertio  sic.  Illud  quod  per  suam  propriam  ratio- 
nem  uon  intelligitur  sine  aliquo,  videtur  illud  con- 
notare.  Sed  Verbum  semper  dicitur  alicujus  verbum, 
utpote  creaturae,  vel  alterius;  unde  Augustinus,  7.  dc 
Trinitate,  cap.  3,  dicit  quod  sicut  vcrbum  quod 
nos  proferimus,  seipsum  ostendit  et  (6)  illud  de 
quo  loquimur;  sic  VerbumDei,  per  quod  facta 
suni  omnia,  ostendit  Patrem  sicutiest;e\  eadem 
ratione,  possumus  nos  dicere  qu<><l  ostendal  omnia. 
[gitur  de  ratione  Verbi  esl  u1  connotel  omnia  <li<ia 
et  peripsum  verbata,  ul  ita  liceal  loqui.  —  Haec  ille. 


S  I. 


CONTRA    SEXTAM    CONCLUSIONEM 


(a)  melius.       mens  Pr. 

(6)  ostendit  et.  —  movet  in  Pr. 


Argumenta  Aureoli.  —  Contra  sextam  con- 
clusionem  arguit  (dist.  27,  q.  2,  art.  3),  dicens 
quod  ille  modus  stare  non  potest. 

Tum  primo  :  quia  Spiritus  Sanctus  non  procedil 
ut  amor,  sed  potius  utamans,  in  quodam  esse  donato 
per  vim  amoris.  Amans  autem  sic  positus,  gerit  simi- 
litudinem  suiipsius,  in  quantum  emittit  et  donat ; 
sicut  verbum  simile  est  (a)  ei  cujus  est  verbum. 

Tum  secundo  :  quia  saltem  amor  divinus,  in 
quantum  hujusmodi,  similis  est  ei  a  quo  procedit, 
secundum  istos;  et  per  consequens  Spiritus  Sanctus, 
in  quantum  hujusmodi,  erit  imago. 

Tum  tertio  :  quia  isti  dixerunt  alibi,  quod  ex  hoc 
quod  aliquis  rem  aliquam  amat,  provenit  quaedam 
impressio  rei  amatic  in  affectu  amantis,  secundum 
quam  amatum  dicitur  esse  in  amante,  sicut  intelle- 
ctum  in  intelligente ;  talis  autem  impressio  reprae- 
sentat  Spiritum  Sanctum  (6)  ;  ergo  habuerunt 
dicere  consequenter  quod  Spiritus  Sanctus  est  simi- 
litudo  rei  amatro,  et  ita  imago. 

Tum  quarto  :  quia  de  ratione  imaginis  non  vide- 
tur  esse  quod  sit  originata  ab  eo  cujus  est  imago ; 
alias  soli  carpentarii,  qui  sciunt  imagines  sculpere, 
haberent  imaoines,  nec  essent  imagines  aliorum.  — 
Hsec  ille. 


§1- 


B.  —  SOLUTIONES 

Ad    ARGUMENTA    contra    PRIMAM 
CONCLUSIONEM 


I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
Aureolicontraprimam  conclusionem,  respondetur.  Et 

Ad  primum  negatur  antecedens  illud,  pro  cujus 
probatione  ista  septem  argumenta  facta  sunt.  Tunc 

Ad  primam  probationcm ,  conceditur  quod  si 
loquatur  de  forma  infinita  et  illimitata  secundum 
esse,  nulla  talis  est  inhoerens  intellectui,  nec  subsi- 
stens,  extra  Deum,  v<'l  praeter  Deum  :  et  tunc  nega- 
tur  minor.  Non  enim  rosa  quam  intelligendo  aspici- 
mus,  est  illo  modo  infinita,  aut  illimitata;  sed  est  ipsa 
quidditas  ros;e  non  subsistens,  nec  inhaerens;  vel  esl 
ipse  conceptus,  quo  mediante,  aspectus  intellectus 
terminatur  ad  quidditatem  el  naturam  rosae.  [psa 
autem  quidditas  rosae  non  est  infinita  secundum  esse, 
aut  illimitata,  aut  adaequans  infinita  Individua  secun 
dum  esse;  nec  etiam  conceptus  rosae;  nullum  enim 
istorum  adaequat  secunduin  esse  infinita  individua. 
Si  autem  intelligatur  major  de  forma  infinita  in 
repraesentando ,  vel  de  infinita  secundum  rationem 
suae  speciei  ,  sic  negatiir  ;  <-t  minor  concedilur. 
Conceptus   enim   rosae  repraesental   infinita  indivi- 


(a)  est.  -  Om.  Pr, 

repressentat  Spirilum  Sanetum.  —  repugnat  SpirU 
lni  Sancto  Vv. 


DISTINCTIO   XXVll. 


QU^STIO    II. 


253 


dua  ejusdem  speciei,  (|iiantum  ad  principia  essen- 
tialia;  et  forma  illo  modo  infmita,  potest  inhaerere 
intellectui.  Ipsa  etiam  natura,  seu  quidditas  rosae, 
ut  intellecta  in  actu ,  potest  dici  quodammodo  infi- 
nita ;  quia  ipsa  intelligitur,  non  intelligendo  illa 
quue  eam  contraliunt  ad  hoc  vel  illud  individuum. 
Sic  autem  est  infinila,  non  quidem  secundum  esse 
quod  limitatur  ex  receptione  in  illa  natura;  sed  est 
inlinita  secundum  rationem  suee  speciei.  Si  enim 
natura  rosee  esset  subsistens,  in  nullo  recepta,  ipsa 
non  limitaretur  quantum  ad  rationem  suee  speciei ; 
limitatio  enim,  quantum  ad  hoc,  provenit  ex  hoc 
quod  recipitur  in  hoc  vel  in  hoc ;  et  ideo  esset  illo 
modo  infinita.  Licet  enro  natura  rosse  non  sit  subsi- 
stens,  sed  in  singularibus  recepta,  quia  tamen  dum 
intelligiturabstrahiturabillisqueeeamlimitant,  ipsa, 
in  quantum  intellecta,  est  infinita,  immo  quaelibet 
forma  universalis  est  isto  modo  infinita,  ut  expresse 
ponit  sanctus  Doctor,  3.  Sentent.,  dist.  13,  q.  1, 
art.  2,  qla  2.  Nec  est  inconveniens  aliquid  preeter 
Deum  esse  inlinitum  isto  modo,  scilicet  secundum 
rationem  suse  speciei,  ut  ipse  dicit  ibi  de  gratia 
animse  Christi ;  et,  de  formis  naturaliter  subsistenti- 
bus,  1  p.,  q.  7,  art.  2.  Et  sic  patet,  quantum  ad 
illam  probationem ,  quid  dicendum  ;  preesertim  cum 
dicit  quod  nulla  forma  infinita  potest  esse  inheerens, 
vel  preeter  Deum  subsistens.  Cum  autem  dicit  quod 
nulla  forma  non  singularis,  etc,  dicetur  post. 

Ad  secundum,  negatur  major.  Dico  enim  quod 
forma  illa  quam  vocat  specularem,  scilicet  conce- 
ptus  quidditatis  rosee,  est  forma  singularis  in  exsi- 
stendo,  et  individuata  per  subjectum ;  sed  est  uni- 
versalis  in  repraesentando ;  nec  ejus  singularitas  in 
exsistendo  repugnat  suee  intelligibilitati ,  cum  sit 
immaterialis  et  a  conditionibus  materiae  separata, 
ut  optime  declarat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  76, 
art.  2,  ad  3um,  et  de  Spiritualibus  creaturis, 
art.  9,  ad  decimumquartum  argumentum.  Scien- 
dum  tamen  quod  non  dicit  sanctus  Doctor,  quod 
intellectus  solum  aspiciat  illum  conceptum  quem 
concipit,  sed  etiam  rem  extra  per  illum.  Res  autem 
extraanimam,  quam  intellectus  diiecte  aspicit,  est 
ipsa  natura  exsistens  in  singulari.  Ipsa  autem  natura 
est  quidem  individuata  extra  animam,  per  sui  rece- 
ptionem  in  aliquo  ;  sed  est  universalis,  prout  habet 
esse  in  intellectu,  secundum  quod  ostendit  sanctus 
Thomas,  de  Spiritualibus  creaturis,  art.  9,  ad  6um  : 
«  Non  est,  inquit,  differentia  inter  Aristotelem  et 
Platonem,  nisi  in  hoc  quod  Plato  posuit  quod  res 
quae  intelligitur,  eodem  modo  habet  esse  extra  ani- 
mam  quo  modo  eam  intellectus  intelligit,  id  est,  ut 
abstracta  et  communis  ;  Aristoteles  vero  posuit  reni 
quae  intelligitur,  esse  extra  animam,  sed  alio  modo  : 
quia  intelligitur  abstracte  (a),  et  habet  esse  concrete. 
Et  sicut  secundum  Platonem  ipsa  res  quae  intelligi- 

(oc)  abstracte.  —  ubstracta  Pr. 


tur,  esl  extra  anirnam  ,  ila  secUndum  Aristotelem. 
Quod  patet  ex  hoc  quod  neuter  eorum  posuit  scien- 
tias  esse  de  his  quae  sunt  iu  intellectu  nostro,  sicut 
de  substantiis;  sed  quidem  Plato  dixit  de  formis 
separatis  ;  Aristoteles  vero  de  quidditatibus  rerum 
in  eis  cxsisleutibus.  Sed  ratio  universalitatis,  quu: 
consistit  in  communitate  et  abstractione ,  sequitur 
solum  modum  intelligendi ,  in  quantum  intelligi- 
nms  abstracte  et  communiter;  secundurn  Platonem 
vero  sequitur  modum  exsistendi  formarum  abstra- 
ctarum  ;  et  ideo  Plato  posuit  uuiversalia  subsistere, 
Aristoteles  autem  non.  »  —  Haec  ille  in  forma.  — 
Consimile  ponit,  1  p.,  q.  85,  art.  2,  ad  3um,  ubi 
ait  :  «  Cum  dicitur  aliquid  esse  intellectum  in  actu, 
duo  importantur,  scilicet  res  quae  intelligitur,  et 
hoc  quod  est  ipsum  intelligi.  Et  similiter,  cum  dici- 
tur  universale  abstractum,  duo  intelliguntur,  scili- 
cet  ipsa  natura  rei,  et  abstractio  sive  universalitas. 
Ipsa  igitur  natura  cui  accidit  intelligi  vel  abstrahi , 
vel  intentio  universalitatis,  non  est  nisi  in  singula- 
ribus ;  sed  hoc  ipsum  quod  est  intelligi  vel  abstrabi, 
vel  intentio  universalitatis,  est  in  intellectu.  Et  hoc 
possumus  videre  per  simile  in  sensu.  Visus  enim 
videt  colorem  pomi  sine  ejus  odore.  Si  ergo  queeri- 
tur  ubi  sit  color  qui  videtur  sine  odore,  manifestum 
est  quod  color  qui  videtur,  est  in  pomo  ;  sed  quod 
sit  sine  odore  perceptus,  hoc  accidit  ei  ex  parte 
visus,  in  quantum  in  visu  est  similitudo  coloris  et 
non  odoris.  Similiter  humanitas  quae  intelligitur,  non 
est  nisi  in  hoc  vel  in  illo  homine  ;  sed  quod  humanitas 
quee  intelligitur,  apprehenditur  sine  conditionibus 
individuantibus ,  quod  est  ipsam  abstrahi ,  ad  quod 
sequitur  intentio  universalitatis,  accidit  humanitati 
secundum  quod  percipitur  (a)  ab  intellectu,  in  quo 
est  similitudo  naturae  speciei ,  et  non  individuan- 
tium  principiorum.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quibus 
patet  quomodo  forma,  ad  quam  terminatur  aspe- 
ctus  intellectus,  est  in  intellectu  subjective,  et  quo- 
modo  non,  et  quomodo  quaelibet  illarum  est  univer- 
salis,  et  quomodo  intellectus,  licet  non  terminetur  ad 
hanc  rosam,  tamen  non  oportet  fingere  tale  quid  infi- 
niluni  in  esse  conspicuo  posituni,  ut  arguens  credit. 
Ad  tertium  dico  quod  intellectus  duplicem  for- 
mam  aspicit  :  scilicet  conceptum  quem  format,  qui 
est  quod  intelligitur,  et  quo  natura  quae  est  extra, 
intelligitur ;  et  secundario  aspicit  naturam  extra 
aniniam  exsistenteni.  Unde  sanctus  Thomas,  3.  Sen- 
tent.,  dist.  14,  q.  1 ,  art.  \  ,  qla  4,  dicit  :  «  Illud  in 
quo  aliquid  videtur,  est  ratio  cognoscendi  illud  quod 
in  eo  videtur.  Ratio  autem  cognoscendi  est  forma  rei 
in  quantum  est  cognita  ;  quia  per  eam  fit  cognitio  (6) 
in  actu.  (Jnde,  sicut  materia  et  forma  sunt  unum  in 
esse,  ita  ratio  cognoscendi  et  res  cognita  sunt  unum 
cognitum ;  et  propter  hoc  utriusque  est  una  cognitio 


(a)  percipitur.  —  participatur  Pr. 
(8)  cognitio.  —  cognita  Pr. 


254 


LIBRI    1.    SENTENTIARUM 


secundum  actum  et  secundum  habitum.  »  —  Haec 
ille.  —  Illa  autem  res  extra  anitnam,  est  abstracta 
cl  universalis,  modo  quo  dictum  est;  et  illo  modo 
prsedicatur  de  particularibus  rosis.  Quod  patet 
expresse  per  sanctum  Doctorem,  in  Tractalu  de 
genere  (de  Natura  generis),  cap.  5  :  «  Universale, 
inquit,  dicitur  dupliciter.  Uno  modo,  ipsa  natura 
cui  intellectus,  propter aliquid  in  ea  inventum,  inten- 
tionem  attribuit;  et  sic  universalia,  rerum  naturas 
significant,  et  prsedicantur  in  quid ;  animal  namque 
dicit  substantiam  illius  de  quo  prcedicatur,  et  homo 
similiter.  El  isto  modo  non  est  ununi  in  multis; 
innno  natura  pracdicatorum  seinper  multiplicatur  in 
subjectis;  quot  enim  sunt  homines,  tot  sunt  anima- 
lia.  Alio  rnodo  dicitur  universale  natura  illa  sub 
intentione  universalitatis  sibi  attributa;  et  sic,  pro- 
pter  uniformitatem  rationis  inventam  in  intentione 
quce  fit  per  remotionem  a  conditionibus  materiali- 
bus  et  omni  diversitate,  est  unum  in  multis;  sic 
enim  omnes  homines  sunt  unus  homo  et  unum 
animal.  In  re  igitur  nihil  estcommune  multis;  quia 
quidquid  est  in  re,  est  singulare  uni  soli  communi- 
cabile;  quod  autem  commune  est,  agitur  per  intel- 
lectum,  etc.  » 

Ad  quartum  conceditur  secundum  membrum  divi- 
sionis.  El  ad  primam  piobationem  in  oppositum, 
dico  quod  non  experimur  nosper  diversos  actusferri 
in  rosam  et  conceptum  rosse,  immo  eodem  actu  intel- 
ligimus  utrumque;  nam  conceptus  est  quod  intelli- 
gitur  et  quo  aliud,  scilicet  res,  eodem  actu  intelli- 
gitur,  ut  dictum  fuit.  Non  est  ergo  ibi  prioritas  nisi 
naturae,  et  non  successio  actuum.  —  Et  si  dicatur 
quod  non  experimur  quod  actus  intellectus  feratur 
super  illa  duo;  dico  quod  non  oporlet  hoc  experiri, 
sed  sufficit  quod  hoc  teneatur  forti  et  sufficienti 
ratione,  quam  ponit  sanctus  Doctor  in  multis  locis, 
scilicet  Conlra  Gentiles,  lib.  1,  cap.  53,  ubi  ponit 
necessitatem  ponendi  dictam  conceptionem  :  <x  Intel- 
lectus,  inquit,  per  speciem  rei  formatus,  intelli- 
gendo  format  in  (a)  seipso  quamdam  intentionem 
rei  intellectse,  quu3  est  ratio  ipsius,  quam  significat 
diffinitio.  Et  boc  quidem  necessarium  est  (6),  eo 
quod  intellectus  intelligit  indifferenter  rem  absen- 
tem  el  praesentem  ;  in  quo  cum  imaginatione  con- 
venit.  Sed  intellectus  hoc  habet  amplius,  quod 
etiam  intelligit  rem  separatam  a conditionibus  mate- 
rialibus,  sine  quibus  in  rerum  natura  non  exsistit; 
quod  iion  possel  esse,  nisi  intellectus  praedictam 
intentionem  sibi  formaret.  »  Ecce,  secundum  eum, 
quae  necessitas  est  ponere  tales  conceptus  :  quia 
scilicet  aliter  intellectus  non  haberet  objectum  actu 
intelUgibile,  quod  terminaret  suam  operationem, 
sibi  praesens.  —  Quod  autem  eodem  actu  utrumque 
intelligatur,  patet  :  quia,  secundum  Philosophum, 

(j;      III.      -  <   >  1  I  I         l'|    . 

[6)  t-si.  -  Om.  Pp. 


in  de  Memoria  et  Eeminiscentia  (cap.  2),  idern 
motus  est  in  imaginem,  in  quantum  est  imago,  et 
in  imaginatum ;  et  propter  hoc  dicit  ibidem  Aristo- 
teles,  quod  homo  non  memoraretur  de  absentibus, 
nisi  haberet  apud  se  phantasmata  et  imaginesrerum 
absentium,  in  quas  cum  fertur,  non  ut  tales  res 
sunt,  sed  ut  sunt  talium  rerum  imagines,  eodem 
motu  cognoscit  illas  imagines  et  ea  quorum  sunt 
imagines.  Et  tamen  iste  arguens,  eodem  modo  posset 
calumniari  verba  Aristotelis,  quantum  ad  positionem 
talium  imaginum,  sicut  calumniatur  verba  sancti 
Thomae,  quantum  ad  positionem  conceptuum.  — 
Et  sic  patet  ad  primam  probationem. 

Secunda  etiam  non  valet.  Goncedo  enim  quod 
ibidem  infertur,  scilicet  quod  sicut  in  prima  opera- 
tione  intellectus,  primum  intellectum  est  verbum 
quod  est  in  intellectu,  quod  est  significabile  per 
vocem  incomplexam  ;  ita  in  secunda  operatione  intel- 
lectus,  primum  intellectum  est  verbum  complexum, 
id  est,  significabile  per  vocem  complexam ,  licet  in 
tali  objecto  intellectus  non  sistat,  sed  per  illud  tendat 
in  rem  extra.  Hoc  enim  ponit  sanctus  Thomas,  de 
Veritate,  q.  4,  art.  2;  et,  de  Potentia  Dei,  ubi 
supra  (q.  8,  art.  1),  in  primaconclusione,  allegatur. 
—  Nec  valet  illud  quod  addit  de  Platone.  Exemplar 
enim  quod  ponebat  Plato,  erat,  secundum  eum, 
universale  subsistens  extra  animam  ;  in  quem  erro- 
rem  incidit  arguens,  ponens  universalia  extra  ani- 
mam,  saltem  in  esse  conspicuo.  Nos  autem  multum 
longe  dissimilia  exemplaria  ponimus  cum  Aristotele. 

Ad  quintum  negatur  minor,  ut  statim  patuit. 
Necesse  est  enim  ponere  tales  conceptus ;  immo,  sine 
ipsis  nihil  intelligeremus.  —  Et  cum  dicit  quod  non 
terminant  actum  intellectus;  —  conceditur  quod 
non  ultimate  intellectionem  terminant ;  sed  sunt 
media  quibus  intellectus  cognoscit  res,  et  in  illis 
habet  objecta  sibi  praesentia,  cum  secundum  esse 
reale  objecta  quandoque  non  sint,  vel  abstentia  sint, 
vel  saltem  non  sint  intelligibilia  in  actu.  —  Et  si 
dicatur  quod  ad  hoc  sufficit  ipsa  species  abstracta 
a  phantasmatibus ;  — hoc  non  valet.  Tum  quia  illa 
species  est  in  considerante  et  in  non  considerant:  . 
Tuni  quia  unicaspecies  habita  de  albedine,  non  suf- 
ficeret  ad  habendum  conceptuin  generis,  et  speciei , 
et  differentiae  albedinis.  Tuni  quia  illa  species  non 
causaturab  inteUectu  possibili,  sed  ab  agente  descri- 
bitur  in  intellectu  possibiii,  secundum  modum 
loquendi  sancti  Thomae,  de  VerUate,  q.  II.  art.  1 . 
ad  ll1"";  intellectus  autem  possibilis  format  quid- 
ditates  rerum.  Et  niulta  alia  adduci  possunt.  — 
Illud  autem  quod  addit,  quod  ivs  clarius  i  itur 

sine  speculo,  verum  est,  si  rea  seipsa  est  prasens, 
sicul  esl  in  sensu  ;  sed  secua  esl  <\*~  intellectu. 

Ail  sc.ctum  negatur  minor.  Non  enim  ponendum 
est,  Bicut  ponit  ipse,  quod  sensus,  dum  Bentit,  ponal 
res  iii  tali  esse  conspicuo,  non  vero  sed  apparenti; 

!!<-•    rli.nn    Venim   eSt    quod    viSUS,    \<'l    ;ilniv    -t'ii-11- 


DISTINOTIO    XXVII.   —    QU/ESTIO    II. 


255 


exterior,  terminetur  ad  res  quae  non  sunt.  —  Ad 
illud  autem  quod  dicit  de  Commentatore,  dico  quod 
ipse  exponit  eum  ad  placitum.  Non  enim  Commen- 
tator  vult  quod  visus  noster  videat  in  luna  figuras 
quae  ihi  non  sunt,  sed  quod,  mediante  visione  lunae, 
homo  false  judicat  de  figuris,  non  per  oculos,  sed 
per  sensum  communem,  vel  aliam  potentiam  judi- 
cativam;  visus  enim  videt  ibi  aliquas  figuras  quae 
ibi  sunt,  sed  lionio  judicat  esse  alias.  Et  est  simile, 
sicut  si  videam  lupum  a  longe,  et  judicem  esse 
canem,  vel  aliud  animal;  falsum  est  dicere  quod 
ego  viderem  ea  quae  non  sunt. 

Et  ita  dicendum  est  ad  octo  experientias  quas 
ponit  ad  istud  negatum  probandum,  tertia  distin- 
ctione  hujus  primi  (q.  3,  art.  1).  Prima  est,  cum 
quis  portatur  in  aqua,  arbores  exsistentes  in  ripa 
videntur  eidein  moveri;  ille  enim  motus,  secundum 
eum,  non  habet  esse  reale  alicubi,  sed  tantum  inten- 
tionale  et  apparens.  Secunda  est  de  motu  circulari 
baculi,  qui  subito  movetur;  apparet  enim  quidam 
circulus  in  aere  fieri  ex  baculo,  quem  dicit,  scilicet 
circulum,  habere  tantummodo  esse  intentionale. 
Tertia  est  de  fractione  baculi  apparentis  in  aqua. 
Quarta  est  de  dualitate  candelarum  apparentium, 
uno  oculo  elevato,  et  altero  non.  Quinta  est  in  colo- 
rilms  colli  columbae.  Sexta  est  de  imaginibus  quae 
videntur  in  speculo,  aliquando  quidem  intra,  ali- 
quando  in  superficiespeculi,  aliquando  extrainaere, 
inter  videntem  et  speculum.  Septima  est  de  illo  qui 
vidit  solem  ;  postquam  enim  avertit  oculos,  appai^ent 
quaedam  rotunditates  lucidae  ante  oculos,  quae  pau- 
latim  cvanescunt.  Octava  est  in  his  qui  aspexerunt 
circa  rubea,  vel  per  cancellos;  ex  tunc  enim  aspi- 
( ■irntes  litteras,  vel  aliqua  alia,  apparent  eis  rubea, 
vel  caucellata;  quae  quidem  cancellatura  vel  rubedo 
non  habent,  secundum  eum,  nisi  esse  intentionale 
tantum.  Per  istas  octo  experientias  vult  inferre  quod 
sensus  exterior,  per  actum  suum  ponit  res  in  esse 
apparenti  et  intelligibili.  Et  ex  hoc  ulterius  infert 
quod  hoc  idem  facit  intellectus,  cum  sit  oeque  for- 
mativus  sicut  sensus  exterior ;  et  consequenter,  quod 
Don  oportet  ponere  conceptus,  quos  ponit  sanctus 
Thomas,  et  alii ;  sed  loco  eorum  ponit  talia  appa- 
rentia.  —  Et  ad  omnia  ista,  dicendum  est  quod  in 
illis  octo  illusionibus,  sensus  exterior  non  videt  nisi 
ea  quie  sunt,  nec  extra  aniniam  sunt  aliqua  entia  in 
tali  esse  objectivo  posita  ;  sed  ti  aliquod  tale  sit,  illud 
est  in  anima,  sic  quod  phantasma,  vel  species  Iapi- 
'li-,  dicatur  lapis  positus  in  esse apparenti,  etphan- 
tasinala  talis  circuli ,  vcl  motus,  vel  coloris,  vel  fra- 
ctionis,  vel  hujusmodi,  dicantur  colores,  vel  circuli, 
et  liujusmodi,  posili  in  esse  objectivo.  Credo  enim 
quod  talibus  illusionilms  operatur  phantasia,  vel 
sensus  communis,  aut  cogitativa,  chimerizando ; 
sicut  in  somno,  quando  facit  apparere  ea  quae  non 
sunt.  Sed  vigilantibus  male  considerantibus,  forte 
videtur  quod  illa  quae  phantasia  fabricat  ex  speeiebus 


praeconceptis  et  per  sensum  liaustis,  sint  res  exlra; 
de  quilius  foite  fuit  arguens;  ila  quod  judicant 
aliquid  esse  illud  quod  non  est,  vel  esse  quale,  aut 
ubi,  aut  quando  non  est.  Illo  modo  etiam  fiunt 
daemonum  illusiones,  qui  faciunt  apparere  montes 
aureos,  vel  talia  hujusmodi ;  omnia  enim  hujusmodi 
fiunt  per  diversas  compositiones  specierum  in  orga- 
nis  latentium,  ut  ponit  sanctus  Thomas,  de  Malo , 
q.  10,  art.  11,  ubi  ponit  multa  pulchra  de  illa  mate- 
ria.  Patet  ergo  quod  visus  laliaapparentia  non  videt; 
sed  videns  res  exteriores,  in  quo  imaginativa  conver- 
titur  super  imagines  rerum  quasi  super  res  veras, 
errat  forte  judicando  secundum  sensum  interiorem  se 
videre  extra,  quorum  imagines  interius  cernit  recte; 
sicut  in  somno,  vel  in  praestigiis,  vel  illusionibus. 
De  qua  materia  praestigiorum  sanctus  Doctor  loqui- 
tur  satis  ad  propositum,  2.  Sentent.,  dist.  8,  q.  1, 
art.  5. 

Sed  quando  arguens  dicit  quod  qui  negat  res  poni 
in  tali  esse,  etc,  —  negatur  consequentia.  Nos  enim 
non  dicimus  quod  omnia  quae  apparent  sensui  inte- 
riori  sint  vera,  sic  quod  sint  eaquaeipsejudicatesse; 
sed  tamen  ipse  semper  fertur  super  veram  rem,  quae 
tamen  non  est  illud  quod  ipse  judicat ;  quia  ille 
quandoque  convertitur  super  rerum  imagines  sicut 
super  res;  et  ideo  non  est  causa  erroris.  Et  bene 
concedimus  res  poni  in  esse  apparenti;  modo  prae- 
dicto,  scilicet  per  suas  species,  vel  sua  phantasmata, 
sed  non  modo  quo  ille  ponit.  Sed  certe  dico  quod 
omnia  quae  sensus  exterior  videt,  sunt  verae  res,  vel 
verae  species  rerum.  Aristoteles  autem  arguit  contra 
ponentes  quod  omnia  quac  apparent,  sunt  veraciter, 
non  solum  entia ,  sed  talia  qualia  esse  apparent ; 
quod  nos  non  ponimus,  sed  potius  arguens  ponit, 
qui  ex  hoc  quod  sibi  aliqua  apparebart  esse  extra 
oculos  suos,  judicat  ita  esse.  Et  ideo  ipse  est  de  illis 
eontra  quos  arguit  Philosophus ;  nos  autem  cum 
Philosopho,  in  dc  Memoria  et  Reminiscentia,  ut 
patet  expresse  primum  tractatum  legenti,  circa 
finem. 

Ad  septimum  dico  quod  non  est  contra  nos.  Nos 
eniin  non  ponimus  conceptus  intellectus  nec  rationes 
rerum  esse  subjective  in  phantasia,  sed  in  intellectu 
possibili,  ubi  eas  ponit  Commentator,  et  non  extra 
animam,  in  esse  apparenti. 

Sciendum  autem  quod  iste  arguens,  in  prima 
quaestione  nonac  distinctionis,  art.  1,  proposi- 
tione  3a,  arguit  contra  se  insolubiliter.  Dicit  enim 
sic  :  Omnia  ista  verba,  scilicel  de  positione  rerum 
in  tali  esse  apparenti  per  actum  intellectus,  omnia, 
inquam,  ista  verba  videntur  phantasiae.  Quod  enim 
nihil  est,  produci  non  potest;  resautem  in  esse  appa- 
renti  nihil  sunt,  ut  supra  dictum  est;  ergo  produci 
non  possunt.  —  Haec  ille.  —  Et  post,  respondet 
quod  ista  objectio  deficit ;  quia  res  in  esse  apparenti 
nihil  est  in  se,  nisi  diminute  et  metaphorice,  eo 
modo  quo  entia  rationis  esse  dicuntur,  et  ea  quae 


256 


LIBIU    I.    SEXTEXTIAIU  M 


non  sunt  simpliciter,  sunt  in  aniraa,  ut  dicit  Com- 
mentator,  !).  Metaphysicae ,  commento  7.  Ait  enim 
quod  entia  quae  non  sunt  extra  animam,  uon  dicun- 
tur  entia  simpliciter,  sed  diCuntur  esse  in  anima 
cognitiva.  Et,  4.  Metaphysicae  (t.  c.  12),  dicit  Phi- 
losophus  quod  negationes  dicuntur  entia  raodo 
logico;  et  similiter,  12.  Metaphysicse  (t.  c  11). 
Sicul  ergo  res  in  esse  apparenti,  est  modo  metapho- 
rico;  sic  actio  qua  formatur,  est  metaphorica.  Nec 
hoc,  inquit  Aureolus,  est  phantasia,  nisi.Augusti- 
nns  reputetur  phantasticus,  qvii  dicit,  14.  de  Trini- 
tate  (cap.  G),  quod  tanta  est  vis  cognitionis,  quod 
per  eam  anima  seipsam  ante  se  conspicuam  consti- 
luil  ;  et  nisi  sil  jdiantasticus  Commentator,  qui  dicit, 
3.  de  Anima,  commento  20,  quod  si  formare  per 
intellectum  est  asternum,  et  formatum  erit  aster- 
nuin  ;  et  nisi  sil  pliantasticus  Philosophus,  qui  hoc 
vocabulo  utitur,  13.  de  Anima  (t.  c.  21),  secundum 
antiiiuam  translationem ,  dicens  :  formare  autem 
per  intelleclum  res  indivisibiles  erit  in  rebus,  in 
quibus  non  est  falsitas ;  ubi  Commentator,  com- 
mento  21,  dicit  quod  duplex  est  actio  intellectus, 
una  quse  ajipellalur  formatio,  et  alia  (|uue  appellatur 
Qdes;  et  nisi  sit  phantasticus  Anselmus,  MonoL, 
cap.  10,  qui  dicit  quod  qui  facturus  est  aliquid, 
primo  illud  intra  sedicit  mentis  conceptione ;  illa 
autem  similitudo ,  quse  in  acie  mentis  rem  ipsam 
cogitantis  exprimit,  illud  est  principale  verbum 
rei.  Unde  dicendum  quod,  cum  phantasia  dicatur 
apparitio,  etiam  nomen  phantasiae  demonstrat  quod 
res  capiunt  esse  apparens  per  comprehensiones.  — 
Haec  ille. 

Sed  cerle  apparet  mihi  quod  valde  violenter  trahit 
istas  auctoritates  ad  suum  propositum  contra  nos; 
niilla  eniin  islarum  dicit  quod  res  haheat  esse  appa- 
rens  distinctum  ab  omni  esse  reali.  —  Ad  primam 
enim,quaees1  Augustini,concedoquod  anima  seipsam 
ante  se  per  cognitionem  constituit,  certe  realem 
conceptum  sui  producendo,  in  quo  est  anima  sicut 
in  sui  sensibile.  Unde  sanctus  Thomas,  4.  Contra 
Gentiles,  cap.  11,  dicitquod  inlelleclum  in  intelli- 
gente  est  intentio  intellecta  et  verbum,  et  quod  ver- 
hiiui  lapidis  in  intellectu  est  lapis  intelleclus,  et 
quod  verbum  hominis  in  intellectu,  lieel  non  sit 
verus  liomo  naturalis,  tamen  est  liomo  intellectus. 
Ki  is!n  modo  concedimus  res  poni  in  esse  apparenti, 
Don  tamen  quod  lapis  apparens  vel  liomo  nihil  reale 
sil,  iimno  est  realis  qualitas,  sed  non  realis  lapis 
vel  homo,  i.  c,<niir<t  Gentiles,  cap.  11,  ubi  nota 
multa  pro  ista  materia.  — •  Ad  secundam,  quas  esl 
Commentatoris,  el  ad  tertiam,  quas  est  Aristotelis, 
dicitur  quod  formatio  illa  intellectus  esl  realis  intel- 
Lectio,  et  formatum  esl  realis  conceptus  complexus 
vel  indivisibilis.  \<\  quartam  quae  esl  Anselmi, 
palet  quod  ipse  ponit  expresse  verbum  esse  simi- 
litudinem  quse  rem  exprimit ,  non  autem  quod 
>it   res  expressa ,   poaita    in  esse  Qcto;   unde  ista 


auctorilas  sihi  est  Golia3  gladius,  cum  destruat  reci- 
tantem. 

\d  ea  i|ii;i'  ulterius  contra  eamdem  conclusionera 
inducehat,  respondetur,  ad  primum  quidem,  de  illa 
diversitate  qua3  videtur  in  dictis  sancti  Tliomae, 
quod  licel  opinioquam  ponitin  Scripto  possel  teneri, 
si  hene  intelligeretur,  tamen  illa  quam  ponit  in 
Sumrna  videtur  tutior,  et  dictis  Sanctorum  concor- 
dior.  Nec  mirum  si  aliud  posuit  in  Summa  quarn 
in  Scripto.  Dum  enim  Summam  scripsit,  materias 
melius  digesserat;  et  quaa  prius  secundum  aliorum 
opinionem  locutus  quandoque  fuerat,  finaliter  suam 
sententiam  prolerehat,  praesertim  in  hac  materia  de 
verho.  In  Scripto  enim  dicit  quod  verhum  in  divinis 
potest  teneri  essentialiter,  in  Summa  vero  opposi- 
tum  dicit.  Ihi  dixerat  quod  non  semper  dicil  K,'spe- 
ctum  ad  creaturas ;  hic  dicit  oppositum.  Ihi  dixerat 
quod,  secundum  suam  proprietatem ,  potest  dicere 
respectum  ad  creaturas ;  hic  dicit  quod  non  secun- 
dum  proprietatem  suam  personalem,  sed  ex  parte 
essentiui  quam  includit,  refertur  ad  creaturas. 

Ad  cuetera  (juai  suhdit,  dico  quod  solum  prohant 
quod  nihil  quod  est  praevium  ad  divinam  intellectio- 
nem  secundum  modum  nostrum  concijnendi,  cujus- 
modi  est  species  intelligihilis,  qua?  est  principium 
actus  intelligendi ,  potest  dici  Verbum ;  et  hoc  con- 
cedo.  Sed  non  prohat  quin  concej)tus,  qui  esl  tei 
minus  divinae  intellectionis ,  sit  ipsum  Verbum ; 
illud  enim  dicit  relationem  ad  Patrem  dicentem,  -t 
est  proles  et  partus  Patris,  et  gignitur  de  Patris 
scientia,  sane  intelligendo. 

II.  Ad  argumenta  Durandi  et  Petri  de 
Palude.  —  Ad  primum  eorum  qua?  secundo  loco 
inducuntur  contra  eaindem  conclusionem ,  dicitur 
quod  cum  Philosophus  dicit  quod  per  operationes 
immanentesnihilproduciturvelconstituitur,  intendit 
quod  per  hujusmodi  operationes,  nihil  luinialjter, 
et  in  quantum  hujusmodi,  necessario  constituitur, 
quod  sit  extrinsecum  totaliter  operationi.  Modo  con 
ceptio  inlellectus,ut  dictum  est  in  prima  conclusione, 
licet  sitaliud  ah  actu  intelligendi,  non  tamen  esi  sibi 
totaliter  extrinseca;  immo  est  ejus  terminus  intrin- 
secus.  Nec  eliam  intemlit  negare  A.ristoteles  quin 
per  hujusmodi  actus  vel  operationes  aliquid  (a)quan- 
doque  constituatur  intra  operantem  :  sicut  patet  de 
habitibus  partis  aiTectivae,  qui  causantur  per  actus 
appetitivos,  et  de  habitibuspartisintellectivae,causatis 
per  actus  tntellectus.  Unde  breviter,  solutio  data  ad 
argumentum  bona  fuit.  —  Nec  valet  prima  impro- 
batio.  Quia  multi  dubitaverunt  utrum  actus  intelle- 
clus,  aui  voluntatis,  producal  aliquid  extra;  sicul 
patet  de  Avicenna,  qui  posuit  unam  intelligentiam 
causare  aliam  per  suam  intellectionem.  Multi  etiam 
ponunt  angelos  per  suiim  velle  et  'intelligere  movere 


/n/Kit/.       aliquando  Pr 


DISTINCTIO   XXVII.  —    QU^STIO    11. 


257 


caclos.  —  Nec  secunda  improbatio  valet.  Licet  enim 
tales  operationes  sint  fnies,  cuni  hoc  stat  quod  per 
illas  aliquid  producitur,  non  totaliter  extrinsecum 
illis  operalionibus,  ut  dictum  est  de  verbo,  vel  ordi- 
natum  ad  consimiles  operationes,  ut  dictum  est  de 
habitu.  Unde  non  omne  operatum,  est  finis  opera- 
tionis,  pracsertirn  illis  duobus  modis.  Unde  argu- 
mentum  istud  satis  est  extra  positum.  Nam  Philo- 
sophus,  9.  Metaphysicse ,  particula  16,  ubi  ponit 
illam  distinctionem  de  operationibus  aut  actionibus, 
non  aliud  intendit ,  secundum  Commentatorem , 
nisi  quod  aliquae  res  sunt  quarum  finis  est  agere 
tantum ,  ut  oculus  ;  aliae  sunt  quarum  finis  est  agere 
aliquod  actuni,  ut  ars  aedificatoria ;  et  primae  opera- 
tiones  sunt  in  operanle,  non  autem  secundie.  Unde 
breviter,  solum  negat  per  tales  operationes  aliquid 
produci,  quod  sit  finis  earum. 

Ad  secundum  dicitur  quod  principium  elicitivum 
verbi  non  est  sola  species,  nec  species  cuin  cogni- 
tione  confusa ,  sed  intellectus  faetus  in  actu  per  spe- 
ciem,  quam  alii  dicunt  memoriam  secundam.  — 
Tunc  ad  improbationem ,  dicitur  quod  species  intel- 
ligibilis  cum  intellectu  possibili,  vel  potius  intelle- 
ctus  in  actu,  non  est  imperfectior  verbo  quod  conci- 
pit;  immo  quandoque  species  sola  (a),  est  perfectior, 
utpote  quando  verbuni  non  exprimit  totum  quod 
continetur  in  specie  illa.  —  Nec  valet  probatio.  Licet 
enim  verbum  expressius  repraesentet  rem  quam  spe- 
cies  faciens  intellectum  in  actu,  nibilominus  species 
est  permanentior  et  activior ;  nam  verbum  non  per- 
manet  post  actualem  considerationem,  sicut  species. 
Dato  tamen  quod  verbum  esset  perfectius  specie 
actui  praevia,  non  tamen  est  peifectius  intellectu  in 
actu.  Unde  idem  argumentum  posset  fieri,  quod 
nullus  habitus  esset  principium  aclus;  quia  actus 
est  perfectior  (6)  habitu,  1.  Ethicorum  (cap.  8). 

Ad  tertium  dico  quod  similitudo  inter  intellectum 
et  voluntatem  non  valet ;  quia  voluntas  non  est 
potentia  conceptiva  sicut  intellectus,  nec  requirit 
speciem  praeviam  actui  sicut  intellectus,  nec  termi- 
natur  ad  rem  illo  modo  quo  intellectus;  nam  obje- 
ctum  intellectus  est  res  ut  in  intellectu,  objectum 
voluntatis  est  res  ut  in  se  est.  Conceditur  tamen 
quod  sicut  intellectus  per  actum  suum  gignit  conce- 
])tionem,  ita  voluntas  per  actum  suum  emittit  quam- 
dam  impressionem  amati  in  amante,  ut  alias  dicetur. 

Ad  quartum  negatur  consequentia.  Nec  valet  pro- 
batio ;  quia  sensus  exterior  et  intellectus  non  sunt 
ejusdem  rationis,  ut  solum  differant  secundum  per- 
fectum  et  imperfectum.  Preesertim  non  oportet  sen- 
sum  sibi  per  actum  suum  objectum  fabrefacere; 
quia,  ut  dicit  Philosophus,  2.  de  Anima,  parti- 
cula  59  et  60,  objecta  sensus  sunt  extra,  objecta 
intellectus  sunt  in  anima. 


(a)  specits  sola.  —  Ora.  Pr. 
(g)  perfectior.  —  potentior  Pr. 


Ad  quintum  dicitur  quod  verburn  intellectus 
nostri,  licet  sit  ejusdem  generis  cum  specie  intelli- 
gibili,  tamen  habet  debilius  esse,  et  intentionalius, 
quam  species  intelligibilis  actui  praevia,  cuin  non 
remaneat  nisi  quamdiu  remanet  actus  intelligendi ; 
et  ideo  non  oportet  quod  sit  principium  ulterioris 
intellectionis,  sicut  species  erat. 

Ad  sextum  dicitur  quod  sicut  color  et  sua  species 
intelligibilis  non  sunt  ejusdem  speciei  in  esse  natu- 
rali,  ita  nec  species  intelligibilis  et  verbum,  cujus 
ipsa  est  principium. 

Ad  septimum  negatur  major,  loquendo  de  reprae- 
sentatione  actuali,  quidquid  sit  de  habituali.  Et 
praeterea,  illa  repraesentatio  quam  facit  species  intel- 
ligibilis,  non  terminat  actum  intellectus,  nec  obji- 
citur  illi  ;  unde  reddit  intellectum  quasi  praegnan- 
tem,  cum  sit  ab  alio  impressa.  Ideo  (a)  oportet 
quod  intellectus,  dum  fertur  in  objectuin  suum, 
exprimat  conceptum  ante  suum  intuitum,  in  quo 
speculetur  objectum.  Unde  non  sufficit  primum 
repraesentativum  ;  quia  illud  est  quo,  non  quod 
intellectus  intelligit. 

Ad  octavum  dicitur  quod  consequentia  prima  non 
valet,  sed  super  falso  intellectu  fundatur.  Supponit 
enim  quod  verbum  exigaturad  habendum  expressam 
cognitionem,  sicut  quo,  vel  principium  cognoscendi 
elicitivum,  et  non  sicut  terminus  actum  complens; 
quod  falsum  esse  prima  conclusio  declaravit.  Illa 
autem  difficultas  quae  additur  ibi  de  visione  beati- 
fica,  non  concludit  aliud,  nisi  quod  conceptus  for- 
matus  mediante  visione  beatifica,  non  adaequat  visio- 
nem  illam,  ita  quod  quidquid  in  Deo  videtur,  uno 
verbo  dicatur;  et  hoc  conceditur.  Sed  non  concludit 
quod  verbum  illud  sit  cognitio  obscurior  vel  imper- 
fectior  beatifica  visione ;  immo  non  est  cognitio,  sed 
terminus  cognitionis.  Ulrum  autem  illa  visio  beati- 
fica  terminetur  ad  plura  verba  vel  ad  unicum, 
dubium  est.  Verisimile  tamen  videtur  quod  illa  visio 
terminetur  ad  unicum  verbum,  habitum  de  objecto 
beatifico  essentialiter  in  actu  ;  sed  habitualiter  termi- 
nari  potest  ad  multa  verba  habita  de  attributis,  vel 
creaturis  in  Verbo  visis,  cum  beatus  per  illam  distin- 
guit  attributa,  vel  ea  quae  in  Verbo  videt,  ita  quod 
de  illis  verbis  secundariis  nunc  Ibrmat  plura,  nunc 
pauciora.  Unde  sine  pluralitate  illorum  non  cognos- 
cit  attributa  sub  distinctis  rationibus,  ut  argumen- 
tum  false  supponit. 

Ad  nonum  negatur  minor.  —  Nec  valet  prima 
probatio.  Sicut  enim  non  experior,  dum  video  albe- 
dinem,  quod  actus  meus  feratur  in  duo,  puta  in 
colorem  et  coloratum,  immo  non  experior  quod  fera- 
tur  in  colorem,  sed  in  coloratum,  nisi  per  ratioci- 
nationem  qua  (6)  distinguo  inter  visibile  et  rationem 
visibilis;  ita,  quia  verbum  intellectus  est  ratio  intel- 


(a)  non.  —  Ad.  Pr. 
(o)  qua.  —  quam  Pr. 


11.  —   17 


2S8 


LIBRI   1.    SENTENTIARUM 


ligibilitatis  rei  exterioris,  est  prius  cognitum  quam 
res  extra;  non  tamen  est  ita  manifesturn.  —  Non 
valet  similiter  secunda  probatio;  nam  antecedens 
est  falsum,  nec  probatio  e.jus  valet.  Licet  enim  spe- 
cies,  aut  actus,  aut  habitus  intellectus,  non  cognos- 
catur  nisi  reflexe,  secus  est  de  verbo;  quia  illud  est 
terminus  intellectionis,  non  autem  actus,  nec  alia 
numerata.  Nec  oportet  quod  si  intellectus  directe 
intuetur  verbum  quod  est  subjective  in  se,  quod 
ideo  intueatur  directe  seipsum,  quantum  ad  suum 
quod  quid  est;  nam  intellectus  possibilis,  in  quan- 
tum  hujusmodi,  pro  isto  statu  non  est  intelligibilis 
in  actu ,  nisi  illo  modo  quo  intelligit  alia.  Et  illo 
modo  concedo  quod  in  omni  intellectione  intellectus 
intelligit  se ;  nam  dum  intelligit  lapidem,  ipse  est  lapis 
in  esse  intelligibili ;  et  ideo  intelligit  se  eadem  intelle- 
elione  qua  intelligit  lapidem,  non  tamen  in  quantum 
intellectus  ;  sicut  nec  quicumque  videt  lignum  ul 
pictum  ,  videt  lignum  ut  lignum.  —  Deinde  non  valet 
tertia  probatio,  ut  dictum  est  in  solutione  tertii. 

Ad  decimum  dico  quod  sicut  est  multiplex  gra- 
dus  cognitionis,  ita  multiplex  gradus  verbi ;  aliud 
est  enim  perfectum,  aliud  imperfectum.  Et  ideo  non 
sequitur  quod  illorum  qua;  imperfecte  cognoscimus, 
verba  non  habeamus.  Non  enim  intendimus  quod 
verbum  sit  solum  in  cognitione  perfecta;  sed  inten- 
dimus  quod  nulla  intellectio  qualiscumque  sine 
verbo  completur. 

Ad  undecimum  dicitur  quod  argumentum  false 
iinponit  opinioni  nostrse,  saltem  sancti  Thoime, 
quod  omne  illud  cujus  est  verbuin,  intelligi  possit 
a  nobis  actu  recto  et  directe. 

Ad  duodecimum  dicitur,  sicut  ad  decimum,  quod 
ex  falso  intellectu  opinionis  procedit.  Non  enim  ponit 
sanctus  Tbomas  quod  verbum  sit  principium  perfe- 
clie  notitiyc;  iinmo  est,  secundum  euni,  terminus 
ejusdem.  Ideo,  tam  in  divinis,  quam  in  creatis, 
Qotitia  terminatur  ad  verbum. 

Ad  decimumtertium  dico  quod  minor  est  falsa, 
loquendo  de  objecto  primo  intelleclionis,  quod  est 
intrinsecum  actui,  et  ejus  primus  ferminus;  tale 
enim  non  est  quidditas  sensibilis,  sed  ratio  ejus. 

III.  Ad  argumenta  Gerardi  de  Carmelo. — Ad 
primum  eorum  quae  tertio  loco  contra  eamdem  con- 
clusionem  inducta  sunt,  dicitur  quod  major  est  vera 
dumtaxat  de  illis  operationibus  quarum  terminus  est 
permanens  operatione  transeunte,  sicut  se  habet 
domus  ad  sedilicationem  ;  oon  autem  ubi  operatio  et 
terminus  se  inseparabiliter  comitantur.  Isto  modo 
autem  se  habet  operatio  intellectualis  el  suus  termi- 
nus,  quem  dicimus  verbum;  quia  nunquam  verbum 
est  sine  actuali  cogitatione,  secundum  Augustinuni. 
—  Ad  conlirmalionem,  patet  per  idem. 

Ad  secundum  «lico  quod  omnis  intellectio  termi- 
natur  ad  verbum,  sive  sit  perfecta,  sive  imperfecta; 
tamen  cognitionis  imperfectae  verbum  est  imperfe- 


ctum,  et  notitise  perfecta;  verbum  est  perfectum.  Et 
cum  probatur  quod  verbum  non  producitur  per  noti- 
tiam  imperfectam,  patet  quod  probatio  nulla  est ; 
quia  supponit  quod  omne  verbum  sit  perfecte  faciens 
cognoscere;  cujus  oppositum  dictum  est.  —  Simili- 
ter,  cum  probatur  quod  verbum  non  producalur  per 
notitiam  perfectarn ,  patet  quod  prima  probatio  non 
valet.  Nam,  licet  per  cognitionem  perfectam  res 
perfecte  cognoscatur,  non  tamen  superfluit  verbum; 
quia  cognitio  intellectus  non  completur  nisi  produ- 
cto  verbo,  quia  objectum  esset  absens  intelligenti, 
nisi  formaret  verbum  (y.).  Unde  ista  probatio  suppo- 
nit  quod  verbum  sit  cognitio,  vel  quod  per  ipsum, 
sicut  per  actum,  objectum  cognoscatur;  quod  est 
falsum.  Nam  verbum  de  alio  servit,  scilicet  ad  exhi- 
bendum  objectum  in  esse  intelligibili  apparenti ; 
nam  species  intelligibilis  non  sufficit  ad  hoc,  quia 
ipsa  non  est  in  conspectu  intellectus  in  actu,  immo 
est  pars  intellectus  in  actu ;  verbum  vero-  est  quasi 
in  conspectu  intellectus  in  actu,  et  non  ejus  pars. 
—  Similiter  secunda  probatio  non  valet ;  quia  sup- 
ponit  quod  verbum  sit  principium  cognitionis,  per 
illum  modum  quo  species  est  principium  cognitio- 
nis;  boc  autem  est  falsum.  Dico  tamen  quod  verbum 
est  principium  cognitionis,  illo  modo  quo  una  con- 
clusio  ducit  in  notitiam  alterius,  et  una  diffinitio 
in  notitiam  alterius.  Ideo  non  sequitur  processus  in 
infinitum  in  actu,  licet  forte  in  potentia,  sicut  esl 
in  processu  demonstrationum  unius  conelusionis  ex 
alia.  —  Similiter  tertia  probatio  nulla  est :  quia,  licet 
cognitio  sit  via  ad  verbum,  non  tamen  illo  modo 
quo  motus  ad  terminum  :  quia  intelligere  non  esl 
motus  qui  est  actus  imperfecti,  sed  potius  actus  per- 
fecti ;  nec  se  habet  ad  verbum  ut  forma  media  inter 
potentiam  et  actum  ad  formam  in  actu  complelo.  Kl 
ideo  non  oportet  quod  intellectio  cesset  producto 
verbo;  actio  enim  intellectus  non  fundatur  in  motu. 
Ad  tertium  dico  quod  verbum  est  species  expressa 
per  intellectum  in  actu,  non  autem  est  species  quae 
constituat  intellectum  in  actu  ;  quia  illa  dicitur 
impressa  ab  objecto,  vel  ab  intellectu  agente  et  phan- 
tasmate ;  ista  autem  ponitur  in  conspectu  intelle- 
ctus  in  actu,  et  est  quasi  proles  ejus.  — ■  Et  sic  patet 
ad  argumenta  Gerardi. 

IV.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  argumenla 
quarto  loco  facta ,  dicitur  quod,  sccundum  sanclum 
Thomam,  1  p.,  q.  34,  art.  1,  ad  2um  :  «  Cum 
Augustinus  el  alii  Sancti  dicunt  quod  verbum 
notitia,  non  accipitur  notitia  pro  actu  intellectus 
cognoscentis,  vel  pro  aliquo  ejus  habilu,  sed  pro  eo 
quod  intellectus  concipit  cognoscendo.  Unde  el 
Auguslinus  (7.  de  Trinitate,  eap.  2),  dicit  quod 
verbum  est  aapientia  gen%tat  quod  nib.il  aliud  o>i 
quam  ipsa  conceptio  sapientis. quse  ttiam  pari  modo 

(a)  verbunii  —  vciho  Pr. 


DISTINCTIO   XXVII.   —   QU^STIO   II. 


m 


uotilia  genita  dici  potest.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quo 
patet  quod  (a)  in  omnibuB  auctoritatibus  Augustini, 
Anselmi ,  Damasceni  allegatis,  sumitur  cognitio, 
visio,  et  hujusmodi,  noir  pro  actu  intellectus,  sed 
pro  conceptu. 

§   2.    —    Au    ARGUMENTA    CONTRA    SECUNDAM 
C0NCLUSI0NEM 

I.  Ad  argumenta  Gerardi  de  Carmelo.  —  Ad 
primum  contra  secundam  conclusionem,  negatur 
minor.  Et  ad  probationem  ejus,  dicitur  quod,  Iicet 
actus  quo  Pater  producit  Filium  sit  simplex  et  indi- 
visus  secundum  rem ,  tamen  includit  plura  secun- 
dum  rationem,  scilicet  actum  intellectus  et  relatio- 
nem  expressivi,  ut  tangebatur  in  secunda  conclu- 
sione.  Quoad  primum,  ille  actus  non  est  distincti- 
vus  Patris  a  Filio;  sed  quoad  secundum,  scilicet  per 
illam  relationem.  Dicta  autem  Augustini  et  Damas- 
ceni  concludunt  quod  generare  distinguit  Patrem  a 
suo  Verbo,  sed  non  quod  se  toto,  hoc  est,  per  quod- 
libet  de  sui  ratione. 

Ad  secundum  dicitur  quod  minor  est  falsa  ;  nam 
dicere  intellectuale,  non  dicit  puram  relationem.  Dico 
tamen  quod  sicut  unica  persona  Verbi,  eadem  pro- 
[irietate  est  Filius  et  Verbum,  secundum  quod  ponit 
sanctus  Thomas,  ubi  supra  (1  p.,  q.  34),  art.  2, 
ad  3umj  ubi  sic  dicit :  «  Ipsa  nativitas  Filii,  quse  est 
proprietas  personalis  ejus,  diversis  nominibus  signi- 
licalur,  quse  Filio  attribuuntur  ad  exprimendum 
diversimode  perfectionem  ejus;  nam  ut  ostendatur 
coaeternus,  dicitur  splendor,  ut  ostendatur  omnino 
similis,  dicitur  imago,  ut  ostendatur  immaterialiter 
genitus,  dicitur  Verbum.  »  —  Haec  ille.  —  Ita  dico 
in  proposito,  quod  ipsa  productio  activa  qua  Pater 
Filium  producit,  diversimode  nominatur,  et  diversis 
rationibus  intelligitur,  scilicet :  et  ut  est  dictio  intel- 
lectualis  Verbi,  et  ut  est  generatio  naturalis  Filii. 
Unde,  licet  ut  est  generatio  non  dicat  forte  nisi  rela- 
tionem  palernitatis  significatam  per  modum  actionis, 
tamen  ut  est  dictio  vel  prolatio  intellectualis,  dicit 
aliquid  absolutum  cum  relatione,  et  non  solum 
pure  absolutum. 

Ad  lertium  dico  quod  actus  dicendi  quo  produci- 
tur  Verbum,  quoad  absolutum  quod  includit,  dicit 
perfectionem  simpliciter,  non  autem  quoad  respe- 
ctum  expressi ;  ideo  quoad  primum  est  communis 
tribus  personis,  oon  autem  quoad  secundum.  Et  esl 
similc  de  potentia  generandi,  ut  ponit  sanctus  Tho- 
mas,  1  p.,  q.  41,  art.  5,  ad  3um. 

Ad  quartum  aegatur  modus  argueudi.  Iste  enim 
arguit  ac  si  dicere  non  includeret  in  sua  ratione,  nisi 
actum  absolutum,  qui  est  intelligere ;  cujus  opposi- 
tum  dictum  est.  Verumtamen  iste  implicat  illud 
dubium  :  utrum  attributa  essent  distincta  secun- 


(a)  putet  (jHud.  —  Oni.   l'i 


dum  rationem,  dato  quod  nulJa  esset  possibilis  crfta- 
lura;  ad  quod  diclum  est  alias  (dist.  8,  q.  4). 

Ad  quintum  dicitur  eodem  modo,  quod  solum 
concbidit([uodactusdicendi  quoexprimitur  Verbum, 
non  dicat  solum  actum  intelligendi.  Hoc  enim  posito, 
cum  intelligere  in  divinis,  secundum  se  absolute 
sumptum,  a  nullo  ditferat  realiter,  nec  dicere  differ- 
ret  ab  aliquo.  Sed  posito  quod  dicere  sit  ipsum  intel- 
Ligere  cum  tali  relatione,  argumentum  non  conclu- 
dit.  Illud  autem  quod  additur  de  differentia  genera- 
tionis  et  spirationis,  alibi  pertractatum  est  (dist.  13). 

II.  Ad  argumenta  aliorum.  —  Ad  primum 

eorum  quse  secundo  loco  inducta  sunt,  dicilur  quod 
intelligere  et  velle,  sumpta  absolute,  sunt  actus 
essentiales,  non  autem  ut  sumuntur  cum  certis  rela- 
tionibus ;  nam  intelligere  exprimendo  Verbum ,  est 
actus  notionalis,  Patri  dumtaxat  conveniens;  simili- 
ter  velle  spirando  Amorem,  est  actus  notionalis, 
Filio  et  Patri  communis  solum. 

Ad  secundum  dico  quod  intelligere  expressive 
non  convenit  nisi  Patri  producenti ;  unde  nec  Filio, 
nec  Spiritui  Sancto,  nec  essenticC  convenit.  Simili- 
ter  velle  spirative  non  competit  nisi  Patri  et  Filio, 
qui  pioducunt  Spiritum  Sanctum. 

Ad  tertium  dico  quod  major  est  falsa ;  quia  gene- 
rare  etspirare,  quas  sunt  divinoe  productiones,  non 
differunt  realiter  indivinis.Et  ideo  non  oportetquod 
velle  spirativum  differat  ab  intelligere  expressivo. 

III.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 
illorum  qu?e  tertio  loco  inducta  sunt,  dicitur  quod 
major  est  falsa  de  illis  quaj  sunt  idem  realiter,  et 
differunt  ratione,  tali  modo  quod  unum  est  alio 
communius;  sicut  se  habent  in  divinis  essentialia 
respectu  notionalium,  ut  essentia  respectu  paterni- 
tatis,  et  intelligere  respectu  hujus  quod  est  dicere, 
et  potentia  respectu  hujus  quod  est  potentia  gene- 
randi ;  et  infinita  talia  exempla  dari  possunt. 

Ad  secundum  dicitur  quod  consequentia  nou 
valet  plus  quam  ista  :  Filius  et  Spiritus  Sanctus  verc 
sunt  Deus ;  sed  ipsi  non  sunt  Pater ;  ergo  in  divinis 
Pater  non  est  Deus,  vel  Deus  non  est  Pater.  Talia 
enim  argumenta  in  divinis  non  concludunt,  propter 
causas  saepe  dictas.  Quod  autem  sit  de  mente  sancti 
Thonue  quod  prius  dictum  fuit,  scilicet  quod  dicere 
et  generare  non  sint  aliud  quam  divina  actio  cum 
determinato  respectu,  patet.  Nam,  de  Potentia  Dei, 
q.  2,  art.  5,  sic  dicit :  «  Similiter,  inquit,  dicendum 
est  (\v  actione  et  potentia.  Nam  generatio  significat 
actionem  eum  aliquo  respectu,  et  potentia  generandi 
significat  potentiam  cuni  respectu ;  unde  generatio 
est  Dei  actio,  sed  prout  est  Patris  tantum  ;  et  simi- 
liter  ipsa  potentia  generandi  est  Dei  omnipotentia , 
sed  prout  est  Patris  tantum  («).  Nec  tamen  sequi- 


(a)  a  verbo  et  similiier  usquc  ucl  tantum ,  om.  Pr. 


260 


UBRI    I.    SENTENTIARL.M 


tur  quod  aliquid  possit  Pater,  quod  non  possit 
Filius,  etc.  »  Et  dat  ibi  exemplum  hoc  :  «  Paterni- 
tas,  inquit,  est  divina  essentia  prout  est  in  Patre, 
non  prout  est  in  Filio ;  non  enim  eodem  modo  est 
in  Patre  et  in  Filio,  sed  in  Filio  ut  ab  altero  acce- 
pla,  iu  Patre  autem  non.  »  —  Haec  ille.  —  Ita  in 
proposito  :  dicere  vel  concipere  rion  est  nisi  intelligere 
prout  est  iu  Patre,  et  similiter  spirare  non  est  nisi 
diligere  prout  est  iu  Patre  et  Filio.  Unde,  eadem 
qiuestione,  art.  3,  dicit  quod  «  Filius  procedit  ut 
Vcrbum  per  actum  divini  intellectus,  in  quantum 
Pater  cognoscit  seipsum;  et  Spiritus  Sanctus  per 
actum  voluntatis,  in  quautum  Pater  diligit  Filium  ». 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  quintam 
conc  lusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  con- 
tra  quintani  conclusionem  negatur  minor.  Non  enim 
Filius  ex  parte  siue  relationis  in  obliquo  plus  conno- 
tat  creaturas  quam  Spiritus;  non  enim  dicitur  plus 
Filius  creatune,  quam  Spiritus  Sanctus  dicitur 
Spiritus  creaturce.  Sed  quod  hoc  nomen,  Verbum, 
dicat  illum  respectum  ad  creaturas,  hoc  habet  quia 
significat  quoddam  essentiale,  scilicet  scientiam , 
quae,  secundum  nomen  suum,  dicit  respectum  ad 
scita;  Verbum  enim  est  sapientia  genita,  ut  decla- 
ravit  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  4,  art.  5, 
secuuduni  quod  allegavi  in  probalione  quintae  con- 
clusionis. 

Ad  secundum  negatur  major.  Nomen  enim  Filii 
non  dat  intelligere  scieutiam  aut  sapientiam,  sicut 
nomen  Verbi  ;  essentia  enim,  uon  ut  essentia, 
importat  illum  respectum  ,  sed  essentia,  ut  est 
sapientia.  Et  istud  senlentialiter  dicit  sanctus  Tho- 
inas,  <le  Veritate,  ubi  supra,  ad  quartum  argu- 
mentum. 

Ad  tertium  conceditur  totum ,  scilicet  quod  Ver- 
hiini  dicit  respectum  ad  omnia  dicta  per  illud,  ut 
supra  concedit  sanctus  Doctor.  Sed  Verbum ,  ea 
ratione  qua  Verbum,  non  dicit  respectum  ad  creatu- 
rain  ;  sed,  si  dicat  respectum  ad  omnia  creata,  hoc 
esl  quia  divinum  est,  et  non  est  aliud  quam  sapien- 
lia  genita,  ita  quod  ratione  sapientise  divinae  dicit 
illiiin  respectum,  non  autem  ratione  (iliationis  aut 
dictionis  passivae ;  distinctio  enim  quam  facit  supra 
sanctus  Doctor,  quomodo scilicet  Verbum  dicit  respe- 
iliini  ad  ea  quae  dicuntur  per  Verbum  dupliciter, 
illa,  inquam,  solvit  hoc  argumentum. 

§4.    -       Ah    A.RGUMENTA    GONTRA    SEXTAM 
CONCLUSIONEM 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  contra 
sextam  conclusionem,  negatur  antecedens.  Spiritus 
Sanctus  enim  procedit  nl  amor.  Nec  ipse  oppositum 
probavit ;  immo  illud  quod  dicit  (\e  illo  esse  donato, 


videtur  fictio ;  sequitur  eniui  quod  Spiritus  Sanctus 
non  sit  nisi  Pater  in  esse  donato. 

Ad  secundum  dico  quod  licet  Spiritus  Sanctu>, 
in  quantum  amor  divinus,  sit  similis,  etc.  ;  tamen, 
quia  non  constituitur  per  divinam  essentiam  ut  illa 
est  sua  propria  forma,  ut  ita  loquar,  ideo  non  est 
judicandum  in  proposito  secundum  ea  quae  compe- 
tunt  ei  ex  parte  divinae  essentiae,  sed  ex  illa  parte 
qua  est  talis  persona,  scilicetex  partesuae  processio- 
nis,  quse  est  per  modum  amoris.  Ex  illa  autem  parte 
non  habet  quod  sit  similis;  quod  tamen  oporteret, 
ad  hoc  quod  esset  imago  :  scilicet  quod  per  suam 
propriam  formam  esset  species  indifferens  Patris, 
secundum  diffinitionem  quam  dat  Hilarius. 

Ad  tertium  dicitur  quod,  ut  saepe  dixi,  impressio 
ipsius  amati  in  amantem  non  est  per  modum  simi- 
litudinis. 

Ad  quarlum  dico  quod  aliquid  originari  ab  alio, 
potest  esse  dupliciter.  Uno  modo,  ab  alio  secundum 
esse  reale ;  et  utique,  si  ita  sanctus  Doctor  intelli- 
geret,  arguens  bene  concluderet  quod  solus  statuae 
factor  haberet  imaginem ;  sed  absit  tam  grossus 
intellectus  a  nobis.  Alio  modo  potest  intelligi  quod 
aliquid,  secundum  esse  intelligibile  quod  habet  in 
mente  artificis,  originet  suani  imaginem  ;  et  sic  intel- 
ligitur;  et  est  simile  illi  quod  dicit  de  creaturis  in 
Verbo,  de  Veritate,  q.  4,  art.  8  :  ((  Similitudo  crea- 
turae  est  quodammodo  ipsa  creatura,  per  modum 
illum  quo  dicitur  anima  quodammodo  esse  omnia ; 
unde  ex  hoc  quod  similitudo  creaturae  in  Verbo  est 
productiva  et  motiva  creaturae  in  propria  natura 
exsistentis ,  quodammodo  contingit  ut  creatura 
seipsam  moveat,  et  ad  esse  perducat,  in  quantum 
scilicet  producitur  in  esse  et  movetur  a  sua  siinili- 
tudine  in  Verbo  exsistente.  »  —  Haec  ille.  —  Ad  pro- 
positum,  dico  quod  imago  facta  ad  similitudinein 
Caesaris,  originatur  a  Caesare,  in  quantum  origina- 
tur  ab  ipsa  similitudine  Caesaris  concepta  per  artifl- 
cem  facientem  statuam ;  et  ila  de  ratione  imaginis 
est  quod  originetur  ab  eo  cujus  est  imago,  in  quan- 
tum  originatur  ab  artifice  praeconcipiente  formam 
illius.  —  Et  sic  patet  quod  argumentum  illud  nihil 
concludit. 

Ad  argumentum  in  pede  quaestionis  factum, 
respondetur,  secunduni  sanctum  Thomam,  1  p., 
q.  34,  art.  I ,  ad  '2'"",  quod  «  cum  dicitur  quod  Ver- 
bum  est  notitia,  vel  cogitatio,  aut  hujusmodi,  non 
accipitur  notitia  pro  actu  intelligentis,  aut  pro  aliquo 
ejus  habitu ,  sed  pro  eo  quod  intellectus  concipil 
cognoscendo.  Unde  et  Augustinus  (7.  de  Trinit., 
cap.  2)  dicit  quod  Verbum  est  sapientia  genita; 
quod  nibil  aliud  est  quam  ipsa  conceptio  sapientis, 
quae  etiam  pari  modo  notitia  genita  dici  potest.  El 
per  eumdem  modum  potest  intelligi  illud  Anselmi 
I  Monolog.,  cap.  63),  quod  dioere  Dei  est  cogitando 
intuerif  in  quantum  scilicet  intuitu  divinae  cogni- 
tionis  concipitur  Verbum  Dei :  verumtamen  rogita- 


DISTINCTIO    XXVIII.-    QU.USTIO   I. 


26J 


tionis  nuiiien  non  proprie  dicitur  de  Deo,  nec  Dei 
Verbo  proprie  convenit.  Dicit  enim  Augustinus, 
15.  de  Trinit.  (cap.  16)  :  Ita  dicitur  illud  Dei 
Yerbum,  ut  cogitalio  proprie  non  dicatur,  ne  essc 
aliquid  quasi  volubile  credatur  in  Deo,  cum  non 
accipiat  formam  ut  verbum  sit ,  eamque  possit 
amittere,  atque  informiler  quodammodo  volutari. 
Cogitatio  enim  proprie  in  inquisitione  veritatis  con- 
sistit,  quyc  in  Deo  locum  non  habet;  cuiu  eniin 
intellectus  jam  ad  formam  veritatis  pertingit,  non 
cogitat,  sed  perfecte  veritatem  contemplatur.  Unde 
Anselmus  improprie  accepit  cogitationem  pro  con- 
templatione.  »  —  Hacc  ille. 


DISTINCTIO    XXVIII. 
QUiESTIO  I. 

UTRUM  INNASCIBILITAS  SIT  PROPPdETAS  PATRIS 
CONSTITUTIVA 

'IRCA   vigesimam    octavam   distinctionem 
£9   quaeritur  :  Utrum  innascibilitas  sit  pro- 
prietas  constitutiva  Patris. 

Et  arguitur  quod  sic.  Nam  persona 
Patris  constituitur  per  aliquam  proprietatem  quae  sit 
in  ea.  Sed  non  potest  constitui  per  communem  spi- 
rationem,  alioquin  resultaret  una  communis  persona 
Patri  et  Filio;  nec  per  palernitatem,  cum  paternitas 
sit  posterior  quam  generari  super  quod  fundatur, 
generare  vero  sit  posterius  persona  Patris,  a  qua 
intelligitur  elici  et  profluere.  Ergo  necesse  est  quod 
per  innascibilitatem  constituatur,  cum  non  sit  alia 
proprietas  in  Patre  ultra  paternitatem  et  spirationem 
activam. 

In  oppositum  arguitur.  Nam  prima  persona  con- 
Stituitur  aliquo  positivo  formaliter.  Sed  innascibi- 
litas  nihil  ponit,  sed  negat,  secundum  Augustinum, 
5.  de  Trinitate,  cap.  6,  ubi  dicit  quod  cum  ingeni- 
tus  Pater  dicitur,  non  quid  sit,  sed  quid  non  sit  osten- 
ditur.  Ergo  non  potest  constituere  primam  personam . 

In  hac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  quorum 
primo  ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebun- 
lur  adversariorum  objectiones. 

ARTICULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum  ,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  ingenitus,  vel  innasci- 
bllitas,  nihil  ponit   qnod   sit  de   proprio   intel- 


lectu  ejus,  licet  aliquid  ponal  sicul  prsesupposl? 
l iini  sibi. 

Hanc  ponit  sanctus  Thomas,  1.  Sentext.,  dist.  28, 
q.  1,  art.  1,  ad  lum,  ubi  sic  dicit  :  «  Aliqua  dictio 
dicitur  ponere  aliquid  dupliciter  :  vel  ita  quod  illud 
quod  ponil  sit  de  inlellectu  ejus  sicut  aliquid  essen- 
tiffi  ipsius,  ut  homo  ponit  animal  ;  vel  quia  prassup- 
ponit  illud  in  quo  fundatnr,  quamvis  non  sit  de 
essentia  ejus,  sicut  omneaccidens  ponit  substantiain. 
Dico  ergo  quod  hoc  nomen,  ingenitus,  non  pouil 
aliquid  quod  constituat  intellectum  ipsius;  quia  hoc 
non  posset  esse,  nisi  aliquam  (a)  rationem  principii 
poneret,  vel  in  communi,  vel  in  speciali ;  quia  niliil 
aliud  notionale  potest  Patri  convenire;  et  quocum- 
que  modo  dicatur,  non  ponet  in  numerum  innasci- 
bilitas  cum  paternitate;  quia  commune  non  ponit  in 
numerum  cum  proprio ,  sed  tantum  ponit  aliquid 
quod  pnesupponit ,  in  quo  fundatur;  et  ex  hoc  est 
quod  quidam  dixerunt  quod  ingenitus  aliquid  ponit, 
et  quidam  quod  nihil.  Sed  quamvisnihil  ponat  quod 
sit  de  intellectu  ejus,  non  tamen  sequitur  quin 
possit  esse  notio ;  quia  illud  cujus  ratio  consistit  in 
remotione,  optime  per  negationem  certificatur,  sicut 
caecitas  et  hujusmodi  (6);  et  hujusmodi  est  ratio 
primi,  vel  ejus  quod  est  non  de  principio  esse,  quia 
primum  (y)  est  ante  quod  nihil  est.  »  —  Hsec  ille. 

—  Sicut  enim  ipse  dicit  ibidem  (in  corpore  articuli)  : 
«  Pater  est  principium  totius  divinitatis ;  unde  et 
Dionysius  (de  Divinis  nominibus ,  cap.  2)  dicit 
quod  in  Patre  est  fontana  divinitatis.  Unde,  si  in 
divinis  esset  ordo  qui  poneret  prius  et  posterius, 
Pater  esset  primum  principium.  Sed  quia  ibi  non 
est  talis  ordo,  loco  ejus  quod  est  primum,  dicimus 
principium  non  de  principio.  Unde  Pater  dupliciter 
innotescere  potest  :  vel  in  quantum  est  non  de  prin- 
cipio,  et  sic  innotescit  per  notionem  innascibilitatis; 
vel  in  quantum  est  principium  ;  et  sic,  quia  princi- 
piuni  dicitur  secundum  emanationem  quas  ab  ipso 
est .  secundum  duplicem  modum  emanationis  in 
divinis,  duabus  notionibus  innotescit  :  scilicet  pater- 
nitate,  in  quantum  est  principium  Filii  per  genera- 
tionem ;  et  communi  spiratione,  in  quantum  est 
principium  Spiritus  Sancti  per  spirationem.  Et  sic 
patet  quod  in  universo  sunt  tres  notiones  Patris.  » 

—  Haec  ille.  —  Idem  ponit,  1  p.,  q.  33,  art.  4. 

Secunda  conclusio  est  quod  innascibilitas,  quam 
significat  hoc  nomen,  ingenitus,  prout  est  pro- 
prietas  Patris,  sumitur  privative,  non  pure 
negative. 

Hanc  ponit  sanctus  Thomas,  ubi  supra.  Unde, 
1  p.,  q.  33,  art.  4,  ad  2um,  sic  ait  ;  cc  Ingenitum 

(a)  aliquam.  —  secundum  Pr. 
(6)  et  Intjusnwdi.  —  Om.  Pr. 
(f)  primum.  —  principium  Pr. 


262 


LIBRI    1.    SENTENTIARUM 


quandoque  sumitur  negative  tantum;  et  secundum 
hoc  dicit  Hieronymus  Spiritum  Sanctum  esse  inge- 
nitum,  id  est,non  genitum.  Alio  modo,  privative ; 
non  tamen  aliquam  imporlat  imperfectionem  (a). 
Multipliciter  enirn  dicitur  privalio.  Uno  modo, 
quando  aliquid  non  habet  quod  natum  est  haberi  ab 
alio,  etiamsi  illtid  non  sit  natum  habere  illud;  sicut 
si  lapis  dicatur  res  mortua,  quia  caret  vita,  scilicet 
•  piarn  qua?dam  ros  natse  sunt  habere.  Alio  modo 
dicitur  privatio,  quando  aliquid  non  liabct  quod 
natum  est  haberi  ab  aliquo  sui  generis;  sicul  si 
talpa  dicatur  caeca.  Tertio  modo,  quando  ipsum  non 
babet  quod  natum  est  habere;  et  hoc  modo  privatio 
imperfectionem  importat.  Sic  autem  ingenitum  non 
dicitur  privative  de  Patre,  sed  secundo  modo,  scilicet 
prout  aliquod  supposilum  divinum  estgenitum.  Sed 
secundum  hanc  rationem  etiam  de  Spiritu  Sancto 
potest  dici  ingenitum.  Unde  ad  hoc  quod  sit  pro- 
prium  soli  Patri,  oportet  ulterius  in  nomine  ingeniti 
intelligere  quod  conveniat  alicui  personae  divinse 
quse  sit  principium  alterius  persona?  divina? ;  ut  sic 
intelligatur  importare  negationem  in  genere  prin- 
cipii  personaliter  dicti  in  divinis.  Vel,  ut  intelligatur 
in  nomine  ingeniti,  quod  omnino  non  sit  ab  alin,  ef 
non  solum  quod  non  sit  ab  alio  per  generationem. 
Sic  enim  nec  Spiritui  Sancto  conveniet  esse  ingeni- 
tum,  qui  est  ab  alio  per  processionem ,  ut  persona 
subsistens;  neque  etiam  essentia?  divinse,  de  qua 
potest  dici  quod  est  in  Filio  vel  Spiritu  Sancto  a 
Patre.  »  —  Ha?c  ille.  —  Idem  ponit  in  Scripto,  ubi 
supra  (dist.  28,  q.  i  ,  art.  \ ),  ad  2um. 

Tertia  conclusio  est  quod  illa  privaiio  fundatur 
in  ratione  prineipii,  secunduni  quod  est  notlo 
1'atris. 

Hanc  ponit  ibideni  in  Scripto,  ubi  sic  ait  :  «  Inge- 
nitus  non  importat  negationem  absolutam,  sed  aliquo 
modo  privationem.  Omnis  enim  negatio  qua?  est  in 
aliquo  subjecto  determinato,  potest  dici  privatio; 
unde,  in  4.  Metaphysicx  (t.  c.  27),  dicitur  quod 
privatio  est  negatio  in  subjecto.  Unde  dico  quod 
negatio  quam  importat  ingenitus,  intelligitur  ut  fun- 
data  in  ratione  principii,  secundum  quod  est  notio 
Patris;  et  hoc  modo  non  convenit  essentia?  nec 
Spiritui  Sancto,  quibus  non  competit  esse  princi- 
piurn  per  originem  alicujus  persona? ;  nec  iterum 
Filio,  cui  competit  affirmatio  opposita.  »  —  Ha?c 
ille. 

Quarta  conclusio  est  quod  innascibilitas  non  est 
proprietas  personalis,  vel  constltutiva  Patris. 

Istam  ponit  sandus  Thomas,  in  Stiripto,  ubi 
supra  (dist.  28,  q.  1),  art.  2,  ubi  sic  dicit  :  «  Sicut 

(a)  imperfectwnem.  —  perfectionem  Pr, 


est  in  inferioribus,  quod  quidquid  consequitur  ad 
esse  perfectum,  non  est  constitutivum  illius  rei ;  ita 
etiam  in  divinis,  quidquid  secundum  intcllectum 
prLesupponit  aliquid  quo  persona  constituitur,  non 
potesl  essc  constitutivum  personse.  Kt  inde  est  quod 
communis  spiratio  non  potesl  esse  proprietas  perso- 
nalis;  quia  supponit  in  Patre  et  Filio  generationem 
activam  el  passivam,  quibus  illse  pcisona?  consti- 
tuuntur.  Similiter  innascibilitas,  cum  [)onat  nega- 
tionem  quae  fundatur  super  rationem  principii,  prae- 
supponit  secundum  intellectum  rationem  principii 
super  quarn  fundatur,  scilicet  paternitatem  ;  et  ideo 
non  jiotcsl  constituere  personam  Patris,  nec  potesl 
esse  proprietas  personalis.  »  —  Haec  ille.  —  Idem 
ponit,  '1  p.,  q.  40,  art.  )!,  ubi  dicit  quod,  «  remolis 
per  intellectum  j)roj)rietatibus  non  personalibus , 
remanet  intellectus  hypostasum  el  personarum : 
sicut,  remoto  per  intellectum  a  Patre  quod  sit  inge- 
nitus  vel  spirans,  remanet  hypostasis  vel  («  i  persona 
Patris.  »  —  Hsec  ille.  —  Idem  ponit,  I.  Senient., 
dist.  20,  q.  2,  arl.  3,  ad  Gum. 

Quinta  conclusio  esl  quod  innascibilitas  esl  vere 
el  proprie  notio  Patris. 

Hanc  probat  sanctus  Thomas,  ubi  statim  dixi  (in 
corpore  articuli),  ubi  sic  ail  :  «  Distinctio  notionis 
et  relationis  et  proprietatis,  potest  tripliciter  assi- 
gnari.  Prjmo,  quantum  ad  rationem  siunificationis ; 
et  sic  sciendum  est  quod  paternitas  dicitur  rclatio, 
secundum  quod  ad  Filium  refertur;  dicitur  autem 
proprietas,  in  quantum  soli  Patri  convenit;  dicitur 
notio,  in  quantum  esl  formale  principiura  inno- 
tescendi  Patrem.  Secundo,  quantum  ad  ordinem 
intelligendi  (6);  quia,  cum  nibil  possit  esse  princi- 
pium  innotescendi  aliquid,  nisi  sil  silii  proprium, 
intellectum  notionis  jmecedit  intellectus  proprietatis ; 
et  (juia  proprielas  non  convenit  nisi  rei  distinctaa  ab 
aliis,  et  distinctio  in  divinis  non  est  nisi  per  ojipu-i- 
tionem  relationis,  intellectum  proprietatis  in  divinis 
prsecedit  intellectus  relationis.  Tertio,  quantum  ;i<l 
numerum;  quia  notioncs  sunt  h.c,  scilicet  paterni- 
tas,  filiatio,  processio,  innascibilitas,  communis 
spiratio.  Harum  autein  (juatuor  sunl  proprietates, 
qua3  uni  j^ersona?  tantum  conveniunt,  scilicet :  patei  - 
nitas,  innascibilitas,  quae  conveniunt  tantum  Patri; 
liliatio,  (pue  convenit  tantum  Filio:  processio,  quae 
convenit  tantum  Spiritui  Sancto.  Communis  autem 
sj)iratio  non  potest  dici  proprietas  simpliciter,  quia 
convenitduabus  j)ersonis;sed  secundum quid,  secun- 
dum  quod  aliquid  dicitnr  esse  proprium  ad  aliquid  ; 
est  enim  proprium  Patris  et  Filii  respectu  Spiritus 
Sancti.  Harum  etiam  notionuni  tantum  quatuor 
sunt  relationes,  scilicel  paternitas  et  tihatio,  pro- 


(a)  vel.  —  Om.  Pr. 

(5)  inteUigendi.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXVIII. 


QU^STIO    I. 


263 


cessio  et  communis  spiralio.  Innascibilitas  vero  non 
proprie  dicitur  relatio,  nisi  per  reductionem,  secun- 
dum  quod  negatio  reducitur  ad  genus  affirmationis, 
ut  non  homo  ad  genus  hominis.  Harum  autem  notio- 
num,  vel  proprietatum,  vel  relationum,  tres  tantum 
sunt  personales,  id  est,  constituentes  personas ;  unde 
habent  quasi  actum  diflerentice  constitutivse,  scilicet : 
paternitas,  filiatio,  processio.  Alice  duse  sunt  notio- 
nes,  sed  non  personales.  Harum  autem  quinque 
notionum  sufficientia  sic  patet.  Ad  hoc  enim  quod 
aliquid  dicatur  notio  personse  tria  requiruntur  : 
primo,  quod  ad  originem  pertineat,  quia  relationi- 
bus  originis  persome  distinguuntur;  secundo,  quod 
pertineat  ad  dignitatem,  quia  persona  est  hypostasis 
proprietate  distincta  ad  dignitatem  pertinente ;  tertio, 
quod  dicat  aliquid  speciale,  quia  commune  non  esl 
sufficiens  principium  innotescendi.  Dico  ergo  quod 
pertinens  ad  originem  potest  significari  vel  affirma- 
tive  vel  negative.  Si  aflirmative  :  aut  dicitur  secun- 
dum  rationem  principii ,  ut  a  quo  alius ;  vel  secun- 
dum  rationem  ejus  quod  est  a  principio,  ut  qui  ab 
alio.  Utrumque  istorum  dicit  originem  in  communi ; 
unde  neutrum  potest  esse  notio.  Oportet  ergo  quod 
determinetur  secundum  specialem  modum  originis, 
qui  non  est  nisi  duplex,  scilicet  per  modum  naturse, 
et  per  modum  amoris.  Et  secundum  utrumque  habe- 
mus  duas  relationes,  unam  quse  designat  rationem 
principii ,  et  aliam  quse  designat  rationem  ejus  quod 
est  a  principio.  Et  sic  sunt  quatuor  notiones,  scilicet : 
paternitas  et  filiatio,  quantum  ad  modum  originis 
naturse;  processio  et  communis  spiratio,  quantum 
ad  modum  originis  amoris.  Si  signilic.itur.negative, 
vel  negatur  ratio  principii,  vel  ratio  ejus  quod  est  a 
principio.  Si  negatur  ratio  principii,  non  est  ad 
dignitatem  pertinens;  et  ideo  non  potest  esse  notio 
Spiritus  Sancti,  non  posse  esse  principium  alicujus 
divinge  personse.  Si  negatur  ratio  ejus  quod  est  a 
principio,  aut  in  generali,  aut  in  speciali.  Si  in  spe- 
ciali ,  non  potest  esse  notio ;  quia  quanto  affirmatio 
est  magis  specialis,  tanto  negatio  opposita  est  magis 
communis ;  sicut  non  homo  est  communius  quam 
non  animal,  quia  omne  non  animal  est  non  homo, 
sed  non  convertitur.  Si  in  generali,  tunc  erit  negatio 
specialis,  et  ad  dignitatem  pertinens ;  unde  notionem 
Patris  faciet ,  quse  est  innascibilitas,  quoe  significat 
non  esse  ab  alio,  secundum  quod  est  proprietas 
Patris.  »  ■ —  Hsec  ille. 

Sexta  conclusio  est  quod,  licet  innascibilitas  sit 
notio  Patris,  non  tamen  inspirabilitas. 

Hanc  probat  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  28, 
q.  1 ,  art.  1 ,  ad  4um,  dicens  :  «.  In  hoc  quod  dicitur 
ingenitus,  removetura  Patre  esse  ab  alio  simpliciter, 
et  non  solum  secundum  aliquem  determinatum 
modum.  Quare  autem  nominetur  per  negationem 
specialis  processionis ,  scilicet   generationis,   potest 


assignari  triplex  causa.  Prima  est,  quia  processio 
Spiritus  Sancti  ordine  naturse  supponit  generatio- 
nem  Filii ;  et  ideo,  quia  negato  priori  removetur 
posterius,  ad  remotionem  generationis  a  principio 
fontali,  scquitur  remotio  processionis  per  modum 
amoris.  Secunda  est  :  quia,  cum  dicitur  ingenitus, 
secundum  quod  est  notio  Patris,  tollitur  omnis 
modus  consequendi  generationem.  Hoc  enim  conve- 
nit  Patri  in  quantum  est  generationis  principium, 
ut  nullo  modo  generationem  consequatur.  Genera- 
tionem  autem  consequitur  aliquid  secundum  intelle 
ctum  tripliciter  :  vel  sicut  genitum,  ut  Filius;  vel 
sicut  per  generationem  acceptum,  ut  divina  essentia ; 
vel  sicut  a  genito  procedens,  ut  Spiritus  Sanctus. 
Unde  nulli  oorum  convenit  ingenitus  secundum 
modum  preedictum.  Tertia  ratio  est  :  quia  negatiu 
ingeniti  fundatur  super  rationem  principii.  Quamvis 
autem  Pater  sit  principium  utriusque  processionis 
divinse,  tamen  sola  ratio  per  quam  est  principium 
generationis,  est  proprietas  personalis,  constituens 
personam  Patris,  sciiicet  paternitas.  Et  ideo,  per 
negationem  generationis ,  eadem  persona  conve- 
nientius  et  magis  proprie  notiticatur.  »  —  Hrec  ille. 
Idem  ponit,l  p.,q.33,art.  4,  al  5um  :  «  Proprietas 
Patris,  prout  est  non  ab  alio,  potius  signilicatur  per 
remotionem  nativitatis  Filii,  quam  per  remotionem 
processionis  Spiritus  Sancti.  Tum  quia  processio 
Spiritus  Sancti  non  habet  nomen  speciale.  Tum  quia 
ordine  naturae  praesupponitgenerationem  Filii.  Unde, 
remoto  a  (a)  Patre  quod  non  sit  genitus,  cum  tamen 
sit  pnncipium  generationis,  sequitur  consequenter 
quod  non  ait  procedens  processione  Spiritus  Sancti ; 
quia  Spiritus  Sanctus  non  est  generationis  princi- 
pium,  sed  a  genito  procedens.  »  —  Hsec  ille. 

ARTIGULUS  II. 

MOVENTUR    OBJECTIONES 
A.  —  OBJECTIONES 

§   1.    —  GONTRA   PRIMAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  articulum,  arguitur  contra  conclusiones.  Et 
quidem  contra  primam,  arguitur  sic,  secundum 
Aureolum  (dist.  28,  q.  1,  art.  1). 

Primo.  Illud  quod  dicit  fontalem  primitatem, 
dicit  aliquid  positivum.  Sed  innascibilitas,  vel  inge- 
nitus,  est  hujusmodi.  Igitur. 

Secundo  Quia  esse  in  se,  est  modus  essendi  sub- 
stantise  positivus ;  quare  esse  a  se,  erit  modus  sub- 
sistendi  positivus  in  Patre.  Sed  illum  modum  dicit 
innascibilitas.  Igitur. 


(a)  a. 


Om.  Pr, 


264 


M  1)111    I.    SENTENTIAUUM 


Tertlo.  Qnia  esse  al>  alio  dicit  modum  positivum 
in  Filio.  Xon  est  autem  minoris  (a)  dignitatis  esse  a 
se  quam  ab  alio.  Igitur. 

Quaito.  Quia  esse  a  se  non  videtur  aliud  dicere 
quam  habere  sufficientiam  subsistendi  sine  alio.  Hoc 
autem  esl  valde  positivum.  Ergo  innascibilitas  dicit 
aliquid  positivum. 

Quinto.  Quia  sicut  infinitum  vel  indivisum  signi- 
ficantur  privative,  el  tamen  realiter  dicunt  modum 
positivum,  sic  se  liabet  non  (6)  esse  ab  alio,  quod 
importatur  per  ly  ingcnitus;  dicit  enim  esse  a 
se,  etc. 


§2. 


GONTRA    SECUNDAM    CONCLUS10NEM 


Argumentum  Aureoli.  —  Contra  secundam 
eonclusionem  arguitur  sic  (ab  Aureolo,  ibid.).  Quo- 
niam  ingenitus,  improductus,  innascibilis,  si  tenean- 
tur  adjective,  vere  de  essentia  praedicantur ;  undehsec 
est  vera,  quod  (y)  essentia  est  res  improducta,  et  res 
ingenita,  et  res  innascibilis,  sicut  et  res  increata. 
Nec  potest  dici  ingenitum,  et  improductum,  proutde 
essentia  pnedicanlur,  nisi  teneantur  negative  tantum 
et  non  privative;  quoniam  aliqua  essentia  est  genita 
et  producta,  et  ita  privatur  a  divina  essentia,  quod 
competit  alicui  essentiue.  Sed  manifestum  est  quod 
innascibileetingenitum,  prout  sunt  notio  in  divinis, 
non  praedicantur  de  essentia.  Ergo  (o)  non  tantum- 
modo  sumuntur  privative. 

§   3.   —   CONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  quorumdam  et  Aureoli.  —  Con- 
tra  tertiam  conclusionem  arguitur 

Primo  a  quibusdam  (apud  Aureolum,  ibid., 
art.  2),  probantibus  quod  negatio  importata  per 
innascibilitatem ,  fundetur  super  essentiam  ut  non 
ab  alio.  Tum  quia,  si  non  esset  in  divinis  distinctio 
personarum,sed  unum  tantum  suppositum  (e),  illud 
esset  ingenitum  ;  quia  haberet  essentiam  non  ab 
alio.  Tum  quia,  per  non  habere  essentiam  ab  alio, 
Pater  sufficienter  distinguitur  a  Filio  et  Spiritu 
Sancto,  qui  babent  eam  ab  alio;  et  per  consequens, 
ingenitum,  quod  est  proprietas,  et  notio  distinctiva, 
sufficienter  fundatur  in  essentia  ut  non  ab  alio. 

Secundo  arguil  Aureolus  (ibid.,  art.  2)  quod  illa 
iinn  fundetur  super  ratione  principii.  Quia  illud,  quo 
circumscripto,  adhuc  remanet  quid  innascibile,  non 
esl  fundamentum  innascibilitatis.  Sed,  circumscripta 
universalitate  principii  productivi  respectu  omnium 
qualitercumque  producibilium  vel  productorum, 
adhuc  potesl  intelligi  aliquid  innascibile,  vel  impro- 


(a)  minoris.  —  mqjoris  Pr, 
(6)  non.  —  Om.   Pr. 
(y)  quod.  —  quia  Pr. 
(8)  ergo.  -  -  Ora.  Pr. 

upporitum.  —  supremum  Pr. 


ductum;  sicut  philosophi  intellexerunt  primum 
principium  improductum,  nec  tamen  certum  erat 
eis  quod  esset  principium  effectivum  ornnium  pro- 
ducibilium.  Ergo  non  est  verum  quod  fundetur  esse 
ingenitum  super  universalitatem  principii  produ- 
ctivi.  — Et  si  dicatur  quod  illa  negatio  non  fundatur 
super  ratione  principii  ad  extra,  sed  ad  intra;  — 
arguitur  quod  non  :  quia,  secundum  Augustinum, 
accidit  ingenito  quod  sit  pater,  et  e  converso  accidit 
genitori  quod  sit  ingenitus.  Istud  etiam  potest  impro- 
bari  sicut  praecedens  :  quia,  circumscripta  ratione 
principii  generativi ,  adhuc  potest  intelligi  aliquid 
innascibile,  ut  probatum  est  de  philosophis. 

Tertio  ad  idem.  Aut  istud  principium  universale, 
aut  fontalis  foecunditas  super  quam  fundatur  inge- 
nitum,  claudit  fcecunditatem  ad  extra  respectu  crea- 
turarum,  et  duplicem  foecunditatem  ad  intra  respe- 
ctu  personarum  simul ;  aut  includit  tantummodo 
foscunditatem  ad  intra.  Non  potest  dici  quod  simul 
includat  illas  foecunditates;  quia,  secundum  hoc, 
aliqua  notio  exigeret  pro  fundamenlo  potentiam  crea- 
tivam,  qua3  tamen  communis  est  tribus.  Nec  potest 
dici  quod  claudat  duplicem  tantum  ;  quia  altera  illa- 
rum,  scilicet  spirativa  fcecunditas,  communis  est 
Patri  et  Filio.  Et  iterum  dicit  Augustinus,  5.  de 
Trinitate  (cap.  6),  quod  si  Filium  non  genuisset, 
nec  esset  universale  principium,  niftil  prohiberet 
cum  dici  ingenitum.  Ergo  non  fundatur  innasci- 
bilitas  super  ratione  principii. 

Quarto  ad  idem.  Fundamentum  privationis  est  de 
intellectu  privationis ;  sicut  patet  quod  de  conceptu 
caecitatis  est  oculus.  Sed  de  conceptu  innascibilitatis 
non  est  universale  principium  omnium ;  quia  intel- 
ligens  personam  ingenitam  in  divinis,  non  oportet 
quod  intelligat  eam  generantem,  aut  spirantem,  aut 
universa  creantem.  Et  haec  est  ratio  quare  ingenitus 
estalia  notioa  genitore ;  potest  enim  distincte  cognosci 
prima  persona  ut  ingenita,  nec  tamen  cognoscetur 
ut  Pater.  Ergo  fontalis  fcecunditas,  vel  universale 
principium,  non  est  fundamentum  negationis  im- 
portatae  per  ly  ingenilus. 

Quinto  ad  idem.  Vel  intelligitur  quod  totum  simul 
(essentia  et  paternitas)  fundant  illam  negationem ; 
vel  paternitas  mere ;  vel  essentia  mere,  ut  tamen 
stat  sub  paternitate.  Sed  non  potest  dari  primum; 
quia,  secundum  Augustinum  ,'accidit  ingenito  quod 
sit  pater;  et  e  converso,  accidit  genitori  quod  sil 
ingenitus.  Et  eadem  ratione,  nec  potesl  dari  secun- 
dum,  nec  potest  dari  tertium  ;  quia  essentia.  ul  stat 
sub  paternitate,  nihil  habet  aliud  quam  cum  inclu- 
ditur  secum  paternitas.  Ergo  non  potest  dici  quod 
innascibilitas  fundetur  super  essentiam ,  ul  stal  suh 
paternitate,  etc. 

Sexto.  Quia  si,  per  impossibile,  generare  el  spirare 
non  essenl  in  primo  supposito  divino  principationea 
aut  productiones,  sed  essenl  modi  absoluti  aut 
aliquid  aliud,  ipsa  constituerenl  suppositum  innasci- 


DISTINCTIO    XXVIII. 


QU.ESTIO   I. 


265 


bile,  dum  tamen  essent  realitates  habentes  esse  a  se, 
et  non  aliunde.  Ergo  patet  quod  accidit  eis,  ut  con- 
stituunt  personam  innaseibilem ,  quod  importent 
auctoritatem  universalis  principii,  vel  sint  fontali- 
tates  aut  fcecunditates.  Ethoc  est  quod  innuit  Augu- 
stinus,  cum  dicit  quods/  Paler  non  genuisset,  nihil 
prohiberet  ipsum  dici  ingenitum,  dum  tamen 
omnia  ipsum  constituentia  essent  realitates  a  se. 

Septimo.  Quia,  si  in  Patre  est  vere  principium 
productivum,  tunc  generare  erit  elicitum.  Sed  si 
generare  est  elicitum ,  cum  constituat  Patreni, 
sequitur  quod  Pater  non  erit  inelicitus;  ac  per  hoc 
nec  erit  ingenitus,  aut  perfecte  innascibilis.  Ergo 
innascibilitas  non  potest  fundari  super  rationem 
principii  elicitivi  aut  productiviad  intra. 

Octavo  arguitur  al)  aliis  (apud  Aureolum,  ibid., 
art.  3).  Quia  fcecunditas  ad  aliquam  productionem 
non  intelligitur,  nisi  praeintelligatur  ut  non  habita 
per  actum  illius ;  unde  voluntas  in  Spiritu  Sancto 
non  intelligitur  ut  feecunda,  pro  eo  quod  babetur  ut 
communicata  per  actum  voluntatis;  in  Patre  tamen 
et  Filio,  quia  non  habent  voluntatem  sibi  communi- 
catam  per  actuni  voluntatis,  voluntas  intelligitur  ut 
proximum  principium.  Ergo  asimili,  potentia  gene- 
randi  non  intelligitur  in  Patre  proximum  princi- 
pium  generandi,  nisi  intelligatur  ut  non  habita  per 
actum  generandi ;  et  per  consequens,  ingenitum  pr«- 
cedit  generare  et  paternitatem  in  Patre ;  et  sic  non 
fundatur  in  eis. 

§  4.    —   C.ONTRA    QUARTAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  quorumdam.  —  Gontra  quartam 
conclusionem  arguitur  sic  a  quibusdam  (apud  Aureo- 
lum,  ibid.,  art.  1). 

Prinio  per  rationem  factam  in  principio  quecstionis. 

Secundo  sic.  Proprietas  ad  dignitatem  pertinens, 
adveniens  primo  essentiae,  constituit  personam.  Sed 
innascibilitas  ad  dignitatem  pertinet,  sicut  patet. 
Advenit  etiam  primo  essentiae  quam  paternitas  ;  quia 
fdiatio  et  paternitas,  tanquam  correlativa,  sunt 
simul  natura  et  intellectu  ;  et  per  consequens  inna- 
scibilitas  esset  posterior  filiatione,  et  ita  communi- 
caretur  Filio,  cum  omne  posterius  fdiatione  commu- 
nicetur  sibi ;  unde  restat  quod  innascibilitas  non  sit 
posterior  paternitate,  immo  sit  prior  ea.  Ergo  prima 
persona  constituitur  per  innascibilitatem. 

Tertio.  Primum  suppositum  debet  constitui  pro- 
prietate,  quee  maxime  primitatem  importat.  Sed 
innascibilitas  est  hujusmodi.  Plus  enim  est  de  ratione 
primi,  quod  non  sit  ab  alio,  quam  quod  ab  eo  sit 
aliud;  unde  ultimum  in  resolutione,  est  primum  in 
compositione.  Resolvendo  autem  statur  in  innasci- 
bili,  qu.od  non  est  ab  alio  priore ;  non  statur  autem 
in  Patre,  quia  Pater  potest  esse  ab  alio.  Ergo  inna- 
scibilitas  constituit  primum  suppositum. 

Quarto.  Augustinus  dicit,  5.  de  Trinitate  (cap.  6), 


quod  si  Pater  non  genuisset,  nihil  prohiberel 
eum  dici  ingenitum.  Quaerendum  est  ergo  quid 
ingenitum  esset.  Aut  enim  persona  ingenita;  aut 
essentia  ingenita.  Sed  non  potest  dici  essentia  inge- 
nita,  prout  ingenitum  dicit  proprietatem  Patris ;  non 
enim  innascibilitas  de  essentia  pracdicatur  nec  de 
Filio  aut  de  Spiritu  Sancto,  ut  dicit  Magister,  in  lit- 
tera.  Ergo  esset  persona  ingenita ;  et  per  consequens 
constitueretur  per  ingenitum,  vel  per  innascibilita- 
tem. 

Quinto.  Persona  debet  constitui  per  proprietatem 
quae  magis  pertinet  ad  dignitatem  ipsius.  Sed  inna- 
scibilitas  magis  exprimit  dignitatem  primae  personac, 
quam  paternitas.  Dignius  enim  est  habere  aliquid 
non  communicatum  alteri  quam  alteri  communica- 
tum,  et  dignius  est  non  esse  ab  alio  quam  alterum 
esse  ab  eo ;  unde  majoris  dignitatis  est  in  Deo  quod 
est  a  nullo  creatus,  quam  quod  creaturae  creentur 
ab  eo ;  innascibilitas  autem  exprimit  circa  Patrem 
quod  non  sit  ab  alio,  paternitas  vero  quod  aliud  sit 
ab  eo.  Ergo  innascibilitas  magis  constituet  quam 
paternitas ,  cum  perfectius  exprimat  dignitatem 
primse  personae. 

Sexlo.  In  omni  genere,  primum  est  absolutissi- 
mum.  Sed  prima  persona  non  esset  absolutissima, 
in  divinis,  si  paternitas  eam  constitueret;  immo 
seque  dependeret  a  Filio  (a),  sicut  econtra,  cum 
correlativa  posita  se  ponant,  et  perempta  se  peri- 
mant.  Ergo  necesse  est  quod  prima  persona  divina 
constituatur  per  aliam  proprietatem  a  paternitate, 
et  ita  per  innascibilitatem,  cum  non  possit  alia  repe- 
riri,  secundum  quam  sit  independens. 

Seplimo.  Omne  quod  non  est  ab  alio,  a  quo  tamen 
est  aliud,  prius  intelligitur  non  esse  ab  alio,  quam 
aliud  esse  ab  eo.  In  omni  enim  primo,  essentialior 
est  negatio  prioris,  quam  ordo  antecedentiae  respectu 
posterioris.  Et  conllrmatur  :  Quia  in  habente  ordi- 
nem  ad  antecedens  et  consequens ,  prior  est  ordo  ad 
praecedens;  sicut  patet  quod  in  Filio,  ordo  ad 
Patrem,  quem  importat  fdiatio,  est  prior  respectu 
ad  Spiritum  Sanctum,  quem  importat  spiratio ; 
quare,  secundum  boc,  negatio  ordinis  ad  praecedens, 
videtur  esse  prior  quam  ordo  ad  subsequens ;  affir- 
matio  enim  et  negatio  sunt  in  eodem.  Sed  constat 
quod  innascibilitas  negat  in  Patre  ordinem  ad  prae- 
cedens ;  paternitas  vero  ponit  ordinem  ad  subse- 
quens.  Ergo  persona  Patris  est  perprius  innascibilis 
quam  Pater,  et  per  consequens  innascibilitate  con- 
stituetur. 

Oetavo.  Eadem  proprietate  constituitur  persona 
Patris,  et  distinguitur.  Sed  distinguitur  per  innasci- 
bilitatem.  Dicit  enim  Damascenus  (de  Fide  orth.), 
lib.  1,  cap.  8,  quod  omnia  qusecumque  habet 
Pater,  Filii  sunt;  praeter  non  generationem,  qux 
non  significat  substantise  differentiam ,  sed  exsi- 


(a)  a  Filio.  —  ad  Filium  Pr. 


266 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


stentice  modum.  Et  infra  :  Omnia  habet  Filius 
propter  Patrem,  hoc  est,  quia  Pater  habet  ea, 
prseter  ingenerationem ,  et  generationem,  et  pro- 
cessionem.  Et  cap.  10,  sulxlit  quod  Pater  et  Filius 
et  Spiritus  Sanctus  sunl  unum  secundum  omnia, 
praeter  ingenerationem ,  et  generationem,  et  proces- 
sionem.  Ergo  persona  Patris  videtur  constitui  per 
innascibilitatem. 

Nono  (il)id.,  art.  3).  Si  paternitas  constituit  pri- 
tnam  personam  ,  quaeritur  quomodo  essentia  deter- 
ininatur  ad  eam.  Si  enim  determinatur  ad  eam  a  se 
et  ex  se,  videtur  quod  paternitas  sit  communis  aliis 
personis.  Quod  enim  determinatur  ad  aliquid  ex  se, 
ubicumquo  sit,  babet  illud ;  et  per  consequens, 
essentia,  ut  in  Filio,  haberet  paternitatem,  et  Filius 
esset  Pater.  Si  autem  determinatur  ab  alio  essentia 
ad  paternitatem,  jam  Pater  non  erit  prima  persona; 
quia  videtur  esse  originata,  vel  aliquo  modo  depen- 
dens  ab  illo  quod  essentiam  determinat  ad  primam 
proprietatem. 

Confirmatur.  Quia  si  essentia  determinat  se  ex  se 
ad  primum  suppositum,  vel  acl  paternitatem  :  aut 
boc  intelligitur  quod  determinatse  productive,  quasi 
essentia  primam  proprietatem  ex  se  emittat  pullu- 
lando,  quasi  essentia  sit  substratum,  et  emittat  pro- 
prietatem  eo  modo  quo  aqua  calida  causat  in  se  frigi- 
ditatem  ;aut  boc  intelligiturquiaessentia  determinat 
se  1'ormaliter,  vel  quasi  subjective,  ad  ipsas  proprie- 
iates,  sicut  anima  detenninat  se  ad  perficiendum 
per  prius  cor  quam  alias  partes  animalis,  et  ad  per- 
ficiendum  alias  mediante  corde.  —  Non  potest  dari 
primus  modus.  Tum  quia  sequitur  quod  proprietas 
esset  alia  res  ab  essentia,  ex  quo  pullularet  ab  ea. 
Tum  quia  omne  vere  genitum  potest  appellari  filius, 
et  secundum  illum  modum  Deus  vere  generat  pri- 
iiiuiii  suppositum,  et  sic  essent  duo  filii  in  diviuis. 
Tum,  si  divina  essentia  ad  illam  proprietatem  pro- 
ductive  se  determinat,  necessario  inter  essentiam  et 
proprietatem ,  aut  primum  suppositum,  esset  relatio 
realis  producentis  ad  productum,  etecontra  producti 
ad  producens ;  et  per  consequens,  oppositse  relationes 
originis  essent  in  eodem  supposito.  Tum  quia,  secun- 
dum  boc,  essentia  esset  vere  pater  primse  personee, 
cum  eam  produceret.  —  Nec  potest  dari  secundus 
modus.  Quia  nihil  determinat  se  ad  aliquid,  nisi 
illud  ab  eo  profluat;  sicut  patet  de  sole  quod  non 
determinat  se  ad  illustrandum  per  prius  partem  aeris 
sibi  propinquiorem ,  nisi  quia  illustratio  profluit  ab 
eo;  nec  anima  ad  vivificandum  per  prius  cor,  aisi 
<|uia  operationes  vitales  fluunt  ad  cor  immediate  ab 
aiiima,  vel  saltem  actus  primus,  qui  est  perficere  et 
viviflcare,  est  per  prius  ab  anima  in  corde.  Unde 
quando  aliqua  sic  se  habent,  quod  nec  unum  fluitab 
alio,  nec  aliquid  circa  allerum  fit  ab  alio,  non  appa- 
ivt  quo  Doodo  ibi  unuin  se  determinet  ad  aliud.  Sed 
probatura  est  quod  proprietates  non  fluunt  abessen- 
tia,  nec  econtra ;  nec  essentia  est  forma  proprieta- 


tum,  ut  eas  perficiat  in  aliquo  esse  ut  subjectum, 
vel  eas  recipiat  in  seipsa.  Ergo  nullo  modo  determi- 
nat  se  ad  eas. 

Si  dicatur  quod  essentia  et  paternitas  ex  seipsis 
determinantur  ad  hoc  quod  invicem  uniantur,  ita 
quod  quodlibet  est  ratio  hujus  determinationis,  in 
quantum  quodbbet  est  res  simpliciter  prima,  non 
habens  quamcumque  distinctionem  ab  alio,  sed  est 
aptum  fundare  eamdem  unitatem  cum  alio;  —  non 
valet.  Tum  quia  ex  quo  essentia  determinat  se  ad 
paternitatem,  paternitaserit  formaliterin  Filio.  Tum 
quia  impossibile  est  esse  duas  ressimpliciter  primas, 
quin  sit  devenire  ad  unam  quse  est  simpliciter  prima ; 
et  ita  oportebit  quod  paternitas  reducatur  ad  es<ui- 
tiam,  tamquam  ad  primum  a  quo  pullulat. 

§   5.    —   CONTRA    QUINTAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli,  Scoti  et  aliorum.  — 

Contra  quintam  conclusionem  arguitur 

Primo  sic,  secundum  Aureolum  (ibid.,  art.  4). 
Quia  nulla  natura,  ex  hoc  quod  habetur  ab  alio,  con- 
tialiit  aliquam  ignobilitatem,  nisi  illam  quae  forma- 
liter  sequitur  eam.  Si  enim  natura  formaliter  sit 
seque  nobilis,  per  hoc  quod  erit  ab  alio,  non  efficie- 
tur  ignobilis ;  ignis  enim  generans  et  genitus  sunt 
seque  nobiles  in  natura,  nec  generari  indignitatem 
importat  in  genito,  dum  tamen  forma  ignis  partici- 
petur  ex  sequo.  Cum  igitur  habere  naturam  ab  alio, 
nullam  ignobilitatem  importet  formaliter,  nisialiunde 
quam  ex  esse  ab  alio  hujusmodi  indignitascontraha- 
tur,  non  apparet  quod  non  habere  naturam  ab  alio, 
importet  aliquam  dignitatem  ;  cujus  oppositum  vide- 
tur  illa  conclusio  ponere ;  quia  ex  hoc  ponit  quod 
innascibilitas  potest  esse  notio,  quia  dicit  dignita- 
tem,  scilicet  non  esse  de  principio. 

Secundo  sic.  Quia,  secundum  Scotum,  falsum 
videtur  quod  omnis  notio,  seu  proprietas  personali^, 
importet  aliquam  dignitatem  ;  irnmo  sufficit  quod 
non  dicat  indignitatem  ;  quia  proprietates  personales 
non  dicunt  perfectionem  nec  imperfectionem ,  quia 
non  sunt  finitse  nec  infinita?.  Quod  probatur  tripli- 
citer.  —  Primo.  Quia  finitum  et  infinitum  sunt 
passiones  quantitatis,  1.  Physicorum  (t.  c.  36); 
nunc  autem  relationi  non  competit  quantitas  molis, 
necquantitas  virtutis,  cum  non  sit  principium  actic- 
nis;quare  relatio,  secundum  suum  genus,  non  esl 
capax  finitatis  aut  infinitatis.  —  Secundo.  Quia 
relatio  non  suscipit  magis  nec  minus,  secundum 
suam  rationem  formalem,  sed  tantum  per  funda- 
mentum,  ut  patet,  in  Prxdicamcnth ;  et  per  con- 
sequens,  nec  finitatem  aut  infinitatem.  —  Tcrtio. 
Quia,  si  relationes  essent  formaliter  infinite,  sequi- 
tur  quod  personoe  essent  formaliter  Infinitse ;  et  ita 
essent  tres  infiniti  in  divinis;  quod  est  contra  regu- 
lam  Atbanasii  :  Non  tres  imnwnsi .  sed  unus  im- 
mensus.  Et  majus  inconveniens  sequitur.  si  relati<>- 


DISTINCTIO   XXVIII.   —   QU^STIO   1. 


267 


nes  essent  formaliter  finitae ;  quia  tunc  personae 
divinse  essent  finitae,  ct  aliquid  limitatum  esset  in 
Deo,  et  id  quod  Deus.  Unde  relinquitur  quod  nec 
sunt  finitae,  nec  infinitse. 

Teriio  arguitur  sic,-  secundum  Aureolum  (ibid., 
art.  4).  Quia,  secundum  sanctum  Thomam,  1  p., 
q.  33,  ingenitus  importat  negationem  passivae  gene- 
rationis;  unde  tantum  est  dicere,  ingenitus,  sicut, 
non  Filius.  Tunc  sic  :  Quandocumque  aliqua  aiqui- 
pollent,  de  quocumque  praedicatur  unum,  et  reli- 
quum.  Sed  de  Spiritu  Sancto  vere  dicitur  quod  non 
est  Filius.  Ergo  de  ipso  dicetur  quod  est  ingenitus  et 
innascibilis.  Et  sic  sanctus  Thomas  non  potest  sal- 
vare  quod  ingenitum  sit  notio  Patris,  si  ly  ingenitus 
solum  dicat  negationem  passivae  generationis.  — 
Confirmatur.  Quia  Augustinus  dicit,  12.  de  Trini- 
tate,  quod  ideo  solus  Pater  appellalur  ingenitus,  quia 
solus  non  est  de  alio.  Ex  quo  apparet  quod  ingenitus 
privat  non  solum  generationem  passivam,  immo 
omne  esse  ab  alio  (a);  et  per  consequens,  ingenitus 
et  non  Filius  non  sequipollent. 

Quarto  arguitur  (a  quibusdam,  apud  Aureolum, 
dist.  29,  q.  1,  art.  4),  probando  quod  oportet  dare 
sextam  notionem.  Dignitatis  esi  (6)  enim  in  omni 
persona,  non  produci  (y)  en  productione  qua  pro- 
ducit;  ideo  enim  ingenitum  ad  dignitatem  in  Patre 
pertinet,  quia  negat  omnein  processionem.  Sed 
inspirabilitas,  in  Filio,  negat  ab  eo  productum  esse 
per  spirationem,  secundum  quam  ipse  producit. 
lgitur  ista  negatio  ad  dignitatem  Filii  pertinet.  Et 
sic  sunt  sex  notiones ;  cujus  oppositum  dicit  illa  con- 
clusio. 

Quinto.  Si  sexta  notio  negatur,  hoc  erit  quia  non 
fuit  assuetum  quod  poneretur.  Sed  haec  ratio  prohi- 
bere  non  debet.  Tum  quia  a  principio  non  poneban- 
tur  nisi  tres;  Salvator  enim,  Matth.  ult.,  non 
expressit  nisi  paternitatem ,  filiationem,  et  spiratio- 
nem.  Tum  quia,  tempore  Ambrosii,  innascibilitas 
non  ponebatur  notio,  ut  patet  in  3.  lib.  de  Spiritu 
Sancto,  ubi  dicit  quod  in  divinis  scripturis  ingeni- 
tum  nunquam  invenit.  Tum  quia  communis  spira- 
tio,  tempore  Magistri,  nondumerat  inventa,  ut  patet 
expresse,  praesenti  distinctione.  Ergo  non  est  irra- 
tionabile,  si  ponitur  sexta  notio,  praesertim  quia 
senarius  numerus  congruit  perfectioni,  secundum 
quod  dicit  Augustinus,  4.  Sitper  Genesim,  ad  lit. 
(cap.  2). 

B.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.   —  Ad  argumenta. 
Ad  primum  contra  primam  conclusionem,  negatur 


(a)  alio.  —  eo  Pr. 

(6)  Dignitatis  est.  —  Dignitas  Pr. 

(y)  produci.  —  producitur  Pr. 


major;quia  primitas  non  dicit  formaliter  positivum, 
sed  potius  negationem  prioris ;  primum  enim  est 
ante  quod  nihil  est.  Similiter  falsum  est  quod  inna- 
scibilitas  dicat  fontalitatem.  Illa  enim  fontalitas  est 
potentia  generandi,  vel  principium  originis,  sicut 
dicit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  33,  art.  4,  ad  luni  : 
«  Quidam,  inquit,  dicunt  quod  innascibilitas,  quani 
siguificat  hoc  nomen,  ingenitus,  secundum  quod  esl 
proprietas  Patris,  non  dicitur  tantum  negative,  sed 
importat  vel  utrumque  simul,  scilicet  quod  Pater  a 
niillo  est,  et  quod  est  principium  aliorum ;  vel  im- 
portat  universalem  auctoritatem ,  et  fontalem  pleni- 
tudinem.  Sed  hoc  non  videlur  verum  (a);  quia  tunc 
innascibilitas  non  esset  (6)  alia  proprietas  a  paterni- 
tate  et  spiratione,  sed  includeret  eas,  sicut  includi- 
tur  proprium  in  communi ;  nam  fontalitas  et  aucto- 
ritas  nihil  aliud  significant  in  divinis  quam  princi- 
piuin  (y)  originis.  »  —  Haic  ille. 

Ad  secundum.  Dicit  Aureolus  quod  esse  in  se  non 
additad  substantiam  aliquid  positivum,  sed  negatio- 
nem  dependentiae ,  qua»  competit  accidenti.  Ego 
autem  dico  quod  esse  in  se  addit  ad  substantiam,  secl 
non  ad  esse  substantiae,  aliquid  positivum. 

Ad  tertium  dico  quod  non  est  simile  de  esse  ab 
alio  et  de  esse  a  se;  quia  primum  dicit  veram  pro- 
ductionem  passivam,  secundum  autem  excludit 
omnem  productionem.  Nec  oportet  quod  secundum 
sit  positivum,  sed  quod  fundetur  super  positivum 
dicens  dignitatem,  scilicet  super  paternitatem ,  vel 
potentiam  generandi.  Unde  sanctus  Thomas,  1.  Scn- 
tent.,  dist.  28,  q.  1,  art.  2,  ad  2um  :  «  Quidquid 
habet  negatio  de  dignitate,  habet  ab  affirmatione 
supra  quam  fundatur.  » 

Art  quartum  negatur  antecedens.  Non  enim  essea 
se  dicit  talem  sufficientiam  exsistendi,  in  qua  fun- 
datur,  si  tamen  esse  in  se  sit  idem  quod  non  esse  in 
alio.  Ita  in  proposito  :  non  esse  ab  alio  fundatur 
super  sufficientia  essendi  in  Patre. 

Ad  quintum,  negatur  quod  infinitas  dicat  aliquid 
positivum  ;  immo  potius  negat  limitationem  formse 
per  materiam ,  vel  materise  per  formam. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

Ad  argumentum  Aureoli  —  Ad  illud  quod 
objicitur  contra  secundam  conclusionem,  dico  quod 
argumentum  illud  concludit  quod  hoc  nomen ,  inge- 
nitus,  prout  est  nomen  adjectivum  privativum,  dici 
potest  de  essentia  divina,  prout  dicit  privationem 
generationis  et  processionis ;  sed  non  prout  privat 
omnem  modum  essendi  ab  alio,  vel  omnem  modum 
communicabilitatis,  ut  declaratum  est  in  conclu- 
sione. 


(a)  verum.  —  Om.  Pr 

(o)  esset.  —  erit.  Pr. 

(y)  principium.  —  principia  Pr. 


268 


LIBRl    I.    SENTEXTIARUU 


§  3.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad  argumenta  quorumdam  et  Aureoli.  — 
Ad  primum  contra  tertiam  conclusionem  dicitur, 
negando  antecedens,  si  intelligatur  sic,  quod  seilieet 
illa  privatio  quam  dieit  innascibilitas,  sit  ista  negatio, 
seilicet  non  esse  ab  alio,  et  ista  negatio  fundetur  in 
essentia  nuda.  Tunc  enim  illa  privatio  conveniret 
euilibet  supposito  divinye  essentiae;  communicata 
enim  essentia,  communicatur  omne  fundamentum 
in  ea,  sive  positive,  sive  privative.  Si  autem  intelli- 
gatur  quod  ista  privatio  fundatur  in  essentia  cum 
illo  modo  exsistendi  non  abalio,  itaquod  tam  modus 
ille  quam  essentia  fundent  illam  privationem  ;  hoc 
etiam  est  inintelligibile.  Quia  ille  modus,  scilicet 
non  esse  ab  alio,  includitur  in  dicta  privatione ; 
modo,  idem  non  fundat  seipsum.  Et  sic  illud  ante- 
cedens  non  est  intelligibile,  quocumque  modo,  quin 
sit  falsum. 

Nec  valet  prima  probatio.Dico  enim  quod  si  in 
divinis  non  esset  nisi  unieum  suppositum,  sibi  non 
eonveniret  innaseibilitas,  de  qua  loquimur.  Unde 
sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  28,  q.  1 ,  art.  2, 
ad  3um,  sic  dicit  :  «  Remota  paternitate  per  intelle- 
ctum,  non  remanet  hypostasis  Patris.  Et  quod  dici- 
tur  in  littera,  quod  remanet  ingenitum,  est  intelli- 
gendum  quantum  ad  communem  rationem  ingeniti 
et  Patris,  quia  separatim  inveniuntur  in  diversis; 
non  autem  secundum  quod  utrumque  ponitur  pro- 
prietas  Patris.  Nihilominus  tamen,  remota  paterni- 
tate,  remanet  ingenitum  in  Deo,  non  quasi  proprie- 
tas  vel  notio  alicujus  persona?,  sed  quasi  attributum 
essentise,  ut  immensus  et  increatus.  »  —  Hsec  ille. 

Nec  similiter  procedit  secunda  probatio  dicti  ante- 
eedentis.  Dico  enim  quod  per  non  habere  essentiam 
ab  alio,  ut  ista  negatio  fundatur  in  paternitate, 
Pater  suppositaliter  distinguitur  ab  aliis;  non  autem 
si  illa  negatio  immediatesuperessentiam  fundaretur; 
jam  enim  esset  attributum  essentiae;  nec  ut  sic, 
dislinguit  suppositum  a  supposito  ejusdem  naturse; 
talis  eniin  negatio  non  requirit  distinctionem  sup- 
positorum  in  divinis. 

Ad  secundum,  patet  per  idem.  Dico  enim  quod 
innascibilitas  fundatur  super  ratione  principii  notio- 
nalis.  Licet  autem  primum  suppositum,  dato  quod 
non  esset  principium  notionale,  per  impossibile, 
adbuc  diceretur  ingenitum  et  innascibile,  prouttalia 
dieuntur  attributa  divinae  essentiae;  non  tamen  ut 
dieunt  notionem  ;  nec  illo  modo  philosophi  cognove- 
runt  innascibilitatem ,  aut  Deum  esse  ingenilum. 

Ad  tertlum,  patel  per  idem.  Et  similiter  adquar- 
(ii  ni. 

Ad  qulntum  dicitur  quod  illa  privatio  fundatur 
super  paternitate,  ut  ponit  tertia  et  quarta  conclusio 
in  suis  probationibus.  Nec  valet  hujus  improbatio. 

Lieet  enini  ingenito,  secundum  communeiu  ratio- 


nem  ingeniti ,  accidat  esse  genitorem  ;  non  tarnen 
ingenito  notionaliter. 

Ad  sextum  patet  per  idem.  Si  enim  paternitas  et 
communis  spiratio  non  essent  relationes,  nec  aliquo 
modo  principia  vel  de  ratione  principii  notionalis, 
sed  essent  modi  absoluti ,  innascibilitas  Patris  esset 
attributum,  et  non  notio. 

Ad  septimum  dico  quod  prima  consequentia  non 
valet ;  quia  potentia  generandi  non  est  elicitiva  secun- 
dum  rem  activae  generationis,  sed  geniti  productiva. 
Dato  verumtamen  quod,  secundum  nostrum  modum 
intelligendi,  generare  sit  elicitum,  ipsum  tamen  non 
ut  sic  Patrem  constituit,  nec  paternitas  ut  relatio ; 
sed  quomodo  constituat,  alias  fit  sermo  (dist.  26). 

Ad  octavum  ne»atur  antecedens.  Nec  valet  simile 
de  Spiritu  Sancto ;  nam  principium  spirandi  non 
includit  solam  voluntatem,  immo  voluntatem  cum 
notione  communi  Patri  et  Filio,  quae  non  est  in 
Spiritu  Sancto. 

§  4.    —   AD   ARGUMENTA   CONTRA    QUARTAM 
CONCLUSIONEM 

Ad  argumenta  quorumdam.  —  Ad  prlmum 

contra  quartam  conclusionem,  dicitur  quod  Pater 
constituitur  per  paternitatem,  non  ut  est  relatio,  sed 
ut  est  qusedam  forma  incommunicabilis,  tenens 
vicem  differentiae  constitutivse,  vel  potius  principii 
individuantis;  et  ut  sic,  prsecedit  generare,  secun- 
dum  intellectum. 

Ad  secundum,  negatur  quod  innascibilitas  primo 
adveniat  essentise;  immo  sequitur  paternitatem,  ut 
est  constitutiva,  non  ut  est  relatio.  Nec  valet  impro- 
batio  :  quia  paternitas  praecedit  filiationem  (a),  ut 
est  constitutiva  Patris ;  licet  sit  simul  natura,  ut  est 
relatio. 

Ad  tertlum  dieitur  quod  primum  suppositum 
potest  dupliciter  considerari  :  uno  modo,  quantum 
ad  hanc  rationem  negativam  vel  privativam,  scilicel 
primitatis;  alio  modo,  quantum  ad  rationem  sibi 
propriam,  in  quantum  scilicet  est  Pater,  vel  hujus- 
modi.  Loquendo  de  ipso,  primo  modo,  dico  quod 
primum  suppositum  constituitur  in  esse  primi  per 
innascibilitatem ;  sed  loquendo  de  ipso  quantura  ad 
id  quod  est,  et  quantum  ad  hoc  quod  est  tale  sup- 
positum,  dico  quod  implicat  contradietionem  ipsum 
constitui  per  talem  negationem.  Prirnum  in  suo 
simili  ostendit  sanetus  Thomas,  1.  Sentcnt.,  ubi 
supra,  scilicet  dist.  28,  art.  2,  q.  1,  ad  4ul"  :  C  Inna- 
seibilitas,  inquit,  non  est  principium  generationis 
in  Patre,  quasi  forma  eliciens  hanc  operationem, 
sed  solum  quasi  ponens  aliquam  conditionem.  Sicut 
enim  videmus  in  alterationibus,  quod  prima  alte- 
ratio  est  ipiam  operatur  alterans  non  alteratum, 
et  (G)ex  hocquod  non  est  alteratum ,  alteratio  quam 

(a)  non.  —  Ad.  Pr. 
(6)  et.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXVllF.   —    QU.ESTIO    I. 


269 


facit,  est  prima;  ita  etiam  prima  generatio  est  quse 
est  generantis  non  geniti.  Untle  istam  conditionem, 
<piod  sit  prima  generatio,  habet  ex  hoc  quod  gene- 
rans  est  ingenitus.  Sed  principinm  tbrmale  eliciens 
generationem,  est  forma  Patris  ;  sicut  calor  est  prin- 
cipium  calefactionis  in  calefactivo.  »  — ■  Haec  ille.  — 
Ita  in  proposito  :  dico  quod  primum  suppositum 
habet  istam  conditionem,  quod  scilicet  sit  primum, 
per  innascibilitatem ;  et  consequenter  potest  dici 
quod  in  esse  primi  constituitur  per  innascibilitatem. 
Sed  quod  sit  suppositum  cui  competit  talis  primitas, 
non  habet  ex  tali  negatione,  quia  omnis  negalio  est 
posterior  affirmatione,  et  fundatur  in*ea;  et  percon- 
sequens,  aliqua  proprietas  positiva  proecedit  illam 
negationem  in  primo  supposito,  ratione  cujus  ei 
convenit  talis  negatio  vel  privatio.  —  Tunc  ad  argu- 
mentum ,  negatur  antecedens.  Non  enim  primuni 
suppositum  in  esse  suppositi  potest  constitui  per 
proprietatem ,  maxime  importantem  primitatem  ; 
immo  potius  per  fundamentum  illius  proprietatis, 
quod  est  aliquid  positivum. 

Ad  quartum  dictum  est  prius.  Si  enim  Pater  non 
genuisset,  ipse  esset  ingenitus  innascibilitate  qiue 
est  attributum  essentiue,  non  innascibilitate  notio- 
nali.  Et  ita  intendit  Augustinus. 

Ad  quintum,  negatur  minor.  Unde  sanctus  Tho- 
mas,ubi  supra,  ad  2um,  sic  dicit  :  «  Quidquid  habet 
negatio  de  dignitate,  liabet  ab  affirmatione  super 
quam  fundatur;  et  ideo  innascibilitas,  quce  fundatur 
super  paternitatem ,  non  tantum  pertinet  ad  digni- 
tatem  sicut  talis  paternitas.  »  —  Hiec  ille.  —  Tunc 
ad  probalionem,  dico  quod  non  est  dignius  non  esse 
ab  alio,  quam  alterum  esse  ab  eo,  ubi  non  esse  ab 
altero  fundatur  super  principium  quo  alterum  est 
ab  eo;  sicut  in  proposito,  innascibilitas  fundatur 
supergenerare. 

Ad  sextum  negatur  minor;  et  procedit  ex  suppo- 
sitione  falsi  ,  scilicet  quod  paternitas,  ut  est  relatio, 
constituat  Patrem  ;  quod  non  est  verum. 

Ad  septimum  dicitur  quod ,  loqnendo  de  prinio, 
quantum  ad  illud  quod  est  fundans  primitatem,  et 
non  ut  est  primum,  in  omni  primo  est  aliquid  prius 
primitate,  scilicet  positivum,  in  quo  fundatur  pri- 
mitas.  Conceditur  tamen  quod  in  primo,  puta  Patre, 
prius  intelligittir  innascibilitas,  quae  dicit  negatio- 
nem  prioris,  quam  paternitas,  ut  est  relatio  et  habi- 
tudo  Patris  ad  Filium ;  sed  innascibilitas  non  est 
prior,  immo  posterior  paternitate,  ut  est  constitutiva 
Patris. 

Ad  octavum  dicilur  quod  Pater  distinguitur  a 
Filio  et  Spiritu  Sancto  per  paternitatem  et  spira- 
tionem  activam.  Nec  hoc  negat  Damascenus,  licet 
dicat  quod  ingeneratio  distinguit  Patrem  a  Filio, 
quod  consequitur  prout  ingeneratio  est  notio  ;  et  hoc 
habet  a  suo  fundamento,  scilicet  paternitate ;  si 
enim  innascibilitas  non  fundaretur  super  tali  pro- 
prietate,  non  haberet  distinguere  supposita  ejusdem 


naturaj,  sed  esset  attributum  essentise,  et  distin- 
gueret  Patrem  a  creaturis  et  non  a  Filio,  quia  ibi 
non  esset.  Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  40,  art.  3, 
ad  3um,  dicit  sic  :  «  Reniota  paternitate,  non  rema- 
net  in  divinis  hypostasis  Patris,  ut  distinguitur  ab 
aliis  personis,  sed  ut  distin^uitur  a  creaturis,  ut 
jttdoei  intelligunt.  »  —  Haec  ille.  —  ldem  ponit,  de 
Potenlia  Dei,  q.  8,  art.  4,  ad  4um  et  9um.  —  Ex  quo 
patet  quod  innascibilitas  non  habet  distinguere 
Patrem  ab  aliis  personis,  nisi  in  quantum  in  pater- 
nitate  fundatur;  remota  enim  paternitate,  non 
dislingueret  euni  nisi  a  creaturis,  etc. 

Ad  nomim  dico  quod  essentia  non  determinat  se 
isto  modo  ad  paternitatem ,  quasi  paternitas  fluat  ab 
essentia,  aut  producatur  vel  eliciatur  ab  ea.  Nec" 
determinat  se,  isto  modo,  quasi  quodam  ordine 
prioris  ad  posterius  sit  nata  subsistere  in  tribus  per- 
sonis.  Sed  sic  est  ex  se  determinata,  in  quantum 
talis  natura,  quod  convenit  sibi  immediate  subsistere 
in  persona  Patris,  et  immediate  determinare  ad 
talem  proprietatem,  quse  est  principium  generandi ; 
ad  secundam  vero  personalitatem ,  mediante  prima 
a  qua  secunda  producitur ;  et  ad  tertiam ,  mediante 
prima  et  secunda  ;  non  intelligendo  ibi  quamcumque 
prioritatem  extra  intellectum ,  nec  distinctionem 
essentiac  a  proprietatibus,  nec  effluxum  proprieta- 
tum  ab  essentia,  sed  ordinem  originis  unius  per- 
sonse  ab  alia,  et  unius  a  (a)  duabus ;  ita  quod  essentia 
dlvina,  in  quantum  talis  natura  ex  se  determinata 
ad  subsistendum  in  tribus  personis  etad  identifican- 
dum  sibi  tot  vel  tot  relationes,  ex  hoc  quod  talis 
natura,  est  ex  se  determinata  ad  immediate  subsi- 
stendum  in  tali  personalitate ,  et  ad  alias  mediante 
prima,  et  ad  identificandum  sibi  immediate  pater- 
nitatem  constitutivam  primi  suppositi,  et  commu- 
nem  spirationem  in  eodem  supposito,  et  mediante 
paternitate  filiationem,  mediante  commuhi  spira- 
tione' processionem  ;  intelligendo  illam  mediationem 
solum  secundum  ordinem  originis,  carentem  priori 
et  posteriori  extra  intellectum. 

Tunc  ad  impugnationem  hujus  partis,  quam  facit 
Aureolus  contra  Scotum,  cujus  est  dicta  imaginatio 
in  parte,  dicitur  quod  non  oportet  quod  illorum 
unum  tluat  ab  alio,  vel  aliquid  circa  illud  fiat  ab  alio, 
quorum  unum  determinatur  ad  alterum,  cum  nulla 
realis  distinctio  est  inter  illa  ;  sed  primitassecundum 
intellectum,  sicut  natura  entis,  determinatur  imme- 
diate  ad  substantiam,  et  mediante  substantia  deter- 
minatur  ad  accidens  ;  nec  tamen  natura  entis  aliquid 
facit  circa  naturam  substantise,  nec  econtra;  et 
naturasubslantise  prius  determinatur  ad  substantiam 
immaterialem  quam  corporalem,  cum  natura  substan- 
tiLTcnonsitinrebusmaterialibusnisiperimmaterialem 
stibslantiani,12.  Metaphysicx (t.c.  25).  Verumtamen 
exempla  ista   non   sunt    usquequaque   sufficientia , 


(a)  u.  —  m  Pr. 


270 


LIBHI    1.    SENTENTIARU.M 


sicut  necalia  qiue  ex  creaturis  ad  superintelligibilia 
transferuntur. 

Ad  illud  quod  additur  de  primitate,  etc,  dicilur 
quod  nullae  duae  res  in  eodem  supposito  sunt  simpli- 
citer  primi»  :  quia  essentia  et  relatio  non  ponunt  in 
numerum  rerum,  sed  rationum ;  et  ut  sic,  relatio 
est  posterior  absoluto. 

$   5.    —    Al)    AHGUMENTA   CONTRA    QUINTAM 
C0NCLUSI0NEM 

Ad  argumenta  Aureoli,  Scoti  et  aliorum. 
—  Ad  primum  contra  quintam  conclusionem,  dicitur 
quod  hahere  naturam  ab  alio,  non  dicit  indignitatem  ; 
tamen  communicare  naturam  alteri,  est  dignitas  in 
principio  activo,  quia  omne  agens  agit  in  quantum 
est  actu.  Et  ideo,  quia  illa  negatio  essendi  ab  alio, 
quam  dicit  innascihilitas,  fundaturin  principiogene- 
randi,  ideo  illa  negatio  non  ex  se,  scd  ex  suo  funda- 
menlo,  dignitatem  hahet;  sicut  non  esse  in  alio, 
habet  dignitatem  propler  esse  substantia:  in  quo  fun- 
datur. 

Ad  secundum  dicitur  quod  nolio,  isto  modo, 
dicitur  esse  quid  ad  dignitatem  pertinens,  non  quia 
relalio,  ut  relatio,  dical  perfectionem  aliquam; 
immo,  ut  sic,  nou  habet  quod  sit  aliquid;  sed  quia 
relationes  ilke,  qu;e  dicuntur  notiones,  sunt  signa 
dignitatis  et  perfectionis  ejus  in  quo  sunt.  Paternitas 
enim,  cum  fundetur  super  actum  generandi,  signum 
est  actualitatis  Patris;  cuin  omne  agens,  in  quan- 
lum  hujusmodi,  sil  in  actu  et  perfectum,  9.  Mela- 
physicie  (t.  c.  13).  Similiter  filiatio,  cum  fundetur 
super  nativitate  viventis  a  vivente,  signum  est  per- 
fectionis  natura?  illius  de  quo  dicitur.  Similiter  pro- 
cessio  Spiritus,  cum  fundetur  super  actum  perfecti 
amoris,  signum  est  perfectionis  naturaa  intellectua- 
lis,  in  qua  sola  lalis  processio  reperitur.  ■ —  Dico 
tainen  quod  quaelibet  relatio  divina,  est  infinita 
secundum  reni ;  nec  argumenta  il)i  facta  concludunt 
oppositum.  Unde,  ad  primam  probationem,  dici- 
tur  quod  relalioni  non  repugnal  quantitas  virtutis, 
sumendo  quantitatem  virtutis  pro  quantitate  actus ; 
quidquid  sit  de  hoc,  sumendo  virtutem  pro  prin- 
cipio  actionis.  —  Secunda  similiter  non  concludit 
ad  sensnni  dictum;  quia,  licet  intentio  relationis 
proveniat  affective  a  fundamento,  tamen  formaliter 
est  in  relatione,  ut  patet  <l<'  similitudine.  —  Tertia 
similiter  non  concludit.  Sicul  enim  quaelibet  relatio 
divina  est  Deus,  non  lamen  sunt  tres  dii;  ita  quseli- 
bet  secundum  rem  esl  infinita,  cum  sit  suum  cssr, 
et  nullo  modo  per  eUquod  susceptivum  limitata.  Nec 
laincn  (a)  aequitur  quod  sint  tria  infinita;  quia,  m 
dhinis,  oon  esl  uisi  unuin  esse  quo  omnia  formaliter 
sub&jatuot  quae  sunt  in  b 


(a)  nec  tamen.  —  non  Pr. 


Ad  tertium  dicitur  quod  mens  sancti  Thomae  est 
<{Uod  ingenitus,  quantum  ad  illud  a  quo  imponitur 
ad  significandum,  dicit  negationem  passivee  genera- 
tionis;  sed  tamen,  quantum  ad  illud  ad  quod  impo- 
nitur  ad  signiticandum,  signiOcat  negationem  cujus- 
libet  processus  vel  originis  ab  alio,  ut  dictum  est  in 
sexta  conclusione.  Et  ideo  argumentum  non  procedit 
contra  mentem  sancti  Thomae,  sed  solum  contra 
verha. 

Ad  quartum  dicitur  quod,  licet  pertineat  ad  digni- 
tatem  inspirabilitas,  non  tamen  est  notio,  quia  deti- 
cit  sibi  conditio  notionis,  scilicet  quod  sit  quid  spe- 
ciale;  modo  negatio  specialis  processionis,  non  est 
quid  speciale,  immo  commune.  Sicut  etiam  innasci- 
bilitas  non  esset  notio,  si  solum  significaret  negatio- 
nem  generationis  passivse;  et  ideo  negat  omnem 
modum  essendi  ab  alio. 

Ad  quintum  dicitur  quod  nulla  dictarum  causa- 
rum  assignatur  quare  inspirabilitas  non  dicilui 
notio ;  sed  quia  deficiunt  sibi  conditiones  notionis 
positcc  in  quinta  conclusione,  etc. 

Ad  argumentum  in  pede  qusestionis,  responsum 
est  ad  primum  contra  quartam  conclusionem. 

Et  hcec  de  queestione  dicta  sufficiant. 


DISTINCTIO     XXIX. 


QILESTIO  I. 

UTRUM  NOMEN  PRINCIPII,  NOTIONEM  DISTI.V.TAM 
DESIGNET 


3^^ihca  vigesimam  nonam  distinctionem 
fu£">9  quaeritur  :  Utrum  nomen  principii signi- 
^L^^^  licet  nolionem  distinctam. 
^^=^^  Et  arguitur  quod  non.  Quia  uomen 
commune  tribus,  non  est  notio  in  divinis  ;  cum  notiu 
non  sit  aliud  quam  signum,  vel  proprietas,  distincte 
significans  personam.  Sed  principium  esl  commune 
tribus;  quoniam tota Trinitas est  unum  universorum 
principium,  quod  ab  initio  temporis  utramque  dc 
nihilo  condidit  creaturam,  ul  babetur,  l-.xtia,  dc 
Trinitate,  capit.  Firmiter.  Ergo  principium  uon 
potest  esse  notio  in  divinis. 

In  oppositum  arguitur  :  Quia  omnis  proprietaa 
pertinens  ad  originem,  significat  notionem;  quia 
talis  proprietas  notificat  conditionem  personse.  - 
non  soluni  generare  el  generari,  quae  consequuntur 
patermtas  et  tiliatio,  sunt  origo  afttiva  et  passiva  m 
Deo;  immo  spiraic  et  ipirari.  Ergo  necesse  est  quod 
habeanlur  proprietatcs  et  hahitudines respective,  Est 
autem  ex  parle  spirati  processio.  Ergo  <.\  paxte  ipsiu.- 
spirare,   debuil   esse  alia   notio.   quc    oon    habet 


DISTINGTIO   XXIX.  —   QU^STIO   I. 


271 


nomen  exprimens,  nisi  vocabuluni  generale  principii ; 
quare  principium  significat  notionem  distinctam. 

In  hac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebuntur  obje- 
ctiones. 

ARTICULUS   f. 

PONUNTUR  CONCLUSIONUS 

Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quoil  notiones  ponendee  sunt 
in  divinis,  sive  proprietates  in  abslracto  notifi- 
canles  personas. 

Hanc  ponit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  32,  art.  2, 
uhi  sic  dicit  :  «  Praepositivus,  attendens  simplicita- 
tem  personarum,  dicit  non  esse  ponendas  proprie- 
tates  et  notiones  in  divinis;  et  sicubi  inveniantur, 
exponit  ahstractum  pro  concreto.  Sicut  enim  con- 
suevimus  dicere  :  Rogo  benignitatem  tuam,  id  est, 
te  benignum ;  ita,  cum  dicitur  in  divinis,  paterni- 
tas,  intelligitur  Pater.  Sed,  sicut  supra  ostensum 
est,  divinae  simplicitati  non  praejudicat  quod  indivi- 
nis  utamur  nominihus  concretis  et  abstractis;  quia, 
sicut  intelligimus,  sic  nominamus.  Intellectus  autem 
noster  non  potest  pertingere  ad  divinam  simplicita- 
tem ,  secundum  quod  in  se  est  consideranda ;  et  ideo 
secundum  modum  suum  divina  apprehendit  et 
nominat,  id  est,  secundum  quod  invenitur  in  rebus 
sensibilibus,  a  quihus  cognitionem  accipit;  in  qui- 
bus,  ad  designandum  simplices  formas,  nominibus 
abstractis  vitimur,  ad  designandum  vero  res  subsi- 
stentes,  utimur  nominibusconcretis.  Undeet  divina, 
sicut  supra  dictuin  est,  ratione  simplicitatis,  per 
nomina  abstracta  siffnificamus,  ratione  vero  subsi- 
stentiae  et  complementi,  per  nomina  concreta.  Opor- 
tet  autem  non  solum  nomina  essentialia  in  abstracto 
et  concreto  significare,  ut  cum  dicimus  :  Deum  et 
divinitatem ,  sapientiam  vel  sapientem  ;  sed  etiam 
nomina  personalia,  ut  dicamus  :  paternitatem  et 
Patrem.  Ad  quod  duo  praecipue  nos  cogunt :  —  Primo 
quidem,  haereticorum  instantia.  Cum  enim  conli- 
teamur  Patrem  et  Filium  et  Spiritum  Sanctum  esse 
unum  Deum  et  tres  personas,  quaerentibus  quo  sint 
unus  Deus,  et  quo  sint  tres  personae,  respondetur 
quod  essentia  vel  divinitate  sunt  unum  ;  ita  oportuit 
esse  aliqua  nomina  abstracta,  quibus  responderi 
possit  dislingui  personas;  et  hujusmodi  sunt  pro- 
prietates  vel  notiones  in  ahstracto  significatae,  ut 
paternitas  et  filiatio.  Et  ideo  essentia  significatur  in 
divinis  ut  quid,  persona  ut  quis,  proprietas  ut  quo. 
—  Secundo,  quia  unam  personam  invenimus  referri 
ad  duas  personas,  scilicet  personam  Patris  ad  perso- 
nam  Filii  et  Spiritus  Sancti ;  non  autem  una  rela- 


tione,  quia  sic  sequeretur  quod  etiam  Filius  et  Spi- 
ritus  Sanctus,  una  et  eadem  relatione  referrentur 
ad  Patrem  ;  et  sic,  cum  sola  relatio  in  divinis  mul- 
tiplicet  Trinitatem,  sequeretur  (a)  quod  Filius  et 
Spiritus  Sanctus  non  essent  duae  personae. 

Nec  potest  dici,  ut  Praepositivus  dicebat,  quod 
sicut  Deus  uno  modo  se  habet  ad  creaturas,  cum 
tamen  creatu/cc  diversimode  se  habeant  ad  ipsum , 
sic  Pater  una  relatione  refertur  ad  Filium  et  Spi- 
ritum  Sanctum,  cum  tamen  illi  duo  duabus  relatio- 
nibus  referantur  ad  ipsum.  Quia,  cum  ratio  speci- 
fica  relativi  consistat  in  hoc  (6)  quod  ad  aliud  se 
habet,  necesse  est  dicere  quod  sint  duse  relationes 
diversae  secundum  speciem,  si  ex  opposito  una  rela- 
tio  eis  (y)  correspondeat.  Oportet  enim  aliam  spe- 
ciem  relationis  esse  in  Domino  (o)  et  Patre,  secun- 
dum  diversitatem  filiationis  et  servitutis.  Omnes 
autem  creaturae  sub  una  specie  relationis  referuntur 
ad  Deum ,  ut  sunt  creaturae  ipsius ;  Filius  autem  et 
Spiritus  Sanctus,  non  secundum  relationesunius  ra- 
tionis  referuntur  ad  (e)  Patrem.  Unde  non  est  simile. 
Et  iterum,  in  Deo  non  requiritur  relatio  realis  ad 
creaturam ;  relationes  autem  rationis  in  Deo  multi- 
plicare,  non  est  inconveniens.  Sed  in  Patre  oportet 
esse  relationem  realem,  qua  refertur  ad  Filium  et 
Spiritum  Sanctum.  Unde,  secundum  duas  relationes 
Filii  et  Spiritus  Sancti,  quihus  referuntur  ad  Patrem, 
oportet  intelligi  in  Patre  duas  relationes,  quibus 
referatur  ad  Filium  et  Spiritum  Sanctum.  Unde, 
cum  non  sit  nisi  una  persona  Patris,  necesse  fuit 
seorsum  significari  relationes  in  abstracto,  quae 
dicuntur  proprietates  et  notiones.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  29,  q.  1,  art.  1. 

Quomodo  autem  differant  proprietas,  relatio,  el 
notio,  dictum  est  in  quinta  conclusione  quaestionis 
praecedentis. 

Secunda  conclusio  est  quod  iiomen  principii 
proprie  dicitur  in  divinis,  et  competit  uni  per- 
sonse  respectu  alterius. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  33,  art.  1, 
ubi  sic  ait  :  «  Hoc  noinen,  principium,  nihil  aliud 
significat  quam  illud  a  quo  procedit  aliquid  ;  omne 
enim  a  quo  aliquid  procedit  quocumque  modo,  dici- 
mus  esse  principium,  et  e  converso.  Cum  igitur 
Pater  sit  a  quo  procedit  alius,  sequitur  quod  Pater 
sit  principium.  »  —  Et  ibidem,  ad  lum  :  «  Graeci 
utuntur  in  divinis  indifferenter  nomine  causae  sicut 
nomine  principii ;  sed  (?)  latini  doctores  non  utuntur 
nomine  causae,  sed  solum  nomine  principii.  Cujus 

(a)  sequeretur.  —  sequitur  Pr. 

(6)  in  hoc.  —  Om.  Pr. 

(y)  eis.  —  ei  Pr. 

(S)  Domino.  —  Deo  Pr. 

(e)  a  verbo  Deum  usque  ad  referuntur  ad ,  om.  Pr. 

(?)  sed.  —  et  Pr. 


272 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


ratio  est  :  quia  principium  est  communius  quam 
causa,  sicut  causa  est  communius  quam  elemen- 
tum  ;primus(oc)  enim  terminus  vel  pars  rei,  dicitur 
rei  principium,  non  autem  causa.  Quanto  autem 
aliquod  nomen  est  communius,  tanto  convenientins 
assumitur  in  divinis  ;  quia  noniina,  quanto  sunt 
magis  specialia,  tanto  magis  determinant  modum 
convenientem  creaturae.  Unde  hoc  nomen ,  causa, 
videtur  importare  diversitatem  substantiae,  et  depen- 
dentiam  alicujus  ab  altero  ;  quod  non  importat 
nomen  principii.  In  omnibus  enim  causse  generibus, 
semper  invenitur  distantia  inter  causam  et  illud 
cujus  est  causa,  secundum  aliquam  perfectionem 
aut  virtutem.  Sed  nomine  principii  utimur  etiarn  in 
his  quee  nullam  hujusmodi  differentiam  habent, 
sed  solum  secundum  quemdam  ordinem  ;  sicut  cum 
dicimusprimampartemlineaeesseprincipium  lineae.)) 
Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  29,  q.  1,  art.  1, 
cum  sic  ait  :  «  Ad  significandum  ordinem  divina- 
ruin  personarum,  utendum  est  talibus  nominibus, 
qualia  modo  originis  competant;  quia,  secundum 
Hilarium  (4.  de  Trinitate),  sermo  debet  rei  esse 
subjectus.  Hoc  autem  invenimus  in  origine  perso- 
narum  diviuarum,  quod  tota  essentia  unius  accipi- 
tur  in  alia,  ita  quod  una  numero  est  essentia  trium, 
et  similiter  idem  esse.  Et  ideo,  ad  significandum 
ordinem  talis  originis,  non  competit  nomen  causae, 
propterduo  :  Primo,  quia  omnis  causa,  vel  est  extra 
essentiam  rei ,  sicut  efficiens  et  finis ;  vel  pars  essen- 
tiae,  sicut  materia  et  forma.  Secundo,  quia  omnis 
causa  babet  ordinem  principii  ad  esse  sui  causati, 
quod  per  ipsam  constituitur.  Pater  autem  non  habet 
aliquem  ordinem  principii  ad  esse  Filii,  sicut  nec 
ad  suum  esse,  cum  unum  et  idem  sit  esse  utrius- 
que.  Unde  Pater  non  est  causa,  sed  principium  Filii ; 
quia  principium  dicit  ordinem  originis  absolute,  non 
determinando  aliquem  modum  qui  ab  origine  per- 
sonarum  sit  alienus.  Invenitur  enim  aliquod  princi- 
pium  quod  non  est  extra  essentiam  principiati,  sicut 
punctus  a  quo  fiuit  linea;  et  aliquod  quod  non 
hahet  infiuentiam  ad  esse  principiati,  sicut  terminus 
a  quo  dicitur  principium  motus,  et  sicut  (6)  mane 
dicitur  principium  diei.  Sed  nomen  auctoris  addit 
super  rationem  principii  hoc  quod  est  non  esse  ab 
alio.  Et  ideo  solus  Pater  dicitur auctor,  quamvis  etiam 
Filius  principium  dicatur  notionaliter.  »  —  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  principium  non  dicitur 
univoce  in  divinis  secundum  quod  dicitur  Deus 
prindpium  personse  divinse  et  creaturse,  sed 
analogice. 

Hanc  ponit  sanctus  Doctor  in  Scripto,  ubi  supra 
(dist.  29,  q.  1),  art.  2  (qta  l»)  :  «  Idem,  inquit,  est 


ii  primiu.  —  priut  Pr. 

ICUt.  —  sir  P|  . 


judicium  de  principio,  sicut  de  origine  supra  quam 
fundatur  ratio  principii.  Potest  autem  origo  consi- 
derari  dupliciter.  Aut  secundum  communem  ratio- 
nem  originis,  quod  est  aliquid  ab  alio  esse ;  et  sic 
una  ratio  est  communis  ad  originem  personarum 
et  ad  originem  creaturarum,  non  quidem  commu- 
nitate  univocationis,  sed  analogice  ;  et  similiter 
nomen  principii.  Potest  etiam  considerari  secundum 
quod  determinat  modum  originis;  et  sic  sunt  diversae 
speciales  rationes  originis  et  principii.  Sed  hoc  non 
facitaequivoeationem;quiasicetiam,secundumPhilo- 
sophum,  de  Anima  (t.  c.  8) :  animalis  ratio,  secun- 
dum  unumquodque,  est  alia  et  alia.  »  —  Haec  ille. 
Ibidem  etiam  dicit  (qla  2a)  :  «  Processio  creatura- 
rum  exemplatur  a  processione  divinarum  persona- 
rum  ;  unde,  absolute  considerando,  per  prius  dicitur 
principium  respectu  personae,  quam  respectu  crea- 
turae.  Sed  tamen  sciendum  quod  in  principio,  secun- 
dum  quod  dicitur  respectu  creaturae,  est  considerare 
ipsam  habitudinem,  qute  temporalis  est,  et  illud  in 
quo  fundatur  ista  habitudo,  scilicet  virtus  vel  ope- 
ratio  divina;  in  quibus  tamen  non  est  ratio  prin- 
cipii,  nisi  quasi  habitualiter.  Et  sic,  secundo  modo 
considerando  principium,  secundum  quod  dicitur 
respectu  creaturae,  est  prius  quam  principium 
divinae  personae,  quod  fundatur  in  proprietate,  per 
modum  quo  essentiale  dicitur  prius  notionali  secun- 
dum  intellectum.  Sed  hoc  non  est  nisi  secundum 
quid.  »  —  Haec  ille. 

Quarta  conclusio  est  quod  principium,  in  divi- 
nis,  prout  una  persoua  dieitur  principium  respe- 
ctu  alterius,  dicit  notionem,  qu;e  est  oriyo,  non 
autem  prioritatem. 

Unde  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  ubi  supra 
(dist.  29,  art.  1),  ad  lum,  sic  ait :  «  Xomen  principii 
impositum  est  secundum  quod  invenitur  in  creatu- 
ris,  ubi  principium  est  prius  aliquo  niodo  princi- 
piato;  ideo  a  prioritate  imponitur.  Sed  tamen  impo- 
nitur  ad  significandum  illud  a  quoaliquidest.  Unde, 
quamvis  quantum  ad  modum  significandi  divinis 
non  competat,  sicut  et  alia  nomina  quae  a  Dobis 
sunt  imposita;  tamen,  quantum  ad  rem  significa- 
tam,  propriissime  competit  ibi  ratio  principii.  »  — 
Hacc  ille. 

Item  1  p.,  q.  33,  art.  1,  ad  3"m,  dicit  :  «  Licet 
hoc  nomen,  principium,  quantum  ad  id  a  quo  impo- 
nitur,  videatur  a  prioritate  sumptum  ;  non  tamen 
significat  prioritatem,  sed  (a)  originem.  Non  enim 
idem  est  (6)  quod  significat  nomen,  et  a  quo  impo- 
nitur.  »   —  Heec  ille. 

Idem  ponit ,  de  Potentia  Dei,  q.  10,  art.  l,ad 
10um  :  «  Licet,  inquit,  principium  secundum  ratio- 


(a)  sed.  —  aecundum  Pr< 
(<?)  est.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXIX.   —    QU,EST10    1. 


27  3 


nem  nominis  a  prioritate  sumatur,  non  tamen 
imponitur  ad  significandum  prioritatem,  sed  origi- 

nem ;  sicut  etiam  hoe  nomen,  lapis,  non  imponitur 
ad  significandum  laesionem  pedis,  licet  ab  hac 
nomen  sumi  videatur.  Licet  ergo  Pater  non  sit 
prior  Filio,  est  tamen  ejus  principium.  »  —  Haec 
ille. 

Primo  etiam  Sentent.,  dist.  29,  ubi  supra,  art.  3, 
ostendit  quomodo  una  notio  secundum  uumerum 
est  Patris  et  Filii,  secundum  quam  dicuntur  princi- 
pium  Spiritus  Sancti.  Licet  autem  principium  dicat 
notionem  in  divinis,  non  tamen  dicit  aliquam  notio- 
nem  specialem,  sed  in  communi ;  ut  ipse  ostendit, 
dist.  26,  q.  2,  art.  3,  ubi  ostendit  quod  ad  hoc  quod 
aliquid  dicatur  notio  personae,  requiritur  quod  per- 
tineat  ad  originem ;  secundo,  quod  pertineat  ad 
dignitatem  ;  tertio,  quod  sit  aliquid  speciale,  ut  alle- 
gatum  fuit  in  praecedenti  quacstione.  —  Et  idem 
ponit,  1  p.,  q.  32,  art.  3,  per  totum. 

Idem  ponit,  q.  36,  art.  4,  ubi  dicit  sic  :  «  Hoe 
nomen,  principium,  significat  proprietatem ,  tamen 
significat  eam  per  modum  substantivi,  sicut  hoc 
nomen,  Pater  et  Filius,  etiam  in  creatis ;  unde 
numerum  accipit  a  forma  significata.  Sicut  ergo 
Pater  et  Filius  sunt  unus  Deus,  propter  unitatem 
Ibrmae  significatae  per  hoc  nomen,  Deus;  ita  sunt 
unum  principium ,  propter  unitatem  proprietatis 
significatae  in  hoc  nomine,  principium.  »  —  Haec 
ille. 

Et  sic  primus  articulus  terminatur. 

ARTICULUS  II. 

MOVENTUR    OBJECTIONES 


A.  —  OBJEGTIONES 

§  1.  —  CONTRA  PRIMAM  CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Gregorii  et  aliorum.  —  Quan- 
tum  ad  secundum  articulum ,  arguitur  contra  pri- 
mam  conclusionem ,  secundum  Gregorium  (dist.  27, 
q.  1,  art.  2,  concl.  3).  Si  in  divinis  personis  essent 
plures  proprietates  :  aut  essent  intrinsecae  ipsis  per- 
sonis,  inclusce  in  eis ;  aut  essent  eis  extrinsecae.  Non 
potest  dari  secundum  :  quoniam  vel  ipsae  essent  sub- 
sistentes  per  se,  et  sic  per  consequens  essent  per- 
sona,  ex  quo  ultra  sequitur  quod  in  divinis  ad  minus 
essent  sex  personae,  scilicet  Pater  et  Filius  et  Spiri- 
tus  Sanctus ,  et  tres  aliae  earum  proprietates ,  quod 
est  erroneum ;  vel  essent  personis  inheerentes  vel 
insistentes,  sicut  formae  suis  materiis,  quod  etiam 
est  impossibile  in  Deo,  qui  nulli  subsistere  potest, 
secundum  Augustinum,  7.  de  Trinitate,  cap.  5. 


(a)  nomen,  Deus.  —  Orn.  Pr, 


Sed  nec  potest  dari  primum,  scilicet  quod  sint  ali- 
quae  entitates  intrinsecae,  inclusee  in  ipsis  personis, 
secundum  quem  modum  imaginari  videntur  qui- 
cumque  tales  proprietates  ponunt  in  personis.  Hoc 
autem  esse  impossibile,  potest  multipliciter  decla- 
rari. 

Prinio  quidem,  per  expressam  determinationem 
Ecclesiae,  Extra,  de  Summa  Trinitate  et  Fide  callio- 
lica,  cap.  Damnamus,  sic  dicentis  :  Pater  ab 
seterno  Filium  generando ,  suam  substantiam  ei 
dedit,  juxta  quod  ipse  testatur  :  Pater  quod  dedit 
milii,  majus  his  omnibus  est.  Ac  dici  non  potest 
quod  partem  substanlise  illi  dederit,  partemque 
sibi  retinuerit;  cum  substantia  Patris  indivisi- 
bilis  sit,  utpote  simplex  omnino.  Sed  nec  dici 
potest  quod  Pater  in  Filium  translulerit  substan- 
tiam  suam  generando ,  quasi  sic  dederit  eam 
Filio ,  quod  non  relinuerit  eam  sibi ;  alioquin 
desiisset  esse  substantia.  Patet  ergo  quod  sine 
ulla  diminutione,  Filius  nascendo  substantiam 
Patris  accepit;  et  ita  Patcr  et  Filius  habent  eam- 
dem  substantiam  ;  et  sic  eadem  res  est  Pater, 
et  Filius,  et  Spiritus  Sanctus  ab  utroque  proce- 
de)is.  Haec  sunt  verba  illius  capituli.  Cum  igitur, 
ul  profitetur  Ecclesia ,  Filius  totam  substantiam 
Patris  sine  diminutione  acceperit,  manifeste  patet 
quod  nullam  entitatem  in  se  habet  sibi  propriam 
Pater,  quarn  Filio  generando  non  dederit.  —  Nec 
potest  dici  quod,  quamvis  Filius  acceperit  totam 
substantiam  Patris  sine  diminutione,  non  tamen 
accepit  omnem  entitatem  Patris,  quia  non  illam 
propriam  quam  ultra  communem  essentiam  Pater 
includit.  Tum  quia  non  minus  est  indivisibilis  et 
omnino  simplex  persona  Patris  quod  sit  illa  (a) 
essentia  communis;  et  per  consequens,  juxta  argu- 
mentationem  Ecclesia},  impossibile  est  quod  partem 
sui ,  scilicet  communem  essentiam,  Filio  dederit, 
et  aliam  partem  sibi  retinuerit;  ergo,  sine  diminu- 
tione,  Filius  totam  entitatem  Patris  accepit ;  nulla 
ergo  entitas  est  in  Patre,  qiue  non  sit  in  Filio.  Tum 
quia  stultissimum  esset  imaginari  quod  in  Patre 
sit  aliqua  entitas,  quae  non  sit  substantia,  vel  de 
substantia  ejus;  sic  enim  esset  accidentalis  ei,  vel 
extranea ;  ergo ,  si  totam  Patris  substantiam  Filius 
accepit ,  omneni  entitatem  Patris  habet  Filius. 

Secundo  sic.  Si  essent  in  personis  tales  propriac 
entitates,  tunc  non  eadem  res  esset  Pater  et  Filius 
et  Spiritus  Sanctus,  ut  dicit  Ecclesia.  Tenet  conse- 
quentia  :  quoniam,  isto  posito,  non  sola  essentia 
communis  est  Pater,  sed  ipsa  simul  cum  illa  propria 
entitate  Patris,  quae  non  est  in  Filio;  et  per  conse- 
quens,  non  est  eadem  res,  quae  est  Pater  et  Filius. 

Tertio  sic.  Nam  si  sic,  sequitur  quod  essentia 
divina  non  est  Pater,  nec  econtra;  cujus  oppositum 
etiam  Ecclesia  tradit,  dicens,  ubi  supra,  quod  una 


(a)  illa.  —  alia  Pr. 


1!.  —   18 


tfi 


MBIU    I.    SENTENTIARUM 


quxdam  res  est,  incomprehensibilis  quidem  et 
ineffabilis ,  qux  veraciler  est  Pater  et  Filius  et 
Spiritm  Sanctus,  tres  simul  personx,  ac  sigil- 
Itilim  quxlibet  carum;  et  ideo  solummodo  est 
Trinitus,  non  quaternitas,  setl  quxlibet  trium 
personarum  est  illa  res,  videlicet  essentia,  sub- 
stantiu  scu  natura.  Consequentia  probat  ex  hoc 
qupd  niillum  inoludens  plura,  est  aliquod  illorum ; 
et  similiter,  nullutn  eorum  est  ipsum,  sed  ipsius, 
transitive  loquendo;  et  illud  includens,  est  ex  eo; 
sicul  anima  non  est  homo,  sed  hominis;  nec  homu 
esl  anima,  sed  ex  anima.  Simili  modo  potest  pro- 
hari  quod  estentia  non  esset  Filius,  nec  Spiritus 
Sanotus. 

Quai-lo.  Nam,  si  quaclibet  persona  habet  aliquam 
propriam  entitatem,  preeter  communem  entitatem 
quse  6st  divinitas,  sequitur  quod  quambet  trium 
personarum,  proeter  communem  divinitatem,  habet 
etiam  propriam  divinitatem  ;  et  sic  in  Trinitate 
erunt  <|uatuor  divinitates,  una  scilicet  communis, 
et  tres  propriee;  et  una  persona  erit  alius  Deus  ab 
alia,  propter  illam  propriam  divinitatem  quam  sola 
includit.  Haec  autem  sunt  omnino  erronea.  Proba- 
tur  consequentia,  ex  eo  quod  impossibile  est  esse  in 
Deo  aliquam  entitatem  quae  non  sit  Deus ;  alioquin 
sequeretur  quod  divina  persona  non  esset  Deus,  sed 
ejus  pars  esset  Deus.  —  Item,  omnis  entilas  quae  non 
esl  Deus,  utique  est  creatura,  juxta  illud  Augustini, 
dc  Trinilate,  cap.  C  :  Omnis  substantia  quse  Deus 
non  cst,  creatura  est ;  et  qux  creatura  non  est, 
Deus  esl.  Et  censtat  quod  substantiam  ponit  pro 
essentia  vel  entitate,  sicut  dicimus  quod  substantia 
albedinis  eat  alia  a  substantia  nigredinis;  alioquin 
aon  sufficienter  probaret  intentum,  scilicet  quod 
Filius  est  Deus.  Hoc  etiam  modo  idem  Augustinus, 
superillud  Psalm.,  Infixus  sum  in  limo  profundi, 
et  non  est  substantia,  pro  entitate  substantiam 
accipit;  unde  ait  :  Omnia  enim  substantix  sunt,  eo 
ipso  quod  sunt ;  nam  qux  nulla  sunt  in  substan- 
tia  .  omnino  nihil  sunt.  Si  ergo  aliqua  entitas  esset 
in  persona,  quae  uon  esset  Deus,  jam  persona  essel 
composita  ei  Deo  el  creatura ;  quod  blasphemum  esl 
dicere.  —  Item ,  Hugo,  de  Sacramentis,  lib.  1, 
parte  3,  cap.  27  :  Omne  quod  in  Deo  est,  aliud 
quam  Deus  esse  nou  potest.  Sed  si  entitas  propria 
es1  divinilas,  per  positionem  autem  non  est  illa 
communis  divinitas;  ergo  est  alia  divinitas  propria. 
E1  patel  consequentia. — Siverodicaturquod  illaenti- 
las  propria,  uon  est  entitas  distincta  aliquo  modo 
a  communi  divinitate,  sed  est  ipsa,  sequitur  quod 
nulla  pluraiitas  entitatum  est  in  persona,  et  ptrcon- 
equens  non  esi  in  ea  aliquod  quo  oonvenit  cum  alia 
persona,  et  aliquid  aliud  quo  distinguitur  ab  ea.  — 
Itam,  quod  uuila  proprietas  sst  in  persona,  vel  est 
■II. r,  tnnsitive  loquendo,  qui  distinguatur  ab 
alia  persona  ;  sed  ipsamet  persona,  uulla  plura  quo- 
q""  modo  includen       eipsa  primo  diatinguitur  ab 


alia  ;  et  sic  hahetur  propositum,  quantum  ad  utram- 
que  conclusionem. 

Quinto.  Secundum  hanc  viam,  sequitur  quod 
nulla  persona  sit  summe  simplex ;  quod  est  erro- 
neum.  Consequentia  probatur  :  quia,  secundum 
hoc,  quaelibet  persona  hahet  in  se  aliquid  quod  uoo 
est  ipsa,  nec  e  converso,  sed  est  aliquid  ejus  («); 
simplex  autem  (6)  nihil  habel  quod  non  sit  ipsum ; 
unde,  propler  hanc  causam,  Magister  determinat 
(dist.  32),  quod  proprietas  personae  est  ipsa  persona. 

—  Et  advertendum,  inquit,  quod  omnes  pnrmiooa 
rationes  procedunt  contra  quamlibet  opinionem 
ponentem  aliquam  proprietatem  in  persona,  sive 
illam  proprietatem  vocent  realitatem,  sive  formali- 
tatem,  sive  modalitatem,  aut  quidditatem,  aut  quo- 
libet  alio  nomine,  dummodo  aliqua  pluralitai  <i 
distinctio  ponatur  intra  divinam  persunam  ;  quffi 
umnia  numine  entitatis  intelligo  significari. 

Pro  hac  conclusione,  inquit,  sunt  Sanctorum 
auctoritates.  Ait  enim  Hilarius,  3.  de  Trinitate, 
prope  finem  :  Audis  :  Ego  et  Pater  unum  sumu* 
(Joann.,  1,  v.  30).  Unum  sunt,  scilicet  U  qui  d*t, 
nihil  habens  quod  non  sit  etiam  in  eo  a  quo  est. 
Quae  verba  aliis  ejusdem  verbis  interponit  Magiater, 
lib.  1,  dist.  19,  cap.  Et  inde  est.  —  Idem,  7.  de 
Trinitate  (32)  :  Invicem,  inquit,  auni  Patcr  et 
Filius,  cum  unum  ex  uno  est;  quia  nwqut  unus 
uni  aliud  per  generationem  quam  quod  mww  cet 
dedit,  neque  unus  ab  uno  per  nativitatem  obti- 
net  quam  quod  unius  est.  Et  est  intentio  ejus  quod 
Pater  nihil  dedit  Filio,  ipsum  generando,  quod  oon 
sit  in  se;  neque  Filius  aliquid  accepit  nascendo, 
quod  non  sit  in  Patre.  —  Item,  Isidorus,  lib.  1 .  de 
Summo  Bono,  cap.  15,  ait  :  Invicem  unum  suni 
Pater  et  Filius ;  quia  nihil  habet  Patcr,  q\ 
non  habeat  Filius.  —  Insuper  Augustinus,  15.  de 
Trinitate,  cap.  14,  loquens  de  Verbo  consubstan- 
tiali  Dei  :  Ideo  Verbum,  inquit,  vere  veritat 
quoniam  quidquid  est  in  ea  scicnda  de  qu<<  gcni- 
tum  cst,  et  in  ipso  est ;  scientia  autem  de  qua  est 
genitum,  est  Pater,  etc,  ut  patet  ibidem ;  quidquid 
ergo  est  in  Palre,  est  in  ejus  Yerbo.  Ex  quibus 
omnibus  patet  quod  nihil  omnino,  aut  aliqua  enli- 
tas,  est  in  Patre,  quod  non  sil  in  Filio,  uec  acontra. 

—  Quod  etiam  ejusdem  Filii  verba  confiroaant, 
Joann.  16  (15),  dicentis  :  Omniu  qumcumque 
habct  Pater,  mea  sunt;  proinde  canit  EScoiasis  :  In 
Patre  iotus  Filius,  iu  Verbo  Pater.  Non  arfO  in 
pereonis  divinis,  prttter  communem  essentiam,  snnt 
aliquse  specialea  et  proprin  entitates  szoogitandje,  ui 
ex  dictis  esl  ostensum.  Cui  oonsonal  dictum  Hugonis, 
de  Sacraiiieiitix.  lib.  1  (parts  tertk),  cap. 
dicentis  :  1'res  pertomit  uihil  iud  quatn 
GtBtntiam  unam  oonfitemur,  eie. 


(a)  aliquid  eju$.  —  Om.  Tr 

(.,)  autem.  —  aut  Pr. 


DISTINGTIO   XXIX. 


QUjESTIO    I. 


;/o 


Se\to  aiguil  ( ibid.,  concl.  2)  contra  probationes 
conclusionis.  Dicit  enim  eas  non  valere.  —  Non  qui- 
dem  primam  :  quia  taliter  quacrentibus,  optime 
potest  responderi  secundum  viam  arguentis.  Et  docet 
nos  respondere  Hieronymus,  in  Expositione  fidei 
catholicse,  nbi,  loquens  de  Patre  et  Filio  et  Spiritu 
Sancto,  ait  :  Itaque  substantia  unum  sunt,  sed 
personis  ac  nominibui  distinguuntur.  Et  sic  etiam 
conformiter  docuit  Augustinus,  in  Sermone  dc 
Fide  et  Symbolo  :  Credimus  hanc  Trinitatem 
suhstantia  unitam,personis  distinctam.  —  Secunda 
rtiam  non  videtur  valere  :  quia  diceretur  quod  Pater 
refertur  ad  Filium  et  Spirilum  Sanctum  una  rela- 
tione  laiituni  secundum  rem,  quae  tamenestin  pluri- 
bus  speciebus  relationis,  seu  cui  conveniunt  rationes 
plurium  specierum  relationis;  quapropter  optime 
potest  respondere  distinctis  specie  oppositis.  Exem- 
plum  :  Socrates  eadem  relatione  est  similis  Platoni 
albo,  et  dissimilis  Ciceroni  nigro  ;  nam  eadem  albedo 
Socratis  est  similitudo  ad  Platonem,  etdissimilitudo 
ad  Giceronem ;  cum  nec  similitudo  nec  dissimilitudo 
sit  res  superaddita  qualitati  (et  sicut  etiam  opinatur 
aanctus  Thomas),  et  hsee  una  relatio  secundum  rem 
corresponderet  similitudini  et  dissimulitudini  oppo- 
sitis,  quae  sunt  in  Platone  et  Gicerone.  Sic  in  propo- 
sito  :  eadem  entitas  simplicissima  quae  est  Pater,  est 
spiratio  et  paternitas;  et  correspondet  liliationi  in 
Filio,  et  spirationi  coopposite  in  Spiritu  Sancto.  — 
Et  sic  patet  quod  ilke  rationes  non  concludunt. 

Haec  sunt  argumenta  Gregorii. 

Septimo  potest  argui,  secundum  alios.  Quia 
nomen  notionis  non  videtur  admittendum  in  divinis ; 
quia  nec  in  sacris  eloquiis  fit  aliqua  mentio  de 
notione  aliqua;  unde  fictio  videtur  esse  vocabulum 
notionis. 

II.  Argumenta  Aureoli.  —  Similiter  contra 
eamdem  conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  29, 
q.  1,  art.  1),  praesertim  contra  probationem.  Dicit 
enim 

Primo,  quod  iste  modus  dicendi  non  videtur  suf- 
iicere,  in  eo  quod  ponit  abstractionem  hujusmodi 
non  fieri,  nisi  propter  assuefactionem  intellectus 
circa  sensibilia,  et  non  propter  conditionem  divinam 
prout  consideratur  in  seipsa.  Ubicumque  enim 
abstractum  et  concretum  solum  differunt  similitudi- 
narie,  propter  assuefactionem  intellectus  circa  sen- 
sibilia,  ibi  quidquid  reale  competil  abstracto,  com- 
petit  cuncreto,  et  e  converso;  quia  solum  differunt 
in  modo  significandi  et  similitudinarie.  Unde,  quia 
Deus  et  divinitas  sic  se  liabent,  ideo,  sicut  Trinitas 
est  unus  Deus,  sic  est  una  deitas ;  ei  sicut  Deus  creat, 
ita  divinitas.  Sed  non  sic  est  de  Patre  et  paternitate. 
Verum  est  enim  (piod  paternitas  se  tota  realiter  dif- 
fert  a  Filio ;  et  tamen  Pater  non  distinguitur  se  toto 
a  Filio,  quia  non  per  essentiam,  quae  est  aliquid 
ejus.  Ergo  Pater  et  paternitas  non  videntur  ab  intel- 


lectu  apprehendi  abstractive  et  concretive,  propter 
solam  assuefactionem  in  rebus  sensibilibus ;  imrno, 
quia  ita  exigit  natura  rei,  intellectus  apprehendens 
divina  sicut  in  se  consideranda  (a)  sunt,  dato  quod 
non  esset  in  creaturis  (6)  assuefactus,  haberet  facere 
hujusmodi  abstractiones. 

Secundo.  Quia  in  Patre  est  essenlia,  et  ibi  est 
palernitas  et  spiratio ;  et  quodlibet  est  res.  Et  licet 
isla  sint  penitus  indistincta  et  indistinguibilia,  nec 
aliquis  intellectus  possit  personam  divinam  resolvere 
in  aliquid  et  aliquid,  tamen  intellectus  potest  aspe- 
ctuni  suum  figere  directe  super  rem  importatam  per 
paternitatem  solum,  licet  coinclusive  feratur  super 
rem  essentise  et  spirationis;  quandoque  vero,  primo 
super  rem  essentiae,  et  super  rem  paternitatis  et  spi- 
rationis  coinclusive ;  quandoque  vero,  primo  super 
spirationem,  et  coinclusive  super  paternitatem  et 
essentiam ;  quandoque  vero,  super  totum  primo  et 
directe.  Et,  secundum  hoc,  erunt  quatuor  conceptus 
de  eodem  indistincto;  etultimusquidem  exprimetur 
concretive  per  nomen  Patris,  primusvero  abstractive 
per  nomen  paternitatis,  similiter  secundus  et  tertius 
per  nomina  spirationis  et  divinitatis.  Et  hoc  modo 
non  solum  ex  assuefactione  intellectus  in  sensibili- 
bus,  immo  ex  ipsa  natura  rei,  habent  divinae  per- 
sonae  quod  possit  fieri  abstractio,  et  quod  utamur  in 
eis  nominibus  abstractis  et  concretis. 

Tertio.  Quia  dicit  Augustinus,  5.  de  Trinitate, 
cap.  6,  quod  alia  notio  est  qua  intelligitur  genitor, 
et  alia  qua  intelligitur  ingenitus.  Unde  ipse  pri- 
mus  videtur  invenisse  vocabulum  notionis. 


§  2. 


CONTRA   SECUNDAM   CONCLTTSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  — Contra  secundam  con- 
clusionem  arguit  sic  Aureolus  (ibid.,  art.  2). 

Primo  sic.  Quia  nomen  quod  ratione  majoris  com- 
munitatis  convenientius  assumitur  ad  divina,  hoc 
habet  in  quantum  illa  communitas  locum  habet  in 
Deo;  quod  si  illa  ratio  communis  non  plus  competit 
Deo  quam  specialis,  nec  nomen  illam  exprimens, 
erit  convenientius  quam  illud  quod  exprimit  ratio- 
nem  specialem ;  sermo  enim  rei,  non  res  sermoni, 
debet  subjectus  esse  (y).  Sed  ratio  principii,  prout 
locum  habet  in  Deo,  importat  originem  alicujus  ab 
aliquo ;  nec  dicit  initium  motus,  aut  primam  partem 
generatam,  sed  veram  originem.  Non  poniturautem, 
5.  Metaphysicse  (t.  c.  1),  aliquis  modus  initii  per- 
tinens  ad  originem,  nisi  cum  sumitur  pro  causa 
agente.  Ergo,  ratione  communitatis  amplioris,  non 
habet  principium  quod  assumatur  ad  divina. 

Secundo.    Quia   Hilarius  est   doctor   latinus,   et 


(a)  in  se  consideranda.  —  miranda  Pr. 

(g)  in  crealuris.  —  nimi»  Pr. 

(y)  sermo  enim  rei,  non  res  sermoni,  debet  subjectus 
esse.  —  sermo  eni»\  rei  non  est  res,  sermo  enim  rei  debat 
subjectus  esse  Pr. 


276 


LIBRi    I.    SENTENTIARLM 


tamen  attribuit  Patri  nomen  actoris  respectu  Filii, 
i.  de  Trinitate.  Actor  autem  videtur  causalitatem 
efGcientiae  (a)  importare.  Ergo  et  aliqui  latini 
aliquando  usi  sunt  nominibus  pertinentibus  ad  cau- 
salitatem.  Unde  el  Augustinus,  7.  de  Trinilate, 
cap.  i,  loquens  de  Patre,  dicit  quod  illud  quod  est 
causa  illi  ut  sit,  est  ei  causa  ut  sapiens  sit.  Dama- 
scenus  vero  el  caeteri  graeci,  expresse  utuntur  nomine 
causse.  Unde  dicit  Daiuascenus  (de  Fide  orlh.), 
Iib.  1,  eap.  8,  quod,  secundum  causam  etcausabile, 
quia  Pater  est  causa,  et  Filius  ex  bac  causa,  ex  illa  et 
hac  (6)  Spiritus,  byposlaseos  differentiam  intelligi- 
mus. 

Terlio.  Quia,  sicut  se  babent  concavum  et  simum, 
quod  cuncavilas  contrabitur  ad  siinitatem,  non  per 
formalem  ditTerentiam ,  sed  solum  per  materiam  in 
qua  est,  sciiicet  nasum  ;  sic  causa  et  principium  non 
differunt,  nisi  quantum  ad  materiale;  nam  origo  in 
distinctis  per  essentiaui,  est  causalitas,  sed  origo 
simpliciter  est  principium.  Ergo  nun  est  causa  quare 
principium  admittitur  in  divinis  plus  quam  causa, 
quia  est  commune  ad  principium  motus  vel  partem 
primo  generatam,  sed  potius  quiaimportat  originem 
simpliciter;  non  autem  causalitas,  sed  determinat 
sibi  certam  materiam. 

^    :>.    —    CONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  cujusdam.  —  Contra  tertiam  con- 
clusionein  arguitur  sic  a  quodam,  quem  recitat 
Aureulus  (  ibid.,  art.  3). 

1'rimo.  Illa  quae  non  variant  cunceptum  minus 
communem,  nuu  variant  magis  cunimunem;  sicut 
patet  quod  ea  quae  sunt  unus  triangulus,  sunt  una 
Ggura,  iH'ii  tamen  ecunlra,  cum  isusceles  et  isupleu- 
ros  dicantur  una  figura,  nun  tamen  unus  triangu- 
luSjSecundumPhilosophum,  i.  Meta )>lujsicve(l. c.35), 
el  i.  Physicorum  (t.  c.  134).  Sed  causare  in  alia 
natura,  et  in  propria  natura,  non  variant  conceptum 
causae  cflicienlis;  quia  causa  aequivoca,  quae  produ- 
cit  in  aliena  natura,  et  univoca,  quae  producit  iu 
propria  specie  et  uatura,  pertinent  ad  unum  genus 
causdD  efficientis,  dictum  univoce  de  ipsis.  Ergo, 
cum  conceptus  causae  sii  minus  communis  quam 
conceptus  principii,  cum  omniscausa  sii  principium 
el  n"n  e  converso,  sequitur  quod  principiis  in 
aliena  natura,  eo  modo  quo  Deus  principiat  creatu- 
ras,  et  principiis  in  propria  natura,  sicut  persona 
pnncipial  personam,  ineril  principium  univoce,  ila 
quod  ratio  principii  communis  potesl  ab  eisabstrahi. 

Secundo  sic.  Secundum  aequivoca  est  compa- 

ratio,  7.  Phyeicorum  (t.  c.  25).  Sed  Augustinus 
dicit,5.  de  Trinilate,  cap.  li,  quod  Pater  el  Filius 
-""•  """"'  principium  Spiritus  Sancti,  sicul   tota 

tfficienlim.   -  $fficou  <  <  Pi 

(6)  e.i  illn  <•/  hac.  —  cu   I'i 


Trinitas  est  unum  principium  creaturae.  Ergo  ratio 
principii  videtur  bic  et  ibi  (a)  esse  univoca. 

Tertio.  Si  principium  non  diceretur  univoce  hic 
et  ibi,  boc  esset  quia  per  prius  conveniret  principio 
notionali  quam  essentiali.  Sed  hoc  non  impedit. 
Licet  enim  per  prius  Patersit  principium  Fibi  quam 
creatune,  tum  quia  haec  principiatio  videtur  esse 
causa  illius,  tum  quia  biec  est  necesse  esse  simpli- 
citer,  alia  contingens,  tamen  boc  non  irnpedit  univo- 
catiunem,  quantum  ad  conceptum  logicum  ;  nan 
est  causa  floris,  et  tamen  conceptus  substantiae 
abstrahitur  a  sole  et  a  flore;  et  similiter  a  prOposi- 
tione  necessaria  et  contingente  abstrahitur  unus 
communis  conceptus  propositionis ;  quare  et  a  re  con- 
tingente  et  necessaria  puterit  abstrahi  una  communi- 
ratio.  Similiter  etiam  enunciatio  dicitur  univoce  de 
affirmativa  et  negativa,  et  tamen  negatio  est  poste- 
rior  affirmatiune,  ut  patet,  4.  Metaphysicse  (t.c.  16), 
et  2.  Periliermenias  (cap.  1).  Ergo  a  principio 
essentiali,  quod  Deo  competit  respectu  creaturarum, 
et  a  principio  notionali,  quud  convenit  uni  personae 
in  ordine  ad  aliam,  poterit  abstrabi  ratio  communis 
et  univoca  principii,  non  obstante  quod  una  sit 
prior  alia  sicut  causa  ipsius,  nec  ubstante  quod  una 
sit  necessaria  et  alia  contingens. 

Quarto.  Omnes  concedunt  quod  principium  sit 
communius  quam  causa,  non  soluin  secundum 
vocem,  sed  secundum  aliquem  absolutiorem  conce- 
ptum.  Sed  Deus  est  principium  creaturae  per  modum 
causae;  una  vero  persona  respectu  alterius,  non  per 
moduin  causie.  Ergo  videtur  quod  hoc  principium  et 
illud  conveniant  in  ratione  principii,  quse  abstrahit 
a  causa. 

Quiiilo.  Si  principium  non  diceretur  univoce  de 
illis,  hoc  videretur  esse  quia  principium  dictum 
essentialiter,  dicit  relationem  rationis,  dictum  vero 
nolionaliter,  importat  babitudinem  realem;  modo 
relatio  realis  et  relatio  rationis,  non  babent  aliquid 
commune  univocum.  Sed  boc  non  valet  :  —  Tum 
quia,  si  relationi  reali  et  relationi  rationis  nibil  essel 
cummune  univucum,  sequitur  quod  relationes  ratio- 
nis  non  essent  in  projdicamentu ;  sed  hoc  est  impos- 
sibile,  quia  cum  reperiatur  in  eis  superius  et  infe- 
rius,  genus  et  species,  constitueivnt  undecimum 
praedicamentum  ;  esset  enim  una  principalis  coordi- 
natio  realium  relationum,  et  alia  respectuum  ratio- 
nis;  ergo  relatio  realis  et  relatio  rationis  claudi  , 
sunt  sub  uno  conceptu  univoco.  — Tum  quia  intel- 
lectus  concipiens  relationem  (6)  per  modum  cujus- 
dam  habitudinis  specialis,  noo  varial  suum  i"' 
ptum  quidditativum,  ^i\.'  intelligat  illum  conceptum 
poni  iii  re,  sive  intelligal  illum  nullo  modo  ponibi- 
lem  ;  unde  concipiens  dextreitatem,  non  variat  ratio- 
nem  illius,  dum  intelligit  illam  in  re  exsistere,  el  «i 


ii  hic  ct  ibi.  —  ibi  Pr. 

■  ir  modwttX  cujasdarn  habituditlit,  aut.  —  A>1    Pft 


DISTINCTIO    XXIX.  —    QU/ESTIO    I. 


277 


ipsam  formaret.  Et  ratio  hujus  est  :  quia  non  varia- 
tur  quidditativa  ratio  propter  principium  producti- 
vum  ;  unde  dextreitas  est  eadem  a  quocumque  for- 
metur,  sive  a  natura,  sive  ab  intellectu.  Sed  mani- 

festum  est  quod  hoc  non  esset,  nisi  relatio  realis  et 
relatio  rationis  possent  hahere  unum  conceptum 
quiilditativum  communem.  Igitur  idem  quod  prius. 


B. 


SOLUTIONES. 


§*• 


Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 


I.  Ad  argumenta  Gregorii  et  aliorum.  — 
Ad  argumenta.  —  A.d  primum  contra  primam  con- 
clusionem,  dico  quod  notiones,  seu  proprietates,  non 
sunt  extrinsecoc  divinis  personis;  illeenim  fuit  error 
Porretanorum.  Sed  sunt  eis  intrinseca},  non  quidem 
quasi  partes  personarum,  eo  modo  quo  materia  vel 
forma  sunt  partes  compositi ;  sed  sunt  in  eis,  illo 
modo  quem  ponit  sanctus  Thomas,  \.  Sentent., 
«list.  33,  q.  1,  art.  3  :  «  Proprietates,  inquit,  sunt 
in  essentia  et  in  personis,  sed  diversimode.  Quia  in 
essentia  sunt  per  identitatem  rei,  et  non  sicut  in 
supposito ;  sed  in  personis  sunt  sicut  in  suppositis; 
sed  diversimode,  secundum  quod  aliquid  dicitursup- 
positum  alicujus  dupliciter  :  vel  natura?  per  quam 
constituitur,  sicut  humanitas  est  in  Socrate,  et  hoc 
modo  proprietates  personales  sunt  in  personis ;  vel 
sicut  illud  quod  advenit  post  esse  coustitutum  ,  sicut 
alhedo  est  in  Socrate  ;  et  ita,  secundum  intellectum, 
proprietates  non  personales,  ut  innascihilitas  et 
communis  spiratio,  sunt  in  persouis;  uon  tamen  ita 
quod  suppositum  sit  aliquid  aliud  ah  eo  quod  inest 
secundum  rem,  sed  secundum  rationem  tantum 
concreti  et  ahstracti.  »  —  Hcec  ille.  —  Tunc  ad  im- 
prohationem  hujus  sensus,  dico  quod  ex  determina- 
tione  Ecclesia?  hahetur  quod  tota  suhstantia  Patris 
est  in  Filio,  et  tota  eutitas  Patris  est  in  Filio,  si 
entitas  dicat  absolutum  ;  tamen  non  hahetur  quod 
quselibet  res  relativa,  quffi  est  in  Patre,  sit  in  Filio. 
Unde  sanctus  Thomas,  i.  Sentent.,  dist.  25,  q.  1, 
ait.  4,  dicit  sic  :  «  Secundum  Avicennam,  hoc 
nomen,  ens,  et,  res,  differunt  secundum  quod  duo 
est  considerare  in  re,  scilicet  quidditatem  et  ratio- 
nem  ejus,  et  esse  ipsius.  A  quidditate  sumitur  hoc 
nomen,  res.  Et  quia  quidditas  potest  hahere  esse,  et 
iu  singulari  quod  est  extra  animam,  et  in  anima, 
secundum  quod  est  in  intellectu  ;  i<leo  nomen  rei  ad 
utrumque  se  hahet,  et  ad  id  quod  est  in  anima, 
prout  dicitur  res  a  reor  reris,  et  ad  id  quod  est  extra 
aniinam,  prout  res  dicitur  aliquid  ratum  et  firmum 
in  natura.  Sed  nomen  entis  sumitur  ah  esse  rei.  Et 
ideo,  cum  unum  et  idem  sit  esse  trium  personarum, 
si  ens  substantive  dicatur,  non  potest  prsedicari  de 
tribus  personis  in  plurali ;  quia  forma  a  qua  impo- 
nitur,  scilicet  esse,  non    multiplicatur   in  eis.    Si 


autem  participialiter  et  adjeclive,  sic  pluraliter  prse- 
dicari  potest ;  quia  hujusmodi  nomina  recipiunt 
numerum  a  suppositis,  et  non  a  forma  significata. 
Sed  quidditas,  sive  forma,aqua  sumitur  nomen  rei, 
dupliciter  consideratur.  Aut  ut  forma  absoluta,  ut 
essentia  vel  quidditas  et  hujusmodi,  quse  non  multi- 
plicantur  in  divinis;  unde  nomen  rei  («),  quod  a 
tali  forma  sumitur,  non  prasdicatur  pluraliter,  sed 
singulariter,  prout  dicitur  quod  Pater  et  Filius  sunt 
una  res.  Est  etiam  in  divinis  quaedam  forma  relativa, 
ut  paternitas,  quae  secundum  rationem  non  solum 
in  intellectu  exsistentem,  sed  etiam  extra,  est  alia  a 
filiatione.  Unde,  secundum  quod  ah  hac  relatione 
sumitur  nomen  rei,  res  praedicatur  pluraliter,  ut 
sint  ihi  plures  formae  relativae ;  et  secundum  hoc 
dicimus  quod  Pater  et  Filius  et  Spiritus  Sanctus  (6) 
sunt  tres  res,  non  tantum  in  anima,  sed  etiam  extra 
animam,  hahentes  firmitatem  in  natura.  »  —  Ha?c 
ille.  —  Ex  quihus  haheturquod,  si  ens  sumatur  suh- 
stantive,  non  dehet  concedi  quod  in  divinis  sint  tria 
entia. 

Et  credo  quod  conformiter  dicendum  est  de  hoc 
nomine,  entitas;  cum  etiam  sit  suhstantiv.um  sum- 
ptum  ah  ente.  Unde,  sicut  in  Patre  non  est  aliquod 
esse,  nec  aliquod  ens,  quod  non  sit  in  Filio;  ita  nec 
aliqua  entitas,  si  entitas  sit  suhstantivum  sumptum 
ah  esse,  vel  ah  ente  suhstantive  sumpto.  Unde  san- 
ctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  2,  art.  5  :  «  In 
essentia  divina  hoc  est  considerandum,  quod  propter 
ejus  summam  simplicitatem ,  quidquid  est  in  Deo, 
est  divina  essentia ;  unde  et  ipsre  relationes,  quihus 
persono?  ah  invicem  distinguuntur,  sunt  ipsa  divina 
essentia  secundum  rem.  Et  quamvis  una  et  eadem 
essentia  sit  communis  tribus  personis,  non  tamen 
relatio  unius  personse  est  communis  trihus,  propter 
oppositionem  relationum  ad  invicem.  Ipsa  enim 
paternitas  est  divina  essentia  ;  nec  tamen  paterni- 
tas  Filio  inest,  propter  oppositionem  paternitatis  et 
filiationis.  Unde  potest  dici  quod  paternitas  (y)  est 
divina  essentia  prout  est  in  Patre,  non  prout  est  in 
Filio;  non  enim  eodem  modo  est  in  Patre  et  Filio, 
sed  in  Filio  ut  ah  altero  accepta,  in  Patre  autem 
non.  Non  tamen  sequitur  quod  quamvis  paternita- 
tem  Filius  non  habeat  quam  Pater  hahet,  quod 
aliquid  haheat  Pater  quod  non  habet  Filius;  nam 
ipsa  relatio,  secundum  rationem  sui  generis,  id  est, 
in  quantum  est  relatio,  non  hahet  quod  sit  aliquid, 
sed  solum  quod  sit  ad  aliquid.  Quod  vero  sit  aliquid 
secundum  rem,  hahet  ex  illa  parte  qua  inest,  vel  ut 
idem  secundum  rem ,  ut  in  divinis,  vel  ut  habens 
causam  in  subjeeto,  sicut  in  creaturis.  Unde  cum 
illud  quod  est  absolutum,  communiter  sit  in  Patre 
et  Filio,  non  distinguuntur  (o)  secundum  aliquid , 

(a)  rei.  —  Om.  Pr. 

(g)  et  Spiritus  Sanetus.  —  Om.  Pr. 

(f)  paternitas.  —  Pater  Pr. 

(8)  distinguuntur.  —  distinguitur  Pr. 


278 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


sed  secundum  ad  aliquid  tantum.  Unde  non  potest 
dici  quod  aliquid  habet  Pater  quod  non  habet  Filius ; 
sed  quod  aliquitl  secundum  unum  respectum  con- 
venit  Patri,  et  secundum  alium  Filio.  »  —  Haec  ille. 

Patet  igitur  ex  dictis,  quod  non  debet  admitti 
quod  aliquid  sit  in  una  persona,  quod  non  sit  in 
alia;  nec  quod  aliquod  ens  insit  uni,  et  non  alteri ; 
pariter  de  entitate  dicendum  est.  Sed  cum  hoc  stat 
quod  aliquam  relationem  habet  Pater,  quam  non 
habet  Filius,  et  econtra.  Si  tamen  aliquis  capere  velit 
enlitatem,  eo  modo  sicut  realitatem  vel  rem,  potest 
distinguere,  et  dicere  quod  omnem  entitatem  abso- 
lutam  quam  habet  Pater,  habel  Filius,  non  tamen 
omnem  entitatem  relativam.  Et  ad  hunc  sensuin 
loquitur  Damascenus,  lib.  1  (de  Fide  orth.),  cap.  8, 
dicens  :  Omnia  quxcumque  habet  Pater,  Filii 
suni,  prxter  non  generationem,  quse  non  signifi- 
cat  substantise  differentiam,  sed  exsistentix  mo- 
dum.  Et  infra  :  Omnia  habet  Filius  propter 
Patrem,  hoc  enim  est  quia  Pafer  habet  ea,  prxtcr 
ingenerationem ,  et  generationem,  et  processio- 
nem.  Et  cap.  10,  subdit  quod  Pater  et  Filius  et  Spi- 
ritus  Sanctus  secundum  omnia  sunt  unum,  prseter 
ingenerationem ,  et  generationem ,  et  processioneni. 
—  Haec  ille.  —  Ad  hunc  sensum  igitur  concedo  quod 
non  omnem  entitatem  quam  habet  Pater,  dedil 
Filio. 

Respondetur  ad  primam  hujus  irnprobationem. 
Et  dico  quod,  licet  Pater  aliquam  entitatem,  puta 
absolutam,  dederit,  et  aliquam  entitatem,  puta  rela- 
tivam,  retinuerit,  non  sequitur  tamen  quod  sit  divi- 
sibilis  aut  compositus,  aut  quod  dederit  partem  suae 
entitatis;  quia  entitas  absoluta,  scilicet  essentia,  et 
entitas  relativa,  non  ponunt  in  numerum  rerum, 
immo  sunt  eadem  res,  licet  differant  ratione;  unde 
nullam  facit  compositionem  cum  essentia  communi , 
ut  ostendit  sanclus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  33, 
q.  1 ,  art.  1 ,  ex  hoc  quod  non  est  aliud  esse  substan- 
tiae  et  relationis. 

Secunda  similiter  improbatio  non  valet  :  quia  nos 
non  imaginamur  illam  stultitiam  quam  iste  fingit, 
scilicet  quod  entitas  relativa  sit  realiter  distincta  a 
divina  substantia,  sed  solum  secundum  rationem 
veram  in  re  fundatam ;  quia,  sicut  dicit  sanctus 
Thomas,  ibidem,  respondendo  ad  tertium  :  «  ipsa 
ratio  quam  dicimus  aliam  et  aliam  in  divinis,  non 
est  in  re;  sed  in  re  est  aliquid  respondens  ei  in  quo 
fundatur,  scilicet  veritas  illius  rei  (a),  cui  talis  inten- 
tio  attribuitur;  est  enim  in  Deo  unde  possunt  ratio- 
nes  diversse  sibi  convenire.  »  —  Haec  ille. 

Ad  secundum  negatur  consequcntia.  Nec  valet 
probatio  :  quoniam  sola  essentia  est  Pater,  hoc  est, 
essentia,  nulla  alia  re  sibi  addita,  est  Pater,  licet 
cssentia  cum  paternitate  sit  Pater;  essentia  enim  et 
patemitas ,  non  plus  ponunt  ad  invicem  in  nume- 

(<x)  rei.  —  Om.  Pr. 


rum  rerum,  quam  essentia  cum  seipsa.  Et  ideo  argu- 
mentum  ex  falsa  imaginatione  procedit,  ac  si  essentia 
et  relatio  constituerent  personam,  sicut  partes  suum 
totum  ;  quod  non  est  verum.  Immo  quaelibet,  tarn 
essentia  quam  relatio,  est  Pater  secundum  rem ;  et 
quselibet  est  forma  Patris,  ut  ponit  sanctus  Thomas, 
1.  Sentent.,  dist.  34,  q.  1,  art.  1,  ubi  sic  dicit  : 
«  Ratio  personae  duo  includit  in  divinis.  Nomine 
enirn  personae  Deus  significatur  ut  suhsistens,  et 
ut  (a)  proprium  ;  sed  nomine  essentiae  significatur 
ut  simplex,  non  ut  subsistens,  et  utcomrnune,  non 
ut  proprium  (6);  sed  nomine  paternitatis  non  si^ni- 
ficatur  ut  subsistens,  sed  ut  proprium,  non  quidem 
ut  distinctum,  sed  ut  distinguens.  Et  sic  patet  quod 
persona  re  ab  essentia  et  proprietate  non  differt,  sed 
secundum  rationem  tantum,  per  quam  utrumque 
significatur  ut  formale  respectu  personae,  quantum 
ad  duo  qme  sunt  de  intellectu  personae  ;  quia  essentia 
significatur  ut  forma  ejus,  in  quantum  est  subsi- 
stens,  et  proprietas  ut  forma  ejus,  in  quantum  pro- 
prium  vel  incommunicabile.  »  —  Haec  ille.  —  Quo- 
modo  autem  aliquid  est  forma  alicujus  et  tamen  non 
differt  ab  eo,  ostendit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  30, 
art.  2,  ad  5"m,  ubi  sic  dicit  :  «  Causa  efficiens  vel 
materialis,  in  omnibus,  dislinguuntur  ab  his  quo- 
rum  sunt  causae ;  nihil  enim  est  sua  materia  (y),  nec 
aliquid  est  suum  principium  activum.  Ahquid  autem 
est  sua  forina,  ut  patet  in  omnibus  rebus  immate- 
rialihus.  »  — Haec  ille. 

Ad  tertium  dicitur  eodem  modo,  negando  cou-r- 
quentiam.  Nec  valet  probatio.  Licet  enim  nullum 
includens  plura  distincta  secundum  rem  ab  invicem 
et  ab  includente,  sit  aliquod  eorum;  tamen  illud 
quod  includit  plura  sola  ratione  distincta,  potest  esse 
quodlibet  ipsorum,  non  solum  iu  proposito,  imm<> 
in  multis  aliis;  nam  species  includit  genus  et  diffe- 
rentiam,  inter  quae  nou  est  realis  diflerentia,  et 
quodlibet  illorum  praedicatur  de  specie  in  recto. 

Ad  quarlum  dico  quod  cum  dicitur  :  persona 
includit  aliquam  entitatem  praeter  communem  divi- 
nitatem,  ly  prxter  potest  dicere  exceptionem  (5)  aut 
exclusionem  alicujus  alterius  secundum  rem;  et  sic 
antecedens  illius  conditionalis  negatur;  nec  opinio 
nostra  hoc  ponit,  scilicct  quod  praeter  communem 
divinitatem,  sit  aliquid  aliud  realiter  in  persona 
divina.  Vel  potest  excipere  aliud  secundum  ratio- 
nem ;  et  sic  dico  quod  persona  divina,  in  intellectu 
suo,  non  solum  includit  divinitatem  communem, 
immo  relationem.  Nec  tamen  oportet  dicere  quod 
queelibet  persona  habeatsuam  propriam  divinitatem, 
vel  quod  relatio  illanon  sit  divinitas secundum  rem  : 
nam  bene  stanl  simul  quod  quselibet  illarum  rela- 

(«)  ut.  —  Om.  Pr. 

(6)  non  ut  subsistens,  et  ut  comniune.  von  ul  proprium. 
—  non  proprium  Pr. 
(y)  materia.  —  causa  Pr. 
(8)  exceptionem.  —  conceptionem  Pr. 


DISTINCTIO   XXIX.  —   QU^STIO   I. 


279 


tionum  sit  divinitas,  et  tamen  non  sunt  ibi  tres  dii, 
aut  tres  divinitates.  Unde  responsio  data  ad  argu- 
mentum,  bona  est.  —  Nec  valet  illa  reductio  contra 
nos  ibi  facta.  Dico  enim  quod  nulla  pluralitas  entita- 
tum  est  in  persona,  licet,  sumendo  rem  pro  quiddi- 
tate,  posset  aliquo  modo,  licet  improprie,  concedi 
pluralitas  rerum,  sicut  pluralitas  quidditatum.  Unde 
sanctus  Tbomas,  1.  Sentent.,  dist.  25,  q.  4,  art.  4, 
ad  2um  :  «  Si,  inqait,  per  quidditatem  intelligatur 
non  solum  natura,  sed  ratio  vel  intentio  cujuscum- 
que,  vel  (a)  substantiyc,  vel  accidentis,  vel  relatio- 
nis,  quamvis  in  divinis  sit  una  quidditas  absoluta, 
tamen  sunt  plures  rationes  relationum  realium,  et 
ita  plures  quidditates  hoc  modo;  quamvis  non  possit 
proprie  concedi,  quia  quidditas,  et  essentia,  et  diffi- 
nitio,  est  simpliciter  tantum  substantiarum.  »  — 
Haec  ille.  —  Ex  quo  patet,  quod,  improprie  loquendo, 
potest  concedi  in  persona  esse  plures  quidditates;  ac 
per  boc,  sumendo  rem  pro  quidditate,  utprius  dice- 
batur,  posset  concedi  ibi  esse  plures  res.  Tamen  ille 
moclus  loquendi,  improprius  est  et  periculosus;  nam 
et  ipse  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  27,  q.  1, 
art.  1 ,  dicit  quod  in  eadem  persona  sunt  plures 
reales  relationes,  non  tamen  plures  res.  —  Similiter, 
nec  valet  secunda  replica;  nam  non  omnis  locutio, 
vel  constructio  transitiva ,  requirit  diversitatem 
rerum,  ut  ostendit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
dist.  34,  q.  1,  art.  2,  primo  argumento.  Arguit 
enim  sic  :  «  Secundum  grammaticum ,  omnes  obli- 
qui  sunt  transitivi ;  sed  constructio  transitiva  exigit 
diversitatem  eorum  quse  construuntur ;  cum  igitur 
essentia  non  sit  diversa  a  persona,  videtur  inconve- 
nienter  dici,  tres  personas  esse  unius  essentise.  »  Et 
respondet  :  «  Dicendum,  inquit,  quod  quamvis 
essentia  et  persona  sint  idem  re,  tamen  differunt 
ratione,  quia  (6)  una  significatur  ut  forma  alterius;  et 
talis  diversitas  sufficit  ad  grammaticum,  qui  modum 
significandi  per  nomen  considerat.  »  —  Hsec  ille.  — 
Ita  in  proposito,  cum  dicitur  :  paternitas  est  pro- 
prietas  personse,  ad  veritatem  et  proprietatem  locu- 
tionis  sufficit  distinctio  rationis  inter  personam  et 
proprietatem ,  talis  quod  unum  significetur  per 
modum  formse  alterius.  Unde,  secundum  quod 
ibidem  (in  corpore  articuli),  dicit  sanctus  Thomas  : 
«  Omnis  talis  constructio,  in  divinis,  respectu  divi- 
norum,  vel  est  secundum  habitudinem  causae  effi- 
eientis,  ut  cum  dicitur  :  Filius  Patris ;  vel  secundum 
liabitudinem  causse  formalis,  ut  cum  dicitur  :  Tres 
personse  sunt  unius  essentiae.  Unde  dicendum  quod 
isti  genitivi  construuntur  in  habitudine  causse  for- 
malis.  »  —  Hsec  ille.  —  Idem  ponit,  1  p.,  q.  39, 
art.  2. 

Ad  qulntum  negatur  consequentia,  ut  prius ;  cum 
persona  nihil  habeat  in  se  distinctum  a  se  realiter. 


(«)  vel.  —  Om.  Pr. 
(6)  quia.  —  qua  Pr. 


Ad  omnes  auctoritates  ibi  adductas,  dicitur  eodem 
modo  sicut  dictum  est  ad  primum,  quod  non  aliud 
intendunt,  nisi  quod  Pater  nihil  absolutum  habet, 
quod  non  haheat  Filius,  nec  econtra.  Unde  in  illis 
generalibus  distributionibus  :  Omnia  quse  Pater 
habet ,  mea  sunt,  etc.,  ly  omnia  distribuit  pro  illis 
quce  secundum  suam  rationem  habent  quod  sint 
aliquid ,  cujus  non  est  relatio. 

Ad  sextum  dico  quod  solutiones  datae  ad  argu- 
menta  sancti  Thomue  non  valent.  —  Non  quidem 
prima.  Quia,  licet  sanctus  Thomas  bene  concedat 
quod  personse  distinguuntur  seipsis  secundum  rem  ; 
hoc  enim  ipse  ponit,  dist.  26  primi,  q.  2,  art.  1, 
ad  5um,  ubi  sic  ait  :  «  Dicendum  quod  personse 
divinse  seipsis  distinguuntur,  in  quantum  personee 
secundum  rem  sunt  ipsee  relationes;  sed  sicut  per- 
sona,  quantum  ad  modum  significandi,  non  est  idem 
quod  relatio,  ita  etiam  non  seipsis  distinguuntur, 
sed  relationibus ;  sicut  Deus  per  seipsum  est  Deus, 
quamvis  divinitate  sit  Deus,  quia  ipse  est  sua  deitas.  » 
—  Hsec  ille.  —  Licet,  inquam,  ipse  hoc  ponat ; 
tamen,  quia,  secundum  nostrum  modum  intelli- 
gendi,  aliter  intelligitur  res  ut  distinguens,  et  aliter 
ut  distincta  (nam  distinctivum  intelligitur  ut  forma. 
distinctum  autem  per  modum  subsistentis),  ideo 
quia  sicut  intelligimus,  ita  significamus,  oportetaliis 
nominibus  significare  eamdem  rem  ut  distinctiva 
est,  et  aliter  ut  est  distincta  :  primo  modo  in  abstra- 
cto,  secundo  modo  in  concreto.  —  Similiter  solutio 
ad  secundam  rationem  non  valet ;  quia  implicat 
impossibile  contra  philosophiam ,  scilicet  quod  una 
relatio  sit  in  duabus  speciebus  relationis.  Quod  evi- 
denter  ostendit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  27, 
q.  1 ,  art.  1 ,  dicens  :  «  In  illo  proprie  aliqna  multi- 
plicantur  et  non  sunt  unum,  cujus  differentiis  pro- 
priis  distinguuntur,  ut  dicit  Philosophus,  4.  Phy- 
sicorum  (t.  c.  134),  et  5.  Metaphysicse  (t.  c.  35). 
Verbi  gratia  :  isosceles,  id  est,  triangulus  duorum 
sequalium  laterum,  et  isopleuros,  id  est,  triangulus 
eequilaterus,  distinguunlur  differentiis  trianguli;  et 
ideo  non  dicimus  quod  sunt  unus  trian»ulus,  sed 
plures.  Non  autem  distinguuntur  propriis  differentiis 
figurse,  immo  sub  una  figurse  differentia  incidunt, 
quee  est  habere  tria  latera ;  et  ideo  dicuntur  una 
figura,  quse  est  triangulus.  Ideo  non  potest  dici  quod 
sint  plures  res,  nisi  de  illis  quoe  per  differentiam  rei 
distinguuntur.  Differentia  autem  rei,  in  divinis,  non 
est  nisi  per  oppositionem  relationis ;  et  ideo  non 
poterit  dici  quod  sint  plures  res,  nisi  secundum  quod 
exigit  ista  oppositio.  Unde  paternitas  et  filiatio  sunt 
duse  res,  similiter  Pater  et  Filius.  Sed  (a)  paternitas 
et  communis  spiratio  non  sunt  duae  res,  quia  non 
opponuntur  relative ;  sed  tamen  sunt  duse  relationes, 
quia  distinguuntur  differentiis  relationis,  in  quan- 
tum  est  relatio.  Cum  enim  relatio  dicatur  secundum 

(a)  sed.  —  simihter  Pr. 


2gO 


I.IBKl    I.    SKXTEXTIARl M 


respectum  ad  alterum,  differentiae  relationis  erunt 
secundum  quod  est  ad  diversa;  et  ideo,  quia  pater- 
nitate  Pater  referturad  Filium,  et  communi  spira- 
tiono  ad  Spiritum  Sanctum,  communis  spiratio  et 
paternitas  sunl  duae  relationes.  »  —  Haec  ille.  —  Ex 
(juo  patet  quomodo  implicat  contradictionem  dicere 
quod  paternitas  et  communis  spiratio  sint  unica 
relatio,  el  tamen  sint  in  diversis  speciebus  relatio- 
nis;  quia,  si  sint  sub  diversis  speciebus  relationis, 
ergo  sub  diversis  differentiis  relationis,  ergo  difTe- 
ii i ii t  sub  relatione  et  differentiis  relationis;  et  con- 
sequenter  non  sunl  una  relatio.  —  Tum  secundo 
iste  arguens  falsum  imponit  sancto  Thomae,  quod 
scilicet  ipseopineturalhedinem  esse  relationem  simi- 
litudinis  et  dissimilitudinis,  ut  alias  videbitur. 

Ad  septlmum  dicitur  quod  nomen  notionis  ponit 
Augustinus,  5.  de  Trinitate,  cap.  C,  dicens  quod 
alia  notio  est  qua  intelligitur  gcnitor,  ct  alia  qua 
ingenitus.  Unde  notio  est  proprietas  abstractive 
concepta,  quae  est  principium  innotescendi  divinam 
personam. 

II.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 

eorum  quae   contra   eamdem    conclusionem   objicit 

Aureolus,  dicendum  quod  iste  valde  impudenter  (a), 

false  et  truncate,  dicta  sancti  Thomae  rocitat  in  hac 

parto;  nam  sanctus  Thomas  non  dicit  quod  propter 

solam  assuefactionem  intollectus  nostri  ad  sensihilia, 

hujusmodi   nomina  ahstracta    inventa   sint ;    immo 

assignat  alias  duas  causas  hujus  inventionis,  sicut 

patet  in  probatione  primae  conclusionis.  Sed  sanctus 

Thomas  hene  dicit  quod  pluralitas  horum  nominum 

non   praejudicat  divinac   simplicitati,  et   quod  talia 

nomina  invenire  cogimur,  propter  hoc  quod  conna- 

turale   est    nobis    significare    formas    simplices  in 

ahstracto,  et  porfecta  et  subsistentia  in  concreto ;  et 

ista  ost  ratio  generalis  quare  abstractis  et  concretis 

utiniur  in  divinis,  licet  sinl  ali;o  speciales.  Verum- 

tamen,  quidquid  sit  de  hoc,  argumenta  in  se  nihil 

valent.  Undo  major  primi  argumenti  est  falsa  ;  nam, 

secunduui  quod  dicit  sanctus  Thomas,  ad  proprie- 

tatem   et   veritatem  locutionum  non  solum   atten- 

denda    est    veritas   rei,   immo    modus  significandi 

nominum    et   dictionum;   unde  aliqua   in   divinis 

solum  differunt  ul  abstractum  et  concretum,  de  qui- 

bus  tamen  contradictoria  praedicantur,  ut  patet  de 

hoc  nomine,  Deus,  et  de  illo  nomine,  deitas;  Deus 

enim  generat,  non  autem  deitas.  Et  istud  declara- 

tum  fuil  prolixe  in  distinct.  4,  art.  2,  in  superiori- 

hns.  l-.t  patet  manifeste  quod  exemplum  datum,  esl 

contra  illud  quod  dicit  arguens,  scilicet  quod  quia 

Deus  el   divinilas  dillrrunt  solum  ut  ahsliactnni  el 

concretum,  illo  modo  quem  imponil  sancto  Thomse, 
ideo  quidquid  convenil  uni,  convenil  alteri;  hoc 
quidem  falsum  est,  ul  dixi.       Similiter,  cum  dicil 

(«)  impudenter.  —  imprudenter  Pr. 


in  minore,  quod  paternitas  se  tota  differt  a  Filio, 
falsum  est  et  erroneum  ;  immo  conveniunt  in  eadem 
i ^-cntia,  quae  est  paternitas  et  est  filiatio. 

A<l  secundum  dicitur  quod  nullus  intellectus 
potest  realiter  personam  divinam  dividere ;  nec  pott-f 
vere  intelligere  earn  esse  divisihilem,  cum  in  ea 
nulla  sit  pluralitas  realis.  Tamen  intellectus  potesi 
intelli<iore  essontiam,  non  intelligendo  proprietatcm, 
et  econtra,  ut  ponit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
dist.  26,  q.  1,  art.  2,  uhi  sic  dicit  :  «  Essentia 
potest  intelligi,  non  intellecta  honitate,  ut  dicil 
Boetius,  in  lihro  dc  Hcbdomadibus ;  et  similiter 
potost  intelliiii  essentia,  non  intollecta  paternitate 
vel  relatione,  sicut  Judaei  intelligunt,  scilicet  pei 
modum  ahstractionis.  Sed  non  potest  intolli^i  quod 
removeatur  in  divinis  relatio,  et  remaneat  aliquid 
suhsistens  relationi ;  quia  ipsamet  sihi  suhsistit.  • 
—  Hffic  ille. 

Ad  tertium  dicitur  quod  Augiistinus  illam  alieta- 
tem  intelligit  quantum  ad  intellectum,  non  autern 
quantum  ad  rem. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

Ad.  argumenta  Aureoli.  —  A.d  primum  contia 
secundam  conclusionem ,  dico  quod  major  est  vera  ; 
etmiinor,  si  dehite  sumatur  sub  majore,  falsa  est. 
Dico  enim  quod  principium  esl  convenientius  quam 
causa;  et  illa  ratio  communis,  potius  habet  locum 
in  divinis,  quam  ratio  causae,  quaa  esl  specialior.  - 
Xec  valet  improhatio.  Dico  enim  quod  principium 
importat  ortum  alicujus  ah  aliquo  generaliter,  quo- 
cumquo  modo  hoc  oriatur,  sivo  ut  a  causa  essentia- 
liter  distincta,  sive  ut  a  priraa  parte  siii,  vel  alio 
modo.  Licet  Philosophus  non  posuerit  aliquem 
modum  originis  quo  aliquid  originatur  ah  alio,  nisi 
nl  a  causa,  sumendo  originari  pro  efifici  vel  produci; 
tamen  oriri  est  communius  quam  illo  raod 
nari ;  dies  enim  oritur  a  mane,  et  linea  a  puncto, 
a  quo  lanicn  non  originatur,  neccausatur.  Vel  <ii>" 
quod  ratio generalis  principii  non  consistil  in  mi. 
velortu,  sed  in  processu ,  quocumque  modo  ill«-  pro- 
cessus  sit,  unius  ab  alio.  —  El  cum  dicil  arguens 
quod  principium,  prout  in  divinis  sumitur,  dicil 
veram  originem;  dico  quod  verum  est,  quantum  ad 
materiale  significatum ;  sed  quoad  formale,  non 
dicit  nisi  processum;  talisautera  processus,  in  diu- 
nis,cst  peroriginem;  sicul  persona,  in  divinis,  non 
esl  aliquid  aliud  quam  relatio,  tamen  de  formali 
significato  personse  non  esl  quod  -it  relatio. 

Ad  secundum  uegatur  minor.  Actor  enim  non 
importal  efficientiam  :  -<•'!  dicil  principium  non  ab 
alio,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  in  praesenti  distin- 
ctionc.  q.  I.  art.  I  :  «  Nomen  actoris,  inquit.  a<ltlit 
<iij«'r  rationem  principii  !i"<'  quod  <ss1  non  esse  .ih 
alio :  ot  idoo  solu^  Tatcr  dicitur  actor,  quamvis  Filiu< 


DISTINCTIO   XXIX.   —   QU^STIO   I. 


281 


principium  dicatur  notionaliter.  »  Vel  dicendum 
quod,  posito  quod  actor  diceret  efficientiam,  tamen 
nec  Hilarius,  nec  Augustinus  usi  sunt  multum  tali- 
bus  vocabulis ;  etcum  usi  sunt,  quem  sensum  habue- 
rint,  exposuerunt;  et  hoc  soliun  sanctus  Thomas 
intendit.  De  Damaseeno  non  est  qusestio;  quia  ipse 
fuit  graecus. 

Ad  terttum  dicitur  quod  illud  argumentum  facil 
pro  nohis,  cum  vult  facere  contra  nos.  Sicut  enim 
concavum  dicit  curvitatem  non  contractam,  simum 
autem  dicit  concavitatem  contractam  per  tale  sul)je- 
ctum  ;  ita  principium  dicit  generaliter  illud  a  quo 
aliquid  procedit,  sine  specificatione  an  sit  causa  ejus, 
an  alterius  essentia?,  vel  ejusdem,  vel  quomodo 
aliter  se  haheat.  Sed  causa  dicit  illud  a  quo  aliquid 
procedit  per  originem  vel  influentiam,  in  alia  natura 
vel  essentia.  Et  ideo  principium  potius  admittitur 
quam  causa,  cujus  ratio  est  contractior  contractione 
importante  imperfectionem  in  illo  cujusest  causa. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclustonem 

Ad  argumenta  cujusdam.  —  Ad  primum  con- 
tra  tertiam  conclusionem ,  dico  quod,  quidquid  sit 
de  priori  processu,  tamen  argumentum  peccatsecun- 
« 1 11  iii  non  causam  ut  causam.  Non  enim  ideo  negamus 
univocationem  inter  principium  essentialiter  dictum 
et  principium  notionaliter  dictum,  quia  unum  illo- 
rum  est  respectu  alicujus  in  eadem  natura,  et  alte- 
rum  respectu  illius  quod  est  alterius  naturse,  sicut 
argumentum  credit ;  sed  quia  principium  dictum 
essentialiter,  in  sui  ratione  includit  respectum  ratio- 
nis  et  temporalem,  sed  principium  dictum  notiona- 
liter,  includit  respectum  seternum  realem  qui  est 
suum  esse,  scilicet  paternitatem,  vel  communem 
spirationem ;  talibus  autem  respectihus  nihil  est 
commune  univocum  ;  et  similiter  quia  in  divinis 
origo  et  in  creatis  non  dicuntur  univoce,  sed  analo- 
gice,  cum  una  sit  suhsistens,  alia  non,  una  sit  suum 
esse,  alia  non. 

Ad  spcuiidiini  dico  quod  ad  hoc  quod  secundum 
aliquid  fiat  comparatio,  sufficit  illud  esse  analogum. 
Necoportet  quod  sit  univocum  ;  utdicit  Philosophus, 
1.  Ethicorum  (cap.  6),  quod  quae  secundum  analo- 
giam  dicuntur,  secunduni  proportionem  dicuntur; 
et  ponit  exemplum ,  quod  sicut  in  corpore  est  visus, 
ita  in  anima  est  intellectus.  Similiter  Augustinus 
non  comparat  principium  notionale  et  essentiale  in 
ratione  principii ,  sed  in  ratione  unitatis. 

Ad  tertium  dicitur,  sicut  ssepe  dictum  est,  quod, 
licet  univocorum  unum  possit  esse  prius  alio  secun- 
dum  esse,  non  tamen  quantum  ad  illam  commu- 
nem  intentionem  logicam  in  qua  conveniunt ;  hoc 
autem  non  contingit,  nec  contingere  potest  inter 
Deum  et  creaturam. 


Adquartum  diciturquod,  licet  ratio  principii,  in 
quahtum  principium  est,  sit  communis  principio 
notionaliter  dicto  et  principio  causativo,  tamen  illa 
ratio  non  est  communis  communitate  sufficiente  ad 
univocationem  ;  talis  enim  ratio  oportet  quod  essen- 
tialiter  participetur  a  quolihet  illorum  quibus  nomen 
quod  dicitur  univocum,  est  commune;  non  sic  in 
proposito,  ut  dictum  est  in  solutione  primi. 

Ad  qiiintiun  dicitur  quod  Scotus  assignat  dictain 
causam,  et  est  satis  hona.  Nec  ejus  improhationes 
valent.  —  Non  quidem  prima;  nam  utique  verum 
est  quod  nulla  relatio  rationis  est  in  prsedicamento 
proprie,  nisi  forte  per  aliquam  talem  qualem  redu- 
ctionem,  non  autem  directe.  Et  ideo  illud  quod  dici- 
tur  de  coordinatione  talium,  non  valet;  nam  in  tali- 
hus  entihus  quihus  repugnat  realitas,  non  est  genus 
nec  species,  cum  non  dicant  aliquam  quidditatem, 
nec  aliquid  ponant ;  nec  habent  essentiam ,  quia 
utique  possent  hahere  esse ;  vel ,  dato  quod  haberent 
genus  vel  species,  non  tamen  essent  in  prsedica- 
mento  aliquo,  quia  decem  proodicamenta  dividunt 
ens  quod  distinguitur  contra  ens  in  anima,  ut  patet 
in  4.  (t.  c.  20),'et5.  (t.  c.  13),  etl2.  (t.  c.  5)  Meta- 
physicse.  Prrcdicamenta  enim  sumuntur  a  modo 
prsedicandi  desubstantia  prima,  de  qua  constat  talia 
fictitia  non  prsedicari  proprie.  —  Nec  valet  etiam 
secunda  improbatio.  Licet  enim  concipiens  relatio- 
nem  in  communi,  non  variet  conceptum  suum,  dum 
intelligit  aliquid  correspondere  in  re,  et  dum  intelli- 
git  nihil  in  re  suo  conceptui  respondere,  immo  con- 
ceptus  sit  unus;  tamen  hoc  non  sufficit  ad  univoca- 
tionem ;  nam  illud  quod  habet,  seu  habere  potest 
veram  quidditatem  correspondentem  dicto  conceptui 
in  rerum  natura,  aliter  se  habet  ad  dictum,  quam 
illud  cui  repugnat  fundare  talem  conceptum;et  ideo 
dextreitas  animalis  et  dextreitas  columnaj,  datoquod 
eodem  conceptu  conciperentur,  non  ideo  in  eodem 
univocarentur. 

Ad  ralionem  in  principio  quccstionis  factam,  dici- 
tur  quod  procedit  de  principio  sumpto  essentialiter; 
illud  enim  non  dicit  notionem,  sed  quamdam  habi- 
tudinem  rationis  ad  creaturas.  Sed  principium  notio- 
naliter  dictum,  non  convenit  (a)  toti  Trinitati,  sed 
soli  Patri,  ut  puta  cum  dicit  principium  generandi, 
vel  Patri  et  Filio,  cum  sumitur  pro  principio  spira- 
tivo;  et  tunc  dicit  notionem,  licet  in  generali  sub 
hoc  nomine,  principium  ;  illa  autem  notio  est  pater- 
nitas,  vel  communis  spiratio. 

Et  haec  de  qusestione  dicta  sufficiant. 


(a)  non  convenit.  —  non  est  de  ratione  Pr. 


282 


MBRI    I.    SENTKXTIARUM 


DISTINCTIO    XXX. 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  LNTER  DEUM  ET  CREATURAM  SIT  ALIQUA 
REALIS  RELATIO 

'irga  trigesimam  distinctionem  quaeritur : 
Utrum  inter  Deum  et  creaturam  sit  ali- 
qua  relatio  realis. 

Et  arguitur  quod  sic.  Illa  forma  est 
realiter  in  Deo,  quae  Deum  nominat  realiter  talem. 
Sed  aliqua  relatio  est  hujusmodi ;  patet  :  nani  Deus 
dicitur  Dominus  realiter,  etnonnisi  perdominium, 
quod  dicit  relationem.  Ergo  dominium,  quod  est 
relatio  Doi  ad  creaturam,  est  relatio  realis. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Nullum  praedicamen- 
tum  ailis  dialecticae,  locum  liabet  in  Deo,  secun- 
dum  quod  dicit  Augustinus,  5.  de  Trinitate,  cap.  2. 
Sed,  si  realis  relatio  esset  in  Deo  respectu  creaturae, 
sequeretur  quod  in  Deo  esset  praedicamentum  artis 
dialecticae  realis ;  namque  rclatio,  quae  adcst  et  abest 
praeter  subjecti  corruptionem,  reducitur  ad  aliquod 
aovem  generum  accidentis,  et  non  nisi  ad  praedica- 
mentum  relationis. 

In  liac  quaestione  erunt  duo  articuli.  Prinius  est 
de  relatione  reali.  Secundus,  de  relatione  rationis. 

ARTICULUS  I. 

DE      RELATIONE      R  E  A  L  I 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum  ,  sil 

Prima  conclusio  :  Quod  aliqua  relatio  estverum 
ens  reale  extra  animam. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  de 
Potentia  Dei,  q.  7,  art.  9  :  «  Sciendum,  inquit, 

quod ,  sicul  dicit  C aentator,  in  12.  Melaphysicse 

(comm.  19),  relatio  esl  debilioris  esse,  inter  omnia 
praedicamenta  ;  ideo  putaverunt  quidam  eam  esse  ex 
Becundisintellectibus(a):  prima  enim  intellecta,  8un1 
resextraanimam,  in  quae  primo  intellectus  intelli- 
gendo  fertur;  secunda  autem  intellecta  dicuntur 
intentiones  consequentes  modum  intelligendi ;  haec 
enim  secundo  intellectus  intelligit,  in  quantum  refle- 
ctitur  supra  seipsum,  intelligens  se  intelligere,  el 
modum  quo  intelligit.  Secundum  igitur  hanc  posi- 
tionem  (6),  sequitur  quod  relatio  aon  sil  in  rebus 

intellectibus.  —  intellectionibu»  Pr 
(f>)  potitionem.  -  -  potentiam  Pi 


extraanimam,  sed  in  solo  intellectu,  sicut  intentio 
^eneris  et  speciei.  Hoc  autem  esse  non  potest.  In 
nullo  enim  pradicamento  ponitur  aliquid,  nisi  res 
extra  animam  exsistens;  nam  ens  rationis  dividitur 
contra  ens  divisum  per  decem  praedicamenta,  ut 
patet,  5.  Metaphysicse  (t.  c.  13).  Si  erge  relatio 
non  esset  in  rebus  extra  animam,  non  poneretur  nd 
aliquid  genus  unum  prscdicamenti.   Et  prseterea, 
perfectio  et  bonum  qua?  sunt  in  rebus  extra  anirnain, 
non  solum  attenduntur  secundum  aliquid  absolute 
inhserens,  sed  etiam  secundum  ordinem  unius  rei 
ad  aliam  ;  sicut  etiam  in  ordine  partium  exercitu<. 
bonuin  exercitus  consistit ;  buic  enim  ordini  compa- 
rat  Philosophus  ordinem  universi,  12.  Metaphysicse 
(t.   c.  52).  Igitur  oportet  in  ipsis  rebus  ordinem 
quemdam  esse.  Hic  auteni  ordo  relatio  quaedam 
Unde  oportet  in  rebus  ipsis  relationes  quasdarn  i 
secundum  quas  unum  ordinatur  ad  aliud.  Ordina- 
tur autem  una  res  ad  aliam,  vel  secundum  quanti- 
tatem,  vel  secundum  virtutem  activam,  seu  passivam. 
Ex  his  eniin  solis  duobus,  altenditur  aliquid  in  uno, 
respectu  extrinseci.  Mensuratur  enim  aliquid  non 
solum  a  quantitate  intrinseca,  sed  etiam  ab  extrin- 
seca.  Per  virtutem   etiam  activam,  unumquodqin- 
agit  in  alterum ;  et  per  passivam,  patitur  ab  altero. 
Per   substantiam   autem    et  qualitatem,   ordinatur 
aliquid  ad  seipsum  tantum  ;  non  ad  alterum,  nisi 
per  accidens,  scilicet :  secundum  quod  qualitas,  \<l 
forma  substantialis,  aut  materia,  habet  rationem 
virtutis  activce  vel  passivae;  et  secundum  quod  in 
eis  consideratur  aliqua  quantitatis  ratio,  prout  unum 
in  substantia  facit  idem,  et  unum  in  qualitate  simile, 
el  numerus  sive  multitudo,  dissimile  et  diversum 
in  eisdem,  secundum  quod  aliquid  magis  vel  minus 
album   consideratur,   sic  enim  aliquid  albius  alio 
dicitur.  Et  propter  hoc,  Philosophus,  5.  Metaphy- 
sicae  (t.  c.  20),  species  assignans  relationis,  quas- 
dam  ponit  ex  quantitate  causatas,  quasdam  m  n 
actione  et  passione.  Sic  ergo  oportet  quod  res  haben- 
les  ordinem  ad  aliquid,  realiter  referantur  ad  ipsum, 
et  quod  in  eis  aliqua  res  sit  relatio.  »  —  HflBC  llle. 

Secunda  conclusio  esl  quod  In  illls  tantnm 
mutua  relatio  realls  invenitur,  In  qnlbna  <-\ 
uiraque  pario  esi  eadem  ratlo  ordlnls  nnlna  ad 
alterum. 

Istam    conclusionem    probat    inductive    sanctus 
Doctor  ibidem  (de  Potentia  Dei,  q.  7),  ut.   10 
<(  Sciendum,  inquit,  quod,  cum  relatio  realisconsi- 
stat  in  ordine  unius  rei  ad  aliam  rem,  in  illistantum 
iniiiua  relatio  realis  Invenitur,  in  quibua  ei  utraque 
parte  est  eadem  ratio  ordinii  uniua  ad  alterum.  Quod 
quidem  invenitur  in  omnibus  relationibus  coi 
quentibus  quantitatam.  Nam,  eum  quantitatis  i 
sit  ab  omni  -onsibili  abslracta,  ejusdeni  rationis 
quantitas  in  omnibus  corporibua  naturalibus,  M 


DISTINCTIO   XXX.   —   QU/ESTIO   I. 


283 


pari  ratione,  qua  unum  habentium  quantitatem  rea- 
liter  refertur  ad  alterum,  et  aliud  ad  ipsum.  Habet 
autem  una  qnantitas,  absolute  considerata,  ordinem 
ad  aliam ,  secundum  rationem  mensurae  et  mensu- 
rati,  et  secundum  rationem  totius  et  partis,  et  alio- 
rum  hujusmodi,  qua3  quantitatem  consequuntur. 
In  relationibus  autem  quse  consequuntur  actionem 
et  passionem,  sive  virtutern  activam  et  passivam, 
non  (a)  est  semper  mutuus  ordo  ex  utraque  parte. 
Oportet  namque  illud  quod  semper  habet  rationem 
et  patientis  et  moti ,  sive  causati ,  ordinem  habere 
ad  agens  seu  movens,  cum  semper  effectus  a  causa 
perficiatur  et  ab  ea  dependeat  ;  unde  ordinatur  ad 
ipsam,  sicut  ad  suum  perfectivum.  Agentia  autem, 
sive  moventia,  vel  etiam  causae,  aliquando  habent 
ordinem  ad  patientia,  vel  mota,  vel  causata ;  in 
quantum  scilicet  in  ipso  effectu,  vel  passione,  vel 
motu  inductis,  attenditur  quoddam  bonum  et  per- 
fectio  agentis  vel  moventis:  sicut  maxime  patet  in 
agentibus  univocis,  quae,  per  suam  actionem,  suae 
speciei  similitudinem  inducunt,  et  per  consequens, 
esse  (6)  perpetuum  speciei  proprise,  secundum  quod 
est  possibile,  conservant.  Patet  etiam  hoc  idem  in 
omnibus  aliis,  quse  mota  movent,  vel  agunt  acta; 
nam  (7)  ex  suo  motu  ordinantur  ad  eflectus  produ- 
cendos ;  et  similiter  in  omnibus,  in  quibus  aliquod 
bonum  causae  provenit  ex  eflectu.  Quaedam  vero 
sunt,  ad  quae  quidem  alia  ordinantur,  et  non  e  con- 
verso,  quia  sunt  omnino  extrinseca  ah  illo  genere 
actionum  vel  virtutum ,  quas  consequitur  talis  ordo; 
sicut  patet  (8)  quod  scientia  refertur  ad  seibile,  quia 
sciens,  per  actum  intelligibilem ,  habet  ordinem  ad 
rem  scitam,  quse  est  extra  animam ;  ipsa  vero  res, 
quae  est  extra  animam,  non  attingitur  a  tali  actu, 
cum  actus  intellectus  non  sit  transiens  in  exterio- 
rem  materiam  mutandam  ;  unde  et  ipsa  res,  quse 
est  extra  animam,  est  extra  genus  intelligibile,  et 
propter  hoc,  relatio,  quse  consequitur  actum  intel- 
lectus,  non  potest  esse  in  ea.  Et  est  similis  ratio  de 
sensu  et  sensibili.  Licet  enim  sensibile  sua  actione 
immutet  organum  sensus,  et  propter  hoc  haheat 
realem  relationem  ad  ipsum,  sicut  et  alia  agentia 
naturalia  ad  ea  quse  patiuntur  ab  eis,  alteratio 
tamen  organi  non  perficit  sensum  in  actu,  sed  per- 
ficitur  per  actum  virtutis  sensitivse,  cujus  sensibile, 
quod  est  extra  animam,  omnino  est  expers.  Simili- 
ter  homo  comparatur  ad  columnam ,  ut  dexter, 
ratione  virtutis  motivre  qiue  est  in  homine,  secun- 
dum  quam  competit  ei  dextrum  et  sinistrum,  ante 
et  retro,  sursum  et  deorsum ;  et  ideo  hujusmodi 
relationes,  in  homine  vel  animali,  sunt  reales,  non 
autem  in  re  quse  tali  virtute  caret.  Similiter  etiam 
nummus  est  extra  genus  illius  actionis  per  quam  fit 

(a)  non.  —  Om.  Pr. 

(6)  esse.  —  Om.  Pr. 

(y)  acta;  nam.  —  ea  atque  natura  Pr. 

(8)  patet.  —  per  Pr. 


pretium,  quce  est  conventio  inter  aliquos  homines 
facta ;  homo  etiam  est  extra  genus  artificialium 
actionum  per  quas  sibi  iniago  constituitur ;  et  ideo, 
nec  homo  habet  relationem  realem  ad  suam  imagi- 
nem,  nec  nnmmns  ad  pretium,  sed  econtra.  »  — 
Haec  ille. 

Tertia  conclusio  esl  quod  erealara  refertur  ad 
Denm  relatlone  reali,  sed  non  econtra. 

Primam  partem  hujus  conclusionis  probat  san- 
ctus  Thomas,  ubi  supra,  art.  9,  ubi,  post  allegata 
in  prima  conclusione,  sic  subdit  :  «  Sic  ergo  oportet 
quod  res  habentes  ordinem  realiter  ad  aliquid,  rea- 
liter  referantur  ad  illud,  et  quod  in  eis  aliqua  res 
sit  relatio.  Omnes  autern  creatunc  ordinantur  ad 
Deum,  sicut  ad  principium  et  sicut  ad  finem.  Nam 
ordo  qui  est  partium  universi  ad  invicem,  est  pro- 
pter  ordinem  qui  est  totius  universi  ad  Deum  ;  sicut 
ordo  qui  est  inter  partes  exercitus,  est  propter  ordi- 
nem  exercitus  ad  ducem,  ut  patet,  12.  Metaphy- 
sicse  | t.  c.  52).  Unde  oportet  quod  creaturae  realiter 
referantur  ad  Deurn,  et  quod  ipsa  relatio  sit  res 
quaedam  in  creatura.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  ibidern, 
ad  4um,  dicit  quod  «  creatura  refertur  ad  Deum, 
secundum  suam  substantiam,  sicut  secundum  cau- 
sam  relationis ;  secundum  vero  relationem  ipsam , 
formaliter;  sicut  aliquid  dicitur  simile  secundum 
qualitatem  causaliter,  sed  secundum  similitudinem 
formaliter;  ex  hoc  enim  creatura  similis  denomina- 
tur  ».  —  Haec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod  relatio 
creaturae  ad  Deum,  non  est  ipsa  essentia  creaturae, 
sicut  (a)  nec  similitudo  est  albedo.  —  Item  ,  ibidem, 
ad  5um,  dicit  :  «  Cum  dicitur  quod  creatura  imme- 
diate  a  Deo  procedit,  excluditur  causa  media  creans; 
non  tamen  excluditur  mediata realis  habitudo,  quae  (6 ) 
naturaliter  sequitur ad  productionem  ereaturae;  sicut 
enim  aequalitas  sequitur  (y)  ad  productionem  quan- 
titatis  interminat;e,  ita  habitudo  realis  creationis 
naturaliter  sequitur  ad  productionem  substantnc 
creata?.  » 

Secundam  conclusionis  partem,  probat,  eadem 
qusest.,  art.  10,  ubi,  post  allegata  in  probatione 
secundse  conclusionis ,  subdit  :  «  Deus  autem  non 
agit  per  actionem  mediam,  quse  intelligatur  a  Deo 
procedens  et  in  creaturam  terminata.  Sed  sua  actio 
est  sua  substantia;  et  quidquid  in  ea  est,  omnino 
est  extra  genus  esse  creati  per  quod  creatura  refer- 
tnr  ad  Deum.  Nec,  iterum,  aliquod  bonum  accres- 
cit  Creatori  ex  creaturae  productione.  Unde  sua  actio 
est  maxime  liberalis,  ut  Avicenna  dicit.  Patet  enim 
quod  non  movetur  ad  hoc  quod  agat ;  sed  absque 
omni  sua  mutatione,  mutabilia  facit.   Unde  relin- 


(«)  sicut.  —  Om.  Pr. 
tamen.  —  Ad.  Pr. 
(y)  sequitur  ad  productionem  creaturae;  sicut  eequalitas 
sequitur.  —  Om.  Pr. 


284- 


LIBKI    I.    SENTENTIARU.M 


quitur  quod  in  eo  non  est  relatio  realis  ad  creatu- 
ram,  licet  sit  relatio  creaturae  ad  ipsum,  sicut  efTe- 
ctus  ad  causam.  In  hoc  autem  defecil  Avicenna, 
quia  voluit  probare  quod  non  esset  relalio  inter 
Deum  et  creaturam,  quia,  cum  Deus  non  sit  corpus, 
non  habet  relationem  ad  tempus  et  locum  ;  conside- 
ravit  enim  solam  relationem  quae  consequitur  quan- 
titatem,  et  non  eam  quae  consequitur  actionem  et 
passionem.  »  —  Haec  ille. 

Istas  easdem  conclusiones  ponit  sanctus  Tbomas, 
in  Scripto  ,  scilicet  1.  Sententiarnm.  Primam 
enim  ponit  et  secundam,  dist.  26,  q.  2,  art.  1  ;  ter- 
tiam  autem  conclusionem  ponit,  dist.  30,  q.  1 , 
art.  3.  —  Item,  1  p.,  q.  28,  art.  1,  ponit  primas 
duas  conclusiones;  tertiam  autem  ponit,  q.  13, 
art.  7.  —  Item,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  13,  12, 
11,  ponit  omnes  istas  conclusiones,  praecipue  ter- 
tiam. 

B.  —  OBJECTIONES 

§   1.    —   CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  pri- 
mam  conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  30,  q.  1, 
art.  2),  multipliciter.  Vult  enim  probare  quod  simi- 
litudo  et  aequalitas  non  sint  in  rerum  natura,  nisi 
intellectus  apprehendat.  Et  arguit 

Primosic.  Si  similitudo  esset  res  exsistensinalbo, 
posito  alio  coalbo,  et  si  aequalitas  esset  res  exsistens 
in  linea,  posita  linea  ejusdem  quantitatis,  sequitur 
quod  Omnipotens  sine  contradictione  posset  duas 
albedines  conservare,  annihilando  rem  similitudinis, 
et  conservare  duas  lineas,  annihilando  rem  aequali- 
tatis.  Sed  manifestum  est  qnod  hoc  Deus  facere  non 
potest;  quia,  dato  quod  realitatem  requalitatis  aut 
similitudinis  deleret,  adbuc  intellectus  considerans 
duas  albedines,  aeque  invenit  eas  similes,  sicut  ante. 
Ergo  superfiuum  est  et  impossibile  quod  realitas  ali- 
qua  addatur  albedinibus,  quae  appelletur  similitudo, 
aut  quantitatibus,  quae  appelletur  aequalitas.  —  Sed 
forte  dicetur  quod  non  omnem  rem  potest  Deus 
facere  sine  alia,  nec  separare  ab  alia ;  unde  non 
potest  realitatem  similitudinis  separare  a  qualitati- 
lnis  positis;  sicut  enim  proprium  est  qualitatibus 
qualificare,  sic  et  assimilare;  et  hinc  esl  quod  sicut 
risibilitas  non  potcst  separari  ab  lioinine,  sic  nec 
similitudo  aec  sequalitas  possunt  separari  a  qualitate 
;uit  quantitate,  cum  sit  proprium  quantitatis  secun- 
dum  eam  aequale  vel  insequale  dici,  et  qualitatis 
secundum  eam  simile  vel  dissiinil(>  dici,  secundum 
Philosophum,  in  Prasdicamentis  (cap.  de  Qual 
el  Quant.).  —  Hoc,  inquit,  non  valet,  nec  tollit 
priorem  demonstrationem. 

Manifestumest  namqueprimo(a)quodDeuspotes1 

(a)  j>ri>,i(,    — .  Om.  Pr. 


infiuere  ad  conservationem  prioris,  non  inftuendo 
ad  conservationem  posterioris,  quidquid  sit  e  con- 
verso.  Si  enim  hoc  non  posset,  boc  esset  quod  non 
potest  velle  influeread  prius,  non  influendo  ad  poste- 
rins;  sed  hoc  nibil  est  dictu  ;  aut  hoc  esset,quia  prius 
dependet  a  posteriori  in  esse;  et  hoc  etiam  nihil  est 
dictu  :  quia  tunc  non  esset  prius ;  sed  constat  quod 
duae  albedines  sunt  realitates  priores  et  fundamen- 
tales,  respectu  realitatis  similitudinis,  si  realitas  illi 
detur.  Igilur  poterit  Deus  influere  ad  conservatio- 
nem  duarum  albedinum ,  non  influendo  ad  conserva- 
tionem  realitatis  superpositae,  quae  dicitur  simili- 
tudo,  et  per  consequens  delere  similitudinem,  et 
duas  albedines  conservare. 

Secundo  contra  responsionem.  Bealitas  potest 
per  divinam  potentiam  manuteneri ,  absque  alia 
quacumque  a  qua  non  dependet ;  alioquin,  si  non 
posset,  sequeretur  quod  illa  realitas  dependeret;  ut, 
quia  linea  non  dependet  a  rectitudine,  nullus  dubi- 
tat  quin  posset  lineam  sine  rectitudine  conservare. 
Sed  manifestum  est  quod  realitates  duarum  albedi- 
num,  a  similitudine  non  dependent ;  quia  enim 
albedo  est  aliquid  absolutum,  potens  esse,  similitu- 
dine  destructa,  si  albedo  una  non  dependet  a  reali- 
tate  similitudinis,  et  similiter  nec  alia  (a) ;  quaelibet 
enim  perse  sumpta,potest  esse  absque  similitndine; 
ergo  nec  ambac  simul  sumptae  dependent;  non  enim 
plns  dependent  duo  simul  juncta,  quam  quodlibet 
per  se  sumptum.  Ergo  poterit  Deus  manutenere 
realitatem  duarum  albedinum,  delendo  similitudi- 
nem ,  si  tamen  sit  aliqua  res. 

Tertio  ad  idem.  Si  Deus  non  posset  rem  simili- 
ludinis  annihilare,  albedine  remanente  :  aut  hoc  est 
quia  albedo  et  similitudo  sunt  eadem  res,  et  ita, 
propter  contradictionem ,  albedo  non  potest  rema- 
nere,  similitudine  desinente  ;  aut  hoe  est ,  quia 
albedo  de  necessitate  originat  similitudinera  ,  el 
similitudo  pullnlat  ac  oritur  ab  eadem.  Sed  manife- 
stum  est  quod  secundum  impedire  non  potest.  Non 
esi  enim  albedo  potentior  ad  originandum  realita- 
temsimililudinis,  quam  sitDeusad  corrumpendum. 
Unde,  Deo  volente  annibilare  hujusmodi  realitatem, 
et  albedine  ex  parte  alia  pullulare  satagente,  vince- 
retalbedo,  et  esset  Deo  potentior.  Unde  patet  quod 
cst  pura  pbantastica  iinaginatio,  opinari  quod  simi- 
litudo  sit  res  pullulans  ex  albedine,  aut  quod  albedo 
originet  et  emittat  talem  realitatem.  Aut,  si  simili- 
tudo  sit  res,  poterit  eam  Deus  delere,  albedine  rema- 
nente.  —  Et  si  dicatur  quod  albedo  uon  pullulat, 
nec  originat  realitatem  similitudinis  efifective, 
lantnm  fundamentaliter  et  subjective;  —  hoc  nibil 
est  dictu  :  tiiin  quia  causalitas  subjecti  dob  conai- 
stii  nisi  in  recipere,  et  ideo  originare  est  alia  causa- 
litas,  oec  (6)  alia  quam  effectiva;  tum  quia  realitas 


(a)  alta.  —  illa  Pr. 
(8)  iwr.  —  rtoil  Pr. 


DISTINCTIO   XXX. 


QU^STIO   1. 


28o 


similitudinis,  si  non  sit  ab  albedine  eflective,  non 
apparet  suum  efficiens,  ut  inferius  apparebit.  — 
Hific  ille. 

Secundo  principaliter  arguit  contra  eamdern  con- 
clusionem ,  probando  quod  relatio  dupli ,  tripli , 
dimidii,  subtripli,  non  sint  extra  animam.  Si  enim 
tales  relationes  ponerentur  in  rebus ,  sequeretur 
quod  essent  in  actu  infinitse  relationes.  Data  nam- 
que  linea,  ipsa  est  dupla  ad  suum  dimidium,  et 
tripla  ad  tertiam  sui  partem,  et  quadrupla  ad  quar- 
tam ;  et  sic  in  iniinitum,  procedendo  secundum 
numeros.  Et  ita  erunt  actu  infinitae  relationes  in 
linea.  Sed  infinitas  rerum  est  impossibilis.  Igitur 
dici  non  potest  quod  relationes  quae  sunt  modo 
numeri ,  sint  in  rebus. 

Tertio  probat  idem  de  toto  et  de  parte.  Si  enim 
relatio  partis  sit  in  re,  et  relatio  totius,  data  una 
magnitudine,  queeritur  an  medietas  sit  illa  pars  quse 
dicitur  relative  ad  totum,  aut  tertia  pars,  aut  quarta, 
aut  quinta ;  et  sic  in  infinitum.  Necesse  enim  erit 
quod  quselibet  pars  referatur  ad  totum,  et  e  con- 
verso;  aut  quod  solum  etliqua;  aut  quod  nulla.  Sed 
manifestum  est  quod  non  potest  dari  quod  nulla ; 
quia  tunc  tolleretur  relatio  partis  et  lotius,  quam 
tamen  omnes  concedunt.  Nec  potest  dici  quod  aliqua 
determinata,  plus  quam  alia.  Relinquitur  ergo  quod 
in  qualibet  fundatur  relatio  partis  ad  totum.  Hoc 
autem  esse  non  potest  in  re  ;  alioquin  erunt  infinitae 
relationes  in  actu.  Ergo  necesse  est  quod  hoc  sit 
solum  in  intellectu  considerante  successive.  —  Sed 
Ibrte  dicetur  quod  totum  ad  partem  non  refertur 
relatione  exsistente  in  re,  et  similiter  nec  duplum 
ad  dimidium  sui ;  sed  tamen  duplum  inter  duas 
lineas,  quarum  una  non  eet  pars  alterius,  est  in  re; 
unde  una  linea  dicitur  dupla  ad  aliam  duplicitate 
reali ;  et  secundum  hoc  non  oportet  quod  ponantur 
infinitae  relationes  in  actu ,  quia  non  (a)  sunt  lineae 
numero  infinita?.  —  Haec,  inquit, evasio  non  procedit. 
Impossibile  est  enim  relationem  esse  in  re,  cujus 
fundamentum  est  a  sola  apprehensione ;  alioquin, 
majorem  entitatem  haberet  relatio,  quam  lunda- 
mentum.  Sed  relationes  istae  non  fundantur  in 
quantitatibus  continuis  absolute,  sed  in  quantum 
numerantur  et  reducuntur  ad  numeros;  non  enim 
linea  fundat  duplicitatem  ad  aliain,  nisi  in  quan- 
tum  altera  accipitur  ut  quid  unum,  reliqua  vero  (6) 
ut  duo  aut  tria.  Constat  autem,  inquit,  ex  2i  distin- 
ctione,  quod  numerus  non  est  in  re  extra  animam, 
sed  tantum  in  anima;  et  per  consequens,  reductio 
quantitatis  ad  numeros  non  (it  nisi  per  animam. 
Ergo  impossibile  est  quod  duplicitas,  aut  triplicitas, 
quae  fundantur  in  quantitatibus,  in  quantum  sunt 
numeratoe,  sint  nisi  in  anima  objective.  Unde  esse 
non  possunt  in  natura.  — Secundo  ad  idem.  Quando 


(a)  quia  non.  —  quod  Pr. 

(6)  reliqua  vero.  —  relinquitur  Pr. 


aliqua  relatio,  per  prius  reperitur  alicubi,  et  poste- 
rius  alibi,  si  non  est  in  re  ubi  invenitur  per  prius, 
nec  erit  in  re  ubi  reperitur  per  posterius ;  realior 
enim  esse  videtur  ubi  reperitur  per  prius.  Sed  istae 
relationes  per  prius  competunt  numeris  ;  sunt  enini 
relationes  fundatae  super  numeros,  in  ordine  ad 
unum,  ut  patet,  5.  Metaplujslcx  (t.  c.  20);  exinde 
vero  derivantur  ad  magnitudines,  prout  sunt  nume- 
ratae.  Ergo,  cum  in  numeris  relationes  istae  non 
habeant  esse  nisi  in  apprehensione,  sicut  nec  nume- 
rus,  nudto  minus  erunt  in  quantitatibus  numeratis, 
nisi  per  considerationem.  Et  ita  non  (a)  est  veruni 
quod  una  linea  habeat  duplicitatem  ad  aliam  in  re 
extra;  sicut  nec  duplicitas  est,  nisi  ab  intellectu; 
nec  est  verum  quod  linea  non  sit  dupla  ad  suum 
dimidium,  et  tripla  ad  suum  tertium,  sicut  est 
dupla  vel  tripla  ad  aliam  lineam  distinctam  a  se. 

Quarto  principaliter  dicit  patere  a  priori ,  quod 
relationes  identitatis,  similitudinis,  et  aequalitatis, 
non  sint  extra  animam.  Ista  enim  non  sunt  aliud 
quain  qusedam  unitates.  Unitas  vero  est  indivisio. 
Talis  autem  indivisio  et  negalioquam  importatsimi- 
litudo,  non  potest  fundari  in  natura  communi  quid- 
ditativa  et  essentiali  :  tum  quia  in  illa  non  includi- 
tur  aliquid  relativum  ;  tum  quia  sensus  vel  imagi- 
natio  non  judicarent  similitudines  corporum,  cum 
naturam  communem  non  apprehendant ;  cujus 
oppositum  experimur.  Nec  potest  fundari  super  duas 
albedines  distinctas  nunieraliter,  prout  sunt  in  re 
extra;  alioquin,  sequeretur  quod  una  negatio  posset 
esse  in  subjectis  distinctissimis  :  una  enim  albedo 
potest  esse  in  aquilone,  et  alia  in  meridie.  Relin- 
quitur  ergo  quud  fundetur  super  apprehensione 
ambarurn.  Unde  non  est  aliud  sii  dlitudo  duarum 
albedinum  quam  earum  apprehensio  indistincta; 
sicut  per  contrariurn,  dissimilitudo  (6)  est  judicium 
discrepans  et  diversurn. 

Quinto  principaliter  dicit  idern  patere  de  duplici- 
tate  et  triplicitate,  in  omnibus  dictis  modo  numeri. 
Tales  enini  relationes  non  sunt  aliud  quain  multi- 
plicitates  et'  submultiplicitates.  Sed  multiplicitas 
non  est  nisi  summa  et  clausio,  in  qua  consistit  et 
residet  anima  numerans ;  ex  parte  autem  unitatis 
dicitur  submultiplicitas.  Unde  processus  animee 
numerantis,  consideratus,  non  ut  generans  sum- 
mam,  sed  ut  connectens;  summam  cum  unitate, 
multiplicitas  appellatur.  Et  sic  non  est  nisi  ab  opere 
intellectus. 

Sexto  dicit  idem  patere  de  toto  et  parte.  Pars  enim 
refertur  ad  totum,  ut  submultiplex ;  et  ideo,  ut 
submedia,  vel  subtripla.  Totum  vero  refertur  ad 
partes,  ut  multiplex.  Unde  idem  est  judicium  de 
totalite  et  multiplicitate,  et  de  parte  et  submul- 
tiplicitate ;    propter    quod    diffinitur    pars,    quod 


(<x)  non.  —  Om.  Pr. 

(6)  dissimilitudo.  —  similitudo  Pr. 


286 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


est  :  illud  quod  aliquoties  ductum,  reddit  et  inte- 
grat  totum. 

Septimo  principaliter,  quod  relationes  producentis 
et  producli,  cujusmodi  sunt  j>aternitas  et  filiatio,  et, 
universaliter,  omnes  de  secundo  modo,  sint  in  sola 
apprehensione  intellectus,  nec  sint  res  extra  ani- 
mam . 

Primo  sic.  Illud  non  potest  poni  res  in  natura, 
quod  non  habet  aliquod  productivum,  nec  imme- 
diate,  nec  mediate;  alioquin,  sequeretur  quod  ali- 
quid  se  conduceretde  non  esse  adesseperseipsum; 
quod  est  contra  Augustinum,  1.  de  Trinitate, 
cap.  1,  et  Commentatorem,  12.  Metaplujsicse,  com- 
rnento  37.  Sed,  si  in  producente  oriretur  aliqua  res 
quee  relatio  diceretur,  necessario  talis  res  poneretur 
de  novo  in  producente,  absque  hoc  quod  aliquid 
illam  rem  produceret.  Aut  enim  ipsemet  producens 
causaret  rem  illam  in  se ;  aut  boc  faceret  ipsum  pro- 
ductum ;  aut  actio  a  producente  profluens  in  produ- 
ctum  (a);  aut  aliquid  extrinsecum  ab  utroque,  ut 
Deus  vel  coelum.  —  Sed  non  potest  dari  primum, 
scilicet  quod  agens  producat  in  se  paternitatem ,  aut 
relationem  :  tum  quia  relatio  esset  per  se  terminus 
productionis ;  tum  quia  acquireretur  immediate  in 
Patre,  nonacquisito  aliquo  absoluto;  tuni  quia  omne 
producens  ageret  in  se ;  et  multa  alia  impossibilia, 
quae  sequuntur.  —  Nec  potest  dari  secundum;  tunc 
enim  Filius  imprimeret  in  Patre  paternitatem ;  et 
ignis  genitus,  relationem  in  generante;  quo  nil 
absurdius.  —  Nec  potest  dari  tertium ;  quoniam 
actio  est  subjective  in  passo,  ut  supra  dictum  fuit; 
et  iterum,  non  attingit  active  aliquid  quod  sit  in 
Patre  ;  nec  etiam  derelictive,  quasi  derelinquat  pater- 
nitatem  in  eo  (6);  boc  enim  derelinquere  oportet 
quod  fiat  aliquo  vere  causante  realitatem  quae  dere- 
linquitur;  quam  quidem  causare  non  potest  actio, 
sicut  patet;  nec  Paler,  ut  declaratum  est.  Relinqui- 
lur  ergo  quod  solus  intellectus  faciat  babitudinem  in 
producente  ad  productum  ;  et  per  consequens  quod  (y) 
non  sit  res  aliqua  in  natura,  cum  non  inveniatur 
sibi  principium  activum,  a  quo  suam  realitatem 
accipiat;  nisi  fortc  in  tantum  fuerit  quis  absurdus, 
quod  dicat  Deum,  vel  coelum,  sollicitari  ad  impri- 
mendum  continue  hujusmodi  realitates,  quoties 
aaturalia  agentiaagunt  ei  patiuntur  adinvicem. 

Secundo  ad  idem  sic.  Nulla  res  dependet  ab  illo 
quod  Qon  est  res;  nec  fundatur  super  illud.  Sed 
relationes secundi  modi  fundantur  super  egisse,  quod 
transiit  in  prseteritum  ;  unde  paternitas  manet,  gene- 
ratione  transeunte.  Non  igitur  dici  potest  quod  inter 
Socratem  el  Platonem  sil  aliqua  realitas  media,  quae 
dicatur  paternitas. 

Tertio  ad   idem.  Quia  relationes  producentis  et 

(a)  aut  actio  a  producente  proflueru  in  productum.  — 

Pr. 

\n  eo       Ora.  Pr. 
juod .  —  < im.  Pr 


producti,  non  sunt  aliud  quam  ipsum  producere  et 
produci;  nisi  quod  tunc  concipiuntur  per  modurn 
babilus  et  quietis,  qui  quidern  modus  non  competit 
ipsi  producere  et  produci  in  se,  immo  magis  oppo- 
situs,  scilicet  concipi  per  modum  fieri  et  positionis 
causative.  Quare,  non  incidunt  in  rnodum  relatio- 
num,  nisi  ex  solo  opere  intellectus. 

Octavo  princijDaliter  arguit  quoddominium  etser- 
vitus  non  sint  babitudines  in  re  extra.  Aut  enim 
dominium  et  servitus  dicunt  habitudinem  fundatam 
super  potentiam  activam  et  passivam  :  dominium 
quiclem,  suj^er  posse  dirigere  et  regere,  propter 
prseeminentiam  intellectus;  servitus  vero,  sujDer 
aptum  natum  regi  et  dirigi,  propter  imbecillitatem 
intellectus.  Aut  dicunt  habitudinem  exigentem 
mutuam  obligationem  ad  hujusmodi  opera.  —  Sed 
manifestum  est  quod  primurn  non  sufficit  ad  fun- 
dandum  dominium  et  servitutem.  Licet  enim  intel- 
lectu  pollentes  et  corpore  deficientes,  apti  nati  sint 
naturaliter  dominari  his  qui  econtrario  sunt  cor-- 
pore  pollentes  et  intellectu  deficientes,  ut  dicit  Phi- 
Losophus,  i.  Politicx  (cap.  3);  nihilominus,  ultra 
hoc,  requiritur  mutua  obligatio;  non  enim  omnes 
qui  tales  sunt  naturaliter,  sunt  de  facto  servi  aut 
domini.  Ergo.  patet  quod  dominium  exigit  mutuam 
i)bl  igatiorrem.  Talis  autem  obligatio  non  est  nisi  in 
sola  aj>prehensione  intellectus,  qua  dominus  consi- 
derat  se  obligatum  ad  aliquid  jiryecipiendurn  servo  in 
operibus  rationis,  ad  recipiendurn  vero  in  operibus 
aliis;  et  econtrario  servus  esl  obligalusad  impenden- 
dum  corporalia,  et  habet  recipere  regimen  vel  dire- 
clionem.  Quare  respectus  dominii  est  in  sola  appre- 
hensione  rationis,  et  non  exsistensin  re.  —  Secund>> 
dicit  hoc  patere  a  priori,  quia  respectus  dominii  non 
est  j)otentia  ad  dirigendum,  nec  obligatio  ad  hujus- 
modi  actus,  sed  potius  hujusmodi  actus,  considerati 
ut  dominum  et  servum  connectentes,  intellecti  per 
modum  babitus  et  non  actus.  Cum  igilur  talis  con- 
nexio  non  sit  in  re,  quia  tales  actus  praetereunt,  «I 
succedunt,  nec  continue  manent,  restat  quod  ser- 
vitus  et  dominium  sint  irr  sola  apprehensione. 

Nono  principaliter  arguit  quod  relationes  tertii 
modi,  videlicet  mensurati  ad  mensuram  et  econtra, 
non  sint  nisi  in  sola  apprehensione,  sicut  relatio 
scierrtia;  ad  scibile,  et  sensusad  sensibile,  sic.  Impos- 
sihile  est  esse  aliquam  rem  dependentem  a  non  re : 
alioquin,  res  dependeret  a  nihilo,  et  ita  esset  diq>en- 
dens  et  non  dejiendens.  Sed  manifestum  est  quod 
relatio  scientiaj  acl  scibile,  vel  actus  intellectus  ad 
intelligibile,  aut  visionis  ad  visibile,  et  sit  de  aliis 
inensuiatis,  dependet  a  non  re;  quoniam  oon 
oportet  (niud  scibile  sit  in  actu,  scientia  manente, 
uec  intelligibile  dum  intelligitur,  QdC  Sensibile  dum 
sentitur;  immo  scientia  potest  manere,  re  destructa 
et  penitus  annihilata;  et  actus  intellectionis  transit 
super  res  nullo  modo  exsistentes;  similiter,  vu 
saltem  per  Dei  potentiam,  posset  manere,  annihi- 


DISTINCTIO   XXX.  —   QU^STIO   I. 


287 


lato  visibili.  Ergo  talis  relatio  scientiao  ad  scibile, 
non  est  aliquid  in  re  exsistens.  —  Nec  valet,  inquit, 
si  dicatur  quod  scientia  non  refertur  aclualiter  ad 
scibile,  nisi  quando  illud  exsistit. 

Primo.  Quia  non  est  verior  scientia,  scibili  exsi- 
stente,  quam  ipso  annihilato.  Sed  verior  esset,  si  de 
novo  inciperet  referri  ad  ipsum  quando  de  novo 
exsisteret,  ita  quod  prius  non  referretur  realiter,  sed 
tantum  secundum  ratiouem.  Ergo  non  est  verum 
quod  scientia  tunc  solum  referatur  ad  scibile  per 
modum  mensurati,  quando  ipsum  scibile  exsistit. 

Secundo  ad  idem,  contra  scilicet  responsionem. 
Scibile,  secundum  illam  rationem  causat  scientiam, 
et  mensurat  eam,  sub  qua,  peremptum,  perimit 
eam;  quia  Philosophus  dicit,  in  Prsedicamentis , 
quod  scibili  destructo  destruitur  scientia,  sed  non 
econtra.  Sed  manifestum  est  quod  scibili  destructo 
quoad  esse  exsistentiae ,  scientia  non  perimitur.  Quia 
dicit  Philosophus,  7.  Metaphysicse  (t.  c.  34),  quod 
ideo  in  singularibus  non  est  scientia,  quia,  illis 
abeuntibus  et  corruptis,  manet  scientia,  quia  est  de 
necessariis  et  impossibilibus  aliter  se  habere.  Ubi 
dicit  Commentator,  com.  34,  quod  impossibile  est 
ut  sit  scientia  rerum ,  quie  possunt  esse  modo  in  una 
dispositione,  et  post  in  alia.  Ergo  scibile  non  deter- 
minat  relationem  scientiae ,  sub  esse  exsistentiae ; 
immo  accidit  sibi  exsistere  vel  non  exsistere.  Non 
ergo  mensurat  scientiam,  nec  causat  eam,  nisi  prout 
in  esse  intellecto  babet  cum  suis  passionibus  habitu- 
dines  necessarias,  connexiones  omnino  immutabiles 
ac  impossibiles  aliter  se  habere.  Patet  igitur  quod 
relatio  mensurati  ab  eo  est  causative ;  quia  termi- 
num  istius  relationis  facit.  Unde,  si  natura  faceret 
relationem  scientioe  ad  scibile,  de  necessitate  poneret 
terminum  in  actu ;  sicut  et  intellectus,  dum  consi- 
derat  hujusmodihabitudinem,statim  ponit  sribile  in 
actu  terminantis. 

Tertio  dicit  hoc  patere  a  priori,  quod  relatio 
scientice  ad  scibile  non  sit  nisi  in  anima.  Illa  enim 
relatio  est  relatio  mensurati  ad  mensuram,  sic  quod 
mensurata  sunt  qusedam  similitudines  diminutae,  et 
mensurantia  sunt  qusedam  exempiaria.  Sicut  igitur 
similitudo  est  inter  formas  oequales  et  pares  mutua 
indistinctio  (*),  ita  relatio  scientioe  est  assimilatio  aul 
imitatio  formae  diminutae  ad  formam  exemplarem 
exsistentem  ;  non  tamen  e  converso,  quia  talis  exem- 
platio  non  est  ex  parte  exemplaris. 

Decimo  arguit  principaliter  quod  relationi  in 
communi,  repugnat,  ex  sua  ratione,  quod  sit  res. 
Quia  dicitur  de  ea  quod  acquiritur  in  subjecto,  nullo 
agente  ipsum  attingente.  Sed  manifestum  est  quod, 
albo  exsistente  in  oriente,  si  fiat  album  aliud  in  occi- 
dente,  similitudo  intelligitur  esse  in  albo  quod  est 
in  oriente,  absque  hoc  quod  aliquod  agens  agat  in 
illud,  vel   attingat   illud,  praeterquam   intellectus, 

(<x)  indistinctio.  —  dico  Pr. 


qui  ipsum  comparat  ad  aliud  album  quod  de  novo 
producitur  in  occidente ;  non  enim  dealbans  in  occi- 
dente,  actionem  suam  protendit  usque  in  oriens,  ut 
similitudinem  imprimal;  nec  coelum  aut  aliquid 
aliud  potest  eam  imprimere,  nisi  solus  intellectus. 
[gitur  non  potest  poni  quodsitaliquatalis  resacqui- 
sita.  Et  per  consequens,  relationi,  ex  natura  sua, 
repugnat  habere  exsistentiam  in  natura.  —  Ner 
valet,  inquit,  si  dicatur  quod  generans  orientalem 
albedinem,  a  principio,  quantuni  fuit  ex  se,  dedit 
realitatem  similitudinis ;  sed  prohibebatur  poni  in 
actu,  propter  non  exsistentiam  terinini,  qui  exigitur 
in  esse  relationis;  secundum  hoc  igitur  generans 
albedinem  in  occidente,  dicitur  agere  similitudinem 
in  albedine  orientis,  tanquam  removens  non  entita- 
tem  termini ;  sed  ipsa  erit  a  generante  quod  funda- 
mentum  produxit;  eo  modo  quo  motus  gravis  est 
per  se  a  generante ,  sed  per  accidens  est  a  removente 
prohibens.  —  Hoc,  inquit,  non  valet.  Quamvisenim 
esset  a  generante,  non  tamen  ipsa  cum  albedine 
oriretur;  et  sic,  per  se  acquireretur ;  quod  est  contra 
mentem  Philosophi.  Relinquitur  igitur  quod,  si  fiat 
in  albedine,  hoc  erit  per  actionem  intellectus. 

Undecimo  sic.  Omnis  realitas  conjungens  aliqua 
duo,  impeditur  per  distantiam  illorum,  ut  patet; 
quia  actio  et  passio  requirunt  approximationem ,  et 
habent  ex  distantia  impediri.  Sed  relatio  est  habi- 
tudo  connectens  extrema,  secundum  quod  dicit  Sim- 
plicius  (cap.  de  Rclatione)  hypostasim  relationis  in 
diversis  exsistere,  cum  sit  ad  alterum  habitudo. 
Quod  autem  haec  connexio,  per  nullam  distantiam 
impediatur,  patet  :  quia  quantumcumque  duo  alba 
sint  distantia  vel  propinqua,  nulla  variatio  fit  in 
albedine,  necerit  vigorosior,  aut  debilior,  sicut  con- 
tingit  in  actione  et  passione.  Ergo  impossibile  est 
quod  relatio  sit  res  aliqua,  quae  connectat  extrema. 

Duodecimo  sir.  lllud  quod  non  esset,  si  anima 
non  esset,  non  est  res  habens  exsistentiam  in  natura. 
Sed  relatio  est  hujusmodi.  Dicit  enim  Philosophus, 
6.  Metaphysicse  (t.  c.  8),  quod  ens  est  quoddam  ens 
quod  cum  alio  copulatur  et  cogitatio  dividit  illud. 
Quod  exponens  Commentator,  commento  8,  dicit 
quod  intendit  praedicamenta  quae  habent  composi- 
tionem  (oc);  aestimatur  enim  quod  illa  non  essent,  si 
anima  non  esset.  Ergo  relatio  non  habet  exsisten- 
tiani  in  natura.  —  Nec  valet,  si  dicatur  quod  Com- 
mentator  non  loquitur  affirmando.  Non  valetquidem  ; 
quoniam  isto  modo  loquendi  utitur  frequenter,  in 
illis  quae  denuntiat  assertive.  Unde  ponit  ibi  aesti- 
matur  pro  videtur.  Est  autem  aliquod  videri  pro- 
babile  et  topicum,  et  est  aliud  necessarium  et 
verum. 

Decimotertio.  Quia  dicit  Commentator,  12.  Meta- 
physicse,  commento  19,  quod  relatio,  inter  omnia 
praedicamenta,  est  debilioris  esse.   Sed  secundum 


(■x)  compositionem.  —  comparationem  Pr. 


288 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


eumdem,  4.  Physicorum,  eommento  88,  entium 
qusedam  sunt  completa,  in  quorum  esse  nihil  facit 
anima  ;  qusedam  vero  sunt  quorum  actus  completur 
per  animam,  quia  esse  eorum  completur  ex  actione 
animse  in  eo  quod  est  de  eis  extra  animam  ;  et  talia 
sunt  entia  latentia,  quae  non  essent  nisi  in  potentia, 
si  anima  non  esset.  Et  ait  quod  de  talibus  non  est 
tempus.  Ergo  relatio,  quie  babet  esse  debilissimum, 
necessario  erit  de  istis  entibus,  quorum  actus  est  ab 
anima,  fundamentum  autem  et  potentialitas  in  re 
extra;  vel  non  erit  verum,  quod  habeat  esse  debilius 
inter  omnia  entia. 

Decimoquarto.  lllud  quod  advenit  alicui,  seipso 
quiescente,  non  habet  exsistentiam  naturalem  in 
illo.  Sed  Philosophus,  5.  Physicse  (t.  c.  10),  dicit 
quod  relatio  advenit  alteri  relativorum  absque  hoc 
quod  transmutetur;  quod  exponit  Commentator, 
commento  10,  dicens  quod  «  in  relatione  non  est 
motus,  quoniam  illud  quod  transmulatur  ad  relatio- 
nein,  transmutatur,  se  quiescente,  ex  transmuta- 
tione  sui  correlalivi  )).  Ex  quibus  patet  quod  relatio 
oritur  in  altero  extremorum  simpliciter  quiescente, 
ex  transmutatione  alterius.  Ergo  relatio  non  est  res 
in  natura  exsistens;  sequeretur  enim  quod  extre- 
mum ,  dum  acquireret  eam ,  non  esset  totaliter 
quiescens,  quin  saltem  transmutaretur  realiter  in 
adventu  entitatis  relativae. 

Decimoquinto.  Illud  cujus  hypostasis  est  ratio 
incorporea,  habens  pro  differentia  substantiali  et 
proprietate  (a),  non  quod  sit  in  se,  sed  ad  alterum, 
quasi  in  diversis  exsistens,  tale  (6)  non  potest  esse, 
secundum  suam  hypostasim,  in  rerum  natura  :  tum 
quia  ratio(y)  talis  incorporea,  non  est  in  corporibus 
exsistens  extra ;  tum  quia  nulla  vera  hypostasis  exsi- 
stens  in  diversis,  vel  attingens  distincta,  potest  esse 
nisi  in  intellectu.  Sed  Simplicius  (8),  ubi  supra, 
inquirens  de  relatione,  utrum  sit  solum  nomen,  vel 
babeat  hypostasim,  hoc  est,  quidditativam  rationem, 
determinat  quod  relationis  hypostasis  est  qua^dam 
ratio  incorporea,  proprietatem  habens  et  differen- 
tiam  essentialem,  quod  non  est  aliquid  in  se,  sed  ad 
alterum,  et  quod  exsislit  ut  in  diversis;  et  multa 
talia  sibi  attribuit.  Ergo  sua  hypostasis  non  habet 
realem  exsistentiam  in  rerum  natura.  —  Hiec  ille. 

II.  Argumenta  Occam.  -  Contra  eamdem 
conclusionem  arguit  Occam  (1.  Scntent.,  dist.  30, 
q.  1),  probando  quod  nulla  res  extra  animam,  quae 
non  est  signum,  est  relatio,  vel  ad  aliquid. 

Primo  sic.  Omnis  res  realiter  distincta  ab  alia  re, 
quarum  neutra  est  pars  alterius,  potest  intelligi, 
alia  non   intellecta.    Sed    impossibile    est    aliquam 


(a)  et  proprietate.  —  proprietateni  Pr. 
(6)  tale.  —  talis  oiini  IV. 
(y)  ralio.  —  relatio  IV. 
(5)  dicit.  —  Ad.  IV. 


relationem  intelligi,  non  intellecta  alia  relatione 
opposita ;  quse  tamen  non  est  pars  ejus,  nec  econtra. 
Ergo  nulla  relatio  est  res.  Major  patet  :  quia  non 
magis  dependet  intellectio  unius  rei  totaliter  dispa- 
ratse  ab  alia  re  disparata  (a),  quam  intellectio  effectus 
ab  intellectione  suue  causae  essentialis ;  sed  illud 
quod  est  effectus,  potest  intelligi,  non  intellecta 
causa;  igitur,  etc.  Minor  probatur;  quia,  si  aliquis 
possct  intelligere  Socratem  et  similitudinem  ejus, 
non  intellecta  alia  similitudine  correspondente,  tunc 
posset  scire  Socratem  esse  similem,  et  tamen  du- 
bitare  et  ignorare ,  an  sit  alicui  alteri  similis  ,  et 
scire  aliquem  esse  patrem,  et  ignorare  an  habeat 
filium. 

Secundo.  Sicut  contradictio  dicta  de  aliquibus, 
est  via  concludendi  dislinctionem  inter  illa,  ita  im- 
possibilitas  recipiendi  praedicationern  contradictorio- 
rum  pertinentium  ad  esse,  est  via  concludendi  iden- 
titatem.  Sed  similitudo  Socratis  ad  Platonem,  non 
potest  esse  sine  similitudine  Platonis  ad  Socratem, 
nec  econtra,  sine  contradictione.  Igitur  ista  simili- 
tudo  est  realiter  illa. 

Terlio  sic.  Illud  quod  nullibi  est  subjective  extra 
animam,  non  est  aliquid  reale.  Sed  similitudo  Socra- 
tis  ad  Platonem,  non  est  subjective  in  Platone  ;  erge- 
nec  similitudo  Platonis  ad  Socratem  est  subjective 
in  Platone,  et  constat  quod  nec  est  subjective  in 
Socrate ;  ergo  nullibi  est  subjective ;  et  non  est  sub- 
stantia,  secundum  te.  Et  per  consequens,  nec  est 
substantia,  nec  accidens ;  ergo  nulla  res.  Potest 
tamen  etiam  simpliciter  probari  idem ,  quod  simili- 
tudo  Socratis  ad  Platonem ,  non  est  in  Platone ,  nec 
est  Plato;  et  per  consequens,  non  est  res  extra 
animam,  etc. 

Quarto.  Quia  ista  est  intentio  Philosophi,  in  Prse- 
dicamentis  (cap.  de  Relatione);  qui  dicit  quod  ea 
sunt  relativa,  quse  dicuntur  aliorum,  aut  quo- 
modolibet  aliter  ad  aliud,  id  est,  ut  communiter 
exponitur,  sub  aliqua  alia  habitudine  casuali.  Item, 
infra,  dicit  quod  omnia  relativa  dicuntur  ad  con- 
vertentiam,  sed  casu  aliquoties  differunt  secun- 
dum  locutionem.  Item,  infra,  dicit  quod  aliquo- 
lies  etiam  fingerc  noniina  necesse  erit,  si  non 
fuerit  nomen  impositum  ad  quod  convenienter 
assignetur.  Gonstat  autem  quod  dici  non  competit 
rebus,  sed  terminis  et  signis  rerum.  Item,  habitudo 
casualis  non  competit  rebus.  Item,  nec  res  ipsas 
fingere  possumus,  sed  nomina  rerum  ;  et  ad  illa  quae 
fingimus  Philosophus  dicit  alia  dici ,  unde  ait  :  si 
non  fuerit  nomen  impositum,  ad  quod  supple 
nomen  relativum,  convenienter  assignctur.  Multa 
quoque  alia  dicit  de  relativis,  quyetantum  nominibus 
conveniunt.  Ex  quo  patel  quod  ejus  intentio  fuil 
quod  relativa  non  sunt  res  extra  animam,  sed 
nomina  reruni. 


(a)  ab  alia  re  disparata.  —  Om.  IV. 


DISTINCTIO   XXX.   —    QU/ESTIO   1. 


289 


III.  Argumenta  Gregorii.  —  Contra  aliqua 
dicta  in  eadem  conclusione  arguit  Gregorius  (dist.  28 
et  seq.,  q.  2,  art.  1,  concl.  1),  primo  loco,  probando 
quod  relatio  non  sit  aliqua  entitas  distincta  ah  abso- 
lutis.  Et  primo  probat  quod  omnis  eutitas  sit  abso- 
luta.  Quia,  si  non  omnis  entitas  est  entitas  absoluta, 
tunc  aliqua  entitas,  omne  quod  ipsa  est,  est  ad  aliud, 
seu  omne  quod  ipsa  dicitur,  dicitur  illud  ad  aliud 
relative.  Consequentia  patet;  quia,  si  nulla,  omne 
quod  ipsa  est,  dicitur  ad  aliud,  ergo  quaelibet  est 
aliquid  ad  se ,  et  per  consequens  est  entitas  absoluta ; 
quod  repugnat  antecedenti.  Sed  falsitas  consequentis 
probatur,  primo,  auctoritate  Augustini,7.  de  Trini- 
tate,  c.  i,  ubi,  inquirens  an  Pater  sit  sapiens  per  sa- 
pientiam  quam  genuit,  deducit,  tanquam  ad  impossi- 
bile,  ad  istud  consequens  :  quod  Pater  non  esset  ali- 
quid  ad  seipsum  ;  et  non  solum  quod  Pater  est,  sed 
omnino  (a)  quod  est,  relative  ad  Filiuni  diceretur; 
quod,  sicut  de  Patre  ipse  reputat  impossibile,  ita 
de  qualibet  alia  re ,  sicut  ex  allegandis  patebit. 
Deinde,  probatur  falsitas  consequentis  per  rationem. 

Et  primo  inductive.  Si  enim  aliqua  res  relative 
dicitur  dupla,  illa  dicitur  ad  se  bicubita,  vel  tricu- 
bita,  seu  quanta  ;  similiter,  si  aliquid  sit  relative 
pater,  ipsum  dicitur  ad  se  homo,  vel  Deus,  aut  ani- 
mal.  Et  sic,  de  singulis,  inducendo,  patebit  quod 
quselibet  entitas  quse  dicitur  aliquid  relative,  dici- 
tur  etiam  aliquid  ad  se  absolute.  In  his  vero  qune 
dicuntur  ad  se,  non  oportet  inducere ;  quia  patet. 
Et  per  consequens  nulla  entitas,  omne  quod  est, 
est  ad  alterum.  Hanc  probationem,  ibidem,  ponit 
Augustinus,  dicens  :  Huc  accedit,  quia  omnis 
essentia,  quce  relative  dicitur,  est  aliquid  etiam 
excepto  relativo,  id  est,  de  ea  dicitur  aliquid,  pra> 
ter  relativum.  Quod  idem  est  ac  si  diceretur  :  non 
solum  est  aliquid  ad  alterum,  sed  etiam  est  aliquid  ad 
se.  Quod  immediate  declarat,  subdens  :  sicuthomo 
dominus,  et  homo  servus,  et  cquus  jumentnm,  et 
nummus  arrha  :  homo ,  equus  et  nummus  ad  se 
dicuntur,  et  substantix  sunt,  vel  essentise; dominus 
vero,  scrvus,  jumenlum,  et  arrha,  ad  aliquid 
relative  dicuntur.  Et  idem  patet  in  singulis,  etc. 

Secundo,  idein  aliter  probatur  ratione.  Nam  de 
qualibet  entitate  convenit  enuntiare  quid  vel  quse 
entitas  ipsa  est  secundum  se,  et  istud  non  convenit 
fieri  per  aliquid  quod  de  ipsa  dicatur  relative  ad 
alterum  ;  ergo  per  aliquid  quod  ipsa  dicitur  ad  se. 
Ex  quo  sequitur  quod  quselibet  entitas  est  aliquid 
ad  se;  et  nulla,  omne  quod  est,  est  ad  aliud.  Aut, 
si  aliqua,  omne  quod  est,  est  ad  aliud,  de  illa  non 
convenit  enuntiare  quid  vel  quse  entitas  est  secun- 
dum  se.  Ex  quo  ultra  sequitur  quod  ipsa  non  est 
aliqua  entitas.  Et  sic,  aliqua  entitas  est  non  entitas; 
quod  implicat  contradictionem.  Consequentite  omnes 
patentes  sunt.  Prima  pars  antecedentis,  certa  est. 


(oc)  omnino.  —  omne  Pr. 


El  secunda  probatur,  ex  eo  quod  nullum  praedica- 
tum  relativum  indicat  quid  est  ipsum  de  quo  prse- 
dicatur,  seu  illud  pro  quo  stat  subjectum  de  quo 
dicitur.  Quapropter,  de  nulla  re,  interroganti,  ea 
demonstrala,  quid  est,  hoc  contingit  convenienter 
responderi,  quod  est  duplum,  vel  dimidium,  aut 
aliquid  eorum  quse  secundum  se  ad  alterum  praedi- 
cantur.  Unde,  sicut,  demonstrata  aliqua  re  quse  est 
pater,  interroganli  quid  est  hoc,  non  convenienter 
respondetur,  quod  habet  filium  aut  quod  genuit; 
sic  nec  convenienter  respondetur,  quod  est  pater, 
cum  hoc  sit  esse  patrem,  quod  habere  filium  et 
genuisse,  et  idem  significatur,  cum  aliquid  dicitur 
pater,  secundum  quod  pater  est  nomen  relationis 
prsecise,  et  cum  dicitur  quod  genuit  filium  ;  et  simi- 
liter,  cum  quis  dicitur  dominus,  idem  significatur, 
quod  cum  dicitur  quod  habet  potestatem  dirigendi 
et  coercendi  alium  ;  et  ita  de  singulis  patet  inspi- 
cienti.  Propter  quod  Augustinus  indifferenter  loqui- 
tur,  7.  de  Trinitate  (cap.  1)  :  Quod  relative  pro- 
nuntiatur,  non  indicat  substantiam,  id  est,  quid  est 
illud  de  quo  pronuntiatur.  Et  hoc  est  quod  Magister, 
dist.  7  liujus  primi  libri,  vult  dicere,  cum  ait  quod 
«  esse  patrem  non  est  esse  aliquid  »  ;  id  est,  dicere 
aliquem  esse  patrem,  non  est  ipsum  dicere  esse  ali- 
quid,  id  est,  aliquam  essentiam,  vel  aliquam  enti- 
tatem  ;  et  tamen  pater  est  aliqua  essentia. 

Tertio  ad  idem  sic.  Quia  de  qualibet  entitate  dici- 
tur  aliquid  (a)  esse,  non  relative  ad  alterum  ;  ergo 
nulla  entitas  dicitur  ad  aliud,  omne  quod  dicitur. 
Consequentia  nota  est.  Et  similiter,  prima  pars  ante- 
cedentis;  nam  omnis  entitas  est  qusedam  essentia. 
Secunda  vero  pars  antecedentis  probatur.  Quia 
sumo,  secundum  exempla  Augustini  pnemissa,  enti- 
tatem,  quae  est  :  dominus.  Ista  utique  est  essentia. 
Non  autem  dicitur  essentia  relative  ad  alterum.  Si 
enim  diceretur,  videretur  magis  quod  ad  servum. 
Sed  constat  quod  non ;  quia  dominus  non  est  essen- 
tia  servi ;  et  etiam  nullius  alterius  est  essentia.  Et 
ita,  universaliter,  nulla  essentia  est  alterius  essen- 
tise  essentia ;  quamvis  possit  esse  pars  alterius.  Sed 
quselibet  est  essentia  suimet,  loquendo  intransitive 
tantum;  quia  quselibet  est  ipsamet ;  et  illud  quod 
est,  non  distinguitur  ab  eo  cujus  est.  Unde,  com- 
muniter,  cum  dicimus  :  substantia,  vel  essentia 
lapidis,  vel  essentia  Dei,  exponitur  intransitive,  id 
est,  essentia,  quoe  est  lapis,  et  essentia,  quse  est 
Deus.  Huic  concordat  Philosophus,  1.  Metaphysicee 
(t.  c.  20),  ubi  probat  quod  nullum  ens  per  se  est 
aliud  a  suimet  substantia,  et  quod  quod  quid  est  et 
unumquodque  idem  est.  Si  ergo  nulla  essentia  est 
alterius  essentia,  ergo  hujusmodi  entitas  non  dici- 
tur  relative  essentia ;  et  pari  ratione,  nec  pater,  nec 
servus,  aut  aliqua  entitas  relativa  ad  alterum,  rela- 
tive  dicitur  essentia  ;  et  pari  ratione,  nulla  entitas 


(a)  aliquid.  —  Om.  Pr, 


II.  —   19 


290 


LIBIll    I.    SENTENTlAUUAl 


relativa  vel  absoluta  dicitur  relative  essentia.  Et  ex 
opposito,  si  aliqua  dicitur  relative  essentia,  aliquaenti- 
tas  non  est  essentia,  et  sic  essentia  non  est  essentia. 
Hanc  argumentationem  breviter  posuit  Augustinus, 
ubi  supra  (7.  de  Trinit.,  cap.  1).  Nam,  cum  dedu- 
xisset  ad  illud  consequens,  quod  Pater,  non  solum 
quod  Pater  dicitur,  sed  omnino  quidquid  dicitur, 
relative  diceretur  ad  Filium,  stalim  concludit  quod 
Filius  etiam ,  quidquid  dicitur,  relative  dicerelur  ad 
Patrem,  et  sic  Filius  relative  diceretur  essentia.  Ait 
enim  sic  concludendo.  Restat  igitur,  ut  essentia 
Filius  relative  dicatur  ad  Patrem ;  ex  quo  confici- 
tur  inopinatissimus  sensus,  ut  (a)  ipsa  essentia  non 
sit  essentia,  vel  certe  cum  dicitur  esseniia,  non  (6) 
essentia,  sed  relativum  judicetur.  Et  paulo  post, 
repetens,  ait :  Hoc  enim,  unde  agimus,  si  essentia 
ipsa  relative  dicitur,  ipsa  non  est  essentia. 

Nec  valet,  si  ad  pnedicta  diceretur  quod  proce- 
dunt  de  relativis;  non  autem  de  relationibus  in 
abstracto.  Nam,  universaliter,  de  qualibet  entitate 
procedunt.  Unde,  si  tales  relationes  ponantur, 
adhuc(y)  de  qualibet  est  quyerere  :  an  sit  aliquid  ad 
aliud ;  vel  non.  Et  si  non,  ergo  non  omne  quod  ipsa 
est,  est  illud  ad  aliud ;  immo  nihil  quod  ipsa  est, 
ipsa  est  ad  aliud ;  et  sic  magis  dicenda  est  entitas 
absoluta,  quam  ipsum  relativum.  Si  autem  est  ali- 
quid  ad  aliud,  procedunt  rationes  probantes  quod 
non  omne  quod  ipsa  est,  ipsa  est  illud  ad  aliud. 
Nam  et  de  ipsa  contingit  dicere  quid,  vel  quae  essen- 
tia  est ;  et  non  per  aliquod  nomen  quod  prsedicetur 
relative  ad  alterum,  ut  probatum  est.  —  Item,  nulla 
est  essentia  ad  aliud ;  unde ,  si  paternitas  sit  aliqua 
entitas  qualis  fingitur,  non  est  essentia  ad  aliud ; 
non  enim  paternitas  est  essentia  Filii,  nec  Filio, 
nec  in  aliqua  habitudine  casuali  prsedicatur  essentia 
de  paternitate  relative  ad  Filium,  vel  ad  Patrem, 
aut  ad  aliquod  aliud,  cum  nullius  alterius  paterni- 
tas  sit  essentia ;  et  ita  de  aliis  relationibus. 

IV.  Alia  argumenta  Gregorii.  -  Secundo 
loco,  probat  (ibid.,  3a  concl.)  quod  non  omne  rela- 
tivum,  est  relativum  formaliter,  per  relationem  sibi 
inhaerentem  et  distinctam  ab  eo.  Et  hoc  quatuorde- 
cim  mediis. 

Primum  est  tale.  Nam  constat  quod,  cum  dicitur, 
Socrates  est  distinctus  a  Platone,  non  denotatur 
quod  aliqua  entitas  inhaereat  Socrati,  qua  dicatur 
distinctus,  sed  tantummodo  quod  tam  Socrates 
quam  Plato  est  ens,  et  Socrates  non  est  Plato.  Unde 
Socratem  esse  distinctum  a  Platone,  nihil  aliud  est, 
quam  Socralem  esse  ens,  el  Platonem  esse  ens,  et 
Socratem  non  essePlatonem.  Et  ideo,sicul  peristam 
oopulativam  :  Socrates  esl  ens,  Plalo  esi  ens,  el 

(a)  ut.  —  aut.  Pr. 
(6)  est.  —  Ad.  Pr. 
(y)  adhuc.  —  adhucque  Pr. 


Socrates  non  esl  Plato,  non  denotatur  quod  aliqua 
entitas  inhsereat  Platoni,  vel  Socrati ;  ita  nec  per 
istam  categoricam  aequivalentem  illi  :  Socrates  eet 
distinctus  a  Platone,  denotatur  aliquam  entitatem 
formaliter  illi  inhaerere.  Eodem  modo  est  de  ista  : 
Socrates  est  pater;  cum  per  hanc  nihil  aliud  signi- 
ficetur,  quam  per  istam  :  Socrates  habet  filium.  Sed 
cum  dicitur  quod  habet  filium,  non  significatur 
quod  aliquam  entitatem  habeat  sibi  formaliter  inhae- 
rentem.  Ergo  nec  cum  dicitur  quod  est  Pater.  Unde 
Augustinus,  5.  de  Trinitate,  cap.  5,  ait  :  Pater  non 
dicitur  Pater,  nisi  ex  eo  quod  est  ei  Filius;  et 
Filius  non  dicitur,  nisi  ex  eo  quod  habet  Patrem. 
Et  ita  est  de  pluribus  aliis  praedicationibus  relativis; 
quod  facile  est  cognoscere,  aspiciendo  ad  quid  nomi- 
nis  ipsorum  relativorum.  —  Confirmatur.  Quia, 
cum  dicitur,  Deus  est  distinctus  a  creatura,  vel, 
Deus  est  Dominus  creaturse,  non  denotatur  quod 
aliqua  entitas,  aut  quidquam  omnino  reale,  vel 
rationis,  inhoereat  ipsi  Deo,  alioquin  propositio  esset 
falsa.  Hanc  rationem  virtualiter  ponit  Boetius,  ad 
hanc  etiam  conclusionem ,  in  libro  de  Trinitate. 

Secundum  medium  est  tale.  Si  omne  relativum 
esset  relativum  per  aliquam  entitatem  sibi  formali- 
ter  inhserentem,  sequitur  quod  in  qualibet  re  sinl 
actu  infinitse  res,  quarum  quselibet  alicui  illarum 
inhseret.  Consequens  reputabitur  ab  omnibus  falsum. 
Consequentia  probatur  :  quia  omnis  entitas  est  rela- 
tiva.  .Quod  patet.  Tum  quia  omnis  enlitas  esl  ab  ali- 
qua  entitate  distincta ;  ergo  omnis  entitas  est  relativa. 
Tum  quia  omnis  entitas  est  causa  vel  causata,  con- 
servans  vel  conservata;  er°;o  omnis  entitas  est  rela- 
tiva;  illa  enim  entitas  dicitur  relativa,  quae  dicitur 
ad  aliquid  alterum  relative ;  verbi  gratia,  quae  dici- 
tur  pater  vel  filius,  duplum  aut  dimidium,  aut  ali- 
quid  aliud  eorum  quae  secundum  se  ad  alterum 
prsedicantur. 

Tertium  medium  est  tale.  Quia  tunc  Deo  aliqna 
entitas  inheereret ;  quod  est  impossibile.  Tenet  con- 
sequentia;  quia  personse  divinae  sunt  ad  invicem 
relativae;  et  similiter,  Deus  dicitur  relative  ad  crea- 
turam  Dominus  et  Creator. 

Quarlum  medium  est  tale.  Quia,  si  sic,  sequitur 
quod  quandocumque  aliquid  incipit  vel  desinit  esse 
relativum,  aut  ad  aliud,  determinate,  ipsum  vel 
aliquid  ejus  esset  in  se  mutatum  ,  per  acquisitionem 
alicujus  entitatis  quani  prius  immediate  non  habuit, 
vel  deperditionem  alicujus  quam  prius  immediate 
liabuit  (a).  Et  patet  consequentia,  secundum  dicta 
adversariorum.  Sed  falsitas  consequentis  probatur, 
lam  in  Deo  quam  in  creaturis;  sicul  declarat  Augu- 
stinus,  5.  de  Trinitate,  in  cap.  ultim.:  Numn 
inquit,  cum  dicitur  pretium,  relative  dicitur,  nec 
tamen  mntatus  c.<t .  cuoi  esse  pretium  cceperit; 
neque  cum  dicitur pignus  :  ei  si  <jua  suni  aimilia. 


(x)  ;i  verbo  vel  deperditionem  usque  ad  habuit.  om,  Pr. 


IHSTINCTIO   XXX.   —    OU/ESTIO    I. 


291 


Si  eryo  nummus  potest,  nulla  sui  mulatione, 
multoties  rclative  dici,  ut  neque  cum  incipit  dici, 
neque  cum  desinit,  aliquid  in  ejus  nalura  vel 
forma  qua  nummus  est,  mutationis  fiat,  quanto 
facilius  de  (ot)  illa  incommutabili  Dei  subatantia 
debemus  accipere,  ut  ita  dicatur  aliquid  (6)  rela- 
live  ad  creaturam,  ut,  quamvis  temporaliler  incv- 
piai  dici,  mm  tamen  ipsi  substantiae  Dei  aliquid 
accidisse  intelligatur ;  sed  iili  creaturx  ad  quam 
dicitur.  Item,   Anselmus,  Monol.   25  :   Constat, 
inquit,    quod    homini    post    annum   prxseulem 
nascituro ,  nec  major,  nec  minor,  nec  sequalis 
sum  ;  omnes  auiein  has  relationes,  utique  cum 
natus  fnerit,  sine  omni  mei  (y)  mutatione,  ad 
ipsum  haberepotero  et  amittere,  secundum  quod 
crescct,  vel  per   qualitates  diversas  mutabitur. 
Ilem,  Philosophus,  5.  Physicorum  (t.  c.  10),  inquit : 
In  ad  aliquid  non  cst  motus ;   contingit  enim 
altero  mutante,  id  cst,  mutato,  verum  esse  alte- 
rum  nildl  mutatum;  et  11.  Metaphysicx  (cap.  3) : 
Est  enim  altero  permutato ,   verificari   alterum 
nihil  permutatum.  Patet  etiam  falsitas  illius  conse- 
quentis,  ratione.  —  Nani  sequeretur  quod  ad  gene- 
rationem  cujuscumque  minimse  entitatis  in  qualibet 
re  mundi,  et  in  qualiljet  parte  rei,  nova  entitas 
generaretur;  et  sic,  ad  subitam  generationem  ima- 
ginationis  (3),  vel  cogitationis  cujuscumque,  totus 
mundus  et  quaelibet  ejus  pars  mutaretur  ;   quod 
concedat,  < [ui  vult;  mihi  autem,  inquit,  omnino 
videtur  absurdum.   Tenet  consequentia  ;  quoniam 
al)  entitate  noviter  genila,  quaclibet  entilas  mundi 
alia  distinguitur ;  et  sic,  in  qualibet  re  mundi  nova 
distinctio  generabitur.  Et  certe  nec  ipse  Deus  ab 
hujusmodi  mulatione  erit  alienus,  cum  verissime, 
nulla  anima  (e)  consideiante,  ipse  sit  distinctus  a 
qualibet  re  creata  ;  quod  dico  propter  fugam  aliquo- 
liuii    dicentiuni   quod   non   refertur  ad   creaturam 
relatione  reali.  —  Pneterea.  Multum  esset  mirabile, 
quod  imaginatio  mea  realiler  mutaret  totum  mun- 
dum,  et  causarel  veras  res  extra  animam.  —  Ilem, 
quod  (Q  quodlibet  agens,  quantumeumque  debile, 
ageret  in  quamlibet  rem  mundi,  et  in  (-r{)  (pianta- 
cumque  di>lantia  ; '[uaeomniasei[uerentur.  Nec  valet 
dicere  quod  non  agit  per  se  in  quamlibet,  sed  per 
accidens;  quia  non  potest  aliquid  causare  in  aliquo 
per  aceidens,   nisi   in  illo  aliquid  causet  per  se; 
umnis  enim  efleelus  peraccidens,  conjunctus  est  ali- 
cui  etfectui  per  se,  sicut  causa  per  accidens  caus;c 
per  >c,  ut  dicitur,  2.  Physicorum  (t.  c.  36). 

Quintum  mcdium  est  tale,  in  quo  arguit  specia- 


(a)  de.  —  in  Pr. 

(o)  dicatttr  aliquid.  —dicam  Pr. 

(Y)  puta.  —  Ad.  Pr. 

(8)  imaginationis.  —  imaginis  Pr. 

(s)  anima.  —  natura  Pr. 

C)  quod.  —  Om.  Pr. 

(i])  in.  —  Om.  Pr. 


liter  de  relativis  primi  modi.  Et  primo  de  eodem 
aiguit  sic.  Nulla  res  est  secundum  se  numeraliter, 
aul  specifice,  aut  genere,  una  essentialiter  cum  ali- 
qua  alia  (a)  per  aliquam  entitatem  sihi  formaliter 
inhserentem  ;  ergo  nulla  res  est  alicui  eadem  per 
aliquam  entitalem  sibi  formaliter  inhaerentem.  Ante- 
(('dcii.s  |ialet,  quantum  ad  primam  partem,  de  se, 
ex  dictis  in  maleiia  de  uno.  Quantum  ad  secundam 
etiam  non  est  dubium.  Nam,  sicut  Socrates  seipso 
est  homo,  sic  seipso  est  unum  specie  cum  Platone 
ipii  etiam  est  homo.  Consequentia  vero  patet  statim. 
Nam  quaelibet  res  eo  (6)  est  sibi  numeraliter  vel 
alteri  secundum  speciem  eadem  essentialiter,  quo 
sibi  vel  alteri  est  secundum  speciem  essentialiter 
una.  Unde  Philosophus  dicit,  5.  Metaphysicx,  cap. 
de  Eodem  (t.  c.  16)  :  Eadcm  secundum  se  dicun- 
lur  quemadmodum  et  unum.  Et  postea  subdit  : 
Palam,  quia  identitas  unitas  quxdam  est  aut 
plurium  essendi,  etc.  Et  rursus  in  capitulo  ad 
aliquid  (t.  c.  20)  :  Eadcm  dicuntur,  quorum  sub- 
stantia  est  una,  etc.  Unde  non  aliud  est  aliqua  esse 
eadem  specie,  quam  ipsa  esse  unum  specie  (y);  et 
sic  de  aliis  modis  unitatis  et  identitatis. 

Secundo.  Per  nullum  magis  diversum  a  Platone 
quam  est  Socrates,  est  Socrates  idem  Platoni ;  sed 
quodcumque  accidens  Socratis  est  magis  diversum 
a  Platone,  quam  ipsemet  Socrates ;  ergo  per  nullum 
accidens  Socratis  ipse  Soerates  est  idem  Platoni ;  et 
ultra  :  ergo  identitas  Socratis,  sive  illud  quo  Socra- 
tes  est  idem  Platoni,  non  est  aliquod  accidens  vel 
entitas  inhaerens  Socrati.  Et  omnes  assumptae  sunt 
evidentes  ;  et  consequentiae  similiter. 

Tcrtio.  Si  Socrates  est  idem  Platoni  entitate  sibi 
inhoerente  quae  vocatur  ab  aliis  identitas,  et  simili- 
ter  Plalo  alia  identitate  sibi  inhaerente  est  idem 
Socrati,  sit  idenlitas  Socratis,  A,  et  sit  identitas  Pla- 
tonis,  B.  Gonstat  quod  A  et  B  sunt  eaedem  specie ; 
ergo  aliis  identitatibus  inhaerentibus  eis ;  et  sic  in 
infinitum;  quod  est  impossibile,  secundum  adver- 
sarium.  —  Dicetur  forte  quod  non  proceditur  in 
infinilum,  sed  est  status  in  primis  identitatibus. 
Nam  illae  sunt  eiedem  identitatibus  quaB  sunt  eaedem 
cum  ipsis  seipsis  ;  ita  quod  identitas  Socratis  ad 
Platonem  est  eadem  identitati  Platonis  (d)  ad  Socra- 
tem  seipsa,  et  non  alia  identitate  superaddita.  Quod, 
ut  clarius  paleat,  sit  A  identitas  Socratis,  et  B  sit 
identitas  Platonis  ;  et  identitas  qua  A  est  eadem  B, 
sit  C,  et  identitas  qua  B  est  eadem  ipsi  A,  sit  D. 
Dicitur  ergo  quod  A  distinguitur  a  Socrate,  quia 
Socrates  potest  esse  sine  A,  quia  potest  esse  sine  ter- 
mino  ejus.  A  tamen  non  differt  a  C,  sed  est  sibi 
idem  :  quia  A  non  potest  esse  sine  (s)  B,  cum  sint 

(a)  cum  aliqua  alia.  —  Om.  Pr. 
(6)  eo.  —  Oin.  Pr. 
(y)  unum  specie.  —  eadem  Pr. 
(8)  Platonis.  —  relationis  Pr. 
(e)  sine.  —  Om.  Pr. 


292 


LIIJIU    I.    SENTENTJARU-M 


simul  natura;  et  per  consequens,  contradictio  est  A 
esse,  nisi  tam  fundamentum  ipsius  G  quam  etiam 
terminus  ejus  sint.  Sed  termino  et  fundamento 
ipsius  C  exsistentibus,  necessario  est  G  esse.  Ergo 
contradictio  est  A  esse  sine  C ;  et  G  inest  formaliter 
A,  quia  A  dicitur  idem  ipsa  eadem  identitate  quse 
est  C.  Ergo  C  est  idem  ipsi  A  ;  et  per  consequens, 
ibi  erit  status.  —  Contra  hanc  responsionem,  arguit 
Primo.  Quia  B  non  est  necesse  esse  ;  nec  est 
idem  numero  cum  A,  nec  de  essentia  ejus;  nec 
etiam  aliquo  modo  per  se  ejus  causa,  nec  econtra. 
Ergo  sine  contradictione  aliqua  potest  esse  A  sine  B. 
Totum  antecedens  notum  est;  et  similiter  conse- 
quentia.  Et  statim  cito  probabitur  ex  dictis  respon- 
dentis,  scilicet  Scoti.  ■ — Confirmatur.  Quia  accidens 
potest  esse  sine  subjecto  in  quo  est,  et  quod  est 
ejus  per  se  causa,  saltem  materialis  in  qua ;  et  simi- 
liter  effectus  naturaliter  dependens  in  esse  a  sua 
secunda  causa  conservante,  ut  lumen  a  sole,  potest 
virtute  Dei,  absque  contradictione,  esse  sine  tali 
causa.  Ers'0  multo  maeis  A  sine  B.  Et  est  valde 
mirabile  quod  Deus  non  possit  Socratem  exsisten- 
lem  Parisiis,  et  omnem  entitatem  quse  est  in  ipso 
subjective,  conservare,  destructo  Platone  exsistente 
Bomse,  cum  omni  entitate  exsistente  in  eo  subje- 
ctive  ;  et  maxime  cum  nulla  causalis  dependentia 
intrinseca  vel  extrinseca  sit  inter  aliquid  Socratis  et 
aliquid  Platonis,  non  plus  quam  inter  Socratem  et 
Platonem.  —  Quod  vero  assumitur  ad  probatio- 
nem,  quia  A  et  B  sunt  simul  natura ;  —  dico  quud, 
si  A  et  B  sumantur  significative,  hoc  est  magis  falsum 
quam  illud  ad  cujus  probationem  assumitur;  quo- 
niam  idem  est  diclu  quod  dicere  quod  A  non  potest 
esse  per  aliquam  potentiam  sine  B,  nec  B  sine  A; 
quod  non  solum  non  est  verum  de  A  et  B,  sed  nec 
de  aliquibus  creatis,  seu  causatis  entitatibus ;  et  ideo 
nullaeduse  entitates  creatse,  sunt  simul  natura ;  cujus 
probatio  est,  quia  nullse  duoe  entitates  sunt  in  toto 
mundo  creatse,  quarum  altera  sine  altera  esse  non 
possit  sine  contradictione,  etper  potentiam  divinam. 
Si  autem  A  et  B  sumantur  materialiter,  pro  terminis 
scilicet  concretis  vel  abstractis  relativis,  et  sumeren- 
tur  simul  esse  natura,  ut  verificatur  de  terminis, 
propositio  esset  vera.  Sed  non  probat  propositum. 
Nam,  hoc  niodo,  isti  termini,  pater,  et  filius,  sunt 
simul  natura;  nam ,  inter  eos  significative  sumptos, 
convertitur  subsistendi  consequentia ;  nec  esse  vel 
exsistere  potest  de  alio  verificari,  quin  verificari 
simul  possit  de  reliquo.  Et  tamen  non  sequitur  : 
pater  et  lilius  sunt  simul  natura;  ergo  pater  non 
potest  esse  sino  filio.  Nam  consequens  est  falsum; 
et  antecedens  est  verum  in  sensu  proxime  praemisso. 
Et  ila  est,  in  proposito,  de  A  ct  de  15.  -  Et  posset 
contra  eos  argui,  quod  pater  non  refertur  ad  Glium 
relatione  a  se  distincta,  per  hunc  modum  arguendi, 
sii-  :  pater  aon  potesl  esse  sine  Blio;  ergo  uec  sine 
relationesui  ad  Qlium,  scilicet  paternitate. 


Secundo.  Si  A  et  B  sunt  seipsis  eadem,  eadem 
ratione  Socrates  et  Plato.  Quod  probatur;  quia  non 
minus  sunt  essentialiter  unum  Socrates  et  Plato 
specifice,  quam  A  et  B;  ergo  non  minus  essentia- 
liter  seipsis  idem,  nec  magis  accidentaliter,  sive  per 
accidentia  inhserentia,  idem  sunt  quam  A  et  B. 

Sextum  medium  procedit  de  relatione  distinctio- 
nis,  sic.  Per  nullam  entitatem  sibi  inhacrentem , 
aliqua  res  est  id  quod  est  essentialiter,  licet  aliqua, 
per  aliam  sibi  inhgerentem,  sit  talis  vel  talis;  non 
tamen  est  hoc  vel  illud,  sive  illud  (a)  quod  ipsa  est; 
et  per  nullam  etiam  sibi  inhaerentem ,  aliqua  res 
non  est  ea  res  qusc  ipsa  non  est  (6);  verbi  gratia  : 
per  nullam  rem  sibi  inhgerentem ,  Socrates  non  est 
Plato;  destructa  enim  qualibet  re  inhaerente  Socrati, 
non  minus  Socrates  non  esset  Plato.  Ergo  per  nullam 
rem  sibi  inhaerentem ,  aliqua  res  est  essentialiter 
distincta  ab  alia  re.  Consequentia  tenet. 

Primo.  Quia  ad  hoc  quod  haec  res  sit  distincta  ab 
illa,  sufficit  quod  tam  hyec  quam  illa  sit,  et  haec  non 
sit  illa,  nec  est  opportuna  aliqua  superaddita. 

Secundo.  Si  Socrates  est  distinctus  a  Platone  per 
aliquam  rem  sibi  superadditam  inhserentem,  quae 
sit  distinctio,  constat  quod  ipse  est  distinctus  ab  illa 
distinctione.  Aut  ergo  seipso;  et  eadem  ratione,  est 
distinctus  seipso  a  Platone,  et  a  quolibet  alio;  et 
sic,  non  omne  relativum  est  relativum  per  relatio- 
nem  sibi  superadditam.  Aut  est  distinctus  ab  illa 
distinctione  per  aliam  distinctionem  ;  et  sic,  in  infi- 
nitum  itur. 

Tertio.  Si  Socrates,  non  seipso,  sed  distinctione 
superaddita  distinguitur  a  Platone,  igitur  et  illa 
distinctio  distinguitur  a  distinctione  Platonis  a 
Socrate,  et  similiter  ab  ipso  Socrate,  per  aliam  distin- 
ctionem  ;  et  erit  processus  in  infinitum. 

Dicetur  forte,  secundum  Scotum,  quod  illa  distin- 
ctio  distinguitur  a  suo  fundamento  seipsa,  et  seipsa 
refertur  ad  illud.  Cujus  ratio  est,  quia  ipsa  non 
potest  esse  sine  fundamento  vel  termino  sine  contra- 
dictione  ;  ipsaautem  exsistente  in  fundamento,  ambo 
simul  sunt  extrema  unius  relationis  quae  est  ejus 
ad  fundamentum ;  ergo  ipsa  non  potest  esse  absque 
contradictione  sine  relatione  sui  ad  fundamentum  ; 
et  ita  illa  relatio,  qua  refertur  ad  fundamentum,  est 
eadem  sibi.  Socrates  autem  distinguitur  a  Platone, 
distinctione  media,  quae  non  est  sibi  eadem,  quia 
potest  esse  sine  ea,  quia  potest  esse  sine  termino 
illius.  —  Contra  hoc  arguit 

Primo.  Quia  sequitur  quod  Socrates  sit  distinetus 
a  distinctione  Socratis  a  Platone  per  distinctionem 
mediam,  et  ab  illa  per  aliam,  et  sic  in  inlinitum; 
quod  iste  Doctor  reputat  inconveniens,  et  istud  ex 
(lictis  ejus  clare  probatur.  Quod  ul  Qat  evidentius, 
-ii   \  distinctio  qua  Socrates  distinguitur  a  Platone, 


(a)  sive  illud.  —  Om.  Pr, 
(g)  est.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXX.   —    QU^STIO   I. 


293 


et  sit  B  distinctio  qua  distinguitur  ab  A.  Constat 
quod  Plato  est  terminus  ipsius  A ;  et  A  est  terminus 
ipsius  B.  Tuncarguo  sic.  Socrates  potest  esse  sine  A  ; 
ergo  potest  esse  sine  B.  Antecedens  probatur;  quia 
Socrates  potest  esse  sine  Plalone ;  ergo  potest  esse 
sine  A.  Tenet  consequentia ,  secundum  eos,  sicut  et 
hsec  (a)  per  quam  probatur  antecedens.  Et  eodem 
modo  probatur  quod  Socrates  distinguitur  a  B  per 
aliam  distinctionem ,  verbi  gratia,  G,  quia  Socrates 
potest  esse  sine  B;  ergo  et  sine  C,  cujus  terminus 
est  B;  et  sic  de  qualibet,  quia  semper  posterior  est 
terminus  prioris  distinctionis. 

Secundo.  Quia  capio  distinctionem  Socratis  a  Pla- 
tone,  et  sit  A;  et  distinctionem  Tullii  a  Catone,  et 
sit  F.  Constat  quod  A  distinguitur  ab  F,  et  A  potest 
esse  sine  F,  quia  potest  esse  sine  Tullio  et  Catone. 
Ergo  A  distinguitur  ab  F,  per  aliam  distinctionem 
superadditam  sibi  ;  et  illa  sit  G.  Distinguitur  ergo  A 
ab  ipso  G.  Et  quia  potest  esse  sine  G,  cum  possit 
esse  sine  F,  oportet  quod  inter  A  et  G,  sit  alia 
distinctio  media  ;  et  sic  itur  in  infinitum. 

Tertio.  Quia,  ex  eo  quod  dicitur  illam  distinctio- 
nem  non  posse  esse  sine  fundamento  absque  contra- 
dictione,  sequitur  propositum  ;  videlicet  :  quod  ipsa 
non  sit  aliqua  entitas  inharens  fundamento,  sive 
Socrati.  Nam  omnis  entitas  potest  a  Deo  conservari 
in  esse,  nullo,  praeter  Deum,  quod  non  sit  ejus  pars 
intrinseca  exsistente ;  conslat  autem  quod  Socrates 
non  est  intrinseca  pars  alicujus  entis  inheerentis. 

Quarto.  Nam,  alibi,  respondens  probat  quod  omne 
accidens  absolutum  Deus  potest  separare  a  subjecto, 
per  hoc  quod  subjectum  non  est  pars  intrinseca  acci- 
dentis  absoluti ;  nulla  etiam  accidentis  talis  ad  sub- 
jectum  est  dependentia  simpliciter  necessaria,  tan- 
quam  ad  causam  extrinsecam ;  quia  ad  nullam 
causam  extrinsecam ,  preeter  simpliciter  primam 
quae  Deus  est,  est  dependentia  simpliciter  necessa- 
ria ;  quoniam  causalitatem  cujuslibet  causee  extrin- 
secse  respectu  cujuscumque  causati  potest  supplere 
prima  causa.  Patet  autem  quod  heec  ratio  seque  con- 
cludit  de  accidente  relativo,  si  sit  res  distincta,  et 
inhaerens  absoluto,  seu  fundamento;  cum,  secun- 
dum  hanc  viam,  illud  absolutum  non  sit  parsintrin- 
seca  relativi,  nec  ejus  prima  causa,  sive  Deus.  Nec 
aliqua  solutio  potest  rationabilius  dari  bic  quarn  ibi. 

Septimum  medium  procedit  desimilitudine,  quod 
non  sit  aliqua  entitas  inhoerens  qualitati,  sicut  isti 
imaginantur.  Quia  alias  sequeretur  quod  esset  im- 
possibile  Socratem  album,  esse  alicui  similem,  sine 
tali  entitate  ;  sicut  impossibile  est  ipsum  esse  album 
sine  albedine.  Patet  consequentia.  Sed  falsitas  conse- 
quentis  probatur.  Nam  possibile  est,  Socrate  albo 
exsistente  Parisiis,  aliud  album  generari  Bomae, 
nulla  entitate  nova  genita  in  Socrate,  aut  aliquo 
ejus;  ergo  possibile  est  ipsum  esse  alteri  similem 


(<x)  hsec.  —  hic  Pr. 


sine  tali  entitate.  Consequentia  nota.  Et  probatur 
antecedens.  Quia,  si  ad  generationeni  albi  Bomse, 
necessario  generaretur  aliqua  res  in  Socrate  exsi- 
stente  Parisiis  :  vel  generaretur  a  Deo ;  vel  ab  aliqua 
creatura.  Non  a  Deo,  quia  ipse  nibil  agit  ad  extra 
necessario,  sed  mere  contingenter,  et  voluntarie;  et 
per  consequens,  quidquid  agit,  potest  non  agere. 
Nec  (a)  a  creatura,  quia  cujuslibet  creaturoe  quani- 
cumque  actionem  Deus  potest  suspendere. 

Nec  valet  dicere  quod  ipsa  est  sequela  naturalis, 
vel  naturaliter  consequens  tales  albedines ;  quia 
albedo  Socratis  preeexsistens ,  fuit  sine  tali  entitate  ; 
et  sic,  non  necessario  sequitur  ad  illam  ;  item,  albedo 
noviter  genita  Bomue,  potest  et  potuit  generari,  esto 
(|uod  ista  entitas  non  fuisset  genita  in  Socrate;  nam 
potuisset  albedo  Socratis  destrui,  et  tunc  ista  Bomee 
generari;  quo  posito,  non  fuisset  ista  entitas  genita 
in  Socrate ;  et  per  consequens,  neutrius  albedinis 
hujusmodi  entitas  est  sequela  necessaria;  etper  con- 
sequens,  nec  ambarum,  cum  ipsoe  sint  ejusdem 
rationis,  nec  quidquam  magis  consequatur  unam 
alia  exsistente,  quam  si  alia  non  esset  in  mundo.  — 
Secundo.  Quia  Deus  potest  quaslibet  res  facere  et 
conservare,  sine  suis  naturalibus  sequelis;  sicut  et 
ipsa  accidentia  naturaliter  consequentia,  sine  suis 
subjectis,  quibus  tamen  naturaliter  sunt  posteriora. 

Octavum  medium  est  de  relatione  unionis  formee 
ad  materiam,  etpartium  continui  ad  invicem.  Arguit 
enim  sic.  Aut  materia  est  unita  suse  formae  substan- 
tiali  per  aliquam  unionem   a  se   distinctam   et  ei 
inheerentem,  aut  non.  Si  non,  habetur  propositum. 
Si  sic,  sit  illa  unio  A.  Constat  quod  illi  materia  est 
unita,   sicut  formse   informanti   ipsam,    nam    sibi 
inhseret,  ut   dicitur.   Aut  ergo  est  sibi  unita  per 
aliquam  unionem,  aut  per  seipsam,  sine  alia  unione. 
Si  detur   secundum,    adhuc   habetur   propositum ; 
aliquod  enim  erit  relativum  ad  aliud,  sine  entitate 
distincta  i  111  superaddita  ;  et  ulterius  certe  eadern , 
immo   majori,  ratione,  materia  erit  unita  primae 
formse  suee,  de  qua  primo  facta  est  qusestio,  per 
seipsam,  cum  magis  faciat  unum  per  se  cum  sub- 
stantiali  quam  cum  accidentali ,  et  per  consequens 
magis  debeat  illi  uniri  sine  medio.  Si  detur  quod  (6) 
per  aliam  unionem ,  sit  illa  B.  Et  tunc  :  aut  materia 
unitur  B  per  seipsam,  et  tunc  habetur  propositum, 
et  iterum  eadem  ratione  unietur  ipsi  A,  et  formae 
substantiali,  per  seipsam  ;  aut  adhuc  per  aliam  unio- 
nem,  et  sic  proceditur  in  infinitum,  et  ponuntur 
infinitae  uniones  in  materia  essentialiter  ordinatae, 
sic  quod  nulli  materia  unitur  nisi  mediante  priori 
alia,  immo  infinitis  prioribus  causaliter  mediantibus, 
nam  uni  per  aliam  priorem  unitur;  ex  quo  ulterius, 
juxta  demonstrationem  Philosophi,  2.  Metaphysicse 
(t.  c.  6),  probantem  esse  statum  in  causis,  sequitur 


(a)  nec.  - 
(g)  quod. 


vel  Pr. 
-  Om.  Pr. 


294 


LIBBI    I.    SENTENTIARUM 


quod  materia  non  sit  unita  alicui  unioni,  vel  etiam 
forma)  subtantiali,  nisi  mediantibus  infinitis  unio- 
nibus  essentialiter  quantmn  ad  hoc  ordinatis ;  quod 
implicat  contradictionem. 

Secundo  ad   idem.    Sumatur  unum   continuum 
quatuor  palmorum,  cujus  duae  medietates  sint  A  et 
B;  et  unio  ipsius  A  ad  B,  sit  G,  et  unio  ipsius  B  ad 
A,sitD.  Tuncsic.  AutGestentitaspenitusinextensa, 
aut  aliqualiter  extensa.  Si  detur  primum,  aut  vel  est 
tota  in  qualibet  parte  ipsius  A  subjective,  vel  deter- 
minate  in  aliquo  indivisibili  ejus.  Primum  non  est 
dicendum ;  desola  enim  anima  intellectiva  hoc  tene- 
tur,  inter  omnes  formas  materiam  informantes.  Nec 
secundum,  propter  tria.   Tum   quia  non   est  dare 
rationem,  quare  potius  sit  in  una  quam  in  alia.  Tum 
quia  eadem  ratione,  Dest  in  aliquo  indivisibili  ipsius 
B,  et  non  in  alio  quam  in  propinquo sibi  indivisibili, 
in  quo  est  C;  et  sic  in  continuo  erunt  puncta  imme- 
diata.    Tum   quia,   cum    A   sit  extensum,    habens 
partes  extra  partes,  et  similiter  etiam  B ;  et  partes  A, 
divisibiles  et  extensoa,  sint  unitae  partibus  B,  sequi- 
tur  quod  erunt  unitae  sine  unione  media,  et  cum 
hoc,  sequitur  quod  frustra  in  illo  puncto  ponitur 
unio,  ex  quo  residuum  A  non  minus  unitur  residuo 
B,  sine  unione  addita,  quam  illud  punctum  alteri 
punclo  in  B.  Etidem  sequitursi  unio  Bsitsubjective 
n  aliquo  indivisibili  ejus,  distanti  ab  indivisibili  in 
quo  est  C.  Non  ergo  C  est  entitas  penitus  inextensa. 
—  Nec  potest  dici  quod  sit  aliqualiter  extensa.  Quo- 
niam  aut  esset  extensa  secundum  longitudinem  tan- 
tum,  sive  secundum  unam  dimensionem  ;  et  tunc 
erit  subjective  in  linea,  et  similiter  D,  et  sequitur, 
sicut  prius  de  punctis,  quod  in  continuo  erit  linea 
immediata  (<x)  linese,  et  residuum  erit  unitum  sine 
unione.  Aut  C  est  entitas  extensa  secundum  duas 
dimensiones  tantum  ;  et  tunc  erit  subjective  in  super- 
ficie,  et  similiter  D,  et  tunc  erunt  duae  superficies 
mmediatae  (6).  Aut  est  entitas  extensa  secundum 
omnem  dimensionem ;  et  tunc  :  aut  per  totum  A ; 
aut  solum  per  aliquas  ejus  partes;  et  cum  nulla 
possit  esse  ratio,  quod  per  aliquas  partes  tantum,  et 
non  per  alias,  erit  extensa  per  omnes;  et  similiter 
D  erit  extensum  per  totum  B.  Totius  ergo  C  erit  una 
unio  quae  tota  erit  in  toto  A,  et  partes  ejus  in  parti- 
bus ;  et  ita  crit  etiam  de  D  in  B.  Et  cum  eodem  modo 
se  habeanl  A  et  B,  ad  totum  continuum  quatuor 
palmorum  primo  sumptum,  sicutmedietas  ipsius  A 
ad  ipsum  A,  et  sicut  medietas  B  ad  B,  sequitur 
etiam  quod  totius  illius  continui  sit  una  unio  totalis 
ei  intuerens,  cujus  partes  sunt  C  et  D.  Ergo  totum 
illud  continuum,  categorematice  sumendo  totum, 
esl  per  illam  unionem  unitum.  Sed  hoc  est  falsuni. 
Quia,  vil  r<\  unitum  sibi  ipsi  toti,  vel  alicui  suae 
parti,  ?el  alicui  quod  nec  est  ipsum  nec  pars  ejus. 


Prima  duo  sunt  impossibilia ;  quia  quaecumque 
uniunlur  per  modum  continuationis,  ut  nunc  de 
unione  continuorum  est  sermo,  distinguuntur  essen- 
tialiter,  et  unum  est  extra  aliud  secundum  siturn. 
Nec  tertium  dici  potest;  nam  ponitur  continuum 
illud,  esse  quoddam  totum  seoundum  se  nulli  conti- 
nuatum.  Belinquitur  ergo,  quod  illud  non  sit  alicui 
unilum;  et  per  consequens,  non  sit  unitum.  Et  es 
alia  parte,  cum  omne  informatuin  unione,  sit  uni- 
tiini,  si  ponitur  unio  qusedam  forma,  ut  illi  ponunt, 
sicut  omne  informatum  albedine  est  album,  ergo 
ipsum  est  unitum.  Et  sic  est  contradictio  mani- 
festa. 

Vnrterea.  Si  illa  unio  sit  extensa  per  totum, 
pono  (a)  quod  illud  continuum  dividatur  unica  divi- 
sione,  verbi  gratia,  in  ejus  medio.  Constat  quod  illa 
unio  dividetur  sicut  et  quaelibet  forma  extensa  exsi- 
stens  in  illo,  et  quod,  sicut  utraque  medietas  con- 
tinui  tota  syncategorematice  remanebit  post  divi- 
sionem,  sic  (6)  etiam  utraque  pars  unionis;  ita  quod 
in  A  erit  totum  C  quod  est  unio  ejus  ad  B,  et  in  B 
erit  totum  D  quod  est  ejus  unio  ad  A  ;  ex  quo  sequi- 
tur  quod  A  et  B  simul  erunt  divisa  et  unita.  Nec 
potest  dici,  secundum  illam  opinionem,  quod  unio 
quse  ante  divisionem  est  unio  A  ad  B  erit  post  divi- 
sionem.  Non  enim  erit  tunc  unio  A  ad  B ;  et  per  con- 
sequens,  nec  A  et  B  erunt  unita  ;  quoniam,  secun- 
dum  eos,  relatio  qusclibet  (y)  est  essentialiter  habi- 
tudo  unius  ad  aliud,  vel  alicujus  ad  aliquid  (S);  nec 
sine  contradiclione  per  potentiam  aliquam  potesi 
fieri  quin  sit  talium  habitudo.  Ergo,  sicut  ante  divi- 
sionem  C  est  habitudo  A  ad  B,  ita  si  remanebit,  erit 
habitudo  A  ad  B ;  et  constat  quod  non  alia  quam 
unio,  alias  unio  non  remaneret,  sed  transmutaretur 
in  aliam  (e)  habitudinem ;  quare  sequitur  quod 
erunt  (Q  unita. 

Prxterea.  Cum  post  divisionem,  partes  unionis 
non  sint  in  toto  invicem  unitse,  vel  continua),  et  (tj), 
ante  divisionem,  sunt  unitse  et  continiue,  sicut  et 
partes  aliarum  formarum  extensarum  in  illo  conti- 
nuo,  quserendum  est,  per  quam  unionem  suni  ante 
divisionem  unitae.  Non  j>otest  dici,  secundum  illam 
opinionem,  quod  seipsis;  quia  utraque  potesl  esse 
sine  unione  sui  ad  reliquam  :  quod  patet ;  quia  pos- 
sunt  esse  non  unitse.  Ergo  per  alias  uniones  sunl 
unitse.  Et  tunc,  de  illis  quaeratur  ubi  sunt  subje- 
ctive,  etc,  sicut  de  aliis  quserebatur,  el  proceditur 
in  inlinitum,  etc. 

Nonum  medlum  probal  de  relatione  distantiae. 
Quoniam   si    sit   quaedam  entitas   informans    rera 


(a)  immediata.  —  in  medietate  Pr. 
i>,   immediatm.  —  in  medietate  Pr. 


(a)  pouo.  —  primo  niodo  Pf. 

(6)  sic.  -  -  sicut  Pr. 

(y)  qumlibet.  —  qwe  Pr. 

(5)  (tliquid.  —  aliu<l  Pr. 
(i)  aliam.  —  aliguam  Pr. 
({    rrutit.  —  esset  Pr. 
(t))  ./.  —  Om.  Pr. 


DISTINC/NO   XXX.   —    QU^STIO   I. 


29!) 


distantem,  sequitur  (a),  secundum  istorum  imagi- 
nationem ,  quod  distantia  et  contiguitas  corporis  ad 
corpus,  sunt  formae  incompossibiles  in  eodem,  actu, 
respectu  e-jusdom  ,  el  pr>ssil>iles  suut  sibi  (6)  succe- 
dere  in  eodem,  respectu  ejusdem  ;  nam  idem  corpus 
impossibile  est  simul  esse  contiguum  etdistansalteri 
corpori  demonstrato,  et  potest  prius  esse  contiguum, 
et  post  distans,  et  sic  idem  corpus  potest  transferri 
de  forma  contiguitatis  ad  formam  quoe  est  distantia. 
Ponatur  ergo  sic  esse,  et  sit  corpus  A.  Igitur,  aut 
corpus  A  transmutabitur  de  contiguitate  in  distan- 
tiam,  in  tempore,  vel  in  instanti.  Si  in  tempore, 
ergo  postquam  perdiderit  partem  contiguitatis,  adbuc 
babebit  partem  ejus ;  et  per  consequens,  postquam 
orit  localiter  separatum  a  corpore  cui  est  contiguum, 
adhuc  habebit  partem  (y)  contiguitatis ;  et  per  con- 
sequens,  erit  contiguum  illi,  Cum  quadibet  pars 
contiguitatis  sit  contiguitas,  consequenter  loquendo 
ad  illam  imaginationem  ;  vel  habebit  contiguitatem, 
et  non  erit  contiguum.  Utrumque  autem  est  (3)  im- 
possibile.  Si  vero  corpus  A  transmutatur  a  sua  con- 
tiguitate  ad  distantiam ,  in  instanti,  sit  illud  instans  C. 
Tunc  G,  aut  est  instans  in  quo  incepit  moveri  A; 
aut  aliud.  Si  illud,  cum  illud  fuerit  ultimum  suse 
quietis,  et  per  consequens  in  quo  ultimo  fuit  conti- 
guitas  ejus,  soquitur  quod  in  eodem  instanti,  est  et 
non  est  sua  contiguitas,  et  similiter,  quod  tunc  est 
sua  distantia,  quia  omne  quod  transmutatur,  est  in 
eo  ad  quod  primo  transmutatum  est,  6.  Physicorum 
(t.  c.  40);  in  primo  autem  instanti,  ponitur  A  primo 
transmulatum  ad  distantiam  ;  quare,  etc.  Item  sequi- 
tur  quod  tunc  non  est  sua  distantia,  quia  tunc  est 
contiguum  illi ;  et  sic  etiam  contradictoria  sequun- 
tur.  Si  vero  G  sit  aliud  instans,  vel  est  immediatum 
instanti  (e),  in  quo  incepit  motus,  et  illud  est  im- 
possibile,  6.  Physicorum;  vel  est  mediatum,et  tunc 
sequitur  quod  per  totum  tempus  medium  quomove- 
batur,  fuit  (£)  distans  sine  distantia,  et  cum  hoc, 
semper  fuit  conliguum  corpori  a  quo  movebatur; 
quaB  sunt  impossibilia ;  et  cum  hoc  etiam  sequitur 
quod  erit  dare  primam  partem  spatii  acquisitam  per 
motum  localem,  sicut  eiit  dare  primum  instans  in 
quo  distabit  a  corpore  quiescente  cui  est  contiguum; 
quod  etiam  est  impossibile,  ut  ibidem  probatur. 

Decimum  medium  probat  de  relativis  fundatis  in 
numero,  ut  duplum,  dimidium,  et  hujusmodi.  Sup- 
pono,  inquit,  quod  numerus  non  distinguitur  a 
rebus  numeratis;  item,  quod  unus  numerus  est 
duplus  ad  alium  ,  ut  quaternarius  ad  binarium. 
Sumatur  ergo  quaternarius  hominum  vel  angelo- 
rum  exsistentium  in  qualuor  angulis  mundi.  Iste 


(a)  sequitur.  —  Oin.  Pr. 

(6)  sibi.  —  Om.  Pr. 

(y)  a  verbo  ejvs  usque  ad  partem,  orn.  Pr. 

(8)  est.  —  erit  Pr. 

(e)  instanti.  —  instans  Pr. 

(?)  fuit.  —  pt  Pr. 


utique  duplus  est  ad  binarium  duorum  vel  («)  ex 
ipsis,  vel  duorum  hic  Parisiis  exsistentium ;  sed 
non  est  duplus  per  aliquam  (6)  entilatem  illis  inhse- 
rentem,  quse  sit  dupleitas,  juxta  illum  modum 
loquendi.  Quod  patet ;  quia  vel  illa  entitas,  si  est, 
esset  simplex;  et  tunc,  oportebit  quod  sit  in  quoli- 
bet  illorum  quatuor,  cum  non  sit  ratio,  per  quam 
sit  in  uno  potius  quam  in  aliis;  et  sic,  idem  acci- 
dens  numero  secundum  se  totum  est  in  diversis 
subjectis  simul  et  maxime  distantibus;  quod  est 
impossibile  per  naturam  ;  unde  Augustinus,  de  Tri- 
nitate,  cap.  4,  dicit  quod  nullum  accidens  excedit 
subjectum  in  quo  est,  non  enim  color  (y)  unius 
corporis  potest  esse  et  alterius  corporis ;  preeter- 
ea  :  si  entitas  illa  sit  in  quolibet  illorum  quatuor, 
quilibet  est  duplus  ad  binarium  datum,  et  sic  quili- 
bet  illorum  hominum  vel  angelorum ,  erit  quatuor 
homines  vel  quatuor  angeli ;  quod  est  absurdum. 
Vel  illa  entitas  est  habens  partes.  Et  tunc  :  vel  par- 
tes  ejusdem  rationis  cum  suo  toto,  id  est,  quarum 
qinelibetest  dupleitas,  et  tuncsequitur  hoc  inconve- 
niens  secundum,  sicut  prius ;  vel  partes  sunt  alterius 
rationis  a  toto ;  et  tunc  :  vel  omnes  simul  erunt  in 
quolibet,  et  idem  sequitur  sicut  prius ;  vel  una  erit 
in  uno,  et  alia  in  alio.  Constat  autem  quod  illse  par- 
tes  non  sunt  entitates  absolutse,  secundum  opinio- 
nem.  Sunt  ergo  respectus,  et  nonnisi  ad  eumdem 
terminum  ad  quem  est  dupleitas,  cujusmodi  sunt 
partes  unius,  aut  ad  duo  est  respectus  subduplei- 
tatis,  ex  quo  sequitur  quod  ipsa  dupleitas  non  est 
nisi  subdupleitas,  et  sic  non  erit  secundum  se  ali- 
qua  una  entitas,  vel  respectus  alterius  rationis  a 
subdupleitate.  Quinimmo,  cum  tales  subdupleitates 
sint  inter  se  loco  distantes,  nec  adinvicem  continuoe, 
vel  contiguae,  sequitur  quod  ipsa  dupleitas  non  est 
aliquo  modo  una  per  se  entitas  numero,  non  plus 
quam  illi  quatuor  homines  vel  angeli ;  quae  omnia 
repugnantimaginationi  opinionis.  Simili  modopotest 
argui  de  continuo  ;  verbi  gratia,  quadrupedali,  quod 
est  duplum  ad  continuum  bipedale.  Quoniam  talis 
dupleitas  :  vel  erit  tota  in  qualibet  parte,  et  sic 
quaelibet  pars  erit  dupla  ad  illud  bipedale ;  vel  pars 
erit  in  parte,  et  tunc,  si  sint  ejusdem  rationis  cum 
toto,  scilicet  dupleitate,  sequitur  idem  ;  si  vero  sint 
alterius  rationis,  sequitur  quod  dupleitas  nihil  aliud 
erit  quam  sequalitas,  et  subdupleitas,  et  alii  respe- 
cius  diversarum  rationum,  quibus  alise  partes  pro- 
portionales  referuntur  ad  illud  continuum  bipedale; 
et  cum  hoc  etiam,  quod  ipsa  dupleitas  non  erit  ali- 
qua  per  se  una  entitas.  Et  eodem  modo  potest  pro- 
bari  quod  sequalitas  numeri  ad  numerum,  vel 
magnitudinis  ad  magnitudinem,  non  est  res  super- 
addita  numero  vel  masnitudini. 


(a)  vel.  —  Om.  Pr. 

(6)  aliquam.  —  aliam  Pr. 

(y)  color.  —  Om.  Pr. 


296 


UBRl    I.    SENTENTIARUM 


Undecimum  medlum  proceditde  relativis  domini 
et  servi.  Arguit  enim  sic.  Possibile(a)  estaliquein  de 
non  domino  fieri  dominum,  etaliquem  de  nonservo 
servum,  nullo  penitus  quidquam  agente  in  aliquem 
illorum;  ergo  possibile  est  aliquem  csse  dominum 
sine  aliqua  tali  entitate  inhaerente,  quse  dicatur 
dominium,  et  similiter  aliquem  esse  servum,  sine 
aliqua  tali  entitate  quae  dicatur  servitus.  Conse- 
quentia  clara  est,  cuni  sit  impossibile  aliquam  enti- 
tatem  de  novo  esse  in  aliquo,  et  illi  inhserere,  nisi 
aliquid  agat  in  ipso  illam  entitalem ;  alioquin,  ali- 
quid  esset  postquam  non  fuit,  scilicet  entitas  illa, 
et  nihil  tamen  esset  efficiens  ipsum.  Antecedens 
probatur.  Nam  possibile  est  quod  fieret  una  lex  a 
Deo,  vel  etiam  per  aliquem  alium  qui  facere  potest, 
quod  quicumque  injuste  proximum  vulneraret,  si 
sponte  infra  decennium  ei  non  satisfaceret  pro  offensa, 
ex  tunc  esset  servus  ejus  qui  laesus  fuisset;  qua  lege 
facta,  si  quis  sic  vulneraret,  et  infra  decennium  non 
satisfaceret,  completo  decennio  nulla  re  mundi  agente 
quidquam  in  laesum  vel  laedentem ,  laesus  esset 
dominus,  et  laedens  servus.  Non  enim  potest  assi- 
gnari  quidquam  (6)  quod,  vel  per  se  vel  per  acci- 
dens,  aliquam  entitatem  causaret  in  alterum  vel 
utrumque  eorum  ;  nec  etiam  ipsi  (y)  in  seipsos ; 
quia  :  non  naturaliter,  nam  et  ante  (o)  totum  decur- 
sum  decennii  non  minus  causassent;  nec  libere, 
quia  tunc  possent  non  causare,  et  sic  hic  posset  non 
esse  servus,  tunc,  posito  casu,  et  ille  non  dominus; 
quod  est  falsum.  Simili  modo,  potest  probari  quod 
nulla  actione  interveniente ,  solo  temporis  lapsu 
actuali  vel  potentiali  aliquis  fieret  de  non  possessore 
possessor;  et  nummus,  de  non  pretio  pretium ;  et 
sic  de  multis  aliis. 

Duodecimum  medium  est.  Quia  omnis  entitas 
quae  non  est  Deus,  refertur  ad  Deum,  sicut  causa- 
tum  ad  causam  suam  producentem  vel  conservan- 
tem ;  ergo  aliqua  entitas  est  relativa  non  per  entita- 
tem  ei  formaliter  inhaerentem.  Consequentia  patet ; 
quia  ex  opposito  consequentis,  sequitur  quod  sit 
actualis  infinitas  in  relationibus  creaturae  ad  Deum 
se  informantibus ;  quod  non  dicitur;  vel  quod  erit 
aliqua  relatio  et  aliqua  entitas,  quae  non  refertur  ad 
Deum  ut  ad  creantem  vel  conservantem  ;  quod  repu- 
gnat  antecedenli.  Antecedens  autem  patet  per  fidem 
et  per  Apostolum,  ad  Romanos,  11  (v.  36),  dicen- 
tem  quod  ex  ipso,  et  per  ipsum,  et  in  ipso  sunt 
omnia. 

Declmumtertlum  medlum  est.  Quia,  si  sic,  tunc 
omne  agens  in  agendo  pateretur,  quia  in  se  fieret 
aliqua  nova  entitas  quac  non  erat.  Et  certe  quidquid 
proterviter  dici  possit,  numquam  realiter  vitabitur 
quin  in  Deo,  dum  noviter  creat,  aliqua  entitas  novi- 

(a)  Posnbile.  -  •  Impossibile  Pr. 

quidquam.  —  quidquid  JY 
(y)  ipsi.  —  Oin.  Pr. 
(c)  antr.  —  omne  Pr. 


ter  fieret,  cum  ipse  realiter  et  vere,  absque  omni 
opere  inlellectus  nostri,  creet  et  sit  creator;  et 
constal  quod  non  ad  se,  sed  ad  creaturam.  Similiter, 
secundumPhilosophum,5.  Metaphysicse  (t.  c.  20), 
calefactivum  dicitur  ad  calefactibile ,  quia  potest 
ipsum  calefacere  (a),  et  pari  ratione  productivum  ad 
producibile,  et  universaliter  oinne  potens  ad  suum 
possibile ;  et  sic  erunt  tot  relationes  in  quolibet  pro- 
ductivo  simul  actu,  quot  sunt  ab  ipso  (6)  produci- 
bilia,  et  tot  simul  erunt  in  materia  quot  formae  suc- 
cessive  in  ipsa  generabiles ;  nam  et  illud  est  simul 
potens  producere,  quamvis  forte  non  possit  omnia 
producere  simul,  et  materia,  licet  non  possit  omnes 
fonnas  simul  recipere,  tamen  simul  est  in  potentia 
ad  omnes ;  et  vide  ne  utrobique  sequatur  actualis 
infinitas  relationurn  in  eodeni  exsistentium ;  quod 
non  placet. 

Decimumquartum  est  :  Quod  non  videtur  quin 
Deus  per  suam  omnipotentiam  possit  conservare 
Socratem,  qui  nunc  est  pater,  et  omnem  entitatem 
exsistentem  in  eo,  et  annihilare  Platonem,  qui 
nunc  est  ejus  filius,  et  omnem  entitatem  ei  inhae- 
rentem ;  et  tunc  erit  Socrates  pater,  quia  tunc  in  eo 
erit  paternitas  sicut  nunc,  et  nullus  erit  ejus  filius ; 
quod  implicat  contradictionem.  Et  similiter,  pater- 
nitatem,  quae  est  in  Socrate,  posset  ponere  subje- 
ctive  in  Platone,  et  filiationem  Platonis  in  Socrate, 
cum  uterque  sit  susceptibilis  talis  formae  secundum 
speciem  ;  et  tunc  sequitur  quod  Plato  erit  pater 
Socratis,  a  quo  fuit  genitus,  et  Socrates  erit  filius 
Platonis,  qui  tamen  genuit  Platonem  nec  ab  eo  ipse 
fuit  genitus;  quod  implicat  contradictionem. 

§2.    —   CONTRA   SECUNDAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam  con- 
clusionem,  arguit  Aureolus  (dist.  30,  q.  2,  art.  1) 
multipliciter.  Dicit  enim,  ex  allegatis  ibidem  et  in 
tertia  conclusione  sequi  quod  sanctus  Thomas  inten- 
dit  quod  ideo  Deus  non  refertur  ad  creaturam  rela- 
tione  reali,  quia  Deus  et  creatura  non  sunt  infra 
idem  genus,  quia  divina  essentia  est  illimitata.  Et 
dicit  quod  hoc  intendit  sanctus  Doctor,  cum  dicit 
quod  inter  illa  quae  non  sunt  ejusdem  ordinis,  non 
est  mutua  relatio  realis.  Contra  boc  igitur  arguit 

Primo  sic.  Illimitatio  divinae  essentiae  non  tollit 
rationem  fundandi  relationem  realem  ad  creaturas. 
Immo,  eam  pro  causa  inducere,  est  facere  non  cau- 
sam ,  causam.  Illud  enim  non  impedit  illimitatio, 
cujus  videtur  esse  causa  et  ratio.  Sed  quod  aliquid 
fundet  respectus  excessus  infiniti  ad  creaturam, 
causa  videtur  illimitatio.  Quanivis  eniiii  perfectio 
limitata,  si  major  est,  dicatur  excedere  minorem, 
nihilominus  illimitata  perfectio,   multo  perfectius 


(<x)  ipsum  calefacere.  —  Om.  Pr, 
ttb  ipso.  —  Om.  IV. 


DTSTINCTIO    XXX.  —   QU^STIO   I. 


297 


omnem  aliam  perfectionem  prcecellit.  Unde,  cum 
excedentia  sit  quidam  respectus,  patet  quod  illimi- 
tatio  est  ratio  fundandi  aliquem  respectum.  Ergo 
illimitatio  non  est  causa  quod  Deus  non  referatur 
aliqua  relatione  reali  ad  creaturam.  Et  si  dicatur 
quod  illimitatio  est  fundativa  respectus  excedentia\ 
impedit  tainen  quod  ille  respectus  sit  realis ;  —  non 
valet  quidem,  quia  petitur  principium;  nec  apparet 
quod  illimitatio  repugnet  respectui  reali. 

Secundo  sic.  Sicut  se  habet  respectus  realis  ad 
lioc  (piod  extrema  sint  infra  eumdem  ordinem  rea- 
liter,  ita  se  habet  respeetus  rationis  ad  hoc  quod 
sint  extrema  infra  eumdem  ordinem  secundum 
rationem  vel  intellectum.  Sed  respectus  ralionis  non 
exigit  quod  extrema  sint  infra  eumdem  ordinem 
secundum  intellectum ;  quia,  secundum  istos,  Deus 
refertur  ad  creaturas  relatione  rationis,  nec  tamen 
est  umquam  infra  eumdem  ordinem,  quin  semper 
intellectus  concipiat  quod  Deus  est  illimitatus,  nec 
est  coordinabilis  creaturae.  Ergo  nec  respectus  realis 
impeditur  per  illimitationem  alterius  extremi,  aut 
propter  hoc  quod  extrema  sunt  extra  ordinem. 

Tertio.  Sicut  Deus  est  extra  ordinem  creaturse 
propter  sui  illimitationem ,  ita  creatura  est  extra 
ordinem  Dei  propter  sui  limitationem.  Sed  hoc  non 
obstante,  creatura  realiter  refertur  ad  Deum.  Ergo, 
non  obstante  illimitatione  divina,  poterit  Deus  referri 
reahter  ad  creaturas. 

Quarto  sic.  Manente  eadem  causa,  manet  idem 
.effectus.  Sed  causa  quod  relationes  Dei  ad  creaturas 
non  sunt  reales,  est  hsec,  quod  scilicet  relationes 
creaturae  ad  Deum  fundantur  supra  modum  quem 
accipiunt  a  Deo,  qui  in  Deo  non  est,  quia  non 
consequuntur  modum  perfectum  secundum  quem 
Deus  operatur.  Eodem  autem  modo  reperimus  in 
omni  causa  sequivoca ;  effectus  namque  sequivocus 
non  adsequat  causam  suam ,  nec  consequitur  modum 
perfectum  suee  causse  ;  calor  enim  genitus  non  adge- 
quat  virtutem  solarem.  Et  tamen  constat  quod  rela- 
tio  producentis  ad  productum  fundatur  in  sole  (a), 
respectu  inferiorum.  Ergo  realis  relatio  non  impedi- 
tur  ex  hoc  quod  fundamentum  ejus  imperfectiori 
modo  reperitur  in  uno  extremorum,  et  perfectiori 
modo  in  alio,  seu  eminentiori. 

Quinto  sic.  Licet  in  relationibus  icquiparantise 
requiratur  quod  illud  super  quod  fundatur  relatio 
reperiatur  in  utroque  extremo ,  sicut  eequalitas  exi- 
git  quantitatem,  et  similitudo  qualitatem  (6),  in 
quolibet  extremorum ,  hoc  tamen  non  exigunt  rela- 
tiones  superpositionis  et  suppositionis ;  sed  relatio 
producti  fundatur  super  potentiam  passivam,  relatio 
vero  producentis  super  potentiam  activam  ;  potentia 
vero  activa  passivse  opponitur,  nec  sunt  ejusdem 
ordinis,  quinimmo  mutuo  se  excedunt,  cum  agens 


(a)  sole.  —  solo.  Pr. 

(6)  sicut  xqualitas  exigit  quantitatem.  —  Ad.  Pr. 


sit  preestantiuspasso;  sed  hoc  non  obstante,  relationes 
superpositionissuntreales.ErgorelationesDeiadcrea- 
turam,  quee  sunt  relationes  superpositionis,  poterunt 
esse  reales,  dato  quod  essentia  divina  fundans  eas, 
excedat  creaturam,  nec  sit  ejusdem  ordinis  cum  ea. 
Sexto.  Quia  exemplum  quod  adducitur,  de  scien- 
tia  et  scibili,  quod  scilicet  fundamentum  relationis 
non  reperiatur  in  utroque  extremo,  sed  tantum  in 
anima  vel  scientia,  non  videtur  verum  ;  quia,  sicut 
scientia  est  fundameutum  sui  respectus,  sic  res  per 
suani  actualitatem  videtur  fundamentum  scibililatis. 
Hoc  lamen  non  obstante,  scibile  ad  scientiam  non 
refertur.  Ergo  non  ex  hoc  solo  tollitur,  quod  (a) 
relatio  aliqua  non  sit  realis,  quod  fundamentum 
non  reperitur  in  quolibet  extremorum.  —  Et  confir- 
matur.  Quia  in  Deo  est  fundamentum  veri  dominii, 
et  veree  auctoritatis ,  unde  non  apparet  quin  relatio 
dominii  et  producentis  sit  realis  in  eo. 

§   3.    —    CONTRA   TERTIAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Gregorii.  —  Contra  tertiam  con- 
clusionem  arguit  Gregorius  (dist.  30,  q.  3,  concl.  3). 
Et  primo  loco,  probat  quod  Deus  eeternaliter  refere- 
batur  ad  creaturam  quse  non  erat.  Et  arguit  sic. 
Deus  ab  aeterno  fuit  realiter  creativus  et  prsescius; 
ergo  ab  asterno  realiter  referebatur  ad  creabilia  et 
prsescita.  Consequentia  patet  ;  quia  creativus  et 
prcescius,  hsec  ipsa  quae  sunt,  ad  aliud  sunt.  Ante- 
cedens  certum  est ;  quoniam,  secundum  fidem,  con- 
stat  quod  fuit  creativus  et  praescius.  Quod  autem  rea- 
liter,  non  est  dubium ,  cum  nulla  anima  ab  eeterno 
fuerit,  aut  cognoverit  Deum.  Nec  valet  dicere  quod  ab 
aeterno  Deus  cognovit  se  creativum  et  praescium ; 
quia  istud  non  tollit  quin  fuerit  realiter  creativus  et 
praescius,  non  ad  se,  sed  ad  creaturam  creabilem  et 
praescitam  ;  alioquin  ,  aeque  faciliter  diceretur  quod 
Deus  Pater  non  referebatur  ad  Filium  realiter;  nam 
semper  novit  se  Patrem.  Et  si  dicatur  quod,  licet 
noverit  se  Patrem,  non  tamen  per  hujusmodi  noti- 
tiam  fecit  se  Patrem,  nec  ideo  fuit  Pater  quia  novit 
se  Patrem  (6),  et  ideo  non  secundum  rationem, 
sed  realiter  referebatur  ad  Filium ;  sic,  in  proposito, 
dicetur  quod  nec  per  illam  notitiam  qua  novit  se 
creativum,  fecit  se  creativum,  nec  ideo  fuit  creati- 
vus  vel  praescius,  quia  novit  se  creativum  vel  prses- 
cium.  Quapropter,  similiter  sequitur  quod  realiter 
referebatur  ad  creabile  vel  prsescitum. 

Secundo  loco ,  probat  quod  Deus  realiter  referatur 
ad  creaturam  ex  tempore.  Arguit  igitur 

Primo  sic.  Nam  constat  quod  ex  tempore,  seu  de 
novo,  Deus  est  creans,  et  Dominus  creaturae  ;  et  ut 
sic,  refertur  ad  creaturam  ex  tempore,  ut  dicit 
Augustinus,  5.  de  Trinitate,  cap.  ult.;  et  hoc  non 


(a)  quod.  —  quia  Pr. 

(6)  a  verbo  nec  usque  ad  Patrem,  om.  Pr. 


298 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


est  per  operationem  animae,  quia  sive  anima  Deum 
intelligat,  sive  non ,  non  minus  ipse  est  creans  et 
Dominus.  Ergo  roaliter  referlur  ad  creaturam  ex 
tempore.  —  Confirmatur.  Quia,  si  solum  secundum 
rationem  refertur,  aut  hoc  est  ideo,  quia  ipse  non 
est  Dominus,  vel  Creator,  nisi  per  operationem  ani- 
mae;  quod  nullus  catholicus  diceret;  aut  quia,  etsi 
absque  operatione  animse  sitDominusetGreator,  non 
tamen  absque  operatione  animae  est  relative  Domi- 
nus  aut  Creator,  et  istud  implicat  contradictionem 
manifestam  ;  quoniam  contradictioestdicerequod  ali- 
quis  sit  dominus,  et  non  sit  dominus  alterius,  et  per 
consequens,  quod  non  sit  relative  dominus.  Si  non 
sine  operatione  animae  est  Dominus  relative,  non 
sine  operatione  animse  est  Dominus  (a);  et  sic, 
sine  operatione  animse  est  Dominus,  et  non  sine 
operatione  animae  est  Dominus;  quae  manifeste  con- 
tradicunt.  Eodem  modo  potest  probari  quod  ab  aeter- 
no  realiter  referebatur,  supposito,  secundum  fidem, 
quod  ssternaliter  fuerit  pi-oescius;  quiasineoperatione 
animae  fuit  praescius,  et  non  potuit  esse  praescius  nisi 
relative;  scientia  enim  et  prxscientia,  dispositioet 
providentia  ac  prxdestinatio  sunt  ad  aliquid,  sicut 
dicit  Hugo,  de  Sacrawentis,  libro  1,  parte  secunda, 
cap.  14 ;  et  ubi  non  diceret,  adhuc  de  se  patet. 

Prseterea  arguitur  sic.  Juxta  communem  modum 
loquendi,  quaecumque  relatio  consequitur  extrema 
ex  natura  rei  sine  consideratione  intellectus,  est 
realis.  Hoc  patet  per  alios  communiter;  nam  eam 
in  propria  forma  ponit  Scotus,  in  30  distinctione. 
Omnes  etiam  communiter  ponentes  relationes  ratio- 
nis,  dicunt  eas  consequi  actum  intellectus,  et  aliter 
non  habere  esse.  Et  si  nullus  diceret,  propositio 
patet  de  se ;  alias  quaelibet  relatio  realis  posset  dici 
rationis.  Sedaliqua  relatio  Dei  ad  creaturam,  conse- 
quitur  sua  extrema,  scilicet  Deum  et  creaturas,  ex 
naturarei,  sine  consideratione  intellectus.  Ergo,  etc. 
Minor  declaratur.  Nam,  positis  Deo  et  lapide,  et 
nulla  consideratione  intellectus  exsistente,  Deus  est 
distinctus  a  lapide,  et  causa  et  Dominus  ejus;  ac 
per  hoc,  juxta  illum  modum  loquendi,  consequitur 
ilistinctio  Dei  a  lapide,  et  causalitas,  et  dominium, 
et  certe  non  minus  quam  consequatur  distinctio 
lapidis  a  Deo,  et  servitus.  Et  si  diceretur  quod  Deus 
esset  distinctus  absque  distinctione,  et  dominus  abs- 
que  dominio;  eadem  facilitate  dici  posset  quod  lapis 
esset  distinctus  et  causatus,  et  servus,  vel  possessio, 
sine  distinctione,  et  dominio,  et  aliis  relationibus. 

Preeterea.  Exclusa  omni  consideratione  intelle- 
ctus  humani,  natura  humana  est  unita  Verbo  in 
Ghristo;  ergo,  exclusa  omni  considoralione  animae, 
et  Verbum  est  unitum  humanas  naturse.  Et  patet 
consequentiajquiaimpossibileestahquidesseunitum 
non  unito  ;  unilum  eniin  unito  unitum  est.  Curn  ergo 


(a)  relative,  non  nne  operatione  animse  est  Dominus. 
—  Om.  Pr. 


omne  unitum  referatur  ad  unitum,  sequitur  quod 
Verbum,  exclusa  omni  consideratione  animae,  et  per 
consequensrealiter,  referaturad  naturam  sibiunitam. 

Pr.-mterea.  Spiritus  Sanctus  temporaliter  est  datus 
et  donatus  creaturae ;  nec  in  hoc  est  necessaria  consi- 
deratio  animse  nostrae,  cum  etiam  pueris  detur  in 
baptismo.  Et  datum  et  donatum  relative  dicuntur, 
sicut  patet  per  Augustinum,  5.  de  Trinitate,  cap.  15. 

Proeterea.  Si  hoc  deberet  negari,  aut  hoc  esset 
propter  auctoritatem  Ecclesiae,  vel  Scripturae  Sacrae, 
aut  alicujus  sancti,  vel  famosi  philosophi ,  aut  pro- 
pter  cogentem  rationem  ad  oppositum.  Sed  nec 
Ecclesia  alicubi  dicit  oppositum.  Nec  in  tota  Sacra 
Scriptura,  aut  doctrina  cujusquam  sancti,  auctoritas 
reperitur  ad  oppositum,  quam  unquam  viderim  vel 
audierim ;  invenietur  autem  frequenter  in  Scriptura, 
aut  in  dictis  sanctorum,  quod  Deus  est  Omnipotens, 
Creator,  et  Dominus,  et  plura  alia,  quae  denotant 
eum  ad  creaturam  referri ;  et  nullibi  dicitur  quod 
secundum  rationem  tantum  sit  Dominus,  vel  Oinui- 
potens,  aut  Creator.  Et  est  satis  mirabile  ,  si  intentio 
fuisset  Augustini  quod  solum  secundum  rationem 
Deus  refertur  ad  creaturam,  quomodo  in  5.  Trini- 
tatis,  ubi  hanc  materiam  tractat  et  determinat,  et 
arguit  contra  conclusionem  etsolvit,  numquam  juvat 
se  per  boc,  scilicet  quod  secundum  rationem  tantum 
refertur.  Idem  patet  de  Anselmo,  Monol.  25.  Item, 
nec  Pbilosopbus  nec  Commentator  hoc  dixerunl, 
cum  tamen  dixerunt  Deum  esse  principium,  et  mo- 
torem,  et  causam  finalem  aliorum.  De  aliis  vero 
pbilosophis  antiquis  vel  modernis,  non  esset  multiun 
curandum,  cum  eorum  non  sint  multum  celebres 
auctoritates ;  non  tamen  adhuc  aliquem  vidi  ad  hoc 
allegari.  Demum  nec  aliqua  ratio  cogens  est  ad  hoc, 
sicut  clare  patet  solvendo  eas. 


C. 


SOLUTIONES 


§  i.  —  Ad  argumenta  contra  primam 

CONCLUSIONEM 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 
Aureoli  contra  primam  conelusionem ,  dicitur  quod 
responsio  ibidem  data,  per  argumentum  posita, 
evacuat  argumentum. 

Et  ad  primam  replicam  contra  responsionem 
factam,  diciturquod  duplex  est  posterius.  Quoddam, 
quod  per  se  originatur  a  priori ;  et  ad  esse  istius, 
Deus  non  potest  velle  non  influere,  >i  influat  ad  esse 
prioris;  sicut  exemplificatura  est  de  subjecto  <■!  pro- 
pria  passione,  utde  anima  et  de  suis  potentiis.  Aliud 
osi  posterius,  quod  non  per  se  originatur  a  priori; 
et  de  tali  posteriori  non  loquor  in  proposito.  sed  de 
primo.  Verumtamen,  ista  originatio  melius  dicitur 
quaedam  sequela,  vel  effluxus,  quam  causatio,  aul 
originatio,  scilicot  relationis  a  fundamento,  utpote 
simililudinis  ab  albedine. 


DISTINGTIO   XXX. 


QU,ESTIO  I. 


299 


Ad  secundam  replicam  negatur  major.  Sicut 
enitn  nulla  res  potest  scparari  ab  illo  a  quo  dependet 
essentialiter,  sieut  compositum  a  materia  vel  ibrma, 
ita  nec  potest  separari  ab  illo  quod  essontialiter 
causat,  id  est,  ex  suis  essentialibus  principiis,  vel 
ex  hoc  quod  est  tale ;  sicut  materia  vel  forma  unitse, 
quia  necessario  causant  compositum,  non  possunt 
esse  sine  composito  ;  similiter,  nec  subjectum  a  pro- 
pria  passione.  Nunc  autem ,  licet  albedo  unica  non 
sit  causa  essentialiter  causans  similitudinem ,  duae 
tamen  (a)  albedines  sunt  sufficiens  oaturalis  et 
essentialis  causa  relationis  qure  dicitur  similitudo. 
Quod  enim  relatio,  vel  habitudo,  naturaliter  sequa- 
tur  positionem  sui  fundamenti  et  termini,  testatur 
sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  7,  art.  9, 
ad  5um,  ubi  dicit  quod  ad  productionem  quantitatis, 
sequitur  habitudo  naturaliter,  et  ad  productionem 
substantise  createe,  sequitur  naturaliter  relatio,  quam 
importat  creatio  passiva. 

Ad  tertiam  replicam,  patet  quod,  sicut  Deus  non 
posset  unire  formam  materise  informative,  quin 
statim  sequatur  tertia  entitas,  a  materia  et  forma, 
divisim  et  conjunctim  sumptis,  distincta,  nec  posset 
annihilare  compositum,  remanente  unione  formse  ad 
materiam  ;  ita  similitudo  non  potest  annihilari,  rema- 
nentibus  albedinibus,  quin,  si  Deus  annihilaret  illam 
similitudinem,  statim  sequatur  alia;  vel  non  rema- 
nent  illse  duse  similitudines  in  sua  dualitate ;  quia 
necessario  ad  positionem  formsealbedinissub  duplici 
esse,  sequitur  relatio  similitudinis;  est  enim  rerum 
differentium  eadem  qualitas.  Et  dico,  ad  probatio- 
nein,  quod  Deus  est  in  infinituni  potentior  ad  anni- 
hilandum  relationem,  quam  creatura  ad  causandum 
illam  ;  sed  Deus  non  potest  annihilare  rem,  ponendo 
eam.  Cum  autem  ponit  albedinem  sub  duplici  esse, 
ponit  similitudinem  et  relationeni  in  actu.  Unde, 
pro  tunc,  non  vult,  necpotest  velle  eam  annihilare, 
nisi  vellet  annihilare  diffinitum  ponendo  ejus  diffini- 
tionem,  quod  implicat  contradictionem.  Illud  autem 
quod  additur,  scilicet  quod  Deus  nitatur  ex  una  parte 
ad  annihilandum  ,  et  albedo  ex  alia  ad  producendum, 
phantasticum  est ;  non  enim  Deus  nititur  ad  ponen- 
dum  actu  contradictoria.  — ■  Ad  aliud  quod  quserit, 
an  albedo  causet  similitudinem  effective,  aut  subje- 
ctive  tantum ;  —  dico ,  secundum  sanctum  Docto- 
iviii,  dePolentta  Dei,  q.  7,  art.  8,  ad  5"m  :  «  Gausa 
habitudinis  inter  duo,  est  aliquid  inhaerensutrique ;  » 
et  accipit  satis  large  inha?rentiam,  pro  omni  inexsi- 
stentia  formse  vel  actus,  substantialis  aut  acciden- 
talis.  Dico  igitur  quod  causa  efficiens  similitudinis 
prima,  est  illud  quod  causat  utramque  albedinem, 
vel  unam  illarum  ;  nam  eadem  actjo  terminatur,  de 
per  se,  ad  absolutum,  et  ex  consequenti,  ad  relatio- 
nem.  Sed  causa  efficiens  proxima,  est  suum  funda- 
mentum  et  terminus ;  et  hsec  causatio  non  est  per 

(a)  tamen.  —  Om.  Pr. 


transmutationem,  sed  per  simplicem  emanationem  ; 
non  solum  autem  fundamenturn  est  causa  effectiva 
relationis,  irnmo  et  formalis,  quodammodo,  cum 
relatio  ab  extremis  speciem  recipiat,  ut  patet 
5.  Metaphysicse  (t.  c.  20). 

Ad  secundum  principale  negatur  consequentia. 
Dico  enim  quod  totius  ad  suam  partem,  non  est 
actualis  realis  relatio,  nisi  pars  habeat  suum  pro- 
piium  esse,  sicut  contingit  in  toto  quod  est  numerus 
quinque  lapidum,  et  hujusmodi.  Et  ideo  argumen- 
tum  non  probat  infinitatem  relationum  inactu  ;  quia 
relatio  in  actu  requirit  in  actu  duo  extrema,  secun- 
dum  quod  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  30, 
q.  1,  art.  1 ;  pars  autem  totius  continui  non  habet 
proprium  esse  actu,  sed  omnes  partes  sunt  per  esse 
totius,  ut  idem  dicit,  3  p.,  q.  90,  art.  1 ;  et  3.  Sen- 
tent.,  dist.  6,  q.  2,  art.  3. 

Ad  tertium  principale  patet  (a)  per  idem.  —  Et 
cum  vult  improbare  responsionem  datam,  dico  quod 
probatio  ista  falso  innititur  fundamento,  et  male  pro- 
bato,  scilicet  quod  numerus  sit  in  sola  animse  appre- 
hensione,  ut  alias  dictum  est  (dist.  24,  q.  1).  —  Ad 
secundam  replicam,  dicitureodem  modo, quodeidem 
falso  fundamento  innititur. 

Ad  quartum  principale  dico  quod  ibi  multa  falsa 
assumit.  Primo,  quod  similitudo  non  sit  nisi  unilas 
et  indivisio.  Licet  enim  similitudo  et  eequalitas  sup- 
ponant  indivisionem  in  ratione  qualitatis  vel  quan- 
titatis,  tamen  non  sunt  essentialiter  indivisio,  sed 
habitudo  positiva.  Secundo,  falsum  est  quod  indi- 
visio  illa,  quam  supponit  similitudo,  fundetur  in 
apprehensione.  Dico  enim  quod  fundatur  in  natura 
communi  qualitatis,  utpote  albedinis  ;  non  quod  sit 
indivisio  secundum  esse  albedinis,  sed  secundum 
rationem  ejus ;  quia  similitudo  requirit  indivisionem 
formse  quantum  ad  rationem,  sed  requirit  distin- 
ctionem  secundum  esse  illius,  ut  patet  diffiniendo 
eam.  Et  similiter  eequalitas.  Et  cum  probatur  oppo- 
situm ;  —  dicitur  quod  sensus  non  proprie  appre- 
hendit  relationes,  secundum  quod  dicit  sanctus 
Thomas,  4.  Scntent.,  dist.  27,  q.  1,  art.  1,  qla  la 
(ad  2um);  sed  bene  apprehendit  causas  relationum. 
Dato  tamen  quod  sensus  apprehendat  istas  habitu- 
dines,  eodem  modo  conceditur  quod  sensus  appre- 
hendit  negationes  per  accidens,  sicut  visus  appre- 
hendit  tenebram.  Naturam  autem  communem  albe- 
dinis,  concedo  quod  sensus  apprehendit;  non  tamen 
in  sui  communitate,  sed  in  suis  individuis;  univer- 
sale  enim  cognoscitur  per  sensum ,  uno  modo,  et  alio 
modo,  non.  Unde  sanctus  Thomas,  la  2*,  q.  29, 
art.  6,  dicit  :  «  De  universali,  contingit  loqui  dupli- 
citer  :  uno  modo,  secundum  quod  subest  intentioni 
universalitatis ;  alio  modo  autem,  de  natura  cui  talis 
intentio  attribuitur;  alia  enim  est  consideratio  homi- 
nis  universalis,  et  alia  hominis,  in  eo  quod  homo.  Si 


(a)  patet.  —  Om.  Pr. 


300 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


igitur  universale  accipitur  primo  modo,  sic  nulla 
potentia  sensitivse  partis,  nec  apprehensiva ,  nec 
appetitiva,  potest  in  universale  ;  quia  universale  fit 
per  abstractionem  a  materia  individuali,  in  qua  radi- 
catur  omnis  virtus  sensitiva.  Potest  tamen  aliqua 
potentia  sensitiva  ferri  in  aliquid  universaliter;  sicut 
dicimus  objectum  visus  est  color  secundum  genus ; 
non  quia  visus  cognoscat  colorem  universalem,  sed 
quia  quod  color  sit  cognoscibilis  a  visu ,  non  convenit 
colori  in  quantum  est  hic  color,  sed  in  quantum  est 
color  simpliciter.  »  —  Hsec  ille.  —  Quidquid  autem 
sit  de  hoc,  utrum  sensus  apprehendat  relationes,  vel 
negationes,  veluniversalia,  per  se,  aut  per  accidens, 
sufficit  quod  apprehensio  sensus  sit  occasio  appre- 
hendendi  talia  per  intellectum,  sicut  est  de  appre- 
hensione  substantioe.  Dico  igitur  quod  similitudo 
fundatur  in  unitate  naturse  communis  cum  (<x)  diver- 
sitate  suppositorum  naturoe.  Ita  quod  diversitas  sup- 
positorum  et  unitas  naturoe  concurrunt  ad  fundan- 
dum  similitudinem  ;  sed  unitas  naturse  est  funda- 
mentum  principaliter,  et  diversitas  suppositorum  est 
causa  sine  qua  non  fundat.  Illa  autem  unitas,  cum 
non  sit  quid  positivum,  non  est  inconveniens,  si 
fundatur  in  rebus  distinctis;  non  enim  est  unitas 
perfecta  in  actu,  sed  estunitas  qualem  habet  univer- 
sale  extra  animam,  scilicet  aptitudinalis,  et  in  natura 
diversa  in  multis  (6). 

Ad  quintum  principale  dico  quod  fundatur  in  falso 
fundamento,  scilicet  quod  duplicitas  sit  summatio  et 
numeratio  animse.  Istud  enim  negatur.  Nulla  enim 
summatione  animae  exsistente  aut  numeratione, 
adhuc  est  vera  duplicitas  actu  in  re,  et  actualis 
numerus,  licet  arguens  oppositum  opinetur,  licet 
false ;  et  consequenter,  totus  processus,  qui  fundatur 
in  illa  opinione,  falsus  est  et  inanis. 

Ad  sextum  consimiliter  negatur  quod  multipli- 
citas  sit  solum  in  apprehensione  animse,  vel  quod 
sit  summatio  animoe;  sicut  nec  duplicitas,  quoe  est 
species  multiplicitatis ;  multiplicitas  enim  est  nomen 
relationis  commune  ad  duplicitatem ,  triplicita- 
tein ,  etc. 

Ad  septimum  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
paternitas  habet  productivum  in  rerum  natura,  scili- 
cet  ipsum  Patrem,  qui  per  se  et  directe  producit 
Filium,  et  consecutive  producit  in  se  paternitatem , 
et  in  Filio  filiationem  principaliter.  Dico  tamen  quod 
Filius  comproductus,  comproducit  utramque,  licet 
non  ita  principaliter.  Rclatioenim  acquiritur,  acqui- 
sito  aliquo  absoluto  in  aliquo  extremorum  relationis. 
lllud  ergo  quod  causat  illud  absolutum,  est  princi- 
palis  causa  uliius<|u<>  relationis;  sed  correlativmn, 
est  concausa  illorum.  Et  cum  probatur  quod  pater- 
nitas  non  producatur  a  Patre ;  — dico,  ad  primam 


(oc)  cum.  —  communicattte  Pr, 

(6)  Itabente  illatn   unitatem    talem    qualem    fundatur 
similitudo  vel  mqualilas.  —  Ad.  Pr. 


et  secundam  (a)  probationem,  quod  non  sequitur 
quod  relatio  sit  per  se  terminus  productionis,  sed 
solum  consecutivus  ad  per  se  terminum,  qui  est 
absolutus,  loquendo  de  productione  Patris,  vel  iiinis 
generantis.  Si  autem  loquaris  de  productione,  qua 
Filius  comproducit  illas  relationes,  dico  quod,  quoad 
pullulationem  relationum  paternitatis,  et  filiationis, 
productio  Filii  et  productio  Patris,  scilicet  qua  Pater 
producit,  computantur  una  sufficiens  relationum 
originatio.  Constat  autem  quod  actio  Patris  termina- 
tur  ad  absolutum,  per  se ;  et  consecutive,  ad  rela- 
tiones.  Ita  quod  talis  est  ordo  quod  actio  generantis 
hujusmodi,  prius  natura  terminatur  ad  absolutum  ; 
et  simul  tempore,  sed  posterius  natura,  generantis 
actio  cum  actione  geniti  quasi  una  actio,  termi- 
nantur  ad  relationes.  Sciendum  tamen  quod ,  secun- 
dum  Philosophum,  et  Commentatorem,  1.  Coeli, 
comm.  111,  relationes  quandoquesunt,etquandoque 
non  sunt,  nec  tamen  proprie  generantur,  aut  cor- 
rumpuntur;  et  5.  Physicorum ,  commento  10,  dicit 
quod  ad  relationem  non  est  motus  nisi  per  accidens. 
Ita  in  proposito  :  non  oportet  esse  sollicitum  de  pro- 
ductivo  relationis ;  quia  ipsa  non  producitur  per  se , 
sed  valde  per  accidens,  quia  consequitur  ad  produ- 
ctionem  alicujus  absoluti  in  eodem  supposito,  vel 
quandoque  in  alio  supposito ;  et  ideo  de  talibus  non 
est  inconveniens ,  quod  idem  causet  in  se  tales  rela- 
tiones.  Ad  tertiam  probationem  negatur  consequen- 
tia ;  non  enim  omne  producens  habet  relationem 
realem  ad  suum  productum ;  et  ideo  non  oportet 
quod  omne  producens  imprimat  in  se  quid  reale.  — 
Ad  illud  quod  dicitur  de  Filio,  —  dico  quod  Filius 
non  imprimit  in  Patrem  relationem,  quasi  causa 
totalis;  sed  non  est  inconveniens  quod  Pater  et 
Filius,  vel  generans  et  genitus,  concurrant  in  vir- 
tute  unius  causoe  emittentis  duas  relationes,  quarum 
una  est  in  Patre,  alia  in  Filio;  licet,  ut  dictum  est, 
Pater  sit  in  hoc  principalior,  quia  producit  absolu- 
tum,  ad  quod  consequitur  relatio,  Filius  autem, 
non;  nec  tamen  oportet  quod  actio,  qua  Filius 
emittit  illas  relationes,  sit  aliud  ab  aliis  relationi- 
bus,  secundum  rem,  sed  sola  ratione.  —  Cum 
autem  dicitur  quod  actio  Patris  non  attingit  aliquid 
quod  sit  in  Patre,  —  concedo,  loquendo  de  abso- 
lutis;  negatur  tamen,  de  relativis.  Et  cum  dicitur 
quod  actio  Patris  non  est  in  Patre,  sed  in  passo,  — 
dico  quod  actio  dicit  duo,  scilicet  transmutationem 
cum  relatione  :  quae,  quoad  primum,  est  in  passo; 
quoad  secundum,  est  in  Patre. 

Ad  sccundum  formam  ibi  foctam,  negatur  minor, 
scilicet  quod  fundetur  super  nihil.  Dico  enira  quod 
paternitas  fundatur  super  potentia  generativa;  sed 
actus  illius  potentiae,  scilicet  generare,  esl  ratio  fun- 
dandi   illam    relationem,    quoad    principium,   9ed 


(a)  et  secundam.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXX. 


QU^STIO    I. 


301 


non  (a)  quoad  ejus  permanentiam.  De  hoc  tamen 
dicetur,  quoestione  sequenti,  in  solutione  argumen- 
torum  contra  tertiam  conclusionem. 

Ad  tertia)))  formam  negatur  antecedens,  ubi  est 
productio  cum  transmiitatione ;  producere  enim ,  et 
produci,  prseter  relationes  illas,  implicant  motum, 
vel  transmutationem ,  ut  prius  dictum  est.  Sed  utrum 
inter  producens  et  productum,  sint  alice  relationes, 
prseter  illas  quas  important  producere  et  produci, 
credo  quod  sic;  quia  relatio  quam  importat  produ- 
cere,  habet  pro  fundamento  ipsum  producens,  vel 
potentiam  ejus;  et  babet  pro  termino,  motum,  aut 
mutationem.  Relatio  vero,  quam  dicit  produci,  seu 
generari,  fundatur  in  motu,  et  terminatur  ad  agens. 
Aliae  autem  duse  relationes  sunt  inter  producens  et 
productum ,  ut  paternitas  et  fdiatio ;  et  una  earum 
fundatur  in  producente,  et  terminatur  ad  produ- 
ctum,  alia  vero  econtra.  Sed  ubi  est  productio  sine 
transmutatione,  sicut  in  divinis,  vel  in  creatione 
rerum,  non  sunt  aliae  relationes,  inter  producens  et 
productum ,  nisi  quse  importantur  per  producere  et 
produci.  De  hoc  tamen  videbitur  in  secundo. 

Ad  oclavum  principale  dicitur  quod  relatio  domi- 
nii  consequitur  potentiam  coercendi  subditos.  Unde 
sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  7,  art.  10, 
ad  4um  :  «  Hoc  nomen,  inquit,  dominus  tria  in  suo 
intellectu  includit,  scilicet  potentiam  coercendi  sub- 
ditos,  et  ordinem  ad  subditos,  qui  consequitur  talem 
potentiam,  et  terminationem  ordinis  subditorum  in 
dominum.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  cum  arguens  probat 
oppositum,  quod  hujusmodi  potentia  non  sufficit, — 
negatur.  Et  cum  probat  hoc,  quia  multi  pollentes 
intellectu,  etc,  —  dico  quod  aptitudo  naturahs  ad 
regendum  non  fundat  relationem  hujusmodi,  sed 
potentia  coercendi ;  et  quicumque  habet  illam,  respe- 
ctu  alicujus,  est  ejus  dominus.  Unde  autem  veniat 
illa  potestas ,  an  veniat  a  natura,  vel  ab  electione  aut 
voluntate,  non  curo.  Sed  dico  quod,  si  veniat  a 
natura,  fundat  relationem  realem  in  creatis.  Si 
autem  ex  sola  voluntate,  dico  quod  erit  relatio  ratio- 
nis,  quia  Deus  non  ordinatur  ullo  modo  ad  creaturas, 
respectu  quarum  dicitur  Dominus  realis.  Unde,  de 
Potentia  Dei,  q.  7,  art.  11,  ad  3um,  dicit  sanctus 
Thomas  :  «  Sicut,  inquit,  aliquid  est  idem  sibi 
realiter,  et  non  solum  secundum  rationem,  licet 
relatio  sit  tantum  secundum  rationem ,  propter  hoc 
quod  causa  relationis  est  realis ,  scilicet  unitas  sub- 
stantise,  quam  intellectus  sub  relatione  intelligit ;  ita 
potestas  coercendi  subditos  est  in  Deo  realiter,  quam 
intellectus  intelligit  in  ordine  ad  subditos,  propter 
ordinem  subjectorum  ad  ipsam  ;  et  propter  hoc  dici- 
tur  Dominus  realiter,  licet  relatio  sit  rationis  tantum. 
Et  eodem  modo  apparet  quod  esset  Dominus,  nullo 
intellectu  exsistente.  »  —  Hsec  ille.  —  Ad  secundam 
probationem    quam    ibidem    facit    arguens ,    patet 

(ac;  non.  —  Om.  Pr. 


quid  dicendum  :  quod  antecedens  estfalsum,  scilicet : 
qUod  actus  inter  dominurn  et  servum,  sint  relationes 
dominii  et  servitutis,  quocumque  modo  considc- 
rentur. 

Ad  nonum  dico  quod  responsio  ibidem  data,  suf- 
ficit.  Dictum  enim  est,  prius,  quod  relatio  realis 
actualis  exigit  duo  extrema  exsistere  actualiter.  Dicit 
enim  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  4,  art.  5, 
ad  lum,  quod  «  respectus  qui  consequuntur  actus 
animse,  dicuntur  respectus  habituales,  quia  volun- 
tas  et  intellectus  possunt  esse  etiam  de  illo  quod  non 
est  actu  exsistens  ».  Et  sicut  dicit  de  actibus  animoe, 
cujusmodi  sunt  visio,  volitio,  cognitio,  ita  consimi- 
liter  diceret  de  habitibus,  cum  non  plus  dependeat 
habitus,  ab  objecto,  quam  actus.  —  Et  cum  pro- 
batur  oppositum,  dico 

Ad  primam  probationem ,  quod  scientia  de  pne- 
teritis ,  qua  sciuntur  esse  pryeterita ,  non  est  verior, 
ipsis  prseteritis  exsistentibus ,  quam  non  exsistenti- 
bus.  Sed  scientia  qua  prsesentia  cognoscuntur  quoad 
suam  actualem  exsistentiam,  variatur,  rebus  non 
exsistentibus ;  immo  est  falsa.  Sicut  enim  dicit  san- 
ctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  2,  art.  13  :  «  Ex  parte 
rei  cognitae,  scientia  variatur  secundum  veritatem  et 
falsitatem  ;  quia ,  eadem  existimatione  manente,  si 
res  mutetur,  erit  existimatio  falsa,  quse  prius  fuit 
vera.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  accipit  scientiam  large 
pro  omni  cognitione.  Dico  enim  quod  cognitio  quse 
causatur  a  re  cognita  immediate,  realiter  refertur  ad 
illam  rem,  quamdiu  res  est ;  et  hoc,  relatione  effe- 
ctus  ad  causam.  Si  autem  loquamur  de  relatione 
mensurati  ad  mensuram,  sic  dico  quod  scientia 
realiter  refertur  ad  scibile,  quamdiu  ipsum  est;  et 
hoc,  si  sit  cognitio  rei  quoad  suum  esse.  Si  autem 
est  cognitio  rei,  quoad  suam  rationem  universalem 
et  praedicata  illi  rationi  convenientia ,  dico  quod 
relatio  scientiae  ad  scibile,  est  solum  relatio  rationis. 
Et  de  tali  arguit  adversarius;  sed  non  de  prima. 
Ideo  verum  concludit ,  sed  non  contra  nos ;  talem 
enim  relationem  habet  scientia  ad  objectum,  sive 
exsistat,  sive  non. 

Ad  secundam  probationemdicitursimiliter,  quod 
scientia  duplicem  relationem  habet  ad  objectum  a 
quo  causatur,  scilicet  relationem  effectus  ad  causam, 
et  mensurati  ad  mensuram  :  prima  est  realis ;  secunda 
vero,  non,  nisi  loquamur  de  scientia  rei,  quoad 
suum  esse  actuale.  Tunc  dico  quod  scibile  destru- 
ctum  in  esse  actuali,  variat  scientiam  (oc),  quoad 
veritatem  et  falsitatem  ;  sed  scientia  de  rationibus 
rerum  universalibus,  non  variatur,  destructo  scibili 
quoad  esse  exsistentise.  Ista  autem  scientia,  secundo 
modo  dicta,  solum  respectu  rationis  refertur  ad 
scibile ;  sed  prima,  respectu  reali. 

Ad  tertiam  probationem ,  dicitur  per  idem. 
Tamen  arguens  supponit  unum  falsum  :  quod  simi- 


(a)  sciextiam.  —  substantiam  Pr. 


302 


LIBIU    I.    SENTENTIAKUM 


litudo  non  sit  nisi  unitas  aut  indivisio;  ut  prius 
dixi. 

Ad  decimum  principale  dicitur  quod  responsio 
ibidem  data,  est  sufficiens,  quoad  lioc  quod,  duni 
acquiritur  nova  relatio  in  uno  albo,  scilicct  simili- 
tudo,  per  mutationem  vel  generationem  alterius  albi, 
illa  relalio  non  acquiritur,  nullo  agente  in  primurn 
album.  Dico  enim  quod  quodlibet  album,  ab  eodem 
habet  relationem  consequentem  albedinem  in  virtule, 
a  (pio  babet  albedinem.  —  Et  cum  inferlur  quod 
sic  dicendo,  relatio  non  oriretur  cum  albedine,  etc, 
—  dico  quod  immo  in  radice.  Unde  sanctus  Doctor, 
super  5.  Physicorum  (lect.  3),  dicit  :  «  Si  aliquis 
per  suam  mutationem  efficiatur  mihi  sequalis,  me 
non  mulato,  sequalitas  primo  erat  in  me,  quodam- 
modo,  scilicet  in  sua  radiee,  ex  qua  habet  esse  reale. 
Ex  hoc  enim  quod  habeo  talem  quantitatem,  compe- 
tit  mihi  quod  sim  sequalis  omnibus  illis  qui  eamdem 
quantitatem  habent.  Cum  ergo  aliquis  de  novo  acci- 
pit  illam  quantitatem,  ista  radix  communis  deter- 
minatur  ad  illum;  et  ideo  nibil  advenit  mihi  de 
novo,  per  boc  quod  incipio  alteri  esse  sequalis,  per 
illius  mutationem.  »  —  Hsec  ille.  —  Sic,  in  propo- 
sito,  dico  de  relatione  similitudinis,  si  tamen  illa 
relatio  prodit  in  actum  ab  utroque  extremorum, 
scilicet  duorum  alborum,  sicut  prius  dictum  fuit  de 
patre  et  filio ;  pater  enim  ab  eodem  accipit  paterni- 
tatem  in  virtute,  a  quo  accipit  potentiam  generati- 
vam,  sed  in  actum  educitur  a  seipso  dum  generat 
filium.  Csetera  vero,  quse  in  hoc  argumento  adducit 
arguens,  scilicet  an  relalio  per  se  terminet  produ- 
ctionem,  soluta  sunt  in  responsione  septimi. 

Ad  undeeiinum  dico  quod  rem  aliquam  conne- 
ctere  aliqua,  potest  dupliciter  intelligi :  primo  modo, 
de  connexione  effectiva ;  alio  modo ,  de  connexione 
formali.  Primo  modo  intelligendo  majorem,  concedo 
eam;  sed  minor,  in  hoc  sensu,  negatur;  non  enim 
relatio  active  connectit.  Secundo  modo,  negatur,  si 
intelligatur  universaliter ;  et  specialiter,  illa  major 
est  falsa  in  relationibus,  quae  alio  modo  habent  esse 
quam  csetera  praedicamenta,  cum  ratio  earum  non 
consistat  in  hoc  quod  aliquid  ponant  in  his  (a)  de 
quibus  dicuntur,  sed  magis  se  habent  per  modum 
unius  intervalli  attingentis  duo  extrema,  ut  dictum 
fuit.  Exemplum  autem  quod  adducitur  de  actione, 
qu;e  nectit  agens  et  passum,  non  sufficienter  probat 
illam  universalem  negativam.  Et  procedit  de  con- 
uexione  effectiva  :  quam  uon  1'acit  relatio;  sed  potius 
est  connexio  per  modum  attingentis  duo  extrema, 
non  ponentis,  ut  sic,  aliquid  in  eis.  Etexalio,  quia 
agens  et  passum  oporlet  uniri,  cum  se  habeanl  m 
actus  et  potcntia ;  non  sic  duo  correlativa  (6).  Et 
ideo,  ex  illa  singulari,  ad  universalem  arguere,  esl 
fallacia  consequentis. 


(a)  in  Itis.  —  Om.  Pp. 

(fj)  correlativa.  —  corporalia  i'i . 


Ad  duodeclmum  dico  quod  responsio  ibi  data, 
est  bona.  —  Et  cum  dicitur,  quod  illo  modo  loqui- 
tur  Commentator  ssepe,  veruin  est,  sed  non  ihi; 
quod  patet  per  alia  ejus  dicta ;  ex  quibus  habetur 
opposiluni;  scilicet,  cum  dicit,  5.  Metaphysicx 
(comm.  14),  quod  ens  extra  animam  dividitur  peT 
decem  prsedicamenta.  Ex  quo  sequitur  quod  oinne 
prsedicamentum  est  ens  extra  animam. 

Ad  decimumtertium  dicitur  quod  «  debilitas  esse 
relationis  attenditur,  secundum  sanctum  Thomam, 
1.  Sentent.,  dist.  8,  q.  4,  art.  3,  ad  4um,  secundum 
inhserentiam  sui  ad  subjectum ;  quia  non  ponit  ali- 
(juid  absolutum  in  subjecto,  sed  tantum  respectum 
ad  aliud  ».  —  Hsec  ille.  —  Cum  hoc  stat  quod  tern- 
pus  sit  melioris  esse,  quantum  ad  boc  quod  ponit 
extra  animam  aliquid  absolutum,  scilicet  motum  et 
ejus  numerum,  quam  sit  ipsa  relatio.  Non  tamen 
oportet  quod  relationis  esse  sit  debilius,  quam  i  sse 
temporis,  quoad  hoc  quod  dicat  quid  facturn  ab 
anima,  sicut  tempus  dicit.  Tempus  enim  habet  esse 
debilissimum  inter  omnia  absoluta  ;  non  tamen 
inter  omnia  prsedicamenta.  In  hoc  etiam  est  debilior 
relatio  omni  ente,  quia  ex  sua  ratione  non  habel 
quod  sit  res  extra  animam,  in  parte  nec  in  toto; 
oppositum  est  de  tempore,  quod  ex  sua  ratione 
dicit  aliquid  extra  animam,  licet  aliquid  dicat  quod 
est  in  anima  in  actu  vel  potentia,  scilicet  numera- 
tionem  ;  sed  de  hoc  in  secundo. 

Ad  decimumquartum  negatur  major.  Secundum 
enim  quod  dicit  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei, 
q.  7,  art.  9,  ad  7um  :  «  Ipsa  relatio,  qute  nihil  aliud 
est  quam  ordo  unius  (a)  creaturae  ad  aliam,  aliud 
habet  in  quantum  est  accidens,  et  aliud  in  quantum 
relatio,  vel  ordo.  In  quantum  enirn  est  accidens, 
babet  quod  sit  in  subjecto.  Non  autem  in  quantuiu 
estrelatio,  vel  ordo ;  sed  solum  quod  ad  aliud  sit, 
quasi  in  aliud  transiens,  et  quodammodo  rei  relatae 
assistens.  Et  ita  relatio  est  aliquid  inhaerens,  licet 
non  ex  hoc  ipso  quod  est  relatio.  Et  ideo  nihil  pro- 
hibet  quod  hujusmodi  accidens  desinat  esse,  sine 
mutatione  ejus  in  quo  est ;  quia  sua  ratio  non  perfi- 
citur,  prout  est  in  subjecto,  sed  prout  transit  in 
aliud  ;  quo  sublato,  ratio  hujusmodi  accidentis  tolli- 
tur  <|uidem  quantum  ad  actum,  sed  manel  quan- 
tumadcausam,  sicut  subtracta  materia  toUitur  cale- 
laclio,  licet  maneat  calefactionis  causa.  »  —  Haec 
ille.  —  Iteni,  ait.  8,  sic  ait  :  «  Relatio  in  hoc  diflerl 
a  qualitateet  quantitate,  quia  qualitas  e1  quantitas 
sunt  quaedam  accidentia  in  subjecto  remanentia; 
relatio  autem  uon  significat,  ut  dicil  Boetius,  in 
lihro  dc  Trinhale,  ul  in  Bubjecto  manens,  sed  ut 
in  transitu  quodam  ad  aliud.  Unde  Porretani  dixe- 
riint  relationes  uon  esse  inhaerentes,  sed  assistentes; 
quod  aliqualiter  verum  est,  ui  poeterius  ostendetur. 
Quod  autem  attribuitur  alicui ,  ut  ah  eo  procedens, 


(a)  unius.  —  ipsius  Pr. 


DISTINCTIO   XXX.  —    QU^STK)    I. 


303 


non  facit  compositionem  cum  eo;  sicut  nec  actio 
cum  agente.  Et  propter  hoc  probat  Philosophus, 
5.  Physicorum  (t.  c.  10),  quod  in  ad  aliquid  non 
potest  esse  niotus,  quia  sine  aliqua  mutatione  ejus 
quod  refertur  ad  allerum,  potest  relatio  desinere  vel 
incipere,  ex  sola  mutatione  alterius;  sicut  etiam 
patet,  de  actione,  quod  non  est  motus  secundum 
actionem,  nisi  metaphorice  el  improprie,  sicutexiens 
de  otio  in  actum  mutari  dicimus;  quod  non  esset, 
si  relatio,  vel  actio,  significaret  ali<}uid  in  subjecto 
manens.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quibus  satis  patet  quid 
dicendum  ad  argumentum.  Dicitur  enim,  ad  antece- 
dens,  quod  non  per  omnis  realitatis  adventum  in 
nalura  exsistentis,  dicitur  aliquid  moveri ;  sed  solum 
peradventumrealitatis,sehabentispermodumimma- 
nentis  in  illo  cui  advenit.  Et  ideo,  quia  relatio  se  habel 
potius  per  modum  effluentis  et  transeuntis  ab  uno  in 
aliud,  et  non  per  modum  immanentis,  non  mutatur 
subjectum  per  ejus  adventum  vel  recessum.  Tamen 
dicoquodrealitasrelationisnonadvenitalicuitotaliter 
de  novo,  sine  mutatione  illius  cui  advenit,  ut  prse- 
dictum  fuit  in  solutione  quarti  principalis.  Unde, 
sicut  saepe  dictum  est,  illud  quod  dat  relationi  quod 
sit  res,  scilicet  fundamentum  reale,  prius  fuit.  Illud 
autem  quod  complet  rationem  relationis,  novum  est. 
Quia  ergo  illud  quod  complet  ejus  rationem,  non 
habet,  in  quantum  hujusmodi,  quod  sit  res,  vel 
quod  aliquid  ponat  in  eo  cui  attribuitur,  nihil  miruni 
si  relatio  potest  advenire  noviter,  vel  recedere,  sine 
mutatione  ejus  cui  attribuitur.  Finaliter  ergo  rela- 
tio,  ut  relatio,  non  transmutat  subjectum,  sed  ut 
est  accidens.  Et  in  hoc  sto  finaliter. 

Ad  decimumquintum  negatur  major  in  parte,  et 
conceditur  in  parte.  Quoad  illam  enim  partem ,  qua 
dicitur  quod  nulla  ratio  incorporea  est  in  corporibus 
extra  animam,  negatur.  Omnis  enim  forma,  praeter 
quantitatem ,  non  est  corporea  de  se ;  sed  forte  per 
accidens,  ratione  subjecti.  Sed  quoad  aliam  partem, 
in  qua  dicitur  quod  nihil  exsistens  in  diversis,  est 
aliqua  res,  conceditur,  loquendo  de  esse  in  aliquo 
subjective,  vel  immansive.  Et  tunc  ad  minorem 
dicitur  quod  relatio  non  sic  est  in  diversis,  quod 
utrique  immaneat,  vel  insistat;  sed  Simplicius  illud 
intendit,  quod  relatio,  secundum  suam  rationem, 
assistit  utrique  extremorum,  quasi  ab  uno  in  aliud 
tendens.  Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  28,  art.  2, 
dicit  quod  «  si  consideremus  relationes  in  creatis, 
secundum  quod  sunt  relationes,  sic  inveniuntur 
esse  assistentes,  non  intrinsecus  affixae,  quasi  signi- 
ficantes  respectum  quodammodo  contingentem  rem 
relatam  prout  ab  ea  tendit  in  alterum  ».  Ista  ergo 
est  mtentio  Simplicii,  quod  relatio  non  dicit  aliquid 
inexsistens  alicui,  sed  medium  inter  duo.  Sciendum 
tamen  quod,  secundum  quod  ait  sanctus  Doctor, 
1.  Sentent.,  dist.  27,  q.  1,  art.  1,  ad  2um  :  «  in 
utroque  extremorum  relationis,  est  una  relatio  dif- 
ferens  ab  alia  :  in  quibusdam ,  secundum  speciem , 


sicut  in  illis  quae  diversis  nominibus  utrinque  (a) 
nominantur,  ut  palernitas  et  filiatio ;  sed  in  quibus- 
dam  non  differunt  specie ,  sed  numero  tantum , 
sicut  quando  utrumque  habet  idem  nomen,  ut  in 
similitudine  et  acqualitate;  et  tunc  relatio,  quae  est 
in  uno  sicut  in  subjecto,  est  in  alio  sicut  in  termino. 
Et  ideo  patet  quod  relatio,  secundum  esse,  prout  in 
re  fundamentum  habet,  non  est  medium  sed  extre- 
mum ;  sed  secundum  respectum,  est  medium.  »  — 
Haec  ille. 

II.  Ad  argumenta  Occam.   —  Ad  primum 

eorum  qua^  objicit  Occam  contra  eamdem  conclu- 
sionem,  negatur  major,  si  loquamur  de  formis,  quae 
sunt  essentialiter  ad  aliquid;  nam,  quia,  secundum 
Aristotelem,  esse  talium  est  ad  aliud  se  habere, 
ista  (6)  non  possunt  intelligi  sine  alio  ad  quod  sunt 
essentialiter ;  secus  est  de  absolutis.  Et  ad  probatio- 
nem,  dico  quod  non  est  simile  de  causa,  et  effectu  ; 
quia  effectus,  hoc  ipsum  quod  est,  non  est  ad  cau- 
sam ;  sed  una  relatio ,  hoc  ipsum  quod  est ,  est  ad 
ahud,  secundum  Aristotelem,  in  Prsedicamentis . 

Ad  secundum  negatur  major  ;  quia  nec  contradi- 
ctio  dicta  de  aliquibus,  est  via  sufficiens  concludendi 
realem  distinctionem  inter  talia ;  nec  impossibilitas 
recipiendi  praedicationem  contradictoriorum  perti- 
nentium  ad  esse,  est  via  sufficiens  ad  probandum 
identitatem  realem  illorum ;  ut  palet  de  materia  et 
forma,  de  esse  et  essentia,  de  partibus  essentialibus 
simul  unitis,  et  de  tertia  entitate  resultante  inde, 
et  de  infmitis  aliis. 

Ad  tertium  dico  quod  similitudo  Socratis  ad  Pla- 
tonem,  est  subjective  in  Socrate  ;  et  conformiter, 
similitudo  Platonis  ad  Socratem,  est  subjective  in 
Platone.  Unde  relatio  realis  habet  idem  subjectum, 
(juod  et  suum  fundamentum  ;  relatio  vero  rationis 
nullibi  est  subjective,  cum  non  sit  res.  Nec  valet 
consequentia  :  similitudo  Socratis  ad  Platonem  non 
est  m  Platone ;  ergo  nec  relatio  sibi  opposita.  Quia 
non  oportet  quod  relatio  sit  subjective  in  subjecto 
sui  termini,  sed  in  subjecto  sui  fundamenti. 

Ad  quartum  dico  quod  omnia  ibi  adducta,  stant 
in  hoc  quod  rebus  non  convenit  dici,  sed  solum 
vocibus;  et  (y)  dico  quod  est  falsum,  ut  ostensum 
fuit  in  quaestione  de  attributis  (dist.  8,  q.  4).  Nam 
dicens  non  solum  dicit  verbum ,  immo  rem  per  ver- 
bum  ;  sicut  Pater  dicit  se  et  omnem  creaturam  Verbo 
suo.  Unde  ista  propositio  est  fundamentum  infinito- 
rum  errorum.  Ex  hoc  enim  fundamento,  arguens 
et  caeteri  terministae  concludunt  quod  nulla  res,  quae 
non  est  vox,  aut  scriptum,  aut  conceptus  menlis, 
potest  praedicari,  aut  dici ,  aut  subjici  ;  et  conse- 
quenter,  quod  universalia  et  praedieamenta  non  sunt 


(a)  utrinque.  —  utriusque  Pr. 
(6)  ista.  —  ita  Pr. 
(y)  et.  —  etc.  Pr. 


304 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


nisi  voces,  aut  scripta,  aut  conceptus.  Ideo  illud 
fundamentum  valdc  ruinosum  est. 

III.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  primum 
eorum  quae  primo  loco  inducit  Gregorius  contra 
camdem  conclusionem,  dico  quod  illud  argumentum 
cl  duo  sequentia,  solum  probant  quod  omne  relati- 
vum  formaliter  in  concreto,  est  aliquid  absolutum  ; 
et  hoc  concessum  fuit  prius,  quod  nulla  relatio  pro- 
prie  refertur,  sed  est  quo  aliquid  refertur;  nec  inter 
duas  relationes,  est  tertia  relatio  realis.  Unde  respon- 
sio  ibidem  data,  in  fine  argumentorum,  bona  est, 
scilicet  quod  relatio  in  abstracto  non  est  quid  abso- 
lutum  ,  licet  relativum  sit  absolutum.  Nec  illae  ratio- 
nes  aliquid  probant  contra  hoc.  Et  cum  probatur 
quod  immo ;  —  dico, — ad  primam  probationem,  quod 
relatio  in  abstracto,  est  aliud,  non  tanquam  quod 
refertur,  sed  tanquam  quo  aliquid  ad  aliud  refertur. 
Et  cum  dicitur  quod  contingit  de  relatione  quserere 
quid  est,  vel  quae  essentia  est,  —  dico  quod  licet  rela- 
tio  in  abstracto  sit  quaedam  res,  et  quaedam  essentia, 
et  quoddam  ens,  et  de  ipsa  dicantur  multa  nomina 
abstracta,  non  tamen  sequitur  quod  ipsa  sit  quid 
absolutum.  Sed  est  fallacia  figurae  dictionis,  arguendo 
a  modo  nominis,  ad  modum  rei ;  sicut  et  in  alio  pro- 
posito,  non  sequitur  :  hoc  dicitur  relative ;  ergo  est 
formaliter  relativum  ;  sicut  patet  cum  dextrum  dici- 
tur  de  columna,  et  Creator  de  Deo.  Unde,  ad  vi- 
dendum  utrum  aliqua  forma  sit  absoluta  secun- 
dum  rem,  non  oportet  attendere  ad  nomen  quo 
significatur.  Quia  quandoque  aliqua  forma  signifi- 
catur  absolute,  per  modum  absoluti,  et  tamen  sua 
quidditas  abstrahit  ab  absoluto  et  relativo;  ut  patet 
de  ente,  quod  significatur  et  intelligitur  absolute,  et 
tamen  abstrahit  ab  absoluto  et  relativo,  cum  sit 
superius  ad  utrumque.  Quandoque  autem  forma 
significatur  relative,  et  tamen  in  se  est  mere  abso- 
luta ;  ut  cum  divina  essentia  significatur  nomine 
potentiae,  vel  ideae.  Quandoque  autem  forma  signi- 
ficatur  absolute ,  et  tamen  non  est  absoluta  ;  ut  cum 
relatio  significatur  nomine  essentiae,  vel  rei,  vel  hoc 
nomine,  aliquid.  Ad  videndurn  ergo  utrum  forma 
sit  absoluta,  oportet  aspicere  ad  hoc  :  an  scilicet 
talis  forma,  secundum  suam  rationem  specialissi- 
mam,  sit  ad  aliquid ;  et  non  ad  transcendentia,  quae 
abstrahunt  ab  absoluto  el  relativo,  licet  absolute 
quandoque  significentur,  ut  ens,  vel  relative,  ul 
bonum  vel  verum.  Illa  enim  forma  dicitur  proprie 
absoluta,  quae,  secundum  suam  rationem  specificam, 
non  dicit  aliquid  per  modum  intervalli  inter  duo, 
incipientis  ab  uno  et  ad  reliquum  terminati;  sed 
dicit  aliquid  inexsistens  ei  de  quo  dicitur.  —  Ad 
aliud  quod  additur,  quod  paternitas  est  essentia  ad 
se,  etc.,  dico  quod  illa  essentia  quae  est  paternitas, 
esl  ad  aliud,  licel  non  sil  ad  aliud  sub  hoc  nomine 
transcendente,  essentia.  Unde  essentia  est  transcen- 
dens,  el  esl  absolutum,  secundum  modum  signifi- 


candi,  licet  in  se  abstrabat  ab  absoluto  et  relativo. 
Non  ergo  valet  ista  consequentia  :  paternitas  est 
essentia  ad  se ;  ergo  est  quid  absolutum.  Sed  potius 
est  fallacia  accidentis,  sic  arguendo  :  paternitas  est 
essentia ;  sed  essentia,  ut  sic,  est  absolutum,  vel  est  ad 
se ;  igitur  paternitas  est  absolutum,  vel  ad  se ;  —  recte, 
sicut  hic  :  Socrates  est  homo ;  homo  est  species ;  ergo 
Socrates  est  species.  Sicut  enim  species  non  conve- 
nit  homini,  nisi  prout  est  in  intellectu  ;  ita  nec  abso- 
lutum,  vel  respectus,  convenit  essentiae,  ut  essentia, 
nisi  ut  est  in  intellectu ;  scilicet  quia  significatur,  ut 
intelligitur,  absolute ;  essentia  enim,  in  quantum 
hujusmodi,  abstrahit  ab  absoluto,  sic  quod  absolu- 
tum  non  convenit  ei  per  se  primo,  nec  per  se  secundo, 
sed  solum  convenit  ei,  quantum  ad  modum  signifi- 
candi  et  intelligendi. 

IV.  Ad  alia  argumenta  Gregorii.  —  Ad 
primum  eorum  quae  secundo  loco  inducit ,  dico 
quod  distinctio  Socratis  a  Platone ,  est  relatio  et 
accidens  distinctum  a  Socrate  et  Platone,  et  est  sub- 
jective  in  Socrate  ;  distinctio  autem  Platonis  a 
Socrate,  est  in  Platone.  Et  cum  dicitur  quod,  ad 
veritatem  hujus,  Socrates  est  distinctus  a  Platone, 
sufficit  veritas  illius  copulativae,  Socrates  est,  etc, 
—  dico  quod  falsum  est,  si  loquamur  de  distinctione 
quae  est  relatio  fundata  super  numerum  de  genere 
quantitatis,  sicut  similitudo  est  relatio  fundata  super 
unitatem  de  eodem  genere.  Et  similiter,  ad  verita- 
tem  hujus,  Socrates  est  pater  Platonis,  non  sufficit 
veritas  illius  copulativae,  loquendo  de  paternitate, 
quee  est  relatio;  abstracta  enim  tali  entitate,  quae 
distinctio  Socratis  dicitur,  non  esset  formaliter  distin- 
ctus  a  Platone  distinctione  positiva  ,  sed  forte 
distinctione  quae  est  negatio  unius  ab  alio.  —  Ad 
confirmationem,  dico  quod  Dei  ad  creaturam  non 
est  realis  relalio.  ldeo  Deus  non  est  distinctus  a  crea- 
tura  distinctione  positiva,  quae  est  relatio,  sed  distin- 
ctione  quae  est  negatio  vel  divisio.  Et  similiter  dici- 
tur  de  dominio,  ut  prius  dictum  fuit. 

Ad  secimduni  negatur  consequentia.  Et  ad  pro- 
bationem,  dico  quod,  licet  duo  lapides  distinguan- 
tur  ab  invicem  distinctione  positiva ,  tamen  illae 
distinctiones  non  distinguuntur  ulterius  distinctione 
positiva  :  quia  inter  relationes  reales  non  est  ulte- 
rius  relatio  realis ;  similiter  talis  distinctio  non  est 
nisi  inter  quanta.  Ad  illud  quod  additur  de  causa 
et  causato,  similiter  solvitur;  quia,  licet  effectus 
habeat  relationem  realem  ad  suam  causam,  tamen 
relatio  illa,  cum  non  sit  effectus,  sed  coeffectum, 
non  liabet  ulterius  relationem  aliam  qua  referatur. 
Et  de  hoc  in  principio  secundi  videbitur. 

Ad  tertium  dicitur  quod  in  divinis,  respectivum 
non  differt  ab  absoluto,  secundum  rem,  nec  Deus 
reali  relatione  ad  creaturam  refertur.  Sed,  ex  hoe 
inferre  quod  ita  sit  in  creaturis,  esi  rudis  ingenii; 
ac  si,  ex  hoc  quod  Deus,  secundum  suam  substan- 


DISTINCTIO   XXX.  —   QILESTIO   I. 


303 


tiam,  est  sapiens,  inferrctur  ita  esse  in  homine; 
non  enim  creatura  sequatur  divinae  simplicitati. 
Ad  quartum,  dictum  est,  prius,  quod  per  adven- 

tum  relationis,  ut  est  relaiio,  nihil  mutatur,  quid- 
quid  sit  de  adventu  ejus,  ut  est  accidens,  scilicet 
cum  advenit  in  suo  fundamento.  Et  cum  fit  instan- 
tia  de  nummo,  vel  de  relatione  Dei  ad  creaturam, 
non  valet  instantia;  quia  Dei  ad  creaturam  non  est 
relatio  realis.  —  Et  cum  arguit,  per  rationem,  de 
distinctione,  etc. ;  —  dico,  ut  prius  respondendo  ad 
argumenta  Aureoli,  quod  ille  qui  efficitur  de  novo 
ab  aliquo  distinctus,  non  per  mutationem  sui  sed 
alterius,  non  acquirit  novam  relationem  ;  nam  per 
eamdem  similitudinem,  quis  albus  refertur  ad  omnia 
coalba,  et  per  eamdem  distinctionem  distinguitur 
ab  omnibus  ab  eo  distinctis;  nam  relatio  non  multi- 
plicatur  secundum  pluralitatem  terminorum,  sed 
fundamentorum,  ut  dicetur  in  alia  qiuestione.  Illud 
quod  additurde  distinctione  Dei  a  creatura,  solutum 
est.  —  Quod  additur  de  imaginatione,  nihil  valet; 
nam  actus  imaginationis  non  causat  aliquid,  nec 
aliquam  relationem  realem,  sed  solum  rationis,  in 
objecto  suo,  ut  est  cognitum,  vel  imaginatum.  — 
Gum  additur  quod  omne  agens  ageret  in  quantam- 
cumque  distantiam  ,  etc,  exeodem  falso  fundamento 
procedit,  scilicet  :  quod  ad  generationem  alicujus 
rei,  causetur  relatio  distinctionis  in  omni  re  quse 
incipit  distingui  a  tali  novare.  Hocenim  non  oportet 
nos  dicere.  In  tali  enim  casu,  non  causatur  distin- 
ctio  nova,  nisi  in  re  nova;  nova  enim  relatio  non 
causatur  in  aliquo,  ut  accidens  est,  nisi  cum  causa- 
tur  ejus  fundamentum;  causato  enim  fundamento 
relationis,  causata  est  relatio  in  potentia  proxima  et 
ut  est  accidens ;  sed  causato  termino  (a),  causatur 
relatio,  ut  relatio,  per  naturalem  sequelam,  sine 
transmutatione. 

Ad  quintum  dicitur  quod,  licet  unitas  transcen- 
dens  non  superaddat  aliquid  positivum  rei  quas 
dicitur  una,  ita  nec  identitas  numeralis,  tamen  (6) 
identitas  specifica  addit,  sicut  et  similitudo.  Et  hoc 
intendit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  28,  art.  1,  ad  2um  : 
((  Relatio,  inquit,  quse  iraportatur  per  hoc  nomen, 
idem,  est  relatio  rationis  tantum,  si  accipiatur  sim- 
pliciter  idem  ;  quia  hujusmodi  relatio  non  potest  con- 
sistere,  nisi  in  quodam  ordine  quem  ratio  invenit 
alicujus  ad  seipsum,  secundum  aliquas  ejus  duas 
considerationes.  Secus  autem  est  cum  aliqua  dicun- 
tur  eadem,  non  numero,  sed  in  natura  generis  vel 
speciei.  »  —  Hsec  ille. 

Tunc  ad  prohationem  consequentiac ,  dico  quod 
prima  probatio  falsum  assumit,  scilicet  quod  eodem 
formaliter  et  essentialiter  aliqua  sint  eadem  quo 
sunt  unum.  Hoc  enim  falsum  est;  cum  identitas  sit 
relatio,  et  unitas  sit  ejus  fundamentum,  secundum 


(a)  non.  —  Ad.  Pr, 
(6)  tamen.  —  sed  Pr. 


Aristotelem.  Dico  tamen  quod  idem  est  causa  unita- 
tis  et  identitatis;  natura  enim  specifica  fundat  unita- 
tem  primo,  et  ipsa  sub  unitate  fundat  identitatem, 
vel  similitudinem,  aut  sequalitatem. 

Ad  secundam  probationem  dico  quod  Socrates 
est  idem  specifice  Plaloni  formaliter,  per  aliquod  acci- 
dens  magis  distinctum  a  Platone  quam  est  Socrates. 
Sed  id  (a)  quod  est  causa  et  fundamentum  talis 
identitatis,  est  minus  distinctum  a  Platone,  quam 
Socrates,  scilicet  natura  specifica. 

Ad  tertiam  probationem  dico  quod  inter  rela- 
tiones  non  est  relatio  media,  sicut  interduo  absoluta 
potest  esse;  et  ideo  duue  similitudines  unius  speciei 
non  referuntur  ad  invicem  per  relationem  mediam. 
Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  42,  art.  1,  ad  4"m  : 
«  Idem  ad  seipsum  non  refertur  aliqua  relatione  re- 
ali ;  nec  iterum  una  relatio  refertur  ad  alteram  per 
aliquam  relationem.  Cum  enim  dicimus  quod  pater- 
nitas  opponitur  filiationi,  oppositio  non  est  relatio 
media  inter  paternitatem  et  filiationem  ;  quia  utroque 
modo  multiplicaretur  in  infinitum.  »  —  Hsec  ille.  — 
Responsio  autem  quse  datur  ad  istam  tertiam  proba- 
tionem,  est  Scoti,  cui  non  placet  solutio  sancti 
Thomse.  Et  in  quantum  solutio  Scoti  sustineri  debet, 
dico 

Ad  primam  improbationem ,  quod  consequentia 
non  valet.  Licet  enim  paternitas  non  sit  necesse  esse, 
nec  sit  intrinseca  filiationi  secundum  rem,  nec  ejus 
per  se  causa,  non  tamen  potest  esse  sine  filiatione, 
vel  econtra;  quia  paternitas  includit  in  sua  diffini- 
tione  filiationem  implicite,  et  econtra;  ideo  unum 
non  potest  esse  aut  intelligi  sine  alio.  —  Ad  confir- 
mationem  ibi  factam,  dicitur  quod  subjectum  non 
est  de  diffinitione  accidentis  tam  intrinsece,  sicut 
una  relatio  de  diffinitione  alterius;  ideo  non  est 
simile.  Nec  est  mirandum  quod  una  relatio  non 
possit  destrui  alia  manente ;  sicut  nec  est  mirandum 
cur  diffinitum  non  potest  esse  sine  suis  diffinitioni- 
bus.  —  Quod  additur,  quod  nullae  duoe  res  creatse,  etc. , 
sunt  simul  natura ;  falsum  est,  et  contra  omnem 
philosophiam.  Et  expositio  illa  de  termino,  nulla 
est;  sed  est  fictio  terministarum  :  quod  scilicet  ter- 
mini  sint  simul  natura,  et  non  res.  —  Argumentum 
autem  quod  ulterius  fit  de  patre  et  filio,  non  valet. 
Tum  quia  non  assigno  illam  causam,  quam  ponit 
Scotus,  scilicet  quod  ideo  tales  relationes  seipsis 
referantur,  quia  sunt  simul  natura.  Tum  quia  falsum 
est  quod  pater,  quantum  ad  illud  quod  est,  sit  simul 
natura  cum  illo  qui  est  filius,  licet  relationes  eorum 
sint  simul  natura;  et  similiter,  pater,  formaliter 
sumptus,  prout  includit  hominem  et  relationem,  est 
simul  nalura  cum  filio  formali,  qui  dicit  mihi  com- 
positum  ex  homine  et  filiatione. 

Quod  ultimo  additur,  quod  Socrates  et  Plato  non 
minus  sunt  unum,  etc. ;  —  dico  quod  consequentia 


(a)  id. 


idem  Pr. 


II.  —  20 


306 


LIBHI   I.    SENTENTIARUM 


non  valet;  quia  Socrates  et  Plato  possunt  fundare 
relationes  intermedias;  non  autem  duse  relationes  ad 
invicem. 

Ad  sextum  medium  dico  quod  distinctio,  quan- 
doque  dicit  solam  divisionem  unius  ab  alio  ;  et  tunc, 
non  est  nisi  negatio ;  quandoque  vero  dicit  relationem 
consequentetn  taliter  divisa.  Et  similiter  potest  distin- 
gui  de  mullis  aliis  quse  videntur  dicere  relationes, 
sicut  distinguit  sanctus  Thomas,  de  similitudine  et 
aequalitate  in  divinis  personis,  1  p.,  ubi  dixi  (q.  42, 
art.  1). 

Tunc  ad  primam  hujus  improbationem  dico 
quod ,  ad  hoc  quod  Socrates  mereatur  dici  distinctus 
a  Platone,  distinctione  quae  est  relatio  positiva,  non 
sufficit  Socratem  esse  et  Platonem  esse,  et  Socratem 
non  esse  Platonem,  nisi  aliquid  ponatur,  scilicet 
relatio  media ;  illa  tamen  sufficiunt  ad  hoc  quod 
distinguantur  distinctione  primo  modo  dicta. 

Ad  secundam  dico  quod,  sicut  inter  duas  rela- 
tiones  non  est  relatio  media,  ita  nec  inter  absolutum 
et  relationem. 

Et  eodem  modo  dicitur  ad  tertiam  improbatio- 
nem. 

De  responsione  autem  data  secundum  Scotum  non 
curo ;  quia,  ut  deducit  arguens,  illa  implicat  con- 
tradictionem,  nisi  quod  tertia  replica  aliqua  falsa 
assumit,  utprius  dictum  est. 

Ad  septimum  dico  quod  consequens  illatum  ibidem, 
est  verum.  Nec  improbatio  ejus  valet.  Dicoenim  quod 
si  Socrates  prius  albus  efficiatur  noviter  similis  Pla- 
toni  per  novam  Platonis  dealbationem,  nulla  res  tunc 
generatur  in  Socrate  prius  albo.  Nam  cum  Socratis 
acquirit  albedinem,  ipse  acquirit  similitudinem  in 
actu,  si  sint  pro  tunc  alii  coalbi ;  vel  in  potentia 
proxima  et  radice,  secundum  modum  loquendi 
sancti  Thomse,  prius  recitatum  ;  et  hoc,  si  pro  tunc 
nullus  alius  sit  coalbus ;  sed  tunc  primo  forma  habe- 
bit  similitudinem  in  actu,  cum  aliquis  efficietur 
albus;  ita  quod  ille  qui  dealbabit  Platonem,  dabit 
Socrati  similitudinem  in  actu,  quam  prius  habebat 
in  radice,  scilicet  in  fundamento  quod  est  albedo 
Socratis,  quia  dabit  relationi  fundatse  in  albedine 
Socratisterminum  noviter.  Relatio  autem  naturaliter 
insurgit,  posito  fundamento  sufficienter,  et  termino. 
Nec  tunc  Socrates  mulabitur,  proprie  loquendo,  per 
acquisitionem  relationis,  ut  relatio  est,  licet  mutetur 
per  acquisitionem  ejus,  ut  est  accidens.  Si  autem 
post  hoc  aliqui  efficiantur  noviter  albi,  Socrates  erit 
eis  similis,  non  per  novam  relalionem,  sed  peranti- 
quam  ;  nec  habebit  tot  similitudines,  quot  sunt  ei  (a) 
siinilcs,  sed  solum  quot  habet  qualitates  fundantes 
Bimilitudinem  ejua  ad  alios  (6). 

Et  tunc  ad  improbationem  hujus,  cum  dicitur 
quod  Deus  contingenter  agil  ad  extra,  etc;  — dico 

ei.  —  cis  Pr, 
(tj  dtios,  —  alms  Pr. 


quod  verum  est.  Sed  non  ita  contingenter  agit  quod 
ponat  in  actu ,  vel  possit  ponere  contradictoria ;  vel 
ponere  diffinitionem  sine  diffinito;  vel  illud  quod 
est  necessario  causa  alicujus,  sine  illius  naturali 
sequela  ;  cujusmodiestde  relatione  respectu  sui  fun- 
damenti  et  termini. 

Et  cum  improbatur; —  dico  quod,  licetsimilitudo 
non  sit  naturalis  sequela  albedinis  indivisae,  id  est, 
unitse,  est  tamen  naturalis  sequela  naturae  albedinis 
secundum  plura  esse  distinctse.  Et  licet  una  albedo, 
et  multse,  sint  unius  rationis,  tamen  albedo  non  est 
sufficiens  causa  similitudinis,  quocumque  modo,  sed 
prout  habet  diversa  esse  in  diversis  individuis ;  quia 
similitudo   est  rerum  differentiarum  eadem  quali- 
tas  (a).  —  Ad  secundam  improbationem  dico  quod 
Deus  non   potest  conservare   subjectum,  sine  sua 
propria  passione,  quse  est  ejus  naturalis  sequela;  nec 
partes  unitas,  sine  tertia  entitate  resultante.  Potest 
tamen  conservare  rem,  sine  sequela  consequente  rem 
per  transmutationem  vel  actionem  transmutativam  ; 
sicut    ignem,   sine   calefactione ;    non    tamen    sine 
sequela   consequente  per  simplicem   effluxum,   ut 
potentise  fluunt  ab  anima.  Si  tamen  ponitur  quod 
conservaret  duas  albedines,  sine  hoc  quod  seque- 
retur  similitudo,  tunc  dicoquod  duo  albi  non  essent 
similes  similitudine  quse  est  realis  relatio,  sed  simi- 
litudine  quse  est  indivisio  vel  unitas,  sicut  est  simi- 
litudo  in  divinis ;  licet  ibi  major  sit  indivisio  essen- 
tise,  quam  sit  indivisio  albedinis  duorum  alborum. 
Utrum   autem   hoc  sit  possibile,   credo   quod   {&) 
non. 

Ad  octavum  dico  quod  utique  inter  materiam  et 
formam,  est  relatio  media,  quse  dicitur  unio,  et 
forte  alise  relationes.  Unde  sanctus  Thomas,  3.  Scn- 
tent.,  dist.  2,  q.  2,  art.  2,  qla  3  :  «  Est,  inquit, 
natura  relationis  ut  in  aliis  rerum  generibus  causam 
habeat;  quia  minimum  habet  de  natura  entis,  ut 
dicit  Commentator,  12.  Metaphysicae  (comm.  19). 
Unde,  quamvis  relatio  per  se  non  terminet  motum, 
quia  in  ad  aliquid  non  est  motus,  ut  probatur, 
5.  Physicorum  (t.  c.  10),  tamen  ex  hoc  quod  motus 
per  se  terminatur  per  se  ad  aliquod  ens,  de  necessi- 
tate  consequitur  aliqua  relatio ;  sicut  ex  hoc  quod 
motus  alterationis  terminatur  ad  albedinem,  conse- 
quitur  relatio  similitudinis  ad  omnia  alba.  Simililer 
etiam,  ex  hoc  quod  motus  generationis  terminatur 
ad  formam,  consequitur  hsec  relatio  secunduni  quam 
materia  dicitur  esse  sub  forma ;  et  ita,  ex  hoc  quod 
motus  assumptionis  aaturse  humanse  terminatur  fcd 
personam,  consequiturhsecrelatioquaediciturunio.i 
—  Hsec  ille.  —  Dico  ergo  quod  inter  mateiiam  et 
formam  cadit  relatio  media  quffi  dicitur  unio. 

Et  ad  primam  bujus  improbationem ,  dico,  juxU 
praemissa,  quod  unio  quao  est  relatio,  non  unitur 


U)  qualitas.  —  sequalitas  IV. 
(.,i  credo  quod.  —  <  >m.  Pr. 


DISTINCTK)   XXX.  —   QU/ESTIO   I. 


307 


suo  subjecto  per  aliam  unionem  mediam  ;  quia  relatio 
non  fundat  relationem  realem,  sicut  absolutum 
potest  fundare.  Nec  valet  quod  dicitur,  quod  scilicet 
materia  et  forma  magis  faciunt  unum,  etc.  Dico 
enim  quod  forma  subslantialis  seipsa  magis  facit 
unum  cum  materia,quam  illa  relatio,  tamquam  illud 
quod  est  magis  unum  cum  materia,  et  verius  fundat 
unionem  quae  est  negatio,  et  unionem  quae  est 
relatio ;  non  tamen  facit  unum  formaliter  cum 
materia,  seipsa,  sed  per  relationem  quaediciturunio; 
sicut,  in  alio  proposito,  supra  dictum  est  quod 
albedo  iacit  duos  esse  similes  causaliter,  non  autem 
formaliter,  sed  hoc  facit  relatio  quae  dicitur  simi- 
litudo. 

Ad  secundum  quod  ibi  queeritur,  scilicet  de 
unioneduarum  partium  continui  prius  separatarum, 
dico  quod  unio  earum  est  indivisio,  et  non  relatio; 
quia,  ut  dictum  fuit  superius,  inter  continuum  et 
suam  medietatem,  non  est  relatio  realis,  quia  extrema 
non  sunt  in  actu,  scilicet  illa  pars  quge  est  in  poten- 
tia.  Ita,  in  proposito,  duee  partes  continui,  quia  non 
sunt  in  actu,  non  habent  ad  invicem  relationem 
realem  in  actu,  nisi  sint  partes  diversarum  ratio- 
num,  cujusmodi  sunt  partes  heterogeneae ,  ut  caro 
et  os.  —  Et  tunc,  cum  quaeritur,  an  illa  relatio  est 
extensa,  etc. ;  —  dico  quod  potest  poni  ipsam  exten- 
sam  in  longum,  latum,  et  profundum.  Nec  valet  con- 
sequentia  illata  ibi  :  ergo  totum  continuum ,  cate- 
gorimatice  sumendo,  est  unitum  per  unicam  unio- 
nem,  cujus  pars  est  in  parte,  etc.  Illa  enim  conse- 
quentia  non  valet ;  quia  non  eodem  modo  se  habent 
duae  partes  heterogeneee  ad  totum  continuum  inde 
resultans,  sicut  duse  partes  homogeneee  unius  illa- 
rum  partium  heterogenearum  ad  invicem,  quia 
partes  homogeneee  in  continuo  nullo  modo  sunt  in 
actu;  sicut  partes  heterogeneae  aliqualiter  sunt  in 
actu ;  et  ideo  non  oportet  quod  relatio  carnis  ad  ossa, 
et  econtra,  sint  partes  unius  totalis  relationis,  sicut 
relatio  fundata  in  carne  est  quidcontinuum  peracci- 
dens  tantum. 

Cumque  ulterius  ponitur  quod  illud  continuum 
dividatur,  etc;  —  dico  quod  diviso  continuo  non  divi- 
ditur  relatio  unionis,  sed  desinit  esse  totaliter.  Illa 
enim  relatio  consequebatur  actionem,  qua  partes 
illee  fuerunt  factae  unum,  in  quantum  illa  actio 
remansit  in  aliquo  effectu  suo,  puta  quia  illee  partes 
constituebant  aliquid  tertium ;  remoto  autem  illo 
tertio,  transit  relatio. 

Cum  ulterius  quseritur  quomodo  partes  illius  rela- 
tionis,  quse  dicitur  unio,  sunt  unitee ;  —  dico  quod 
inter  ejus  partes  non  cadit  unio,  qua?  sit  relatio,  sed 
unitas,  quee  est  indivisio,  sicut  et  inter  partes  con- 
tinui  homogenei.  Cum  autem  dicitur  quod  partes 
illee  possunt  esse  sine  hoc  quod  sint  unitee,  etc;  hoc 
arguit  contra  Scotum ;  et  similiter  negatur  assum- 
ptum. 

Ad   nonum   dico   quod   relatio  distantiae   localis 


acquiritur  in  instanti.  Et  tunc,  cum  quaeritur,  in 
quo  instanti ;  —  dico  quod  in  alio  instanti  ab  illo  in 
quo  coepit  motus ;  non  autem  in  instanti  immediato, 
sed  in  instanti  mediato.  Nec  tamen  sequitur  quod 
inter  instans  inceptionis  motus  et  illud  aliud  instans, 
corpus  motum  distet  sine  distantia ;  sed  procedit  ex 
rudi  imaginatione,  ac  si  corpus  localiter  motum, 
continue  distet  per  eamdem  relationem  distantiae. 
Dico  enim  quod ,  sicut  in  quolibet  instanti  temporis 
mensurantis  motum ,  mobile  est  in  alio  et  alio  loco 
sibi  aequali,  nec  est  dare  primum  locum  eequalem  in 
quo  fuit,  ita  in  quolibet  instanti  habet  aliam  distan- 
tiam  ad  corpus  quiescens,  nec  est  dare  primam  rela- 
tionem  distantiae  a  tali  mobili  acquisitam.  Quselibet 
ergo  acquiritur  in  instanti ;  sed  actu  non  (a)  est  prius 
quam  (6)  alia  sit  acquisita;  quia,  si  inferatur  :  ergo 
in  tali  motu  sunt  acquisitae  infinitee  (7)  relationes; 
dico  quod  infinitae  relationes  in  potentia  acquisitae 
fuerunt,  quia  quod  non  est  nisi  per  instans,  est 
solum  in  potentia.  Et  de  hoc  amplius  in  secundo 
videbitur,  in  materia  de  tempore. 

Ad  decimum  dico  quod  argumentum  primo  fal- 
sum  supponit,  scilicet  quod  numerus  non  sit  aliud 
a  numeratis.  Secundo,  dico  quod  quatuor  bominum 
ad  duos  est  relatio  duplicitatis,  et  illa  relatio  non  est 
-entitas  simplex,  sicut  nec  numerus ;  nec  est  tota  in 
uno  illorum  hominum,  sed  parsejusin  uno  homine. 
Dico,  ulterius,  quod  partes  illius  duplicitatis  non 
sunt  homogeneee  toti  suo ,  sicut  nec  partes  numeri , 
sed  valde  alterius  rationis ;  et  dico  quod  sunt  forrnae 
respective  partiales,  quibus  non  correspondet  aliquis 
terminus  eis  proprius,  sed  toti  consurgenti  ex  illis, 
ita  quod  illa  pars  duplicitatis,  quee  est  quatuor  homi- 
num  ad  duos,  exsistens  subjective  in  Socrate,  non 
est  unus  totalis  respectus,  sed  pars  totalis  respectus, 
et  ideo  non  sequitur  quod  sit  ad  eumdem  terminum, 
ad  quem  est  duplicitas.  Cum  autem  infertur  quod 
duplicitas  non  est  aliqua  entitas,  secundum  se 
una,  etc ;  —  dico  quod,  licet  non  habeat  tantam 
indivisionem  quantam  aliqua  ressimplex,  vel  aliquod 
compositum  ex  materia  et  forma ,  aut  aliquod  conti- 
nuum,  tamen  habet  unitatem  et  indivisionem,  qua 
dicitur  unum  illud  quod  est  simul  totum  vel  comple- 
tum ;  juxta  quem  modum  dicit  sanctus  Thomas, 
4.  Sentent.,  dist.  8,  art.  1,  qla  2a;  ubi  sic  ait  : 
«  Per  se  unum  et  simpliciter  et  quod  est  unum 
numero,  dicitur  tribus  modis  :  uno  modo,  sicut 
indivisibile  est  unum,  ut  punctus  et  unitas,  quod 
neque  est  multa  actu  nec  potentia  ;  alio  modo ,  quod 
est  unum  continuitate,  quod  tamen  est  multa  in 
potentia,  sicut  linea;  tertio  modo,  quod  est  unum 
perfectione,  sicut  dicitur  calceamentum  unum,  quia 
habet  omnes  partes  qu;e  requiruntur  ad  calceamen- 


(a)  actu  nou.  —  antequam  Pr. 
(6)  quam.  —  Om.  Pr. 
(y)  infinitae.  —  Om.  Pr. 


308 


LIBHI   I.    SENTENTIARUM 


tum,  et  hsec  unitas  dicitur  in  omnibus  illis  ad  quo- 
rum  integritatem  aliqua  exiguntur,  sicut  unus  homo, 
una  domus,  et  unum  sacramentum.  »  —  Hcec  ille. 
—  Ita  dico  in  proposito.  Et  si  instetur  sic  :  Partes 
illius  relationis  sunt  diversarum  rationum,  et  in 
diversis  subjectis;  quseritur  ergo  in  quo  subjecto 
erit  illa  pars,  et  in  quo  alia,  etc. ;  —  dicitur  quod, 
cum  illa  relatio  fundetur  in  numero,  secundum 
quod  unitates  numeri  aliter  et  aliter  distant  a  prima 
unitate,  secundum  hoc  alia  et  alia  pars  illius  respe- 
ctus  duplicitatis  est  in  alia  et  alia  unitate  vel  sub- 
jecto.  Ad  illud  quod  additur  de  continuo  quadrupe- 
dali,  dicitur  quod  duplicitas  fundata  in  illo  et  ter- 
minata  ad  continuum  bipedale,  est  quidem  extensa 
ad  extensionem  continui ;  nec  habet  partes  in  actu, 
sed  in  potentia,  sicut  continuum  ;  nec  partes  ejus 
sunt  homogenese  toti  relationi.  Cum  quo  stat  quod 
ipsa  est  per  se  una  unitate  perfectionis ,  ut  dictum 
est.  Et  puto  quod  perfectius  est  una  quam  duplicitas 
quatuor  hominum  ad  duos,  quia  illa  habet  partes  in 
actu,  magis  quam  duplicitas  fundata  incontinuo. 

Ad  undecimum  dico  quod  relatio  domini  et  servi 
raro  est  relatio  realis ,  ut  dictum  est  supra ,  ad  argu- 
menta  Aureoli.  Relatio  autem  pretii  est  similiter 
respectus  rationis;  ideo  non  inest  subjective  alicui, 
sed  est  in  intellectu  objective  ;  nec  indiget  alio  agente 
quam  intellectu  vel  voluntate. 

Ad  duodecimum  dico  quod,  ut  videbiturin  secundo, 
in  materia  de  creatione,  non  omne  accidens  est  quid 
proprie  creatum ,  sed  concreatum ;  ideo  non  oportet 
quod  habeat  relationem  ad  Deum ,  sed  sufficit  quod 
subjectum  ejus  habeat  relationem  ad  Deum,  vel  com- 
positum  ex  ipso  et  subjecto.  Unde  non  oportet 
quod  si  lapis  habet  realem  relationem  ad  Demn, 
quod  ulterius  ille  respectus  habeat  ad  Deum  relatio- 
nem  ;  quia  ille  respectus  non  proprie  causatur,  sed 
concausatur. 

Ad  decimumtertium  dico  quod  consequentise  ibi 
factse  non  valent.  Non  enim  omne  agens  habet  rea- 
lem  relationem  (a)  ad  effectum  vel  passum,  ul 
dictum  est  in  secunda  conclusione.  Nec  sequitur 
similiter  quod  productivum  habeat  relationem  rea- 
lem  in  actu  ad  omnia  quse  sunt  ab  eo  producibilia, 
sed  solum  relationem  in  potentia,  sicut  et  illa  ad  qiuc 
refertur  sunt  solum  in  potentia.  Similiter  dico  de 
materia,  respectu  formarum  ex  ipsa  educibiliuni ; 
non  enim  inter  materiam  et  tales  formas  quse  actu 
non  sunt,  est  relatio  realis,  sed  solum  relatio  rationis. 

Ad  decimumquartum  dicitur  quod  non  est  possi- 
bile  quod  Deus  destruat  relationeni  naturaliter  con- 
sc(|iientem  fundamentum  et  terminum,  salvando 
fundamentum  et  terminum  ;  non  enim  posset  con- 
servare  lapidem,  quin  eo  facto  lapis  referatur  ad 
Deum  relatione  conservati  et  dependentis.  Simililer, 
non  esl  possibile  quod  transferat  relationem  de  sub- 


(a)  relationem.  —  actionem  IV. 


jecto  ad  subjectum  ;  nec  forte  aliquod  accidens  abso- 
lutum  quod  individuatur  per  subjectum  ;  quia  tunc 
esset  hoc  accidens,  et  non  esset  hoc. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  contra 
secundam  conclusionem,  dicitur  quod  arguens  false 
exponit  sanctum  Doctorem.  Sanctus  enim  Thomas, 
de  Potentia  Dei,  q.  7,  art.  8,  dicit  ad  3um  :  «  Non 
oportet,  inquit,  subjecta  relationum  esse  unius 
generis,  sed  solum  relationes  ipsas,  sicut  in  hoc 
quod  quantitas  a  qualitate  diversa  dicitur;  tamen, 
ut  dictum  est ,  non  est  eadem  ratio  de  Deo  et  crea- 
turis,  sicut  de  his  quae  sunt  in  diversis  generibus, 
nullo  modo  ad  invicem  coordinata.  »  —  Hsec  ille.  — 
Ex  quo  patet  quod  non  intendit  quod  illa  inter  quae 
est  mutua  relatio  realis  sint  ejusdem  ordinis,  id  est, 
infra  idem  genus ;  sed  per  identitatem  ordinis  intel- 
ligit  identitatem  fundamenti  relationum,  sicut  est 
in  relatione  sequalitatis  et  similitudinis ;  vel  identi- 
tatem  rationis  et  inclinationis  eorum  ad  invicem  ,  ut 
sicut  unum  inclinatur  ad  aliud  propter  bonum  suum, 
ita  et  aliud  ad  illud,  sicut  patet  in  relatione  activo- 
rum  et  passivorum  naturalium  ;  vel  identitatem 
generis,  secundum  illud  in  quo  relatio  fundatur, 
sicut  patet  in  relatione  moventium  quoe  non  movent 
nisi  moveantur;  illa  enim  communicant,  in  genere 
moti,  cum  illis  quse  moventur  ab  eis.  Unde  sanctus 
Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  7,  art.  10,  ad  septi- 
mum  argumentum,  quod  est  tale  :  «  Si  Deus  ad 
creaturas  non  referatur,  non  videtur  esse  alia  ratio, 
nisi  quia  a  creaturis  non  dependet,  et  quia  creaturas 
excedit ;  sed  similiter  corpora  ccelestia  a  corporibus 
elementaribus  non  dependent,  et  ea  improportionali- 
ter  excedunt;  ergo,  secundum  hoc,  sequeretur  quod 
nulla  esset  realis  relatio  corporum  superiorum  ad 
inferiora.  »  —  Hsec  ille.  —  Ad  istud,  inquam,  sic 
respondet  :  «  Dicendum  quod  corpora  ccelestia  refe- 
runtur  realiter  ad  inferiora  secundum  relationes 
consequentes  quantitatem,  propter  hoc  quod  (ct) 
eadem  ratio  quantitatis  est  in  utrisque ;  et  iterum, 
quoad  relationes  consequentes  virtutem  activam  et 
passivam,  quia  movent  mota  per  actionem  mediam 
quse  non  est  eorum  substantia;  el  iterum  aliquod 
bonum  eorum  attenditur  in  hoc  quod  sunt  inferio- 
rum  causa.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quibus  patet  quo- 
modo  aliqua  esse  ejusdem  ordinis,  potesi  intelligi 
tripliciter,  secundum  mentem  ejus.  Nullum  autem 
horum  contingitin  Deo.  Unde,  ibidem,  ad  l,,m ,  sic 
ait :  «  Movens  el  agens  naturale  movel  el  agil  actione 
vel  molu  intermedio,qui  esl  inter  movens  ei  motum, 
agens  ei  passum.  Undeoportei  quod,  saltem  in  ter- 
tio  modo,  conveniani  agens  ei  patiens,  movens  el 

(a)  quod.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXX. 


QU^STIO    I. 


30fJ 


motum.  Et  sic,  agens,  in  quantum  est  agens,  non 
est  extraneum  a  genere  patientis  in  quantum  est 
patiens.  Unde  utriusque  (a)  est  realis  ordo  unius  ad 
allerum.  Et  prsecipue  cum  ipsa  actio  media  sit  quse- 
dam  perfectio  propria  agentis;  et  per  consequens, 
illud  ad  quod  terminatur  actio,  est  bonum  ejus.  Hoc 
autem  in  Deo  non  contingit ;  et  ideo  non  est  simile.  » 
—  Hiec  ille.  —  Istis  suppositis,  dico,  ad  argumen- 
tum ,  negando  antecedens.  Dico  enim  quod  illimita- 
tio  divinse  essentiie,  sic  quod  nullo  istorum  trium 
modorum  est  ejusdem  ordinis  cum  creatura,  tollit 
quod  relatio  sit,  inter  eum  et  creaturam,  realis  (6). 
Et  ad  probationem,  dico  quod  responsio  ibi  data,  est 
sufficiens ;  nec  petitur  illud  quod  quaeritur,  si  prae- 
dicta  bene  respiciantur. 

Ad  secuudum  negatur  minor.  Deus  enim  et  crea- 
tura,  licet  non  sint  infra  ordinem  eumdem,  secun- 
dum  rationem  alicujus  univoci,  utputa  generis  vel 
speciei,  sunt  tamen  infra  ordinem  alicujus  analogi, 
licet  illud  analogum  non  limitet  aut  comprehendat 
Deum,  nec  sit  ejus  propria  aut  perfecta  ratio.  Et 
iterum ,  Deus  est  exemplar  perfectissime  repraesen- 
tans  creaturam  ;  immo  divina  essentia  est  ratio 
omnis  creaturse  propria  et  distincta;  et  ideo,  inler 
Deum  et  creaturam ,  potest  esse  relatio  rationis.  Non 
autem  realis;  quia  Deus  nullo  modo  inclinatur  ad 
creaturam  per  aliquid  quod  sit  in  natura  sua. 

Ad  tertium  dicitur  quod  creatura  non  est  extra 
ordinem  ad  Deum ;  immo  ex  natura  sua  inclinatur 
et  ordinatur  ad  Deum,  sicut  ad  proprium  perfe- 
ctivurn.  Non  autem  econtra. 

Ad  quartum  negatur  minor  ad  sensum  majoris. 
Licet  enim  calor  non  adsequet  solarem  virtutern, 
tamen,  sicut  calidum  habet  naturalem  ordinem  ad 
solem  calefacientem ,  ut  ad  suum  perfectivum,  et 
conservativum ,  ita  sol  habet  naturalem  ordinem  ad 
calefacta  et  ab  eo  passa ,  ut  ad  illa  in  quibus  relucet 
bonum  suum,  et  ut  ad  illa  ex  quibus  provenit  sibi 
aliquod  bonum,  in  quantum  est  eorum  causa,  ut 
supra  allegatum  exstitit,  ex  verbis  sancti  Doctoris. 

Ad  quiutum  dico  quod  argumentum  non  procedit 
contra  nos.  Non  enim  dicimus  quod  inter  quaecum- 
que  est  relatio  realis,  quod  in  illis  sit  idem  funda- 
mentum  relationum  ;  sed  (y)  dicimus  quod  oportet 
in  utroque  esse  eamdem  rationem  ordinis  unius  ad 
alterum,  ita  quod  eadem  ratione  unum  ordinetur 
ad  aliud,  qua  et  illud  aliud  inclinatur  ad  illud,  sci- 
licet  quod  utraque  sit  ex  natura  rei. 

Ad  sextuiu  dicitur  quod  exemplum  illud  pro 
tanto  est  ad  propositum ,  quod  scientia  habet  natu- 
ralem  ordinem  ad  scibile  a  quo  dependet  in  ratione 
mensurae,  non  autem  econtra ;  non  enim  scibile  ex 
sua  actualitate  habet  ordinem  naturalem  ad  cogni- 


(a)  utriusque.  —  ubicumque  Pr. 
(6)  realis.  —  realem  Pr. 
(y)  sed.  —  si  Pr. 


tionem.  Et  ideo  relatio  ex  una  parte  est  realis,  et  ex 
alia  est  solum  rationis.  —  Ad  confirmationem  dici- 
tur  quod  Dei  dominium  est  verum  et  reale,  quan- 
Uun  ad  potentiam  coercendi  subditos,  et  quoad  rea- 
lem  relationem  subditorum  ad  eum.  Non  tamen  est 
realis  relatio  Dei  Domini  ad  creaturam  servi.  Divina 
enim  essentia  non  potest  esse  fundamentum  talis 
relationis  realis  ad  creaturam ;  quia  relatio  in  Deo 
et  in  creatura  non  habet  idem  fundamentum ;  nec 
est  eadem  ratio  ordinis  Dei  ad  creaturam,  quae  est 
creatura  ad  Deum,  scilicet  quia  communicent  in 
eadem  actione  quae  sit  utriusque,  vel  quia  utrum- 
que  ordinari  ad  aliud  sit  ei  bonum,  ut  prsedictum 
fuit. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
gonglusionem 

Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  iiiud  quod 
objicit  Gregorius,  primo  loco,  contra  tertiam  con- 
clusionem ,  dicitur  quod,  licet  Deus  ab  seterno  fuerit 
realiter  creativus  et  prsescius,  respectu  creaturae, 
non  tamen  sequitur  quod  ab  aeterno  realiter  referre- 
tur  ad  creaturam ;  quia  creativus  et  prsescius,  in 
quantum  hujusmodi,  non  dicunt  relationem  in  re, 
sed  dicunt  mere  absolutum ,  mediante  conceptu  rela- 
tivo ;  et  ideo  dicuntur  relativa  secundum  ratio- 
nem. 

Ad  primum  eorum  quse  secundo  loco  inducit  con- 
tra  eanidem  conclusionem ,  dicitur,  ut  prius,  quod 
creans,  et  Dominus,  et  hujusmodi,  dicta  de  Deo, 
nullam  ponunt  in  eo  realem  relationem ,  licet  ratio- 
nes  talium  sint  relativse.  —  Ad  confirmationem,  dico 
quod  omnia  talia,  dicta  de  Deo,  sunt  relativa  secun- 
dum  rationem  tantum;  quia,  licet  conveniant  Deo 
sine  consideratione  animse  aut  intellectus,  tamen 
non  ponunt  in  Deo  aliquam  relationem  quee  sit  in  eo 
secundum  esse  quod  habet  extra  intellectum,  sed 
solum  secundum  esse  quod  habet  in  intellectu  per 
suam  rationem  vel  conceptum.  Et  cum  hoc  impro- 
batur,  dico  quod,  licet  dominus  sit  dominus  ad  aliud 
et  non  ad  se,  non  tamen  dominus,  ut  dominus, 
habet  relationem  ad  aliud  extra  intellectum.  Unde 
fallibile  signum  relationis  realis  est  hoc,  quasi  scili- 
cet  aliquid  dicatur  tale  vel  tale  ad  aliud,  nisi  ex 
natura  rei  insurgat  talis  ordo ,  ut  dictum  est  prius 
in  conclusionibus ;  non  enim  omne,  quod  est  tale 
ad  alterum,  est  tale  relative  extra  intellectum. 

Ad  secundum  negatur  minor.  Et  ad  probationem, 
dico  quod  nullo  intellectu  considerante ,  Deus  non 
est  distinctus  a  lapide,  distinctione  positiva  quse  sit 
relatio,  sed  distinctione  quae  est  negatio.  Similiter, 
nullo  intellectu  considerahte ,  Deus  non  est  Dominus 
relative,  sed  habet  in  se  causam  cur  concipiatur 
relative,  scilicet  potentiam  coercendi  subditos;  et 
ita  de  servo  et  possessione. 


310 


UBRI   I.    SENTENTIARUM 


Ad  lertium  dico  quod  seclusa  omni  consideratione 
intellectus,  Deus  est  unitus  Verbo ,  non  tamen 
unione  quse  se  teneat  ex  parte  sui ;  nec  est  unitus 
relative,  licet  sit  unitus  alteri.  Unde  istse  consequen- 
tiae  supponunt  illam  fallaciam  maximam  prsenega- 
tam ;  scilicet  :  omne  quod  est  tale  ad  alterum ,  est 
tale  relative,  vel  si  sit  tale  ad  alterum  realiter,  est 
tale  realiter  relative. 

Ad  quartum  dico  quod  datus  et  procedens,  cum 
dicuntur  de  Spiritu  Sancto,  dicuntur  de  ipso  ad 
alterum  ;  non  tamen  relative,  extra  intellectum. 

Ad  quintum  dico  quod  sancti  et  philosophi  negant 

Deum  habere  relationem  realem  ad  creaturam.  De 

sanctis  patet.   Nam  Augustinus,   5.    de   Trinitate 

(cap.  16) ,  dicit  :   Quod  temporaliter  dici  ineipit 

Deus,  quod  antea  non  dicebatur,  manifestum  est 

relative  dici ;  nontamensecundum  accidensDei  (a) 

quod  ei  aliquid  acciderit,  sed  plane  secundum 

accidens  ejus  ad  quod  dici  aliquid  Deus  incipit 

relative.   Hsec   autem  recitat  Magister,  30  distin- 

ctione  Primi ;  et  ea  exponens,  dicit  :  «  Ex  his  aperte 

ostenditur  quod  quaedam  de  Deo  temporaliter  dicun- 

tur  relative  ad  creaturas  sine  mutatione  divinitatis, 

sed  non  sine  mutatione  creaturae ;  et  ita  accidens  est 

in  creatura,  non  in  Creatore ;  et  appellatio  qua  crea- 

tura  relative  dicitur  ad  Creatorem,  relativa  est,  et 

relationem  notat  quse  est  ipsa  creatura ;  appellatio 

vero  illa  qua  Creator  relative  dicitur  ad  creaturam, 

relativa  quidem  est,  sed  nullam  notat  relationem 

quse  sit  in  (6)  Creatore.  »  —  Hsec  Magister.  —  Quod 

autem  philosophi  sint  hujus  opinionis,  manifeste 

patet  de  Avicenna;  ipse  enim  ponit,  8.  Metaphy- 

sicx,  cap.  4,  quod  in  Deo  non  est  relatio  ad  creatu- 

ram,  quse  sit  essentia  Dei,  vel  pars  ejus.  Algazel 

etiam,  in  sua  Metaphysica,  hoc  idem  ponit;  et 

multi  alii.  Ratio  etiam  manifeste  concludit.  Quseli- 

bet  enim  relatio  realis,  necessario  exigit,  ad  sui  esse, 

relationem  sibi  oppositam ,  juxta  illud  Philosophi  : 

Relativa  posita  se  ponunt,  et  perempta  se  perimunt. 

Constat  autem  quod  nulla  res,  quae  sit  in  Deo  for- 

maliter,  necessario  coexigit,  ad   sui   esse,  aliquid 

quod  sit  in  creaturis.  Quod  si  dicatur  quod  Aristo- 

teles  loquitur  de  terminis  relativis,  et  non  de  ipsis 

relationibus  significatis  per  terminos  relativos,  non 

valet  (y).  Constat  enim  quod  Philosophus,  in  Prse- 

dicamentis ,  loquitur  de  illis  relativis  quse  sic  sunt 

relativa,  quod  hoc  ipsum  quod  sunt,  ad  aliud  sunt; 

nullus  autem  terminus  est  hujusmodi.  Ex  quo  patet 

tales  glossas  esse  fictiones  mera,  etc. 


(a)  Dei.  —  dicitur  Pr. 

{?,)  in.  —  a  Pr. 

(f)  non  vatet.  —  Om.  Pr, 


ARTICULUS  II. 

DE    RELATIONE    RATIONIS 

A.  —  CONCLUSIOXES 

Quantum  ad  secundum  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  aliquae  sunl  relationes, 
non  reales,  nec  extra  intellectum,  sed  rationis 
et  in  intellectu. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  de 
Potentia  Dei,  q.  7,  art.  11  :  «  Sicut,  inquit,  rela- 
tio  realis  consistit  in  ordine  rei  ad  rem,  ita  relatio 
rationis  consistit  in  ordine  intellectuum.  Quod  qui- 
dem  potest  contingere  dupliciter.  Uno  modo,  secun- 
dum  quod  iste  ordo  est  adinventus  per  intellectum , 
et  attributus  ei  quod  relative  dicitur;  et  hujusmodi 
sunt  relationes  quae  attribuuntur  ab  intellectu  rebus 
intellectis  prout  intellectse  sunt,  sicut  relatio  gene- 
ris  et  speciei ;  has  enim  relationes  ratio  adinvenit 
considerans  ordinem  ejus  quod  est  in  intellectu  ad 
res  quae  sunt  extra,  vel  etiam  ordinem  (a)  intelle- 
ctuum  ad  invicem.  Alio  modo,  secundum  quod  hujus- 
modi  relationes  consequuntur  modum  intelligendi ; 
videlicet :  quia  intellectus  intelligit  aliquid  in  ordine 
adaliud,  licetillum  ordinem  intellectus  non  adinve- 
niat,  sed  magis  ex  necessitate  consequatur  modum 
intelligendi ;  et  hujusmodi  relationes  intellectus  non 
attribuit  ei  quod  est  in  intellectu ,  sed  ei  quod  est  in 
re.  Et  hoc  quidem  contingit  secundum  quod  aliqua 
non  habentia  secundum  seordinem,  ordinate  intelli- 
guntur ;  licet  intellectus  non  intelligat  ea  (6)  habere 
ordinem,  quia  sic  esset  falsus.  Ad  hoc  autem  quod 
aliqua  habeant  ordinem,  oportet  quod  utrumque  sit 
ens  ;  et  utrumque  distinctum ,  quia  ejusdem  ad  se 
non  est  ordo  ;  et  utrumque  ordinabile  ad  aliud. 
Quandoque  autem  intellectus  accipit  aliqua  duo  ut 
entia,  quorum  alterum  tantum  vel  neutrum  esl  ens; 
sicut  cum  accipit  duo  futura,  vel  unum  prsesens  et 
aliud  futurum,  et  intelligit  unum  cum  ordine  ad 
aliud,  dicens  alterum  esse  prius  altero.  Unde  ista^  (-•> 
relationessuntrationistantum,  utpote  modum  intel- 
ligendi  consequentes.  Quandoque  veroaccipit  unum 
ut  duo,  et  intelligit  ea  cum  quodam  ordine;  sicut 
cum  dicitur  aliquid  esse  idem  sibiipsi  ;  el  sic  talis 
relatio  est  rationis  tantum.  Quandoque  vero  accipit 
aliqua  duo  ut  ordinabilia  ad  invioem  ,  intor  qUBE 
non  est  ordo  medius,  immo  alterum  ipsorum  est 
essentialitor  ordo;  sicut  onm  dicit  relationem  acci- 
dere  subjecto.  Unde  rolatio  relationis  ad  quodcum- 
que  aliud  ost  rationis  tantum.  Quandoque  vero  acci- 
pit  aliquid  cum  ordino  ad  aliud,  ut  ipsum  esl  ter- 


(a)  ordinem.  —  in  ordine  Pr. 
(6)  ea.  —  se  Pr. 
(y)  istse.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXX.   —   QU^ISTIO   I. 


311 


minus  ordinis  alterius  ad  ipsum,  licet  ipsum  non 
ordinetur  ad  aliud  ;  sicut  cum  accipit  scibile,  ut  ter- 
minum  ordinis  scientiae  ad  ipsum.  Et  siccum  quodam 
ordine  ad  scientiam,  nomen  scibilis  relative  signifi- 
cat,  et  est  relatio  rationis  tantum.  Et  similiter,  ali- 
qua  nomina  relativa  Deo  attribuit  intellectus  noster, 
cum  accipit  Deum  ut  terminum  relationuin  creatu- 
rarum  ad  ipsum.  Unde  hujusmodi  relationes  sunt 
rationis  tantum.  »  —  Hoec  ille. 

Idem  ponit,  de  Veritate,  q.  1,  art.  5,  ad  16um  : 
«  Cum  omnia,  inquit,  alia  genera,  in  quantum 
bujusmodi,  aliquid  ponant  in  rerum  natura,  quan- 
titas  enim  eo  ipso  quod  quantitas  est,  aliquid  dicit; 
sola  autem  relatio,  ex  hoc  quod  est  hujusmodi,  non 
habet  quod  aliquid  ponat  in  rerum  natura,  quia  non 
prsedicat  aliquid,  sed  ad  aliquid.  Unde  inveniuntur 
qmedam  relationes,  qure  nihil  ponunt  in  rerum 
natura,  sed  in  ratione  tantum.  Quod  quidem  qua- 
drupliciter  contingit,  ut  ex  dictis  Philosopbi  et  Avi- 
cennse  haberi  potest.  Uno  modo,  quando  aliquid  ad 
seipsum  refertur,  ut  cum  dicitur  :  idem  eidem  idem ; 
si  enim  hsec  relatio  aliquid  in  rerum  natura  poneret, 
additum  ei  quod  dicitur  idem,  csset  in  infinitum 
procedere  in  relationibus ;  quia  ipsa  relatio,  per 
quam  aliqua  res  diceretur  eadem,  esset  eadem  sibi 
per  aliam  (a)  relationem,  et  sic  in  infinitum.  Secundo 
modo ,  quando  ipsa  relatio  ad  aliquid  refertur ; 
non  enim  potest  dici  quod  paternitas  referatur  ad 
suum  subjectum ,  per  aliquam  relationem  mediam  ; 
quia  illa  etiam  media  relatio  indigeret  alia  media 
relatione,  et  sic  in  infinitum  ;  unde  illa  relatio,  qua? 
significatur  in  comparatione  paternitatis  ad  subje- 
ctum,  non  dicitur  in  rerum  natura,  sed  in  ratione 
tantum.  Tertio  modo,  quando  unum  relativorum 
dependet  ab  altero,  et  non  e  converso ;  sicut  scientia 
dependet  a  scibili,  et  non  e  converso  (6);  unde  relatio 
Bcientise  ad  scibile,  est  aliquid  in  rerum  natura, 
non  autem  relatio  scibilis  ad  scientiam,  sed  in  ratione 
lantum.  Quarto  modo,  quando  ens  comparatur  ad 
non  ens,  ut  cum  dicimus  quod  nos  sumus  priores 
his  qui  futuri  sunt  post  nos ;  alias  sequeretur  quod 
possent  esse  infinita?.  relationes  in  eodem ,  si  genera- 
tio  in  infinitum  procederet  (y)  in  futurum.  »  —  Hoec 
ille. 

hiem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  26,  q.  2,  art.  1  : 
«  Distinguendum  est,  inquit,  inter  relationes.  Quia 
qucedam  sunt  quse  habent  in  re  aliquid  supra  quod 
earum  esse  fundatur,  sicut  sequalitas  fundatur  super 
quantitatem  ;  et  hujusmodi  relationes  sunt  aliquid 
in  re.  Queedam  vero  sunt  quae  non  habent  funda- 
mentum  in  re  de  qua  dicuntur,  sicut  sunt  dextrum 
et  sinistrum  in  illis  in  quibus  non  sunt  determinaUe 
istse  positiones,  secundum  naturam,  sicut  in  parti- 


(a)  aliam.  —  aliquam  Pr. 

(6)  a  verbo  sicut  usque  ad  e  converso,  om.  Pr. 

(y)  procederet.  —  protenderetur  Pr. 


bus  animalium;  ibi  enim,  scilicet  in  animali,  istse 
relationes  realiter  sunt,  quia  fundantur  in  diversis 
virtutibus  determinatarum  partium  ;  sed  in  aliis, 
non  sunt  nisi  secundum  habitudinem  unius  ad  alte- 
rum;  et  ideo  dicuntur  relationes  rationis.  Et  hoc 
contingit  quatuor  modis,  scilicet  quod  sint  relatio- 
nes  rationis  et  non  rei.  Uno  modo,  ut  dictum  est, 
quando  relatio  non  habet  aliquid  in  rerum  natura, 
supra  quod  fundetur;  et  inde  est  quod  quandoque 
contingitquodrelatioestrealiterinunoextremoetnon 
in  alio,  quia  in  uno  habet  modum  quemdam  supra 
quem  fundetur,  et  non  in  alio ;  sicut  est  in  omnibus 
illis  relationibus  quibus  Deus  ad  creaturam  refertur, 
qua3  quidem  realiter  sunt  in  creatura,  et  non  in  Deo. 
Secundo  rnodo  contingit  quando  relatio  non  habet 
aliquam  realem  diversitatem  inter  extrema,  sicut 
relatio  identitatis ;  et  ideo  hsec  nihil  ponit  secundum 
rem,  sed  solum  secundum  rationem,  ut  cum  dici- 
tur  :  idem  eidem  idem.  Tertio  modo,  quando  desi- 
gnatur  aliqua  relatio  entis  ad  non  ens,  ut  cum  dici- 
mus  quod  nos  sumus  priores  illis  qui  futuri  sunt ; 
ista  enim  prioritas  non  est  aliqua  relatio  secundum 
rem,  sed  solum  secundum  rationem,  quia  relatio 
realis  exigit  utrumque  extremorum  in  actu.  Quarto 
modo ,  quando  relatio  refertur,  ut  scio  me  scire ; 
unde  in  creaturis  paternitas  non  conjungitur  subje- 
cto  per  aliquam  relationem  mediam.  Et  hos  duos 
ultimos  modos  ponit  Avicenna.  Sed  primi  duo  modi 
possunt  abstrahi  ex  verbis  Philosophi.  »  —  Hsec  ille 
in  forma. 

Idem  ponit,  1  p.,  q.  13,  art.  7  :  «  Cum,  inquit, 
in  relatione  concurrant  duo  extrema,  tripliciter  se 
habet  ad  hoc  quod  sit  res  naturse  et  rationis.  Quan- 
doque    enim    ex    utraque    parte   est   res    rationis, 
quando  scilicet  ordo  vel  habitudo   ncn  potest  esse 
inter  aliqua,  nisi  secundum  apprehensionem  rationis 
tantum ;  utpote  cum  dicimus  :  idem  eidem  idem ; 
nam,  secundum  quod  ratio  bis  apprehendit  aliquod 
unum  (a),  statuit  illud  ut  duo,  et  sic  apprehendit 
quamdam  habitudinem  ipsius  ad  seipsum.  Et  simi- 
liter  est  de  omnibus  relationibus  quee  sunt  inter  ens 
et  non  ens,  quas  format  ratio,  in  quantum  appre- 
hendit  non  ens,  utquoddam  extremum  ;  et  idem  est 
de  omnibus  relationibus  quae  consequuntur  actum 
rationis,  ut  :  genus,  et  species,  et  hujusmodi.  Quse- 
dam  vero  relationes  sunt,  quantum  ad  utrumque 
extremum,  res  natune,  quando  scilicet  est  habitudo 
inter  aliqua  duo  secundum  aliquid  realiter  conve- 
niens  utrique;  sicut  patet  de  omnibus  relationibus 
consequentibus  quantitatem,  ut :  magnum,  parvum, 
duplum,  et  dimidium,  et  hujusmodi ;  nam  quantitas 
est  in  utroque  extremorum  res  natura; ;  et  simile  est 
de  relationibus  qure  consequuntur  actionem  et  pas- 
sionem,   ut  :   motivum,    mobile,    pater,   filius,  et 
similia.  Quandoque  vero  relatio  in  uno  extremorum 


(a)  unum.  —  bonum  Pr. 


312 


LIBRl    I.    SENTENTIARUM 


est  res  naturae,  et  in  alio  est  res  rationis  tantum. 
Et  hoc  contingit  quandocumque  duo  extrema  non 
sunt  unius  ordinis.  Sicut  sensus  et  scientia  referun- 
tur  ad  sensibile  et  scibile ;  quse  quidem,  in  quantum 
sunt  qu'jedam  res  in  esse  naturali  exsistentes,  sunt 
extra  ordinem  esse  sensibilis  ct  intelligibilis  ;  et  ideo, 
in  scientia  quidem  et  sensu,  est  relatio  realis,  secun- 
dum  quod  ordinantur  ad  sciendum  vel  scntiendum; 
res  tamen  in  se  consideratae ,  sunt  extra  hujusmodi 
ordinem ;  unde  in  eis  non  est  aliqua  relatio  realis  ad 
scientiam  et  sensum,  sed  secundum  rationem  tan- 
tum,  in  quantum  intellectus  apprehendit  eas,  ut 
terminos  relationis  scientise  et  sensus.  Unde  Philo- 
sophus  dicit,  5.  Metaphysicx  (t.  c.  20),  quod  non 
dicuntur  relative,  eo  quod  ipsa  referantur,  sed  quia 
alia  referuntur  ad  ipsa.  Et  similiter,  dextrum  non 
dicitur  de  columna,  nisi  in  quantum  ponitur  animali 
ad  dexteram ;  unde  hujusmodi  relationon  est  realiter 
in  columna,  sed  in  animali.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  q.  28,  art.  1,  ubi  sic  ait :  «  Aliquando, 
inquit,  respectus  significatus  per  ea  quse  dicuntur 
ad  aliquid,  est  in  ipsa  rerum  natura,  utpote  quando 
aliquae  res  secundum  suam  naturam  ad  invicem 
ordinatse  sunt,  et  ad  invicem  inclinationem  habent; 
et  hujusmodi  relationes  oportet  esse  reales.  Sicut  in 
corpore  gravi  est  inclinatio  et  ordo  ad  locum  medium ; 
unde  respectus  quidam  est  in  ipso  gravi,  respectu 
loci  medii;  et  similiter  est  de  aliis  hujusmodi. 
Aliquando  autem  respectus  significatus  per  ea  quoe 
dicuntur  ad  aliquid,  est  tantum  in  ipsa  apprehen- 
sione  rationis  conferentis  unum  alteri ;  et  tunc  est 
relatio  rationis  tantum ;  sicut  cum  comparat  ratio 
hominem  animali  ut  speciem  ad  genus.  »  —  Heec 
ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  Deus  refertur  ad 
creaturas  relatione  secundum  rationem. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Thomas,  in 
omnibus  locis  preeallegatis.  Unde  in  1  p.,  q.  13, 
art.  7,  dicit,  post  verba  preeallegata  :  «  Cum  Deus 
sit  extra  totum  ordinem  creaturee,  et  omnes  creatura' 
ordinentur  ad  ipsum,  et  non  e  converso,  manife- 
stum  est  quod  creaturoe  referuntur  ad  Deum  realiter. 
Sed  in  Deo  non  est  aliqua  relatio  ejus  ad  creaturas, 
sed  secundum  rationem  tantum,  in  quantum  crea- 
turoe  referuntur  ad  ipsum.  »  —  Heec  ille.  —  Item, 
ibidem,  ad  4um,  dicit  :  «  Non  est  inconveniens  quod 
a  relationibus  i caliter  exsistentibus  in  creaturis  Deus 
denominetur.  Tamen,  secundum  quod  intelliguntur 
per  intellectum  nostrum,  sunt  opposihe  relationes 
in  Deo,  ut  sic  Deus  dicatur  relative  ad  creaturam, 
quia  creatura  refertur  ad  ipsum  ;  sicut  Philosophus 
di.ii,  in  ;,.  Metaphysic»  (l.  c.  20),  quod  scibile 
dicilur  relative,  quia  scienlia  refertur  ad  ipsum.  » 
—  Ilaic  ille. 

Ilem,  2.   Contra  Gcntilcs,  cap.  "12,  probat  quod 


relationes  quibus  Deus  refertur  ad  creaturas,  non 
sunt  realiter  in  Deo.  Tum  quia  nullum  accidens  est 
in  Deo ,  et  sic  illse  relationes  non  possunt  esse  acci- 
dens  in  Deo,  nec  etiam  divina  substantia,  quia  tunc 
illa  dependeret  ab  aliquo  alio.  Tum  quia  eo  modo 
Deus  refertur  ad  creaturas,  sicut  in  creaturis  refertur 
scibile  ad  scientiam ,  scilicet  relatione  rationis.  Tum 
quia  Deus  non  solum  refertur  ad  ea  quae  actu  sunt ; 
immo  ad  ea  quse  non  sunt.  Tum  quia  Deus  nec  per 
se,  nec  per  accidens  est  mutabilis;  quod  tamen 
sequeretur,  utibiprolixe  deducitomnesistasrationes. 
Sequenti  autem  capitulo,  concludit  sic  :  «  Cum  rela- 
tiones  quibus  Deus  refertur  ad  creaturas,  non  sint  res 
extra  ipsum ,  et  ostensum  sit  quod  non  sunt  in  ipso 
realiter,  et  tamen  dicuntur  de  Deo,  relinquitur  quod 
ei  attribuantur  secundum  solum  intelligentiae  mo- 
dum ,  ex  eo  quod  alia  referuntur  ad  ipsum ;  intelle- 
ctus  enim  noster,  intelligendo  aliquid  referri  ad 
alterum,  eo  ipso  intelligit  relationem  illiusad  ipsum, 
quamvis  secundum  rem  quandoque  non  referatur. 
Et  sic  etiam  patet  quod  alio  modo  dicuntur  de  Deo 
prsedictai  relationes,  et  alia  quse  de  Deo  prsedicantur. 
Nam  omnia  alia,  ut  sapientia,  voluntas,  ejus  sub- 
stantiam  vel  essentiam  prsedicant.  Relationes  vero 
prsedictse  minime ;  sed  secundum  modum  intelli- 
gendi  tantum.  Nec  tamen  intellectus  est  falsus.  Ex 
hoc  enim  ipso  quod  intellectus  noster  intelligit  rela- 
tiones  divinorum  [effectuum  terminari  ad  ipsum 
Deum,  aliqua  preedicat  relative  de  ipso  ;  sicut  scibile 
relative  intelligimus  et  significamus,  ex  hoc  quod 
scientia  refertur  ad  ipsum.  » 

Item,  1.  Sentent.,  dist.  30,  q.  1,  art.  3,  dicit 
sic  :  «  Secundum  theologos  et  philosophos,  commu- 
niter  verum  est  quod  relationes  quibus  Deus  ad 
creaturam  refertur,  non  sunt  in  Deosecundum  rem, 
sed  tantum  secundum  rationem ;  quia  intellectus 
noster  non  potest  accipere  aliquid  dici  relative  ad 
alterum,  nisi  aliud  sub  opposita  habitudineintelligat. 
Sciendum  tamen  quod  ratio,  in  intellectu  rerum, 
tripliciter  se  habet.  Quandoque  enim  apprehendit 
aliquid  quod  est  in  re  secundum  quod  apprehendi- 
tur;utquando  apprehendit  formam  lapidis.  Quan- 
doque  vero  apprehendit  aliquid  quod  nullo  modo  est 
in  re ;  ut  quando  imaginatur  chimeram,  vel  aliquid 
hujusmodi.  Aliquando  apprehendit  aliquid  cui  subest 
in  re  natura  qusedam,  non  tamen  secundum  ratio- 
nem  qua  apprehenditur ;  sicut  patet  quod  (o),  cum 
apprehendit  inlentionem  generis,  subest  in  re  natura 
quoedam  non  (6)  determinata  secundum  se  ad  hanc 
vel  illam  speciem,  et  huic  naturse  apprehensse  secun- 
dum  modum  quo  est  in  intellectu  apprehendente, 
qui  ex  omnibus  accipit  ununi  quid  commune  in  qui- 
bus  invenitur  nalura  illa,  attrihuit  rationem  gene- 
ris;  quse  ratio  non  est  in  re.  Ita  est  (y)  in  hujus- 

(a)  quod.  —  Oni.  Pr. 
(6)  non.  —  Om.  Pr. 
(y)  est.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXX.  —   QUyESTIO   I. 


313 


modi  relationibus,  quas  intellectus  noster  Deo  attri- 
buit.  Invenit  enim  in  ipso  virtutern  et  essentiam  et 
operationem,  qua  creatura  producitur,  in  ipsum 
relationem  babens ;  et  ideo  essentise  illi  vel  opera- 
tioni  babitudinem  attribuit.  Et  sic,  secundum  quod 
intelligit,  nomina  relativa  imponit.  »  —  Haec  ille. 

—  Et  ibidem ,  ad  2"m,  dicit  :  «  Si  nullus  intellectus 
esset,  adhuc  in  Deo  esset  unde  Dominus  vere  dici  et 
intelligi  posset,  scilicet  potentia  coercendi  subditos; 
sednondicereturvelintelligeretursecundumactum.» 

—  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  lales  relationes, 
qusedam  sunt  in  Deo  ex  tempore,  et  qusedam  ab 
seterno. 

Istam   conclusionem ,    pro   prima    parte,    probat 

sanctus  Thomas,  dist.  30,  q.  1,  art.  1  :  «  Necesse, 

inquit,  est  quod  aliquid  de  Deo  dicatur  ex  tempore. 

Cum  enim  omne  esse  cujuslibet  rei  effluat  ab  ipso 

Deo,  non  solum  esse  universi,  sed  cujuslibet  partis 

ejus,   oportet  quod   ipse  designetur  in   habitudine 

principii  ad  quodlibet  illorum  quce  sunt.   Et  cum 

eorum  multa  quaj  sunt  non  semper  f uerint ,  oportet 

quod  nomina  designantia  illam  habitudinem,  non 

ab  oaterno  de  Deo  dicantur,  sed  ex  tempore ;  quia 

relatio  secundum  actum ,  exigit  duo  extrema  in  actu 

exsistere ;  unde  non  potest  referri  ad  creaturam ,  ut 

actuale  principium  creatura?,  nisi  creatura  exsistente 

in  actu  ;  quod  non  semper  fuit  (a),  sed  ex  tempore.  Hoc 

autem  non  contingit  de  illis  quee  absolute  dicuntur 

de  Deo,  quod  scilicet  ex  tempore  dicantur  de  ipso ; 

quia  ea  quse  absolute  dicuntur  (6)  secundum  proprias 

rationes  ponunt  aliquid  in  eo  de  quo  dicuntur,  ut 

quantitas,  et  hujusmodi;  unde  nihil  horum  inve- 

nitur,  quod  non  sit  realiter  in  eo  de  quo  vere  et  pro- 

prie  dicitur ;  et  propter  hoc  non  possunt  dici  ex  tem- 

pore  de  aliquo,  nisi  illud  mutetur  per  susceptionem 

ejus  quod  prius  non  habuit.  Sed  relatio,  secundum 

propriam   suam   rationem,   non  habet   quod  ponat 

aliquid  in  eo  de  quo  dicitur;  sed  ponit  tantum  habi- 

tudinem  ad  aliud.   Unde  invenitur  aliqua  relatio, 

non  realiter  exsistens  in  eo  de  quo  dicitur.  Et  ideo, 

in  talibus,  habitudines  illce  de  novo  dicuntur  de 

aliquo,  non  per  mutationem  ejus,  sed  (y)  illius  ad 

quod  dicitur.  Et  ita  est  in  omnibus  qua;  de  Deo 

dicuntur.  »  —  Hsc  ille. 

Sed  quoad  secundam  partem ,  probatur  conclusio 
per  eumdem,  in  de  Veritate,  q.  3,  art.  2,  ad  7ll,n, 
ubi  ait  :  «  Idese,  inquit,  plurificantur  secundum 
diversos  respectus  ad  res  in  propria  natura  exsisten- 
tes.  Nec  tamen  oportet  quod  si  res  sunt  temporales, 
quod  ibi  respectus  sint  temporales ;  quia  actio  intel- 


lectus  etiam  humani  se  extendit  ad  aliquid,  etiam 
quando  illud  non  est ;  sicut  cum  intelligimus  praiter- 
ita;  actionem  autem  relatio  sequitur,  ut  dicitur, 
5.  Metaphysicse  (t.  c.  20).  Unde  et  respectus  ad  res 
temporales  in  intelleclu  divino  sunt  seterni.  »  — 
Ha;c  ille.  — Et  post,  ad  8um,  dicit  quod  «  relatio  quse 
est  inter  Deum  et  creaturam,  non  est  in  Deo  secun- 
dum  rem.  Est  tamen  in  Deo  secundum  intellectum 
nostrum.  Et  similiter  potest  esse  in  eo  secundum 
intellectum  suum,  prout  scilicet  intelligit  respe- 
ctum  reruin  ad  essentiam  suam,  et  sic  respectus  illi 
sunt  in  Deo  ut  intellecti  ab  ipso  ».  —  Hsec  ibi.  — 
Et  1  p.,  q.  15,  art.  2,  idem  ponit.  —  Item,  de  Veri- 
tate,  q.  4,  art.  5,  dicit  idem,  ad  lum,  ubi  vocat  tales 
respectus  habituales,  et  non  actuales  :  «  Dicitur, 
inquit,  respectus  habitualis,  qui  non  requirit  crea- 
turam  simul  esse  actu ;  et  tales  sunt  omnes  respectus 
qui  consequuntur  actus  intellectus  et  voluntatis.  »  — 
Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  36,  q.  2,  art.  2,  ad  2um, 
ubi  sic  ait  :  «  Licet  secundum  rem  relationes  quae 
sunt  Dei  ad  creaturam  realiter  in  creatura  funden- 
tur,  tamen  secundum  rationem  et  intellectum,  in 
Deo  sunt;  intellectum  autem  dico,  non  tantum 
humanum ,  sed  etiam  angelicum  et  divinum.  Et 
ideo,  quamvis  creaturse  ab  aeterno  non  fuerint, 
tamen  intellectus  divinus  intellexit  essentiam  suam 
diversimode  imitabilem  a  creaturis.  Et  propter  hoc, 
fuit  ab  seterno  pluralitas  idearum  in  intellectu 
divino.  »  —  Heec  ille. 


§!■ 


B.  —  OBJECTIONES 

GONTRA  PRIMAM  CONCLUSIONEM 


(a)  fuit.  —  fit  Pr. 

(6)  de  Deo.  —  Ad.  Pr. 

(y)  ejus,  sed.  —  scilicet  Pr. 


Argumenta  Gregorii.  —  Sed  contra  primam 
conclusionem  arguit  Gregorius  (dist.  30,  q.  3, 
concl.  1).  Et  primo  loco,  probat  quod  aliquid  potest 
realiter  referri  ad  non  ens;  cujus  oppositum  dice- 
batur.  Arguit  igitur 

Primo  sic.  Possibile  est  aliquid,  dum  non  (a) 
apprehenditur  ab  anima,  esse  vere  imaginem  alicu- 
jus  non  exsistentis ;  ergo  aliquid  potest  realiter 
referri  ad  non  exsistens.  Antecedens  patet;  nam 
imago  Herculis  vel  rosse ,  exsistens  in  pariete  vel  vi 
memorativa,  ita  vere  est  imago  ejus  cum  illud  non 
est,  sicut  dum  est,  sive  talis  imago  apprehendatur, 
sive  non.  Consequentia  probatur;  quoniam  imago, 
in  quantum  imago,  est  (6)  ad  aliquid,  juxta  illud 
Augustini,  7.  de  Trinitate,  cap.  1  :  Quid  autem 
absurdius  quam  imaginem  ad  se  dici. 

Secundo.  Aliquid  est  realiter  memoria  non  exsi- 
stentis;  ergo  aliquid  refertur  realiter  ad  non  exsi- 
stens.  Consequentia  patet ;  nam  constat  quod  me- 
moria  dicitur  relative,  et  illud  ponit  Augustinus, 


(a)  non.  —  Om.  Pr. 
(6)  imago.  —  Ad.  Pr. 


314 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


10.  de  Trinitate,  cap.  10  et  11.  Antecedens  etiam 
satis  est  notum.  Nam  memoria  est  respectu  praeter- 
itorum,  secundum  Philosophum,  de  Memoria  et 
Reminiscentia ;  et  secundum  Augustinum,  14  de 
Trinitate,  cap.  11;  et  secundum  Tullium,  ut 
Augustinus  allegat  ibidem ;  quamvis  etiam  praesen- 
tium,  ut  ibidem  vult  Augustinus,  possit  esse  me- 
moria.  Et  constat  quod  memoria  non  est  solum 
memoria,  dum  apprehenduntur;  immo,  homine  non 
actualiter  cogitante  de  sua  memoria,  nec  etiam  de 
memorahili,  adhuc  est  memor,  et  memoriam  habet 
de  illo,  sicut  patet  (a)  per  Augustinum,  15.  de 
Trinitate,  cap.  21. 

Tertio.  Quia,  secundum  Philosophum,  5.  Meta- 
physicse,  cap.  de  Ad  aliquid  :  Qusedam  dicuntur 
ad  aliud,  secundum  potentiam  activam  et  passi- 
vam,  ut  calefactivum  et  calefactibile ,  quia  pos- 
sunt;  et  post  dicit  quod  qusedam  talium  dicuntur 
secundum  tempora,  ut  :  quod  fecit,  ad  factum  ;  et 
facturum  (6),  ad  faciendum.  Ex  his  arguitur  sic. 
Aliquid  est  realiter  productivum  seu  producturum  et 
realiter  facturum ;  ergo  aliquid  realiter  refertur  ad 
non  ens.  Antecedens  est  certum ;  nam  quod  sol  vel 
ignis  sit  productivus  caloris  aut  alterius  ignis,  aut 
sit  producturus  vel  facturus  (y),  non  plus  dependet 
ab  anima  quam  sol  vel  ignis.  Gonsequentia  patet  : 
quia  productivum  dicitur  ad  producibile,  et  factu- 
rum  ad  faciendum,  et  constat  quod  nec  producibile, 
nec  fiendum  est  ens;  igitur,  etc.  Eodem  modo  potest 
argui  de  potentia  materise,  respectu  formse  non  exsi- 
stentis,  quse  utique  realiter  et  actualiter  est  potentia 
ad  formam  possibilem,  esto  quod  ipsam  nulla  anima 
consideret. 

Secundo  loco,  probat  (ibid.,  concl.  2)  quod  non 
ens  potest  realiter  referri  ad  ens,  sive  ad  illud  quod 
est.  Et  arguit 

Primo  sic.  Omnia  relativa  dicuntur  ad  conver- 
tentiam  ;  ergo  non  ens  realiter  referturad  ens.  Ante- 
cedens  patet  per  Augustinum,  7.  de  Trinitate, 
cap.  1,  qui  dicit  quod  omnia quse  relative  dicuntur, 
ad  invicem  dicuntur;  et  per  hoc  probat  quod  Pater 
non  dicitur  relative  ad  essentiam ,  cum  essentia  non 
dicatuf  relative  ad  Patrem.  Patet  etiam  per  Philoso- 
phum,  in  Prsedicamentis  (cap.  de  his  quse  ad 
aliquid),  qui  ad  litterain  ipsum  ponit,  et  diffuse 
declarat,  et  nullum  posse  excipi  dicit  si  convenienter 
assi^nentur.  Consequentia  vero  probatur.  Nam  pro- 
ductivum  dicitur  ad  producibile,  et  facturum  ad 
faciendum,  et  imago  ad  imaginatum,  et  memoria  ad 
memoratum,  Ergo,  e  converso,  producibile  refertur 
ad  productivum,  et  facienduni  ad  facturum,  et  ima- 
ginalum  ad  imaginem,  et  memoratum  ad  memo- 
riam.  Nullum  autem  producibile  vel  faciendum,  esse 

(ot)  patet.  —  Om.  Pr. 
(6)  facturum.  — futurum  Pr. 

i  )  produclurus  vel  facturus.  —  productivus  vel  factivus 
Pr. 


ens,  constat;  quamvis  possit  esse  ens;  aliquid  etiam 
irnaginatum  et  aliquid  memoratum  non  est  ens.  Nec 
valet  dicere  quod  talia,  etsi  referantur,  non  tamen 
realiter  sed  secundum  rationem  tantum.  Nam,  sive 
talia  considerentur  ab  anima,  sive  non,  nihilominus 
producibile  est  producibile  a  productivo,  et  facien- 
dum  est  faciendum  a  facturo,  etc. ;  et  per  conse- 
quens,  absque  ulla  operatione  animse,  quodlibet  tale 
ad  suum  correlativum  refertur,  ac  per  hoc  realiter. 
Secundo.  Quia  omnis  causa  referturad  causatum, 
et  aliquid  non  exsistens  est  realiter  causa  exsistentis, 
ergo  aliquid  non  exsistens,  realiter  refertur  ad  exsi- 
stens.  Gonsequentia  et  prima  pars  antecedentis  sunt 
patentes.  Secunda  pars  probatur.  Nam  aliquid  non 
exsistens,  est  finis  seu  causa  finalis  alicujus  effectus 
jam  facti  propter  illum  finem  ;  sicut  fructus  nondum 
exsistens,  est  finis  foliorum  et  florum  praecedentium 
fructum ;  cujus  probatio  est,  quia  propter  fructum 
non  exsistentem,  natura  omnia  illa  agit ;  dum  autem 
natura  agit  propter  aliquid,  tunc  illud  est  cujus 
gratia  agit,  et  per  consequens  causa  finalis.  Et  ex 
hoc  exemplo,  et  intentione  Philosophi,  demonstran- 
tis  contra  antiquos,  2.  Physicorum  (t.  c.  49),  quod 
natura  et  carentia  cognitione  agunt  propter  finem , 
et  in  actionibus  eorum  est  causa  finalis  (a),  exclu- 
ditur  responsio  qua  posset  dici  quod  talis  finis  non 
est  finis  nisi  in  quantum  ab  anima  apprehensus. 

§   2.    —   CONTRA   TERTIAM   CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Scoti.  —  Gontra  tertiam  conclu- 
sionem,  arguit  Scotus  (dist.  30,  q.  2),  probando 
quod,  licet  relationes  creaturarum  ad  Deum  sint 
novse,  tamen  non  propter  istas,  in  quantum  sunt 
ad  Deum  ut  ad  terminum,  necesse  est  ponere 
aliquas  relationes  ex  tempore  terminantes  illas. 

Primo.  Quia,  secundum  Philosophum,  5.  Meta- 
physicse,  cap.  de  Ad  aliquid,  tertio  modo  dicuntur 
relativa  ad  aliquid,  quia  alia  sunt  eorum  ;  ita  quod 
hsecest  per  se  differentia  duorum  primorum  modorum 
a  tertio,  quia  in  duobus  primis  est  relatio  mutua, 
in  tertio  autem  non  est  relatio  mutua,  sed  alterum 
prsecise  refertur  ad  reliquum,  et  alterum  non,  sed 
terminat  relationem  ejus.  Omnes  autem  relationes 
creaturse  ad  Deum,  pertinent  ad  tertium  modum 
relativorum.  Igitur,  qualescumque  sint  illae  quoe 
sunt  in  uno  extremo,  non  oportet  alterum  extre- 
mum  secundum  aliquain  relationem  in  eo  terminare 
illas  relationes,  sed  potest  terminare  pnrcise  sub 
ratione  absoluti. 

Secundo.    Quia   Philosophus,  9.    Metaphysi 
c.  7  (t.  c.  13),  probat  quod  actus  est  prior  potentil 
diffinitione,  quia  potentia  diffinitur  per  actum.  Si 
autem  actus  referatur  ad  potentiam ,  tunc  e  converso 


(<x)  et.  —  Ad.  Pr. 


DISTINGTIO   XXX.  —    QU^STIO   I. 


315 


etiam  actus  diffinitur  per  potentiam  ;  sicut  dicit  Por- 
phyrius,  in  capitulo  de  Specie,  quod  (x)  in  relativis 
mutuis  necessarium  est,  in  utrorumque  rationihus, 
utrisque  uti.  Ergo  ita  diffinit  actus  potentiam, 
quod  (€)  econverso  non  diffinitur  per  ipsam  ;  et  per 
consequens,  actus  non  refertur  ad  potentiam,  sed 
est  mere  ahsolutum.  Et  hoc  sub  eadem  ratione,  sub 
qua  diffinit  polentiam  ;  diffinit  autem  potentiam,  in 
quantum  potentia  est  ad  ipsum  ut  relatio  ad  termi- 
num  ;  ergo  actus,  secundum  quod  est  mere  absolu- 
tum,  terminat  hujusmodi  relationem,  qualiscumque 
sit  illa,  sive  simpliciter,  sive  secundum  quid. 

Tertio.  Quia  nomen  relativum  refertur  primo  ad 
correlativum,  ut  ad  terminum,  etiam  in  creaturis. 
Probatur.  Quia  relativum,  in  quantum  relativum, 
potest  diffiniri  per  terminum  ad  quem  refertur.  Ergo 
terminus,  ut  terminus,  est  prior,  diffinitione,  rela- 
tivo,  ut  relativum  est.  Patet  consequentia,  7.  Meta- 
physicx  (t.  c.  13),  ubi  comparat  Philosophus  (y) 
potentiam  ad  actum,  eteconverso.  Terminusautem, 
in  quantum  terminus,  refertur  ad  relativum,  in 
quantum  fuit  relatum.  Ergo,  in  quantum  terminus, 
habet  illud  quod  fuit  relatum  ad  ipsum,  pro  diffi- 
niente,  et  per  consequens,  pro  priore  secundum  dif- 
finitionem.  Ergo  Pater  esset  prior  Filio  secundum 
diffinitionem,  et  econtra.  Impossibile  est  autem  esse 
circulum  in  prioritate  essentiali  quacumque.  Ergo 
impossibile  est  Patrem  primo  referri  ad  Filium,  in 
quantum  Filius  refertur  ad  Patrem.  Ergo  refertur 
primo  ad  illud  absolutum  quod  est  proximum  fun- 
damentum  relationis ;  et  illud  absolutum  est  prius 
Patre,  ut  Pater  est.  Et  e  converso  Filius,  ut  Filius, 
refertur  ad  absolutum  quod  est  proximum  funda- 
mentum  paternitatis ;  et  illud  absolutum  est  prius 
Filio,  et  filiatione,  in  quantum  Filius.  Nec  secundum 
hoc  est  aliquis  circulus,  scilicet  :  quod  Pater  sit 
prius  A  quod  est  proximum  fundamentum  relationis 
filiationis.  Non  enim  ex  hoc  sequitur  nisi  quod  haoc 
duo  absoluta  sunt  priora  istis  duobus  relationibus ; 
et  hoc  est  verum.  Immo  ambo  illa  absoluta,  sunt 
priora  utraque  relatione ;  quia  quaelibet  relatio  non 
tantum  prseexigit  fundamentum  sihi ,  immo  termi- 
num ,  ut  terminus  est.  Si  igitur,  quando  sunt  rela- 
tiones,  mutuo  accidit  terinino,  ut  terminus  est,  quod 
referatur,  ergo  possibile  est  referri  ad  ahsolutum  ;  et 
ita  hoc  videtur  rationabile  ponere  in  Deo,  qui  maxime 
habet  rationem  absoluti ,  ut  creaturae  sunt  ad  eum . 

Quarto.  Quia  intellectus  potest  negotiari  circa 
terminum  relationis  tertii  modi,  et  in  isto  termino 
causare  relationem  rationis ;  tamen  illa  non  est  ratio 
terminandi.  Licet  enim  aliquis  intellectus  conferat 
quadraturam  circuli  ad  scientiam,  causando  in  ipso 
absoluto    relationem    rationis    quse    est    scibilitas, 


(<x)  quod.  —  quia  Pr. 

(6)  quod.  —  vel  Pr. 

(y)  Philosophus.  —  Om.  Pr. 


tamen  illa  non  est  ratio  terminandi  relationem 
scientije  ad  ipsum  ;  ista  enim  relatio  rationis  non  est 
in  hoc  absoluto,  dum  actu  consideratur  ab  intelle- 
ctu ;  ergo  relatio  rationis  in  scibili  non  fuit  ratio 
terminandi  relationem  scientiie.  Ita  in  proposito. 

Quinto.  Quia,  licet  divina  essentia  possit  compa- 
rari  ad  creaturam  tam  per  actum  intellectus  creati 
quam  increati,  et  sic  possit  in  ea  causari  relatio 
rationis,  tamen  illa  non  fuit  ratio  terminandi  rela- 
tionem  creaturse  ad  ipsum.  Non  quidem  illa  quse 
causatur  per  actum  intellectus  creati ;  probatur  : 
quia  tunc,  nullo  intellectu  creato  considerante , 
comparando  Deum  ad  lapidem,  si  Deus  produceret 
lapidem,  non  esset  relatio  realis  ad  ipsum  Deum. 
Nec  illa  quam  causat  intellectus  divinus  in  essentia ; 
probatur  :  quia,  si  per  impossibile  Deus  non  esset 
naturse  intellectualis,  sicut  aliqui  posuerunt  solem 
esse  principium  primum ,  et  produceret  lapidem , 
lapis  realiter  referretur  ad  Deum,  et  tunc,  non  esset 
relatio  realis  ad  ipsum.  Patet  igitur  quod  propter 
terminationem  relationum  in  creaturis  ex  tempore 
ad  Deum,  non  oportet  ponere  in  Deo  aliquam  rela- 
tionem  novam ,  nec  antiquam ,  quee  sit  ratio  termi- 
nandi  relationem  creaturae. 

Sexto.  Quia,  licet  possit  poni  in  Deo  aliqua  rela- 
tiorationis,  per  actum  intellectus  nostri  concipien- 
tis  ipsum  ;  non  tamen  (a)  nova  per  actum  intellectus 
sui.  Quod  probatur  :  quia  nunquam  fit  transitus  a 
contradictorio  in  contradictorium  sine  mutatione.  Si 
enim  nulla  est  mutatio  in  aliquo,  non  est  ratio  quare 
magis  unum  contradictorium  prsedicetur  de  ipso 
quam  reliquum ,  nec  quare  magis  unum  sit  falsum 
quam  reliquum ;  et  ita  ambo  falsa,  vel  ambo  simul 
vera.  Sed,  si  in  Deo  posset  esse  vera  relatio  per  actum 
intellectus  sui,  alicujus  contradictionis  alterum 
extremum  modo  esset  verum  de  aliquo,  quod  prius 
non  erat  verum ;  igitur  aliqua  mutatio  in  aliquo.  Sed 
non  in  essentia  divina,  ut  cognita;  nec  in  alio  ad 
quod  comparatur  per  actum  intellectus  sui ,  nisi 
ponatur  mutatio  in  ipso  intellectu  comparante;  quia 
sicut  objectum  comparatum ,  et  illud  ad  quod  com- 
paratur,  in  quantum  talia,  non  habent  esse  nisi 
intelligi;  ita  non  possunt  habere  (6)  aliud  esse,  nec 
aliter  esse,  nisi  sit  ad  intelligi  eorum  ;  quod  non 
potest  esse  sine  aliqua  mutatione  intellectus  divini. 
Igitur  nulla  relatio  nova  potest  esse  in  Deo  per 
actum  intellectus  sui ,  comparando  essentiam  suam 
ad  aliud  temporale.  Sed  istud  non  est  nisi  propter 
hoc  quod  intellectus  divinus,  ad  quodcumque  com- 
parat  essentiam  suam,  in  aeternitate  comparat,  licet 
non  pro  aeternitate ;  sicut  comparat  voluntatem  ad 
creaturam  temporis  futuri  vel  ad  animam  Anti- 
christi,  ut  actualiter  exsistentem  pro  illo  nunc,  pro 
quo  vult  creare  animam ;  et  illae  quidem  sunt  duae 


(a)  tamen.  —  autem  Pr. 
(6)  ad.  —  Ad.  Pr. 


316 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


relationes  temporis  communis,  sicut  duo  extrema, 
sed  utraque  seterna,  sed  non  pro  aeterno. 

II.  Argumentum  Aureoli.  —  Contra  eamdem 
conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  30,  q.  2,  art.  2), 
volens  probare  quod  Dei  ad  creaturam  non  sit  aliqua 
relatio  non  seterna,  quantum  ad  intellectum  divi- 
num.  In  illo,  inquit,  intellectu,  ubi  est  seterna 
apprehensio  relationum  creaturarum  ad  Deum ,  in 
illo  eodem  est  seterna  apprehensio  relationis  termini 
circa  Deum.  Sed  in  divino  intellectu,  est  apprehen- 
sio  aeterna  omnium  creaturarum  factarum  et  factibi- 
lium,  et  habitudinum  singularium  ad  Deum  ;  alio- 
quin  apprehenderet  aliquid  noviter,  et  esset  novitas 
in  Deo  exeundo  de  otio  in  actum  considerandi.  Ergo 
necesse  est  ut  terminationis  relatio  omnium  talium 
habitudinum  apprehendatur  ab  aeterno  circa  Deum 
a  suo  intellectu ;  et  ita  talis  relatio  est  aeterna. 

C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 

Ad   argumenta    Gregorii.    —    Ad    primum 

eorum  quse  objicit  Gregorius,  primo  loco  contra 
primam  conclusionem ,  dicitur  quod  consequentia 
non  valet.  Licet  enim  sine  apprehensione  animse  ali- 
quid  sit  realiter  imago  Adae  non  exsistentis,  non  tamen 
sequitur  quod  aliquid  realiter  referatur  ad  non  exsi- 
stens.  Tum  quia  respectus  rationis  non  solum  conse- 
quitur  actum  animse;  immo  actum  intellectus  divini, 
qui  tales  respectus  ponit  in  actu,  intelligendo  resomni 
modo  et  in  omni  habitudine  possibili  vel  imagina- 
bili.  Tum  quia  arguens  putat  omnem  respectum  esse 
realem,  qui  significatur  per  nomen  qui  conveniret 
rei  non  considerante  intellectu ;  quod  est  manifeste 
falsum.  Nam  columna  est  dextera  bovi,  omni 
homine  dormiente,  e't  tamen  respectus  importatus 
per  hoc  nomen,  dextrum,  non  est  realis,  cum  dici- 
tur  de  columna.  Talia  enim  quse  dicuntur  respectus 
rationis,  saepe  conveniunt  rebus,  sine  consideratione 
nostri  intellectus,  vel  etiam  alterius,  si  per  impos- 
sibile  nullus  intellectus  consideraret ;  nec  tamen  illi 
respectus  conveuiunt  rebus  secundum  esse  quod 
habeut  extra  animam ;  sicut  patet  de  mobili,  et 
alterabili,  et  annibilabili,  et  scibili,  et  visibili.  Talia 
enim  non  ideo  dicuntur  relativa,  quia  iinportant 
relationem  in  re  exsislentem,  de  qua  dicuntur;  sed 
quia  significant  rem  mediante  conceptu  relativo  et 
collativo  unius  ad  aliud.  Et  hoc  dico  esse  relativum 
seeunduni  rationem,  scilicetquod  non  dicit  relationem 
in  reexsistentem,sed  tamenejusratioconsistitin  qua- 
dam  collatione  et  ordinatione  unius  ad  alteruin.  Est 
enim  in  se  absolutum  ;  sed  non  intelligitur  nisi  col- 
lative,  sicut  est  de  imagine  et  hujusmodi.  Et  ista  est 
mens  Avicennie,  3.  Melaphysicae,  c.  8,  in  fine. 
Ad  sccundum  dico  similiter  quod,  licet  aliquid  sit 


memoria  rei  non  exsistentis,  non  tamen  oportet 
quod  habeat  relationem  realem  ad  non  exsistens; 
nam  memoria  est  relativum  secundum  rationem ; 
significat  enim  absolutum  extra  animarn  ,  rnediante 
conceptu  relativo.  Et  ideo,  cum  sic  arguitur  :  memo- 
ria  est  relativum ,  et  convenit  realiter  non  exsistenti ; 
ergo  est  relativum  realiter,  respectu  non  exsistentis, 
—  est  fallacia  compositionis  et  divisionis. 

Ad  tertium  dico  quod  similiter  perfectivum  ,  pro- 
ductivum,  et  potens,  et  possibile,  et  infinita  talia, 
sunt  relativa  secundum  rationem  solum  ;  et  licet 
dicantur  de  non  exsistentibus  cum  hac  additione 
realiter,  vel  potius  conveniant  realiter  alicui,  respe- 
ctu  non  exsistentium ,  et  sint  relativa,  non  tamen 
sunt  relativa  secundum  rem. 

Ad  primum  eorum  quae  secundo  loco  objicit, 
respondetur  sicut  arguens  recitat.  Nec  improbatio 
valet,  sed  stat  in  ista  consequentia  :  nulla  anima  vel 
intellectu  considerante ,  aliquid  est  producibile  a  suo 
productivo,  et  producibile  est  relativum,  in  quantum 
hujusmodi ;  ergo,  nulla  anima  vel  intellectu  consi- 
derante,  producibile  refertur  ad  productivum.  Hujus 
autem  consequentise  antecedens,  pro  secunda  parte 
falsum  est.  Dico  enim  quod  producibile,  in  quan- 
tum  producibile,  nullam  habet  relationem  ad  pro- 
ductivum ,  nec  econtra ;  licet  ratio  producibilis  sit 
relativa,  et  non  concipiatur  ab  intellectu,  nisi  intel- 
ligat  aliquid  in  ordine  ad  aliud. 

Ad  secundumdico  quod  causa,  ut  causa,  vel  finis, 
in  quantum  hujusmodi,  non  est  relativum  extra 
animam  ;  licet  eorum  ratio  sit  relativa. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  primum  Scoti 
contra  tertiam  conclusionem ,  dico  quod  in  relativis 
tertii  modi  non  est  relatio  mutua  ex  parte  utriusque 
extremi,  sic  vel  isto  modo  quod  utrumque  habeat 
in  se  relationem,  secundum  esse  quod  habet  extra 
intellectum.  Utrumque  tamen  habet  relationem  ali- 
quam  secundum  esse  quod  habet  in  intellectu,  vel 
voluntate,  aut  alia  potentia  cognitiva.  Unde  Aristote- 
les  non  intendit  negare  omnino  relationem  ab  altero 
extremo.  Unde,  5.  Metaphysicoe ,  cap.  de  Ad  uli- 
quid,  sic  dicit  Philosophus  :  Omnia  rclutivu  quse 
dicuntur  modo  numeri  et  potentize ,  su)it  relativa, 
quia  essentia  eorum  dicitur  ad  aliquid,  ct  ><o)i 
quia  illud  aliud  dicitur  ad  illa;  mensuratum 
autcm  et  intellectum  ei  scitum  dicitur  relativum, 
quia  ad  illud  dicitur  aliquid  aliud.  Ubi  Commen- 
tator,  comment.  20  :  «  Omnia  relatiya  quse  sunt  in 
numeris  et  in  potentiis,  sunt  relativa  quia  essen- 
tia  utriusque  eorum  collocatur  in  relatione  eodem 
ordine,  aon  quia  alterum  intrat  relationem  pei 
et  alterum  non  est  in  relatione  per  se,  sed  quia 
alterum  accidit  ei.  Illud  autein  cjuotl  e&t  de  modo 


DISTINCTIO   XXX.   —   QILESTIO    I. 


317 


relativorum ,  sicut  intellectum ,  et  scitum ,  et  sensa- 
tum,  dicitur  esse  relativum ,  quia  illud  quod  est 
relativum  per  suam  substantiam  accidit  ei ;  quia 
intellectus  est  in  sua  substantia  relativus ;  cum 
autem  intellectus  fuerit  rclativus,  acciclit  intellecto 
quod  fiat  relativum  ;  non  quia  relatio  est  in  substan- 
tia  intellecti  (a),  sicut  esl  in  substantia  intelleclus, 
sed  quia  relatio  accidit  ei.  Hoc  ergo  intendit,  cum 
dicit  talia  esse  relativa,  scilicet  quia  aliud  relativum 
per  suam  substantiam  prsedicatur  de  illis ;  relatio 
enim  est  duobus  modis,  scilicet  :  aut  relatio  in  sub- 
stantia  utriusque  relativi,  aut  relatio  in  substantia 
alterius  tantum,  et  in  altero  propter  aliud.  »  — 
Efec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod  in  talibus  relativis, 
alterum  habet  in  se  formaliter  relationem  ;  reliquum 
autem  non  habet  relationem  in  se,  sed  dicitur  et 
intelligitur  relative,  quia  aliud  refertur  ad  ipsum  et 
prsedicatur  de  ipso  in  obliquo ;  et  hoc  intelligitur 
relativum  secundum  rationem,  quod  scilicet  non 
habet  relationem  in  se,  sed  intelligitur  relative  et 
aliquod  relativum  prsedicatur  de  ipso. 

Atl  secundum  dico  quod  actus  et  potentia  sunt 
relativa  secundum  dici ;  non  enim  dicunt  principa- 
liter  relationes,  sed  aliqua  absoluta,  ad  qua?  conse- 
quuntur  relationes.  Et  in  talibus  est  bene  possibile 
quod  unum  diffiniat  reliquum,  et  non  econtra. 

Ad  tertium  dico  quod  terminus  relationis  realis, 
etiam  in  creatis,  est  aliquid  absolutum,  et  non  rela- 
tio  ;  tamen  in  illo  termino  oportet  ponere  relatio- 
nem  rei  vel  rationis  secur.dum  esse  quod  habet  in 
intellectu.  Et  cum  ibi  dicitur  quod  omne  diffiniens 
est  prius  diffinito ,  negatur  hoc.  Sufficit  enim  quod 
sit  simul  natura  et  intellectu  cum  diffinito ;  et  ita 
est  in  relativis.  Quod  autem  adducitur  de  accidente 
et  substantia,  actu  et  potentia,  non  est  simile;  quia 
accidens  diffinitur  per  substantiam ,  et  non  econ- 
tra;  ideo  recte  concludit  Aristoteles ,  substantiam 
esse  priorem  accidente ,  et  actum  potentia ;  non 
econtra.  Dico  igitur,  ad  argumentum ,  quod  termi- 
nus  relationis,  ut  terminus  est,  non  habet  per  se 
quod  referatur  relatione  qua?  sit  in  sua  substantia. 
Habet  tamen  quod  aliquid  dicatur  relative  de  ipso, 
et  quod  relative  intelligatur  ;  ac  per  hoc,  quod 
habeat  relationem  secundum  esse  ejus  in  intellectu; 
non  enim  diceretur  relative  nisi  intelligeretur  rela- 
tive,  quia  sicut  intelligimus  ita  significamus. 

Ad  quartum  dico  quod  bene  probat  quod  nullus 
respectus  est  in  ipso  scibili ,  qui  sit  ei  ratio  termi- 
nandi  relationem  scientise  ad  ipsum  ;  et  hoc  conce- 
ditur.  Non  tamen  probat  quod  illud  quod  est  ratio 
terminandi,  nullo  modo  sit  relativum.  Immo,  secun- 
dum  AristoteJem ,  eo  ipso  quod  terminat  relationcm 
alterius  ad  ipsum,  eo  facto  inter  relativa  computa- 
tur;  non  quidem  relativum  ex  relatione  quoe  sit  in 
ejus  essentia,  sed  respectu   qui  est  in  intellectu. 


(a)  intellecti.  —  intellecta  Pr. 


Cujus  modum  ostendit  Avicenna,  3.  Melaphysicx, 
c.  8,  in  alio  exemplo  :  ((  Non  sequitur,  inquit,  quod 
omne  quod  intelligitur  relatum,  habeat  in  esse  rela- 
tionem.  Gum  enim  in  intellectu  repraesentatur  forma 
prioris  et  forma  posterioris,  intelliget  anima  hanc 
compositionem  incidere  inter  duo  quoe  sunt  in  intel- 
lectu ;  sed  ante  hoc,  res  in  se  non  est  prior ;  quo- 
modo  erit  igitur  prior  re  quoe  non  habet  esse?  Igitur 
quoc  fiunt  de  relativis  secundum  hunc  modum,  non 
erit  eorum  relatio,  nisi  in  solo  intellectu  ;  nec  intel- 
ligentur  exsistere  in  esse  secundum  hanc  priorita- 
tem  et  posterioritatem ;  hoec  enim,  priuset  posterius, 
sunt  de  intentionibus  intelligibilibus,  quas  ponit 
intellectus,  ex  respectibus  qui  acquiruntur  rebus, 
cum  comparat  intellectus  inter  eas  et  designat  eas.  » 
—  Hsec  ille. 

Ad  quintum  dico,  ut  ad  proecedens,  quod  solum 
probat  quod  respectus  rationis  in  Deo  non  est  ratio 
terminandi  relationem  realem  lapidis  ad  Deum ;  cum 
quo  stant  praedicta. 

Ad  sextum  dico  quod  respectus  rationis  potest 
esse  noviter  in  Deo  per  actum  sui  intellectus ;  non 
quidem  noviter  in  eo,  sicut  intellectum  in  intelli- 
gente,  quia  Deus  in  tota  oeternitate  intelligit  omnes 
respectus  rationis,  et  negationes,  et  omnia  intelligi- 
bilia ;  sed  isto  modo  noviter  est  in  Deo ,  quia  noviter 
eum  refert  ad  creaturam  quoe  noviter  refertur  ad 
Deum.  Respectus  enim  rationis  potest  esse  in  aliquo 
multipliciter  :  primomodo,  sicut  intellectum  in 
intelligente ;  secundo  modo,  sicut  in  suo  termino; 
tertio  modo,  sicut  in  suo  fundamento  ;  quarto  modo, 
sicut  in  supposito  quod  refert.  Licet  enim  respectus 
quem  importat  Dominus,  vel  Creator,  sit  oeternali- 
ter  in  Deo  primo  modo,  non  tamen  secundo,  tertio, 
vel  quarto  modis;  quia  nec  actus  divini  intellectus 
fundat  illum  respectum  pro  tota  oeternitate,  sed  pro 
mensura  temporali ;  nec  Deus  terminat  illum  respe- 
ctum,  sed  creatura;  nec  Deus  oeternaliter  refertur 
ut  Dominus  ad  creaturam,  sed  ex  tempore.  Ita  quod 
ille  respectus  non  octernaliter  refert ;  quia  non  refert 
Deum ,  nisi  pro  mensura  qua  Deus  terminat  relatio- 
nem  creaturoe  ad  ipsum ;  nec  sequitur  mutatio  in 
Deo,  quia  ille  respectus  non  est  in  Deo  subjective ; 
nec  est  aliquid  reale  ;  nec  noviter  intelligitur  a  Deo  ; 
nec  Deus  noviter  comparat  se  ad  creaturam  per  illum, 
sed  quia  ille  respectus  noviter  exercet  officium  suum, 
propter  novitatem  sui  termini. 

II.  Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  argu- 
lnentum  Aureoli,  dicitur  quod  Dei  ad  creaturam 
esse  relationem  rationis  ex  tempore,  potest  intelligi 
multipliciter.  Primo  modo,  quia  talis  respectus  con- 
sequitur  ex  tempore,  et  «on  ab  oeterno,  actum  ratio- 
nis  vel  intellectus  concipientis  Deum  in  ordine  ad 
creaturam ;  et  sic  concedo  quod  nullus  respectus 
rationis  consequitur  intellectum  divinum  ex  tem- 
pore ,  sic  quod  non  ab  oeterno ;  quia  actus  divini 


318 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


intellectus  fuit  seternaliter,  et  consequenter  respe- 
ctus  illum  consequens  non  potest  esse  temporalis. 
Alio  modo,  quia  terminus  illius  respectus  est  tem- 
poralis,  et  consequenter  talis  respectus  ex  tempore 
habct  realem  respectum  sibi  oppositum  in  actu,  et 
ex  tempore  refert  ad  aliquid  realiter  exsistens,  sub- 
jectum  vel  fundamentuin  suum  ;  et  sic  concedo  quod 
respectus  consequens  actum  divini  intellectus,  potest 
dici  lemporalis ;  quia,  licet  ille  respectus,  puta  Crea- 
toris  vel  Domini,  sit  seternaliter  intellectus  a  Deo, 
tamen  ille  respectus  non  seternaliter,  immo  ex  tem- 
pore  habuit  realem  respectum  in  creatura  cui  oppo- 
nitur,  scilicet  respectum  servitutis  vel  creaturse,  et 
ex  tempore  refert  Deum  ad  creaturas ;  non  enim 
seternaliter  respectus  dominii  referebat  Deum  ad 
creaturam,  sed  ex  tempore.  Et  isto  modo  conceditur 
quod  respectu  divini  intellectus  est  relatio  rationis 
Dei  ad  creaturas,  ita  quod  illa  relatio  seternaliter 
erat  concepta ,  sed  tamen  ex  tempore  fuit  exercita, 
ut  verbis  utar  Domini  Alberti,  in  Prsedicamentis, 
cap.  de  Relatione.  Et  sic  patet  quod  arguentis  argu- 
tiae  non  concludunt. 

Ad  argumentum  in  pede  qusestionis  factum, 
respondet  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  7, 
art.  10,  ad  8um  :  «  Illud,  inquit,  a  quo  aliud  denomi- 
natur,  non  oportet  quod  sit  semper  forma  secun- 
dum  naturam  rei,  sed  sufficit  quod  significetur  per 
modum  formse,  grammatice  loquendo;  homo  enim 
denominatur  ab  actione,  ab  indumento,  et  ab  aliis 
hujusmodi,  quse  realiter  non  sunt  formse.  »  —  Hsec 
ille.  —  Ex  quibus  patet  responsio  ad  argumentum. 
Non  enim  oportet  quod  dominium  dicat  relationem 
realem ,  ex  hoc  quod  Deus  est  realiter  Dominus ;  vel 
formam  exsistentem  realiter  in  Deo.  Sufficit  enim 
quod  creatura  sit  ei  realiter  serva,  et  quod  ipse 
habeat  realem  potestatem  coercendi  servos,  ut  prius 
dictum  fuit.  Et  sic  patet  ad  conclusionem,  etc. 


DISTINCTIO     XXXI. 


QUjESTIO  I. 

UTRUM  SIMJLITUDO  ET  £QUALITAS  SINT  RELATIONES 
REALES  IN  DEO 

irca  trigesimamprimam  distinctionem 
^JJ  quaeritur  :  Utrum  similitudo  et  aequali- 
tas  sinl  relationes  reales  in  Deo. 
Et  arguitur  quod  non.  ^Equalitns  non 
esl  aliquid  positivum;  ergo  non  cst  relatio  realis  in 
divinis.  Tenet  consequentid  ex  se.  Sed  antecedens 
patet:  quia  tequalitas  est  unitas  in  quantitate;  sed 
unitas  formaliter  dicil  negationem,  cum  non  sit 
aliud  quam  indivisa  quantitas. 

In  opposituiu  trguitur  sic.  Quia,  ubi  concurrunt 


omnia  requisita  ad  relationem  realem,  ibi  videtur 
esse  relatio  realis.  Sed  in  divinis  personis,  quoad 
sequalitatem ,  concurrunt  omnia  illa.  Patet  :  nam 
il»i  extrema  sunt  distincta ;  secundo,  utrumque 
extremum  est  reale;  tertio,  quia  ex  natura  rei  ori- 
tur  respectus  inter  illa ;  quarto,  quia  in  termino  est 
ratio  ad  quam  potest  relatio  terminari.  Quod  enim, 
respectu  similitudinis  aut  sequalitatis,  omnia  ista 
concurrant,  patet  :  quia  extrema,  scilicet  divinse 
personse,  sunt  realiter  distincta ;  et  ex  natura  rei 
consurgit  similitudo  et  sequalitas  inter  illa ;  et  quod- 
libet  est  suppositum,  ita  ut  possit  terminare  hujus- 
modi  respectum.  Ergo  similitudo  et  sequalitas  in 
divinis  sunt  relationes  reales. 

In  hac  qusestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebuntur 
objectiones. 

ARTICULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum ,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  sequalitas,  tam  in  erea- 
turis  quam  in  divinis,  est  relatio  fundata  super 
unitatem  quantitatis. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Thomas,  in 
prsesenti  dist.,  q.  1,  art.  1  :  «  ^Equalitas,  inquit,  est 
relatio  qusedam  fundata  super  unitatem  quantitatis ; 
et  in  divinis,  fundata  super  unitatem  essentise, 
prout  significatur  nomine  quantitatis  virtualis,  ut 
cum  dicitur  :  magnitudo,  vel  seternitas,  vel  poten- 
tia.  »  —  Hsec  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  iequalitas  aliquid 
ponit  et  aliqnid  privat. 

Istam  ponit,  ibidem,  sanctus  Doctor,  dicens  : 
«  De  sequalitate  contingit  loqui  dupliciter  :  aut  quan- 
tum  ad  unitatem  quantitatis,  quse  est  causa  ipsius; 
aut  quantum  ad  relationem  consequenter.  Si  (a) 
quantum  ad  unitatem  quantitatis,  supra  quam  tun- 
datur  talis  relatio,  sic  ratio  ejus  in  privatione  consi- 
stit,  sicut  et  ratio  unitatis;  et  ideo  dicit  Philoso- 
phus  (10.  Metaphysicse ,  t.  c.  17)  quod  sequale 
opponitur  privative  parvo  et  magno,  sicut  unum 
multoetpauco.  Si  autemconsideretursequalitasquan- 
tum  ad  relationem,  sic  aliquid  ponit  secundum  rem, 
vel  secunduni  rationem,  in  utroque  extremorum.  » 

Tertia  conclusio  est  quod  sequftlltas  pooit  tq 
creaturts  relatlonem  reahMn.  sni  m  i>«i>  ponlt 
relationem  secundum  rfttlooem- 

Istam  conclusionem  ponit,  ibidem,  sanctus  Tho- 


(a)  si. 


,/  Pi. 


DISTINCTIO   XXXI.  —    QU/ESTIO   I. 


319 


mas.  Ait  enim  sic  :  «  ^qualitas,  in  creaturis,  secun- 
dum  quod  est  relatio,  aliquid  ponit  realiter  in  utro- 
que  extremorum.  Sed,  in  divinis  personis,  nihil 
ponit,  nisi  secundum  rationem.  Cujus  ratio  est, 
quia,  si  poneret  aliquam  realem  relationem  in  per- 
sonis,  aut  hoc  esset  ex  parte  essentiac  quae  communis 
est,  aut  ex  parte  relationum  quibus  distinguuntur. 
Non  autem  habet,  ex  parte  essentiae,  quod  sit  relatio 
realis;  quia  essentia  est  una  et  eadem  numero,  et 
idem  ad  seipsum  non  refertur  aliqua  relatione  reali. 
Nec  etiam  ex  parte  personarum  relationibus  consti- 
tutarum ;  quia  relatio  non  refertur  ad  aliam  rela- 
tionem  per  relationem  mediam,  quia  sic  esset  in 
infinitum  procedere.  Et  ideo  dico,  cum  Magistro, 
quod  ajqualitas  non  ponit  relationem,  nisi  secundum 
rationem,  vel  secundum  nomen,  cum  de  Deo  dici- 
tur  (a).  Sed  verum  est  quod  aliquid  ponit,  scilicet 
unitatem  essentise ;  non  quod  (6)  sit  de  intellectu 
ejus,  sed  quia  prscsupponitur  ad  intellectum  ipsius, 
sicut  est  in  privativis  et  in  illis  quae  de  Deo  dicuntur 
ex  tempore.  »  —  Haec  ille.  —  Eamdem  conclusio- 
nem  ponit,  1  p.,  q.  42,  art.  1,  ut  allegavi,  secunda 
quaestione  distinctionis  19. 

Quarta  COnclusio  est  quod  sequalitas  in  divinis 
non  est  divina  essentia. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctusThomas,  ibidem, 
scilicet  1.  Sentent.,  dist.  31,  q.  1,  art.  1,  ad  3um  : 
«  Sicut,  inquit,  in  creaturis  aequalitas  non  est  una 
quantitas  plurium,  sed  relatio  consequens  talem 
unitatem ;  ita  in  divinis  eequalitas  est  non  una  essen- 
tia,  sed  relatio  secundum  intellectum  consequens 
essentiae  unitatem.  »  —  Haec  ille.  —  Et,  ibidem, 
ad  4um ,  dicit  quod  ct  ista  relatio  non  potest  esse  rea- 
liter  in  Deo ;  et  ideo  non  sequitur  quod  aliquid 
ponat,  ex  hoc  quod  dicitur  relative  ». 

Totidem  conclusiones  poni  possunt,  de  similitu- 
dine,  quot  de  aequalitate. 


ARTIGULUS  II. 

MOVENTUR      DUBIA 

A.  —  OBJECTIONES 

§   1.    —   CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  articulum,  arguit  Aureolus  (dist.  31,  q.  1. 
art.  1 ),  contra  ista.  Et  primo  contra  primam  conclu- 
sionem,  probando  quod  cequalitas  aut  similitudo  non 
fundetur  super  unitate  quantitatis  aut  qualitatis  in 
creaturis. 


(a)  dicitur.  —  Om.  Pr. 

(6)  non  quod.  —  cum  non  Pr. 


Primo  sic.  Aut  enim  talis  unitas  est  numeralis, 
aut  specifica,  quee  solum  est  secundum  rationem. 
Non  primum ,  quia  tunc  una  quantitas  numero  esset 
in  distinctis  substantiis.  Non  secundum ;  quia  tunc 
non  esset  aliud  intelligere  duo  corpora  aequalia,  nisi 
quod  participant  eamdem  naturam  in  specie.  Sed 
hoc  est  expresse  falsum.  —  Tum  quia  concipiens 
lineas  ineequales,  concipit  eas  ejusdem  speciei.  — 
Tum  quia  albedines  ejusdem  speciei,  quando  conci- 
piuntur  non  in  eodem  gradu,  apprehenduntur  ut 
•  lissimiles,  et  tamen  ejusdem  speciei.  Ergo  non  est 
verum  quod  sequalitas  et  similitudo  fundentur  super 
unitate  specifica  apprehensa  per  intellectum. 

Secundo  ad  idem.  Quia  concipiens  similitudi- 
nem,  autconcipit  numerales  albedines  et  conceptum 
specificum  communem,  esse  unum  fundamentum 
similitudinis,  aut  solas  albedines  individuales  esse 
fundamentum,  albedinem  autem  specificam,  tan- 
quam  aliquid  extrinsecum,  secundum  quod  sit  simi- 
litudo.  Sed  neutrum  dari  potest.  Non  quidem  pri- 
mum.  —  Tum  quia  tres  conceptus  concurrerent  ad 
fundandum  similitudinem,  scilicet  duse  albedines 
numerales,  et  illa  communis.  —  Tum  quia  non 
esset  nisi  una  similitudo  in  duabus  albedinibus  et 
individuis,  pro  eo  quod  albedo  communis  non  est 
nisi  una ;  illa  autem  est  fundamentum  in  utroque ; 
unde,  sicut  eadem  communis  albedo  participatur  a 
qualibet  albedine  numerali,  ita  participaretur  eadem 
similitudo.  —  Tum  quia  albedo  communis  et  albedo 
particularis  sunt  duo  conceptus ;  et  ita  non  apparet 
quomodo  unam  simplicem  habitudinem  posset  intel- 
lectus  fundare  super  utrumque  conceptum.  —  Tum 
quia  non  apprehendens  albedinem  in  communi, 
potest  similitudinem  inter  illa  judicaia;  sicut  patet 
de  imaginatione  et  sensu  interiori.  Non  potest  etiam 
dari  secundum ;  quia  relatio  non  exigit  nisi  funda- 
mentum  et  terminum.  Si  igitur  conceptus  albedinis 
in  communi,  non  exigitur  ut  fundamentum  simili- 
tudinis,  nec  ut  terminus,  nullo  modo  exigitur  ad 
respectum  similitudinis.  Ergo  non  est  verum  quod 
similitudo  aut  aequalitas  fundetur  super  unitate  spe- 
cifica  qualitatis  aut  quantitatis. 

§2.   —  CONTRA   PRIMAM   PARTEM   TERTI^E 
CONCLUSIONIS 

I.  Argumentum  Aureoli.  —  Contra  primam 
partem  tertice  conclusionis,  arguit  (ibid.,  art.  2), 
probando  quod  cequalitas  in  creaturis  non  ponat  rela- 
tionem  realem.  Si  enim,  inquit,  sequalitas  esset  res, 
sequitur  quod  infinitge  realitates  essent  in  uno  sub- 
jecto,  scilicet  infinitse  relationes  reales.  Nam  unus 
homo  insequalis  est  omnibus  arenis  maris,  et  omni- 
bus  foliis,  et  universis  floribus,  et  sic  de  aliis  innu- 
merabilibus  rebus;  et  ita  innumerabiles  insequali- 
tates  essent  in  uno  homine.  Si  ergo  quselibet  sit  res 
in  actu,  erit  homo  innumerabilibus  rebus  oneratus  ; 


320 


LIBRl   I.    SENTENTIARUM 


similiter  etiam,  facies  hominis,  cum  sit  innumerabi- 
libus  rebus  dissimilis;  quia,  quot  sunt  homines,  tot 
habebit  reales  dissimilitudincs  et  difformitates  in 
facie  subjective.  Similiter,  si  sunt  decem  albedines, 
erunt  in  qualibet  novem  realitates ;  habet  enim  quse- 
libet  albedo  novem  similitudines.  Et  resultabunt  in 
universo  nonaginta.  Et  si  fuerint  centum  albedines 
in  actu,  poni  oportet  decem  millia  realitatum  (a). 
Unde  talis  rerum  infinitas,  cum  omnino  irrationa- 
bilis  sit,  non  debet  in  mente  alicujus  venire  quod 
similitudo  et  dissimilitudo  sint  in  rebus,  nisi  in 
potentia,  et  quod  tunc  fiant  in  actu,  dum  anima 
illas  reducit;  nisi  forte  quis  poneret  quod  non  mul- 
tiplicantur  similitudines  secundum  terminos,  sed 
quod  per  eamdem  difformitatem,  facies  unius  homi- 
nis  difformis  sit  faciebus  omnium  aliorum.  Hoc 
autem  poni  non  potest ;  quia  una  difformitate  trans- 
eunte  per  corruptionem  alicujus,  adhuc  remanent 
cscterse  difformitates,  et  per  consequens  non  sunt 
idem. 

II.  Argumenta  Durandi  et  Aureoli.  —  Con- 
tra  eamdem  partem  conclusionis,  arguit  Durandus 
(apud  Aureolum,  ibid.),  probando  quod  similitudo 
et  sequalitas  non  sint  relationes  reales  in  creaturis. 

Primo.  Quia  illa  relatio  non  est  realis,  cujus  fun- 
damentum  est  ens  rationis.  Sed  fundamentum  ista- 
rum  relationum  est  ens  rationis.  Patet  :  nam  fun- 
dantur  super  unitate  specifica  qualitatis  vel  quanti- 
tatis ;  constat  autem  illam  unitatem  non  esse  realem, 
sed  rationis. 

Secundo.  Quia  similitudo  non  est  quid  magis 
reale,  quam  sit  identitas  fundata  in  substantia.  Sed, 
secundum  communiter  opinantes,  identitas  illa  non 
est  relatio  realis.  Igitur  nec  aequalitas  aut  similitudo. 

Terlio.  Quia  fundamenta  eequalitatis  aut  simili- 
tudinis  non  dependent  ad  invicem,  secundum  esse 
absolutum ;  quod  tamen  requiritur,  ad  hoc  quod 
relatio  sit  realis. 

Quarto.  Quia  Philosophus,  5.  Metaphysicx  (t.c.  20), 
enumerans  relationes  reales,  nullam  mentionem 
facit  de  istis.  Igitur  non  sunt  reales  in  creaturis. 

Quinto.  Potest  argui  cx  dictis  Aureoli  (ibid., 
art.  1).  Si  enim  in  creaturis  simililudo  et  sequalilas 
sint  relationes  reales,  aut  fundantur  super  reali 
unitate  specifica  qualitatis  aut  quantitatis,  aut  fun- 
danlur  super  unitate  ralionis  specifica  qualitatis  aut 
quantitatis,  aut  super  qualilates  individuales  ut 
sunt  conformes.  Sed  nullum  istorum  potest  dici 
rationabiliter. 

Non  quidem  primum.  Tum  quia  unitas  specifica 
noii  <'st  realis.  Tum  quia,  sicut  se  habet  similitudo 
ad  qualitatem,  sic  aequalitas  ad  quantitatem.  Sed 
sequalitas  non  fundatur  super  unitate  spccifica,  quia 
dure  lineae  inoequales,  suntejusdem  speciei,  sccun- 

(<x)  decem  millia  rralitalum.  —  mille  realitatesPr. 


dum  Avicennam,  2.  Metaphysicx,  qui  dicit  quod 
linea  finita  et  infinita  sunt  ejusdem  speciei.  Ergo 
nec  sirnilitudo  fundatur  super  unitate  reali  specifica 
qualitatis. 

Sed  nec  potest  dari  secundum.  —  Primo.  Quia 

tunc  non  esset  aliud  intelligere  aliqua  duo  alba  ut 

similia,   nisi   concipere   quod   participant   eamdem 

albedinem  in  specie ;  nec  quod  aliquae  lineae  sunt 

aequales,  nisi  quod  participant  eamdem  quantita- 

tem  specifice.  Sed  hoc  est  expresse  falsum.  Tum  quia 

concipiens  duas  lineas  insequales,  concipit  eas  esse 

ejusdem  speciei.  Tum  quia  duae  albedines  ejusdem 

speciei,  quando  concipiuntur  non  in  eodem  gradu, 

apprehenduntur  ut  dissimiles,  et  tamen  ut  ejusdem 

speciei.  Ergo  non  est  verum  quod  aequalitas  et  simi- 

litudo  fundentur  in  unitate  specifica  apprehensa  per 

intellectum.   —  Secundo,  contra  idem  membrum 

arguitur.  Quia  concipiens  similitudinem,  aut  conci- 

pit  numerales  albedines  et   conceptum  specificum 

communem,  esse  unum  fundamentum  similitudi- 

nis,  aut  solas  albedines  numerales  esse  fundamen- 

tum,  albedinem  autem  specificam  tanquam  aliquid 

extrinsecum ,  in  qua  et  secundum  quam  sit  simili- 

tudo.   Sed  neutrum  potest  dari.  Non  quidem  pri- 

mum.  Tum  quia  tres  conceptus  concurrerent  ad  fun- 

dandum  similitudinem,  scilicet  dute  albedines  nume- 

rales,  et  illa  communis.  Tum  quia  non  esset  nisi 

una  similitudo  in   duabus   albedinibus  individuis , 

pro  eo  quod  albedo  communis  non  est  nisi  una;  hsec 

autem   fundaret   similitudinem  in   utraque ;  unde, 

sicut  eadem  communis  albedo  participatur  a  qualibet 

albedine  numerali ,  ergo  participaretur  eadem  simi- 

litudo.  Tum  quia  albedo  (a)  particularis  et  albedo 

communis  sunt  duo  conceptus;  et  ita  non  apparet 

quomodo  unam  simplicem  habitudinem  possit  intel- 

lectus  fundare  super   utrumque   conceptum.   Tum 

quia   non   apprehendens  albedinem   in   communi, 

potest  judicare  similitudinem   inter   aliqua;   sicut 

patet  de  imaginatione  et  sensu  interiori.  Nec  potest 

dici  secundum  membrum  hujus  statim  factae  divi- 

sionis ;  quia  relatio  non  exigit  nisi  fundamentum  et 

terminum.   Si   igitur  conceptus  albedinis  in   com- 

muni  non  exigatur  ut  fundamentum  similitudinis, 

nec  etiam  ut  terminus,  nullo  modo  exigitur  ad  respe- 

ctum  similitudinis ;  ergo  nullo  modo  fundatur  super 

unitate  rationis  specifieic.   —  Tertio,   contra  idem 

membrum ;  quia,  si  unitas  rationis  est  fundamen- 

tum  talium  relationum,  patet  manifeste  illas  rela- 

tiones  non  esse  reales. 

Si  vero  tertio  dicatur  quia  hujusmodi  relationes 
fundantur  super  qualitatibus  individualibus,  in 
quantum  sunt  conformes,  hoc  non  valet.  Tum  quia 
conformitas  e1  similitudo  idem  sunt ;  idem  autem 
non  est  sui  ipsius  fundamentum.  Tum  quia  confor- 
mitas  importal  relationem  ;  el  ideo,  dato  quod  easet 


(a)  I  verbo  juirticipatur  usque  ;ul  albedo,  om.  Pr. 


niSTINGTlO   XXXI.  —    QIL-ESTIO   I. 


321 


aliud  a  similitudine ,  adhuc  restaret  quaestio,  sUper 
quid  Fundaretur  hujusmodi  conformitas. 

s«'\iD.  Xam  hujusmodi  non  dicunt  aliquid  posi- 
tivum ;  ergo  non  sunt  relationes  reales.  Antececlens 
probatur;  cjuia  Philosophus  dicit,  10.  Metaphysicse 
({.  c.  17),  quod  aequale  opponitur  magno  et  parvo, 
sicut  privationes  duae;  est  enim  aequale,  quod  nec 
esl  majus  nec  minu.s.  Sed  lioc  non  esset,  si  diceret 
aliquid  positivum. 

§   3.    —   GONTRA   SECUNDAM    PARTEM   TERTI/E 
CONCLUSIONIS   ET   CONTRA   QUARTAM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam 
partem  tertiae  conclusionis,  etcontraquartam,  arguit 
sic  Aureolus  (ibid.,  art.  3).  ^Equalitatem,  inquit,  esse 
relationem  rationis,  in  divinis,  potest  dupliciter  intel- 
ligi.  —  Primo  modo,  quod  sit  sicut  relatio  ejusdem  ad 
seipsum,  quae  dicitur  identitas;  ut  videntur,  inquit, 
positores  bujus  opinionis  intelligere;  in  quo  quidem 
intellectu,  impossibile  est  quocl  sint  relationes  ratio- 
nis  hoc  modo.  Primo  sic  (x).  Illa  quae  habent  ter- 
niinos  realiter  distinctos,  et  non  eumdem  bis  sum- 
ptum,  non  sunt  relativa  eo  modo  quo  idem  refertur 
ad  se  ;  Pbilosopbus  enim,  5.  Metaphysicx  (t.  c.  20), 
dicit  quod  in  relatione  identitatis  idem  bis  sumitur. 
Sed  lermini  aequalitatis  sunt  persome  realiter distin- 
ctse,  nec  sunt  unus  et  idem  terminus  bis  sumptus. 
Igitur  ajqualitas  et  similitudo  non  sunt  relationes 
rationis  per  hunc  modum.  Secundo  sic.  In  relatio- 
nilms  rationis  quse  sunt  per  hunc  modum,  idem 
refertur  ad  se.  Sed  in  divinis  non  est  sic.  Pater  cnim 
non  est  aequalis  sibi,  sed  Filio,  nec  etiam  est  similis 
sibi ;  similiter  nec  essentia  est  aequalis  aut  similis 
essentiae.  Igitur  similitudo  non  est  relatio  rationis 
inter  eumdem  terminum  bis  acceptum.  Teriio  sic. 
Hilarius  negat  (6),  3.  de  Trinitate  (n°  23),  quod  simi- 
liludo  sit  ejusdem  ad  se,  id  est,  quod  aliquis  sit 
similis  aut  sequalis  sibi.  Sed,  si  esset  relatio  rationis 
secundum  illum  modum  quo  intellectus  utitur  bis 
eodem,  proprie  aliquid  posset  dici  simile  sibiipsi. 
Igitur,  etc.  Quarto  sic.  In  talibus  relationibus,  neu- 
trum  extremorum  includit  aliquod  reale  distincti- 
viim.  Sed,  secundum  istos,  similitudo  includit  in 
suu  intellectu  proprietatem  distinguentem  etessentiae 
unitatem.  Igitur  non  esl  de  illis  relationibus  ratio- 
nis  (y),  in  quibus  intellectus  utitur  bis  eodem.  — 
Alio  modo,  inquit,  potest  intelligi  quod  similitudo 
et  sequalitas  sint  relationes  rationis,  pro  eo  quod 
non  (8)  sunt  actu  in  re  sine  opere  intellectus,  sed 
sunt  in  potentia,  in  divinis  personis,  et  in  actum 
reducuntur  per   intellectum.  Et  adhuc  boc,  dicit 


(a)  Primo  sic.  —  Oia.  Pr. 

(6)  neyat.  —  dicit  Pr. 

(y)  relationibus  ralionis.  —  rationibus  Pr. 

(6)  non.  —  Oni.  IV. 


ipse,  est  impossibile.  Nullum  enim,  inquit,  com- 
plebile  per  intellectum,  est  in  divinis  personis;  alio- 
quin,  divina  essentia  esset,  quoad  aliquid,  incom- 
pleta  et  in  potentia  (oc),  compleri  per  intellectum 
exspectans  et  ad  actum  reduci;  quod  omnino  poni 
iimii  potcst. 

Item.  Licet  idem  possit  identificari  sibi  ipsi,tamen 
nullo  modo  potest  sibi  ipsi  cosequari,  aut   confor- 
mari,  aut  convenire.  Cujus  ratio  est,  quia  confor- 
mitas,  convenientia,  et  adaequatio,  nominant  rela- 
tiones  quas  ponit  intellectus  inter  duas  qualitates 
aut   quanlitates   ad    minus  numeraliter   distinctas. 
Nunquam  enim  intellectus,  quantumcumque  conci- 
piat  bis  Socratem ,  concipit  quod  Socrates  conveniat 
cum  seipso,  aut  quod  cequetur  sibi  ipsi,  vel  quod 
assimiletur;  et  tamen  concipit  quod   identificetur. 
Gujus  ratio  est,  quia  identitas  importat  ibi  unitatem 
absolutam.  Sunt  enim  ibi  tres  conceptus  :  duo  qui- 
dem,    prout  bis  sumitur;  tertius  vero  est  realitas 
Socratis;  in  qua  primi  duo  conceptus  intelliguntur 
indistincti.  Non  sic  autem  est  de  convenientia,  quse 
est  quaedam  unitas  relativa ;  in  qua  non  significatur 
quod  duo  conceptus  Socratis  incidant  in  unam  reali- 
tatem  ;  secl  ponitur  inter  illos  duos  conceptus,  indi- 
stinctio  relativa ;  quae  tamen  exigit  extrema  distin- 
gui.  Sic  igitur  non  potest  intellectus  statuere  confor- 
mitatem,  vel  adaiquationem,  aut  hujusmodi  aliquid, 
nisi  inter  distincta.  Sed  Pater  et  Filius  sunt  indi- 
stincti  in  magnitudine  et  natura  numeraliter.  Ergo 
non  potest  intellectus  ponere  inter  illos  relationem 
convenientise,  aut   conformitatis,    aut  sequalitatis ; 
sed  concipit  quod  personas  convenire,  non  dicitur 
relative ,  sed  absolute  unitatem  naturae  habere ;   et 
per  consequens,  similitudo,  conformitas,  sequalitas, 
convenientia ,  non  important  relationem  realem,  nec 
rationis,  in  divinis.  —  Hsec  ille. 

II.  Argumenta  Scoti  et  aliorum.  —  Contra 
eamdem  partem ,  arguunt  Scotus  et  aliqui  ejus 
sequaces  (apud  Aureolum,  ibid.,  art.  1),  probando 
quod  sequalitas  et  similitudo  in  divinis  sint  relationes 
reales. 

Primo.  Quia  ubi  concurruntomnia  exigita  ad  rela- 
tionem  realem,  ibi  oportet  poni  relationem  realem. 
Sed  quatuor  requiruntur  et  sufficiunt  ad  relationem 
realem.  Primum  est  quod  extrema  sint  distincta;  et 
ideo  ejusdem  ad  se,  non  est  relatio  realis.  Secundum, 
quod  utrumque  extremum  sit  reale ;  et  ob  hoc,  con- 
tradictio  non  est  relatio  realis,  quia  alterum  extre- 
mum  est  non  ens.  Tertium  quoque,  quod  ex  natura 
rei  oriatur,  inter  illa,  respectus  in  fundamento;  et 
propter  hoc,  inter  Deum  et  creaturam,  non  est 
relatio  realis,  licet  utrumque  extremum  sit  reale  et 
realiter  distinctum  ab  alio.  Quartum  vero,  quod  in 
termino  sit  ratio  ad  quam  possit  relatio  terminari. 


(a)  aliquid.—  Ad.  Pr. 


II.  —  21 


322 


LIBRI    I.    SENTENTIARU.M 


Ista  autem  quatuor  concurrunt  iii  Deo,  respectu 
similitudinis  et  aequalitatis;  quia  et  extrema  sunt 
distincta  realiter,  et  ex  natura  rei  consurgit  simili- 
tudo  et  yequalitas  inter  illa,  et  quodlibet  est  suppo- 
situm,  ita  ut  possit  terminare  hujusmodi  respectum. 
Ergo  non  apparet  quin  similitudo  et  sequalitas  sint 
relationes  reales  in  Deo. 

Secundo.  Si  istae  habitudines  non  sint  reales  in 
Deo,  hoc  non  est  propter  aliud,  nisi  quia  fundamen- 
tum  est  unum  et  idem  in  tribus  personis;  eadem 
enim  esl  magnitudo  numero ;  propter  quod  uequalitas 
non  videtur  relatio  realis.  Sed  rnanifestum  est  quod 
hoc  non  impedit;  quia  idem  est  fundainentum  rela- 
tionum  originis  in  divinis,  scilicet  essentia ;  et  nihi- 
lominus  sunt  reales.  Ergo  nec  identilas  fundanienti 
impediet  quin  aequalitas  et  similitudo  sint  relationes 
reales. 

Tertio.  Quia  Augustinus  dicit,  6.  dc  Trinitate, 
capitulo  ultimo,  quod  prima  sequalitas  et  prima 
similitudo  est  in  Filio.  Sed  non  esset  prima,  nisi 
esset  realis ;  nulla  enim  similitudo  rationis  est  prima, 
cum  ens  reale  sit  prius  ente  rationis.  Igitur,  idem 
quod  prius.  m 

Quarto.  Illud  quod  est  in  Filio  ex  vi  productionis, 
necessario  est  reale ;  quia  nullum  ens  rationis  inest 
sibi  ex  vi  sute  productionis,  quue  est  realissima.  Sed 
Augustinus  dicit,  2.  Contra  Maximinum  (cap.  18), 
quod  ideo  non  est  Pater  major  Filio,  quia  sequa- 
lem  genuit.  Ergo  sequalitas  est  realis  in  Filio,  et  ex 
vi  suae  productionis. 

Quinto.  Sicut  se  habet  magnitudo  dimensiva  ad 
sequalitatem  proportionalem  sibi,  sic  magnitudo  vir- 
tualis  ad  sequalitatem  sibi  correspondentem.  Sed 
sequalilas  est  realis  proprietas  magnitudinis  dimen- 
sivse,  ubicumque  exsistat;  quia  proprium  est  quan- 
titatis,  secundum  eam  sequale  vel  inaequale  dici. 
Ergo,  ubicumque  est  magnitudo  perfectionalis  et 
virtualis,  ibi  erit  sequalitas  relatio  realis ;  et  percon- 
sequens,  icqualitas  et  similitudo  inter  personas 
divinas,  erit  relatio  realis. 

Sexto.  Ad  rationem  realis  similitudinis  seu  icqua- 
litatis,  sufdcit  suppositorum  distinctio,  absque  distin- 
ctione  fundamenti;  sicut  patet  quod  si  esset  una 
albedo  in  duabus  superficiebus,  ilke  forent  realis- 
sime  siiniles,  etiam  plus  quam  modo  cuni  albedines 
numeraliler  in  superficiebus  distinguuntur.  Sed,  in 
divinis,  supposita  sunt  distincta  realiter,  quantum- 
cumque  fundamentuin  simililudinis  et  aequalitalis 
sit  unum.  Ergo  sirailitudo  el  eequalitas  snnl  ibi  rela- 
tiones  reales. 

Bepttmo.  Si  illud  quod  minus  videretur  inesse, 
inest,  et  illud  quod  tnagis.  Sed  minus  videretur 
quod  paternitas  e1  flliatio  essenl  relationes  reales, 
etante  identitate  fundamenti;  quia  sunl  alterius 
rationis,  neo  eunl  relationes  Bequiparantiee,  immo 
una  est  superpositionis  et  alia  suppositionis :  et 
tamen  stat  realitas  earum,  CUH)    identitate  lunda- 


menti.  Ergo  rnulto  fortius  similitudo  poteril 
relatio  realis  in  Patre,  respectu  Filii,  et  econtra  ; 
cum  sint  relationes  sequiparantiae,  et  unius  rationis; 
et  similiter  aequalitas.  —  Confirmatur.  Quia  simi- 
litudo  et  aequalitas  habent  supposita  prsedistincta ; 
quod  non  habent  paternitas  et  nliatio;  et  secundum 
hoc  videntur  in  Deo  babere  plures  causas  m\v  reali- 
tatis,  quam  paternjtas  et  flliatio, 

Octavo.  In  Deo  est,  ex  natura  rei,  omnis  perfe- 
ctio  simpliciter,  secundum  Anselmum,  Monol.  15. 
Sed  oequalitas  est  perfcctio  simpliciter,  secundum 
illud  Augustini,  de  Quantitate  animse,  cap.  9, 
dicentis  quod  insequalitati  sequalitatem  jure  prae- 
ponis,  nec  quisquam  omnino  esl,  id  opinor, 
humano  sensu  prseditus,  cui  non  id  videatnr.  Nec 
potest  dici  quod  loquatur  de  fundamenlo  d  nmi  de 
relatione;  quia,  infra,  c.  9,  dicit  quod  nullo  modo 
quantitas,  sed  illa,  de  qua  superius  egimus,  sequa- 
litas,  hujus  excellentiae  causa  est.  Ergo  relatio  sequa- 
litatis  est  in  Deo  ex  natura  rei. 


B. 


SOLUTIONES 


§  1. 


Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 


Ad  argumenta  Aureoli.  —  A<i  prlmum  Aure- 

oli  contra  primam  conclusionem,  dicitur  quod  in 
creaturis  similitudo  et  sequalitas  supponunt  unita- 
tem  specificam  et  non  unitatem  numeralem  illorum 
in  quibus  fundantur;  qu;e  quidem  unitas  non  est 
secundum  rem,  sed  secundum  iatiunem.  Unde  san- 
ctus  Thomas,  1.  Senlent.,  dist.  19,  q.  1,  art.  1, 
dicit  quod  ad  rationem  a^qualitatis,  non  requirilur 
unitas  secundum  numerum  ipsius  quantitatis,  sed 
solum  secundum  commensurationcin.  Siinililer,  nec 
ad  rationem  similitudinis,  requiritur  uniUis  qualita- 
tis  secundum  essentiam,  sed  solum  sccunduin  («) 
speciem.  —  Et  ad  primam  probationem  in  opposi- 
tum,  dicitur,  ad  antecedens,  quod  idem  est  conci- 
pere  duas  lineas  esse  aequales,  et  concipere  eag  par« 
ticipare  eamdem  quantitatem  in  spccic  mensurae  qu82 
attenditursecundum  numeros,  utpote  bicubitum,  tri- 
cubiluni.  Non  autcm  diciinus  quod  sufticiat  quaecum- 
que  unitas  specifica  quantitatisad  lundanduin  aequa- 
litaicin.  Et  ideo  dicitsanctusTbomasquod  requiritur 
identitas  sccundtun  commensurationem.  Et  ideo  pro- 
batio  prima  non  arguit  contra  nos.  \d  secundam 
probationem,  negatur  major,  Ut  enim  dictum  fuit, 
dist.  19,  oranes  albedines  sunt  similes  <'t  non  sequa- 
les,  propter  quara  insequalitatem  possunt  improprie 
dici  dissimiles. 

Ad  secundum  dicitur  quod  concipiens  similitudi- 
nem,  concipit  albedinem  communem,  el  indistin- 


(a)  aecundum,  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO    XXXI. 


QUiESTin    I. 


323 


ctionem  ejufi  seciindiiin  rationem  et  distinctionem 
secundum  supposita  vel  individua  in  quibus  est.  Et 
ideo  concipit  albedinem  communem,  et  albedines 

parlieularcs.  Scd  laiiien  siinililudo  ihhi  fundatur 
nisi  iu  natura  ((iiiiiiiiiiii  allicdinis,  cl  in   partieulari 

albedine  una,  et  terminatur  ad  aliam  particularera 

allicdincm.  Neo  sci|iiilur  (|iiud  siniilitudo,  ex  fiarte 
iiniiis  cxlrcini,  lialicaL  diui  fuiidamenta  ,  scilicet 
albedinem  communem  et  particularem ;  quia  albedo 
particularis  non  fundat  siiiiilitiidincin,  quia  beec 
albedo;  ita  quod  natura  albedinis  est  ei  ratio  quod 

1'undct.  Et  ideo  nnii  sunL  uisi  ununi  fundanicntum 
sccuiidiiui  rem,  quia  sunt  indivisa  secunduni  cssc  ; 
ucc  scciinduni  ralionem,  quia  unum  cst  alterius 
ratJO    fundandi.    1'alcl    i^itur    (jiiod    male    coneipit 

arguens  di'  modo  fundandi  Bimilitudinem-  —  Non 
cnini  gequitur  quod  tras  conceptus  ooncurranl  ad 

fundanduni  siniilitudineni,  quoruin  quilibet  sit  ralio 
fiindandi,  ut  dicit  sua  prima  probatio,  sed  ad  fiin- 
danduin  duas  similitudines ,  concurriint  Ircs  conce- 
[itus,  (pioruni  unus  esf  ratio  fiindandi  aliis.  —  Ner 
\alcl  scciinda  probalio.  J.ircl  cnini  albedo  coininu- 
uis  sii.  unica  secundum  rationem,  ost  tamen  mulli- 
plex  secundum  essa  qnod  babet  in  duabus  parlicu- 
laribus  albedinibus;  et  ideo  fundal  duas  siinilitudi- 
nes  in  numero.  —  Ncc  valel  lertia ;  quia,  licet 
albedo ,  et  haec  albedo ,  babeat  duos  conceptus, 
laincn  iiniis  est  ratio  alteri  ipiod  fundet  relatiuiicin. 
—  Nec  procedit  etiam  quarta;  quia  («)  dico  quod 
ipii  non  apprebendil  naluram  coinnuinem  albeilinis 
in  particulari  albedine,  non  judicat  similitudinein 
sc(  undum  albedinem.  Non  tamen  oportet  qund 
appreliendal  illain  naturam  (pianlum  ad  rationem 
universitati>,  n©C  abstracle,  scilicet  piiescindcinln 
natiirain  al»  individuantibus  cain.  Et  buc  inajiis 
dictiiiii  fuil  LD  pnecedcnti  ipi.cstionc,  (pioniodo  scn- 
sus  appidiendit  naturam  communem,  apprelicn-o 
particulari  ejusdem  natur;e. 

|    k2.    —   AD   ARGUMENTA   CONTRA    PRIMAM    PARTE.M 
TERTI.K   CONCLUSIONTS 

I.  Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  aiMiunien- 
(um  conlra  jirimam  partem  tertiae  eonclusionis,  dici- 
tur  quod  responsio  ibi  data,  est  suHiciens.  Unde 
sanctus  Tbomas,  3.  Sentent.,  dist.  8,  q.  4,  art.  5, 
dicit  :  a  Relatio,  inquit,  non  babct,  ex  lioc  quod  ad 
alterum  dicitur,  quod  sit  aliquid  in  rcrum  nalura  ; 
Sed  hoc  babcl,  cx  co  (jiiod  rclationcin  causal,  quod 
est  in  re  (pi;e  ad  altcrum  dicitur.  El  quia  c\  ea  res 
babcl  iinitalcm  el  multitudinem,  c.\  qiio  babctcs>c; 
ideo,  secundum  illud  in  quo  relatio  fundatur,  judi= 
(andiini  est  de  ea,  utium  sit  sccundum  rem  una  \c| 
plures.  Sunt  igjtur  qua?dam  relationcs  qu;c  fundan- 
tur  supcr  ipiantitatcni  •  siciil  ;equalitas,  .pi;e  funda- 

(x)  quia.  —  Om.  Pr. 


tur  super  unum  in  quantitate;  et  cum  unitas  quan- 
lilatis  non  sil  nisi  una  in  re  una  (<z),  inde  est  quod 
|icr  caindcni  ;c(pialitalcin  est  res  BSqualil  oinnibus 
(piilius  diciliir  eSS@  a'(pialis.  A-liffi  WTQ  rolati(jnes 
fiindauliir  supcr  actione  (;t  passion<^.  Et  in  istis  cst 
considcranduiii  (|uod  una  passio  respondet  duabus 
actionibus,  quando  ueutruw  a^ens  sufficit  per  se 
ad  aclioneni  complendaiii  ;  sicut  esf  in  eo  qui  una 
nati\itatc  nascilur  ex  [)alre  et  matre ;  unde  in  patre 

et  matre,  lunt  diveris  relationea  leeundum  rem, 
sicut  el  dute  acliones,  sed  in  nato  est  una  relatio 
sccundum  rem,  secundum  quarn  referlurad  patrem 
et  matrem,  sicul  ggt  una  passio.  Item,  consideran- 
diiiii  csl  (|uod  qiiiedam  relationes  non  innascuntur 
ex  actionibus  secundum  quod  sunt  in  actu,  sed 
magis  .-'•<■  1 1 1 1 ♦  I u 1 1 1  (|iiod  liicrunl  ;  sicul  ali(juis  dicitur 
pater,  post(piam  ex  aclione  est  effectus  coiisecutus; 
et  tales  rolationcs  fundanlur  super  illud  quod  ex 
actione  in  agenle  relinquitur,  sive  sit  dispositio,  sive 
babitus,  sive  aliquod  jus,  aut  potestas,  vel  aliquid 
Inijusinodi.  Sed  quia  hoc  quod  relinquitur  ex  actio- 
nibiis  iiniiis  <pcciei,  non  potest  esse  nisi  unum, 
inde  est  quod  tales  relationes,  etiam  secundum  rem 
non  multiplicantur  secundum  diversas  actiones,  sed 
niaLiis  sunt  unum,  secundum  illud  quod  ex  actione 
relinijuitur ;  et  propter  boc,  non  sunt  diversce  rela- 
tiones  secundum  rem  in  patre  uno,  qui  generat  mul- 
tos  filios,  nec  in  magistro  uno,  qui  doeet  plures  dis- 
cipulos.  Si  aiileni  sinl  iictionos  plures  secundum 
spccieni,  ciiusant  etiam  [(lures  relationes  specie  dif- 
fercnLes.  »  —  Hiec  ille.  —  Idein  ponit,  3  p.,  ({.  35, 
;irt.  5.  El  notaiiduin  ipiod  in  3.  Sentent.,  ubi  supra, 
in  solutione  (pi;irli,  dicit  sic  :  «  Quamvis  ex  tormi- 
nis  miiltipliconliir  rcspcctus  relationis,  non  tamen 
oportet  quod  miiltiplicentur  relationes  secundum 
rem.  »  Ex  (juo  videtur  velle  quod  ubi  non  csl 
nisi  unicuin  fundamentiiin  relationis,  relatio  est 
unica  sccundiiin  rem,  sed  multiplex  secundum 
liitionciii  rtspectus.  Dt  idem  ponit,  3  p.,  ubi  supra, 
ad  3um,  ubi  ait  :  «  Unum  et  ens  se  consequuntur, 
sieut  dicitur,  4.  Meta})lii/xicic  (t.  c.  3).  Et  ideo, 
sicut  contingit  quod  in  uno  extremorum  relatio  sit 
qiioddam  ens,  in  alio  autem  non  sit  cns,  sed  ratio 
liinluni;  ita  etiam  contingit  quod  ex  parte  unius 
o\lreini  est  una  relatio,  c\  parte  autem  idterius 
sunt  multae  relationes.  »  Etpost,  dicit  quod  a  in  filio 
cst  una  sola  filiatio  secundum  rem ;  sed  duplex 
sci  iiinliim  rationein,  in  quantuin  correspondet  utri- 
que  relationi  parentum,  sccundiiiii  diios  respectus 
intellectus  ».  —  Ha3c  ijle.  —  E\  quibus  potest 
baberi  quod,  sicut  ipse  ponit  quod  tiliatio  et  com- 
niiinis  spiratio,  in  divinis,  sunt  una  res,  tamen 
sunt  dii;c  relationos  ;  ita,  in  croaturis,  miilta2  rela- 
tioncs  suiil  iiiki  res. 

Dico  igitur  ad  propositum,  quod  bpmo  est  in;e- 


ui  una.  —  Om.  Fr. 


324 


I.IISISI    I.    SENTENTIARUM 


qualis  oinnibus  arenis,  et  granis,  et  floribus,  de 
quibus  dicit  arguens,  per  unicam  inaequalitatem,  et 
dissimilis  per  unicam  dissimilitudinem ;  quae  quidem 
inaequalitas  non  est  nisi  una  res ;  est  tamen  multae 
relationes,  vel  multi  respectus,  secundum  diversos 
terminos  ad  quos  refert.  Nec  est  simile  quod  unica 
res  sit  multae  albedines ;  quia  albedo  habet  quod  sit 
aliquid,  non  solum  ex  parte  sui  esse  quod  habet  in 
subjecto,  sed  etiam  ex  sua  quidditate  ponit  aliquid  ; 
et  ideo  non  posset  plurificari  secundum  rationem 
albedinis,  ita  quod  esset  multae  albedines,  quin  sta- 
tim  esset  multae  res ;  sed  secus  est  de  relatione. 
Eodem  modo  dico,  de  illis  centum  albedinibus, 
quod  non  quaelibet  habet  nonaginta  similitudines, 
sed  tantum  unam  secundum  rem.  Et  cum  impro- 
batur  ista  responsio,  quia  :  una  similitudo  desinit, 
alia  remanente ;  ergo  illae  non  sunt  eadem  res ;  — 
dico  quod  in  illo  casu,  similitudo  non  desinit  secun- 
dum  rem,  sed  quantum  ad  respectum  quem  habe- 
bat  ad  terminum  qui  defecit ;  ita  quod  non  perditur 
aliqua  res  in  albo  remanente,  sed  relatio  similitu- 
dinis  quse  remanet,  pauciora  respicit  quam  prius. 

II.  Ad  argumenta  Durandi  et  Aureoli.  — 
Ad  primum  Durandi  contra  eamdem  partem,  nega- 
tur  minor;  nam  similitudo  fundatur  super  illa  uni- 
tate  rationis  specifica,  quae  est  ens  reale  extra  ani- 
mam ;  non  tamen  absolute,  ut  est  natura  talis  vel  talis, 
sed  in  natura  specifica  ut  habet  cum  alia  natura  extra 
animam  exsistente  unitatem  specificam,  quse  est  uni- 
tas  rationis  in  actu  vel  in  virtute.  Licet  enim  albedo 
exsistens  in  Socrate,  et  ea  quae  est  in  Platone,  non 
habeant  actualem  unitatem  specificam  extra  animam, 
babent  tamen  eam  in  virtute ;  quia  quaelibet  albedo 
potest  aliquid  imprimere  in  intellectu  nostro,  in  quo 
omnes  albedines  sunt  indivisae  et  unum  secundum 
speciem  intelligibilem ;  omnesetiam  albedines  habent 
unitatem  rationis  in  intellectu  angeli  et  in  intellectu 
divino.  In  albedine  ergo  habente  talem  unitatem  in 
virtute,  fundatur  dicta  relatio.  Et  sic,  cum  funda- 
uientum  istud  sit  reale,  ex  hac  parte  non  claudicat 
realitas  talis  relationis. 

Ad  seeundum  negatur  major,  ut  prius  dictum 
fuit;  quia  identitas  numeralis  non  habet  extrema 
realiterdistincta,  sicut  habetsimilitudo  autsequalitas. 

Ad  tertlum  dicitur  quod  nnu  oportet  extrema 
relationis  ab  invicem  dependere,  sed  suffieit  quod 
sint  ad  invicem  naturaliter  ordinata,  modo  prae- 
exposito  in  alia  queestione. 

Ad  quartum  dicitur  quod  Aristoteles,  dum  facit 
mentionem  de  relationibus  consequentibus  quanti- 
tatem,  facit  implicite  mentionem  de  relationibus 
consequentibus  numerum,  et  unitatem  queeestprin- 
cipium  numeri,  vel  unitatem  transcendentem  appli- 
catam  naturis  specificis;  et  tales  sunt  sequalitas  et 
similitudo,  quia  istae  consequuntur  unitatem  quali- 
tatis  aut  quantitatis. 


Ad  quintum  dicitur  quod  similitudo  fundatur 
supernaturaspecifica,  non  utest  haec,  aut  individua, 
sed  ut  continet  virtualiter  unitatem  specificam  cum 
alia  natura,  quae  est  unitas  rationis  in  intellectu.  Et 
ideo  nulla  pars  dictee  divisionis  ibi  factie ,  sustine- 
tur;  nisi  tertia,  si  bene  intelligatur  et  reducatur  ad 
modum  ioquendi  praefatum.  Verumtamen,  nullum 
membrum  dictae  divisionis  sufficienter  impugnatur 
quoad  omnia. 

Cum  enim,  contra  primum,  arguitur  de  inaequa- 
litate  linearum  unius  speciei,  etc. ;  —  dico  quod 
linese  insequales,  licet  sint  ejusdem  speciei  subal- 
ternae,  puta  lineae,  non  tainen  sunt  unius  speciei 
specialissimae  in  genere  mensurae,  puta  palmi,  aut 
ulnae,  vel  hujusmodi.  Modo  aequalitas  non  fundatur 
absolute  in  natura  quantitatis,  aut  lineie,  nisi  ut 
habet  rationem  mensurae  et  quantitatis  redactae  ad 
certum  numerum,  puta  cubiti,  vel  bicubiti ;  species 
enim  quantitatum  sumuntur  penes  numerum  et 
proportionaliter  ad  species  numerorum,  ut  ponit 
sanctus  Thomas,  in  multis  locis. 

Gum  autem  contra  secundum  principiale  mem- 
brum  dictse  divisionis  ,  arguitur,  primo  ,  quia 
concipiens,  etc. ;  —  dico,  ut  prius,  quod  duae  albe- 
dines  possunt  concipi  unius  speciei ,  dupliciter,  sicut 
dictum  est  de  quantitate.  Ideo  consimiliter  dicen- 
dum  est  quod  nunquam  albedines  dissimiles  conci- 
piuntur  esse  unius  speciei  specialissimae,  quae  atten- 
ditur  penes  rationem  numeri  vel  mensuraesecundum 
numerum  graduum  earumdem.  —  Cum,  secundo, 
contra  idem  membrum,  arguitur  et  quaeritur,  an 
conceptus  specificus  albedinis  fundet ,  etc. ,  — 
dico  quod  nihil  factum  ab  anima  fundat  similitu- 
dinem,  sed  natura  specifica  exsistens  extra  animam 
habens  talem  unitatem  virtualiter  et  aptitudinali- 
ter;  ideo  divisio  facta  nihil  valet.  —  Tertium  si- 
militer  argumentum  contra  ideni  membrum, 
nihil  valet;  quia  non  est  contra  nos,  ut  manifeste 
patet. 

Similiter,  illa  quae  objiciuntur  contra  tertium 
membrum  dictae  divisionis,  non  sunt  ad  mentem 
opinantium ;  quia  illi  non  intendunt  quod  albedines 
numerales,  ut  habent  conformitatem  quae  est  relatio, 
fundent  similitudinem  ;  sed  intendunt  per  confor- 
mitatem,  unitatem  rationis  ad  invicem  :  quae  quidem 
unilas,  sicut  et  suuni  fundamentum,  virtualiter 
continetur  in  omni  albedine;  quaelibet  enirii 
nata  causare  speciem  oninium  albedinum  in  intelle- 
ctu  possibilium;  in  <pia  specie  omnes  albedines  pos- 
sibiles,  sunt  unum  indivisum  secundum  rationem  : 
quia  illa  species  aeque  est  unius  sicut  alterius  reprae- 
sentativa. 

Ad  sextum,  responsum  est  in  conclusionibus ; 
iiain  similitudo  et  sequalitas  non  dicunl  9olam  uni- 
tatem  qualitatis  aut  quantitatis;  sed  supponunl  eam 
in  siio  fundamento,  ui  modum  fundamenti,  non  ut 
fundamentum  vel  partem  fundainenti. 


MSTINCTIO    XXXI.   —    QU  ESTIO   I. 


325 


§  3.  —  Ad  argumenta  contra  secundam  partem 
terti/e  conclusionis  et  contra  quartam 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumentum 

Aureoli  contra  secundam  parlem  tertiae  conclusionis 
et  contra  quartam  conclusionem ,  dicitur  quod  san- 
ctus  Thomas  non  intelligit  quod  relatio  sequalitatis 
aut  similitudinis ,  sit  eodem  modo  relatio  secundum 
rationeni ,  (|uo  relatio  identitatis  alicujus  ad  se.  Rela- 
tio  enim  secundum  rationem,  est  multiplex,  secun- 
dum  quod  dictum  est  in  alia  quaestione  :  queedam, 
cujus  nullum  extremum ,  aut  fundamentum,  est 
actu  in  rerum  natura  ;  queedam  vero,  cujus  extreina 
sunt  actu  in  rerum  natura,  sed  non  realiter  distin -■ 
cta;  queedam  vero,  cujus  extrema  sunt  realiter 
distincta,  secl  non  possunt  fundare  relationem  rea- 
lem  ;  queedam  vero,  cujus  extrema  possunt  fundare 
relationem  realem,  sed  non  ad  invicem.  Exemplum 
primi :  ut  est  prioritas  preeteritorum  ad  futura ;  exem- 
plum  secundi  :  ut  est  identitas  Socratis  ad  se  ;  exem- 
plum  tertii  :  ut  oppositio  quee  est  inter  duas  relatio- 
nes ;  exemplum  quarti  :  ut  relatio  scibilis  ad  scien- 
tiam.  Dico  ergo  quod  primus  gradus  relationis 
secundum  rationem,  est  minimus;  et  quartus,  est 
maximus  ;  et  tertius  secundo  major.  ./Equalitas 
autem  et  similitudo  divinarum  personarum  est  rela- 
tio  secundum  rationem  tertia  (a),  quee  est  relatio 
inter  duas  relationes.  —  Ad  aliud,  dicitur  quod 
relatio  eequalitatis  non  est  in  actu ,  nisi  per  actionem 
intellectus  increati  vel  creati.  Sed  tamen  non  sequi- 
tur  quod  in  divina  essentia  sit  aliquid  in  potentia, 
quod  compleatur  per  intellectum ;  quia  tales  respe- 
ctus  non  intelliguntur  inexsistentes  divinee  personee, 
sed  potius  assistentes;  et  ideo,  quia  non  sunt  actu 
in  ea,  nec  persona  actualiter  per  eos,  non  fit  in 
potentia  ad  eos.  Sunt  tamen  in  intellectu  divino,  ut 
intellccti ;  sicut  lapis  habet  esse  intellectum  in  Deo. 
Et  si  arguatur,  contra  hoc,  quia  divinae  personae 
essent  verissime  aequales,  sicut  nunc  sunt,  posito 
quod  nullus  intellectus  negociaretur  circa  eas ;  — 
dico  quod  eequalitas  dicit  duo  in  divinis,  scilicet 
unitatem  naturae  vel  magnitudinis,  et  ulterius  dicit 
relationem,  quaetalem  unitatem  consequitur.  Si  ergo 
nullus  intellectus  negotiaretur  circa  divinas  perso- 
nas,  adhuc  aequalitas  remaneret  quoad  primum  ;  sed 
non  quoad  secundum,  nisi  quoad  causam ,  scilicet 
quoad  suum  fundamentum ,  quod  est  praedicta  uni- 
tas  quantitatis  virtualis.  Et  eodem  modo  dico  de 
aliis  respectibus,  ratione  unius  personae  ad  aliam, 
vel  Dei  ad  creaturas,  qui  (6)  sunt  ab  aeterno  et  (y) 
importantur  istis  nominibus,  creativum,  producti- 
vum,  praedestinativum ,  cognitivum,  et  hujusmodi. 
Item,  de  respectibus  rationis  Dei  ad  creaturam  ex 


(a)  tertia.  —  tertiam  Pr. 
(6)  qui.  —  quae  Pr. 
(y)  et.  —  qui  Pr. 


tempore,  qui  per  ista  nomina  importantur,  Creator, 
Dominus,  refugium  ,  datum,  etc. 

Ad  argumentum  secundo  loco  factum  contra 
eamdem  conclusionem  ,  conceditur  major  et  minor; 
sed  consequentia  non  valet.  Licet  enim  Filius  et 
Pater  sint  indistincti  in  natura  vel  magnitudine, 
tamen  ipsi  inter  se  personaliter  sunt  distincti.  Et 
ideo  argumentum  concludit  solum  quod  natura 
Patris  non  sit  aequalis  naturae  Filii ;  sed  non  conclu- 
dit  quin  Pater  sit  aequalis  Filio  in  natura,  vel  magni- 
tudine. 

II.  Ad  argumenta  Scoti  et  aliorum.  —  Ad 

ea  quee  objiciuntur,  secundum  Scotum  et  sequaces 
ejus,  contra  eamdem  conclusionem,  dicitur. 

Ad  primum  quidem,  dico  quod  ad  relationem 
realem  requiritur  quod  sit  inter  extrema  realiter 
distincta,  quorum  quodlibet  possit  relationem  fun- 
dare.  Constat  autem  quod  in  divinis  non  sunt  duo 
fundantia  aequalitatem  aut  similitudinem  illo  modo; 
quia  nec  duo  absoluta,  nec  duo  relativa,  ut  in  pro- 
bationibus  conclusionum  deductum  est. 

Ad  secundum  dicitur  quod  relationes  originis  non 
fundantur  in  divina  essentia  praecise;  sed  fundantur 
in  communicatione  et  acceptatione  divinae  naturae, 
quae  realiler  distinguuntur ;  non  quidem  sicut  duo 
absoluta,  sed  relative  solum  ;   scilicet  generare  et 
generari,  spirare  et  spirari.  Et  si  dicatur  quod  ,  sicut 
paternitas  et  filiatio  fundantur  in  duobus  relativis, 
ita  poterit  dici  de  aequalitate  Patris  ad  Filium,  et 
Filii  ad  Patrem,  quod  fundantur  super  duabus  rela- 
tionibus ;  —  dico  quod  non  est  simile.  Nam ,  licet 
paternitas  et  filiatio  fundentur,  in  divinis,  super 
generare  et  generari,  quae  sunt  duae  i2S  relativee, 
non  tamen  se  habent  per  modum  relativorum,  sed 
per  modum  actionum  vel  actuum  notionalium.  Et  si 
dicas  quod  ista  fundamenta,  scilicet  actus  notiona- 
les,  non  possunt  fundare  oppositas  relationes,  nisi 
praehabeant  in  se  distinctionem ;  in  divinis  autem , 
ante  relationes,  nulla  praecedit  distinctio  realis;  — 
dicitur  quod  ubi  fundamenta  relationum  aliter  distin- 
guuntur  quam  relative,  distinctae  relationes  requi- 
runt  fundamenta  prius  et  aliter  distincta  quam  per 
relationem ;  ubiautem  fundamentarelationumnon(a) 
sunt  aliud  a  relationibus,  nec  distinguuntur  nisi  rela- 
tive,  non  oportet  fundamenta  prius  natura  distingui 
quam  relationes  distinguantur,  sed  ipsse  relationes 
distinguunt  sua  fundamenta.  Hanc  solutionem  inten- 
dit  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  8,  art.  3, 
ad  42am.  Et  1  p.,  q.  40,  art.  2,  ad  4um,  dicit  quod 
ubi  relatio  est  accidens,  prsesupponit  distinctionem 
fundamentorum ;    ubi   autem   est   subsistens,   non 
praesupponit  distinctionem ,  sed  eam  secum  fert. 

Ad  tertium  dicilur  quod  aequalitas  divinarum  per- 
sonarum    dicitur  prima,   non  quantum  ad    respe- 


(a)  non.  —  Om.  Pr. 


32G 


LIHRI    I.    SENTENTIAUUM 


ctUffi  rationisquem  importat,  sed  quantum  ad  unita- 
tem  essentiae,  quam  importat  in  suo  intellectu ;  unitas 
autem  illa  est  essentia  indivisa,  quoe  est  primum  ens. 

Ad  quarluin  dicilur  quod  aequalitas  est  in  Filio  ex 
vi  generis  quantum  ad  unitatem  essentialem  ;  non 
autem  quantum  ad  respectum  rationis  consequen- 
tem  illam  unitatem. 

Ad  quintum  dicitur  quod  quantitas  dimensiva 
non  fundat  eequalitatem  acl  seipsam,  sed  ad  aliam 
ejusdem  speciei.  Et  ita,  in  proposito  :  quantitas 
divinae  virtutis  non  fundat  relationem  sequalitatis 
realis  ad  se,  nec  ad  aliquid  distinctum  a  se  in  divinis. 

Ad  sexluin  dico  quod  implicat  contradictionem, 
eamdem  albcdinem  numero  informare  diversas 
superficies  secundum  esse,  quia  esset  eadem  numero 
et  non  eadem  numero.  Posito  tamen  casu,  quod  ibi 
esset  relatio  realis,  non  tamen  in  proposito;  quia  in 
illo  casu,  essent  ibi  duo  absoluta,  scilicet  dufie  super- 
ficies,  et  ideo  una  possel  ad  aliam  referri.  Non  sic 
in  proposito  :  nam  in  divinis  est  una  quantitas 
numero  in  duobus  suppositis  relativis,  quorum  nul- 
lum  potest  aliam  relationem  fundare.  Verumtamen, 
potius  dico  quod  nullo  modo  esset  ibi  relatio  realis 
similitudinis  seu  aequalitatis ;  quia  relatio  sumit 
numerum  a  fundamento,  polius  quam  a  supposito. 

Ad  septimum  dico  quod  falsum  supponit,  scilicet 
quod  paternitas  et  filiatio  fundentur  in  essentia,  ut 
dictum  est  ad  secundum.  —  Confirmatio  etiam  nulla 
est.  Quia  (a)  supposita  distincta  in  divinis  non  sunt 
fundamenta  relationum,  sed  sunt  relativa;  ad  hoc 
autem  quod  relatio  sit  realis,  plus  exigit  distinctio- 
nem  fundamentorum  quarn  suppositorum  ;  vel  sal- 
tem,  si  utrumque  exigat,  prius  exigit  distinctionem 
fundamentorum. 

Ad  octavum  dico  quod  sequalitas  est  perfectio 
simpliciter,  non  quoad  relationem  quam  dicit  in 
Deo,  nec  solum  quoad  quantitatem,  sed  quoad 
essentise  unitatem.  Nec  valet  replica;  quia  non 
inlendit  Augustinus  dicere  quod  respectus,  impor- 
tatus  in  axpialitate,  dicat  perfectionem ,  in  quantum 
hujusmodi;  vel  negatio,  quam  dicit  sequalitas.  Sed 
intendit  quod  excellentia  de  qua  loquitur,  attenditur 
penea  quantitatem,  ut  est  tanta  in  uno  Sicut  in  alio; 
ita  quod  respectus  vel  negatio  non  est  causa  perfe- 
ctionis,  sed  modus  caus;e. 

Ad  argumentum  in  pede  quccslionis  factum, 
respondetur  quod  il>i  deflcil  tertia  eonditio;  nam, 
inter  duo  supposita,  quorum  quodlibet  est  relatio 
subsistens,  nulla  potest  innasci  relatio  secundum 
rem,  qu«  sii  media  interilla,  ut  dictum  est,  etc. 


(a)  quia.  —  quod  \'\\ 


DISTINCTIO    XXXII. 


quj:stio  i. 

UTRUM  PATER  ET  FILIUS  UILIGANT  SE  SPIRITU  SANCTO 

irca  trigesimarnsecundam  distinctionem 
quaeritur  :   Utrum  Pater  et  Filius  dili- 
ijfj^    gant  se  Spiiitu  Sancto. 

Et  argnitur  quod  non.  Sicut  se  habent 
Pater  et  Filius  ad  sapere,  sic  se  babent  ad  diligere; 
sed  Pater  non  sapit  sapientia  genita,  qua3  est  Filius, 
secundum  Augustinum,  7.  de  Trinitate,  cap.  1  ; 
igitur  nec  Pater  et  Filius  diligunt  amore  procedente, 
qui  est  Spiritus  Sanctus. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Circa  materiam  divi- 
norum  stare  debet  bomo  dictis  Sanctoruin  :  sed 
Sancti  communiter  concedunt  quod  Pater  et  Filius 
diligunt  se  Spiritu  Sancto ;  igitur  illa  est  conce- 
denda. 

In  hac  quasstione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
videbitur  de  qusesito.  In  secundo  videbitur  an  Pater 
sit  sapiens  sapientia  quam  genuit. 

ARTICULUS  I. 

VIDETUR      DE      QU^SITO 


A. 


CONCLUSIONES 


Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  Ista  propositlo  :  Pater 
et  Filius  diliqunt  se  (a)  Spirilu  Sancto,  est  vci.i. 
el  niliilominus  est  propria. 

Probatur  ista  conclusio,  pro  prima  parte,  per  sau- 
ctum  Thomam,  I.  Sentent.,  dist.  ',V2,  q.  1.  art.  I  . 
ex  hoc  quod  lam  Augustinus  ipiam  alii  Sancti,  COm- 
muniter  tali  locutione  utuutur;  uiidc  cain  negare 
praesumptuosum  videtur.  —  Pro  BCcunda  parte,  pro- 
batur  per  eumdem,  ibidem  :  Si  eitim  ista  i 
impropria,  et  debcivl  exponi  ad  hunc  sensum  (piod 
Pater  et  Filius  diligunt  86  Spiritu  Sancto,  id  eet, 
amore  essentiali  qui  apjiropriatur  Spiritui  SanctO, 
eadem  ratione  Patcr  diceretur  bonus  Spiritu  SanctO, 
et  sapiens  Filio ;  quod  tamen  non  conceditur. 

Secunda  conclusio  eei  quod.  eum  dlottor  :  Pater 

(>l  Kilius  diliuunl  M  Spiritu  S.-uiclo.  illc  ;il)li»ti- 
vus,  Spii-ilu  Sanclo.  non  soluin  con^lruilur  in 
habitudine  signi,  ut  sit  sensus  :  Pater  el  Filius 
diligunt  se  Spiritu  Saneto,  id  est,  Spirilus  San- 


(a)  se.  —  "ui    l'i-. 


DISTINCTIO   XXXII.  —  QU^STIO   I. 


327 


ctus  esl  slflinim  quod  Pnlcr  d  Tilius  se  dill* 
gunt. 

Istam  conclusionem  proljat  ipso,  ihidom,  sic  : 
«  quia  eliam  amor  creatus,  est  signuin  dilectioniB 
ipia  Pater  et  Filius  86  diligUUt;  sed  tainen  non  ideo 
dicitur  quod  diligant  amore  crealo.  » 

Tertia  conclusio  e§t  quod  tiie  ablativus,  non 
sufficii  dicere  quod  sii  resolvendus  in  preeposi- 
tioncm,  ut  sil  scusus  :  Pttler  «lili«|it  Filiuni  Spi- 

riiu  Sancto,  id  cst ,  per  Spiritum  Sanctum,  ita 
quod  ly  per  designet  eubauctoritatem  iu  Spiritu 
Sancto,  ct  auctoritatem  in  Patre  et  Fillo. 

Istam  probat  sic,  ibidem  :  quia  «  per  pncpositio- 
nem  per  (a)  designatur  habitudo  causai  in  causali 
cui  adjungitur,  quamvis  non  respectu  operantis,  sed 
respectu  operati.  Filius  enim  babet  causalitalem 
rcspectu  creaturae  (6),  quamvis  non  sit  principium 
operationis  in  Patre  ;  et  ideo  dicitur  quod  Pater  ope- 
ratur  per  Filium.  Sed  cum  dicitur  :  Pater  diligit 
Filium  per  Spiritum  Sanctum,  non  denotaturaliquis 
efiectus  in  creatura,  nec  aliquid  cujus  sit  Spiritus 
Sanctus  principium  ;  et  ideo  non  est  similis  ratio 
dicendi  9. 

Quarta  conclusio  est  quod  ille  ablativus  non 
construilur  in  habitudine  formse,  ita  quod  sil 
sensus  quod  Pater  et  Filius  diliqunt  fonnaliter 
amore  qui  est  Spiritus  Sanclus. 

Tstam  probat  sic,  ibidem  :  cc  A  forma,  inquit, 
non  denominatur  aliquid,  nisi  inhaareat ;  et  ita,  cum 
Spiritus  Sanctus  non  se  habeat  ad  Patrem  ut  inhre- 
ivns,  sed  ut  per  se  subsistens,  non  potest  esse  quod 
sit  sicut  forma  eliciens  actum  dilectionis.  Et  proe- 
terea,  forma  liabet  rationem  principii,  respectu  ejus 
eujus  est  forma,  qugecumque  forma  sit,  vel  quan- 
lum  ad  esse  substantiale,  vel  quantum  ad  esse  acci- 
dentale  et  operationem  consequentem  ;  etitaSpiritus 
SanctUS  esset  principium  alicujus  in  Patre;  quod 
falsum  est.  » 

Quinta  conclusio  est  quod  ille  ablativus  con- 
struitur  in  habitudine  quasi  effectus  formalis, 
ut  dlcatur  effectUS  largo  niodo,  ouiiic  quod  a 
principio  est,  quia  proprie  in  dlvinis  non  est 
efficiens  et  effectus;  et  forinale  dicalur,  quod 
habet  actum  fornuc  in  denominando.  Et  est  sen- 
sus  quod  a  Patre  et  Filio  procedit  amor  qui  cst 
Spirilus  Sanctus,  quo  se  dilkjunt. 

((  Adcujus  explanationem,  considerandum,  inquit, 


(a)  per.  —  Om.  Pr. 

(6)  creaturw.  —  causse  Pr. 


quod  secundum  diversam  generis  naturam,  diver- 
siisesl  inodus  deuominationis.  Qiuedam  enim  genera, 
secundum  rationem  suam,  signilicaut  ut  inhaTcns, 
sicut  qualitas,  et  quantitas,  et  hujusmodi ;  et  in 
talihus  non  fit  denominatio  nisi  per  formam  inhse- 
rentem,  quse  est  principium  secundum  aliquod  esse 
suhslantiale  aut  accidentale.  Qu«dam  autem  signifi- 
cant,  secundum  rationem  suam,  ut  abalio  exiens,  et 
non  ut  inhserens ;  sicut  praecipue  patet  in  actione. 
Actio  enim,  secundum  quod  est  actio,  significatur 
ut  ah  agente.  Unde  in  genere  actionis,  denominatur 
aiicns  per  id  quod  est  ah  eo,  et  non  quod  est  princi- 
pium  ejus;  sicut  cum  dicitur  actione  agens;  nec 
tamen  actio  est  principium  agentis,  sed  e  converso. 
Et  si,  per  impossibile,  poneretur  esse  aliquam 
actionem  quaj  non  esset  accidens,  non  esset  inhse- 
rens,  et  tamen  denominaret  agentem  ;  et  tunc  agens 
denominaretur  per  id  quod  ab  eo  esset,  et  non  esset 
in  eo  ut  inheerens.  Sed  quia  cujuslihet  actionis  prin- 
cipium  est  aliqua  forma  inhserens,  ideo  aliquid 
potest  dici  agens  duobus  modis  :  vel  ipsa  actione, 
qttffl  denominat  agentem,  sed  non  est  principium 
ejus;  vel  forma,  quse  est  principium  actionis  in 
agente,  et  secundum  quid  principium  agentis  ;  sicut 
dicimus  ignem  moveri  sursum  motu  proprio  et  levi- 
tate. 

((  His  visis,  patet  faciliter  qualiter  concedendum 
sit  quod  dictum  est,  et  quid  sit  quod  dubitationem 
induxit.  Diligere  enim,  in  divinis,  potest  dici  esseh- 
tialiter,  secundum  quod  non  importat  processionem, 
nisi  secunilum  ralionem  ;  et  hotiomditer,  secundum 
quod  importat  processionem  realem  amOris  ab 
amante.  Et  ab  utroque  modo  invenitur  amor  dupli- 
ciler  dici  :  scilicet  ut  qualitas,  prout  amar  significat 
habitum  amantis ;  et  ut  est  operat;o,  prout  amor 
siguificat  actum  vel  passionem  amantis  in  amatum 
vel  ab  amante.  Si  igitur  diligere  sumatur  essentiali- 
ter,  cum  dicitur  :  Pater  diligit  Filium,  dicetur  dili- 
gere  denominative  amore  qui  est  actus  essentialis, 
et  sicut  principio  illius  actus,  ipsa  charitate,  quse 
est  divina  substantia.  Si  autem  sumatur  notionaliter, 
tunc,  si  (a)  amor  significat  formam  qiiBe  est  princi- 
pium  hujus  actus  (6),  dicetur  Pater  diligere  Filium 
ipsa  proprietate  quse  est  principium  processionis 
Spiritus  Sancti,  sicut  paternitas  est  principium 
generationis  Filii.  Si  autem  amor  nominet  ipsam 
actionem  procedentem ,  sic  Pater  dicitur  Filium  dili- 
gere  amore  qui  est  Spiritus  Sanctus ;  licet  hoc  non 
adeo  contineat  veritatem.  Et  similiter  in  aliis  nomi- 
nibus  quse  significant  per  modum  operationis,  Ut  (y) 
Verbum  ;  et  ideo  dicitur  quod  Pater  dicit  Verbo  suo.  » 
—  Hsec  ille. 

Et  ibidem ,  ad  2um,  dicit  :  «  Amor  personalis  non 


(a)  si.  —  Om.  Pr. 
{6)  et.  —  Ad.  Pr. 
(r)  ut.  —  et  Pr. 


328 


UBRl    I.    SENTENTIARl  M 


se  habet  ad  Patrem  diligentem,  ut  principium  dile- 
ctionis,  sed  magis  ut  actus  denominans;  et  ideo  non 
construitur  in  habitudine  alicujus  principii,  nec  in 
habitudine  formse,  in  quantum  forma  est  princi- 
pium,  sedsolum  in  quantum  forma  est  denominans ; 
ut  cum  dicitur  :  Iste  est  agens  actione.  » 

Item,  ad  3um,  sic  ait  :  «  Diligere,  inquit,  in  dicta 
propositione,  scilicet  Pater  dilisit  Filium  Spiritu 
Sancto,  non  dicit  actum  essentialem,  sed  notiona- 
lem.  Sciendum  tamen  quod  in  actu  notionali,  qui 
est  diligere,  duo  intelliguntur,  scilicet  actus  ipse,  et 
exitus  actus  ab  agente;  et  ipse  actus  est  persona 
Spiritus  Sancti;  sed  emanatio  actus  ab  agente,  est 
proprie  notio,  sive  actus  notionalis;  et  ideo  etiam 
persona  Spiritus  Sancti  non  significatur  per  actum 
designatum  verbo,  quia  verbum  significat  actum  ut 
egredientem  ab  agente,  sed  significatur  per  actum 
designatum  nomine  quod  significat  actum  absolute, 
ut  amor  vel  dilectio.  Diligere  autem  proprie  dicit 
notionem,  quia  diligere  idem  est  quod  amorem  emit- 
tere.  Unde  in  verbo  diligendi  importatur  et  ipse 
actus,  qui  est  persona,  ratione  cujus  secundum 
actum  illum  Pater  denominatur  diligens  amore,  qui 
est  persona  Spiritus  Sancti ;  et  importat  emissionem 
actus,  ratione  cujus  est  notionale.  Sed  lioc  verbum, 
spirat,  significat  ipsam  emissionem  actus,  et  non 
actum  emissum ;  et  ideo  Pater  non  dicitur  spirans 
Spiritu  Sancto,  sed  actu,  vel  proprietate  spirationis. 
Et  simile  est  de  generatione  :  quia  generatio  dicit 
emissionem  geniti,  unde  non  dicitur  quod  Pater 
generat  Verbo ;  sed  dicere  dicit  emissionem  Verbi  et 
Verbum  emissum ,  et  ideo  dicitur  quod  dicit  Verbo. 
Verbum  autem  nominat  id  quod  emissum  est,  et 
non  emissionem  ;  et  ideo  Verbum  est  personale,  sicut 
et  Amor;  et  diligere  et  dicere,  notionale.  »  —  Htec 
ille. 

Item,  art.  2,  ad  4um,  dicit  :  «  Si  diligere  dicat 
actum  notionalem,  tunc  in  hoc  verbo,  diligere,  im- 
portatur  quasi  duplex  actus,  scilicet  ipse  actus  amo- 
ris  qui  significat  personam  Spiritus  Sancti,  et  emis- 
sio  (a)  amoris.  Unde  diligere  notionaliter  sumptum 
nihil  aliud  est  quam  spirare  amorem  ;  per  spirare 
enim  significatur  ipsa  emissio,  sed  per  amorem  per- 
sona  Spiritus  Sancti.  »  —  Hsec  ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1  p.,  q.  37,  art.  2  : 
«  Sciendum,  inquit,  quod  res  communiter  denomi- 
natur  a  suis  formis,  sicut  album  ab  albedine,  et 
homo  ab  humanitate.  Omneenim  illud  a  quo  aliquid 
denominatur,  quantum  ad  hochabet  rationem  forma\ 
vel  habitudinem  forniae ;  ut  si  dicatur  :  Iste  indutus 
est  vestimento,  iste  ablativus  construitur  in  habitu- 
dine  causae  formalis,  quamvis  non  sit  forma.  Con- 
tingit  autem  aliquid  denominari  per  illud  quod  ab 
eo  procedit,  non  solum  sicut  agens  actione,  sed 
etiam  sicut  termino  actionis,  qui  est  effectus,  quando 

(<x)  emissio.  —  emissionem  l'r. 


iste  effectus  in  intellectu  actionis  includitur.  Dici- 
mus  enim  quod  ignis  est  calefaciens  calefactione , 
quamvis  calefactio  non  sit  calor,  qui  est  forma  ignis, 
sed  actio  ab  igne  procedens;  et  dicimus  quod  arbor 
est  fiorens  fioribus,  quamvis  flores  non  sint  forma 
arboris,  sed  quidam  effectus  ab  arbore  procedentes. 
Secundum  hoc  ergo  dicendum  quod  diligere,  in  divi- 
nis,  sumitur  essentialiter  et  notionaliter.  Secundum 
quod  essentialiter  sumitur,  sic  Pater  et  Filius  non 
diligunt  se  Spiritu  Sancto,  sed  essentia  sua.  Unde 
Augustinus,  in  15.  de  Trinitate  (cap.  7)  :  Quis 
audet  dicere  Patrem  nec  se,  nec  Filium,  nec  Spi- 
ritum  Sanctum  diligere,  nisi  per  Spiritum  San- 
ctum  9  Secundum  vero  quod  notionaliter  sumitur, 
sic  diligere  nihil  aliud  est  quam  spirare  amorem ; 
sicut  dicere  est  producere  verbum,  et  florere  est 
producere  florem.  Sicut  igitur  dicitur  arbor  fiorere 
floribus,  ita  dicitur  Pater  diligens  Spiritu  Sancto, 
vel  dicens  Verbo ,  se  et  creaturam  ;  et  Pater  et  Filius 
dicuntur  diligentes  Spiritu,  vel  amore  procedente, 
se  et  nos.  »  —  Haec  ille. 

Et  ibidem,  ad  secundum  argumentum,  sic  ait  : 
«  Quandocumque  in  intellectu  alicujus  actionis  im- 
portatur  determinatus  effectus,  potest  denominari  (x) 
principium  actionis  et  ab  actione  et  ab  effectu ;  sicut 
possumus  dicere  quod  arbor  est  florens  floritione  et 
fioribus.  Sed  quando  in  actione  non  includitur  deter- 
minatus  effectus,  tunc  non  potest  principium  actio- 
nis  denominari  ab  effectu,  sed  solum  ab  actione. 
Non  enim  dicimus  quod  arbor  producat  florem  flore, 
sed  productione  floris.  In  hoc  igitur  quod  dico,  spirat 
vel  generat,  importatur  actus  notionalis  tantum. 
Unde  non  possumus  dicere  quod  Pater  spiret  Spiritu 
Sancto,  vel  generet  Filio.  Possumus  autem  dicere 
quod  Paterdicit  Verbo,  tanquam  procedente  persona, 
et  dicit  dictione,  tanquam  actu  notionali ;  quia  dicere 
importat  determinatam  personam  procedentem,  cum 
dicere  sit  producere  verbum.  Et  similiter  diligere, 
prout  notionaliter  sumitur,  est  producere  amorem  ; 
et  ideo  potest  dici  quod  Pater  diligit  Filium  Spiritu 
Sancto,  tanquam  persona  procedente,  et  ipsa  dile- 
ctione,  tanquam  actu  notionali.  »  —  Haec  ille. 

Sexta  COnclusio  est  quod  Pater  dilirjit  se  Spiritu 

Sanclo. 

Istam  conclusionem  probat  prolixe  Sanctus  Tho- 
mas,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  32,  q.  1).  Unde, 
art.  2,  sic  dicit  :  «  Gum  dicitur  quod  Pater  diligil 
se  (6)  Spiritu  Sancto,  potest  intelligi  de  dilectione 
essentiali  vel  notionali.  Si  de  dilectione  essentiali,  sic , 
nec  se,  nec  Filium  diligit  Spiritu  Sancto,  sed  cliaii- 
tate  essentiali,  et  operatione  essentiali.  Si  autem 
intelligatur  de  notionali,  sic,  sicut  Filium,  ita  96 


(<x)  denominari.  —  determinan  Pr. 
(6)  se.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXII. 


QIJyESTIO   1. 


:I29 


Spiritu  Sancto  aruat ;  quia  diligere,  notionaliter  snm- 
ptum,  niliil  aliud  dicitquam  esseprincipium  amoris 
personalis,  qui  est  Spiritus  Sanctus;  quia  |  x)  amor 
qui  (6)  significatur  per  modum  operationis,  deno- 
minat  Patrem  a  quo  est,  ut  Pater(v)  dicatur  Spiritu 
Sancto  diligere.  Et  cum  tota  ratio  dilectionis  quaeest 
in  Filio,  sit  in  Patre,  et  econtra,  ex  neutra  parte 
potest  impediri  quin  Paler  Spiritu  Sancto  seipsum 
diligat,  scilicet  nec  ex  parte  spirantis  amorem,  nec 
es  parte  diligibilis;  quia  ex  una  parte  Pater  est  suf- 
fieiens  principium  Spiritus  Sancti,  et  ex  alia  parte 
sufficiens  ratio  diligibilitatis  in  ipso  est.  Unde,  sicut 
Pater  Filium  Spiritu  Sancto  diligit,  ita  seipsum  et 
Spiritum  Sanctum  dili^il  Spiritu  Sancto.  »  — ■  H;ec 
ille. 

Etibidem,  ad  primum,  dicit  :  «  Cum  omnis  actus 
notionalis  importet  rationem  principii ,  quantum  ad 
originem  divinae  personse,  hoc  contingit  dupliciter. 
Aut  quandoque  designatur  ratio  principii  respectu 
ejus  in  quod  terminatur  actus  notionalis,  ut  cum 
dicitur  :  Pater  generat  Filium  ;  generare  enim  im- 
portat  habitudinem  principii  respectu  geniti ;  et  in 
talibus  non  potest  fieri  reciprocatio,  ut  dicatur  quod 
Pater  generat  se,  quia  nulla  persona  est  principium 
suiipsius.  Quandoque  autem  habitudo  principii  non 
importatur  respectu  ejus  in  quod  transit  actus,  ut 
patet  cum  dicitur :  Pater  dat  essentiam  Filio ;  non 
enim  significatur  Pater  esse  principium  dati,  quod 
est  essentia,  sed  ejus  cui  datur.  Et  similiter  est  in 
hoc  verbo,  diligere,  quod  importat  habitudinem 
principii,  non  diligentis  ad  dilectum  in  quod  transit 
actus,  sed  diligentis  ad  amorern,  qui  importatur  in 
verbo,  diligit.  Et  ideo  in  talibus  potest  esse  recipro- 
catio.  Et  hoc  contingit,  quia  verbum,  diligere,  non 
tantum  importat  emissionem ,  sed  ipsum  amorem 
emissum.  Unde,  si  accipiatur  separatim  id  quod  ad 
originem  pertinet,  non  erit  conversio ;  non  enirn 
potest  dici  quod  Pater  spiret  se.  »  —  Hsec  ille. 

Septima  conclusio  est  quod  Pater  diligit 
creaturas  Spiritu  Sancto. 

Istam  probat,  ibidem,  art.  3,  dicens  :  «  Processio, 
inquit,  divinarum  personarum  est  qusedam  origo 
processionis  creaturarum,  cum  omne  quod  est  pri- 
mum  in  aliquc  genere,  sit  causa  eorum  quse  sunt 
post;  sed  tamen  efficierrtia  creaturarum  essentise 
communi  attribuitur.  Unde  sciendum  est  quod,  cum 
dicitur  quod  Pater  et  Filius  diligunt  nos  Spiritu 
Sancto,  hoc  verbum,  diligere,  potest  sumi  essentia- 
liter  et  notionaliter;  et  utroque  modo  est  vera  locu- 
tio.  Si  enim  sumatur  essentialiter,  tunc  in  verbo 
dilectionis  designabitur  efficientia  totius  Trinitalis, 


(a)  quia.  —  qui  Pr. 
(6)  qui.  —  quia  Pr. 
(y)  Pater.  —  Om.  Pr. 


et  in  ablativo  designante  personam  Spiritus  Sancti , 
designabitur  ratio  efficientise,  non  ex  parte  efficien- 
tis,  sed  ex  parte  effectorum,  quorum  ratio  et  origo 
est  processio  Spiritus  Sancti,  sicut  et  Verbum. 
Quamvis  Verbum  sit  proprie  ratio  creaturarum, 
secundum  quod  exeunt  a  Deo  per  modum  intellectus ; 
unde  dicitur  quod  Pater  dicit  omnia  Verbo  vel  arte 
sua.  Sed  Spiritus  Sanctus  est  ratio  earum,  prout 
exeunt  ab  eo  per  libertatem  vohmtatis;  et  ideo  dici- 
tur  proprie  diligere  creaturam  Spiritu  Sancto;  et 
non  Verbo.  Si  autem  sumatur  notionaliter,  tunc 
etiam  vera  est  locutio,  sed  habet  aliam  rationem 
veritatis,  quia  verbum  dilectionis  non  importabit 
ex  principali  intentione  habitudinem  efficientiae  (a) 
respectu  creaturae,  sed  principaliter  denominabit 
rationem  hujus  efficientise  ex  parte  effectorum,  et 
consequenter  dabit  intelligere  habitudinem  efficien- 
tiee;  et  tunc  sensus  est  :  Pater  diligit  creaturam 
Spiritu  Sancto  (6),  id  est,  spirat  Amorem  persona- 
lem,  qui  est  ratio  omnis  liberalis  collationis  a  Deo 
factse  creaturse.  » 

Et  ibidem ,  ad  '2um,  dicit :  «  Sicut  in  egressu  artili- 
ciatorum  ab  artifice  est  considerare  duplicem  proces- 
sum,  scilicet  ipsius  artis  ab  artifice,  quam  de  corde 
suo  adinvenit,  et  secundo  processum  artifrciatorum 
ab  ipsa  arte  inventa ;  ita  et  in  processu  voluntatis  est 
duo  considerare,  scilicet  exitum  amoris  ab  amante, 
et  secundo  exitum  ipsius  rei  datae  per  amorem  ab 
amante.  Unde,  quantum  ad  primum  exitum ,  se 
habet  Spiritus  Sanctus  in  comparatione  Dei  ad  crea- 
turam  ut  eflectus,  sive  quod  est  de  principio,  sicut 
et  Verbum ;  sed  quantum  ad  secundum  exitum, 
utrumque  se  habet  ut  principium ,  scilicet  Verbum 
et  Amor,  sed  creatura  ut  effectus.  »  —  Haec 
ille. 

Sciendum  tamen  quod,  1  p.,  q.  37,  art.  2,  ad3um, 
aliter  probat  istas  duas  conclusiones ,  scilicet  sextam 
et  septimam.  Ait  enim  sic  :  «  Pater  non  solum 
Filium ,  sed  etiam  se  et  nos  diligit  Spiritu  Sancto ; 
quia  diligere,  secundum  quod  notionaliter  sumitur, 
non  solum  importat  productionem  divinae  personae, 
sed  etiam  personam  productam  per  modum  amoris, 
qui  habet  habitudinem  ad  rem  dilectam.  Unde,  sic- 
ut  Pater  dicit  se  et  omnem  creaturam  Verbo  quod 
genuit,  in  quantum  Verbum  genitum  sufficienter 
repraesentat  Patrem  et  ornnem  creaturam ;  ita  diligit 
se  et  omnem  creaturam  Spiritu  Sancto,  in  quantum 
Spiritus  Sanctus  procedit  ut  amor  bonitatis  primac, 
secundrrm  quam  Pater  amat  se  et  omnem  creaturam. 
Et  sic  etiam  patetquod  respectus  importaturad  crea- 
turam  in  Verbo  et  in  Amore  procedente  quasi  secun- 
dario,  in  quantum  scilicet  veritas  et  bonitas  divina 
est  principium  intelligendi  et  amandi  omnem  crea- 
turam.  »  —  Haec  ille. 


(a)  efficientise.  —  ef/icientis  Pr. 
(6)  Spiritu  Sancto.  —  Verbo  Pr. 


330 


LIBRI   I.   SENTENTIARUM 


Octava  conclusio  est  quod  isla  :  Spirltus  9au- 
ctus  diliflit  se  Spiritu  Sanclo,  uno  inodo  est 
vera,  et  alio  modo  non. 

Istam  ponit,  1.  Sentent.,  ubi  supra,  art.  2, 
ad  4u,n,  ubi  sic  ait  :  «  Gum,  inquit,  dicitur  :  Sanctus 
Spiritus  diligit  se  («)  Spiritu  Sancto,  si  intelligatur 
de  dilectione  essentiali,  expresse  verum  est ;  sicut 
enim  seipso  Deus  est(<5),  ita  seipso  essenlialiter  dili- 
gens  est.  Si  autem  intelligatur  de  dilectione  notio- 
nali,  tunc  in  lioc  verbo,  diligere,  importatur  qtiasi 
duplex  actns,  scilicet  ipse  actus  amoris  qui  signifi- 
cat  personam  Spirilus  Sancti,  et  emissio  (y)  amoris. 
Unrle  diligere  notionaliter  sumptum,  nihil  aliud  est 
quam  spirare  amorem ;  per  spirare  enim  significa- 
tUr  ipsa  etnissio,  sed  per  amorem  persona  Spiritus 
Sancti ;  ac  si  diceretur  generare  Filium.  Unde,  sicut 
Filio  non  compelil  generare  Filium,  ita  nec  Spiritui 
Sancto  spirare  amorem;  nec  ex  hoc  aliquid  imper- 
fectionis  in  Spirilu  Sancto  vel  Filio  derelinquitur. 
Et  ideo,  secundum  hunc  sensum,  non  conceditur 
quod  Spiritus  Sanctus  notionaliter  diligat.  Si  autem 
al)  intellectu  hujus  verbi,  diligit,  separetur  actus 
originis  per  quem  efficitur  notionale,  et  remaneat  (S) 
tantuni  illud  quod  esl  personale,  scilicet  ipse  amor, 
sic  Spiritui  Sancto  conveniret ;  quia  ipse  procedit  ut 
operatio  subsistens.  Unde  ipsa  operatio  est  operans ; 
et,  secundum  hoc,  Spiritus  Sanctus  etiam  seipso 
diligeret  Filium,  vel  Patrem,  aut  seipsum;  et  tunc 
diligere  non  importaret  emissionem  amoris  a  Spiritu 
Sancto  realem,  sed  tantum  secundum  rationem. 
Unde,  secundum  hoc,  diligere  non  importaret  ali- 
quid  notionale,  sed  tantum  personam  alio  modo 
significatam.  Unde  hoc  verbum,  diligere,  potest 
sumi  tripliciter.  Aut  secundum  quod  dicit  essentiam 
tantiim;  et  tuuc  dicit  exitum  secundum  rationem 
operationis  essentialis,  qure  est  ipsa  essentia,  ab 
essentia  divina;  et  sic  Pater  diligit  (e),  et  similiter 
Filius  et  Spiritus  Sanctus.  Aut  secundum  quod 
aominat  tantutn  personam  Spiritus  Sancti ;  et  sic 
non  dicit  etiam  exituin,  nisi  secundum  rationem ; 
unde  secunduin  hoc,  tantum  convenit  Spiritui  San- 
cto  diligere;  sed  iste  tnodus  inconsuetus  est.  Aut 
dicit  realem  exitum;  et  tunc  simul  importat  notio- 
nem  activam  et  personam  Spiritus  Sancti;  et  tunc 
i"' 'i i  convenit  nisi  Patri  et  Filio.  »  —  Hsec  ille.  — 
(^nsimilem  distinclionem  trimembrcm  do  amore 
ponit,  dist.  10,  q.  1,  art.  1,  ad  4um,  quam  recitavi 
supra,  dist.  18,  in  responsione  primi  contra  conclu- 
sionem  tertiam. 


1-/1  ie.  —  Om.  Pr. 
est,  —  Oin.  Pr. 
(y)  emissio.  —  emissionem  Pr. 

t  remaneat.  —  remanet  Pr. 
(e)  Spiritum  Sancturn.  —  Ad.  Pr. 


B.  —  OBJECTIONES 

CONTRA   QUINTAM   ET   SEQUENTES   CONCLUSIONES 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  praedicta 
arguit  Aureolus  (dist  32,  q.  1,  art.  1).  Et  primo 
contra  quintam  conclusionem,  in  hoc  quod  dicit 
illum  ahlativum  construi  in  habitudine  effectus  for- 
malis,  ut  cum  dicitur  :  homo  est  indutus  vesti- 
mento. 

Primo  sic.  Manifestum ,  inquit,  est  quod  flos  non 
se  hahet  ad  florere,  sicut  eflectus  formalis  ad  cau- 
sam,  immo  potius  econtra ;  nec  vestimentum  est 
effectus  formalis,  quin  potius  esse  vestitum  (a), 
quod  est  de  pruedicamento  habitus,  est  (S)  eflectus 
formalis  indumenti,  cum  supra  dictum  sit  quod 
habitus  significat  aliquid  quod  intellectus  concipit 
derelinqui  circa  habituatum.  Sed,  secundum  istos, 
inquit  arguens,  construitur  ablativus  in  habitudiue 
eflectus  formalis.  Ergo  causa  formalis  construitur  in 
habitudine  effectus  formalis;  quod  dici  non  potest. 

Secundo  ad  idem.  Spiritus  Sanctus  magis  habet 
rationem  effectus  causse  efficientis  respectu  Patris 
et  Filii,  quam  effectus  causse  formalis.  Ergo  multo 
melius  isti  deberent  dicere  quod  construitur  ablati- 
vus  in  habitudine  effectus  causae  efficientis,  quam 
eflectus  formalis. 

Secundo  loco  arguit  contra  illud  exemplum  de 
florere  et  floribus. 

Primo  sic.  Florere,  inquit,  non  est  florem  pro- 
ducere,  sed  florem  habere  ;  dato  enim  quod  Deus 
flores  arbori  impressisset,  nibilominusarbor  dicere- 
tur  florere.  Sed  diligere,  sumptum  notionaliter,  est 
producere  Spiritum  Sanctum.  Ergo  non  est  similis 
constructio,  cum  dicitur  quod  arbor  floret  floribus, 
vel  quod  hortus  rubet  rosis,  cum  illa  qua  dicitur 
quod  Pater  et  Filius  diligunt  se  Spiritu  Sancto. 

Secundo  ad  idem.  Sic  est  de  florere  respectu  arbo- 
ris,  sicut  de  calere  respeclu  ignis.  Sed,  cum  <lh  i- 
tur  :  ignis  calet  calore,  ablativus  non  construitur 
cum  verbo  per  modum  termini  productionis ;  non 
enim  calor  pi-oducitur  per  calere.  Ergo  nec  cum  dici- 
tur  :  arbor  floret  floribus,  ablativus  construitur  ut 
terminus  productionis. 

Tertlo  sic.  Licet  verbum  activum  construatur 
cum  termino  in  ablativo,  ut  cum  dicitur  quod  sol 
radiat  radio,  vel  quod  ignis  calefacit  calore  impresso 
illi ;  lamen  verbum  neutrum  non  construitur  cum 
termino  produclionis,  cum  non  habeat  terminum. 
Non  enim  significat  actionem  productivam;  sicul 
patet  de  lucere  et  calere.  Sed  Qorere  est  verbum 
neulrum,  non  activum.  Ergo,  cum  dicilur  :  arboi 
floret  floribus,  ablativus  non  construitur  ut  termi- 
nus  actionis. 

Tertio  loco  arguit  contra  hoc  quod  dictum  est  ibi- 

(a)  vextilum.  —  vestimentum  Pr, 
(6)  ejus.  —  Ad.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXII.   -    OIJ/ESTIO   I. 


331 


dem  ,  quod  in  actu  spirandi  non  includitur  determi- 
natio  efleclus,  sicnt  in  actu  diligendi. 

Primo  sic.  In  actu  namque  includi  dicitur  termi- 
nus,  quando  unum  depominatur  ab  alio,  sicut  flos 
ct  llorere,  dilectio  et  diligere,  et  sie  de  siinililms. 
Bed  Spirifus  ctspirare,  genitus  et  generare,  diciin- 
tur  denominativa  ab  invicem,  multo  fortius  quam 
Spiritus  et  diligere ;  aam  Spiritus  non  dicitura(at) 
diligere,  sed  a  spirare;  vel  forte  econtra,  spirare  a 
Spiritu.  Ergo  multo  Ibrtius  Spiritus  includitur  in 
spirare  quam  in  diligere,  et  genitus  in  generare. 
Quare  multo  fortiua  concedendum  essel  quod  Patcr 
el  Filius  spirarent  Spiritu  Sancto  (6),  vel  cpiod 
Pater  generet  genito,  quam  quod  diligant  (y)  Spiritu 
Sancto,  si  regula  illa  sil  vera,  scilicet  :  quando  ter- 
minus  productus  includitur  in  productione,  tunc 
terminus  additur  in  ablativo,  principio  producenti, 
cum  ipsa  productione;  sicut  cum  dicitur  :  arbor 
floret  floribus, 

Secundo  ad  idem.  /Edificare  includit  in  suo  intcl- 
lectu  sedificium  ;  et  similiter  producere,  productum. 
Sed  nullus  concedit  quod  Bedificator  aedificet  sedificio, 
nec  quod  producens  producat  producto.  Ergo  regula 
non  est  vera. 

Quarto  loco  arguit  (ibid.,  art.  3)  contra  distin- 
ctionem  factam  de  diligere  essentiali  et  notionali,  et 
de  amore  qui  in  divinis  potest  sumi  essentialiter,  et 
personaliter,  et  notionaliler. 

Primo  sic.  Impossibile,  inquit,  est  duas  divini- 
tates  poni  in  divinis,  unam  essentialem,  ct  aliam 
personalem.  Sed  amor,  cum  sit  perfectio  simpliciter, 
non  est  aliud  quam  divinitas;  inimo,  cum  amor  sit 
quoddam  formaliter  infinitum,  esset  in  divinis  mul- 
titudo  eorum  quse  sunt  formaliter  infinita;  quod  est 
oninino  impossibile.  Ergo  nullo  modo  poni  possunt 
duo  amores. 

Secundo  sic.  Si  ponantur  duo  amores,  unus 
essentialis,  et  alius  subsistens  :  aut  in  Spiritu  San- 
cto  est  solus  amor  subsistens,  sine  essentiali ;  aut 
subsiatens,  cum  essentiali,  distinctus  ab  eo  realiter 
et  formaliter;  aut  distinctus  formaliter,  et  indistin- 
ctus  realiter  (6);  aut  subBistens,  cum  essentiali, 
omnino  indistinctus  ab  eo,  re  et  (e)  ratione.  Non 
potesl  dici  primum  :  quia  amor  essentialis  non  essel 
in  Spiritu  Sancto;  quod  est  erroneum.  Nec  secun- 
dum  :  quia  tunc  duplici  realilate  esset  amans,  scili- 
cet  amore  essentiali  et  amore  BUbsistenti;  et  tunc, 
cum  illi  sint  infiniti,  sequeretur  quod  Spiritus  San- 
ctus  esset  magis  infinitus  quarn  Pater  et  Filius, 
secundum  rem.  Nec  potest  dari  tertium  :  quia  idem 


(«)  a.  —  Om.  Pr. 
(6)  quani.  —  Acl.  Pr. 
(f)  diligant.  —  diligit  Pr. 

(5)  et  formaliter;  aut  distinctus  formaliter,  et  indistin- 
ctus  realiter.  —  Om.  Pr. 
(t)  et.  —  sed  Pr. 


sequitur,  scilicet  quod  saltem  secundum  rationem, 
Spirilus  Sanctus  esset  magis  infinitus  et  perfectior 
quani  Pater.  Nec  potesl  (a)  poni  quartum  :  quia  amor 
essentialis  est  improductus,  iste  vero  est  procedens  : 
ille  vero  communis  tribus,  isteproprius  uni  personoe. 
Ergo  duplex  amor  in  divinis  poni  non  potest,  uiuis 
essentialis,  et  alius  subsistens. 

Quinto  loco,  probat  quod  nullo  modo  conceden- 
dum  est  quod  aliquis  amor  producatur  in  divinis. 

Primo  sic.  Quandocumque  enim  aliqua  sunl 
unum  et  idem  secundum  rem  et  rationem,  si  unum 
non  attingitur  per  realem  productionem,  nec  rcli- 
quum.  Sed  essentia,  in  divinis,  est  idem  quod  amor, 
secundum  rem  et  rationem,  solum  connotative  dif- 
ferens,  Ut  supra  probatum  est ;  nec  aliquis  negal 
quin,  saltem  secundum  rem,  sint  idem.  Ergo  non 
est  possibile  quod  amor  producatur,  cum  Concilium 
determinet  quod  essentia  divina  non  producit,  nec 
producitur. 

Secundo  sic.  Quamvis  tota  persona  Spiritus  San- 
cti  producatur  et  dicatur  producta,  hon  tamen  in  ea 
est  aliqua  realitas  esse  capiens  productive,  nisi  sola 
proprietas  personalis;  alioquin,  si  essentia,  quae  est 
in  Spiritu  Sancto,  non  solum  caperet  esse  in  eo, 
sed  acciperet  simpliciter  esse,  impossibile  lbret  quod 
esset  eadem  cum  essentia  Patris,  quse  est  a  se,  nec 
capit  esse  aliunde.  Sic  igitur  patet  quod  nulla  reali- 
tas  quse  sit  in  Spiritu  Sancto,  capit  esse,  nisi  pro- 
prietas  personalis.  Sed  constat  quod  amor  infinitus 
non  est  idem  quod  processio,  quae  est  proprietas 
personalis  Spiritus  Sancti.  Ergo  non  potest  catho- 
lice  concedi  quod  in  Spiritu  Sancto  sit  aliquis  amor 
productus. 

Tertio.  Gum  dicitur  quod  Spiritus  Sanctus  est 
anior  produclus  :  aut  intelligitur  communicatio  ;  aut 
vera  productio.  Sed  non  potest  primum  intelligi  : 
quia  seque  posset  dici  quod  Spiritus  Sanctus  est 
essentia  producta,  quia  per  productionem  sibi  com- 
municatur  essentia.  Et  si  dicatur  quod  prius  com- 
municatur  sibi  amor,  quam  essentia  divinitatis  ; 
non  valet :  quia  tunc  per  prius  Spiritus  Sanctus  erit 
amor  quam  Deus;  et  ita  Pater,  qui  per  prius  ei 
ordine  rationis  est  Deus  quam  amans,  erit  per  prius, 
secundum  rationem,  quid  nobilius  quam  Spiritus 
Sanctus.  Nec  potest  dari  secundum  :  quia  tunc  amor 
qui  est  in  Spiritu  Sancto,  vere  caperet  esse ;  et  cum 
ipse  amor  non  sit  aliud  quam  essentia  divinitatis, 
sequitur  quod  essentia  divinitatis  vere  produceretur; 
quod  est  erroneum.  Ergo  concedi  non  potest  quod 
in  Spiritu  Sancto  sit  aliquis  amor  productus,  acci- 
piendo  amorem  pro  actuali  dilectione. 


(a)  potest.  —  Om.  Pr. 


332 


UBRl    I.    SENTENTIAIUM 


G.  —  SOLUTIONES 

AD   ARGUMENTA   CONTRA   QUINTAM   ET  SEQUENTES 
CONCLUSIONES 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  isto- 
rum ,  dicitur  quod  non  vadit  ad  menlem  sancti  Docto- 
ris.  Nam  sanctus  Thomas  non  capit  in  hac  materia 
effectum  ibrmalem  pro  effectu  causae  formalis  (ad 
quam  mentem  currunt  argumenta  arguentis) ;  sed 
vocat  effectum  formalem ,  effectum  illum  qui  hahet 
modum  formae,  in  denominando  suum  principium 
vel  suam  causam,  ut  expresse  patet,  1.  Sentent., 
ut  recitavi  in  quinta  conclusione.  Et  isto  modo 
loquendi,  effectus  causae  efficientis  potest  dici  effe- 
ctus  formalis  ;  aliud  enim  est  dicere  aliquid  esse 
effectum  formalem ,  et  aliud  dicere  quod  sit  effectus 
caus*de  formalis.  Flos  enim  est  effectus  arhoris  for- 
malis,  quae  tamen  est  causa  efficiens  floris;  nec  flos 
est  effectus  causae  formalis.  Et  sic  patet  quod  non 
arguit  ad  propositum.  —  Cum  etiam  dicit  quod 
vestimentum  non  est  effectus  formalis  vestitionis, 
conceditur.  Nec  enim  sanctus  Thonias  oppositum 
intendit;  immo  dicit  quod,  cum  dicitur  :  iste  est 
indutus  vestimento,  ahlativus  construitur  in  habitu- 
dine  causae  formalis,  ut  allegavi.  Solum  igitur  vult 
quod  aliquid  quod  non  est  realiter  forma  alicujus, 
potest  habere  actum  formae  in  denominando  ;  et 
exemplificavit  de  indumento  ;  et  ex  hoc  concludebat 
quod,  sicut  vestimentum  dicitur  formale  respectu 
vestiti ,  licet  non  sit  forma  vestiti ,  ita  aliquis  effectus 
exiens  a  causa  sua ,  potest  dici  formalis  respectu  suae 
causae,  et  habere  actum  formae  ad  (a)  suam  causam, 
denominando  eam.  Et  quod  ista  sit  mens  ejus,  patet, 
1.  Sentent.,  ut  recitavi  in  probatione  quintse  con- 
clusionis. 

Ad  secundum  patet  per  idem.  Non  enim  loqui- 
tur  de  effectu  causae  formalis,  sed  de  effectu  for- 
mali,  id  est,  habente  modum  formae.  Et  talis,  ut 
sic,  potest  denominare  causam.  Non  sic  de  effectu 
causse  efficientis,  ut  est  talis;  licet  in  proposito  sint 
idem,  scilicet  effectus  formalis,  et  effectus  causac 
efficientis,  Spiritus  Sancti  videlicet,  licet  improprie 
dicatur  effectus. 

Ad  argumenta  secundo  loco  inducta,  dicitur 
\<l  prlmum  quidem,  quod  exemplorum  ad  exem- 
plata  non  requiritur  omnimoda  similitudo.  Licet 
»'iiiin  florere  vel  rubere  non  dicant  forte  actionem 
productivam,  sicut  tangil  arguens,  et  diligere  notio- 
naliter  sumptum,  sit  producere;  tamen  nihil  inter- 
esl ,  quantum  ad  propositum  pertinet.  Solum  enim 
hanc  quserimus  similitudinem ,  scilicet  quod  sicut 
llos  iion  rst  forma  arhoris,  nec  inbaerens  arbori,  et 
tanicn  denominat  arhorem  ad  niodum  formse,  cum 
sil  ejua  effectus;  ita  Spiritus  Sanctus,  licet  non  sit 

(a)  ad.  -  Om.  Pr. 


forma  principii  productivi,  scilicet  Patris,  nec  se 
habeat  per  modum  inexsistentis  illi,  attamen  deno- 
niinat  Patrem,  qui  est  ejus  principium,  et  habel 
modurn  formee  circa  eum.  Unde  quoad  hoc,  est  simi- 
lis  constructio  in  illis  duabus  propositionibus,  scili- 
cet  arbor  floret  floribus,  et  Pater  diligit  Spiiitu 
Sancto,  quod  uterque  ablativus  construitur  in  habi- 
tudine  effectus  formalis,  modo  praeexposito. 

Ad  secundum  negatur  major.  Nam  ignis  non 
denominatur  calere  aliquo,  vel  per  aliquid  extrinse- 
cum,  sed  solum  calore  sibi  inexsistente ;  arbor  autem 
denominatur  florere  aliquo  extrinseco,  scilicet  flore. 
Unde  denominatio  prima,  est  a  forma;  secunda 
autem ,  ab  effectu  formali ,  id  est,  se  habente  per 
modum  form». 

Ad  tertium  dico  quod  neutrum  non  construitur 
cum  ablativo  significante  terminum  productionis 
quam  importat  neutrum,  cum  neutrum  non  dic.it 
actionem  habentem  realem  terminum,  prffisertim 
neutrum  absolutum ;  sed  nihil  prohibet  quod  con- 
struatur  cum  ablativo,  in  habitudine  effectus  for- 
malis  qui  producitur  per  actionem  importatam  per 
verbum  activum  ;  ut  cum  dicitur  :  hortus  rubet 
rosis,  rosa  non  est  effectus  illius  actionis  quam 
importat  rubere,  sed  quam  importat  pullulare,  vel 
emittere,  aut  producere;  et  ita  in  proposito,  dico  de 
ista  :  arbor  floret  floribus.  Utrum  autem  florere 
sit  producere  vel  non,  non  est  magna  cura.  CSredo 
tamen  quod ,  licet  florere  non  sit  transitivum, 
potens  regere  accusativum  expressum  extra  se,  ut 
dicendo  :  arbor  floret  florem,  vel  hujusmodi;  tamen 
includit  in  se  significatum  transitivi,  cum  termino 
actionis;  idem  enim  est  florere  quod  florem  emittere. 
Ecce  quod  includit  in  se  ly  emitterc,  quod  est  trans- 
itivum,  cum  hoc  accusativo,  florem.  Et  talia  neu- 
tra  construi  possunt  cum  ablativo  significante  ter- 
minum  in  quem  transit  verbum  transitivum  inclu- 
sum  in  eis.  Non  ergo  dicit  actionem  transeuntem  in 
accusativum  expressum,  sed  in  accusativum  inclu- 
sum  ;  et  ideo  non  est  simile  de  fiorere,  et  derubere. 
Et  ista  est  alia  responsio  a  prima.  Et  secundum 
istam,negareturantecedensprimiargumentisecundo 
loco  facti,  scilicet  quod  florere  non  sit  floreni  eniit- 
tere;  et  dicitur,  in  casu  illo  posito  ibi,  quod  lalis 
arbor  non  floreret,  sed  esset  florida  vel  florigera. 

Ad  argumenta  tertio  loco  facta,  dicitur 

Ad  primum  quidem,  negando  majoivin  ibi  po-i- 
tam  per  moduni  regulae.  Non  enim  esl  ista  mens 
sancti  Thomae,  quod  scilieel  tunc  actus  includal 
determinatum  effectum  ,  quando  denominatur  ab 
illo,  vel  econtra;  sed  intelligil  quod  lunc  in  intelle- 
ctu  aclus  includitur  determinatus  effectus,  quando 

verbum  illud  simul  importai  effectu i  emissio- 

nein  illius  effectus,  sicut  frequenter  allegavi.  Quo 
modo  differt  diligere  el  spirare  :  quia  spirare  <li<it 
solam  emissionem  actus  amoiis ;  sed  diXigere  dicit 
actum  ainoris  et  emissionem   ejus ;  unde  includit 


DISTINCTIO    XXXU.   —    QU/ESTlO    1. 


333 


aetionem,  et  ejus  terniinum  vel  eflectum;  non  autem 
spirare,  vel  gcnerare,  aut  producere.  Quod  in  hoc 
cognoscitur  :  quia  ad  ly  spirarc  convenienter  addi- 
tur  effectus  cjus,  scilicet  Spiritus,  dicendo  :  Pater 
spirat  Spiritum  ;  et  convenienter  dicitur  :  Pater  gene- 
rat  Verbum  ;  immo,  uec  aliter  est  sensus  perfectus. 
Sed  ad  ly  diligit  non  convenienter  additur  effectus 
iiuportatus,  scilicet  ainor,  ut  dicatur  :  diligit  amo- 
rem ;  cum  euim  dicitur  diligit,  intelligitur  quod 
amorem  producit.  Item  non  oportet  dicere  :  Pater 
dicit  Verbum  ;  quia  in  dicere  intelligitur  producere 
Verbuni.  Potest  dici  tamen  Pater  diligit  creaturam 
Spiritu,  et  dicit  creaturam  Verbo ;  ita  quod  diligere 
e1  dlcere  regunt  accusativum  qui  non  designat  effe- 
ctum  illarum  actionum,  sed  accusativum  designan- 
tem  rem  ad  quaiu  talis  effectus  habet  habitudinem. 
Oppositum  auteiu  est  de  his  verbis  spirare  et  gene- 
rare.  Signum  est  quod  diligere  et  dicere  includunt 
in  se  determinatos  effectus ;  non  sic  generare  et  spi- 
rare,  sed  solum  emissionem  illorum. 

Ad  secundum  dicitur  quod  sedificare  non  includit 
iu  suo  intellectu  ledificium ,  sed  sedificationem ;  nec 
producere  productum ,  sed  productionem.  Quod  patet 
ex  hoc  quod  talibus  verbis  xdificare,  producere, 
convenienter,  immo  necessario,  ad  habendum  per- 
fectum  sensum ,  additur  accusativus  significans  effe- 
ctum  actionis  in  generali  vel  in  speciali ;  ut  cum 
dicitur  :  J^dificator  sedificat  sedificiuni  vel  palacium» 
Producens  producit  productum  vel  ignem.  Secus  est 
de  hoc  quod  dico  diligere ,  vel  dicere.  Etenim,  si 
dicatur  :  Pater  dicit  Verbum,  idem  importatur  per 
ly  dicere;  quod  patet,  cum  dicimus  :  Pater  dicit 
creaturam ,  in  qua  locutione,  ly  dicit  importat  pro- 
ducere  Verbum,  quod  ulterius  habet  habitudinem 
repraesentativi  ad  creaturas. 

Ad  argumenta  quarto  loco  facta,  dico  quod  non 
ponimus  duos  amores  secundum  rem  in  divinis,  sed 
unum  amorem,  qui  absolute  conceptus,  est  essen- 
tialis;  idem  autem,  sub  relatione  quadam,  dicitur 
personalis;  et  ideo  potest  dici  duo  secundum  ratio- 
nem.  Et  tunc 

Ad  primum  arguinentum  conceditur  major  et 
minor;  sed  consequentia  nulla  est.  Non  enim  sequi- 
tur,  si  diviuitas  est  eadem  cum  persona,  quod  si 
uullo  uiodo  divinitas  multiplicatur  secunduni  rem, 
quod  nullo  modo  persona  multiplicetur  secundum 
rem.  Multo  minus  valet  consequentia,  si  divinitas 
et  anior  sunt  idem  secundum  rem,  quod,  uno  secun- 
tluui  rationem  non  multiplicato ,  aliud  non  multi- 
plicetur  secunduin  rationem.  Cujus  causa  est :  quia 
essentia,  secundum  rationem  suam,  non  potest  tam 
multipliciter  concipi  quani  amor,  qui  potest  concipi 
ut  operatio,  et  ut  forma  qiue  est  principium  opera- 
tionis  sicut  habitus,  et  potest  concipi  ut  subsistens ; 
et  ideo  amor  dicitur  tripliciter  in  divinis,  non  autem 
essentia. 

Ad  secunduin  dico  quod  ainor  essentialis,  el  anior 


subsistens  (pii  est  persona  Spiritus  Sancti ,  non 
distinguuntur  nisi  ratione.  Nec  tamen  sequitur  quod 
Spiiitus  Sanctus  sit  magis  infinitus,  aut  perfectus, 
quam  Pater  :  quia,  licet  amor  absolute  sumptus 
dicat  perfectionem  simpliciter  et  quid  infinitum, 
tamen  amor  subsistens,  qui  non  est  aliud  secundum 
rem  quain  aiuor  absolulus  cum  relatione,  non  dicit 
ox  parte  relationis  aliquam  perfectionem,  necaliquam 
quantitatem,  cum  ex  illa  parte  non  ponat  aliquid  in 
eo  de  quo  dicitur ;  nec  iterum  ex  parte  absoluti  dicit 
aliquam  perfectionem  a  seipso.  Unde  amor  siibsi- 
stens  non  addit  perfectionem  secundum  rem,  nec 
secundum  rationem,  ad  perfectionem  amoris  essen- 
lialis;  in  divinis  enim,  perfectio,  cum  dicat  absolu- 
tum,  attenditur  secundum  communem  essentiam, 
et  non  secundum  relationes.  Et  ideo  non  sequitur 
quod,  si  Spiritus  Sanctus  habeat  in  se  amorem 
essentialem  et  amorem  subsistentern ,  quod  ideo  sit 
perfectior,  vel  infinitior  Patre  aut  Filio. 

Ad  argumenta  quinto  loco  facta  dicitur,  et  primo 

Ad  primum  negatur  minor.  Dico  enini  quod  amor 
personalis  differt,  secundum  intelligenti»  rationem, 
ab  essentia ;  et  ideo  non  est  inconveniens  quod  ex 
illa  parte  qua  differt,  sibi  conveniat  produci;  sub- 
sistenti  enini  convenit  produci  vel  producere,  et 
prasertim  incommunicabili  et  distincto,  in  divinis. 
Hoc  autem  non  convenit  nisi  relationi  subsistenti ; 
quia  nihil,  in  divinis,  est  distinctum  a  producente, 
nec  incouimunicabile,  nisi  relatio  subsistens. 

Ad  secundum  major  conceditur ;  sed  minornega- 
tur,  scilicet  quod  proprietas  Spiritus  Sancti  non  sit 
ipse  anior  subsistens. 

Ad  tertium  dicilur  quod,  cum  dicitur  quod  Spi- 
ritus  Sanctus  est  amor  procedens,  hrtelligitur  vera 
productio.  Et  conceditur  quod  amor  procedens  vere 
capit  esse ;  dicit  enim  amorem  cum  relatione  sub- 
sistenti,  cui  competit  produci.  Non  tamen  sequitur 
quod  essentia,  vel  divinitas,  producatur;  quia  divi- 
nitas  non  dicit  aliquid  ex  parte  cujus  sibi  possit 
convenire  produclio,  sicut  auior  personalis. 

Et  sic  primus  articulus  terminatur. 

ARTIGULUS  II. 

AN  PATER  SIT  SAPIENS,  SAPIENTIA  QUAM  GENUIT 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  secundum  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  Pater,  licet  omnia 
videat  in  sapientia  uenita  vel  Verbo,  non  tamen 
est  sapiens  sapientia  genita  vel  Verbo. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  32, 
q.  2,  art.  1.  —  Et  quoad  primam  partem,  sic  ait, 
ad  3um  (et  ad  4U1" )  :  «  Videre,  inquit,  in  aliquo  dici- 


334 


MBHI    I.    SENTENTIARUM 


tur  dupliciter  :  aut  quia  cognitionem  in  eo  accipit, 
sicut  intelloctus  accipil  scieutiain  in  sensibilibus,  V@l 
intellectus  possibilis  in  linnine  intellectus  agentis, 
vel  discipulus  in  verbo  magistri  dicto  vel  scripto; 
aut,  secundo  modo,  rem  cognitam  in  aliquo  reprag- 
sentatairi  intueri,  vel  reprsesentando  intueri,  sicut 
aedificator  videt  artem  snam  in  domo  quam  fncil,  v§l 
sicut  aliquid  videt  illud  quod  scit,  in  Ubro  ubi  scri- 
ptum  est.  Primo  modo  ergo  Pater  nibil  videt  in 
Filio,  quia  non  accipit  cognitionem  a  Filio ;  sed 
secundo  modo,  scilicet  quia  (a)ipse  rationes  omnium 
creaturarum  in  Verbo  suo  posuit,  ipsum  genernndo. 
Sicutautem  pnedicto  modo  creaturani  in  Verbo  videt, 
<|ii;c  ibi  relucet,  niulto  magis  in  Verbo  se  videt,  et 
perfectissime  in  Verbo  suo  reprsesentatur ;  et  sic 
etiam  non  est  inconveniensquod,  per  modumistum, 
in  creatura  se  videat,  quai  ipsius  divinoe  bonitalis 
reprsesentativa  est  per  imaginem  vel  vestigium.  »  — 
Ha3c  ille. 

Sed  pro  secunda  parte,  probat  eam  sic  (ibid.,  in 
corpore  articuli)  :  «  Quamvis,  inquit,  Pater  dicat  se 
Verbo  suo,  nullo  tamen  modo  concedendum  est 
quod  sit  sapiens  sapienlia  genila;  et  boc  propter 
diversum  modum  significandi  in  utroque.  Verbum 
enim  significat  per  modum  operationis,  quae  deno- 
minat  illud  a  quo  progreditur,  scilicet  operantem  ; 
unde  Pater  denominatur  dicens  (6)  verbo  genito, 
sicut  et  diligens  amore  procedente.  Sed  sapientia 
significntur  per  niodum  ibrmae  manentis  in  eo  cujus 
est ;  unde  non  potest  nliquis  denominari  snpiens, 
nisi  per  illud  quod  in  ipso  est,  et  non  per  id  quod 
ab  ipso  est  (y).  Quidquid  autem  significatur  esse  in 
aliquo  per  modum  fornne  vel  substantialis  vel  acci- 
dentalis,  significatur  ut  principium  alicujus  in  ipso; 
quia  fornia  substantialis  est  principium  substantialis 
esse,  et  accidentalis  dat  aliquod  esse,  scilicet  acci- 
dentale,  et  utrumque  principium  est  operationis 
ejus  in  quo  est.  Gum  autem  Filius  nullam  rationem 
principii  babeat  respectu  Patris,  non  potest  dici 
quod  Pater  sapientia  genita  sapiens  sit,  nec  Filio.  » 
—  Haec  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  Filius  potest  dici 
sapiens  sapientia  genita,  el  sapientia  ingenita. 

Istarn  ponil  ibidem  sanctusThomas,  art.  2(qlft  la). 
Etprimam  partem  probat  sic  :  «  Istae  duse,  inquit, 
praepositiones  a  el  per  in  hoc  differunt,  quod  a  tan- 
tum  designat  habitudinem  principiiper  modum  dii- 
cientis,  sed  per  designat  habitudinem  principii  (8) 
tndum  quodlibel  genus  causaB ;  unde  omne  quod 
est  ab  aliquo,  <-i  per  illud  ;  sed  non  convertitur.  In 
divinisautem,  non  potesl  esse  habitudo  nisj  secun- 

(«)  quia.  -    quod  Pr, 
dicena,  —  Om.  Pr. 

(y)  <it  nou  prr  i<i  ,/iio,l  ab  ipso  csl.  —   Oin.    \'v. 

(4)  prineipii.  —  Om.  Pr. 


dum  duplex  genus  causae,  quarum  una  tanturn  est 
realis,  scilicet  per  moduin  caus;e  efficientis  vel  ori- 
ginantis;  sicut  Pater  («)  principiiini  dicitur  Filii. 
Alia  vero  babitudo  principii  potest  designari,  in 
divinis,  secundum  rationeni  lantum  et  non  realit  P, 
scilicet  babitudo  formae;  ut  cum  dicitur  quo<l  Pater 
est  Deus  per  divinilalein.  Gum  ergo  dicitur  quod 
Filius  est  gapiena  sa|)i«jiilia  iienita,  ablativus  i.-le  non 
potest  coiislrui  nisi  iu  lialiiludine  causue  eflicientis; 
et  sic  falsa  est.  Ft  est  ejus  sensus,  quod  Filius  sit 
sapiens  a  sapientia  genita,  etsitita  sapiens  a  seipso; 
quod  falsum  est ;  quia  sieut  esse,  ita  et  sapere  liabet 
a  Patre,  qui  sapientia  ingenita  est.  Unde  dicilur, 
per  modum  istuin,  sapiens  a  sapientia  ingenita,  vel 
per  sapientiam  ingenitam,  si  per  designet  habitndi- 
nem  principii  efficientis ;  et  similiter  sapientia  inge- 
nita;  non  autema  seipso,  vel  per  seipsuiu,  vel  seipso 
sapiens.  Aut  construitur  in  habitudine  quasi  prin- 
cipii  formalis.  Hoc  autem  contingit  dupliciter  :  quia 
quod  sequitur  formain  alicujus  rei,  potest  esse  per 
illam  formam,  sicut  homo  dicitur  intelligere  per 
animam ;  vel  per  habentem  forrnam,  sicut  dicitur 
quod  homo  per  se  est  rationalis,  quia  per  illud  quod 
est  de  essentia  sua,  scilicet  per  animam  rationalem; 
per  se  enim ,  secundum  Pbilosophum,  5.  Metaphy* 
sicx  (t.  c.  23),  significat  illud  quod  est  per  essen- 
tiam  rei.  Si  igitur  consideretur  illud  (juo  formaliter 
Filius  est  sapiens,  hoc  est  sapientia  essentialis,  quBB 
neque  genila  neque  ingenita  est ;  et  sic  par  eam  et 
ea  sapiens  dicitur,  sed  nullo  modo  ab  ea,  quia  essen- 
tia  non  generat.  Si  considerelur  autein  habens  illam 
formam,  qiuie  est  hypostasis  Filii,  qiue  etiam  sapien- 
tia  genita  (6)  dicitur,  sic  per  sapientiain  genitam, 
vel  per  se  sapiens  dicitur,  vel  seipso. 

Secundam  partem  probat  sic  (ibid.,  qu  2"»  : 
«  Filius,  inquit,  est  sapiens  sapientia  ingenita,  si 
ablativus  construatur  in  babitudine  quasi  principii 
efficientis;  non  autem  si  construatur  in  habitudina 
quasi  principii  forinalis;  immo,  sic,  sapientia  eaaen- 
tiali  sapiensest,  vel  seipso.  »  —  Hiec  ille. 

B.  —  OBJECTIONES 

GONTRA    SECUNDAM    PAHTEM    PltlM   I 
CONCLUSIONIS 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  secundam 
parlem  primaa  conclusionia arguit  Aureolus  <  dist.  :i-J, 
(|.  1,  art.  2). 

Frimo  sic.  Ait  Augustinus,  6.  de  Trinitate, 
cap.  I,  eontra  hfflreticum,  <|ii"<l  si  aliquando  fuil 
Pdter,  quando  non  fuii  Pilius,  sequitur  quod 
aliquando  fuil  Pater  sina  virtuta  el  sapientia;  quia 
dicit  Apostolus  :  Chrutwm   Uei   virtutem,  ei  Dei 


(a)  Pater.  —  Om.  Pr. 
(6)  genita.  —  imj,  ,ni,<  l'i 


DISTINCTIO  XXXII.   —   QUJiSTIO   1. 


335 


sapientiam  (1.  Cor.,  1,  24).  Hoc  aulem  argumen- 
tiiin  non  leneret,  nisi  aliquo  niodo,  et  in  aliqua 
babitudine,  Verbum  ad  Dei  sapientiam  pertineret. 
Ergo  videtur  quod  aliquo  modo  ad  sapientiam  Patris 
pertineat.  —  Nee  valet  si  dicatur  quod  Augustinus 
loquitur  desapientia  essentiali ;  quia,  seeundum  hoc, 
nilnl  probarel  de  coaeternitate  Filii  Augustinus, 
iinain  tamen  probare  intendit. 

Secundo  sic.  Res  posita  iu  esse  apparenti  et  obje- 
ctivo,  lacil  ad  intellectionem  et  sapientiam actualem ; 
impossibile  euim  cst  imaginari  sapientiam  vel  inlel- 
Ligentiam  actualem,  sine  sapientia  ve]  intelligentia 
objectiva.  Sed  Verbum,  in  divinis,  procedit  per  mo- 
duni  intelligentiae  objective ;  es1  enimquid  positum, 
indivinis,  in  esse  conspieuo  et  apparenli.  Ergo  Ver- 
liinn  aliquid  facit  ad  intellectiunem  et  sapientiam 
Dei  Patris,  iinino  ad  iutelligentiam  divinam,inqua- 
cumque  persona. 

Tertlo  sic.  Non  minus  dilectio  denominatur  per 
modum  formae  manentis  in  eo  cujus  est  forma, 
quarn  sapientia;  nani  diligere  est  operatio  manene 
in  agente,  sicut  sapere.  Sed  (*),  hoc  non  obstanle, 
diligere  babet  aliquam  babiludinem  ad  ipsum  Pa- 
trem,  ut  concedatur  quod  Pater  diligit  se  Spiritu 
Sancto.  Igitur  Verbum  babebit  aliquaui  habitndi- 
nem  ad  sapere  vel  intelligere,  in  diviuis.  —  Nec 
valet,  si  dicatur  quod  diligere  notionaliter  teneatur. 
Non  valet,  inquam  ;  quia  non  conceditur  quodPater 
Spiritu  Sanctu  se  spiret,  et  tamen  conceditur  quod 
Spintu  Sancto  (6)  se  diligit. 

C.      -  SOLUTIONES 

Ad  argumenta  contra  secundam  partem 
prim.e  conclusionis 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  A<i  primum  isto- 
rum  respondet  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  disl.  32, 
q.  2,  art.  1,  ad  2'"",  dicens  quod  «  Augustinus, 
in  illa  ratione  contra  luerelicuni,  accipit  essentialem 
sapientiam,  sine  qua  Pater  sapiens  non  esset.  Unde 
oportet  Filium  Patri  coieternum  esse,  sicut  et  sapien- 
tiam  ,  seciindum  quod  Filio  ab  Apostolo  appropriata 
est ;  quse  tamen  ab  tcterno  appropriata  non  esset,  si 
Filius  non  esset.  Unde  oportet  Filium  Patri  coaster- 
num  esse,  siciit  §1  sapient.iam  Filio  appropriatam.  » 
—  Hsec  ille.  —  Ex  quibus  patet  adargumentum, 

Ad  seeundum  dieo  quod  iundatur  in  falso,  scilicet 
quod  intelleclus  ponat  res  in  esse  apparenti,  quod 
inui  habet  ies  in  reruin  natura,  nec  in  aliqua  nni- 
ceptione  intellectus;  hoc  enim  alias  srepius  negatum 
fuit  (dist.  27).  Veruintamen,  loco  illius  apparentise, 
nus  ponimus  verbum.  Et  tunc  dico  quod  verbum,  aut 
conceptioquani  forniat  intelligens,nihilfacil  ad  intel- 


(aj  Sed.  —  et  Pr. 
(6)  Spiritu  Saneto. 


Spiritus  Sanctus  Pi\ 


Iectionem  aclualeni ;  non  enim  esl  producens  eain, 
nec  ratio  producliva,  sed  esl  ejue  terminus.  Et  islo 
modo  concedo  quod  se  habet  Filius  Dei  ad  sapei'C 
paternum.  Sed  hoc  non  estcontra  conclusionem ;  in 

ea  enim  sulurn  negalur  quod  sapicnlia  -cnila,  sil 
forina  eliciens  intellectiunem  Patris,  vel  sit  intelle- 
clio  actualis  ijua  Pater  actualiler  inlelligit.  Ita  non 
habet  vicem  actue  aut  hahitus  Patri  ut  intelligat, 
licet  sii  terminue  inteliectionis  ut  est  in  Patre,  scili- 
cel  (liciionis  paternie,  quaa  non  aliud  estquam  intel- 
lectio  sub  tali  relatioiie,  scilicet  paternitatis. 

Ad  (eriiuiti  negatiir  niajor.  Dilectio  enim  signifi- 
catur  per  modiiin  aclns  Qgredientig  a  supposito;  non 

autem  eapientia,  ut  dictum  est  prius.  Diligere  enim, 

vel  dileclio,  signilicalur  per  inoduin  actionis ;  actio 
autem,  in  quantum  hujusniudi,  nun  se  habel  p@r 
moduin  formas,  sed  per  modum  egredientis  ah 
ageute  ;  sapientia  vero  gignificatur  per  modum  forma.', 
et  iiinnanentis  in  eo  cujus  est.  Concedo  tarnen  quod 
asque  dilectio  Patris  immanet  sibi,  sicut  sapientia  ; 
sed  ad  veritatem  propositionum ,  non  solum  atten- 
denda  est  rei  exsistentia,  sed  modus  quo  res  signifi- 
catur,  secundum  quod  ipse  dicit,  1  p.,  q.  32,  art.  4. 

—  Et  si  contra  arguatur,  quod  saltem  poterit  dici 
quod  Pater  intelligit  Filio,  quia  intellectio  significa- 
tur  per  moduin  egredientis,  et  per  modum  actionis; 
detur  responsio  quaiu  recitat  arguens,  scilicet  quod 
intelligere  non  suinitur  in  divinis  nisi  essentialiter, 
et  nunquam  notionaliter,  aut  personaliter;  secus  esl 
de  diligere,  quod  quandoque  tenetur  sic,  quandoque 
aliter;  quod  facit  nominum  penuria.  Secundum 
enim  quod  dicit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  37,  art.  1  : 
«  Ex  parte  intellectus  sunt  inventa  vocabula,  ad 
significandum  respectum  intelligentis  ad  rem  intel- 
lectam,  ut  patet  in  hoc  quod  dico  intelligere;  et 
sunt  etiam  alia  vocabula  adinventa  ad  significandum 
processum  intellectualis  conceptionis,  scilicet  ipsum 
dicere  et  verbum.  Unde,  in  divinis,  intelligere 
solum  dicitur  essentialiter ;  quia  non  importat  habi- 
tudinem  principii  verbi  ad  ipsum  verbum.  Ex  parte 
autem  voluntatis,  praater  diligere  et  amare,  quae  im- 
portant  habitudinem  amantis  ad  rem  amatam,  non 
sunt  aliqua  vocabula  imposita  quse  importent  habi- 
tudinem  («)  ipsius  impressionis  vel  affectionis  rei 
amatffi,  qu;e  provenit  in  amante  ex  hoc  quod  amat, 
ad  suum  principium,  et  econtra.  Et  ideo,  propter 
vocabulorum  inopiam,  hujusmodi  habitudines  signi- 
licamus  vocahulis  amoris  et  dilectionis;  sicut  si  Ver- 
bum  noniinaret  sapientiam  conceptam  velgenitam.  » 

—  Hsec  ille. 

Et  cum  arguit  adversarius  in  oppositum  :  quia 
non  conceditur  quod  Pater  se  spiret  Spiritu  Sancto, 
licet  concedatur  quod  diligit  se  Spiritu  Sancto ;  — 
concedo  totuni.  Sed  hoc  non  est  ideo  quia  diligere 
notionaliter  sumptum,  sit  idem  quod  spirare,  sed 


(a)  a  verbo  amantis  usque  ad  habitudinem ,  om.  Pi\ 


336 


LllilU    I.    SENTENTIARUM 


propter  alium  modum  significandi  utriusque;  quia 
spirare  dicit  habituflinem  principii  respectu  accusa- 
tivi  (juem  regit,  non  autem  diligere,  ut  dictum  fuit 
superius,  in  quinta  conclusione.  Et  ideo  diligere 
potest  reflecti  super  unum  principium,  dicendo  : 
Pater  diligit  se,  etiam  notionaliter  sumendo;  non 
autem  spirare,  ut  dicatur  :  Pater  spirat  se. 

Ad  argumentum  in  pede  qusestionis  factum,  patet 
responsio  per  prsedicta.  Sciendum  tamen  quod  san- 
ctus  Thomas,  in  Scripto,  dicit  quod  in  hac  locutione  : 
Pater  diligit  se  Spiritu  Sancto,  est  denominatio 
agentis  a  sua  actione;  sed,  in  1  p.,  dicit  quod  est 
denominatio  non  ab  actione,  sed  ab  effectu,  ubi  vide- 
tur  esse  aliqua  contradictio.  Sed  credo  quod  non  est. 
Quia  enim  Spiritus  Sanctus  procedit  per  modum 
amoris,  qui  videtur  dicere  quamdam  actualem  ope- 
rationem,  ideo  dicit,  in  Scripto,  quod  denominatio 
a  Spiritu  Sancto  est  denominatio  abactuvel  actione; 
sed  quia  amor,  dum  dicitur  de  Spiritu  Sancto,  non 
dicit  actualem  operationem  qua  formaliter  Pater 
agat  vel  producat,  sed  stat  potius  pro  aliqua  impres- 
sione  producta  per  actum  amoris,  ideo,  in  1  p., 
dicit  quod  talis  denominatio  est  ab  effectu  actionis, 
potius  quam  ab  actione;  nominum  enim  penuria, 
est  causa  quod  isto  nomine  quandoque  utamur  pro 
actu  voluntatis,  quandoque  veropro  termino  consti- 
tuto  per  illum  actum  ;  ac  si  intellectio  quandoque 
staret  pro  actu  intellectus,  quandoque  pro  verbo 
ejus. 

Et  hsec  de  qussstione  sufficiant. 


DISTINCTIO    XXXIII. 


QILESTIO  I. 

UTRUM  PROPRIETATES  PERSONALES  SINT  DIVINA 
ESSENTIA 

irca  trigesimam    tertiam   distinctionem 
Wllgi2  quseritur  :  Utrum  proprietates  persona- 
fc^)  les  sinl  divina  essentia. 

Et  arguitur  quod  non.  Nam  essentia 
proprietatis  relativae  es1  ad  aliud  se  habere;  sed  esse 
divinse  essentiae  non  e.st  ad  aliud  se  habere;  igitur 
baec  Don  est  illa.  Major  patet  per  Philosophum,  in 
Prxdicamentis  (cap.  de  his  qusead  aliquid).  Minor 
probatur  :  quia  divina  essentia  est  maxime  absoluta, 
e1  per  se  subsistens ;  igitur  et  esse  ejus. 

In  oppositum  arguitur.  Quia  omnis  res  quae  qod 
esl  divina  essentia,  est  creatura;  Bed  proprietas  rela- 
I|X;|'  lealiler  competil  Deo;  igilur,  si  uonestdivina 


essentia,  erit  creatura ;  et  ita  non  erit  adoratio  latriae 
e.xliibenda,  contra  illud  quod  in  prsefatione  canta- 
tur  :  Et  in  personis  proprietas ,  el  in  majestate 
adoretur  sequalitas. 

In  hac  quoestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebunturobje- 
ctiones. 


ARTIGULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum ,  sit 

Prima  COnclusio :  Quod  essentia  tlivina  et  proprie- 
las  relativa,  sunt  idem  secundum  rem. 

Istam  conclusionem  probat  sic  sanctus  Thomas, 
1.  Sentent.,  dist.  33,  q.  1,  art.  1  :  «  Cum,  inquit, 
in  relatione  sint  duo,  scilicet  relationis  respectus, 
quo  ad  alterum  refertur,  in  quo  consistit  ratio  rela- 
tionis;  et  iterum  ipsum  esse  relationis,  quod  habet 
secundum  quod  in  aliquo  rei  fundatur,  vel  in  quan- 
titate,  vel  in  essentia,  vel  in  aliquo  hujusmodi ;  Gil- 
bertus  Porretanus  consideravit  relationes  divinitatis 
secundum  respectum,  in  quo  consistit  ratio  relatio- 
nis,  ex  quo  non  habet  quod  aliquam  rem  inhaeren- 
tem  ponat,  unde  et  inveniuntur  aliquse  relationes, 
nihil  realiter  in  re  ponentes ;  et  propter  hoc  dixit  eas 
assistentes,  et  exterius  affixas.  Illse  enim  proprie 
relationes  dicuntur  exterius  affixse  vel  assistentes, 
quse  cum  proprie  non  habeant  fundamentum  in  re, 
tantummodo  ex  habitudine  alterius  ad  rem  de  qua 
dicuntur,  adveniunt;  sicut  dextrum  in  colunma, 
quod  dicitur  de  ipsa  per  hoc  quod  homo  eam  habet 
ad  sinistram  ;  et  hujusmodi  etiam  sunt  relationes, 
quibus  Deus  ad  creaturam  refertur.  Sed  relationes 
distinguentes  personas,  non  possunt  esse  hujusmodi, 
cum  fundentur  super  aliquid  quod  est  vere  in  re, 
scilicet  in  communicatione  naturae :  et  ideo  sunt 
relationes  reales,  habentes  esse  fundatum  in  na- 
tura  rei.  Sed  hsec  est  natura  divinoe  simplicitatis, 
ut  in  ipsa  non  nisi  unum  esse  possit  esse,  nec  in 
eadem  differat  esse  et  quod  est.  Illud  ergo  essc  pater- 
nitatis  non  potest  esse  aliud  quam  esse  divinae  essen- 
tiae;  <■!  cum  rsse  essentise  sit  essentia  ipsa,  «'I  esse 
paternitatis  sit  ipsa  paternitas,  relinquitur  de  u< 
sitate  <jiK«l  ipsa  paternitas,  secundum  rem,  est 
divina  essentia ;  unde  non  facit  compositionem  cum 
ea.  » 

Eamdem  probationem  ponit,  1  p.,  q.  28,  art.  2, 
sic  dicens  :  «  In  quolibel  novem  generum  accidentis, 
esl  considerare  duo.  Quorum  unum  esl  esse,  quod 
competil  unicuique  eorum,  secundum  quod  rst  acci- 
dens;  el  lioc  communiter  esl  omnibus  inesse  sub- 
jecto;  accidentis  enim  esse,  esl  inesse.  Aliud  quod 


DISTINCTK)   XXXIII.  —   QU^STIO  I. 


337 


polest  considerari  in  unoquoque,  est  propria  ratio 
uniuscujusque  illorum  generum.  Et  in  aliis  quidem 
generibus,  utpote  quantitate  et  qualitate,  etiaiu  pro- 
pria  ratio  generis  aceipitur  secundum  comparationem 
ad  subjectum  ;  nam  quantitas  dicitur  mensura  sub- 
stantise,  qualitas  dispositio  substantiae.  Sed  propria 
ratio  relationis,  non  accipitur  secundum  compara- 
lionem  ad  illud  in  quo  esl,  sed  seeundum  compara- 
tionem  ad   aliquid  extra.  Si   igitur  consideremus, 
etiam  iu  rebus  creatis,  relationes  secundum  illud 
quod  relationes  sunt,  sic  inveniuntur  esse  assistentes, 
uoii    intrinsecus  affixse,  quasi  significantes  respe- 
etuiu  quodammodo  contingentem  ipsam  rem  rela- 
laiu,  prout  ab  ea  teudit  in  alterum.  Si  vero  conside- 
retur  relatio  secundum  quod  est  accidens,  sic  est 
inhserens   subjecto,  et   habens  esse  accidentale  in 
i|>so.  Sed  Porretanus  consideravit  relationem  primo 
modo    lautum.   Quidquid    autem   in   rebus    creatis 
liabet  esse  accidentale,  secundum  quod  transfertur 
in  Deum,  habet  esse  substantiale ;  nihil  enim  est  in 
Deo  ut  accidens  in  subjecto  ;  sed  quidquid  est  in  Deo, 
est  ejus  essentia.  Sic  igitur,  ex  ea  jiarte  qua  relatio 
in  rebus  creatis  habet  esse  accidentale  in  subjecto, 
relatio,  realiter  exsistens  in  Deo,  habet  esse  divinse 
essentise,  idem  ei  exsistens.  In  hoc  vero  quod  ad 
aliquid  dicitur,  non  significatur  aliqua  habitudo  ad 
essentiam,   sed  rnagis  ad  suurn  oppositum.  Et  sic 
manifestum  est  quod  relatio  in  Deo  exsistens,  est 
ideiu  essentise  secundum  rem.  »  —  H;ec  ille. 

Eamdem  probationeni  jxmit,  de  Potcntia  Dei, 
(j.  8,  art.  2;  et4.  Contra  Gentiles,  cap.  14. 

Secunda  conclusio   :  Quod  proprietas  relativa, 
est  idein  realiter  quod  persona. 

lslam  probat  sanctus  Thoinas,  1.  Senlent.,  ubi 
supra,  art.  2,  sic  :  «  Aut  proprietas  personalis  est 
aliquid  in  re,  aut  nihil.  Si  est  aliquid  in  re,  et  non 
sit  persona,  oportetibi  esse  compositionem.  Si  autem 
•nihil  est  in  re,  sic  non  erit  distinctio  personarum 
secundum  rem.  —  ltem  :  omnis  forma  est  princi- 
pium  ejus  cujus  est  forma,  secundum  aliquod  esse 
sui.  Si  igitur  paternitas,  qua  formaliter  Pater  est 
Pater,  sit  aliud  ab  ipso  Patre,  erit  aliquid  princi- 
|)ium  Patriset  prius  eo  ;  quod  est  inconveniens.  Ergo 
paternitas  non  est  aliud  a  Patre;  et  eadeui  ratione, 
ncc  aliqua  proprietas  a  persona.  »  —  Et  1  p.,  q.  40, 
art.  1 ,  sic  arguit  :  «  In  divinis  non  differt  quod  est 
et  quo  est,  ut  habetur  a  Boetio,  in  libro  de  Hebdo- 
madibus.  Sed  Pater,  paternitate  est  Pater.  Ergo 
Pater  est  idem  quod  paternitas;  et  eadeni  ratione, 
aliac  proprietates  sunt  idem  cum  personis.  »  —  Iteni , 
relatio,  in  divinis,  est  divina  essentia ;  essentia  autem 
est  idem  quod  persona,  ut  supra  dictum  est,  scilicet, 
q.  29,  art.  2. 

Tertia    conclusio    est   quod   divina   essentia   et 


relatio,  vel   proprietas  relativa,   differunt  ra- 
(ione. 

Probatur  conclusio  ista,  secundum  sanctum  Tho- 
mam,  1.  Sentent.,  ubi  supra,  art.  1  :  «  Paternitas, 
inquit,  secundum  rem  est  ipsa  divina  essentia ;  unde 
non  facit  compositionem  cum  ea.  Sed  quia  manet 
ihi  verus  respectus  pertinens  ad  naturam  relationis, 
qui  non  j)ertinet  ad  rationem  essentise,  ex  illo  respe- 
ctu  relatio  potest  distinguere,  quamvis  essentia  non 
distinguat,  de  cujus  intellectu  non  est  iste  respectus 
opj)ositionem  causans.  Et  ita  dicendum  est  quod  pro- 
prietates  et  essentia  sunt  idem  secundum  rem,  sed 
ditferunt  ratione.  In  aliis  autem  relationibus  realibus 
quae  sunt  in  creaturis,  est  aliud  esse  relationis  et 
substantise  quge  refertur;  et  ideo  dicuntur  inesse; 
et  secundum  quod  insunt,  compositionem  faciunt 
cum  suis  subjectis,  scilicet  accidentis  ad  subjectum; 
quod  non  convenit  divinis  relationibus.  »  —  Haec 
ille. 

Et  ibidem,  ad  3um,  ostendit  quomodo  distinctio 
rationis  debeat  intelligi  :  «  Ratio,  inquit,  dupliciter 
sumitur  :  quandoque  enim  ratio  dicitur  illud  quod 
est  in  ratiocinante,  scilicet  ipse  actus  rationis,  vel 
potentia  quse  est  ratio ;  quandoque  autem  ratio  est 
nomen  intentionis,  sive  secundum  quod  significat 
diffinitionem  rei,  prout  ratio  est  diffinitio,  siveprout 
ratio  dicitur  argumentatio.  Dico  igitur  quod  cum 
dicitur  quod  est  alia  ratio  jiaternitatis  et  essentise  in 
divinis,  non  accipitur  secundum  quod  est  in  ratio- 
cinante  tantum,  sed  secundum  quod  est  nomen 
intentionis,  et  significat  diffinitionem  rei.  Quamvis 
enim  in  divinis  non  possit  esse  diffinilio,  nec  genus, 
nec  differentia,  nec  comjDositio  ;  tamen,  si  intelliga- 
tur  ibi  aliquid  diffiniri,  alia  erit  diffinitio  paternita- 
tis,  et  alia  diffinitio  essentiae.  In  omnibus  auteni 
intentionibus  hoc  verum  est,  quod  intentiones  ipsaa 
non  sunt  in  rebus,  sed  in  anima  tantum  ;  sed  habent 
aliquid  in  re  corresjDondens ,  scilicet  naturam  cui 
intellectus  attribuit  hujusmodi  intentiones ;  sicut 
intentio  generis  non  est  in  asino ,  sed  natura  anima- 
lis,  cui  per  intellectum  hsec  intentio  attribuitur.  Ita 
etiam  ipsa  ratio  quam  in  divinis  aliam  et  aliam  dici- 
mus,  non  est  in  re,  sed  aliquid  respondens  ei,  in 
quo  fundatur,  scilicet  veritas  illius  cui  attribuitur 
talis  intentio ;  est  enim  in  Deo  unde  possint  diversse 
rationes  sibi  convenire.  Et  ideo  non  sequitur  quod 
Deus  sit  illse  rationes,  sed  quod  tamen  sit  habens 
eas.  Hoc  enim  quod  dicitur,  quod  in  Deo  idem  est 
hahens  et  quod  habetur,  intelligitur  de  illis  quse 
habentur  j)er  modum  reruin ,  non  autem  de  illis 
quse  habentur  per  inodum  intentionum  ;  sicut  non 
possumus  dicere  quod  Deus  sit  nomen,  quamvis 
nomen  habeat,  sed  quod  Deus  est  bonitas,  quia  boni- 
tatem  habet.  Similiter  est  paternitas,  quia  paterni- 
tatem  habet;  sed  non  sequitur  quod  sit  ratio,  quia 
rationem  habet.  »  —  Hsec  ille. 

II.  —  22 


333 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


Et  similiter,  ibidem,  ad  2"m  :  «  Paternitas  et 
essentia  (a)  sunt  idem  secundum  esse;  et  ideo,  sicut 
in  Filio  est  esse  essentirc,  ita  et  in  Filio  est  esse 
paternitatis,  quia  in  divinis  non  est  nisi  unum  esse. 
Sed  paternitas  habet  aliquid  in  quo  non  unitur  cum 
essentia,  scilicet  rationem  paternitatis,  quse  est  alia 
a  ratione  essentiae;  unde,  secundum  illam  rationem, 
respectus  potest  esse  in  Patre  et  non  in  Filio,  scilicet 
distinguere  Patrem  a  Filio.  » 

Ilem,  1.  Sentent.,  dist.  2,  q.  1,  art.  5,  dicit  : 
«  Proprietas,  inquit,  personalis,  scilicet  relatio  distin- 
guens,  est  idem  re  quod  divina  essentia,  sed  difle- 
rens  ratione.  Ratio  autem  relationis  est  ut  referatur 
ad  alterum.  Potest  ergo  dupliciter  considerari  relatio 
in  divinis  :  vel  per  comparationem  ad  essenliam,  et 
sic  esl  ratio  tantum ;  vel  per  comparationem  ad  illud 
ad  (juod  refertur,  et  sic  per  propriam  rationern  rela- 
tionis,  relatio  realiter  (6)  distinguitur  (y)  ab  illo.  » 
—  Ilacc  ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1  p.,  q.  28,  art.  2  : 
«  Relatio,  inquit,  realiter  exsistens  in  Deo,  est  idem 
essentise  secundum  rem,  et  non  differt  nisi  secundurn 
intelligentiae  rationem,  prout  in  relatione  respectus 
importatur  ad  suum  oppositum,  qui  lamen  non 
importatur  nomine  essentiae.  Patet  etiam  quod  in 
Deo  non  est  aliud  esse  relationis  et  esse  essentiue,  sed 
unum  et  idem.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  ponit,  de  Potentia  Dei,  ubi  supra  (q.  8, 
art.  2). 

Quarta  conclusio  esi  quod  proprietas  personalis 
differt  seoundum  rationem  a  persona,  ui  pater- 
nhiis  a  Patre. 

Istam  ponit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  40,  arl.  1  ; 
et  q.  32,  art.  2,  prolixe.  —  Item,  1.  Sentent., 
disl.  33,  q.  1,  art.  2  :  «  Quidam,  inquit,  dixerunt, 
sicut  Praepositivus ,  quod  proprietates  sunt  ipsae  per- 
sonae  secundum  rem,  nec  distinguuntur  a  personis, 
etiam  secundum  rationem,  nec  aliquo  modo.  Sed 
hoc  stare  non  potest,  propter  duo  :  primo,  quia 
invenimus  in  uua  persona  plures  proprietates  et  rela- 
tiones,  secundum  quod  ad  aliani  et  aliam  personam 
refertur;  secundo,  quia  aliquid  attribuitur  proprie- 
tati,  quod  non  attribuitur  personae,  et  econtra;  sicut 
personae  attribuitur  distingui ,  proprietati  autem 
distinguere.  Et  ideo  oportel  quoddifferant,  secundum 
modum  significandi,  proprietates  a  personis.  Nec 
diversus  tnodua  significandi  veritatem  liaberel,  sed 
vanitatem,  nisi  esset  alia  ratio  proprietatis  et  per- 
sonoe,  cui  corresponderel  aliquid  in  re.  Et  ideo  dici- 
mus  quod  proprietates  el  personee  sunt  idem  re,  sed 
dilferunl  ralione;  sicul  de  proprietatibus  et  essentia 


(a)  essenlia.  —  esse  Pr. 

(6)  relalio  realiter.  —  Om.  I'r. 

(y)  dittinguitur.  —  dietinguit  Pr. 


dictumest.  Sed  in  hoc  differt :  quia  ratio  proprietatis 
et  essentiae  differunt  sicut  ratio  diversoriun  generum  ; 
sed  ratio  proprietatis  et  personse  differunt  sicut  ratio- 
nes  abstracti  et  concreti  in  eodem  genere  accepto- 
rum.  In  concrelo  autem  est  duo  considerare  in  rebus 
creatis,  scilicet  compositionem  et  perfectionem  ;  quia 
quod  significatur  concretive,  significatur  ut  per  se 
exsistens,  ut  homo  vel  albus.  Sirniliter,  de  ratione 
abstracti  sunt  duo,  scilicet  simplicitas  et  irnperfe- 
ctio  (a);  quia  quod  significatur  in  abstracto,  signifi- 
catur  per  modum  formae,  cujus  non  est  operari  vel 
subsistere  in  se  (6),  sed  in  alio.  Unde  patet  quod, 
sicut  est  etiam  in  aliis  nominibus  quse  de  Deo  dicun- 
tur,  neutra  ratio  secundum  totum  divinis  eompetil ; 
ex  quo  probatur,  in  libro  Oe  Causis,  quod  nihil  pro- 
prie  (y)  de  Deo  dicitur  :  quia,  nec  abstractum  pro- 
pter  imperfectionem ,  nec  concretum  propter  com- 
positionem.  Sed  quantum  ad  aiiquid,  utrumque 
vere  dicitur  :  et  concretum  propter  perfectionem ,  et 
abstractum  propter  simplicitatem.  »  —  thec  ille. 

Quinta  conclusio  est  quod  proprietas  relativa,  est 
vere  el  secundum  rem  in  essentia  et  in  per- 
sona. 

Istam  ponit  sanctus  Thomas,  ibidem,  art.  3  : 
«  Proprielates,  inquit,  sunt  in  esaentia  et  personig, 
sed  diversimode  :  quia  in  essentia  sunt  per  idenlita- 
tem  rei,  et  non  sicut  in  supposito;  sed  in  personis 
sunt  sicut  in  supposito,  sed  (o)  diversimode,  seeun- 
dum  quod  aliquid  dicitur  suppositum  alicujus dupli- 
citer,  scilicet  :  vel  naturae  per  quam  constituitur, 
sicut  humanitas  est  in  Socrate,  et  hoc  modo  proprie- 
tates  personales  sunl  in  personis;  vel  sicut  illud 
quod  advenit  post  esse  constitutum,  sicut  albedo  esl 
in  Socrate ;  et  ita,  secundum  intellectum,  proprie- 
tates  non  personales,  ut  innascibilitas,  oommunis 
spiratio,  sunt  in  personis ;  non  tamen  ita  quod  sup- 
positum  sit  aliquid  aliud  ab  eo  quod  inest,  secundum 
rem,sed  secundum rationem  concreti  ci  abstracti.  » 
—  Hcoc  ille. 

Ibidem  etiain  probat  quod  proprietatee  sint  in 
personis,  per  illud  quod  dicitur  in  pnefatione  : 
In  personis  proprietas,  etc. —  Item  :  cQuod  deno- 
minatur  ab  aliqua  forma,  oportet  quod  habeat  illam 
in  se.  Sed  personae  denominantur  a  proprietatibus ; 
dicitur  enim  paternitate  Pater.  Ergo  paternitas  est 
in  Patre.  »  —  Quomodo  autem  proprietas  sit  in 
essentia,  dicit  (ibid.,  ad  4"m )  ;  a  Nullus  modorum 
illorum  quos  Philosophus  enumerat,  sufficitad  expla- 
nandum  ipiomodo  in  divinis  aliquid   in  aliquo  0884 

dicatur;  et  preacipue  modus  ille  (pio  proprietates  in 


(a)  imperfeclio.  —  perfectio  IV. 

(ij)  vel  operairi.  —  Ad.  Pr. 

(f)  proprie.  —  Om.  Pr. 

i"i  in  personit  tuntsieui  m  supposite,  *e<1.  —  Om.  IV. 


DISTINCTIO   XXXIII.  —    QU^STIO   I. 


339 


essentia  esse  dicuntur  :  quia  non  invenitur  in  crea- 
tuiis  aliqua  diversorum  generum  in  identitatem  rei 
ronvenire,  sicnt  relatio  et  substantia  in  divinis, 
ralione  cujus  uuum  in  altero  esse  dicitur,  scilicet 
pateruitas  iu  essenlia,  sicut  in  praeexsistente  secun- 
dum  intellectuin.  Sed  modus  ille  quo  proprietates 
non  personalessunt  in  personis,  simile  habetaliquid 
illi  modo  quo  forma  est  in  materia,  scilicet  forma 
accidentalis  in  subjecto;  et  (a)  modus  ille  quo  pro- 
prietates  personales  sunt  in  pcrsonis,  habet  aliquid 
simile  illi  modo  quo  differentiee  sunt  in  specie,  vel 
iialura  coniuiuiiis  in  inferiori,  quamvisin  bis  onini- 
busmegordissimilitudoquamsimilitudoinveniatur.fi 
—  Huec  ille. 

Jtom,  I  p.,  (|.  40,  arl.  1,  dicit  :  «  Necesse  est 
ponere  proprielates  in  divinis,  ut  ostendimus,  scili- 
oet,  q.  32,  art.  2;  quse  quidem  significantur  in 
abstracto,  ut  quaedam  formse  personarum.  Unde, 
cum  de  ratione  formse  sit  quod  sit  in  eo  cujus  est 
forma,  oportet  dicere  proprietates  esse  in  personis, 
et  eas  tamen  esse  personas ;  sicut  essentiam  esse  in 
I  >eo  dicimus,  quee  tamen  est  Deus.  »  —  Hsec  ille.  — 
Et  ibidem,  ad  2ura  :  «  Proprietates ,  inquit,  dicuntur 
esse  in  essentia  per  modum  identitatis;  in  personis 
autem  esse  dicuntur  per  identitatem,  secundum 
rem  et  (6)  quantum  ad  modum  significandi,  sicut 
forma  in  supposito.  Et  ideo  proprietates  determinant 
et  distinguunt  personas,  non  autem  essentiam.  »  — 
Hsec  ille. 

Eodem  modo  dicit  in  Scripto,  ubi  supra,  art.  3, 
ad  2l,m,  quod,  licet  relationes  sint  in  essentia,  non 
tamen  essentia  refertur  ad  aliquam  personam,  quia 
non  est  in  ea  relatio  sicut  in  supposito ;  solum  auteui 
illud  in  quo  est  relatio,  isto  modo  refertur  per 
illam. 

Kt  hic  primus  articulus  terminatur. 

ARTJGULUS  II. 

.MOYENTUR    OBJECTIONES 


A. 


OBJECTIONES 


Argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  articulum,  arguit  Aureolus  (dist.  33,  q.  1, 
art.  2),  contra  ista,  proponens  quod  videntur  mul- 
tiplicem  repugnantiam  implicare,  Arguitur  igitur 

Primo  contra  tertiam  conclusionem.  Illud  quod 
persoitas  distinguit,  est  res,  in  quantum  eas  distin- 
guit ;  alioquin  personse  non  distinguerentur  realiter, 
nisi  earum  distinctivum  principium  easet  res.  Sed 


'•t.  —  sed  l'i 
(8)  et.  —  sed  Pr. 


relatio  distinguit  personas  secundum  rationem  respe- 
ctus  qui  est  alius  a  ratione  essentise,  ut  isti  ponunt 
in  verbissuis.  Ergo  proprietales,  secundum  rationem 
respectus,  et  secundum  quod  differunt  ab  essentia, 
sunt  res;  et  ita  realiter  ab  essentia  (oc)  distin- 
guuntur. 

Secundosic.  Quandocumque  aliqua  ita  se  habent, 
quod  unum  realiter  distinguit,  alterum  realiter  non 
distinguit,  illa  non  sunt  (6)  eadem  res;  quia  pra?.- 
dicatum  reale  non  potesl  affirmari  et  negari  sine 
contradictione  de  eadeni  re.  Sed  relatio,  secundum 
rationem  respectus,  distinguit  realiter  personas; 
secundum  vero  esse  quod  habet  in  essentia,  non 
distinguit.  Ergo  idem  respectus  in  relatione  differt 
realiter  a  suo  esse  in  quo  identificatur  cum  essentia. 

Tertlo  sic.  llelalio  in  divinis,  secundum  istos, 
distinguitur  ab  essentia  in  ratione  respectus.  Sed 
tota  cntitas  relationis  consistit  in  esse  respectum; 
relatio  enim  et  respectus  idem  sunt;  constat  autem 
quod  tola  entitas  uniuscujusque  consistit  in  esse  id 
quod  est,  utpote  hominis  in  esse  hominem,  et  ani- 
malis  in  esse  animal ;  quare  necesse  est  quod  tota 
entitas  relationis  consistat  in  esse  respectum.  Ergo 
tota  entitas  relationis  (y)  in  divinis  distinguitur  ab 
essentia.  ■ —  Et  confirmatur.  Quia  quidquid  realitatis 
datur  relationi  ultra  esse  respectum,  datur  ultra  esse 
relationem  ;  si  igitur,  in  quantum  respectus,  distin- 
guitur  ab  essentia,  secundum  totam  suam  realita- 
tem  distingueretur  ab  ea. 

Quarto  sic.  Quse  uniuntur  in  esse  (o)  et  distin- 
guuntur  ratione,  impossibile  est  quod  distinguantur 
nisi  ratione;  quia  non  est  major  distinctio  clistincto- 
rum  diversitate  distinguentium.  Sed  paternitas  et 
fdiatio  uniuntur,  secundum  istos,  cum  essentia  in 
csse ;  et  habent  aliquid  in  quo  non  uniuntur,  scilicet 
proprias  rationes  relativas,  secundum  quas  personas 
distinguunt.  Ergo  persona?  quse  distinguuntur  per 
eas,  uniuntur  simpliciter  in  omni  esse  et  in  omni 
realitate,  et  distinguuntur  sola  ratione;  quod  est 
error  Sabellii. 

Quintosic.  Quandocumque  aliqua  distincla  habent 
aliquoil  esse  in  quo  uniuntur,  et  aliquod  esse  iu  quo 
distinguuntur,  necesse  est  quod  distinguentia  non 
solum  sint  rationes,  immo  habeant  aliquod  esse 
secunduni  quod  distinguantur;  alioquin  effeetus  for- 
malis  in  realitate  excederet  suam  formam  ;  quod  est 
impossibile.  Sed  personse  divinse  habent  aliquod  esse 
in  quo  non  uniuntur,  scilicet  in  esse  Patrem  et  esse 
Filium.  Nec  potest  dici  quod  hoc  sit  solum  concipi 
vel  cssc  rationis  ;  Paterenim  de  se  realiter  est  Pater, 
et  Filius  similiter.  Ergo  necesse  est  quod  paternitas, 
in  quantum   distinguit,   et    similiter  filiatio,   non 


(a)  sunt  res,  et  ita  ab  essentia  realiter.  —  Oiu.  Pr. 

iint.  —  est  Pr. 
(y)  \i  verbo  consistat  usque  ad  relationis  .  oin.  Pr. 
esse.  —  essentia  Pr. 


3iO 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


solum  ratione  dislinctso  sint,  immo  distinguantur 
vere  in  esse ;  cujus  oppositum  isti  dicunt. 

Sexto  sic.  Paternitas,  secundum  istos,  habet 
distinguere  per  rationem  paternitatis ,  prout  est  alia 
a  ratione  essentise.  Sed,  secundum  hos,  haec  ratio 
est  nomen  secundae  intentionis;  nec  est  in  Deo,  sed 
in  anima  tantum ;  nec  Deus  habet  eam,  nisi  secun- 
dum  quod  habet  nomen.  Ergo  persona  Patris  non 
distinguetur,  nisi  per  unam  secundam  intentionem; 
neque  per  aliquid,  nisi  sit  in  anima;  neque  per 
aliquid  quod  Deus  habeat,  nisi  oo  modo  quo  habet 
nomen.  Hoc  autem  est  summe  erroneum,  et  contra 
illud  Hieronymi ,  quod  ait,  in  Expositione  symboli 
fidei  :  Sabellii  haeresim  declinantes,  tres  personas 
expressas  sub  proprietate  distinguimus ,  non  tan- 
tummodo  nomina,  sed  nominum  proprietates. 

Et  si  dicatur  quod  ratio  paternitatis,  prout  distin- 
guit,  est  in  natura  divinilatis  (a);  —  non  valet :  — 
Tum  quia  isti  concedunt  quod  solum  distinguit 
secundujn  rationem  respectus,  et  prout  est  alia  ratio 
paternitatis  a  ratione  essentiae ;  non  est  autem  ista 
alietas  in  natura,  secundum  eos,  sed  tantum  in 
intellectu  ;  igitur  paternitas  non  distinguit  personas, 
nisi  secunduni  esse  quod  habet  in  intellectu.  — Tum 
quia,  ut  apparet  ex  dictis  eorum,  cum  dicitur  :  alia 
est  ratio  paternitalis  et  cssentioe  in  divinis,  non  acci- 
pitur  ratio  pro  potentia  vel  actu,  sed  secundum  quod 
est  nomen  intentionis ;  Ike  autem  intentiones  non 
sunt  in  re,  sed  in  anima ;  nec  Deus  habet  eas,  nisi 
secundum  quod  habet  nomen  et  caeteras  inlen- 
tiones. 

Septimo  sic.  Cum  isti  dicunt  quod  proprietates 
comparatse  ad  essentiam  transeunt,  comparatse  vero 
ad  oppositum  sunt  res  et  distinguuntur  :  aut  iste 
transitus  intelligitur  in  nihilitatem,  quia  videlicet 
relatio  comparata  ad  essentiam  desinat  esse,  et  fiat 
niliil ;  aul  quod  desinat  esse  res,  et  fiat  ens  rationis  ; 
aut  quod  desinat  esse  distincta,  et  transeat  in  iden- 
titatem  cum  essentia.  Sed  non  potest  dari  primum. 
—  Tum  quia  relatio  in  essentia  constituit  personam  ; 
personai  namque  per  relationes  constitutae,  subsi- 
stunt  in  divina  essentia  (6);  illud  autem  quod  con- 
stituit,  comparatum  ad  essentiam  vel  in  essentia, 
impossibile  esl  quod  transeat  in  nibil  dum  compara- 
lur,  alias  constituerel  duin  esset  nibil.  —  Tum  quia 
nullus  catholice  negare  potest  quin  proprietates  sint 
iii  essentia;  esse  autem  in  aliquo,  est  comparari  ad 
illud  siib  habitudine  ut  in  aliquo;  impossibile  esi 
ergo  (jiiod  relatio  fiat  nibil  dum  comparatur  ad  essen- 
tiam;  alias  non  esset  in  ea,  quia  quod  nihil  est,  in 
nullo  est.  — Tum  quia  relatio  sub  ratione  respectus 
non  potesl  dici  quod  sil  habitudo  subsistens,  quasi 
per  modum  intervalli,  inter  essentiam  et  terminum, 
utpote  paternitas  inter  divinitatem  etFilium ;  necesse 


(«)  tlivi/tittitis.  —  (/c  ?'.s7/.s  IV. 

(r,j  a  verbo  }"r*<iiwe  usquc  ad  essentia,  oni.  I'r. 


est  ergo  quod  sit  insistens  in  persona,  in  qua  etiam 
exsistit  essentia ;  et  ita  ad  invicem  concurrunt  ct 
comparantur.  Unde  patet  quod  nihil  est  dictu  quod 
relatio  transeat  in  nihil,  dum  ad  essentiam  compa- 
ratur;  praesertim  cum  nullares  transeat  in  niliil  (<x), 
per  hoc  quod  ab  intellectu  comparatur,  et  res  quse- 
dam  remaneat,  ad  quodcumque  comparetur. 

Nec  potest  dari  secundum.  —  Tuni  quia  impossi- 
bile  est  quod  aliquid  transeat  a  specie  in  speciem 
contrariam,  ut  quod  albedo  fiat  nigredo;  et  multo 
minus  possibile  est  quod  res  fiat  ratio,  aul  ens  reale 
ens  rationis.  Quod  ergo  habitudo,  sive  respectus,  sit 
res  per  comparationem  ad  oppositum,  et  sit  sola 
ratio  per  comparationem  ad  essentiam,  ita  quod  res 
•lianseat  in  solam  rationem,  impossibile  est.  — Tuin 
quia  intellectus  per  actum  suum  non  spoliat  res  suis 
realitatibus ;  quia  propter  nostrum  intelligere,  nihil 
mutatur  in  re,  ut  patet,  9.  Metaphysicae  (t.  c.  21). 
Gomparare  autem  relationem  ad  essentiam,  estactus 
intellectus  comparantis.  Ergo  ex  ista  comparatione 
non  amittit  relatio  suam  realilatem,  quam  habebat 
ad  oppositum  comparata. 

Nec  potest  dari  tertium,  scilicel  quod  transeat  in 
identitatem  realem,  ut  sit  sensus  quod  relatio  differt 
realiter  ab  opposito,  a  fundamento  vero  non  differt 
nisi  sola  ratione,  eo  modo  quo  dicimus  quod  ratio- 
nale  differt  ab  irrationali  realiter,  et  tamen  ab  ani- 
mali  differt  sola  ratione.  Hoc  siquidem  dari  non 
potest.  —  Tum  quia  realitas  illa  in  qua  differt  ab 
opposito,  aut  est  realitas  divinae  essentire;  et  secun- 
dum  hoc ,  paternitas  ditferl  realiter  a  filiatione  per 
realitatem  divinitatis;  et  per  consequens,  realitas 
divinitatis  et  realitas  filiationis  distinguerentur,  et  ita 
filiatio  erit  alia  res  ab  essentia  :  et  pari  ratione  pater- 
nilas  et  processio;  quia  non  est  altera  magis  eadem 
cum  essentia,  quam  reliqua.  Si  vero  paternitas  dif- 
fert  realiter  a  filiatione  sibi  opposita,  non  realitate 
essenti33,  sed  alia,  habetur  propositum,  scilicet  quod 
paternitas  habet  aliam  realitatem  ab  essentia.  Unde 
patet  quod  inevitabile  est  quin,  ex  ista  vel  alia  parte, 
paternitas  dicat  realitatem  aliam  abessentia.  —  Tum 
quia  exemplum  confirmat  propositum  :  nam  ratio- 
nale  differt  ab  animali  ratione,  ab  irrationali  vero 
realiter ;  et  hoc  non  est  nisi  illa  realitate  quam  im- 
portat  aiiinial,  cum  qua  rationale  realiterest  idem; 
sicut  enini  rationale  et  irrationale  sunl  duae  res,  sic 
aninial  rationale  et  irrationale  sunt  duo  animalia 
realiter,  et  duae  animalitates  reales.  Quare,  a  simili : 
si  paternitas  realiterdifferl  a  relatione,  el  sola  ratione 
ab  essentia, et  similitere  converso  filiatio  abessentia 
differl  sola  ratione,  ei  a  paternitate  realiter,  uecesse 
t'i'il  quod  essentia  cumqua  paternitas est  eadem  iva- 
liter  ei  differens  sola  ratione,  sit  alia  realiterab  illa 
essentia  cum  qua  filiatio  est  eadem  realiterel  ratione 
differens;  et  ita  erunt  dua?  essentiae  in  divinii 


i  verbo  du.ni  usque  ad  nilril,  om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXIII.    —    oUjESTIO    I. 


341 


redit  haeresis  Ariana.  Ideo  itni)ossil>ile  esl  quod  ille 
transitus  hal)eat  veritater)i  in  aliqtio  intellecln. 

Octavo.  Impossibile,  inquit,  est  fundamentum 
cui  niodns  iste  innititur,  scilicet  :  quod  in  creaturis 
relatio  habeat  esse  per  fundamentum,  et  non  habeat 
esse  per  propriam  sui  rationem ,  sed  tantum  ad  aliud 
esse.  Tnm  <juia  sequeretur  quod  relatio,  per  suam 
propriam  rationem  non  essel  accidens,  et  ita  essei 
substantia;  cum  ens  dividatur  per  substantiam  et 
accidens,  tamquam  per  differentias  sufficienter  eva- 
cuantes  totum  ambitnin  enlis;  immo  esl  divisio  per 
contradictoria,  seciiitdnm  Avicennam,  2.  Metaphy- 
sicse.  — Tum  quia  propria  ratio  generis  in  relatione, 
(|u;e  ikiii  csi  alia  quam  respectus,  secundum  istos  : 
vel  erit  res  subsistens,  et  hoc  est  impossibile,  quia 
respectus  subsistere  non  potest,  secundum  Augusti- 
nnm,  7.  de  Trinitate,  cap.  4,  et  Commentatorem,  5. 
Metaphysicse ,  commento  20,  tjui  dicit  qnod  relatio 
liiii)  potesl  esse  ens  j>er  se;  vel  ratio  relativa,  in 
quantum  hujusmodi,  non  exsistit  per  se,  sed  in  alio, 
et  secundnm  hoc  erit  accidens.  Unde  impossibile  est 
concipere  quin  vel  habitudo  sit  exsistens  per  se;  vel 
in  fundamento:  et  tunc  erit  accidens.  —  Tnm  quia 
modns  proprius  praedicamenti  accidentis  non  tollit 
modnm  communem  accidentis,  immo  claudit;  nam 
propria  ratio  prsedicamenti  qualitatis  non  tollit  ratio- 
oem  accidentis;  et  pari  ratione  videlur  quod  respe- 
ctus  seu  habitudo,  quse  est  prsedicamentalis  ratio 
totins  prsedicamenti  relationis,  habeat  propriam  acci- 
dentalitatem.  —  Tum  qnia  relatio  non  dicit  aliquid 
constitutum  ex  ahsoluto  fundamento  aliquo,  et  ex 
ipso  respectu ;  sed  est  pura  habitudo,  ut  superius 
dictum  fuit.  Secundum  hoc  ergo  non  est  verum  quin 
relatio  habeat  proprium  esse  in  creatura;  immo  se 
habet  ad  fundamentum  sicnt  actus  ad  potentiam  ; 
reducit  enim  intellectus  ipsam  de  potentia  funda- 
menti  ad  actum  et  complementum.  Sed  isti  dicunt 
(juod  relationes  respiciunt  essentiam  tamquam  fun- 
damentum.  Ergo  necesse  est  quod  respiciant  tam- 
quam  stiunt  potentiale,  nec  habeant  esse  nisi  poten- 
tialiter  et  fundamentaliter  ac  subjective  per  illam ; 
sed  formaliter,  nullo  modo.  Ergo  prsedicta  positio 
stare  uon  potest.  —  Haec  ille  in  forma. 

II.  Argumenta  Scoti.  —  Similiter  arguit  Sco- 

tus  (dist.  33,  q.  1),  probando  quod  proprietas  et 
essentia  distinguantur  plus  quam  ratione. 

Primo  sic.  Pater,  ex  natttra  rei,  ante  omnem 
actum  intellectus,  in  primo  signo  originis,  habet 
rem  cbmmunicabilem ,  ut  essentiam;  quia  aliter 
eam  non  communicaret.  Habet  etiam  ex  natura  rei, 
in  primo  signo  originis,  ante  actum  intellectus,  rem 
incommunicabilem,  scilicet  proprietatem  persona- 
lem ;  quia  aliter  non  esset  persona  ex  natura  rei. 
Sed  non  est  eadem  realitas,  illa  quae  est  communi- 
cabilis  ex  natura  rei,  et  qme  est  incommunicabilis 
ex  natura  rei ;  immo  hoc  includit  contradictionem. 


Ergo  in  Patre  non  est  idem  ex  natura  rei  essentia, 
quae  est  communicabilis  de  se,  et  proprietas,  quae 
esl  incommunicabilis. 

Secundo.  Illud  quod  secundum  aliquid  sui  conve- 
nil  realiter  cittn  aliquo,  et  per  aliquid  sui  differtabeo, 
habet  in  se  aliqua  distincta  ex  naturarei.  Sed  Pater 
convenit  cum  Filio  realiter  per  essentiam,  et  realiter 
distinguitur  ab  eo  per  proprietatem  relativam.  Ergo 
in  Patre  essentia  et  relalio  distinguunturexnatura  rei. 

Terlio.  Beatus,  intuendo  Deu  n  i ,  videl  dislincte  divi- 
nilalemetproprietatem  :autergovidet  illa  utdistincta 
objecta,  ante  omnem  actum  intellectus;  attt  videt  illa 
ut  distincta,  secundum  diversos  modos  concipiendi 
idem  objectum  grammaticales  et  logicales.  Si  primo 
ntodo,  ergo  sunt  ibi  ex  natura  rei;  quia  cognitio 
intuitiva  est  rei,  ut  exsistit  in  se,  ante  omnem  actum 
intellectus.  Si  secundo  modo,  ergo  non  est  major 
differentia  quam  in  concipiendo  divinitatemetDeum, 
etabstractum  et  Concretum;  et  jier  consequens,  sic- 
utPater  est  beatus  in  essentia,  ita  in  paternitate,  et 
filiatione,  et  processione  Spiritus  Sancti ;  et  cum  illa 
distinguantur  realiter,  sicut  personse  quas  distin- 
guunt,  sequitur  quod  Pater  erit  primo  beatus  in 
trihus  objectis;  quod  est  impossibile. 

Quarto.  Quia  dicit  Augustinus ,  7.  de  Trinitate 
(cap.  1 ) ,  quod  omnis  essentia  quse  relative  dicitur, 
esl  aliquid,  excepto  relativo.  Itein,  ihidem  :  Si  Pater 
non  est  aliquid  ad  seipsum,  non  est  omnino  qui 
relative  dicatur.  Est  ergo,  in  re,  essentia  ad  se,  et 
non  ad  aliquid.  Pater  autem,  in  quantum  hujusmodi, 
dicitur  ad  aliud.  Non  est  autem  formaliter  eadem 
entitas  ad  se,  et  non  ad  se.  Ergo. 

Quinto.  Quia  Atigustinus,  eodem  libro,  cap.  2, 
dicitquod  Filius  non  eo  Verbum  quo  sapientia  : 
quia  Verbuui  non  dicitur  ad  se,  sed  relaiive  tan- 
tum  ad  eum  cujus  est  Verbum,  sicut  Filius  ad 
Patrem;  sapientia  vero ,  eo  quo  essentia.  Ex  quo 
palet,  secundum  Augustinum,  quod  relationis  ad 
ahsolutum  est  talis  non  identitas  in  divinis,  quod 
unum  est  quo  respectus  alicujus,  respectu  cujus 
alterum  non  est  quo.  Ergo  unum  non  est  de  formali 
ratione  alterius,  sed  extra  eam  ;  et  per  consequens, 
non  osl  idem  formaliter  illi. 

B.  —  SOLUTIONES 

AD   ARGUMENTA   CONTRA   TERTIAM    COXCLUSIONEM 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 
argumentorum  Aureoli,  respondetur  negando  majo- 
rem.  Dico  enim  quod  illud  quod  distinguit  personas, 
non  ex  illo  habet  quod  sit  res,  unde  habet  quod 
distinguat,  scilicet  ex  ratione  respectus ;  nec  tamen 
sequitur  qtiin  realiter  distinguat.  Relatio  enim  est 
quoedam  res ;  et  relalio  (a),  in  divinis,  ex  hoc  quod 
esl  relatio,  habet  quod  distinguat;  ex  hoc  autem 

(<x)  est.  —  Ad.  Pr. 


342 


LIBRI    1.    SENTENTIARUM 


quod  est  res,  habet,  non  quod  distinguat,  sed  quod 
onmia  quse  facil  sint  realia.  Ex  alia  parte  igitur 
venit  distinctio  personarum,  et  ex  alio  venit  quod 
illa  distinctio  sit  realis  :  primum  quidem,  ex  rela- 
tione,  in  quantum  hujusmodi;  secundum  vero,  ex 
relatione,  in  quantum  esl  res,  scilicet  divina  essen- 
tia.  Kt  hujus  exemplum  est  in  divinis.  Deus  enim 
est  substantialiter  sapiens;  sed  hoc  non  habet  ex 
sapientia,  in  quantum  hujusmodi,  nec  ex  essentia, 
in  quantum  hujusmodi ;  sed  quod  sit  sapiens,  habel 
ex  sapientia,  in  quantum  sapientia ;  quod  autem 
illinl  sapere  sit  essentiale,  habet  a  sapientia,  in 
quantum  est  divina  substantia. 

Islain  solntionem  intendebat  sanctus  Thomas,  de 
Potentia  Dei ,  q.  8,  art.  2,  ad  3um,  ubi  ait  ad 
consimile  argumentum  :  «  Licet  relalio  (a)  non  addat 
supra  essentiam  aliquam  rem,  sed  solum  rationem, 
tamcii  relatio  est  aliqua  res;  sicut  etiam  bonitas  est 
aliqua  res  (S),inDeo,lieet  non  differat  ab  essentia  nisi 
ralione ;  et  similiter  est  <le  sapientia.  Et  ideo,  sicnl 
ea  quse  pertinent  ad  sapientiam  et  bonitatem,  reali- 
ler  Dco  convcniiint,  ut  intelligere  el  alia  bujusmodi ; 
iia  etiam,  illud  quod  est  proprium  relationis,  scili- 
cet  opponi  et  distingui,  realiter  in  divinis  invcni- 
t iii.  »  —  Huec  ille.  —  Jlem,  1.  Sentent.,  dist.  26, 
((.  1,  art.  2,  ad  3'"",  ponit  similem  responsionem. 
JYrgumentum  enim  est  tale  :  «  Relatio  non  habet 
virtutem  distinguendi ,  nisi  secundum  quod  babet 
oppositionis  rationem.  Sed  rationem  oppositionis 
non  habet,  nisi  secundum  quod  ad  alterum  est.  Igi- 
tur  non  distinguit,  nisi  secundum  quod  ad  alterum 
est.  Sed  secundum  quod  ad  alterum  est,  non  habet 
relatio  quod  sit  aliqua  res,  vel  substantia,  vel  bypo- 
stasis.  Ergo  relatio  non  poterit  facere  distinctionem 
realem  hypostasum.  »  Ecce  argumentum  sancti 
Doctoris,  in  forma.  Et  respondet  :  «  Dicendum, 
inquit,  quod,  quamvis  relatio  ex  hoc  quod  ad  alte- 
rum  dicitur,  non  sit  res  qusedam,  est  tamen  res  ali- 
qua,secundum  quodhabet  fundamentum  in  eoquod 
refertur;  et  ex  (y)  hoc  ulterius  habet,  in  quantum  est 
divina,  quod  sit  hypostasis  vel  substantia;  et  ideo 
facit  rcalern  bypostasum  dislinctionem.  Sicut  sapien- 
tia,  cx  buc  quod  est  sapientia,  non  liabet  quod  sit 
snhstantia  ;  et  tamcn,  quia  sapientia  divina  est  sub- 
stantia,  Deus  substantialiter  est  sapiens.  »  —  Haec 
ille.  —  Ex  quibus  patet  responsio  ad  argumentum. 

Ad  secunduin  negatur  major;  snlTicil  enim  distin- 
ctio  rationis,  ut  alias  dictum  es1  (dist.  8,  q.  4). 
Praedicatum  (o)  enim,  quantumcumque  sit  reale, 
non  atlribuitur  rci  per  intelleclum,  cujus  est  attri- 
buere  praedicatum  subjeclo,  nisi  sub  aliqua  ratione; 
et  ideo,  si  praedicatum  rcale  conveniat  rei  sub  tali 
ratione,  <'t  qoe  sub  alia  ratione  ejusdem  rei,  illud 


<>i ii .  Pr, 


(aj  relatio.  —  ratio  Pr. 

(6)  a  vorlio  sicut  usqae  ad  res, 

(y)  ex.  —  Om.  Pr. 

(6)  prsedicatum.  —  prxdicamvntum  Pr, 


pmedicatum  reale  poterit  affirmari  et  negari  de  eodem 
secundum  rem,  diversimode  concepto.  —  Et  hanc 
solutionem  ponit  sanctus  Thonias,  in  sententia,  de 
Potentia  Dei,  q.  8,  art.  2,  ad  7um,  ubi  sic  dicit  : 
«  Sicul  dicit  Philosophus,  3.  Physicorum  (t.  c.  21), 
non  oportet  quod  omnia  eadem  proedicentur  quoli- 
bet  modo  de  eisdem ,  sed  solurn  de  eisdem  secun- 
dum  rationem.  Essentia  autem  divina  et  paternitas, 
elsi  sint  idem  re,  non  sunt  idem  ratione;  et  ideo 
non  oportet  quod  quidquid  praedicatur  de  uno,  pra> 
dicetur  de  alio.  Sciendum  tamen  quod  qusedam  snnt 
qua3  consequntur  proprias  rationes  essenti;o  et  rela- 
tionis;  sicut  dicimus  quod  esse  commune  sequitur 
ad  essentiam,  distinguere  sequitur  ad  relationem. 
Unde  unuin  horum  ab  alio  removetur;  neque  enim 
essentia  distinguit,  nec  relatio  est  communis.  Qua> 
dam  vero,  non  quantum  ad  principale  significatum, 
sed  quantum  ad  modum  significandi,  habent  ali- 
quam  differentiam  a  ratione  essentke  vel  relationi^: 
et  ista  praedicantur  quidem  de  essentia  et  relatione, 
licet  non  proprie.  Et  hujusmodi  sunt  adjectiva  el 
verba  substantialia ,  nt  :  bonus,  sapiens,  intelligere, 
et  velle.  Hujusmodi  enini,  quanlum  ad  rem  signifi- 
catam,  significant  ipsam  essentiam  ;  sed  tamen  signi- 
ficant  eam  per  modum  suppositi,  H  non  in  abstra- 
cto;  et  ideo  propriissime  dicuntur  de  personis  el  de 
nominibus  essentialibus  concretis,  ut:  Deus,  vel: 
Pater,  bonus,  sapiens,  creans,  et  alia  hujusmodi. 
De  essentia  autem  in  abstracto  significata,  et  non  per 
moduin  suppositi,  non  dicuntur  ita  proprie  ;  et  adbuc 
minus  de  relationil)us ;  quia  hujusmodi  conveniunl 
siqiposito  secundum  essentiam,  et  non  secundum 
relationem  ;  non  enim  Deus  est  bonus  vel  creans.  ex 
hoc  quod  habet  relationem.  »  — •  Hyec  ille. 

Atl  tertium  negatur  minor.  Non  enim  entitas  rela- 
tionis  in  hoc  consistit,  scilicet  in  esse  respectum; 
per  boc  enim  non  habet  quod  sit  aliquid  in  rerum 
nalura,  ut  dicturn  est.  —  Et  ad  probationem,  aega- 
tur  universalis  assumpta.  Aliter  enim  esl  de  entitate 
relationis,  et  aliter  de  entitate aliorum  predicamen- 
torum.  Relalio  enim  non  praBdicat  aliquid,  sed  ad 
aliquid;  et  relatio  aliter  esl  <'iis,  quam  alia  praedi- 
camenta,  ut  saepe  dictum  fuit.  Non  enim  relatio 
babet  quod  sit  ens,  aut  aliquid,  aut  res,  cx  parte 
suaj  l-ationis,  sed  ex  parte  fundamenti  quod  habet  ; 
tale  enim  potest  naturaliter  esse  in  re  relata,  <i 
tunc  relatio  referens  erit  ens  reale;  >in  autem,  crit 
solum  ens  ralionis. 

Ad  craartum  dicitur  quod,  si  major  Intelligatur 
cniii  exclusione  alterius  diflferenti83  quam  secundum 
rationem,  vera  est ;  ita  quod  sit  sensus,  <|iio<l  illa 
distinctiva  qu83  nniuiitur  in  essentia  <>(  sola  ratione 
distinguuntur,  talia  solum  distinguunl  ratione  tA 
non  realiter.  Sed  majore  in  b<><'  sensu  concessa, 
negatur  minor.  Non  enim  paternitas  et  Bliatio  sola 
ratione  distinguuntur ;  immo,  re  relativa  distin- 
guuntur,  Boilicel   seipsis,  cum  sint   prima  distin- 


DISTINCTIO  XXXIII.  —   QU^STIO   I. 


343 


guentia,  in  divinis,  secundum  rem.  Si  autem  major 
intelligatur  aliter  quam  dictum  sit,  falsa  est. 

Ad  qulntum  negatur  minor,  loquendo  de  esse 
exsistentiae  :  quia,  solum  de  tali  esse  loquendo,  con- 
ceditur  major;  in  divinia  euim  non  est  nisi  unicum 
esse,  loquendo  de  esse  quod  est  actus  essentisc.  Unde, 
de  Potentia  Dei,  q.  8,  art.  2,  ad  ll"m,  dicit  san- 
ctus  Thomas  :  «  In  divinis,  inquit,  nullo  modo  est 
esse  nisi  essentia^,  sicut  nec  intelligere  nisi  intelle- 
ctus;  el  propter  hoc,  sicut  in  Deo  est  tantuin  unum 
intelligere,  ita  et  unum  esse.  Et  ideo  nullo  modo 
concedendum  est  quod  aliud  sit  esse  relationis,  et 
aliud  essenti&e.  Ratio  autem  non  significat  esse,  sed 
cssc  qUid,  id  est,  quid  aliquid  est.  Unde  duse  ratio- 
nes  (*)  unius  rei,  non  demonstrant  duplex  esse 
ejus  ;  <ed  demonstrant  quod  dupliciter  de  illa  re 
|io(est  dici  quid  est.  »  —  Hajc  ille. 

Et  cum  prohatur  quod  divinoe  personae  non  uniun- 
tur  in  esse  Patrem  et  in  esse  Filium  ;  —  dico  ad  hoc, 
Bicut  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  33, 
q.  1,  art.  1,  ad  1UIU  :  «  Esse  dicitur  triplicitor.  Primo 
modo  dicitur  esse,  ipsa  quidditas  vel  natura  rei;  sicut 
dicitur  quod  diffinitio  est  oratio  significans  quid  est 
esse;  diffinitio  autem  quidditatem  significat.  Alio 
modo  dicitur  esse,  ipse  actus  essentiae;  sicut  vivere 
quod  esl  esse  viventibus,  est  animse  actus,  non  actus 
secundus,  qui  est  operatio,  sed  actus  primus.  Tertio 
modo  dicitur  esse,  quod  significat  veritatem  compo- 
sitionis  in  propositionibus,  secundum  quod  est  dici- 
tur  copula  ;  et  secundum  hoc,  est  in  intellectu  com- 
ponente  et  dividente,  quantum  ad  sui  complemen- 
tum,  sed  fundatur  in  esse  rei,  quod  est  actus  essen- 
I  ise.  »  — ■  Hoec  ille.  —  Et  post  pauca,  subdit :  «  Illud 
esse  in  (juo  paternitas  et  essenlia  uniuntur,  signifi- 
catur  ut  esse  quod  est  actus  essentise;  non  autem 
uniuntur  in  esse  quod  significat  diffinitio  rei,  quia 
alia  est  ratio  paternitatis  qua  ad  aliud  refertur,  et 
alia  ratio  essentiae.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quo  patet 
quod  sicut  ipse  dicit  de  paternitate  et  essentia,  ita 
potest  dici  de  Patre  et  Filio,  quod  uniuntur  in  esse 
quod  est  actus  essentiae,  non  autem  in  esse  quod 
significat  ratio  paternitatis  vel  filiationis.  Ex  tali 
autem  unione  in  tali  esse,  nulla  sequitur  realitas; 
nec  sequitur  quod  illud  cui  ex  se  convenit  tale  esse, 
de  se  sit  res,  vel  aliquid  actu  exsistens;  cujusmodi 
sunt  Sliatio  ei  paternitas;  sed  solum  ex  esse  primo 
modo,  quod  est  esse  actualis  exsislentioe,  et  dicit 
actum  essentioe,  quod  in  divinis  non  plurificatur, 
ut  dictum  est. 

Et  cum  arguens  dicit  quod  immo  lale  esse  Patrem 
est  reale,  etc. ;  —  dico  quod  verum  est ;  sed  non 
habet  quod  sit  reale  ex  parte  relationis,  sed  ex  parte 
lundamenti  relationis;  paternitatis  autem  et  filiatio- 
nis  est  idem  fundamentum  in  divinis,  ut  probat  san- 
ctus  Doctor,  4.  Contra  Geniiles,  cap.  14.  —  Aliter, 


(<x)  rationes.  —  relationes  Pr. 


brevius,  sine  distinctione,  potest  dici  quod  esse 
Patrem  est  esse  reale,  et  esse  Filium  pimiliter;  sed 
non  dicunt  diversa  esse,  sed  unum  cum  alia  et  alia 
habitudine ;  sicut  dicitur  de  potentia  generandi  active 
dicta,  et  potenlia  nascendi  passive  dicta. 

Ad  sextum  dicitur  quod  procedit  ex  falso  intelle- 
ctu.  Cuin  enim  dicitur  quod  relatio,  in  divinis, 
distinguit  personas  secundum  rationem  respectus, 
non  sumus  ita  asini  vel  deliri,  quod  intelligamus 
sicut  aiguens  iinponit,  scilicet  quod  relatio  distin- 
guat  per  rationem  quoe  est  in  anima  nostra,  inquan- 
tum  habet  esse  in  anima  nostra,  sed  secundum  quod 
habet  esse  in  re,  scilicet  tamquam  in  fundamento 
suse  veritatis.  Non  enim  sine  causa  distinguit  idem 
sanctus  Doctor  de  ratione  quee  est  tantum  in  ratioci- 
nante,  et  de  ralione  quoe  non  tantum  est  in  ratioci- 
nante,  scilicet  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  33, 
q.  1 ,  art.  1 ,  ad  3um).  Unde,  sicut  ipse  dicit,  dist.  2, 
({.  1,  art.  3  :  «  Ratio,  inquit,  dicitur  esse  in  re, 
non  quasi  ipsa  intentio  quam  significat  nomen  ratio- 
nis,  sit  in  re;  aut  etiam  ipsa  conceptio,  cui  conve- 
nit  talis  intentio,  sit  in  re  extra  animam,  cum  sit 
in  anima  sicut  in  subjecto;  sed  dicitur  esse  in  re, 
in  quantum  in  re  extra  animam  est  aliquid  quod 
respondet  conceptui  animoe ,  sicut  significatum 
signo.  »  Et  post  multa,  dicit  :  «  Patet  igitur  quod 
ratio  dicitur  esse  in  re,  inquantum  significatum 
nominis ,  cui  accidit  esse  rationem ,  est  in  re ;  et  hoc 
contingit  proprie,  quando  conceptio  intellectus  est 
similitudo  rei.  »  Et,  ad  4am,  dicit  :  «  Sicut,  inquit, 
ratio  hominis  non  dicitur  esse  in  homine  quasi  res 
quocdam  in  ipso,  sed  est  sicut  in  subjecto  in  intelle- 
ctu,  in  homine  autem  sicut  in  eo  quod  respondet 
per  quamdam  similitudinem,  etc.  »  --  Nunc  ad 
propositum,  dico  quod  relatio  dicitur  distinguere, 
secundum  rationem  relationis  vel  respectus,  perso- 
nas,  ad  istum  intellectum,  quod  relatio  quffi  reali- 
ter  est  in  Deo,  ex  hoc  habet  quod  distinguat,  in 
quantum  habet  unde  fundet  rationem  respectus  vel 
relationis,  et  inquantum  talis  relatio  est  in  eo  sicut 
in  fundamento  sibi  correspondente  per  assimilatio- 
nem ;  ita  quod,  si  res  divina  non  haberet  unde  pos- 
set  sic  vere  fundare  rationem  relationis  et  illi  corre- 
spondere,  quamvis  posset  fundare  rationem  essen- 
tise,  vel  sapientioe,  aut  cujuslibet  alterius  absoluti, 
certe  non  posset  esse  principium  formale  distincti- 
vum  in  divinis  personis ;  et  non  intelligimus  quod 
conceptiones  intellectus  personarum  distinctionem 
fabricent. 

Et  cum  dicit  arguens  quod  sanctus  Thomas  non 
sic  potest  intelligere,  quia  ipse  dicit  quod  relatio 
distinguit  solum  secundum  rationem  respectus, 
prout  est  alia  ratio  paternitatis,  etc;  —  dico  quod 
sanctus  Doctor  non  intendit  quod  illa  conceptio, 
quoe  est  ratio,  distinguat ;  nec  quod  alietas  conce- 
ptuum  paternitatis  et  essentioe,  aut  paternitatis  et 
filiationis,  distinguat  personas.  Sed  intendit  quod 


344 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


res  divina,  prout  habet  in  se  unde  fundet  aliam 
rationem  a  ratione  essentiac ,  scilicet  rationem  pater- 
nitatis  vel  hujusmodi,  est  distinctiva  personarum ; 
et  quod  paternitas  et  filiatio,  prout  hahent  unde 
fundent  hujusmodi  conceptus  paternitatis  et  filiatio- 
nis,  opponuntur  relative,  et  non  prout  possunt 
repraesentari  per  conceptus  ahsolutos  quoscumque. 
—  Et  sic  patet  quod  argumentum  procedit  ex  per- 
vcrsointellectu,  quidquid  sit  de  malo  afiectu. 

Ad  septimum  dico  quod  nusquam  legi  in  sancto 
Doctore  talem  modum  loquendi,  scilicet  quod  relatio 
Iranseat,  etc. ;  licet  saepe  recitel  illud  Boetii,  deTri- 
nitate  :  Cuncta  qux  in  divinam  prxdicationcm 
veniuni,  mutantur  in  substantiam ,  etc.  Dicit 
tainen  quod  relatio,  comparata  ad  essentiam,  est 
ratio,  etc,  ut  recitavi  superius.  Quod  qualiter  deheat 
intelligi,  ostendit  ipse  in  quodam  tractatu  ,  uhi  expo- 
nit  centumseptern  dubia  de  doctrina  fratris  Petri; 
qui  libellus  incipit  :  Primo  ergo  considerandum  est 
quod  est  ratio,  etc.  Et  in  solutione  sexti,  sic  ait  : 
«  Quod  vero  sexto  locopohitur :  Relatio,  in  Deo,  com- 
parata  ad  essentiam,  ratio  sola  est,  comparata  autein 
ad  oppositum,  est  res  quaedam,  sic  intelligitur  :  quod 
relatio  comparata  ad  essentiam,  differt  sola  ratione 
ab  ea,  comparata  autem  ad  oppositam  relationem, 
difiert  realiter  ab  ea.  Unde  postea  subdil  :  ipsa  enirn 
relatio,  scilicet  per  comparationem  ad  essentiam, 
idem  est  quod  ipsa  res ;  sed  difierl  ratione.  Non 
autem  intelligitur  quod  relatio  sit  solum  ratio,  cui 
non  correspondeat  res  aliqua,  ut  ohjiciens  calumnia- 
tur.  »  Haec  sunt  verba  ejus  in  forma.  Si  ergo  repe- 
riaturin  dictis  sancti  Thomse  talis  modus  loquendi, 
scilicet  :  relatio  comparata  ad  essentiam,  transit, 
etc,  intelligitur  quod  relatio  comparata  ad  essentiam, 
non  differt  ah  ea  realiter,  sed  solum  ratione;  a  rela- 
tione  vero  opposita,  differt  realiter. 

Et  cum  opponens  arguit  contra  hunc  sensum ;  dico, 
ad  primam  prohationem,  quod  realitas  qua  differt 
filiatio  a  palernitate,  est  realitas  divinae  essentiae, 
nisi  ponamus  quatuor  realitates  in  Deo.  Non  tamen 
sequitur  quod  realitas  divinitatis  differat  a  realitate 
paternitatis,  vel  econtra ;  quia  realitas  filiationis  non 
distinguit  tiliationem  a  palernitate,  in  quantum  est 
realitas  divinitatis,  immo,  nec  in  quantum  est 
reahtas,  sed  in  quantum  est  realitas  sub  tali  respe- 
ctu  ;  cum  enim  dico,  realitas  filiationis,  dico  reali- 
tatem  et  relationem.  Ex  hoc  quod  realitas  filiationis 
est  relatio,  habet  quod  distinguat  ah  opposito,  scilicet 
a  paternitate;  ex  hoc  autem  quod  esi  rcalitas,  habet 
quod  suum  distiuguere  sit  reale.  Patet  igitur  quod 
argumentum  istud  non  inevitabiliter  concludit  quod 
relatio  habeai  realitatem  distinctam  a  realitate  essen- 
tiae,  Bicut  arguens  gloriatur;  immo  nihil  concludit. 

Ad  secundam  probationem,  dico  quod  exemplum 
illud  de  rationali  et  irrationali,  respectu  animalis, 
aon  ponitura  sancto  Doctore;  immo  reprobatur,  in 
prsesenti  distinctione,  art.  1,  ad  2"'",  ubi  di.it  : 


((  Non  oportet,  inquit,  in  his  aliquid  simile  inquiri  : 
quia  in  nulla  re  creata  invenitur  aliquid  simile 
divinse  simplicitati,  ut  habens  sit  id  quod  habetur. 
Omnia  enim  siinilia  qiuc  possunt  induci,  vel  de 
punctis  exsistentibus  in  linea,  vel  de  (cc  |  differentiis 
exsistentibus  in  genere,  plus  hahenl  de  dissimilitu- 
dine  quam  de  similitudine  ;  et  ideo  niagis  abducunl 
intellectum  a  veritate,  quani  inducant  in  verum.  » 
—  Haec  ille.  —  Differentiae  siquidem  realiter  divi- 
dunt  essentiarn  gonoris,  ita  ut  non  siteadem  anima- 
litas  secundum  rem,  in  qua  conveniunt  rationale  et 
irrationale,  sed  solum  secundum  rationem.  Secus 
autem  est  in  proposito.  Nam  oppositse  relationes 
nullo  modo  dividunt  essentiam  cornmunem ;  sed 
eidem  essentiac,  secundurn  rem  et  secundum  esse, 
indistinctive  est  eadem  realiter  paternitas,  cui  esi 
eadem  tiliatio.  Gujus  ratio  est  :  quia  essentia  creata, 
puta  animalitas,  non  est  suum  esse,  sed  solum 
liahet  esse  per  illud  in  quo  est,  ad  quod  trahitur 
per  differentiam ;  et  ideo,  secundum  quod  ad  diversas 
differentias  trahitur,  diversa  esse  habet,  ac  per  hoc 
non  est  eadem  secundum  rem  in  diversis;  sed,  in 
divinis,  essentia  divina  est  suum  esse,  nec  datur  sibi 
a  suppositis  esse  in  quibus  est,  aut  a  proprietatihus 
quae  supposita  constituunt;  immo  potius  econtra, 
omnia  quae  sunt  in  divinis,  habentessedivinaeessin- 
Li;r ;  et  ideo  ipsam  non  dividunt,  sicut  nec  diversa 
esse  sibi  eonferunt;  quapropter non esf  simile.  Ei  sic 
patet  quod  hseresis  Ariana,  quam  dicii  sequi  ex 
opinione  ista,  non  sequitur. 

Ad  octavum  dicitur  quod  illud  fundamentum 
verum  est,  ut  saepe  alias  exstitit  allegatum.  Et  ad 
primam  prohationem,  dicitur  quod  relatio  ex  sua 
ratione  non  habet  quod  sit  aliquid,  aut  res  extra. 
Quid  mirum  igitur,  si  non  ex  sua  ratione  sit  acci- 
dens,  nec  substantia?  Relationes  enim  assistentes, 
nec  sunt  substantia,  nec  accidens.  Eapropter  Porre- 
tanus,  qui  divinas  proprietates  tales  esse  opinabatur, 
dicebat  eas  nec  esse  substantiam,  nec  accidens,  ul 
dicit  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dci,  q.  8,  art.  *J; 
et  sic  ad  hunc  sensum  exponebai  illud  Augustini, 
scilicet  quod  relationes  non  praedicantur  de  Deo 
secundum  substantiam,  nec  secundum  accidens, 
secundum  quod  dicit  sanctus  Thomas,  ihidem. 

Ad  secundam,  dicitur  quod  relatio,  in  quantum 
hujusmodi,  non  dicit  subsistens,  nec  quid  insistens; 
seddicit  quid  assistens.  Undesanctus  Doctor,  ibidem, 
dicit  :  «  Licet,  inquit,  ad  aliquid  non  signiGcetor 
ut  inluerens,  oportet  tamen  quod  sii  inhffirens;  ei 
hoc,  quando  est  res  aliqua;  quando  vero  esi  secun- 
dum  rationem  tantum,  tunc  non  esl  inhserens.  Et 
sicut  in  rebus  creatis  oportei  quod  sit  accidens,  ita 
oportei  quod  in  Deo  sit  substantia.  »  —  Haec  ille. 
Ei  I  p.,  q.  '28,  art.  2  :  «  Si  consideremus,  etiam  in 
rebus  creatis,  relationes  secundum  id  quod  relationes 


la)  <h>.  —  Om.  Pr. 


IMSTlNCTlo    XXXIII. 


iM'/GSTI<>    I. 


3451 


sunt,  sic  inveniuntur  esse  assislentes,  non  intrinsecus 
affixae,  quasi  significantes  respectum  quodammodo 
contingentem,  id  est,  tangentem  rem  relatam,  prout 
ab  ea  tendit  in  alterum.  d  —  EJaec  ille.  — Ex  quo 
patel  quid  dicendum. 

Ad  tertiam,  dico  quod  relatio,  proui  esi  praedica- 
mentum,  includil  rationem  accidentis,  et  tnodum 
ejus  proprium,  scilicel  inesse.  Sed  tamen  relatio, 
nt  sic,  non  est  praedicamentum ,  scilicet  quantum 
ad  totum  sni  ambitum  ;  sed  solum  prout  dicit  rela- 
tionem  realem  ;  relatioenim  rationis  non  est  in  prce- 
dicamento. 

Ail  quartam,  dico  quod,  licet  relatio  non  dicat 
quid  constitutum  ex  respectu  et  absoluto,  sed  sit 
pura  habitudo,  secundum  sui  rationem,  tamen  non 
ex  lioc  habet  quod  sit  res,  aut  quod  sit  in  praedica- 
mento,  nec  quod  se  habeat  sicut  actus  respectu  sui 
fundamenti,  immo  nec  quod  sit  in  fundamento,  sed 
potius  quod  egrediatur  ab  eo,  vel  contingat  illud,  et 
tendat  in  aliud.  Caetera  quae  arguens  dicit,  non  pro- 
]>at,  sed  narrat,  scilicet  quom<jdo  intellectus  educit 
relationem  de  potentia  fundamenti  ad  actum. 

II.  Ad  argumenta  Scoti.  — Ad  primum  Scoti, 
aegatur  minor.  Dico  enim  quod  illud  quod  est  com- 
municabile  in  divinis,  et  illud  quod  est  incommmii- 
cabile,  sunt  eadem  res  ex  natura  rei,  nullam  babens 
diversitatem  ;  sunt  tamen  distincta  secundum  ratio- 
nem  in  re  furidatam,  ita  quod  illa  res  aequivalet 
duabus  specifice  distinctis,  scilicet  substantiae  et 
relationi.  Tnde,  si  ille  modus  arguendi  valeat,  ulique 
non  solum  probaret  quod  essentia  et  proprietas 
distinguuntur  ex  natura  rei,  immo  realiter.  Patet; 
nam  fundatur  in  ista  maxima  :  res  communicabilis 
et  res  incommunicabilis  non  sunt  eadem  realitas  ex 
natura  rei ;  ista  autem  non  plus  apparentice  liabet 
quam  ista  :  res  communicabilis  et  res  incommuni- 
cahilis  nou  sunt  eadem  realitas  realiter. 

Ad  seeuiHlum  negatur  major.  Dico  enim  quod 
illud  per  quod  Pater  convenit cum  Filio  essentialitrr, 
et  illud  per  quod  differt  ab  eo  relative,  sunt  eadem 
ivs  ex  natura  rei  penitus  indistincta.  Non  enim  est 
inconveniens  idem  esse  principium  convenientiae  et 
principium  distinclionis  inter  aliqua  duo,  quando 
aliqua  distinctio  e1  convenientia  non  opponunturad 
invicem;  cujusmodi  est  in  proposito,  de  unitate 
essentiali  et  dislinctione  relativa  ;  esset  aulem  incnii- 
veniens  idem  esse  principium  essentialis  convenien- 
tiae  el  essentialis  distinctionis.  Et  hanc  solutionem 
intendit  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei ,  q.  8, 
art.  2,  ad  3um. 

Adtertiumdicoquod  beatus  non  videtaliamdistin- 
ctionem  praecedentem  opus  intellectus,  nisi  distin- 
ctionem  inter  relativa.  Videt  tamen  essentiam  el  pro- 
prietates  relativas  esse  distinguibiles  per  actum  intel- 
lectus  creati,  et  quod  illa  res  quae  sibi  objicitur, 
potest   fundare  diversas   rationes    formales;  quia, 


propter  suam  illimitationem,  continet  eminenter  ea 
quse  in  creaturis  specifice  distinguuntur;  et  percon- 
sequens  videt  ea  esse  plussecundum  rationem  distin- 
guibilia,  quam  abstractum  et  concretum,  quoe  non 
distinguuntur  secundum  diversas  rationes  formales, 
^\  secundum  diversum  modum  intelligendi  idem 
objectum  secundum  ralionem. 

Ad  quartum  dico  quod  Augustinus  vult  solum 
quod  ubicumque  est  aliquid  (|uod  refortur  ad  alte- 
riim,  illudquod  referturnon  solum  habet  relationem 
secundum  aliquam  essentiani  absolutam  ;  non  tamen 
vult  quod  relatio  et  absolutum  distinguantur  ex 
n.itura  rei,  vel  realiter.  Unde  auctoritas  illa  ita  polesl 
adduci  ad  probandum  quod  essentia  et  proprietas 
distinguantur  realiter,  sicut  ad  probandum  distin- 
ctioneni  formalem.  ■ —  Et  cum  dicit  arguens,  quod 
non  est  eadem  formaliter  entitas  ad  se,  etc;  —  dico 
(juod  non  est  eadem  secundum  rationem  fuec  et  illa, 
sed  possunt  esse  idem  ex  natura  rei ;  et  praesertim 
ubi  taliter  distincta  secundum  rationem,  sic  se 
habenf,  quod  sunt  eadem  res  illimitata  et  extra 
genus  ;  secus  de  relatione  in  genere. 

Ad  quiutum  dico,  ut  prius,  quod  per  illam  aucto- 

ritatem  non  plus  probatur  distinctio  formalis  quam 

realis.  Dico  ergo  quod  bene  stat  sapientiam  7ion  esse 

quo  respectu  alicujus,  respectu  cujus  proprietas  est 

quo,  et  econtra ;  et  tamen  inter  essentiam  et  pro- 

prietatem,  non  aliam  distinctionem  esse  quam  secun- 

dum  rationem  :  quia,  ut  saepe  iliclum  est,  relatio 

divina  est  extra  genus,  et  similiter  essentia  divina  ; 

et  ideo  non  repugnat  alicui  earum  esse  idem,  ex 

natura  rei,  illi  cui  convenit  prcedicalum,  quod  tamen 

alteri  non  convenil ;  maxime  quando  talia  prsedicata 

non  solum  et  pure  praedicant  rem,  imfno  dant  intel- 

ligere  modum  intelligendi ,  vel  significandi,  in  quo 

differunt  illa   duo   realiter  identificata.   Et  de   boc 

dictum  fuit  latius,  dist.  2.  Sic  autem  est  de  essentia 

et  relatione  in  divinis,  et  de  praxlicatis  convenienti- 

bus  uni,  quae  de  alio  negantur,  ut  ibidem  dicebatur. 

Sciendum  enim  quod,  licet  essentia  divina  et  relatio 

siut  eadem  res,  tamen  essentia  non  est  eadem  con- 

vertibiliter  relationi,  nec  econtra  :  quia  unum  isto- 

rum  est  ut  proprium,  aliud  ut  commune;  essentia 

enim  est  eadem  oppositis  relationibus  ad   invicem 

realiter  distinctis.  Et  ideo  non  oportet  quod  omne 

illud  quod   praedicatur  de  essentia,   praedicetur  de 

relatione,  vel  econtra,  quia  talia  praedicata,  quorum 

unum  convenit  essentiiB  et  non  relationi,  commu- 

niter  concernunt   communitatein    et   proprietatem. 

Sicut,  v.  g.    :    distinguere,   constituere,  supposita 

referre  ad  alterum,  ista  conveniunt  relationi,  quia 

ost  quiil  proprium,  non  commune;  non  autem  con- 

veniunt  essentiae,  quce  propter  sui  communitatem 

non  refertur,  nec  constituit,  nec  distinguit,  sed  est 

tres  res,  et  hujusmodi. 


346 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


G.  —  OBJECTIOEES  CONTRA  DICTA 
IN  SOLUTIONIBUS 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  hoc  quod 
dictum  est  nunc  et  alias,  scilicet  quod  essentia  et 
relatio  non  sunt  idem  ex  natura  rei  adaequate  et  con- 
vertibiliter,  arguit  Aureolus,  dist.  2,  primi  (q.  3, 
arl.  3). 

Primo  sic.  Nam  nulla  res  excedit  seipsam,  aut 
est  sibimet  inconvertibilis,  aut  inadaequata.  Quod 
patet  :  quia  tunc  expressa  contradictio  implicatur, 
scilicet  quod  eadem  res  est  excedens  et  excessa,  con- 
vertibilis  et  non  convertibilis,adsequata  et  non  adae- 
quata;  cum  omnis  res  adsequetur  sibi ,  et  converta- 
tur  secum,  et  coaequetur.  Sed,  secundum  te,  pater- 
nitas  et  essentia  sunt  eadem  res  simplicissima.  Ergo 
impossibile  est  quod  res  essentiae  excedat  rem  pater- 
nitatis,  vel  inadaequetur  sibi,  aut  non  converlatur 
cum  ea. 

Secumlo  sic.  Nulla  res  est  major  se ;  da  enim 
oppositum,  quod  sil  major,  jam  non  est  eadem.  Sed 
resexcedens,  inadaequata,  inconvertibilis,  major  est 
re  excessa.  Ergo  impossibileest  quod  res  excedens  et 
excessa,  convertibilis  et  non  convertibilis,  sit  eadem 
res  simplex  cum  ea  cui  inadaequatur  (a),  et  cum 
qua  non  convertitur. 

Tertio.  Omnis  res  eadem  alicui  inconvertibiliter 
et  inadacquate,  includit  illam  rem  et  aliquid  plus 
realiter.  Sed  nulla  talis  est  eadem  secundum  rem  illi 
quam  sic  includit;  totum  enim  non  est  idem  parti. 
Ergo  impossibile  est  quod  aliqua  res  simplex,  sit 
simpliciter(G)  secundum  rem  eadem  alicui,et  tamen 
noii  adsequetur  secundum  rem,  sed  excedat  eam. 

Quarto.  Major  est  convertibilitas  iu  ler  eadem  entita- 
live,  quam  inter  aequalia  quantitative.  Sed  impossi- 
bile  est  quod  duse  lineie  sint  aequales  quantitative, 
quin  convertibiliter  sint  aequales,  sic  quod  unaaliam 
uon  excedat.  Ergo  multo  minus  est  possibile  quod 
aliqua  sint  eadem  entitalive  simpliciter,  quin  ad 
invicem  convertantur,  sic  quod  unum  aliud  non 
excedat. 

Qiiinlo.  Relativa  sequiparantia?  mutuo  convertun- 
lur,  verbi  gratia  :  similis,  et  amicus,  et  talia.  Sed 
identitas  <'st  relatio  sequiparantiae ;  dicitur  enim  idem 
ri.l^m  idem.  Ergo,  si  aliquid  est  idem  alicui  secun- 
dum  rem,  erit  convertibiliter  idem,  sic  quod  res 
uuius  cum  re  alterius  convertetur. 

Scxio.  Majorem  distinctionem  requirit  insequa- 
litas  quam  sequalitas.  S<>d  Bequalitas  exigit  realem 
distinctionem  inter  Bequalia;  nihil  enim  est  sibi 
simile,  vel  eequale,  secundum  Hilarium.  Ergo  multo 
rortiua  nulla  res  simplex  erit  sihi  insequalis  ;  el  per 
consequens  nec  inconvertibilis  (y),  aut  inadaequata. 


inadsequatur.  --  adeequatur  Pr, 
(;;)  eimpliciter.  —  simplex  Pr. 
(y)  inconverlibdis.  —  convertibilia  Pr, 


Septimo  sic.  Realis  relatio  re<juirit  realem  distin- 
ctionem  inter  extrema.  Sed  inadaequatio  et  exce- 
dentia  sunt  relaliones  reales,  ubi  aliqua  dicuntur 
realitor  inadaequata.  Ergo  impossibile  est  quod 
cadant  intcr  illa  quac  sunt  una  res  simplex. 

Oclavo.  Manente  eadem  causa,  manet  idem  efte- 
ctus.  Sed  infiuitas  quam  habet  res  divinae  essentiae, 
est  ratio  quod  sit  idem  paternitati  inadaequate.  Ergo, 
cum  res  paternitatis  eodem  modo  sit  infinita,  <t 
eadem  infinitate,  cum  simpliciter  eadem  sit  ratio, 
sequitur  quod  paternitas  est  eadem  divinre  essrn- 
tiae,  et  per  realem  infinitatem  quam  habet,  exten- 
detur  ad  omne  illud  ad  quod  per  suam  infinitatem 
res  divinae  essentiie  extenditur. 

Nono.  Impossibile  est  verificari  contradictoria  de 
<M<l<'m  re  simplici,  loquendo  tamen  de  contradi- 
ctione  quae  attenditur  penes  priedicata  realia.  Sed, 
si  essentia  et  paternitas  sint  una  res  simplex,  <!<•  ea 
verum  est  dicere  quod  fundat  excedentiam  ,  et  de  ea 
verum  est  dicere  quod  fundat  oppositum  excedentiae, 
quod  est  excedi.  Ergo  de  eadem  re  simplici  veruin 
erit  dicere  quod  excedit  et  non  excedit,  exceditur  et 
non,  si  essentia  sit  eadem  paternitati  inconvertibi- 
liter  et  inadsequate. 
•  Decimo.  Illud  nullatenus  est  ponendum,  <jih«1 
infringit  omnem  artem  syllogisticam ,  et  omnem 
modum  demonstrativum,  et  omnem  viam  ad  scien- 
dum.  Sed,  posito  quod  aliquid  sit  idem  alicui  sim- 
pliciter,  et  cum  hoc  inadsequate  et  inconvertibiliter, 
tollitur  omnis  efficacia  syllogistica.  Dicam  enim 
quod  quantumcumque  major  et  minor  extremitas 
sinl  eaedem  in  medio,  non  tamen  erunt  eaedem  inter 
se,  quia  medium  est  cum  utroque  inconvertibile  et 
excedens ;  et  sic,  in  omni  demonstratione,  poterit 
assignari  fallacia  consequentis. 

Undecimo.  Nam  hsec  via  tollit  primum  princi- 
pium,  scilicet  :  Qua-cuinque  uni  et  eidem  suni 
eadem,  etc.  Licet  enim  sit  fallacia  consequentis  el 
principium  apparentise  in  paralogismo illius falla<i;<', 
si  non  addatur  eo  modo  quo  in  tertio,  ut  dicit  Phi- 
losophus,  2.  Elenclwrum  (cap.  5);  nihilominus,  si 
addatur  illa  determinatio,  est  principium  per  se 
notum ;  impossibile  est  enim  quin  aequalem,  et 
eamdcm,  et  illius  modi  unitatem  extrema  habeant 
inter  se,  quam  habent  in  medio.  Sed  constat  quod 
paternitas  et  filiatio  sunt  una  res  simplex,  qu;v  esl 
divinitas;  nec  sunt  aliud  quam  divinitas  secunduin 
rem  (a),  nec  econtra.  Ergo  non  polest  evadi  quin 
paternitas  et  filiatio  sint  omnino  eadem  res. 

C.  —  RESPONSIONES 

Ad  argumenta  Aureoli.  a<i  primum  isto- 
rum ,  dico  quod  ex  dictis  nostris  oon  sequitur  quod 
aliqua  resexcedal  seipsam,  vel  non  oonvertatur  sibi. 


(a)  rem.  —  tc  Pr. 


DISTINCTIO   XXXIII.  —   QU^STIO   I. 


347 


Sed  Aureolusdecipitur,  secuudum  sophisma  acciden- 
tis,  credens  hanc  consequentiam  valere  :  A  non  con- 
vertitur  ipsi  B;  et  A  est  B ;  igitur  A  non  convertitur 
silti  ipsi.  Quam  consequentiam  constat  nihil  valere, 
ut  in  similibus  exemplis  ostensum  est,  secunda 
distinctione. 

Ad  secundum  dico  quod,  licet  ego  ponam  essen- 
tiam  divinam  se  haberead  proprietalem  utcommnne 
ad  proprium,  et  non  converti  sibi,  non  tamen 
admitto  illum  tnodum  loquendi,  quod  esscntia  exce- 
dat  paternitatem ;  sed  est  fallacia  consequentis,  a 
pluribus  causis  veritatis  ad  unam  illarum  arguendo; 
non  enim  ideo  essentia  est  non  convertibilis  paterni- 
tati ,  quia  excedit  eam  per  modum  totius  ad  eam, 
sed  quia  se  habet  ad  eam  ut  commune  ad  proprium, 
deducta  universalitate  et  totalitate  quacumque.  Non 
ergo  essentia  est  major  paternitate. 

Ad  lertium  negatur  major.  Non  enim  oportet 
quod  res  alicui  eadem  inconvertibiliter,  includateam 
et  aliquid  ulterius,  nisi  ubi  est  inconvertibililas  per 
modum  totius  et  partis,  quae  non  est  imaginanda  in 
divinis.  Sed  conceditur  bene  quod  divina  essentiaest 
paternitas,  et  cum  hoc  est  eadem  opposito  paterni- 
talis,  scilicet  filiationi ;  est  enim  eadem  oppositis 
relationibus.  Necsequitur  quod  se  habeat  ad  aliquam 
relationem  ut  totum  ad  partein  ;  nam  tolum  requirit 
compositionem  partium,  et  potentialilatem  earum. 

Ad  quartum  dico  quod  soluni  probat  quod  essentia 
non  exeedit  relationem  ;  et  hoc  concedo.  Sed  non 
probat  quod  essentia  convertatur  relationi,  sic  quod 
omne  quod  est  essentia,  sit  haee  proprietas.  Et  tunc 
ad  argumentum,  dico  quod  non  est  simile  de  sequa- 
libus'quantitative,  et  eisdem  entitative,  quando  illa 
sic  sunt  eadem,  sicutcommune  et  proprium. 

Ad  quintum  dico  quod,  licet  identitas  sit  relatio 
sequiparantise ,  cujus  extrema  dicuntur  ad  converten- 
tiarn,  isto  modo  quod  quodlibet  extremum  est  idem 
alteri,  el  refertur  ad  illud  eadem  relatione  qua  econ- 
tra,  non  tamen  oportet  illa  extrema  esse  converti- 
bilia.  Unde  argumentum  peccatpersequivocationem. 
Nam  aliud  est  convertentia  relativorum,  et  aliud  esl 
convertibilitas.  Illa  enim  dicuntur  esse  convertibilia 
ad  invieeni,  quae  ita  se  habent,  quod  de  quocumque 
preedicatur  unum,  et  reliquum  ;  constat  autem  eon- 
vertentiam  relativorum  esse  de  alio  foro. 

Ad  sextum  dico  quod  sohim  probat  inter  essen- 
tiam  et  relationem  divinam  non  esse  inaequalitatem ; 
sed  non  probat  ibi  non  esse  inconvertibilitatem.  — 
Et  si  arguitur  de  inconvertibilitate,  dico  quod  illa 
non  est  relatio  realis  quse  requirat  extrema  distincta 
realiter,  sed  est  negatio  qusedam ;  secus  esl  de  sequa- 
litate. 

A(!  septimum  negatur  minor,  ut  dictum  fuit, 
loquendo  de  inconvertihilitate;  quia  excessum  ibi 
non  admitto. 

Ad  octavum  dico  quod,  licet  paternitas  sit  infi- 
nita,  eadem  infmitate  qua  divina  essentia,  nontamen 


ut  esl  relatio,  nec  ut  est  paternitas;  sed  illa  infinitas 
correspondel  sibi  secundario;  primarie  autem  cor- 
respondel  essentise,  sicut  attributum  ejus.  Et  ideo 
ikhi  oportel  quod  paternitas  sit  tres  res,  sicut  divina 
essentia.  Gonceditur  tamen  quod  quia  est  eadem 
infinitas  essentiaa  et  relationis,  ideo  hsec  non  excedil 
illam;  lieet  non  convertatur  illi  secundum  prsedica- 
tionem,  sed  se  babeat  ad  eam  ut  proprium  ad  com- 
nuine. 

Ad  nonum  dico  quod  falsum  supponit,  scilieet 
quod  essentia  excedat  relationem. 

Ad  decimum  negatur  minor.  Tum  quia  non  omne 
niedium  esl  inconvertibile ;  immo,  nullibi  reperitur 
lalis  identitas  inconvertibilium ,  sicut  inter  essen- 
tiam  divinam  et  relationem.  Tum  quia,  etiarn  in 
divinis,  non  obstante  illa  inconvertibilitate,  omne 
reale  prsedicatum  quod  pure  praedicat  rem,  et  non 
dicit  aliquid  de  distinctione  inter  essentiam  et  rela- 
tionem,  nec  dat  eam  intelligere,  dicitur  generaliter 
de  ista  et  illa,  ut  declaratum  fuit,  secunda  distin- 
ctione. 

Ad  undecimum  negatur  antecedens.  Quomodo 
autem  intelligenda  est  illa  regula  :  Qusecumque  uni 
et  eidem,  etc,  dictum  fuit  diffusius,  distinctione 
secunda. 

Ad  argumentum  in  pede  qusestionis  factum, 
respondet  sanetus  Tliomas,  1.  Sentent.,  dist.  33, 
(j.  1,  art.  1,  ad  lum,  quod  «  euni  dicitur  :  Ad  aliquid 
sunt,  quorum  esse  est  ad  aliud  se  habere,  intelli- 
gitur  de  esse  quod  est  quidditas  rei,  quae  signifieatur 
per  (liffinitionem ;  quia  natura  relationis  per  quam 
constituitur  in  tali  genere,  est  ad  aliud  referri.  Et 
non  intelligitur  de  esse  quod  est  actus  essentise ;  hoc 
enim  habet  relatio  ex  his  quse  causftnt  eam  in  sub- 
jecto,  secundum  quod  esse  non  refertur  ad  aliud, 
sed  ad  subjectum,  sicut  et  quodlibet  accidens.  Et 
sic  dico  quod  non  oportet  quod  esse  divinse  essentise 
sil  ad  aliud  se  habere  :  quia  illud  esse  in  quo  pater- 
nitas  et  essentia  uniuntur,  sisnificatur  ut  actus 
essentise ;  non  autein  uniuntur  in  esse  quod  signi- 
ficat  diffinitio  rei ;  quia  alia  est  ratio  paternitatis, 
qua  ad  aliud  refertur,  et  alia  est  ratio  essentise.  »  — 
Hsec  ille.  —  Sed,  de  Potentia  Dei,  q.  8,  art.  2, 
ad  12ura,  aliter  dicit  ad  istud  argumentum  :  «  Dicen- 
dum,  inquit,  quod  cum  relatio  sit  accidens  in  crea- 
turis,  suum  esse  est  inesse;  unde  esse  suum  non 
cst  ad  aliud  se  habere ;  sed  esse  hujusmodi,  scilicet 
quod  ad  aliquid  est,  est  ad  aliud  se  habere.  »  • —  Hsec 
ille.  — •  Et  intendit  quod  ratio  relativi  est  ad  aliud  se 
habere.  Quarlo  autem  Contra  Gentilcs,  cap.  14, 
dicit  sie  :  «  Quamvis  in  Deo  ponatur  esse  relatio, 
non  tamen  sequitur  quod  in  Deo  sit  aliquid  habens 
esse  dependens.  In  nobis  enim  relationes  habent  esse 
dependens,  quia  earum  esse  est  aliud  ab  esse  sub- 
stantise;  unde  habenl  proprium  modum  exsistendi 
secundum  propriam  rationem ,  sicut  et  in  aliis  acci- 
dentibus  contingit.  Quia  enim  omnia  accidentia  sunt 


348 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


formse  qusedam  substantise  superadditse,  et  a  prin- 
cipiis  substantiae  causatse,  oportet  quod  eorum  esse 
sit  additum  super  esse  substantise,  et  ab  ipso  depen- 
dens;  et  tanto  uniuscujusque  eorum  esse  est  prius 
vel  posterius,  quanto  forma  accidentalis,  secundum 
propriam  rationem,  fuerit  propinquior  substantiae, 
vel  magis  perfecta.  Propter  quod  relatio  realiter  sub- 
stantiae  adveniens,  postremum  et  imperfectissimum 
esse  habet  :  postremum  quidem,  quia  non  solum 
preeexigit  esse  substantiae,  sed  etiam  aliorum  acci- 
dentium  ex  quibus  causatur  relatio,  sicut  unum  in 
quantitate  causat  sequalitatem ,  et  unum  in  qualitate 
causat similitudinem  ;  imperfectissimumautem,  quia 
propria  ratio  relationis  consistit  in  eo  quod  ad  alte- 
rum  dicitur;  unde  esse  ejus,  propter  hoc  quod  sub- 
stantise  superadditur,  non  solum  dependet  ah  esse 
substantise,  sed  etiam  ah  esse  alterius.  Hocautcm  in 
divinis  locum  non  habet,  quia  non  est  in  Deo  aliquod 
aliud  esse  quam  substantiae;  quidquid  enim  in  Deo 
est,  substantia  est.  Sicut  igitur  esse  sapientise  in  Deo 
non  est  esse  dependens  a  substantia,  quia  esse  sapien- 
tise  est  esse  substantiae ;  ita  nec  esse  relationis  est 
esse  dependens,  neque  a  suhstantia,  nec  ab  aliquo 
exteriori ,  quia  etiam  esse  relationis  est  esse  sub- 
stantise.  »  —  Hsec  ille.  —  Elige  quam  vis  responsio- 
nem. 

Et  hsec  sufficiant. 


DISTINCTIO     XXXV 


QILESTIO  I. 

UTRUM  DEUS  VERE  ET  FORMALITER  ALIQUII)  INTELLIGAT 

irca  trigesimam  quintam  distinctionem 

quaeritur:  Utrum  Deus  vere  el  formaliter 

,  aliquid  intelligat. 

Q£^=<^j%       Et  arguiturquod  non.  Intelligere enim 

est  quoddam  pati  et  moveri,  ut  dicitur,  3.  de  Anima 

( t.  c.   2);  sed  Deus  non   movetur,  nec  patitur  ab 

aliquo  ;  igitur  niliil  intelli<:it. 

In  oppositum  arguitur.  Nam  dicit  Augustinus, 
7.  de  Trinitate  (cap.  c2;  et  6,  cap.  4)  :  Hoc  est  Deo 
esse,  quod  sapientem  esse.  Cum  ergo  omnis  sapiens 
sit  intelligens  vere  el  formaliter,  sequiturquod  Deus 
vere  et  formaliter  intelligat  aliquid. 

ln  hac  qusestione  erunl  duo  articuli.  Primus  erit 
quaerere  quid  sil  formaliter  intelligere.  Secundus  : 

■'"'  den Btrative  probari  possit  quod intelligere pro- 

prie  sil  in  Deo. 


ARTICULUS  I. 

QUID   EST   EORMALITER  INTELLIGERK 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  intelligere,  in  aobis,  esl 
actio  intellectus,  cujus  principium  esi  species 
intelligibilis,  et  terminus  est  conceptio  seu  ver- 
l)iim  rei  inlellectse. 

Hanc  conclusionem  ponit  sanctusDoctor,  de  Veri- 
tate ,  q.  8,  art.  6,  dicens  :  «  Intelligens  et  intelle- 
ctum,  prout  ex  eis  est  elfectum  unum  quid,  quod 
est  intellectus  in  actu,  sunt  ununi  principium  hujus 
actus  qui  est  intelligere.  Et  dico  ex  eis  effici  unum 
quid,  in  quantum  intellectum  conjungitur  intelli- 
genti,  sive  per  essenliam  suam,  sive  per  similitudi- 
nem.  Unde  intelligens  non  se  habet  ut  agens  vel 
patiens,  nisi  per  accidens;  in  quantum  scilicet  ad 
hoc  quod  intelligihile  uniatur  intellectui,  aliqua 
actio  vel  passio  requiritur  :  actio  quidem,  secundum 
quod  intellectus  agens  facit  species  intelligihiles 
esse  in  actu;  passio  autem,  secunduni  quod  intel- 
lectus  possibilis  recipit  species  inlelligibiles,  sicut 
sensus  species  sensihiles.  Sed  hoc  quod  est  intelligere, 
consequitur  ad  hanc  actionem  vel  passioneni,  sicut 
etfectus  ad  causam.  »  —  Hsec  ille. 

Consimile  ponit,  de  Potentia  Dei,  ({.  9,  art.  5  : 
ct  Intellectus,  inquit,  non  potest  intelligere,  nisi 
secundum  quod  fit  actu  per  similitudinem  rei ;  sicut 
niliil  aliud  potest  operari  secundum  quod  esl  in 
potentia,  sed  secundum  quod  fit  aclu  per  aliquam 
formam.  Ihec  igitur  similitudo  se  hahet  in  intelli- 
gendo  sicut  intelligendi  principium,  ut  calor  est  prin- 
cipium  calefactionis.  »  —  Item,  q.  8,  art.  1,  sic 
ait  :  «  Intellectus,  intelligendo,  ad  quatuor  potesl 
habere  ordinem,  scilicet  :  ad  rem  quae  intelligitur, 
ad  speciem  intelligibilem  qua  fit  intellectus  in  actu, 
ad  suum  intelligere,  et  ad  conceptionem  intellectus. 
Quae  quidem  conceptio  a  tribus  prsedictis  dinert. 
A  re  quidem  intellecta  ;  quia  res  intellecta,  est  inter- 
dum  extra  intellectum,  conceptio  autem  intellectus 
non  est  nisi  in  intellectu.  Dilfert  autem  a  specie 
intelligibili ;  nani  species  intelligibilis,  qua  lit  intel- 
lectus  in  actu,  consideratur  ut  principium  actionis 
intellectus;  cum  omne  agens  agat  secundum  quod 
est  actu,  actu  autem  iit  per  aliquam  formam,  quam 
oportel  esse  actionis  principium.  DiflFerl  autem  ab 
actione  intellectus;  quia  prsedicta  conceptio  conside- 
ratur  ut  terminus  actionis,  el  quasi  quoddam  per 
ipsam  constitutum;  intelligens  enim,  sua  actione 
format  rei  diffinitionem ,  vel  propositionem  affirma- 
tivam  aut  uegativam.  »  —  Haec  ille. 

[tem,  de  Malo ,  (j.  16,  art.  8  :  a  Sicut  in  solo 
Deo  non  differl  forma  et  ipsum  esse,  ita  in  solo  Deo 


DISTINCTIO   XXXV. 


QU/ESTIO    I. 


340 


non  diflert  specics  intelleeta  et  intelligere,  quod  est 
inlelligentem  esse.  » —  Hsec  ille. 

Secanda  conclusio  est  quod  immaterialitas  est 
ratio  quod  ;ili<iui<l  si(  naturse  intellectualis,  et 
quod  aliquid  slt  Intelliglbile  In  actu. 

Prima  pars  conclusionis  ponitur  a  sancto  Thoma, 
de  Veritate,  q.  2,  art.  2,  ubi  sic  dicit  :  «  Res, 
inquit,  aliqua  dicitur  perfecta  dupliciter.  Uno  modo, 
secundtini  perfectionem  sui  esse,  quod  ei  competit 
secundum  propriam  speciem.  Sed  qnia  esse  specifi- 
cum  nnins  rei  est  distinctnm  ab  esse  specifico  alte- 
rius  rei,  ideo  in  qualibet  re  creata  hujusmodi  perfe- 
ctionem  habente,  tantum  deest  (a)  de  perfectione 
simpliciter,  quantum  perfectionis  in  aliis  speciebus 
invenitur;  ut  sic  perfectio  cujuslibet  rei  in  se  consi- 
deratse,  sit  imperfecta,  veluti  pars  perfectiunis  totius 
universi,  qua3  consurgit  ex  singularum  rerum  per- 
fectionibus  inviceni  congregatis.  Unde,  ut  buic 
imperfectioni  in  rebus  remedium  esset,  invenitur 
alius  modus  perfectionis  in  rebus  creatis,  secundum 
quod  perfectio  qu;c  est  propria  unius  rei ,  in  re  alia 
invenitur;  el  luec  est  perfectio  cognoscentis,  in 
quantum  est  cognoscens;  quia  secundum  hoc  a 
cognoscente  aliquid  cognoscitur,  quod  ipsum  cogni- 
tum  aliquo  modo  est  apud  cognoscentem ;  et  ideo, 
in  3.  de  Anima  (t.  c.  18),  dicitur  quod  anima  est 
quodammodo  omnia,  quia  nata  est  omnia  cogno- 
scere.  Et  secundum  hunc  modum,  possibile  est  ut 
in  una  re  perfectio  totius  universi  exsistat.  Unde 
bsec  est  ultima  perfectio  ad  quam  anima  potest  per- 
venire,  secundum  philosophos,  ut  in  ea  describatur 
totus  ordo  universi,  et  causarum  ejus;  in  quo  etiam 
lineiu  ultimum  hominis  posuerunt,  qui  (6),  secun- 
(lutii  nos,  erit  in  visione  Dei ;  unde,  secundum  Gre- 
gorium  (4.  Dialog.,  cap.  33)  :  Quid  est  quod  non 
videant,  qui  videntem  omnia  vident?  Perfectio 
autem  unius  rei,  in  altera  esse  non  potest  secundum 
determinatum  esse  quod  babebat  in  re  illa ;  et  ideo, 
ad  hoc  quod  nata  sit  (y)  esse  in  altera  re,  oportet 
eam  considerare  absque  bisqusenatasunteam  deter- 
minare.  Et  quia  forunc  et  perfectiones  rerum  per 
materiani  determinantur,  inde  est  quod  secundum 
boc  est  res  aliqua  cognoscibilis ,  secundum  quod  a 
materia  separatur;  unde  oportet  quod  illud  in  quo 
suscipitur  talis  rei  perfectio,  sit  immateriale  ;  si  cnim 
csset  materiale,  perfectio  recepla  esset  in  eo  secun- 
dum  aliquod  esse  determinatum ,  et  ita  non  esset  in 
eo  secundunt  qudd  est  cognoscibilis,  scilicet  ut  exsi- 
stens  perfectio  unius  nata  est  esse  in  altero.  Et  ideo 
erraverunt  philosopbi  antiqui ,  qui  posuerunt  simile 
simili  cognosci,  volentes  quod,  secundum  hoc,  anima 


(a)  deest.  —  est  Pr. 
(6)  qui.  —  quod  Pr. 
(•■;)  ad  lioc  tjuod  tiata  sit. 


quod  naturn  sit  Pr. 


quse  omnia  cognoscit,  ex  omnibus  naluraliter  (a) 
constitueretur  :  ul  terra  terram  cognosceret,  aqua 
aquam,  et  sic  de  aliis;  putaverunt  enini  quod  per- 
fectio  rei  cognitae  in  cognoscente  essehabeat,  secun- 
duni  quod  hahet  esse  determinatum  in  propria 
natura.  Non  autem  ita  recipitur  forma  rei  cognitie 
in  cognoseente ;  unde  et  Commentator  dicit,  3.  de 
Anima  (comm.  4),  quod  non  est  idem  modus  rece- 
ptionis  quo  formae  rccipiuntur  in  intellectu  possibili 
et  in  materia  prima,  quia  oportet  in  intellectu 
cognoscente  aliquid  recipi  immaterialiter.  Et  ideo 
videmus  quod  secundum  ordinem  immaterialitatis 
in  rebus,  secundum  hoc  in  eis  natura  cognitionis 
invenitur.  Plantae  enim,  etalia  quae  infra  plantas(  6  ) 
sunt,  nibil  immaterialiter  possunt  recipere,  etomni 
cognitione  privantur,  ut  patet  in  2.  de  Anima 
(t.  c.  J2i);  sensus  autem  recipit  quidem  species 
sine  materia,  sed  lamen  cum  conditionibus  materia- 
libus  ;  intellectus  autem  a  conditionibus  materialibus 
depuratas  (y)  species  recipit.  Similiter  etiam  est 
ordo  in  coimoscibilibus.  Res  enim  materiales  non 
sunt  intelligibiles,  nisi  quia  nos  facimus  eas  intelli- 
gihiles;  sunt  enim  intelligibiles  in  potentia  tantum, 
sed  in  actu  intelligibiles  efficiuntur  per  lumen  intel- 
lectus  agentis,  sicut  et  colores  actu  visibiles  per 
lumen  solis;  sed  res  immateriales,  sunt  res  intelli- 
iiibiles  per  seipsas,  unde  magis  notse  secundum 
natttram,  quamvis  minus  notse  nobis.  »  —  Hsec 
ille.  —  Ex  quo  patet  non  solum  prima  pars  conclu- 
sionis,  immo  lota  conclusio. 

Eamdem  probationem  ponit,  1  p.,  q.  14,  art.  1  : 
<(  Cognoscentia  a  non  cognoscentibus  distinguuntur, 
quia  (o)  non  cognoscens  nihil  habet  nisi  formam 
suam  tantum,  sed  cognoscens  natum  est  babere  for- 
mam  etiam  alterius  rei ;  nam  species  cogniti  est  in 
cognoscente.  Unde  manifestum  est  quod  natura  rei 
non  cognoscentis  est  magis  coarctata  et  limitata ; 
natura  autem  rerum  cognoscentium  habet  majorem 
amplitudinem  et  extensionem ;  et  propter  boc  dicit 
Pbilosopbus,  3.  de  Anima  (t.  c.  18),  quod  anima 
est  quodcunmodo  omnia.  Coarctatio  autem  formse 
est  per  materiam  ;  unde  et  supra  diximus  quod  for- 
in;r,  secundum  quod  sunt  magis  immateriales  (e), 
secundum  hoc  magis  accedunt  ad  quamdam  infini- 
tatem.  Patet  igitur  quod  iunnaterialitas  alicujus  rei, 
est  ratio  quod  sit  cognoscitiva ;  et  secundum  modum 
immaterialitatis,  est  modus  cognitionis.  Unde,  in 
2.  de  Anima  (I.  c.  124),  dicitur  quod  plantoe  non 
cognoscunt  propter  suam  materialitatem ;  sensus 
autem  cognitivus  est,  quia  est  receptivus  specierum 
sine  matcria  ;  et  intellectus  adbuc  est  magis  cogni- 
tivtis,  quia  (%sl  magis  scparatus  a  materia,  et  im- 


(a)  naturaliter.  —  materialiter  Pr. 

(o)  infra  plantas.  —  terra  Pr. 

(y)  materialibus  depuratas.  —  depuratus  Pr. 

(8)  quia.  —  et  Pr. 

(=)  immateriales.  —  materiales  Pr. 


350 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


mixtus,  ut  dicitur,  3.  de  Anima  (t.  c.  4  et  6).  »  — 
Htec  ille. 

Eademprobationeutitur,  Contra  Gentiles  (cap.  44), 
lib.  1  (a),  et  1.  Sentent.,  dist.  35,  art.  1,  in  cor- 
pore. 

B.  —  OBJECTIONES 

§   1.    —   GONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  primam 
conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  35,  q.  1,  art.  1) 
multipliciter.  —  Primo  loco,  probat  quod  non 
oportet  ponere  differentiam  inter  actum  intelligendi, 
etiam  in  nobis,  a  specie  intelligibili. 

Primo  sic.  Illud  enim  quo  formaliter  habetur 
objectum  praesens  per  modum  apparentis,  est  for- 
rnaliter  intelligere.  Sed  species  intelligibilis  facit  for- 
maliter  apparere  et  prsesentialiter  ohjici  universale 
et  objecta  omnia,  secundum  quod  probatum  est;et 
Philosophus,  3.  de  Anima  (t.  c.  4),  dicit  quod 
intellectus,  si  haberet  naturaliter  aliquam  speciem, 
obstrueret  intellectum,  et  prohiberet  apparere  omne 
aliud  objectum,  tamquam  extraneum  ;  unde  actus 
speciei  est  reprsesentare,  sive  objectum  ut  pracsens 
exbibere  (6).  Ergo  superfluum  est,  ultra  speciem 
intelligibilem ,  aliam  qualitatein  imaginari;  cum 
qualitas  illa  quse  est  intelligere,  non  sit  aliud  nisi 
illud  quo  praesentialiter  habetur  aliquid  per  modum 
apparentis.  Unde  sequitur  quod  bis  appareat  obje- 
ctuin  ,  semel  quidem  per  speciem ,  et  semel  per  illam 
qualitatem;  etcumnon  sitaliud  menti  videre  aliquid, 
quani  aliquid  sibi  apparere,  sequitur  quod  bis  intel- 
liget,  et  bis  videbit;  quod  est  omnino  superfluum, 
et  contra  experientiam. 

Kecundo  sic.  Aut  intelligere  est  aliquid  proesens 
habere,  aut  preesens  perspeciem  exsistens  per  prius 
iutueri.  Sed  non  potest  dari  secundum.  Tum  quia, 
intellectu  non  exsistente  in  actu  eonsiderationis, 
sequeretur  quod  esset  objectum  proesens  menti  per 
speciem ;  et  ita  menti  res  apparerent,  dum  non  consi- 
deraret  per  species  quas  haberet  reconditas  penes  se. 
Tum  quia  omne  quod  est  praesens  sive  apparens, 
alicui  est  apparens;  species  aulem  illa  nulli  faceret 
apparere,  ex  quo  mens  non  consideraret.  Tum  quia 
res  posita  in  esse  apparenti,  non  habet  esse  nisi 
intentionale ;  et  ideo  nullus  potest  eam  intueri,  nisi 
intellectus  qui  formal  eam.  Nihil  ergo  est  dictuquod 
Bpecies  rem  (y)  faciat  apparere  vel  rem  praesentet, 
et  quod  intellectus  per  qualitatem  aliam  intueatur 
eam  ;  exclusa  enim   tali  qualitate,  ox  quo  res  per 


(x    pcr  tolum.  —  Ad.  Pr. 

ive  objectumui  prwens  exhibere. 
ut  j>,  •  ■  emplare  Pr. 

(y)  rem.  —  tunc  Pi 


—  suum  objectum 


speciem  preesentialiter  appareret,  verissime  videre- 
tur.  Ergo  non  potest  poni  alia  qualitas  aspecie  intel- 
ligibili,  quae  sit  formaliter  intelligere. 

Tertio  sic.  Illa  qualitas,  vel  erit  similitudo  objecti, 
sicut  et  species,  vel  non  erit  similitudo.  Xon  pri- 
mum.  (a)  Quia  duas  similitudines  ponere  in  eadem 
potentia,  respectu  ejusdem  objecti,  superfluum  vide- 
tur  et  impossibile  :  quia  quaereretur  an  essent  ejus- 
dem  speciei,  et  tunc  queelibet  erit  intellectio,  et  actus 
cognitivus;  vel  erunt  alterius  speciei,  et  secundum 
hoc,  cum  ultima  similitudo  sit  nobilior  et  expres- 
sior,  sequeretur  quod  effectus  eequivocus  sit  nobilior 
sua  causa.  Ergo  qualitatem  aliam  ponere  super- 
fluum  est,  nec  possibile.  —  Nec  potest  dari  secun- 
dum.  (6)  Quia  actus  magis  imitatur  objectum  et 
assimilatur  ipsi,  quam  quaecumque  alia  similitudo: 
unde,  1.  Joann.,  3  (v.  2),  dicitur  quod  cum  appa- 
ruerit,  similes  ei  erimus,  et  videbimus  eum  sicuti 
est ;  et  propositio  antiquorum  fuit  quod  cognoscere 
est  per  assimilationem,  immo  non  est  aliud  co^uo- 
scere  quam  assimilari. 

Quarto  sic.  Commentator,  2.  de  Anima,  com- 
mento  121,  dicit  quod  intentiones  rerum  in  aninia, 
sunt  comprehensiones ;  et,  3.  de  Anima,  com- 
mento  18,  dicit  quod  «  abstrahere,  nihil  aliud  est 
quam  facere  intentiones  intellectas  ;  intelligere  vero, 
nihil  aliud  est  quam  recipere  bas  intentiones  ».  Sed 
intentiones  quas  facit  intellectus  agens,  sunt  species 
intelligibiles.  Ergo  illae  esedem  sunt  intellectiones. 
Unde  manifeste  patet  quod  nec  Philogophus,  nec 
Commentator,  posuerunt  alias  species  praeter  ipsos- 
met actus  cognitivos.  —  Htec  ille. 

Secundo  loco,  probat  quod  intelligere  nullo  modo 
sit  agere  per  speciem  intelligibilem. 

Primo  sic.  Illud  non  est  formaliter  intelligere, 
quo  non  babet  intellectus  rem  praesentem  sibi  in  esse 
apparenti.  Sed  per  recipere  speciem ,  aut  per  agere, 
non  habet  intellectus  rem  sibi  praesentem  in  esse 
apparenti.  Aliud  enim  est  species,  et  aliud  recipere 
speciem,  et  aliud  per  speciem  agere  aliquid  absolu- 
tum,  et  aliud  illud  absolutum.  Quamvis  ergo  per 
speciem,  vel  per  absolutum,  possinl  res  ease  pra> 
sentes,  nihilominus  per  agere,  aut  recipere  speciem, 
non  possunt  res  esse  prsesentes,  cum  ista  sint  qui- 
dam  respectus.  Ergo  non  est  possibile  quod  intelU- 
gere  formaliter  sit  pati,  aut  recipere  speciem,  aut 
agere  per  eam. 

Secundo.  Quo  non  exsistente  non  minus  intelle- 
ctio  remanet,  non  videtur  ad  intellectionem  forma- 
liter  pertinere ;  quia,  transeunte  formalitate  rei,  non 
potest  res  manere.  Sed,  exclusa  omni  receptione,  ef 
ouini  actione,  duin  tamen  intentio  intellecta  qua 
intellectu8  lit  formaliter  intelligens,  >it.  adhuc  intel- 
ligere  remanerel  iu  actu  ;  dato  enim  quod  ab  aeterno 


(a)  Tum.  —  Ad.  Pr. 
(6)  Tum.  —  Ad.  Pr. 


DTSTINGTIO  XXXV.  —   QUJSSTIO  I. 


3SH 


esset  in  intellectu  absque  omni  productione,  posito 
etiam  quod  remaneret  transeunte  actione  seu  pati 
atque  receptione,  semper  intelligere  remanebit.  Ergo 
non  est  verum  quod  intelligere  sit  formaliter  agere 
vel  pati. 

Tertlo  sic.  Illud  quod  componitur  ex  aliquibus 
tamquam  ex  materia  et  forma,  non  videtur  consi- 
stere  in  agere  vel  pati.  Sed  Commentator  dicit, 
:>.  de  Anima,  commento  20,  quod  intellectus  in 
actu  componitur  ex  intellectu  materiali  tamquam  es 
materia,e1  intentione  intellecta  tamquam  ex  forma; 
et  resultat  unum  compOsitum  ex  eis,  sicut  ex  mate- 
ria  et  forma.  Et  infra,  subdit  quod,  sicut  esse  sen- 
sibile  componitur  ex  materia  et  forma,  etdividitur 
in  haec  duo,  sic  esse  intelligibile  debetdividi  in  con- 
similia  his  duobus,  scilicet  in  aliquod  simile  formai, 
el  in  aliquod  simile  materise.  Ergo  non  plus  consi- 
stit  inlelligere  in  agere  vel  pati,  quam  essealbum, 
aut  aliud  scnsibile  compositum  consislat.  —  Haec 
ille. 

Quarto  etiam  contra  eamdem  conclusionem  arguil 
in  2.  Soitent.  (dist.  11,  q.  3,  art.  1),  sic.  Impos- 
sihile  est,  respectu  ejusdem,  ponere  duas  similitu- 
dines  realiter  diflerentes  in  eodem  intellectu.  Sed 
species  est  quaedam  perfecta  similitudo  rei ;  et  simi- 
liter  intellectio.  Ergo  impossibile  est  quod  species  et 
intellectio  differant  realiter.  Major  patet.  Quia  :  vel 
istai  duse  simililudines  essent  distinctse  solum  nume- 
raliter,  et  si  sic,  tunc  duo  accidentia  ejusdem  speciei 
essent  in  eodem  ;  aut  erunt  alterius  rationis,  et  tunc 
una  eiit  perfectior  alia,  et  virtute  continebit  eam, 
sicut  perfectum  continet  imperfectum  virtute.  Sed 
impossibile  videtur  quod  duo  accidentia,  quorum 
unum  continet  aliud  in  virtute,  sint  distincta  in 
eodem  subjecto,  sicut  tepiditas  et  calor  in  summo. 
[gitur  species,  quae  est  similitudo  rei  imperfecta  et 
remissa,  oon  poterit  esse  in  eodem  intellectu  distin- 
cta  ab  intellectione,  quae  es1  in  eodem  perfecta  et 
expressa  similitudo  objecti  ejusdem. 

Qulnto.  Quia  luec  esl  intentio  Aristotelis,  3.  de 
Anima  (t.  c.  3),  ubi  dicit  quod  sicut  anima  est 
omnia  sensibilia  per  sensum,  itaest  omnia  intelliiii- 
bilia  per  intellectum;  ita  quod,  sicut  per  actum 
sentiendi  est  omnia  sensibilia,  ita  per  actum  intelli- 
gendi  est  omnia  inlelligibilia.  Sed  anima  non  esl 
omnia  sensibilia  realiter  ;  non  enim  per  actum 
videndi  lapidem ,  reducitur  ad  esse  lapidis;  ergo 
hoc  est  tantum  per  assimilationem,  in  quantum  per 
actum  sentiendi  assimilatur  rei  sensatae.  Ergo  simi- 
liter,  ex  parte  intellectus,  anima  est  omnia  intelli- 
gibilia  per  intelligere,  non  quod  per  (a)  intelligere 
reducatur  ad  esse  et  naturam  rei  intellecta?  realiter, 
sed  tantum  per  assimilationem ;  quia  per  intelli- 
gere,  quod  esl  expressa  similitudo  rei,  assimilatur 
ipsi  rei.  Tunc  arguitur  sic  :  Anima  per  unani  polen- 

(x)  per.  —  Oro-  Pr, 


tiam  est  assimilabilis  uni  objecto,  mediante  unica 
similitudine  tantum;  sed  per  nullam  aliam  poten- 
tiam  quam  per  intellectum,  anima  assimilatur  rei 
intellectae;  igitur,  mediante  unica  similitudine  tan- 
tum  ;  sed  illa  est  actus  intelligendi ;  igitur  in  intel- 
lectu  non  est  alia  similitudo  objecti ,  quam  ipse 
actus.  Minor  probatur  per  Augustinum,  11.  de  Tri- 
nitate  (cap.  2),  dicentem  quod  visio  est  simillima 
rei  de  qua  gignitur. 

Sexto  sic.  Quia  tunc  oporteret  ponere  quod  intel- 
lectus  esset  duse  potentise  :  quia  anima  per  intelle- 
ctum  bis  assimilaretur  objecto,  semel  per  speciem, 
et  semel  per  actum ;  per  unam  autem  potentiam, 
anima  uno  modo  assimilatur  objecto. 

Septimo  sic.  Species  ponitur  in  intellectu  ad 
reprsesentandum  objectum,  et  faciendum  ipsum  esse 
praesens  intellectui,  et  exhibendum  ipsum  in  esse 
pnesentiali.  Sed  hoc  maxime  competit  intellectioni. 
[gitur  non  videtur  quod  sit  ponenda  alia  species  ab 
intellectione. 

Octavo.  Impossibile  est  ponere,  respectu  ejusdem 
objecti,  duas  intellectiones  vel  cognitiones  in  eodem 
intellectu.  Sed,  si  ponatur  species  in  intellectu 
distincta  ab  actu  intelligendi,  tunc  necessario  erunt 
in  intellectu  duae  comprehensiones  vel  cognitiones 
de  eadem  re.  Igitur,  etc.  Major  probata  est  in  simili, 
superius  :  quia,  vel  illae  cognitiones  essent  ejusdem 
rationis,  vel  alterius.  Minor  patet  :  Quia  non  est 
minoris  abstractionis  et  vitalitatis  species  in  intelle- 
ctu,  quam  in  sensu.  Sed  species  in  sensu,  secun- 
dum  propriam  ejus  rationem,  habet  quod  sit  forma- 
liter  sensatio  et  comprehensio.  Ergo  hoc  non  est 
negandum  a  specie  in  intellectu.  Minor  patet  per 
Philosophum,  2.  de  Anima  (t.  c.  121),  et  Com- 
mentalorem,  commento  121.  Philosophus  enim  dicit 
quod  sensus  recipit  formas  sine  materia ;  et  Com- 
menlator,  exponens  illud,  dicit  quod  hae  formss  sunt 
in  sensu  sensaliones  et  comprehensiones  verae,  sed 
non  in  re  extra  ;  coloratio  enim  in  pariete  non  est 
cornprehensio  coloris,  sed  coloratio  in  sensu  est 
comprehensio  ;  quare,  etc.  —  Dicetur  quod  loquitur 
non  de  specie,  sed  de  visione.  —  Contra.  Ipse  vide- 
tur  loqui  de  eadem  forma,  coinparata  ad  sensum 
et  ad  rem  extra.  Si  ergo  (a)  forma  aliqua  comparata 
ad  sensum ,  non  esset  vera  sensatio,  non  distinguere- 
tur  (6)  universaliter  inter  speciem  comparatam  ad 
sensum  et  ad  medium,  per  hoc  quod  in  rnedio  non  est 
s«  osatio,  in  sensu  autem  est  sensatio.  Dicetur  enim 
sibi  quod  omnis  forma  comparata  ad  sensum,  non 
oportet  quod  sit  sensatio. 

Nono.  Quia  niliil  aliud  requiritur  ad  hoc  quod 
aliqua  forma  sit  vera  coniprehensio,  nisi  quod  per 
ipsam  exhibeatur  objectum  in  esse  objectivo  praesen- 
tialiter,  quod  est  esse  intentionale ;  habere  enim  sic 


(a)  Si  ergo.  —  significatur.  Pr. 

(6)  non  distingueretur.  —  nisti  dixtingueret  Pr. 


352 


LIBRI    1.    SENTENTIARUM 


objectura  praesens,  est  ipsura  cognoscere,  et e  con- 
verso.  Sed  species,  in  quantum  est  similitudo  rei, 
habet,  ex  propria  conditione,  quod  exhibeat  rem 
praesentem  in  acie  cogitantis  (a),et  non  in  esse  reali ; 
igitur  in  esse  objectivo.  Igitur  ex  propria  conditione 
habet  quod  sit  vera  comprebensio.  —  Diees  :  Non 
quselibet  exbibitio  rei  in  esse  praesenti,  est  compre- 
hensio ;  sed  sola  exhibitio  quae  est  penes  esse  judica- 
tum,  talis  dicitur  intellectio.  —  Contra.  Judicium 
cpio  potentia  dicitur  judicare  de  re  cognita,  non  est 
aliud  quam  cognitio  ipsa,  qua  res  judicatur  prsesens 
in  prospectu  mentis;  omne  (6)  igitur  illud  quo  sic 
ponitur  res  in  prospectu  mentis,  vera  cognitio  est. 
—  Dices  quod  species  non  exhibet  rem  in  prospectu 
mentis,  sed  tantum  actus.  —  Gontra.  Ubi  est  eadem 
ratio,  ibi  est  illud  idem  quod  sequitur  ex  tali  ratione. 
Sed  actus  intelligendi  habet  quod  exhibeat  rem  prae- 
sentem  in  prospectu  mentis,  quia  est  vera  simili- 
tudo  rei.  Hoc  autem  convenit  speciei ;  ipsa  enim  est 
rei  similitudo,  licet  non  ita  clara.  Igitur  ipsa  species 
vere  exhibet  rem  prsesentem  ;  et  per  consequens,  est 
vera  intellectio  rei. 

Decimo  sic.  Quaero  :  ad  quid  ponitur  alia  species 
ah  intellectione?  Aut  ut  suppleat  vicem  objecti  in 
ratione  terminantis,  aut  in  ratione  formalis  princi- 
pii  actus  elicitivi.  Sed  nec  sic,  nec  sic.  Igitur.  Major 
patet  ex  opinionibus  diversis.  Omnes  enim  opinio- 
nessolemnes  ponunt  speciem  :  vel  in  ratione  termini 
actus  ;  ideo  dicunt  aliqui  quod  in  visione  beatifica 
non  requiritur  species,  quia  ibi  non  terminatur 
actus  ad  speciem,  sed  ad  essentiam  divinam  imme- 
diate;  aut  ponitur  in  ratione  principii  elicitivi  actus 
cum  intellectu ,  secundum  alios.  Minor  patet.  Primo, 
quod  non  requiritur  in  ratione  terminantis  :  Quia 
actus  quo  intelligo  rosam,  non  terminatur  ad  spe- 
ciem  rosae  ;  alias  omnis  intellectio ,  quse  csset 
mediante  specie,  esset  actus  reilexus;  terminaretur 
enim  immediate  ad  aliquid  in  intellectu.  Similiter, 
non  esset  tunc  notitia,  nec  scientia  de  rebus,  nec 
propositiones  verificarentur  immediate  de  rebus ; 
immo,  haec  propositio  falsa  esset  :  triangulus  habet 
tres  angulos,  in  quantum  eomparatur  ad  intelle- 
ctum  enuntiantem.  Similiter,  sensus  immediate  ter- 
ininatur  ad  res  extra;  nam  immediate  judicat  res 
quae  sunt  extra,  alias  sensatio  esset  actus  reflexus; 
ergo  niulto  magis  intellectus  judicat  primo  de  rebus 
ipsis.  —  Gonfirmatur.  Quia  alias  sequitur  neces- 
sario  error  Averrois,  de  unitate  intellectus  :  quia, 
cum  intelligo  rosam  simpliciter,  tion  intelligo  hanc 
vel  illam  ;  secundum  intellectum  est  ens  simplici- 
ter  (y),  noii  particulatum  ;  igitur  actus  erit  ens  sim- 
pliciter,  qod  particulatum ;  quia  objectum  ideo  habet 
tale  esse  simpliciter,  quia  actus  habet  esse  simpli- 


(a)  cogitanH8.  —  cognoscibilitatis  Pr. 
(?>)  omne.  —  esse  Vr. 

>  verbo  non  t><telli>)u  usqu<  ad  simpliciter,  om.  IV. 


citer  (-/).  Sed  ratio  magis  concludit,  in  proposito  . 
quia,  si  species  rosae  esset  illud  quod  iinmediate  ter- 
minat  actum  intellectus,  igitur  species  rosaj  est  ens 
simpliciter,  non  particulatum.  Ex  quo  sequitur  quod 
iutellectus  erit  ens  simpliciter,  non  particulatum , 
et  sic  unus  in  omnibus ;  nisi  ponas  quod  subjectum 
est  unum  numero  particulatum,  et  non  ejus  acci- 
dens;  quod  est  falsum.  Item,  intellectus  intelligendo 
rosam,  aut  sistit  in  specie  rosae,  aut  procedit  ultra 
de  specie  ad  res ;  si  primo  modo,  sequitur  quod 
omnis  intellectus  est  de  solis  accidentibus  intellectus 
nostri ;  si  secundo  modo,  sequitur  quod  omnis  actus 
intellectus  est  discursivus ;  qua?  ambo  sunt  falsa. 

Secundo  probatur  alia  pars  minoris,  scilicet  quod 
non  requiratur  species  in  ratione  elicientis  actum 
una  cum  intellectu  :  Quia  impossibile  est  effectum 
in  perfectione  excedere  suain  causam  sequivocam  ; 
sed  intellectio  est  perfectior  ipsa  specie ;  igitur  impos- 
sibile  est  quod  sit  effectus  aequivocus  ipsius  speciei. 
Nec  potest  esse  effectus  univocus;  cum  sit  alterius 
rationis;  alias  duo  accidentia  ejusdem  speciei  essent 
in  eodem.  Igitur.  —  Dicetur  quod  non  est  inconve- 
niens  quod  effectus  excedat  in  perfectione  suam  cau- 
sam  partialem  et  minus  principalem  ;  species  autem, 
respectu  intellectionis ,  est  causa  minus  principalis 
et  partialis ;  quia  concurrit  ibi  intellectus  ut  causa 
magisprincipalis. — Contra.Actiosimplexhabetunum 
principium  quo  elicitivum  simpliciter;  sed  actio  qua 
producitur  intellectio,  est  simplex  ;  igitur  habet 
unum  principium  quo  simplex  ;  igitur  illud  non  est 
ista  duo  simul,  species  scilicet  et  intellectus.  — 
Item,  ista  actio  pro  quanto  convenit  intellectui :  aut 
est  ab  intellectu  possibili ;  et  hoc  est  impossibile  : 
quia  purum  possibile  in  genere  intelligibilium,  nul- 
lam  habet  actualitatem  ;  intellectus  autem  possibilis 
est  hujusmodi,  secundum  Commentatorem ,  3.  dc 
Anima  (comm.  5).  Sed  ab  intellectu  agente,  non 
videtur  quod  sit  ibi  species  necessaria.  Similiter, 
non  videtur  quare  intellectus  agens  cum  pbantas- 
male,  non  possit  reducere  intellectum  possibilem 
ad  actum  respectu  intellectionis,  sicut  respectu  spe- 
ciei  quam  ponit  in  intellectu ;  non  videtur  enim 
quod  pbantasinata  et  intellectus  agens  simul,  babeant 
majorem  repugnantiam  ad  causalitatem  intellectio- 
nis  quam  speciei. 

Undeeinio.  Nam,  secundum  Aristotelem,  ;!.  de 
Anima  (t.  c.  3),  sicut  se  babent  sensibilia  ad  sen- 
sum,  sic  phantasmata  ad  intellectum.  Sed,  secun- 
(lumeuin,  ibidem ,  actio  scnsibilis  csl  passio  ipsius 
sensus;  sonatio  enim  est  auditio,  et  coloratio  esl 
visio.  Quare,  in  intellectu,  prima  impressio  formae 
el  phantasmatis  in  intellectu  (6),  erit  ipsa  intellectio. 

Ad  hanc  intentionem  inultum  videntur  esse  Ari- 
stotelis  auctoritates,  3.  de  Anima  (t.  c.  6),  ubi  dicit 


(a)  quia  aclus  habet  essc  simpliciter.  —  Om.  Pr. 
(f>)  a  vcrbo  prima  usque  .nl  m  mtellectu ,  om.  l'r. 


DISTINCTIO   XXXV.  —   QU/ESTK)   1. 


353 


quod  anima  cst  locas  specienun ,  non  tota,  sed 
intellcctus.  Item,  ihiclem  (t.  c.  2)  :  Intelligcre  est 
pati.  Ista  autem  non  esscnt  vera,  si  species  esset 
aliud  ab  intellectione.  Item,  in  eodem  (t.  c.  37), 
dicit  quod  aninui  est  omnia  sensibilia  per  sensum, 
el  omnia  intelligibilia  per  intellectum,  ut  supra 
deductum  est.  Item,  quia  Aristoteles  non  fuit  dimi- 
nutns,  et  tamen  nullani  fecit  mentionem  de  isto 
ordine  speciei  ad  intellectionem ,  secundum  quem, 
primo  imprimitur  species,  secundo  intellectio.  — 
Dices  quod  immo.  Ipse  enim  dicit  quod  anima,  ante 
actum,  fit  de  potentia  essentiali  in  potentia  acciden- 
tali;  hoc  autem  non  est  nisi  per  speciem.  —  Sed 
hoc  non  valet ;  quia  Aristoteles  non  intelligit  ibi , 
quod  intellectus  fiat  de  potentia  essentiali  in  poten- 
iia  accidentali,  respectu  actus  qui  est  simplex  intel- 
lectio  et  consideratio ,  per  aliquod  inhserens  intelle- 
ctui.  Sed  intelligit  hoc,  respectu  actus  complexi, 
i|iii  est  considerare.  Considerare  enim ,  proprie ,  est 
umun  cum  alio  per  intellectum  componere  et  divi- 
dere;  et  tunc  ipse  vult  quod,  respectu  talis  actus 
complexi,  intellectus  primo  fiat  de  potentia  essentiali 
in  potentia  accidentali,  per  aliquid  inhasrens;  illud 
autem  est  habitus  scientise,  secundum  mentem  suam. 
Duodecimo.  Nam  Commentator,  3.  dc  Anima 
(comm.  15),  in  illa  qusestione  quam  movet  Philoso- 
phus  :  utrum  intellectus  intelligat  se  sicut  intelligit 
alia,  hoc  est,  per  intentionem  abstractam  a  se,  sicut 
abstrahit  ab  aliis,  respondet  quod  intellectus  non 
cst  res  extra  in  actu ;  quia  ipsa  est  materialis ;  et 
ideo  non  est  forma,  quaj  sit  comprehensio ;  forma 
vero  in  intellectu,  est  comprehensio.  Et  ex  hoc  ori- 
tur  illa  famosa  opinio,  quod  in  separatis  a  materia, 
idem  est  intellectus,  et  quod  intelligitur,  et  intelle- 
ctio ;  et  hoc  pro  tanto,  quia  intellectio  non  est  aliud 
quam  res  ipsa,  ut  est  abstracta  a  materia;  sicut  colo- 
ratio  abstracta  a  materialitate  in  re  extra,  est  ipsa 
comprehensio ,  non  auteni  in  re  extra.  Et  hoc  dicit 
Commentator  expresse,  3.  de  Anima,  commento  (>, 
et  35,  et38. 

II.  Argumenta  Henrici.  —  Contra  eamdem 

conclusionem  arguit  Henricus,  in  Quodlibcto  4, 
q.  7,  probando  quod  non  est  ponenda  in  intellectu 
aliqua  species  praevia  actui  intelligendi ;  et  reduco 
argumenla  ejus  ad  formam  quam  Scotus  ponit. 
Arguit 

Primo  sic.  Omnis  species  impressa  ab  objecto, 
reprsesentat  illud  suh  eadem  ratione  sub  qua  ab  eo 
imprimitur;  sed  si  imprimitur  ab  alio,  adhuc  reprae- 
sentat  sub  eadem  ratione,  quasi  imprimeretur  ab 
objecto;  alioquin  ejus  species  vera  non  esset.  Sed 
species,  quando  imprimitur  ab  objecto,  imprimitur 
ab  eo  ut  singulare  est;  quia  actio  ejus  est  singularis. 
Igitur  species  impressa  non  reprsesentat  universale, 
nec  poterit  repraesentare  universale,  quale  reprse- 
sentatur   intellectui.   Ergo   nulla   species   impressa 


reprsesentat  universale  intelligibile,  sub  ratione  intel- 
ligibilis. 

Secundo.  Prsesentia  objecti  est  causa  prsesentiae 
speciei,  et  non  e  converso;  non  enim  quia  species 
est  in  oculo,  ideo  atbum  est  prscsens,  sed  e  converso. 
Igitur  prima  reprsesentatio  objecti  non  est  per  spe- 
ciem.  Igitur  superllue  ponitur  species,  propter  pra> 
sentiam  objecti. 

Tertlo.  Quuelibet  species,  si  esset  in  intellectu, 
esset  forma  naturaliter  agens  ad  intellectionem.  Sed 
multoe  possunt  esse  simul  in  intellectu  ;  quia  si  una 
ponitur  ibi,  et  plures.  Ergo  omnes  istse  naturaliter 
agerent  ad  intellectiones  sibi  correspondenles.  Igitur 
simulj  essent  plures  intellectiones,  correspondentes 
illis  speciebus  in  intellectu.  Si  enim  aliqua  earum 
ageret  naturaliter,  et  tamen  non  esset  intellectio 
secundum  eam,  sequitur  quod  nunquam  posset  esse 
intellectio  secundum  eam  ;  quia  causa  naturaliter 
agens,  quando  agit  secundum  ultimum  suce  poten- 
tioe,  si  non  potest  habere  eflfectum,  nunquam  habe- 
bit. 

Quarto. Quia  sicut  unum  corpus  non  jiotest  simul 
figurari  diversis  figuris,  ita  non  videtur  intellectus 
idem  posse  figurari  vel  formari  siinul  diversis  obje- 
ctis ;  quod  tamen  sequitur,  ponendo  simul  diversas 
species  intelligibiles  in  eodem  intellectu :  quia  spe- 
cies  intelligibilis,  est  qusedam  figuratio  intellectus 
ad  objectum  intellectum. 

Quinto.  Quia  ex  hac  positione  videtur  sequi  quod 
intellectus  non  patietur  ab  objecto  intelligibili ,  ut 
intelligibile  est,  passione  intentionali ;  sed  tantum 
patietur  passione  reali,  recipiendo  quamdam  for- 
mam,  quse  erit  ejus  perfectio  realis.  Recipit  enim 
illam  speciem,  ut  subjeclum  recipit  reate  accidens; 
et  ita  non  patietur  intellectus  ab  intelligibili ,  in 
quantum  intelligibile.  Ex  quo  sequitur  quod  intelli- 
gere  non  erit  motus  rei  ad  animam  ;  immo  omnino 
intellectio  erit  actio  absoluta,  sicut  fornia  stans  in 
se,  non  habens  aliquem  terminum  extra. 

Sexto.  Quia  voluntas  habet  objectum  sufficienter 
sibi  prsesens,  ut  circa  illud  possit  agere,  licet  nihil 
recipiat  ab  objecto  in  se.  Ita  potest  esse  in  proposito, 
scilicet :  quod  intellectus  potest  immediate  agere  circa 
objectum  aliquod,  non  quod  (a)  ejus  speciem  reci- 
piat,  sed  in  quantum  est  terminativum  actus  ejus. 
— -  Confirmatur.  Quia  objectum  non  est  prsesens 
voluntati,  nisi  quia  est  prsesens  intellectui.  Igitur 
ita  erit  de  intellectu,  respectu  phantasmatis. 

Septimo.  Quia  sensus  recipit  speciem  sensibilis 
aliam  ab  actu,  quia  organum  est  ejusdem  rationis 
cum  medio,  vel  quiaista  species  recepta,  est  disposi- 
tio  propinqua  ad  actum  sentiendi.  Sed  neutrum  isto- 
rum  convenit  intellectui  possibili ;  quia  ipse  est  vir- 
tus  non  organizala,  et  de  se  summe  disponitur  ad 
actuni  intelligendi.  Igitur,  etc. 


(a)  ex.—  Ad.  Pr. 


II. 


23 


X\'t 


UBHI    I.    SKNTKNTIARUM 


Octavo.  Quia  ista  est  inlentio  Aristotelis,  3.  de 
Anima  (t.  c.  6),  ubi  commendat  antiquos,  dicen- 
tesanimam  esse  locum  specierum,  non  tamen  totam, 
sed  intelleclum.  Hsecautem  distinctio  Aristotelis  non 
videtur  bona,  intelligendo  quod  aliae  partes  animse 
non  habcnt  speciem ;  sunt  enim  species  in  parte 
sensitiva;  sed  quia  aliao  parles  non  habent  species 
ut  loca,  sed  ut  subjectum  bal)et  accidentia;  intelle- 
ctus  autem  habet  eas  ut  locus,  quia  ut  ibrmas 
expressas,  non  autem  impressas. 

Xono.  Quia,  3.  de  Anima  (t.  c.  30  et  39),  dici- 
lui  quod  speculamur  quod  quid  est  in  phantasma- 
tibus,  et  phantasinata  se  habent  ad  intellectum  pos- 
sibilem  sicut  sensibilia  ad  sensum,  et  nihil  intelli- 
gimus  sine  phantasmate;  et  plura  similia  dicit  ibi 
Aristoteles.  Ex  quibus  concluditur  quod  in  intelle- 
ctu  non  cst  aliqua  talis  species  :  quia,  si  ipsa  pone- 
retur,  lunc  intellectus  non  specularetur  quod  quid 
est  in  phantasmate,  sed  in  specie  intelligibili ;  et 
similiter  non  oporteret  illum  converti  ad  phantas- 
mata,  sed  sufficerct  species  intelligibilis,  in  qua 
haberet  objectum  praesens,  ad  quod  converteretur. 

III.  Argumenta  Godofridi.  —  Ulterius  arguit 
Godofridus  (apud  Aureolum,  dist.  35,  q.  1,  art.  1), 
in  Quodlibcto  4,  probando  quod  intelligere  non  est 
nisi  recipere  speciem. 

Primo.  Quia  illud  ad  quod  aliquid  est  per  se  in 
potentia,  illud  habet  esse  in  eo  ab  agente  proportio- 
nali,  et  non  aliud.  Sed  virtus  apprehensiva ,  per  se 
solum  est  in  potentia  ad  cognitionem ,  ut  patet  per 
Augustinum,  11.  de  Trinitate ,  cap.  2  :  Ipsa 
forma  qux  visui  imprimitur,  visio  vocatur ;  orga- 
niini  etiam  convenitcum  medio,  et  in  iinmutatione, 
quia  sunt  ejusdem  diaphaneitatis. 

Secundo  sic.  Philosophus,  3.  dc  Anima  (t.  c.  2), 
dicit  quod  iutclligere  est  quoddam  pati.  Sed  illud 
pati  non  est  aliud  quam  perfici,  recipiendo  specieni ; 
non  enim  est  talis  passio  abjectiva,  2.  dc  Anima 
( l.  c.  57).  Ergo  nibil  aliud  est  intelligere  quam  rece- 
plio  speciei. 

Tertio  sic.  Nulla  res  per  potentiam  cognitivam 
est  in  potentia,  nisi  ad  actum  cognoscendi.  Sed 
aniina  per  intellectum  est  in  potentia  ad  speciem 
intelligibilem.  Ergo  species  intelligibilis,  ut  recepta, 
est  actus  intelligendi. 

Quarto.  Impossibile  esl  subjectum  recipiens  ali- 
quam  formam,  movere  se  per  eam  ad  actuin  ulte- 
riorem.  Sed  intellectus  possibilis  recipit  speciem 
intelligibilem  ab  objecto.  Ergo  non  movet  se  per 
speciem  ad  alium  actum  cognoscendi;  et  ila  actus 
loscendi  est  ipsa  receptio  speciei. 

Quinto,  Sicul  se  habel  intelUgi  ad  intelligibile, 
sic  intelligere  ad  intelligentem.  Sed  intelligi,  respe- 
ctu  objecti  intelligibilis,  ML-nificatur  ut  passio ;  esl 
tameE  irera  actio,  quia  iutelligibile  nihil  patitur 
dum  intelligilur,  sed  potius  videtur  objectum  agere 


in  intellectum.  Igitur  intelligere,  in  intelligente , 
erit  recipere  et  pati,  quainvis  significetur  active. 

Scxto.  Intelligere,  est  illud  quo  intellectus  dici- 
tur  formaliter  intelligens.  Sed  non  dicitur  intelli- 
gens  ex  hoc  quod  causat  intellectionem  ;  alioquin 
phantasma  et  intellectus  agens  dicerentur  intelli- 
gentia,  cum  causent  intellectionem  ;  et  iterum  cau- 
saus  albedinern  diceretur  album  ;  quod  non  esl 
verum.  Ergo  intelligere  est  intellectionern  recipere. 

Sepliino.  Simplicius  dicit,  super  Prsedicamenta, 
cap.  de  Agcrc,  quod  quasdam  sunt  quae  re  et  figura 
sunt  habentia  facero,  ut  verberare;  quicdam  autem 
non  re  quidem,  sed  figura  ,  passiva  sunt,  ut  intelligi 
et  videri ;  qua'dam  autem  econtra,  ut  intelligere  et 
videre.  Sed  hoc  non  esset  verum,  nisi  intelligere 
csset  pati,  recipiendo  speciern.  Igitur. 

IV.  Argumenta  aliorum.  —  Contra  eamdern 
conclusionem  arguunt  alii,  ut  recitat  Scotus  (dist.  3, 
q.  7),  probando  quod  intellectio  non  esl  aliud  a 
specie  intelligibili. 

Primo,  auctoritate  Augustini,  11.  de  Trinitate, 
cap.  2,  ubi  vult  quod  illa  forma  quse  visio  vocatur, 
a  solo  corpore  gignitur,  quod  videtur.  Sed  quod 
gignitur  a  solo  corpore,  est  species.  Igitur  illa  spe- 
cies  est  visio,  secundum  Augustinum. 

Secundo.  Quia,  secundum  Philosopbum,  2.  '/'■ 
Anima  (t.  c.  138),  idem  est  sonatio  et  audilio  ;  quia 
idem  actus  activi  et  passivi,  per  ipsum,  3.  Physico- 
rum  (t.  c.  18).  Sed  sonabile  in  actu,  causat  speciem 
soni  in  aure.  Ergo  illa  species  est  eadem  cum  audi- 
tione ;  et  ita  species  sensibilis  et  sensatio  idem  sunt. 

Tertio.  Quia  effectus  aequivocus  non  potest  exn  - 
dere  causam  »quivocam  in  perfectione,  sed  neces- 
saiio  deficit  ab  ea.  Sed,  si  intellectio  esset  aliud  a 
specie  intelligibili,  esset  ejus  effectus  sequivocus;  el 
constat  quod  est  perfectior  specie  intelligibili. 

Quarto.  Quia  tunc  species  esset  magis  potentia 
intellectiva ,  quam  intellectus ;  et  ita  ipsa  separata 
haberet  eumdem  actum,  sicut  calor  separatus  cale- 
faceret. 

Quinto.  Quia  tunc  intellectio  non  videretur  pro- 
pria  perfectio  intellectus.  Quia  nihil  videtur  essen- 
tialiter  ordinari  ad  illam  operationem,  ad  cujus  prin- 
cipium  se  habet  in  potentia  contradictionis,  sicul  ad 
accidens  per  accidens.  Sed,  secundum  istam  opinio- 
nem,  ita  se  haberet  intellectus  ad  speciem  intelligi- 
bilem,  quoc  esset  principium  intellectionis.  Igitur. 

Sexto.  Quia  tunc  non  oporterel  in  intellectu 
ponere  aliquem  habitum.  Tenel  consequentia.  Quia 
bahitus  non  ponitur  pnsoise  ad  patiendum,  el 
maxime  in  passo  summe  disposito  ad  formara  :  non 
eiiim  oportet  facilitari  ad  recipiendum ,  quod  in 
est  sunime  dispositum.  Seil  intellectus  summe  esl 
dispositusad  quamcumque  intellectionem  ;  quianibil 
babet  contrarium.  Igitur  non  oporteret  ponere  ah- 
quem  liabitum  in  intellectu,  si  solum  esset  passivui 


DISTINCTIO    XXXV.      -   QUjESTIO   I. 


358 


respectu  intolloclionis,  et  species  esset  activa  illius. 

Septimo.  Quia,  si  species  intelligibilis  esset  ratio 
forraalis  omnis  intellectionis,  aunquam  aliqua  com- 
plexio  intellectus  esset  falsarcui  assentitur  tanquam 
veraj.  Probatur  consequentia  :  Quia,  si  species  intel- 
ligibilis  causal  intellectionem  effective,  et  naturalis 
causa  dod  agit  nisi  secundura  uaturam  illam  <iu;i  est 
in  actu,  species  intelligibilis  nunquam  causabit 
aliquam  actionem  in  intellectu,  nisi  conformera  ipsi 
speciei,  el  ita  aunquam  causabit  compositionem 
falsam,  repugnantem  rationi  terminorum,  quorum 
species  sunt  in  intellectu;  aut  si  quodam  modo 
potesl .  sicut  per  unum  oppositum  cognitum  potest 
aliud  oppositura  cognosci,  hoc  non  est  nisi  quia  per 
unara  compositionem  veram,  potest  cognoscere  oppo- 
sitam  esse  falsam  ;  sed  nunquam  eadem  species  cau- 
sabit  aliquam  intellectionem  falsam  tanquam  veram, 
vel  e converso.  —  Etsi  dicatquod  species  false  reprsc- 
sentat  opposita,  ideo  causat  falsam  intellectionem  in 
intellectu,  sequitur  quod  (a)  eadem  specics  manens 
eadem  (6),  nunquam  potest  causare  assensum  oppo- 
situm;  et  ita  non  poterit  intellectus  eamdem  com- 
plexionem  comprehendere ,  nunc  ut  veram,  nunc 
ut  falsam  (y)- 

Octavo.  Quia,  si  sic,  non  apparet  quomodo  flal 
discursusintellectualis,sivesyllogizandovelarguendo, 
si  species  causat  oranem  intellectionem  ;  non  enim 
est  intelligibile  quomodo  talis  species  causat  omnem 
discursum. 

Ximo.  Quia,  secundum  Philosophuin ,  intellectio 
esl  actio  immanens.  —  Et  si  dicatur  quod  intelli- 
gere,  secundum  modum  significandi  grammatica- 
lem,  significat  active,  et  intelligi  passive;  tamen, 
secundura  rem,  intelligere  est  passio,  et  quod  intel- 
ligitur  est  agens.  Quid  autera  intelligere  haheat  de 
ratione  actionis?  Dicitur  quod  intelligere  significat 
aliquid,  non  ut  hahet  esse  in  subjecto  ahsolute  inse, 
sed  quasi  tendensadalterum,  utin  (8) objectum,  sive 
ut  in  terminum;  et  quia  actionis  est  procedere  ah 
agente,  el  tendere  in  passum,  ideo  tales  perfectiones, 
quaa  in  re  sunt  passiones  tantum,  dicuntur  actiones 
immanentes,  hoc  est,  in  eo  manentes,  quod  deno- 
minatur  ab  eis  per  modum  actionis(e).  —  Contia. 
Philosophus, distinguensactionema  factione,6.  Eiki- 
eorum  (cap.  4),  et  9.  Meiaphysicae  (t.  c.  16),  assi- 
gnat  diversa  principia  propria  actioni  et  factioni ; 
quod  non  oporteret,  si  intelligeret  quod  illud  quod 
significat  esse  actionera  esset  passio  :  quia  lunc  non 
oporteret  sihi  assignare  principium  activum  pro- 
piiiini.  Non  enim  oporteret  prudentiam  esse  habi- 
tum  activum,  sicut  ars  cst  habitus  factivus,  si  actio 


(»)  in.  —  Ad.  Pr. 

odem,  —  Oiu.  Pr. 
(•;)  nunc  ut  veram,  uunc  ut  falsam.  —  nec  ut  ubique 
velut  falsani  Pr. 
(8)  in.  —  Om.  Pr. 
(e)  dicunlur  esse  actiones  immanenles.  —  Ail.  Pr. 


nihil  esset  nisi  forma  quaedam  recepta  in  co  quod 
dicitur  agens. 

Decimo.  Quia,  si  sic,  non  apparet  quomodo  cau- 
sabuntur  intenliones  logicaj,  vel  relationes  rationis, 
si  species  intelligibilis  causat  omnem  intellectionem. 
Quodlibet  enim  causatum  ah  ea,  erit  reale;  quia  illa 
dicitur  intellectio  realis,  quee  causatur  immediate  a 
iv,  vel  specie  reprsesentante  rem  in  se.  Igitur  nulla 
intellectio  causahit  intentiones  logicas,  vel  relationes 
ralionis;  quia  intellectus,  nulloactu  suo  poterit  con- 
ferre  objectum  ad  aliud;  qua3  collatio  causal  relatio- 
nem  rationis,  vel  intentionem  illam  in  objecto. 

Undecimo.  Quia,  si  sic,  non  apparet  quomodo 
intellectus  reflectatur  super  actum  suum,  aut  quo- 
iimmIo  erit  in  potestate  reflectentis.  Actus  enim  pri- 
mus,  est  objectum  secundi  actus ;  ergo  movet  inlel- 
lectum  ad  illum  actum,  etest  in  illo.  Si  enirn  species 
causans  aliquam  intellectionem,  hahet  naturaliter 
causare  reflexionem  super  illum  actum,  pari  rationc 
et  reflexionem  rellexionis ;  et  sic  in  infinitum.  Si 
autem  non  habet  causare  reflexionem,  sed  tantum 
actum  ahsolutum,  et  postea  (a)  occurrat  alia  species, 
non  videtur  possibile  assignare  quomodo  posset  esse 
aliqua  reflexio  super  aliquem  actum. 

V.  Argumenta  Durandi.  —  Ulterius  arguunl 
Durandus  et  quidain  alii  (apud  Aureolum,  dist.  35, 
q.  1,  art.  1),  probando  quod  actus  intelligendi , 
nihil  absolutum  addat  ad  potentiam,  sed  tantum- 
modo  respectum  ad  objectum. 

Primo  sic.  Illa  quffl  ex  opposito  distinguuntur, 
non  possunt  esse  unum  et  idem.  Sed  actus  priraus 
et  actus  secundus  distinguuntur,  ut  patet,  2.  de 
Anima  (t.  c.  2);  et  actus  primus  est  forraa  abso- 
lula.  Ergo  actus  secundus  et  operatio  efit  forma 
respectiva. 

Secundo.  Si  operatio  sit  forma  absoluta,  proce- 
ditur  in  infinitum,  cum  omnis  fonna  absoluta  possit 
habere  operationem,  Sed  hoc  est  inconveniens.  Ergo 
non  est  pos^ibile  quod  operatio  intellectus  sit  forma 
absoluta. 

Tertio.  Sicut  se  habct  lucere  ad  lucens,  sic  intel- 
ligere  ad  intelligens;  utrumque  enim  est  actus 
imraanens,  lucere  quidem  ipsius  lucis,  et  intelligere 
ipsius  intellectus.  Sed  manifestum  est  quod  lueere 
niMi  est  aliquod  absolutum  additum  luei,  sed  differt 
in  solo  modo  significandi.  Igitur  nec  intelligere, 
aliquid  addetad  intellcctnni. 

Quarto.  Omne  absolutura  potest  Deus  separare, 
et  facere  sine  subjecto.  Sed  non  potest  intelligere  ab 
intellectu  separare.  Igiturnon  est  aliquod  absolutum. 

Quinto.  In  nullo  absoluto  possunt  adunari  con- 
Iraria.  Sed  eodem  actu  sentiendi  videtur  album  el 
nigrum.  Igitur  videre  non  potest  poni  aliqua  forma 
absoluta  ;  et  multo  minus  intelligere. 

(i    et  postea.  —  ut  priu»  l'r. 


356 


LIBIU    1.    SENTENTIAItUM 


VI.  Argumenta  Joannis  de  Ripa.  —  Ulterius 
arguit  Joannes  cle  Ripa,  in  suis  Determinationibus, 
probando  quod  intelligere,  vel  percipere,  non  sitfor- 
maliter  aliquid  productum  a  potentia  intellectiva 
creata. 

Primo  sic.  Quia  intellectus  divinus  non  est  for- 
maliter  activus  vel  passivus.  Igitur  nec  inlellectus 
creatus.  Antecedens  supponit  se  probasse.  Sed  con- 
sequentiamprobat :  quia  esse  intellectivum  creaturse, 
est  (jusedam  participatio  et  imitatio  intellectus  divini ; 
et  ideo,  si  attendatur  esse  perfectionem  in  intellectu 
creato  penes  participationem  et  propinquitatom  ad 
esse  intellectivum  immensum,  igitur,  sicut  intelle- 
ctivum  immensum  sic  est  formaliter  perceptivum 
(juod  est  neutrum  ad  esse  activum  et  passivum,  ita 
omne  intellectivum  creatum. 

Secundo  sic.  Si  quodlibet  perceptivum  posse,  est 
formaliter  activum,  et  non  econtra,  scilicet  quod  non 
omne  esse  activum,  est  per  se  activum;  ergo  esse 
perceptivum,  ad  esse  activum  aliquid  addit.  Vel  ergo 
illud  est  esse  lormaliter  activum ;  et  tunc  sequitur 
quod  posse  perceptivum ,  est  niagis  activum  posse, 
quam  quandocumque  activum  posse  non  percepti- 
vmu;  quod  nolum  est  esse  falsum.  Si  autem  illud 
esse  non  est  formaliter  activum,  ergo  esse  percepti- 
vum,  ut  sic,  non  est  formaliter  activum.  Et  idem 
argumentum  potest  fieri  de  esse  passivo. 

Tertio  sic.  Si  posse  perceptivum  intellectivum,  est 

formaliter  activum  ;  vel  igitur  realiter  in  esse  produ- 

ctivum;  et  hoc  patet  esse  falsum.  Si  intentionaliter, 

praecise  contra.  Nam  quodlibet  esse  activum  reale, 

majorem  perfectionem  ponit  realem  inre,  quam  esse 

activum   intentionale.   Sed  non  quodlibet  activum 

reale,  est  majoris  perfectionis  realiter,  immo  forma- 

liter,  quam  esse  perceptivum.  Ergo  esse  percepti- 

vum,  non  est  formaliter  esse  activum  intentionaliter. 

Major  patet  :  nam  quodlibet  esse  activum,  per  quod 

perfectius  continetur  creatura,  caeteris  paribus,  est 

esse  activum  perfectius;  sed  nullum  esse  intentio- 

nale,  est  tam  perfectum  sicut  esse  reale ;  igitur,  etc. 

Minor  patet  :  nam  esse  perceptivum  et  intelligibile , 

est  perfectio  specierum  superiorum ;  esse  vero  acti- 

viuu,  indifferenter  respondere  potest  inferidribus 

speciebus.  —  Quod  etiam  perceptivum  non  sit  sub- 

stantialiter  passivum,  probatur  :  Nam  esse percepti- 

vum,  est  denominatio  perfectionis  simpliciter;  sed 

esse  passivum,  est  denominatio  imperfectionis,  in 

quocumque  ente;  igitur,  etc. 

Secundo  loco,  probat  quod  nulla  perceptio  crea- 
turae,  est  formaliter  aliquid  activum  a  polenlia  per- 
ceptiva. 

Primo.  Quia  si  aliqua  qualitas,  per  boc  quod 
agitur  ab  intellectu  ,  est  intellectio  (a),  sequiturquod 
quidquid  intellectus  immediate  continet  causaliter, 
est  immutativum  vitaliter  intellectus.  Ergo  eadem  est 

(a)  intellectio,  —  intellectus  Pr. 


omnino  continentia  vitalis  et  causalis,  in  intellectu  ; 
et  per  consequens,  posse  intelligere,  est  formaliter 
posse  activum;  et  posse  activurn  intellectus,  est  for- 
maliter  posse  perceptivum  ;  cujus  oppositum  est  pro- 
batum . 

Secundo.  Si  aliqua  qualitas  est  intellectio,  hoc  est 
quia  est  similitudo  objecti,  in  qua  repreesenlative 
relucet  objectum.  Sed  ad  hoc  quod  intellectus  intel- 
ligat  per  hujusmodi  qualitates,  sufficit  quod  talis 
qualitas  inexsistat  intellectui,  et  sit  sufticiens  simi- 
litudo  objecti ;  nam  tunc  objectum  sufficienter  reprae- 
sentatur  intellectui.  Sed  per  agere  intellectus,  talis 
qualitas  non  plus  babet  quod  sit  similitudo  objecti, 
quam  per  agere  objecti ;  immo  minus,  cum  talis 
qualitas  sit  similitudo  objecti  essentialiter;  et  ideo  a 
quocumque  habeatur  vel  agatur,  dummodo  sit,  roma- 
net  seque  similitudo.  Ergo,  dato  quod  intellectus 
non  agat,  dummodo  talis  qualitas  inoxsistat  intel- 
lectui,  sufficienter  est  intellectio. 

Tertio.  Si  per  agere  intellectus,  talis  qualitas  est 
intellectio;  ergo,  si  intellectus  agat  secundum  ulti- 
muni  sui  posse  ad  hujusmodi  qualitates,  talis  qua- 
litas  est  summa  intellectio  possibilis  correspondere 
intelleclui.  Consequens  est  falsum  ;  nam,  cum  iutol- 
lectio  naturalis  niagis  sit  in  potestate  intellectus  quam 
supernaturalis,  staret  aliquam  visionem  naturalem, 
esse  perfectiorem  cognitionem  intellectus  visiono 
beatifica. 

Quarlo.  Sequilur  quod  visio  intenderetur  penes 
agere  intellectus;  ergo,  quantumcumque  variarotur 
lumen  gloriee,  dummodo  romaneret  idem  gradus 
influxus  intellectus,  semper  remaneret  idem  gradus 
visionis.  Gonsequens  est  omnino  absurdum :  naiu 
lunc  intellectus  potius  beatificat  se  active,  quaiu 
beatificetur  a  Deo  immediate,  vel  per  quodcunniuw 
donum  collatum. 

Quinto.  Sequitur  quod,  data  tali  qualitate,  quae 
est  visio  beatifica,  per  remissionem  agere  intellectus, 
hujusmodi  qualitas  non  remissa,  nec  aliter  inexsi- 
stens,  informative  remitteretur  in  esse  visionis :  et 
per  consequeus,  tale  agens  ad  bujusmodi  qualitatem 
esse  visibilem,  est  intellectus.  Ergo  intellectus  tota- 
liter  beatificat  se  active  et  offective;  quoniam,  si 
aliqua  concurrunt  ad  hujusmodi  qualitatem,  uon 
tamen  ad  ipsam  esse  visibilem. 

Sexto.  Nam  sequitur  quod  quidquid  est  vel  esse 
potest  immediate  terminus  agere  intellectus,  potesl 
esse  inlellectio;  et  consimiliter,  quidquid  potest  esse 
immediate  terminus  volitionis.  Gonsequens  est  fal- 
suiu  ;  nam  cum  immediatus  terminus  actionis  volun- 
latis  et  intellectus  diviui  ad  extra,  sit  creatura, 
sequitur  quod  creatura  est  intellectio  et  volitio  ipsi 
Doo.  —  Confirmatur.  Nam  A  qualitas,  per  boc 
csi  cognitio,  quia  agitur  a  potentia  cognitiva;  ergo, 
a  quacumque  potentia  cognitiva  A  agatur  immediate, 
eril  ejus  cognitio;  ergo,  si  A  immediate  a^itm  al> 
intcllectu  divino,  \  erit  sibi  coiniitio.  Kt  similiter  de 


DTSTINCTK)    XXXV. 


OUjESTIO   I. 


■>::>i 


voluntate.  Ergo,  cum  qii;clibet  creatura  immediate 
agatur  a  Deo  per  intellectum  et  voluntatem,  sequitur 
quod  quselibet  est  cognitio  et  volitio.  Immo,  sequitur 
quod  quaelibet  creatura  cst  infmite  cognitio  et  volitio. 
Si  enim  penes  agere  intelleelusattendituressocogni- 
lionis,  et  mni  penes  suum  osse  essentiale,  sequitur 
quod  quidquid  est  infinite  ab  intellectu,  quantum- 
cumque  sit  finitum  in  cssc,  erit  infinite  cognitio. 
Ergo,  cum  quaelibet  creatura  infinite  sit  a  Deo  per 
intellectum  et  voluntatem,  infinite  est  cognitio  et 
volitio. 

Septimo.  Nain  si  sic,  cum  esse  intollectivum  crea- 
lurae  sit  queedam  participatio  increati  intelligere, 
sequitur  quod  proportionaliter  esl  in  Deo.  Ergo  intel- 
ligere  divinum  est  intelligere,  quia  agitur  a  divino 
intellectu.  Consequens  est  falsum. 

Octavo.  Nani,  secundum  Pbilosopbum,  intelle- 
ctus  possibilis  non  est  aliquo  modo  activus;  est 
tamen  perceptivus.  Ergo  nibil  est  perfectio  alicui 
potentiae,  per  boc  quod  agitur  ab  illa  potentia  per- 
ceptiva. 

Tertio  loco  probat  quod  stat  aliquid  esse  intelle- 
ctionem  intellectui  creato,  et  tamen  non  informare 
intellectum. 

Primo  sic.  Nam,  de  facto,  aliquid  est  vitalis  per- 
ceptio  animse  humanae  unitae  carni,  et  non  informat, 
scilicet  actus  potentia?  sensitiva?  :  quia  talis  actus  non 
informat  immediateanimam,  necpotentiam  vitalem, 
sed  organum,  vel  compositum  ex  organo  et  potentia 
visiva  ;  et  tamen  immediate  immutat  animam,  vel 
potentiam.  Quod  enim  immediate  immutet  animam, 
patet  :  quia  stat  animam  non  uniri  informative  cor- 
pori,  et  tamen  vitaliler  immutari  per  sensationes; 
ergo.  Assumptum  patet  de  animabus  damnatis  in 
inferno,  quse,  secundum  Augustinum,  42.  de  Civi- 
tate  Dei,  patiuntur  dolorem  corporalem  per  ignem 
corporalem.  Alibi  etiam  ponit  quod  omnis  dolor 
primo  inest  animse,  et  quod  ipsasola  dolet,  quamvis 
aliquando  doleat  in  corpore.  Quod  autem  bujusmodi 
sensationes  non  sint  immediate  subjeclive  in  anima, 
patet :  nam  tales  qualitates sunt  materiales  et  extensae ; 
ergo  non  sunt  subjective  in  anima  rationali.  Quod 
enim  sint  materiales,  patet :  nam  si  essent  qualitates 
indivisibiles  et  inextensaj,  tunc,  cum  pes  lreditur, 
non  plus  esset  dolor  in  pede,  quam  in  alia  parte  cor- 
poris,  nec  anima  plus  doleret  in  pede,  sed  in  seipsa; 
cujus  oppositum  ostendit  Augustinus,  et  experientia 
docet.  Patet  ergo  differentia  inter  vitalem  immuta- 
tionem  et  habitudinem  in  formis  :  quoniam  per 
vitales  sensaliones,  corpus,  et  non  anima,  informa- 
tur;  e  converso  vero,  anima,  et  non  corpus,  immu- 
taturvitaliter;  compositum  vero  vitaliter  immutatur, 
sed  per  animam  utperpartem  sui  vitalem,  cui  primo 
competil. 

Secundo  ad  idem.  Quia  impossibile  est  aliquod  (a) 


(a)  esse.  —  Ad.  Pr. 


per  informationem  correspondens  alicui,  esse  eligi- 
bilius  in  subjecto  in  quo  est,  quam  sit  eligibile  in 
se ;  nam  impossibile  est  aliquam  formam  per  sui 
communicationem  intensius  perficere  aliquid,  quam 
in  se  sil  perfecta.  Sed  quselibet  sensatio,  vel  cognitio, 
aul  vitalis  immutatio,  est  in  se  qusedam  essentianon 
vitalis,  secundum  suum  esse  essentiale;  et  tamen 
vitaliter  babetur  a  potentia  vitaliter  immutata  per 
ipsam.  Ergo  perfectius  babet  tale  esse  potentia,  quam 
habeat  dicta  forma.  Ergo  nulla  potentia  vitalis,  in 
quantum  hujusmodi,  habet  illam  formam  informa- 
tive,  sed  perfectiori  modo,  puta  intentionaliter  et 
perceptive. 

Tertio  sic.  Quidquid  per  sui  communicationem 
reddit  aliquid  aliquale,  prius  est  essentialiter  tale; 
sicut  albedo  prius  est  essentialiter  albedo,  quam 
reddat  aliud  album  formaliter  per  sui  communica- 
tionem ;  et  prius  habet  actum  albedinis  in  se,  quani 
aliquid  habeat  talem  actum  per  sui  communicatio- 
nem.  Sed  nulla  cognitio,  vel  volitio,  est  qualitas 
prius  in  se  hujusmodi ;  aliter  per  prius  esset  sibi 
visio,  vel  cognitio,  quam  alteri.  Igitur.  —  Confirma- 
lur.  Nam  nulla  res  per  communicationem  sui  potest 
fieri  ita  unum  in  aliquo,  sicut  est  unum  in  sui 
natura ;  igitur  nulla  potest  communicare  formaliter 
alteri,  essequod  non  correspondeat  sibi  essentialiter, 
respectu  suse  naturas ;  igitur,  si  videre  non  correspon- 
det  alicui  qualitati  in  se  consideratae ,  sequitur  quod 
sola  informatione  non  potest  reddere  aliquid  forma- 
liter  tale.  —  Confirmatur.  Quoniam  si  qualitas  quse 
est  visio,  per  communicationem  sui  esse  reddit 
potentiam  formaliter  videntem,  sequitur  quod  videre, 
tamquam  actus  formalis,  per  prius  corresponderet 
sibi  essentialiter  et  objective,  quam  tali  potentiaj 
cognitivae ;  et  sic  qualitas  separata  videret. 

Quarto.  In  Deo  intellectus  est  forma  perceptiva, 
et  tamen  nec  passiva,  nec  receptiva.  Ergo  intellectus 
creatus,  cum  sit  quaedam  participatio  divini  intelle- 
ctus,  est  potentia  formaliter  perceptiva,  et  non  rece- 
ptiva.  Ergo,  si  babitudo  receptivi  necessario  est  sibi 
annexa  cum  alia,  una  (a)  est  habitudo  ejus  ut 
potentise  perceptivse  ad  actum,  et  alia  ut  potentice 
subjectivae;  et  per  consequens,  cum  in  divinis  com- 
municatio  sub  gradu  immenso,  puta  babitudinem 
primam  esse  sine  secunda,  non  est  contradictio , 
ita  non  est  contradictio  (6),  ut  potentia  creata  actue- 
tur  ut  potentia  perceptiva,  quod  est  per  vitalem 
immutationem ,  absque  boc  quod  subjective  infor- 
metur. 

Quinto.  Propter  realem  identitatem  divini  intel- 
lectus  ad  suum  intelligere,  non  requiritur  infor- 
matio,  ad  hoc  quod  intellectus  divinus  intelligat; 
sed  bene  in  creaturis.  Igitur,  si  in  creaturis  intel- 
lectus  transiret  in  realem  identitatem,  vere  intelli- 


(a)  una.  —  Om.  Pr. 

i"j)  ita  non  est  contradictio. 


Om.  Pr. 


358 


LIBltl    I.    SENTENTIARUM 


geret  modo  quo  intelligit  intellectus  divinus.  Ergo 
nunc,  cum  actus  intelligendi  non  sit  minus  idem  sibi 
ipsi  quam  tunc  intellectus  esset  idem  realiter  actui, 
sequitur  quod  nunc  talis  actus  intelligit  in  sui 
natura,  immo  perfectiori  niodo  quam  intellectus 
intelligat;  quoniam  ipse  essentialiter  et  identice, 
intelleclus  vero  solum  informative.  Ergo  intellectus 
noster  non  intelligit  nunc  per  informationem  illius 
actus  intelligendi ;  el  (a)  sequitur  quod  ille  actus 
intelligit. 

Sexto.  Stat  A  potentiam,  respectu  B  operationis 
vitalis,  habere  summam  unitatem  essentialem,  et  B 
incipere  vel  desinere  esse  intellectionem ,  A  unifor- 
miter  manente  in  esse  essentiali.  Igitur  B  non  reddit 
potentiam  intelligentem,  propter  sui  identitatem ;  et 
multo  minus  per  informationem  potenliue,  reddet 
eam  formaliter  intelligentem.  Assumptum  probatur. 
Sit  enim  A  aliqua  separata  intelligentia  :  sicut  ipsa 
est  habitualis  notitia  sui,  per  hoc  quod  est  per  se 
intellectnalis,  sufficienter  prsesens  intellectui ;  ita 
potest  esse  sui  cognitio  actualis,  sicut  patet  per 
Augustinum,  6.  de  Trinitate.  Sit  ergo  A  anima 
separata,  habens  B  verbum  adsequatum  :  de  sua 
essentia  B  est  idem  essentialiter  cum  A;  tamen  stat 
B  esse  et  non  esse  verbum  acluale  ipsi  A  ;  stal  enim 
eam  esse,  et  nihil  cognoscere  actu ;  sicut  patet  de 
anima  conjuncta  corpori.  Ergo  stat  cum  ista  identi- 
tate  essentiali,  quod  B  incipiat  esse  cognitio  ipsi  A. 
Quod  autem  anima,  vel  substantia  separata,  sit 
notitia  sui,  dicit  esse  de  mente  Augustini,  9.  de 
Trinitate,  cap.  2,  sic  dicentis  :  Est,  inquit,  quie- 
dam  irnago  Trinitatis,  ipsa  mcns,  et  notitia  ejus, 
quod  est  proles  ejns,  ac  de  seipsa  verbum  ejus,  et 
amor;  et  hxc  tria  unum  et  una  substantia. 

§2.   —   CONTRA    SECUNDAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Gontra  secundam  con- 
clusionem  arguit  Aureolus  (dist.  35,  q.  \  ,  art.  2) 
multipliciter,  vel  saltem  aliorum  argumentis  con- 
sentit. 

Primo  sic.  Posita  causa,  ponitur  effectus.  Sed 
anima  intellectiva  unitur  materia2,  et  individuatur 
per  eam  secundum  sic  ponentes.  Ergo  arctabitur,  et 
limitabitur,  et  tolletur  ab  ea  virtus  cognitiva,  quam- 
diu  unitur  materise,  si  conclusio  illa  procedat. 

Secundo.  Gaudium  et  tristitia,  et  ccetera*  passio- 
ues  quae  voluntati  debentur,  sunt  quaedam  abstracta 
a  materia.  Sed  manifestum  est  quod  nec  sunt  eogni- 
tiva,  aec  cognitionis  principia.  Ergo  non  est  verum 
quod  immaterialitas  det  alicui  quod  sit  cognitivum. 

Tertlo.  Si  immaterialitas  esl  causa  quod  natura 
aliqua  sii  cognoscens  :  aut  erit  ratione  privationis 
quam  immaterialitas  importat ;  aut  ratione  illius 
positivi  in  (|uo  fundatur.  Sed  non  potesl  dici  pri- 

(a)  et.  —  Om,  Pri 


mum ;  quia  nulla  privatio  est  causa  positivi.  Nec 
polest  dari  secundum  ;  quia  ipsamet  natura  intelle- 
ctualis,  est  illud  super  quod  fundatur  privatio,  ita 
quod  intellectualitas  inest  illi  naturae  in  primo  rnodo 
dicendi  per  se,  sicut  essentialis  differentia;  manife- 
sluni  est  autern  quod  ditferentia  non  habet  causam 
nec  medium,  cum  diffinitio  et  partes  diffinitionis 
immediate  dicantur  de  diffinito.  Ergo,  in  nullo 
intellectu,  verum  est  quod  immaterialitas  sit  causa 
quod  natura  aliqua  sit  cognoscens. 

Quarto.  Eadem  est  ratio  intelligibilis  et  intelle- 
ctus  (a),  secundum  eos.  Sed  intelligibile  potesl  esse 
materiale ;  quia  philosophia  naturalis  tractat  de 
rebus  materialibus.  Ergo  non  apparet  quod  imma- 
terialitas  sit  causa  quod  aliquid  sil  naturaecognitivse. 


C.  —  SOLUTIONES 

§1.  —  AD   ARGUMENTA   CONTRA    PRl.MAM 
C0NCLUSI0NEM 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
Aureoli  contra  primam  conclusionem  primo  loco 
inducta,  respondetur 

Ad  primum,  negando  majorem.  Non  enim  res 
formaliter  apparet  per  aliquid  absolutum,  sed  per 
respectum.  Sieut  res  formaliter  dicitur  visa  vel  scita 
per  respectum  visibilitatis,  vel  hujusmodi;  ita  res 
apparens,  formaliter  apparet  per  respectum  appa- 
rentise,  qui  cst  respectus  rationis  rei  cognitae  ad 
cognitionem,  vel  scientiam,  vel  cognoscentem.  Con- 
cedo  tamen  quod  inteliigere  est  productio  verbi,  quod 
est  fundamentum  et  causa  illius  respectus,  el  esl 
ratio  quod  res  actualiter  appareal  :  sed  species  intel- 
ligibilis,  est  causa  quod  aliquid  appareat  habitua- 
liter.  Tunc  igitur  ad  argumentum,  conceditur  quod 
res  apparet  actualiter  per  intelligere,  sicut  per  illud 
quod  est  productio  verbi ,  quod  est  proximum  fun- 
damentum  apparentiae.  Et  in  hoc  sensu  aegatur  mi- 
nor;  species  enim  non  facit  rem  actualiter  apparere, 
sed  est  causa  proximi  fundamenti  actualis  apparen- 
lise,  scilicet  verbi. 

Et  ad  illud  quod  dicil  :  si  intellectus  baberel  natu- 
raliter,  etc. ;  —  dico  quod  lioc  noo  essel  quia  spe- 
cies  faceret  rem  actualiter  apparere,  cujusmodi  esl 
species,  sed  quia  illa  species,  ex  quo  esset  connatu- 
ralis,  non  subesset  imperio  voluntatis,  immo  sem- 
peractuaret  intellectum,  quantum  possel ;  illa  autem 
sic  actuante  intellectum,  nulla  alia  species  p< 
einn  actuare;  quia,  sicut  impossibile  est  idem  cor- 
|ius  simul  diversis  lii:uiis  terminari,  ita   imp 
bile  est  intellectum  siimil  diversis  speciebus actuari, 
ut   «licil    sanctus    Doctor,    I    p.,   q.    85,  art.    I 
quia  «  impossibile  esl  idem  subjectum  siinul  per- 


(x)  intellectus.  —  mtellecli  Pr. 


DISTINCTIO    XXXV.  —   QILESTIO   I. 


359 


fici  pluribus  formis  unius  generis  et  diversarum 
specierum ;  sicut  impossibile  est  quod  idem  corpus 
secundum  idem  simul  coloretur  diversis  coloribus, 
vel  figuretur  diversis  figuris.  Omnes  autem  species 
intelligibiles,  sunt  unius  generis,  quia  sunt  perfe- 
ctiones  unius  intellectivae  potentiae;  licet  res,  qua- 
rum  sunt  species,  sint  diversorum  generum.  Impos- 
sibile  est  ergo  (a)  quod  idem  intelleclus  simul 
perficiatur  diversis  speciebus  intelligibilibus,  ad 
intelligendum  diversa  m  actu.  »  Idem  ponit,  q.  58, 
art.  2;  et  dat  exemplum  (ad  2um)  de  corpore  respe- 
ctu  figurarum,  et  <lo  intellectu  respectu  specierum. 

Sed  forte  dicet  aliquis,  quod  ex  hoc  sequitur  quod 
nunquam  intellectus  babeat  nisi  unam  speciem  ;  et 
sic,  vel  non  intelligit  nisi  illud  cujus  illa  est  species, 
vel,  si  aliud  intelligat,  prima  species  corrumpetur; 
el  ita  videtur  quod  species  non  manet  in  intellectu, 
nisi  dum  actu  intelligit ;  quod  videtur  error  Avi- 
cennae.  —  Respondet  sanctus  Thomas,  2.  Contra 
Gentiles,  cap.  74,  dicens  quod  «  intellectus  est  in 
actu  perfecto  secundum  species  intelligibiles,  cum 
considerat  actu  per  eas;  cum  autem  non  considerat 
actu  per  eas,  non  est  in  actu  perfecto  secundum 
illas  species,  sed  se  habet  medio  modo  inter  poten- 
tiam  et  actum  ».  —  Hsec  ille.  —  Idem  ponit,  4.  Sen- 
tcnt.,  dist.  50,  q.  1,  art.  2,  ad  5um.  —  Similiter, 
cle  Veritate,  q.  8,  art.  14,  dicit  :  «  Omnes  species 
intelligibiles,  sunt  unius  generis,  quantumcumque 
res  quarum  sunt,  sint  generum  diversorum;  omnes 
enim  eamdem  potentiam  intellectivam  respiciunt. 
Et  ideo  in  potentia  omnes  simul  esse  possunt  in 
intellectu;  et  similiter  in  actu  incompleto,  qui  est 
medius  inter  potentiam  et  actum  completum  et  per- 
fectum;  et  lioc  est  species  esse  in  habitu,  qui  est 
medius  inter  potentiam  et  operationem.  Sed  in  actu 
perfecto  plurium  specierum,  intellectus  simul  esse 
non  potest.  Ad  hoc  autem  quod  actu  intelligat,  opor- 
tet  quod  sit  in  actu  perfecto  illius  speciei  secundum 
quam  intelligit;  et  ideo  est  impossibile  quod  secun- 
dum  diversas  formas,  simul  et  semel  actu  intelligat. 
Omnia  ergo  quae  in  diversis  formis  intelliguntur, 
non  potest  simul  intelligere ;  illa  vero  quae  intelligit 
pereamdem,  potest  simul  intelligere.  »  —  Hacc  ille. 

Cum  ulterius  arguitur  in  argumento,  quod  si  tam 
species  intelligibilis  quam  actus  intelligendi  facit 
rem  apparere,  sequitur  quod  bis  appareat;  —  dico 
quocl  non  sequitur  nisi  quod  appareat  habitualiter 
et  actualiter ;  nec  illud  est  plus  inconveniens,  quam 
quod  aliquid  sciatur  simul  habitualiter  et  actuali- 
ter. 

Ad  secundum  dicitur  per  idem.  Non  enim  intel- 
ligere,  est  illud  habere,  sed  intueri  actualiter  quod 
prius  eral  praesens  in  habitu  et  habitualiter  appare- 
bat.  Argumentum  autem  procedit  ac  si  tam  species 
quam  actus  intelligendi,  rem  faceret  actualiter  appa- 


Om.  Pi 


rere;  tunc  enim  sequerentur  illa  inconvenientia, 
quae  numerat  opponens. 

A<1  tertlum  dicitur  quod  species  est  similitudo 
habitualis;  intelligere  autem  non  esl  similitudo,  sed 
est  productio  actualis  similitudinis.  Et  ita  intelli- 
guntur  omnes  auctoritates,  dicentes  quod  notitia  es1 
similis  objecto;  accipitur  enim  ibi  notitia  pro  verbo, 
et  non  pro  actu  cognoscendi.  —  Et  ad  primarn  pro- 
bationem,  dicitur  quod  inconveniens  esset  ponere 
similitudines  duas  habituales  aut  actuales  ejusdem 
speciei ;  sed  hoc  non  ponimus.  —  Ad  secundam,  dico 
quod  illao  sunt  diversarum  specierum  et  non  ejusdern 
speciei ;  verbum  enim,  seu  conceptio  formata  per 
intellectum  ,  est  alterius  speciei  a  specie  intelligibili ; 
nec  est  inconveniens ,  si  sit  perfectior  et  nobilior 
secunduin  speciem,  quam  species  intelligibilis.  Et 
ad  probationem,  dico  quod  non  oportet  quod  etfe- 
ctus  Lcquivocus  sit  nobilior  causa  instrumentali,  nec 
quod  illa  causa  sit  eo  nobilior  ;  sed  sufficit  quocl 
causa  principalis  sit  nobilior.  Sic  autem  est  in  pro- 
posito  :  quia  anima,  quse  est  principale  agens  pro- 
ducens  intellectionem  et  conceptionem  seu  verbum , 
est  nobilior  illa  conceptione  seu  verbo ;  et  non  solum 
anima,  immo  etiam  intellectus  agens,  qui  speciem 
imprimit  intellectui  possibili,  est  nobilior  quam  illa 
conceptio.  Causa  autem  quare  pono  speciem  prae- 
viam  actui  differre  secundum  speciem  a  conceptione, 
est  ista  :  quia  ex  eadem  specie  intelligibili  possum 
multa  cogitare  de  homine,  et  multas  conceptiones 
diversas  formare,  ut  dicit  sanctusThomas,  de  Veri- 
tate,  q.  8,  art.  13,  ad  2ttm,  et  de  Malo,  q.  16, 
art.  8,  ad  2um,  etc. 

Ad  quartum  dicitur  quod  cum  dicitur  :  intentio 
est  comprehensio,  est  praedicatio  per  caasam ;  quia 
intentio,  si  sumatur  pro  specie  intelligibili ,  est  illud 
({iio  intellectus  intelligit,  id  est,  intellectionem  pro- 
ducit ;  et  sic  est  causa  comprehensionis.  Et  eodem 
modo  dicitur  ad  secundum,  quod  cum  dicitur  :  reci- 
pere  intentiones  est  intelligere,  est  prsedicatio  per 
concomitantiam.  Sicut  enim  dicit  sanctus  Thomas, 
2.  Contra  Gentiles,  cap.  76  :  cc  Propria  operatio 
naturalis  hominis  est  intelligere,  quae  non  comple- 
tur  sine  passione  quadam,  in  quantum  quilibet 
intellectus  patitur  ab  intelligibili ;  nec  est  etiam  sine 
actione,  in  quantum  intellectu  sagens  facit  intelligi- 
bilia  in  potentia  esse  intelligibilia  in  actu.  »  -  -  Haec 
ille.  Ex  quibus  apparel  quod  operatio  intelleclus 
possibilis,  est  cum  passione,  et  cum  actione  intelle- 
ctus  agentis.  Non  tamen  est  illa  passio  per  essen- 
tiam,  nec  illa  actio  intellectus  agentis;  cum  sint 
diversae  potentise,  intellectu  sagens  et  intellectus  pos- 
sibilis,  secundum  eum,  ibidem,  cap.  77,  ubi  osten- 
dit  quomodo  agens  se  habet  ad  possibilem,  sicut 
ars  ad  materiam,  et  sicut  lumen  ad  diaphanum,  et 
quomodo  intellectus  noster  habet  istas  duas  virtutes ; 
cujus  exemplum  ponit  de  oculo  aliquorum  anima- 
lium ,  qui  cum  hoc  quod  est  diaphanus  et  colorum 


360 


UBIU    I.    SENTENTIARUM 


susceptivus,    etiam   habet   tantum   de   luce,    quod 
potest  sufficienter  illuminare  sua  objecta. 

Sciendum  autem  quod,  cum  dixit  quod  operatio- 
nem  intellectus  possibilis  comitatur  actio  intellectus 
agentis,  quie  est  facere  intelligibilia  in  actu,  non 
esl   intelligendum   quod  quandocumque  intellectus 
possibilis  operatur,  quod  agens  faciat  novas  species, 
aut  quod  intellectus  possibilis  noviter  rccipiat.  Unde 
ipse  dicit,  cap.  73  :  «  Intellectus  possibilis,  sicut  et 
quselibet  alia  substantia,  operatur  secundum  modum 
suae  naturae  :  secundum  autem  naturam  suam,  est 
forma  corporis;  unde  intelligit  quidem  immaterialia, 
sed  respicit  ea  in  quodam  materiali ;  cujus  signum 
est,  quod  in  doctrinis  universalibus  exempla  parli- 
cularium  ponuntur,  in  quibus  quod  dicitur  inspicia- 
tur.  Alio  ergo  modo  se  habet  intellectus  possibilis 
ad  phantasmata  quibus  indiget,  ante  speciem  intel- 
ligibilem;  et  alio  modo,  postquam  receperit  speciem 
intelligibilem.  Ante  enim,  indigebat  eo  ut  ab  eo 
accipiat  speciem  intelligibilem  ;  unde  se  habet  ad 
intellectum   possibilem  ut  objectum   movens.   Sed 
post  speciem  in  eo  receptam ,  indiget  eo  quasi  instru- 
mento,  sive  fundamento  suse  speciei ;  unde  se  habet 
ad   phantasmata   sicut   causa   efficiens.    Secundum 
enim  imperium  intellectus,  formantur  in  imagina- 
tione  phantasmata  convenientia  tali  speciei  intelle- 
ctuali,  in  quibus  resplendet  species  intelligibilis, 
sicut  exemplar  in  exemplato  sive  in  imagine  (oc).  » 
—  Haec  ille.  —  Et  post,  in  eodem  capitulo,  dicit 
quod  «  cum  intellectus  possibilis  est  factus  in  actu 
per  speciem  intelligibilem  receptam,  potest  agere 
per  seipsum,    ut  dicit   Aristoteles,    3.  de  Anima 
(t.  c.  8).  Unde  videmus  quod  illud  cujus  scientiam 
semel  accepimus,  est  in  potestate  nostra  iterum  con- 
siderare,   cum   volumus ;   nec  impedimur  propter 
phantasmata,  quia  in  polestate  nostra  est  formare 
phantasmata  accommodata  considerationi  quam  volu- 
mus;  nisi  forte  esset  impedimentum  ex  parte  organi, 
sicnt  in  phreneticis  et  lethargicis,  qui  non  possunt 
habere  actum  liberi  arbitrii,  propter  impedimen- 
tum  phantasiae  et  memorativae.  Et  propter  hoc  dicit 
Aristoteles,  in  <S.  Physicorum  (t.  c.  32),  quod  ille 
qui  jani  hal)et  habitum  scientiae,  licet  potentia  con- 
siderans,  non  indiget  motore  qui  reducat  eum  de 
potentia  in  aclum,  nisi  removente  prohibens;  sed 
ipse  potost  exire   in   actum  considerationis,  prout 
vult  ».  —  Haec  ille.  —  Ex  quibus  patet  quod  intel- 
lectus  possibilis  quandoque  intelligit,  quando  nec 
ipse  aliquam  intentionem  recipit  noviter,  nec  intel- 
lectus  agens  aliquid  noviter  causat;  licet  in  princi- 
pio,  quando  intellectus  possibilis  accipit  scientiam, 
ibi  concurrat  intentionis  novae  per  intellectum  agen- 
tem  causatio,  et  illius  intentionis  ab  intellectu  pos- 
sibili  receptio.  Dicit  enim  sanctus  Thomas,  ibidem, 
cap.  77  :   «  Actio,   inquit,   intellectus  agentis   in 

(a)  imagine.  —  imaginatione  Pr. 


phantasmata,  praecedit  receptionem  intellectus  pos- 
sibilis;  anima  enim  intellectiva  non  est  in  potentia 
ad  similitudinem  rerum  quae  sunt  in  phantasmati- 
bus,  per  modum  illurn  quo  sunt  ibi,  sed  secundum 
quod  ilhe  similitudines  elevanlur  ad  aliquid  altins, 
ut  scilicet  sint  abstractae  a  conditionibus  individuan- 
tibus  et  materialibus,  ex  quo  fiunt  intelligibiles  in 
actu.  »  —  Haec  ille. 

Sciendum  tamen  quod  de  verhis  Averrois,  in  hoc 
loco,  non  est  multum  curandum  ;  cum  ipse,  in  hac 
materia  de  intellectu  possibili,  perniciosum  dogma 
tradiderit,  ut  ostendit  egregius  sanctus  Doctor,  per 
totum  secundum  Contra  Gentiles. 

Et  sic  patet  ad  argumenta  primo  inducta. 

Ad  illa  quae  secundo  loco  inducuntur,  respon- 
detur. 

Ad  primum  quidem,  quidquid  sit  de  majore, 
negatur  minor.  Dico  enim  quod  per  agere  vel  actum 
intellectus  possibilis,  producitur  verbum  rei,  quod 
est  fundamentum  actualis  apparentiae  rei  intellectae  : 
ita  quod  res  quae  apparet  quasi  habitualiter  per  spe- 
ciem  intelligibilem,  in  illo  verbo  per  actum  intelli- 
gendi  producto,  apparet  expresse  et  in  actu  in  pro- 
spectu  intelligentis.  Nec  oportet  quod  actus  intelli- 
gendi  sit  aliquid  quo  res  formaliter  dicitur  apparens 
vel  objici,  nec  quod  sit  fundamentum  illius  respe- 
ctus  apparentiae  vel  objeclus  ;  sed  sit  productio  verbi, 
quod  est  illius  apparentiae  fundamentum.  Unde  san- 
ctus  Thomas,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  53,  dicit  : 
«  Intellectus,  per  speciem  rei  formatus,  intelligendo 
format  in  seipso  quamdam  intentionem  rei  intellectae, 
quae  est  ratio  ipsius,  quam  significat  diffinitio.  Et 
hoc  quidem  est  necessarium,  eo  quod  intellectus 
intelligit  indifferenter  rem  absentem  et  praesentem ; 
in  quo  cum  intellectu  imaginatio  convenit.  Sed  intel- 
lectus  hoc  amplius  habet,  quod  intelligit  etiam  rem 
separatam  a  conditionibus  materialibus,  sine  quibus 
in  rerum  natura  non  exsistit ;  et  hoc  non  posset 
esse,  nisi  intellectus  sibi  formaret  praedictam  inten- 
tionem.  Haec  autem  intentio  intellecta,  cum  sit  quasi 
terminus  intellectualis  operationis,  est  aliud  a  specie 
Jntelligihili ,  quae  est  forma  intellectus  et  principium 
intelligibilis  operationis;  licet  utrumque  sit  rei  intcl- 
lectae  similitudo.  »  —  Haec  ille.  Ex  quo  patet 
quomodo  per  illud  verbum,  res  intellecta,  quac 
secundum  rem  est  absens  intellectui ,  vel  forte  non 
exsistens  in  rerum  natura,  nisi  (a)  materialis  el 
solum  in  potentia  intelligibilis,  fit  prsesens  intellectui 
in  esse  objectivo,  et  intellecta  in  actu,  sicul  per 
speciem  erit  intelligibilis  in  actu.  —  Kt  cum  dicit 
arguens  quod  agere  et  pati,  vel  recipere,  cum  sint 
respectus,  non  possunt  facere  rcs  apparentes  in  esse 
iiatura1;  —  nego  sibi ;  actio  enim  creaturae  non  dicil 
solum  respectum,  sed  motum  vel  mutationem  cum 
respectu,  utalias  dictum  esl  (dist.  27,  q.  1,  concl.  1 1. 


(a)  nisi.  —  niliil  IV. 


DISTINCTIO   XXXV.   —    OU.KSTIO    |. 


301 


Nec   dico  etiain  quod  illud  agere  sit  illud  quo  res 
formaliter  apparet,  sed  ut  supra. 

Ad  secundum  dico  quod,  si  excludatur  omne 
agere,  tam  immanens  quam  transiens,  nullum  erit 
intelligere,  nec  aliqua  apparentia  objectiva.  Non 
tamen  dico  quod  illud  agere,  vel  illa  actio  ant  ope- 
ratio  actualis,  sit  semper  ab  intellectu  realiter  distin- 
cta,  nisi  in  creaturis.  In  Deo  euim  est  divina  essen- 
tia,  ii l  probat  sanctus  Doctor,  1.  Contra  Gcntiles, 
cap.  45,  ubi  nominat  divinum,  immo  omne  intelli- 
gere,  actum  intelligonlis,  e1  actnm  secundum,  et 
operationein  intelligibilem.  Et  cap.  46,  dicit  : 
«  Divina  operatio  intellectualis,  esl  ejus  essentia.  » 
Et  2.  Contra  Genliles,  cap.  10,  dicil  :  «  Si  aliquae 
actiones  Deo  conveniant,  quse  non  in  aliquod  factum 
transeant  sed  maneant  in  agente,  respectu  harum 
non  dicitur  in  Deo  potentia,  nisi  secundum  modum 
intelligendi,  et  non  secundum  rei  veritatem  ;  hujus- 
modi  autem  actiones  sunt  intelligere  et  velle ;  inlel- 
lectus  igitur  et  voluntas,  in  Deo,  non  sunt  ut  poten- 
tise,  sed  ut  actiones.  »  —  Hsoe  Jille.  —  Et  sic  patet 
quod  arguens  ponit  casum  implicantem  contradi- 
ctoria. 

Ad  tortium  dico  quod  intellectus  in  actu,  dicit  in 
creatis  quid  compositum,  modo  quo  dicit  Gommen- 
tator;  quod  etiam  approhat  sanctus  Thomas,  4.  Sen- 
tent.,  dist.  49,  q.  2,  art.  1  :  «  Sicut,  inquit,  ex 
forma  naturali  qua  aliquid  habetesse,  et  ex  materia, 
efficitur  unum  ens  simpliciter;  ita  ex  forma  qua 
intellectus  intelligit,  et  ipso  intellectu,  fit  unum  in 
intelligendo.  »  —  Hsec  ille.  —  Sed  tamen  arguens 
decipitur.  Aliud  enim  est  intellectus  in  actu ,  quam 
intelligere ;  sicut  aliud  est  calidum,  quam  calefacere. 
Licet  ergo  intellectus  in  actu  sit  quid  compositum, 
non  tamen  intelligere. 

Ad  quartum  negatur  antecedens.  Et  ad  prohatio- 
nem,  dicitur  quod  ilke  duse  similitudines  sunt  alte- 
rius  et  alterius  rationis.  Et  conceditur  quod  verhum 
et  species  intelligibilis  sic  se  hahent,  quod  verbum 
est  perfectius  specie  intelligihili.  Non  tamen  continet 
speciem  intelligihilem  virtualiter;  non  enim  oportet 
omne  perfectius  continere  virtualiter  illud  quod  est 
imperfectius.  —  Dico  ulterius,  quod  nullum  incon- 
veniens  est  duo  accidentia  esse  in  eodem  subiecto 
primo,  et  unum  esse  perfectius  alio.  —  Dico  ulte- 
rius,  quod  intellectio  actualis  non  est  similitudo  rei, 
sicut  false  supponit  arguens. 

Ad  quintum  dico  quod  anima  per  unam  poten- 
liam  est  assimilahilis  uni  ohjecto,  duplici  simtlitu- 
dine  :  una  quasi  hahitualiter;  alia  vero  actualiter  et 
expresse.  Dico  tamen  quod  visio  actualis  non  est 
similitudo  objecti;  sed  Augustinus  quandoque  vocat 
visionem,  illud  quod  est  principium  vel  terminus 
visionis. 

Ad  sextum  patet  per  idem . 

Ad  septimum  dico  quod  species  ponitur  in  intel- 
lectu  ut  constituat  ipsum  in  actu  primo,  ut  possit 


exire  in  actum  secundum.  —  Dico  ulterius , 
quod  per  actum  intelligendi  non  ponitur  imme- 
diate  objectum  in  esse  prsesenti  potentise,  sed  per 
speciem ,  aut  per  verhum  ;  nam  intellectio  non  est 
per  modum  speculi  aut  formse,  sed  effluxus  et  ope- 
rationis. 

Ad  octavum  negatur  minor.  Et  acl  prohationem, 
dico  quod  auctoies  quandoque  nominant  habitum 
nomine  actus  secundi;  unde  Commentator  quando- 
que  nominat  sensationem,  illud  quod  est  sensationis 
principium,  scilicet  speciem  ;  potest  enim  dici  sen- 
salio  hahitualis. 

Ad  nonum  dico  quod  non  sufficit,  ad  rationem 
comprehensionis,  adhihere  ohjectum  in  esse  obje- 
ctivo,  etc. ;  sed  requiritur  quod  sit  actio  immanens, 
consequens  talem  prsesentiam  ohjecti.  Hoc  autem 
non  convenit  speciei  intelligihili. 

Ad  decinmm  dico  quod  species  intelligihilis  (a) 
ponitur  in  ratione  elicitivi  actus  cum  intellectu.  Et 
ad  improhationem,  dicitur,  sicut  ihi  dicehatur,  quod 
non  est  inconveniens  effectum  excedere  in  perfectione 
suam  causam  partialem  ;  et  hoc  modo  species  est 
causa  actus  intelligendi.  —  Et  ad  primam  replicam, 
dico  quod  non  est  inconveniens  actionem  simplicem 
reduci,  tanquam  in  principium  quo,  in  potentiam 
et  in  hahitum  potentise ;  quia  non  respiciunt  actio- 
nem  consimiliter;  sed  potentia  respicit  substantiam 
actus,  habitus  autem  modum  actus,  ut  dicit  sanctus 
Thomas,  4.  Sentent.,  dist.  49,  q.  1,  art.  2  (qla2, 
ad  2um).  —  Ad  secundam  replicam,  dico  quod  intel- 
lectus  possibilis,  licet  sit  in  potentia  pura  respectu 
intelligibilium  formarum,  est  tamen  actus  in  genere 
entium,  et  alicujus  actionis  principium ;  licet  sit 
causa  indeterminata,  quse  nunquam  eriret  in  actum, 
nisi  determinaretur  per  speciem  intelligibilem  ad 
hanc  actionem  vel  illam. 

Ad  undecimum  negatur  minor;  unde  speciessoni, 
licet  dicatur  auditio,  non  tamen  auditioquce  est  per- 
ceptio,  sed  quee  est  actus  primus  auditus.  Dico  ulte- 
rius,  quod  hene  stat  intellectum  esselocum  specierum, 
quia  scilicet  diu  conservat  species,  et  cum  hoc  suh- 
jectum  intellectionis.  Dico  ulterius,  quod  illa  propo- 
silio,  intelligere  est  pati,  est  vera  per  concomitan- 
tiam,  non  autem  per  essentiam  ;  quia  scilicet  intelli- 
gere  fit  praecedente  passione  intellectus  ah  intelli- 
gihili ,  non  autem  quod  intellectio  sit  passio.  Dico 
ulterius,  quod  Aristoteles  dat  ordinem  inter  actum 
primum  qui  est  species,  et  actum  secundum  qui  est 
operatio.  Nec  valet  glossa  ;  quia  generaliter,  per  con- 
siderare  intelligit  omnem  actum  secundum,  sive  in 
sensu,  sive  in  intellectu ;  unde  sensationem  actua- 
lem comparat  vigilise  et  considerationi,  2.  deAnima; 
nec  est  cura  de  vocabulo  considerationis,  an  solum 
dicatur  proprie  de  actu  componendi  et  dividendi, 
aut  non. 


(a)  non.  —  Ad.  Pr. 


362 


URIU    I.    SENTENTIARUM 


Ad  diiodecimum  dico  quod  Commentator,  in  illis 
locis,  sumit  comprehensionem  pro  habitu,  et  non 
pro  actu ;  sicut  ssepe  facit  Augustinus,  dicens  ani- 
mam  semper  se  intelligere ;  quod  estomnino  falsum, 
loquendo  de  intelligere,  quod  est  actualis  conside- 
ratio,  ut  s;epe  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
in  materia  de  imagine. 

II.  Ad  argumenta  Henrici.  —  Ad  primum 
Heilrici,  dicitur  quod  species  immediate  impressa 
ab  objecto  sensibili,  est  singularis  in  esse  et  in  reprse- 
sentando;  quia  objectum  sensibileimmediate  impri- 
mit  in  potentiam  organicam  ,  scilicet  potentiam  sen- 
sitivam  exteriorem  vcl  interiorem ;  et  ideo  species 
ibidem  recepta,  seqnitur  conditiones  matcriales  sub- 
jecti.  Sed  species  impressa  intellectui  possibili,  non 
immediate  imprimitur  ab  objecto  exteriori,  sed  a 
phantasmate  et  intellectu  agente.  —  Et  cuni  dicitur 
qnod  si  objectum  imprimeret,  non  imprimeret  nisi 
speciem  singularem,  etc. ;  —  dico  quod  hoc  falsum 
est.  Si  enim  objectum  immediate  ageret  in  intelle- 
ctum  possibilem,  illa  species  esset  universalis  in 
rcpnesentando  naturam  sine  conditionibus  indivi- 
duanlibus ;  quia  nec  ejus  repnesentatio  esset  limitata 
per  subjectum,  scilicet  intellectum  possibilem,  cujus 
est  recipere  formas  universales,  nec  per  agens,  sci- 
licet  objectum,  quia  ratio  agendi  talem  speciem,  est 
ipsa  natura  specifica,  et  non  principia  individuantia. 
Unde  quod  species  impressa  sensui  sit  singulariter 
reprasentativa ,  hoc  procedit  ex  materialitate  susce- 
ptivi,  et  non  ex  parte  agentis.  —  Et  cum  dicitur 
contra  hoc,  quod  actio  objecti  est  singularis,  etc. ; 

—  dico  quod  consequentia  non  valet.  Licet  enim  sit 
actio  singularis ,  non  tamen  est  per  illud  quod  sin- 
gularizat  subjectum  et  individuat;  et  ideo  species 
tali  actione  causata,  licet  sit  in  esse  singularis,  non 
tamcn  in  reprassentando ;  quia  solum  reprsesenlat 
illud  quod  est  in  objecto  ratio  agendi,  scilicet  natu- 
ram  specificam,  et  non  principia  individuantia.  Et 
de  hoc  alias  proxime  dicetur. 

Ad  Becundum  negatur  major.  Dico  enim  quod 
prius  natnra  species  est  praesens  ipsi  potentiai,  quain 
objectum  sit  eidem  prsesens ;  quia  objectum  non  est 
pnesens  polentiae  intellectivae ,  nisi  per  suam  simih- 
tudinem  ;  sicut  ponit  Anselmus,  in  librosuo  Monol., 
cap.  36,  ubi  sic  ait :  Nulli  dubium  est  creatas  sub- 
stantias  multo  aliter  esse  in  seipsis,  quam  in 
nostra  scicntia.  In  s<ipsis  namque  sunt  per  ipsam 
8uam  essentiam ;  in  nostra  vero  scientia,  non 
wunt  earum  essentice,  sed  carum  similitudines. 
Restui  igitur  ut  tanto  veriussint  in  seipsis,  quavn 
ni  nostra  scientia,  quanto  verius  suni  alicubi  pcr 
suam  essentiam,  <}u<im  per  suam  similitudinetn. 

—  HiCc  Ansehnns. 

A<i  tertium  dico  quod,  secundum  sanctum  Tbo- 
lii.iin,  de  Veritate,  q.  '.),  art.  4  :  «  Species  intelli- 
lmIhIis  tripliciter  est  in   intellectu    ;  primo  modo, 


quasi  medio  modo  (a)  inter  potentiam  et  actum, 
quando  scilicet  est  in  habitu;  secundo,  ut  in  actu 
perfecto  quantum  ad  intelligentem  ;  et  hoc  est  quando 
inlelligens  actu    cogitat    secundum   formam    quam 
penes  se  liabet;  tertio,  in  ordine  ad  alterum;  et 
transitus  quidem  de  uno  ad  alterum,  esl  quasi  de 
potentia  in  actum,  per  voluntatem.  Ipsa  enim  volun- 
las  angeli,  facit  ut  intellectus  ejus  actualiter  se  con- 
vertat  ad  formas  quas  habebat  quasi  in  habitu ;  et 
similiter,  voluntas  facit  ut  intellectus  angeli  adhuc 
perfectius  fiat  in  actu  formae  (6)  penes  ipsum  exsi- 
stentis,  ut  non  solum  secundum  se,  sed  in  ordine 
ad  alium  perficiatur.  »        Hoec  ille.  —  Idem  ponit, 
1   p.,  q.  107,  art.  1    :   «  Voluntas,  inquit,  movet 
intelleclumad  suam  operationem.  Intelligibileautem 
est  in  intellectu  tripliciter  :  primo  modo,  habitua- 
liter,    vel    secundum    memoriam ,    ut    Augustinus 
(14.  de  Trinit.,  cap.  6  et  7)  dicit;  secundo  modo, 
ut  actu  consideratum,  vel  conceptum  ;  tertio  autem 
niodo,  ut  ad  aliud  consideratum.   Manifestum  est 
autem  quod  de  primo  gradu  transfertur  ad  secundum 
intelligibile  per  imperium  voluntatis;  unde  in  diffi- 
nitione  habitus  dicitur  :  quo  quis  utitur,  cum  volue- 
rit.   Sirniliter  etiam,  de  secundo  <rradu  transfertur 
ad  tertium  per  voluntatem.  »  —  Ha3c  ille.  -   ■  Et 
q.  57,  art.  4,  dicitsic  :  «  Ex  sola  voluntate  dependet 
quod  aliquis  actualiter  consideret  aliquid  ;  quia,  cum 
aliquis  habet  habitum  scienti»,  vel  species  intelligi- 
biles  in  eo  exsistentes,   utitur  eis,  cum  vult.  »  - 
Hsec  ille.  —  Idem  dicit,  <le  Malo,  q.  16,  art.  8 
«  Usus,  inquit,  specierum  intelligibilium,  qui  est 
actualis  cogitatio,  dependet   ex  voluntate;  utimur 
enim  speciebus  habitualiter  in  nobis  exsistentibus, 
cum   volumus.    »    —    Idem    ponit,    de    Veritate. 
q.  8,  art.  13.  —  Ex  quibus  patet  ad  argumentum. 
Licet    enim    species    intelligibilis,   sit    principium 
intellectionis,  non  tamen  principale;  sed  ipsa  po- 
tentia  inlellectiva.  Et  ideo  species  illa  non  semper 
causat  actum  intelligendi ,  quantumcumque  natu- 
raliter  agat  ad  illum,  sed  solum  quando  intellectus 
utitur  ea;  quod  est  per  (y)  imperium  voluntatis; 
licet    prima    intellectio    prrecedat    omnem     actum 
volendi.  Potest  ergo  intellectus  uti  una  specie,  el 
non  alia,  secundum   quod    divcrsimode  movetur  a 
voluntate,  et  ex  phantasmate,  et  multis  aliis  occasio- 
nihus. 

Ad  quartum  dico  quod,  sicut  s»pe  dictum  fuit, 
non  est  impossibile  multas  formas  unius  generis, 
informare  eamdem  potentiam,  in  actn  incompleto, 
medio  inter  puram  potentiam  el  actum  perfectum. 
Hoc  niodo  autem  suni  multas  species  intelligibiles 
simul  in  intellectu  ;  non  autem  in  actu  perfecto,  non 
exspectante  ulteriorem  actum. 


ia)  niedio  modo.  —  mediocritw  Pp. 
formse.  —  Om.  Pr. 

(y)  per.  —  Oin.  Pr 


DISTINCTIO   XXXV.   —   QU.IiSTIO   I. 


363 


Ad  qulntum  dico  quod  intellectus  patitur  ab 
objecto,  reali  passione,  qtise  esl  salus  et  perfectio; 
licet  non  patiatur  passione  abjiciente  aliquam  dispo- 
sitionem  subjecto  connaturalem,  necrecipiat  formam 
objecti,  secundum  eumdem  modum  essendi  quem 
habet  in  objecto.  Et  ideo  illa  passio  dicitur  intentio- 

nalis,  quia  intellectus recipit  colorem  secundum 

esse  quod  babet  color  in  superficie,  sed  secundum 
alium  liioilinn. 

Ati  sextum  dico  (jnod  lKin  est  simile  <le  voluntate 
et  intellectu  :  quia  intellectus  possibilis,  esl  potentia 
passiva;  ideo  non  potest  agere,  nisi  fiat  in  actu  per 
speciem  objecti  sui;  voluntas  autem  esl  potentia 
activa.  Et  iterum ,  voluntas  non  oportel  quod  imme- 
diate  recipiat  ab  objecto  speciem  objecti ;  quia  suf- 
ficienter  objectum  est  sibi  praesens,  in  intellectu. 
Dico  tamen  quod  voluntas  recipit  abobjecto  sibi  prae- 
sentato  per  intellectum,  quamdam  impressionem, 
quae  est  principium  omnium  aliorum  actuum  ;  quae 
quidem  impressio  dicitur  spiritus  amoris.  Et  de  hoc 
aliasdictumfuit(dist.lO). — AdcOnfirmationem,patet 
per  idem  :  nam  aliter  oportet  objectum  esse  praesens 
intellectui,  quam  voluntati,  cum  cognitio  non  fiat 
nisi  praecedente  assimilatione  intellectus  ad  intelli- 
gibile  ;  et  ideo  praesentia  intelligibilis  in  phantasmate, 
nuii  sufficit  ad  intellectionem. 

Ad  septimum  dico  quod  causa  quae  ibidem  assi- 
gnatur,  quare  sensus  recipit  speciem  sensibilis,  non 
valet.  Sed  generalis  causa  quare  tam  sensus  quam 
intellectus  recipiunt  speciem  objecti,  est  ista  :  quia 
scilicet  sunt  potentiao  activae  et  passivae;  non  possunt 
autem  agere,  nisi  fiant  in  actu  primo  per  speciem, 
quam  recipiunt  al>  objecto.  Unde  sanctus  Tbomas, 
8.  Qiiodlibclo ,  q.  2,  art.  1,  ubi  quaerit  :  utrum 
anima  recipiat  species,  quibus  cognoscit,  a  rebus 
extra  animam,  sic  ait  :  «  In  agentibus,  distinguen- 
dum  est.  Est  enim  quoddam  agens,  quod  de  se  suf- 
ficiens  est  ad  inducendum  formam  suam  in  patiens; 
sicut  ignis  sufficiens  est  ad  calefaciendum  de  se. 
Quoddam  vero  agens  est,  quod  non  sufficit  de  se  ad 
inducendum  Ibrmam  suam  in  patiens,  nisi  super- 
veniat  aliud  agens ;  sicut  calor  ignis  non  sufficit  ad 
complemenlum  nutritionis,  nisi  pervirtutem  animse 
nutritivae;  unde  virtus  animae  nutritivae  est  princi- 
paliter  agens,  calor  vero  ignis  instrumentaliter. 
Similiter  est  diversitas  ex  parte  patientis.  Quoddam 
enim  est  patiens,  quod  in  nullo  cooperatur  agenti  : 
sicut  lapis,  cum  sursum  projicitur;  vel  lignum, 
cum  ex  eo  fit  scamnum.  Quoddam  vero  patiens  est, 
([ikkI  agenti  cooperatur  :  sicul  lapis,  cum  deorsum 
projicitur;  et  corpus  hominis,  cum  sanatur  per 
artem.  Et  secundum  hoc,  res  quae  sunt  extra  ani- 
mam,  tripliciter  se  habenf  ad  diversas  animae  poten- 
tias.  Ad  sensus  enim  exteriores,  se  habent  sicut  suf- 
ficientia  agentia,  quibus  patientia  corpora  non  coope- 
rantur,  sed  tantum  recipiunt.  Quod  autem  color  non 
per  se  possit  movere  visum,  nisi  lux  superveniat, 


nuii  est  contra  illud  qnod  dictum  est;  quia  (a)  tam 
lux  quam  color,  inter  ea  quae  sunt  extra  animam 
computantur.  Sensus  autem  exteriores  suscipiunt 
tantum  a  rebus  per  modum  patiendi,  sine  hoc  quod 
aliquid  cooperentur  ad  sui  formationem;  quamvis 
jam  formali,  habeant  propriam  operationem,  quac 
esl  judicium  de  propriis  objectis.  Sed  ad  imagina- 
tionem  res  quae  sunt  extra  animam  cooperantur,  ut 
agentia  sufficientia.  Actio  enim  rei  sensibilis  non 
sistit  in  sensu,  sed  exinde  pervenit  usque  ad  imagi- 
nationem  vel  pbantasiam ;  tamen  imaginatio  est 
patiens,  quod  cooperatur  agenti ;  ipsa  enim  imagi- 
natio  format  sihi  aliquarum  rerum  similitudines, 
quas  nunquam  sensus  percepit,  ex  his  tanien  quae 
sensupercipiuntur,componendoeaetdividendo;sicut 
imaginamur  montesaureos,  quos  nunquam  vidimus, 
ex  boc  quod  vidimus  aurum  et  montes.  Sed  ad  intel- 
lectuin  possibilem  comparantur  (6)  res  exteriores, 
sicut  agentia  insufficientia.  Actio  enim  ipsarum 
rerum  sensibilium,  nec  in  imaginatione  consistit, 
sed  phantasmata  ulterius  movent  intellectum  possi- 
bilem  ;  non  autem  ad  boc  ex  seipsis  sufficiunt,  cum 
sint  in  potentia  intelligibilia ;  intellectus  autem  non 
movetur,  nisi  ab  intelligibili  in  actu  ;  unde  oportet 
quod  superveniat  actio  intellectus  agentis,  cujus 
illustratione  phantasmata  fiant  actu  intelligibilia; 
sicut  illustratione  lucis  corporalis,  fiunt  colores  actu 
visibiles.  Et  sic  patef  quod  intellectus  agens,  est 
principale  agens,  quod  agit  rerum  similitudines  in 
intellectu  possibili.  Phantasmata  autem,  quoe  a 
rebus  exterioribus  accipiuntur,  sunt  quasi  agentia 
instrumentalia.  Intellectus  etiam  possibilis  compa- 
ratur  (y)  ad  res  qiiarum  notitiam  accipit,  sicut 
patiens,  quod  cooperatur  agenti ;  mi.lto  enim  magis 
potest  intellectus  formare  quidditatem  rei  quae  non 
cecidit  sub  sensu,  quam  ima«inatio.  »  —  Hsec 
ille. 

Ad  oelavum  dico  quod,  licet  tam  sensus  quam 
intellectus  recipiat  species  objectorum,  sicut  subje- 
ctum  recipit  formam,  tamen  specialiter  intellectus 
dicitur  esse  locus  specierum ;  quia  potius  conservat 
species,  quam  sensus,  cum  species  intelligibiles  non 
corrumpantur  ad  corruptionem  subjecti,  vel  trans- 
mutationem  ejus,  sicut  quandoque  contingit  in 
sensu  ;  loci  autem  est  conservare  locatum. 

Ad  nonum  dico  quod,  secundum  praedicta  in 
responsionibus  argumentorum  Aureoli,  intellectus 
conjunctus  non  potest  considerare  per  species  quas 
penes  se  babet,  nisi  se  convertat  ad  pbantasmata  ;  et 
hoc  contingit,  quia  modus  operandi  proportionatur 
modo  essendi ,  ut  ibi  diffuse  dictum  est. 

III.  Adargumenta  Godofridi.  —  Ad  primum 


(a)  quia.  —  quod  Pr. 

(6)  comparantur.  —  cooperantur  Pr. 

(y)  comparatur.  —  cooperalur  Pr. 


364 


LIHRl    I.    SE.NTENTIAHUM 


Godofridi,  negatur  minor.  Dico  enim  quod  potentia 
cognitiva,  estin  potentia  ad  actum  primum  et  secun- 
dum.  —  Et  ad  dictuin  Augustini,  dico  quod  ipse 
vocatibi  visionem,  actum  primum  visus ;  non  autem 
loquitur  de  actuali  visione. 

A<1  seeundum  dico  quod  illa  est  prsedicatio  per 
causam,  quia  scilicet  receptio  et  passio  est  causa 
intellectionis ;  non  autem  vere  per  essentiam ;  ut 
dicit  prima  conclusio. 

Ad  tertium  negatur  major.  Potentia  enirn  cogni- 
liva,  cum  sit  passiva,  est  in  potentia  ad  duo,  ut 
dictum  est. 

Ad  quartum  dico  quod  major  est  falsa,  ut  patuit 
in  solutione  septimi  piwcedentis  Henrici,  ubi  fit 
distinctio  de  passo  multiplici. 

Ad  quintum  dico  quod  similitudo  non  valet,  quia 
intelligere  est  actio  immanens;  ideo  non  oportet 
(| I  objectum  ejus  patiatur  per  eam ,  sicutagens  agit. 

Ad  sextum  dico  quod  non  sufficit  ad  boc  quod 
aliquid  intelligat,  quod  causet  intellectionem  ;  sed 
requiritur  quod  agat  per  eam  sibi  immanentem  ; 
quod  non  contingit  de  phantasmate,  vel  intellectu 
agente  (<x). 

Ad  sepliinum  dico  sicut  ad  secundum.  Vel  potest 
dici  quod  Simplicius  loquitur  de  intelligere,  prout 
dicit  actum  primum  intellectus,  non  prout  dicit 
secimdum. 

IV.  Ad  argumenta  aliorum.  —  Ad  primum 
Scoti,  dico  quod  Auguslinus  non  vult  quod  actualis 
visio,  a  corpore  immediate  gignatur,  sed  mediate; 
quia  scilicet  causat  speciem  in  oculo,  qua;  est  prin- 
cipium  visionis.  Hanc  solutionem  intendit  sanctus 
Tbomas,  dc  Malo,  q.  16,  art.  11 ,  ad  2um. 

Ad  secundum  dico  quocl  Aristoteles  accipit  ibi 
auditionem,  non  pro  actuali  sensatione  soni,  sed  pro 
actu  primo  auditus ;  et  ille  est  species  causata  a  sona- 
hili  corpore  in  auditu ;  sicut  quandoque  babitus 
nominatur  nomine  sui  actus,  cujus  est  principium. 

Ad  tertium  dico  <piod  species  non  esttotalis  causa 
sensationis,  sed  sensus  in  actu,  qui  dicit  composi- 
tum  ex  potentia  et  specie  sensibili;  et  illud  est  per- 
fectius  visione.  Et  ita  dico  de  specie  intelligibili , 
respectu  intellectionis.  Ilanc  solutionem  intendit 
sanctus  Thomas,  I"  2"',  q.  51 ,  art.  2,  ad  3um. 

Ad  quartum  dico  quod  species  inlelligibilis  non 
habet  rationem  potentiae;  sed  ipse  intellectus  habel 
rationem  potentine.  Cujuscausa  est  :  quia,  licel  tam 
intellectus  quam  species  intelligibilis  concurrant  in 
productione  actus  intelligendi ,  tamen  intellectus 
principaliter  respicit  substantiam  actus,  species 
autem  modum  actus  ;  unde,  qiiod  ille  actus  sit  intel- 
lectio,  habel  ab  intelleqtu  ;  quod  autem  sit  babitus 
objecti  hujus  (6)  vel  illius,  habet  a  specie. 


(a)  <i(/cnte.  —  />ossihilt  IV. 
(Cj  hujus.  —  Oin.  Pr. 


Ad  quintiim  negatur  consequentia.  Nec  probatio 
valet  :  quia  species  intelligibilis  non  est  totale  prin- 
cipium  intellectionis,  sed  partiale;  et  iterum,  licet 
intellectus  sit  in  potentia  contradictionis  ad  speciem 
intelligibilem,  tamen  naturaliter  inclinatur  ad  eam, 
sicut  propria  potentia  ad  proprium  actum. 

Ad  sextum  negatur  consequontia.  Et  ad  proba- 
tionem,  dico  quod  falsurn  supponit,  scilicet  quod 
totale  effectivum  intellectionis  sif  species  intelligibi- 
lis,  et  quod  intellectus  possibilis  se  babeat  mere  pas- 
sive;  quod  negatur. 

Ad  septimum  negatur  consequentia.  Nec  probatio 
habet  apparentiam,  nisi  diceremus  quod  sola  species 
intelligibilis  causat  intellectionem  ;  quod  non  dici- 
mus.  Immo,  intellectus  utitur  ea,  cum  voluntas 
vult.  Et  ideo,  quia  intellectus  potest  componere 
diversas  species,  quas  penes  se  habet;  ideo  quando- 
que  false  componit,  quandoque  vere. 

Ad  octavum  patet  per  idem.  Procedit  enim  solum 
contra  ponentes  speciem  intelligibilem  praecise  cau- 
sare  intellectionem. 

Ad  nonum  dico  quod  intelligere  esl  actio  imma- 
nens  ipsi  potentiaa  intellectivae,  non  habitui,  vel 
speciei  intelligibili ;  quia  principalius  agens  est 
potentia,  quam  habitus,  vel  species. 

Ad  decimum  dico  quod  si  sola  species  intelligi- 
bilis  causaret  actum  intelligendi,  consequentia  ibi 
facta  haberet  apparentiam  ;  non  autem  nunc  :  nam 
intellectus  per  speciem  intelligibilem  causat  intelle- 
ctionem  ,  et  iterum  reflectit  se  super  actum  suum,  et 
comparat  rem  extra  ad  illa  quae  sunt  in  intellectu, 
et  inde  causantur  relationes  rationis. 

Ad  undecimum  dico,  ut  prius,  quod  non  sola 
species  causat  actuni  secundum,  sed  intellectus  cum 
ea,  per  imperium  voluntatis;  et  ideo  intellectus 
potest  causare  unam  reflexionem  solam,  vel  plures, 
sicut  voluntas  voluerit.  Si  autem  sola  species  causa- 
ret  intellectionem,  cum  voluntas  non  moveat  eam , 
nec  immediate  utatur  ea,  non  apparet  quomodo  essel 
status  in  reflexionibus,  quin  irent  in  infinitum,  si 
aliqua  fieret. 

V.  Ad  argumenta  Durandi.  —  Ad  primum 
Durandi,  dicitur  quod  est  fallacia  consequentis, 
arguendo  sic  :  ista  distinguuntur;  ergo  distinguun- 
tur  isto  modo,  scilicet  siciit  respectus  ah  absoluto. 
Dico  enim  quod,  licet  aclus  primus  el  secundus 
distinguantur,  non  tamen  illo  modo;  sed  sic  quod 
actus  primus  est  potentialis  respectu  secundi, secun- 
dus  autem  est  actus  ultimatus,  non  exspectans  ulte- 
riorem  actualitatem  in  subjecto. 

Ad  secundum  negatur  consequentia ;  non  enim 
omnis  forma  est  principium  operationis,  ul  patel  de 
quantitate.  Etin  proposito,  dico  quod  sola  illa  fbrma 
esl  principiiim  operationis,  qu83  exspectat  ulteriorem 
actum  potentiae  ipsius  receptivse;  non  autem  forma 
qure  est  ultimus  actus,  cujus  est  operatio. 


DISTINCTIO    XXXV.   —   QU/ESTIO    I. 


365 


Ad  tertium  dico  quod  siniiliftudo  non  valct;  nani 
lucere  est  actus  primus,  et  intelligere  actus  secun- 
dus.  —  Dico  ulterius  quod  lucere  diflfert  realiter  a 
luce,  sicut  esse  a  forma. 

Ad  quartuiu  dico  quod  intelligere  posset  per  Dei 
potentiam  separari,  tamen  nihiltunc  intelligeret  per 
illud  intelligere;  et  lo(|uor  de  intelligere  prout  dicit 
actum  intelligendi ,  non  prout  dicit  csse  illius  fornuc 
cum  relatione  ad  intellectum. 

Ad  quintum  dico  quod  contraria  adunari  possunt 
in  eodem  subjecto  intentionali  et  in  anima,  quia  ibi 
non  contrariantur ;  secus  de  adunatione  extra  ani- 
main,  in  esse  reali. 

VI.  Ad  argumenta  Joannis  de  Ripa.  —  Ad 
primum  eorum  quae  Joannes  de  Ripa  primo  loco 
contra  eanidem  conclusionem  objicit,  dicitur  quod 
in  Deo  intelligere  est  actio,  et  similiter  velie ;  licet 
illa  actio  non  sit  elicita  vel  productaa  potentia.  Unde 
Commentator,  12.  Metaphysicx ,  commento  39, 
dicit  :  «  Deus  babet  vitam,  quia  actio  intellectus  est 
vita ;  boc  nomen  eniin,  vita,  dicitur  de  compreben- 
sione;  et  cum  actio  intellectus  est  comprehensio, 
ergoactiointellectusest  vita».Similiter,commento51, 
dicit  :  «.  Manifestum  est  quod  primum  principium 
nobilissimum  non  acquirit  nobilitatern,  nisi  per 
suain  actionem,  quemadnioduni  est  in  eis  qua;  intel- 
ligunt;  quoniam  non  acquirunt  nobilitatem,  nisi 
per  actionem  intellectus.  »  Et  ibidem,  dicit  quod 
intelligere  Dei  est  ejus  actio,  et  est  sua  substantia. 
Et,  2.  Cceli,  commento  17,  dicit  :  «  Omne  quod 
habet  actionem  in  se,  est  spirituale,  non  corporeum, 
et  necesse  est  ut  actio  rei  divinae  sit  seternitas;  actio 
enim  rei  divinae  est  ipsa,  et  suum  esse,  cum  non  sit 
propter  aliud.  »  —  Ha3C  ille.  —  Dico  ergo  quod  intel- 
ligere,  in  Deo,  est  actio  intellectus  divini ;  nec 
sequitur,  si  in  Deo  intelligere sit  actio  non  differens, 
nec  producta  ab  intellectu,  quod  ita  sit  in  nobis ; 
quia  intellectus  et  intelligere  non  dicuntur  univoce 
de  Deo  et  creatura.  Dico  tamen  quod  intelligere,  ut 
intelligere  est,  non  babet  de  sua  ratione  quod  sit 
productum  ab  intelleclu,  nec  habet  quod  sit  idem 
cum  intellectu  ;  sed  abstrabit  ab  utroque,  illo  niodo 
quo  analogum  abstrahere  potest  a  suis  inferioribus. 
Tamen,  sicut  dicit  sanctus  Tbomas,  1  p.,  q.  t>9, 
art.  4,  aliquid  est  de  ratione  inferioris,  quod  non  est 
de  ratione  superioris ;  ul  rationalitas  est  de  ratione 
hominis,  non  autem  animalis  in  communi.  Ita 
in  proposito  :  de  ratione  intelligere  creati,  est  quod 
sit  quid  procedens  ab  intellectu  facto  in  actu,  licet 
non  sit  de  rationeactus  intelligendi  in  communi  con- 
siderati. 

Ad  secuudum  dico  quod  potentia  perceptiva  creata, 
addit  ad  potentiam  activam,  aliquam  difierentiam 
contrahentem  rationem  potentiie.  Illa  autem  dille- 
rentia,  sumenda  est  ex  actu  potentia;  perceptiwe. 
Actus  autem  vel  actio  potentia1  perceptivae,  est  actio 


innnanens,  procedens  ex  potentia  assimilata  suo 
objecto.  Hoc  est  ergo  quod  addit  potentia  perceptiva 
ad  potentiam  activam  :  quia  scilicet  est  potentia 
activa,  actione  ininianente  elicita  per  speciem  obje- 
cti.  —  Et  cum  dicitarguens,quocl  si  illud  quod  addi- 
tur,sitessefornialileractivum,etc;  — dicoquodillud 
quod  superadditur,  non  dicit  formaliteractivum,  sed 
est  (juacdam  specificatio  activitatis  ;  sicut  rationalitas 
non  dicit  in  sua  ratione  animalitatem,  sed  specifi- 
cat  animalitatem  ;  cum  quo  tamen  stat,  quod  homo 
qui  superaddit  rationalitatem  ad  animalitatem,  sit 
formaliter  aninial.  Ita  in  proposito  :  potentia  perce- 
ptiva  est  formaliter  activa,  licet  difierentia  constitn- 
tiva  polentise  perceptivoe  non  dicat  formaliter  activi- 
tateni ,  sed  modum  activitatis. 

Ad  tertlum  dico  quod  potentia  perceptiva  creata, 
est  activa  et  productiva  realis  qualitatis,  quse  est 
perceptio  et  cognitio.  Est  tamen  aliqua  perceptiva 
activa  intentionaliter,  in  quantum  producit  inten- 
tiones  rerum ;  quae  quidem  intentiones  sunt  res  in 
se,  sed  sunt  intentiones  respectu  objecti  quod  reprae- 
sentant.  —  Et  cuni  arguens  probatquod  potentia  per- 
ceptiva  non  sit  activa  realiter,  quia  hujus  falsitas 
manifeste  apparet ;  —  dico  quod  falsum  est.  Potentia 
enim  perceptiva,  licet  per  suum  agere  non  trans- 
niutet  materiam  exteriorem,  tamen  producit  in  se 
veram  qualitatem.  —  Cum  autem  probat  quod  non 
sit  activa  intentionaliter,  quia  tunc  esset  ignobilior 
potentia  activa  realiter,  etc. ;  —  dico  quod  conse- 
quentia  non  valet.  Sicut  enim  dicit  sanctus  Thomas, 
1  p.,  q.  82,  art.  3,  res  quae  sunt  infra  animam 
nostram ,  meliori  modo  sunt  in  anima  quam  in 
seipsis,  ut  sunt  res  generabiles  et  corruptibiles ;  sed 
res  quae  sunt  supra  animam  nostram  ,  meliori  modo 
sunt  in  seipsis  quani  in  anima  nostra  :  quia  omne 
quod  recipitur  in  aliquo,  est  in  eo  per  modum  reci- 
pientis;  si  ergo  recipiens  habeat  melius  esse  quam 
receptum  in  se  habeat,  meliori  modo  erit  in  reci- 
piente  quam  in  se.  Iteni,  2.  Contra  Gentiles, 
cap.  50,  dicit  :  «  Formoe  rerum  sensibilium,  perfe- 
ctius  esse  babent  in  intellectu  quam  in  rebus  sensi- 
bilibus;  sunt  enim  simpliciores,  etad  plurase  exten- 
dentes ;  per  unam  enim  formam  hominis  intelligibi- 
lem,  cognoscit  intellectus  omnes  bomines.  »  —  Haec 
ille.  — ■  Dico  igitur  arguenti,  quod  non  omne  esse 
reale  est  perfectius  quam  intentionale  ;  ac  per  hoc , 
nec  oportet  quod  omne  quod  agit  realiter,  sit  perfe- 
ctiusactivo  intentionali.  Unde  perfectior  potentiaest 
intellectus  agens,  qui  facit  calorem  intentionalem , 
quam  virtus  ignis,  quee  facit  calorem  realem.  Et 
simililer,  perfectior  est  intellectus  possibilis  formati- 
vus  verbi  rosae,  quam  virtus  rosarii  rosoe  realis  pro- 
ductiva.  Dico  enim  quod  rosa  intentionalis  perfectior 
esi ,  quantum  ad  aliquid,  quam  sit  ipsa  rosa,  in 
quantum  scilicet  est  immaterialis,  et  intelligibilis 
actu,  et  incorruptibilis,  et  actus  primus  intellectus, 
et  principium  intellectionis,  quae  esl  actus  nobilissi- 


366 


LII3IU    I.    SENTENTIARUM 


mus;  quorum  nullum  potest  rosa  exlerior ;  licetrosa 
exterior  sit  quoad  aliqua  perfectior,  scilicet  in  quan- 
linii  est  substantia,  et  illa  species  est  accidens. 

a<i  primum  eorum  quae  secundo  loco  inducit, 
dicitur  quod  non  omne  productum  ab  intellectu 
immediate,  est  intellectio;  nam  verbum  producitur 
ab  intellectu  possibili,  et  tamen  non  est  intellectio. 
Item,  intellectus  agens  producit  species  intelligibiles, 
quarum  nulla  est  intellectio.  Sed  conceditur  quod 
omnis  actio  immanens  intellectui,  est  intellectio, 
sive  sit  eadem  intellectui,  sicut  in  Deo,  sive  pro- 
ducta  ab  eo,  ut  in  creatura.  —  Cum  autem  arguens 
dicil  sc  probasse  quod  potentia  perceptiva,  non  est 
formaliter  activa  ;  —  dico  quod  male  probavit. 

Ad  secundum  negatur  major.  De  ratione  enim 
intellectionis,  non  est  quod  sit  similitudo,  sed  quod 
sit  actio  immanens  agenti ,  per  speciem  et  similitu- 
(linem  objecti  actionis. 

Ad  tertium  dico  quod  talis  qualitas  non  babcl 
quod  sit  intellectio,  ex  hoc  quod  est  ab  intellectu 
possibili,  sed  ex  boc  quod  est  ab  intellectu  in  actu ; 
intellectus  autem  in  actu,  dicit  quid  compositum  ab 
intellectu  possibili  et  habitu  intellectuali ,  sive  ille 
babilus  dicatur  species,  sive  lumen  glorise;  et  ideo 
argumentum  non  capit  mentem  nostram.  Dico  enim 
quod  intellectum  agere  secundum  ullimum  sui  posse, 
intelligitur  dupliciter.  Uno  modo,  secundum  ulti- 
mum  sui  posse  considerati  ex  parte  naturalis  poten- 
tioe,  quae  est  intellectus  possibilis ;  et  tunc  dico  quod 
ex  illa  parte  non  (oc)  habetur  intensissima,  nec 
oplima  intellectio,  quia  intensio  et  nobilitas  est  in 
actu,  non  solum  ex  potentia,  immo  ex  babitu.  Alio 
modo,  potest  intelligi  quod  agat  secundum  ultimum 
sui  possc  considerati  ex  parte  habitus;  et  tunc  dico 
quod  aobilissima  species  intellectus  creati  est  divina 
essentia,  qme  tamen  non  tanto  uniri  potest  intelle- 
ctui  creato,  quin  adhuc  perfectius  possit  uniri;  et 
ita  nunquam  potest  inteilectus  isto  modo  agere  secun- 
duin  ultimum  sui  posse. 

Ad  quartum  dico  similiter,  quod  intensio  actus 
quandoque  procedit  ex  majori  conatu  potentia;  cum 
eodem  babitu,  aliquando  autem  ex  majoritate  habi- 

lus.  Primaautem  intensi habetlocum  in  beatis; 

nam  beatus  totum  posse  intellectus  applicat  ad  Deum 
videndum,  et  utitur  habitu  gloriae,  quantumcumque 
poteat  uti ;  ncc  beatus  potesl  nli  illo  citra  ultimum 
sui  posse,  quia  hoc  uon  potest  sibi  apparere  bonum. 
Secunda  autem  intensio  ibi  est;  quia  unus  beatus 
elicit  visionem  intensiorem  quam  alius,  quia  habel 
intensiorem  habitum.  —  Et  si  quseratur  :  utrum, 
manente  eodem  habitu  gloriae,  posset  beatus  inten- 
sins  vcl  lvinissiiis  videre,  si  posset  ei  ostendi  sub 
ratione  boni  uti  tali  habitu  diversimode,  nunc  inten- 
sius,  Qunc  remissius;  quidquid  sit  de  hoc,  constat 
quod   csi  dare  maximum   gradum  visionis,  quem 


iiiiii. 


Om.  I' 


mediante  illo  habitu  posset  habere,  vel  saltem  rnini- 
liiiiui,  quem  non  posset;  sed  citra  illum  terminum, 
esl  dubium  mihi.  Et  credo  quod  casusest  impossi- 
bilis.  Ipso  tamen  posito,  adhuc  dico  quod  ille  habitus 
necessitat  intellectum  ad  intensissime  ipsoutendum. 

Ad  quintum  dico  quod  implicat  contradictionem , 
visionem  beatificam  non  remitti,  et  remilti  agere 
intellectus  ad  videndum  Deum  ;  illa  enim  visio  esl 
ipsummet  agere. 

Ad  sextum  dico  quod  consequentia  non  valet.  Non 
enim  dicimus  quod  aliqua  qualitas,  ex  boc  habeal 
rationem  intellectionis,  quia  est  terminus  agere 
intellectus;  sed  dicimus  quod  omnis  qualitas,  quae 
est  actio  immanens  intellectus,  est  intellectio.  Et 
ideo  patet  quod  argumentum  et  confirmatio  nibil 
valenl  in  proposito. 

Ad  septimum  dico  quod  similitudo  non  valet ; 
quia,  licet  intelligere  creaturae  sit  participatio  divinae 
intellectionis,  nonest  sibi  univoca,  sicut  nec  aliquid 
commune  Deo  et  creaturse. 

Ad  octavum  dico  quod  intellectus  possibilis,  in 
quantum  hujusmodi,  non  est  activus;  sed  intellectus 
in  actu,  est  activus,  et  est  compositus  ex  intellectu 
possibili  et  specie  objecti,  sicutdicit  sanctus Thomas, 
4.  Sentent.,  dist.  49,  q.  2,  art.  1  :  «  In  intellectu, 
inquit,  oportet  accipere  ipsum  intellectum  in  poten- 
tia  quasi  materiam,  et  speciem  intelligibilem  quasi 
formam ;  et  intellectus  in  actu  intelligens,  est  quasi 
compositum  ex  utroque.  »  Idem  ponit  in  mullis  aliis 
locis. 

Ad  primum  corum  qua3  lertio  loco  inducit,  nega- 
tur  antecedens.  Et  ad  probationem,  dico  quod  omnis 
sensatio  est  subjective  in  composito  cx  organo  et 
potenlia  sensitiva;  et  nulla  talis  perceptio,  nec 
aliqua  consimilis  in  specie,  primo  immutat  animam, 
sed  compositum  ipsum  (a).  —  Et  ad  illud  quod  dici- 
tur  de  animabus  separatis,  dico  quod,  licet  anima 
separala  doleat,  non  tamen  dolore  sensitivae  partis  : 
quia  in  ea  non  remanent  actualiter  potentiae  sensi- 
tivae,  nisi  sicut  in  radice,  secundum  quod  probat 
sanctusThomas,  4.  Sentent.,  dist.  44,  q.  3,  art.  •'>, 
qia  [  •  se(|  j[]0  dolor  est  in  potentia  volitiva.  —  El 
cum  dicit  quod  secundum  A.ugustinum,  omnis  dolor 
inest  animae,  ctc. ;  — dico  quod  Augustinus  non 
intendit  quod  dolor  sensibilis  primo  sit  in  anima; 
tunc  cnini  contradiceret  Philosopho  dicenti,  I.  de 
Anima  i  I.  c.  64),  quod  dicere  animam  gaudere 
vel  tri&tari,  est  sicut  dicere  eam  texere,  vel  sedi- 
ficarc .  sed  vult  quod  anima  est  principalis  causa 
omnium  illarum  passionum,  quia  ipsa  est  qua  vivi- 
inus,  sentimus,  appetimus,  clc. 

Ad  secundum  dico  quod  omnis  actio  intellectus 
(>st  vita,  secundum  quod  allegatum  est  supra  per 
Gommentatorem.  Et  ita  dico  <lr  aliis  operationibus 
potentiae  vitalis. 


(«)  ipsum.  —  "/  Pr 


DJSTINCTIo  XXXV.  —   QUJ3ST10    I. 


:m 


Ad  tertium  dico  quod  forma  non  subsistens  non 
est  ens,  sed  entis;  nec  habet  proprie  esse,  sed  dat 
esse  subjeclo,  vel  coniposilo  quod  constituit;  et  ideo 
major  est  falsa.  Unde  albedo,  nullo  modo  est  alba, 
nec  candor  candidus.  Ita  i~n  proposito  :  licet  intelle- 
ctus  per  informationem  alicujus  qualitatis  habeat 
esse  intelligens,  et  dicatur  intelligere,  non  tamen 
illa  forma  dicetur  aut  erit  intelligens,  sed  intellectio; 
sufiicil  eniiu  quod  forma  sit  talis  in  abstracto,  quale 
est  subjectum  per  ejus  informationem  in  concreto. 
-  Ad  primam  confirmationem ,  dico  quod  conse- 
quentia  nullam  babet  apparentiam.  Licet  enim 
albedo  magis  sit  una  sibi  quam  subjecto,  tamen  ipsa 
non  est  alba,  sed  (a)  facit  subjectum  aibum.  —  Ad 
secundam  confirmationem ,  dico  quod,  licet  esse 
visioris  intimius  sequatur  visionem  (piam  subjectum 
visionis,  sicut  proprius  actus  propriam  formam, 
lamen  secus  est  de  boc  quod  dico,  esse  videntem  ; 
nani  esse  videntem,  non  solum  dicit  actum  formae 
visionis,  immo  dicit  actum  illum  cum  babitudine  ad 
potentiam  visivam  et  ad  objectum;  et  ideo,  licet 
visio  separata  a  subjecto,  secum  ferret  illud  esse  quod 
prius  participatur  a  subjecto,  non  tamen  per  illud 
esse  ipsa  esset  videns ;  sicut  nec  albedo  separata,  esset 
alba;  cum  enim  dico,  esse  album,  plus  dico  quam 
esse  albedinis. 

Ad  quartum  dico  quod  intellectus  divinus  et  intel- 
lectus  creatus  non  conveniunt  in  aliquo  univoco; 
ideo  affirmare  in  intellectu  creato  ea  quai  sunt  in 
divino,  non  oportet.  —  Dico  ulterius,  quod  babi- 
tudo  polentiee  subjectivie,  et  habitudo  potentiae  per- 
ceptivae,  in  intellectu  creato,  non  sunt  penitus  dispa- 
ratae  ;  immo  secunda  includit  priniani  in  sui  ralione. 
T.icd  enirn  potcnlia  perceptiva,  ut  sic,  non  sit  sul>- 
jectiva,  tamen  potentia  perceptiva  creata,  est  forma- 
liter  subjectiva;  aliquid  enim  est  de  ratione  inferio- 
ris,  quod  non  est  de  ratione  superioris. 

Ad  quiiilum  dieoquod,  si  intellectuscreatus  iden- 
tificaretur  siue  intellectioni ,  vere  intelligeret  per 
eam.  Intellectio  autem  non  intelligit  per  seipsam; 
quia  ad  inteliigendum  nonsufficit  actus  intelligendi, 
sed  requiritur  actus,  etillud  cujus  est  actus,  scilicet 
intellectus;  sicut  ad  esse  album  requiritur  albedo, 
et  dealbabile.  Nunc  aulem  intellectio  non  est  actus 
sui,  sed  intellectus.  tJnde,  si  per  impossibile  Deus 
esset  inteljectio,  et  non  esset  intellectus,  ipse  niliil 
intelligeret. 

Ati  scxiuiu  negatur  antecedens.  Nec  probatio 
valet.  Concedo  enim  <iuod  anima,  vel  angelus,  potest 
esse  notitia  sui  habitualis,  id  est,  tenere  locum 
speciei,  vel  habitus;  non  autem  potest  esse  actualis 
notitia  sui.  Ncc  boc  vult  Augustinus.  Quomodo 
autem  intelligenda  sint  vcrba  Augustini,  diclurn  fuil 
in  quaestione  de  imagine. 


(a    sed.  —  et  Pr. 


§2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

Adargumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta  Au- 
reoli  contra  secundam  conclusionem  inducta,  respon- 
detur  : 

Ad  primum  quidem,  dicitur  quod  ratio  de  imma- 
terialitate,  bona  est;  et  eam  ponit  Avicenna  in  sua 
Metaphysica,  —  Et  cum  dicitur  quod  anima,  etc. ; 
—  dico  quod  anima,  licet  sit  fornia  materiee,  non 
tamen  est  immersa  materiae,  ncc  ab  ea  apprehensa. 
Tamen,  quia  naluralitcr  est  forma  materiae,  limita- 
tior  est  secundum  suam  naturam,  quam  angelus; 
ideo  est  infima  inter  substantias  intelligibiles.  Unde 
sanctus  Thomas,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  69  :  «  Non 
oportct  substantiam  intellectualem ,  esse  formam 
materialem,  quamvis  ejus  esse  sit  in  materia ;  non 
enim  est  in  materia,  sicut  materiae  immersa,  vel  a 
materia  totaliter  comprehensa  (a),  sed  alio  modo,  ut 
dictum  est.  »  —  Hax  ille.  —  Quomodo  autem  hoc 
debeat  intelligi,  ostendit  c.  68  :  «  Quamvis  enim  sit 
unum  esse  formee  et  materiae,  non  tamen  oportet 
quod  materia  semper  adaequet  esse  formee;  immo, 
quanto  forma  est  nobilior,  tanto  in  suo  esse  supei- 
excedit  materiam.  Quod  patet  inspicienti  operationes 
formarum,  exquarum  consideratione  earum  naturas 
cognoscimus;  unumquodque  enim  operatur  secun- 
dum  quod  est ;  unde  forma  (6)  cujus  operatio  super- 
excedit  conditionem  materiae,  et  ipsa,  secundum 
dignitatem  sui  esse,  superexcedit  materiam.  Inveni- 
nius  enim  aliquas  infimas  formas,  quae  in  nullam 
operationem  possunt,  uisi  ad  quam  se  extendunt 
qualitates  quae  sunt  dispositiones  materiae,  ut  cali- 
dum,  frigidum,  humidum,  et  siccum,  rarum,  den- 
sum,  grave,  et  leve,  et  his  similia,  ut  formae  ele- 
mentorum  ;  unde  istae  suntformae  materialesomnino, 
et  immersae  totaliter  materiae.  Super  has  autem 
inveniuntur  formee  mixtorum  corporum,  quae,  licet 
non  exlendant  se  ad  aliqua  operata  quee  non  possunt 
compleri  per  qualitales  preedictas,  interdum  tamen 
operantur  illos  effectus altiori  virtute  corporali,  quam 
sortiuntur  ex  corporibus  ccelestibus,  quoe  consequi- 
tur  (y)  eorum  speciem,  sicut  adamastrahit  ferrum. 
Super  has  ileiuin  inveniuntur  aliquse  formae,  qua- 
rum  operationes  extenduntur  ad  aliqua  operata  quae 
exceduntvirtutem  praedictarum  qualitatum,  quamvis 
qualitates  praedictae  organica'  ad  barum  operationes 
deserviant ;  sicut  sunt  animae  plantarum,  «piae  etiarn 
assimilantur  non  solum  virtutibus  corporum  ccele- 
stium  in  excedendo  qualitates  activaset  passivas,  sed 
ipsis  motoribus  corporum  ccelestium,  in  quantum 
sunt  principia  motus  rebus  viventibus,  quaB  movent 
seipsas.  Super  has  formas  inveniuntur  alise  formae 


(«)  comprehensa.  —  apprehensa  Pr. 

(6)  forma.  —  Om.  Pr. 

(y)  consequitur.  —  consequuntur  Pr. 


368 


LIBItl    1.    SENTENTIARUM 


similes  superioribus  substantiis ,  non  solum  in 
movendo,  sed  in  aliqualiter  cognoscendo  ;  et  sic  sunt 
potentes  in  operationes  ad  quas  nec  organicae  prae- 
dictae  qualitates  deserviunt;  tamen  bujusmodi  ope- 
rationes  non  complentur,  nisi  mediante  organo  cor- 
porali ;  sicut  sunt  animae  brutorum  animalium  ;  sen- 
tire  enim  et  imaginari  non  complentur  calefaciendo, 
aut  infrigidando,  licet  haec  sint  necessaria  ad 
debitam  organi  dispositionem.  Super  omnes  autem 
lias  formas  invenitur  forma  similis  superioribus  sub- 
stantiis,  etiam  quantum  ad  genus  cognitionis,  quod 
est  intelligere ;  et  sic  est  potens  in  operationem  quae 
completur  absque  organo  corporali  omnino.  Et  bsec 
est  anima  intellectiva ;  nam  intelligere  non  fit  per 
aliquod  organum  corporale.  Unde  oportet  quod  illud 
principium  quo  homo  intelligit,  quod  est  anima 
intellectiva,  excedat  conditionem  materise  corporalis, 
nec  sit  similiter  totaliter  comprebensa  a  materia,  aut 
eidem  immersa,  sicut  alise  formse  materiales;  quod 
ejus  operatio  inteltigibilis  ostendit,  in  qua  non  com- 
municat  materia  corporalis.  Quiatamen  ipsum  intel- 
[igere  animae  humanse  indiget  potentiis  quye  per 
qusedam  organa  corporalia  operantur,  scilicet  ima- 
ginatione  et  sensu,  ex  hoc  ipso  declaratur  quod  natu- 
raliter  unitur  corpori,  ad  complendam  (a)  speciem 
humanam.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quo  patet  quae  im- 
munitas  a  materia  requiritur  ad  intellectualitatem , 
et  quae  non. 

Quod  autem  anima  humana,  ex  hoc  quod  est 
materise  unita,  etiani  arctetur,  patet,  ibidem.  Dicit 
enim  sanctus  Thomas  quod  «  anima  humanaest  qui- 
dam  horizon  et  confinium  corporeorum  et  incorpo- 
reorum,  in  quantum  est  substantia  incorporea,  cor- 
poris  tamen  forma.  Hoc  autem  modo,  mirabilis 
rerum  connexio  considerari  potest.  Semper  enim 
invenitur  infimum  supremi  generis,  contingere 
supremum  inferioris  generis;  sicut  quaedam  infima 
in  genere  animalium,  parum  excedunt  vitam  plan- 
larum ;  sicutostrea,  quse  sunt  immobilia,  et  solum 
lactum  habentia,  etiamque  terrae  in  modum  plan- 
larum  affiguntur.  Unde  el  beatus  Dionysius  dicit, 
in  7  cap.  de  Divinis  Nominibus,  quod  divina 
sapientia  conjungit  fines  superiorum  principiis 
inferiorum.  Est  igitur  accipere  supremum  in  genere 
corporum,  scilicet  corpus  humanum  sequaliter  com- 
plexionatum,  quod  attingit  ad  intimum  superioris 
generis,  scilicel  ad  animam  humanam,  quye  tenet 
ultimum  gradum  in  genere  intellectualium  substan- 
liarum.  »  —  Haec  ille.  —  Et  ideo,  quia  est  forma 
corporis,  ad  hoc  arclatur,  quamdiu  est  in  corpore, 
quod  non  recipit  naturaliter  species  intelligibiles, 
nisi  a  phantasmatibus  abstrahendo ;  sed  exuta  a  cor- 
pore,  intelligit  «  per  species  ex  influentia  divini 
liuninis  participatas,  sicut  el  aliae  substantiae  sepa- 
ratae,  licet  inferiori  modo;  unde,  tam  cito  cessante 


[a)  complendam.       explendam  Pi 


conversione  ad  corpus,  ad  superiora  convertitur  », 
sicut  ponit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  89,  art.  1, 
ad  3um,  et  4.  Sentent.,  dist.  50,  q.  1,  art.  1,  et 
2.  Contra  Centiles,  cap.  81. 

Ad  secundum  dico  quod  non  oportet  omne  quod 
est  a  materia  separatum ,  esse  intellectivum  ;  oportet 
enim  quod  sit  quid  subsistens,  ut  probat  sanctus 
Thomas,  2.  Contra  Centiles,  cap.  51.  Gaudium 
autem  et  tristitia  sunt  accidentia.  —  Sed  si  dicatur 
quod  saltem  ex  quo  sunt  separata  a  niateria,  erunt 
intelligibilia  in  actu  ;  —  Conceditur  istud,  si  loqua- 
ris  de  gaudio  et  tristitia  quae  sunt  in  voluntate  :  quia 
illa  sunt  a  materia  separata,  et  inextensa,  sicut 
voluntas,  eorum  subjectum  ;  et  illa  cognoscuntur  ab 
intellectu,  qui  est  radicatus  in  (a)  eadem  essentia 
animae  cum  illa  voluntate,  ut  dicit  sanctus  Doctor, 
1  p.,  q.  87,  art.  4;  nec  requirilur  alia  species  intel- 
ligibilis  qua  cognoscantur,  sed  cognoscuntur  per 
eorum  essentiam ,  quse  sufficienter  est  prasens  intel- 
lectui.  Si  autem  loquaris  de  gaudio  et  tristitia  quse 
sunt  in  sensualitate,  illa  non  sunt  a  materia  sepa- 
rata,  sicut  nec  sensualitas,  quae  est  actus  organi 
materialis.  —  Aliter  polest  dici  quod  voluntas,  et 
illa  quoe  sunt  in  ea,  sunt  quidem  intelligibilia  seeun- 
dum  se,  sed  non  uniuntur  intellectui ;  sicut,  secun- 
dum  sanctum  Doctorem,  2.  Contra  Centilcs,  cap.  98, 
«  substantia  separata,  quamvis  sit  secundum  se  intel- 
ligibilis  actu,  non  tamen  secundum  se  intelligitur 
nisi  ab  intellectu  cui  est  unum.  »  —  Hacc  ille.  — 
Et  ista  est  verior  responsio. 

Ad  tertiuin  dicitur  quod  cum  dico  :  immateriali- 
tas  est  ratio  intellectivitatis,  non  intelligo  quod  pri- 
vatio,  vel  privatum,  sit  ratio  intellectivitatis ;  sed 
circumloquor  unum  positivum  oppositae  condilionis 
ad  materialia,  scihcet  spiritualitatem,  quam  non  pos- 
sum  intelligere  nisi  per  comparalionem  ad  mate- 
rialia.  Illa  autem  spiritualitas  est  ratio  intellectivi- 
tatis;  et  intelleclualitas  est  ejus  propria  passio,  sci- 
licet  substantiaj  spiritualis,  et  non  ejus  diffinitio 
aut differentia ;  cujus oppositum  tingit  argumentum. 

A«l  quartum  negatur  minor.  Omne  enim  intelli- 
gibile  (6),  est  immateriale,  secundum  esse  quod 
babet  in  anima;  verbuin  enim  rei,  vel  species  exsi- 
stens  in  anima,  est  quodammodo  quidditas  rei  intel- 
lectae,  secundum  esse  intellectum,  ut  dicit  sanctus 
Doctor,  8.  (Juodlibcto,  q.  2,  art.  2.  Resautem  quae 
intelligitur,  quandoque  habet  esse  materiale;  sed 
illa  non  esl  primum  quod  intelligitur,  ut  p«>st  dice- 
tur,  sed  verbum  rei. 

Et  sic  tinitur  primus  articulus. 


(a)   in.  —  ab  Pr. 
(6)  intelligibUe. 


intelligere  Pr. 


DISTINCTIO   XXXV.  —   QILESTIO   I. 


369 


ARTICULUS  II. 

AN  DEMONSTRATIVE  PROBARI  POSSIT 
QUOD   1NTELLIGERE  PROPRIE  SIT  IN  DEO 

A.  —  GONGLUSIONES 
Quantum  ad  secundum  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  Deus  est  intellectivus. 

Probatur  ista  conclusio  ex  tertia  conclusione  primi 
articuli  :  Omnis substantia  immaterialis,  est  intelle- 
ctiva.  Deus  est  substantia  immaterialis,  immo  infi- 
nitae  immaterialitatis  et  spiritualitatis.  Ergo  est 
intellectivus.  Istam  probationem  facit  sanctus  Tho- 
mas  1  p.,  q.  14,  art.  1 ;  et  1.  Sentent.,  dist.  35, 
q.  1 ,  art.  1 ;  et  de  Veritate,  q.  2,  art.  1  ;  et  1.  Con- 
tra  Gentiles,  cap.  44. 

Secundo  arguit  idem  sic : «  Deo  nulla  perfeclio  deest, 
quae  in  aliquo  genere  entium  inveniatur ;  nec  ex  hoc 
aliqua  compositio  in  eo  consequitur,  sicut  ex  supe- 
rioribus  patet,  scilicet  cap.  18  et  28.  Inter  perfectio- 
oes  autem  rerum,  potissima  est  quod  aliquid  sit 
intellectivum  ;  nam  per  hoc  ipsum  est  quodammodo 
omnia,  habens  in  se  omnium  perfectiones.  Igitur 
Deus  est  intelligens.  » 

Tertio  sic  :  «  Omne  quod  est  imperfectum,  deri- 
vatur  ab  aliquo  perfecto;  nam  perfecta  naturaliter 
sunt  priora  imperfectis,  sicut  actus  potentia.  Sed 
formae  in  rebus  particularibus  exsistentes,  sunt 
imperfectae,  quia  particulariter,  et  non  secundum 
communilatem  suoe  rationis.  Oportet  igitur  quod 
deriventur  ab  aliquibus  formis  perfectis,  et  non  par- 
ticulatis.  Tales  autem  formoe  non  possunt  esse  nisi 
intellectao,  cum  non  inveniatur  aliqua  forma  in  sua 
universalitate,  nisi  in  intellectu  ;  et  per  consequens 
oportet  eas  esse  intelligentes,  si  sint  (a)  subsistentes; 
sic  enim  solum  possunt  esse  operantes.  Deum  igitur, 
qui  est  actus  primus  subsistens,  a  quo  omnia  alia 
derivantur,  oportet  esse  intelligenlem.  » 

Secunda  conclusio  est  quod  intellectus,  iu  Deo, 
non  se  habet  ad  intelligere,  ut  potentia  ad 
aetuin. 

Hanc  ponit  sanctus  Thomas,  2.  Contra  Gentiles, 
cap.  10  :  «  Potentia  dicitur  in  Deo  per  respectum 
ad  facta,  secundum  rei  veritatem,  non  secundum 
respectum  ad  actionem,  nisi  (6)  secundum  modum 
intelligendi ,  prout  intellectus  nosler  diversis  conce- 
ptibus  utrumque  considerat,  scilicet  divinam  poten- 
tiam  et  ejus  actionem.  Unde,  si  aliqu;e  actiones  Deo 
conveniant,  quae  non  in  aliquod  factum  transeant, 

(a)  si  sint.  —  et  Pr. 
(6)  nisi.  —  nec  Pr. 


sed  maneanl  in  agente,  respectu  harum  non  dicetur 
in  Deo  polentia,  nisi  secundum  modum  intelligendi, 
non  secundum  rei  veritatem.  Hujusmodi  autem  (a) 
actiones  sunt  intelligere  et  velle.  Potentia  igitur  Dei, 
proprie  loquendo,  non  respicit  hujusmodi  actiones, 
sed  solos  effectus.  Intellectus  igitur  et  volunlas  in 
Deo,  non  sunt  ut  potentise,  sed  solum  ut  actiones.  » 
—  Hiec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  intelligere  Dei  est  sua 

essentia. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1.  Contra  Genti- 
les,  cap.  45,  sic  :  «  Intelligere  est  actus  intelligen- 
tis,  in  ipso  exsistens,  non  in  aliquod  extrinsecum 
transiens,  sicut  calefactio  transit  in  calefactum.  Non 
enim  aliquid  patitur  intelligibile,  ex  hoc  quod  intel- 
ligitur;  sed  intelligens  perficitur,  ex  hoc  quod  intel- 
ligit  (6).  Quidquid  autem  est  in  Deo,  est  divina 
essentia,  et  divinum  esse,  et  ipse  Deus;  nam  Deus 
est  ipsa  essentia,  et  suum  esse.  Igitur  intelligere 
Dei  est  divina  essentia.  » 

Secundo  sic  :  «  Actus  secundus  est  perfectior 
quam  actus  primus,  sicut  consideratio  quam  scien- 
tia.  Scientia  autem,  vel  intellectus  Dei,  est  ipsa  ejus 
essentia ;  cum  nulla  perfectio  conveniat  ei  partici- 
pative,  sed  per  essentiam,  ut  ex  superioribus  patet. 
Si  igitur  sua  consideratio  non  sit  sua  essentia,  ali- 
quid  erit  sua  essentia  nobilius  et  perfectius;  et  sic 
non  erit  in  fine  perfectionis  et  bonitatis ;  unde  non 
erit  primum.  » 

Tertio  sic  :  «  Intelligere  est  actus  intelligentis.  Si 
igitur  Deus  intelligens ,  non  sit  suum  intelligere, 
oportet  quod  comparetur  ad  illud,  sicut  rotentia  ad 
actum.  Et  ita  potentia  erit  in  Deo  et  actus;  quod  est 
impossibile,  ut  supra  probatum  est,  scilicet  cap.  16.  » 

Istas  tres  rationes  ponit  in  dicto  capite  45.  Et 
easdem  in  virtute  ponit,  1  p.,  q.  14,  art.  4,  praeser- 
tim  tertiam ;  etl .  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  35, art.  1). 

Quarta  conclusio  est  quod  Deus  non  inielligit 
alia  specie  intelligibili  quam  sua  essentia. 

Istam  probat,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  46  : 
«  Species,  inquit,  intelligibilis,  est  formale  princi- 
pium  operationis  intellectualis ;  sicut  forma  cujus- 
libet  agentis,  est  principium  suae  operationis  pro- 
priae.  Divina  autem  operatio  intellectualis,  est  ejus 
essentia,  utostensum  est.  Esset  igitur  aliquid  aliud 
divinee  essentiae  principium  et  causa,  si  alia  intelli- 
gibili  specie  quam  sua  essentia,  intellectus  divinus 
intelligeret.  » 

Secundo  sic  :  «  Species  intelligibilis,  est  simili- 
tudo  alicujus  intellecti.  Si  igitur  in  intellectu  divino 


(a)  autem.  —  etiam  Pr. 

(6)  si  intelligens  perficiatur. 


Ad. 


Pr. 

II. 


24 


370 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


sit  aliqua  species  intelligibilis,  prneter  essentiam 
ipsius,  erit  similitudo  alicujus  intellecti ;  aut  igitur 
divinse  essentiae,  aut  alterius  rei.  Divinse  quidem 
essentioe  non  potest  esse;  quia  sic  divina  essentia 
non  esset  intelligibilis  per  seipsam,  sed  illa  species 
faceret  eam  intelligibilem.  Nec  etiam  potest  esse  in 
intellectu  alia  species,  prseter  essentiam  illius,  quse 
sil  alterius  rei  similitudo.  Illa  enim  similitudo  impri- 
meretur  ei,  vel  a  se,  vel  ab  alio  (a).  Non  autem  a 
seipso  :  quia  sic  idem  esset  agens  et  patiens;  essetque 
aliquod  agens,  quod  non  suam,  sed  alterius  simili- 
tudinem  induceret  in  patiente ;  et  sic  non  omne 
agens  sibi  simile  ageret.  Nec  ab  alio ;  esset  enim  ali- 
quod  agens  prius  eo.  Ergo  impossibile  est  quod  in 
ipso  sit  aliqua  species  intelligibilis,  prseter  ejus 
essentiam.  » 

Tertio  sic  :  «  Species  intelligibilis,  in  intellectu 
praeter  ejus  essentiam  exsistens,  esse  accidentale 
habet ;  ralione  cujus,  scientia  nostra  inter  accidentia 
computatur.  In  Deo  autem,  non  potest  esse  aliquod 
accidens,  ut  supra  ostensum  est.  Igitur  non  est  in 
ejus  intellectu  aliqua  species,  prseter  divinam  essen- 
tiam.  »  —  Has  ponit  ibidem. 

Itcm,  1  p.,  q.  14,  art.  2,  probat  eamdem  conclu- 
sionem,  isto  medio,  quod  «  cum  Deus  nihil  poten- 
tialitatis  babeat,  sed  sit  actus  purus,  oportet  quod 
neque  careat  specie  intelligibili ,  sicut  intellectus 
noster,  cum  intelligit  in  potentia;  neque  quod  spe- 
cies  intelligibilis,  sit  aliud  a  substantia  divini  intel- 
leclus;  sed  ipsa  species  intelligibilis,  est  ipse  intel- 
leclus  divinus  ». 

B.  —  OBJECTIONES 

CONTRA  SECUNDAM  CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  secundam 
conclusionem  arguit  Aureolus  (dist.  35,  q.  1,  art.  3), 
probando  quod,  nec  secundum  verum  modum  intel- 
ligendi ,  in  Deo  sit  ponenda  ratio  intellectus. 

Primo.  Quia  nullam  rationem  debet  intellectus 
noster  Deoattribuere,qiuesonet(6)  imperfectionein. 
Nmi  enim  est  solum  perfectissimum  ens  reale,  immo 
perfectissimum  intelligibile,  et  perfectissimo  modo ; 
est  enim  id  quo  majus  excogitari  non  potest,  re  aut 
ratione.  Sed  ratio  intellectus  est  imperfecta,  cum  sit 
potentialis.  Igiturnon  debel  resolvi  divinum  intelli- 
gere  in  intellectum  et  intelligere;  immo  erit  ibi 
intelligere  absque  intellectu. 

Secundo.  Nnlla  qualitas  creata,  est  magis  pure 

intelligere,  quam  sit  Deus;  alioquin  aliqua  perfectio 

simpliciter,  esset  intimior  creaturae  quam  Deo;  quod 

omnino  impossibile.  Sed  illa  qualitas,  quse  dici- 

tur  a.inalis  intellectio,  ita  pure  est  intelligere,  quod 

(%)  vel  a  se,  vel  ab  alio.  -  ub  aliguo  IV. 

(fi)  in.  —  Ail.  I'r. 


est  irresolubilis  in  rationem  intellectus  et  intellectio- 
nis.  Ergo  multo  minus  Deus.  Unde,  sicut  illa  qua- 
litas,  si  esset  subsistens,  esset  purum  intelligere  sine 
intellectu,  ita  intelligendum  de  Deo  est. 

Tertio.  Intellectus  non  potest  alicui  attribuere 
rationem  sui  oppositi  sine  falsitate ;  non  enim  potest 
resolvere  albedinem  in  rationem  albedinis  et  nigre- 
dinis.  Sed  actus  purus  et  ratio  potentiue  opponunlur. 
Ergo  impossibile  est  quod  intellectus  noster  resolvat 
sine  falsitate  divinum  intelligere,  quod  est  realiter 
actus  purus,  in  rationem  intellectus  potentise,  et  in 
rationem  actus  intelligendi. 

Quarto.  Non  minus  repugnat  Deo  quod  ponatur 
in  eo  ratio  potentiee  intellectivie,  quam  ratio  mate- 
rise  :  quia  intellectus  est  materia  in  genere  intelligi- 
bilium,  nec  aliquam  naturam  babet  in  actu,  nisi 
quod  possibilis  est  vocatus,  ut  dicit  Philosopbus, 
3.  de  Anima  (t.  c.  18),  et  Commentator,  ibidem. 
Sed  in  tantum  Deus  est  actus  purus,  quod  non  potest 
intellectus  sine  falsitate  considerare  in  eo  rationem 
materiae.  Ergo,  pari  ratione,  in  tantum  est  purum 
intelligere. 

C.   —  SOLUTIONES 

AD    ARGUMENTA   CONTRA    SECUNDAM    CONCOJSIONEM 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  omnia  ista, 
dicitur  quod  bene  probant  quod  divinus  intellectus 
non  se  habet  ad  suum  intelligere,  sicut  potentia 
ad  suum  actum  ;  et  quod  intellectus  qui  hoc  intelli- 
git,  falsus  est.  Sed  non  probant  quin  Deus  sine  fal- 
sitate  possit  intelligi  ut  intellectus  et  ut  intelligere. 
Unde  in  Deo  estaliquid  correspondens  utrique  rationi, 
scilicet  rationi  intellectus,  et  rationi  intellectionis. 
Verumtamen  ratio  intellectus  duo  includit  in  crea- 
tis,  scilicet :  potentialitatem,  et  illa  non  convenit  Deo; 
item,  ralionemactusprimi,  quae  est  perfectio  naturai 
fixa  et  quiete  manens,  et  quantum  ad  hoc  convenit 
Deo.  Similiter,  ratio  intellectionis,  in  creatis,  inclu- 
dit  imperfectionem ,  scilicet  dependentiam  ab  actu 
primo,  et  quemdam  fluxum ;  et  quanlum  ad  hoc, 
non  competit  Deo.  Includit  etiam  rationem  actus 
ultimi,  qui  non  est  ulterius  complebilis  per  aliuiu 
actum;  et  ita  competit  Deo.  Et  secundum  hoc,  ratin- 
oes  vadunt  viis  suis. 

Ad  argumentum  factum  in  principio  queetionis, 
respondet  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  14,  art.  2,  ftd 
2um,  quod  «  moveri  et  pati  sumuntur  saquivoce, 
secundum  quod  intelligere  dicitur  moveri ,  vel  pati. 
Non  enim  intelligere  est  motus  qui  est  actus  imper- 
fecti,  qui  est  ab  alio  in  aliud ;  sed  actus  perfecti, 
exsistens  in  ipso  agente.  Taliter  autem  accipiendo 
motum,  concedit  Augustinus,  8.  Super  Cren.  od 
litteram  (cap.  20),  quod  spiritus  creator  movetur, 
linii  per  tempus,  nec  per  Locum.  Accipit  enim  motum 
large,  pro  omni  operatione,  prout  intelligere  el  velle 


DISTINCTIO  XXXV.  —   QUjESTIO    II. 


371 


dicuntur  quidam  motus,  ut  exponit  sanctus  Thomas, 
1  p.,  q.  9,  art.  1,  ad  l""1.  Pati  autem  non  est  de 
ratione  intellectionis,  nisi  illius  qiuc  procedit  de 
poteutia  in  actum.  Unde  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  56,  art.  1,  ad  3um,  dicit  quod  «  pati  convenit 
intellectui,  secundum  quod  est  in  potentia ;  unde 
non  hahet  locum  in  intellectu  angclico ,  maxime 
quantum  ad  hoc  quod  intelligit  seipsum  ».  —  Haec 
ille.  —  Et  multo  minus  in  Deo,  cum  non  solum 
essentia  divina  sit  forma  intelligihilis  in  actu,  sicut 
essentia  angeli;  immo  est  ipse  intellectus  divinus; 
quod  non  convenit  essentioe  angelicaj,  quae  non  est 
intellectus  suus.  Dico  igitur  quod  tunc  intelligere 
est  moveri  et  pati,  quando  intellectus  procedit  de 
potentia  in  actum;  non  autem  uhi  intellectus  et 
intelligere  est  actus  purus,  sicut  est  in  Deo. 
Et  huec  de  qusestione  dicta  sufficiant. 


QU.ESTIO  II. 

UTRUM  ESSENTIA   DIVJNA  SIT  OBJEGTUM  AMQUATUM 
SUI  INTELLEGTUS 

Jterum  circa  eamdem  distinctionem  quae- 
ritur  :  Utrum  essentia  divina  sit  obje- 
ctum  adaequatum  sui  intellectus. 

Et  arguitur  quod  non.  Deus  cognoscit 
alia  a  se ;  igitur  qusestio  falsa.  Antecedens  patet  ex 
fide. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Actus  cognitivus  sumit 
distinctionem  et  speciem  ah  ohjecto,  et  dependet  ah 
ipso  quodammodo,  ut  patet,  2.  de  Anima  (t.  c.  33). 
Sed  divinus  intellectus  non  dependet  ah  aliquo  extra 
se.  Igitur  ohjectum  illius  intellectus  non  est  aliquid 
extra  se;  et  sic,  qusestio  vera. 

In  hac  qusestione  erunt  duo  articuli.  In  primo, 
videbitur  de  ohjecto  divini  intellectus.  In  secundo, 
videhitur  de  conditionihus  divinse  scientige. 

ARTIGULUS  I. 

DE  OBJECTO  DIVINI  INTELLECTUS 

A.  —  GONGLUSIONES 

Quantuni  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  sola  divina  eseeatia  est 
primum  et  (a)  per  se  principale  objectum  divinl 

intcllectus. 

Istam  conclusionem  prohat  sic  sanctus  Thomas, 
1.  Contra  Ceniiles,  cap.  48  :  «  Illa  res  solum  est 

(»)  et.  —  Om.  Pr. 


per  se  et  primo  ab  intellectu  cognita,  cujus  specie 
intelligitur ;  operatio  enim  proportionatur  formao  quae 
est  operationis  principium.  Sed  illud  quo  Deus 
intelligit,  nihil  aliud  est  quam  sua  essentia,  ut  pro- 
hatum  est.  Ergo  intellectum  ah  eo  primo  et  per  se, 
nihil  aliud  est  quam  ipsemet.  »  —  Secundo  sic  : 
«  Operatio  intellectualis  speciem  et  nohilitatem 
hahet,  secundum  illud  quod  est  primo  et  per  se 
intellectum ;  cum  hoc  sit  ejus  objectum.  Si  igilur 
aliud  a  se  intelligeret,  quasi  per  se  et  prirno  intel- 
lectum,  ejus  operatio  intelligibilis  speciem  et  nobi- 
litatem  haberet  secundum  illud  quod  est  aliud  ab 
ipso.  Hoc  autem  impossibile  est,  cum  sua  operatio 
sit  ejus  essentia,  ut  ostensum  est.  Sic  igitur  impos- 
sibile  est  quod  intellectum  a  Deo  primo  et  per  se, 
sit  aliud  ab  ipso.  »  —  Tertio  sic  :  «  Intellectum  est 
perfectio  intelligentis.  Secundum  hoc  enim  intelle- 
ctus  est  perfectus,  quod  in  actu  intelligit ;  quod  qui- 
dem  est  per  hoc  quod  est  unum  cum  eo  quod  intel- 
ligitur.  Si  igitur  aliquid  aliud  a  Deo  sit  primo  intel- 
lectum  ab  eo,  erit  aliquid  aliud  perfectio  ipsius,  et 
eo  nobilius  ;  quod  est  impossibile.  »  —  Has  ratio- 
nes  ponit  ibidem  in  forma. 

Eamdem  conclusionem  tenet,  1  p.,  q.  14,  art.  5. 

Secunda  conclusio  est  quod  Deus  counoscit  alia 
a  se  sieut  in  essentia  sua  visa. 

Istam  probat,  ibidem,  cap.  49  :  «  Effectus  cognitio 
sufficienter  habetur  per  cognitionem  causse ;  unde 
scire  dicimur  unamquamque  rem ,  cum  causam 
cognoscimus.  Ipse  autem  Deus  est  per  suam  essen- 
tiam  causa  essendi  aliis.  Gum  igitur  suam  epsentiam 
plenissime  cognoscat,  oportet  ponere  quod  etiam  alia 
cognoscat.  »  —  Secundo  sic  :  «  Similitudo  omnis 
effectus,  in  sua  causa  aliqualiter  prseexsistit ;  cum 
omne  agens  agat  sibi  simile.  Omne  autem  quod  est 
in  aliquo,  est  in  eo  per  modum  ejus  in  quo  est.  Si 
igitur  Deus  aliquarum  rerum  est  causa,  cum  ipse 
secundum  suam  naturam  sit  intellectualis,  simili- 
tudo  causati  sui  erit  in  eo  intelligibiliter.  Quod 
autem  in  aliquo  (a)  est  per  modum  intelligibilem , 
ab  eo  intelligitur.  Deus  igitur  res  alias  a  (6)  seipso 
vere  intelligit.  »  —  Hsec  ille. 

Istam  autem  rationem  magis  explicat,  de  Veri- 
tate,  q.  2,  art.  3,  ubi  dicit  :  «  Sciendum,  inquit, 
quod,  cum  omne  agens  agat  in  quantum  est  actu, 
oportet  quod  illud  quod  per  agens  efficitur,  aliquo 
modo  sit  in  agente ;  et  inde  est  quod  omne  agens  agit 
sibi  simile.  Omne  autem  quod  est  in  altero,  est  in 
eo  per  modum  recipientis;  unde,  si  principium 
activum  sit  materiale,  effectus  ejus  est  in  eo  quasi 
materialiter,  quia  velut  in  virtute  quadam  materiali; 
si  autem   sit  inmiateriale  activum   principium,  et 


(a)  aliquo.  —  co  Pr. 
(6)  a.  —  Oin.  Pr. 


372 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


effeclus  ejus  erit  immaterialiter  in  eo.  Dictum  est 
autem  supra  quod  secundum  hoc  aliquid  cognosci- 
tur  al)  alio,  secundum  quod  in  eo  recipitur  immate- 
rialiter.  Et  inde  est  quod  principia  activa  materia- 
lia  (<x)  non  cognoscunt  suos  effectus,  quia  effectus 
sui  non  sunt  in  eis  secundum  quod  cognoscibiles 
sunt,  quia  malerialiter ;  sed  in  principiis  activis 
immaterialibus  elfectussuntsecundum  quod  cognos- 
ciJtiles  sunt,  quia  immaterialiter  (6).  Unde  omne 
principium  activum  immatei'iale  cognoscit  suum 
effecUini ;  et  inde  est  quod  in  libro  de  Causis  dicitur 
quod  intelligentia  cognoscit  id  quod  est  sub  se,  in 
quantum  est  causa  ejus  (y).  Unde,  cum  Deus  sit 
rerum  immaleiiale  principium  activum,  sequitur 
quod  apud  ipsum  sit  earum  cognitio.  »  —  Hsec 
ille. 

Eamdem  probationem  ponit,  1  p.,  q.  14,  art.  5. 

Tertia  conclusio  :  Quod  Deus  cognoscitresalias 
a  se  propria  eognilione,  id  est,  non  solum  in 
communi,  sed  etiam  in  quantum  sunt  ab  invi- 
cem  distinctse. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  1. 
Contra  Centiles,  cap.  50,  sic  :  «  Nihil  in  aliqua  re 
esse  potest,  quod  non  sit  a  Deo  causatum,  mediate 
vel  immediate.  Cognita  autem  causa,  cognoscitur 
ejus  effectus.  Quidquid  igitur  est  in  quacumque  re, 
potest  cognosci,  cognito  Deo,  et  omnibus  causis 
mediis  qiue  sunt  inter  Deum  et  res.  Sed  Deus  se- 
ipsum  cognoscit,  et  omnes  causas  medias  quse  sunt 
inter  ipsum  et  rem  quamlibet.  Quod  enim  seipsum 
perfecte  cognoscat,  jam  ostensum  est.  Seipso  autem 
cognito,  cognoscit  quod  ab  ipso  immediate  est;  quo 
cognito,  cognoscit  iterum  quod  ab  illo  immediate 
est;  et  sic  de  omnibus  mediis  usque  ad  ultimum 
effeclum.  Ergo  Deus  cognoscit  quidquid  est  in  re. 
Hoc  autem  est  babere  propriam  et  completam  cogni- 
tionem  de  re,  cognoscere  scilicet  omnia  quac  sunt  in 
re,  communia  et  propria.  Deus  ergo  propriam  de 
rebus  habet  cognitionem,  secundum  quod  sunt  ab 
invicem  distinctae.  »  —  Haec  ille.  —  Istam  rationem 
etiam  ponit,  de  Veritate,  q.  2,  art.  4;  etl  p.,  q.  14, 
art.  6.  —  Secundo  sic  :  «  Distinctio  rerum  non  potest 
esseacasu  ;  habetenim  cerlumordinem.  Oportetergo 
ex  alicujus  causse  intentione,  distinctionem  esse 
in  rebus.  Non  aulem  ex  intentione  alicujus  causa* 
per  necessitalcni  naturae  agentis;  quia  natura  deter- 
minaturad  unum,  el  sic  nullius  rei  per  necessita- 
tem  naturae  agentis,  intentio  potest  esse  ad  multa, 
in  quantum  distincta  sunt.  Restat  ergo  quod  distin- 
ctio  in  rebus  provenit  ex  intentione  alicujus  cogno- 
scentis.    Videtur  autem  proprium  esse  intellectus, 


materialia.  —  naturalia  Pr. 
(5)  a  verbo  sed,  usque  ad  immatcrialiter,  oin.  Pr. 
(y)  ejits.  —  ci  Pr. 


rerum  distinctionem  considerare;  unde  et  Anaxa- 
goras  distinctionis  principium  intellectum  posuit. 
Universalis  autem  rerum  distinctio  non  potest  esse 
ex  intentione  alicujus  causarum  secundarum ;  quia 
omnes  hujusmodi  causse  sunt  de  universitate  causa- 
torum  distinctoruin.  Est  igitur  hoc,  primse  causae, 
quse  per  seipsam  ab  omnibus  aliis  distinguitur, 
intendere  distinctionem  rerum  omnium.  Ergo  Deus 
cognoscit  res  ut  distinctas.  »  —  Tertio  sic  :  «  Qui- 
cumque  cognoscit  perfecte  aliquam  naturam  univer- 
salem,  cognoscit  modum  quo  natura  illapotest  haberi ; 
sicut  qui  cognoscit  albedinem,  scit  quod  recipit 
magis  et  minus.  Sed  ex  diverso  modo  essendi,  con- 
stituuntur  diversi  gradus  entium.  Si  igitur  Deus 
cognoscendo se,  cognoscit  naturam  universalem  entis, 
non  autem  imperfecte,  quia  ab  eo  omnis  imperfectio 
longe  est,  ut  supra  probatum  est,  oportet  quod 
cognoscat  omnes  gradus  entium.  Et  sic  de  rebus  aliis 
a  se  habebit  propriam  cognitionem.  »  —  Haec 
ille. 

Quarta  conclusio  est  quod  Deus  eoynoscit  res 

singulares. 

Istam  probat,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  05  : 
«  Cognitis  principiis  ex  quibus  constituitur  essentia 
rei,  necesse  est  rem  illam  cognosci ;  sicut  cognita 
anima  rationali  et  corpore  tali,  cognoscitur  homo. 
Singularis  autem  essentia  constituitur  ex  materia 
designata  et  forma  individuata,  sicut  Socratis  esscn- 
tia  ex  hoc  corpore  et  ex  hac  anima ;  ut  essentia 
hominis  universalis,  ex  anima  et  corpore;  ut  patet, 
7.  Metapliysicoe  (t.  c.  34);  unde,  sicut  haec  cadunt 
in  diffinitione  hominis  universalis,  ita,  illa  caderent 
in  diffinitione  Socratis,  si  posset  diffiniri.  Cuicum- 
que  igitur  adest  cognitio  materise,  et  eorum  per  quae 
materia  designatur,  et  formoe  in  materia  individuatae, 
ei  non  potest  deesse  cognitio  singularis.  Sed  Dei 
cognitio  usque  ad  materiam  et  accidentia  indivi- 
duantia  et  formas  pertingit.  Cum  enim  suum  intel- 
ligere  sit  sua  essentia,  oportet  quod  intelligat  omnia 
quse  sunt  quocumque  modo  in  sua  essentia  ;  in  qua 
quidem  in  virtute  sunt  omnia  quse  esse  quocumque 
modo  habent,  cum  sit  primum  et  universale  essendi 
principium ;  a  quibus  materia  et  accidens  non  possunt 
esse  aliena,  cum  materia  sit  ens  in  potentia,  et  acci- 
dens  sit  ens  in  alio.  Dico  igitur  Deo  cognitionem 
singularium  non  deesse.  »  —  Secundo  :  «  Natura 
generis  non  potest  cognosci,  nisi  ejus  differentiae 
primae  et  passiones  propriae  cognoscantur :  non  enim 
perfecte  sciretur  natura  numeri,  si  par  et  impar 
ignorarentur.  Sed  universale  el  singulare  sunl  diffe- 
rentiae  vel  per  se  passiones  entis.  Si  igitur  Deus, 
( Muiioscendo  essentiam  suam,  perfecte  cognoscit 
naturam  entis  communem,  oportet  quod  perfecte 
cognoscat  universale  et  singulare.  Sicut  autem  qod 
perfecte  cognoscerel  universale,  si  cognosceret  inten- 


DISTINCTIO   XXXV.  —    QU/ESTIO   II. 


373 


tionom  universalitatis,  et  non  cognosceret  rem  uni- 
versalem,  ut  (a)  liominem,  aut  animal;  ita  non 
perfecte  cognosceret  singulare,  si  cognosceret  ratio- 
nem  singularitatis,  et  non  cognosceret  hoc  aut  illud 
singulare.  »  —  Tertio  sic  :  «  Agens  est  honorabilius 
patiente  et  acto,  sicut  actus  polentia.  Forma  igitur 
quse  est  inferioris  gradus,  non  potest  producere  (6) 
suam  similitudinem  in  graduin  altiorem  ;  sed  forma 
superior  potest  producere  agendo  suam  similitudi- 
nem  in  gradum  inferiorem  ;  sicut  ex  virtutibus 
incorruptibilihus  stellarum  producuntur  formse  cor- 
ruptibiles  in  istis  inferioribus ;  virtus  autem  corru- 
ptibilis  non  potest  producere  formam  incorruptibi- 
lem.  Cognitio  autem  omnis  fit  per  assimilationem 
cognoseentis  et  cogniti.  Hoc  tamen  interest  cpiod  in 
cognitione  humana  ,  assimilatio  fit  per  actionem 
rerum  sensibilium  in  vires  cognitivas  humanas ;  in 
cognitione  autem  divina,  e  converso  per  actionem 
formce  intellectus  divini  in  res  cognitas.  Forma  igi- 
tur  sensibilis  rei,  cum  sit  per  suam  materialitatem 
individuata,  suse  singularitatis  similitudinem  pro- 
ducere  non  potest  in  hoc  quod  est  omnino  immate- 
riale,  sed  solum  usque  ad  vires  quse  organis  mate- 
rialibus  utuntur.  Ad  intellectum  vero  perducitur 
per  virtutem  intellectus  agentis,  in  quantum  oinnino 
a  conditionibus  materisa  exuitur.  Et  sic  similitudo 
singularitatis  formse  sensibilis  non  potest  pervenire 
usque  ad  intellectum  hunianum.  Similitudo  autem 
formoe  intellectus  divini,  cum  pertingat  usque  ad 
rerum  minima  ad  quse  pertingit  causalitas  sua,  per- 
venit  usque  ad  singularitatem  formse  sensibilis  et 
materialis.  Intellectus  igitur  divinus  potest  cognos- 
cere  singularia;  non  autem  humanus.  »  —  Haec 
ille. 

Istam  rationem  explicat  in  de  Veritate,  q.  2, 
art.  5  :  «  Intellectus  humanus  non  cognoscit  formas 
singularium ;  Deus  autem  cognoscit.  Gujus  diversi- 
tatis  ratio  manifeste  patet,  si  consideretur  diversa 
habitudo  quam  habet  ad  rem ,  similitudo  rei  quse 
est  in  intellectu  nostro,  et  similitudo  rei  qua;  est  in 
intelleclu  divino.  Illa  enim  qiue  est  in  inlellectu 
nostro,  est  accepta  a  re  secundum  quod  res  agit  in 
intellectum  nostrum,  agendo  per  prius  in  sensum. 
Materia  autem,  propter  debilitatem  sui  esse,  quia 
est  in  potentia  ens  tantum,  non  potest  esse  princi- 
pium  agendi.  Et  ideo  res  quae  agit  in  animam 
nostram,  agit  solum  per  formam.  Unde  simililudo 
rei,  quse  imprimitur  in  sensum  nostrum,  et  per 
quosdam  gradus  depurata  usque  ad  intellectum  per- 
tingit,  est  tantum  similitudo  formse.  Sed  similitudo 
rerum ,  quse  est  in  intellectu  divino,  est  effectiva  rei. 
Res  autem,  sive  forte,  sive  debile  esse  participet,  hoc 
non  habet  nisi  a  Deo.  Et  secundum  hoc,  similitudo 
omnis  rei  in  Deo  prseexsistit ,  secundum  quod  res 


(a)  ut.  —  aut  Pr. 

(6)  vel  perducere.  —  Ad.  Pr. 


illa  a  Doo  participat  esse.  Unde  similitudo  immate- 
rialis,  quae  est  in  Deo,  non  solum  est  similitudo 
formse,  sed  materise.  Et  quia,  ad  hoc  quod  aliquid 
cognoscatur,  requiritur  quod  similitudo  ejus  sit  in 
cognoscente,  non  autem  per  modum  quo  est  in  re, 
inde  est  quod  intellectus  noster  non  intelligit  singu- 
laria,  quorum  cognitio  ex  materia  dependet;  quia 
non  est  in  eo  similitudo  materise ;  non  autem  pro- 
pler  hoc  quod  similitudo  est  in  eo  immaterialiter. 
Sed  intellectus  divinus,  qui  habet  similitudinem 
materise,  quainvis  immaterialiter,  potest  singularia 
cognoscere.  »  —  Hsec  ille. 

Eamdem  probationem  ponit,  1  p.,  q.  14,  art.  11. 

Et  nota  quod  omnes  istse  demonstrationes  fun- 
dantur  super  hoc  quod  similitudines  rerum  sunt  in 
Deo  intelligibiliter ;  quod  cognoscitur  ex  hoc  quod 
Deus  est  causa  omnium  ;  et  non  fundantur  super 
hoc  quod  Deus  est  creativus  rerum,  sicut  quidam 
false  putant.  Sciendum  etiam  quod  aliud  est  habere 
propriam  cognitionem  de  re,  et  cognoscere  illam  in 
singulari.  Primo  modo  enim  cognoscere,  estcognos- 
cere  rem  secundum  propriam  rationem  speciei  suse; 
sed  ad  secundum  requiritur  quod  cognoscatur  mate- 
ria  individualis,  vel  illud  quod  individuat  naturam 
specificam,  quidquid  sit  illud. 

Quinta  conclusio  est  quod  creaturse  intellectse 
a  Deo,  sunt  intellecta  respectu  divini  intelle- 
ctus. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Thomas,  1. 
Sentent.,  dist.  35,  q.  1 ,  art.  2  :  «  Sciendum,  inquit, 
quodintellectumdupliciterdicitur,  sicutetvisum.Pri- 
mum  est  ipsa  species  rei  visibilis  in  pupilla  etsistens, 
quse  est  etiam  perfectio  videntis,  et  principium  visio- 
nis,  et  mediuni  rei  visibilis.  Est  etiam  visum  secun- 
dum,  quod  est  ipsa  res  extra  visum  exsistens.  Simi- 
liter  primum  intellectum,  estsimilitudorei  intellectse 
in  intellectu  exsistens;  etsecunduni  intellectum,est 
ipsa  res,  quse  per  simililudinem  illani  intelligitur. 
Si  ergo  consideretur  intellectum  primum  ,  nihil 
aliud  intelligit  Deus  nisi  se;  quia  non  recipit  spe- 
cies  per  quas  cognoscat,  sed  per  essentiam  suam, 
quae  est  similitudo  omnium  rerum,  cognoscit.  Sed  si 
accipiatur  intellectum  secundum,  sic  non  tantum 
intelligit  se,  sed  alia.  Secundum  primum  modum , 
dicit  Philosophus,  12.  Metaphysicse  (t.  c.  51),  quod 
Deus  intelligit  tantum  se.  »  —  Hsec  ille. 

Illam  autem  similitudinem ,  scilicet  de  primo 
intellecto  et  secundo  intellecto,  ponit,  de  Veritate, 
q.  3,  art.  2,  ubi  dicit  quod  species  qua  intellectus 
formatur  ut  intelligat  in  actu,  est  primum  quo  intel- 
ligitur.  Ex  hoc  autem  quod  est  effectus  in  actu  per 
talem  formam,  operari  jam  potest,  formando  rerum 
quiddilates,  et  componendo  et  dividendo.  Unde  ipsa 
quidditas  formata  in  intellectu,  vel  etiam  compositio 
et  divisio,  est  quoddam  operatum  ipsius;  per  quod 


374 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


tamen  intellectus  venit  in  cognitionem  rei  exterio- 
ris.  Et  sic  est  secundum  quo  intelligitur.  »  —  Hsec 
ille.  —  Et  ibidem ,  sic  ait  :  «  Forma  in  intellectu 
potest  esse  dupliciter.  Uno  modo ,  ita  quod  sit  prin- 
cipium  actus  intelligendi ,  sicut  forma  quae  est 
intelligentis  in  quantum  esL  intelligens;  et  hsec  est 
similitudo  intellecti  ab  eo.  Alio  modo,  ita  quod  sit 
terminus  actus  inlelligendi ,  sicut  artifex  inlelli- 
gendo  excogilat  formam  domus,  et  cum  illa  forma 
sit  excogitata  per  actum  intelligendi  et  quasi  per 
actum  effecta,  non  potest  esse  principium  actus 
intelligendi ,  ut  sit  primum  quo  intelligitur,  sed 
magis  se  habet  ut  intellectum  quo  intelligens  aliquid 
operatur;  nihilominus  tamen,  forma  praedicta  est 
secundum  quo  intelligitur,  quia  per  formam  exco- 
gitatam  artifex  inlelligit  quod  operandum  est.  »  — 
H;ec  ille. 

Eamdem  sententiam  ponit  in  forma,  de  Potentia 
Dei,  q.  9,  art.  5  :  «  Illud,  inquit,  quod  est  per  se 
intellectum,  non  est  res  illa  cujus  notitia  per  intel- 
lectum  habetur;  cum  illa  quandoque  sit  intellecta 
in  potentia  tantum,  et  sit  extra  intelligentem ,  sicut 
cum  homo  intelligit  res  materiales,  ut  lapidem,  vel 
animal,  aut  hujusmodi,  cum  tamen  oporteat  quod 
intellectum  sit  in  intelligente,  et  unum  cum  ipso. 
Neque  etiam  intellectum  per  se,  est  similitudo  rei 
intellectae,  per  quam  informatur  inlellectus  ad  intel- 
ligendum.  Intellectus  enim  non  potest  intelligere, 
nisi  secundum  quod  fit  actu  per  hanc  similitudi- 
nem  ;  sicut  nihil  aliud  potest  operari  secundum  quod 
est  in  potentia,  sed  secundum  quod  fit  actu  per  ali- 
quain  formam.  Haec  igitur  similitudo  se  habet  in 
intelligendo,  sicut  intelligendi  principium,  ut  calor 
est  principium  calefactionis ;  non  sicut  intelligendi 
terminus.  Hoc  ergo  est  primo  et  per  se  intellectum, 
quod  intellectus  in  seipso  concipit  de  re  intellecta, 
sive  illud  sit  diffinitio,  sive  aliqua  enunciatio,  secun- 
diun  quod  ponuntur  duae  operationes  intellectus,  in 
3.  de  Anirna  (t.  c.  22).  Hoc  autem  ab  intellectu 
conceptum  interius ,  dicitur  verbum.  »  —  Haec 
ille. 

Sciendum  tamen  quod,  1  p.,  q.  85,  art.  2,  dicit 
quod  ((  illud  quod  primo  intelligitur  a  nobis,  est  res, 
cujus  species  intelligibilis  est  similitudo  ».  Et  q.  87, 
art.  3,  dicit  quod  «  illud  quod  primo  cognoscitur  ab 
intellectu  nostro,  est  natura  rei  materialis  ».  —  Sed 
illud  non  repugnat  praedictis.  Nam,  q.  85,  in  art.  2, 
non  intendit  nisi  quod  species  quae  est  principium 
intelligendi,  non  est  illud  quod  primo  intelligitur. 
In  quwstione  autem  87,  art.  3,  intendit  quod  actus 
intelligendi  non  primo  intelligitur  ab  intellectu 
nostro;  sed  natura  rei  materialis  intelligitur  prius 
(puani  Bpecies  intelligibilis  et  quam  actus  intelligendi. 
Gum  quo  stat  quod  verbuin  interius  conceptum  de 
iv,  sit  primum  quod  intelligitur,  sicut  illud  ad 
quod  immediate  actus  intelligendi  terminatur.  Sed 
res  extra  etiam  intelligitur  eodem  actu  quo  intelli- 


gitur  verbum.  Et  ideo  quodlibet  eorum  potest  dici 
primum  intellectum,  hoc  est,  per  primum  actum 
intellectus  cognitum.  Narn  talis  conceptio  est  a  simi- 
litudo  essentiae  rei,  et  est  quodammodo  quiddita-  et 
natura  rei ,  secundum  esse  intelligibile ,  et  non 
secundum  esse  naturale  »,  prout  est  in  rebus, 
secundum  quod  dicit  sanctus  Thomas,  8.  Quodli- 
beto,  q.  2,  art.  2.  Actus  autem  inlelligendi  et  species 
intelligibilis  non  cognoscitur  («)  nisi  per  acturn 
secundum,  scilicet  reflexum,  qui  supponit  actum 
rectum.  Et  sic  apparet  quod  non  est  in  dictis  illis 
contradictio. 

Sciendum  quod  non  credo  ipsum  ex  intentione 
posuisse,  quod  primum  visum  ab  oculo  corporali  sit 
species  quae  est  in  pupilla  ;  sed  solum  exempli  causa. 
Quod  patet :  quia,  4.  Sentent.,  dist.  17,  q.  2,  art.  5, 
ad  3um,  dicit  quod  «  visus  particularis  non  potest 
cognoscere  nisi  illud  cujus  species  spiritualiter  in 
pupilla  potest  accipi ;  et  ideo  visus  non  potest  com- 
prehendere  actum  suum  ».  —  Ex  quo  patet  quod 
sola  colorata  potest  videre,  vel  lucida,  quia  soluin 
illorum  species  in  visum  recipiuntur,  et  non  actuin 
suum,  nec  species  qua  informatur,  secundum  men- 
tem  ejus.  —  Item,  3.  Sentent.,  dist.  23,  q.  1, 
art.  2,  ad  3um,  dicit  quod  inter  potentias  animae, 
solus  intellectus  reflectitur  supra  se,  cognoscendo 
naturam  sui  et  eorum  quae  ipsius  sunt.  Addit  etiam 
quod,  licet  una  potentia  sensitiva  possit  cognoscere 
actum  alterius,  nulla  tamen  talis  potentia  potest 
reflecti  supra  se,  cognoscendo  actum  suum  ;  «  quia 
oporteret  quod  instrumentum  quo  cognosceret  se, 
caderet  medium  inter  ipsam  potentiam  et  instru- 
mentum  quo  cognoscebat  prius.  »  —  Haec  ille.  —  Istud 
autem  oeque  concludit  de  specie,  sicut  de  actu  vel 
potentia.  Sicut  enim  oporteret  quod  organum  esset 
medium  inter  potentiam  et  actum  suum,  si  illuin 
cognosceret ;  ita  arguitur  de  specie.  Et  hujus  causa 
est  :  quia  sensibile  positum  supra  sensum,  non  facit 
sensationem.  —  Item,  Quodlibeto  10,  q.  4,  art.  1, 
ubi  quaerit :  utrum  anima,  quidquid  intelligit,  intel- 
ligat  in  prima  veritate,  —  dicit,  in  responsione  ad 
2um  :  «  Illud  quo  cognoscimus  sicut  instrumonto, 
oportet  nobis  esse  primo  notum  ;  et  sic  cognoscimus 
conclusiones  per  principia  naturaliter  nota,  ad  quB 
naturaliter  comparatur  intellectus  agens,  aicul  id 
instrumenta,  ut  dicit  Comnientator,  3.  de  Anima, 
Sed  illud  quo  cognoscimus  sicut  forma  cognosi vntis, 
non  oportet  esse  notum ;  quia  nec  oculus  videt  linvni, 
quae  est  de  ejus  (6)  compositione,  nec  speciem  per 
quam  videt.  Et  ita  non  est  necessarium,  ut  quicuni- 
que  intelligit  aliquid,  intelligat  intellectum  suuin, 
quo  intelligit,  vel  lumen  intelligibile.  »  —  Heec  ille. 
—  Ex  quo  patet  mens  ejus. 


(a)  cognoscitur.  —  Om.  Pr. 
(6)  ejus.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO  XXXV.  —  QU^ESTIO   II. 


375 


B.  —  OBJECTIONES 

§   1.    —   CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  quorumdam.  —  Sed  contra  pri- 
mamconclusionemarguitur(apud  Aureolum,dist.35, 
q.  2),  probando  quod  non  sola  essentia  divina  sit 
primum  ohjectum  sui  intellectum. 

Prlmo.  Quia  nulla  potentia  attingit  aliquid,  quod 
non  participat  formaliter  rationem  sui  ohjecti ;  ut 
patel  quod  visus  non  cognoscit  nisi  coloratum  vel 
luininosum.  Sed  divinus  intellectus  attingit  creatu- 
ras,  quce  non  sunt  sua  essentia  formaliter.  Ergo  sua 
essentia  non  est  objectum  adiequatum  sui  intel- 
lectus. 

Secundo.  Nulla  potentia  cognitiva  ponit  differen- 
tiam  inter  suum  formale  objectum  et  alia;  visns 
enim  non  distinguit  inter  colorem  et  dulcedinem  vel 
saporem,  sed  hoc  pertinet  ad  sensum  communem 
qui  cognoscit  utrumque.  Sed  divinus  intellectus 
ponit  differentiam  inter  essentiam  suam  et  omnia 
creata  ;  novit  enim  Deus  quod  per  essentiam  differt 
ab  eis.  Ergo  sua  essentia  non  est  objectum  adeequa- 
tum  suae  intellectionis  vel  scientise. 

Tertio.  Nullus  intellectus  angelicus  vel  humanus 
est  nobilior  divino  intellectu.  Sed  ens,  secundum 
suum  totum  ambitum,  est  objectum  intellectus 
angelici  vel  humani.  Ergo  multo  fortius  erit  obje- 
ctum  intellectus  divini ;  cum  potentia  nobilior  habeat 
objectum  universalius  et  latius;  sicut  patet  quod  (oc) 
sensus  communis  habet  objectum  latius  quolibet 
sensu  particulari,  et  imaginatio  latius  quam  sensus 
communis,  et  intellectus  universalius  quam  imagi- 
natio  aut  sensus. 

Quarto  sic.  Habitus  metaphysicse  est  maxime  pro- 
prius  ipsi  Deo ;  dicit  enim  Philosophus,  1.  Meta- 
pln/sicx,  quod  habet  maxime  hunc  Deus;  unde 
Deus  scientiarum  est.  Sed  constat  quocl  metaphy- 
sica  habet  totum  ambitum  entis  pro  objecto  adaequato, 
ut  patet  ex  4.  et  6.  Metaphysicse.  Ergo  et  divina 
scientia  habet  illud  pro  objecto,  et  non  solum  essen- 
tiam  suam. 

Quiuto.  Scientia  divina  non  subalternatur  nostra 
metaphysicae.  Sed  subalternaretur,  nisi  scientia  Dei 
haberet  pro  objecto  adsequato  totalem  ambitum  entis; 
quia  tunc  objectum  divinse  scientise  clauderetur  sub 
objecto  nostroe  scientiee,  cum  divina  essentia  conti- 
neatur  sub  ente.  Ergo  idem  quod  prius. 

Sexto.  Illud  est  objectum  divini  intellectus,  et 
sub  illa  ratione,  sub  qua  divina  intellectio  termina- 
turad  illud.  Sed  divinus  intellectus  intelligit  lapidem 
sub  ratione  lapidis,  et  rosam  sub  ratione  rosce,  et 
universaliter  omnia  sub  propriis  rationibus.  Ergo 
omnia  sunt  objecta  divini  intellectus  sub  propriis 
rationibus,  et  per  consequens  ens  secundum  totum 
suum  ambitum. 


(a)  sicut  patet  quod.  —  et  quod  Pr. 


Septimo.  Nobilissimae  potentise  debet  assignari 
nobilissimum  objectum.  Sed  ens  secundum  toliim 
suum  amhitum,  claudit  nobilitatem  divinse  essentiac, 
et  ultra  hoc  nobilitates  et  perfectiones  omnium  crea- 
torum.  Ergo  videtur  quod  sit  formale  ohjectum  divini 
intellectus. 

Octavo.  In  omni  potentia  habente  objectum  pri- 
marium  et  secundarium,  objectum  illud  habet  ratio- 
nem  objecti  adxquati,  quod  claudit  utrumque;  sicut 
patet  (a)  quod  intellectus  noster  cognoscit  primo 
materialia,  secundo  vero  immaterialia  et  abstracta, 
et  ideo  habet  pro  objecto  adeequato  aliquid  com- 
mune  ad  illa,  scilicet  ens  vel  verum.  Sed  divinus 
intellectus  cognoscit  essentiam  suam  primo;  crea- 
turas  vero  tanquam  objecta  secundaria.  Ergo  aliquid 
communeDeo  et  creaturoe,  est  objectum  adrcquatum 
ipsius. 

Nono.  Nulla  potentia  cognoscit  aliquid  suh  ratione 
universaliori ,  quam  sit  sua  ratio  ohjectiva.  Sed  Deus 
cognoscit  se  non  solum  sub  propria  ratione  divinita- 
tis  :  immo  in  quantum  ens.  Ergo  objectum  adaequa- 
tum  ipsius  non  est  propria  ratio  divinitatis,  sed  ens, 
in  quantum  ens. 

§   2.   —   CONTRA    SECUNDAM    CONCLUSIONEM 
ET    ULTIMAM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam  con- 
clusionem  et  ultimam,  arguit  Aureolus  (dist.  35, 
q.  2,  art.  1),  probando  quod  nulla  creatura  termi- 
nat  divinum  intelligere,  necut  objectum  primarium, 
nec  ut  secundarium. 

Primo  sic.  Impossibile,  inquit,  est,  quod  est  per- 
fectionis  in  Deo,  dependere  a  non  Deo ;  quia  bono- 
rum  nostrorum  non  indiget.  Sed  si  intellectio  divina 
terminaretur  ad  creaturas,  illa  intellectio,  cum  sit 
quaidam  Dei  perfectio,  dependeret  a  non  Deo  ;  quia 
ab  ipsis  creaturis  positis  in  esse  prospecto,  vel  relu- 
centibus  in  essentia  sua  tanquam  in  speculo  ;  impos- 
sibile  enim  est  intellectionem  (6)  terminatam  ad 
aliquod  objectum,  manere  sine  illo  objecto.  Igitur 
nulla  intellectio  est  in  Deo,  quce  terminetur  ad  crea- 
turas  positas  in  esse  prospecto. —  Et  confirmatur.Quia 
omnis  perfectio  quae  est  in  Deo,  seque  esset  in  eo, 
circumscripto  omni  esse  creaturse,  sive  reali,  sive 
intentionali  et  diminuto.  Cum  igitur  intellectio,  si 
qua  sit  in  Deo  quoe  terminetur  ad  creaturas  in  esse 
intentionali  positas,  non  maneret  aeque  (y)  in  eo,  si 
tolleretur  hujusmodi  esse  intentionale,  patet  quod 
nulla  talis  intellectio  est  in  Deo.  —  Forte  dicetur 
quod  creatura  in  tali  esse  intellecto  posita,  non  est 
aliud  a  divina  essentia,  in  qua  relucet;  et  ita  intel- 
lectio  divina  non  dependet  a  non  Deo.  Ha?c  autem 


(a)  patet.  —  Om.  Pr. 

(6)  intellectionem.  —  intentionem  Pr. 

(y)  maneret  seque.  —  valeret  esse  Pr. 


376 


LIBRl    I.    SENTENTIARUM 


evasio  non  procedit.  Creatura  enim  in  tali  esse  posita, 
habetesse  diminutum  tantum  et  intentionale.  Essen- 
tia  vero  divina  habet  esse  principalissimum  reale. 
Quare  differt  ab  essentia,  tanquam  creatura,  sub 
esse  diminuto  posita,  a  Creatore.  Si  igitur  inconve- 
niens  reputatur  quod  divina  essentia  dependeat  coexi- 
genter  a  creatura,  prout  ponitur  in  esse  reali,  multo 
fortius  debet  impossibile  reputari,  quod  ab  ea  depen- 
deat  prout  est  posita  sub  (<x)  esse  diminuto.  — 
Ulterius  forte  dicetur  quod  intellectio  non  dependet 
ab  objecto  secundario,  sed  ab  objecto  primario;  unde, 
sublata  omni  creatura,  et  omni  ejus  esse,  adhuc 
divina  intellectio  maneret,  terminata  ad  divinam 
essentiam,  ut  ad  objectum  primarium.  Hsec  autem 
evasio  non  procedit.  Aut  enim  tunc  remaneret  Deus 
intelligens  creaturas  per  intellectionem  terminatam 
ad  essentiaiu  suam,  nec  procedentem  ulterius  in 
creaturas ;  et  tunc  habetur  propositum ,  scilicet  quod 
illa  intellectio  qua  creaturas  intelligit,  non  termina- 
tur  ad  eas.  Si  autem  non  (6)  intelligeret  eas,  sic  pro- 
cedit  ratio,  scilicet  quod  intellectio  quae  est  Deus, 
sic  dependeret  a  creatura,  quod,  ipsa  circumscripta , 
remanere  non  posset. 

Secundo  sic.  Impossibile  est  divisionem  continui 
deficere  vel  cessare.  Sed  manifestum  est  quod ,  si 
divinus  intuitus  aliquid  extra  se  attingeret  objective, 
ponendo  illud  in  esse  prospecto,  de  necessitate  divi- 
sio  continui  esset  evacuata  in  intuitu  divino  et  pro- 
spectu.  Aut  enim  tantummodo  ponerentur,  in  ipsius 
intuitu,  omnes  partes  continui  divisse  et  distinctac, 
ut  non  relinquatur  ulterior  divisio ;  et  sic  habetur 
propositum,  quod  divisio  continui  erit  evacuata.  Aut 
ponerentur  tantum  aliquse  partes  sub  certo  numero, 
quarum  quoelibet  erit  divisibilis  ulterius.  Quod  esse 
non  potest.  Quia  tunc  divinus  intuitus  esset  in  po- 
tentia,  et  posset  sibi  aliquid  accrescere,  dividendo  vi- 
delicetunamquamqueillarum  partium ;  quinimmo(y) 
posset  sic  dividendo  procedere  in  infinitum,  sicut  et 
noster  intellectus.  Ergo  impossibile  est  quod  aliud  a 
Deo  ponatur  in  ejus  intuitu  vel  prospectu  in  actu ; 
qua  ratione  namque  aliquid  poneretur,  omnes  partes 
continui  ponerentur. 

Et  confirmatur  :  quia,  si  divinus  intuitus,  intelli- 
gendo  lineam  ac  dividendo  eam  in  partes,  quamli- 
bet  divisionem  poneret  in  prospectu ,  oporteret  dare 
unum  de  tribus  :  aut  quod  in  ipsius  prospectu  essent 
partes  indivisibiles,  ex  (o)  quibus  linea  componere- 
tur  (e),  et  in  quas  per  divinum  intuitum  scinderetur ; 
aut  quod  essent  partes  divisibiles,  et  sic  divino  intuitu 
aliquid  possel  accrescere  ;  aut  quod  solummodo  tota- 
litas  continui  esset  actu  (£)  in  ipsius  prospectu,  partes 

(<x)  sub.  —  ab  Pr. 

(C)  non.  —  nunc  Pr. 

(y)  quinimmo.  —  quamvis  Pr. 

(5)  ex.  —  in  Pr. 

(e)  componeretw.  —  poneretur  Pr. 

(?)  aclu.  —  Om.  Pr. 


vero  in  potentia  reducibili  ad  actum  successive,  redu- 
ctione  qua;  nunquam  cessaret,  sicut  accidit  in  nostro 
intellectu;ethoctotum  est  impossibile.  Quareneo— ■■ 
est  quod  si  continuum  et  ejus  pailes  intelligantur 
a  Deo,  quod  tarnen  in  ejus  intuitu  nOn  ponantur. 
Et  idem  est  de  omnibus  aliis  a  se  quse  intelligit. 

Tertio  sic.  Si  res  extrinsecaj  a  Deo  quas  intelliLiit, 
ponerentur  in  ejus  intuitu  et  prospectu,  sequeretur 
quod  in  divino  intuitu  esset  objective  magnitudo 
quoedam  infinita  actualiter.  Principium  namque 
mathematicum  est,  quod  magnitudo  crescit  in  inli- 
nitum,  et  quod  cuilibet  magnitudini  potest  fieri 
additio.  Cum  igitur  divinus  intellectus  plus  possil 
quam  humanus,  noster  autem  potest  ad  quamcum- 
que  magnitudinem  datam  addere,  necesse  est  quod 
divinus  hoc  possit.  Aut  igitur  procedit  continue  suc- 
cessive ;  quod  esse  non  potest,  nisi  sit  in  potentia  et 
imperfectus,  sicut  noster.  Aut  stat  in  aliqua  magni- 
tudine  finita;  et  tunc,  non  stat,  quia  ad  omne  fini- 
tum  potest  fieri  additio ;  unde  contradictio  est  quod 
stet  in  aliqua  magnitudine,  et  finita.  Aut  stabit  in 
magnitudine  (a)  infinita  objecta  suo  prospectui,  cui 
est  impossibile  fieri  additio.  Et  sic  propositum  habe- 
tur.  Sed  manifestum  est  quod  hoc  est  omnino  impos- 
sibile,  scilicet  magnitudinem  infinitam  esse  in  divino 
prospectu ;  quia  qua  ratione  ibi  poneretur,  eadem 
ratione  a  Deo  posset  conduci  in  effectum ;  quod  est 
impossibile.  Igitur  res  extrinsecae,  cum  intelligun- 
tur,  non  sunt  in  ipsius  prospectu. 

Quarto  sic.  Si  res  alise  a  Deo  ponerentur  in  ejus 
prospectu  et  intuitu  objective  dum  intelliguntur, 
sequitur  quod  omnes  species  numerorum  essent  actu 
positae  in  ejus  intuitu ;  intelligit  enim  Deus  omnes 
numeros.  Sed  manifestum  est  quod  processum  nume- 
rorum  in  infinitum  esse  evacuatum  et  exivisse  ad 
actum,  etiam  (6)  in  divino  prospectu,  impossibile 
est.  Quia,  aut  sistitur  in  numero  finito;  et  sic  ille 
est  in  potentia  ut  sit  radix  cubiti,  vel  quadrati,  et 
per  consequens  quadratus  ejusmodi  (y),  aut  cubitus, 
aut  duplus  possibilis  est.  Aut  sistitur  in  numero 
infmito,  et  hoc  est  contradictio ,  cum  numerus  non 
sit  aliud  nisi  totitas  quaedam  et  inclusio  multitudi- 
nis;  unde  idem  est  esse  numeratum,  et  esse  tot, 
quod  evidenter  clausionem  et  finitionem  includit. 
Si  dicatur  quod  illa  multitudo  in  qua  residet  divi- 
nus  intellectus  vel  intuitus,  non  est  mensurata  ali- 
quo  certo  numero,  sed  est  multitudo  non  numerata  ; 
hoc  non  tollit  rationem.  Divinus  namque  intuitus 
attingit  in  actu  omnem  multitudinem  numeratam, 
discedentem  (o)  ab  illa  multitudine  non  numerata; 
et  per  consequens  attingil  ultimum  numerum,  I 
quo  statim  proceditur  ad  illam  multitudinem  iulini- 


(a)  et  finita.  Aut  stabit  in  magnitudine. 

(6)  etiam.  —  Om.  Pr. 

(y)  ejusmodi.  —  ejus  Pr. 

(8)  discedentem.  —  descendentem  Pr. 


—  Om.  Pr. 


DISTINGTIO  XXXV.  —    QUiESTIO    II. 


377 


tam ,  si  (a)  ita  sit  quod  ponat  in  prospectu  omnes 
species  numerorum.  Sed  manifestum  estquod  talem 
numerum  impossibile  est  reperiri,  qui  immediate 
discedat  a  multitudine  infinila,  vel  ex  quo  imme- 
diatesittransitusad  eamdem.  Datoenim  tali  numero, 
cum  sit  linitus,  adhuc  potest  fieri  sibi  additio  in 
infinitum,  antequaui  consurgat  illa  multitudo  infi- 
nita.  Igitiu-  divinus  intuitus  non  ponit  in  actu  omnes 
species  numeroruui. 

Quinto.  Tu  supponis  quod  in  perfectionibus  spe- 
cificispotest  procedi  in  infinitum,itaquoduna  species 
potest  fieri  nobilis,  et  alia  nobilior  prima,  et  tertia 
nobilior  secunda ,  et  sic  in  infinitum.  Si  igitur  hoc 
sit  verum  :  aut  tota  ista  multitudo  specierum  est  in 
divino  intuitu  actualiter  et  sine  processu  ;  aut  non 
actualiter,  sed  sub  quodam  processu  ;  aut  nullo 
modo.  Non  primum  ;  quia  tunc  divinus  (6)  intuitus 
haberet  in  suo  prospectu  aliquam  creaturam,  in  infi- 
nitum  distantem  a  prima  specie.  Aut  enim  intuetur 
quamlibet  distantem  modo  finito  a  primaspecie;  et 
sic  non  erit  processus  possibilis  in  infinitum  in  spe- 
ciebus,  cujus  oppositum  tu  dicis.  Aut  intuetur  ali- 
quam  distantem  in  infinitum  in  nobilitate  et  perfe- 
ctione,  et  per  consequens  illa  erit  in  infinitum  nobi- 
lis  et  perfecta ;  quod  est  impossibile.  Nec  potest  dari 
secundum,  scilicet  quod  tota  illa  multitudo  sit  in 
divino  intuitu  sub  quadam  successione  et  processu ; 
quia  tunc  erit  potentialis  et  imperfectus.  Quare 
relinquitur  quod  nullo  modo. 

Heec  sunt  argumenta  ejus  ad  probandum  quod 
nihil  aliud  a  Deo  terminat  ejus  intuitum  per  modum 
objecti  primarii,  vel  secundarii. 

Secundo  loco  probat  (Ibid.),  contra  eamdem  con- 
clusionem ,  quod  creaturse  non  sunt  in  divino  intuitu, 
sicut  objecta  relucentia  in  divina  essentia. 

Primo  sic.  Quandocumque  aliquid  aspicitur  in 
aliquo  tanquam  in  speculo,  tunc  est  ibi  alius  actus 
videndi,  et  alia  species  sive  ratio,  qua  videlur  spe- 
culum,  et  qua  videtur  res  in  speculo;  sicut  mani- 
feste  patet  quod  speculum  videtur  per  speciem 
reprtesentantem  vitrum  (y)  et  figuram  ejus  ac  for- 
mam,  res  autem  videtur  per  speciem  propriam ; 
licet  concurrant  in  eodem  oculo  simul  species  rei  et 
species  speculi.  Sed,  secundum  te,  divinus  intelle- 
ctus  intuetur  creaturas  in  sua  essentia  quasi  in  spe- 
culo  relucentes.  Igitur  per  aliam  similitudinem 
videt  creaturas  quam  per  essentiam ,  alioquin  essen- 
tia  non  se  habebit  ut  speculum.  Cum  igitur  non  per 
aliam  similitudinem  videat  creaturas,  patet  quod 
essentia  non  se  habet  per  modum  speculi. 

Secundo  sic.  Deus  non  intelligit  creaturas  per 
reflexionem ;  actus  enim  reflexus  videtur  imperfe- 
ctior  quam  directus.  Sed  si  divinus  intuitus  primo 


(a)  si.  —  et  Pr. 

(6)  divinus.  —  Om.  Pr. 

(y)  vitrum.  —  intellectum  Pr. 


ferretur  in  essentiam ,  et  inde  procederet  ad  creatu- 
ras  quasi  per  quoddam  speculum,  videret  eas  per 
reflexionem  ;  quse  eniin  videntur  in  speculo,  viden- 
tur  per  lineam  retlexam.  Igitur  idem  quod  prius. 

Tertio  sic.  Impossibile  est  aliquid  relucere  obje- 
ctive,  nisi  potentiue  cognitivse  et  per  actum  cogniti- 
vum.  Sed,  secundum  te,  creaturse  relucent  in  divina 
essentia  speculariter,  et  divinus  intellectus  ex  hoc 
intelligit;  ita  quod  talis  relucentia  est  causa  quod 
intelligantur.  Ergo  prius  cognoscuntur  quam  intel- 
ligantur,  cum  tale  relucere  in  divina  essentia  non 
sit  aliud  quam  cognosci  et  esse  apparens.  Non  est 
ergo  ponenda  talis  relucentia  specularis. 

Quarto  sic.  Sicut  se  habet  intelleclio  ad  intelle- 
ctionem,  sic  intellectum  ad  intellectum  et  intuitum 
ad  intuitum.  Sed  intellectio  qua  Deus  intelligit  crea- 
turam,  non  est  aliud  ab  intellectione  qua  intelligit 
suam  essentiam.  Igitur  intuitum  per  intellectionem 
qua  intelligitur  creatura,  non  est  aliud  quam  intui- 
tum  per  intellectionem  qua  intelligitur  essentia.  Sed 
constat  quod  res  lucens  in  speculo  est  alia  a  speculo. 
Non  igitur  lucet  creatura  in  Deo  tanquam  in  spe- 
culo.  Immo  non  est  aliud  Deum  intelligere  creatu- 
ras,  quam  intelligere  suam  propriam  essentiam  ;  ita 
quod  non  sint  ibi  duo  intuita,  sed  unum  solum, 
videlicet  divina  essentia  ;  qua  cognita,  ipsa  non 
soluni  est  cognita,  immo  et  omnis  creatura  ;  non 
quidem  ut  lucens  in  ipsa,  quasi  per  intuitum  intuita, 
quia  essent  duo  intuita  et  duse  intuitiones. 

Quinto.  Non  alia  intellectione  (a)  intuetur  Deus 
creaturam,  quam  illa  qua  intuetur  essentiam  suam; 
immo  vidisse  essentiam  suam,  est  vidisse  omnem 
creaturam.  Sed  vidisse  (6)  speculum,  non  est  vidisse 
rem  in  speculo ;  immo  sunt  diversi  termini  et  diversa 
vidisse.  Ergo  creaturae  non  videntur  a  Deo  per  essen- 
tiam  suam  (y)  tanquam  per  speculum. 

Sexto.  Ratio  speculi  in  hoc  consistit  quod  est 
reflectens  similitudinem,  per  quani  fit  visio,  ad 
oculum  videntem.  Sed  manifestum  est  quod  divina 
essentia  non  (o)  recipit  similitudinem  creaturse,  nec 
eam  reflectit.  Ergo  nullo  modo  habet  rationem 
speculi. 

Septimo  dicit  quod  rationes  suprapositae  primo 
loco,  concludunt  manifeste  quod  creaturae  in  divina 
essentia  tanquam  in  speculo  non  relucent ;  nec  sunt 
in  divino  intuitu  tanquam  objecta  secundaria.  Quare 
illud  poni  non  potest.  —  Hoec  ille. 

Tertio  loco,  probat  (Ibid.)  ista  quce  dixit  esse 
secundum  mentem  beati  Augustini. 

Primo  sic.  Dicit  enim  Augustinus,  83.  Qusestio- 
num,  q.  46  :  Non  extra  se  quidquam  positum 
Deus  intuebatur,  ut  secundum  illud  constitueret 
quod  constituebatur ;  nam  hoc  opinari,  sacrile- 


(a)  intellectione.  —  intuitione  Pr. 
(6)  omnem  creaturam.  Sed  vidisse. 
(y)  suam.  —  Om.  Pr. 
(S)  non.  —  Om.  Pr. 


Om.  Pr. 


378 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


gum  est.  Sed  manifestum  est  quod  si  creaturoe  relu- 
cerent  in  divina  essentia  tanquam  objecta  secunda- 
ria,  tunc  aliquid  extra  se  positum  intueretur,  extra, 
inquam,  positum,  non  situaliter,  sed  entitative  ;  quia 
creatura  in  tali  esse  posita,  non  est  ipse  Creator. 
Ergo  sacrilegum  est  quod  creaturae  reluceant  in  Deo 
tanquam  objecta  secundaria. 

Secundo.  Rationes  illa?  qua?  sunt  in  mente  Crea- 
toris,  ad  quas  divinus  intellectus  aspicit,  et  quibus 
intuitis  dicitur  intuita  creatura,  ha?.,  inquam,  sunt 
incommutabiles  ac  principales,  respectu  creatura- 
rum ;  et  ipsse  (a)  vere  sunt,  quia  seternx  sunt;  qua- 
rum  participatione  fit,  ut  sit,  quidquid  est, 
quoquomodo  (6)  est,  secundum  Augustinum ,  ibi- 
dem.  Sed  manifestum  est  quod  creatura?,  si  reluce- 
rent  tanquam  objecta  secundaria,  non  haberent  istas 
conditiones  ;  quia  nec  vere  essent,  sed  tantum 
intentionaliter  et  diminute;  nec  essent  principales 
respectu  creaturarum,  immo  essent  ipsaemet  crea- 
turse  in  esse  diminuto ;  sed  nec  creatura?  essent  per 
participationem  illarum,  cum  nibil  participet  se. 
Unde  ista?  conditiones  non  possunt  competere  nisi 
divina?  essentia?  ;  qua?,  essentia ,  principalis  ac 
incommutabilis  est,  et  participatione  ejus  est  quid- 
quid  est.  Ergo  rationes  illse,  ad  quas  aspicit  divinus 
intellectus,  quibus  cognitis  dicuntur  ab  eo  cognita? 
creatura?,  non  sunt  illsc  creatura?  tanquam  objecta 
secundaria  relucentes,  sed  sunt  ipsamet  essentia 
divina,  qua  cognita  a  Deo  vere  dicuntur  coetera 
cognita  excellenter  et  eminenter. 

Tertio  sic.  Visio  illarum  rationum  est  beatifica 
nalura?  intellectiva?  (y).  Sed  hoc  non  esset,  si  hujus- 
modi  rationes  essent  creatura?  tanquam  objeeta 
secundaria  (3)  relucentes;  quia  visio  solius  divina? 
essentia?  est  beatifica.  Ergo  rationes  illse ,  quas  Deus 
aspicit,  quibus  visis  visa  est  omnis  creatura,  sunt 
ipsamet  divina  essentia. 

Quarto  sic.  Augustinus  distinguit,  super  Gene- 
sim  ad  littcram  (lib.  4,  cap.  22  et  23),  duo  genera 
visionum,  unum  quidem  rerum  in  proprio  genere 
el  in  seipsis,  et  aliud  in  Verbo.  Sed  manifestum  est 
quod,  si  relucerent  in  divina  essentia  tanquam  obje- 
cta  secundaria,  ita  quod  divinus  intuitus  primo  fer- 
retur  in  divinam  essentiam,  et  deinde  procederet 
ac  protenderetur  ad  creaturam,  tunc  ipsae  creatura? 
viderentur  in  se  et  in  proprio  genere.  Quamvis  enim 
ratio  videndi,  scilicet  divina  essentia,  esset  aliquid 
extra  proprium  geiius  earum,  hoc  tamen  non  impe- 
dit  quin  viderentur  in  proprio  genere  objectiw, 
quemadmodum  res  qua?  cognoscuntur  per  speciem, 
in  proprio  genere  cognoscuntur  u),   quamvis  spe- 


(a)  ipsx.  —  ideo  Pr. 
(6)  quoquomodo.  —  quando  Pr. 
(y)  beati/ica   naturaz    intellectiviv. 
inteUigentim  Pr. 

(8)  secundaria.  —  singularia  Pr. 
(e)  cognoscuntur.  —  Oin.  Pr. 


—    beatissima   verne 


cies,  qua?  est  ratio  videndi  vel  cognoscendi,  non  sit 
infra  genus  rei  cognita?.  Per  illam  igitur,  secundum 
mentem  Augustini,  Deus  non  sic  intelligit  creatu- 
ras,  quod  sint  in  ejus  prospectu  tanquam  objecta 
secundaria;  sed  quia,  intelligendo  suam  essentiam, 
intellecta  est  omnis  creatura  a?quipollenter  et  emi- 
nenter.  —  Ha?c  ille.  —  Et  sic  finaliter  post  pauca 
(Ibid.,  art.  2)  dicit  quod  non  est  aliqua  multitudo 
intellectorum  in  Deo,  nec  creatura?  ut  intellectse 
ponunt  numerum  cum  divina  essentia  ut  intellecta, 
sed  est  penitus  unum  simplicissimum  intellectum. 
Quarto  loco,  dicit  quod  rationes  adducta?  pro 
secunda  conclusione  et  pro  aliis,  non  concludnnt 
contra  philosophos.  Omnes  enim  ilke  rationes  sup- 
ponunt  unum  quod  illi  negarent,  scilicet  quod  Deus 
sit  causa  efficiens  rerum. 

§  3.  —  CONTRA  QUARTAM  CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Primo  contra  quar- 
tam  conclusionem  arguit  (Ibid.,  q.  4,  art.  3)  dicens, 
quod  illa  opinio  non  bene  assignat  modum  quo  Deus 
cognoscit  singularia.  Quamvis  enim,  inquit,  ex 
divina  activitate  possit  probari  a  priori,  quod  divi- 
nitas  sit  similitudo  et  exemplar,  non  solum  quoad 
formam,  immo  quoad  materiam  ;  materia  vero, 
secundum  te,  non  est  principium  individuationis, 
nisi  in  quantum  est  individuata.  Est  autem  hoc 
commune  omnibus  individuis  ejusdem  speciei,  sci- 
licet  quod  quodlibet  componitur  ex  hac  materia  et 
ex  hac  forma.  Et  per  consequens,  Deus  habet  simi- 
litudinem  omnium  individuorum  quoad  materiam 
et  quoad  formam.  Non  tamen  probatur  quod  divina 
essentia  repra?sentet  individua,  ut  signata  sunt  et 
distincta,  sed  potius  prout  conveniunt  in  natura 
specifica,  qua?  componitur  ex  materia  et  forma;  aut 
in  ratione  individui  vagi,  in  quantum  quodlibet  est 
aliquod  hoc  compositum  ex  aliqua  hac  materia  et  ex 
aliqua  hac  (a)  forma.  Quandocumque  (6)  enim  aliqua 
sunt  sic  similia  quod  nihil  est  in  uno  quod  aon 
reperiatur  in  alio  similiter,  impossibile  est  quoil 
aliquid  sit  similitudo  illius,  quin  sit  similitudo  alte- 
rius,  et  per  consequens  non  ducit  distincte  in  ununi, 
nec  in  aliud,  sed  in  anibo  sub  ratione  unius  el  indi- 
stincti ;  et  ita  ducit  in  aliquod  commune  ad  ista.  Sed 
sic  est  de  individuis  ojusdem  spreiei  <pue  similia 
sunt;  quia  sicut  unum  habet  materiam  «vt  formam, 
itaetreliquum;etquodlibethabet  aam  aignatam  :  nec 
aliquid  est  dissiinile  in  uno  ad  illud  quod  reperitur 
inalio;  non  enim  asse  hoc  et  illud,  ponit  aliquan 
dissimilitudinem ,  cum  aliud  similiter  sit  hoc.  Ergo 
impossibile  est  quod  divinilas  sit  similitudo  duoans 
sullicienter  in  cognitionem  individuorum ,  in  quan- 
tum  distincta  et  signata  sunt.  El  universaliter  non  asl 


(a)  hac.  —  humana  Pr. 

(6)  Quandocumque.  —  qnandoque  Pr. 


DISTINCTIO   XXXV 


QUjESTIO   II. 


379 


verum  quod  aliqua  similitudo  ducat  in  aliqua,  nt 
distincta,  nisi  illa  sint  aliqualiter  dissimilia.  — 
Haec  ille. 

Secundo  loco  dicil  (Ibid.,  q.  4,  art.  2)  istam 
positioneni  deficere  in  rationibus  quibus  probantur 
conclusiones.  Dicit  enim  quod  prima  ratio  pro  ista 
conclusione,  non  demonstrat  contra  Commentato- 
rem,  contra  quem  sanctus  Tbomas  arguit.  Diceret 
enim  Commentator  quod  singularia  non  continenlur 
virtualiter  in  Deo,  nec  materia,  nec  forma,  nisi 
quatenus  est  exemplar;  quia  Deus  non  est  efllciens, 
secundum  Commentatorem.  Et  dato  quod  esset  effi- 
ciens,  tamen  diceret  quod  non  cognoseit  res  per  hoc 
quod  est  efficiens,  alioquin  intelligeret  discursive; 
sed  pro  eo  quod  est  exemplar  uniforme  hujus  mate- 
riae  et  illius,  et  bujus  forune  et  illius.  Et  ideo  non 
repreesentat  ut  boc  vel  illud,  sed  tantum  absolute, 
secunduni  Commentatorem.  —  Et  si  dicatur  quod 
saltem  probatur  quod  si  efficit  singulare,  quod  illud 
cognoscit ;  —  non  valet.  Quia  Commentator  respon- 
det,  in  tractatu  de  Somno  et  vigilia,  loquens  de 
motore  cceli,  quod  dat  perfectiones  universales,  et 
materia  recipit  eas  particulares.  Unde  non  oportet 
quod  agens  intendat  particulare  signatum,  sed  indi- 
viduum  vagum  solum.  Non  enim  generans  hominem, 
prceintelligit  illum  signatum  quem  generat;  sed 
intendit  facere  quemdam.  Et  similiter  artifex  qui 
facit  ensem,  non  piteintelligit  distincte  et  determi- 
nate  ensem  illum  signatum  quem  fabricavit;  sed 
quasi  vagealiquem  ensem.  Individuum  autem  vagum 
sapit  naturam  universalis ;  quia  communicabile  est. 
Tale  autem  a  Deo  intelligitur,  secundum  Commen- 
tatorem.  Ait  enim,  in  tractatu  illo,  quod  omnia  indi- 
vidua  quse  habent  determinatum  ordinem  et  deter- 
minatum  esse,  sunt  intellecta  apud  formam  abstra- 
ctam.  Unde  dicit  quod  novit  mores  naturales,  aut 
mores  positos  a  lege,  et  omnia  quce  possunt  habere 
regulam  aliquam  essentialem.  Et  propter  hoc  dicit, 
12.  Metaphysicae  (com.  52),  quodDeus  est  sollicitus 
de  omni  dispositione  in  qua  communicant  singularia. 

Ad  secundam  rationem  dicit  quod  peccat  per  fal- 
laciam  oequivocationis.  Universale  enim  et  singulare 
possunt  accipi  pro  intentionibus  universalitatis  et 
singularitatis,  vel  pro  eo  quod  est  universale  vel 
singulare.  Deus  autem,  secundum  Commentatorem, 
novit  intentiones  hujusmodi,  et  scit  quod  multisunt 
homines  signati ;  quia  talis  scientia  universalis  est. 
Et  ita  novit  universalitatem  et  singularitatem,  non 
tamen  illud  quod  est  singulare,  aut  signatum. 

Ad  tertiam  dicit  quod  illa  ratio  tollit  seipsam. 
Propter  hoc  enim  similitudo  singularis  usque  ad 
intellectum  non  pertingit,  quia  per  actionem  intel- 
lectus  agentis  a  conditionibus  materialibus  separa- 
tur.  Similitudo  autem  immaterialis  et  separata  non 
repreesentat  singulare ;  alioquin ,  si  possit  reprocsen- 
tare,  non  tollit  actio  intellectus  agentis,  quin  simi- 
litudo  singularis  pOssit  perduci  usque  ad  intellectum 


possibilem ;  quod  tamen  ratio  ista  fingit.  Sic  (a) 
igilur  imniaterialitas  est  causa  quod  aliqua  simili- 
tudo  non  repnesentet  singulare.  Sed  similitudo  intel- 
lectus  divini,  quae  csl  quidditaa  sua,  est  summe  a 
conditionibus  materise  liberata,  Igitur  singulare 
repraesentare  non  potest.  Et  iterum,  dato  quod  simi- 
litudo  divinitatis  usque  ad  singularia  et  minima  per- 
tingal,  ipsa  lamen  tantum  repraesentat,  in  quantum 
habent  eamdem  similitudinem,  cum  sint  similia; 
et  per  consequens,  per  istam,  ut  distincta  non  possunt 
cognosci,  sed  tantum  ut  similia  in  specifica  ratione. 

II.  Argumenta  Warronis.  —  Ulterius  arguit 
Warro  de  Marra  (apud  Aureolum,  dist.  35,  q.  4, 
art.  1),  contra  hoc  quod  ponit  illa  conclusio,  scilicet 
quod  intellectus  noster  non  intelligit  singulare 
directe.  Arguitenim. 

Primo  sic.  Conversio  intellectus  ad  aliquid,  non 
est  aliud  quam  intelligere  illud  ;  non  enim  intellec- 
tus  convertitur  facialiter,  aut  situaliter,  cum  sit 
abstractus,  sed  tantum  per  actum  suum.  Sed  intel- 
lectus  noster,  secundum  te,  necessario  convertitur 
ad  phantasma,  antequam  intelligat  universale ;  nec 
potest  universale  intelligere,  nisi  ad  phantasma  con- 
vertatur.  Ergo  necesse  est  quod  si  debeat  universale 
intelligere  (6),  prseintelligat,  ordine  naturae  saltem, 
ipsum  phantasma  quod  est  particulare ;  cum  con- 
versio  ad  phanlasmata  sit  prior,  ordine  naturae, 
quam  intellectio  (y)  universalis  iu  phantasmate. 

Secundo  sic.  Speculari  non  est  aliud  quam  intel- 
ligere.  Sed  Aristoteles  dicit  quod  intelligentem  est 
necesse  phantasmata  speculari.  Ergo  necesseestquod 
intellectus  cognoscat  phantasmata,  et  prius,  ordine 
naturae,  quam  aliud  in  pbantasmate. 

Tertio  sic.  Formare  syllogismum  expositorium, 
videtur  pertinere  ad  intellectum ;  discurrere  (3) 
enim  et  syllogizare,  actus  est  intellectus.  Sed*in  syl- 
logismo  expositorio,  medium  est  signatum  et  singu- 
lare.  Ergo  cognoscere  singulare  signatum,  pertinet 
ad  intellectum. 

Quarto  sic.  Potentia  non  ponit  differentiam  inter 
aliqua,  quin  cognoscat  illa ;  sicut  patet  quod  sensus 
particularis  non  ponit  differentiam  inter  suum  sen- 
sibile  et  sensibile  alterius  sensus,  sed  sensus  com- 
munis  qui  apprehendit  utrumque.  Sed  manifestum 
est  quod  intellectus  differentiam  ponit  inter  univer- 
sale  et  particulare.  Ergo  utrumque  cognoscit.  —  Et 
si  dicatur  quod  verum  est  quod  universale  cognoscit 
per  se,  singulare  vero,  ut  conjungitur  cum  imagi- 
natione  ;  —  non  valet.  Aut  enim  cum  imaginatione 
conjungitur  (e),  ita  quod  alium  actum  et  aliam  spe- 

(a)  Sic.  —  Si  Pr. 

(g)  intelligere.  —  preeinielligere  Pr. 
(y)  intellectio.  —  conversio  Pr. 
(8)  discurrere.  —  dicere  Pr. 

(e)  cum  imaginatione ,  non  valet.  Aut  enim  cum  imagi- 
natione  conjungitur.  —  Om.  Pr. 


380 


LIBRI    I.    SENTEXTIARUM 


ciem  per  quam  cognoscit  particulare,  recipit  intelle- 
ctus  in  se,  quamvis  non  nisi  praesente  phanlasmate 
et  imaginatione  in  suo  actu  exsistente;  et  sic  seque 
directe  intelligit  universale  sicut  singulare,  quia  per 
propriam  speciem  et  proprium  actum,  quamvisindi- 
geat  prsesentia  phantasmatis  objective,  nec  hoc  im- 
pedit  directam  intellectionem ,  cum  universale  non- 
nisi  in  phantasmate  speculetur.  Aut  si  apprehendit 
singulare  mediante  imaginatione,  sequitur  quod 
actus  imaginationis  et  ejus  species  recipitur  in  intel- 
lectu;  quod  est  omnino  impossihile,  cum  idem  actus 
non  possit  esse  simul  in  plurihus  suhjectis.  Aut  nul- 
lum  actum  vel  speciem  respectu  particularis  recipit; 
et  sic  nullo  modo  intelligit,  etiam  reflectendo  et 
convertendo  se  ad  phantasmata.  Et  ita  dari  non 
poterit  qualiter  assignet  differentiam  inter  univer- 
sale  et  particulare;  nec  etiam  qualiter  formet  hanc  : 
Socrates  currit ;  aut  faciat  syllogismum  exposito- 
rium,  in  quo  medium  sumitur  singulare. 

Quinto.  Quidquid  potest  virtus  inferior,  potest 
virlus  superior  et  amplius.  Sed  sensus  apprehendit 
singulare.  Ergo  et  intellectus;  unde,  sicut  se  hahet 
intellectus  ad  omnem  sensitivam  apprehensionem, 
sic  sensus  communis  ad  particularem.  —  Hoec  ille. 

III.  Argumenta  Gregorii.  —  Item  Gregorius 
(dist.  3,  q.  3,  art.  2). 

Primo  sic.  Sumo,  inquit,  primam  intellectionem 
intellectus ;  et  quaero  :  aut  per  illam  cognoscitur  ipsa 
species  ahstracta  universalis;  aut  phantasma  singu- 
lare ;  aut  res  extra,  una  vel  plures,  quarum  est  illa 
species  ahstracta.  Si  dicat  Tliomas  primum,  mani- 
feste  contradicit  sihi  ipsi,  qui,  1  p.,  q.  85,  art.  2,  ex 
intentione  determinat  quod  species  non  intelligitur 
primo,  sed  secundario  tantum,  et  per  reflexionem, 
secundum  quam  intellectus  intelligit  suum  intelli- 
gere  et  speciem  quam  intelligit;  quod  aulem  primo 
intelligitur,  est  res  cujus  est  species  intelligihilis 
similitudo,  ut  dicit ;  et  sic  species,  non  est  quod 
intelligitur  in  prima  intellectione,  sed  est  quo  res 
cnjus  est  species  intelligitur.  Si  dicat  secundum, 
contradicit  sihi,  et  habetur  propositum;  nam  phan- 
tasma,  secundum  cum,  est  mere  singulare,  et  non 
universale.  Si  tertium  dicat,  habetur  propositum. 
Nam  secundum  veritatem,  et  secundum  ipsum,  quae- 
libcl  resextra  esl  mere  singularis, et per  consequens 
primum  cognitum  ah  intellectu  est  singulare.  Et  si 
dicatur  quod  intellectus  primo  suo  actu  cognoscit 
lviii  extra,  abstrahendo  tamen  eam  a  conditionibus 
individuantibus  ejus;  —  contra  :  Aut  res  quam 
dicis  abstrahi  isto  tnodo  ab  intellectu,  et  intelligi  (a) 
prima  intellectione,  sumpta  praecise  secundum  ea 
quae  pertinenl  ad  rationem  speciei,  est  aliqua  res 
Biugularis;  el  babetur  propositum  :  quod  singulare 
primo  intelligitui  ;  nec  talis abstractio  impedit.  Aui 

(a)  et  intelligi,  —  Oin.  Pr. 


I  est  communis  plurihus;  et  hoc  est  contra  eum.  — 
Confirmatur.  Quia  hujusmodi  intellectionem  sic 
ahstrahentem  naturam  a  conditionibus  individuan- 
tihus,  valde  difficile  est  hahere,  sicut  quilibet  potest 
experiri.  Unde  nullo  modo  potest  esse  prirna  notitia 
intellectus. 

Secundo.  Thomas  dicit  quod  intellectus  noster 
pro  isto  statu  nullam  rem  materialem  potest  intelli- 
gere,  nisi  convertendo  se  ad  phantasmata ;  ita  quod 
necesse  est,  ad  hoc  quod  intellectus  intelligat  suum 
objectum  proprium,  scilicet  naturam  universalem 
in  particulari  exsistentem,  quod  convertatur  ad 
phantasmata  ipsorum  singularium.  Ad  phantasmata 
autem  non  aliter  convertitur  intellectus,  nisi  ipsa 
intelligendo  et  inspiciendo,  sicut  ipsi  etiam  innuunt. 
Ex  quo  sequitur  :  primo,  quod  intellectus  naturam 
universalem  non  intelligit  nisi  conversus  ad  phan- 
tasmata,  et  per  consequens  non  directe,  sed  tantum 
per  reflexionem,  secundum  eum,  qui  ideo  dicit  sin- 
gulare  per  reflexionem  tantum  intelligi,  quia  non 
intelligitur  nisi  in  intellectu  convertente  se  ad  phan- 
tasmata.  Secundo,  sequitur  quod  primum  cogni- 
tum  ah  intellectu,  est  phantasma.  Et  ulterius,  cum 
phantasma  tantum  repraesentet  singulare,  et  singu- 
Iariter,  non  ahstrahendo  a  conditionibusindividuan- 
tibus,  secundum  eum,  sequitur  quod  phantasma, 
vel  ipsum  solum  singulare,  intelligatur,  et  non  uni- 
versale,  aut  saltem  prius  etdirectius.  Ulterius,  curn 
per  nullam  speciem  receptam,  possit  cognosci  aliqua 
res,  quce  non  sit  prius  in  se  cognita,  sequitur  quod 
ante  notitiam  rei  in  phantasmate,  sit  res  ipsasingu- 
laris  cognita  in  seipsa.  Et  cum  notitia  phantasmatis 
sit  prior,  vel  simul,  aut  eadem,  cum  notitia  ipsius 
universalis,  secundum  dicta  ejus,  sequitur  quod 
simpliciter  sit  primo  cognitum  singulare  extra. 

Tertio.  Aut  intellectus  noster  non  potest  intelli- 
gere  aliquam  rem  materialem ,  nisi  ahstrahendo  eam 
a  conditionihus  materialihus;  et  tunc  sequitur  quod 
nunquam  intelligit  singulare,  secundum  eum  ;  cujus 
tamen  dicit  oppositum.  Aut  potest  intelligere  etiam 
non  abstrahendo;  et  tunc  non  habetur  plus,  quod 
prius  intelligat  singulare,  quam  universale  vel  quam 
econtra. 

Quarto.  Thomas  dicit  quod  singulari  materiali 
non  repugnat  intelligi,  in  quantum  singulare  est, 
sed  in  quantum  materiale;  et  constat  quod  hoc  oon 
potest  intelligere,  nisi  de  cognitione  directa  et  prima, 
quia  intelligi  indirecte  et  per  reflexionem,  non  repu- 
gnat,  secundum  eum,  singulari  materiali  et  u(  est 
materiale.  Ergo  ei  repugnat  primo  intelligi,  quia 
materiale  praecise.  Ergo  hoc  etiam  repugnat  oaturae 
materiali  universali,  cum  illa,  secundum  eos,  non  (a) 
abstrahat  a  materia  simpliciter,  sed  individuali  tan- 
tum.  Et  per  consequens,  primum  cognitum  ab  intel- 
Lectu,  non  est  universale. 


(a)  non.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXV.  —   QU^STIO   II. 


381 


Quinto.  Prima  nolitia  intellectus,  secundum  eurn , 
est  notitia  alicujus  universalis,  in  quo  plura  conti- 
nentur.  Gonstat  autem  quod  nulla  resextra  anirnam 
etiam  qualitercumque  intellecta,  est  tale  totum,  con- 
tinensplura,  continentia  totius  universalis,  quamvis 
continentia  totius  integralis  aliqua  res  plura  conti- 
neat.  Unde,  per  hoc  quod  aliqua  res  extra  animam, 
intelligitur,  non  intellecto  aliquo  extrinseco  sibi, 
sive  sit  conditio  individualis,  sive  aliquid  aliud,  non 
fit  commune  pluribus  rebus,  plus  quam  sonus  qui 
auditur  nullo  alio  audito.  Item,  nullum  exsistens  in 
aninia,  sequens  intellectionem ,  potest  esse  tale 
totum  primo  cognitum ;  ergo  est  aliquid  in  anima, 
prseveniens  intellectionem ,  saltem  natura,  si  non 
tempore ;  et  non  videtur  quid  possit  dici  illud,  nisi 
species  rei  extra.  Et  per  consequens ,  primum  cogni- 
tum  ab  intellectu,  est  species.  Hoc  autem  repugnat 
dictis  ejus. 

Sexto.  Prius  intelligitur  singulare  mere  intelligi- 
bile,  verbi  gratia,  intellectio  et  volitio,  quain  uni- 
versale  illis  commune ;  ergo  prius  intelligitur  singu- 
lare  sensibile,  quam  universale,  talibus  siogulari- 
bus  commune;  et  sic,  singulare  prius  intelligitur 
quam  universale.  Antecedens  patet.  Quilibet  enim, 
quantumcumque  grossus  et  rudis,  mox  cum  incipit 
habere  usum  rationis,  novit,  et  nonnisi  per  intelle- 
ctum,  determinate  suam  voiitionem,  qua  vult  aliquam 
rem  singularem  determinate ;  et  tamen  constat  quod 
non  quilibet  talis  habet  conceptum  specificum  vel 
alium  illis  singularibus  proprium ;  nec  omnium  est 
tales  conceptus  abstrahere. 

Septimo.  Nam  dicit  Augustinus,  8.  de  Trinitate, 
c.  5,  et  11 ,  c.  6,  quod  notitia  universalis  secundum 
genus  vel  speciem,  colligitur  exsimilitudine  plurium 
singulariumvisoruminse.EtCommentator,  12.  Meta- 
physicse,  commento  4,  dicit  quod  «  apud  Aristote- 
lem,  universalia  sunt  collecta  ex  particularibus  ad 
intellectum ,  qui  accipit  (a)  inter  ea  similitudinem, 
et  facit  ea  unam  intentionem  ».  Ex  quo  patet  quod 
intellectus  intentionem  universalem  accipit,  id  est, 
considerat  atque  cognoscit  (6)  similitudinem  inter 
particularia ;  et  constat  quod  non  potest  eorum  simi- 
litudinem  cognoscere,  nisi  prius  illa  cognoscat. 

Item,  Eustratius,  super  1.  Ethicorum,  c.  5, 
dicit  quod  post  subsistentiam  multorum ,  anima  in 
sei[>sa  facit  subsistere  universalia,  et  propter  hoc 
animal  universale,  aut  nihilesse,  ant  posterius 
esse,  Aristoteles,  in  illis  quae  de  Anima  (1,  t.  c.  8), 
dixit  :  niliil  autem,  quoniam  secundum  se  quidem 
noi)  subsistit;  posterius  autem,  quoniam  ad  multo- 
niin  exsistentiam  et  compreliensionem,  ipsius  sequi- 
tur  intellectus.  Ex  quo  patel  quod  cognitio  univer- 
salis  praesupponit  cognitionem  singularium.  Nec  est 
imaginandum  quod  una  virtus  comprehendat  parti- 


cularia  et  convenientiam  ipsorum,  et  alia  formet 
universale,  non  plus  quain  quod  unus  bomo  appre- 
hendat  singularia,  et  alius  abstrahat  universale  illo- 
rum. 

Octavo  (ibid.,  q.  1,  art.  1)  sic.  Per  quamcumque 
virtutem  eounoscinius  simjulare  demonstralum  non 
esse  sensum  nec  intellectum,  sive  esse  distinctum 
ab  utroque  illorum,  cognoscimus  ipsuiu  singulare 
demonstratum ,  et  sensum,  et  intellectum.  Sed  per 
intellectum  cognoscimus,  etc.  Igitur  per  intellectum 
cognoscimus  sensum,  et  intellectum,  et  ipsum  sin- 
gulare,  secundum  quod  est  hoc.  Major  patet;  quo- 
niam  virtus  distinguens  inter  aliqua,  necessario 
appreliendit  quodlibet  illorum,  ut  declaratur,  2.  de 
Anima,  cap.  de  Sensu  communi.  Sed  minorem 
probo.  Gonstat  enim  quod  nos  certe  cognosciinus 
hoc  singulare  sensibile,  verbi  gratia,  hanc  albedi- 
nem  exsistentem  in  hoc  pariete,  non  esse  aliquam 
virtutem  nostram  sensitivam  per  quam  sentimus, 
neque  intellectum  (a)  per  quem  intelligimus,  sed 
esse  rem  distinctam  ab  utroque.  Sed  hoc  non  possu- 
mus  cognoscere  per  aliam  vim  ab  intellectu,  cum 
per  nullam  aliam  possimus  apprebendere  intelle- 
ctum,  ut  clarum  est,  et  forte  nec  ipsam  virtutem 
sensitivam.  Igitur,  etc. 

Nono  sic.  Per  intellectum  cognoscimus  sensum 
errare,  judicando  de  aliquo  singulari  sensibili 
demonstrato ;  ergo  per  intellectum  cognoscimus  sin- 
gulare  sensibile  demonstratum.  Consequentia  tenet. 
Nisi  enim  per  intellectum  cognosceremus  hoc  sin- 
gulare  sensibile  demonstratum,  et  verum  judicium 
haberemus  de  ipso,  non  cognosceremus  per  intelle- 
ctum,  quod  sensus  false  judicaret  de  ipso.  Antece- 
dens  probatur.  Nam  constat  quod  cognoscimus  judi- 
cium  sensus,  quo  judicat  hunc  sensibilem  solem 
esse  pedalis  quantitatis,  esse  falsum.  Et  constat  quod 
illud  judicium  esse  falsum,  per  nullam  virtutem 
sensitivam  possumus  cognoscere,  cum  nonnisi  quo- 
dam  discursuet  (6)  argumentatione,  ex  ejus  distan- 
tia  a  visu  nostro,  hoc  comprehendamus,  quod  est 
per  operationem  rationis.  Ergo  per  rationem  cogno- 
scimus  hoc.  Nec  in  boc  casu  potest  dici  quod  ratio 
apprehendat  solem  tanturnmodo  in  universali  et 
abstrahendo  a  situ,  etc,  cum  ex  distantia  ejus  ad 
nos,  ratio  hoc  convincat,  considerando  hunc  solem 
demonstratum ,  secundurn  quod  est  in  boc  loco,  puta 
tali  sphsera,  etsecundum  quod  tanta  distantia  situali 
distat ;  sol  autem  (y)  absolute  consideratus ,  non 
consideratur  cum  istis  conditionibus.  Quod  si  ratio 
sic  abstracte  consideraret ,  tali  consideratione  non 
cognosceret  ipsum  esse  distantem  vel  propinquum ; 
et  per  consequens,  tali  medio  non  concluderet  ejus 
magnam  quantitatem. 


(a)  accipit.  —  incipit  Pr. 

(6)  atque  cognoscit.  —  Om.  Pr. 


(a)  intellectum.  —  intellectionem  Pr. 
(6)  ejus.  —  Ad.  Pr. 
(y)  sic.  —  Ad.  Pr. 


382 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


Decimo  sic.  Si  per  intellectum  non  cognoscere- 
mus  singularia  sensibilia  demonstrata,  sequitur 
quod  nulla  principia  scientiarum  quse  per  experien- 
tiam  singularium  sumuntur,  possemus  habere.  Con- 
sequens  est  falsum.  Consequentia  probatur.  Talia 
enim  sumuntur  ex  experientia  singularium,  secun- 
dum  Pbilosophum,  2.  Posteriorum  (t.  c.  27);  et 
i.  Metaphysicx  (cap.  1);  ut  :  quia  vidi  quod  hoc 
reubarbarum  purgavit  coleram,  et  vidi  etiam  quod 
hoc  aliud,  etc,  tandem  sumo  banc  universalem  : 
omne  reubarbarum,  etc.  Constat  autem  quod  eadem 
est  virtus,  qua  habentur  tales  singulares  notitige,  et 
qua  colligitur  universalis,  et  non  alia  et  alia;  alio- 
quin,  ita  sufficeret  quod  unus  alius  homo  haberet 
singulares  notitias,  et  ego  ex  talibus  notitiis  suis 
quas  non  haberem,  sumerem  propositionem  univer- 
salem ,  simili  modo  quo  dicit  Philosophus,  cum  pro- 
bat  sensum  communem ;  et  tu  posses  habere  prse- 
missas,  et  ego  inferre  conclusionem.  Hoc  autern 
est  (<x)  derisibile.  Ergo  relinquitur  quod  per  intelle- 
ctum  habemus  tales  singulares  notitias. 

Undecimo  sic.  Prudentia  est  circa  singularia, 
6.  Ethicorum  (cap.  5);  et  ex  altera  propositione 
universali  et  altera  singulari  concludit  conclusionem 
singularem ;  ut  :  nunc  sic  est  hic  agendum ,  etc. 
Talis  autem  deductio  non  potest  fieri  per  sensum, 
cum  non  habeat  universalem  conceptionem.  Nec 
potest  dici  quod  universalis  tantum  sit  nota  per 
intellectum,  et  singularis  sit  nota  soli  sensui ;  quia, 
cum  conclusio  non  concludatur  ex  altera  tantum ,  ut 
patet,  1.  Priorum  (cap.  1),  sed  ex  utraque  simul, 
tunc  nec  persensum,  nec  per  intellectum  inferretur 
conclusio,  cum  per  eamdem  vim  cognitivam  opor- 
teat  cognosci  conclusionem  et  prsemissas. 

Duodecimo.  Nam  intellectus  practicus,  activus 
vel  consiliativus,  est  circa  singularia  signata  etdemon- 
strata.  Certum  est,  cum  nec  actio,  nec  consilium 
sint  circa  universalia,  et  nullus  sensus  est  intellectus 
practicus,  sed  proecise  pertinet  ad  partem  animse 
rationalem,secundumAugustinum,12.  deTrinitate, 
cap.  3 ;  immo  nec  distinguitur  ab  intellectu  contem- 
plativo,  nisi  secundum  officia,  ut  dicit  ibidem,  cap. 
sequenti.  Ergo  noster  intellectus  est  cognitivus  sin- 
gularium  ut  singularia  sunt. 

Tertiodecimo.  Constat  quod  de  aliquo  singulari 
deterniinate  possumus  loqui,  et  alius  audiens  potest 
determinate  intelligere  de  quo  loquimur;  ergo  intel- 
lectus  potest  apprehendere  aliquod  singulare  deter- 
minatum.  Antecedens  notum  est.  Et  tcnet  conse- 
quentia.  Nam  quicumque  dicit  aliquid  verbo  vocali, 
Bciensquid  dicit,  prius verbo intellectuali  ipsam  rera 
apprehendit,  quam  voce  significat,  et  non  solum 
ipsam  imaginem  vocis  significando ;  sicut  experientia 
docet;  et  ponit  A.ugustinus,  9.  de  Trinitate,c;iV.  7, 
ubi  dicit  quod   in  omnibus  dictis  et  factis  nostris 

(a)  est.  -  Om.  Pr. 


tale  verbum  mentis  pracedit.  Et  quod  mentem  acci- 
piat  pro  intellectu,  patet,  quoniam  ibi  loquitur  de 
mente,  secundum  quod  per  eam  conspicimus  ceter- 
nam  veritatem. 

Quartodecimo.  Anima  separata  cognoscit  singu- 
laria ;  nec  hoc  potest  aliquis  theologus  negare.  Ergo 
et  conjuncta  illa  cognoscit. 

Quintodeciino  sic.  Cujuscumque  et  sub  quacum- 
que  ratione  virtus  cognitiva  inferior  est  apprehen- 
siva,  ejusdem  et  sub  eadem  ratione  est  apprehen- 
siva  superior.  Patet  in  sensibus  exterioribus  et 
interioribus.  Sed  singulare  apprehenditur  sensu, 
et  intellectus  est  virtus  superior.  Igitur,  etc. 

IV.  Argumenta  Aureoli.  —  Contra  hanc  con- 
clusionem  arguit  Aureolus  (dist.  35,  q.  2,  art.  4). 

Et  primo,  probat  quod  oculus  non  primo  appre- 
hendat  suam  speciem  qua  informatur.  Sed  quia  nec 
sanctus  Doctor  hoc  intendit,  ut  dictum  fuit,  ideo 
de  argumentis  ejus  supersedeo. 

Secundo  loco,  probat  quod  nec  illud  quod  primo 
loco  intelligitur,  sit  species,  aut  conceptio  intelle- 
ctus. 

Primo  sic.  Constat,  inquit,  quod  intellectus  expe- 
ritur  et  vere  judicat  in  suo  intuitu,  et  judicat  omne 
illud  quod  intuitum  suum  terminat.  Sed  manife- 
stum  est  quod  intelligens  rosam,  non  experitur  nec 
judicat  in  suo  intuitu  duos  terminos,  sed  tantum- 
modo  unum  ;  intelligens  enim  rosam,  non  distin- 
guit  speciem  rosce  ab  ipsa  rosa,  immo  aliquibus 
videtur  quod  nec  etiam  species  sint  ponendse,  sed 
solus  actus  transiens  in  objectum.  Ergo  impossibile 
est  quod  species  sit  primum  intellectum. — Et  si  di- 
catur  quod  propter  similitudinem  quse  est  inter  spe- 
ciem  et  rem  ipsam,  intellectus  decipitur,  non  potens 
distinguere  inter  rem  et  speciem,  et  ita  apprehendit 
ambo  ut  (a)  unum  ;  —  non  valet  quidem  :  tum  quia 
in  omni  simplici  intelligentia  erit  error  et  falsitas, 
cujus  oppositum  dicitur,  3.  de  Anima  (t.  c.  31), 
et  9.  Metaphysicx  (t.  c.  22);  tum  quia  non  est 
aliud  esse  terminum  intellectionis,  vel  intellectivi 
aspectus,  quam  aspici  seu  judicari ;  quare,  si  tci- 
mini  duo  sunt,  necessario  sunt  duo  judicata;  quare 
intellectus  judicabit  se  duo  intueri,  scilicet  similitu- 
dinem  rei  et  ipsam  rem. 

Secundo  ad  idem.  Superfluitas  non  cst  ponenda 
in  rebus;  quia  frustra  fit  per  plura  quod  potesi  fieri 
per  pauciora,  ut  dicitur  1.  Pfiysicorum.  Sed  ahs- 
que  hoc  quod  intellectio  prius  terminetur  ad  spe- 
ciem,  immediate  potesl  ad  rem  ipsam  terininari. 
Non  enim  magis  est  difficile  quomodo  intellectio 
immediate  in  rem  ipsara  judicative  tendat,  quam 
quomodo  postquam  attingit  speciem,  ulterius  pro* 
tendatur  ad  rem  ipsam.  Sicut  enim  ipsa  ultima  pro- 
cessio  non  terminatur  primo  ad  speciem  allquam, 

(a)  ut.  -  et  Vv. 


DISTINCTIO  XXXV-  —   QUjESTIO  II. 


383 


et  deinde  ad  rem,  sed  immediate  attingit  rem ;  sic 
potesf  etiam  dici  de  primo  aspectu  et  intuitu  intel- 
lectus.  Ergo  poni  non  debet  quod  species  sit  primum 
intellectum. 

Tertio  ad  idem.  Si  species  est  illud  ad  quod  primo 
terminatur  intellectio,  sequitur  c[uod  omnis  propo- 
sitio  et  omnis  enuntiatio  est  falsa.  Species  namque 
pruedicati  non  est  species  subjecli,  in  aliqua  propo- 
sitione.  Intellectus  autem  enuntiat  de  boc  quod  aspi- 
cit,  cum  dicit  quod  homo  est  animal,  quod  unuin 
est  aliud  realiter.  Si  igitur  aspieit  species  animalis 
et  bominis,  propositio  est  simpliciter  falsa ;  immo  et 
omnis  intellectus  componens,  omnino  erit  falsus, 
si  primo  aspicit  atl  illa  quae  componit.  Sed  hoc  est 
absonum  dicere.  [gitur,  et  quod  species  sit  primum 
intellectum.  —  Et  si  dicatur  quod  diue  species  ani- 
malis  et  hominis  non  plus  differunt  quam  bomo  et 
aniinal;  —  non  valet;  eo  quod  ist;e  species  sunt  diue 
qualitates  realiter  distinctse,  exsistentes  in  anima 
subjective;  homo  vero  et  aninial  sunt  duae  intentio- 
nes  exsistentes  in  anima  objective,  quae  extra  ani- 
mam  sunt  penitus  realiter  unum  et  idem  ;  propter 
quod  vere  enuntiatur  quod  homo  est  animal. 

Tertio  loco  arguit  contra  eamdem  conclusionem , 
cum  dicit  quod  essentia  in  Deo  habet  rationem  simi- 
litudinis  et  speciei. 

Primo  sic.  Similitudo  enim  et  species  sunt  ratio 
et  medium  cognoscendi,  et  non  ipsum  primo  cogni- 
tum  objective.  Sed  divina  essentia  non  habet  ratio- 
nem  medii,  sive  principii,  respectu  intellectionis 
creaturarum ;  quia  in  Deo  intellectus  non  est  poten- 
tia  nec  ratio  secunduni  quam  intellectus  eliciat 
actum,  cuni  divinum  intelligere  omnino  sit  subsi- 
stens,  simpliciter  inelicituin  et  re  et  ratione.  Igitur 
dici  non  potest  quod  essentia  divina  se  babeat  ut 
species,  et  creatunc  sicut  objecta  cognita  per  eam- 
dem. 

Secundo  ad  idem  arguit.  Divina  essentia  pro  eo 
dicitur  se  bahere  ut  species  et  siinilitudo,  quia  est 
primo  cognitum  terminative,  creaturse  vero  exterio- 
res  denoininative;  aut  quia  est  ratio  cognoscendi, 
et  (a)  creatursc  sunt  primus  terminus  illius  cogni- 
tionis.  Sed  non  potest  dici  prinium  ;  quia  probatum 
est  quod  species  non  est  prinius  terminus  intelle- 
ctionis,  nec  aliquo  modo  primum  objectum.  Nec 
potest  dari  secunduni ;  quia  tunc  creatume  essent 
primaria  objecta  intellectus  divini ;  quod  est  contra 
Philosopliiim  ,  12.  Mctaphysicx  (t.  c.  51),  et  Augu- 
stinum,  83.  qusestionum,  q.  46,  dicentem  quod 
nihil  extra  se  positum  intuebatur.  Non  igitur 
divina  essentia  gerit  similitudinem  speciei. 


§1- 


C.  —  SOLUTIONES 

Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 


(a)  et.  —  aut  quia  IV. 


Ad  argumenta  quorumdam.  —  Ad  argu- 
menta  contra  priinam  conclusionem  dicitur. 

Adprimum  (piidem,dico  quod  Deus  nihil  cognos- 
cit,  quin  participet  divinitatem;  non  quidem  per 
modum  pncdicationis ;  sed  est  quoedam  similitudo 
ejus,  et  continetur  eminentissime  in  divinitate, 
quoad  totam  suam  actualitatem  qua  cognoscibilis 
est. 

Ad  secundum  dico  quod  nulla  potentia  ponit  dif- 
ferentiam  inter  suum  formale  objectum  et  alia,  nisi 
illa  contineantur  in  formali  ratione  objecti,  sicut 
inferius  in  superiori,  vel  alia  continentia  potiori. 
Eminentius  autem  divinitas  continet  omnem  creatu- 
ram ,  quam  ipsum  ens  commune  contineat  eas. 

Ad  tertium  dico  quod,  licet  objectum  intellectus 
angebci  sit  universalius ,  secundum  pra?dicationem , 
objecto  divini  intellectus,  tamen  objectum  divini 
intellectus  perfectissime  continet,  alia  continentia 
quam  proedicationis,  totum  ambitum  entis,  scilicet 
continentia  actuali.  Et  ideo  seque  universalis  est 
divina  essentia,  secundum  actualitatem  et  virtutem, 
sicut  ens  secundum  praedicationem. 

Ad  quartum  dico  quod  metaphysica  Dei  est  alte- 
rius  rationis  a  metaphysica  nostra.  Et  ideo  non 
habet  idem  objectum  formale. 

Ad  quintum  dico  quod ,  licet  objectum  divina? 
scientia)  claudatur  secundum  prBedicationem  sul) 
ente  communi ,  tamen  ens  commune  perfectiori 
modo  clauditur  in  divinitate.  Ideo  ibi  nulla  est  sub- 
alternatio. 

Ad  sextum  dico  quod  non  sufficit  ad  hoc  quod 
aliquid  sit  formale  objectum  alicujus  potentia?,  quod 
llla  terminetur  ad  rem  sub  tali  ratione;  sed  requi- 
ritur  quod  sit  illud  cujus  specie  primo  informatur, 
et  per  quod  omnia  alia  cognoscuntur  a  tali  potentia 
vel  virtute  cognitiva.  Hujusmodi  autem  non  est  ens 
comniune;  quia  intellectus  divinus  non  procedit  de 
potentia  in  actum,  sicut  noster,  ut  primo  intelligat 
communiora;  innno  quasi  econtra,  ut  ita  loquar, 
illud  quod  est  actualissimum  primo  sibi  objicitur, 
scilicet  sua  essentia,  et  non  aliquid  universale,  aut 
commune  potentiale.  Rosa  similiter  non  est  primo 
intellectum  a  Deo. 

Ad  sepiimum  dico  quod  divina  essentia  est  nobi- 
lius  objectum  quam  ens  commune ;  quia  est  prius 
eo,  sicut  actus  potentia.  Et  non  econtra  ens  est  prius 
Deo;  quia  totus  ejus  ambitus  continetur  in  divini- 
tate.  Et  hanc  rationem  assignat  sanctus  Thomas,  in 
tractatu  de  Genere  (cap.  1). 

Ad  octavum  dico  quod  in  Deo  objectum  prima- 
rium  includit  secundarium,  perfectius  quam  ali- 
quod  commune  includat  illa  duo.  Nec  requiritur  ad 


384 


LTBRI   I.    SENTENTIARUM 


rationem  objecti  adaequati,  adsequatio  per  prsedica- 
tionem ;  sed  sufficit  adsequatio  per  virtualem  conti- 
nentiam. 

Act  nonum  negatur  major,  ubi  objectum  includit 
totum  ambitum  illius  universalis,  eminentius  quam 
per  prsedicationem.  Tunc  enim  talis  potentia  cogno- 
scit  rem  sub  universaliori  ratione,  quam  sit  ratio  sui 
primi  objecti,  cognoscendo  objectum  suum,  in  quo 
continetur  illud  universale,  non  potentialiter  aut 
confuse,  sed  actualissime,  eminenter ;  universale 
autem  continet  inferiora  sua  potentialiter  et  indi- 
stincte. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem  et  ultimam 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ea  quse  contra 
secundam  conclusionem  et  ultimam  primo  loco  indu- 
cta  sunt,  dico. 

Ad  prlmum  quidem,  negatur  minor,  secundum 

quod  dicit  ultima  responsio  (a)  ibidem  posita.   Et 

quando  improbatur  illa  responsio,  dico  quod,  sublato 

omni  esse  creaturse,  Deus  non  intelligeret  creatu- 

ram.  Nec  tamen  sequitur  quod  intellectio  qua  Deus 

intelligit  creaturam,  dependeat  coexigenter  a  crea- 

tura  vel  a  non  Deo ;  sed  ab  esse  quod  habet  creatura 

in  Deo.  Verumtamen,  ibi  non  est  proprie  depen- 

dere  in  divinis,  nec  coexigentia,  scilicet  cognitionis 

divinae  et  sui  prinii  objecti,  quia  sunt  idem ;  nec 

etiam  (6)  respectu  secundi.  Tamen  impossibile  est 

quod  Deus  cognoscat  creaturam,  nisi  illa  haberet 

esse  in  Deo  cognoscente.  Et  sic  intelligo  coexigen- 

tiam  divinse  cognitionis,  et  illius  esse  creaturse  quod 

creatura  habet  in  Deo ;  illud  autem  esse  est  Deus. 

Untie  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  4,  art.  6, 

dicit  :  «  Cum  qua^ritur  utrum  res  verius  sint  in 

sripsis  quam  in  Verbo,  dicendum  est  quod  ly  verius 

potesl  (lcsi^nare  veritatem  rei,  vel  veritatem  prsedi- 

calionis.  Si  designat  veritatem  rei,  tunc  procul  dubio 

major  est  veritas  rerum  in  Verbo  quani  in  seipsis. 

Si  autem  designetur  veritas  prsedicationis,  sic  est 

e  converso.  Verius  enim  prsedicatur  homo,  de  re 

quae  est  in  propria  natura,  quam  de  ea  secundum 

quod  est  in  Verbo.  Nec  hoc  est  propter  defectum 

Verbi ;  sed  propter  supereminentiam  ipsius.  »  Et 

ibidem,  dicit  quod  «  creatura  in  Greatore  est  creatrix 

essentia,  secundum  Anselmum  (Monol. ,  cap.  34)  ». 

El  art.  8,  dicit  quod  similitudo  creaturse  in  Crea- 

tore,  est  esse  Creatoris.  Et  q.  2,  art.  3,  ad  3um, 

dicit :  «  Deus  hoc  modo  cognoscit  creaturas  secun- 

dum  quod  sunt  in  ipso.  Effectus  autem  in  quacum- 

que  causa  exsistens,  non  est  aliud  ab  ipsa,  si  acci- 

piatur  illud  quod  <'sl  per  se  causa;  sicut  domus,  in 

arte,  non  esl  aliud  quam  ipsa  ars;  quia  secundum 


(a)  responsio.  —  et  non  Pr. 
(6)  nee  etiam.  —  Om.  Pr. 


hoc  effectus  est  in  principio  activo,  quod  princi- 
pium  activum  assimilat  sibi  effectum  ;  hoc  autem 
est  ex  hoc  ipso  quo  agit;  unde,  si  aliquod  princi- 
pium  activum  agat  per  suam  formam  tantum,  secun- 
dum  hoc  est  effectus  ejus  in  eo,  secundum  quod 
habet  formam  illam,  nec  effectus  ejus  erit  distin- 
ctus  a  forma  sua.  Similiter  nec  in  Deo,  cum  per 
suam  essentiam  agat,  effectus  ejus  est  in  eo  distin- 
ctus  ab  essentia  sua,  sed  omnino  unum.  »  —  Haec 
ille.  —  Ex  quo  patet  quod  esse  quod  habet  creatura 
intellecta  a  Deo,  in  Deo,  est  divinum  esse ;  et  in  hoc 
verum  dicit  prima  responsio  data  ad  argumentum. 
—  Et  cum  hoc  improbatur,  quia  illud  esse  crea- 
turse,  etc. ;  —  dico  quod  arguens  falsum  supponit, 
scilicet  quod  nos  cum  ipso  teneamus  quod  intelle- 
ctus  divinus,  vel  alius  intellectus,  per  intellectio- 
nem  suam  det  rebus  intellectis  quoddam  esse  dimi- 
nutum,  distinctum  ab  esse  intellectus  et  ab  essentia 
speciei  vel  actus  intelligendi.  Tunc  enim  argumen- 
tum  concluderet.  Sed  nos  illud  non  ponimus.  Nega- 
tur  ergo  quod  esse  quod  habet  creatura  intellecta  a 
Deo,  sit  diminutum.  Illud  enim  esse  non  est  nisi 
esse  verbi,  vel  similitudinis  creaturse ;  licet  hoc 
quod  dico,  esse  intellectum,  dicat  in  recto  esse  verbi, 
vel  speciei,  et  in  obliquo  dicat  respectum  ad  rem 
cujus  est  similitudo.  Vel  si  concedatur  quod  crea- 
tura,  ut  intellecta  a  Deo,  habet  esse  diminutum,  illa 
diminutio  est  secundum  prsedicationem ,  quia,  sci- 
licet  idea  lapidis  non  prsedicatur  de  lapide ;  non  est 
autem  diminutum  secundum  exsistentiam ;  immo 
verior  est  exsistentia  lapidis  in  Deo,  per  suam  ideam, 
quam  sit  exsistentia  lapidis  extra  Deum  per  suam 
naturam.  Et  sic  patet  ad  primum. 

Ad  secundum  dico ,  negando  minorem.  Cum 
enim  dico  :  creatura  habet  esse  intellectum,  vel  pro- 
spectum ,  vel  intuitum  a  Deo  ;  non  ex  hoc  pono  crea- 
turam  habere  aliud  esse  objectivum  distinctum  ab 
esse  divino ;  sed  dico  esse  divinse  essentise  cum 
respectu  ad  rem  cujus  est  similitudo.  Et  ideo  non 
oportet  quod,  si  omnes  partes  continui  sint  objecta 
secundaria  (a)  divinoe  cognitionis,  vel  secundaria 
intellecta,  vel  habeant  esse  prospectum  a  Deo,  quod 
sit  aliqua  pluralitas  infmita  partium  vel  divisiomun 
in  esse  diminuto;  sed  solum  quod  divinum  Yerbum 
habeat  infmitos  respectus  rationis  ad  infinitas  partes 
continui  a  Deo  intellectas.  Talis  autem  (6)  infinitas 
non  est  impossibilis,  ut  dicit  sanctus  Doctor,  de 
Veritate,  q.  2,  art.  9,  ad  4um.  Quia  tamen  uqgu- 
mentum  petit  istam  diflicultatem  :  Quomodo  Dcus 
intelligit  omnes  partes  continui ;  —  dico,  ad  for- 
mam,  quod  Deus  intelligit  omnes  illas  partes,  et 
omnes  illae  sunt  a  Deo  intuitse.  Et  cum  dicitur  : 
ergo  divisio  contimii  in  divino  intuitu  esl  evacuata; 
—  dico  quod  habet  duplicem  sensum.   Primus  est 


(a)  secumlaria.  —  sed  alia  Pr. 
(-,)  autetn.  —  enim  Pr. 


DISTINCTIO  XXXV. 


qua:stio  ii. 


quod  Upiis  cognoscit  priniain  et  ultiinain  divisionem 
continui;  et  isto  sensns  esl  falsus.  Alius  est  quod 
Deus  actualiter  simul  sine  successione  videt  omnem 
divisionem  continui  possibilem ;  et  isfe  est  verus. 
Non  tamen  ex  hoc  sequitur  (juod  intuitus  divinus  se 
arrestel  ad  aliquam  divisionem  continui,  ita  (juod 

videat  illam,  et  nullam  aliam  ulteriorem;  uec  q I 

videat  aliquam  partem,  et  nullam  minorem.  Sed 
eodem  intuitu  simul  videt  totum  continuum,  et 
medietatem  continui,  et  dimidium  medietatis;  et, 
breviter,  dimidium  cujuslibel  dimidii,  sine  fine; 
(jnia,  secundum  quod  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Con- 
tra  Gentiles,  c.  69  :  «  Infinituin  cognitioni  repu- 
gnat ,  in  quantum  repugnat  numerationi;  uam  partes 
inlinili  numerari,  secundum  se est  impossibile,  quasi 
contradictionem  implicans.  Gognoscere  autem  aliquid 
per  numerationem  suarum  partium,  esi  intellectus 
successive  cognoscentis  partem  post  partem  ;  non 
autem  intellectus  simul  diversa  apprehendentis.  Cum 
igitur  divinus  intellectus  absque  successione  cogno- 
scat  omnia  simul,  non  magis  impeditur  cognoscere 
infinita  quam  finita.  »  —  Idom  dicit,  de  Veritate, 
q.  2,  art.  9;  et  1  p.,  q.  14,  art.  12  (ad  lum);  ubi 
dicil  quod  cc  Deus  cognoscit  infinita;  non  tamen  per 
moduin  infiniti ,  scilicet  numerando  partem  jiost 
partem.  Infinitum  enim  quantitati  congruit,  secun- 
dum  Philosophum,  1.  Physicerum  (t.  c.  17).  De 
ratione  autem  qnantitatis  est  onlo  jmrtium.  Cogno- 
-i  ere  ergo  iniinitum,  secundum  modum  iniiniti,  est 
cognoscere  partem  post  partem ;  et  sic  nullo  modo 
contingit  cognosci  infinitum;  quia  quantacumque 
quantitatis  partium  accipiatur,  semper  remanet  ali- 
(juid  extra  accipiendum  ». 

Ad  confirmationem ,  dico  quod  secundum  mem- 
bruin  divisionis  est  dandum.  Divinus  enim  intelle- 
ctus  non  videt  in  continuo  aliquam  jDartem,  nec  ali- 
quas,  nisi  divisibiles.  Nec  tamen  sequitur  quod 
divino  intellectui  aliquid  possit  accrescere;  quia 
divinus  intuitus  non  sic  videt  partes  divisibiles  ali- 
quas,  quin  videat  iterum  partes  illarum  partium, 
et  partes  partium  in  infinitum  simul  sine  quacum- 
que  successione.  Nec  est  dare  aliquam  partem  con- 
linui,  cjuin  Deus  videat  partem  illius;  nec  arresta- 
tnrad  aliquam  partem.  Et  ideo  non  sequitur  quod 
Deus  videat  in  continuo  alicjuam  partem  indivisibi- 
lem;necquod  videat  aliquam  jiartem,  cujus  partem 
vel  dimidium  ignoret.  Sicut,  si  aliquid  tangeret 
simul  onmia  puncta  continui,  tangeret  quamlibet 
partem,quantumcumque  magnam  vel  parvam,secun- 
durn  se  totam;  ita  divinus  intuitus  totum  penetral 
continuum,  non  solum  partes,  immo  j)uncta  quaeli- 
bet,  et  lineas,  et  superficies  oinnes,  quae  insunt 
continuo  ,  actu  vel  jtotentia,  prospiciendo.  Arguens 
autem  imaginatur  (juod  oporteat  divinum  intuitum 
ad  aliquam  partem  terminari,  vel  aliquas  partes, 
ultra  quas  nullas  alias  videat;  sed  imaginatio  falsa 
est.  Potest  etiam  dici  quocl  quambet  pars  continui 


in  divino  inluitu  est  divisibilis  el  indivisibilis  :  divi- 
sibilis  (juiclem,  quia  babens  partes;  indivisibilis 
autem,  (jnia  quselibet  est  tantum  distincta,  (juod 
tola  ejus  divisibilitas  est  reducta  ad  actum  in  esse 
intellecto. 

A<l  lertium  negatur  prinia  consequentia.  Licet 
ciiiin  Deusvideat  tantam  magnitudinem,  etduplam, 
et  triplam,  et  sic  sine  fine,  non  tamen  oportet  quod 
vicleat  aliquam  magnitudinem  infinitam.  Et  acl  pro- 
balionem,  dicitur  quod  divisio  est  insufficiens.  Non 
cnirn  oportet  quod  divinus  inluitns  slet  ad  aliquarn 
magnitudinem  finilam,  vel  infinitam ;  aut  quod 
successive  procedat  in  intelligendo  majorem  et  mino- 
rem.  Est  enii  dare  medium,  scilicet  (juod  intuitus 
(livinus  non  fertur  in  aliquani  magnitudinem  infini- 
tam;  secl  infinitas  lnagnitudines  intelligit ;  et  nulla 
niaxima  quam  intelligit.  Immo,  quacumque  data 
(juam  intelligit,  adhuc  majorem  intelligit.  Sed  nulla 
est  ibi  successio  in  intelligendo  parvam  et  magnam  ; 
nec  alitjuis  terminus  in  intellectis  secundum  exces- 
sum  eorum  ad  invicem. 

Ad  quartum  conceditur  quod  Deus  actualiter 
videt  omnes  species  nunierorum.  Et  cum  probatur 
opj)ositum,  dico  quod  falsum  supjxmitur,  scilicet 
quod  oporteatintellectum  divinum  ad  aliquem  nume- 
rum  sistere,  quo  nullum  majorem  intelligat;  aut 
cjuod  sit  ibi  successio.  Nullum  enim  illorum  opor- 
tet  dare.  Illa  enini  divisio  forte  sufficiens  esset,  si 
alia  specie  intelligerentur  plura,  etalia  unum  eorum ; 
vel  si  pluribus  speciebus  intelligerentur  plura  quam 
pauca.  Sed  nullum  illorum  liabet  locum  in  propo- 
silo.  Unde  sanctus  Doctor,  1.  Contra  Genliles, 
c.  69  :  cc  Quantitas,  inquit,  omnis  in  quadam  mul- 
titudine  partium  consistit;  et  propter  hoc,  numerus 
est  prima  quantitatum.  Ubi  ergo  pluralitas  nullam 
diflerentiam  operatur,  ibi  nec  aliquid  quod  quanti- 
tatem  sequitur,  aliquam  differentiam  facit.  In  cogni- 
tione  autem  Dei,  plura  hoc  modo  cognoscuntur  ut 
unum  ;  cum  non  per  diversas  species,  sed  per  unam 
speciem,  quae  est  Dei  essentia,  cognoscantur.  Unde 
ct  simul  multa  cognoscuntur  (<x)  a  Deo.  Et  ita  in  Dei 
d^nitione  nullam  differentiam  facit  pluralitas.  Ergo 
ncc  infinitum  quod  quantitatem  sequitur.  Nibil  ergo 
differt  ad  divinum  intellectum,  infinitorum  et  fini- 
torum  cognitio.  »  —  Iloec  ille. 

Ad  quintum  dico,  ad  minorem,  quod  omnes 
species  jwssibiles  sunt  in  divino  intellectu,  et  sunt 
in  ejus  intuitu  et  prospectu  actualiter  et  sine  pro- 
cessu.  Et  ad  probationem,  clico  quocl  consequen- 
tia  nulla  est.  Non  eniin  sequitur  :  Deus  videt 
infinitum  processum  specierum  se  proportionaliter 
excedentiinn  ;  ergo  videt  aliquam  infinitam  speciem. 
Et  breviter,  omnia  isla  videntur  procedere  ex  falsa 
logica.  Sicut  eniin  non  sequitur  :  infinitaa  partes 
sunt  in  continuo,  quarum  secunda  est  minor  prima, 

(a)  Unde  et  simul  multa  cognoscuntur.  —  Om.  Pr. 

II.  —  25 


386 


LIBKI   I.    SENTENTIARUM 


el  tertia  minor  secunda,  et  quarta  minor  terlia,  et 
sic  in  infinitum  ;  igitur  aliqua  est  infinite  parva ;  — 
ita  nec  sequitur  in  proposito  :  infinitae  magnitudines 
sunt  visse  a  Deo,  quaruni  secunda  est  inajor  prima, 
et  tertia  major  secunda,  et  quarta  major  tertia,  et 
sic  sine  statu  ;  igitur  aliqua  infinite  magna,  est  a 
Deo  visa ;  —  vel ,  arguendo  de  speciebus  se  propor- 
tionaliter  continue  excedentibus  :  aliqua  species  est 
visa  a  Deo,  et  duplo  perfectior,  et  triplo  perfectior, 
et  sic  in  infinilum  ;  ergo  aliqua  infinite  perfecta,  est 
visa  a  Deo. 

Et  sic  patet  quod  argumenta  primo  loco  inducta, 
cassa  sunt. 

Ad  ea  secundo  inducta  dicitur. 

Ad  primum  quidem,  quod,  secundum  sanctum 
Thomam,  de  Vcritaie,  q.  12,  art.  6  :  «  Nusquam 
invenitur  dictum  a  sanctis  quod  Deus  sit  speculum 
rerum,  sed  magis  quod  ipsae  res  creatoe  sint  specu- 
lum  Dei  :  1.  Gor.,  13,  v.  12  :  Videmus  nunc  per 
speculum,  etc.  »  Cujus  causam  assignat  :  «  Quia 
species  rei  invenitur  in  aliquo  dupliciter:  uno  modo, 
sicut  prseexsistens  ad  rem  cujus  est  species;  alio- 
modo,  sicut  a  (oc)  re  ipsa  resultans.  Id  ergo  in  quo 
apparet  species  rei  ut  proeexsistens  ad  rem,  non 
potest  proprie  speculum  dici,  sed  magis  exemplar. 
Illud  autem  speculum  potest  dici,  in  quo  rerum 
similitudines  a  rebus  ipsis  resultant.  Rerum  autem 
similitudines  vel  species,  in  Deo  (6)  praeexsistunt.  » 
—  Haic  ille.  —  Verumtamen,  quidquid  sit  de  hoc, 
dico  quod,  secundum  eum,  ibidem,  q.  2,  art.  3, 
ad  3am,  cum  aliquid  videtur  in  speculo,  non  alia 
specie  sed  eodem  actu  et  eadem  specie  videtur  utrum- 
que.  —  Item,  de  Verilate,  q.  8,  art.  5,  dicit  quod 
per  unam  similitudinem  speculi  videntur  omniaquae 
relucent  in  speculo.  Dicit  etiam,  ibidem,  quod  cum 
Socrates  videt  Herculem  in  statua,  non  fit  illa  cogni- 
tio  per  aliam  similitudinem  quam  per  similitudinem 
statuye.  — Item,  1  part.,  q.  14,  art.  5,  dicit  quod 
illud  quod  videtur  in  speculo,  videtur  per  speciem 
speculi.  —  Ex  quibus  patet  quod  major  est  neganda ; 
et  signanter  in  proposito,  ubi  speculum  divinum,  si 
sic  dici  meretur,  non  est  aliud  a  specie  rei  in  eo 
visae,  sed  essentialiter  et  naturaliter  omnia  reprae- 
sentat,  quae  per  ipsum  possunt  videri.  Forte  enim  in 
speculo  artificiali,  licet  eadem  specie  (y)  videatur 
speculum  el  res  in  speculo,  quando  simul  ab  eodem 
videntur,  ita  quod  speculum  et  speculatum  concur- 
runt  ad  causandum  eamdem  speciem,  tamen  species 
speculi,  quantum  est  de  se,  non  est  nata  repraesen- 
tare  hoc  speculatum  vel  illud,  sed  concurrere  ad 
istud  aut  aliud  in  causando  eamdem  speciem  quae 
utrumque  repraesentet.  Tamen  in  speculo  naturali, 
secus  est;  «piia  ipsum  nalum  est  repraesentare  e1  se 
et  illud  quod  speculatur  in  eu;  sicut  patet  de  creatu- 

(<x)  a.  —  Om.  I'r. 

(6)  in  Deo.  —  Om.  Pr. 

(y)  specie.  —  rc  Pr. 


ris,  quae  sunt  specula  in  quibus  relucet  divina  per- 
fectio,  et  de  divina  essentia,  quae,  si  debet  specu- 
lum  dici,  est  speculum  naturale  respectu  Dei,  sed 
speculum  voluntarium  respectu  creaturajeaui  viden- 
tis,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  2.  Sentenl.,  dist.  11, 
q.  2,  art.  2,  ad  4um ;  et  de  Veritate,  q.  12, 
art.  6. 

Ad  secundum  negatur  minor,  loquendo  de  spe- 
culo  essentiali,  id  est,  cujus  essentia  est  similitudo 
rerum  in  eo  visarum  ;  illud  enim  non  requirit 
reflexioneni ,  sicut  speculum  aitificiale. 

Ad  terlium  dicitur  quod  falsum  ibi  assumitur, 
scilicet  quod  relucere  in  divina  essentia  non  sit  aliud 
quam  cognosci.  Licetenim  sint  idem  secundum  rem, 
differunt  tamen  secundum  rationem ;  quia  relucere 
dicit  respectutn  ad  speciem  intelligibilem ;  cognosci 
autem  dicit  respectum  ad  actum  cognoscendi. 

Ad  quartum  negatur  major.  Nam  non  oportet 
quod,  si  intellectio  qua  intelligo  imaginem  sit  ea- 
dem  cum  qua  intelligo  rem  cujus  est  imago,  quod 
ideo  imago  et  res  cujus  est  imago  sint  eadem  res. 
Secundum  enim  Aristotelem,  in  de  Mcmor.  et 
Reminisc.  (cap.  2),  idem  motus  potentia;  sensitivue 
est  in  imaginern  et  in  illud  cujus  est  imago.  Concedo 
tamen  quod  si  intellectio  est  eadem,  quod  ratio  intel- 
lectorum  est  eadem ;  vel  unum  est  ratio  intelligendi 
alteri ;  sicut  in  proposito  :  nam  divina  essentia  est 
ratio  quod  creaturae  interhgantur. 

Ad  quintum  dico,  ad  minorem,  quod  videre  spe- 
culum,  non  est  videre  rem  in  eo  speculatam ;  quia 
divisim  et  seorsum  potest  utrumque  videri.  Dico 
tamen  quod  quando  unum  in  alio  videtur,  prieser- 
tim  in  speculo  essentiali,  et  super  omnia,  quando 
speculum  videtur,  non  ut  vitrum,  vel  ut  lapis,  aut 
talis  essentia,  sed  ut  speculum,  tunc  idem  (a)est 
videre  speculum ,  et  rem  in  speculo ;  quia  idem  est 
motus  in  imaginem  et  in  rem  cujus  est  imago, 
quando  scilicet  motus  est  in  imaginem,  ut  imago 
est,  ut  dicit  Aristoteles,  ubi  supra,  et  sanctus  Tho- 
mas,  3.  Sentent.,  dist.  9,  q.  1,  art.  2,  q,a2a,  et  in 
multis  aliis  locis. 

Ad  sextum  dico  quod  arguit  de  speculo  artificiali , 
non  de  naturali  aut  essentiali.  De  artiliciali  etiam 
dico  quod,  licet  visibile  causet  speciem  suam  usque 
ad  speculum,  quod  (6)  solum  reprsesentat  visibile  et 
non  speculum  ;  tamen  a  speculo  et  visil)ili  causatur 
una  species  utrumque  reprsesentans,  quae  protendi- 
tur  a  speculo  usque  ad  oculum.  Sed  de  hoc  non  est 
magna  cura  ad  prsesens. 

Ad  septimum  dicitur  quod  rationes  supra  positae 
modicuni  valent,  ut  patuit  omnibus  Doctoribus  qui 
post eum  locuti  sunt. 

Ad  ea  vero  quae  tertio  loco  inducuntur,  responde- 
tur.  Et  primo, 


(a)  enim.  —  Ati.  I'i 
(6)  quod,  —  qui  IV 


DISTlNilTIO   XXXV.   —   QUjESTIO    II. 


387 


Ad  primum  dicitur  quod,  secundum  sanctum  Th<>- 
mam,  1  p.,  q.  14,  art.  5,  ad  lnm  :  «  Verbum  Augu- 
slini  non  sic  est  intelligendum  quod  nihil  sit  extra 
Deum  quod  Deus  intueatur;  sed  illud  quod  est  extra 
seipsum  aon  intuetur  nisi  in  seipso.  »  Secundum 
eniiu  quod  ibidem(in  corpore  articuli)  dicit :  «  Dupli- 
citer  aliquid  cognoscitur,  uno  rnodo  in  seipso,  alio 
modo  in  alio.  In  seipso  aliquid  cognoscitur,  quando 
cognoscitur  per  propriam  speciem  adsequatam  ipsi 
cognoscibili ;  sicut  cum  oculus  videt  hominem  per 
speciem  hominis.  In  alio  autem,  illud  quod  videtur 
per  speciem  continentis;  sicut  cum  pars  videtur  in 
toto  per  speciem  totius,  vel  cum  homo  videlur  in 
speculo  per  speciem  speculi;  vel  quomodocumque 
aliter  contingat  aliquid  in  alio  videri.  Sicergo  dicen- 
duiu  est  quod  Deus  videt  seipsum  in  seipso,  quia 
per  essentiam  suam  ;  alia  autem  a  se  non  videt  in 
seipsis,  stnl  iu  seipso,  in  quantum  essentia  sua  con- 
tinet  similitudinem  aliorum  ab  eo.  »  —  Hicc  ille. 
[dem  ponit,  in  de  Veritate,  q.  2,  art.  3,  ad  10um, 
dicens  :  «  Gum  dicitur  quod  Deus  extra  se  nihil 
intuetur,  intelligendum  est,  sicut  in  quo  intueatur, 
non  sicut  quod  intueatur.  Illud  enim  in  quo  omnia 
tntuetur  est  in  ipso.  »  —  Et  ad  5"m,  dicit  :  «  Dupli- 
citer  aliquid  intelligitur  :  uno  modo,  in  seipso, 
quando  scilicet  ex  ipsa  re  intellecta  vel  cognita  for- 
matur  acies  intuentis;  alio  rnodo  aliquid  videtur  in 
altero,  quo  cognito,  et  illud  cognoscitur.  Deus  ergo 
seipsum  tantum  cognoscit  in  seipso  ;  alia  vero  non  in 
seipsis  cognoscit,  sed  cognoscendo  essentiam  suam. 
El  secundum  hoc,  Philosophus  dicit  quod  Deus  lan- 
luiu  seipsum  cognoscit.  Gui  consonat  Dionysius, 
iu  7  c.  de  Divinis  Nominibus  :  Deus,  inquit,  exsi- 
stentia  cognoscit,  non  scientia  quoe  sit  exsistentium, 
sed  quae  sit  suiipsius.  »  —  Hoec  ille. 

Ad  secundum  dicitur  quod  ilkc  rationes  non  sunt 
creaturae,  sed  divina  essentia,  quae  est  ratio  et  idea 
creaturarum.  Dico  tamen  quod  illas  rationes  Deus 
intuetur  in  seipsis,  creaturas  autem  intuetur  in  illis  : 
unde  ex  hoc  quod  illas  rationes  aspicit,  non  excludi- 
tur  quin  aspiciat  creaturas ;  licet  creaturae  aliam 
habitudinem  habeantad  divinam  intuitionem,  quam 
illae  rationes,  ut  dicit  idem  Doctor,  ihidem,  ad  6um  : 
«  Non  est,  inquit,  eadem  hahitudo  sui,  et  aliorum , 
ad  medium  quo  cognoscit;  quia  ipse  illi  medio  est 
idem  per  essentiam  ;  res  autem  alue  per  assimilatio- 
nen  i .  Et  ideo  seipsum  cognoscit  per  essentiam ,  alia 
vero  per  similitudinem.  Idem  tamen  est  quod  est 
ejus  essentia,  et  aliorum  similitudo.  »  —  Hax;  ille. 
—  Verumtamen,  concesso  quod  rationes  illsc  sunt 
creaturae  in  esse  intellecto,  ad  modum  quo  dictum 
esl  in  solutiune  primi,  et  rnodo  quo  dicit  Anselmus 
quod  creatura  in  Deo  est  creatrix  essentia,  adhuc 
habereni  dictas  conditiones  quas  negat  arguens,  crea- 
turae  in  Verbo.  Haherent  enim  verum  esse,  et  non 
diminutum  ;  immo  sunt  vita  Creatoris,  et  produ- 
ctiva,1  rerum.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate, 


q.  4,  art.  8,  dicit  :  «  Similitudo  etiam  creaturse  in 
Verbo  esi  vita  ejus;  similiter  etiam  creaturae  simili- 
tudo  est  quodammodo  ipsa  creatura,  per  modum 
illuin  quo  anima  dicitur  quodammodo  ornnia  ;  unde, 
ex  hoc  quod  similitudo  creaturae  in  Verho,  est  pro- 
ductiva  fl  motiva  creaturae  in  propria  natura  exsi- 
slentis,  quodammodo  contingit  ut  creatura  seipsam 
moveat,  et  ad  esse  perducat:  in  quantum  scilicet  pro- 
ducitur  in  esse,  a  sua  similitudine  in  Verho  exsi- 
stente.  »  —  Ha^c  ille. 

Ad  tertiuni  dicitur  quod  rationes  illae  sunt  heatifr- 
cativoe,  non  in  quantum  ducunt  in  cognitionem  crea- 
turae,  sed  in  quantum  ducunt  in  cognitionem  Crea- 
toris.  Sciendum  tamen  quod,  cum  arguens  dicit 
quod  creaturae  relucentes  tanquam  ohjecta  secundaria 
sunt  illae  rationes,  hoc  sanunr  requirit  intellectum. 
Non  enim  concedo  quod  illse  rationes  sint  objecta 
secundaria  sic  (oc)  quod  sint  proprie  creaturae ;  sed 
intelligo  quod  creaturoe,  quae  sunt  ohjecta  secun- 
daria  divinaj  intuitionis,  relucent  rn  illis  rationibus, 
qu;e  sunt  ohjecta  primaria. 

Ad  quartum  negatur  minor.  Cognosci  enim  in 
propria  natura,  non  est  aliud  quam  cognosci  per 
aliquam  formam  creatam  rei  creatge  proportionatam ; 
sicutcumangeluscognoscit  lapidem  per  speciem  sibi 
inditam,  vel  homo  per  speciem  acquisitam.  Sed 
cognosci  in  Verho  est  cognosci  per  Verbum,  scilicet 
quando  viso  Verho  cognoscitur  natura  rei  creata?. 
Ista  est  sententia  sancti  Thomae,  de  Veritate,  q.  8, 
art.  16.  Unde  ad  3um,  sic  dicit  :  «  Quamvis  res 
expressius  repnesententur  in  Verbo  quam  in  formis 
intellectus  angelici,  tamen  quia  formee  intellectus 
angelici  sunt  rebus  magis  proportionatse  et  quasi  eis 
adiequatie,  ideo  ista  cognitio  dicitur  esse  rerum  in 
propria  natura,  et  non  prima,  quse  est  per  cognitio- 
nem  Verbi.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quihus  patet  quod 
arguens  non  vadit  ad  mentem  Augustini ;  nec  capit 
quid  est  videre  aliquid  in  se,  et  quid  sit  videre  in 
alio ;  et  quid  videre  rem  in  propria  natura ,  et  videre 
rem  in  Verbo.  Non  enim  videre  aliquid  in  proprio 
genere ,  vel  in  propria  natura ,  est  protendere  cogni- 
tionem  usque  ad  naturam  rei,  vel  terminare  cogni- 
tioneni  ad  naturam  rei ;  hoc  enim  convenit  omni 
cognitioni,  tam  matutinae  quam  vespertinoe,  tam  in 
se  quam  in  alio.  Sed  differentia  ista  attenditur  ex 
parte  medii  cognoscendi,  etnon  ex  parte  rei  cognitae, 
ut  dicit  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  uhi  supra, 
ad  9um ;  et  1  p.,  q.  58,  art.  6 ;  et  2.  Sentent.,  dist.  12, 
q.  1 ,  art.  3. 

Ad  illud  quod  quarto  loco  dicit,  contra  eamdem 
conclusionem  ,  scilicet  quod  rationes  pro  conclusione 
factae,  supponunt,  etc;  —  dico  qrrod  illud  supposi- 
tum,  fuit  efficaciter  a  sancto  Doctore  probatum, 
contra  philosophos  illud  negantes,  ut  patuit  distirr- 
ctione  tertia. 


(a)  sic.  —  nisi  Pr. 


388 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


§3.  —  Ad  argumenta  contra  quartam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  quartam  conclusionem  primo  inducta,  dico 
(|U(td  ille  modus  est  sufficiens  ad  declarandum,  pro 
statu  viae,  (|uomodo  Deus  singularia  cognoscit  in 
quantum  signata  et  distincta,  etquod  divina  essentia 
reprsesentat  individua,  ut  distincta,  et  non  solum 
proul  conveniunt  in  nalura  specifica.  —  Et  cum  pro- 
bat  oppositum,  dico  ad  argumentum,  quod  minor 
est  falsa.  Illud  enim  quod  est  principium  individua- 
tionis  Socrati,  non  est  simile  illi  quod  Platonem 
individuat.  Unde  materia  non  est  unius  rationis  in 
Socrate  et  in  Platone.  Nec  eadem  materia  sub  diver- 
sis  lbrmis.  Unde  sanctus  Thomas,  in  tractatu  de 
J'rincipio  indtviduationis ,  qui  incipit  :  Quoniam 
dux  sunt  potentiie  cognitivse  in  homine,  in  fine 
siquidem  tractatus,  sic  ait  :  «  Scienduin,  inquit, 
quod  inipossibile  est  formam  uniri  materise,  quin 
sit  particularis,  et  quin  sequatur  quantitas  determi- 
nata.  Per  quem  modum  materia  non  est  ultra  com- 
municabilis  alteri  formse ;  quia  hiec  quantitas  cum 
alia  forma  reperiri  non  potest  cum  eadem  determi- 
natione.  Ideo  materia  non  est  communicabilis  secun- 
dum  eamdem  rationem,  sicut  forma.  Ratio  enim 
materiae  sub  aliqua  forma,  alia  est  a  ratione  ejus  sub 
alia  forma;  quiaratio  sua  certificaturper  determina- 
tioncm  quantitatis,  quse  diversa  et  diversa  ratione 
requiritur  ad  diversas  formas.  Essentia  tamen  mate- 
riae  non  diversificatur  sub  diversis  formis,  sicut  sua 
ratio.  Ratioenim  materise  non  est  una  et  communis, 
sicut  sua  essentia;  sed  diversa  ratio.  Et  ideo  com- 
munitas  secundum  essentiam  tantum  quse  est  ipsius 
materise,  et  non  secundum  eamdem  rationem,  non 
impedit  maleriam  esse  principium  individuationis.  » 
—  H;cc  ille.  —  Ex  quo  patet  quod  in  uno  individuo 
est  aliquid  dissimile  illi  quod  est  in  alio;  cujus 
oppositum  supponit  minor  argumenti. 

Ad  ea  quse  secundo  inducit  contra  eamdem  con- 
clusionem,  dicoquod  rationes  pro  conclusione  factse, 
bonse  sunt.  Nec  res[)onsio  Commentatoris  valet.  ■ — 
Cum  enim  dicit,  ad  primam,  quod  singularia  oon 
continentur  virtualiter  in  Deo,  hujus  oppositum 
ostensum  est  insolubiliter,  dist.  3.  Cum  dicit  ulterius 
quod  si  cognosceret  cx  hoc  quod  cst  cfficiens,  esset 
ibi  discursus;  —  illud  non  valet.  Sicut  enim  osten- 
dil  sanctus Thomas,  de  Veritate,  q.  2,  art.  3,  ad3um  : 
<(  Ex  hoc  quod  Deus  cognoscit  effectum  perhocquod 
essentiam  suam  cognoscit,  non  sequitur  quod  sit 
aliquis  discursus  in  intellectu  ejus.  Tunc  enim  solum 
dicitur  intellectus  al>  uno  in  aliud  discurrere,  quando 
diversa  apprehensione  utrumque  apprehendit;  sicut 
intellectus  humanus,  qui  alio  actu  apprehendit  cau- 
sam  el  ejus  effectum,  et  ideo  effectum  per  causas 
dicitur  cognoscere  et  discurrere  de  causa  adeffectum. 
Quando  vero  non  alio  actu  fertur  potentia  cognitiva 


in  medium  quo  cognoscit,  et  in  rem  cognitam  ;  tunc 
uoii  cst  discursus  in  cognitione;  sicut  curn   visus 
cognoscit  rem  quae  resultat  in  speculo  per  speciem, 
non  dicitur  discurrere,quia  idem  est  ferri  in  simili- 
tudinem  et  in   rem    qua?  per  taleni  similitudinem 
cognoscitur.  Hoc  rnodo  autem  Deus  per  essentiam 
suam  effectus  suos  cognoscit;  sicut  per  similitudi- 
nem  rei  cognoscitur  res  ipsa.   Et  ideo  una  cogni- 
tione  se  et  alia  cognoscit.  »  —  Hiec  ille.  —  Et  cum 
additur    quod   Commentator    diceret    quod    divina 
essentia  non  est  bujus  individui  causa,  in  quantum 
hoc;  —  non  valet ;  quia  probatum  est  quod  Deu-  est 
causa,  quantum  ad  illud  quod  facit  hoc  esse  hoc;  et 
consequenter,    similitudo   illius   quo    hic   est    hic, 
preeexsistit  in  Deo  (<x)  intelligibiliter.  —  Ex  quo  patet 
etiam  quod  illa  quae  subdit  in  solutione  illa,  non 
valent.  Licet  enim  agens  secundum  non  intendat 
hoc  signatum,  sicut  faber  hunc  ensem,  vel  ignis 
hunc  ignem,  hoc  est,  quia,  licet  producat  indivi- 
duuni,  non  tamen  producit  illud   quod  individuat 
individuum,  scilicet  materiam  individui,  sed  illud 
per  quod  collocatur  in  specie,  scilicet  formam.  Secus 
est  de  primo  principio,  quod  causat  totum  quod  est 
in  individuo.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate, 
q.  2,  art.  5,  dicit  :  «  Scientia  Dei  quam  de  rebus 
habet,    comparatur   scientiae  artificis,  eo  quod  est 
causa  omnium  rerum,  sicut  ars  artificiatorum.  Arti- 
fex  autem,  secundum  hoc  cognoscit  artificiatum  per 
formam  artis  quam  apud  se  habet,  quod  secundum 
ipsam  producit.  Artifex  autem  non  producit  artili- 
ciatum,  nisi  secundum  formam,  quia  materiani  ad 
artificialia   natura  prseparavit.   Et  ideo  artifex  per 
artem  suam  non  cognoscit  artificiata,  nisi  ratione 
formse.  Omnis  auteui  forma  universalis  est.  Et  rdeo 
sedificator  per  artem  suam  cognoscit  quidem  domum 
in  universali,  non  autem  hanc  vel  illam,  nisi  secun- 
dum  quod  per  sensum  ejus  notitiain  habuit.  Sed  si 
forma  artis  esset  productiva  materise,  sicut  et  esl 
formae,   per  eam   cognosceret   artificiatum    ratione 
forime  et  ratione  materise;  et  ideo,  cuni  individua- 
tiouis  principium  sil  materia,  non  solum  cognosce- 
ret   ipsum   secundum    naturain    universalem,    snl 
etiam  in  quantum  est  singulare  quoddam.  Unde, 
( -11111  ars  divina  sit  productiva,  non  solum  formse, 
sed  etiam  materise,  in  arte  sua  non  solum  exsistit 
similitudoformae,  sedetiam  materiae;  et  ideo  cogno- 
scit  res  et  quantum  ad  materiam  et  quantum  ad 
formam.   CJnde  non  solum   universalia,  sed  etiam 
singularia  cognoscit.  »  —  Haec  ille.  —  Simile  ponit, 
q.  8,  art.  11;  et  1.  Contra  Gentiles,  c.  50  et  (>'».  — 
Et  sic  patet  quod  responsio  quam  tlat ,  nulla  est. 

[terum,  nec  responsio  quam  dat  ad  secundatn 
rationem,  valet.  Non  enim  est  uo  ea  aequivocatio, 
sicul  islc  fingit,  ciim  sanctus  Thomas  illam  multi- 


(<x)  nonniti.  —  Ad.  IV. 
artificiatum,  —  Om.  Pr 


DISTINCTIO   XXXV.—    QU^STIO   II, 


389 


plicitatem  explicet,  dicens  quod  non  perfecte  cogno- 
sceretur  universalitas,  si  sola  intentio  universalitatis 
cognoscerelnr,  nisi  cognoscatur  illa  res  cui  attribui- 
tur.  Et  similiter,  imperfecte  cognosceretur  ratio  sin- 
gularitatis,  si  sola  intentio  illa  cognosceretur,  et  non 
res  illa  cui  attribuitur.  Nonenimaltril)uitur  Daturae, 
nec  homini,  ut  homo  est ;  sed  nl  est  hic  vel  ille. 
Ergo  Deus  cognoscit  hunc  et  illum,  ut  hic  vel  (a) 
ille  est.  Ubi  patet  quod  nulla  est  aequivocatio,  sed 
demonstratio. 

Iterum,  responsio  ad  tertiam  raiionemnihil  valet ; 
immo  expresse  procedit  ex  non  intelligentia  dicto- 
rum  sancti  Doctoris.  Non  enim  dicit  sanctus  Thomas 
quod  similitudo  immaterialis  non  possit  repraesen- 
taro.  singulare;  sed  dicit  quod  species  intelligibilis 
intellectus  noslri  non  reprsesentat  singulare,  quia 
est  similitudo  formae  et  non  materiffi  rei,  ut  patet  in 
illa  tertia  ratione.  Et  similiter,  de  Veritate,  q.  8, 
art.  11,  dicit  :  «  Formae  quae  sunt  in  intellectu  spe- 
culativo,  fiunt  in  nobis  quodammodo  ex  actione 
ipsarum  rerum.  Omnis  autem  actio  est  a  forma.  Et 
ideo,  quantum  est  ex  virtute  agentis,  non  fit  aliqua 
forma  a  rebus  in  nobis,  nisi  quae  sit  similitudo 
formce ;  sed  per  accidens  contingit  ut  sit  similitudo 
etiam  materialium  dispositionum,  in  quantum  reci- 
pitur  in  organo  materiali,  quod  materialiter  recipit; 
ex  quo  contingit  quod  sensus  et  imaginatio  singu- 
laria  cognoscunt.  Sed  quia  intellectusomnino  imma- 
terialiter  recipit,  ideo  formae  quse  sunt  in  intellectu 
nostro,  sunt  similitudines  rerum  secundum  formas 
tantuni.  Rationes  vero  ideales  in  Deo  exsistentes, 
sunt  eifectivae  rerum,  non  solum  quantum  ad  for- 
mam,  sed  quoad  materiam  ;  et  ideo  sunt  similitu- 
dines  rerum  quantum  ad  utrumque.  Et  propter  hoc 
per  eas  cognoscitur  res  a  Deo,  non  solum  in  natura 
universali  ex  parteformse,  sed  etiam  in  sua  singula- 
ritate  ex  parte  materia1.)) —  Hsec  ille. —  Idem  ponit, 
q.  2,  art.  5  et  6,  ut  recitavi  in  ratione  ad  quam  iste 
respondet.  Et  sic  patet  quod  illa  ratio  se  non  tollit. 
—  Et  cum  dicit  ujterius,  quod  dato  quod  divina 
essentia  reproesentaret  rem  quoad  materiam,  tamen 
quia  individua  sunt  similia;  —  dico  quod  non  sunt 
similia  quantum  ad  materiam,  ut  supra  dictum 
est. 

II.  Ad  argumenta  Warronis.  —  Ad  ea  quae 
inducit  Warro  de  Marra  contra  conclusionem  istam, 
dico. 

Et  ad  primum  quidem,  negatur  major.  Non  enim 
intellectum  converli  ad  phantasmata,  est  intelligere 
phantasmata,  sed  pati  a  phantasmate,  et  accipereab 
eo  speciem  intelligibilem.  Illa  enim  receptio  est  quae- 
dam  continuatio  intellectus  ad  phantasmata  et  quae- 
dam  conversio ;  sicut  etiam  anima  separata  conver- 
titur  ad  superiora,  recipiendo  lumen  intelligibile  ab 

(a)  hic  vel.  —  Om.  Pr. 


eis,  scilicet  species  intelligibiles  a  Deo.  Unde  sanctus 
Thomas,  de  Veritate,  q.  2,  art.  6,  dicit  :  «  Phan- 
tasmata  se  habentad  intellectum  nostrum,  sicut  sen- 
sibiliaad  sensum ;  ut  colores,  quisuntextraanimam, 
ad  visum.  Unde,  sicut  species  quse  est  in  sensu, 
abstrahitur  a  rebus  ipsis,  et  per  eam  cognitio  sensus 
continuatur  ad  ipsas  res  sensibiles,  ila  intellectus 
noster  abstrahit  speciem  a  phantasmatibus,  et  per 
eam  ejus  cognitio  quodammodoad  phantasmata  con- 
tinuatur.  Sod  tamen  hoc  tantum  intorest,  quod 
similitudo  quae  est  in  sensu,  abstrahitur  a  ro  ut  ab 
oltjocto  cognoscibili ;  et  idoo  res  ipsa  per  illam  sinii- 
litudinem  per  se  directe  cognoscitur.  Similitudo 
autem  quae  ost  in  intellectu,  non  abstrahilura  phan- 
tasmate  sicut  ab  objecto  cognoscibili ,  sed  sicut  a 
medio  cognitionis,  per  niodum  quo  sensus  noster 
accipit  similitudinem  rei  qiuc  est  in  speculo,  dum 
fertur  in  eam,  non  ut  in  rom  quamdam,  sed  ut  in 
similitudinem  rei.  Unde  intellectus  noster  non 
directe  ex  specie  quam  recipit,  fertur  ad  cognoscen- 
dum  phantasma;  sed  ad  cognoscendum  rem  cujus 
est  phantasma  (a).  Sed  tamen  per  quamdam  reflexio- 
nem  redit  etiam  in  cognitionem  ipsius  phantasmatis, 
dum  considerat  naturam  sui  actus,  et  speciei  per 
quam  intuetur,  et  ejus  a  quo  speciem  abstrahit, 
scilicet  phantasmatis ;  sicut  per  similitudinem  qu;e 
est  in  visu  a  speculo  acceptam,  directe  fertur  visus 
in  cognitionem  rei  speculatae,  sed  per  quamdam 
reversionem  fertur  per  eamdem  in  similitudinem  quse 
est  in  speculo.  In  quantum  ergo  intellectus  noster, 
per  similitudinem  quam  accipit  a  phantasmate,  refle- 
ctitur  in  ipsum  phantasma  quod  est  similitudo  par- 
ticularis,  habet  quamdam  cognitionem  de  singulari, 
secundum  continuationem  quamdam  intellectus  ad 
imaginationem.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  q.  10,  art.  5  :  ((  Gognitio,  inquit, 
mentis  humanae  fertur  ad  res  naturales,  primo 
secundun  formam,  et  secundario  ad  materiam  prout 
habct  habitudinem  ad  formam.  Sicut  autem  omnis 
forma,  quantum  est  de  se,  est  universalis,  ita  habi- 
tudo  ad  formam  non  facit  cognoscere  materiam,  nisi 
cognitioneuniversali.  Sicautem  considerata,  materia 
non  est  individuationis  principium ;  sed  secundum 
quod  consideratur  materia  in  singulari,  quae  est 
materia  designata,  sub  determinatis  dimensionibus 
exsistens;  ex  hac  enim  individuatur  forma ;  unde 
Philosophus  dicit,  in  7.  Metapltysicoe  (t.  c.  35), 
quod  hominis  partes  sunt  materia  et  forma,  ut  uni- 
versaliter,  Socratis  vero  forma  (6)  haec  et  hsec  mate- 
ria.  Unde  patet  quod  mens  nostra  singulare  directe 
cognoscerenonpotest.  Sed  directe  cognoscitur  a  nobis 
singulare  per  virtutes  sensitivas,  quae  recipiunt  for- 
nias  a  rebus  in  organo  corporali,  et  sic  recipiunt  eas 
sub  determinatis  dimensionibus,  et  secundum  quod 


(a)  a  verbo  sed  usque  ad  phantasma,  om.  Pr. 
(6)  fornia.  —  Om.  Pr. 


390 


LIBRI    I.    SENTENTIARU.M 


ducunt  in  cognitionem   materise  singularis.  Sicnt 

enim  forma  universalis  ducit  in  cognitionem  male- 
riae  (a)  universalis,  ita  forrna  individualis  ducit  in 
cognitionem  materiae  signatse,  quae  est  indiyiduatio- 
nis  principium.  Sed  tamen  mens  per  accidens  sin- 
gularibus  se  immiscet,  in  quantum  continuatur  viri- 
bus  sensitivis,  quse  circa  particularia  versantur. 
Quae  quidem  continuatio  est  dupliciter.  Uno  modo, 
in  quantum  motus  sensitivse  partis  terminatur  ad 
mentem,  sicut  accidit  in  motu  qui  est  a  rebus  ad 
animam  ;  et  sic  mens  singulare  cognoscit  per  quam- 
darn  reflexionem,  prout  scilicet  mens,  cognoscendo 
objectum  suum  quod  est  aliqua  natura  universalis, 
redit  in  cognitionem  sui  actus,  et  ulterius  in  spe- 
ciem  quae  est  actus  sui  principium,  et  ulterius  in 
pbantasma  a  quo  cst  species  abstracta  ;  et  sic  aliquam 
cognitionem  de  singularibus  accipit.  Alio  modo, 
secundum  quod  motus  qui  estab  anima  ad  res,  inci- 
pit  in  mente,  et  procedit  in  partem  sensitivam,  prout 
mens  regit  inferiores  vires;  et  sic  singularibus  se 
immiscet,  mediante  ratione  particulari,  quoe  est 
potentia  qusedam  componens  et  dividens  intentiones 
individuales,  quse  alio  nomine  dicitur  cogitativa, 
et  babet  determinatum  organum  in  capite,  scilicet 
mediam  cellulam  capitis.  Universalem  vero  senten- 
tiam  quam  nrens  habet  de  operabilibus,  non  est  pos- 
sibile  applicari  ad  particularem  actum,  nisi  per 
aliquam  poterrtiam  mediam  apprebendentem  singu- 
lare ;  ut  sic  frat  quidam  syllogismus  :  cujus  major 
est  universalis,  quse  est  (6)  sententia  mentis;  minor 
autem  singularis,  quae  est  apprehensio  particularis 
rationis;  conclusio  vero,  electio  singularis  operis,  ut 
patet  per  illud  quod  habetur,  3.  deAnima(t.  c.  58).» 
—  Htec  ille. 

Ex  quibus  patet  qualis  est  ista  continuatio  et  con- 
versio  intellectus  ad  pbarrtasmata. 

Atl  secunduni  dico  quod  speculatio  illa,  qua  dicit 
Aristoteles  quod  intelligentem  necesse  est  phanta- 
smata  speculari,  rron  est  actus  intellectus,  sed  ima- 
ginationis  et  phantasiae.  Sicut  enim  dicit  sanctus 
Tlromas,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  73  :  «  Ad  impe- 
rium  intellectus,  formatur  in  imagirratione  phan- 
tasma  conveniens  speciei  intelligibili,  in  quo  resplen- 
det  species  inlelligibilis  sicut  exemplar  irr  exem- 
plato  vel  in  imagine(y)sua.»  Et  illa  operatio  virtutis 
imaginativae  dicitur  speculalio  phantasmatis.  Non 
eninr  dicit  Aristoteles  quod  intellectus  speculetur 
phantasmata,  sed  intelligens.  llle  autem  est  horno, 
qui  phantasiatur  et  intelligit.  Etantequam  inlelligat, 
oportetquod  phantasietur ;  et  formato  pliantasmate, 
virlute  intellectus  agentis,  phantasma  movet  intelle- 
ctum  possibilem  ;  intellectus  autem  possibilis,  factus 
iu  actu  per  illam  speciem,  operationemintelligibilem 


i  verbo  singularis  usque  ad  materiee,  om.  IV. 
(t)  qum  est.  —  Om.  IV. 
(-•)  imagine.  —  imaginatione  Pr. 


producit,  vel  potius  homo  per  intellectum.  Sicut 
enim  ipse  dicit,  de  Veritate,  q.  2,  art.  6,  ad  3um  : 
«  Homo  praecognoscit  singularia  per  imaginationem 
et  sensum ;  et  ideo  potest  applicare  universalem 
cognitionemquaeestin  intellectu,ad  particulare.  Non 
eirim,  proprie  loquendo,  sensus  aut  intellectus  cogno- 
scunt;  sed  homo  per  utrumque,  ut  patet,  1.  de 
Anima  (t.  c.  64).  »  —  Hscc  ille.  —  Sic  ergo  patet 
quomodo  debet  intelligi  illa  speculatio. 

Ad  tertium  dico  quod  syllogismus  expositorius 
cujus  medium  est  singulare  immateriale,  formatur 
ab  intellectu ;  sed  si  medium  sit  singulare  mate- 
riale,  formatur  a  ratione  particulari,  ut  patet  per 
prsedicta.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  10, 
art.  5,  ad  2um,  dicit  quod  «  dispositio  sapientis  de 
singularibus  non  fit  per  mentem,  nisi  mediante  vi 
cogitativa,  cujus  est  singulares  intentiones  compo- 
nere  ».  —  Ha2c  ille. 

Ad  quartum  dico  quod  intellectus  potest  differen- 
tiam  ponere  inter  universale  et  singulare,  quia 
utrumque  cognoscit;  licet  non  utrumque  directe, 
loquendo  de  singulari  materiali.  Unde  sanctus  Doctor, 
ubi  supra,  ad  3um,  ostendit  quomodo  intellectus 
potest  propositionem  componere,  cujus  subjectum 
est  singulare,  et  proedicatum  universale  :  «  Secun- 
dum  hoc,  inquit,  intellectus  potest  de  singulari  el 
universali  propositionem  componere,  secundum  quod 
singulare  per  reflexionem  quamdam  cognoscit.  »  — 
Hoec  ille.  —  Et  ad  solutionem  quae  ibi  datur,  dico 
quod  verum  dicit  in  boc  quod  singulare  norr  cogno- 
scitur  ab  intellectu,  nisi  mediante  phantasia ;  dupli- 
citer  tamen,  secundum  quod  allegatum  fuit.  —  Et 
ad  replicam,  dico  quod  intellectus  non  habet  pro- 
priam  speciem ,  quse  sit  respectu  singularis  in  quan-  i 
tum  est  boc  vel  illud,  et  non  respectu  naturae  com- 
munis;  sed  pro  tanto  dicitur  cognoscere  singulare 
reflexe,  quia  aliquam  notitiam  habet  de  pbantasmate 
illius,  et  lroc  juxta  motum  rerum  ad  animam  ;  aut 
quia  actus  intelligendi  movet  virtutem  cogitativam 
ad  cogitandum  de  aliquo  individuo,  juxta  motum 
animse  ad  res.  Nec  tamen  sequitur  quod,  si  intelle- 
ctus  non  habet  propriam  speciem  respectu  singula- 
ris,  quod  non  habeat  proprium  actum  respectu  siir- 
gularis;  non  tamen  directum,  sed  tvflexunr.  Kx 
eadem  enim  specie  potest  intellectus  ferri  in  natu- 
ram  commurrem  direcle,  et  iir  alia  tria  indirecte, 
scilicet  in  actum,  et  in  speciem,  et  in  phantasma, 
et  quarto  irr  singulare.  Et  sic  patet  quod  intellectus 
potest  ponere  differentiam  inter  singulare  »'t  univer- 
s;de.  Si  autem  negetur  quod  intellectus  habeal  actum 
proprium  respectu  singularis,  tunc  diceretur  quod 
ipse  homo,  qui  habet  sensum  el  intellectum,  ponit 
differentiam  inter  universale  el  singulare,  cogno- 
scendo  universale  per  intellectum,  el  singulare  per 
sensum,  sicul  dicebatur  quod  homo  facil  unum  syl- 
Logismum,  cujus  majorem  formal  per  intellectum, 
et  minorem  per  virtutem  cogitativam.  E1  si  dicatur 


DISTINCTIO   XXXV. 


QU^STIO    II. 


391 


quod  oportet  esse  eamdem  potentiam,  quac  discernit 
inter  duo,  scilicet  album  et  nigrum,  nam,  2.  de 
Anima,  Philosophus  per  illam  rationem  probat 
quod  sitsensuscommunispraeter  particulares, —  dico 
quod  illa  ratio  verum  habet,  quando  sunt  actus  ejus- 
dem  rationis,  scilicet  cognoscere  hoc  et  illud  ;  sicut 
cognoscere  album  et  cognoscere  nigrum  continentur 
sub  ratione  cognitionis  sensitivoc,  quia  utrumque 
expletur  corporali  organo.  Secus  est  in  proposito; 
quia  intelligere  fit  sine  organo,  sentire  autem  nequa- 
quam.  Et  ideo,  discernere  inter  album  et  nigrum, 
pertinet  ad  eamdem  potentiam  ;  sed  non  discernere 
inter  hominem  et  hunc  hominem.  Sed  credo  quod 
responsio  prima  sit  melior;  licet  secunda  possit 
baberi  ex  dictis  sancti  Thomrc,  de  Veritate,  q.  22, 
art.  10,  ad  5um.  De  hoc  etiam  in  sequentibus  erit 
amplior  sermo. 

Atl  quintum  dicit  sanctus  Doctor,  ibidem,  q.  10, 
art.  5,  ad  5um  :  «  Dicendum,  inquit,  quod  illud 
quod  potest  virtus  inferior,  potest  virtus  superior; 
non  tamen  semper  eodem  modo,  sed  quandoque 
altiori  modo,  sicut  intellectus  quam  sensus;  sensus 
enim  cognoscit  quantum  ad  conditiones  materiales 
et  accidentia  exteriora,  sed  intellectus  penetrat  ad 
intimam  naturam  speciei  quce  est  in  ipsis  indivi- 
duis.  »  —  Haec  ille.  —  Eamdem  responsionem  dat, 
q.  2,  art.  6,  ad  4,,m.  Et  deomnibusistisponit,  1  p., 
q.  86,  art.  1 .  Item,  4.  Sentent.,  dist.  50,  q.  1,  art.  3. 

III.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  primum 

Gregorii,  dico  quod  illud  quod  primo  intelligitur 
post  verbum  rei,  est  ipsa  natura  abstracta  ab  indivi- 
dualibus;  quac  quidem  est  individua  et  singularis, 
secundum  esse  quod  habet  extra  animam ;  sed  est 
uuiversalis,  secundum  essequod  habet  in  intellectu, 
ubi  est  per  suam  speciem  communem  multis.  —  Ad 
confirmationem ,  dico  quod  abstractio  facta  per  mo- 
dum  enunciationis,  difficilis  est ;  utpote  quod  conci- 
peretur  esse  homo  sine  loco,  tempore,  et  situ,  et 
materia  individuali.  Sed  abstractio  facta  per  modum 
diffinitionis,  non  est  difficilis;  utpote  quod  concipia- 
tur  bumanitas,  non  concepta  materia  individuali  ut 
est  haec;  immo  illa  primooccurrit  intellectui. 

Ad  secundum  dico  quod  procedit  ex  rudi  intel- 
lectu  verborum  sancti  Thomse.  Non  enim  vult  san- 
ctus  Thomas  quod  intellectus  sic  convertatur  ad 
pbantasmata,  quod  ipsa  directe  inspiciat.  Sed  dicit 
quod  homo  qui  intelligit,  non  potest  intelligere  nisi 
phantasietur  illud  quod  vult  intelligere.  Non  ergo 
intellectus,  sed  homo  intelligens  speculatur  phan- 
tasmata.  Et  ideo  processus  argumenti  nihil  valet. 

Ad  tertium  dico  quod  intellectus  conjunctus  non 
intelligit  aliquod  materiale  directe,  nisi  abstracte  a 
conditionibus  materialibus ,  quia  non  habet  speciem 
repraesentantemconditionesindividuantes.Sedreflexe 
intelligit  singulare,  et  quasi  arguitive ;  et  de  hoc 
satis  dictum  est  prius. 


Ad  quartum  dico  quod  singulari  materiali  repu- 
gnat '  directe  intelligi,  non  quia  est  singulare,  sed 
quia  est  materiale  materia  signata,  et  in  sui  ratione 
illam  signationem  includens.  Naturaautem  commu- 
nis,  licet  sit  materialis,  non  tamen  materia  signata. 
Ad  quinlum  dico  quod  res  extra  animam,  est 
totum  universale  in  aclu,  secundum  esse  quod  habet 
in  anima  ;  est  tamen  totum  universale  in  aptitudine, 
secundum  se  considerata,  et  non  secundum  esse 
quod  habet  in  singulari,  sed  ut  abstrahit  ab  omni 
esse. 

Ad  sextum  negalur  consequentia  :  nam  aliter  est 
de  singulari  materiali  quam  de  immateriali,  ut 
dictum  fuit  prius.  Similiter  dico  quod  talia  singu- 
laria,  de  quibus  arguens  loquitur,  non  intelliguntur 
directe,  quantum  ad  quid  est,  per  intellectum  con- 
junctum,  sed  reflexe,  ex  objecto  et  per  speciem 
objecti  universalis. 

Ad    septimum    dico    quod    universale    contingit 
cognosci   dupliciter.    Uno  modo,   quia   cognoscitur 
natura   cui  attribuitur   universalitas,   non    cognita 
intentione    universalis;    utputa,    quia    cognoscitur 
animal,  ut  animal,  non  considerando  de  ejus  com- 
munitate  vel  universalitate ;  et  sic  talis  cognitio  non 
proesupponit  cognitionem  singularium,  sed  preecedit. 
Alio  modo  contingit  cognosci  universale,  quia  cogno- 
scitur  natura  communis,  ut  communis  est,  sicquod 
non  solum  cognoscitur  animal,  ut  animal,  sed  ut  est 
animal  commune  multis ;  et  ista  cognitio  prsesuppo- 
nit  cognitionem  plurium  quibus  est  commune.  Et 
hanc  distinctionem  intendit  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  85,  art.  3,  ad  l,,m  :  «  Universale,  inquit,  dupli- 
citer  potest  considerari.  Uno  modo,  secundum  quod 
natura  universalis  consideratur  simul   cum    inten- 
tione  universalitatis;  et  cum  intentio  universalitatis, 
ut  scilicet  (<x)  unum  et  idem  habeat  habitudinem  ad 
multa,  proveniatex  abstractione  intellectus,  oportet 
quod  secundum  hunc  modum,  universale  sit  poste- 
rius;  unde,  in  1.  de  Anima  (t.  c.  8),  dicitur  quod 
animal  universale,  aut  nihil  est,  aut  posterius ; 
sed  secundum  Platonem',  qui  posuit  universalia  sub- 
sistentia,  secundum  hanc  considerationem ,  univer- 
sale  esset  prius,  quia  particularia,  secundum  eum, 
non  sunt  nisi  per  participationem  universalis  subsi- 
stentis,  scilicet  idese.  Alio  modo  potest  considerari 
quantum  ad  ipsam   naturam,  scilicet  humanitatis 
vel  animalitatis,  prout  invenitur  in  particularibus ; 
et  sic,  secundum  ordinem  generationis  et  temporis, 
magis  commune  prius  est,  secundum  naturam,  sed, 
secundum    ordinem    perfectionis    sive    intentionis 
naturse,  est  econtra.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quibus 
patet  ad  omnes  auctoritates ,  quas  arguens  inducit. 
Dicitur  enim  ad  illas,  quod  universale,  sumptum 
primo  modo,  prsesupponit  cognitionem  multorum ; 
non  autem  universale  sumptum  secundo  modo. 


(a)  ut  scilicet.  —  sit  ul  Pr. 


392 


LIBRI    I.    SENTENTIARIM 


Ad  oclavum,  responsum  est  prius  in  suo  simili. 
Nam  potest  dici  quod  intellectus  quo  cognoscimus 
hanc  alhedinem  non  esse  sensum  nec  intellectum, 
cognoscit  quidem  hanc  albedinem  per  reflexionem, 
modo  praeexposito ;  vel  non  oportet  esse  eamdem  vir- 
tutem  quae  ((^uoscat  hoc  vel  illud,  sed  sufficit  esse 
eumdem  hominem  cognoseentem  illa  diversis  virtu- 
tihus  quodammodo  continuatis  ad  invicem  ut  una 
aliam  moveat,  sicut  estde  virtute  cogitativa  et  intel- 
lectu  possibili  in  nobis;  et  ista  est  intentio  Aristo- 
telis,  3.  de  Anima,  et  Commentatoris,  commentoO, 
ubi  ait  :  «  Necesse  est  quando  aliquid  comprebendit 
alietatem  interduo,  ut  sit  unum  uno  modo  et  multa 
alio  modo ;  quemadmodum  sensus  communis  com- 
prehendit  alietatem  (a)inter  sensibilia,  perdiversam 
dispositionem ,  quia  est  plures  sensus.  Et  talis  est 
dispositio  intellectus  comprebendendo  alietatem  quse 
est  inter  formas  et  individuum  ;  comprebendit  enim 
formas  per  se,  et  individuum  per  sensum.  »  Ita  quod 
utrumque  judicium  refertur  ad  animam,  tanquam 
ad  centrum.  Idcirco  experitur  differentiam  eorum. 
Nec  oportet  quod  apprehensio  individui  sitsubjective 
in  intellectu;  sed  tantummodo  in  imaginatione.  Et 
tamen  intellectus  dicitur  illa  apprehensione  cogno- 
scere  individuum,  mediante  sensu,  pro  eo  quod 
quodammodo  efficiuntur  una  virtus,  sicut  plures 
sensus  efficiuntur  unum  in  sensu  communi.  Unde 
intellectus  differentiam  assignans,  dicitur  formam 
apprehendere  per  se,  individuum  vero  concomita- 
tive,  propter  identitatem  anima?,  ad  quam  utrumque 
judicium  refertur. 

Ad  nonum  patet  per  idem.  Concedo  enim  quod 

intellectus  judicat  sensum  errare  circa  hoc  indivi- 

duum  solis  demonstratum.  Intellectus  enim,  ex  sui 

continuatione  ad  virtutem  cogitativam  qure  dicitur 

intellectus  passivus,  potest  syllogizare  ex  una  univer- 

sali  et  altera  singulari,  et  concludere   singularem 

propositionem ,  oppositam  ei  quam  imaginatio  for- 

mavit.  Nec  propter  hoc  oportet  quod  apprehensio 

individui  sil  subjective  in  intellectu  possibili,  sed  in 

intellectu  passivo,  qui  potest  etiam  syllogizare,  licet 

non  ex  universalihus.  Unde  ad  hahendum  tale  judi- 

cium,  sufficit  identitas  animae  habentis  duas  poten- 

tias  continuatas  modo  praedicto,  per  quarum  unam 

format  propositionem  universalem,  per  aliam  vero 

propositionem  particularem ;  immo  quandoque  per 

unam  potentiam  concipit  subjectum,  et  per  aliam 

concipit  praedicatum  ;  ut  cum  dicit  :  Socrates  est 

honio. 

a<i  decimum  negatur  consequentia.  El  ad  proba- 
tionem,  dico,  ul  prius,  quod  non  oporlet  eamdem 
esse  virtutem  quae  format  praemissas  in  seipsa,  et 
illam  quae  inferi  conclusionem  in  se  subjective;  licet 
l>ossit  dici  quod  utrumque  facit  intellectus,  licet 
unum   per  se,  aliud  per  virtutem  cogitativam.  Et 


a  verbo  inter  rfito  usque  ad  atietatcm,  om.  Pr. 


cum  dicitur  quod  eodem  modopotest  dici  quod  unus 
homo  formarel  praemissas,  etalius  conclusionem  ;  — 
dico  quod  similitudo  non  valet;  quia  virtus  cogni- 
tiva  unius  hominis  cum  virtute  cognitiva  alterius, 
nullo  modo  sunt  unum,  sicut  est  in  proposito.  Cum 
etiam  dicitur  quod  eodem  modo  posset  dici  ad  ratio- 
nem  Aristotelis,  scilicetquod  non  oportetesseeamdem 
virtutem  quoc  cognoscit  sensibilia  inter  quae  distin- 
guit,  etc. ;  patet  quod  non  est  simile  ex  toto ;  quia 
sensus  particularesad  invicem  non  habent  continua- 
tionem,  nisi  ponatur  aliqua  virtus,  quasi  centrum 
eorum,  scilicet  sensus  communis.  Patet  enim  quod 
unus  sensus  particularis  non  movet  alium,  nec  est 
superior  ad  illum;  et  ideo,  si  solum  essent  sensus 
particulares,  nunquam  idem  homo  posset  cogitare 
differentiam  inter  alhum  et  dulce.  Secus  est  in  pro- 
posito. 

Ad  undecimum  respondet  sanctus  Thomas,  de 
Veritate,  q.  10,  art.  5,  ad  2u,n,  dicens :  «  Dispositio 
sapientis  de  singularibus  non  fit  per  mentem,  nisi 
mediante  vi  cogitativa,  cujus  est  intentio  circa  res 
singulares.  »  —  Haec  ille. 

Ad  duodecimum  respondet,  ibidem,  ad  4um  : 
Ratio,  inquit,  cognoscit  in  universali  finem  ad  quem 
ordinat  actum  singularem,  imperando  («)  eum. 
Hanc  autem  cognitionem  universalem,  mediante  vi 
cogitativa,  ad  singularia  applicat. 

Ad  tertiumdecimum  dico  quod  non  quicumque 
loquiturvocaliter,  prius  loquitur  mentaliter ;  sedsuf- 
ficit  eum  loqui  verbo  imaginativae  aut  cogitativae  vir- 
tutis.  Et  ad  dictum  Augustini,  sufficit  dicere  quod 
mens  loquitur  de  singularibus,  mediante  ratione 
particulari,  quse  dicitur  intellectus  passivus,  ut 
dictum  fuit. 

Ad  quartumdecimum  dico  quod  consequentia  non 
valet.  Nam  anima  separata  alium  modum  cogno- 
scendi  hahet  quam  conjuncta;  cognoscit  enim  per 
species  influxas,  quae  sunt  similitudines  rerum 
quoad  principia  specifica  et  individuantia,  ut  osten- 
dit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  89,  art.  4;  et  4.  Sen- 
tent.,  dist.  50,  q.  1,  art.  3;  et  multis  aliis  locis. 

Ad  quintumdecimum  dico  quod  non  oporlel  vir- 
tutem  altiorem  eodem  modo  cognoscere  objectum, 
sicut  co°noscit  inferior.  Unde  sanctus  Thomas,  de 
Veritate,  ubi  supra  (q.  10,  art.  5),  ad  5um,  dicit  : 
«  lllud  quod  polesl  virtus  inferior,  potesl  virtus  supe- 
rior;  non  tamen  semper  eodem  modo,  sed  quando- 
que"  alio  altiori  modo.  Et  sic  intellectus  cogno 
potest  ea  quae  cognoscil  sensus  (6),  altiori  tamen 
modo  quam  seusus;  sensus  enim  cognoscil  ea  quan- 
tiiin  ad  dispositiones  materiales  el  accidentia  exte- 
riora,  sed  intellectus  penetral  ad  intimam  naturam 
speciei,  quae  esl  in  ipsis  individuis.  »  —  Haec  ille. 
—  Dico  etiam  quod  sufficil  quod  intellectus 


(a)  imperando.  —  in  parundo  Pi 
sensns.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXV.   —   QU/ESTIO    II. 


393 


scat  singularia,  vel  per  reflexionem,  vel  mediante 
virtute  cogitativa;  et  non  oportet  quod  immediate 
per  seipsum. 

IV.  Ad  argumenta  Aureoli.  — Ad  argumenta 
contra  hanc  conclusionem  dicitur.  Et  primo 

Ad  primum  secundo  loco  inductorum,  dicilur 
quod  major  est  falsa.  Non  enim  oporlet  quod  intel- 
lectus,  quandocumque  intuetur  duo  quorum  unum 
est  ratio  intuitioni.s  alterius,  judicet  pro  tunc  se 
intueri  duo,  eodem  actu  quo  videt  illa  duo;  sicut 
patet  quando  aliquis  videt  arbovem  per  speciem  quae 
resultat  in  speculo ;  tunc  enim  eadem  visio  termina- 
tur  ad  speciem  arboris  et  ad  arborem ;  non  enim 
fertur  in  speciem,  ut  est  quoedam  qualitas,  sed  ut 
est  imago ;  et  ideo  idem  motus  est  in  imaginem  illam 
el  in  arborem.  Sic  in  proposito  :  intellectus  noster 
feilur  in  conceptionem  rei,  ut  est  imago  rei,  et  non 
ut  est  qualitas,  vel  talis  res;  et  ideo  eodem  motu 
fertur  in  verbum  lapidis  et  in  lapidem. 

Ad  secumlum  negatur  minor.  Nec  probatio  valet. 
Fingit  enim  ibi  esse  duas  processiones ,  cum  non  sit 
nisi  una  secundum  rem.  Licet  tamen  sint  duse  secun- 
dum  rationem,  tamen  prima  processio  est  ratio 
secundae.  Et  ideo  non  est  simile  quod  ibi  inducitur; 
quia  secunda  non  potest  esse  sine  prima ;  quia  quod 
intellectus  terminetur  ad  aliquid  extra,  provenit 
quia  terminatur  ad  aliquid  intra  per  quod  res  extra 
est  prsesens  intellectui. 

Ad  tertium  negatur  antecedens.  Nec  valet  pro- 
batio.  Licet  enim  conceptus  subjecti  sit  alius  a  con- 
ceptu  prsedicati,  tamen  intellectus  componens  illos 
duos  conceptus,  non  enunciat  unum  de  alio,  sed 
illud  cujus  unum  est  similitudo  de  illo  cujus  aliud 
est  similitudo ;  non  enim  enunciat  illud  quod  primo 
aspicit,  sed  illud  ad  quod  fmaliter  et  ultimate  termi- 
natur  aspeetus.  Sicut,  cum  loquor  vocaliter,  dico 
verbum  vocis  et  rem  illius  verbi,  non  tamen 
enuncio  verbum  de  verbo,  sed  rem  de  re ;  quia 
dicere  vocale  terminatur  finaliter  ad  rem  verbo  dictam . 
Et  similiter  in  proposito. 

Ad  primum  eorum  quae  tertio  loco  contra  eamdem 
conclusionem  inducuntur,  negatur  major  et  minor. 
Major  quidem,  quia  dicit  quod  species  non  primo 
est  cognitum ;  loquendo  de  specie  quse  se  habet  ut 
terminus  intellectionis,  quaa  dicitur  conceptio  vel 
ratio  rei  intellectae ;  si  enim  loquatur  de  specie  actui 
praevia,  quse  proprie  nominatur  species,  conceditur 
quoddicit.  Minoretiam  negatur.  Divinaenim  essentia 
est  medium  quo  Deus  cognoscit  creaturas.  Et  licet 
non  sit  principium  secundum  rem  divinae  intelle- 
ctionis,  tamen  secundum  nostrum  modum  intelli- 
gendi ,  qui  concipimus  alios  intellectus  in  concepti- 
bus  intellectus  nostri ,  et  alias  intellectiones  in  con- 
ceptibus  nostrarum  intellectionum,  divina  essentia 
se  habet  ut  species,  et  intellectio  ut  actus  intelli- 
gendi ,  et  intellectus  ut  potentia ;  quia  divina  essentia 


in  se  habet  unde  assimiletur  omnibus  istis  rationi- 
bus  et  conceptionibns,  scilicet  specici  intelligibili  et 
actui  intelligendi  et  potentioe  intellecthrae,  licet  istae 
conceptiones  a  perfecta  ejus  reprasentationc  defi- 
ciant.  Nec  aliter  possemus  apprehendere  Deum  esse 
intelligentem,  nisi  concipiendo  ipsum  habere  aliquid 
similc  speciei  intelligibili  nostri  intellectus,  et  actui 
inlelligendi,  et  intellectui,  qu;r  sunt  in  nobis. 

Ad  secundum  dico  quod  divina  essentia  pro  tanto 
hahet  rationem  speciei  intelligibilis,  quia  per  illam 
divinus  intellectus  est  in  actu  primo,  et  est  simili- 
tudo  eorum  quae  intellectus  intelligit ;  qiiyo  sunt  con- 
ditiones  speciei  intelligibilis.  Non  tamen  est  distincta 
ab  inlellectu,  nec  est  illud  quo  intellectus  intelle- 
ctionem  elicit  active;  quia  talia,  licet  conveniant 
speciei  intelligibili  nostrso,  non  tamen  conveniunt  ei 
ex  hoc  quod  est  species  intelligibilis,  sed  ex  imper- 
fectione  sui  esse. 

Sic  ergo  patet  quod  conclusiones  primi  articuli, 
propter  argumenta  facta,  minime  labant. 


ARTICULUS  II. 

DE  CONDITIONIBUS  DIVENLE  SCIENTI^ 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  secundum  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  divina  essenlia  est 
speculaliva  el  practica. 

Istam  conclusionem  probat  sanctusThomas,  1  p., 
q.  14,  art.  16  :  «  Aliqua  scientia,  inquit,  potest  dici 
speculativa  tripliciter.  Primo,  ex  parte  rerum  scita- 
rum,  quae  non  sunt  operabiles  a  sciente;  sicut 
scientia  hominis  de  rebus  naturalibus,  vel  divinis. 
Secundo,  quantum  ad  modum  sciencli,  puta,  si 
aedificator  consideret  domum  diffiniendo  vel  divi- 
dendo,  et  considerando  universalia  pnedicata  ipsius; 
hoc  enim  est  operabilia  modo  speculativo  conside- 
rare,  et  non  secundum  quod  operabilia  sunt ;  opera- 
bile  enim  est  aliquid  per  (a)  applicationem  formae 
ad  materiam,  sed  non  per  resolutionem  composito- 
rum  in  principia  universalia  formalia.  Tertio,  quan- 
tum  ad  finem  ;  nam  intellectus  practicus  differt  a 
speculativo  fine,  ut  dicitur,  3.  de  Anima  (t.  c.  49). 
Intellectus  enim  practicus  ordinaturad  finem  opera- 
tionis;  finis  autem  intellectus  speculativi,  est  consi- 
deratio  veritatis.  Si  ergo  aedificator  consideret  quali- 
ter  possit  fieri  aliqua  domus,  non  ordinans  ad  finem 
operationis,  sed  tantum  ad  cognoscendum ,  erit 
quantum  ad  finem  speculativa  consideratio ,  tamen 
de  re  operabili.  Scientia  ergo  quse  est  speculativa 


(a)  per.  —  propter  Pr. 


394 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


ratione  rei  scitte,  est  speculativa  lantum.  Qme  vero 
est  speculativa  secundum  modum,  vel  secundum 
finem,  esfsecundum  quid  speculativa,  etsecundum 
quid  practica.  Cum  vero  ordinatur  ad  finem  opera- 
tionis,  est  simpliciter  practica. 

«  Secundum  hoc  ergo  dicendum  quodDeus  de  se- 
ipso  habel  scientiam  speculativam  tantum ;  ipse  enim 
operabilis  non  est.  De  omnihus  vero  aliis,  habet 
scientiam  speculativam  et  practicam  :  speculativam 
quidem,  quantum  ad  modum ;  quidquid  enim  in 
rebus  nos  speculative  cognoscimus,  diffiniendo,  divi- 
dendo,  hoc  totum  Deus  multo  perfectius  cognoscit. 
Sed  de  his  qurc  quidem  potest  facere,  sed  secundum 
nullum  tempus  faciet,  non  habet  practicam  scien- 
tiam,  secundnm  quod  practica  scientia  dicitura  fine. 
Sic  antem  habet  practicam  scientiam  de  his  quse 
secundum  aliquod  tempus  faciet.  Mala  vero,  licet 
ah  eo  non  sint  operabilia,  tamen  sub  ipsius  cogni- 
tione  practica  cadunt,  sicut  et  bona,  in  quantum 
permittit,  vel  impedit,  seu  ordinat  ea ;  sicut  et  segri- 
tudines  cadunt  sub  practica  scientia  medici,  in 
quantum  pcr  artem  suam  curat  eas.  »  —  Hsec 
ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  Dei  scientia  non 
esl  habitualis,  sed  omnia  simul  intelliyit  actua- 
liter. 

Probatur  prima  pars  a  sancto  Doctore,  4.  Contra 
Gentiles,  cap.  56,  sic  :  «  Deus  est  intelligens  per 
essentiam  suam,  non  autem  per  aliquas  species 
intelligibiles,  essenti;e  superadditas.  Omnis  autem 
intellectus  in  habitu,  per  aliquas  species  intelligit  : 
naiii  fiabitus,  vel  est  habilitatio  quocdam  ad  recipien- 
dum  species  intelligibiles,  quibus  actu  fiat  intelli- 
gens;  vel  est  ordinata  aggregatio  specierum  ipsarum 
exsistentium  in  intellectn,  non  secundum  actum 
completum,  scd  medio  modo  inter  potentiam  et 
actum.  Non  est  igitur  in  Deo  babitualis  scien- 
tia.  » 

Secundo  sic  :  «  Habens  habitum,  et  non  conside- 
rans,  est  quodammodo  in  potentia,  aliter  tamen 
quam  ante  intelligere.  Ostensum  est  autem  quod 
divinus  inlellectus  nullo  modo  est  in  potentia.  Nnllo 
igitur  modo  est  in  ipso  habitualis  cognitio.  )) 

Tertio  sic  :  «  Intelleclus  habitualiter  eognoscens 
tantum,  non  est  in  sua  ultima  perfectione.  Undenec 
felicitas,  quae  est  optimum,  ))onilur  secundum  habi- 
tum,  Bed  secundum  actum.  Si  igitur  Deus  esl  habi- 
tualiter  cognoscens  per  suam  substantiam,  secun- 
dum  snam  subslanliain  (a)  consideratns,  iioii  eril 
universaliter  perfectns ;  cujus  contrarium  superius 
csi  ostensum. ))  —  Islas  tres  rationes  ponil  ibidem,  in 
forma. 


(a)  secundum  tuam  substantiam. —  Om.  Pr. 


Tertia  conclusio  est  quod  Dei  scientia  non  ost 
discursiva  vel  ratiocinativa. 

Istam  probat  sic,  ibidem,  cap.  57  :  «  Tunc  esl 
ratiocinativa  nostra  consideratio,  quando  ab  uno  in 
alind  transimus,  sicut  syllogizando  a  principiis  ad 
conclusiones.  Non  enim  ex  hoc  aliquis  ratiocinatnr 
vel  discurrit,  quod  inspicit  qualiter  conclnsio  sequi- 
tur  ex  proemissis,  simul  utrumque  considerans;  hoc 
enim  contingit  non  arguendo,  sed  argumenta  judi- 
cando  ;  sicut  nec  cognitio  materialis  est,  ex  hoc  quod 
materialia  judicat.  Ostensum  est  autem  quod  Deus 
non  considerat  unum  post  aliud,  qnasi  successive, 
sed  simul  omnia.  Non  ergo  ejus  cognitio  est  ratioci- 
nativa  vel  discursiva ,  quamvis  omnem  discursum  et 
ratiocinationem  cognoscat.  » 

Secundo  sic  :  «  Omnis  ratiocinans,  alia  considera- 
tione  intuetur  principia,  et  alia  (a)  conclusionem. 
Non  enim  oporteret,  consideratis  principiis,  ad  con- 
clusionem  procedere,  si,  ex  hoc  ipso  quod  principia 
considerantur,  conclusiones  etiam  considerarentur. 
Deus  autem  cognoscit  omnia  operatione  una,  quae 
est  sua  essentia,  ut  supra  probatum  est.  Non  est 
igitur  sua  scientia  ratiocinativa.  » 

Tertio  sic  :  «  Omnis  defectus  a  Deo  est  removen- 
dus,  eo  quod  ipse  est  simpliciter  perfectus.  Sed  ex 
imperfectione  naturse  intellectualis  provenit  cognitio 
ratiocinativa ;  nam  quod  per  aliud  cognoscitur,  minus 
notum  est  eo  quod  per  se  cognoscitur;  nec  ad  illud 
quod  est  per  aliud  motum,  natura  cognoscentis  suf- 
ficit,  sine  eo  quod  est  per  se  notum.  In  cognitione 
autem  ratiocinativa,  fit  aliquid  notum  per  aliud. 
Quod  autem  intellectualiter  cognoscitur,  est  per  se 
notum ;  et  ad  illud  natura  cognoscentis  sufficit, 
absque  exteriori  medio.  Unde  manifestum  est,  ex 
dictis,  quod  ratio  est  defectus  quidam  intellectus. 
Divina  igitur  scientia  non  est  ratiocinativa.  ))  —  Haec 
ille,  ibidem. 

Quarta  conclusio    est    quod    Dei    scientia    vel 

cognitio   non  componit   aut   dividit,   nec   Deus 
intellifjil  componendo  aut  dividendo. 

Istam  prohat,  ibidem,  cap.  58.  Primosic  :  «  Deus 
cognoscit  omnia,  cognoscendo  essentiam  suam. 
Essenliam  autem  suam  non  cognoscit  componendo 
et  dividendo;  cognoscit  enim  seipsum  sicul  est; 
in  ipso  aulem  nulla  est  compositio.  Non  igitur  in- 
telligit  per  modum  intellectus  componentis  aut  divi- 
dentis.  )) 

Secundo  sic  :  «  Ea  quae  intellectu  componuntur 
el  dividuntur,  nata  sunl  seorsum  ab  eo  considerari; 
compositione  enim  el  divisione  opus  non  esset,  si  in 
hoc  ipso  quod  de  aliquo  apprehenderetur  quid  est, 


(a    ahf.  -  Om.  IV. 


DISTINCTIO   XXXV.   —   QU/ESTIO   II. 


395 


apprehenderetur  quid  ei  inessel  vel  non  inesset.  Si 
igitur  Deus  intelligeret  per  moduni  componentis  et 
dividentis,  scqueretur  quod  non  uno  intuitu  omnia 
consideraret,  sed  seorsum  unumquodque ;  cujus 
contrarium  supra  est  ostensum.  » 

Tertio  sic  :  «  Intellectus  componens  et  dividens, 
diversis  compositionibus  diversa  dijudicat;  compo- 
sitio  enim  intellectus,  compositionis  terminos  non 
excedit ;  unde  illa  compositione,  qua  intellectus  diju- 
dicat  hominem  esse  animal,  non  dijudicat  triangu- 
lum  esse  figuram.  Gompositio  autem  et  divisio,  ope- 
ratio  quiedam  intellectus  est.  Si  igitur  Deus  conside- 
rat  res  componendo  et  dividendo,  sequitur  quod 
suum  intelligere  sit  multiplex,  et  non  unum  tantum ; 
et  sic  etiam  sua  essentia  non  erit  una  tantum,  cum 
sua  operatio  intellectualis  sit  sua  essentia.  »  —  Hasc 
ille. 

Quinta  conclusio  est,  deserviens  prsemissis,  quod 
Deus  omnia  simul  tntelligit. 

Istam  probat,  ibidem,  cap.  55  :  «  Intellectus, 
inquit,  noster  simul  actu  intelligere  non  potest 
multa  ;  quia,  cum  intellectus  in  actu  sit  intelligibile 
in  actu,  si  plura  simul  actu  intelligeret,  sequeretur 
quod  intellectus  simul  esset  plura  secundum  genus 
unum  ;  quod  est  impossibile.  Dicoautem,  secundum 
unum  genus;  quia  nihil  probibet  idem  subjectum 
informari  diversis  formisdiversorum  generum  ;  sicut 
idem  corpus  est  figuratum  et  coloratum.  Species 
autem  intelligibiles ,  quibus  intellectus  formatur 
ad  hoc  quod  sit  ipsa  intellecta  in  actu,  omnes  sunt 
unius  generis ;  habent  enim  unam  rationem  essendi 
secundum  esse  intelligibile,  licet  res,  quarum  sunt 
species,  in  una  essendi  non  conveniantratione;  unde 
nec  contrariae  sunt  per  contrarietatem  rerum  quae 
sunt  extra  animam.  Et  inde  est  quod  quando  aliqua 
multa  accipiuntur  quocumque  modo  unita,  simul 
intelliguntur.  Simul  enim  intelligit  totum  conti- 
nuum ,  non  partem  post  partem  ;  et  similiter,  simul 
intelligit  propositionem ,  non  prius  subjectum,  et 
postea  prsedicatum;  quia  secundum  unam  totius 
speciem  omnes  partes  comprehendit.  Ex  his  accipere 
possumus  quod  qiuecumque  plura  una  speciecogno- 
scuntur,  simul  possunt  intelligi.  Omnia  autem  quae 
Deus  cognoscit,  una  specie  cognoscit,  quae  est  sua 
essentia,  ut  ex  dictis  patet.  Omnia  igitur  simul  inlel- 
ligere  potest.  » 

Secundo  sic  :  «  Intellectus  successive  multa  coono- 
scentis  et  considerantis,  impossibile  est  esse  unam 
tantum  operationem.  Cum  enim  operationes  secun- 
dum  objecla  differant,  oportebit  esse  diversam  ope- 
rationem  intellectus,  qua  considerabitur  primum, 
et  qua  considerabitur  secundum.  Intellectus  autem 
divini  est  una  operatio,  quae  est  sua  essentia.  Non 
igitur  successive,  sed  simul  omnia  sua  cognita  con- 
siderat.  » 


Tertio  sic  :  «  Successio  sine  tempore  (a)  intelligi 
non  potest,  nec  teinpus  sine  motu  ;  cum  teinpus  sit 
numerus  motus  secundum  prius  et  posterius.  In  Deo 
autem  impossibile  est  esse  motum  aliquem.  Nulla 
igitur  est  in  divina  consideratione  successio;  et  sic 
omnia  quae  cognoscit,  simul  considerat.  »  —  Haec 
ille. 

Sexta  conclusio  est  quod  Deus  cognoscit  enun- 
ciabiliaet  complexa,  praedictis  non  obslantibus. 

Istam  probat,  ibidem,  cap.  58,  sic  :  «  Licet, 
inquit,  Deus  non  consideret  res  componendo  et  divi- 
dendo,  non  tamen  proptcr  hoc  oportet  nos  dicere 
quod  enunciabilia  ignoret  :  nam  essentia  sua,  cum 
sit  simplex  et  una,  exemplar  est  omnium  multipli- 
cium  (6)  et  compositorum  ;  et  sic,  per  ipsam,  Deus 
omnem  multitudinem  et  compositionem,  tam  naturse 
quam  rationis,  cognoscit.  » 

Secundo  sic,  cap.  59  :  «  Divina  simplicitas  perfe- 
ctionem  non  excludit ;  quia  in  suo  esse  simplici 
babet  quidquid  perfectionis  in  aliis  rebus,  per 
quamdam  aggregationem  perfectionum  seu  forma- 
rum,  invenitur.  Intellectus  autem  noster,  apprehen- 
dendo  incomplexa,  nondum  pertingit  ad  ultimam 
sui  perfectionem ,  quia  adhuc  est  in  potentia  respe- 
ctu  compositionis  et  divisionis  ;  sicut  in  naturalibus, 
simplicia  sunt  in  potentia  respectu  commixtorum, 
et  partes  respectu  totius.  Deus  igitur,  secundum 
suam  simplicem  intelligentiam ,  illam  perfectionem 
cognitionis  habet,  quam  intellectus  noster  liabet  per 
utramque  cognitionem,  complexorum  scilicet  et 
incomplexorum.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  ulterius  con- 
cludit  aliam  conclusionem ,  sic  dicens  :  «  Sed  (y) 
veritas  consequitur  intellectum  nostrum  in  sui  per- 
fecta  cognitione,  quando  jam  usque  ad  compositio- 
nem  pervenit.  Ergo  et  in  ipsa  simplici  Dei  intelli- 
gentia ,  est  veritas.  » 

Item,  1  p. ,  q.  14,  art.  14,  dicit  :  «  Formare, 
inquit,  enunciabilia,  est  in  potestate  intellectus 
nostri.  Deus  autem  scit  quidquid  est  in  potentia  sua 
vel  creaturae.  Unde  necesse  est  quod  sciat  omnia 
enunciabilia ,  quse  formari  possunt.  »  —  Hsec  ille. 

Septima  conclusio  est  quod  divina  cognitio  vel 
scientia,  non  est  universalis,  nec  particularis. 

Istam  probat,  1.  Sentent.,  dist.  35,  q.  1,  art.  5  : 
«  Gonditiones,  inquit,  scientiae  praecipue  attendun- 
tur  secundum  rationem  medii,  et  similiter  cujus- 
libet  cognitionis.  Illud  autem  per  quod  Deus  (8) 
cognoscit  quasi  medio,  est  divina  essentia,  quse  non 
potest  dici  universalis;  quia  omne  universale  addi- 


(<x)  sine  tempore.  —  Om.  Pr. 

(6)  multiplicium.  —  simplicium  Pr. 

(y)  sed.  —  si  Pr. 

(6)  Deus.  —  Om.  Pr. 


396 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


tionem  recipit  alicujus,  per  quod  determinatur;  et 
ita  est  in  potentia,  et  imperfectum  in  esse.  Similiter, 
non  potest  dici  particulare;  quia  particularis  princi- 
pium  est  materia,  vel  aliquid  loco  materise  se  habens, 
quod  Deo  non  convenit.  Similiter,  a  divina  essentia 
omnis  potentia  passiva,  et  quasi  passiva,  et  mate- 
rialis,  remota  est,  cum  sit  actus  purus;  unde  etiam 
nec  ratio  habitus  sibi  competit,  quiahabitus  non  est 
ultima  perfectio,  sed  magis  (a)  operatio,  quoe  perficit 
habitum  (6).  Et  ideo  scientia  Dei  neque  est  univer- 
salis,  neque  parlicularis ;  nec  in  potentia,  neque  in 
habitu  (y)  dici  potest,  sed  tantum  in  actu.  »  —  Hsec 
ille. 

Confirmathoc  per  Gommentatorem,  12.  Metaphy- 
sicx  (comm.  51),  dicentem  quod  scientia  Dei  neque 
est  universalis,  neque  particularis,  necin  potentia. — 
Et  ibidem,  ad  2am,  dicit  quod,  «  quamvis  Deus 
cognoscat  propriam  naturam  cujuslibet  rei,  non 
tamen  cognoscit  per  aliquid  acceptum  a  re;  quia,  ut 
dicit  Dionysius,  in  7  cap.  de  Divinis  Nominibus  : 
divina  scientia  non  immittit  se  singulis  rebus  qiue 
cognoscuntur,  nec  est  alia  scientia  qua  seipsum 
cognoscit  ct  alias  res;  et  ideo  non  potest  dici  parti- 
cularis,  quia  proprie  illa  scientia  est  particularis, 
quae  est  per  medium  particulare  a  re  acceptum.  » — 
Har  ille.  —  Et  ibidem,  ad  lum,  dicit  :  «  Quamvis 
divina  essenlia  sit  universalis  causa  rerum,  non 
lamen  ita  quod  aliquid  sit  sibi  addibile,  per  quod 
propria  et  perfecta  causa  efficiatur;  immo  per 
seipsam  est  sufficiens  et  perfecta  causa  cujuslibet 
rei ;  et  ideo  cognitio  quae  est  per  talem  causam,  non 
est  scienlia  in  universali,  sed  in  propria  natura 
cujuslibet  rei.  »  —  Hsec  ille.  —  Idem  ponit,  1  p., 
q.  14,  art.  1,  ad  3um. 

Octava  conclusio  est  quod  scientia  Dei  est 
causa  rerum. 

Istam  probat  sic,  1  p.,  q.  14,  art.  8  :  «  Sic  se 
liabet  scientia  Dei  ad  omnes  res  creatas,  sicut 
scientia  artificis  se  habet  ad  artificiata.  Scientia 
autem  arlificis  est  causa  artificiatorum ,  eo  quod 
artifex  operalur  per  suum  intellectum ;  unde  opor- 
tet  quod  forma  inlellectus,  sit  principium  opera- 
tionis,  sicut  calor  est  principium  calefactionis. 
Sed  considerandum  est  quod  forma  naturalis,  in 
quantum  est  forma  manens  in  eo  cui  dat  esse,  non 
nominat  principium  actionis,  sed  secundum  quod 
habel  inclinationem  ad  effectum.  Et  similiter,  forma 
intelligibilis  non  nominat  principium  actionis,  secun- 
(liini  quod  es1  tantum  in  intelligente,  nisi  adjunga- 
tur  ei  inclinatio  ad  eflfectum,  quae  esl  pervolunta- 
tem.  Cum  enim  forma  intelligibilis  ad  opposita  se 


(a)  perfectio,  eed  magis.  —  Om.  Pr. 

abitum,—  habentem  Pr. 
(y)  neque  in  habitu.  —  Om.  Pr. 


habeat,  cum  sit  eadem  scientia  oppositorum,  non 
produceret  effectum  determinatum ,  nisi  determina- 
retur  ad  unum  per  appetitum,  ut  dicitur,  9.  Mela- 
physicce  (t.  c.  10).  Manifestum  est  autem  quod 
Deus  per  intellectum  suum  causat  res,  cum  suurn 
esse  sit  suum  intelligere.  Unde  necesse  est  quod  sua 
scientia  sit  causa  rerum,  secundurn  quod  habet 
voluntatem  adjunctam.  Unde  scientia  Dei,  secun- 
durn  quod  est  causa  rerum,  consucvit  nominari 
scientia  approbationis.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  conclusionem  probat,  de  Veritate,  q.  2, 
art.  14,  sic  dicens  :  «  Effecuis,  inquit,  non  potest 
esse  simplicior  sua  causa.  Unde  oportet  quod  in 
quibuscumque  invenitur  una  natura,  quod  sit  redu- 
cere  in  unum  primum  illius  naturse;  sicut  omnia 
calida  reducuntur  ad  unum  primum  calidum  ,  scili- 
cet  ad  ignem ,  qui  est  causa  caloris  in  aliis,  ut  dici- 
tur,  2.  Metaphysicse  (t.  c.  4).  Et  ideo,  cum  omnis 
similitudo  attendalur  secundum  aliquam  convenien- 
tiam  alicujus  formce,  oportet  quod  quaecumque  sunt 
similia,  ita  se  habeant,  quod  vel  unum  sit  causa 
alterius,  vel  ambo  ex  una  causa  causentur.  In  omni 
autem  scientia,  est  assimilatio  scientis  ad  scitum. 
Unde  oportet  quod  vel  scientia  sit  causa  sciti,  vel 
econtra,  scitum  sit  causa  scientiaj,  vel  utrumque  ab 
una  causa  causetur.  Non  potest  autem  dici  quod  rea 
scitse  a  Deo,  sint  causa  scientiac  in  eo  («);  cum  res 
sint  temporales,  et  scientia  Dei  sil  aeterna;  tempo- 
rale  autem  non  potest  esse  causa  seterni.  Similiter, 
non  potest  dici  quod  utrumque  ab  una  causa  cause- 
tur;  quia  in  Deo  nihil  potest  esse  causaturn,  cum 
ipse  sit  quidquid  habet.  Unde  relinquitur  quod 
scientia  ejus  sit  causa  rerum.  Sed  e  converso,  scienlia 
nostra  causata  est  a  rebus,  in  quantum  scilicet  eam 
a  rebus  accepimus.  Sed  scientia  angelorum  non  est 
causa  rerum,  neque  ab  eis  causata ;  sed  idrumque 
est  ab  unacausa.  Sicut  enim  formas naturales  inlluit 
Deus  rebus,  ut  subsistant;  ita  similitudines  earuni 
influit  mentibus  angelorum,  ad  cognoscendum  res.  i 
—  Hsec  ille. 

Et  sul)dit  :  «  Sciendum  tamen  quod  scientia,  in 
quantum  scientia,  non  dieit  causam  activam ;  sicut 
nec  forma,  in  quantum  est  forma.  Actio  enim  est  ut 
in  exeundo  aliquid  ab  agente;  sed  forma,  in  quan- 
tum  hujusmodi,  habet  esse  in  perficiendo  illud  in 
quo  est,  etquiescendo  in  ipso;et  ideo  forma  oon  est 
principium  agendi,  nisi  mediante  virtute.  El  in  qui- 
busdam  quidem,  ipsa  forma  est  virtus,  sed  uon 
secundum  rationem  formse;  in  quibusdam  autem, 
virtus  aliud  osl  a  forma  substantiali  rei ;  sicut  vide- 
mus  iu  (6)  corporibus,  a  quibus  dod  progrediuntur 
actiones,  nisi  mediantibus  aliquibus  suis  qualitati- 
bus.  Similiter  etiam  scientia  significatur  per  hoc 
quodaliquid  est  in  sciente,  uon  ex  boc  quod  aliquid 


(a)  quia.  —  Ad.  Pr. 
(6)  aliquibus.  —   Vd, 


Pr. 


DISTINCTIO   XXXV. 


QU^STIO    II. 


397 


sit  a  sciente  (a).  Et   ideo  a  scientia  nun   procedit 

eflectus,  nisi  mediante  voluntate,  quse  de  sui  rati< 

importat  quemdam  influxum  in  volitum  vel  ad 
volita;  sicul  a  substantia  nunquam  exit  actio,  nisi 
raediante  virtute;  quamvis  in  quibusdam  sit  idem 
scientia  et  voluntas,  utinDeo;  in  quibusdam  autem, 
ut  in  aliis  a  Deo,  sunt  diversa.  Similiter  etiam,  a 
Deo,  cum  sit  prima  causa  omnium,  procedunt  efle- 
ctus,  mediantibus  causis  secundis.  Unde  inter  scien- 
tiam  Dei,  quae  est  causa  rei,  et  ipsam  rem  causatam, 
iuvcnitur  duplex  medium  :  unum  scilicet  ex  parte 
Dei,  scilicet  divina  voluntas  ;  aliud  ex  parte  ipsarum 
rerum,  quantum  ad  quosdam  eflectus,  scilicet  causae 
secundoe,  quibus  mediantibus  proveniunt  res  a 
scientiaDei.  Omnis  autem  effectus  non  solum  sequi- 
tur  conditionem  causas  primse,  sed  etiam  mediae. 
Et  ideo  res  scitas  a  Deo,  procedunt  ab  ejus  scientia 
per  modum  voluntatis,  et  per  moduni  causarum 
secundarum  ;  nec  oportet  quod  iu  omuibus  modum 
scientias  sequantur.  »  —  Hajc  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  38,  art.  1. 

Nona  COnclusio  est  quod  scientia  Dei  est 
invariabilis. 

Istam  ponit,  de  Veritate ,  q.  2,  art.  13,  quam 
sic  probat  :  «  Cum,  inquit,  scientia  sit  medium 
inter  cognoscentem  et  cognitum,  duplex  potest  acci- 
dere  variatio  in  ipsa  :  uno  modo,  ex  parte  cognoscen- 
tis;  alio  modo,  ex  parte  rei  eognitoe.  Ex  parte  autem 
scientis,  tria  considerantur  in  scientia,  scilicet  ipsa 
scientia,  actus  ejus,  et  modus  ejus.  Et  secundum 
hsec  tria,  potest  accidere  variatio  in  scientia.  Accidit 
cniiu  variatio  in  ea  ex  parte  scientise  ipsius,  quando 
de  novo  acquiritur  scieutia  alicujus  quod  prius 
nesciebatur,  vel  amittitur  scientia  illius  quod  prius 
sciebatur;  et  secundum  hoc  attenditur  geueratio  et 
corruptio,  aut  augmentum  et  diminutio  scientia^. 
Talis  auteiu  variatio,  in  divina  scientia  accidere  non 
potest  :  quia  scientia  divina,  ut  supra  ostensum  est, 
Don  solum  est  entium,  sed  non  entium  etiam ;  non 
potest  autem  aliquid  esse  praeter  ens  vel  non  ens, 
quia  inter  affirmationem  et  negationem  non  est 
medium.  Quamvis  autem  scientia  Dei,  secundum 
queradam  modum,  sit  tantum  exsistentium  in  prae- 
senti,  praeterito  vel  fuluro,  secundum  quod  scientia 
ordinatur  ad  opus  quod  facit  voluntas;  si  tamen  per 
hunc  moduni  sciendi  sciret  aliquid  quod  prius 
uescivit,  nulla  variatio  ex  hoc  accideret  in  scientia 
ejus,  cum  ipsa  sit  aequaliter  entium  et  non  entium, 
quantura  ex  parte  ejus  est ;  sed  si  esset  ex  hoc  ahqua 
mutatio  in  Deo,  boc  esset  ex  parte  voluntatis,  quae 
determinat  scientiam  ad  aliquid  ad  quod  prius  non 
determinabat.  Sed  nec  in  voluntate  ipsius  aliqua 
mutatio  ex  boc  (6)  accidere  potest.  Gum  enim  hoc 

(a)  non  ex  hoc  quod  aliquid  sit  a  scienle.  —  Om.  Pr. 
(6)  ex  hoc.  —  Om.  Pr. 


sit  de  ratione  voluntatis,  ut  libere  actum  suum  pro- 
ducat,  quantum  est  ex  ipsa  ratione  voluntatis,  aequa- 
liter  polest  inutrumque  oppositorum  exire,  ut  scili- 
cet  velit  vel  non  velit  facere  aut  non  facere;  sed 
tamen  non  potest  esse  ut  simul  <lum  vult  non  velit. 
Nec  in  voluntate  divina,  qiue  immutabilis  est,  potest 
accidere  ut  prius  voluerit  aliquid,  et  postea  noluerit 
illud  idem,  secundum  idem  tempus;  quia  sic  volun- 
las  cjus  esset  temporalis,  et  non  tota  simul.  Unde, 
si  loquamur  de  necessitate  absoluta,  non  est  necesse 
eum  velle  boc  quod  vult,  quod,  absolute  loquendo, 
possibile  est  eum  non  velle.  Sed,  si  loquamur  de 
necessitate  quae  est  ex  suppositione,  sic  necessarium 
csl  ciim  velle,  si  voluerit  vel  vult;  et  sic,  ex  suppo- 
sitione  prsedicta  loquendo,  non  est  possibile  eum 
non  velle,  scilicet  si  vult  aut  voluerit.  Mutatioautem, 
cum  requirat  duos  terminos,  semper  respicit  ulti- 
mum  in  ordine  ad  primum;  unde  hoc  solum  modo 
sequeretur,  scilicet  quod  ejus  voluntas  esset  mutabi- 
lis,  si  esset  possibile  eum  non  velle  quod  vult,  vel 
quod  (oc)  prius  voluisset.  Et  sic  patet  quod  possunt 
esse  plura  a  Deo  scita,  per  hunc  modum  scientise, 
vel  pauciora,  nulla  variatione  posita  in  ejus  volun- 
tate  vel  scientia ;  hoc  enim  est  eum  posse  plura  scire, 
quod  posse  scientiam  suam  per  voluntatem  determi- 
nare  ad  plura  facienda. 

((  Sed  ex  parte  actus,  accidit  variatio  in  scientia, 
tripliciter.  Uno  modo,  ex  eo  quod  actu  considerat 
quod  non  prius  consideravit ;  sicut  dicimus  illum 
variari,  qui  exit  ab  habitu  in  actum.  Iste  autein 
variationis  modus,  in  scientia  Dei  esse  non  potest  : 
quia  ipse  non  est  sciens  secundum  habitum ,  sed 
secundum  actum  solum ;  quia  non  est  in  eo  aliqua 
potentialitas,  qualis  est  in  habitu.  Alio  modo,  con- 
tingit  variatio  in  actu  sciendi,  ex  hoc  quod  modo 
considerat  unum,  modo  aliud.  Sed  illud  esse  non 
potest  in  divina  cognitione;  quia  ipse  per  unam 
speciem  suoe  scientise  omnia  videt,  et  ideo  (6)  omnia 
simul  intuetur.  Tertio  modo,  ex  hoc  quod  aliquis 
considerando ,  discurrit  de  uno  in  aliud  ;  quod  in 
Deo  accidere  non  potest ;  quia,  cum  discursus  duo 
requirat,  inter  quoe  sit,  non  potest  dici  discursus  in 
scientia,  ex  hoc  quod  duo  videat,  si  illa  duo  videt 
unico  intuitu  ;  quod  accidit  in  divina  cognitione  vel 
scientia,  ex  hoc  quod  omnia  per  unam  speciem 
videt. 

«  Sed  ex  parte  modi  cognoscendi ,  accidit  variatio 
in  scientia,  ex  hoc  quod  aliquid  limpidius  et  perfe- 
ctius  cognoscitur  nunc  quam  prius.  Quod  quidem 
potest  contingere  ex  duobus.  Uno  modo,  ex  diversi- 
tate  medii  per  quod  fit  cognitio ;  sicut  accidit  in  eo 
qui  prius  scivit  aliquid  per  medium  probabile,  et 
postea  scit  idem  per  medium  necessarium ;  quod 
ctiam  in  Deo  accidere  non  potest ,  quia  essentia  sua, 


(a)  vel  quod.  —  si  Pr. 
(6)  ideo.  —  Om.  Pr. 


398 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


quse  est  ei  medium  cognoscendi,  est  invariabilis. 
Alio  modo,  ex  virlute  inlellecliva,  secundum  quod 
unus  homo  melioris  ingenii  acutius  aliquid  cognoscit, 
etiam  ]>er  idem  medium  ;  quod  etiam  in  Deo  accidere 
non  valet,  quia  virtus  qua  cognoscit,  sua  essentia 
est,  quse  invariabilis  est.  Ergo  relinquitur  divinam 
scientiam  omnino  invariabilem  esse  ex  parte  cogno- 
scenlis. 

«  Ex  parle  aulem  rei  cogniloo,  scientia  variatur, 
secundum  veritatem  et  falsitatem  :  quia,  eadem 
exsislimationc  remanente,  si  res  mutetur,  erit  exsi- 
stimatio  falsa,  quae  prius  fuit  vera.  Quse  etiam  in 
Deo  accidere  non  potest ;  quia  divinus  intuitus  fertur 
ad  rem,  secundum  quod  est  in  sua  prsesentialitate, 
prout  est  jam  determinata  ad  unum.  Et  ulterius, 
quantum  ad  hoc,  non  potest  variari ;  si  enini  res 
ipsa,  aliam  dispositioncm  accipiat,  iterum  illa  erit 
eodem  modo  divinse  visioni  subjecta.  Et  sic  scientia 
Dei  nullo  modo  est  variabilis.  »  —  Hcec  ille. 

Et,  art.  5,  ad  11 um,  dicit  :  «  Scientia  Dei  non 
variatur  secundum  variationem  scibilium.  Ex  hoc 
enim  contingit  quod  nosira  scientia  ex  eorum  varia- 
tione  varietur,  quia  alia  cognilione  cognoscit  res 
pnesentes,  prateritas  vel  futuras;  et  inde  est  quod, 
Socrate  non  sedente,  illa  cognitio  quse  habebatur  de 
eo  (jiiod  sederet,  efficitur  falsa.  Sed  Deusuno  intuitu 
cognoscit  res  ut  procsentes,  prateritas  vel  futuras. 
Unde  eadeni  veritas  in  ejus  intellectu  remanet,  qua- 
litercumque  res  varietur.  »  —  Hcec  ille. 

Et,  art.  13,  ad  7um,  dicit  :  «  Deus  scit  enuncia- 
bilia,  non  componendo  aut  dividendo.  Et  ideo,  sicut 
cognoscit  res  eodem  modo,  quando  sunt,  et  quando 
non  sunt;  ita  cognoscit  enunciabilia,  quando  sunt 
vera,  et  quando  sunt  falsa ;  quia  unumquodque  scit 
esse  verum,  illo  tempore  quo  verum  est.  Scit  enim 
hocenunciabile  esse  verum,  scilicet  Petrum  currere, 
illo  tempore  quo  verum  est;  et  similiter  hoc  enun- 
ciabile,  Petrum  esse  cursurum ;  et  sic  de  aliis;  et 
ideo,  quamvis  non  sit  modo  verum,  Petrum  currere, 
sed  cucurrisse,  nihilominus  tamen  Deus  utrumque 
scit;  quia  simul  intuetur  utrumque  tempus,  quo 
utrumque  enunciabile  est  verum.  Si  autem  sciret 
enunciabilia,  formando  enunciabilia  in  seipso,  tunc 
nesciret  aliquod  enunciabile,  nisi  quando  est  verum  ; 
sicut  et  in  Dobis  accidit;  et  sic  scientia  ejus  varia- 
retur.  »  —  Hoec  ille. 

Eamdem  ponit  conclusionem,  1  p.,  q.  14,  art.  15, 
scilicel  quod  scientia  Dei  est  invariabilis.  Verum- 
tamen,  ibidem,  ad  3nm,  respo.ndendo,  dicit  opposi- 
iiini  ejus  (jtiod  proxime  dictum  est.  Ait  enim  quod 
«  haec  iinii  est  vera  :  Quidquid  Deus  scivit,  adhuc 
scit,  si  ;id  enunciabilia  referatur.  Sed  ex  hoc  non 
sequitur  quod  scientia  Dei  sii  variabilis.  Sicul  enim 
absque  variatione  divinse  scientise  est  quod  scial 
unam  el  eamdem  rem  quandoque  esse,  et  quandoque 
dod  esse;  ita  absque  variatione  divinae  scientiae  esl 
quod  sciataliquodenunciabilequandoqueesse  verum, 


et  quandoque  esse  falsum.  Esset  autem  scientia  Dei 
ex  lioc  variabilis,  si  enuncial>ilia  cognosceret  per 
moduni  enunciabilium ,  componendo  et  dividendo, 
sicut  accidit  in  intellectu  nostro.  Unde  cognitio 
nostra  variatur  secundum  veritatem  et  falsitatem, 
puta,  si,  mutatare,  eamdem  opinionem  de  illa  re 
teneamus;  vel  secundum  diversas  opiniones,  ul  si 
primo  opinemur  aliquem  sedere,  et  postea  opinemur 
illum  non  sedere ;  quorum  neutrum  potest  esse  in 
Deo.  »  —  Hsec  ille. 

Decima  conclusio  est  quod  divina  scicntia  non 
est  univoca  scientije  nostrso,  nec  aequivoca,  >»<'<i 
analoga. 

Istam  probat,  de  Veritate,  q.  2,  art.  11  :  «  Im- 
possibile,  inquit,  est  aliquid  prsedicari  univoce  de 
Deo  et  creatura.  In  omnibus  enim  univocis,  com- 
munis  est  ratio  nominis  utrique  eorum  de  quibus 
nomen  univoce  preedicatur;  et  sic,  quantum  ad  illius 
nominis  rationem,  univocata  in  aliquo  sequalia  sunt, 
quamvis  secundum  esse,  unum  altero  possit  esse 
prius  vel  posterius;  sicut  in  ratione  numeri,  omnes 
numeri  sunt  sequales,  quamvis  secundum  nomen 
rei  unus  alio  prior  sit.  Creatura  autem,  quantum- 
cumque  imitetur  Deum,  non  potest  attingere  ad 
hoc,  ut  eadem  ratione  aliquid  sibi  eonveniat,  qua 
convenit  Deo.  Illa  enim  quse  secunduin  eamdem 
rationem  sunt  in  diversis,  sunteiscommunia  secun- 
dum  rationem  substantia?  vel  quidditatis;  sed  sunt 
distincta  secunduin  esse.  Quidquid  autem  est  in  Deo, 

hoc  est  suum  esse;  sicut  enim  essentia  in  sl 

idem  quod  esse,  ita  scientia  idem  est  quod  scientem 
esse.  Unde,  cum  esse  quod  est  proprium  uni  rei, 
non  possit  alteri  communicari,  impossibile  est  ut 
creatura  pertingat  ad  eamdem  rationem  habendi 
aliquid  quod  habet  Deus;  sicut  et  impossibile  est 
quod  ad  idem  esse  perveniat.  Similiter  etiam  in 
nobis  esset.  Si  enim  in  Petro  non  differret  homo  et 
hominem  esse,  impossibile  esset  quod  homo  univoce 
diceretur  de  Petro  et  de  Paulo,  quibus  est  diversum 
esse. 

«  Necpotestdici  quod  omninosequivoce  praedicetur 
(juidquid  de  Deo  et  crealuris  dicitur  :  quia,  nisi  essel 
aliqua  convenientia  creaturaruni  ad  Deuin  secundum 
rem,  sua  essenlia  non  esset  creaturarum  simibltudo; 
et  ita,  cognoscendo  essentiam  suam,  non  cognos  erei 
creaturas.  Similiter  etiani,  nec  nos  ex  rebus  creatis 
in  cognitionem  Dei  possemus  pervenire,  nec  nomi- 
num  qiue  creaturis  aptantur,  unum  magis  <!<•  <■" 
essct  dicendum  quam  aliud;  quia  ex  Bequivocis  non 
differt  quodcumque  nomen  imponatur,  ex  quo  nulla 
rei  convenientia  attenditur. 

«  Unde  dicendum  est  quod  nec  omnino  univi 
nec  pure  sequivoce,  nomen  scientise  dr  scientia  Dei 
<•!    oostra   prsedicatur;   sc<l   secundum   analogiam; 
(juod  nihil  aliud  est  dictu,  quam  secundum  propor- 


DISTINCTIO   XXXV.   —   QUjESTIO    II. 


399 


tionem.  Gonvenientia  autem  secundum  proportio- 
nem,  potest  csse  duplex  ;  et  secundum  hoc,  attendi- 
tur  duplex  analogiue  communitas.  Est  enim  qusedam 
convenientia  inter  ipsa  quorum  est  ad  invicem  pro- 
portio,  eo  quod  habent  delerminatam  (oc)  distantiam, 
vel  habitudinem  aliam,  ad  invieem;  sicut  binarius 
cum  unitate,  eo  quod  est  ejus  duplum.  Convenientia 
etiam  quandoque  attenditur  non  duorum  ad  invi- 
cem,  inter  quae  sit  proportio,  sed  magis  ad  invicem 
duarum  proportionum  ;  sicut  senarius  convenit  cum 
quaternario,  in  hoc  quod  sicut  senarius  est  duplum 
ternarii,  sic  quaternarius  hinarii.  Prima  ergo  con- 
venientia  est  proportionis ;  secunda  autem  proportio- 
nalitatis.  Unde,  et  secundum  modum  primee  conve- 
nientije,  invenimus  aliquid  analogice  dictum  de 
duohus,  quorum  unum  ad  alterum  habitudinem 
habet;  sicut  ens  dicitur  de  suhstantia  et  accidente, 
ex  habitudine  quam  substantia  et  accidens  habent ; 
et  sanum  dicitur  de  urina  et  animali,  ex  eo  quod 
urina  aliquam  habitudinem  habet  ad  sanitatem  ani- 
malis.  Quandoque  vero  dicitur  aliquid  analogice, 
secundo  modo  convenientiae ;  sicut  nomen  visus 
dicitur  de  visu  corporali  et  intellectu,  eo  quod,  sicut 
visus  est  in  oculo,  ita  intellectus  est  in  mente.  Quia 
ergo  in  his  quee  dicuntur  analogice  primo  modo, 
oportet  esse  aliquam  determinatam  habitudinem 
inter  ea  quibus  est  aliquid  commune  per  analogiam, 
impossibile  est  aliquid  per  hunc  modum  analogice 
dici  de  Deo  et  creatura ;  quia  nulla  creatura  habet 
talem  habitudinem  ad  Deuni,  perquam  possit  divina 
perfectio  determinari.  Sed  in  alio  modo  analogiae, 
nulla  determinata  habitudo  attenditur  inter  ea  qui- 
bus  est  aliquid  per  analogiam  commune;  et  ideo, 
secundum  istum  modum ,  nihil  prohibet  aliquod 
nomen  analogice  dici  de  Deo  et  creatura.  Sed  tamen 
hoc  contingit  dupliciter.  Quandoque  enim,  illud 
nomen  importaf  aliquid  ex  principali  significatione, 
in  quo  non  potest  attendi  analogia  inter  Deum  et 
creaturam,  etiam  prsedicto  modo ;  sicut  est  in  omni- 
bus  quae  symbolice  dicuntur  de  Deo,  ut  cum  dicitur 
leo,  sol,  vel  hujusmodi ;  quia  in  horum  diffinitione 
cadit  materia,  quae  Deo  attribui  non  potest.  Quan- 
doque  vero,  nomen  quod  de  Deo  et  creatura  dicitur, 
nihil  importat  ex  principali  significato,  secunduin 
quod  non  possit  attendi  prsedictus  convenientiae 
modus  inter  creaturam  et  Deum  ;  et  sic  sunt  omnia 
in  quorum  diffinitione  non  clauditur  defectus,  neque 
dependent  a  materia  secundum  esse,  ut  ens,  bonum, 
et  hujusmodi.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  sententiam  ponit,  de  Potentia  Dei,  q.  7, 
art.  7.  —  Item,  1  p.,  q.  13,  art.  4  et  5.  —  Item, 
1.  Contra  Gentiles,  cap.  33  et  34;  et  1.  Sentent., 
dist.  35,  q.  4,  art.  4. 

Sed  tunc  est  dubium.  Quia  in  omnibus  analogicis 
ita  est,  quod  unum  ponitur  in  diffinitione  alterius, 

(a)  deterrninatam.  —  Om.  Pr. 


sicut  substantia  ponitur  in  diffinitione  accidentis,  et 
actus  ponitur  in  diffinitione  potentiae;  vel  saltem 
idem  ponitur  in  diffinitione  utriusque,  sicut  sanitas 
animalis  ponitur  in  diffinitione  sani  quod  dicitur  de 
urina,  et  sani  quod  de  cibo,  quorum  alterum  est 
conservativum ,  aliud  significativum  sanitatis.  Sed 
Deus  et  creaturae  non  se  habent  hoc  modo;  quia 
neque  unum  ponitur  in  diffinitione  alterius,  neque 
aliquid  idem  in  diffinitione  utriusque,  dato  etiam 
quod  Deus  diffinitionem  haberet.  Etsic  videlur  quod 
nihil  secundum  analogiam  dici  possit  de  Deo  et  crea- 
turis.  —  Ad  hoc  respondet  ipse,  de  Veritate,  q.  2, 
art.  11 ,  ad  6um,  dicens  quod  «  ratio  illa  procedit  de 
communitate  analogise,  quce  accipitur  secundum 
determinatam  habitudinem  unius  ad  alterum.  Tunc 
enim  oportet  quod  unum  ponatur  in  diffinitione 
alterius,  sicut  substantia  in  diffinitione  accidentis; 
vel  aliquid  unum  in  diffinitione  duorum,  ex  eo  quod 
utraque  dicuntur  per  habitudinem  ad  unum,  sicut 
substantia  in  diffinitione  qualitatis  et  quantitatis.  » 
—  Ha?c  ille. 


B.  —  OBJECTIONES 

§  1.    —   CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  ista  arguit 
Aureolus  (dist.  35,  q.  2,  art.  3).  Et  quidem,  contra 
primam  conclusionem ,  primo  loco  arguit,  in  hoc 
quod  distinguit  in  Deo  scientiam  essentice  suce  et 
scientiam  creaturarum  secundum  rationem.  Arguit 
igitur 

Primo  sic.  Si  mens  apprehendat  '.ntellectionem 
qua  Deus  intelligit  creaturam ,  ut  (a)  aliam  ab  intel- 
lectione  qua  intelligit  essentiam  :  aut  hoc  est,  quia 
intellectio  creaturse  concipitur  ut  immediate  tendens 
in  eam,  absque  essentia;  aut  ut  tendens  in  eam, 
mediante  essentia,  et  ita  ut  differens  ab  illa  quae 
immediate  in  essentiam  tendit.  Unde  possumus 
dicere  quod  vel  differunt  secundum  preecisionem , 
quia  intellectio  essentice  concipitur  ut  prsecise  ten- 
dens  in  essentiam ,  intellectio  vero  creaturce  ut  ten- 
dens  simul  in  essentiam ,  et  cum  hoc  in  creaturam  ; 
vel  differunt  secundum  disparationem ,  quia  una 
disparate  tendit  in  essentiam  divinam  absque  crea- 
tura,  alia  vero  in  creaturam  absque  essentia.  Sed 
manifestum  est  quod  si  detur  primum,  jam  non 
sunt  duae  intellectiones,  sed  una,  quae  quandoque 
sumitur  preecise  ut  ad  essentiam  terminatur;  quan- 
doque  vero  sumitur  ut  ulterius  tendens  in  creatu- 
rani.  Et,  secundum  hoc,  non  est  aliqua  distinctio  in 
cognitione,  sed  tantum  in  objectis.  Nam,  si  alia  est 
intellectio  quaa  praecise  fertur  in  essentiam,  ab  illa 
qu£e  fertur  in  essentiam  et  in  creaturam,  sequitur 


(a)  ut.  —  vel  Pr. 


400 


LIBIU   I.    SENTENTIARUM 


(juod  duplici  intellectione,  secundum  rationem,  Deus 
intelligit  essentiam  suam,  una  scilicet  praccise  sine 
creatura,  alia  vero  simul  cum  creatura;  immo  non 
oportet  primam  ponere,  quia  sufficienter  intelligit 
Deus  siiam  essentiam  per  secundam  ;  et  sicut  in 
secunda  non  est  alia  et  alia  intellcctio,  secundum 
ralionem,  essentiee  et  creaturae,  immo  simpliciter 
nna,  sic  absolute  dici  oportet  quod  in  Deo  non  est 
alia  intellectio  essentiacet  creaturse,  etiam  secundum 
rationem.  —  Nec  potest  dari  secundum,  scilicet 
quod  differant  secundum  disparationem.  Impossibile 
r  i  enim  vere  concipere  quod  Deus  intelligat  creatu- 
ram  immediate,  non  intelligendo  suam  essentiam; 
quia  tunc  essentia  non  esset  ratio  intelligendi  crea- 
turam,  nec  mediaret  in  Deo  inter  actum  intellectio- 
nis  et  ipsam  creaturam,  nec  esset  objectum  prima- 
rium  illius  intellectionis  qua  a  Deo  appretienditur 
creatura;  quod  tu  negas.  Ergo  manifestum  est  quod 
intellectio  Dei  non  potest  resolvi  in  duas,  secundum 
ralionem,  quarum  una  sit  essentise,  et  alia  crea- 
turae. 

Secundo  sic.  Aut  intellectio  creaturarum  a  Deo 
praecedit,  secundum  ordinem  rationis,  productionem 
Verbi ;  aut  non.  Sed  neutrum  potest  dari.  Igitur. 

Minor  probatur.  Nam  non  potest  dici  quod  intel- 
lectio  creaturarum  prsecedat,  ordine  rationis,  pro- 
ductionem  Verbi  :  —  Tum  primo,  quia  quod  est 
essentialius  et  intimius  Deo,  secundum  rationem 
•praecedere  videtur  minus  essentiale.  Sed  emanatio 
Verbi,  est  quid  intimius  et  essentialius  Deo,  quam 
intellectio  creaturarum  ;  nibil  enim  connotans  crea- 
turam  est  ita  intimum  Deo  sicut  persuna.  Ergo 
emanatio  Verbi  prius  intelligi  debet,  quodam  ordine 
rationis,  in  Deo,  quam  intellectio  alicujus  creaturae. 

—  Tum  secundo,  quia  omne  necesse  esse,  prius  est 
quam  contingens.  Sed  personuj  divinae  et  emanatio- 
nes,  sunt  necesse  esse;  creaturac  vero  sunt  contin- 
gentes,  et  qusedam  earum  notitia  est  contingens, 
scilicet  illa  quae  est  respectu  futuri  contingentis ; 
potuit  enim  Deus  non  nosce  Antichristum  futurum, 
quia  potuit  non  esse  futurus.  Ergo  emanatio  Verbi 
prsecedit  hujusmodi  intcllectionem. 

Nec  potestdari  aliud  membrum  :  — Tum  primo, 
quia  illud  quod  communicatur  alteri  per  productio- 
nem,  praeintelligitur  in  producente;  quia  non  potest 
communicare  quod  non  liabet.  Sed  Pater,  produ- 
cendo  Verbum,  communicat  sibi  intellectionem 
creaturarum.  Ergo  praeintelligitur  eam  habere  in  se. 

—  Tum  secundo,  quia,  secundum  Augustinum, 
(>.  de  Trinitate  (cap.  2),  Filius  procedit  a  Patre, 
sicut  lumen  de  lumine,  et  ars  de  arte.  Sed  ars  im- 
portal  notitiam  creaturarum.  Ergo  Pater  praehabet 
iii  sr  notitiam  creaturarum, secundum  quam  dicitur 
ars,  aliquo  ordine  rationis,  priusquam  Filius  produ- 
catur.  —  Tum  tertio,  quia  Verbum  in  divinis,  non 
solum  esl  V. •ii,ii)n  essentiae,  immoest  Verbum  crea- 
tni-.r.  Sed  non  procederet  ut  Verbum  creaturae,  nisi 


intellectio  creaturae  pra?cederet  in  Patre.  Igitur,  etc. 

Secundo  loco  arguit  contra  illud  quod  dicit  con- 
clusio,  quod  scilicet  Deus  de  creabilibus  non  fiendis 
non  habet  scientiam  practicam,  sed  tanturn  de 
fiendis. 

Primo.  Quia,  si  notitia  fiendorum  tantummodo 
sit  practica,  et  non  (a)  factibilium,  dato  quod  non 
sinL  iienda,  sequitur  quod  ars  viellandi  vel  scientia 
rnedicinae,  in  his  qui  non  proponunt  unquam  viel- 
lare  aut  potiones  dare,  erunt  speculativae,  et  non 
practicae;  undequilibet  poterit,  pro  libito  voluntatis 
suae,  facere  scientiam  suam  nunc  practicam,  propo- 
nendo  uti  ea,  nunc  vero  speculativam ,  proponendo 
quod  nunquam  illa  utatur.  Hoc  autem  dicere,  est 
absonum.  Ergo  quod  Deus  proponat  aliqua  se  factu- 
rum,  alia  vero  non,  nihil  facit  ad  hoc  quod  illa 
notitia  sit  practica,  ista  vero  speculativa. 

Secundo.  Quia  scientia  practica  dicitur  activa  vel 
operativa,  ut  patet,  6.  Metaplajsicse  (t.  c.  1).  Hsec 
autem  activitas  non  oportet  quod  sit  actualis,  alias 
nullus  haberet  scientiam  practicam,  nisi  dum  actu 
operatur;  sed  intelligi  debet  potentialis  et  aptitudi- 
nalis.  Sed  manifestum  est  quod  notitia  quam  habet 
Deus  respectu  rerum  quas  etiam  non  disponit  se 
facturum,  dici  potest  activa,  activitate  aptitudinali ; 
posset  enim  Deus  producere  per  eam ,  illa  quoe  non 
producet.  Ergotalis  notitia  practica  remanebit. 

Tertio  loco  arguit  contra  hoc  quod  dictum  est  in 
illa  conclusione,  sciiicet  quod  scire  operabilia,  quoad 
eorum  diffinitiones  et  praedicata  universalia,  estscire 
speculativum,  et  non  practicum.  Et 

Primo  arguit  sic.  Constat,  inquit,  quod  moralis 
scientia  tradita  in  libro  Ethicorum,  practica  est  et 
activa.  Sed  Philosophus  ibi  diffinit  felicitatem  et  vir- 
tutem,  et  virtutes  dividit,  et  earum  proprietates 
inquirit.  Ergo  cognoscere  diffinitiones,  divisiones, 
et  hujusmodi,  de  rebus  operabilibus,  spectat  ad 
scientiam  practicam,  et  non  speculativam. 

Secundo,  ad  idem.  Si  talia  de  rebus  operabilibus 
ad  scientiam  speculativam  pertinent,  sequeretur 
quod  de  omni  operabili  possent  esse  duae  scientiae, 
scilicet  scientia  practica,  et  speculativa.  Sed  hoc 
falsum;  quia  nullus  dicit  quod  sit  duplex  moralis, 
una  praclica,  et  alia  speculativa.  Ergo  idem  quod 
prius. 

Tertio.  Ad  scientiam  practicam  non  solum  speetat 
scire  subjectum  operabile,  immo  et  omnia  quae  quo- 
dammodo  aspiciuntur  ab  operante,  et  attinguntur 
per  operationem.  Sed  nulla  veritas  est  de  aliquo  sci- 
bili,  quin  operans  intendat  eam  universaliter  indi- 
recte  in  operato.  Intendit  enim  tale  opus  agere,  quod 
de  illo  possit  onmes  veritates  hujusmodi  enunciare; 
et,  Licel  forte  eas  principaliter  non  intendat,  nihilo- 
minus  intcndit  secundario ,  cum  QOD  intcndat  facere 
opus  diminutum ,  immo  usquequaque  perfectum  ct 


(a)  et  non,  —  non  est  Vv. 


DISTINCTIO   XXXV.   —   QU/ESTH)    II. 


401 


completum.  Igitur  scire  omnem  proprietatem  etdif- 
finitionem,  et  quidquid  est  complementi  in  opere, 
ad  practicam  scientiam  pertinebit. 

Quarto.  Ad  scientiam  practicam  spectat  quod 
doceat  operari,  docendo  scilicet  opera,  et  modnni 
operandi.  Sed  omnis  veritas  possibilis  liaberi  de  ope- 
rabili,  quodammodo  est  operabilis;  qnia  per  acci- 
dens;  producens  enim  particulare,  producit  univer- 
sale,  et  omnem  babitudinem  ac  veritatem  formabi- 
lem  in  universali.  Iiiitur  scientia  practica  docere 
potest  omnem  veritatem  possibilem  de  objecto  opera- 
bili  formari. 

§  2.  —  CONTRA  QUARTAM  CONCLUSIONEM 

Argumentum  Aureoli.  —  Contra  quartam  con- 
clusionem  arguit  (ibid.,  q.  4,  art.  4),  pnesertim 
contra  illud  quod  ibi  dicitur,  scilicet  quod  Deus, 
intelligendo  essentiam  uniuscujusque,  intelligit 
omnia  qu»  de  ipso  prsedicari  possunt. 

Secundum  boc,  inquit,  videretur  quod  Deus 
non  cognosceret  immediate  proprias  passiones  ali- 
cujus  subjecti,  nec  etiam  compositionem  subjecti 
ad  praedicatum  immediate ;  quod  esse  non  potest. 
Deus  enim  per  se  et  immediate  cognoscit  quidquid 
liabet  per  se  aliquid  propriae  entitatis,  cum  sua 
essentia  sit  similitudo  cujuslibet  entitatis,  quantum- 
cumque  minima  sit.  Sed  proprne  passiones  habent 
propriam  entitatem  aliquo  modo ;  et  similiter,  esse 
quod  importat  compositio,  est  aliquod  esse  aliud  ab 
esse  subjecti.  Ergo  unumquodque  Deus,  videndo 
essentiam  suam,  in  sua  propria  entitate  immediate 
cognoscit;  nec  est  bene  dictum,  quod  intelligendo 
essentiam  uniuscujusque,  cognoscat  omnia  qua;  pos- 
sunt  ei  accidere. 

Confirmatur  istud  ultinmm  :  quia  illud  in  propo- 
sitionibus  contingentibus  dici  non  potest,  quod, 
cognita  essentia  subjecti,  cognoscatur  prsedicatum , 
aut  complexio  utriusque. 

$    3.    —    CONTRA    SEXTAM    CONCLUSIONEM 

Argumentum  Aureoli.  —  Contra  sextam  con- 
clusionem  arguit.  Et  primo,  contra  illud  quod  ibidem 
dicitur,  scilicet  quod  Deus  cognoscit  enunciabilia, 
ideo  ijuia  cognoscit  quidquid  est  in  ejus  potestate, 
vel  creaturae.  Hoc  enim,  inquit,  licet  arguat  Deum 
posse  cognoscere  enunciabilia ,  non  tamen  est  sibi 
ratio  cognoscendi.  Licet  enim  virtus  et  potestas  divina 
cognosci  non  possit,  nisi  cognoscantur  ea  ad  quae  se 
extendit,  sicut  nec  aliqua  relatio,  aut  babitudo,  nisi 
proprius  ejus  terminus  cognoscatur;  non  tamen 
habitudo,  aut  qusevis  connotatio,  esl  ratio  terminum 
cognoscendi,  sed  potius  e  converso.  Non  igitur 
verum  estquod  notitia  potentiie  divinse,  aut  virtutis 
divinae,  sit  sibi  ratio  cognoscendi  ea  quae  subsunt  siue 
potestati.  Unde  essentia,  per  rationem  essentise,  non 


per  rationein  virlutis  activse,  est  ratio  divino  intel- 
lectui  omnia  cognosceudi ;  iinmo,  dato,  per  impos- 
sibile,  quod  Deus  potentiam  activam  non  haberet, 


adbuc  oinuia  inlclli^vn-t. 


§   4.    CONTRA   SEXTAM   ET   QUINTAM    CONCLUSIONES 

Argumentum  Aureoli.  —  Contra  eamdem  et 
quiiilam  conclusionem ,  arguit  sic,  probando  quod 
divina  essentia  non  se  habeat  ut  species,  qua  divinus 
iutillectus  enunciabilia  et  omnia  alia  cognoscit. 
Secundum  hoc  enim  sequeretur  quod  divinaessentia 
esset  quasi  species,  et  creaturac  essent  objecta,  divi- 
num  intellectum  terminantia,  etiam  prima;  quia 
species  non  tollit,  in  nobis,  quin  creaturae  dicantur 
objecta  primaria  intellectus  nostri.  —  Et  iterum  : 
Divina  essenlia  est  objectum  terminans  divinum 
intellectum,  etiam  secundum  istos;  sed,  secundum 
eosdem,  species  intelligibilis  non  se  habet  ad  intel- 
lectum,  sicut  illud  quod  intelligitur,  sed  potius  tan- 
quam  illud  quo  intelligitur;  ergo  non  potest  dici 
ijuod  divina  essentia  sit  species  intellectus  divini. 

§  5.  —   CONTRA   SEPTIMAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  septimam  con- 
clusionem ,  arguit 

Primo,  contra  rationem ,  scilicet  quod  scientia 
dicatur  universalis  vel  particularis ,  ex  ratione  medii 
cognoscendi,  et  non  potius  ex  conditione  objecti. 
Constat,  inquit,  quod  Metaphysica  dicitur  universa- 
lis ;  unde  et  alia;  dicuntur  particulares  scientia? , 
respectu  ipsius,  ut  patet,  1  et  4  Metaphysicse 
(t.  c.  1).  Sed  manifestum  est  quod  hoc  .ion  dicitur, 
nisi  quia  subjectum  ejus  est  universale,  sub  quo 
subjecta  aliarum  scientiarum,  quasi  particulariter 
continentur;  species  enim  per  quas  metaphysicus 
cognoscit,  sunt  seque  particulares  entitative,  sicut 
ilhe  per  quas  cognoscit  physicus  ;  et  similiter  habitus 
Metaphysicse,  est  ita  singularis  et  individuus,  sicut 
habitus  Physicae.  Ergo  universalitas  et  particularitas 
in  scientia,  non  attenditur  penes  medium  cogno- 
scendi,  nec  penes  habitus  in  se,  sed  penes  obje- 
ctuni. 

Secuiulo  sic.  Philosophus,  1 .  Posteriorum  (t.c.39), 
distinguil  demonstrationem  universalem  a  particu- 
lari,  penes  universalitatem  et  particularitateni  obje- 
cti.  Sed  constat  quod  demonstratio  causat  scientiam. 
Ergo  universalitas  scientiae  attendi  debet  penes  obje- 
cta  scibilia.  Unde,  ibidem,  dicitur  quod  scibilia, 
secundum  quod  universalia  sunt,  magis  scibilia 
sunt,  (jiiam  secundum  partem  demonstrabilia.  Ergo 
magis  uuiversalia  sunt. 

Tertio.  Si  verum  essetquodab  ista  opinione  assu- 
mitur,  nulla  scientia  deberet  dici  universalis;  cum 
habitus  et  species,  quie  sunt  media  cognoscendi, 
sint  quiedam  res  singulares,  exsistentes  in  singula- 

II.  —   26 


402 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


ribus  intellectionibus  hominum.  Sed  hoc  est  incon- 
veniens.  Igitur  idem  quod  prius. 


§6.    —   GONTRA   OCTAVAM   CONCLUSIONE 


M 


Argumentum  Aureoli.  —  Contra  conclusionem 
oclavam,  arguit  sic  :  Iste,  inquit,  modus  dicendi 
sequivocat  de  causalitate.  Dato  enim  quod  Deus  non 
esset  causa  efficiens  omnium,  adhuc  per  scientiam 
suam  essetexein))lar  reruni  ;  undeCommentator  con- 
cedit,  12.  Metaphysicse ,  commento  49,  hujusmodi 
causalitatem  scientne  divime.  Sed  manifestum  est 
quod  istam  causalitatem  babet,  absque  conjunctione 
et  concomitantia  voluntatis;  quia  voluntas  nihil  facit 
ad  rationem  exemplaritatis ;  alioquin  faceret  ad  boc 
quod  res  essent  vita  (a)  in  Deo.  Ergo  non  est  verum 
quin  ratio  causalitatis  congruat  Deo,  nisi  adjuncta 
voluntate,  sicut  isti  dicunt. 

§    7.    —    CONTRA   ULTIMAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  ultimam  con- 
clusioneni ,  arguit  sic 

Primo,  contra  medium  quo  probatur  quod 
scientia  Dei  non  sit  univoca  scientiae  nostrre.  Non 
enim,  inquit,  est  verum  quod  hoc  sit,  quia  quiddi- 
tas  et  esse  sunt  idem  in  Deo.  Probatum  est  enim 
supra,  quod  in  omni  re  idem  est  esse  et  essentia ; 
differunt  tamen  secundum  modum  concipiendi.  Sed 
hoc  non  tollit  quin  in  rebus  sit  univocatio.  Ergo 
ratio  sufficiens  non  fuit. 

Secundo.  Quia,  sicut  in  duobus  individuis  non  est 
realiter  idem  esse,  sic  nec  eadem  quidditas  secun- 
dum  rem.  Non  enim  est  eadem  realitas  humanitatis 
in  duobus  hominibus,  sed  similis  tantum  ;  sicut  nec 
idem  esse,  sed  simile.  Sed,  hoc  non  obstante,  simi- 
litudo  quidditatis  sufficit  ad  univocationem ;  et  simi- 
liter  conformitas  ipsius  esse.  Ergo  non  exigitur  ad 
univocationem  (6),  quod  quidditas  differat  ab  esse. 
Unde  patet  quod  ista  ratio  deficit,  per  non  causam 
ut  causam.  —  Ha2c  ille. 

C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ea  quoe  primo 
loco  inducta  sunt  conlra  primam  conclusionem , 
respondetur. 

Ad  quorum  primum  dicitur  quod  distinctio  illa- 
rum  notitiarum,  in  Deo,  secundum  rationem,  non 
est  intelligenda  secundum  disparationem,  sed  secun- 
dum  praecisionem.   Kt  tunc   negatur  consequentia 

(<x)  vila.  —  nnita  Pr. 

(8)  i  verboe*  uimiliter  usquc  ad  univocationem,  om.  Pr. 


ibidem  primo  illata  :  ergo  non  sunt  duse  secundurn 
rationem,  illo  modo  dualitatis.  Ex  hoc  enirn  quod 
eadem  cognitio  sumitur  ut  diversimode  terminata, 
aliqualiter  diversificatur,  secundum  rationem,  ad 
diversitatem  objectorum.  —  Et  cum  contra  boc 
arguitur,  inferendo  quod  essentia  divina  duplici 
cognitione  cognosceretur ;  —  dico  quod  non  est 
inconveniens  eam  duplici  cognitione  cognosci,  duali- 
tate  pra?cisionis  et  non  prsecisionis,  non  autem  dua- 
bus  cognitionibus  disparatis.  —  Cum  ergo  ulterius 
inferius  infertur  quod  frustra  ponitur  prima,  etc. ; 
—  dico  quod  secunda  includit  primam,  nec  potest 
poni  sine  prima  ;  et  ideo  ibi  nihil  est  frustra. 

Ad  secundum  dico  quod ,  secundum  quod  ponit 
sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  7,  q.  1,  art.  3, 
ad  4u,n,  omnia  communia  dicta  de  Deo  in  ordine  ad 
creaturas,  ut  praescientia,  pryedestinatio,  et  hujus- 
modi,  sequuntur,  secundum  nostrum  modum  intel- 
ligendi,  notionalia  ad  intra.  Et  ideo  dico  quod  prior 
est  generatio  Verbi,  quam  notitia  creaturarum.  — 
Tunc  adprimam  probationem ,  dico  quod  ubi  pro- 
ducens  non  prsecedit  productum,  major  est  falsa; 
in  divinis  autem,  Pater  non  prsecedit  Filium  ;  et  ita 
non  pnehabet  illa  quie  communicat  Filio.  Siiniliter 
falsa  est  major,  ubi  illa  quae  communicantur  perpro- 
ductionem,  dicunt  babitudinem  ad  aliquid  posterius 
ipso  producto  ;  cujusmodi  est  notitia  creaturarum.  — 
Ad  secundam  probationem,  dico  quod  consequentia 
non  valet.  Licet  enim  Filius  procedat  a  Patre,  ut 
ars  de  arte,  non  tamen  oportet  quod  Pater  prius 
habeat  artem,  quam  Filium  producat.  Unde  Filius, 
ex  illa  produc'ione  non  habet  directe  quod  sit  ars 
creaturarum  ;  sed  ad  productionem  illam  consequitur 
respectus  ejus  ad  creata,  ut  artis  ad  artificiata.  Et 
similiter  est  de  Patre  :  ex  hoc  quod  producit  Ver- 
bum/in  quo  creata  relucent,  et  fienda  disponunlur, 
ipse  dicitur  artifex.  —  Ad  tcrtia^n  patet  per  idem. 
Filius  enim  prius  procedit,  quam  habeat  respectum 
ad  creaturam,  ut  Verbi  ad  illud  cujus  esl  Verbum. 

Ad  ea  quae  secundo  loco  inducta  sunt  contra 
eamdem  conclusionem ,  dicitur. 

Ad  priiuum  quidem,  dico  quod  ars  medicin;r,  in 
eo  qui  uti  ea  non  intendit,  est  quidem  practica  babi- 
tualiter,  non  autem  actualiter  ultimate.  Et  de  hoc 
satis  diclum  est  in  Prologo  (q.  2). 

Ad  secundum  dicoquod  illa  activitas  aptitudinalis, 
facit  scientiam  practicam  habitualiter,  non  autem 
actualiter  ultimate.  Et  quod  ista  distinctio  sil  secun^ 
dum  menteni  sancti  Thomae,  patet,l  p.,q.  L5,art.  i!. 
ad  2nm,  ubi  sic  dicit  :  «  Eorum  quse  nec  sunt,  oec 
erunt,  nec  fuerunt,  Deus  non  habel  practicam  oogni- 
tionem,  nisi  in  virtutetantum. »  —  Exquo  patetquo- 
modo  negal  cognitionem  Dei  de  talibus  esse  practi- 
cam  ,  et  quomodo  non. 

\il  ea  vero  quse  tertio  loco  contra  eamdem  conclu- 
sionem  posita  sunt,  dicitur 

Ad  prlmum  quidem,  quodscientia  moralisest  spe- 


DISTINCTIO   XXXV.  —   QUiESTIO   II. 


403 


culativa  quoad  modum ;  sed  quoad  finem ,  est  pra- 
ctica.  Procedit  enim  modo  speculativo ,  diffiniendo  , 
dividendo,  universalia  praedicata  considerando ;  sed 
finis  ejus  est  non  solum  ut  sciamus,  sed  ut  boni 
efficiamur;  et  ideo  est  simpliciter  practica.  Econ- 
trario  autem,  scientia  Dei  de  creaturis  non  fiendis, 
ut  scientia  quam  habet  de  alio  mundo,  aut  de  alio 
sole,  est  speculaliva  in  se ;  sed  est  practica,  quantum 
ad  objectum,  quod  est  operabile  a  sciente,  scilicet 
Deo.  Unde  omnis  scientia  quae  est  de  non  operabili , 
est  simpliciter  speculativa ;  sed  non  omnis  scientia 
quae  est  de  operabili,  est  practica  simpliciter;  sed 
illa  tantum  quae  ad  opus  ordinatur. 

Ad  secundum  dico  quod  consequentia  nulla  est. 
Non  enim  oportet  quod  de  omni  operabili  sint  duse 
scientiae,  nullo  modo  unam  constituentes;  quarum 
scientiarum  una  sit  practica,  et  alia  speculativa.  Sed 
solum  sequitur  quod  deomni  tali  potest  liaberi  scientia, 
quae  erit  speculativa  et  practica,  diversimode  :  spe- 
culativa  quidem,  quoad  modum  ;  sed  practica,  quoad 
objectum  vel  finem. 

Ad  tertium  negatur  minor,  ad  sensum  quo  debet 
concedi  niajor.  Operans  enim  aspicit  ad  universalia 
rei  praedicata;  sed  in  illis  non  sistit,  sed  protendit 
intellectum  suum  ad  particulare  opus.  Nunquam 
enim  ex  universali  consideratione  sequitur  opus; 
sed  ex  consideratione  virtutis  eogitativae ,  quae  circa 
particularia  versatur.  Intellectus  enim  est  movens 
remotum ;  sed  ratio  particularis ,  et  appetitus  sensi- 
tivus,  est  movens  proximum.  Et  ideo  major  simpli- 
citer  negatur.  Non  enim  est  vera  de  scientia  practica 
simpliciter,  scilicet  ratione  finis;  illa  enim  non  con- 
siderat  universalia  praedicata,  in  quantum  hujus- 
modi,  sed  ut  illa  ad  particulare  applicet.  Unde  pra- 
ctica  non  considerat  universalia  finaliter,  sed  specu- 
lativa;  et  in  quantum  considerat  universalia  pnedi- 
cata,  diffiniendo,  dividendo,  in  tantum  recedit  a 
sinceritate  practicae. 

Atl  quartum  dico  quod  practica  docet  principaliter 
operari  particularia ;  et  non  intendit  operari,  nisi 
per  accidens,  universalia.  Et  ideo,  licet  operans,  per 
accidens  attingat  universales  virtutes,  non  sequitur 
ideo  quod  practica  illud  principaliter  et  ex  intento 
doceat;  nec  per  consequens,  in  universalibus  immo- 
ratur.  Unde  omnia  ista  argumenta  solum  probant 
quod  practica  scientia  considerat  universalia  prsedi- 
cata,  et  rationes  universales  operabilium  ;  quod  con- 
cedimus.  Non  tamen  in  illis  sistit;  nec  illorum 
gratia  est,  sed  propter  opus,  quod  procedit  a  ratione 
particulari ,  pnecedente  judicio  intellectus.  Specula- 
tiva  autem  est  in  oppositum.  Illa  enim  vadit  a  sin- 
gularibus  ad  universale,  abstrahendo,  secundum 
motuni  reruin  ad  animam ;  de  quo  dictum  fuit  in 
alio  articulo. 


§  2.  —  Ad  argumentum  contra  quartam 
conclusionem 

Ad  argumentum  Aureoli. —  Ad  argumentum 
contra  quartam  conclusionem,  dicitur.  Et  primo, 

Ad  argumentum,  dicitur  quod  procedit  ex  falso  in- 
tellectu.  Cum  cnim  dicitsanctusTbomas,  quod  Deus, 
intelligendo  (a)  essentiam  alicujus,  intelligit  omnia 
quae  possunt  de  ipso  praedicari,  non  intelligit  quod 
essentia  creata,  sit  ei  ratio  quod  intelligat  conse- 
quentia  essentiam  ;  sed  intendit  quod  quia  species 
vel  idea  in  divino  intellectu  exsistens,  aequaliter 
repraesentat  passiones,  imrno  omnia  accidentia  rei, 
sive  accidant  per  se,  sive  per  accidens,  sicut  essen- 
tiam,  ideo,  sicut  illa  species  est  divino  intellectui 
ratio  et  medium  cognoscendi  essentiam,  ita  est 
medium  cognoscendi  omnia  accidentia  rei,  sive  con- 
sequantur  essentiam  speciei,  sive  individuum.  Et 
hoc  manifeste  declarat,  de  Veritate,  q.  2,  art.  7  : 
«  Intellectus,  inquit,  divinus,  per  unum,  scilicet 
per  essentiam  suam,  cognoscit  omnes  substantias 
et  omnia  accidentia ;  et  ideo  neque  discurrit  de  sub- 
stantia  in  accidens,  sed  neque  componit  unum  cum 
altero.  »  —  Et  sic  patet  quod  arguens  non  vadit  ad 
mentem  sancti  Doctoris. 

Ad  confirmationem,  dicitur  quod  quantumcum- 
que  propositio  sit  contingens,  tamen  intellectus  divi- 
nus,  simplici  intuitu,  eadem  specie  videt  indivi- 
duum,  et  quantitatem  et  qualitatem  individui,  et 
tempus  in  quo  est ;  sicut  eadem  specie  videt  essen- 
tiam  speciei  et  proprias  passiones.  Unde  sanctus 
Thomas,  ubi  supra,  ad  6am,  dicit  :  «  Idea  quae  est 
in  mente  divina,  pro  tanto  se  habet  simpliciter  ad 
rem,  in  quacumque  dispositione  sit,  quia  est  simi- 
litudo  rei,  secundum  omnem  ejus  dispositionem  ;  et 
ideo  per  eam  cognoscit  de  re,  in  quacumque  sit 
dispositione.  »  —  Haec  ille.  —  Et,  ad  lum,  sic  ait : 
((  Intellectus  divinus,  secundum  unum  et  idem 
cognoscit  omnes  dispositiones  quse  possunt  variari 
in  re;  et  ideo,  in  una  dispositione  manens,  ipse 
cognoscit  dispositiones  rerum  omnes,  qualitercum- 
que  variatarum.  »  —  Et  ibidem,  ad  2um,  et  etiam 
in  responsione  principali,  dicit :  «  Intellectus  divi- 
nus,  qui  est  apprehensor  materiae  et  formae,  com- 
prehendit  non  solum  essentiam  universalem  speciei, 
sed  etiam  singularem  cujuslibet  individui ;  et  ideo 
cognoscit  omnia  accidentia,  et  communia  toti  spe- 
ciei  aut  generi ,  et  propria  unicuique  singulari ;  inter 
quae  unum  est  tempus,  in  quo  invenitur  singulare 
quodlibet  in  rerum  natura,  secundum  cujus  (6) 
determinationem  dicitur  nunc  esse  vel  non  esse.  Et 
cognoscit  omnia  alia  enunciabilia  quae  formari  pos- 
sunt,  vel  de  universalibus,  vel  de  individuis.  »  — 
Haec  ille. 


(a)  intelligendo.  —  intelligit  Pr. 
{€)  cujus.  —  illius  Pr. 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


§   '3.    —   AD    ARGUMfiNTUM    CONTRA    SEXTAM 
CONCLUSIONEM 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  argumentum 
contra  sextam  conclusionem ,  dicitur  quod  procedit 
ex  falso  intellectu.  Non  enim  intelligit  sanctus  Tho- 
mas  quod  relatio  importata  nomine  divinae  potentiae, 
sit  ralio  divino  intellectui,  quod  intelligat  omnia 
qua?  illi  subsunt  potentiee ;  potentia  enim  non  est 
relativum  secundum  esse,   sed  secundum  dici ;  quia 
noii  solum  signifieat  relativum,  sed  absolutum,  ad 
quod    sequilur    relatio.    Dico    ergo    quod,    cognita 
divina  potentia,  quse  est  divina  essentia  secundum 
esse,  cognoscuntur  a  Deo  omnia  qua3  continentur 
in  ea  tanquam  in  virtute  activa.  Hujusmodi  autem 
sunt  omnia  produci  possibilia  in  esse  reali  vel  ratio- 
nis ,  ut  compositio  vel  divisio  intellectus,  et  enun- 
ciabilia,  et  hujusmodi ;  omnium  enim  illorum  simi- 
liludo  est  in  divina  essentia,  et  non  solum  illorum, 
immo  respectuum  illorum  ad  divinam  essentiam, 
sicut  imitativi  ad  imitabile,  et  producibilis  ad  pro- 
ductivum.  Hoc  ergo  intellectu,  dicit  sanctus  Tho- 
mas  quod    cognita   divina  potentia,  cognoscuntur 
omnia  possibilia;  quia,  cognita  essentia,  cognosci- 
tur  respectus  ad  omnia  quse  sunt  in  ea,  modo  prae- 
dicto ;  quod  est  cognoscere  essentiam   per  modum 
potentia;.  —  Et  cum   dicit  arguens,   quod  si  per 
impossibileDeusnon  haberet  activam  potentiam,  etc, 
—  dico  quod  falsum  est,  immo  nullam   naturam 
intelligeret ;   quia  cognitio  est  per  assimilationem 
cognoscentis  ad  cognitum  ;   illa  autem   similitudo 
attenditur  secundum  convenientiam  formee.  Opor- 
tet  ergo,  si  Deus  habet  similitudinem  creaturse,  quod 
illa  sit  causata  a  creatura,  vel  sit  causativa  creaturao, 
vel  aliquid  tertium   sit   utriusque  causa;   quorum 
solum  secundum   est  possibile.   Illa  autem   conse- 
quentia  fuit  deducta  prolixe ,  conclusione  octava. 

§  4.  Ad  argumentum  contra  sextam  et  quintam 
conclusiones 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  argu  mentum 
factum  contra  quintam  et  sextam  conclusiones,  dico 
quod  divina  essentia,  licet  sit  species  qua  divinus 
intellectus  est  actu,  non  tamen  sequitur  quin  sit 
primo  intellectum  a  divino  intellectu  ;  non  tamen  ea 
ratione  qua  species,  loquendo  de  specie  actui  pra> 
via ;  sed  quia  est  objecliim  intelligibile  per  essen- 
tiam,  nedum  per  similitudinem  intellectui  preesens. 
Sicut  eliam  essentia  angeli,  in  cognitione  qua  ange- 
lus  <<<l;ii<  >scit  seipsum ,  se  babet  ut  species  intelli^i- 
bilis,  quae  est  actui  praevia;  el  iterum  se  habet  ut 
primo  cognitum  illa  cognitiohe  angelica ;  et  ilerum, 
ut  ratio  cognoscendi  Deum  naturaliler  ipsi  angelo, 
secundum  quod  ponit  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  56, 
art.  1  et  :>.  Secus  est  de  specie  nostri  intellectus; 
talis  enim  nonnisi  per  relloxionem  intelligitur.  Et 


de  tali  arguit  opponens;  ideo  nihil  ad  propositum. 
Ad  confirmationem,  similiter  dicilur  quod  non 
negat  sanctus  Thomas  quin  species  illa,  qiue  est 
principium  operationis  intellectualis ,  possit  esse 
primum  cognitum,  nisi  de  specie  nostri  intellectus ; 
nt  patet  de  angelo,  cum  se  intelliiiit. 

§  5.  —  Ad  argumenta  contra  septimam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.   —  Ad  argumenta 
contra  septimam  conclusionem ,  dicitur 

Ad  primum,  quod  ratio  quam  impugnat,  bona 
est.  —  Et  cum  arguit;  —  negatur  rninor.  Non  enim 
dicitur  solum  scientia  universalis,  propter  univer- 
salitatem  subjecti ;  sed  ideo  quia  media  per  qua: 
demonstrat,  sunt  communia  et  universalissirna. 
Media  (a)  dico  non  species  intelligibiles,  sed 
conceptiones,  et  propositiones,  et  principia  quae 
primo  intelligit,  ut  sunt  actus,  potentia,  idem, 
diversum ;  et  principia  ejus  sunt  ex  terminis  uni- 
versalissimis  composita.  Sciendum  tamen  quod  non 
intelligo  quod  in  divina  scientia  vel  cognitione 
divina,  essentia  omnino  se  habeat  per  modum  talis 
medii,  quale  est  medium  demonstrationis,  nec 
solum  tale,  quale  est  species  intelligibilis;  sed  se 
habet  potius  ut  objectum  intellectum  primo,  in  quo 
alia  intelliguntur,  quae  sunt  secundo  intellecta ;  sicut 
causa  se  habet  respectu  effectus ,  et  principium 
respectu  conclusionis.  Est  ibi  ergo  aliqua  similitudo 
medii  demonstrationis,  sed  non  totalis,  et  similiter 
speciei  intelliyibilis,  et  similiter  conceptionis  intel- 
lectus  ;  quorum  quodlibet  habet  rationem  medii 
cognitionis. 

Ad  secundum  negatur  major.  Demonstratio  enim 
dicitur  universalis,  quia  medium  est  universale. 
Verumtamen  ex  hoc  sequitur  quod  objectum  sit 
etiam  universale,  vel  possit  esse  universale;  quia 
eadem  demonstratione  potest  concludi  universalis 
et  particularis. 

Ad  lertium  negatur  antecedens.  Non  enim  loqui- 
mur  de  medio  cognoscendi,  eo  modo  quo  specii<. 
vel  habitus,  est  medium  cognoscendi ;  sed  eo  modo 
quo  causa  est  medium  cognoscendi  effectuin.  el 
principium  cognoscendi  conclusionem ;  et  secundum 
hoc  aliqua;  scientiae  dieuntur  universales  vel  parti- 
culares,  scilicet  (6)  quod  ex  mediis  universalioribus 
procedunt,  id  est ,  ex  causis  universalioribus,  wl 
principiis  communioribus. 

§6.  —  Ad  argumentum  contra  OCTAVAM 

CONCLUSIONEM 


Ad  argumentum  Aureoli. 


Ad  argumentum 


(ai  inquam.  —  A<1.  Pr. 
{,,)  acilicel.  —  aed  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVI.  —   QU/ESTIO   I. 


405 


contra  octavam  conclusionem ,  rlico  quod  non  est 
equivocatio  in  probatione  illius.  —  Et  cum  ibi  assu- 
tnitur  quod ,  dato  quod  Deus  nnn  esset  causa,  etc. ; 

—  nei-etur  illud.  Si  enim  Deus  non  esset  effectivus 
rerum,  non  haberet  apud  se  rerum  similitudines, 
nisi  a  creaturis  eas  accepisset ,  vel  a  causa  eflectiva 
creaturse,  ut  in  octava  conclusione  deductum  fuit; 
et  consequenter  non  esset  Deus.  —  Illud  autem  quod 
additur  de  Commentatore,  parum  valet;  quia  in 
hoc  erravit,  etiam  contra  philosophiam.  Quod  autem 
addit,  quod  ante  actum  voluntatis,  et  sine  volunta- 
tis  conjunctione,  Deus  habet  causalitatem  exemplaris 
respectu  creaturae ;  —  dico  quod  sanctus  Thomas  non 
intelligit  quod  voluntas  det  hujusmodi  causalitatem 
divinae  scientise,  nec  aliam  etiam  causalitalem ,  puta 
eflectivam  ;  sed  potius  vult  quod  scientia  sit  causa 
prior  secundum  rationem,  quani  voluntas,  ut  ibi- 
dem  dictum  est.  Sed  intendit  quod  nullus  effectus 
procedit  a  divina  scientia,  nisi  mediante  voluntate, 
quse  determinat  scientiam  ad  opus.  Divina  enim 
scientia  ex  eodem  habet  causalitatem  exemplaris  et 
effectivi,  scilicet  ex  plenitudine  actus.  Ex  illo  enim 
habet  quod  sit  effectivus  rerum  ;  et  quia  ille  actus 
est  intelligibiliter  in  eo,  ideo  habet  quod  sit  exem- 
plar  et  ratio  eorum,  quse  in  divina  essentia,  sicut 
causa,  prseexsistunt ;  et  ita  de  divina  scientia. 

§  7.  —  Ad  argumenta  contra  ultimam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  ultimam  conclusionem ,  dico 

Ad  primum,  quod  causa  ibi  assignata,  bona  e^st. 

—  Et  cum  dicit  ipse,  quod  esse  et  essentia  in  nullo 
differunt,  etc. ;  —  dico  quod  probatio  sua  fuit  inso- 
lida,  ut  alias  visum  est. 

Ad  secundum  dico,  quod  licet  non  sit  eadem  quid- 
ditas  secundum  rem  duorum  individuorum,  sicut 
nec  idem  esse,  tamen  quidditas  per  accidens  est  di- 
versa  in  illis ;  quia  illud  quod  se  tenet  ex  parte  illius, 
non  facit  diversitatem.  Immo,  si  illa  quse  sunt  in 
individuis,  praeter  illud  quod  se  tenet  de  ratione  quid- 
ditatis,  scilicet  principia  individuantia,  non  essent (a), 
natura  remaneret  eadem.  Esse  autem  individuorum, 
illam  unitatem  non  habet ;  quia  sequitur  principia 
individui,  et  secundum  diversitatem  illorum,  diver- 
siiicatur  esse.  Nec  est  idem  secundum  rationem,  in 
duabus  rebus  mundi ;  esse  enim  rei,  de  se  est  incom- 
municabile  (6),  sicut  esse  Socratis  (y).  Unde,  sicut 
separatis  individuantibus  a  natura  communi,  tolle- 
retur  ab  ea  omnis  diversitas ;  ita  ipsa  esse  individuo- 
rum,  nullam  haberent  unitatem.  Patet  ergo  quod 
non  est  simile,  quod  inducitur.  Dico  enim  quod,  si 


quidditas  esset  suum  esse,  in  nullis  duobus  univo- 
catio  reperiretur,  nisi  idem  esset  principium  conve- 
nientise  et  dissimilitudinis,  scilicet  illud  quod  est 
essentia  et  esse.  —  Et  sic  patet  ad  argumenta. 

Ad  argumentum  in  pede  qusestionis  factum,  dici- 
tur  quod  argumentum  pro,  assumit  unum  falsum, 
scilicet  quod  scientia  dependeat  ab  omni  suo  objecto. 
Hoc  enim  non  est  verum,  nisi  de  objecto  principali 
scienthe,  (ju;e  causatur  a  scito  ;  non  autem  de  obje- 
cto  secundario,  nec  ubi  scientia  est  causa  sciti.  — 
Argumentum  vero  in  oppositum,  solutum  est  in 
solutionibus  argumentorum  contra  primam  conclu- 
sionem. 


(a)  non  essent.  —  Om.  Pr. 

(6)  incotnmunicabile.  —  communicabile  Pr. 

(y)  Socratis.  —  Socratem  Pr. 


DISTINCTIO    XXXVI. 


QUJESTIO  I. 

UTRUM  OMNIA  SINT  iETERNALITER  IN  DEI  PR.ESENTIA 


tngesimam 


sextam    distinctionem 

Utrum    omnia ,    secundum 

^vyftj         aliquod  esse,  sint  seternaliter  in  praesen- 

^fc^    lia  Dei- 
Et  arguitur  quod  non.  Illud  quod  in  se  non  est, 

non  coexsistit  praesentialiter  divinse  asternitati,  cum 

coexsistere    prsesupponat  esse.    Sed    constat    quod 

creaturse  in  a^ternitate  non  coexsistunt.  Emo  nec 

;eternitati  coexsistunt  secundum  esse  essentiae  aut 

exsistentise. 

In  oppositum  arguitur  per  illud  Augustini,  super 

Psalm.  49,  dicens  quod  apud  Deum  nihil  prsetcriil , 

nihilque  futnrum  est;  cum  illo  sunt  omnia  futura, 

et  ei  non  detrahuntur  prxterita,  Et,  de  Vera  Reli- 

gione,  cap.  49,  dicit  quod  nil  prxteriit  in  oeterno, 

nil  futurum  est.  Et  5.  de  Trinitate,  cap.  16,  dicit 

quod  apud  Deum  nec  prveterita  transierunt,  et 

futura  j(an  facla  sunt.  —  Et  Anselmus,  de  Casu 

diaboli,  cap.  21 ,  dicit  quod  Dei  scientia  non  pro- 

prie  dicitur  prxscientia ;  cui  enim  semper  omnia 

sunt  prsesentia,  no)i  futurorum  habet  prxscien- 

fiam,  sed  praesentium  scientiam.  —  Item,  Isidorus, 

de  Summo  bono ,  lib.  1 ,  cap.  6,  ait  quod  in  Deo , 

nec  prxteritum,  nec  futurum  aliquid  creditur; 

sed  omnia  prsesentia  in  Deo  dicuntur,  quia  aeter- 

nitate  sua  cuncta  complectitur. 

In  hac  qusestione  erunt  duo  arliculi.  In  quorum 
primo  inquirendum  est,  an  omnia  sint  aaternaliter 
Deo  preesentia,  quantum  ad  suas  proprias  rationes. 
In  secundo,  videndum  est,  an  secundum  suas  actua- 
les  exsistentias,  sint  eidem  aeternaliter  prsesentia. 


406 


LIBRI    F.    SENTENTIARUM 


ARTICULUS  I. 

AN  OMNIA  SINT  jETERNALITER  DEO  PRjESENTIA, 
QUANTUM  AD  SUAS  PROPRIAS  RATIONES 

A.  —  GONGLUSIONES 
Quantum  ad  primum,  sit 

Prima   conclusio   :    Quod   divina    essentia   est 
propria  ratio  cujuslibet  creaturse. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  1. 
Contra  Gentiles,  cap.  54.  Ipse  enim,  cap.  50,  pro- 
bat  quod  Deus  de  rebus  habet  propriam  cognitionem. 
Capite  autem  51,  et  cap.  52,  ostendit  quod  multi- 
tudo  hujusmodi  intelligibilium,  a  Deo  intellectorum, 
non  est  extra  intellectum  divinum.  Hujusmodi  enim 
formse  a  Deo  intellectae  seternaliter,  non  sunt  idese 
per  se  subsistentes  extra  Deum,  nec  in  aliquo  intel- 
lectu  creato.  Cujus  rationem  ponit  :  Quia,  cum 
omne  quod  est  proeter  divinam  essentiam ,  sit  crea- 
tum  a  Deo,  necesse  est,  si  formse  praedictae  extra 
Deum  sunt,  ab  eo  creatas  esse.  Ipse  autem  est  causa 
rerum  per  intellectum.  Ergo  Deum  intelligere  hujus- 
modi  intelligibilia,  preeexigitur,  ordine  naturae,  ad 
hoc  quod  hujusmodi  intelligibilia  sint.  Non  igitur 
per  hoc  Deus  intelligit  multitudinem ,  quod  intelli- 
gibilia  multasunt  extra  eum. 

Capitulo  vero  53,  ostendit  quomodo  res  intellecta, 
est  in  intellectu  per  suam  similitudinem.  Et  quia 
divinus  intellectus  nulla  alia  specie  intelligit  nisi 
essentia  sua,  sed  sua  essentia  est  similitudo  omnium 
rerum;  ideo  concludit,  in  fine  capituli,  quod  «  con- 
ceptio  divini  intellectus,  prout  semetipsum  intelli- 
git,  quee  est  Verbum  illius,  non  solum  est  simili- 
tudo  ipsius  Dei  intellecti,  sed  etiam  omnium  quo- 
rum  divina  essentia  est  similitudo.  Sic  igitur,  per 
unam  speciem  intelligibilem,  quae  est  divina  essen- 
tia,  et  per  unam  intentionem  intellectam,  quae  est 
Verbum  divinum,  multa  possunt  a  Deo  intelligi  ». 
—  Hecc  ille. 

Capitulo  autem  54,  ostendit  quomodo  divina 
essentia  est  propria  ratio  et  similitudo  omnium  inte^ 
ligibilium  :  «Etquidem,inquit,difficile,vel  impossi- 
bile  alicui  videri  potest,  quod  unum  et  idem  sim- 
plex,  ut  divina  essentia,  sit  propria  ratio  sive  simi- 
litudo  diversorum;  nam,  cum  diversarum  rerum  sii 
distinctio  ratione  propriarum  formarum,  quod  ali- 
cui  secundum  propriam  formam  simile  fuerit,  alteri 
necesseestut(a)dissimileinveniatur.  Secundum  vero 
quod  diversa aliquid  commune  habent,  nihil  prohi- 
bet  ea  unam  similitudinem  habere,  ut  homo  et  asi- 
dus,  in  quantum  sunt  animalia.  Ex  quo  sequitur 
quod    Deus  de  rebus  propriam    cognitionem   non 

(a)  ut.  —  Om.  Pr. 


habeat,  sed  communem.  Nam  secundum  modum 
quo  similitudo  cogniti  est  in  cognoscente,  sequitur 
cognitionis  operatio,  sicut  et  calefactio,  secundum 
modurn  caloris;  similitudo  enim  cogniti  est  in  cogno- 
scente,  sicut  fornia  qua  agitur  in  agente.  Oportet 
igitur,  si  Deus  de  pluribus  propriam  cognitionem 
habet,  quod  ipse  sit  propria  ratio  singulorum.  Quod 
qualiter  sit,  investigandum  est.  Ut  enim  Philoso- 
phus  docet,  8.  Metaphysicse  (t.  c.  10),  formae,  et 
diffinitiones  rerum,  quae  eas  significant,  sunt  simi- 
les  numeris ;  nam  in  numeris,  una  unitate  addita 
vel  abstracta,  species  numeri  variatur,  ut  patet  in 
binario  et  ternario.  Similiter  autem  est  in  diffinitio- 
nibus  :  nam  una  differentia  addita  vel  abstracta 
variat  speciem;  substantia  enim  sensibilis,  absque 
rationali,  aut  rationali  (a)  addito,  specie  differnnt. 
In  his  autem  quee  multa  continent  in  se,  non  sic  se 
habet  intellectus  ut  natura  :  nam  ea  quae  ad  esse 
alicujus  rei  requiruntur,  natura  esse  divisa  non  pati- 
tur;  non  enim  remanebit  animalis  natura,  si  anima 
a  corpore  abstrahatur.  Intellectus  vero,  ea  quae  sunt 
in  esse  conjuncta ,  interdum  distinctim  accipere 
potest,  quoniam  unum  illorum  in  rationem  alte- 
rius  non  cadit;  et  per  hoc,  in  ternario  potest  consi- 
derare  binarium  tantum,  et  in  animali  rationali, 
animal  sensibile  tantum.  Unde  intellectus,  illud 
quod  plura  complectitur  (6) ,  potest  accipere  ut  pro- 
priam  rationem  plurimorum,  apprehendendo  aliqua 
illorum  absque  aliis.  Potest  enim  accipere  denarium, 
ut  propriam  rationem  novenarii,  una  unitate  sub- 
tracta ;  et  similiter,  ut  propriam  rationem  singulo- 
rum  numerorum  infra  inclusorum.  Similiter  etiain 
in  homine  accipere  posset  (y)  proprium  exemplar 
animalis  irrationalis,  in  quantum  hujusmodi,  et 
singularum  specierum  ejus,  nisi  aliquas  diflerentias 
adderent  (5)  positivas.  Propter  hoc  quidam  philoso- 
phus,  nomine  Clemens,  dicit  quod  nobiliora  in  enti- 
bus  sunt  minus  nobilium  excmplaria.  Divina  autem 
essentia,  in  se  nobilitates  omnium  entium  compre- 
hendit,  non  quidem  per  niodum  compositionis,  sed 
per  modum  perfectionis,  ut  supra  ostensum  est. 
Forma  autem  omnis,  tam  propria  quam  communis, 
secundum  illud  quod  aliquid  ponit,  perfectio  qua> 
dani  est;  non  autem  imperfectionem  (e)  includit, 
nisi  secundum  quod  delicit  a  vero  esse.  Intellectus 
igitur  divinns,  illud  quod  est  proprium  unicuique, 
in  essentia  sua  comprehendere  potest,  intelligendo  in 
quo  suam  essentiam  imitatur,  et  intelligendo  in  quo 
ab  illa  perfectione  deficit  unumquodque;  utpote, 
intelligendo  essentiam  suam  imitabilem  per  modum 
\it;i'  et  non  cognitionis,  accipit  propriam  formam 
plantee;  si  vero  ut  imitabilem  per  modum  cognitio- 

(<x)  aut  rationali.  —  ct  irrutionali  Pr. 

(6)  complectitur.  —  compleetim  Pr. 

(y)  posset.  —  potest  Pr. 

(8)  addcrent.  —  adderet  Pr. 

(e)  imperfectionem.  —  perfectionem  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVI.  —   QU^STIO   I. 


407 


nis  et  non  intellectus,  propriam  formam  animalis; 
et  sic  de  aliis.  Sic  igitur  patet  quod  divina  essentia, 
in  quantum  est  absolute  perfecta,  potest  accipi  ut 
propria  ratio  singulorum.  Unde  per  eam  Deus  pro- 
priam  cognitionem  de  omnibus  rebus  habere  potest.  » 
—  Hccc  ille. 

Idem  ponit,  1  p.,  q.  14,  art.  6,  dicens  :  «  Quid- 
quid  perfectionis  est  in  qualibet  creatura,  totum 
praexsistit  et  continetur  in  Deo,  secundum  modum 
excellentem.  Non  solum  autem  illud  in  quo  creaturoe 
communicant,  scilicet  ipsum  esse,  ad  perfectionem 
pertinet,  sed  eliam  ea  per  quoe  creaturse  ad  invicem 
distinguuntur,  sicut  vivere,  et  intelligere,  et  hujus- 
modi,  quibus  viventia  a  non  viventibus,  et  intelli- 
gentia  a  non  intelligentibus  distinguuntur.  Et  omnis 
forma  per  quam  res  in  propria  specie  constituitur, 
perfectio  qiuedam  est.  Et  sic  omnia  in  Deo  praaexsi- 
stunt,  non  solum  quantum  ad  illud  quod  est  com- 
mune  omnibus,  sed  et  quantum  ad  ea  secundum 
quse  res  distinguuntur.  Et  sic,  cum  Deus  (a)  in  se 
omnes  perfectiones  contineat,  comparatur  Dei  essen- 
tia  ad  omnes  rerum  essentias,  non  sicut  commune 
ad  propria,  ut  unitas  ad  numeros,  vel  centrum  ad 
lineas ;  sed  sicut  actus  perfectus  ad  imperfectos ;  ut 
si  dicerem,  homo  ad  (6)  animal,  vel  senarius,  qui 
est  numerus  perfectus,  ad  numeros  imperfectos  sub 
ipso  contentos.  Manifestum  est  autem  quod  per 
actum  perfectum  cognosci  possunt  actus  imperfecti, 
non  solum  in  communi,  sed  etiam  propria  cogni- 
tione;  sicut  qui  cognoscit  hominem,  cognoscit  ani- 
mal  propria  cognitione,  et  qui  cognoscit  senarium, 
cognoscit  ternarium  propria  cognitione.  Sic  igitur, 
cum  essentia  Dei  habeat  in  se  quidquid  perfectionis 
habet  essentia  cujuslibet  alterius,  et  adhuc  amplius, 
Deus  in  seipso  potest  omnia  propria  cognitione 
cognoscere.  Natura  enim  uniuscujusque  consistit 
secundum  quod  per  aliquem  modum  divinam  per- 
fectionem  participat.  Non  autem  Deus  perfecte  se- 
ipsum  cognosceret,  nisi  cognosceret  quomodocum- 
que  est  participabilis  ab  aliis  sua  perfectio.  »  — 
Haec  ille.  —  Et  post,  ad  3um,  concludit  quod,  «  licet 
idem  non  possit  accipi  ut  propria  ratio  diversorum , 
per  modum  adsequationis ;  tamen,  quia  divina  essen- 
tia  est  aliquid  excedens  omnes  creaturas,  ideo  potest 
accipi  ul  propria  ratio  uniuscujusque,  secundum 
quod  est  diversimode  imitabilis  et  participabilis  a 
diversis  creaturis.  »  —  Hsec  ille. 

Idem  ponit,  de  Veritate,  q.  2,  art.  4,  ad  2am, 
dicens  :  «  Deus  cognoscil  omnia  uno  quod  est  ratio 
plurium,  scilicet  essentia  sua,  quse  est  similitudo 
rerum  omnium  ;  et  quia  essentia  sua  est  propria 
ratio  uniuscujusque  rei,  ideo  de  unoquoque  propriarn 
habet  cognitionem.  Qualiter  autem  unum  possitesse 
multorum  ratiopropria  etcommunis,  sic  potest  con- 


(a)  Deus.  —  Om.  Pr. 
(g)  ad.  —  est  Pr. 


sid.erari.  Nam  essentia  divina,  secundum  hoc  est 
ratio  alicujus  rei,  quod  res  illa  (a)  divinam  essentiam 
imitatur.  Nulla  autem  res  imitatur  divinam  essen- 
tiam  ad  plenum  ;  sic  enim  non  posset  esse  nisi  una 
iinitatio  ipsius;  nec  sua  essentia  esset  per  modum 
istum  propria  ratio,  nisi  unius  (6);  sicut  una  sola 
est  imago  Patris  perfecte  eum  reprsesentans,  scilicet 
Filius.  Sed  quia  res  creata,  imperfecte  imitatur  divi- 
nam  essentiam,  contingit  esse  diversas  res  diversi- 
mode  imitantes;  in  quarum  tamen  nulla,  estaliquid 
quod  non  deducatur  a  similitudine  divinse  essentise. 
Et  ideo  illud  quod  est  proprium  unicuique,  habet 
in  divina  essentia  quid  imitetur.  Et  secundum  hoc, 
divina  essentia  est  similitudo  rei,  quantum  ad  pro- 
prium  ipsius  rei ;  et  sic  est  propria  ipsius  ratio.  Et 
eadem  ratione,  est  propria  ratio  alterius,  et  omnium 
aliorum.  Est  igitur  ratio  communis  omnium,  in 
quantum  ipsa  est  una  res,  quam  omnes  vel  omnia 
imitantur;  sed  est  propria  ratio  hujus  vel  illius,  se- 
cundum  quod  res  diversimode  eam  imitantur.  Et  sic 
propriam  cognitionem  de  unaquaque  re,  divina  essen- 
tia  facit,  in  quantum  estpropriaratiouniuscujusque.» 

Secunda  conclusio  est  quod  rationes  creatura- 
rum  in  Deo  sunt  plures  et  distinctse  secundum 
respectus  rationis,  lieet  sint  ea^dem  secundum 
rem. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Thomas,  1 .  Con- 
tra  Gentiles,  cap.  54,  ubi,  post  verba  superius 
recitata,  dicit  :  «  Quia  vero  propria  ratio  unius 
distinguitur  a  propria  ratione  alterius ;  distinctio 
autem  est  pluralitatis  principium  ;  oportet  in  divino 
intellectu  distinctionem  quamdam  e£  pluralitatem 
rationum  intellectarum  considerare,  secundum  quod 
illud  quod  est  in  divino  intellectu ,  est  propria  ratio 
diversorum.  Unde,  cum  hoc  sit  secundum  quod 
Deus  intelligit  proprium  respectum  assimilationis 
quam  habet  unaquieque  creatura  ad  ipsum,  relin- 
quitur  quod  rationes  rerum  in  divino  intellectu  non 
sunt  plures  vel  distinctae,  nisi  secundum  quod  Deus 
cognoscit  res,  pluribus  et  diversis  modis  esse  assi- 
milabiles  sibi.  Et,  secundum  hoc,  dicit  Augustinus 
(83  Quvest.,  q.  46)  quod  Deus  aliaratione  fecit  homi- 
nem ,  et  alia  equum ;  et  rationes  rerum  pluraliter 
in  mente  divina  dicit  esse;  in  quo  etiam  salvatur 
aliqualiterPlatonisopinio,  ponentis  ideas,  secundum 
(juas  formantur  omnia  quae  in  rebus  naturalibus 
exsistunt.  »  —  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  lllse  plures  rationes 
sunt  plures  ideae. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  de 


(ot)  illa.  —  illam  Pr. 
(6)  unius.  —  illa  Pr. 


408 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


Veritate,  q.  3,  art.  2,  ubi  sic  ait :  «  Quidam,  inquit, 
ponentes  Deum  per  intellectum  agere,  et  non  ex 
necessitate  naturae,   posuerunt   eum  habere  unam 
intentionem  tantum,  scilicet  creaturee  in  universali; 
sed   creaturarum    dislinctio,  facta    est   per   causas 
secundas.  Dicunt  enim  quod  Deus  primo  condidit 
unam   intelligentiam,    quae   producit    tria,   scilicet 
animam,  et  orbem,  et  aliam  intelligentiam ;  et  sic 
progrediendo,   processit   pluralitas    rerum   ab  uno 
primo  principio.  Et  secundum  hanc  quidem  opinio- 
nem  esset  in  Deo  idea,  sod  una  tantum  toti  crea- 
tur;ecommunis;sed  propriyeideoesingulorum,  essent 
in  causis  secundis ;  sicutetiam  Dionysius  narrat,  5.  de 
Divinis  Nominibus ,  quod  quidam  Clemens  pbilo- 
sophus  posuit  principaliora  entia  esse  exemplaria 
inferiorum.    Sed   hoc   stare   non    potest.    Quia,   si 
intentio  alicujus  agentis  feratur  ad  aliquid  unum 
tantum,   praeter   intentionem    ejus    erit,   et   quasi 
casuale,  quidquid  sequitur  vel  accidit  ei  quod  est 
principaliter  intentum  ab  eo ;  sicut  si  aliquis  inten- 
deret  facere  aliquem  triangulum,  prseter  intentionem 
ejus  esset,  quod  esset  magnus  vel  parvus.  Guilibet 
autem  communi  accidit  speciale  sub  eo  contentum. 
Unde,  si  intentio  agentis  est  ad  aliquid  commune 
tantum,  preeter  intentionem  ejus  erit,  qualitercum- 
que    determinetur   per   aliquod   speciale ;    sicut   si 
natura  intenderet  solum   generare  animal,  praeter 
intentionem  naturae  esset,  quod   generatum   esset 
homo,  vel  equus.  Unde,  si  intentio  Dei  operantis 
respiciat  tantum  ad  creaturam   in  communi,  tota 
distinctio  creaturse  casualiter  accidet.  Inconveniens 
est  autem  dicere  quod  sit  per  accidens  per  compa- 
rationem  ad  causam  primam,  et  sit  per  se  per  com- 
parationem  ad  causas  secundas  :  quia  quod  est  per 
se,  prius  est  eo  quod  est  per  accidens;  prius  autem 
est  comparatio  alicujus  ad  causam  primam ,  quam 
ad  causam  secundam ,  ut  patet  in  libro  de  Causis. 
Unde  impossibile  est  quod  illud  quod  est  per  acci- 
dens  respectu  causae  primee,  sit  per  se  respectu  causse 
secundse.  Potest  autem  accidere  e  converso;  sicut 
videmus  quod  ea  qu;c  sunt  casualia  quoad  nos,  sunt 
Deo  prsecognita  et  ordinata  ab  ipso.  Unde  necesse 
est  dicere  quod  tota  distinctio  rerum  sit  prcefinita  ab 
eo.  Et  ideo  necesse  est  ponere  singulorum  proprias 
rationes;  et  propter  hoc,  necesse  est  ponere  in  eo 
plures  ideas. 

«  Modus  autem  pluralitatis  sic  (<x)  accipi  potest. 
Forma  enim  in  intellectu  potest  esse  dupliciter.  Uno 
modo,  ita  quod  sit  principium  actus  intelligendi , 
sicut  forma  quai  est  intelligentis,  in  quantum  est 
intelligens;  et  hsec  est  similitudo  intellecti  ab  ipso. 
Alio  modo,  ita  quod  sit  terminus  actus  intelligendi ; 
sicutartifex,intelligendo,  excogitavit  formam  domus. 
Et  cum  illa  forma  sit  excogitata  per  actum  intelli- 
gendi,  et  quasi  \)cv  actum  effecta,  non  potest  esse 


(a)  sic.  —  Om.   Pr, 


principium  actus  intelligendi  (a),  ut  sit  primurn 
quo  intelligatur;  sed  magis  se  habet  ut  intellectum, 
quo  intelligens  ali(|uid  operatur.  Nibilominus  tamen 
forma  pncdicta,  est  secundum  quo  intelligitur;  quia 
per  formam  excogitatam,  artifex  intelligit  quod 
operandum  est.  Sicut  in  intellectu  speculativo,  vide- 
mus  quod  species  qua  intellectus  (?)  informatur 
ut  intelligat  actu,  est  primum  quo  intelligitur;  ex 
hoc  autem  quod  est  effectus  in  actu  per  talem  for- 
mam,  operari  potest,  jam  formando  quidditates 
rerum,  et  (y)  componendo,  et  dividendo.  Unde  ipsa 
quiddilas  formata  in  intellectu,  vel  etiam  compositio 
et  divisio,  est  quoddam  opcratum  ipsius,  per  quod 
tamen  intellectus  venit  in  cognitionem  rei  exterio- 
ris;  et  sic  est  secundum  quo  intelligitur.  Si  auteni 
intellectus  artiiicis  aliquid  artificiatum  produceret  ad 
similitudinem  suiipsius,  tunc  quidem  intellectus 
artificis  esset  idea,  non  quidem  ut  intellectus,  sed 
in  quantum  est  intellectum.  In  his  autem  quae  ad 
imitationem  alterius  producuntur,  quandoque  illud 
quod  alterum  imitatur,  perfecte  imitatur  ipsum  ;  et 
tunc  intellectus  operativus,  preeconcipiens  formam 
operati,  habet  ut  ideam,  ipsam  formam  rei  imi- 
tatae,  prout  est  illius  rei  imitatae  (o).  Quandoque 
vero,  quod  est  ad  imitationem  alterius,  non  perfecte 
imitatur  illud ;  et  tunc  intellectus  operativus  non 
accipit  formam  rei  imitahe  absolute,  ut  ideam,  vel 
exemplar  rei  operandie,  sed  cum  proportione  deter- 
minata,  secundum  quam  exemplatum  a  principali 
exemplari  deficeret,  vel  imitaretur. 

«  Dico  ergo  quod  Deus,  per  intellectum  suum 
omnia  operans,  omnia  ad  similitudinem  suai  essen- 
tiae  producit;  unde  essentia  sua  est  idea  rerum,  non 
quidem  ut  essentia,  sed  ut  est  intellecta.  Res  autem 
creatse,  non  perfecte  imitantur  divinani  essentiam ; 
unde  essentia  non  accipitur  absolute  ab  intellectu 
divino,  ut  idea  rerum,  sed  cum  proportione  crea- 
turse  fienda?ad  ipsam  divinam  essentiam,  secundum 
quod  deficit  ab  ea,  vel  imitatur  eam.  Res  autem 
diversa1,  diversimode  imitantur ;  et  unaquseque  secun- 
dum  proprium  modum  suum,  cum  unicuique  sit 
proprium  (s)  esse  distinctum  ab  alia.  Et  ideo  ipsa 
divina  essentia,  cointellectis  diversis  proportionibus 
rerum  ad  ipsam,  est  idea  uniuscujusque  rei.  Unde, 
cum  sint  diversee  rerum  proportiones,  necesse  esl 
plures  esse  ideas;  et  est  quidem  una  omnium  ex 
parte  essentise,  sed  pluralitas  invenitur  ex  parte 
diversarum  proportionum  creaturarum  ad  ipsam.  I 
—  H;oc  ille. 

Item,  ibidem,  ad  2""1,  dicil  quod  «  idea  de  prin- 
cipali  intellectu  suo  habet  aliquid  prseter  essentiam, 
scilicet  ipsam  proportionein  eivatura'  ad  essentiam, 

(a)  a  vorbo  et  quasi  usque  ad  inteUigendi,  om.  Pr. 

(6)  intellectus.  —  Dcus  Pr. 

(y)  et.  —  Om.  Pr. 

(8)  prout  est  illius  cci  imitativ.  —  Om.  IV. 

(e)  proprium,  —  Om.  iv. 


DISTINCTIO   XXXVI.  —    QU^STIO   I. 


409 


in  quo  etiam  formalitercompleturratioide;r>,  ratione 
cujus  dicuntur  plures  ideae  ».  —  Item,  ad  6,,m  : 
«  Una  prima  forma,  ad  quam  omnia  reducuntur,  est 
ipsa  divina  essentia  secundum  se  considerala ;  ad 
cujus  considerationem  divinus  intellectus  adinvenit, 
ut  ita  dicam,  diversos  modos  imitationis  (a)  ipsius, 
in  quibus  pluralitas  idearum  consistit.  »  —  Item, 
ad  7um  :  «  Ideoe  plurificantur  secundum  diversos 
respectus  ad  res  in  propria  natura  exsistentes.  Nec 
tamen  oportet  quud,  si  res  sint  temporales,  quod 
illi  respectus  sint  temporales;  quia  actio  intellectus, 
etiam  (6)  humani,  se  extendit  ad  aliquid,  etiam 
quando  illud  non  est;  sicut  cum  intelligimus  prae- 
lerita.  Actionem  autem  relatio  sequitur,  ut  5.  Mcta- 
physicx  (t.  c.  20)  dicitur.  Unde  et  respectus  ad  res 
temporales,  in  divino  intellectu  sunt  aeterni.  »  — 
Item,  ibidem,  ad  8um  et  9um,  dicit  quod  illi  respe- 
ctus  sunt  respectus  rationis ;  et  cc  sunt  in  Deo,  ut 
intellecti  ab  eo»  ;  et  quod  «omnes  illos  intelligit  per 
suam  essentiam  ». 

Eamdem  conclusionem ,  cum  probatione,  ponit 
1  p.,  q.  15,  art.  2  :  «  Idearum,  inquit,  pluralitas, 
divinse  simplicitati  non  repugnat.  Quod  facile  est 
videre,  si  quis  consideret  ideam  operati  esse  in 
mente  operantis,  sicut  quod  intelligitur,  non  autem 
sicut  species  qua  intelligitur  (y),  quae  est  forma 
faciens  intellectum  in  actu.  Forma  enim  domus  in 
mente  aedificatoris  exsistens,  est  aliquid  ab  eo  intel- 
lectum,  ad  cujus  similitudinem  domum  in  materia 
format.  Non  est  autem  contra  simplicitatem  divini 
intellectus,  quod  multa  intelligat ;  sed  contra  simpli- 
citatem  divini  intellectusesset,  si  per  plures  species, 
ejus  intellectus  formaretur.  Unde  plures  ideae  sunt 
in  mente  divina,  ut  intellectae  ab  ipsa.  Quod  hoc 
modo  potest  videri.  Ipse  enim  essentiam  suam  per- 
fecte  cognoscit ;  undecognosciteam  secundum  omnem 
modum  quo  cognoscibilisest.  Potest  autem  cognosci, 
non  solum  secundum  quod  in  se  est,  sed  secundum 
quod  est  participabilis,  secundum  aliquem  modum 
similitudinis,  a  creaturis.  Unaquaeque  autem  crea- 
tura  habet  speciem  propriam,  secundum  quod  aliquo 
modo  participat  divinae  essentiae  similitudinem.  Sic 
igitur,  in  quantum  Deus  cognoscit  essentiam  suam 
ut  imitabilem  a  tali  creatura,  cognoscit  eam  ut  pro- 
priam  rationem  et  ideam  hujusmodi  creaturae;  et 
sic  de  aliis.  Et  sic  patet  quod  Deus  intelligit  rationes 
proprias  plurium  rerum,  quae  sunt  plures  ideae.  » 
—  Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  36,  q.  2,  art.  2. 

Sciendum  tamen,  ne  procedamus  per  ignota,  quod 
idea,  secundum  nomen ,  significat  idem  quod  forma  : 
non  quidem  forma  qua  aliquid  formatur,  sicut  effe- 
ctus  per  formam  agentis  ;  nec  forma  secundum  quam 
aliquid  formatur,  sicut  illa  qute  est  pars  compositi ; 


(a)  imilationis.  —  Om.  Pr. 

(6)  etiam.  —  Om.  Pr. 

(y)  non  autem  sicut  species  qua  intelligitur. 


Om.  Pr. 


sed  forma  ad  quam  aliquid  formatur,  sicut  forma 
exemplaris,  ad  cujus  similitudinem  aliquid  consti- 
tuitur.  Sic  enim  consuetum  est  accipi  nomen  ideae, 
secundum  quod  dicit  sanctus  Thomas,  de  Veritate, 
q.  3,  art.  1,  ubi  addit  etiam  quod  tria  sunt  de 
ratione  ideao,  scilicet  :  primum  est,  quod  sit  forma 
quam  aliquid  imitatur;  secundo,  quod  illa  imitatio 
fiat  ex  intentione  agentis;  et  propter  hoc  removetur 
forma  hominis  vel  figura  quam  imitatur  pictura 
facta  a  piclore,  non  intentione  effigiandi  illum  homi- 
nem,  sed  contingit  a  casu ;  tertio,  quod  illud  agens 
praedeterminet  sibi  finem;  et  propter  hoc  non  dici- 
mus  quod  anima  palris  sit  idea  animse  filii,  quia  illa 
est  operatio  naturae,  quae  praesupponit  intellectum 
prsescientem  finem  naturae.  Idea  ergo  est  forma  quam 
aliquid  imitatur,  ex  intentione  agentis,  qui  praede- 
terminat  sibi  finem ;  sive  sit  illa  forma  in  agente, 
sive  extra.  —  Idem  ponit,  1  p.,  q.  15,  art.  1 ;  et 
1.  Sentent.,  ubi  supra,  art.  1. 

Quarta  conclusio  est  quod,  licet  Deus  non  habeat 
ideam,  proprie  loquendo,  nisi  de  coqnilis  ab  eo 
practice ;  tamen  rationes  habet  de  coynitis  ab  eo 
practice  vel  speculative. 

Istam  ponit,  de  Veritate,  q.  3,  art.  3,  ubi  sic 
ait  :  «  Intellectus  practicus,  ut  dicitur,  3.  de 
Anima  (t.  c.  49),  differt  a  speculativo,  fme  :  finis 
enim  speculativi  est  veritas  absolute;  sed  practici 
est  operatio,  ut  dicitur  in  2.  Metaphysicx  (t.  c.  3). 
Aliqua  ergo  cognitio  dicitur  practica,  ex  ordine  ad 
opus.  Quod  contingit  dupliciter.  Quandoque  in  actu, 
quando  scilicet  actu  ordinatur  ad  opus ;  sicut  artifex, 
praeconcepta  forma,  intendit  illam  in  materiam 
inducere;  et  tunc  est  actu  practica  cognitio  et 
cognitionis  forma.  Quandoque  vero  est  cognitio  ordi- 
nabilis  ad  actum,  non  tamen  actu  ordinatur;  sicut 
cum  artifex  excogitat  formam  artificii,  et  scit  modum 
operandi,  non  tamen  operari  intendit ;  et  certum 
est  quod  tunc  est  practica  virtute  vel  habitu ,  non 
autem  actu.  Quando  vero  nullo  modo  est  ad  actum 
ordinabilis  cognitio,  tunc  est  semper  (a)  speculativa. 
Quod  etiam  dupliciter  contingit.  Uno  modo,  quando 
cognitio  est  de  rebus  illis  quae  non  sunt  natae  pro- 
duci  per  scientiam  cognoscentis ;  sicut  cum  nos 
cognoscimusnaturalia.  Quandoque  vero,  res  cognita, 
est  quidem  operabilis  per  scientiam,  tamen  non  con- 
sideratur  ut  est  operabilis.  Res  enim  per  operationem 
in  esse  producitur.  Sunt  autem  quaedam  separabilia 
secundum  intellectum,  quae  non  sunt  separabilia 
secundum  esse.  Quando  autem  consideratur  res 
operabilis  per  intellectum,  distinguendo  ea  ab  invi- 
cem  quae  secundum  esse  separari  non  possunt,  non 
est  practica  cognitio  actu  nec  habitu,  sed  tantum 
speculativa;   sicut    si    artifex    consideret    domum, 

(a)  semper.  —  pure  Pr. 


410 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


investigando  passiones  ejus,  et  genus,  et  differentias 
et  alia  hujusmodi,  quae  secundum  esse  indistincta 
inveniuntur  in  re  ipsa.  Sed  tunc  consideratur  res  ut 
est  operabilis,  quando  consideranlur  in  ipsa,  omnia 
quae  ad  ejus  esse  simul  requiruntur.  Et,  secundum 
hos  quatuor  modos,  divina  cognitio  se  hahet  ad  res. 
Scientia  enim  ejus  est  causativa  rerum.  Qusedam 
ergo  cognoscit,  ordinando  ea  proposito  voluntatis 
suse,  ad  hoc  quod  sint  secundura  quodcumque  tem- 
pus;  ethorum  habet  practicam  cognitionem  in  actu. 
Quaedam  vero  cognoscit,  quoa  nullo  tempore  facere 
intendit;  scit  enim  ea  quse  nec  fuerunt,  nec  sunt, 
nec  erunt ;  et  de  his  habet  quidem  scientiam  in  actu, 
non  autem  actu  practicam,  sed  virtute  tantum.  Et  (a) 
quia  res  quas  facit,  vel  facere  potest,  non  solum  con- 
siderat  secundum  quod  sunt  in  esse  proprio,  sed 
secundum  omnes  intentiones  quas  intellectus  huma- 
nus,  resolvendo,  in  eis  apprehendere  potest ;  ideo 
habet  cognitionem  de  rebus  operabilibus  a  se,  et  eo 
modo  quo  non  sunt  operabiles.  Scit  etiam  qusedam, 
quorum  sua  scientia  non  potest  esse  causa,  sicut  mala. 
Unde  verissime,  in  Deo,  et  practicam  et  speculati- 
vam  cognitionem  ponimus. 

«  Nunc  ergo  videndum  secundum  quem  procdi- 
ctorum  modorum  idea  in  cognitione  poni  possit.  Idea 
enim,  ut  ait  Augustinus  (83  Qusest.,  q.  46),  forma 
est,  secundum  proprietatem  vocabuli;  sed,  si  rem 
attendamus,  idea  est  ratio  rei  vel  similitudo.  Inve- 
nimus  autem  in  quibusdam  formis  duplicem  respe- 
ctum  :  unum,  ad  illud  quod  secundum  eas  forma- 
tur,  sicut  scientia  respicit  scientem  ;  alium ,  ad  illud 
quod  est  extra,  sicut  scientia  respicit  scibile;  hic 
tamen  respectus  non  est  omni  formse  communis, 
sicut  primus.  Hoc  igitur  nomen,  forma,  importat 
solum  primum  respectum  ;  et  inde  est  quod  forma 
semper  notat  habitudinem  causae.  Est  enim  forma 
quodammodo  causa  ejus  quod  secundum  ipsam  for- 
matur,  sive  talis  formatio  fiat  per  modum  inhseren- 
tiee,  sicut  in  formis  intrinsecis,  sive  per  modum 
imitationis,  ut  in  formis  exemplaribus.  Sed  siniili- 
tudo  et  ratio,  respectum,  etiam  secundum,  habent; 
ex  quo  non  competit  eis  babitudo  causse.  Si  ergo 
loquamur  de  idea  secundum  propriam  nominis 
rationein,  sic  non  extendit  se  nisi  ad  illam  scientiam, 
secuiiduni  quam  aliquid  formari  potest;  et  hsec  est 
cognitio  actu  practica  vel  virtute  tantum ,  quseetiam 
quodammodo  est  speculativa.  Sed  taraen,  si  ideam 
communiter  appellemus  similitudinem  vel  rationem, 
sic  idea  etiam  ad  speculativam  scientiam  pertinere 
potest.  Vel  magis  proprie  dicamus,  quod  idea  respi- 
cii  cognitionem  practicam  actu  vel  virtute;  simili- 
tudo  autem  el  ratio,  tam  speculativam  quam  pra- 
cticam.  »       Haec  ille. 

Sciendum  tamen  quod  de  exemplis  quse  ponit, 
uon  esl  multum  curandum.  Videtur  enim  ponere 

(a)  Et.  —  Om.  Pr. 


quod  Deus  non  cognoscat  mala,  nisi  speculative ; 
cum  tamen  oppositum  dictum  fuerit  in  alia  conclu- 
sione,  et  probatum  per  eumdem.  Et  ideo  de  iilo 
exemplo  non  est  curandum. 

Eamdem  conclusionem  ponit  q.  15,  art.  3,  i  p.  : 
«  Idea,  inquit,  in  mente  divina,  secundum  quod 
est  principium  factionis,  exemplar  dici  potest,  et  ad 
practicam  cognitionem  perlinet.  Secundum  autem 
quod  principium  cognoscitivum  cst,  proprie  dicitur 
ratio,  ct  potest  ad  speculativam  scientiam  pertinere. 
Secundum  ergo  quod  exemplar  est,  secundum  hoc 
se  habet  ad  omnia  quae  a  Deo  fiunt  secundum 
aliquod  tempus.  Secunduni  veroquod  est  principiuui 
cognoscitivum,  se  habet  ad  omnia  quae  cognoscuntur 
a  Deo,  etiamsi  nullo  tempore  fiant ;  et  ad  omnia  quae 
cognoscuntur  a  Deo  secundum  propriani  rationem, 
etsecundum  quod  cognoscuntur  ab  ipso  per  modum 
speculationis.  »  —  Hasc  ille.  —  Ex  quibus 
patet  quod ,  cum  idea  secundum  propriam  ratio- 
nem  sit  exemplar,  quod  illa  solum  proprie  loquendo 
habent  ideam  in  Deo,  quse  practice  cognoscuntur 
ab  illo. 

Quinta  conclusio  est  quod  non  omnia  distincta 
in  re,  habent  distinctas  ideas  in  Deo,  proprie 
loquendo  de  idea. 

Probatur  conclusio.  Tum  quia  «  mala  non  babent 
propriam  ideam  in  Deo  :  nec  secundum  quod  idea 
est  exemplar,  quia  nihil  quod  est  in  Deo,  potest  esse 
principium  mali  formativum  ;  nec  etiam  si  accipiatur 
communiter  idea  pro  ratione  vel  similitudine,  quia, 
secundum  Augustinum  (de  Vera  Religione,  c.  18), 
malum  dicitur  ex  hoc  ipso  quod  non  habet  formam. 
Unde,  cum  similitudo  attendatur  secundum  formam 
aliquo  modo  participatam  (a),  non  potest  esse  quod 
maluni  aliquam  similitudinem  habeat  in  Deo,  cum 
aliquid  dicatur  malum,  ex  hoc  ipso  quod  a  participa- 
tione  divinitatis  recedit  ».  —  Istam  probationem 
ponit  sanctus  Thomas,  de  Verxtate,  q.  3,  art.  4. 

Tum  quia  «  materia  prima,  licet  habeat  ideani  in 
Deo,  non  tamen  distinctam  ab  idea  formse  vel  com- 
positi  :  quia  idca  proprie  dicta,  respicit  rem  secun- 
dum  quod  est  producibilis  in  esse;  materia  autem 
non  potest  exire  in  esse  sine  forma,  nec  e  converso. 
Unde  proprie  idea  non  respondet  materise  tantum, 
nec  formae  tantum ;  sed  toti  composito  respondel 
una  idea,  qinv  est  factiva  totius,  et  quantuin  ad  f«»r- 
mam,  et  quantum  ad  materiam.  Si  autem  large  acci- 
piaiuus  ideam ,  pro  siniilitudine  vel  ratione,  tunc 
illa  possunt  per  se  distinctam  habere  ideam,  quse 
possunt  distincte  considerari,  quamvis  separatim 
esse  non  possint.  Et  sic  uihil  prohibet  materise 
primse,  etiam  secundum  se,  ideam  esses.  —  Istam 
probationem  ponit  ibidem,  art.  5. 


(»)  participatam.  —  practicam  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVI.   —    QU^STIO    I. 


411 


Tum  quia  quaedam  accidentia  non  habent  ideam 
distinctam  ab  idea  subjecti,  proprie  loquendo  de 
idea,  scilicet  secundum  (juod  est  exemplar  faetivum. 
Sicutenim  dicit  ibidem,  art.  7  :  «  Qiuedam  sunt  acci- 
dentia  ex  principiis  subjecti  causata,  quse,  secun- 
dum  esse,  nunquam  a  suis  subjectis  separantur;  et 
bujusmodi,  una  operationej  cum  suis  subjectis  pro- 
ducunturin  esse.  Unde,  cum  idea,  proprieloquendo, 
sit  forma  rei  operabilis,  in  quantum  hujusmodi,  non 
erit  talium  accidentium  idea  distincta  ab  idea  sub- 
jecti;  sed  subjecti  cum  omnibus  accidentibus  eril 
una.  Qusedam  vero  sunt  accidentia,  quse  non  conse- 
quuntur  inseparabiliter  suum  subjectum,  nec  ex 
principiis  ejus  dependent;  et  talia  producuntur  in 
esse,  alia  operatione  praeter  illam  qua  producitur 
subjectum  ;  et  talium  accidentium  estin  Deo  idea(a) 
distincta  ab  idea  subjecti.  »  Sed  «  si,  inquit, 
large  accipiamus  ideam,  pro  similitudine  vel  ra- 
tione ,  sic  utraque  accidentia  habent  ideam  distin- 
ctam  in  Deo ;  quia  per  se  distincte  considerari  pos- 
sunt  ». 

Tum  quia  non  alia  idea  respondet  generi  vel  spe- 
ciei,  et  alia  individuo  in  quo  sunt.  Unde,  ibidem, 
art.  8,  ad  2um,  dicit  quod  «  si  loquamur  de  idea 
proprie,  secundum  quod  est  rei  eo  modo  quo  est  in 
esse  producibilis,  sic  una  idea  respondet  singulari, 
et  generi  et  speciei  individuatis  in  ipso  singulari. 
Si  autem  accipiamus  ideam  communiter,  pro  simili- 
tudine  vel  ratione;  sic,  cum  diversa  sit  consideratio 
Socratis,  ut  Socrates  est,  et  ut  homo  est,  et  ut 
animal  est,  respondebunt  ei,  secundum  hoc,  plures 
idese  vel  similitudines  ».  —  Hsecille. 

Et  breviter,  omnium  probatio  est  :  quia  solum 
illa  habent  distinctas  ideas,  proprie  loquendo  de 
idea,  quae  sunt  distinctim  factibilia.  —  Idem  ponit, 
1  p.,  q.  15,art.  3. 

Sexta  conclusio  est  quod  omnia  quae  habent 
ideam  in  Deo,  vel  rationem  aut  similitudinem, 
sunt  vita  in  Deo. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  18,  art.  4, 
dicens  :  «  Vivere  Dei,  est  ejus  intelligere.  In  Deo 
autem,  idem  est  intellectus,  et  quod  intelligitur,  et 
ipsum  intelligere  ejus.  Unde  quidquid  est  in  Deo  ut 
intellectum,  est  ipsum  vivere,  seu  vita  ejus.  Unde, 
cum  omnia  quse  facta  sunt  a  Deo,.  sint  in  ipso  ut 
intellecta,  sequitur  quod  omnia  sunt  in  ipso  vita 
divina.  »  —  Hsec  ille. 

Etibidem,  ad  lum  :  «  Creaturse,  inquit,  dicuntur 
esse  in  Deo  dupliciter.  Uno  modo,  in  quantum  conti- 
nentur  et  conservantur  virtute  divina;  sicut  ea  dici- 
mus  esse  in  nobis,  quae  sunt  in  potestate  nostra. 
Et  sic  creaturse  dicuntur  esse  in  Deo,  etiam  prout 
sunt  in  suis  naturis  propriis.  Et  hoc  modo  est  intel- 


(,a)  idea.  —  operatio  Pr. 


ligendum  Apostoli  verbum,  dicentis  (Act.,  17,  28)- 
In  ipso  vivimus,  movcmur,  et  sumus ;  quia  no- 
strum  esse,  et  vivere,  et  moveri  causatur  a  Deo. 
Alio  modo,  dicuntur  res  esse  in  Deo,  sicut  in  cogno- 
scente.  Et  sic  sunt  in  Deo  per  proprias  rationes, 
quae  non  sunt  aliud,  in  Deo,  a  divina  essentia.  Unde 
res  quse  sic  sunt  in  Deo,  sunt  divina  essentia.  Et 
quia  divina  essentia  est  vita,  et  non  motus,  inde 
est  quod  res,  hoc  modo  loquendo,  non  sunt  in  Deo 
motus,  sed  vita.  »  — Ha)c  ille. 

Item,  1.  Sentent.,  dist.  36,  q.  1,  art.  3,  ad  3um, 
sic  ait  :  «  Similitudo  quse  est  in  Deo,  non  est  vita 
vel  lux,  secundum  hoc  quod  est  similitudo  rei,  sed 
secundum  hoc  quod  est  in  Deo.  Et  dicitur  vita, 
in  quantum  estprincipium  operationisad  essererum  ; 
sicut  dicit  Philosophus,  8.  Physicorum  (t.  c.  1), 
quod  motuscceM  estutvitaqusedani  natura  exsisten- 
tibus.  Sed  in  quantum  est  principium  cognitionis 
rerum,  dicitur  lux.  »  —  Hsec  ille. 

Item,  de  Veritate,  q.  4,  art.  8,  dicit  :  «  Res, 
secundum  quod  sunt  in  Verbo,  considerari  possunt 
dupliciter  :  uno  modo,  per  comparationem  ad  Ver- 
bum;  alio  modo,  per  comparationem  ad  res  in  pro- 
pria  natura  exsistentes.  Et  utroque  modo  similitudo 
creaturse  in  Verbo  est  vita.  Illud  enim  proprie  vivere 
dicimus,  quod  in  seipso  habet  motus,  vel  operationis 
principium.  Ex  hoc  enim  aliqua  dicta  sunt  primo 
vivere,  quia  visa  sunt  in  seipsis  habere  aliquid  ea 
movens,  secundum  quemcumque  motum.  Et  hinc 
processit  nomen  vitee,  ad  omnia  quse  in  se  habent 
propriae  operationis  principium.  Unde,  et  ex  hoc 
quod  aliqua  intelligunt,  vel  sentiunt,  vel  volunt, 
dicuntur  vivere;  non  solum  ex  hoc  quod  secundum 
locum  moventur,  vel  secundum  augmentum.  Illud 
ergo  esse  quod  res  habet,  prout  est  movens  seipsam 
ad  aliquam  operationem ,  dicitur  vita  rei;  quia 
vivere  viveyxtibus  estesse,  ut  in  2.  de  Anima  (t.  c. 
37)  dicitur.  In  nobis  autem  nulla  operatio  ad  quam 
nos  movemus,  est  esse  nostrum.  Unde  intelligere 
nostrum  non  (a)  est  vita  nostra,  proprie  loquendo, 
nisi  secundum  quod  vivere  accipitur  pro  opere  quod 
est  signum  vitae;  et  similiter,  nec  similitudo  intel- 
lecta  in  nobis,  est  vita  nostra.  Sed  intellisrere  Verbi, 
est  suum  esse;  et  similiter,  similitudo  ipsius.  Unde 
similitudo  creaturse  in  Verbo,  est  vita  ejus.  Similiter 
etiam  siniilitudo  creaturse  est  quodammodo  ipsa 
creatura,  per  illum  modum  quo  dicitur  quod  anima 
est  quodammodo  omnia.  Unde,  ex  hoc  quod  simi- 
litudo  creaturee  in  Verbo,  est  productiva  et  motiva 
creaturae  in  propria  natura  exsistentis,  quodammodo 
contingit  ut  creatura  seipsam  moveat,  et  ad  esse 
perducat,  in  quantum  scilicet  producitur  in  esse  a 
sua  similitudine  in  Verbo  exsistente.  Et  ita  simili- 
tudo  creaturse  in  Verbo,  est  quodammodo  creaturae 
vita.  »  —  Haec  ille. 


(<x)  non.  —  Om.  Pr. 


412 


LIBRl    I.    SENTENTIARUM 


Septima  conclusio  esi  quod  res  facta?  a  Deo, 
sunt  in  Deo  verius  quam  in  propria  natura. 

Istam  ponit  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  4, 
art.  6  :  «  Cum,  inquit,  quaeritur  utrum  creaturae 
verius  sint  in  Verbo,  quam  in  seipsis,  distinguen- 
dum  est  :  quia  ly  verius  potest  designare  veritatem 
rei,  vel  veritatem  pnedicationis.  Si  designet  verita- 
tem  rei,  sic  procul  dubio  major  est  veritas  rerum  in 
Verbo,  quani  in  seipsis.  Si  autem  designetur  veritas 
praedicationis,  sic  est  econtra.  Verius  enim  praedi- 
catur  homo  de  re  quae  est  in  propria  natura,  quam 
de  ea  secundum  quod  est  in  Verbo.  Nec  hoc  est 
propter  defectum  Verbi ,  sed  propter  supereminen- 
tiam  ipsius.  »  —  Htec  ille. 

Et,  ibidem,  sic  arguit  :  «  Creatura  in  Creatore, 
estcreatrix  essentia,ut  Anselmus  (Monol.,  cap.  36) 
dicit.  Sed  esse  increatum,  est  veriusquam  creatum. 
Ergo  res  verius  esse  habet  in  Verbo,  quarn  in 
seipsa. » 

Item,  q.  8,  art.  16,  ad  44um,  sic  aH:  «  Res,  inquit, 
verius  esse  in  seipsis  quam  in  Verbo,  potest  dupli- 
citer  intelligi.  Uno  modo,  ut  habeant  nol)iIius  esse 
in  se,  quam  habeant  in  Verbo.  Et  hoc  falsum  est  : 
quia  in  seipsis  habent  esse  creatum,  in  Verbo  autem 
increatum;  et  ita  esse  quod  habent  in  seipsis,  est 
secundum  quid,  respectu  illius  quod  habent  in 
Verbo.  Alio  modo,  ut  res  sit  perfectius  hoc  in 
seipsa,  quam  in  Verbo.  Et  hoc  quodammodo  verum 
est.  Res  enim  in  seipsa,  materialis  est ;  quod  est  de 
ratione  quarumdam  rerum  ;  in  Verbo  autem  non  est 
materialis,  sed  est  ibi  similitudinem  habens,  et 
quantum  ad  formam,  et  quantum  ad  materiam;  et 
tamen,  secundum  hoc  quod  est  talis  res,  est  in 
Verbo  secundum  quid.  »  —  Haec  ille. 

Item,  1  p.,  q.  48,  art.  4,  ad  3um,  dicit :  «  Si  de 
ratione  rerum  naturalium  non  esset  materia,  sed 
tantum  forma,  omnibus  modis  veriori  modo  essent 
res  naturales  in  mente  divina,  per  suas  ideas,  quam 
inseipsis.  Propter  quod  et  Plato  posuit  quod  homo 
separatus,  eratverus  homo;  homo  autem  materialis, 
est  bomo  per  participationem.  Sed  quia  de  ratione 
reruin  uaturalium  est  materia,  dicendum  quod  res 
uaturales  verius  esse  habent  in  mente  divina,  quam 
in  seipsis;  quia  in  mente  divina  habent  esse  increa- 
tum,  in  seipsis  autem  esse  creatum.  Sed  essehoc, 
utpote  hoino,  vel  equus,  verius  habent  in  propria 
riatura,  quam  in  mente  divina;  quia  ad  veritatem 
hominis  pertinet  esse  materiale,  quod  non  habet  in 
mente  divina.  Sicut  domus  qu;e  est  in  materia, 
verior  esl  quam  illa  quae  esl  in  mente;  quia  haec  est 
domus  in  actu,  illa  in  potentia.  »  —  Haec  ille. 

Item,  |.  Sentent.,  dist.  36,  q.  4,  art.  3,  ad  2um, 
Bic  ait  :  «  Esse  creaturse  potesl  considerari  quadru- 
pliciter:  primo  modo,  secundum  quod  esl  in  pro- 
pria  aatura;  secundo  modo,  secundum  quod  esl  in 
oognitione  nostra;  tertio  modo,  proul  esl  ra  Deo; 


quarto  modo,  communiter,  prout  abstrahit  ab  omni- 
bus  his.  Cuni  igitur  dicitur  quod  creatura  verius 
esse  babet  in  Deo,  quam  in  seipsa,  comparatur  pri- 
niiim  et  tertium  esse,  respectu  quarti;  quia  omnis 
comparatio  est  respectu  alicujus  communis.  Et  pro 
tanto  dicitur  quod  in  Deo  habet  verius  esse,  quia 
omne  quod  est  in  aliquo,  est  in  eo  per  modum  ejus 
in  quo  est,  et  non  per  modum  sui;  unde  in  Deo  est 
per  esse  increatum,  in  se  autem  est  per  esse  crea- 
tum,  in  quo  minus  est  de  veritate  essendi,  quam  in 
esse  increato.  Si  autem  comparetur  primum  esse  ad 
secundum,  respectu  quarti,  inveniuntur  se  habere 
sicut  excedentia  et  excessa.  Esse  enim  quod  est  in 
propria  natura  rei,  in  eo  quod  est  substantiale, 
excedit  esse  rei  in  anima ,  quod  est  accidentale ;  sed 
exceditur  ab  eo,  secundum  hoc  quod  cst  esse  mate- 
riale,  et  illud  intellectuale.  Et  ita  patet  quod  res  ali- 
quando  verius  esse  habet  ubi  est  per  suam  similitu- 
dinem,  quam  in  seipsa.  »  —  Hsec  ille. 


.§   4 


R.   ORJECTIONES 

CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  pradicta 
arguit  Aureolus  (dist.  35,  q.  3,  art.  '2),  multipli- 
citer.  Et  primo,  contra  primam  conclusiomem . 

Primo  sic.  Iste  modus,  inquit,  petit  principium. 
/Equalis  enim  difficultas  et  impossibilitas  esse  vide- 
tur,  quod  in  aliquo  simplici  perfectiones  (a)  proprhe 
et  distinctse  rerum  omnium  praeexsistant ;  et  quod 
illud  simplex,  sitpropria  similitudorerum  omnium, 
et  per  quam  omnia  in  sua  distinctione  repnesen- 
tantur  et  cognoscuntur.  Immo  et  major  difficultas 
videtur,  quod  in  aliquosimplici  perfectiones  propriee 
et  distinctae  prceexsistere  possint,  quam  quod  unum 
simplex  sit  similitudo  diversorum.  Sed  nos  quae- 
rimus  hic,  quomodo  simplex  Dei  essentia  sit  simi- 
litudo  dissimilium  et  diversorum.  Ergo  ha?c  decla- 
ralio,  per  hoc  quod  in  ea  pracexsistunt  formae  et 
propriae  perfectiones  singulorum,  est  difficile  per 
magis  difficile  declarare. 

Secundo  sic.  Licet  ubi  plurasunt  distincta,  possi- 
bile  sitaccipi  nniim  illorum  sine  alio;  ubi  tamen  non 
est  nisi  unicum  indivisibile  et  simplex,  non  potesl 
accipi  unum  sine  alio;  sed  qui  aliquid  accipit,  totum 
accipit.  Sed  constat  quod  rerum  perfectiones,  si  prae- 
exsistanl  in  Deo  (6),  in  aliquo  simplicissimo  et  indi- 
visibilissimo  prseexsistunt.  Ergo  nihil  est  dictu  quod 
intellectus  divinus  possit  ibi  unam  perfectionem  sn- 
mere  sine  alia.  Unde  non  esl  simile  de  Bubtractione 
unitatis  in  numero,veladditionediflerentiarum  mi  | 
diffinitione,  el  de  simplici  Dei  essentia,  quae  non 


(a)  et.  —  Ad.  Pr. 

n  lh'o.  —  Om.  Pr. 
(y)  in.  —  rt  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVI.  —    QU.ESTIO    I 


413 


potest  dividi  in  plura,  quorum  ununi  ab  alio  sul)- 
trahatur.  —  Et  si  dicatur  quod  inimo  in  (a)  plura 
secundum  rationem  ;  —  non  valet  quidem  :  quia 
quselibel  illarum  rationum  esset  tota  Dei  essentia 
secundum  rcm,  et  sic  non  posset  esse  pars  ejus. 
Tota  vero  essentia,  est  omnium  rerum  similitudo; 
et  per  consequens,  quselibet  illarum  rationum  esset 
similitudo  omnium;  et  quaeretur,  an  secundum 
eamdem,  vel  plures;  et  procedetur  in  infinitum,  si 
detur  quod  non  per  eamdem  rationem.  Unde  patet 
quod  non  est  similitudo  uniusrei,  secundum  quod 
accipitur  sub  una  ratione,  etalterius,  prout  sumitur 
sub  alia  ratione;  immo  sub  una  et  eadem  ratione, 
e.st  similitudo  omnium  perfectionum  creatarum. 

Tertio  sic.  Animal  continetur  sub  homine,  for- 
maliter  et  quidditative;  unde  hsec  est  vera  :  homo 
est  animal.  Minores  etiam  numeri  continentur  in 
majori,  utpote  binarius  in  ternario,  potentialiter  et 
per  modum  partis.  Sed  manifestum  est  quod  pro- 
prise  formee  creaturarum,  non  continentur  in  Deo 
formaliter  et  quidditative ;  non  est  enim  verum 
quod  Deus  sit  lapis,  vel  leo,  nisi  transumptive.  Nec 
etiam  continentur  in  Deo  formaliter,  ut  partes  divi- 
nitatis.  Ergo  incongrua  sunt  exempla,  quod  crea- 
turse  sunt  in  Deo  quasi  actus  imperfectus  in  actu 
perfecto,  sicut  animal  in  homine,  et  binarius  in  ter- 
nario.  Et  ideo  non  probat  quod ,  quamvis  (6)  qui 
noverit  hominem  noverit  animal  (y),  quod  qui 
noverit  Deum ,  ex  hoc  cognoscat  entia  secundum 
proprias  rationes.  —  Haec  ille  directe  contra  san- 
ctum  Thomam,  in  speciali. 

Ulterius  arguit  contra  eum  et  alios,  probando 
quod  divinitas  non  est  similitudo  creaturarum, 
secundum  aliam  et  aliam  perfectionem ,  vel  ratio- 
nem ,  quam  habeat  in  se. 

Primo  sic.  Deus  non  est  multoties  aut  multiplex 
exemplar  ejusdem  rei,  aut  eminens  similitudo.  Sed 
manifestum  est  quod ,  si  sub  alia  et  alia  ratione 
esset  exemplar  et  eminens  similitudo  rerum,  quot 
essent  rationes  tales,  toties  esset  omnium  rerum 
exemplar  et  eminens  similitudo;  nam  divinitas  sub 
qualibet  ratione  esset  exemplar  omnium  rerum. 
Quod  sic  patet  :  quia,  sub  qualibet  ratione,  esset 
divinilas  tota  formaliter  infinita,  et  illimitata,  ac 
simpliciter  perfecta;  igitur  secum  habens,  sub  ista 
ratione,  perfectiones  omniuni  rerum  eminenter; 
alioquin,  si  sub  ista  ratione  est  essentia  ut  non 
habens  perfectiones  omnium  rerum  sed  aliquarum, 
sequitur  quod  non  est  ibi  divinitas  illimitata  et  infi- 
nita;  et  per  consequens,  poterit  divinitas  concipi 
limitata  entitative;  quod  omnino  est  impossibile. 
Sicut  enim  creatura  non  potest  concipi  illimitata 
entitative,  sic  nec  creatrix  essenlia  intelligi  potest 


(<x)  in.  —  Om.  Pr. 

quamvis.  —  Oin.  Pr. 
(y)  nec.  —  Ad.  Pr. 


limitata  vel  finila.  Secundum  hoc  ergo,  cum  quae- 
libet  ratio  esset  infinita,  et  continens  essentiam  illi- 
mitatam,  necessario  essel  omnis  perfectio  et  omnis 
entitas  erninenter;  et  ita  quiclihet  esset  omnium 
similitudo  perfecta.  Hoc  autem  est  inconveniens. 
Ergo  divinilas  non  sub  alia  et  alia  ratione,  sed  sub 
onmino  eadem,  est  omnium  similitudo. 

Secundo  sic.  Aut  divinitas  est  omnium  simili- 
tudo,  sub  ratione  divinitalis;  autnullius  similitudo, 
sub  ista  ratione;  aut  aliquorum  sic,  et  aliorum  non. 
Sed  non  potest  dari  secundum  :  quia  sic  non  esset 
exemplar  per  suam  nobilissimam  rationem,  sed  per 
illas  quas  indueret;  quod  omnino  stare  non  potest; 
nam  istee  etiam  quas  indueret  non  haberent  quod 
essent  exemplares,  nisi  a  ratione  divinitatis.  Nec 
potest  etiam  dari  tertium  :  quia,  si  aliquorum  esset 
exemplar  per  rationem  divinitatis,  et  aliquorum 
peraliasrationes,  nonrespiceretuniformiter,  inquan- 
tum  exemplar,  omnes  creaturas;  necetiam  creaturae 
a)qualiter  dependerent  a  Deo,  in  quantum  exem- 
platae;  immo  dependeret  aliqua  creatura  a  ratione 
intimiori  et  essentialiori  quam  alia.  Relinquitur 
igitur  primum,  quod  scilicet  sit  omnium  exemplar 
per  rationem  divinitatis.  Sed  ista  (a)  est  omnino 
simplex,  et  indivisibilis  in  plures.  Igitur  necesse 
est  quod  divinitas  sit  exemplar  rerum  omnium,  sub 
unica  et  indivisibili  ratione. 

Tertio  sic.  Per  illam  rationem  est  rerum  exem- 
plar,  per  quam  est  omnis  res  eminenter.  Deus 
enim,  inquantum  est  forma  eminens  proprietatibus 
et  formis  rerum,  dicitur  exemplar  earum.  Sed  non 
est  forma  eminens,  nisi  per  rationem  divinitatis. 
Ergo  per  istam  est  solum  omnium  similitudo  et 
exemplar.  Ista  autem  indivisibilir  est  in  plures 
rationes  formaliter.  Igitur  idem  quod  prius. 

Quarto.  Istae  plures  rationes ,  aut  se  haberent  ad 
rationem  divinitatis  tanquam  ad  substratam,  aut 
tanquam  ad  rationem  totalem,  cujus  istae  essent 
partes.  Sed  non  potest  dari  primum.  Quia  tunc  non 
esset  Deus  causa  exemplaris  per  se  et  formaliter, 
sed  tantumpermodum  substrati,  in  quantum  scilicet 
subjiceretur  hujusmodi  rationibus  exemplaribus. 
Hoc  autem  absonum  est :  —  Tuni  quia  causa  fina- 
lis  est  omnium  per  rationem  divinitatis;  unde  in 
ratione  divinitatis  beatificatur  quilibet  beatus;quare 
sub  eadem  erit  causa  exemplaris  omnium.  — 
Tum  quia  per  rationem  divinitatis  est  causa  effi- 
ciensomnium. —  Tum  quia,cum  hujusmodi  rationes 
non  insint  divinitati,  nisi  per  actum  intellectus, 
sequitur  quod  Deus  non  esset  exemplar  ex  natura 
rei,  sed  per  aliquid  quod  largitur  ei  consideratio 
intellectus.  —  Tum  quia  hujusmodi  rationes  essent 
entia  diminuta  et  facta  per  intellectum;  ratio  autem 
exemplaris  est  eminens,  et  nobilior,  et  actualior, 
quam  sit  ratio  exemplata;  nulla  autem  ratio  dimi- 


(cc)  ista.  —  Om.  Pr. 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


nuta,  est  tantae  entitatis,  quantae  creaturae  reales 
sunt.  Unde  impossibile  est  poni  quod  aliqua  ratio 
facta  per  inlellectum,  sit  exemplaris  respectu  enli- 
latis  creaturarum.  —  Nec  etiam  potest  dari  secun- 
dum.  Ratio  namque  divinitatis  non  potest  esse 
totalis,  ut  dividatur  in  plures  rationes,  quae  ipsam 
integrent  aut  componant,  cum  sit  ratio  unius  sim- 
plicis  formae.  Ergo  dari  non  potest  quod  Deus  sit 
exemplar  rerum  per  aliam  et  aliam  rationem. 

Quinto  sic.  Divinitatem  esse  rerum  similitudi- 
nem,  et  exemplar  omnium,  per  aliam  et  aliam 
rationem,  aut  intelligitur  formaliter,  videlicet,  quod 
esse  similitudinem  alicujus  rei,  est  aliud,  secun- 
dum  rationem,  ab  esse  similitudinem  alterius  rei 
(videntur  enim  esse  duae  babitudines  et  duo  respe- 
ctus);  aut  intelligitur  fundamenlaliter,  sic  quod  hae 
duae  habitudines  non  fundentur  super  rationem 
divinitatis,  sed  una  super  unam  rationem,  reliqua 
super  aliam. —  Sed  primum  dari  non  potest: —  Tum 
quia  Deus  est  similitudo  rerum,  absque  omni  habi- 
tudine  media,  seu  respectu ,  ut  patet  ex  supradictis. 

—  Tum  quia,  dalo  quod  intellectus  tales  habitu- 
dines  formaret,  quia  non  est  impossibile  eas  for- 
mari,  nibilominus  accidunt,  et  nibil  conferunt  ad 
hoc  quod  divinitas  sit  similitudo  et  exemplar. 
Loquimur  enim  hic  de  similitudine,  non  prout  est 
relatio  fundatasuper  qualitatem,  sed  prout  est  quae- 
dam  entitas  absoluta  alterius  repraesentativa,  sicut 
species  est  similitudo  objecti  per  suum  absolutum. 

—  Nec  potest  dari  secundum.  Quia  tunc  divinitas 
terminaret  respectum  dependentiae  creaturarum  ad 
Deum,  inquantum  exemplar,  in  tertio  modo  relati- 
vorum.  Terminaret  enim  non  per  quid  reale,  sed 
per  aliquid  rationis;  et  tunc  dependerent  res  ab  ente 
rationis;  quod  est  impossibile.  Est  igitur  divinitas, 
sub  una  simplici  ratione,  omnium  entitatum  simili- 
tudo  et  eminens  exemplar,  et  non  sub  alia  et  alia 
ratione  considerata  in  ipsa.  —  Haec  ille. 

§  2.  —  CONTRA  SECUNDAM  ET  TERTIAM 
CONCLUSIONES 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam  et 
lertiam  conclusiones  arguit  Aureolus  multipliciter. 

Primo  enim  probat  quod  divina  essentia  re- 
spectibus  non  indigeat,  ad  hoc  quod  sit  propria  et 
distincta  similitudo  creaturarum.  Aut  enim  hujus- 
modi  respectus  sunt  causa  et  ratio  quod  divina 
essentia  repraesentet;  aut  sunt  causa  et  ratio  quod 
distincte  repraesentet.  Sed  non  primum.Quia  nullus 
respectua  dat  alicui  formaliter  quod  aliquid  reprae- 
sentet;  cum  respectus,  nec  formaliter,  necvirtua- 
liter  contineat  creaturas,  nec  sit  similis  aut  simili- 
tudo  creaturarum.  Unde  nulla  habitudo  potest  esse 
formaliter  creaturas  repraesentans;  el  per  conse- 
quens,  non  dabit  essentiae  quod  repraesentef  crea- 
turas,  velsit  repraesentativa.  Nec  potesl  dari  secun- 


dum,  scilicet  quod  tribuat  essentiae  quod  distincte 
repraesentet.  Nihil  enim  dat  alicui  repraesentativo, 
quod  dislincte  repraesentet ,  nisi  quatenus  ipsum 
distinguit,  et  quodammodo  dividit  in  plura  reprae- 
sentativa,  quorum  unum  repraesentet  aliquid  deter- 
minatum,  aliud  vero  repraesentet  aliud.  Sicautem 
non  potest  dici  quod  divina  essentia  dividatur 
et  distinguatur,  per  respectus  imitabilitatis,  in 
aliqua  plura,  quorum  unuin  repraesentet  leonem, 
aliud  bovem,  et  sic  de  aliis  :  quia  divina  essentia, 
cum  sit  simplex,  impossibile  est  quod  in  talia  plura 
distinguatur ;  quia  semper  sumitur  tota  essentia,  sub 
quolibet  respectu  imitabilitatis.  Igitur  hujusmodi 
respectus  non  dant  essentiae  quod  repraesentet,  neque 
quod  distincte  repraesentet  creaturas. 

Secundo  sic.  Sicut  se  habet  creata  species,  exsi- 
stens  in  potentia  cognitiva,  ad  repraesentandum 
illud  cujus  est  species  vel  similitudo;  sic,  multo 
fortius  et  altius,  se  habet  divina  essentia  ad  reprae- 
sentandum  creaturas.  Sed  species  creata  repraesentat 
objectum  suum  per  solum  ejus  absolutum,  ita  quod 
nullus  respectus  dat  sibi  quod  repraesentet ,  vel 
distincte  repraesentet.  Igitur  nec  divina  essentia  erit 
omnium  creaturarum  similitudo  distincta,  nisi  per 
suum  absolutum. 

Tertio  sic.  Manente  causa,  manet  effectus.  Sed 
totalitas  divinae  essentiae  est  ratio  quod  non  possit 
creaturas  distincte  repraesentare ,  secundum  istos; 
tota  autem  essentia  relinquitur  et  sumitur  sub  quo- 
libet  respectu  imitabilitatis,  et  non  aliqua  portio 
ejus,  cum  dividi  non  possit.  Ergo  divina  essentia, 
quantumcumque  sumatur  sub  tali  respectu,  nullam 
creaturam  repraesentabit  distincte;  immo  omnem,  si 
verum  sit  quod  ratione  suae  totalitatis  impediatur  ne 
distincte  repraesentet,  sicut  isti  imaginantur. 

§   3.   —   CONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumentum  Durandi.  —  Contra  tcrtiam 
conclusionem  arguit  Durandus  (dist.  36,  q.  3),  pro- 
bando  quod  divina  essentia  non  sit  proprie  idea  alicu- 
jus  rei.  Si  enim  divina  essentia  haberet  rationem 
ideae,  per  aliquid  quod  sit  in  ipsa  :  aut  hoc  esset  per 
illas  perfectiones  in  quibus  opponitur  creaturis, 
utpote  per  infinitatem,  immensitatem,  aeternitatem ; 
aut  per  illas  quae  sunt  communes  sibi  et  creaturis, 
cujusmodi  sunt  esse,  vivere,  cognoscere;  aut  per 
easquae  tantummodo  reperiuntur  in  creaturis,  cujus- 
modi  sunt  quidditativae  perfectiones  rerum,  uf  quid- 
ditas  leonis  et  bovis.  Sed  non  potest  dici  primum  : 
quia  idea  et  ideatum  se  habent  sicut  imitabile  et 
imitativum,  et  per  consequens  debent  assimilari  el 
non  opponi  mutuo ;  finitum  autem  et  inlinitum, 
creatum  et  increatum,  opponuntur.  Nec  potesf  dici 
secundum  :  quia  de  ratione  ideae  esl  quod  ideatum 
ipsam  perfecte  et  totaliter  imitetur;  constat  autem 
quod  creatura,  in  hujusmodi   perfectionibus,  uoo 


DISTINCTIO   XXXVI. 


QU/ESTIO   I. 


perfecte  imitatur  Deum ;  immo  major  est  ibi  dissi- 
militudo,  quam  similitudo;  nec  est  inter  eas  univo- 
catio,  sed  analogia.  Nec  potest  dari  lertium  :  quia 
hujusmodi  perfectiones  nullo  modo  sunt  in  Deo  for- 
maliter,  sed  tantum  virtualiter  et  objective;  Deus 
autem  non  potest  dici  idea  per  illud  quod  in  intel- 
lectu  suo  relucet  objective ;  alioquin,  cum  in  Deo 
sint  objective  rationes  in  quibus  creaturse  sibi  oppo- 
nuntur,  utpote  corporale  et  peccabile,  sequeretur 
(piod,  secundum  ista,  Deus  esset  idea  creaturarum  ; 
immo  etiam  dici  posset  quod  creatura  intellectiva, 
habens  in  se  omnipotentiarn  et  infinitatem  et  seter- 
nitatem  divinam  in  ratione  cognili,  imitaretur  Deum 
secundum  ista;  quod  tamen  nullus  dicit.  Unde  patet 
quod  non  potest  attendi  idealis  similitudo,  aut  inii- 
tatio,  secundum  illa  qua3  sunt  in  uno  formaliter,  et 
in  alio  tantum  objective ;  constat  autem  quod  perfe- 
ctiones  quidditativae  rerum  non  sunt  in  Deo  forma- 
liter. 

II.  Argumentum  Scoti.  —  Ad  idem  arguit 
Scotus  (apud  Aureolum,  dist.  36,  q.  2,  art.  1),  pro- 
bando  quod  idea  non  sit  aliud  quam  creatura  ipsa, 
objective  relucens  in  divina  essentia.  Quia  dicit  Phi- 
losophus,  7.  Metaphysicse  (t.  c.  30),  quod  omnia 
quae  fiunt,  ex  univoco  fiunt,  non  solum  in  naturali- 
bus,  immo  in  artificialibus.  Domus  enim  extra,  fit 
a  domo  quae  est  in  mente  artificis  objective  per  spe- 
ciem  domus ;  et  ista  domus  objective  prsesens  animce 
in  specie  domus,  dicituridea  domus  in  materia  exsi- 
stentis.  Ergo  ita  erit  in  Deo,  quod  creaturoe  prce- 
sentes  sunt  divino  intellectui  objective,  non  quidem 
in  aliqua  specie,  quia  tunc  vilesceret  divinus  intelle- 
ctus,  sed  in  ipsa  essentia,  a  qua  eadein  exsistente  et 
re  et  ratione,  cuncta  reproesentantur.  Hujusmodi 
utique  creaturse  sic  intellectoe,  erunt  ideic,  ut  sic 
idea  lapidis  non  sit  aliud  nisi  lapis  ut  intellectus. 

III.  Argumenta  Aureoli  et  Scoti.  —  Secundo 
loco  arguit  Aureolus  (dist.  35,  q.  3,  art.  2)  contra  hoc 
quod  ibidem  innuitur,  hujusmodi  respectus  imitabi- 
litatis  esse  habitudines  formatas  a  divino  intellectu. 

Primo  sic.  Impossibile,  inquit,  est  aliquem  intel- 
lectum  ferri  super  habitudinem  aut  respectum ,  nisi 
quodam  ordine  rationis  pnecognoscat  extrema;  nam 
relationes  terminos  prsesupponunt,  et  oriuntur  ex 
ipsis.  Sed,  secundum  te,  istoe  habitudines  habent 
pro  fundamento  divinam  essentiam,  et  pro  terminis 
habent  creaturas.  Ergo  divinus  intellectus  prius 
intelligit  essentiam  et  creaturas,  quodam  ordine 
rationis,  quam  formet  hujusmodi  respectus;  et  per 
consequens,  non  exiguntur  ad  hoc  ut  divina  essentia 
repraesentet  creaturas  distincte. 

Secundo  sic.  Si  respectus  hujusmodi  ponuntur 
ut  divinus  intellectus  intelligat  creaturas,  sequuntur 
multa  inconvenientia.  Primum  quidem,  quod  indi- 
gebit  alio  a  se,  ad  hoc  quod  intelligat  creaturas;  illi 


cnim  respectus,  cum  sint  entia  rationis  et  entia 
diminuta,  non  possunt  esse  id  ipsum  quod  divina 
essentia,  quae  perfectissima  est  et  realissima,  necest 
ens  rationis  aut  diminutum.  Secundum  vero,  quod 
in  divino  intuitu  erunt  multa  intellecta,  videlicet  : 
essentia,  deinde  hujusmodi  habitudines,  tertio  crea- 
turac.  Tertium  vero,  quod  creaturae  reales  depende- 
bunt  ab  entibus  diminutis,  tanquam  exemplatum 
ab  exemplari ;  quod  est  inconveniens,  cum  ideie  sint 
formoe  principales.  Quartum ,  quod  Deus  non  poterit 
intelligere  entia  realia,  nisi  mediantibus  entibus 
diminutis.  Sed  omnia  quae  dictasunt,  inconvenientia 
sunt.  Igitur  et  quod  tales  habitudines  exigantur. 

Tertio  arguit  etiam  Scotus  (apud  Aureolum, 
dist.  35,  q.  3,  art.  2)sic.  Limitatum  et  illimitatum, 
solum  differunt  penes  praecisionem  et  non  praecisio- 
nem ;  exemplar  enim  limitatum  repraesentat  unum 
solum,  exemplar  non  limitatum  plura  et  infinita. 
Sed  manifestum  est  quod  similitudo  limitata  reprse- 
sentat  per  suum  absolutum,  absque  omni  respectu; 
alioquin  oporteret  quod  cognoscens  albedinem  per 
speciem ,  prius  compararet  speciem  ad  ipsam ;  et  ita 
actus  reflexus  esset  prior  recto  (*);  quod  est  impossi- 
bile.  Ergo  divina  essentia,  quse  est  exemplar  illimi- 
tatum,  omnes  creaturas,  absque  respectu  medio, 
distincte  et  determinate  repraesentat ;  sicut  enim  se 
habet  limitatum  ad  unum  praecise,  sic  illimitatum 
ad  plura. 

Quarlo  sic.  Non  plus  potest  causa  a:quivoca  finita, 
quam  infinita.  Sed  causa  yequivoca  finita  potest, 
absque  omni  respectu  medio  ipsani  determinante, 
producere  immediate  plures  distinctos  effectus ;  ut 
sol  hominem  et  plantam.  Ergo,  multo  fortius,  divina 
essentia  poterit  producere  in  esse  iitelligibili  et 
exemplato  omnem  creaturam,  absque  omni  respectu 
ipsam  determinante. 

Quinto  sic.  Potentialitas  et  confusio  estcausa  quod 
aliquid  non  possit  plura  distincta  reprcesentare , 
secundum  Philosophum,  9.  Metaphysicse  (t.  c.  20). 
Sed  indifferentia  et  indeterminatio,  quse  est  in 
divina  essentia  ad  creaturas  repnesentandum,  est 
absqueomni  potentialitate  etconfusione.  Est  enim  in 
determinatio  (6)  potentise  activse,  et  non  ad  contradi- 
ctoria,  sed  ad  disparata;  unde  solum  tollit  pnecisio- 
nem,  scilicet  quod  non  sic  unum  repraesentat,  quin 
cum  hoc  aliud  repraesentet ;  non  ponit  autem  ullam 
confusionem.  Ergo  divina  essentia  potest  omnia 
ponere  aeque  perfecte  in  esse  repra:sentato ,  ex  illi- 
mitatione,  sicut  unum  illorum. 

Sexto.  Si  relationes  rationis  requirerentur  in 
divina  essentia,  ad  hoc  quod  intellectus  per  eas  fer- 
retur  in  creaturas,  quoerendum  esset  per  quid  divi- 
nus  intellectus  intelligeret  eas.  Aut  enim  per  suam 
essentiam ;    aut    per    alias    habitudines ;    aut    per 


(a)  reclo.  —  ratio  Pr. 

(8)  indeterminatio.  —  determinalio  Pr. 


41G 


I.IBHI    T.    SENTENTIARUM 


seipsas.  Non  potest  jtoni  tertium  :  quia  tunc  vilesce- 
ret  divinus  intellectus,  motus  ab  intellectis  minimse 
entitatis.  Nec  secundum  :  quia  tunc  quaeretur  per 
quid  intelligeret  illas  liabiludines,  et  procederetur 
in  infinitum.  Ergo  relinquitur  quod  per  essentiam 
suam  inlelligit  habitudines  quse  sunt  plures,  absque 
omni  respectu  medio.  Igitur,  a  simili,  potest  intelli- 
gere  omnes  creaturas  sine  respectu  medio. 

Seplimo.  Aut  essentia,  simul  cum  illis  habitudi- 
nibus,  erit  principium  cognoscendi  creaturas;  aut 
solae  babitudines  istae;  aut  essentia  sola,  sumpta 
proecise.  Sed  non  potest  dici  primum  :  quia  unius 
simplicis  actus  oportet  ponere  unum  per  se  princi- 
pium ;  relatio  autem  bujusmodi  non  facit  cum 
essentia  unum  per  se,  nec  primo  modo,  necsecundo 
modo;  immo  accidit  sibi  ex  parte  intellectus,  nec 
inest  sibi  per  se,  aut  ex  natura  rei.  Nec  potest  dici 
quod  sola  relatio  sit  principium  :  quia,  cum  Deus 
naturali  intellectione  intelligat  creaturas,  sequitur 
quod  ens  diminutum  et  ens  rationis  esset  causa  entis 
realis.  Relinquitur  ergo  quod  sola  essentia,  absque 
omni  relatione,  sit  principium  cognoscendi  creaturas 
distincte. 

Octavo.  In  relationibus  de  tertio  modo,  scilicet 
mensurati  ad  mensuram,  est  tantum  relatio  ex  parte 
unius  extremi,  quia  ex  parte  mensurati ;  ita  quod 
alterum,  scilicet  mensura,  illum  respectum  terminat 
per  suam  absolutam  rationem.  Sed  creaturoe  refe- 
runtur  ad  Deum  tanquam  exemplata  ad  exemplar, 
in  tertio  modo  relativorum.  Ergo  divina  essentia  erit 
exemplar  omnium  absolutum. 

Nono.  Aut  hujusmodi  habitudines  sunt  objecta 
cognita;  aut  rationes  cognoscendi ;  aut  cognitiones 
creaturarum.  Non  duo  prima  :  quia  tunc  ordinaren- 
tur  ad  creaturarum  cognitionem,  et  essent  priores; 
et  per  consequens,  cumplurificatopriori  plurificetur 
posterius,  essent  plures  intellectiones  creaturarum, 
et  non  intelligeret  Deus  una  intellectione  simplici 
omnem  creaturam.  Nec  potest  dici  quod  hujusmodi 
habitudines  sint  ipsa  intellectio  creatune  :  tum  quia 
tunc  essent  plures  intellectiones,  ut  dictum  est; 
tum  quia  intellectio  creatursc  est  aliquid  reale  abso- 
lulum ,  et  per  consequens  non  est  respectus  rationis. 
Igitur  tales  habitudines  non  sunt  ponenda:.  —  Haec 
ille.  —  Sciendum  tamen  quod  septem  ultimae  ratio- 
nes  sunt  Scoti ,  quas  Aureolus  dicit  concludere. 

IV.  Alia  argumenta  Aureoli.  —  Tertio  loco 
probal  Aureolus  (dist.  36,  q.  2,  art.  1)  quod  idea 
non  concludat  talem  raspectuni. 

Primosic.  Idea  et  exemplar,  est  illud,  in  Deo,  quod 
imitatur  omnis  creatura.  Sed  manifestum  cst  quod 
creaturae  non  imitantur  respectus  rationis,  immo 
ipsam  nudain  essentiam  divinitatis;  non  enim  crea- 
turae  imitantur  illos  rc^pectus  imitabilitatum ,  sed 
substratum  hujusmodi  respectibus.  Ergo  isti  respe- 
ctua  accidunt  formali  ratiuni  ipsius  ideae. 


Secundo  sic.  Sicut  color  est  visibilis  in  secundo 
modo  per  se,  non  quia  respectus  visibilitatis  sit  infra 
quidditatem  coloris,  neque  visus  attingat  colorem 
cum  respectu  visihilitatis,  sed  ipsum  colorem  abso- 
lutum  ;  sic  creaturae  imitantur  divinam  essentiam 
absolutam  ab  oinni  respectu,  quamvis  statim  possit 
consurgere  apprehensio  respectus  iinilabilitatis.  Et 
secundum  hoc,  non  est  de  formali  ratione  ideae 
quam  imitantur  creatune,  aliquis  respectus  rationis. 

Tertio.  Ideee  sunt  formee  principales,  non  for- 
matee,  quarum  visio  est  beatifica,  ut  patet  ex  dictis 
Augustini  (83  Quxst.,  q.  46).  Sed  manifestum  est 
quod  hujusmodi  respectus  rationis  non  sunt  fornise 
principales,  immo  entia  diminuta  et  secundum 
rationem  tantum ;  nec  talium  respectuum  visio  est 
beatifica,  sed  solius  divinitatis  ;  tales  etiam  respectus 
sunt  fabricati  per  intellectum.  Non  igitur  sunt  idese 
de  quibus  loquitur  Augustinus. 

Quarto.  Idece,  secundumAugustinum  (83  Qucest., 
q.  46),  interpretantur  species,  sive  formse,  inlatino. 
Sed  constat  quod  nomen  speciei  vel  formoe  convenit 
alicui  absoluto,  nec  proprie  congruit  respectibus 
rationis.  Unde  tales  respectus  rationis  non  possunt 
dici  proprise  formee  creaturarum,  utpote  ratio  homi- 
nis,  vel  forma  rosee.  Igitur  non  in  talibus  respecti- 
bus  consistit  ratio  idearum.  —  Hsec  ille. 

Multa  alia  arguunt,  utpote  quod  non  sint  plures 
ideee,  sed  omnes  creaturse  (a)  habent  unicam  ideam  ; 
et  iterum,  quod  non  ideo  cognoscit  Deus  res,  quia 
cognoscit  illos  respectus;  et  multa  talia  superius 
tacta. 


§  4- 


CONTRA   SEXTAM    CONCLUSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  —  Contra  sextam  con- 
clusionem  arguit  Aureolus  (dist.  )55,  q.  3,  art.  3), 
quia  ibi  dicitur  quod  omnia  quae  sunt  in  Deo  ut 
intellecta,  sunt  in  eovita. 

Primo.  Queerit  enim  quid  intelligo  per  esse  intel- 
lectum  :  aut  enim  illud  quod  terminat  divinum 
intuitum  ;  aut  illud  quod  exsistens  extra  intuitum, 
dicitur  denominative  et  eequivalenter  cognosci.  Si 
accipitur  primo  modo,  tunc  verum  est  quod  intelli- 
gere  et  intellectum  sunt  idem  in  Deo ;  non  tamen 
per  boc  poterit  probari  de  eo  quod  factum  est  et 
creatum,  quod  sit  in  Deo  vita,  cum  illud  tale  non 
terminet  divinum  intuitum,  nec  primo,  necsecundo, 
ut  alias  probasse  se  dicit.  Si  vero  secundo  modo 
siiniitur  intellectum,  sic  non  est  verum  quod  idem 
sit  divinum  intelligere  et  suum  intellectum  aequi- 
j)ollenter  et  denominative  :  quia  creaturae,  ut  sunl 
in  proprio  genere,  hoc  modo  sunt  intellecte;  et  per 
consequens,  non  probatur  quod  creaturae  sint  in 
Deo  vita.  Sed  manifestum  est  quod  non  pluribus 
modis  jiotest  accipi  intellectum,  sive  quod  intelligi- 


(a)  creaturai.  —  Oni.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVI.  —    QU^STIO    I. 


417 


tur.  Ergo  ex  ista  propositione,  scilicet  quod  intelle- 
ctus  et  intelligere  et  intellectum  sunt  idem  in  Deo, 
non  plene  probatur  aut  declaratur  quod  creaturse 
sint  vita  in  Deo. 

Secundo  arguit  (ibid.,  in  procem.  quoest.)  sic. 
Illud  quod  verificatur  de  re,  non  oportet  verificari 
de  sua  similitudine,  nececontra.  Non  enim  Hercules 
est  in  se  lapideus,  quamvis  ejus  imago  sit  lapidea; 
nec  imago  ejus  est  carnea,  quamvis  ipse  sit  carneus. 
Sed  non  aliter  res  sunt  in  Deo,  nisi  quia  deitas  est 
earum  similitudo.  Ergo  non  sequitur  quod  res  sint 
vita,  quamvis  similitudo  earum,  quse  est  divinitas, 
sit  qucedam  summa  vita. 

Tertio.  Similitudo  correspondet  ei  cujus  est  simi- 
litudo,  et  non  econtra ;  unde  similitudo  non  dehet 
esse  contraria  aut  opposita  rei  cujus  est  similitudo. 
Sed  esse  vitam  est  contrarium  et  repugnat  lapidi. 
Ergo  non  potest  dici  quod  lapis  sit  vita  vel  vivens, 
ratione  suoe  similitudinis  quoa  est  divinitas. 

Quarto  sic.  Sicut  se  habet  lapis  ad  similitudinem 
per  quam  est  in  intellectu  creato,  sic  se  habet, 
quamvis  eminentius,  ad  similitudinem  per  quam 
est  in  intellectu  divino.  Sed  Aristoteles  (3.  de  Anima, 
t.  c.  38)  dicit  quod  lapis  non  est  in  anima,  sed 
species  lapidis.  Ergo  similiter  possumus  dicere 
quod  lapis  non  est  in  Deo,  sed  similitudo  lapidis;  et 
per  consequens,  non  est  vita  in  eo.  —  Confirmatur. 
Quia  nullus  dicit  quod  domus  vel  arca,  in  mente 
artificis,  sit  vita. 

§   5.    —   CONTRA   SEPTIMAM   CONCLUSIONEM 

I.  Argumentum  Aureoli.  — Contra  septimam 
conclusionem  arguit  (ibid.,  art.  3),  quia  ibi  distin- 
guitur  de  esse  creaturse.  Illa,  inquit,  distinctio  non 
est.  Falsum  enim  est  quod  esse  creaturse  possit 
abstrabi  in  communi  abesse  in  Deo  et  esse  in  se,  etc; 
quia  nihil  commune  secundum  rationem  potest  esse 
respectu  similitudinis  lapidis  eminentis,  quee  est  in 
Deo  et  est  divinitas,  et  respectu  lapidis  in  propria 
natura  exsistentis,  nisi  sola  communitas  nominis. 
Unde  non  potest  aliquis  conceptus  formari  commu- 
nis  ad  illud  et  istud  ;  sicut  nec  (a)  homo  exprimit(S) 
aliquem  conceptum  communem  homini  et  ipsi  spe- 
ciei  hominis.  Si  enim  posset  aliquis  conceptus  for- 
mari  de  re  et  ejus  similitudine  diminuta  seu  emi- 
nenti,  illud  preedicaretur  de  eis  quidditative.  Inter- 
roganti  enim  quid  sit  similitudo  albedinis,  posset 
responderi  quod  est  quaedam  albedo ;  et  similiter 
interroganti  de  vera  albedine,  respondetur  quod  est 
qusedam  albedo ;  et  sic  illa  communis  albedo  abstra- 
cta  ab  his  duobus,  pradicaretur  in  quid ;  quod  est 
impossibile ;  nam  tunc  haberet  rationem  generis  vel 
speciei,  et,  secundum  hoc,  albedo  et  ejus  species 


(a)  nec.  —  Om.  Pr. 

(6)  exprimit.  —  reperit  Pr. 


Iiaberent  unum  genus,  et  propinquius  quam  albedo 
et  nigredo ;  et  ita  idem  esset  sub  generibus  dispa- 
ratis,  nam  albedo  esset  sub  colore  et  sub  illo  abstra- 
cto  conceplu.  Igitur  a  re  et  a  sua  similitudine  non 
potest  abstiabi  talis  communis  conceptus.  Sed  lapis, 
in  Deo,  non  est  aliud  quam  eminens  similitudo  lapi- 
dis.  Non  igitur  potest  aliquod  indifferens  aut  com- 
mune  importatum  per  lapidem ,  abstrahi  a  lapide  ut 
est  in  Deo ,  et  ut  est  in  propria  natura ;  sed  est  sola 
communitas  nominis  impositi,  non  solum  ad  signifi- 
candum  rem,  immo  etiam  suam  similitudinem.  — 
Hsec  ille. 

II.  Aliud  dubium.  —  Ulterius  potest  non 
immerito  dubitari  de  hoc  quod  dicit  sancius  Thomas 
in  illa  septima  conclusione,  scilicet  :  quod  si  de 
ratione  rerum  naturalium  non  esset  materia  omnino, 
res  esset  verius  in  Deo  quam  in  propria  natura. 
Secundum  hoc,  cum  materia  non  sit  de  ratione 
angeli,  sequitur  quod  angelus  veriori  modo  erit  in 
Verbo  quam  in  se,  non  solum  quoad  veritatem  ipsius 
esse,  immo  etiam,  quod  Deus  erit  verius  angelus 
quam  angelus  creatus,  si  materia  solum  impedit  ne 
Deus  sit  verior  lapis  quam  ille  qui  est  creatura. 

C.  —  SOLUTIONES 
§  1.  Ad  argumenta  contra  PRIMAM 

CONCLUSIONEM 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Sed  ad  ista  respon- 
detur.  Primo,  ad  ea  quae  primitus  contra  primam 
conclusionem  inducuntur.  Et 

Ad  primum  quidem ,  negatur  antecedens.  Nam 
sanctus  Thomas  probat  quomodo  omnium  perfectio- 
nes  in  Deo  praexsistunt,  1.  Contra  Gentiles, 
cap.  28  et  31 ;  et  1  p.,  q.  4,  art.  2  :  «  Quidquid 
enim  perfectionis  est  in  effectu ,  oportet  inveniri  in 
causa  effectiva  :  vel  secundum  eamdem  rationem ,  si 
sit  agens  univocum ,  ut  homo  generat  hominem  ;  vel 
eminentiori  modo,  si  sit  agens  sequivocum  ;  sicut  in 
sole  est  similitudo  eorum  quse  generantur  per  virtu- 
tem  ejus.  Manifestum  est  enim  quod  effectus  prse- 
exsistit  in  causa  agente.  Cum  ergo  Deus  sit  prima 
causa  effectiva  rerum  omnium,  oportet  perfectiones 
in  Deo  prseexsistere ,  secundum  eminentiorem  mo- 
dum.  » 

Quomodo  autem  perfectiones  quee  in  rebus  haben- 
tur  distinctee,  in  Deo  sint  una  simplex,  ostendit 
sanctus  Thomas,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  31,  per 
tria  exempla.  Primum  est  quod  «  sicut  calor  et  sic- 
citas,  quse  in  igne  sunt  qualitates  diversse,  soli 
attribuuntur  per  unam  virtutem  ;  ita  omnium  per- 
fectiones,  quse  rebus  aliis  secundum  diversas  formas 
conveniunt,  Deo,  secundum  unam  ejus  virtutem 
quse  est  ejusessentia,  necesseest  attribui»  .  —  Secun- 
dum  est  de  virtutibus  cognoscitivis  :  «  Intellectus 

II.  —  27 


418 


LIBRI    I.    SENTENTIAKUM 


enim  unica  virtute  cognoscit  omnia  quae  pars  sensi- 
tiva  diversis  potentiis  apprehendit,  et  etiam  multa 
alia.  Intellectus  ctiam,  quanto  fuerit  altior,  tanto 
aliquo  uno  plura  potest  cognoscere ;  ad  quae  cogno- 
scenda,  intellectus  inferior  non  pertingit,  nisi  per 
multa.  »  —  Hsec  ille.  —  Etiam,  1  p.,  q.  55,  art.  3, 
ad  3um,  oslendit  (jiiomodo  prudentia  hominis,  licet 
sit  una  simplex  qualilas,  continet  in  se  perfectio- 
nem  «  particularis  prudentiae  quse  est  in  leone, 
quoad  actus  magnanimitatis ;  et  perfectionem  ejus 
qu;e  est  in  vulpe,  ad  actus  cautelee ;  et  sic  de  aliis  ».  — 
Tertium  exemplum  (1.  Conira  Gentiles,  cap.  31) 
est  in  virtutibus  operativis  humanis  :  «  Potentia 
enim  regis ,  ad  omnia  illa  extenditur ,  ad  quae 
diversae  sub  ipso  potestates  ordinem  habent.  Sic  igi- 
turDeus,  per  unum  simplex  esse  suum,  omnimo- 
dam  perfectionem  possidet,  quam  res  aliae  multo 
minorem,  per  qusedam  diversa,  sortiuntur.  »  —  Haec 
ille.  — Et  lib.  4,  c.  14,  dicit  :  «  Diversae,  inquit, 
perfectiones,  quas  res  creata  per  multas  obtinet  for- 
mas,  Deo  competunt  secundum  unam  et  simplicem 
ejus  essentiani.  Homo  enim  per  aliam  formam  vivit, 
et  per  aliam  est  sapiens,  et  per  aliam  est  justus; 
quoe  omnia  Deo  per  suam  essentiam  conveniunt. 
Ejus  enim  essentia  nostram  excedit,  ita  quod  illud 
ad  quod  essentia  nostra  non  sufficit,  scilicet  scire  et 
juslum  esse,  Deus  secundum  suam  essentiam  babet 
perfecte.  »  —  Haec  ille.  —  Cum  igitur  tam  clare 
declaret  quomodo  et  quid  est  dictu,  perfectiones 
omnium  rerum  in  Deo  praeexsistunt ;  si  ex  hoc  pro- 
cedat  ad  declarandum  quomodo  idem  est  propria 
similitudo  diversorum,  non  declaral  difficile  per  dif- 
ficilius,  sed  per  manifestius,  ut  videtur. 

Ad  secundum  dico  quod  responsio  ibidem  posita, 
bona  est.  Potentia  enim  regis  continet  potentiam 
senescalli  et  comitis,  et  quamlibet  excedit;  et  licet 
ilhc  potentiac  in  ipso  non  sint  distinctse  secundum 
rem,  tamen  secundum  rationem  distinctae  sunt.  Et 
ideo  potentia  regis  potest  accipi  ut  propria  ratio 
potentiae  comitis  et  senescalli ;  et  similiter,  pruden- 
tia  hominis,  ut  propria  ratio  prudentiae  leonis  et 
vulpis,  ut  sanctus  Thomas  dicit,  1  p.,  q.  55,  ubi 
supra.  —  Et  cum  improbatur  hoc,  quia  quselibet 
illarum  perfectionum  est  tota  Dei  essentia  secun- 
dum  rem  ;  —  conceditur.  Et  ideo  conceditur  quod , 
undum  rem ,  perfectio  sapientiae  in  Deo  est 
omnium  rerum  similitudo,  et  eadem  similitudo  (a) 
et  idem  exemplar  quod  divina  essentia.  Et  eodein 
modo  dico  de  bonitate  Dei,  et  sic  de  aliis.  Quia 
tamen  una  illarum  perfectionum ,  secundum  suam 
rationem  non  dicitomnem  modum  perfectionisdivinse 
atise,  sed  alium  modum  dicit  una  perfectio,  e1 
alium  alia  perfectio;  essentia  vero  non  est  propria 
ratio  bujus  vel  illius  creaturse  absolute,  secundum 
quod  esL  usquequaque  perfecta,  sed  prout  habet 

(a)  siiniMialo,  —  dmimilitudo  Pr. 


istuin  modum  perfectionis,  vel  illum,  qui  ei  com- 
petit  secundum  rationeni  hujus  perfectionis,  et  non 
secundum  rationem  illius;  ideo  non  sequitur  quod 
quaelibet  perfectio,  secundum  suam  rationem  sit 
exemplar  omnium,  sed  vita  viventium,  sapientia 
sapientium,  justitia  justorum  ;  nec  per  consequens, 
quod  sint  ibi  plura  exemplaria  secundum  rem,  nec 
multa  unius  secundum  rationem. 

Sciendum  tamen  quod  non  intelligit  sanctus  Tho- 
mas,  quod  ex  distinctione  attributorum  et  suarum 
perfectionum  veniat  distinctio  idearum,  ita  quod 
intellectus  divinus  primo  distinguat  attributaet  per- 
fectiones  suas  secundum  rationem,  et  postea  reci- 
piat  de  illa  multitudine  perfectionum  aliquas,  dimit- 
tendo  alias,  ut  inde  formet  ideas ;  sicut  videntur 
praetendere  exempla  posita  de  numeris  magnis  respe- 
ctu  minorum,  quomodo  est  in  magno  numero,  sum- 
ptis  aliquibus  unitatibus ,  et  aliis  dimissis.  Sed  inten- 
dit  quod  Deus,  intelligendo  essentiam  omnimode 
perfeclam  ,  nullapraeviadistinctione  rationis  facta  de 
perfectione  sua,  inlelligit  omnia  quae  essentia  sua 
eminenter  continet  et  perfecte  repraesentat .  Hujus- 
modi  autem  sunt  omnes  perfectiones  et  quidditates 
creabiles,  et  omnes  respectus  reales  seu  rationis,  et 
omnes  negationes ;  omnia  enim  talia,  divina  essen- 
tia  suflicientissime  repraesentat ,  et  distinctissime. 
Ipsa  igitur  divina  essentia,  sumpta  prout  continet 
supereminenter,  et  repraesentat ,  ut  perfectissima 
similitudo,  quidditatem  lapidis,  est  ratio  propria 
lapidis ;  et  ita  de  aliis  quidditatibus.  Cum  autem 
divina  essentia  sic  sumitur,  scilicet  ut  praecise  con- 
tinet  et  repraesentat  lapidem ,  ipsa  tota  sumitur 
secundum  rem,  sed  non  totaliter.  Quia,  licet  non 
accipiatur  pars  essentiae,  aut  solum  unum  attribu- 
tum,  aliis  dimissis,  immo  capiatur  tota  realitas 
divinae  naturse,  tamen  ipsa  capitur  ac  si  esset  quid 
finitum  adaequatum  lapidi  :  quia  sumitur  ut  reprse- 
sentat  lapidem  praccise,  et  nonutcontinetaut  reprae- 
sentat  alia,  quae  sunt  extra  rationem  lapidis;  hoc 
autem  fit,  quia  sumitur  cum  respectu  proportionis 
et  imitabilitatis  ad  lapidem ;  sicut  enim  lapis  defe- 
ctive  et  non  plene  repnesentat  essentiam  divinam , 
ita  essentia  divina  imperfecte  repraesentatur  a  lapide ; 
et  ideo  ipsa  potest  sunii  cum  tali  respeclu  imilatio- 
nis  imperfeche  a  lapide;  et  hoc  est  sumere  eam 
totam,  non  tolaliter.  Non  ergo  intelligit  sanctus 
Tbomas,  quod  una  divina  perfectio  sit  ratio  lapi- 
dis,  et  alia  sit  ratio  animalis ;  sed  intendit  quod 
essentia  divina,  ut  continet  perfectionem  lapidis 
praecise,  esl  propria  ratio  lapidis,  modo  praedicto. 
Et  ideo  argumentum  in  falso  fundatur;  quia  non 
vadit  ad  mentem  sancti  Thomse. 

Sciendum  etiam  quod  divina  essentia,  naturali- 
ter,  et  non  secundum  arbitrium  voluntatis,  repraei 
senlat  quidditates  rerum  creabilium  ;  et  i<lc". 
sumendo  ideam  ut  est  ratio  quidditatis  praecise, 
ipsa  praecedit  actum  intellectus  et  voluntatis.  Sed 


DISTINCTIO   XXXVI.  —    QU^STIO   I. 


419 


essentia  divina,  non  naturaliter,  sed  secundum  arbi- 
trium  voluntatis,  repraesentat  quidditatem  sub  exsi- 
stentia;etsimiliterenuntiabilia,utsuntveravel  falsa. 

Divina  enim  essentia  nonnisi  libere  reprsesentat  lapi- 
dem  esse  vel  non  esse ;  ct  ila  de  aliis  enuntiabilibus. 
Imaginandum  est  enim  quod  intellectus  divinus, 
primo  intelliy.it  essentiam  suatn  absolute ;  secundo, 
intelligit  eam  ut  continet  perfectiones  communica- 
biles  creaturis  communes,  scilicet  agJjinx^et  esse, 
et_yivere.  et  hujusmodi;  tertio,  intelligit  eam  ut 
continet  ea  quae  sunt  de  quiddilate  lapidis;  et  ad  ista 
nibil  facit  actus  voluntatis,  sed  omnia  ista  mere 
naturaliter  repruisentat  essentia  divina  ;  quarto, 
intelligit  essentiam  ut  continet  quidditates  cum 
earum  proprietatibus  et  accidenlibus,  exsislentiis, 
et  hujusmodi ;  et  ad  hoc  facit  actus  voluntatis.  Quod 
enim  intelligatur  quidditas  lapidis  sub  esse,  vel  in 
tali  tempore  causanda,  et  hujusmodi,  istam  com- 
plexionem  non  reprasentat  divina  essentia  natura- 
liter,  sed  secundum  arbitrium  voluntatis,  in  quan- 
tum  voluntarie  accipilur  per  intellectum  essentia 
divina,  ut  continet  tot  vel  tot,  aut  nudam  quiddita- 
tem  lapidis,  aut  quidditatem  sub  esse. 

Ad  tertium  dicitur  quod  exempla  sunt  satis  bona. 
Licet  enim  sit  differentia  inter  exempla  ibi  posita, 
et  illud  propter  quod  datur  exemplum  ;  sicut  est  de 
omni  similitudine  reperta  in  creatis ;  tamen  in  hoc 
est  similitudo,  quod  quia  actus  perfectus  eminenter 
continet  actum  imperfectum,  ideo  potest  accipi  ut 
propria  ratio  illius,  si  actus  perfectus  accipiatur  non 
absolute,  sed  cum  certa  proportione,  scilicet  quan- 
tum  ad  illud  in  quo  assimilatur  ei  actus  imperfectus. 
Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  55,  art.  3,  ad  3um, 
dicit  :  «  Idem,  inquit,  non  potest  esse  plurium  pro- 
pria  ratio  adcequata;  sed,  si  sit  excellens,  potest  idem 
accipi  ut  propria  ratio  et  similitudo  diversorum. 
Sicut  in  homine,  est  universalis  prudentia,  quan- 
tum  ad  omnes  actus  virtutum ;  et  potest  accipi  ut 
propria  ratio  et  similitudo  parlicularis  prudentiie 
quae  est  in  leone  ad  actus  magnanimitatis,  et  ejus 
quse  est  in  vulpe  ad  actus  cautela?,  et  sic  de  aliis. 
Et  similiter,  divina  essentia  accipitur,  propter  sui 
excellentiam,  ut  (a)  propria  ratio  singulorum  ;  quia 
in  ea  est  unde  singula  sibi  similentur  secundum 
proprias  rationes.  »  —  Hiec  ille.  —  Ex  quo  patet 
quod  exempla  de  homine  respectu  plantse,  et  de 
divina  essentia  respectu  creaturarum,  sunt  satis 
bona.  Non  enim  attenditur  similitudo,  quantum  ad 
hoc  quod  imperfectum  sic  vel  sic  contineatur  in  actu 
perfecto,  scilicet  quidditative,  vel  tanquam  pars ; 
sed  quia  unum  est  in  alio,  simili  modo,  vel  altiori. 
Et  ideo  exemplum  de  prudentia  hominis  et  pruden- 
tia  particulari  bestiarum,  est  conveniens  :  quia,  sicul 
prudentia  vulpis  continetur  eminenter,  non  quiddi- 


(a)  ut.  —  Om.  Pr. 


tative,  nec  tanquam  pars  inlegralis,  in  prudentia 
hominis;  ita  sapieidia  creata  in  Deo. 

Verumtamen,  adhuc  nec  istud,  nec  illud  exem- 
plum,  est  proprium  :  quia,  licet  prudentia  vulpis 
contineatur  eminenter  in  prudentia  huinana  quoad 
aliqua,  non  tamen  forte  quoad  ejus  differentiam 
positivam ;  nec  etiam  planta  in  homine;  et  ideo 
homo  non  potest  proprie  accipi  ut  specifica  ratio 
plantse,  nec  prudentia  hominis  respectu  pruden- 
tisc  vulpis,  sed  ut  (a)  ratio  communis  vel  gene- 
ralis.  Sed  quia  quidquid  est  in  creatura,  totum  emi- 
nenter  est  in  Creatore ;  ideo  divina  essentia  potest 
accipi  ut  propria  ratio  omnium,  tam  quoad  genus, 
quam  quoad  speciem,  quarn  quoad  differentiam.  Et 
hoc  notavit  sanctus  Thomas,  1.  Contra  Gentiies, 
ubi  allegavi  pro  prima  conclusione,  cum  dicit  quod 
homo  potest  accipi  ut  propria  ratio  animalis  irratio- 
nalis,  puta  canis,  nisi  superadderet  differentiam 
positivam  :  scilicet,  si  canis  non  haberet  in  se  nisi 
hoc  quod  est  esse,  vivere  et  sentire,  et  defectum 
rationis,  et  non  contraheret  ly  sentire  per  aliquid 
positivum.  Et  ideo,  licet  inferiora  sint  in  natura 
angelica  eminenter,  non  tamen  essentia  angeli  est 
propria  ratio  omnium  inferiorum  ad  eum ;  nec  per 
essentiam  suam  habet  de  illis  propriam  cognitionem. 
Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  55,  art.  1,  ad  3um, 
ait  :  «  Ea  quse  sunt  infra  angelum,  et  ea  quae  sunt 
supra  ipsum,  sunt  quodammodo  in  substantia  ejus, 
non  quidem  perfecte,  nec  secundum  propriam  ralio- 
nein,  cum  essentia  angeli,  finita  exsistens,  secun- 
dum  propriam  rationem  ab  aliis  distinguatur ;  sed 
secundum  quamdam  rationem  communem.  In  essen- 
lia  autem  Dei  sunt  omnia  perfecte,  et  secundum 
propriam  rationem,  sicut  in  prima  et  universali 
potentia  operativa,  a  qua  procedit  quidquid  est  in 
quacumque  re,  vel  proprium,  vel  commune.  Et 
ideo  Deus  per  essentiam  suam  habet  propriam  cogni- 
tionem  de  rebus  omnibus;  non  autem  angelus,  sed 
solam  communem.  »  —  Ha^c  ille.  —  Item,  q.  84, 
art.  2,  ad  3um,  dicit  :  cc  Quaslibet  creatura  habet  esse 
finitum  et  determinatum  ;  unde  essentia  superioris 
creaturae,  etsi  habeat  quamdam  similitudinem  infe- 
rioris  creaturae,  prout  communicant  in  aliquo  genere, 
non  tamen  complete  habet  similitudinem  illius; 
quia  determinatur  ad  aliam  speciem,  prceter  quam 
est  (6)  species  inferioris  creatura.  Sed  essentia 
divinaestperfectasimilitudo,  quantumad  omnia  quae 
in  rebus  inveniuntur,  sicut  universale  principium.  » 
—  Haec  ille.  —  Idem  ponit,  de  Veritate,  q.  8,  art.  8, 
ad  2"m,  quantum  ad  illucl  quod  dixi  de  angelo. 

Acl  ea  quoe  secundo  loco  contra  istam  conclusio- 
nem  inducuntur,  dicitur. 

Ad  primum  quidem,  negatur  minor.  Non  enim 
divina  essentia,  sub  qualibet  ratione  perfectionis , 


(a)  ut.  —  Om.  Pr. 
(6)  est.  —  Om.  Pr. 


420 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


est  omnium  similitudo,  aut  exemplar  ;  sed  sub 
ratione  vitae  est  exemplar  viventium,  non  autem 
lapidum,  aul  elementorum.  —  Et  eum  diciturquod 
essentia,  sub  qualibet  ralione,  est  illimitata,  etc. ; 
—  dico  quod  divinitas,  sub  ratione  sapientise,  non 
dicit  quid  illimitatum,  nec  simpliciter  perfectum. 
Ut  enim  dicit  sanctus  Tliomas,  1  p.,  q.  28,  art.  2, 
ad  3um  :  si  in  perfectione  divinae  essentiae  non  conti- 
neretur  plus  quam  illud  quod  importatur  nomine 
sapienliuc,  divina  essentia  non  esset  quid  perfectum. 
Non  tamen  sequitur  quod  divina  essentia,  sub  ratione 
sapientise,  sit  quid  finitum,  vel  limitatum ;  sed 
solum  quod  non  ex  illa  ratione  habet  infinitatem  (a). 
Sed  quia  continet  omnem  modum  perfectionis,  ideo 
est  infinita  et  illimitata.  Si  tamen  divina  essentia 
non  plus  haberet  quam  illud  quod  habet  ex  ratione 
sapientiae,  esset  profecto  quid  finitum  et  limitatum. 
Et  sic  patet  quod  non  quaelibet  perfectionis  ratio  est 
omnium  exemplar,  nec  essentia  sub  qualibet  ratione. 
Intelligendum  etiam  quod  perfectiones  aut  attributa 
non  sunt  ideaj,  sed  essentia,  ut  est  fundativa  ratio- 
num  atlribulalium,  et  pradiabet  in  se  perfectiones 
communicabiles  creaturis,  ut  prius  dicebatur. 

Ad  secundum  dico  quod  essentia  divina,  sub 
ratione  divinitalis,  nullius  est  exemplar  proprium, 
aut  propria  ratio  alicujus,  sic  quod  aliquid  assimi- 
letur  Deo,  sub  illa  ratione;  quia  solus  Deus  est 
Deus.  Sed  divinitas  cst  exemplar  aliorum,  sub  ratio- 
nibus  perfeclionum  communicatarum  ereaturis,  quae 
sunt  esse,  vivere,  cognoscere,  sapere,  justum  esse, 
et  hujusmodi.  —  Et  ad  probationem,  dicitur  quod 
divinitas  suam  nobilissimam  rationem  nulli  commu- 
nicavit,  nec  creatura  ejus  est  capax  illius;  et  ideo 
non  mirum,  si  per  iilam  non  est  similitudo  crea- 
turae  formaliter,  ita  quod  creatura  similetur  Deo  in 
ratione  divinitalis.  —  Et  ad  illud  quod  additur,  dico 
quod  aliae  rationes  perfectionum,  puta  :  sapientiae, 
scientiae,  et  hujusmodi,  non  habent  quod  sint  exem- 
plaria  sub  iatione  sapientiae,  vel  justitise.  Sed  verum 
est  quod  divina  sapientia,  ex  ratione  sapientiae  liabet 
quod  sit  similitudo,  et  quod  repra?sentet  sapientias; 
sed  c\  hoc  quod  est  divina,  habet  quod  sit  sapientia 
subsistens,  et  consequenter  quod  sit  exemplar  alia- 
rum.  Unde  ralio  divinitatis  non  dat  divinae  sapien- 
tiae  quod  repraesentet  sapientias  creatas,  sed  quod 
illareproesentatiositrepraesentatioexemplarisformse. 
Non  tamen  sequitur  quod  ratio  divinitatis  sil  exem- 
plarissedquodsitcausaalicujusrequisitiadexemplar. 

Ad  tertium  dico  quod  per  rationem  divinitatis, 
non  est  Deus  formaliter  onmis  entitas  eminenter, 
sed  forle  illative.  Bene  enim  sequitur,  si  est  Deus, 
quod  sit  sapiens,  bonus,  justus,  vivens;  licet  per 
rationem  divinitatis  non  sit  formaliter  justus,  sed 
per  rationera  justitiae. 

Aii  quartum  dico  quod,  proprie  loquendo,  divisio 

(a)  inflnitatem.  —  fmitalem  Pr. 


ibi  data,  est  insufficiens.  Nec  enim  ratio  divinitatis 
proprie  substernitur  aliis;  nec  proprie  ex  aliis  inte- 
gratur.  Sed,  ad  bonum  sensum,  conceditur  prirna 
pars,  scilicet  quod  ratio  divinitatis  aliis  substernitur, 
in  quantum  est  scilicet  aliis  prior  secundurn  intelle- 
ctum. 

Sed  ad  improbationem  hujus  partis  :  —  Ad  pri- 
mam  probationem,  dicilur  quod  exemplar  dicit 
habitudinem  repraesentativi,  et  dicit  causalitatem 
respectu  exemplati,  secundum  quod  dicit  sanctus 
Thomas,  de  Vcritale,  q.  8,  art.  8,  ad  lum.  Dico 
ergo  quod  Deus  est  causa  exemplaris  ex  parte  divini- 
tatis,  quoad  secundum;  sed  non  quoad  primum  , 
sed  potius,  per  rationes  perfectionum  communium 
Deo  et  creaturis,  cujusmodi  sunt  esse  et  vivere. 
Ratio  enim  divinitatis,  non  est  similitudo  creaturae, 
sed  ralio  sapientiae.  —  A.d  secundam,  dicitur  quod 
Deus  est  causa  finalis,  sub  ratione  summi  boni  for- 
maliter;  licet  illative,  sub  ratione  divinitatis,  sit 
ultimus  finis.  —  Ad  terliam,  dicitur  quod  cum  dici- 
tur  quod  ratio  sapientiae  est  exemplar,  vel  quod 
divinitas  sub  ratione  sapientise  est  exemplar,  non 
est  sensus  quod  hujusmodi  ratio,  qua:  est  ope- 
rata  per  intelleclum ,  sit  exemplar,  vel  causa  quod 
Deus  sit  exemplar  rerum ;  sed  est  sensus  quod  divina 
essentia,  ex  hoc  quod  habet  in  se  unde  tales  ratio- 
nes  sibi  conveniant,  scilicet  hujusmodi  perfectio- 
num  in  creaturis  repertarum,  puta  esse,  vivere, 
sapere,  et  hujusmodi,  est  exemplar  rerum.  Unde, 
secundum  quod  in  ea  est  quod  possit  repraesentari 
per  rationem  sapientise,  est  exemplar  talis  creaturae; 
et  non  secundum  quod  in  ea  est  quod  possit  reprae- 
sentari  per  rationem  vitae.  Non  enim  conceptus 
fabricati  per  intellectum ,  sunt  exemplaria  rerum  ; 
sed  divina  essentia,  qiue  illis  omnibus  correspondet ; 
et  secundum  quod  distinctis  correspondet ,  dicitur 
distincta  exemplaria  secundum  rationem. 

Ad  quintum  dico  quod  quidquid  sit  de  primo 
membro  divisionis  ibi  positae,  quia  de  illo  prolixior 
erit  sermo,  conceditur  secundum,  scihcet  Deum 
esse  exemplar  lapidis,  et  Deum  esse  exemplar  rosae. 
Illae,  inquam,  duae  habitudines  importatae,  fundan- 
tur  in  divina  essenlia,  secundum  diversas  rationes, 
modo  praeexposito.  Alia  enim  est  perfectio  ros;c  a 
perfectione  lapidis;  quae,  quia  in  Deo  eminenter 
praeexsistunt,  ideantur  et  exemplantur  a  divina 
essentia,  illas  perfectiones  indistincte  secundum 
rem,  licet  distincte  secundum  rationem,  continente. 
—  Et  cum  piobatur  oppositum  ;  —  dico  quod  pro- 
cessus  ille  falso  innititur  intellectui.  Non  enim 
intelligit  conclusio,  aut  responsio,  quod  divina 
essentia  sit  exemplar  rerum  per  aliquid  ab  intelle- 
ctu  fabricatum,  aul  peraliquid  habens  esse diminu- 
tum;  sed  per  suam  realem  perfectionem ,  quae  illis 
conceptionibus  verissime  correspondet,  sicui  signa- 
tuin  signo  inadaequante  signatum,  ut  dictum  fuil 
superius. 


DISTINCTIO   XXXVI.  —    QU^STIO   I. 


421 


§  1.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
et  tertiam  conclusiones 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenla 
contra  secundam  et  terliam  conclusiones  primo  indu- 
cta,  dicitur  quod  essentiam  divinam  repraesentare 
aliquid  distincte,  potest  contingerc  et  intelligi  dupli- 
citer.  Primo  modo,  quia  repraesentat  illud,  non 
solum  confuse  et  in  universali,  immo  proprie,  per- 
fecte,  et  in  actu,  quantum  ad  omnia  in  quibus  dif- 
fert  ab  aliis  secundum  genus,  vel  speciem,  aut 
numerum.  Secundo  modo,  quia  repraesentat  illud 
alio  modo  quam  repncsentet  alia,  ita  quod,  ut 
repnesentat  illud,  distinguitur  a  se  ut  repnesentat 
alia,  et  est  quasi  distioctse  rationes,  ut  est  ratio 
illius,  et  ut  est  ratio  aliorum.  Hoc  supposito,  dico 
quod  divina  essentia,  se  sola,  id  est,  per  suum  abso- 
lutum,  distincte  repncsentat  omnia  causabilia, 
primo  modo ;  nec  respectus  rationis  aliquid  faciunt 
ad  boc.  Sed  sumendo  distincte  reprxsentare  secundo 
modo,  dico  quod  respectus  rationis  dant  sibi  quod 
distincte  repnesentetdiversa.  Nam  illudquod  reprae- 
sentat  lapidem  divino  intellectui  ,  et  illud  quod 
repnesentat  rosam,  non  aliter  distinguuntur  a  Deo, 
quam  per  respectus  rationis  ad  repnosentata  per 
eam ;  ipsa  enim  sumpta  ut  repnesentat  rosam ,  non 
repnesentat  lapidem  ;  ita  quod  per  illum  respectum 
ad  rosam,  efficitur  ratio  ros;e  distincta  a  ratione 
lapidis.  Sicut  forma  domus,  in  mente  artificis,  est 
qualitas  simplex,  carens  partibus ;  et  tamen  repne- 
sentat  distincte  omnes  fenestras,  et  omnes  cameras, 
et  officinas  domus,  primo  modo  sumendo  distincte 
reprcesentare ;  nec  ad  distincte  repraesentandum 
illo  modo,  indiget  aliquo  respectu  rationis.  Verum- 
tamen  ipsa  non  effieitur  ratio  propria  per  adsequa- 
tionem  isti  fenestne,  vel  illi  cameno,  nisi  cum 
sumitur  sub  vel  cum  respectu  ad  fenestram  ;  sic 
enim  sumpta,  est  ratio  fenestnc,  et  non  columme; 
quia  ad  solam  fenestram  habet  respectum  praedi- 
ctum,  et  ipsa  intellecta  cum  tali  respectu,  intelligi- 
tur  utratio  fenestne  distincta  a  ratione  columnae.  Ita, 
in  proposito,  consimiliter  est  dicendum  de  divina 
essentia.  Ipsa  enim  intellecta  ut  imitabilis  ab  aliquo 
per  modum  vitce  et  sensus  et  rationis,  intelligiturut 
adaequata  ratio  hominis;  intelligere  autem  eam  ut 
taliter  imitabilem,  est  intelligere  eam  cum  tali  liabi- 
tudine  vel  respectu.  — ■  Tunc  ad  argumenta,  in  quan- 
tum  infringere  moliuntur  mentem  istam,  dicitur. 

Ad  primum,  quod  ille  respectus  non  dat  divinse 
essentiae  quod  repnesentet  creaturam;  sed  pluralitas 
respectuum  facit  quod  divina  essentia  sit  plures 
ideae;  et,  ut  arguens  dicit,  distinguit  quodammodo, 
secundum  rationem,  divinam  essentiam  in  plura 
exemplaria;  nec  divina  essentia  esset  distinctum 
exemplar  et  proprium  lapidis  per  adsequationem , 
nisi  ut  se  habens  in  tali  proportione  vel  habitudine 
ad  lapidem,  licet  non  per  illum  respectum  reprae- 


sentet.  Non  tamen  sic  est  inlelligenda  illa  divisib, 
quod  divina  essentia  per  illos  respeclus  dividatur 
inliinsece  in  plura,  quoruin  alterum  solum  reprac- 
sentet  bovem ,  et  alterum  solum  rosam,  ut  arguens 
fingit;  sed  islo  modo  quod  tota  essentia  sumilur  sub 
quolibet  respeclu,  tamen  sub  uno  illorum  sumitur 
ut  praehabet  in  se  perfectionem  hujiis  creaturse,  puta 
1'osae,  et  sub  alio  ut  pra?habet  perfectionem  allerius. 
Et  ideo,  per  respectus  illosnon  dividilur  divina  per- 
fectio  in  se;sed  sumitur  in  comparatione ad  diversa, 
quae  unitissime  in  se  praehabet,  et  quae  ab  eadedu- 
cta  sunt  ut  ab  exemplari.  Et  ideo  patet  quod  illa 
majorest  falsa,  qua  secundum  membrum  illiusdivi- 
sionis  principalis  improbatur,  scilicet  :  nihil  dat 
alicui,  etc.  Unde  distinctio  idearum  per  respectus, 
non  sic  est  intelligenda  quod  111  i  respectus  scindant 
essentiam  in  petias;  sed  quasi  extrinsecus  assi- 
stentes,  ut  lineae  abeodem  centro  indivisibili  proce- 
dentes,  ad  diversa  terminatoe.  Et  sic  essentia  divina 
cum  uno  illorum,  distinguitur  a  seipsa  sub  (x)  alio 
sumpta. 

Ad  secundum.  Conceditur  totum,  scilicet  :  quod 
sicut  species  inlellectus  nostri  suo  solo  absoluto 
reprsesentantlapidem,  ita  divina  essentia.  Sed  tamen 
quandoque  species  nostri  intellectus  est  secundum 
se  ada?quata  lapidi,  ideo  seipsa  distincte  reprsesentat 
lapidem,  et  secundum  se  est  proprium  repraesenta- 
tivum  lapidis;  quandoque  vero  non  est  distinctum 
exemplar,  nisi  sub  certa  proportione,  ut  dictum  est. 
Et  ideo,quia(6)  divina  essentia  secundum  se  non  est 
adaequata  lapidi,  secl  superexcedit  in  reproesen- 
tando  multa  alia  perfectiora  lapide;  ideo,  licet 
seipsa  distincte  repnesentet  lapidem,  non  tamen  (y) 
est  propria  similitudo  lapidis,  ut  omnimode  facta, 
nec  secundum  totum  modum  suae  perfectionis,  sed 
ut  accepta  cum  habitudine  et  proportione  lapidis  ad 
eam. 

Ad  tertium,  negatur  minor,  primo.  Non  enim  (S) 
dicimus  quod  divina  essentia  non  repraesentet 
distincte  creaturam  per  suum  absolutum,  sicut 
arguens  nobis  imponit;  sed  dicimus  quod  non  est 
distinctum  et  appropriatum  exemplar  lapidis,  nisi 
sumatur  cum  tali  proportione  vel  habitudine.  Differt 
enim,  aliquid  esse  proprium  exemplar  etdistinclum, 
et  distincte  vel  proprie  repraesentare.  Repreesentare 
enini  proprie  vel  distincte,  est  reprresentare  propria 
rei,  quibus  ab  aliis  distinguitur ;  sed  esse  proprium 
et  distinctum  exemplar,  est  appropriari  quodam 
modo  alicui,  quod  non  alteri.  Primum  istorum  com- 
petit  divinae  essentice  per  suum  absolutum;  sed 
secundum,  per  respectum  vel  habitudinem  quam 
habet  ad  unam  creaturam,  et  non  ad  aliam.  Non 


(a)  sub.  —  vcl  Pr. 
(6)  quia.  —  quod  Pr. 
(y)  tamen.  —  Om.  Pr. 
(S)  enim.  —  Om.  Pr. 


422 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


tamen  intelligo  quod  essentia  divina  curn  tali 
respectu,  sit  propria  et  adaequata  ratio  alicujus,  isto 
modo  quod  ille  respectus  simul  cum  essentia  consti- 
luant  propriam  rationem  alicujus  creaturae;  sed  isto 
modo,  quod  cum  essentia  intelligitur,  cointellecto 
tali  respectu,  ipsa  intelligitur  ut  propria  ratio  rei 
adaequata  et  idea  ejus.  Verbi  gratia  :  Cum  divinus 
intellectus  concipit  essentiam  suam  ut  est  vivens 
et  cognoscens,  concipit  rationem  animalis;  ad  quem 
actum  intelligendi  statim  sequitur  respectus  ani- 
malis  ad  formam  quam  Deus  concipit,  sicut  reprae- 
sentati  ad  suum  repraesentativum ;  super  illum 
actum  vero,  et  super  formam  illam  conceptam,  et 
super  respectum  praedictum,  divinus  intellectus 
reflectitur;  licet  ibi  non  differat  actus  rectus  a 
reflexo,  nec  sit  ibi  discursus  aut  successio,  licet 
successive  intelligatur  a  nobis;  cum  autem  intel- 
lectus  divinus  reflectitur  super  hoc,  tunc  intelligit 
illam  formam  esse  rationem  vel  ideam  animalis.  Sic 
ergo  respectus  non  intrat  rationem  animalis;  licet, 
non  intellecto  tali  respectu,  intelligi  non  possit  divi- 
nam  essentiam  esse  rationem  animalis,  aut  ejus 
ideam.  Et  ita  ille  respectus  consequitur  rationem 
animalis  et  essentiam ,  ex  hoc  quod  est  ratio  ani- 
malis.  Et  similitcr  alii  respectus  consequuntur  eam, 
ex  hoc  quod  est  ratio  aliorum.  Etideo  tales  respectus 
appropriant  eam  diversis  rebus,  non  quod  intrent 
rationes  rerum.  Intrant  tamen  intellectum  ratio- 
num,  ut  rationes  rerum  sunt.  Si  enim  quaeratur 
quid  nominis,  hujus  quod  dico,  idea  vel  ratio  rosae, 
non  poterit  describi  sine  habitudine  ad  rosam, 
dicendo  sic  :  idea  rosoe  est  forma  quam  imitatur 
rosa,  etc.  Sic  patet  falsitas  minoris.  —  Secundo 
negatur  minor,  in  hoc  quod  dicit  quod  tota  cssentia,  etc. 
Ssepe  enim  dictum  est  quod  tota  sumitur  secundum 
rem,  sed  non  totaliter  secundum  rationem,  id  est, 
non  cum  omni  respectu  vel  habitudine  rationis 
rerum  ad  eam,  vel  econtra.  Unde  sanctus  Thomas, 
de  Veritate,  q.  3,  art.  2,  ad.6um,  dicit  quod  «  divi- 
nus  intellectus,  ad  considerationem  unius  primae 
formae,  adinvenit,  ut  ita  dicam,  diversos  modos 
ipsius,  in  quibus  pluralitas  idearum  consistit  ».  — 
Haec  ille. 

§    3.    —   AD    ARGUMENTA    CONTIIA    TERTIAM 
CONCLUSIONEM 

I.  Ad  argumentum  Durandi.  —  Ad  primum 
eorum  quae  contra  terliam  conclusionem  in  speciali 
inducit  Durandus,  dicitur  quod  divina  essentia 
habet  rationem  ideae,  non  solum  per  illas  perfe- 
ctionos  sihi  communes  et  creatas,  sed  proul  con- 
tinet  in  Be  perfectiones  creaturarum,  Iicet  perfe- 
ctiones  communes  in  eisdem  includantur.  —  Et  ad 
hiijus  improbationem ,  dico  quod,  licel  humanitas 
,nit  lapideitaB  non  contineantur  formaliter  in  Deo, 
Bed  virtualiter  et  supereminenter,  tamen  sufficit  ad 


rationem  idese;  quia  nonoportet  ideam  esse  ejusdem 
naturae  cum  ideato  formaliter,  sed  sufficit  quod  idea 
sit  talis  secundum  repraesentationem ,  qualis  est  res 
ideata  in  propria  natura.  —  Nec  valet  improbatio 
quaa  fundatur  in  simili  de  corporali  et  peccabili; 
quia  talia  non  immediate  habent  similitudinem  in 
Deo,  nec  sunt  virtualiter  in  Deo,  nec  superemi- 
nenter,  sicut  est  ibi  humanitas.  Similiter  nec  omni- 
potentia  cognita  a  creatura,  est  in  creatura  forrna- 
liler  aut  virtualiter.  Unde  bene  concedo  quod,  si 
creatura  non  contineretur  in  divina  essentia  nisi 
objective,  et  nullo  modo  formaliter  aut  virtualiter, 
hoc  non  sufficeret  ad  hoc  quod  essentia  esset  propria 
idea  creaturse. 

II.  Ad  argumentum  Scoti.  —  Ad  argumen- 
tum  Scoti,  dicitur  quod  non  oportet  omnem  effe- 
ctum  habere  causam  primam  univocam,  immo  suf- 
ficit  analoga ;  nam  ante  agens  univocum,  est  acqui- 
vocum,  et  ante  aequinovocum,  est  analogum,  secun- 
dum  quod  ponit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  13, 
art.  5,  ad  lum.  Aristoteles  autem  loquitur  de  causa 
efficiente  proxima,  non  de  prima. 

III.  Ad  argumenta  Aureoli  et  Scoti.  —  Ad 
ea  quse  secundo  loco  inducit  Aureolus  contra  eam- 
dem  conclusionem ,  dicitur. 

Ad  primum  quidem,  dico  quod  nil  concludit 
contra  nos.  Concedo  enim  quod  divinus  intellectus 
nonintelligitcreaturasper  illos  respectus,  ul  arguens 
bene  probat;  sed  tamen  divina  intellectio,  et  exem- 
platio,  et  repraesentatio,  quodammodo  appropriantur 
isti  aut  illi  creaturee  per  hujusmodi  respectus:  ct 
ideo  Deus,  illos  intelligens,  videt  se  appropriate 
reprcesentare  vel  intelligere  creaturas.  Non  tamen 
aliquid  cognoscit  in  respectu,  vel  per  respectum;  sed 
omnia  per  suam  essentiam ,  ut  allegavi  sanctum 
Doctorem,  de  Veritate,  ubi  supra  (q.  3,  art.  2), 
ad  9um. 

Ad  secundum  dicitur  per  idem. 

Ad  tertium,  similiter. 

Ad  quartum  dico  quod,  quantum  ad  illud  quod 
dicit  de  productione  rerum  in  esse  exemplato,  fal- 
sum  est  fundamentum  cui  innititur.  Concedotamen 
quod,  sine  respectu  medio,  Deus  repraesental  crea- 
turas  proprie  et  distincte;  sed  sua  repraesentatio 
non  appropriatur  alicui,  nisi  per  respectum  alium  el 
alium  (juem  habel  creatura  ad  perfectionem  divi- 
nam,  scilicet  secundum  qu<id  esl  imitativa  Dei  quan- 
tum  ad  rationem  essendi  vel  vivendi.  Unde  lal<'> 
respectus  plurificant  ideas,  secundum  quod  quo- 
dammodo  contingunl  divinas  perfectiones  plures, 
vel  pauciores,  vel  easdem,  au1  alias.  El  similiter, 
causa  sequivoca  efficitur  causa  adaequata  suo  effectui 
per  hujusmodi  respectus  productivitatis ;  respectus 
enim,  ox  sua  ratione  esl  quasi  quoddam  filum,  ei 
uno  capite  hoc  contingens,  e1  ex  alio  capite  tangens 


DISTINCTIO   XXXVI.  —  QU^STIO    1. 


423 


aliud,  ut  latius  probatum  fuit  ex  dictis  sancti 
.  Thomae,  dist.  30,  dum  de  relationibus  ageretur. 

Ad  quintum,  sicut  ad  tertium. 

Atl  sextum  dico  quod  bene  concludit;  sed  con- 
clusio  argumenti  non  esicontra  nos. 

Ad  septimum  dico  quod  sola  divina  essentia  est 
ratio  et  principium  cognoscendi  omnia  entia,  tam  rei 
quam  rationis,  ipsi  divino  intellectui,  ut  dixi  supe- 
rius. 

A<1  octavum  dico  quod  solum  concludit  quod 
exemplarisad  exemplatum  non  sit  relatio  realis;  sed 
quin  sit  relatio  rationis  non  probat.  Istam  autem 
solum  ponit  sanctus  Thomas  in  Deo,  respectu  crea- 
turoo  exemplatre,  ut  patet,  de  Veritate,  q.  3,  art.  2, 
ad  8um. 

Ad  nonum  dico  quod  illse  habitudines  non  sunt 
objecta  primo  cognita  a  Deo,  nec  sunt  preecognitie 
creaturis,  sed  consequuntur  actum  intelligendi  quo 
Deus  cognoscit  creaturam,  ut  bene  probat  prima 
ratiojam  soluta  ;  licet  ante  actum  divini  intellectus 
sint  in  divina  essentia,  ut  repra?sentati  per  eam; 
isti  enim  respectus  non  ob  aliud  ponuntur,  nisi  ad 
distinguendum  ideas.  —  Et  sic  patet  quod  illa  argu- 
menta  non  suntcontra  conclusionem ;  immo,  prseter 
conclusionem ;  vel  potius,  multa  eorum  sunt  pro 
declaratione  conclusionis. 

IV.  Ad  alia  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ea 

quce  tertio  loco  inducuntur,  dico 

Ad  primum,  quod  solum  probat  quod  illud  quod 
est  idea,  vel  rosa2,  aut  lapidis,  non  est  respectus,  nec 
includit  respectum,  sed  est  divina  essentia;  et  hoc 
conceditur.  Sed  non  prohat  quin  diffinitio  idese 
respectum  includat,  et  quin  nomen  ideae  sit  rela- 
tivum.  Immo,  nec  est  possibile  intelligere  aliquam 
rem  sub  ratione  ideae,  nisi  illa  res  intelligatur  cum 
habitudine  :  sicut  animal,  quod  est  genus,  non  est 
respectus,  nec  dicit  respectum ;  tamen  genus  dicit 
respectum,  et  animal,  dum  intelligitur  sub  ratione 
generis,  intelligitur  subrespectu,  scilicet  communi- 
tatis  ad  plures  species,  vel  praedicabilitatis  de  plu- 
ribus.  Licet  dici  posset  quod  idea  dupliciter  sumi- 
tur;  et  uno  modo  includit  respectum,  alio  modo 
non.  Et  ista  distinctio  potest  fieri  de  omni  relativo; 
nam  pater  potest  sumi  pro  Socrate,  et  sua  paterni- 
tate,  et  subjecto  paternitatis.  Dico  ergo  quod  idea 
formaliter  sumpta,  includit  respectum  intrinsece; 
sed  idea  denominative  sumpta,  non  includit  intrin- 
sece  respectum,  sed  fundat  illum.  Idea  formaliter 
sumpta,  dicit  constitutum  ex  divina  essentia  et  lali 
habitudine  ad  creaturam;  et  isto  modo  ideoa  sumptse, 
sunt  multaa  intrinsece,  nec  prsecognoscuntur  crea- 
turis,  quia  respeclus  ille  non  prsecognoscitur  suo 
termino.  Idea  autem  denominative  sumpta,  dicit  in 
recto  solam  divinam  essentiam,  et  in  obliquo  con- 
notat  respectum ;  et  isto  modo  idese  sunt  pnecognitse 
creaturis,  quantum  ad  illud  quod  dicunt  in  recto, 


nec  sunt  multae  quoad  principale  significatum,  sed 
solum  quoad  illud  quod  dicunt  extrinsece,  respe- 
clum  scilicet.  Sciendum  etiam  quod  ex  ratione  ideee 
non  solum  est  essentia,  et  respectus  ille;  immo 
mulla  alia,  quae  sunt  dicta  in  conclusionibus,  descri- 
bendo  ideam. 

Ad  secundum  dico  quod  illa  similitudo  est  ad 
propositum  nostrum.  Sicut  enim  respectus  non  est 
de  ratione  coloris,  est  tamen  dc  ratione  visibilis, 
cum  visibile  secundum  nomen  sit  relativum ;  ita 
etiam  respectus  imitabilitatis  non  est  de  ratione 
divinse  essentise,  est  tamen  de  ratione  ideae.  Idea 
enim  est  relativum  secundum  dici,  quia  significat 
absolutum  cum  respectu ;  sicut  hoc  quod  dico, 
bonum,  et  scientia,  et  potenlia,  ethujusmodi. 

Ad  tertium  et  quartum,  per  idem. 

§  4.   —  Ad  argumenta  contra  sextam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
facta  contra  sextam  conclusionem,  dicitur 

Ad  primum,  quod  illud  vocamus  intellectum  a 
Deo,  ad  quod  divinus  intuitus  terminatur,  sive 
primo,  sive  secundario;  unde  rosa  est  intellecta 
a  Deo,  et  est  objectum  secundarium,  et  secundum 
intellectum  divinrc  cognitionis.  Ista  enim  rosa 
materialis,  quse  divinum  intellectum  secundario  ter- 
minat,  est  vita  in  Deo,  non  secundum  suum  esse 
materiale,  nec  secundum  essentiam  suam  creatam, 
sed  secundum  suam  increatam  similitudinem,  quae 
est  divina  vita,  et  secundum  esse  quod  habet  in 
Deo,  quod  est  divinum  esse  et  vivere.  —  Et  cum 
dicit  arguens  se  probasse  quod  divinus  intuitus 
nullo  modo  terminatur  ad  res  extra ;  —  falsum  est; 
non  enim  valuit  sua  probatio. 

Ad  secundum  dico  quod  ea  quae  dicunturde  simi- 
litudine  rei,  possunt  dici  de  re  secundum  esse  quod 
habet  in  sua  similitudine,  et  econtra. 

Ad  tertium  dico  quod  esse  vitam  vel  vivens  non 
repugnat  lapidi  secundum  esse  quod  habet  in  arti- 
fice  primo. 

Ad  quartum  dico  quod,  licet  Aristoteles  dicat  lapi- 
dem  non  esse  in  anima,  tamen  ipse  dicit  animam 
esse  lapidem ;  cum  dicit  animam  quodammodo  esse 
omnia.  Et  ideo  primum  dictum  intelligit,  loquendo 
de  lapide  secundum  suum  esse  materiale;  secun- 
dum  clictum  fuit,  loquendo  de  lapide  secundum 
esse  quod  habet  in  intellectu.  Et  de  hoc  alias  fuit 
dictum,  in  materia  de  attributis,  dist.  8,  hujus 
primi.  —  Ad  confirmationem,  patet  per  idem. 

§  5.  —  Ad  argumenta  contra  septimam 
conclusionem 

I.  Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  argumen- 
tum  contra  septimamconclusionem,dicoquod  solum 


424 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


probat  quod  nihil  univocum  est  commune  Deo  et 
creaturae,  vel  esse  lapidis  in  propria  natura  et  esse 
Iapidis  in  Deo.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate, 
q.  4,  art.  6,  ad  5u,n,  sic  ait  :  «  Quamvis  non  sint 
unius  rationis  esse  creaturarum  in  Verbo  et  in  seipsis 
secundum  univocationem,  sunt  tamen  aliquo  modo 
unius  rationis  secundum  analogiam.  »  —  Haec  ille. 
—  Ex  quo  patet  quod  non  sola  vox  est  communis  illis 
duobus  esse ,  sed  aliqua  ratio.  —  Et  ad  improbatio- 
nem,  dico  quod,  si  homo  et  sua  similitudo  haberent 
eumdem  conceptum,  non  propter  hoc  esset  genus 
autspecies  respectu  illorum  duorum ;  quia  non  esset 
univocus.  Nam ,  secundum  quod  dicitur,  1 .  Contra 
Gentiles,  cap.  32,  dissimilitudo  esse  quod  habet 
domus  quae  est  in  arte,  et  quod  habet  domus  in 
materia,  tollit  univocationem.  Sic  in  proposito. 

II.  Ad  aliud  dutaium.  —  Ad  dubium  quod  ibi 
movebatur,  dico  quod,  cum  sanctus  Thomas  dicit 
quod  materia  impedit  ne  lapis  omnibus  modis  verius 
sit  in  Deo  quam  in  se,  etc,  per  materiam  intelligit 
non  solum  substantiam  quae  est  subjectum  formse 
substantialis,  immo  omne  quod  se  habet  loco  mate- 
rise,  ad  limitandum  esse  vel  formam  rei.  Quaelibet 
enim  natura  specifica  dicit  quamdam  naturam  gene- 
ris  per  differentiam  terminatam,  ita  quod  est  ibi 
aliquid  terminans  et  aliquid  terminatum ;  licet  illa 
duo  quandoque  sint  realiter  distincta,  quandoque 
autem  non,  secundum  quod  declarat  sanctus  Tho- 
mas,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  93,  et  1  p.,  q.  50, 
art.  2,  ad  lum.  Cum  igitur  in  qualibet  creatura  sit 
aliquid  potentiale  et  terminatum,  tam  in  corporali- 
bus  quam  in  spiritualibus  :  sicut  Deus  non  dicitur 
rosa,  quia,  licet  totam  perfectionem  ejus  in  se  prae- 
habeat,  tamen  de  ratione  rosae  ut  rosa,  est  quod 
habeat  esse  materiale,  quod  non  est  in  Deo;  ita  nec 
Deus  dicitur  angelus,  quia  de  ratione  angeli  est 
natura  potentialis  et  terminata,  quod  non  est  in 
Deo. 

Et  sic  patet  primus  articulus. 

ARTICULUS  II. 

AN  OMNIA,  SECUNDUM  SUAS  ACTUALES  EXSISTENTIAS, 
SINT  DEO  jETERNALITER  PILESENTIA 

A.  —  CONCLUSIO 

Quantum  ad  secundum  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  quidquld  agitur  in  loto 
decursu  lemporis,  <-st  prsesens  Deo  ln  (<>ia  ejus 
eeternitate. 

IstamconclusionemponitsanctusThomaSjl.Contra 
Gentiles,  cap.  66  :  «  Proportio,  inquit,  aeternitatis 
ad  totam  temporis  durationem,  est  sicut  proportio 


indivisibilis  ad  continuum;  non  (a)  quidem  illius 
indivisibilis  quod  est  terminus  continui ,  quod  non 
est  prsesens  cuilibetparti  continui ;  hujus  enim  simi- 
litudinem  habet  instans  temporis;  sed  ejus  iixlivisi- 
bilis  quod  est  extra  continuum,  et  (6)  cuilibet  parti 
continui,  sive  puncto  in  continuo  signato,  coexistit. 
Unde,  cum  tempus  motum  non  excedat,  eeternitas 
qua3  omnino  extra  motum  est,  nihil  temporis  est. 
—  Rursus  :  cum  eeterni  esse  nunquam  deficiat,  cui- 
libet  tempori  vel  instanti  temporis  praesentialiter 
adest  aeternitas.  Cujus  exemplum  est  utcumque  in 
circulo  videre  :  punctum  enim  in  circumferentia 
signatum,  etsi  indivisibile  sit,  non  tamen  cuilibet 
puncto  alii  secundum  situm  coexistit  simul,  ordo 
enim  situs  continuitatern  circumferentiye  facit;  cen- 
trum  vero  quod  est  extra  circumferentiam,  ad 
quodlibet  punctum  signatum  directe  oppositionem 
habet.  Quidquid  igitur  in  quacumque  parte  temporis 
est,  coexistit  eeterno,  quasi  preesens  eidem,  etsi 
respectu  alterius  partis  temporis  praeteritum  sit  vel 
futurum.  yEterno  autem  non  potest  aliquid  prsesen- 
tialiter  coexistere  nisi  toti,  quia  successionis  dura- 
tionem  non  habet.  Quidquid  igitur  per  totum 
decursum  (y)  temporis  agitur,  divinus  intellectus  in 
tota  sua  eeternitate  intuetur  quasi  praesens;  nec 
tamen  quod  in  quadam  parte  temporis  agitur,  sem- 
per  fuit  exsistens.  »  —  Heec  ille.  —  Et  capitulo 
sequenti,  scilicet  68,  dicit  quod  «  illa  quae  dicuntur 
futura  nobis,  non  sunt  divinae  essentiee  futura,  quae 
in  momento  seternitatis  exsistens,  ad  omnia  praesen- 
tialiter  se  habet  »;  —  et  quod  «  acternitas  non  se 
habet  ad  aliquod  tempus,  sicut  prcesens  ad  futu- 
rum  ». 

Item,  1  p.,  q.  14,  art.  13,  dicit  :  «  ^Eternitas  tota 
simul  exsistens,  ambit  totum  tempus;  unde  omnia 
quee  sunt  sub  tempore,  sunt  Deo  ab  aeterno  prae- 
sentia,  non  solum  ea  ratione  qua  habet  rationes 
rerum  apud  se  preesentes,  ut  quidam  dicunt,  sed 
quia  ejus  intuitus  fertur  super  omnia  ab  aeterno, 
prout  sunt  in  sua  preesentialitate.  »  —  Haec  ille. 

Item,  de  Veritate,  q.  2,  art.  12,  ponit  idem  : 
«  Ordo,  inquit,  divinae  cognitionis  ad  quamcumque 
rem,  est  sicut  ordo  preesentis  ad  preescns.  x>  —  Dicit 
ibi  etiam  quod  «  illud  quocl  futurum  est  rei  alteri 
cui  succedit  in  tempore,  Deo  qui  non  est  in  tem- 
pore,  sed  extra  tempus,  non  est  futurum  sed  prae- 
sens  ». 

Idem  ponit,  1.  Sentcnt.,  dist.  38,  q.  1,  art.  5  : 
«  Quamvis,  inquit,  tempus  sit  successivum ,  tamen 
aeternitas  preesens  est  omnibus  temporibus,  una,  sfl 
eadem,  et  indivisihilis,  ut  nunc  stans;  nec  aliquid 
est  futurum  respectu  ipsius,  sed  unum  respectu 
alterius.  » 


(a)  non.  —  nalura  Pr. 

(6)  et.  —  natura  cst  quad  Pr. 

(\)  dccursum.  —  discursum  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVI.   —   QU.*ESTIO   1. 


425 


Item,  de  Malo ,  q.  16,  art.  7,  dicit  quod  «  totus 
decursus  temporis,  et  ea  quse  per  totum  tempus 
aguntur,  proesentialiLer  et  conformiter  ejus  aspectui 
subduntur,  nec  aliquid  comparatur  ad  illum  sub 
ratione  proeteriti  vel  futuri  ». 

Item,  in  Compendio  theologise,  lib.  1,  cap.  133, 
dicit  quod  «  divina  seternitas  totum  decursum  tem- 
poris  sua  proescntialitate  attingit  et  ultra  transcen- 
dit  ». 

Item,  1  p.,  q.  57,  art.  3,  dicit  quod  «  divina 
ecternitas,  cum  sit  simplex,  toti  tempori  adest,  et 
ipsum  concludit  ». 

Item,  2.  Sentenl.,  dist.  7,  q.  2,  art.  2,  dicit  : 
«  Futurorum  preecognitio  in  seipsis,  solius  Dei  est, 
cui  ab  ;cterno  sunt  pnesentia.  » 

Ex  istis  omnibus  patetquod  intentiosancli  Thomee 
fuit  quod  omnia  futura,  et  omnia  preterita,  et  gene- 
raliter  quee  sunt,  vel  erunt,  aut  fuerunt,  sunt  ab 
eeterno  Deo  preesentia,  non  solurn  secundum  suas 
rationes,  _sed  secundum  suas  proesentialitates,  et 
actuales  exsistentjas ,  et  non  solum  in  esse  cognito, 
scilicet  quod  Deus  eeternaliter  viderit  rerum  actuali- 
tatem  et  preesentiam,  ita  bene  et  intuitive,  ac  si 
essent  preesentes.  Non  enim  solum  illud  intendebat, 
immo  quod  non  solum  intellectui,  sed  etiam  ejus 
eeternitati  essent  preesentia;  immo  non  essent  prae- 
sentia  a>ternaliter  intellectui,  nisiquia  sunt  preesentia 
eeternitati.  Ipse  enim  assignat  causam  quare  futura 
sunt  preesentia  intellectui  vel  divina*  cognitioni 
istam,  scilicet  quod  ieternitas,  qua  mensuratur  illa 
cognitio,  est  tota  simul  preesens  cuilibet  parti  tem- 
poris,  et  cuilibet  quod  fit  in  aliqua  parte  temporis. 

(Jualiter  autem  sit  intelligendum,  patet  tum  ex 
prsedictis,  tum  ex  dicendis  in  argumentorum  solu- 
tione  monstrabitur.  Imaginor  enim  primo,  quod 
nulla  creatura  preesens,  prieterita,  vel  futura,  sic  et 
isto  modo  fuit  preesens  Deo  eeternaliter,  quod  ipsa 
eeternaliter  fuerit  extra  DeuinJji_j-i_o^esse  creato^jel. 
_actuali  exsistentia,  aut  proesentialitate .  quod  idem 


est;  quia  solum  divinum  esse  vel  exsistere,  mensu- 
ratur  aeternitate,  ut  declaratum  est,  dist.  9.  Imagi- 
nor  secundo,  quod  nulla  creatura  praesens,  preete- 
rita,  vel  futura,  prsesens  fuerit  Deo  sic  et  isto  modo 
quod  in  omni  tempore  imaginabili  fuerit,  vel  etiam 
omni  tempore  creato  et  vero  quod  est  passio  primi 
motus,  sic  quod  simul  sit  in  tempore  quolibet  prae- 
senti,  preeterito,  et  futuro ;  Antichristus  enim  non 
fuit  Deo  preesens  tempore  Adee,  nec  Adaiu  fuit  Deo 
preesens  tempore  Anticbristi,  nec  mundus,  aut 
ccelum,  tempore  imaginato  ante  mundi  creationem, 
immo  nulla  creatura  est,  fuit,  aut  erit,  quee  fuit 
ante  tempus,  aut  ante  primum  instans  temporis. 
Tertio  imaginor  quod  quoelibet  creatura  sic  et  isto 
modo  fuit  Deo  preesens  oeternaliter,  quod  attingitur 
a  Deo  in  tota  sua  eeternitate.  Imaginemurenim  tem- 
pus  istud  quod  consequitur  motum  cceli,  et  est  tem- 
pusreale.  Imaginemur  etiam  infinitum  tempus  pree- 


cessisse  istud  reale  tempus,  et  infinitum  tempus 
sequi  istud  productum  tempus.  Hoc  imaginato  et 
concepto,  concipitur  infinita  duratio  in  ante  et  post. 
/Eternitas  autem  diviua  debet  concipi  per  modum 
cujusdam  indivisibilis  simplicissimi  illi  iufinitee 
durationi  aequivalentis.  Et  sic  illa  successiva  duratio 
simul  attingeret  totum  motum  coeli  inlinitum  in 
ante  et  post,  secundum  imaginationem  Aristotelis, 
et  pars  illius  paitem  motus,  et  futura  futuram,  prse- 
terita  preeteritam ,  et  totalis  duratio  totalem  motum 
simul.  Ita  divina  eeternitas,  quoe  est  indivisibilis  et 
simul  tota,  omnes  partes  coeli,  et  temporis,  quod 
secundum  veritatem  est  finitum,  simul  attingit,  et 
totalem  illam  infinitam  durationem  imaginatam 
attingeret,  si  esset,  et  consequenter  omnia  facta  in 
ejus  partibus;  non  autem  talis  est,  proesertim  infi- 
nita  in  ante ;  nec  in  post,  loquendo  de  tempore  con- 
tinuo  mensurante  motum  cceli,  sed  forte  tempus 
discretum,  mensurans  cogitationes  spirituum,  est  in 
post  infinitum,  et  ideo  eeternitas  actu  attingit  omne 
instans  temporis  discreti  tam  preesens,  tam  preeteri- 
tum,  quam  futurum  non  successive,  ita  (oc)  quod 
nunc  attingat  istud,  nunc  illud  instans,  sed  simul. 
Illa  autem  quae  nec  sunt,  nec  erunt,  nec  fuerunt, 
non  attingit;  sed  si  quandoque  futura  essent,  ea  in 
tota  sua  oeternitate  attigisset;  sicut  anima,  quee  est 
indivisibilis  exsistens,  attingit  omnem  partem  cor- 
poris  extensi  compositi  et  divisibilis,  non  successive, 
sed  simul ;  et  Deus  sua  immensitate  attingit  omnem 
locum  simul,  licet  loca  ab  invicem  distent;  et  cen- 
trum  ocque  distat  et  seque  assistit  omni  puncto  cir- 
cumferentioL1,  licet  illa  puncta  ab  invicem  distent,  et 
non  omnia  puncta  omnibus  oeque  preesentia  sint. 
Istud  etiam  per  objectorum  responsa  patebit. 

B.  —  OBJECTIONES 

Arguitur  igitur  contra  istam  conclusionem  (apud 
Aureolum,  dist.  36,  q.  1,  art.  1). 

Primo  sic.  Sicut  Deus  est  formaliter  eeternus,  ita 
formaliter  immensus.  Sed  propter  suam  formalem 
immensitatem,  non  coexsistit  locis  non  exsistenti- 
bus,  sed  solum  locis  exsistentibus.  Ergo  nec  propter 
suam  icternitatem ,  coexsistit  partibus  temporis  non 
actualiterexsistentibus,  sed  proesentibus  solum. 

Secundo.  Quia  impossibile  est  relationem  realem 
esse  sine  exsistentia  extremorum.  Extremum  autem 
alterum,  scilicet  creatura  futura,  omnino  nihil  est 
in  se,  alias  creari  non  posset.  Quare  respectuin  realis 
coexsistentioe ,  vel  preesentialitatis  ad  Deum,  non 
poterit  fundare. 

Teriio.  Quia  si  res  secundum  esse  exsistentia', 
hoc  modo  sunt  eeternitati  preesentes,  sequitur  quod 
non  esse  creaturec  non  preecessit  duratione  ipsius 
esse;  et  per  consequens,  creari  non  posset   :  quia 


(x)  ita. 


Om.  Pr. 


426 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


jam  exsistens  in  actu,  respectu  suse  caus;o,  videlicet 
virtutis  causativse,  causari  non  potest;  illud  enim 
quod  jam  est,  rursus  fieri  non  potest,  ut  patet, 
1.  Physicorum  (t.  c.  76). 

Quarto  sic.  Nulla  realis  relatio  ponenda  est  in 
Deo,  in  ordine  ad  creaturam.  Sed  praesentia  ad  tem- 
pus  aliquod,  importat  relationem  ad  ipsum  ;  prae- 
sens  enim  dicitur  alicui  praesens.  Igitur  non  potest 
dici  quod  Deus  sit  durationi  temporis  coexsistens  per 
modum  pn3csentialem.  —  Et  si  dicatur  quod  relatio 
praesentialitatis  est  ex  parte  creatura,  et  ita  dicitur 
prassens  non  relatione  quae  est  in  se,  sed  relatione, 
quae  est  in  creatura,  sicut  Deus  dicitur  Dominus, 
quia  habet  creaturam  servam  ;  —  non  valet  utique  : 
quia  praesentia  est  relatio  aequiparantiae,  sicut  ami- 
citia ;  unde  non  potest  poni  quod  creatura  sit  Deo 
praesens,  quin  etiam  e  converso  Deus  sit  sibi  prae- 
sens. 

Quinto.  Prsesentia  est  relatio  simultatis  fundata 
vel  super  unitate  durationis,  vel  super  unitate  situs  : 
super  unitate  durationis  quidem,  sicut  ea  qure  sunt 
in  eodem  nunc,  simultanea  et  praesentia  dicuntur; 
super  unitate  autem  situs  fundatur,  cum  corpus 
attingens  aliud  dicitur  sibi  prsesens.  Sedmanifestum 
est  quod  Deus  nec  situm,  nec  nunc  durationis  habet, 
immo  nec  durationem  formaliter,  ut  alias  probatum 
est;  quia  omnis  duratio  est  formaliter  quaedam 
distensio  prioris  et  posterioris,  vel  terminus  illius 
distensionis,  et  ita  tempus,  vel  nunc  temporis,  de 
quibus  constat  quod  non  competunt  Deo  (<x).  Ergo 
non  potest  dici  quod  Deus  sit  praesens  alicui  tem- 
pori,  immo  abstraliit  ab  omni  praesentialitate  tali. 

Sexto.  Talis  est  entitas  divinitatis  et  tam  abstracta, 
qualiter  et  quantum  abstracta  esset  liumanitas,  si 
poneretur  subsistere  in  (6)  tanla  abstractione  in 
quanta  est  bumanitas  dum  concipitur  simpliciter, 
vel  bomo.  Sed  manifestum  estquod  humanitas  sim- 
pliciter,  non  est  nisi  humanitas  solum,  secundum 
Avicennam;  et  si  poneretur  subsistens,  abstrahere- 
tnr  a  loco,  et  situ,  et  tempore,  et  coexsistentia  cum 
eisdem,  sicut  Plato  ponebat  ideas  nusquam  esse,  et 
aunquam  esse,  ut  patet,  3.  Physicorum.  Ergo  Deus 
iniii  est  uisi  divinilas  tantum  ,  subsistens  ,  abstracta 
ab  omni  loco,  et  situ,  ct  lempore,  ac  praesentia  cum 
eisdem. 

Septimo.  Gommenlator  dicit,  2.  Mctaphysicse , 
commentol5,  quod  in  aliquibus  hominibus  domi- 
natur  virtus  Imaginativa  super  cogitativam,  et  ideo 
non  possunl  credere  aliqua  entia  esse  non  corpora, 
nec  iu  loco,  nec  in  Imipore;  et  hoc  accidit  multis 
studentibus  in  philosophia.  Kl  commentator  in  libro 
de  Causis,  super  2!>  propositione,  dicit  quod  sub- 
stantia  simplex  est  stans  peressentiam  suam,  quia 
in st  nisi  in  iion  tempore,  et  quia  est  altior  el 


(a)  Dco.  —  Om.  Pi 
n.  —  et  Pr. 


superior  omni  tempore.  Sed  ista  vera  non  essent,  si 
Deus  haberet  praesentialitatem  ad  tempus,  aut  assis- 
teret  ipsi  nunc  temporis ;  quod  enim  impossibile  sit 
aliquibus  concipere  entitatern  aliquani  simpliciter 
abstractam  ab  omni  durativa  distensione,  etab  omni 
coexsistentia,  in  durando,  cum  tempore,  hoc  est 
quia  virtus  imaginativa  dominatur  in  eis.  Et  simili- 
ter,  Deus  non  esset  substantia  stans  per  essentiam 
suam,  altior  tempore,  si  intelligeretur  simul  durare 
cum  tempore,  vel  sibi  coexsistere  duratio  per  quam- 
dam  praesentialitatem  :  quia  prsesentialitas  dicit 
simultatem ,  simultas  vero  dicit  quamdam  unitatem 
alicujus,  secundum  quod  sunt  simul  aliqua  simul- 
tanea.  Et  per  consequens,  non  erit  Deus  aliquid 
altius  tempore,  stans  per  essentiam  suam  et  per 
seipsum,  nisi  abstrahat  ab  omni  simultate  et  coexsi- 
stentia  cum  tempore.  Igitur  omnino  abstrahit  ab  ea. 

Octavo.  Coexsistere  ipsi  nunc  temporis,  est  esse 
simul  cum  nunc  temporis.  Sed  constat  quod  Deus 
nullo  modo  est  simul  cum  nunc  temporis.  Omnia 
enim  quae  sunt  simul,  sunt  in  aliqua  una  mensura 
simul,  scilicet  :  vel  in  uno  loco,  vel  in  uno  tempore, 
aut  in  una  aliqua  duratione.  Non  autem  est  aliqua 
una  duratio,  quae  claudat  et  mensuret  nunctemporis 
et  esse  Dei.  Ergo  nihil  est  dictu,  quodessentiadivina 
coexsistat  illi  nunc  vel  isti,  aut  quod  sit  simul  cum 
isto  vel  sibi  praesens.  —  Et  si  dicatur  quod  imaginabi- 
tur  unum  nunc,  in  quo  sunt  simul  esse  divinum  et 
illud  nunc  temporis;  —  non  valet  :  tum  quia  illud 
nunc  (a)  esset  etiam  simul  cum  nunc  temporis,  et 
ita  oportebit  imaginari  aliud  nunc  in  quo  sint  simul, 
et  procedeturin  infinitum  ;  tum  quia  impossibile  est 
imaginari  aliquam  mensuram  aut  aliquod  nunc  com- 
mune  ipsi  esse  divino  et  ipsi  nunc  temporis,  alioquin 
divina  essentia  caderet  sub  mensura  imaginabili  a 
nobis;  quod  est  impossibile:  quia,  pari  ratione,  esse 
divinum  claudi  posset  sub  nunc  temporis,  quod 
inimaginabilissimum  (6)  est. 

Nono.  Illi  non  potest  aliquid  coexsistere,  aut  simul 
cum  eo  esse,  quod  non  proprie  exsistit  (y)  in  aliquo 
nunc,  nec  in  aliqua  mensura  durativa,  aut  in 
aliqua  duratione,  quod  non  durat,  sed  est  tantum- 
modo  mensura  durantium,  et  ratio  quod  aliqua  simul 
sint.  Sed  nunc  temporis  est  hujusmodi;  non  enini 
durat,  sed  est  duratio  seu  mensura  indivisibilis 
eorum  quae  durant,  et  est  ratio  quod  aliqua  siut 
siniul,  utpote  illa  quae  mensurantur  et  clauduntur 
sub  illo  :  dicuntur  enim  simul,  quaecumque  sunt  in 
eodem  nunc.  Ergo  impossibile  est  quod  ipsum  nunc, 
cum  aliquo  sit  simul.  Non  enim  durat, sed  esl  dura- 
lio.  Si  quidem  enini  duraret,  in  alio  nunc  duraret, 
et  illud  in  alio,  et  sic  in  infinitum.  Unde  dici  non 
potest  quod  Deus  coexsistit  ipsi  nunc  temporis, 


(a)  nunc.  —  nec  Pr. 

{(;)  inimaginabilistimum.  —  imaginabilissimum  Pr, 

(y)  a  verbo  aut  Bimul  usquc  ad  cssistit.  om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVI.  —   QU,£STIO   1. 


427 


potius  rebus  qucc  mensurantur  ipso  nunc.  Sed  I 
neque  hoc  dici  potest ;  quia  quee  coexsistunt  rebus 
quas  sunt  nunc,  non  propter  aliud  coexsistunt,  nisi 
quia  et  ipsa  sunt  in  isto  nunc ;  esse  auteni  divinum 
non  continetur  sub  hoc  nunc,  immo  penitus  abstra- 
hit  al>  illo,  et  per  consequens  ab  omni  simultalc  et 
coexsistentia  cum  eodem. 

Decimo.  Si  quod  magis  videretur  inesse,  non 
inest,  nec  illud  quod  minus.  Sed  magis  videretur 
quod  eeternitas  coexsisteret  precsonti  lempori  proe- 
sentialiter  et  simvdtanee  quam  pneterito  vel  futuro; 
quia,  cum  preesens  aliquid  actualiter  sit,  preeteri- 
tum  autemjam  non  sit,  futurum  autem  nondumsit, 
patet  quod  preesens  magis  habet  rationem  attingibi- 
lis.  Sed  manifestum  est  quod  Deus  sua  eetemitate 
non  attingit,  coexsistendo ,  preesentialiter  et  simul- 
tanee,  tempus  preesens,  immo  totaliter  abslrahit, 
nec  habet  coordinationem  cum  ipso.  Ergo  impossi- 
bile  est  quod  hoc  modo  tempus  futurum  vel  preete- 
ritum  attingat. 

Undecimo  sic.  Impossibile  est  aliquod  attingil)ile, 
esse  continuum  et  divisibile,  quantumcumque  attin- 
gens  sit  indivisibile,  quin  attiugentia  ipsa  sit  divisi- 
bilis  et  continua;  verbi  gratia  :  si  punctus  attingeret 
continuum  et  moveretur  super  ipsum,  et  hoc  pone- 
retur  possibile,  non  dubium  quod  omnino  alia  erit 
attingentia  qua  coexsisteret  primee  parti  continui,  ab 
illa  qua  coexsisteret  alteri  parti ;  et  similiter  centrum, 
quod  dicitur  preesens  cuilibet  puncto  circumferen- 
tiee,  non  dubium  quod  per  aliam  lineam  attingit 
aliud  punctum.  Et  ratio  hujus  est,  quia  attingentia 
vel  precsentialitas  apprehenditur  per  modum  habi- 
tudinis  mediantis  inter  attingens  et  attactum  ;  habi- 
tudo  autem  multiplicatur,  ratione  alterius  extrenio- 
rum  ;  et  ideo  impossibile  est  quod  attactum  multipli- 
cetur  secundum  partes,  quin  attingentia  pariter  (a) 
multiplicetur;  nam ,  inter  punctum  indivisibile,  et 
multa  alia  puncta  ad  invicem  disparata,  impossi- 
bile  est  lineam  unicam  mediare.  Sed  constat  quod 
decursus  illius  temporis  est  divisibilis  et  continuus. 
Ergo,  quantumcumque  eeternum  sit  indivisibile, 
non  poterit  attingere  totum  decursum  temporis  una 
attingentia  simplici ;  immo  necessario  continua  et 
divisibili.  Hocautem  est  impossibile;  quia,  vel  esset 
permanens  ista  attingentia  secundnm  omnes  partes, 
et  hoc  esse  non  potest,  quia  tunc  habitudo  permane- 
ret,  termino  non  manente ;  aut  erit  successiva  secun- 
dum  omnes  partes,  et  sic  Deus  in  attingendo  succe- 
det,  nec  erit  totum  simul  eeternum,  nec  actualiter 
attingens;  cujus  oppositum  tu  ponis.  Ergo  poni  non 
potest  quod  aeternitas  actualiter  totum  tempus, 
coexsistendo ,  attingat. 

Duodeciino.Sicreaturoefutureeaetucoexsistuntoeter- 
nitati,  aut  ista  coexsistentia  quoe  est  habitudo  media, 
et  relatio  creaturee  ad  Deum,  mensuratur  eeternitate. 


(a)  a  verbo  multiplicetur  usque  ad  pariter,  om.  Pr. 


aut  proesenti  tempore,aut  futuro.  Sed  non  eeterni- 
tate;  cum  talis  relatio  sil  quoedam  creatura.  Nec 
praesenti  tempore;  quia  illa  relatio  non  esset  nisi 
praesentium ,  cum  ejus  fundamentum  nondum  sit, 
siilicet  creatura.  Nec  futuro;  quia  quod  futurum 
est,  aclu  non  est,  et  per  consequens,  per  hnjusmodi 
coexsistentiam ,  quoe  actu  non  est,  creatura  Deo  non 
coexsistit  eeternaliter. 

Decimotertio.  Non  magis  una  creatura  est  Deo 
praesens  quam  alia.  Sed  creatio  passiva,  est  quoedam 
creatura ;  quee  tamen,  si  futura  est,  non  est  actu 
proesens  Deo;  alioquin,  creatio  animee  Antichristi, 
quae  virtuti  creativoc  aliquando  conjuncta  erit,  eidem 
virtuti  preesentialiter  esset  conjuncta,  et  per  conse- 
quens,  animam  Antichristi  crearet;  quod  omnino 
dici  non  potest.  Igitur  nulla  creatura  futura,  actua- 
liter  habet  simultatem  cum  Deo. 

Decimoquarto.  Dicta  de  Deo  ex  tempore  (oc),  non 
insunt  sibi  ab  ;eterno;  non  enim  ab  eeterno  creavit. 
Sed,  si  praesentia  diceret  simultatem  aliquam,  non 
dubium  quod  relatio  simultatis  esset  realis  ex  parte 
ereaturae,  et  rationis  ex  parte  Dei ;  et  per  conse- 
quens,  non  erit  nisi  nova  denominatio,  dicta  de  Deo 
ex  tempore,  quia  ex  positione  actuali  ipsius  crea- 
turee  et  relationis  realis  exsistentis  in  creatura.  Ergo 
non  potest  attribui  Deo  aeterno  preesentialitas  rationis 
ad  creaturam  futuram.  —  Heec  ille. 

Decimoquinto,  arguitur  per  argumentum  factum 
in  principio  queestionis.  Illud  quod  in  se  nullo  modo 
exsistit,  nulli  coexsistit,  cum  coexsistere  preesuppo- 
nat  esse.  Sed  constat  quod  futura  nullo  modo 
exsistunt  in  se.  En>o  nec  coexsistunt  eeternitati. 

C.  —  SOLUTIONES 

Ad  primum  istorum,  dicitur  quod  non  est  simile 
de  immensitate  respectu  locorum ,  et  de  seternitate 
rcspectu  temporum ;  quia  eeternitas,  in  Deo,  conse- 
quitur  esse  actuale  divinitatis  et  ejus  exsistentiam, 
quee  eequipollent,  in  durando,  infinitee  durationi  suc- 
cessivee,  si  esset  et  mensuraret  infinita  esse  et  infi- 
nitas  exsistentias  partibiles  sibi  invicem  succedentes. 
Et  ideo,  sicut  infinitum  tempus,  mensurans  infmi- 
tum  tnotum ,  simul  attingeret  quamlibet  partem 
motus,  licet  non  omnes  partes  illius  motus  aut  tem- 
poris  simul  essent,  necnon  et  attingeret  omnia  facta 
in  illo  tempore;  ita  eeternitas,  quee,  indivisibilis  et 
simplicissima  exsislens,  illi  infinitee  durationi  et 
infinito  tempori  eequipollet  in  durando,  simul  attin- 
git  omnia  quee  in  toto  infmito  motu  rerum  succes- 
sive  aguntur.  Secl  immensitas  divina  non  dicit  attin- 
gentiam  alicujus  successionis,  nec  aliquid  eequiva- 
lens  alicui  infinito  successivo  ;  sed  dicit  aliquid  nullo 
modo  terminatum,  et  ideo  non  oportet  quod  Deus, 
per  suam  immensitatem,  attingat  loca  quee  non  sunt, 


(a)  tempore.  —  parte  Pr. 


428 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


eisdem  inexsistendo,  sicut  per  suam  seternitatem 
attingit  omnem  mensuram  possibilem,  eidem  coexsi- 
stendo  vel  assistendo ;  vel  saltem  omnem  mensuram 
successivam  attingit,  simul  cuilibel  parti  ejus  pra> 
sentialiter  assistendo;  sicut  tota  dies  simul  attingit 
totum  rnotum  unius  circulationis  ccelestis,  et  totale 
tempus,  a  principio  mundi  usque  ad  finem,  illud, 
inquam  (a)  tempus  totale  simul  sumptum,  simul 
motum  primum  totaliter  attingit,  praesentialiter 
coexsistendo  toti  motui  primi  mobilis,  et  cuilibet 
ejus  circulationi ,  et  parti  illius  motus,  licet  parte 
praeterita  attingat  partem  motus  praeteritam,  etfutura 
futuram.  Ita  Deus  sua  indivisibili  aeternitate,  sirnul 
lotum  illum decursum  attingit,  et  ultra  excedit. 

Ad  secundum  dico  quod  creatura  quae  futura  est, 
non  fundat  relationem  realem  ad  aeternitatem ,  pro 
illa  parte  temporis  pro  qua  nondum  estactu,  sed 
pro  illa  pro  qua  actu  est  et  non  exspectatur  futura; 
sicut  Antichristus  non  fnndat  relationem  prsesentia- 
litatis  ad  Deum  pro  tempore  quo  Adam  fuit,  vel  ego 
sum,  sed  pro  tempore  quo  erit.  Non  igitur  habet 
relationem  realem  ad  Deum ,  dum  nihil  est,  scilicet 
in  isto  nunc  quo  loquimur,  sed  dum  actualiter  est. 
Nec  mireris,  si  dico  quod  Antichristus  est  in  tem- 
pore  illo  quod  mihi  est  futurum,  vcl  quod  Adarn  est 
in  lempore  illo  quod  mihi  est  praeteritum;  cum  ly 
esl  denotat  tempus  praesens  locutionis  secundum 
communem  acceptionein.  Nam  in  praedictis  locu- 
tionibus,  ly  est  accipitur  generaliter  pro  est,  fuit,  et 
erit,  sicut  cum  dicimus  :  prima  pars  motus  est  in 
prima  parte  temporis,  et  ultima  in  ultima.  Partes 
enim  temporis  possunt  considerari  in  ordine  ad 
tolum  tenipus,  ut  ad  •unum  continuum  et  totum 
quoddam  ex  partibus  constitutum ;  et  secundum 
istam  considerationem ,  quaelibet  pars  dicitur  esse 
tam  proesens,  quam  praeterita,  quam  futura,  in 
respectu  scilicet  ad  totum,  cujus  sunt  partes  consti- 
luentes  illud.  Potest  etiani  considerari  una  pars  in 
ordine  ad  aliam  ;  el  sic  non  dicimus  quod  duse  sunt 
simul,  sed  una  est  prior,  alia  posterior;  et  una  dici- 
tur  esse,  alia  vero  non  esse,  sed  fuisse,  vel  nondum 
esse ;  sicut  omnes  dies  mensis  dicuntur  esse,  per 
comparationem  ad  totum  mensem,  qui  ex  illis  com- 
ponitur;  sed  prima  septimana,  comparata  ad  ulti- 
mam,  vel  prima  dies  ad  ultimam,  non  simul  exsi- 
slnnt;  immo  si  dicatur  una  esse,  alia  dicetur  non 

\<i  tertlum  oegatur  consequentia  ibi  facla.  Licet 
enim  Antichristus  sil  Deo  praesens,  et  attingatur  ab 
aeternitate,  non  sequitur  ex  hoc  quin  ejus  non  esse 
praecedat  illius  esse.  Nam,  pro  isto  nunc  quo  loqui- 
iinir,  Antichristus  habel  non  esse;  in  nunc  vero 
sequenti  istud,  habet  esse.  Deus  autem  non  attingit 
ejus  esse,  pro  isto  instanti  quo  loquimur,  sed  pro 
alio;  nec  ejus  creatio  est  in  actu  conjuncta  virtuti 

(a)  inquam.  —  inquantum  Pr, 


causativae  pro  isto  instanti,  sed  pro  alio.  Tamen 
utrurnque  nunc,  tam  illud  in  quo  Antichristus  est, 
quam  illud  in  quo  non  est,  est  Deo  praesens. 

Ad  quartum  negatur  minor,  scilicet  quod  prsesen- 
tia  Dei  ad  creaturam ,  sit  ex  parte  Dei  relatio  realis ; 
sed  est  (a)  tantum  rationis ;  ex  parte  vero  creaturae, 
est  realis.  —  Et  ad  replicam,  dico  quod,  licet  prae- 
sentialitas  sit  relatio  aequiparantiaj,  non  tameh  opor- 
tet  quod  ex  utraque  parte  sit  realis ;  sicut  patet  de 
similitudinc  Dei  ad  creaturam,  et  e  converso,  et  de 
distinctione  Dei  a  creatura. 

Ad  qiiintum  negatur  minor.  Deo  enim  convenit 
duratio,  ut  alias  (dist.  9,  art.  2)  dictum  est  et  ad 
rationes  arguentis  responsum.  Quarum  una  est, 
quod  omnis  duratio  dicit  distensionem.  Istud  autem 
fuit  negatum  de  duratione,  prout  conceditur  in  divi- 
nis,  licet  in  creaturis  sit  verum ;  nam  non  univoce 
dicitur  duratio  hic  et  ibi ;  sicut  nec  sapientia,  quae 
est  in  creatis  qualitas,  sed  in  Deo  est  substantia. 
Quomodo  autem  Dei  et  creaturoe  sit  una  duratio, 
dicetur  post. 

Ad  sextum  dico  quod  solum  concludit  quod  divi- 
nitas  abstrahit  a  loco,  et  situ,  et  a  tempore ;  sed  non 
quod  abstrahat  a  concomitantia  temporis.  Nec  Plato 
sic  abstraxit  ideas ;  sed  solum  a  loco,  et  tempore,  et 
indigentia  eorumdem.  Secundum  enim  quod  dicit 
sanctus  Thomas,  super  Boetium,  de  Trinitate, 
q.  5,  art.  2,  quod  aliqua  res  sit  (6)  in  tempore,  hoc 
habet  quia  est  localiter  mobilis ;  quod  autem  sit 
mobilis  localiter,  aut  quod  sit  in  loco,  habet  quia  (y) 
habet  materiam  designatam  sub  certis  dimensioni- 
bus.  Cum  ergo  illa2  ideae,  secundum  Platonem, 
omnino  abstraherent  a  materia,  nihil  mirum  si 
Plato  abstraxit  eas  ab  hic  et  rrunc.  Non  oportuit 
autem  quod  abstraheret  a  concomitantia  eorum,  sci- 
licet  loci  vel  temporis. 

Ad  septimum  similiter. 

Ad  octavum  negatur  minor,  ad  sensum  quo  debet 
sumi  sub  majore.  Debet  enim  sic  sumi  :  quia  esse 
Dei  et  creatura  in  nulla  una  mensura  sint  siinul ;  et 
non  quod  nulla  eadem  mensura  claudantur.  Si  enim 
major  illo  modo  intelligeretur,  scilicet  quod  nulla 
duo  sunt  simul  duratione,  nisi  una  mensura  clau- 
dantur,  major  non  irnmerito  negaretur.  Dico  ergo 
quod  Deus  et  creaturae  sunt  in  una  et  eadem  men- 
sura  durationis.  Sicut  enim  dicit  sanctus  Thomas, 
1.  Sentent.,  dist.  19,  q.  2,  art.  2,  ad  lum  :  «  Non 
est  idem  nunc  aeternitatis,  temporis  el  sevi.  Et 
quando  dicitur  :  quando  motus  est ,  angelus  est,  ef 
Deus  est,  potest  significari  triplez  nunc  :  vel  nunc 
aeternitatis,  vel  nunc  aevi,  vel  temporis.  Si  igitur 
significatur  nunc  temporis,  tunc  dicitur  esse  motus 
in  illo,  sicut  in  propria  mensuia  :  angelus  autem  et 


(a)  est.  —  Oin.  Pr. 
(6)  sit.  —  Oiu.  IV. 
(y)  quia.  —  (juod  Pr. 


DISTINCTIO  XXXVI. 


QU^ISTIO    1. 


429 


Deus,  non  secundum  mensurationis  rationem,  sed 
magis  secundum  quamdam  concomitantiam ,  prout 
seternitas  et  aevum  et  tempus  simul  sunt,  nec  sibi 
deficiunt.  Si  autem  significatur  nunc  seternitatis , 
tunc  dicitur  Deus  esse  in  illo,  sicut  in  mensura  pro- 
pria  et  adsequata ;  angelus  autem  et  motus  sicut  in 
mensura  excedenti.  Si  autem  significatur  nunc  sevi, 
respondet  angelo  sicut  mensura  adsequata,  et  Deo 
secundum  concomitautiam,  et  motui  sicut  mensura 
excedens.  »  —  Hsec  ille  in  forma.  —  Et  art.  1 ,  ad 
2um,  sic  ait  :  «  In  omnibus  illis  in  quibus  invenitur 
diversa  ratio  mensurandi,  oportet  diversas  mensu- 
ras  esse  proprias;  non  enim  eodem  mensuratur 
panis  et  vinuin.  Unde,  cum  diversa  ratio  mensu- 
randi  sit  in  diversis  actibus,  oportet  quod  respon- 
deant  eis  diversse  mensurae.  Verumtamen  una  earum 
potest  ordiuari  ad  aliam,  sicut  ad  primam  mensu- 
ram  et  excedentem.  Unde,  sicut  divinum  esse  est 
mensura  omnis  actus,  ita  seternitas  est  mensura 
omnis  durationis,  excedens  tamen  et  non  coaequata. 
Sed  prseter  hoc,  oportet  babere  alias  proprias  men- 
suras,  propter  diversos  modos  mensurandi.  »  — 
Hsec  ille.  —  Ex  istis  autem  patel  quid  dicendum. 

Ad  nonum  dico  quod,  sicut  statiui  allegavi,  seter- 
nitas  est  mensura  omnis  durationis,  non  solum 
omnium  rerum  durantium  per  illas  durationes.  Et 
ideo  dico  quod  nunc  temporis,  vel  ipsum  tempus, 
licet  sint  durationes  motuum  et  mobilium ,  et  forte 
non  durent  proprie,  de  quo  non  curo,  tamen  pos- 
sunt  dici  simul  cum  Deo ;  quia  sunt  in  eadem  men- 
sura,  quse  est  omnium  prima. 

Ad  decimum,  patet,  ex  dictis,  quod  minor  est 
falsa. 

Ad  undecimum  negatur  major,  loquendo  de  attin- 
gentia  ex  parte  attingentis  indivisibilis.  Dico  enim 
quod ,  licet  attingentia  sit  diversa  ex  parte  puncto- 
rum  quse  sunt  in  circumferentia,  tamen,  ex  parte 
puncti  centralis,  non  est  diversa,  sed  unica ;  nam  et 
lineaequse  protrahuntura  centro  usque  ad  punctacir- 
cumferentise,  nullam  distinctionem  habent  in  puncto 
centrali,  immo  omnes  uniuntur  in  eo;  sed  quanto 
plus  ab  eo  recedunt,  tanto  ab  invicem  distant,  et 
quanto  plus  accedunt  ad  punctum,  minus  distant. 
Et  cum  dicitur  quod  attingentia  concipitur  ut  habi- 
tudo,  conceditur.  Sed  cum  ulterius  dicitur  quod 
habitudo  multiplicatur  ratione  extremorum,  istud 
fuit  seepe  negatum.  Aliquid  enim  potest  referri 
unica  relatione  secundum  numerum,  ad  multos 
terminos ;  sicut  pater  eadem  paternitate  ad  multos 
filios.  Relatio  enim  non  multiplicatur,  nisi  multi- 
plicata  materia  ejus  in  subjecto,  scilicet  multiplicato 
fundamento.  Et  quia  puncta  centri  per  idem  funda- 
mentum  fundant  praesentiam  ad  omnia  puncta  cir- 
cumferentiae,  sed  non  econtra,  ideo  attingentia  vel 
prcesentia,  ex  parte  ejus,  est  unica;  sed  ex  parte 
punctorum  circumferentiae,  est  multiplex.  Idern 
dico  de  praesentialitate  animae  ad  multa  membra ;  et 


Dei  ad  omnes  partes  temporis.  Illa  enim  prcesentia, 
ex  parte  Dei,  non  fundatur  in  diversis  partibus 
aeternitatis,  sed  in  tota  eclernitate.  Vel  potest  dici 
quod  si  attiugentia  nominet  habiludinem,  tunc  con- 
cedi  polest  quod  illa  allingentia  est  multiplex, 
secundum  multiplices  attingentias  ex  parte  creatu- 
rarum  cooppositas  attingentiis  ex  parte  Dei.  Tunc, 
cum  quacritur  :  an  quselibel  pars  illius  attingentiae, 
ex  parte  Dei  sit  permanens ;  —  dico  quod  non  sic 
permanet  quod  sit  in  diversis  temporibus.  Attin- 
gentia  enini  qua  attingilur  dies  ista,  non  erit  cras, 
nec  fuit  heri ;  sed  dicitur  tarnen  permanens,  respe- 
ctu  fundamenti  sui ;  quia  totam  aeternitatem  conco- 
mitatur  et  non  partem  ejus;  et  sic  ejus  permanen- 
tia  atlenditur  non  ex  parte  teinporis,  sed  ai'ternitatis. 
Nec  sequitur  quod  Deus  attingat  successive,  ex  parle 
sui,  sed  quod  attingit  successiva  et  per  attingentias 
successivas,  ex  parte  termini,  non  autem  ex  parte 
fundamenti. 

Ad  duodecimum  dico  quod  coexsistentia  Anti- 
christi  ad  Deum ,  est  habitudo  realis,  et  mensuratur 
eadem  mensura  qua  Antichristus,  scilicet  tempore, 
tanquam  mensura  adsequata  et  propria,  sed  aeterni- 
tate  tanquam  mensura  superexcedente.  Si  autern 
loquamur  de  coexsistentia  Dei  ad  Antichristum , 
quse  est  habitudo  seu  respectus  rationis;  —  dico 
etiain  quod  proprie  non  habet  mensuram  ;  sed ,  si 
habet,  dico  quod  eadem  mensura  mensuratur,  qua 
coexsistentia  alia  sibi  opposita,  scilicet  Antichristi 
ad  Deum.  Et  cum  dicit  arguens  quod  illud  quod 
futurum  est,  non  est  actu,  etc. ;  —  dico  quod  illud 
quod  futurum  est,  non  est  actu,  per  comparatio- 
nem  ad  mensuram  cui  illud  dicitur  futurum.  Et 
ideo  dico  quocl  nec  Antichristus,  nec  habitudo  ejus 
ad  Deum,  nec  tenipus  mensurans  illa,  sunt  actua- 
liter,  pro  ista  mensura  qua  loquimur  nunc,  sed 
potius  futura  sunt,  respectu  hujus  mensurse;  sed 
tamen  omnia  illa ,  per  comparationem  ad  Deum , 
sunt  actu  prsesentia,  et  nullo  modo  futura,  et  pro 
illa  mensura  est  Deo  prsesens  Antichristus,  et  non 
pro  ista. 

Ad  decimumtertium  negalur  minor.  Dico  enim 
quod  passiva  creatio  Antichristi  est  Deo  prsesens  et 
actualiter  conjuncta  virtuti  creativse  Dei,  non  in 
mensura  qua  loquimur,  sed  in  alia,  quse  est  post 
istam.  Et  cum  infertur :  ergo  Deus  creat  Antichri- 
stum,  —  negatur  consequentia  ;  quia  istud  verbum, 
creat,  cum  sit  praesentis  temporis,  connotat  tempus 
prcesens,  scilicet  in  quo  est  prolatio  proferentis 
illam  orationem.  Si  autem  abstraheret  a  tali  conno- 
tatione,  utique  posset  concedi  quod  Deus  actu  creat 
animam  Antichristi ;  non  tamen  in  tempore  quo 
loquimur,  sed  in  alio.  Dicit  enim  sanctus  Thomas, 
ut  supra  allegavi,  quod,  demonstrato  uno  futuro 
quod  Deus  videt,  potius  diceretur  quod  Deus  videt 
Petrum  currere,  quain  quod  videat  eum  cursurum 
esse.  Ita  haberet  in  proposito  dicere  quod  per  com- 


430 


LlBRl    I.    SENTENTIARUM 


parationem  ad  Deum,  potius  dicerelur  quod  in  tali 
tempore  Antichristum  creat,  quam  quod  in  illo 
creabit,  nisi  per  comparationem  ad  nos,  quibus  illud 
tempus  est  futurum. 

Sed  forte  dicet  aliquis,  primo ,  quod  ex  prsedictis 
videtiir  innui,  quod  quaelibet  pars  temporis  in  se 
sil  actualiter,  et  seque  actu,  sicut  tempus  Antichri- 
sli  vel  Ad;e ;  sicut  Joannes  de  Podiomicis ;  licet  una 
illarum,  per  comparationem  ad  aliam,  dicatur  non 
esse,  sed  fuisse,  ut  tcmpus  Adae;  vel  non  esse,  sed 
futura  esse,  sicut  tempus  Antichristi ;  quod  videtur 
inconveniens. 

Secundo  posset  aliquis  dicere  quod,  secundum 
dicta,  non  apparet  quomodo  una  pars  temporis  sit 
prior,  alia  posterior,  cum  quselibet,  in  se  conside- 
rata,  sit  actu  praesens  alicui  tertio ;  quse  enim  sunt 
siinul  respectu  tertii,  sunt  simul  inter  se. 

Ad  ista  diceretur,  tenendo  viam  prsedictam,  quarn 
tamen  non  assero  : 

Ad  primum  quidem,  negatur  consequentia.  Dico 
enim  quod  Antichristus,  in  se,  non  est,  nec  tempus 
ejus  est,  si  ly  est  connotet  tempus  in  quo  praesen- 
tialiter  loquimur;  nec  istud  sequitur  ex  praedictis. 
Dico  tamen  quod,  per  comparationem  ad  Deum  a 
quo  actualiter  attingitur,  et  sublata  connotatione 
pracdicta,  ;eque  actu  est  una  sicut  alia.  Sed  imagi- 
natio  decipitnos.  Quandocumque  enim  dicimus,  Hoc 
est,  semper  intelligimus  quod,  pro  ista  mensura 
qua  loquimur,  illud  de  quo  loquimur,  sit. 

Ad  secundum  dico  quod  prioritas  et  posterioritas 
in  teinpore,  sequuntur  prius  et  posterius  in  motu ; 
et  prius  et  posterius  in  niotu,  causantur  ex  priori  et 
posteriori  magnitudinis,  ut  dicitur  quarto  (t.  c.  99) 
et  sexto  Physicorum.  Dico  igitur  quod  una  pars 
temporis  est  alia  parte  lemporis  prior,  quia  mensu- 
rat  motum  factum  in  prinia  parte  magnitudinis,  et 
alia  ultimam  vel  mediam ;  secundum  tamen  partes 
temporis,  in  respectu  Dei,  non  se  habet  ut  prior  et 
posterior.  Nec  sequitur  :  istee  partes  temporis  coexsi- 
stunt  simul,  respectu  Dei ;  ergo,  et  ad  invicem ; 
sicut  nec  sequitur :  caput  est  praesens  animae,  et  pes 
similiter;  igitur  pes  et  caput  sunt  ad  invicem  prae- 
sentia. 

Ad  decimumquartum  dico  quod  solum  concludit 
quod  praesentialitas  Dei  ad  creaturam,  et  econtra, 
non  sit  aeterna ;  quod  concedimus.  Sed  non  probat 
quin  attingat  totam  seternitatem.  /Eternum  enim 
est  solum  illud  quod  est  immutabile,  etnon  incoepil 
in  aliqua  mensura ;  cujusmodi  est  solus  Deus.  Sed 
omne  illud  potesl  dici  competere  Deo  ab  aeterno, 
quod  competit  ei  in  tota  aeternitate;  cujusmodi  esl 
illa  denominatio;  Deus  enim  in  tota  sua  aeternitate 
habet  illam  praesentialitatem  ad  creaturam  tempo- 
ralem,  etcreatura  temporalis  ad  totam  aeternitatem. 
Et  ideo,  ad  istuio  sensum,  COnceditur  (jii.nl  iste 
respectus  convenit  Deo  eeternaliter,  licel  non  omni 
temporesibi  conveniat,  nec  in  omni  mensura  pos- 


sibili.  —  Et  si  dicatur  quod  secundum  hoc,  nullus 
respectus  Dei  ad  creaturam  erit  temporahs,  irnmo 
quilibet  conveniet  ei  ieternaliter,  scilicet  in  tota  sua 
aeternitate,  eo  modo  quo  dictum  fuit  de  respectu 
praesentialitatis,  etc;  —  dico  quod  rnulti  respectus, 
tam  iste  de  quo  loquimur,  quam  alii,  dicuntur  Deo 
convenire  ex  tempore,  respectu  nostri  et  aliorum 
temporahum,  quia  scilicet  non  conveniunt  Deo  pro 
qualibet  parte  temporis,  sed  solum  pro  aliqua,  ut  : 
respectus  divini  refugii,  salvatoris,  et  coexsistentis, 
vel  prsesentis;  isti  enim  omnes  dicuntur  ei  conve- 
nire  ex  tempore,  quia  iron  conveniunt  ei  in  omni 
mensura  imaginabili  successiva.  Sed  omnes  isti 
respectus  possunt  ad  alium  intellectum  convenire 
illi  ab  aeterno,  scilicet  quia  eidern  in  tota  sua  aeter- 
nitate  conveniunt.  Ipse  enim,  non  in  aiiqua  parte 
aeternitatis,  sed  in  tota  sua  aeternitate  est  preesens 
omni  tempori,  et  Dominus  creaturae;  licet  enim  (a) 
in  tempore  cceperit  esse  Dominus  et  prsesens,  non 
tamen  in  aeternitate.  Illi  autem  respectus  qui  conve- 
niunt  Deo,  et  pro  omni  mensura  imaginabili  suc- 
cessiva,  et  pro  tota  seternitate,  cujusmodi  sunt 
respectus  ideales,  secundum  communem  modum 
loquendi,  solum  dicuntur  ei  ab  seterno,  et  non  ex 
tempore,  convenire. 

Ad  decimumquintum  negatur  minor.  Si  enim  ly 
exsistere  connotat  tempus  quo  ista  comparatio  for- 
matur,  tunc  Antichristus,  vel  aliud  futurum,  nullo 
nrodo  exsistit,  nec  per  comparationem  ad  ternpus  in 
quo  sumus.  Sed  per  comparationem  ad  Deum,  et 
sublata  illa  connotatione ,  ita  quod  solunr  dicat  teni- 
pus  alicui  pr3esens,  et  non  nobis,  sic  conceditur 
quod  Antichristus  exsistit  :  quia  scilicet  in  tempore 
praesenti  toti  ;eternitati  vel  futuro  nobis.  —  De  his 
autem  nihil  omnino  assero  qiuc  prsedixi,  sed  vide- 
tur  mihi  fuisse  illa  mens  sancti  Thomie. 

Et  ista  sufficiant  de  quaestione. 


DISTINCTIO    XXXVII. 


QUiESTIO  I. 

UTRUM  DEUS  SIT  UBIQUE 

^^iiui.v  trigesimamseptimam  distinctionem 
&k?  quaeritur  :  Utrum  Deus  sil  ubique. 

Et  arguitur  quod  non.  Deus  non  esi 
in  loco;  igitur  non  est  ubique.  Antece- 
dens  patet.  Nam,  secundum  Boetium,  dc  Hebdo- 
madibus  :  Communis  animi  conceptio,  apud 
aapientes,  cst  incorporalia  non  esse  in  loco.  Con- 
sequentia  bona  est. 


(a)  enim.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVII.  —   QU^STIO    1. 


431 


In  oppositum,  arguitur  per  illud  quod  habetur 
Hieremise  23  (v.  24)  :  Coelum  et  terram  ego  impleo. 

In  ista  queestione  erunt  duo  articuli.  In  primo, 
ponentur  conclusiones.  In  secundo,  movebuntur 
objectiones. 


ARTIGULUS  I. 

PONUNTUR  CONGLUSIONES 

Quantum  ad  primum ,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  Deus  est  in  omnibus 
erealuris,  11011  sicut  pars  essentiye,  vel  accidens, 
sed  sicul  agens  adest  ei  in  quod  agit. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  8,  art.  1 ,  sic  dicens  :  «  Deus  est  in  rebus  omni- 
bus ,  non  quidem  sicut  pars  essentiie ,  vel  sicut  acci- 
dens,  sed  sicut  agens  adest  ei  in  quod  agit.  Opor- 
tet  enim  omne  agens  conjungi  ei  in  quod  agit,  et 
.  sua  virtute  illud  contingere;  unde,  in  7.  Physico- 
rum  (t.  c.  10),  probatur  quod  movens  et  motum 
oportet  esse  simul.  Cum  autem  Deus  sit  ipsum  esse 
per  essentiam,  oportet  quod  esse  creatum  sit  pro- 
prius  effectus  ejus,  sicut  igniri  est  proprius  eflectus 
ignis.  Hunc  autem  effectum  causat  Deus  in  rebus, 
non  solum  quando  primo  esse  incipiunt,  sed  quam- 
diu  in  esse  conservantur ;  sicut  lumen  in  aere  causa- 
tur  a  sole,  quamdiu  aer  illuminatus  manet.  Quam- 
diu  igitur  res  habet  esse,  oportet  quod  Deus  assistat 
ei  secundum  modum  quo  esse  habet.  Esse'autem 
est  illud  quod  est  magis  intimum  cuilibet,  et  quod 
profundius  inest  omnibus,  cum  sit  formale  omnium 
qii2e  in  rebus  exsistunt.  Oportet  ergo  (oc)  quod  Deus 
sit  in  omnibus  rebus,  et  intime.  »  —  Heec  ille. 

Item,  3.  Contra  Gentiles,  cap.  68,  sic  arguit  : 
«  Necesse  est  ut  causa  agens  sit  simul  cum  suo  effe- 
ctu  proximo  et  immediato.  In  qualibet  autem  re, 
est  aliquis  effectus  proximus  et  immediatus  ipsius 
Dei.  Ostensum  est  enim,  in  secundo,  quod  solus 
Deus  potest  creare.  In  qualibet  autem  re,  est  aliquid 
quod  per  creationem  causatur  :  in  rebus  quidem 
corporalibus,  materia  prima ;  in  rebus  autem  incor- 
poreis,  simplices  earum  essentioe,  ut  apparet  ex  his 
quse  in  secundo  sunt  determinata.  Oportet  igitur 
Deum  simul  adesse  in  omnibus  rebus;  preesertim 
cum  ea  quae  de  non  esse  ad  esse  produxit,  continue 
et  semper  in  esse  conservet,  ut  ostensum  est.  »  — 
Hyec  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  Deus  est  ubique, 


(a)  ergo.  —  Om.  Pr. 


non  soluin  sicut  in  oinni  re,  sed  niodo  speciali 
est  in  oinni  loco. 

Istam  probat,  1  p.,  q.  8,  art.  2  :  «  Cum,  inquit, 
locus  sit  quaedam  res,  esse  aliquid  in  loco  potesl 
intelligi  dupliciter  :  vel  per  modum  aliarum  rerum, 
id  est,  sicut  aliquid  dicitur  esse  in  aliis  rebus  quo- 
cumque  modo,  sicut  accidentia  loci  sunt  in  loco; 
vel  per  moduin  proprium  loci,  quo  modo  suntlocata 
in  loco.  Utroque  autem  modo,  Deus,  secundum  ali- 
quid ,  est  in  omni  loco ;  quod  est  esse  ubique.  Primo 
quidem ,  sicut  est  in  omnibus  rebus  ut  dans  eis  esse 
et  virtutem  et  operationem ,  sic  etiam  est  in  omni 
loco  ut  dans  virtutem  locativam.  Item  :  locata  sunt 
in  loco  in  quantum  replent  locum ;  et  Deus  omnem 
locum  replet.  Non  sicut  corpora  :  corpus  enim  dici- 
tur  occupare  locum  in  quantum  noncompatitur  aliud 
corpus  secum;  sed  (a)  per  hoc  quod  Deus  est  in 
aliquo  loco,  non  excluditur  (6)  quin  alia  sint  ibi; 
immo  per  hoc  replet  omnia  loca,  quod  (y)  dat  esse 
onmibus  locatis  quee  replent  loca.  »  —  Hoec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  Deus  generaiiter  est 
in  omni  re  triplici  modo,  scilicet  :  per  prsesen- 
tiam,  per  essentiam,  per  potentiam;  licet  ali- 
quibus  specialibus  modis  sit  in  aliquibus  crea- 
turis. 

Istam  conclusionem  ponit  ibidem,  art.  3,  dicens 
sic  :  «  Deus  dicitur  esse  in  aliqua  re  dupliciter. 
Uno  modo,  per  modum  causie  agentis;  et  sic  est  in 
omnibus  rebus  creatis  ab  ipso.  Alio  modo,  sicut 
objectum  operationis  est  in  operante ;  quod  pro- 
prium  est  operationibus  animoe,  secundum  quod 
cognitum  est  in  cognoscente,  et  desideratum  in 
desiderante.  Hoc  igitur  secundo  modo,  Deus  est 
specialiter  in  rationali  (o)  creatura,  quie  cognoscit 
et  diligit  ipsum  actu  vel  habitu  ;  et  quia  hoc  habet 
rationalis  creatura  per  gratiam,  immo  dicitur  hoc 
modo  esse  in  sanctis  per  gratiam.  In  rebus  vero 
aliis  ab  ipso  creatis,  quomodo  sit,  considerandum  est 
ex  his  quse  in  rebus  humanis  esse  dicuntur.  Rex 
enim  dicitur  esse  per  potentiam  suam  in  toto  regno 
suo,  licet  non  sit  ubique  preesens.  Per  prsesentiam 
vero  suam,  dicitur  aliquid  esse  in  omnibus  quse 
sunt  in  prospectu  illius;  sicut  omnia  quse  sunt  in 
aliquadomo,  dicuntur  alicui  preesentia,  qui  tamen 
non  est  secundum  suam  substantiam  nisi  in  aliqua 
parte  domus.  Secundum  vero  substantiam  vel  essen- 
tiam  dicitur  aliquid  esse  in  loco  in  quo  ejus  sub- 
stantia  habetur.  Fuerunt  ergo  aliqui ,  scilicet  Mani- 
chcei ,  qui  dixerunt  divince  potestati  subjecta  esse 
spiritualia  et  incorruptibilia ;  visibilia  vero  et  cor- 

(a)  sed.  —  et  Pr. 

(6)  non  excluditur.  —  Om.  Pr. 

(y)  quod.  —  qui  Pr. 

(8)  rationali.  —  omni  Pr. 


432 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


ruptibilia  dixerunt  esse  subjecta  potestati  contrarii 
principii.  Et  ideo  contra  boc  oportet  dicere  quod 
Deus  sit  in  omnibus  per  potentiam  suam.  —  Fue- 
runl  vero  alii,  qui,  licet  crederent  omnia  subjecta 
esse  divinae  potestati,  tamen  divinam  providentiam 
usque  ad  haec  inferiora  non  extendebant;  ex  quo- 
rum  persona  dicitur,  Job,  22  (v.  14)  :  Circa  car- 
dines  cceli  versatur,  nec  noslra  considerat.  Et 
ideo  contra  hoc  oportet  dicere  quod  est  in  omnibus 
per  suam  praesentiam.  —  Fuerunt  vero  alii,  qui, 
licet  dicerent  omnia  spectare  ad  divinam  providen- 
tiam,  tamen  posuerunt  omnia  non  immediate  a  Deo 
creata  esse,  sed  quod  immediate  creavitprimas  crea- 
turas,  et  illae  creaverunt  alias.  Sed  contra  hoc 
oportet  dicere  quod  sit  in  omnibus  per  essentiam. 
Sic  igitur  est  in  omnibus  per  potentiam,in  quantum 
omnia  ejus  potestati  subduntur ;  est  autem  in  oinni- 
bus  per  prsesentiam,  in  quantum  omnia  nuda  et 
aperta  sunt  oculis  ejus;  est  autem  in  omnibus  per 
essentiam,  in  quantum  adest  omnibus  ut  causa 
essendi.  »  —  Hsec  ille. 

Easdem  conclusiones  ponit,  1.  Senlent.,  distin- 
ctione  proasenti. 

Et  sic  est  finis  primi  articuli. 


ARTICULUS  II. 

MOVENTUR    OBJECTIONES 
A.  —  OBJEGTIONES 

§   1.    —   GONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Scoti.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  arliculum,  arguit  Scotus  (apud  Aureolum, 
dist.  37,  (|.  1,  art.  1),  quod  media  istarum  conclu- 
sionum  inefficacia  sunt.  Non  enim,  inquit,  operatio 
Dei  quaj  attingit  continue  intima  rei  cujuslibet 
creata},  sufficienter  probat  quod  Deus  sit  in  omnibus 
rebus.  Quod  probat 

Primo  sic.  Agens,  quanto  perfectius  est,  tanto 
magis  potest  agere  in  aliquod  distans  a  forma  per 
quam  agit.  Quod  patet  de  sole,  qui,  non  mediante 
radio,  sed  immediate,  per  formam  suam,  producit 
formas  substantiales  in  materiis  dispositis  per  calo- 
rem  mediantibus  radiis  generatum.  Licet  enim  alte- 
ratio  Cat  mediante  radio,  tamen  introductio  formae 
substantialis  lit  immediate  a  forma  solis;  alioquin 
efifectus  sequivocus,  esset  oobilior  sua  causa.  Sed 
manifestum  estquod  Deusestagens  perfectissimum. 
Poterit  ergo  agere  distantem  eflfectum;  el  ita  non 
probatur  quod  Deus  sit  in  rebus,  quamvis  conser- 
vando  continue  operetur  in  cis.  —  Et  si  dicatur 
•luod  radius  immediate  inducit  formam  substantia- 
lem,  tamen  m  virtute  solis;  —  non  valel  quidem. 
Quia  :  vel  virtus  illa  est  accidens  exsistens  in  radio, 


et  tunc  remanct  quod  nec  radius,  nec  illa  virtus 
poterit  inducere  formam  substantialem,  quae  nobi- 
lior  est  illis;  vel  virtus  illa  erit  ipsamet  forma  solis, 
et  tunc  habetur  intentum,  quod  operatur  ubi  prse- 
sens  non  est. 

Secundo.  Quidquid  perfectionis  attribuitur  soli, 
multo  fortius  debet  Deo  attribui.  Sed  attribuitur 
soli  operari  ubi  non  est,  nec  per  se,  nec  per  aliquod 
medium.  Dicimus  enim  quod  homo  et  sol  generant 
hominem;  et  tamen  rnulti  generantur,  sole  in  alio 
hemisphserio  exsistente.  Similiter  etiam  in  terrse 
visceribus  generanturferrum  et  aurum  et  alia  mine- 
ralia,  ad  quse  radius  solis  non  penetrat,  nec  etiam 
calor  in  superficie  terrae  ex  reverberatione  gene- 
ratus;  talis  enim  calor  non  penetrat  usque  in  tan- 
tam  distantiam,  in  quanta  reperiuntur  mineralia. 
Igitur  et  Deus  poterit  operari  ubi  non  est. 

Tertio.  Omnipotens,  suo  velle  causat  quidquid 
vult.  Sed  ad  hoc  quod  velit,  non  oportet  ipsum 
esse  conjunctum  illi  quod  vult.  Igiturillud  volitum, 
erit  causatum  et  productum,  absque  hoc  quod  sit  in 
eo  omnipotens,  qualis  est  Deus. 

Quarto.  Prius  potest  separari  a  posteriori.  Sed 
praesentialitas  per  operationem  et  potentiam,  prior 
estconjunctione  sive  pnesentialitatedivina?  essentiae 
cum  rebus.  Quod  patet.  Tum  quia  extra  mundum 
Deus  potest  operari;  tamen  extra  mundum  ejus 
essentia  non  est.  Tum  quia  creatura,  ordine  naturae, 
oportet  quod  prius  sit,  quam  essentia  sit  sibi  prav 
sens;  non  est  autem,  in  illo  priori,  creatura,  nisi  per 
operationem  Dei  et  actionem  ejus;  etper  consequens, 
actio  praecedit  praesentialitatem  essentisedivinse  cum 
rebus.  Igitur  non  oportet  essentiam  esse  prsesentem, 
quia  intime  operatur. 

Quinto.  Non  est  propter  operationem  attribuen- 
dum  Deo  quod  philosophi  negaverunt.  Sed  philo- 
sophi  posuerunt  duas  intelligentias  motrices  cujus- 
libet  orbis;  et  unam  quidem  posuerunt  in  deter- 
minata  parte  orbis,  scilicet  in  oriente;  alteram 
vero,  quae  erat  infinitae  virtutis,  secundum  eos  (erat 
enim  primum  principium  et  Deus),  non  posuerunl 
in  aliquo  loco  vel  situ.  Ergo  non  est  verum  quod 
agens  et  movens  sit  necessitate  in  moto. 

Sexto.  Impossibile  est  intelligere  transitum  de 
contradictorio  in  contradictorium,  nisi  facta  muta- 
lioiie  circa  aliquid.  Sed  constat  quod  W>'\\>  intelli- 
gitur  de  non  praesente  fieri  praesens  creaturae  quae 
de  novo  fit;  sic  autem  non  est  propter  transmuta- 
tionem  factam  in  se,  sed  potius  propter  productio- 
nem  creaturae.  Ergo  productio  creaturae  prseintelli- 
Liitur  praesentialitati  divinae  essentiae  cuna  eadem 
creatura;  et  per  consequens,  non  est  formalis  ratio 
illius  praesentialitatis. 

Septimo.  Illa  propositio  septimi  Physicorum, 
quod  movens  et  motum  sunt  simul,  intelligitur  in 
corporibus  quae  conjunguntur  per  contractum  qua- 
litatum  activarum  el  passivarum;  nonenim  oportet 


DISTINCTIO   XXXVII.   —    QU.HSTIO   I. 


433 


quod  unum  sit  in  alio  por  essentiam,  quamvis  per 
qualitates  se  contingant.  Sed  nos  loquimur  liic  de 
preesentialilate  per  essentiam ;  inquirimus  enim 
quomodo  Dei  essentia  est  in  rebus.  Igitur  illa  auclo- 
ritas  non  est  ad  propositum,  nec  proliat  intentum. 

Octavo.  Quod  aliquod  agens  nalurale  non  possit 
agere  in  aliquod  distans,  nisi  prius  agat  in  medium, 
potest  esse  duplex  ratio.  Prima  quidem,  ordo  poten- 
tiarum.  Et  propter  hoc,  forma  substantialis  solis  (a) 
non  j)ot(-st  immediale  attingere  ad  1'ormarum  sub- 
stantialium  productionem  vel  introductionem,  nisi 
prius  lux  solaris  alteret  irradiando;  nec  tamen 
forma  substantialis  agit  in  medium,  illa  (6)  actione 
qua  agit  in  distans,  nbi  generatmineraliaet  plantas; 
nec  tamen  potest  ibi  generare  immediate,  nisi  prius 
radius  diflundatur,  propter  ordinem  potentiarum; 
sicut  nec  voluntas  potest  exire  in  actum,  nisi  prius 
intellectus  sit  in  actu  suo.  Secunda  ratio  potest  esse 
imperfectio  potentioe  activoe,  quas  procedit  de  neces- 
sitate  de  imperfecto  ad  perfectum ;  propter  quod 
oportet  quod  agens  naturale  prius  agat  in  medium , 
quam  attingat  passum  quod  distat.  Si  ergo  tollantur 
hcec  duo,  scilicet  ordo  et  imperfectio,  ab  aliqua 
potentia,  tunc  non  apparet  quare  non  possit  operari 
ubi  proesentialiter  non  exsistit.  Sed  manifestum  est 
quod  htec  duo  tolluntur  ab  omnipotentia  Dei.  Ergo 
Deus  potest  agere  ubi  proesentialiter  non  exsistit.  — 
Haec  Scotus. 

II.  Argumentum  Aureoli.  —  Secundo  loco 
arguit  Aureolus  (ibid.,  art.  2),  quod  operatio  non 
arguit  demonstrative  virtutem  operativam  ess^  prse- 
sentem,  vel  habere  simultatem,  aut  coexsistentiam , 
aut  praesentialitatem  positivam  cum  operatione  vel 
operato,  sic  :  Operatio,  quantumcumque  sit  situata, 
non  arguit  operantem  virtutem  esse  corpoream  vel 
situatam ;  alioquin  sequeretur  quod  motus  non 
possit  esse  a  virlute  abstracta;  cujus  oppositum 
demonstratur,  8.  Physicorum  (t.  c.  86).  Sed  si  ope- 
ratio  exsistens  in  corpore  argueret  virtutem  moven- 
tem  esse  illi  corpori  coexsistentem,  et  simultaneeproc- 
sentem ,  utpote  interius  exsistentem ,  necessario 
argueret  virtutem  illam  esse  situatam ;  cum  pateat 
ex  terminis,  quod  interius  exsistere,  vel  esse  simul- 
tanee  prsesens  in  esse  formali ,  non  sit  aliud  quam 
in  eodem  situ  esse.  Ergo  operatio  manens  in  corpore, 
non  arguit  virtutem  operantem  esse  intimam  illi 
corpori,  vel  simultanee  praisentem.  Immo  stant 
simul  ista  duo,  scilicet  :  quod  ista  virtus  sit  penitus 
abstracta,  sic  quod  nec  sit  intra  corpus,  necextra; 
et  quod  immediate  profluat  motio  curporis  ab 
eadem.  Talis  enim  intimatio,  aut  insistentia,  omni 
abstractoa  silu  repugnat.  —  Sed  forte  dicetur,  inquit, 
quod  pnesentialitas  non  est  aliquid  situale,  licet  inti- 


(<x)  solis.  —  Om.  Pr. 
(6)  in  medium,  illu. 


immediate  aliqua  Pr. 


mitas  sit  aliquid  pertinens  ad  situm ;  et  ideo  prae- 
sentialitas  cujuslibet  partis  corporis  probari  potest 
de  illa  virtute  abslracta,  ex  vi  operationis;  fundabi- 
lur  cnim  non  super  situm,  sed  super  esse  et  reali- 
tale  illius  virtutis  abstractae.  Non  solum  enim  situa- 
tum  situato  videtur  esse  praesens;  immo,  et  abstra- 
ctum  abstracto;  et  queelibet  res,  ex  eo  quod  res, 
videtur  possibilis  esse  praesens  alteri  rei,  juxta  illud 
Commentatoris,  8.Physicorum,  comm.84,  qui  dicit 
quod  «  appropinquationem  ad  motorem  debemus 
intelligere  secundum  esse,  et  non  secundum  locum  »  ; 
eteodem  modo  videtur  posse  dici  de  pracsentialitatr. 
Si  utique  sic  dicatur,  —  non  valet.  Quia  certum  est 
quod  praesentialitas   est  relatio  situalis;   unde  duo 
abstracta  non  possunt  apprehendi  ut  mutuo  pra> 
sentia.  Quod  patet  :  quia  non  est  aliud  praesentia- 
litas  quam  appropinquitas  sine   medio;  sicut  ejus 
oppositum,  scilicet  absentia,  non    est  aliud  quam 
elongatio  quaedam  et  interjacens  distantia;  unde, 
cum  destructa  tota  machina  corporali,  nullus  possit 
nisi   phantastice   apprehendere   quod    angeli   a   se 
distent,  vel  sint  elongati  et  absentes,  sic  nec  potest 
apprehendere  quod  sint  propinqui  vel  pra)sentes.  Et 
patet  quod  Commentator  utitur  verbo  appropinqua- 
tionis,  quod  exprimit  relationem  situalem;  et  ideo 
non  accipit  propinquitatem  posilive,  sed  privative, 
pro  non  distantia.  —  Haec  ille. 

§2.    —   CONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  tertiam  cor.- 
clusionem  arguit  (ibid.,  art.  3),  dicens  quod  tripli- 
citer  deficit. 

Primo,  quantum  ad  hoc  quod  dicit  Deum  per 
gratiam  esse  in  rebus,  sicut  objectum  in  operante. 

Primo.  Quia,  si  hoc  esset  verum,  non  esset  actu 
in  illis  qui  actualiter  ipsum  non  diligunt  aut  cogno- 
scunt,  sed  tantum  in  habitu ;  cum  non  actualiter 
objiceretur  eorum  intelleclui  aut  voluntati.  Sed 
Augustinus  dicit,  in  libro  de  Prsesentia  Dei,  ad 
Dardanum  (cap.  6),quod  Deus  habitator  est  quo- 
rumdam  non  cognoscentium  eum,utpote  parvulo- 
rum,  et  non  solum  in  potentia  vel  habitu,  immo 
in  actu;  sunt  enim  actualiter  templum  Dei.  Igitur 
iste  modus  essendi  per  gratiam,  non  dicitur  secun- 
dum  quod  objectum  est  in  cognoscente  vel  diligente. 

Secundo  ad  idem.  In  solis  bonis  et  sanctis  dicitur 
Deusesse  per  graliam,  secundum  Augustinum.  Sed 
per  modum  objecti  cogniti,  est  in  multis  non  sanctis. 
Igitur  idem  quod  prius. 

Tertio.  Augustinus  (lib.  de  Origine  animx) 
dicit  quod  anima,  cum  in  singulis  partibus  corporis 
adsit  tota  simul,  in  aliis  tamen  intensius,  in  aliis 
vero  remissius  operatur.  Et  Magister,  in  preesenti 
distinctione,  cap.  2,  ait  quod  similiter  Deus,  cum(a) 


(a)  cum.  —  Om.  Pr. 


II. 


28 


434 


LIBRI    I.    SKNTL.NTIARUM 


sit  in  omnibus  essentialiter  totus,  singulariter  tamen 
dicitur  esse  in  sanctis,  quia  in  illis  plenius  et  inten- 
sius  operatur.  Ergo  non  est  Deus  per  modum  objecti 
cogniti,  sed  potius  per  modum  specialiter  operantis, 
ubi  exsistit  pergratiam. 

Secundo  dicit  quod  deficit  quantum  ad  assigna- 
tionem  pnesentia?. 

Primo.  Tum  quia  res  createc  non  sunt  prsesentes 
divino  intuitui  ol)jective  et  terminative;  est  enim 
sola  essentia  ejus  sibi  prsesens  illo  modo,  qua  prse- 
sente  exsistente,  omnis  creatura  oequivalenter,  immo 
eminenter,  est  sibi  prscsens. 

Secundo.  Tum  quia,  si  prcesentialitas  illa  refera- 
tur  ad  esse  cognitum,  sequitur  quod  divina  essentia 
non  solum  est  in  rebus  per  prsesentiam,  immo  quod 
Deus  est  in  sua  essentia,  cum  sit  sibi  cognita ;  quod 
tamen  nullus  concedit. 

Tertio.  Tum  quia  secundum  esse  cognitum, 
objectum  dicitur  esse  per  prsesentiam  in  cogno- 
scente,  et  non  e  converso;  et  sic  Deus  non  erit  in 
rebus  per  prsesentiam,  sed  potius  res  in  Deo.  Unde 
patet  quod  preesentialitas,  secundum  quam  Deus  est 
in  rebus,  non  debet  (a)  accipi  pro  preesentia  intuitus 
seu  conspectus;  tunc  enim  improprie  diceretur 
Deus  per  prsesentiam  in  rebus,  sed  res  dicerentur 
esse  in  ejus  praesentia  et  aspectu. 

Tertio  dicit  quod  deficit  quantum  ad  illum  modum 
essendi  qui  est  per  potentiam ,  sicut  rex  in  regno. 
Talis  enim  modus  est  metaphoricus  et  abusivus. 
Non  enim  proprie  dicitur  rex  in  regno  esse  per 
potentiam,  quia  talis  potentia  non  arguit  regem 
immediate;  sed  per  aliquem  consecutorem  mandati 
regii;  non  quod  sit  ibi  vere  potentia  regis,  nisi  quia 
apprebenditur  a  subditis  voluntas  regia,  et  obligatio 
cujuslibet  subjecti,  et  concordia  ad  exsequendum  (6) ; 
ct  ita  non  est  ibi  potentia  regis,  nisi  secundum  esse 
rationis,  quia  quidam  respectus,  et  qusedam  habi- 
tudo  apprebensa.  Non  sic  autem  dici  potest  quod 
Deus  per  potentiam  metaphorice  sit  in  rebus. 

Quarto  dicit  illam  deficere  quantum  ad  modum 
quo  Deus  estin  rebusper  essentiam.  Adesse,  inquit, 
in  omnibus  rebus  ut  causa  essendi,  est  adesse  secun- 
dum  potentiam  et  virtutem.  Sed  iste  moduspotentia1, 
distinguitur  a  modo  quo  Deus  est  in  rebus  per 
essentiam.  Igitur  non  bene  assignatur  iste  modus, 
scilicet  quod  Deum  esse  per  essentiam  in  rebus,  sit 
adesse  omnibus  sicut  causa  essendi.  —  Heec 
Aureolus. 

B.  —  SOLUTIONES 
S  1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 

CONCLUSIONEM 

I.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  isla  argumenta 


(<x)  debel.  —  dicitur  Pr. 

extequendum,       excedendum  Pr. 


dicitur.  Et  primo,  ad  illa  quas  sunt  contra  primam 
conclusionem. 

Atl  primiim  quidem,  respondet  in  plerisque  locis 
sanctus  Thomas,  prsesertim,  1.  Sentent.,  prasenti 
distinctione,  q.  1,  art.  1,  ad  2um  :  «  Illud,  inquit, 
quod  agit  per  suam  absentiam,  non  est  causa 
proxima  ejus  quod  fit,  sed  remota.  Virtus  enim 
solis  imprimitur  primo  in  corpore  sibi  conjuncto,  et 
sicdeinceps,  usque  ad  ultimum.  Et  ha?c  virtus  est 
lumen  ejus,  per  quod  agit  in  istis  inferioribus,  ut 
dicit  Avicenna.  Deus  autem  immediate  in  omnibus 
operatur;  unde  oportet  quod  in  omnibus  sit.  »  — 
Hsecille.  —  Item,l  p.,  q.8,  art.l,ad3um,  dicit  quod 
«  nullius  agentis,  quantumcumque  virtuosi,  actio 
proceditad  aliquid  distans,  nisi  in  quantum  in  illud 
agit  per  media.  Hoc  autem  ad  maximam  Dei  virtn- 
tem  pertinet,  quod  immediate  in  omnibus  agit.  Et 
ita  nihil  est  distans  ab  eo,  quasi  in  se  Deum  non 
habeat  ».  —  Heec  ille. 

Et  cum  dicit  arguens,  quod  accidens  non  potest 
inducere  formam  substantialem ,  cum  sit  nobilior 
accidente;  —  negatur  illud.  Non  enim  oportet  quod 
agens  instrumentale,  cujusmodi  est  lux  vel  lumen, 
sit  nobilius  effectu  producto;  sed  sufficit  quod  prin- 
cipale  agens  sit  nobilius  effectu  producto.  Unde 
sanctus  Thomas,  3.  Contra  Gentiles,  cap.  69,  dicit : 
((  Quod  agit  in  virtute  alterius,  producit  effectum 
similem,  non  sibi  tantum,  sed  magis  ei  in  cujus 
virtute  agit ;  sicut  ex  actione  instrumenti ,  fit  in  arti- 
ficiato  similitudo  artis.  Ex  quo  sequitur  quod  ex 
actione  formarum  accidentalium  producuntur  formae 
substantiales,in  quantum  agunt  instrumentaliter,  in 
virtute  substantialium  formarum.  »  —  Ha:cille,  in 
forma.  —  Item,  de  Veritate,  q.  27,  art.  4,  dicit 
quod  ((  instrumentum  habet  duas  operationes  : 
unam  quae  competit  ei  secundum  formam  pro- 
priam  (a);  aliam,  secundum  quodest  motum  aprin- 
cipali  agente,  quse  transcendit  virtutem  propriae 
formee  ».  Idem  ponit,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  "2\  ; 
et  exemplificat  de  calore,  qui  generat  carnem  di^sul- 
vendo  et  digerendo,  in  virtuto  animae,  qua?  esl 
principale  agens.  Idem  ponit,  dePotentia  Dei,  q.  (i, 
art.  3  :  «  Corpus,  inquit,  cceleste  aliquem  eflectum 
habet  ex  virtute  substantiae  spiritualis  moventis, 
sicut  quod  est  causa  vitoe,  ut  patet  in  animalibus  ex 
putrefactione  generatis;  et  calor,  in  quantum  esl 
instrumentum  animae  vcgetabilis,  agit  ad  speciem 
carnis.  »  Et  saipissime  ponit  talia  exempla  :  sicut, 
1  p.,  q.  118,  art.  1;  et  4.  Sentent.,  ili-t.  I .  q.  I  . 
art.  4,  qlft  1.  Et  3  p.,  q.  02,  art.  1 ,  «li.it  :  «  Duplex 
est  causa  agens,  scilicct  :  principalis,  et  instrumen- 
lalis.  Principalis  quidem  operatur  per  viftutem  suae 
formse,  cui  assimilatur  effectus;  sicut  ignis  calore 
suo  calefacit.  Causa  vero  instrumentalis  non  agit 
per  virtutem  suse  fornuc,  sed  solum  per  motum  quo 


(3.)  propriaim,  —  Om.  Pr. 


DISTINGTIO    XXXVII.  —   QUiESTiO    I. 


movetur  a  principali  agente;  unde  effectus  nonassi- 
milatur  instrumento,  sed  principali  agenti;  sicut 
lectus  non  assimilatur  securi,  sed  arti,  quac  est  in 
mente  artificis.  »  —  Hioc  ilie.  —  Ita  dico  in  propo- 
sito.  Vel  potest  dici  quod  lux,  vel  lumen,  non  pro- 
ducit  formam  substantialem;  sed  substantia,  cui 
inhaeret  lumen.  Unde,  cum  aer,  vel  aliud  corpus, 
recipit  lumen  a  sole,  potest  agere,  non  solum  in  vir- 
tute  propria,  sed  in  virtute  solis,  cujus  virtutem 
recipit,  scilicet  lumen;  ita  quod  sol  erit  agens  prin- 
cipale,  sed  corpus  ab  eo  illuminatum,  erit  agens 
instrumentale.  Non  enim  dico  quod  lumen  sit  quod 
inducit  formam  suhstantialem ;  sed  est  quo  subje- 
ctum  ejus  inducit  formam  substantialem. 

Ad  secundum  negatur  minor.  Et  ad  probalionem, 
dico  quod,  licet  aliquid  generetur,  sole  exsistente  in 
alio  hemisphserio,  non  tamen  sequitur  quod  sol  non 
agat  mediate  ad  ejus  productionem  :  nam  virtus  ejus 
recepta  est  in  hemisphaerio  a  quo  recessit,  et  ibi 
conservatur,  eo  recedente ;  scilicet  lumen ,  vel  calor 
in  aere,  vel  etiam  stellae,  quae  a  sole  in  uno  bemi- 
sphserio  exsistente  virtutem  accipiunt,  et  in  hemi- 
sphaerium  aliud  influunt,  aquo  sol  recessit.  —  Cum 
etiam  dicit  de  mineralibus,  etc;  —  dico  quod  sol 
transit  per  medium  in  viscera  terrae,  vel  lumen,  vel 
calorem,  vel  aliquam  aliam  qualitatem.  Immo,  secun- 
dum  multos  solemnes  philosophos,  omnes  planetae 
dirigunt  virtutes  suas  usque  ad  centrum  terrae.  Et 
propter  hoc,  antiqui  vocahant  centrum  terrae  syno- 
dum  deorum ;  quia  ibi  congregabantur  influentiae 
omnium  planetarum,  sicut  recitat  Dominus  Alber- 
tus,  in  commento  de  Causis. 

Ad  tertium  dico  quod,  licet  divinum  velle  sitcau- 
sativum,  nec  sit  conjunctum  secundum  situalem 
commensurationem  cuicumque  volito ;  tamen,  si  per 
illud  velle  aliquid  producatur,  oportet  quod  inter 
velle  et  volitum,  sit  contactus  virtutis.  Sicut  enim 
dicit  sanctus  Thomas,  3.  Contra  Gentiles,  cap.  68, 
res  incorporea  dicitur  esse  in  aliquo  secundum  con- 
tactum  virtutis,  sicut  corpus  est  in  loco  per  conta- 
ctum  quantitatis  dimensivae. 

Ad  quartum  conceditur  major,  si  intelligatur  de 
priori  secundum  tempus  aut  mensuram,  non  autem 
de  priori  secundum  naturam  aut  rationem,  praeser- 
tim  quando  inter  prius  et  posterius  non  est  realis 
distinctio.  Hujusmodi  autem  est  in  proposito.  Nam 
praesentialitas  per  operationem  et  contactum  virtutis 
divinae,  non  est  distincta  realiter  a  praesentialitate 
essentise  divinae  in  rebus,  sed  solum  secundum 
rationem  intelligendi  :  nam  Dei  essentia  est  in  rebus 
per  contactum  virtutis,  qui  est  operatio  velhabitudo 
consequens  operationem  ;  ita  quod  eadem  praesentia- 
litas,  scilicet  per  operationem  in  rebus,  et  praesen- 
tialitas  per  essentiam  in  rebus,  est  eadem  habitudo 
fundata  in  operatione  divina  vel  in  contactu  divinae 
virtulis,  et  terminata  ad  creaturas,  vel  econtra. 
Unde  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  37,  q.  2, 


art.  )!,  ad  3"m,  dicit  :  «  Cum  dicitur  Deum  essc  in 
rebus,  importatur  relatio  Dei  ad  creaturas,  secun- 
dum  egressum  divinac  operalionis  in  eas.   »  Et  in 
principali  responsione  dicit  idem.  —  Et  cum  dicit 
arguens  oppositum,  probando  quod  Deus  potest  ope- 
rari  extra  mundum  ubi  non  est;  —  clico  quod  sicut 
non  est  ibi,  ita  nec  ibi  operatur.  Sed  impossibile  est 
eum  ibidem  operari,  nisi  simul  esset  ibi  et  operare- 
tur  ibi.  In  eodem  enim  instanti  in  quo  ibi  esset,  ibi 
operaretur,  et  econtra ;  sicut  in  eodem  in  quo  potest 
operari,  potest  ibi  esse.  —  Cum  ulterius  dicit  quod 
creatura  ordine  naturac  prius  est,  etc. ;  —  dico  quod 
licet  exsistentia  creaturae  sit  prior  illa  praesentiali- 
tate,  sicut   fundamentum  relatione   quam  funclat, 
tamen   illa  prioritas  non  exigit   aliqua   signa    aut 
instantia  in  re,  quorum  unum  correspondeat  uni,  et 
aliud  alteri,  sedsolum  instantia  secundum  rationem, 
ita  ut  prius  intelligatur  res  esse  quam  pracsens  esse. 
Sed  hoc  non  concludit  aliquam  separationem  realem 
possibilem  inter  prius  et  posterius. 

Ad  quintum  dico  quod  aliqui  philosophi  negave- 
runt  substantias  separatas  esse  in  loco,  quia  ipsi 
negabant  eas  immediate  agere  in  corpora ;  fides 
autem  ponit  oppositum.  Hanc  solutionem  ponit  san- 
ctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  37,  q.  3,  art.  1 ,  in 
corpore,  et  in  solutione  ad  ultimum. 

Ad  sextum  conceditur  gratis  quod  productio  crea- 
turae  praeintelligitur  praesentialitati  divinse  essentiae 
cum  creatura.  Primo  enim  intelligimus  divinam 
actionem  terminari  ad  creaturam;  et  post,  habitu- 
dinem ,  producens  et  productum ,  conservans  et  con- 
servatum.  Negatur  tamen  ulterior  consequentia  facta, 
scilicet  :  operatio  divina  praeintelligitur  tali  praesen- 
tialitati ;  ergo  non  est  ratio  illius  fundativa. 

Ad  septimum  dicendum  quod  illa  proposilio  intel- 
ligitur  generaliter  de  omni  movente,  respectu  sui 
moti  :  quia  non  solum  est  contactus  quantitatum 
dimensivarum,  nec  solum  qualitatum  activarum  et 
passivarum  ;  immoestalius.  Sicut  enim  dicit  sanctus 
Thomas,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  56  :  cc  Est, 
inquit,  quidam  modus  contactus,  quo  substantia 
intellectualis  potest  uniri  corpori.  Corpora  enim 
naturalia,  tangendo  (x)  se  alterant ;  et  sic  ad  invi- 
cem  uniuntur,  non  solum  secundum  ultima  quanti- 
tatis,  sed  etiam  secundum  similitudinem  qualitatis 
aut  formae,  dum  alterans  formam  suam  imprimit 
in  alteratum.  Et  quamvis,  si  considerentur  solum 
ultima  quantitatis,  oporteat  in  omnibus  mutuum 
esse  contactum;  si  tamen  attendatur  quantum  ad 
actionem  et  passionem,  invenientur  aliqua  esse  tan- 
gentia  tantum,  et  aliqua  tacta  tantum.  Corpora  enim 
coelestia  tangunt  quidem  hoc  modo  elementaria  cor- 
pora,  in  quantum  ea  alterant ;  non  autem  tanguntur 
ab  eis,  quia  ab  eis  non  patiuntur.  Si  igitur  sint 
aliqua  tangentia,  quae  in  quantitatis  ultimis  non  se 


(a)  tangeudo.  —  agendo  Pr. 


436 


LIBRT   I.    SENTENTIARUM 


tangant,  dicentur  nihilominus  tangere,  in  quantum 
agunt ;  seeundum  quem  modum  dicimus  quod  con- 
tristans  tangil  nos.  Hoc  igitur  modo  tangendi,  possi- 
bileest  uniri  substantiam  intellectualem  corpori  per 
contactum;  agunt  enim  substantiae  intellectuales  in 
corpora,  et  movent  ea,  cuni  sint  immateriales ,  et 
magis  in  actu  exsistentes.  Ilic  autem  tactus  non  est 
tactus  quantitatis,  sed    virtutis.    Unde   differt   hic 
tactus  a  tactu  corporeo  in  tribus  :  —  Primo,  quia, 
hoc  tactu,  quod  est  indivisibile  potest  tangere divisi- 
bile;  quod  in  tactu  corporeo  non  potest  accidere; 
nani  puncto  non  potest  tangi  nisi  divisibile;  sub- 
stantia  autem  intellectualis,  quamvissit  indivisibilis, 
potest  tangere  quantitatem  divisibilem,  in  quantum 
agit  iri  eam.  Alio  enim  modo  est  punctum  indivisi- 
bile,  et  substantia  intellectualis  :  punctus  quidem, 
sicut  quantitatis  terminus,  etideo  habet  situmdeter- 
minatum  in  continuo,  ultra  quem  porrigi  non  potest; 
substantia  autem  intellectualis,  quasi  extra  genus 
quantitatis   exsistens ;   unde    non    determinatur   ei 
aliquod   indivisibile  quantitatis  ad  tangendum.  — 
Secundo,  quia  tactus  quantitatis  est  solum  secundum 
ultima ;  tactus  autem  virtutis  est  ad  totum  quod  tan- 
gitur.  Sic  enim  tangitur,  sicut  patitur  et  movetur; 
hoc  autem  fit  secundum  quod  est  in  potenlia  ;  poten- 
tia  autem  est  secundum  totum,  et  non  secundum 
ultima  totius ;  unde  totum  tangitur.  —  Ex  quo  patet 
terlia  differentia  :  quia,  in  tactu  quantitatis,  qui  fit 
secundum  extrema,  oportet  tangens  esse  extrinse- 
cum  ei  quod  tangitur,  et  non  potest  incedere  per 
ipsum,  sed  impeditur  ab  eo ;  tactus  autem  virtutis, 
qui  competit  substantiis  intellectualibus,  cum  sit  ad 
intima,  facit  substantiam  tangentem  esse  intra  illud 
quod   tangitur,   et  incedentem   per    ipsam    absque 
impedimento.   »  -  -  Huec  ille.  —  Ex  quibus  patet 
quomodo  movens  incorporeum  perfectius  tangit  suum 
mobile,  quam  agens  corporale  ;  et  perfectius  ei  adest, 
et  praesens,  et  intimum  est.  Ex  quo  sequitur  quod 
illa  propositio   septimi  Physicorum  non    imperti- 
nenter  ad  propositum  allegatur. 

Ad  octavum  dicitur  quod  major  est  insufficiens. 
Non  solum  enim  propter  ordinem  potentiarum,  aut 
imperfectionem ,  est  quod  agens  non  possitagere  in 
distans,  nisi  prius  agat  in  medium.  Sed  est  alia 
ratio  :  quia  agens  scilicet  est  quodammodo  actus 
ipsius  passi,  et  passum  est  quodammodo  in  polentia 
ad  agens;  actus  autem  et  potentia  de  sua  ratione 
snnt  indistantes.  Et  sic  patetquid  dicendum. 

II.  Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  argu- 
mentum  Aureolicontraeamdemconclusionemrespon- 
dendo,  negatur  minor.  Non  enim  verum  est,  oec 
patet  ex  terminis,  quod  idem  sil  praesens  esse  et 
simul  exsistere,  vel  intra  aliquid  esse  et  in  eodem 
situ  situaliter  esse.  Nec  prsesentialitas  esl  ratio  situa- 
lis,  ni>i  loquamur  de  prsesentia,  aul  coexsistentia, 
aut  intimitate,  aul  simultate  dimensiva,  quam  con- 


sequitur  situs;  non  autem  loquendo  de  praesentia, 
aut  simultate,  vel  contactu  virtutis,  quam  solumin 
proposito  ponimus.  —  Et  ad  illud  quod  additur  in 
argnmento,  quod  duo  angeli,  destructa  tota  machina 
corporali,  etc. ;  —  dico  quod  ipsi  non  distarenl 
distantia  quantitatis  dimensivae,  nec  essent  proximi 
per  eumdem  modum;  sed  tamen,  si  unus  ageret  in 
alium,  illuminando  eum,  vel  aliter,  dico  quod  ibi 
esset  prsesentia,  immo  contactus  virtutis;  nec  esl 
istud  phantasticum ,  sed  reale. 

Et  quia  ipse  Aureolus  (dist.  37,  q.  1,  art.  1) 
inquiritde  ista  prsesentialitate  Dei  ad  creaturam ,  et 
de  insistentia,  ibi  ponam  hsec  argumenta  ejus.  Pro- 
bat  enim  quod  illa  praesentialitas  non  est  relatio 
positiva,  scilicet  relatio  simultatis  divinse  essentiae 
cumcreatura;cumtamen  superius  oppositum  dictum 
sit  per  me,  in  responsione  ad  quartum.  Arguit 
igitur 

Primo  sic.  Impossibile  est  concipere  simultatem 
inter  aliqua,  quin  concipiatur  aliquod  fundamentum 
in  quo  sunt  simul  :  ut  ea  quac  sunt  simul  in  tem- 
pore,  vel  situ,  vel  spatio,  vel  in  aliquo  alio.  Sed 
realitas  divinitatis  et  creaturae  non  sunt  simul  in 
aliquo.  Non  enim  sunt  simul  in  tempore,  ut  proba- 
tum  est  alias;  nec  in  situ,  cum  Deus  abstrahat  ab 
omni  silu  ;  nec  in  loco,  eadem  ratione  ;  nec  possunt 
dici  simul  in  aliquo  alio.  Igitur  talis  prsesentia  non 
est  relatio  simultatis. 

Secundo.  Impossibile  est  Deum ,  aut  aliquam 
rem,  concipi  ut  simul  exsistentem  cum  alia,  ni>i 
quatenus  intelligitur  ibi  esse  ubi  est  alia;  et  per 
consequens,  praesentialitas  et  simultas  supponit 
quod  utrumque  habeat  ibi  esse  vel  bic,  et  sic  quod 
utrumque  sit  subjectum  situs  vel  ubi.  Unde  praesen- 
tialitas  et  simultas  non  potest  intelligi  nisi  inter  duo 
situata,  quorum  quodlibel  sit  hic,  et  quia  in  eodem 
hic  dicuntur  simul  esse  vel  esse  prsesentia  mutuo. 
Unde  simultas  non  facit  aliquid  esse  in  loco,  sed 
supponit  esse  in  loco.  Sed  manifestum  est  quod 
Deus  non  est  subjectum  situs,  alioquin  seipso  loca- 
relur  et  situaretur.  Ergo  non  potest  dici  quod  pne- 
sentialitas  ejus  ad  creaturam  sit  relatio  simultatis, 
cum  illa  situni  supponat. 

Tcrtio.  Si  concipitur  coexsistentia,  aut  praesentia, 
aut  simultas  inter  Deuin  et  creaturas,  quasi  relatio 
media  :  aut  ista  relatio  coexsistentiae  in  creatura  fun- 
datur  super  ipsam  absolute,  ut  resest;  ei  hoc  uon. 
Quia  simultas  fundata  super  re  aliqua  ut  res  est, 
facit  tantum  illam  esse  simul  in  essendo  rera  :  DOD 
enim  estaliud  tale  coexsistere,  quara  utrumque  rem 
esse;  hoc  autera  aon  sufficit  ad  praesentialitatem , 
secundum  quam  dicimus  quod  Deus  est  praesens 
crealuris;  talis  namque  simultas  est  inter  ea  quac 
sunt  in  orienteet  occidente,  autquae  maxirae  distant, 
ciun  quodlibet  eorum  >it  res.  Nec  potest  dici  quod 
fundalur  super  rem  ut  situata  est  :  quia  simultas 
dod  fundatur  in  creaturis  in  quantum  situatae  sunt, 


DISTINCTIO   XXXVll.   —   QU^STIO    I. 


43" 


nisi  in  ordine  ad  aliquid  aliud  quod  sit  situatum; 
cujusmodi  non  est  Deus.  Igitur  non  potest  jtoni  talis 
praesentialilas  simultatis  inter  Deum  et  creaturam. 

Quarto.  Omne  quod  intelligitur  ul  abstractum  in 
seipso  ab  omni  termino  intra  quem  sitet  extra  quem 
non  sit,  ita  quod  caret  hujusmodi  terminis  et  omni 
intra  vel  extra  in  sua  realitate,  nec  aliter  concipitur 
uisi  sub  ratione  mere  quidditativa,  per  necessitatem 
abstrahit  ab  ornni  simultate  ad  aliquid  situatum  ; 
uaui  talis  simullas  daret  sihi  quod  conciperetur 
cum  quodam  extra  vel  intra  ;  unde  conciperetur  ut 
iutra  rem,  et  non  extra.  Sed  manifestum  est  quod 
Deusabstrabit  simpliciter  ab  hujusmodi,  sicut  ratio 
rosae  simpliciter  sumptac.  Igitur  uon  potest  concipi 
cum  tali  simultate  vel  coexsistentia  ad  rem  situatam. 
— ■  Haec  ille. 

Ad  primum  istorum,  dicitur  quod  ista  relatio 
simultatis,  seu  praesentiae  Dei  ad  creaturam,  non 
fundaturin  unilate  loci,  auttemporis,  aut  situs.  Sed 
ex  parte  creaturse,  fundatur  in  creari,  vel  conser- 
vari,  vel  quomodolibet  aliter  operari  a  Deo;  sicut  et 
tangi  a  divina  virlute.  Ex  parte  autem  Dei,  fundatur 
super  agere,  vel  creare,  aut  conservare;  sicut  et 
ipsum  tangere  divinae  virtutis,  vel  potius  relatio 
(jiiam  importat  ly  tangcre;  dicit  enim  attingentiam 
actionis  divinae  super  creaturam.  Unde  sanctus  Tbo- 
mas,  prsesenti  distinctione,  q.2,  art.  3,  dicit  :  «  Cuni 
dicitur  Deus  esse  ubique,  importatur  qusedam  rela- 
tio  Dei  ad  creaturas,  fundala  super  aliquam  ope- 
rationem  in  creaturas  procedentem.  »  Per  istud 
autem  tangi  et  tangere,  Deus  et  creatura  simul  sunt. 
Immo,  illa  simultas,  et  pracsentia,  et  coexsistentia, 
non  aliud  est  quam  qUod  ille  contactus,  active  sum- 
ptus  ex  parte  Dei,  vel  passive  ex  parte  creaturae; 
non  enim  est  ibi  contactus  mutuus,  sed  solum  ex 
parte  unius  qui  tangit,  et  aliud  tangitur. 

Ad  secundum  dico  quod  argumentum  islud  pro- 
ceditde  simultate  loci  vel  temporis,  etnon  de  simul- 
late  vel  praesentia  tangentis  el  tacti. 

Ad  tcrtium  dico  quod  divisio  est  insufficiens.  Non 
enim  fundatur  illa  simultas,  ex  parte  creaturse,  super 
rem  in  quantum  res,  nec  in  quantum  situata  est ; 
sed  in  quantum  producta,  vel  conservata,  vel  aliter 
comparata  est,  et  per  divinam  actionem  attacta. 

Ad  quartum  dico  quod  major  habet  verum  dum- 
taxat  desimultate  situs,  et  de  intimitate  vel  exterio- 
ritate  quac  attenditur  penes  situm,  non  autem  de 
intimitate  vel  exterioritate  quse  attenditur  penes 
operationem  attingentem  intrinseca  rei  vel  extriu- 
seca;  cujusmodi  est  divina  operatio,  esse  rei,  et 
quidquid  qualitercumque  ad  esse  rei  pertinet,  pro- 
ducendo  vel  conservando  attingens. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contha  tertiam 
conclusionem 


Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad 


ea  vero  quee  con- 


tra  tertiam  conclusionem  primo  loco  inducuntur, 
dicitur;  et 
Adprimum  quidem,  negatur  prima  consequentia. 

Licet  enim  ei  qui  Deum  diligit  habitualiter  (a),  vel 
habitualiter  cognoscit,  Deus  non  objiciatur  in  actu, 
loquendo  de  actu  secundo,  qui  est  operatio ;  objicitur 
tamen  ejus  intellectui  aut  voluntati,  in  actu  primo. 
Qui  enim  habet  hahitum  respectu  alicujus  ohjecti, 
jaui  habet  et  attingit  illud  in  actu  primo,  qui  est 
forma  vel  esse ;  et  potest  exire  in  actum  secundum, 
(juando  vult,  nisi  aliud  impediat.  Et  ideo  dico  quod 
talis  habet  Deum  penes  se,  non  solum  in  potentia, 
iinuio  in  actu  ;  et  est  actualiter  Dei  templum,  cujus 
Deus  objicitur  voluntati  aut  intellectui,  ut  objectum 
cognitum  et  amatum. 

Ad  secundum  dicitur  sicut  dictum  est  superius, 
dist.  46,  art.  ult.  Ibi  enim  dictum  est  quod  notitia, 
secundum  quam  dicitur  Filius  mitti,  est  solum 
«  notitia  ex  qua  procedit  amor,  quse  solum  viget  in 
ferventibus  divino  amore,  per  quam  scilicet  cogno- 
scunt  divinam  bonitatem  in  quantum  est  finis,  et  in 
quantum  est  largissime  profluens  in  eos  sua  bene- 
ficia;  et  talem  notitiam  non  habent,  qui  amore 
ipsius  non  accenduntur  ».  Et  sunt  verba  sancti 
Thomce,  1.  Sentent.,  dist.  15,  q.  4,  art.  2,  ad  4um. 
Ex  quo  patet  ad  argumentum  istud. 

Ad  tertium  dico  quod  Deus  est  in  aliquo  per  gra- 
tiam ,  ut  ohjectum  dilectum  et  cognitum  in  diligente 
et  cognoscente,  non  quocumque  amore  vel  qualicum- 
que  notitia,  sed  (?)  quam  ipse  diligentise  et  cognos- 
centispecialiterinfundit,etinfusamconservat ;  etideo 
stant  simul  quod  Deus  sit  per  gratiam  in  aliquo  per 
modum  objecti,  et  per  modum  specialiter  operantis. 
Ad  ea  quae  secundo  loco  objiciuntur  contra 
eamdem  conclusionem ,  dicitur. 

Ad  primum  quidem,  negatur  antecedens;  quia 
immo  creatunc  terminant  divinum  intuitum,  licet 
secundario,  velut  secunda  intellecta.  Nec  arguens 
probavit  efficaciter  quod  assumit,  utsuperius  patuit. 
Ad  secundum  negatur  consequentia.  Licet  enim 
divina  essentia  sit  Deo  cognita,  non  tamen  dicitur 
Deus  esse  in  essentia  sua  per  praesentiam,  proprie 
loquendo,  eo  modo  quo  dicitur  esse  in  creatura  jier 
praesentiam ;  quia  non  est  ibi  realis  distinctio,   et 
consequenter  nec  realis  relatio  praesentiae  ex  parte 
cognoscentis  cognili,  sicut  est  in  creaturis.  Si  tamen 
ad  praesentiam    per   cognitionem    dicatur   sufficere 
respectus  rationis  ex  parte  cogniti,  tunc  non  apparet 
multum  inconveniens  quod  divina  essentia  sit  sibi 
praesens  per  cognitionem,  vel  econtra  :  nam  Augu- 
stinus  dicit  animam  semper  esse  sibiipsi  praesentem, 
et  ideo  semper  se  intelligere ;  nec  est  inconveniens 
idem  esse  in  suiipsius  praesentia,  vel  in  seipso  per 
praesentiam. 


(<x)  habitualiter.  —  actualiter.  Pr. 
(6)  sed.  —  secundum  Pr. 


438 


LIBHI    I.   SENTENTIARUM 


Ad  tertium  dicitur  quod  objectum  cognitum  dici- 
tur  esse  in  cognoscenle  per  sui  similitudinem;  sed 
cognoscens  dicitur  esse  in  cognito,  in  quantum  per 
similitudinem  cogniti,  quam  penes  se  habet,  scru- 
tatur  intima  cogniti,  praesertim  in  cognitione  intel- 
lectiva.  Unde  sanctus  Tliomas,  de  Veritate,  q.  1, 
art.  12  :  «  Nomen,  inquit,  intellectus,  sumitur  ex 
lioc  quod  intima  rei  cognoscit.  Est  enim  intelligere 
quasi  intus  legere  :  sensus  enim  et  imaginatio ,  sola 
exteriora  accidentia  cognoscunt ;  solus  autem  intelle- 
ctusad  interiorem  rei  pertingit  essentiam.  »  —  Haec 
ille.  —  Sic  ergo  patet  quomodo  cognoscens  dicitur 
esse  in  cognito  per  praesentiam. 

Ad  ea  quae  terlio  loco  inducta  sunt,  dicitur  quod, 

licet  modus  quo  rex  est  in  regno  per  sui  potentiam , 

sit  metaphoricus  et  abusivus,  hoc  ideo  est,  quia 

potentia  ejus  non  irnmediate  agit  pertotum  regnum, 

sed   mediantibus   ministris.    Sed    divina   virtus   et 

potenlia,  omnia  immediate  et  intimissime  attingit, 

et  omnia  immediate  operatur.   Quod  qualiter  fiat, 

ostendit    sanctus   Thonras,    3.     Contra    Gentiles, 

cap.  70  :  «  In  quolibet,  irrquit,  agente,  est  duo  con- 

siderare ,  scilicet  :  rem  ipsam  quae  agit ,  et  virtutem 

qua  agit,  sicut  ignis  calefacit  per  calorem.  Yirtus 

auteni  inferioris  agentis  dependet  a  virtute  superio- 

ris  agerrtis  (a),  in  quantum  superius  agens  dat  vir- 

tutem  ipsam  inferiori  agenti  per  quam  agit,  vel  con- 

servat  eam ,  vel  etiam  applicat  ad  agendum ;   sicut 

artifex  applicat  instrumentum  (6)  ad  proprium  effe- 

ctum,  cui  tamen  interdum   formam  non  dat,  per 

quam  agit  instrumentum,  nec  conservat,  sed  dat  ei 

solum  motum.  Oportet  igitur  quod  actio  inferioris 

agentis,  norr  solum  sit  ab  eo  per  virtutem  propriam, 

sed  per  virtutem  omnium  superiorum  agentium ; 

agit  enim  in  virtute  oumium.  Et  sicut  agens  infr- 

muin   irrvenitur  immediatum   activum,   ita  virtus 

agentis  primi  invenitur  immediata  ad  producendum 

effectum  :  nam  virtus  irrfrmi  agentis  non  habet  quod 

producat  hunc  effectum  ex  se,  sed  ex  virtute  supe- 

rioris  agentis,  et  virtus  illius  ex  virtute  superioris; 

et  ita  virtus  supremi  agentis  invenitur  ex  se  produ- 

ctiva  effectus,  quasi  causa  immediata.  »  —  Haec  ille. — 

ldem  ponit,  distinctione  praesenti,  q.  1,  art.  1,  ad4um  : 

«  Respectu,  inquit,  ejusdem  operationis,  non  potest 

esse  duplex  causa  proxima  eodem  rnodo,  sed  diver- 

simode.  Quod  sic  patet.  Operatio  reducitur  sicut  in 

principium  in  duo,  scilicet  in  ipsum  agentem,  et 

virtutenr   agentis ,   qua  mediante  est   operatio  ab 

agentc.  Quarrto  autem  agens  est  magis  proximum 

et  immediatum,  tanto  virlus  ejus  est  magis  mediata; 

et  primi  agentis  virtus  est  immediatissima.  Quod  sic 

patet  in  terminis.  Sint  A,  B,  G,  tres  causae  ordi- 

uatse,  ita  quod  C  sil  ultima  quae  exercet  operatio- 

nem  ;  conslat  tunc  (juod  C  exercet  operationem  per 


(a)  dependet  a  virtute  superioris  agentis. 
instrumentwm.  —  Om    Pr. 


Oni.  Pr. 


virtutem  suam,  et  per  virtutem  B,  et  ulterius  per 
virtutem  A.  Unde,  si  quaeratur  quare  C  operatur, 
resporrdemus  quod  per  virtutein  suarn;  et  quare 
per  virtutem  suam,  propter  virtutem  B;  et  sic, 
quousque  reducatur  in  virtutem  causae  primae, 
in  quam  docet  resolvere  Philosophus  irr  Poslerio- 
ribus  (lib.  2,  t.  c.  22),  et  in  2.  Physicorum 
(t.  c.  38).  Et  ita  patet  quod,  cum  Deus  sit  pri- 
rna  causa  omnium,  sua  virtus  est  immediatissima 
oinnibus.  Sed  quia  ipsemet  est  virtus  sua,  ideo  non 
tantunr  est  irnmediatum  principium  operationis  in 
omnibus,  sed  immediate  in  omnibus  operans;  quod 
in  causis  aliis  non  contirrgit.  »  —  Haec  ille.  -  Ex 
quibus  patet  quare  rex  per  potentiam  suam  est 
metaphorice  in  toto  regno ;  Deus  autem,  cum  dici- 
tur  esse  in  omnibus  per  pOtentiam  suam ,  non  abir- 
sive  dicitur  rebus  inesse,  sed  proprie,  ut  patet.  Illa 
tamen  similitudo  de  rege,  non  fuit  posita  ad  ornni- 
modam  similitudinem  declarandum,  sed  ad  osten- 
dendum  quomodo  alterius  rationis  est  modus  essendi 
in  aliquo  per  potentianr  quam  per  essentiam,  cum 
separentur  in  rege. 

Ad  ea  qiuc  quarlo  loco  inducuntur,  dicitur  quod 
illi  modi  essendi,  scilicet  esse  in  creatura  per  essen- 
tiam,  et  esse  in  ea  per  potentiam,  solum  distin- 
guuntur  ratione,  ex  parte  Dei,  licet  fundentur  in 
eodem,  scilicet  in  divina  operatione.  Quia  enim 
divina  operatio  est  in  qualibet  creatura,  ideo  Deus 
dicitur  esse  in  illa  creatura  per  potentiam,  quia 
potentia  Dei  rron  deserit  operationem  ;  et  quia  virtus 
est  divina  essentia,  ideo  consequitur  ut  in  re  etiam 
sit  Deus  per  essentiam  suam,  secundum  sanctum 
Thomam,  1.  Sentent.,  ubi  supra,  art.  2.  Patet  igi- 
tur  quod  arguens,  solum  probat  quod  ex  dictis  in 
tertia  conclusione,  sequitur  quod  illi  duo  modi 
essendi  in  creatura  super  eodern  fundantur,  scilicef 
operatiorre.  Sed  rron  probat  quin  habeant  distinctas 
ratiorres  :  quia  unus  illorum  iinmediate  fundatur  in 
operatione,  scilicet  per  potentiam,  quae  dicit  prin- 
cipium  operatiorris ;  alius  autem  mediate,  scilicet 
qui  est  per  essentiam,  qu33  irorr  dicit  principium, 
rrisi  actus  qui  est  esse.  Et  sic  patet  quorrrodo  tres 
modi  habent  distinclas  rationes.  llle  enim  (jui  dici- 
tur  per  prsesentiam,  fundatur  in  divina  cognitione  ; 
alii  arrtenr,  in  divirra  operatione;  sed  unus  imme- 
diate,  alius  autem  consecutive.  —  Potest  etiam  ali- 
terdici,  quod  alia  differentia  est  inter  duos  modos 
praedictos.  Nam  ille  modus  essendi  in  creatura  per 
essentiam ,  attenditur  penes  hoc  quod  Deus  operatur 
immediate  ipsum  esse  creaturae,  et  adest  ei  ut 
causa  sui  esse;  sed  modus  essendi  in  creatura  per 
jiotentiam,  attenditur  penes  hoc  quod  virtus  ejus  se 
extendit  ad  omnia.  Aliud  autem  est  aliquid  esse  sup- 
positum  immediate  operans  hunc  effectum,  et  aliud 
cst  esse  aliquod  suppositum  virtute  ipsius  agens  (a) 


(a)  \psim  agens.  —  Ulius  agere  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVIII.  —   QU^ISTIO   I. 


439 


illum  effectum.  Secundum  enim  concessit  Avicenna 
de  Deo ;  non  autem  primum,  respectu  inferiorum 
effectuum.  Manicheei  autem  utrumque  negaverunt. 
Et  ideo  oportuit  duos  modos  essendi  imponere,  licet 
unus  alium  includat ,  sicut  superius  suum  infe- 
rius. 

Ad  argumeutum  in  principio  qiuestionis  factum , 
respondet  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  8,  art.  2,  ad  lum, 
quod  «  incorporalia  non  sunt  in  loco  per  contactum 
quantitatis  dimensivee,  sicut  corpora;  sed  per  conta- 
ctum  virtutis  ».  —  Hsec  ille. 

Et  hsee  de  qiuestione  dicta  sufficiant. 


DISTINCTIO     XXXVIII. 


QILESTIO  I. 

UTRUM  FUTURA  CONTINGENTIA  DEUS  IPSE  COGNOSCAT 


irca  trigesimamoctavam  distinctionem 
qiueritur  :  Utrum  Deus  cognoscat  futura 
contingentia. 

Et  arguitur  quod  non.  Omnis  condi- 
tionalis  cujus  antecedens  est  necessarium  absolute, 
et  consequens  est  necessarium  absolute ;  sic  eniin 
se  habet  antecedens  ad  consequens,  sicut  principia 
ad  conclusionem  ;  ex  principiis  autem  necessariis, 
non  sequitur  nisi  conclusio  necessaria,  ut  in  primo 
Posteriorum  probatur.  Sed  tuec  est  vera  conditio- 
nalis  :  si  Deus  scivit  hoc  futurum ,  erit ;  quia  scien- 
tia  non  nisi  verorum  est.  Hujus  autem  conditionalis 
antecedens  est  necessarium  absolutc  :  tum  quia  est 
leternum  ;  tum  quia  significatur  ut  praeteritum. 
Ergo  consequens  est  necessarium  absolute.  Ergo 
quidquid  scitur  a  Deo,  est  necessarium  ;  et  sic  scien- 
tia  Dei  non  est  contingentium. 

In  oppositum  arguitur  :  Quia  dicitur  in  Psalm. 
(32,  v.  15)  :  Qui  finxit  sigillatim  corda  eorum, 
qui  intelligit  omnia  opera  eorum.  Sed  opera 
hominum  sunt  contingentia ,  utpote  libero  arbitrio 
substantia.  Ergo  Deus  scit  futura  contingentia. 

In  hac  qusestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
videbitur  unde  habet  ortum  contingentia  rerum.  ln 
secundo,  an  Deus  certitudinaliter  cognoscat  futura 
contingentia ;  et  similiter,  quomodo  immutabilitas 
divinee  scientiee  stat  cum  futurorum  contingentia. 


ARTICULUS  I. 

UNDE  HABET  ORTUM  CONTINGENTIA  RERUM 

A.  —  CONGLUSIONES 

Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  contingentia  non  oritur 
in  rebus,  solum  nropter  causas  secundas. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  19,  art.  8  :  «Divina,  inquit,  voluntas  necessitatem 
quibusdam  volitis  imponit,  sed  non  omnibus.  Cujus 
quidem  rationem  aliqui  assignare  voluerunt  ex  cau- 
sis  mediis  :  quia  ea  quee  producit  per  causas  medias 
necessarias ,  sunt  necessaria ;  ea  vero  quee  producit 
per  causas  contingentes,  sunt  contingentia.  Sed  hoc 
non  videtur  sufficienter  dictum,  propter  duo.  ■ — 
Primo  quidem,  quia  effectus  alicujus  causse  prima? 
est  contingens ,  propter  aliquam  causam  secundam , 
ex  eo  quod  impeditur  effectus  causae  primse  per  defe- 
ctum  causte  secundse;  sicut  virtus  solis  propter 
defectum  plantse  impeditur.  Nullus  autem  defectus 
causcC  secundse,  potest  impedire  quin  voluntas  Dei 
suum  effectum  producat.  —  Secundo,  quia  si  distin- 
ctio  contingentium  a  necessariis  referatur  solum  in 
causas  secundas,  sequitur  hoc  esse  prseter  intentio- 
nem  et  voluntatem  divinam  ;  quod  est  inconve- 
niens.  »  —  Hsec  ille. 

Item,  eadem  qusestione,  art.  3,  ad  4um,  ostendit 
quomodo  a  voluntate  divina,  quae  est  prima  causa, 
licet  sit  ex  se  necessaria ,  potest  sequi  effectus  con- 
tingens;  non  propter  causam  secundam.  Ibidem 
enim  dicit  :  «  Aliquando,  inquit,  causa  necessaria 
habet  non  necessariam  habitudinem  ad  aliquem  effe- 
ctum  ;  quod  est  propter  defectum  effectus,  et  non 
propter  defectum  causse.  Sicut  virtus  solis  habet 
non  necessariam  habitudinem  ad  aliqua,  quse  con- 
tingenter  hic  eveniunt,  non  propter  defectum  vir- 
tutis  solaris,  sed  propter  defectum  effectus,  non 
necessario  ex  causa  provenientis.  Et  similiter,  quod 
Deus  non  ex  necessitate  velit  aliquid  eorum  quse 
vult,  non  accidit  ex  defectu  divinsc  voluntatis,  sed 
ex  defectu  qui  competit  volito  secundum  rationem 
suam ,  scilicet  quia  est  tale  ut  sine  eo  esse  possit 
perfecta  bonitas  Dei ;  qui  quidem  defectus  consequi- 
tur  omne  bonum  creatum.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  ibi- 
dem,  ad  5um,  dicit  quod  «  causa  quse  (oc)  est  ex  se 
contingens,  oportet  quod  determinetur  ab  aliquo 
exteriori  ad  effectum;  sed  voluntas  divina,  quee  ex 
se  necessitatem  habet,  determinat  seipsam  ad  voli- 
tum  ad  quod  habet  babitudinem  non  necessariam  ». 
—  Hsec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod  de  mente  ejus  est 
quod  aliquid  contingenter  eveniat  immediate  a  causa 


(a)  qux.  —  Om.  Pr. 


440 


LIBRl    I.    SENTENTIARUM 


prima  necessaria,  scilicet  divina  voluntate  ;  cum 
dicit  quod  nullum  bonum  creatum  necessario  proce- 
dit  a  divina  voluntate,  nec  divina  voluntas  habet  ad 
aliquod  habitudinem  necessariam ,  propter  defectum 
qui  omnem  consequitur  creaturam. 

Item,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  23  et  24,  osten- 
dit  quod  Deus  non  agit  in  creaturis  ex  necessitate 
natunc,  sed  per  arbitrium  voluntatis.  Et,  cap.  29, 
probat  quod  in  primis  divinis  effectibus,  scilicet  qtii 
non  producti  sunt  per  causas  secundas,  nullum 
debitum  invenitur,  nec  aliqua  necessitas  ;  sed  in 
posteriorum  productione  invenitur  debitum,  et  hoc 
tripliciter,  secundum  quod  ibi  declarat.  —  Ostendit 
etiam  ibi,  quod  in  prima  rerum  creatione,  nihil  de 
necessitate  productum  fuit  a  Deo,  qui  solus  creabat ; 
nec  erat  ibi  aliqua  necessitas,  nisi  ex  suppositione 
finis,  vel  quantum  ad  causas  formales,  vel  materia- 
les,  non  autem  a  causa  efficiente,  scilicet  Deo.  — 
In  cap.  etiam  30  et  31 ,  ostendit  quod  absoluta 
necessitas,  in  rebus  creatis,  non  est  per  ordinem  ad 
primum  principium,  quod  per  se  necesse  est  esse, 
scilicet  Deum. 

Secunda  conclusio  est  quod  radix  continneiitiie 
cst  divina  voluntas. 

Istam  ponit,  1  p.,  q.  19,  art.  8,  ubi,  post  verba 
superius  allegata,  subdit  :  «  Quod  divina  voluntas 
quibusdam  volitis  necessitatem  imponat  et  non  omni- 
bus,  hoc  contingit  propter  efficaciam  divinse  volun- 
tatis.  Cum  enim  aliqua  causa  efficax  fuerit  ad  agen- 
dum,   effectus   consequitur  causam,    non    tantum 
secundum  illud  quod    fit,  sed   secundum   moduin 
fiendi  vel  essendi.  Ex  debilitate  enim  virtutis  activsc 
in  semine,  contingit  quod  filius  nascatur  dissimilis 
patri  (oc),  in  accidentibus  quse  pertinent  ad  modum 
essendi.  Cum  igitur  divina  voluntas  sit  efficacissima, 
non  soluni  sequitur  quod  fiant  ea  qiue  Deus  vult 
ficri ,  sed  quod  eo  modo  fiant  quo  Deus  fieri  vult. 
Vult  autcm  Deus  quaedam  fieri  necessario,  et  qua> 
dain  contingenter,  ut  ordo  sit  in  rebus,  ad  comple- 
nientum   universi.    Et   ideo   quibusdam    effectibus 
aptavit  causas  necessarias,  quac  deficere  non  possunt, 
ex  quilms  effcctus  de  necessitate  provenirent ;  qui- 
busdam  vero  aptavit  causas  contingentes  defectibiles, 
ex  quibus  etfectus  contingenter  eveniant.  Non  igitur 
propterea  effectus  a  Deo  voliti  eveniunt  contingenter, 
quia  causse  proximae  sunt  contingentes;  sed  pro- 
pterea  quod  Deus  voluit  eos  contingenter  evenire, 
causas  contingentes  ad  cos  prseparavit.  »  —  Hcec 
ille. 

llem,  de  Veritate,  q.  23,  art.  5,  prsedictas  duas 
conclusiones  probat  :  «  Voluntas,  inquit,  divina 
non  imponil  necessitatem  rebus  omnibus.  Gujus 
quidem  ratio  assignatur  a  quibusdam  ,  ex  hoc  quod , 

(a)  palri.  —  Oin.  Pr. 


cum  voluntas  divina  sit  omnium  prima  causa,  pro- 
ducit  quosdam  effectus  mediantibus  causis  secundis, 
quae  contingentes  sunl,  et  deficere  possunt;  et  ideo 
efifectus  contingentiam  causae  proximae  sequitur,  non 
autem  necessitatem  primae  causae.  Sed  hoc  videtur 
esse  consonum  his  qui  ponebant  a  Deo  omnia  proce- 
dere  secundum  necessitateni  naturae,  et  quocl  ab 
uno  simplici  procedebat  immediate  unum  habens 
aliquam  multitudinem,  et  ideo  mediate  procedebat 
multitudo.  Simililer,  ab  uno  immobili  omninodicunt 
procedere  aliquid,  quod  est  immobile  secundum 
substantiam ,  mobile  autem  et  aliter  se  habens 
secundum  situm,  quo  mediante,  generatio  et  cor- 
ruptio  primo  in  istis  inferioribus  accidit;  secunduiu 
quam  viam,  non  potest  poni  a  Deo  immediate  cau- 
sari  multiplicitatem  et  res  corruptibilescontingentes; 
quod  est  sententiae  fidei  contrarium,  quae  ponit  rnul- 
tiplicitatem  rerum  omnium,  etiam  corruptibilium, 
immediate  a  Deo  creatam,  utpote  prima  individua 
arborum,  et  brutorum  animalium.  »  —  Haec  ille 
in  forma.  —  Ex  quo  patet  prima  conclusio  po- 
sita.  „ 

Ulterius  subdit  :  «  Et  ideo  oportet  aliam  princi- 
palem  rationem  assignare  contingentiae,  cui  tamen 
praeassignata  subserviat.  Oportet  enim  patiens  assi- 
milari  agenti ;  et  ideo,  si  agens  sit  fortissimum,  erit 
similitudo  eifectus  ad  causam  agentem  perfecta;  si 
autem  sit  debile,  erit  similitudo  imperfecta;  sicut 
propter  fortitudinem  virtutis  formativae  in  semine, 
lilius  patri  assimilatur,  non  sohun  in  natura  speciei, 
sed  etiam  in  multis  accidentibus;  e  converso  vero, 
propter  debilitatem  praedictae  virtutis,  deficit  dicta 
assimilatio,   ut  dicitur  in    libro   de   Animalibus. 
Voluntas  autem  divina  est  agens  fortissimum.  Unde 
oportet  ejus  effectum  in  omnibus  ei  assimilari,  et 
non  solum  ut  fiat  illud  quod  vult  Deus  fieri,  quod 
est  quasi  assimilatio  secundum   rationem  speciei ; 
sed  ut  fiat  illo  modo  quo  Deus  vult  illud  fieri,  ut 
necessario  vel  contingenter,  cito  vel  tarde,  et  est 
quasi  quaedam  assimilatio  secundum  accidentia.  I.t 
hunc  quidem  modum  rebus  divina  voluntas  praefi- 
git  ex  ordine  siue  sapientiae.  Secundum  autem  quod 
disponit  aliquas  res  sic  vel  sic  fieri,  adaptat  eis  cau- 
sas,   illo  modo   secundum  quod   disposuit;   quem 
tamen  modum  posset  rebus  inducere,  etiam   illis 
causis  non(a)  mediantibus.  Et  sic  non  dicimus  quod 
aliqui  divinorum  effectuum  sint  solummodo  contin- 
gentes,proptercontingentiamcausarumsecundaruna : 
sed  magis,  propter  dispositionem  divinae  voluntatis, 
quaetalem   ordinem  rebus  providit.  »  —  Hsec  ille. 
—  Ex  quo  palet  secundam  conclusionem  esse  de 
niente  ejus. 

Tertia  conclusio  esi  quod  prlma  radix  conttn- 
gentiee  in  creaturis,  secundum  rem  et  secnndum 

(a)  non.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVIII.   —    QU^ESTIO   I. 


441 


rationem,   ost    divlnus    Intellectus,    et   divina 
scientia. 

Ista  patet  ex  preedictis.  Dico  autem  sccundum 
rem  et  rationem  :  quia  divina  voluntas  est  prima 
radix  secundum  rem ;  immo,  quidquid  est  in  Deo, 
cst  prima  causa  contingentiae  crcatorum ;  sed  pri- 
mum,  secundum  rationem,  cst  divinus  intellectus 
et  divina  scientia.  Unde  sanctus  Thomas,  2.  Contra 
Gentiles,  cap.  26,  ostendit  multis  rationibus,  quod 
sicut  Deus  non  agit  de  necessitate  naturse,  sic  quod 
ejus  potentia  ad  determinatos  efTectus  limitetur;  ita 
nec  agit  de  necessitate  scientiae  vel  intellectus,  ut 
ejus  scientia  vel  intellectus  ad  determinatos  effectus 
solummodo  posset  extendi,  neque  ad  hos  vel  illos 
eflectus  de  necessitate  coarctatur.  Immo,  ibidem, 
reprobat  opinionem  «  quorumdam,  dicentium  quod 
ex  hoc  quod  Deus  seipsum  intelligit,  fluit  ab  ipso 
talis  rerum  dispositio,  quasi  non  suo  arbitrio  limi- 
tet  singula  et  disponat  universa,  sicut  fides  catholica 
profitetur  ».  Et  subdit  :  «  Sciendum  tamen  quod, 
quamvis  divinus  intellectus  ad  certos  effectus  non 
coarctetur,  ipse  tamen  sibi  statuit  determinatos  effe- 
ctus,  quos  per  suam  sapientiam  determinate  produ- 
cat.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quibus  apparet  quod  mens 
ejus  est,  quod  scientia  divina  est  causa  omnis  dispo- 
sitionis  in  suis  effectibus  inventse,  sicut  est  necessi- 
tas,  contingentia,  et  hujusniodi. 

Immo,  quod  plus  est,  de  Veritate,  q.  24,  art.  2, 
dicit  quod,  «  cum  ad  operationem  tria  concurrant, 
scilicet  cognitio,  et  appetitus,  et  ipsa  operatio,  tota 
ratio  libertatis  ex  modo  cognitionis  dependet.  Appe- 
titus  enim  sequitur  cognitionem ;  cum  appetitus 
non  sit  nisi  boni ,  quod  sibi  per  vim  cognitivam  pro- 
ponitur.  Et  quod  quandoque  appelitus  videatur 
cognitionem  non  sequi,  hoc  ideo  est,  quia  non  circa 
idem  accipitur  appetitus  et  cognitionis  judicium  : 
est  enim  appetitus  de  particulari  re  operabili;  judi- 
cium  vero  rationis  est  quandoque  de  aliquo  univer- 
sali,  quod  est  quandoque  appetitui  contrarium.  Sed 
judicium  de  hoc  particulari  operabili,  ut  nunc, 
nunquam  potest  esse  appetitui  contrarium.  Qui 
enim  vult  fornicari,  quamvis  sciat  in  universali  for- 
nicationem  malum  esse,  tamen  judicat  sibi,  uttunc, 
bonum  esse  hunc  fornicalionis  actum,  et  sub  specie 
boni  ipsum  (a)  eligit;  nullus  enim  intendens  ad 
malum  operatur,  ut  Dionysius  dicit.  Appetitum 
aulem,  si  non  sit  aliquid  prohibens,  sequitur  motus 
vel  operatio.  Et  ideo,  si  judicium  cognitivae  non  sit 
in  potestate  alicujus,  sed  sit  ei  aliunde  determina- 
tum,  nec  appetitus  erit  in  potestate  ejus,  et  per 
consequens  nec  motus,  nec  operatio  absolute.  Judi- 
cium  autem  est  in  potestate  judicantis,  secundum 
quod  potest  de  suo  judicio  judicare ;  de  eo  enim  quocl 
est  in  nostra  potestate,  possumus  judicare  (6).  Judi- 


(a)  ipsum.  —  ipse  Pr. 

(6)  possumus  judicare.  —  Oin. 


Pr. 


care  autem  de  judicio  suo,  est  solius  rationis,  quoe 
super  actum  suum  reflectitur,  et  quse  cognovit  habi- 
ludines  rerum  de  quibus  judicat,  el  per  quas  judicat. 
Unde  totius  libertatis  radix,  est.  in  ratione  constituta. 
Unde,  secundum  quod  aliquid  se  habetad  rationem, 
sic  se  habet  ad  liberum  arbitrium.  »  —  Ha>c  ille. 

Ex  quo  clare  patet  quod  prima  radix  contingen- 
tiae  in  effectu,  scilicet  quod  aliquis  effectus  possit 
sequi  vel  noii  sequi  a  sua  causa,  non  solum  est 
divina  voluntas,  immo  et  intellectus  divinus.  Nec 
Deus  possel  velle  diversa,  nisi  intellectus  ejus  intel- 
ligeret  diversa.  Nec  voluntas  divina  posset  libere  ali- 
quid  velle  vel  nolle  indifferenter,  nisi  quia  intelle- 
ctus  divinus  potest  judicare  hoc  esse  volendum,  et 
potest  judicare  illud  non  esse  volendum.  Illud  autem 
quod  supra  dictum  est,  quod  divina  scientia  habet 
necessariam  habitudinem  adres,  verum  est,loquendo 
de  habitudine  cognoscentis  ad  cognitum,  non  autem 
loquendo  de  habitudine  producentis  ad  productum, 
vel  causae  ad  eflectum. 

Quarta  conclusio  est  quod  nullus  effectus 
evenit  continuenler  a  prima  causa,  isto  modo 
quod  possil  ordinem  ejus  exire. 

Istam  conclusionem  intendit  sanctus  Thomas, 
1  p.,  q.  19,  art.  6  :  «  Cum  effectus,  inquit,  confor- 
metur  agenti  secundum  suam  formam ,  eadem  ratio 
est  in  causis  agentibus,  quse  est  in  causis  formali- 
bus.  In  formis  autem  sic  est,  quod,  licet  aliquis 
effectus  possit  deficere  ab  aliqua  particulari  forma, 
tamen  a  forma  universali  nihil  deficere  potest. 
Potest  esse  enim  aliquid ,  quod  non  est  homo  vel 
vivum(a);  nonautem  potestessealiquid,quodnonsit 
ens.  Unde  et  hoc  idem  in  causis  agontibus  contin- 
gere  oportet.  Potest  enim  aliquid  fieri  extra  ordi- 
nem  alicujus  causoe  particularis  agentis,  non  autem 
extra  ordinem  alicujus  causae  (6)  universalis,  sub 
qua  omnes  eausce  particulares  comprehenduntur; 
quia,  si  aliqua  causa  particularis  deficiat  a  suo 
effectu ,  hoc  est  propter  aliam  causam  particularem 
impedientem.quse  continetur  sub  ordine  causse  uni- 
versalis.  Unde  eftectus  ordinem  causse  universalis 
nullo  modo  potest  exire.  Et  hoc  patet  in  corpora- 
libus.  Potest  enim  impediri  quod  aliqua  stella  non 
inducat  suum  eflectum;  sed  tamen  quicumque 
effectus  ex  causa  corporea  impediente  in  rebus  cor- 
poralibus  consequatur,  oportet  quod  reducatur  per 
aliquas  causas  medias  in  universalem  virtutem 
primi  cccli.  »  — Hoec  ille. 

Idem  ponit,  q.  22,  art.  2,  ad  1U1"  :  «  Aliter, 
inquit,  est  de  causa  universali,  et  de  causa  particu- 
lari.  Ordinem  enim  causse  particularis  potest  aliquid 
exire,  non  autem  ordinem  causae  universalis.  Non 
enim  subducitur  aliquid  ab  ordine  causse  particu- 

(a)  vivum.  —  unum  Pr. 

(6)  a  verbo  particularis  usque  ad  camsc,  om.  Pr. 


442 


LIBRI    I.    SENTENTlARUM 


laris,  nisi  per  aliquam  aliam  causam  particularem 
impedientem ;  sicutlignum  impeditur  a  combustione 

per  aclionem  aquae.  Unde,  cum  omnes  causae  parti- 
culares  concludantur  sub  aliqua  causa  universali, 
impossibile  est  aliquem  oflectum  ordinem  causao 
universalis  eflfugere.  »  —  Haec  ille. 

Hanc  conclusionem  iulendit,  ubicumque  dicit 
quod  effectus  trahit  necessitatem  vel  contingentiam 
a  causa  secunda,  et  non  a  causa  prima,  vel  quod 
eflectus  assimilatur  in  necessitate  et  contingentia 
causse  suae  proximse,  et  non  causae  remotae  :  ut, 
1  ]>.,  q.  14,  art.  13,  ad  l"1",  ubi  sic  dicit  :  a  Scita  a 
Deo  sunt  contingentia,  propter  causas  proximas; 
licet  scientia  Dei,  quae  est  causa  prima,  sit  neces- 
saria.  »  —  Dicit  eliam,  ibidem,  quod  «  licet  causa 
suprema  sit  necessaria,  tamen  eflectus  potest  esse 
contingens,  propter  causam  proximam  contingentem ; 
sicut  germinatio  plantae  est  contingens,  propter  cau- 
sam  proximam,  licet  motus  solis,  qui  est  causa 
prima,  sit  necessarius  ».  —  Item,  de  Veritatc,  q.  2, 
art.  14,  ad  3um  et  5l,m,  dicit  quod  «  efVectus  sequitur 
necessitatem  proximae  causae,  quae  potest  esse 
medium  ad  demonstrandum  eflectum ;  non  autem 
sequitur  necessitatem  causae  primoe,  quia  potest 
impediri  ex  causa  secunda,  si  sit  contingens  ».  — 
Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  38. 


B. 


OBJECTIONES 


§  1. 


CONTRA   SECUNDAM    ET    TERTIAM 
CONCLUSIONES 


Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  istum 
articulum  arguit  Aureolus  (dist.  39,  q.  1,  art.  2) 
multipliciter,  praesertim  contra  ea  quae  dicta  sunt  in 
terlia  conclusione  et  secunda,  scilicet  quod  radix 
contingentise  prima  oritur  ex  divino  intelleclu  qui 
slatuit  sibi  determinatos  effectus,  et  ex  divina  volun- 
tate  adaptante  (a)  causas  contingentes  ad  producen- 
dum  ellectus  contingentes ,  vel  causas  potentes  defi- 
cere.  Aureolus  autem  vult  probare  quod  ex  nullo 
actu  intrinseco,  in  divina  voluntate  exsistente,  tra- 
batur  illa  contingehtia.  Actus,  inquit,  intrinsecus 
divinae  voluntati,  fertur  simul  in  utramque  partem 
contradictionis,  et  non  magis  in  unam  partem  quam 
in  aliam.  Gomplacet  enim  Deus  seque  necessitate 
naturae  in  creatione  mundi,  sicut  in  (6)  non  crea- 
tione;  el  seque  vult  actu  intrinseco,  sicut  econverso. 
Quod  patet.  Quia  quidquid  est  possibile  in  (y)  Deo, 
est  de  necessitate  in  eo  :  nam  in  necesse  esse,  quid- 
quid  csi  possibile,  esl  aecessarium;  constat  autem 
quod  Deus  potest  complacere  et  velle  non  entitatem 
mundi,  saltem  potuit  ab  aeterno;  alioquin  de  neces- 
sitate  fecissel  mundum,  et  dum  mundus  i  erat, 

ia   adaptante.  -  a  poteatate  Pr, 

(6)  in.  -  Oni.  Pr. 
(y)  in.  —  Om.  Pr. 


suum  beneplacitum  non  fuisset  impletum ;  igitur, 
si  potuit  ab  ecterno  vellenon  entitatem  muudi  actu 
intrinseco  beneplaciti ,  et  bodie  de  necessitate  vult 
eam  ;  alias  posset  aliquid  esse  in  Deo  quod  actu  non 
esset,  et  possetaliquid  esse  Deus,  quod  actu  non  esset 
Deus.  Et  secundum  hoc,  necesse  est  dicere  quod 
Deus  non  magis  vult  de  aliqua  re  contingenti  quod 
flat,  quam  quod  non  fiat;  sed  placet  sibi  quodcum- 
que  fiat,  nec  desiderat  plus  unum  quam  aliud.  Sed 
manifestum  est  quod  a  tali  causa  non  potest  dici 
determinatus  effectus  sequi  :  quia,  qua  ratione 
ununi  contradictoriorum  sequeretur,  eadcm  ratione 
sequeretur  aliud,  vel  utrumque  simul ;  quod  esl 
impossibile.  Ergo  nullus  effectus  contingens  produ- 
citur  ex  determinatione  divinae  voluntatis,  vel  divini 
intellectus,  sic  quod  illa  determinatio  sit  aliquis 
modus  exsistens  intrinsecus  formaliter  in  Deo. 

Sed  forte  dicetur  quod,  licet  actus  divinae  volun- 
tatis  possit  esse  ad  opposita  objecta,  non  est  tarnen 
in  actu  nisi  ad  alterum;  et  ita  actum  indifferentem 
ad  objecta  contradictoria  determinat  ad  alterum 
objectum,  loquendo  de  objecto  secundario,  non 
autem  de.objecto  primo.  Hiec  autem  determinatio 
contingens  est  :  quia  (a)  proeodem  instanti  aeterni- 
tatis  (6)  posset  esse  divisim  (y)  determinatio  ad 
oppositum;  postquam  tamen  determinatio  facta  esl , 
mutari  non  potest.  Si  utique  sic  dicatur;  —  non 
valet. 

Primo.  Ula  enim  determinatio  actus  (S)  ad  alte- 
rum  objectorum,  est  in  Deo;  et  similiter,  determi- 
natio  illa  qua  posset  determinasse  actum  ad  alte- 
rum,  possibilis  est  poni  in  Deo,  vel  fuit  possibilis 
ab  acterno.  Sed  quidquid  fuit  possibile  poni  in  Deo, 
est  actu  in  Deo  positum ;  alias  non  esset  actus  purus, 
cui  nulla  potentia  admiscetur ;  nec  Deus  esset  pura 
necessitas;  quod  est  erroneum,  Ergo  determinatio 
actus  ad  utrumque  objectum,  est  actualis,  et  actua- 
liter  in  Deo. 

Sec un do  ad  idem.  Nunquam  natura  contingentis 
mutatur  in  naturam  necessarii,  ul  dicii  Commen- 
tator,  12.  Metaphysicx,  comm.  39.  Sed,  secun- 
dum  (e)  sic  respondentem ,  velle  divinum  (£)  contin- 
genter  respicit  utramque  partem  contradictionis. 
Ergo,  quantumcumque  determinetur  ad  alteram 
partem,  determinatio  ad  aliam  est  sibi  contingens, 
et  nullo  modo  impossibilis.  Constat  auteni  quod 
nulla  determinatio  intrinseca,  est  Deo  possibilis  vel 
contingens,  quin  actu  sil»i  insit,  et  de  necessitate. 
Relinquitur  ergo  quod  determinatio  actus  si1  ad 
utrumque  contradictoriorum  simul. 

Trrlio.  Ubicumque  est   contingentia ,   necessario 

(a)  quia.  —  el  Pr. 

eeternitatis.  —  seternaliter  Pr. 

(y)  divisim.  —  in  Deo  IV. 

(g)  actHS.  —  alicujus  IV. 
(e)  secundum.  —  Om.  Pr. 
(Q  divinum.  —  Om.  IV. 


DISTINCTK)   XXXVIII.   —   QU/ESTIO    I. 


443 


potest  esse  successio  ulriusque  partis  coutradic- 
tionis;  et  per  consequens,  ihi  possunt  intervenire 
diversa  instantia,  quia  in  eodem  instanti  non  pos- 
sunt  inesse  (a)  anibo  contradictoria.  Quamvis  enim 
Socratem  non  currere  impossihile  sit  dum  currit, 
tamen  in  alio  instanti  possibile  est  ipsum  non  cur- 
rere,  propter  naturam  contingentia3.  Et  ideo  hoc 
hahel  contingentia,  de  sui  natura,  quod  sit  possibile 
aliud  instans.  Sed,  secundum  istum  modum  dicendi, 
actus  diviine  voluntatis  respicit  contingenter  utram- 
que  partem  contradictionis.  Ergo,  quantumcumque 
delerminaverit  se  ab  ueterno,  possibile  erit  poni  aliud 
instans,  in  quo  ad  oppOsitum  determinare  se  possit; 
et  ita  in  leternitate  erit  possibile  aliud  instans  ex  vi 
contingentia3;  et  per  consequens,  aiternitas  alterius 
oppositi,  et  contingentia,  sibi  repugnant;  loquendo 
tamen  de  seternitate  immutabili,  in  qua  non  possit 
aliud  nunc  accipi,  in  quo  possihile  sit  poni  alterum 
oppositum  contingens..  Unde  salvare  immulabilila- 
tem  (6),  posita  contingentia,  propter  nune  ieterni- 
tatis,  est  salvare  unum  repugnans  per  aliud;  cum 
contingentia  exigat  in  mensura  contingentis  aliud 
nunc  esse  possibile,  et  ita  divisibilitatem  durationis, 
seternitas  vero  sit  quid  indivisibile. 

Quarto.  Inintelligibile  est,  manente  eodem  actu 
voluntatis  cadentis  super  utramque  partem  contra- 
dictionis,  aut  possibili  cadere,  quod  transeat  super 
unam,  et  non  transeat  super  aliam,  sine  aliqua 
variatione  contingente  in  actu.  Qiuerendum  est 
enim ,  posito  quod  actus  divinae  voluntatis  sit  deter- 
minatus  ad  creationem  mundi,  si  fuisset  determi- 
natus  ab  seterno  ad  non  creandum  :  utrum  nune 
esset  aliquid  in  Deo  quod  non  sit?  Sed  non  potest 
dici  quod  aliquid ;  quia,  secundum  hoc,  Deus  careret 
aliquo  quod  posset  esse  in  eo  et  esset  Deus.  Nec 
potest  dici  quod  nihil  :  quia,  si  nihil  est  amplius  in 
Deo  quam  si  determinasset  se  ad  non  creandum , 
hujusmodi  determinatio  esset  actu  in  Deo;  constat 
enim  quod  si  determinasset  se  ad  non  creandum, 
hujusmodi  determinatio  esset  in  Deo.  Ergo  necesse 
est  quod  actus  divinae  voluntatis  transeat  de  necessi- 
tate  et  indeterminate  super  utramque  partem  con- 
tradictionis.  —  Heec  ille. 

§   2.    —    CONTRA    QUARTAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Scoti.  -  Contra  quartam  con- 
clusionem  et  multa  superius  reeitata  arguit  Scotus 
(apud  Aureolum,  dist.  39,  q.  1,  art.  2).  Ipse  qui- 
dem,  et  multi  alii,  imponunt  sancto  Doctori,  quod 
mens  sua  fuerit  quod  contingentia  non  hahent 
ortum  nisi  a  causis  secundis,  et  non  a  causa  prima. 
Quo  supposito,  arguit  Scotus  contrahoc. 


(<x)  inesse.  —  Om.  Pr. 
(6)  Unde  salvare  immutabilitatem . 
immutabilitas  Vv. 


bene  salvaretur 


Primo.  Quia  tune  nihil  essel  contingens  in  uni- 
verso.  Nam  causa  secunda  non  movet,  nisi  in  quan- 
tum  movetur  a  prima.  Causa  autem  prima  neces- 
sario  movet,  secundum  te.  EJrgo  causa  seounda 
Decessario  movebit;  et  sic  omnis  effectus  erit  neees- 
sarius. 

Secundo.  Arguit  quod,  si  sic,  tolletur  omnis  causa 
secunda  :  pro  eo  quod  causa  prima  naturaliter  prius 
niovet  quam  secunda;  in  illo  autem  priori,  causabit 
nccessario  et  perfecte,  cum  sit  infinitae  virtutis;  et 
ita,  in  secundo  instanti,  causa  secunda  nihil  poterit 
causare,  nisi  idem  his  pruducatur;  <piod  non  est 
intelligibile. 

Terlio.  Quia  malum  non  esset  in  rehus,  pro  eo 
quodnulla  perfectio  possibilishaberi  atoto  universo, 
vel  ab  aliquo  speciali  ente,  sibi  deficeret  :  quia 
prima  causa,  cum  sit  perfectissima,  causaret  in 
quolibet  tantam  perfectionem ,  quantam  posset 
effectus  recipere;  et  ita  nihil  dehitum  inesse  alicui, 
deesset  illi. 

II.  Argumenta  Aureoli.  —  Ad  idem  arguit 
Aureolus  (ibid.). 

Primo.  Res,  inquit,  possunt  concipi  ut  futurse, 
vel  ut  positae  jam  in  actu.  Sed  ad  quemcumque 
comparentur,  jam  positoe  in  actu,  necessarise  sunt. 
Res  enim  exsistens,  in  ordine  ad  causani  proximam , 
necessaria  est;  quia  causa  non  potest  (*)  non  cau- 
sare  vel  non  causasse,  ex  quo  effectus  est  in  actu. 
Si  sic  etiam  ad  primam  causam  comparetur,  neces- 
saria  est.  Res  vero  ut  futurae,  comparatae  ad  causas 
proximas,  contingentes  sunt.  Et  similiter,  compa- 
ratse  ad  divinam  seientiam;  non  enim  comparantur 
sibi  ut  futurae  respectu  ipsius,  sed  ut  futurae  in 
seipsis,  respectu  instantis  praesentis;  ut  sic  autem 
nescit  eas  Deus  determinate,  immo  ut  ad  utrumque 
possibiles.  Ergo  uniforniiter  contingentes  sunt,  et 
ad  utrumlibet,  per  respectumad  divinam  scientiam, 
et  ad  suas  causas  proximas. 

Secundo.  Quia,  secundum  te,  divina  scientia  non 
hahet  rationem  causalitatis  rerum,  nisi  secundum 
quod  habet  voluntatem  adjunctam.  Sed,  secundum 
te,  Deus  non  vult  alia  a  se  necessario,  vel  de  neces- 
sitate  naturae,  sed  potius  contingenter.  Ergo  scientia 
non  est  causa  rerum  necessario. 

III.  Argumenta  Gregorii.  —  Ad  idem  Grego- 
rius  de  Arimino  (dist.  38,  q.  2,  art.  3). 

Primo,  quod  ex  ista  positione  sequitur  quod, 
simpliciter  et  absolute  loquendo,  omnia  futura 
necessario  erunt,  et  nihil  erit  ad  utrumlibet,  seu 
contingenter,  in  rebus.  Quod  est  manifeste  falsum , 
et  contra  philosophiam ,  et  theologiam,  et  fidem 
nostram;  nam  sic  perit  libertas  arbitrii,  et  meri- 
tum  et  demeritum.  Esl  etiam  contra  experientiam 

(a)  eam.  —  Ad.  Pr. 


i  i  1 


LIBRI    J.    SENTENTIAHUM 


humanam  :  nam,  ut  dicit  Augustinus,  5.  de  Civitate 
Dei  (cap.  10)  :  Multa  facimus,  quse  si  nollemus, 
non  faccremus,  quo  primitus  pertinet  ipsum 
velle :  nam,  si  volumus,  est,  ct  si  nolumus,  non 
cst.  Sedquod  ista  sequantur,  patet.  Nam  necessario 
sequitur :  omne  futurum  necessario  est  futurum  a 
prima  causa,  ergo  quodlibet  fulurum  prima  causa 
necessario  causabit;  et  per  consequens,  quodlibet 
futurum  oecessario  erit,  non  obstantequod  causetur 
non  necessario  a  causa  secunda  proxima;  nam,  sive 
causetur  ab  ea,  sive  uon,  necessario  causabitur  a 
causa  prima,  et  sic  nocessario  erit. 

Secundo  sic.  Quia  ex  illa  positione  sequitur  quod 
omnia  quae  a  sola  prima  causa  fienda  essent,  essent 
simpliciter  neeessario  fienda  ab  ea;  et  quac  a  sola  ea 
sunt  facta,  priusquam  facta  fuerunl,  fuissent  neces- 
sariofienda  ;  et  sic  mundus  fuisset  necessario  fiendus 
et  causandus  a  Deo,  et  quorumcumque  omnium 
futurorum  animse  necessario  essent  a  Deo  fiendaa; 
quod  est  falsum,  cum  Deus  nullam  creaturam  pro- 
duxerit  aut  producturus  sit  necessario,  sed  mere 
contingenter  et  libere.  Et  patet  consequentia ;  quia 
talia  non  babent  contingentiam  a  causis  secundis, 
cum  nullam  causam  secundam  babeant. 

Tertio  sic.  Sumo  aliquid  contingenter  fulurum  a 
mea  voluntate,  seu  contingenter  a  me  fiendum,  et 
sit  A.  Si  A  necessario  est  futurum  a  causa  prima,  aut 
erit  sic  necessario  futurum  ab  ea,  quod,  sive  ego 
velim  illud  facere,  sive  non,  nihilominus  erit 
a  causa  prima;  et  tuuc  sequitur  quod  illud  non 
subest  meue  potestati.  Aut  solum  sub  conditione  est 
necessario  futurum  ab  illa,  puta,  si  ego  velim  illud 
facere;  et  tunc  sequitur  quod  non  plus  necessario 
sit  futurum  a  prinia  causa  quam  a  me;  et,  cum  a 
me  non  sit  futurum  necessario,  sed  mere  contin- 
genter,  secundum  te,  ergo  nec  a  prima  causa  est 
neccssario  futurum. 

IV.  Argumentum  Adae.  -  Ad  idem  arguit 
Adam. 

Quia  contra  hoc  est  articulus  Parisiensis,  sic 
dicens  :  Quod  nibil  contingenter  eveniet,  consi- 
derando  omnes  ejus  causas;  Error.  —  Et  alius  arti- 
culus  sic  dicit  :  Falsum  est  omnia  esse  pra?ordinata 
a  prima  causa,  qui;i  sic  omnia  evenirent  de  necessi- 
tate;  Error. 

C.         SOLUTIONES 

§  1.  Ad    A.RGUMENTA    C.0NTRA     SECUNDAM 

ET    TERTIAM    CONCLUSIONES 

Ad  argumenta  Aureoli.  — Ad  primum  eorum 
quae  inducil  Aureolus  contra  secundam  conclusio- 
ncin  el  in  tiain  ,  respondetur. 

Ad  prlmum  quidem,  negatur  major.  El  ad  proba- 
tionem  ejus,   dico  quod  argumentum    peccat  per 


fallaciam  figurae  dictionis;  mutatur  enirn  quid  in 
ad  aliquid.  Nam,  cum  dicitur  :  velle  non  entitatem 
mundi  potuit  in  Deo  esse  ab  seterno,  in  hoc  quod 
dico,  velle  non  entitalem  mundi,  non  solum  inclu- 
ditur  actus  divinae  voluntatis,  sed  etiam  habitudo 
ad  objectum  secundarium,  scilicet  non  entitatem 
mundi,  ut  ait  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  23, 
art.  4;  et  ideo,  cum  illud  sumitur  sub  ista  majore, 
quidquid  est  possiliile,  etc. ,  mutatur  quid  in  ad 
aliquid. 

De  responsione  ibidem  data,  dico  quod  aliqua  vera 
dicit.  Dla  enim  solutio  ponitur  in  sententia  a  sancto 
Doctore,  1.  Sentent.,  dist.  39,  q.  1 ,  art.  I  ;  et  de 
Veritate,  q.  2,  art.  43;  et  q.  23,  art.  4. 

Et  ad  primam  improbationem  illius  respon- 
sionis,  dicitur  quod  delerminatio  voluntatis  divinae 
ad  mundi  creationem,  fuit  aeternaliter  in  Deo;  cum 
illa  determinatio  non  aliud  dicat,  nisi  actum  divinae 
voluntatis  cum  respectu  ad  objectum  illud  volitum, 
scilicet  mundi  productionem.  Sed  determinatio  ad 
actum  vel  otijectum  contradictorium,  non  fuit  aeter- 
naliter  in  Deo,  et  fuit  possibilis  esse  in  Deo.  Sed 
cum  arguit  :  quidquid  fuit  possibile  poni  in  Deo,  est 
actu  in  Deo;  sed  determinatio  ad  mundi  non  entita- 
tem,  etc;  —  dico,  sicut  prius,  quod  committitur  fal- 
lacia  figurae  dictionis.  Cum  enim  dicitur  in  minori, 
quod  determinatio  ad  hoc,  etc,  ibi  includitur  relatio 
ad  objectum. 

Ad  secundam ,  eodem  modo.  Falsum  enim  est 
quod  omnis  determinatio  intrinseca  Deo  possibilis, 
insit  Deo  actualiter.  Determinatio  enim  dicit  unuin 
actum  absolulum,  et  respectum  ejus  ad  unam  par- 
tem  contradictionis ;  modo,  licet  ille  actus  abso- 
lutus  necessario  sit  in  Deo,  non  tamen  illi  respectus, 
penes  quorum  differentiam  actus  absolutus  divinae 
volunlalis  diciturtalis  determinatio  veltalis. 

Ad  tertiam  dico  quod  in  Deo  nulla  esl  contin- 
gentia,  sed  mera  necessitas,  licet  actusdivinae  volun- 
tatis  contingentes  habitudines  habeat  ad  objecta 
secundaria.  Solum  enim  babet  necessariam  habitu- 
dinem  respectu  principalis  voliti,  scilicel  suae  boni- 
latis;  sed  respectu  aliorum,  non  habel  necessarium 
ordinem  absolute,  sed  ex  suppositione ;  supposito 
enim  quod  Deus  aliquid  velit  vel  voluerit,  impossi- 
bile  est  euni  non  voluisse  vel  non  velle,  eo  quod 
ejus  voluntas  est  immutabilis;  unde  hujusmodi 
necessitas,  apud  Theologos  vocatur  necessitas  immu- 
labilitalis,  secundum  sanctum  Tboniam,  de  Veri- 
tale,  ubi  supra  (q,  23,  art.  4),  ad  l1"".  Hoc  prae- 
misso,  nego  majorem  illius  argumenti.  Sicul  enim 
dicit  sanctus  Thomas,  ibidem,  ad  8"'"  :  «  Successio 
non  importatur,  si  dicimus  Deum  posse  velle  aliquid 
vel  uon  velle,  si  non  intelligatur  hoc  modo,  quod, 
supposito  ipsum  velle  aliquid,  ponatur  postea  ipsum 
iion  velle;  sed  hoc  excluditur  perhoc  quod  ponimus 
Deum  velle  aliquid,  esse  Qecessarium  ex  supposi- 
tione. »  Et  ad  12"'",  ait  :  <s  Quicumque  potesl  velle  et 


DISTINCTIO    XXXVIII. 


QU.ESTIO    I. 


445 


non  velle,  si  possit  velle  postquam  noluil,  vel  non 
velle postquam  voluit,  potest  incipere  velle  :  si  enirn 
vult,  |)otest  (7.)  desinere  velle,  et  iterum  incipere 
velle;  si  autem  non  vult,  potest  statirn  incipere 
velle.  Sic  aulem  Deus  non  potest  velle  et  noir 
velle  (6),  propter  immutabilitatem  divinae  volun- 
tatis;  sed  potest  velle  et  non  velle,  in  quantum 
voluntas  sua  nou  obligatur,  quantum  est  de  se,  ad 
hoc  quod  velit  vel  uon  velit.  Et  sic  remanet  quod 
Deum  velle  aliquid,  sit  necessariurn  ex  suppositione, 
non  autem  absolute.  »  Hsec  ille.  —  Ex  <[uo  patet 
quod  major  est  falsa.  Tunc  euim  solum  contingentia 
iuducit  suceossionem  et  diversa  instaritia,  quando 
illud  quod  dicitur  conlingens,  pote-st  habere  esse 
post  non  esse,  aut  econtra;  non  autem  illa  contiu- 
gentia,  qua  illud  quod  dicitur  contingens,  potest 
csse  et  potest  non  esse,  sed  eo  posito  in  esse,  non 
potest  desinere  esse,  et  eo  posito  in  (7)  non  esse, 
nequit  incipere  esse;  cujusniodi  est  in  proposito. 

Ad  quavtam  dico  quod  rnajor  est  falsa.  Idem 
enim  actus  divinse  voluutatis  potest  indiflerenter 
cadere  super  utrumque  istorum  contradictoriorum  : 
Petrus  currit,  Petrusnon  currit;  et  dum  cadit  super 
alterum  tanlum,  ita  quod  non  super  aliud,  non  sibi 
aliquid  additur  intrinsece,  sed  solum  respectus 
rationis  ad  tale  vel  tale  objectum.  —  Et  cuui  argui- 
turvel  quserilur  :  an  isti  actui  divinse  voluntatis  jam 
determiuato  ad  mundi  productionem  fuisset  aliquid 
additum,  si  per  oppositum  fuisset  ajternaliter  deter- 
miuatus  ad  non  productionem  murrdi;  et  utrum 
baberet  aliquid  Deus  in  se,  quod  nrrrrc  non  babeat; 
—  respondelur  quod  nibil  absolutum  esset  lunc  in 
Deo,  quod  non  sit  modo  in  eo;  sed  conceditur 
quod  baberet  respectum  ad  aliud  objectum,  quam 
uunc  babeat.  —  Et  cum  probatur,  quod  immo 
aliquid  fuisset  in  Deo,  quia  tunc  fuisset  in  eo  deter- 
minatio,  etc. ;  —  dico  quod  fuisset  in  eo  determi- 
natio  ad  aliquod  objectum,  ad  quod  nunc  non  habet 
determinationem  ;  lroc  tamen  posset  fieri  sine  acqui- 
sitione  alicujus  absoluti  in  eo,  sed  per  acquisitio- 
nenr  respeclus  alterius.  Unde,  cum  sic  arguitur  : 
tunc  fuisset  in  eo  determinatio  ad  hoc,  et  nunc  non 
est  in  eo  determinatio  ad  hoc,  ergo  esset  in  eoaliquid 
quod  non  est  in  eo,  est  fallacia  figune  dictionis,  ut 
prius  dictum  fuit. 

§2.  — Ad  argumenta  contra  quartam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Scoti.  —  Ad  argumenta  con- 
tra  quarlam  conclusionem,  dicitur  quod  nec  Scotus, 
nec  Aureolus,  nec  Gregorius,  nec  Adam  vadunt  dire- 
cte  contra  mentem  sancti    Doctoris.   Xam   sanctus 


(<x)  si  enim  vult,  potest.  —  vel  Pr. 
(6)  et  non  velle.  —  Om.  Pr. 
(y)  in.  —  Om.  Pr. 


Thomas  non  intendit  dicere  quod  aliquis  effectus 
necessario  fiat  et  proveniat  a  causa  prima,  et  contin- 
genter  a  causa  secunda,  sicut  isli  sibi  imponunt  et 
false;  cum  sanctus  Thomas,  quasi  in  omnibus  libris 

suis,  ostendat  quod  res  croatae  processerunt  a  Deo 
libere,  sine  ulla  necessitate,  nisi  suppositionis  vel 
consequentice ;  ut  eliam  paluit  in  probationibus 
prima}  et  secuudye  et  tertiee  conclusionum,  ubi  ipse 
ponit  quod  corrtingentia  rerum  ortum  habet  adivina 
voluntale,  et  ponit  quod  sine  quacumque  causa 
secunda,  divina  voluntas  jiosset  producere  aliqua 
conlingentia.  Inteudit  ergo  sanclus  Thomas  dicere 
quod  nullus  effectus  habet  fallibilem  vel  mutabilem 
oidinem  ad  causanr  piirnam,  vel  econtra,  sic  quod 
non  slant  simul  quod  prima  causa  sit  disposita  ad 
producendum  brruc  effectum,  et  quod  ille  effectus 
non  eveniat ;  immo,  quicumque  efiectus  habet  ordi- 
nem  ad  priuiam  causam,  necessario,  necessitate 
suppositionis  et  consequentiaj ,  ab  ea  eveniet;  unde, 
si  prima  causa  est  disposita  ad  producendum  Anti- 
christum,  ille  necessario  producelur,  necessitate 
suppositionis.  Secus  est  de  causis  secundis;  nam 
aliquando  causa  secunda  es1  disposila  ad  producen- 
dum  effectum  aliquem,  et  tamen  cum  hoc  stat  illum 
uon  evenire. 

Quse  autem  sit  illa  dispositio  causio  primae  ad  pro- 
ducendum  aliquem  otrectum,  osteudit  sanctus  Tbo- 
mas,  1  p.,  q.  23,  art.  2,  ad  3um  :  «  Duplex  est  prsc- 
paratio.  Quaxlam  patientis,  ut  patiatur;  et  hasc  proe- 
paratio  est  in  pneparato.  Aliaest  pneparatioagentis, 
11 1  agat;  et  haec  est  in  agente.  Et  talis  pneparatio  est 
praeconceptio ;  ut  agens  per  intellectum  dicitur  se 
praeparare  ad  agendum,  in  quantum  praeconeipit 
rationem  operis  fiendi.  Et  sic  Deus  ab  neterno  prae- 
paravit,  concipiens  rationem  ordinis  aliquorum  in 
finem.  »  —  Haec  ille.  Itern,  1.  Sentent.,  dist.  40, 
q.  2,  art.  I ,  ad  2um  :  «  Duplex  est,  inquit,  prcepa- 
ratio.  Qruedam  malerioe,  secrrndum  quod  disponitur 
ad  recipiendum  formam.  Qruedam  est  preparatio 
agentis,  ut  sit  agens.  Et  ista  sicut  est  in  naturalibus, 
in  quantum  aliquid  acquirit  dispositionem  perquam 
agat;  ita  est  in  artifice,  secundum  quod  concipil 
formam  artificiati,  et  proponit  eam  exsequi  in  opere 
suo.  Et  talis  praeparatio  est  in  Deo,  respectu  futuro- 
rum.  »  —  Ex  quibus  patet  quomodo  prima  causa 
dicitur  pneparata,  vel  disposita  ad  agendum,  ex 
boc  quod  pravconcipit  effectum ,  et  ordinem  ejus 
in  finem.  Et  similiter,  potest  dici  proeparata,  ex  hoc 
quod  per  voluntatem  proponit  talem  eflectum  tali 
modo  producere. 

Vult  etiam  sanctus  Tlromas  quod  eflectus  producti 
a  Deo,  modiaide  causa  secunda  defectiva,  possunt 
deficere,  et  contingenter  eveniunt  :  quia  non  haberrt 
ordinem  ad  primam  causam,  nisi  mediante  secunda; 
et  ideo,  quia  illa  secunda  causa  est  contingens,  licet 
prima  sit  nece&saria,  oportet  quod  effectus  sit  con- 
tingens,  ita  quod,  sialiqua  causa  effectus  sit  contin- 


440 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


gens,  oportet  effectum  esse  contingentem ;  sed  tamen 
non  oportet  e  converso,  quod,  si  effectus  sit  contin- 
gens,  quod  oporteat  aliquam  ejus  causam  esse  con- 
tingentem,  ut  in  conclusionum  probationibus  dictum 
fuit. 

Vult  etiam  sanctus  Thomas,  quod  causa  prima 
nullo  modo  debeat  dici  contingens,  aut  ejus  actio, 
licet  libere  causet.  Unde,  1.  Scntent.,  dist.  43,  q.  2, 
art.  1,  ad  4l,m  :  «  Non  est,  inquit,  dicendum  volun- 
tatem  Doi  esse  contingentem ,  aut  operationem  ejus; 
quia  contingentia  mutabilitatem  (a)  importat,  quse 
in  Deo  proprie  nulla  esl.  Sed  tamen  est  ibi  liberlas 
voluntatis,  et  operationis,  prout  exit  a  voluntate.  » 
—  Hsec  ille. 

Unde,  ad  melius  sciendum  mentem  ejus  super 
hoc  puncto,  sciendum  quod  ipse,  4.  Sentent.,  dist.  17, 
q.  1,  art.  2,  qu  :5,  sic  ait  :  «  Duplex  est  necessitas, 
scilicet  necessitas  absoluta,  et  necessitas  ex  supposi- 
tione.  De  prima  quidem  necessitate  loquendo,  non  est 
necessarium  eum  gratiam  accipere,  qui  se  sufficien- 
ter  ad  gratiam  preeparat ;  quia  nec  per  se  necessitas, 
secundum  quam  Deum  (6)  necesse  est  esse,  neque 
necessitas  coactionis  aut  prohibitionis,  in  his  quse 
divina  voluntate  fiunt,  cadere  potest.  Loquendo 
autem  de  necessitate  ex  suppositione  divini  propo- 
siti,  qno,  propter  benevolentiam  suse  bonitatis, 
voluit  unicuique  eam  communicare  secundum  suam 
capacitatem,  necessarium  est  quod  cuilibet  materiae 
praeparatse  forma  infundatur.  Non  tamen  eodem 
modo  est  in  omnibus  formis  :  quia  formoe  quce  me- 
diantibus  secundis  agentibus  in  materia  producun- 
tur,  necessario  in  materia  disposita  recipiuntur : 
necessitate  conditionata,  in  comparatione  ad  Deum, 
cujus  virtute  csetera  agentia  agunt;  sed  necessitate 
absoluta,  per  comparationein  ad  agentia  proxima, 
quia  necessitate  naturae  agunt,  propter  ordinem  divi- 
nitus  eis  impositum,  quem  prseterire  (y)  non  pos- 
sunt.  Formae  autem  quse  immediate  a  Deo  inducun- 
tur,  non  habent  necessitatem  absolutam  ex  parte 
agentis,  sed  quacdam  ex  parte  recipientis;  sicut  in 
perfectionibus  quse  sunt  de  esse  naturoc,  ut  est 
anima  rationalis.  Formcc  autem  quoe  non  debentur 
naturae,  sicut  gratiae  et  virtutes,  nihil  habent  de 
necessitate  absoluta,  sed  solum  de  necessitate  ex 
suppositione  propositi  divini  et  ordinis.  »  —  Hsec 
ille.  Ex  quo  palet  (piomodo  procedit  ex  falso 

intellectu  verborum  ejus,  imponere  sibi  quod  ipse 
voluerit  eflfectus  omnes  qui  causantur  a  Deo,  neces- 
sario  ab  eo  causari,  necessitate  absoluta;  cum  clare 
ponat  quod  Deus  in  nulla  operatione  sua  ad  extra 
operetur  aecessario,  necessitate  absoluta,  sed  solum 
ex  oecessitate  sui  suppositi,  quia  scilicet  necessarium 
esl  eum  ita  facere,  si  ila  proposuit. 

(a)  mutabilitatem.  —  immutabilitatem  IV. 

I  Deum.  —  dictum  Pr. 
(a)  prmterire.  —  prmcedere  Pr. 


Tunc  venio  ad  argumenta  sigillatim.  £t 
Art  primum  Scoti,  dico  quod  falsum  supponit  et 
imponit  nobis,  scilicet  quod  prima  causa  oecessa- 
rio  moveat,  necessitate  absoluta ;  irnino,  quidquid 
movet,  movet(a)necessario,  necessitatesuppositionis. 
Tunc  argumentum  nihil  valet;  nam  stat  effectum 
esse  contingentem ,  et  tamen  produci  necessario, 
necessitate  suppositionis,  ut  alias  dicetur. 

Acl  secundum  dico  primo,  quod  causa  prima  prius 
altingit  effectum  quam  causa  secunda,  considerando 
virtutem  causse;  sed  considerando  supposita  agentia, 
dico  quod  causa  proxima  est  immediatior  effectui 
quam  prima.  —  Dico  secundo,  quod,  dato  quod 
causa  prima  prius  natura  attingeret  effectum  quam 
secunda,  non  tamen  inaliquo  signo  priori  ad  signum 
in  quo  attingit  secunda ;  nec  attingeret  necessario, 
nisi  ex  suppositione.  Unde  sanctus  Thomas  ad  istud 
argumentum  in  virtute  respondet,  de  Veritate,  q.  5, 
art.  9,  ad  12"m  :  «  Effectus,  inquit,  non  sequitur  ex 
causa  prima,  nisi  posita  secunda;  unde  necessitas 
causoe  primas  non  inducit  necessitatem  in  effectu, 
nisi  posita  necessitate  in  secunda  causa.  »  Et  ibidem, 
ad  10um,  dicit  :  «  Actio  primae  causae  quodammodo 
determinatur  ad  hunc  effectum,  per  causam  secun- 
dam.  »  Et,  q.  2,  art.  14,  ad  5um,  dicit  :  «  Quamvis 
prima  causa  vehementius  influat  quam  causa  secunda, 
tamen  effectus  non  completur  nisi  adveniente  opera- 
tione  causce  secundee;  et  ideo,  si  sit  possibilitas  ad 
deficiendum  in  causa  secunda,  erit  eadem  possibi- 
litas  deficiendi  in  effectu,  quamvis  prima  causa  defi- 
cere  non  possit;  sed  multo  amplius,  si  prima  causa 
posset  deficere,  et  effectus  deficere  posset.  Quia  ergo 
ad  esse  effectus  requiritur  utraque  causa,  utriusque 
defectus  inducit  defectum  in  effectu;  et  ideo,  quae- 
cumque  causa  ponatur  contingens,  sequitureflectum 
esse  contingentem.  Non  autem  si  altera  tantum  pona- 
tur  necessaria,  effectus  erit  necessarius,  propter  hoc 
quod  ad  esse  effectus  utraque  requiritur.  Sed  quia 
causa  secunda  non  potest  esse  necessaria,  nisi  prima 
sit  necessaria,  inde  est  quod  necessitatem  causae 
sequitur  necessitas  in  effectu,  quantum  ad  necessi- 
tatem  causae  secundce.  »  —  Ha2c  ille.  —  Ex  quibus 
patet  quomodo  non  superfluit  causa  secunda,  et  quo- 
modo  in  nullo  priori  instanti  causa  prima  facit  eflte- 
ctnm  quam  secunda.  Immo,  quod  ulterius  est,  eflfe- 
ctusproductusacausaprimamediantesecunda,  nom  • 
trahitaliquam  absolutam  necessitatem  a  causa  prima, 
({uantumcumque  sit  necessaria;  quia  ad  hoc  quod 
eflectus  contingenter  eveniat,  sufficit  contingentia 
alicujus  suae  causse.  Nec  tamen  propter  hoc  econtra 
sequitur  ex  dictis  sancti  Thomae ,  quod  contin- 
gentia  causse  secundse  sit  totalis  o\  prsecisa  causa 
contingentise  effectus;  immo,  a  causa  summe  neces- 
saria  posset  eflectus  contingenter  produci.  Et  in  hac 


(a)  movet.  —  Oni.  1'r. 
(6)  non.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO    XXXVIII.   —    QUjESTIO   I. 


447 


ultima  falsa  consequentia  seducli  sunt  isti  accusa- 
tores  sancti  Thomoe. 

Ad  tertium  similiter  negatur  consequenlia.  Nec 
probatio  valet;  quia  firmatur  in  illa  falsa  supposi- 
tione,  scilicet  quod  primia  causa  necessario  absolute 
agat  in  quocumque  omncm  perfectionem  cujus  est 
capax. 

II.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 
Aureoli  contra  eamdem  conclusionem ,  dico  quod 
effectus  alio  (a)  modo  est  necessarius  per  compara- 
tionem  ad  causam  primam,  quain  ad  causam  secun- 
dam  :  nam  quandoque  a  causa  secunda  evenit  neces- 
sario  absolute,  a  causa  vero  prima  necessario  solum 
ex  suppositione  sui  propositi ;  quandoque  autem  a 
causa  secunda  mere  contingenter  sine  qualicumque 
necessitate,  sed  a  prima  causa  evenit  necessario  ex 
suppositione.  Ettunc,  cum  probatur  quod  unitbrmi- 
ter  effectus  sit  necessarius,  vel  contingens,  respectu 
utriusque  causoe ;  —  dico  quod  effectus,  prout  est 
prasens,  necessario  est  ab  utraque,  necessitate  sup- 
positionis;  sed  effectus  qui  est  futurus  nobis,  est 
Deo  praesens;  et  ideo  Deus  infallibiliter  novit  ejus 
positionem,  vel  non  positionem.  Nec  ille  effectus 
potest  exire  ordinem  eausae  primee,  si  sit  prseparata 
ad  producendum  illum  ;  potest  autem  exire  ordinem 
causee  secundoe,  posito  quod  sit  disposita  ad  ejus 
productionem.  Et  ideo  aliter  est  necessarius  respeetu 
primoe  quam  secundae,  necessitate  proedicta. 

Ad  secundum  dico  quod  scientia  non  est  causa 
necessaria  rerum,  plus  quam  voluntas,  necessitate 
absoluta,  intelligendo  de  causalitate  effectiva.  Dico 
tamen  quod  scientia  divina  necessario  attingit  omne 
intelligibile ;  non  tamen  voluntas  necessario  attingit 
omne  volibile.  Et  hoc  intendebat  sanctus  Thomas, 
1  p.,  q.  19,  art.  3,  ad  6um,  cum  ait  :  «  Divinum 
scire  habet  necessariam  habitudinem  ad  scita;  non 
autem  divinum  velle  ad  volita.  Quod  ideo  est  :  quia 
Deus  habet  scientiam  de  rebus,  secundum  quod  sunt 
in  sciente ;  voluntas  autem  comparatur  ad  res,  secun- 
dum  quod  sunt  in  seipsis.  Quia  igitur  omnia  habent 
necessarium  esse,  secundum  quod  sunt  in  Deo,  non 
autem  secundum  quod  sunt  in  seipsis,  habentneces- 
sitatem  absolutam,  ita  quod  sint  per  se  necessaria ; 
ideo  propter  hoc  Deus  quoecumque  scit,  ex  necessi- 
tate  scit;  non  autem  quoccumque  vult,  ex  necessi- 
tate  vult.  »  —  Hoec  ille. 

III.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  primum 

Gregorii,  negatur  consequentia.  Et  ad  probationem 
consequentioe,  dico  quod  sanctus  Thomas  non  vult 
quod  omne  futurum  necessario  absolute  eveniat  a 
prima  causa ;  immo  nihil  creatum  eveniet  ab  eo 
necessario,  illo  modo. 

Ad  secundum  negatur  consequentia.  Nec  enim 


(a)  alio.  —  illo  Pr. 


animse  creandoe  a  solo  Deo,  nec  Angeli  creati  a  solo 
Deo,  necossario  exierunt  ab  eo,  nisi  ex  necessitate 
sui  suppositi.  Non  enim  stat  voluntatem  Dei  habere 
talem  ordinem  ad  futura,  quin  illa  eveniant  pro  tali 
mcnsnra  pro  qua  disponit  illa  evenire;  sed  cum  tali 
necessitate,  stat  quod  effectus  libcre  et  mere  contin- 
genter  productus  sit. 

Ad  tertium  patet  per  idem.  Dico  enim  quod  Deus 
non  est  sic  determinatus  ad  producendum  velle 
meum,  (piod  producat  illud,  nisi  voluntas  mea  illud 
comproducat.  Negatur  tamen  consequentia  illata, 
quod  non  magis  sit  necessarius  ordo  illius  effectus 
ad  Deum,  quam  ad  meam  voluntatem  :  quia  non 
stat  illum  effectum  habere  habitudinem  voliti  ad 
volentem  respectu  Dei ,  et  quod  ille  effectus  non 
eveniat;  stat  tamen  illum  effectum  habere  dictam 
liabitudinem  ad  voluntatem  meam,  et  nunquam 
poni  in  esse.  Et  hoc  est  quod  dicit  quarta  conclusio, 
quod  effectus  potest  deficere  ab  ordine  causoe  secun- 
doc,  non  autem  ab  ordine  causoe  primoe;  eo  facto 
enim  quo  aliquid  habet  talem  respectum  ad  divinam 
voluntatem,  ponitur  pro  tali  mensura,  vel  pone- 
retur. 

IV.  Ad  argumentum  Adae.  —  Ad  argumentum 

Adoc,  dico  quod  illi  articuli  exconimunicant  ponentes 
omnia  evenire  necessario  absolute,  omnibus  causis 
compensatis.  Hoc  auteni  non  ponit  sanctus  Thomas, 
ut  patet  in  distinctione  quarn  allegavi,  4.  Sen- 
tent.,  etc. 

ARTICULUS  II. 

AN  DEUS  CERTITUDINALITER  COGNOSCAT  FUTURA 

CONTINGENTIAj  ET  QUOMODO  IMMLTABTLLTAS 

DIVINjE  SCIENTLE  STAT  CUM  FUTURORUM 

CONTINGENTIA 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  secundum  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  continoens,  ut  futurum 
cst,  non  potest  infallibiliter  cognosci,  sed  secun- 
dum  quod  est  in  prsesenti. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  de 
Veritatc,  q.  2,  art.  12  :  «  In  nobis,  inquit,  sunt 
quoodam  potentioe  et  habitus  cognoscitivi ,  in  quibus 
nunquam  falsitas  esse  potest,  sicut  sensus,  scientia, 
habitus  principiorum ;  quoedam  vero  in  quibus 
potest  esse  falsitas,  sicut  imaginatio,  opinio,  et  oesti- 
matio.  Ex  hoc  autem  accidit  in  aliqua  cognitione  fal- 
sitas,  quod  non  est  ita  in  re  sicut  apprehenditur; 
unde,  si  aliqua  vis  cognoscitiva  est  talis  quod  nun- 
quam  in  ea  est  falsitas ,  oportet  quod  suum  cognosci- 
bile  nunquam  deficiat  ab  eo  quod  de  ipso  cogno- 
scens  apprehendit.  Necessarium  autem  non  potest 


4i8 


LIBRI    I.    SENTENTIAKUM 


impediri  quin  sit,  antequam  fiat,  eo  quod  causae 
ejus  sunt  immutabiliter  ordinalae  ad  ejus  productio- 
nem.  Unde  per  hujusmodi  habitus,  qui  semper  sunt 
veri,  possunt  necessaria  cognosci,  etiam  quandosunt 
futura;  sicut  cognoscimus  futuram  eclipsim,  vel 
ortum  solis,  per  veram  scientiam.  Sed  contingens 
impediri  potest,  antequam  sit  in  esse  productum ; 
quia  tunc  non  est  nisi  in  causis  suis,  quibus  potest 
accidere  impedimentum  ne  perveniant  ad  effectum. 
Sed  postquam  jam  conlingens  est,  jam  non  pote^t 
impediri.  Et  ideo  de  contingenti,  secundum  quod  est 
in  praesenti,  potest  esse  judicium  illius  potentiae  vel 
habitus,  in  quo  nunquam  falsitas  invenitur,  sicut 
sensus  judicat  Socratem  sedere  dum  sedet,  vel 
quando  sedet.  Ex  quo  patet  quod  contingens,  ut  futu- 
rumest,  pernullam  cognitionem  cui  falsitas  subesse 
non  possit,  cognosci  potest.  Unde,  cum  divinae  scien- 
tioe  iiiin  subsit  falsilas,  nec  subesse  possit,  impossi- 
bile  esset  quod  de  contingentibus  futuris  scientiam 
haberet  Deus,  si  cognosceret  ea  ut  futura  sunt.  Tunc 
autem  aliquid  cognoscitur  ut  futurum,  quando  inter 
cognitionem  cognoscentis  et  rei  eventum  invenitur 
ordo  praeteriti  ad  futurum.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  1  p.,  q.  14,  art.  13, 
dicens  :  «  Gontingens  aliquod  potest  dupliciter  con- 
siderari.  Uno  modo,  in  seipso,  secundum  quod  jam 
actu  est ;  et  sic  non  consideratur  ut  futurum ,  sed  ut 
praesens,  neque  ad  utrumlibet  contingens,  sed  ut 
determinatum  ad  unum  ;  et  propter  hoc  potest  infal- 
libiliter  subdi  certae  cognitioni,  utpote  sensui  visus, 
sicut  cum  video  Socratem  sedere.  Alio  modo,  potest 
considerari  prout  est  in  sua  causa ;  et  sic  considera- 
tur  ut  futurum,  et  ut  contingens,  nondum  determi- 
natum  ad  unum ,  quia  causa  contingens  se  habet  ad 
opposita ;  et  sic  contingens  non  subditur  alicui  cogni- 
tioni  per  certitudinem.  Unde  qui  cognoscit  eflectum 
contingentem,  in  causa  sua  tantum,  non  habet  de 
eo  nisi  conjecluralem  cognitionem.  »  —  Hsec  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentcnt.,  dist.  38,  q.  1,  art.  5.  — 
Et  item,  1.  Contra  Gentiles ,  cap.  67  :  «  Contin- 
gens,  inquit,  certitudini  cognitionis  non  repugnat, 
nisi  secundum  quod  futurum  est,  non  autem  secun- 
dum  quod  praesens  est.  Contingens  enim,  cum  futu- 
rum  est,  potest  non  esse ;  et  sic  cognitio  aestimantis 
ipsum  futurum  esse,  polest  falli ;  falletur  enirn,  si 
non  erit  quod  futurum  esse  aestimavit.  Exquoautem 
prsesens  est,  pro  illo  tcmpore  non  potest  non  (a; 
esse;  potest  autem  in  futurum  non  esse;  sed  hoc 
jam  non  pertinet  ad  contingens  prout  praesens  est, 
sed  prout  futurum  est;  unde  nihilcertitudini  sensus 
deperit,  cum  quis  videt  currere  hominem,  quamvis 
hoc  dicluin  sit  contingens.  Omnis  igitur  cognitio 
quae  supra  contingens  fertur,  proui  esi  prsesens, 
certa  esse  potest.  o  Haec  ille.  Idem  ponit,  in 
Quaestionibus  de  Malo,  q.  I(>,  art.  7. 


\x)  non.  —  Om.  Pr. 


Secunda  conclusio  est  quod  Deus  non  coynoscit 
contingentia  ut  futura  sunt,  iinino  aeternaliter 
eognoscit  ea  ut  sunt  in  seipsis  prsesentia. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  de 
Verilate,  ubi  supra  (q.  2,  art.  12),  subdens  post 
verba  proximo  allegata  :  «  Tunc  aliquid  cognoscitur 
ut  futurum  est,  quando  inter  cognitionem  cognc- 
scentis  et  rei  eventum  invenitur  ordo  praeteriti  ad 
futurum.  Hic  autem  ordo  non  potest  inveniri  inter 
cognitionem  divinam  et  quamcumque  r<  m  contim  en- 
tem ;  sed  semper  ordo  divinae  cognitionis  ad  rem 
quamcumque,  est  sicut  ordo  praesentis  ad  pracsens. 
Quod  quidem  hoc  modo  intelligi  potest.  Si  aliquis 
videret  multos  transeuntes  per  unam  viam  succes- 
sive,  et  hoc  per  aliquod  tempus,  in  singulis  partihus 
temporis  videret  praesentialiter  aliquos  transeuntes, 
ita  quod  in  toto  tempore  suae  visionis  omnes  praesen- 
tialiter  videret;  nec  tamen  omnes  simul  (a)  praesen- 
tialiter,  quia  tempus  suae  visionis  non  est  totum 
simul.  Siautem  sua  visio  tota  posset  simul  exsistere, 
simul  praesentialiter  omnes  videret,  quamvis  non 
omnes  simul  praesentialiter  transirent.  Unde,  cum 
visio  divinae  scientiae  aeternitate  mensuretur,  quae 
est  tota  simul,  et  tamen  totum  tempus  includit,  nec 
alicui  (6)  parti  temporis  deest,  sequitur  ut  quidquid 
in  tempore  geritur,  non  ut  futurum,  sed  ut  praesens 
videat.  Hoc  enim  quod  a  Deo  visum  est,  est  quidem 
futurum  rei  alteri,  cui  succedit  in  tempore;  sed 
ipsi  divinae  visioni,  quae  non  in  tempore  sed  extra 
tempus  est,  non  est  futurum,  sed  pnesens.  Ita  ergo 
nos  videmus  futurum  ut  futurum,  quia  visioni 
nostne  futurum  est,  cum  tempore  mensuretur;  sed 
divin;e  visioni,  quae  est  extra  tempus,  non  est  futu- 
rum  ;  sicut  et  aliter  videret  transeuntes,  ille  qui  esl 
in  ordine  transeuntium,  qui  non  videt  nisi  illos  qui 
ante  ipsum  sunt,  et  aliter  ille  qui  extra  ordinem 
transeuntium  esset,  qui  omnes  transeuntes  simul 
aspiceret.  »  —  Haec  ille. 

Item,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  38,  q.  1, 
art.  5)  :  «  Divinus  intellectusab  aeterno  unumquod- 
que  contingentium  intuetur,  non  solum  prout  est  in 
causis  suis,  sed  prout  est  in  suo  esse  determinato; 
cum  enim,  exsistente  re,  ipsam  rem  videat  prout 
est  in  suo  esse  determinato,  aliter  cognosceivt  rem 
dum  est  quam  antequam  liat,  et  sic  ex  rerum  even- 
tibus  aliquid  ejus  accresceret  cognitioni.  Patet  etiam 
quod  Deus  ab  aeterno  non  solum  vidit  respectum  sui 
ad  rem,  ex  cujus  potestate  res  erat  futura,  sed  ipsum 
esse  lvi  intuebatur.  Quod  qualiter  sit,  evidenter 
docet  Boetius,  in  tine  libri  de  Consolatione.  Divina 
enim  cognitio  modum  seternitatis  habet,  qui  est  esse 
totum  simul  sine  successione.  Unde,  sicui  quam- 
vis  tempus  sit  successivum,   tamen  aeternitas  esi 


(ac)  sitnul.  —  sunt  Pi . 
(6)  alicui.  —  alteri  l'r. 


DISTINCTIO   XXXVIII.   —   QU/ESTIO    I. 


449 


pr;esens  onmibus  loniporibus,  una  et  eadem  et  indi- 
visibilis,utnuncstans;itacognitiosua  intueturomnia 
tempora,  quamvis  sil>i  succedentia,  ut  praesentia  sibi, 
Dec  aliquid  eorum  est  futurum  respcclu  ipsius,  sed 
unum  respectu  alterius.  Unde,  secundum  Boetium, 
melius  dicitur  providentia  quam  prsevidentia ;  quia 
nihil  quasi  futurum,  sed  omnia  ut  praesentia,  uno 
intuitu  procul  (oc)  videt,  <|uasi  ab  aeternitatis  specula. 
Scd    tamcn    potest   dici    pnoscientia,    in    quantum 
cognoscit  illud  quod   futurum  est  nobis,  uon  sibi. 
Quod  ut  melius  pateat,  exemplis  ostendatur.  Sint 
quinque  homines,  qui  successive,  in  quinque  horis, 
quinque   contingentia  facta  videant.   Possum  ergo 
dicere  quod  isti  quinque  vident  haee  quinque  con- 
tingentia  successive  prsesentialiter.  Si  autem  pone- 
retur  quod  istarum  quinque  cognitionum  esset  unus 
actus,  posset  dici  quod  una  cognitio  esset  praesentia- 
liter  de  omnibus  illis  cognitis  succedentibu§.  Cum 
ergo  Deus  uno  aeterno  intuitu,  non  successivo,  omnia 
tempora  videat,  omnia  contingentia  in  temporibus 
diversis  ab  seterno  praesentialiter  intuetur  :  non  tan- 
tum  ut  babentia  esse  in  cognitione  sua;  non  enim 
Deus  ab  seterno  cognoscit  de  rebus  tantum  se  cogno- 
scere  ea,  quod  est  esse  in  cognitione;  sed  etiam  ab 
aeterno  videt,uno  intuitu,et  videbit  singula  tempora, 
et  rem  talem  esse  in  hoc  tempore,  et  in  boc  deficere. 
Nec  tantum  videt  lianc  rem  respectu  prseeedentis 
temporis  esse  futuram,  et  respectu   futuri  pneter- 
itam ;  sed  videt  illud  tempus  in  quo  cst  praesens,  et 
rcm  osse  praesentem  in  hoc  tempore ;  quod  tamen 
in  intellectu  nostro  non  potest  accidere,  cujus  actus 
est  successivus  secundum   diversa  tempora.    »    — 
Haec  ille. 

Item,  1  p.,  ubi  supra  (q.  14,  art.  13)  :  «  Deus, 
inquit,  cognoscit  omnia  contingentia,  non  soluni 
prout  sunt  in  suis  causis,  sed  etiam  prout  ununi- 
quodque  eorum  est  actu  in  seipso.  Et,  licet  contin- 
gentia  fiant  in  actu  successive,  non  tamen  Deus  suc- 
cessive  cognoscit  contingentia,  prout  sunt  in  suo 
esse,  sicut  nos,  sed  simul ;  quia  cognitio  sua  men- 
suratur  seternitate,  sicut  et  suum  esse ;  eeternitas 
autem  tota  simul  exsistens,  ambit  tolum  tempus, 
ut  supra  dictum  est.  Unde  omnia  quae  sunt  in  tem- 
pore,  sunt  Deo  ab  seterno  praesentia,  non  solum  ea 
ratione  qua  habet  rationes  omniuni  rerum  apud  se 
pr;csentes,  ut  quidam  dicunt,  sed  quia  ejus  intuitus 
fertur  super  omnia  ab  aeterno,  prout  sunt  in  sua 
prsesentialitate.  »  —  Hiec  ille. 

Item,  de  Malo,  ubi  supra  (q.  16,  art.  7),  sic 
ait  :  «  Futura,  inquit,  dupliciter  cognosci  possunt  : 
uno  modo  in  seipsis,  alio  modo  in  suis  causis.  In 
seipsis  quidem,  a  nullo  cognosci  possunt,  nisi  a  Deo. 
Gujus  est  ratio  :  quia  futura,  prout  fulura  sunt, 
nondum  habent  esse  in  seipsis  ;  esse  autem  et  verum 
convertuntur ;  unde,  cum  omnis  cognilio  sit  alicu- 


jus  voii,  impossibile  est  quod  aliqua  cognitio  respi- 
ciens   futura,   in    ratione   futuri,  cognoscai   ea   in 
seipsis.  Cuin  autem  praesens,  prseteritum  et  futu- 
runi    sint   differentise  temporis,   temporalem  ordi- 
nem  designantes,  omne  quod  qualitercumque  est  in 
tempore,  comparatur  ad  futura  sub  ratione  futuri. 
Et  ideo  impossibile  est  quod  aliqua  cognitio  subjacens 
ordini  temporis,  cognoscat  futura  in  seipsis.  Talis 
autem  est  omnis  cognitio  creaturse.  Unde  impossi- 
bile  est  quod  aliqua  creatura  cognoscat  futura  in 
seipsis.   Sed  hoc  est  proprium  solius  Dei,   cujus 
cognitio  est  elevata  super  totum  ordinem  temporis; 
ita  quod  nulla  pars  temporis  comparatur  ad  divi- 
nain  cognitionem  sub  ratione  praeteriti  vel  futuri, 
sed  totus  decursus  lemporis,  et  ea  quae  per  totum 
tempus  aguntur,  praesentialiter  et  conformiter  ejus 
conspectui  subduntur,  et  ejus  simplex  intuitussuper 
omnia  simul  fertur,  prout  unumquodque  est  in  suo 
tempore.  Potest  autem  accipi  conveniens  sirnilitudo 
ex  ordine  locali ;  quia  prius  et  posterius  in  motu  et 
tempore,  consequuntur  prius  et  posterius  in  magni- 
tudine,  ut  dicitur  4.  Piujsicorum  (t.   c.  99).  Ita 
igitur   Deus    praesentialiter    omnia    intuetur,    quae 
comparantur  ad  invicem  secundum  ordinem  prae- 
sentis,  praeteriti,  et  futuri — quod  non  potest  aliquis 
eorum  cujus  intuitussub  hoc  ordine  temporis  cadit — 
sicut  ille  qui  est  in  alta  specula  constitutus,  videt 
simul  omnes  transeuntes  per  viam,  non  sub  ratione 
praecedentis  et  subsequentis  quoad  ipsum,  quamvis 
videat  quosdam  alios  prsecedere  ;  tamen  quicumque 
in  ipsa  via  constitutus,  in  ordine  transcuntium ,  non 
potest  videre  nisi  praecedentes ,  vel  juxta  se  positos.  » 
—  Haec  ille. 

Idem  ponit,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  66,  ubi 
posito  exemplo  de  centro  et  circulo,  quod  recitatum 
fuit  in  praecedenti  quaestione,  subdit  :  «  Quidquid 
igitur  in  quacumque  parte  temporis  est,  coexsistit 
aeterno,  quasi  praesens  eidem,  licet  sit  respectu  alte- 
rius  partis  praeteritum  vel  futurum.  /Eterno  autem 
non  potest  aliquid  coexsistere,  nisi  toti ;  quia  suc- 
cessionem  durationis  non  habet.  Quidquid  igitur 
per  totum  decursum  temporis  agitur,  divinus  intel- 
lectus  in  tota  sua  ;eternitate  intuetur  quasi  praesens; 
nec  tamen  quod  quadam  parte  temporis  agitur,  sem- 
per  fuit  exsistens.  »  —  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  licet  Deus  non  coyno- 
scat  futura  ut  futura  sunt  (a),  lamen  ipse  coyno- 
scit  continyentia  esse  prsesentia  sibi ,  et  futura 
aliis. 

Pars  prima  patet  ex  prsedictis.  Sed  secunda  pro- 
batur.  Quia  Deus  non  solum  cognoscit  rerum  prae- 
sentiam,  immo  futuritionem  et  praeteritionem ,  et 
omnem  rerum  ad  invicem  ordinem.  Unde  sanctus 


(a)  procul.  —  porro  Pr. 


(a)  sunl.  —  sed  Pr. 


II.  —  29 


4!i0 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


Thomas,  de  Veritate,  q.  2,  art.  12,  ad  9"m,  dicit  : 
«  Contingens,  dum  est  futurum,  non  habet  esse; 
tamen  ex  quo  est  prsesens  (a),  esse  habet  et  veritatem ; 
et  sic  divinse  visioni  substat;  quamvis  etiam  Deus 
cognoscat  ordinem  unius  ad  alterum,  et  siccognoscat 
aliquid  esse  futurum  respectu  alterius.  »  —  Hsec  ille. 

Ista  etiam  pars  potest  ex  praeallegatis  in  1 .  Sen- 
tentiarum  haberi,  scilicet  quomodo  Deus  videt  rem 
esse  futuram  respectu  hujus  temporis,  et  proeter- 
itam  respectu  illius,  et  prsesentem  in  tali  tempore. 

Istud  etiam  ponit,  1.  Contra  Gentilcs,  cap.  66, 
dicens  quod  «  ea  quse  sunt  praesentia,  praeterita,  vel 
futura  nobis,  Deus  cognoscit  secundum  quod  sunt 
in  potentia  sua,  et  in  propriis  causis,  et  in  seipsis  ». 
—  Hsec  ille. 

Item,  2a  2ffi,  q.  17 1,  art.  6 ,  ad  2um,  dicit  quod  «  divina 
praescientia  respicit  futura  secundum  duo  :  scilicet 
secundum  quod  sunt  in  seipsis,  in  quantum  ea  scilicet 
prsesentialiter  intuetur;  et  secundum  quod  sunt  in 
causis  suis,  in  quantum  scilicet  videt  ordinem  cau- 
sarum  ad  effectus.  Et  quamvis  futura  contingentia, 
proutsuntinseipsis,sintdeterminataadunum;tamen, 
prout  sunt  insuis  causis,  nonsuntdeterminata,quin 
aliter  posset  evenire.  Et  ista  duplex  cognitio  semper 
in  divino  intellectu  conjungitur  ».  —  Hsec  ille. 

Quarta  COnclusio  est  quod  cognilio  Dei  de  f  uturis 
est  infallibilis  et  certissima. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  ubi  supra,  de 
Veritate,  dicens  :  «  Sicut,  inquit,  visus  noster  non 
fallitur,  videns  contingentia  cum  sunt  pnesentia, 
et  tamen  ex  hoc  non  removetur  quin  illa  contingen- 
ter  eveniant,  ita  Deus  infallibiliter  videt  omnia  con- 
tingentia,  sive  quse  nobis  sunt  prsesentia,  sive  quse 
prseterita,  sive  quse  futura,  quiasibi  non  sunt  futura, 
sed  ea  inspicit  esse  tunc  quando  sunt ;  unde  ex  hoc 
non  removetur  quin  contingenter  eveniant.  Diffi- 
cultas  autem  in  hoc  accidit,  eo  quod  divinam  cogui- 
tionem  significare  non  possumus,  nisi  per  modum 
nostrse  cognitionis,  significando  tempus,  vel  tempo- 
ruiii  dilferentias.  Si  enim  significaretur  ut  est  Dei 
scienlia,  magis  dcberet  dici  quod  Deus  scit  hoc  esse, 
quam  quod  sciat  futurum  ;  quia  sibi  numquam  sunt 
futura.  Unde  etiam,  ut  Boetius  dicit,  5.  de  Conso- 
latione,  cognitio  ejus  de  futuris,  magis  proprie 
dicitur  providentia  quam  prsevidentia ;  quia  ea  porro, 
quod  est  longe,  positus,  in  seternitatis  s|)ecula  iutue- 
tur;  quamvis  etiam  prsevidentia  dici  possit,  propter 
ordiuem  ejus  quod  ab  eo  scitur  illis  quibus  futurum 
est.  »  —  Hsec  ille. 

Istam  conclusionem  formalius  probat,  1.  Contra 
Gentiles,  cap.  67,  dicens  :  «  Omnis  cognitio,  quse 
supra  praesens  fertur,  prout  est  praesens,  certa  esse 
potest.  Divini  autem  intellectus  intuitus  ab  seterno 


(a)  ett  prmens.       potest  Pr. 


fertur  in  unumquodque  eorum  ijuse  temporis  cursu 
peraguntur,  prout  prsesens  est.  Relinquitur  ergo 
quod  de  contingentibus  nibil  prohibet  Deum  ab 
seterno  infallibilem  scientiam  habere.  »  —  Haec  ille. 
Item,  ibidem  :  «  Contingens  differt  a  necessario, 
secundum  quod  unumquodque  est  in  sua  causa. 
Gontingens  enim  sic  in  sua  causa  est,  ut  non  esse 
ex  ea  possit  el  esse;  necessariurn  autem  non  potest 
ex  sua  causa  non  esse.Secundum  vero  quod  utrum- 
que  eorum  est  in  se,  non  differt  quantum  ad  esse, 
super  quo  fundalur  verum  ;  quia  in  contingenli , 
secundum  quod  in  se  est,  non  est  esse  et  non  esse, 
sed  solum  esse,  licet  ut  futurum  contingens  possil 
non  esse.  Divinusautem  intellectus  ab  teterno  cosrno- 
scit  res,  non  solum  secundum  esse  quod  habent  in 
causis  suis,  sed  etiam  secundum  esse  quod  habent 
in  seipsis.  Nil  igitur  prohibet  ipsum  habere  cogni- 
tionem  seternam  de  contingentibus  et  infallibilem.  » 

—  Hsec  ille. 

Item  :  «  Si  unumquodque  a  Deo  cognoscitur  sicut 
praesentialiter  visum,  sic  necessarium  erit  esse  quod 
Deus  cognoscit ;  sicut  necessarium  est  Socratem 
sedere,  ex  hoc  quod  videtur  sedere.  Hoc  autem  non 
est  necessarium  absolute,  vel,  ut  a  quibusdam  dici- 
tur,  necessitate  consequentis,  sed  sub  conditione  vel 
necessitate  consequentise.  Hsec  enim  conditionalis 
est  necessaria  :  si  Socrates  videtur  sedere,  Socrates 
sedet.  Unde,  etsi  conditionalis  in  categoricain  trans- 
feratur,  ut  dicatur  :  quod  videtur  sedere,  necesse 
est  sedere,  patet  eam  de  dicto  intellectam,  et  comjn  >- 
sitam,  esse  veram  ;  de  re  vero  intellectam,  et  divisam, 
esse  falsam.  Et  sic  in  his  et  in  omnibus  similibns. 
quee  Dei  scientiam  circa  contingentia  oppugnantes 
argumentantur,  secundum  compositionem  et  divi- 
sionem  falluntur.  »  —  Hsec  ille. 

Idem  ponit,  1  p.,  ubi  supra  (q.  14,  art.  13),  con- 
cludens  :  «  Manifestum  est,  inquit,  quod  contingen- 
tia  infallibiliter  a  Deo  cognoscuntur,  in  quantum 
subduntur  divino  conspectui  sua  prsesentialitate ;  et 
sunt  fulura  contingentia ,  suis  causis  comparata.  » 

—  Haec  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  :!8, 
q.  1,  art.  5)  :  «  Contingenlia,  inquit,  ad  utrumli- 
bet,  in  causis  suis  certitudinaliter  nullo  modo  cogno- 
sci  possunt.  Sed  quando  jam  efliciuntur  in  rerum 
natura,  tunc  habent  in  seipsis  esse  determinatum ; 
et  ideo  quando  sunt  in  actu,  eertitudinaliter  cognosci 
possunt ;  ut  patet  in  eo  qui  videt  Socratem  currere, 
quia  dum  currit,  videt  Socratem  currere.  »  —  Haec 
ille.  —  Et  post  inulta  :  «  Nihil  igitur  prohibet  con- 
tingentium  ad  utrumlibet,  Deum  certam  scientiam 
habere;  cum  intuitus  ejus  ad  rem  contingentem 
referatur,  secundum  quod  est  praesentialiter  in  actu, 
quando  jam  ejus  esse  (a)  determinatum  es\ .  et  certi- 
tudinaliter  potest  cognosci.  »  —  Usec  ille. 


(i)  cjitsestt'.  — Oin.  IV. 


DISTINGTIO  XXXYIIl.  —   QUJ5STIO  I. 


451 


Et  ibidem,  ad  2um  :  «  Futurum  contingens  non 
est  determinate  verum  antequam  fiat,  quia  non 
babet  causam  determinatam  ;  et  ideo  ejus  certa 
cognitio  baberi  non  potest  ab  intellectu  nostro,  cujus 
cognitio  est  in  tempore  determinato  et  successive. 
Sed  dum  est  in  actu,  determinate  est  verum  ;  et  ideo 
a  cognitione  quic  est  prcesens  illi  actui  potest  certi- 
tudinaliter  cognosci ;  sicut  patet  de  visu  corporali. 
Et  quia  cognitio  (a)  divina  seternitate  mensuratur, 
quoe  eadem  nianens  omni  tempori  proesens  est,  ideo 
unumquodque  contingentium  videt  prout  est  in  suo 
actu.  »  —  Hucc  ille. 

Quinta  conclusio  est  quod  contingentia  ad  utrum- 
libet  futuroruiu  coquitorum  a  Deo,  simul  stat 
cum  infallibilitate  diviiue  scientipe ;  nec  unuui 
tollit  aliud. 

Ista  conclusio  sequitur  ex  probationibus  procdi- 
ctis.  Et  iterum  probatur  sic,  1.  Contra  Gentiles, 
cap.  67  :  «  Scientia  Dei  vera  non  esset  et  perfecta, 
si  non  boc  modo  res  evenirent,  sicut  Deus  eas  eve- 
nire  cognoscit.  Deus  autem,  cum  sit  cognitor  totius 
esse,  cognoscit  unumquemque  effectum  (6),  etiam  in 
ordine  ad  quaslibet  suas  causas.  Ordo  autem  contin- 
gentium  ad  suas  causas  proximas,  est  ut  contingen- 
ter  ex  eis  proveniant.  Cognoscit  ergo  Deus  aliqua 
contingenter  evenire.  Sic  igitur  divinoe  scientiac  cer- 
titndo  et  veritas,  rerum  contingentiam  non  tollit.  » 
—  Hsec  ille. 

Item  :  «  Effectus  non  potest  esse  necessarius, 
cujus  causa  est  contingens.  Contingit  autem  efle- 
ctum  esse,  remota  causa.  Effectus  autem  ultimi 
causa  est  et  proxima  et  remota.  Si  igitur  proxima 
fuerit  contingens,  ejus  effectum  oportet  esse  contin- 
gentem,  etiamsi  causa  remota  sit  necessaria;  sicut 
plantse  non  necessario  fructificant,  quamvis  motus 
solis  sit  necessarius,  propter  causas  intermedias 
contingentes.  Scientia  auteni  Dei,  etsi  sit  causa 
rerum  scitarum  per  ipsam,  est  tamen  causa  remota 
earum.  Ieitur  necessitas  scitorum  eontin»entiae  non 
repugnat,  cum  contingat  causas  medias  contingentes 
esse.  »  —  Hnee  iile. 

Sexta  conclusio  est  quod  quodcumque  contiu- 
cjeus  Deus  scivit  esse  futurum,  necessario  scivil 
illud  esse  futurum,  sic  quod  ista  est  necessaria  : 
Deus  scivit  Anlichristum  esse  futurum. 

Istam  conclusionem  probat  ipse  in  pruedictis  locis. 
Unde,  de  Veritate,  q.  2,  art.  12,  probat  eam 
dupliciter.  Primo.  Quia  omne  dictum  de  praeterito, 
si  est  verum,  est  necessarium.  Secundo.  Quia  omne 
eeternum ,  est  necessarium  ;  sed  hoc  esse  scitum  a 
Deo,  est  verum  ab  seterno;  igitur. 

(a)  cognilio.  —  Om.  Pr. 
(6)  sed.  —  Ad.  Pr. 


Sed,  secundum  quod  ipse  ibi  (ad  7um)  recitat,  ad 
primam  probationem  aliqui  respondent,  dicentes 
quod  «  haec  est  contingens,  Hoc  est  scitum  a  Deo  ; 
quia,  quamvis  sit  prseteritum,  tamen  importat 
ordinem  ad  futurum,  et  ideo  non  est  necessarium  ; 
sicut  cum  dicitur,  Hoc  fuit  futurum,  illud  praeter- 
itum  non  est  necessarium  ;  quia  quod  fuit  futurum , 
potest  non  esse  vel  fuisse  futurum,ut  in  2.  de  Gene- 
rationeet  Corruptione  (t.  c.  64)  dicitur  :  Futurus 
quis  incedcre  non  incedet.  »  —  «  Sed  hoc,  inquit, 
sanclus  Thomas,  nihil  est;  quia,  cum  dicitur,  Hoc 
fuit  futurum ,  designatur  ordo  qui  est  in  causis  illius 
rei  ad  productionem  ejus.  Quamvis  autem  causie 
quae  sunt  ordinatae  ad  aliquem  effectum,  possint 
impediri  ne  effectus  sequatur  ex  eis ;  non  potest 
tamen  impediri  quin  fuerint  aliquando  ad  hoc  ordi- 
natue.  Unde,  licet  quod  est  futurum ,  possit  non  esse 
futurum,  nunquam  tamen  potest  non  fuisse  futu- 
rum.  »  —  Hsec  ille. 

Eodem  modo  improbat,  et  quasi  in  eadem  forma, 
istam  responsionem,  1.  Sentcnt.,  ubi  supra  (dist.  38, 
art.  5)  ad  4um  ;  et  ex  alio  similiter ;  quia  dicit  instan- 
tiam  non  esse  ad  propositum.  Quia,  «  cum  dicitur, 
Hoc  est  praescitum  a  Deo,  non  tantum  importatur 
ordo  ad  futurum,  sed  etiam  actus  quidam,  qui  signi- 
ficatur  ut  proeteritus.  »  —  Hasc  ille. 

Prima  parte  vero,  q.  14,  art.  13,  ad  2um,  impr<  - 
bat  istam  responsionem ,  isto  modo ,  dicens  quod , 
«  licet  illud  antecedens  importet  respectum  acl  futu- 
rum,  hoc  tamen  non  tollit  ei  necessitatem ;  quia 
illud  quod  habuit  respectum  ad  luturum,  necesse 
est  habuisse,  licet  futurum  non  sequatur  quando- 
que.  »  —  Haxi  ille.  —  Sic  igitur  improbat  primam 
antiquam  responsionem. 

Secunda  responsio  antiquitus  talis  erat  :  «  Dice- 
bant  enim  quidam,  quod  illud  dictum  vel  proposi- 
tio,  scilicet  :  Hoc  futurum  est  scilum  a  Deo,  est 
contingens  et  non  necessaria,  quia  est  composita  ex 
contingenti  et  necessario ;  scientia  enim  Dei  est 
necessaria,  sed  scitum  ab  eo  est  contingens ;  quorum 
utrumque  in  dicta  propositione  includitur;  sicut  et 
haec  est  contingens,  Petrus  est  homo  albus,  vel, 
Petrus  est  animal  et  currit.  »  —  «  Sed  hoc  iteruin , 
inquit  ipse,  nihil  est  :  quia  veritas  propositionis 
non  variatur  per  necessitatem  et  contingentiam  ,  ex 
eo  quod  materialiter  in  locutione  ponitur ;  sed  solum 
ex  principali  locutione,  in  qua  fundatur  veritas  pro- 
positionis.  Unde  eadem  ratio  necessitatis  et  contin- 
gentiee  est  in  utraque  istarum  :  Ego  cogito  homi- 
nem  esse  animal,  et,  Ego  cogito  Petrum  currere.  Et 
ideo,  cum  actus  principalis  qui  significatur  in  hac 
propositione,  Deus  scivit  hoc  futurum,  sit  necessa- 
rium,  quantumcumque  illud  quud  ponitur  materia 
liter  sit  contingens,  ex  hoc  non  impeditur  quin  prae 
dicta  propositio  sit  necessaria.  »  —  Haec  ille,  in  de 
Veritate,  ubi  supra  (q.  2,  art.  12,  ad  7um). 

Prima  parte  vero,  ubi  supra  (q.  14,  art.  13,  ad  2um), 


452 


LIBRl    T.    SENTENTIARUM 


similiter  improbat  istam  responsionem ,  dicens  : 
«  Cum  dicitur,  Deus  scivit  aliquid  esse  futurum, 
contingens  non  ponitur  ibi  nisi  sicut  materia  verbi, 
et  non  sicut  pars  principalis  orationis  vel  propositio- 
nis.  Unde  ejus  contingentia  vel  necessitas  nihil 
refert  ad  boc  quod  propositio  sit  necessaria  vel  con- 
tingens,  vera  vel  falsa.  Ita  enim  potest  esse  verum , 
me  dixisse  bominem  esse  asinum,  sicut  me  dixisse 
Socratem  currere,  vel  Deuin  esse.  Et  eadem  ratio 
est  de  necessario  vel  de  contingenti.  »  —  Ha?c  ille. 

Idem  ponit  elarius,  4.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  38, 
q.  1,  art.  5,  ad  4um),  dicens  :  «  Cum  Deus  dicitur 
aliquid  praescivisse,  ordo  ad  futurum  designatur  ut 
objectum  super  quod  transit  actus.  Est  enim  sen- 
sus  :  pneseivit  hoc,  id  est,  scivit  hoc  esse  futuruin. 
Quando  autem  aliquod  dictuni  ponitur  ut  materia 
alicujus  actus,  oportet  ut  dictum,  quasi  materialiter 
sumatur,  et  non  secundum  quod  ad  significationem 
rei  refertur;  ut  cum  dico  :  scio  istum  (a)  currere. 
Ea  vero  qua;  sic  sumuntur,  nullam  differentiam 
contingentiae  vel  necessitatis  faciunt  in  propositione. 
Tum  quia  veritas  et  necessitas  propositionis  ex  prin- 
cipali  verbo  dependent,  in  quo  intelligitur  composi- 
tio.  Tum  etiam,  quia  dictum  boc  modo  positum, 
non  sumitur  ut  verum  et  falsum,  vel  ut  necessa- 
rium  vel  contingens,  sed  ut  dictum  quoddam  tan- 
tum.  Unde  sequalis  contingentia  vel  necessitas 
est  haruin  duarum  :  Dico  Socratem  currere,  et 
solem  moveri ;  etiam  posito  quod  dicere  sit  necessa- 
riuni.  Et  ita,  posito  etiam  quod  ordo  ad  futurum 
importatus  sil  mutabilis,  nihil  impedit  de  necessi- 
tate  propositionis.  »  —  H;mcc  ille. 

Tertia  responsio  dabatur  antiquitus,  quod  illa 
propositio  est  contingens ;  quia  «  scitum  vel  praesci- 
tum,  licet  secundurn  vocem  consignificet  tempus 
praeteritum,  tamen  significat  actum  divinum,  cui 
non  accidit  praeteritio;  et  ideo,  sicut  Deus  potest 
non  praescire,  ita  potest  non  praescivisse  ».  —  «  Sed 
istud  non  valet,  dicit  sanctus  Thomas,  4.  Sentent., 
ubi  supra.  Quia,  quamvis  actus  divinus  non  habeal 
necessitatem  coactionis,  habet  tamen  necessitatem 
imniutabilitatis,  loquendo  tamen  de  actibus  intrin- 
secis,  ul  velle,  intelligere,  et  hujusmodi ;  unde  non 
cst  contingens  non  esse,  si  ponatur  esse;  et  per 
consequens,  non  potest  non  esse;jam  enim  divina 
scientia  determinata  est  ad  aliquod  futurum  scien- 
diiiii  pro  nunc. 

Istis  ergo  responsionibus  exclusis,  concludit  san- 
ctus  Doctor,  (juod  ista  est  absolute  necessaria  :  Hoc 
esl  scitum  a  Deo,  puta,  Antichristum  esse  futurum. 
Quod  confirmat,  4.  Sentent.  (ubi  supra,  ad  4am), 
dupliciter,  dicens  :  «  [deo,  inquit,  dicendum  est 
quod  antecedens,  scilicet  :  Hoc  est  scitum  a  Deo,  es1 
aecessarium  absolute,  tum  ex  immobilitate  actus, 
iiini  etiam  ex  ordine  ad  scitum;  quia  illa  res  non 


(a)  sriu  iatuni.  —  ecribo  el  iterum  Pr. 


ponitur  subjacere  divinae  scientiae,  nisi  dum  est  in 
actu,  secundura  quem  terminationem  el  certitudi- 
nem  habet;  ipsum  eniin  necesse  esl  esse  dum  est.  9 
—  H;ec  ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit  in  Summa,  et  de 
Veritate. 

Septima  conclusio  cst  quod  propositio  de  raturo 
contingenti,  qaod  futarum  Deas  scit,  esl  ano 
modo  uecessaria,  et  alio  modo  non. 

Verbi  gratia  :  sicut  si  dicamus,  Hoc  futurum, 
Antichristus  erit,  est  scituma  Deo  ,  igiturAntichri- 
stus  erit,  illud  consequens  est  uno  modo  necessa- 
rium,  et  alio  modo  non.  Unde  sanctus  Thomas,  de 
Veritate,  ubi  supra  (q.  2,  art.  42,  ad  7ttm),  sic 
dicit  :  ((  Istius  conditionalis,  Si  aliquod  futururn  est 
scitum  a  Deo,  illud  erit,  antecedens  est  Qecessarium 
simpliciter,  et  consequens  est  necessarium  absolute, 
eo  modo  quo  ad  antecedens  sequitur.  Alilcr  enim  est 
de  his  quae  attribuuntur  rei  secundum  se,  aliter  <le 
his  quae  attribuuntur  ei  secundum  quod  est  cognita. 
Illa  enim  quae  attribuuntur  ei  secundum  se,  conve- 
niunt  ei  secundum  modum  suum  ;  sed  illa  quae  atlri- 
buuntur  ei,  vel  quae  consequuntur  ipsam  secundum 
quod  est  cognita,  sunt  secundum  modum  cogno- 
scentis.  Unde,  si  in  antecedentc  significetur  aliquid 
quod  pertineat  ad  cognitionem,  oportet  quod  conse- 
quens  accipiatur  secundum  moduni  cognoscentis 
non  secundum  modum  rei  cognitae;  ut  si  dicatur, 
Si  ego  intelligo  aliquid,  illud  est  innnateriale;  non 
enim  oportet  ut  quod  intelligitur  sit  immateriale, 
nisi  secundum  quod  est  in  intellectu.  Et  similiter, 
cii iii  dico,  Si  Deus  scit  aliquid,  illud  erit,  conse- 
quens  est  sumendum,  non  secundum  dispositionem 
rei  in  seipsa,  sed  secundum  modum  cognoscentis. 
Quamvis  autem  res  in  seipsa  sit  fulura,  tamen 
secundum  modum  cognoscentis  est  praesens;  ct  ideo 
magis  dicendum  est,  Si  Dcus  scit  aliquid,  illud  est, 
quam,  hoc  erit.  Unde  idem  esl  judicium  de  ista .  Si 
Deus  scit  aliquid,  hoc  erit,  et  de  hac,  Si  ego  video 
Socratem  currere,  Socrates  currit ;  quorum  utrum- 
que  est  necessarium  dum  est.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  1  p.,  q.  H,  art.  13,  ad  2m" :  «  Quan- 
documque,  inquit,  in  antecedente  ponitur  aliquid 
quod  pertinet  ad  actum  animae,  consequens  acci- 
piendum  est,  non  secundum  quod  in  se  est, 
secundum  quod  est  in  anima;  aliud  enim  esl 
rei  in  seipsa,  et  esse  rei  in  anima.  Ul  puta,  si  dicam, 
Si  anima  intelligit  aliquid,  illud  est  immateriale, 
intelligendum  esl  quod  illud  esl  immateriale  secun- 
iliiin  quod  intellectum,  el  non  secundum  quod  esl 
in  seipso.  E1  similiter,  si  dicam,  Si  Deus  s<i\it 
aliquid,  illud  erit,  consequens  intelligendum  esl 
prout  cst  in  sna  praesentialitate ;  el  sic  Qecessarium 
cst ,  sicul  e1  antecedens;  quia  omne  quod  est, 
quando  est,  uecesse  est  ossc.  »        Ihec  ille. 


DISTINCTIO    XXXVIII.   —   QU/ESTIO    1. 


l.K 


Idem  dicit,  1.  Sentcnt.,  ulii  supra  (dist.  38,  q.  I, 
art.  5),  ad  4um  :  «  Antecedens,  inquit,  dictse  condi- 
tionalis,  est  necessarium  absolute,  tum  ex  iinmobi- 
litato  actus,  tum  etiam  ex  ordine  ad  scitum;  quia 
illa  res  non  ponitur  subjacere  divinae  scientiae,  nisi 
(hiin  est  in  actu,  secundum  quem  certitudinem  el 
terminationem  habet.  [psum  enim  aecesse  est  esse 
(liiiu  est.  Et  ideo  similis  est  necessitas  inferendi  in 
consequente.  Ut  si  accipiatur  ipsum  quod  est  Socra- 
tem  currere,  seeundum  (juod  est  in  actu  ;  et  sic  ter- 
minationem  et  necessitatem  habet.  Unde  patet  quod 
si  sumatur  Socratem  currere,  secundnm  hoc  quod 
ex  antecedente  sequitur,  necessitatem  habet  (a).  Non 
enim  sequitur  ex  antecedente,  nisi  secundum  quod 
substat  divinae  scientiae,  cui  subjicitur  prout  consi- 
deratur  praesentialiter  (6)  in  sno  esse  actuali  (y). 
Unde  etiam  sic  sumendum  est  consequens.  Quo  modo 
patet  quod  necessarium  est;  necesse  enim  est  Socra- 
tem  currere  dum  currit.  »--  H;ec  ille. 

Item,  1.  Contra  Genliles,  cap.  G7  :  «  Cum, 
inquil,  dicitur  :  Deus  scit  vel  scivit  hoc  futurum, 
medium  qnoddam  accipitur  inter  divinam  scientiam 
et  rem  scitam,  scilicet  tempus  in  quo  est  locutio, 
respectu  cujus,  quod  a  Deo  scitum  est,  dicitur  futu- 
runi ;  non  enim  respectu  divinae  scientia-  est  futu- 
rum,  quae,  in  momento  aeternitatis  exsistens,  ad 
omnia  pricsentialiter  se  habet ;  respeclu  cujus,  si 
tempus  locutionis  de  medio  subtrahatur,  non  est 
dicere  hoc  esse  cognitum,  quasi  non  exsistens,  ut 
locum  habeat  quaestio  qua  quaeriturj  An  possit  non 
esse;  sed  cognitum  diceretur  a  Deo,  ut  jam  in  sua 
essentia  visum ;  quo  posito,  non  remanet  praedictae 
quaestioni  Locus;  quia  quod  jam  est,  non  potesl, 
quantum  ad  illud  instans,  non  esse.  Deceptio  igitur 
accidit  ex  hoc  quod  tempus  in  quo  loquimur  coexsi- 
stitseternitati,  vel  etiam  teiupus  prateritum,  quod(o) 
designatur,  cum  dicitur  :  Deus  scivit.Unde  habitudo 
temporis  prseteriti  vel  praesentis  aeternitati  attribui- 
tur;  quod  omnino  ei  non  competit.  Et  hoc  accidit 
secundum  accidens  falli.  »  —  Heec  ille. 

Octava  conclusio  es(  quod  ista  consequentia  non 
valet  :  Hoe  est  f uturuni ;  igitur  hoe  erit. 

Ista  conclusio  potest  haberi  ex  probatione  sexl;c 
conclusionis,  et  ex  illo  dicto  Aristotelis,  2.  de  Gene- 
ratione  (t.  c.  64),  scilicet  quod  futurus  quis  ince- 
dere  non  incedet.  Aliquid  enim  esse  futurum,  non 
est  aliud  quam  causam  aliquam  esse  inclinatam  ad 
productioneni  illius;  ponatur  ergo  quod  impediatur 
ne  eflectum  producat,  sequitur  quod  illud  est  futu- 
rum,  et  tamen  nunquam  erit. 

Hanc  ponit  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  19,  art.  7, 


(a)  a  vcrbo  unde,  usque  ad  habet,  om.  Pr. 
(6)  prsesentialiter.  —  principaliter  Pr. 
■  |  actuali.  —  accidcntali  Pr. 
(8)  quod.  —  quo  IV. 


ad  2um,  dicens  :  «  Mulla  sunt  in  virlute  et  scientia 
et  voluntate  divina,  quae  non  continentur  sub  ordine 
causarum  inferiorum ;  sicut  resuscitatio  Lazari. 
Qnde  aliquis  respiciens  ad  causas  iuferiores,  dicere 
poterat,  Lazarus  non  resurget;  respiciens  vero  ad 
causam  primam,  poterat  dicere,  Lazarus  resurget.  Et 
utrumque  horum  Deus  vult  :  scilicet  quod  aliquid 
quandoque  sit  futurum  secundum  causas  inferiores, 
quod  lamen  non  est  futurum  secundum  causarn 
superiorem;  vel  econtra.  Sic  igitur  dicendum  quod 
aliquando  Deus  pronuntiat  aliquid  futurum,  secun- 
dum  (y.)  quod  continetur  in  ordine  causarum  infe- 
riorum,  ut  puta  secundum  dispositionem  naturse  vel 
meritorum;  quod  tamen  non  fit,  quia  aliter  est  in 
causa  superiori.  Sicut  cum  pnedixit  Ezechia»  :  Dis- 
pone  domui  tuce,  quia  morieris  et  non  vives,  ut 
liabetur  Isa.  38  (v.  1);  nec  tamen  ita  evenit,  quia 
aliter  fuit  ab  aeterno  inscientiaetvoluntatedivina.  » 
—  Hcec  ille. 

Item,  de  Veritate,  q.  2,  art.  12,  ad  9um  :  «  Deus, 
inquit,  cognoscit  ordinem  unius  ad  alterum ;  et  sic 
cognoscit  aliquid  esse  futurum  respectu  alterius.  Et 
sic  non  est  inconveniens  quod  ponatur  quod  Deus 
scit  aliquid  esse  futurum,  quod  nunquam  erit,  in 
quantum  scilicet  scit  aliquas  causas  ad  aliquem  effe- 
ctum  esse  inclinatas,  qui  non  producetur.  »  —  Hiec 
ille. 

Item,  de  Veritate,  q.  12,  art.  10,  ad  7um,  dicit  : 
«  Aliquid  potest  dici  esse  futurum,  non  solum  ex 
hoc  quod  ita  erit,-sed  quia  ita  ordinatum  est  in 
causis  suis  ut  sit  futurum.  Sic  enim  medicus  dicit, 
Iste  sanabitur,  et,  Iste  morietur;  et  si  aliter  contin- 
gat,  non  falsum  dixit;  sic  enim  tunc  futurum  erat 
ex  ordine  causarum,  quod  tamen  possibile  est  impe- 
diri ;  et  tunc  quod  futurum  erat,  consequenter  non 
erit  futurum.  Unde  Philosophus  dicit,  in  2.  de 
Generatione  (t.  c.  64),  quod  futurus  quis  incedere 
non  inccdet.  »  —  Haee  ille  in  forma. 

Et  sic  palet  ad  articulum. 


*  1. 


B.  —  OBJECTIONES 

CONTRA  PRIMAM  CONCLUSIONEM 


Argumentum  Durandi.  —  Sed  contra  prae- 
dicta  arguitur  multipliciter;  et  primo  contra  pri- 
mam  conclusionem ,  Durandus  (dist.  38,  q.  3) 
arguit  sic.  Sicut  ex  causa  necessaria  sequitur  in- 
fallibiliter  suus  proprius  eflectus,  et  ideo,  ea 
cognita,  perfecte  cognoscitur  ejus  eflectus;  ita  ex 
causa  impedibili  non  impeditasequitur  ejus  effectus, 
et  ideo,  cognita  causa  impedibili,  et  omnibus  quae 
eam  impedire  possunl,  et  insuper  illis  quae  eam 
impedient  vel  non  impedient,  certitudinaliter 
potest  cognosci  quis  effectus  eveniet,  vel  quis  non 

(a)  secundum.  —  scilicet  Pr. 


4bi 


LIBRI    I.    SENTENTIAKUM 


eveniet.  Nunc  autem  Deus  cognoscit  causas  omnium 
contingentium  futurorum,  et  omnia  quce  eas  deter- 
minare  possunt  et  quae  determinabunt ;  et  in>uper 
cognoscit  quse  impedire  possunt,  et  quae  impedient 
vel  non  impedient.  Ergo  cognoscit  certitudinaliler 
futura  contingentia ;  cognoscendo  enim  suam  essen- 
tiam,  cognoscit  causas  futurorum  contingentium, 
et  si  impedientur  vel  non  impedientur. 

$  2.  —  CONTRA  SECUNDAM  CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam  con- 
clusionem,  Aureolus  (dist.  38,  q.  1 ,  art.  1)  arguit 

Primo.  Quia  non  est  verum  quod  res  futurse, 
actualiter  sint  pracsentes  seternitati,  ut  supra  dicit 
se  probasse. 

Secundo.  Quia,  dato  quod  sic  esset,  adbuc  divi- 
nus  intellectus  non  ferretur  in  eas  ut  sic,  nec  babe- 
ret  earum  certam  cognitionem  quia  sic  essent  prse- 
sentes.  Constat  enim  quod  divinus  intuitus  nullo 
modo  ad  aliquid  exlra  se  terminatur,  sed  tantum  ad 
essentiam  suain  ,  ut  Augustinus  dicit ,  83.  Qusestio- 
num  (q.  46),  quod  Dcus  nihil  extra  se  ^>ositum 
intuetur.  Sed  exsistentia  futurorum  est  aliquid 
realiter  positum  extra  Deum.  Ergo,  quantumcum- 
que  praesentiabter  exsisteret  ab  aeterno,  non  ex  hoc 
Deus  habebit  certam  notitiam  de  fuluro  contingenti. 

Terlio.  Non  magis  tribuit  divino  intellectui  exsi- 
slentia  futuri  contingentis  ut  cst  praesens  aeternitati, 
quam  cum  est  praesens  in  certo  tempore.  Sed  futu- 
rum  contingens,  jam  positum  in  actu  in  certo  tem- 
pore,  ex  hoc  quod  est  sic  pnesens  et  positum,  non 
dat  divino  intellectui  ut  certitudinaliter  cognoscat 
i])suin  ;  inimo  hoc  habet  intellectus  a  se,  alias  vile- 
sceret  divinus  intellectus,  et  mensuraretur  a  rebus, 
cum  traheret  certitudinem  ab  ipsis.  Igitur  nec  futu- 
rum  praesens  aeternitati,  tribuit  divino  intellectui 
quod  cerlitudinaliter  cognoscatur  ab  eo. 

Quarlo.  Quantumcumque  res  futurae  sint  prae- 
sentes  oeternitati,  adhuc  restat  quserere,  ex  parte 
divini  intellectus,  quid  est  sibi  ratio  attingendi 
actualitatem  futuri  positi  in  sua  praesentialitate ;  et 
oportet  dicere  quod  essentia,  vel  idea,  vel  voluntas, 
vel  aliquid  aliud.  Sed  isle  modus  dicendi  non  poni- 
tur.  Igitur  ad  propositum  nihil  nos  scire  facit. 

Qulnto  (ibid.,  art.  2)  sic.  Cogitationes  hominum 
succedent  sibi  in  infinitum,  et  similiter  ejulatus 
dainnatorum.  Siigitur  Deus  istas  exsistentias  intue- 
tur  quasi  proesentes  :  aut  ipsa3  ut  exsistentes  in 
divini)  intuitu,  sunt  in  multitudine  finita  ;  aut  infi- 
nila.  Non  potest  dari  secundum ;  quia  infinitas  et 
praesentialitas,  vel  actualitas,  mutuo  sibi  repugnant. 
Nec  primum  potest  dici;  quia  illa  multitudo  cogita- 
tionum  aut  ejulationum  finitarum,  consumeretur 
tempore  finito,  ultra  quod  adhuc  ejulatus  et  cogita- 
tiones  sibi  succederent.  Eigo  poni  non  potest  quod 


divinus  intuitus  feratur  in*res  futuras,  tanquam  in 
prsesentialiter  exsistentes. 

Sexto.  Ille  intuitus  qui  fertur  praesentialiter  in 
aliquid  exsistens,  necessario  coexsistit,  et  est  simul- 
taneus  cum  illo  in  quod  fertur.  Sed  manifestum  est 
quod  divinus  inluitus,  cum  sit  idem  quod  sua  essen- 
lia,  non  coexsistit,  nec  habet  aliquam  simultatem 
eUm  exsistentiis  rerum  futurarum  :  quia  nec  exffl- 
stentiae  illse  pra^sentes  sunt  aeternitati,  quando 
futurae  sunt  in  se;  immo,  nec  quando  sunt  actu, 
babent  aliquam  simultatem  cum  divina  essentia ; 
quia  ipsa  penitus  est  abstracta,  nec  est  praesens,  nisi 
solummodo  negative,  quia  nec  praiterita,  nec  futura. 
Ergo  nullo  modo  divinus  intuitus  fertur  in  exsisten- 
tias  rerum  eontingentium  futurarum. 

Septimo  (dist.  39,  q.  1,  art.  3).  Omnis  propo- 
sitio  scita,  est  vera,  prout  est  scita.  Sed  haec  propo- 
sitio  :  Hoc  erit,  est  de  futuro;  et  ut  sic,  conceditur 
a  te,  ut  a  Deo  scita.  Dicis  enim  quod  Deus  s<it  quod 
boc  erit,  ita  quod  boc  antecedens  («)  est  necessa- 
rium  :  Deus  scivit  boc  futurum.  Ergo  haec  propo- 
sitio  est  necessaria  et  vera  :  Hoc  erit,  ut  est  de 
futuro ;  quia,  ut  sic,  concedis  quod  subest  divinae 
scientioe.  Unde,  concedendoquod  futurum  non  subest 
divinae  cognitioni  nisi  in  sua  jirsesentialitate,  habes 
negare  istam  propositionem  :  Deus  scivit,  vel  scit 
hoc  futurum  esse,  vel  quod  hoc  erit;  alioquin,  si 
haec  propositio  est  scita,  Hoc  erit,  de  noccssitate 
erit  vera  et  immutabilis;  et  per  consequons,  futu- 
ritio  rci  est  immutabilis,  et  non  solum  sua  praesen- 
tialitas.  Et  islud  est  principaliter  contra  sextam  con- 
clusionem. 

Octavo  sic.  Ex  notitia  attingente  rem  ut  praesen- 
tem,  potest  inferri  quod  res  est  in  praesenti ;  et  simili- 
ter,  ex  scientia  quae  attingit  rem  ut  praeteritam, 
jiotest  inferri  quod  praeteriit;  et  ex  illa  quae  attin^il 
rem  ut  futuram,  potest  inferri  (juod  erit ;  unde 
sequitur  :  Video  Socratem  sedere,  ergo  sedrt ,  quan- 
tuincumque  sit  ibi  actus  animae;  et  sequitur  :  Vidi 
Socratem  sedere,  er^»»  sedit;  vel  :  Videbo  sedere, 
ergo  sedebit.  Sed,  secundum  te,  Deus  videt  fulu- 
rum  in  sua  praesentialitate.  Ergo  sequiturquod  futu- 
rum  est  in  praesenti,  non  solum  in  praesenti  viden- 
lis,  sed  in  praesenti  proprio  ;  sicut  sequitur  :  Video 
Socratem  sedere  in  sua  praesentialitate,  ergo  praesen- 
lialiter  sedet  in  se.  Unde,  si  Deus  ab  aeterno  vidisset 
Socratem  sedentem  in  sua  praesentialitate,  sequere- 
tur  quod  ab  aeterno  praesentialiter  sedissel  in  seipso. 

§   3.    —   C.ONTRA   QUAHTAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  Contra  concluslo* 
ncin  quartam ,  arguif  |  ibid.  i  sic. 

Primo.  Quandocumque  consequens  esl  necessa- 
riuin  cx  suppositione ,  si  antecedens  <  -l  necessarium 


(a)  antccedens.  —  conoequeiw  l'i . 


DISTINCTIO   XXXVIII.  —   QU^STIO    I. 


455 


absolute,  consequens  eril  uecesearium  absolute;  ut 
si  ponitur  quod  Socrates  sit  homo,  sequitur  quod  sit 
animal,  necessilate  absoluta ;  quia  quod  suppone- 
balur,  erat  necessarium  absoluto;  cum  autem  divina 
scientia  non  sii  contingens,  sed  quoddam  absolute 
necessarium  ,  igitur,  si  ex  illa  infertur  eventus  futu- 
rorum,  oporlet  quod  sit  absolute  neeessarius. 

Secundo  ad  idem.  Quandocumque  supposilio  est 
immutabilis  et  inevitabilis  per  quodcumque  consi- 
lium,  si  sit  necessaria  consequentia,  impossibile  est 
quod  consequens  necessario  sequons  ex  tali  suppo- 
sitione  sit  evitabile,  quocumque  consilio,  aut  solli- 
citudine,  aut  conatu.  Sed  hsec  suppositio  est  immu- 
tahilis  et  inevitabilis,  scilicet  quin  Deus  sit  prsescius 
futurorum ;  nec  oportet  ad  tollendam  pnescientiam 
consiliari,  aut  sollicitum  csso.  Ergo  consequens  quod 
infertur  de  necessitate,  quantumcumque  remaneat 
contingens,  erit  tamen  inevitabile;  et  erit  faluum 
sollicitari  de  aliquo  futuro,  quia  niliil  poterit  immu- 
tari,  sive  hoc  sit  propter  necessitatem  consequentiae, 
vel  consequentis.  Igitur  illa  distinctio  de  necessitate 
consequentirc  vel  consequentis,  posita  in  probatione 
quartaeconclusionis,  non  juvat  ad  salvandum  contin- 
gentiam  futurorum. 

II.  Argumenta  Gregorii.  —  Ad  idem  arguit 
Gregorius  (dist.  38,  q.  J  ,  art.  3)  contra  illud  quod 
dicitur  in  eadem  conclusione,  scilicet  quod  futurum 
contingens,  consideratum  prout  est  in  sua  actuali 
exsistentia,  necessarium  est.  Vult  enim  probare 
quod  aliquid  quod  est  nunc,  potest  non  esse  nunc, 
sic  quod  propositio  enunciantis  ipsum  non  sit  nunc 
vera.  Et  arguit 

Primo  sic.  Suppono,  inquit,  cum  aliis,  quod  est 
aliqua  causa  libera,  et  quod  causa  libera  in  hoc  (a) 
differt  a  naturali  (6),  quod  causa  libera,  positis 
omnibus  requisitis  ad  agendum,  potest  agere,  et 
potest  non  agere ;  naturalis  autem  non  potest  non 
agere,  sed  necessario  agit,  sicut  patet  9.  Metaphy- 
sicse.  Tunc  sumo  aliquam  causam  liberam,  et  sit 
voluntas  Petri,  quse  vocetur  A,  quse,  positis  omni- 
bus  requisitis  ad  volendum  C,  potest  elicere  volitio- 
nem  circa  G,  et  potest  non  elicere.  Et  suppono  aliud 
satis  communiter  concessum,  quod  voluntas  potest 
volitionem  producere  in  instanti.  Sit  ergoB  instans, 
in  quo  omnia  requisita  ad  volendum  G  concurrunt. 
Et  arguo  sic  :  A  potest  elicere  volitionem  circa  G  in 
instanti  B ,  et  potest  non  elicere  illam  volitionem  in 
instanti  B;  et  A  vel  elicit  talem  volitionem  in  B,  vel 
non  elicit  talem  volitionem  in  B.  Ergo  :  vel  A  potest 
elicere  volitionem  circa  G  in  instanti  B,  et  tamen 
tunc  non  elicit;  vel  potest  non  elicere  hujusmodi 
volitionem  in  instanti  B,  et  tamen  elicit.  Et  vocetur 
illa  volitio  D.  Et  tunc  ulterius  infero  :  ergo,  vel  hoec 


(a)  in  hoc.  —  nihil  Pr. 
(6)  et.  —  Ad.  Pr. 


propositio,  D  non  est,  potest  esse  vera  in  instanti  B, 
et  tamen  tunc  hscc  est  vera,  D  est;  vel  hsec  propositio, 
D  est,  potest  esse  vera  in  instanti  B,  et  tamen  tunc 
haec  est  vera,  D  non  est.  Et  sive  hoc  detur,  sive 
illud,  habetur  propositum.  Antecedens  patet,  quoad 
primam  partem,  ex  prsesuppositione ;  quoad  secun- 
damvero,  patet  ex  virtute  primi  principii.  Conse- 
quentia  etiam  prima  clara  est  :  quia,  si  A  elicit 
hujusmodi  volitionem  in  instanti  B,  et  potest  eam 
elicere  in  B,  et  potest  eam  non  elicere  in  B;  ergo 
elicit  in  B,  et  potest  non  elicere  in  B.  Eodem  modo 
patet  quod,  si  ipsa  non  elicit,  quod  ipsa  non  elicit, 
et  potest  elicere.  Consequentia  etiam  secunda,  est 
evidens  :  quia ,  si  A  potest  non  elicere  D  in  instanti 
B,  ha-c  potest  esse  vera,  In  instanti  B,  A  non  elicit 
D;  et  per  consequens,  hiec  etiam  potest  tunc  esse 
vera,  D  non  est;  et  similiter,  si  A  potest  elicere  D 
in  instanti  B,  haec  propositio,  A  elicit  D,  potest  esse 
vera  in  instanti  B;  etper  consequens,  etiam  hoec,  D 
est,  potest  tunc  esse  vera.  Ex  quo  patet  quod  utra- 
que  istarum,  D  est,  D  non  est,  divisim  potest  esse 
vera  in  instanti  B.  Et  constat  quod  altera  tantum  est 
vera.  Si  ergo  haec  sit  vera,  D  est,  ergo  tunc  ipsa  est 
vera  in  instanti  B;  et  cum  hoc,  ista,  D  non  est, 
potest  tunc  esse  vera ;  quamvis  non  sit  possibile  quod 
utraque  tunc  conjunctim  sit  vera  et  simul;  sed,  si 
affirmativa  sit  vera,  negativa  est  falsa;  et  econtra, 
si  negativa  sit  vera,  affirmativa  est  falsa.  Si  quis 
autem  suppositionem  prsemissam ,  scilicet  quod 
voluntas  potest  elicere  volitionem  in  instanti,  non 
admitteret,  formetur  ratio  de  Deo  et  aliqua  creatura 
quam  potest  Deus  in  instanti  libere  producere;  et 
pariter  concluditur  propositum. 

Secundo  sic.  Sit  B  prsesens  instans.  Et  arguo  sic  : 
Hsec  consequentia  non  est  bona,  scHicet  :  Deus 
potest  producere  in  B  unum  angelum ;  ergo  Deus 
producit  in  B  unum  angelum.  Ista,  inquam,  non 
est  bona  in  B ;  et  antecedens  est  verum ,  ut  patet  ex 
suppositionibus,  et  quia  non  implicat  contradictio- 
nem.  Ergo  oppositum  consequentis  potest  simul  esse 
verum  cum  antecedente  in  instanti  B ;  alias  contin- 
geret  quod  consequens  et  ejus  oppositum  essent 
simul  falsa  in  B.  Etsic  haec,  Deusnonproducitunum 
angelum  in  B,  et  lmee,  Deus  potest  producere  unum 
angelum  in  B,  possunt  simul  esse  veroe  in  B.  Pona- 
tur  igitur  in  esse;  et  habetur  propositum,  quia  tunc 
simul  dum  ista  est  vera,  Deus  non  producit  unum 
angelum  in  B,  ista  potest  esse  vera  in  B,  Deus  pro- 
ducit  unum  angelum  in  B,  licet  ipsa  sit  falsa,  nec 
possit  essesimul  vera  cum  prima. 

Quod  autem  prima  consequentia  sic  simpliciter 
sumpta,  non  sit  bona  in  B,  ut  primo  assumitur, 
probatur  tripliciter.  —  Primo.  Quia,  si  illa  esset 
tunc  bona,  eadem  ratione  hsec  :  Deus  potest  produ- 
cere  duos  angelos  in  B ,  ergo  producit  duos  angelos 
in  B;  et  similiter  haec  :  Deus  potest  producere  tres 
angelos  in  B ,  ergo  Deus  producit  tres  in  B ;  et  ultra  : 


456 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


ergo  quotquol  potesl  producere  iu  B,  lot  producit 
in  B;  quod  tamen  est  falsum,  quia  iu  nullo  (a) 
instanti  Deus  tot  producit,  quot  posset  producere 
tunc.  —  Secundo.  Quia,  si  illa  consequentia  esset 
bona,  eadem  ratione  luec  esset  ]>ona  :  Deus  potest 
non  producere  unum  angelum  in  B,  ergo  Ueus  non 
producit  unum  angelum  in  B;  et  per  consequens, 
haec  etiam  esset  bona  :  Deus  potest  producere  unum 
angelum  in  B,  et  potest  non  producere  uuum  ange- 
liini  in  B,  ergo  Deus  producit  unum  angelum  in  B, 
et  non  producit  unum  angelum  in  B.  Sed  constat 
quod  ista  non  est  bona;  quia  antecedens  est  verum, 
et  consequens  implicat  contradictionem.  -  Tertio. 
Quod  consequentia  non  sit  bona,  patet  ex  differentia 
agentis  liberi  et  agentis  naturalis  supra  pnemissa. 
Patet  igitur  quod  res  quse  est  in  B,  potest  non  esse 
in  B,  ad  istum  sensum  quod  nunc  possibile  est 
talem  rem  non  esse  nunc;  ita  quod,  licet  talis  res 
sit  in  B,  tamen  possibile  est  istam  esse  veram  in  B, 
A  non  est  in  B.  Ex  quo  sequitur  quod  contingens, 
dum  est  non  necessarium,  iunno  mere  contingens, 
et  in  quacumque  mensura  ipsum  est,  possibile  est 
quod  in  illa  mensura  hsec  sit  vera,  Hoc  non  est, 
demonstrando  ipsum.  —  Haec  Gregorius. 

§4.    —    GONTRA   QUINTAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  quorumdam.  —  Gontra  quintam 
conclusionem  arguitur  (apud  Aureolum,  dist.  39, 
q.  1,  in  procem.  qurcst.). 

Primo  probando  quod  infallibilitas  et  immutabi- 
litas  divinse  scientioe,  inducat  necessitatem  rebus 
scilis,  et  cxcludat  contingentiam. 

Primo.  Quia  in  omni  necessaria  consequentia,  si 

antecedens  est  immutabile,  consequens  est  imnmta- 

bile.  Sed  scientia  necessario  infert  scitum.  Sequitur 

enim  :  scio  aliquid  esse;  igitur  illud  est;  alioquin 

nescio,    sed    fallor.    Siniiliter  sequitur  :   Deus   scit 

aliquid  futurum;  igitur  illud  erit.  Antecedensautem 

est  immutabile,   si   scientia  Dei    sit  immutabilis. 

Igitur   necessario  scitum   erit   immutabile;  et  per 

consequens,  contingentia  excluditur  ab  omni  futuro. 

Secundo.  Posse  cognoscere   aliquid  aliter  quani 

sit,  esl  posse  decipi   vel  falli;  et  similiter,  posse 

cognoscere  dr  aliquo  quod  erit  aliter  quam  erit,  est 

posse  decipi.  Sicut  enim  se  habet  scienlia  de  pra> 

senti  ad  praesens,  sic  etiam  de  futuro  ad  futurum. 

Sed,  si  res  sunt  contingentes  el  uon  eveniunt  de 

necessitate,  Deus  potest  aliter  scire  resquam  erunt; 

quia  el  aliteresse  possunt.  Ergo  poterit  falli.  Quare, 

si  iimi  potest  falli,  nec  potesl  mutari,  oportel  quod 

res  de  necessitate  eveniant. 

Tertio.  Ex  majori  de  necessario,  et  minori  de  in- 

esse,  sequitur  c ilusio  de  uecessario;  sicut  patet, 

I.  Priorum  (cap.  9).  Sed  isla  major  esl  de  oeces- 

(a)  millo.  —  illo  Pr. 


sario,  Ornne  scitum  aDeo  de  necessitate esl  verum; 
minor  vero  de  inesse,  Omne  futurum  est  scitum  a 
Deo.  Ergo  sequitur  conclusio  de  necessitate,  scilicel 
quod  onnie  futurum  de  necessitate  est  verum,  et 
per  consequens de necessitate  eveniet. 

Quarto.  Onmis  causa  necessaria  quiae  impediri 
non  potest,  inducil  aecessitatem  in  effectu;  ethoc, 
sive  sit  efficiens,  sive  exemplaris.  Sed  scientia  Dei 
est  causa  exemplaris  rerum ;  ita  quod  actualitas 
eorum  qua3  fient  habet  cxemplar  in  Deo,  actualitas 
vero  eorum  quae  non  fient  non  habet  exemplar  in 
Deo.  Ergo  de  necessitate  isla  fient,  et  illa  non  fient. 

Secundo  principaliter  probatur  (ibid.)  quod  con- 
tingentia  reruin  ponat  mutabilitatem  in  scientia 
Dei. 

Primo.  Quia  illud  quod  ponit  in  divina  scientia 
potentiam  contradictionis,  ponit  mutabilitatem  in 
ea;  res  enim,  ex  hoc  sunl  mutabiles,  quia  sunl  in 
potentia  contradictionis.  Sed  contingentia  rerum 
inducit  in  Deo  potentiam  ad  sciendum  et  ad  non 
sciendum  :  quidquid  enim  contingit  fieri,  potest 
Deus  scire;  non  prasnovit  autem  multa  quse  non 
fient,  quae  tamen  possibilia  sunt  fieri;  et  ita  multa 
non  scit  Deus,  quae  posset  scire.  Est  igitur  in  eo 
potentia  ad  sciendum  et  non  sciendum,  et  ita  muta- 
bilitas. 

Secundo.  Impossibile  est  quod  aliquid  transeal 
de  contradictorio  in  contradictorium ,  nisi  mutatio 
sit  facta  alicubi.  Sed  conceditur  quod  Deus  posset 
esse  praescius  aliquorum ,  quorum  non  est  praescius, 
et  econtra,  non  praescius  quorum  prsescius  est,  pro- 
pter  contingentiam  reruin  :  nani  aliter  ea  quae  fiunt , 
non  possent  non  fieri;  et  ea  quse  non  fiunt,  ihhi 
possent  fieri  (a);  et  sic  poneretur  aliquorum  impos- 
sibilitas,  aliorum  vero  necessitas,  et  nullius contin- 
gentia  vel  mutabilitas.  Ergo  necesse  quod  alicubi 
ponatur  mutatio,  cum  de  non  praescio  lil  praescius. 
Non  autem  potest  poni  in  praescitis,  quia  nondum 
sunt.  Igitur  illa  mutatio  erit  in  Deo. 

Tertio.  Illud  in  quo  potest  esse  aliquid  quod  dod 
est,  vel  non  esse  aliquid  quod  est ,  est  mutabile. 
Sed,  si  futura  sint  contingentia ,  aliquid  potest 
in  Deo,  quod  non  esl  in  eo,  scilicel  praescientia  ali- 
cujus  quod  non  est  in  fulurum;  el  potesl  non  esse 
in  eo  aliquid  quod  est  in  eo,  scilicel  praescientia 
Antichristi;  si  enim  Antichristus  dod  eveoiret,  iu 
Deo  non  esset  ejus  prsescientia.  Ergo  contingentia 
rerum  inducil  mutabilitatem  in  scientia  Dei. 

^  5.  —  GONTRA  SEXTAM  CONCLUSIONEM 

Argumentum  Scoti.  —  Contra  conclusionem 
sextam  arguit  sic  Scotus  (apud  Aureolum,  ibid., 
art.  I  ). 

Primo.  Quandocumque   aliqua   convertuntur  in 


(a)  et  ea  ijune  non  <iunt ,  non  possent  fieri.  -    Om.  1'r. 


DISTINCTK)   XXXVIII.   —    QU/ESTIO    I. 


457 


veritate,  non  potestunum  osse  verum  contingenter, 
et  aliud  necessario;  quia  ununi  non  potest  esse 
verum,  alio  dod  exsistente  vero.  Sed  velle  animam 
Antichristi  fore,  et  scire  eam  fuluram  essc,  conver- 
tuntur;  quia  anima  Antichristi  non  estprius  scibilis 
fore,  quani  sit  volita  fore ;  intellectus  divinus  enim 
neuter  est  de  omni  futuro,  ante  acceptationem 
divinsa  voluntatis,  et  per  consequens  ejus  determi- 
natio  exigit  determinationem  divinae  voluntatis. 
Igitur,cum  actus  divinae  acceptationis  sit  non  neces- 
sarius,  sed  contingens  et  liber,  alias  Deus  vellet 
exsistentias  futurarum  creaturarum  necessitate  na- 
turse,  oportet  ergo  consequenter  dicere  quod  prac- 
scientia  cujuslibet  fuluri  sit  contingens,  et  non 
necessaria. 

§   6.    CONTRA   SEPTIMAM   CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Aureoli.  —  Gontra  septimam 
conclusionem  arguit  Aureolus  (ibid.,  art.  3)  primo 
loco. 

Primo  sic.  In  quacumque  propositione  ponitur 
aliquid  pertinens  ad  actum  animse,  consequens  est 
accipiendum  secundum  quod  est  in  anima,  ut  tu 
dicis.  Sed  futurum  contingens  est  in  divino  intel- 
lectu  in  sua  preesentialitate  reali ,  secundum  quod  tu 
dicis.  Ergo  non  debet  concedi  consequens  de  futuro, 
scilicet  quod  AnticbrisLus  erit;  quod  tamen  tu  con- 
cedis. 

Secundo  arguit  contra  illam  maximam  positam 
in  eadem  conclusione.  Non  est,  inquit,  simile,  cum 
dicitur,  Si  anima  intelligit  aliquid,  illud  est  imma- 
teriale,  etcum  dicitur,  Si  Deus  scit  aliquid  esse  futu- 
rum,  illud  erit.  In  prima  enim  conditionali,  non 
dicitur  quod  anima  intelligat  illud  esse  immate- 
riale,  et  ideo  non  sequitur  quod  lapis  intellectus  sit 
immaterialis  in  se;  sed  in  secunda,  dicitur  quod 
Deus  scit  Anticbristum  esse  futurum,  et  ideooportet 
quod  in  se  sil  futurus.  Unde  sicut,  si  hgec  esset 
necessaria,  Scio  lapidem  esse  immaterialem ,  de 
necessitate  ista  esset  vera,  Lapis  est  immaterialis; 
ita  oportet  quod,  si  ista  sit  necessaria,  Deus  scit 
Antichristum  esse  futurum,  de  necessitate  ista  sit 
necessaria,  Antichristus  est  futurus,  vel,  Antichri- 
slus  erit.  Impossibile  enim  est  quod  scientia  cadens 
super  hanc  propositionem ,  Hoc  erit,  sit  necessaria, 
quin  ista  in  se  sit  necessaria,  Hoc  erit. 

Tertio  arguit  (dist.  38,  q.  1,  art.  3),  probando 
quod  nulla  propositio  singularis  de  fuluro  contin- 
genti  est  vera  vel  falsa,  et  consequenter  nullo  modo 
necessaria.  Arguit  ergo  sic.  In  omni  consequentia 
necessaria  et  immutahili,  si  antecedens  est  contin- 
gens,  consequens  erit  contingens;  si  vero  antece- 
dens  sit  necessarium,  consequens  erit  necessarium; 
si  vero  antecedens  sit  immutahile  el  inevitabile, 
consequens  erit  inevitabilc.  Sed  ista  propositione, 
Antichristus  erit,  exsistenle  vera,  sequitur  de  neces- 


silale  quod  eveniat  ila,  et  quod  illius  veritas  est 
immutabilis  el  inevitabilis,  si  aliquo  modo  sil  vera. 
Ergo  consequens  erit  inevitabile  et  immutabile; 
iinde  immutabiliter  ila  eveniet.  Et  idem  potest  con- 
cludi  de  omni  futuro.  I»itur  omnia  fulura  immuta- 
bilia  siint,  et  evitari  non  possunt.  Hoc  autem  dicere, 
dementissimum  est.  Ergo  et  illud  unde  sequitur, 
scilicet  quod  aliqua  propositio  de  futuro  sit  vera. 
Unde  isla  non  estvera,  Anticbristus  erit;  similiter 
nec  ista,  Antichristus  non  erit;  sedbenedisjunctiva, 
scilicet ,  Antichristus  erit  vel  non  erit. 

Etquia  in  isto argumento  duosupponit,  ideo  probat 
ea.  Primum  esl  quod,  si  haec  propositio  esl  vera, 
Antichristus  erit,  immutabiliter  et  inevitabiliter  est 
vera.  Istud  probat  tripliciter. 

Primo  sic.  Quia  si  mutari  polest  ne  sit  vera  :  aut 
mutabitur  in  illo  instanti  in  quo  est  vera,  aut  in 
instanti  praecedenti,  aut  in  instanti  subsequenti , 
usque  ad  instans  (a)  in  quo  res  fiet,  aut  in  illo 
instanti  in  quo  res  fiet  vel  non  fiet  (6).  Sed  mani- 
festum  est  quod  non  potest  mutari  in  instanti  in 
quo  est  vera;  quia  tunc  pro  eodem  instanti  esset 
vera  et  non  vera;  quod  est  impossibile.  Nec  in 
instanti  pracedenti.  Tum  quia,  si  in  instanti  dato 
est  vera,  et  in  omni  praecedenti  fuit  vera  :  quia,  si 
hodie  verum  est  quod  Socrates  erit  cras,  etiam  heri 
verum  fuit  dicere  quod  Socrates  esset  cras;  et  ita, 
si  tunc  poterat  mutari  in  falsitatem ,  mutaretur  in 
eodem  instanti  in  quo  esset  vera,  et  per  consequens 
simul  esset  vera  et  non  vera.  Tum  quia,  si  instanti 
pracedenti  suam  veritatem  mutaret  in  falsitatem, 
tunc  prius  mutaretur  a  veritate,  quam  baberet  veri- 
tatem;  quod  nihil  est  dictu.  Nec  potest  dici  quod 
mutari  posset  in  aliquo  instanti  sequenti,  in  tempore 
signahili  inter  instans  propositionis  et  instans  quo 
res  tiet  :  quia,  si  in  aliquo  instanti,  utpote  cras,  falsa 
sit  hsec  propositio,  Socrates  erit,  impossibile  est 
quod  fuerit  heri  vera;  detur  enim  oppositum,  sci- 
licet  quod  heri  vera,  hodie  falsa,  hoc  erit  propter 
aliquam  mulationem  factam  in  re;  nulla  autem 
mutatio  facta  est,  quia  nondum  res  est,  nec  subest 
alicui  potentiee  in  actu;  et  per  consequens,  cum 
nihil  immutelur  circa  rein,  nihil  immutabitur  circa 
propositionem.  Nec  potest  dici  quod  in  illo  instanti 
in  quo  res  fiet  vel  non  fiet  immutabitur  illa  veritas. 
Tumquia  veritas transiit  in  prBeteritum ;  nam  usque 
ad  illud  instans,  verum  fuit  quod  Socrales  erit; 
quod  autem  transiit  in  praeteritum,  immutabile  est, 
secundum  Philosophum,  6.  Ethicorum  (cap.  2), 
Agathonis  sententiam  approbanteni,  qui  dicit  quod 
hoc  solo  privaiur  Deus,  ingenita  facere  quse  facta 
sunt.  Tum  quia,  si  mutetur  in  instanti  (y)  factio- 
nis  rei  :  aut  boc  erit  quia  significatum  ejus  ponetur 


(<x)  usque  ad  instans.  —  Om.  Pr. 
(6)  vel  non  (iet.  —  Om.  Pr. 
(y)  m  instanti.  —  instans  Pr. 


458 


LIBRl    I.    SENTENTIARUM 


in  esse,  et  tunc  non  mutabitur,  sed  potius  confir- 
rnabitur  in  sua  veritate ;  aut  oppositum  sui  significati 
ponetur,  et  tunc  non  mutabilur  (<x),  quia  nunquam 
fuit  vera,  sed  semper  falsa.  Ergo,  cum  non  invenia- 
lur  inslans,  in  quo  possit  mutari  propositio  de 
futuro  a  veritate  in  falsitatem,  necessario  immutabi- 
liter  erit  vera,  si  aliquo  modo  ponatur  vera. 

Secundo  sic  ad  idem.  Illud,  quo  positopro  aliquo 
nunc  in  esse,  de  necessitate  ponitur  pro  semper  in 
esse,  immutabiliter  ponitur  in  esse.  Quod  patet; 
quia  praedicatum  includitur  in  subjecto.  Quodenim 
determinat  sibi  sempiternitatem  in  essendo,  in  nullo 
tempoi'e  mutari  potest;  unde  immutabilitatem  sibi 
delerminat.  Sed  manifestum  est  quod,  si  propositio 
singularis  de  futuro,  pro  aliquo  instanti  ponitur 
vera,  de  necessitate  pro  omni  instanti  ponitur  vera, 
donec  veritas  illa  transeat  in  prsesens,  et  a  prsesenti 
in  praeteritum  :  quia,  si  ista  est  vera  bodie,  Socrates 
erit,  beri  etiam  fuit  vera,  el  in  millesimum  diem 
ante  fuit  vera,  et  quandocumque  formetur  ab 
seterno  fuit  vera  usque  adillud  instansquo  Socrates 
ponetur;  et  tunc  mutabitur  veritas  a  futuritione 
in  prsesentialitatem ,  et  erit  verum  quod  Socrates 
est;  et  postmodum  in  prseteritionem ,  et  erit  verum 
deinceps  in  geternum,  quod  Socrates  fuit.  Igitur,  si 
veritas  ponatur  in  propositione  de  futuro  pro  aliquo 
instanti,  veritas  illa  ponitur  aeternaliter  permanere : 
quia  et  pro  toto  tempore  futuritionis,  quod  potest 
imaginari  infinitum  in  ante,  permanebit  veritas  illa 
in  propositione  de  futuro ;  deinde  in  propositione  de 
praasenti ;  et  deinceps  in  illa  de  praeterito,  in  infini- 
tum  a  parte  post. 

Tertio  ad  idem.  Futurum  non  subest  potentiie 
immutare  potenti ;  quia  quod  futurum  est,  nibil  est. 
Quando  vero  res  ponitur  in  actu,  si  ponitur  opposi- 
tum  propositionis ,  jam  in  nullo  instanti  fuit  vera 
propositio  de  futuro,  et  sic  non  erit  mutata;  si  vero 
ponitur  significatum  ejus,  tunc  etiam  non  erit  immu- 
tata.  Unde,  sicui  impossibile  est  aliquid  non  esse 
quando  praesens,  el  quin  prseteritum,  sit  pncter- 
itum  ;  ita  impossrbile  est  (6),  si  aliquid  sit  fulurum, 
et  hoc  sit  verum,  quod  aliquid  sit  futurum  quin 
immutabiliter  sit  futurum  ;  in  omnibus  enim  bujus- 
modi  propositionibus,  idem  praedicatur  de  se. 

Et  sic  palet  primuin  quod  in  argumento  poneba- 
tur. 

Secundum  autem  ibidem  suppositum,  quod  etiam 
csl  directe  contra  quartam  conclusionem,  probatur, 
scilicel  :  quod  immutabiliter  sequatur,  si  propositio 
de  futuro  sit  vera,  quod  ejus  significatum  ponetur. 

Primo.  [lla  namque  consequentia  est  necessaria, 
ex  cujus  opposito  consequentis  sequitur  oppositum 
antecedentis,  ut  patet,  1.  Priorum.  Sed  ex  opposito 
isiius  :  significatum  propositionis  eveniet  vel  pone- 


(a)  ;i  verbo  ted  potiu»  usque  ad  mutabitur,  om.  Pr, 

-  U Pr. 


tur  in  esse  («),  sequitur  oppositum  propositionis 
formalae  de  futuro.  Unde,  si  dicatur  :  Socrates 
erit,  ergo  istud  eveniet,  ct  ponetur  in  esse,  detuj 
oppositum  ,  non  eveniet ,  nec  ponelur  in  esse  ; 
ergo  sequitur  quod  Socrates  non  erit ;  hoc  autem 
est  opposilum  illi,  Socrates  erit,  quae  ponebatur 
vera.  Igitur  consequentia  fuit  immutal)ilis  et  neces- 
saria. 

Secundo  ad  idem.  Quando  per  duas  propositiones 
significatur  idem  sub  aliis  terminis,  ex  una  infertur 
alia  de  necessitate  :  sequitur  enim,  si  Marcus  dispu- 
tat,  quod  Tullius  disputat;  quia  Marcus  et  Tiillius 
synonyma  sunt,  et  idem  significant.  Sed  futurum 
et  venturum  idem  significant.  Ergo  de  necessitate 
sequitur,  si  Socratem  esse  est  futurum,  quod  eve- 
niet;  et  si  hsec  est  vera,  Socrates  erit,  sequitur  de 
necessitate  istud  esse  verum,  quod  sic  eveniet.  — 
Haec  ille. 

Quarto  arguit  (Ibid.)  sic  principaliter.  Veritas, 
inquit,  propositionis  sumitur  ex  entitate  rei,  quia 
veritas  signi  sumitur  ex  conditione  significati ;  unde 
ab  eo  quod  res  est  vel  non  est ,  oralio  vera  vel  falsa 
dicitur,  ut  patet  in  Praedicamentis.  Constat  autem 
quod  contingens  ad  utrumlibet,  nullam  determina- 
tionem  habet  ad  alterum,  ex  ordine  ad  causas  suas ; 
causee  namque  illud  respiciunt  sub  omnimoda  indif- 
ferentia.  Tunc  ergo  primo  determinatur  contingens 
ad  utrumlibet,  quando  actualiter  ponituret  exsistit. 
Actualitas  autem  quae  dat  contingenti  determinatio- 
nem,  potest  referri  ad  omne  instans  prsecedens  et 
distans  in  ante,  vel  ad  omne  instans  succedens  ei 
distans  per  posterius  ab  illa  actualitate.  Dat  ergo 
actualitas  determinationem  contingenti,  in  quolibet 
instanti  sequente  actualitatem ,  quamvis  non  sit  in 
illis  inslantibus  ;  unde  semper  est  determinate 
verum  quod  talis  actualitas  fuil.  Non  dat  (6)  autem 
determinationem  sibi,  pro  aliquo  instanti  pra 
dente ;  unde  nunquani  est  determinate  verum  <••>. 
quod  erit.  Trabitur  enira  determinatio  quam  dat 
actualitas  contingenti,  ad  instantia  sequentia,  non 
autem  ad  instantia  pra?cedentia.  Quod  probatur. 
Tum  quia  actualitas  respectu  instantium  sequen- 
tium  ponit  contingens  extra  suas  causas,  unde  non 
remanet  infra  causalitatem  alicujus ,  nec  cadere 
potest  super  ipsum  activa  potentia  ;  e  converso 
autem,  in  omnibus  instantibus  quae  praecedunt, 
relinquit  actualitas  contingens  infra  causalitatem  el 
potentiam  suorum  principiorum  ;  illa  autem  sunt 
ad  utrumlibet  et  indeterminata ;  et  per  consequens 
determinatio  ortum  habens  ab  actualitate,  trahi  non 
potest  ad  instantia  prsecedentia.  Tum  etiam,  quia 
quando  aliquid  oritur  ex  aliquo,  sequitur  ipsum  et 
non  prsecedii ;  determinatio  autem  contingentia  ori- 


(«)  a  verbo  consequentis  usque  ad  esse,  ora.  Pr. 
(6)  dat.  —  Om.  Pr. 
(y)  verum.  —  Om.  Pr. 


DISTINGTIO    XXXVIII. 


OU.ESTIO    I. 


459 


lnrex  actualitate,  ut  dictum  osl ;  igitur  non  potest 
poni  illa  determinatio  pro  instanlibus  prsecedentibus 
actualitatem ,  sed  pro  sequentibus.  Sic  ergo,  cum 
nalnra  contingentis  omnino  indeterminata  sit  (a) 
pro  quolibet  instanti  prsecedente  suam  exsistentiam 
actualem,  necessario  utraque  pars  contradictionis 
sibi  debelur,  absque  ulla  dclerminatione  pro  tunc. 
Et  ideo  nulla  propositio  est  vera,  quse  non  claudit 
utranique  partem  contradictionis  sub  indifferentia 
et  disjunctim.  Quse  vero  alteram  partem  determinate 
exprimit,  nec  est  vera,  nec  falsa;  quia,  si  esset 
falsa,  pars  opposita  cssel  determinata.  Et  hinc  esl 
quod  ista  propositio  est  vera,  Socrates  erit  vel  non 
erit ;  et  ista  falsa ,  Socrates  nec  erit  nec  non  erit ;  et 
istaest  vera,  Aliquid  istorum  eveniet  indeterminate, 
quod  scilicet  Socrates  erit  vel  non  erit;  et  ista  falsa, 
scilicet  quod  neutrum  determiuatc  eveniet.  Heec 
tamen,  Socrates  erit,  nec  est  vera,  nec  falsa. 

Quinto  sic.  Nulla  notitia  dat  propositioni  de  futuro 
veritatem  vel  falsilatem,  nisi  illa  quse  lendit  in  futu- 
rum  ul  distans,  per  modum  notitise  expectativse.  Et 
ratio  bujus  est  :  quia  notilia  quae  dat  determinalio- 
nem  pro  aliquo  instanti,  debet  coexsistere  illi 
instanti ;  si  ergo  dat  determinationem  pro  instanti- 
bus  prcecedentibus  actualitatem ,  necessario  debet 
illa  notitia  praecedere  actualitatem ,  ct  eam  aspicere 
ii t  posteriorem  et  distantem  ;  et  per  consequens,  est 
notitia  expectativa.  Sed  Dei  notitia  non  est  expecta- 
tiva  futuri,  nec  tendit  in  ipsum  tanquam  in  distans; 
unde  non  praxedit  actualitatem  futuri.  Igitur  non 
dabit  determinationem  illi  actualiter,  pro  aliquo 
instanti  prsecedenti;  et  per  consequens,  nec  propo- 
sitio  formanda  habebit  a  divina  notitia  quod  sit  vera 
vel  falsa. 

Sexlo.  Si  divina  notitia  dat  bujusmodi  proposi- 
tionibus  quod  sint  verae  vel  fals;e,  aut  hoc  habet 
ipsa  notitia  ratione  objecti  cogniti,  aut  propter 
modum  cognoscendi.  Sed  non  potest  dici  quod  sit 
propter  objectum  cognitum  :  nam  actualitas  contin- 
gentis  non  dat  determinationem  instantibus  prsece- 
dentibus,  immo  relinquit  contingens  indetermina- 
tum  ad  utramque  partem  contradictionis,  ct  neu- 
tram  determinate  posse  exprimi  vere  vel  false;  et 
ita  notitia  non  trahit  ab  ista  actualitate  cognita, 
quod  propositio  pro  prsecedentibus  instantibus  sil 
vera  vel  falsa.  Nec  etiam  potest  dici  quod  hoc  habeal 
notitia  ex  modo  significandi  :  quia  non  est  illa  noti- 
tia  in  prsccedentibus  instantibus,  alioquin  Dei  notitia 
esset  expectativa  ;  nec  etiam  notitia  divina  illis 
instantibus  coexsistit ;  nec  est  simul  cum  eis;  sed 
cst  totaliter  distans  ab  actualitate  contingentis,  et 
ab  illo  instanli  in  quo  exsistit ;  et  ita  non  plus  lar- 
gitur  determinationem  contingenti  pro  tempore  prae- 
cedenti,  quam  largiatur  actualitas  ipsa  a  qua  peni- 
tus  est  indistans.  Ergo  necesse  est  quod  propositio- 


(<x)  a  verbo  ergo  usque  ad  sit,  om.  Pr, 


nem  de  futuro  formandam ,  relinquat  Dei  notitia, 
neque  veram,  neque  falsam.  —  Haec  ille. 

II.  Argumenta  Gregorii.  —  Secundo  loco 
arguit  Gregorius  (dist.  38,  q.  2,  art.  3)  contra  eam- 
dem  conclusionem  et  suam  probationem. 

Primo  sic.  Capio,  inquit,  istam  ealegoricam, 
Anlichristus  erit,  secundum  se,  extra  omnem  con- 
sequeutiam  ;  et  qusero  :  utrum  ipsa  sit  necessaria 
vel  contingens?  Non  potest  dici  primum  :  quia  tunc, 
eadem  ratione,  quselibet  singularis  de  futuro  contin- 
genti  vera,  esset  necessaria,  et  quselibet  falsa,  impos- 
sibilis;  et  sic  sequitur  quod  nihil  penitus  esset  ad 
utrumlibet,  sed  omnia  de  necessario  evenirent,  vel 
non  evenirent ;  quod  est  contra  Sanctos,  el  contra 
fideni  catholicam.  Est  crgo  contingens.  Igitur,  in 
quacumque  consequentia  ipsa  sumatur,  semper  erit 
simpliciter  et  absolute  contingens.  Nam  sicut  propo- 
sitio  falsa  potest  esse  consequens  in  consequentia 
necessaria  cujus  antecedens  est  falsum,  nec  tamen 
ex  hoc  ipsa  est  minus  falsa ;  et  vera  potest  esse  con- 
sequens  ad  aliam  veram,  et  etiam  ad  falsam,  nec 
ex  hoc  est  minus  vera ;  et  necessaria  potest  esse 
consequens  ad  necessariam ,  et  etiam  ad  contingen- 
tem,  nec  tamen  propter  hoc  est  contingens,  aut 
minus  necessaria;  sic  propositio  contingens,  non 
obstante  quod  sumatur  in  consequentia  necessaria, 
non  est  ex  hoc  necessaria,  aut  minus  contingens. 
Unde  etiam  cum  dicitur,  Si  Deus  scit  Antichristum 
esse  futurum,  Antichristus  erit,  non  erit  conse- 
quens  minus  contingens  quam  prius.  Ex  quo  ulte- 
rius  etiam  sequitur  quod  illud  antecedens  est  con- 
tingens;  cujus  oppositum  dicit  conclusio. 

Secundo.  Quia,  cum  dicitur  quod  illud  conse- 
quens  est  absolute  necessarium  prout  subest  divinse 
scientise,  scilicet  prout  est  in  sua  praisentialitate  : 
—  aut  intelligitur  quod  futurum,  v.  g.  Antichristus, 
nunc  est  in  sua  praesentialitate,  id  est,#actu  in 
rerum  natura  secundum  suum  esse  proprium  distin- 
ctum  a  Deo,  et  secundum  talem  prsesentialitatem 
subest  divinse  scientitc;  et  sic,  propter  falsam  impli- 
cationem,  illud  dictum  est  falsuin;  alias  sequitur 
quod  jam  actu  Antichristus  esset  productus  et  crea- 
lus  a  Deo.  Immo,  certe,  cum  non  habeat  hodie 
magis  actu  csse  quam  habuit  heri  et  pridie,  et  etiani 
ab  seterno,  sequitur  quod  Antichristus  fuit  ab  aeterno 
creatus  a  Deo.  Et  simili  modo,  quodlibet  futurum, 
et  totus  mundus ;  nam  et  mundum  etiam  Deus  prae- 
scivit  futuruin.  Sed  omnia  ista  sunt  falsa ;  et  contra 
Scripturam  Sacram,  dicentem  quod  in  principio 
creavit  Deus,  etc.  (Genes.,  1,  1);  et  contra  evi- 
dentem  veritatem,  videmus  enim  aliqua  fieri  de 
novo  ;  et  in  seipsis  implicant  contradictionem ,  quia 
secundum  hoc,  aliquid  esset  futurum  et  non  esset 
futurum  sed  prsesens.  Consequentia  vero  prima 
patet;  quia  (a)  omnis  entitas,  vel  veritas  actu  exsi- 

(<x)  quia.  —  quod  Pr. 


400 


LIBHI    I.    SENTENTIARUM 


stens  distincta  a  Deo,  es1  ereata  a  Deo,  juxla  illud 
Augustini,  de  Fide  ad  Petrnm,  cap.  3  :  Principa- 
Uter  itaque  icnc,  omnem  naiuram  qux  non  est 
Trinitas,  ab  ipsa  sancla  Trinitate,  qux  solus 
verus  et  seternus  Deus  cst,  creatam  ex  nihilo;  et 
plura  ibi  sequuntur  ad  propositum.  —  Aut  intelli- 
gitur  quod  Antichristus  est  in  sua  prsesentialitate, 
non  modo  prsedicto,  sed  solum  quia  praesentialiter 
a  Deo  cognoscitur  :  ita  quod  Deus  non  est  in  poten- 
tia  abjicienlo  actum  ad  coKnoscendum  Antichristum 
distincte,  secundum  quod  sumus  nos,  qui  non  pos- 
sumus  futura  cognoscere  dum  sunt  futura,  sed, 
sicut  illa  sunt  secundum  se  futura,  ita  cognitio 
eorum  in  nobis  est  futura,  si  tamen  cognoscerenlur 
a  nobis ;  in  Deo  autem  futurorum  est  perfecta  cogni- 
tio ,  non  f utura  sed  proesens ,  sicut  nec  prateritorum 
cognitio  prateriit,  sed  est  prsesens;  secundum  quem 
modum  intelligenda  sunt  dicta  Sanctorum,  cum 
dicunt  tam  futura  quam  proeterita  Deo  praesentia 
esse.  Si,  inquam,  sic  intelligatur,  non  ex  hoc  tolli- 
tur  quin  Antiehristus,  et  similiter  quodcumque 
futurorum  conlingens ,  sit  contingenter  futurum 
secundum  suum  esse  reale  ;  et  per  consequens,  quin 
hsec  sit  simpliciter  contingens,  Antichristus  erit.  Et 
probatio  quse  adducitur  ex  dicto  Philosophi,  non  est 
ad  propositum  ;  quia  de  nullo  futuro  vere  dicitur 
quocl  est.  Et  prseterea,  illa  auctoritas,  si  sit  univer- 
salis,  non  est  vera  de  necessitate  absoluta,  sed  tan- 
tum  conditionata. 

Tertio.  Nam  illud  quod  in  probatione  conclusio- 
nis  assumitur  de  illa  consequentia,  Si  anima  intelli- 
git  lapidem,  elc,  falsum  est.  Nam  ista  consequentia 
est  bona,  Si  anima  vere  intelligit  lapidem  esse  mate- 
rialem  et  extensum,  ergo  lapis  est  materialis  et 
extensus;  nec  tamen  consequens  est  intelligendum 
secundum  csse  quod  lapis  habet  in  anima;  quia, 
secundum  conclusioncm  et  ejus  probationem,  illud 
esse  est  immateriale  et  inextensum. 

Quarlo.  Quia  ista  consoquentia  dicitur  esse  bona, 
Deus  scivit  et  scit  Antichristum  esse  futurum,  ergo 
Antichristus  est  futurus;  et  antecedens  est  verum ; 
et  tamen,  secundum  conclusionem ,  consequens  non 
est  intelligendum  secundum  esse  quod  habet  in  Dei 
scientia,  quia  secundum  illud  est  pnosens,  ut  dicit. 

C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  primam 
conclusionem 

Adargumentum  Durandi.  —  A<l  primumcon- 
tra  primam  conclusionem ,  quod  solitarie  inductum 
esl  de  dictis  Durandi,  negatur  major,  quantum  ad 
similitudinem  quam  ponit  de  causa  impedibili.  Sunt 
enim  aliquae  caussc  quae  possunl  Impediri,  quibus 
tamen  cognitis,  qod  ex  hoc  potesl  perfecte  cognosci 
;ui  impedientur,  vel  non.  SiCut   patet  de  humana 


voluntate,cujusquantumcumquecognoscaturnatura, 
non  tamen  ex  hoc  scitur  an  producet  actum  suum 
elicitum,  vel  non  ;  ipsa  enim  potest  se  impedire,  ul 
ita  loquar,  quantumcumque  sit  ad  eliciendum  voli- 
tionem  inclinata,  ne  producat.  Cujus  ratio  est  :  quia, 
secunduin  sanctum  Thomam,  dc  Malo,  q.  16,  art.  7  : 
«  In  causis  suis  sunt  aliqua  futura  tripliciter.  Uno 
modo,  secundum  potentiain  tanlum,  quia  scilieot 
Loqualiter  possunt  esse  vel  non  esse;  quae  dicuntur 
conlingenlia  ad  utrumlibet.  Quaedam  vero  sunt  in 
causis  suis,  non  solum  secundum  potentiam,  sed 
secundum  rationem  caus;e  activaB,  qua?  non   potest 
impediri  a  suo  effectu  ;  et  dicuntur  ex  necessilale 
contingere.  Qusedam  vero  sunl  in  causis  suis,  et 
secundum  potentiam,  et  secundum  rationem  causse 
activse,  quse  tamen  potest  impediri  a  suo  efifectu  ;  et 
ista  dicuntur  contingere  ut  in  pluribus.  Quia  vero 
unumquodque  cognoscitur  secundum  quod  est   in 
actu,  non  autem  secundum  quod  est  in  potentia, 
ut  dicitur,  9.  Metaphusicx  (t.  c.  20),  inde  est  quod 
ea  qiuo  sunt  ad  utrumlibet,  non  possunt  cognosci  in 
suiscausis  determinate,  sed  sub  disjunctione,  utpote 
quod  erunt  vel  non  erunt ;  sic  enim  babent  verita- 
tem.  Ea  vero  qme  sunt  in  causis  suis  ut  ex  necessi- 
tate  ab  eis  provenientia,  possunt  per  certitudinem 
cognosci  in  causis  suis.  Ea  vero  quae  contingunt  ut 
in  pluribus,  possunt  cognosci  in  causis  suis,  non 
per  omnimodam  certitudinem,  sed  per  conjectura- 
lem  quamdam  cognitionem.  »  —  Khec  ille.  —  Eam- 
dem  dislinotionem  ponit,  1.  Sentcnt.,  dist.  38,  q.  I, 
art.  5.  Cum  igitur  opera  voluntatis  futura,  sint  in 
ea  sicut  in  causa  primo  modo  pradictorum,  patet 
quod  ipsa  cognita,  et  quibuscumque  causis  ad  actum 
volitionis  concurrentibus,  non  potest  certitudinaliter 
cognosci  an  ipsa  producet  illum  actum,  vel  non  pro- 
ducet,  an  impedielur,  vel  non  ;  quia  ipsa  voluntas, 
qu;o   ad   illum   actum    concurrit,    nullo    modo   est 
determinata  plus  ad  producendum,  quam  ad  aon 
producendum.  Et  ideo ,  ad  hoc  quod  actus  ejus  futu- 
rus  certitudinaliter  cognoscatur,  oportet  quod  videa- 
tur  in  se,  et  non  solum  secundum  esse  quod  habet 
in  causa  sua.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate, 
q.  2,  art.  12,  ad   6nm,  dicit  quod  «  sicut  scientia 
nostra  non  potest  esse  de  futuris  contingentibus, 
ita  nec  scientia  divina;  et  adhuc  multo  minus,  si  ea 
ut  futura  cognosceret;  cognoscit  autem  ea  ul  pras- 
sentia  sibi,  aliis  autem  futura  ».  —  H;\?c  ille. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  sei  UNDAM 

CONCLUSIONEM 

Ad  argumenta  Aureoli.  A.d  primum  eorum 
quae  contra  secundam  conclusionem  sunt  inducta, 
dictum  ost  in  praecedenti  qua^stione. 

Ad  secundum  etiam  alias  dictum  est  quod  divinus 
inluitus  non  terminatur  ad  aliquid  creatum,  tan- 
quam  ad  primo  inteUectum,  sed  bene  tanquam  ad 


DISTINCTIO   XXXVIII.  —   QU.ESTlo    I. 


401 


secundum  intellectum.  Et  auctoritas  quam  adducit, 
solvitur  per  sanctum  Thomani,  de  Veritate,  q.  2, 
art.  12,  ad  llum,  ubi  dicit  :  ct  Divinus  intellectus 
niliil  cognoscit  extra  .se,  si  ly  cxtiu  referatur  ad 
illud  quo  coi:noscit;co<>noscit  autem  aiiquid  extra  se, 
si  referatur  ad  illud  quod  cognoscit.  »  —  Hsec  illc. 
Ad  tertium  dicitur  quod   non   concludit  contra 
mentem  nostram.  Non  enim  dico  quod  divina  cogni- 
tio,  aut  divinus  intellectus,  habeat  certitudinem  a 
praesentia  vel  exsistentia  futurorum;  nec  ad  hoc  fuit 
coexsistentia  rernm  ipsi  aeternitati,  cum  ejus  cogni- 
tio  et  cognitionis  certitudo  sit  prior  rehus  creatis,  el 
earum   causa.    Sed    intelligimus ,    secundum    quod 
dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  ubi  supra,  quod, 
cum  scientia  sit  certa  cognitio,  ex  ipsa  ratione  cer- 
titudinis  requirit  certitudinem  et  deterininationem 
in  scito ;  non  sic  tamen  quod  in  divina  scientia  cau- 
setur  certitudo  a  certitudine  scili,  sed  sic  quod  con- 
tingens  non  habet  quod  possit  subdi  certse  cognitioni 
divinse  et  infallibili,  nisi  eo  modo  quo  hahet  certitu- 
dinem    et    determinationem    aliquam  ;    hoc   habet 
autem  in  quantum  est  in  seipso,  in  actu,  extra  suas 
causas.  Et  istam  mentem  ponit  sanctus  Thomas,  dc 
Veritate,  ubi  supra,  et  1  p.,  ubi  dixi  (q.  14,  arl.  13  >. 
Unde,  ad  10um  (de  Veritatc,  q.  2,  art.  12),  dicit  : 
«  Contingens,  secundum  quod  est  scitum  a  Deo, 
prsesens  est,  et  ita  determinatum  ad  unam  partem  ; 
sed  dum  est  fulurum,  est  ad  utrumlibet.   »  El, 
ad  lum,  dicit  :  «  Gontingens,  quamdiu  futurum  est, 
non  est  determinatum  ;  tamen  ex  quo  productum 
est  in  rerum  natura,  veritatem  determinatam  hahet; 
et  hoc  modo  super  illud  fertur  intuitus  divinse  cogni- 
tionis.  »  Etl.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  38,  q.  1, 
art.  5),  ad  6um,  dicit  :  «  Cursus  Socratis  suhjacet 
certitudini  divime  scientise,  prout  est  in  actu.  Et 
hoc  non  hahuit  semper ;  quia  quandoque  erat  in 
potentia  tantum.  Etsecundum  quod  sic  tantum  erat, 
non  erat  subjicihilis  certitudini  divinae  scientiie;  si 
enim  Deus  vidisset  ipsam  causam ,  scilicet  Socratem, 
et  non  vidisset  immediate  effectum  in  esse  suo,  sicul 
nos  futura  cognoscimus,  nunquam  potuisset  illud 
scire.  »  —  Hscc  ille. 

Ad  quartutn  dico  quod  iste  rnodus,  si  integre 
legatur,  assignat  medium  in  quo  videntur  futura 
contingentia,  quod  est  ratio  divino  intellectui  cogno- 
scendi  futura  illa,  scilicef  divinam  essentiam.  Unde 
sanctus  Doctor,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  6(3,  dicit : 
«  Deus,  inquit,  non  entium  notitiam  hahet.  Non 
tamen  omnia  non  entia,  eamdem  hahent  habitudi- 
nem  ad  ejus  scientiam.  Ea  enim  quae  non  sunt,  nec 
erunt,  nec  fuerunt,  a  Deo  sciuntur  quasi  virtuli 
ejus  possihilia  ;  unde  non  cognoscit  ea  ut  exsistentia 
aliqualiter  in  seipsis,  sed  exsistentia  solum  in  divina 
potentia;  quse  quidem  a  quibusdam  dicuntur  cogno- 
sci  secundum  notitiam  simplicis  intelligentiie.  Ea 
vero  quae  cognoscit  praesentia,  praeterita,  vel  futura 
nohis,  cognoscitDeussecundum  quod  sunt  in  poten- 


tia  sua,  et  in  propriis  causis,  et  in  seipsis;  el 
horum  cognitio  dicitur  uotitia  visionis.  Non  enim 
Deus  rerum,  qua>  apud  nos  nondum  sunt,  videt 
soluin  esse  quod  habent  in  suis  causis,  sed  etiam 
illml  quod  habent  in  seipsis,  in  quantum  ejus  aeter- 
nitas  esi  praesens  sua  indivisibilitate  omni  tempori. 
Et  lamen  quodcumque  esse  rei  Deus  cognoscit  per 
essentiam  suam  ;  uam  essentia  suaestrepnesentabilis 
per  tnulta,  quee  nec  sunl,  uec  erunt,  nec  fuernnt. 
Ipsa  etiam  est  similitudo  virtutis  cujuslibet  causae, 
secundum  quam  preeexsistit  effectus  in  causis.  Esse 
eliam  cujuslibet  rei,  quod  hahet  in  seipso,  est  ah 
ea  exemplariter  deductum.  »  —  Havc  ille.  —  Ex  quo 
patet  quod  sanctus  Thomas  docet  quid  sit  ratio  di- 
vino  intellectui  cognoscendi  omnia  entia  et  non  entia. 
Sed  contra  hanc  responsionem  multi  arguunt.  Et 
primo  Aureolus  (dist.  38,  q.  1,  art.  1). 

Primo  sic.  Illud  quod  abstrahit  ab  esse  et  non 
esse  in  repraesentando,  non  ducit  determinate  in 
rem  ut  est  exsistens.  Sed  ideae,  vel  similitudines 
simpliciumterminorum,repra3sentantresindetermi- 
nate,  sive  sint,  sive  non  sint ;  sicut  et  species  rosae 
repraesentat  rosam,  sive  sit,  sive  non  sit.  Ergo  non 
potest  dici  quod  per  divinam  essentiam,  ut  est  simi- 
litudo  vel  idea  rerum,  cognoscantur  futura. 

Et  si  dicatur  quod  immo  per  ideas  non  solum 
repraesentantes  terminos,  sed  etiam  complexiones 
terminorum  in  tali  nunc  vel  tali,  —  non  valet  :  quia 
adhuc  talis  repraesentatio  est  possibilis,  sive  sic  eve- 
niat,  sive  non  ;  et  per  consequens,  nescietur  deter- 
minate  per  ideas  repraesentantes  futurum  in  tali 
nunc  vel  tali,  utrum  sic  erit,  vel  non  erit. 

Secundo  ad  idem.  Sicut  Deus  abslrahit  a  modo 
situali  iu  essendo,  ita  in  repnesentando;  non  enim 
reprcesentat  ut  hic  vel  ibi,  alioquin  esset  materialis. 
Sic  abstrahit  a  linea  temporali  et  successionis ;  unde 
non  repraesentat  ut  ante  vel  po^t,  aut  nunc  aut  tunc ; 
alioquin  esset  infra  lineam  successionis,  respectu 
cujus  est  aliquid  prius  et  aliquid  posterius.  Sed, 
si  Deus  haberet  ideam  repraesentantem  talem  rem 
futuram  in  tali  nunc,  sequeretur  quod  reprsesenta- 
ret  secundum  lineam  temporalem,  nec  abstraheret 
a  nunc  vel  tunc  in  repraesentando.  Ergo  poni  non 
potest  quod  repryesentet  hujusmodi  complexionem 
terminorum  in  tali  nunc  futuram. 

Tertio  sic.  Complexio  illa  in  tali  nunc  posita  vel 
ponenda,  non  potest  repraasentari  per  aliquam  simi- 
litudinem  quae  adhuc  (a)  remaneat,  dato  quod  non 
sit  ponenda;  alioquin  (6)  posset  habere  similitudi- 
nem  falsain ;  et  (y)  talis  similitudo  non  duceret  certi- 
tudinaliter  in  complexionem  illam,  cum  posset  esse 
falsa,  ut  dictum  est.  Igitur  Deus  non  cognoscit 
futura  per  ideas  repraesentantes  complexionem  ter- 
minorum  in  tali  instanti  ponenda. 


(<x)  non.  —  Ad.  Pr. 
(6)  non.  —  Ad.  Vv. 
(y)  et.  —  sed  Pr. 


462 


LlBRl    I.    SENTENTIARUM 


Alia  argumenta  contra  hoc  facit  Scotus  (apud 
Aureolum,  Ibid.). 

Primum  est  quod  rationes,  vel  idea2  terminorum, 
non  causant  sufficientem  nolitiam,  nisi  illam  quoe 
nata  est  haberi  ex  terminis.  Notitia  autem  contin- 
gentium  non  est  nata  haheri  ex  terminis,  cum  ter- 
minorum  complexio  non  oriatur  ex  eis  in  materia 
contingenti ;  immo  termini  sunt  indifferentes  ad 
utramque  partem  contradictionis.  Et  ita  per  ideas 
non  possunt  certitudinaliter  fulura  cognosci. 

Secundum  est.  Ideue,  quidquid  reprsesentant, 
naturaliter  repryesentant ;  cum  sint  in  divino  intel- 
lectu,  antequam  haheat  actum  voluntatis.  Aut  igitur 
duae  idece,  puta  hominis,  et  alhi,  naturaliter  repra> 
sentant  compositionem,  aut  divisionem,  aut  utrum- 
<pje.  Si  compositionem,  igitur  proposilio  erit  neces- 
saria,  Homo  erit  alhus ;  quia  naturaliter,  non  lihere 
est  repriesentata ;  et  per  consequens,  non  est  futu- 
rum  contingens.  Si  vero  divisionem,  impossihilis  est 
huec  propositio,  Homo  erit  alhus;  quia  ex  terminis 
naturaliter  repraesentatis ,  orilur  oppositum  illius 
propositionis;  et  ita  non  est  futurum  contingens.  Si 
vero  utrumque,  sequitur  quod  Deus  neutram  par- 
tem  novit  determinate. 

Tertium  est.  Deus  seque  perfecte  hahet  ideas 
possihilium  fieri  quae  non  fient,  sicut  respectu  fien- 
dorum.  Sed,  hoc  non  ohstante,  Deus  non  hahet 
ideas,  respectu  non  fiendorum,  qiue  reprsesentent 
ipsa  aliquando  futura ;  quia  tunc  Deus  fallerelur. 
Ergo  nec  hahet,  respectu  fiendorum,  ideas  quse 
repraesentent  quod  illa  sint  aliquando  futura.  — 
Haec  ille. 

Ad  primum  istorum,  negatur  minor.  Dico  enim 
quod  aliter  est  de  specie  rosse  quie  est  in  intellectu 
meo,  et  aliter  de  idea  hujus  roscc  in  divino  intelle- 
ctu.  Species  enim  intelligibilis  intellectus  mei 
repnesentat  rosam  quantum  ad  naturam  speciei,  et 
non  quantuni  ad  accidentia  individuantia,  nec  quan- 
tum  ad  accidentia  individui,  cujusmodi  est  tempus, 
nec  quoad  ejus  exsistentiam  vel  non  exsistentiam. 
Secus  est  de  idea  rosie  in  divino  intellectu.  Unde 
sanclus  Tliomas,  de  Veritate,  q.  2,  art.  7,  dicit : 
«  Sicut  se  habet  essentia  universalis  alicujus  speciei 
ad  omnia  per  se  accidentia  illius  speciei,  ita  se  habet 
essentia  singularis  ad  ornnia  accidentia  propria  illius 
singularis,  cujusmodi  sunt  omnia  accidentia  in  eo 
inventa;  quia  per  hoc  quod  in  ipso  individuantur, 
efficiuntur  ei  propria.  Intellectus  autem  cognoscens 
essentiam  rei,  per  eam  apprehendit  omnia  per  se 
accidentia  illius  speciei;  quia,  secunduni  Philoso- 
phiiin,  omnis  demonstrationis,  per  quam  accidentia 
propria  de  subjecto  concluduntur,  principium  esl 
quod  quid  es1  ;  unde  et  cognita  propria  essentia  ali- 
cujus  singularis,  co»noscunlur  omnia  accidenlia 
illius  singularis;  quod  intellectus  noster  non  potest; 
quia  de  essentia  sin^ularis  est  materia  signata,  a 
qua    intellectus  noster  abstrahit,  et   poneretur  in 


ejus  diffinitione,  si  diffinitionem  haheret.  Sed  intel- 
lectus  divinus,  qui  apprehensor  est  materiac  et 
forma1,  comprehendit  non  solum  essentiam  univer- 
salem  speciei,  sed  essentiam  singularem  cujuslibet 
individui ;  et  ideo  cognoscit  omnia  accidentia,  et 
communia  toti  speciei  autgeneri,  et  propria  unicui- 
que  singulari,  inter  quae  unum  est  tempus,  in  quo 
invenitur  unumquodque  singulare  in  rerum  natura, 
secundum  cujus  determinationem  dicitur  nunc  esse 
vel  non  esse.  Et  ideo  Deus  cognoscit  de  unoquoque 
singulari ,  quod  nunc  est  vcl  non  est ;  et  cognoscit 
omnia  alia  enuntiahilia,  qu;e  formari  possunt  de 
universalibus,  aut  de  individuis.  Sed  tamen  diffe- 
renter  se  habet  circa  ea  intellectus  divinus  ab  intel- 
lectu  nostro.  Quia  intellectus  noster  diversas  conce- 
ptiones  format  ad  cognoscendum  subjectum  et 
accidens,  et  ad  cognoscendum  diversa  accidentia;  et 
ideo  discurrit  (a)  de  cognitione  substantice  ad  cogni- 
tionein  accidentis;  et  iterum,  ad  hoc  quod  inhaeren- 
tiam  unius  ad  alterum  cognoscat,  componit  alteram 
speciem  cum  altera,  et  unit  eas  quodammodo;  et 
sic  in  seipso  enuntiabilia  format.  Sed  intellectus 
divinus,  per  unum,  scilicet  suam  essentiam,  cogno- 
scit  omnes  substantias,  et  omnia  accidentia;  et  ideo 
neque  discurrit  de  substantia  in  accidens,  neque 
componit  unum  cum  altero;  sed  loco  ejus  quod  in 
intellectu  nostro  est  compositio  specierum,  in  intel- 
lectu  divino  est  omnimoda  unitas  ;  et  secundum  hoc, 
complexa  incomplexe  cognoscit,  sicut  multa  siinplici- 
ter  et  unite,  et  materialia  immaterialiter.  »  —  H;cc 
ille.  Et,  ad  6um,  dicit :  «  Idea  quce  est  in  menle  divina, 
pro  tanto  se  habet  simpliciter  ad  rem  in  quacumque 
dispositione  sit,  quia  est  similitudo  rei  secundum 
omnem  ejus  dispositionem ;  et  ideo  per  ipsam  Deus 
cognoscit  de  re  in  quacumque  sit  dispositione.  »  — 
Hccc  ille.  —  Ex  quo  patet  quod  aliter  est  de  specie 
rosce  in  intellectu  meo,  et  de  idea  hujus  rosae  in 
divina  mente.  Licet  enim  idea  eodem  modo  reprae- 
sentet  rosam,  sive  rosa  sit,  sive  non  sit,  tamen  per 
illam  ideam  videt  rosam  esse  in  tali  tempore,  et 
praeteritam  in  tali  tempore,  et  futuram  in  alio  ten- 
pore;  et  ita  per  illam  Deus  infallibilem  habet  noti- 
tiam  de  futura  rosa.  Secus  est  de  specie  rosa'  in 
intellectu  meo.  Nam,  secundum  sanctum  Thomam, 
ubi  supra,  ad  2um,  «  similitudo quae  est  in  imagina- 
tione  (6)  est  similitudo  ipsius  rei  tantum  ,  non  autem 
est  similitudo  ad  cognoscendum  tempus  in  quo  res 
invenitur;  secus  autem  est  de  idea  in  intellectu 
divino.  »  —  Hcec  ille.  —  Idem  dicit,  ad  4um,  de 
idea  arcae  in  mente  artificis,  et  de  idea  arcae  in 
mente  divina.  Et  sic  patet  ad  primum. 

De  responsione  vero  quae  ibidatur,  dicoquod  bona 
est.  Sed  impugnatio  deficit,  sicut  praecedens  argu- 
mentuin  :  nam,  licet  illa  repraesentatio  sit  aeterna, 


(a)  discurrit.  —  distinguitPv. 
(6)  utnagmaiiane.  —  imagme  Pr. 


DISTINOTIO   XXXVIII.  —   QUiESTIO    I. 


463 


et  maneat,  re  non  exsistente,  tamen  per  illam  infal- 
libiliter  scitur  quando  ita  est  in  re,  et  quando  non  ; 
qnia  reprscsentat  tempus  rei,  quod  non  facit  compo- 
sitio  intellectus  nostri,  ut  dicLum  cst.  Unde  sanctus 
Thomas,  ubi  supra,  ad~lum,  djcit  quod  «  intellectus 
divinus,  secundum  iinuiu  et  idem  cognoscit  omnes 
dispositiones  quse  possunt  variari  in  re ;  et  ideo,  sem- 
per  in  una  dispositione  manens,  ipse  cognoscit 
omnes  dispositiones  rerum  qualitercumque  variata- 
rum  ?.  —  Hsec  ille. 

Ad  secundum  argumentum  dico  quod  major,  si 
sit  ad  propositum,  falsa  est.  Licetenim  ideaquoc  est 
in  divino  intellectu,  abstrahat  ab  omni  situ  et  suc- 
cessione  in  essendo,  tamen  niliil  prohibet  quin 
reprsesentet  situm  et  successionem ,  non  solum  in 
generali,  immo  in  speciali ;  quia  est  similitudo  quoad 
illud  quod  individuat  situm  et  successionem,  scilicet 
materiam  ;  secus  autem  est  de  intellectu  nostro. 
Sicut  idea,  licet  sit  immaterialis,  tamen  reprsesental 
rem  materialem,  et  licet  sit  simplex,  reprsesentat 
rem  compositam  ;  ita  ipsa  insituata  et  intemporalis 
repraesentat  situata  et  temporalia,  ut  hic  sunt,  et  ut 
nunc  sunl.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate, 
q.  2,  art.  5,  ad  5um,  dicit :  «  Ad  cognitionem,  inquit, 
non  requiritur  similitudo  confornhtatis  in  natura, 
sed  similitudo  reproesentationis  tantum ;  sicut  per 
statuam  auream  deducimur  in  memoriam  alicujus 
hominis.  3  —  Hoec  ille.  - —  Idem  dicit,  q.  8,  art.  11, 
ad  3um,  dicens  :  «  Inter  cognoscens  et  cognitum  non 
exigitur  similitudo,  quse  est  secundum  convenien. 
tiaui  in  natura,  sed  (a)secundum  repraesentationem 
tantum.  Gonstat  enim  quod  forma  lapidis  in  anima, 
est  longe  alterius  naturse  quam  forma  lapidis  in  ma- 
teria ;  sed  in  quantum  reproesenlat  eam,  *ic  est  prin- 
cipium  ducens  in  cognitionem  ipsius.  »  —  Heec  ille. 
—  Verumtamen  Aureolus  fundat  se  super  uno  quod 
credit  se  demonstrasse ,  scilicet  quod  singulare  non 
cognoscatur  ut  singulare,  nisi  per  judicium  lineale"; 
quod  falsum  est. 

Ad  tertium  dico,  ad  majorem  :  primo,  quod  sup- 
ponit  unum  falsum,  scilicet  quod  in  re  sit  com- 
plexio  terminorum ;  complexio  enim  talis  est  in  intel- 
lectu,  licet  in  re  sibi  correspondeat  unitas  qusedam. 
Secundo,  dico  quod  concessa  in  re  tali  unione  vel 
complexione  prsedicati  ad  subjectum ,  ut  Socratis  ad 
album,  talis  complexio  terminorum,  scilicet  Socratis 
et  albi,  potest  reproesentari  infallihiliter  per  aliquam 
similitudinem,  quse  adhuc  esset,  posito  quod  nun- 
quam  complexio  prsedicta  esset  posita  vel  ponenda 
in  rerum  natura,  scilicet  per  ideam  divini  intellectus. 
Illa  enim  repnesentat  dictam  complexionem  ponen- 
dam  in  tali  nunc,  vel  tali  tempore.  Et  tamen,  si 
complexio  illa  non  poneretur  in  tali  nunc,  adhuc 
illa  idea  esset,  nec  aliquo  modo  esset  falsa  ;  quia 
tunc  non  reprsesentaret  hanc  complexionem ,  nec  ad 


(a)  sed.  —  et  Pr. 


illam  haberet  respectum  illum  quem  nunc  habet, 
sed  suum  oppositum,  scilicet  Socrates  non  est  albus. 
Sed  tamen  verum  est  quod  non  est  possibile  quod 
idea  illa  repraesentet  istam  complexionem  esseponen- 
dam  in  tali  nunc,  et  quod  post  non  repraesentet 
illam  ponendam  in  tali  nunc,  sed  ejus  oppositam. 
Et  de  hoc  forte  in  sequenti  qusestione  dicetur. 
Arguens  autem  probat  illam  majorem  de  simililu- 
dinibus  creatis.  Dico  enim  quod,  si  aliqua  sirnilitudo 
in  mente  Socratis  reprsesentaret  Petrum  cras  cur- 
rere,  illa  potest  esse  falsa,  et  erit  falsa,  si  cras 
Petrus  non  currat ;  immo,  etiam  positoquod  Petrus 
currat  cras,  illa  propositio  in  mente  Socratis  erit 
falsa,  quando  Petrus  cessabit  a  cursu.  Unde  sanctus 
Thomas,  de  Veritate,  q.  2,  art.  5,  ad  11 um,  dicit 
quod  «  scientia  Dei  nullo  modo  variatur  secundum 
varialionem  scibilium.  Ex  hoc  enim  contingit  quod 
nostra  scientia  ex  eorum  variatione  varietur,  quia 
alia  conceptione  cognoscit  res  preesentes,  prseteritas, 
vel  futuras;  et  inde  est  quod,  Socrate  non  sedente, 
illa  cognitio  quse  hahebatur  de  eo  quod  sederet,  effi- 
citur  Jalsa.  SedDeus  uno  intuitu  videt  res  ut  prseter- 
itas,  vel  futuras,  vel  pncsentes;  unde  eadem  veri- 
tas  in  ejus  intellectu  manet ;  qualitercumque  res 
varietur  ».  —  Hsec  ille.  —  Similiter  dico  quod  illa 
idea  quse  nunc  reprsesentat  Socratem  cursurum  in 
tali  instanti,  siSocrates  nunquam  fuissetillo  instanti 
cursurus,  non  reproesentaret  Socratem  in  illo  in- 
stanti  cursurum,  sed  potius  oppositum.  Gujus  simile 
sanctus  Thomas  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  39,  q.  1, 
art.  2,  ad  lnm.  Dicit  enim  quod,  si  aliqua  alia  res 
poneretur  pneter  illas  quas  Deus  praescivit  eventuras, 
non  fieret  additio  alicujus  formse  vel  speciei  ad  divi- 
num  intellectum,  sed  esset  alius  re^pectus  divinse 
essenlise  ad  illam  rem.  Ita  in  proposito. 

Ad  primum  Scoti  negatur  major.  Distinguendum 
enim  est  de  ideis  terminorum.  Qusedam  enim  est 
idea  termini,  puta  Socralis,  quse  est  similitudo 
Socratis  solum  quantum  ad  substantiam  ejus,  vel 
individuantia  Socratis;  sicut  et  qusedam  est  idea 
albedinis,  ut  albedo  est,  et  non  ut  hsec  alhedo,  quia 
scilicet  non  est  similitudo  alhedinis  quantum  ad 
illud  per  quod  lit  hsec  albedo.  Et  ex  talibus  ideis, 
vel  rationibus,  aut  conceptionibus,  aut  similitudini- 
bus  horum  terminorum,  Socrates,  et,  albedo,  non 
alia  potest  haheri  notitia,  nisi  illa  quae  nata  est 
haberi  ex  terminis  illis,  si  qua  tamen  sit.  Alise  sunt 
idese,  quse  sunt  similitudines  terminorum,  quantum 
ad  omnia  quae  conveniunt  termino,  puta  quantum 
ad  substantiam,  et  esse,  et  accidentia,  et  tempus,  et 
locum,  et  omnes  dispositiones.  Et  ex  talibus  ideis, 
vel  rationibus  terminorum,  non  solum  potest  haberi 
notitia  quse  nata  est  haberi  ex  terminis,  utpote  quod 
Socrates  est  homo,  vel  quod  albedo  est  color;  immo 
per  illas  sciuntur  omnia  qusecumque  possunt  enun- 
tiari  de  re,  in  quocumque  tempore  sit,  vel  disposi- 
tione ;  utpote  quod  Socrates  est  albus  tali  tempore, 


4G4 


LIBHI   I.    SENTENTIAKUM 


et  niger  tali ;  et  sic  de  aliis.  Primo  modo,  conceditur 
major;  sed  nihil  ad  propositum ;  quia  ide;e  divinoe 
non  sunt  tales,  nec  adeo  imperfecta3,  ut  ex  prsedi- 
ctis  patuit.  Secundo  modo,  negatur  major. 

Ad  secundum  negatur  major.  Dicit  enim  sanctus 
Thomas,  1.  Senteni,  dist.  39,  q.  1,  art.  2,  adlum, 
quod  ((  sicut  ipsum  scire  divinum  est  suhjectum 
libertati  voluntatis,  ita  et  idea,  secundum  quod 
ad  ipsam  terminatur  actus  divinae  scientiae;  sicut 
scientia  artificis,  ad  formain  artificiati  quam  exco- 
gitat ;  et  ideo  similis  est  ratio  de  idea  et  de  actu 
sciendi.  Sicut  enim  non  potest  poni  quod  actus 
sciendi  sit  in  eo,  et  non  fuerit  prius ;  ita  non  potest 
designari  quod  idea  sit  in  Deo,  et  non  fuerit  prius; 
tamen  respectu  utriusque  potest  designari  lihertas 
voluntatis  ».  — Hoec  ille.  —  Et  ibidem,  art.  1,  dicit 
quod  ((  quia  actus  divinoe  scientioe  est  imperatus  a 
voluntate,  secundum  quod  estcausa(a)  ejus  operis 
ut  informans  ipsum,  ideo  potest  concedi  quod  Deus 
potest  non  proescire  quod  proescit,  vel  econtra.  Non 
tamen  potest  esse  ut  simul  proesciat  et  non  proesciat, 
vel  quod  nunc  prsesciat  et  postmodum  non  prsesciat, 
loquendo  de  proescientia  ex  parte  scientioe  tantum , 
ita  quod  non  fiat  vis  de  ratione  futuri ;  quia  quod 
modo  est  futurum,  postmodum  erit  praesens,  et 
tunc  non  erit  praescitum,  sed  scitum  ».  —  Hocc  ille. 

—  Eodem  modo  ergo  dicendum  est,  secundum  eum, 
quod  idea,  licet  naturaliter  reprsesentet  quidditates 
rerum  creabilium,  tamen  earum  exsistentias  reprse- 
sentat  secunduiu  arbitrium  volunlatis.  Divinus  enim 
intellectus,  secundum  nutum  divinse  voluntatis, 
potest  accipere  essentiam  suam  prout  perfectionem 
alicujus  continet  specificam,  non  recipiendo  eam 
prout  continet  esse  illius;  vel  potest  etiam  eam  acci- 
pere  ut  continet  exsistentiam  cum  quidditate ;  et  ila 
aliqua  idea  reprsesentat  rem  esse,  et  aliqua  non. 
Similiter  de  aliquo  reproesentatur  quod  sit  futurum, 
quod  posset  reprsesentari  non  esse  futurum.  Unde 
ldea  quidditatis,  lihere  et  non  naturaliter,  reproesen- 
lat  tales  complexiones  ad  extra  ponendas;  ita  quod 
idea  reprsesentans  Socratem  cursurum  in  A  instanli, 
non  naturali  necessitate  hoc  reproesentat ,  immo 
posset  reprsesentare  oppositum.  Etcum  dicitarguens 
quod  ideae  sunt  in  Deo  ante  actum  voluntatis,  etc, 

—  verum  est,  quantum  ad  hoc  quod  idea  dicit  in 
reeto,  scilicet  divinam  essentiam;  sed  non  quantum 
ad  respectum  quem  importatadcrealurani  inohliquo. 
Sicut  enini  dicit  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
dist.  38,  art.  1  :  «  Ita  est  consideranda  causalitas 
divinse  scientiae,  et  talis  processus  (€),  sicut  in  produ- 
ctioneartificiati.Primo  enimscientiaartificisostendit 
finem ;  secundo,  voluntas  ejus  tendit  in  illumfinem; 
tertio,  voluntas  imperat  actum  per  quem  educatur 
opus,  circa  quod  opus  scientia  artificis  ponit  for- 

(a)  causa.  —  Oiu.  Pr. 

processus.  —  progressus  Pr. 


mam  conceptam.  Unde  scientia  se  habet  ut  osten- 
dens  finem,  et  ut  dirigens  actum,  et  informans 
opus.  y>  —  Haec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod,  secua.- 
dum  eum,  voluntas  divina  secundum  rationem  intel- 
ligitur  praecedere  actum  intellectus  (pio  excogitatur 
idea,  sicut  actus  voluntatis  praecedit  actinn  intelle- 
ctus  arlificis  quo  excogitat  formam  artificiati. 

Ad  tertium  dico  quod  possihilia  nunquam  fienda, 
hahent  perfecte  ideas  in  Deo,  sicut  possibilia  fienda, 
sed  aliter  et  aliter  :  quia  illa  quse  in  nulla  parte  tem- 
poris  erunt,  hahent  ideas  indeterminatas ;  illa  vero 
quae  in  aliqua  parte  temporis  esse  habent,  dicuntur 
hahere  ideas  determinatas ;  ac  per  hoc  non  est  incon- 
veniens  si  ideae  horum  repraesentant  haec  esse  in  tali 
mensura,  non  autem  ideae  illorum  alia.  Unde  san- 
ctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  3,  art.  6,  dicit  : 
«  Idea  potest  esse  ejus  quod  nec  est,  nec  erit,  nec 
fuit;  nec  tamen  eodem  modo  sicut  est  eorum  quoe 
sunt,  vel  fuerunt,  vel  erunt.  Quia  ad  ea  quae  sunl . 
vel  fuerunt,  vel  erunt,  producenda  (a),  determina- 
tur  ex  proposito  divinae  voluntatis ;  non  autem  ad 
ea  quae  nec  sunt,  nec  erunt,  nec  fuerunt.  Et  sic 
hujusmodi  hahent  quodammodo  ideas  indetermina- 
tas.  »  —  Heec  ille.  —  Ex  quihus  patet  quomodo 
mens  ejus  est  quod  per  hujusmodi  ideas  possibilium 
qua3  nunquam  fient,  Deus  non  novit  talia  possihilia 
determinari  ad  esse  in  seipsis ;  nec  illae  ideae  reprae- 
sentant  illa  habere  esse  extra  suas  causas,  sicul  ideae 
futurorum,  vel  prseteritorum ,  aut  proesentiuin.  Et 
sic  illud  argumentum  non  valet.  Non  enim  oritur 
ex  imperfectione  vel  perfeclione  idearum ,  (juod 
repraesentent  aliquid  esse  vel  non ;  sed  hoc  oritur  ex 
proposito  divinae  voluntatis,  quo  aliquorum  formas 
excogitat,  ordinando  eas  ad  productionem  illarum 
quarum  sunt  formse ;  et  sic  eas  quodammodo  ad  esse 
determinat;  et  tales  ideae  repraesentant  reni  in  se, 
et  cum  ejus  actualilate  quam  habitura  est  extra  suas 
causas ;  ideo  per  illas  ideas  novit  res  esse  futuras. 
Aliquorum  autem  Deus  formas  excogitat,  non  ordi- 
nando  eas  ad  productionem  ;  et  per  illas  Deus  novit 
res  quantum  ad  esse  quod  habent  in  suiscausis,  sed 
non  quantum  ad  esse  quod  habitunu  sunt  iu  se, 
quia  nullum  tale  habebunt ;  et  ideo  novit  illa  non 
esse,  posse  tamen  ess<\ 

Et  sic  patet  ad  illas  sex  replicas  factas  contra  solu- 
tionem  quarti  principalis  argumenti. 

Ad  quinUun  principale  dicitur  quod  divinus 
intuitus  fertur  in  illas  infinitas  cogitationes  futuras, 
tanquam  in  praesentes  sua>  seternitati,  sed  non  tan- 
quani  in  procsentes  ad  invicem.  El  ideo  nwii  sequi- 
tur  quod  infinita  multitudo  sit  simul  in  actu,  sed  in 
potentia ;  sicut  nec  sequitur  quod  omnes  dies  anni 
sint  simul  ad  invicem  praesentes  in  actu .  licet  simul 
sint  prsesentes  Deo.  Et  est  exemplum  de  capite  el 
pedibus,  quorum  quodlibet  est  prsesens  eidem  animse 


(a)  a  verbo  </i<i<(  usque  ad  producenda,  om.  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVIII. 


QU^STIO    I. 


4G!i 


intellectivae ;  non  tamen  caput  est  praesens  pedibus,  [ 
noc  econlra.  Concedo  tamen  quod  infinitae  ideae  sunt 
aclu  in  Deo,  secundum  quod  dicit  sanctus  Thomas, 
de  Veritate,  q.  2,  art.  10." 

Ad  sextum  negatur  minor,  ut  alias  patuit  (dist.  36, 
q.  1,  art.  2).  Dico  enim  quod  futura,  in  temporc 
quo  futura  sunt,  non  coexsistunt  oeternitati,  sed  in 
mensura  qua  praesentia  sunt ;  quarum  quamlibet 
tlivinus  intuitus  siinul  in  lota  sua  aeternitate  con- 
tingit. 

Ad  septinnun  dico  quod  Deus,  cognoscendo  futu- 
rum,  duo  cognoscit,  scilicet  :  esse  rei  futurae,  quod 
habet  in  seipsa;  et  esse  quod  habet  in  suis  causis, 
propter  quod  dicitur  futura.  Hanc  enirn  duplicem 
cognitionem  habet  Deus  de  quolibet  futuro,  quod 
ponetur  in  esse  pro  aliqua  mensura,  ut  allegatum 
esl  superius,  in  conclusione  tertia,  de  2a  2313,  q.  171, 
art.  6.  Verumtamen,  licet  isto  duplici  modo  cogno- 
scat  futurum,  tamen,  ratione  secundi  modi  non 
subest  divinse  scientiae  per  certitudinem ,  sed  solum 
quia  subesl  primo  modo.  Cum  ergo  dicit  Aureolus 
quod  hcec  propositio  de  futuro,  Antichristus  erit, 
es1  scita  a  Deo,  ut  est  cle  futuro,  etc,  —  dico  quod 
utique  illa  propositio  est  de  futuro ;  et  est  scita  a 
Deo,  non  ratione  futuritionis  suee,  sed  quia  scil 
illam  de  pnesenti,  Antichristus  est.  Futuritio  enim 
non  subest  certitudini  scientise  divinee,  nisi  <iui;i 
praesentialitas  subest.  Sicut  enim  dictum  est,  d 
prius  allegatum,  potius  deberet  dici  quod  Deus  scii 
hoc  esse,  domonslrato  aliquo  quod  nobis  est  futu- 
rum,  quam  quod  sciat  hoc  esse  futurum,  si  significa- 
remus  aeternitatem  sicut  in  se  est.  Conceditur  igitur 
quod  illa  propositio,  Antichristus  erit,  est  vera,  non 
ratione  siuc  futuritionis,  sed  ratione  preesentialilati- 
correspondentis.  Nectamen  sequitur  quod  sit  immu- 
tabiliter  vera,  ut  post  dicetur. 

Ad  octavuni  distinguo  majorem.  Praesens  enim 
potest  aliquid  dici  dupliciter.  Primo  modo,  in 
rerum  natura  temporalium ,  quia  scilicet  actu  est 
pro  illa  mensura  qua  enunciatur  ab  aliquo  esse  prec- 
sens  ;  ita  quod  tempus  mensurans  locutionem,  men- 
suret  exsistentiam  rei  de  qua  fit  locutio  quod  est 
pnesens.  Secundo  modo,  aliquid  dicitur  praesens, 
quia  atlingitur  actualiter  ab  aliqua  mensura  actuali, 
sive  illa  mensura  sit  iempus,  vel  aevum,  aut  aeter- 
nilas.  Primo  modo,  dico  Antichristum  esse  futurum, 
et  non  preesentem.  Secundo  rnodo,  dico  quod  est 
preesens.  Tunc  ad  argumentum,  dico  quod  ex  noti- 
tia  altingente  rem  ut  praesentem  primo  modo, 
potest  inferri  rei  cognitae  praesentia,  et  quod  illa  res 
actualtfer  est.  Sed  tunc  negatur  minor;  non  enim 
Deus  isto  modo  attingit  Antichristum  ut  prsesentem, 
nec  aliud  futurum,  scilicet  ut  coexsistens  diei  in 
qua  sumus,  aut  illis  qui  sunt  in  hac  die.  Sed  ex 
notitia  attingente  rem  ut  pnesentem  secundo  modo, 
non  potest  inferri  rei  cognitee  preesentia,  ut  possit 
vere  enunciari  quod  illud  est  pro  tempore  quo  enun- 


ciatur.  Kl  islo  modo  conceditur  minor.  Unde  brevi- 
ter  :  quia  Deus  attingit  Anlichrislum  ut  preesentem 
sihi ,  ideo  conceditur  quod  Antichristus  est  sihi  prae- 
sens;  non  aUtem  attingit  eum  ut  preesentem  nobis, 

ideo  conceditur  quod  sit  proesens  nobis.  Vel  ali- 

ter  potest  dici,  ad  majorem ,  quod  habet  vcrum  de 
uotitia  quae  non  simul  attingit  rem  in  se  et  in  sua 
causa  ;  cujusmodi  est  omnis  cognitio  creaturae.  Dum 
enim  cognoscitur  eclipsis  in  sua  causa,  non  videlur 
in  se ;  nec  dum  videtur  in  se,  cognoscitur  in  sua 
causa.*  Ex  tali  enim  notitia  polest  inferri  quod ,  si 
attingat  rem  ut  praesentem,  quod  illa  res  attacta  est 
extra  suas  causas,  et  posita  in  actu,  pro  mensura 
illa  qua  attingitur,  ac  per  hoc  in  se  pnesens;  et 
similiter,  si  talis  notitia  attingat  rem  in  sua  causa, 
illa  est  futura,  et  non  preesens  in  se.  Sed,  si  major 
intelliffatur  "eneraliter  de  omni  notitia,  falsa  est. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  quartam 
conclusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad    primum 

Aureoli  contra  quartam  conclusionem  inductum, 
negatur  minor,  ad  sensum  in  quo  debet  inlelligi. 
Licet  enim  scientia  Dei  sit  in  se  necessaria,  non 
tamen  necessariam  habitudinem  habet  ad  scita, 
loquendo  de  enunciabilibus,  nisi  necessitatem  immu- 
tabiiitatis.  Licet  enim  Deus  non  possit,  ante  even- 
tum  Antichristi,  prius  scire  Antichristum  esse  futu- 
rum,  et  post  non  scire,  vel  econtra;  tamen  actus 
divinae  scientiec  potuit  eeternaliter  cadere  super 
oppositum  hujus,  Antichristus  erit  (a) ;  sicut  aeter- 
naliter  cadit  super  hanc,  Antichristus  erit,  et  utrum- 
que  fuit  in  liberlate  divinae  voluntatis  sequaliter ;  et 
ideo  necessario  scivit  illam  ,  necessitate  immutabili- 
tatis,  non  tamen  necessitate  absoluta. 

Et  si  dicatur  quod  opposilum  hujus  supra  dictum 
fuit,  scilicet  quod  divina  voluntas  non  habet  neces- 
sariam  habitudinem  ad  volita,  nisi  necessitatem 
immutabilitatis,  sed  divina  scientia  habet  necessa- 
riam  habitudinem  ad  scita  ;  dictum  est  etiam  quod 
hoc  antecedens  est  absolute  necessarium,  Deus  sci- 
vit  hoc,  puta  Antichristum  evenire,  et  similiter 
consequens,  scilicet  Antichristus  erit ;  —  Responde- 
tur  quod,  loquendo  de  scientia  simplicis  intelligen- 
tiae,  Deus  necessario  scit  quidquid  scit;  nec  potest 
aliquid  scire,  quod  prius  nescivit,  sive  scitum  sit 
complexum,  sive  incomplexum,  possibile  vel  impos- 
sibile,  fiendum  vel  non  fiendum ,  verum  vel  falsum. 
Sed,  loquendo  de  scientia  visionis,  quae  solum  est 
respectu  eorum  quse  secundum  aliquod  tempus  sunt 
in  actu,  ut  exponit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  14, 
art.  9  et  15,  et  de  Veritate,  q.  2,  art.  13,  et  1.  Con- 
tra  Genliles,  cap.  69  et  66,  et  1.  Sentent.,  dist.  39, 
q.  1,  art.  2;  de  ista,  inquam,  scientia  loquendo, 


(a)  et.  -  Ad    Pr. 


II. 


30 


466 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


dico  quod  divina  scientia  non  necessariam  habitu- 
dinem  habet  ad  scita,  immo  multa  illo  modo  scit, 
quae  potest  non  scire,  et  multa  non  scit,  quse  potesl 
scire.  Illo  modo  enim  scit  illud  enunciabile,  Anti- 
cbristus  erit;  et  posset  illud  non  scire,  scilicet  si 
Anticbristus  non  poneretur;  tunc  enim  sciret  hoc 
scientia  simplicis  intelligentias,  non  autem  visionis. 
—  Potest  etiam  dici  aliter,  et  forte  melius,  quoad 
enunciabilia,  id  est,  propositiones  vel  significata 
earum.  Secundum  enim  quod  dicit  sanctus  Thomas, 
1.  Sentent.,  dist.  41,  q.  1,  art.  5  :  «  Enunciabile 
potest  sumi  in  quantum  est  res  qusedam  rationis, 
quasi  materialiter ;  et  sic  quodcumque  enunciabile 
Deus  scivit,  scit.  Semper  enim  scit  hoc  enunciabile, 
Socratem  currere,  habere  talem  naturam  et  tales 
partes.  Vel  potest  sumi  significative,  prout  per 
ipsum  significatur  esse  rei  cum  suis  conditionibus 
quoe  dantur  intelligi  ex  significatione  verbi ;  tunc 
non  quodcumque  enunciabile  scivit  Deus  olim,  modo 
scit.  Scivit  enim  hoc  enunciabile  esse  verum,  Chri- 
stum  crucifigi,  cum  crucifigebatur ;  sed  modo  non 
scit  esse  verum,  sed  fuisse  verum.  »  —  Hsec  ille.  — 
Verumtamen,  de  Veritate,  q.  2,  art.  13,  ad  7um, 
dicit  quod,  «  licet  non  sit  modo  verum,  Petrum 
currere,  sed  cucurrisse;  nihilominus  tamen  Deus 
utrumque  scit,  quia  simul  intuetur  tempus  quo 
utrumque  enunciabile  est  verum ,  et  scit  illud  esse 
verum  in  tali  tempore,  et  suum  oppositum  in  alio 
tempore.  »  Et  istud  videtur  magis  consonum  priori- 
bus  dictis  in  ista  materia.  —  Gum  etiam  objicitur 
quod  dictum  fuit  superius,  istam  esse  necessariam 
absolute,  Deus  scit  hoc  futurum,  etc. ,  —  dico  quod 
illa  necessitas  absoluta,  intelligenda  est  illo  modo 
quo  docet  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  ubi  dixi 
(q.  39,  q.  1),  art.  1,  ad  3um  :  «  Illud,  inquit,  quod 
est,  necessarium  est  dum  est ;  absolute  tamen 
loquendo,  non  est  necesse  esse.  Ita  et  Deum  scire 
aliquid,  necessarium  est  dum  illud  scit;  non  tamen 
necesse  est  eum  scire,  nisi  necessitate  immutabili- 
tatis,  quu2  libertatem  voluntatis  non  excludit ;  et 
hsec  libertas  significatur,  cum  dicitur  quod  Deus 
potest  hoc  non  scire.  »  —  Hsec  ille. 

Sed  contra  solutionem  istam,  pro  quanto  dicit 
scienliam  Dei  esse  necessariam  in  se,  non  tamen 
quantum  ad  habitudinem,  etc,  arguit  Aureolus 
(dist.  39,  q.  1,  art.  1). 

Primo.  Quia  talis  habitudo  et  transitus  ad  crea- 
turas  sicut  ad  objecta  secundaria,  est  aliquid  relati- 
vum.  Sed  nulla  contingentia  potest  esse  in  relativo, 
quin  sit  in  aliquo  absoluto ;  cum  non  acquiratur 
relatiu,  nisi  acquisito  absoluto.  Ergo  non  potesl 
poni  quod  scientia  Dei  sit  necessaria,  quantum  ad 
illud  quod  est  absolute,  contingens  vero,  quantum 
ad  habitudinem. 

Sccundo.  Aut  hujusmodi  habiludines  et  transitus 
fundantur  super  eodem  absolulo,  aut  super  diverso. 
Sed  non  pote.st  dici  quod  trairsitu.s  super  duo  oppo- 


sita  absoluta  fundentur  (>.) ;  quia  in  divinis  non  sunt 
multa  absoluta.  Nec  potest  dici  quorl  super  unum  ; 
quia  tunc  qiuelibet  habitudo  esset  necessaria,  sicut 
et  illud  absolutum. 

Tertio.  Si  Deus  ab  a;terno  potuit  per  actum  sui 
intellectus  transire  super  duo  opposita,  qu;erendum 
est  de  ista  contingentia,  circa  quid  ponitur  inhae- 
renter  :  aut  enim  circa  divinitatem,  cui  iste  trans- 
itus,  quantum  est  ex  se,  posset  inesse  et  non  ines 
aut  circa  objecta  secundaria,  quia,  licet  ille  trans- 
itus  semper  esset  in  divina  essentia,  posset  tamen 
terminari  ad  istud  et  ad  ejus  oppositum.  Sed  non  potest 
dici  primum  :  quia  tunc  Deus  non  esset  necesse  esse 
formaliter,  quoad  omne  contentum  vel  (6)  sibi  inhae- 
rens ;  unde  haberet  potentiam  passivam  ad  utrum- 
libet;  quod  repugnat  summe  necessario,  cujusmodi 
est  Deus.  Nec  potest  dari  secundum  :  quia,  manente 
transitu,  semper  oportet  intelligi  quod  maneat  ter- 
minus  super  quem  transit,  etiam  secundario.  Igitur 
idem  quod  prius. 

Quarto.  Quia  de  ratione  scientiae  est  transire 
super  objectum  ;  non  enim  potest  esse,  nec  intelligi, 
quin  transeat  super  objectum.  Sed  nulla  res  potest 
esse  necessaria,  quin  necessarium  sit  quidquid  est 
de  formali  ratione  et  conceptu  illius.  Ergo  impossi- 
bile  est  quod  scientia  sit  necessaria,  quin  etiam  sit 
necessarius  transitus  ejus  super  objectum.  —  El  si 
dicatur  quod  verum  est  de  objecto  primario,  non 
autem  de  secundario; —  non  valet. — Tum  quia  su- 
perobjectum  secundarium  non  transit,  nisi  tantum- 
modo  denominative ;  sicut  pictura  dicitur  denomi- 
nare  pictum.  Denominans  autem,  si  sit  necessarium 
in  se,  est  necessarium  in  denominando;  ut  si  pictura 
esset  quid  necessarium,  semper  denominaret  pictum. 
—  Tum  quia  intellectio  creatura;  non  potest  esse, 
aut  intelligi,  sine  creatura.  Et  ideo,  eo  modo  quo 
hujusmodi  intellectio  respicit  creaturam,  necesse 
est  quod  necessario  respiciat  :  ut,  si  respiciat  tan- 
quam  objectum  secundarium  terminans,  necessario 
terminetur;  si  vero  ut  denominatum,  necessario 
denominet.  Et  ita  oportet  quod  ille  transitus  semper 
sit  necessarius. 

Ad  primum  dico  quod  ille  respectus  quem  dii 
et  transitus,  contingens  est ;  quia  creatura  ad  quam 
terminatur,  est  contingens. 

Ad  secundum  dico  quod  illse  habitudines  tim- 
dantur  super  eodem  absoluto,  scilicel  actu  divini 
intellectus,  et  terminantur  ad  diversa  objecta.  N« 
tamen  sequitur  quod  contrahant  uecessitatem  <\ 
f undamento  necessario ;  quia  non  insurgunl  ex  ill" 
ex  natura  rei,  cum  sint  respectus  rationis,  sed 
secundum  arbitrium  voluntatis  divinae. 

Ad  tertium  dico  quod  ista  contingentia  aon  inhse- 
ret  alicui,  cum  sii  mera  oegatio;  contingentia  enim 


(a)  absolula  fundentw.  —  fundentur  duo  absoluta  Pr. 
(6)  contentum  vel.  —  oonceptum  ut  Pr. 


DISTINCTIO   XXXVIII. 


QU^STIO    I. 


467 


est  non  (a)  repugnantia  ad  esse  et  ad  non  esse.  Sed 
eo  modo  quo  inhaerere  dicitur,  dico  quod  inhaeret 
respectui  rationis  scientiae  Dei  ad  objecta  secunda- 
ria.  Nec  argumentum  improbat  istam  partem,  sicut 
deberet.  Et  prseterea,  false  imaginatur  quod  ibi  sit 
unicus  transilus,  qui  successive  terminari  j>olest  ad 
diversa ;  hoc  enim  nullus  somnial ;  immo,  quot 
sunt  objecta  intellecta,  tol  sunt  ibi  transitus  et  habi- 
tudines  scientise  ad  scita. 

Ad  quartum  dicitur  sicut  ibi  dicebatur.  —  Et  ad 
priniam  improbalionem,  dico  quod,  licet  denomi- 
nans  sit  necessarium ,  tamen  contingenter  denomi- 
nat  illucl  quod  in  se  absolute  est  contingens;  nam 
res  contingens  non  sub  omni  dispositione  est  subji- 
cibilis  divinae  scientia1,  nisi  sub  illa  sub  qua  habet 
aliquam  certitudinem.  —  Ad  aliam,  dico  quod  intel- 
lectio  creaturae  non  potest  intelligi,  non  intellecta 
creatura,  si  loquamur  de  intellectione  creaturae, 
prout  dicit  quoddam  constitutum  ex  divina  scientia 
et  ex  respectu  ad  creaturam;  sed  si  loquamur  de 
intellectione  creaturae,  prout  dicit  absolutum  fun- 
dans  illum  respectum,  negatur. 

Ad  seeundum  principale  dicitur  eodem  modo. 
Ista  enim  suppositio,  Deus  preescivit  Anticbristum 
fore,  est  quidem  immutabilis,  scilicet  quia  non 
potest  hoc  esse,  quod  prius  sciat,  et  post  nesciat, 
quantum  est  ex  parte  sui ;  sicut  dictum  est  superius, 
ad  secundum  argumentum  Scoti.  Dico  tamen  quod 
non  est  absolute  necessaria,  nec  inevitabilis ;  immo, 
est  in  libertate  divinae  voluntatis,  quod  actus  divinae 
scientiae  eeternaliter  cadat  super  oppositum ,  scilicet : 
Antichristus  non  erit.  Unde  sanctus  Thomas,  ibi- 
dem  (1.  Sentent.,  39,  q.  1,  art.  1),  ad  lum,  dicit  : 
«  Aclus  divinai  scientiae  nunquam  transit  in  praeter- 
itum,  sed  semper  est  in  actu  ;  et  ideo  semper 
manet  in  libertate  divinae  voluntatis.  »  Idem  ponit, 
de  Veritate,  q.  6,  art.  3,  ad  10um,  in  alia  materia, 
scilicet  de  praedestinatione.  Sic  enim  ait  :  «  Absolute 
loquendo,  Deus  potest  unumquemque  precdestinare 
vel  non  praedestinare ,  aut  praedestinasse  vel  non 
praedestinasse ,  quia  actus  proedeslinationis,  cum 
mensuretur  aeternitate,  nunquam  cadit  in  praeter- 
itum,  sicut  nunquam  est  futurus  ;  unde  semper  con- 
sideratur  ut  egrediens  a  voluntate  per  modum  liber- 
tatis.  Tamen  ex  suppositione  hoc  efficitur  impossi- 
bile  :  non  enim  potest  non  praedestinare,  supposito, 
vel  cum  suppositione  quod  prajdestinaverit,  vel  e  con- 
verso  ;  quia  mutabilis  esse  non  potest.  »  —  Hoec  ille. 
—  Idem  ponit,  art.  4,  ad  8um ;  et  dicit  idem  esse 
intelligendum  de  praescientia.  Dico  ergo  quod  illa 
propositio,  Deus  hoc  scivit  esse  futurum,  est  qui- 
dem  invariabilis  et  immutabilis,  quantum  ad  veri- 
tatem  ;  non  enim  est  simpliciter  absolute  necessaria. 
Non  tamen  est  inevitabilis,  sic  quin  sit  possibile 
ipsam  aeternaliter  fuisse  falsam ;  et  ideo  non  est 


(a)  est  non.  —  non  est  Pr. 


vanum  consiliari  de  illo  quod  sequitur  ad  illam  sup- 
positionem  ;  necessitas  enim  immutabilitatis  liberta- 
tatem  voluntatis  non  excludit,  ut  dictum  est. 

II.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  primum 

Gregorii,  concedo  quod  voluntas  polest  velle  in 
instanti,  et  elicere  suam  volitionem  in  instanti.  Ad 
aliam  tamen  suppositionem  ibi  factam  de  descriptione 
causae  liberae,  dico  quod  illa  descriptio  falsa  est, 
nisi  sic  intelligatur,  quod  causa  libera  est  quae, 
positis  omnibus  requisitis  ad  agendum,  et  actionem 
praecedentibus ,  potest  agere  et  potest  non  agere ; 
modo,  tempus  vel  mensura  in  qua  est  actio,  non 
praecedit  actionem,  sed  est  simul  cum  ea.  Unde  illa 
descriptio  loquitur  solummodo  de  requisitis  ad  agen- 
dum,  quae  sunt  dispositiones  agentis  ad  agendum, 
vel  passi  ad  patiendum;  et  non  de  mensura  in  qua 
fit  actio.  Ex  hoc  patet  quod  antecedens,  quoad  pri- 
mam  partem,  est  falsum  ;  quia  fundatur  in  hac  sup- 
positione  male  intellecta. 

Sciendum  tamen  quod  illud  argumentum  probat 
quod  illud  quod  est  in  aliquo  instanti ,  durante  illo 
instanti  non  est  necessarium  absolute,  ita  quod  in 
illo  instanli  haec  propositio  sit  necessaria,  Hoc  est, 
demonstrando  per  ly  hoc  illud  quod  dicimus  esse  in 
tali  instanti.  Et  hoc  quidem  ego  concedo ;  nec  san- 
ctus  Thomas  oppositum  vult.  Non  enim  ista  propo- 
sitio,  Ego  non  sum,  implicat  contradictionem  plus 
in  instanti  quo  ego  loquor,  quam  in  quocumque  alio 
instanti  sequente  aut  praecedente ;  ac  per  hoc  ista 
propositio,  Ego  sum,  non  plus  est  absolute  necessa- 
ria  in  instanti  quo  ego  loquor,  quam  in  alio  instanti, 
in  quo  constat  eam  esse  mere  contingentem.  Sed 
sanctus  Thomas  vult  quod  omne  quod  est,  quando 
est,  necessario  est  necessitate  immutabihtatis,  sic 
quod  eo  facto  quo  aliquid  ponitur  in  A  instanti,  non 
potest  desinere  esse  in  A  instanti,  quamdiu  durat  A 
instans,  nec  mutari  de  exsistente  in  A  in  non  exsi- 
stens  in  A.  Et  consimilis  et  non  major  necessitas  est 
in  hac  propositione ,  Deus  scit  Antichristum  esse 
futurum,  scilicet  necessitas  immutabilitatis ;  quia 
non  potest  desinere  esse  vera,  licet  non  sit  necesse 
absolute  ipsam  esse  veram.  Hoc  enim  ponit  sanctus 
Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  39,  q.  1,  art.  1,  ad  3nm, 
et  4um.  Nec  argumentum  hujus  arguentis  contra 
hoc  procedit;  ideo  est  praeter  mentem  sancti  Thomae. 

Ad  secundum  dico  quod  illa  consequentia  quam 
facit  arguens,  non  valet,  ut  ipse  satis  bene  probat 
tripliciter.  Sed,  concessa  nullitate  illius  consequen- 
tiae,  non  habetur  nisi  quod  ista  stant  simul,  Deus 
potest  producere  unum  angelum  in  B,  et,  Deus 
nullum  angelum  producit  in  B.  Et  hoc  conceditur.  Et 
ulterius  concediturquod  dum  ista  est  vera,  Deusnon 
producit  angelum  in  B,  ista  potest  esse  vera,  Deus 
producit  angelum  in  B.  Et  ideo  bene  concludit  quod 
aliqua  propositio  est  vera  in  aliquo  instanti,  et 
tamen  absolute  est  possibile  illam  esse  falsam  pro 


4G8 


UBIU    I.    SKXTENTIAUU.M 


illo  instanti.  Sed  non  probat  quin,  dum  est  vera, 
necessario  sit  vera,  necessitate  immutahilitatis  a 
vero  in  falsum.  Et  similiter,  conceditur  quod  aliqua 
propositio  cst  falsa  in  aliquo  instanti,  et  tamen  in 
illo  inslanti  est  polentia  potens  facere  quod  illa  sit 
vera  pro  eodern  inslanti ;  cum  quo  stat  quod  ornnis 
propositio  falsa  in  aliquo  instanti,  necessario  est 
falsa  in  instanti  illo,  necessitate  immutabilitatis  a 
falso  in  verum. 

Sed  forte  aliquis  argueret  contra  istam  solutio- 
nem,  sicut  arguit  Occam. 

Primo  enim  supponit  unum  communiter  conces- 
sum,  scilicet  quod  per  nullam  potentiam  potest  fieri 
de  practerito  non  praeteritum,  quin  semper  sit  post 
verum  dicere  quod  fuit  praeteritum.  Quo  concesso, 
arguitur  sic  :  Haec  (a)  modo  est  vera,  Voluntas  vult 
B  in  C  instanti.  Ponatur  quod  ita  sit;  ergo  post  C, 
semper  erit  verum  quod  voluntas  voluit  B  in  C ; 
imrno  et  necessaria ;  quia  omnis  propositio  vera 
mere  de  proesenli,  habet  de  praeterito  aliquam  neces- 
sariam ;  et  per  consequens,  sua  opposita  erit  impos- 
sihilis.  Ex  quo  sequitur  quod ,  si  ista  modo  sit  vera 
in  instanti  C,  per  nullam  potentiam  poterit  unquam 
fieri  quod  ipsa  sit  falsa  in  instanti  C ;  et  per  conse- 
quens,  nec  quod  ista  non  sit  vera,  Voluntas  vult  B  in  C. 

Secundo  sic.  Nam  Magister  Sententiarum,  lib.  2, 
dist.  25,  sic  dicit  :  «  Sciendum  est  quod  liberum 
arbitrium  ad  praesens  vel  ad  praeteritum  noir  refer- 
tur,  sed  ad  futura  contingentia.  Quod  eninr  in  prae- 
senti  est,  determinatum  est;  nec  enim  in  potestate 
nostra  est  ut  tunc  sit  vel  non  sit,  quando  est.  Potest 
enim  non  esse ,  vel  esse  aliud  postea  ;  sed  non  potest 
non  esse  dum  est,  vel  aliud  esse  dum  est  id  quod 
est.  Sed  in  futuro,  an  lroc  sit  vel  illud,  ad  potesta- 
tem  liheri  arhitrii  pertinet.  »  —  Haec  Magister.  — 
Et  eamdem  sententiam  ponit  Hugo,  lib.  1.  de  Sacra- 
mentis ,  parte  5,  cap.  22. 

Tertio  sic.  Si  in  instanti  C  est  aliqua  volitio,  aut 
aliquid  aliud,  et  possibile  est  quod  in  instanti  C  ipsa 
non  sit,  ponatur  in  esse ;  et  tunc  sequitur  quod  in 
eodem  instanti  sit  et  non  sit;  quod  est  impossibile. 

Ad  primum  istorum,  concessa  illa  suppositione, 
ad  sensuni  quem  habel  verum,  dicitur  quod  utique, 
si  in  instariti  C  haec  sit  vera,  Voluntas  vult  B,  post 
illnd  inslans  lraec  erit  necessaria  necessitate  immu- 
tabilitatis,  Voluntas  voluit  l>;  et  sua  opposita  erit 
impossibilis,  id  est,  immutabiliter  falsa.  Et  simili- 
ter,  conceditur  quod  haec  de  prsesenti,  Voluntas  vult 
B,  est  necessaria  in  C,  necessitate  immutabilitatis ; 
cum  quo  stat  quod  non  es1  absolute  necessaria  in  C, 
plusquam  in  alio  instanti,  quia  ejus  opposita  in 
nullo  instanti  implicat  contradictionem  ex  terminis. 

Et  ideo  absolute  possibile  est  ipsa sse  falsam  in  C 

instanti.  Kl  consequenter  non  est  necessarium  abso- 
lute,  quod  aliqua  de  praeterito  necessaria  sibi  corre- 


(x)  htec.  —  hoo  Pp. 


spondeat  post  instans  C,  nisi  supposito  quod  illa  sil 
vera  in  C. 

Ad  sccundum  dico  quod  Magister  el  Hugo  loqnun- 
tur  de  necessitate  immutabilitatis.  Volunt  enim 
quod  illud  quod  est  in  praesenti,  non  sic  subjaceat 
libero  arbitrio,  quod  mutet  illud  de  vero  in  falsum, 
durante  mensura  pro  qua  illud  est  pracsens ;  non 
autem  volunt  quin  liherum  arbitrium  libere  produ- 
cat  actum  praesentem.  Utenirn  dicit  sanctus  Thomas, 
1.  Sentent.,  dist.  39,  q.  1,  art.  1,  actus  elicitus  a 
voluntate,  quamdiu  est  in  elici,  subesl  ejusarbitrio; 
non  autem  quando  transit  in  praeteritum,  ut  post 
dicetur  in  alia  quaestione. 

Ad  tertium  dicitur  quod ,  licet  ist;e  sint  simul 
verae,  A  est  in  C,  et,  A  potest  non  esse  in  C,  tamen, 
si  secunda  quae  est  de  possihili  ponitur  in  esse,  illa 
deponit  primam  quae  est  de  in  esse.  Aliqua  enim 
propositio  de  in  esse  stat  cum  alia  de  possibili,  quac 
non  stat  cum  ea  de  in  esse,  quae  corespondet  illi  de 
possibili.  Patet  de  duobus  contradictoriis,  quorum 
quodlibet  est  contingens. 

§  4.  —  Ad  argumenta  contra  quintam 
conclusionem 

Ad  argumenta  quorumdam.  A<i  primum 
contra  quintam  conclusionem ,  negatur  principale 
antecedens,  scilicet  quod  infallibilitas  divinse  scien- 
tiae  inducat  necessitatem  rebus  ab  ea  scitis.  Et 

Ad  primam  hujus  antecedentis  probationem, 
dico  quod  scitum  a  Deo  est  immutabiliter  verum, 
sic  quod  non  est  possibile  quod  de  veritate  transeal 
in  falsitatem,  pro  mensura  pro  qua  subditur  divinse 
scientiae.  lllud  enim  scitum  a  Deo,  Antichristus  erit, 
habet  immutabilem  veritatem,  pro  toto  tempore 
praecedente  positionem  Antichristi;  quia  pro  illo  el 
solo  tempore  Deus  scit  eam  esse  veram,  et  pro  tem- 
pore  sequenti  scit  esse  falsam.  Et  ita  est  de  aliis 
enunciabilibus  scitisa  Deo.  Dico  igitur  ad  formam, 
quod  in  tali  consequentia  :  Deus  scit  boc  futurum, 
igilur  hoc  erit,  antecedens  est  immutabiliter  verum, 
pro  mensura  tali  vel  tali,  et  similiter  conclusio; 
non  tamen  sequitur  quod  pro  aliqua  mensura  sit 
ahsolute  necessarium,  sed  solum  ex  suppositione. 

Ad  secundum  dico  quod  posse  cognoscere  aliquid 
aliler  quam  est,  contingit  dupliciter.  l"m>  modo, 
secundum  sensum  compositum  loquendo,  quia 
licet  totum  hoc  est  possibile,  ut  res  taliter  sit,  et 
pro  tunc  aliter  cognoscatur  esse  quam  sit ;  el 
modo  conceditur  major,  et  negatur  minor;  nec  pro- 
batio  es1  ad  hunc  sensum.  Alio  modo,  secundum 
sensum  divisum,  quia  res  laliter  est,  el  possibile 
es1  ut  aliter  cognoscatur;  et  isto  modo  negatur 
major;  sicul  enim  in  veritate  stanl  simul  quod  ali- 
quid  eril  el  poteril  non  esse,  ita  non  infert  posse 
decipi,  quod  aliquid  aliter  eril  el  potesl  aliter 
cognosci. 


DISTINCTIO  XXXVIII. 


QU/ESTIO   I. 


t09 


Ad  tertium  dieo  quod,  si  major  sit  composita, 
modus  arguendi  non  valet;  si  autem  divisa  sit,  falsa 
est  in  illo  argumento  ibi  faclo  in  minore, 

Ad  quartum  dico  quod  causa  necessaria  qod 
impedibilis  inducil  oecessitatem  in  effectu,  si  habeat 
necessariam  habitudinem  ad  effectum;  sin  aulem, 
effectus  niiii  provenit  necessario  ab  ea,  nisi  uecessi- 
tate  suppositionis  hujusmodi,  quod  causa  est  prse- 
parata  ad  effectum  inducendum. 

Ad  secundum  principale  negatur  antecedens.  Et 

Ad  primam  probationem  dico  quod  potentia  con- 
tradictionis  potest  esse  dupliciter  in  aliquo  :  prirno 
niodd,  quia  non  solum  est  indifferens  ad  cohtradi- 
ctoria,  immo  unum  contradictorium  potest  sibi 
posl  aliud  inesse;  alio  modo,  quia  solum  est  secun- 
dum  se  ad  contradictoria  indifferens ,  licet  talis 
successio  contradictoriorum  eidem  repugnet.  Tunc 
dico  quod  contingentia  scitorum  a  Deo  ponit  in  eo 
potentiam  contradictionis  secundo  modo,  non  autem 
primo  modo;  potentia  autem  contradictionis  non 
arguit  immutabilitatem ,  nisi  primo  modo. 

Ad  secundam  dico  quod,  licet  Deus  aliqua  pra> 
sciat ,  qu;e  possibile  est  eum  non  pnescire  nec  pr«- 
scivisse ,  tainen  non  est  possibile  quod  de  prsescio 
fiat  non  prsescius ;  ideo  talis  transitus  in  eo  esse  non 
potest ;  nec  oportet  quaerere  ubi  est  mutatio  facta. 

Ad  tcrtiam  negatur  minor.  Dico  enim  quod  nihil 
est  in  Deo,  quod  possit  non  esse  in  eo.  Nec  valet 
probatio;  scd  est  fallacia  figurae  dictionis,  cum  sic 
arguitur  :  praescientia  Antichristi  est  in  Deo,  et 
potesl  noii  esse  in  eo;  igitur  aliquid  quod  est  in 
Deo,  potest  non  esse  in  eo. 


§  5. 


Ad  argumenta  contra  sextam 
c0nclusi0nem 


Ad  argumentum  Scoti.  —  Ad  primum  contra 
sextam  conclusionem ,  dico  quod  istie  dua?  proposi- 
tiones,  Deus  scivit  Antichristum  esse  futurum,  et, 
Deus  vult  Antichristum  esse  futuruni,  licet  sint 
convertibiles  quantum  ad  veritatem,  isto  modo 
quod  una  non  potest  esse  vera,  alia  non  exsistente 
vera,  tamen  aliter  est  de  veritate  primse  etsecundae; 
nam  prima  est  necessaria,  non  solum  propter  immo- 
bilitatem  actus  divini  intellectus,  immo  etiam  ex 
objecto  ejusdem,  quod  hahet  necessitatem  ahsolu- 
tain ,  jiro  aliqua  rnensura  in  qua  Antichristus  est 
Deo  prsesens;  quod  enim  est,  necessario  absolute  est 
pro  illa  mensura,  licet  non  necessario  sit  absolute 
simpliciter;  necessitas  autem  illius  consequentise, 
dat  necessitatem  propositioni  de  futuro  explicite, 
illud  fore  in  tali  mensura.  Et  ad  hunc  sensum  ponit 
supra  conclusio  hanc  esse  ahsolute  necessariam, 
Deus  scit  Antichristum  fore  ;  non  quidem  quod  sim- 
pliciter  ahsolute  sit  necessaria,  sed  quia  ejus  verilas 
ortum  hahel  ex  aliquo  ahsolute  necessario  in  certa 
mensura,  scilicet  praesentia  Antichristi  ad  divinam 


ajternitatem  in  lali  mensura.  Ista  autem  propositio, 
Deus  vult  Anlichristum  fore,  est  solum  necessaria 
ex  suppositione ;  quia  scilicet  aeternaliter  Deus  ita 
volnit,  et  iion  est  mutabilis  ad  oppositum.  Nec  veri- 
las  illius,  Deus  vult  Antichristum  fore,  ortum  habet 
ex  aliquo  ahsolute  necessario  pro  qualicumque  men- 
sura ;  nam  exsistentia  futuri  pro  quacumque  men- 
sura,  non  est  ratio  ipsi  futuro  quod  subjiciatur 
divinse  voluntati ,  sicut  est  de  scientia  Dei ;  voluntas 
enim  non  requirit  in  ohjecto  suo  to.lam  necessitatem, 
sicut  scientia. 

Cum  autem  dicit  arguens,  quod  intelleclus  divi- 
qus  est  neuter  de  quolihet  futuro  ante  determinatio- 
nem,  etc. ;  —  dico  quod,  licet  actus  divinse  scientiic, 
prout  terminatur  ad  talia  enunciabilia  contingentia, 
subsit  voluntati,  secundum  quod  ponit  sanctus 
Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  39,  q.  1 ,  art.  2,  ad  lum, 
tamen  ex  hoc  non  habetur  quod  eamdem  hahitudi- 
nem  habeat  actus  divinse  scientia)  ad  sciturn,  sicut 
voluntas  ad  volitum,  nec  quod  requirat  in  objecto 
voluntatis  quod  requiritur  in  objecto  scientise,  ac 
per  hoc  nec  eadem  sit  necessitas  propositionis  expli- 
cantis  habitudinem  scientioe  ad  scita,  sicut  volunta- 
lis  (a)  ad  volita ;  licet  concedam  quod  divina  scientia 
non  necessario  simpliciter  absolute  cadit  super  ali- 
quod  enunciabile  contingens,  plusquamdivina  volun- 
tas.  Deus  enim  necessario  simpliciter  et  absolute 
cognoscit  omne  cognoscibile  incomplexum  scientia 
simplicis  intelligentise,  sive  illud  sit  quidditas,  sive 
exsistentia,  sive  quidquid  aliud  accidens  quidditati; 
et  in  hoc  non  subest  actus  intellectus  arbitrio  divinse 
voluntatis.  Sed,  loquendo  de  scienlia  visionis,  illa 
non  terminatur  acl  exsistentiam  rei,  nisi  secundum 
arbitrium  voluntatis:  similiter  nec  ad  enunciabilia, 
ut  sunt  enunciabilia  vera  vel  falsa. 

§  6.  —  Ad  argumenta  contra  septimam 
c0nclusi0nem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
primo  loco  ah  Aureolo  contra  septimam  conclusio- 
nem  inducta,  respondetur. 

Ad  primum  quidem,  dico  quod  argumentum  illud 
solum  probat  quod  hoc  consequens  dc  futuro,  Anti- 
christus  erit,  non  habet  quod  concedatur,  nisi  quia 
sibi  correspondet  aliquid  de  pnesenti,  et  non  de 
ratione  suse  futuritionis  contingentis ;  quod  concedi- 
mus  ;  sed  non  probat  quin  illud  consequens  sit 
verum  et  concedendum. 

A<1  secundum  dicitur  quod  illa  dissimilitudo  quam 
arguens  assignat  inter  illas  duas  conditionales,  scili- 
cet,  Si  Deus  scit  Antichristum  fore,  Antichristus 
erit,  et,  Si  anima  scit  aliquid  esse,  illud  est  imma- 
teriale,  non  tollit  quin  exemplum  sancti  Thomaj  sit 
conveniens  ad  propositum  ad  quod  inducitur.  Utro- 


(a)  voluntatis.  —  voliti  Pr. 


470 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


bique  enim  verum  est  quod  consequens  conditiona- 

lis  utriusque  infertur  aliam  habere  veritatem,  aut 

causam  veritatis,  propter  actum  cognitionis,  quam 

haberet  consequens  in  se  consideratum  ;  licet  aliam 

\rritatem  habeat  quam  illud  consequens,  Lapis  est 

immaterialis.  Et  ideo  sicut  ista  propositio,  Lapis  est 

immaterialis,  habetduplicem  causam  veritalis,  unam 

scilicet  ex  se,  aliam  in  quantum  additur  tali  conse- 

quenti,  scilicet  lapis  intelligitur ;  ita  illa  propositio, 

Antichristus  erit,  cum  infertur  ex  isto  antecedente, 

Deus  scit  Antichristum  fore,  habet  duplicem  causam 

veritatis  vel  necessitatis.  Prima  est :  quia  causa}  Anti- 

christi  non  sunt  immobiliter  determinatas  ad  produ- 

ctionem  Antichristi ;  si  enim  ita  esset,  tunc  illa  esset 

absolute  necessaria,  Antichristus  erit,  et  illa  neces- 

sitas  competeret  in  quantum  est  de  futuro.  Secunda 

causa  necessitatis  est  :  quia  prsesentialitas  Antichri- 

sti  attingitur  a  divino  intuitu  ;  hoc  enim  supposito, 

ista  est  necessaria,  Antichristus  erit.  Et  ista  non 

competit  illi  in  quantum  est  de  futuro,  nec  ratione 

futuritionis,  sed  ratione  sui  prsesentis  attacti  a  divino 

inluitu.  Et  ista  necessitas  dicitur  absoluta,  quantum 

ad  mensuram  pro  qua  illud  prsesens  attingitur  a 

divino  intuitu;  sed  pro  alia  mensura,  dicitur  neces- 

sitassuppositionisvelconsequentise.  Sciendum  etiam 

quocl  sanctus  Thomas  non  loquitur  de  ista  conse- 

quentia,  Si  aliquid  scitur  a  Deo  esse  futurum ,  illud 

erit,  sed  de  ista,  Si  aliquid  scitur  a  Deo,  illud  est 

necessarium ;  et  vult  quod  illud  consequens  sit  neces- 

sarium,  secundum  quod  subest  divinse  scientiaj,  quia 

illud  consequens  non  scitur  a  Deo,  nisi  quia  scitur 

suum  prasens,  quod  est  necessarium  dum  est.  Et 

ideo  argumentum  non  est  ad  propositum  convenien- 

ter  adductum. 

Ad  tertium  negatur  primum  quod  ibidem  suppo- 
nitur,  scilicet  quod,  si  ista  propositio  singularis  de 
futuro  contingenti,  Anlichristus  erit,  sit  aliquo 
modo  vera,  quod  sit  inevitabiliter  vera ;  inevitabile 
verum  dico  in  proposito,  id  est,  absolute  necessa- 
rium.  Concedo  tamen  quod,  si  illa  propositio  sit 
vera,  quod  (a)  non  potest  mutari  de  veritate  in  fal- 
sitatem,  nec  econtra,  quoad  mensuram  pro  qua 
scitur  a  Deo,  scilicet  ante  positionem  rei.  Tunc  enim 
dico  quod  falsificatur ;  sed  prius  erat  vera.  Nam  ante 
nativitatem  Christi,  heec  erat  vera,  Christus  nasce- 
tur;  modo  autem  falsa,  secundum  quod  dicit  san- 
ctus  Tliomas,  1  p.,  q.  14,  art.  15,  ad  3um,  et  de 
Veritate,  q.  2,  art.  13,  ad  7um;  et  1.  Sentent,  ubi 
supra  (dist.  41,  q.  1,  art.  5,  ad  lura),  dicit  quod 
illud  quod  modo  est  futurum,  postmodum  erit  prae- 
sens,  et  tunc  non  orit  praescitum,  sed  scitum.  Et 
istud  solum  probal  arguens. 

Cum  enim  in  prima  probatione  dicit  quod  si 
propositio  de  futuro,  in  instanti  quo  ponitur  res 
quae  prius  dicebatur  futura,  mutatur  a  veritate  in 

quod.       quia  Pr. 


falsitatem,  tunc  illud  quod  transivit  in  praeteritum 
mutaretur,  etc. ;  —  negatur  consequentia,ad  sensum 
Aristotelis,  6.  Ethicorum.  Ipse  enim  solum  vult 
quod  illud  quod  est  pra^terituin,  non  potest  non 
fuisse  prasteritum  ;  et  hoc  conceditur.   Non  enim 
dicimus  quod  veritas  illius  de  futuro,  quae  quidem 
veritas  aeternaliter  fuit,  ad  bonum  sensum  loquendo, 
desinat  fuisse,  immo  semper  erit  verum  illam  veri- 
talem  fuisse ;  sed  dicimus  quod  illa  veritas  erat  in 
tali  propositione,  et  non  est  nunc.  —  Cum  autem 
dicil  quod,  si  illa  propositio  mutetur  a  veritate  in 
falsitatem,  hoc  non  potest  esse  propter  positionem 
sui  significati,  etc. ;  —  conceditur  hoc,  Ioquendo  de 
totali  significato  propositionis.  Istius  enim  proposi- 
tionis,  Antichristus  erit,  significatum  totale  non  est 
ipse  Antichristus  solum ;  sed  designatur  etiam  respe- 
ctus  ejus  ad  suam  causam  in  qua  est;  qiue  quidem 
dicitur  futuritio.  Cum  ergo  Antichristus  ponitur, 
non  ideo  ponitur  totale  significatum  dictae  proposi- 
tionis;  sed  potius  tollitur,  sublata  futuritione  Anti- 
christi.  Desinit  igitur  esse  vera,  non  propter  posi- 
tionem  sui  totalis  significati,  sed  propter  positionem 
oppositi,  scilicet  Antichristum  non  esse  futurum; 
quia  jam  erit  extra  suas  causas.  —  Et  cum  arguitur  : 
quia  propositio  de  futuro  nunquam  fuit  vera ;  - 
negatur  consequentia.    Ista   enim   non   significabat 
quod  ejus  totale  significatum  poneretur  in  esse,  in 
instanti  quo  ponitur  Antichristus  ;  sed  tunc  haberet 
unam   de   priesenti   verain    sibi    correspondentem , 
licet  eam  sua  veritate  falsificantem .  [sta  enim,  Anti- 
christus  est  in  A  instanli,  falsificat  istam,  Antichri- 
stus  erit  in  A  instanti.  Verumtamen  ratio  illa  de 
futuro,  in  praeterito  fuit  vera,  quia  ista  de  praesenti 
est  vera. 

Ad  secundam  probationem  dicitur  eodem  modo, 
Falsum  enim  supponit,  scilicet  quod  eadem  veritas 
sit  successive  in  istis  tribus  propositionibus,  Anti- 
christus  erit,  Antichristus  est,  Antichristus  fuit ; 
quod  non  est,  cum  sint  diversae  proposiliones,  et 
diversa  enunciabilia,  secundum  quod  probal  sanctus 
Thomas,  1  p.,  nl)i  supra,  el  1.  Sentent.,  dist.  il  . 
q.  1,  art.  5. 

Ad  tertiahi  probationem  dico  ul  prius,  ad  j. j i  i — 
mam  probationem.  Omnia  ista  enim  solum  probanl 
quod  propositio  talis  de  futuro  non  possil  mutari  a 
veritate  in  falsitatem,  ante  positionem  futuri  in  esse; 
sed  non  probanl  quin  falsificetur  ad  verificationem 
propositionis  de  prcesenti  sibi  corresponjdentis ;  nec 
probant  quod  talis  propositio  inevitabiliter  sil  vera, 
ante  positionem  futuri  in  esse. 

Ad  secundum  vero  suppositum  ibidem,  scilicel 
in  argumento  tertio,  esl  verum  in  uno  sensu,  «•( 
lalsum  in  alio,  ad  quem  ipse  videtur  declinare.  Si 
enim  sic  intelligatur  quod  impossibile  esl  aliquid 
esse  futurum  in  ordine  ad  causam  primam,  quin 
illud  aliquando  ponatur  in  esse,  sic  conceditur.  S 
vero  intelligatur  quod  impossibile  esl  aliquid  quo- 


DISTINCTIO   XXXVIII.  —   QU^STIO   I. 


471 


cumque  modo  futurum  esse,  quin  aliquando  illud 
evenial,  sic  negatur.  Si  autem  tertio  inlelligatur 
quod  impossibile  cst  aliquam  propositionem  de 
futuro  esse  veram,  quin  aliquando  sibi  correspon- 
deat  aliqua  de  prsesenti  vera,  sic  etiam  negatur. 
Dico  enim,  secundum  probationem  octavsc  conclu- 
sionis,  quod  medicus  aliquando  verum  dicit,  pro- 
noslicando  de  infirmo,  dicendo  quod  sanabitur;  et 
tamen  nunquam  ista  erit  vera,  Hicsanatur.  Similiter 
ista  fuit  vera,  Morte  morieris  Ezechia  (Is.,  38,  1), 
et  isla,  Post  quadraginta  dies  Ninive  subvertetur 
(Jon.,  3,  4);  quibus  tamen  non  correspondet  ali- 
qua  vera  de  prsesenti,  illo  tempore  quo  praedictum 
fuerat.  Duo  igitur  ultimi  sensus  sunt  falsi,  et  pri- 
mus  verus. 

Tunc  ad  primam  probationem  illius  suppositi, 
dico  quod  sicut  ista  consequentia  non  valet,  Hsec  est 
vera,  Socrates  erit,  igitur  ita  eveniet  quod  Socrates 
erit;  sic  nec  ex  opposito  sequitur  oppositum,  scili- 
cet,  non  erit ;  igitur  ista  non  est  vera,  quod  Socrates 
erit,  ita  quod  Socrates  erit. 

Ad  secundam  dico  quod  venturum  et  futurum 
idem  signifieant.  Sicut  tamen  non  sequitur  :  Socra- 
tes  est  futurus,  ergo  ita  est  quod  Socrates  erit;  ita 
nec  sequitur  :  Socrates  est  venturus,  igitur  ita  est 
quod  Socrates  eveniet.  Et  causa  est  :  quia,  secun- 
dum  quod  allegatum  est  in  octava  conclusione,  dici- 
tur  aliquid  futurum  duplici  de  causa,  scilicet,  vel 
quia  ita  erit,  vel  quia  causse  aliquoe  sunt  inclinatae 
et  dispositse  ad  hoc  quod  ita  sit.  Et  hoc  intendebat 
Aristoteles  (1.  Periherm.,  c.  6),  cum  dicebat  quod 
in  illis  de  contingenti  non  est  determinata  veritas. 
Non  enim  intellexit  quod  tales  non  sint  verse  nec 
falsa>,  sicut  arguens  fingit ;  sed  solum  quod  proposi- 
tio  de  futuro  contingenti,  ratione  futuritionis  non 
determinatur  plus  ad  veritatem  quam  ad  falsitatem, 
et  quod  ejus  veritas  non  tollit  futuro  contingentiam, 
nec  infert  quod  futurum  eveniat.  Et  ista  videtur 
esse  mens  sancti  Thomsc,  de  Veritate,  q.  6,  art.  3, 
ad  6um.  Ait  enim  sic  :  «  Sicut  veritas  propositionis 
de  futuro  non  tollit  futuro  contin^entiam ,  ita  nec 
veritas  prsedestinationis ;  sed  differt  quantum  ad 
hoc,  quod  propositio  de  futuro  respicit  futurum  ut 
futurum  est,  et  hoc  modo  non  potest  habere  certi- 
ludiuem  ;  sed  veritas  prsedestinationis  et  prsescien- 
tioe  respicit  futurum  ut  est  prsesens,  et  ideo  certi- 
tudinem  habet.  »  —  Hsec  ille. 

Ad  quartum  dico  quod,  licet  contingens  futurum, 
ex  ea  parte  qua  futurum  est,  nullam  determinatio- 
nem  habeat,  sed  sit  ad  utrumlibet,  secundurn  quod 
concedit  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  2,  art.  12, 
ad  l"m  et  9uin  et  10um  ;  tamen  propositio  de  futuro 
contingenti,  per  respectum  ad  cognitionem  quee  con- 
tingens  intuetur  quasi  prsesens,  determinata  est  ad 
veritatem  ;  sic  enim  habet  aliquam  de  prsesenti  sibi 
correspondentem  veram  ;  non  tamen  in  mensura  in 
qua  est  vera,  sed  in  alia.  Unde  Aureolus  falsum 


dicit,  quod  scilicet  actualitas  contingentis  nullam 
determinationem  det  futuro  proinstantipraecedenti. 
Concedo  enim  quod  verum  est,  in  quantum  illa 
actualitas  est  futura,  et  ponenda  in  esse;  sed  in 
quantum  est  proesens  alicui  aspicienti,  dat  determi- 
nationem  futuro,  et  est  causa  quod  illa  propositio 
de  futuro  illo  formata,  sit  vera. 

Ad  quintum  negatur  major.  Et  ad  probationem, 
dico  quod  notitia  divina,  licet  coexsistat  instanlibus 
prsccedentilins  positionem  futuri,  nonrespicitinstans 
positionis  futuri  ut  distans,  sed  omnia  ut  prse- 
sentia. 

Ad  sextum  dico  quod  divina  notitia  dat  veritatem 
illis  propositionibus  de  futuro,  propter  modum 
cognoscendi,  et  propter  objectum  cognitum.  —  Et 
ad  improbationem  primi,  dictum  est.  Licet  enim 
actualitas  futuri  non  det  determinationem  futuro, 
ut  in  causis  futuri  est,  vel  ut  est  futura  ;  tamen,  ut 
est  extra  causas  et  in  se,  dat  determinationem 
futuro,  pro  instanti  prsecedente  illam  actualitatem. 
—  Ad  improbationem  secundi,  dicitur  sicut  ad 
quintum.  Divina  enim  notitia  est  prsesens  simul  et 
semel  futuritioni  Antichristi,  et  ejus  exsistentise 
actuali ;  cum  omnia  temporum  momenta,  sua  aeter- 
nitate  comprehendat.  —  Et  sic  patet  quid  dicen- 
dum. 

II.  Ad  argumenta  Gregorii.  —  Ad  ea  secundo 
loco  a  Gregorio  contra  eamdem  conclusionem  indu- 
cta,  dicitur 

Ad  primum,  quod  ista  propositio,  Antichristus 
erit,  quse  est  consequens  in  dicta  consequentia,  ipsa 
quidem,    secundum    se,    absolute    sumpta,    extra 
omnem  consequentiam,  est  contingens  absolute ;  nec 
aliqua  consequentia  faciet  eam  absolute  necessariam, 
aut  absolute  impossibilem.  Sed,  licet  ipsa  sit  in  se 
contingens,  tamen,  posila  aliqua  suppositione,  ipsa 
erit  necessaria  ex  suppositione ;  sicut  posita  ista  sup- 
positione,  quod  Deus  velit  creare  Antichristum  in 
die  futura.  Ita  quod,  breviter,  quamdiu  illa  propo- 
sitio,  Antichristus  erit,  fundat  respectum  prsesen- 
tise  ad  talem  suppositionem ,  ita  quod  est  prsesens  et 
simul  cum  illa  suppositione ,  impossibile  est  falsita- 
tem  cadere  super  eam  ;  sicut  quamdiu  Socrates  est 
subjectum  albedinis,  impossibile  est  cadere  nigredi- 
nem  super  eum ,  impossibilitate  suppositionis.  Et 
ita  intelligo  propositionem  aliquam  necessariam  ex 
suppositione,  scilicet,  quando  est  aliqua  propositio 
super  quam   non   potest  cadere  falsitas,  quamdiu 
habet  respectum  aliquem  ad  aliquid.  Sic  est  in  pro- 
posito  :  quamdiu  ista  propositio,  Antichristus  erit, 
habet  relationem  praesentise  ad  veritatem  hujus  sup- 
positionis,  Deus  vult  producere  Antichristum,  fal- 
sitati  subesse  non  potest.  Et  ideo,  quia  ista  est  in  se 
contingens,  et  necessaria  ex  suppositione ,  ideo,  si 
ipsa  assumitur  in  consequentia  quee  exprimit  illam 
suppositionem,   ipsa  dicetur  esse  necessaria,  non 


472 


LlBHl   1.    SENTENTIAKUM 


quidem  absolute,  sed  ex  suppositione ;  quia  scilicet 
falsitas  non  potest  in  eam  cadere,  quamdiu  erit  sub 
tali  respectu. 

A<1  secundum  dico  quod  per  illa  verba,  et  illum 
modum   loquendi,   non   intelligit  sanctus  Thomas 
quod  Antichristus  sit  modo,   id   est,   in  tempore 
nobis  praesenti  quo  mensurantur  motus  nostri,  sit 
prsesens  Deo,  actualiter  extra  Deum,  in  sua  praesen- 
tialitate  aut  propria  natura;  sed  intelligit  quod  ipsa 
actualis  exsistentia  Anticbristi  attingitur  a  Deo,  et 
est  praesens  Deo,  pro  mensura  nobis  futura,  quse 
Deo  praesens  est.  Et  de  hoc  dictum  est  diflfusius,  in 
pracedenti    qmestione.    Nec    inconvenientia    illata 
sequuntur  contra  sanctum  Thomam.  Non  enim  ex 
concesso  sequitur  quod  Antichristus  sit  productus, 
nunc,  vel  quod  totus  mundus  sit  ab  seterno  produ- 
ctus,  aut  quod  nihil  fiat  de  novo  :  quia  bene  stant 
simul  quod  Antichristus,  et  ejus  exsistentia,  et  prae- 
sentialitas,  et  ejus  productio  sit  priesens  toti  divin» 
aiternitati,  et  tamen  nec  Antichristus,  nec  ejus  prse- 
sentialitas   aut   productio,   est  praesens   nobis  aut 
tempori   nos   mensuranli ;   immo  omnia  illa  sunt 
futura  per  comparationeni  ad  nos,  et  ad  tempus  nos 
mensurans.  Et  ideo  ista  non  conceditur,  Antichri- 
stus  est  productus;  quia  ly  est  dicit  tempus  prae- 
sens  nobis.  Si  tamen  ly  est  abstraheret  a  tali  conno- 
tatione,  sed  esset  indifferens  ad  omnem  differen- 
tiam  temporis,  tunc  dici  posset  quod  Antichristus 
est  productus  in  tali  mensura  et  producebatur  in 
alia,  etc.  Aliquid  etiam  fit  de  novo ;  quia  tempus 
mensurans  factionem   ejus,  est  in  nobis  novum, 
licet  non  Deo.  Non  sequitur  etiam  quod  aliquid  sit 
futurum  et  non  sit  futurum,  sed  quod  aliquid  est 
futurum  nobis,  et  non  est  futurum  Deo.  Nec  sequi- 
tur  quod  ab  oeterno  mundus  sit  creatus,  sed  quod 
creatio  mundi  est  proesens  toti  seternitati.  Et  cum 
probatur   conscquentia,    quia    omnis    entitas    actu 
distincta  a  Deo  est  creata,  etc. ;  —  dico  quod  nos 
non  dicimus  quod  Antichristus  sit  actu  distinctus  a 
Deo,  vel  sit  entitas  actu  distincta  a  Deo  :  quia  ly  est 
dicit  tcmpus  nobis  praesens,  et  participia  pnosentis 
temporis  dicunl  tempus  nobis  pr;osens,  et  participia 
futuri  dicunt  nobis  tempus  fulurum,  ef  participia 
temporis  praeteriti  dicunt  tempus  nobis  pneterituin. 
Ideo,  licet  concedamus  quod  Antichristi  actualitas,  et 
ejus  creatio,  et  ejus  mors,  ct  nativitas  sint  Deo  prae- 
sentia,  prout  ista  vera  sunt,  et  abstrahunt a  connota- 
tione  el  respectu  ad  tempus  nos  mensurans,  pro  »pio 
loquimur,  dum  tales  propositiones  formamus;  tamen 
non  conceditur,  proprie  loquendo,  quod  Antichri- 
slus  creetur,  aec  quod  nascatur,  aut  moriatur,  aut 
((uod  sit.  Si  tamen  isla,  creatur,  aascitur,  moritur, 
dicanl   tempus  non   praesens  liomini  loquenti,  sed 
praesens  Deo,vel  nondistansaDeo,  tunc  possenl  dictae 
propositiones  concedi ,  licet  esset  impropria  Locutio. 
Unde  per  istam,  A.ntichristus  nascitur,  solum  signi- 
Qcaretur  quod  tempus  natiVitatis  Antichristi  non 


distat  a  Deo,  tanquam  sibi  praeteritum  vel  futurum; 
sed  est  distans  nobis  (o-).,  praesens  Deo,  et  ita  de 
aliis. 

Ad  tertium  dico  quod  instantia  esl  rudis.  Nam 
illa  niaxinia  sic  est  intelligenda ,  quod  quando  in 
antecedente  ponilur  aliquid  pertinens  ad  actum 
animae,  et  consequens  non  potest  verificari  secun- 
dum  esse  rei  exlra  animam,  tunc  accipiendum  esl 
secundum  esse  quod  res  liahet  in  aniina;  sicut  si 
dicatur,  Anima  intelligit  lapidem,  ergo  lapis  est  uni- 
versalis,  istud  consequens  non  aliter  potesl  verifi- 
cari,  nisi  secundum  esse  quod  habet  lapis  in  anima 
per  suam  speciem;  ideo  intelligendum  est  quod  lapis 
est  universalis  secunduni  esse  quod  habet  in  anima. 
Non  sic  est  in  exemplo  quod  arguens  affert ;  et  est 
simile  illi  quod  alii  dicunt,  quod  in  ista,  Homo  es1 
animal,  1y  homo  non  supponit  sitnpliciler,  sed  in 
ista,  Homo  est  species. 

Ad  quartum  dico  quod  peccat  per  idern  ;  quia 
false  intelligit  maxiniam  sancti  Thomae.  Nam  ista, 
Antichristus  esl  futurus,  non  potest  secundum  esse 
verificari,  pro  quo  attingitur  a  divina  scientia,  quam 
exprimit  antecedens ;  quia  Antichristus  non  est  Deo 
futurus,  aut  distans. 

Et  heec  de  ista  quaestione  dicta  sufficiant. 


DISTINCTIO    XL 


QU^ESTIO  I. 

UTRUM  PR^DESTINMI  DE  NECESSITATE  SALVENTDB 

^^irga  quadragesimam  distinctionem  quae 
&NE$3?  ritur  :  Utrum  praedestinati  de  necessitat 


itate 


ht%£  rimr  :  ui 

)W^  salventur 

Et  arguitur  quod  sic.  Omne  scitum  a 
Deo  fore,  necessario  evcniet.  Sed  pr;edestinatos  sal- 
vari,  esl  praescitum  a  Deo.  Igitur  necesse  est  quod 
praedestinati  salventur. 

In  oppositum  arguitur  sic.  lllud  dici  non  debet, 
ex  (juo  vana  redditur  omnis  persuasio,  el  omnis 
oralio,  et  effectus  Sacrae  Scripturae,  immo  el  Passio 
Ghristi,  et  quidquid  sollicitudinis  divinae,  angel 
vel  humanae,  circa  homines  esse  potest.  Sed  hasc 
omniavanaessent,  sies  aeterna  praedestinatione  iste 
immutabiliter  salvaretur,  et  ille  ex  reprobatione 
damnaretur.  Ergoesse  non  possunt. 

In  hac  quaestione  erunl  tres  articuli.   In  primo, 
nobis.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO  XL.   —    QUiESTIO    I. 


473 


inquiretur  «lc  praedestinatione,  quid  sit,  et  de  ejus 
opposito,  scilicet  reprobatione.  In  secundo,  de  pro- 
videntia,  quid  sit,  el  <le  fato,  et  eufortunio.  ln  tertio, 
an  aliquod  praedictorum  immutabilitatem  inducal  in 
actibus  humanis. 

ARTICULUS  I. 

DE   PRjEDESTINATIONE  ET  REPROBATIONE 

A.         GONCLUSIONES 

Quanluni  ad  primum,  sil 

Prima  conclusio  :  Quod  prsedestinatio  essentia- 
liter  pertinel  ;t(l  scientiam  vel  intellectum. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  23,  art.  1  : 
((  Gonveniens,  inquit,  est  Deum  homines praedesti- 
nare.  Omnia  enim  divinao  providentiae  subjacent. 
Ad  providentiam  autem  pertinet  res  in  finem  ordi- 
nare.  Finis  autem  ad  quem  res  creatae  ordinantur, 
est  duplex.  Unus,  qui  excedit  proportionem  naturae 
creaUc  et  facullatem  ;  el  liic  finis  estvita  aeterna,  quae 
in  Dei  visione  consistit ,  quae  est  supra  naluram 
cujuslibet  creaturae.  Esl  autem  alius  finis  naturae 
proportionatus,  quein  scilicet  res  creata  potest  con- 
tingere  secundum  virtutem  suae  naturae.  Ad  illud 
autem  ad  quod  non  potest  aliquid  ex  virtute  suae 
naturae  pervenire ,  oportet  quod  ab  alio  transmit- 
tatur,  sicut  sagitta  a  sagittante  mittitur  ad  signum. 
Unde,  proprie,  rationalis  creatura,  quae  est  capax 
vitoe  aeternoe,  pcrducitur  in  ipsam  quasi  a  Deo  trans- 
missa.  Cujus  quidem  transmissionis  (a)  ratio  in  Deo 
praeexsistit,  sicut  et  in  eo  est  ratio  ordinis  omnium  in 
linem.  Ratio  autem  alicujus  fiendi  in  mente  actoris 
exsistens,  est  quaedam  pncexsistentia  rei  fiendas  in 
ipso.  Unde  ratio  praedictae  transmissionis  (6)  crea- 
turae  rationalis  in  iinem  vitae  aeternae,  praedestinatio 
nominatur;  nam  destinare  est  mittere.  Et  sic  patet 
(juod  praedestinatio ,  quantum  ad  objecta,  est  quae- 
dam  pars  providentiae.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit ,  de  Yeritate,  q.  0,  art.  J  ,  ubi  ait  : 
«  Destinatio,  inquit,  unde  nomen  praedestinationis 
assumitur,  importat  directionem  alicujus  in  finem; 
unde  aliquis  dicitur  nuncium  destinare,  qui  cum 
dirigit  ad  aliquid  faciendum.  Et  quia  illud  quod 
proponimus,  ad  executionem  dirigimus,  sicut  ad  fi- 
iKMii ;  ideo  illud  quod  proponimus,  dieimur  destinare, 
secundum  illud  2.  Macbab.  (cap.  6,  v.  20),  de  Elea- 
zaro,  quod  destinavit  in  corde  suo  non  admiltere 
illicita  propter  vitiv  amorem.  Sed  hsec  praepositio 
prge,  quae  adjungitur,  addit  ordinem  ad  futurum. 
Onde,  cum  destinare  non  sit  nisi  ejns  quod  est,  prae- 


(a)  transmissionis. 

(6)  transmissionis. 


destinare  potest  esse  ejus  quod  non  est.  Et  quan- 
fiiin  ad  haec  duo,  praedestinatio  sub  providentia  col- 
locatur,  ut  pars  ejus.  Ad  providentiam  enim  per- 
tinet  directio  in  finein  ;  providentia  autern  a  Tullio 
ponitur  respectu  futuri;  et  a  quodam  diffinitur, 
quod  providentia  esl  praesens  notio,  fulurum  per- 
tractans  eventum.  »  —  Haecille.  —  Et  paucis  inter- 
positis,  ait  :  «  Sicut  providentia  consistil  in  aclu 
rationis,  sicut  e1  prudentia  cujus  esl  pars,  eo  quod 
solins  rationis  est  dirigere  vel  ordinare;  ita  et  prse- 
destinatio  in  actu  rationis  consistit  dirigentis  vel 
ordinantis  in  finem.  »  —  Haec  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  praedestinatio  addit 
Buper  providentiam. 

Jslam  conclusionem  probat  sanctus  Tbomas,  1 .  <Sen- 

tent.,  dist.  40,  q.  1,  art.  2,  dicens  :  «  Praedestinatio 

includit  in  suo  intellectu  providentiam,  et  aliquid 

addit.  Addit  aulem  ad  minus  tria.  Unum,  ex  parte 

praedestinatorum ;    quia,   curn    providentia    Dei  sit 

respectu  omnium,et  specialiquodam  modo  sit  respe- 

clu  habentium   voluntatem,  praedestinatio  includit 

in  se  providentiam ,  secundum  illum  specialem  mo- 

dum  quo  est  bominum  etaliorum  babentium  volun- 

tatem.    Secundum    addit   ex    parte   ipsius   finis  et 

eorum  qu?c  adbibentur  ut  promoventia  ad  finem. 

Cum  enim  providentia  respiciat  ordinem  uniuscu- 

jusque  ad  quemlibet  finem,  praedestinatio  est  tau- 

tum  respectu  eorum  qusc  sunt  elevata  super  facul- 

tatem  naturae,  ut  gloriae,  quae  est  in  perfecta  Dei 

fruitione,    et  gratiae  promoventis  in   ipsam;   dicit 

enim   Damascenus   ipiod   praedestinatio   est   eorum 

quae   non   sunt    in  nobis.  Tertium   addit  ex  parle 

ipsius  praedestinantis ;  ex   parte  cujus  videtur  duo 

addere.    Primo,  quia  providentia  est  quacdam   ars 

gubernationis  rerum,  quae,  secundum  rationem  sui 

nominis,  potest  salvari  in  speculatione  tantum;  sed 

praedestinatio    importat    providentiam,    secundum 

quod  est  ordinata  ad  executionem  operationis  per 

voluntatem";   et   ideo  diffinitur   per  propositum   et 

praeparationem.  Secundo  addit  praescientiam  exitus, 

ex  parte   ejus  <piod  providetur.    Unde  bene  potest 

aliquid  ab  ordine  providentiae ,  quantum  ad  id  quod 

intentum  est,  exire ;  cum  velit  omneshomines  salvos 

fieri,    licet   non    omnes  salventur;   non   autem  ab 

ordine   praedestinationis.  Dicit  enim  praedestinatio 

intentionem  divinam  de  salute  islius  (a),  cum  prae- 

scientia  ejus  qui  salvabitur;  et  ideo  dicitur  quod  est 

praescientia  et  praeparatio.  »  — Hsec  ille. 

Sciendum  tamen  quod,  sicut  dicetur  in  alio  arti- 
culo,  illa  quae  dicit  in  Scripto,  videtur  corrigere  in 
Qusestionibus  de  Veritate.  In  Scripto  enim  dicit, 
ut  allegalum  est  bic,  ipiod  providentia  potest  salvari 
in  speculatione ,  et  quod  non  importat  ordinem  ad 


transmutationis  Pr. 
transmutationis  J'r. 


(a)  istius.  —  ipsius  Pv. 


474 


LIBUI    I.    SENTENTIARUM 


exocutionom  operis;  in  Qucestionibus  autem  illis, 
videtur  opposituin  dioere.  Unde,  in  Scripto,  dicit 
quod  praxlestinatio  addit  tria  super  providentia;  in 
Quaestionibus  autem,  dicit  quod  solum  addit  duo. 
Quod  patet.  Nam,  de   Veritate,  ubi   prius  (q.  6, 
art.  1),  dicit  :  «  Praedestinatio,  quantum  ad  duo, 
differt  a  providentia.  Providentia  enim  dicit  univer- 
saliter  ordinationem  in  finem,  et  ideo  se  extendit 
ad  omnia  quae  a  Deo  in  finem  aliquem  ordinantur, 
sive  rationalia,    sive  irrationalia,    sive  bona,  sive 
mala ;  praedestinatio  autem  respicit  illum  finem  qui 
esl  principalis  rationalis  creaturse,  utpote  gloriam; 
et  ideo  prsedestinatio  non  est  nisi  rationalium,  et 
respectu  eorum  quae  spectant  ad   salutem.  Differt 
etiam  et  alio  modo.  In  quacnmque  enim  (<x)  ordina- 
tione  ad  finem,  est  duo  considerare,  scilicet  ipsum 
ordinem  (6),  et  exitum  vel  eventum  ordinis;  non 
enim  omnia  quae  ad  finem  ordinantur,  finem  conse- 
quuntur.  Providentia  ergo  ordinem  in  finem  respicit 
tantum;  unde  per  Dei  providentiam  omnes  homines 
ab  beatitudinem  ordinantur.  Sed  pradestinatio  etiam 
respicit  exitum  vel  eventum  ordinis;  unde  non  est 
nisi  eorum  qui  gloriam  consequuntur.   »  —  Hsec 
ille.  —  Et,  paucis  interpositis,  subdit  :  «  Ad  dire- 
ctionem  in  finem  prseexigitur  voluntas  finis.  Nullus 
enim  aliquid  in  finem  ordinat,  quod  non  vult;  unde 
et  perfecta  prudentise  ratio,  vel  electio,  non  potest 
esse  nisi  in  eo  qui  babet  virtutem  moralem ,  secun- 
duiu  Pbilosopbum,  6.  Ethicorum  (c&\) .  12,13);  per 
virtutem   enim    moralem   affectus  alicujus   in  fine 
stabilitur  ad  quem  prudentia  ordinat.  Finis  autem 
in  quem  prsedestinatio  dirigit  vel  ordinat ,  non  est 
imiversaliter  consuleratus,  sed  secundum  compara- 
tionem  ejus  ad  illum  qui  finem  consequitur,  quem 
oportet  esse  distinctum,   apud  dirigentem,  ab  illis 
qui  fincin  illum  non  consequuntur;  et  ideo  prsede- 
stinatio  praesupponit  dilectionem,  per  quam  Deus 
vult    salutem   alicujus.    Unde   sicut   prudens  non 
ordinat  in  finem,  nisi  in  quantum  est  temperatus, 
vel  justus;  ita  Deus  non  dicitur  praedestinare,  nisi 
in  quantum  est  diligens.  Prneexigitur  etiain  electio, 
per  quain  ille  qui  in  fincm  infallibiliter  dirigitur, 
ab  aliis  scparetur,  qui  non  boc  modo  in  finem  diri- 
guntur.  Haec  autem  separatio  non  est  propter  diver- 
sitatem  aliquam  inventam  in   his  qui  separantur, 
quae   posset  ad  amorera    incitare;  quia  antequam 
nati  essent ,  aut  aliquid  boni  egissent  autmali, 
dictum   cst   :  Jacob   dilexi,   Esau    autem  odio 
habui,  ut  dicitur,  Roman.  0  (v.  II,  12,  13).  El 
ideo  praedestinatio  praesupponit  electionem ;  electio 
vero    dilectionem.   Ad    praedestinationem   vero  duo 
sequuntur,  scilicel  :  consecutio  Qnis,  quod  est  glori- 
Gcatio;  el  collatio  auxilii  ad  consequendum  finem, 
quod  est  appositio  gratiae,  quod  ad  vocationem  per- 

(a)  enim.       etiam  Pr. 

.i  verbo  est  duo  usque  ad  ordinem,  om.  Pr. 


tinet.   Unde   et  prsedestinationi   duo  effectus  assi- 
gnantur,  scilicet  gratiaet  gloria.  »  —  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  esl  quod  prsedestinatio  realiter 
est  in  prajdeslinante,  el  non  in  prsedestinato, 
licet  aliquid  ponat  in  prsedestinato. 

Hanc  probat  sanctus  Tbomas,  1  p.,  q.  23,  art.  2, 
dicens  :  «  Prsedestinatio,  inquit,  non  est  aliquid  in 
prsedostinatis,  sed  tantuin  in  prscdestinante  :  quia 
prsedestinatio  est  qusedam  pars  providentise;  provi- 
dentia  autem  non  estin  rebus  provisis,  sed  est  quae- 
dam  ratio  in  intelloctu  provisoris.  Sed  oxecutio  pro- 
videntiae,  quse  gubernatio  dicitur,  passive  quidein 
est  in  gubernatis,  active  autem  in  gubernante.  Unde 
manifestum  est  quod  praedeskinatio  est  qusedam 
ratio  ordinis  aliquorum  in  salutem  eeternam,  in 
mentedivina  exsistens ;  executio  autein  bujus  ordin  is, 
est  passive  quidern  in  prasdestinatis,  active  autem  in 
Deo.  Est  autem  executio  pruedestinationis,  vocatio  et 
magnificatio,  secundum  illud  Apostoli,  ad  Rom.,  8 
(v.  30)  :  Quos  prsedestinavit ,  hos  et  vocavit,  et 
magnificavit.  »  —  Htec  ille. 

Et  ad  lum,  ibidem,  ait  :  «  Actiones  in  exteriorem 
materiam  transeuntes,  inferunt  ex  se  passionem,  ut 
calefactio  et  secatio;  non  autem  actiones  in  agente 
manentes,  ut  sunt  intelligere  et  velle;  et  talis  actio 
est  prasdestinatio.  Unde  prsedestinatio  non  ponit 
aliquid  in  prasdestinatis;  sed  executio  ejus,  quae 
transit  in  res  exteriores,  ponit  in  eis  aliquem  effe- 
ctum.  »  —  Hnec  ille. 

Eamdem  ponit  sententiam ,  1.  Sentent.,  ubi 
supra  (dist.  40,  q.  1),  art.  1,  ad  lum  :  «  Philosopbu-. 
inquit,  9.  Metaphysicse  (t.  c.16),  traditquod  actio- 
num  quaedam  transeunt  in  exteriorem  materiam, 
circa  quam  aliquem  effectum  operantur;  ut  patet  in 
actionibus  naturalibus,  sicut  ignis  calefacit  lignum, 
et  in  arlificialibus,  sicut  oedificator  facit  domum  ox 
materia.  Et  in  talibus,  actio  ost  recepta  in  eo  qnod 
fit,  per  modum  passionis,  secundum  cpiod  motus 
est  in  moto  ut  in  subjecto.  Et  ideo,  in  talibus  est 
invenire  actionem  in  re  agente,  et  passionem  in  re 
patiente.  Quocdam  vero  sunt,  quae  in  exteriorem 
materiam  non  transeunt,  ut  effeetum  aliquem  circa 
ipsam  producant;  ut  jiatet  in  visione,  quae,  cum  sit 
actio  videnlis,  nullum  effectum  in  ro  visa  efficit.  El 
tales  actiones,  quae  proprie  operationes  dicuntur,  in 
ipsis  operantibus  tantum  sunt.  Unde  non  potesl 
fieri  conversio  passionis  ad  actionem,  accepta  re 
exteriori  secundum  ipiod  in  se  est,  sed  solum  secun- 
dum  quod  est  in  operante;  etsi  enim  oculus  videal 
lapidem,  lapis  tamen  qod  videtur,  nisi  secundum 
quod  cst  in  oculo  per  sui  similitudinem.  Secundum 
boc  ergo  dico  quod  creatio  esl  actio  quae  effectum 
oxteriorem  relinquit;  unde  oportel  creationem  pas- 
sive  sumptam,  aliquid  in  re  creata  esse,  sicut  cale- 
factionem    in  calefacto.   Praedestinatio   vero,  cum 


DISTINCTIO   XL.  —   QUjESTIO    I. 


47  !i 


nominet  operationem  voluntatis  et  intellectus,  cxi- 
stentem  solum  in  operante  ipso,  sicut  visio  in 
vidente,  et  speculatio  in  speculante,  si  passive  acci- 
piatur,  non  erit  aliquid  in  praedestinato  secundum 
([uod  in  se  consideratur,  sed  solum  secundum  quod 
in  prsedestinante  (a)  est  secundum  suam  similitudi- 
nem,  per  quam  ibi  cognoscitur,  sicut  et  scitum  in 
sciente.  E.x  quo  patc.t  quod  pnedestinalum  non  nomi- 
nalurperaliquam  passionem  in  ipso  exsistentem,  sed 
per  operationem  ipsius  praedestinantis,  sicut  et  res 
denominatur  visa per  actionem  videntis.  »  —  Haec  ille. 

Quarta  conclusio  esl  quod  liber  vitse  differt 
secundum  rationem  a  prsedestinatione,  licet  sil 
prsedestinatio  secundum  rem. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  24,  art.  1, 
dicens  :  «  Liber  vitse,  inquit,  dicitur  in  Deo  meta- 
phorice,  secundum  similitudinem  a  rebus  humanis 
acceptam.  Est  enim  apud  homines  (6)  consuetum, 
quod  illiqui  ad  aliquid  eliguntur,  conscribuntur  in 
lil)ro,  utpote  milites,  vel  consiliarii,  qui  olim  dice- 
bantur  patres  conscripti.  Omnes  autem  praedesti- 
nati,  eliguntur  aDeo,  ad  habendum  vitam  aeternam. 
Ipsa  igitur  prsedestinatorum  conscriptio,  dicitur 
liber  vitse.  Dicitur  autem  metaphorice  aliquid  con- 
scriptum  in  intellectu  alicujus,  quod  firmiter  in 
memoria  tenet,  secundum  illud  Proverb.,  3  (v.  1)  : 
Non  obliviscaris  legis  mese,  et  prxcepta  mea  cor 
tuum  custodiat;  et  post  pauca  (v.  3)  :  Describe  ea 
in  tabulis  cordis  tui.  Nam  et  in  libris  materia- 
libus,  aliquid  conscribitur,  ad  succurrendum  me- 
morise.  Undc  ipsa  Dei  notitia,  qua  firmiter  retinet 
se  aliquos  prsedestinasse  ad  vitam  seternam,  dicitur 
liber  vitae;  nam,  sicut  scriptura  libri  est  signum 
eorum  quse  fienda  sunt,  ita  Dei  notitia  est  quoddam 
signum,  apud  eum,  eorum  qui  perducendi  sunt  ad 
vitani.  »  —  Haecille. 

Et  in  responsione  ad  4um,  dicit  :  «  Secundum 
rationcm,  inquit,  differt  liber  vitae  a  praedestina- 
tione.  Importat  enim  notitiam  praedestinationis,  sicut 
apparet  ex  Glossa.  Super  illud  psalmi  (68,  v.  29) : 
Deleantur  de  libro  viventium,  dicit  Glossa  :  Liber 
iste  est  Dei  noiitia ,  qua  prxdestinavit  ad  vitam 
qaos  prxscivit.  »  —  Haec  ille. 

hlem  ponit,  de  Veritate,  q.  7,  art.  4;  et  1.  Sen- 
tent.,  ubi  supra  (dist.  40),  q.  1,  art.  2,  ad  5um.  — 
Item,  3.  Senteni.,  dist.  31,  q.  1,  art.  2,  q,a  2. 

Quinta  conclusio  est  quod  reprobatio  est  prse- 
seientia  Iniquitatis,  cum  voluntate  permittendi 
casum  in  culpam,  et  inierendi  damnationem 
pro  culpa. 

Istam  ponil,   I  p.,  q.  23,  art.  3  :  «  Ad  providen- 


(a)  prxdestinante.  —  prsedestinato  Pr. 

(6)  homines.  —  omnes  Pr. 


liam,  inquit,  pertinet  permittere  aliquem  defectum 
in  rebus  quae  providentiae  subduntur.  Unde,  cum 
per  divinam  providentiam  homines  ordinentur  in 
vitam  aeternam,  pertinel  etiam  ad  divinam  provi- 
dentiam,  quod  permittat  aliquos  ab  isto  fine  defi- 
cere;  et  hos  dicitur  reprobare.  Sic  igitur,  sicut  prae- 
deslinatio  est  pars  providentiae,  respectu  illoi-um  qui 
divinitus  ordinanlur  in  a?ternam  salutem;  ita  repro- 
batio  est  pars  providentia1,  respectu  illorum  qui  ab 
hoc  fine  excidunt.  Unde  reprobatio  non  nominat 
praescientiam  tantum ;  sed  aliquid  secundum  ratio- 
nem  addit,  sicut  et  providentia.  Sicut  enim  praede- 
stinatio  includit  voluntatem  conferendi  gratiam,  ita 
reprobatio  includit  voluntatem  permittendi  aliquem 
cadere  in  culpam,  et  inferendi  damnationem  pro 
culpa.  »  —  Hd2c  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  40), 
q.  4,  art.  1.  —  Item ,  de  Veritate,  q.  6,  art.  1,  ad 
ultimum. 

Sexta  conclusio  cst  quod  reprobatio  aliter  se 
babel  ad  malum  reprobati,  quam  prsedestinatio 

ad  bonum  pr;cdestinati. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  23,  art.  3, 
ad  2"m  :  ((  Aliter,  inquit,  se  habet  reprobatio  in  cau- 
sando,  quam  praedestinatio  :  quia  prsedestinatio  est 
causa  ejus  quod  exspectatur  in  futura  vita,  in  prse- 
destinatis,  scilicet  gloriae,  et  ejus  quod  percipitur  in 
prsesenti,  scilicet  gratiae;  reprobatio  vero  non  est 
causa  ejus  quod  est  in  praesenti,  scilicet  culpse,  sed 
est  causa  derelictionis  a  Deo;  est  tamen  causa  ejus 
quod  redditur  in  futuro,  scilicet  poenae  aeternae;  sed 
cvdpa  provenit  exlibero  arbitrio  ejus  qui  reprobatur 
et  a  gratia  deseritur.  »  —  Haec  ille. 

Item,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  40),  q.  4, 
art.  1  :  «  Sicut,  inquit,  divina  providentia,  respectu 
ipsius  boni  quod  est  consecutio  gratiae  et  glorisc, 
cum  praescientia  eventus,  dicitur  pra^destinatio ;  ita 
divina  providentia,  respectu  mali  oppositi,  cuni 
praescientia  defectus,  dicitur  reprobatio.  Et  quia 
bonum  subjacet  providentiae  ut  causatum  et  ordina- 
tum,  ideo  dicitur  quod  praedestinatio  est  causa 
gratiae  et  gloriae  ad  quam  ordinatur.  Sed  quia  ma- 
luin  non  subjacet  providentise  ut  intentum  vel 
causatum,  sed  solummodo  ut  ordinatum  et  pras- 
scitum ,  ideo  reprobatio  est  tantum  praescientia 
culpae,  et  non  causa;  sed  pcense,  per  quam  culpa 
ordinatur,  est  et  pra^scientia  et  causa.  »  —  Haec 
ille. 

Et,  ad  2um  :  «  Reprobatio,  inquit,  non  addit  ali- 
quid  ex  parte  reprobati  supra  prsescientiam ,  quia 
nihil  causatur  in  ipso  per  quod  malus  fiat;  et  ideo 
approprial  sibi  nomen  commune.  Addit  tamen  ali- 
quid  ex  parte  Dei  reprobantis,  scilicel  voluntatem 
ordinis pcenae  ad  culpam.  Unde,  eliam  in  abstracto, 
non  ita  appropriat  sibi  nomen  commune,  sicut  in 


476 


LIBHI    I.    SEXTCXTIAHUM 


concreto.  Unde  magis  dicitur  reprobatus  praescitus, 
quam  praescientia  rcprobatio.  »  —  Hsec  ille. 

Septima  conclusio  est  quod  notitia  quam  Deiis 
babel  de  reprobatione  nialorum,  non  dicitur 
Iiber  mortis,  sicut  uotitia  quam  habet  de  prse- 
destinatione  beatorum,  dicitur  liber  vilse. 

Islam  conclusionem  probat,  de  Vcritatc,  q.  7, 
art.  8  :  «  De  eo,  inquit,  quod  in  libro  scriptum 
habetur,  habet  aliquis  aliquam  notitiam  prae  aliis 
privilegiatam.  Unde,  in  respectu  illorum  scitorum  a 
Deo,  liber  dici  debet,  de  quibus  aliquam  notitiam 
prae  aliis  habet.  Est  autem  iu  Deo  duplex  cognitio, 
scilicet  simplicis  notitiae  scientia,  et  scientia  appro- 
bationis.  Scientia  simplicis  notitiae,  communis  est 
omnibus,  et  bonis  et  malis;  scientia  autem  appro- 
hationis,  est  bonorum  tantum.  Et  ideo  bona  habent 
aliquam  privilegiatam  cognitionem  in  Deo  preealiis, 
ratione  cujus  conscribi  dicuntur;  non  autem  mala. 
Et  ideo  non  dicitur  liber  mortis,  sicut  dicitur  liber 
vit;e.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  1  p.,  q.  '24,  art.  1,  ad  3um,  dicens  : 
«Non  est  assuelum  eos  scribi  qui  reprobantur;  unde 
reprobationi  non  respondet  liber  mortis,  sicut  prcc- 
destinationi  libervitae.  » 

Idem  ponit,  3.  Sentcnt.  (dist.  31),  q.  1,  art.  2 
(  q'a  2" ),  licet  videatur  a  praedictis  dissonare  :  «  Liber 
vitae,  inquit,  dicitur  notitia  Dei.  Quia  autem  liber 
proprieesl  illorum  quorum  notitiam  facitper  figuras 
et  similitudines  exsistentes  in  libro,  ideo  illorum 
solum  nolitia  dici  potest  liber,  quae  cognoscit  Deus 
per  aliquam  similitudinem.  Mala  autem  non  cogno- 
scit  Deus  per  similitudines  malorum  exsistentes  in 
eo,  sed  cognoscuntur  per  modum  privationis.  Simi- 
liter  etiam  seipsum  non  cognoscit  per  similitudines 
sui  ipsius,  sed  per  hoc  <piod  per  essentiam  sibi 
praesens  est.  Unde,  neque  notitia  quam  babet  Deus 
de  seipso,  neque  notitia  quam  habet  de  malis,  potest 
dici  liber,  nisi  de  malis  pcenae,  in  quantum  sunt 
justa  el  bona,  secundum  quod  dicitur  liber  mortis. 
Vita  autem  inter  bona  computatur.  Unde  oportet 
quod  liber  vitse  intelligatur,  respectu  vitae  quae  iu 
creaturis  invenitur.  Et  quamvis  Deus  habeat  noti- 
liam  de  vila  oaturae,gratiaeetgloria3(underespectu 
cujuslibel  dictarum  vitarum  possel  dici  notitia  Dei, 
liber  vitae);  tamen  perfecta  ratio  vitae  non  invenitur 
nisi  in  vita  gloriae,  quae  permixtionem  mortis  qob 
palitur;  el  ideo  liber  vitac,  secundum  propriam 
significationem  et  sui  acceptionem,  es1  notitia  Dei 
quam  habet  de  vita  gloriae  uniuscujusque.  Sic  dif- 
ferl  liber  vitae  a  scientia  Dei,  quae  esl  de  temporali- 
bus  el  aeternis;  a  prsescientia,  quee  esl  de  bonis  el 
malis;  ci  etiam  a  praedestinatione,  quae  praedestina- 
tio  proprie  de  futuris  est,  el  providentia?  directio- 
nem  in  fine  importal ,  cum  sit  propositum  mise- 
rendi.  Sed  liber  vita?  simplicem  notitiam  de  vita 


imporlat,  et  non  determinat  aliquod  tempus.  Unde 
et  scripti  in  libro  vitae  dicuntur  qui  vitam  habent, 
et  qui  habituri  sunt.  »  —  Hicc  ille. 


B. 


OBJECTIONES 


§  1. 


CONTRA    PRIMAM    ET    TEKTIAM 
CONCLUSIOXES 


Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  primam  et 
tertiam  conclusiones  arguit  Aureolus,  distinctione 
praasenti  (q.  1,  art.  1),  multipliciter. 

Primo  sic.  Talis  ordo  creaturai  rationalis  iu  finern 
vitae  seternaj,  aut  accipitur  aliquid  exsistens  in  divi- 
no  intellectu  objective,  aut  accipitur  pro  actu  volun- 
tatis,  cujus  est  ordinare  in  finem,  ut  non  sit  aliud 
prsedestinatio  quam  velle  divinum,  sive  propositum 
conducendi  aliquas  creaturas  rationales  in  finem 
vita3  aelernae.  Sed  manifestum  est  quod  non  potest 
dari  primum  :  quia  talis  ordo  sic  conceptus,  exsistens 
objective  in  intellectu  ,  non  est  deslinare,  nec  cau-a- 
litatem  importat,  sicut  praadestinatio  videtur  impor- 
tare;  unde,  dato  quod  ille  ordo  esset  in  intellectu 
angelico  vel  humano,  homo  vel  angelus  non  dicere- 
tur  praedestinare.  Nec  etiam  potest  dici  secundum  : 
quia  tale  velle,  et  tale  propositum,  videtur  aspi- 
cere  in  futurum  ;  in  Deo  autem  non  est  aliquis  actus 
voluntatis  cum  tendentia  in  futurum,  cum  abstrabat 

ab  omni  futuritione.  Ergo   non    potesl    poni  q 1 

praedestinatio  sit  lalis  ordo  creaturse  rationalis  in 
finem  vitai  seternae. 

Secundo.  llle  ordo  exsistens  in  mentc  divina,  vel 
est  ipsamet  divina  essentia,  vel  ens  aliquod  rationis, 
exsistens  in  intellectu  divino.  Sed  non  potest  poni 
(jiiod  sit  ipsamet  divina  essentia  ;  quia  divina  essen- 
tia  non  est  ordo  creaturaa  rationalis  in  Deum,  sed 
magis  finis  illius  ordinis.  Nec  potest  dici  quod  sil 
ens  rationis  :  tum  quia,  in  prospectu  mentis  divinaa, 
non  est  aliud  quam  divina  essentia;  tum  quia  prae- 
destinatio  formaliter  non  videtur  esse  ens  diminu- 
tum,  cum  sit  causa  gratiae  et  gloriie,  secundum 
Sanctos;  gratia  autem  et  gloria  non  possunt  causari 
ab  ente  rationis.  Ergo  praedestinatio  non  potesl 
talis  ordo  a  mente  divina  conceptus. 

Tertio.  Praedestinatio  quaa  ponitur  in  Deo,  non 
esl  passio,  <>'d  potius  praedestinatio  actio.  Sed  ordo 
praeconceptus,  non  est  actio  ;  cum  sil  idem  cum 
ordine  illo  qui  ponitur  in  re.  Unde  praedestinare 
active,  es1  destinare,  vel  ordinare,  non  autem  ipse 
ordo,  sed  potius  formare  ordinem.  Ordo  autem  for- 
inatus,  et  formatio  ordinis,  non  sunl  idem.  Igitur 
idem  quod  prius. 

Quarto.  Si  ordo  creaturae  rationalis  iu  Qnem  yitae 
aeternae  a  mente  divina  conceptus,  essel  pradestina- 
lio,  sequeretur  quod  in  ipsoessel  praedestinatio  actio, 
el  praedestinatio  passio.  Praedestinare  enim  non  es! 
aliud  quam  illum  ordinem  dictare;  quare ordo dicta- 


DISTINCTIO   XL. 


QU^ESTIO   I. 


477 


lus,  aut  passiva  dictatio  ordinis,  erit  pnedestinatio 
passiva;  unde  participatio  hujus  ordinis,  vel  ordo 
iste  in  creatura  rationali  exsistens,  dicitur  passiva 
prsedestinatio ;  uon  enim  est  ordo  iste  conceptus  a 
Deo,  sine  creaturis  quae  ordinantur,  immo  creaturse 
ponuntur  in  mente  divina  sub  tali  ordine ;  et  ita  est 
objeclive  in  Deo  praedestinatio  passio.  Non  igitur 
verum  esl  quod  talis  ordo  concepLus,  sil  prsedesti- 
natio  actio.  —  Hicc  ille. 

§   2.   —   CoNTRA   DICTA    IN    SECUNDA    CONCLUSIONE 

Argumenta  Aureoli.  —  Quasdam  alia  argu- 
menta  facit,  quse  reduci  possunt  contra  pra^dicta, 
licet  non  arguat  contra  sanctum  Thomam.  Arguil 
enim 

Primo  sic.  Formalius  est  in  pnedestinatione  illud 
(|iiod  exprimit  amplius  destinationem  hominis  in 
salutem  ;  cum  pnedcstinare  sit  destinare  in  salu- 
tem.  Sed  manifestum  est  quod  voluntatis  est  desti- 
nare,  et  non  scientise.  Ergo  prsedestinatio  formalius 
est  proposituna  ,  aut  velle  salutem  alicujus,  quam  sil 
notitia  practica  illius  salutis.  Non  ergo  verum  est 
quod  prsedestinatio  sit  formaliter  prsescientia  pra- 
ctica  (a),  cum  inclusione  propositi  salvandi ;  sed 
potius,  e  converso,  esl  formaliter  proponere  et  velle, 
cum  inclusione  diviine  scientia3. 

Secnndo.  Scire  practice  ordinationem  Petri  in 
salutem  aeternam,  non  est  Petrum  pncdestinare ; 
sed  polins,  determinare  Petrum  in  illam  salutem, 
et  velle  Petrum  assequi  ipsam,  estPetrum  praedesti- 
nare.  Ergo  nulla  scientia  practica,  erit  prasdestina- 
tio ;  sed  potius,  volitio  erit  pnedestinatio. 

Tertio.  Nulla  scientia,  quae  non  prsecedit  rem, 
nec  est  ipsius  ut  futura,  potest  esse  practica.  Non 
enim  visio  rei  exsistentis,  est  causa  exsistentise  illius 
rei :  quia  non  aspicit  eam  ut  factibilem,  sed  ut 
factam.  Sed  pnecienlia  Dei  non  est  rerum,  sub 
ratione  qua  futurae  sunt;  sed  est  rei,  sub  illa  deter- 
minalione  quam  actualitas  et  potentia  in  actu  dant 
ipsirei.Non  enim  praescientia  dat  determinationem 
illi  rei ;  sed  determinationem  quam  dat  aclualitas, 
Deus  indistanter  intelligit.  Ergo  pnescienlia  Dei  non 
potest  esse  practica  respectu  alicujus  praesciti. 

Quarto.  Si  aliqua  scientia  ordinationis  hominis  in 
salutem  intelligitur  esse  practica  in  Deo  :  aut  illa  est 
scientia  qua  novit  Deus  salutem  talis  bominis  esse 
futuram,  non  sibi,  sed  isti  ;  aut  erit  illa  scientia 
qua  indistanter  novit  determinationem  salutis  homi- 
nis  quam  actualitas  salvationis  dat  sibi,  quae  pro- 
prie  scientia  appellatur.  Sed  non  potest  dici  quod 
hsec  ultima  sit  practica,  ul  statim  probalnni  est. 
Nec  potest  dici  de  prima  :  quia  talis  scientia,  dictans 
practice  in  futurum  quod  Petrus  salvabitur,  daret 
buic  propositioni   determinatam   veritatem ;  et  sic 


esset  immutabile;  nec  possel  oppositum  evenire.  — 
Haec  ille. 

Ista  autem  argumenta  possunt  adduci  contra  dicta 
in  secunda  conclusione,  scilicet  :  quod  providentia 

est  quaedam  ars  gubernationis,  qua3  posset  esse  spe- 
culaliva;  sed  praedestinatio   includit   providentiam 
quasi  practice. 
Multa  argumenta  similiter  facit,  probando  quod 

nulla  volitio  intrinseca  Deo,  consequens  praescien- 
tiam  respectu  salutis  Petri,  potest  esse  desiderium 
vel  propositum  futuri,  sed  omnis  talis  volitio  est 
complacentia  tendens  in  non  futurum  ;  quod  vide- 
tur  contra  prsedicta.  Sed  tamen  non  est;  quia  non 
dicimus  quod  aliqua  divina  volitio  tendat  in  aliquod 
objectum  ut  sibi  futurum,  sed  forte  ut  futurum 
aliis.  Et  quia  ejus  argumenta  non  probant  nisi  boc, 
ideo  non  recito  ea,  quia  pro  nobis  sunt. 


G. 


SOLUTIONES 


§   1. 


-  Ad  argumenta  contra  primam 
et  tertiam  conclusiones 


Ad  prima  argu- 


(a)  a  verbo  Non  eryo  usque  ad  practica,  om.  Pr. 


Ad  argumenta  Aureoli. 
menta,  respondetur. 

Ad  primum  quidem,  dicitur  quod  non  dicimus 
quod  ordo  aliquis  sil  praedestinatio ,  sed  ratio  ordi- 
nis  est  prsedestinatio.  Et  cum  quaeritur  de  boc,  an 
sit  objective  in  intellectu,  etc.  ;  —  dico  quod  ratio 
illius  ordinis  est  ipse  divinus  intellectus,  et  divina 
essentia;  el  est  objective  in  intellectu,  ut  cognitum 
in  cognoscente.  Et  ad  improlwtionem ,  dico  quod 
ratio  illius  ordinis  importat  causalitatem ,  eo  modo 
quo  divina  scientia  vel  ide;e  rerum  sunt  eariun 
factivee  adjuncta  volunlate.  Unde  sanctus  Tbomas, 
1  j).,  q.  19,  art.  4,  ad  4um,  dicit  quod  «  unius  et 
ejusdem  etlectus,  in  noijis  causa  est  scientia  ut  diri- 
gens,  quia  concipitur  ul  forma  operationis;  et  volun- 
tas  ut  imperans ;  quia  forma,  ut  est  in  intellectu 
tantuni,  non  determinatur  ad  hoc  quod  sit  vel 
non  sit  in  elTecLu ,  nisi  per  voluntaLem.  Unde 
intellectus  speculativus  aihil  dicit  de  operando.  Sed 
potentia  est  causa  ut  exequens,  quia  nominat  imme- 
diatum  principium  operationis.  Sed  haec  omnia  in 
Deo  unum  sunt  ».  —  Hsec  ille.  —  Et  ideo,  illud 
quod  dicitur  de  ordine  in  intelleclu  angeli,  non  est 
ad  propositum;  quia  scientia  angeli  non  est  causa 
rerum,  sed  divina  scientia  est  causa  scitorum. 

Ad  secundum  dico  quod  ratio  illius  ordinis  est 
divina  essenlia.  Et  cum  improbatur  quod  divina 
essentia  est  finis  illius  ordinis ;  —  dico  quod  ille 
ordo  ut  est  in  re,  ordinatur  ad  seipsum  ut  est  in 
Deo;  ita  quod  ille  ordo  ut  est  in  Deo,  est  finis, 
ut  autem  est  extra  Deum ,  ordinatur  ad  finem ; 
eo  modo  loquendi  quo  dicil  sanctus  Tbomas,  de 
Veritate,  q.  4,  art.  8,  quod  creatume  ut  in  Verbo, 
producunt  se  in  propria  natura. 


478 


LIBHI   I.    SENTENTIAIIUM 


Ad  tertium  dico  quod  praedestinatio  nominat 
actionem  intellectus  excogitantis  vel  dictantis  ordi- 
nem  rerum  in  linem,  et  formam  ordinis  in  intel- 
lectu  dictatam  et  excogitatam  per  illum  actum.  Et 
ideo  ali(juando  dicit  sanctus  Thomas  quod  praedesti- 
natio  est  ordinatio  alicujus  in  finem,  vel  directio  in 
finem,  in  Deo  exsistens,  ut  patet  expresse,  de  Veritale, 
q.  6,  art.  1,  ad  8um,  etart.  2,  in  principali  responsione. 
Primo  eliam  Sententiarum ,  dicit  (dist.  40,  q.  1, 
art.  1)  quod  praedestinatio  est  actio  manens  in  agente. 
Quandoque  autem  dicit  quod  est  ratio  ordinis  rerum 
in  finem,  ut  in  1  j).,  ubi  supra  (q.  23,  art.  1).  Et  sic 
j)alet  quod  praedestinatio  quandoque  dicit  actionem ; 
quandoque  non  dicit  actionem ,  neque  passionem , 
sed  formam  constitutam  secundum  modum  intelli- 
gendi  j>er  actionem  intellectus,  vel  potius  quae  ter- 
minat  actum  intellectus  divini  excogitantis  ordinem. 

Ad  quartum  dico  quod  joraedestinatio  actio  non 
infert  j>raedestinationem  passionem,  nec  in  Deo,  nec 
extra  Deum  ;  nisi  grammaticaliter  loquendo ,  eo 
rnodo  quo  intelligi  est  pati,  et  intelligere  agere. 
Sciendum  etiam  quod  arguens  nunquam  arguit  dire- 
cte  ad  propositum.  Non  enim  dicit  sanctus  Thomas, 
quod  ordo  qui  est  in  creatura,  ut  conceptus  a  Deo, 
sit  praedestinatio,  sed  ratio  illius  ordinis ;  et  ideo, 
ciuu  arguitur  quod  ille  ordo  qui  est  in  creatura  non 
sit  praedestinatio,  nihil  est  ad  propositum.  Falsum 
etiam  dicit  quod  ordo  ille  qui  est  in  creatura  sit 
praedestinatio  passio,  ut  patuit  in  probatione  tertise 
conclusionis. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  dicta  in  secunda 
conclusione 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  alio- 
rum  argumentorum,  negatur  minor.  Sicut  enim 
dicit  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  6,  art.  1, 
«  solius  rationis  est  dirigere,  vel  ordinare;  et  ideo 
pracdesliuatio  in  actu  rationis  consistit  dirigentis, 
vel  ordinantis  in  finem ;  sed  tamen  ad  directionem 
in  finem,  jiraeexigitur  voluntas.  »  Et,  ad  8um,  dicit 
quod  «  ordinationis  jnincipium  proximum  est  ratio, 
sed  remotum  est  voluntas  ;  et  ideo  pracdestinatio 
principalius  attribuitur  rationi  quam  voluntati  ». 
[tem,  art.  2,  dicit  quod  «  pnedestinatio  est  quaedani 
directio  in  finem ,  quam  facit  ratio  a  voluntate 
mota  ».  Et  sic  patet  quod  pnedestinatio,  ut  in  pro- 
posito  accipitur,  scilicet  pro  directione,  principa- 
liter  et  proxime  pertinet  ad  rationem. 

Ad  secundum  dico  quod  prsedestinatio  non  solum 
dicit  scientiam  practicam,  sed  etiam  actum  volun- 
tatis  respectu  linis,  et  ordinationem  in  linern  ;  quia 
dicit  providentiam  ordinatamad  operis  executionem, 
ut  prius  patuit.  UndesanctusThomas,  de  Veritate, 
q.  »>,  art.  1 ,  ad  ium ,  dicit :  «  Pnedestinatio,  inquit, 

quamvis  | atur  in  genere  Bcientiae,  tamen  aliquid 

addit  supra  scientiam,  et  suj>ra  prsescientiam,  scili- 


cet  ordinationem  in  finem  ;  sicut  et  providentia,  vel 
prudentia,  super  cognitionem.  Unde,  sicut  non 
omnis  sciens  quid  agendum  est,  dicilur  j>rudens; 
ita  nec  omnis  praesciens,  estpraedestinans.»  —  Haec 
ille.  —  Quaestione  etiam  5a,  art.  1,  ad  2um,  dicit 
quod  «  providentia  plus  habet  de  ratione  voluntatis 
quam  scientia  practica  absolute  (a)  :  scientia  enim 
practica  absolute,  communiter  se  habet  ad  cogni- 
tionem  finis  et  eorum  quse  sunt  ad  finem.  Unde 
providentia  supponit  voluntatem  finis  ».  Ibidem 
etiam  dicit,  ad  8um,  quod  «  ratio  divina  in  Deo  non 
dicitur  providentia,  nisi  adjuncto  ordine  ad  finem, 
ad  quem  praesupjxmitur  voluntas  finis.  Unde,  licet 
providentia  essentialiter  ad  cognitionem  pertineat, 
tamen  voluntatem  aliquo  modo  includit  ».  —  H;ec 
ille.  —  Ex  istis  igitur  patet  quod  argumentum 
solum  concludit  quod  scire  practice  ordinationein 
Petri  in  salutem,  non  adjuncta  voluntate  salutis 
Petri,  nec  ordinatione  illius  scientise  ad  salutein 
Petri,  non  est  praedestinare  Petrum  ;  quod  conce- 
ditur.  Sed  hoc  non  est  contra  nos.  Sed  non  probat 
quod  illud  scire,  praxlictis  adjunctis,  non  sit  prae- 
destinatio. 

Ad  tertium,  negatur  major.  Sufficit  enini  quod 
notitia,  vel  scientia  illa,  feratur  in  futuritionem  illius 
rei,  licet  illa  res  nunquam  sit  futura  vel  prseterita 
tali  cognitioni.  Exemplum  autem  de  visione  rei  exsi- 
stentis,  non  valet.  Illa  enim  non  fertur  nisi  in  rem 
praesentem,  et  nullo  modo  in  futuritionem  ejus,  nec 
in  rem  ut  est  in  causis  suis.  Non  aspicit  eniin  nisi 
tempus  in  quo  res  est,  et  non  illud  in  quo  futura 
est.  Et  ideo  non  potest  esse  cognitio  practica  coloris. 

Ad  quarlum  dicitur  quod  divina  scientia  est  pra- 
ctica  respectu  lapidis  ut  aspicit  lapidem  futurum, 
non  sibi,  sed  aliis.  Nec  tamen  sequitur  quod  ut  sic, 
det  veritatem  determinatam  isti  propositioni,  Lapis 
erit.  Sed  illa  scientia ,  ut  aspicit  lapidem  in  se  et  ut 
priesentem,  verificat  projiositionem  de  prsesenti, 
dum  praesens  est;  et  consequenter,  illam  de  futuro, 
non  ut  futuritive  significat,  sed  ut  dat  intelkgere 
sibi  correspondens  alicui  notitiee  prsesentialiter  exhi- 
bitum  et  divino  asj)ectui  substans. 

Et  hic  terminatur  j>rimus  articulus. 

ARTIGULUS  II. 

DE  PROYIDENTIA,  FATO,  ET  EUFORTUM" 
A.  _  GONGLUSIONES 

Quantum  ad  secundum  artieulum ,  sH 

Prima  conclusio :  Quodprovidentla  dlfferl  socun- 
dum  rationem  a  sclentla,  ci  a  dlsposltlone. 

l-tain  ponit sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  39, 

(a)  absolutc.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO   XL. 

q.  2,  art.  1  :  «  Haec  tria,  inquit,  scilicet  scientia, 
dispositio,  providentia,  se  habent  per  additionem 
uniiis  ad  alterum.  Cum  enim  Deus  de  rebus  creatis 
scientiam  quasi  practicam  habeat,  ad  modum  scien- 
tise  arlilicis  ojus  scientia  consideranda  est.  Sciendum 
ergo  est  quod  artifex,  praeconsiderando  vel  prsecon- 
cipiendo  artificiatum  suum,  considerat  finenr;  et 
inde considerat  ordinem  rei (a)  quam (6)  I'acer-e  inten- 
dit,  ad  iinem  illum,  et  ordinem  etiam  partium  ad 
invicem;  sicut  quod  fundamentum  sit  sub  pariete, 
et  paries  sub  tecto;  et  iste  ordo  partium  ad  invi- 
cem,  ordinatur  ulterius  ad  finem  domus.  Tertio 
oportet  quod  consideret  ea  quibus  promoveatur  ad 
consecutionem  finis,  et  ut  tollantur  ea  quse  pos- 
sunt  impedire  finem;  unde  excogitat  substentamen- 
tum,  et  appendicia,  et  fenestras,  et  hujusmodi, 
quibus  domus  sit  apta  ad  babitationem.  Ista  ergo 
cogitatio  nominatur  nomine  scientiae,  ratione  solius 
cogitationis ,  et  non  ratione  alicujus  operationis  ; 
unde  et  est  ipsius  finis,  et  eoruin  quae  sunt  ad 
finem.  Sed  ratione  ordinis  excogitati  in  re  operanda, 
vocatur  dispositionis  nomine  :  quia  dispositio  ordi- 
nem  quemdam  designat ;  unde  dispositio  dicitur 
generationis  ordinatio.  Sed  ratione  eorum  quae  pro- 
movent  in  fineni,  dicitur  providentia  ;  providere 
enim  dicitur  qui  bene  conjecturat  de  conferentibus 
in  finem,  et  de  his  quse  impedire  possunt.  Unde  in 
Deo  scientia  dicitur  secundum  quod  habet  cognitio- 
nem  et  suiipsius,  et  eorum  qu;c  facit.  Sed  dispositio 
dicitur,  ratione  duplicis  ordinis  quem  ponit  in  rebus, 
scilicet  rei  ad  rem,  secundum  quod  juvant  se  invi- 
cem  ad  consequendum  ultimum  finem,  et  iterum 
totius  universi  ad  ipsum  Deum  (y);  sicut  etiam 
ponit  Philosophus,  in  12.  Metaphysicse  (t.  c.  52), 
ubi  etiam  ponit  exemplum  de  ordine  partium  exer- 
citus  ad  invicem,  el  in  bonum  ducis.  Providentia 
autem  dicitur,  secundum  quod  rebus  ita  ordinatis 
allribuit  ea  quae  ordinem  conservant,  et  propellit 
omnem  inordinationem.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  de  Veritate,  q.  5,  art.  1  :  «  Scien- 
tia,  inquit,  communiter  se  habet  ad  cognitionem 
finis,  et  eorum  qiue  sunt  ad  finem  ;  per  scientiam 
cnini  Deus  scit  se  et  creaturas.  Sed  providentia  per- 
tinet  tantum  ad  cognitionem  eorum  quae  sunt  ad 
finem,  secundum  quod  ordinantur  in  iinem  (o) ;  et 
ideo  providentia  in  Deo  includit  scientiam  et  volun- 
tatem  ;  sed  tamen  essentialiter  (e)  in  cognitione 
manet,  non  quidem  speculativa,  sed  practica.  Poten- 
tia  autein  executiva  est  providentke  ;  unde  actus 
potentiae  praesupponit  actum  providentiae,  sicut  diri- 
gentis.  Unde  in  providentia  non  includitur  potentia 
sicut  voluntas.  »  —  Hiec  ille. 


QUvESTIO    1 


479 


(a)  rei.  —  Om.  Pr. 

(S)  quam.  —  quem  Pr. 

(y)  Deum.  —  Om.  Pr. 

(3)  secundum  quod  ordinantur  in  finem.  —  Om.  Pr. 

(e)  essentialiter.  —  Om.  Pr. 


Sciendum  tamen  quod  illud  ([iiod  hic  dicit,  scili- 
ce1  quod  duplex  oi'do,  scilicet  rerum  ad  invicem,  et 
omnium  ad  Deum,  spectat  ad  ralionem  dispositio- 
nis,  videtur  corrigere,  de  Veritate,  q.  5,  art.  1, 
ad  9um,  ut  dicetur  in  probatione  tertiae  conclu- 
sionis. 

Secunda  conclusio  c-st  quod  providentia  essen- 
tialiter  pertinet  ad  Inteliectum,  licet  prsesuppo- 
nat  actum  voluntatis. 

Fsla  conclusio  potest  haberi  ex  immediate  allega- 
tis,  quoad  utramque  parlem.  Sed  iterum  probatur 
pereumdem  Doctorem,  ibidem,  scilicet  de  Veritate, 
q.  5,  art.  1,  ad  ll,m  :  «  In  re  creata,  inquit,  duo 
possunt  considerari ,  scilicet  ipsa  species  ejus  abso- 
lute  et  ordo  ejus  ad  finem  ;  et  utriusque  forma  prae- 
cessit  in  Deo.  Forma  ergo  exemplaris  rei  secundum 
suam  speciem  absolute,  est  idea ;  sed  forma  rei, 
secundum  quod  est  ordinata  in  finenr,  est  providen- 
tia.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  ad  8um,  dicit,  ibidem,  quod 
«  illud  dicturn  Boetii,  4.  de  Consolatione ,  dicens 
quod  providentia  est  illa  divina  ratio ,  in  summo 
omnium  Principe  constituta,  habet  sic  intelligi, 
quod  ratio  illa  in  summo  Principe  constituta  non 
dicitur  providentia,  nisi  adjuncto  ordine  ad  finem, 
ad  queni  praesupponitur  voluntas  finis;  unde,  licet 
essentialiter  ad  cognitionem  perlineat,  tamen  volun- 
tatem  aliquo  modo  includit  ».  —  Hyec  ille. 

Idem  ponit,  1  p.,  q.  22,  art.  1,  ubi  ponit  quod 
ratio  ordinandorum  in  iinem ,  proprie  est  providen- 
tia.  Et  idem  ponit,  art.  2. 

Item,  1.  Sentent.,  ubi  supra,  art.  1,  ad  lum, 
dicit  quod  «  providentia  et  dispositio,  diversimode 
consideraUe,  pertinent  ad  scientiam,  et  voluntatem, 
et  potentiam.  Potest  enim  aliquis  artifex  habere 
cognitionem  de  artificiatis  speculative  tantum,  sine 
hoc  quod  operari  intendat;  et  sic  providentia  et 
dispositio  ejus  pertinet  tantum  ad  scientiam.  Secun- 
dum  autem  quod  ulterius  ordinat  in  opus,  cum 
proposito  exequendi,  pertinet  ad  scientiam  et  volun- 
talem.  Secundum  autem  quod  exequitur  in  opere, 
sic  pertinet  ad  scientiam,  voluntatem,  et  potentiam 
per  quarn  operatur.  Ita  etiam  et  in  Deo  est.  Et  patet 
quod  duobus  modis  primis  accepta,  sunt  ceterna ; 
sed  tertio  modo,  sunt  ex  tempore  ».  —  Haac  ille. 

Sciendum  tamerr  quod ,  licet  hic  dicat  quod  provi- 
dentia  potest  accipi  speculative  tanturn,  sicut  etiam 
dicit,  distinctione  sequenti,  scilicet40,  q.  1,  art.  2, 
«  scilicet  quod  providentia,  secundum  rationem  sui 
nominis,  potest  salvari  in  speculatione  tantum;  » 
verumtamen,  de  Veritate,  ubi  supra  (q.  5,  art.  1), 
videtur  dicere  oppositum.  Nam,  in  solutione  primi, 
dicit  :  «  Quamvis  idea  possit  pertinere  ad  speculati- 
vam  cognitionem  aliquo  modo;  tamen  providentia 
tantum  pertinet  ad  practicam,  eo  quod  importat 
ordinem  ad  finem,  et  ita  ad  opus,  quo  mediante 


480 


LIIUII    I.    SENTE.NTIAUU.YI 


pervenitur  ad  finem.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  credo 
(juod  illud  quod  dicit  in  de  Veritate,  tenendum  sit ; 
quia  materiam  il)i  magis  discuasit  quam  in  Scripto, 
ot  ad  hoc  declinat  in  Summa.  Verum  possel  dici 
quod  nuii  est  il)i  controversia  :  nam  providentiam 
dicit  posse  pertinere  ad  speculativam;  et  hoc  est 
verum  secundum  rationem  nominis,  quse  non  dicit 
nisi  cognitionem  rei  et  ordinis  ejus  in  finem,  qua; 
cognitio  nondum  dicitur  practica;  sed  secundum 
rem  et  propriam  acceptionem,  providentia  non  solum 
dicit  cognitionem  rei  et  ordinis  ejusin  finem,  iinmo 
addit  propositum  exequendi  et  ordinationeni  ad 
opus;  et  sic  proprie  accepta,  ad  practicam  solum 
pertinet. 

Tertia    conclusio    est   quod  providentia   differt 
secundum  rationem  ab  arte  divina. 

Istam  probat  sanctus  Doctor,  ale  Veritate,  ubi 
supra  (<[.  5,  art.  1),  ad  9am,  dicens  :  «  In  rebus 
potest  considerari  duplex  ordo  :  unus,  secundum 
quod  egrediuntur  a  principio;  alius,  secundum  quod 
ordinantur  ad  finem.  Dispositio  ergo  pertinet  ad 
illum  ordinem  quo  res  progrediuntur  a  principio. 
Dicuntur  enim  aliqua  disponi,  secundum  quod  in 
diversis  gradibus  collocantur  a  Deo ;  sicut  artifex 
diversimode  collocat  partes  sui  aedificii,  vel  artificii. 
Unde  dispositio,  ad  artem  pertinere  videtur.  Sed 
providentia  importat  illum  ordinem  qui  est  ad 
finem.  Et  sic  providentia  differt  ab  arte  divina,  et 
dispositione  :  quia  ars  divina  dicitur  respectu  pro- 
ductionis  rerum;  sed  dispositio,  respectu  ordinis 
productorum ;  providentia  autem  dicit  ordinem  in 
Gnem.  Sed  quiaex  fine  artificiati  colligitur  quidquid 
est  in  artificiato;  ordo  autem  ad  finem  est  fini  pro- 
pinquior  quam  ordo  partium  ad  invicem,  et  quo- 
dammodo  causa  ejus;  ideo  providentia  est  quodam- 
modo  dispositionis  causa;  et  propter  hoc,  disposi- 
tionis  actus  frequenter  providentiae  attribuitur. 
Quamvis  ergo  providentia  non  sit  ars  quse  respicil 
productionem  rerum,  uec  dispositio  quse  respicit 
ordinem  rerum  ad  invicem;  non  tamen  sequitur 
quin  pertineat  ad  cognitionem  practicam,  quia 
respicit  ordinem  rerum  in  finem.  »  —  Hajc  ille. 

Quarta   conclusio  est  quod  providentia  differt 
realiter  a  fato. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  ibidem  (de  Veri- 
late,  q.  5,  art.  I  ),  ad  l"m,  dicens  :  «  Sicut  se  habel 
idea  ad  speciem  rei,  ita  se  habet  providentia  ad 
fatum.  [pse  enim  ordo  a  divina  providentia  rebus 
inditus,  fatum  vocatur.  »  —  Ilaic  ille. 

Item,  I.  Sentent,  dist.  39,  q.  2,  art.  1,  ad  5"  . 
dicil  quod  «  fatum  el  providentia  differunt  per 
essentiam.  Sicut  enim  forma  domus  est  aliud  per 


essentiam,  secundum  quod  est  in  mente  artificis, 
ubi  nornen  artis  habet,  et  secundum  quod  est  in 
lapidibus  et  lignis,  ubi  artificiatum  dicitur;  ita  et 
ratio  gubernationis  rerum  aliud  css<>  habet  in  mente 
divina,  ul>i  providentia  dicitur,  et  aliud  in  causis 
secundis  quarum  officio  gubernatio  divina  expletur; 
in  <|iiil)us  fatum  dicitur  a  for  faris;  vel  quia  est 
quoddam  effatum  divinse  ordinationis,  sicut  ver- 
bum  vocale  interioris  conceptus;  vel  ex  eo  quod  ex 
earum  consideralione  causarum  fari  solebant  anti- 
quitus  de  rebus  futuris,  sicut  ex  consideratione 
motus  coeli  proecipue  ».  —  Hoec  ille. 

Item,  1  p.,  q.  116,  art.  2  :  «  Ipsa  ordinatio  effe- 
ctuum  potest  dupliciter  considerari.  Uno  modo, 
secundum  quod  est  in  ipso  Deo;  et  sic  ipsa  ordi- 
natio  effectuum  vocatur  providentia.  Secundum  vero 
quod  ipsa  prsedicta  ordinatio  consideratur  in  mediis 
causis  a  Deo  ordinatis  ad  aliquos  effectus  produ- 
cendos,  sic  habet  rationem  fati.  »  —  Et  ibidem, 
ad  3"'",  dicit  :  «  Fatum  est  dispositio,  non  quae  esl 
in  genere  qualitatis ;  sed  secundum  quod  dispositio 
significat  ordinem,  qui  non  est  substantia,  sed 
relatio.  Qui  quidem  ordo,  si  consideretur  per  com- 
parationem  ad  suum  principium,  est  unus;  et  dici- 
tur  unum  fatum.  Si  autem  consideretur  percompa- 
rationem  ad  effectus,  vel  ad  ipsas  causas  medias, 
sic  multiplicatur ;  per  quem  modum  dixit  Poeta  : 
Te  tua  fata  trahunt.  »  —  Haec  ille. 

Sciendum  tamen  quod,  sicut  ipse  dicit,  articulo 
prsecedente  ejusdem  queestionis,  «  licet  in  quantum 
omnia  quae  hic  aguntur,  divinse  providentiai  sub- 
dantur,  tanquam  per  eam  praordinata,  et  quasi 
pralocuta,  fatum  possimus  ponere;  tamen  Sancti 
hoc  nomine  uti  recusaverunt,  propter  eos  qui  hoc 
nomen  retorquehant  ad  vim  dispositionis  siderum, 
in  qua  quisque  dicitur  natus  vel  conceptus.  Unde 
An-ustinus,  15.  de  Civitate  Dei (cap.  1) :  Si  (a)  pro- 
pterea  quisquis  res  humanas  fato  attribuit,  quia 
ipsam  Dei  (6)  voluntatem  vel  potestatem  fati 
nomine  appellat,  sententiam  teneat ,  linguam 
coerceat.  Sic  etiam  Gregorius  fatum  esse  negat,  in 
Homilia  Epiphanise  :  Absit  a  fxdelium  cordibu*  ut 
fatum  aliquid  esse  dicant.  »  —  Ha?c  ille. 

Sciendum  etiam  quod  «  series,  id  est,  ordo  causa- 
rum  secundarum,  quse  dicitur  fatum,  non  babel 
rationem  fati ,  nisi  secundum  quod  dependet  a 
Deo.  Et  ideo  causaliter  Dei  potestas.  \<'l  volun- 
tas,  fatum  nominari  potest;  non  tamen  essentiali- 
ter  »;  secundum  quod  ipse  dicit,  ibidem,  art.  ~. 
ad  lum. 

Eamdem  conclusionem  tenet,  3.  Contra  Gentiles, 
<;q).  93. 

Quinta  conclusio  esl  quod,  ad  taoc  quod  ;>iitiui> 


(a)  Si.  —  Om.  Pr. 
(6)  Dci.  —  Oin.  Pr. 


DISTINCTln    XL. 


OU/ESTIO    I. 


481 


sii    bene    fortunatus,   juvatur   ;t    superioribus  ' 
causis,  scilicet  Dco,  et  angelo,  et  c<i'lo. 

Istam  conclusionem  probal  sanctus  Thomas, 
3.  Contra  Gentiles,  cap.  !>2  (a)  :  «  Dicitur,  inquit, 
alicui  hominum  bene  secundum  fortunam  contin- 
gere,  quando  aliquod  bonum  sibi  accidit  praeter 
intentionem;  sicut  cum  aliquis  fodiens  in  agro, 
invenil  thesaurum  quem  doii  quaerebat.  Contingit 
aulem  (o)  aliquem  operantem,  praeter  intentionem 
operari  propriam,  non  tamen  praeter  Intentionem 
alicujus  superioris  cui  ipsesubest.  Sicut,  si  dominus 
aliquis  praecipiat  alicui  servo  quod  vadat  ad  aliquem 
locum,  quo  ipse  alium  servum  jam  miserat,  illo 
ignorante,  inventio  (y)  conservi  esl  praeter  intentio- 
nem  servi  missi,  non  autem  praeter  intentionein 
domini  mittentis;  et  ideo,  licet  per  comparationem 
ad  hunc  servum  sit  fortuitum  et  casuale,  non  tamen 
per  comparationem  ad  dominum,  sed  est  aliquid 
ordinatum.  Gum  igitur  homo  sit  ordinatus  secun- 
diiin  corpus  sub  corporrbus  ccelestibus,  secundum 
intellectum  vero  sub  angelis,  secundum  voluntatem 
autem  sub  Deo,  potest  contingere  aliquid  prseter 
intentionem  hominis,  quod  tamen  est  secundum 
ordinem  corporum  ccelestium,  vel  dispositionem 
angelorum,  vel  Dei.  »  —  Haec  ille. 

Sexta  conclusio  est  quod  hujusmodi  bpna  ior- 
tuna  attenditur  penesduo;  scilicet  penes  electio- 
uem  el  prosecutionem. 

*   ■ 

tstam  probat  ibidem  (3.  Contra  Gent.,  cap.  92) 
sanctus  Thomas.  Quod  enim  homo  sit  bene  fortu- 
iialus  quoad  electionem,  et  quod  in  hoc  juvetur  a 
Irilnis  causis  praedictis,  ostendit,  dicens  :  «  Quamvis, 
inquit,  solus  Deus  directe  ad  electionem  hominis 
operetur,  tamen  actio  angeli  operatur  aliquid  ad 
electionem  hominis  per  modum  persuasionis,  actio 
vero  ccelestis  corporis  per  modum  disponentis,  in 
quantum  corporales  ccelestium  corporum  impres- 
siones  in  corpora  nostra  disponunt  ad  aliquas  ele- 
ctiones.  Quando  igitur  aliquis  ex  impressione  corpo- 
rum  ccelestium  et  superiorum  causarum,  seciindum 
praedictum  modum,  inclinatur  ad  aliquas  electiones 
sibi  utiles,  quarumtamen  utilitatem  propria  ratione 
non  cognoscit,  et  cum  hoc  exlumine  intellectualium 
substantiarum  illuminatur  ejus  intellectus  ad  eadem 
agenda ,  et  ex  divina  operatione  inclinatur  ejus 
voluntas  ad  aliquid  eligendum  sibi  utile,cujus  ratio- 
nem  ignorat,  dicitur  bene  fortunatus  esse;  et  econ- 
trario,  male  forlunatus ,  quando  ex  superioribus 
causis  ad  contraria  ejus  elcctio  inclinatur,  sicul  de 
quodam  dicitur,   Hieremise,  22  (v.  30)  :   Scribe 


(«    quia.  —  Ad.  Pr. 
(6)  mitem.  —  enim  Pr. 
(y)  inventio.  —  intenlio  Pr 


virum  illum   sterilem,    cjui   in  cliebus  suis  non 
prosperubiiur.  »  —  Haec  ille. 

Sed  quod  ex  superioribus  causis  dicatur  bomo 
fortunatus,  quoad  rerum  electarum  executionem, 
ostendit,  ibidem,  dicens  :  «  Consequitur,  inquit, 
homo  aliquod  auxilium  ex  superioribus  causis,  quan- 
tum  ad  exilus  suarum  actionum.  Curn  enim  bomo 
eligere  habeal  et  prosequi  qua3  elegit,  in  utroque 
a  causis  superioribus  adjuvatur  interdum  et  impe- 
ditur  :  secundum  electionem  quidem,  ut  dictum 
est,  in  quantum  bomo,  vel  disponitur  ad  aliquid 
eligendum  per  ccelestia  corpora,  vel  quasi  illustratur 
per  angelorum  custodiam,  vel  etiam  inclinatur  per 
operationem  divinam;  secundum  executionem  vero, 
in  quantum  homo  consequitur  ex  aliqua  superiori 
causa  robur  et  efficaciam  ad  implendum  quod 
elegit;  quae  quidem  non  solum  a  Deo  et  ab  angelis 
esse  potest,  sed  etiam  a  corporibus  ccelestibus,  in 
quantum  talis  efficacia  in  corpore  sita  est.  Mani- 
festum  est  enim  quod  etiarn  inanimata  corpora 
quasdam  vires  et  efficacias  a  corporibus  ccelestibus 
consequuntur,  et  etiam  prater  eas  qure  ad  qualitates 
activas  et  passivas  elementorum  (a)  consequuntur, 
quas  etiam  non  est  dubium  ccelestibus  corporibus 
esse  subjectas;  sicut  quod  magnes  attrahit  ferrurn, 
hoc  babet  ex  virlute  ccelestis  corporis;  et  lapides 
quidam  et  herbae  alias  occultas  virlutes.  Unde  nihil 
etiam  prohibet  quod  aliquis  bomo  habeat  ex  impres- 
sione  corporis  ccelestis  aliquarn  efficaciam  in  aliqui- 
bus  operibus  (6)  faciendis,  quas  alius  non  habet; 
puta  medicus  in  sanando,  et  agricola  in  plantando, 
et  miles  in  expugnando.  Hanc  autem  efficaciam 
mullo  perfectius  Deus  bominibus  largitur,  ad  sua 
opera  efficaciter  exequenda.  Quantum  ergo  ad  pri- 
mum  auxilium,  quod  est  in  eligendo,  dicitur  Deus 
bominem  dirigere;  quantum  vero  ad  secundum 
auxilium,  dicitur  hominem  confortare.  Et  haec  duo 
auxilia  simul  tanguntur  in  psalmo  (26,  v.  1),  ubi 
dicitur  :  Dominus  illuminatio  mea  et  salus  mea, 
quem  timebo?  quantum  ad  primum,  Dominus  pro- 
tector  vitse  mex,  a  quo  trepidabo?  quoad  secun- 
ilurn.  »  —  Hdsc  ille. 

Septima  conclusio  est  quod  inter  inclinationeni 
a  corporeccelesti  ex  una  parte,  et  inclinationem 
Dei  vel  angeli  ex  alia,  attenditur  differentia: 
([uia  secundiiin  primam,  homo  potest  dici  bene 
natus,  et  bene  fortunatus  ;  sed  penes  secundam, 
dicitur  bene  custoditus,  vel  bene  qubernatus. 

Hanc  ponit  ibidem  (3.  Contra  Gentiles,  92) 
sanctus  Doctor  :  «  In  boc,  inquit,  attendenda  est 
differentia.  Nam  impressiones  corporum  ccelestium 
in  corpora  nostra,   causant  in   nobis   naturales  (y) 

(<x)  elementorum.  —  electorum  Pr. 
(g)  operibus.  —  corporibus  Pr. 
(y)  naturales.  —  materiales  Pr. 


II. 


31 


482 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


corporum  dispositiones;  et  ideo,  ex  dispositione 
relicta  ex  corpore  coelesti  in  corpore  nostro  non 
dicitur  solum  aliquis  bene  fortunatus  aut  male,  sed 
etiambenenatusautmale;secundumquemmodum(a) 
dicit  Aristoteles,  in  Magnis  Moralibus  (lib.  2, 
cap.  9),  quod  bene  fortunatum  esse  est  bene  natum 
esse.  Non  enim  potest  intelligi  quod  ex  natura 
intellectus  diversa,  procedat  quod  unus  utilia  sibi 
eligat,  et  alius  nociva,  praeter  rationem  propriam ; 
cum  natura  intellectus  et  voluntatis  in  omnibus 
bominibus  sit  una.  Diversitas  enim  formalis  indu- 
ceret  diversitatem  secundum  speciem ;  diversitas 
autem  materialis  inducit  diversitatem  secundum 
numerum.  Unde,  secundum  quod  intellectus  hominis 
illustratur  ad  aliquid  agendum,  vel  voluntas  a  Deo 
instigatur,  non  dicitur  homo  bene  natus,  sed  magis 
custoditus  vel  gubernatus.  »  —  Haec  ille. 

Octava  conclusio  est  quod  inter  inclinationem 
Dei  ex  una  parte,  et  inclinationem  cceli  et 
angeli  ex  alia,  est  differentia;  quia  prima  est 
sicut  causa  perficiens,  secunda  vero  sicut  causa 
disponens. 

Hanc  ponit  sanctus  Thomas,  ibidem  (3.  Contra 
Gentiles,  cap.  92),  dicens  :  «  Rursus  attendenda 
est  circa  hoc  alia  differentia.  Nam  operatio  angeli  et 
corporis  coelestis,  solum  se  habent  sicut  disponentes 
ad  electiones;  operatio  autem  Dei,  est  sicut  perfi- 
ciens.  Cum  autem  dispositio,  quae  est  ex  corporis 
qualitate,  vel  intellectus  persuasione,  necessitatem 
ad  eligendum  non  inducat,  non  semper  homo  eligit 
illud  quod  angelus  custodiens  intendit,  neque  illud 
ad  quod  ccoleste  corpus  inclinat ;  semper  tamen  homo 
hoc  eligit,  quod  Deus  operatur  in  ejus  voluntate. 
Uude  custodia  angelorum  interdum  cassatur,  secun- 
dum  illud  Hieremiae  (cap.  51,  v.  9)  :  Curavimus 
Babylonem ,  et  non  est  curata;  et  multo  magis 
inclinatio  corporum  coelestium;  divina  vero  provi- 
dentia  semper  est  firma.  »  —  Haec  ille. 

Nona  conclusio  est  quod  inter  inclinalionem 
angeltcam  et  coelestem  est  differentia;  quia 
prima  fit  per  modum  considerationis,  secunda 
per  moduin  passionis. 

Istam  ponit  ibideiu  (3.  Contra  Gentiles,  cap.  92), 
dicens  :  «  Est,  inquit,  alia  differentia consideranda. 
Xaiu,  cuin  corpus  ctrlrsle  non  disponat  ad  electio- 
ncm,  nisi  in  quantum  iniprimit  in  corpora  nostra, 
ex  quibus  homo  incitatur  ad  eligendum  (6),  per 
modimi  (|iio  passiones  inducunt  ad  electionem, 
oinnis  dispositio  ad  electionem,  quae  esl  es 
corporibus  ccelestibus,  esl  per   modum  cujusdam 


(«)  secundum  quem  modum,—  ned  queniadnwdum  Pr, 
{.,   eligendum.     -  eliciendum  Pr. 


passionis ;  sicut  cum  quis  inducitur  ad  aliquid 
eligendum  (a)  per  amorem,  vel  iram,  vel  ali(|iiid 
hujusmodi.  Ab  angelo  vero  disponitur  quis  ad 
eligendum  (6)  per  modum  intelligibilis  considera- 
tionis,  absque  passione.  Quod  quidem  dupliciter 
contingit.  Quandoque  enim  illuminatur  intellectus 
hominis  ab  angelo,  ad  cognoscendum  solum  quod 
aliquid  est  bonum  fieri;  non  autem  instruitur  de 
ratione  propter  quam  est  bonum,  quae  sumitur  ex 
fine.  Et  ideo  quandoque  homo  sestimat  quod  aliquid 
sit  bonumfieri;  si  tamen  quseretur  quare,  responde- 
ret  se  nescire;  unde  quando  perveniet  in  finem 
utilem,  quem  non  consideravit,  erit  sibi  fortuitum. 
Quandoque  vero  per  illuminationem  angeli  cognoscit 
et  quod  hoc  sit  bonum,  et  rationem  quare  est  bonum, 
quae  dependet  ex  fine ;  et  sic,  quando  perveniet  ad 
finem,  quem  prius  consideravit,  non  erit  fortuitum.  » 

Decima  COnclusio  est  quod  divina  inclinatio  est 
universalior  quam  angelica,  et  angelica  qunm 
coelestis. 

Istam  probat  ibidem  (3.  Contra  Gentiles,cap.  92) : 
«  Sciendum,  inquit,  quod  vis  activa  spiritualis  sub- 
stantiae  vel  naturae,  sicut  est  altior  quam  corporalis, 
ita  est  et  universalior;  unde  non  ad  omnia  ad  quae 
se  extendit  humana  electio,  se  extendit  dispositio 
coelestis  corporis.  Rursus,  virtus  humanae  ani- 
mae,  vel  angeli,  est  particularis  in  comparatione 
ad  virtutem  divinam;  quae  quidem  est  universalis 
respectu  omnium  entium.  Sic  ergo  aliquod  bonum 
accidere  potest  homini,  et  praeter  propriam  inten- 
tionem,  et  praeter  inclinationem  coelestium  corpo- 
rum ,  et  praeter  illuminationem  angelorum ,  non 
autem  praeter  divinam  providentiam,  quae  est  guber- 
nativa,  sicut  et  factiva  entis  in  quantum  est  ens  (y) ; 
unde  oportet  quod  omnia  sub  se  contineat.  Sic 
igitur  aliquod  fortuitum  bonum,  vel  malum,  potest 
contingere  homini,  et  per  comparationem  ad  ipsum, 
et  per  comparationem  ad  corpora  coelestia,  et  per 
comparationem  ad  angelos,  non  autem  per  compa- 
rationem  ad  Deum;  nam  per  comparationem  ad 
ipsum,  non  solum  in  rebus  humanis,  sed  nec  in 
ali(jua  alia  re,  potest  esse  aliquid  casuale  et  improvi- 
sum.  »  —  Hcec  ille. 

Undecima  conclusio  esl  quod  respectu  bono- 
riun  moralium  iiulliis  dicitur  bene  vel  male 
fortunatus,  licel  possll  diel  respectn  eorum  bene 
vel  male  raatus. 

Hanc  conclusionem  probat  ibidem  (3.  Contra 
Gentiles,  cap.  92)  :  «  Quia,  Inquit,  fortuita  sunl 
quce  siint  praeter  intentionem;  bonaautem  moralia, 

(a)  eligendum.  —  eliciendum  l'r. 
eligendum.  —  eliciendum  \'v. 
(y)  <J»s.  —  Om.  IV. 


DISTINCTIO   XL.   —    QUyESTIO    I. 


483 


pneter  intentionem  esse  non  possunt,  cum  in  ele- 
ctione  consistant;  respectu  eoruin  non  potest  dici 
bene  vel  male  fortunatus;  licet  respectu  eorum 
possit  aliquis  tlici  bene  vel  male  natus,  quando  ex 
naturali  dispositione  corporis  est  aptus  ad  electiones 
virtutum  vel  vitiorum.  Respectu  autem  exteriorum 
bonorum,  quac  prceter  intenlionem  hominis  evenire 
possunt,  potest  dici  homo  et  bene  natus,  et  bene 
fortunatus,  eta  Deo  gubernatus,  et  ab  angelis  custo- 
ditus.  »  —  Hcec  ille. 

Duodecima  conclusio  est  quod  prfmum  auxi- 
lium,  scllicet  ad  eligendum,  est  universalius 
secundo,  quod  scilicel  datur  ad  exequendum;  et 
penes  primum  aliquis  dicitur  fortunatus,  non 
autem  penes  secundum. 

Istam  probal  ibidem  (3.  Contra  Gentiles,  cap.  92) 
sanctus  Thomas  :  «  Inter,  inquit,  auxilia.  duplex 
est  dilferentia.  Prima  quidem,  quia  ex  primo  auxilio 
adjuvatur  liomo,  tam  in  his  quce  virtuti  hominis 
subduntur, quam  etiam  inaliis;sed  secundumauxi- 
lium  ad  illa  tantum  se  extendit,  ad  quse  virtus 
hominis  valet.  Quod  enim  homo  fodiens  sepulcrum 
inveniat  thesaurum ,  ex  nulla  hominis  virtute  pro- 
cedit;  unde,  respectu  talis  eventus,  adjuvari  potest 
liomo,  in  hoc  quod  instigetuf  ad  qucerendum  si  ibi 
est  thesaurus,  non  autem  in  hoc  quod  aliqua  virtus 
ei  detur  ad  thesaurum  inveniendum.  In  hoc  autem 
quod  medicus  sanat,  vel  miles  in  pugna  vincit, 
potest  adjuvari  in  hoc  quod  eligat  convenientia  ad 
finem,  et  in  hoc  quod  efficaciter  exsequatur,  per 
virtutem  a  superiori  causa  adeptam.  Undeprimum 
auxilium  est  universalius.  Secunda  differentia  est, 
quia  secundum  auxilium  datur  ad  prosequendum 
efficaciter  ea  quce  intendit.  Unde,  cum  forluita  sint 
praeter  intentionem,  ex  tali  auxilio  non  potest  dici 
homo,  proprie  loquendo,  bene  fortunatus,  sicut 
potest  dici  ex  primo.  »  —  Hcec  ille. 

Decimatertia  conclusio  est  quod  nullus  eventus 
potest  dici  fortunatus,  per  comparationem  ad 
divinam  causam,  sed  bene  per  reductionem  in 
eausam  ccelestem. 

Istam  probat  ibidem  (3.  Contra  Gentiles,  cap.  92), 
dicens  :  «  Ad  hoc,  inquit,  quod  homini  aliquid  bene 
contingat,  vel  male,  secundum  fortunam,  et  ex  Deo 
est,  et  a  corpore  ccelesti  esse  potest  :  in  quantum 
homo  inclinatur  a  Deo  ad  eligendum  (a)  aliquid,  cui 
conjunctum  est  aliquod  commodum,  vel  incommo- 
dum,  quod  eligens  non  prccconsiderat ;  et  in  quan- 
tum  a  corpore  ccelesti  ad  tale  aliquid  eligendum  (6) 
disponitur.  Hoc  autem  commodum ,   vel  incommo- 


(<x)  eligendum. 
(6)  eligendum. 


eliciendum  Pr. 
elicientlum  Pr. 


diim,  relatum  quidem  ad  electionem  hominis,  est 
fortuitum  ;  relatum  vero  ad  Deum,  rationem  amit- 
lil  fortuiti;  non  autem  relatum  ad  corpus  cceleste. 
Quod  sic.  patet.  Non  enim  aliquis  eventus  amittit 
rationem  fortuiti,  nisi  reducatur  ad  causam  per  se. 
Virtus  autem  ccelestis  corporis  est  causa  agens,  non 
per  liiodiiiii  intellectus  et  electionis,  sed  per  modum 
naturse ;  naturae  autem  est  proprium  ad  unum  ten- 
dere;  si  ergo  aliquis  etfectus  non  est  unus,  non 
potest  per  se  esse  causa  ejus  aliqua  virtus  naturalis. 
Cum  autem  aliqua  duo  sibi  per  accidens  conjun- 
guntur,  non  sunt  vere  unum,  sed  solum  per  acci- 
dens;  unde  hujus  conjunctionis  nulla  causa  natura- 
lis,  per  se  causa  esse  potest.  Sic  ergo,  cum  iste 
homo  ex  impressione  ccelestis  corporis  inclinetur 
per  modum  passionis,  ut  dictum  est,  ad  fodiendum 
sepulcrum  ;  sepulcrum  autem  et  locus  thesauri  sunt 
unum  per  accidens,  quia  non  habent  aliquem  ordi- 
nem  ad  invicem ;  unde  virtus  ccelestis  corporis  non 
potest  per  se  inclinare  ad  hoc  totum,  quod  iste  fodiat 
sepulcrum  et  locum  ubi  est  thesaurus.  Sed  aliquis 
per  intellectum  agens,  potest  esse  causa  inclinatio- 
nis  in  hoc  totum ;  quia  intelligentis  est  multa  ordi- 
nare  in  unum.  Patet  etiam  quod  homo  qui  sciret 
thesaurum  esse  ibi,  posset  alium  ignorantem  mit- 
tere  ad  fodiendum  sepulcrum  in  loco  eodem,  ut  prae- 
ter  intentionem  suam  inveniret  thesaurum.  Sic  igi- 
tur  hujusmodi  eventus  fortuiti,  reducti  in  causam 
divinam,  amittunt  rationem  fortuiti ;  reductivero  in 
causam  ccelestem,  nequaquam.  »  —  Hcec  ille. 

Decimaquarta  conclusio  est  quod  homo  non 
potest  esse  bene  fortunatus  universaliter  ex  vir- 
tute  corporis  ccclestis,  sed  solum  quantum  ad 
"hoc  vel  illud.  Dico  autem  universaliter,  quod 
aliquis  homo  habeat  in  natura  sua  impressio- 
nem  corporis  ccelestis,  ut  eligat  semper,  vel  in 
pluribus,  aliqua  quibus  conjuncta  sunt  per  acci- 
dens  aliqua  commoda  vel  incommoda. 

Istam  conclusionem  ponit  ipse,  ibidem  (3.  Con- 
tra  Gentiles,  cap.  92),  in  forma;  quam  probatsic: 
((  Natura  non  ordinatur  nisi  ad  unum.  Ea  autem 
secundum  quce  homini  accidit  bene  vel  male  secun- 
dum  fortunam,  non  sunt  reducibilia  ad  aliquid 
unum ;  sed  sunt  indeterminata  et  infinita,  ut  Pbi- 
losophus  dicit,  2.  Physicorum  (t.  c.  50);  et  ad 
sensum  patet.  Non  est  ergo  possibile  quod  aliquis 
babeat  in  natura  sua  eligere  semper  ea  ad  qucc  per 
accidens  sequantur  aliqua  commoda ;  sed  potest  esse 
quod  ex  una  inclinatione  inclinetur  ad  eligendum 
aliquid,  cui  conjungatur  per  accidens  aliquod  com- 
modum,  et  ex  alia  inclinatione  aliud,  et  ex  tertia 
tertium  ;  non  autem  ita  quod  ex  una  inclinatione 
ad  omnia.  Ex  una  autem  divina  dispositione,  potest 
homo  ad  omnia  dirigi.  »  —  Hsec  ille. 


484 


LTBRI    I.    SENTENTIARUM 


B. 


OBJEGTIONES 


§1« 


CONTRA  TRES   PRIMAS   CONCLUSIONES 


Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  tres  pri- 
mas  conclusiones  arguit  Aureolus,  in  praesenti 
distinctione  (q.  1,  art.  2),  multipliciter,  in  hoc 
quod  in  illis  conclusionibus  dicitur  quod  providentia 
est  ratio  ordinis  in  finem,  in  mente  divina  exsistens. 
Arguit  igitur 

Primo  sic.  Providentia  proprie  non  est  illud  quod 
providetur,  sed  potius  actus  cognitivus  quo  provide- 
tur.  Sed  manifestum  est  quod  ratio  ordinis  rerum 
in  finem,  estillud  quod  Deus  in  rebus  providet.  Ergo 
ratio  ordinis  non  est  ipsa  providentia  in  mentedivina, 
sed  potius  divinum  intelligere,  quo  ordo  hujusmodi 
providetur. 

Et  si  dicatur  quod  ratio  ordinis,  ut  est  in  rebus, 
est  provisa;  sed  ut  est  in  mente  divina,  est  ratio 
providendi ;  —  non  valet  quidem.  - —  Tum  quia 
nihil  est  in  mente  divina  objective,  nisi  sua  essentia. 
—  Tum  quia,  dato  quod  esset,  divinus  intellectus 
illum  ordinem  provideret  objective  ;  et  ita  non  esset, 
si  illa  ratio  esset,  providentia  proprie  et  primo,  sed 
potius  objectum  providentiae  formatum  et  excogita- 
tum  per  providentiam. 

Secundo.  Sicut  se  habet  in  nobis  providentia ; 
sic,  omni  imperfectione  semota,  transferenda  est  ad 
divina.  Sed,  in  nobis,  actus  intellectus  tendens  in 
futurum ,  dicitur  providentia  formaliter  et  per  se ; 
denominative  vero,  illud  quod  mente  concipitur, 
dicitur  providentia,  sicut  et  illud  quod  ponitur  in 
opere ;  nam  bladum  et  vinum  collectum  pro  tolo 
anno,  consueverunt  homines  providentiam  necessa- 
riam  pro  illo  anno  appellare.  Igitur  et  in  Deo  per 
prius  dicitur  intelligere  esse  providentia,  quam  ordo 
rerum  in  finem ;  qui  verius  dicitur  provisus  esse. 

Tertio.  Providentia  est  pars  prudentise,  secun- 
dum  Tullium,  in  2.  Rhetoricx  (cap.  53);  ponit 
enim  intelligentiam ,  memoriam  et  providentiam, 
prudentiam  integrare.  Sed  constat  quod  prudentia 
est  habilus  vel  actus  intellectus;  licet  enim,  6.  Ethi- 
corum  (cap.  5),  dicatur  recta  ratio  agibilium,  ibi 
tamen  ratio  non  accipitur  pro  objecto,  sed  pro  habitu 
dirigente  in  objectum.  Ergo  et  in  Deo  providentia 
per  prius  dicetur  de  actu  vel  habitu  divini  intelle- 
ctus.  Gonstat  autem  <|iiod  in  Dr<>  non  est  ratio  habi- 
tus,  sed  purum  intelligere  ot  subsistens  actus.  Igitur 
ratio  providentiae  per  prius  competit  divinae  intelle- 
ctioni. 

Quarto.  Providentia  diciturquasi  procul  videntia ; 
uhde  providens  dicitur  <|u;isi  porro,  \<d  de  longe 
videns,  secundum  [sidorum,  LO.  Etymol.  ^'i\  mani- 
festum  <'si  quod  procul  videre  pertinet  ad  actum,  el 
non  ad  objectum.  Igitur  idem  quod  prius.  —  1  !.<•<■ 
ille. 


§   2.    —   GONTRA    QUARTAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Gontra  quartam  con- 
clusionem  arguit  (ibid.,  art.  3),  probando  quod 
fatum  non  debet  reduci  ad  providentiam ,  sed  ad 
praescientiam ;  cujus  oppositum  ibi  videtur  innui. 
Dicit  ergo 

Primo.  Gertum,  inquit,  est  quod  mores  homi- 
num,  non  solum  virtuosi,  sed  etiam  vitiosi,  secun- 
duin  usum  loquendi  dicuntur  caderesub  fato;  unde 
fures  et  ebriosos  consueverunt  homines  dicere  sic 
esse  fatatos.  Sed  constat  quod  Dei  providentia  non 
ordinat  homines  ad  hujusmodi  vitia,  sed  tantum 
pramovit  ea.  Ergo  fatum  non  est  aliquid  pertinens 
ad  Dei  providentiam ,  sed  tantum  ad  prascientiarn. 

Secundo.  Augustinus  dicit,  5.  de  Civitate  Dei 
(cap.  9),  ubi  tractat  istam  materiam  :  Si  non 
omnia  fatata  sunt}  non  est  certus  ordo  causarum : 
si  (a)  certus  ordo  causarum  non  est,  nec  certus 
est  ordo  prxscientis  in  Deo.  Et  infra,  ubique, 
praescientiam  dicit  continere  ordinem  causarum  fata- 
lem.  Unde  dicit  quod  ordo  causarum,  qui  prse- 
scienti  certus  est  Deo ,  non  efficit  ut  nihil  sit  in 
nostravoluntate.  Contendat(to)crgo  Cicero,cumeis 
qui  hunc  ordinem  dicunt  esse  fatalem,  velpotin* 
ipsum  fati  nomine  appcllant ;  quod  non  abhorre-' 
mus ,' propter  vocabulum.  Qui  vero  negatomnium 
causarum  ordinem  esse  certissimum,  et  Dei  prse- 
scientix  esse  notissimum,  plus  eum  quam  stoici 
detestamur.  Ergo  patet  quod,  secundum  Augusti- 
num,  ibidem,  si  fatum  debeat  recipi,  non  erit  aliud 
quam  ordo  causarum,  prout  subest  divinae  scientise, 
non  autem  providentiae.  —  tkec  ille. 


§  3. 


9 


GONTRA    DECIMAM    ET    SEQUENTES 
CONCLUSIONES 


Argumenta  Aureoli.  —  Gontra  decimam  con- 
clusionem  et  sequentes  arguit  (Ibid.),  probaii<l<< 
quod  motus  bene  fortunatorum  ii<<n  dehet  reduci  ad 
custodiam  angeli ;  cujus  oppositum  dicitur  in  illis 
conclusionibus.  Arguit  igitur 

Primo  sic.  Boni  custodientis  est  prajscindere 
omnia  qu;e  impediunt  linom  pro  quo  custodit,  nec 
promovere  impedimenta.  Sed  constat  quod  prospe- 
ritas  fortunse  multos  homines  impedit  a  salute 
seterna,  ad  quam  linaliter  angelus  hominem  custo- 
dit;  unde,  Eccles.,  5,  dicitur  (v.  12),  quod  esl 
infirmitas  pessima  *ul>  sole,  divitise  conservatse 
in  malum  domini  *ui.  Ergo  non  videtur  prospe- 
ritas  fortunae  reduci  in  custodiam  angeli  deputati. 

Secundo.  Magis  videtur  malus  angelus  <liri_ 
in  acquisitionem  talium  quae  attribuuntur  fortunae, 
scilicet  divitiarum  e1  honorum,  pro  eo  <\u<«\  talia 
sunt  instrumenta  quibus  juvatur  ad  hominem  deci- 


(<x)  si.  —  .-<■</  I'< . 

ontendat.  —  concedat  l'r 


DISTINCTK)    XL. 


UU.KSTIO   I. 


48:; 


piendum,  et  nl  in  pluribus  sunt  occasiones  ruin;r, 
et  communiter  dantur  malis  el  peccatoribus  ;  unde, 
4.  Ethicorum  (cap.  1),  dicitur  quod  homines 
inculpant  fortunam,  quia  maxime  digni  exsi- 
stentrs  nequaquam  ditantur.  Ergo  non  videtur 
quod  reducatur  prosperitas  fortunae  ;i<l  regimen 
angeli  pro  custodia  deputati;  sed  potius  videtur 
malus  ;uil;cIiis  lalia  procurare ;  sicut  innuit  Scri- 
ptura,  Job,  21  (  v.  7,  <>,  10,  1 1 ,  12,  13),  cum  ait : 
Quare  ergo  impii  vivunt,  sublevati  sunt,  confor- 
tatique  divitiis?  Domus  eorum  securse  sunt,  ct 
non  est  virga  Dci  super  eos.  Bos  eorum  concepit, 
et  non  abortivit.  Egrediuntur  quasi  grcges  par- 
vuli  eorum.  Tcnent  tympanum  et  citharam.- 
Ducunt  in  bonis  dies  suos ,  et  in  puncto  ad 
infema  dcscendunt.  Unde  propter  quod  mali  angeli 
videntur  prosperitates  el  talia  procurare,  vocat  eos 
Apostolus  principes  et  rectores  mundi  tenebrarum 
harum  ,  ad  Ephes.,  6  (v.  12).  Et  Salvator,  Joann. 
\"2  <v.  31),  dicit  :  Nunc  Princeps  mundi  hujus 
ejicictur  foras.  El  Apostolus,  2.  Corinth.,  4  (v.  4), 
uominat  daemonem  deum  hujus  sseculi,  qui  excse- 
cat  infidelium  corda. 

Tertio.  Boni  angeli  manis  videntur  suadere  homi- 
nibus  paupertatem ,  quam  prosperitatem.  Videmus 
eliam  quod  actibus  illis  qui  altribuuntur  bona3  for- 
tunse,  frequenter  committitur  peccatum  ;  moclus 
enim  acquirendi  divitias,  aut  principatus,  aut  sla- 
tus  sublimes,  frequenter  malus  est  et  cum  peccato; 
et  tamen  sic  acquirentes,  dicimus  bene  fortunatos. 
Sed  constat  quod  angeli  boni  non  dirigunt  in  tales 
actus,  in  quibus  est  peccatum.  Igitur  idem  quod 
prius. 

Quarto.  ITomines  bene  fortunati,  sunt  male  custo- 
diti,  quantum  ad  hoc  quod  angelus  custodiens  non 
habet  intentum  suum  circa  salutem  custoditi.  Ergo 
ntiu  est  verum  quod  bene  forlunatus,  sit  bene  ab 
angelo  custoditus.  —  Haec  ille. 

B.  —  SOLUTIONES 

^    I  .    —    AD    ARGUMENTA   CONTUA    TRES    PRIMAS 
CONCLUSIONES 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ista  dicitur. 
Et  primo 

Ad  primum  argumentorum  primo  inductorum, 
conceditur  major,  et  negatur  minor.  Non  enim  ratio 
ordinis  rerum  in  finem,  exsislens  in  mente  divina, 
est  illud  qiiod  providetur;  sed  est  illud  quo  provi- 
detur  rebus,  ut  ibidem  in  arguendo  dicitur,  ponendo 
solutionem. 

Et  cum  improbatur  illa  solutio ;  —  dico,  ad  pri- 
inaiii  improbationem ,  quod  non  sola  divina  essen- 
tia  est  objective  in  divino  intellectu,  nisi  intelliga- 
tur  de  ohjecto  primo  et  principali,  ut  alias  dictum 
est.   Verumtamen  arguens  non  impugnat  mentem 


uostram;  nam,  cum  dicimus  quod  ratio  illius  ordi- 
nis  est  in  menle  divina,  per  illam  rationem  non 
intelligimus  aliquid  habens  esse  diminutum,  scili- 
cel  rem  positam  in  esse  apparenti,  eo  modo  quo 
loqui  consuevit  arguens,  sed  ipsam  divinam  essen- 
tiam ,  quaa  est  ratio  omnis  intelligibilis  a  Deo.  Et 
ideo  non  valet  consequentia  :  divina  essentia  est  in 
divino  intellectu  objective,  et  duntaxat,  ergo  ratio 
ordinis  prasdicti  non  est  objective  in  divino  intel- 
lectu  ;  etiam  [losilo  quod  alias  esset  verum;  quia  illa 
ratio  est  divina  essentia.  —  Ad  secundam  improba- 
tionem,  dicitur  quod  non  solum  actus  excogitandi 
vel  dictandi  formam  ordinis  rerum  in  finem ,  dicitur 
providentia,  immo  forma  per  actum  illum  exc<ei- 
tata  vel  dictata,  qme  se  habet  sicut  terminus  intel- 
lectionis,  excogitationis,  vel  dictaminis,  et  objectum 
illius  primum ;  sicut  conceptio  non  solum  dicitur 
actus  concipiendi,  immo  etiam  ij>sa  forma  per  intel- 
lectum  concepta,  et  imaginatio,  et  consideratio  simi- 
liter,  et  fictio,  et  hujusmodi,  qua2  communiter  acci- 
piuntur  pro  forma  in  intellectu  exsistente,  quaB  ter- 
minant  actum  imaginandi,  considerandi,  vel  fingendi. 
Et  idem  patet  de  intentione,  de  proposilione,  de 
oratione,  et  supplicatione,  et  infinitis.  Et  isto  modo 
loquendi  dicit  Augustinus  quod  verbum  est  notitia, 
ut  alias  expositum  est. 

Ad  secundum  negatur  minor.  Dico  enim  quod  in 
nobis  providentia  actualis,  quse  sola  in  divinis  con- 
ceditur,  non  est  solum  ipse  actus  providendi,  immo 
forma  per  illum  actum  producta;  nec  ille  actus 
nomen  haberet  providentise,  nisi  quia  terminatur 
ad  talem  formam,  quse  proprie,  formaliter  et  per 
se,  dicitur  providentia.  Secundum  enim  Boetium, 
providentia  est  divina  ratio ;  ratio  autem  divina , 
secundum  Augustinum,'  83.  Quxstionum  (q.  46), 
et  recitatur  a  sancto  Doctore,  de  Veritate,  q.  5, 
art.  1 ,  arg.  8,  est  idea ;  idea  vero  non  dicit  actum 
intellectus,  sed  formam  intellectam. 

Ad  lertium  patet  per  idem. 

Ad  quartum,  per  idem.  Omnia  enim  argumenta 
unicum  habent  motivum ,  scibcet  quod  cognitio, 
visio,  vel  hujusmodi,  dicunt  actum  et  non  obje- 
ctum  ;  et  eodem  modo  providentia.  Et  patet  quod 
nulla  est  similitudo.  Unde,  breviter,  omnia  argu- 
menta  solum  probant  quod  visio,  vel  prawisio,  dicit 
actum  et  non  objectum ;  sed  nihil  probant  de  provi- 
dentia,  nec  de  videntia. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  quartam 
conclusioxem 

Ad    argumenta    Aureoli.    —    Ad    primum 

eorum  (ot)  qiue  secundo  loco  inducuntur,  dicitur 
quod  modus  arguendi  nullus  est.  Solum  enim  pro- 
bat   quod,    sicut   divina   providentia    non    ordinat 


(a)  Ad  primum  eorum.  —  Ad  alia  Pr. 


486 


LMSItl    I.    SENTENTIARUM 


homines  ad  actus  vitiosos,  ita  nec  fatum  dicit  ordi- 
nem  in  rebus  a  Deo  impressum ,  quo  aliquid  ordine- 
tur  ad  vitium  ;  et  hoc  conceditur.  Sed  non  probat 
quin  ordo  vitii  ad  pcenam  cadat  sub  fato,  cum  illud 
etiam  cadat  sub  providentia.  Unde  vitia  cadunt  sub 
fato,  et  sub  providentia  divina,  non  sicut  fines  ad 
quos  aliquid  ordinetur,  sed  ut  ordinata  in  finem. 
Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  q.  5,  art.  4, 
ad  6um,  dicit  :  «  Providentia  ordinat  rem  in  finem  ; 
ordo  autem  in  finem  consequitur  ad  esse  rei ;  et  ideo 
non  est  impossibile  aliquod  malum  ordinari  a  bono, 
scilicet  Deo,  in  bonum ;  sed  impossibile  est  aliquod 
bonum  a  bono  ordinari  in  malum.  »  — ■  Htec  ille.  — 
Qusestione  etiam  sexta,  art.  1,  dicit  quod  «  divina 
providentia  se  extendit  ad  omnia  quse  in  finem  ali- 
quem  a  Deo  ordinantur,  sive  bona,  sive  mala  ».  — 
Sciendum  autem  quod  arguens  falsum  dicit,  scilicet 
aliquem  esse  fatatum,  ad  hoc  ut  sit  ebriosus,  vel 
fur;  non  enim  fatum  est  de  hoc,  sed  de  illo  quod 
sua  ebrietas  per  pcenam  ordinetur. 

Ad  secundum  dicitur  quod  fundatur  in  quadam 
falsa  consequentia,  scilicet  :  fatum  reducitur  ad 
prsescientiam  ;  ergo  non  reducitur  ad  providentiam. 
Illa  siquidem  pro  tanto  falsa  est,  quia  providentia 
includit  prsescientiam ,  licet  aliquid  superaddat. 
Bene  ergo  stat  quod  reducatur  ad  utrumque,  sed 
principaliter  ad  providentiam ,  quae  super  prsescien- 
tiam  addit  applicationem  ad  opus,  sicut  prudentia 
super  artem,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  2a  'i86,  art.  1, 
ad  3mn. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  decimam 
et  sequentes  conclusiones 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
terlio  loco  inducta,  dicitur,  unico  verbo,  quod  illa 
quatuor  argumenta  solum  probant  quod  motus  bene 
fortunatorum  (accipiendo  fortunatum  pro  eo  cui 
bona  secundum  apparentiam,  et  non  secundum 
veram  exsistentiam,  sed  potius  nociva,  inconside- 
rate  proveniunt),  non  debent  reduci  in  custodiam 
boni  angeli ;  puta,  si  divitiee  hominis,  et  hujusmodi, 
dum  adipiscuntur,  cedant  in  nocumentum  hominis. 
Talia  dico  quod  non  proveniunt  ex  angelica  custodia; 
nec  homo  cui  talia  proveniunt,  dicitur  bene  fortu- 
nalus  secundum  rem,  ex  prsedictorum  adeptione, 
immo  infortunatus secundum  rem,  licet aliter  mun- 
danis  appareat  ;  sed  forte  talia  malignus  angelus 
procuravit,  in  bominis  detrimentum.  Cum  autem 
prsedicta  bona  aliquando  cedant  in  verum  bonum 
possidenti,  tunc  homo,  ex  inconsiderata  illorum 
adeptione,  dici  potesl  fortunatus ;  et  hoc  reduci 
potest  in  angelicam  custodiam,  modo  superius  expli- 
cato.  Et  ideo 

V'i  prlmum  dicitur,  negando  minorem.  Nun- 
cpiam  cniiii  bonse  fortunse  secundum  rem  prosperi- 
ta     bominem  impedit  a  salute;  sed  forte  fortuna 


falsa  secundum  rem,  bona  tamen  secundum  appa- 
rentiam. 

Ad  secundum  dico  quod  probat  quod  ministerio 
diaboli  aliqui  habent  multa  bona  temporalia,  ex 
quibus  non  semper  homo  secundum  veritatem  dici- 
tur  bene  fortunatus;  non  tamen  probat  (juin  bona 
fortuna  secnndum  veritatem ,  ex  illis  proveniens, 
in  angelicam  custodiam  reducatur. 

Ad  tertium  dico  quod  esse  pauperem,  quandoque 
aliquibus  cedit  in  bonam  fortunam,  quandoque  in 
infortunium ;  et  ideo  quandoque  paupertas  procu- 
ratur  per  bonos  angelos,  quandoque  prosperitas.  Et 
idem  dico  de  daemonibus. 

Ad  quartum,  negatur  antecedens,  loquendo  de 
bona  fortuna  secundum  veritatem  ,  ut  ex  dictis 
potest  apparere. 

Et  hoec  de  secundo  articulo  dicta  sufficiant. 

ARTIGULUS  III. 

AN  aliquod  pr.edictorum  inducat 

1MMUTABILITATEM    IN    ACTIBUS    HUMANIS 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  tertium  articulum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  divina  prsescientia  nul- 
lam  necessitatem  rebus  prtescitis  imponit. 

Istam  probatsanctusThoinas,  1.  Sentent.,  dist.  39, 
q.  1 ,  art.  1 ,  ubi  sic  ait  :  cc  Voluntatis  hsec  est  ratio, 
ut  libere  actum  suum  producat ;  quod  enim  fit 
voluntate,  non  fit  necessitate,  ut  dicit  Augustinus: 
unde  potest  velle  et  non  velle.  Sed  hoc  intelligen- 
dum  est,  dum  actus  est  in  egrediendo  a  voluntate : 
quia  postquam  transiit,  non  subjacet  facultati  ejn-: 
non  enim  potest  non  voluisse  quod  voluit.  Et  simi- 
liter  non  subjacet  facultati  ejus,  ut  utrumque  simul 
producat;  non  enim  potest  siniul  velle  et  non  velle. 
Et  hoc  non  tantum  intelligendum  est  de  actu  ipsius 
voluntatis  immediato,  sed  de  omnibus  actibus  impe- 
ratis  a  voluntate,  sicut  cogitare,  loqui,  et  hujus- 
modi.  Cum  igitur  actus  diviine  voluntatis  sit  respc- 
ctu  alicujus  alterius  a  Deo,  potest  dici  quod  Deus 
potest  hoc  non  velle;  non  tamen  potest  ut  siinul 
velit  et  non  velit,  vel  ut  nunc  velit  el  postmodum 
non  velit,  accipiendo post  et  nunc  ex  parte  volun- 
tatis,  quae  mutabilis  esse  non  potest.  Et  quia  actus 
divinse  scientiae,  secundum  quod  esi  operis  ejus  u1 
informans  ipsum,  est  imperatus  a  voluntate;  ideo 
potest  concedi  quod  Deus  hoc  modo  potesl  non  prae- 
scirequod  praescivit.  Non  tamen  potesl  esse  ul  simul 
prsescial  et  non  pra?scia1 .  vel  quod  uunc  praesciat  el 
postmodum  non  preesciat,  Loquendo  de  praescientia 
cx  parte  scientiae  tantum;  ita  quod  non  fial  vis  de 
ratione  futuri;  quiaquod  tnodo  futurum  est,  posl 
modum  esl  prsesens,  «>t  tunc  non  esl   pnescitum, 


DISTINCTIO   XL.  —   QUjESTIO   I. 


487 


sed  scituui.  Et  ideo  dicendum,  secundum  distinctio- 
nem  Magistri,  quod,  si  accipiatur  conjunctim,  Deus 
11011  potesi  uoii  scire  quod  scitum  est  ab  eo  ;  si  autem 
accipiatur  divisim,  sic.  est  in  potestate  sua  scire  et 
non  scire ;  et  heec  libertas  demonstratur,  cum  dici- 
tur  ({uod  Deus  potest  lioc  non  scire.  »  —  Hacc  ille. 
—  Ex  quibus  patel  quod,  licet  Deus  pnescial  me 
peccaturum,  tamen  esl  possibile  eum  boc  non  prae- 
scire,  nec  praescivisse  ;  ac  per  hoc  possibile  (a)  est  me 
non  peccare ;  nec  ulla  mihi  necessitas  imponitur  ad 
peccandum,  sed  aeque  liber  sum  ad  peccandum  vel 
Don  peccandum,  ac  si  ipse  nihil  praescivisset. 

Item,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  67  :  «  Si  unum- 
quodque  a  Deo  cognoscitur  sicut  praesentialiter 
visum,  sic  necessarium  erit  esse  quod  Deus  cogno- 
scit ;  sicut  necessarium  est  Socratem  sedere,  ex  hoc 
quod  videtur  sedere.  Hoc  autem  non  est  necessarium 
absolute,  vel,  uta  quibusdam  dicitur,  necessitate  con- 
sequentis,  sed  sub  conditione,  vel  necessitate  conse- 
quentiae.  H;ec  enim  conditionalis  est  necessaria  :  Si 
videtur  sedere,  sedet.  Unde,  etsi  conditionalis  in 
categoricam  transferatur,  ut  dicatur  :  Quod  videtur 
sedere,  necesse  est  sedere,  patet  eam  de  dicto  intel- 
lectam,  et  compositam,  esse  veram  ;  de  re  vero  intel- 
lectam,  et  divisam,  esse  falsam.  »  —  Heec  ille. 

Eamdem  similitudinem  ponit,  de  Veritate,  q.  2, 
art.  12,  ad  2um,  dicens  :  «  Contingens  refertur  ad 
divinam  cognitionem,  secundum  quod  ponitur  esse 
in  rerum  natura;  ex  quo  autem  est,  non  potest 
tunc  non  esse  quando  est;  quia  quod  est,  necesse  est 
esse,  ut  patet  in  1.  Perihermenias  (cap.  6).  Non 
tamen  sequitur  quod  simpliciter  dicatur  necessa- 
rium,  nec  quod  scientia  Dei  fallatur;  sicut  et  visus 
meus  non  fallitur,  dum  video  Petrum  sedere, 
quamvis  hocsit  contingens.  »  —  Haec  ille. 

Item,  1.  Sentent.,  dist.  38,  q.  1,  art.  5,  ad  3um, 
ponit  eamdem,  dicens  :  «  Actus  divinae  cognitionis 
transit  super  contingens,  etiam  (6)  si  futurum  sit 
nobis,  sicut  transit  visus  noster  super  ipsum  dum 
est.  Et  quia  omne  quod  est,  necesse  esl  esse,  quando 
est(y);  quod  tamen  absolute  uon  est  necessariuni ; 
ideo  dicitur  quod  in  se  consideratum,  est  contin- 
gens;  sed  relatum  ad  Dei  cognitionem,  est  necessa- 
rium;  quia  ad  ipsum  refertur  secundum  quod  est  in 
esse  actu.  Et  omnino  siuiile  est,  si  ego  videam 
Socratem  praesentem  currere  ;  quod  quidem  est  con- 
tiugens  in  se,  sed  relatum  ad  visum  meum  est 
necessarium.  » —  Haec  ille. 

Ex   quibus   omnibus    apparet    quod    sicut    visus 
meus  nullam  imponit  necessitatem  cursui  Socratis,  ' 
ita  uec  divina  prsescientia  rei  praescitee.Tamen,sicut  i 
impossibile  est  me  videre  Socratem  currere,  et  non 
ita  esse  quod  Socrates  currat,  quia  visus  meus  fertur 
super  cursum  illum  ut  est  in  sua  praesentialitate; 

(a)  possibile.  —  i»i)>ossibile  Pr. 
(o)  etiam.  —  quod  Pr. 
(••)  quando  est   —  Om.  Pr. 


ita  impossibile  est  quod  Deus  aliquid  praesciat,  et 
illud  non  eveniat.  Est  ergo  ista  conditionalis  neces- 
saria,  Si  Deus  hoc  preescivit,  hoc  erit.  Non  tamen 
antecedens  est  absolute  necessarium,  quamvis  sit 
immutabiliter  verum,  scilicet  quod  non  potest  esse 
vera  ista  copulativa,  Ista  est  falsa,  Deus  est  (a)homo, 
et  illa  eadem  fuit  vera;  vel  econtra,  Nunc  est  vera, 
et  prius  fuit  falsa.  Et  boc  vocatur  necessitas  immu- 
tabilitatis.  Et  ideo  plus  de  necessitate  est  in  illa 
conditionali  quam  in  ista,  Si  ego  video  Socratem 
currere,  Socrates  currit ;  quia  hujus  condilionalis 
antecedens  est  iinmulabiliter  verum.  Verumtamen 
lani  istius  quam  alterius  conditionalis  antecedens 
est  absolute  nccessarium,  dum  est  verum.  Unde 
sanctus  Thomas,  1.  Sentcnt.,  dist.  39,  q.  1 ,  art.  1, 
ad  3"m,  dicit  :  «  Illud  quod  est,  est  necessarium 
esse  (fj)  dum  est;  absolute  tamen  loquendo,  non 
necesse  est  esse.  Ita  et  Deum  scire,  necesse  est  dum 
scit,  non  tamen  est  necesse  eum  scire,  nisi  necessi- 
tate  immobilitatis,  quae  voluntatis  libertatem  non 
excludit.  »  —  Heec  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  divina  providenlia 
nullam  necessitatem  ansolutam  provisis  con- 
tinyentibus  impon.it. 

Hanc  ponit  sanctus  Thomas,  4  p.,  q.  22,  art.  4  : 
«  Ad  providentiam,  inquit,  pertinet  ordinare  res  in 
finem.  Post  bonitatem  autemdivinam,  quee  est  finis 
separatus  a  rebus,  principale  bonum  in  ipsis  exsi- 
stens,  est  perfectio  universi;  quee  quidem  non  esset, 
si  non  omnes  gradus  essendi  invenirentur  in  rebus. 
Unde  ad  divinam  providentiam  pertinet  omnes 
gradus  entium  producere.  Et  ideo  quibusdam  effe- 
ctibus  preeparavit  causas  necessarias.  ut  necessario 
evenirent;  quibusdam  vero  causas  contingentes ,  ut 
evenirent  contingenter,  secundum  conditionem  cau- 
sarum  proximarum  (y).  »  —  Hcec  ille. 

Eamdem  conclusionem  consimili  ratione  probat, 
3.  Contra  Gentiles,  cap.  72.  Arguit  enim  sic  ; 
«Operatiodivinec  providentiae,qua  operatur  in  rebus, 
uon  excludit  causas  secundas;  sed  per  eas  imple- 
tur,  in  quantum  virtute  Dei  agunt.  Ex  causis 
autem  proximis  aliqui  effectus  dicunlur  necessarii 
vel  contingentes,  non  autem  ex  causis  remotis ;  nam 
fructificatio  plantae  est  effectus  contingens,  propter 
causam  proximam,  quse  est  vis  generativa,  quae 
potest  impediri  et  deficere,  quamvis  causa  remota, 
scilicet  sol,  sit  causa  ex  necessitate  agens.  Cum 
igitur  inter  causas  proximas  multae  sint  quae  defi- 
cere  possunt,  non  omnes  effectus  qui  providentiae 
subduntur,  erunt  necessarii,  sed  (o)  plurimi  contin- 
gentes.  »  —  Haec  ille. 

(o)  est.  —  Om.  Pr. 

(6)  esse.  —  absohtte  Pr. 

(y)  proximarum.  —  primam  Pr. 

(6)  scd.  —  et  Pr. 


488 


LIURI    I.    SKNTKXTIARUM 


Tertia  conclusio  es1  quod  divina  prsedestinalio 
nullMin  necessitatem  absolutam  imponit  prse- 
destinatis  ad  salvandum,  quin  quillbet  eorum 
possit  damnari.  Non  tamen  ista  copulativa  csi 
possibilis,  Iste  est  pr;edeslinalus,  et  islr  non 
salvabitur. 

IsLun  probat  sanctusThomas,  4. Sentent.,  dist.40, 
q.  3,  art.  1  :  «  Certitudo,  inquit,  praedestinationis 
non  imponit  necessitatem  salvandis.  Praedestinatio 
eniin  includit  in  suo  intellectu  praescientiam  et 
providentiam  salutis  omnium.  Providentia  autem, 
ut  dictum  est,  quamvis  sit  omnium,  non  tamen 
omnia  necessario  contingunt,  sed  secundum  condi- 
tionem  causarum  proximarum,  quarum  naturas  et 
ordinem  divina  providentia  et  pncdestinatio  salvat. 
Praescientia  etiam  non  imponit  necessitatem  rebus, 
iici  iii  quantum  est  causa,  cum  sit  causa  prima, 
cujus  conditionem  effectus  non  habet,  ^ed  causse 
proximae;  nec  ratione  adaeqiiationis  ad  rem  scitam,  . 
quae  ad  rationem  scientiaj  veritatis  et  certitudinis 
exigitur;  qnia  adaequatio  ista  attenditur  scientias  Dei 
ad  rem  scitam,  non  secnndum  quod  est  in  causis 
suis,  in  quibus  cst  ut  possibile  futurum  tantum, 
sed  ad  ipsam  rem ,  secundum  quod  habet  esse  deter- 
minatum,  prout  est  praesens,  et  non  fnlurum.  Et 
ideo  patet  quod  certitudo  praedestinationis  nullam 
necessitatem  salvandis  imponit.  »  --  Hsec  ille. 

Et,  1  p.,  q.  23,  art.   6,  dicit :  «  Praedestinatio, 

inquit,  certissime  et  infallibiliter  consequitur  suum 

effectum;    nec    tamen   imponit    necessitatem ,    ut 

effectus  scilicet  ex  necessitate  proveniat.  Pra^desti- 

nalio  enim  pars  est  providentiae ;  non  autem  omnia 

quae  providentiic   subduntur,  necessaria  sunt;  sed 

quaedam  contingenter  eveniunt,  secundum  conditio- 

nem  causarum  proximarum,  quas  ad  tales  effectus 

divina  providentia  ordinavit;  et  tamen  ordo  provi- 

dentiae  infallibilis  est.  Sic  igitur  ordo  praedestina- 

tionis  certus  cst;  et  tamen  libertas  arbitrii  non  tol- 

liiui •,  ex  qua  contingenter  provenit  praedestinationis 

effectus.  »  —  c(  Ad  hocetiam  consideranda sunt,  inquit, 

illa  dicta,   supra,  de  divina  scientia  et  de  divina 

voluntate,  quomodo  contingentiam  a  rebus  non  tol- 

liint,  licel  certissima  et  infallibilia  sint.  »  —  Haec 

ille. 

Et,  ad  3"m,  dicit  :  «  Praedestinatio  includit  in  se 
divinani  voluntatem.  Et  ideo,  sicut  Deum  velle 
aliquid  creatum,  esl  necessarium  ex  suppositione, 
propter  immutabilitatem  divinae  voluntatis,  non 
tamen  absolute;  ita  dicendum  est  de  praedestina- 
tione.  Qnde  non  opoitel  dicere  quod  Deus  possit  non 
praedestinare  quem  praedestinavit,  in  sensu  compo- 
sito  accipiendo;  licet,  absolute  considerando,  Deus 
l"»s-sii  eum  ii» »ii  praedestinare ;  sed  cx  hoc  non  tol- 
litur  praedestinationis  certitudo.  »  —  Haec  ille. 

El  ibidem,  ad  2"""  :  «  Licel  possibile  sil  eum  qui 
praedestinatus  est,  mori  in  peccato  mortali,  secun- 


dum  se  consideratum ;  tamen  hoc  est  incompossibile, 
posito,  prout  scilicet  ponitur,  eum  praedestinatum 
esse.  Unde  non  sequitur  quod  praedestinatio  falli 
possit.  »  —  Haec  ille. 

Idem  ponit,  de  Veritate,  q.  fi,  art.  '.'>.  a<l  7"m  : 
«Cumdicitur,Praedestinatusiste  potesl  (a)  in  peccato 
mori,  si  consideretur  ipsius  potentia,  verum  est;  si 
aulem  loquamur  de  praedestinato ,  secundum  ordi- 
nem  quem  habet  ad  Deum  praedestinantem,  sie  ordo 
ille  non  compatitur  securn  istum  eventum,  quamvis 
compatiatur  secum  istam  potentiam.  Et  ideo  potesl 
distingui  secundum  distinctionem  prius  inductam, 
scilicet  consideratio  subjecti  cum  forma,  vel  sine 
forma.  »  —  Hiec  ille. 

Et ,  ad  8nm,  explical  istam  distinctionem ,  dicens  : 
«  QuantumcumquescitUm  vel  praedestinatum  immo- 
bile  sil  sub  ordine  divinae  scientise,  tamen  potesl 
aliquid  ei  attribui  considerato  secundum  suam  natu- 
ram,  etsi  repugnet  ordini  praedestinationis;  i  m  rr- 
enim  modo  praedestinatio  est  aliquid  pra^ter  ipsum 
hominem  qui  dicitur  pra3deslinatus.  Sicul  nigredo 
est  aliquid  praeter  essentiam  corvi,  quamvis  non  sit 
aliquid  extra  corvum  ;  considerando  autem  tantum- 
modo  essentiam  corvi,  potest  aliquid  ei  attribui, 
quod  repugnet  nigredini  ejus;  secundurn  quem 
modum  dicit  Porphyrius,  quod  potest  intelligi  cor« 
vus  albus.  Et  ila  etiam  in  proposito  :  potesl  ipsi 
homini  praedestinato  attribui  aliquid  secundum  se 
considerato,  quod  non  attribuitur  ei  secundum  quod 
intelligitur  stare sub  praedestinatione.  d  — Haec  ille. — 
Eamdem  distinctionem  ponit,  q.  2,  art.  12,  ad  4U1"; 
et,  1  p.,  q.  14,  art.  13  (ad  3um). 

Ex  quibus  patet  quod  ille  qui  esl  praedestinatus , 
ita  potest  damnari ,  sicut  ille  qui  non  cst  praedesti- 
nalus;  non  tamen  est  possiliile  ut  sil  praedestinatus, 
et  sit  de  numero  damnandorum  ;  recte,  sicut  res 
alba  potest  esse  nigra.  Verumtamen  inter  istas  duas, 
Album  potesl  esse  nigrum,  et,  Praedestinatus  potest 
damnari,  quarum  quaelibel  insensu  diviso  esl  vera, 
est  duplex  differentia.  Prima  est,  quia,  sicut  album 
potest  esse  nigrum,  ita  potest  desinere  esse  album  , 
et  mutari  ab  albedine  in  nigredinem;  ita  quod  ista 
copulativa  est  possibilis,  A  est  album,  et  illud  idem 
quandoque  eril  nigrum;  et  similiter  ista,  A  non  esl 
modoalbum,  sed  prius  erat  album.  Sed  non  sicin 
proposito.  Ista  enini  categorica  esl  impossibilis, 
Aliquis  desinit  esse  praedestinatus ;  el  ista,  Iste 
incipit  esse  reprobatus.  Similiter  ista  copulativa  est 

impossibilis,  Socrates  nunc  esl  praedestinatus, 

scil  prius  erat  praedi  stinatus  ;  vel  ista,  Socrates  nunc 
est  praedestinatus,  el  quandoque  oon  eril  praedesti- 
nalus;  quia  cx  veritate  illius  categoricae,  vel  bujus 
hypotheticae,  in  Deo  mutabilitas  inferretur.  Secunda 
differentia  est,  quia  oon  conceditur  >\uod  album 
potesl  nunquam    fuisse  album;  conceditur   tamen 

^i    potcst.  —  Om.  Pr. 


niSTINCTIO    XL. 


QU^ISTIO    I. 


m 


qiiod  ille  qui  esl  praedestinatus ,  potesl  nunquam 
fuisse  prsedestinatus.  Umle  sanctus  Thomas,  de 
Veritate,  q.  6,  art.  3,  ad  I0um,  dicil  :  «  Ahsolute 
loquendo,  Deus  potest  unumquemque  praadestinare 
vel  non  praedestinare,-au1  prsedestinasse  vel  inm 
praedestinasse ;  quia  actus  prsedestinationis,  cum 
mensuretur  Deternitate,  nunquam  cadit  in  praeter- 
itiiin,  sicni  uunquam  esl  futurus;  unde  semper  con- 
sideratur  ul  egrediens  a  voluntate,  per  modum  liber- 
tatis.  Tamen  cx  suppositione  hoc  efficitur  impossi- 
bile  :  iion  cniin  potesl  non  pradestinare,  supposito 
vel  cum  suppositione  quod  praedestinaverit,  vel  e 
converso;  quia  mutabilis  esse  non  potest.  »  —  Haec 
ille. 

Ki  si  dicatur  <|iio<l  sicut  Deus  quandoque  creavit 
A.dam,  e1  modo  noncreat,  nec  tamen  sequitur  ex 
hoc  i(ii(i(l  ipse  sit  mutabilis;  ita  videtur  quod  sil 
possibile  eum  primo  aliquem  non  praedestinare ,  et 
posl  prsedestinare ;  nec  ex  hoc  inferretur  in  eo 
mutatio;  respondet,  art.  4,  ad  8""\  quod  «  non 
esl  simile;  quia  factio  esl  actus  quidam  qui  termi- 
natur  ad  effectum  exteriorem;  cL  ideo  quod  Deus 
primo  facit,  et  post  non  facit  aliquid,  non  ostendil 
aliquam  mutationem  in  ipso,  sed  solum  in  effectu. 
Scd  prsedestinatio ,  et  prsescientia ,  el  hujusmodi, 
sunt  actus  intrinseci,  in  quibus  non  possel  esse 
variatio  sine  variatione  vel  miitatione  Dei.  EL  ideo 
nihil  quod  ad  variationem  horum  actuum  pertincal, 
concedi  debet.  »  —  Haec  ille.  —  Et  ibidem  :  «  Quam- 
vis  de  qnolibet  absolute  concedi  posset  quod  Deus 
potest  eum  praedestinare ,  vel  non  praedestinare ; 
tamen  suppositoquodprsedestinaverit,non  potestnon 
prsedestinare,  vel  econverso;quianon  potest  essemu- 
tabilis.  El  ideo  communiter  dicitur  quod  haec(a) :  Deus 
potest  non  pncdcstinatuin  prsedestinare,  vel  praede- 
stinatum  non  prsedestinare ,  in  sensu  composito  est 
falsa,  in  diviso  vera.  Et  ideo  omnes  locutioncs  quse 
sensum  compositum  implicant,  sunt  falsse  simpli- 
citer.  Unde  non  cst  concedendum  quod  numero 
praedestinatorum  possit  fieri  additio  vel  subtractio; 
quia  additio  praesupponit  illud  cui  fit  additio,  et 
subtractio  illuda  quo  subtrahitur.  El  eadem  ratione, 
non  potest  concedi  quod  Deus  posset  plures  prsede- 
stinare  quam  prsedestinaverit,  vel  pauciores.  »  — 
Ha?c  ille. 

Quarta  conclusio  esi  quod  fatum  non  imponit 
aliquam  rebus  necessitatem  absolutam. 

[stam  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  llii, 
art.  '■>,  dicens  :  «  Dispositio causarum  secundarum, 
quam  fatum  dicimus,  potest  dupliciter  considerari  : 
uno  modo,  secundum  ipsascausas  secundas,  qusesic 
disponuntur  seu  ordinantur;  alio  modo,  cx  rela- 
tione  ad  primum  principium  a  quo  ordinantur,  sci- 


(a    /(.•»•'•.  —  Om.  IV. 


licet  Deum.  Ideo  dicendum  quod  fatum,  secundum 
considerationem  causarum  secundarum,  mobile  est; 
scd  secundum  quod  subest  divinse  providentiae, 
immobilitatem  sortitur,  non  quidem  absolutse  neces- 
silatis,  scd  conditionatse ;  secundum  quod  dicimus 
hanc  conditionalem  esse  necessariam,  Si  Deusprae- 
scivit  boc  futurum,  hoc  erit.  Unde,  cum  Boetius 
(4.  de  Consolatione)  dixisset  fati  seriem  esse  mobi- 
lem,  post  pauca  subdit  :  Qnm,  cum  ab  immobilis 
providentia:  proficiscatur  cxordiis,  ipsam  quo- 
que  (<x)  immutabilem  esse  necesse  est.  »  —  Hsec  ille. 
Quod  autem  illa  causarum  series  secundum  se 
considerata,non  sit  immobilis,  probat,  q.  115,  art.  6, 
ubi  ostendil  quod  corpora  ccelestia  non  omnes  efTe- 
ctus  suos  ex  necessitate  producunt;  immo,  tam  in 
homine  quam  in  aliis  rebus  ad  quas  operatio  bomi- 
niiin  se  extendit,  effectus corporum ccelestium  impe- 
di  potest;  immo  etiam  in  aliis  rebus  naturalibus.  Si 
igitur  corpora  co>leslia,  quae  sunt  post  angelos  prin- 
cipalia  inter  causas  secundas,  non  necessario  produ- 
cunt  effectus  in  rebus  inferioribus,  sequitur  quod 
multo  niiiius  aliae  causaj  secundae;  el  sic,  conse- 
quenter,  ordo  illarum  causarum  secundarum,  qui 
dicitur  fatum,  non  necessitat  omnia  inferiora,  prae- 
sertim  non  necessitat  homines. 

Quinta  conclusio  esfquod  cum  prsedictis  stat 
quod  divina  prsescientia  certa  cs!  et  infallibilis. 

Istam  probat  sanctus  Tbomas,  de  Veritate,  q.  6, 
art.  3,  dicens  :  «  Duplex  est  certitudo,  scilicet  cogni- 
tionis,  et  ordinis.  Cognitionis  quidem  certitudo  est, 
quando  cognitio  non  declinat  in  aIi(juo  ab  eo  quod 
in  re  invenitur,  sed  boc  modo  existimat  de  re  sicut 
est.  Et  quia  certa  sestimatio  habetur  <io  re  per  cau- 
sam  rei,  ideo  tractum  est  nomen  certitudinis  ab 
ordine  (6)  caussead  effectum  ;  ut  dicatur  ordo  causae 
ad  effectum  certus  esse,  quando  causa  infallibiliter 
effectum  producit.  Praescientia  ergo  Dei,  quia  non 
importat  uni voisaliter  causse  habitudinem  respectu 
borum  (juorum  est,  non  consideratur  in  ea  nisi  cer- 
titudu  cognitionis  tantum.  »  —  Haec  ille. 

Ista  conclusio  potest  etiam  probari  ex  prsedictis. 
Nam  Dei  praescientia  fertur  in  res  ut  sunl  \n\r- 
sentes;  quod  autem  praasens  est,  necesse  est  esse 
duni  praesens  est;  et  ideo  cognitio  quse  ferlur  in  rem 
ut  praesens  est,  cerlissima  est,  cum  objectum  ejus 
non  deficiat  ab  eo  quod  cognitio  de  illo  apprehendit. 

Sexta  conclusio  es(  quod  divina  providentia 
certa  esl  et  inlallibilis,  et  certitudo  ejus  addit 
supra  certitudinem  prsescientise. 

Prima  parsprobatur,3.  Contra  Gentiles,  cap. 94: 
u  Providentia  gubernantis,  tanto  dignior  est  et  per- 

(a)  guoque.  —  que  Pr. 

ab  ordine.  —  ad  ordinem  Pr. 


490 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


fectior,  quanto  est  universalior,  et  per  plura  mini- 
steria  explicat  prcenieditationem  ;  quia  et  ipsa  mini- 
strorum  dispositio  magnam  partem  provisi  ordinis 
habet.  Oportet  autem  quod  divina  providentia  in 
summo  perfectionis  consistat;  quia  ipse  (a)  simpli- 
citer  et  universaliter  perfectus  est  in  providendo. 
Igitur  suae  sapientiee  preemeditatione  sempiterna 
omnia  ordinat,  quantumcumque  minima  videantur. 
Quaecumque  rerum  vero  aliquid  operantur,  instru- 
mentaliter  agunl  ab  eo  mota,  et  ei  obtemperando  (6) 
ministrant,  ad  ordinem  providenti;e,  ab  ;eterno,  ut 
ita  dicam,  excogitatum,  explicandum  in  rebus.  Si 
autem  oinnia  quee  agere  possunt,  necesse  est  ut  in 
agendo  ei  ministrent ,  impossibile  est  quod  aliquod 
agens  divinse  providentkr  executioneni  impediat, 
sibi  contrarinm  agendo.  Neque  etiam  possibile  est 
divinam  providentiam  impediri  per  defectum  ali- 
cnjus  agentis  vel  patientis;  cum  omnis  virtus  activa 
et  passiva  sit  in  rebus  secundum  omnem  dispositio- 
nem  ab  ea  causata.  Impossibile  est  etiam  quod 
impediatnr  divinse  providentiie  executio  per  provi- 
dentis  immutationem,  cum  Dominus  omnino  sit 
immutabilis.  Relinquitur  ergo  quod  divina  provi- 
dentia  cassari  non  potest.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  qui- 
bus  patet  prima  pars  conclusionis. 

Sed  secunda  pars  probatur,  in  de  Veritate,  ubi 
supra  (q.  6,  art.  3).  Postquam  enim  ibidem  dixit 
quod  pnescientia  divina  babet  certitudinem  cogni- 
tionis  tantum,  subdit  quod  «  quia  prscdestinatio,  et 
etiam  providentia,  prsescientiam  includit,  et  habitu- 
dinem  caus;e  ad  ea  quorum  est  addit,  in  quantum 
est  directio  sive  prseparatio  queedam,  sic  potest  in 
ea  considerari  supra  certitudineni  cognitionis,  certi- 
tudo  ordinis.  Ordo  autem  providentise  dupliciter 
certus  invenilur.  Uno  modo,  in  particulari,  quando 
scilicet  icsquajadivinaprovidentia  in  finein  aliquem 
ordinantur,  absque  defeclu  ad  finem  illum  particu- 
larem  deveniunt;  sicut  patet  in  motibus  cceleslibus, 
et  in  oninibus  quse  necessario  aguntur  in  natura. 
Alio  modo,  in  universali,  et  non  in  particulari ; 
sicut  videmus  in  generabilibus  et  corruptibilibus, 
quorum  virtutes  quandoque  deficiunt  a  propriis 
eflectibus,  ad  quos  sunt  ordinatse  sicut  ad  proprios 
fines;  sicut  virtus  formativa  (iiiandoque  deficit  a 
perfccla  consummatione  membrorum;  sed  tamen 
ipse  defectus  divinitus  ordinatur  ad  aliquem  finem; 
el  sic  nihil  potest  a  generali  fine  providentise  defi- 
cere,  quamvis  quandoque  deficiat  ab  aliquo  particu- 
Iari  fine  ».  —  Haec  ille. 

Sciendum  autem  quod,l  p.,q.  22,  art.  4,  ostendit 
in  quo  attendatur  illa  certitudo  diviine  providentiee. 
Unde,  ad  2""\  dicit  :  «  In  hoc  est  immobilis  et  cer- 
lus  divinee  providentiae  ordo,  quod  ea  quae  ab  tpso 
providentur,  cuncta   eveniunt,   co  modo  quo  ipse 

(a)  ipse.  —  Oin.  Pr. 

(6)  obtemperando.  —  contemperando  Pr. 


!  providet,  sive  necessario,  sive  contingenter.  »  Et 
ideo,  sicut  dicit,  ibidem,  ad  lum  Cet  ad  3um)  :  «  Ilhid 
quod  divina  providentia  disponit  evenire  necessaiio 
et  infallibiliter,  necessario  et  infallibiliter  eveniet; 
et  quod  disponit  evenire  contingenter,  divinae  pro- 
videntiseratio  habetut  contingenter  eveniat.  Effectus 
enim  divinse  providentise  est  non  solum  aliquid  eve- 
nire  quocumque  modo,  sed  aliquid  evenire  conlin- 
genter,  vel  necessario.  Necessarium  enini  aut  con- 
tingens  proprie  consequuntur  ens,  in  quantum 
hujusmodi.  Unde  modus  contingentke  et  necessi- 
tatis  cadit  sub  Dei  providentia,  qui  est  universalis 
provisor  totius  entis.  »  —  Heec  ille. 

Et  Contra  Gentiles,  ubi  supra  (3,  cap.  94) :  «  Hsec 
conditionalis  est  vera,  Si  Deus  providit  hoc  futu- 
rum,  hoc  erit;  providit  autem  illud  esse  futurum 
contingenter ;  sequitur  ergo  infallibiliter  quod  erit 
contingenter,  et  non  necessario.  Patet  etiam  quod 
hoc  quod  ponitur  a  Deo  esse  provisum  ut  futurum 
sit,  sisit  de  genere  contingentium,  poterit  non  esse, 
secundum  se  consideratum  ;  sic  enim  provisum  est 
ut  sit  contingens,  potens  non  esse;  non  tamen  esl 
possibile  quod  ordo  providentice  deficiat,  quin  con- 
tingenter  eveniat.  »  —  Hcec  ille. 

Septima  conclusio  :  Quod  divina  prsedestinatio 
iniallibilis  est,  et  ejus  certitudo  addit  supra  cer- 
titudinem  providentise. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  ubi 
supra  (q.  6,  art.  3).  Postquam  enim  dixit  quod  cer- 
titudo  prsescientisc  est  certitudo  cognitionis  tantum ; 
et  ulterius  quod  certitudo  providentiDe  est  certitudo 
cognitionis  et  ordinis,  subdit  :  «  Cum  autem  prae- 
destinatio  sit  qua^dam  providentisc  pars,  sicut  secun- 
dum  suam  rationem  super  providentiam  addit,  sic 
et  certitudo  ejus  supra  certitudinem  providentia^.  » 
—  Hsec  ille. 

Et  post,  ostenso  quomodo  divinee  providentiac 
ordo  sit  certus  dupliciter,  quandoque  scilicel  in  uni- 
versali  tantum,  quandoque  in  particulari ,  subdit  : 
«  Ordo,  inquit,  prscdestinationis  cst  certus,  non 
solum  respectu  universalis  finis,  sed  etiam  respectu 
salutis.  Nec  tamen  hoc  modo  certus  est  ordo  prsede- 
stinationis  respectu  particularis  finis,  sicui  erat 
ordo  providenliffi ;  quia  in  providentia  ordo  non 
erat  certus  respectu  particularis  finis,  nisi  quando 
causa  proxima  necessario  producebal  effectum  suum  ; 
inprccdestinationeauteni  inveniturcertitudo  respectu 
singularis  finis,  et  tamen  causa  proxima,  scilicel 
liberum  arbitrium,  non  producil  eflectum  illum  nisi 
contingenter.  Undc  difficilevideturconcordare  infal- 
libilitatem  praedestinationis  cum  libertate  arbitrii. 
Non  enini  potest  dici  quod  praedestinatio  supracer- 
titudinem  providentise  nihil  aliud  addat,  nisi  certi- 
tudinem  prsescientise,  u1  si  dicaturquodDeusordinet 
praedestinatum  ad  salutem,  sicut  et  quemcumque 


DISTINCTIO  XL.  —   QU^ISTIO   I. 


491 


alium,  sed  cura  hoc,  de  (a)  pracdestinato  scit  quod 
non  deficiet  a  salute.  Sic  enim  nou  diceretur  praede- 
stinatus  dillerre  a  non  prsedestinato  ex  parte  ordinis, 
sed  tantum  ex  parte  praescientiae  eventus;  et  sic 
prsescientia  esset  praedestinationis  causa  (6),  nec 
praedestinatio  esset  per  electionem  praidestinantis; 
quod  est  contra  auctoritatem  Scripturae  el  dicta 
Sanctorum.  Unde,  eliam  praeter  certitudinem  scien- 
tiae,  ipse  ordo  praedestinationis  habet  infallibilem 
certitudinem.  Nec  tamen  proxima  causa  salulis 
ordinatur  ad  eam  necessario,  sed  contingenter,  sci- 
licet  liberum  arbitrium.  Quod  hoc  modo  potest  con- 
siderari.  Invenimus  enim  ordinem  infallibilem  esse 
respectu  alicujus  dupliciter  :  uno  modo,  in  quantum 
iina  causa  singularis  necessario  inducit  effeetum 
suum  ex  ordine  divinae  providentioe ;  alio  modo, 
quando  ex  concursu  multarum  contmgentium,  et 
deficere  possibilium,  pervenitur  ad  unum  efTectum; 
quarum  unamquamque  Deus  ordinat  ad  consecu- 
tionem  efiectus,  loco  ejus  quae  deficit,  vel  ne  altera 
deficiat ;  sicut  videmus  quod  omnia  singularia  unius 
speciei  sunt  corruptibilia,  et  tamen,  per  successio- 
nem  unius  ad  alterum,  potest  in  eis  secundum  natu- 
ram  salvari  perpetuitas  speciei,  divina  providentia 
taliter  gubernante,  quod  non  omnia  deficiant  uno 
deficiente.  Et  hoc  modo  est  in  proedestinatione. 
Liberum  enim  arbitrium  deficere  potest  a  salute; 
tamen  in  eo  quem  Deus  proedestinat ,  tot  et  talia 
adminicula  proeparat,  quod  vel  non  cadat,'  vel,  si 
cadat,  quod  resurgat;  sicut  exhortationes  et  suf- 
fragia  orationum,  donum  gratioe,  et  hujusmodi  alia, 
quibus  Deus  adminiculatur  homini  ad  salutem.  Si 
ergo  consideremus  salutem  respectu  causaiproximoe, 
scilicet  liberi  arbitrii ,  non  habet  certitudinem ,  sed 
contingentiam ;  respectu  autem  causoe  primae ,  quoe 
est  proedestinatio ,  certitudinem  habet.  »  — Hoec  ille. 

Octava  conclusio  est  quod,  licet  tain  numerus 
pr;cdestinalorum  qiiam  reprolmtorum  sit  Deo 
certissimus,  (am  formaliter  quam  maleria- 
liter,  stat  quod  aliter  est  eertus  primus  quam 
secundus. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  23,  art.  7  :  «  Quidam ,  inquit,  dixerunt  quod 
numerus  praedestinatorum  est  certus  formaliter,  sed 
non  materialiter;  utputa,  si  diceremus  certum  esse 
quod  centum  vel  mille  salventur,  non  autem  quod 
hi  vel  illi.  Sed  hoc  tollit  certitudinem  preedestina- 
tionis.  Et  ideo  oportet  dicere  quod  numerus  praede- 
stinatorum,  non  solum  formaliter,  sed  etiam  mate- 
rialiter,  est  Deo  certus.  Sed  advertendum  est  quod 
numerus  praedestinatorum  certus  Deo  dicitur,  non 
solum    ratione  cognitionis,    quia   scilicet  scit  quot 

(a)  de.  —  Om.  Pr. 

(6)  prsedestinationis  causa.  —  preedestinalio  commiuiis 
Pr. 


sunt  salvandi ;  sic  enim  Deo  certus  est  numerus 
guttarum  pluviae,  etarenac  maris;sed  ratione  distin- 
ctionis  et  eleclionis  cujusdam.  Ad  cujus  evidentiam, 
sciendum  quod  omne  agens  intendit  aliquem  finem. 
Quicumque  autem  intendit  aliquam  deternnnatam 
mensuram  in  suo  elTectu,  excogitat  aliquem  nume- 
rum  in  partibus  essentialibus,  quee  per  se  requi- 
runtur  ad  perfectionem  totius.  Non  autem  per  se 
eligit  aliquem  numerum  in  his  quee  non  principa- 
liter  requiruntur,  sed  solum  propter  aliud;  sed  in 
tanto  numero  accipit  hujusmodi,  in  quantum  sunt 
necessaria  propter  aliud.  Sicut  oedificator  excogitat 
determinatam  mensuram  domus,  et  etiam  determi- 
natum  numerurn  mansionum  quas  vult  facere  in 
domo,  et  determinatum  numerum  mensurarum 
parietis  vel  tecti;  non  autem  eligit  determinatum 
numerum  lapidum,  sed  accipit  tot  quot  sufficiant 
ad  explendam  tantam  mensuram  parietis.  Sic  ergo 
considerandum  est  de  Deo ,  respectu  totius  universi- 
tatis,  quse  est  ejus  eflectus.  Prseordinavit  enim  in 
qua  mensura  esset  totum  universum,  et  quis  nume- 
rus  est  conveniens  essentialibus  partibus  universi, 
qu32  scilicet  habent  aliquo  modo  ordinem  ad  perpe- 
tuitatem ,  scilicet  quot  sphserse ,  quot  stellae ,  quot 
elementa,  quot  species  rerum.  Individua  autem  cor- 
ruptibilia  non  ordinantur  ad  bonum  universi  prin- 
cipaliter,  sed  quasi  secunclario,  in  quantum  in  eis 
salvatur  bonum  speciei.  Unde,  licet  Deus  sciat 
numerum  individuorum,  non  tamen  numerusboum, 
vel  culicum,  vel  aliorum  hujusmodi,  est  propter  se 
praeordinatus  a  Deo;  sed  tot  ex  hujusmodi  divina 
providentia  produxit,  quot  sufficiunt  ad  speciei  con- 
servationem.  Inter  omnes  autem  creaturas,  princi- 
palius  ordinantur  ad  bonum  universi  creaturse  ratio- 
nales,  quse,  in  quantum  hujusmodi,  incorrupti- 
biles  (oc)  sunt;  et  potissime  illse  quse  beatitudinem 
consequuntur,  quDe  immediatius  attingunt  ultimum 
finem.  Unde  certus  est  Deo  numerus  praedestinato- 
rum,  non  solum  per  modum  cognitionis,  sed  etiam 
per  modum  cujusdam  principalis  proefinitionis.  Non 
sic  autem  est  omnino  de  numero  reproborum ,  qui 
videntur  esse  praeordinati  a  Deo  in  bonum  electo- 
rum,  quibus  omnia  cooperantur  in  bonum.  »  — 
Hsec  ille. 

Idem,  de  Veritate,  q.  6,  art.  4:  «  Sciendum, 
inquit,  quod  numerus  praedestinatorum  secundum 
boc  dicitur  esse  certus,  quod  additionem  veldiminu- 
tionem  non  patitur.  Secundum  hoc  autem  pateretur 
additionem,  si  aliquis  praescitus  posset  fieri  praede- 
stinatus ;  quod  esset  contra  certitudinem  divinae 
praescientiae  vel  reprobationis.  Secundum  hoc  vero 
posset  diminui ,  si  aliquis  praedestinatus  posset  fieri 
reprobatus,  vel  non  praedestinatus ;  quod  est  contra 
certitudinem  divinae  proedestinationis.  Et  sic  patet 
quod  certitudo  numeri  praedestinatorum  colligitur 


'«)  incorruptibiles.  —  incorporalcs  Pr, 


402 


LIlMtl    I.    SENTENTIAKU.M 


ex  duplici  certitudine,  scilicet  ex  certitudine  prae- 
destinationis  (a),  et  ex  certitudine  prsescientiae  vel 
reprobationis.  Sed  hae  duae  certitudines  differunt  : 
quia  certitudo  prsedestinationis  est  certitudo  cogni- 
tionis  ei  ordinis;  certitudo  autem  prsescientise  est 
cerlitudo  cognitionistantum.  Nonenim  Deus  proeor- 
dinat  ad  peccandum  homines  reprobos,  sicut  pree- 
deslinatos  ordinat  ad  merendum.  »  —  Hsec  ille. 


§  1. 


B.  -  OBJEGTIONES 


CONTRA    PRIMAM    CONCLUSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  primam 
conclusionem  arguit  Aureolus,  dist.  39  (q.  1,  art.  4). 

Primo  praesertim  quia  ibidem  dicitur  quod  divi- 
nuin  velle,  semper  est  (juasi  in  egrediendo  a  volun- 
tate.  Hoc,  inquit,  stare  non  potest.  Nam  divinitas 
est  quoddam  velle  subsistens,  purum,  absque 
potentia  volitiva,  sicut  et  intelligere  purum;  ratio 
enim  potentiae  volitiva;,  est  ratio  imperfectionem 
importans.  Ergo  non  est  in  eo  potentia  vnliliva,  sed 
velle  inelicitum,  actus  purus  et  subsistens. 

Secundo.  Arguit  contra  eamdem,  in  lioc  quod 
dicit  quod  Deus  potest  non  velle  quod  vult,  non 
quod  siinul  velii  ei  non  velit  (6),  nec  quod  postnio- 
diini  non  velit  postquam  voluit.  Secundum  boc  enim 
sequeretur,  inquit,  quod  aliquod  vellenon  est  in  eo, 
quod  tamen  esse  potuisset.  Sed  hoc  est  impossibile 
in  Deo,  in  quo  totum  esi  in  actu,  et  quod  non  inest 
in  actu,  cst  impossibile  simpliciter  inesse;  alioquin, 
cum  quidquid  est  in  Deo  sit  Dens,  esset  aliquis 
Deus  possibilis,  non  Deus  in  actu.  Igitur  illud  poni 
non  potest. 

Tertio.  Arguil  contra  eamdem,  in  hoc  qnod  ait 
de  illa  distinctione,  quod,  si  divisim  accipiatur, 
verum  esl  quod  Deus  potesi  aliquid  prsescire,  quod 
non  praescit.  Secundum  hoc  enim  sequeretur  quod 
res,  secundum  quod  sunl  sub  divina  praescientia, 
non  essenl  necessarise;  cujus  oppositum  tu  dicis,  in- 
ducendo  verbum  Philosophi,  1.  Periher.  (cap.  6), 
dicentis  quod  omne  quod  est,  quando  esl,  necesse 
est  esse. 

Quarto.  Arguit  contra  illud  quod  illa  conclusio 
innuit,e1  quod  aliasdictum  est,  scilicel  quod  scientia 
visionis  potesl  se  extendere  ad  alia  ad  quse  non  se 
extendit,  pro  eo  quod  Deus  potesl  facere  plura  vel 
pauciora  quam  faciat.  Constat,  inquit,  secundum 
te,  quod  scientia  visionis  terminatur  ad  res,  proul 
Bunl  pnesentialiter  exhibita;.  Sed,  ut  sic,  suni 
omnino  immutabiles;  quia  omne  quod  est,  quando 
est,  necesse  esl  esse;  nnde  conceditur  a  te  quod 
futurum,  iil  subesi  divinse  prEescientiae,  est  necessa- 


(a)  ;i  verbo  El  sic  usque  ad  prxdeslinationis,  om.  l'r. 
i  /  non  velit.  —  Om.  Pr. 


rium.  Ergo  non  possunt  plura  vel  pauciora  attingi 
scienlia  \  isionis. 

Qniiiio  ad  idem.  A  te  conceditur  quod  illud  ante- 
eedensesl  necessarium  :  Deus  scil  aliquid  esse  futu- 
inin;  et  consequens  etiam  est  necessarium,  si  infe- 
ralur  :  ergo  illud  erit,  proul  subesl  divinaa  scientias, 
scilicet,  prout  est  in  sua  prajsentialitate.  Sed,  prae- 
scientia  et  praascitis  sic  exsistentibus  necessariis. 
impossibile  est  quod  divina  praescientia  se  extendat 
ad  plura  vel  pauciora.  Ergo  illa  duo  dicta,  ad  invi- 
cem  sibi  repugnant.  —  Haec  ille. 

§  2.  —  CONTRA  SECUNDAM  ET  SEXTAM 
CONCLUSIONES 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam 
conclusionem  et  sextam,  arguit  (dist.  40,  q.  1, 
art.  4). 

Primo  sic.  Omne  quod  infallibiliter  eveniel . 
immutabiliter  eveniet.  Detur  enim  quod  possii 
mutari  evenlus;  igitur  falli  potest,  ne  ponatur  ille 
eventus.  Idem  enim  importatur  per  infallibiliter 
evenire ,  et  immutabiliter.  Sed  certitudo  divinae 
providentia'  de  necessitate  concludit  quod  omnes 
effectus  provisi,  qiianlumcunique  contingentes,  in- 
fallibiliter  sunt  futuri.  Detur  enim  oppositum,  sta- 
tim  sequitur  quod  divina  providentia  non  sii  infal- 
libiliter  certa.  Ergo  certitudo  divinas  providentias 
concludit  quod  effeclus,  quantumcumque  contin- 
gentes,  sic  evenient,  quod  mutari  non  possunt. 

Seeundo  ad  ideni.  Quamvis  providenlia  divina 
prseparet  causas  necessarias  effectibus  quibusdam, 
et  aliis  contingentes ;  tamen  illi  effectus  causarum 
contingentium  subsunt  divinae  providentia?,  quas 
infallibilis  est  et  certa;  et  per  consequens,  non  sunl 
casuales,  nec  contingentes  in  ordine  ad  diyinam 
providentiam,  quamvis  per  respectum  ad  causas 
proximas  sint  contingentes.  Sed  quod  non  esi  con- 
tingens,  sed  immutabile  j)er  respectum  ad  causam, 
infallibiliter  est,  non  contingenter.  Ergo  effectus 
causarum  contingentium,  immutabiliter,  et  infalli- 
biliter,  et  non  contingenter  sunt.  —  Haac  ille. 


S  3. 


CONTRA  TERTIAM  CONCLUSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  —  Contra  tertiam  con- 
clusionem  arguil  sic,dist.  40  (ibid.),  probandoquod 
iste  modus  ponendi,  desperationem  hominibus  in- 
ducat. 

Primo.  Sicul  enim,  inquit,  aliqui  sunl  prasdesti- 
nati,  sic  el  alii  reprobati.  Quando  autem  aliquid 
esl  immutabile,  facta  aliqua  suppositione ,  fatuum 
esi  conari  ad  immutandum  illud,  donec  stal  con- 
ditio  illa;  unde  conatus  immutare  volentis,  debei 
esse  ad  tollendum  illam  conditionem  :  sicul  si  ne< 
esi  quod  Socrates  moveatursi  currat,qui  \ult  impe- 
dire  ne veatur,  oportei  eum  impedii"c  ne  Socrates 


DISTINCTIO    XL. 


QUiESTIO    I. 


493 


cunal.  Sc(l  lnanifeslum  cst  ((iiod  prsedestinatio  et 
reprobatio,  proul  in  Deo  sunt,  nostro  conatu  irnpe- 
diri  iidii  possunt.  Ergo,  si  stantibus  illis  impossibile 
cst  quin  salvetur  iste  ei  damnetur  ille,  frustraqui 
damnatus  est,  ad  oppositum  conatur.  Unde  datur 
honiini  materia  desperandi  et  negligendi  seipsum, 
et  tollilur  omnis  exhortatio  salutaris,  et  persuasio, 
et  sacramentorum  perceptio ;  quia  totum  es1  vanum. 
Secundo.  Quantumcumque  contingenter  Deus 
prsedestinaverit  Petrum,  ex  quo  prsedestinavit,  mu- 
tari  non  potest;  nec  Petrus  suo  conatu  posset  tol- 
lere  suam  praedestinationem,  aecJudas  suam  repro- 
bationem.  El  sic  manet  occasio  desperandi.  Nam , 
sicut  antecedens  est  immutabile,  Deus  praedesti- 
navit  Petrum,  ita  et  consequens,  scilicet,  Petrus 
salvabitur;  et  ita  de  isla  conditionali ,  Si  Deus 
reprobavit  Judam  ,  Judas  damnabitur. 

§  4.  —  CONTRA  QUARTAM  CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Conlra  quartam  con- 
clusionem  arguit  (Ibid.)  quod  ipsa  lollit  oinne  consi- 
liiun  et  conatum,  et  omne  politicum  negotium 
excludit. 

Primo.  Manente  enim  conditione  immutabiliter, 
fatuum  est  conari  adtollendum  illud  quod  estimmu- 
tabile,  illa  conditione  manente;  sicut,  stante  ista 
conditione  quod  Socrates  currit,  fatuum  est  conari 
quod  non  moveatur,  aut  de  hoc  consiliari.  Sed  mani- 
festum  est  quod  conditio  immutabiliter  permanet, 
scilicet  Dei  proescientia  et  providentia.  Igitur,  si 
rerum  eventus,  et  fatum  quod  providentias  subest, 
est  immutabile  necessitate  conditionata,  fatuum  est 
conari  aut  consiliari  de  aliquo  futuro. 

Secundo.  Videtur  error  Gentilium  redire,  qui 
excusationem  suoruni  actuum  assuniebant  ex  fato, 
quasi  non  potuerit  aliud  evenire;  juxta  illud  Augu- 
stini,  in  Sermone  Epiphaniae,  dicentisquod  negant 
varii  homines,  ponentes  fatum,  voluntatem  qua 
peccant,  cum  fingant  necrssitatem  qua  pcccata 
dcfcndant.  Manifestum  est  enim  quod  illud  non 
dehet  imputari,  contra  quod  vane  et  frustratorie  quis 
haberet  conari.  Sed,  si  fatum  ex  conditione  divin;c 
providentise  immutabile  esset,  itaquod  stante  divina 
providentia  fatum  immutari  non  possit,  conari  in 
oppositum  frustratorium  est  et  vanum;  quia  con- 
ditio  semper  stat,  et  illam  per  conatum  nostrum 
mutare  non  possumus.  Igitur  peccatum  non  erit 
imputandum.  —  Hxc  ille. 

SS   5.    —    CONTRA    OCTAVAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  octavam  con- 
clusionem  arguit,  dist.  41    »j.  I  ,  art.  2). 

Primo.  Ille  namque  qui  vult  omnes  salvos  fieri 
et  ad  cognitionem  veritatis  venire,  et  omnes  ad  hoc 
efficit  ut  sint  participes  suai  beatitudinis,  non  vide- 


tur  a  seipso  limitare  numerum  eorum  qui  heatitu- 
dinem  consequuntur;immo,  quantum  esl  ex  s(-ipso, 
intii  viilt  determinatum  numerum  creaturarum 
rationalium  salvari,  sed  potius  vult  omnes  indifle- 
renter  salvari;  quod  si  non  fiat,  hoc  erit  aliunde,  et 
ikhi  cx  [imitatione  sua.  Sed  manifestum  est  quod 
Deusest  hujusmodi,  ut  patet  per  Apostolum  (1.  ud 
Tim.  2,  v.  4).  Sequitur  ergo  quod  numerum  electo- 
rum  Deus  prseordinando  non  limitavit,  scd  potius 
est  limitatio  aliunde. 

Secundo.  Ex  praeordinatione  e1  praefinitione  divina 
aliquorum  quae  in  certo  numero  sunt  futura,  pos- 
sunt  formari  propositiones  verae  de  futuro,  affirma- 
ii\;r,  et  negativse.  Sed  ex  hoc  quod  certus  est  nume- 
rus  electorum  apud  Deum,  non  potest  vere  dici 
quod  talis  salvabitur,  et  talis  non  salvabitur;  alio- 
quiri  introducitur  materia  desperandi,  et  datur 
occasio  negligendi  seipsum;  divina  enim  ordinatio 
non  frustrabitur,  quin  salventur  qui  ad  vitam  sunt 
ordinati,  et  alii  inevitabiliter  damnentur.  Igitur 
numerus  electorum  non  est  limitatus  ex  praefini- 
Lionc  divina. 

Tertio.  Si  Deus  electorum  numerum  limitaret  et 
praefiniret  terminum,  necessario  aliquos  includeret, 
et  alios  excluderet,  destinando  ad  mortem.  Sed 
impium  est  dicere  qUod  aliquos  destinet  ad  pecca- 
tum,  et  mediante  peccato  ad  mortem.  Ergo  impium 
csl  dicere  quod  pro  libito  voluntatis  limitet  nume- 
rum  electorum,  istosincludendo,  et  illos excludendo. 
Immo,  omnes  destinantur  a  Deo  ad  vitam,  etiam  illi 
qui,  suis  exigentibus  meritis,  postmodum  non 
salvantur.  Unde  et  i  111  de  quibus  scriptum  est, 
Matth.  22,  quod  non  fuerunt  digni  intrare  ad 
nuptias,  tamen  fuerunt  invitati  et  destinati  ad  eas. 

Quarto.  Partes  quae  faciunt  per  se  ad  honum 
universi,  et  pertinenl  ad  perpeluitatem,  videntur  a 
Deo  esse  prsefinitae  ef  pra3ordinata3 ,  secundum  te. 
Sed  constat  (|iiod  omnes  rationales  creaturae  indif- 
ferenter  sunl  incorruptibiles  coram  Deo.  Igitur 
omncs  erunt  a  Deo  ordinatse  ad  consecutionem 
ultimi  linis;  nec  erit  aliqua  limitatio  per  (juam  ali- 
qui  includantur,  et  aliqui  excludantur,  quantum 
est  ex  parte  Dei ;  sed  lioc  erit  potius  aliunde.  — 
H;ec  ille. 


C. 


SOLUTIONES 


§  1.  — 


Ad   ARGUMENTA    contra    primam 
CONCLUSIONEM 


Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ista  argumenta 
respondetur.  Et  primo 

Ad  primum  contra  primam  conclusionem ,  dico 
quod  argumentum  concludit  quod  volitio,  vel  intel- 
lectio,  non  egrediuntur  secundum  rem  a  potentia 
volitiva,  vel  intellectiva.  Unde  sanctus  Thomas, 
2.  Contra  Gentiles,  cap.  10,  dicit  quod  «  nihil  est 


494 


LIBRI   I.    SENTENTIARU.M 


sui  ipsius  principium ;  divina  autem  actio  non  est 
aliud  quam  sua  potentia;  manifestum  est  quod 
potentia  non  dicitur  in  Deo  sicut  principium  actio- 
nis,  sed  sicut  principium  facti  ».  Et  post  pauca  : 
«  Si  igitur  sint  aliquse  actiones  in  Deo,  quse  non 
in  aliquod  factum  transeant,  sed  nianeant  in  agente, 
respectu  harum  non  dicetur  in  Deo  potentia,  nisi 
secunduui  modum  intelligendi ,  non  secundum  rei 
veritatem.  Hujusmodi  autem  actiones  sunt  intelli- 
gere  el  velle.  Potentia  igitur  Dei,  proprie  loquendo, 
non  respicit  hujusmodi  actiones,  sed  solos  eflectus. 
Intellectus  igitur  et  voluntas  in  Deo  non  sunt  ut 
potentiae,  sed  solum  ut  actiones.  »  —  Heec  ille.  ■ — 
Ex  quo  patet  quod  ille  egressus  volitionis  a  volun- 
tate,  in  Deo,  non  intelligitur  esse  secundum  rem, 
sed  secundum  rationem  :  quia  scilicet  intellectus 
noster,  secundum  quod  dicit  ihidem  sanctus  Doctor, 
diversis  conceptionibus  considerat  potentiam  et  ejus 
actionem ;  quia  illa  non  intelligimus  in  via,  secun- 
dum  quod  in  se  sunt,  sed  in  conceptionibus  creatu- 
rarum,  in  quibus  ille  egressus  est  realis;  et  ideo 
divinam  actionem  non  possumus  intelligere  nisi  in 
conceptione  cujusdam  egredientis  a  potentia,  licet 
non  intelligamus  actum  in  divinis  egrediendi  a 
potentia. 

Ad  secuudum  negatur  conditionalis  quam  facit; 
fundatur  enim  super  uno  paralogismo,  quo  saepe 
arguens  fallitur,  fallacia  figurae  dictionis.  Arguit 
enim  sic  :  Velle  Petrum  damnari  non  est  in  Deo,  el 
velle  tale  potest  esse  in  Deo;  ergo  aliquod  velle  non 
est  inDeo,quodtamen  potest  esse  in  Deo.Patet  quod 
fallacia  est  figurse  dictionis,  ut  saepe  dictum  est. 

Ad  tertium  dicitur  quod  illa  propositio,  Res, 
secundum  quod  subsunt  divinse  prsescientise,  sunt 
necessariae,  potest  habere  duplicem  sensum.  Unus 
est,  quod  res  subjecta  divinse  providentiae  vel  prae- 
scientise,  per  dispositionem  invariabilem  et  necessa- 
riaiu  subest  illi;  et  hoc  est  verum.  Alius  sensus  est, 
quod  res  subjecta  divinse  praescientise,  necessario 
habet  dispositionem  illam  necessitate  absoluta;  et 
hoc  falsum  est.  Unde  sanctus  Thomas,  de  Veritate, 
q.  2,  art.  12,  ad  4"'",  dicit  quod  «  quamvis  scientia 
si1  invariabilis,  et  semper  eodem  modo  se  babens; 
tamen  dispositio,  secundum  quam  res  refertur  ad 
Dei  cognitionem  invariabilem  (a),  non  semper  eodem 
modo  se  habet  ad  ipsam.  Refertur  enim  res  ad  Dei 
cognitionem',  secundum  quod  est  in  sua  praesentia- 
litate;  praesentialitas autem  rei  non  semper  ei  con- 
venit  ».  —  Haec  ille.  Tunc  dico  quotl ,  licet  res, 
proul  est  subjecta  divinae  praescientiae,  habeat  ali- 
quam  dispositionem  quodammodo  invariabilem  el 
necessariam;  tamen  illa  res  non  necessario  habel 
illam  dispositionem,  ac  per  hoc  non  (6)  necessario 
absolute  subesl  divinae  prsescientise :  immo  potesl 


(a)  invat  iabilem. 
(6)  non.  —  Om.  Pr. 


•iabilit  Pr. 


non  subesse,  et  aliqua  alia  quaj  non  subest,  pi 
subesse.  Antichristus  enim  potest  non  habere  illam 
praesentialitatem,  qua  refertur  ad  divinam  praescien- 
tiam  :  quia  adhuc  Antichristus  est  in  suis  causi 
potest  produci  et  non  produci,  ac  per  hoc  non  prae- 
sciri ;  vel  potest  nunquam  fuisse  praescitus. 

Ad  quartum  dico,  secundum  sanctum  Thomam  , 
de  Veritate,  q.  2,  art.  13,  ad  5um  :  «  Quamvis  in 
aliquo  sensu  concedatur  quod  Deus  potesl  scire  quod 
prius  nescivit;  non  tamen  potest  concedi  in  aliquo 
sensu,  quod  Deus  potest  scire  plura  quam  scial  ; 
quia,  cum  per  hoc  quod  dicitur  plura  importetur 
comparatio  ad  praecedens,  vel  prseexsistens,  semp  r 
intelligitur  in  sensu  composito.  »  —  Haec  ille.  — 
Sicut  enim  ipse  dicit  (Ibid.)  :  «  Cum  dicitur,  Deus 
potest  scire  quod  nescit,  loquendo  etiam  de  scientia 
visionis,  potest  dupliciter  intelligi.  Uno  niodo,  in 
sensu  composito,  scilicet  ex  suppositione  quod  Deus 
non  sciverit  illud  quod  dicitur  posse  scire ;  el  sic 
falsum  est ;  non  enim  potest  utrumque  horum 
simul,  ut  scilicet  Deus  nesciverit  aliquid,  et  postea 
sciat  illud.  Alio  modo,  in  sensu  diviso;  et  sic  non 
includitur  aliqua  conditio  vel  suppositio  sub  \ 
state ;  unde  in  hoc  sensu  est  verum.  »  —  Haec  ille. 
—  Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  39,  q.  1,  art.  2, 
ad  3um,  ubi  sic  ait  :  «  Quamvis  aliquo  mo(i' 
datur  quod  Deus  potest  scire  aliquid  aliud  ai>  his 
quee  scit;  non  tamen  videtur  posse  concedi  quod 
possit  scire  plura  quam  scit ;  quia,  cum  dicitur 
plura,  designatur  comparatio  ad  aliquid  praeexsi- 
stens,  cum  quo  hoc  non  erat ;  et  hoc  non  potot  i 
ut  ista  duo  sint  simul  vera,  Prius  nescivit,  et,  Modo 
scit;  nec  hoc  ipse  Deus  potest  (a).  Et  ita  patet  quod 
cum  dicitur,  Potest  (6)  plura  scire,  pertinet  ad  sen- 
sum  compositum.  Unde  Magister  non  simpliciter 
concedit,  sed  opinionem  narrat.  »  -  -  Haec  ille.  — 
Ex  quibus  patet  quod  sanctus  Thomas  non  concedil 
illud  quod  iste  arguens  sibi  imponit.  Non  enim  di<  il 
quod  Deus  possit  plura  scire  quam  sciat ;  sed  aliqua 
potest  scire,  quae  non  scit,  loquendo  de  scientia 
visionis.  Et  si  istud  ultimum  velit  arguens  impu- 
gnare,  respondetur  ad  suum  argumentum,  quod 
res,  ut  sunt  prsesenles,  sunt  iminobiles  quantum 
ad  hoc;  sed  tamen  res  illae  possunt,  in  se  conside- 
rate,  carere  tali  praesentia;  et  in  potestate  De 
quod  non  sint  habiturse  talem  prsesentiam.  E1  simi- 
liter,  multse  ressunt  Deo  possibiles,  quse  qod  sunl 
habiturse  prsesentialem  exsistentiam ,  el  in  potestate 
Dei  est  quod  essent  habiturse,  ac,  perhoc,  q 
essenl  ab  seterno  cognitsea  1»«'"  el  prsesentes  ei.  E1 
sic  aliqua  cognoscit  scientia  visionis,  quae  potesl 
non  cognoscere;  et  aliqua  non  cognoscit,  quae 
set  illo  modo  eognoscere. 

Ad  quintum  conceditur  quod  hujusmodi  condi- 


(a)  potest.  —  Om,  Pr. 

potest.  —  Om.  IV. 


DISTINCTIO  XL 


QU^ESTIO   I. 


495 


tionalis,  Si  Deus  scit  hoc  futunun  esse,  hoc  erit, 
tam  antecedens  ijiiam  consequens  sunt  necessaria, 
necessitate  immutabilitatis ;  non  autem  simpliciter 
absolutc,  uisi  dum  sunt  vera,  ut  ssepe  allegatum  est. 
Cum  tali  autem  necessitate  prsescientiae  et  prsescito- 
rum,  stat  contingentia  cpnsequentis,  immo  etiam 
antecedentis ;  non  quod  prsescientia  sit  contingens 
in  se,  sed  quia  non  necessariam  habitudinem  habet 
ad  scita,  loquendo  de  scientia  visionis;  ac  per  boc, 
aliqua  isto  modo  sunt  scita,  quae  possunt  non  fuisse 
illo  modo  scita;  et  econtra,  aliqua  possunt  fuisse 
scita,  quae  nunquam  sunt,  aut  fuerunt,  aut  erunt 
scita. 

§  2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
et  sextam  conclusiones 

Ad  argumenta  Aureoli.         Ad  argumenta 

contra  secundam  conclusionem ,  dicitur 

Ad  primum  quidem,  quod  aliquid  immutabiliter 
evenire,  potest  dupliciter  intelligi.  Uno  niodo,  quod 
illud  eveniet,  et  non  potest  mutari  de  venturo  in 
non  venturum.  Et  isto  inodo  concedo  quod  omnia 
quae  sunt  futura  secundum  ordinem  primae  causse, 
immutabiliter  evenient.  Si  enim  Deus  disposuit  ali- 
quid  esse  futurum,  illud  non  potest  mutari  de  futuro 
in  non  futurum,  nisi  forte  per  positionem  futuri  in 
actu.  Secus  est  de  futuro  secundum  ordinem  causse 
secundse  ;  nam  aliquid  nunc  est  futuruin  secundum 
dispositionem  causarum  secundarum,  et  si  illse  causa' 
tollantur  antequam  producant  effectum,  illud  quod 
erat  futuruin,desinit  esse  futurum,  nectamen  ponilur 
in  actu.  Sicut  enim  dicit  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  16,  art.  7  (ad  3™  )  :  «  Illud  quod  nunc  est,  ex  eo 
futurum  fuit  antequam  esset,  quia  in  causa  sua  erat 
ut  fieret;  unde,  sublata  causa,  non  esset  futuruin 
illud  iieri.  »  -  -  Hsec  ille.  —  Alio  modo  potest  intel- 
ligi  aliquid  immutabiliter  evenire,  quia  scilicet  illud 
eveniet,  et  non  est  in  potestate  alicujus  facere  quin 
illud  eveniat.  Et  sic  negatur  quod  omnia  futura, 
immutabiliter  eveniant.  Nec  argumentum  illud  pro- 
bat;  nam,  ad  hunc  sensum ,  negatur  major.  Non 
eniin  idem  importatur  per  infallibiliter  evenire,  et 
per  immutabiliter  evenire  isto  niodo  sumptum. 
Infallibililas  enim,  de  sui  ratione  importat  negatio- 
tionem  deceptionis  et  fallacise  ;  quae  fallacia  esse  non 
potest,  nisi  ista  duo  sint  simul  vera,  Hoc  sestimatur 
evenire,  et,  Hoc  non  eveniet ;  quaeduo  nunquam  pos- 
sunt  verificari  inDeo,respectu  alicujus  ;  et  ideo  nihil 
cognoscit  fallibiliter,  nec  aliquid  eveniet  fallibiliter. 
Immutabilitas  autem  isto  ultimo  modo  accepta,  non 
solum  dicit  negationeui  mutabilitatis,  immo  nega- 
tionem  potentise  ad  oppositum  ;  et  ideo  non  omnia 
evenient  isto  modo  immutabiliter.  Verum,  quia  (a) 
iste  modus  est  improprius,  et  quia  primus  sensus 


(<x)  quia.  —  quod  Pr. 


est  proprius,  idcirco  conceditur  quod  omne  quod 
eveniet,  immutabiliter  eveniet.  Cum  hoctamen  stal 
quod  multa  evenient  libere  et  contingenter ;  quia 
immutabilitas  non  excludit  Iibertatem,  ut  ssepe 
dictum  luit. 

A«l  secundum  dico  quod  aliquid  esse  necessarium 
per  respectum  ad  causam  primam,  dupliciter  intel- 
ligitur.  Uno  modo,  quia  illud  necessario  eveniet  a 
causa  prima,  licet  non  necessario  a  causa  secunda, 
utrobique  loquendo  de  necessitate  absoluta.  Et  sic 
nunquam  fuit  mens  sancti  Doctoris,  facientis  illam 
rationem  quam  arguens  inipugnat,  quod  aliquod 
futurum  conlingens  sit  necessarium,  vel  immutabile 
illo  modo  per  respectum  ad  causam  primam,  et  sit 
contingens  per  respectum  ad  causam  secundam.  Et 
tamen  procedit  argumentum  ad  istum  sensum.  Et 
ideo  negatur  antecedens,  pro  prima  parte.  Alio 
modo  potest  intelligi  quod  talis  effeclus  potest  sub- 
lerfuuere  ordinem  causae  secunda?,  non  tamen  causse 
primue;  ita  quod  bene  stant  simul,  quod  causa 
secunda  haberet  ordinem  ad  illum  effectum  produ- 
cendum,  et  tamen  quod  deficeret  a  productione  illius; 
licet  non  stet  simul,  quod  prima  causa  sit  ordinata 
ad  illum  effectum  producendum,  et  quod  deficiat 
a  productione  illius.  Et  isto  modo  conceditur  quod 
aliquis  elfectus  est  contingens  in  ordine  ad  causam 
secundam,  et  non  in  ordine  ad  causam  primam,  sed 
habet  necessitatem  iinmutabilitatis  in  ordine  ad 
causam  primam  ;  et  illa  sufficit  ad  infallibilitatem 
et  certitudinem  divinas  providentise.  Etadhunc  sen- 
sum  si  arguens  arguat,  dico  quod  quidquid  a  divina 
providentia  eveniet,  infallibiliter  eveniet,  et  non 
contingenter  ;  loquendo  de  contingentia  opposita 
necessitati  ex  suppositione ,  quse  dicitur  immutabi- 
litalis.  Cum  hoc  tamen  stat  quod  multa  eveniunt 
contingenter,  contingentia  opposita  absolutaa  neces- 
citati. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  tertiam  conclusionem ,  dico 

Ad  priinum  quidetn,  quod  soluin  probat  quod 
ille  qui  salvatur,  immutabiliter  salvatur,  sic  quod 
non  potest  mutari  de  prsedestinato  in  reprobatum ; 
et  similiter,  ille  qui  damnatur,  immutabiliter  dam- 
natur,  sic  quod  non  potest  niutari  de  reprobo  in 
prsedestinatum  ;  et  ideo  fatuum  esset  conari  vel 
consiliari  quomodo  hoc  vel  illud  mutaretur.  Non 
tamen  probat  quod  prsedestinatus,  inevitabiliter  et 
necessitate  absoluta  salvetur,  sic  quod  non  sit  in 
potestate  alicujus  quin  talis  salvetur.  Pasdestinatus 
eniin  potest  taliter  facere,  quod  ipse  nunquam  fuit 
praedestinatus,  licet  non  possit  mutare  suam  prsede- 
stinationem  ;  et  debet  conari  ad  faciendum  bona, 
nec  debet  negligere  seipsum.  Proportionaliter  dici- 


UliKl    I.    SENTENTIAIi  L.M 


tur  de  reprobato.  Non  enim  polest  cassare,  aut 
mutare,  aul  impedire  suam  reprobationem  ;  (a)  quia 
istud  su|i|Kii)il  quod  primo  fuisset  reprobatus,  et 
postea  praedestinatus.  Potest  tamen  facere  quod  non 
sit  (6)  reprobatus.  Potest  enim  aliqua  facere,  cum 
quibus  non  stat  reprobatio,  scilicet  perseverare 
usque  in  liiicni.  Sicul  enim  dicit  sanctus  Thomas, 
de  Veritate,  q.  6,  art.  3,  ad  7"m  :  Praedestinatio 
alicujus  patitur  secum,  in  praedestinato ,  potentiam 
moriendi  in  peccato  mortali;  non  tamen  compatitur 
actum  vel  eventum  illum.  Similiter,  art.  4,  ad4um, 
dicit  quod,  demonstrato  aliquo  praedestinato,  puta 
Petro,  ista  est  securidum  se  possibilis,  Iste  non 
habebit  tinalein  gratiam  ;  non  tamen  est  compossi- 
bilis  isti  propositioni,  scilicet  Petrus  est  praedesti- 
natus. 
Ad  secundum  per  idem. 

§  4.  —  Ad  argumenta  contra  quartam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  quartam  conclusionem,  consimiliter  dicen- 
dum  est.  Omnia  enim  istud  unicum  habent  moti- 
vum,  quod  si  providentia,  vel  praedestinatio ,  vel 
iatum,  sit  iriimobile  quocumque  modo,  siveabsolute, 
sive  ex  sii|i|»ositione,  vel  quomodolibet  aliter,  vanum 
est  conari  ad  oppositum  illius  quod  provisum  est, 
aut  praedestinatum ,  aut  fatatum.  Et  quidem  istud 
consequens  potest  intellii>i  in  sensu  composito,  vel 
diviso.  !Si  in  sensu  composito,  conceditur;  in  diviso 
autem,  uegatur.  Si  enim  in  sensu  composito  capia- 
tur,tunc  est  scnsus  quod  vanum  est  conaii  ad  facien- 
dum  quod  aliquid  simul  sit  praevisum  et  non  eve- 
niat,  vel  fatatum,  aut  praedestinatum ,  et  non  eve- 
niat.  Istud  autem  constat  vanissimum  esse;  et  est 
error  ^Egyptiorum,  dicentium  fatum  posse  immu- 
taii ,  etiam  secundum  quod  a  divina  providentia 
dependet,  et  hoc  vel  aliquibus  sacrificiis,  vel  imagi- 
nibus,  vel  suffumigationibus,  ut  recitatsanctus  Tho- 
in.is,  3.  Contra  Gentiles,  cap.  96,  et  1  p.,  q.  116, 
art.  :>.  Si  autem  intelligatur  consequens  in  sensu 
diviso,  est  sensus  < j uod  demonstrato  aliquo  quod 
Deus  providit,  aut  fatavit,  sive  praelocutus  est, 
vaiuiiii  sit  conari  ad  faciendum  quod  hoc  non  eve- 
niat;  <|iiia  scilicet  illud  praevisum  in  se  est  necessa- 
rium  evenire,  sic  quod  aon  solum  ista  conditionalis 
esl  necessaria,  Si  Deus  praevidit  hoc,  istud  eveniet, 
immo,  quia  ista  est  absolute  necessaria,  Hoc  eve- 
nict.  Et  iste  sensus  esl  falsus.  Non  enim  in  vanum 
conatus  fuisset  Judas  ad  sui  salvationem,  quam 
tamen  Deus  praevideral  non  eventuram;  non  enim 
hoc  fuisset  conari  ad  mutandum  fatum  vel  praede- 
stinationem,  sed  ad  faciendum  aliquid,  vel  aliqua, 


unde  sequeretnr  ipsum  fuisse  praedestinatum ,  et 
non  reprobaturn,  nec  fatatum  ad  mortem,  sed  ad 
vitam ;  hocenim  eral  in  sua  potestate. 

Tunc  igitur,  ad  formam  primi  argumenti,  dico 
quod  ista  propositio  ibi  assumpta,  scilicet  :  quando- 
cumque  aliquid  est  immutabile,  stante  aliqua  condi- 
tione,  vanum  est  conari  ad  tollendum  illud,  stante 
dicta  conditione;  ista,  inquam  (a),  est  vera,  in  sensu 
composito;  est  enini  scnsus  quod  vanum  est  conari 
ad  hoc  quod  ista  simul  stent,  scilicet,  dicta  condi- 
tio,  et  non  eveniat  illud  quod  sequitur  ex  illa  condi- 
tione.  In  sensu  autern  diviso  cst  falsa  ;  quia  significat 
quod  demonstrata  re  quae  immutabiliter  (6)  eveniet, 
supposita  conditione  aliqua  quae  slat  et  est  immuta- 
bilis,  vanum  sit  conari  ne  illa  res,  cui  talia  accidunt, 
eveniat.  Et  argumentum  in  secundo  sensu  procedil. 
Unde  sciendum  est  quod  licet  respectus  rationis  quem 
prsedestinatio  ponit  in  proedestinato ,  quo  scilicel 
dicitur  prsedestinatus,  et  refertur  ad  divinam  volun- 
tatem  et  intellectum  sicut  objectum  divinae  riotitiae 
et  volitionis,  licet,  inquam  (y),  ille  respectus  sit 
immutabilis  et  indesinibilis,  nec  sit  inceptibilis  aut 
noviter  producibilis,  lamen  ille  non  est  necesse  esse, 
nec  necessario  est  in  objecto  in  ordine  ad  Deuin ,  nec 
in  J)eo  in  ordine  ad  objectum ;  immo,  absolute 
loquendo,  possibile  cst  illum  non  esse,  aec  fuisse 
unquam.  -  -  Et  si  dicalur  quod  immo,  quia  in  prae- 
teritum  transivit  ille  respectus,  et  ita  non  potesl 
non  fuisse ;  —  dico  quod  cuni  ille  respectus  sequa- 
tur  actum  divini  intellectus,  aut  divinae  voluntatis, 
qui  actus  nunquam  transit  in  praeteritum,  sed  sem- 
per  est  quasi  in  egredi,  proportionaliter  Ioquendum 
est  de  isto  respectu,  sicut  de  actu  divinae  voluntatis 
in  prima  conclusione  dictum  fuit.  -  Et  si  dicatur, 
contra  hoc,  quod  ille  respectus,  si  mensuratur  aeter- 
nitate,  saltem  ipse  est  in  aeternitate;  et  quod  est  in 
aeternitate,  necessario  cst  in  aeternitate  tota;  sicul 
illud  quod  est  in  aliquo  instanti,  necessario  est  in 
illo  instanti,  sic  quod ,  durante  illo  instanti,  nulla 
est  potentia  qua  possit  illud  non  esse  in  illo  instanti : 
—  ad  hoc  respondcl  sanctus  Thomas,  1.  Sentent., 
dist.  39,  q.  1,  art.  1,  ad  .">'"'.  Unde  argumentum 
suuin  tale  est  :  «  Omne  quod  est,  necesse  esl 
dum  est,  ut  dicit  Philosophus :  sed  scire  D<i  oon  esl 
nisi  ut  ens  actu ,  cum  mensuretur  aeternitate,  in 
qua  nihil  praeteriil  vel  succedil  ;  ergo  videtur  quod 
non  possit  non  esse;  ei  ita  videtur  quod  Deus  non 
possit  non  praescire  illud  quod  praescit.  d  Respon- 
det  :  «  Dicendum,  inquit,  quod  illud  quod  est, 
necessc  est  esse  dum  esi  :  tamen  absolute  loquendo, 
non  est  necesse  esse.  Ita  in  Deo,  scire  ae 
duni  scit;  non  lamcn  oecesse  cM  eum  scire,  ni>i 
necessilale  immobilitatis,  quae  voluntatis  libertatem 


k)  tamen.        \<\.  P 
•  i.    -  /it  Pr. 


(a)  inquam.       inquit  IV. 

(6)  immutabiliter.  —  immutatur  Pr. 

(y)  inquam.—  i>i  quantum  Pr. 


DISTINCTIO   XL. 


QU^STIO    I. 


497 


non  excludit.  »  Et  ibidem,  ad  4nm,  sic  ail  :  «  Omne 
leternum  est  necessarium  necessilate  immobilitatis, 
quae  voluntatis  libertatem  non  exeludit ;  et  haec 
libertas  significatur,  cum  dicitur  :  Deus  potest  boc 
non  scire,  vel  non  velle.  »  —  Hucc  ille.  —  Ita  per 
omnia  dico  de  respectu  quem  dicit  praedestinatio, 
aut  prsescientia,  aut  reprobatio.  Talis  euim  respe- 
ctus,  licet  sit  seternus,  tamen  potest  uon  fuisse; 
quia  Qunquam  transit  in  praeteritum,  sed  est  quasi 
iu  egredi;  nec  oporlet  quod  necessario  sit  in  aeterni- 
tate,  nisi  necessitate  immutabilitatis.  Cum  enim 
dicitur  :  Omne  quod  est,  quando  est,  etc,  intelligi- 
tur  ibi  necessitas  immutabilitatis ;  quia  scilicet  quod 
est  in  aliqua  mensura,  non  potest  desinere  esse  in 
illa  mensura,  durante  illa  mensura.  Et  de  hoc 
dictum  est  prius,  in  alia  qusestione. 

Ad  secundum  similiter.  Dico  enim  quod  minor 
illius  argumenti  est  qusedam  conditionalis ,  cujus 
antecedens  conceditur  in  uno,  et  negatur  in  alio. 
Cum  dicitur,  Fatum  est  ex  conditione  providentice 
immutabile,  vel  sic,  Stante  divina  providentia, 
fatum  immutari  non  potest,  quselibet  istarum  potest 
habere  duplicem  sensum.  Primus  est,  loquendo  de 
prima,  quod  istud  est  immutabile  secundum  verita- 
tem,  immo  necessarium,  scilicet  :  Deus  providit  hoc 
fatum,  vel  hunc  ordinem  fati,  igitur  iste  ordo  eve- 
niet ;  et  iste  sensus  est  verus ;  et  significat  necessi- 
tatem  et  inevitabilitatem  vel  immutabilitatem  con- 
sequentiae.  Alius  sensus  est  quod  si  divina  providen- 
tia  providit  hoc  fatum,  vel  hunc  ordinem  fati,  ille 
ordo  est  in  se  necessarius ,  vel  inevitabilis,  aut 
immutabilis;  et  iste  sensus  est  falsus.  Et  eodem 
modo  dico  de  ista  propositione ,  scilicet  :  Stante 
divina  providentia,  fatum  immutari  non  potest. 
Ista  enim  potest  denotare  immutabilitatem  conse- 
quentis,  vel  immutabilitatem  consequenthe  :  primo 
modo,  est  falsa;  secundo  modo,  est  vera.  Tunc  dico 
quod  ista  conditionalis quoe  est  minor  dicti  argumenti, 
scilicet,  Si  stante  divina  providentia  ,  fatum  mutari 
non  potest,  vanum  est  conari,  etc,  vera  est,  si  deno- 
tet  quod  vanum  est  conari  ad  immutandum  conse- 
quentiam.  Si  autem  denotet  quod  vanum  est  conari 
ad  immutandum  consequens,  falsa  est.  Consequens 
enim  est  mutabile,  non  autem  consequentia,  loquendo 
de  tali  mutabilitate  ad  sensum  priusexpositum  ;  quia, 
proprie  loquendo,  nec  hoc  nec  illud  est  mutabile,  sed 
ibi  sumimus  pro  evitabilitate  mutabilitatem ,  et  pro 
posito  (a)  oppositum.  Igitur,  quia  arguens  utilur 
illa  conditionali  secundo  modo,  quo  falsa  est,  (6)  ideo 
argumentum  non  probat  quod  intendit.  Si  enim  ea 
utatur  primo  modo,  tunc  vera  est;  sed  consequen- 
tia  non  valet,  quia  major  loquitur  de  conatu  ad 
immutandum  consequens ,  et  minor  de  conatu  ad 
immutandum  consequentiam. 


(a)  pro  posito.  —  pro  opposilo  Pr. 
(6)  et.  —  Ad.  Pr. 


§  5.        Ad  argumenta  contra  octavam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primom  con- 
tra  octavam  conclusionem ,  dicitur  quod  major  est 
vera,  si  intelligatur  de  voluntate  consequente;  non 
aulem  si  intelligatur  de  voluntate  antecedente.  Quo- 
cumque  modo  autem  sumatur,  semper   minor  ad 
intelleclum  majoris  est  falsa.  Ideo  argumentum  non 
valet.  «  Cum  enim  dicitur,  Deus  vult  omnes  homi- 
nes  salvos  fieri,  hoc  potest  tripliciter  intelligi,  secun- 
dum  quod  dicit  sanclus  Thomas,  1  p.,  q.  13,  art.  6, 
adlum.  Uno  modo,  ut  sit  accommodala  distributio, 
secundum  hunc  sensum   :   Deus  vult  salvos  fieri 
omnes   homines   qui    salvantur,    non   quia   nullus 
homo  sit  quem  salvum  fieri  non  velit,  sed  quia  nul- 
lus  salvus  fit,  quem  salvurn  fieri  non  velit,  ut  Augu- 
stinus  (Enchirid.,  cap.  103)  dicit.  Secundo  potest 
intelligi,  ut  fiat  distributio  pro  generibus singulorum, 
et  non  pro  singulis  generum ,  secundum  hunc  sen- 
sum  :  Deus  vult  de  quolibet  statu  hominum  salvos 
fieri,  mares  et  feminas,  Judaeos  et  Gentiles,  magnos 
et  parvos ;  non  tamen  omnes  de  singulis  statibus. 
Tertio,    secundum    Damascenum   (de  Fide  orth., 
lib.  2,  cap.  29)  intelligitur  de  voluntate  antecedente, 
non  de  voluntate  consequente.  Quaj  quidem  distin- 
ctio  non  accipitur  ex  parte  divimc  voluntatis  ipsius, 
in  qua  nihil  est  prius  vel  posterius ;  sed  ex  parte 
volitorum.  Ad  cujus  intellectum,  est  sciendum  quod 
unumquodque  secundum  quod  est  bonum,  sic  est 
volitum  a  Deo.  Aliquid  autem  potest  esse  in  prima 
sui  consideratione,  secundum  quod  absolute  consi- 
deratur,    bonum   vel    malum ;   quod   tamen   prout 
cum  (a)  aliquo  adjuncto  consideratur,  quod  est  con- 
sequens  consideratio    ejus,    econtrario    se    habet. 
Sicut   hominem   vivere   est   bonum ,    et   hominem 
occidi    malum   secundum    absolutam    consideratio- 
nem  ;  sed,  si  addatur  circa  aliquem  hominem,  quod 
sit  homicida,  vel  vivens  in  periculum  multitudinis, 
sic  est  bonum  eum  occidi,  et  malum  est  eum  vivere. 
Unde  potest  dici  quod  judex  justus  antecedenter 
vult   omnem    hominem    vivere ,    et    consequenter 
vult   hominem    suspendi.    Similiter   Deus   antece- 
denter  vult  omnem  hominem  salvari ;  sed   conse- 
quenter  vult  quosdam  damnari  secundum  exigen- 
tiam  siue  justitise.  Nec  tamen  iliud  quod  anteceden- 
ter  volumus,    simpliciter  volumus,  sed  secundum 
quid  :  quia  voluntas  comparatur  ad  res  secundum 
quod  sunt  in  seipsis ;  in  seipsis  autem  sunt  in  par- 
ticulari ;  unde  simpliciter  volumus  aliquid ,  secun- 
dum  quod  illud  volumus,  consideratis  omnibus  cir- 
cumstantiis  particularibus ;   quod  est  consequenter 
velle.  Unde  (&)  potest  dici  quod  justus  judex  sim- 
pliciter  vult  homicidam   suspendi;    sed  secundum 


(a)  cuni.  —  ab  Pr. 
(6)  non.  —  Ad.  Pr. 


II.  —  32 


498 


LIBRI    I.    SENTENTIAUUM 


quid  vult  eum  vivcre,  scilicet  in  quantum  est  homo. 
Unde  magis  potest  dici  velleitas,  quam  absoluta 
volunlas.  »  —  Haecille.  —  Idem  ponit,  1.  Sentent., 
dist.  46,  q.  1,  art.  1;  et,  dc  Veritate,  q.  23,  art.  2. 
Ad  secundum,  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
ista  est  vera,  Hic  salvabitur  et  iste  alius  damna- 
bitur.  Nec  dalur  materia  desperandi,  aut  seipsum 
negligendi,  ut  ibidem  infertur.  Quod  qualiter  sit, 
dictum  est  per  totum  istum  articulum. 

Ad  tertium  dicitur  quod  Deus  nullum  destinat  ad 
peccatum;  sed  tamen  aliquos  non  destinat  ad  vitam, 
quos,  prsescitis  eorum  meritis,  ordinat  ad  poenam. 
Unde  sanctus  Thomas,  de  Vcritate,  q.  23,  art.  2  : 
«  Ipse  defectus  peccati,  quo  quis  redditur  dignus 
poena,  in  praesenti,  vel  in  futuro,  non  est  volitus  a 
Deo,  neque  voluntate  antecedente,  neque  voluntate 
consequente;  sed  est  ab  eo  solummodo  permissus. 
Nec  tamen  intelligendum  est  quod  de  reprobis  Dei 
intentio  frustrari  possit  :  quia  istum  qui  non  salva- 
tur,  praescivit  ab  seterno  fore  non  salvandum;  nec 
ordinavit  ipsum  in  salulem ,  secundum  ordinem 
pnedestinationis ,  qui  est  ordo  absoluta'  voluntatis; 
sed,  quantum  ex  parte  sua  est,  dedit  naturam  ei  (a) 
ad  beatitudinem  (6)  ordinatam.  »  —  Phec  ille.  —  Ex 
quibus  patet  quod  falsum  est  quod  omnes  desti- 
nentur  a  Deo  in  vitam,  immo,  pro  libito  suce  volun- 
tatis,  limitat  numerum  electorum.  Unde  sanctus 
Thomas,  de  Veritate,  q.  6,  art.  4,  ad  7""',  dicit  ad 
consimile  argumentum  :  «  Bonitas  divina  (y)  non 
communicat  seipsam,  nisi  secundum  ordinem  sapien- 
tiic ;  hic  enim  est  optimus  communicandi  modus.Ordo 
autem  divimc  sapientiie  requirit  ut  omnia  sint  facta 
in  numero,  pondere  et  mensura.  Et  ideo  convenit 
divinas  bonitati  ut  sit  certus  prsedestinatorum 
numerus.  ))  —  Hicc  ille. 

Ad  quartum  negatur  minor,  si  debite  subsu- 
matur  sub  majore,  scilicet  quod  omnes  creaturse 
rationales  icqualiter  et  indifferenter  pertineant  ad 
perfectionem  universi.  Ut  enim  dictum  est  in  prima 
conclusione,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  ubi  supra 
(1  p.,  q.  23,  art.  7)  :  «  Inter  omnes  creaturas,  prin- 
cipalius  ordinantur  ad  universi  bonum  creatursc 
rationales,  quse,  in  quantum  hujusmodi,  incorrupti- 
biles  sunt ;  et  potissime  illse  quse  beatitudinem  con- 
sequunlur,  quia  immediatius  atlingunt  ultimum 
finem,  »  etc,  ut  prius. 

Ad  argumentum  in  principio  qusestionis  factum, 
patet  quid  dicendum  sit,  ex  prsemissis. 


(<x)  ei.  —  Om.  Pr. 

(6)  beatitttdinem.  —  bonitatem  Pr. 

(•()  divina.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO     XLI. 


QILESTIO  I. 

UTRUM  MERITORUM  PRjESCIENTIA  SIT  CAUSA 
PR^DESTINATIONIS  VEL  REPROUATIONIS 

irca  quadragesimarn  primam  distinctio- 
¥(  (jX$}j>9  nem,  quseritur:  Utrum  praescientia  me- 
S\m^<^   ritorum  sit  causa  prsedestinationis  vel 

reprobationis. 

Et  arguitur  quod  sic.  Non  est  iniquitas  apud 
Deum,  ut  dicitur,  Rom.,  9  (v.  14).  Iniquum  autem 
est,  ut  sequalibus  insequalia  dentur.  Omnes  autem 
homines  a?quales  sunt,  secundum  naturam ,  et  se- 
cundum  peccatum  originale.  Attenditur  autem  inae- 
qualitas,  secundum  merita  vel  demerita  propriorum 
actuum.  Non  igitur  prseparat  Deus  insequal ia  homini- 
bus,  praedestinando,vel  reprobando,  nisi  propter  proe- 
scientiam  differentium  meritorum. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Deus  prsedestinavit 
nos  salvos  fieri,  sicut  salvat  nos.  Sed,  secundum 
Apostolum,  ad  Titum,  3  (v.  5)  :  Non  ex  operibus 
justitige  quse  fecimus  nos,  sed  secundum  suam 
misericordiam  salvos  nos  fecit.  Non  ergo  prse- 
scientia  meritorum  est  causa  vel  ralio  prsedestina- 
tionis. 

ln  hac  quaestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebuntur 
dubitationes. 

ARTICULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 
Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  nec  merita  aut  demerita 
sunt  causse  prsedestinationls,  ex  parte  actos 
preedestinantis. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  23,  art.  5: 
((Cumprsedestinatio,  inquit,  includat  voluntatem,  sic 
inquirenda  est  ratio  prsedestinationis,  sicul  iii«iiii- 
ritur  ratio  divinae  voluntatis.  Dictum  cst  auteni 
supra,  quod  non  est  assignare  causam  divinse  volun- 
talis  ex  parte  aclus  volendi;  sed  potesl  assignari 
ratio  ex  parte  volilorum ,  in  quantum  scilicel  Deua 
vnlt  aliquid  esse  propter  aliud.  Nullus  igitur  fuit 
ila  insanse  mentis,  qui  dicerel  merita  esse  causam 
divinse  prsedestinationis,  ex  parte  actus  prsedesti- 
naniis.  Sed  hoc  siib  qusestione  vertitur,  utrum  prae- 
destinatio,  ex  parte  effectus,  habeat  aliquamcausam. 


DISTINGTIO   XLI.   —   QU/ESTIO   I. 


409 


Et  hoc  est  quaerere,  ulnim  Deus  praeordinaverit  (a) 
se  daturum  effectum  praedestinationis  alicui,  propter 
aliqua  merita.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  ponit,  1.  Sentent.,  disl.  41,  q.  l,art.  3: 
«  Praescientia ,  inquit,  meritorum,  vel  aliquorum 
operum,  nullo  modo  est  causa  divimc  praedestina- 
tionis.  Quod  patel,  si  consideretur  tolum  illud  quod 
est  in  prsedestinatione  de  essentia  ipsius.  Sed  niliil 
prohibet,  illud  quod  est  effectus  praedestinationis, 
scilicet  gratiam  e1  gloriam,  quae  oblique  ponuntur 
in  ejus  diffinitione,  habere  aliquam  causam  ex  parte 
operum  nostrorum.  Praedestinatio  enim  est  prae- 
scientia  etvoluntassalutisaliquorum.  Scientia  autem 
Dei  de  salute  aliquorum,  non  causatur  a  scienlia 
aliquorum  operum;  quia  ipse  noji  venit  in  cognitio- 
nem  effeetus  (6)  per  causam,  sed.per  seipsum.  Unde 
non  potest  dici  in  eo,  quod  ipse,  scit  hoc,  quia  scit 
causam  hujus;  sed  in  quantum  intuetur  essentiam 
suam,  quae  cst  omnium  similitudo,  videt  unum- 
quodque  in  se,  tam  causam  quam  causatum.  Simi- 
liter  et  voluntas  sua,  cum  libera  sit,  magis  etiam 
quam  aliqua  voluntas,  non  habet  causam  nisi  finem 
voluntatis  suae.  Finis  autem  voluntatis  divina*  est 
sua  bonitas,  quae  est  ipsemet;  unde  dicitur  conve- 
nienter  :  quare  Deus  vult  hoc?  propter  bonitatem 
suam ;  non  quia  scivit ,  vel  quia  factum  est.  Sed 
tamen  effectus  divinae  voluntatis,  scilicet  ipsum 
volitum  ordinatum  ad  bonitatem  suam ,  potest  pro- 
cedere  ex  aliqua  causa,  quam  Deus  pra\scivit  ab 
aeterno.  Et  istum  ordinem  eausae  ad  causatum,  Deus 
vult;  et  vult  quod  effectus  sit,  quia  causa  est;  non 
ita  quod  causalitas  referatur  ad  voluntatem,  sed  ad 
volitum.  Et  ista  causa  voliti,  et  non  volendi,  dicitur 
ratio  qusedam  volunlatis  ex  parte  effectus.  »  —  H;ec 
ille. 

Secunda  conclusio  esi  quod  effectus  prsedesti- 
nalionisnon  prseordinatur  alicui  propter  merita 
prseexsistentia  in  alia  vita,  eo  modo  quo  posuit 
Origenes,  dicens  hunianas  animas  ab  initio  esse 
creatas,  et  seciindum  diversitatem  suorum  ope- 
ruin,  diversos  slatus  eas  sortiri  in  lioe  inundo 
corporibus  unitas. 

Istam  conclusionem  probat  sanclus  Thomas,  1  p., 
ubi  supra,  per  dictum  Apostoli,  ad  Rom.,  9  (v.  11, 
12,13),  dicentis  :  Cum  nondum  nati  essent,  aut 
aliquid  egissent  boni  aut  mali,  non  ex  operibus, 
sed  ex  vocanle  dictum  est  :  quia  Jacob  dilexi, 
Esau  autem  odio  habui. 

Tertia  conclusio  est  quod  merita  prseexsistentla 
in  liae  vita,  non  sunt  ratio  vel  cansa  prsedestl- 
nationis  effectus,  eo  modo  quo  posuerunt  Pela- 


(a)  Deus  praeordinaverit,  —  prsedestinaverit  Pr 
(S)  effeclus.  —  Om.  Pr. 


glani,  dicentes  quod  bene  faciendi  Initiumsit  ex 
nobis,  sed  consummatio  ex  Deo;  et  sic  dice- 
banl  qnnd  ex  hoc  eontingit  quod  uni  datur  effc- 
ctus  pi:r<les(in:ilionis,  el  non  alteri,  quia  unus 
Initium  dedlt  se  pneparando,  et  non  alius. 

Islam  conclusionem  contra  Pelagianos  probat 
sanctus  Thomas,  ibidem,  per  dictum  Apostoli,  2. 
Cor.,  3  (v.  5),  dicentem  quod  non  sumus  sufficien- 
tes  cogitare  aliquid  ex  nobis;  «  nullum  autem 
anterius(a)  principium  inveniri(S)  potest,  quam  cogi- 
tatio;  unde  non  potest  dici  quod  aliquod  initium  in 
nobis  exsistat,  quod  sit  ratio  effectus  praedestina- 
tionis.  » 

Quarta  conclusio  est  quod  nec  merita  sequentia 
effectnni  priedestinationis,  sunt  causa  effectus 
priedestinationis,  eo  modo  quo  dicunt  aliqui, 
seilicet  :  quod  ideo  Deus  dat  alicui  yratiain,  et 
prseordinavit  se  daturum  illi,  quia  prtescivit 
cum  usuruui  hene  yralia  hujusmodi;  sicut  rex 
dat  alicui  equuin,  quem  scit  bene  usurum  eo. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas.,  ibi- 
dem  :  «  Isti,  inquit,  videntur  distinxisse  inter  illud 
quod  est  ex  gratia,  et  illud  quod  est  ex  libero  arbitrio, 
quasi  non  possit  esse  idem  ex  utroque.  Manifestum 
est  autem  quod  illud  quod  est  ex  gratia,  est  praede- 
stinationis  effectus;  et  hoc  non  potest  poni  ut  ratio 
pradestinationis,  cum  hoc  sub  prsedestinatione  con- 
cludatur.  Si  igitur  aliquid  aliud  ex  parte  nostra  sit 
ratio  praxlestinationis,  hoc  erit  prsetereffectum  proe- 
destinationis.  Non  est  autem  distinctum  quod  est  ex 
libero  arbitrio,  et  ex  praedestinatione ;  sicut  non  est 
distinctum  quod  est  ex  causa  secunda,  et  quod  est 
ex  prima;  divina  enim  providentia  producit  effectus 
per  operationes  causarum  secundarum.  Unde  et 
illud  quod  est  ex  libero  arbitrio,  est  ex  praxlesti- 
natione.  »  —  rhec  ille. 

Item,  de  Veritate,  q.  6,  art.  2,  probat  istam  et 
prsecedentem  conclusionem  sic  :  «  Hoc  distat  inler 
causam  et  effectum,  quod  quidquid  est  causa  causae, 
oportet  esse  causam  effectus;  non  autem  quidquid 
est  causa  effectus,  oportet  quod  sit  causa  causae. 
Sicut  patet  quod  causa  prima  per  causam  secundam 
producit  effectum  ejus;  et  sic  causa  secunda  aliquo 
modo  causat  effectum  causae  primae;  cujus  causa^ 
causa  non  est.  In  pmedestinatione  autem  est  duo 
accipere,  scilicet  ipsam  praedestinationem  seternam, 
et  effectum  ejus  temporalem,  scilicet  gratiam  et  glo- 
riam;  quorum  alter  habet  causam  meritoriamactum 
humanum,  scilicet  gloria ;  sed  gratiae  causa  non 
potest  esse  actus  humanus  per  modum  meriti,  sed 
dispositio  materialis  quidem,  in  quantum  praepara- 


(a)  anterius. 
(fj)  inveniri. 


■  interius  Pr. 

Om.  Pr. 


boo 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


mur  ad  gratiae  susceptionem.  Sed  ex  hoc  non  sequi- 
tur  quod  actus  nostri,  sive  gratiam  prsecedant,  sive 
sequantur,  sint  ipsius  prcedestinationis  causa.  » 

Quinta  COnclusio  est  quod,  licet  aliquis  particu- 
laris  effectus  proedestinalionis  habeat  causam 
ex  parte  nostra,  tamen  lotalis  effectus  prsede- 
slinationis  in  cominuni  nullam  causam  habet 
ex  parte  nostri. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  i  p., 
ibidem,  dicens  :  «  EfTectum  prcedestinationis  consi- 
derare  possumus  dupliciter.  Uno  modo,  in  particu- 
lari.  Et  sic  nihil  prohibet  aliquem  effectum  prcede- 
stinationis  esse  causam  et  rationem  alterius  :  poste- 
riorem  quidem  prioris,  secundum  rationem  causse 
finalis;  priorem  autem  posterioris,  secundum  ratio- 
nem  causao  meritorise,  quse  reducitur  ad  dispositio- 
nem  materiae.  Sicut  si  dicamus  quod  Deus  praeordi- 
navit  se  daturum  alicui  gloriam  ex  meritis,  et  alicui 
gratiam,  ut  mereretur  gloriam.  Alio  modo  potest 
considerari  prcedestinationis  effectus  in  communi. 
Et  sic  impossibile  est  quod  totus  prcedestinationis 
effectus  in  communi  habeat  aliquam  causam  ex 
parte  nostra  :  quia  quidquid  est  in  homine  ordinans 
ipsum  in  salutem,  totum  comprehenditursub  effectu 
prcedestinationis,  etiam  ipsa  prceparatio  ad  gratiam; 
neque  enim  hoc  fit  nisi  per  auxilium  divinum, 
secundum  illud  TJiren.,  ult.  (v.  21)  :  Converte  nos 
Domine  ad  te,  et  convertemur. 

Sexta  conclusio  est  quod  totalis  effectus  prsede- 
stinationis  causa  est  Dei  bouilas. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1  p.,  ibidem,  ubi 
post  illa  quac  dicta  sunt,  scilicet  quod  totalis  effectus 
pnedestinationis  non  habet  causam  ex  parte  nostra, 
subdit  statim  :  «  Habet  tamen  hoc  modo  prcedesti- 
natio,  ex  parte  totius  eflectus,  pro  ratione  divinam 
bonitatem,  ad  quam  totus  eflectus  prccdestinationis 
ordinatur  ut  in  finem,  et  ex  qua  procedit  sicut  ex 
principio  movente.  »  —  Hsec  ille. 

Idem  ponit,  quoad  ultimam  partem,  de  Veritate, 
q.  6,  art.  2,  dicens  :  «  Ad  inveniendum,  inquit, 
prcedestinationis  causam,oportet  acciperequod  prius 
dictum  est,  scilicet  quod  prsedestinatio  est  qusedam 
directio  in  finem,  quod  facit  ratio  a  voluntate  mota; 
unde,  secundum  hoc,  potest  esse  aliquid  prsedesti- 
nalionis  causa,  prout  potest  esse  voluntatis  motivum. 
Girca  quod  sciendum  est  quod  aliquid  movet  volun- 
tatem  dupliciter  :  uno  modo,  per  modum  dcbiti; 
alio  modo,  per  modum  meriti.  Per  modum  autem 
debiti,  tnovet  aliquid  voluntatem  dupliciter  :  uno 
modo,  absolute;  alio  modo,  ex  suppositione  alterius. 
Absolute  quidem',  ipse  finis  ultimus,  qui  est  volun- 
tatis  objectum.  Et  boc  modo  movet  voluntatem,  ul 
ab  ipso  divertere  non  possit;   unde  nullus  homo 


potest  velle  non  esse  beatus,  ut  dicit  Augustinus, 
in  libro  1.  de  Libero  Arbitrio  (cap.  14).  Sed  ex 
suppositione  alterius,  movet  secundum  debitum, 
illud  sine  quo  finis  haberi  non  potest.  Sed  illud 
quod  facit  ad  bene  esse  finis,  non  movet  secundum 
debitum  voluntatem,  sed  est  libera  inclinatio  volun- 
tatis  in  ipsum;  sed  tamen,  ex  quo  voluntas  jam 
libere  inclinatur  in  ipsum,  inclinalur  in  omnia  sine 
quibus  hoc  haberi  non  potest  per  modum  debiti,  ex 
suppositione  tamen  illius  quod  primo  volitum  pone- 
batur.  Sicut  rex  ex  sua  liberalitate  facit  aliquem 
militem;  sed  quia  non  potest  esse  miles,  nisi  habeat 
equum,  efficitur  debitum  et  necessarium  ex  suppo- 
sitione  liberalitatis  praedictae,  quod  ei  det  equum. 
Finis  autem  divinee  voluntatis  est  ipsa  ejus  bonitas, 
quse  non  dependet  ab  aliquo  alio ;  unde  ad  hoc  quod 
habeatur  a  Deo,  nullo  alio  indiget.  Et  ideo  voluntas 
ejus  non  inclinatur  primo  ad  aliquid  faciendurn  per 
niodum  debiti,  sed  liberaliter  tantum,  in  quantum 
sua  bonitas  in  opere  manifestalur.  Sed  ex  quo  sup- 
ponitur  quod  Deus  aliquid  velit  facere,  ex  supposi- 
tione  liberalitatis  ipsius,  per  modum  debiti  cujus- 
dam,  sequitur  quod  faciat  illud  sine  quo  res  volita 
esse  non  potest;  sicut,  si  facere  vult  hominem,  quod 
det  ei  rationem.  Ubicumque  autem  occurrit  aliquid 
sine  quo  aliud  a  Deo  volitum  esse  potest,  hoc  non 
procedit  a  Deo  secundum  rationem  alicujus  debili, 
sed  secundum  meram  liberalitatem.  Perfectio  autem 
gratise  et  glorise  sunt  hsecbona,  quod  sine  eis  natura 
esse  potest;  excedunt  enim  naturalis  virtutis  limites. 
Unde  quod  Deus  velit  alicui  dare  gratiam  et  gloriam, 
hoc  ex  mera  liberalitate  procedit.  In  his  autem  quoe 
tantum  ex  liberalitate  procedunt,  causa  volendi  est 
ipsa  superabundans  affectio  volentis  ad  finem ,  in 
quo  attenditur  perfectio  bonitatis  ipsius.  Unde  causa 
prcedestinationis  nibil  aliud  est  quam  bonitas  Dei. 
Et  modo  prsedicto  potest  solvi  qusedam  controversia, 
quse  inter  quosdam  versabatur  :  quibusdam  dicen- 
tibus  omnia  a  Deo  secundum  simplicem  voluntatem 
procedere;  quibusdam  vero  asserentibus  omnia  pro- 
cedere  secundum  debitum  a  Deo.  Quarum  opinio- 
num  utraque  falsa  est  :  prima  enim  (a)  tollit  neces- 
sarium  ordinem  qui  est  inter  divinos  effectus  ad 
invicem;  secunda  vero  ponit  omnia  procedere  secun- 
diiiu  necessitatem  naturse.  Media  autem  via  est  eli- 
genda,  ut  ponamus  ea  quse  sunt  a  Deo  primo  volita, 
procedere  ab  ipso  secundum  simplicem  voluntatem; 
ea  vero  quae  ad  hoc  requiruntur,  procedere  secun- 
dum  debitum,  ex  suppositione  tamen  ;  quod  debi- 
tum  non  ostendit  Deum  esse  debitorem  rebus, 
suse  voluntati,  ad  cujus  repletionem  debetur  illud 
qiKid  diciturprocedere  secundum  debitumab  ipa 
—  Haec  ille. 

Et,  ad  9um,  dicit  :  «  Electio  Dei,  qua  unum  eligit, 
et  alium  reprobat,  rationabilis est,  Nectamen  oportet 


(a)  enim.  —  Om.  Pr. 


niSTINGTIO   XLI. 


QU/ESTIO    I. 


quod  ratio  electionis  sit  meritum;  sed  electionis 
ratio  est  divina  bonitas.  Ratio  autem  reprobalionis, 
in  hominibus,  est  peccatum  originale,  ut  dicitAugu- 
stinus  (Enchirid.,  cap.  98);  vel  etiam  fuit  hoc, 
quod  est  non  babere  debitum  ad  hoc  quod  eis  gratia 
conferatur.  Rationabiliter  enim  possum  velle  me 
denogare  (a)  aliquid  alicui,  quod  sibi  non  debetur.  » 
—  Ha3c  ille. 

Septima  conclusio  cst  quod  ex  divina  bonitate 
potest  suini  ratio  prsedestinationis  aliquorum, 
et  reprobationis  aliorum;  et  sola  divina  volun- 
tas  est  ralio  quod  islos  reprobet,  et  illos  eligat 
in  gloriam. 

Istam  probat  sanclus  Thomas,  1  p.,  ibidem,  ad 
3l,in,  dicens  :  «  Ex  bonitate  divina  ratio  sumi  potest 
pnedestinationis  aliquorum,  et  reprobationis  alio>- 
rum.  Sic  enim  dicitur  Deus  omnia  propter  suam 
bonitatem  fecisse,  ut  in  rebus  divina  bonitas  reprie- 
sentetur.  Necesse  est  autem  quod  divina  bonitas, 
qua?  in  se  una  et  simplex  est,  multiformiter  repra> 
sentetur  in  rebus,  propter  boc  quod  res  ad  simpli- 
citatem  divinam  attingere  non  possunt.  Et  inde  est 
quod  ad  completionem  universi  requiruntur  diversi 
gradus  rerum,  quarum  qusedam  altum,  qusedam 
infimum  locum  tenent  in  universo.  Et,  ut  multifor- 
mitas  graduum  conservetur  in  rebus,  Deus  permittit 
abqua  mala  fieri,  ne  multa  bona  impediantur.  Sic 
igitur  consideremus  totum  humanum  genus,  sicut 
totam  rerum  universitatem.  Voluit  ergo  Deus  in 
hominibus,  quantum  ad  aliquos  quos  prsedestinavit, 
suam  bonitatem  reprcesentare  per  modum  miseri- 
cordias,  parcendo;  et  quantum  ad  alios  quos  repro- 
bat,  per  modum  justitiae,  puniendo.  Et  hoec  est  ratio 
quare  quosdam  eligit,  et  quosdam  reprobat.  Etbanc 
causam  assignat  Apostolus,  Rom.,  9  (v.  22,  23), 
dicens  :  Volens  Deus  ostendere  iram,  id  est  vin- 
dictam  justitioe,  etnotam  faccre  potentiam  suam, 
sustinuit,  id  est  permisit,  in  multa  patientia, 
vasa  irse  apta  in  interitum,  ut  ostenderet  divitias 
glorix  suce  in  vasa  misericordise,  quse  prxparavit 
in  gloriam.  Et,  2.  ad  Timoth.,  2  (v.  20),  dicit  : 
In  magna  domo  non  solum  sunt  vasa  aurea  et 
argentea,  sed  lutea  et  fictilia ;  et  qusedam  quidem 
in  honorem,  quxdam  in  contumeliam.  Sed  quare 
hos  elegit  in  gloriam ,  et  illos  reprobavit ,  non  babet 
rationem  nisi  divinam  voluntatem.  Unde  Auoust. 
dicit,  super  Joan.  (tract.  26)  :  Quare  Jtunctrahat, 
et  illum  non  trahat,  noli  velle  dijudicare,  si  non 
vis  errare.  Sicut  etiam  in  rebus  naturalibus  potest 
ratio  assignari,  cum  prima  materia  in  se  sit  tota 
uniformis,  quare  una  pars  ejus  est  sub  forma  ignis, 
et  alia  sub  forma  terrse,  a  Deo  in  principio  condita; 
ut  scilicet  sit  diversitas  specierum  in  rebus  natura- 


(a)  denegare.  —  debere  Pr. 


libus.  Quare  autem  haec  pars  materise  est  sub  illa 
forma,  et  illa  sub  alia,  dependet  ex  simplici  volun- 
tate  divina.  Et  similiter,  ex  voluntate  artificis  de- 
pendet  quod  hic  lapis  sit  in  ista  parte  parietis,  et 
ille  in  alia ;  quamvis  ratio  artis  habeat  quod  aliqui 
sint  in  hac,  et  aliqui  in  illa.  Nec  tamen  propter  hoc 
est  iniquitas  apud  Deum,  si  insequalia  non  insequa- 
libus  praeparat.  Hoc  vero  esset  contra  rationem  justi- 
tiae,  si  pradestinationis  effectus  ex  debito  reddere- 
tur,et  non  daretur  cx  gratia.  In  his  enim  quse  ex  gra- 
tia  dantur,  potest  aliquis  pro  libito  suo  dare  cui  vult, 
plus  vel  minus,  dummodo  nulli  subtrahat  debitum, 
absque  prsejudicio  justitise.  Et  hoc  est  quod  dicit 
Paterfamilias,  Matth.,  20  (v.  14,  15)  :  Tolle  quod 
tuum  est,  et  vade.  An  non  licet  mihi  quod  volo 
facere ? 

Et  hoc  de  primo  articulo. 

ARTICULUS  II. 

MOVENTUR  DUBITATIONES 


§!■ 


A.  —  OBJECTIONES 

CONTRA    PRIMAM    PARTEM    SEPTIMjE 
CONCLUSIONIS 


Argumenta  Aureoli.  —  Quantum  ad  secun- 
dum  articulum,  arguitur  contra  conclusiones.  Et 
quidem  contra  primam  partem  conclusionis  septimse 
arguit  Aureolus  (dist.  41,  q.  1,  art.  1),  in  qua 
dicitur  quod  generalis  causa  quare  Deus  aliquos 
pncdestinat ,  et  alios  reprobat ,  est  ut  appareat  mise- 
ricordia  in  electis,  et  justitia  in  reprobis. 

Primo  sic.  Illud  non  debet  poni  propter  relucen- 
tiam  divinae  misericordiae  vel  justitise,  sine  quo 
ista  et  illa  manifestatur  et  lucet.  Sed,  dato  quod 
nullus  esset  damnatus,  adhuc  misericordia  et  justi- 
tia  divina  sufficienter  relucerent.  Nam  in  gloria 
electorum  utrumque  relucet  :  misericordia  quidem , 
quia  scriptum  est  :  Secundum  suam  misericor- 
diam,  salvos  non  fecit,  ad  Titum,  3  (v.  5) ;  justi- 
tia  vero,  quia,  2.  ad  Timoth.,  4  (v.  8),  dicit  Apo- 
stolus  quod  reposita  estsibi  coronajustitise,  quam 
reddet  illi  Dominus  in  illa  die,  justus  judex.  Igi- 
tur  relucentia  illarum  non  videtur  esse  causa  quod 
aliqui  sint  reprobati,  et  alii  electi. 

Secundo.  Nullum  per  se  intentum,  potest  esse 
causa  quod  aliquid  fiat  in  universo,  quod  tamen 
per  accidens  intenditur  tantum ;  omne  enim  quod 
fit  propter  illud  quod  est  per  se  intentum ,  oportet 
quod  intendatur  per  se,  et  non  per  accidens.  Sed 
quod  (a)  Dei  misericordia,  et  justitia,  et  cceterae 
divinae  perfectiones  elucescant  (6),  est  intentum  per 
se ;  reprobatio  autem  malorum,  est  intenta  per  acci- 


(a)  quod.  —  quia  Vv. 
(g)  elucescant.  —  Om.  Pr. 


502 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


dens.  Malum  enim  non  intenditur  per  se  ;  et  de 
rnalo  culpae,  ulique  manifestum  est;  malum  autem 
pcense  supponit  malum  culpse  praecedere;  et  idcirco 
utrumque  per  accidens  est  intentum.  Ergo  relucen- 
tia  divinae  justitiae  non  est  causa  quod  aliquis  repro- 
betur. 

Terlio.  Sicut  non  sunt  facienda  a  nobis  mala, 
ut  eveniant  bona,  secundum  Apostolum,  ad  Rom., 
3  (v.  8);  sic  nec  a  Deo.  Sed  manifestum  est  quod 
reprobatio  malorum,  si  esset  absque  omni  causa, 
malum  esset.  Ergo  Deus  non  reprobat,  propter  hoc 
solum  ut  appareat  sua  justitia. 

Quarto.  Aut  intendis,  per  illud  dictum,  quod 
reprobatio,  in  quantum  respicit  malitiam ,  sit  a  Deo, 
propter  relucentiam  suse  justitise ;  aut  in  quantuni 
respicit  pcenam  seternam,  supposita  malitia  et  pec- 
cato.  Sed  non  potest  dari  primum.  Tum  quia  Deus 
intenderet  perse  peccatum.  Tum  quia  actor  esset  et 
causa  peccati ;  et  per  consequens,  non  deberet  pec- 
catoribus  imputari.  Nec  potest  dari  secundum.  Licet 
enim,  supposito  peccato,  elucescat  justitia  punitiva, 
nihilominus  supponitur  peccatum,  et  ita  causa 
reprobationis  principaliter  erit  peccatum ,  et  non 
relucentia  divinse  justitise  ;  cujus  oppositum  isti 
dicunt. 

Quinto.  Justitia  punitiva  in  hoc  differt  ab  aliis 
speciebus  justitise,  quod  non  potest  esse  per  se 
intenta.  Nullus  enim  per  se  poenam  intendit,  qui 
justus  sit,  sed  tantum  ex  suppositione,  procexsi- 
stente  punibili  culpa  ;  secus  autem  de  justitia  distri- 
butiva.  Ergo  nulla  necessitas  est  quod  aliquid  fuit 
in  universo,  ut  justitia  punitiva  elucescat.  Sed  mani- 
festum  est  quod  justitia  Dei,  quoe  manifestatur  in 
reprobatis,  est  punitiva  et  vindicativa.  Ergo  repro- 
bationis  (a)  non  potest  esse  finalis  causa  (6)  et  ulti- 
mata,  manifestatio  talis  justitise;  immo  illa  suppo- 
nit  aliam,  scilicet  (y)  peccatum  prsecessisse  (o)  et 
culpam.  —  Hoec  ille. 

§2.  —  CONTRA  SECUNDAM  PARTEM  SEPTIMJE 
C0NCLUSI0NIS 

Argumenta  Aureoli.  —  Secundo  arguit  (Ibid.) 
contra  secundam  partem,  quse  ponit  quod  non  est 
alia  causa  in  speciali,  quare  iste  sit  reprobalus,  et 
ille  prsedestinatus,  nisi  simplex  Dei  voluntas,  et 
quod  hoc  est  pro  libito  ejus. 

Priino  sic.  Onmis  qui  pro  libito  voluntatis  ali- 
quem  affligit  et  punit,  et  in  peccatum  labi  permit- 
tit,  solum  ad  hoc  ut  puniat  et  affligat,  crudelis  esl 
et  injustus;  delectatur  enim  per  se  in  pcenis.  Sed, 
si   pro  libito  voluntatis  Deus  aliquem  reprobaret, 


(a'i  reprobationis.  —  reprobis  Pr. 

ixisa.  —  Om.  Pr. 
(y)  scilicet.  —  si  Pr. 
(o)  prsecessisse.  —  prmcessisset  Pr. 


sequitur  quod  delectaretur  per  se  in  pcena,  et  pro 
suo  libito  vellet  affligere  et  punire,  et  ad  hunc  finem 
permitteret  de  bominibus  quod  peccarent,  ut  satu- 
raretur  poenis  eorum.  Igitur  Deus  erit  crudelis  et 
injustus.  VA  cum  hoc  absonurn  sit,  magis  absonum 
fit  dicere  quod  aliquem  reprobaret  pro  libito  volun- 
latis. 

Secundo  ad  idern.  Licel  in  carentibus  sensu  et 
experientia  mali,  possit  artifex  disponere  pro  libito 
voluntatis,  absque  nota  crudelitatis  et  injustitise  : 
utpote  sedificatorpotestponerelapides,  inferiusillum, 
et  superius  illum ,  et  loco  magis  honorabili  vel  minus, 
absque  nota  injurise;  et  similiter  figulus  ex  oadem 
massa  potest  facere  vas  in  honorem,  et  vas  in  contu- 
meliam,  absque  hoc  quod  isti  injurietur;  et  simili- 
ter  Deus,.  absque  injuria,  potesl  ponere  unam  par- 
tem  materise  sub  forma  ignis,  et  aliam  sub  forma 
terree ;  nihilominus,  in  habentibus  experientiam 
mali  et  boni,  honoris  et  contumeliae,  illud  fieri  non 
potest,  absque  injuria;  debitum  enirn  naturae  est, 
ut  fiat  sub  perfectione  quse  est  apta  nata  sibi  inesse; 
et  ideo  non  est  absque  injuria  facere  hominem  in 
sempiterna  tristitia  et  miseria ,  absque  demerito 
ejus,  pro  solo  libito  voluntatis.  Sed  sic  esset  in  pro- 
posito,  secundum  istum  rnodum  dicendi.  Ergo  non 
est  verum  quod  Deus  sic  reprobet  et  eligat,  pro  libito 
voluntatis.  —  Et  si  dicatur  quod  Apostolus  utitur 
exemplo  de  figulo;  —  non  valet  utique  :  quia  loqui- 
tur  de  massa  corrupta  (a)  per  peccaturn  originale, 
quo  supposito,  nulli  injuriatur,  si,  eo  non  redempto 
ab  originali,  alium  rnisericorditer  purget  et  redimat; 
nec  propter  hoc  sequitur  quod  reprobet  absque  culpa, 
pro  libito  voluntatis,  sicut  fingunt  positores  pnedicli. 

Tertio.  Licet  in  gratuitis  possit  tribuere  plus  vel 
minus  cui  vult  retributor  justitue,absque  ullo  praeju- 
dicio  justitise;  non  tamen  est  verum  quod  possit  cui 
vultpcenam  infligere, absque  culpa,sine  injuria :  el  sic 
intelligiturverbumPatrisfamilias:  Annonlieetmihi 
quod  volo  facere?  etc,  plus  scilicet  vel  niinus  cui 
vul  uero  tribuendo,  non  autem  cui  voluen  >  p<  rnarn  inlli- 
gendo.  Sed  in  reprol)atione ,  poena  infligitur.  Ergo 
non  potest  esse  absque  injuria,  quod  fiat  reprobatio 
absque  causa,  pro  solo  libito  voluntatis.  -  -  Hacc  ille. 

B.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  arc.umenta  contra  primam 
partem   septim.k  conglusionis 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  prlmum  con- 
tra  primam  partem  septimse  conclusionis,  negatur 
major;  nisi  addatur  quod  sine  illo,  seque  bene  <-t 
to1  modis,  divina  misericordia  et  justitia  reluceret. 
E1  concessa  majore  cum  ill"  addito,  negatur  minor. 
Si  eniin  nullus  damnaretur,  oon  relucerel  in  uni- 

orrupta.  —  Um.  Pr. 


DISTINCTIO   XLl. 


QU^STIO   I. 


503 


verso  juslitia  punitiva  seternaliter,  sicut  modo  relu- 
cet;  licet  iu  salvandis  reluceret  justitia  prsemia- 
tiva. 

Ad  secundum  negatur  minor.  Non  enim  repro- 
batio  est  mala,  aut  per  accidens  intenta;  immo  per 
se.  Prsesciens  enim  Deus  quorumdam  peccata,  quae 
ab  ipso  nullo  modo  sunt  intenta,  proposuit  eos  non 
liberare  in  praesenti,  immo  deserere,  et  in  futuro 
punire;  (|uod  est  reprobare. 

Ad  tertium  dico  quod,  secundum  sanctum  Tho- 
mam,  de  Vcritate,  q.  5,  art.  4,  ad  10m"  :  «  Facere 
malum  propter  bonum,  in  homine  reprehensibile 
est;  nec  Deopotest  attribui.  Sed  ordinare  malum  in 
bonum,  hoc  non  contrariatur  bonitati.  Et  ideo  per- 
mittere  malum,propteraliquod  bonum  inde  elicien- 
dum,  Deo  attribuitur.  » — Haec  ille.  —  Dico  ergo  quod 
Deus,  reprobando  aliquos  ut  sua  justitia  reluceat, 
non  facit  malum  ut  eveniat  bonum ;  sed  proponit 
permittere  mala,  ut  aliqua  bona  inde  eliciantur. 
Reprobare  enim  non  est  facere  malum  ;  nec  repro- 
batio  est  mala,  immo  summe  bona.  Secundum  enim 
quod  dicit  sanctus  Thomas,  de  Veritate,  ubi  supra, 
ad  4"m  :  «  Quilibet  prudens  sustinet  aliquod  parvum 
malum,  ne  impediatur  magnum  bonum ;  quodlibet 
autem   particulare   bonum,   est  parvum ,   respectu 
boni  (a)  alicujus  naturse   universalis.  »  Similiter, 
1  p.,  q.  22,  art.  2,  ad  21"",  dicit  :  «  Aliter  est  de  eo 
qui  habet  curam  alicujus  particularis,  et  de  provi- 
sore  universali.  Provisor  enim  particularis  excludit 
defectum  ab  eo  quod  ejus  cura  subditur,  quantum 
potest;  sed  provisor  universalis  permittit  aliquem 
defectum  in  aliquo  parliculari  accidere,  ne  impedia- 
tur  bonum  totius.    Unde  corruptiones  et  defectus 
dicuntur  esse  -contra   naturam    particularem  ;   sed 
tamen  sunt  de  intentione  universalis,  in  quantum 
defectus  unius  cedit  in  bonum  alterius,  vel  etiam 
tolius  universi.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod 
reprobare  aliquos,  sine  alia   causa  quam  illa  quae 
ponitur  in  conclusione,  non  est  malum  ;  sed  perti- 
net  ad  optinium  provisorem.  Cuni  enim  bonum  uni- 
versi  sit,  post  divinam  bonitatem,  optimum  bonum; 
ideo,  cum  bonum  ejus,  quod  consistit  in  multipli- 
citate  et  varietate  graduum  bonitatis,  impediretur  si 
nullus  permitteretur  cadere  in  peccatum,  aut  si  nul- 
lus  aeternaliter  puniretur,  ideo  bonum  est  talia  per- 
miltere,  propter  bonum  universi,  quamvis  cedat  in 
malum  aliquorum  particularium  universi,  quorum 
bonis  pneponderat  bonum  universi.  Unde  sanctus 
Thomas,  de  Veritate ,  ubi  supra  (q.  5),  art.  5, 
ad  3umj  dicit  :   «  Deus  plus  amat  quod  est  magis 
bonum  ;  et  ideo  magis  vult  praesentiam  magis  boni, 
quam  absentiam  minus  mali,  quia  et  absentia  mali 
quoddam  bonum  est;  et  ideo,  ad  hoc  quod  aliqua 
bona  majora  elicianlur,  permitlit  aliquos  etiani  in 
mala  culpae  cadere,  quae  maxime  secundum  genus 


(a)  boni.  —  Om.  Pr. 


sunt  odibilia,  quamvis  unum  eorum  sit  magis  odi- 
bile  alio.  »  —  Hirc  ille. 

A«l  quartum  dico  quod  reprobatio,  in  quantum 
respicil  punitionem,  est  propter  relucenliam  justi- 
tia3,  et  in  quantum  respicit  malitiam.  Licet  enim 
utrumque   respiciat,  sicut   et   divina   providentia  ; 
tamen  aliter  et  aliter.  Ut  enim  dicit  sanctus  Thomas, 
ubi  supra  (de  Veritate,  q.  5),  art.  4  :  «  Dupliciter 
aliquid  subest  providentiaj  :  uno  modo,  sicut  illud 
ad  quod  aliud  ordinatur;  alio  modo,  sicut  illud  ad 
quod   aliquid   ordinatur.  In  ordine   autem   eorum 
quaj  sunt  ad  finem,  omnia  intermedia  sunt  finis,  et 
ad  finem,  ut  dicitur,  2.  Physicorum  (t.  c.  29),  et 
5.  Melaphysicse  (t.  c.  2).  Et  ideo,  quidquid  est  in 
recto  ordine  providentise,  cadit  sub  providentia,  non 
solum  sicut  ordinatum  ad  aliud,  sed  sicut  illud  ad 
quod  aliud  ordinatur ;  sed  illud  quod  exit  a  recto 
ordine,    cadit   sub    providentia ,    solum    secundum 
quod  ordinatur  ad  aliud,  non  secundum  quod  aliud(a) 
ordinatur  ad  ipsum.  Sicut  actus  virtutis  generativse, 
qua  homo  generat  hominem  perfectum  in  natura, 
est  ordinatus  a  Deo  ad  aliquid  aliud,  scilicet  ad  for- 
mam  humanam,  et  ad  illum  ordinatur  aliquid,  sci- 
licet  vis  generativa  ;  sed  actus  deficiens,  quo  inter- 
dum    monstra    generantur    in    natura,    ordinatur 
quidem  a  Deo  ad  aliquam  utilitatem,  sed  ad  hoc 
nihil  aliud  ordinatur ;  incidit  enim  ex  defectu  alicu- 
jus  causoe;  et  respectu  primi,  est  providentia  appro- 
bationis;  respectu  secundi,  est  providentia  conces- 
sionis ;  quos  duos  modos  providentiae  Damascenus 
ponit,  lib.  2  (de  Fide  orth.,  cap.  29).  »  —  H?ec 
ille.  —  Dico  igitur  quod,  cum  reprobatio  sit  pars 
providentise ,  ut  dicil  ibidem,  1  p.,  q.  23,  art.  3, 
ipsa  respicit  malitiam  primo  modo,  et  pcenam  secundo 
modo ;  et  respiciendo  utrumque ,  est  propter  relu- 
centiam  justitiae.  Illa  autem  quae  iste  objicit,  frivola 
sunt.  Non  enim  sequitur  quod,  si  reprobatio  respi- 
cit  malitiam  propter  relucentiam  justitiaa,  quod  Deus 
sit  causa  malitice,  vel  actor  peccati  :  quia,  secundum 
quod  dicilur,  de  Veritate,  ubi  supra,  ad  lum  :  non 
omne  quod  providetur  a  Deo,  fit  a  Deo  aliquo  modo, 
nisi  intelligatur  de  providentia  approbationis;  malum 
autem  non  cadit  sub  providentia  approbationis,  sed 
concessionis  tantum. 

Ad  quiutum,  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
quselibet  species  justitise  est  propter  se  appetenda, 
sive  punitiva,  sive  distributiva,  vel  commutativa. 
Et  cum  arguitur  quod  nullus  appetit  pcenam  pro- 
pter  se,  etc. ;  —  dico  quod  pcena  non  est  idem  quod 
justitia  punitiva ;  et  ideo  probatio  nihil  valet.  Dico 
tamen  quod ,  secundum  sanctum  Thomam ,  4.  Sen- 
tent.,  dist.  50,  q.  2,  art.  4,  q1*  3,  ad  lum  :  «  Lcetari 
de  malo  alterius,  in  quantum  hujusmodi,  pertinet 
ad  odium ;  non  autem  ketari  de  malo  alterius, 
ratione  alicujus  adjuncti.  »  Et  ideo  Deus,  licet  non 


(a)  aliud.  —  Oni.  Pr. 


504 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


delectelur  in  pcenis,  in  quantum  hujusmodi,  tamen 
delectatur  in  eis,  in  quantum  sunt  per  suam  justi- 
tiam  ordinatae.  —  Haec  ille.  —  Patet  ergo  quod 
pcena  alterius  non  propter  se  appetenda  est,  sed 
propter  ordinem  justitiae  in  ea  relucentem ;  ipsa 
autem  justitia  punitiva,  est  propter  se  appetenda. 

§   2.    —   Al)    ARGUMENTA    CONTRA    SECUNDAM 
PARTEM    SEPTIMiE    CONCLUSIONIS 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  con- 
tra  secundam  partem  conclusionis,  dicitur  negando 
minorem.  Non  enim  sequitur  quod,  si  Deus  pro 
libito  voluntatis  aliquem  reprobat ,  quod  ipse  per  se 
delectetur  in  pcena,  nec  quod  velit  saturari  pcenis 
damnatorum  ;  non  enim  intendit  pcenam  per  se, 
aut  afflictionem  miserorum,  sed  ordinationem  justi- 
tiae,  qua  culpa  ordinatur  in  pcenam,  et  pcena  in 
relucentiam  divinee  justitioc,  et  illa  relucentia  in 
divinam  bonitatem.  Unde  istud  argumentum  faci- 
liter  solvitur  ex  prsedictis,  etc. 

Ad   secundum   dico   quod ,    tam    in   habentibus 

experientiam  boni  et  mali ,  bonoris  et  contumelia?, 

quam  in  non  habentibus,  artifex  illorum  potest, 

sine  nola  crudelitatis  aut  injurisc,  negare  artificiato 

iliud  quod  limites  artificiati  excedit,  et  illi  tribuere 

quod  artificiato  debetur  secundum  suam  naturam, 

vel  secundum  suas  dispositiones.  Et  ideo,  quia  gra- 

tia  et  gloria  excedunt  limites  naturse  humanse  vel 

angelicse,  naturse  autem  peccanti  debetur  pcena, 

ideo  Deus  a^ternaliter  prsesciens  quorumdam  peccata, 

quorum  ipse  causa  non  erat  futurus,  sed  peccan- 

tium  iniqua  voluntas,  potuit,  sine  quacumque  nota 

crudelitatis  autinjustitise,  proponere  senondaturum 

eis  gloriam ,  qua  finaliter  a  peccato  liberarentur,  sed 

pccnam,  qua   culpae   eorum  ordinarentur ;  et  hoc 

fecit,  eos  reprobando.  Et  ideo  illa  quae  arguens  ibi 

narrat,  falsa  sunt  :  primum  scilicet,  quod  aliquod 

debitum  naturse  reprobatorum  illis  subtrahatur,  si 

intelligit   de   donis    gratuitis ;    non   enim   debetur 

naturse.  Si  autem  intelligat  de  aliis  perfectionibus, 

puta  felicitate  quam  humana  natura  potest  natura- 

liter  adipisci;  dico  quod  Deus  non  subtrahit  eam 

alicui,  sine  suo  demerito.  Secundum  falsum  quod 

ibi  supponit,  est  quod  scilicet  Deus,  pro  libito  volun- 

tatis,  sine  causa  ex  parte  reprobati,  ponat  eum  in 

summa  tristitia  et  pcena.  Hoc  enim  non  dicimus  nos, 

sicut  ipse  imponit.  Nam,  licet  reprobatio  sit  causa 

cffectiva  derelictionis  a  Deo  in  procsenti,  et  pcenoe  in 

fuluro,  lamen  illius  pcenoe  culpa  creaturae  est  causa 

meritoria,  sicut  et  derelictionis  a  Deo  in  praesenti ; 

et  ideo  non  sequitur  quod ,  si  reprobationis  nulla  sit 

causa  alia  a  Doi  voluntate,  quod  Deus,  pro  solo 

Libito  facultatis,  absque  demerito  hominis,   ponal 

eum  in  seterna  miseria.   Dictum   enim  est   prius, 

quod,  licet  nulla  causa  reprobationis  habeat  causam 

r\   parte   reprobati,   tamen   effectus  reprobationis 


habet  causam  ex  parte  reprobati,  scilicet  culpam, 
quse  non  est  effectus  reprobationis,  sed  est  causa 
effectus  reprobationis  meritoria,  cujus  reprobatio 
est  effectiva.  -  -  Ad  illud  quod  dicit  de  exemplo  dato 
de  figulo,  dico  quod  Apostolus  utitur  illo  exemplo, 
ad  sensum  ad  quem  sanctus  Thomas  loquitur,  et 
non  cum  illa  pnesuppositione  originalis  peccati. 
Licet  enim,  supposita  massa  originali  peccato  cor- 
rupta,  nulla  fiat  injuria,  si  unus  homo  liberatur,  et 
alius  non,  sicut  dicit  arguens ;  tamen,  illa  massa 
non  supposita,  adhuc  unum  pro  libito  reprobaret, 
et  alium  non.  Quaero  enim  a  sic  dicente  :  Unde  est 
quod  unam  animam  ponat  in  tali  massa  infecta, 
sicut  fecit  de  anima  Judse,  et  aliam  non  ponat,  sicut 
fecit  de  anima  Christi  ?  Et  certe  non  poterit  ratio- 
nem  reddere,  nisi  divinae  libitum  voluntatis.  Dicat 
igitur  similiter  de  hominibus,  quod  ex  sola  divina 
voluntate  est  quod  iste  sit  vas  misericordiae,  alius 
autem  vas  irse,  id  est  reprobatum,  non  autem  (<x) 
vas  culpse ;  hoc  enim  non  est  a  Deo  volitum ,  sed 
permissum. 

Adterlium  dicitur  quod  falsum  supponit,  scilicet 
quod  nos  dicamus  Deum  infligere  alicui  pcenam  sine 
illius  demerito ;  non  enim  reprobare  est  pcenam 
dare,  sed  est  proponere  debitam  pcenam  reddere,  ut 
expositum  est  ad  secundum.  Non  tamen  fiat  vis  in 
hoc  quod  dico  reprobationem ,  vel  praedestinationem, 
esse  propositum,  aut  actum  voluntatis ;  hoc  enim  nou 
est  verum,  nisi  (6)  sit  praedicatio  per  concomitan- 
tiam,  vel  consequentiam  (j),  ut  supra  dictum  fuit. 

Ad  argumentum  in  pede  qusestionis  factum,  re- 
sponsum  est  in  fine  probationisseptimaeconclusionis. 

Et  hacc  dicta  de  praesenti  quaestione,  sufficiant. 


DISTINCTIO    XLII. 


QUiESTIO  I. 

UTRUM   IN   DEO   SIT   0MNIP0TENTIA 


irca  quadragesimam  secundam  distinctio- 
vdp1!*)  nem,  quseritur  :  Utrum  in  Deo  sit  omni- 
^y|)jf^    potenlia. 

(3^=^j2  Et  arguitur  quod  non.  In  Deo  uon  est 
potentia;  igilur  nec  omnipotentia.  Antecedens  patel  : 
quia,  sicut  se  habet  materia  prima  ad  actum,  ita 
Deus,  qui  est  primum  agens,  ad  potentiam; 
materia,  secundum  se  considerata,  est  ;il>-<|iie  onini 
actu  ;  igitur  et  Deus  absque  omni  potentia. 


(a)  non  autem.  —  nos  Pr. 
(C)  r»isi.  —  si  Pr. 

(y)  consetjxeitttam.  —  conclusionem  Pr. 


DISTINCTIO   XLII.  —   QUJESTIO   I. 


505 


In  oppositum  arguiturper  illud  Luca>,  1  (v.  37)  : 
Non  erit  impossibile  apud  Deum  omne  verbum. 
Et  alibi  (Exod.,  15,  v.  3),  scilieet  in  cantico  filio- 
rum  Israel  :  Dominus  quasi  vir  pugnator ;  Omni- 
potens  nomen  ejus. 

In  hac  qiuestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
ponentur  conclusiones.  In  secundo  movebunturobje- 
ctiones. 

ARTIGULUS  I. 

PONUNTUR  CONCLUSIONES 

Quantum  igitur  ad  primum ,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  licet  in  Deo  non  sit 
potentia  passiva,  stat  tamen  quod  in  eo  est 
maxime  potentia  activa. 

Istam  conclusionem  probat,  de  Potentia  Dei, 
q.  1,  art.  1,  dicens  :  «  Potentia  dicitur  ab  actu. 
Actus  autem  est  duplex,  scilicet  :  primus,  qui  est 
forma ;  et  secundus,  qui  est  operatio.  Et  sic  videtur, 
ex  communi  hominum  intellectu,  quod  nomen  actus 
primo  fuit  attributum  operationi ;  sic  enim  quasi 
omnes  intelligunt  actum ;  secundo  autem  exinde  fuit 
translatum  ad  formam,  in  quantum  forma  est  prin- 
cipium  operationis  et  finis.  Unde  similiter  duplex 
est  potentia  :  una  activa,  cui  correspondet  actus  qui 
est  operatio;  et  huic  primo  videtur  nomen  potentia? 
fuisse  attributum  ;  alia  est  potentia  passiva,  cui  cor- 
respondet  actus  primus,  qui  est  forma;  ad  quam 
sirniliter  secundario  nomen  potentiae  videtur  fuisse 
devolutum.  Sicut  autem  nihil  patitur,  nisi  ratione 
potentise  passivse;  ita  nihil  agit,  nisi  ratione  actus 
primi ,  qui  est  forma  ;  dictum  est  enim  quod  ad 
ipsum  primo  nomen  actus  ex  actione  devenit.  Deo 
autem  convenit  esse  actum  purum,  et  primum ;  unde 
ipsi  convenit  maxime  agere,  et  suam  similitudinem 
in  alia  perfundere.  Et  ideo  ei  maxime  convenit 
potentia  activa ;  nam  potentia  activa  dicitur  secun- 
dum  quod  est  principium  actionis.  Sed  sciendum 
quod  intellectus  noster  Deum  exprimere  nititur, 
sicut  aliquid-  perfectissimum.  Et  quia  in  ipsum  deve- 
nire  non  potest,  nisi  ex  effectuum  similitudine;  nec 
in  creaturis  invenit  aliquid  summe  perfectum,  quod 
omnino  imperfectione  careat;  ideo  ex  diversis  per- 
fectionibus  in  creaturis  repertis,  ipsum  nititur  desi- 
gnare,  quamvis  cuilibet  illarum  perfectionumaliquid 
desit;  ita  tamen  quod  quidquid  alicuiistarum  per- 
fectionum  imperfectionis  adjungitur,  totum  a  Deo 
amoveatur.  Verbi  gratia  :  esse  significat  aliquid 
completum,  et  simplex,  et  non  subsistens;  sub- 
stantia  autem  significat  aliquid  subsistens,  sed  alteri 
subjectum;  ponimus  ergo  in  Deo  substantiam  et 
esse;  sed  substantiam  ratione  subsistentia*,  non 
ratione  substandi ;  esse  vero  ratione  simplicitatis  et 


complementi,  non  ratione  inharentise,  qua  alteri 
inhseret.  Et  simililer,  attribuimus  Deo  operationem 
ratione  ultinii  complementi,  non  ratione  ejus  quod 
operatio  transit.  Potentiam  vero  attribuimus  ratione 
ejus  quod  permanet  etquod  est  principium  eflectus, 
et  non  ratione  ejus  quod  per  operationem  com- 
pletur.  »  —  Hsec  ille.  —  Et,  ad  6um,  ponit  quod 
potentia  passiva  nullo  modo  est  in  Deo. 

Item,  1  p.,  q.  25,  art.  1,  dicit  :  «  Duplex  est 
potentia,  scilicet :  passiva,  qutc  nullo  modo  est  in 
Deo;  et  activa,  quam  oportet  in  Deo  summe  ponere. 
Manifestum  est  enim  quod  unumquodque,  secun- 
dum  quod  est  in  actu  et  perfectum ,  secundum  hoc 
est  principium  activum  alicujus;  patitur  autem 
unumquodque,  secundum  quod  est  deficiens  et 
imperfectum.  Ostensum  est  autem  supra,  quod  Deus 
est  actus  purus,  et  simplex,  et  universaliter  perfe- 
ctus;  nec  in  eo  aliqua  imperfectio  habet  locum. 
Unde  sibi  maxime  competit  esse  principium  acti- 
vum ,  et  nullo  modo  pati.  Ratio  autem  activi  prin- 
cipii  competit  activse  potentiee  :  nam  polentia  acliva 
est  principium  agendi  in  aliud;  potentia  vero  passiva 
est  principium  patiendi  abalio,  ut  Philosophus  dicit, 
5.  Metaphijsicse  (t.  c.  17).  Relinquitur  ergo  quod 
in  Deo  sit  maxime  potentia  activa.  —  Haec  ille. 

Secunda  conclusio  est  quod  divina  potentia  non 
est  aliud  ab  ejus  subslantia  secundum  rcrn,  sed 
solum  secundum  rationem. 

Istam  ponit,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  8.  Cujus 
primam  partem  probat  sic  :  «  Potentia  activa  com- 
petitalicui  secundum  quod  est  actu(a).  Deus  autem 
est  actus  ipse ;  non  autem  est  ens  actu  per  aliquem 
actum  qui  non  sit  quod  est  ipse,  cum  in  eo  nulla  sit 
potentialitas,  ut  in  primo  libro  ostensum  est.  Ergo 
ipse  est  sua  potentia.  »  —  Secundo  sic  :  «  In  rebus 
quarum  potentiee  non  sunt  earum  substantise,  ipssc 
potentise  sunt  accidentia;  unde  potentia  naturalis, 
in  secunda  specie  qualitatis  ponitur.  In  Deo  autem 
non  potest  esse  aliquod  accidens.  Ergo  Deus  est  sua 
potentia.  »  — Tertio  sic :  «  Omne  quod  est  per  aliud, 
reducitur  ad  illud  quod  est  per  se,  sicut  ad  pri- 
mum.  Alia  vero  agentia  reducuntur  in  Deum,  sicut 
in  primum  agens.  Est  igitur  agens  per  se.  Quod 
autem  per  se  agit,  per  suam  essentiam  agit.  Id 
autem  quo  quis  agit,  est  ejus  activa  potentia.  Ipsa 
igitur  Dei  essentia,  ejus  est  activa  potentia.  »  — 
Quarto  :  «  Potentia  activa,  ad  perfectionem  rei  per- 
tinet.  Omnis  autem  divina  perfectio,  in  ipso  suo  esse 
continetur.  Divina  igitur  potentia  non  est  aliud  ab 
ipso  esse  ejus.  Deus  autem  est  suum  esse.  Igitur  est 
sua  potentia.  »  —  Ha?c  ille.  —  Ex  quibus  patet 
quomodo  potentia  Dei  est  secundum  rem  ejus  sub- 
stantia. 


(a)  actu.  —  actus  Pr. 


506 


LIBIU    I.    SENTENTIARUM 


Quomodo  autem  distinguantur  secundum  ratio- 
nem,  ostendit,  q.  1,  de  Potentia  Dei,  art.  1,  ad  9l,m  : 
«  Essentia  divina,  inquit,  sufficit  ad  hoc  quod  per 
eam  Deus  agat.  Nec  tamen  superfluit  potentia;  quia 
potentia  non  intelligitur  quasi  quaedam  res  addita 
super  essentiam ,  sed  superaddit,  secundum  intelle- 
ctum,  solam  relationem  principii.  Ipsa  enim  essentia, 
ex  hoc  quod  est  principium  agendi,  hahet  rationem 
potentise.  »  -  Hsec  ille.  —  Et,  ad  10um,  dicit  : 
«  Relationi  principii,  quam  addit  potentia  super 
essentiarn ,  correspondet  in  re  aliquid ,  non  imme- 
diate  tamen ,  sed  mediate.  Intellectus  enim  noster 
intelligit  creaturam  cum  aliqua  relatione  et  depen- 
dontia  ad  Creatorem ;  et  ex  hoc  ipso,  quia  non 
potest  intelligere  aliquid  relatum  alteri,  nisi  e  con- 
verso  intelligat  relationem  ex  opposito,  ideo  intel- 
ligit  in  Deo  quamdam  relationem  principii,  quae 
consequitur  modum  intelligendi ;  et  sic  refertur  ad 
rem  mediate.  »  —  Hrec  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent. ,  dist.  42,  q.  1,  ad  2um, 
dicens  quod  «  potentia  importat  rationem  principii 
actionis;  unde  quidquid  sit  illud  quod  est  princi- 
pium  agendi,  potentia  dicitur;  sicut  et  calor,  et 
frigus,  et  hujusmodi.  Sic  ipsa  essentia  divina,  secun- 
dum  quod  est  principium  operationis,  potentia 
vocatur;  non  quod  potentia  sit  aliud  ab  essentia  in 
Deo  ».  —  Hsec  ille. 

Item,  1  p.,  ubi  supra  (q.  25,  art.  1),  ad  4um,  dicit : 
«  Potentia  non  ponitur  in  Deo  ut  aliquid  differens 
a  scientia  et  voluntate  secundum  rem  (a),  sed  solum 
secundum  rationem,  in  quantum  potentia  importat 
rationem  principii  exsequentis  illud  quod  voluntas 
imperat,  et  ad  quod  scientia  dirigit;  quae  tamen 
tria,  secundum  idem  re  conveniunt  Deo.  » 

Item,  q.  19,  art.  4,  ad  4um  :  «  Unius  et  ejusdem 
effectus,  etiam  in  nohis,  causa  est  scientia  ut  diri- 
gens,  qua  concipitur  forma  operationis.Voluntas,  ut 
imperans;  quia  forma,  ut  est  in  intellectu  tantum, 
non  determinatur  ad  hoc  quod  sit  in  eflectu  vel 
non  sit,  nisi  per  voluntatem  ;  unde  ihtellectus  specu- 
lativus  nihil  dicit  de  operando.  Sed  potentia  est 
causa  ut  exsequens;  quia  nominat  immediatum 
principium  operationis.  Sed  heec  omnia  in  Deo 
iinuni  sunt.  »  —  Hiec  ille. 

Sciendum  aulem  quod  «  potentia  non  significat 
ipsam  relationem  principii  solum,  alioquin  esset  in 
genere  relationis;  sed  significat  illud  quoil  est  prin- 
cipium,  oon  quidem  sicul  agens  dicitur  principium, 
sed  sicut  illud  quo  agens  agit  »,  secundum  quod 
ipse  ponit,  I  p.3  q.  II,  art.  5,ad  l""\  et  in  res- 
ponsione  principali. 

Tertia  conclusio  :  Quod  potentla  divina  non  esl 
prlnclplum  secundum  rem  divlnee  actlonls,  sed 
Bolum  secundum  ratlonem;  quamvls  sit  princl- 


(a)  $ecundum  reni.      Om.  Pr, 


pium  secundum  rem  illius  quod  producitur  per 
actionem. 

Istam  conclusionem  prohat  ipse,  2  Contra  Gen- 
tiles,  cap.  9,  quantumad  illam  partem  quod  potentia 
divina  non  principiet  realiter  divinam  actionem,  ex 
isto  medio,  quia  sunt  idem  realiter.  Quod  sic  probat: 
«  Quae,  inquit,  uni  et  eidem  sunt  eadem,sihi  invicem 
sunt  eadem.  Divina  autem  potentia  est  ejus  sub- 
stantia,  ut  ostensum  est;  similiter  ejus  actio  est 
ejus  suhstanlia,  ut  in  primo  lihro  ostensuin  est  de 
intellectuali  operatione;  eadem  enim  ratio  in  aliis 
competit.  Igitur  in  Deo  non  est  aliud  potentia,  et 
aliud  actio.  —  Itein.  Actio  alicujus  rei  est  quoddam 
complementum  potentiee  ejus;  comparatur  enim  ad 
potentiam,  sicut  actus  secundus  ad  primum.  Divina 
autem  (a)  potentia  non  completur  alio  quam  seipsa, 
cum  sitipsa  Dei  essentia.  In  Deoigitur  nonest  aliud 
potentia,  aliud  actio.  —  Itern.  Sicut  potentia  activa 
est  aliquid  agens,  ita  essentia  est  ens.  Sed  divina 
potentia  est  ejus  essentia,  ut  ostensum  est.  Ergo 
suum  agere  est  suum  esse.  Sed  ejus  esse  (6)  est  sua 
substantia.  Igitur  divina  actio  est  sua  substantia,  et 
consequenter  potentia.  ». —  Hsec  ille. 

Sed  quoad  alias  partes,  prohatur  conclusio  per 
eumdem,  ibidem,  cap.10  :  «  Quiavero,  inquit,  nihil 
est  sui  ipsius  principium,  cuin  divina  actio  sit  non 
aliud  quam  ejus  potentia,  manifestum  est  quod 
potentia  non  dicitur  in  Deo  sicut  principium  actio- 
nis,  sed  sicut  principium  facti.  Et  quia  potentia  re- 
spectumadalterumimportat  in  ratione  principii;  est 
enim  potentia  activa  principium  agendi  in  aliud,  ut 
patet  per  Philosophum,  5.  Metaphysicx  (t.  c.  17); 
manifestum  est  quod  potentia  dicitur  in  Deo  per 
respectum  ad  facta,  secundum  rei  veritatem,  non 
per  respectum  ad  actionem,  nisi  (y)  secundum  mo- 
dum  intelligendi,  prout  intellectus  noster  diversis 
conceptionibus  utrumque  considerat,  scilicet  divi- 
nam  potentiam,  et  ejus  actionem.  Unde  si  aliquae 
actiones  Deo  conveniant,  quse  non  in  aliquod  factum 
transeant,  sed  maneant  in  agente,  respectu  harum 
nondicetur  in  Deo  potentia,  nisi  secundum  modum 
intelligendi,  non  secundum  rei  veritatem.  Ilujus- 
modi  autem  actiones  sunt  intelligere  et  velle. 
Potentia  igitur  Dei,  proprie  loquendo,  dod  respicit 
hujusmodi  actioues,  sed  solos  eflectus.  Intellectus 
igituret  voluntas,  in  Deo,  non  sunt  ut  potentise, 
solum  ut  actiones.  »  —  Haec  illc 

Kl ,  de  Potentia  Dei ,  ubi  supra  (q.  1  .  art.  1  I  ad 

lnm,  dicit  :   «   Potentia  nou   solum  esi   principium 

-operationis,  sed  etiam  effectus;  unde  dod  oportel 

quod  si  potentia  ponitur  in  Deo,  qua?  sit  effectus 


(a)  autem.  —  igitur  Pr. 
(6)  esse.  —  essentia  Pr. 
(y)  jjisi.  —  sed  Pr. 


DISTINCTIO  XLII.  —   QUiESTIO   I. 


507 


principium  (a),  quod  ideo  operationis,  quee  est 
divina  essentia,  sit  (ninci piiim.  Vel  dicendum,  et 
melius,  quod  in  divinis  invenitur  duplex  relatio. 
Una  realis,  scilicet  illa  qua  personee  ad  invicem 
distinguuntur,  ut  paternitas  et  filiatio;  alias  per- 
sonae  divinse  non  realiter,  sed  ratione  distingue- 
rentur,  ut  Sabellius  dixit.  Alia  rationis  tantum,  quae 
significatur,  cum  dicitur  quod  operatio  divina  est 
ab  essentia  divina,  vel  quod  Deus  operatur  per 
essentiam  suam.  Prsepositiones  enim  quasdam  habi- 
tudines  designant.  Et  hoc  ideo  (6)  contingit,  quia, 
cum  attribuilur  Deo  operatio  secundum  suam  ratio- 
nem,  qure  requirit  aliquod  principium,  attribuitur 
ei  etiam  relatio  exeuntis  vel  existentis  a  principio; 
unde  ista  relatio  non  est  nisi  rationis  tantum.  Est 
autem  de  ratione  operationis  babere  principium  (y), 
non  de  ratione  essentise;  unde,  licet  divina  essentia 
non  babeat  aliquod  principium,  nec  re,  nec  ratione, 
tamen  operatio  divina  babet  aliquod  principium 
secundum  rationem.  »  —  Hoec  ille. 

Item,  1  p. ,  q.  '25,  art.  1,  ad  3um  :  «  Dicendum, 
inquit,  quod  potentia  in  rebus  creatis  non  solum  est 
principium  actionis,  sed  etiam  effectus.  Sic  igitur  in 
Deo  salvatur  ratio  potentige,  quantum  ad  hoc  quod 
est  principium  effectus,  non  autem  quantum  ad  hoc 
quod  est  principium  actionis,  quae  est  divina  essentia ; 
nisi  forte  secundum  modum  intelligendi,  prout 
divina  essentia,  quse  in  se  habet  simpliciter  quid- 
quid  est  perfectionis  in  rebus  creatis,  potest  intelligi 
sub  ratione  actionis,  et  sub  ratione  potentise;  sicut 
intelligilur  etiam  sub  ratione  suppositi  babentis 
naturam ,  et  sub  ratione  naturse.  »  —  Hsec 
ille. 

Item,  1.  Sentent.,  ubi  supra  (dist.  42,  q.  1,  art.  1), 
ad  4um  :  «  Deus,  inquit,  non  agit  operatione  media, 
quse  sit  aliud  ab  essentia  sua;  sed  suum  esse  est 
suum  operari,  et  suum  operari  (8)  est  sua  essentia. 
Nihilominus  tamen  essentia  sua  significatur  ut  prin- 
cipium  essendi;  et  eadem  ratione,  potentia  sua 
potest  significari  ut  principium  operandi,  et  prseter 
hoc  ut  principium  operati.  » 

Quarta  conclusio  est  quod  divinse  potentise 
activse  non  correspondet  aliqua  potentia  passiva 
eain  adsequans;  licet  materia  priina  multas 
formas  possit  a  Deo  recipere,  ad  quas  non  est 
in  potenlia  nalurali,  lieet  sit  (e)  in  potenlia 
obedientise. 

Primampartem  hujus  conclusionisprobat  sanctus 
Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  43,  q.  1,  art.  1,  ad  3um, 


(a)  principium.  —  Om.  Pr. 

(o)  ideo.  —  non  Pr. 

(y)  habere  principium.  —  Om.  Pr. 

(8)  operari.  —  esse  Pr. 

(e)  sit.  —  Om.  Pr. 


dicens  :  «Potentia  Dei  activa,  non  est  propter  finem, 
sed  iinis  omnium.  Et  quamvis  nulla  potentia  pas- 
siva  adsequet  eam,  non  tamen  est  frustra ;  quia 
frustra  est,  secundum  Philosophum  (2.  Physico- 
ruui,  t.  c.  62),  quod  esl  ad  finem  quem  non  inducit. 
Alise  tamen  potentise  activae  et  passivee  accedunt  ad 
eam,  quantum  possunt.  »  —  Hsec  ille. 

Et,  de  Potentia  Dei,  q.  1,  art.  2,  ad  lum,  idem 
ponit.  Argumentum  enim  erat  tale  :  «  Ut  dicitur, 
lib.  9.  Metaphysicx  (t.  c.  2),  frustra  esset  in  natura 
aliqua  potentia  acliva,  cui  non  corresponderet  aliqua 
passiva.  Sed  divinsc  potentise  infinitse  non  corres- 
pondet  aliqua  passiva  in  nalura.  Igitur.  »  Et  respon- 
det  quod  «  Philosophus  loquitur  de  potentia  activa 
naturali.  Res  enim  naturales  coordinatsc  sunt  a<l 
invicem,  et  etiam  omnes  creaturse.  Deus  autem  est 
exlra  liunc  ordinem;  ipse  enim  est  ad  quem  totus 
hicordo  ordinatur,  sicut  ad  bonum  extrinsecum,  ut 
exereilus  ad  ducem,  secundum  Philosophum ,  in 
12  Metaphysicse  (t.  c.  52).  Et  ideo  non  oportet  ut 
ei  quod  est  in  Deo,  aliquid  in  creaturis  correspon- 
deat  ».  —  Hsec  ille. 

Item,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  16,  ostendit  quod 
Deus  in  agendonon  prsesupponitaliquod  subjectum, 
aut  materiam,  aut  potentiam  passivam.  Arguitenim 
sic  :  «  Omne  agens,  quod  in  agendo  requirit  suam 
materiam  prsejacentem ,  babet  materiam  proportio- 
natam  suee  actioni,  ut  quidquid  est  in  virtute  agen- 
tis,  totum  sit  in  potentia  materiee;  alias  non  posset 
in  actum  producere  quidquid  est  in  sua  virtute 
activa,  et  sic  frustra  haberet  virtutem  ad  illa. 
Materia  autem  non  habet  talem  proportionem  ad 
Deum ;  non  enim  materia  est  potentia  ad  quantita- 
tem  quamcumque,  ut  patet  per  Philosophum,  in 
3.  Physicorum  (t.  c.  60) ;  cum  tamen  divina 
potentia  sit  simpliciter  infinita,  ut  in  primo  ostensum 
est.  Deus  igitur  non  requirit  materiam  preejacen- 
tem,  ex  qua  de  necessitateagat.  »  —  Item  :  «  Diver- 
sarum  rerum  diversse  sunt  materiee.  Non  enim  est 
eadem  materia  spiritualium ,  et  corporalium;  nec 
corporum  ccelestium,  et  corruptibilium.  Quod  qui- 
dem  ex  hoc  patet,  quod  recipere,  quod  est  proprietas 
materiae,  non  ejusdem  rationis  est  in  prsedictis  : 
nam  receptio  quse  est  in  spiritualibus,  est  intelligi- 
bilis,  sicut  intellectus  recipit  species  intelligibilium, 
non  secundum  esse  materiale ;  corpora  vero  ccelestia 
recipiunt  innovationem  situs,  non  autem  innovatio- 
nem  essendi,  sicut  corpora  inferiora.  Non  est  igitur 
una  maleria,  quae  sit  in  potentia  ad  esse  universale. 
Ipse  autem  Deus,  est  totius  esse  activus  universa- 
liter.  Ipsi  igitur  nulla  materia  proportionaliter 
respondet.  »  —  Hec  ille. 

Ex  quibus  patet  prima  pars  conclusionis. 

Secunda  vero  probatur  per  eumdem,  de  Potentia 
Dei,  q.  6,  art.  1,  ad  18nm.  Argumentum  enim  erat 
tale  :  «  Gum  omne  genus  per  potentiam  et  actum 
dividatnr,  ut  patet,  3.  Physicorum  (t.  c.  3),  ad 


!i08 


LIBJU    I.    SENTENTIARUM 


potentiam  autem  potentia  passiva  (a)  perlineat,  ad 
actum  autem  activa,  oportet  quod  ad  illa  solum 
potentia  passiva  inveniatur  in  natura,  ad  qrue  inve- 
nitur  potentia  activa  naturalis;  haic  enim  sunt  ejus- 
dem  generis;  et  hoc  etiam  dicit  Commentator,  in 
9.  Metaphysicse  (t.  c.  11).  Ergo  Deus  non  potest 
facere  nisi  quae  fiunt  per  causas  naturales  in  materia 
creata.  »  Et  respondet  :  «  Dicendum,  inquit,  quod 
quanto  aliqua  virlus  activa  est  altior,  tanto  potest 
eamdem  rem  producere  in  effectum  altiorem;  unde 
natura  potest  ex  terra  facere  aurum ,  aliis  elementis 
commixtis;  quod  ars  facere  non  potest.  Et  inde  est(6) 
quod  res  aliqua  est  in  potentia  ad  diversa,  secun- 
dum  hahitudinem  ad  diversos  agentes.  Unde  nihil 
prohibet  quin  natura  creata,  sit  in  potentia  ad  aliqua 
fienda  per  divinam  potentiam,  quse  inferior  potentia 
facere  non  potest ;  et  ista  vocatur  potentia  ohedien- 
tiaa,  secundum  quam  quadihet  creatura  obedit  Crea- 
tori.  »  —  Hsec  ille. 

De  hac  potentia  obedientias  loquitur,  q.  1,  art.  3, 
ad  lum  :  «  In  creaturis,  inquit,  distinguitur  duplex 
potenlia  :  una  naturalis,  ad  proprias  operationes  vel 
motus;  alia  obedientise  dicitur,  ad  ea  qua  a  Deo 
recipiunt.  »  —  Itern,  1.  Sentent.,  dist.  42,  q.  2, 
art.  2,  ad  4um  :  «  Deus,  inquit,  materias  indidit 
duplices  rationes,  scilicet  causales,  vel  obedientiales, 
per  quas  omnes  res  natoe  sunt  obedire  Deo,  ut  fiat 
ex  eis  quidquid  ei  placuerit.  Indidit  etiam  rationes 
seminales,  scilicet  principia  activa,  per  qruc  effectus 
naturalesexercentur.  Et  contra  hasaliquandodicitur 
facere,  in  miraculis  quse  facit ;  sed,  proprieloquendo, 
tunc  etiam  contra  eas  non  facit,  sed  prseter  eas,  vel 
supra  eas.  Supra  eas  facit,  quando  inducit  effectum 
in  quem  natura  nullo  modo  attingere  potest,  sicut 
formam  gloriae  in  corporihus  gloriosis.  Pneter  eas 
facit,  quandoeffectum  quem  naturapotest  inducere, 
sine  officio  causarum  naturalium  producit,  ut 
quando  aquam  convertit  in  vinum,  Joann.  2.  Sed 
contra  eas  non  facit,  quia  non  facit  ut  causa  natu- 
ralis  activa,  manens  eadem  secundum  speciem, 
habeat  alium  elfectum  essentialem;  ut  quod  ignis, 
manens  ignis,  infrigidet;  sicut  non  potest  facere 
quod  simul  sit  eadem  et  alia.  »  —  Hsec  ille.  — 
Idem  ponit,  4.  Sentcnt.,  dist.  43,  q.  1,  art.  1,  qla  3. 

Totam  conclusionemsententialiter  ponit,2.  Contra 
Gentiles,  cap.  22,  dicens  :  «  Omni  potenthe  passivse 
correspondet  potentia  activa;  potentia  enim  est 
propter  actum,  sicut  materia  propter  formam.  Non 
potesl  autem  ens  in  potentia  consequi  quod  sit  in 
actu,  nisi  per  virtutem  alicujus  exsistentis  in  actu. 
Otiosa  igitur  esset  potentia,  nisi  esset  virtus  activa 
agentis,  quae  eam  in  actum  reducere  |>osset;  cum 
tamen  nihil  otiosum  sit  in  rebus  nalurse.  Et  per 
bunc  modum   videmus  quod  omnia  quae  sunt  in 

utiva.       activa  Pr 
ett.  -  Uim.  Ti. 


potentia  naturali  materise  generabilium  et  corrnpti- 
bilium,  possunt  reduci  in  actum  pervirtutem  acti- 
vam,  qrue  est  in  corpore  ccelesti,  quod  est  pri- 
mum  (a)  principium  activum  in  natura.  Sicut 
autem  corpus  cceleste  est  primum  agens  respectu 
corporum  inferiorum,  ita  Deus  est  primum  agens 
respectu  totius  entis  creati.  Quidquid  igitur  est  in 
potentia  creati  entis,  totum  hoc  Deus  per  suam  vir- 
tutem  activam  facere  potest.  In  potentia  autem  entis 
creati  est  omnequod  enti  creato  non  repugnat;  sicut 
in  potentia  naturoe  humanae  sunt  omnia  quae  natu- 
ram  humanam  non  tollunt.  Omnia  igitur  Deus 
facere  potest.  »  —  Ha^c  ille.  —  Sciendum  tamen 
quod  per  (6)  ista  verba  non  intendit  quod  divinae 
potentioe  activee  correspondeat  aliqua  potentia  pas- 
siva  eam  adiequans,  sed  solum  quod  omne  possibile 
fieri,  Deus  potest  facere;  ita  quod  tanti  ambitus  est 
ratio  possibilis,  quod  scilicet  non  includit  contradi- 
ctionem  quanti  divina  potentia.  In  cujus  declaratio- 
nem  ponitur 

Quinta  conclusio  (y)  :  Quod  divina  potentia  est 
omnipotentia. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  2. 
Contra  Gentiles ,  cap.  22  :  «  Quod  effectus,  inquit, 
non  subsit  (8)  potentiae  alicujus  agentis,  potest  ex 
tribus  contingere.  Uno  modo,  per  hoc  quod  non 
habet  cum  agente  affinitatem,  vel  similitudinem  : 
omne  enim  agens  agit  sibi  simile  aliquo  modo  ;  unde 
virtus  quoe  est  in  semine  hominis,  non  potest  pro- 
ducere  brutum,  vel  plantam  ;  hominem  autem 
potest,  qui  tamen  procdicta  excedit.  Alio  modo,  pro- 
pter  excellentiam  effectus,  qui  transcendit  propor- 
tionem  virtutis  activae  ;  sicut  virtus  activa  corporalis 
non  potest  producere  substantiam  separatam.  Tertio 
modo,  propter  materiam  determinatam  ad  effectum, 
in  quam  agens  agere  non  possit ;  sicut  carpentarius 
non  potest  facere  serram,  quia  sua  arte  non  potesl 
agere  in  ferrum,  ex  quo  fit  serra.  Nullo  autem  isto- 
rum  modorum  potest  aliquis  effectus  subtrahi  (e) 
diviiuc  virtuti.  Neque  propler  dissimililudinem  effe- 
ctus;  aliquid  enim  ei  dissimile  esse  non  potest .  cum 
omne  ens,  in  quantum  habet  esse,  sit  ei  simile,  ut 
oslensum  est.  Nec  etiam  propter  eflectus  excellen- 
tiam  ;  cum  ostensum  sit  quod  Deus  est  supra  omnia 
entia  in  bonitate  et  perfectione.  Nec  iterum  propter 
defectum  materioe ;  cum  ipse  sit  causa  materise,  quae 
non  possibilis  est  causari  nisi  per  creationem;  ipse 
etiam  in  agendo  non  requirit  materiam,  cum,  nullo 
prseexsistente,  rem  in  esse  producat;  el  sic  propter 
materia?  defectum,  ejus  actio  impediri  non  potesl 


(a)  primum.  —  Om.  Pr. 
(6)  per.  —  propter  Pr. 

(y)  est.  —  Ail    l'r. 

(8)  subsit.  —  subsistit  l'r. 

(e)  subtrahi.  —  attmlii  Pr. 


DISTINCTIO  XLII.  —   QU^STIO   I. 


!i09 


ab  efiectus  produclione.  Restat  ergo  quod  divina 
virtus  non  determinetur  ad  aliquem  efiectum,  sed 
simpliciter  (a)  omnia  potest ;  quod  est  eum  esse 
omnipotentem.  —  Amplius.  Omne  agens  agit,  in 
quantum  actu  est.  Secundum  igitur  modum  actus 
uniuscujusque  agentis,  est  modus  suse  virtutis  in 
agendo ;  homo  enim  generat  hominem,  et  sol,  et 
ignis  ignem.  Deus  autem  est  actus  perfectus,  in  se 
omnes  perfectiones  habens.  Igitur  qusecumque  repu- 
gnant  rationi  ejus  quod  est  esse  (6)  in  actu,  impos- 
sibilia  sunt  sibi.  Hoc  autem  est  solum  quod  contra- 
dictionem  implicat.  Omnia  igitur  praeter  hoc  potest 
Deus.  —  Amplius.  Omni  potentise  passivse  respon- 
det  potentia  activa,  »  etc,  ut  recitatum  fuit  in  fine 
probationis  prsecedentis  conclusionis.  —  «  Amplius. 
Omnis  virtus  perfecta,  ad  illa  omnia  se  extendit,  ad 
quse  per  se  et  proprius  ejus  effectus  se  extendere 
potest;  sicut  scdificativa  ad  omnia  se  extendit,  si 
perfecta  sit,  quse  possunt  habere  rationem  domus. 
Virtus  autem  divina,  est  per  se  causa  essendi ;  et 
esse  est  proprius  ejus  effectus,  ut  ex  prsedictis  patet. 
Ergo  ad  omnia  illa  se  extendit,  qusc  rationi  entis 
non  repugnant;  si  enim  tantum  in  quemdam  effe- 
ctum  posset  virtus  ejus,  non  esset  per  se  causa  entis 
in  quantum  ens,  sed  hujus  entis.  Rationi  autem 
entis  repugnat  oppositum  entis,  quod  est  non  ens. 
Omnia  igitur  Deus  potest,  quse  in  se  rationem  non 
entis  non  includunt.  Hsec  autem  sunt,  quee  contra- 
dictionem  non  (y)  implicant.  Relinquitur  ergo  quod 
quidquid  contradictionem  non  implicat,  potest  Deus ; 
quod  est  eum  omnipotentem  esse.  »  —  Hsec  sunt 
rationes  ejus,  ibidem. 

Quod  autem  esse  sit  proprius  effectus  Dei,  pro- 
bat,  cap.  15  :  «.  Secundum  ordinem,  inquit,  effe- 
ctuum,  oportet  esse  ordinem  causarum,  eo  quod  effe- 
ctus  causis  suis  proportionati  sunt.  Unde  oportet 
quod,  sicut  effectus  proprii  reducuntur  in  causas 
proprias,  ita  illud  quod  commune  est  in  effectibus 
propriis,  reducatur  in  aliquam  causam  communem; 
sicut  supra  particulares  causas  hujus  vel  illius,  est 
sol  universalis  causa  generationis ;  et  rex  est  uni- 
versalis  causa  regiminis  in  regno,  supra  prsepositos 
regni,  et  etiam  urbium  singularum.  Omnibus  autem 
commune  est  esse.  Oportet  igitur  quod  supra  omnes 
causas  sit  aliqua  causa,  cujus  sit  dare  esse.  Prima 
autem  causa  Deus  est,  ut  supra  ostensum  est,  scili- 
cet  cap.  6.  Ergo  oportet  omnia  quse  sunt,  a  Deo  esse, 
et  quod  esse  sit  proprius  effectus  Dei.  » 

Sexta  conclusio  est  quod  Deus  dicitur  omnipo- 
lens,  quia  potest  onme  possibile  absolutum. 

Istam  ponit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  25,  art.  3, 


(<x)  agens.  —  Ad.  Pr. 
(6)  esse.  —  Om.  Pr. 
(y)  non.  —  Om.  Pr. 


dicens  :  «  Communiter,  inquit,  omnes  confitentur 
Deum  esse  omnipotentem.  Sed  rationem  omnipo- 
tentise,  difficile  videtur  assignare.  Dubium  enim 
esse  polest,  quid  comprehendatur  sub  ista  distribu- 
tione,  cum  dicitur,  Deum  omnia  posse.  Sed  si  quis 
recte  consideret,  cum  potentia  dicatur  ad  possibilia, 
cum  Deus  omnia  posse  dicitur,  nihil  rectius  intelli- 
L;ilnr  quam  quod  possit  omnia  possibilia  (a),  et 
ob  hoc  omnipotens  dicatur.  Possibile  autem  dici- 
tur  dupliciter,  secundum  Philosophum,  5.  Meta- 
physicse  (t.  c.  17).  Uno  modo,  per  respectum  ad 
aliquam  potentiam ;  sicut  quod  subditur  humanse 
potentise,  dicitur  esse  possibile  homini.  Non  autem 
potest  dici  quod  Deus  dicatur  omnipotens,  quia  potest 
ornnia  quse  sunt  possibilia  naturse  creatse;  quia 
divina  omnipotentia  in  plura  extenditur.  Si  autem 
dicatur  quod  Deus  dicitur  omnipotens,  quia  potest 
omnia  quse  sunt  possibilia  suse  potentise,  erit  circu- 
latio  in  manifestatione  omnipotentise;  hoc  enim  non 
erit  aliud  dicere,  quam  quod  Deus  est  omnipotens, 
quia  potest  omnia  quse  potest.  Relinquitur  igitur 
quod  Deus  dicatur  omnipotens,  quia  potest  omnia 
possibilia  absolute;  qui  est  alter  modus  dicendi  pos- 
sibile.  Dicitur  autem  possibile  vel  impossibile  ali- 
quid  absolute,  ex  habitudine  terminorum  :  possibile 
quidem,  quia  prsedicatum  non  repugnat  subjecto, 
ut  Socratem  sedere;  impossibile  vero  absolute  (6), 
quia  prsedicatum  repugnat  subjecto,  ut  hominem 
esse  asinum.  Est  autem  considerandum  quod  quia 
unumquodque  agens  agit  sibi  simile,  unicuique 
potentise  activse  correspondet  possibile,  ut  objectum 
proprium,  secundum  rationem  actus  illius  in  quo 
fundatur  potentia  activa ;  sicut  potentia  calefactiva 
refertur,  ut  ad  proprium  objectum,  ad  omne  cale- 
factibile.  Esse  autem  divinum,  super  quod  ratio 
divinse  omnipotentise  fundatur,  est  esse  infinitum, 
non  liinitatum  ad  aliquod  genus  entis,  sed  proeha- 
bens  in  se  totius  esse  perfectionem.  Unde  quidquid 
potest  habere  rationem  entis,  continetur  sub  possi- 
bilibus  absolutis,  quorum  respectu  Deus  dicitur 
omnipotens.  Nihil  autem  opponitur  rationi  entis, 
nisi  non  ens.  Hoc  igitur  repugnat  rationi  possibilis 
absolute,  quod  subditur  divinse  potentise,  quod 
implicat  in  se  esse  et  non  esse  simul ;  hoc  enim  omni- 
potentise  non  subditur,  non  propter  defectum  divinse 
potentise ,  sed  quia  non  potest  habere  rationem  facti- 
bilis  neque  possibilis.  Qusecumque  ergo  contradi- 
dionem  implicant,  sub  divina  omnipotentia  non 
continentur ;  quia  non  possunt  habere  possibilium 
rationem.  Unde  convenientius  dicitur  quod  talia  non 
possunt  fieri,  quam  quod  Deus  non  potest  ea  facere. 
Nec  hoc  est  contra  verbum  Angeli  dicentis  :  Non 
erit  impossibile  apud  Deum  omne  verbum;  illud 
enim  quod  contradictionem  implicat,  verbum  esse 


(<x)  a  verbo  cum  Deus  usque  ad  possibilia,  om.  Pr. 

(g)  a  verbo  possibile  quidem  usque  ad  absolule,  om.  Pr. 


510 


LIHRI    I.    SENTENTIARUM 


non  polest,  quia  nullus  intellectus  illud  potest  con- 
cipere.  »  —  Hoec  ille. 

Eamdem  probationem  ponit,  de  Potentia  Dei, 
([.  i,  art.  7.  —  Item,  1.  Sentent.,  dist.  42,  q.  2, 
art.  2. 

Septima  conclusio  est  quod  Deus  non  potest  illa 
qusi'  sunt  potentiae  passivse,  nec  illa  qure  sunt 
contra  rationem  factibilis,  nee  ilia  quae  ejus 
derogant  voluntati  vel  scientise. 

Primain  partem  luijusconclusionisprobat,  2.  Con- 
tra  Gentiles,  cap.  25,  dicens  :  «  Quamvis  Deus, 
inquit,  sit  omnipotens,  aliqua  tamen  dicitur  non 
posse.  Ostensum  enim  est  supra,  in  Deo  esse  poten- 
tiam  activam  ;  potentia  vero  passiva  in  Deo  esse  non 
potest,  ul  supra  ostensum  est,  in  primo  libro. 
Secundum  autem  utramque  potentiam,  dicimur 
posse.  Illa  igitur  Deus  non  potest,  quee  posse  est 
potentiae  passivse.  Quac  autem  sint  hujusmodi,  inve- 
stigandum  est  :  —  Primo  quidem,  potentia  activa 
est  ad  agere,  potentia  autem  passiva  ad  esse.  Unde 
in  iilis  solis  est  potentia  ad  esse,  quoe  materiam 
habent  contrarietati  subjectam.  Cum  ergo  in  Deo 
potentia  passiva  non  sit,  quidquid  ad  esse  suum 
pertinet,  Deus  non  potest.  Non  potest  igitur  Deus 
esse  corpus,  aut  aliquid  hujusmodi.  —  Adhuc. 
Hujus  potentiae  passivae  motus,  actus  est.  Deus  igi- 
tur,  cui  potentia  passiva  non  competit,  mutari  non 
potest.  Potest  autem  ulterius  ostendi  et  concludi, 
quod  Deus  non  potest  mutari  secundum  singulas 
mutationum  species,  ut  quod  non  potest  augeri , 
minui,  aut  alterari,  aut  generari,  aut  corrumpi.  — 
Prseterea.  Defectus  omnis,  secundum  privationem 
aliquam  est.  Privationis  autem  subjectum  (a),  poten- 
tia  materiae  est.  Nullo  igitur  modo  potest  deficere. 
-  Adhuc.  Cum  fatigatio  sit  per  defectum  virtutis, 
oblivio  autem  per  defectum  scientiae,  patet  quod 
neque  fatigari ,  neque  oblivisci  potest.  —  Amplius. 
Neque  vinci,  aut  violentiam  pati  potest ;  hsec  enim 
non  sunt  nisi  ejus  quod  natum  est  moveri.  Similitcr 
autem  neque  pcenitere  potest,  neque  tristari ;  cum 
omnia  haec  in  defectum  sonent.  »  —  Hacc  ille.  — 
Ex  quibus  patet  prima  pars  eonclusionis,  scilicet 
quod  Deus  non  potest  ea  quae  sunt  potentiae  passivoe. 
Secundam  partem  vero,  scilicet  quod  nec  possit 
illa  quae  sunt  contra  rationem  facti  vel  entis,  probat 
sic,  dicens  :  «  Rursus  :  quia  (6)  potentioe  activae  obje- 
ctum,  et  effectus,  est  ens  factum;  nulla  autem 
potentia  operationem  habet,  ubi  deficit  ratio  objecli 
sui ;  sicut  visus  non  videt,  deficienle  visibili  in  actu  ; 
oportet  quod  Deus  dicatur  non  posse  illud  quod  esl 
contra  rationem  enlis  in  quantum  est  ens  (y),  vel 


(<x)  suhjeclum.  —  solum  IV. 
(6)  '/'""        quod  Pr. 
(y)  ens.  —  Oin    Pr. 


facti  entis  in  quantum  est  factum.  —  Quoe  autem 
sint  hujusmodi,  inquirendum  est.  Primo  quidern, 
contra  ralionem  entis  est  quod  entis  rationem  tollit; 
tollitur  autem  ratio  entis  per  suum  oppositum ,  sicut 
ratio  liominis  per  oppositum  ejus,  vel  partium  (<x) 
ipsius;  opposituin  autem  entis  est  non  ens.  Iloc  \</i- 
tur  Deus  non  potest,  ut  faciat  simul  esse  et  non  esse; 
quod  est  contradictoria  esse  simul.  —  Adhuc.  Con- 
tradictio  in  contrariis  et  privative  oppositis  includi- 
tur;  sequitur  enim  quod  si  est  album  et  nigrum, 
quod  sit  album  et  non  album ;  et  si  est  videns  et 
coecum,  quod  sit  videns  et  non  videns.  Unde  ejus- 
dem  rationis  est  quod  Deus  non  possit  facere  oppo- 
sita  simul  inesse  eidem  secundum  idem.  —  Amplius. 
Ad  remotionem  cujuslibet  principii  essentialis,sequi- 
tur  remotio  ipsius  rei.  Si  igitur  Deus  non  potest 
facere  rem  simul  esse  et  non  esse ,  nec  etiam  potest 
facere  quod  rei  aliquod  suorum  principiorum  essen- 
tialium  deficiat,  ipsa  re  manente;  sicut  quod  horao 
non  habeat  animam.  —  Proeterea.  Cum  principia 
quarumdam  scientiarum,  ut  Logicoe,  Geometrioe, 
et  Arithmeticee  sumantur  ex  solis  principiis  forma- 
libus  rerum,  ex  quibus  essentia  rei  dependet,  sequi- 
tur  quod  contraria  horum  principiorum  Deus  facere 
non  potest  :  sicut  quod  genus  non  sit  proedicabile  de 
specie,  vel  quod  lineoe  ductae  a  centro  circuli  ad  cir- 
cumferentiam  non  sint  oequales,  aut  quod  triangu- 
lus  rectilineus  non  habeat  tres  angulos  oequales  duo- 
bus  rectis.  Hinc  etiam  patet  quod  Deus  non  potesf 
facere  quod  preeteritum  non  fuerit :  nam  hoc  etiam 
contradictionem  includit ;  ejusdem  namque  necessi- 
tatis  est  aliquid  esse  dum  est,  et  aliquid  fuisse  dum 
fuit.  Sunt  etiam  (6)  quaedam,  quoe  repugnant 
rationi  entis  facti,  in  quantum  hujusmodi,  quae 
Deus  facere  non  potest;  nam  omne  quod  facit  Deus, 
oportet  esse  factum.  Ex  hoc  autem  patet  quod  Deus 
non  potest  facere  Deum  :  nam  de  ratione  entis  facti 
est  quod  esse  suum  ex  alia  causa  dependeat ;  quod 
est  contra  rationem  ejus  quod  Deus  dicitur,  ut  ex 
superioribus  patet.  Eadem  ratione,  Deus  non  potest 
facere  aliquid  oequale  sibi  :  nam  illud  cujus  esse 
non  dependet  ab  alio,  prius  est,  in  essendo  et  in 
coeteris  dignitatibus,  eo  quod  ab  alio  dependet ;  quod 
ad  rationem  facti  pertinet.  Similiter  etiam  Deus 
non  potest  facere  quod  aliquid  conservetur  in  o— <■ 
sine  ipso  :  nam  conservatio  esse  uniuscujusque 
dependet  a  causa  sua ;  unde  oportet  quod  remota 
causa,  removeatur  efiectus;  si  igitur  res  aliqua  pos- 
set  esse,  quoc  a  Deo  non  conservaretur  in  esse,  dod 
esset  efiectus  ejus.  »  —  Hsec  ille.  V.\  quibus 

patet  secunda  pars  conclusionis. 

Tertiam  partem  prohal  sic,  dicens  :  «  RuTSUS  : 
quia  ipse  est  per  voluntatem  agens,  illa  dod  potesi 
facere,  quae  non  potest  velle.  Quae  autem  velle  dod 


(a)  partium.  —  particukwium  Pi 
(6)  etiam.  —  enim  Vv. 


DISTINCTIO  XLIl.  —    QU^STIO   I. 


511 


possit,  cbnsiderari  potest,  si  accipiamus  qualiter  in 
divina  voluntate  necessitas  esse  possit.  Nam  quod 
necesse  est  esse,  impossibile  ost  non  esse ;  et  quod 
impossibile  est  esse,  neccsso  est  iimi  esse.  Patel 
autem  ex  hoc,  quod  Deus  non  potest  facere  se  non 
esse,  vel  non  esse  bonum  aut  beatum;  quia  de 
necessitate  vult  se  esse,  bonum  esse  (a)  et  beatum, 
ut  in  primo  ostensum  est.  Item,  ostensum  est  snpra, 
quod  Dens  non  potest  velle  aliqnod  malnm  ;  unde 
patet  quod  Deus  peccare  non  potest.  Similiter,  osten- 
sum  est  quod  Dei  voluntas  non  potest  esse  mutabi- 
lis;  sic  igitur  non  potest  facere  illud  quod  a  se  voli- 
tum  est  non  impleri.  Sciendumtamen  quod  hoc  alio 
mododicitur  non  posse  apreemissis.  Nam  praemissa 
Deus  simpliciter  nec  velle  nec  facere  potest;  hujus- 
modi  autem  Deus  quidem  facere  aut  velle  potest,  si 
ejus  voluntas  aut  potentia  absolute  consideretur, 
non  autem  si  consideretur  prsesupposita  voluntate 
de  opposito;  nam  voluntas  divina  respectu  creatu- 
rarum  necessitatem  non  habet,  nisi  ex  suppositione, 
ut  in  primo  ostensum  est.  Et  ideo  (6)  omnes  istee 
locutiones,  Deus  non  potest  facere  contraria  his  quse 
disposuit,  et  quaecumque  similiter  dicunlur,  intelli- 
guntur  composikc ;  sic  enim  implicant  suppositio- 
nem  divime  voluntatis  de  opposito.  Si  autem  intel- 
ligantur  divisae,  sunt  falsee;  quia  respiciunt  poten- 
tiam  et  voluntatem  Dei  absolute.  »  —  Haec  ille.  — 
Ex  quo  patet  tertia  pars  conclusionis. 

Quartam  partem,  scilicet  quod  non  possit  illa  quae 
illius  derogant  scientise,  probat  sic,  dicens  :  «  Sicut 
autem  Deus  agit  per  voluntatem  ,  ita  per  intellectum 
et  scientiam,  ut  ostensum  est.  Pari  igitur  ratione, 
non  potest  facere  quae  se  facturum  non  prsescivit,  aut 
dimittere  quae  se  facturum  praescivit  (y) ;  quia  non 
potest  facere  quae  facere  non  vult,  aut  dimittere 
quae  vult.  Et  eodem  modo  conceditur,  et  negatur 
utrumque,  scilicet  ut  praedicta  non  posse  dicatur, 
non  quidem  absolute,  sed  sub  conditione,  vel  sup- 
positione.  »  —  Hiec  ille.  —  Et  sic  patet  tota  con- 
clusio. 

Octava  conclusio  :  Quod  in  Deo  non  differt 
secunduin  rem  potentia  absoluta  et  ordinata, 
nec  potentia  creativa  et  generativa  vel  spira- 
tiva,  sed  solum  secundum  rationcm. 

Quod  enim  potentia  absoluta  et  ordinata  non  dif- 
ferant  realiter,  probat  sanctus  Tbomas,  de  Poten- 
tiaDei,  q.  1,  art.  5,  ad  5um  et  6um,  ubi  dicit  quod 
«  absolutum  et  regulatum  (8)  non  attribuuntur  divinae 
potentiae,  nisi  ex  nostra  consideratione ;  quae  poten- 
tiae  Dei  in  se  consideratee,  quse  absoluta  dicitur,  ali- 
quid  attribuit,  quod  non  attribuitur  ei  secundum 


(<x)  esse.  —  Om.  Pr. 

(6)  ideo.  —  Om.  Pr. 

(y)  aut  dimittere  quse  se  facturum  prsescivit.  —  Om.  Pr. 

(6)  regulalum.  —  relativum  Pr. 


quod  ad  sapientiam  comparatur,  prout  dicitur  ordi- 

nata.  Non  autem  potentia  Dei  unquam  est  in  re  sine 
sapientia  ;  sed  a  nobis  consideratur  sine  ratione 
sapientiae  ».       IIo3c  ille. 

Quod  autem  potentia  generandi  non  differat  reali- 
ter  a  potentia  creandi,  probat,  q.  2,  art.  6. 

I)e  ulraque  vero  idem  probat,  1.  Sentent.,  dist.  42, 
q.  1,  art.  2,  dicens  :  «  In  Deo  simpliciter  et  abso- 
lute  dicendum  est  unani  tantum  polentiarn  esse. 
Potenlia  enim  activa,  quae  sola  in  Deo  invenitur, 
potest  dupliciter  considerari  :  vel  quantum  ad  essen- 
tiain  potentiae ;  vel  quantum  ad  actiones  quac  ab  ea 
procedunt.  Dico  autem  essentiam  potentiae,  illud 
quod  est  iinmediate  actus  principium,  in  quocum- 
que  genere  sit,  sicut  calor  est  principium  calefactio- 
nis.  Principium  autem  divinarum  operationum,  est 
divina  essentia  ;  quia  per  essentiam  suam  agit.  Unde 
sicut  essentia  sua  est  una  secundum  rem,  plurali- 
tatem  quamdain  rationum  habens,  secundum  diversa 
attributa ;  ita  et  potentia  Dei  re  una  est,  sed  secun- 
dum  diversas  rationes  altributorum ,  pluralitatem 
accipit  rationum.  Cuilibet  eniin  attributo  convenit 
ratio  potentiae,  secundum  quod  competit  esse  prin- 
cipium  operationis  ;  et  quia  operatio  Dei  est  ejus 
essentia,  ideo  etiam  ipsa  est  una  secundum  rem, 
diversimode  significata  secundum  raliones  diverso- 
rum  attributorum ,  et  secundum  diversitatem  effe- 
ctuum,  qui  simpliciter  sunt  plures.  Patet  ergo  quod, 
sive  potentia  secundum  essentiam  suam  considere- 
tur,  sive  etiam  per  comparationem  ad  operationem 
divinam ,  semper  unitatem  habet ;  sed  multitudo 
realis,  est  tantum  in  effectibus  qui  ex  operatione 
divina  causantur.  Et  ideo  patet  quod  absolute  dicen- 
dum  est  potentiam  Dei  esse  unam ,  sed  tamen  est 
plurium;  quia  judicium  de  unitate  rei  sumendum 
est  secundum  essentiam  ejus,  et  non  secundum 
illud  quod  extra  est.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  quibus 
patet  quod  in  Deo  non  sunt  plures  potentiae  secun- 
dum  rem,  nec  plures  operationes;  non  enim  intel- 
lectio,  volitio,  creatio,  sunt  diversae  operationes  in 
Deo,  ut  etiam  ibidem  dicitur. 

Sed  quomodo  potentiae  istae  secundum  rationem 
differant,  ostenditur ;  et  primo,  de  differentia  poten- 
tiae  absoluUc,  et  ordinatae.  Unde  sanctus  Thomas, 
3.  Sentent.,  dist.  1,  q.  2,  art.  3,  dicit  :  «  Cum  in 
agentibus  ex  libertate,  executio  potentiae  sequatur 
voluntatis  imperium,  et  ordinem  rationis,  conside- 
randuni  est,  quando  potentiae  divinee  aliquid  adscri- 
bitur,  utrum  attribuatur  potentiae  secundum  se 
consideratae ;  tunc  enim  dicitur  posse  de  potentia 
absoluta ;  an  attribuatur  ei  in  ordine  ad  sapientiam, 
et  praescientiam ,  et  voluntatem  ejus;  tunc  enim 
dicitur  posse  illud  de  potentia  ordinata.  Ipsi  ergo 
potentiae  absolutae,  cum  infinita  sit,  necesse  est  attri- 
buere  omne  illud  quod  in  se  est  aliquid,  et  quod  in 
defectum  potentiae  non  vergit.  Dico  autem  in  se  ali- 
quid  esse;  quia  conjunctio  affirmationis  et  negatio- 


512 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


nis  nihil  est,  nec  aliquem  intellectum  generat  quod 

dicitur  homo  et  non  homo  simul  acceptum,  quasi 

in  vi  unius  dictionis.  Et  ideo  ad  hoc  potentia  Dei 

non  se  extendit,  ut  affirmatio  et  negatio  sint  simul. 

Et  eadem  ratio  est  de  omnibus  quse  contradictionem 

includunt.  Dicoautem  in  potentiae  defectum  vergere, 

qusG  passionem  important.  Ex  defectu  enim  poten- 

tiac  activse  ad  resistendum,  contingit  quod  aliquid 

corrumpatur,  vel  dividatur,  vel  aliquid  hujusmodi; 

unde  et  mollities  impotentia  naturalis  dicitur,  pro- 

pter  facilem  divisihilitatem.  Et  ideo  non  dicimus 

Deum  in  natura  divinitatis  posse  pati,  vel  mori, 

vel  aliquid  hujusmodi ;  sicut  non  dicimus  eum  posse 

esse  impotentem.  Huicautem  potentise  absolute  con- 

sideratse,    quando    attribuitur   aliquid    quod    vult 

facere,  et  sapientia  sua  habet  ut  faciat,  tunc  dicitur 

posse  illud  secundum  potentiam  ordinatam;  quando 

autem  potentia  seextendit,  quantum  in  se  est,  ad 

illud  quod  sibi  attribuitur,    quamvis   non  habeat 

ejus  sapientia   et  voluntas  ut  ita  fiat,  tunc  dicitur 

posse  illud  de  potentia  absoluta  tantum.  Sed  in  his 

distinguendum  est.  Quia  in  his  sunt  qusedam,  quee 

habent  in  se   aliquid  divinse  sapientioa  et  bonitati 

repugnans,  inseparabiliter  conjunctum,  ut  peccare, 

mentiri  et  hujusmodi;  et  talia  dicimus  Deum  non 

posse.  Quiedam  vero  sunt,  quoe  non  habent  de  se 

inconvenientiam  ad  divinam  sapientiam,  sed  solum 

ex  aliquo  ordine  suse  praescientiae,  quem  Deus  in 

rebus  statuit  vel  pramdit  secundum  suam  volunta- 

tem  :  ut  quod  caput  hominis  sit  inferius,  et  pedes 

superius;   et  hujusmodi    Deus  potest  facere,  quia 

potest  (a)  statuere  alium  ordinem  in  rebus,  secun- 

dum  quem  conveniens  sit,  quod  nunc,  secundum 

istum  ordinem  qui  in  rebus  est,  inconveniens  (6) 

videtur.  Sicergo  in  hisquse  divinae  potenthc  attribui 

possunt,  est  quadruplex  ordo,  sive  distinctio.  Qua> 

dam  enim  nec  ipsi  potentiae  absolutse  attribuuntur ; 

unde  simpliciter  dicendum  est  Deum  ea  non  posse, 

sicut  pati,  et  contradictoria  esse  simul.    Qusedam 

vero  ex  se  sapientiai  et  bonitati  ejus  repugnant;  et 

ista  non  dicimus  Deum  posse,  nisi  sub  conditione, 

scilicet  si  vellet;   non  enim  est  inconveniens  ut  in 

conditionali  vera  antecedens  sit  impossibile.  Qusedam 

vero  de  se  repugnantiam  non  habent,  sed  solum  ab 

exteriori;  et  talia  absolute  concedendum  est  Deum 

posse  de  potentia  absoluta;  nec  sunt  neganda,  nisi 

sub  conditione,  scilicet  ut  dicatur  :  Non  potest,  si 

voluntati  ejus  repugnant.  Qucedam  verosunt,  qua." 

attribuuntur  polentiae,  ita  quod  voluntati  et  sapien- 

tiae  ejus  congruunt;  et  hsec  concedendum  est  sim- 

pliciter  Deum  posse,  et  nullo  modo  non  posse  ea.  » 

—  Hicc  ille. 

Idem  ponit,  1  p.,  q.  25,  art.  5,  ad  lum  :  «  Nihil, 
inquit,  prohibet  aliquid  esse  in  potentia  Dei,quod 


(a)  quia  potest.  - 
(6)  inconmnicns. 


Om.  Pr. 
-  conveniens  Pr. 


tamen  non  vult,  nec  continetur  sub  ordine  quem 
statuit  rebus.  Et  quia  potentia  intelligitur  ut  exse- 
quens,  voluntas  autem  ut  imperans,  et  intellectus 
et  sapientia  ut  dirigens;  quod  attribuitur  potenti* 
secundum  se  considerata',  dicitur  Deus  posse  secun- 
dum  potentiam  absolutam;  et  hujusmodi  est  omne 
illud  in  quo  potest  salvari  ratio  entis;  quod  autem 
attribuitur  divime  potentiie  secundum  quod  exse- 
quitur  imperium  voluntatis  just;e,  dicitur  posse  de 
potentia  ordinala.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  sic  patet  de 
differentia  rationis  inter  potentiam  absolutam  et 
ordinatam. 

Quo  modo  autem  differt  secundum  rationem 
potentia  generandi  a  potentia  creandi,  ostendit,  de 
Potentia  Dei,  q.  2,  art.  6,  dicens  :  oc  Ea  quie  de 
potentia  dicuntur  in  divinis,  consideranda  sunt  ex 
ipsa  essentia.  In  divinis  autem,  licet  una  relatio  (ee) 
distinguatur  ab  alia  realiter,  propter  oppositionem 
relationum,  quac  in  Deo  sunt  reales,  ipsa  tamen 
relatio  non  est  aliud  secundum  rem ,  quam  ipsa 
essentia,  sed  solum  ratione  differens;  nam  relatio 
ad  essentiam  oppositionem  non  habet.  Et  ideo  non 
est  concedendum  quod  absolutum  in  divinis  multi- 
plicetur,  sicut  dicunt  aliqui  quod  in  divinis  est 
duplex  esse,  scilicet :  essentiale,  et  personale.  Omne 
enim  esse,  in  divinis,  essentiale  est;  nec  persona 
est,  nisi  per  esse  essentise.  In  potentia  vero,  praeter 
illud  quod  est  ipsa  potentia,  consideratur  respectus 
quidam,  vel  ordo  ad  illud  quod  potentiue  subjacet. 
Si  ergo  potentia  quaa  est  respectu  actus  essentialis, 
sicut  potentia  intelligendi ,  vel  creandi ,  comparetur 
ad  potentiam  quso  est  respectu  actus  notionalis 
(cujusmodi  est  potentia  generandi)  secundum  illud 
quod  est  ipsa  potentia,  invenitur  una  et  eadem 
potentia,  sicut  est  unum  et  idem  esse  natune  et  per- 
sona?;  sed  tamen  utrique  potentise  cointelligitur  (£) 
alius  et  alius  respectus,  secundum  diversos  actus  ad 
quos  potentiae  dicuntur.  Sic  ergo  potentia  generandi , 
et  creandi,  est  una  et  eadem  potentia,  si  conside- 
retur  illud  quod  est  potentia ;  differunt  tamen, 
secundum  diversos  respectus  ad  actus  diversos.  »  — 
Haec  ille. 

Et  hoc  de  primo  articulo. 

ARTICULUS  II. 

MOVENTUR   OBJECTIONES 
A.  -  OBJECTIONES 

§  l.  —  CONTRA  QUARTAM  CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  -  Quantum  ad  secun- 
dum,  arguit  Aureolus  (dist.  42,  q.  1,  art.  3)  contra 


(a)  relatio.  —  potentia  1'r. 

(6)  covnlelligUur.  —  intelligitur  Pr, 


DISTINGTIO   XLII. 


QU/ESTIO    I. 


513 


quartam  conclusionem ,  in  hoc  quod  ibidem  dicitur, 
Deum  in  materia  posuisse  rationes  vel  potentias 
obedientiales.  Arguit  enim  quod  potentia  obedien- 
tialis  non  sit  potentia  proprie  dicta,  sed  tajitum 
similitudinarie  et  transsumptive;  nec  est  aliquid 
positivum,  quo  creatura  obediat  Creatori. 

Primo.  Quia  illud  positivum,  eeque  haberet  ratio- 
nem  creati,  sicut  et  illud  super  quo  fundaretur;  et 
ideo  non  plus  esset  in  potestate  Creatoris;  immo, 
geque  esset  in  ipsius  obedientia  creatura  fundans 
hujusmodi  positivum,  sicut  et  illud. 

Secundo.  Quia  creaturse,  antequam  essent,  dice- 
bantur  esse  in  plena  obedientia  Creatoris;  et  tameu 
non  ratione  alicujus  positivi,  cum  penitus  nihil 
essent. 

Tertio.  Quia  creaturse,  quae  nihil  sunt,  dicuntur 
in  obedientia  Creatoris;  et  constat  quod  non  ratione 
materiae,  aut  alicujus  potentise. 

Quarlo.Quia  omnes  res  exsistentes,sive  formales, 
sive  materiales,  dicuntur  esse  sub  potestale  et  sub 
obedientia  ejus;  sicut  patet  quod  accidens  obedit 
Deo  facienti  ipsum  sine  subjecto,  et  i^nis  obedivit  ei 
in  camino  trium  puerorum,  ut  non  comburerentur. 
Et  ideo  non  est  verum  quod  potentia  obedientialis, 
sit  potentia  materise,  aut  alicujus  susceptivi. 

(Quinto).  Nec  valet  si  dicatur  quod  potentia  obe- 
dientiae  est  ipsa  essentia  materiae,  sed  addit  rela- 
tionem,  in  quantum  refertur  ad  Dei  potentiam  acti- 
vam.  —  Tum  quia  ipsamet  relatio,  cum  sit  creatura, 
est  in  (ot)  obedientia  Creatoris;  et  per  consequens, 
fundabit  aliam  relationem  ad  potentiam  Dei  activam, 
et  illa  aliam;  et  sic  erit  processus  in  infinitum.  — 
Tum  quia  realis  relatio  non  potest  fundari  in 
nihilo  (6);  et  tamen  res  quee  non  sunt,  dicuntur 
esse  in  potentia  obedientiae. 

Rursus,  contra  eamdem  partem  conclusionis , 
probat  quod  materia  non  est  in  potentia  ad  aliquam 
formam;  nec  aliqua  forma  potest  imprimi  in  mate- 
ria,  cui  non  correspondeat  aliquod  activum  naturale 
creatum,  potens  illam  imprimere.  Arguit  igitur 

Primo  sic.  Impossibile  est  quod  ignobilior  diffe- 
rentia  sit  in  natura,  quin  nobilior  sit  in  ea;  unde 
extrema  opposita  debent  esse  infra  eumdem  ordi- 
nem.  Sed  actus  et  potentia  opponuntur;  et  materia 
prima  est  pura  potentia,  sive  substratum  (y)  puree 
potentise,  disponibile  per  omnem  actum  unibilem  et 
non  subsistentem ;  ut  patet,  primo  capitulo  de  Sub- 
stantia  Orbis,  ubi  dicit  Commentator,  quod  mate- 
ria  substantiatur  per  posse,  nec  habet  aliquam  natu- 
ram  exsistentem  in  actu;  et  Philosophus  dicit, 
1.  Physicorum  (t.  c.  69),  quod  sicut  se  habet 
lignum  ad  scamnum,  aut  cuprum  ad  idolum,  sic  se 
habet  materia  ad  omnem  formam  et  esse  demon- 


(a)  in.  —  Om.  Pr. 

(g)  nihilo.  —  nullo  Pr. 

(y)  substratum.  —  abslractum  Pr. 


stratum;  ubi  dicit  Commenlator,  cornm.  69,  quod 
«  materia  innata  est  recipere  omnes  formas  ».  Ergo 
necesse  est,  ut  detur  alterum  oppositum  infra  ordi- 
nem  creaturee,  aliqua  forma  in  actu,  quee  possit 
extrahere  materiam  ad  omnes  istas  formas. 

Et  si  dicatur  quod  illa  talis  forma  est  Deus,  qui 
opponitur  primee  materise,  sicut  actus  purus  purse 
potentiae;  non  valet.  Quia  infra  ordinem  creaturco 
est  dare  oppositum  materiac  primai ;  nec  forma  illa 
erit  actus  purus,  aut  omnis  actus.(a)  subsistenter 
et  eminenter;  quia  materia  non  est  in  potentia  ad 
omnes  actus.  Sunt  enim  multee  formee  abstractee, 
quae  non  possunt  esse  actus  et  perfectiones  materiee; 
et  ideo,  licet  materia  careat  omni  actu,  non  tarnen 
est  in  potentia  ad  omnem  actum  universaliter. 
Propter  quod,  infra  naturam  correspondebit  sibi 
aliquid,  quod  caret  omni  potentia  passiva;  et  illud 
est  corpus  cceli,  quod  non  est  in  aliqua  potentia  nisi 
ad  ubi,  et  erit  quodammodo  in  actu  ad  omnes 
formas,  ad  quas  prima  materia  est  in  potentia.  Deus 
autem  se  habebit  extra  ordinem  materise;  erit  enim 
actus  universalis,  et  omnis  entitas  eminenter  sub- 
sistens. 

Secundo  ad  idem.  Materia  prima  non  est  in 
potentia  nisi  vel  ad  formas  simplices,  vel  ad  formas 
medias,  vel  mixtas,  vel  ad  formas  consequentes 
rnixtiones  ipsas  per  modum  sequelse  necessarise  et 
interna^,  quales  sunt  animse.  Recipit  enim  primo 
quatuor  formas  simplices  et  elementares,  quee  non 
possunt  esse  nisi  quatuor,  secundum  quatuor  diffe- 
rentias  oppositas,  scilicet  grave  et  leve  simpliciter, 
et  duse  medise,  scilicet  leve  secundum  quid,  qualis 
est  aer,  et  grave  secundum  quid,  qualis  est  aqua. 
Non  possunt  enim  poni  ejusdem  contrarietatis ,  nisi 
duo  extrema  maxime  distantia;  sicut  forma  levis 
simpliciter,  qualis  est  ignis,  maxime  distans  a  forma 
gravis ;  et  ideo  ex  opposito  motu  moventur.  Media 
vero  inter  grave  et  leve,  non  possunt  esse  nisi  duo, 
scilicet  grave  secundum  quid ,  et  leve  secundum 
quid  :  quia,  si  quis  imaginetur  magis  grave,  et 
minus  grave  continue,  tale  non  differt  formaliter  et 
specifice;  quia  magis  et  minus  non  diversificant 
speciem.  Et  ex  hoc  patet  quod  nulla  lbrma  simplex, 
unibilis  est  primee  materiee,  quce  nec  sit  gravis  nec 
levis;  propter  quod  forma  simplex,  nec  gravis,  nec 
levis,  est  tota  extra  ordinem  illius  contrarietatis, 
cujus  extrema  maxime  distantia,  sunt  grave  et  leve 
simpliciter.  Una  autem  potentia  non  est  nisi  ad 
extrema  et  media  unius  contrarietatis.  Et  ita  patet 
quod  potentia  materiee,  cum  sit  una  in  genere,  fun- 
data  super  substantiam  ejus,  necessario  evacuatur 
per  formam  gravis  et  levis  simpliciter,  et  medias 
inter  illas.  Sic  igitur  nec  possunt  esse  perfectiones 
primae  et  simplices  ipsius  potentiae  materiee,  nisi 
quatuor  tantum ,  scilicet   formee  elementares.  Sed 


(a)  omnis  actus.  —  anima  Pr. 


33 


514 


LIBRl    I.    SENTENTIARUM 


mixtse  et  mediae,  sunt  tot,  quot  modis  sunt  misci- 
biles  ill?e  quatuor  formse;  qui  quidem  modi,  innu- 
merabiles  sunt  a  nobis.  Animae  vero  additae  formis 
complexionalibus,  rnultiplieantursecundumspeciem, 
ad  numerum  formarum  mixlarum,  quas  de  neces- 
sitate  sequuntur.  Suntetiam  quaedam  formae  mediae, 
conflatae  ex  formis  elementorum,  quae  sunt  ultimatae 
perfectiones ,    et  actus    ultimati;    et    talibus    non 
sequuntur  necadduntur  animao  per  modum  sequehe. 
Alise  vero  sunt,  quse  non  sunt  terminatse;  immo, 
ex  boc  ipso  quod  sunt  tales  vel  tales  mixtiones,  sunt 
aptae  natse  recipere  alias  perfectiones  secundarias,  et 
communicare  aliquibus  operationibus,  utpote  sen- 
sationi,  aut  motui ;  quarum  tamen  non  possunt  esse 
sufficientia  principia;  sicut  patet  de  mixtione  ele- 
mentorum  in  carne ;  propter  quod  necessario  formse 
tales,    mixtae  et   mediao  ex  formis   elementaribus, 
exigunt   additamentum   ulterioris   complementi   et 
actus;  qui  actus   sunt  animae,   quae  sunt  sequelae 
intrinsecee  aliquarum  formarum  complexionalium, 
carnis  videlicet,  et  ossis,  et  nervi,  et  similium,  ut 
Commentator  dicit,  7.  Mctaphysicse,  comm.  31 ;  ait 
enim  quod  «  manifestum  est  animam  esse  additam 
complexionalibus  formis  ».    Sic  igitur  patet  quod 
materia  non  potest  actuari,  immediate  quidem,  nisi 
per  formas  elementares  oppositas  et  simplices,  vel 
per  formas  medias  et  conflatas  ex  ipsis;  ultimate 
vero,  per  animas,  quce  sunt  sequelae,  et  necessarise  et 
intrinsecse,    quarumdam   mediarum   formarum  ex 
elementaribusformisconstitutarum.  Et  hoc,loquendo 
de  formis  substantialibus  :  nam  formas  accidentales 
non  possunt  recipere,  nisi  mediantibus  istis;   nec 
alias,  nisi  quas  exigunt  formae   substantiales.   Sed 
constat  quod  omnes  istye  possunt  reduci  per  agens 
naturale.  Quod  enim  potest  in  extrema,  potest  in 
media.  Virtute  quidem  cceli,  trabi  potest  materia  ad 
formas  elementares,  et  omnes  formas  medias,  usque 
ad  vitam,  et  etiam  ad  ipsam  animam  (a);  quia  pro- 
ducens  aliquid,  de  necessitate  facit  illud  quod  est 
sequela  necessaria  respectu  illius.  Ergo  ccelum  potest 
trahere  materiam  ad  totum  illum  ordinem  actuum 
et  formarum,  in  quorum  genere  substantia  mate- 
riae  (6)  dicitur  pure  potentialis;  nisi  quod  in  aliqui- 
bus  coexigit  actionem  agentis  secundarii  univoci,  in 
generatis  per  propagationem.   Sic  igitur  patet  quod 
materia  extrabi  potest  ad  omnem  actum  per  agentia 
naturalia;  et  quod  primum  alterans  et  universale 
movens   materiam  ad   omnem   actum,  est  corpus 
cceleste,  secundum  Philosophum,  qui  in  hocaveri- 
tate  lidei  non  discordat.  —  H.cc  ille  in  forma. 

Teriio  sic  argui  potest  ad  idem,  ex  ejus  ibidem 
dictis.  Si  materia  esset  in  polentia  ad  aliquam  for- 
mam,  quam  agens  naturale  non  potest  inducere, 
hoc  prcecipue  poneretur  proptcr  formas  quae  edu- 


(<x)  aniiiiinii.  —  Oni.   Pr. 

(6)  maierite.  —  Om.  Pr. 


cuntur  per  miraculum,  vel  propter  animam  ratio- 
nalem ,  quce  a  Deo  solo  producitur.  Sed  propter  nul- 
lum  istorum  debet  quis  moveri  a  praedictis.  —  Xon 
quidem  propter  primum.  Forma;  enirn  quae  edu- 
cuntur  per  miraculum,  sunt  utique  educibiles  per 
agens  naturale,  cum  ordine  quodarn.  Quando  enirn 
ex  mortuo  fit  vivum  immediate,  subvertitur  ordo 
naturalis;  quem  tangit  Commentator,  8.  Metaphy- 
sicse,  comrn.  14.  Dicit  enim  quod  «  quando  ex  vivo 
iit  mortuum,  tunc  ex  mortuo  non  fit  vivum,  donec 
revertatur  in  quatuor  elementa;  deinde  forma;  quae 
sunt  inter  quatuor  elementa  et  vitam,  generabun- 
tur;  et  sic  vita  generabitur  necessario  ».  —   Haec 
ille.  —  Et  sic  consurgit  miraculum,  stupore  etadmi- 
ratione  dignum  ;  quia  subvertitur  ordo  formarum. 
Et  ille  modus  operandi,   competit  soli   Deo.   Non 
igitur  inducitur  aliqua  forma,  quse  non  sit  natura- 
liter  inducibilis;  quamvis  sub  alio  et  alio  ordine.  — 
Nec  similiter  secundum    debet   movere.    Quia  (a) 
anima  rationalis  non  unitur  materiee  per  modum 
aliarum  formarum;  non  est  enim  sola  formatio,  aut 
sola  complexio,  sicut  animoe  aliorum  animalium; 
immo  est  res  subsistens.  Sic  igitur  rationalem  ani- 
mam  non  potest  extrabere  aliquod  agens  naturale  (6) ; 
quia  nec  extrabibilis  est  a  materia.  Hoc  est  dictu, 
quod  materia  trahi  non  potest  ad  talem  animam, 
sicut  cera   trabitur  ad   figuram;   necessario   enim 
generabilis  esset  et  corruptibilis,  sicut  et  eaeterae 
formae,  ad  quas  materia  trabitur.  Unitur  ergo  per 
essentiam  et  in  esse,    ut  forma   altior  et  alterius 
rationis.  Non  solum  enim  est  perfectio  materiae ;  sed 
est  res  in  se  manens,  sine  materia.  Habet  tamen 
quod  uniatur  intrinsece,  quodam  excellentiori  modo 
formali.  —  Nec,  inquit,  est  instantia  de  locutione 
asinae  Balaam;  quia  non  oportet  quod  omni  motui 
violento  et  innaturali  correspondeat  aliquod  agens 
in  natura. 

§    2.    —    CONTRA    QUINTAM    ET    SEXTAM 
GONCLUSIONES 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  quintam  con- 
clusionem  et  sextam  arguit  (Ibid.,  q.  2,  art.  2), 
dicens  :  Licet  iste  modus  dicendi,  quoad  aliquid 
verus  sit;  tamen  insufficiens  est,  in  hoc  quod  non 
distinguit  de  repugnanlia  praedicati  a<l  subjectum, 
et  de  implicatione  contradictionis.  Constat  enim 
quod  quidquid  repugnat  et  contradicit  diffinitioni, 
videtur  diffinito  contradicere  et  repugnare.  Sed, 
secundum  fidei  veritatem,  negari  non  potesl  quin 
Deus  faciatcirca  aliqua  subjecta,  aliqua,  quse  tamen 
eorum  diffinitionibus  repugnanf  »^t  contradicunt. 
Facit  enimaccidens  sine  suhjecto,  ut  puta  colorem 
sine  mixto,  et  gravitatem  sine  gravi,  et  siccitatem  m- 


(a)  Quia.  —  i/uod  Pr. 
>,)  aliquod  agens  naturaU. 


Om.  Pr. 


DISTINCTIm    XLTl.   —    QUjESTIO    I. 


.11) 


ne  sicco;  et  tamen  istanon  possunt  intelligi  nec  diffi- 
nirisino  subjecto.  —  Etiterum,  potesl  facere  substan- 
tiam  panis  sine  suisaccidentilms,  sicut  facit  acciden- 
tia  sine  subjecto;  et  per  consequens,  posset  facere 
hominem  absque  omni  menibro  organico,  et  omne 
animal,cum  tamen  animal  nec  diffiniri  nec  inteiligi 
possil  sine  corpore  organico  physico.  —  Similiter 
etiam  facit  duo  corpora  dimensionata  in  eodeni  loco 
et  in  eodem  situ,  ita  quod  duaQ  lineae  non  se  interse- 
cantes,  nec  penetrantes,  nec  angulos  facientes,  sunl 
in  eodem  situ  ;  quod  repugnat  diffinitionibus  et  peti- 
tionibus  geometricis,  et  est  contra  omnem  apprehen- 
sionem;  quia  nullus  potest  imaginari  plures  dimen- 
siones  in  eodem  situ,  quin  se  mutuo  penetrent, 
intersecandoque  se  dividant.  Ergo  non  est  sufli- 
cienter  dictum  quod  Deus  tantummodo  possit  facere 
quod  non  implicat  contradictionem  aut  repugnan- 
tiain ,  nisi  ulterius  distinguatur  de  contradictione  et 
repugnantia. 

Confirmat  hoc  idem.  Nam  firmissime  credimus 
quod  Deus  potest  aliquid  de  nihilo  facere,  et  nalu- 
ram  creatam  assumere  ad  unitatem  suppositi ,  et 
substantiam  panis  et  vini  in  corpus  Ghristi  conver- 
tere,  idem  corpus  numero  mortuum  et  incineratum 
ad  identitatem  numeralem  reducere,  incorruptibili- 
tatem  corporihus  gloriosis  compositis  ex  contrariis 
dare ;  et  sic  de  multis  aliis  mirabilibus.  Sed  constat 
quod  nullus  potest  talia  mente  concipere,  absque 
repugnantia  et  impossihilitate.  Igitur  vanum  est 
dicere,  et  alienum  a  fide,  quin  Deus  incompossihilia 
facere  possit. 

Iterum.  Quia  solum  illud  est  simpliciter  impossi- 
hile,  quod  est  impossihile  in  primo  modo;  cui 
impossihili  opponitur  primum  principium  cui  inni- 
titur  omnis  veritas.  Istud  impossihile  est  :  idem 
simul  esse  et  non  esse.  Nullum  autem  aliud  est 
impossihile  simpliciter,  nisi  quatenus  includit  illud, 
et  omne  aliud  est  possihile  in  se,  quo  posito,  non 
ponitur  idem  simul  esse  et  non  esse;  et  per  conse- 
quens,  in  ordine  entium  erit  aliquod  ens  quod  illud 
tale  poterit  reducere  ad  actum,  alioquin  frustra 
esset  illa  possibilitas  et  otiosa,  nec  corresponderet 
cuilihet  possihili  aliquod  potens,  et  esset  aliquod 
possihile  ab  intrinseco  et  per  se,  quod  (ieret  impos- 
sihile  ah  extrinseco  et  propter  carentiam  agentis; 
cujus  oppositum  deducit  Commentator,  1.  Caeli  et 
Mundi,  comm.  103.  Unde,  cum  intellectus  non 
possit  separare  animal  a  corpore  organico  et  quanto, 
nihilominus  realitas  quidditativa  animalis  alia  esl  a 
quantitate;  et  ita,  ponendo  quidditatem  animalis 
esse,  et  quantitatem  non  esse,  non  est  ponere  idem 
esse  et  non  esse  simul;  et  secundum  hoc,  licet  intel- 
lectus  concipiat  illud  esse  impossihile  secundo  modo, 
tamen  non  est  impossihile  simpliciter  primo  modo. 
Relinquitur  ergo  quod  deheat  intellectus  arguere 
aliquod  agens  quod  possit  hoc  facere,  quod  lamen 
ipse  apprehendit  incompossibile ;  a  qua  incompossi- 


hilitate  abducilur,  ne  possit  illud  dirccte  intelligere. 
Et  sic  est  de  omnibus  miraculis.  Sufficit  ergo  theo- 
logo  declarare  quod  non  est  in  illis  contradictio 
primo  modo,  sed  secundo  modo.  —  Vocat  enim  con- 
tradictionem  primo  modo,  cum  praedicatum  negat 
aliquod  quod  praedicatur  in  primo  modo  dicendi  per 
se  de  subjecto,  vel  aliquid  inclusum  in  ratione  diffi- 
nitiva  subjecti  formaliter  et  in  recto  ;  quod  idem  est, 
ut  si  dicatur,  Homo  irrationalis,  vel,  Homo  insensi- 
hilis.  Sed  contradictio  secundo  modo,  est  cum  prse- 
dicatum  includit  negationem  alicujus  exsistentis  in 
ratione  diffinitiva  subjecti  adjective,  vel  in  obliquo, 
ut  si  dicatur,  Animal  spirituale,  aut,  Animal  non 
organicum,  nam  spirituale  ncgat  corporeum,  quod 
ponitur  adjective  in  diffinitione  animalis;  et  simili- 
ter,  si  ponatur  simitas  sine  naso,  quia  nasus  poni- 
tur  in  diffinitione  simitatis  in  ohliquo. 

Confirmat  iterum.  Quia  temerarium  esset  negare 
quin  Deus  posset  facere  figuram  sine  superficie, 
rectitudinem  sine  linea,  propter  hoc  quod  stu- 
pet  animus  audientis,  et  illud  capere  non  potest. 
Melius  enim  est  inlellectui  derogare  quam  Deo,  et 
potentiae  cognitivae  quam  omnipotentiae  prqductivse; 
praesertim,  cum  non  sit  magis  conceptibile  quod  fiat 
siccitas  sine  sicco,  aut  gravitas  sine  gravi ;  quod 
nullus  fidelis  negaret  fieri  per  Dei  potentiam,  in 
hostia  consecrata.  Melius  ergo  est  attrihuere  aliquid 
Deo  altius  quam  intellectus  noster  valeat  attingere, 
nec  etiam  indagalio  philosophica,  quam  ponere  quod 
divina  omnipotentia  nihil  valeat  separare,  nisi  quod 
mens  nostra  metitur  et  imaginatur.  Non  enim  indi- 
get  Deus  nostro  mendacio,  ut  entitates  rerum,  et 
diversas  conditiones  quas  eis  indidit  sua  archite- 
ctonica  manu  et  ineffahili  providentia,  prc  quodam 
falso  ohsequio  suhtrahamus,  ad  hoc  quod  res  valeat 
separare;  quasi  nihil  possit  facere  Omnipotens,  nisi 
quod  mens  nostra  comprehendit.  —  Haec  ille. 


:!. 


CONTRA  SEPTIMAM  CON CLUSION E M 


Argumenta  Gregorii.  —  Contra  septimam 
conclusionem ,  quae  ponit  quod  Deus  non  potest 
facere  prseteritum  non  fuisse,  arguit  Gregorius 
(dist.  42,  q.  1)  multipliciter. 

Primo  sic.  Quia  non  apparet  aliqua  contradictio 
implicari,  vel  sequi,  ex  eo  quod  aliqua  res  quae  est 
praeterita,  verhi  gratia,  Adam,  ponitur  non  fuisse, 
quoniam  aliquando  fuit  verum  Adam  non  fuisse,  et 
per  consequens  non  includebat,  nec  antecedehat 
alicui  contradictioni  necessario ;  ergo  nec  nunc. 

Secundo  sic.  Quia  ad  Adam  non  fuisse,  non 
sequitur  primum  principium  non  esse  verum ;  igi- 
tur  potest  fieri  a  Deo.  Antecedens  patet  :  quia  non 
plus  videtur  posse  probari  quod  sequitur  aliqua  con- 
tradictio  ad  Adam  non  fuisse,  seu  ad  istam,  Adam 
non  fuit,  quam  ad  istam,  Antichristus  non  erit;  ad 


516 


MBHI    I.    SEXTEXTIARUM 


quam  tamen  est  certum  non  sequi  aliquam  contra- 
dictionem,  cum  ipsa  sit  possibilis  esse  vera. 

Tertio  sic.  Deus  potest  seternaliter  non  voluisse 
unquam  producere  Adam.  Ergo  potest  eum  non  pro- 
duxisse.  Antecedens  probatur  :  quia  non  minus 
Adam,  quem  voluit  aeternaliter  producere  aliquando, 
potest  aeternaliter  non  voluisse  producere,  quam 
Antichristum,  quem  etiam  voluit  reternaliter  produ- 
cere  in  fine  mundi,  possit  seternaliter  non  voluisse 
producere ;  sed  certum  est  quod  ipse  potest  asterna- 
liter  non  voluisse  producere  Antichristum  ;  alias, 
vel  voluisset  (<x)  producere,  et  non  producet  sicut 
voluit,  et  sic  frustrata  vel  mutata  fuisset  ejus  volun- 
tas ;  vel  non  posset  non  producere  Antichristum ; 
quorum  utrumque  certum  est  esse  falsum.  Conse- 
quentia  principalis,  est  clara  :  quia  sequitur  :  Deus 
non  voluit  aeternaliter  producere  aliquando  Adam ; 
igilur  Deus  non  voluit  producere  Adam ;  et  si  non 
voluit,  non  produxit. 

Forte  dicetur  quod  non  est  simile  de  Adam  prae- 
terito,  et  de  Antichristo  futuro.  Quoniam  productio 
Adoe  jam  est  posita  in  effectu  et  extra  suas  causas, 
ac  per  hoc  non  remanet  sub  contingentia  suarum 
causarum,  ut  possit  non  fuisse;  productio  vero  Anti- 
christi  nondum  est  posita;  et  ideo  est  adhuc  sub 
contingentia  suarum  causarum ,  et  potest  non  poni ; 
et  per  consequens,  potest  Antichristus  non  fore. 
Et  sicut  productio  Adam  non  potest  non  fuisse,  ita 
Deus  non  potest  non  voluisse  producere  Adam; 
potest  autem  non  voluisse  producere  Antichristum , 
sicut  ejus  productio  potest  non  fore. 

Sed  primo  (6)  ista  responsio  super  eo  ipso  funda- 
tur,  super  quo  vertitur  proesens  dubium.  Hoc  enim 
inquiritur  principaliter,  scilicet  :  an  Adam,  vel 
aliud  cujus  productio  jam  posita  fuit  in  effectu,  pos- 
sit  non  fuisse  productum.  Quod  etiam  non  est  aliud 
in  sententia,  quam  si  diceretur  :  an  adhuc  sit  sub 
contingentia  primae  causae,  quantum  ad  fuisse  el 
non  fuisse  divisim,  sicut  productio  Antichristi  est 
sub  contingentia  primae  causae,  quantum  ad  fore  et 
non  fore.  Et  ideo  responsio  non  apparet  scientifica. 
—  Gonfirmatur  quod  dictum  est.  Quoniam  quam- 
vis  respectu  secundarum  causarum,  talis  differentia 
effectus  jam  producti  et  effectus  producibilis,  quan- 
tum  ad  contingentiam  haberet  locum  ;  in  respectu 
auteni  ad  primam  causam,  cui  acquae  possibilia  sunt 
quaecumque  non  implicant  contradictionem ,  juxta 
communem  theologorum  concessionem ,  non  videtur 
locum  habere,  cum  non  plus  appareat  contradictio- 
nem  implicari,  si  dicatur,  Adam  non  fuisse,  quam 
si  dicatur,  Antichristum  non  fore.  Et  ideo  utrum- 
que  videtur  aequaliter  remanere  sub  contingentia 
primae  causae. 

Secundo  contra  responsionem,  probando  antece- 


(a)  voluiaset.   -  voluiase  Pr. 
('•',)  primo.  -  -  Oin.  Pr. 


dens  tertise  rationis.  Si  esset  impossibile  Deum  qod 
voluisse  producere  Adam,  hoc,  ut  videtur,  non  esset 
quia  produxit,  sed  quia  voluit  producere.  Et  neo — 
esset  ipsum  voluisse;  quia,  da,  per  impossibile, 
quod  necesse  sil  ipsum  produxisse,  et  tamen  non 
sit  necesse  ipsum  voluisse  producere,  adbuc  erit 
possibile  ipsum  non  voluisse  producere.  Sed  constat 
quod  non  minus  verum  est  Deum  ab  aeterno  voluisse 
producere  Antichristum,  quam  sit  verum  eum 
voluisse  producere  Adam.  Ex  quo  videtur,  ita  Ulud, 
sicut  hoc,  esse  contingens.  —  Confirmatur.  Quia 
non  videtur  dicendum  quod  temporalis  et  nova  pro- 
ductio  Adse,  aliquo  modo  minuerit  aut  sustulerit 
libertatem  vel  potentiam  divinae  voluntatis,  ut  vide- 
licet,  illud  quod  antequam  ipsa  poneretur  in  effectu, 
Deus  volebat  libere  et  contingenter,  et  poterat  oon 
voluisse,  illa  posita,  noluerit  necessario,  et  non  pos- 
sit  non  voluisse.  —  Hic  etiam  favere  videtur  ver- 
bum  Magistri,  in  fine  distinctionis  quadragesimse- 
tertiae  primi  libri.  Ait  enim  quod  Deus  habet  poten- 
tiam  volendi,  et  nunc  et  ab  aeterno,  quod  tamen 
nullo  modo  vult,  nec  ab  seterno  voluit;  et  non  minus, 
ut  videtur,  habet  potentiani  non  volendi,  et  nunc  et 
ab  seterno,  quod  modo  vult,  et  ab  aeterno  voluit. 

Quarto  principaliter  arguitur  sic.  Quia,  si  res 
praeterita,  etc,  videtur  sequi  quod  Deus  posset 
dicere  falsum ,  aut  mentiri ,  et  fallere  per  se  directe : 
quorum  utrumque  repugnat  doctrinae  Sanctorum. 
Consequentia  probatur.  Nam  Deus  potest  alicui, 
absoluta  et  non  tantum  conditionata  revelatione , 
praedicere  aliquid  fore  in  A  tempore  futuro,  et  velle 
quod  ille  sic  (a)  credat  esse  futurum  ;  quinimmo,  et 
cum  hoc,  causare  in  mente  illius  judicium  et  assen- 
sum,  quo  assentiat  et  judicet  sic  esse  futurum.  Hoc 
facto,  et  in  praeteritum  lapso,  si  praeteritum  non 
potest  per  divinam  potentiam  non  fuisse,  semper 
postea  erit  verum  et  necessarium,  Deum  sic  reve- 
lasse,  et  illum  taliter  assensisse,  et  credidisse  futu- 
rum.  Sed,  non  obstante  aliqua  revelatione  piius 
facta  de  aliquo  futuro  quod  adhuc  est  futurum,  in 
potestate  Dei  est  ut  illud  non  eveniat :  alias,  cum  de 
futura  morte  Ghristi  multae  revelationes  prius 
Prophetis  et  animse  Clnisti,  et  per  Christum  ipsis 
Apostolis  factae  fuissent,  non  fuissel  in  libera  pote- 
state  Christi,  instante  temporesuae  passionis,  vitare 
et  recipere  morlem.  Contra  quod  ipse  ait,  Joann.  10 
(v.  18)  :  Potestatem  liabco  ponendi  animam 
mcam;  et  paulo  post,  quando  ait  :  Nemo  tollit  ani- 
mam  mcam  a  me,  sed  ego  pono  eam  a  mei\ 
manifeste  significans  quod  tunc  in  ejus  potestate 
erat  non  mori.  Et  hunc  sensum,  c\  eisdem  verbis 
eliciunt  glossae;  et  Augustinus,  super  Joann 
Homilia  47;  et  4.  de  Trinitate,  cap.  13.  Hoc  etiam 
Cliiislus  significavit,  cum  ait  Petro  :  A>i  putas  i}iiia 
/1,1)1  possum  rogare  Patrem  meum,  et  exhibebii 


[a.)  sic.  —  si  Pr. 


DISTINCTH)   XLII.  —    QUJISTIO    I. 


517 


mihi  }>lu*  quam  duodecim  legioncs  angelorum? 
etc,  Matth.,  26  (v.  53).  Ponatur  ergo  quod  tale 
futurum  non  eveniat,  sequitur  quod  Deus  falsum 
dixit,  et  mentitus  est  illi,  ac  decipit  eum  et  fefellit; 
et  similiter,  quod,  cuni  Deus  revelabat,  tunc  aclu 
mentiebatur  et  fallebat ;  nain  asserebat  illi  aliquid 
fore,  et  volebat,  quinimmo  faciebat,  quod  ille  actu 
assentiret;  quod  tamen,  secundum  veritatem  non 
erat  futurum  ;  et  ita  non  esse,  ipse  Deus  bene  scie- 
bat;  quoe  utique  sufficiunt  ad  plenam  rationem 
mendacii,  vel  fallacise. 

Quinto  arguitur.  Nam  dicit  Augustinus,  26  Con- 
Ira  Faustum  (cap.  4)  :  Tam  non  possunt  futura 
non  fieri,  quam  non  fuisse  facta  prseterita.  Et 
loquitur  determinate  quantum  ad  potentiani  Dei. 
Sic  ergo  et  non  plus  est  Deo  impossibile  prseterita 
non  fuisse,  et  futura  non  fore.  Sed  certum  est  quod 
futura  non  fore,  non  est  simpliciter  Deo  impossibile 
et  absolute.  Ergo  nec  proeterita  non  fuisse. 

B.  —  SOLUTIONES 

§  1.  -  -  Ad  argumenta  contra  quartam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
Aureoli  contra  quartam  conclusionem  primo  loco 
facta,  dicitur 

Ad  primum  quidem  (et  ad  secundum),  quod 
potentia  obedientioe  multiplex  est.  Queedam  ad  reci- 
piendum ;  et  ista  convenit  materke,  et  loco,  et 
potentiis  passivis ;  et  talis  non  est  in  omni  creatura, 
quia  non  quodlibet  potest  aliud  recipere.  Alia  est  ad 
esse ,  vel  non  esse ;  et  talis  est  in  omni  creatura , 
per  comparationem  ad  Deum.  De  prima  loquitur 
conclusio,  non  de  secunda;  quia  prima  est  realis 
potentia ,  sed  secunda  non  est  forte  nisi  non  repu- 
gnantia  terminorum,  vel  babitudo  ad  divinam  omni- 
potentiam  ;  sicut  dicit  sanctus  Thomas,  de  Potentia 
Dei,  q.  3,  art.  1  (ad  2,,m),  quod  «  mundus,  ante- 
quam  fieret,  erat  possibilis  esse,  non  propter  ali- 
quam  polentiam  passivam  materioc,  sed  propter 
potentiam  aclivam  agentis ;  vel  quia  non  erat  repu- 
gnantia  in  terminis  hujus  enunciabilis,  Mundus 
est  ».  Et  2.  Contra  Gentiles ,  cap.  22,  dicit  quod 
«  in  potentia  entis  creati ,  est  omne  quod  enti  creato 
non  repugnat;  sicut  in  potentia  naturoe  humanae, 
sunt  omnia  quse  naluram  humanam  non  tollunt  ». 
Et  istud  non  potest  intelligi  de  aliqua  reali  potentia , 
scilicet  quee  sit  activa,  vel  passiva.  Et  ideo  prima 
duo  argumenta  non  procedunt. 

Ad  tertium  per  idem  ;  et  similiter  ad  quartum. 
Non  dicimus  quod  potentia  obedientialis,  secundo 
modo  dicta ,  sit  solum  potentia  materioe ;  sed  dici- 
mus  quod  Deus  posuit  in  materia  rationes  obedien- 
tiales,  ut  supra  patuit.  Et  similiter,  idem  ponit, 
2.  Sentent.,  dist.   18,   q.   1,   art.   2,   ubi  dicit  : 


«  Formse  rerum,  secundum  quod  in  arte  divina 
exsistunt,  primordiales  esse  dicuntur,  eo  quod  ipsoe 
sunt  prima  principia  rerum  producendarum.  Poten- 
lia  autem,  quae  rebns  indita  est  ad  suscipiendum 
illud  in  se  quod  voluntas  divina  disponit,  rationes 
obedientiales  a  quibusdam  dicunlur,  secundum 
quas  inest  materise  (<x)  ut  fieri  possit  ex  ea  quae 
Deus  disposuil.  Ips;e  autem  virtutes  in  materia 
positoe,  per  quas  naturales  effectus  consequuntur, 
rationes  seminales  dicuntur.  »  —  Heec  ille.  —  Ex 
quibus  patet  quod  potenlia  obedientia3  non  solum 
est  in  materia. 

Sed  quia  hic  fit  mentio  de  rationibus  seminalibus, 
quas  quidam  vocant  inchoaliones  formarum,  viden- 
dum  est  quid  sunt,  a  proposito  recedendo.  Et  quidem, 
multis  opinionibus  super  hac  materia  recitatis,  san- 
ctus  Thomas  istam  eligit,  dicens  quod  «  ipsa  habi- 
litas  materhe  ad  recipiendum,  dicitur  potentia  pas- 
siva  materioe,  et  appetitus  ejus,  et  inchoatio  formse. 
Sed  ratio  seminalis,  est  aliud.  Illa  enim  inchoatio , 
est  potentia  passiva ;  sed  ratio  seminalis ,  est  virtus 
activa  completa  in  natura ;  ut  calor,  et  frigus,  et 
forma  ignis,  et  virtus  solis,  et  hujusmodi.  Et  dicun- 
tur  seminales,  non  propter  esse  incompletum  quod 
habeant,  sicut  virtus  formativa  in  semine ;  sed  quia 
rerum  individuis  primo  creatis,  hujusmodi  virtutes 
collatee  sunt,  per  opera  sex  dierum,  ut  ex  eis  quasi 
ex  quibusdam  seminibus  producerentur  et  multipli- 
carentur  res  naturales.  Dicuntur  autem  rationes, 
hujusmodi  virtutes,  non  quia  sint  in  materia  per 
inodum  intentionis,  sed  quia  ab  arte  divina  produ- 
cuntur,  et  manet  in  eis  ordo  et  directio  intellectus 
divini;  sicut  in  re  artificiata  manet  directio  artificis 
in  finem  determinatum  ».  —  Hoec  ibi  (in  corp.  art. 
et  ad  lum).  —  Ex  quibus  patet  quid  sint  rationes 
obedientiales,  et  seminales,  et  primordiales,  et  inci- 
denter  formarum  inchoationes. 

Ad  quinlum  dico  quod  quserit  quid  sit  potentia 
materise  naturalis,  aut  obedientialis.  Dico  autem  ad 
hoc,  quod  potentia  naturalis  ipsius  materise  est  ipsa 
essentia  materise,  licet  in  sui  ratione  includat  respe- 
ctum  ad  actum  primum ,  qui  est  forma.  Et  quod  ista 
sit  mens  sancti  Thomse,  patet.  Nam,  1  p.,  q.  77, 
art.  1,  ad  2"m,  dans  differentiam  inter  potentiam 
materlae  et  potentiam  animee,  dicit  :  «  Actus  ad 
quem  est  in  potentia  materia  prima,  est  forma  sub- 
stantialis ;  et  ideo  potentia  materiee  non  est  aliud 
quam  ejus  essentia.  »  —  Heec  ille.  —  Item,  de  Spi- 
ritualibus  creaturis,  q.  3,  ad  21um,  dicit  :  «  Gum 
unumquodque  genus  dividatur  per  potentiam  et 
actum ,  ipsa  potentia  quee  est  in  genere  substan- 
tiae,  materia  (&)  est,  sicut  forma  actus;  unde  mate- 
ria  non  subest  formae,  mediante  alia  potentia.  »  — 
Heec  ille.  —  Consimiliter,  dico  quod  potentia  obe- 


(a)  materiae.  —  naturaz  Pr. 
(g)  materia.  —  Om.  Pr. 


«18 


LIBRl    I.    SENTENTIAULM 


dientialis  receptiva,  quam  Deus  indidit  materiae, 
non  est  aliud  quam  essentia  materiae,  secundum 
rem ;  sed  tamen  secundum  rationem ,  addit  respe- 
ctum  ad  potentiam  activam  Dei.  —  Cum  autem 
dicit  arguens,  quod  relatio  illa  est  in  potentia  Grea- 
toris  obedientiali,  —  patet  quid  dicendum.  Est  enim 
in  potentia  obedientiali  secundo  modo  dicta,  non 
autem  primo  modo;  sed  materia,  primo  modo  et 
secundo  modo,  ut  patet  ex  dictis.  —  Ad  ultimum, 
cum  dicit  quod  relatio  non  potest  fundari  in  nihilo, 
—  verum  est  de  relatione  reali.  Sed  relatio  rationis 
potest  utique  in  eo  quod  actu  non  est,  fundari ;  sicut 
relatio  prioris,  aut  posterioris,  aut  producibilis.  Et 
talis  est  relatio  producibilium ,  ad  divinam  omnipo- 
tentiam  terminata.  Verumtamen  poteutia  obedien- 
tialis,  quam  habent  nondum  producta,  quae  nun- 
quam  producentur,  et  quie  solum  sunt  creabilia,  ut 
angeli,  licet  non  ponat  aliud  ab  illa  habitudine, 
tamen  illa  qusc  Deus  potest  materise  imprimere, 
habent  potentiam ,  quae  est  relatio  realis  in  materia 
fundata,  et  ad  Deum  terminata. 

Ad  ea  quse  secundo  loco  contra  hanc  conclusio- 
nem  objecta  sunt,  respondetur. 

Ad  primum  quidem ,  quod  responsio  ibidem  data, 
est  bona.  Licet  enim  in  natura  sit  potentia  ad  gra- 
tiam  et  gloriam  ;  non  tamen  oportet  quod  in  natura 
sit  aliqua  creatura,  qiue  illam  potentiam  reducere 
possit  ad  actum,  sed  Deus  solus.  Goncedo  tamen 
quod  argumentum  concludit  de  potentia  passiva 
naturali,  non  autem  obedientiali. 

Ad  secundum,  negatur  major.  Dico  enim  quod 
materia  non  solum  est  in  potentia  naturali  ad  for- 
mas  elementorum  et  mixtorum  et  animatorum,  de 
quibus  ipse  loquitur;  immo  ad  multa  accidentia  est 
in  potentia  obedientiali,  qute  sub  nullo  dictorum 
continentur,  scilicet  ad  formas  quae  conferentur  in 
resuscitatione ;  cujusmodi  sunt  claritas,  impassibi- 
litas,  agilitas,  subtilitas.  Et  ideo  inductio  ibi  facta, 
solum  concludit  de  potentia  naturali,  non  autem  de 
obedientiali ,  sicut  et  argumentum  praecedens. 

Ad  tertium  dico  quod  illa  motiva  sunt  efficacia 

cuilibet  fideli.  —  Quod  autem  iste  dicit  de  miracu- 

lis,  patet  quod  non  sufficienter  inducit;  nam,  licet 

formse  inductse  per  miraculum  resuscitationis  pos- 

sent  educi  per  agens  naturale,  non  tamen  multse 

aliie  qua3  miraculose  inducentur  (a),  vel  inductee 

sunt  in  corpore  Ghristi  glorificato.  —  Quod  autem 

dicit  de  anima  ralionali,  verum  est  quoad  aliqua, 

scilicet  quod  ipsa  non  extrahatur  de  potentia  natu- 

rali  materise;  sed,  si  intelligat  quod  ipsa  nullo  modo 

se  babel  ad  materiam  corporis  humani,  ut  actus  ad 

potentiam ,  credo  quod  inciderel  in  errorem  ponen- 

tem  quod  anima  intellectiva  non  esl  forma  corporis 

humani.  —  Quod  ultimo  ponil  de  locutione  asinae, 

patel    quod    plane    concedil    propositum  ,    scilicet 


(aj  inducentur.  —  inducuntur  IV. 


quod  est  aliqua  transmutatio,  quam  non  ponit  agens 
naturale.  Quid  etiam  dicerel  iste  de  stella  quae  Magis 
apparuit,  an  aliquo  agente  naturali  possd  induci; 
et  de  infinitis  talibus;  praesertim,  cum,  secundurn 
Chrysostomum ,  legatur  illam  stellam  Magis  primo 
apparuissein  quodam  monte,  informa  parvuli  haben- 
tis  signum  crucis,  ut  recitat  sanctus  Thomas,  3  p., 
q.  36,  art.  5,  ad  4"m.  Item,  quicl  diceret  de  motu 
solis,  qui  tempore  Ezechiae  retrocessit ;  et  de  motu 
lunoe,  qua3,  Christo  patiente,  ab  Oriente  versus 
Occidentem  rediens,  supposuit  se  soli,  et  post  ejus 
eclypsationem ,  quae  quasi  tribus  boris  duravit, 
rediit  ad  Orientem,  secundum  quod  innuit  Diony- 
sius  in  Epistola  ad  Polycarpnm ,  et  sanctus  Tho- 
mas,  3  p.,  q.  44,  art.  2.  Et  similiter,  accidentia 
quae,  in  mundi  renovatione,  in  ccelo  et  elementis 
inducentur,  non  possent  aliqua  virtute  naturali 
materiae  imprimi.  Quapropter  arguens,  nimis  gene- 
raliter  fuit  locutus. 

§2.  —  Ad  argumenta  contra  quintam 
et  sextam  conclusiones 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ea  quae  contra 
quintam    et    sexlam    conclusiones    inducta    sunt, 
respondetur.  Etquidem  dico  quod  modus  quo  sanctus 
Doctor  declarat  omnipotentiam  ,  sufficiens  est.   Nec 
illa  distinctio  quod  iste  facit  de  contradictionis  inipli- 
catione,  divinam  omnipotentiam  manifestat  clarius 
aut  verius;  quinimmo  forte  omnipotentiae  attribuit 
aliqua,  qu;c  possent  risum  infidelibus  concitare,  et 
doctrinam  fidei  irrationabilem  reddere  apud  illos, 
dum  scilicet  ponit  Deum  posse  diffinitionem  a  diffi- 
nito  separare,  et  sola  illa  esse  simpliciter  impossi- 
bilia,  qupe  repugnant  primo  modo  dicendi  per  se, 
et  omnia  alia  (a)  Deum  posse.   Cum  igitur  primo 
dicit  quod  gravitatem  esse  sine  gravi,  et  siccitatem 
sine  sicco,  etc,  repugnat  eorum  diffinitionibus,  - — 
falsum  est.  Ut  enim  dicit  sanctus  Thomas,  :?  p., 
q.  77,  art.  1,  ad  2"m,  esse  in  subjecto,  non  esl  diffi- 
nitio  accidentis;   sed  est  quaedam  conditio  conse- 
quens    naturam    accidentis,    sibi    relictam.    Item, 
4.  Sentent.,  dist.  12,  q.  1,  art.  1,  q»«  4,  ad  2"m,  dicil 
sic  :   cc  Sicut  probat  Avicenna  in  sua  Metaphysica, 
per  se  exsistere  non  est  diffinitio  substantiae  :  quia 
per  hoc  non  demonstratur  quidditas  «'.jus.  s.-.l  ejus 
esse  (6);  et  sua  quidditas  non  esl  suum  esse;  alias 
non  posset  esse  genus,  quia  esse  non   potesl  esse 
commune  per  modum  generis  l  •;  >,  cum  singula  con- 
tenta  in  genere,  diflferant  secundum  esse.  Sed  dif- 
(initio,  vel  quasi  diffinitio  substantiae, esl  res  habens 
quidditatem,  cui  acquiritur  esse,  vel  debetur 


(a)  alia.  —  talia  Pr. 

sd  ejut  ease.  —  0\a.  Pr. 
M  ;.  verbo  quia  esse  usque  ...1  generis,  om.  Pr 


DISTINCTIO   XLII.  —   QU^STlo    [ 


519 


non  in  alio.  Et  similiter,  esse  in  subjecto,  non  esf 
diffinitio  accidentis;  sed  econtrario,  res  cui  debetur 
esse  in  alio.  Et  boc  nunquam  separalur  ab  aliquo 
accidente,  nec  separari  potest;  quia  illi  rei  quse  est 
accidens,  secundum  rationem  suae  quidditatis  semper 
debetur  esse  in  alio.  Sed  potest  esse  quod  illud  quod 
debetur  alicui  secundum  rationem  suie  quidditatis, 
ei  virtute  divina  agente  non  conveniat.  Et  sic  patet 
quod  facere  accidens  esse  sine  substantia,  non  est 
separare  diffinilionem  a  diffinito.  Et  si  aliquando 
hoc  dicatur  diffinitio  accidentis,  praedicto  modo  intel- 
ligenda  est  diffinitio  dicta;  quia  aliquando  ab  aucto- 
ribus  diffinitiones  ponuntur,  causa  brevitatis,  non 
secundum  debitum  ordinem,  sed  tanguntur  illa  ex 
quibus  potest  accipi  diffinitio.  »  —  Haec  ille.  —  Ex 
quibus  patet  quod  diffinitio  gravitatis  non  est  esse 
in  substantia  gravi ,  nec  diffinitio  coloris  est  esse  in 
subslantia  colorata;  et  idem  de  siccitate.  Dico  tamen 
quod,  secundum  sanctum  Thomam,  3  p.,  q.  77, 
art.  2 ,  in  Sacramento  Altaris  sola  quantitas  est  sine 
subjecto;  sed  omnia  alia  accidentia  insunt  quantitati 
ut  subjecto,  et  est  ibi  aliquid  coloratum  et  aliquid 
grave  et  aliquid  siccum.  Sed  de  hoc  forte  alias 
prolixior  erit  sermo. 

Cum  secundo  loco  dicit  quod  Deus  potest  facere 
hominem,  vel  animal,  absque  membris  organicis, — 
dubium  est,  et  falsum,  secundum  opinionem  sancti 
Thomse.  Ipse  enim  in  multis  locis  probat  quod  de 
necessitate  omne  compositum  ex  materia  et  forma, 
habet  quantitatem  etdimensionem.  Unde,  2.  Contra 
Gentiles,  cap.  50,  sic  ait  :  «  Unumquodque  ex 
materia  et  forma  compositum ,  est  corpus.  Diversas 
enim  formas,  materia,  nonnisi  secundum  diversas 
partes,recipere  potest ;  quoequidemdiversitaspartium 
esse  non  potest,  nisi  secundum  quod,  per  dimen- 
siones  in  materia  exsistentes,  una  communis  materia 
in  plures  dividitur;  subtracta  enim  quantitate,  sub- 
stantia  indivisibilis  est.  »  —  Haec  ille.  —  Eamdem 
probationem  ponit,  1  p.,  q.  50,  art.  2.  Et  sic  patet 
quod  omne  compositum  ex  materia  et  forma,  est 
quantum ,  et  pari  ratione,  organicum.  —  Posset 
tamen  dici  quod  de  ratione  animalis  quidditativa, 
non  est  organisatio;  sed  de  hoc  supersedeo,  quia 
sanctus  Thomas,  4.  Sentent.,  dist.  10,  q.  4,  art.  2, 
qla  3,  dicit  quod  de  ratione  corporis  vivi  est  organi- 
satio.  Ibidem  etiam  dicit  quod  propria  passio  sub- 
stantia;  corporalis ,  est  quantitas  ;  et  dicit  eam  inse- 
parabilem.  Dico  tamen  quod  Deus  non  posset  sub- 
stantiam  creatam  ab  omni  accidente  separare,  saltem 
a  relationibus,  secundum  mentem  sancti  Thoma?. 
Unde,  7  Quodlibeto ,  q.  4,  art.  3,  ad  4"m,  dicit  : 
«  Ex  hoc  ipso  quod  substantia  creata  comparatur  ad 
Deum,  consequitur  ipsam  aliquod  accidens,  sicut 
ipsa  relatio  creationis,  aut  servitutis,  aut  alia  similis 
relatio.  Unde,  sicut  Deus  non  potest  facere  quod 
creatura  non  dependeat  ab  ipso,  ita  non  posset 
facere  quod  esset  absque   hujusmodi  accidentibus ; 


posset  autem  facere  quod  esset  absque  (a)  aliis  acci- 
dentibus.  »  —  II  ux  ille. 

Cum  dicit  tertio,  quod  duo  corpora  dimensionata, 
esse  in  eodem  situ,  implicat  contradictionem,  — 
falsum  est.  Unde  sanctus  Thomas,  4.  Sentent., 
dist.  44,  q.  2,  art.  2,  qla  3,  ad  2um,  dicit  :  «  Posito 
quod  duo  corpora  sint  in  eodem  loco  per  miracu- 
lum,  non  sequilur  aliquid  contra  communes  animi 
conceptiones,  nec  contra  diffinitionem  lineai,  nec 
contra  conclusiones  aliquas  geometriae.  Quantitas 
enim  dimensiva,  in  hoc  differt  ab  omnibus  aliis  acci- 
dentibus,  quod  habet  specialem  modum  individua- 
tionis  et  distinctionis,  scilicet  ex  situ  partium,  pra> 
ter  rationem  individuationis  et  distinctionis,  qua>, 
est  sibi  et  aliis  omnibus  accidentibus  communis, 
scilicet  ex  materia  subjecta.  Sic  igitur  una  linea 
potest  intelligi  diversa  abalia,  vel  quia  est  in  alio 
subjecto,  qu;c  consideratio  non  est  nisi  de  linea 
naturali,  vel  quia  distat  in  situ  ab  alia,  qute  consi- 
deratioest  etiam  de  linea  mathematica,  qiue  intelli- 
gitur  praeter  materiam.  Si  ergo  removeatur  materia, 
non  potest  esse  distinctio  linearum,  nisi  secundum 
situm  diversum;  et  similiter  nec  punctorum,  nec 
superficierum,  aut  quarumcumque  dimensionum ; 
et  sic  geometra  non  potest  ponere  quod  una  linea 
addatur  ahi  tamquam  distincta  ab  ea,  nisi  sit  diversa 
in  situ  ab  ea.  Sed ,  supposita  distinctione  subjecti 
sine  distinctione  situs,  ex  (6)  divino  miraculo, 
intelligentur  lineie  diversae,  qure  non  distant  situ, 
propter  diversitatem  subjecti;  et  simililer  diversa 
puncta.  Et  sic  dure  lineae  designatse  in  duobus  cor- 
poribus  quoc  sunt  in  eodem  loco,  trahuntur  adiversis 
punctis  ad  diversa  puncta ;  ut  non  accipiamus  pun- 
ctum  signatum  in  (j)  loco,  sed  in  ipso  corpore  locato ; 
quia  linea  non  trahitur  nisi  a  puncto  quod  est  ter- 
minus  ejus.  Et  similiter  etiam  duo  circuli  designati 
in  duobus  corporibus  sphaericis  exsistentibusin  eodem 
loco,  qme  sunt  duo,  non  propter  diversitatem 
situum,  alias  non  possent  se  tangere  secundum 
totum,  sed  sunt  duo  ex  diversitate  subjectorum,  et 
propter  hoc  (8)  se  totaliter  tangentes,  adhuc  manent 
duo ;  sicut  etiam  circulus  signatus  in  corpore  locato 
sphaerico,  tangit,  secundum  totum,  alium  circulum 
signatum  in  corpore  locante.  »  —  Hdbc  ille. 

(Ad  confirmationem).  Cum  ulterius  dicit  quod 
Deus  potest  aliquid  facere  ex  nihilo,  etc,  —  dico 
quod  nullum  illorum  implicat  contradictionem ,  aut 
aliquam  repugnantiam.  Quod  enim  aliquid  fieri  ex 
nihilo,  nullam  contradictionem  implicet,  ostendit 
clare  sanctus  Thomas,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  16, 
17,  18;  et,  1  p.,  q.  45,  art.  5;  et,  2.  Sentent., 
dist.  1,  q.  1,  art.  2;  et,  de  Potentia  Dei,  q.  3, 
art.  1.  Idem  probat  de  assumptione  naturoe  humanoe, 

(<x)  a  verho  hujusmodi  usque  ad  absque,  om.  Pr. 

(6)  ex.  —  et  Pr. 

(y)  in.  —  Oin.  Pr. 

(8)  et  propter  hoc.  —  propter  Pr. 


520 


LIMUI    I.    SENTENTIARU.M 


3  p.,  q.  3,  art.  1,  et  q.  2,  per  totum;  ct,  3.  Sen- 
tent.,  dist.  4,  q.  1,  art.  1.  Idem  probat  de  repara- 
tione  corrupti  in  identitatem  numeralem,  4.  Sen- 
tent.,  dist.  44,  q.  1,  art.  1,  qlil  3;  et,  4.  Contra 
Gentiles,  cap.  82;  et,  Quodlibeto  11,  q.  6,  art.  1. 
Idem  probat  de  conversione  panis  in  corpus  Christi, 
4.  Sentent.,  dist.  11,  q.  1,  art.  3,  qi*l;  et,  3  p., 
q.  75,  art.  4;  et,  4.  Contra  Centiles,  cap.  63.  Idem 
probat  de  incorruptibilitate  resurgentium ,  4.  Sen- 
tent.,  dist.  44,  q.  2,  art.  1,  qlil  1;  et,  4.  ConJra 
Gentiles,  cap.  83.  Locis  enim  pnedictis,  clare 
ostendil  sanclus  Thomas,  quod  illa  quae  fide  tene- 
mus,  nullam  implicant  contradictionem. 

Ad  illud  quod  dicit  ulterius,  scilicet  quod  nihil 
est  simpliciterimpossibile,  nisiquod  repugnat  primo 
principio,  etc. ;  —  dico  quod  verum  est.  Illud  enim 
concedit  sanctus  Thomas,  de  Potentia  Dei,  q.  1, 
art.  3,  ad  21"".  Sed  tamen  non  solum  repugnat  primo 
principio  propositio  affirmans  oppositum  diffini- 
tionis  dediffinito,  vel  partem  diffinitionis  in  recto 
et  substantive  designatam ;  immo  etiam  propositio 
affirmans  oppositum  diffinitionis  qualitercumque  de 
diffinito.  Nec  solum  est  impossibile  simpliciter, 
illud  qnod  repugnat  propositioni  verae  in  primo  modo 
dicendi  perse;  immo  etiam  quod  repugnat  propo- 
sitioni  verae  in  secundo  modo.  Quod  patet.  Nam  ista 
est  simpliciter  impossibilis,  Aliqua  humanitas  est, 
quae  nullo  modo  dependet  a  Deo;  et  ista,  Aliqua  res 
distincta  a  Deo,  est  aequalis  Deo;  et  ista,  Sol  non  est 
producibilis  a  Deo;  et  ista,  Aliquidgenerat  seipsum  ; 
et  infinitse  tales,  in  quibus  propria  passio  negatur 
a  subjecto ;  quas  Deus  de  sua  potentia  absoluta  veri- 
ficare  non  potest.  Et  ideo  distinctio  quam  facit 
arguens,  parum  valet  in  proposito.  Unde  sanctus 
Thomas,  super  5.  Metaphysicse ,  capitulo  de  Sub- 
stantia  (lect.  10),  dicit  :  «  Hoc  quod  communiter 
invenitur  in  omnibus,  et  sine  quo  res  esse  non 
potest,  non  oportet  quod  sit  substantia  rei ;  sed  potest 
esse  aliqua  proprietas  consequens  substantiam  rei, 
vel  principia  substantiae.  »  —  Haec  ille. 

Ad  ultimam   confirmationem ,  dicitur  quod  non 

ideo  negatur  quod  Deus  possit  facere  rectitudinem 

sine  linea,  vel  liguram  sine  superficie,  quia  animus 

noster  illis  auditis  stupet,  vel  quia  talia  non  plene 

comprehendit;  sed  quia  intellectus  noster,  exlumine 

sibi  naturaliter  indito,  evidenter  comprehendit  talia 

esse  simpliciter  impossibilia,  utpote  contra  primum 

principium  reducibilia,  ac  per  hoc  divinae  potentiae 

non  attribuibilia.  Nec  hoc  est  divinam  omnipoten- 

tiam    limitare;    sicut    ponit   sanctus  Thomas,    de 

Potentia  Dei,  q.  1 ,  art.  3,  ad  2um  in  oppositum  (et 

incorp.  art.),  ubi  sic  ait  :  «  Potentia  Dei  non  potest 

prsedictum  impossibile,  scilicet  contrarias  opiniones 

esse  simul ;  quia  deficil  a  ratione  possibilis.  Et  ideo 

potenlia  Dei  non  dicitur  limitari,  quamvis  hoc  non 

it.  Nec  dicitur  hoc  non  posse,  quasi  impeditus; 

sed  «piia  hoc  non  potest  esse  terminus  actionis  ali- 


cujuspotentise.  »  —  Haecille. — Temerarium  aulem 

videtur  aliquid  assentire  alicui,    cujus  oppositum 

dictat  ratio  naturalis.  Unde  sanctus  Thomas,  in  de 

Veritate,  q.  14,  art.  10,  arguit  sic,  in  septimo  loco: 

«  Cum  Deo  summe  sit  credendum,  illi  inagis  debe- 

mus  credere,  per  quem  magis  constat  Deum  esse 

locutum.  Sed  hkilms  constat  Deum  loqui  per  natu- 

ralem  rationis  instinctum,  quam  per  aliquem  Ap<>- 

stolum;  cum  hoc  certissimum  sit,  Deum  a<<a  aucto- 

rem  totius  naturae.  Ergo  his  quae  dictat  ratio,  magis 

debemus  adhaerere,  quam  his  quae  praedicantur  per 

Apostolos  et  Prophetas;   cum   interdurn  videantur 

dissonare  ab  his  quae  ratio  dictat  naturalis,  sicul 

dicunt  Deum  esse  trinurn  et  unurn,  vel  Virginem 

concepisse,  et  alia  hujusmodi.  »  —  Ha2c  ille.  —  Et 

respondet :  «  Dicendum,  inquit,  quod  per  Apostolos 

et   Prophetas  nunquam    divinitus  dicitur  aliquid, 

quod  sit  contrarium  his  quae  naturalis  ralio  dictat. 

Dicitur    tamen    alitjuid,    quod    comprehensionem 

rationis  excedil;  et  pro  tanlo  videtur  rationi  repu- 

gnare,    quamvis    non   repugnet.    Sicut    et   rustico 

videtur  repugnans  rationi  quod  sol  sit  major  terra, 

et  quod  diameter  sit   asymeter  costae;  quae  tamen 

sapienti  rationabilia  apparent.  »  —  Haec  ille.  —  Et, 

1    Contra    Gentiles,    cap.    7,    dicit   :    «   Quamvis 

veritas  christianae  fidei,  humanae  rationis  capacita- 

tem  excedat,  haec  tamen  quse  ratio  naturaliter  indita 

habet,  huic  veritati  contraria  esse  non  possunt.  Ea 

enim  quae  rationi  naturaliter  sunt  insita,  verissima 

esse  constat,  ut  nec  esse  falsa  possibile  sit  ea  cogi- 

tare;  nec  illud  quod  fide  tenetur  (ot),  cum  tam  evi- 

denter  divinitus  confirmatum  (6)  sit,  fas  est  credere 

esse  falsum.  Quia  igitur  solum  falsum  vero  est  con- 

trarium,  ut  ex  eorum  diffinitionibus  inspectis  mani- 

feste  patet,  impossibile  est  illis  principiis  quae  ratio 

naturaliler  cognoscit,  praedictam  veritatem  fidei  con- 

trariam  esse.  —  Item.  Illud  idem  quod  inducitur  in 

animam  discipuli  a  docente,  doctoris  scientia  con- 

tinet,  nisi  doceat  ficte;  quod  de  Deo  nefas  est  dicere. 

Principiorum  autem  naturaliter  notorum  cognitio, 

est  divinitus  indita;  cum  ipse  Deus  sit  auctor  nostrae 

naturae.  Haec  ergo  principia,  divina  sapientia  con- 

tinet.  Quidquid  igitur  hujusmodi  principiis  contra- 

rium  est,  divinae  sapientiae  contrariatur ;  non  igitur 

a  Deo  esse  potest.   Ea   igitur  quae  ex   revelatione 

divina  per  fidem    tenentur,   non  possunt  naturali 

cognitioni  esse  contraria.  »  —  Haec  ille.  -    Kx  quibus 

clare  patet  quod  Deus  non  potest  revelare  aliipiid 

contrarium  naturali  rationi  quam  nobis  indidit.  ac 

per  hoc  nec  facere;  cum  omnia  quae  facere  potest, 

nobis  revelare  posset,  saltem  singulum  eorum,  si 

non    omnia    simul.    Et  consequenter    patel    quod 

argucns,  dum  Dei  omnipolentiam  collaudarc  nititur, 

divinse   sapientise    contumeliam   noscitur  irrogare. 


(a)  tenetuv.  —  rationi  est  insitum  Pr. 
(6)  confirmatum.  —  affirmatum  Pr. 


MSTlNC/riO   XLII. 


yUi«STio  i. 


521 


Nec  aliud  concludit,  nisi  quod  Deus  potest  facere 
aliquid  nol)is  incomprehensibile;  quod  concedo. 

<§  3.  —  Ad  argumenta  contra  septimam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Gregorii.  --  Ad  primum  Gre- 

gorii  contra  seplimam  conclusionem,  dico  quod  licet 
ista propositio,  Adam  non  fuit,  non  implicet  contia- 
dictionem  ex  suis  terminis  absolute  sumptis,  scilicet 
Adam,  et  ly  non  fuit,  tamen,  cum  hoc  stat  quod 
est  impossibilis  per  accidens.  Non  enim  omne  impos- 
sibile  implicat  contradictionem  ex  terminis,  nisi 
impossibile  per  se.  Dicitur  autem  impossibilis  per 
accidcns,  quia  subjecto  accidit  oppositum  praedicati. 
Hanc  solutionem  sententialiter  ponit  sanctusThomas, 
de  Potentia  Dei ,  q.  1,  art.  3,  ad  9um  :  «  Socratem, 
inquit,  non  cucurrisse,  si  cucurrit  (a),  dicitur  impos- 
sibile  per  accidens,  eo  quod  Socratem  currere  vel 
non  currere,  quantum  est  in  se,  est  contingens;  sed 
per  implicationem  hujus  quod  est  praeteritum  non 
fuisse  (6),  fit  impossibile  per  se  (y).  Et  ideo  dicitur 
impossibile  per  accidens,  per  aliud  (8)  quasi  adve- 
niens.  Hoc  autem  adveniens,  est  impossibile  secun- 
dum  seipsum.  Plane  enim  implicatcontradictionem. 
Dicere  enim  quod  fuit  et  non  fuit,  sunt  contradi- 
ctoria;  quod  sequitur,  si  iiat  quod  prseteritum  non 
fuerit.  »  —  Haacille.  —  Item,  1.  Sentent.,  dist.  42, 
q.  2,  art.  2,  acl  3um  :  «  Praeteritum,  inquit,  non 
fuisse,  potest  accipi  ut  impossibile  per  accidens,  vel 
ut  impossibile  per  se.  Si  enim  accipiatur  ipsa  res 
quae  dicitur  preeterita,  ut  cursus  Socratis,  non  habet 
impossibilitatem  nisi  per  accidens  suum,  quod  est 
extra  rationem  ejus,  scilicet  praeteritionem ;  et  res 
ipsa  in  se  considerata,  non  dicitur  Deo  impossibilis ; 
potest  enim  hoc  facere,  quod  Socrates  non  currat. 
Si  autem  accipitur  secundum  quod  slat  sub  hoc 
accidente  quod  est  prseteritio,  sic  est  impossibile  per 
se ;  et  hoc  dicitur  Deus  facere  non  posse.  Et  simile 
est  de  hoc  quod  dicitur,  Socratem  non  currere  dum 
currit  est  impossibile;  quia,  ratione  adjuncti,  habet 
impossibilitatem  per  se.  »  —  Ha?c  ille.  —  Ex  quo 
patet  quomodo  ista,  Adam  non  fuit,  est  impossi- 
bilis  per  accidens  :  quia  subjecto,  scilicet  Adie, 
accidit  praeteritio ,  quae  per  se  repugnat  huic  praedi- 
cato,  scilicet  non  fuisse.  Ideo  haec  est  per  se  impos- 
sibilis,  Adam  praeteritus  non  fuit;saltem  haec,  Adam 
est  praeteritus  et  non  fuit. 

Et  si  dicatur  :  Licet  ista  sit  impossibilis  per  acci- 
dens,  Adam  non  fuit;  tamen  illud  accidens,  scilicet 
praeteritio,  non  necessario  accidit  subjecto,  scilicet 
Adse,  cum  non  sit  ejus  propria  passio;  ergo  poterit 
Deus  facere  quod  non  insit  subjecto ;  quo  facto,  nulla 

(a)  cucurrit.  —  curreret  Pr. 


(6)  non  fuisse.  —  Om. 
(y)  per  se.  —  Om.  Pr. 
(8)  aliud.  —  illud  Pr. 


Pr. 


est  repugnantia  Adam  non  fuisse;  —  Dico  quod 
sicut  dicit  sanctus  Tbomas  (1  p.,  q.  14,  art.  13, 
ad  3um),  in  alio  proposito,  superius  in  quadam  quse- 
stione  recitalo,  quod  sive  illud  accidens  sit  separa- 
bile,  sive*  inseparabile  a  subjecto,  tamen  aliquid 
potest  attribui  subjecto  secundum  se  considerato, 
quod  ei  repugnat  ut  est  snl>  aliquo  accidente.  Dico 
igitur  quod  hocquod  dico,  Adam  non  fuisse,  secun- 
dum  se  consideratum,  esi  Deo  absolute  possibile;  sed 
iioii  prout  Aclam  stat  sub  islo  accidente.  Et  illud 
videtur  esse  mens  ejus,  1.  Sentent.,  ut  stalim  reci- 
tavi,  scilicetDeus  potest  facere  quod  Adarn  non  fuit; 
non  autem  quod  Adam  sit  praeteritus  et  non  fuerit. 
Dico  igitur  ulterius,  quod  Adam  cui  accidit  praeter- 
itio,  mutari  non  potest  (a)  in  non  prieteritum  : 
quia  illudaccidens,  scilicet  praeteritio,  est  insepara- 
bile  ab  eo;  quia^  licet  praeteritio  sit  accidens  com- 
mune,  et  non  accidens  per  se  consequens  principia 
Adoa  essentialia,  tamen  consequitur  propriam  cau- 
sam  Adae  factivam,  scilicet  productionem  Adse,  quse 
est  quodammodo  ejus  causa. 

Ad  secundum  similiter  dico  quod  ad  istam,  Adam 
nonfuit,  non  sequitur  primum  principium  falsifi- 
cari;  et  ideo  Adam  non  fuisse,  secundum  se  est  pos- 
sibile.  Tamen  accidit  Aduealiquicl,  scilicet  prseter- 
itio  ;  de  qua,  si  dicatur  hoc  pnedicatum  non  fuisse 
simul  cum  subjecto,  falsificatur primum  principium. 
Nec  Adam  potest  ab  illo  accidente  separari ;  non 
enim  potest  fieri  de  praiterito  non  prseteritus.  Ideo 
Adam  non  fuisse,  est  impossibile  Deo  per  accidens, 
prout  impossibile  opponitur  necessario  necessitate 
immutabilitatis. 

Ad  lertium  dico  quod  Deum  seternaliter  non 
voluisse  producere  Adam,  nunquam  e^l  secundum 
se  impossibile  absolute;  sed  est  impossibile  peracci- 
dens,  ratione  praeteritionis  vel  praesentiae  oppositi 
velle  in  Deo.  Dico  igitur  quod  quaelibet  istarum  est 
per  accidens  impossibilis,  Deus  aeternaliter  non 
voluit  producere  unquam  Adam,  Deus  seternaliter 
non  voluit  producere  Anticbristum.  Tam  ergo  lroc 
quam  illud  est  impossibile,  prout  impossibile  oppo- 
nitur  necessario  necessitate  immutabilitatis.  Quod- 
libet  tamen  productorum  est  absolute  possibile  Deo, 
secundum  se  sumptum.  Potest  ergo  Deus,  absolute 
loquendo,  facere  quod  Antichristus  non  erit,  simi- 
liter  quod  Adam  non  fuit;  sed  non  potest  facere 
quod  aliqua  istarum  incipiat  esse  vera,  nec  quod 
opposita  alicujus  islarum  incipiat  esse  falsa.  Et  lroc 
intelligo,  cum  dico  quod  Aclam  non  fuisse,  est 
inrpossibile  impossibilitate  immutabilitatis;  quia 
scilicet  hoc  est  falsum,  et  non  potest  mutari  in 
verum. 

Responsionem  vero  quae  datur  ad  tertium  argu- 
mentum,  non  admitto;  quia,  meo  judicio,  rationa- 
biliter  improbatur. 


(a)  mutari  non  potest.  —  Om.  Pr, 


522 


UBItl    I.    SENTENTIAKUM 


Ad  quartum  dico  quod  argumentum  procederet, 
si  diceremus  quod  rem  cui  accidit  prseteritio,  est 
absolute  impossibile  non  fuisse;  tunc  enim  absolute 
esset  necessarium  Christum  talia  verba  dixisse,  et 
talia  revelasse.  Hoc  autem  non  dico,  sed  solum  quod 
rem  cui  accidit  praeteritio,  necesse  est  fuisse,  neces- 
sitate  immutabililatis;  cum  qua  stat  quod  talis  res, 
absolutc  loquendo,  potest  non  fuisse.  Ideoque,  si 
poneretur  quod  dies  judicii  nunquam  eveniret,  eo 
facto  deponeretur  ista,  Deus  revelavit  Prophetis 
quod  dies  judicii  erit.  Et  ita  de  cseterisin  argumento 
tactis.  Dico  enim  quod  in  potestate  Christi  viventis 
vita  mortali ,  erat  non  pati ;  et  si  poneretur  in  actu 
quod  nunquam  pateretur  a  Judaeis,  eo  facto  depo- 
uiturista,  Deus  revelavit  Prophetis  quod  Christus 
morietur.  Ista  est  clare  mens  sancti  Thomie,  de 
Veritate,  q.  20,  art.  5,  ubi  sexto  loco  sic  arguit  : 
«  Si  anima  Christi  nescit  omnia  quaecumque  Deus 
potest  facere,  clato  quod  Deus  aliud  faceret,  anima 
Christi  nescirct  illud,  nisi  de  novo  addisceret.  Sed 
inconveniens  est  ponere  quod  anima  Christi  aliquid 
exsistentium  ignoret,  vel  quod  aliquid  de  novo  addi- 
scat.  Ergo  anima  Christi  scit  omnia  quse  Deus  potest 
facere.  »  Ecce  argumentum  ejus.  Et  respondet  : 
((  Hoc  modo,  inquit,  oportet  ad  hanc  rationem 
respondere,  sicut  ad  argumentum  de  prsedestina- 
tione.  Quamvis  enim  possibile  sit  eum  qui  est  prus- 
destinatus,  damnari ;  quamcito  tamen  ponitur  esse 
damnatus,  simul  cum  hoc  ponitur  non  fuisse  prse- 
destinatus ;  quia,  ista  duo  non  (a)  possunt  simul 
stare,  quod  sit  praedestinatus,  etdamnelur.  Similiter 
dico  quod  cum  anima  Christi  sciat  omnia  quse  Deus 
praevidit  se  facturum,  simul  cum  hoc  quod  ponitur 
I  >eum  aliquid  aliud  facere,  ponitur  Deum  prsevidisse 
illud  se  facturum,  et  animam Christi  illud  scire.  Et  sic 
non  est  necessarium  quod  ponamus  iu  auima  Chri- 
sti  alicujus  rei  ignorantiam,  vel  quod  addiscat  ali- 
quid  dc  novo.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quo  patet  quod 
multa  possibilia  fieri  a  Deo,  anima  Christi  non  prse- 
vidit;  et  tamen  possibile  est  quod  illa  pr;cvideril. 
Et  eadem  ratione,  dici  debel  quod  anima  Christi 
multa  futura  pracvidit;  et  tamen  possibilc  est  quod 
nunquam  talia  praeviderit  fore.  Et  ita  dicendum  est 
de  revelationibus ,  et  prophetiis,  et  de  illis  quae  fide 
credimus;  quia  nec  fides,  nec  prophetia,  nec  reve- 
latio,  aut  visio  Verbi  potest  cssc  falsa,  vel  inclinans 
ad  falsum.  Tamen  contra  hoc  sunt  multa  argumenta, 
quae  requirantur  in  fine  libri  (4  Sentent.,  dist.  49, 
q.  (5,  art.  3),  tali  signo  (x). 

Ad  qulntum  dico  quod  nec  rem  quae  praeteriit, 
secundum  se  sumptam,  necesse  esl  absolute  fuisse; 
nec  rem  futuram  fore.  Tamen  utrumque  est  neccs- 
sarium,  neccssitatc  immutabilitatis,  loquendo  de 
futuro  secundum  causam  superiorem;  quia  futu- 


(%)  non.  —  Oui.  Pr, 


rum  secundum  causam  inferiorem,  quandoque  non 
evenit,  ut  alias  dictum  fuit  (dist.  38).  Sic  ergo 
patet  quomodo  res  prseterita,  nccessario  per  acci- 
dens  immutabililer  fuit,  et  impossihile  per  accidens 
immutabiliter  (a)  est  eam  non  fuisse.  Et  hoc  est 
conforme  illi  quod  alias  dictum  fuit,  scilicet  quod 
rem  quse  est,  necesse  est  esse,  loquendo  de  per  acci- 
dcns  necessario,  necessitate  immutabilitatis.  Istam 
puto  fuisse  mentem  sancti  Thomae.  Unde  distinctio 
ista  de  necessario  per  accidens  et  per  se,  et  distin- 
ctio  de  necessario  immutabiliter  et  absolute,  est 
valde  necessaria  in  proposito ;  et  similiter  propor- 
tionabiliter  distinctio  de  impossibili. 

Ad  argumentum  in  pede  qusestionis  factum , 
respondet  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  25,  art.  1, 
ad  lum  :  «  Dicendum,  inquit,  quod  potentia  activa 
non  dividitur  contra  actum,  sed  fundatur  in  eo; 
nam  unumquodque  agit,  secundum  quod  est  actu. 
Potentia  vero  passiva  dividitur  contra  actum  ;  quia 
unumquodque  patitur,  secundum  quod  est  in  poten- 
tia.  Unde  hsec  potentia  excluditur  a  Deo,  non  autem 
potentia  activa.  » 

Hsec  de  quocstione. 


DISTINCTIONES    XLIII    &   XLIV. 


QILESTIO  I. 


UTRUM  DEUS  SUA  INFINITATE  POSSIT 
OMNEM  CREATURAM  IN  INFINITUM  MELIOREM  FACERE 


(3^^^j*)iRCA  quadragesimamtertiam  et  quadrage- 
@((ffi*s2  simamquartam  distinctiones,  quseritur  : 
fj^Y^J^S  Utrum  Deus,  ex  sua  inlinitate,  omnem 

meliorem. 


creaturam  possit    in    infinitum    facere 


Et  arguitur  quod  non.  Dei  potentia  esl  finita. 
Ergo  non  ultra  quemcumque  gradum  perfectionis 
potest  producere  creaturam.  Antecedens  patet  :  quia 
omne  infinitinn,  cst  imperfectum,  secundum  Phi- 
losophum,  3.  Physicorum  ( t.  «-.  :;7  i;  potentia  vero 
Dei  non  cst  imperfecta. 

In  oppositum  arguitur  sic.  Quia  omni  creatura 
facta,  potest  ab  homine  melior  intclligi.  Ergc  potes< 
a  Deo  melior  iicri.  Tenel  consequentia,  per  illud,  ad 
Ephes.  3  (v.  20)  :  Dcns  esi  potens  omnia  facere 
abundantius  quam  petimus,  aui  intelligimus. 

lii  hac  quaestione  erunl  duo  articuli.  Primus  erit  : 


(a)  immutabiliter.  —  mutabiliter  Pr. 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   X  L I V.   —   QU/ESTId    1. 


523 


An  Dei  polentia  sit  infinita ;  et  generaliter,  An  Deus 
sit  infinitus.  Secundus  erit  :  An  sit  dare  maximam 
magnitudinem,  aut  perfectionem ,  aut  creaturam, 
quam  Deus  possit  producere. 

ARTICULUS  I. 

AN  DEI  POTENTIA  SIT  INFINITA;  ET  GENERALITER, 
AN  DEUS  SIT  INFINLTUS 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  Dcus  non  esi  inlinitus 
secundum  quantitatem  inolis  continuam,  vel 
discretam,  sed  secundum  magnitudinem  spirl- 
tualem. 

Istam  probat  sanctus  Thomas,  1  Contra  Gcn- 
tiles,  cap.  43,  dicens  :  «  Cum  infinitum,  inquit, 
quantitatem  sequatur,  ut  philosophi  tradunt,  non 
potest  infinitas  Deo  attribui  ratione  multitudinis ; 
cum  ostensum  sit  solum  unum  esse  Deum,  nullam- 
que  in  eo  compositionem,  vel  partium,  vel  acciden- 
tium  inveniri.  Secundum  etiam  quantitatem  conti- 
nuam,  infinitus  dici  non  potest;  cum  ostensum  sit 
eum  esse  incorporeum.  Relinquitur  ergo  investigare 
an,  secundum  spiritualem  magnitudinem,  osse  infi- 
nitum  ei  conveniat.  Quse  quidem  spiritualis  magni- 
tudo,  quantum  a  duo  attenditur,  scilicet  :  quantuin 
ad  potentiam ,  et  quantum  ad  proprhc  naturae  com- 
pletionem  et  bonitatem.  Dicitur  enim  aliquid  magis 
vel  minus  album,  secundum  modum  quo  in  eo  sua 
albedo  completur.  Pensatur  etiam  magnitudo  virtu- 
tis,  ex  magnitudine  actionis  vel  factorum.  Harum 
autem  magnitudinum ,  una  alteram  consequitur  : 
nam  ex  hoc  ipso  quod  aliquid  est  in  actu,  est  acti- 
vum  ;  secundum  igitur  modum  quo  in  actu  suo 
completur,  est  modus  magnitudinis  suae  virtutis.  Et 
sic  relinquitur  res  spirituales,  magnas  (a)  dici, 
secundum  niodum  suse  completionis ;  nam  el  Augu- 
stinus  (6.  de  Trinit.,  cap.  8)  dicitquod  in  liis  quse 
non  mole  magna  sunt,  idemest  essc  majus,  qnod 
melius.  Ostendendum  est  igitur,  secundum  hujus 
magnitudinis  modum,  Deum  esse  infinitum.  Omne 
namque  quod  secundum  suam  naturam  finitum 
est,  ad  rationem  alicujus  generis  determinatur. 
Deus  autem  non  est  in  aliquo  genere ;  sed  ejus  per- 
fectio  omnium  generum  perfectiones  continet,  ut 
supra  ostensum  est.  Est  igitur  intiuitus.  —  Adhuc  : 
In  rebus  invenitur  aliquid  quod  est  potentia  tantum, 
ul  materia  prima  ;  aliquid  quod  est  aclus  tantum,  ut 
Deus,  sicut  supra  ostensum  est;  aliquid  quod  est 
actus  et  potentia,  sicut  res  creatse.  Sed,  cum  polentia 


(a)  magnas.  —  Oin.  Pr. 


dicaturad  actum,nonpotestactumexcedere,  sicutnec 
in  unoquoque,  ita  nec  simpliciter.  Cum  ergo  materia 
prima,  sit  infinita  in  sua  potentialitate ,  relinquitur 
quod  Deus,  qui  est  actus  purus,  sit  infinitus  in  sua 
actualitate.  »  —  Hsec  ille. 

Eamdem  conclusionem  ponit,  de  Potentia  Dei, 
q.  1,  art.  2;  et  1  p.,  q.  7,  art.  1 ;  ct  1  Scntent., 
dist.  43,  q.  1,  art.  1. 

Secunda  conclusio  est  quod  Deus  non  cst  infi- 
nitus  privative,  sed  negative. 

Istam  conclusionem  tenet,  in  omnibus  prscdictis 
locis.  Unde,  1  Sentent . ,  uh\  supra  (dist.  43,  q.  1, 
art.  1),  sic  ait  :  «  Infinitum,  inquit,  dupliciter 
potest  sumi,  scilicet  :  privative,  et  sic  Deo  non  con- 
venit ;  nihil  enim,  proprie  loquendo,  privative  de 
ipso  dici  potest;  vel  negative,  et  sic  Deus  dicitur 
infinitus,  secundum  Damascenum  (1.  de  Fide  orth., 
cap.  2),  quia  nullo  modo  finitur.  »  —  Hsec  ille. 

Et,  de  Potentia  Dei,  ubi  supra  (q.  1,  art.  2),  sic 
ait  :  ((  Infinitum  dicitur  dupliciter.  Uno  modo,  pri- 
vative  ;  et  sic  dicitur  infinitum  quod  natum  est 
habere  finem  et  non  habet;  tale  autem  infinitum 
non  invenitur  nisi  in  quantitatibus.  Alio  modo, 
dicitur  infinitum  negative,  id  est,  quod  non  liabet 
finem.  Infinitum  primo  modo  acceptum,  Deo  conve- 
nire  non  potest  :  tum  quia  Deus  est  absque  quanti- 
tate;  tum  quia  omnis  privatio  imperfectionem  desi- 
gnat,  qu;e  longe  est  a  Deo.  Infinitum  autem  dictum 
negative,  convenit  Deo.  »  —  Hsec  ille. 

Et,  Contra  Gentiles,  ubi  supra  (lib.  1 ,  cap.  43), 
dicit  :  «  Ostendendum,  inquit,  est  Deum  esse  infi- 
nitum  ;  non  tamen  sic,  ut  iniinitum  privative  surna- 
tur,  sicut  in  quantitate  dimensiva  vel  numerali. 
Nam  hujusmodi  quantitas,  nata  est  habere  finem ; 
unde  secundum  subtractionem  finis,  eo  quod  illum 
nata  sunt  habere,  infinita  dicuntur;  propter  hoc  in 
eis  infinitum  imperfectionem  designat.  Sed  in  Deo 
intinitum  negative  tantum  intell igitur ;  quia  nullus 
est  perfectionis  suai  terminus  vel  finis,  sed  est  per- 
fectissimus.  Et  sic  infinitum  Deo  attribui  debet.  » 
—  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  non  solum  Dei  virtus 
est  infinita  negative,  immo  ejus  essentia,  et 
sapientia,  et  omnia  qnx  sunt  in  eo. 

Islam  conclusionem  probat  ipse,  1  Scntent.,  ubi 
supra  (dist.  43,  q.  1,  art.  1),  dicens  :  «  Quidam 
accipientes  finitum  et  infinitum,  solum  secundum 
quod  sunt  passiones  quanti,  non  potuerunt  in  Deo 
invenire  infinilatem,  nisi  secundum  quod  invenie- 
bant  in  eo  rationem  quantitatis  virtualis ;  unde  dice- 
bant  Deum  esse  infinitum,  quia  virtus  ejus  est  infi- 
nita.  Et  ideo  quidam  negaverunt  Dei  essentiam  esse 
infinitam,  in  ratione  essentiac  consideratam ;  et  sic 


52  i- 


Ulilil    I.    SENTENTIARUM 


etiam  a  Sanctis  eam  (7.)  videri  asserebant.  Sed  illud 
est  erroneum.  Et  ideo  aliter  dicendum  quod,  secun- 
dum  Philosophum,  5  Metaphysicse  (t.  c.  22),  finis 
vel  terminus  dicitur  multipliciter.  Uno  modo,  quan- 
titatis,  sicut  punctus  lineae;  et  hoc  modo  dicitur 
finitum  et  infinitum  a  positione  vel  privatione  talis 
finis,  secundum  quod  finitum  vel  infinitum  est  pas- 
sio  quantitatis;  et  sic  non  sunt  nisi  in  corporeis. 
Dicitur  vero  alio  modo  finis,  quantum  ad  essentiam 
rei,  sicut  ultima  differentia  constitutiva ,  ad  quam 
finitur  essentia  speciei ;  unde  illud  quod  significat 
essentiam,  vocatur  diffinitio  vel  terminus.  Et  sic 
dicitur  unumquodque  finiri  per  illud  quod  (6)  deter- 
minat  vel  contrahit  essentiam  suam  :  sicut  natura 
generis,  quae  de  se  est  indifferens  ad  multa,  finitur 
per  unam  differentiam ;  et  materia  prima,  quse  de 
se  est  indifferens  ad  omnes  formas,  unde  infinita 
dicitur,  finitur  per  formam  ;  et  similiter  forma, 
quse,  quantum  in  se  est,  potest  perficere  diversas 
partes  materise,  finitur  per  materiam  in  qua  recipi- 
tur.  Et  a  negatione  talis  finis,  essentia  divina  infi- 
nita  dicitur.  Omnis  enim  forma,  in  propria  ratione, 
si  abstracte  consideretur,  infinitatem  habet  :  sicut 
in  albedine  ahstracte  intellecta,  ratio  albedinis  non 
est  finita  ad  aliquid  ;  sed  tamen  ratio  coloris,  et 
ratio  essendi,  determinatur  in  ea,  et  contrahitur 
ad  determinatam  speciem.  Et  ideo  illud  quod  habet 
esse  abstractum  et  nullo  modo  receptum  in  aliquo, 
immo  ipsummet  est  suum  esse,  illud  est  infinitum 
simpliciter.  Et  ideo  essentia  ejus  est  infinita,  et 
bonitasejus,  et  quidquid  aliud  de  eo  dicitur;  quia 
nihil  eorum  limitatur  ad  aliquid,  sicut  quod  reeipi- 
tur  in  aliquo,  limitatur  ad  capacitatem  ejus.  Et  ex 
hoc  quod  essentia  Dei  est  infinita,  sequitur  quod 
ejus  potentia  sit  infinita.  Et  hoc  expresse  dicitur  in 
libro  de  Causis,  quod  ens  primum  liabet  virtutem 
iniinitam,  quia  ipsummet  est  sua  virtus.  »  -  -  Haec 
ille. 

Et  de  Potentia  Dei ,  ubi  supra  (q.  1,  art.  2),  sic 
dicit  :  «  Infmitum  dictum  negative,  convenit  Deo 
quantum  ad  omnia  qiue  sunt  in  illo ;  quia  nec  ipse 
aliquo  modo  finitur,  nec  ejus  essentia,  nec  sapien- 
tia,  nec  bonitas.  Unde  omnia  in  ipso  sunt  infinita.  » 
—  Ha3c  ille. 

Eamdem  probationem  innuit,  1  p.,  ubi  supra 
(q.  7,  art.  L),  dicens  :  «  Infinitum  dicitur  aliquid, 
eo  quod  non  est  finitum.  Finitur  autem  quodam- 
modo  materia  per  formam,  et  forma  per  materiam. 
Materia  quidem  por  formam,  in  quantum  materia, 
antequam  recipial  formam,  est  in  potentia  ad  mul- 
tasformas;  sed  cum  recipit  unam,  terminatur  per 
illam.  Forma  vero  finitur  per  materiam,  in  (|\ian- 
tum  forma,  in  se  considerata,  est  communis  ad 
multa;  sed  per  hoc  quod  recipitur,  fit  forma  deter- 

(a)  eam.  —  Om.  Pr. 

(6)  ;i  verbo  significat  usque  ad  quod.  om    Pr. 


minata  hujus  rei.  Materia  autem  perficitur  per  for- 
mam  per  quain  finitur:  et  ideo  infinitum  secundum 
quod  attribuitur  materiae  vel  potentite,  habet  ratio- 
nem  imperfecti ;  esl  enim  quasi  materia  non  habens 
formam.  Forma  autem  non  perficitur  per  materiam, 
sed  magis,  per  eam  ejus  amplitudo  contrahitur; 
unde  inlinitum,  secundum  quod  se  ienet  ex  parte 
formee  non  determinatse  per  materiam ,  habet  ratio- 
nem  perfecti.  Illud  autem  quod  est  maxime  formale 
omnium,  est  ipsum  esse,  ut  ex  superioribus  patet. 
Cum  igitur  esse  divinum  non  sit  esse  receptum  in 
aliquo,  sed  ipse  sit  suum  esse  subsistens,  ut  supra 
ostensum  est,  manifestum  est  quod  ipse  Deus  est 
perfectissimus.  »       Haec  ille. 

Eamdem  probationem  ponit,  Contra  Gentiles, 
ubi  supra  ( lib.  1,  cap.  43).  Arguit  enim  sic  : 
«  Omnis  actus  alteri  inhserens,  terminationem  reci- 
pit  ex  eo  in  quo  est ;  quia  quod  est  in  altero,  est  in 
eo  per  modum  recipientis.  Actus  igitur  in  nullo 
exsistens,  nullo  terminatur ;  puta,  si  albedo  per  se 
exsisteret,  perfectio  albedinis  in  ea  non  terminare- 
tur,  quominus  haberet  quidquid  de  perfectione  albe- 
dinis  haberi  potest.  Deus  autem  est  actus  in  nullo 
exsistens  :  quia  non  est  forma  in  materia ;  nec  esse 
suum  inhseret  alicui  formse  vel  naturee,  cum  ipse 
sit  suum  esse.  Relinquitur  ergo  ipsum  esse  infini- 
tum.  —  Item  :  Tanto  aliquis  actus  est  perfectior, 
quanto  minus  habet  potentise  admixtum.  Unde 
omnis  actus  cui  permiscetur  potentia,  habet  termi- 
num  suse  perfectionis ;  cui  autem  non  permiscetur 
potentia  aliqua,  est  absque  termino  perfectionis. 
Deus  autem  purus  actus  est,  absque  omni  potentia. 
Ergo  est  infinitus.  —  Amplius  :  Ipsum  esse,  abso- 
lute  consideratum ,  infinitum  est;  nam  ab  infinitis 
et  infinitis  modis,  participari  potest.  Si  igitur  alicu- 
jus  esse  sit  finitum ,  oportet  quod  limitetur  esse  illud 
per  aliquid  aliud,  quod  sit  aliqualiter  causa  illius  esse, 
vel  receptivum  ejus.  Sed  esse  divini  (a)  non  potestesse 
aliqua  causa  :  quia  ipse  est  per  se  necesse  esse  :  nec 
ejus  esse  est  (S)  receptum,  cum  ipse  sit  suum  esse. 
Igitur  esse  suum  cst  infinitum,  et  ipse  est  infinitus. 
—  Adhuc  :  Omne  quod  habet  aliquani  perfectionem, 
tanto  est  perfectius,  quanto  illam  perfectionem  ple- 
nius  participat.  Sed  non  potest  esse  aliquis  modus, 
nec  etiam  cogitari  potest,  quo  plenius  habeatur  ali- 
qua  perfectio  (y),  quam  ab  eo  quod  per  suam 
essentiain  est  perfectum,  et  cujus  essentia  est  sua 
bonilas.  Hoc  autem  Deus  esl.  Nullo  modo  igitur 
cogitari  aliquid  melius  ant  perfectius  Deo  potest.  Esl 
igilur  infinitus  in  bonitate.  »  —  Haec  ille. 

Quarta  conclusio  <'si  quod,  li<-et  divina  potentia 


(a)  divini.  —  divinum  Pr. 
(6)  est.  —  Om.  Pr. 

(y)  habeatur  aligua  perfectio.  --  Itabeat  aliguam  per- 
fectionem  Pr. 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   XLIV.   —   QU^ESTK)    I. 


525 


liabeat  infinilatem  ex  essentia,  lamen  aliquein 
moduin  infiniiatis  habet  potentia,  quem  non 
habet  essentia. 

Istam  conclusionem  probat  ipse,  de  Potentia  Dei, 
ubi  supra  (q.  I  ,  art.  2),  sic  dicens  :  «  Sciendum 
quod  cum  potentia  activa  sequatur  actum,  quantitas 
potentiso  sequitur  quantitatem  actus ;  unumquod- 
que  enim  tantum  abundat  iu  virtute  agendi,  quan- 
tuni  est  in  actu.  Deus  autem  est  actus  infinitus. 
Quod  patet,  ex  hoc  quod  actus  non  finilur  nisi 
dupliciter.  Uno  modo,  ex  parte  agentis,  sicut  ex 
voluntate  artificis  recipit  quantitalem  et  terminum 
pulchritudo  domus ;  alio  modo  (a),  ex  parte  reci- 
pientis,  sicut  calor  in  lignis  determinatur,  et  quan- 
titatem  recipit  secundum  dispositionem  Iignorum. 
Ipse  autem  divinus  actus  non  finitur  ex  aliquo 
agente;  quia  non  est  ab  alio,  sed  est  a  seipso. 
Neque  finitur  ex  aliquo  recipiente  :  quia,  cum  nihii 
potentiee  passivee  ei  admisceatur,  ipse  est  actus  purus, 
non  receptus  in  aliquo ;  est  enim  Deus  ipsum  esse 
suum,  in  nullo  receptum.  Unde  patet  quod  Deus 
infinitus  est.  Quod  sic  videri  potest.  Esse  enim 
hominis,  terminatum  est  ad  speciem  hominis,  quia 
est  receptum  in  natura  humanse  speciei ;  et  simile 
est  de  esse  equi,  vel  cujuslibet  creaturse.  Esse  auteni 
Dei,  cum  non  sit  in  aliquo  receptum,  sed  sit  esse 
purum ,  non  limitatur  ad  aliquem  modum  pertectio- 
nis  essendi ;  sed  totum  esse  (6),  in  se  habet.  Et  sic, 
sicut  esse  in  universali  acceptum  ad  infinita  se  potest 
extendere ;  ita  divinum  esse,  infinitum  est.  Et  ex 
hoc  patet  quod  sua  virtus,  vel  potentia  activa,  infi- 
nita  est.  Sed  sciendum  quod,  quamvis  potentia 
habeat  infinitatem  ex  essentia,  tamen  ex  hoc  ipso 
quod  comparatur  ad  ea  quorum  est  principium,  reci- 
pit  quemdam  modum  infinitatis,  quem  essentia  non 
habet.  Nam  in  objectis(y)  potentise,qusedam  multitudo 
invenitur;  in  actione  etiam  (o),  invenitur  qusedam 
intensio,  secundum  efficaciam  agendi ;  et  sic  potest 
potentise  activse  attribui  queedam  infinitas,  secun- 
dum  conformitatem  ad  infinitatem  quantitatis  con- 
tinuse  et  discretse :  discretse  quidem,  secundum  quod 
quantitas  potentiee  attenditur  in  multa  vel  pauca  ob- 
jecta  posse  ;  et  h»c  vocatur  quantitas  extensiva  :  con- 
tinuse  vero,  secundum  quod  quantitas  potentiee  atten- 
ditur  in  hoc  quod  intense  vel  remisse  agit ;  et  heec 
vocatur  quantitas  intensiva.  Prima  autem  quantitas 
convenit  potentiee  respectu  objectorum,  secunda  vero 
respectu  actionis;  istorum  enim  duorum,  potentia 
activa  est  principium.  Utroque  auteni  niodo  divina 
potentia  est  infinita.  Nam  nunquam  tot  effectus 
facit,  quin  plures  facere  possit;  nec  unquani  ita 


(a)  modo.  —  Om.  Pr. 

(6)  esse.  —  Om.  Pr. 

(v)  in  objectis.  —  in  nobis  Pr. 

(£)  etiam.  —  enim  Pr. 


intense  operatur,  quin  intensius  operari  possit. 
Intensio  autem  in  operatione  divina,  non  est  atlen- 
denda  secundum  quod  operatio  est  in  operante  ;  quia 
sic  semper  est  inlinila,  cum  operatio  Dei  sit  divina 
essentia.  Sed  attendenda  est  secundum  quod  attin- 
git  effectum  ;  sic  enim  queedam  moventur  a  Deo 
efficacius,  et  queedam  minus  efficaciter.  »  —  Hsec 
ille. 

Quinta  conclusio  est  quod  divinse  potentise  et 
virtutis  infinitas,  snfficienter  arguitur  ex  crea- 
tione  rerum  de  nihilo. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas  in 
diversis  locis.  Et  quidem,  quod  (a)  ex  supposito 
quod  Deus  mundum  de  nihilo  creaverit,  arguatur 
necessario  eumdem  infinitum  in  virtute,  probat, 
1  p.,  q.  45,  art.  5,  ad  3um,  dicens  :  «  Virtus  facien- 
tis  non  solum  consideratur  ex  substantia  facti ,  sed 
etiain  ex  modo  faciendi ;  major  enim  calor  non 
solum  magis,  sed  etiam  citius  calefacit.  Quamvis 
igilur  creare  aliquem  effectum  fiuitum,  non  demon- 
stret  potentiam  infinitam,  tamen  creare  ipsum  ex 
nihilo,  demonstrat  potentiam  infinilam.  Si  enim 
tanto  major  virtus  requiritur  in  agente,  quanto 
potentia  est  niagis  remota  ab  actu,  oportet  quod  vir- 
tus  agentis  ex  nulla  potentia  prsesupposita,  quale 
agens  est  creans,  sit  iniinita ;  quia  nulla  est  pro- 
portio  nullius  potentise  ad  aliquam  potentiam,  quam 
preesupponit  virtus  agentis  naturalis,  sicut  et  non 
entis  ad  ens.  »  —  Haec  ille. 

Item,  de  Potentia  Dei,  q.  3,  art.  4,  sic  dicit : 
«  Creatio  infinitam  virtutem  requirit  in  potentia  a 
qua  egreditur.  Quod  ex  quinque  rationibus  apparet. 
—  Prima  est  ex  hoc  quod  potentia  facientis,  pro- 
portionatur  distantiee  quee  est  inter  iilud  quod  tit  et 
oppositum  ex  quo  fit;  quanto  enim  frigus  est  vehe- 
mentius,  et  a  calore  magis  distans,  tanto  majori  (6) 
virtute  caloris  opus  est,  ut  ex  frigido  fiat  calidum. 
Non  esse  autem  simpliciter,  in  (y)  infinitum  ab  esse 
distat;  quod  ex  hoc  patet,  quod  a  quolibet  ente 
determinato  plus  distat  non  esse  quam  quodcumque 
ens  a  qualicumque  alio  ente  distans  inveniatur.  Et 
ideo  ex  omnino  non  ente  aliquid  facere,  non  potest 
esse  nisi  potentiee  iniinitee.  —  Secunda  ratio  est  : 
quia  hoc  modo  factum  agitur,  quo  faciens  agit. 
Agens  autem  agit,  secundum  quod  in  actu  est.  Unde 
illud  solum  se  toto  agit,  quod  totum  actu  est ;  quod 
non  est  nisi  actus  infiniti,  qui  est  actus  purus.  Unde 
et  rem  agere  secundum  totam  ejus  substantiam , 
solius  infinitee  virtutis  est.  —  Tertia  ratio  est  :  quia, 
cum  omne  accidens  oporteat  esse  in  subjecto,  subje- 
ctum  autem  actionis  sit  recipiens  actionem ,  illud 


(a)  quod.  —  Om.  Pr. 
(6)  majori.  —  magis  Pr. 
(y)  in.  —  et  Pr. 


:;26 


IJnlU    I.    SENTENTIAHUM 


solum  in  faciendo  aliquid  recipientem  materiam  uon 
requirit,  cujns  aclio  non  est  accidens,  sed  ipsa  snb- 
slantia  sna;  quod  solius  Dei  est ;  et  ideo  solius  ejus 
est  creare.  Quarta  ratio  est  :  quia,  cum  omnes 
causae  secundse  agentcs,  a  primo  agente  habeant 
hoc  ipsnm  quod  agant,  ut  in  libro  dc  Causis  pro- 
batur,  oportet  quod  a  primoagente,  omnibus  secun- 
dis  agentibus  (a)  modus  et  ordo  imponatur;  ei  aulem 
non  imponitur  modus  vel  ordo  ab  aliquo.  Cum  autem 
modus  actionis  (6)  ex  materia  dependeat,  quse  reci- 
pit  actionem  agentis,  solius  primiagentis  erit  absque 
materia  praesupposita  ab  aliquo  agente  agere,  et  aliis 
omnibus  secundis  agentibus  materiam  ministrare. 
—  Qninta  ratio  ducens  est  ad  impossibile.  Nam 
secundum  elongationem  potentioe  ab  actu ,  est  pro- 
pprtio  potentiarum,  de  potentia  in  actum  aliquid 
reducentium  ;  quanto  enim  potentia  plus  distat  ab 
actu,  tanto  majori  potentia  indigetur  (y).  Si  ergo  sit 
aliqua  potentia  finita,  quae  de  nulla  potentia  prae- 
supposita  aliquid  operetur,  oportet  ejus  esse  aliquam 
proportionem  ad  illam  potentiam  activam  quse  edu- 
cit  aliquid  de  potentia  in  actum  ;  et  sic  erit  aliqua 
proportio  nullius  potentise  ad  aliquam  potentiam  ; 
quod  est  impossibile ;  non  entis  enim  ad  ens  nulla 
est  proportio,  ut  babetur,  4  Physicorum.  (t.  c.  71). 
Relinquitur  ergo  quod  nulla  potentia  finita  potest 
aliquid  creare,  neque  virtute  propria,  neque  sicut 
alterius  instrumentum.  »  —  Hsec  ille. 

Eamdem  rationem,  scilicet  quintam  in  numero 
istarum,  ponit,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  43  : 
«  Unumquodque  agens,  tanto  virtuosius  est  in 
agendo,  quanto  potentiam  magis  remotam  ab  actu, 
in  actum  reducit ;  sicut  majori  virtute  opus  est  ad 
calefaciendum  aquam,  quam  aerem.  Sed  illud  quod 
omnino  non  est,  infinite  distans  est  ab  actu  ,  nec  est 
aliquo  niodo  in  potentia.  Igitur,  si  mundus  factus 
est  postquam  omnino  prius  non  erat,  oportet  virtu- 
tem  factorisesseinfinitam.  Hasc  autem  ratio, etiam  (o) 
secundiini  eos  qui  ponunt  aiternitatem  mundi,  valet 
ad  probandum  infinilatem  divinse  virtutis.  Confiten- 
lur  enim  Deum  eausam  esse  mundanse  substantise, 
quamvis  eam  sempiternam  arbitrenlur,  dicentes, 
hoc  modo  Deum  aeternum  sempiterni  mundi  causam 
exsistere,  sicut  pes  ab  seterno  fuisset  causa  vestigii, 
si  ab  aiterno  fuisset  impressus  in  pulvere.  Hacautem 
positione  facta,secundum  rationem  praedictam,  nihil- 
ominus  sequitur  Dei  virtutem  esse  inlinilam.  Nam, 
sive  e.\  tempore,  secundum  qos,  sive  ab  Leterno, 
secundum  eos,  res  produxerit,  nihil  potest  esse  in 
re,  quod  ipse  non  produxerit  (e),  cum  sit  universale 
essendi  principium  ;  et  sic  (£),  nulla  praesupposita 


(<x)  agentibus.       Om.  Pr. 
(6)  autetn  modus  actionis. 
(y)  indigetur.    -  indiget  Pr. 
(8)  etiam.       Om.  Pr. 
(g)  produxerit.       produxil  Pp. 
(Q  sif.       si  Pr. 


actio  omnis  Pr. 


materia  vel  potentia,  produxit.  Uportet  autem  pro- 
portionem  virtutis  activaD  accipere  secundum  propor- 
tionem  potentias  passivae;  nam  quanto  potentia  pas- 
siva  major  praexsistit  vel  praeintelligitur  (a),  tanto 
majori  virtute  activa  in  actum  completur.  Relinqui- 
tur  ergo,  cum  virtus  finita  producat  aliquem  effe- 
ctum,  prajsupposita  potentia  materiac,  (juod  Dei  vir- 
tus,  quae  nullam  potentiam  praesupponit,  sit  infi- 
nita.  »  —  Htec  ille. 

Rem,  lib.  2,  cap.  21,  arguit  sic  :  «  Cum  omne 
agens  agat  secundum  quod  est  actu,  oportet  modum 
actionis  esse  secundum  modum  actus  illius  rei ;  unde 
ealidum  quod  magis  est  in  actu  caloris,  magis  cale- 
facit.  Cujuscumque  igitur  actus  determinatur  ad 
genus  vel  ad  speciem  et  accidens,  ejus  virlutem 
oportet  esse  determinatam  ad  efiectus  similes  agenti, 
in  quantum  hujusmodi,  ex  eo  quod  omne  agensagit 
sibi  simile.  Nihil  autem  quod  habet  esse  determi- 
natum,  potest  esse  simile  efiectui  (6)  ejusdem  gene- 
ris  vel  speciei,  nisi  secundum  rationem  generis  vel 
speciei  (y);  nam  secundum  quod  est  hoc  aliquid, 
unumquodque  est  ab  alio  distinctum.  Nihil  ergo 
cujus  esse  finitum  est,  per  actionem  suam  potesl 
esse  causa  alterius,  nisi  quantum  ad  hoc  quod  habet 
genus  aut  speciem ;  non  autem  quantum  ad  hoc 
quod  subsistit  abaliisdistinctum.  Omne  igituragens 
linitum,  praesupponit  ad  suarn  actionem  hoc  unde 
suum  causatum  individuatum  subsistil.  Xon  ergo 
creat ;  sed  solum  hoc  est  illius  cujus  esse  est  infini- 
tum,  quod  est  omnis  entis  comprehendens  similitu- 
dinern,  ut  supra  ostensum  est.  »  —  Hrec  ille. 

Et  eamdem  probationem  tangit,  1  p.,  q.  45,  art.  5, 
ad  lum,  ubi  sic  ait  :  «  Perfecte  participans  aliquam 
naturam,  facitsimile,  non  quidem  producendo  illam 
naturam,  sed  applicando  eam  ad  aliquid.  Xon  enim 
hic  homo  potest  esse  causa  naturae  humanai  abso- 
lute,  quia  sic  esset  suiipsius  causa ;  sed  est  causa 
quod  natura  humana  sit  in  hoc  homine  generato ;  et 
sic  prsesupponit  in  sua  actione  determinatam  mate- 
riam  (S),  per  quam  est  hic  homo.  Sed  sicut  hic 
homo  participat  naturam  humanam,  ila  quodcum- 
que  ens  creatum  participat,  ul  iladixerim,  naturam 
essendi ;  quia  solus  Deus  est  suum  esse.  Nullum 
igitur  ens  creatum  potest  producere  aliquod  ens 
absolute,  nisi  in  quantum  esse  causat  in  hoc;  et  sic 
oportct  quod  praeintelligatur  id  per  quod  aliquid  est 
hoc,  actioni  qua  facit  simile  in  substantia.  8  -  Haec 
ille. 

Easdein  rationes  tangit,  i  Sentent.,  dist.  5,  q.  I  , 
art.  o,  qla  3.  Verumtamen  ibidem  dat  viam  sol- 
vendi,  si  tpiis  vellet  oppositum  sustinere  cum  Magi- 
stro,  qui  posuit  quod  creaturaa  potuit  communicari 
potentia  creandi.  Et  simililer,  '2  Sentent.,  dist.   1, 

(a)  prminteUigitur.  —  intelligitur  Pr. 

(6)  effectui.  —  alteri  Pp. 

(y)  vel  speciei.       Om.  1'r. 

(8)  materiam.       naturam  Pp. 


DISTINGTIONES   XLIII   ET   XTJV.  —   QU^ESTIO    I. 


527 


q.  1 ,  art.  3.  Sed  in  operibus  posterioribus,  dixitpro 

conclusione  ista,  ubi  materiam  plenius  digessitquam 
in  Scriptis. 

Sexta  conclusio  ost  qnod,  supposita  jicierni(au> 
priini  motus,  argui  posset  infinitas  divinse  vir- 
tutis. 

Istam  conclusionem  probat  Aristoteles,  8  PJiysi- 
corum,  in  illo  capite  :  Quod  autern  hoc  (%)necessc 
est  impartibile  (6).  Et  intendit  talem  demonstratio- 
nem,  secundum  expositionem  sancti  Doctoris,  ibidem 
(lect.  21)  :  ((  Tria  sunt  in  quolibet  motu,  quorum 
unum  est  illud  quod  movetur,  aliud  est  ipsum  mo- 
vens,  tertium  vero  tempus  in  quo  lit  motus.  Oportel 
autem  quod  omnia  illa  sint  finita,  automnia  infinita, 
aut  quod  quaodam  sint  finita  et  quaedam  (y)  infinita, 
vel  duo  tantum,  vel  unum.  Ponatur  ergo  primo, 
quod  A  sit  movens,  et  B  sit  mobile,  et  tempus  infi- 
nitum  sit  G;  et  ponatur  quod  aliqua  pars  ipsius  A, 
quye  est  D,  moveat  aliquam  partem  B,  quse  sit  E. 
His  ergo  positionibus  factis,  concludi  potest  quod  D 
movet  E  in  tempore  non  a?quali  ipsi  G,  in  quo  A 
movebat  B,  sed  in  tempore  minori.  Probatum  est 
enim  in  6  Physicorum ,  quod  totum  mobile  in 
majori  tempore  pertransit  aliquod  signum,  quam 
pars  ejus.  Cum  ergo  tempus  quod  est  C,  sit  infmi- 
tum,  relinquitur  quod  tempus  per  quod  D  movet  E, 
non  erit  infmitum,  sed  finitum  ;  etsit  illud  tempusZ ; 
ut  sicut  A  movet  B  in  tempore  C,  ita  D  moveat  E  in 
tempore  Z  finito.  Gum  autem  D  sit  pars  ipsius  A, 
subtrahendo  ab  A,  et  addendo  ipsi  D,  totaliter 
ipsum  A  auferetur  et  consumetur,  cum  sit  finitum  ; 
omne  enim  hnitum  consumitur  per  subtractionem , 
si  eadem  quantitas  semper  sumatur.  Et  similiter 
consumetur  ipsum  B,  si  continue  subtrahatur 
aliquid  ab  ipso,  et  apponatur  ipsi  E;  quia  B  etiam 
ponebatur  esse  finitum.  Sed  quantumcumque  aufe- 
ratur  a  tempore  quod  est  G,  etiam  secundum  eanulem 
quantitatem  auferendo,  non  consumetur  totum  C, 
quod  ponitur  esse  infmitum.  Ideo  Philosophus  ex 
hoc  concludit  quod  totum  A  movet  totum  B  in  tem- 
pore  aliquo  finito,  quod  est  pars  ipsius  C.  Quod 
quidem  sic  sequitur  ex  prsemissis  :  quia  secundum 
proportionem  qua  additur  ad  mobile  et  ad  moto- 
rem ,  additur  etiam  ad  tempus  motus ;  cum  ergo 
subtrahendo  a  toto  mobili  et  motore,  et  addendo  ad 
partes  ipsorum ,  quandoque  consumatur  totum  mo- 
bile  et  totum  movens,  ita  quod  totum  quod  erat  in 
toto  addatur  parti,  sequitur  quod  proportionaliter 
addendo  ad  tempus,  resultabit  tempus  finitunr,  in 
quo  totum  movens  movebit  totum  mobile.  Et  sic 
oportet  quod,  si  mobile  est  finitum,  et  movens  fini- 


tum,  quod  tempus  sit  finitum.  Sic  ergo  aon  esl  pos- 
sibile  quod  a  finito  movente  moveatur  aliquid  motu 
infinilo,  scilicet  secundum  tempus  infinitum.  Et  sic 
patet  quod  non  contingit  linitum  movens  movere 
aliquid  tempore  infinito.  »  —  Ha;c  est  sententia 
Arislotelis,  secundum  sanctum  Thomam. 

Quomodoautem  illademonstratio  procedat,  ibidem 
declarat  sanctus  Doctor,  dicens  :  «  Tempus  motus, 
inquit,  potest  dupliciter  accipi,  in  motu  locali  prac- 
cipue  :  uno  modo,  secundum  partes  mobilis;  alio 
modo,  secundum  partes  magnitudinis  super  quam 
transit  motus.  Manifestum  est  igitur  quod  prius 
una  pars  mohilis  transif  aliquod  signum  magnitudi- 
nis,  quam  totum  mobile.  Similiter  totum  mobile 
prius  transit  unam  partem  magnitudinis,  quam 
totani.  Apparet  autem  manifeste,  ex  processu  Aristo- 
telis,  quod  hic  loquitur  de  tempore  motus,  secun- 
dum  quod  tempus  motus  accipitur  secundum  partes 
mobilis,  etnon  secundum  quod  accipitur  secundum 
partes  magnitudinis.  Accipit  enim  in  sua  demon- 
stratione,  quod  pars  moventis  moveat  partem  mobi- 
lis  in  minori  tempore,  quam  totum  moveat  totum ; 
quod  non  erit  verum,  si  accipiamus  tempus  motus 
sei  niidum  partes  magnitudinis,  quce  transeuntur 
motu.  Eadem  enim  est  proportio  partis  motoris  ad 
partem  mobilis,  quffi  est  proportio  totius  moloris  ad 
totum  mobile.  Unde  Kquali  velocitate  pars  movebit 
partem,  qua  totum  movet  totum  ;  et  sic  in  icquali 
tempore  pertransibit  pars  mobilis  aliquam  magnitu- 
dinem  mota  a  parte  motoris,  et  totum  mobile  motum 
a  toto  motore.  Vel  forte  in  minori  tempore  move- 
hitur  totum,  quam  pars  :  quia  potentia  unita,  major 
est  quam  divisa;  et  quanto  major  est  (oc)  potentia 
motoris,  velocior  est  motus,  et  tempus  est  minus. 
Oportet  ergo  quod  hoc  intelligatur  secundum  quod 
accipitur  tempus  motus  secundum  partes  mobilis ; 
quia  una  pars  mobilis  minori  tempore  pertransit 
aliquod  signum ,  quam  totum  mobile.  Et  secundum 
hoc  est  impossibile  quod  tempore  infinito  moveatur, 
nisi  mobile  infmitum.  Impossibile  autem  est  quod 
mobile  infinitum  moveatur  a  motore  finito ;  quia 
semper  virtus  moventis  est  major  quam  virtus  mo- 
bilis.  Unde  necesse  estquod  mobile  infinitum  movea- 
tur  a  motore  infinito.  Et  sic,  sicut  impossibile 
sequitur  ex  hoc  quod  ponitur  quod  motor  finitus 
moveat  mobile  finitum  (6),  motu  qui  sit  infmitus 
secundum  partes  mobilis;  ita,  remoto  hoc  inconve- 
nienti ,  oportet  ulterius  concludere ,  quod  motus 
infinitus  sit  mobilis  infiniti  a  motore  infinito.  » 

«  Sed  contra  hoc  potest  aliquis  objicere,  dicit 
sanctus  Thomas,  quod  Aristoteles  non  probavit,  in 
hoc  libro  octavo,  motum  primum  esse  infmitum 
secundum  partes  mobilis,  sicut  motus  corporis  infi- 
niti  dicitur  infinitus  ;  quia  totum  universum  corpo- 


(a)  hoc.  —  Oin. 
(6)  impartibile. 
(y)  et  qutvdam 


Pr. 


imperfectibUe  Pr. 
atit  Pr. 


(a)  est.  —  Om.  Pi\ 

{o)  finitum.  —  infinitum  Pr. 


528 


MHIU   I.    SENTENTTARUM 


reurn  finitum  est,  ut  probaturri  fuit  in  3  Physico- 
rum,  et  probahitur  in    1   Coeli.  Unde  non  videtur 
esse  demonstratio  Aristotelis  verificata  ad  proposi- 
tum  concludendum ,  scilicet  ut  primus  motor,  qui 
movet  motum  infinitum,  sit  infinitus.  —  Sed  dicen- 
dum  quod  illudquod  est  causa  prima  motus  infiniti, 
oportet  quod  sit  per  se  causa  infinitatis  motus;  quia 
semper  causa  quae  est  per  se,  prior  est  ea  quas  est 
per  aliud.  Virtus  autem  caustc  per  se,  determinatur 
ad  effectum  per  se,  et  non  ad  effectum  per  accidens ; 
sic  enim  supra  Aristoteles  docuit  comparare  causas 
effectibus.  Gum  autem  contingat  motum  esse  infini- 
tum  dupliciter,  scilicet  secundum  partes  mobilis,  et 
secundum  partes  longitudinis   super  quam  transit 
motus;  infinitum  per  se,  est  in  motu  ex  partibus 
mobilis;  per  accidens  autem,  ex  partibus  longitudi- 
nis;  quia  quantitas  motus,  quae  attenditur  secun- 
dum  partes  mobilis,  competitei  secundum  proprium 
siibjectum,  et  ita  inest  ei  per  se;  quantitas  autem 
motus  qure  accipitur  secundum  partes  longitudinis, 
accipilur  secundum  reiterationem  motus  ipsius  mo- 
bilis,  prout  scilicet  totum  mobile   quod  complevit 
motum  (a)  suum  super  unam  partem  longitudinis, 
iterato  pertransit  aliam.  Illud  ergo  quod  est  prima 
causa  infinitatis  motus,  habet  virtutem  super  infini- 
tatem  motus,  qu;e  est  per  se,  ut  scilicet  possit  mo- 
vere  mobile  infinitum ,  si  contingat ;  et  ideo  necesse 
est  quod  sit  infinitum.  Et  quamvis  primum  mobile 
sit  finitum,  tamen  habet  quamdam  similitudinem 
cum  infinito,  ut  dictum    est,  3  Physicorum.   Ad 
hoc  autem  quod  aliquid  sit  causa  niotus  infiniti  per 
reiterationern   motus,   quse  est  per   acciclens,   non 
oportet  quod  habeat  virtutem  infinitam ,  sed  sufficit 
si  habeat  virtutem  immobilem  finitam  ;  quia,  semper 
manente  (6)  eadem  virtute,  poterit  reiterareeumdeni 
effectum  ;  sicut  sol  habet  virtutem  finitam,  et  tamen 
posset  movere  inferiora  elementa  tempore  infinito, 
si  motus  esset  sempiternus,  secundum  positionem 
Aristotelis;  non  enini   est  prima  causa   rnlinitatis 
motus,  sed  secundum  quod  ab  alio  mota  ad  moven- 
dum  tempore  infinito,  secundum  positionem  prae- 
dictam.  »  —  Haec  ille. 

Ex  quibus  patet  quomodo  duratio  motus  per  infi- 
nitnm  tempus,  arguit  infinitatem  motoris  in  vigore, 
et  non  soliim  in  duratione. 

Eamdem  rationem  tangit,  I  Contra  GentUes, 
cap.  43. 

Septima    conclusio   est    quod    iniinitas  divinse 
potentise  concluditur  ex  activitate  nostri  intel- 

lectus. 

Istaiu  probat  sanctus  Thomas,  Coxlra  Gentiles, 
ubi  supra  (lib.   I,  cap.  43)  :  «  Tntellectus  noster, 

(a)  quod  complevit  motum.  —  Om.  Pr. 
(6)  manente.       manifeste  Pr. 


inquit,  ad  infinitum  intelligendo  extenditur.  Cujus 
signum  est  quod,  quantitate  qualibet  finita  data  , 
intellectus  noster  majorem  excogitare  potest.  Fru.-lra 
autem  esset  haec  ordinatio  intellectus  ad  infinitum, 
nisi  esset  aliqua  res  intelligibilis  infinita.  Oportet 
igitur  esse  aliquam  rem  intelligibilem  infinitam, 
quam  oportet  esse  rerum  maximarn ;  et  hanc  dici- 
mus  Deum.  Deus  igitur  est  infinitus,  non  soluin 
in  esse,  immo  in  (a)  virtute.  —  Itern  :  Effectus  non 
potest  extendi  ultra  suam  causam  ;  intellectus  autem 
noster  non  potest  esse  nisi  a  Deo,  qui  est  prima 
omnium  causa;  non  igitur  potest  cogitare  aliqnid 
intellectus  noster  majus  Deo.  Si  igitur  omni  rxfinito 
potest  aliquid  majus  cogitare,  relinquitur  Deum 
finitum  non  esse.  »  —  rbec  ille. 

B.  —  OBJECTIONES 

§   1.    —    CONTRA   TERTIAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  istas  con- 
clusiones  arguit  Aureolus,  dist.  43  (q.  1,  art.  1), 
multipliciter.  Et  primo  contra  tertiam,  quantum  ad 
hoc  quod  ibidem  dicitur,  materiam  esse  causam 
limitationis  et  finitationis  forma3. 

Primo  sic.  Si  enim  materia  fuerit  causa  istius 
limitationis,  causabit  eam  secundum  aliquem  mo- 
dum  causalitatis  et  genus  causandi.  Sed  manifestum 
est  quod  non  causat  eam  per  modum  causaj  efficien- 
tis  :  non  enim  materia  aliquid  efiicit  in  forma ;  el 
iterum,  agens,  quod  formam  extrahit,  est  causa 
effectiva  non  solum  formse,  sed  limitationis  sua\ 
Neque  potest  dici  quod  sit  causa  formalis;  quia  ma- 
teria  nullius  est  forma ;  et  iterum ,  formoe  non  est 
forma.  Neque  potest  dici  quod  sit  causa  finalis  : 
forma  enim  est  finis  materia},  et  non  econtra,  ut 
patet,  2  Physicorum  (t.  c.  23).  Neque  potest  dici 
quod  causet  limitationem  istam  secundum  moduni 
causandi  materiee;  quia  causalitas  materise  consistit 
in  recipere,  et  non  in  dare;  et  per  consequens,  oon 
dabit  materia  limitationem  formie,  sed  etiam  potius 
recipiet  limitalam.  Ergo  niliil  est  dictu  quod  ma- 
teria  limitet  formam. 

Secundo  ad  idem.  Quandocumque  aliquid  habet 
aequalem  amplitudinem  et  illimitationem  cum  alio, 
Don  dicitur  illud  limitare.  Sed  materia  ei  forma 
sunt  sequalis  amplitudinis  et  illimitationis.  Si  enim 
considerentur  secundum  esse  reale,  nunquam  fonna 
est  realiter  illimilata;  nec  etiam  materia;  immo 
sunt  ad  invicem  proportionata,  ei  quodlibet  est  ler- 
miriatum.  Si  vero  accipiantur  secundum  esse  intel- 
lectum,  secundum  quod  isti  videntur  imaginari,  sic 
non  solum  forma,  ut  esi  communis,  est  illimitata, 
et  ampla,  et  pnedicabilis  de  multis;  immo  eti;un 
materia  ut  sic  intellecta,  cum  sit  de  conceptu  speciei ; 


(a)   in.  —  Om.   I'i . 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   XLIV.  —   QU.ESTIO    I. 


529 


individua  enim  non  solum  communicant  in  forma, 

immo  in  tota  ratione  specifica  constituta  ox  materia 
et  forina.  Ergo  non  potest  dici  quod  materia  limilet 
aut  finiat  formam. 

Tertio.  Illud  quod  per  nullam  potentiam  potest 
fieri  illimitalum,  immo  semper  remanet  limitatum, 
non  indiget  aliquo  extrinseco  limitante  :  quoniam 
omne  tale  oportet  esse  limitatum  ex  natura  sua; 
alioquin,  si  esset  indifferens,  posset  per  aliquam 
potentiam  trahi  ad  illimitalionem,  cum  non  sit 
aliquid  potentiale  sine  agente  potente  reducere  ad 
actum.  Sed  manifestum  est  quod  forma  per  nullam 
potentiam  potest  fieri  illimitata  :  non  enim  potest 
Deus  facere  formam  istius  lapidis  signati  esse  infini- 
tam ;  ex  quo  patet  quod  ex  se  est  finita.  Ergo  non 
indiget  materia  aut  aliquo  extrinseco,  ad  hoc  quod 
limitetur  :  solum  enim  per  hoc  forma  illimitata  dici- 
tur,  quod  potest  intelligi  ut  communis  et  praedica- 
bilis ;  et  idem  contingit  de  materia ,  in  conceptu 
specifico ;  in  re  autem,  quodlibet  est  per  se  limita- 
tum,  cum  neutrum  eorum  sit  per  se  universale. 

Quarlo.  Si  materia  limitaret  formam,  sequitur 
quod  forina  fieret  infinita,  si  esset  abstracta  a  ma- 
teria.  Sed  videmus  quod  accidentia  abstracta  ab 
onini  substantia,  in  hostia  consecrata,  adhuc  rema- 
nent  limitata ;  et  si  Deus  separaret  a  quantitate 
omnia  accidentia,  non  fieret  quantitas  illa  infinita, 
quse  remanet  in  Sacramento  altaris;  nec  etiam  illa 
albedo ;  quia  impossibile  est  quod  aliquid  transeat 
de  finitate  ad  infinitatem,  aut  e  converso,  manens 
realiter  idem.  Ergo  poni  non  potest  quod  materia 
limitet  formam. 

Secundo  loco  arguit  (ibid.),  contra  eamdem  con- 
clusionis  probationem,  in  boc  quod  dicit  Deum  esse 
ipsum  esse  subsistens,  quasi  esse  dicat  aliquam  rea- 
litatem  additam  essentise  in  omnibus  creaturis. 

Primo.  Quaerendum  enim  est,  inquit,  quid  intel- 
ligunt  per  hujusmodi  esse  :  aut  enim  illud  quod 
significat  est  secundo  adjacens,  cum  dicitur,  Deus 
est;  aut  illud  quod  significat  ens  prsedicatum  de 
omni  re,  prout  omnis  res  est  qiuedam  entitas,  et 
quoddam  esse.  Sed  non  potest  dari  primum  :  quia 
esse  secundo  adjacens,  non  est  nisi  affirmatio  sub- 
jecti,  et  significat  verum  ;  ponere  autem  tale  esse 
subsistere  per  modum  separati  cujusdam,  et  illud 
esse  Deum,  nihil  est  dictu  ;  quia  tunc  sequitur  quod 
Deus  non  esset  nisi  aflirmatio  quaedam  omnis  rei? 
vel  potius  omnis  res  affirmata;  quia,  cum  dicimus, 
Lapis  est,  illud  est  nihil  addit  ad  lapidem,  sed  lapi- 
deitatem  affirmat.  Nec  potest  dici  secundum  :  quia 
tale  esse  non  est  aliud  quam  quidditas  cujuslibet  rei ; 
nisi  forte  dicatur  quod  Deus  est  omnes  quidditates, 
per  modum  cujusdam  (cc)  similitudinis  eminentis, 
et  formoe  exemplaris  ;  quod  tamen  isti  non  intellexe- 
runt,  cum  dicant  quod  in  omnibus  aliis  a  Deo,  esse 


(<x)  cujusdam.  —  cujuslibet  Pr. 


contrahitur  per  essentiam,  et  limitatur  quasi  res 
alia  ab  essentia  ( a).  In  Deo  autein  esse  non  recipitur 
in  aliquo  (6),  sed  est  purum  et  subsistens.  Ergo  nihil 
est  dictu  quod  Deus  sit  tale  esse. 

Secundo  ad  idem.  Cum  dicilur,  Lapis  est,  et, 
Deus  est,  esse  quod  prsedicatur  de  lapide,  axjue  est 
idem  cum  lapide,  quantumad  primum  significaturn, 
sicut  illud  quod  praedicatur  de  Deo  est  idern  cum 
Deo.  Sed  constat  quod  lapis  est  substantia,  et  quod- 
dam  subsistens.  Ergo  lapis  est  quoddam  esse  subsi- 
stens,  non  receplum  in  aliquo.  Sequitur  ergo  quod 
sit  infinitum,  si  ratio  illa  procedit.  —  Hsec  ille. 

§   2.    —   CONTRA   QUINTAM   CONCLUSIONEM 

Argumentum  Aureoli.  —  Contra  quintam  con- 
clusionem  arguit  (ibid.,  art.  3).  Quia,  licet,  inquit, 
productio  ex  nihilo  possit  demonstrare  infinitatem 
divinse  potentiie  ;  non  tamen  in  virtute  istius  pro- 
portionis  (y),  scilicet  quod  qua?  est  proportio  nullius 
potentiae  (8)  passivaa  ad  potentiam  passivam,  talis 
est  proportio  activae  deducentis  ad  actum.  Nulla  enim 
est  proportio  inter  sonum  et  colorem  ;  nec  tamen 
sequitur  quod  potentia  attingens  sonum,  excedat 
illam  qu;e  attingit  colorem,  absque  proportione. 
Unde  in  ista  deductione,  aliquid  ponitur  in  conclu- 
sione,  quod  non  ponitur  in  prsemissis.  Ex  hoc  enim 
quod  nulliuspotentise  adaliquam  nulla  est  proportio, 
non  sequitur  aliud,  nisi  quod  inter  virtutem  qua? 
agit  ex  aliqua  potentia,  et  illam  quse  agit  ex  nulla 
potentia  (e),  nulla  sit  proportio.  Et  boc  utique 
verum  est ;  quia  sunt  alterius  rationis ;  sicut  potentia 
visiva,  et  auditiva.  Sed  non  propter  hoc  sequitur 
quod  h;ee  improportionaliter  excedat  illam.  Non 
enim  qusecumque  sunt  improportionabilia,  in  infi- 
nitum  se  excedunt;  quia  diameter  et  costa  sunt  im- 
proportionabiles,  nec  tamen  in  in/initum  excedunt 
se.  Unde  si  recte  deberet  concludi,  oporteret  sic 
dici  :  nullius  potentise  ad  aliquam,  nulla  est  pro- 
portio,  immo  improportionabiliter  se  excedunt.  Et 
tunc  forte  concluderetur  quod  virtus  illa  impropor- 
tionabiliter  excederet,  quae  attingeret  illud  quod 
aliud  improportionabiliter  excedit.  Sed  tamen  assum- 
ptum  tunc  verum  non  esset ;  quia  nulla  potentia  non 
excedit  (£)  aliquam  potentiam ,  cum  nihil  ens  non 
excedat.  Magis  ergo  potest  concludi  oppositum  ex 
isto  medio.  Videmus  enim  quod,  quanto  res  minus 
est  in  potentia,  tanto  facilius  et  a  minori  virtute 
reducitur  ad  actum ;  ergo,  si  sit  in  nulla  potentia, 
videtur  posse  reduci  a  minima  virtute.  —  Haec 
ille. 


(a)  essentia.  —  esse  Pr. 

(8)  aliquo.  —  alio  Pr. 

(f)  proportionis.  — propositionis  Pr. 

(8)  potentise.  —  Om.  Pr. 

(e)  et  illam  quse  agit  ex  nulla  potentia.  —  Om.  Pr. 

(S)  a  verbo  Sed  tamen  usque  ad  excedit,  om.  Pr. 

II.  —  34 


5i30 


LIBRI   I.    SENTENTIAIIUM 


§  3.    —   CONTRA   SEXTAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  sextam  con- 
clusionem  arguit  (ibid.,  art.  2)  multipliciter.  Et 
primo  ostendit  quod  sanctus  Thomas  non  attingit, 
in  illa  expositione,  ad  mentem  Philosophi. 

Primo  sic.  Constat  enim  quod  virtus  finita, 
manens  incorruptibilis ,  potest  movere  in  infinitum, 
per  reiterationem  effectus  similis  (x),  secundum 
quod  isli  dicunt.  Sed  manifestum  est  quod  motus 
coeli,  aeternus  et  infinitus  fit,  per  reiterationem 
quamdam  et  replicationem ;  coelum  enim  et  omnes 
ejus  partes  finitae  sunt,  sed  continue  replicantur 
secundum  circulationes,  ut  patet.  Ergo  ad  hujus- 
modi  motum  ceternum  sufficiet  virtus  finita ;  et  per 
consequens,  motor  primi  mobilis  non  est  virtutis 
infinitse;  nec  repugnabit  quod  sit  virtus  corporea; 
eujus  oppositum  Philosophus  intendit. 

Secundo  ad  idem.  Illa  infinitas  mobilis  quse  exigit 
virtutem  infiniti  motoris,  non  est  similitudinaria, 
eo  modo  quo  circulus  dicitur  infinitus ;  sed  est  vera, 
eo  modo  quo  magnitudo  aliqua  dicitur  infinita,  ex 
hoc  quod  habet  partes  alias  et  alias,  numero  infini- 
tas,  si  talis  esset  possibilis  dari.  Sed  constat  quod 
ccelum  non  dicitur  infinitum,  proprie,  secuudo 
modo,  sed  tantum  primo  modo,  similitudinarie,  per 
reiterationem,  ut  patet,  3.  Physicorum  (t.  c.  62). 
Ergo  conclusisse  de  primo  mobili  quod  habet  (6) 
partes  in  infinitum  sumptibiles  per  reiterationem , 
quod  non  possit  moveri  nisi  a  virtute  infinita,  pro 
eo  quod  major  debet  esse  virtus  moventis  quam  mo- 
bilis,  et  pro  eo  quod  infinitum  secundo  modo 
exigit  taleni  virtutem ,  est  nihil  conclusisse ;  immo, 
per  aequivocationem  fuisse  deceptum,  ut  patet. 

Terlio  ad  idem.  Nulla  infinitas  temporis  exigit 
virtutem  infinitam,  nisi  illa  qiuc  est  perse,  secun- 
dum  istos;  et  ideotempus  finitum  per  reiterationern, 
non  exi»it  (y)  illam  ,  sed  tantum  illud  quod  estinfi- 
nitum  propter  partem  mobilis  continue  aliam  et 
aliam,  nullo  modo  reiteratam.  Sed  manifestum  est 
quod  isla  infinitas  non  est  in  motu  coeli;  cum  non 
habeat  magnitudinem  infinitam.  Ergo  non  requiritur 
virtus  infinita.  Non  igitur  probat  primum  motorem 
incorporeum  Philosophus  per  hujusmodi,  si  ita  intel- 
lexit  sicut  isti  sibi  imponunt.  —  Haec  ille. 

Secundo  loco  ostendit  (dist.  42,  q.  1,  art.  1)  quod 
ista  conclusio  et  prsecedens  supponunt  unum  contra 
mentem  Aristotelis,  scilicet  quod  primum  princi- 
pium,  vel  Deus,  moveat  primum  coalum  executive  : 
contra  mentem  ejus  et  sui  Commentatoris,  qui 
volunt  quod  primum  principium  non  moveat  (o) 
modo  linis  el   formse  dirigentis,  sicut  posuit  Avi- 


(a)  per  reiterationem  effectus  similis.  —  Om.  Pr. 
habet.  —  habeai  l'r. 
cigit.  —  egii  Pr, 
(8)  non  moveat.  —  movct  Pr. 


cenna;  nec  etiam  moveat  (a)  executive,  sicut  isti 
imaginantur;  sed  potius  medio  modo,  scilicet  ut 
amatum,  et  ars  eminens,  in  qua  complacent  iinmu- 
tabiliter  omnes  motoresexecutivi  ccelorum,  quamvis 
primus  modo  perfectiori  et   rnagis  universali,  alii 
vero  modo  particulari  et  sub  ipso.  Etquod  ista  fuerit 
mens  eorum,  probat  ex  sex  auctoritatibus  et  duabus 
demoristrationibus.  —  Prinia  auctoritas  est  Philoso- 
phi,  12.  Metaphysicse  (t.  c.  36),  dicentis  quod  pri- 
mum  principium  movet  ut  appetibile,  et  desidera- 
tum,  etamatum.  Et  Cornrnenlator,  ibidein,  coin.  36, 
quod  corpora  ccelestia  sunt  animata,  et  quod  intel- 
lectuali   appetitu    appelunt   in    hoc    motii    aliquod 
niajus  bonurn   ipsis.    Et  ex  hoc  sequitur,   ut  dicit 
arguens,  quod  corpora  ccelestia  non  appetunt,  nec 
intelligunt,  in  quantum  corpora,  sed  in  quantum 
forma  absolula,  unita  ipsis,  appetit  et  intelligit  ulti- 
mum  finem  ;  et  ita  illud  bonum  non  movebil  execu- 
tive.  —  Secunda  auctoritas  est  Philosophi,  dicentis, 
eodem   Irbio  (t.    c.    37),   quod    principium    motus 
ccelestis,  est  imaginatio,  per  intellecturn.  Ubi  dicit 
Comrnentator,  comm.   37,   expresse,  quod  primus 
motor  rnovet  ut  desideratum  et  voluptuosum  ;  sed 
imaginatio,  per  intellectum  exsistentem  in  ipso  ccelo, 
movet  tamquam  motor  executivus.  —  Tertia  aucto- 
ritas  est  Philosophi,  ibidem,  dicentis  quod  primus 
motormovet  sicut  amatum.  Et  Commentator,  eodnn 
commento,  ponit  quod  prinium  ccelum  movelur  a 
primo  motore,  sicut  arnans  movetur  a  suo  amato; 
ex  quo  infert  iste,  quod,  secundum  mentem  ejus, 
in  ccelo  est  aliqua  vis  amativa,  distincta  a  primo 
motore. — Quarta  est.  Nam  Commentator,  comm.  41, 
ponit  in  ccelo,  ultra  motorem  prinium  qui  movet 
modo    finis,   alium    motorem    conjunctum,    quem 
vocat  animam  moventem  executive.  —  Quinta  est. 
Nam,  comm.  44,  dicit  quod  perfectio  uniuscujusque 
motoris  consistit  in  intelligendo  primam  causam  ; 
ubi   expresse   ponit,    ultra    lnotorem   executivum, 
causani   primam   moventem    per  nioduin  finis.  — 
Sexta  est.  Nam,  in  traclatu  de  Substantia  orbis, 
cap.  4,  uicit  sic  :  «  Cum  Aristoteles  consideravit 
corpus  cceleste  esse  aeternum,  et  motum  etiam  (6); 
omne  autem  niotum  movetur  per  virtutem  exsisten- 
tem  in  eo;  invenit  quod  illa  virtus  erat  anima,  non 
admixta  niateine.  abslracta et  separata  a  corpore.  Et 
invenit  ipsam  esse  virtutem  appetitivam.   Et  cuni 
consideravit  de  virtutibus  appetitivis    coelestibus, 
invenit  eas  moveri  ad  appetibile  nobilius  ipsis.  Kt 
declaratum  fuit  ei,  quod  causa  continuationis  motus 
iitni  esl  a  quo  (■;-)  moventur,  sed  aliud  appetibile.  Et 
quia  continuatio  non  provenit  nisi  ab  illo  appeti- 
bili  (8),  tanquam  a  motore  qod  moto,  sequitur  quod 


(«)  moveat.  —  movet  Pr. 

et  motum  elia>».  —  Om.  Pr. 
<(  quo.  —  ad  (/i(0(/  I'r. 

(3)  provenii  nuri  ub  Ulo  appetibili. 
illud  appetibile  Pr. 


—  pervenit  nisi  ad 


DISTINCTIONES   XLlll    ET   XLIV. 


QU/ESTIO    I. 


531 


illud  non  est  corpus,  nec  potentia  in  corpore.  Decla- 
ratum  est  autem,  in  libro  de  Anima,  quod  omne 
tale  est  intelligentia  abstracta.  Corpus  ergo  coeleste 
intellii^it  hanc  intelligentiam  ;  intelligere enim  trans- 
mittit  ipsum  ad  illud  appetibile.  »  —  Haec  Com- 
mentator.  —  Unde  patet  sua  expressa  intentio  de 
duplici  motore  :  uno  quidem  nobilissimo,  qui  movet 
ut  appetibile  et  finis;  et  alio  conjuncto,  quem  vocat 
animam  nioventem  executive. 

Idem  etiam  dicit  apparere  ex  eorum  demonstra- 
tionibus  et  rationibus.  —  Priina  est.  Quia  Com- 
mentator,  2.  Cceli,  comm.  3,  loquens  de  inlelli- 
gentia  movente  orbem,  ponit  quod  illa  unitur  cor- 
pori  ccelesti  ut  fornia  naturalis ;  et  ex  illa  et  corpore 
ccelesti  constituitur  tertium  ens  naturale,  quod 
vocatur  cceleste  animal.  Sed  manifestum  est  quod 
talis  compositio  repugnat  primo  principio.  Ergo  dici 
non  potest  quod  fuerit  mens  ejus,  primum  princi- 
pium  movere  coelum  executive.  —  Secunda  est. 
Quia  Philosophusdicit,12.  Metaphysicoe(t.  c.  36, 37), 
quod  primum  principium  nullo  modo  moveat  ut 
appetens,  vel  ut  amans,  sed  tantum  ut  appetibile  et 
amatum.  Et  assumit  pro  ratione  :  quia  nihil  movet 
ut  omnino  non  motum,  nisi  quod  movet  per  modum 
finis  et  amati ;  finis  enim  movet  agentem  et  moto- 
rem  executorem  ;  primum  autem  principium  nullo 
modo  movetur  in  aliquo  genere  motionis,  quia  non 
esset  primum  ;  ergo  (a)  non  movet  nisi  ratione  finis. 
Quare  (G),  si  attribuatur  sibi  executio  motus,  ratio 
Philosopbi  erit  nulla,  per  quam  concludit  quod 
moveat  in  ratione  amati  tanturn ,  ut  motor  non 
motus.  —  Et  si  dicatur  quod  movet  amando  se,  et 
ita  movetur  a  sua  voluntate ;  —  non  valet.  Tum 
quia  Philosophus  nunquam  dixit  ibi,  quod  moveat 
sicut  amans  et  desiderans;  sed  solum  dicit  quod 
movet  ut  appetibile  et  amatum.  Tum  quia  impossi- 
bile  est  quod  primum  principium  moveatur  a  sua 
voluntate  ;  nullo  modo  enim  movetur,  nec  secundum 
rem ,  nec  secundum  rationem,  nec  a  se,  nec  ab  alio; 
quia  ratio  moti  a  fine,  est  ratio  imperfectionem  im- 
portans.  —  Hsec  ille. 

§   4.    —   CONTRA    ULTIMAM    C0NCLUS10NEM 

Argumentum  Aureoli.  —  Contra  ultimam 
conclusionem  arguit  sic  (dist.  43,  q.  1,  art.  3). 
Constat  enim  quod  intellectus  potest  fingere  multa, 
quee  sunt  impossibilia  esse ;  voluntas  etiam  potest 
esse  impossibilium,  ut  dicit  Philosophus,  3.  Ethi- 
corum  (cap.  5).  Unde  non  apparet  quod  rationes 
illse  concludant.  —  Hsec  ille. 


(a)  ergo.  —  quia  Pr. 
(6)  Quarc.  —  quia  Pr. 


C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

AdargumentaAureoli. — Ad  ista  respondetur. 
Et  primo,  ad  ea  quae  contra  lertiam  conclusionem , 
primo  loco  inducta  sunt. 

Ad  primum  quidem,  dicitur  quod  materia  non 
causat  limilationem  formae,  nisi  per  modum  caussc 
materialis.  —  Et  cum  dicitur  quod  causalitas  mate- 
rise  consistit  in  recipere,  etc;  —  dico  quod,  licet 
materia  nihil  det  formse,  sed  eam  (a)  recipiat, 
tamen  forma,  eo  ipso  quod  recipitur  in  materia,  non 
habet  omnem  modum  perfectionis  sibi  possibilem 
secundum  rationem  suse  speciei;  sed  limitatur  ad 
capacitatem  susceptibilis.  Et  ita  etiam  dico  de  quo- 
libet  alio  subjecto  alicujus  formse  vel  actus.  Unde 
sanctus  Doctor,  3.  Sentent.,  dist.  13,  q.  1,  art.  2, 
q,a  2,  dicit  quod  «  limitatur  aliquid  ex  capacitate 
recipientis;  unde  illud  quod  non  habet  esse  rece- 
ptum  inaliquo,  sed  subsistens,  non  habet  esse  limi- 
tatum,  sed  infinitum,  sicut  Deus.  Si  autem  esset 
aliqua  forma  simplex  subsistens,  quee  non  esset 
suum  esse,  haberet  quidem  finitatem  quantum  ad 
esse  quod  esset  particulalum  ad  formam  illam ;  sed 
illa  forma  non  esset  limitata,  quia  non  esset  in 
aliquo  recepta ;  sicut  si  intelligatur  calor  per  se 
exsistens.  Et  secundum  hoc,  etiam  formse  universa- 
les  intellectai,  habent  infinitatem.  Sed  si  forma  talis 
sit  in  aliquo  recepta  (6),  de  necessitate  limitata  est 
quantum  ad  esse  debitum  illi  formse,  et  (y)  non 
solum  quantum  ad  esse  simpliciter;  quia  non  solum 
non  habet  plenitudinem  essendi  simpliciter,  sed  nec 
totum  esse  quod  natursc  illius  est  possibile  fore  (o). 
Sed  possibile  est  quod  non  sit  limitata  quantum  ad 
rationem  illius  formse,  ut  scilicet  habeat  illam  for- 
mam  secundum  omnem  modum  completionis  illius, 
ut  nihil  desit  de  pertinentibus  ad  perfectionem 
formce  illius;  et  hoc  erit,  si  ex  parte  recipientis  non 
sit  defectus,  vel  ex  parte  agentis  ».  —  Hsec  ille.  — 
Ex  quibus  patet  quod  materiam  limitare  formam, 
non  est  inateriam  aliquid  dare  formse,  sed  potius 
eam  recipere  proportionaliter  suse  capacitati,  et  non 
secundum  totum  esse  debitum  naturse  illius  formse. 
Unde  tale  limitare  non  dicit  actionem,  nec  proprie 
causalitatem ,  sed  modum  causalitatis  subjectivse  vel 
materialis.  —  Eamdem  autem  sententiam  ponit,  de 
Veritate,  q.  29,  art.  3;  et  3  p.,  q.  7,  art.  11. 

Ad  secundum,  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
forma,  secundum  esse  reale,  est  majoris  amplitudi- 
nis  quam  materia ;  quia  forma  quandoque  posset 
habere   perfectius   esse,  si   esset  extra   materiam, 


(a)  eam.  —  eliam  Pr. 
(8)  recepta.  —  Om.  Pr. 
(y)  et.  —  Om.  Pr. 
(c)  fore.  —  Om.  Pi\ 


532 


LIRRI    I.    SENTENTIARUM 


quam  cum  est  in  tali  materia.  Etideo  probatio  quam 
iste  adducit,  non  est  ad  propositum.  Licet  enim 
forma  non  sit  illimitata  quoad  esse,  sed  limitata 
quamdiu  est  in  materia;  tamen  quod  forma  habeat 
tam  imperfectum  esse,  et  non  totum  illud  quod  est 
sibi  debitum,  hoc  est  ex  defeclu  materioe,  quse  non 
potest  illud  sustinere.  —  Nec  valet  illud  quod  dicit 
tle  proportione.  Verum  enim  est  quod  forma  propor- 
tionatur  materise  suse,  sic  quod  esse  ejus  non  excedit 
esse  subjecti ;  non  tamen  sic  proportionatur,  quin 
posset  habere  nobilius  esse  sine  tali  materia,  quam 
habeat  in  ea. 

Ad  tertium,  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
aliquee  formse  possent  fieri  illimitatse,  non  quidem 
quoad  essentiam  suam ,  nec  quoad  esse  simpliciter ; 
sed  tamen  aliqua  albedo  posset  fieri  illimitata  quoad 
rationem  albedinis,  et  quoad  esse  debitum  suie 
naturse  :  puta,  si  Deus  crearet  albedinem  subsisten- 
tem  extra  omne  subjectum ,  scilicet  extra  substan- 
tiam  et  quantitatem,  quod  utique  Deus  posset  facere, 
secundum  sanctum  Thomam,  7.  Quodlibeto,  q.  4, 
art.  3,  ubi  sic  ait  :  «  In  albedine,  inquit,  et  in  qua- 
libet  alia  corporali  qualitate,  est  duo  considerare, 
scilicet  :  ipsam  naturam  albedinis,  per  quam  spe- 
ciem  sortitur;  et  individuationem  ejus,  secundum 
quod  est  heec  albedo  sensibilis,  ab  alia  albedine 
distincta.  Posset  ergo  fieri,  divino  miraculo,  ut 
natura  albedinis  subsisteret  absque  omni  quantitate; 
tamen  illa  albedo  non  esset ,  sicut  heec  albedo ,  sensi- 
bilis;  sed  esset  quaedam  forma  intelligibilis ,  ad  mo- 
dum  formarum  separatarum  quas  posuit  Plato.  Sed 
quod  hsec  albedo  sensibilis  individuata  esset  sine 
quantitate,  fieri  non  posset,  quamvis  quantitas  indi- 
viduata  possit  esse  sine  substantia;  quia  quantitas 
non  solum  individuatur  ex  subjecto ,  sicut  alia  acci- 
dentia,  sed  etiam  ex  situ,  qui  est  de  ratione  quan- 
titatis  dimensivse,  quee  est  quantitas  potentiam 
habens,  etc.  »  Et  nota  ibi  multa  de  hoc,  et  quo- 
inodo  Deus  posset  talem  albedinem  ponere  in  angelo, 
el  quomodo  esset  qualitas  spiritualis.  Ex  quibus,  et 
ex  dictis  ad  primum,  patet  quomodo  albedo  posset 
esse  infinila,  et  quomodo  non.  Nec  est  simile  de 
forma  lapidis,  aut  alia  forma  substantiali ,  cujus 
esse  est  indivisibile ;  et  ideo,  si  separaretur  a  mate- 
ria,  non  esset  infinita;  similiter  de  aninia.  ■ —  Dlud 
autem  quod  dieit  iste,  quod  scilicet  forma  non  aliter 
dicitur  illimitata,  nisi  quia  potest  intelligi  ut  com- 
munis,  falsum  est. 

Ad  quartum  dicendum  sicut  ad  tertium.  Nullum 
enim  accidens  est  ibi  sine  subjecto,  excepta  quan- 
titate;  ut  probat  sanctus  Doctor,  3  p.,  q.  77,  art.  2; 
et,  4.  Sentent.,  dist.  12,  q.  l,art.  1 ;  et  4.  Contra 
Gentiles,  cap.  (>3.  —  Cum  autem  arguit  de  quanti- 
tate,  quae  est  separata  ab  omni  subjecto;  —  dico 
quod  illa  non  est  infinita  secundum  essesuse  oaturae 
debitum;  quia  divina  virtute  manutenetur  in  esse 
(|iiud  habebat  in  Bubstantia  panis,  ut  ponit  sanctus 


Thomas,  3  p.,  q.  77,  art.  1,  ad  3um  et  4ura.  Posset 
tamen  dari  sibi  esse  totum  competens  naturae  suae 
speciei,  divina  virtute,  sicut  et  aliis  accidentibus ; 
et  tunc  esset  infinita,  non  quidem  secundum  quan- 
titatem  numeralem  vel  dimensivam,  ita  quod  care- 
ret  terminis  in  actu,  et  esset  infinita  privative;  sed 
esset  infinita  negalive,  quantum  ad  rationem  quan- 
titatis  continuae  linese  pedalis;  quia  nihil  pertinens 
ad  perfectionem  illius  speciei,  sibi  deesset ;  et  siiui- 
liter,  quantum  ad  esse  debitum  suae  speciei ;  non 
tamen  esset  extensior  quam  modo  sit  quantitas  peda- 
lis  in  baculo.  —  Et  cum  dicit  quod  impossibile  est 
quod  aliquid  transeat  de  finito  ad  infinitum,  etc; 
—  verum  est,  loquendo  de  infinito  quantum  ad  esse 
simpliciter,  vel  de  infinito  privative;  aliter  negatur. 

Ad  ea  qua:  secundo  loco  inducit  contra  eamdern 
conclusionem ,  alias  dictum  est  latius  (dist.  8). 

Ad  primum  dico  quod,  cum  dicimus  Deurn  esse 
ipsum  esse  subsistens,  per  ly  esse  intelligimus  esse 
quod  est  actus  essentise,  non  autem  esse  quod  (a) 
significat  essentiam  decem  generum,  nec  esse  quod 
significat  compositionem  aut  affirmationem  intelle- 
ctus,  vel  veritatem  propositionis ,  quod  quidem  esse 
est  in  anima,  non  in  re.  Et  istam  distinclionein 
ponit  sanctus  Doctor,  3.  Sentent.,  dist.  6,  q.  2, 
art.  2;  et,  1.  Sentent.,  dist.  33,  q.  1,  art.  1,  ad  lum. 
Sciendum  tamen  quod  arguens,  false  intelligit  san- 
ctum  Doctorem  in  hoc  passu.  Cum  enim  dicit  san- 
ctus  Thomas,  quod  Deus  est  ipsum  esse  subsistens, 
non  intelligit  quod  sit  quid  separatum,  eo  modo  quo 
universale  est  separatum  a  singularibus,  secundum 
phantasiam  Platonicorum ,  sed  eo  modo  quo  forma 
separatur  a  materia  et  omni  susceptivo.  Et  ideo, 
cum  iste  infert  quod  divinum  esse  sit  esse  omnis 
rei,  vel  affirmatio,  aut  quidditas  omnis  (6)  rei, 
decipitur,  non  distinguens  de  duplici  abstractione, 
aut  separatione. 

Ad  seeundum  dico  quod,  cum  dicitur,  Lapis  est, 
ly  esse  potest  designare  actum  essendi  Lapidis;  et 
tunc  falsum  est  quod  seque  sit  ideni  lapidi,  sicut 
esse  quo  Deus  est;  quod  significatur,  cum  dieitur, 
Deus  est.  Secundo,  potest  designare  veritateni  pro- 
positionis  formatse  de  lapide;  et  sic  falsum  est  quod 
illud  csse  sit  Deus,  vel  lapis.  Tertio,  potesl  desi- 
gnare  essentiam  lapidis;  et  tunc  negatur  quod  illud 
esse  subsistat;  nam  essentia  lapidis  non  proprie  sub- 
sistit,  sed  ejus  suppositum,  ut  patet  I  p.,  q.  29, 
art.  1  et  2.  Et  ideo  argumentum  non  valet. 

§   2.    —   AD    ARGUMENTUM    CONTRA    OUINTAM 
C0NC.LUSI0NKM 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  A<l  ea  quae  contra 
quintam  conclusionem  inducuntur,  dicendum  quod 


(a)  non  autem  esse  quod.  —  in   quantum  essc  et 
esse  IV. 
(S)  omnis,  —  omni  Pr. 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   XLIV.  —    QU^ESTIO   I. 


533 


deductio  quam  facit  sanctus  Thomas,  bona  est,  et 
divinae  potentiee  insolubiliter  infinitatem  probat. 
Cum  autem  arguens  illam  probationem  calumniatur, 
dico  quod  deficit  in  tribus.  —  Primo  quidem,  quia 
exemplum,  vel  instantia  quam  facit,  nulla  est.  Nos 
enim  loquimur  de  potentia  activa,  comparando  duas 
potentias  activas  ad  invicem,  quarum  scilicet  una 
non  potest  agere  nisi  supposita  potentia  passiva,  alia 
vero  nihil  supponit.  Iste  autem,  in  exemplo  de  visu 
et  auditu,  quee  attingunt  colorem  et  sonum,  arguit 
de  potentiis  passivis,  scilicet  sensitivis.  Ideo  instantia 
est  satis  proterva.  —  Secundo,  quia  falsum  est  quod 
color  et  sonus  omnino  improportionaliter  distent, 
aut  se  excedant;  cum  sint  species  ejusdem  generis. 
Sciendum  enim  quod  aliqua  distare  proportionali- 
ter,  potest  dupliciter  intelligi ;  et  consequenter,  ali- 
qua  improportionaliter  (a)  distare,  dupliciter  dicetur. 
Primo  quidem  modo,  aliqua  proportionaliter  distant, 
quse  habent  determinatam  habitudinem  et  certam 
secundum  suas  quantitates  ad  invicem',  ita  quod 
quantitas  unius  exceditur  a  quantitate  alterius  in 
consimili  excessu  quo  unus  numerus  alium  excedit; 
secundum  quod,  duplum,  triplum,  quadruplum, 
sunt  species  proportionis.  Alio  modo,  quia,  licetnon 
se  taliter  excedant  qualiter  numerus  excedit  nume- 
rum,  tamen  inter  quantitates  eorum  est  aliqua, 
quaecumque  fuerit,  realis  habitudo ;  utpote  quod 
unum  se  habet  ad  aliud  ut  actus  ad  potentiam ,  vel 
ut  perfectius  eo,  vel  ut  oppositum,  vel  ut  effectus  ad 
causam,  vel  hujusmodi.  Et  talis  proportio  secundo 
modo  dicta,  est  inter  qusecumque  duo  entia  universi : 
quia,  datis  quibuscumque  rebus,  vel  una  est  ab 
alia,  vel  ambo  ab  aliquo  tertio;  et  consequenter  erit 
ibi  vel  sequalitas,  vel  distantia  proportionalis.  Qiue 
ergo  distant  irnproportionaliter  per  oppositum  ad 
primum  modum ,  non  oportet  quod  infinite  distent  : 
nam  aliqua  duo  finita,  illo  modo  improportionaliter 
distant,  sicut  dicit  arguens  de  costa  quadrati  et  ejus 
diametro;  cum  tamen  numquam  inter  duo  finita, 
sit  distantia  infinita,  ut  ponit  sanctus  Thomas, 
3.  Contra  Gentiles,  cap.  57.  Illa  vero  quae  distant 
improportionaliter  primo  modo  et  secundo  modo, 
infinite  distant.  Talia  enim  non  possunt  esse  nisi  ens 
et  purum  non  ens.  Nam  talia  improportionabilius 
distant,  quam  Deus  et  creatura;  sicut  ponit  sanctus 
Doctor,  de  Potentia  Dei,  q.  3,  art.  4,  ut  allegavi 
in  probatione  quintae  conclusionis.  Deus  enim  et 
creatura ,  licet  distent  improportionaliter  per  opposi- 
tum  ad  primum  modum ,  non  tamen  improportiona- 
liter  per  oppositum  ad  secundum ;  immo,  inter 
Deum  et  creaturam  est  proportio  secundo  modo 
dicta,  ut  ponit  sanctus  Thomas,  1  p. ,  q.  12,  art.  1, 
ad  4um;  et  4.  Sentent.,  dist.  49,  q.  2,  art.  1 ;  et  de 
Veritate,  q.  8,  art.  1,  ad  6um,  ubi  dicit  :  «  Propor- 
tio,  proprie  loquendo,  nihil  aliud  est  quam  habi- 


(a)  improportionaliter.  —  proportionaliter  Pr. 


tudo  quantitatis  ad  quantitatem ;  sicut  cum  una  est 
sequalis  alteri,  vel  tripla.  Et  exinde  translatum  est 
nomen  proportionis,  ut  habitudo  cujuslibet  rei  ad 
alteram  rem  proportio  nominetur;  sicut  materia 
dicitur  esse  proportionata  formae,  in  quantum  se 
habet  ad  formam  ut  materia  ejus,  non  considerata 
aliqua  habitudine  quantitatis ;  et  similiter  intellectus 
creatus,  est  proportionatus  ad  videndum  divinam 
essentiam,  in  quantum  se  habet  ad  eam ,  quodam- 
modo,  ut  ad  intelligibilem  formam.  »  —  Haec  ille. 
—  Si  ergo  Dei  ad  creaturam  est  qualiscumque  pro- 
portio,  quae  tamen  infinite  distant ;  multo  plus  dista- 
bunt  in  infinitum  aliqua  potentia  et  nulla  potentia, 
inter  quae  nullo  modo  est  habitudo  aliqua  realis.  Ex 
quo  patet  quod  instantia  de  colore  et  sono,  ad  pro- 
positum  nulla  est.  —  Tertio  deficit  arguens,  in  hoc 
quod  dicit  quod  quanto  res  minus  est  in  potentia, 
tanto  facilius  et  a  minori  virlute  reducatur  ad 
actum.  Patet  enim  quod  difficilius  esset  facere  sta- 
tuam  ex  aqua,  quam  ex  cupro  vel  ligno;  et  tamen 
statua  dicitur  esse  in  potentia  in  cupro,  non  autem 
in  aqua ;  quia,  secundum  Pbilosophum,  9.  Meta- 
physicos  (t.  c.  12),  et  recitatur  a  sancto  Doctore, 
1.  Sentent.,  dist.  42,  q.  2,  art.  3,  et  de  Potentia 
Dei,  q.  1,  art.  4  :  Hoc  solum  dicimus  esse  in 
potentia  in  aliquo,  quod  potest  educi  uno  motore 
de  illo.  Unde  arguens  videtur  fuisse  deceptus,  cre- 
dendo  quod  illud  sit  magis  in  potentia,  quod  est  in 
potentia  remotiori  :  utpote  quod  statua  magis  sit  in 
potentia  in  aqua,  quam  in  cupro ;  et  vitulus,  magis 
in  trunco,  quam  in  menstruo  vaccte.  Quod  patet. 
Nam  illud  dicit  esse  magis  in  potentia,  quod  diffici- 
lius  est  educibile,  et  majorem  virtutem  requirit 
activam ;  illud  autem  quod  minus  est  in  potentia, 
facilius  et  a  minori  virtute.  Ubi  patet  deceptio.  Licet 
enini  difficilius  sit  ex  aqua  immediate  producere 
vitulum,  hoc  non  est  ideo  quia  in  aqua  vitulus 
magis  est  in  potentia ;  sed  quia  potentia  materiae 
magis  est  ab  actu  formae  vituli  elongata,  cum  est 
sub  forma  aquae,  quam  dum  est  sub  forma  men- 
strui.  Cum  igitur  illud  quod  nullo  modo  est  in 
potentia,  nec  propinqua,  nec  remota,  sit  ab  actu 
remotissimum,  major  virtus  in  infinitum  requiritur 
ad  producendum  aliquid  de  nihilo,  et  ex  nulla 
potentia,  quam  ad  producendum  vitulum  de  trunco. 

§  3.  —  Ad  argumenta  contra  sextam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  sextam  conclusionem  primo  inducta,  dicitur. 
Et 

Ad  primimi  quidem,  dico  quod  major  est  falsa 
per  accidens;  nec  illam  ponit  sanctus  Thomas  ita 
crude,  sed  addit  aliquid.  Dicit  enim  quod  virtus 
finita,  manens  incorruptibiliSy  potest  esse  causa 
motus  infiniti ;  non  tamen  prima,  sed  tanquam  ab 


53  i 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


alio  mota.  Et  ideo,  ex  illa  maxima  non  potest  con- 
cludi  quod  ad  motum  cceli  infinitum  per  accidens, 
sufficiat  motor  finitre  virtutis;  sed  potius,  quod  ad 
hoc  oportet  ponere  aliquem  motorem,  qui  sit  causa 
prima  primi  motus  et  ejus  infinitatis ;  et  consequen- 
ter  quod  sit  per  se  causa  infinitatis  quce  per  se  est  in 
motu,  non  solum  illius  qu?e  ibi  est  per  accidens  ;  ac 
perhoc,  quod  sit  infinitae  virtutis.  Illa  autem  infi- 
nita  virtus  poterit  perpetuo  movere  aliquam  poten- 
tiam  finitam  incorruptibilem,  quae  sic  ab  illa  prima 
virtute  infinita  mota,  poteritperpetuaremotum  infi- 
nitum  per  accidens. 

Ad  eecundum  dico  quod  arguens  potius  deceptus 
fuit  ex  non  intellectu  argumenti,  quam  sanctus 
Doctor  per  asquivocationem.  Non  enim  sanctus  Tho- 
mas  solum  ostendit  quod  infinitum  mobile  exigit 
infinitam  virtutem  in  movente ;  sed  etiam  quod 
motus  infinitus  per  reiterationem  circulationum , 
posito  quod  mobile  sit  finitum,  exigit  infinitum 
vigorem  in  movente,  quod  est  prima  et  per  se  causa 
qualiscumque  infinitatis  motus  primi ;  ut  patet  in 
demonstrationis  explanatione. 

Acl  tertium  negatur  major.  Dico  enim  quod  san- 
ctus  Thomas  hoc  non  ponit  ita  crude,  scilicet  quod 
nulla  infinitas  motus,  etc.  Sed  intelligit  quod  infi- 
nitas  motus  vel  temporis,  quse  est  per  accidens,  non 
exigit  in  motore  proximo  virtutem  infinitam  ;  sed  in 
motore  primo  eam  exigit;  quia  ille  non  potest  esse 
prima  et  per  se  causa  infinitatis  per  accidens;  quia 
effectus  per  accidens,  non  reducitur  directe  ad  cau- 
sam  per  se  directe  et  determinate,  sed  effectus  per 
se ;  et  ideo,  si  primus  motor  est  prima  et  per  se 
causa  infinitatis  motus  vel  temporis,  utique  ipse  erit 
prima  et  per  se  causa  infinitatis  qua2  est  in  motu  vel 
tempore  per  se  ;  et  hoc,  vel  causa  in  actu,  aut  in  po- 
tentia.  Et  iste  sensus  patet  ex  verbis  ejus  supradictis. 

Ad  argumenta  secundo  inducta,  dicitur  quod 
solum  concludunt  quod  de  mente  Aristotelis  fuit 
ccelum  moveri  a  duobus  motoribus,  scilicet  a  primo 
motore,  et  ab  alio  proximo.  Et  hoc  concedit  sanctus 
Thomas,  12.  Metaphysicx ,  exponendo  Aristotelem 
(t.  c.  36).  Unde,  in  illo  capitulo  :  Movef  autem 
sicut  appetibile,  etc,  dicit  sic  (lect.  7)  :  «  Dicitur 
autem  primum  movens  movere  sicut  appetibile,  quia 
motus  cceli  est  propter  ipsum,  sicut  propter  finem, 
causatus  ab  aliquo  movente  proximo,  quod  movet 
propter  primum  movens  immobile  (a),  ut  assimilet 
se  ei  in  causando,  et  educat  in  actuna  illud  quod  est 
iu  viilute  in  primo  motore.  Non  enim  est  molus 
cceli  proptcr  generationem  el  corruptionem  inferio- 
rum,  sicut  proptor  finem ;  cum  finis  sit  nobilior  eo 
quod  est  ad  finem.  »  —  Hsec  sunl  verba  sancti 
Doctoris.  Iv\  quibus  patel  quod  dixi.  Sed  ex  illis 
non  habetur  quin  primus  motor  moveat  ccelum 
motu  locali,  e1  non  solum  moveal  appetitum  animse 

(a)  a  verbo  quod  movcl  usque  ad  immobile,  om.  Pi\ 


ccelestis.  Nam  Aristoteles,  in  illo  capitulo,  expresse 
ponit  quod  primus  motor  movet  localiter  primum 
mobile.  Dicit  enim  sic  (t.  c.  38)  :  Quoniam  autem 
est  quidem  movens,  ipsum  immobile  ens ,  actu 
ens,  hoc  non  contingit  aliter  se  habere  nullatenus. 
fjilio  enimprima  m  utationum ;  hujusmodi  autem, 
quse  est  circulatio  :  hanc  autem  movet.  —  Hsec 
ille.  —  Et  non  solum  ponit  hoc,  immo  quod  sub- 
stantia  cceli,  et  omnia  entia  naturalia,  dependent  ex 
illo  primo  motore.  Ait  enim  post  illa  verba  :  Ex  tali 
igitur  principio  dependet  coelum  et  natura. 

Eadem  etiam  est  sententia  Averrois.  Unde,  in 
10.  Mctaphysicx,  comm.  7,  ponit  hsec  verba  : 
((  Omne  quod  est  principium  esse,  est  principium 
numeri ;  et  quod  est  principium  numeri,  est  prin- 
cipium  essendi.  Idem  enim  contingitex  hocinomni- 
bus  generibus.  Et  cum  hoc  ita  sit,  sicut  apparet  per 
inductionem,  manifestum  estquod  unum  in  quolibet 
genere,  est  aliqua  natura  simpliciter;  quse,  quia  est 
principium  esse  illorum  ejusdem  generis,  est  princi- 
pium  numeri  eorum  (a).  Et  intendit  quod,  cum 
huic  (6)  insertum  fuerit  quod  declaratum  est  in 
Physicis,  scilicet  hoc  esse,  primum  motorem  aeternum 
et  absolutum  ab  omni  materia  ;  et  declaravit  post, 
quodhocnonsolummodoest  principium  tanquam  mo- 
tor,  sed  tanquam  forma  et  finis;  declarabitur  quod 
illud  est  unum  de  quo  fuit  declaratum  hoc,  quod  est 
principium  substantias,  sicut  est  declaratum  quod 
est  actus  ultimus,  cui  non  admiscetur  potentia 
omnino.  »  —  Hacc  ille.  —  Item ,  1'2.  Metaphysicx, 
comm.  36,  dicit  sic  :  «  Dictum  est,  8.  Physieorum, 
quod  movens  ccelestia  corpora,  in  nulla  exsistit 
materia ;  et  quod  est  forma  abstracta.  Quapropter, 
movens  hoc,  est  intellectus;  quia  agit  motum,  et  est 
motus  finis.  Hoec  autem  differunt  a  nobis,  scilicet 
illud  quod  movet  nos  in  loco  secundum  quod  est 
agens,  et  quod  movet  nos  secundum  quod  est  linis. 
Et  habct  duplex  essc,  scilicet  in  anima,  et  cxtra 
animam.  Quod  autem  est  in  nnima,  cst  agens  mo- 
tum  ;  secundum  vcro  quod  csl  extra  animam  .  esl 
movens secundum  finem.  Verbi  gratia  :  quoniam  bal- 
neum  duplicem  habet  formam,  in  anima,  et  cxtra 
animam ;  et  proptcr  illam  formam  quai  esl  in 
anima,  desideramus  illam  formam  quae  est  extra 
animam;  igitur  forma  balnei,  in  quantum  est  in 
anima,  est  agens  desiderium  et  motum ;  secundum 
autem  quod  est  extra  animam,  est  finis  motusj  non 
agens.  Si  igitur  forma  balnei  non  essel  in  materia, 
lunc  moverct  secundum  agens  et  secundum  Gnem, 
sine  aliqua  motione  contingente.  Et  sic  esl  intclli; 
gcndum  de  moventibus  corpora  ccelestia.  Secundura 
igitur  quod  ista  intellecta  sunt  formaeeorum,  sunt 
moventia  secundum  agens  ;  secundum  autem  quod 
sunt  eorum  fines,  moventurab  illis  secundum  desi- 


(a)  eorum.  —  earutn  Pr. 

i..:  huic.  —  hinc  l'i 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   XLIV.   —   QU;ESTIO   I. 


535 


derium.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  cotnm.  37,  idem  ponit, 
ostendens  quomodo  ille  primus  motor  (a)  est  forma 
substantialis,  simplex,  immaterialis.  Et  ideo  intelli- 
gitur  a  coelo,  non  per  speciem  impressam  suo  intel- 
lectui ;  sed  illemet  est  forma  intellectus  cceli,  et 
diligitur  a  ccelo  propter  se.  Principia  autem  aliorum 
motuum,  praeter  motum  diuturnum,  dilecta  sunt 
propter  aliud.  Unde  videtur  ponere  iu  quolibet coelo 
unam  intelligentiam  separatam,  etcum  bocanimam, 
quoe  est  forma  orbis.  —  Et,  ibidem,  ponit  quomodo 
Deus,  mediante  primo  coelo,  movet  alios,  et,  me- 
diantibus  coelis,  movet  inferiora ;  concludens  quod 
Deus  videtur  babere  curam  circa  omnia  entia,  quan- 
tum  ad  speciem.  —  Et,  comm.  38,  dicit  quod 
«  intelligentiae  abstractse  debent  esse  principium 
eorum  quorum  sunt  principia,  duobus  modis,  secun- 
dum  quod  sunt  moventes,  et  secundum  quod  sunt 
finis  ».  —  Haec  ille.  —  Commento  etiam  41,  dicit 
sic  :  «  Quia  primus  motor  habet  potentiam  infini- 
tam  ;  movet  enim  in  tempore  infinito.  Et  necesse  est 
ut  habens  potentiam  infinitam  non  sit  corpus ;  im- 
possibile  enim  est  (6)  ut  sit  corpus,  aut  potenlia  in 
corpore.  »  In  fine  etiam,  dicit  quod  ille  motor  coeli 
est  causa  permanentise  coeli.  —  Et,  6.  Metaphysicae, 
comm.  2,  dicit  quod  corpora  coelestia  sunt  causa 
istorum  sensibilium,  et  substantia  abstracta  est 
causa  corporum  coelestium.  —  Item,  2.  Metaphy- 
sicse ,  comm.  4,  ponit  hsec  verba  :  ((  Oportet  ut 
maxime  verum,  sit  illud  quod  est  causa  veritatis  in 
quolibet  genere  entium ,  et  magis  digna  in  esse  et  in 
veritate,  quam  illa  quorum  est  causa  in  illo  genere. 
Manifestum  est  quod,  si  esthicprima  causaomnium 
entium,  ut  declaratum  est  in  scientia  naturalium, 
quod  illa  causa  est  magis  digna,  etin  esse,  et  inveri- 
tate,  quam  omnia  entia ;  omniaenim  entia  non  acqui- 
runt  esse  et  veritatem,  nisi  ab  ista  causa.  Est  igitur 
tantum  ens  et  unum  per  se,  et  verum  per  se ;  etomnia, 
entia  et  vera  per  esse  et  veritatem  ejus.  »  —  Hsec  ille. 

Patet  igitur,  ex  dictis,  Averroim  et  Aristotelem 
non  illam  mentem  habuisse,  quam  imponit  eis 
arguens;  qui  tria  falsa  eis  imponit.  —  Primum  est 
quod  Deus,  seu  primum  principium,  nullo  modo 
agat  motum  circularem  coeli ;  sed  tantum  causet 
desiderium  ad  movendum,  in  intellectu  conjuncto 
corpori  coelesti,  seu  anima:>  coelesti.  Et  hoc  imponit 
eis,  dist.  42,  q.  1.  ■ —  Secundum  est  quod  imponit 
eis,  scilicet  quod  Philosophus  et  Commentator  non 
posuerunt  primum  motorem  infinitum  in  virtute, 
sed  solum  entitative,  et  valore,  et  multjtudine  per- 
fectionum.  Hoc  imponit  eis,dist.43  et44. —  Tertium 
est  quod  Deus  non  est  causa  effectiva  substantise  coeli, 
aut  dispositionum  ejus.  Hoc  imponit  eis,  dist.  3. 

Quod  autem  false  imponat  istud  ultimum,  specia- 
liter  patet.  Nam,  in  tractatu  de  Suhstantia  orhis 
(cap.  2),  sic  dicit  Commentator  :  «  Agentium  quod- 

(a)  motor.  —  motus  Pr. 
(6)  enim  est.  —  Om.  Pr. 


dam  est  priusacto,  duratione  et  temporc;  et  sic  est 
Deus,  omni  eo  quod  lit  in  sphaera  mundi,  respectu 
istius  agentis.  Quoddam  autem  est  prius  naturaliter, 
sed  uon  tempore  ;  sicut  est  orbis,  et  orbem  agens,  et 
faciens  ipsum  in  dispositionibus  necessariis.  Et  cnm 
hoc  ignoraverint  quiddam,  dixerunt  Aristotelem  non 
dicere  causam  agentem  coelum,  sed  causam  moven- 
tem  lanluin.  Et  hoc  est  valde  absurdum.  Non  enim 
dubium  quin  agens  ipsum  ,  sit  movens  ipsum  ;  quod 
enim  movet  ipsum  motu  proprio,  largitur  ei  primo 
dispositiones  per  quasacquirit  motuin.  »  — Ha;c  ille. 

Sed  ad  hoc  dicit  Aureolus,  dist.  3,  quod  non 
loquitur  Commentator  de  agere  effective,  sed  de 
agere  determinative,  in  quantum  Deus,  vel  intelli- 
gentia,  est  ratio  quod  coelum  sit  in  dispositionibus 
suis;  nunquam  autem  dicit  quod  largiatur  sibi  enti- 
tatem,  nec  quod  efficiat  esse  ejus.  —  Sed  patet  quod 
ista  excusatio,  immo  potius  accusatio,  nulla  est. 
Tum  quia  Commentator  loquitur  ibi  de  agere,  quo 
agitur  id  quod  fit,  ut  patet  :  quia  exemplificat  de 
illis  quoc  liunt  infra  sphseram  generabilium  ;  tale 
autom  agere,  est  dare  esse.  Tum  quia,  2.  Metaphy- 
sicce,  comm.  4,  ponit  quod  omnia  sunt  entia  per 
esse  primae  causoe,  ita  quod  est  eis  causa  essendi,  ut 
dictum  fuit. 

Patet  igitur,  illa  argumenta  qua^  contra  sextam 
conclusionem  ultimo  inducta  sunt,  ex  falso  intelle- 
ctu  Commentatoris  et  Aristotelis  processisse. 

§  4.  —  Ad  argumentum  contra  ultimam 
conclusionem 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  ea  vero  quae 
contra  septimam  conclusionem  inducta  srnt,  dicitur 
quod  licet  intellectus  possit  intelligere  multa  quai 
non  sunt,  et  voluntas  velle  impossibilia,  tamen  obje- 
ctum  intellectus  non  potest  excedere,  inambitu  suse 
communitatis,  virtutem  causse  instituentis  intelle- 
ctum,  quantum  ad  eminentem  continentiam ,  ita 
quod  ens  intelligibile,  sine  implicatione  contradi- 
ctionis,  contineat  aliquid  majus  Deo.  Sic  autem 
esset,  si  Deus  esset  finitus  :  quia,  omni  finito,  intel- 
lectus  noster  potest  concipere  majus,  sine  implica- 
tione  contradictionis ;  etconsequenter  intelligeretali- 
quid,  in  quo  salvaretur  ratio  sui  objecti,  majus  Deo; 
quod  non  est  possibile.  Et  sic  patet  quod  hoc 
quod  intellectus  noster  possit  infinita  concipere  suc- 
cessive,  quorum  secundum  erit  majus  primo, 
signum  est  quod  causa  intellectum  instituens,  est 
infinita.  Unde  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  7,  art.  2, 
ad  2um,  dicit  quod  «  hoc  ipsum  quod  virtus  intelle- 
ctus  extendit  se  quodammodo  ad  infinitum,  procedit 
ex  hoc  quod  intellectus  est  forma  non  in  materia ; 
sed  vel  totaliter  separata,  sicut  sunt  substantiai 
angelorum  ;  vel  ad  minus  potentia  intellectiva,  non 
est  actus  alicujus  organi,  in  anima  intellectiva  cor- 
pori  conjuncta  ».    —  Haec  ille.  —  Et  sic  ulterius 


b.36 


LIBRl    1.    SENTENTIARUM 


suppleatur  quod  Deus,  qui  est  causa  inlellectus,  est 
multo  plus  separatus,  ac  consequentcr  infinitus. 
Et  haec  de  primo  articulo  dicta,  sufficiant. 

ARTICULUS  II. 

AN  SIT  DARE  MAXIMAM  MAGNITUDINEM, 

AUT  PERFECTIONEM,  AUT  CREATURAM,  QUAM  DEUS 

POSSIT  PRODUCERE 

A.  —  CONGLUSIONES 

Quantum  ad  secundum  articulum ,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  Deus  non  potest  facere 
aliquid  simpliciter  infinitum,  sed  bene  secun- 
dum  quid. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  4  p., 
q.  7,  art.  2,  ubi  sic  dicit  :  «  Praeter  Deum,  non 
potest  esse  aliquid  simpliciter  iniinitum.   Si  enim 
loquamur  de  infinito  secundum  quod  competit  rna- 
teriac,    manifestum    est   quod    omne   exsistens    in 
actu,  habet  aliquam  formam  ;  et  sic  materia  ejus  est 
terminata  performam.  Sed  quia  materia,  secundum 
quod  est  sub  una  forma  substantiali ,  remanet  in 
potentia  ad   multas  formas  accidentales ,  quod  est 
finitum  simpliciter,  potest  dici  inflnitum  secundum 
quid  :  utpote  lignum  est  finitum  secundum  suam 
formam,  sed  tamen  est  infinitum  secundum  quid, 
in  quantum  est  in  potentia  ad  infinitas  figuras.  Si 
autem  loquamur  de  infinito  secundum  quod  com- 
petit  formee,  sic  manifestum  est  quod  illa  quorum 
formac  sunt  in  materia,  simpliciter  sunt  finita,  et 
nullo  modo  infinita.  Si  autem   sint  aliquae  formae 
creatae  non  receptae  in  materia,  sed  per  se  subsisten- 
tes,  ut  de  angelis  quidam  opinantur,  erunt  quidem 
infinitae  secundum  quid,  in   quantum   formse  non 
terminantur  nec  contrahuntur  per  aliquam   mate- 
riam.   Sed  quia  forma  creata,  etsi    sit  subsislens, 
tamen   habet   esse,    et    non   est   suum    esse ;   ideo 
necesse  est  quod  ipsum  esse  ejus  sit  receptum,  et 
contractum  ad   determinatam  naturam   (<x).  Unde 
non  potest  esse  infinitum  simpliciter,  »  —  Haec  ille. 
Et  ibidem ,  ad  lum,  tangit  aliud  medium,  dicens  : 
«  Hoc  est  contra  rationem  facti,  quod  essentia  rei 
sit  ipsum  esse  ejus  :  <|iii;i  esse  subsistens,  non  est 
esse  creatum ;  unde  contra  rationem  facti  est,  quod 
sit  simpliciter  inliniliim.   Sicul   igitur  Deus,  licet 
habeat  potentiam  inlinilam,  noo  lamen  potest  facere 
aliquid  non  factum  (boc  enim  esset  contradictoria 
esse  simul);  ita  non  potest  facere  aliquid  inflnitum 
simpliciter.  »  —  Hsec  ille. 

Secunda  conclusio  <>si  quod  Deus  potest  facere 
aliquam  formam  iniinitam  in  aliqua  specie  el 

(«.)  naturam,  —  materiam  Pr. 


secundum  ralionem  suse  speciei,  tam  -  substan- 
tialem,  quam  etiam  accidentalem. 

Istani  conclusionem  probat  ipsemet,  3.  Sentent., 
dist.  13,  q.  1,  art.  2,  qIa  2,  ut  recitatum  est  in 
articulo  praecedenti ,  in  responsione  ad  primum 
contra  tertiam  conclusionem. 

Hoc  etiam  patet  ex  probatione  praecedentis  con- 
clusionis,  ubi  probavit  quod,  si  angeli  sunt  forrna! 
sine   materia,   quod  sunt   inliniti  secundum  quid, 
scilicet  quantum  ad  rationem  suae  speciei.  —  Quod 
autem  sint  incorporei  et  formae  subsistentes,  osten- 
dit,  1  p.,  q.  50,  art.  1  et  2,  ubi,  ad  quartum  sol- 
vendo,  ponit  totam  istam  conclusionem.  Dicit  enim 
sic  :   ((  Omnis  creatura,  est  finita  simpliciter,   in 
quantum  esse  ejus  non  est  abstractum  subsistens, 
sed  limitatum  ad  naturam  aliquam  cui  advenit.  Sed 
nihil  prohibet  creaturam  aliquam  esse  secundurn 
quid  infinitam.  Creatursc  autem  materiales  habent 
infinitatem  ex  parte  materiae,  sed  iinitatem  ex  parte 
formac,  quae  limitatur  per  materiam  in  qua  recipi- 
tur.  Substantise  autem  immateriales  creatae,   sunt 
iinitae  secundum  suum  esse  ;  sed  sunt  iniinitse  secun- 
dum  quod  eorum  formae  non  sunt  receptae  in  alio  : 
sicutsi  diceremus  albedinem  separatam  exsistentem, 
esse  iniinitam  quantum  ad  rationem  albedinis,  quia 
non  contrahitur  ad  aliquod  subjectum  ;  esse  tamen 
ejus  esset  iinitum,  quia  determinatur  ad  aliquam 
naturam  specialem.  Et  propter  hoc  dicitur  in  libro 
de  Causis,  quod  intelligentia  est   finita  (a)  supe- 
rius,  in  quantum  scilicet  recipit  esse  a  suo  supe- 
riori  ;  sed   (6)   est  inlinita   inferius,   in    quantum 
non  (y)  recipitur  in  aliqua  materia.  »  —  Haec  ille. 
Ex  quibus  patet  quomodo  formae  aliquae  substan- 
tiales,  sunt  iniinitae.  Et  similiter,  de  formis  acciden- 
talibus,  quomodo  Deus   posset  aliquam  albedinem 
producere,  quae  secundum  rationem  albedinis  esset 
infinita  :  puta,  si  produceret  albedinem  separatam 
ab  omni  receptivo,  illa,  inquam,  esset  iniinita  in 
ratione  albedinis,  et  secundum   esse  albedinis,  si 
Deus  daret  sibi  totum  esse  quod  suae  naturae  debi- 
tum  est.  Tali  enim  albedine  non  posset  esse  alicujus 
albedo  intensior,  nec  perfectior,  in  esse  albedinis  ;  ei 
illa  sequipolleret  (8)  inlinitis  albedinibus  exsistenti- 
bus  in  subjecto ;  et  esset  sicut  idea  separata ;  nec 
posset   multiplicari  secundum  numerum,  ut  dicit 
sanctus  Thomas,  l  p.,  q.  50,  art.  i  :  «  Impossibile, 
inquit,  esl  dicere  quod  essent  plures  albedines  sepa- 
ratae,  aut  plures  humanitates.  »  —  Talis  tamen 
albedo  scparala,  non  esset  eadem  (a  |  cum  albedini- 
bus  exsistentibus  in  subjecto,  secundum  quod  ipse 


(<x)  (inita.  —  inftnila  Pr. 
(6)  non.  —  A<1.  Pr. 
(y,  non.  —  Om.  Pr. 
(6)  sequipolleret.  —  sequipollet  Pr. 
(i)  Talis  tamen  albedo  separata  non  essel  eadem.  — 
Om.  Pr. 


DISTINCTIONES   XLllI    ET   XLIV.  —    QU^ESTIO    I. 


!i37 


dieit,  ({.  7,  art.  1,  ad  3um  :  «  Si  esset  albedo  subsi- 
stens,  ex  lioc  ipso  quod  non  esset  in  alio,  discerne- 
retur  ab  onmi  albedine  exsistente  in  subjecto.  »  — 
H;ec  ille. 

Utrum  tamen  esset  individuata,  videtur  dicere 
sanctus  Thomas  quod  non,  7.  Quodlibeto ,  q.  4, 
art.  3,  ut  recitatum  est  prius,  et  nunc  totaliter  et 
complete  verba  ejus,  pro  tota  secunda  parte  conclu- 
sionis,  ubi  sic  ait  :  «  Divinae  potentiae,  ratione  suse 
immensitatis,  attribuendumestquidquidindefectum 
non  sonat.  Tamen  aliqua  sunt,  quse  natura  creata 
non  patitur  ut  (iant,  propter  aliquam  repugnantiam 
quam  important  ratione  contradictionis  implicitse; 
et  de  talibus  consuevit  dici  a  quibusdam ,  quod  Deus 
potest  ea  facere,  quamvis  lieri  non  possent.  Ut  ergo 
videamus  utrum  beri  possit  a  Deo,  quod  albedo  sit 
sine  quantitate,  sciendum  est  quod  in  albedine,  et 
in  qualibet  alia  corporali  qualitate,  est  duo  consi- 
derare,  scilicet  :  ipsam  naturam  albedinis,  per 
quam  speciem  sortitur;  et  individuationem  ejus, 
secundum  quod  est  basc  albedo  sensibilis,  ab  alia 
albedine  sensibili  distincta.  Posset  ergo  fieri,  divino 
miraculo,  ut  natura  albedinis  subsisteret  absque 
omni  quantilate ;  tamen  illa  albedo  non  esset,  sicut 
haec  albedo,  sensibilis;  sed  esset  qusedam  forma 
intelligibilis,  ad  modum  formarum  separatarum 
quas  posuit  Plato.  Sed  quod  haec  albedo  sensibilis 
individuata  (a)  esset  sine  quantitate,  fieri  non  posset ; 
quamvis  fieri  posset  quod  quantitas  individuata  (6) 
esset  sine  substantia;  quia  quantitas  non  individua- 
tur  solum  ex  subjecto,  sicut  alia  accidentia,  sed 
etiam  ex  situ ,  qui  est  de  ratione  quantitatis  dimen- 
sivse,  quee  est  quantitas  positionem  habens.  Et  ideo 
possibile  est  imaginari  duas  lineas  separatas  ejusdem 
speciei,  numero  diversas,  secundum  diversum  situm; 
alias  linea  non  esset  divisibilis  ex  ipsa  ratione  sui 
generis;  non  enim  dividitur  linea  nisi  in  lineas. 
Plures  autem  albedines  sine  subjecto  imaginari ,  est 
impossibile.  Et  sic  patet  quod  albedo  non  individua- 
tur  nisi  ex  subjecto  ;  et  propter  hoc,  non  posset  esse 
individua,  nisi  esset  in  aliquo  subjecto,  ad  minus  in 
quantitate.  Sed  quantitas  habet  suum  terminum,  et 
individuationem,  etiam  absque  subjecto.  Et  ideo  per 
miraculum  posset  esse  hsec  quantitas  sensibilis 
absque  subjecto,  sicut  patet  in  Sacramento  corporis 
Ghristi.  »  —  Hiec  ille. 

Ex  quibus  patent  prsedicta,  scilicet  quod  talis 
forma  esset  non  individuata,  sed  natura  subsistens. 
Et  quod  esset  infinita,  patet  per  superius  in  alio 
articulo  dicta,  et  similiter  in  isto.  Patet  etiam  quod 
isti  albedini  separata;  nunquam  posset  aequari  in 
intensione  aliqua  albedo  quse  esset  in  subjecto,  quan- 
tumcumque  intenderetur. 

Tertia  conclusio  est  quod  Deus  non  potest  facere 

(a)  individuata.  —  individua  Pr. 
(6)  individuata.  —  individua  Pr. 


imilf  iliiilineiii,  aut  maunitudiiiein  dimensivam, 
actu  infinitam. 

Islam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  7.  Et  quidem  quod  impossibile  sit  multitudinem 
esse  actu  infinitam,  arguit  sic,  ibidem,  art.  4  : 
<(  Omnem  multitudinem  oportet  esse  in  aliqua  specie 
multitudinis.  Species  autem  multitudinis  sunt  secun- 
dum  species  numerorum.  Nulla  autem  est  species 
numeri  infinita;  quia  quilibet  numerus  est  multi- 
tudo  mensurata  per  unum.  Unde  impossibile  est 
multitudinem  esse  infinitamactu  (a)sive  per  se,  sive 
per  accidens.  —  Item  :  omnis  multitudo  in  rerum 
natura  exsistens,  est  creata;  et  omne  creatum,  sub 
aliqua  intentione  creantiscomprehenditur;  non  enim 
in  vanum  agens  aliquod  operatur.  Unde  necesse  est 
quod  sub  certo  numero  omnia  creata  comprehen- 
dantur.  Impossibile  est  ergo  (6)  esse  multitudinem 
infinitam  actu,  etiam  per  accidens.  »  —  Et  sic 
patet  prima  pars  conclusionis. 

Sed  secundam  probat  ibidem,  art.  3,  sic  dicens  : 
«  Aliud  est  esse  aliquid  infinitum  secundum  suam 
essentiam,  et  (y)  secundum  magnitudinem.  Dato 
enim  quod  esset  aliquod  corpus  infinitum  secundum 
magnitudinem  (o),  utpote  ignis  vel  aer,  non  tamen 
esset  inlinitum  secundum  essentiam ;  quia  essentia 
sua  esset  terminata  ad  aliquam  speciem  per  formam, 
et  ad  aliquod  individuum  per  materiam.  Et  ideo, 
habito,  ex  prsemissis,  quod  nulla  creatura  est  infi- 
nita  secundum  essentiam,  adhuc  restat  inquirere  an 
aliquid  creatum  sit  infinitum  secundum  magnitudi- 
nem.  Sciendum  est  igitur  quod  corpus,  quod  est 
magnitudo  completa,  dupliciter  sumitur,  scilicet  : 
mathematice  (e),  secundum  quod  in  ^o  consideratur 
sola  quantitas ;  et  naturaliter,  secundum  quod  in  eo 
consideratur  forma  et  materia.  Etdecorpore  quidem 
naturali,  quod  non  possit  esse  infinitum  in  actu, 
manifestum  est :  nam  omne  corpus  naturale  aliquam 
formain  habet  determinatam  ;  cum  igitur  ad  for- 
mam  substantialem  sequantur  accidentia,  necesse 
est  quod  ad  determinatam  formam  sequantur  acci- 
dentia  determinata,  inter  quse  est  quantitas;  unde 
omne  corpus  naturale  habet  determinatam  quanti- 
tatem,  et  in  majus,  et  in  minus.  Unde  impossibile 
est  aliquod  corpus  naturale  infinitum  esse.  Hoc 
etiam  ex  motu  patet  :  quia  omne  corpus  naturale 
habet  motum  aliquem  naturalem ;  corpus  autem 
infinitum  non  posset  habere  aliquem  motum  natu- 
ralem  :  neque  rectum  ;  quia  nihii  movetur  natura- 
liter  motu  recto,  nisi  cum  est  extra  locum  suum  ; 
quod  corpori  infinito  accidere  non  posset ;  occuparet 
enim  omnia  loca,  et  sic  indifferenter  quilibet  locus 

(a)  actu.  —  Om.  Pr. 

(g)  ergo.  —  Om.  Pr. 

(y)  secundum  suam  essentiam  et.  —  Om.  Pr. 

(8)  a  verbo  Dato  usque  ad  magnitudinem,  om.  Pr. 

(e)  mathematice.  —  metaphysice  Pr. 


538 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


esset  locus  ejus.  Et  similiter  etiam  neque  secundum 
motum  circularem  :  quia  in  motu  circulari  oportet 
quod  una  pars  corporis  transferatur  ad  locum  in  quo 
liiit  alia  pars ;  quod  in  corpore  circulari  (a),  si  ponitur 
esse  infinitum,  esse  non  posset;  quia  dutc  linese  pro- 
tracta)  a  centro,  quanto  longius  protrahuntur  a 
centro,  tanto  longius  distant  ah  invicem  ;  si  ergo 
corpus  esset  infinitum,  in  infinitum  linese  distarent 
ab  invicem,  etsic  una  nunquam  posset  pervenire  ad 
locum  alterius.  De  corpore  etiam  mathematico 
eadem  est  ratio  :  quia,  si  imaginemur  corpus  ma- 
themalicum  secundum  actum  exsistens,  oportet 
quod  imaginemur  ipsum  suh  aliqua  forma;  quia 
nihil  est  actu,  nisi  per  formam  suam  ;  unde  cum 
forma  quanti,  in  quantum  hujusmodi,  sit  figura, 
oportehitquod  haheataliquam  figuram,  et  sicerit  fini- 
tum  (6);  est  enim  figura,  quse  termino  vel  terminis 
clauditur.  »  —  Hsecille. 

Quarta  conclusio  est  quod  multitudo  est  infinita 
in  potentia,  et  magnitudo  est  infinita  in  polen- 
tia  :  sic  quod  oinni  numero  dato,  potest  dari 
major;  et  omni  magnitudine  dimensiva  data, 
vel  dabili  finita,  potest  dari  major. 

Istam  conclusionem  intendit  sanctusThomas,  uhi 
supra  (1  p.,  q.  7).  Et  quidem,  quod  omni  multitu- 
dine  data,  possit  dari  major,  ut  isto  modo  sit  infi- 
nita  multitudo  in  potentia,  dicit,  art.  4  :  «  Esse, 
inquit,  multitudinem  infinitam  in  potentia,  possi- 
hile  est.  Quia  (y)  augmentum  multiludinis  sequitur 
divisionem  magnitudinis;  quanto  enim  aliquid  plus 
dividitur,  tanto  plura  secundum  numerum  resul- 
tant.  Unde  sicut  infinilum  invenitur  in  potentia  in 
divisione  continui,  quia  proceditur  ad  materiam, 
ut  supra  dictum  est;  eadem  ratione,  et  infinitum 
invenitur  in  potentia  in  additione  multitudinis.  »  — 
Hsec  ille. 

Quod  autem  omni  magnitudine  infinita  imagina- 
hili  aut  dahili ,  possit  a  Deo  fieri  major,  potest  pro- 
hari  ex  modo  arguendi  et  solvendi  sancti  Doctoris, 
eodem  articulo.  Arguit  enim  secundo  loco  :  «  Cujus- 
lihet  speciei,  possibile  est  esse  aliquod  individuum 
in  actu.  Sed  species  figurse,  sunt  infinitee.  Ergo  pos- 
sihile  est  esse  inlinitas  figuras  in  actu.  »  Et  respon- 
del  sic  :  «  Dicendum,  inquit,  quod  species  figura- 
rum  habent  infinitatem  ex  infinitate  numerorum  ; 
sunt  enim  species  figurarum,  trilaterum,  quadrila- 
terum,  et  sic  inde.  Unde  sicut  multitudo  inlinita 
numeralis  non  reducitur  in  actum,  quod  sit  tota 
siniul ;  ila  nec  multitudo  figurarum.  »  —  Hsec  ille. 
—  A  siinili  potest  argui  quod  cuilibet  speciei  tnagni- 
tudinis  potesl  dari  unum  individuum;  cum,  sicut 


(a)  ;i  vcrbo  oportet  uscrue  ad  circulari,  om.  Pr. 
(G)  finitum,  —  in  infinitum  Pr. 

(y)  Quia.  —  Quod  l'r. 


species  figurarum  attenduntur  secundum  species 
numerorum,  ita  species  magnitudinum.  Sicut  enim 
dicimus  :  trilaterum,  quadrilaterum ,  etc. ;  ita  dici- 
mus  :  hipedale,  tripedale,  et  sic  inde.  Et  ideo  sicut 
quocumque  numero  dato,  vel  dahili,  potest  dari 
major,  sine  statu ;  ita  etiarn ,  quacumque  specie 
magnitudinis  data,  potest  dari  major,  secundum 
quamcumque  proportionem. 

Quod  etiam  ista  sit  ejus  mens,  patet;  nam,  3  p., 
q.  7,  art.  12,  ad  lum,  sic  ait  :  «  Si  loquamur  de 
quantitatihus  mathematicis,  cuilibet  finitge  quanti- 
tati  potest  fieri  additio ;  quia  ex  parte  quantitatis 
finihe,  non  est  aliquid  quod  repugnet  additioni.  Si 
vero  loquamur  de  quantitate  naturali,  sic  potest  esse 
repugnantia  ex  parte  formae,  cui  debetur  tanta  quan- 
titas,  sicut  et  alia  accidentia  determinata.  »  —  Item, 
3.  Sentent.,  dist.  13,  q.  1,  art.  2,  qla  3,  ad  lum, 
idern  ponit.  —  Ex  quibus  patet  quod,  cum  Deus 
possit  facere  quantitatem  ab  omni  subjecto  separa- 
tam,  quee  mathematica  diceretur,  utique,  quacum- 
que  quantitate  data,  posset  majorem  facere,  sine 
statu.  Cum  etiam  omni  forma  naturali  data,  posset 
aliam  facere,  quse  majorem  requireret  quantitatem, 
sequitur  quod,  loquendo  etiam  (a)  de  quantitate 
naturali,  idem  dicit  potest. 

Quinta  conclusio  est  quod  quacumque  forma 
intensibili  exsistente  in  subjecto  data,  Deus 
potest  eam  intendere  ad  duplum,  et  ad  Iri- 
plum,  et  sic  sine  statii;  ita  quod  minquain  per- 
veniet  ad  tantam  perfectionem,  quin  ad  majo- 
rem  Deus  eam  perducere  posset. 

Ista  conclusio  probatureo  modoquoalias(dist.  17, 
q.  2,  art.  2)  fuit  probatum  de  charitate,  quod 
augeri  potest  in  infinitum. 

Sexta  conclusio  est  quod  Deus  non  potest  pro- 
ducere  aliquam  creaturam  ila  perfectam,  quin 

majorem  et  perfeetiorem  in   specie   producere 
posset. 

Istam  conclusionem  ponit  sanctus  Thomas,  1  p., 
q.  25,  art.  6,  ubi  in  principali  responsione  sic  con- 
cludit  :  «  Simpliciter  auteni  loquendo,  qualibet  re  a 
se  facta,  Deus  potest  facere  aliam  meliorem.  » 

Item,  de  Veritatc,  q.  20,  art.  4  :  «  Super  omnia 
quae  Deus  fecerit,  potestalia  dissimilia  adhuc  facere, 
e1  Qovas  species,  et  nova  genera,  et  dovos  mundos 
nec  unquam  illud  quod  perfectum  est,  facientis  vir- 
tutem  adaequare  potest.  » 

Et  1.  Sentent.,  dist.  44,  q.  1,  art.  3,  dicit  : 
«  Quolibet  bono  creato,  eo  quod  finitum  est,  potest 
aliquid  esse  melius;  et  ita  bono  increato,  quod  infi- 


(a)  clirnn.  —  Oin.  Pr. 
(6)  mundos.  —  modos  Pr. 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   XLIV.   —    QU/ESTIO   I 


539 


nitum  est,  nihil  melius  esse  potest.  Bonitas  vero 
creaturae,  dupliciter  considerari  potest  :  aut  quae  est 
ipsius  absolute  in  se,  et  sic  qualibet  creatura  aliquid 
potest esse  melius;  aut  per  comparationem  ad  bonum 
increatum,  et  sic  dignitas  creatura?  recipit  quamdam 
inlinitatem  ex infinito  cui comparatur  :  sicut  humana 
natura,  in  quantum  est  unita  Deo;  et  beata  Virgo, 
in  quantum  est  mater  Dei ;  et  gratia,  in  quantum 
conjungit  Deo;  et  universum,  in  quantum  est  com- 
paratum  ad  Deum.  »  —  Hnec  ille.  —  Et  ibidem,  ad 
4um,  ponit  quod  Deus  inter  se  et  angelos  posset 
facere  multos  gradus  bonitatis,  cum  usque  ad  eum 
sit  infinita  distantia. 

Item,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  26,  idemostendit, 
sic  arguendo  :  «  Divinsc,  inquit,  essenti*  infinita- 
tem  supra  ostendimus.  Infinitum  autem,  quantali- 
bet  additione  finitorum  facta,  adaequari  non  potest, 
quin  in  infinitum  excedat  quantalibet  finita, si  etiam 
numero  infinita  (a)  exsistant.  Nihil  autem  aliud 
proeter  Deum,  constat  esse  secundum  essentiam  infi- 
nitum  ;  cum  omnia,  secundum  essentiro  rationem, 
sub  determinatis  generibus  et  speciebus  concludan- 
tur.  Quotcumque  ergo  et  quanticumque  effectus  Dei 
comprehendantur,  semper  in  divina  essentia  est  ut 
eos  excedat ;  et  ita  plurium  ratio  esse  potest.  Divinus 
igitur  intellectus,  qui  perfecte  divinam  essentiam 
cognoscit,  ut  supra  ostensum  est,  omnem  infinita- 
tem  effectuum  transcendit.  Non  ergo  ex  necessitate 
ad  hos  vel  illos  effectus  coarctatur.  »  —  Hscc  ille. 

Item,  capitulo  sequenti,  ostendit  quod  divina 
voluntas  ad  nullos  determinatos  effectus  arctatur, 
quin  alios  et  alios  possit  velle.  Arguit  enim  sic  : 
«  Voluntatem  suo objecto  proportionatam  esse oportet. 
Objectum  autem  voluntatis,  est  bonum  intellectum. 
Voluntas  igitur  ad  quaelibet  nata  est  se  extendere, 
quoe  ei  intellectus  sub  ratione  boni  proponere  potest. 
Si  igiturdivinus  intellectus  adcertoseffectusnoncoa- 
ctatur,  utostensumest,  relinquiturquodnecdivinavo- 
luntasdeterminatos  effectus  de  necessitate  producit.  )) 

Item,  cap.  22,  ostendit  quod  divina  virtus  non 
determinatur  ad  aliquos  effectus,  sic  quod  illos  possit, 
et  non  perfectiores. 

Ex  quibus  patet  quod,  cum  nec  intellectus,  nec 
voluntas,  nec  virtus  divina  ad  aliquos  elfectus  limi- 
tetur,  ultra  quos  se  non  possit  extendere,  quod, 
quacumque  perfectione  specifica  data  vel  dabili,  pro- 
ducta  vel  producibili ,  imaginata  vel  imaginabili, 
Deus  potest  producere  perfectiorem ,  preesertim  cum 
nullam  implicet  contradictionem. 

Septima  conclusio  est  quod  quamcumque  rem 
productam  Deus  potest  facere  meliorem  acci- 
dentaliter,  non  tamen  essentialiter. 

Istam  conclusionem  probat,  1  p.,  q.  25,  art.  6, 


(a)  in/inita.  —  /inita  Pr. 


dicens  :  «  Bonitas  alicujus  rei  osl  duplex.  Una  qui- 
dem,  quae  est  de  essentia  rei ;  sicut  esse  rationale, 
est  de  essentia  hominis.  Et  quantum  ad  hoc  bonum, 
Deus  non  potest  facere  rem  aliquam  meliorem  quam 
ipsa  sit,  licet  posset  facere  aliquam  aliam  ea  melio- 
rem  (a).  Sicut  etiam  non  potest  quaternarium  facere 
majorem ;  quia,  si  esset  major,  non  esset  quaterna- 
rius,  sed  alius  numerus.  Sic  vero  se  habet  addilio 
differentise  substantialis  in  diffinitionibus,  sicut 
additio  unitatis  in  numeris,  utdicitur,  8.  Metapfiy- 
sicse  (t.  c.  10).  Alia  bonitas  est,  qua3  extra  essen- 
tiam  est  rei ;  sicut  boni  hominis  est  esse  virtuosum, 
vel  sapientem.  Et  secundum  tale  bonum,  potest 
Deus  res  a  se  factas  facere  meliores.  »  —  Hsec  ille. 

Item,  ihidem,  ad  lum,  dicit  :  «  Deus  potest  dare 
rebus  a  se  factis  meliorem  modum  essendi,  quan- 
tuni  ad  accidentalia ,  licet  non  quantum  ad  essen- 
tialia.  » 

Item ,  1.  Sentent.,  dist.  44,  q.  1,  art.  1,  dicit  sic  : 
«  Uniuscujusque  rei  consideranda  est  duplex  boni- 
tas,  sicut  et  duplex  esse,  cum  ens  et  bonum  conver- 
tantur,  scilicet  :  bonitas  essentialis,  ut  hominis  esse 
vivum  et  rationale;  et  bonitas  accidentalis,  ut  sani- 
tas,  scientia,  et  hujusmodi.  Loquendo  de  bonitate 
accidentali,  unicuique  rei  Deus  majorem  bonitatem 
conferre  potuisset.  Loquendo  autem  de  bonitate 
essentiali,  qualibet  re  creata  meliorem  aliam  facere 
potuisset ;  non  tamen  potuit  hanc  rem  facere  esse 
melioris  bonitatis  :  quia,  si  adderetur  ad  bonitatem 
essentialem  aliquid,  non  esset  eadem  res,  sed  alia; 
quia  (6),  secundum  Philosophum,  in  8.  Metaphy- 
siese  (t.  c.  10),  sicut  in  numeris  unitas  addita  vel 
subtracta  variat  speciem,  ita  in  diffinitionibus  diffe- 
rentia  addita  vel  subtracta.  Verbi  grUia  :  si  diflini- 
tioni  bovis  addatur  rationale,  jam  non  erit  bos,  sed 
alia  species,  scilicet  homo;  si  suhtrahatur  sensibile, 
remanebit  vivens  vita  arborum.  Unde,  sicut  Deus 
non  potest  facere  quod  ternarius,  manens  ternarius, 
haheat  quatuor  unitates,  quamvis  quolihet  numero 
majorem  numerum  facere  posset;  ita  non  potest 
facere  quod  luec  res  maneat  eadem,  et  majorem 
bonitafem  essentialem  habeat  vel  minorem.  Ex 
oninibus  enim  his  sequeretur  quod  affirmatio  et 
negatio  essent  siniul  vera* ;  quocl  Deus  non  potest 
facere.  »  —  Hcec  ille. 

Octava  conclusio  est  quod  Deus  posset  facere 
universum  in  Lnftnitum  melius  quam  sit,  quan- 
tum  ad  aliquid,  et  quantum  ad  aliud  non. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Thomas, 
1.  Sentent.,  ibidem  (dist:  44,  q.  1),  art.  2,  dicens  : 
«  Secundum  Philosophum,  12.  Metaphysicseit.c.bty, 
honum  universi  consistit  in  duplici  ordine,  scilicet 


(a)  a  verbo  quam  ipsa  usque  ad  meliorem,  om.  Pr. 
(6)  quia.  —  Om.  Pr. 


540 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


in  ordine  partium  universi  ad  invicem,  et  in  ordine 
totius  universi  ad  finem,  qui  est  ipse  Deus;  sicut 
etiam  in  exercitu,  est  ordo  partium  exercitus  ad 
invicem,  secundum  diversa  officia,  et  est  ordo  ad 
bonum  ducis,  quod  est  victoria ;  et  hic  est  ordo  pra> 
cipuus,  propter  quem  est  prior  ordo.  Accipiendo 
igitur  bonum  ordinis  qui  est  in  partibus  universi  ad 
invicem,  potest  considerari  vel  quantum  ad  partes 
ipsas  ordinatas,  vel  quantum  ad  ordinem  partium. 
Si  quantum  ad  partes  ipsas,  tunc  potest  universum 
fieri  melius :  vel  per  additionem  plurium  partium, 
si  scilicet  crearentur  multae  alise  species,  et  imple- 
rentur  multi  gradus  bonitatis,  qui  possent  esse, 
cum  inter  summam  creaturam  et  Deum  sit  infinita 
distantia.  Et  sic  Deus  melius  universum  facere 
potuisset,  et  posset.  Dludautem  universum  se  habe- 
ret  ad  hoc,  sicut  totum  ad  partem ;  et  sic,  nec 
penitus  esset  idem  (a),  nec  penitus  diversum  esset; 
et  hsec  additio  bonitatis  esset  per  modum  quantitatis 
discretse.  Vel  potest  intelligi  fieri  melius  intensive; 
et  hoc,  mutatis  omnibus  partibus  ejus  in  melius; 
quia,  si  aliquae  partes  meliorarentur,  aliis  non  me- 
lioratis,  non  esset  tanta  bonitas  ordinis.  Sicut  patet 
in  cithara,  cujus,  si  omnes  cordse  meliorentur,  fit 
dulcior  harmonia ;  sed  quibusdam  tantum  melioratis, 
fit  dissonantia.  Hsec  autem  melioratio  omnium  par- 
tium,  vel  potest  intelligi  secundum  bonitatem  acci- 
dentalem,  et  sic  posset  esse  talis  melioratio  a  Deo, 
manentibus  eisdem  partibus  et  eodem  universo ;  vel 
secundum  bonitatem  essentialem ,  et  sic  etiam  esset 
Deo  possibilis,  qui  infinitas  alias  species  condere 
posset ;  sed  sic  non  essent  eiedem  partes ,  et  per  con- 
sequens  nec  idem  universum,  ut  ex  dictis  patet.  Si 
autem  accipiatur  ordo  partium ,  sic  non  potest  esse 
melior  per  modum  quantitatis  discretse,  nisi  fieret 
additio  partibus  universi  ;  quia  in  universo  nihil  est 
inordinatum.  Sed  intensive  potest  esse  melior,  ma- 
nentibus  eisdem  partibus,  quantum  ad  ordinem  qui 
sequitur  bonitatem  accidentalem ;  quanto  enim 
aliquid  in  majus  bonum  redundat,  tantoordo  melior 
est.  Sed  ordo  qui  sequitur  bonitatem  essentialem, 
non  posset  esse  melior,  nisi  fierent  alias  partes  et 
aliud  universum.  Similiter  ordo  qui  est  ad  finem, 
potest  considerari  vel  (6)  ex  parte  ipsius  finis,  et  sic 
non  posset  esse  melior,  ut  scilicet  in  meliorem  fineni 
ordinaretur  universum,  sicut  Deo  nihil  melius  esse 
potest;  vel  quoad  ipsum  ordinem,  et  sic,  secundmn 
quod  cresceret  bonitas  partium  universi  et  ordo 
earum  ad  invicem,  meliorari  posset  ordo  in  finem, 
eoquodpropinquius  ad  linem  se  haberent(y),  quando 
siniilitudinem  divinas  bonitatis  magis  consequeren- 
tur  (o),  quae  est  omnium  flnis.  »  —  Haec  ille. 
Idein  ponit,  I  p.,  q.  25,  art.  (>,  ad  3um,  diccns  : 

(a)  nec  penitus  essel  ideni.  —  Oin.  Pr. 

(6)  vel.  —  Om.  Pr. 

(y)  haberent.  —  haberet  Pr. 

(6)  consequerentur.  —  consequerelur  Pr. 


«  Universum,  suppositis  istis  rebus,  non  posset  esse 
melius,  propter  decentissimum  ordinem  his  rebus 
a  Deo  tributum,  in  quo  bonum  universi  consistit; 
quorum  si  unum  aliquod  melius  esset,  corrumpere- 
tur  proportio  ordinis ;  sicut  una  corda,  si  plus  debito 
intenderetur,  corrumperetur  citharae  melodia.  Posset 
tamen  Deus  alias  res  facere,  aut  alias  addere  istis 
rebus  factis ;  et  sic  esset  universum  illud  (a)  melius. » 
—  Hsec  ille. 

Ex  quibus  patet  quomodo  universum  posset  fieri 
melius  septupliciter  :  Primo,  per  additionem  alia- 
rum  partium  et  graduum  bonitatis  ad  gradus  creatos. 
Secundo,  per  meliorationem  partium  jam  consti- 
tuentium  universum,  quantum  ad  bonitatem  acci- 
dentalem.  Tertio,  per  creationem  aliarum  specie- 
rum,  non  quod  adderentur  jam  creatis,  si  fieret  aliud 
melius  universum  constans  ex  aliis  speciebus  et 
essentialibus  gradibus  bonitatis.  Quarto,  per  melio- 
rationem  intensivam  ordinis  partium  ad  invicem, 
qui  sequitur  bonitatem  accidentalem.  Quinto,  per 
meliorationem  intensivam  ejusdem  qui  consequitur 
bonitatem  essentialem,  factis  aliis  speciebus.  Sexto, 
per  meliorationem  extensivam  ejusdem,  additis  aliis 
partibus.  Septimo,  per  meliorationem  ordinis  par- 
tium  ad  invicem,  modo  praeexposito.  Et  quaelibet 
dictarum  meliorationum  in  infinituni  procedere 
posset;  quia  nullus  ordo  a  divina  sapientia  rebus 
inditus  adsequaret  divinam  sapientiam,  quin  alium 
ordinem  posset  instituere  meliorem ,  ut  probat  san- 
ctus  Thomas,  1  p.,  q.  25,  art.  5. 

Conclusio  nona,  quam  incidenter  pono,  est  quod 
non  repugnat  Deum  producere  aliquam  crea- 
luram,  quae  eognoscat  infiuita  seeundum  nuine- 
rum  vel  secundum  speciem,  pula  infinitas  partes 
conliiiui,  et  infiiiitas  figuras,  qupe  sunt  in  eon- 
linuo  iu  potentia. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  Quod- 
libeto  3,  q.  2,  art.  1,  ubi  sic  ait  :  «  Iniinitum 
potest  dici  et  secundum  formam,  et  secundum  ma- 
teriam.  Dicitur  enini  inlinitum,  ex  eo  quod  non 
finitur.  Finitur  autem  et  materia  per  formain ,  in 
quantum  materia  (6)  quoe  est  in  potentia  ad  species 
diversas,  determinatur  ad  unam  speciem  per  for- 
rnain  ;  et  forma  per  materiam,  in  quantum  forma 
speciei,  quse  nata  est  esse  in  pluribus  individuis, 
secundum  quod  recipitur  in  materia,  determinatur 
ad  individuum.  Sicut  ergo  materia  sine  forma  habef 
rationem  inliniti,  ila  1'orma  sine  materia.  Et  ideo, 
(juia  ipsa  essentia  divina  non  est  recepta  in  aliquo 
materiali,  nec  habet  permixtionein  alicujus  poten- 
tiae,  sed  est  purus  actus  subsistens ;  Ideo  dicitur  inii- 
nita.  Et  quia  unumquodque  cognoscitur   per   for- 


(a)illud.  —  aliud  Pr. 
(g)  materia.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   XLIV.   —   QU/ESTIO    I. 


541 


mam,  et  secundum  quod  est  in  actu;  ideo  infinitum 
secundum  materiam,  est  secundum  se  ignotum,  ut 
dicitur,  3.  Physicorum  (t.  c.  65).  Infinitum  autem 
secundum  formam,  est  secundum  se  notissimum; 
sed  quoad  nos  est  ignotum,  quia  excedit  nostri 
intellectus  proportionem.  Et  quia  quantitas  est 
dispositio  materise,  et  inlinitum  quantitatis  atten- 
ditursecundum  potentiam,  in assumendo  unum  (a) 
post  alterum  ;  ideo  infinitum  quantitatis  est  secun- 
dum  se  ignotum ,  et  non  potest  aliquis  intellectus 
cognoscere  infinitum  quantitatis,  in  post  assumendo 
unum  post  alterum,  scilicet  numerando  partem  post 
partem  (&).  —  Item,  considerandum  est  quod  utro- 
que  modo  contingit  aliquid  esse  inlinitum  :  simpli- 
citer,  et  secundum  quid.  Si  enim  aliquod  corpus  sit 
infinitum  secundum  longitudinem ,  non  autem 
secundum  latitudinem ,  est  intinitum  secundum 
quid ;  si  vero  fuerit  infinitum  secundum  omnes 
dimensiones,  erit  intinitum  simpliciter.  Similiter,  si 
intelligatur  forma  alicujus  speciei  esse  non  in  mate- 
ria,  ut  Platonici  posuerunt,  erit  infinita  secundum 
quid,  quantum  scilicet  ad  individua  illius  speciei ; 
tamen  erit  tinita  simpliciter,  in  quantum  scilicet 
determinatur  ad  genus  et  speciem .  Sed  divina  essentia 
est  simpliciter  infinita ;  quia  est  absoluta  ab  omni 
circumscriptione  generis  vel  speciei.  —  Item,  consi- 
derandum  est  quod  duplex  est  scientia  :  una  quee 
dicitur  scientia  visionis  (y),  per  quam  cognoscuntur 
ea  quae  sunt,  erunt,  vel  fuerunt;  alia  simplicis 
notitise,  per  quam  cognoscuntur  ea  qua;  nec  sunt, 
nec  erunt,  nec  fuerunt,  sed  esse  possunt.  Dicendum 
est  ergo  quod  Deus,  cognoscendo  essentiam  suam, 
quia  comprehendit  eam ,  cognoscit  scientia  simplicis 
notitiae  infinita  simpliciter,  quia  cognoscit  omnia 
quce  ipse  facere  potest ;  non  tamen  cognoscit  ea  in 
post  assumendo,  scilicet  numerando  unum  post 
aliud,  sed  omnia  simul.  Anima  vero  Christi  non 
comprehendit  essentiam  Dei,  et  per  consequens 
neque  virtutem  ejus;  unde  non  potest  cognoscere 
omnia  quse  Deus  facere  potest ;  et  ideo  non  cognoscit 
infinita  simpliciter.  Comprehendit  autem  anima 
Christi  totam  potentiam  creaturae.  In  potentia  autem 
creaturae  sunt  infinita,  non  simpliciter,  quia  potentia 
creaturse  non  extendit  sead  omnia  quee  Deus  potest, 
sed  (o)  secundum  aliquod  genus  :  sicut  continuum 
est  in  potentia  ad  infinitas  divisiones.  Unde  anima 
Christi,  scientia  simplicis  notitne  cognoscit  inlinita 
secundum  quid,  quee  sunt  in  potentia  creaturae.  » 
—  Htec  ille. 

Item,  de  Veritate,  q.  20,  art.  4,  ad  lum  :  «  In 
rebus,  inquit,  invenimus  aliquid  quod  simpliciter 
est  et  omnibus  modis  inlinitum,  sicut  Deus;  aliquid 


(a)  unum.  —  Om.  Pr. 
(6)  post  partem.  —  Ora.  Pr. 
(y)  visionis.  —  visibilis  Pr. 
(8)  sed.  —  Om.  Pr. 


autem  quod  est  omnibus  modis  finitum,  sicut  res 
materiales;  aliquid  autem  quod  est  modo  quodam 
linitum,  et  modo  quodam  infinitum  :  sicut  quselibet 
substantia  immaterialis,  est  quidem  finita,  in  quan- 
tiiin  habet  esse  limitatum  ad  propriam  naturam,  eo 
quod  nulla  creala  substantia,  quamquam  immate- 
rialis,  est  esse  suum,  sed  esse  participat;  est  tarnen 
inlinita  per  remotionem  illius  terminationis,  secun- 
diiiu  quam  forma  terminatur  ex  hoc  ipso  quod  in 
materia  recipitur,  cum  omne  receptum  sit  in  reci- 
piente  per  modum  recipientis.  Secundum  igitur 
quod  aliqua  res  est  inlinita,  secundum  hoc  per  suam 
actionem  comparatur  ad  infinilum.  Illud  enim  quod 
est  inlinitum  secundum  esse  et  propter  immateriali- 
tatem,  ut  Deus,  per  actionem  suam  comparatur  ad 
infinitum  secundum  materiam  sive  quantitatem,  et 
secundum  naturam  speciei  vel  generis.  Unde  Deus 
potest  cognoscere  infinita  individua  et  infinitas 
species ;  quia  cognoscit  omnia  quee  potest  facere,  et 
potest  in  infinitum  novas  species  facere,  propter 
hoc,  quia,  cum  aliquid  agat  secundum  quod  est  in 
actu,  sicut  ejus  esse  est  infinitum,  ita  et  ejus  actio 
habet  efficaciam  infinitam.  Res  autem  materialis, 
neutro  modo  habet  comparationem  ad  infinitum  : 
neque  scilicet  ad  infinita  secundum  quantitatem  vel 
materiain  ;  neque  ad  inlinita  secundum  speciem. 
Sicut  patet  in  visu,  qui  est  virtus  quiedam  mate- 
rialis,  et  ideo  non  potest  quamlibet  speciem  cogno- 
scere,  sed  determinatam,  scilicetcolorem  ;  nec  potest 
infinita  cognoscere,  nisi  per  successionem ,  eo  quod, 
cum  sit  materialis,  actio  ejus  rnaterialisest,  et  attin- 
git  ad  ea  quee  sunt  infinita  secundum  quantitatem 
continuam  vel  discretam ,  quae  est  infinitas  materia- 
lis,  eo  modo  quo  sunt  infinita,  scil'cet  numerando 
parteni  post  partem  ;  et  ideo  impossibile  est  quod 
unquam  perveniatad  cognitionem  infinitorum,  etiam 
individuorum.  Et  quia  intellectus  noster  in  statu 
isto  a  sensu  accipit,  inde  est  etiam  quod  nec  ipse 
infinita  hoc  modo  potest  cognoscere.  Substantiee  vero 
immateriales,  quee  sunt  quodammodo  infinitee,  et 
quodammodo  finitee,  quia  esse  finitum  habent, 
oportet  quod  earum  operatio  et  sit  efficaciee  finitee, 
et  comparetur  ad  naturas  finitas ;  quia  vero  imma- 
teriales  sunt,  ideo  earum  operatio  se  extendit  ad 
infinita  materialiter.  Unde  et  intellectus  noster,  ut 
dicit  Commentator,  3.  de  Anima  (comm.  19),  osten- 
ditur  quodammodo  infinitus,  in  quantum  cognoscit 
universale,  in  quo  infinita  singularia  cognoscuntur ; 
sed  in  (a)  hoc  deficit,  quia  species  universalis  quam 
intellectus  apprehendit,  utputa  hominis,  non  est 
perfecta  ratio  cognoscendi  quodlibet  singulare  in  sua 
singularitate.  Sin  autem,  tunc  etiam  intellectus 
noster,  dato  quod  essent  infiniti  homines,  tantum 
cognosceret  infinita  materialiter  per  unam  naturam 
linitam,  quee  est  humana  natura.  In  infinitis  enim 


(a)  in.  —  Om.  Pr. 


542 


LIBRl   I.    SENTENTIARUM 


hominibus,  quamvis  sit  infinitum  secundum  quan- 
titutem  vel  materiain ,  non  tamen  est  infinitum 
secundum  speciem  :  quod  patet  ex  lioc  quod  extra 
infinitos  homines  possunt  esse  aliye  species ;  pro- 
prium  autem  objectum  intellectus est  natura  speciei, 
non  auteni  materia.  Similiter,  qui  cognosceret  per 
animalis  naturam  omnes  species  animalis  in  sua 
specialitate,  dato  etiam  quod  species  animalis  essent 
actu  infiniue,  adhuc  cognoseeret  infinitas  species, 
sed  non  nisi  finitam  naturam ;  quia  praeter  naturam 
animalis,  adhuc  est  natura  lapidis.  Ita  igitur,  cum 
anima  Christi  cognoscat  Verbum ,  quod  est  suffi- 
ciens  ratio  cognoscendi  omnia  individua  in  sua  sin- 
gularitate,  et  omnes  species  in  sua  specialitate,  nihil 
prohihet,  quamvis  sit  linita  (a)  secundum  esse,  quin 
cognoscat  infinita ;  non  tamen  comprehendit  natu- 
ram  infinitam.  »  —  Huec  ille. 

Item,  ibidem  :  «  In  potentia  creaturae  est  infini- 
tum,  sicut  patet  in  divisione  continui,  et  augmento 
numerorum.  Unde,  cum  anima  Christi  creaturas 
comprehendat,  scit  infinita  quse  sunt  in  creaturis  in 
potentia.  Et  pryeterea,  quia  animee  damnatorum 
sunt  perpetuse ,  et  in  eis  cogitationes  erunt  volubiles, 
in  infinitum  futuroe,  oportet  dicere  quod  anima 
Christi  sciat  infinita.  » 

Ibidem  etiani,  ad  2uin,  dicit  quod  «  operatio  animoe 
Christi  est  finita,  quamvis  infinita  cognoscat.  Cogno- 
scit  enim  illa  infinita  finita  efficacia ;  unde  non 
remanet  inlinita,  nisi  materialiter  ». 

Et  ad  4um,  dicit  :  «  Comprehensio  infiniti  non 
potest  esse  nisi  per  actionem  quaj  sit  efficacias  infi- 
nit;e.  Tunc  enim  ipse  Deus  comprehenditur  ab  intel- 
lectu  aliquo,  quando  intellectus  tantam  (6)  habet 
efficaciam  in  intelligendo,  quantam  habet  Deus  ut 
intelligatur;  unde  non  potest  comprehendi ,  nisi  ab 
intellectu  increato  (y).  Sed  cognitio  infinitorum  non 
requirit  efficaciam  infinitam  in  operatione  intel- 
lectus.  » 

Et,  ad  40um,  dicit  quod  «  quantilas  scientioe,  qucc 
attenditur  penes  numerum  scitorum ,  est  ei  quasi 
per  accidens  et  materiali.s ;  et  praecipue,  quando  in 
multis  scitis  est  una  ratio  sciendi ;  secus  esset,  si 
diversis  ralionibus  cognoscerentur.  Sed  illa  quantitas 
quae  est  ex  (o)  eflicacia  cognitionis,  scientiae  per  se 
compelit;  (piia  talis  quantitas  attenditur  penes  exi- 
tiini  operationisintellectualisabintelligibili  virtute». 
—  Haec  ille. 

Ibidem  etiam,  in  principali  responsione,  innuit 
quod  angeli  cognoscunt  infinita  individua  in  eadem 
specie,  utputa  infinitas  partes  quae  suntin  potentia 
in  continuo;  et  infinita  secundum  speciem,  secun- 
diiui  omnem  speciem  figurae  et  numeri,  etc.  Aii 
enim  sic  :  «  Oportet   ut  intellectus  excellentissimi 

(a)  /iniln.  —  in/iuitit  IV. 
tanlam.  —  totam  IV. 
(y)  increato.  —  crealo  IV. 
(8)  ex.  —  Ooa.  IV. 


creati  Deum  cognoscant,  ut  eorum  cognitio  adaeque- 
tur  processui  creaturarum  a  Deo.  Procedunt  autem 
res  a  Deo,  per  viam  naturae,  et  secundum  ordinem 
gratise.  Unde  intellectus  creati  qui  sunt  in  sumrno 
creaturarum  constituti  secundum  conditionem  natu- 
rae,  omnium  naturalium  in  Deo  et  ex  Deo  cognitio- 
nem  accipiunt,  scilicet  angeh.  Christus  vero  con.-ti- 
tutus  super  omnem  creaturam  est,  etiam  quantum 
ad  dona  gratiae.  Et  ideo  ipse  accepit  cognitionem 
omnium  eorum  quae  a  Deo  secundum  quodcumque 
tempus  procedunt,  non  solum  secundurn  ordinem 
naturae,  sed  secundum  ordinem  gratise.  Scit  igitur 
anima  Christi  omnes  creaturas,  non  solum  quan- 
tum  ad  naturales  proprietates ;  quod  etiam  sciunt 
angeli ;  sed  etiam  secundum  quod  substant  divinae 
providentiae  ordinatac  in  linem  salutis  humanae  et 
donorum  gratise.  Et  ideo  scit  omnia  singularia,  et 
omnes  singulares  actus  hominum,  et  etiam  abscon- 
dita  cordis ;  quod  de  nulla  alia  creatura  dicere 
oportet.  Et  tamen,  quia  non  pertingit  ad  cornpre- 
hendendam  divinam  infinitatem,  ideo  remanet  Deo 
facultas  adhuc  multa  alia  faciendi  quani  ea  quae 
anima  Christi  co<}noscit.  »  —  Hiec  ille. 

Eamdem  conclusionem  tenet,  3  p.,  q.10,  art.  3. 
—  Item,  3.  Sentent.,  dist.  14,  q.  1,  art.  2,  qla  2, 
ad  2am. 


B.  —  OBJECTIOXES 

§4.    —    CONTRA    SEGUNDAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  ista  arguit 
Aureolus  (dist.  44,  q.  4,  art.  3).  Et  primo,  contra 
secundam  conclusionem  arguit,  impugnandd  duo 
in  ipsa  inclusa.  Primuin  est  quod  aliqua  forma 
potest  esse  inlinita  infra  aliquam  speciem.  Secun- 
dum  est  quod  aliqua  forma  vel  natura  specifica, 
potest  subsistere  non  individuata,  exempkriter  inli- 
nita.  Primum  impugnatur  multipliciter. 

Primo  sic.  Si  forma  aliqua  esset  inlinita  inten- 
sive,  sequerelur  quod  posset  in  instanti  transferre 
aliquid  a  termino  a  quo  ad  terminum  ad  quem  per 
omnia  media.  Forma  namque  inlinita  intensive  (a), 
esset  inliiiiUe  virtutis,  ac  iniiniti  vigoris;  et  per 
consequens,  sua  operatio  esset  mfinitae  intensionis; 
et  si  quidem  forma  illa  esset  principium  alterationis, 
utpotc  calor,  transferret  corpus  frigidum  a  frigore  in 
calorem  summum  in  non  tempore,  et  in  Instanti; 
et  similiter,  siesset  principium  motus  localis,  utpote 
forma  ternc,  moveret  a  ccelo  usque  ad  centrum  in 
instanli.  Hoc  autem  omnino  est  impossibile  cuilibet 
creaturae.  Tum  quia  virtuti  divinae  adaequaretur, 
quae  non  potest  in  minori  mensura  talia  facere  quam 
in  udii  tempore.  Tum  quia  intellectus  incompossibi- 


(a)  in/iiiiin  intensive.  —  intensiva  Pr. 


DISTINCTIONES   XLIll    ET   XLIV.  —    QUyESTlO   I. 


543 


litatem  experitur  in  tali  translatione  instantanea  a 
terniino  a  quo  in  terminuni  ad  quem  per  medium  ; 
sequitur  eniin  quod  idem  (a)  fuerit  in  instanti  in 
termino  a  quo,  et  in  omnibus  intermediis,  el  in  ter- 
mino  ad  quem ;  quod  est  inintelligibile ;  et  per  con- 
sequens,  incommunicabile creaturae.  Tum  quia  repu- 
gnantia  fonnalis  videtur  esse  quod  forma  sit  divisi- 
bilis,  et  instantanee  acquiratur.  Ergo  impossibile 
est  formam  esse  infinitse  virtutis;  et  per  consequens, 
infinitac  perfectionis  infra  rationem  suam  specifi- 
cam. 

Secundo.  Si  talis  forma  poneretur,  sequeretur 
quod  pars  esset  icqualis  toti.  Posita  enim  albedine 
infinita  in  margarita,  si  dividatur  ille  gradus  inlini- 
tus,  aut  si  diminuatur,  quod  remanet  erit  neces- 
sario  inlinitum ;  et  per  consequens,  movebit  in 
instanti,  et  erit  eequale  in  virtute  cum  toto,  et  ita 
sequalis  perfectionis.  Sed  omnia  heec  sunt  absona,  et 
omnino  irnpossibilia.  Ergo  dici  non  potest  quod  sil 
formalis  albedo,  vel  forma  aliqua,  inllnita  inten- 
sive. 

Et  si  dicatur  quod  heec  ratio  non  concludit,  nisi 
in  forma  qiue  potest  intendi  et  remitti,  non  aiitem 
in  forma  indivisibili,  qualis  esset  anima  vel  angelus, 
si  poneretur  iniinitse  perfectionis  in  ratione  sua  spe- 
cifica;  —  non  valet  quidem.  Nam  idem  sequitur  : 
quia  posset  fieri  anima  minor  illa  inlinita  per  unum 
gradum,  dato  quod  non  fiat  diminutio  in  eadem 
forma  numero  ;  quo  facto,  secunda  remaneret  inlinita, 
et  ita  infinitoe  virtutis,  et  moveret  in  instanti,  et 
eequaretur  virtuti  majori. 

Et  si  dicatur  ulterius,  quocl  eo  ipso  quod  ponere- 
tur  minor,  caderet  in  quamdam  finitatem  et  fieret 
limitata,  quia  omne  minus  iniinito  linitum  est, 
sieut  dicimus  de  creatura  ;  —  non  valet  utique.  Quo- 
niam  in  ordine  specilico,  sicut  ab  inferiori  ad  supe- 
rius  semper  proceditur  per  media,  ita  a  superiori 
descenditur  ad  inferius  per  media ;  sunt  enim  omnes 
gradus  immediati,  et  conjuncti,  vel  connexi  succes- 
sive.  Et  ideo  ab  anima  inlinita  in  ratione  animse 
intellectivee,  non  posset  immediate  descendi  ad  ani- 
mam  finitam ;  quoniam  illa,  in  quocumque  gradu 
poneretur,  esset  dare  superiorem  et  proximioreiu 
animee  infinitae.  Cum  igitur,  incipiendo  ab  infimo(S) 
gradu  specilico,  et  ascendendo  usque  ad  gradum 
iniinitum,  necessario  procederetur  per  media  con- 
nexa,  oportet  quod  e  converso,  descendendo  ab  illo 
gradu  iniinito,  procederetur  per  illa  eadem  per  quae 
ascendebatur.  Et  statim  sequeretur  contradictio ; 
quia,  in  ascendendo,  semper  omnes  gradus  essent 
finiti,  et  in  descendendo  essent  inliniti.  Si  enim 
infinitum  ordinate  minuitur,  quod  restat,  semper 
est  infinitum,  in  virtute  istius  :  (y)  finito  remoto  ab 


(a)  idem.  —  illud  Pr. 

(6)  in/inw.  —  infinito  Pr. 

(Y)  et.  —  Ad.  Pr. 


infinito,  quod  remanet  erit  infinitum  ;  semper  autem 
tolum  augmeniatum,  erit  linitum  (a),  in  virtute 
istius  propositionis  :  ex  linito  addito,  non  consurgit 
nisi  iinituin.  Secundum  boc  ergo,  infra  eamdem 
speciem  erunt  duo  processus  :  unus  in  ascendendo, 
continens  iu  infinitum  gradus  iinitos;  et  alius  in 
descendendo,  continens  gradus  infinitos  in  infini- 
tuni.  Et  si  isti  gradussint  idem  in  utroque  processu, 
sequitur  quod  idem  <'iit  finitum  et  infinitum  (6).  Si 
vero  alii,  sequeretur  quod  infra  eaindem  speciem 
suut  duo  ordines  graduum;  immo,  infra  eosdem 
terminos  erunt  ordines  omnino  disparati ,  quia  inter 
iuliinum  gradum  et  summum  ejusdem  forrnse. 
Hoc  autem  non  habet  locum  in  Deo;  quia  nec  a 
creatura  ascenditur  ad  Deum  per  media  connexa,  sic 
quod  ultimum  in  suo  supremo  uniatur  cum  infimo 
divinitatis,  eo  modo  quo  necesse  est  de  gradibus  qui 
iufra  eamdem  speciem  continentur.  Unde  non  est 
accipere  infra  eamdem  speciem,  vel  formam,  unum 
graduin  qui  distet  in  inlinitum  ab  omni  gradu  alio 
ejusdem  formuc ;  alioquin  non  esset  ejusdem  rationis. 
Deus  vero  in  infinitum  distat  a  qualibet  creatura. 

Tertio.  Si  possibilis  esset  talis  gradus  inlinitus 
infra  formam  speciiicam ,  utpote  infra  albedinem  , 
aut  caliditatem,  sequitur  quod  motus  rectus  potest 
esse  continuus  in  inlinilum;  cujus  oppositum 
demonstrat  Philosophus,  8.  Physicorum  (t.  c.  64). 
Et  iterurn,  sequeretur  quod  motus  esset  frustato- 
rius  et  otiosus,  qui  ordinaretur  ad  ultimum  illius 
formffl;  cum  forma  illa  ultimum  non  haberet,  nisi 
gradum  infinitum,  ad  quern  nunquam  pertingeret 
motus  ille.  Et  iteruni,  sequeretur  quod  albedo,  vel 
calor,  posset  recipere  aliquem  gradum ,  quem  nul- 
lum  agens  naturale  posset  inducere,  contra  regu- 
lain  illam,  qua2  dicit  quod  omni  potentioe  passivce 
naturali  correspondet  potentia  activa  naturalis.  Sed 
omnia  ha)c  sunt  impossibilia.  Igitur  talis  forma  est 
impossibilis,  scilicet  infinita  intensive  infra  eamdem 
speciem. 

Quarto.  Inlinitas  intensiva  negat  ullimum  et  ter- 
minum  intensionis;  quod  enim  habet  ultimum  et 
terminum  intensive,  intensive  (y)  finitum  est.  Sed 
talis  forma,  si  poneretur,  esset  in  termino  intensio- 
nis  :  quia,  si  detur  quod  non  sit  in  termino,  potest 
ultra  addi  intensio,  sive  gradus  excedens;  iniinito 
autem  nihil  potest  addi.  Ergo  relinquitur  quod 
forma  iniinita  intensive,  habeat  finem  et  terminum 
intensive.  Sed  quod  liabet  terminum  intensive,  est 
iinitum  et  terminatum  intensive.  Ergo  iniinitum 
intensive,  est  finitum  intensive  (o).  Unde  et  impro- 
prie  dicitur  Deus  inlinitus  intensive ;  in  eo  enim  non 
proprie  cadit  intensio ;  sed  sua  infinitas  est  per 
carentiam  omnis  specificationis. 


(<x)  /inilum.  —  in/initum  Pr. 

(g)  a  verbo  Et  si  usque  ad  infinitum ,  om.  Pr. 

(y)  intensive.  —  Om.  Pr. 

(5)  a  verbo  Ergo  usque  ad  intensive,  om.  Pr. 


544 


LIBHI   I.    SENTENTIARLM 


Secundum  vero  dictum  in  eadem  conclusione  im- 
probat 

Primo  sic.  Quod  enim  impossibile  sit  produci  vel 
esse  rosam  simpliciter  subsistentem ,  quae  praedice- 
tur  quidditative  de  rosis  particularibus,  Aristoteles 
ostendit.  Sed  etiam  quod  impossibile  sit  esse  rosam 
simpliciter  exemplarem,  tantse  latitudinis  in  essendo, 
quantae  est  latitudinis  rosa  praedicabilis  in  esse 
intellectuali ,  arguit  ipse  sic.  Impossibile  est  quod 
fiat  aliqua  substantia  expers  boni  et  omnis  operatio- 
nis;  esset  euim  otiosa,  nec  haberet  connexionem 
cum  partibus  universi.  Sed,  si  poneretur  quod  Deus 
faceret  rosam  simpliciter  subsistere  in  natura,  talis 
essetotiosa,  et  expers  boni  et  operationis,  quia  non 
est  (Je  natura  rosae  quod  intelligat;  nec  etiam  valeret 
ad  generationem  rerum  particularium ,  ut  Pbiloso- 
plius  deducit,  7.  Metaphysicx  (t.  c.  28);  nec  juva- 
ret  etiam  ad  scientiam,  quiasine  ipsa  adhuc  habetur 
suHicienter  scientia  de  rosa.  Ergo  talem  substantiam 
fingere,  est  (ingere  aliquid  otiosum,  et  expers  omnis 
operationis  aut  boni.  Tale  autem  Deus  facere  non 
posset  :  quia  nec  talis  substantia  est  factibilis,  cum 
in  fundamento  naturae  nihil  possit  esse  otiosum  et 
inutile ;  unde  nec  aliquid  potest  participare  cntita- 
tem  divinam,  quin  sit  utile  et  bonum,  ac  per  ope- 
rationem  aliquam  ordinabile  in  Deum ,  vel  imme- 
diate,  ut  substantise  intelligentes,  vel  mediate,  ut 
illao  substantise  corporeae,  quae  ordinantur  in  Deum 
mediante  ordine  universi,  in  quo  connectuntur  per 
suas  operationes. 

Secundo.  Qua  ratione  posset  Deus  facere  rosam 
simpliciter  subsistentem,  eodem  modo  posset  et  aliam 
omnem  sensibilem  naturam.  Sed  manifestum  est  et 
apparet  in  multis  contradictio.  Nam  cursus  simpli- 
citer  subsistere  non  potest  :  quia  aut  motus  subsi- 
steret  in  aliquo  mobili  et  currente,  et  ita  aliquod 
abstractum  moveretur  et  curreret,  quod  dici  non 
potest;  aut  subsisteret  in  se  sine  currente,  quod 
etiam  non  potest  esse,  quia  non  potest  intelligi  sine 
ipso.  Nec  similiter  sessio  potest  intelligi  simpliciter 
subsistere.  Iterum  nec  albedo  :  quia  non  posset  mo- 
vere  visum,  et  ita  nec  disgregare ;  unde  non  esset 
color  disgregativus.  Ergo  dici  non  potest  quod  naturae 
specificae,  similes  rebus  sensibilibus,  liant  in  rerum 
nalura,  per  divinam  polenliam,  simpliciter  subsi- 
stentes. 

Tertio.  Deus  non  potest  facere  naturam  aliquam 
sine  differentia  ipsam  constituente ;  est  enim  contra- 
dictio  repugnans  primo  modo  per  se.  Sed  si  naturse 
reruin  sensibilium  simpliciter  subsisterent,  seque- 
retur  quod  essent  sub  opposito  propriae  differentiae. 
Verbi  gratia  :  albedo  simpliciter  subsistens,  non 
esset  color;  quia  qod  esset  motivus  visus,  nec  etiam 
disgregativus.  Similiter,  nec  animal  esset  corpus 
sensitivum;  tale  namque  abstractum  nec  posset  pati 
tangibilibus,  nec  ab  odoribus  vel  coloribus.  Simili- 
ter,   nec  rosa  abs.tracta  ruberet;  non  enim  posset 


rnovere  visum ;  sirniliter  nec  redoleret,  movendo 
olfactum.  Et  similiter,  cum  omnes  naturae  sensibiles 
habeant  proprias  operationes,  secundum  differentias 
specificas,  sic  quod  operationes  illae  faciunt  scire 
proprias  formas  et  difFerentias  rerum,  ut  dicit  Phi- 
losophus,  8.  Metaphysicx  (t.  c.  3  et  seq.),  et  Com- 
mentator,  in  septimo  (comm.  2);  sunt  enim  formae 
substantiales  principium  talium  operationum ;  ma- 
nifestum  est  (a)  quod  si  ponerentur  naturae  tales 
habentes  esse  abstractum,  sequeretur  quod  carerent 
hujusmodi  principiis,  et  ita  carerent  propriis  diffe- 
rentiis  conslitutivis.  Impossibile  est  ergo  quod  tales 
naturae  subsistant.  —  Haec  ille. 

§   2.    —   GONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONEM 

I.  Argumenta  Gregorii.  —  Contra  tertiam 
conclusionem  arguit  Gregorius  (dist.  42  et  seq., 
q.  4,  art.  1),  probando  quod  Deus  possit  facere 
aliquam  multitudinem  actu  infinitam. 

Primo  sic.  Cujuslibet  continui  actualiter  sunt 
infinitse  partes.  Ergo  possibile  est  aliquam  multitu- 
dinem  actu  infinitam  esse.  Antecedens  probatur 
auctoritate  et  ratione.  Auctoritate  quidem  Augustini, 
2.  de  Libero  arbitrio  ,  capitulo  8,  dicentis  :  Quid- 
quid  corporis  sensu  attingitur,jam  non  est  unum, 
sed  multa  esse  convincitur ;  corpus  enim  est,  et 
ideo  habet  innumerabiles  partes.  Ex  quo  sequitur 
quod  omne  corpus  habet  partes  innumerabiles ;  si 
autem  innumerabiles,  ergo  infinitas.  Ratione  idem 
patet  :  nain  constat  quod  omne  continuuni  habet 
plures  partes,  et  non  tot  numero,  quin  plures;  ei 
omnes  suas  partes  actualiter  et  simul  habet ;  ergo 
omne  continuum  simul  habet  partes  infinitas  actua- 
liter. 

Et  si  dicatur  quod  continuum  habet  partes  infini- 
tas  in  potentia  tantum,  non  in  actu  ;  —  quaero  an  ly 
in  potentia  determinet  hoc  verbum  habct .  nl  si1 
sensus  quod  continuum  in  potentia  habet,  id  est, 
potest  habere  et  non  habet  partes  infinitas,  ita  quod 
haberepartes  infinitas  verificetur  de  continuo  tantuin 
in  propositione  de  possibili,  et  non  de  in  esse :  sicul 
dicimus  de  aliquo  aere,  quod  est  in  potentia  statua, 
et  non  est  statua.  Et  patet  quod  iste  sensus  esl  fal- 
sus;  quia  tunc  haec  non  esset  vera  :  Continuum 
habet  plures  partes ;  sed  tantum  liaec  :  Gontinuum 
potest  habere  plures  partes  (6);  quod  satis  apparel 
falsum.  Et  consequentia  ista  patet ;  quia,  si  habel 
plures  et  non  finitas  tantum,  ergo  infinitas.  item, 
Augustinus,  in  auctoritate  inducta,  dein  esse  enun- 
tiat  quod  corpus  habel  innumerabiles partes.  Aut 
l\  in  potentia  determinat  ly  partes,  ut  >it  sensus 
quod  continuum  habel  infinitas  partes  in  potentia, 
id  est,  potentiales,  scilicet  quarum  nulla  secundum 


(«)  autem.  —  A<1.  Pr. 

(6)  a  verbo  sed  usqui'  ad  part08,  ora.  Pr. 


DISTINCTIONES   XLHl    ET   XLIV.  —   QU,ESTIO   1. 


545 


se  est  (a)  unum  hoc  aliquid  prsecisum,  non  faciens 
cum  aliis  unum  hoc  aliquid ,  sed  omnes  hoc  aliquid 
in  actu  constituunt;  ad  dilferentiam  partium  quan- 
tilalis  discretse,  quarum  quselibet  esl  secundum  se 
unum  hoc  aliquid,  nec  omnes  hoc  aliquid  in  actu 
constituunt;  et  ideo  non  actuales,  sed  potentiales 
partes  dicuntur.  Et  hic  sensus  verus  est;  alias  con- 
tinuum  esset  discretum.  Sed  liuc  nou  tollit  verita- 
tem  antecedentis  :  nam  continuum,  sicut  actualiter 
habet  plures  partes  potentiales,  sic  actualiter  infini- 
tas  partes  potentiales;  et  per  consequens,  actualiter 
est  aliqua  multitudo  infinita  partium  potentialium. 

Ex  quo  ulterius  patet  principalis  consequentia ; 
qnia  nun  est  magis  impossibile  simpliciter  esse 
aliquam  multitudinem  aliquorum  non  facientium 
per  se  unum  in  aclu,  quam  aliquorum  facientium 
perseunum.  Quud  patet  :  quia  omnis  repugnantia 
qu*  assignaretur  in  illis,  verbi  gratia,  quod  tutum 
esset  sequale  vel  minus  parte,  vel  quud  infinitum 
esset  minus  infinitu,  aut  quud  actualitas  exsistentue 
repugnet  infinitu  partibili,  aut  aliqua  alia  quse  ab 
oppositum  tenentibus  assignatur,  aeque  apparenter 
assignaretur  in  infinita  multitudine,  quse  est  actua- 
liter  partium  potentialium  continui;  unde  nulli 
potest  apparere  rationabiliter  impossibile  esse  infi- 
nitas  animas  in  actu,  plus  quam  partes  continui  esse 
infinitas  in  actu. 

Confirmatur.  Quia,  cum  Deus  immediate  se  sulu 
quamlibet  entitatem  pussit  cunservare  in  esse,  sine 
quucumque  quod  non  est  de  essentia  illius,  poterit 
alicujus  proportiunis  quamlibet  partem  in  continuo 
exsistentem  actualiter,  dividere  a  qualibet  alia  ejus- 
dem  proportionis,  quse  non  est  pars  ejus,  et  quam- 
libet  talem  conservare  in  esse ;  quo  facto,  erit  actua- 
lis  multitudo  infinita  distinctorum  (6),  non  facien- 
tium  per  se  unum  ;  nam  tales  partes  proportionales 
sunt  infinitse  :  verbi  gratia,  prima  medietas  totius, 
et  prima  medietas  secundse  medietatis,  et  iterum 
prima  medietas  alterius,  et  sic  consequenter;  qua- 
rum  nulla  est  pars  alterius. 

Secundo  principaliter.  Deus  posset  in  cujuslibet 
partis  proportionalis  unius  horse  temporis  instanti 
initiante  producere  unum  angelum,  et  productum 
conservare  :  verbi  gratia,  in  primo  instanti  horse 
producere  unum ,  et  in  primo  instanti  secundoe  me- 
dietatis  sequentis  producere  alium,  et  in  primo 
instanti  medietatis  residui  producere  alium,  et  sic 
consequenter.  Ergo  Deus  potest  facere  multitudinem 
actu  infinitam  angelorum.  Antecedens  patet ;  quia 
nihil  impossibile  nec  aliqua  incompossibilia  includit. 
Consequentia  probalur  :  nam,  datu  casu,  in  fine, 
seu  in  instanti  (y)  terminante  tulam  huram ,  essent 
simul  infiniti  angeli,  sicut  in  ipsa  hora  sunt  infinitse 
hujusmodi  partes  proportionales. 

(a)  est.  —  Om.  Pr. 

(6)  distinclorum.  —  discrelorum  Pr. 

(y)  in  instanti.  —  instante  Pr. 


Tertio.  Ex  eo  quod  ponitur  essc  aliqua  multitudo 
actu  infinita,  nnlla  contradictio  implicatur.  Ergo 
Dciis  potest,  etc.  Patet  consequentia,  ex  dictis  om- 
nium  theologorum.  Antecedens  declaratur  ex  eo 
quod  infinitas  non  tollit  rationem  multitudinis,  nec 
etiam  aliquid  necessario  consequens  ad  multitudi- 
nem  :  non  enim  ideo  non  esset  multitudo,  aut  ei  (a) 
non  cunveniret  aliquid  necessariu  cumpetens  multi- 
tudini,  si  esset  aliqua  multiludo  infinita;  nec 
e  converso,  multitudo  tollit  rationem  infinitatis,  aut 
aliquid  necessario  consequens  infinitatem. 

Secundo  loco  arguit  contra  eamdem  conclusionem, 
probando  quod  possibile  est  esse  aliquam  magnitu- 
dinemactu  inlinitam,  seu  corpus  aliquod  inlinitum. 
Et  arguit 

Primo  sic.  Quia  nulla  contradictio  implicatur,  ex 
eo  quod  ponitur  aliquod  corpus  infinitum ;  cum 
infinitas  non  tullat  ratiunem  niagnitudinis,  vel 
aliquid  cain  necessario  consequens;  nec  e  converso, 
magnitudo  tollit  rationem  infinitatis;  unde  nullam 
incompossibilitatem  includunt. 

Secundo.  Quia  Deus  potest  facere  corpus  infini- 
tum  secundum  longitudinem  in  unam  partem  ;  et 
per  hoc  etiam  sequitur  quod  possit  facere  in  omnem 
iniinitum,  si  sibi  placet,  cum  unum  non  sit  magis 
impossibile  quam  aliud.  Assumptum  probatur.  Et 
sumu,  gratia  exempli,  unum  cerpus  lungum  decem 
palmis,  et  latum  ubique  uno  palmo.  Constat  quod 
in  isto  sunt  infinitse  partes  proportionales  secundum 
modum  divisionis  prsetactum,  quarum  quselibet 
secundum  dimensionem  latitudinis  istius  totius  est 
unius  palmi,  et  per  consequens  quaelibet  sequalis 
cuilibet,  quamvis  secundum  aliam  (6)  dimensionem 
nulla  sit  alteri  sequalis.  Tunc  sic  :  Possibile  est 
Deum  omnes  hujusmodi  partes  proportiondes  divi- 
dere,  et  secundum  aliam  dimensionem  qua  sunt 
aoquales  conjungere  et  unire,  ut  ( y)  ita  constituant 
unam  magnitudinem,  sicut  nunc  constituunt.  Ergo 
Deus  potest  facere  unum  corpus  longum  infinite  in 
unam  partem.  Antecedens  non  videtur  habere 
dubium  apud  aliquem  cathulicum.  Et  cunsequentia 
patet ;  quia  tunc  tale  corpus  haberet  in  longitudine 
suas  inlinitas  partes  ejusdem  quantitatis,  scilicet 
palmalis. 

Tertio  ad  idem,  sic.  Suppono  quod  in  infinitum 
Deus  potest  augere  magnitudinem.  Tunc  pono  quod 
sint  duse  magnitudines,  A  et  B,  constituentes  unum 
angulum,  cujus  basis  sit  magnitudo  C ;  et  quud  quie- 
scentibus  C  ct  B,  magniludu  A  tantum  elevetur  ex 
parte  qua  censtituit  angulum  cum  B,  ut  sit  seque 
distans  ipsi  B.  Totum  hoc  est  possibile,  etiam  natu- 
raliter.  Cum  hoc  etiam  pono  quod  cuntinue,  dum 
elevatur  magnitudo  A,  Deus  augeat  eam  tantum,  et 
simililer  B  in  directum,  quod  concurrant  actualiter 

(a)  ei.  —  rei  Pr. 

(6)  aliani.  —  Om.  Pr. 

(y)  ut.  —  et  Pr. 


II. 


35 


546 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


toto  tempore  praecedente  instans  in  quo  primo  erunt 
eeque  distantes.  Et  hoc  patet  esse  possibile,  ex  sup- 
positione  primo  facta.  Tunc  arguitur  :  Hoc  casu  pos- 
sibili  posito,  tunc  illee  magnitudines  erunt  infinitee, 
quando  erunt  seque  distantes.  Ergo  Deus  potest 
facere  magnitudinem  infinitam.  Consequentia  patet. 
Sed  antecedens  probatur  :  quia,  si  dicatur  quod  sint 
finitee,  sequitur  quod  vel  non  semper,  dum  A  eleva- 
batur,  tantuin  in  sua  rectitudine  augebatur  ut  con- 
currerent;  quod  est  contra  positum  (a);  vel  quod 
quantumcumque  modicum  A  deprimeretur  versus  B, 
ex  parte  qua  prius  elevabatur,  neutra  crescente  con- 
currerent;  quod  est  contra  sensum. 

Quarto  potest  argui.  Nam,  data  aliqua  magnitudine 
cuba,  potest  Deus,  in  cujuslibet  partis  proportio- 
nalis  horee  unius  instanti  initiante,  cuilibet  lateri 
magnitudinis  illius  addere  eequalem  illi  magnitudi- 
nem  cubam ,  quae  unam  per  se  magnitudinem  simul 
constituant.  Igitur  Deus  potest  facere  magnitudinem 
omniquaque  infinitarn.  Consequentia  patet;  quia  in 
instanti  terminante  horam,  erit  illa  magnitudo  undi- 
que  infinita. 

Terlio  loco,  probat  quod  Deus  potest  facere  aliquam 
formam ,  ut  charitatem ,  aut  aliam  formam  intensi- 
bilem  et  remissibilem,  infinitam  intensive  in  sua 
specie.  Et  arguit 

Primo  sic.  Quia,  si  hoc  non  sit  possibile  :  aut  hoc 
deo  est,  quia  impossibile  est  esse  aliquid  in  actu 
infinite  perfectum,  seu  perfectionem  infinitam  ;  aut 
quia  impossibile  est  aliquam  creaturam  esse  perfe- 
ctione  (6)  infinitam,  quia  tunc  oequaretur  Deo  in 
perfectione,  et  per  consequens  esset  Deus,  et  sic 
esset  creatura  et  Deus,  et  sic  Deus  et  non  Deus,  et 
creatura  et  non  creatura ;  aut  quia  impossibile  est 
simul  esse  partes  infinitas  ejusdem,  quod  tamen 
oporteret  (y);  aut  quia  impossibile  est  aliquid  infi- 
nitee  perfectionis  esse  minus  perfectum  aliquo  ejus- 
dem  rationis,  vel  partem  esse  eequalem  toti,  quo- 
rum  alterum  sequitur  necessario,  ut  videtur  per 
rationes  adversariorum.  Ista  divisio  videtur  sufli- 
ciens,  quoniam  ex  his  videntur  arguere  quicumque 
tenent  oppositum.  Sed  propter  nullum  istorum  debet 
hoc  negari  :  —  Non  quidem  propter  primum.  Quia 
infinitam  perfectionein  esse  actu,  non  est  impossi- 
bile,  cum  Deus  sit  bonitas  et  perfectio  infinita  in 
actu.  Ex  quo  patet  quod  non  repugnant,  nec  sunt 
incompossibiles  inlinitas  et  actualitas,  sicut  aliqui 
pro  fnndamento  suee  positionis  assumunt.  —  Nec 
propler  secundum,  hocdebet  negari.  Non  enim,  eslo 
quod  aliqua  cbarilas  sil  inlinila  intensive,  sequitur 
quod  sit  eeque  perfecta  ut  Deus ;  quia  Deus  est  per- 
fectio  infinila  siinplieiter,  charilas  autem  esset  per 


(<x)  posilum.  —  potentiam  Pr. 
(6)  perfectione.  —  perfectionem  Pr. 
(y)  aut  cjuia  impossibile  cst  simul  esse  partes  infmitas 
cjusclem,  cjuod  tametl  oporteret.  —  Om.  Pr. 


fectio  infinita  in  genere;  quia  non  solum  Deus,  sed 
aliqua  etiam  finita  perfectio  alterius  rationis,  potest 
esse  perfectior;  sicut  substantia  angelica  perfectior 
esset  charitate  infinita  creata,  et  linita  intellectio 
perfectior  et  nobilior  esset  nigredine  infinila.  Huic 
attestatur  Augustinus,  in  libro  de  Natura  et  Gratia 
(cap.  33) :  Ego  quidem  sentio  quia  etiam  cum  fuerit 
in  nobis  tanta  justitia,  ut  addi  ei  nihil  omnino 
possit,  non  sequabitur  creatura  Creatori;  et  ly 
cum  sumitur  conjunctionaliter,  et  eequivalet  huic 
conjunctioni  si.  —  Nec  tertium  debet  movere ;  quia 
illud  non  est  impossibile,  ut  patet  de  partibus  con- 
tinui.  —  Nec  etiam  quartum  ;  quia  vel  altera  pars 
non  est  impossibilis,  vel  neutra  sequitur,  ut  patet, 
formando  similes  argumentationes  de  partibus  con- 
tinui. 

Secundo.  Si  Deus  per  unam  horam  continue 
augeret  charitatem,  sic  tamen  quod  in  prima  medie- 
tate  totius  horae  crearet  charitatem  tanti  gradus, 
et  in  prima  medietate  sequentis  medietatis  crearet 
eequalem  charitatem  charitati  quam  creavit  in 
prima  medietate  totius,  et  iterum  (a)  in  prima  me- 
dietate  residui  crearet  eequalem,  et  sic  semper  velo- 
citaret  suam  actionem  secundum  quamlibet  talium 
partium  proportionabilium ,  et  quamlibet  conserva- 
ret,  in  fine  horee  creata  esset  charitas  actu  infinita 
intensive.  Consequentia  patet ;  quia  charitas  exsi- 
stens  in  fine  horee,  haberet  infinitas  partes  eequales, 
sicut  in  tempore  suee  creationis  fuissent  tunc  infi- 
nitee  partes  proportionales.  Sed  antecedens  est  pos- 
sibile.  Nam  quod  in  tota  una  hora  creet  charitatem, 
patet  esse  possibile.  Item,  quod  possit  velocitare 
suam  actionem  ;  cum  agens  creatum  hoc  possit,  ut 
patet  in  motibus  naturalibus,  qui  sunt  velociores  in 
fine;  item  in  agentibus  voluntariis  hoc  experiniur, 
quod  etiam  semper  possint  velocitare  suam  actionera 
in  duplo.  Juxta  modum  dictum,  etiam  manifeste 
ciiilibet  occurrit ;  cum  nullum  sit  minimum  tem- 
pus,  in  quo  possit  tantam  latitudinem  charitatis 
creare,  sed  in  quantolibet  minore  potest  tantam  et 
majorem  creare,  secundura  placitum  suum.  Et  per 
consequens,  non  apparet  quin  antecedens  sit  totum 
possibile.  Ex  quo  sequitur  quod  etiam  consequens ; 
quod  est  ad  propositum. 

Tertio  potest  argui ,  ponendo  quod  Deus,  in 
cujuslibet  partis  proportionalis  horee  secundum  divi- 
sionem  tactam  instanti  initianle,  crearel  charitatem 
tanti  gradus,  seu  eequalem,  et  adjungeret  priori. 
Quod  totum  patet  (6)  esse  possibile,  et  nullam 
repugnantiani  implicare.  Ex  quo  sequitur  quod  in 
fine  horee  erit  charitas  actu  inlinita.  propter  indu- 
sionem  inlinitarum  partium  sequalium,  sicut  SUHl 
infinitae  partes  proportionales  in  tempore  dato.  — 
Heec  ille. 


(a)  iterum.  —  recte  Pr. 
(g)  patet.  —  polest  Pr. 


DISTINCTIONES    X  L  1  I  I    ET   XLIV 


QUiESTK)    I. 


541 


II.  Argumenta  Adae.   —  Adam  eliam  multa 
argumenta  facit  in  ista  materia. 

Priimim  est  :  Quia  Deus  potest  facere  partes  pro- 
portionales  continui  signati ,  esse  actu  ab  invicem 
divisas.  Quia,  signando  partes  proportionales  spatii 
alicujus  super  (piod  movetur  corpus  aliquod,  et 
vocando  primam  partem  proportionalem  primam 
medietatem  totius  spatii ,  et  secundam  partem  propor- 
tionalem  primarn  medietatem  residui,  et  sic  in  inli- 
nitum,  in  instanti  quo  primo  pertingit  mobile  ad 
linem  primse  partis,  potest  eam  Deus  secare  et  divi- 
dere  a  posterioribus ;  et  sic  de  secunda,  et  de  omni- 
bus  partibus  proportionalibus  sequentibus  illis;  et 
si  motus  sit  uniformis,  cito  tinire  poterit.  Ergo  tales 
divisiones  erunt  infinitoe ;  et  tunc  babebuntur  infi- 
nita  simul  ab  invicem  divisa,  quorum  nullum  est 
minimum,  sicut  nec  ultimum,  ex  ea  parte  versus 
quam  processit  motus.  Sed  omnes  quas  Deus  ab 
invicem  potest  dividere,  et  sic  divisas  conservare, 
potest  Deus  ab  invicem  simul  divisas  creare.  Et 
eodem  modo  potest  argui  de  cbaritatihus  inlinitis, 
ut  patet  :  si  charitas  aliqua  per  unam  horam  uni- 
formiter  produceretur  per  partem  ante  partem , 
posset  Deus  facere  ne  pars  acquirenda  (a)  in  poste- 
riori  medietate  temporis,  faceret  unam  cum  parte 
acquisita  in  priori  medietate;  et  pari  ratione,  ne 
acquirenda  in  secunda  parte  proportionali  temporis, 
uniretur  alicui  parti  proportionali  posteriori  acqui- 
rendae  ;  et  sic  de  omnibus  aliis. 

Secundo  sic.  Quodcumque  potest  Deus  facere  suc- 
cessrve,  potest  facere  simul.  Sed  potest  Deus  facere, 
immo  faciet  infinita  successive  in  futuro,  puta  infi- 
nitas  cogitationes  angelorum.  Igitur  potest  facere 
simul  infinita  in  actu. 

Tertio.  Omnia  exsistentia  totaliter  distincta,  potest 
Deus  facere  per  se  exsistere,  maxime  si  sint  abso- 
luta.  Sed  in  omni  corpore  sunt  infinitse  partes  pro- 
portionales,  totaliter  distinctse.  Igitur  infinitas  partes 
proportionales  corporis  potest  Deus  facere  exsistere 
in  actu.  Et  si  potest  facere  exsistere  infinita  simid  in 
actu,  ita  poterit  hoc  facere  de  animabus  vel  angelis, 
sicut  de  corporibus.  Major  probatur  :  quia  non  est 
difficilius  Deo  facere  aliqua  exsistentia  in  potentia 
totaliter  distincta  exsistere  per  se ,  quani  alia ; 
igitur,  qua  ratione  potest  facere  aliqua  exsistentia  in 
potentia  exsistere  per  se,  pari  ratione  potest  facere 
qusecumque  alia  totaliter  distincta  exsistere  in  actu. 
Minor  probatur,  scilicet  quod  in  omni  corpore  sint 
infinitee  partes  proportionales  totaliter  ab  invicem 
distinctae,  ex  3.  Physicorum,  capitulo  de  Infinito. 

Quarto.  Quia  in  quacumque  linea  sunt  infinita 
puncta,  et  in  omni  superlicie  infinitse  linese,  et  in 
omni  corpore  infinitse  superficies,  totaliter  distinctce. 
Sed  nullum  prius,  est  in  illis  pars  posterioris;  quia 
puncta  non   sunt   partes   lineai,   nec  lineae   partes 


(a)  sit.  —  Ad.  Pr. 


superliciei.  Ergo  polest  Deus  lineam  annihilare, 
omnibus  ejus  punctis  conservatis  ubi  prius  fuerunt, 
nulla  niutatione  facta  in  illis,  vel  aliquo  istorum, 
quoad  situm ;  et  pari  ratione  de  lineis  respectu 
superficiei,  vel  superliciebus  respeetu  corporis.  Et 
tunc  certum  est  quod  remanent  puncta  infinita  in 
actu. 

Quinto  sic.  Deus  novit  actu  omnia  creabilia,  et 
distincte,  sicut  notum  est ;  igitur  novit  actu  et  distin- 
cte  infinita  creabilia.  Et  voluntas  Dci  non  est  mino- 
ris  [)otenti;e  quam  sua  sapientia,  vel  sua  notitia. 
Igitur  potest  Deus  velle  omnia  ista  creabilia.  Et 
tunc  sequitur  nccessario  quod  erunt  sirnul,  vel 
voluntas  beneplaciti  ejus  non  implebitur.  Igitur 
sequitur  quod  Deus  potest  facere  iniinita,  esse  actu 
siniul. 

Sexto.  Non  minoris  potentise  est  Deus  ad  causan- 
dum  infinita  entia  in  actu  distiucla,  quam  infiniti 
angeli  vel  animaj,  si  essent  simul ;  curn  Deus  sit 
tantsc  potentiie,  quod  major  cogitari  nequit  simplex, 
nec  aggregata.  Sed  infiniti  angeli  vel  animse,  si  essent 
siniul,  possent  causare  infinitos  actus  volendi  siiuul 
libere.  Igitur  Deus  potest  sirnul  causare  iniinitos 
tales  actus.  Igitur  Deus  potest  facere  infinita  irr  actu  ; 
et  hoc  in  quacumque  specie,  cum  non  sit  sibi  difii- 
cilius  de  angelis  quam  de  actionibus  angelorum. 

Septimo  sic.  Deus  potest  sirnul  facere  illud  quod 
non  repugnat  potentia?  finitye.  Sed  potentiaj  finitse 
rrorr  repugnat  causare  iniinita  simul  in  actu.  Igitur 
Deushoc  potest.  Minor  probatur  :  quia  ignisgehenna! 
crucians  animas  damnatorum ,  posset  causare  infi- 
nitos  cruciatus,  si  essent  illi  conjuncte  infinita* 
aniune;  igitur,  quantum  est  ex  se,  hoc  potest ;  hoc 
igifur  sibi  non  repugnat.  Igitur  Deus  hoc  potest 
facere. 

Octavo  sic.  Deus  potest  facere  quidquid  creatura 
potest  inraginari  fieri.  Sed  creatura  potest  imaginari 
fieri  iniinila  distincta  ab  invicem  in  actu.  Igitur  Deus 
potest  facere  infinita  simul  in  actu.  Major  probatur. 
Quia  creatura  potest  imaginari  poterrtiam,  quae 
posset,  si  esset,  facere  quidquid  ipsa  posset  imagi- 
nai  i  fieri;  quia  aliter  non  potest  iniaginari  aliquid 
lieri,  nisi  posset  imaginari  agens  quod  posset  illud 
facere.  Sed  creatura  rron  potest  imaginari  agens 
potentius  Deo.  Igitur  Deus  potest  facere  quidquid 
et  creatura  potest  imaginari.  Sed  creatura  potest 
iruagiirari  iniinita  esse  totaliter  distincta.  IgiturDeus 
potest  hoc  facere.  Minor  patet.  Quia  quilibet  honro 
potest  imaginari  infinita  purrcta  fieri  actu  simul,  vel 
lineas,  aut  superlicies,  pnesertim  in  Sacramento 
AlLaris,  ubi  quantitas  est  sine  subjecto;  immo  multi 
credunt  ita  fieri  in  rarefactione  qualibet.  Similiter 
multi  credunt  quod  in  omni  alteratione  sit  in  quo- 
libet  instanti  diversa  forma  totalis  vel  totaliter;  et 
per  consequens  imagirrairtur  infinita  fieri  actu  in 
tempore  finito.  Ergo  lroc  potest  Delis  facere  in 
instanti. 


548 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


Nono.  Descendat  aliquod  grave  in  medio  aeris 
versus  superficiem  A  in  aere  scque  distante  liorizonti ; 
et  sit  agens  ita  condensans  aerem  circa  A,  quasi 
illud  grave,  scilicet  B,  non  possit  attingere  ad  A 
propter  densitatem  medii,  sed  stet  ante  A,  si  sit  pos- 
sibile.  Tunc  enim  verum  est  quod  B,  antequam 
quiescat,  movebitur  in  duplo  tardius  quam  in  prin- 
cipio,  et  postea  in  quadruplo  tardius,  et  sic  in  infi- 
nitum.  Ergo,  cum  non  lateat  Deum  instans  quod- 
cumque  in  quo  duplicabitur  vel  quadruplabitur 
motus,  et  sic  de  singulis,  sequitur  quod  Deus  pote- 
rit,  si  voluerit,  in  quolibet  instanti  creare  unum 
angelum  ;  et  ita  in  toto  tempore  motus  poterit  creare 
infinitos  angelos. 

Decimo.  Secundum  sententiam  Augustini,  12.  de 
Civitate  Dei,  et  Philosophi,  12.  Metaphysicx 
(t.  c.  48),  angeli  movent  orbes  caelestes.  Ponatur 
igitur  aliquem  orbem  non  habere  quamcumque  resi- 
stentiam  extra  se,  nec  ab  orbe  supra  se,  nec  ab  orbe 
inferiori ;  et  quod  Deus  sequestret  potentiam  resisti- 
tivam  intrinsecam  orbis,  ita  quod  non  resistat  angelo 
moventi ;  ita  tamen  quod  infra  substantiam  illius 
orbis  includatur  aliquod  corpus  resistens  motui  cir- 
culari  illius  orbis,  sicut  ignis  vel  aliqua  stella,  et 
moveat  angelus  circulariter  illum  orbem.  Sit  orbis 
solis,  habens  stellam  illuminantem  aerem ;  et  cor- 
rumpat  Deus  uniformiter  in  una  hora  totam  illam 
resistentiam ,  vel  minuat  eam,  sic  quod  in  fine 
horae  nulla  sit  resistentia  in  illo  orbe  solis ;  quod 
totum  est  possibile  satis,  sicut  patet,  cum  nulla 
repugnantia  supponatur,  nec  aliquod  impossibile. 
Isto  casu  posito,  arguitur  sic  :  Sol  in  hora  data  cau- 
sabit  infinita  lumina.  IgiturDeus  potest  multo  magis 
causare  infinita  lumina  in  illa  hora,  et  conservare 
ea.  Assumptum  probatur.  Quia  in  prima  medietate 
sol  generabit  unum  lumen  in  aere,  sicut  nunc  facit 
in  una  die ;  et  similiter  faciet  noctem  in  eodem  aere, 
in  eadem  prima  medietate ;  et  in  secunda  parte  pro- 
portionali,  generabit  aliud  lumen  ;  et  sic  de  caiteris. 
Igitur  in  tota  hora  faciet  infinita  lumina,  et  noctes 
infinitas,  sic  quod  semel  revolvatur  orbis  in  prima 
medietate  horse;  quia  idem  argumentum  est,  si  in 
prima  medietate  hora  faciat  medietatem  unius  revo- 
lutionis,  vel  aliam  partem  ;  quia  necessario  sequitur 
quod  in  tota  hora  faciet  infinitas  revolutiones,  et  per 
consequens  infinita  lumina  in  aere,  et  infinitas 
noctes.  Et  aggregari  potest  argumentum,  quod  sal- 
tem  poterit  in  omni  parte  proportionali  unam  talem 
completam  revolulionem.  Et  stat  argumentum. 

Undecimo.  Ponatur  quod  agens  naturale  ineipiat 
dividere  aliquod  corpus  continuum,  puta  aquam,  in 
una  hora,  uniformiter,  secundum  longum.  Tuncsic  : 
Dum  agens  sic  divideret  usque  ad  medium,  Deus 
poterit  alterius  dati  continui  dividere  medietatem  a 
medietate;  et  agens  naturale,  dum  (a)  pruecise  com- 

(a)  dum.  —  Om.  Pr. 


plebit,  medietatem  residuidividendo,  poterit  Deus  (a) 
utramque  vel  alteram  medietatem  corporis  dati  divi- 
dere  in  duas  medietates;  et  sic  usquein  finem  horae. 
Igitur  in  fine  boroe  habebit  infinita  corpora  in  actu, 
scilicet  partes  proportionales,  quas  Deus  dividet 
modo  prcediclo.  —  Gonfirmatur.  Quia  quando  agens 
naturale  corrumpit  aliquid  per  partem  ante  partem, 
posset  Deus  recreare  in  actu  partes  proportionales 
successive.  Igitur,  etc. 

§  3.  —  CONTRA  QUARTAM  CONCLUSIONEM 

Argumentum  Aureoli.  —  Contra  quartam  con- 
clusionem  arguit  Aureolus  (dist.  44,  q.  1,  art.  2), 
probando  quod  impossibile  sit  simpliciter  quod  ma- 
gnitudini  addalur  in  infinitum  magnitudo  ejusdem 
quantitatis,  ita  quod  pertranseatur  qusecumque  data 
magnitudo.  Arguit  enim  sic.  Si  magnitudo  posset 
crescere  in  infinitum,  omnem  datam  magnitudinem 
transeundo,  necessario  magnitudo  actu  infinita,  esset 
quoddam  possibile.  Quod  probatur  sic.  Quia,  si  ma- 
gnitudo  potest  crescere  ultra  omnem  determinatam 
quantitatem,  continue  transcendendo ,  necessario 
possibilitates  sunt  infinitse  numeraliter  ad  quanti- 
tates  finitas  in  se  sed  tamen  infinitas  in  multitu- 
dine,  per  quarum  additionem  magnitudo  illa  in  infi- 
nitum  augmentetur.  Sed  omnes  istoe  possibilitates 
iniinitse  omnium  magnitudinum  et  quantitatum 
possibilium,  integrant  et  constituunt  unam  possibi- 
litatem  totalem  respectu  unius  totius  magnitudinis 
aptae  natse  constitui  ex  omnibus  quantitatibus  finitis 
in  se  et  infinitis  multitudine,  respectu  quarum  erant 
infinihe  illse  potentiae  partiales.  Ergo  necesse  est 
quod  consurgat  una  totalis  possibilitas  (6)  unius  ma- 
gnitudinis  possibilis  constitui  ex  quantitatibus  infi- 
nitis.  Illa  autem  est  necessario  magnitudo  infinita. 
Igitur  infinita  magnitudo  possibilis  est,  etunam  pos- 
sibilitatem  habebit.  Poterit  ergo  reduci  ad  actum 
per  aliquam  potentiam.  Sed  consequens  est  impos- 
sibile,  scilicet  quod  sit  actu  aliqua  magniludo  infi- 
nita. 

Confirmatur  sic.  Quia  omnes  partes  magnitudinis, 
secundum  quas  possibile  est  ipsam  augmentari,  con- 
currunt  ad  unam  magnitudinem  continuam ;  potest 
enim  ex  his  constitui  una  magnitudo  in  numero. 
Sicut  autem  se  habet  actus  ad  actum,  ita  se  habet 
potentia  ad  polentiam  ;  et  per  consequens,  si  partes 
magnitudinis  actu  posiLe  constituunt  unam  magni- 
tudinem  totalem,  ita  quod  illa  magnitudo  integretur 
ex  partibus,  sequitur  quod  potentiae  et  possibilitates 
illarum  partium  integrent  unam  potentiam,  scilicet 
possibilitatem  totius.  Unde,  sicut  omnea  partes  in 
actu  concurrunt  ad  constituendum  unum  totum  in 
actu,  sic  possibilitates  omnium  partium  constituunt 


(*)  Deus.  —  Om.  IV. 

(o)  possibilitcG.  —  potentialita*  Pr. 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   XLIV.  —    QU.ESTIO   1. 


549 


unam  possibilitatem  totius.  Sic  igitur,  data  aliqua 
magnitudine,  quseritur  an  possibiles  sint  addi  sibi 
inlinitse  partes  magnitudinis  successive,  vel  non  ;  si 
secundum,  babetur  propositum ;  si  primum,  sequi- 
tur  quod  infinitse  magnitudincs  sunt  possibiles,  non 
quidem  quod  sint  in  actu,  sed  tamen  sunt  in 
potentia.  Constat  autem  quod  omnes  illse,  si  pone- 
rentur  in  actu,  constituerent  unam  magniludinem 
in  actu.  Ergo,  si  ponantur  in  potentia  possibilitates 
omnium,  constituunt  possibilitatem  unius  totius  ;  et 
per  consequens,  totum  illud  erit  quid  possibile. 
Omnis  autem  possibilitas  reducibilis  est  ad  actum, 
ut  patet  ex  diffinitione  potentise ;  alias,  si  reduci  non 
posset,  nonesset  utique  possibilitas,  sed  potius  quid 
prohibitum  et  impossibile.  Magnitudo  ergo  infinita 
in  actu,  erit  possibilis,  si  potest  augmentari  magni- 
tudo  in  infmitum. 

Confirmatur  sic.  Nulla  potentia  respicit  proces- 
sum  partium  constituentium  unum  totum,  nisi  qua- 
tenus  per  prius  respicit  ipsum  totum ;  et  ita,  si 
partes  in  infinitum  addi  possibiles  sunt  in  aliqua 
potentia  ordinata  et  debito  modo  se  habente,  necesse 
est  quod  totum  per  prius  subsit  illi  potentisc.  Erit 
ergo  possibilis  tota  una  infinita  magnitudo  (a),  si 
fuerint  partes  possibiles  addi  in  infinitum. 

§   4.    —   CONTRA   SEXTAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  sextam  con- 
clusionem  arguit  (ibid.,  art.  4) 

Primo  sic.  Quandocumque  aliqua  potentia  respi- 
cit  multa,  quorum  unum  est  perfectius  alio  et 
totale  secundum  perfectionem  respectu  alterius,  per 
prius  respicit  illud  totale  quod  est  perfectius,  quam 
respiciat  imperfectiora,  quse  sunt  quodammodo  par- 
tialia  in  perfectione.  Et  hujus  ratio  est  :  quia,  sicut 
se  habent  hujusmodi  in  essendo,  sic  quod  unum  est 
nobilius  et  perfectius  alio,  sic  se  habent  in  ordine 
ad  potentiam  ;  quia  principalius  respicitura  potentia 
illud  quod  est  nobilius.  Sed  manifestum  est  quod,  si 
proceditur  in  infinitum  in  specificis  perfectionibus 
creaturse,  semper  superior  est  quoddam  totale  per- 
fectionale  respectu  inferioris ;  continet  enim  perfe- 
ctionem  inferioris,  et  adhuc  plus.  Ergo  prius  respi- 
cit  Dei  potentia  aliquod  totum  constitutum  ex  omni- 
bus  istis  perfectionibus ,  quod  habet  rationem  totius 
perfectionalis  respectu  omnium,  quam  respiciat 
quamlibet  perfectionem  minorem  partialem.  Constat 
autem  quod  illud  potest  Deus  producere,  quod  prius 
et  principalius  subest  suse  potentise.  Ergo  poterit 
producere  Deus  speciem  unam  totalem ,  eminenter 
continentem  perfectiones  omnium  aliarum  creatu- 
rarum.  Si  igitur  perfectiones  hujusmodi  sunt  infi- 
nitoe,  necesse  erit  creaturam  istam  totalem  esse  infi- 
nitse  perfectionis ;  quod  est  impossibile. 

(a)  Erit  ergo  possibilis  tota  una  inftnita  magnitudo.  — 
Erit  ergo  tota  una  magnitudo  Pr. 


Seeundo.  Processus  alicujus  ad  mensuram,  neces- 
sario  est  finitus  :  sicut  patet,  dum  proceditur  a 
numeris  ad  unitatem,  proceditur  ad  mensuram ;  et 
ideo  talis  processus  finitur.  Et  hujus  causa  est  :  quia 
de  ratione  mensurse  est  quod  sit  principium  cogno- 
scendi  et  certificandi  alia,  ut  patet,  10.  Metaphy- 
sicve  (t.  c.  3);  et  propter  hoc,  quod  est  mensura, 
debet  esse  maxime  cognitum  ;  et  per  hoc,  debet  esse 
prius  omnibus  mensuratis  ;  et  consequenter,  debet 
esse  in  actu ,  ita  quod ,  si  proceditur  ad  mensuram , 
de  necessitate  devenitur  ad  eam  ;  aliaserit  incognita, 
nec  erit  possibilis  esse.  Sed  manifestum  est  quod  in 
perfectionibus  specificis,  dum  proceditur  ad  supe- 
rius,  proceditur  utique  ad  mensuram  ;  sicut  enim 
albedo  in  coloribus  est  mensura  aliorum  colorum 
qui  sunt  inferiores,  ut  patet,  10.  Metaphysicse 
(t.  c.  7),  sic  species  superior  et  dignior  est  mensura. 
Ergo  impossibile  est  quod  in  istis  procedatur  in  infi- 
nitum;  alioquin  mensura  nobilissima  erit  ignota, 
nec  poterit  esse  in  rerum  universitate. 

Tertio.  Tota  universitas  specierum  creabilium, 
cadit  a  divina  perfectione;sicutfinitumetlimitatum 
cadit  ab  illimitato  et  infinito.  Sed,  posito  aliquo 
totali  finito,  impossibile  est  in  ipso  in  infinitum 
procedere  in  ascendendo.  Et  hoc  quidem  patet  in 
magnitudine  finita  :  licet  enim  possit  procedi  in  ea 
in  (a)  infinitum,  dividendo  in  partes  minores;  non 
tamen,  accepta  aliqua  parte  magnitudinis  illius, 
potest  procedi  continue  in  infinitum ,  augmentando 
secundum  eamdem  quantitatem.  Et  similiter  idem 
patet  in  multitudine  finita  ;  in  millenario  namque 
non  (6)  potest  sumi  aliquis  numerus  ita  parvus,  cui 
possit  in  infinitum  fieri  additio,  sic  quod  additum 
infra  millenarium  maneat.  Similiter  et  ita  erit  in 
unitate  finitse  perfectionis  specificse ;  necesse  est 
enim  ut,  accepta  una  specie,  non  possit  in  infinitum 
fieri  additio,  sic  quod  additum  remaneat  infra  mul- 
titudinem  hujusmodi  finitam  in  perfectione.  Ergo 
non  potest  in  infinitum  procedi  in  perfectionibus 
specierum. 

Et  si  dicatur  quod ,  licet  universitas  specierum  sit 
infinita  multitudine,  tamen  linita  est  perfectione, 
quia  quselibet  species  est  limitata  in  se ;  —  non 
valet.  Tum  quia  finitum  inlinities  sumptum,  con- 
stituit  inlinitum;  quamvis  ergo  quselibet  species  sit 
finitse  perfectionis ,  tamen  species  infinitse  consti- 
tuunt  infinitam  perfectionem ;  igitur,  si  potest  dari 
quod  specierum  creabilium  universitas  sit  finita  et 
non  infinita  in  perfectione,  necesse  est  ponere  quod 
non  sit  infinita  in  multitudine  in  ascendendo.  Tum 
etiam,  quia  in  talibus  tantum  habet  ultimum  in  quo 
sistitur,  quantum  omnia  prsecedentia ;  unde,  si  uni- 
versitas  specierum  sit  infinitse  perfectionis,  et  pro- 
ceditur  ascendendo,  necesse  est  quod  ibi  sit  aliqua 
species  infinitse  perfectionis. 

(a)  in.  —  Om.  Pr. 
(6)  non.  —  Om.  Pr. 


550 


LIBRl    I.    SENTENTIARUM 


Et  si  dicatur  ulterius,  quod  idem  inconveniens 
videtur  sequi  in  numeris;  erit  enim  in  universitate 
uumerorum  aliquis  numerus  infinitus;  —  dicendum 
quod  natura  numerorum  consistit  in  actu  permixto 
potentise,  in  quautum,  uno  dato,  semper  alius  est 
in  potentia,  ex  hoc  ipso  et  propter  hoc  quod  omnes 
numeri  non  concurrunt  ad  aliquam  unitatem  vel 
universitatem,  ut  possit  dici  numerorum  universitas 
inlinita.  Unde  concedi  debet  quod  in  numeris  sit  in 
inlinitum  procedere ;  non  autem  quod  multitudo 
numerorum  sit  infinita.  In  speciebus  autem  creatu- 
rarum,  non  sic  est;  quia  ex  ipsis  connectitur  uni- 
versitas  queedam  essentialiter  ordinata,  in  qua  est 
unitas  ordinis  et  bonum,  ut  dicit  Philosophus, 
12.  Metaphysicx  (t.  c.  52). 

Quarto  sic.  Processus  ad  unitatem  et  totalitatem 
non  potest  esse  infinitus.  Et  hoc  apparet  in  divisione 
continui,  ubi,  quia  ad  partem  proceditur,  est  pro- 
cessus  in  infinitum  ;  in  additione  vero  non  est,  quia 
proceditur  ad  totum.  In  numeris  vero  proceditnr  in 
inlinitum,  addendo ;  quia  est  processus  ad  multitu- 
dinem,  et  non  ad  unitatem  seu  totalitatem,  sed 
ma»is  ad  species  disparatas.  Et  hac  propositione 
utitur  Philosophus,  3.  Physicorum  (t.  c.  59). 
Unitas  enim  et  totalitas  habent  rationem  formse, 
multitudo  autem  et  partialitas  rationem  materiae; 
partes  enim  se  babent  modo  materiali  respectu  totius. 
Et  binc  est  quod  processus  ad  rnultitudinem  et  ad 
partes,  potest  esse  in  infinitum  ;  est  enim  processus 
ad  materiam  et  ad  potentiam ,  in  qua  consistit  ratio 
inliniti,  quod  dicit  actum  permixtum  potentiae.  Pro- 
cessus  vero  ad  totalitatem  et  unitatem,  est  processus 
ad  formam,  et  actum  ,  et  complementum ,  et  finem; 
et  propter  hoc  non  potest  esse  infinitus,  nisi  posset 
esse  aliquod  totum  inlinitum,  vel  nisi  esset  vanus 
processus  et  otiosus. 

Supposito  ergo  quodomnetotum  possibile  sit  fini- 

tum,  supposito  etiam  quod  unus  linis  et  terminus 

sit,  ultra  quem  procedi  non  possit,  statim  apparet 

quod  processus  ad  unitatem  et  totahtatem  necessario 

est  linitus.  Sed  manifestum  estquod  processus  reper- 

tus  in  perfectionibus  creaturarum   in  ascendendo, 

est  ad  quamdam  unitatem  et  totalitatem.  Proceditur 

enim  ad  multitudinem  specierum,ex  quibus  consti- 

tuitur  unum  totum,  quia  tota  universitas  entis,  in 

qua  consistit  ratio  boni  el  totius;  omnia  enim  entia 

secundum  rationes  specificas  ordinata  sunt  et  con- 

nexa,  alias  universitas  entium  esset  male  disposita, 

el  essel  dissoluta  et  inconnexa  ;  cujus  oppositum  est 

per  se  notum,  ut  Commentator  dicit,  12.  Metaphy- 

sicse,  commento 52.  Ait  enim  quod  manifestum  esi 

per  se  quod  omnia  habent  aliquod  bonum,  et  sunt 

ordinata  ad  invicem;  nec  esse  eorum  esl  a  casu. 

Ergo  impossibile  esl  quod  in  perfectionibus  creatu- 

rarum,  ex  quibus  consurgil  illa  unitas,  et  iste  ordo, 

et  haec  totalitas,  procedi  possil  in  infinitum.  Otiosus 

quippe  essel  iste  processus,  cum  tendat  ad  consti- 


tutionern  cujusdam  totius  universi  ;  quia  non  posset 
pervenire  ad  illud  (a)  quod  intendit. 

Quinto  sic.  Universitas  specierum  sicest  ordinata, 
secundum  Dionysium  (deDiv.  Nom.,  cap.  1 ),  quod 
infima  connectuntur  supremis  per  media,  sic  quod 
suprema    inlimorum   attingunt   infima   mediorum, 
et  suprema  mediorum  attingunt  infima  supremo- 
rum  ;  ita  (6)  quod  a  supremis  descenditur  ad  infima 
per  immediate  connexa,  et  per  eadem  ascenditur  ab 
infimis  ad  suprema.  Si  ergo  ab  infima  creatura  pro- 
cedatur  in    infinitum    ascendendo,   per  eadem   ad 
infima  descendetur  (y).  Quaerendum  est  igitur  de 
illo  in  quod  primo  descenditur,  a  Deo  incipiendo, 
an    sit   finitae   perfectionis ,  aut  infinitae.   Sed   non 
potest  dari  quod  sit  finitse ;  tunc  enim  non  distaret 
al)  infima  creatura  in  infinitum  ;  et  per  consequens, 
processus  in  perfectionibus  specificis  non  esset  inli- 
nitus;   et   haberetur    propositum.    Nec   etiam   dici 
potest    quod    sit   infinitae   perfectionis ;    quia   tunc 
aliqua  creatura  esset  infinitaj  perfectionis ,  vel  perfe- 
ctione  infinita;  et  iterum,  illa  quse  esset  immediate 
inferior  per  unum  gradum,  remaneret  adhuc  infi- 
nita;   et  adhuc  tertia,  inferior  secunda  per  unum 
gradum  ,  esset  etiam  inlinita  ;  et  sic  descendendo  in 
infinitum,  semper   quod   remaneret   esset   infinitse 
perfectionis,   nec  posset  perveniri  descendendo  ad 
primam  creaturam  linitam,  sicut  nec  ascendendo  ad 
primam  infinitam ;  et  sic  essent  duo  procesni-  peni- 
tus  disparati,  ascensus  et  descensus ;  cujus  oppositum 
declaratum  est,  quia  per  eadem  media  ascenditur  et 
descenditur,  ut  dicit  Philosophus,  3.  Physicorum 
(t.  c.   21).  Ait  enim   quod  idem  est  spatium  per 
(juod  ascenditur  et  descenditur.  Ergo  dici  non  potest 
quod  in  perfectionibus  creaturarum  ascendatur  in 
infinitum. 

Sexto.  Quia,   positis  duobus  extremis,  videlicef 

Deo  et  creatura  infima,  impossibile  est  quod  media 

sint  infinita.  —  Et  si  dicatur  quod  immo,  quia  alte- 

rum   extremorum    est   inlinitum    positive,   scilicet 

Deus;  et  ita  inter  Deum  et  creaturam  est  distantia 

inliiiita;  —   non  valet  utique.  Quia  talis  distantia 

non  debet  intelligi  per  modum  intorcidenlis  medii, 

sed  per  modum  infiniti   extremi;  et  ideo,  a  quo- 

cumque  distat,  in  inlinitum  distat.  Nec  minuitur 

distantia,    si    liat   aliquid   superius;    quia   etiam  ab 

eodem  in   inlinilum  dislat.   Minueretur  utique,   a 

distantia  se  loneret  ex  parte  medii;  non  niinuitur 

autem,  quia  se  tenrt  ex  parte  extremi.  Deu-  enim 

semper  est  infinitus;  et  ideo,  a  quocumque  distet, 

in  inlinitum  distat.  Greaturae  autem,  a  Deo  semper 

ilistant  linite;  quia  non  distanl   nisi  seipsis,  ips« 

vero  finitae  sunt.  El  propter  hoc,  una  creatura  plus 

distal  a   Deo,   quam   alia.    IVns  autem   aequaliter 


(x)  illud.  —  aliud  Pr. 

(6)  ita-  —  ei  hoc  Pr. 

iv)  descendelur.  —  procedatur  IV 


DISTINCTIONKS    XLIII    ET   XLIV.  —   QU/ESTIO    1. 


:;:ji 


distat    al)   omnibus,   quia    in    infinitum, 
ille. 


Hsec 


§  5.   —   CONTRA   OCTAVAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Gontra  octavam  con- 
clusionem  arguit  (ibid.,  art.  5),  quantum  ad  duo 
ibidem  posita,  ipsam  improbando,  Dicit  enim  quod 

deficit  in  hoc  quod  ponit  Deum  posse  facere  infi- 
nitas  species  meliores ;  et  per  consequens,  infinitos 
mundos  specifice  distinctos,  unum  post  alium,  sem- 
per  posterius  ascendendo. 

Primo.  Ostensum  est  enim  quod  in  perfectionihus 
specificis  non  potest  procedi  in  infinitum.  —  Et 
iterum  istimet  dixerunt  alibi,  quod  necesse  est 
omnia  ad  unum  mundum  pertinere.  Et  tunc  dixo- 
runt  non  esse  possibile  esse  aliam  terram  quam 
istam,  quia  omnis  terra  ferretur  naturaliter  ad  hoc 
medium,  ubicumque  esset ;  et  eadem  ratio  est  de 
aliis  corporibus,  quse  sunt  partes  mundi,  secundum 
eos ;  sed  multo  magis  posset  aliam  terram  et  alium 
mundum  numeraliter  distinctum  prodncere,  quam 
distinctum  specifice.  Igitur  non  videtur  quod  illa 
concorditer  dicantur. 

Secundo  ad  idem.  Si  Deus  posset  facere  univer- 
sum  aliud  specifice  melius  semper  in  infinitnm, 
sequitur  quod  rerum  universitas  facta  et  factibilis, 
non  reduceretur  ad  unum  ordinem  et  ad  quamdam 
unitatem  totalitatis.  Sed  manifestum  est  quod  hoc 
stare  non  potest.  Quia  quidquid  cadit  a  divina  per- 
fectione,  ordinabile  est  in  Deum,  et  cum  omni  alio, 
secundum  habitudinem  magis  vel  minus  perfecti ; 
unde  universitas  omnium  entium,  ex  hoc  quod  sunt 
extra  nihil,  ordinabilis  est  mutuo  inter  se  et  in 
Deum  ;  nec  possunt  esse  entia  inter  se  inconnexa  (a). 
Ergo,  dato  quod  Deus  posset  facere  species  infinilas, 
ascendendo  in  sursum,  nihilominus  omnes  pertine- 
rent  ad  unicum  universum.  Et  hoc  ostendit  (6)  ordo 
illarum  specierum  ad  istas,  qui  in  nobilitate  funda- 
tur.  Hoc  etiam  innuit  vocabulum  universitatis.  Unde, 
licet  Deus  universo  isti  possit  adhuc  addere,  tamen, 
si  faceret  alias  species,  adhuc  ex  isto  et  illis  specie- 
bus  una  universitas  resultaret. 

Deficit  insuper  secundo  conclusio  illa,  secundum 
eum,  in  eo  quod  ait  quod  si  partes  aliqiue  meliora- 
rentur,  aliis  non  melioratis,  non  esset  tanta  bonitas 
universi,  quanta  est  hodie. 

Primo.  Non  enim  est  dubium  quod  natura  humana 
in  Christo,  per  gratiam  unionis  summe  fuit  melio- 
rata ;  nec  tamen  sol,  vel  luna,  recipit  intrinsece 
aliquam  meliorationem  essentialern  vel  accidenta- 
lem.  Similiter,  nec  natura  angelica  in  reprobis  spi- 
ritibus  (y)  ex  incarnatione  Christi  fuit  meliorata. 


(<x)  inconnexa.  —  connexa  Pr. 
(6)  hoc  ostendit.  —  hic  erit  Pr. 
(y)  spii'itibus.  —  speciebus  Pr. 


Sed  erroneum  est  ponere  quod  ordo  universi  fuerit 
deterioratus  ex  incarnatione  Christi.  Ergo  non  est 
verum  quin  possit  meliorari  una  pars  universi,  alia 
non  meliorata,  manente  ipso  ordine  in  bonitate 
sequali,  vel  forsitan  in  majori. 

Secundo.  Quia  post  jiidicium  ordo  universi  non 
pejorabitur,  et  erunt  aliquse  species  melioratse, 
utpote  homo  et  corpora  simplicia.  Et  tamen  non 
omnes  species  erunt  melioratio;  immo  deficient 
plantse,  et  alia  animalia,  et  pisces,  et  aves ;  et  cessa- 
bit  mixtorum  generatio,  motu  coeli  cessante. 

Tertio.  Quia  ordo  suscipit  magis  et  minus,  absque 
hoc  quod  in  dissonantiam  cadat ;  non  enim  sequitur, 
si  ordo  minoretur  in  bonitate,  quod  propter  hoc 
deordinetur.  Sicut  in  consonantia  citharac,  videmus 
quod  potest  fieri  major  et  minor  consonantia  ;  nec  est 
verum  quod  stante  consonantia,  si  trahatur  plus  una 
corda,  semper  dissonantia  fiat ;  immo,  aliquando  fit 
major  consonantia,  aliquando  minor;  suscipiunt 
enim  ista  magis  et  minus,  sicut  pulchritudo,  et 
sanitas,  et  alia  hujusmodi,  quse  in  harmonia  con- 
sistunt.  Ergo  non  est  verum  quod  ordo  universi  fiat 
deterior,  si  tantum  unica  creatura  melioretur. 


§6. 


CONTRA   ULTIMAM   CONCLUSIONEM 


Argumenta  Aureoli.  —  Contra  ultimam  con- 
clusionem  arguit  (ibid.,  art.  1),  probando  quod  per 
nullam  potentiam  multitudo  infinita  possit  esse  in 
prospectu  alicujus  intellectus,  vel  in  esse  objectivo. 
Primo  sic.  Illud  quod   implicat  contradictionem 
directe  et  in  primo  modo  dicendi  per  se,  est  simpli- 
citer  impossibile;   nec   aliqua   potentia  divina,  vel 
humana,  cadit  super  illud.  Sed,  si  ponatur  infinita 
multitudo  in  intuitu  intellectus,  tunc  ponitur  totum 
cujus  partes  permanent  et  non  permanent,  succe- 
dunt  et  non   succedunt.    In    quantum    enim   sunt 
partes  multitudinisactualis,  permanent  et  non  suc- 
cedunt ;  sed  in  quantum  sunt  partes  infiniti,  cujus 
ratio  in  successione  consistit  et  in  actu   permixto 
potentiae,  succedunt   et  non   permanent.    Et   idem 
dicit  de  divino  intellectu,  quod  species  numerorum, 
aut  alia  multitudo  infinita,  non  potest  esse  objective 
in  divino  prospectu.  Quoniam  infinitum  est  totum 
cujus  partes  sibi  succedunt ;  unde  oporteret  quod 
partes  istius  multitudinis  essent  in  divino  prospectu 
una  post  aliam,  successive ;  et  sic  divinus  intuitus 
esset  successivus,  habens  actum  permixtum  poten- 
tise;  quod  omnino  poni  non  potest.  Propter  quod 
omnes  creaturse  sunt  in  uno  simplici  intuitu  obje- 
ctivo,    quo   cognito,  omnia   sunt   sequipollenter  et 
eminenter  cognita. 

Confirmatur.  Quia  semper  erit  contradictio ,  dum 
opposita  formaliter  connectuntur,  ut  si  dicatur  lapis 
rationalis,  vel  nigredo  disgregativa ,  aut  perma- 
nens  successivum.  Sed  dicendo  multitudinem  infi- 
nitam,  aut  infinitas  animas,  dicitur  permanens 


552 


LIBRl   I.    SENTENTIARUM 


successivum ,  et  (a)  successivum permanere.  Mul- 
liludo  enim  est  de  quantitatibus,  cujus  partes  per- 
manent,  vel  intelliguntur  permanere,  ut  patet  in 
Prxdicamentis ;  infinitum  autem  est  cujus  partes 
de  necessitate  intelliguntur  succedere.  Dicere  igitur 
infinitam  multitudinem ,  est  dicere  totum  cujus 
partes  succedunt  et  non  succedunt,  permanent  et 
non  permanent;  quod  est  contradictio  manifesta. 
Ergo  patet  quod  qui  suo  conceptu  fingit  multitudi- 
nem  infinitam,  connectendo  hos  duos  terminos, 
necessario  contradictoria  conjungit;  et  propter  hoc 
nihil  intelligit,  sed  format  unum  ficticium,  quod 
conjungi  non  potest,  nec  re,  nec  intellectu. 

Quod  autem  de  ratione  infiniti  sit  successio, 
loquendo  de  infinito  partibili,  probat  multipliciter. 

Primo.  Quia  ratio  ejus  permiscetur  ex  actu  cum 
potentia.  Igitur  est  intrinsece  successiva.  Quia  ratione 
actus  quem  includit,  est  aliquid  in  actu ;  ratione 
vero  potentiai,  includit  aliquid  quod  nondum  est;  et 
ita  permiscetur  ex  eo  quod  est  et  eo  quod  nondum 
est;  omne  autem  tale,  est  successivum,  quia  com- 
ponitur  ex  partibus  quse  non  sunt  simul.  —  Sed 
quod  ratio  infiniti  quantitativi  permisceatur  ex  actu 
cum  potentia,  patere  dicit.  Quia  qui  imaginatur 
aliquod  partibile  infinitum,  necessario  figit  aspe- 
ctum  super  aliquid  in  actu,  et  sic  procedendo,  dicit 
quod  caret  fine  additionis ;  hoc  autem  modo  intelle- 
clum,  non  attingitur  in  actu  ;  immo,  si  intellectus 
illud  attingeret,  jam  finiret.  Ex  quo  patet  (6)  quod 
mens  concipit  per  infinitum,  partibile,  sive  quan- 
tum  carens  omni  fine.  Et  ideo  necessario  permisce- 
tur  ex  actuali  et  non  actuali,  sive  potentiali.  Illud 
enim  quo  dicitur  carere,  in  actu  non  est.  —  Quod 
amplius  confirmatur.  Quia  concipere  infinitum,  est 
ipsum  concipere  cum  negatione  actus  et  comple- 
menti,  et  ita  ut  incompletum  et  imperfectum.  Tale 
autem  est  in  potentia.  Et  ideo  ratio  infiniti  est  per- 
mixta  ex  actu  et  potentia. 

Secundo.  Probat  idem  ex  dicto  Commentatoris, 
3.  Physicorum ,  comm.  58,  ubi  dicit  quod  «  non 
oportet  intelligere  per  essentiam  infiniti,  actum 
aliquem  determinatum ,  ut  hominem  vel  domum, 
sed  actum  compositum  cum  potentia  ».  Ergo  ratio 
infiniti  est  necessario  successiva. 

Tertio.  Ex  dicto  Philosophi  (ibid.,  t.  c.  58), 
dicentis  quod  non  oportet  intelligere  infinitum 
sicut  aliquid  perfectum,  ut  hominem  aut  domum, 
sed  magis  secundum  quod  semper  generatur  succes- 
sivc,  sicut  dies  et  pugna.  Et  subdit  quod  universa- 
liter  hsec  est  dispositio  iuliuiti. 

Quarto.  Quia  infinitas  partium  nibil  aliud  estnisi 
habere  partessine  Gne.  Finis  autem  el  complemen- 
tum  esl  idem,  Habere  ergo  partes  sine  Gne,  est 
habere  partes  sine  completione,  et  consummatione, 

U)  aitl.  —  Atl.  Pr. 
ex  his,       \<t.  Pr. 


et  terminatione.  Hoc  autem  est  consistere  in  quo- 
dam  processu  partium  non  consummato,  ita  ut  jam 
aliqua  pars  sit  sumpta,  et  nondum  omnes  sint 
sumptse.  Permiscetur  ergo  in  ista  ratione,  habere 
partes  absque  fine  et  consummatione,  actus  cum 
potentia.  Ex  quo  patet  evidentissime  quod  ratio  inli- 
niti  consistat  in  quadam  successione. 

Quinto.  Quia  ratio  illa  videturin  successione  con- 
sistere,  quam  impossibile  est  reperiri  nisi  in  entibus 
successivis,  in  quibus  actus  cuin  potentia  permisce- 
tur.  Sed  ratio  infiniti  est  hujusiii  rh;  non  enim 
reperitur  nisi  ubi  potest  esse  iinis  et  successi  sicut 
in  divisione  partium  continui,  aut  in  additione 
merorum,  aut  in  processu  temporis,  aut  in  multi- 
tudine  individuorum.  Ergo  ratio  inliniti  est  forma- 
liter  successiva. 

Sexto.  Probat  idem,  ex  hocquod  infinitum  parli- 
bile  non  potest  intelligi  nisi  per  modum  cujusdam 
processus.  Non  enim  mens  potest  concipere  aliquid 
partibile  in  infinitum,  nisi  quatenus  accipit  in  eo 
aliquid,  et  deinde  aliud  a  prgecedenti,  et  deinde 
aliud,  et  ita  sine  fine,  quasi  ista  ratio  in  quodam 
processu  et  continua  acceptione  consistat. 

Septimo.  Probat  idem  per  conditiones  quas  Phi- 
losophus  infinito  attribuit,  3.  Physicorum  (t.  c.  24 
et  seq.).  Ex  quibus  concludit  quod  ratio  iniiniti  con- 
sistit  in  successione ;  quod  fuit  probandum  supposi- 
tum,  in  ratione  principali  contra  ultimam  conclusio- 
nem. 

Secundo.  Principaliter  sic  arguit  ad  eamdem. 
Impossibile  est  quod  ille  processus  evacuetur,  per 
quem,  dum  aliquid  consurgit  in  actu,  ex  hoc  ipso 
consurgit  aliud  in  potentia.  Necessario  enim  talis 
processus  nunquam  cessabit ;  in  illo  enim  in  ijiio 
poneretur  cessare,  jam  consurgeret  potentialitas  ad 
aliquid  aliud,  et  ita  processus  non  esset  terminatus. 
Sed  manifestum  est  quod  in  speciebus  numerorum 
sic  est,  quod,  quando  una  reducitur  in  actum ,  ex 
hoc  ipso  consurgit  alia  in  potentia.  Posito  enim 
aliquo  numero  in  actu,  statim  potest  duplari,  et  ex 
hoc  amplius  est  in  potentia  ad  majorem ;  et  cum 
perventum  fuerit  ad  illum,  potest  duplari ,  et  sio 
consurgit  alius  in  potentia;  et  sic  in  iniinitum.  Ergo 
impossibile  est  quod  processus  numerorum  per 
aliquam  potentiam  evacuetur.  Sed  si  esset  raulti- 
tudo  aliqua  facta  per  divinam  potentiam  infinita  in 
esse  actuali  reali  vel  objectivo,  jam  totus  processus 
numerorum  esset  evacuatus  in  illa.  Quod  patet. 
Quia,  vel  infra  illam  multitudinem  continetur  nulla 
species  numeri,  et  hoc  falsum  est ,  cum  essent  ibi 
animse  duae,  vel  tres,  et  quatuor,  et  sic  de  aliis,  si 
ponatur  illa  pluralitas  esse  in  animabus;  vel  erunt 
ibi  aliqui  numeri,  «'t  aliqui  non,  el  per  consequens 
tota  multitudo  eril  finita,  cum  aliqui  numeri  eva- 
cuenl  eam  ;  vel  erunt  ibi  omnes  species  numerorum, 
el  sic  evacuatus  erit  totus  processus  in  numeris, 
quod  per  uullam  potentiam  Seri  potest,  ut  dictum 


DISTINCTIO   XLIII.  —    QU^STIO    I. 


553 


est.  Non  ergo  cst  possibilis  infinita  multitudo  in 
actu  reali,  nec  objectivo.  —  Haec  ille. 

G.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ista  respon- 
detur.  Et  primo,  ad  ea  quoe  contra  secundam  con- 
clusionem  primo  loco  inducit  Aureolus. 

Ad  primum  quidem,   dicitur  quod   procedit  de 

forma  infinita   individuata,  quoo   posset   agere   vel 

transmutare.   Sed   conclusio  nostra   intelligitur  de 

formis  non   individuatis,  si  loquamur  de  albedine 

separata;  vel  de  formis  non  in  materia,  seipsis  indi- 

viduatis,    si   loquamur   de   angelis.   Albedo   autem 

separata,  nullum  subjectum  transmutaret ;  angelus 

autem  potest  corpora  transmutare,  localiter  tamen 

dumtaxat,  non  autem  alterando.  Nec  oportet  quod 

formce,    illo   modo   infinitee   quo   ponit    conclusio, 

habeant  infinitam  virtutem,  nec  quod  habeant  ope- 

rationem    inlinitae    intensionis ;    non    enim    virtus 

intellectiva  angeli  est  infinita,  nec  intellectio  ejus  est 

efficacioe  infinitoe,  licet  ipse  sit  in  sua  specie  infini- 

tus.  Causa  autem  quare  albedo  separata,  vel  calor, 

non   ageret   in    subjectum,   transtnutando    ipsum, 

assignatur,  1  p.,  q.  65,  art.  4.  Quia,  «  sicut  proba- 

tur,  7.  Metaphysicse  (t.  c.  27),  illud  quod  proprie 

fit,  est  compositum.  Formoe  autem  corruptibilium 

rerum    habent    quidem    quod    aliquando    sint,    et 

aliquando  non  sint,  absque  hoc  quod  ipsae  generen- 

tur  aut  corrumpantur,  sed  compositis  generatis  aut 

corruptis;  quia  formoe  non  habent  esse,  sed  compo- 

sita  per  eas  habent  esse  :  sicut  enim  alicui  competit 

fieri,  sic  et  esse.   Et  ideo,  cum  simile  fiat  a  suo 

simili ,  non  est  quoerenda  causa  formarum  corpora- 

lium  aliqua  forma  immaterialis ,  sed  aliquod  corripo- 

situm,  secundum  quod  hic  ignis  generatur  ab  hoc 

igne.   Sic  igitur  formse  corporales  causantur,   non 

quasi   influxee   ab   aliqua    immateriali   forma,    sed 

quasi  materia  reducta  de  potentia  ad  actum  ab  aliquo 

agente  composito.  »  —  Hoec  ille.  —  Ex  quibus  patet 

quod  albedo  ab  omni  subjecto  separata,  vel  calor 

subsistens,  non   transmutaret  materiam,   nisi  per 

miraculum;  et  si  hoc  fieret  per  miraculum,  Deus 

taxaret  ei  intensionem  operis  sui.  Nec  est  instantia 

de  Deo,  qui  est  forma  sine  materia,  et  tamen  potest 

alterare  materiam  omnifariam.  Nam,  secundum  quod 

dicit  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  105,  art.  1,  ad  lum  : 

«  Eflectus  aliquis  invenitur  assimilari  causoe  agenti 

dupliciter.  Uno  modo,  secundum  eamdem  speciem; 

ut  liomo  generatur  ab  homine,  et  ignis  ab  igne.  Alio 

modo,  secundum  virtualem  continentiam,  proutsci- 

licet  forma  effectus  virtualiter  continetur  in  causa  ; 

et  sic  animalia  ex  putrefactione  generata,  et  plantoe  , 

et  corpora   mineralia,  assimilantur  soli  et  stellis , 


quorum  virtute  generantur.  Sic  igitur  effectus  causee 
agenti  assimilantur  secundum  totum  illud  ad  quod 
se  extendit  virtus  agentis.  Virtus  autem  Dei  se 
extendit  ad  formam  et  materiam.  Undo  compositum 
quod  generatur,  assimilatur  Deo  secundum  virtua- 
lem  continentiam,  sicut  similatur  composito  gene- 
ranli  per  similitudinem  speciei.  Unde,  sicutcompo- 
situm  generans  potestmovere  materiam  ad  formam, 
generando  compositum  sibi  simile,  ita  et  Deus;  non 
autem  aliqua  forma  alia  non  in  materia  exsistens, 
quia  materia  non  continetur  in  virtule  alterius  sub- 
stantise  separatee.  Et  ideo  docmones  et  angeli  operan- 
tur  circa  hoec  visibilia,  non  quidem  imprimendo 
formas,  sed  adhibendo  corporalia  semina.  »  —  Hoec 
ille.  —  Posset  autem  et  alia  ratio  assignari,  quare 
calor  separatus  non  ageret  in  subjectum  in  instanti  : 
quia  se  haberet  ad  modum  ideee  platonicoe,  quae 
nihil  agere  posset. 

Ad  secundum  dico  quod  deficit  in  duobus.  Primo, 
quia  supponit  formam  infinitam  illo  modo  quo  ponit 
conclusio,  posse  materiam  in  instanti  transmutare. 
Secundo,  quia  ponit  quod  tali  forma  infinita  posset 
fieri  alia  minor,  vel  remissior,  per  unum  gradum ; 
quod  est  falsum.  Quia  :  aut  illa  forma  quse  ponitur 
minor,  esset  in  subjecto,  et  tunc  in  infinitum  dista- 
ret  ab  illa  quae  esset  extra  subjectum ,  et  hoc  quan- 
tum  ad  esse  talis  formoe,  puta  caloris ;  aut  esset  extra 
subjectum,  et  hoc  non  concederet  sanctus  Doctor, 
scilicet  quod  essent  duoe  albedines  separahc,  vel 
calores.  Concederet  tamen  de  lineis ;  sed  tales  formse 
non  sunt  activoe.  Et  sic  patet  quod  responsio  prima, 
quee  ibi  datur,  non  bene  impugnatur ;  quia  non  posset 
fieri  aliqua  forma  in  specie  Gabrielis  remissior. 

Illa  autem  alia  quoe  addit,  impugnando  secundam 
responsionem  ibidem  positam,  non  valent.  Nam 
procedunt  de  formis  ejusdem  speciei  exsistentibus 
in  subjecto,  quarum  una  esset  finita,  alia  infinita; 
quod  non  ponimus.  Sed  contra  nostram  conclusio- 
nem  non  procedunt.  Dico  enim  quod  ab  albedine 
linita,  quoe  est  in  subjecto,  nunquam  posset  ascendi 
ad  eam  quoe  est  extra  subjectum ,  per  intensionem 
ejus  in  subjecto  suo ;  quia  nunquam  ista  posset 
attingere  ad  aequalitatem  illius  per  quaecumque 
media ;  nec  ab  illa  ad  istam  descendi ;  quia  ista  alium 
modum  essendi  habet  ab  illa,  cum  una  subsistat, 
alia  inheereat,  una  habeat  totum  esse  debitum  suoe 
speciei,  alia  vero  limitetur  ad  hoc  individuum. 
Unde,  sicut  ponit  sanctus  Thomas,  de  Veritate, 
q.  29,  art.  3,  ad  5um  :  «  Quod  aliquod  finitum,  per 
continuum  augmentum  possit  attingere  ad  quantum- 
cumque  finitum,  veritatem  habet,  si  accipiatur 
eadem  ratio  quantitatis  in  utroque  finito ;  sicut  si 
comparemus  lineam  ad  lineam ;  non  autem  si  acci- 
pitur  alia  et  alia  ratio  quantilatis.  Et  hoc  patet  in 
quantitate  diniensiva  :  quantumcumque  enim  linea 
augmentetur  in  longum ,  nunquam  perveniet  ad  lati- 
tudinem  superiiciei.  Et  similiter  patet  in  quantitate 


554 


LIBRI   1.    SENTENTIARUM 


virtuali ,  vel  intensiva  :  quantumcumque  enim 
cognitio  cognoscentis  Deum  per  similitudinem  pro- 
(iciat,  nunquam  potest  adaxjuare  cognitionem  com- 
prehensoris,  qui  videt  Deum  per  essentiam.  Et 
similiter  charitas  viatoris  non  potest  cequari  chari- 
tati  comprehensoris  :  aliter  enim  afficitur  quis  ad 
priesentia  et  ahsentia.  Similiter  etiam ,  quantum- 
cumque  crescat  alicujus  hominis  gratia,  qui  gratiam 
secundum  aliquam  particularem  participationem 
possidet,  nunquam  potest  adsequare  gratiam  Christi, 
quuc  universaliter  plena  exsistit.  »  —  Hsec  ille.  — 
Ita  in  proposito  :  cum  calor  separatus  haheat  esse 
secundum  proportionem  suse  speciei,  et  non  limite- 
tur  secundum  capacitatem  individui  in  quo  est, 
nunquam  poterit  adsequari  ah  aliquo  inhsrrente 
calore,  cujus  esse  ad  suhjecti  capacitatem  limitatur, 
et  non  proportionaliter  sua'  speciei  datur.  Et  ideo 
improhatio  secundse  responsionis  in  isto  proposito, 
non  concludit.  Sed  forte  valeret,  loquendo  de  formis 
quarum  qu;clihet  intueret  subjecto;  quia  esse  illa- 
rum  quantificatur  eodem  modo,  scilicet  penes  dispo- 
sitionem  suhjecti. 

Ad  lertium  eodem  modo.  Procedit  enim  de  inten- 
sione  formse  in  suhjecto,  quse  per  continuam  suh- 
jecti  transmutationem  acquireretur.  Forma  autem 
de  qua  loquitur  conclusio,  ah  illa  phantasia  longe 
divertit.  Illa  enim  non  fieret  infinita  per  mutationem 
aut  alterationem ,  sed  per  remotionem  omnis  termi- 
nantis  esse  dehitum  suse  specificae  rationi ;  nec  agens 
naturale  posset  illam  intensionem  inducere;  nec 
alhedo  est  in  potentia  naturali  ad  illam,  sed  in 
potentia  ohedientiali. 

Ad  quartum  dico  quod  prohat  solum  quod  nulla 
forma  sit  infinita  intensive,  hoc  est,  aucta  in  infini- 
tum  per  intensionem  ;  sed  non  probat  quin  aliqua 
forma  sit  infinita  intensive,  isto  modo  quod  non 
possit  amplius  tendere  in  esse  sibi  debitum ,  quia 
jam  totum  illud  habet,  sicut  ponimus  de  albedine 
separata.  Et  cum  arguit  quod  talis  forma  est  in  ter- 
mino  intensionis,  et  infinilas  intensiva  negat  illum 
terminum,  et  sic  implicatur  contradictio ;  —  dico 
quod  illa  forma  non  est  in  termino  intensionis,  sic 
quod  sua  intensio  sit  terminata ;  nec  ex  hoc  sequitur 
quod  sibi  lieri  possit  additio,  aut  quod  alius  gradus 
possit  esse  intensior  in  eadem  specie.  Conceditnr 
tamen  improprie,  quod  est  in  termino  intensionis, 
sic  (juod  non  potest  esse  ullerior  intensio;  eo  modo 
quo  concedi  potest  quod  Deus  est  in  termino  bonita- 
tatis.  Sed,  concesso  quod  calor  illo  modo  essel  in 
termino  intensionis,  negatur  quod  non  sit  infinitus; 
quia  infinitas  intcnsionis  non  negatterminum  inten- 
sionis  illo  modo,  sed  primo  modo.  Deus  enim  est  ter- 
niinus  bonitatis;  qui  tamen  est  infinite  bonus.  Sed 
iulinitas  negal  terminationem  ]>rimo  modo,  eo  modo 
quo  aliquid  dicitur  esse  in  termino,  quia  est  lermi- 
iiatiiin ,  el  qod  ipiia  terminat. 

Ad  argumenta  secundo  loco  posila,  dicitur 


Ad  primum  quidem,  conceditur  quod  rosa  forte 
non  posset  esse  subsistens  simpliciter;  quia  de 
ratione  ros;e  est  quod  habeat  materiam  organicam , 
et  per  consequens  contractam ,  ac  per  hoc,  quod  sit 
in  aliquo  individuo.  Sed  si  arguat  de  albedine,  con- 
ceditur  quod  natura  albedinis,  si  esset  separata,  non 
praedicaretur  de  pluribus  particularibus.  Nec  pono 
quod  esset  exemplar,  ad  quod  natura  vel  Deus  aspi- 
ceret;  sed  dico  quod  esset  tantaj  latitudinis  in 
essendo,  quantae  reperiri  possent  in  specie  albedi- 
nis  (a).  —  Et  cum  dicitur  quod  albedo  illius  esset 
expers  boni,  etc. ;  —  negatur  :  quia,  licet  non  possel 
intelligere,  cum  non  naturaliter  subsisteret,  nec 
esset  materialis  (6),  naturaliter  tamen  posset  poni 
in  materia,  et  esset  extensa,  et  disgregaret  visum ; 
posset  etiam  poni  in  angelo,  ut  ponit  sanctus  Tho- 
mas,  Quodlibeto  7,  q.  4,  art.  3;  et  esset  princi- 
pium ;  in  ea  eliam  reluceret  divina  bonitas,  et 
potentia,  et  infinita  talia. 

Ad  secundum  negatur  antecedens ;  quia  non  est 
simile  de  omnibus  sensibilibus  formis.  Nam  de 
ratione  aliquarum  est  subjectum ;  non  autem  de 
ratione  aliarum,  ut  patet  :  quia  aliud  est  de  albe- 
dine  et  de  cursu,  vel  de  animalitate.  Unde  non  est 
jjossibile  quod  sit  animalitas  subsistens,  secundum 
quod  dicit  sanctus  Thomas,  1  p.,  q.  84,  art.  7. 
Dicit  enim  quod  «  de  ratione  quidditatis  in  materia 
corporali  est  quod  in  aliquo  individuo  exsistat,  quia 
non  est  absque  materia  corporali ;  sicut  de  ratione 
naturse  lapidis  est  quod  sit  in  hoc  lapide,  et  de 
ratione  equi  quod  sit  in  hoc  equo,  et  sic  de  aliis  ». 
—  Hsec  ille.  —  Sed  quia  arguens  loquitur  de  acci- 
dentibus,  puta  cursu,  etc. ;  —  dico  quod  motus, 
cursus,  et  sessio,  si  dicant  respectum  cum  absoluto, 
ita  quod  absolutum  in  recto,  et  relationem  in  obli- 
quo,  possunt  subsistere  quoad  absolutum,  ita  quod 
res  quse  nunc  est  cursus,  subsisteret;  sed  tunc  non 
esset  cursus;  quia  ratio  cursus  datur  per  addita- 
menta,  scilicet  per  aliqua  quae  sunt  extra  i>sentiam 
cursus,  et,  in  talibus,  illud  cui  competil  talis  diffi- 
nitio,  potest  remanere,  ita  ut  non  competat  ei  talis 
diffinitio  data  j)er  addimenta  :  ut  simitas  sine  naso; 
sed  tunc  non  competeret  ei  nomen  simitatis.  Unde 
sanctus  Thomas,  Quodlibeto  9,  q.  3,  art.  1,  ad  lum, 
dicit  quod  «  qualitercumque  subjectum  ponatur  in 
diffinitione  accidentis,  intelligitur  esse  diffinitio  per 
additionem,  ul  hahetur,  7.  MetaphysicsB  (t.  c.  17  t. 
Et  dicitur  diffinitio  per  additionem  .  quando  in  diffi- 
nitione  ponitur  aliquid  quod  esl  extra  naturam  diffi- 
niti,  sicut  nasus  ponitur  in  diffinitione  simi.  Hoc 
autem  est  propler  naturalem  dependentiam  acciden- 
tis  a  subjecto.  Sed  hoc  non  impediente,  Deus  potest 
accidentia   sine  suhstantia  conservare;  nec   tamen 


(a)  quanliv  repenri  />ossent  in  Spede  albcdinis.  —  ijuantw 
albedines  Pr. 

(6)  nuttrrialis.  —  innnatcrialis  Pr. 


DISTINCTIO   XLIII. 


QU^STIO   I. 


555 


sequitur  contradictoria  esse  simul  vera ;  quia  sub- 
jectum  non  est  dc  substantia  sivo  essentia  accidentis.» 
—  H;cc  ille.  —  Ex  quibus  patet  quod  omne  accidens 
potest  separari  ab  eo  quod,  licet  ponatur  in  diffini- 
tione,  non  tamen  est  de  ejus  essentia,  nec  praedica- 
tur  de  ipso  in  recto,  nisi  forte  denominativc, 
loquendo  de  accidentibus  absolutis;  quia  de  relativis 
communiter  ponitur  quod  relalio  non  potest  essr 
sine  fundamento  et  termino,  qnia  esse  ejus  est  ad 
aliud  se  liabere.  Finaliter  igitur  dicendum  quod  , 
si  sessio  sit  quid  absolutum  secundum  esse,  licet 
secundum  rationem  suam  et  diftinitionem  datam  per 
additionem  dicat  relationem,  utique  potest  a  sub- 
jecto  separari ;  et  consequenter  potest  esse  sessionis 
natura  subsistens,  non  individuata.  Si  vero  dicat 
relationem  in  recto  et  essentialiter,  non  potest  a  sub- 
jecto  separari,  ac  per  hoc  nec  individuationem  per- 
dere ;  et  consequenter  nec  natura  ejus  subsistere 
potest.  Et  sic  patet  quod  non  est  simile  de  omnibus 
accidentibus,  nec  etiam  de  substantiali  natura  et 
accidentali ;  quia,  secundum  quod  ait  sanctus  Tho- 
mas,  1  p.,  q.  29,  art.  1,  «  substantia  individuatur 
per  seipsam,  sed  accidens  individuatur  per  subje- 
ctum  ,  quod  est  substantia  ;  dicitur  enim  hsec  albedo, 
in  quantum  est  in  hoc  subjecto.  »  —  Haec  ille.  — 
Ex  quo  apparet  quod  non  oportet  quod,  si  potest 
esse  natura  accidentalis  non  individuata,  statim 
possit  esse  natura  substantialis  subsistens  prseter 
individuum. 

Ad  lertium  patet  per  idem  (a). 

§2.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
gonclusionem 

I.  Ad  argumenta  Gregorii.         A'd  primum 

eorum  quae  primo  loco  inducit  Gregorius  contra  ter- 
tiam  conclusionem,  respondetur  sicut  ibidem  respon- 
debatur. 

Et  cum  improbatur  illa  responsio ;  —  dico  ad  pri- 
mam  improbationem ,  quod  divisio  ibi  facta,  est  in- 
sufficiens  :  quia,  cum  dicimus  continuum  habere 
inlinitas  partes  in  potentia,  necly  in  potentia  deter- 
minat  hoc  verbum  habet ,  nec  determinat  ly  partes, 
ad  intellectum  ibi  datum.  Partes  enim  continui  sunt 
potentiales,  non  solum  illo  modo,  quia  nulla  earum 
est  aliquid  prsecise  et  non  constituens  cum  alio  ter- 
tium,  sed  isto  modo,  quia  nulla  earum  proprie 
habet  esse,  per  quod  res  dicitur  actu  ens  et  exsistens  ; 
sed  ipsum  totum  constitutum  ex  partibus,  habet 
vere  et  proprie  esse  et  exsistere.  Unde  sanctus  Tho- 
mas,  9.  Quodlibeto,  q.  2,  art.  2  :  «  Esse,  quod  est 
actus  entis  in  quantum  est  ens,  per  quod  denomina- 
turaliquod  ens  actu  in  natura  rerum,  non  attribui- 
tur  nisi  ipsis  rebus  quae  in  decem  generibus  conti- 
nentur;  unde  ens  a  tali  esse  dictum,  per   decem 


genera  dividitur.  Sed  hoc  esse  attribuitur  alicui  rei 
dupliciter.  Uno  modo,  sicut  ei  quod  proprie  et  vere 
habet  esse,  vel  est;  el  sic  attribuitur  soli  substantiae 

per  se  subsistenti ;  unde  quod  vere  est,  dicitur  sub- 
slantia,  1.  Physicorum  (t.  c.  27).  Omnia  vero  quae 
non  per  se  subsistunt,  sed  in  alio  et  cum  alio,  sive 
sintaccidentia,  sive  formae  substantiales,  aut  quaeli- 
bet  partes,  non  habent  esse,  ita  quod  ipsa  vere  sint; 
sed  attribuitur eis  esse  alio  modo,  id  est, quo aliquid 
est ;  sicut  albedo  dicitur  esse,  non  quia  ipsa  in  esse 
subsistat,  sed  quia  ea  (a)  aliquid  habet  esse  album. 
Ergo  esse,  proprie  et  vere  non  attribuitur  nisi  rei 
per  se  subsistenti.  »  Et  subdit :  «  Si  arca  esset  quod- 
dam  individuum  naturale,  ipsa  tota  non  haberet  nisi 
unum  esse ;  quselibet  tamen  partium  ejus  ab  arca 
separata,  habebit  proprium  esse.  »  —  Hrcc  ille.  — 
Sic  ergo  patet  quomodo  intelligo  partes  continui  non 
esse  in  actu,  sed  in  potentia. 

Et  cum  dicitur  quod  non  est  magis  impossibile 
esse  aliquam  infinitam  multitudinem  aliquorum 
entium  in  actu,  quam  aliquorum  tali  modo  poten- 
tialium,  utputa  non  plus  animarum  quam  partium 
continui ;  —  negatur  hoc.  Quia  multitudo  partium 
continui  non  est  multitudo,  nisi  secundum  quid,  et 
in  potentia ;  ea  enim  quse  non  faciunt  per  se  unum 
in  actu  (6),  non  sunt  entia  simpliciter.  Secus  est  de 
multitudine  animarum,  vel  angelorum.  Nec  est 
verum  quod  dicit  arguens,  quod  omnis  repugnantia 
quee  assignaretur,  data  infinita  multitudine  anima- 
rum,  assignetur,  data  infinita  multitudine  partium 
continui ;  quia,  utdixi,  una  istarum  multitudinum 
est  in  actu,  alia  solum  in  potentia  ;  cujus  oppositum 
arguens  supponit. 

Ad  confirmationem,  dico  quod  Deus  quamlibet 
partem  proportionalem  continui  posset  in  esse  con- 
servare  sine  alia  parte  ejusdem  proportionis,  et 
separare  unam  ab  alia  ;  non  tamen  est  possibile  quod 
ita  faciat  de  omnibus.  Sicut  non  est  aliquod  creabile, 
quin  Deus  possit  illud  creare ;  non  tamen  est  possi- 
bile  quod  siimd  creet  omne  creabile.  Et  iste  modus 
respondendi  liabetur  a  sancto  Doctore,  1.  Sentent., 
dist.  17,  q.  2,  art.  4,  ad  1™»  :  «  Additio,  inquit, 
numeri  in  infinitum,  est  possibilis;  nunquam  tamen 
est  possibilis  aliquis  numerus  infinitus  in  actu  ;  quia 
potentia  additionis  numerorum,  ut  dicit  Commenta- 
tor,  3.  Physicorum  (comm.  68),  non  est  una,  sed 
semper  ex  nova  additione  efficitur  alia  potentia 
numero,  secundum  quod  eflicitur  species  numeri 
nova.  Unde  quselibet  potentia  potest  exire  in  actum ; 
non  tamen  potest  esse  quod  omnes  exeant  in  actum, 
quia  in  quolibet  actu  additur  etiam  potentia.  »  — 
Ha?c  ille.  —  Hujus  autem  ratio  est :  quia,  secundum 
quod  ait  sanctus  Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  43, 
q.  1,  art.  1,  ad  5um,  «  nullus  effeclus  procedit  per 


(a)  Ad  tertium  patet  per  idem.  —  Om.  Pr. 


(a)  ea.  —  Om.  Pr. 

(g)  non  faciunt  per  se  unum  in  actu. 


Om.  Pr. 


556 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


aliquam  potentiam ,  per  modum  qui  est  contra  ratio- 
nem  ipsius  effectus ;  sicut  potentia  motiva  non  facit 
omnes  partes  motus  esse  simul ;  jam  enim  non  esset 
motus,  cum  de  ratione  motus  sit  successio.  Talis 
autem  actus  est  infmitum,  secundum  Philosophum, 
3.  Physicorum  (t.  c.  60),  qui  scilicet  semper  est 
permixtus  potentioe.  Et  ideo  non  reducitur  in  actum, 
nisi  successive.  Et  ideo  non  sequitur  quod  Deus 
possit  facere  esse  actu  infmita,  quia  jam  infmita 
essent  finita.  »  —  Hsec  ille.  —  Et  9.  Quodlibeto , 
q.  1,  art.  1,  idem  ponit  :  «  Non  potest,  inquit,  esse 
aliquid  in  rerum  natura  actu.non  specificatum ,  ad 
diversas  species  indifferenter  se  habens.  Quamvis 
enim  intellectus  concipiat  animal  non  specificatum 
rationali  vel  irrationali  diflerentia ;  non  tamen  potest 
actu  esse  animal,  quod  non  sit  rationale  vel  irratio- 
nale.  Unde,  secundum  Philosophum,  nihil  est  in 
genere,  quod  non  sit  in  aliqua  specieejus.  Unaquce- 
que  vero  quantitas  specificatur  per  certam  termina- 
tionem  quantitatis  (sicut  multitudinis  species  sunt 
duo,  tria,  et  sic  de  aliis;  et  species  magnitudinis 
sunt  bicubitum,  tricubitum);  vel  secundum  aliquam 
determinatam  mensuram.  Unde  impossibile  est  inve- 
niri  aliquam  quantitatem  in  actu,  qiue  non  sit  pro- 
priis  terminis  limitata.  Gum  autem  (a)  infinitum 
congruat  quantitati ,  et  dicatur  per  termini  remotio- 
nem,  impossibile  erit  infinitum  esse  actu ;  propter 
quod  dicit  Philosophus,  3.  Physicorum  (t.  c.  57), 
quod  iniinitumestsicut  materia  nondum  specifieata, 
sed  sub  privatione  exsistens ;  et  quod  se  habet  magis 
in  ratione  partis  et  contenti,  quam  totius  et  conti- 
nentis.  Et  ideo,  sicut  Deus  non  potest  facere  equum 
rationalem,  ita  non  potest  facere  ens  actu  esse  infi- 
nitum.  »  —  Hsec  ille. 

Ad  secundum  principale  dicitur  quod  nullum 
est  instans  in  hora,  quin  Deus  posset  in  eo  produ- 
cere  unum  angelum.  Non  tamen  est  possibile  quod 
in  omnibus  instantibus  horse  ita  faciat ;  quia  impli- 
cat  contradictionem ,  ut  probatum  est.  Hoc  enim 
subjectum  infinitum,  vel  infinita  multitudo,  et 
hoc  prsedicatum  ens  actu  repugnant. 

Ad  tertium,  negatur  antecedens;  nam  infinitas 
tollit  rationem  actus ;  tollit  etiam  omnem  speciem 
multitudinis.  Ideo,  sicut  illud  quod  non  posset  col- 
locari  sub  aliqua  specie  animalis,  tolleret  rationem 
animalis;  ita  proportionaliter,  infinitum  tollit  ratio- 
nem  multitudinis  actu  exsistentis. 

Ad  primum  eorum  quse  secundo  loco  inducit, 
dicitur  sicut  ad  pryecedens.  Infinitas  enim  tollit 
rationem  cujuslibet  speciei  magnitudinis. 

Ad  secundum,  negatur  antecedens.  Ad  probatio- 
nem ,  dico  quod  non  est  possibile  quod  Deus  dividat 
al>  invicem  omnes  partes  proportionales  alicujus 
continui  dati;  quia  talem  divisionem  esse  in  actu, 
ini))licat  contradictionem. 


(a)  autem.  —  Oin.  IV. 


Ad  lertium  dico  quod  casus  est  impossibilis.  Licet 
enim  Deus  posset  augere  A  et  B  quantum  vult ;  non 
tamen  est  possibile  quod  continuet  illa  augmenta 
per  totum  tempus  elevationis  ipsius  A. 

Ad  quartum  patet  per  simile.  Omnia  enim  ista 
argumenta  stant  in  hac  consequentia  :  In  quolibot 
instanti  possibile  est  quod  Deus  faciat  taliter;  ergo 
impossibile  est  quin  Deus  ita  faciat  in  quolibet 
instanti.  Quam  consequentiam  constat  non  valere ; 
quia  arguitur  a  sensu  diviso  ad  compositum,  qui 
sunt  sibi  invicem  in  proposito  impertiiientes. 

Ad  primum  eorum  quse  tertio  loco  inducit,  dicitur 
quod  repugnat  aliquam  formam  intensibilem  exsi- 
stentem  in  subjecto,  esse  infinitam  intensive ;  quia 
omnis  talis  forma  finitur  intensive,  secundum  capa- 
citatem  subjecti.  Similiter  dico  quod  repugnat 
aliquam  formam  creatam,  esse  infinitam  in  essendo  ; 
quia  omnis  formse  creatse  suum  esse  est  receptum, 
et  limitatum  ad  capacitatem  potentiae.  Dico  tamen 
quod  non  repugnat  aliquam  formam  separatam,  esse 
infinitam  secundum  quid,  scilicet  secundum  ratio- 
nem  sui  s;eneris,  ut  dictum  est  in  conclusionibus. 
Secus  est  de  Deo,  cujus  esse  est  subsistens,  nullo 
modo  receptum. 

Ad  secundum  dico  quod  casus  est  impossibilis. 
Licet  enim  Deus  possit  intendere  charitatem  tante  et 
tante ;  non  tamen  est  possibile  quod  illam  intensio- 
nem  isto  modo  velocitet,  quod  in  omni  parte  propor- 
tionali  horse  duplet  intensionem  praecedentis  partis. 
Et  causa  dicta  est  prius.  Unde  iste  modus  arguendi 
peccat  secundum  fallaciam  compositionis  et  divisio- 
nis,  sicut  omnes  prsecedentes. 

Ad  tertium  patet  per  idem  ;  quia  casus  est  impos- 
sibilis.  Et  probatio  ejus  est  sophisma  compositionis 
et  divisionis. 

II.  Ad  argumenta  Adse.  —  Ad  argumenta 
quiie  facit  Adam ,  pariformiter  respondetur.  Aliqua 
enim  eorum  procedunt  ex  suppositione  casuum  im- 
possibilium,  sicut  et  argumenta  Gregorii. 

Ad  primum  igitur,  respondetur  quod  non  est  pos- 
sibile  quod  Deus  continuet  illam  divisionem  par- 
tium  omnium  proportionalium  continui.  Nec  simi- 
litudo  valet.  Licet  enim  aliquod  mobile  possit  suc- 
cessive  transire  omnes  illas  partes  proportionales, 
non  tamen  Deus  potest  omnes  ab  invicem  dividere; 
quia  mobile  non  signat  partes  illas  per  motum  suum, 
nisi  in  potentia.  Non  enim  stat  in  fine  alicujus  par- 
tis,  puta  in  linea  vel  in  superficie;  nec  tangit  talia 
extrema,  nisi  in  instanti,  quod  est  in  tempore  in 
potentia,  non  in  actu,  ut  ponil  Gommentator, 
6.  Physicorum,  comm.  70,  ubi  ostendil  tpiomodo 
res  mota  qod  est  in  longitudine  sibi  aequali  nisi  m 
potentia,  quia  non  est  ibi  nisi  per  instans.  Arguere 
autem  a  signatione  et  attingentia  potentiali  ad  actua- 
lem  tlivisionem,  est  arguere  a  secundum  quid  ad 
simpliciter. 


DISTINCTIO   XLIU.   —   QILESTIO   I. 


55' 


Ad  secundum  dico  quod  major  est  falsa,  ubi  alicui 
multitudini  repugnat  actualitas  et  simullas,  non 
autem  potentialitas  et  sueccssio.  Sic  aulem  est  de 
infinita  multitudiue  cogitationum  futurarum  in 
angelis,  vel  damnatis. 

Ad  tertium  dico  similiter,  quod  non  oportet  quod 
omnia  quae  sunt  in  potentia,  Deus  ponat  simul  in 
actu.  Illa  autem  iniinita  quae  sunt  in  linea,  vel  super- 
ficie,  vel  corpore,  non  sunt  entia  in  actu,  nec  actu 
multa,  nec  actu  distincta,  proprie  loquendo,  ut 
supra  dictum  est;  sed  sunt  multa  in  potentia,  et 
distincta  in  potentia. 

Ad  quartum  dico  quod ,  licet  linea  non  sit  pars 
integralis  superficiei,  nec  punctus  linese,  tamen  non 
est  possibile  quod  linea  annihiletur,  conservatis 
omnibus  punctis  qui  erant  in  linea  in  potentia ; 
quidquid  sit  de  punctis  in  actu  prius  exsistentibus. 
Non  enim  est  generaliter  verum,  quod  omnium 
absolutorum  unum  possit  alio  destructo  conservari , 
quamquam  unum  non  sit  pars  alterius;  potissime, 
ubi  actualitas  alteri  repugnat;  cujusmodi  est  in  pro- 
posito,  quia  infinitie  multitudini  punctorum  in  linea 
repugnat  actualitas. 

Ad  quintum  dico  quod,  licet  Deus  noverit  infinita 
distincte,  non  tamen  potest  velle  quod  omnia  illa 
sint  actu.  Nec  ex  boc  sequitur  insequalitas  inter 
intellectum  et  voluntatem  Dei ;  sed  solum  quod 
aliter  se  habet  cognitum  ad  intellectum ,  et  volitum 
ad  voluntatem.  Ad  hoc  enim  quod  infinita  cogno- 
scantur  a  Deo,  non  oportet  illa  habere  aliquod  esse 
extra  Deum  cognoscentem ,  sed  solum  in  Deo,  in 
quo  sunt  unum ;  sed  voluntas  fertur  in  res  ut  sunt 
in  seipsis ;  et  ideo  oporteret  quod  illa  infinita,  essent 
actu  ;  quod  est  contradictio.  Unde  a  simili  proba- 
retur  quod  Dei  voluntas  posset  simul  velle  contra- 
dictoria,  quia  intellectus  divinus  simul  ea  intelligit; 
et  similiter  multa  alia  inconvenientia. 

Ad  sextum  dico  quod  modus  arguendi  non  valet ; 
quia  eodem  modo  probaretur  quod  Deus  potest  pro- 
ducere  aliquam  quartam  personam  divinam ,  distin- 
ctam  ab  illis  quse  nunc  sunt  in  Trinitate.  Quia 
arguitur  sic  :  ^Eque  potens  est  Deus,  sicut  unus 
alius  Deus,  si  esset;  sed  ille  posset  producere  Ver- 
bum  distinctum  a  Verbo  quod  nunc  est  in  divinis; 
igitur  et  Deus  potest  producere  aliud  Verbum,  prseter 
illud  quod  produxit.  Et  in  multis  aliis  casibus  fallit 
illa  consequentia.  Dico  ergo  quod  Deus  non  est  eeque 
potens,  sicut  illa  infinita.  —  Et  cum  dicitur  quod 
non  potest  imaginari  major  potentia  quam  sit  divina 
potentia ;  —  dico  quod  verum  est,  sine  contradi- 
ctione;  modo  imaginari  talem  potentiam,  est  imagi- 
natio  includens  contradictionem.  Unde  sanctus  Tho- 
mas,  9.  Qiwdllbeto,  q.  1,  ad  lum,  sic  ait  :  «  Ver- 
bum  intelligitur  non  solum  quod  verbo  profertur, 
sed  quod  mente  concipitur.  Quod  autem  sibiipsi  est 
repugnans,  mente  concipi  non  potest;  quia  nullus 
potest  intelligere  contradictoria  simul  esse  vera,  ut 


probatur,  4.  Metaphysicx  (t.  c.  9).  Unde,  cum  infi- 
nitum  repugnet  ei  quod  est  esse  actu,  non  est  ver- 
bum,  Infinitum  est  in  actu.  Philosophi  autem  qui 
posuerunt  infinitum  esse  in  actu,  propriam  vocem 
ignoraverunt.  »  —  Hsec  ille.  —  Ex  quo,  a  simili, 
deduco  quod  esse  aliquam  potentiam  compositam 
vel  aggregatam  ex  infinitis  potentiis  partialibus, 
implicat  contradictionem  ;  et  ideo  non  proprie  est 
intelligibile.  Non  ergo  negatur  Deus  esse  seque 
potens  sicut  illa  potentia  aggregata,  eo  quod  illa 
potentia  esset  major  quam  divina ;  sed  quia  talis 
potentia  non  est  proprie  intelligibilis,  ac  per  hoc 
nec  comparabilis  alicui  secundum  magis,  vel  minus, 
aut  sequale. 

Ad  septimum,  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
cum  causare  infinita  in  actu,  secundum  se  implicet 
contradictionem ,  illud  repugnat  cuilibet  potentia3, 
sive  finitie,  sive  infinitae;  quod  enim  non  habet 
rationem  possibilis,  non  subest  alicui  potentise.  Et 
ad  probationem ,  dico  quod  procedit  ex  suppositione 
impossibili,  scilicet  quod  gehennse  applicarentur  inti- 
nitoe  animic  crucianda?.  Ideo  nihil  mirum,  si  infer- 
tur  impossibile.  Unde  illud  quod  conveniret  alicui 
ex  suppositione  impossibili,  non  oportet  quod  sim- 
pliciter  ei  conveniat.  Sicut  si  homo  esset  asinus, 
ipse  esset  rudibilis;  ex  hoc  tamen  non  potest  inferri 
quod  rudibile  conveniat  homini,  vel  quod  non  repu- 
gnet  homini.  Ita  in  proposito,  non  sequitur  :  Ignis 
cruciaret  infinitos  spiritus,  si  essent;  igitur  igni 
convenit  posse  producere  infinitos  cruciatus. 

Ad  octavum.  Quidquid  sit  de  majori,  negatur 
minor.  Infmita  enim  esse  in  actu,  non  est  intelli- 
gibile,  nec  conceptibile ;  ut  dictum  fuit.  Et  qui  oppo- 
situm  dicunt,  propriam  vocem  ignora.it. 

Ad  nonum  dico  quod,  posito  illo  casu,  tale  mo- 
bile  duplabit  et  quadruplabit  tarditatem  suam  solum- 
modo  in  potentia,  non  tamen  in  actu;  quia  ille 
motus  non  stabit  in  duplo  gradu  tarditatis  praecise, 
vel  in  triplo  preecise,  nisi  instantanee.  Ideo  non 
sequitur  quod ,  sicut  illud  mobile  duplabit  et  qua- 
druplabit  illam  tarditatem,  quod  Deus  in  illis  instan- 
tibus  omnibus  duplationis  et  quadruplationis  posset 
actualiter  creare  unum  angelum,  ita  continuando 
per  tempus  illius  motus ;  quia  productio  angeli  est 
in  actu,  cum  sit  tota  simul  et  non  successiva.  Ideo 
non  valet  similitudo. 

Ad  decimum  dicitur  quod,  dato  illo  casu ,  talis 
angelus  non  posset  continuare  illas  revolutiones  uni- 
formiter,  intelligendo  motum  orbis  sic  quod  in 
prima  parte  proportionali  horee  moveret  tanta  velo- 
citate,  et  in  secunda  parte  proportionali  moveret 
dupla  velocitate,  et  sic  in  infinitum  ;  quia  jam  omnes 
illae  velocitates  essent  in  actu ,  quia  quselibet  duraret 
per  tempus.  Nec  Deus  illo  modo  posset  motum  orbis 
intendere;  quia  implicat  contradictionem  omnes 
illas  augmentationes  poni  in  actu.  Argumentum 
etiam  imaginatur  quod,  si  orbis  nullam  resistentiam 


558 


LIBIU    1.    SENTENT1AKU.M 


liaberet  ad  angelum,  quod  angelus  posset  eum  mo- 
vere  in  quantacumque  et  qualicumque  velocitate. 
Hoc  enim  falsum  est.  Immo  est  dare  maximam  velo- 
citatem  qua  posset  eum  movere,  vel  minimam  qua 
non  posset;  quia  est  finitae  virtutis,  et  iinitam  pro- 
portionem  liabel  ad  mobile  illud.  Argumentum 
tamen  posset  iieri  de  Deo ;  et  tunc  dicitur  ut  prius. 
Ad  undecimum  dicitur  quod  ,  licet  posset  dividere 
unum  continuum  in  duas  medietates,  quando  agens 
naturale  dividit  aliquid  aliud  usque  ad  medium ; 
non  tamen  est  possibilis  talis  processus  per  omnes 
partes  proportionales.  Et  recte  ad  istud  et  ad  sequens 
dicitur  sicut  ad  argumenta  Gregorii.  In  tali  enini 
mullitudine,  nullum  est  quod  repugnet  fieri  a  Deo  ; 
repugnat  tamen  omnia  fieri  in  actu.  Ideo  non  sequi- 
tur  :  Hoc  potest,  et  hoc  potest,  et^  ergo  possibile 
est  quod  faciat  omnia  talia.  Sed  est  fallacia  composi- 
tionis  et  divisionis. 

§  3.  —  Ad  argumentum  contra  quartam 
conclusionem 

Adargumentum  Aureoli.  — Ad  argumentum 

Aureoli  contra  quartam  conclusionem,  dicitur  negan- 
do  primamconditionalemibidem  assumptam,scilicet, 
quod  si  magnitudo  posset  augeri  ad  dupluni,  tri- 
plum,  et  sic  sine  iine,  quod  ideo  sit  possibilis  ma- 
gnitudo  actu  iniinita.  —  Et  ad  probationem,  dicitur 
quod  infinitae  possibilitates  ad  infinitas  additiones, 
non  constituunt  nec  inlegrant  unani  totalem  possi- 
bilitatein  ;  immo,  nec  illae  possibilitates  sunt  simul ; 
sed,  dum  una  est  ad  actum  reducta,  incipit  alia, 
sicut  dicit  sanctus  Tbomas,  1.  Sentcnt.,  dist.  17, 
qiuest.  ult.,  art.  4  (ad  lum),  loquens  de  augmento 
cbaritatis,  quod  dicit  esse  simile  augmento  nume- 
rorum.  «  Potentia,  inquit,  additionis  numerorum 
qod  est  una;  sed  semper  ex  nova  additione  efiicitur 
alia  potentia  in  nuniero,  secundum  quod  efficitur 
nova  species  numeri.  Unde  quselibet  potentia  potest 
exire  in  actum ;  non  tamen  potest  esse  ut  omnes 
exeant  in  actum,  quia  in  quolibet  actu  addiluretiam 
potentia.  Et  ita  etiam  de  capacitate  animiTe.  »  — 
Ha?c  ille.  —  Ex  quibus  patet  quod  dixi. 

Ad  primam  coniirmationem,  dico  similiter.  Nam 
concedo  quod,  sicut  omnes  partes  addiLe  primse 
magnitudini  in  actu  constituunt  unam  magnitudi- 
ncm,  ita  ex  omnibus  partialibus  potentiis  ad  par- 
l  iales  additiones  efficitur  una  totalis  potentia,  quando 
illae  partiales  potentiae  sunt.  Sed  sicut  nunquam 
omnes  partiales  additiones  sunt  positai  in  actu,  ita 
nunquam  omnes  partiales  potentiae  sunl  positse  in 
actu  (a);  nunquam  enim  potentia  ad  secundam 
additionem  est,  nisi  posita  in  actu  priraa  additione; 
aec  potentia  ad  tertiam,  nisi  posita  secunda  addi- 
tione;  ita  quod,  sicut  successive  ponuntur  actus, 

(<x)  a  verbo  iia  nunquam  usquc  ad  in  actu,  om.  Pr. 


successive  ponuntur  potentiae  ad  alios  et  alios  actus; 
loquendo  de  potentia  reali  ex  parte  creatura,  non 
ex  parte  Dei,  nec  de  potentia  qua;  est  non  repu- 
gnantia  terminorum.  Cum  igitur  quaerit  :  an,  data 
aliqua  magnitudine,  possibiles  sint  addi  sibi  inii- 
nitae  aliic,  etc. ;  —  dico  quod  sic,  successive,  non 
quod  in  data  magnitudine  sint  possibilitates  inii- 
nitie,  vel  ad  infinitas  additiones;  sed  est  ibi  possi- 
bilitas  ad  aliquam  additionein,  qua  posita  in  actu, 
consurgit  alia  possibilitas. 

Ad  aliam  confirmalionem,  dico  similiter.  Suppo- 
nit  enim  quod  aliqua  una  potentia  respiciat  omnes 
partes  possibiles  addi ;  quod  non  est  verum,  ut  patet 
per  praedicta. 

§  4.   —  Ad  argumenta  contra  sextam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primmn  con- 
tra  sextam  conclusionem ,  dico  quod  propositio  ibi 
assumpta,  si  quid  probet,  utique  concluderet  quod 
Deus  posset  in  actum  reducere  totum  ens  creabile, 
ita  quod,  lioc  creato,  nibil  ulterius  posset.  Quia, 
sicut  iste  arguit,  ego  arguam  :  Divina  potentia  prin- 
cipalius  respicit  illam  totalem  multitudinem  perfe- 
ctionalem  infinitam  (a),  quam  arguens  ponit,  quam 
aliquam  ejus  partem ;  sed  quamlibet  ejus  partem 
potest  producere ;  ergo  et  illam  totalem  multitudi- 
nem.  Et  hoc  facto,  qu;eritur  :  analiquam  aliam  per- 
fectionem  posset  producere,  vel  non?  Si  non ;  igitur 
Dei  potentia  ad  extra  productiva,  exbausta  esset.  Si 
sic;  igitur  data  multitudo  non  erat  totalis  quam 
Deus  producere  poterat.  Sicut  ergo  iste  modus 
arguendi  non  valet  penes  eum,  aut  alium  iidelem  ; 
ita  nec  suus  penes  me.  Dico  igitur  quod  non  oportet 
quod  potentia  respiciens  aliquam  multitudinem, 
quai  non  est  quid  unum  aut  totum  proprie,  princi- 
palius  respiciat  eam  quam  aliquam  ejus  partem, 
quando  illa  non  babet  esse  nisi  per  partem,  oec 
ponitur  in  actu  nisi  ratione  partis.  Sic  autem  est  in 
proposito.  Nam  multitudo  perfectionum  producibi- 
liuin  aDeo,  vel  specierum,  vel  hujusmodi,  quae  est 
infinita,  non  babet  rationem  totius,  nec  entis  in 
actu ;  nec  respicitur  a  divina  potentia  priino  et  per 
se,  sed  ratione  partium,  tamquam  primo  produci- 
bile,  sed  tamquam  prinio  sibi  correspondens  ;  sicul 
nec  molus  aeternus  infinitus  in  futurum,  secundum 
opinionem  Aristotelis,  respicitur  (6 )  a  primo  motore, 
sicut  producibile  ab  illo,  primo  et  secundum  se,  aed 
ratione  partium.  Concedo  tamen  quod  sicut  ille 
motus  respicitur  principalius  a  primo  motore  quam 
aliqua  parsejus,  tamquam  correspondens  suae  poten- 
tise  motivae ;  ita  multitudo  producibilium  principa- 
lius  respicitura  divina  potentia,  quam  aliqua  poten- 


(a)  infinitam.  —  finilam  Pr. 

(6)  respicitur.  —  recipitvw  Pr, 


DISTINCTIO   XLIIl.   —    QU^STIO    f. 


559 


tia,  tamquam  sibi  in  latitudine  et  ambitu  correspon- 
dens ;  quia  comprebendit  omnia  ad  quye  divina 
potentia  se  exlendil. 

Ad  secundum,  negatur  minor.  Infinilnm  enim 
non  est  mensura  suarum  partium  ;  nec  babet  ratio- 
nem  totius,  aut  unius,  aut  certificantis.  Nec  aliquid 
illius  multitudinis  est  mensura  omnium  ;  sed  Deus, 
qui  est  extra  illam.  Gonceditur  tameD  quod  omnium 
illius  multitudinis  in  aclu  positorum,  est  aliqua 
mensura  in  eodem  genere ;  quia  est  dare  summam 
speciem  actu  produetam,  non  causam  summam  pro- 
ducibilem. 

Ad  tertium  dico  quod  universitas  creabilium,  si 
tamen  universitas  dici  debet,  vel  totum,  aut  omne, 
est  infmita  secundum  quid  ;  Deus  autem  est  simpli- 
citer  inlinitus.  Quia  nulla  creatura  est  infmita  secun- 
dum  esse,  nec  est  producibilis ;  Deus  autem  est  infi- 
nitus  secundum  esse,  et  secundum  omnia  quae  sunt 
in  eo ;  nec  ejus  perfectio  limitatur  ad  aliquod  genus, 
sed  prsehabet  in  se  omnes  perfectiones  omnium 
generum.  Et  ideo  universitas  creabilium  esset  qui- 
dem  iniinita  secundum  rationem  substantise,  vel 
bujusmodi,  non  autem  secundum  perfectionem 
essendi  ;  et  in  hoc  caderet  a  divina  immensitate,  et 
esset  linita  secundum  esse.  Unde  sanctus  Thomas, 
1.  Contra  Gentiles ,  c.  69  :  «  Si  accipiantur  infinita 
entia,  sive  sint  ejusdem  speciei,  ul  infiniti  homi- 
nes,  sive  iniinitarum  specierurn,  etiam  si  aliqua  vel 
omnia  essent  iniinita  (a)  secundum  quantitatem,  si 
hoc  esset  possibile,  universum  eorum  esset  minoris 
iniinitatis  quam  Deus.  Nam  quodlibet  illorum,  et 
omnia  simul,  haberent  esse  receptum  et  limitatum 
ad  aliquam  speciem  vel  genus  ;  et  sic  secundum 
aliquid  esset  iinitum  ;  unde  deficeret  ab  iniinitate 
Dei,  qui  est  infinitus  simpliciter.  »  —  Htcc  ille.  — 
Et  ideo  conceditur  quod  in  ea,  in  quantum  esset  iinila, 
non  esset  processus  in  infinitum  ;  cum  esse  ejus 
esset  iinitum,  quia  receptum  in  aliquo  ;  etsi  in  ea 
esset  processus  in  iniinitum,  quantum  ad  rationes 
specificas  et  perfectiones  essentiales.  Data  enim 
iniima,  infinitae  essent  supra  illam,  quarum  una 
esset  perfectior  alia;  nulla  tamen  esset  infinita 
secundum  se,  nec  esset  inter  eas  aliqua  ultima. 

Responsiones  autem  quas  ibi  arguens  impugnat, 
bene  impugnantur,  saltem  prima;  licet  assumat  in 
impugnando  unum  falsum,  cum  supponit  quod  in 
tali  multitudine  specierum  aliqua  esset  ultima.  Hoc 
enim  falsum  est ;  sicut  manifeste  patet  in  numeris, 
in  quorum  processu  nullus  est  iniinitus,  licet  pro- 
cedant  sine  termino. 

Gum  autem  impugnat  secundam  responsionem , 
quae  bona  est,  deiicit  in  dissimilitudine  quam  ponit 
inter  multitudinem  numerorum  et  multitudinem 
aut  universitatem  specierum.  Dico  enim  quod  sicut 
omnes  numeri  possibiles  non  concurrunt  ad  aliquam 


(a)  essent  infinita.  —  Ad.  Pr. 


unitatem,  aut  lolalitatem,  aut  universilatem,  licet 
omnes  numeri  qui  sunt  in  actu,  habeant  ad  invicem 
connexionem  et  relationem  proportionis;  ita  est  de 
universitate  specierum  creabilium.  Cum  enim  sit 
inlinita,  non  babet  rationem  totius,  aut  connexi, 
aut  universitatis;  sed  verum  est  quod  omnes  actu 
creatae,  habent  ad  invicem  ordinem  et  connexionem. 
Et  ideosua  dissimilitudo  nulla  est.  Quapropter,  sicut 
omnia  argumenta  sua  non  concludunt  quin  proces- 
sus  numerorum  sit  infinitus,  ut  ponit  Augustinus, 
12.  de  Civitate  Dei  (cap.  18),  et  recitat  sanctus 
Tbomas,  1  p.,  q.  14,  art.  12;  ita  nec  concludunt 
contra  processum  infinitum  in  perfectionibus  speci- 
ficis. 

Ad  quartum  similiter  negatur  minor.  Processus 

enim   in  perfectionibus  specificis  in  infinitum,  est 

processus  ad  multitudinem ,  etnon  ad  totalitatem,  vel 

unitatem.  Saq>e  namque  dictum  est  quod  multitudo 

illa  non  habet  rationem  unitatis,  plus^juam  multitudo 

numerorum  ;  sed  illa  pars  ejus,  quse  in  actu  est,  habet 

rationem  unitatis  et  totius  cujusdam.  Verumtamen 

Aristoteles  utitur  illa  propositione  in  qua  fundatur 

istud  argumentum,  loquendo  de  totalitate  continui- 

tatis,  et  non  de  unitate  ordinis,  de  qua  iste  arguit. 

Verumtamen  nec  de  ista,  nec  de  illa  habet  verum 

illa  propositio.  Nam  etiam  in  additione  magnitudi- 

nis  ad  magnitudinem  ,  proceditur  ad  unitatem  et  ad 

formam  ;  et  tamen  ibidem   est  processus   infinitus 

quantum  ad  Dei  potentiam,  licet  quantum  ad  poten- 

tiam  naturalem  non  sit  ibi  talis  processus.  Et  hunc 

sensum  liabuit  sanctus  Tbomas,  1  p.,  q.  7,  art.  3, 

ad  3U1",  dicens  :  ((  Infinitum  quod  convenit  quanti- 

tati,    se   tenet   ex  parte   materiee.    Per   divisionem 

autem  totius  acceditur  ad  materiam,  ram  partes  se 

habent  in  ratione  materige ;  per  additionem  autem 

acceditur  ad  totum,  quod  se  habet  in  ratione  formae. 

Et  ideo  non  invenitur  infinitum  in  additione  magni- 

tudinis,  sed  in  divisione  tantum.  »  —  Hyec  ille.  — 

Et   (juod    ista   sit   ejus   intentio,    scilicet   loqui   de 

potentia  naturali,  patet.  Nam,  de  Veritate,  q.  29, 

art.  3,  ad  3nm,  dicit  :  «  Capacitas  creaturse  dicitur 

secundum  potentiam  receptibilitatis  quae  est  in  ipsa. 

Est  autem  duplex  potentia  creatureead  recipiendum. 

Una  naturalis,  qua:  potest  tota  impleri ;  quia  hsec 

non  se  extendit  nisi  ad  perfectiones  naturales.  Alia 

est    potentia    obedientiee,    secunduin    quod    potest 

aliquid  recipere  a  Deo ;  et  talis  capacitas  non  potest 

impleri,   quia  quidquid   Deus  de  creatura   faciat, 

adhuc  remanet  in  potentia  recipiendi  a  Deo.  »  — 

Hscc  ille.  —  Et  loquitur  de  capacitate  animse  ad  gra- 

tiam,   quam  ponit  in  infinitum  posse  intendi.  Et 

similiter,  de  magnitudine  molis  est  dicendum  quod 

potest  augeri,  non  tantum  quin  plus  in  duplo  possit 

ulterius ;   nam   naturaliter  non  potest  esse  major 

quantitas,   quam  illa  qua3  est  totius  mundi ;  nec 

materia  est  in  potentia  naturali  ad  majorem ;  et  ideo 

naturaliter  non  potest  in  infinitum  augmentari  pro- 


560 


LIBIU    I.    SENTENTIARUAl 


cessio  continiue  quantitatis.  Secus  est,  loquendo  de 
Dei  potentia.  Unde  processus  ad  formam  naturalem 
finitus  est;  quia  jam  est  in  actu  maxima  forma  pos- 
sihilis  naturaliter. 

Ad  quintum  dico  quod  unum  falsum  supponit  in 
minori,  scilicet  quod  descendendo  a  Deo,  sit  dare  pri- 
mum  ad  quod  descenditur  in  infinitis;  non  enim(a) 
est  primum,  nec  ultimum,  versus  illam  partem  ad 
quam  est  infinitum.  Ideo,  licet  sit  dare  infimam 
speciem ,  non  tamen  summam  ;  quia  versus  summi- 
tatem  est  infinitas;  in  infinito  autem  non  est  pri- 
mum  aut  initium  ex  parte  infinita,  ut  ponit  sanctus 
Doctor,  1  p.,  q.  2,  art.  3. 

Ad  sextum  dico  quod  Deus  non  est  unum  extre- 
mum  illius  multitudinis ;  sed  est  extra  illam  multi- 
tudinem  producibilium  specierum.  ldeo  minor  est 
falsa.  —  Alia  vero  qu»  ibidem  ponit,  scilicet  quod 
inter  Deum  et  creaturam  non  est  infinitum  medium 
intercidens,  —  falsum  est.  Mirabile  etiam  videtur 
quod  omnis  creatura  distet  finite  a  Deo,  et  Deus 
iniinite  a  qualibet ;  et  sine  ratione  dictum  ;  et  absque 
probatione  positum ;  ac  si  diceretur  quod  A  est  solum 
subduplum  ad  B,  et  tamen  B  excedit  A  in  infinitum. 

§  5.  —  Ad  argumenta  contra  octavam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  eorum 
quoe  primo  loco  contra  octavam  conclusionem  indu- 
cuntur,  dico  quod  male  probavit  quod  in  specificis 
perfectionibus  non  possit  procedi  in  infinitum,  ut 
patuit  supra.  —  Gum  iterum  dicit  sanctum  Tbomam 
posuisse  quod  non  est  possibile  aliam  terram ,  etc. ; 
—  dico  quod,  1  p.,  q.  47,  art.  3,  ipse  probat  quod 
non  est  alius  mundus  de  facto  ab  isto,  nec  alia  terra, 
qjuam  illa  quse  est  in  medio  mundi ;  nec  esse  potest, 
sic  quod  esset  ejusdem  speciei  cum  ista,  et  similes 
habens  proprietates,  manente  cursu  rebus  nunc 
indito ;  quia  illa  alia  terra  ferretur  ad  locum  in  quo 
est  ista  naturaliter.  Quin  tamen  Deus  aliter  posset 
de  sua  potentia  absoluta  facere,  non  negavit.  Posset 
enim  Deus  alium  mundum  isti  similem  quoad  illa 
simplicia  corpora  facere ;  et  terra  alterius  mundi 
non  ferretur  ad  eumdem  locum  in  numero  ad  quem 
ferlur  ista  terra,  sed  ad  locum  similem  in  specie. 
Et  ideo  argumentum  in  falso  fundatur. 

Ad  secundum  dico  quod  non  est  possibile  quod 
simul  sint  duo  universa.  Nec  sanctus  Thomas  oppo- 
sitmn  ponil  ;  sed  quod  Deus  potest  duo  oniversa  suc- 
cessive  facere,  vel  tria,  ita  quod  unum  esset  tolali- 
ter  diversum  ab  alio,  vel  etiam  se  haberet  ad  aliud 
sicut  pars  ad  totum.  Concedo  tamen  quod  possibile 
est  quod  essent  duo  mundi,  quorum  nullus  essel 
universum,  sed  aggregatum  ex  illis;  et  unus  eorum 
haberel  ordinem  ad  alium  ;  et  ambu  ad  unum  linem, 

(a)  non  enim.  —  idco  non  Pr, 


scilicet  Deum.  Nec  valet  consequentia  :  Potest  esse 
aliud  universum  specifice  melius  isto ;  ergo  non 
essent  omnia  ordinata,  vel  connexa. 

Ad  ea  quse  secundo  loco  inducuntur  contra  eam- 
dem  conclusionem, 

Ad  primum  dicitur  quod  deficit  in  duobus.  Primo. 
Quia  sanctus  Doctor  intelligit  de  melioratione  speciei 
totaliter,  scilicet  quoad  ea  quae  sunt  speciem  consti- 
tuentia ;  iste  autem  arguit  de  melioratione  speciei 
quoad  aliqua  individua,  eo  modo  quo  natura  hurnana 
meliorata  est  per  incarnationem ;  et  ideo  non  directe 
facit  instantiam.  Secundo.  Quia  falsum  est  quin  sol, 
et  luna,  et  cseterce  partes  mundi  principales,  sint 
melioratte  ex  Christi  incarnatione,  aut  in  re,  aut  in 
specie.  Omnia  enim  elementa  mundi  et  ccelum  in 
futuroinnovabuntur,etinmeliusmutabuntur,propter 
bonum  hominis  beati,  ut  probat  sanctus  Thomas,  4. 
Sentent.,  dist.  48,  q.  2,  art.  1,  2,  3,  4.  Et  quia  Christi 
incarnatio  fuit  causa  tam  glorificationis  hominis  quam 
innovationis  mundi ;  ideo,  innovata  specie  humana 
per  incarnationem ,  innovatse  sunt  alise  partes  mundi 
principales,  quse  sunt  de  ejus  perfectione,  tamquam  in 
sua  causa.  —  Nec  valet  instantia  quam  facittle  anu.- 
lis  reprobis.  Quia  illi  non  sunt  de  principali  perfe- 
ctione  universi,  sicut  illoc  quse  bealitudinem  conse- 
quuntur,  quse  immediatiusattingunt  ultimum  finem ; 
sicut  ponit  sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  23,  art.  7. 

Ad  secundum  dico  similiter.  Sicut  enim  ponit 
sanctus  Thomas,  4.  Sentent.,  ubi  supra(dist.  48), 
art.  5,  ad  3am  :  «  Sicut  perfectio  hominis  multipli- 
citer  assignatur ;  est  enim  perfectio  naturae  conditie , 
et  naturoe  glorificatae ;  ita  etiam  perfectio  universi 
est  duplex  :  una  secundum  statum  hujus  mutabili- 
tatis,  altera  secundum  statum  futurae  novitatis. 
Plantse  autem  et  animalia  sunt  de  perfectione  ejus 
secundum  statum  istum,  non  autem  secundum  sta- 
tum  novitatis  (a)  illius,  cum  ordinem  ad  incorru- 
ptibilitatem  non  habeant.  »  —  Haec  ille.  —  Ex  qui- 
bus  apparet  quod  sanctus  Doctor  intelligit  de  parti- 
bus  mundi  et  universi,  quffi  prmcipaliter  habenf 
ordinem  ad  incorruptibilitatem ;  illas  enim  omnes 
oportet  renovari  et  meliorari,  una  meliorata,  ne  sit 
deformitas  in  universo.  Tales  autem  sunt,  secundum 
eum,  in  4.  Sentent.,  ubi  supra  (art.  5,  in  corpore), 
corpora  ccelestia,  elementa,  et  homines.  «  Corpora 
enim  ccelestia,  secundum  sui  naturam  incorruptibilia 
sunt,  et  secundum  totum,  et  secundum  partes.  Ele- 
menta  vero  sunt  quidem  corruptibilia  secundum 
partes,  sed  incorruptibilia  secundum  totum.  Humo 
autem  est  corruptibilis  secundum  totum  et  secun- 
dum  partes;  sed  hoc  ex  parte  materiae,  qod  autem 
ex  parte  formae,  scilicet  animae  rationalis,  quae  posl 
corruptionem  hominis  remanet  incorrupta.  Anima- 
lia  vero  bruta,  et  plantae,  mineralia  et  omnia  cor- 
pora  mixta,  corrumpuntur  et  secundum  totum  et 


(a)  novitatis.  —  Oin.  Pr. 


DISTINCTIONES   XLIII    ET   XLIV.  —   QUjESTU»    I. 


561 


secundum  partem,  ex  parte  materiae  quae  formam 
amittit,  et  cx  parte  formae  qiuc  actu  non  manot ;  el 
sic  nullo  modo  habent  ordinem  ad  incorruptionem. 
Unde  in  innovatione  non  manebunt;  sed  sola  ea  quas 
dicta  sunt.  »  —  Haecille. — DePotentia  Dei  etiam, 
<|.  5,  art.  9,  sic  ait  :  «  Omnes  partes  universi  ordi- 
nantur,  sicnt  in  finem,  ad  completionem  universi. 
Ad  quem  quidem  finem,  nullum  mixtum,  praeter 
corpus  humanum ,  ordinalur  sicut  per  se  et  essen- 
tialiter  de  perfectione  universi  exsistens ;  cum  nihil 
in  eis  exsistat,  quod  non  inveniatur  in  principalibus 
partibus  mnndi,  qiue  snnt  corpora  ccelestia  et  ele- 
menta,  sicut  in  principiis  activis  et  materialibus. 
Unde  praedicta  mixta,  sunt  quidem  particulares  effe- 
ctus  causarum  universalium ,  quae  sunt  essentiales 
partes  universi ;  et  ideo  de  perfectione  sunt  tantum 
secundum  hoc  quod  a  causis  suis  progrediuntur ; 
quod  quidem  fit  per  motum.  Unde  pertinent  ad 
perfectionem  universi  sub  motu  exsistentis,  non 
autem  ad  perfectionem  universi  simpliciter.  Et  ideo, 
cessante  mutabilitate  universi,  oportet  quod  proedi- 
cta  cessent.  »  —  Hsec  ille. 

Ad  tertium  dico  quod  impossibile  est  quod  una 
pars  principalis  et  essentialis  universi  melioretur 
secundum  totam  speciem,  aliis  nullo  modo  meliora- 
tis,  quin  sit  notabilis  dissonantia,  si  prius  erat 
debita  harmonia.  Concedo  tarnen  quod  melioratio 
unius  individui,  aliis  non  melioratis,  non  multuni 
confert  aut  adimit  ordini  debito  praecedenti.  Et  sic 
patet  ad  argumenta,  quia  non  procedunt  contra 
mentem  sancti  Doctoris. 

§  6.  —  Ad  argumenta  contra  ultimam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  prin- 
cipale  contra  ultimam  conclusionem,  dicitur  negando 

minorem.  Non  enim  ex  hoc  quod  ponuntur  infmita 
in  esse  cognito,  ponitur  totum  cujus  partes  perma- 
neant  et  non  permaneant.  Non  enim  est  de  ratione 
infiniti,  quod  sit  totum  ;  sed  potius  babet  rationem 
partis.  Secundo,  nec  est  de  ratione  ejus,  quod  in 
successione  consistat.  Sed  conceditur  quod  de  ratione 
infiniti  quantitativi  est  ordo  partium,  ut  ponit  san- 
ctus  Thomas,  1  p.,  q.  14,  art.  12,  ad  lum.  Et  prae- 
terea,  quidquid  sit  de  hoc,  tamen  non  oportet  quod, 
si  aliquid  secundum  suam  rationem  aliquid  babet 
in  esse  reali,  quod  habeat  in  esse  cognito;  illo  modo 
enim  probaretur  quod  Deus  non  cognosceret  aliquod 
successivum ,  quia  de  ratione  successivi  est  quod 
consistat  in  successione,  et  ideo  non  potest  cognosci 
nisi  successive.  Secundum  enim  quod  ponit  sanctus 
Doctor,  1  p.,  q.  14,  art.  P2,  ad  lum :  «  Infmitum  con- 
gruit  quantitati,  secundum  Pbilosophum,  1.  Phy- 
sicorum  (t.  c.  16).  De  ratione  aulem  quantitatis  es1 
ordo  partium.  Cognoscere  ergo  infinitum  secunduni 
modum  infmiti,  est  cognoscere  partem  post  partem. 


Et  sic-nullo  modo  contingit  eomioscere  infinitum; 
quia  quantacumque  quantitas  partium  accipiatur, 
semper  remanet  aliquid  extra  accipientem.  Deus 
autem  non  sic  cognoscit  infinitum,  quasi  enume- 
rando  (<x)  partem  post  partem  ;  cum  cognoscal  omnia 
simul,  sine  successione.  »  —  Hiec  ille.  —  Ex  quo 
patet  quod,  licet  ratio  infiniti  consisteret  in  succes- 
sione,  non  tamen  oportet  quod  infinitum  in  esse 
intellecto  poneretur  successive,  praBsertim  in  divino 
intellectu.  Unde  sanctus  Thomas,  1.  Contra  Genti- 
les,  c.  69,  dicit  :  «  Patet,  inquit,  quod  intellectus 
noster  non  cognoscit  infinitum,  sicut  intellectus 
divinus.  Differt  enim  intellectus  noster  ab  intellectu 
divino,  quanlum  ad  quatuor.  Primum  est,  quia 
intellectus  noster  Gnitus  est,  divinus  autem  intelle- 
ctus  iiilinitus.  Secundum  est,  quia,  cuni  intellectus 
noster  diversa  per  diversas  species  cognoscat,  non 
potest  infinita  cognoscere  secundum  unam  cognitio- 
nem,  sicut  divinus  intellectus.  Tertium  est,  ex  hoc 
proveniens,  quod  intellectus  noster,  quia  per  diver- 
sas  species  diversa  cognoscit,  non  potest  simul  multa 
cognoscere  ;  et  ita  infinita  non  potest  cognoscere  nisi 
successive,  ea  numerando ;  quod  non  est  in  intelle- 
ctu  divino,  qui  simul  mulla  intuetur,  quasi  per 
tinam  speciem  visa.  Quartum  est,  quod  intellectus 
divinus  est  eoruni  quae  sunt,  et  quse  non  sunt.  Patet 
etiam  quomodo  verbum  Philosophi,  qui  dicit  (1 .  Phy- 
sic.,  t.  c.  35)  quod  infinitum  est  ignotum,  pra> 
senti  sententise  non  obviat;  quia,  cum  infiniti  ralio 
quantitati  competat,  ut  ipse  dicit,  infinitum  ut  infi- 
nitum  cognosceretur,  si  per  mensurationem  suarum 
partium  notum  esset.  Hlcc  est  enim  propria  cognitio 
quantitatis.  Sic  autem  Deus  non  cognoscit.  Unde 
etiam  non  cognoscit  infinitum  secundum  quod  est 
intinitum,  sed  secundum  quod  ad  suam  scientiam 
se  habet  ac  si  esset  finitum,  ut  ostensum  est.  »  — 
Haec  ille.  —  Cum  igitur  anima  Christi  per  unam 
speciem  multa  cognoscat,  scilicet  per  Verbum,  quod 
tenet  vicem  speciei  in  sua  beatifica  visione,  nil  mirum 
si  infinita  cuynoscit  non  secundum  quod  iniinita,  ut 
prius  in  ultima  conclusione  dicebatur. 

Utrum  autem  ratio  iniiniti  partibilis,  sit  forma- 
liter  successiva,  credo  quod  non,  nisi  loquendo  de 
inlinito  secundum  divisionem  vel  augmentationem. 
Inlinitum  enirh  secundum  numerum  potest  imagi- 
nari  tolum  simul,  ut  patet  de  punctis  in  linea,  vel 
de  inlinitis  animabus,  secundum  positionem  Alga- 
zelis.  Et  ideo  ad  probationes  arguentis  posset  dici, 

Ad  primam  quidem,  quod  infiniti  ratio  formalis 
non  dicit  actuni  permixtum  potentiae,  licet  infini- 
tum  in  divisione  continui  inveniatur  in  actu  per- 
niixlo  potentiie  ;  sed  hoc  accidit  infinito.  —  Nec 
valet  probalio.  Quia,  licet  ille  qui  imaginatur  cor- 
pus  infinitum,  successive  procedat  de  parte  in  par- 
tem,  hoc  non  est  quia  in  objecto  sit  successio,  sed 


(a)  enumerando.  —  enuntiando  Pr. 


II.  —  36 


562 


LIBRl    I.    SENTENTIAIIUM 


quia  species  qua  cognoscit  unam  partem,  est  alia 
a  specie  qua  cognoscit  aliam  ;  ideo  illaj  non  sunt  in 
actu  in  intellectu ;  sicut  si  quis  videat  partes  domus 
magmc,  illa  quidem  non  est  successiva;  sed  ipse 
partes  domus  successive  aspicit.  Et  ideo  sicut  non 
sequitur  in  hoc  exemplo,  quod  domus  composita  sit 
ex  actu  et  potentia,  aut  successiva;  ita  nec  in  pro- 
posito.  —  Cum  iterum  addit  quod  infinitum  conci- 
pitur  cum  ncgatione  termini,  et  ut  incompletum, 
etc<  •  —  dico  quod  ibi  est  fallacia  sequivocationis. 
/Equivocatur  enim  de  composito  ex  actu  et  potentia. 
Nunc  enim  accipit  illud  pro  eo  cujus  pars  est,  et 
alia  pars  non  est,  sed  erit ;  nunc  vero  accipit  illud 
pro  eo  cujus  una  pars  est  actualis,  alia  potentialis, 
vel  pro  illo  cujus  pars  est  in  potentia  receptiva  ali- 
cujus  perfectionis,  scilicet  termini,  puta  superficiei, 
aut  lineie.  Et  ideo  negatur  ista  consequentia  :  Infi- 
nitum  est  secundo  modo  compositum  ex  actu  et 
potentia,  igitur  est  successivum ;  licet  primo  modo 
concederetur. 

Ad  secundam  probationem  dico  quod  mens  Phi- 
losophi  et  Commentatoris,  solum  fuit  quod  infini- 
tum  non  invenitur  nisi  in  illis  quorum  esse  consistit 
in  successione ,  et  quae  sunt  mixta  ex  actu  et  poten- 
tia;  non  autem  quod  illa  sit  ratio  infiniti ;  sed  solum 
consistit  in  hoc  quod  est  non  habere  ultimum ,  vel 
iinem  partium  in  actu.  Et  ita  dicendum  ad  tertiam. 

Ad  quartam  dico  quod  habere  partes  sine  com- 
pletione  aut  consummatione,  non  est  esse  aut  consi- 
stere  in  successione,  sed  potius  habere  partes,  qua- 
rum  nulla  est  ultima,  sed,  data  quacumque,  post 
eam  sequitur  alia ;  et  ita  est  ibi  ordo  prioris  et  poste- 
rioris,  non  secundum  tempus,  sed  secundum  situm, 
vel  ordinem  ad  aliquod  priinum,  puta  unitatem (a).  Et 
ideo  videtur  arguens  deceptus  ex  aequivocatione  hujus 
quod  dico  successio ,  nunc  accipiendo  successionem 
secundum  tempus,  modo  vero  secundum  ordinem 
ad  aliquid  primum  aut  signatum. 

Ad  quintam  negatur  minor,  si  loquatur  de  suc- 
cessione  temporali.  Accidit  enirn  rationi  inliniti, 
quod  non  reperialur  secundum  esse,  nisi  ubi  potest 
esse  successio  temporalis ;  licet  sit  de  ratione  ejus 
habere  successionem  ordinis  partium,  sive  perma- 
nentium,  sive  suceessivaruin. 

Ad  sextam  dico  quod  probat  optime  quod  ratio 
iniiniti  consistat  in  successione  situs  partium,  vel 
ordinis;  non  autem  desuccessionetemporali.  Veriun- 
tamen  falsum  assumit,  scilicet  quod  mens  non  pos- 
sit  concipere  infinitum,  nisi  procedendo  de  priori 
in  posterius.  Hoc  enim  falsum  esse  patef  per  san- 
(linn  Doctorem;  nisi  loquendo  de  conceptione  inli- 
niti  secundum  quod  infinitum  est.  Sed  concipere 
infinitum  sic  vel  aliter,  accidit  conceptioni  inlinili; 
Qon  enim  oportet  quod  actus  cognoscendi  habeat 
talem  modum,  qualem  habet  objectum. 

(a)  unitatem.  —  verilatem  Pr. 


Ad  septimam  dico  sicut  ad  secundam. 

Ad  secundum  principale  contra  conclusionem , 
dicitur  quod  bene  probat  quod  processus  infinitus 
terminetur.  Et  ided  dico  quod  si  infinitum  produce- 

retur  successive,  nunquam  esset  totaliter  productum 
in  esse  reali.  Si  etiam  intelligeretur  successive,  nun- 
quain  esset  positum  in  esse  intellecto,  vel  objectivo. 
Sed  si  intelligatur  sine  processu  infinitum,  argumen- 
tum  non  habet  apparentiam.  Unde  sanctus  Thomas, 
1  p.,  q.  14,  art.  12,  ad  2um,  dicit  sic  :  «  Transitio 
importat  quamdarn  successionem  in  partibus  ;  et 
inde  est  quod  infiniturn  transiri  non  potest,  nec  a 
linito,  nec  ab  inlinito.  Sed  ad  rationem  comprehen- 
sionis sufficit adsequatio ;  quia  illud  comprehenditur, 
cujus  nihil  est  extra  comprehendentem.  Non  est 
autem  contra  rationem  intiniti,  quod  comprehen- 
dalur  ab  intinito.  Et  sic,  quod  in  se  infinitum  est, 
potest  dici  linitum  Dei  scientiai,  tamquam  compre- 
hensibile,  non  tamquam  pertransibile.  »  —  Haec 
ille.  —  Et  similiter  dico  de  anima  Ghristi,  quae,  licet 
sit  finita,  et  ejus  cognitio  sit  finita,  tarnen  species 
qua  intelligit  est  infinita,  scilicet  Verbum  ;  et  ideo 
comprehendit  infinita  per  illam.  —  Cum  igitur  dicit 
arguens,  et  quaerit,  an  data  multitudine  infinita 
posita  in  esse  cognito,  omnes  species  numerorum 
sint  infra  illam ,  etc. ;  —  dico  quod  sic.  —  Et  cum 
infert  :  igitur  totus  processus,  etc. ;  —  dico  quod 
ibi  nullus  est  processus,  nec  intelligitur  procedendo; 
sed  est  ibi  comprehensio ;  quod  potest  fieri  per  spe- 
ciem  talem,  quse  diversa  potest  distincte  repraesen- 
tare,  et  tam  ea  qme  sunt  quain  quse  non  sunt,  et 
tam  multa  quam  unum ,  et  tam  successiva  quam 
permanentia;  cujusmodi  est  divinum  exemplar. 

Et  sic  patet  ad  argumenta;  et  consequenter,  ad 
quaestionem  totam. 


DISTINCTIO    XLV. 


* 


QUjESTIO  i. 

utrum  quodlibet  velle  intrinsecum  divim 
voluntati  semper  l.mpleatur 

@^-iE]SiKCA  distinctionem  quadragesimamquin- 
Wfwb^  tani  et  alias  sequentes,  quaeritur  :  llruin 
wJvw  /^  quodlibetvelle  intrinsecum  divinae  volun- 
(§«??=<^  tati,  semper  impleatur. 

Et  arguitur  quod  non.  Nam,  secundum  A.posto- 
lum,  1.  ad  Timoth.,  2  (v.  i- >  :  J>cu*  vuli  omnee 
homines  salvos  fieri,  et  ad  agnitionem  veritatis 
venire.  Sed  lmc  uon  ite  evenit.  Ergo  voluntas  Dei 
noii  semper  impletur. 

In  oppositum  arguitur  per  illud   Psalm.  i  I 
v.  6)  :  Omnia  quivcumque  voluit ,  Dominus  fecit. 


DISTINCTK)   XLV 


QU^ESTIO   1. 


363 


In  hac  queestione  erunt  duo  articuli.  In  primo 
inquiretur  :  An  in  divinis  sit  aliquod  vellc  intrinse- 
cum  respectu  creaturarum.  In  secundo  :  An  illud 
semper  impleatur. 

ARTICULUS  L 

AN  IN  DIVINIS  SIT  ALIQUOD  VELLE  INTRINSECUM 
RESPECTU  CREATURARUM 

A.  —  CONCLUSIONES 

Quantum  ad  primum,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  Deus  est  volens. 

Istam  conclusionem  demonstrat  sanctus  Thomas, 
1.  Contra  Gentiles,  c.  72,  multipliciter.  Primo  sic  : 
«  Illud  quod  consequitur  omne  ens,  convenit  enti 
in  quantum  est  ens.  Quod  autem  est  hujusmodi, 
oportet  quod  in  eo  maxime  inveniatur,  quod  est  pri- 
mum  ens.  Cuilibet  autem  enti  convenit  appetere 
suam  perfectionem  et  conservationem  sui  esse,  uni- 
cuique  tamen  secundum  suum  modum  :  intellectua- 
libus  quidem  ,  per  voluntatem  ;  aninialibus,  per  sen- 
sibilem  appetitum  ;  carentibus  veru  sensu ,  per  appe- 
titum  naturalem.  Aliter  tamen  quoe  habent,  et  quae 
non  habent.  Nam  ea  quae  (a)  non  habent,  per  (6) 
appetitivam  virtutem  sui  generis,  desiderio  tendunt 
ad  acquirendum  quod  eis  deest ;  cum  autem  babent, 
quietantur  in  ipso.  Hoc  igitur  primo  enti,  quod 
Deus  est,  deesse  non  potest.  Cum  igitur  Ipse  sit 
intelligens,  inest  sibi  voluntas,  qua  (y)  placet  sibi 
suum  esse  et  sua  bonitas.  —  Item  :  In  virtutibus 
motivis  et  (3)  habentibus  intellectum,  primo  (e) 
invenitur  voluntas;  nam  voluntas  omnem  potentiam 
applicat  ad  suum  actum.  Intelligimus  enim  quia 
volumus;  et  imaginamur,  quia  volumus;  et  sic  de 
aliis.  Et  hoc  habet,  quia  suum  objectum  est  finis; 
quamvis  intellectus,  non  secundum  modum  causae 
efficientis  et  moventis,  sed  secundum  modum  causae 
linalis,  moveat  voluntatem,  proponendo  sihi  suum  (l) 
objectum,  quod  est  finis.  Primo  ergo  moventi  conve- 
nit  maxime  babere  voluntatem.  —  Item  :  Forma 
per  jntellectum  considerata,  non  movet,  nec  aliquid 
causat,  nisi  medianle  voluntate,  cujus  objectum  est 
finis  et  bonum,  a  quo  movetur  aliquis  ad  agendum  ; 
unde  intellectus  speculativus  non  movet,  nec  imagi- 
natio  pura,  absque  cestimatione  boni  vel  mali.  Sed 
forma  intellectus  divini  est  causa  motus  et  esse  in 
aliis;  agit  enim  res  per  intellectum.  Oportet  igitur 
quod  ipse  sit  volens.  » 


(a)  qux  no>t  habent.  A'a>»  ea  quee.  —  Om.  Pr. 

(6)  per.  —  Om.  Pr. 

(y)  qua.  —  quia  Pr. 

(8)  et.  —  Om.  Pr. 

(e)  primo.  —  prima  Pr. 

(?)  suum.  —  Om.  Pr. 


Secunda  conclusio  est  quod  divina  vohmtas  esl 
ejus  essentia  secundum  rem,  licet  differant 
secundum  rationem. 

Pi  imain  partem  liujus  conclusionis  probat sanctus 
Doctor,  ibidem  (1.  Contra  Genliles),  c.  73,  dicens  : 
«  Si  voluntas  esset  aliquid  addilum  divinae  substan- 
tiae,  cum  divina  subslantia  sit  quid  completum  in 
esse,  sequilur  quod  voluntas  adveniret  ei  quasi  acci- 
dens  subjecto;  sequeretur  etiam  quod  divina  sub- 
stantia compararetur  ad  eam quasi  potentia  ad  actum, 
et  quod  esset  compositio  in  Deo ;  quae  omnia  supra 
improbata  sunt.  Non  igitur  possibile  est  quod  divina 
voluntas  sit  aliquid  additum  divinee  essentise  (a).  » 
—  Haee  ille. 

Secundam  partem  conclusionis,  scilicet  quod 
voluntas  divina  distinguatur  secundum  rationem 
a  divina  essentia  (6),  probat,  1  p.,  q.  19,  art.  2, 
ad  lura,  ubi  ait  :  «  Licet  divinum  velle  sit  ejus  esse 
secundum  rem ,  tamen  dillerunt  ratione ,  secundum 
diversum  modum  significandi  et  intelligendi.  In  hoc 
enini  (y)  quod  dico,  Deum  esse,  non  importatur 
liabitudo  ad  aliquid,  sicut  in  hoc  quod  dico  Deum(o) 
velle.  Et  ideo,  licet  Deus  non  sit  aliquid  aliud  a  se, 
vult  tamen  aliquid  aliud  a  se.  »  —  Hsec  ille. 

Ex  quibus  habetur  quod,  in  Deo,  esse  et  velle  dif- 
feruntsecundum  modum  intelligendi  et  significandi. 
Et  eadem  ratione,  essentia  et  voluntas  eodem  modo 
differunt.  Unde,  secundum  quod  ipse  videtur  dicere, 
1.  Contra  Gentiles,  cap.  72,  ratio  voluntatis  in  hoc 
consistit,  quod  est  illud  quo  intelligens  habet  habi- 
tudinem  et  ordinem,  vel  inclinationem  in  rem  intel- 
lectam.  Ait  enim  sic  :  «  Cuicumque  inest  aliqua 
forma,  habet  per  illam  formam  habitudinem  ad  ea 
quae  sunt  in  rerum  natura;  sicut  lignum  album,  per 
suam  albedinem  est  simile  aliquibus,  et  aliquibus 
dissimile.  In  intelligente  autem  et  sentiente  (e),  est 
forma  rei  intellectse  et  sensatae,  cum  omnis  cognitio 
iiat  per  aliquam  simililudinem.  Oportet  igitur  habi- 
tudinem  intelligentis  et  sentientis  esse  ad  ea  quae 
sunt  intellecta  et  sensata,  secundum  quod  sunt  in 
rerum  natura.  Non  autem  hoc  e.st  per  hoc  quod  intel- 
ligunt  et  sentiunt ;  nam  per  hoc  magis  attenditur 
habitudo  rerum  ad  intelligentem  et  sentientem  ;  quia 
intelligere  et  sentire  est  secundum  quod  res  sunt  in 
intellectu  et  sensu,  secundum  modum  utriusque. 
Habet  autem  sentiens  et  intelligens  habitudinem  ad 
rem  quae  est  extra  animam ,  per  voluntatem  et  appe- 
titum.  Unde  omnia  sentientia  et  intelligentia  appe- 
tunt  et  volunt.  Voluntas  tamen  proprie  in  intellectu 
est.  »  —  Hicc  ille. 

Item,  de  Veritate,  q.  23,  art.  1   :  «  Sciendum 

(a)  essentine.  —  scientise  Pr. 
(6)  essentia.  —  scientia  Pr. 
(y)  enim.  —  Om.  Pr. 
(6)  Deum.  —  Om.  Pr. 
(e)  sentiente.  —  sciente  Pr. 


564 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


quod  cognitio  et  volantas  radicantur  in  substantia 
spirituali  super  diversas  ejus  habitudines  ad  res.  Est 
enim  una  habitudo  spiritualis  substantiae  ad  res, 
secundum  quod  res  sunt  quodammodo  apud  ipsam 
spiritualem  substantiam  :  non  quidem  secundum 
proprium  esse,  ut  antiqui  ponebant,  dicentes  quod 
terra  terram  cognoscimus,  aqua  vero  aquam,  et  sic 
de  aliis;  sed  secundum  propriam  rationem.  Non 
enim  lapis  est  in  anima,  sed  species  lapidis,  sive 
ratio  ejus,  secundum  Philosophum,  3.  de  Anima 
(t.  c.  38).  Et  quia  ratio  rei  absoluta  sine  concretione 
non  potest  inveniri  nisi  in  substantia  immateriali, 
ideo  cognitio  non  rebus  omnibus  attribuitur,  sed 
solum  immaterialibus.  Et  secundum  gradum  imma- 
terialitatis  (a)  est  etiam  gradus  cognitionis ;  ut  quse 
sunt  maxime  immaterialia,  sunt  maxime  cognosci- 
bilia.  In  quibus,  quia  essentia  eorum  est  immate- 
rialis,  se  habet  ad  ea  ut  medium  cognoscendi;  sicut 
Deus  per  suam  essentiam  seipsum  et  omnia  alia 
cognoscit.  Voluntas  autem,  et  quilibet  appetitus, 
fundatur  super  habitudinem  qua  substantia  spiri- 
tualis  refertur  ad  res,  ut  habens  aliquem  ordinem 
ad  eas  in  seipsis  exsistentes.  Et  quia  cujuslibet  rei, 
tam  materialis  quam  immaterialis,  est  ad  rem  aliam 
ordinem  habere,  inde  est  quod  cuilibet  rei  competit 
habere  appetitum,  vel  naturalem,  vel  animalem,  vel 
rationalem  seu  intellectualem.  Sed  in  diversis  diver- 
simode  invenitur.  Cum  enim  res  habeat  ad  aliam 
ordinari  per  aliquid  quod  in  se  habet,  secundum 
quod  diversimode  in  se  habetaliquid,  secundum  hoc 
diversimode  ad  aliud  ordinatur.  Res  ergo  materiales, 
inquibusest,  quidquid  in  eis  est,  quasi  materise 
obligatum  et  concretum,  non  habent  liberam  ordi- 
nationem  ad  res  alias,  sed  consequentem  ex  necessi- 
tate  naturalis  dispositionis.  Unde  hujus  ordinationis 
ipsiB  res  materiales  non  sunt  sibiipsis  causse,  quasi 
ipsae  se  ordinent  in  hoc  ad  quod  ordinantur;  sed 
aliunde  ordinantur,  unde  scilicet  naturalem  disposi- 
tionem  accipiunt.  Et  ideo  competit  eis  habere  tan- 
tummodo  appetitum  naturalem.  In  substantiis  vero 
immaterialibus  et  cognitivis  est  aliquid  absolute, 
non  concretum  et  ligalum  ad  materiam ;  et  hoc 
secunduin  gradum  suae  immaterialitatis ;  et  ideo  ex 
hoc  ipso  ordinantur  ad  res  ordinatione  libera,  cujus 
ipsse  snnt  causa3,  quasi  se  ordinantes  in  hoc  ad  quod 
ordinantur.  Et  ideo  competit  eisvoluntarie  et  sponte 
aliquid  agere  aut  appetere.  Si  eniro  arca  quae  est  in 
mente  artificis,  esset  forma  malerialis,  habens  deter- 
minatum  esse,  non  inclinaret  nisi  secundum  modum 
determinatum  quem  haberet ;  unde  non  remanerel 
artifici  liberum  facere  domum  vel  non  facere,  vel 
facere  sic  aut  aliter.  Sed  quia  forma  domus  in  mente 
artificis  est  ratio  domus  absoluta,  doii  se  habens, 
quantum  est  de  se,  magis  ad  esse  quam  ad  non  esse, 
id  sic  quam  aliteresse  respectu  accidentalium  (6) 

(a)  immaterialilatis,  —  immutabilitatis  Pr. 

(£)  accidentalium.  —  accideiitium  IV. 


dispositionum  domus,  remanet  artifici  libera  incli- 
natio  respectu  domus  faciendae  vel  non  faciendae. 
Quia  vero  in  substantia  spirituali  sensitiva,  licet 
recipiantur  formye  rerum  sine  materia,  non  tamcn 
omnino  immaterialiteretabsque  conditionibus  mate- 
riae,  ex  hoc  quod  recipiuntur  in  organo  corporali ; 
ideo  inclinatio  in  eis  non  est  omnino  libera,  quamvis 
sit  in  eis  aliqua  libertatis  imitatio  vel  similitudo. 
Inclinantur  enim  per  appetitum  in  aliquid  ex  seipsis, 
in  quantum  ex  apprehensione  aliquid  appetunt;  sed 
inclinari  in  illud  quod  appetunt,  vel  non  inclinari, 
non  subjacet  dispositioni  eorum.  Sed  in  natura  intel- 
lectuali,  ubi  perfecte  aliquid  recipitur  imrnateriali- 
ter,  invenitur  perfecte  ratio  liberee  inclinationis ; 
quae  quidem  libera  inclinatio  rationem  voluntatis 
constituit.  Et  ideo  rebus  materialibus  non  attribuitur 
voluntas,  sed  appetitus  naturalis;  aniinee  vero  sen- 
sitiva3  attribuitur  non  voluntas,  sed  appetitus  ani- 
malis ;  soli  vero  substantise  intellectivee  attribuilur 
voluntas ;  et  quanto  est  immaterialior,  tanto  perfe- 
ctius  ei  competit  ratio  voluntatis.  Unde,  cum  Deus 
sit  in  fine  immaterialitatis,  sibi  summe  et  propriissime 
competit  ratio  voluntatis.  »  —  Haoc  ille. 

Item,  q.  22,  art.  5,  ad  3um  :  «  Intellectus,  etsi 
habeat  inclinationem  in  aliquid,  non  tamen  nomi- 
nat  ipsam  inclinationem  hominis;  sed  voluntas 
ipsam  inclinationem  hominis  nominat.  » 

Item,  art.  12,  dicit  :  «  Actus  voluntatis  est  qua2- 
dam  inclinatio  in  aliquid ;  non  autem  actus  intelle- 
ctus.  » 

Itern,  1  p.,  q.  19,  art.  1  :  «  Voluntas,  inquit, 
sequitur  inteliectum.  Sicut  enim  res  naturalis  habet 
esse  in  actu  per  suam  formam,  ita  intellectus  est 
intellectus  in  actu  per  formam  intelligibilem.  Quseli- 
bet  autem  res  ad  (a)  suam  formam  naturalem  hanc 
habet  habitudinem  :  ut  quando  non  habet  ipsani, 
tendat  in  eam ;  et  quando  habet  ipsam,  quiescat  in 
ea.  Et  eadem  ralio  est  de  qualibet  perfectione  natu- 
rali,  quee  est  bonum  naturse.  Et  haec  habiludo  in 
bonum,  in  carentibus  ratione,  vocatur  appetitus 
naturalis.  Unde  et  natura  intellectualis  ad  boniim 
apprehensum  per  formam  intelligibilem,  similem 
habitudinem  habet  :  ut  cum  habel  ipsum,  quiescat 
in  illo;  cum  vero  non  hahet,  quaerat  ipsum.  Et 
utrumque  perlinet  ad  voluntatem.  »  —  Hsec  ille. 

Ex  (jiiibus  omnibus  patel  qiiomodo  ratio  volnnla- 
tis  consistit  in  hoc  quod  esl  esse  inclinationem  intel- 
ligentis  ad  aliquid  ut  in  se  est ;  sumendo  inclinatio- 
nem  pro  principio  inclinationis,  el  actum  pro  poten- 
tia.  Essentia  autem  (6)  est  illud  quoaliquid  cst.  sicut 
sapientia  est  illud  quo  aliquid  sapit.  Sequitur  ergo  (7) 
quod  dififerant  ratione. 

Tertia  conclusio  ost  quod  Velle   divtnum  noii 

(a)  ad.  —  per  Pr. 

(6)  autem.  —  eniui  Pr. 

(f)  ergo.  —  Om.  Pr. 


DISTINCTIO  XLV.  —   QU^ESTIO   I. 


565 


elicitur  a  divina  voluntate  secundum  rem,  sed 
secundum  modum  significandi  aut  inlelligendi. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  quoad 
primam  partem,  1.  Contra  Gentiles,  c.  73,  dicens  : 
«  Sicut  intelligereest  perfectio  intelligentis,  ita  velle 
est  perfectio  volentis ;  utrumque  enim  est  actio  in 
agente  manens,  non  autem  transiens  in  aliquid  pas- 
sum,  sicut  calefactio.  Sed  intelligere  Dei  est  ejus 
esse,  ut  supra  probatum  est,  eo  quod  esse  divinum, 
cumsit  perfectissimum  secundum  se,  nullam  super- 
venientem  perfectionem  admittit.  Esseergo  divinum, 
est  velle  ipsius.  »  —  Ha:c  ille.  —  Ex  quo  babetur 
quod  non  est  productum  aut  elicitum  a  voluntate. 

Item,  secundo  libro,  cap.  10  :  «  Si  aliquic,  inquit, 
actiones  Deo  conveniant,  quse  non  in  aliquod  factum 
transeant,  sed  maneant  in  agente,  respectu  harum 
non  dicetur  in  Deo  potentia,  nisi  secundum  modum 
intelligendi ,  non  secundum  rei  veritatem.  Hujus- 
modi  autem  actiones  sunt  intelligere  et  velle.  Poten- 
tia  igitur  Dei  non  respicit  hujusmodi  actiones,  sed 
solos  effectus  (a).  Intellectus  igitur  et  voluntas  in 
Deo  non  sunt  ut  potentise,  sed  solum  ut  actiones.  » 
Et  ante  pradicta,  sic  ait  :  «  Quia  nihil  est  princi- 
pium  suiipsius,  cum  divina  actio  non  sit  aliud  quam 
ejus  potentia,  manifestum  est  quod  potentia  non 
dicitur  in  Deo  sicut  principium  actionis,  sed  sicut 
principium  facti.  Et  quia  potentia  respectum  ad  alte- 
rum  importat  in  ratione  principii ;  est  enim  potentia 
activa  principium  agendi  in  aliud,  ut  patet  per  Plii- 
losophum,  5.  Metaphysicx  (t.  c.  17);  manifestum 
est  quod  potentia  dicitur  in  Deo  per  respectum  ad 
facta,  secundum  rei  veritatem,  non  autem  per  respe- 
ctum  ad  actionem,  nisi  secundum  modum  intelli- 
gendi,  prout  intellectus  noster  diversis  conceptioni- 
bus  utrumque  considerat,  scilicet  divinam  potentiam 
et  ejus  actionem.  »  —  Htec  ille. 

Ex  quibus  patet  quod  voluntas  divina  non  est 
causa,  nec  principium  elicitivum  (6)  realiter  divina? 
volitionis,  sedsolum  secundum  modum  intelligendi, 
in  quantum  voluntas  significatur  per  modum  poten- 
tiae,  et  velle  per  modum  actus  aut  operationis,  quoe 
semper  in  creaturis  elicitur  a  potentia.  Et  ideo,  quia 
divina  significamus  per  nomina  creaturarum,  sicut 
et  intelligimus  per  conceptiones  earum,  oportet 
quod ,  sicut  in  creaturis  operatio  significatur  per 
modum  eliciti,  ita  et  in  divinis.  Quapropter  modus 
signilicandi  incompetens  est. 

Istud  confirmatur.  Nam,  de  Veritate,  q.  23, 
art.  1 ,  ostendit  sanctus  Doctor  quod,  licet  in  divinis 
nihil  sit  secundum  rem  finis  alterius  nec  causa, 
tamen  aliquid  ibi  significatur  per  modum  causse  et 
finis.  Ait  enim  sic,  ad  3um  :  ((  Sciendum,  inquit, 
quod  voluntas  et  volitum  aliquando  distinguuntur 


(a)  sed  solos  effectus.  —  Om.  Pr. 
(6)  elicitivum.  —  elicitum  Pr. 


secundum  rem ;  et  tunc  volitum  comparatur  ad 
voluntatem  sicut  realiter  causa  finalis.  Si  autem 
voluntas  et  volitum  tantum  ratione  distinguantur, 
tunc  volitum  non  erit  causa  finalis  voluntatis,  nisi 
secundum  modum  significandi.  Voluntas  ergo  divina 
comparatur,  sicut  ad  finem,  ad  suam  bonitatem, 
quoe,  secundum  rem,  est  idem  quod  sua  voluntas; 
distinguitur  autem  solum  secundum  modum  signi- 
ficandi.  Unde  relinquitur  quod  voluntatis  divinae 
nihil  sit  eausa  realiter,  sedsolum  secundum  modum 
significandi.  Nec  est  inconveniens  in  Deo  significari 
aliquid  per  modum  causoe;  sic  enim  divinitas  signi- 
ficatur  in  Deo,  ut  habens  se  ad  Deum  per  modum 
causse  formalis.  »  —  Haec  ille. 

Ex  quibus  apparet  quod,  sicut  divinitas  signifi- 
catur  ut  forma  Dei,  ita  voluntas  significatur  per 
modum  principii  elicitivi  volitionis. 

Quarta  conclusio  est  quod  nullus  actus  divinse 
voluntatis,  secundum  propriam  rationem  dici- 
tur  dolor  vel  tristitia. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  1 .  Con- 
tra  Gentiles,  cap.  89  :  «  Quoedam,  inquit,  passiones 
removentur  a  Deo,  non  solum  ratione  sui  generis, 
sed  etiam  ratione  speciei.  Omnis  enim  passio,  ex 
objecto  speciem  recipit.  Cujus  igitur  objectum  est 
Deo  omnino  incompetens,  talis  passio  a  Deo  remo- 
vetur,  etiam  secundum  rationem  suae  speciei.  Talis 
autem  est  tristitia  et  dolor;  nam  ejus  objectum  est 
malum  jam  inhrerens,  sicut  gaudii  objectum  est 
bonum  prsesens  et  habitum.  Tristitia  igituret  dolor, 
ex  ipsa  sui  ratione,  in  Deo  esse  non  possunt.  » 

Quare  autem  dixerit  secundum  rationem  sui 
generis,  ostendit  in  principio  capituli,  dicens  :  «  Pas- 
siones  affectuum  ,  in  Deo  non  sunt.  Secundum  enim 
intellectivam  affectionem  nulla  est  passio,  sed  solum 
secundum  sensitivam,  ut  probatur,  7.  Physicorum 
(t.  c.  20).  Nulla  autem  talis  affectio  in  Deo  esse 
potest,  cum  desit  sibi  sensitiva  cognitio.  Relinquitur 
ergo  quod  in  Deo  non  sit  affectiva  passio.  —  Item  : 
Omnis  affectiva  passio,  secundum  aliquam  trans- 
mutationem  corporalem  fit,  puta,  secundum  con- 
strictionem  vel  dilatationem ,  aut  secundum  aliquid 
aliud  hujusmodi ;  quorum  nullum  in  Deo  possibile 
est  accidere ,  eo  quod  non  sit  corpus ,  nec  virtus  in 
corpore.  Non  est  igitur  in  ipso  affectiva  passio.  — 
Item  :  In  omni  affectiva  passione,  patiens  aliqualiter 
trahitur  extra  (a)  suam  conditionem  (6)  essentialem, 
vel  naturalem  dispositionem  ;  cujus  signum  est,  quia 
hujusmodi  passiones,  si  intendantur,  animalibus 
inferunt  mortem.  Sed  non  est  possibile  Deum  extra 
suam  naturalem  conditionem  aliqualiter  trahi,  cum 
sit  omninoimmutabilis.  Patet  igitur  quod  hujusmodi 
passiones  in  Deo  esse  non  possunt.  »  —  Heec  ille. 

(a)  extra.  —  secundum  Pr. 
(6)  conditionem.  —  Om.  Pr. 


366 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


Patet  igitur  quod  tristitia  et  dolor  non  possunt 
esse  in  Deo,  nec  secundum  rationem  sui  generis, 
quod  est  passio  affectus,  nec  secundum  rationem 
suae  speciei. 

Quinta  conclusio  est  quod  nullus  actus  divinse 
voluntatis,  secundum  propriam  ralionem  dici- 
tur  spes  vel  desideriunai. 

Istam  probat,  ibidem  (i.Contra  Gentiles,  cap.89), 
sic  :  «  Ratio  objecli  alicujus  passionis,  vel  actus 
voluntatis,  non  solum  sumitur  ex  bono  et  malo,  sed 
etiam  ex  hoc  quod  aliqualiter  quis  se  habet  ad  alte- 
rum  horum ;  sic  enim  spes  et  gaudium  differunt. 
Si  igitur  modus  se  habendi  ad  objectum,  qui  in 
ratione  passionis  includitur,  Deo  non  competit,  nec 
ipsa  passio  Deo  convenire  potest,  etiam  ex  ratione 
proprise  speciei.  Spes  autem,  quamvis  habeat  obje- 
ctum  bonum,  non  tamen  bonum  obtentum,  sed 
obtinendum ;  quod  quidem  Deo  non  potest  compe- 
tere,  ratione  suse  perfectionis,  quae  tanta  est,  quod 
ei  additio  fieri  non  potest.  Et  similiter,  nec  deside- 
rium  potest  Deo  competere  ratione  suoe  speciei,  cum 
sitrespectu  alicujus  non  habiti.  »  —  Hsec  ille. 

Eadem  autem  rationem  ponit,  de  Veritate,  q.  23, 
art.  1,  ad  8um  :  quod  appetitus  non  competit  Deo, 
secundum  propriam  rationem  ;  quia  appetitus  nomi- 
natur  ab  illo  actu  quo  tendit  in  illud  quod  non  habet ; 
cujus  ratione,  dicitur  quod  appetitus  est  imper- 
fecti. 

Et,  1.  Sentent.,  dist.  45,  q.  1,  art.  1,  dicit,  ad  lum, 
quod,  ((  quamvis  in  Deo  dicatur  esse  voluntas,  non 
tamen  conceditur  ibi  esse  appetitus;  quia,  secun- 
dum  Augustinum,  appetitus  proprie  est  rei  non 
habitse,  Dcus  autem  totum  bonum  suum  in  se  habet. 
Unde  nec  etiam  in  nobis  voluntas  proprie  est  appe- 
titus,  quando  volitum  est  conjunctum  ».  —  Hsec 
ille. 

Sexta  conclusio  est  quod  nullus  actus  divinse 
voluntatis  est  proprie  timor  aut  poenitentia. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  1 .  Con- 
tra  Gentiles,  cap.  89,  dicens  :  «  Sicut  divina  per- 
fectio  impedit  potentiam  addilionis  alicujus  boni 
obtinendi  a  Deo,  ita  et  multo  fortius  excludit  poten- 
tiam  ad  malum.  Timor  autem  respicit  malum  quod 
potest  imminere,  sieut  spes  bonum  obtinendum. 
Duplici  igitur  ratione  su;.c  speciei  timoraDeo  exclu- 
ditur,  scilicet  :  quia  qod  est  nisi  exsistentis  in  poten- 
tia ;  quia  habet  objectum  malum  quod  potest  inesse. 
—  Item  :  Pcenitentia  mutationem  affectus  importat. 
Igitur  et  ratio  posnitentise  Deo  repugnat,  Qon  solum 
quia  est  species  tristitiae,  sed  quia  mutationem 
voluntatis  importat.  »  —  Huec  ille. 

Septima  conclusio  est  quod  nullus  actus  divinse 


voluntatis  habet  proprie  rationem  invidise  aut 
irse. 

Istam  probat  ibidem  (1.  Contra  Gentiles,  cap.  89), 
sic  :  cc  Absque  errore  cognitivao  virtutis  esse  non 
potest,  ut  illud  quod  est  bonum  apprehendatur  ut 
malum ;  vel  alterius  malum  possit  exsistere  bonum 
alteri,  nisi  in  particularibus  bonis,  in  quibus  cor- 
ruptio  unius  est  generatioalterius.  Universali  autem 
bono,  ex  nullo  particulari  bono  aliquid  deperit ;  sed 
per  unumquodque  reprcesentatur.  Deus  autem  est 
universale  bonum,  cujus  similitudinem  participando, 
omnia  dicuntur  bona.  Nullius  (x)  igitur  malum 
potest  sibi  esse  bonum.  Nec  potest  esse  ut  illud  quod 
est  simpliciter  bonum,  et  non  est  sibi  malurn, 
apprehendat  ut  malum  ;  quia  sua  scientia  est  absque 
errore.  Invidiam  igitur  in  Deo  impossibile  est  esse, 
etiam  secundum  rationem  suse  speciei,  non  solum 
quia  invidia  est  species  tristitiee,  sed  etiam  quia 
tristatur  de  bono  alterius,  et  sic  accipit  bonum  alte- 
rius  tanquam  sibi  malum.  — •  Amplius  :  Ejusdem 
rationis  est  tristari  de  bono  et  appetere  malum ;  nam 
primum  est  ex  hoc  quod  bonum  eestimatur  malum, 
secundum  vero  est  ex  hoc  quod  malum  aestimatur 
bonum.  Ira  autem  est  appetitus  malialteriusad  vin- 
dictam.  Ira  igitur  est  longe  a  Deo,  secundum  ratio- 
nem  suse  speciei,  non  solum  quia  est  effectus  tristi- 
tiee,  sed  etiam  quia  est  appetitus  vindiche,  propter 
tristitiam  ex  injuria  sibi  illata  conceptam.  —  Rur- 
sus  :  Qusecumque  alioa  passiones  harum  specierum 
sunt,  vel  ab  eis  causantur,  pari  ratione  a  Deo  exclu- 
duntur.  »  —  Heec  ille. 

Octava  conclusio  est  quod,  licet  nullus  actus 
divinse  voluntatis  habeat  proprie  rationem  odii 
respectu  alicujus  rei,  metaphorice  tamen  Deus 
dicilur  aliqua  odire. 

Primam  partem  hujus  conclusionis  probat  sic, 
sanctus  Doctor  (1.  Contra  Gentiles),  cap.  90  : 
«  Sicut  amor  se  habet  ad  bonum,  ita  odium  se  hahel 
ad  nialum  :  nam  his  quos  amamus,  bonum  volu- 
mus;  his  vero  quos  odimus,  malum  (o).  Si  igitur 
voluntas  Dei  ad  malum  inclinari  non  potest,  impos- 
sibile  est  quod  ipse  rem  aliquam  odio  habeat.  »  — 
Hyec  ille.  —  Quod  autem  Deus  non  possit  velle 
malum,  probat,  cap.  95. 

Eamdem  partem  conclusionis  probat  ibidem 
(cap.  96),  sic  :  «  A  primo  ente  omnia  alia  originem 
essendi  assumunt.  Si  igitur  aliquid  eorum  quae sunt, 
odio  habet,  vult  illud  non  esse;  quia  hoc  est  uni- 
cuique  bonum  (y).  Vult  igitur  actionem  suam  non 
esse,  qua  illud  in  esse  producitur  vel  mediate  \<-\ 


(a)  nulhu8.  —  nullum  Vv. 

(g)  his  vero  quos  odimus,  nuxlum.  —  Om.  Pr. 

(■)  i  quia  lioc  cst  unicuique  bonum.  —  Om.  IV. 


DISTINCTIO   XLV.  —   QU^STIO   I. 


567 


immediate;  ostensum  est  enim  supra,  quod  si  Deus 
aliquid  vult,  oportet  quod  velit  illa  quac  ad  illud 
requiruntur.  Hoc  autem  est  impossibile,  Quod  patet, 
si  res  per  voluntatem  ipsius  in  esse  procedant;  quia 
tunc  oportet  actionem  qua  res  producuntur,  esse 
voluntariam.  Similiter,si  naturaliter  sitrerum  causa ; 
quia,  sicut  placet  sibi  sua  natura,  sic  placet  sibi 
omne  illud  quod  sua  natura  requirit.  Nullam  igitur 
rem  Deus  odit.  »  —  Hsec  ille. 

Secundam  partem  conclusionis  probat  ibidem,  sic  : 
«  Deus,  inquit,  dicitur  aliqua  similitudinarie  odire. 
Et  hoc  dupliciter.  Primo  modo,  ex  hoe  quod  Deus, 
amando  res,  volens  earuin  bonum  (a)  esse,  vult 
contrarium  malum  non  esse;  unde  malorum  odium 
habere  dicitur;  nam  quac  nonesse  volumus,  dicimur 
odio  habere  (6),  secundum  illud  Zach.  8  (v.  17)  : 
Unusquisque  malum  contra  amicum  suum  ne 
cogitetis  in  cordibus  vestris,  et  juramentum  men- 
dax  ne  diligatis;  omnia  enim  hxc  sunt  quse  odit 
Deus.  Hsec  autem  non  sunt  effectus,  ut  res  subsi- 
stentes  (y),  quorum  proprie  est  amor  vel  odium. 
Alius  autem  modus  est  ex  hoc  quod  Deus  vull  aliquod 
majus  bonum,  quod  esse  non  potest  sine  privatione 
minoris  boni ;  et  sic  dicitur  odire,  cum  magis  hoc 
sit  amare.  Sic  enim,  in  quantum  vult  bonum  justi- 
tise  vel  ordinis  universi ,  quod  esse  non  potest  sine 
punitione  vel  corruptione  aliquorum,  dicitur  illa 
odire  quorum  punitionem  aut  corruptionem  vult, 
secundum  illud  Malach.  1  (v.  3)  :  Esau  odio  habui; 
et  illud  Psalmi  (5,  v.  7)  :  Odisti  omnes  qui  ope- 
rantur  iniquitatem ,  perdes  omnes  qui  loquuntur 
mendacium;  virum  sanguinum  et  dolosum  abo- 
minabitur  Dominus.  »  —  Hoec  ille. 

Item,  1  p.,  q.  20,  art.  2,  ad  4um  :  ((  Peccatores,  in 
quantum  sunt  naturse  queedam,  Deus  amat;  sic 
enim  et  sunt,  et  ab  ipso  sunt.  In  quantum  veropec- 
catores  sunt,  non  sunt,  sed  ab  esse  deficiunt ;  et  hoc 
in  eis  a  Deo  non  est ;  unde  secundum  hoc  ab  ipso 
odio  habentur.  »  —  Haec  ille. 

Nona  conclusio  est  quod  aliquis  actus  voluntatis 
dlvinse  habet  rationem  gaudii  vel  delectatio- 
nis. 

Istam  probat sanctus  Thomas,  1.  Contra  Gentiles, 
c.  90  :  ((  Sicut,  inquit,  bonum  et  malum  apprehen- 
sum  sunt  objectum  appetitus  sensibilis,  ita  et  appe- 
titus  intellectivi ;  utriusque  enim  estprosequi  bonum 
et  fugere  malum ,  aut  secundum  veritatem ,  aut 
secundum  sestimationem ;  nisi  quod  objectum  appe- 
titus  intellectivi  est  communius  quam  sensitivi ;  quia 
appetitus  intellectivus  respicit  bonum  vel  malum 
simpliciter,  appetitus  autem   sensitivus  bonum  et 


(<x)  earum  bonum.  —  eorum  bona  Pr. 

(6)  a  verbo  nam  usquc  ad  habere,  om.  Pr. 

(-[■)  subsistentes.  —  exsistentes  Pr. 


malum  secundum  sensum ;  sicut  etiam  objectum 
intellectus  est  communius  quam  sensus.  Sed  opera- 
tiones  appetitus  speciem  ex  objectis  sortiuntur. 
Inveniuntur  igitur  in  appetitu  intellectivo,  qui  est 
voluntas,  similes  operationes,  secundum  rationem 
speciei,  operalionibus  appetitus  sensitivi,  in  boc  dif- 
ferentes,  quod  in  appetitu  sensitivo  sunt  passiones 
propter  communicationem  ejus  ad  organum  corpo- 
rale,  in  intellectivoautemsuntoperationessimplices; 
sicut  enim  per  passiones  timoris,  quse  sunt  in  appe- 
titu  sensitivo,  refugit  quis  malum  futurum,  ita  sine 
passione  appetitus  intellectivus  idem  operatur  (a). 
Cum  igitur  gaudium  et  delectatio  Deo  non  repugnent 
secundum  suam  speciem,  sed  solum  in  quantum 
sunt  passiones ;  in  voluntate  autem  sunt  secundum 
suam  speciem,  non  autem  ut  passiones  ;  relinquitur 
quod  divina?  voluntati  non  desint.  — Item  :  Gaudium 
et  delectatio  est  quaedam  quietatio  voluntatis  in  suo 
volito.  Deus  autem  in  seipso,  qui  est  suum  princi- 
pale  volitum,  maxime  quietatur,  utpote  ipse  in  se 
omnem  sufficientiam  habens.  Ipse  igitur  per  suam 
voluntatem  in  se  maxime  eaudet  et  delectatur.  — 
Item  :  Delectatio  est  quojdam  operationis  perfectio, 
ut  patet  per  Philosophum,  10.  Ethicorum  (cap.  4); 
perficit  enim  operationem ,  sicut  pulchritudo  juven- 
tutem.  Sed  Deus  perfectissimam  operationem  habet 
inlelligendo.  Si  igitur  nostrum  intelligere,  propter 
suam  operationem  est  delectabile ,  divinum  intelli- 
gere  erit  sibi  delectabilissimum.  »  —  Haec  ille. 

Quae  autem  sit  differentia  inter  gaudium  et  dele- 
ctationem ,  dicit  ibidem  :  «  Differunt  autem  ratione 
gaudium  et  delectatio  :  nam  delectatio  provenit  ex 
bono  realiter  conjuncto ;  gaudium  autem  hoc  non 
requirit,  sed  sola  quietatio  voluntatis  sufficit  ad 
rationem  gaudii.  Unde  delectatio  est  solum  de  con- 
juncto  bono,  si  proprie  sumatur;  gaudium  autem  de 
exteriori  etiam.  Ex  quo  patet  quod  Deus  proprie  in 
seipso  delectatur;  gaudet  autem  in  se  et  in  aliis.  » 
—  Heec  ille. 

Decima  conclusio  :  Quod  aliquis  actus  divinse 
voluntatis  habet  rationem  amoris. 

Istam  probat  ibidem  (1.  Contra  Gentiles),  cap.  91, 
dicens  :  ((  Oportet  in  Deo  amorem  esse  secundum 
actum  voluntatis  ejus  (6).  Hoc  enim  est  proprie  de 
ratione  amoris,  quod  amans,  bonum  amati  velit. 
Deus  autem  vult  bonum  suum  et  aliorum.  Secundum 
hoc  igitur  Deus  et  se  et  alia  amat.  —  Item  :  Ad  veri- 
tatem  amoris  requiritur  quod  bonum  alicujus,  prout 
est  ejus,  velit ;  cujus  enim  bonum  aliquis  vult,  solum 
prout  inalterius  bonum  cedit,  per  accidens  amatur; 
sicut  qui  vult  vinum  (y)  conservari  ut  illud  bibat, 


(a)  operatur.  —  per  operaliones  Pr. 
(6)  ejus.  —  Om.  Pr. 
(y)  virvwm.  —  Om.  Pr. 


568 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


aut  hominem  ut  sihi  sit  utilis  aut  delectahilis,  per 
accidens  amat  vinum  aut  hominern,  per  se  autem 
se  ipsum.  Sed  Deus  vult  honum  uniuscujusque, 
secundum  quod  est  ejus;  vult  enim  unumquodque 
esse  secundum  quod  in  se  bonum  est(a),  licet  etiam 
ordinet  unum  in  honum  alterius.  Deus  igitur  vere 
amat  et  se  et  alia.  »  —  Haec  ille. 

Undecima  conclusio  est  quod  aliquis  actus 
voluntatis  divinae  potest  dici  amor  amicitise 
proprie,  et  aliquis  quasi  amor  concupiscentioe. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Doctor,  1  p., 
q.  20,  art.  2,  ad  3"m,  dicens  :  «  Amicitia  non  potest 
haberi  nisi  ad  creaturas  rationales,  in  quibus  contin- 
git  esse  reamationem,  et  communicationem  in  ope- 
ribus  vitae,  et  (6)  quihus  contingit  hene  evenire  vel 
male,  secundum  fortunam  (y)  et  felicitatem ;  sicut 
et  proprie  ad  eas  henevolentia  est.  Creaturae  autem 
irrationales  non  possunt  pertingere  ad  amandum 
Deum,  nec  ad  communicationem  intellectualis  et 
beatse  vilae,  qua  Deus  vivit.  SicergoDeus,  proprie 
loquendo,  non  amat  creaturas  irrationales  amore 
amicitiae,  sed  amore  quasi  concupiscentise ;  inquan- 
tum  ordinat  eas  ad  creaturas  ralionales,  et  etiam  ad 
seipsum  ;  non  quod  eis  indigeat,  sed  propter  suam  (§) 
honitatem  et  nostram  utilitatem.  Concupiscimus 
enim  nohis  aliquid  et  etiam  aliis.  »  —  Haec  ille. 

Duodecima  conclusio  est  quod  in  divina  volun- 
tate  non  est  aliqua  virtus  per  modum  habitus. 

Istam  conclusionem  prohat  sanctus  Thomas, 
1.  (lontra  Gentiles,  cap.  92,  dicens  :  «  Sicut  esse 
divinum  est  universaliter  perfectum,  omnium  entium 
perfectiones  in  se  quodammodo  comprehendens ;  ita 
et  bonitatis  est  ejus,  omnium  bonitates  in  se  com- 
prehendere  quodammodo.  Virtus  autem  est  honitas 
qusedam  virtuosi ;  nam  secundum  eam  dicitur  bonus, 
et  opus  ejus  bonum.  Oportet  ergo  honitatem  divi- 
nam  omnes  virtutes  suo  modo  continere.  Unde  nulla 
earum  secundum  habitum  in  Deo  dicitur,  sicut  in 
nobis.  Deo  enim  non  convenit  bonum  esse  per  aliquid 
aliud  additum  ei,  sed  per  essentiam  suam,  cum  sit 
omnino  simplex  ;  nec  etiam  per  aliquid  additum  suae 
essentiae  agit,  cum  sua  actio  sit  suum  esse.  Non  est 
igitur  virtus  in  Deo  (e)  aliquis  habitus,  sed  sua 
essentia.  —  Item  :  Habitus,  imperfectus  actus  est, 
quasi  medius  inter  potentiam  et  actum;  unde  et 
habentes  habitum  dormientibus  comparantur.  In 
Deo  autem  est  actus  perfectissimus.  Actus  igitur  in 
eo  non  esl  sicut  habitus,  ut  scientia,  sed  sicut  con- 


(a)  ;i  verbo  vult  enim  usque  ad  est,  om.  Pr, 

—  Om.  I'r. 
(y;  fortunam.  —  formam  Pr. 
(8)  snttm.  —  illam  Pr. 
(:)  in  Deo.  —  Om.  Pr. 


siderare,  quod  est  actus  ultimus  et  perfectus.  — 
Adhuc  :  Hahitus  potentise  alicujus  est  perfectivus. 
In  Deo  autem  nihil  est  secundum  potentiam,  sed 
solum  secundum  actum.  In  eo  igitur  habitus  esse 
non  potest.  —  Praeterea  :  Habitus  est  de  genere 
accidentis ;  quod  in  Deo  omnino  non  est.  Ergo  nec 
virtus  aliqua  in  Deo  secundum  habitum  dicitur,  se<l 
solum  secundum  essentiam.  »  —  Haec  ille. 

Decima  tertia  conclusio  est  quod  in  divina 
voluntate  nou  <>st  (ortitudo,  nec  temperanlin, 
secundum  propriam  rationem  qua  dicuntur  vir- 
tutes  morales. 

Istam  conclusionem  probat  ibidem  (1.  Contra 
Gentiles,  cap.  92),  sic  dicens  :  «  Virtutum  quae 
circa  activam  vitam  sunt,  quoadam  circa  passiones 
nos  dirigunt,  quas  in  Deo  ponere  non  possumus. 
Virtutes  enim  quac  circa  passiones  sunt,  ex  ipsis 
passionibus  speciem  sortiuntur,  sicut  ex  objectis 
propriis  ;  unde  et  temperantia  a  fortitudine  differt, 
in  quantum  haec  circa  concupiscibilia  est,  illa  vero 
circa  timores  et  audacias.  In  Deo  autem  passiones 
non  sunt,  ut  ostensum  est.  Igitur  nec  hujusmodi 
virtutes  in  Deo  esse  possunt.  —  Item  :  Hujusmodi 
virtutes  nec  in  parte  intellectiva  animae  sunt,  sed  in 
parte  sensitiva,  in  qua  sola  passiones  esse  possunt, 
ut  prohatur,  7.  Physicorum  (t.  c.  20).  In  Deo 
autem  non  est  sensitiva  pars,  sed  solus  intellectus. 
Relinquitur  igitur  quod  in  Deo  hujusmodi  virtutes 
non  sunt,  etiam  secundum  proprias  rationes.  »  — 
Haec  ille. 

Decimaquarta  conclusio  est  quod  in  divina 
voluntate  est  justitia  distributiva  secundum 
propriam  rationem,  non  autem  commutativa. 

Istam  conclusionem  probat  sanctus  Tliomas,  1  p., 
q.  21,  art.  1,  dicens  :  «  Duplex  est  species  justitiae. 
Una,  quae  consistit  in  mutua  datione  et  acceptione, 
utputa  quae  consistit  in  venditione  et  emptione,  et 
aliis  hujusmodi  commutationibus ;  haec  dicitur  a 
Phiiosopho,  in  5.  Ethicorum  (cap.  4),  juslitia  com- 
mutativa,  vel  direcliva  commutationum,  sive  com- 
municationum;  et  haec  non  competit  Deo ;  quia,  ut 
dicit  Apostolus,  ad  Rom.  2  (v.  35)  :  Quis  prior 
deditilli.  et  retribuetur  ei 9  Alia  est,  quae  consistit 
in  distribuendo ;  et diciturjustitiadistributiva,  sivun- 
dum  quam  quis  gubernator  vel  dispensator  dat  uni- 
cuique  secundum  suain  dignitatem.  Sicut  ergo  ordo 
congruusfamiliaeetcujuscumquemultitudinisguber- 
natae,  demonstrat  hujusmodi  justitiam  in  guber- 
nante;  ita  ordo  universi,  qui  apparel  tam  in  rebus 
naturalibus  quam  in  rebus  voluntariis,  demonstral 
Dei  justitiam.  Unde  dicil  Dionysius,  8  cap.  de  Divir 
nis  Nominibus  :  Oportrt  videre  i>i  hoc  oeram 
Dci  justitiam,  quod  omnibw  tribuii  secundwn 


DISTINCTIO   XLV.  —    QU^STIO   I. 


569 


propriam  uniuscujusque  exsistentium  dignita- 
tem;et  uniuscujusque  naturam  in  proprio  salvat 
ordine  et  virtute.  »  — Ihcc  illc. 

Eamdem  ponit  sententiam ,  1 .  Contra  Gentiles , 
cap.  93;  et  4.  Sentent.,  dist.  46,  q.  1,  art.  1, 
qi»  1 . 

Decimaquinta  conclusio  est  quod  tani  passiones, 
quam  virtutes  morales  qua>  exslstunt  circa  pas- 
siones,  possunt  attribui  Deo  metaphorice. 

Istam  probat  sanctus  Doctor,  1.  Contra  Genliles, 
cap.  91,  quoad  passiones,  dicens  :  «  Sciendum, 
inquit,  quod  alise  affectiones,  scilicet  pnoter  gau- 
dium  et  amorem,  quse  secundum  speciem  snam 
divime  perfectioni  repugnant,  in  Sacra  Scriptura  de 
Deo  dicuntur,  non  quidem  proprie,  ut  probatum 
est,  sed  metaphorice,  propter  similitudinem  vel  efle- 
ctuum  vel  alicujus  aftectionis  pnecedentis.  —  Dico 
autem  effectuum  ;  quia  interdum  voluntas  ex  ordine 
sapientise  in  illum  eflectum  tendit,  in  quem  aliquis 
ex  passione  defectiva  inclinatur.  Judex  enim  ex  justi- 
tia  punit,  sicut  iratus  ex  ira.  Deus  enim  dicitur 
aliquando  iratus,  in  quantum  ex  ordine  sapientise 
suse  aliquem  vult  punire,  secundum  illud  Psalmi 
(2,  v.  13)  :  Cum  exarserit  in  brevi  ira  ejus,  etc. 
Misericors  vero  dicitur,  in  quantum  ex  sua  benevo- 
lentia  miserias  hominum  tollit,  sicut  et  nos  propter 
misericordise  passionem  facimus  idem ;  unde  in 
Psalmo  (102,  v.  8)  :  Miserator  et  misericors  Do- 
minus,  patiens  et  multum  misericors.  Pcenitens 
autem  interdum  dicitur,  in  quantum  secundum 
seternum  et  immutabilem  ordinem  suse  providentiae 
facit  quse  prius  destruxerat,  vel  destruit  quae  prius 
fecerat ;  sicut  et  pcenitentia  moti  facere  inveniuntur ; 
unde,  Genes.  6  (v.  7)  :  Pwnitet  me  fecisse  homi- 
nem.  Quod  autem  hoc  proprie  intelligi  non  possit, 
patet  per  hoc  quod  habetur,  1.  Regum,  15  (v.  29)  : 
Triumphator  in  Israel  nonparcet,  neque  poenitu- 
dine  flectetur.  —  Dico  autem  per  similitudinem 
prsecedentis  aflectionis  :  nam  amor  et  gaudium,  quse 
in  Deo  proprie  sunt,  principia  sunt  omnium  affe- 
ctionum  ;  amor  quidem  per  modum  principii  moven- 
tis,  gaudium  vero  per  modum  finis ;  unde  et  irati 
punientes  gaudent,  quasi  finem  assecuti.  Dicitur 
ergo  (a)  Deus  tristari,  in  quantum  accidunt  aliqua 
contraria  his  quse  ipse  amat  et  approbat ;  sicut  et  in 
nobis  est  tristitia  de  his  quae  nobis  nolentibus  acci- 
dunt.  Et  hoc  patet,  Isa.  59  (v.  15, 16) :  Vidit  Deus, 
et  malum  apparuit  in  oculis  ejus ,  quia  non  est 
judicium;  et  vidit  Deus  quia  non  est  vir,  et 
aporiatus  est,  quia  non  est  qui  occurrat.  »  — 
Efec  ille.  —  Ex  quibus  patet  prima  pars  conclu- 
sionis. 

Secundam  vero  prohat  ibidem,  cap.  92,  dicens  : 


(a)  ergo.  —  enim  Pr. 


«  Fortitudo,  magnanimitas,  mansuetudo,  et  alioe 
bujusmodi  virlutes,  qure  sunt  secundum  inclinatio- 
ihmi  appetitus  in  aliquod  spirituale  bonum,  sicut  est 
honor,  dominium,  vindicta,  et  alia  hujusmodi,  in 
Deo  proprie  esse  non  possunt ,  eo  quod  circa  passio- 
nessunt;  dicuntur  tamen  in  Scriptura  mctaphorice 
de  Deo,  propter  similitudinem  effectus,  ut  est  illud 
1.  Regum,  2  (v.  2)  :  Non  est  fortis  sicut  Deus 
noster ;  et  Sophonia},  2  (v.  3)  :  Quxrite  mansue- 
tum,  etc.  —  Quacdam  autem  sunt  secundum  incli- 
nationem  appetitus  in  aliquod  corporale  bonum, 
quod  est  deleetabile  secundum  sensum,  sicut  sunt 
cibi,  et  potus,  et  venerea ;  circa  quorum  concupi- 
scentias  est  (a)  sobrietas,  castitas,  et  universaliter 
temperantia  et  continentia.  Unde,  quia  corporales 
delectationes  omnino  a  Deo  remotae  sunt,  virtutes 
prsedicta)  (?)  nec  proprie  Deo  conveniunt,  cum  circa 
passiones  sint ;  nec  etiam  metaphorice  de  Deo  dicun- 
tur  in  Scripturis,  quia  non  est  accipere  similitudi- 
nem  ipsarum  in  Deo  secundum  similitudinem  alicu- 
jus  effectus.  »  —  Ehec  ille. 

B.   OBJEGTIONES 

§   1.    —   GONTRA    TERTIAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Sed  contra  praedicta 
arguit  Aureolus  (dist.  46,  q.  1,  art.  1)  multiplici- 
ter.  Et  primo  contra  tertiam  conclusionem. 

Primo  sic  :  Omnis  perfectio  simpliciter,  multo 
intimius  competit  divinitati,  quam  alicui  formae 
creatse.  Sed  aliqua  forma  creata,  est  reperibilis,  quae 
sic  est  velle  intrinsece,  quod  si  poneretur  inelicita  et 
subsistens,  velle  suum  esset  omnino  inelicitum  et 
subsistens;  sicut  patet  de  qualitate,  quae  est  volitio 
formaliter  in  voluntate  creata ;  illa  quidem  si  pone- 
retur  realiter  inelicita  et  subsistens,  necessario  velle 
esset  inelicitum  et  subsistens.  Ergo  divinitas  sic  erit 
suum  velle,  quod  nisi  ipsa  eliciatur,  nec  ejus  velle 
elicietur.  Constat  autem  quod  essentia  non  est  elicita, 
nec  producta  realiter,  aut  secundum  rationem.  Nec 
igitur  velle  divinum  concipi  debet  ut  elicitum  aliquo 
modo  secundum  rationem  ab  aliqua  voluntate. 

Secundo  sic.  Quandocumque  aliqua  sunt  idem  re 
et  ratione,  impossibile  est  quod  unum  sit  secundum 
rationem  elicitum  vel  productum,  quin  reliquum  sit 
productum.  Sed  probatum  est  quod  velle  divinum 
non  estaliud,realiterautsecundum  rationem,intrin- 
sece,  nisi  ipsamet  divinitas  et  ratio  divinitatis;  et 
constat  quod  ratio  divinitatis  nullo  modo  est  pro- 
ducta,  nec  elicita  ab  aliqua  potentia.  Ergo  nec  velle 
divinum  concipi  debet  ut  elicitum  ab  aliqua  poten- 
tia  (y),  sed  ut  se  habens  absque  principio  elicitivo. 


(a)  est.  —  Om.  Pr. 

(6)  virtutes  prsedictx.  —  Om. 

(y)  potentia.  —  Om.  Pr. 


Pr. 


!570 


LIBRI   I.    SENTENTIARUM 


Tertio.  Non  est  majus  inconveniens,  nec  minus 
conceptibile,  quod  ratio  volitionis  actualis  concipia- 
tur  esse  a  se  et  a  nullo  alio  elicitive  secundum  ratio- 
nem,  quam  quod  realitas  ipsius  concipiatur  esse  a 
se  et  non  elicita  secundum  rem.  Sed  manifestum  est 
cuilibet  fideli,  quod  secundum  dari  oportet;  cum 
enim  res  volitionis  et  res  essentire  idem  sint,  si  pro- 
duceretur  res  volilionis,  necessario  et  res  essentiae 
esset  elicita  et  producta ;  quod  omnino  absonum  est. 
Igitur  aec  ratio  volitionis  oportet  quod  sit  producta, 
etiam  secundum  rationem ;  sed  intelligitur  ut  exsi- 
stens  a  se,  et  non  ab  aliquo  principio  elicitivo.  Unde 
patet  quomodo  falsum  est  quod  aliqui  sunt  dicere 
soliti,  videlicet  quod  voluntas  in  Deo  eliciat  actum 
volendi,  secundum  nostrum  modum  intelligendi ; 
debet  enim  per  oppositum  apprebendi,  scilicet  quod 
divinitas  est  quoddam  velle  omnino  a  se,  non  egre- 
diens  ab  aliqua  voluntate,  cum  sit  actio  pura.  — 
ll;>'c  ille. 

§   2.    —    CONTRA   OCTAVAM   CONCLUSIONEM 

Argumentum  Aureoli.  —  Contrasecundampar- 
tem  oclav;e  conclusionis  arguit  (ibid.,  art.  2),  pro- 
bando  quod  in  Deo  nullo  modo  ponenda  sit  forma- 
liter  ratio  odii.  Constat,  inquit,  quod  odium  dividi- 
tur  in  displicentiam  et  fugam,  sicut  amor  in  deside- 
rium  et  complacentiam  ;  unde  quod  oditur,  ideo  dici- 
tur  odiri,  quia  displicet,  vel  quia  odiens  fugit  et 
respuit  oditum.  Sed  manifestum  est  quod  nulla 
displicentiacadit  in  Deo,  immo  complacentia  infinita; 
similiter  nec  aliqua  fuga  appetitus.  Ergo  nullo  modo 
aliqua  propria  ratio  odii  est  in  Deo. 

§   3.   —   CONTRA   NONAM    CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  conclusionem 
nonam  arguit  (Ibid.),  in  hoc  quod  videtur  ponere 
ilistinctionem  rationis  inter  amorem  et  gaudium  et 
delectationem ,  prout  sunt  in  Deo,  ita  quod  amor 
distinguatur  a  desiderio  et  delectatione  tamquam 
alius  actus. 

Primo.  Hocenim,  inquit,  verum  non  est.  Constat 
enim  quod  amor  qui  est  in  Deo  (a),  non  est  aliud 
quam  amor  complacentiae ;  non  enim  Deus  babet 
amorem  concupiscentia1  aut  desiderii  alicujus.  Sed 
mariifestum  est  quod  complacere  in  aliquo,  idem  est 
quod  gaudere  et  delectari  in  eo.  Ergo  ratio  amoris, 
in  Deo,  non  est  alia  a  ratione  complacentiae  et  gaudii 
ac  delectationis. 

Secundo,  inquit,  quia  declaratum  est  supra,  cum 
de  fruitione  ageretur,  quod  amor  non  est  actus  ter- 
tius  a  desiderio  et  delectationc  sou  complacenlia ,  sed 
csl  quoddam  commune  divisum  per  amorem  deside- 
rii  ci  amorem  complacentiye ;  et  ideo  respicit  bonum 
absolute,  sive  habitum,  sive  non  habitum;  nisi  in 

(a)  qui  est  in  Dco.  —  Om.  Pr. 


quantum  respicit  bonum  babitum,  in  quantum  est 
idem  cum  complacentia,  non  habitum  vero,  in  quan- 
tum  est  idem  cum  desiderio.  Sed  manifestum  est 
quod  in  Deo  non  est  amor  desiderii.  Ergo  non  esi 
verum  quod  ratio  amoris  in  Deo  sit  alia  a  ratione 
complacentiae  et  delectationis. 


4. 


CONTRA    DECIMAM    CONCLUSIONEM 


Argumentum  Aureoli.  —  Contradecimam  con- 
clusionem  arguit  (Ibid.),  in  boc  quod  ait  Deurn 
amarecreaturasquodammodoamoreconciipiscc]iti;c. 
non  quia  eas  sibi  concupiscat,  sed  quia  amat  et  vult 
eis  bonum  quod  habent.  Aut  enim  intelligitur  quod 
velit  eis  bonum,  complacendo  in  bonitate  earum, 
ex  hoc  ipso  quo  placet  in  sua  (a)  bonitate;  aut  vult 
eis  bonum,  non  complacendo,  sed  appetendo  et 
optando  (6)  eis  bonum.  Sed  non  potest  dari  secun- 
dum  :  quia  tale  appetere,  desiderare  vel  optare,  et 
universaliter  motusaliquis  respiciens  bonum  aliquod 
ut  futurum,  repugnat  Deo,  secundum  propriam 
rationem  ;  unde  dici  non  potest  quod  Deus  appetat 
aliquid  vel  (y)  sibi,  vel  alteri,  ut  magis  inferius 
apparebit.  Ergo  necesse  est  quod  detur  primum, 
scilicet  quod  Deus  non  aliter  diligit  creaturas,  nisi 
quia  complacet  in  sua  bonitate,  et,  ex  hoc,  compla- 
cuisse  dicitur  in  omni  entitate  cequipollenter  et  emi- 
nenter.  —  Hsec  ille. 

§    5.     —    CONTRA    DECIMAMQUARTAM 
CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  decimamquar- 
tam  conclusionem  arguit  (Ibid.,  art.  1),  probando 
quod  ratio  justitiae  commutativse  habeat  locum  in 
Deo. 

Primo  sic.  Constat,  inquit,  quod  justitia  dire- 
ctiva  in  poenis  pertinet  ad  justitiam  commutativam, 
ut  dicit  Philosophus,  5.  Ethicorum  (cap.  4);  com- 
mutat  enim  et  regulat  culpam  per  pcenam ,  et  reddit 
culpse  quod  suum  est;  unde  culpa  secundum  com- 
mutativam  justitiam  emit  poenam.  Sed  manifestum 
est  quod  justitia  punitiva  habet  locum  in  Deo  ;  punit 
eniin  juste,  secundum  quod  scriptum  est,  Daniel,  9 
(v.  14)  :  Justus  Dominus  in  omnibus  operibus 
suis  quse  fecit  nobis,  non  (o)  cnim  audivimus 
vocem  ejus.  Ergo  justitia  commutativa  Locum  habel 
in  Deo. 

Secundo  sic.  Secundum  commutativamjustitiam. 
proemium  correspondet  merito ;  unde  qui  meretur, 
dicitur  lucrari  prsemium ,  et  quodammodo  illud 
emere,  juxta  illud  Apoc.  3  (\.  18)  :  Suadeo  tibi 
emere  niirum  rt   argentum;   el     V.postolus  vocal 


(a)  a  verbo  bonitate  usque  ad  sua,  om.  Pr. 

et  optando.  —  Om.  Pr. 
(y)  vel.  —  ut  Pr. 
non.  —  nunc  Pr. 


DISTINCTIO  XLV.  —   QU^STIO  I. 


571 


procmium  quod  rodditur  merito  et  labori  coronam 
justitue,  2.  Timoth.  4  (v.  8).  Sed  manifestum  est 
quod  Deus  reddit  prsemium  pro  merito.  Ergo  justi- 
tia  commutativa  locum  habet  in  Deo. 

Terlio.  Quia  non  est  verum  quod  justitia  distri- 
butiva  solum  attendatur  in  redditione  prasmii  pro 
merito ;  immo,  necessario  exigitur  ibi  justitia  com- 
mutativa,  laborem  in  requiem,  tristitiam  in  dele- 
ctationem,  meritum  in  praemiumcommutans.  Unde, 
cum  justitia  distributiva  attendatur  in  hoc  quod  ali- 
quid  commune,  personis  duabus  distribuitur  secun- 
dum  meritum  et  dignitatem  earum,  manifestum  est 
quod  supponit  commutativam  justitiam,  secundum 
quam  dignum  est  et  debitum  quod  illud  commune 
distribuatur  illis  personis,  et  plus  uni  quam  alteri. 
Sic  igitur  est  in  Deo  distributiva  justitia,  compa- 
rando  totam  multitudinem  universi,  in  quantum  in 
naturalibus  unicuique  distribuit  quod  sibi  debitum 
est,  et  in  moralibus  pramium  dispensat  secundum 
gradum  et  differentiam  meritorum.  Est  tamen  in  eo 
commutativa  justitia  in  ordine  ad  quamlibet  perso- 
nam  (a)  singulariter  sumptam,  in  quantum  commu- 
tat  culpam  in  poenam  debitam,  et  meritum  in  pra> 
mium. 

Quarto.  Quia,  licet  prima  gratia  nunquam  red- 
datur  pro  meritis;  et  ideo  dicit  Apostolus  (ad  Rom., 
11,  v.  35)  :  Quis  prior  dedit  ei  et  retribuetur 
ei  (6) ;  tamen  quin,  prima  gratia  habita,  per  eam  pos- 
sint  justi  alia  promereri,  qua3  postmodum  Deus  juste 
retribuit,  nullo  modo  potest  negari;  cum  dies  judicii 
nominetur  dies  retributionis  justorum,  secundum 
quod  orat  Propheta  (Psalmi  118,  v.  17)  :  Retribue 
servo  tuo ;  et  alibi  (Psalmi  18,  v.  12),  loquens  de 
divinis  prseceptis,  dicit  :  In  custodiendis  illis  retri- 
butio  multa.  Ergo  patet  quod  in  Deo  est  justitia 
retributiva;  et  consequenter,  justitia  commutativa. 
—  Hsec  ille. 


C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  ista  dicitur;  et 
primo,  ad  ea  quae  sunt  contra  tertiam  conclusio- 
nem . 

Ad  primum  quidem,  dicitur  quod  nec  clivina 
essentia,  nec  aliqua  qualitas  a  nobis  intelligitur  per 
modum  volitionis,  nisi  quatenus  intelligitur  per 
modum  eliciti.  Non  tamen  dico  quod  intellectus 
noster  intelligat  divinum  velle  fore  elicitum.  Sed 
quia  intellectus  noster  non  intelligit  velle  nisi  per 
creaturas  et  in  conceptionibus  creaturarum,  in  qui- 
bus  omne  quod  concipitur  per  modum  actionis,  con- 


(a)  personam.  — perfectionem  Pi\ 
(g)  ei.  —  Om.  Pr. 


cipitur  per  modum  eliciti ;  ideo  viator  concipiens 
divinum  velle,  concipit  illud  suh  quadam  ratione, 
quae  reprsesentat  rem  egredientem  ct  elicitam  a 
voluntate.  Scit  tamen  et  intelligit  viator,  quod  ille 
modus  inlelligendi  est  incompetens  ad  intelligenda 
divina;  quia  scit  quod  divinum  velle  non  est  elici- 
tum  realiter  ab  ipsa  divina  voluntate,  plusquam 
econtra.  Sed  non  potest  sub  alia  ratione  intelligere 
illud  velle,  nisi  sub  tali  ratione ;  quia  intelligit  divi- 
num  velle  non  in  se,  sed  sub  conceptu  quem  forinat 
intellectus  de  actu  nostroe  voluntatis,  cui  est  adjun- 
cta  illa  imperfectio,  scilicet  quod  non  subsistit  sed 
elicitur  a  voluntate  nostra.  Et  ideo  oportet  quod 
proportionaliter  intelligat  velle  divinum.  Et  ita  intel- 
ligitur,  cum  dicitur  quod  divinum  velle  est  elicitum 
secundum  rationem  a  voluntate,  sed  non  secundum 


rem . 


Ad  secundum  negatur  minor.  Nam  velle  divi- 
num  et  voluntas  distinguuntur  ratione,  dum  intel- 
liguntur  ;  quia  non  intelliguntur  nisi  eo  conceptu 
quo  intelligimus  voluntatem  creatam  et  velle  crea- 
tum ,  quae  constat  quod  diversis  conceptionibus 
intelligunlur  a  nobis. 

Ad  terlium  dico  quod  falsum  supponit,  scilicet 
quod  nos  non  concipiamus  divinum  velle  esse  ineli- 
citum.  Nos  enim  bene  concipimus  divinum  velle  per 
modum  eliciti ;  sed  non  intelligimus  quod  sit  elici- 
tum,  nec  quod  sua  realitas  sit  elicita,  aut  sua  ratio. 
Verumtamen  dico  quod  realitas  ejus  potest  concipi 
per  modum  ineliciti ;  sed  illa  realitas,  si  concipiatur 
sub  ratione  volitionis  actualis,  non  potest  a  nobis 
concipi  nisi  eo  modo  quo  concipimus  velle  creatum, 
quod  intelligimus  ut  elicitum.  Et  ideo  non  est 
simile  de  realitate  volitionis,  et  de  volitione  ut 
volitio. 

§  2.  —  Ad  argumentum  contra  octavam 
conclusionem 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  argumentum 
contra  octavam  conclusionem ,  dicitur  quod  defrcit 
in  quatuor.  Primo,  quia  imponit  quod  sanctus 
Doctor  ponat  quod  ratio  odii  proprie  est  in  Deo ;  hoc 
enim  non  ponit,  ut  patet  in  recitatione  dictorum 
suorum,  quse  in  illa  conclusione  posui.  Secundo, 
quia,  si  ponat  hoc,  non  tamen  ponit  quod  illud 
odium  directe  cadat  super  aliquod  ens  positivum, 
immo  potius  super  defectum  entis,  scilicet  pecca- 
tum.  Tertio,  quia  supponit  unum  falsum,  scilicet 
quod  amor  dividatur  in  desiderium  et  complacen- 
tiam.  Quarto,  quia,  licet  tristitia  sit  totaliter  a  Deo 
releganda,  non  tamen  idem  videtur  de  displicentia, 
quae  est  odium,  sicut  amor  est  complacentia ;  talis 
enim  displicentia  non  est  nisi  velle  non  esse ;  et  hoc 
non  repugnat  Deo  respectu  aliquorum  defectuum, 
quos  vellet  non  esse  in  suis  electis,  voluntate  ante- 
cedente. 


572 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


§  3.   —  Ad  ARGUMENTA   CONTRA    NONAM 
CONCLUSIONEM 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  nonam  conclusionem  dictum  est  supra,  scili- 
cet  distinctione  prima.  Nam,  ut  ibi  patet,  hic  assu- 
mit  aliqua  esse  probata  demonstrative,  quae  tamen 
non  sunt :  utpote  quod  omnis  amor  sit  desiderium, 
vel  delectatio;  item,  quod  amor  non  sit  tertius  actus 
ab  illis.  Isla  enim  falsa  sunt,  ut  ibi  patuit. 

g  4.  —  Ad  argumentum  contra  decimam 

CONCLUSIONEM 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  argumentum 
contra  decimam  conclusionem ,  dico  quod  Deus  vult 
bonum  creaturis,  non  appetendo  aut  desiderando 
eis  bonum,  cum  in  eo  nec  desiderium  nec  appetitus 
proprie  locum  babeant,  sed  volendo  eis  bonum  quod 
1  labent  vel  habiturse  sunt;  non  quod  illud  sit  Deo  futu- 
rum,  sed  rebus  quibus  vult  bonum  pro  tali  tempore. 
Nec  tamen  dico,  sicut  arguens  dicit,  quod  Deus  non 
complaceat  nisi  in  sua  bonitate,  et  quod  ideo  dicatur 
aequivalenter  alia  velle,  ut  in  alio  articulo  dicetur. 

§5.  —  Ad  argumenta  contra  decimamquartam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  argumenta 
contra  decimamquartam  conclusionem,  dicitur 

Ad  primum  quidem,  quod  justitia  directiva  in 
pocnis  non  habet  rationem  justitise  commutativae. 
Gujus  ratio  est  :  quia,  secundum  quod  ait  sanctus 
Thomas,  2a  2*,  q.  61,  art.  2,  in  justitia  commuta- 
tiva  accipitur  medium  secundum  proportionalitatem 
aritbmeticam.  Nam,  «  in  commutationibus  redditur 
aliquid  alicui  singulari  personce  propter  rem  ejus 
qu;r  accepta  est,  ut  maxime  patet  in  emptione  et 
venditione,  in  quibus  prinio  invenitur  ratio  com- 
mutationis ;  et  ideo  oportet  adaequare  rem  rei,  ut 
(jiianto  iste  plus  babet  quam  suum  sit,  de  eo  quod 
esl  alterius,  tantumdem  restituat  ei  cujus  est.  Et  sic 
iil  aequalitas  secundum  arithmeticam  medietatem, 
quae  attenditur  secundum  parem  quantitatis  (a) 
excessum.  Sicut  quinque  est  medium  inter  sex  et 
quatuor;  in  unitate  enim  excedit  et  exceditur.  Si 
ergo  uterque  a  principio  babebat  quinque,  et  unus 
eorum  accepit  unum  de  eo  quod  est  alterius,  unus, 
scilicel  accipiens,  habebit  sex,  etalteri  relinquuntur 
quatuor.  Erit  ergo  justitia,  si  uterque  reducaturad 
medium,  utaccipiatur  unum  ab  eo  qui  habet  sex, 
et  detur  ei  qui  habet  quatuor;  sic  enim  uterque 
habebil  quinque,  quod  esl  medium.  »  —  Ibcc  ille. 
—  Ex  quibus  patel  quod  in  juslilia  commutativa 
accipiturmediumsecundum  proportionalitatemarith- 
meticam.    Isto    modo    autem   non    servat  medium 


(a)  quantitatis.  —  Om.  Pr. 


Deus  in  puniendo.  Non  enim  punit  ad  condignum,  ut 
quantum  abstulit  Deo  peccator  per  culpam,  tequale 
reddat  per  poenam ;  sed  attendilur  ibi  proportiona- 
litas  geometrica.  Unde  sanctus  Doctor,  4.  Sentent., 
dist.  46,  q.  2,  art.  2,  qla  1,  ad  lum,  sic  ait  :  «  ^Equa- 
litas  ista,  scilicet  in  divina  punitione,  non  est  atten- 
denda  secundum  comparationem  poenac  ad  culpam, 
sed  secundum  proportionem  duorum  peccantium  ad 
duas  pcenas  :  ut  scilicet,  qui  plus  peccavit,  plus 
puniatur;  et  secundum  quod  exceditur  in  peccato, 
sicexcedatur  in  ponna.  Et  sic  etiam  intelligendae  sunt 
omnes  auctoritates  quse  videntur  aequalitatem  culpae 
et  poense  demonstrare.  »  —  H;ec  ille.  —  Ex  quibus 
patet  quod  Deus  in  puniendo  non  servat  aequalita- 
tem  inter  culpam  et  poenam,  ac  per  hoc  nec  medium 
justitiae  commutativae ,  sed  potius  distributivae ;  nam 
medium  in  tali  justitia  distributiva  attenditur  secun- 
dum   proportionem  geometricam ,   secundum  quod 
ipse  ait,  2a  2rc,  ubi  supra  (q.  61 ,  art.  2).  Ait  enim 
sic  :  «  In  justitia,  inquit,  distributiva,  non  accipi- 
tur  medium  secundum  aequalitatem  rei  ad  rem,  sed 
secundum  proportionem  rerum  ad  personas  :  ut  sci- 
licet,  sicut  una  persona  excedit  aliam,  ita  etiam  res 
quae  datur  uni   personae,  excedat  rem  quse  datur 
alteri.  Et  ideo  Philosophus  (5.  Ethicorwm ,  cap.  '.\) 
dicit  quod  tale  medium  est  secundum  geometricam 
proportionalitatem,  in  qua  attenditur  aequale  non 
secundum   quantitatem ,   sed  secundum   proportio- 
nem  (a) ;  sicut  si  dicamus  quod  sicut  se  habent  sex 
ad  quatuor,  ita  se  habent  tria  ad  duo,  quia  utrobi- 
que  est  sesquialtera  proportio,  in  qua  majus  habel 
totum  minus,  et  mediam  partem  ejus;  non  est  autem 
oequalisexcessussecundumquantitatem,quiasexexee- 
duntquatuorinduobus,  triaveroexceduntduoinuno.)) 
—  Haec  ille.  —  Ex  quo  patet  quomodo  divina  justitia 
punitiva  non  babet  rationem  justitiae  commutativae, 
sed  potius  distributivae.  Per  quoe  patet  ad  primum. 

Ad  secuiidum  dicitur  eodem  modo;  quia  Deus  in 
praemiando  non  observat  medium  secundum  propor- 
tionalitatem  aritbmeticam,  sed  potius  secundum  pro- 
portionalitatem  geometricam.  Non  enim  est  aequalitas 
meriti  ad  praemium  ;  sed  tanien,  si  quis  habet  majus 
meritum  quam  alius,  secundum  boc  magis  quam 
alius  praemiatur.  Non  ergo  est  ihi  justitia  commuta- 
tiva,  sed  distributiva. 

Ad  tertium  dicitur  sicut  ad  prinnim.  Cum  autem 
dicit  arguens,  quod  justitia  distributiva  dod  solum 
in  proemiatione,  etc. ;  —  dico  quod  illa  commutatio 
de  qua  ipse  loquitur,  parum  pertinel  ad  justitiam 
commutativam ;  illud  enim  potius  est  mutatio  vel 
cambium,  quam  justitia  commutativa.  Nimis  gene- 
raliter  enim  et  improprie  dictum  est,  mutationem 
de  dolore  in  gaudium  esse  justitiam  commutativam ; 
oporterei  eoim  il>i  esse  datioaem  ei  acceptioDem,  et 
medium  tale  quale  dictum  esl :  quae  duo  deficiuut 


(a)  a  verbo  in  qua  usque  ad  proportionem,  om.  Pr. 


DISTINGTIO   XLV.  —   QUjESTIO    I. 


573 


in  divina  procmiatione,  quia  nec  ei  aliquid  datur, 
nec  dictum  medium  observatur. 

Ad  quartum  dicu  sicut  ad  primum.  Licet  enim 
merito  reddatur  praemium,  tamen  Deus  utrumque 
dedit;  et  similiter,  non  observatur  ibi  medium 
justitioe  commutativae.  Nec  valet  consequentia  :  est 
ibi  relributio,  ergo  est  ibi  redditio  pro  acceplis,  vel 
ergo  est  ibi  justitia  commutativa;  illud  enim  non 
sufficit,  ut  patet. 

Et  hoc  sit,  quantum  ad  primum  articulum. 


ARTICULUS  II. 

AN  ILLUD  VELLE  SEMPER  IMPLEATUR 

A.  —  GONGLUSIONES 

Quantum  ad  secundum  articulum ,  sit 

Prima  conclusio  :  Quod  licet  principale  volitum 
a  voluutate  Dei  sit  sola  divina  essentia,  tauien 
Deus  vult  alia  a  sua  essentia. 

Primam  partem  bujus  conclusionis  probat  sanctus 
Tbomas,  1.  Contra  Gentiles,  c.  74,  sic  :  «  Princi- 
pale  volitum,  est  unicuique  volenti  causa  volendi. 
Cum  enim  dico  :  Volo  ambulare  ut  saner,  causam 
me  arbitror  reddere.  Et  si  quceratur  :  Quare  vis 
sanari?  proceditur  in  assignatione  causarum,  quous- 
que  perveniatur  ad  finem  ultimum,  qui  est  princi- 
pale  volitum,  quod  est  causa  volendi  (a)  per  seipsum. 
Si  igitur  Deus  aliquid  aliud  principaliter  velit  quam 
seipsum,  sequitur  quod  aliquid  aliud  sit  ei  causa 
volendi.  Sed  suum  esse  est  suum  velle,  ut  ostensum 
fuit.  Igitur  aliquid  aliud  erit  ei  causa  essendi ;  quod 
est  contra  rationem  primi  entis.  —  Adbuc  :  Unicui- 
que  volenti,  principale  volitum  est  suus  ullimus 
finis;  nam  finis  est  per  se  volitus,  et  per  quem  alia 
sunt  volita.  Ultimus  autem  finis  est  ipse  Deus;  quia 
ipse  est  summum  bonum,  ut  ostensum  est.  Igitur 
ipse  est  principale  volitum  sua3  voluntatis.  —  Am- 
plius  :  Unaqmeque  virtus  ad  suum  objectum  princi- 
pale  secundum  axjualitatem  proportionatur ;  nam 
virtus  rei  secundum  objecta  mensuratur,  ut  patet  per 
Philosophum,  1.  Cceli  et  Mundi  (t.  c.  116).  Voluu- 
tas  igitur  ex  a?quo  proportionatur  suo  principali 
objecto ;  et  similiter,  intellectus  et  sensus.  Divinai 
autem  voluntati  nihil  ex  sequo  proportionatur,  nisi 
ejus  essentia.  Igitur  principale  objectum  divihse 
voluntatis,  est  divina  essentia.  Cum  autem  divina 
essentia  sit  ejus  esse  et  intelligere,  et  omnia  alia 
qua;  in  ipso  esse  dicuntur,  manifestum  est  quod 
eodem  modo  vult  principaliter  se  (6)  intelligere,  el 


(<x)  volendi.  —  volenti  Pr. 
(6)  esse.  —  Ad.  Pr. 


se  velle,  et  se  esse  unum,  bonum,  et  quidquid  aliud 
est  hujusmodi.  »  —  Haec  ille. 

Sed  quantiim  ad  secundam  partem,  probat,  c.  75, 
sic  :  «  Unusquisque,  ejus  quod  est  propter  se  voli- 
liini  et  amatum  ab  eo3  perfectionem  desiderat;  quye 
euini  propter  se  amarnus,  volumus  esse  optima,  et 
niultiplicari,  quantum  possibile  est.  Ipse  autem 
Deus  essentiam  suam  amat  et  vult.  Non  aulem 
secundum  se  augmentabilis  est,  aut  multiplicabilis, 
ut  ex  supra  dictis  patet ;  sed  solum  multiplicabilis 
est  secundum  suam  similitudinem ,  quae  a  multis 
participatur.  Vult  igitur  Deus  reruni  multitudinem, 
ex  hoc  quod  suam  essentiam  et  perfectionem  vult  et 
amat.  —  Amplius  :  Quicumque  amat  aliquid  secun- 
duni  se  et  propter  ipsum,  amat  per  consequens 
omnia  in  quibus  illud  invenitur;  utqui  amat  dulce- 
dinem  propter  ipsam,  oportet  quod  omnia  dulcia 
amet.  Sed  Deus  suum  esse  secundum  se  et  propter 
se  vult,  ut  supra  ostensum  est;  omne  autem  aliud 
esse  est  qusedam  sui  esse  secundum  similitudinem 
participatio,  utex  praedictis  aliquatenus  patet.  Relin- 
quitur  ergo  quod  Deus,  ex  hoc  ipso  quod  vult  et 
amat  se,  vult  et  amat  alia.  —  Item  :  Quanto  aliquid 
est  perfectioris  virtutis,  tanto  ejus  causalitas  ad 
plura  se  extendit,  et  in  magis  remota.  Causalitas 
autem  finis  in  hoc  consistit,  quod  propter  ipsum 
alia  desiderantur.  Quanto  igitur  finis  est  perfectior 
et  magis  volitus,  tanto  voluntas  volentis  finem  ad 
plura  extenditur,  ratione  illius  finis.  Divina  autem 
essentia  est  perfectissima  in  ratione  bonitatis  et  finis. 
Ergo  diffundit  suam  causalitatem  maxime  ad  multa, 
ut  propter  ipsam  multa  sint  volita,  et  praecipue  a 
Deo,  qui  eam  secundum  totam  suam  virtutem  per- 
fecte  vult.  »  —  Haec  ille. 

Secunda  conclusio  :  Quod  licet  divina  voluntas 
eadem  volitione  velit  divinam  essentiam  et  alia 
volita,  non  tamen  necessario  vult  alia,  sicul 
necessario  vult  divinam  essenliam. 

Ista  conclusio  habet  tres  partes.  Primam  probat 
sanctusDoctoribidem  (1.  Contra  Gentiles),  cap.  76, 
sic  :  «  Omnis  virtus  una  operatione,  vel  uno  actu, 
fertur  in  objectum  et  in  rationem  formalem  objecti ; 
sicut  eadem  visione  videmus  lumen,  et  colorem,  qui 
fit  visibilis  actu  per  lumen.  Cum  autem  velimus 
aliquid  propter  finem  tantum,  illud  quod  propter 
finem  desideratur,  accipit  rationem  voliti  ex  fine ; 
et  sic  finis  comparatur  ad  ipsum  sicut  ratio  forma- 
lis  ad  objectum,  ut  lumen  ad  colorem.  Cum  igitur 
Deus  velit  omnia  alia  a  se  propter  se,  sicut  propter 
finem,  ut  ostensum  est,  uno  actu  voluntatis  vult  se 
et  alia.  —  Amplius  :  Quod  perfecte  cognoscitur  et 
desideratur,  secundum  totam  virtutem  cognoscitur  et 
desideratur.  Finis  autem  volitus  est  non  solum  secun- 
dum  quod  in  se  consideratur,  sed  etiam  secundum  quod 
alia  fi  unt  appetibilia  propter  ipsum .  Qui  igitur  perfecte 


574 


LIBlil    I.   SENTENTIARUM 


desiderat  finem,  utroque  modo  ipsum  desiderat.  Sed 
non  est  ponere  aliquem  actum  divinae  voluntatis,  quo 
velit  se  et  non  velit  se  perfecte;  cum  in  eo  nihil  sit 
imperfectum.  Quolibet  igitur  actu  quoDeus  vult  se, 
\ull  ei  alia  propter  se.  —  Item  :  Cum  Deus  semper 
velil  se,  si  alio  actu  vult  se,  et  alio  alia,  sequilur 
quod  iu  eo  sint  simul  duo  aclus  voluntatis;  quod  est 
impossibile;  nam  unius  simplicis  potentiae  non  sunt 
simul  duae  operationes.  —  Amplius  :  Velle  Dei  est 
sniim  esse.  Sed  in  Deo  non  est  nisi  unum  esse.  Ergo 
non  esl  ibi  nisi  unum  velle.  »  —  Hicc  ille. 

Secundam  partem  probat  ibidem,  cap.  84,  dicens : 
«  Volunlas  divina  est  aliorum  a  divina  essentia,  ut 
ordinatorum  ad  finem  suae  bonitatis.  Voluntas autem 
1 1 < . 1 1  uecessario  fertur  in  ea  quae  sunt  ad  finem,  si 
liuis  sine  bis  esse  possit;  non  enim  babet  necesse 
medicus,  ex  suppositione  voluntatis  quam  habet  de 
sanando,  illa  medicamina  adliibere  inlirmo,  sine 
quibus  nihilominus  potest  infirmum  sanare.  Cum 
igitur  di\  iua  bonitas  sine  aliis  esse  possit,  quinimmo 
nec  per  alia  ei  aliquid  accrescat,  nulla  inest  ei  neces- 
sitas  ut  alia  velit,  ex  boc  quocl  vult  suam  bonitatem. 
—  Adhuc :  Cum  bonum  intellectum,  sit  proprium 
objectum  voluntatis,  cujuslibet  per  intellectum  con- 
cepti  potest  esse  voluntas,  ubi  salvatur  ratio  boni. 
Qnde  quamvis  esse  cujuslibet,  in  quantum  hujus- 
modi,  bonum  sit,  non  esse  autem  malum,  tamen 
iii ni  esse  alicujus  potest  cadere  sub  voluntate,  ratione 
alicujus  boni  adjuncti  quod  salvatur,  licet  non  ex 
oecessitate ;  est  enim  bonum  aliquid  esse,  etiam  alio 
non  exsistente.  Solum  igitur  illud  bonum  voluntas, 
secundum  sui  rationem,  non  potest  velle  non  esse, 
i|iio  non  exsistente,  tollitur  totaliter  ratio  boni.  Tale 
autem  nullum  est,  praeterDeum.  Potestigiturvolun- 
tas,  secundum  sui  rationem,  velle  non  esse  quam- 
cumque  rem,  prseter  Deum.  Sed  in  Deo  est  voluntas 
secundum  totam  suam  facultatem;  omnia  enim  in 
ipso  siinl  universaliter  perfecta.  Potest  iiiilur  Deus 
velle  non  esse  quamcumque  aliam  rem  praeter  se. 
Non  igitur  de  necessitate  vultaliaase.  » — Haec  ille. 
Tertiam  vero  partem  probat  ibidem,  c.  80,  dicens  : 
«  Oportet  quod  Deus  de  necessitate  velit  suum  esse, 
el  suum  velle,  et  suam  bonitatem,  nec  possit  con- 
Irariiiin  velle.  Oslensum  est  enim  supra,  <|iiod  Deus 
vult  siiuin  esse,  et  suam  bonitatem,  ut  principale 
objectum,  quod  esl  sibi  ratio  volendi  alia.  In  omni 
igitur  volito,  suum  esse  et  suam   bonitatem  vull; 
sicut  visus  in  omni  colore  videt  lumen.  (mpossibile 
csi  autem  Deum  uon  velle  aliquid  actu ;  esset  enim 
volens  in   potentia  tantum;  quod  esl  impossibile, 
cuin  suiiui  esse  sil  suum  velle.  Necesse  est  igitur 
quod  velit  suum  esse,  el  suam  bonitatem.  —  Item  : 
Quilibel  volens,  de  uecessitate  vult  suum  ultimum 
lincin  ;  sicul  homo  de  necessitate  \ult  suam  beatitu- 
dinem,  nec  potesl  velle  miseriam.  Sed  Deus  vult  se 
•  iit  ultimum  finem,  ul  ex  dictis  patet.  Neces- 
ario  igitur  vult  Be  esse ;  nec  potest  velle  senon  esse. 


—  Item  :  Omnis  perfectio  qme  est  in  creaturis,  con- 
venit  Deo  essentialiter.  Diligere  autem  Deum,  est 
summa  perfectio  rationalis  creaturae,  cum  pei  hoc 
quodammodo  Deo  jungatur.  Ergo  Deus  essentialiter 

et  necessario  vult  se  esse ,  et  diligit  se.  »  —  Haec  ille. 

Tertia  conclusio  est  quod  divina  voluntas,  quid- 
quid  vult,  seternaliter  voluit;  et  ad  ca  volenda, 
determinata  est;  et  oinnia  quae  vult,  neeessario 
vult,  necessitate  absoluta,  vel  necessitate  con- 

ditionis  seu  suppositionis. 

Ista  conclusio  habet  tres  partes.  Primam  partem 
probat  sanclus  Thomas,  ibidem  (1.  Contra  Getitiles), 
cap.  82,  dicens  :  «  Ad  utrumlibet  esse,  alicui  vir- 
tuti  potest  convenire  dupliciter  :  uno  modo,  ex  parte 
sui;  alio  modo,  ex  parte  ejus  ad  quod  dicitur.  Ex 
parte  quidem  sui,  quando  nondum  consecuta  est 
suam  perfectionem ,  per  quam  ad  unum  determine- 
tur;  unde  hoc  in  imperfectionem  virtutis  redundat, 
et  ostenditur  esse  potentialitas  in  ipsa ;  sicut  patet 
in  intellectu  dubitantis,  qui  nondum  assecutus  est 
principia  ex  quibus  ad  alterum  determinetur.  Ex 
parte  autem  ejus  ad  quod  dicitur,  invenitur  aliqua 
virtus  ad  utrumlibet  esse,  quando  perfecta  operatio 
virtutis  a  neutro  dependet,  sed  cum  ulroque  potest 
esse;  sicut  aliquis  qui  diversis  instrumentis  uti 
potest  aequaliter  ad  idem  opus  faciendum.  Hoc  autem 
ad  imperfectionem  virtutis  non  pertinet,  sed  magis 
ad  ejus  eminentiam,  in  quantum  utrumlibet  oppo- 
sitorum  excedit,  et  ob  hoc  determinetur  ad  neu- 
trum,  ad  utrumlibet  se  habens.  Sic  autem  in  divina 
voluntate  est  respectu  aliorum  a  se;  nam  Gnis  ejus 
a  nullo  aliorum  dependet,  cum  tamen  ipsa  fini  suo 
perfectissime  sit  unita.  Non  igitur  oportet  potentia- 
litatem  aliquam  in  divina  voluntate  ponere.  Similiter 
autem  necimmutabilitatem  auferre.  Si  enim  in  divi- 
navoluntatenullaestpotentialilas,  non  sic  absque(a) 
necessitate  alterum  oppositorum  praeaccipit  circa 
sua  causata,  quasi  consideretur  in  potentia  ad  utrum- 
que,  ut  primo  sit  volens  potentia  utrumque  (6),  et 
postea  sit  volens  actu ;  sed  semper  est  volens  actu 
quidquid  vult,  non  solum  circa  se,  sed  circa  cau- 
sala.  »  -  H«c  ille.  —  Ex  quibus  habetur  prima 
pars  conclusionis. 

I.lcm  ponit,  1  p.,  q.  19,  art.  3,  ad  lum,  ubi  ponit 
quod  omnia  quae  Deus  vult,  ab  aeterno  vult.  — 
Item  :  1.  Scnlent.,  dist.  39,  q.  I.  art.  1.  dicens 
quod  «  Dcus  iKin  potest  facere  ut  simul  velii  et  non 
velit,  vel  ut  nunc  velit  et  postmodum  non  velit  <  •; ». 
accipiendo  pos<  ••!  nunc  cx  parte  voluntatis;  quia 
mutabilis  <'sse  non  potest  ».  —  Item ,  <list.  15,  q.  1, 
art.  3,  ad  3um,  dieit  :  «  Quia  voluntas  divina  Uber- 


(a)  etiint.  —  Ad.  Pr. 

olens  potentia  utrumque.  —  noUns  V\ 
(y)  ;<  verbo  vel  usque  ad  velit,  om.  IV. 


DISTINCTIO   XLV.   —    QUiESTlO   1. 


575 


tatcm  habet,  ex  hoc  convenit  sibi  quod  sitad  utrum- 
libet;  sed  super  hoc  habet  immutabilitatem ,  ul  ei 
quod  vult,  immobiliter  adhsereat,  ex  (juo  ponitur 
illud  velle.  »  —  Item,  dc  Veritate,  q.  '23,  art.  4, 
ad  12um,  ponit  quod  «  Deusnon  potest  incipere  velle 
postquam  noluit,  nec  potest  incipere  non  velle 
postquam  voluit,  propter  immutabilitalem  divinae 
voluntatis;  sed  polest  velle  et  non  velle,  in  quan- 
tum  voluntas  sua  (a)  non  obligatur,  quantum  est 
de  se,  ad  boc  quod  velit  vel  non  velit  ». 

Secundam  partem  probat,  2.  Sentent.,  dist.  25, 
q.  1,  art.  1  :  «  Nibil,  inquit,  agit,  nisi  secundum 
quod  est  actu.  Et  inde  e.st  quod  oportet  omne  agens 
esse  determinatum  ad  alterani  partem.  Quod  enim 
ad  utrumlibet  est  sequaliter  se  habens ,  est  quodam- 
modo  in  potentia  respectu  utriusque ;  et  inde  est,  ut 
dicit  Commenlator,  2.  Physicorum  (comm.  48), 
quod  ab  eo  quod  est  ad  utrundibet,  nihil  sequitur, 
nisi  determinetur.  Determinatio  autern  (6)  agentis 
ad  aliquam  actionem,  oportet  quod  sit  ab  aliqua 
cognitione  preestituente  finem  illiactioni.  Sedcognitio 
determinans  actionem  et  praestituens  finem,  in  qui- 
busdam  conjuncta  est,  sicut  homo  finein  sibi  su;x> 
actionis  praestituens ;  in  quibusdam  vero  separata 
est,  sicut  in  his  quye  agunt  per  naturam  ;  rerum 
enim  naturalium  actiones  non  sunt  frustra,  ut  in 
2.  Physicorum  (t.  c.  77)  probatur,  sed  ad  certos 
fines  ordinabe  ab  intellectu  naturam  instituente,  ut 
sic  totum  opus  naturse  sit  quodammodo  opus  intelli- 
gentiee,  ut  dicit  Pbilosopbus  (Ibid.,  t.  c.  80).  Sic 
ergo  patet  quod  heec  est  differentia  in  agentibus, 
quod  quoddam  determinat  sibi  finem  et  actionem  in 
finem  illum,  quoddam  vero  non.  Nec  aliquod  agens 
sibi  iinem  prsestituere  potest,  nisi  rationem  finis 
cognoscat,  et  ordinem  ejus  quod  est  ad  fmem  ipsum  ; 
quod  solum  in  habentibus  intellectum  proprium  est. 
Et  inde  est  quod  judicium  de  actione  proprium,  est 
solum  in  habentibus  intellectum,  quasi  in  potestate 
eorum  constitutum  sit  eligere  hanc  actionem  vel 
illam  ;  unde  et  dominium  sui  actus  habere  dieun- 
tur.  »  Et  ibidem,  ad  lum,  subdit  :  «  Liberum  arbi- 
trium,  quantum  ad  hoc  in  Deo  salvatur,  quod  deter- 
minatio  sui  actus  non  est  sibi  ab  alio,  sed  a  seipso; 
unde  ipse  verissime  dominus  est  sui  operis.  » 

Item,  1.  Contra  Gentiles,  cap.  82,  dicit  sic  : 
((  Quamvis  divina  voluntas  ad  sua  causata  non  deter- 
minetur,  non  tamen  oportet  dicere  quod  nihil  eorum 
velit,  aut  quod  ad  volendum  ab  aliquo  exteriori 
determinetur.  Cum  enim  bonum  apprehensum 
voluntatem  sicut  proprium  objectum  determinet , 
intellectus  autem  divinus  non  sit  (y)  extraneus  ab 
ejus  voluntate  (cum  utrumque  sit  sua  essentia),  si 
voluntas  Dei  ad  aliquid  volendum  per  sui  intellectus 


(a)  sua.  —  Om.  Pr. 
(6)  autem.  —  enim  Pr. 
(y)  sit.  —  est  Pr. 


i ttgnitionem   determinetur,    non   erit  determinatio 
voluntatis  divinse  per  aliquid  extraneum  ab  ipsa.  » 

—  Haec  ille. 

Item,  2.  Contra  Ccittiles,  cap.  20,  sic  ait  : 
'<  Sciendum  quod,  quarnvis  divinus  intellectus  ad 
determinatos  effectus  non  coarctetur,  ipse  tamen  sibi 
statuit  determinatoseffectus,  quos  per  suain  sapien- 
tiarn  ordinate  producat;  sicut,  Sapientix,  11  (v.  21), 
dicitur  :  Omnia  in  numcro,  pondere,  et  mensura 
disposuisti  Domine.  »  Et  statim  post,  in  capitulo 
sequenti,  scilicet  27,  sic  ait  :  «  Ex  his  ostendi  potest 
quod  nec  ejus  voluntas,  per  quam  agit,  ad  determi- 
natos  effectus  necessitatem  habet.  Voluntatem  enim 
suo  objecto  proportionatam  esse  oportet.  Objectum 
autem  voluntatis  est  bonum  intellectum.  Voluntas 
igitur  ad  quadibet  nata  est  se  extendere,  quse  ei 
intellectus  sub  ratione  borri  proponer-e  potest.  Si 
igitur  divinus  intellectus  ad  certos  effectus  rron  coar- 
ctatur,  relinquitur  quod  nec  divina  voluntas  deter- 
minatoseffectus  exnecessitate  producit.»  — Hsecille. 

Ex  quibus  patet  quod  divinus  intellectus  deterrni- 
nat  divinam  voluntalem  ad  ista  vel  illa  volita;  et 
voluntas  sic  determinate  volens  aliquid,  illud  deter- 
minate  producit.  —  Et  sic  patet  secunda  pars  con- 
clusionis. 

Terfiam  partem  probat,  1.  Contra  Gentiles, 
cap.  83,  dicens  :  «  Licet  Deus  circa  causata  nihil 
rrecessario  velit  absolute,  tamen  aliquid  necessario 
ex  conditione  vel  suppositione  vult.  Ostensum  est 
enim  divinam  voluntatem  immutabilem  e.sse.  In  quo- 
libet  autem  immutabili,  si  semel  est  aliquid,  non 
potest  postmodum  non  inesse ;  hoc  enim  moveri 
dicimus,  quod  aliter  se  habet  nunc  etprius.  Si  igrtur 
divina  voluntas  est  immutabilis,  posito  qi/od  aliquid 
velit,  necesse  est,  ex  suppositiorre,  eum  hoc  velle. 

—  Item  :  Ornne  aiternum,  est  necessarium.  Deum 
autem  velle  aliquod  causatum  esse,  est  adernum ; 
sicut  enim  esse  suum,  ita  et  velle  eeternitate  mensu- 
ratur.  Estergo  necessarium ;  sed  non  absolute  consi- 
deratum,  quia  voluntas  Dei  non  habet  rrecessariam 
habitudinem  ad  hoc  volitum.  Est  ergo  necessarium 
ex  suppositione.  — Prceterea  :  Quidquid  Deuspotuit, 
potest;  virtus  errirn  ejus  non  minuitur,  sicut  nec 
essentia  ejus.  Sed  non  potest  nunc  non  velle  quod 
ponitur  (a)  voluisse;  quia  non  potest  mutari  sua 
voluntas.  Ergo  nunquam  potuit  norr  velle  quidquid 
voluit.  Igitur  est  necessarium  ex  suppositione,  eurn 
voluisse  quidquid  voluit  (6),  sicut  et  velle.  Neutrum 
auterrr  est  necessarium  absolute,  sed  possibrle,  modo 
praedicto.  »  —  Hax  ille. 

Quomodo  autem  illud  sit  possibile  absolute,  et  non 
absolute  necessarium,  manifestat,  capitulo  prace- 
derrti ,  scilicet  82 ,  dicens  quod  «  volitum  non  habet 
necessarium  ordrnenr  ad  bonitatem,  quie  est  obje- 


(■x)  non  velle  quod  ponitur.  —  Om.  Pr. 
(g)  a  verbo  igitur  usque  ad  voluit,  om.  Pr. 


570 


LIBRl    I.    SENTENTIAUUM 


cluin  proprium  divinae  voluntatis,  per  modum  quo 
non  necessaria  sed  possibilia  enunciabilia  dicimus, 
si  non  est  necessaiius  ordo  prsedicati  ad  subjectum. 
Unde,  cum  dieitur  :  Dens  vult  hoc  creatum ,  mani- 
festum  est  esse  enunciabile  non  necessarium,  sed 
possibile,  illo  modo  quo  non  dicitur  aliquid  possi- 
bile  secundum  aliquam  potentiam,  sed  quia  non 
necesse  est  esse,  nec  impossibile  est  esse,  ut  Philo- 
sophus  Iradit,  5.  Metaphysicx(t.  c.  17);  sicut  trian- 
gulum  habere  duo  latera  aequalia,  est  enunciabile 
possibile,  non  tamen  secundum  aliquam  potentiam, 
cum  in  mathematicis  non  sit  potentia,  neque  motus  ». 
—  Ha>c  ille. 

Ex  quibus  patet  quomodo  Deum  velle  mundum 
esse,  est  absolute  possibile,  et  non  necessarium  abso- 
lute,  sed  necessariuni  suppositione.  Sicut  enim  ponit 
sanctus  Doctor,  1  p.,  q.  19,  art.  3  :  «  Necessarium 
dicitur  dupliciter  :  seilicet  absolute,  et  ex  supposi- 
tione.  Necessarium  absolute  judicatur  aliquid  ex 
babitudine  terminorum  :  utpote  quia  pnedicatum  est 
in  diffinitione  subjecti,  sicut  necessarium  est  homi- 
nem  esse  animal;  vel  quia  subjeetum  est  de  ratione 
praedicati,  sicut  hoc  est  necessarium,  numerum  esse 
parem  vel  imparem.  Sic  autem  non  est  necessarium 
Socratem  sedere,  vel  non  sedere.  Unde  non  est  neces- 
sarium  ahsolute  ;  sed  potest  dici  necessarium  ex  sup- 
positione;  supposito  enim  quod  sedeat,  necessarium 
est  eum  sedere  dum  sedet.  Circa  divina  igitur  volila 
hoc  considerandum  est,  quod  Deum  velle  quoddarn 
volitum,  scilicet  seipsum,  est  necessarium  ahsolute. 
Non  tamen  hoc  est  verum  de  omnibus  quse  vult. 
Voluntas  enim  divina  necessariam  habitudinem 
habet  ad  suam  bonitatem,  quae  est  ejus  objectum 
proprium.  Unde  bonitatem  suam  esse,  Deus  ex 
necessitate  vult;  sicut  et  voluntas  nostra  ex  necessi- 
tate  vult  heatitudinem  ;  sicut  et  quselibet  alia  poten- 
tia  necessariam  hahitudinem  hahet  ad  proprium  et 
principale  objectum,  ut  visus  ad  colorem,  quia  de 
sui  ratione  hahet  ut  tendat  in  illud.  Alia  autem  a  se 
Deus  vult,  in  quantum  ordinantur  ad  suam  bonita- 
tem  ut  in  finem.  Ea  autem  quae  sunt  in  finern,  non 
ex  neeessitale  volumus  volentes  finem,  nisi  sint 
talia,  sine  quihus  finis  esse  non  potest  :  sicut  volu- 
lnus  cibum,  volentes conservationem  vitae;et  navem, 
volentes  transfretare.  Non  sic  autem  volumus  ea  ex 
uecessitate,  sine  quibus  finis  esse  potest,  sicut 
equum  ad  ambulandum;  quia  sine  hoc  possumus 
ire;  el  eadem  ratio  est  in  aliis.  Unde,  cum  bonitas 
Dei  sit,  et  perfecta  esse  possit  sine  aliis,  cum  nihil 
perfectionis  ei  accrescal  ex  aliis,  sequitur  quod  alia 
a  se  eum  velle,  non  sit  necessarium  absolute.  Et 
lainen  esl  uecessarium  ex  suppositione;  supposito 
eniin  quod  velit,  uon  potesl  uon  velle,  quia  non 
potesl  voluntas  ejus  mutari.  »  -  Haec  ille.  — Idem 
ponitj  de  Veritate,  ubi  supra,  ad  lnm. 

Quarta  conclusio    esl   quod   Deus   aiiqua  vull 


voluntalc  antecedente,  quse  non  vull  voluntate 
consequcntc. 

Istam  conclusionein  ponit  et  prohat  sanctus  Doctor, 
de  Vcritale,  q.  23,  art.  2,  dicens  :  «  Voluntas 
divina  per  antecedentem  et  consequentem  conve- 
nienter  distinguitur.  Cujus  distinctionis  intejlectus 
ex  verbis  Damasceni  est  assumendus,  qui  hanc 
distinctionem  introduxit.  Dicit  enirn,  2.  lihro  (de 
Fide  orth.,  cap.  29),  quod  voluntas  antecedens,  est 
acceptio  Dei  ex  ipso  exsistens;  sed  voluntas  conse- 
quens,  est  concessio  ex  nostra  causa.  Ad  eujus  evi- 
dentiam,  sciendum  est  quod  in  qualibet  actione  es1 
aliquid  considerandum  ex  parte  agentis,  et  aliquid 
ex  parte  recipientis.  Et  sicut  agens  est  prius  facto  et 
principalius,  ila  illud  quod  est  ex  parte  facientis,  est 
prius  naturaliter  eo  quod  est  ex  parte  facti.  Sicut 
patet,  in  operatione  naturae,  quod,  ex  parte  virtutis 
formativoe,  quae  est  in  semine,  est  quod  animal  per- 
fectum  producatur;  sed  ex  parte  materiae  recipientis, 
quae  quandoque  est  indisposita,  contingit  quandoque 
quod  non  produeitur  perfectum  animal;  sicut  con- 
tingit  in  partubus  monstruosis ;  et  sic  dicimus  de 
prima  intentione  naturae  esse  quod  animal  perfe- 
ctum  producatur,  sed  quod  producatur  animal  imper- 
fectum,  est  ex  secunda  intentione  naturae,  quae,  ex 
quo  non  potest  materiee  propter  suam  indispositio- 
neni  tradere  formam  perfeetam,  tradit  ei  illud  cujus 
est  eapax.  Et  similiter  est  considerandum  in  opeia- 
tione  Dei,  qua  operatur  in  creaturis.  Quamvis  enim 
ipse  in  sua  operatione  niateriam  non  requirat,  et  res 
a  principio  creaverit ,  nulla  materia  praeexsistente ; 
nunc  tamen  operatur  in  rebus  quas  primo  creavit, 
eas  administrans,  praesupposita  natura  quain  eis 
dedit.  Et  (oc)  quamvis  etiani  possit  a  creaturis  omne 
impedinientum  auferre,  quae  imperfectionis  eapaces 
exsistunt;  tamen  secundum  sapientioc  suae  ordinem 
disponit  de  rebus  secundum  earum  conditionem,  ut 
unicuique  trihuat  seeundum  suum  modum.  Illud 
ergo  ad  quod  Deus  creaturam  ordinavit  quantum  esl 
de  se,  dicitur  esse  volitum  ab  eo  quasi  prima  inten- 
tione,  sive  voluntate  antecedente.  Sed  quando  crea- 
tura  impeditur,  propter  sui  defeetum ,  ab  hoc  fine, 
nihilominus  tamen  Deus  implet  in  ea  illud  bonitatis 
cujus  est  capax ;  et  hoc  est  quasi  de  secunda  inten- 
tione  ejus,  et  dicitur  voluntas  consequens.  Quia  ergo 
Deus  onines  hoinines  propter  heatitudinem  fecil , 
dicitur  voluntale  antecedente  velle  omneni  hoininein 
salvum  fieri.  Sed  quidam  saluti  suae  adversantur, 
quos  ordo  sapientise  suae  ad  salutem  venire  non  pati- 
tur,  propter  eorum  defectum;  implel  in  eis  alio 
modo  illud  quod  ad  suani  bonitatem  pertinet,  scili- 
cel  per  justitiam  damnans;  ut  sic,  dum  a  primo 
ordine  voluntatis  deficiunt,  in  secundum  labantur; 
et  duni  voluntatem  Dei  non  faciunt,  impleatur  in  eis 


Et.  —  Om.  I'r. 


DISTINCTIO    XLV.  —   QU.ESTIO   I. 


voluntasDei.  Ipseautem  defectuspeccali,  quo  aliquis 
redditur  dignus  poena,  in  praesenti  vel  in  futuro, 
non  est  volitus  a  Deo,  neque  voluntate  antecedente, 
neque  consequente;  sed  est-ab  eo  solummodo  per- 
missus.  Nec  tamen  est  intelligendum  quod  de  prae- 
dictis  intentio  Dei  frustrari  possit  :  quia  istum  qui 
non  salvatur,  praescivit  ab  seterno  fore  non  salvan- 
dum  ;  nec  ordinavit  ipsum  in  salutem  secundum 
ordinem  pracdestinationis,  qui  est  ordo  absolutse 
voluntatis;  sed  quantum  ex  parte  sua  est,  dedit  ei 
naluram  ad  beatitudinem  ordinatam.  »  —  Haec  ille. 
—  Et  ibidem ,  ad  lum  et  2um,  ponit  quomodo  «  in 
divina  voluntate  non  est  ordo,  nec  distinctio  ex  parte 
actus  voluntatis,  sed  solum  ex  parte  volitorum  :  non 
quidem  secundum  diversa  volita ;  sed  in  respectu  ad 
unum  et  idem  volituin,  propter  diversa  in  eo  reperta  : 
sicut  aliquem  hominem  vult  salvare  voluntate  ante- 
cedente,  ratione  humanse  naturse,  quam  ad  salutem 
fecit;  sed  vult  eum  damnari  voluntate  consequente, 
propter  peccata  quoe  in  eo  inveniuntur  ». 

Item,  \  p.,  q.  19,  art.  6,  ad  lmn,  sicait  :  «  Scien- 
dum  quod  unumquodque,  secundum  quod  est 
bonum,  sic  est  volitum  a  Deo.  Aliquid  autem  potest 
esse  in  prima  sui  consideratione,  secundum  quod 
absolute  consideratur,  bonum  vel  malum,  quod 
tamen,  prout  cum  aliquo  adjuncto  consideratur,  quse 
est  consequens  ejus  consideratio,  econtrario  se  habet. 
Sicut  hominem  vivere  estbonum,  et  hominem  occidi 
malum ,  secundum  absolutam  considerationem  ;  sed 
si  addatur  circa  aliquem  hominem ,  quod  sit  homi- 
cida,  vel  vivens  in  periculum  multitudinis,  sic 
bonum  est  eum  occidi,  et  malum  est  eum  vivere. 
Unde  potest  dici  quod  justus  judex  antecedenter  vult 
omnem  hominem  vivere ;  sed  consequenter  vult 
homicidam  suspendi.  Similiter  Deus  vult  antece- 
denter  omnem  hominem  salvum  fieri ;  sed  conse- 
quenter  vult  quosdam  damnari,  secundum  exigen- 
tiam  suae  justitia3.  Nec  tamen  illud  quod  anteceden- 
ter  volumus,  simpliciter  volumus  (a),  sed  secundum 
quid.  Quia  voluntas  comparatur  ad  res,  secundum 
quod  sunt  in  seipsis ;  in  seipsis  autem  sunt  in  parti- 
culari ;  unde  simpliciter  volumus  aliquid,  secundum 
quod  illud  volumus  consideratis  omnibus  circum- 
stantiis  particularibus  ;  quod  est  consequenter  velle. 
Unde  potest  dici  quod  judex  justus  simpliciter  vult 
homicidam  suspendi ;  sed  secundum  quid  vellet  eum 
vivere,  scilicet  in  quantum  est  homo.  Unde  magis 
potest  dici  velleitas,  quam  absoluta  voluntas.  »  — 
Haec  ille. 

Idem  ponit,  1.  Sentent.,  dist.  46,  q.  1,  art.  1, 
dicens  :  «  Secundum  Damascenum,  inquit,  voluntas 
est  duplex  :  scilicet  antecedens,  et  consequens.  Et 
hoc  convenit  non  ex  aliqua  diversitate  voluntatis 
divinse,  sed  propter  diversas  conditiones  ipsiusvoliti. 
Potest  enim  in  unoquoque  homine  considerari  natura 


(«)  simpliciter  volumus.  —  Om.  Pr. 


ejus;  et  alise  circumstantiae  ipsius,  ut  quod  est 
volens  ct  praeparans  se  ad  salulem  suam,  vel  etiam 
repugnans  et  contrarie  agens.  Si  igilur  in  hornine 
tantum  natura  ipsius  consideretur,  sequaliter  bonum 
est  omnem  hominem  salvari;  quia  omnes  eonve- 
niiint  in  natura  humana.  Et  cum  omne  bonum  sit 
volitum  a  Deo,  hoc  etiam  Deus  vull.  Et  boc  vocatur 
voluntas  antecedens,  qua  omnes  homines  vult  salvos 
lieri,  secundum  Damascenum.  Et  hujus  voluntatis 
effectus  est  ipse  ordo  natunc  in  finem  salutis,  et  pro- 
moventia  in  linem  omnibus  communiter  proposita, 
tam  naturalia  quam  gratuita,  sicut  potentiie  natura- 
les,  <'t  prsecepta  legis,  et  hujusmodi.  Gonsideratis 
autem  omnibus  circumslantiis  personae,  sic  non 
invenitur  de  omnibus  sequaliter  bonum  esse  quod 
salventur.  Bonum  enim  est  eum  qui  se  pnoparat  et 
consentit,  salvari  per  largitatem  divinse  gratiae; 
nolentem  vero  et  resislentem,  non  est  bonum  sal- 
vari,  quia  justum  non  est.  Et  quia  hoc  modo  se 
habet  aliquid  ad  hoc  quod  sit  volitum  a  Deo,  sicut 
se  habet  ad  hoc  quod  sit  bonum ;  ideo  istum  homi- 
nem  sub  istis  conditionibus  consideratum ,  non  vult 
Deus  salvari,  sed  tantum  istum  qui  est  volens  et 
consentiens.  Et  hoc  dicitur  voluntas  consequens,  eo 
quod  praesupponit  praescientiam  operum,  non  tam- 
quam  causam  volentis,  sed  quasi  rationem  voliti.  » 
—  Haec  ille.  —  Et  ibidem,  ad  2um,  dicit  :  «  Volun- 
tas  antecedens  potest  dici  voluntas  conditionata ;  nec 
tamen  est  imperfectio  ex  parte  voluntatis  divinao, 
sed  ex  parte  voliti,  quod  non  accipitur  cum  omnibus 
circumstantiis  quae  exiguntur  ad  rectum  ordinem  in 
salutem.  »  —  Haec  ille. 

Quinta  conclusio  est  quod  licet  Dei  voluntas 
consequens  semper  impleatur,  non  tamen  neces- 
silatem  rebus  volitis  yeneraliler  imponit. 

Primam  partem  hujus  conclusionis  probat  sanctus 
Thomas,  1.  Sentent.,  dist.  47,  q.  1,  art.  1,  dicens: 
«  Quidquid  Deus  vult  voluntate  consequente ,  totum 
lit ;  non  autem  quidquid  vult  voluntate  antecedente, 
quia  hoc  non  simpliciter  vult  et  perfecte,  sed  secun- 
dum  quicl  tantum.  Nec  illa  imperfectio  est  ex  parte 
voluntatis,  sed  ex  conditione  voliti.  Est  enim  econ- 
trario  de  voluntate  et  cognitione  speculativa.  Cogni- 
tio  enini  speculativa  perficitur  in  abslractione  a  sin- 
gularibus;  sed  voluntas,  et  quidquid  aliud  est  ordi- 
natum  ad  opus,  perficitur  in  particulari  circa  quod 
est  operatio.  Illud  ergo  est  simpliciter  et  perfecte 
volitum,  quod  subjacel  voluntati  secundum  omnes 
particulares  conditiones  circumstantes  ipsum  parti- 
culare.  Et  hoc  pertinet  ad  voluntatem  consequen- 
tem,  quie  respicit  opus  et  dispositiones  quibus  ali- 
quis  sufficienter  ordinatur  ad  hoc  quod  sit  sibi  con- 
veniens.  Et  hoc  est  (a)  quod  dicitur  Deus  velle  sim- 


(a)  Et  hoc  est.  —  hoc  Pr. 


II.  —  37 


1578 


LlBRl   I.    SENTENTIARUM 


pliciter,  ut  salutem  (a),  vel  hujusmodi.  Et  ideo  talis 
voluntas  non  potesl  impediri,  sicut  nec  praescientia, 
cui  subjicitur  res  secundum  illas  conditiones  quibus 
in  actu  consistit.  Jllud  autem  quod  est  rectum  et 
bonuni  secundum  aliquam  conditionem  rei  univer- 
salem  consideratum ,  non  habet  rationem  volili  sim- 
pliciter,  sed  secundum  quid;  sicut  istum  hominem, 
in  quantum  est  homo,  est  bonum  salvari,  eo  quod 
uatura  sua  ad  hoc  est  ordinata.  Et  Deus  hoc  vult 
voluntate  antecedente,  secundum  quam  non  dicitur 
aliquid  velle  simpliciter.  Et  ideo  talis  voluntas  potest 
non  impleri.  »  —  Haec  ille. 

Eamdem  partem  conclusionis  probat,  1  p.,  ubista- 
tim  dixi  (q.  19,  art.  6,  in  corp).  Ait  enim  sic  : 
«  Necesse  est  semper  Dei  voluntatem  impleri.  Ad 
cujus  evidentiam ,  considerandum  est  quod  cuni 
effectus  conformetur  agenti  secundum  suam  formam, 
eadem  ratio  est  in  causis  agentibus,  quie  est  in  cau- 
sis  fornialibus.  In  formis  autem  sic  est,  quod,  licet 
effectus  aliquis  possit  deficere  ab  aliqua  forma  par- 
ticulari,  tamen  a  forma  universali  nihil  deficere 
potest :  potest  enim  esse  aliquid  quod  non  sit  homo 
vel  vivum  ;  non  polest  autem  aliquid  esse,  quod  non 
sit  ens.  Unde  et  hoc  idem  in  causis  agentibus  acci- 
dere  oportet.  Potest  enim  aliquid  fieri  extra  oriinem 
alicujus  causae  agentis  particularis,  non  autem  extra 
ordinem  causae  universalis,  sub  qua  omnes  causse 
particulares  comprehenduntur ;  quia,  si  aliqua  causa 
particularis  deficiat  a  suo  effectu,  hoc  est  propter 
aliam  aliquam  particularem  causam  impedientem, 
quae  continetur  sub  ordine  causae  universalis;  unde 
effectus  ordinem  causse  universalis  nullo  modo 
potest  exire.  Et  hoc  patet  in  causis  corporalibus. 
Potest  enim  impediri  quod  aliqua  stella  non  produ- 
cat  suum  effectum ;  sed  tamen  quicumque  effectus 
ex  causa  corporea  impediente  in  rebus  corporalibus 
consequatur,  oportet  quod  reducatur  per  causas 
medias  in  universalem  virtutem  primi  cceli.  Cum 
igitur  voluntas  Dei  sit  universalis  causa  omnium 
rerum,  impossibile  est  quod  divina  voluntas  suum 
effectum  non  consequatur.  Unde  quod  videtur  rece- 
dere  a  divina  voluntate  secundum  unum  ordinem  (6), 
relabitur  in  eam  secundum  alium  (7);  sicut  pecca- 
tor,  qui,  quantum  est  in  se,  recedit  a  divina  volun- 
tale  peccando,  incidit  in  ordinem  divinse  voluntatis, 
dum  per  ejus  justitiam  punitur.  »  —  Haec  ille. 

Secundam  partem  vero  probat,  1.  Contra  Genti- 
les,  cap.  85  :  «  Divina,  inquit,  voluntas  contingen- 
tiam  iKin  tollit,  oec  necessitatem  absolutam  rebus 
imponit.  Vult  enim  Deus  omnia  quae  requiruntur 
ad  rem  quam  vult.  Sed  aliquibus  rebus,  secundura 
modum  suae  Qaturae,  competit  quod  sinl  contingen- 
Qon  Qecessariae.   [gitur   vulf   res  aliquas  esse 


(«)  8impliciter,  ut  salutem.  —  ut  salvetur  Pr. 

cundutn  unum  ordinem.  —  Om.  IV. 
(y)  ordinem.  —  Ad.  Pr. 


contingentes.  Efficacia  autem  divinae  voluntatis  hoc 
exigit,  ut  non  solum  sit  quod  Deus  vult,  sed  etiarn 
ul  hoc  modo  sit,  sicut  Deus  vult  illud  esse;  nam 
etiam  in  agentibus  naturalibus,  cum  virtus  agens 
esf  fortis,  assimilat  sibi  suum  effectum,  Qon  solum 
quantum  ad  speciem,  sed  etiam  quantum  ad  acci- 
denlia,  quce  sunt  quidam  modi  ipsius  rei.  Igitur 
efficacia  divinae  voluntatis  contingentiam  non  tollit. 
—  Praeterea  :  Necessitas  ex  suppositione  in  causa, 
non  potest  concludere  absolutam  Qecessitatem  in 
effectu.  Deus  autem  vult  aliquid  in  creatura,  non 
necessitateabsoluta,  sedsolum  quoe  est  suppositione, 
ul  supra  ostensum  est.  Ex  voluntate  igitur  divina 
non  potest  concludi  in  rebus  creatis  necessitas  abso- 
luta.  Haec  auteni  sola  excludit  contingentiain  :  nam 
et  contingentia  ad  utruinlibet,  reddunlur  ex  suppo- 
sitione  necessaria ;  sicut  Socratem  moveri,  si  currit, 
est  necessarium.  Divina  igitur  voluntas  non  exclu- 
dit  a  rebus  volitis  contingentiam.  Non  igitur  sequi- 
tur,  si  Deus  vult  aliquid,  (piod  illnd  de  necessitate 
eveniat,  sed  quod  hajc  conditionalis  sit  vera  et  neces- 
saria  :  Si  Deus  aliquid  vult,  illud  erit;  consequens 
tamen  non  oportet  esse  necessarium.  »  —  Haec  ille. 
Eamdem  probat,  in  de  Veritate,  q.  23,  art.  5, 
dicens  :  «  Voluntas  divina  non  imponit  necessitatem 
rebus  omnibus.  Cujus  quidem  ralio  assignatur  a 
quibusdara  ex  hoc  quod,  curn  voluntas  Dei  sit  causa 
omnium  prima,  producit  quosdam  effectus  median- 
tibus  causis  secundis,  quae  contingentes  sunt,  et 
deiicere  possunt ;  et  ideo  effectus  causae  proximae 
sequuntur  contingentiam,  non  autem  necessitatem 
causae  primae.  Secl  hoc  videtur  esse  consonum  hi- 
qui  ponebant  a  Deo  omnia  procedere  secundum 
necessitatem  naturce  :  ut  quod  ab  uno  simplici  pro- 
cedat  immediate  unum  habens  aliquam  multitudi- 
nem,  ct,  illo  uno  mediante,  procedit  multitudo. 
Similiter  ab  uno  omnino  immobili  dicunt  procedere 
aliquid  quod  est  immobile  secundum  substantiam, 
sed  est  mobile,  et  aliter  se  habens,  secundum  situin  ; 
quo  mediante,  generatio  et  corruptio  in  islis  infe- 
rioribus  accidit.  Secundum  quani  viam  non  potest 
poni  a  Deo  immediate  causari  multitudinem ,  e1 
corruptibiles  contingentes ;  quod  est  sententiae  Gdei 
contrarium,  quae  ponit  multitudinem  rerum  omniuni 
et  corruptibilium  immediate  a  Deo  creatam  ;  utpote 
prima  individua  arborum  eL  brutorum  animalium. 
Et  ideo  oportet  aliam  principalem  rationem  assignare 
contingentiae,cuicausapraeassignatasubserviat.  Opor- 
tet  eniin  patiens  assimilari  agenti :  et  ideo,  si  agens  sif 
fortissiraum,  tiil similitudo effectus ad  causam  agen- 
tem  perfecta;  si  autem  sit  debile,  erit  similitudo 
imperfecta.  Sicut  propterfortitudinem  virtutis  forma- 
tivaein  semine,  Glius  assimilatur  patri ,  qoq  solum  in 
natura  speciei,  sed  etiamin  multisaccidentibus;  econ- 
versovero,propterdebilitatem  praedicta;  \  irtutis,defi- 
cit  pr3edictaassimilatio,  utdiciturin  libro  tieAmma- 
libu8.  Voluntas  autem  divina  est  agens  fortissimum. 


DISTINCTIO   XLV 


QU  ESTIO    I. 


Unde  oporlel  ejus  effectum  ei  omnibus  modis  assi- 
milari,  non  solum  ut  fiat  illud  quod  Deus  vull  fieri; 
quod  est  quasi  assimilari  secundum  rationem  spe- 
ciei ;  sed  ut  fiat  illo  modo  quo  Deus  vult  illud  Geri , 
ut  necessario  vel  contingenter,  cito  vel  tarde;quod 
esl  quasi  qusedamassimilatiosecundumaccidentia.  Et 
hunc  quidem  modum  rebus  drvina  voluntas  praefi- 
git  ex  ordine  suae  sapientiae.  Secundum  autem  quod 
disponit  aliquas  res  sic  vel  sic  fieri,  adaptat  eis  cau- 
sas,  illo  modo  quo  disponit;  queiu  tamen  nioduni 
possetrebus  inducere,  eliani  illis  causis  non  median- 
tibus.  Et  sic  non  dicimus  quod  aliqui  divinorum 
effectuum  sint  contingentes  solummodo  propter  con- 
tingentiam  causarum  secundarum,  sed  magis  pro- 
pter  dispositionem  divinae  voluntatis,  quao  talem 
ordinem  rebus  providit.  »  —  Hicc  ille. 

Item,  eadcm  quaestione,  art.  4,  ad  15um,  dicit  : 
«  Voluntas  ad  volitum  babet  duplicem  respectum  : 
primum  quidem  habet  ad  ipsum  in  quantum  esl 
volitum ;  secundum  vero  habet  ad  illud  in  quantum 
est  producendum  in  actu  per  voluntatem.  Et  hic 
quidem  respectus  praesupponit  primum.  Primo  enim 
intelligimus  voluntatem  velle  aliquid;  deinde,  ex 
hoc  ipso  quod  vult  illud,  intelligimus  quod  producit 
in  rerum  natura,  si  voluntas  sit  eflicax.  Primus  ergo 
respectus   divinge   voluntatis  ad   volitum ,   non   esl 
necessarius  absolute,  propter  improportionem  voliti 
ad  finem,  qui  est  ratio  volendi,  ut  dictum  est.  Unde 
non  est  necessarium  absolute  quod  Deus  (a)  velit 
illud.  Sed  secundus  respectus  est  necessarius,  propter 
efficaciam  divinae  voluntatis ;  et  exinde  est  quod  de 
necessitate  sequitur,  si  Deus  vult  aliquid  voluntate 
beneplaciti,  quod  illud  fiat.  »  —  H;.cc  ille. 
Easdem  probationes  ponit,  1  p.,  q.  19,  art.  8. 
Item,  super6.  Metaphysiae(\ect.  3)in  fine  capituli : 
Quod  autem  sint  principia  et  causx,  sic  ait  :  «  Ex 
eadem  causa dependet  effectus,  et  omniaqinesuntper 
se  accidentia  illius  effectus.  Sicut  enim  homo  est  a  na- 
tura,  ita  et  omnia  ejus  per  se  accidentia,  ut  risibile,  et 
mentis  disciplinaj  susceptibile.  Si  autem  aliqua  alia 
causa  non  faciat  bominem  simpliciter,  sed  hominem 
talem,  non  erit  ejus  constituere  ea  quae  sunt  per  se  acci- 
dentia  hominis,  sed  uti  eis.  Politicus  enirn  qui  facit 
hominemcivilem,nonfaciteummentisdiseiplinu'Sus- 
ceptibilem ;  sedhacejusproprietateutitur,  ad  bocquod 
homo  fiat  civilis.  Sicut autem  dictum  est,  ens,  in  quan- 
tum  est  ens,  habct  causam  ipsuin  Deum ;  unde,  sicut 
divinae  providentiae  subditur  ipsum  ens,  ita  et  omnia 
accidentia  entis,  in  quantum  est  ens,  inter  quse  sunt 
necessarium  et  contingens.  Ad  divinam  igitur  provi- 
dentiam  pertinet  non  solum  quod  faciat  boc ens,  sed  ut 
detcontingentiamvelnecessitatem.Etsecundumquod 
unicuique  contingentiain  vel  necessitatem  dare  voluif , 
praeparavit  ei  causas  medias,  ex  quibus  de  necessi- 
tate   sequatur,    vel   contingenter.    Invenitur  igitur 


unusquisque  effcctus,  secundum  quod  est  sub  ordine 
providentiae ,  necessitatem  hahere.  Ex  quo  contingit 
quod  hoec  conditionalis  est  vera,  Si  aliquid  a  Deo 
provisum  est,  hoc  erit.  Secundum  autcm  quod  effc- 
ctus  aliquis  consideratur  sub  ordine  causae  proximse, 
sic  non  omnis  effectus  est  uecessarius;  sed  quidam 
necessaiius,  et  quidam  contingens,  secundum  ana- 
logiam  suae  causae.  Effectus  enirn  (a)  in  suis  naturis 
assimilantur  causis  proximis,  uon  autem  remotis,  ad 
quarum  conditionem   pertingere  non  possunt.   Sic 
igitur  patet  quod,  cum  de  divina  providentia  loqui- 
mur,  non  est  dicendum  solum,  Hoc  est  provisum  a 
Deo  ut  sil,  sed,  Hoc  est  provisum  a  Deo  ut  sit  con- 
tingenter,  vel  ut  sit  necessario.  Unde  non  sequitur 
secundum  rationem  Aristotelis  hic  inductam,  quod 
ex  quo  divina  providentia  cst  posita,  quod  omnes 
effectus  sint  neccssarii ;  sed  quod  necessarium  est 
effectus  evenire  contingenter,  vel  necessario.  Quod 
quidem  est  singulare  in  hac  causa,  scilicet  divina 
providentia.  Reliquoe  enim  causae  non  constituunt 
legem  necessitatis  et  contingentiae ,  sed  ea  constiluta 
a  superiori  causa  utuntur.  Unde  causalitati  cujus- 
libet  causoe  alterius  solum  subditur  quod  cffectus  sit; 
quod  autem  sit  necessario  vel  contingenter,  dependet 
ex  causa  altiori,  quse  est  causa  eniis  in  quantum  est 
ens,  a  qua  ordo  contingentise  et  necessitatis  in  rebus 
provenit . »  —  Hoec  ille. — Et  sicut  dicit  de  pro videntia, 
ita  dicendum  estde  voluntate  divina,  cum  providen- 
tia  voluntatem  includat,  ut  alias  diffusiusdicebatur. 
Nec  mirari  debet  quis  de  eo  quod  dicit  quod  qui- 
libet  effectus,  secundum  quod  subest  divinae  provi- 
dentiae,  est  necessarius.  Per  hoc  enim   non  aliud 
inlendit  nisi  necessitatem  suppositionis,  quos  expli- 
catur  per  conditionalem   determinalam   per  istum 
modum  qui  est  possibilis,  sicdicendo,  Necesse  est 
quod  si  hoc  csta  Deo  provisum,  hoc  eveniat ;  et  non 
necessitateni  absolutam,  quae  explicatur  per  catego- 
ricam  delerininatam  modo  necessitatis,  sic  dicendo, 
Hoc  provisum  necessario  eveniet.  Et  quod  ista  sit 
mens  ejus,  patet  per  ea  quse  allegavi  de  1.  Contra 
Gentiles,  cap.  85. 


B. 


OBJECTIONES 


(<x)  Deus.  —  Om.  Pr. 


§   1.    — 


CONTRA    PRIMAM    ET    SECUNDAM 
CONCLUSIONES 


Argumentum  Aureoli.  —  Sed  contra  prsedicta 
arguit  multipliciter  Aureolus  (dist.  47,  q.  1,  art.  1). 
Et  primo,  contra  secundam  partem  primae  conclu- 
sionis  et  primam  secundae,  probando  quod  Deus 
nullum  velle  intrinsecum  habeat  elicitivum  aut  pro- 
ductivuni  creaturaruin ,  aut  cadens  proprie  super 
eas.  Arguit  igitur  sic. 

lllud  quod  necessario  sequitur  cx   aliquo  neces- 


(a)  enirn.  —  autem  Pr. 


580 


LIBIU    I.    SENTEXTIARUM 


sario  simpliciter  et  absolute,  illud  tale  esi  sim- 
pliciter  jiecessarium  et  absolute.  Sed  manifestum 
est  quod,  Deo  volenle  productionem  mundi,  aut  ali- 
quid  aliud,  pro  aliquo  instanti,  de  necessilate  pro- 
ductio  sequitur  in  ipso  instanti;  alioquin,  stante 
voluntate,  posset  non  sequi  productio ;  ei  per  conse- 
quens,  non  esset  efficax  voluntas,  et  posset  frustrari ; 
quod  omnino  Deo  repugnat.  Conslat  autem  quod 
si  lale  velle  intrinsecum  ponatur  in  Deo,  illud  est 
necessarium  sirnpliciter  et  absolute,  cum  sit  ipsemet 
Deus;  quidquid  enim  est  Deus,  de  necessitate  abso- 
luta  est  Deus.  Ergo  productio  mundi  secuta  est  de 
necessitate  absoluta  ex  aliquo  necessario  absolute  et 
simpliciter;  et  per  consequens,  ipsa  est  necessaria, 
et  de  necessitate  Deus  produxit  quidquid  iminediate 
produxit.  Unde  in  hoc  fundatur  demonstratio  Avi- 
ceniKB  et  suorum  sequacium ,  qui  posuerunt  quod 
quidquid  Deus  produxit,  de  necessitate  produxit. 

Sed  forte  dicetur  quod,  licet  velle  divinum  sit 
necessarium  in  se  et  absolute,  non  tamen  prout 
transit  super  productionem  mundi  aut  aliquam  crea- 
turam  ;  unde  transitus  non  est  necessarius  absolute, 
sed  oinnino  contingens ;  est  tamen  necessarius  ex 
suppositione,  ex  quo  determinavit  se  Deus  ad  hoc 
volendum  ab  a?,terno.  Si  ita  dicatur,  non  valet. 

Primo  sic.  Talis  enim  transitus  non  potest  esse 
contingens,  nisi  fundamentum,  vel  terminus  sit 
contingens.  Sed  manifestum  est  quod  terminus  non 
est  contingens,  sub  ratione  qua  terminus;  quia  sub 
illa  ratione  nullum  esse  habet  in  se.  Licet  enim  (a) 
omnis  creatura  sit  contingens  respectu  esse  quod 
habet  in  seipsa,  nihilominus,  quia,  antequam  sit, 
nullum  esse  habet  in  se,  nec  necessarium,  nec  con- 
tingens,  neccontingens  necnecessariaerit,  antequam 
sic  (6)  transeat  (y)  velle  divinum  super  ipsam.  Vult 
enim  Deus  quod  res  quse  nondum  est,  iiat,  secun- 
dum  istum  modum  dicendi.  Unde,  antequam  mun- 
dus  ficret,  secundum  istos,  veruin  erat  dicere  quod 
Deus  volebat  mundum  fieri  in  tali  instanti.  Cum  igi- 
tur,  pro  illo  instanti,  mundus,  aut  productio  ejus, 
nullum  esse  haberet  in  se,  nec  necessarium,  nec 
conlingens,  non  polest  dici  quod  inde  orialur  neces- 
sitas  vel  contingentia  illius  transitus  divinae  volitio- 
nis  super  ipsum.  Habebat  ergo  necessario  ab  ipso 
fundamento.  El  cum  ipsum  velle  divinuin  intrinsece 
non  sit  contingens,  immo  necessarium  et  immuta- 
bile,  oportet  quod  ille  transitus  sit  simpliciter  neces- 
surius.  —  Et  posset  ralio  per  oppositum  sic  formari  : 
Quandocumque  respectus  aliquis  habet  esse  ex  solo 
fundamento  el  non  cx  termino,  si  fundamentum  esl 
aecessarium  absolute,  oporlel  quod  respectus  ille  dc 
necessitate  absoluta  consurgat.   Sed,  si   Deus  vult 

(a)  6nim.  —  Oin.  Pr. 

(6)  nullum  ette  habel  in  te,  nec  necessarium,  nec  con- 
'"'!/■  contingens  nec  necettaria  erit,  anteguam 

tic.  —  0m.  Pr, 

(y)  tranteat.  —  transii  Pr. 


aliquam  creaturam  quoe  nondum  est  fieri,  transitus 
suae  volitionis  super  hanc  creaturam  consurgit  l-x 
solo  fundamento,  quod  se  (oc)  tenet  ex  parte  Dei ;  et 
nullo  niodo  consurgit  ex  parte  creaturae,  quia  nul- 
lum  esse  habet  nisi  volitum ;  quod  quidem  esse  tra- 
hit  ab  isto  transitu  ;  unde  creatura  est  volita,  quia 
super  ipsam  transit  velle  divinum.  Ergo,  si  velle 
divinum  in  se  est  quid  absolute  necessarium,  oportet 
quod  ille  transitus  quo  super  creaturam  transit.  sil 
necessarius  absolute. 

Secundo  sic.  Si  talis  transitus  ab  aeterno  factu-. 
est  contingens,  et  tanien  necessarius,  necessitate 
suppositionis,  ex  quo  determinavit  se  ut  (6)  suum 
velle  transeat  super  talem  creaturam  ;  quaerendum 
est  de  hac  determinatione,  quid  addit  super  velle 
intrinsece  sumptum  et  absolute.  Aut  enim  ali- 
quid  addit  reale,  aut  aliquid  rationis.  Sed  non  p< 
dici  quod  aliquid  reale ;  alioquin  aliquid  reale  e 
additum  intrinsece  divinitati ;  quod  nullo  modo  pati- 
tur  simplicitas  divinitatis.  Et  iterum,  illud  reale  per 
necessitatem  esset  quid  immutabile  et  absolute  neces- 
sarium  ;  quia  quidquid  est  in  Deo,  est  necesse  < 
Nec  potest  dici  quod  illud  additum ,  sit  tantum  ratio- 
nis  :  tum  quia,  illo  circumscripto,  adhuc  vellet  Deus 
quidquid  vult ;  tum  quia  ens  rationis  principium 
esset  realis  productionis,  quod  nullo  modo  est  possi- 
bile.  Ergo  illud  quod  fingitur  de  illo  transitu ,  et  de 
illa  determinatione  ab  yeterno,  stare  non  potest; 
praesertim,  cum  omne  velle,  et  omnis  actus  appre- 
hensivus,  vel  appetitivus,  dicatur  seipso  transire 
super  objectum.  Unde  nihil  est  dictu  quod  Deus 
vult  creaturam  contingenter,  nisi  realitas  illius  voli- 


tionis  sit  omnino  contmgens. 


Ha3c  ille. 


2. 


CONTRA    SECUNDAM    CONCLUSI  ON  EM 


Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam  par- 
lem  secundie  (y)  conclusionis  arguil  ( ibidem), 

Primo  sic.  Illababitudo  quam  habet  divinum  velle 
ad  secundaria  objecta,  cum  dicimus  quod  Deus  vult 
creaturas  :  vel  est  idipsum  realiter  et  ratione  quodip- 
summet  velle;  vel  est  relatio  realis;  vel  relatio  ratio- 
nis.  Sed  non  potest  dari  quod  sit  relatio  rationis  :  quia 
illa  non  habel  esse  nisi  in  intellectu  objective;  el 
sic,  nullo  modo  intellectu  apprehendente  illam  habi- 
tudinem,  non  erit  hujusmodi  habitudo,  oec  per 
consequens  Deus  volet  objecta  secundaria;  quod  eat 
erroneum.  Nec  potest  dici  quod  sit  relatio  realis  :  quia 
Dci  ad  creaturam  nulla  est  relatio  realis;  et  iterum, 
nihil  potest  esse  reale  in  Deo,  quod  non  sit  Deus, 
secundum  regulam  Augustini,  11.  de  Civitate 
(cap.  10),  dicentis  quod  quidquid  habet  Deus,  hoc 
esl ;  et  per  cona  quens,  talis  habitudo,  relatio  realis 


(a)  se.  —  Om.  IV. 
[6)  ut.  —  quod  )>cr  Pr. 
cundee.  —  Om.  I'i 


DISTINCTIO   XLV.  —   QU^ESTIO   I. 


581 


poni  non  potest.  Relinquitur  ergo  quod  sit  ipsummet 
velle  divinum;  et  per  consequens,  si  habitudo  illa 
est  contingens,  et  velle  contingens  erit.  Positum  esi 
autem  quod  ipsummet  divinum  velle,  in  se  el  abso- 
lulesitnecessarium.  Ergo  necesso  est  quod  illa  habi- 
tudo  qua?  transit  super  objectum  quodcuraque  sil 
necessaria. 

Secundo.  Ideo  voluntas,  stanto  habitudine  noces- 
saria  respectu  finis,  habet  habitudinera  contingen- 
tem  ad  ea  quse  sunt  ad  finem ,  quia  actus  ille  quo 
vult  prsecise  finem,  est  alius  ab  actu  illo  quo  vull 
illud  quod  est  ad  finem  propter  fiuem.  Alio  namque 
actu  vult  quis  sanitatem  absolute,  et  alio  potionera 
propter  sanitatem.  Quod  apparet  :  quia,  in  primo 
actu,  finis  est  volitus  prsecise;  in  secundo  vero,  non 
est  volitus,  sed  intentus,  et  est  circumstantia  actus. 
Et  ideo  possibilo  est  quod  actus  qui  transit,  super 
finem,  sit  forsitan  necessarius,  ot  cum  hoc,  quod 
actus  transiens  super  illud  quod  est  ad  finem  pro- 
pter  finem,  remaneat  contingens.  Sed  in  Deo  non 
est  nisi  unicus  actus,  quo  vult  bonitatem  suam  et 
omnem  creaturam.  Ergo,  si  babitudo  quam  babet 
illud  velle  ad  bonitatem  suam  est  necessaria,  et  habi- 
tudo  illa  etiam  erit  necessaria  quam  habet  ad  boni- 
tates  croatas.  Unde  eadem  necessitate  complacet  in 
omni  bonitate  participata,  qua  complacet  in  sua 
bonitate;  impossibile  est  quidem  (7.)  quin  Deus  dili- 
gat  omnem  entitatem  participantem  suam  bonitatem. 

Et  confirmatur.  Quia  secus  est  de  eo  quod  diligitur 
propter  finem ,  quasi  sit  inductivum  finis  ipsius,  et 
de  eo  quod  non  inducit  finem,  sed  est  qusedam  deri- 
vatio  et  participatio  ejus.  Non  enim  diligit  Deus 
creaturas,  ut  mediantibus  ipsis  acquirat  perfectio- 
nem,  sed  quia  sunt  participantes  suam  perfectionem. 
Unde  ea  necessitate  qua  complacet  in  se,  complacet 
in  omni  quidditate  creabili  vel  creata ;  et  ita  non 
habet  ad  bona  creata  babitudinem  contingentem. 

Tertio.  Illa  babitudo  est  necessaria,  quam  impos- 
sibile  est  non  esse,  et  fuit  impossibile  ab  oeterno. 
Sed,  si  divinum  velle  intrinsecum  (6)  habet  babitu- 
dinem  ad  creationem  mundi,  ita  quod  Deus  voluerit 
pro  illo  instanti,  quod  mundus  fieret,  habitudinem 
illam  impossibile  fuit  non  esse  ab  ;eterno.  Quia, 
detur  oppositum,  quod  fuit  possibilis  non  esse, 
sequitur  quocl  habitudo  opposita  potuit  inesse,  vide- 
licet  quod  Deus  potuit  ab  seterno  nolle  mundum 
creare,  pro  illo  instanti  quo  creavit.  Si  autem  potuit 
nolle,  sequitur  quod  illud  nolle  potuit  esse  Deus; 
quia  Deus  est  suum  nolle,  et  suum  velle,  et  quid- 
quid  est  in  ipso.  Constat  autem  quod  quidquid  potuit 
esse  Deus,  de  necessitale  est  Deus,  et  hodie  est  Deus. 
Quare,  si  aliquo  velle  intrinseco  potuit  ab  seterno 
nolle  mundum  creare,  et  hodie  oportet  quod  habeal 
illud  nolle.  Cum  igitur  nonhabeat,  cum  jam  creavit, 


(a)  quidem.  —  igitur  Pr. 

(o)  ititrinsecurn.  —  inlrinsecam  Pr. 


sequitur  quod  habere  non  potuit  tale  nolle ;  et  ita 
habuit  voluntatem  creandi  de  necessitate,  sic  quod 
impossibile  fuit  aliter  se  habere.  Sed  hoc  est  tota- 
liter  absonum  et  erroneum.  Ergo  non  potest  dici 
quod  velle  divinum  habeat  habitudinem  contingen- 
tem,  immo  nec  aliquam  habitudinem,  secundum 
quam  sit  verum  dicere  quod  Deus  voluit  aut  noluit 
creare  mundum.  —  Hsec  ille. 

§   3.    CONTRA   TERTIAM   CONCLUSIONEM 

Argumenta  Aureoli.  —  Contra  secundam  par- 
tem  tertise  conclusionis  arguit  (ibidem)  sic,  pro- 
bando  quod  Deus  non  determinat  se  ab  aeterno  ad 
producendum  aliquid  per  aliquod  velle  intrinsecum. 

Primo.  Si  enim,  inquit,  Deus  determinet  se  ad 
producendum  per  aliquod  velle  intrinsecum  :  aut 
illud  velle  respicit  sequaliter  utramque  partem  con- 
tradictionis,  videlicet  producere  et  non  producere; 
aut  respicit  tantum  alteram  partem,  scilicet  produ- 
cere.  Sed  non  potest  dari  primum ;  quia,  per  tale 
velle,  cum  esset  indeterminatum  ad  producere  et 
non  producere,  non  determinaretur  Deus  ad  produ- 
cere.  Nec  potest  dan  secundum.  Quia,  si  tale  velle 
esset  determinatum  ad  producere  tantum ,  quseren- 
dum  erit  :  an  velle  ei  oppositum ,  scilicet  velle  non 
producere,  potuerit  in  Deo  esse  ah  seterno;  vel  ita 
insit  sibi  velle  producere,  quod  non  potuerit  ab 
oeterno  inesse  sibi  nolle  producere.  Non  potestautem 
dari  primum  :  quia  quidquid  potuit  ab  eeterno  esse 
in  Deo,  hodie  est  in  Deo;  cum  quidquid  potuit  esse 
in  Deo,  potuit  esse  Deus,  et  quidquid  potuit  esse 
Deus,  actu  sit  Deus ;  erit  igitur  in  Deo  non  solum 
velle  producere,  immo  et  velle  non  produtere;  et 
per  consequens,  non  magis  intrinsece  determinabi- 
tur  ad  producendum,  quam  ad  non  producendum. 
Si  autem  detur  secundum,  quod  scilicet  velle  produ- 
cere  sic  sit  in  Deo,  quod  ab  aeterno  non  potuit  illud 
non  velle,  aut  velle  non  producere,  sequitur  quod 
vnlt  producere  necessitate  absoluta ;  et  per  conse- 
quens,  quidquid  producit,  absoluta  necessitate  pro- 
ducit;  quod  erroneum  est.  Sequitur  ergo  quod  nullo 
velle  intrinseco  determinetur  ad  producendum. 

Seeunclo.  Per  illud  non  determinatur  Deus  ad 
producendum,  quod  in  Deo  non  est.  Sed  velle  pro- 
ducere  quod  producit,  in  Deo  non  est.  Quod  patet. 
—  Tum  quia  tale  velle,  imperfectionem  includit, 
cum  sil  in  quadam  tendentia  et  respectu  non  habiti, 
et  exspectans  pro  fine  ipsam  productionem ,  qua 
habita,  jam  cessat;  quod  omnino  Deo  repugnat.  — 
Tum  etiam  quia,  vel  esl  tantum  in  Deo  velle  produ- 
cere,  absque  hoc  quod  sit  in  eo  velle  non  producere; 
et  tunc,  cum  omne  quod  est  in  Deo  Deus  sit,  impos- 
sibile  est  quod  velle  non  producere  fuerit  vel  esse 
potuerit  unquam  in  eo,  et  quod  (<x)  illud  velle  pro- 

(a)  quod.  —  quia  Pr. 


588 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


ducere  potuerit  non  fuisse;  alias  potuit  aliquid  osse 
Deus,  quod  non  est  Deus ;  et  aliquid  est  Deus, 
quod  (a)  potuit  non  esse  Deus.  Vel  utrumque  velle 
est  in  Deo,  velle  quidem  producere,  et  velle  non 
producere.  Et  hoc  est  magis  impossibile  :  quia  quse- 
rendum  erit  quid  vincet ;  et  cum  sint  yequalia,  nec 
Deus  producet,  nec  non  producet;  et  ita  altera  pars 
contradictionis  non  erit  vera,  contra  illud  quod  dicit 
primum  principium.  Ergo  nihil  est  dictu  quod  Deus 
aliquo  velle  intrinseco  determinetur  ad  producen- 
dum. 

Teriio.  Omne  quod  determinat  se,  movet  se ;  et 
omne  quod  determinatur,  movetur.  Sed  primum 
principium,  quod  est  Deus,  est  omnino  immobile. 
Non  igitur  potest  determinari  ad  aliquid  volendum  ; 
nec  potest  se  determinare  ad  aliquid  velle,  etiam  ab 
seterno.  Producet  ergo  exterius,  absque  (6)  hocquod 
determinaverit  se.  Unde  imaginantes  quod  Deus 
determinaverit  se  ab  seterno  ad  volendum  alteram 
partem  contradictionis,  quasi  esset  in  potentia  ad 
utramque  partem,  quantum  erat  ex  se,  sed  deter- 
minaverit  se  ad  alteram,  prout  imaginantur  isti, 
habenl  imaginari  quod  Deus  moveat  se  et  actuet 
se,  et  quod,  quantum  est  ex  se,  sit  in  potentia,  et 
multa  alia  absona  quee  implicantur  in  his  dictis. 
Unde  in  hoc  melius  dixerunt  philosophi  quam  aliqui 
catholici,  cum  ponerent  quod  Deus  in  seipso  erat 
determinatus  ad  velle  producere  mundum,  ne,  si 
esset  indeterminatus  ad  velle  hoc  et  ad  non  velle, 
esset  in  potentia,  et  indigeret  alio  extrahente  ipsum 
de  potentia  ad  actum.  Et  propter  hoc  catholice  con- 
cedere  oportet  quod,  sive  Deus  producat,  sive  non 
producat,  nulla  immutatio  aut  determinatio  intrin- 
sece  sit  in  ipso. 

Qiiarto.  Deus  perfectior  est  in  agendo  quocumque 
alio  agcnte  creato.  Sed  voluntas  ut  activa,  movet 
seipsam  ut  passivam,  absque  hoc  quod  ipsa  ut  activa 
prius  determinetur;  unde,  ipsa  exsistente  indeter- 
minata,  ut  activa  est,  videmus  quod  determinat  pas- 
sivum  suum  ;  quia,  si  ut  activa  prius  se  determina- 
ret,  procederetur  in  infinitum.  Ergo  multo  fortius 
Deus,  absque  hoc  quod  determinetur  intrinsece, 
poterit  exterius  determinate  (y)  producere  vel  non 
producere. 

Confirmatur.  Quia  constat  quod  magnae  perfectio- 
nis  esl  in  agente,  si  potest  determinate  agere  ad 
extra,  absque  lioc  quod  determinetur  ad  inlra;  et 
per  consequens,  iste  modusagendi  attribuendus  est 
Deo.  Dnde  ex  imperfectione  rationalium  creatura- 
rum  procedit  quod  non  possint  determinate  agere, 
nisi  determinentur  intrinsece  in  sua  voluntate;  et 
esset  majoris  perfectionis ,  si  absque  omni  determi- 
natione  intrinseca,  agerenl  ad  extra  determinate. 


Quinto.  Si  Deus  non  potest  deterrninate  producere, 
nisi  quatenusad  hoc  determinatur  per  suum  velle, 
quserendum  est  quomodo  se  determinat  imrinsece 
ad  tale  velle.  Aut  enim  indeterminatus  exsistens  ad 
velle  producere  et  velle  non  producere,  determin.it 
se  ad  alterum  ;  aut  exigitur  praedeterminatio,  ex  qua 
sequatur  quod  se  determinet.  Sed  non  potest  dari 
secundum  ;  quia  procederetur  in  infinitum ;  deter- 
minatio  namque  praeexigeret  determinationemaliam 
praecedentem ,  et  illa  aliam,  et  sic  in  infinitum. 
Ergo  necesse  est  quod  aliquid  indeterminatum  exsi- 
stens,  possit  aliquid  determinate  producere.  Et 
multo  melius  est  quod  illa  determinata  productio  sit 
ad  extra,  quam  ad  intra,  in  Deo;  quia  intrinsece 
Deus  determinari  non  potest. 

§   4.    —   CONTRA    QUARTAM    CONCLUSIONEM 

Argumenturn  Aureoli.  —  Contra  quartam  con- 
clusionem  arguit  (ibid.,  art.  2)  quod  iste  modus 
dicendi  non  est  conveniens,  in  hoc  quod  dicit  velle 
divinum  attingere  aliquod  volitum  in  particulari, 
secundum  omnes  conditiones  illud  singulare  cir- 
cumstantes,  sic  quod  tale  velle  sit  efQcax,  nec  possi- 
bile  impediri ;  quod  est  positum  in  quarta  conclu- 
sione.  Arguit  ergo  sic  :  Constat  quod  si  tale  velle 
poneretur  in  Deo,  esset  idem  quod  Deus  ;  et  per  con- 
sequens,  esset  quoddam  necesse  necessitate  absoluta; 
nec  posset  etiam  ab  aeterno  Deus  non  habuisse  tale 
velle;  sed  ab  ipso,  cum  sit  efficax ,  secundum  istos, 
de  necessitate  et  immutabiliter  effectus  sequeretur, 
ex  quo  tale  velle  positum  est.  Ergo  neoessitate  ali>n- 
Iuta  Deus  producet  et  faciet  illud  super  quod  transil 
tale  velle.  Hoc  autem  catholice  poni  non  potest. 
Igitur  tale  velle  poni  non  potest  in  Deo.  —  Haoc 
ille. 


5. 


CONTRA  QUINTAM   C0NCLUSI0NEM 


(<x)  7ion.  —  Ad.  Pr. 

(6)  absquc.  —  dh  Pr. 

(y)  determinate.  —  determinare  Pr. 


I.  Argumenta  Aureoli.  —  Contra  quintam 
conclusionem  arguit  (ibid.,  art.  2)  sic  :  Divinum 
velle,  circa  causata  babet  ralionom  complacentiae  «t 
non  desiderii.  Ergo  nullam  babet  circa  causata  ratio- 
nem  causalitatis.  K\  quo  sequitur  primam  partem 
conclusionis  esse  falsam.  Assumptum  probat. 

Primo  sic  :  Constat  quod  voluntas  Dei  efflcax  non 
habet  necessitatem  simpliciteret  absolutam  :  alioquin 
quaa  facit  Deus,  facerel  uecessitate  absoluta.  S 
manifestum  est  quod  amor  complacentiae  infinitse, 
qua  Dcus  complacel  in  se,  el  ex  hoc  complacuisse 
dicitur  in  omni  bono,  est  amor  necessarius  simpli- 
citer  et  absolute,  ea  quidem  necessitate  qua  Deus 
complacel  in  omni  bono  et  in  omni  entitate,  juxta 
illud  Sapientise  |  11,  v.  25)  :  Diligis  omnia  qum 
sunt.  Ergo  hujusmodi  velle  non  est  efficax,  nec  acti- 
viim,  iicc  principium  productivum  eorum  quae  liunt 
extra. 


DISTINCTIO    XLV.  —   QU^STIO   I. 


583 


Secundo.  Nullum  vello,  quod  habet  rationem 
quielis  et  finis,  dicitur  activum  aut  motivum  ad 
extra ;  desiderium  quidem  alicujus  rei  movet  ad  pro- 
secutionem  illius,  delectalio  vero  aut  complacentia 
non  movet  immediate,  uisi  pro  quanto  excitat  desi- 
derium.  Et  hujus  ratio  est :  quia  complacentia  habet 
rationem  spiritualis  rjuiotis,  etnonalicujus  motionis ; 
et  propter  hoc,  non  sequitur  exterior  uiotio  imme- 
diate,  nisi  quatenus  ex  complacentia  qusedam  spiri- 
tualis  et  interior  motio  in  appetitu  consurgit.  Sed 
velle  efflcax,  est  illud  quod  est  (a)  motivum  et  acti- 
vum  ad  extra.  Ergo  velle  divime  complacentue,  licet 
sit  infinitum,  nontamen  hahet  efficientia?  rationem. 

Tertio.  Ex  his  qua3  experimur  in  nohis,  compla- 
centia  non  est  efficax  ad  agendum ,  nisi  ex  compla- 
centia  desiderium  excitetur.  Volumus  enim  omnes 
bona,  et  complacemus  in  eis ;  eligimus  autem  nequa- 
quam,  ut  dicit Phjlosophus,  3.  Ethicorum  (cap.  2). 
Et  experimur  quod,  quantumcumque  sit  magna 
complacentia  in  mente  respectu  alicujus  rei,  si  fuerit 
sine  desiderio  et  appetitu,  sive  (6)  electione  prose- 
quendi  et  acquirendi  rem  illam,  non  movetur  ex 
illa  complacentia,  quantumcumque  intensa.  Ergo 
nec  Deus  producit  ex  suo  velle  complacentinc;  ac 
consequenter,  ratio  efficacire  non  potest  attribui 
illi  (v)  velle. 

Quarto.  Illud  quod  indifferenter  se  hahet  ad  aliqua, 
nec  plus  determinatur  ad  unum  eorum  quam  ad 
reliquum  (3),  non  est  causa  immediata  quod  alte- 
rum  determinate  fiat.  Sed  velledivinoe  complacentiae 
indifferenter  se  hahet,  sive  res  sit,  sive  non  sit ; 
seque  enim  complacuit  Deus  ah  seterno  in  seipso,  et 
omni  quidditate  creabili,  et  in  omni  hono,  sicut 
complacet  hodie  rebus  creatis.  Ergo  ex  illo  velle  com- 
placentise  non  determinat  se  Deus  magis  ad  produ- 
cendum,.  quam  ad  non  producendum. 

Quinto.  Quia  ratio  efficacise  non  potest  Deo  attri- 
hui  ratione  alicujus  intrinsecae  volitionis.  Quod 
patet  :  quia  in  Deo  nullum  est  velle,  nisi  solius 
complacentia3  et  voluptatis  beata?.  Omnis  enim  alia 
intentio  voluntatis  repugnat  divinaa  perfectioni ;  quia 
constat  quod  nullus  actus  voluntatis  potest  poni  in 
Deo,  qui  non  haheat  Deum  pro  objeeto  primario, 
sic  quod  prius  oportet  illum  actum  attingere  bonita- 
tem  divinam.  Sed  solus  actus  complacentise ,  talis 
est;  coinplacendo  namque  in  sua  honitale,  potest 
Deus  complacere  in  omni  bono.  Actus  autem  desi- 
derii,  aut  volitionis,  qui  tendat  in  aliquid,  ut  illud 
haheatur,  nullo  modo  potest  priirs  attingere  divini- 
tatem.  Si  enim  Deus  vult  et  appetit  quod  aliquid 
fiat,  tale  velle  non  potest  prius  transire  super  divi- 
nilatem;  non  enim  est  verum  quod  Deus  appetat, 


(a)  quod  est.  —  quid  Pr. 
(g)  sive.  —  sine  Pr. 
(y)  illi.  —  ipsi  Pr. 

(8)  ad  unum  eorum  quam  ad  reliquum.  —  quam  reli- 
quum  Pr. 


aut  desideret,  aut  velit  divinitatem,  nisi  volitione 
eoinplacenti;e.  Ergo  nullum  aliud  velle  potest  poni 
in  Deo.  —  Et  si  dicatur  quod  non  est  inconveniens 
Deuin  velle  aliquid  creatuno,  complacendo,  et  con- 
cupiscendo,  et  appetendo  illi  l>onum ;  et  tamen  quod 
hoc  nolit  sihi,  quia  est  essentialiter  omne  honum ; 
si  ita  dicatur;  —  non  valet.  Quia  tunc  esset  aliquis 
actus  in  Deo,  qui  haheret  creaturam  pro  primario 
objecto,  sic  quod  actus  ille  nullo  modo  transiret  in 
Deum  ut  in  objectum;  hoc  autem  repugnat  divinao 
perfectioni,  cum  a  philosophis  et  theologis  commu- 
niter  sil  concessum  quod  voluntas  non  habet  aliquid 
pro  objecto  primario,  nisi  Deum.  —  Ha3C  Aureolus. 

II.    Argumenta    Bradwardini.    —    Contra 
secundam  partem  ejusdem  conclusionis  arguit Brad- 

wardinus  (a),  3a  parte  Summse  contra  Pelagium, 
cap.  3. 

Primo  sic.  Deus  potest  necessitare  omnem  volun- 
tatem  creatam,  necessitate  naturaliter  pracedente. 
Sed  hoc  non  posset,  aliquod  aliud  faciendo  quam  tan- 
tum  volendo;  quoniam  nullo  alio  modo  agit  ad 
extra,  nec  aliter  volendo,  quam  prius  naturaliter,  et 
semper  sic  vult.  Igitur  Deus  necessitat  de  facto 
quamlibet  voluntatem  creatam  ad  quemlihet  actum 
siiinri  liherum,  et  ad  quamlihet  cessationem  et  vaca- 
tionem  ah  actu ,  necessitate  naturaliter  prsecedente. 
Antecedens  patet  pro  parte  prima,  sextupliciter.  — 
Tum  primo.  Quia  omnis  potentia  in  proportione 
dehita  fortior,  potest  necessitare  debiliorem  natura- 
liter  sihi  subjectam,  in  qualibet  sua  actione;  et  isto 
modo  se  habent  ad  invicem  voluntas  divina,  et  ange- 
lica,  et  humana.  Unde  Philosophus,  5.  Metaphy- 
sicx  (t.  c.  16),  diffiniens  priora,  sic  ait  :  Alia 
dicuntur  priora  secundum  potestatem;  excedens 
rnimpotestate prius  est,  et  quod  estpotentius  (6); 
tale  vero  cst,  cujus  secundum  prsevoluntatem 
sequi  necesse  est  alterum  et  posterius,  ut  non 
movente  illo  non  moveatur,  et  movente  movea- 
tur  (  y);  et  est  prcevoluntas  principium.  Uhi  trans- 
latio  quam  exponit  Averroes,  habet  :  Sic  etiam 
illud  quod  est  fortius,  dicitur  antc;  ct  talc  est 
illud  quod  cogit  sequi  alterum  suam  voluntatem , 
ita  quodf  si  illud  quod  est  ante  non  movetur,  non 
movebitur  illud  quodpost,  et  si  movctur,  movebi- 
tur;  et  voluntas  est  principium  hoc.  Super  quod 
Averroes  (comm.  16)  sic  dicit  :  «  Universaliter  dici- 


(a)  Bradwardinus.  —  Bernardus  Pr. 

«  Non  oinittondum  Bernardum  frequcnlor  citari  a  Joanne 
Capreolo  in  suo  scripto  in  Sententias  :  sed  in  editione 
veneta,  T.  I,  irrepsit  erratum,  ubi  citalur  Bernardus , 
3a  partc  Summse  contra  Pelagium,  cap.  3.  Neque  enim 
opus  liujus  tituli  scripsit  Bernardus.  Itaque  ibi  legendum 
cst  Bradwardinus  verus  illius  Sumraae  auctor,  et  pluries 
a  Capreolo  impuynatus.  »  Quetif  et  Echard,  Scriptores  Or- 
dinis  Prsedicatorum,  t.  I,  p.  493.  Parisiis ,  1719. 

(6)  et  quod  est.  —  quod  et  Pr. 

(y)  et  movente  movealur.  —  Om.  Pr. 


584 


LIBRI    I.    SENTEXTIARUM 


tur  ante,  illud  quod  cogit  illud  quod  est  post;  et 
voluntas  ejus  consequitur  voluntatem  suam,  quo- 
niani  voluntas  debilioris  sequitur  voluntatem  fortio- 
ris.  »  —  Tum  secundo.  Quia  ponatur  quod  esset 
lanlum  unus  vir  et  una  mulier;  tunc,  cxquo  species 
humana  non  potest  deficere,  nec  sine  generatione 
salvari,  necesse  est  cos  voluntarie  generare.  Nec 
potcst  quis  fingere  quod,  licoL  necessario,  voluntarie 
generabunt;  non  tamen  hac  vice  vel  illa;  ideo  quili- 
bet  eorum  concubitus  erit  liber,  ncc  ulli  necessilati 
subjectus.  Quia  ponatur  (juod  vir  et  mulier  tantum 
processerint  in  diebus  suis  generationi  aptis,  quod 
non  remaneat  sibi  tempus  nisi  pro  unico  tali  actu  ; 
tunc  statim  necessario  illum  actum  unicum  neces- 
sario  exercebunt;  nam  sine  voluntate  generatio  uon 
fieret.  Illud  autem  quod  sic  eos  arctabit,  ponitur  a 
philosophis  esse  natura  universalis,  scilicet  prima 
causa ;  quia  nulla  alia  potest  poni  eos  necessitans. 
—  Tum  tertio.  Quia,  si  esset  tantum  unus  vir  et 
una  mulier,  ante  completum  numerum  praedestina- 
torum  a  Deo,  ex  propagatione  hominum  naturali  a 
primis  parentibus,  continuatione  divina,  nisi  (a) 
ipsi  necessario  voluntarie  gignerent,  cessaret  gene- 
ratio  hominum,  et  Dei  propositum  frustraretur.  De 
Adam  quoque  et  Eva,  priusquam  carnaliter  conve- 
nirent,  potest  fieri  simile  argumentum.  —  Tum 
quarto.  Quia  aliter  Deus  non  posset  necessitare  crea- 
turam  rationalem ,  ut  esset  impeccabilis,  in  perpetuo 
quoque  beata.  —  Tum  quinto.  Quia  aliter  Deus  non 
esset  omnipotens.  Licet  enim  Deus  faceret  quantum 
j)osset,  uttu,  simpliciter,  vel  certo  tempore,  velles 
(juipj)iam,  posses,  hoc  non  obstante,  omnino  illud 
non  velle  :  quia  per  aliam  partem  temporis  dati  illud 
posses  (6)  velle,  per  aliam  vero  non  velle,  immo 
nolle;  sicque  posses  reddere  Deum  et  hominem 
Jesum  Christum  falsum,  mendacem,  perjurum. 
Ponatur  cnim  (juod  Deus  praedicct  per  semetipsum  , 
coiilirinct,  vcl  afflrmet  quod  iste  libere  faciet  boc 
vel  illud,  et  ad  boc  faciat  quantum  potest;  tunc, 
si  iste  non  necessitatur  j>er  Deum  ad  hoc  vel  illud 
libere  faciendum,  j>otest  dimittere  hoc  et  illud.  — 
Tum  sexto.  Quia  aliter  posset  homo  frustrare  provi- 
dentiam,  el  praedestinationem,  aut  voluntatem  Dei ; 
immo  facere  Deum  miserrimum  et  infelicissimum. 
Constat  enim  quod  Deus  potest  praevidere,  praedesti- 
uare,  ac  praevelle  liberos  actus  humanos,  et  quae  ex 
eis  dependent. 

Secundo  sic  principaliter.  llle  effectus  dicitur 
produci  uecessarionecessitatenaturaliter  praecedente, 
qui  est  causatus  a  causa,  qua  plene  posita,  m 
sario  sequitur  illud  causari.  Et  similiter,  causa 
necessaria  necessitate  naturaliter  praecedente,  dicitur 
causa  activa,  qua  posita  cum  omnibus  suis  disposi- 
tionibus  uaturaliter  praeviis  quibus  causat  suum  cau- 


(a)  enim,  —  Ad.  Pr. 
(.,)  posses.       Om.  Pr. 


satum,  necessario  ct  indefectibiliter  sequitur  illud 
causari.IstaedescriptioneshabenturexdictisAnselmi, 
2.  Cur  Deus  homo,  cap.  17;  etde  Concordia,  cap.  2 
et  )>.  Cum  ergo  Deus  per  voluntatem  suam  sit  causa 
efficiens  omnis  actus  voluntatis  creatae,  et  prior  natu- 
raliter  omni  voluntate  creata,  et  frustrari  non  possit, 
sequitur  quod  omnis  actus  voluntatis  creatae  produ- 
citur  ex  necessitate  naturaliter  praecedente;  immo, 
voluntas  creata  agit  necessitate  naturaliter  prajce- 
dente,  quidquid  agit. 

Dicetur  forte  quod,  licet  Deus  nunc  velit  aliquid 

esse  futurum,  non  est  necesse  pro  nunc  ipsum  sic 

velle,  sed  potest  pro  nunc  non  sic  velle.  —  Sed  hoc 

non  valet.  —  Primo ,  quia,  secundum  hoc,  nulla 

esset  omnino  necessitas  antecedens  respectu  alicujus 

effectus,  nec  aliquis  effectus  essetnecessariusrespectu 

suae  causae,  necessitate  naturaliter  praecedente.  Quia 

nulla  causa  secunda  potest  quidquam  sine  coefficien- 

tia  et  praeefficientia  causae  primae,  quae  est  divina 

voluntas ;  si  igitur  in  illa  non  est  necessitas  antece- 

dens,  nec  in  aliqua  alia  potest  esse.  — ■  Tum  secundo, 

quia  islum  effectum  nunc  factum,  seu  creatum  a 

Deo,  necesse  est  nunc  esse;  quare  et  ejus  causam 

efficientem,  puta  divinam  voluntatem.  Vel,  si  ipsa 

possit  pro  nunc  non  esse,  potest  et  iste  effectus; 

quod  est  contra  Anselmum  et  Philosophum ;  quia 

omne  quod  est,  quando  est,  necessario  est.  —  Tum 

tertio,  quia  voluntas  Dei  est  causa  cujuscumque 

praeteriti  quare  ipsum  est  pra^teritum.  Ergo,  sicut 

respectu  praesentium  et  praeteritorum  est  necessitas 

antecedens,  ita  et  respectu  futurorum  ;  aliter  divina 

voluntas  esset  mutabilis :  quia,  secundum  boc,  respe- 

ctu  futurorum  sic  est  libera  secundum  contradictio- 

nem,  quod  pro  eodem  instanti  quo  est  respectu  ali- 

cujus  futuri,  potest  non  esse ;  et  cum  illud  futurum 

fiat  praesens,  vel  discedat  in  praeteritum,  erit  neces- 

saria  necessitate  opposita.   —  Tum  quarto,  quia, 

si  (a)  divina  voluntas  ex  se  sola  sit  necessaria  et 

necessitans  causa  respectu   praesentis  et  jmeteriti, 

poterit  etiam  respectu  futuri ;  cum  omnino  eodcm 

modo   intrinsece   se   babeat   respectu   ejusdem    rei 

primo  futurae,  secundo  praesentis,  tertio  praeteritae, 

Si  autem  ponatur  necessitans  antecedenter  respectu 

praesentis  et  praeteriti,  non  sufficienter,  nec  totaliter 

c.\  sc  sola,  sed  ex  adjutorio  alicujus  alterius,  puta 

rei  praesentis  vel  praeteritae,  non  videtur  sibi  ipai 

plenc  sufficiens,  nec  plenc  omnipotens.  Si  ctiam  rea 

praesens,  aliquo  modo  juvaret  ad  necessitatem  in 

divina  voluntate  respectu  illius  rei  praesentis,  videre- 

lur  quod  cssel  aliqua  ejus  causa,  et  aliquo  modo 

ipsam  causaret;  quare  prius  naturaliter  esset  rem 

praesentem  esse,  et  necessario  pro  nunc  esse,  quam 

voluntatem  divinam  istam  necessitatem  suam  intrin- 

sccam  nunc  habere.  Si  etiam  aliquod  adjutorium 

extrinsecum  potesl  prsebere  divinae  voluntati  ni 


(*)  si. 


vel  Pr. 


DISTINCTIO   XLV.   —   QU.ESTIO   I. 


585 


sitatcm  inlrinsecam  respectu  omnium  prsesentium 
et  prseteritorum ,  cur  non  respectu  alicujus  futuri? 
—  Tuni  quinto ,  quia,  si  divina  voluntas,  quae  esl 
nune  respectu  alicujus  futuri,  posset  pro  nunc  non 
esse  illius  voluntas,  ut  dicit  responsio,  hoc  tamen 
non  est  in  potestate  illius  futuri,  nec  alicujus  causac 
inferioris,  nec  aliquarum  causarum,  sed  tantum  in 
libera  potestate  divinoe  voluntatis;  et  ipsa  est  uni- 
versaliter  efficax  et  indefeetibilis  in  causando;  quare 
et  necessitas  antecedens  respectu  omnium  futuro- 
rum. 

Tertio  principaliter  sic.  In  voluntate  creata  nunc 
volente,  est  quoedam  necessitas  ad  volendum,  sal- 
tem  necessitas  communis;  et  in  voluntate  divina 
similiter,  quae  facit  voluntatem  creatam  nunc  velle; 
quoniam,  secundum  Anselmum,  ubi  supra,  omne 
quod  est,  quando  est,  necesse  est  esse.  H;e  igitur  duae 
necessitates  in  his  duabus  voluntatibus,  divina  sci- 
licet  et  humana  :  aut  sunt  cooequevoe,  aut  disparatac 
et  impertinentes  ad  invicem  ;  aut  non  sunt  ita.  Si 
sint  tales,  amboe  reducuntur  ad  tertiam  tamquam 
ad  causam  communem  priorem  ambabus ;  igitur 
divina  voluntas  necessitatur  per  aliquam  causam 
priorem ,  ad  volendum  aliquid  extra  Deum  ;  quod 
est  falsum  :  quia  omnis  necessitas  in  creatura , 
sicut  et  quodlibet  aliud,  producitur  a  divina  volun- 
tate  tamquam  a  causa  efficiente ;  igitur  omnis 
volendi  necessitas  in  voluntate  creata,  efficitur  a 
divina  voluntate.  Non  potest  ergo  dici  illas  duas 
necessitates  prccdietas,  esse  disparatas,  et  ad  invi- 
cem  coaequevas.  Nec  etiam  potest  dici  quod  necessi- 
tas  in  humana  voluntate ,  sit  causa  prior  et  natura- 
liter  praececlens,  respectu  necessitatis  in  divina 
voluntate.  Ergo  necessitas  in  divina  voluntate,  est 
causa  necessitatis  in  voluntate  humana. 

Quarto  sic.  Nulla  voluntas  creata,  in  actibus  suis 
est  liberior  voluntate  Christi  humana.  Sed  illam 
necessitavit  divina  voluntas  ad  singulos  actus  suos. 
Quare  et  quamlibet  aliam  quodammodo  necessitat. 
Minor  probatur  :  Quia,  si  voluntas  humana,  in 
Christo,  non  necessario  consentisset  divinse  volun- 
tati  naturaliter  prsecedenti,  potuisset  dissensisse  ab 
ea,  et  voluisse  aliquid  aliud,  immo  contrarium,  et 
peccasse.  —  Confirmatur  :  Quia  Anselmus,  2.  Cur 
Deus  homo,  cap.  17,  dicit  de  Christo  :  Si  vis  scire 
omnium  quse  fecit  et  quse  passus  est  veram  neces- 
sitatem,  scito  omnia  ex  necessitate  fuisse,  etc. 

Quinto.  Quia  Stephanus,  Parisiensis  episcopus, 
damnavit  quemdam  errorem  dicentem  quod  ad  hoc 
quod  omnes  effectus  sint  necessarii  respectu  causa? 
primse,  non  sufficit  quod  ipsa  causa  prima  non  sit 
impedibilis,  sed  exigitur  quod  causse  mediae  non 
sint  impedibiles.  Error,  inquit  Episcopus;  quia  tunc 
non  posset  aliquem  eflectum  necessarium  sine  poste- 
rioribus  causis  producere.  Omnes  igitur  efleetus, 
etiam  liberi,  sunt  necessarii  respectu  eausae  primae; 
quia  a  voluntate  sua  procedunt,  quse  non  potest  ali- 


qualiter  impediri.  —  Et  si  quis  instet,  dicendo  quod 
articulus  Parisiensis  non  dicit  universaliter  omnes 
e/fectus,  sed  in  particulari  et  determinate  effectus; 
—  fateor  me  nescire  quomodo  in  originali  articulo 
seribebatur  ;  scio  tamen  quod  inter  articulos  mul- 
tum  correctos,  universalem  illam  scriptam  inveni. 
Nec  ex  illa  particulari  vel  indefinita  refert,  cum  ex 
aliis  veris  universalibus  sequatur  evidenter.  Si  enim 
ad  boc  quod  aliqui  effectus  sint  nccessarii  respectu 
causee  primae,  sufQcit  quod  ipsa  non  sit  impedibilis 
respeetu  aliquorum  etfectuum,  aut  etiam  alicujus, 
omnes  eflectus  sunt  necessarii  respectu  illius. 

Sexto.  Quia  ad  hoc  sunt  auctoritates  Sanctorum. 
Unde  Anselmus ,  de  Concordia ,  q.  1,  cap.  3  : 
Sicut  (a)  necesse  est ,  inquit,  esse  quidquid  Deus 
vult,  ita  esse  necesse  est  quod  vult  homo  in  his 
(fux  Deus  vult  :  ita  enim  (6)  subdidit  sibi  huma- 
nam  voluntatcm ,  ut  si  vult  fiant,  sinon  vult  non 
fiant ;  quoniam  quod  Deus  vult,  non  potest  non 
esse.  —  Item  Augustinus,  3.  de  Libero  Arbitrio 
(cap.  3)  :  Voluntas,  inquit,  Dei,  est  mihi  neces- 
sitas.  Et  6.  super  Genesim,  ad  litterant,  cap.  10  : 
Hoc  necessario  futurum  est,  quod  ipse  vult.  Et 
infinitae  sunt  tales  auctoritates  Sanctorum. 

Dicetur  forte  quod  auctoritates  loquuntur  de  neces- 
sitate  consequentiae,  non  consequentis ;  seu  de  neces- 
sitate  conditionali,  non  absoluta ;  sive  de  necessitate 
dicli,  non  rei ;  seu  conjunctim,  non  divisim.  Sed 
haoc  responsio  non  valet,  inquit  iste,  cap.  28  :  Primo, 
quia  est  falsa  ;  secundo,  quia  incauta  ;  tertio,  quia 
diminuta. 

Primo,  inquit,  deficit  quia  falsa  est,  quia  false 
exponit  auctoritates.  Si  enim  auctoritates  loqueren- 
tur  tantummodo  de  necessitate  conseeuentiie ,  seu 
conditionali,  ita  haberent  auctores  concedere  quod 
futura  non  evenirent  respectu  causarum  inferiorum, 
sicut  superiorum  et  primac  causa?. ;  quia  consequen- 
tia,  seu  conditionalis,  in  talibus,  respectu  causarum 
secundarum,  ita  est  necessaria,  sicutrespectu  primae. 
Sicut  enim  haec  consequentia,  seu  conditionalis,  est 
necessaria,  Si  Deus  vult  hoc  esse  futurum  ,  hoc  erit; 
ita  ista  conditionalis,  est  necessaria,  Si  causa  secunda 
faciet  hoc  futurum,  vel  prsescit  hoc  futurum,  igitur 
hoc  erit.  —  Item.  Omnis  doctrina  debet  esse  alicu- 
jus  dubii,  aut  ignoti.  Sed  ista  consequentia,  seu 
conditionalis,  nunquam  fuit  alicui  dubia,  aut  ignota  : 
scilicet,  Si  Deus  praescit  hoc  esse  futurum,  hoc  est 
futurum  ;  et  eodem  modo  de  voluntate,  Si  Deus  vult 
hoc  esse  futurum,  hoc  erit.  Quis  igitur  sapiens  scri- 
beret  vel  doceret  hoc,  cum  non  sit  docibile,  sed  per 
se  scibile  a  quocumque,  habita  notitia  terminorum, 
vel  fide.  —  Item.  Si  auctores  tantum  intelligerent 
illud,  nullo  modo  solventur  proposita.  Supposita 
namque  necessitate  hujus  consequentiaa,  vel  condi- 


(a)  Sicut.  —  Om.  Pr. 
(g)  enini.  —  Om.  Pr. 


586 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


tionalis,  quomodo  per  hanc  solvitur  perplexitas  quse- 
stionis?  Quilibet  enim,  ostensa  sibi  necessitate  hujus 
consequenti;e,  tantum  dubitavit  de  libero  arbitrio 
et  merito  ac  demerito,  ant  de  certitudine  aut  fallibi- 
litate  divinae  scientiac,  et  mutabilitate  vel  immuta- 
bilitate  divinae  voluntatis,  ut  prius.  —  Item.  Gur 
lam  multi  auctores,  tam  multa,  tam  ambigua,  tam 
difficilia,  de  ista  materia  scripserunt,  si  nihil  aliud 
intelligere  voluerunt,  cum  in  uno  verbo  brevissimo 
et  levissimo  se  possent  expedire,  dicendo  quod  in 
omnibus  talibus  est  necessitas  consequentiae,  scu 
unius  conditionalis?  —  Item.  Quiaad  eumdem  intel- 
lectum  haberent  concedere  quod  chimaera,  et  omnia 
iidii  futura,  de  necessitate  evenient.  Nam  ita  neces- 
saria  est  consequentia,  seu  conditionalis  formata  de 
eis,  sicut  de  vere  futuris;  nam  necessario  sequitur, 
Si  Deus  vult,  vel  praescit  quod  chimera  et  omnia 
non  futura  e-venient,  ergo  illa  evenient.  —  Nec 
potest  aliquis  dicere  quod  in  pneteritis  et  futuris 
ponatur  antecedens  in  esse,  in  his  autem  non ;  et 
ideo  nou  similis  necessitas  hic  et  il)i.  Quia  conse- 
quentia,  seu  conditionalis  ipsa,  per  se,  in  vere  prae- 
scitis  et  futuris  non  ponit  antecedens  in  esse,  sicut 
nec  in  alia  materia,  seu  aliis  terminis  quibuscum- 
que,  sed  tantummodo  necessitatem  consecutionis ; 
et  sic  facit  alia  consequentia,  seu  conditionalis. 
Loquendo  igitur  praecise  de  sola  necessitate  prsedicta, 
similem  oportet  concedere  de  chimaera  et  omnibns 
non  futuris  nec  praescitis,  sicut  de  futuris  preescitis ; 
consequentia  enim  et  conditionalis  hujus  syllogismi 
necessaria  est,  sicut  alia  qualiscumque.  —  Item.  In 
ista  consequentia,  Deus  pncscit  chimacram  fore,  igi- 
tur  chimaera  necessario  erit,  supponitur  et  ponitur 
antecedens  sicut  in  ista,  Deus  pnescit  Antichristum 
fore,  igitur  Antichristus  necessario  erit;  et  necessi- 
tas  consequentiae  est  aequalis.  Igitur  simpliciter 
sequalis  est  necessitas,  et  similis  in  ambabus.  Nec 
sufficil  dicere  quod  antecedens  in  secunda  est  verum, 
e1  in  prima  est  falsum  ;  et  ideo  non  est  similis  neces- 
sitas  nicel  ilii.  Falsitas  enim  antecedentis,  necessi- 
tatem  consequentia?  nullatenus  minuit;  nec  veritas 
i|)s;un  augel  ;  sicut  nullus  dialecticorum  ignorat. 
C  '.n  ui  igitur  necessitas  consequentiae,  necessario  veri- 
tatem  antecedentis  non  (a)  includat,  respiciendo  ad 
solam  necessitatem  consequentiae,  similis  est  neces- 
sitas  in  ambabus.  Et  hanc  solam  in  talibus  ponit 
responsio.  Quare  habet  ponere  consequcnter,  quod 
sicul  necessarium  est  Antichristum  fore,  sic  et  chi- 
maeram. 

Secundo  ista  responsio  deficil  ut  incauta.  Non 
cnini  cavel  necessitatem  quam  voluit  et  credidit 
pnccavisse,  nec  tribuit  nobis  quam  voluil  et  credi- 
dil  iiberam  potestatem.  Si  enim  ista  consequentia 
csi  necessaria,  Deus  praescit  aut  praevult  noc,  igitur 
hoc  erit,  et  antecedens  non  est  in  potestate  oostra; 

(<x)  non.  —  Om.  Pr. 


igitur  nec  consequens  est  in  potestate  nostra  simpli- 
citer  libera  et  exclusoria  cujuslibet  necessitatis  prae- 
cedentis. 

Tertio  deficit  responsio,  quiaplurimum  diminuta. 
Quia  non  potest  respondere  rationibus  demonstrati- 
vis,  nec  auctoritatibus  (a)  sufficienter,  preesertim 
huic  syllogisticae  rationi  :  Omnia  quae  evenient  de 
necessitate  naturaliter  pnecedente,  de  aliqua  neces- 
sitate  evenient;  sed  omnia  quae  evenient,  evenienl 
de  necessitate  naturaliter  preecedente,  quia  de  volun- 
tate  Dei,  quae  omnibus  suis  volitis  est  necessitas 
naturaliter  antecedens;  igitur  omnia  quae  evenient, 
de  necessitate  aliqua  evenient.  Vel  isto  modo,  brevi  us: 
Omnia  quae  de  ista  necessitate  evenient,  de  aliqua 
necessitate  evenient,  demonstrata  divina  voluntate; 
igitur  omnia  quae  evenient,  de  aliqua  necessitate 
evenient.  Vel  sic  :  Omnia  quae  evenient  a  causa, 
qua  posita,  necessario  sequitur  quod  evenient,  et 
cujus  positio  non  est  nec  erit  antecedenter  in  altc- 
rius  potestate,  secundum  contradictionem ,  quin 
omnia  quae  evenient  a  causa  hujuscemodi  eveniant, 
necessario  evenient ;  sed  omnia  quae  evenient  a  divina 
voluntate,  hoc  modo  evenient,  quod  illa  posita, 
necessario  sequitur  quod  evenient ;  et  quod  illa 
ponatur,  non  est  nec  erit  antecedenter  in  alterius 
libera  potestate  secundum  contradictionem  ;  igitur 
omnia  talia  sic  evenient  de  necessitate  respectu 
divinae  voluntatis,  quod  non  est  nec  erit  in  alterius 
libera  potestate,  secundum  contradictionem,  quin 
eveniant  a  voluntate  divina. 

C.  —  SOLUTIONES 

§  1.  —  Ad  argumentum  contra  primam 
et  secundam  conclusiones 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  ista  dicitur. 
Et  primo 

Ad  argumentum  contra  primam  conclusionem , 
dico  quod  responsio  ibidein  data,  est  sufficiens.  Licet 
cniin  divinum  velle  sit  in  se  necessarium  simplici- 
ter  et  absolute,  non  tamen  habet  necessariam  babi- 
tudinem  ad  creaturas,  nec  creaturse  necessario 
sequuntur  ex  illo,  nisi  necessitate  suppositionis. 

Etaa^rimamimprobaiionemhujusresponsionis, 
dico  quod  respectus  divinae  volitionis  est  contingens, 
iiim  propter  contingentiam  sui  fundamenti,  sed  ter- 
mini,  scilicet  creaturae  volittc.  Et  cum  dicitur  quod 
creatura  talis  non  est  contingens,  oec  necessaria,  etc  : 
—  dico  quod  pro  tempore  quo  non  habel  esse,  qod 
cst  contingens,  nec  necessaria  :  sed  tamen  pn 
tempore  quo  Deus  vuli  eam  esse,  esl  contingens 
pro  illo  tempore  terminal  relationem  divini  velle; 
omne  autem  tempus  Deo  praesens  esl  in  tota  sua 
getei nitate.   El   ita  videtur  velle  sanctus  Thomas, 


(a)  auctoHtatibtu.  —  auctoribus  Pr. 


DISTINCTIO  XLV.  —    QU.ESTIO   I. 


587 


1.  Contra  GentUcs,  cap.  79,  dicens  :  «  Voluntatis 
divinne  relatio  est  ad  rem  non  exsistentem,  secun- 
dum  quod  est  in  propria  natura  secundum  quod- 
cumque  tempus,  et  non  solum  secundum  quod  esl 
in  Deo  cognoscente.  Vult  enim  Deus  rem  quae  oon 
est  nunc,  esse  secundum  aliquod  tempus;  et  non 
solum  vult  quod  ipse  eam  intelligat.  »  —  H;cc  ille. 
—  Potest  etiam  aliter  dici  quod  res  qua)  nullum  esse 
habet,  potest  dici  contingens;  sicut  etiam  dicimus 
futura  esse  contingentia.  Unde  sanctus  Doctor,  1  p., 
q.  14,  art.  13,  dicit  quod  «  contingens  potesl  consi- 
derari  dupliciter.  Uno  modo,  iu  se,  secundum  quod 
jam  actu  est;  et  sic  non  consideratur  ut  futurum, 
sed  ut  pmesens;  neque  ad  utrumlibet,  sed  ufdeter- 
minatum  ad  unum.  Alio  modo  potest  considerari 
contingens,  ut  est  in  sua  causa  ;  et  sic . consideratur 
ut  futurum,  et  ut  contingens  non  determinatum  ad 
unum  ».  —  Hsec  ille.  —  Ex  quibus  patet  quod  res 
quse  nullum  esse  habent,  possunt  dici  contingentes ; 
et  consequenter,  minor  assumpta  falsa  fuit.  Nec 
sequitur  :  Hoc  non  habet  esse  contingens,  igitur  non 
est  contingens ;  quia  non  solum  res  dicitur  contin- 
gens  quia  habet  esse  non  necessarium,  immo  quia 
potest  esse  et  potest  non  esse.  —  Et  per  idem  patet 
quod  alia  forma  quam  ibi  facit,  scilicet  :  Quando- 
cumque  aliquis  respectus,  etc,  non  valet.  Nam 
major  est  falsa.  Non  enim  oportet  quod  si  respectus 
aliquis  fundatus  in  aliquo  exsistente  terminatur  ad 
rem  nondum  exsistentem,  quod  consequatur  in 
modo  essendi  suum  fundamentum  et  non  terminum ; 
praesertim  de  respectu  rationis. 

Ad  secundam  improbationcm  dictae  responsio- 
nis,  dico  quod  determinatio  divini  velle  ad  hoc  voli- 
tum,  nihil  reale  addit  ad  divinum  velle,  distinctum 
ab  eo  secundum  rem ;  sed  solum  addit  directionem 
divini  intellectus  ostendentis  voluntati  tale  objectum, 
et  proponentis  sibi  illud  ut  volendum.  Addit  insuper 
relationem  rationis  volentis  ad  volitum.  Constat 
autem  quod  actus  divini  intellectus  est  quid  reale, 
non  tamen  realiter  distinctum  ab  ipso  velle,  sed 
secundum  rationem  tantum.  Constat  etiam  quod  tales 
respectus  non  sunt  ipsum  divinum  velle.  Ecce  quid 
addit  determinatio  illa  ad  divinum  velle.  Ex  quo 
patet  quod  illa  determinatio  non  derogat  simplicitati, 
licet  addat  aliquid  (a)  ad  divinum  velle;  quia  illud 
non  est  distinctum  secundum  rem  ab  ipso  velle, 
licet  non  possit  velle  (6)  aliquid,  illo  non  exsistente; 
talis  enim  respectus  rationis  consequitur  actum 
volendi  necessario,  non  quod  sit  ratio  volendi,  aut 
principium  volitionis.  Non  sequitur  etiam  quod  illud 
ens  rationis  sit  principium  producendi  enlia  realia  ; 
sed  solum  quod  consequitur  principium  producti- 
vum,  scilicet  divinum  velle. 


(a)  aliquid.  —  quid  rcale  Pr. 

(6)  licet  non  possit  velle.  —  Om.  Pr. 


§2.  —  Ad  argumenta  contra  secundam 
conclusionem 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  prlmum  contra 
secundam  conclusionem ,  dico  quod  illa  habitudo 
qiiam  babet  divinuin  velle  ad  creaturas  \<>litas,  non 
est  ipsum  divinum  velle,  sed  relatio  rationis.  Et 
cum  arguitur  quod  tunc  nullo  intellectu,  etc. ;  — 
dicoquod,  si  nulliis  intellectus  humanus  aut  ange- 
licus  esset,  adhuc  ille  respectus  esset;  quia  conse- 
quituractum  divini  intellectus,  qui  non  potest  non 
considerare  et  non  intelligere  talem  respectum  circa 
siiiiiii  velle,  supposito  quod  aliquid  velit.  Unde  sicut 
esl  impossibile  quod  Deus  aliquid  velit,  et  non 
velit  illud  idem  ;  ita  est  impossibile  quod  Deus  ali- 
quid  velit,  et  quod  talis  respectus  non  sit  intellectus 
ab  eo,  nisi  faceret  quod  velle  non  sit  actio ;  quia 
respectus  consequitur  actionem  naturaliter,  ut  habe- 
tur,  5.  Metaphysicx  (t.  c.  20). 

Ad  secundum,  negatur  major.  Non  enim  est  illa 
causa  quare  finis  est  necessario  volitus,  et  ea  quae 
sunt  ad  finem  sunt  contingenter  volita,  quam  iste 
fingil;  sed  potius,  quia  non  habent  necessariam 
habitudinem  ad  rationem  volendi,  quae  est  ipse 
linis,  sive  eodem ,  sive  diversis  actibus  sint  volita; 
nani  eodem  actu  potest  quis  duo  velle,  quo- 
rum  unum  est  ratio  volendi  alterum.  Et  tamen,  illo 
actu  manente,  potest  desinere  velle  illud  quod  est 
materialiter  volitum,  et  ulterius  continuare  volitio- 
nem  respectu  alterius  quod  erat  principaliter  voli- 
tum  et  ratio  volendi.  Nam  Judsei  odientes  humani- 
tatem  Christi,  odio  babebant  consequenter  divinum 
suppositum;  et,  si  illa  natura  (a)  dimitteretur  a 
supposito  divino,  tunc  odium  caderel  solum  super 
naturam  humanam  ,  et  non  super  divinum  sup- 
positum ,  ut  videtur  ponere  sanclus  Doctor  in 
simili,  3  p.,  q.  46,  art.  12,  ad  3,,m,  et  q.  25, 
art.  1  et  2. 

Ad  confirmationem,  dico  quod,  quantacumque 
sit  dissimilitudo  illa  quae  ponitur  ab  arguente,  inter 
illa  quse  propter  finem  isto  et  illo  modo  diliguntur, 
tamen  in  boc  similia  sunt,  quod  nec  hoc,  nec  illud 
habel  necessariam  habitudinem  ad  rationem  volendi, 
scilicet  tinem,  et  consequenter  ad  divinum  velle. 
Hanc  enim  habitudinem  babent  creatunc  ad  divinam 
bonitatem  et  ultimum  finem  ;  quia,  licet  per  eas  non 
aequiratur  ultimus  linis  a  Deo,  tamen  repra'sentant 
divinam  bonitatem  ;  et  quia,  sicut  dicit  sanctus 
Doctor,  de  Veritate,  q.  23,  art.  4,  «  sicut  nullus 
divinus  eflfectus  perfecte  causam  adsequat,  ita  nihil 
([uod  in  Deum  sicut  in  linem  ordinatur,  est  lini  adae- 
quatum.  In  nullo  enim  creatura  perfecte  Deo  assi- 
milatur;  hoc  enim  est  solius  Verbi  increali.  Unde 
contingit  quod,  quantumcumque  nobili  modo  aliqua 
pura  creatura  in  Deum  ordinetur,  aliquo  modo  ei 

(a)  non.  —  Ad.  Pr. 


b88 


LIBRI    I.    SENTENTIARUM 


assimilata,  possibile  sit  aliam  creaturam  modo  aeque 
nobili  in  ipsum  Deum  ordinari,  cl  divinam  bonita- 
tem  repraesentare.  Unde  patet  quod  non  est  neces- 
sitas  divinse  voluntati,  ex  amore  quem  habet  ad 
suam  ]>onitatem,  quod  velit  hoc  vel  illud  circa  crea- 
turam.  Nec  etiam  inest  ei  alia  necessitas  respectu 
totius  creaturae  ;  eo  quod  divina  bonitas  in  se  perfecta 
est,  ctiamsi  nulla  creatura  exsisteret ;  quia  bonorum 
nostrorum  non  eget,  ut  in  Psalmo  (15,  v.  2)  dici- 
tur  (<x).  Non  enim  divina  bonitas  est  talis  finis  qui 
efficiatur  ex  bis  quse  sunt  ad  finem,  sed  magis  quo 
efficiuntur  ct  perficiuntur  ea  quoe  ad  ipsum  ordi- 
nantur.  Unde  (6)  Avicenna  dicit  quod  solius  Dei 
actio  est  pure  liberalis,  quia  nihil  accrescit  sibi  ex 
his  quae  vult  vel  operatur  circa  creaturam.  »  —  Ha2c 
ille.  —  Ex  quibus  patet  quomodo,  licet  creaturae 
repraesentent  Dei  bonitatem,  et  eam  participent,  non 
tamen  necessario  diliguntur  a  Deo  :  quia  alio  modo 
potest  participari,  et  repraesentari  reque  bene  et 
melius;  et  ideo,  sicut  Deus  vult  ista  qusc  nunc  Dei 
bonitatem  participant,  ita  posset  alia  velle,  et  ista 
nolle.  Et  per  consequens,  falsum  est  quod  seque 
necessario  vel  ea  necessitate  complaceat  in  istis,  sicut 
in  sua  bonitate ;  non  enim  complacet  in  aliquo  ex 
hoc  solo  quod  est  aptum  participare  ejus  bonitatem, 
sed  quia  participat  eam  in  actu,  secundum  aliquod 
tempus  praesens  vel  futurum. 

Ad  lertium,  negatur  minor.  Dico  enim  quod  illa 

habitudo  quam  habet  divinurn  velle  ad  mundum, 

potest  non  esse,  et  potuit  non  esse  ab  scterno ;  non 

secundum  quod  possibile  dicitur  per  respectum  ad 

aliquam  potentiam,  sed  secundum  quod  illud  dicitur 

possibile,  cujus  prsedicatum  subjecto  non  repugnat, 

ut  dictum  fuit  in  probatione  tertice  conclusionis,  et 

allegatum  1.  Contra  Gentiles,  cap.  82.  Gonceditur 

etiam  quod  in  Deo  potuit  esse  nolle  respectu  mundi  : 

non  quod  aliud  velle  ab  illo  quod  habet  nunc  Deus, 

potuerit  esse  in  Deo;  sed  quia  illud  velle,  quod  cadit 

super  hoc  objectum,  mundum  esse,  poterat  cadere 

super  oppositum,  scilicet  mundum  non  esse.  —  Et 

cum  arguitur  sic  :    Illud   nolle  potuit  esse  Deus ; 

igitur  nunc  est  Deus;  —  negatur  consequentia.  — 

Kl  (11111  arguitur  sic  :  Quidquid  potuit  esse  Deus, 

est  Deus ;  sed  illud  nolle  poluites.se  Deus,  etc. ; — dico 

quod  est  fallacia  figunc  dictionis,  quia  mutaturquid 

in  ad  aliquid;  nam  boc  quod  dico,  velle  mundum, 

aut,  nolle  mundum,  importat  actum  divinse  volun- 

tatis  cuiii  habitudine  et  respectu  ad  mundum.  Unde 

sanctus  Doctor,  de    Veritate,   ubi   supra,   art.    i 

(q.  23),  ad  13unn  :  «  Cum,  inquit,  dicitur  Dcum 

velle  aliquid,  uon  significatur  illud  aliquid  esse  in 

Deo;  sed  tantummodo  importatur  ordo  l>*'i  ad  illius 

factionem  in  propria  oatura.  »  —  Haec  illc. 


(a)  a  verbo  ijuia  usque  ad  dicitur,  om.  l'r. 
(6)  ut.  —  k&.  Pr. 


§  3.  —  Ad  argumenta  contra  tertiam 
conclusionkm 

Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum  contra 
tertiam  conclusionem ,  dico  quod  velle,  quo  Deu-  3e 
determinat  ad  aliquid  in  propria  natura  producen- 
dum,  respicit  alteram  partem  contradictionis,  et  non 
aliam.  Et  ad  improbationem,  dico  sicut  prius,  quod 
nolle  oppositum  potuit  esse  in  Deo,  loquendo  de 
possibili  ut  prius  :  non  quod  illud  nolle  esset  alius 
actus  ab  ipso  velle,  quod  nunc  est  in  Deo ;  sed  esset 
idem  actus,  habens  babitudinem  ad  oppositum  obje- 
ctum  illi  quod'  nunc  est  volitum  ;  et  sicut  nunc  dici- 
tur  velle  respectu  mundi,  ita  tunc  esset  nolle  mundi, 
et  velle  respectu  hujus  objecti,  mundum  non  esse. 
Nec  sequitur  quod  aliquid  potuit  esse  Deus,  quod 
nunc  non  est  Deus;  sed  est  fallacia  figurse  dictionis. 
Sequitur  tamen  quod  aliquid  quod  est  Deus,  haberet 
aliam  hahitudinem  quam  nunc  habeat,  et  caderet 
super  aliud  objectum  quam  nunc. 

Ad  secundum,  negatur  minor.  —  Et  ad  primam 
probationem,  dico  quod  illud  velle  non  est  tendentia 
in  objectum  sibi  futurum,  sed  in  objectum  sibi  prae- 
sens,  licet  sit  futurum  respectu  nostri  vel  alicujus 
creaturae;  quapropter  non  habet  rationem  desiderii, 
aut  velle  aliquid  non  habitum  exspectantis,  propter 
quocl  imperfectio  sibi  insit.  —  Ad  secundam  proba- 
tionem,  satis  dictum  est.  Conceditur  enim  quod  in 
Deo  non  est  velle  respectu  oppositi ;  potuit  autem 
esse.  Nec  sequitur  ex  hoc,  quod  nunc  sit  in  Deo,  nec 
quocl  aliquid  potuit  esse  Deus,  quod  modo  non  sit 
Deus;  sed  solum  quod  Deus  potuit  referri  ad  aliquid 
ad  quod  non  refertur. 

Ad  tertium,  negatur  major,  nisi  loquamur  de  eo 
quod  sic  determinatur,  quod  de  potentia  transit  in 
actum.  Sic  autem  non  est  in  Deo,  ut  diffuse  dictura 
fuit  in  probatione  tertite  conclusionis.  Non  enim  est 
ibi  determinatio  propter  potentiam ,  sed  propter 
objectum;  nec  exigitur  determinatio ,  nisi  propter 
objectum,  ut  ibidem  fuit  expositurn.  Nec  est  verum 
quod  nos  imaginemur,  sicut  fingit  arguens,  Deum 
esse  in  potentia  ad utrumlibet,  etc.  Sed  imaginamur 
quod  possibile  est  voluntatem  Dei  ferri  super  hoc, 
et  quod  possibile  est  eam  ferri  super  oppositum  ,  non 
prout  possibile  dicitur  per  respectum  ad  aliquam 
potentiam,  sed  prout  dicit  non  repugnantiam.  A.d 
hoc  autem  quod  aliquid  determinetur  ad  aliquod 
duorum  sibi  possibilium  illo  modo,  vel  ad  hoc  quod 
aliquidquod  est  possibilead  utrumque duorum,deter- 
minetur  ad  alterum  illorum,  non  requiritur  exitu- 
de  potentia  in  actum,  el  consequenter  nec  motus. 

Ad  quartum,  negatur  minor.  Dico  enim  quod 
voluntas  determinatur  ad  volendum,  et  ad  produ- 
cendum  volitionem  suam.  Nec  tamen  est  processus 
in  infiniluni ;  quia  ipsa  ad  volendum  (a)  determinar 


(a)  volendum.  —  nolendum  Pr, 


DISTINCTIO   XLV.  —   QUiESTlO   I. 


589 


tur,  et  hoc  per  objectum  suum,  quod  intellectus 
prsesentat  sibi,  ut  dicit  sanctus  Thomas,  I.  Contra 
Gentiles,  cap.  82.  Et  si  quseratur  per  quid  determi- 
natur  intellectus ;  —  dicaquod  quandoque  per  volun- 
tatem.  Sicut  enim  dicil  sanctus  Doclor,  lil  2*,  q.  9, 
art.  1,  voluntas  movet  intellectum  quantum  ad  exer- 
citium  aclus;  sed  quantum  ad  determinationem 
actus,  qui  esl  ex  parte  objecti,  intellectus  movet 
voluntatem.  Nec  erit  processus  in  infinitum;  quia, 
sicut  ipse  dicit,  de  Veritate,  q.  22,  art.  12,  ad  2"'"  : 
«  Status  est  in  appetilu  naturali,  quo  inclinatur 
intellectus  in  suum  actum.  »  Dico  ergo  .quod  volun- 
tas,  quantum  ad  exercitium  actus,  scilicet  ut  velit 
vel  non  velit,  determinatur  a  seipsa  ;  et  illud  quo  se 
ad  hoc  determinat,  est  actus  ejus  deteraiinatus.  Sed 
quantum  ad  specificationem  actus,  scilicet  ut  tendat 
in  hoc  vel  in  illud,  determinatur  per  intellectuin 
ostendentem  sibi  suum  objectum.  Non  ergo  oportet 
procedere  in  infinitum  ex  aliqua  parte  :  quia,  si 
loquamur  de  determinatione  quoad  specificationem 
actus,  est  status  in  appetitu  naturali  intellectus ;  si 
autem  loquamur  de  determinatione  quoad  exercitium 
actus,  est  status  in  appetitu  naturali  voluntatis, 
quem  habet  ad  suum  actum. 

Ad  conlirmationem ,  negatur  major.  Nec  enim  in 
Deo ,  nec  in  creaturis  agentibus  per  voluntatem ,  est 
possibile  sequi  determinatum  effectum  exterius,  nisi 
prsecedente  determinatione  interiori.  Unde  sanctus 
Thomas,  loquens  de  praedestinatione,  1  p.,  q.  23, 
art.  2,  ad  3um,  dicit  quod  «  duplex  est  prseparatio. 
Qusedam  est  patientis,  ut  patiatur;  et  hsec  praepa- 
ratio  est  in  prseparato.  Alia  est  prseparatio  agentis, 
utagat;  sicut  agens  per  intellectum  dicitur  se  prae- 
parare  ad  agendum ,  in  quantum  praeconcipit  ratio- 
nem  operis  fiendi.  Et  sic  Deus  ab  seterno  prseparavit 
se,  praeconcipiendo  rationem  ordinis  aliquorum  in 
finem  ».  —  Hsec  ille.  —  Sicut  autem  loquimur  de 
prseparatione  ad  agendum,  a  simili  dicendum  est  de 
determinatione  ad  agendum ,  ita  quod  dum  praecon- 
cipit  volenda,  dicitur  determinare  se  ad  volendum 
et  faciendum ;  quia  velle  ejus  est  sua  actio  et  ope- 
ratio.  Et  ideo  impossibile  est  ipsum  determinatum 
eflectum  producere,  nisi  voluntas  ejus  ad  volendum 
aliquem  effeetum  se  determinet  modo  prsedicto. 

Ad  quintum  dico  quod  divina  voluntas  ex  nalura 
sua  determinatur  ad  volendum  suum  principale 
objectum,  nec  ullo  modo  est  indeterminata  respectu 
illius,  sed  ad  volendum  alia,  determinatur  per  intel- 
lectum,  et  per  suam  sapientiam,  quse  statuit  sibi 
determinatos  effectus,  quos  producit  ordinate,  sicut 
dicit  sanctus  Doctor,  2.  Contra  Gentiles,  cap.  2G, 
in  fine,  et  cap.  27.  Intellectus  autem  divinus  deter- 
minatur  ad  determinandum  voluntatem,  et  ad  sic 
concipiendum,  per  voluntatem.  Et  hoc  non  procedit 
in  infmitum  ;  quia  est  status,  tam  ex  parte  volunta- 
tis,  quam  ex  parte  intellectus.  Intellectus  enim  divi- 
nus,  naturaliter  et  necessario  objectum  voluntatis 


divinae  et  omnia  alia  intelligit,  loquendo  de  incom- 
plexis ;  et  divina  voluntas  naturaliter  vult  et  neces- 
sario  suiini  principale  objectum,  quo  dilecto  et 
amato,  vult  intellectum  concipere  et  dictare  aliquid 
producendum,  in  quo  divina  bonitas  iu  lali  gradu 
eluceat;  quo  facto,  intellectus  dictat  hoc  vel  hoc  esse 
flendum  ;  et  post,  ad  hoc  volendum  voluntas  deter- 
minatur.  Sic  ergo  patet  quod  voluntas  determinatur, 
quantum  ad  specificationem  actus,  ab  intellectu;  sed 
quantum  ad  exercitium  illius  actus,  determinatur 
ex  sua  natura,  quantum  ad  principale  ol)jectum,  et 
quantum  ad  alia,  per  libertatem  suam.  Et  si  dicatur 
quod  in  hoc  saltem  ipsa  prius  exsistens  indetermi- 
nata  se  determinat ;  —  conceditur :  nam  non  est  deter- 
minata  ad  volendum  vel  nolendum,  et  tamen  deter- 
minate  habet  velle  vel  nolle  ;  sed  tamen  quoad  spe- 
cificationem  actus,  per  intellectum  determinatur. 

§  4.  —  Ad  argumentum  contra  quartam 

conclusionem 

Ad  argumentum  Aureoli.  —  Ad  illud  quod 
objicitur  contra  quartam  conclusionem ,  solutum  est 
superius,  respondendo  ad  argumenta  contra  primam 
et  secundam  conclusiones. 

§  5.  —  Ad  argumenta  contra  quintam 
conglusionem 

I.  Ad  argumenta  Aureoli.  —  Ad  primum 

contra  quintam  conclusionem,  negatur  minor,  scilicet 
quod  Deus  necessario  complaceat  in  omni  entitate, 
ut  patuit  in  secunda  conclusione. 

Ad  secundum,  negatur  major.  Sicat  enim  dicit 
sanctus  Thomas,  la  2*,  q.  31,  art.  1,  ad  2um  :  «  Licet 
delectatio  sit  qusedam  quies  appetitus,  considerata 
praesentia  boni  delectantis,  quocl  appetui  satisfacit; 
tamen  adhuc  remanet  immutatio  appetitus  ab  appe- 
tibili,  ratione  cujus  delectatio  quidam  motus  est.  » 
—  Hsec  ille.  —  Potest  etiam  dici  quod,  licet  dele- 
ctatio  non  sit  motiva  respectu  ejus  objecti  in  quo 
quis  delectatur,  tamen  amor  est  virtus  motiva  ad 
exsequendum.  Unde,  secundum  quod  probat  sanctus 
Thomas,  la  210,  q.  28,  art.  6  :  (( Omne  agens,  quod- 
cumque  sit,  agit  qusecumque  agit,  ex  amore.  »  Licet 
autem  in  Deo  idem  actus  sit  amor  et  delectatio, 
tamen  differunt  ratione.  Propter  quod  Deus  amat 
creaturas;  non  tamen  delectatur  in  illis,  sed  solum 
in  se,  ut  prius  dictum  fuit  in  alio  articulo.  Nec 
oportet  quod  amor  moveat  mediante  desiderio,  nisi 
in  illis  quae  per  volita  perficiuntur;  non  autem  in  (a) 
illis  qusc  volila  perliciunt,  cujusmodi  est  de  divina 
voluntate  respectu  creaturarum. 

Ad  lertium,  per  idem.  Non  enim  oportet  quod 
complacentia  quam  dicimus  esse  amorem  concupi- 


(a)  in 


.  —  Om.  Pr, 


590 


LIBKI    1.    SENTENTIAKUM 


scentiae,  excitet  desiderium,  priusquam  moveat  ad 
exsequendum  exterius,  prsesertim  in  proposito.  Deus 
enim  creaturas  quodammodo  diligit  amore  eoncupi- 
scentiae,  volendo  eas  esse,  vel  volendo  istis  bonum; 
1 1 . .ti  lamiii  esi  in  ipso  desiderium,  cujus  objectum 
est  bonum  futurum.  Et  ideo  quod  in  nobis  facit 
desiderium,  hoc  in  Deo  facit  amor  concupiscentiae, 
quo  vull  creaturis  esse,  vel  aliud  bonum  ;  quod  qui- 
dem  bonum  oobis  futurum  est,  Deo  autem  prsesens. 

Ad  quartum,  uegatur  minor.  Nonenim  complacet 
Deus  in  omni  entitate  creabili,  ut  prius  dictum  fuit. 

Ad  quintum,  negatur  antecedens.  Et  ad  proba- 
tionem,  negatur  minor.  Licet  enim  desiderium  non 
sit  in  Deu,  est  tamen  actus  in  eo,  quo  concupiscit 
bouurn  creaturis.  Ule  autem  aclus  primario  attingit 
divinitatem,  non  in  quantum  est  amor  concupi- 
scentiae,  sed  in  quantum  est  amor  amicitiae  vel 
dilectio.  Idem  enim  actus  secundum  substantiam, 
in  Deo,  habet  rationem  volitionis  respectu  unius 
objecti,  et  rationem  nolitionis  respectu  alterius;  ac 
per  hoc  iiullum  est  inconveniens,  si  divinum  velle 
respectu  divinac  bonitatis  babet  rationem  dilectionis, 
et  respectu  creatura3  babet  rationem  amoris  concu- 
piscentiae.  Nec  oportet  quod  quamcumque  habitudi- 
nciii  habet  ad  creaturam,  quod  eamdem  habeat  ad 
suuni  objectum  principale. 

II.  Ad  argumenta  Bradwardini.  —  Ad  pri- 
iii ii iii  contra  secundam  partem  conclusionis,  dicitur 
quod  major  est  falsa.  Licet  enirn  Deus  posset  volun- 
tatem  creatam  quamlibet  necessilare  ad  eliciendum 
aclum,  aut  ad  cessandum  ab  actu ;  non  tamen  sic 
necessitat  eam.  Et  cum  probatur,  quia  si  necessi- 
laret  eam,  boc  non  faccrel  nisi  volendo,  etc. ;  — 
dico  quod,  licet  faceret  boc  volendo,  tamen  non  vult 
iiiinc  illud  ([uod  vellel  tunc.  Talis  enim  necessitas 
potesl  provenire  ex  impressione  alicujus  formae  quac 
nunc  non  imprimitur, scilicet  gratia  consummata,vel 
ex  aliqua  motione  Dei  speciali,  qua  nunc  non  move- 
lur,  ut  ostendit  sanctus  Thomas,  de  Veritale,  q.  22, 
art.  8.  Undc  Deiis  sic  posset  movere  volentem  ad 
aliquid  oecessario,  quia  scilicet  voluntati  proponeret 
ali(|iii(l  sub  ratione  boni,  et  nullo  modo  sub  ratione 
mali ;  ita  ([iiod  cessatio  a  volendo,  nullo  modo  appa- 
rerel  voluntati  bona,  nec  a  volendo  aliquo  modo 
distraheretur  per  passionem  aliquam.  Quod  enim 
voluntas  possit  ab  actu  cessare,  linde  contingit  quod 
voluntas  cesset  ab  actu  (<x),  lioc  est  quia  vel  intelle- 

ctus   i ostendit  ei  suum   objectum   sub   ratione 

boni,  vel  quia  cessatio  ab  actu  apparet  bona,  vel 
quia  oppositum  illius  objecti  apparet  melius,  vel 
hujusmodi.  Constat  autem  quod  Deus  pro  uunc  uon 
movet  isto  modo  voluntatem  :  quia  in  omni  objecto, 
citra  (6)  ultimum  Gnem,  apparel  ratio  boni  et  mali; 


(a)  unde  contingit  </»<«/  voluntascetaetabaclu.  —  Om.  Pr. 
itra.  —  circa  Pr, 


et  cessatio  ab  actu  apparet  bona;  et  quandoque  judi- 
cium  vel  apprehensio  intellectus  distrahitur  propter 
niiilla  alia. 

Ad  secundum  dico  quod  responsio  ibidem  data, 
est  satis  bona,  quoad  hoc  quod  ponit  quod  illud  quod 
Deus  modo  vult,  potest  pro  isto  nunc  non  velle ;  et 
quod  divinum  velle,  quod  nunc  est  respectu  alicujus 
futuri,  potest  non  esse  nec  unquam  fuisse  respectu 
illius,  sed  semper  respectu  sui  oppositi;  uisi  loqua- 
mur  de  necessitate  immutabilitatis,  quia  scilicet 
illud  quod  semel  voluit,  non  potest  desinere  velle 
pro  mensura  pro  qua  voluit  illud  esse.  Et  similiter 
talem  necessitatem  concedo  in  Deo,  respectu  omnium 
futurorum  ab  eo  volitorum.  Simpliciter  tamen  jios- 
sibile  est  eum  non  velle,  nec  voluisse  talia  futura. 

Et  ad  primam  liujus  improbationem  dico  quod 
ratio  non  valet.  Aliquid  enim  dicitur  provenire 
necessario  ab  aliqua  causa,  necessitate  naturaliter 
praecedente,  quando,  illa  causa  posita,  et  suflicienter 
disposita  secundum  oinnem  realem  dispositionem 
positive  et  privative,  non  est  in  potestate  causa.'  quin 
agat  et  efficiat  illum  effectum.  Constat  autem  multas 
causas  secundas  esse  tales,  puta  ignem,  solem,  et 
bujusmodi.  Est  etiam  compossibile  causam  secundam 
isto  modo  causare  ex  necessitate  naturae;  primam 
causam  vero,  non  sic  causare.  Nec  est  in  potestate 
alicujus  inferioris  ad  illam  causam  necessitandam ; 
nam,  posito  omni  positivo  reali  in  divina  voluntate, 
adhuc  est  possibile  Deum  non  velle  hoc  vel  illud ,  et 
noncausare  hoc  aut  illud.  Et  ideo  bene  stat  effectum 
provenire  necessario,  necessitate  antecedente,  a  causa 
secunda,  et  non  a  causa  prima,  nisi  necessilate 
immutabilitatis  et  suppositionis  :  quia  scilicet  prima 
causa  est  determinata  ad  bunc  effectum  per  suam 
sapientiam  et  voluntatem,  non  stat  effectum  noa 
sequi  illo  modo  quo  prsevolitum  est  et  dispositum 
a  prima  causa  illum  sequi.  Unde  necessitas naturali- 
ter  antecedens  respectu  causie  secundae,  non  arguit 
necessitatem  consimilem  in  causa  prima,  sed  aliam 
necessitatem  nobiliorem,  quas  tamen  stat  cum  con- 
tingentia  eflectus  in  se.  —  Ad  secundam  improba- 
tionem  dico  quod,  sicut  effectus  praesens,  est  neces- 
sarius  necessitate  suppusitionis  et  immutabilitatis, 
ita  etiam  causa  prima,  eum  pro  tunc  causet  consi- 
mili  necessitate;  a  qua  tamen  multum  distat  neces- 
sitas  naturaliter  antecedens,  quam  arguens  linuil. 
qua  scilicet  effectus  sic  eveniet  a  causa,  quod  uon  est 
iu  causae  secundae potestate  quin  eveniat.  —  Adter- 
tiam  dico  quod  divina  voluntas,  respectu  praeterito- 
rum  et  praesentium  non  babet  oecessitatem ,  nisi 
suppositionis  et  immutabilitatis ;  et  consimilem  con- 
cedo  respectu  futurorum,  ul  aliasdictumest(dist. 
—  A<l  quartam  dicitur  similiter.  —  Ad  quintam 
dico  quod,  licet  non  sii  in  potestate  causae  secundaa 
([iiihI  primacausa,  vel  di\  ina  voluntas,sic  velsiccauset 
vel  velit,  aut  determinetur  ad  hocvel  illudjtamen, 
(juia  aliquis  effectus  non  procedit  a  causa  prima, 


DlSTINCTiO   XLV.  —   QU/USTIO   I 


ti«Jl 


nisi  per  secundam  causam,  ideo,  si  causa  secunda 
non  necessario  determinetur  ad  talem  effectum  pro- 
ducendum,  sequitur  a  posteriori  causam  primam 
iioii  necessario  illum  effectum  causare.  Ei  ideo  causa 
secunda  non  habet  in  sua  potestate  causalitatem 
causae  primae ;  sed  est  illud  sine  quo  effectus  non 
subjicitur  causae  primae  quandoque,  quia Deus dispo- 
nit  se  non  producturum  talem  effectum  sine  causa 
secunda  libere  causante. 

Ad  lerlium  principale  dico  quod  solum  probat 
quod  necessitas  in  causa  secunda,  originatur  ex 
necessitate  in  causa  prima  exsistente,  loquendo  de 
necessitatc  suppositionis  et  immutabilitatis ,  qua 
solum  necessarium  est  illud  quod  est  esse,  ut  alias 
dictum  est  (dist.  40).  Sed  argumentum  deberet  pro- 
bare  aliam  necessitatem  in  causa  prima,  scilicet 
necessitatem  naturaliter  antecedentem ,  quae  non  est 
aliud  quam  necessitas  qua  scilicet  aliqua  causa  sic 
causat,  quod  non  est  in  ejus  potestate  non  causare, 
stantibus  omnibus  realibus  dispositionibus  quse  sunt 
in  ea  in  ordine  ad  effectum.  Et  dico  realibus,  ad 
removendum  respectus  rationis  divhue  voluntatis  ad 
volita.  Si  enim  arguens  velit  babere  solam  necessi- 
tatem  suppositionis  et  immutabilitatis,  non  arguit 
contra  nos,  nisi  verbaliter.  Conceditur  enim  tunc, 
quod  omnis  effectus  eveniet  necessario,  necessitate 
antecedente  :  quia  eveniet  a  causa,  qua  posita  cuui 
omnibus  dispositionibus  realibus  et  rationis,  non  est 
in  potestate  alicujus  causae  primae  vel  secundae  quin 
effectus  eveniat ;  non  enim  stat  quod  velle  divinum 
sit  respectu  (a)  talis  effectus  pro  tali  mensura ,  quin 
ille  effectus  eveniat. 

Ad  quartum  dico  quod  nulla  voluntas  creata,  est 
liberior  voluntate  Christi,  loquendo  de  libertate  a 
peccato  vel  a  coactione.  Sed  loquendo  de  libertate  a 
necessitate,  falsum  est ;  quia  ad  multa  necessitatur 
voluntas  comprehensoris  et  beati ,  ad  quye  non  neces- 
sitatur  voluntas  viatoris. 

Ad  quintum  dico  quod  articulus  Pariensis  non 
petit  nisi  necessitatem  immobilitatis  vel  suppositio- 
nis,  vel  necessitatem  antecedentem,  illo  niodo  descri- 
ptam  sicut  tetigi  in  solutione  tertii ;  et  boc  in  compa- 
ratione  ad  primam  causam.  Sed  arguens  aliud  vult, 
scilicet  quod  omnis  effectus  sic  proveniat  necessario 
a  prima  causa,  quod  non  est  in  potestate  alicujus 
causae  secundse  quin  ille  effectus  eveniat ;  quod  nega- 
mus. 

Ad  sextum  dicitur  quod  responsio  ibi  data,  est 
sufticiens. 

Et  ad  primam  improbationem,  qua  probatur 
responsionem  primo  (6)  esse  falsam,  dico  quod  con- 
sequentia  non  valet.  Auctores  enim  volunt  quod  ista 
conditionalis,  est  necessaria,  Prima  causa  disponit 
boc  evenire,  igitur  hoc  eveniet;  etsimiliter  ista,  Hoc 


(a)  respectu.  —  respectus  Pr. 
(6)  primo.  —  Om.  Pr. 


est  futurum  respectu  primae  cairsc,  i-ilur  eveniet ; 
et  isla,  Deus  vull  lioc  esse  futurum,  igitur  ita  erit. 
Non  sic  autem  esl  de  causis  secundis;  immo  slat 
aliquid  esse  futurum  respectu  causae  secundae,  quod 
tamen  aunquam  erit.  — Ad  secundam,  dico  quod 
ista  conditionalis  potest  verti  in  dubium,  Si  Deus 
vult,  ita  erit;  vel  ista,  Si  hoc  est  futurum  respectu 
primae  causie,  hoc  erit;  praecipue  apud  .'Egyptios, 
qui  ponebaut  divinam  voluntatem  posse  mutari  pre- 
cibus  et  sacrificiis.  —  Ad  tertiam,  dico  quod  illa 
distinctio  bene  intellecta,  solvit  dubium;  quia  illi 
qui  ponunt  distinctionem  de  necessitate  consequentis 
et  consequentiae,  intendunt  duo  dicere.  Primum  est, 
quod  ista  conditionalis  est  vera,  Deus  vult  hoc, 
igitur  ita  erit;  et  similiter,  Deus  ita  vult,  igitur 
semper  ita  voiuit  et  volet,  nec  potest  desinere 
voluisse  aut  velle  hoc  volitum  pro  tali  mensura. 
Secundum  est,  quod  simpliciter  est  possibile  Deuiu 
nunquam  sic  voluisse,  aut  sic  velle  :  ita  quod  ista 
simul  stant,  Deus  sic  voluit,  et  potest  nunquam  sic 
voluisse;  licet  impossibile  sit  eurn  desinere  velle 
aut  voluisse,  aut  mutari  de  volente  in  nolentem.  Et 
ideo  bene  slat  quod  volitum  a  Deo,  necessario  eveniet 
respectu  Dei,  necessitate  immulabilitatis,  et  contin- 
genter  eveniet  absolute  :  necessario  quidem  respectu 
Dei,  quia  verum  est  quod  eveniet  a  Deo,  et  non 
potest  transire  de  vero  in  falsum,  nec  desinere  esse 
verum ;  et  ha;c  est  necessitas  immutabilitatis;  con- 
tingenter  autem  eveniet,  absolute  loquendo ;  quia 
non  implicat  contradictionem  illud  non  evenire, 
i niiiio  Deus  posset  facere  illud  non  evenire.  Et  ideo 
necessitas  immutabilitatis  stat  cum  Iibertate arbitrii. 
-  Ad  quartam,  dico  quod  licet  sit  facile  intelligere 
necessitatem  illius  consequentia3,  Deus  praevidit  hoc, 
igitur  hoc  eveniet;  non  tamen  tota  resolutio  stat  in 
hoc.  Quia  non  soluin  dicimus  consequentiam  illam 
esse  necessariam  ,  immo  antecedens  ejus  esse  neces- 
sarium,  necessilate  immutabilitatis ;  quam  non 
omnes  capiunt;  de  quorum  numero  est  arguens,  ut 
vidctur.  Talis  enim  necessitas  est  veritas  indesinibi- 
lis,  quam  tamen  non  esse  non  repugnat  ex  terminis. 
—  Ad  quintam,  dicitur  quod  licet  ista  eonsequentia 
sit  necessaria,  Deus  pracvidit  chimaeram  esse,  igitur 
chimaera  erit;  tamen  antecedens  ejus  non  est  neces- 
sarium,  necessitate  immutabilitatis.  Unde  breviter, 
necessitas  eonsequentiie  bic  capitur  prout  includit 
necessitatem  consequciitis  et  veritatem  antecedentis 
indesinibilem.  —  Replicae  quas  ipse  facit  ibidem, 
non  sunt  ad  jiropositum. 

Cum  autem  sccundo.  loco  arguens  dicit  respon- 
sioiiem  esse  incautam,  etc. ;  —  dico  quod  satis  cauta 
est.  Quia,  licet,  ut  dictum  est,  non  sit  in  potestate 
nostra  antecedens  illius  consequentiae,  sicut  in  causa 
per  quam  est,  tamen  sicut  in  illo  sine  quo  antece- 
dens  non  erit  verum  ;  et  ita  est  de  consequente. 

Cum  autem  tertio  dicit  quod  rationibus  suis  non 
potest  responderi ;  —  falsum  est.  Unde,  conformiter 


592 


I<  1 11 11 1    I.    SENTENTIAHL.M 


ad  praedicta,  dico  quod  licet  non  sit  in  potestate 
alicujus  causse  secundae  ponere  absolutum  divinse 
volitionis;  tamen  in  potestate  secundae  causae  est 
respectum  (a)  rationis  quem  habet  ad  aliquod  obje- 
ctiuii  volitum  ponere,  non  sicut  iu  potestate  causse 
per  quam,  sed  sicut  causae  sine  qua  non.  Si  enim 
ego  non  vadam  ad  ecclesiam  hodie,  nunquam  divina 
voluntas  babuit  respectum  ad  illud  ire,  sicut  ad 
suum  volitum. 

(<x)  respectum.  —  respeclus  Pr. 


Et  haec  de  qusestione  dicta,  sufficiant;  et  conse- 
quenter,  de  primio  Sententiarum  (a). 


(a)  Liber  prhnus  Defensionum  Theologix  Divi  Docloris 
Thomae  de  Aquino  in  primo  Sentenliarum ,  editus  per 
eximium  veritatis  scholaz  Professorern  fratrem  Johannem 
Capreoli  Tholosanum ,  Ordinis  Prasdicatorum ,  anno  Do- 
mini  millesimo  quadringenlesimo  nono,  quo  legit  Senten- 
tias  Parisius,  feliciter  explicit.  Impressus  Venetiis  per 
Octavianum  Scotum  Modoetiensem,  anno  salutiferx  Incar- 
nationis  mcccc  lxxx  m.  —  Ad.  Pr. 


EXPLICIT   VOLUMEN  SEGUNDUM 


■JS-_,(.)7.  —  Turonibus,  iyi»i>  Mame, 


* 


■*^E 


*      . ' 


W 


m 


«»-  ■