Skip to main content

Full text of "De Floovante; vetustiore gallico poemate et de merovingo cyclo. Scripsit et adjecit nunc primum edita Olavianam Flovents sagae versionem et excerpta e Parisiense codice Il libro de Fioravante"

See other formats 


^ 


^ 


COLLECTION   PHILOLOGIQUE 

RECUEIL 

DE  TRAVAUX  ORIGINAUX  OU  TRADUITS 

RELATIFS    A    L.\ 

PHILOLOGIE  &  A  L'HISTOIRE  LITTERAIRE 


NEUVIEME  FASCICILE 

DE    FLOOVANTE   VETUSTIORE    GALLICO    POEMATE,    A.     DARMESTETER 


c^ 


PARIS 

F.  VIEWEG,   LIBRAIRE-EDITEUR 

RDE   RICHELIEU,    67 
187  7 


EN  YENTE  A  LA  M£ME  LIBRAIRIE. 

-AUBER.  Hi.-?toire  et  Theorie  du  symbolisme  religieux  avant  et  depuis  le  Christianisme. 

4  forts  volumes  in-S".  28  fr. 

BELIN  (F.i.  De  Marci  TuUii  Ciceronis  orationum  deperditarum  fragmentis.  In-8».  5  fr. 
BIBLI0TH£;QUE   DE    LECULE  PRATIQUE  DES  HAUTES  fi^TUDES,  publi6e  sous 

les  auspices  de  S.  E.  M.  le  Ministre  de  ITnstruction  publique. 
1"  fascicule  :  La  Stralification  du  langage,  par  Max  Miiller,  traduit  par  M.  Havet.  cleve 

de  FEcole  des  Hautes  Etudes.  —  La  Chronologie   dans  la  formation  des   langues 

indo-germaniques,  par  G.  Curtius,  traduit  par"M.  Bergaigne,  r^petileur  a  I'Ecole 

des  Hautes  Etudes.  4  fr, 

2«  fascicule  :  Etudes  sur  les  Pagi  de  la  Gaule,  par  A.  Longnon,  eleve  de  TEcole  des 

Hautes  Etudes.  l'-'  part.;  rAstenois,  le  Boulonnais  et  le  Ternois,  av.  2  cartes.  Epuis6. 
3»  fascicule  :  Notes  critiques  sur  CoUuthus,  par  Ed.  Tournier,  directeur  detudes  adjoint 

a  rEcole  des  Hautes  Etudes.  1  fr.  50 

4«  fascicule.  Nouvel   Essai  sur  la  formation  du  pluriel  brise  eu  arabe,  par  Stanislas 

Guyard,  repetiteur  a  TEcole  des  Hautes  Etudes.  2  fr. 

5°  fascicule  :  Ancions  glossaires  romans,  corriges  et  expliques  par  F.  Diez.  Traduit  par 

A.  Bauer,  eleve  de  TEcoIe  des  Hautes  Etudes.  4  fr.  75 

G'  fascicule  :  Des  formes  de  la  conjugaison  en  egyptien  antique,  en  demotique  et  en 

copte,  par  G.  Maspero,  repetiteur  a  rEcole  des  Hautes  Etudes.  10  ff. 

7"  fascicule  :  La  vie  de  saint  Alexis,  textes  des  xi\  xw,  xiw  et  xiv' siecles,  publi6spar 

G.  Paris,  membro  de  ITnstitut,  et  L.  Pannier.  Epuise. 
8«  fascicule  :  Etudes  critiques  sur  les  sourfces  de  1'histoire  merovingienne.par  M.  Ga- 

briel  Monod,  directeur  adjoint  a  TEcole  dos  Hautes  Etudes,  et  par  les   memhres 

de  la  Conference  d'histoire.  6fr. 

'J=  fascicule  :  Le  Bhamini-Vilasa,  texte  sanscrit,  publie  avec  une  introduction  et  des 

notes  par  Abel  Bergaigno,  repetiteur  a  TEcole  des  Hautes  Etudes.  8  fr. 

10»  fascicule  :  Exercices  critiques  de  la  Confeience  de  philologie  grecque,    recueillis  et 

rediges  parE.  Tournier,  directeur  d'etudes  adjoint.  10  fr. 

11°  fascicule  :  Etudes  sur  les  Pagi  de  la  Gaule,  par  A.  Longnon,  2«  partie  :  les  Pagi  du 

diocese  de  Reims,  avec  4  cartes.  7  fr.  50 

12"  fascicule  :  Du  genre  epistolaire  chez  les  anciens  Egyptiens  d    :'epoque  pharaonique, 

par  G.  Maspero,  repetiteur  a  recole  des  Haules  Etudes.  10  fr. 

13"  fascicule  :  La  Procedure  de  la  Lex  Salica.  Elude  sur  le  druit  Frank  (la  Gdejussio 

dans  la  legislation  franke  ;  —  les  Sacebarons;' —  la  glosse  malbergique),  travaux  de 

M.  R.  Sohm,  professeur  a  TUniversite  de  Strasboui^g.  traduits  par  M.  Thfevenin, 

repetiteur  a  i'Ecole  des  Hautes  Etudes.  '      7  fr. 

14«   fascicule  :  ItinSraire  des  Dix  mille.  Etude  topographique  par  M.  F.  Robiou,  pro- 

fesseur  a  la  faculte  des  lettres  de  Rennes,  avec  3  cartes.  6  fr. 

lo"  fascicule  :  Etude  sur  Pline  le  jeune,  par  M.  Th.  Mommsen,  traduit  par  M.  C.  Morel, 

reprtiteur  a  TEcoIe  des  Hautes  Etudes.  4  fr. 

16«  fascicule  :  Du  (i  dans  les  langues  romanes,  par  M.  Ch.  Joret,  ancien  eleve  de  rEcole 

des  Hautes  Etudes,  professeur  a  la  faculte  des  lettres  d'Aix.  12  fr. 

17»  fascicule  :  Ciceron.  Epistolee  ad  Familiares.  Notice  sur  un  manuscrit  du  xii»  siecle 

par  Gharles  Thurot,  membre  de  rinstitut,  directeur  de  la  Conference  de  philologie 

latine  a  TEcoIe  pratique  des  Hautes  Etudes.  3  fr. 

18°  fascicule  :  Etude  sur  les  ComLes  et  Vicomtes  de  Limoges  anterieurs  a  Tan   1000, 

par  M.  R.  de  Lasteyrie,  eleve  de  TEcole  des  Hautes  Etudes.  5  fr. 

19°  lascicule  :  De  la  formation  des  mots  composes  en  frangais,  par  M.  A.  Darmesteter. 

repetiteur  a  TEcole  des  Hautes  Etudes.  12  fr. 

20-  fascicule  :  Quintilien,  iustilution  oratoire,  collation  d'un  manuscrit  du  x'  sieclo,par 

Emile  (ihatelain  et  Jules  Le  Coultre,  licencies  es-lettreS;  eleves  de  TEcole  pratique 

des  Hautes  Etudes.  3  fr. 

21'  fascicule  :  Hynine  a  Ammon-Ra  des  papyrus  egyptiens  du  musee  de  Boulaq.  traduit 

et  commcnte  par  Eugenc  Grebaut,  eleve  de  TEcoIe  des  Hautes  Etudes,  avocat  a  la 

Cour  d'appel  de  Paris.  22  fr. 

22'  fascicule  :  Pleurs  de  Philippe  le  Solitaire,  poeme  en  vers  politiques  publie  dans  le 

texte  pour  la  premiere  fois  d'apres  six  mss.  de  la  Bibliotheque  nationale  par  Tabbe 

Emmanuel  Auvray,  licencie  es-lettres,  professeur  au  petit  seminaire  du  Mont-aux- 

Malades.  3  fr.  75 

23"=  fascicule  :  Haurvatai  et  Ameretai.  Essai  sur  la  mythologie  de  rAvesla,  par  James 

Darmesleter,  eleve  de  TEcoIe  des  Hautes  Etudes.  4  fr. 

24'  fascicule  :  Precis  de  la  Declinaison  latine,  par  M.  F.  Biicheler,  traduit  de  Tallemand 

par  M.  L.  Havet,  repetiteur  a  TEcoIe  des  Haules  Etudes,  enrichi  d'additions  commu- 

niquees  par  Tauteur,  avec  une  preface  du  traducteur.  8  fr. 

25°  fascicule  :  Anis  el-'Ochchaq,  trait6  des  termes  figures  relatifs  a  la  description  de  la 

beaule,  par  Cheref-eddin  Rami,  traduit  du  persan  et  a^nnote  par  Cl.  Huart,  el6ve 

de  TEcoIe  des  Haiites  Etudes  et  de  FEcole  des  Langues  orientales  vivantes.  5  fr.  50 


CQLLECTION    PHILOLOGIQUE 


RECUEIL 


DE  TRAVAUX  ORIGINAUX  OU  TRADUITS 


nELATIFS    A    LA 


PHILOLOGIE  k  A  L'H1ST0IRE  LITTERAIRE 


NEUVIEME  FASCICIILE 


DE    FLOOVANTE    VETUSTIORE    i>ALLICO    POEMATE  .     A.     DAUMESTETEU 


PARFS 

F.    YIEWEG,    LIBRAIRE-EDITEUR 

UUE    lUCHELIEU,    67 

1877 


DE   FLOOVANTE 


VETUSTIORE  GALLICO  POEMATE 


ET  DE   MEROVINGO  CYCLO 


AB  EODEM  AUCTORE. 

Traite  de  la  formation  des  mots  composes  dans  la  langue  franoaise 
comparee  aux  aulres  langues  romanes  el  au  lalin,  un  vol.  grand  in-S», 
Paris,  "Vieweg,  1874. 

Deux  elegies  du  Vatican,  lextes  du  XIII*  siecle,  publies  pour  la  pre- 
miere  fois  d'apres  un  manuscrit  de  la  bibliolheque  du  Vatican  et  accom- 
pagnes  d'un  commentaire  philologique ,  historique  et  litteraire;  in-8", 
Nogent-le-Rotrou ,  Gouverneur,  1874, 

Phonetique  francaise  :  La  protonique  non  initiale ,  non  en  posilion , 
in-^",  1876. 

Tableau  de  la  langue  et  de  la  litterature  francaise  au  XVI'  sie- 
cle,  suivi  de  Morceaitx  choisis  des  meilleiirs  ecricains  en  prose  et  en  vers 
cle  cette  epoc^ue  (en  coliaboration  avec  M.  Ad.  liatzfeld)  ,  deux  vol.  grand 
in-18,  Paris,  Delagrave,  1877. 

De  la  creation  actuelle  de  mots  nouveaux  dans  la  langue  fran- 
caise  et  des  lois  qui  la  regissent,  un  vol.  grand  in-8',  Paris , 
Vieweg,  1877. 


EX    TYPIS    M,-P.    MARCHESSOU. 


■c' 


DE   FLOOVANTE 


YETUSTIORE  GALIJCO  POEMATE 


ET 


DE  MEROVINGO  CYCLO 


aCRIPblT 

ET    AD.IECIT    NUNC    PlllMUM    EDITA 

OLAV[A.\AM    FI.OVEXTS    SAG.E   VERSIONEM    ET    E.XCEllPTA    E 

PAllISIEXSI    CODICE    «  IL    LinnO    DE    FIOHAVANTE.  » 

A.   DARMESTETER 


LLTETI.E  PAUISIOKLM 
APUD    BIBLIOPOLAM    F.    VIEWEG 


VJA    IHCHELIEU,    6/ 


1877 


PQ 


MAGISTRO  ET  AMICO 

G.  PARIS 


TABULA  CAPITULORUM. 


Pr.efatio  .    .  . 1 

Pars  I.   De  Floovantis  textu. 
Cap.  I.  Floovantis  textum  lotharingicoe  dialecti  speciem  referre,  3 

Cap.  IT.  Fioovantis  textum  multo  plura  gallici  sermonis  exempla 

exliibere , 1 1 

Gap.  III.  Floovantis  textum,  quum  prior  scriba  gallica  dialecto 
usus  fuisset,  a  lotharingo  scriba  in  lotharingicam  dialectum 
negligentius  transcriptum  fuisse 14 

Cap,  IV.  Quando  gallice  Floovantis  textus  fuerit  scriptus 22 

Cap.  V.  Floovantis  textum,  gallice  scriptum,  e  quo  noster  manat, 
ipsum  non  nativum  et  genuinum  esse,  sed  vetustioris  amissi 
quamdam  esse  retractationem • 2G 

PaRS    II.     De    FlOOVANTIS    FABUL.E    VARUS    VERSIONIBUS 
VEL    IMITATIONIBUS, 

Gap.  i .  Floovantis  gallici  argumentum 34 

Cap.  II.  De  Floovante  hollandico  ;  quid  inter  gallicum  et  hollan- 

dicum  intersit 40 

Cap.  III,  De  italianis  fabulis  :  il  Fioravanle,  I  Reali  di  Francia. 

—  Libri  de  Fioravante  argumentum 45 

Cap.  IV.  De  secunda  libri  U  Fioravante  pB.ri,e ,  seu  de  Fioravantis 

historia 54 


—    VIII    — 

Cap.  V.  De  prima  libri  il  Fioravanle  parle,  seu  de  Fiovi  historia.  59 

§  I.  De  islandica  Flovents  saga  Fracklands  Koengs. ...  59 
§  II.  De  florentino  et  de  parisionsi  librode  Fioravante 

et  de  Regiis  Francise  (I  reali  di  Francia) 09 

Cap.  VI.  Quid  inter  Floventis  (Fiovi)  fabulam  etFloovantis  (Fio- 

ravantis)  intersit 82 

Pars  III.  De  Flovent[an.k  et  Flooventian.e  fapul.e 

ORIGINE    ET    INDOLE    ET    DE    MerOVINGO    CYCLO  . 

Cap.  unicum , 89 

Appendices , 415 

I.  Floven-tis  sagaj  Olaviana  versio 115 

II.  Excerpta  e  cseteris  Flovent  sagse  manuscriptis  codici- 

bus  (hotmiensibus  et  parisiensi) ....    1 7 1 

III.  Excerpta  ex  italiano  libro  de  Fioravante 174 

Errata 191 


PRyEFATIO. 


Asservatur  in  scoIcT  medicinalis  bibliotheca,  in  urbe  Mon- 
tepessulano  ^  eodex  manuscriptus  gallicum  poema  inscriptum 
Floovant  continens,  quod  a  doctissimis  Guessard  et  Miclie- 
lant  in  lucem  editum  est-.  Hujus  poematis  in  sequentibus 
paginis  perquirimus  textuui,  historiam,  originem. 

In  prima  parte  statuimus  textum  quem  habemus  sa^culo 
xiv"  semi-lotharingica  dialecto  scriptum,  sa^pe  immutatum 
et  retractatum,  prius  gallica  lingua,  medio  xn°  sa?culo,  com- 
positum  fuisse. 

In  secunda  parte  vertimur  ad  imitationes,  qua;  plurima^ 
fuerunt  ejus  poematis,  facta?  in  Batavia,  in  Scandinavia,  in 
Italia,  et  quid  inter  exemplar  et  imitationes  intersit  et  quo- 
modo   exteri    textus    a   gallico    fonte    emanent,   qua-rimus. 

In  tertia  statuimus  Floovantis  poema  cujus  pra^cipua  in 
persona  Merovingus  rex  dignoscitur,  esse  vestigium  quod 
nobis  amissum  Merovingum  poeticum  cyclum ,  Garolingo 
anteriorem,  repra3sentet  ^. 

1.  Catalogue  general  des  manuscrits  des  hiblUitlicques  publiques  des  depar- 
teinents,  l.  I,  p.  'ioD;  Montpellier,  bibliothrque  de  1'Ecolede  Medecine,  n"  i4l, 
in-S",  velin. 

2.  Collection  des  anciens  poetes  de  la  France,  Floovant,  chanson  de  gesle  pu- 
bliee  pour  la  preinicre  fois  d'apres  le  inanuscrit  unique  de  Montpcllier,  par 
MM.  F.  Guessard  et  H.  Miclieiant;  Paris,  Vieweg,  1859. 

3.  In  expositione  non  solitam  methodum  sequimur  cujus  in  Romania 
mulla  egregia  exempla  occurrunt :  sed  quidquid  lectori  non  philologo  ignotum 
esse  potuit  fusius  exponendum  curavimus. 


Flovent 


1 

Flnvent 


isiandica  vet- 
sio  primitiva 


Fragmentum 
Florentis  et 

OcTAVIANi 


HOLM.   6 


B     C 


Fiovifranco- 
italiana  historia. 


Poema  fr.-ital. 


L   LIBRO    DE    FlORAVANTE 

(codex  florentinus;   co- 
dex  magliabechinus). 


f    ■ 

1 

F 

1 

•> 

1      ' 
A 

A 

\ 

Parisiensis 
cod.  scand.  2  3 


PARS  1. 


De  Floovanlis  texlu 


Gap.  I. 
Floovantis  textum  lotharingicie  dialecti  apeciem  refen^e. 

Quilibet  vetustioris  gallicsB  lingua?  haud  imperitus  poema 
aostrum  lotharingicee  dialecti  speciem  referre  statim  animad- 
vertet ;  quod  quidem  Floovantis  editores  non  fugit.  «  Si  la  chan- 
son  de  Floovant  n'offre  pas  un  grand  interet  litteraire,  elle  nous 
semble  fort  curieuse  h  etudier  au  point  de  vue  philologique. 
Flle  est  ecrite  en  dialecte  lorrain;  nous  en  jugeons  ainsi  en  la 
comparant  h  des  documents  dates,  notamment  h.  des  chartes  re- 
digees  a  Metz.  »  Sic  doctissimi  Guessard  et  Michelant,  sub 
finem  prafationis  (p.  xvj).  Quod  quum  asseruerint,  non  autem 
demonstraverint,  quibus  exemplis  nitatur  hoc  judicium  et  quos 
intra  fines  concludi  debeat,  non  inutile  es,t  perpendere. 

Lotharingia3  dialectus  cum  burgundica  plurima  communia, 
quaedam  propria  et  sui  juris  habet;  unde  fit  ut  nobis  diligenter 
inquirendum  sit  quid  in  lingua  Floovantis  Lotharingia  una  cum 
Burgundia,  quid  sola  Lotharingia  sibi  vindicet.  Quee  disquisitio 
duplex  est,  sonorum  videlicet  et  formarum. 

\.  De  sonis.  —  l.  Be  vocalibus.  —  A.  Gallicum  a  in  ai  convertit 
burg.  ct  lothur.  dialcctus.  ^ic  \n  Floovante  :  Ausai  (S\i  ctc.  etc, 


hraiz  2018,  der-ai  delai  C~t^) ,  divai  -iol,  jai  QQ9  et  passim,  iai  261  et 
passim,  laisus  1029,  etc,  melaides  1624,  etc,  et  inverbis,  3  pers. 
sing.  perfecti  et  futuri,  -«2  (de  quo  vide  infra,  ad  conjugatio- 
nem).  In  syllabis  accentum  non  ferentibus  :  caire  725,  cliaitel 
208   etc  Habct  gallica  dialectus  :   Ausa,  braz,  deca,  dela,  etc  i 

Peculiariter  notanda  est  transformatio  vocalis  a  in  ««'quoties 
sequitur  palatalis  tenuis  aut  media,  quam  non  solum  lothar.  et 
burgund.,  sed  et  picardica  agnoscit  dialectus  :  barnaige  213  734 
888  1409  14G7  etc,  Cartaige  380,  mesaige  14G3,  langaige  122, 
oniaige  22oo  2258  etc,  paraiges  160  etc,  i-aige  anraige  anraigie 
375  379  387  846  1209  etc,  rivaiges  1388  etc,  saige  2263  etc  ; 
coraigous  1026,  saicheiz  1067  •. 

Contra  gallicum  ai  sa^ponumeroada  in  burgundica  ctlotharin- 


1.  Quod  ad  lotharingicos  lextus,  vide  quos  in  lucem  edidit  vel  gramma- 
ticis  commentariis  adornavit  Fr.  Bonnardot  in  IVjinania  I,  328-351;  II,  Vib- 
259;  III,  78-88;  V,  269-322;  Chartes  francaises  de  Lorraine  et  cle  Meiz  (Paris 
1873,  extrait  des  Archiies  des  missions  scientifiques,  3"  serie,  t.  I.) ;  La 
guerre  de  Metz  en  1324,  p.  p.  E.  de  Bouteiller,  avec  un  commentaire  gram- 
matical  et  un  glossaire  par  Fr.  Bonnardot,  Paris,  Didot  1875,  in-8'.  Cf. 
Paul  Meyer,  Notice  sur  un  manuscrit  bourguignon,  Romania,  VI,  1-46. 

2.  Vide  str.  10.  Quum  hocce  in  opuscnlo  stropharum  numeri  saipius  citen- 
tur,  expedit  concordantiam  inter  versuum  et  stropharumnumeros  hic  referre. 


r.lversusl —    21 

Str. 

versas 

Str.        versus 

Str.        versus 

2 

22—    9i 

20 

574—   609 

38    1115-1122 

56    1553-1602 

3 

95      105 

21 

610-   63 't 

39    1123—1176 

57   1603  — IGOii 

4 

106—131 

22 

635—   680 

40    1177—1190 

58    1609—1711 

5 

132-205 

23 

681—   692 

41    1191-1196 

59    1712-1749 

G 

206-211 

24 

693—  721 

42   1197-1265 

60    1750—1771 

7 

212  —  232 

25 

722—   759 

43    1266-1282 

61    1772—1779 

8 

233  -  305 

26 

760—   783 

44    1283-1305 

62    1780-1811 

9 

306-378 

27 

784—   791 

45    1306-1324 

63    1815-1921 

10 

379-387 

28 

792-   805 

46    1325-1337 

64    1922  -2015 

11 

388-403  ' 

29 

806-   823 

47   1338-1347 

65   2016-2073 

12 

404  —  414 

5o 

824—   858 

48    13  i8— 1376 

66   2074  —  2269 

13 

415-432 

31 

859—  886 

49    1377-1414 

67   2270  —  2380 

14 

433  —  459 

32 

887—   894 

50    1415—1435 

68  2381  —  2451 

15 

460  —  471 

33 

895—  915 

.51    1436-1453 

69  2452-2485 

16 

472  —  494 

34 

916-1016 

52    1454  —  1471 

70  2486-2516 

17 

495  —  503 

35 

1017—1051 

53    1472-1483 

71   2517  —  2533 

18 

504  —  549 

36 

1052-1098 

54    1489  —  1537* 

19 

550  —  573 

37 

1099-1114 

55    1538—  1552 

1.  Tii  eililo  \o\li},  \,p.  l3-](!,  I.  1,  versaui:i  iiidicatns  numcros  sic  corrige  :  387-418,  419-150, 
451-48?,  483-514. 


gica  dialecto  redigitur  :  mas  94  684  69o  904  919  922  933  1071 
1547  1724  etc,  daaz  632,  detrare  124,  fare  1760,  {je}  faz  1724, 
fates  1149,  (je)  sa  1744,  (^7)  sat  1087,  sasi  803. 

—  Sonuma/,  quoties  sequitur  consonans,  gallicus  scrmo  in  au 
mutat  :  alha  aube,  chevals  chevaus;  burg.  et  lothar.  in  aul,  etiam 
quum  sequitur  vocalis  :  gall.  aler,  burg.  et  loth.,  auler.  Sic  in 
Floovante  :  auler  41  110  111  451  729  766  etc.  etc,  Auleman  ^l^i^ 
499  350  333  etc,  amiraur  [=^  amiraul)  640  637  etc,  maul  maule 
maulement  660  096  893  1013  1046  etc,  marechau  998  etc,  chevaul 
334  1096  etc,  paulefroi  461  463  etc,  senechaul  senechau  43  360 
1039  etc,  saule  1033,  vaul  et  composita  contravaul  desvauler  1433 
1100  500  etc,   versaul  983  993  etc  —  Vide  infra  ad  /. 

Etiam  vocalem  a,  quum  sequitur  consonanss,  m  aut  h  (in  suf- 
fixo  abilis  able),  lolharingica  pronuntiatio  in  au  mutat  :  passer  fit 
pauser  in  FL  1205  elc,  pasmer,  ad  pamer  redactum,  i\l  paumer 
608,  1023  etc  ;  veritable  fit  veritauble  892 ;  sic  deaubles  709  887, 
amirauble  1818. 

Ha?c  pra^terea  etiam  de  a,  in  syllabis  accentum  non  ferenti- 
bus  ,  in  Floovantis  textu  notanda.  Prropositio  per  plerumque 
por,  non  par  transcribitur ;  sic  por,  pormi,  pordevant.  pordonner 
122  130  281  300  420  460  i69  540  579  655  665  71 1  819  861  863  865 
866  1021  1022  1028  1044  1061  1090  1168  1181  1198  etc ,  oore«^ 
(adorant)  1244.  —  Jemais  322  689  694  817  1142  1175  1176  1293 
1314  1500  1517  1579  etc  in  quo  /e  nihil  aliud  esse  mihi  videtur 
quam_yai!' attcnuatum  ^;  tremetrons  527  (gallice  trametrons),  essis-e 
1034  i&2l,jesanziU0. 

E  —  e  ex  d  latino  ortum  in  burg.  ct  loth.  dialecto  eiiil  :  can- 
tare  chanteir;  arius  eodera  modo  eir,  non  icr.  Hic  Floov.  :  ballei  117, 
saicheiz  (sapi-d-tis)  1067,  chivaleir  98,  confanoneir  443,  moilleir 
(gallice  moillier)  15,  eirt  (gall.  iert)  53,  etc 

—  e  ex  e  vel  Hatino  ortum  lothar.  dialcclus  libentcr  in  a  mu- 
tat,  quee  vocalis  crassioiem  et  sono  o  viciniorcm  sonum  refert,. 
ita  ut,  in  meridianis  Lotharingia?  regionibus,  in  Vosegis  scili- 
cet,  ad  0  tendat.  Inde  fit  ut  pro  e,  nunc  a,  nunc  o  scepissime  Floo- 
vantis  textus  exhibeat  -  :  balefbella)  562  et  pass.,  Bordale  li^l, 
damoisale  1 465,  esc//ac676,  apale  fadpellat) 636 721  833 897  1183  1280 
1445  1492,  etc,  regrate  923,  sale  541,  1118  etc  —  Corcle  1179^ 

1.  Semel  Juuaii.  1550.  Cf.  gimais  apud  P.  Mijyer,  Romania,  VT,  41. 

2.  Cf.  Paul  Mcyer,  l.  cit.,  p.  41. 


froche  (fresche)  600,  mat  (rnittit)  269  1811  1409  1467,  ole  (///a) 
[SOO,  prouoce  625  2070,  redroce  854,  richoce  1228,  matinot  2180, 
F/orote  506  2195  2207  elc. 

Animadvertendum  est,  l)o  praesertim  ?  vel  e  latino,  id  est  c 
clauso,  a  autem  e,  id  est  e  aperto,  respondere;  2)  suffixum  ot  ote 
(gallice  et  ete,  lat.  *  ittus,  itta)  potius  VosegianEB  regioni  et  Rur- 
gundiensi  Comitatui  referendum  quam  septentrionali  Lotharin- 
gisB  quae  sonum  at  ate  aflectat. 

Quod  ad  e  in  syllabis  non  acccntum  recipientibus  pertinet, 
pauca  observanda  sunt.  Verba  qualia  contramont  831,  contravaul 
875  1100,  antrahatent  385,  jure  loth.  dialecto  referenda  sunt ; 
at  de  aparceu  66,  espardu  1349,  marci  195  1184;  vorgondc 
115,  donier  719,  do  529,  pordu  270,  pordriens  1341,  nihil 
affirmari  potest,  quum  ejusmodi  formas  non  solum  lothar.,  sed 
aliae  dialecti  prtebeant.  Prcetermitto  etiam  /ivez  (levatos)  109, 
chivalerie  1236  1248,  griver  1339,  etc,  aliis  ac  loth.  dialectis 
haud  ignota. 

Ei  gall.  e  primitivo  r,  i  ortum,  sequente  n  vol  n  vel  /,  integrum 
remanet;  lolhar.  autem  necnon  burg.  picardicaque  dialectus  in 
oi  mutat.  seu  accentum  ferat  syllaba  seu  non  :  p/oiries  957,  dois 
1964  22  i3,  nois  156,  Boins  1446,  ouroi/es  1798,  moine66,moinent  637. 
(7/?mo/ne,-o??^  545  812  1100  1419; — )jwi/our  900,  doignier  704  955 
1145,  noier  358  707,  noiant  491,  consoi/iez  1754,  soignors  1  334  soi- 
ne?n  563,  mervoi/ouse  789,  moichine  1639.  Adde  etiam  moismes  475 
590,  moime  1012. 

0  —  6  clausum  vetustioris  gallici  sermonis,  in  tota  Lotharin- 
gia  usque  ad  extremum  Comitatum,  sonat  ou  :  cujus  soni  per- 
plura  in  Floovantis  textu  exempla :  coraigous  1026,  co/'?'opo?/sl033 
1053  etc,  coi/r  210  854  1137  1505  etc,  co/our  600,  que/our  607, 
c/oue  250,  f/ours  339,  g/oinous  22  200,  honour  1432,  hontous  li,Joouse 
803  1114,  /oirr  529  1456,  /ous  456,  mei/ours  1494,  moi/our  900.  ?»??'-• 
voi/ouse  789,  ?2ou  (nodum)  1299,  oitours  979,  orgou/ous  954  1064, 
owr  958,  OM^es  (hostes)  162  167,  outregous  431,  PantecoiisteA^,  paour 
292  1051  1054,  7'asour  223.  Sarracenour  576,  Seignour-s  760  989 
1256  1436,  so?</ 84  150,  traitous  432,  voidouses  1502,  etc  Adde  etiam 
pouvres  493,  c/oms  637.  (Cf.  str.  20). —  In  syllabis  non  accentu  ele- 
vatis,  clausis  vel  apertis,  ou  seu  primitivo  6  congruit,  seu  o  ; 
rouste  1334,  F/oouvant  135,  orgou/ous  954  (orgoue/ous  311,  orgue- 
/ous  1064J,  ouroi/es  1798,  o?<sa?  217,  ouster  67,  o?/;'^/  55,  outroiier 
716  843,  proudome  488,  sou/e?-  705,  sou/emant  227. 


Oi,  ui.  Diphthongorum  oi  ui  ad  simpliciorem  sonum  o,  u,  ro- 
ductarum  quod  proprium  lolh.  habet  dialectus,  plurima  exem- 
pla  :  vodroz  632,  crorai  Q69.  chosit  chosiMA  H24  1207,  angoususodO, 
lo  2090,  lont  1736,  jont  1057,  —  apruchAez  799,  a(juse  323  336,  bu- 
senne  2[So,cudier{cut,  cudoit,  etc.)  967  1031  etc.  cestu  1378,  cusine 
1666,  dure  (con-,  des-)  73  177  309  452  977  1711  etc,  fuanl  1121, 
lu  (pronomen)  222  1231  1347  1621  etc,  lut  lusant  525  535  728  703 
etc  sut  1814  (sed  suit  1816)  suvant  1737,  us  1490. 

Contra  gallico  u  respondet  saepius  «^nothar.  f/es«/s /r/^s^^s  021 
724  814  1107  1636  23QAelc.,pluis  i3a6,porfanduis  964,  voltui  1301. 

Notemus  alia  quaedam  quae  loth.  dialectus  sibi  vindicare  po- 
test :  fist  (ferit)  799,  hastitire  1240,  firte  83  751,  tinent  (tenent) 
1638  1,  peres  (peiores)  1411  1469,  etc  Coetera  sub  /  et  n  vide. 

Ssepissime  in  lotharingicis  et  prsesertimMettensibus  tcxtibus,  e 
mutum  finale  nasali  sono  afficitur  :  inde  soimen  (  r=  soTme  soT- 
mes  soiomes)  1962;  etiam  moinent  (moine)896,  broichent  1877,  in 
quibus  e  in  en  mutatum  cum  finali  dcsinentia'  plurialis  ent  con- 
funditur  qua?  sonabat  et ;  cf.  eusint  (eussent)  1255.  Adde  et  per- 
desant  152  (pro  perdessent,  gallice  perdissent)  ^. 

Identidem  r^ues  pro  que  111,  1696  in  Mettensibus  chartis  repc- 
ritur. 

2.  Deconsonantibus.  Quffidam  in  consonantibuspeculiariahabet 
lotharingicus  sermo  ;  quae  breviter  percensebimus. 

L.  —  TJt  supra  vidimus,  /  inter  duas  vocales  in  ul  mutatur; 
consonanti  autem  sequente,  plerumque  supprimilur,  qua  in  re 
lothar.  a  burgundica  discrepat  quae  /in  u  vertit,  aut  certe  servat. 

ALis  "=.  es  cz  e  :  que  novelles  477,  que  novelles  593,  ques  homes 
1476,  liques  1437,  annez  (annales)  743. 

ALLUS  =  az :  versaz  1 1 91  vassaz  1077  (prope  versanz  varsauz,  pas- 
sim).  Identidem  chevachier  698,  mavais  681,  Maderam  1629(prope 
Mauderanz  =z  Malderanz  761  766,  etc),  as  ( =  als,  aux),  passim. 

ELLUS  —  els  als  ais;  ellum  =  ail  ai  /  chestais  chatais  623  720, 
novais  3  710,  boisais  677,  coutail  1039,  mantai  104  107,  etc 

Formae  vaz  (vetulus)  740,  so?-o:r  {*solicidus)  700  (scriptum  solaut 
2180)  etiam  lotharingice  tanturamodo  sonant. 


1.  Pro  gallico  ie  nunc  i  nunc  e  invcnilur  :  haec  sunl  notalionis  e  exempla  : 
tene  650,  vene  673  1 160  venent  1885,  gesent  584. 

2.  Cf.  BonnarJot,  Romania,  I,  337;  II,  245. 

3.  Sic  ms. :  oditores  corrigunt  novau.s,  perperam. 


—  8  — 

M,  N.  —  Nasalis  sonus  a,  e,  u  ssepius,  ut  in  lothar.,  pcr  am, 
ejn,  tm,  om  notatur  :  Gurtam  48-4,  Amiram  -486,  etc,  Urbam  .523 
092,  oriflam  532^  Maupriam  598,  commam  1968,  Mauderam  7G0, 
Maderam  1G29,  Floovam  7G1  1307  etc.  FloraiK  1942  etc,  mm 
(sang)  773,  Joceram  818  1449,  etc,  gam  (gant)  19Go,  am  2131, 
desrubam  1300,  Maom  1407,  Tavergam  1304  146G  etc,  ocidam 
14G2,  etc  —  Galiem  332,  jffmz  o33,  t'»/i!,  1043,   traisom  694,   etc 

Lotharingici  textus  solent  nasalem  sonum  nunc  puris  voca- 
libus  addere,  nunc  nasalibus  adimere ;  quod  ssepenumero  in 
nostro  textu  apparet.  Supprimitur  nasalis  soni  signum  in  : 
acoitates  1607,  acienous  1964,  Apoli  1230,  Aulemaz  478,  aiz  720, 
aisi  216,  covit  231,  cretie  368,  derot  1738  1847,  esparniace  1381 
1394,  /^race  731,  guernemaz  1790,  ^as  (jans)  633,  Ga/ze  (Galien) 
433,  losoigier  697  (/osoin^/er824),  matiroie2228,  metenant  meitenant 
303  783  1298  1781  etc,  maiz  309,  menaz  1431,  penanaz  1743,  ^o?':; 
793,  /;o/^  189,  ^/(?ne#  268,  troichant  8C3,  i'02Ci<-  1924,  ?;2es-  441,  etc 

n  contra  seu  vocalibus  quas  gallica  dialectus  puras  habet  ad- 
ditur  seu  nasalibus  superadditur,  quo  expressius  designeturna- 
salis  sonus  :  ansin  392,  ausint  906,  eusint  1233,,  ann  496  331  337 
639  689  693  746  893  923  1330  1981  etc,  ammenerent  699,  anmt 
1583,  branz  {hva.z)  1473,  busennes  2133,  donmaige  1691,  fanme  1502 
1606  2227,  forsannez  80,  Maonmot  Maonmerie  559  379  737  1241 
1645  etc,  prennez  628,  tan  (ta)  882,  etc 

m  et  n  aliquando  confunduntur  :  traimant  542,  Liemart  1104, 
nerc/  (merci)  130,  nort  (mort)  2093,  ginais  (jamais)  1550.  Ani- 
madverte  etiam  hinc  mambres  7  etc,  illinc  anbler  66,  anbedui  o9, 
etc  ;  hinc  colomes  724,  illinc  hone  ( home )  941  ;  praterea  ein 
684,  id  est  aim  (amo). 

Nihil  de  orthographia  ain,  ein,  oin,  sequentc  palatali  g,  c/i 
dicam  :  trenchier  tranchier,  treinchier  trainchier ,  troinchier  (74 
102  153  197  421  453  397  782  919  1033  1048  1174  1242  1262 
etc;  cf.  mangier  mengier  rnaingier  meingier  374  918  993  1017  1029 
1031  1603,  voingeance  1213,  plainchie  300  825,  blainche62).  Ha^ 
enim  formae  non  nostrae  dialecto  propria)  sunt.  Floovant  gal- 
licum  est,  Floovam  et  Floovain  16  burgundicum  et  lotharingi- 
cum. 

Nota  ctiam  Champene  20~.  Bretene  1387,  Aulemene  1388,  com- 
penie  158S,  montenes  1205,  et  alia  cjusdem  modi  in  quibus  galli- 
cum  agne  in  aigne  egne  primum  mutatum  est,  ad  ene  postea 
reductum,  quod  loth.  dialectus  non  ignorat. 


—  9  — 

S,  T.  etc.  —  Lotharingicee  dialecto,  ut  e  Mettensibus  chartis 
constat,  propium  est  duro  sono  litteram  s  inter  duas  vocales 
afficere,  unde  fit  ut  in  scribendo  hic  sonus  qui  per  duas  litteras 
ss  gall.  notatur,  Scepissime  una  contentus  sit.  Haud  aliter  in 
nostro  textu  :  asez  A8~  759  i003  1011  1018  etc  ,  amase  1070,  asis 
asiet  etc.  918  1010  etc,  batison  688,  vosise  1799,  croisant  2259,  euse 
1371,  1102,  eusint  1255,  fuse  1367,  garise  1234,  glatisent  1208, 
guerpisent  544,  isir  528  531  533  779  940  941  944  etc,  isi G16  680 
1199,  (aisier  A12  568  780  849  850  918  1101  1 103  1185  etc  mesaige 
im,  oceise  1084,  paser  330  374  758  122i  1237,  poisance  1383 
1413,  puise  1599,  etc 

E  litteris  quse  supprimantur  aut  addantur  quo  molius  expri- 
matur  pronuntiatio  hauil  validum  quidem  de  dialecti  natura  de- 
ducitur  argumentum,  quoniam  talia  in  omnibus  dialectis  locum 
habent,  in  Vosegiana  tamen  regione  communiora  '  :  cretie  (cres- 
tien)  308,  manvaitie  (-stie)  457,  replant  (^resplant)  416,  veites  (veis- 
tes)  480,  froche  (frosche)  600,  chacuns  (chasc)  1208  —  san  (sans) 
126  234  733  1384  1447  etc,  sen  (sens)  2184,  que  (ques)  1493,  tu 
fu,  conquier  464  459.  fue  vos  am  2131. —  Don  cIoul  (dont  vel  donc) 
405  416  512  513  615  845  910  970  1015  1075  1134  1453  1500  1599 
1915  etc,  to  (tot)  234  684,  por  depor  (-port)  366  1608,  an  (ont) 
493,  tan  Itant)  481  673,  gan  (gant)  219,  gar  (gard)  1346,  mou  tot 
(mout,  molt)  1948  1957  etc,  c<  (cist)  1138,  san  (sang)  1031,  Je  cui 
(cuit)  905,  sain  (saint)  874  1036  ^.  In  Mettensibus,  meridionalis 
Lotharingise  et  Burgundiffi  textibus  ^  pollet  hsec  orthographia, 
et  ea  pariter  quee  sequontibus  in  vocabulis  exprossius  notat  si- 
bilantem  sonum  :  ainzsois  715  764,  armerz  436,  desorz  257,  foisz 
312,  puetz  370,  viesz  441. 

IL  De  formis.  —  Notemus  articulum  lou  (=  le)  quem  ut  bur- 
gund.    dialectus  novit  lotharingica  :   168  192  194  219  325  358 


1.  Cf.  P.  Moyer,  l.  c,  p.  45. 

2.  Cf.  P.  Meyer,  l.  c,  p.  44. 

3.  lu  conjugatione,  communis  est  orthographia  diai  (chail)  1535,  entandi 
1050  1293  1470  1518  1534  1574  etc,  re-feri  1044  1066  1178  1298,  perrfi  785. 
pendi  1008.  randi  1116  1199  1201,  tressai  1057,  gari  1200,  di  1541,  vai  288  291 
387  1421  1490  1067  2114  2115  2123  2124  elc,  sesi  I05G.  sed  non  :  (quil)  puis 
906,  (ilj  pran  999.  (il)  par  586  662,  (je)  ran  1186,  (il;  lin  172.  (il)  o  habuit) 
133,  (il)  portoi  1020,  (♦!)  jjer  1288  218i,  son  (sunt;  1136  fet  vice  versa  sont 
pro  son  —  suum  921;  cf.  tont  567j,  soien  (soient)  1876-  Harum  formarum 
exempla  in  meridionalis  Lotharingia}  textibus  non  difficile  invenias. 


—    10  — 

421  466  1109  Mol  1168  11  Oo  137.j  1127  lioO  l/i96,  elc;  d".  112  : 
ie  pie  ...et  lou  sole. 

Animadverto  femininum  le  (pro  la)  quod  est  picardicum  :  455, 
'1672  641  (Le  [■=.  /oy  Florote,  file  le  roi  d'Ausai).  Dialecti  picar- 
dicEB  in  nostro  textu  hcec  tria  modo  vestigia  reperio,  quse  nul- 
lius  momenti  estimanda  esse  ct  per  errorem  scribee  irrepsisse 
censeo,  quum  nullum  orthographiffi  k  pro  ch ,  ch  pro  c  exem- 
plum  textus  preebeat  :  item  errorc  inductum,  v.  191,  la  (pro  le) 
quod  nulla  dialecLus  novit.  Le  pro  les,  434  (  o  le.  xxx.  pucelles) 
eamdem  ac  que  pro  fjues  (de  quo  supra)  orthoc^raphiam  offert. 

Nota  singulare  illud  tu  =  tes  (tuus)  :  tu  fd  881,  tu  fils  1980. 

Conjugatio  verborum,  in  summa,  orientalcm  linguam  bur- 
gundicam  scilicet  et  lotharingicam  refert,  quum  a  (in  chant-a, 
chanter-a ,  il  a)  in  ai  mutet  ( cf.  supra,  p.  4),  et  pro  ez  (in 
chant-ez,  chanter-ez)  dicat  (eiz)  oiz,  necnon  omes  pro  07ns  ons  (in 
chant-ons,  chanter-ons,  etc.)  et  iens  pro  ions  (in  chant-ions,  chan- 
ter-ions)  offerat  :  frequentissima  sunt  exempla  :  ai  (habet)  76 
78  133  145  161  173  174  191  215  219  226  248  279  287  338  339  346 
355  407  410  416  418,  etc,  usque  ad  finem  libri ;  il  nmai  9  31,  von- 
drai  12,  comandai  17  37,  durai  47,  entrai  37,  ferai  89  102  etc 
etc  Fastidiosum  cetera  exempla  referre ;  vide  modo  versus  77 
78  140  144  172  178  203  207  225  230  235  264  272  286  310  330  340 
341  347  349,  etc  Identidem  astis  =.  estes;  ut  enim  reperimus  ha- 
hergastes  i08i,  parlates  6^Q  el pansates  H8d  [ates  pro  astes,  cf.  su- 
pra,  p.  9)  ;  sic  eiparlestes  525,  aseurestes  1082,  cf.  tu  es  (—  tu  as) 
1612,  aulesez  {—  alassez,  allassiez)  2138. 

De  oiz  pro  ez  vide  164  277  304  305  468  470  841  996  1071  1088 
1149  1133  1343  1382  1383  1385  1614,  etc 

De  iens  pro  ions  :  pordriens  1341,  mantiriens  1425,  poiens  1906; 
de  bmes  pro  oms  ons  :  gardonmes  1808  (gardons  1809)  moromsnes 
(lege  moronmes)  1536. 

Qusedam  peculiaria  animadvertc  :  pcrfecta  descendie  411,  res- 
pondier  (lege  :  respondiel)  167,  repantiet  1015  ;  ditrent  220,  pritrent 
298,  pristrent  662  790,  vindrent  764  705  822  1033,  etc,  trovit  6, 
aportirent  1228,  trovesis  2139,  non  nostrae  dialecto  repugnant,  nec 
jam  hffi  infinitivi  forma  choioir  1169,  soioir  1472. 

Sufficiunt  qua?  protulimus  exempla  qua?  augere  facile  est;  sed 
non  propositum  habuimus  quidquid  dialecticum  vel  peculiare 
preebeat  noster  textus  hic  recensere.  Ex  his  quffi  attulimus 
exemplis  ,  pleraque  orientalem   Galliam ,  Lotharingiam  scilicet , 


—  11  - 

Burgundiam  et  extremam  Belgiam,  denuntiant,  quum  toti  huic 
regioni  communia  sint ;  quxdam  autem  extrems^  Lotharuujke  ad 
meridiem,  Comitatuique  vicinse  modo  referenda  sunt.  Unde  con- 
cludendum  nostri  codicis  patriam  Vosegianam  esse  regionem  ^. 


Cap.  II. 
Floovantis  textum    multo  plura  gallici  sermonis  exempla  exliihere. 

Istumne  poema  lotharingice  scriptum  cst?  Alinime  quidem. 
Vix  unum  est  lothar.  dialecti  exemplum  quod  non  simuJ  sub  gall. 
specie,  in  nostro  textu,  occurrat;  a  non  rarius  offenditur  quam 
ai,  age  quam  aige,  al  quam  aul,  e  quam  a  vel  o,  ei  quam  oi,  o 
quam  om,  oi  ui  quam  o  u,  etc.  Cuique  vocabulo  in  cap.  I  sub 
lotharingica  forma  allato  fucillime  idem  vocabulum  alio  in  loco 
gallice  scriptum  opponas.  Faslidiosum  sit  exempla  singula  se- 
cundum  ordinem  recensere  ^  :  versusque  integros  aptius  est 
affere  qui  nihil  lothar.  dialecti  habent,  puram  autem  et  meram 
gallicse  referunt  proprietatem. 

V.   49  Je  Yos  commant  ici  Floovant  a  garder. 
56  Que  li  dux  ot  mengie  e  beii  a  plantt^i 
64  Adonc  estoient  tuit  11  prodome  barbez 

Et  11  clercs  et  li  lais,  H  prestes  coronez. 
68  Et  trestoz  les  forcons  de  la  barbe  coper. 
71   Et  quant  il  estoit  pris,  a  mort  estoit  livrez. 
73  Li  anfes  Floovanz  Ta  formant  esgarJe,  etc. 

Qui  versus  lotharingice  fere  in  hunc  modum  sonarent : 


1.  Barbara  mihi  videntur  nec  exiilicari  posse  -.  lu  ocias  1156  (qu'il)  ociasi 
1055  (quil)  ferast  1055;  fouz  (potes)  pro  pues  1075.  Vide  eliam  quae  alTert 
P.  Meyer,  Rnmania,  ibid.,  p.  42  et  n.  1. 

2.  Vide  infra,  p.  li.  • 


—  12  — 

Je  vous  commam  ici  Floovain  ai  ganleir. 
Que  li  dux  out  maingic  e  beu  al  plainlei. 
Adonc  estoient  tuit  li  proudoume  barbeiz. 
E  li  clercs  et  li  las,  li  prastes  querouneiz. 
E  treztoz  les  foircons  dc  la  bairbe  coupeir. 
Et  quam  il  estoit  pris,  ai  moirt  estoit  livreiz. 
Li  anfes  Floovain  Tai  formam  esgardei,  etc. 

Quacunquc  in  pagina  poema  evolvas,  seu  dimidios,  seu  intcgros 
vorsus  ,  seu  versuum  scricm  offendes,  qua?  gall.  sermonis  sunt. 

p.   5   .xnii.  chevaliers  a  li  rois  apelez, 

8i  lor  a  commande  :  >;  Aulez,  n'i  demorez, 
Ici  jior  devant  moi  Floovant  m'amenez, 
Que  par  icel  apostre  qu'on  quier  an  Noiron  pre, 
.Te  le  ferai  delrare  ou  \Qimanhres  coper.  » 

Lege  alez,  par.  quiert,  Xeron,  detraire,  membres  i  vel  rnambrcs), 
cetera  puro  gall.  sermone  scripta  sunt  :  c/ievaliers  non  chiva- 
leirs,  a  non  ai,  apelez  non  apeleiz,  demorez  amenez  non  demoroiz 
amenoiz,  par  r\on  por.  etc.  Ipso  in  aulez,  pars  priorr/»  loth.,  pos- 
terior  autem  gall.;  integra  enim  lolh.  forma  cst  auloiz. 

Adonc  a  fait  li  rois  e  crier  e  hucliier 
A  toz  ces  qui  de  lui  tienent  terre  ne  fier 
Que  il  ne  li  donascnt  ne  argant  ne  ormier, 
Ne  armes  ne  clievaus  n'un  soul  jor  a  mangier. 

Legc  donassent,  sol :  quatuor  istos  versus  cradas  gallice  scrip- 
tos  fuisse. 

_p.   9  IIs  broichent  les  chevaus,  si  ont  les  armes  prises 
Vers  Floovant  s'en  vienent  chacuns  por  ahatise, 
Floovans  en  fiert  .i.  an  la  targe  Ilorie, 
Desoz  la  boucle  a  or  li  a  fraite  et  malmise, 
Et  Taubert  de  son  dos  li  deront  etdes>ire  ; 
Ou  cors  li  mit  la  lance,  qui  qu'an  plort  ne  qui  rie, 

Quodnam  ilji  loth.  dialecti  vestigium,  por  adempto,  inve- 
nire  est? 


—  i;]  — 

Nonne  gall.  scrmone  scripli  sunt  hi  vcrsus  quos  tcmcre,  sine 
delectu,  decerpimus? 

p.  13  Seignors,  plait  vos  oir  quels  hons  fut  Fernaguz? 

Fors  et  felons  et  fiers  et  de  fiere  verluz... 

Yet  ferir  Floovant  desor  son  elrae  agu... 

Et  trenchie  le  aubert  et  le  pan  de  lescu  ; 

Res  a  res  de  la  char  est  li  hranz  desranduz. 

De  cl  en  terre  aval  an  est  li  branz  coruz. 

Quant  Floovans  le  voit,  mouli  en  fut  irascu. 
p.  14  Mout.  li  voit  Sarazins  coper  et  deiram-hier ; 
Elle  li  escria  :  Qui  es  tu,  chevalipr?... 
Je  ne  lairai  a  toi  ne  traire  ne  lancier... 
Floovans  la  regardo,  prit  la  a  acointior. 
A  icele  parole  i  est  venuz  Richeir. 
'p.  19  Amiraus,  sire  rois,  dient  li  Sarazins  , 

Amiraus,  riche  rois,  por  coi  t'esmaies  si 
Por  .1.  recet  mauvais  que  Franeois  ont  sesis? 
Or  irons  an  lor  terre,  si  lor  en  todruns  .m. 
p.  25  Richiers  jut  d'aulre  part  en  .i.  lit  antailie; 

Quantvit  son  seignor  panre,  mout  an  fut  corociez  : 
11  a  pris  une  lance  qui  gisoit  a  son  chief. ., 
Lors  est  venuz  au  murs,  si  s'est  aval  giaciez... 
Le  fiz  le  roi  de  France  leverent  sur  .i.  mul. 

Xihil  prodesL  longius  hauc  demonslralioncm  proferre ,  nc 
plusquam  dimidia  pars  libri  nobis  sit  transcribenda.  Satis  patet 
textum  nostrum  gallici  ct  lotharingici  sermonis  temperamen- 
lum  essc,  in  quo  majorcm  sibi  vindicet  partcm  gallicus. 


__  14  — . 


Gap.  III. 

Floovantis  textum,  quum  prior  scriba  gallica  dialecto  usus  fuisset . 
a  lotharincjo  scriba  in  lotharingicara  dialectum  negligentius  tran- 
scrijjtu)/i   fuisse. 

Quid  inde  colligendum  est?  Floovantis  poema  mixta  dialecto,  ut 
usitata  verba  usurpemus,  scriptum  fuisse?  In  hac  videlicet  re- 
gione  qua:'  Francise  et  LotharingifP  confmis  duas  recipiebat  dia- 
lectos  ?  Minime  quidem.  Mixta  enim  qua^vis  dialectus  inter  plu- 
res  vicinas  dialectos  jacens,  alius  alia  parte  indolem  referre 
solet,  ita  ut  hanc  certis,  illam  aliis  non  minus  certis,  nunquara 
mixtis ,  characteribus  reprsesentet.  Gallicus  sermo ,  exempli 
gratia,  mixta  dialectus  jure  dici  possit,  quum  qusedam  burgun- 
dicBp,  alia  picardicfe,  alia  autem  normannica?  propria  mutuata 
fuerit  :  ei  able  cum  normannica  dicit,  quum  pic,  et  burg.  oi,  au- 
ble  aule  dicant;  e  cum  norm.  et  pic,  quumburg.e/habeat ;  chace 
ci  cum  burg.,  quum  normann.  et  picard.  ca  che  c/^?' pronuntient. 
Sed  nusquam  gallicum  sermonem  videas  nunc  ei,  able  cum 
norm.,  nunc  oi,  auble  aule  cum  picard.  et  burg.  dicere;  nunc  e 
cum  norm.  et  picard.,  nunc  ei  cum  burg.  pronuntiare  ;  nunc  cha 
ce  ci  cum  burg.,  nunc  ca  che  chi  cum  norm.  et  picard.  usurpare. 
Identidem,  normannica  dialectus  mixta  inter  pictavensem  et  pi- 
cardicam  haberi  potest,  quum  ei  pronuntiet  ut  pictavensis  in 
quibus  vocabulis  picardica  oi  habet,  ca  che  chi  autem  ut  picar- 
dica,  quffi  in  pictavensi  cha  ce  ci  sonant.  Nusquam  autem  repe- 
rias  norm.  dialcclum,  ad  libitum,  ei  et  oi,  ca  et  cha.  ce  et  che,  ci 
et  chi  pronuntiare,  mixtis  et  confusis  duarum  vicinarum  dialec- 
torum  characLeribus.  Guique  suum,  et  quas  mixta  dialcctus  ab 
alterutra  sumpsit  ( si  sumpsisse  dici  potest)  pronuntiationes, 
eas  usque  servat  et  semper  sibi  conslat. 

Nostrum  autem  poema  nihil  mixlee  dialecti  refert,  quum  ea~ 
dem  vocabula,  easdemsyllaba?  nunclotharingicum,nunc  gallicum 
habitum  induant.  Quomodo  lit  ut  reperiamus/jflser  2G7  eipauser,. 
belle  1332  1761  etc.  et  bale,  eschec  572  et  echac,  ameinent  1096  etc 
et  anmoinent,  mains  917  et  moins,  seignors  63  188  214  277  693  833. 


—  ]•;  — 

etc.  et  soignors,  seignerie  2oi  et  soineri,  seignors63  etc.  et  seignour, 
cor  1004  1337  et  cour,  mais  2020  etc.  et  7nas,  sesi  1056  et  sasi,  faire 
passim  et  fare,  set  1190  etc.  et  sat,  suit  1816  et  sut ,  lui  58  etc.  et 
lu,  quant  passim  elc/uam,  Floovans  Floovant  passim  et  Floovain 
Floovam,  etc,  etc?  Quomodo  ut  esedem  perfecti  et  futuri  termi- 
natiunes  in  tertia  persona  singulari  nunc  a  nunc  ai  proferant,  et 
futuri  in  prima  singulari  persona  nunc  ai  nunc  a,  mixtis  incom- 
posite  ambarum  dialectorum  characteribus? 

Non  operse  pretium  est  longius  hic  immorari  :  satis  constat 
non  mixtam  esse  poematis  dialectum.  Gonjectandum  est  igitur 
poema  sive  gallico,  sive  lotharingico  idiomjLte  scriptum  fuisse, 
dein  a  quodam  scriba  in  allerum  idioma  negligentius  transcrip- 
tum. 

Genuinum  tcxtum  gallice  scriptum  fuisse,  a  scriba  autem  in 
lotharingicum  imperite  conversum,  non  difficile  erit  demonstrare. 

Si  consonantias  i  stropharum  considcres  quffidam  libi  bar- 
barae  videbuntur. 

Str.  0  :  France  Cha.mi^ene  autre  fiance pesance  Frcuice.  C/iampene, 
lothar.  forma,  consonantiam  disturbat,  qua3  si  in  gallico  cliam- 
pagne  convertatur,  statim  restaurabitur  consonantia. 

Str.  10  :  anraige  Gartaige  atarge  targes  decassent  desmailent  an- 
trabatent  chaple  raige.  Lege  gallice  :  anrage  Cartage  rage;  nihil 
jam  dissoni  invenies^. 

Str.  22  :  arc  gart  esc/tac  depart  loast  amiraur  Ausai  parlai 
6-5^0/'«  loiaus  principel  amiraus  vaut  chaut  ai  anprenerai  part 
croirai  vaudrai  pesai  gas  aul  amiraur  communaul  venaul  maul 
loiaus  par  quart  achctai  vasail  Baudas  ai   donast    crorai  delai 


1.  Oonsonantia  (gallice  assonance)  rhythmi  genus  est  iii  quo  solius  voca- 
hs  accentum  ferentis  ralio  habetur,  non  aulem  consonanlium  vocaH  post- 
posilarum  :  ut  in  hac  Alexii  stropha  : 

Dreit  a  Lalice  une  citet  molt  hEle, 

Iloc  arivet  sainement  la  nacEZc. 

Donc  en  eisit  danz  Alexis  a  tE/re; 

Mais  jo  ne  sai  com  longes  i  convErset  : 

Ou  que  il  seit  de  Deu  servir  ne  CESset  (Str.  xvii). 

Tum  vocalium  modo,  sed  strictissima  ■  hodie  et  vocalium  ct  consonantium, 
sed  imperfecta,  admittitur  congruentia- 

2.  Rectum  est  desmailent  quod  desma-il-ent,  id  est  desma-l-ent,  pro- 
uuntialur. 


—   16  — 

desservrai  apclai  gai  dcmorai  plairai  anmenai  boisaiz  cslorai  mai 
faut. 

Qua^nam  est  longcO  hujus  stropha)  consonantia?  au,  an  at\ 
an  e,  an  a?  Unde  vocalium  diverse  sonantium  turbida  illa  at- 
que  incomposita  series?  nisi  quod  unus  prisci  gallici  sermonis 
sonus  a  in  lotharingico,  prout  diversa  sequitur  consonans,  di- 
verse  afficiebatur?  Tota  hffic  strdpha  si  in  gallicum  idioma  vertc- 
tur,  statim  sanabiturconsonantia  :  arc  rjart eschae  dcspart  loast ame- 
ral  sinsa  parla  estora  loials  priiicipal  amirals  valt  clialt  a  nnprenera 
part  croira  valdra  pesa  gas  al  amiral  communal  venal  mal  loiaJ 
part  quart  ac/ieta  vassal  Baudas  a  donast  croira  dela  desevra 
apela  ca  deniora  plaira  anmena  boisals  gstora  mal  falt. 

Str.  32  :  deaubles  barnaige  pensates  Jaque  facent  vcritauble 
raaulc  auques,  eodem  modo  corrigi  debcnt  in  deahles  barnaqe 
pdnsastes  Jaque  facent  veritable  male  alques. 

Str.  3.3  :  pesmes  pucele  apale  debonairei>  novele  sale  estre  depu- 
taires  Perse  requierent  testes  estre  terre  Bisterne  aielme  serres 
aberge  sale  pucelle  estre  novale.  Si  pro  lothar.  apale  sale  novale 
legeris  gall.  apele  sele  novele,  recta  fiet  consonantia. 

In  str.  37  pro  :  loiaul  contrevaul  laisai/jor;  laisaitZeewwr^  ver- 
sauz  ai  demorai  andossai  ai  anpoignai  chevaul  aloerai  aurai, 
lege  :  loial  contreval  laissa  parz  Idissast  Lienart  vassals  a  demora 
cmdossa  a  anpoigna  cheval  aloera  aura. 

In  str.  48  cujus  consonantia  cst  u,  corrigc  lothar.  voltui  in 
gall.  vollu. 

Str.  4!)  :  France  grande  Bretaigne  lances  cs\)Virmace  poisance 
lances  demorance  atante  creance  Bretene  Aulemeno  France  sanblance 
poisance  chanbre  grande  esparniace  antandent  omnipotantes  France 
sanblance  esciantre  tranche  ^  chanbre  mande France  anblent  montaigne 
Oriande  recommance  randre  Fraiice  esciantre  lances  grande  poisance 
demande.  Facillime  gallicas  consonantias  rcstitucs  :  Bretagne  es- 
fmrniance  Alemagne  montagne. 

Str.  54  ejusdem  generis  ac  str.  22  est  :  in  qua  consonantia  a, 
ai,  awprffibet  quum  vocabula  gallica  semper  et  ubique  in  a  so- 
nent  :  Pinar  part  tresfinas  (nec  tresfinais)  caifas  amirals  (ncc  aini- 
raus)  a  ja  conpara  antra  (nec  ai  jai  ctc.)  baisa  la  (nec  lai)  ctc.  - 


1.  Sic  corrigendum  taile,  errore  scriba3  in  textiun  admissum. 

2.  In  h.ic  slropha  duae  sunt  non  propriai  consonantise  j>/na(5  el  Persis,  rv- 
rore  procul  dubio  alicujus  scribcC;  de  ijuibus  vide  infra,  p.  "20  et  33. 


—  17  — 

Str.  57  :  chartre  porchace  gahent  autre  (lege  altre)  acoitates  aprc. 

Str.  60  (cf.  str.  33)  :  tertre  bale  (sed  gallice  /jele)  averse  apale 
(gallice  apele)  celestre  ehiies  terres  averse  gaires  teste  fare  (gallice 
faire)  belle  senestre  estre  onestes  sale  (gallice  selle)  damoisele  Tti- 
dale  (gallice  Tiidele)  bale  (gallice  bele)  gonnale  (gallice  cjonnele] 
pucele. 

Strophae  65  consonantiam  item,  ubicunque  turbata  est.  gallicus 
sonus  rostituit  :  pesme  areste  testes  seles perde  celvales  (converte  in 
gallicum  cerveles)  bale  (gall.  hele)  rene  (jeste  teste  ansestre  conquerre 
honeste  Bisterne  maitre  fontenale  (gall.  fontenele)  terme  teste  terre 
elmes  Gastale  (gall.  Castele)  pesmes  Perse  terres  estre  guere  apres- 
sent  laisent  pucelle  averse  pesmes  oneste  vantale  (gall.  vantele) 
averse  desserre  novele  salc  (gall.  sele)  Palerne  terre  averse  Perse 
faites  teste  desserre  moilent  (gall.  meslent)  presse  Bisterne  perde 
terre  rene  damoiselle  testes  pucelle  ])vouocg  {ga.l\.  proece)  detraver- 
sent  presse  averse. 

Str.  71,  ct  ultima  :  consonat  per  e:  scd  lotharingicum  vauroiz 
consonantiam  turbat;  cujus  in  Jocuni  si  lcgeris  gallicum  verrez, 
iterum  observabitur  metri  Jex. 

Ex  his  patet  gallicum  scriba}  oculis  obversatum  fuisse  tcxtum, 
qucm  dum  transcribebat,  lotharingico  quodam  colore  hic  et  illic 
non  poterat  quin  inticeret.  Inde  textus  ille  quemjure  hijhridam 
dicas. 

Nunc  inquirendiim  quo  tompore  opus  conficGrct  lotharingus 
scriba. 

Codex  quem  asservat  Monspessulanensis  bibliothcca,'  ut  e 
scriptura  patet,  swculo  xiv"  exaratus  est,  a  duabuspersoniscon- 
fectus.  Aliam  enim  foliorum  1-19  et27-56  scriptura,  aliam  foliorum 
intorjacentium  20-26  arguit  manum.  Verisimile  igitur  estMons- 
pessulanensem  codicem  vctustioris  codicis  exemplar  esse.  Ete- 
nim  interduas  hascodicis  partes  nullam,  quod  ad  linguam,  dis- 
crepantiam  invenire  queas,  quum  hic  et  illic  idem  sit  ambaram 
dialectorum,  iisdem  pro  portionibus  ,  temperamentum ;  quod 
sane  mirum  esset,  si  duo  scriba?  gallici  textus,  non  dico  in  lo- 
tharingicum  absolute  et  integre  convertendi,  sed  quodam  lotha- 
ringico  colore  inficiendi  idcm  opus  tentavissent.  Pars  unaplures 
quam  altera  lotharingicas  formas  preeberet. 

Quinunc  igitur  exstat  codex,  qui  e  Lotharingia  in  pra^sidentis 
Divionensis  Bouhier  bibliothocam  transivit,  ot  post  varios  erro- 


—  18  — 

res  Montempessulanum  ^  adiit,  duorum  loth.  scribarum  opus 
est  qui  vetustius  galtico-lotharingicum  cxemplar,  seeculo  xiv", 
transcribebant.  Quod  exeraplar  hodie  amissum  seu  ipso 
xiv"  sseculo  seu  antea  xiii°  exaratum  esse  potest,  a  lotharingo 
scriba  qui  gallicum  anteriorem  textum  in  suum  idioma  vertere 
tentabat. 

Quod  ad  Monspessulanensem  codicem,  de  quo  solo  judicium 
ferre  possumus,  animadvertcndum  est  non  solum  linguam  liij- 
Irridam  esse,  sed  et  grammaticas  regulas  quaque  pagina  violatas 
esse, 

«  L'orthographe  en  est  fort  irr^guliere  »,  jure  dicunt  Floo- 
vantis  editores.  Nuha  flexurae  cura,  ut  paucis  exemplis  dijudi- 
care  licet  :  quamlibet  paginam  interrOgare  possumus;  ultimas 
igitur  consideremus  strophas  68-71. 

2383  En  Tost  cesiul  s'an  antre,  desor  Terme  anbrunchie. 
cestut  pro  icest. 

2389  Et  juent  as  eschas  li  cuverz  renoiez. 
pro  cuvert  renoie. 

2407  A  la  tor  s'en  vint  droit  li  vaillanz  chevalier 
pro  chevaliers. 

2408-9  A  haute  voiz  escrie  :  Le  moi  antrer,  portiers: 
E  li  portiers  li  dit  :  Qui  es  tu,  chevalier! 

lege  :  pojiier  clievalier,  aui  portiers  clievaliers. 

2412  Le  secors  li  amoine,  bien  sont  .xxx.  miliers. 
corrige  milier. 


1.  Foi^tunam  bibliothecse  prsesidentis  Bouhier  secutus  est  iste  codex;  quse, 
ut  famibcB  patrimonium,  diversis  heredibus  successit  et  demum  comiti 
iVAvaux  qui  fdite  praesidentis  neptem  in  matpimonium  diixerat.  Qui  suam 
bibliolhecam  abbatise  Claravallensi  vendidit,  Sub  finem  saeculi  ultimi ,  Cla- 
ravabensis  bibbotheca,  ut  ceterse  monasteriorum  bibbothec?e,  injus.Rei- 
public*  cessit,  et,  anno  1804,  Chardon  de  la  Rochette  et  Prxmelle,  a  ministro 
Ohaptal  bibliothecis  publicis  recensendis  praefecti,  eam  maxima  de  parte  urbi 
Montipessulano  altribuerunl.  Prunelle  Monspessulanensis  erat.  —  Rwc 
mihi  scribit  amicus  A.  Boucherie  Monspessulancnsis,  qui  me  quoque  dc  du- 
jilici  codicis  scriptura  certiorem  fecit. 


—  19  — 

2416  Que  Samzins  estoient  monlez  plus  d  un  milier. 
lege  Sarazin. 

242 1  -2  Por  Floovant  son  filz  ot  loacoar    mout  irie 
Et  dolant  que  il  fat  fors  de  France  cliacie 

lege  /il  et  chaciez. 

Sic  2433  et  2438  :  lege  chevaliers  pro  chevaliei^  2440-1  :  essaili 
caincu,  cletrainchie  pro  essaiUz  vaincuz  detrainchiez ;  2444  :  son  fil 
pro  son  filz;  2450-51-52-57-58  :  Sarazin  Franc  Escler  ate,  pro  Sa- 
razins  Frans  Esclers  atez;  2464-5-6  :  anti-econtre  done  estroue  pro 
-ez;  2466  :  escu  pro  escuz ,  frait  pro  fraiz;  2471  :  tes  pere  pro  ton 
pere;  2i83-5  :  Franc  Auleman  Sarazin  pro  Frans  Aulemans  Sara- 
sins;  2496  :  garanz  Mahons  Tavergans  pro  garant  Mahon  Tavergam; 
2498-9  :  paien  Bavier  Auleman  pro  paiens  Baviers  Aulemanz;  2503  : 
(i  .II.  fil  pro  tes  .ii.  filz;  2506  :  Sarazin  et  Persan  pro  Sarazins  et 
Persanz;  2514  :  menant  pro  menanz;  2517  .•  eschacs  Franc  pro  eschac 
Frans. 

Ab  his  cetera  disce.  Orthographiam  poematis  omittimus  qua? 
admodum  rudis,  ut  supra  vidimus ,  loth.  redolet  sermonem  ^. 


1.  Quum  per  transcriptiones  istas  deformatus  fuerit  noster  codex,  tot  ver- 
sus  claudicare  non  miraberis  :  jam  quatuor  aut  quinque  correxit  Paulinus 
Paris  {Hi^it.  Litter.  xxvi,  p    18).  Hic  quosdam  restituere  lentamus  : 

13  Sc  voist  lire  Testoire  an  France,  a  Paris;  lege  :  dans  Paris. 

32  Que  il  se  fist  an  fonz  tenir  et  batisier ;  lege  :  balisier  et  lever,  ob  con- 
sonantiam. 

79  Et  de  sa  barbe  a  veii  tout  autrelel ;  legc  :  Et  de  &a  barbe  r'a,  etc.  Ilanc 
correctionem  nobis  indicat  G.  Paris,  ut  quas  ad  versus  1057,  1501,  1506, 
1527  et  1740  proponimus. 

134  Dou  forre  a  Irait  forst  le  branc  forbi  dacier ;  lege  :  Dou  furrel  a 
trait  fors,  etc. 

236  Alii !  baus  sire  Dex,  com  festoie  ier  riclies!  lege  ;  come  jestoie  ier 
riclies. 

278  Bien  voi  que  vous  VAxez  enblee  ou  ravie;  legc  :  ou  cnblee  ou  ravie. 

416  II  a  traite  Vespe;  lege  :  espee. 

427-8  Dam[e]  deu  reclama  le  pere  omipotant. 

Qui  garise  sbn  cors  de  mort  et  de  tormaut,  lege  (ju'i ;  cf.  84  175  286 
347  575  606  608  645  857  930  1355  1365  2267,  etc.  etc. 

437  Elle  le  vit  bel  et  gant  e  hardi  chevalier  •  lege  :  El  le  vit,  etc. 

456  El  lon  lous  et  conquerre  et  ton  prou  porctiacier ;  lege  :  «  conquerre 
Attamen  forsan  et  lotharingica  et  prava  pro  e  =  ai  =^  d  orlhographia. 

556  torneit  lege  torneis. 


—  20  — 

Quocumque  modo  rcs  sose  haboanL,  sive  codicis  Monspcssu- 
lanonsis,  sive  volusLioris  lolharingici  qucra  hic  repra3sentat,  scri- 
bis  sunt  orationis  monda^  et  pravitato^  rorcronda',  do  hoc  tcxtu 


.773  Voii'0,  c;j  dit  Richiers,  oncques  si  bel  ne  vis;  lege  :  onc  si  hele  ne  vis. 

58G  el  591  .i.  Turs  d'eluic  se  par,  doianz  etimsctis. 

Ou  qu'il  vit  le  paien,  qui  moult  fu  corociez.  Duo  isti  versus  iu  stropha 
versantur  qute  consonat  per  o.  Pro  irascus  et  corociez  lege  :  corocos. 

701  Lai  trova  ramiral  Galienz  le  vis  fier:  lege  :  Galien  au  vis  fier. 

728  Ausi  li  lut  la  teste  comnie  cierge  ambrasez;  lege  :  com  cierges  am- 
brasez. 

1010  Si  Vasiet  au  diner ,  lege  :  siaudincr  1'asiet,  quo  corrcctior  sit  conso- 
nantia. 

1057  Si  trossai  li  rois,  lege  :  le  dois,  id  osL  :  transilit  discum. 

1060  Por  la  foi  cjue  vous  doi,  ja  ne  vos  mantirai,  lege  ob  consonantiam  : 
ja  np  vos  m.  por  la  foi  que  ros  doi. 

1130-1  Or  pri-je  d  celui  qui  fa  mis  en  la  croiz, 

Que  mon  cors  me  desfande  de  lionte  et  d'enoi:  lege  :  or  Je  pri  d 
celui  etc.  :  et  de  honte  et  d'enoi;  vide  infra,  p.  24,  n.  1. 

1189  Quant  Emelons  Tantant  si  plore  et  sopir:  lege  :  si  plore  et  si  sospire. 

1332  Tu  la  me  donas,  helle  file  le  roi  d"Ausai;  lege  :  donas  helle,  file,  etc. 

1340  Saichiez  s'i  me  voient  ici  a  vos  parler;  perperam  editores  :  saichiez, 
quod  barbarismum  jure  voces ;  lege  :  ce  sachiez  etc.  ;  cf.  1487  :  ce  saichiez 
vos  por  voir. 

1353  Son  seignour  en  donai,  qiii  le  raestier  en  fut;  lege  cui,  etc. 

1400  Don  vos  morez  tres  tut  a  m'espee  qui  taile ;  lege  tranchc. 

1480  Mes  peres  an  a  .xii. ;  loge  :  mes  fere  or  an  a  .xii.;  cf.  infra,  p.  25. 

1484  Jai  par  moi  nifrez:  lege  :  ni  ireiz  (iroiz). 

1500  Don  il  n'itront  jemais;  lege  :  ne  itront  ja. 

1501  Joie  ont  de  Richier;  legc  :  Joie  r'ont  de  Richier:  editores  perperam 
j&ie  ont  de  Richier. 

1504  Qaant  elle  ne  voit  Richier;  lege  :  quant  el,  etc. 

1500  Elle  ot  une  crote;  lege  :  ele  sot,  etc.  vel  Illuec  ot. 

1527  «  Que  de  Persie  estics,  dou  ren6  de  Persis.  »  Qui  versus  in  stropha 
vcrsatur  cujus  consonantia  est  a.  Onde  corrigendus  ost  :  quem  si  cum  versu 
12G8  conferas.  legoudum  forsan  putos  :  «  Que  de  Persie  esti^s,  et  quas  a 
non  Maudras.  » 

15 17-8  Mas  il  avoit  .ii.  liz  cuvers  et  soduanz. 

Qui  tut  nos   ont  vandaz   a  rarairaul    Pcrsis.  Lege    :    Persan;   cf. 
V.  1814  :  li  amiraus  Persanz. 

15G'J-71  Elas!  ce  dit  Richiers,  com  sumes  angincz  (—  anginie^) 
La  file  ramiraul  vos  ai  toz  escoutez. 

Le  matin  par  son  i'aube  sarons  trestut  panduz.  Lego  anganez  pro 
anginez  ot  tuit  encroez  pro  trestut  panduz. 

Idera  legondum  est  angane  v.  8G. 

1585  Ou  qu'il\'y\.  P'ioovant;  lege  :  ou  qu'e?  (=  clle). 

1G22-23  Puis  li  a  demande  :  «  Don  venez,  boUe  file  ? 


satis  diclum  ost,  quum  pcr  lotharingicum  ad  gallicum   textum 
pergere  nostrum  sit  propositum. 


Amaudros,  ton  cosin,  piecai  que  ne   veimes.   —  Paulinus  Paris 
jure  corrigit  :  Donc  venez,  belle  fille,  A  Maudras,  ton  cosin,  etc. 

1G24  Sire,  il  est  melaides  en  sa  abergerie;  loge  :  il  est  malades,  sire,  eu 
sa  habergerie. 

1679  A  la  cliiere  ardie;  lege  :  hardie. 

1722  A  mon  espee  forbi ;  lege  :  espie. 

1745-6  Vos  revenez  de  Rome,  si  estes  penanaz. 

Cist  vos  aurai  mestier  sor  mon  mailre,  a  Paris.  —  Pcnanaz  quo- 
modo  corrigendam  sit  me  fugit. 

Quod  ad  sequentem  versum,  lege  sor  Monmaitre,  vel  melius  sor  Monmar- 
tre;  cf.  v.  1827. 

1762  Ja  ai  ici  un  dras ;  lege  uns  (=  unos). 

1795-6  Lai  ou  la  file  est  au  riche  roi  Flovan. 

Des  contraires,  sire,  rae  dot  je  mout  formant.  Lege  :  r'est;  con- 
traires,  beau  sire. 

1818  .1.  nc/te  amii'auble.  Legendum  forsan  :  .i.  poissant  amirauble. 

1861  Ovec  aus  n'esi  elle  pas  ;  lege  seu  :  o  aus  n'esf  elle  pas,  seu  :  ovec 
aus  n'esi  el  pas. 

1981  Je  ann  oocis  Tun  ;  lege  :  je  an  ai  ocis  Tun. 

2060  Se  moilent,  lege  :  se  meslent. 

2070  A  force,  a  prouoce,  lege  :  a  force  e  a  prouoce  (prouece). 

2239  Mas  n'en  puis  doues  avoir,  que  la  loi  lou  desfant  (duas  scilicet  uxo- 
i-es);  lege  dous,  (juanquam  doues  (=  duas)  etymologise  congruit.  Etcnim, 
V.  250,  invenitur  doiies  :  que  an  doue*  parlies  trestot  ne  porfandise.  Sed 
dous  solet  uU'ius(jue  generis  esse. 

22iG  «  Que  je  ne  vos  secore  a  .xl"".  Frans.  »  —  Namerus  xl""  falsus  cst, 
([uia  versum  longiorem  dat  :  a  quarante  mile  Frans.  Sed  vide  notam  ad 
V.  2345. 

2275-G  Por  les  degrez  de  mabre  est  montez  ou  plainchier. 

Et  demande  et  anquier  de  Floovant  lou  ber.  liegc  :  ou  plainchicr 
est  montez. 

2345-6,  2433  De  .xv"".  qu'i  furent,  je  vos  di  por  vert(3, 

N'an  eschape  que  .c.  des  glotons  parjurej. 
Au  secors  vos  amoine   .xxx™.  chevalier. 

In  istis  versibus ,  ut  in  versu  224G,  numerus  claudicare  versum  cogit. 
Num  legendum  esl,  hic:  xx";  illic  :  x""  vel  V"?  sed  versus  2422  fert :  bien 
sont  .XXX.  miliers.  Itaut,  quanquamtextuum  retractatorum  mos  sit  numeros 
pugnantium  semper  ac  semper  adaugere  et  multiplicare,  tamen  hic  legen- 
dum,  minus  correcte,  mil  putem. 

2.520  Moult  demoinent  gi^ant  joie,  ja  plus  grant  ne  vauroiz,  lege  vaurez  ut 
versus  cum  c(£teris  consonet. 


—  22  — 


C.vp.  IV. 
Quando  gallice  Floovantis  textm  scrijttus  fuerit. 

Gallicum  illucl  poema  quod  scriba:'  lotharingici  in  suum  idioma 
incomposiLe  transferre  tentaverunt,  quo  tempore  fuit  scrip- 
tum?  Ad  finem  sfficuli  xii",  vel  forsan  antea,  nullo  modo  se- 
rius. 

Etenim  consonantia  adhuc.  necdum  rhijthmo  utitur  nostcr 
textus.  Ad  finem  autem  sseculi  xii  consonantise  locum  occupa- 
vit  rhythmus,  unde  facta  est  immensa  illa  gallicorum  poema- 
tum  renovatio  ac  retractatio,  per  quam  plurima  miserabile 
corrupta  et  deformata  fuerunt ;  nullum  adhuc  repertum  fuit 
poema  in  consonantiis  scriptum  quod  post  quartam  seeculixiii 
partem  compositum  fuerit. 

Nunc  ipsas  consonantias  interrogemus. 

Jam  supra  stropham-22  vidimus  cujus  consonantia^  subest 
sonus  a  :  demonstravimus  voces  restituendas  amirals  loials 
principal  valt  chait  al  communal  venal  mal  falt;  str.  32,  o-i,  o7 
restituimus  etiam  male  alques  amirals  naturals  altre.  At  pronun- 
tiatio  al  in  hisce  vocabulis  sseculi  xii  fine  anterior  est,  quum 
ad  finem  hujusce  sseculi  mutata  fuerit  in  au  et  hoc  demum 
tempore  in  rhythmis  apparere  incipiat. 

Noster  igitur  scriptor,  poema  quum  conficeret,  nondum  finem 
sseculi  XII  attigerat. 

Ad  consonantiam  oi  transeamus  quam  prsebent  str.  13,  36, 
39  et  o3. 

Ubique  haic  syllaba  oi  ex  e  vel  1  latino  oritar,  nusquam  ex 
o  .•  res  sane  consideranda  nec  parvi  momenti. 


—  23  — 


Str. 

15  (r2  versus  i). 

croi 

credo 

cortois 
paulefroiz 
poiel  (poil) 

*  corLesem 

paraveredum 

pllurn 

desroi 
poroiz 
estoit 

*  de-ex-redum. 

*  potere-haijrtis 

*  estebat 

avoir 

habere 

Str. 

39  (54  versus). 

roi 

regem 

croix 

crucem 

viannois 

*  viannesem 

enoi 

in-odiiim 

voir 
pardonnoiz 

verum 

*  perdonetis 

povoir 
donrois  ^ 

pofere 
donare-habebam 

soit 

pansoiz 

foi 

Slt 

pensetis 
fidem 

apo  gnoit 

soir 

Torcois 

*  ad-pungeljat 
serum 

*  Turcesem 

Str. 

30  [47  vertus). 

VO!t 

vldet 

paroir 

parere 

soi 

se 

Saracenois 

*  Saracenesem 

destroit 

distrlctum 

Grezois 

*  Grecesem 

tenoit 
froit 

tenebat 
*  frig.dum 

pois 
plois 

*  pesum 

*  plicitum 

doi 

del;eo    ■ 

decoroit 

decurrebat 

moi 

me  - 

adroiz 

ad-directus. 

brueroi 

*  brucar-etum 

ilroit 

exire-habebat 

boufoi 

anliqiiius  boufei 

conroi 

*  con-redum 

Str. 

53  (17  versus). 

droit 

directum 

soioir 

sedere 

demenois 

*  dc-mane-ipsum 

avoit 

habebat 

desfoi 

*  de-ex-fidem 

foiz 

vicem 

borgois 

*  borgesem 

Francois 

*  Francesem 

noir 

nigrum 

auroiz 

*  habere  habetis 

parleroiz 

parabolare-habetis 

trois 

tres 

remenoir 

remanere 

arsoir 

heri-sero 

saroit 

•*  essere-habebat 

vooir 

videre  ^ 

1.  'Vocabula,  phmes  repelita,  brevitatis  causa,  semel  afTero. 

2.  Versus  1060  :  Por  la  foi  que  vos  doi  ja  ne  vos  mantirai  corrlgi  debet  : 
Ja  ne  vos  mantirai  por  la  foi  que  vos  doi. 

3.  Versus  I14"2  quomodo  coringeadus  siL  me  tuyil  :  Jemais  naurai  mestier  a 
nul  jor  desor  ciel.  De  quo  vide  infra,  p.  '31,  n.  l.Vide  etiam  de  versibus  1 IGO, 

mi. 

4.  Hic  Itguntur  vocabula  recouvrere:  iere:  qu<e  in  recouvreroiz  ieroiz  = 
recuperare-habetis,  ire-liabetis  corrigenda  sunt. 


—  2i  — 

Igilur  in  summa  130  vcrsuum  et  oo  diversorum  rhythmorum, 
duo  tantummodo  vocabula  invenimus  quorum  syllaba  oi  ab 
u  vel  0  latino  originem  ducat ;  Ciotera  autem  ab  "e  vel  i^ 
Unde  hoc? 

Nunc  vero  poema  quodlibet  in  sseculo  xm  scriptum  interroge- 
mus  :  Doon  de  Maijence,  exempli  gratia  :  p.  39  et  (30,  ex  38  ver- 
sibus  in  oi  consonantibus,  26  sunt  in  quibus  syllaba  oi  ab  e  i 
deducitur,  12  vero  in  quibus  a  hitino  o  orta  est. 

In  Huon  de  Bordeaux,  quod  in  fine  sseculi  xii  aut  initio  xiii 
scriptum  esse  omnes  consentiunt,  p.  166  legitur  stropha  8  conso- 
nantiarum  quarum  quatuore,  ?' agnoscunt,  quatuorautem  o  [auat 
avat  abat). 

Quid  hoc  sibi  vult?  Constat  e  i  vocalcs,  quoties  solff  sunt  aut 
sequitur  palatalis  consonans,  in  prisca  lingua  diphthongum  ci 
protulisse,  qucB  nativum  sonum  usque  ad  mediam  Sceculi  xii 
partem  servavit;  tunc  in  o/ mutari  inccpit  primum  in  Picardia, 
dein  in  Burgundia,  et  in  Francia  deraum ;  Normandia  salva  ab 
hac  alteratione  fuit.  In  Francia,  ad  finem  sa?culi  xii  ei  sonabat 
oi,  ita  ut  poetffi  istum  sonum  oi  cum  genuino  et  primitivo  o/ex  o, 
u  vel  au  orto  in  rhythmo  aut  in  consonantia  conjungere  non 
dubitarent;  in  pronunliatione  cnim  recens  illud  oi  ab  altero 
non  discernebatur.  Inde  rhythmi  quos  lcgere  est  in  Boon  de  Ma- 
ijence,  Huon  de  Bordeaux,  etc. 

Sed  plerique  codices  quos  adhuc  servamus  StEculo  xiii 
scripti  sunt.  Idcirco  quum  scriba  pocma  quoddam  SEBCuli  xii 
transcriberet  in  quo  occurrebat  stropha  per  e^^consonans,  ubique 
ei'm  oi,  ut  scriptura  prisca  cum  nova  pronuntiatione  congrueret. 
convertebat. 

At  in  nostro  textu,  quatuor  strophas  invcnimus  in  o/consonan- 
tes,  quarum  tres  antiquiorem  sonum  ei  indicant,  quarta  autem 
pronuntiationem  ei~  oi  in  duobus  modo  vocabulis  demonstrat. 
Quid  ex  hoc  concludcndum  est,  nisi  poema  scilicet  eo  ipso  tem- 
pore  scriptumfuisse  quo  gliscebat  et  propagabaturdiphthongi  ei 
nova  ponuntiatio  oi:  scilicet  decrescente  sepcuIo  xii  i. 

1.  Notandum  est  duos  vcrsus  qui  (str.  39)  consonantias  cvoiz  et  enoi  affe- 
runt,  deficienle  quadam  syllaba,  claudicare  : 

Or  pri  jc  a  celui  qui  fu  mis  en  la  croiz 

Que  mon  cors  me  desfande  de  honle  el  denoi. 

Ke  tamcn  temere  credas  c-orruiitum  ita  faisse  liunc  locum  ut  consonantia 


—  2o  — 

Quam  conclusionem  confirmat  aliud  pra?lerea  argumentum. 
Tres  hosce  versus  consideremus  : 

V.  509  Yostre  pem  ai  o  li  mai?)z  chevaliea  vailanz. 
709  Xostre]:>em  est  deauLles  i,  re  povons  avoier. 
976  Li  dux  fut  percs  au  mort  Emelon  de  Baviers. 

Longiores  esse  vides  ;  patet  pro  peres  scribcndum  esse  pere. 

Nostre  pere  ai  o  li  mainz  chevaliers  vailanz. 
Nostre  pere  estdeaubles,  ne  povons  avoier. 
Li  dux  fnt  pere  au  mort  Emelon  de  Baviers. 

Vocis  autem  pater  declinatio  in  prisca  lingua  non  simplex 
fuit.  Seeculo  xi  hoc  erat  paradigma  : 

Nom.  sgl.  lipedre  (pater)         Nom.  pl.  U pedre  (*  patri) 
Acc.  sgl.    /e;je(/?'e  (patrem)      Acc.pl.    /es^jerfres  (*  patros) 

A  primalinguae  origine  nom.  pl.  fuit  li  pedre,  non  autem  li  pe- 
dres,  ideo  procul  dubio,  quod  in  rustica  latina  lingua  pluralis 
declinatio  declinationi  muri  miiros  assimilata  fuerat. 

Seeculo  xii  idem  est  paradigma  : 

Nom.  sgl.  li pere  Nom.  pl.  li pere 

Acc.  sgl.    le  pere  Acc.pl.     les  peres 

Diccbant  autem  : 

li  murs  li  mur 

le  mur  les  murs 

Sed,  sub  finem  sa}culi  xii  aut  initio  StECuli  xiii,  nomin.  sgl.  li 
pere  nominativo  //?/»;/\s  assimilatur,  ita  ut  declinatio  fiat 

li  peres  li  pere 

le  pere  les  peres 

tanquam  latina  vox  fmsscl  patrus  patrum  patri patros. 

totius    strophse   primum    legitima    ducerctur ;   nam    facilc   corriguntur    hi 

versus  : 

Or  jc  pri  a  celui  qui  fu  mis  en  la  croiz 

(^)ue  raon  cors  me  desfande  et  de  honte  et  d'enoi. 

1.  Lege  cle-auhles  :  cf.  v.  887  :  «  Quant  entendi  li  rois  de  ses  fils  les 
deaubles.  » 


—  26  - 

Tres  igiLur  isti  versus  tempus  produni  quo  nomin.  sgi.  vo- 
cis  pere  prisca  regula  regebatur,  xii  scilicet  seeculum. 

Ut  breviter  argumenta  nostra  repetamus ,  Floovantis  textus 
eo  tempore  scriptus  fuit  quo  consonantia  nondum  rhythmo 
cesserat,  quo  al  consonans  nondum  au  sonabat,  quo  ei  in  oi 
converti  incipiebat,  necdum  declinatio  vocis  pei^e  declinationi 
vocis  tnur  assimilata  erat,  hoc  est,  ut  extremum  capias  teraporis 
limitem,  ad  fmem  sa?culi  xii. 


Cap.  V 


Floovantis  textum,  gallice  scriptum,  e  quo  noster  manat,  ipsum  non 
nativum  et  genuinum  esse,  sed  vetustioris  amissi  quamdam  esse  re- 
tractationem. 

Adhuc  usque  demonstravimus,  \°  textum  qucm  Monspessula- 
nensis  codex  exhibet  lotharingici  scribae  opus  esse  qui  textum 
gallicum  in  suum  sermonem  traducere  tentaverit ;  2»  gallicum 
textum  ad  finem  ssec.  xii  scriptum  esse.  Nunc  longius  procedere 
licet,  et  caute  interroganti  suam  ipsius  historiam  codicis  nos- 
tri  textus  facile  declarabit. 

Postquam  exteimam,  ut  ita  dicam,  textus  condicionem  scru- 
tati  sumus,  nunc  interiorem  (non  quidem  adhuc  intimam),  pe- 
netremus.  A  narrationis  verbis,  non  ad  narrationis  res,  sed  ad 
rerum  seriem,  ad  narrationis  ordinem  transeamus. 

Neminem  fugit  nostrorum  epicorum  poematum  textum  plu- 
ries  renovatum  et  retractatum  fuisse,  quum  scribee  nunc  versus 
ct  strophas  primaevo  operi  intacto  adderent,  nunc  consonantias  in 
rhythmos  transformantes,  totum  opus  deformarent  et  tanquam 
novum  redintegrarent. 

Si  Floovantis  textum  accurate  legeris,  patebit  eum  ita  retrac- 
tatum  fuisse  ut  novam  redactionem  simul  cum  primitiva  hic  et 
illic  proferat. 

Prooemium  leffamus  : 


1   Seignorj,  or  escoliez,  que  Deus  yos  soit  arais  i, 

.iH.  vers  de  bone  estoire,  se  je  le  vos  rlevis, 

Del  premier  rei  de  France  qui  crestiens  devint. 

Gil  ot  nom  Gioovis,  si  com  iruis  en  escrit; 
5  Plus  de  .XX.  et  .\i.  anz  fu  li  reis  Sarazins, 

Et  ne  trova  nul  home,  se  il  en  Deu  creist, 

Qu"il  ne  volsist  ocire  et  les  membres  tolir, 

Ou  pendre  en  haltes  forches  ou  destraire  a  roncins. 

Damedex  Tama  tant,  li  reis  de  paradis, 
10  Que  il  se  fist  en  fonz  baiisier  et  tenir ; 

Ge  fu  en  dolce  France,  el  moustier  Saint-Denis; 

Et  qui  ice  voudra  a  menconge  tenir, 

Se  voist  lire  l'e.<toire  en  France,  dans  Paris. 

Cil  Cloovis  fu  reis  et  proz  et  posteiz  ; 
15  De  sa  franche  moiller  ot  .uii.  filz  gentis. 

Li  aisnez  ot  en  nom  Floovent  le  marchis ; 

A  celui  commanda  a  garder  son  pais, 

Et  trestote  la  terre,  que  en  pais  "^  le  tenist. 

Por  .1,  mesfait  en  fut  puis  einsi  malbailiz, 
20  Plus  de  .VII.  anz  en  fut  li  ber  puis  en  e?sil, 

Que  il  n'entra  en  France,  ne  nus  hon  ne  li  vit. 

Hic  credas  finem  esse  exordii  et  narrationem  statim  incipcre  ; 

Ge  fut  a  Pentecosie,  une  feste  en  este, 
Que  reis  Gloovis  fut  a  Paris  la  cite ; 
xiiii.  reis  i  furent  avec  luicoronez,  etc. 

Sed  inter  procemium  et  narrationis  initium  leguntur  hi  versus  : 

22  Or  entendez,  seignors,  por  Deu  de  maieste, 

Le  glorios  del  ciel  qui  en  croiz  fu  penez, 

Del  premier  rei  qui  fut  en  France  coronez, 
25  Qui  premierement  tint  sainte  crestiente  : 

Celui  fut  par  son  nom  Gluovis  apelez  ; 

.XX.  et  .VI.  anz  et  plus  fut  Surazins  clamez. 


1.  Lotharingicum  textus  colorem  versibus  in  hoc  capilulo  allatis  ademi- 
mus,  et  linguam  siBCuIi  xii  reslitaimus. 

2.  Sic  legit  PauUnus  Paris  :  lextus  pie. 


Ne  ne  trovoit  nul  horae,  si  fut  crestienoz, 

A  qui  il  ne  feist  toz  les  membres  coper, 
30  Ou  pendre  a  haltes  forches,  ardoir  ou  tramer. 

Damedex  lama  tant  par  la  soe  bonte 

Que  il  se  fist  en  fonz  batisier  et  lever, 

A  Saint  Denis  an  France,  qui  tant  fait  a  loer. 

Icil  reis  Cloovis  fist  molt  a  redoter. 
35  De  sa  franche  moiller  ot  .\m.  filz  li  ber, 

II  fit  trestot  l'aisne  Floovent  apeler  : 

A  celui  commanda  sa  terre  et  son  regne, 

Et,  que  enpres  sa  mort  en  fust  reis  coronez. 

Por  .1.  mesfait  en  fut  puis  isi  malmenez 
40  Que  plus  de  .\n.  anz  fut  fors  de  France  jetez, 

Que  il  n'i  osa  oncques  ne  venir  ne  aler. 

Idem  est  prooemium ;  idem  fere  vcrsus ;  eacdem  locutiones; 
consonantia  solum  mutata  est. 

P.  3  et  4  :  magister  ab  adolescente  Floovente  dehonesta- 
lus  minas  iratus  profundit. 

86   «  Damoiseals  debonaires,  mal  mavez  engane; 

«   Maldite  seit  or  l'eure  que  fustes  engendrez  ! 

«  Je  m'en  irai  al  rei  vosire  pere  clamer, 

«   Qui  Yos  fera  la  teste  et  les  membres  coper.  » 
90  Quant  Floovent  Tentent,  si  comraence  a  plorer  : 

«   Merci,  fait  d,  beals  maistres,  por  Deu  de  maieste! 

«   Je  Yos  en  ferai  dreit  a  vostre  volonte.  » 

Als  piez  li  est  cheuz,  si  commence  a  plorer ; 
94  Molt  li  crie  merci,  mais  ne  la  puet  trover. 
i06  Li  dus  s'en  est  tornez,  qui  le  cor  ot  ire, 

Del  mantel  de  samin  son  chief  envelope  ; 

Entresi  el  palais  ne  s'est  mie  arestez. 

Rapide  progreditur  narratio,  nullo  impedimento  retardata  : 
Quis  hic  undecim  versus  suppressos  esse  possit  suspicari  ? 
Etenim  post  versum 

Molt  li  crie  merci  mais  ne  la  puet  trover 

Hoscc  vorsus  cxhibet  textus  noster  : 


—  29  — 

05   (I  Merci,  fait-il,  beals  maistres,  por  Deu  li  dreiturier! 

«  Je  Yos  ferai  dreiture  de  gre  et  volonticrs, 

«   Et  si  vos  en  donrai  .xxx.  coranz  destriers, 

«  Et  trestot  le  harneis  a  .ni*'.  chevaliers. 

«  Et  de  .XV,  chasteals  vos  en  croistrai  vos  Oefs.  » 
100  Etrespondi  li  dux  :  «  De  folie  plfiidiez; 

«   Je  Tirai  orendreit  vostre  pere  noncier, 

<i   Qui  vos  fera  ocire  et  les  membres  trenchier.  » 

Atant  s'en  est  tornez,  ne  pril  a  lui  congie ; 

Del  mantel  de  samin  enveloppe  son  chief, 
lOo  Et  est  venuz  au  rei  qui  France  ot  a  baillier. 

Idem  argumentum  versibus  plusquam  mediocribus.  alia  con- 
sonantia,  retractatum  fuit. 

P.  14-15:  Richarius  vehementer  amicum  Floovenlem  increpat 
quod,  dum  ceteri  Franci  cum  Sarracenis  atrox  prselium  commi- 
serint,  Floovens  cum  pulchra  Maugalia  dulces  loquelas  inierit. 

450   «  Vos  faites  que  malvais,  quant  vos  ici  plaidiez ; 

«  Mais  alez  i  en  sa  chambre  de  plus  pres  conseilier; 

«  Ses  conduiz  n'i  valreit  lo  montant  d'un  denier. 

«  Se  paiens  vos  trovoient,  vos  perdriez  ie  chief, 

«  E  !  diva,  malvais  hon,  com  te  pues  po  prisier, 
455   «  Que  si  laisses  por  la  paiens  a  destrenchier 

«  Et  ton  los  a  2  conquerre  et  ton  pro  porchacier. 

«  Tu  fus  chaciez  de  France  por  ta  grant  malvaistie, 

«   Si  n'as  or  ne  argent,  palefrei  ne  destrier, 

«  Si  tu  ne  le  conquiers  au  fer  et  a  Tacier  ! 
4G0   «   Floovens,  dit  Richiers,  moU  par  estes  corteis  ; 

«   Por  neiant  avez  armes,  destriers  et  ■palefreiz. 

«    Vos  avez  gent  le  cors ;  failes  pinier  vo  peil, 

«   Por  amors  ceste  dame  arez  vos  trop  aveir. 

M   E!  diva,  malvais  reis,  ja  fus  tu  ftz  de  rei, 
465   M  Se  n'as  ne  vairs  ne  gris,  deslrier  ne  palefrei, 

t  Setu  ne  le  conquiers  a  Vespee  vianneisl 

—  «  Richiers,  dit  Floovens,  merci,  por  Deu  le  veir! 


1.  Paulinus  Paris  in  Historia  litteraria  [h  cit.i  corrigit  :  Mais,  saulez,  qufe 
inutihs  est  correclio. 
"2.  Textus  :  et;  vide  supra,  p.  19,  sub  iia. 


—  30  — 

«   Ne  le  penserai  mais,  or  le  me  panloneiz. 

—  «  Sire,  ce  dit  Richiers,  tot  pardonez  vos  seit, 
470   «   Mais  gardez  vos  tresbien  que  plus  ne  lepanseiz. 

—  «  Non,  ferai  je,  Richier,  jel  vos  otrei  par  fei.  » 

Nonne  notati  versus  prcccedentium  imitatio,  ridicula  sane  ? 
Habent  vim  et  nervos  hi  versus  : 

Tu  fus  chaciez  de  France  por  ta  grant  malvaistie 
Si  n'as  or  ne  argent,  palefrei  ne  destrier 
Si  lu  ne  le  conquiers  au  fer  et  a  1  acier! 

Quam  debilcs  et  exiles  isti ! 

E!  diva,  malvais  reis,  ja  fus  tu  Gz  de  rei^ 
Se  n'as  ne  vairs  ne  gris,  destrier  ne  palefrei 
Si  tu  ne  le  conquiers  a  Tespee  vianneis ! 

P.  38-40  :  Richarius  regem  Saracenum  adit,  et  se  ejus  conso- 
brinum  mentitur. 

1232  L'amirals  li  respont  :  «  Maon  te  beneie 

«   Qui  es  tu,  beals  amis?  Ne  me  le  celer  mie.  » 

—  «  Sire,  ce  dit  Richiers,  se  Mahom  me  garisse 
1235   «  Je  sui  fiz  Josue  .i.  rei  de  Tabarie.  w 

Narrat  inde  ut,  per  mare  iter  faciens,  a  mercatoribus  raptus, 
servus  regi  Francorum  venditus  fuerit  qui  Christianam  religio- 
nem  sequi  recusantem.  in  carcerem  conjici  jusserit. 

1245   «  Adonc  me  fit  jeter  en  sa  chartre  perrine. 

«   Maon  reclamai  tant  qu'il  m'en  iit  a  delivre.  , 

«   Or  m'en  revoil  aler  el  realme  de  Giice; 

u   Mais  j"ai  oii  parler  de  vo  chevaleries  ; 

«  Se  vos  alez  en  France,  je  menrai  vostre  empire.  » 
1250  Et  respondent  paien  :  «  Bien  a  sa  raison  dite. 

—  Yeire,  dit  ramirals,  fiz  est  de  ma  cusine, 
«  Malgalie  la  gente,  fame  le  rei  de  Grice  ^ ; 

1.  TextUb  :  Grece. 


—  31  — 

«   Qui  ne  le  servira,  de  m'amor  r)'aura  mie.  « 
Atant  li  sont  coru  et  li  povre  et  li  riche; 

1255  Ja  I'eussent  l^aisie  quant  Richiers  lor  escrie  : 

«  Seignor,  franc  Sarazin,  ne  me  baisiez  vos  mie  ; 
«  Mahom  et  Tavergan  en  ai  ma  fei  plevie 
«  Que  ne  baiserai  home,  ne  parent,  ne  cosine, 
«  Ainz  aurai  morz  Franceis  de  m'espee  forbie. 

1260  —  Cosins,  dit  i'amirals,  onques  mais  tel  n'oistes; 
«  J'en  ai  .i.  en  prison  en  ma  chartre  perine. 
a  Demain  le  devons  faire  detrenchier  et  ocire  ; 
M   Tu  i  falras  premiers,  si  ert  ta  fei  plevie. 

—  Sire,  ce  dit  Richiers,  por  Mahom,  le  me  livre : 
1265   «  Se  je  Tai  entre  poinz,  il  tendra  male  vie.  » 

[Str.  43)  Et  respont  Tamirals  :  «  Com  as  t[u]  nom,  cosinsV 

—  Sire,  ce  dit  Richiers,  ne  vos  en  quier  mentir, 
«  L'en  m'apele  Maudras  el  reigne  de  Persis.  » 
L'amirals  li  respont  :  «  Beal  num  avez,  cosins.  » 

1270  Richiers  fut  en  la  cort  molt  amez  et  cheriz, 
Prisiez  et  honorez  entre  les  Sarazins. 
Sore  li  sont  coru  li  grant  et  li  petit 
Qui  le  voldrent  baisier,  mais  Richier  lor  a  dit 
Que  nus  nel  baisera  si  aura  Frans  ociz. 

1275   «  Cosins,  dit  Tamirals,  tu  auras  ton  devis. 
«  Car  je  ai  .i.  Franceis  passe  a  .xv.  diz; 
«   Demain  le  devons  faire  detrenchier  et  morir. 

—  Sire,  ce  dit  Richiers.  faites  le  mei  venir; 
«   Se  je  Tai  entre  poinz,  il  tendra  male  lin.  » 

1280  L'amirals  en  apele  le  chartrier  Malapris  : 

«.   Montre  li  le  Franceis  qui  en  la  chartre  gist.  » 
Et  cil  a  respondu  :  «  Sire,  a  vcstre  plaisir.  » 


Idem  argumentum,  iisdem  fere  verbis,  in  fine  strophae  4:2  et 
in  stropha  43  explicatur.  Supprime  versus  1234-1265  et  lege 
versu  1266,  Loi^s  ce  dist  Vamiraus  pro  Et  respont  Vamiraus:  an  quid 
ibi  deesse  sentias?  an  quid  suppressum  suspieeris? 

Ex  his,  credo,  exemplis  satis  apparet  non  genuinum  et  na- 
tivum  esse  Floovantis  textum.  Quod  demonstrare  singulas  poe- 
matis  partes  persequendo,  nec  difficile  sit,  nec  utile  jam  credo. 
Hinc  fit  clarum,  quod  usque  adhuc  obscurum,  mediis  in  strophis 


ssepissime  versus  unicos  cum  ceteris  non  consonare ;  afTero, 
exempli  gratia,  str.  ii  qua^  per  ant  consonat  : 

1295  «  Fiz  a  putains,  glotons,  lechierres,  malcuidanz, 

Por  ramors  de  celui  perdras  tu  ja  le  chief.  » 

II  a  traiie  Joiose  de  son  senesire  flanc  ; 

Le  paien  en  ferit  .i.  grant  cop  maintenant 

Que  tot  Ta  porfendu  dusque  al  neu  du  braier, 
1300  Puis  regarle  sor  destre,  vit  .i.  desruban  fier, 

Une  crote  sor  terre,  que  firent  aversier, 

Boz  i  a  et  calovres,  toriues  et  serpanz,  etc, 

Eas  esse  Scvpissime  isemper  non  affirmaverim)  priscarum  stro- 
pharum  reliquias  libenter  crediderim,  quas  interpolator  suis 
consonantiis  adaptare  non  calluerit  i. 

Poematis  stylum  nunc  concisum,  nitidum,  elegantem,  et  vi 
pollentem ,  nunc  diffusum  prolixumque  tam  malc  sibi  con- 
stare  non  jam  mirandum,  quum  primitivum  opus  ab  interpola- 
tore  misero  modo  deformatum  fuerit  :  vis  auctoris  est;  garrula 
debilitas,  interpolatoris. 

Hinc  etiam  quod  qusedam  in  fabula  inter  se  vix  coha?rent. 

Gastellum  Sarracenorum  quod  obsident  Franci  ubique  nomen 
habet  chastel  Avenant  (v.  477  527  536  546  837) ;  in  unico  versu  593, 
nescio  quo  modo.  fit  chastel  Orgoidus  :  «  Quex  noveles  ourons  dou 
chatel  Orgoulous?  »  Quid  sibi  vult  heec  vox?  Nota  versum  istum 
in  stropha  xx  versari  quse  duos  versus  (585,  586)  jam  continet 
quorum  consonantia  prava  est. 

V.  1427  :  Unus  e  duodecim  Floovantis  sociis  Angelier  de  Bor- 
dele  fit  versu  2097  Angelier  de  Loon. 

Cloovis .  passim  rex  Franciee  dictus ,  rex  Monloion  in  versu 
1442  dicitur  :  «  Jo  sui  fiz  Gloovis  le  roi  de  Monloian.  » 

Auctoris  narrationem  ita  ab  interpolatore  mutatam  esse  ut 
jam  non  agnosci  possit,  non  equidem  credo;  quia  duodecimo 
sseculo  non  jam  ita  adulterala  erant  poemata  ut  tanquam  nova 
redintegrarentur  :  xiii  et  xiv  modo  seeculo  sic  retractantur  poe- 
mata  ut  et  aucloris  stylus  et  ipsaj  priscfe  fubula}  prope  evane- 


1.  Hsec  esl  oranium  male  consonantium  nec  correctorum  fp.  19  et  sqq.) 
versuum  indicalio  :  145  585  685  839  (respit  lor  otroiez?;  986  1004  1030  lUi 
llGO-2  (1252  Grece  corrige  in  Grice;  cf.  1247)  1309  1745  1894  2299  2479. 


—  33  — 

scant.  Quasdam  tantummodo  strophas  hic  etillic  seu  retractatas 
seu  additas  fuisse,  et,  si  summam  poematis  consideraris,  non 
ita  a  textu  primitivo  Monspessulanensis  codicis  fabulam  abhor- 
rere  credendum  est. 

Ipsum  autem  primitivum  textum  medio  ScTCuIo  xii°  scrip- 
tum  esse  verisimile  est,  quum  inter  2533  versus  e  quibus 
constat  poema  nulla  priscioris  linguae  vestigia  remaneant  ^, 
qualia  prsebent  textus  Sfficuli  xi  et  xn  ineuntis.  Tantummodo 
str.  0-4. 

1497   Gil  U  ovrent  la  chartro  et  Richiers  i  entra  -  ; 
La  oii  11  \it  les  contes  uiis  et  uns  les  baisa, 
Et  grant  joie  et  grand  dueil  ont  il  demene  la. 

1500  Dueil  ont  de  la  prison  dont  11  n'itront  j«»i«u 
Joie  r"ont  de  Richler  qui  trovez  les  a  la. 

Vocabulum  yfl//zfl/s  consonans  cum  fl,  pronuntiationemyawa^" 
(non  autemyames)  declarat;  quse  sa?culo  xii  ineunte  adhuc  vi- 
gere  potuit.  Sed  quum  facillime  corrigi  possit  versus  dont  il  ne 
itroiit  ja,  nihil  inde  colligendum  est. 

Poematis  autem  auctor  procul  dubio  carolinga  poemata  novit 
et  imitatus  est;  duodecim  enim  socii  quos  Floovanti  dat  duode- 
cim  Pares  in  mentem  revocant  ^ ;  nec  poemata  de  Willelmo  Arau- 
sionensi  ignoravisse  videtur  cui,  ut  credo,  alludit,  in  his  versibus  : 

Onc  plus  sage  de  lul  ne  tlnt  espee  a  llauc  ^ 

Ne  nus  plus  poissanz  darmes,  en  estor  fort  et  grant, 

Fors  Guiilelmc  au  corl  nez^  qui  tanl  fu  comhatanz 

Contre  paiens  felons,  que  onc  nama  neant  (v.  2263-2266). 

Signum  Monjoie  quod  proprium  fuit  Caroli  Magni  '^,  Floovanti 
attribuit;  vidc  prsesertim  v.  1952. 


1.  Quod  non  raro  accidit,  scribis  per  incuriam  priscam  ortho^raphiam  liic 
et  illic  saepius  servantibus. 

2.  Vide  notam  1,  p.  27. 

3.  Yide  tamen  p.  113. 

4.  Yide  p.  27,  n.  1. 

5.  De  quo  vide,  Marius  Sepet,  Le  drapeau  de  ta  France,  p.  21  et  sqq.,  2G9 
ct  s[q.;   G.  Desjardms,  Recherches  sur  les   drapeaux  francais,  p.  1-S,  ct 

3 


His,  non  dico  testimoniis,  sod  iiidiciis  si  inniti  licet,  i^allicum 
Floovanlis  poema  nondum  in  priori  sa>culi  xii  parte  scriptum 
erat ;  quum  in  posteriori  ejusdcm  ScTculi  jam  a  scriba  deforma- 
retur.  medio  saeculo  compositum  esse  videtur  :  quod  quin  ad- 
mittamus  niliil  repugnare  video  ^. 

Ex  nostra  disquisitione  patet: 

a.  Medio  Scpculo  xii  Floovantis  poema  a  .q-allico  auctorc  com- 
positum  esse. 

b.  Ad  finem  saculi  xii  a  quodam  scriba  interpolatum  aut 
retractatum  esse. 

c.  Textum  ita  deformatum  in  lolharin.sicumsermoncm  alolha- 
ringo  scriba  imperfecte  traductum. 

d.  Hoc  tertium  exemplar  a  duobus  aliis  scribis  swculo  xiv 
transcriptum  esse.  Hinc  manat  mutilus  codex  ille  qui,  in  Vose- 
giana  regione  confectus,  in  pra?sidentis  Bouhier,  Divione,  bi- 
bliothecam  pervenit,  unde,  varios  post  errorcs -,  Montempes- 
sulanum  attigit,  ubi  nunc  in  ScholcC  medicinalis  bibliotheca 
asservatur. 

Quum  codex  iste  tres  anteriores  codices,  ut  minimum  capia- 
mus  numerum,  supponat,  non  ita  ignobilem  medio  sevo  per 
Franciam  Floovantis  fuisse  fabulam  credere  est. 


notas  quas  iubjecit  Leon  Gautier  v.n-siJms  309-2-3095  in   suis  RoUandl   ecli- 
tionibus. 

1.  Cf.  infra,  pars  III,  initio. 

2.  Yido  supra,  p.  18,  n.  1. 


PAES  II. 


Be  Floovantis  fabuhe  variis  versiouiDus  vel  iniitaliouibus. 

Non  in  Gallia  solum  vulgata  et  celebrata  fuit  Floovanlis 
fabula,  sed,  ut  cetera  veteris  Gallise  poemata,  in  varias  Eu- 
ropae  partes  penetravit ,  in  Scandinaviam ,  in  Hollandiam , 
in  Italiam.  In  Italia  prcesertira  miram  sortita  est  fortunam. 
Exstant  adhuc  versiones  islandicae,  hollandicff,  qua^  sive  nos- 
trum,  sive  similem  admodum  nostri  textum  referunt.  Exstant 
otiam  italicffi  fabula^  qua^  cum  nostro  pocmate  congruunt. 

Si  quis  ista  documenta  paululum  consideraverit,  ea  a  gallico 
fonte  emanare  non  dubitabit.  Galliam  cnim  pcr  medium  aevum 
vicinis  gentibus  suas  littcras,  poemata  sua  attulisse  ;  illorum 
autem  totam  christianam  Europam  imitatricem  fuisse  .  ncminem 
hodie  fugit. 

Quid  inter  has  Floovantis  versiones  ct  imitationcs  intersit  et 
quomodo  utra^que  a  gallicis  textibus  deduct<p  sint,  in  hac  parte 
indagari  propositum  habcmus.  Ante  omnia  Floovantis  argumen- 
tum  exponendum  est. 


Cap.  I. 
Floovantis  gallici  arcjumentinn. 

Cloovisio   Francorum  regi   qui  primus  christianam  religio- 
ncm  amplexus  est,  quatuor  erant  filii  quorum  maximus  natu 


—  3G  — 

Floovans  magislro  siio  Serwchal  dormienli  Ijarbum,  in  dcdccoris 
signum,  totonderat.  Quod  ob  scelus  capitis  damnatum  pater, 
precibus  matris  commotus,  septem  annos  e  Francia  exterminat. 
Proficiscitur  Floovans,  cui  amicus  Richarius,  e  vcnando  rever- 
sus,  non  recusantc  regina,  exsilii  parLicipem  se  ofFert.  Gloovi- 
sius  autem  et  principes,  Senechalis  vicem  dolentes,  sibi  bar- 
bam  tondent  (versus  1-  233j. 

Dum  Floovans,  Francia  relicta,  per  Ardennas  iter  facit,  chris- 
tiano  regi  Ausx  ^  Floro  ^,  quem  Sarraceni  ob  rejectam  Mahu- 
meti  fidem  obsidebant,  operam  navare  statuit;  ecce  autem  tres 
Sarracenos  puellam  ferientos  adspectat ;  in  quos  ruit,  et,  duobus 
occisis,  tertio  fugalo,  puellam  liberat,  Floretam  nomine,  rogis 
Flori  filiam,  cum  qua  ad  civilatem  Belfort,  ubi  habitabat  FIo- 
rus,  tendit  (234-313). 

Interca  Richarius,  Floovanlcm  quoprens,  Sarracenura  obvium 
habet  quem  Floovans  fugaverat;  illum  do  Floovanto  inlorrogat 
et  mortem  sibi  minantem  interimit  (314-3-47). 

Floovans  autom  immanem  paganum,  Galieni  regis  filium, 
Fernagu  nomino,  offondit,  cui  fingit  se  gregarium  militem  e  ci- 
vitate  Alonloone  ortum,  filiam  siniscalci  Disderii  (Didier)  ad 
sponsum  ducere.  Quum  Fernagu  puella)  stuprum  minaretur, 
inter  paganum  et  Floovantem  horrendum  oritur  certamen , 
quod  eventu  quum  dubium  cssct,  occurrunt  quatuor  Turcae 
(348-432). 

Hic  desantmulta,  quatuor  aut  forsanoctocodicis  foliisamissis 
in  quibus,  ut  e  fabulse  tenore  liquet,  narrabatur  Floovantem, 
Floretamque  et  Richarium .  varios  post  casus,  ad  Florum 
AussB  regem  pcrvenisse  ;  Floovantem  autem  et  Richarium  cum 
exercitu  ad  obsidendum  Sarracenorum  castellQm  Avenant  a  rege 
Floro  missos  esse. 

Ubi  narratio  rcpetitur,  Sarraceni  ex  oppido  erumpentes  a 
Floovante,  Richario,  Urbano  Alemanno  et  aliis  cffiduntur.  Mau- 
galia  autem,  fifia  Galieni  Sarracenorum  regis,  Floovantem  forti- 
ter  pugnantem  admirata,  adamat.  Franci  victores  ad  Florum 
redeunt.  Rex  eis  gratulatus,  Floovanti  quem  pro  paupere  mihte 
ct  ignobili  habet  praedam  offert  quam  intor  militos  hic  distri- 
buit  ;' 433-503). 


1.  Ausa  cst  Alsa  =  Alsatia,  iJ  est,  Austrasia. 

2.  In  tcxtu  alirjuando  Florens  vocatur. 


I 


Floreta  vero,  liberatoris  amorc  incensa,  et  Maugaliee  amoris 
non  ignara,  Floovantem  precatur  ut  ardori  suo  respondeat.  Sed 
Floovans  eam  derelinquit,  et  cum  Urbano  Alemanno  et  R.i- 
chario,  castellum  Avenant  aggressurus,  proficiscitur.  Sarra- 
cenis  devictis  et  in  flumen  Rhenum  dejectis,  castello  dircpto, 
Maugalia  capta  ad  Floovantem  ducitur.  Galienus  autem  qui 
Babnae  habitat,  de  Fernagu  filii  et  aliorum  ceede,  de  castelli 
direptionc  Maugalieequc  raptu  certior  factus  .  ultionem  parat 
(504-6161. 

Florus  cum  filiis  filiaque  castellum  occupat,  Floovantique 
natam  in  matrimonium  ofi"ert,  quam  aspernatur  juvenis;  tum 
Floreta,  ira  percita,  Maugaliam  conviciis  onerat.  Rex  dein  ci- 
vitatem  Beaufort  Ye^eWi  cum  natis,  castellumque  Floovanti  com- 
mittit  (617-680). 

Sed  duo  Flori  filii  Maudaran  et  Maudoire,  prava  semulatione 
Floovanti  infensi,  patrem  prodere  non  dubitant;  Galienum 
adeunt,  christianaque  fide  rejecta,  corani  Mahumeti  imagine,  se 
Galieno  castellum  et  Floovantem  Richariumque  tradituros  pol- 
licentur  (681-759). 

Etenim  castellura  a  francicis  custodibus  Flori  filiis  apertum 
Sarraceniinvadunt  :  FioovansMaugaliaque  capiuntur,  dum  fugit 
Richarius.  amici  gladium  Joyeme  quem  servare  potuit  ferens. 
Floovans  ad  civitatem  Balme  abductus,  in  squalidum  carcerem 
projicitur,  donec  supplicio,  post  decem  dies,  coram  Sarraceno- 
rum  exercitu,  afficiatur  (760-858). 

Interea  Richarius  ab  Urbano  moribundo  Floovantis  sortem 
edoctus,  regi  Floro  adversas  res  nuntiat  et,  dolore  percitus, 
proficiscitur,  amicum  servaturus  (859  942). 

Medio  itinere  equitem  ignotum  qui  eum  lacesserat  interfi- 
cit.  Hinc  ab  Emelone,  Bavarife  duce,  hospitiumpetit  cui  mox  ca- 
daver  tilii,  a  Richario  occisi,  afi^ertur.  Richarius,  relata  in  singu- 
lari  certamine  de  Emelone  victoria,  se  innocentem  probat,  et 
venia  a  duce  accepta,  itcr  pergit  (943-1203). 

In  civitatem  Balnie  tandem  pervenit.  Induto  Sarraceni  habitu, 
corpore  in  nigrum  colorato,  Galienum  adit  cui  se  consobrinum, 
Maudras  nomine,  filium  Josue  regis  Tabarise  mentitur.  Tum  ille 
in  carcerem,  tanquam  captivum  francicum  occisurus,  descen- 
dere,  custodem  interimere,  Floovanti  gladium  Joyeuse  appor- 
tare,  amicumque  cibis  recreare  (1204-1403). 


Intcrcpc  duodecim  adducuntur  gallici  principes  ^  qui  Floovanli 
socii  in  carcerc,  posLridie  supplicio  afliciendi,  includuntur.  ]\Iau- 
galia  aulem,  illuslrem  Floovantis  originem  a  Richario  cdocta, 
amatorem  ct  ejus  socios  sorvare  tentat.  Galienum  vero  excitant 
Flori  fdii  ut  maturet  supplicium ,  obstante  frustra  Maugalia 
quam  iratus  pater  in  templo  sarracenico  statim  Maudarano  in 
nuptias  collocat.  Dolore  percita  fugam  properat  puella.  Equites 
gallicos  armat  Richarius  et,  apertis  carceris  portis,  Sarracenos 
aggrediuntur,  MaudaranetMaudoire  occidunt,  Galienum  fugant; 
et  quatuordecim  Franci  Maugaliaque  pra^cipiti  cursu  Belfort 
petunt  ('1404-17H). 

Fugitivos  persequitur  Galienus  comitantibus  millc  Sarraco- 
nis,  quorum  unus  Corpion  de  Vau(jr'is  Galieno  se  Floovantem 
Maugaliamque  reducturum  poUicetur,  si  puella  sibi  pro  uxore 
detur.  Quo  concesso,  rapido  equovectus,  Francos  attingit,  sed  a 
Richario  interimitur.  Richarius  patrem  Jocorannum  Sarraceni 
equo  donat.  Maugalia  vero,  Galieni  patris  metu,  viriles  vestes 
induit,  corpus  nigro  colore  inficit,  et  equiti  simillima  sub  no- 
mine  Furqiieres  de  Tudele  una  cum  Floovante  equitat,  de  suo  et 
de  FlorctsD  amore  verba  iniens  (1712-1815). 

Dum  fugiunt,  Sarracenus,  Estorfjis  rex  Babiloniee,  eadem  con- 
dicione  Galieno  Floovantem  Maugaliaraque  se  reducturum  polli- 
cetur.  Assentiente  patre,  rapidoequo  vectus,  vix  Francos  attigit, 
quum  a  Guinemanno  Richarii  fratre  lacessitus  vulneratusque, 
equo  dejicitur.  Gui  occurrit  Galienus.  Hic  interrogatum  ct  Mau- 
galiam  inter  equites  Francos  non  osso,  Florumque  regem  ei  in- 
sidias  parare  asserentem  irridet,  et  ad  Francos  tendit.  Adcerta- 
men  Floovantem  provocat  et  devincitur,  ita  ut  evadere  hostes 
ira  incensus  videat :  cursum,  asuis  equo  impositus,  redintegrat, 
et  in  insidias  a  Floro  rege  paratas  prajceps  ruit  (1816-1931). 

Floovans  Florum  agnoscit  et  ambo  invicem,  pree  gaudio  lacri- 


1.  Yide  versus  ]i-?G-l-i35;  et  cf.  vei-sns  '20'Jr)-2101.  Hi  sunl  1-  Anlaume  (le 
l'ranc  v.  2100).  2.  comes  Joceran  patcr  Richarii,  3.  Angeiier  de  Bordale  'se- 
cundum  v.  2097  :  A.  de  Loon  ,  4.  Anmaride  Cliarlres  el  5.frator  ejus  J/oran, 
C.  Escorfan  de  Brelagne,  7.  Bichart  leNorman,  8.  Forqueres  de  Troie,  9.  Bau- 
douin  le  Flainand,  10.  dux  Durg uwli.r  (nomen  deosl  in  duobus  locisj,  11.  co- 
mes  Sancti  jEgidii  ;secundum  v.  2101  :  comes  Burgundix,  perperam}:  12.  co- 
mes  Guineman  qui  caslellum  Lodoiiis,  Herupenses  et  Cenomannos  tenet,  et 
lilius  Joccranni  Ricliarii^iue  frater  est. 


—  39  — 

rQantes,  mutuo  amplexu  junguntur.  Prselium  atrox  Francos  inter 
et  Sarracenos  committitur  (1932-20:21). 

Maugalia,  a  Sarracenis  capta,  solerter  ex  eorum  manibus  la- 
bitur.  Richarius  ducem  paganum,  dominum  Palerni,  et  alios  re- 
ges  paganos  occidit ;  multos  quoque  trucidant  Fioovans  et  duo- 
■decim  equites  et  rex  Florus ;  undique  pereunt  paganorum 
illustrissimi,  ita  ut  Persarum  admirallus  Galienus  alta  voce  sig- 
num  det  fuga?;  a  Francis  cssduntur  fugitivi  ^2022-2149). 

Redeunt  victores  ad  cix\\<iiein  Baufoi't,ei  ibi  diesfestosagitant. 
Alaugalia  deinde  baptismum  accipit;  Florcta,  filia  Flori  regis 
Ausai ,  qua^  Floovantem  deperit,  juvcnis  amorem  frustra  sibi 
conciliare  conatur.  Profitetur  Floovans  Alaugaliam ,  qufp  a 
morte  eum  eripuit,  sibi  sponsam  esse.  Dolore  percussa,  suum 
dolorem  palri  aperit,  qui  Floovantem  obsecratur  ut  et  liliam  et 
regnum  Ausai  accipiat.  Tum  Floovans  se  declarat  Cloovisii  fi- 
lium,  septem  annos  ob  illatam  suo  raagistro  Seneschal  inju- 
riam  e  Francia  exterminatum,  et  peracto  nunc  exsilii  tempore, 
in  Francicam  aulam  se  hodie  cum  Maugalia  sponsa  reditu- 
rum ;  Floretam  autem  Richario  ejus  sodali  offert  Florus.  — 
Sic  Richarius  Floretam  uxorem  ducit  et  regnum  Ausai  a  Floro 
accipit.  Mox  Maugalia?  cum  Floovante  celebranlur  nuptia?  (2150- 
2273). 

Interea  nuntius  ad  Florum  a  Gloovisio  mittitur  auxilium  pe- 
tens  :  Francorum  enim  rcgem  in  castcllo  Jmoji  a  Persarum  ad- 
mirallo  Galieno  obsideri,  reginam  nocte  dioque  gemere  et  filii 
oxsulantis  opem  conclamare.  Floovans  et  Florus  et  Richarius  et 
tluodecim  duces  proficiscuntur ,  quisque  in  suo  regno  copias 
conscripturi  ct  mox  in  castellum  Auvik-v  conventuri  (2773- 
2313). 

Florus  Richariusque  cum  viginti  millibus  hominum  per  Bur- 
gundiam  iter  facientos,  Emelonem  Bavaria^  ducem  e  manibus 
Sarracenorum,  eripiunt,  jamjam  supplicio  periturum,  et  cffisis 
Sarracenis,  castellum  Emelonis  recuperant.  Hinc  accedunt  ad 
Auvilers  castellum  ubi  eosexspectant  Floovans  et  alii  duces  cum 
quinquaginta  millibus  hominum.  Richarius  castra  hostium  in- 
gressus,  usquein  tcntorium  regis  Galieni  penetrat,  Sarracenum 
detruncat,  et  ad  muros  urbis  Laon  pervenit.  Intrat  in  palatium 
et  Gloovisium  de  Floovante  gementem  (duo  enim  alii  filii  ad 
Galienum  aufugerant,  christianamquiB  fidem  rejecerant)  reficit 
(2314-2445). 


—  40  — 

Cloovisius  CLim  suis  militibus  crumpil  ct  paganos  aggreditur, 
dum  Floovans  et  Florus  alia  a  partc  in  hostes  ruunt.  Inter  pug- 
nandum  Floovans  patrem  qucm  non  agnoscit,  ferro  petit,  ct 
feriat  ni  Richarius  errorem  nato  dctrahat.  Galienus  victus  cum 
suis  in  fugam  se  vertit.  E  duobus  Cloovisii  filiis  traditoribus 
unus  perit,  alter  usque  ad  urbem  Bahne  aufugit;  cuinomen  crat 
Gete^  et,  postquam  Galieno  hseres  successit,  infestissimusChris- 
lianis  fuit  hostis.  Rex  Florus  cum  Richario  in  Ausamrevertitur, 
Floovans  cum  Maugalia  in  monasterio  Sancti  Dionysii  coro- 
natus,  rex  Franciffi  salutatur. 

Et  Floovanz  fut  reis  de  France  le  regne  i. 

Assez  aveit  apris  granz  mals  a  endurer, 

.Tamais  avant  de  plus  n'en  orrez  [vos]  parler, 

Si  ne  vos  vuet  menconge  ou  noveles  conter. 

Dex  vos  garissc  toz  qui  m'avez  escolte, 

Et  mei  avec  n'oblit  qui  la  vos  ai  chante  (244G-2533). 


Cap.  II. 


De  hollandko  Floovante;  quid  inter  f/aUicitm  et  liollandicum 

intersit. 

In  Germania  ^  a  Pfeiffero  cdita ,  anno  1864 ,  doctissimus 
Bartsch  duo  fragmcnta  poematis  epici  media?va  HoIIandiae  lingua 
scripti,  in  lucem  protulit  et  commentariis  illustravit.  Duo  ha?c 
fragmenta.  in  germanico  civitatis  Niirnberg  Musaeo  deposita, 
duplici  membranaceo  folio  constant,  ad  finem  sa^c.  xiii  vel  initio 
XIV  scripto.  Gontinent  639  vcrsus;  fragmentum  A  scilicet  :  1- 
318,  fragmentum  B  :  319-639. 

Fragmentorum  stylus  puerilis  simplicitatis  est  et  singularem 


1.  Vido  p.  27,  n.  i. 

2.  Germania,  vierteljahrssciirift  fiir  deutsche  AlterlhumsKunde ,  heraus- 
gegeben  von  Franz  PfeifTer,  Vien,  —  neunter  Jahrgang,  18Gi;  p.  407-43G. 


—  41  — 

auctoris  impcritiam  denotat,  adeo  molestse  et  operoscC  verbo- 
rum  sunt  conclusiones,  adeo  a?gre  inter  se  coha?rent,  ut  ex  hisce 
versibus  judicare  est. 


2G  Joslamont  volgede  met  groten  geerc, 

Bi  hcm  liaildi  al  sijn  heere. 

Die  coninc  Postaraont  quam  gewriren, 

XXX™.  maii  in  sieie  scaren. 
.30  Die  Kerslino  gemoeien  dic  Sarrasinen. 

Daer  ginct  te  sorgen  en  te  pincn. 

Ritzier  stac  encn  dore  den  buuc 

Ende  werpene  doet  ten  zadele  \vt. 

Hemelyoen  van  Bayviere 
35  Dede  oec  enen  tuniclen  sciere, 

Dat  heme  thertebrac 

Ende  nemmer  meer  woert  ensprac. 

Lucari  die  goede  hermite 

Wcrd  oec  van  ciien  quile,  ctc. 


Jostamont  sequebatur  cum  magna  lancea ; 

Secum  habebat  totura  suum  exercilum. 

Rex  Postamont  adveclus  est, 

Triginta  miilia  hoiuinum  in  suo  exercitu  (liabcns). 

Cbristiani  occurrerunt  Sarraccnis  : 

Res  processit  cum  labore  et  cura. 

Ritzierus  transfixit  unum  per  ventrem, 

Et  dejecit  mortuum  de  epbippio ; 

Hemeleyo  de  Bavaria 

Quemdam  quoque  dejecit, 

Et  illi  cor  confregif, 

Et  non  jam  verbum  dixit(ille). 

Lucarius  bonus  eremila 

Se  e  quodam  libcravit,  etc. 


Expositioncm  Karoli  Bartsch  hic  repetimus,  et  utriusque 
fragmenti  argumentum  exponimus. 

In  fragmento  A,  de  obsidione  castelli  cujusdam  agitur  in  quo 
Floovans  -,  Alargalia  duodecimque  Francia?  duces  ab  admirallo 
Galieno  et  Sarracenis  includuntur.  Quibus  auxiliaturi  accurrunt 
Rex  Antsai  Flure,  Bavaria?  dux  Hemehjoen  ct  Bitzerius,  claro  cor- 
nuum  sono  se  approprinquare  annuntiantes.  Quo  viso  pagani 
in  pugnam  ruunt,  Galienus  cum  lx  millibus  militum,  Jostamons 
cum  magno  exercitu,  Postamons  rex  cum  xxx  millibus.  Sed 
christiani,  Ritzierus,  Hemelyoen,  Rex  Antsai  et  Lucari,  «  bonus 
eremita  >•  ille,  prsBclara  facinora  edunt.  Armorum  tamen  tu- 
multus  usque  ad  Floovantem  pervenit  qui  cum  amicis  per 
portam  a  Margalia  apertam  exit ,  et ,  dum  Margalia  ,  metu 
tremcbunda,  Deum  ut  amatori  faveat  precatur,  Floovans  Rit- 
zierum,  Hemelionem  et  Flure  adit,  et  amplectitur,  nullo  verbo 
adjecto ,  «  quum  tunc  aliud  eis  esset  faciendum  ».  Inter  pa- 
ganos  fortissimus  Jostamons  Eremitam  Lucari  simul  cum 
equo  humura  prosternit;  sed  eremita?  opitulatur  Ritzierus  qui 
pagani  corpus  in  duas  partes  gladio  secat.  Hoc  spectaculo  com- 
mo[us  aufugit  Galienus  usque  ad  Basileam.  Redeunt  ChrisLiani 


1.  Ubique  m  lioU.  textu  Floovantis  nomen  Flovens  scribilur;  identidem 
Maugalia,  id  est  Malgalia,  lit  Margalia,  Emelon  =  Hemelioen,  Richier  ■=. 
Ritzier,  Cloovis  =  Clovis,  Flore  =  Flurc. 


ud  castclliim  in  quo  Margaliam  coronant,  ct  deinceps  equilanl 
Bavariam  versus  ubi  festa  agunt.  Scd  quodam  die  Flurc  Fioo- 
vanti,  Ritziero  et  duodecim  Paribus  suadot  ut  secum  proficis- 
cantur;  quo  proposito  ila  dolore  afficilur  dux  Bavarifc  ut  decla- 
rent  omnes  se  in  Antsai  provincia  rcmansuros  esse.  Ritziero 
filia  regis  Flure,  Fliier  di  rose  dicta,  despondetur,  et  cum  nata 
palris  regnum  accipit ;  unde  festa  longos  per  dies  in  Ritzieri 
patris,  fratrum,  amicorum  domibus  celebrantur.  Floovans  Mar^ 
galiam  uxorem  ducit,  et  eum  Ritzierus,  ut  a?quum,  su»  rcgia- 
dignitatis  participem  fieri  sinit  (versus  1-166). 

Intcrea  rex  Galienus  cum  rege  Gordoni  i  Africani,  cum  sulta- 
nis  Damasti,  Persidis,  Babilonisp;  summa,  cumxivregibus  exer- 
citum  contra  Parisios  ducit.  Gertiores  facti  regem  Francorum 
in  urbe  Lodine  (Laon)  esse,  regionem  populantur,  et  ponte  su- 
per  Onse  fluvium  trajecto,  iter  pergunt.  Gastellum  I^urlepont 
construunt  -  quod  Boudefierus  cum  xl  militibus  occupat,  ne  cx 
Antzai  regione  auxilia  ad  Christianos  mittantur. 

Floovantis  fdii  sortem  dolet  regina,  quem  Gloovisius  ob  illa- 
tam  Salunerdo  injuriam  in  exsilium  projecit ;  Gloovisio  ipsi  si 
redirent  Floovans  et  Ritzierus  gratum  foret.  Quos  reficit  urbis 
custos  Rigant :  ea  enim  Parisiorum  esso  munimenta  et  annonas 
ut  facillime  longa  sustineatur  obsidio.  Gustos,  a  rege  eques 
creatus.  cum  cquitibus  profieiscitur.  mutato  solum  pro  baculo 
quem  rex  oi  dederat  ense.  Portec  aperiuntur,  et  Franci  cura  Sar- 
racenis  pugnam  ineunt.  Rex  urbis  Damast  sexdecim  millia  ho- 
minum  Francis  opponit.  Rigant,  Gloovisius  et  Gloovisii  filii, 
Germinus  et  Severinus,  mirum  in  modura  hostes  profligant 
(versus  167-318). 

Hic  concluditur  fragmentum  A;  hoc  est  autcm  fragmenli 
B  argumentum. 

Regina  Claude  desperata  moenia  ascendit,  an  auxilium  veniat 
circumspiciens ;  sed  nihil  nisi  Sarracenorum  tentoria  videt.  Su- 
bito  ejus  oculis  apparet  vexillum  Francifp,  vexillum  Jordani. 
Glamorem  edit  quo  populus  accitus  ad  regiam  accurrit.  Omnes 
IfBtitia  exsultant,arma  capiunt  et  regi  Olifernse,  quiviginti  millia 
militum  ducebat,  occurrunt.  Intorea  fibus  Gloovisii  Disdierus 
Galienum  adit  declarans  se  Mahumetanum  fieri  velle,  et  quum 

1,  In  textu  Cordon=  Gorduba? 

2.  Vers.  209  Piersejw^il,  iio  Pirlepont.—  Videlur  esse  Picrre-le-punl. 


Galienus  ei  provinciam  Bavariam  polliceatur,  lcetus  Disdierus 
in  medios  Francos  irruit,  et  Ghristianum  quemdam  occidit.  Quod 
Rigant  Severino,  Disdieri  fratri,  indicat.  Dum  Severinus  armi- 
gerum  Disdiero  occurrere  jubet,  liic  fratrem  aggreditur  et  occi- 
disset  nisi  Rigant  Severini  loco  lethalem  ictum  accepisset.  Cloo- 
visius  in  urbemredit. 

Christiani  vero  in  Pnrlepont  clausi  tentant  etiam  e  muris 
exire.  Atrox  flt  pra?lium.  Sarracenos  plurimos  trucidant  R,itzie- 
rus,  Floovans  qui  Joyeuse  g]adium  fert,  et  duodecim  Pares. 
Scd  ita  certaminis  porvagatur  fama,  ut  admirallus  Galienus  co- 
hortes  in  unum  congreget.  Hemelyoen,  rege  Galifiero  occiso, 
ipse  a  rege  Postamont  occiditur  :  cui  letale  vulnusfertRitzierus, 
nec  non  et  regibusTurcia?  et  Arabifp.  Cloovisius  interea  pugnam 
redintegrat.  Galienus  desperatus  Mahumcto  maledicit,  sed  rege 
Boudefeer  ei  hsec  impia  verba  exprobrante,  redit  in  pugnam,  et 
eremitam  Lucari  et  regem  Flure  occidit.  Avunculum  suum,  Lu- 
carium  et  patrem  uxoris  regem  vindicat  Ritzierus,  dum 
regem  Boudefeer  in  Orcum  mittit,  et  socium  regi  Disdicrum 
addit.  Fugientem  Galienum  persequitur  et  prselio  commisso  ob- 
truncat  Ritzierus.  Finem  pugna»  Sarracenorum  adinternecionem 
coedes  imponit. 

Ritzierus  in  campo  cadaver  avunculi  Hemelyoen  qua?rit,  cf 
sc  Floovantis  fratrem  Disdierum,  et  consobrinum  Gerardum 
€t  uxoris  patrem  Galienum  occidisse  dolet ;  se  ffiterno  odio 
Margalia?  forc.  (Juas  ca^des  ut  expiet,  constituit  se  eremitam 
facere  (versus  319-639). 

Hic  concluditur  fragmentum  B. 

Facile  viderc  cst  duo  ha^c  fragmenta  cx  eadem  poematis  parte 
excerpta  esse,  ita  ut  unura  alterius  sit,  non  permagno  quidem 
intervallo,  interrupta  continuatio;  et  ambo  unum  esse  fragmen- 
tum  jure  dicas  in  quo  dua?  vel  tres  desiderantur  pagina^. 

In  summa  cum  fine  gall.  poematis  congruit  holl.  textus;  sed 
si  singula  consideraveris,  ita  gall.  et  holl.  inter  se  conveniunt  et 
discrepant  ut  non  Monspessulanensis  codicis,  sed  cujusdam 
alius  vicini  holl.  fragmentum  versionem  esse  jure  putes. 

Etenim  in  gall.  fugiunt  Floovans,  Richarius,  duodecim  Duces 
ct  Maugalia  ante  Galicnum  et  paganos  qui  jam  eos  attigerunt, 
quum  eis  auxiliatur  Florus  Ausffi  rex.  In  holl.  autem  obsiden- 
tur  Floovans,  duodecim  Duccs  et  Maugalia  in  castello  et  eis  auxi- 
liatur  non  solum  Florus  sed  et  Bavaria^  dux  Hemelioen,  id  est 


—  44  — 

Emclon,  ct  7^/c//f/r««  EnKilonis  nepoa  c L  cremita  Z^/cflrz.  Credero 
est,  ut  animaclvcrtit  Barlsch,  Richarium  e  castello  cvasisse 
ctobsessos  rcliquisse  socios  ut  opcm  Flori  iraploraret.  In  gallico 
tcxtu  ,  fortuito  Florus  rcx ,  dum  insidias  Sarracenis  parat, 
Floovantcm  fugitivum  et  Sarraccnos  prosequentes  adspicit,  et 
conjectandum  est  auctorem  poematis  quod  verlit  hoU.  scriptor, 
in  narrationc  prioris  quem  retractabat  tcxtus,  quo  verisimilior 
apparcret  fabula,  quidquam  immutasse. 

Sed  quid  castellum  illud  in  quo  obsidetur  cum  amicis  Floo- 
vans?  Quum  toxtus  italianos  recensebimus,  Fioravantem,  id  est 
Floovantem  ,  videbimus  ab  amica,  Rcgis  Sarracenorum  filia, 
8  carcere  eductum,  cum  ea  in  castclium  Mongirfalco  aufugisse  in 
quo,  a  Sarraconis  obsessus,  a  Richario  ct  Francis  liberatur. 
Italianam  narrationem,  certos  intra  fmcs  conclusam,  cum  holl. 
fabula  cohffirere  patet. 

Quod  ad  Emelonem  Richarii  avunculum,  memineris,  quum 
castellum  Avenant  a  Floovantc  cxpugnatum  et  occupatum,  pcr 
proditionem  Maudaranni  etMaudorii,  filiorum  Flori,  a  Sarracenis 
rursum  receptum  fuisset,  Floovantem  in  captivitatem  abductum 
esse,  dum  Richarius  aufugicns,  Floro  regi  tristes  hos  nunlios 
afPerret  et  Fmeloms  hospitium  acciperet.  Constat  in  textu  quem 
sequitur  holl.  translator,  majorcs  ct  divcrsas  Emeloni  atlributas 
esse  partes. 

Quid  vero  de  Lucario,  bono  ercmita,  qui  inter  pugnandum  pe- 
rit?  Nihil  usquo  adhuc  ;  sed  quum  de  textibus  islandicis  et  ita- 
lianis  disseremus,  forsan  quffi  sit  hsec  persona  eruere  liccbit. 

Interpaganos  videmusduosprincipes  quosignorat  codexMons- 
pessulanensis,  Jostamon  scilicet  et  Postamon. 

In  quibusdam  Monspessul.  codex  et  holl.  fragmentum  stricte 
congruunt.In  ulroque  Florus  et  Floovans  alter  alterum  amplec- 
tuntur  ;Sarracenorumrcx,  illustrissimorumducumadspectastra- 
ge,  fugee  signum  dat;  filia  Flori  nomen  habet  Floreta  SiUlFluer  de 
rose;  Richarius  Florctam,  Floovans  Maugaliam  uxorem  ducit. 

Quod  ad  alteram  narrationis  partem ,  do  obsesso  Cloo- 
visio,  summatim  ambos  textus  cEStimanti  unus  ot  idem  videlur 
tenor  esso.  In  utroquo  onim  do  Cloovisio  agitur  quem  liljcrat 
inexspectatus,  autnonjam  sporatus,  filius  Floovans. ' 

In  hoc  conveniunt  amba'  narrationes  quod  Cloovisius  a  Ga- 
liono  Lauduni  obsidotur;  quod  rex  Franci»  et  regina  filium 
Floovantem  exsulom  desiderant,  quod  unus  aut  duo  e  quatuor 


regis  filiis  patrcm  tradidcrunt,  fidem  .Maliumetanorum  et  vexilla 
secuturi,  provincia  Bavaria  sccundum  holl.,  Saxonia  secundum 
gall.  donati ;  quod  Cloovisius  egregia  iacinora  patrat,  quod 
deinde  vicLores  redcunt  Cliristiani. 

In  hoc  autem  discrepant  quod  narralionis  ordo  non  idem  hic 
et  illic  habetur,  quod  de  apostasia  filii  Clovisii  holl.  poema  ea 
refert  quaj  jam  gallicum  in  primanarrationis  partc  de  filiisFIori 
narrat ;  quod  de  castello  Pierlfpont ,  de  Rigant  ct  Lucario , 
dc  inaudito  Richarii  fine  tacet  gallicum;  quod  regina^  nomen 
Claude  ignorat,  et  magistrum  a  Floovante  dehoncstatum  Senechal, 
non  Sahurrd,  id  est  Salard,  vocat  Monspessulancnsis  codex. 

Ex  holl.  igilur  fragmcntis  constat  alterum  extitisse  codicem, 
ita  ut  et  iste  et  illo  medio  sa?cuIo  xii  scriptus  quem  exhibet 
Monspessulanensis  codox  duw  diversffi  primitivi  poematis  amissi 
retractationes  duci  dcbcant. 

Textum  autem  qucm  supponunt  holl.  fragmcnta  non  italianis 
scriptoribus  ignotum  fuissc  nunc  videbimus. 


Cap.  III. 


De  italianis  fabidis  :  il  Fioravante,  I  Reali  di  Francia  — 
Fioravantis  argianentum. 

Sunt  in  Italia  narrationum  collectanea,  Bef/ii  Francice  (I  Reali 
d i  Francia)  dicla,  qua)  fabulosas  regum  gallicorum  origines  ex- 
ponunt.  A  saeculo  xiv°  parvulus  iste  liber  singularem  est  adep- 
tus  famam,  et  nostro  etiam  tcmporc  per  totam  Italiam  a  plebc 
legitur  1. 

1.  Fra  tutte  le  composizioni  che  lianno  corso  tra  le  noslro  ])lebi,  il  nome 
<U  libro  popolare  ilaliano  si  conviene  ai  Reali  piu  forse  che  a  qualunque  al- 
tra.  Non  v'e  scriltura  cosi  assiduamente  letta  dalle  Alpi  agli  estremi  pro- 
montori  dcUa  Sicilia ;  dovunque  alcuno  sa  leggere  la  si  trova  in  onore.  In- 
numerevoli  ne  sono  le  edizioni;  per  quante  ne  abbiamo  raccolte  i  bibliografi, 
lc  piii,  pubblicale  in  angoli  remoti  e  spacciate  per  le  fiere  e  le  sagre,  sono 
certo  sfuggite  allo  loro  diligenza La  popolarita  del  libro...  e  maravigliosa 


—   iO  — 

Prima  hujus  libri  pars  nosLri  FloovanLis  hisLoriam  narraL, 
qui  hodie  in  Prancia  ignoLus  csL.  Adeo  polluerunt  apud  exLcros 
populos  haj  priscorum  nostrorum  trovatorum  invcnLiones,  qua> 
in  nostra  paLria  oblivionc  aboliLa?  sunL! 

E  sex  libris  genealogiam  regum  qui  Franciam  anLc  Caro- 
lum  Magnum  LenuerunL  explicantibus,  duo  primi  solum  ad  nos- 
trum  proposiLum  specLanL,  qui  duarum  pcrsonarum,  Fior i  sciW- 
ceL  cL  luoracantis,  historiam  refcrunt. 

Eximius  Mediolanensis  Univcrsitatis  professor  Pio  Rajna  in 
.acutissimis  Diujuisitionihus  de  Franci;e  Ilegiis  i  primus  libri  ori- 
gines  et  fontes  crucre  aggrcssus  cst,  et  anteriorum  sivc  vcr- 
sibus  sive  prosa  oratione  conscriptarum  fabularum  imitationem 
cssc  demonstravit ,  quae  plus  minusve  directe  e  poematis 
gallicis  deductaj  sunt.  Quod  ad  Fiovum  et  Fioravantem  attinet, 
ne  propositi  fmes  transgrediamur,  in  bibliothecis  Florentinis 
duos  codices  reperit  qui  fabulam  prosa  oratione  scriptam,27/^/o- 
ravante  inscriptam,  continent.  Ex  hoc,  ignoto  adhuc,  Fioravantis 
libro  desumptos  fuisse  maxima  ex  partc  tres  primos  libros  Re- 
iliorum  Franciiv  luculentissime  exposuit  R,ajna.  « 

Sed  libcr  ille  tam  feliciter  ex  oblivione  erutus,  e  quo  ipse  ma- 
nabat  fonte?  Crcdit  Rajna  translatum  e  libro  gallico  prosa  ora- 
tione  scripto,  qui  prisca  gallica  poemata  refcrret,  Fiovi  et 
Fioravantis  {a.nl  potius,  ut  gallica  nomina  usurpem, /^/oyen^^s  et 
Floovnntis)  casus  et  crrorcs  cclebrantia. 

Quum  opus  componeret  Rajna,  codicc  manuscripto  latino 
ei  uti  non  licuiL,  qui  textuum  islandicorum  dc  Floventis  (Fiovi) 
casibus  versionem  continet,  quique  in  nostra  Nationali  Biblio- 
thcca  asservatur.  Brevissimam_  modo  notitiam  ab  editoribus 
gallici  Floovantis  in  praifatione  relatam  novcrat. 

ilavvero...;  non  v"  lia  lcmbo  d'Italia  a  cui  Fiovo  e  Fioravante  siano  ignoli ; 
(jLianti  italiani  interrogai  in  proposito,  tulti  mi  attestarono  notissimi  nelle 
loro  provincie  i  R. ;  si  citano  librai  che  acquistarono  agiatezza  a  forza  di 
cattive  ristampe;  ne  e  infrequente  il  caso  che  sulle  muraglie  di  qualclie  citta 
non  barbara,  di  Modena  per  es.,  si  vegga  esposto  un  avviso  di  questo  tenore  : 
«  Questa  sera  il  loro  servo  burratinaro  rappresenta  Buovo  d'Antona,  terza 
parte  dei  Reali  di  Francia.  »  (Pio  Rajna,  Ricerche  intorno  ai  Reali  di  Francia 
seguite  dal  libro  dclle  storie  di  Fioravanie  e  dal  cantare  di  Bovo  WAnlona 
(primo  volume  della  Collezione  di  opere  inedite  o  rare  dei  primi  tre  secoli  della 
lingua,  pubbiicata  per  cura  della  R.  commissione  pe'  testi  di  lingua  nelle  pro- 
vincie  deirEmilia.  Boiogna,  1872,  in-8°.  —  Vido  p.  3,  et  p.  309). 
1.  Vide  titulum  aii  fuiem  prjEcedentis  nol;c. 


Versionem  item  holl.  exstare  ignorabat  de  qua  supra  disscrui- 
mus,  et  tertium  ital.  codicem  qui  a  nostra  Nat.  Bibl.  anno  187^^ 
acquisitus  est  et  Fioravantis  historias  exponit;  quae  monumenta 
siin  promptu  habuisset,  aliquantulum  suam  deYihri  de  Fiomvante 
originibus  sententiam  forsan  immutasset. 

Perplexam  satis  etimplicatam  materiam  quo  dilucidius  trac- 
temus,  primo  libri  de  /Yorai-rt/i^eargumentumexponemus,  qualis 
a  Rajna  in  suarum  Disquisitionmn  fine  editus  fuit  ^ 

Constantini  imperatoris  Romani  nepos,  nomine  Fiovus  [Fiovo) 
quum  in  convivio  scyphum  plenum  pra?ter  voluntatem  in  ves- 
tem  cujusdam  ducis  fudisset,  ct  ab  illo  convicia  et  colaphum 
accepisset,  dolore  ct  ira  incensus,  scyphum  tanta  vi  in  caput 
ejus  projecit  ut  mortuum  pedibus  Constantini  prosterneret. 
Uuo  facto  statim  fugit  adolescens,  comitantibus  duobus  conso- 
brinis  Gifredo  (Gifroi)  et  Ottone  {Otto).  Fugitivum  prosecutus  .est 
imperator,  rapido  equo  vectus  cui  nomen  erat  Gioioso  :  mox,  se- 
quentibus  longo  intervallo  ceteris  Romanis,  nepotem  assequitur, 
cum  eo  certamen  init,  et  cquo  dejicitur;  cui  insiliens  Fiovus 
cum  armigeris  aufugil,  dum  Romani  jacentem  imperatorem  eri- 
gunt  et  Romam  reducunt. 

Post  varios  errores  ad  montem  Radicofani  perveniunt  tres 
adolescentes  in  quo  habitabat,  xl  abhinc  annis,  eremita  quidam 
qui  supplicium  N.  D.  J.  C.  spectaverat.  Qui  quidem  ab  angelo 
certior  factus  qui  essent  viatores  et  quse  eos  manerent  fata, 
magnis  cum  honoribus  Fiovum  et  amicos  excipit,  sancto  cibo 
recreat,  vexillo  a  Deo  misso  et  optima  armatura  donat;  ilb  ut 
regi  Parisiorum  Fiorentio  IFiorenze)  auxilietur  eumque  ad  fidem 
christianam  adducat  suadct,  et,  his  omnibus  peractis,  moritur. 

Iter  pcrgunt,  et  dum  Lombardiam  transeunt,  eis  duodecira 
latrones  occurrunt  qui  ,  quum  sanctam  cruccm  in  armatura 
depictam  conspiciant ,  christianos  essc  Fiovum  ct  amicos 
agnoscunt.  Postbreve  certamen  novem  latrones  occiduntur,  tres 
fugantur,  qui  castcnum  petunt  cujus  dominus  christianis  in- 
fcnsissimus  erat.  Fiovus  autem  et  Gifredus  ct  Otto   idem   in 


1.  //  libro  delle.  slorie  di  Fioravante,  Ricerche,  olc,  p.  331-490.  tSecun- 
diua  duos  Florentinos  codices  manuscriptos  oditus,  unum  scilicet  magliabe- 
chianum  [Pulch.  II,   28,  Strozziano],  allerum  laurentianum,  [Med.  Pal.  cod. 

1197.1 


—  i8  — 

casLellura  hospiLium  pcliLuri  inLrunL ;  ubi,  quum  signo  crucis  auLc 
prandium  lacLo  sc  chrisLianum  declararel  Fiovus,  agnoscenLi- 
bus  eLiam  Lriluis  illis  laLronibus,  prEelium  novum  orilur.  Trcs 
amici  aufugiunL,  in  sylvam  peneLranL  ubi  paupori  chrisLiano 
occurrunL,  Ansuifji  sciliceL  (Ansoif/i),  filio  Philippi,  regis  Con- 
stanLini  fraLris;  qui,  cum  paLre  in  pugna  capLus,  e  carcere  eva- 
serat  eL  per  silvas,  ne  a  Harracenis  denuo  capereLur,  vivcbaL. 
EraL  igiLur  consobrinus  Irium  amicorum  Fiovi,  Gifroidi  eL  OLLo- 
nis,  quorum  paLrcs  ConsLanLini  LraLres  eranL ;  et  socium  tribus 
amicis  se  addit. 

Dum  cquitant ,  cervam  fugientem  videt  Fiovus  rapitque. 
Sed  suporvenit  venaLor  cum  sociis  Sarracenis  qui,  B'iovum  et 
amicum  aggressi,  ab  eis  profliganLur. 

ViaLores  nosLri  Provinum  advoniunL,  et  procuratores  offen- 
dunt  qui  milites  regi  Parisiorum  Fiorentio  a  re  Sansognffi  Sala- 
tre  [Salatres)  obsesso  conscribcndos  qua?rebant;  quibus  nomina 
sua  dant.  Mox  ad  portas  Parisiorum  accedunL  ;  cis  cusLos 
ingressu  interdicit,  et  noctem  intra  duas  portas  agunt.  PosLcro 
die  trecentos  equites  regis  SalaLris  cffidunt  aut  fugant  aut 
capiunt,  rege  Fiorentio  hecc  facinora  de  fenesLra  miranLe 
(cap.  i). 

Corsabrinus  (Corsabrino)  auLem,  dux  regis  SahiLris,  equitum 
strage  audita,  cum  millc  militibus  in  quatuor  Romanos  ruit 
quibus  auxiliatum  cum  exercitu  rex  Fiorcntius  accurrit.  Inter 
pugnandum  Otto  capitur  et  ad  Brandoiam  Ycnustam  filiam 
regis  Salatris  adducitur,  qu»,  ci*nri  Fiovum  esse  quum  crederet, 
IseLaLur,  quippe  qutp  per  magicas  arLes  se  Fiovi  uxorem  ai  Fran- 
cicB  reginam  fore  didicisscL.  Corsabrinus  vero  a  Fiovo  vulnera- 
tur,  et,  sinistra  manu  detruncatus,  se  victum  agnoscit.  Qucm 
liberum  dimittiL  Fiovus,  ea  tamen  condicione  ut  OLto  a  Salatrc 
non  mah?  halDcatur  (cap.  ii). 

Picdit  Parisios  victor  Fiorentius  rex  et  summum  ducem 
Fiovum,  cujus  ilkistrem  originem  ignorat,  salutat.  Fiovus  au- 
tom  consobrinum  Ottonem  luget;  quem  Brandoia,  pro  Fiovi 
amore,  comiter  habebat.  Corsabrinus  auri  argcnlique  magnum 
pondus  Fiovo  mittit(cap.  iii-iv). 

Brandoia,  adjuvanteCorsabrino,  OLLonem  ad  Fiovum  romillit. 
Fiovus  autem  inter  pugnandum  raptam  Salatris  fifiam  in  pa- 
latium  regis  Fiorentii  abducit  ;  quo  iratus  Salatres  ad  pu- 
gnam  Fiovum  ct  suos  provocat ;  Salatrem  et  Sarracenos,  arti- 


—  49  — 

bus  Corsabrini  adjutas,  profligat  Fiovus,  et  paganus  rex  usque 
ad  castcllum  C or boi  fu^il  (v-vi). 

Sed,  suadente  Corsabrino,  tres  filios  ad  se  revocat  Sala- 
tres ;  rex  autem  Persise  Lutamonte,  cui  filiam  promisit,  cum  xxi 
millibus  equitum  ad  Corboi  statim,  ei  auxiliaturus,  accurrit. 
Quam  rcm  a  Corsabrino  secreto  edoctus  ,  Piovus  consobrinum 
OLtonem  Constantino  legatum  mittit  ut  Fiorentio  regi  opitu- 
letur,  Constantinusque  x  millia  cquitum  offert.  Salatres  autem 
filium  Dinazor  cum  lxx  milliljus  equiLum  Romam  tcndere  jubet 
ut  Constantini  auxiliis  proliibeat  iler.  Romam  pervenit,  sed 
serius,  iLa  ut  x  millia  equitum  usque  ad  suburbia  Parisiorum 
antea  perveniant.  Pugna  iniLur  in  qua  rex  Salatres  a  Fiovo  in- 
terimitur,  et  castellum  Corboi,  adjuvante  Corsabrino,  diripitur 
(vii-ix). 

VictorBrandoiam,  vicLi  filiam,  uxorem  ducitFiovus,  qua  de  re 
vehementer  dolet  rex  Fiorentius  qui  eum  generum  cupiebat. 
Dic  nuptiarum  fixa,  regis  Fiorentii  filia  venenatum  cibum  Fiovo 
offert;  qui,  nescio  quid  providens,  et,  quasi  Deo  monente,  cani 
partem  carnis  dat;  illa  statim  mortua  procumbit.  Quo  viso,  fu- 
rcns  Fiovus  regem  Fiorentium  interficit ,  et  ceteros  christia- 
nos  fieri  cogit.  Tunc  ab  omnibus  rex  Francia)  salutatur,  et  in 
regno  cultum  veri  Dei  insLituit  (x). 

Subigit  Fiovus  Scotiam,  Hiberniam  et  Britanniam;  hanc  au- 
tem  provinciam  Corsabrino  dat  e  quo  descendit  bonus  rex  Sa- 
lamon.  Filiam  vero  regis  Fiorentii  cui,  baptismo  accepto,  data 
fuerat  venia,  uxorem  ducit  Ansoigi  a  Fiovo  Maganza  [Moguntio), 
Scotia,  Hibernia,  Flandria  et  Brabantia  donatus.  Ex  his  orta 
est  prodiLorum  gens  inLer  quos  innotuiL  Ganelone  di  Maejanza 
(xi-xii). 

Interca  vero  ConsLanLinus  impcraLor  a  Dinasor,  filio  regis  oc- 
cisi  Salatris,  obsidebalur;  cui  opiLulaLum  cum  xv  millibus  cqui- 
tum  proficiscitur  Fiovus.  Sed  et  avunculus  et  nepos  a  Dinazor 
profligantur,  et  res  in  eo  esLut  jamRoma  capiaturquum  rusLicus 
quidam,  baculo  armatus,  equo  sine  ephippio  invectus,  regem 
Dinazor  de  equo  raptum,  captivum  Romam  ducit,  et  res  res- 
tituit.  Rustico  maximi  honores  decernuntur  et  ex  metallo  statua 
viri  equo  non  strato  insidentis,  baculumque  tenentis  fingitur, 
quam  nunc  etiam  Romee  videre  est.  Dinazor  autem  quum  bap- 
tismum  recuset,  in  carcere  interfici  jubct  Constantinus  (xiii-xiv). 
Rcdit  in  Franciam  Fiovus  ad  uxorem  Brandoiam  quae  ei  duos 

•i 


—  oO  — 

filios,  Fiorium  scilicet  et  Fiorellum,  parit.  Fiorellus,  major  natu. 
Branciacloram  filiam  regis  AlemannisB  uxorem  ducit;  Fiorius 
autem  filiam  regis  Dardennae  ;  quo  mortuo ,  rex  Dardenna' 
coronatur.  Post  mortem  Constantini  Fiovus  imperator  Roma' 
salutatur,  et  mortuo  Fiovo  heres  succedit  Fiorellus  (xvi). 

Hic  regis  Fiovi  concludijntur  historia.- ;  incipiunt  regis  Fiora- 
vantis  qui  nomen  suum  toti  libro  imposuit. 

Longum  posl  tcmpus  regina  Bianciadora  filium  habuit  qui  in 
humero  dextro  rubeam  crucem  gerebat  :  cui  Fioravans  {Fiora- 
vante)  nomen  indictum  fuit.  Novem  annos  natus  patrem  rogavil 
ut  sibi  arma  et  equum  ad  conquirenda  regna  donaret.  Sed  tc- 
neriorem  adhuc  ratus ,  magistro  Salardo  di  Brettagnia  qui  ad 
arma  tractanda  institueret  eum  commisit.  Die  quadam,  quum, 
peracto  exercitio,  labore  et  calore  exhaustus,  obdormisceret  Sa- 
lardus,  gravioribus  dormienlis  ronchis  fatigatus  primum  ma- 
gistrum  obtruncare  statuit ;  dein,  sibi  barbarum  consilium  ex- 
probrans,  barba  privavit.  Qui  expergefactus  ubi  se  deturpatum 
vidit,  regi  filii  scelus  denuntiavit  (xviii). 

Rex  iratus  filium  capi  et  in  carcerem  conjici  jussit,  donec 
suspendio  intcrimeretur.  Regina  autem,  qua)  a  festisredibat  rei 
ignara,  quum  filium  ad  supplicium  ductum  obvium  habuisset, 
in  lacrimas  efFusa,  Salardum  precata  est  ut  pacem  cum  Fiora- 
vante  iniret,  et  veniam  adolescentis  a  rege  peteret  :  quod  si 
faceret,  se  filium  cum  Salardi  filia  per  matrimonium  con- 
juncturam  esse.  Salardi  precibus  molhtus  rex  filium  exsulare 
septem  annos  jussit;  et  Fioravans,  accepto  a  matre  gladio  qui 
Gioiosa  dicebatur,  et  scuto  albo  cruce  rubea  ornato,  et  lancea  et 
equo,  in  exsilium  profectus  est  (xix). 

Iter  faciens  per  montes,  tres  Sarracenos  ofTendit  qui  filiam 
regis  Dardennae  Uliam,  quum  per  hortum  cum  sociis  ambularet, 
rapuerant.  Vix  eos  fugaverat,  et  Baldam,  ad  regiam  Dardcnna^ 
urbem,  cum  puella  lendebat,  quum  Galerani  regis  filius  et  regis 
Balantis,  Galerani  fratris,  ncpos,  Farnayu  dictus,  puellam  stu- 
prare,  prohibente  Fioravante,  tentat.  Inde  initur  certamen  in 
quo  Farnagu  Fioravantem  gladio  Durlindana,  Fioravans  autem 
Farnagum  gladio  Gioiosa  ferit  (xx-xxi). 

Galeranus  interea  pater,  somnio  territus,  reges  de  Farnagu 
filio  inquisituros  miscrat.  Qui  in  prselii  locum  adveniunt,  et  quum 


—  M  — 

Farnagu  a  Fioravante  equo  dejiceretur,  in  victorem  ruunt  ct 
vinctum  cum  puella  abducunt  (xxii-xxiii). 

Palatinus  autem  Riccicrus  [Riccieri],  Fioravauti  amicissimus, 
cxsulare  eum  quum  audivisset,  regina  hortante  et  gratias 
agente,  profectus  est  Fioravantem  qusesiturus.  A  regina  magi- 
cam  lierbam  quse  vulnera  arceret  accepit.  Dumequitat,  Sarrace- 
num  videt  suos  socios  a  Fioravante  occisos  lugentem.  Qui 
intcrrogantem,  ubi  Fioravantis  amicum  esse  agnovit,  aggres- 
sus,  a  Ricciero  interficitur.  Iter  deinde  pergit,  et  amicum  in 
castello  ad  columnam  obligatum  et  a  quinque  Sarracenis  bacu- 
lis  percussum  et  alta  voce  c]amantem,Uliamautem  lacrimantem 
prospectat.  In  Sarracenos  impetum  facit  et  amicum  et  puellam 
liberat  (xxiv). 

Quum  equitarent  Dardennam  versus,  in  cauponam  intrant 
cujus  herus  per  somnifera  medicamenta  sopitos  Riccierum  et 
Fioravantem  armis  et  vestibus  despoliat  et  puellam  abducit, 
ci  vim  illaturus.  Sed  mox  e  somno  exciti,  cauponem  prosequun- 
tar,  et,  adjuvante  Ulia,  inierimunt.  Dein  ad  regem  Fiorium 
tendunt  ad  qucm  filiam  reducunt.  Quanquam  Tihaldo  di  Lime 
regis  siniscalco  sponsam,  hanc  Fioravanti  uxorem  ofFert  Fio- 
rius,  sed  Fioravans  patrem  hortatur  ut  ante  omnia  se  a  Sarra- 
cenis  liberet  (xxv-xxviii). 

Filii  autem  Fiorii,  Lione  et  Lionello,  stipendiarium  advenam 
maximos  ad  honores  accitum,  se  autem  regis  filios  poslhabitos 
indignati,  proditionem,-quam  suspicatur  Tibaldus,  meditantur. 
Galeranum  igitur  Balantemque  adeunt,  christianaque  fide 
exuta,  Mahumetanam  profitentur,  et  mox  castcllum  a  Ric- 
ciero ,  Fioravante  Tibaldoque  occupatum  in  manus  Galerani 
Balantisque  tradunt.  Fioravans  Riccierusque  capiuntur  (xxix- 
xxxii). 

Captivi  amborum  regum  filiabuS;  ut  mos  est,  committunlur, 
Galeran;v  scilicet  et  Drugiolinx,  quas  mox  misertas  Fioravantis 
intrat  amor ;  ubi  Drugiolinee  amori  se  respondere  declaravit 
Fioravans,  dolore  perit  Galerana.  Tum  Drugiohnge  se  esse  Fran- 
cise  regis  filium  confitetur,  puellaque  e  carcere  amatorem 
Riccierumque  liberare  statuit  (xxxiii). 

Interea  Tibaldus  regi  Dardennfe  filios  proditores  et  Fiora- 
vantem  Riccierumque  captivos  esse  nuntiavit.  Fiorius  Tibal- 
dum  ad  fratrem  Franciee  regem  ut  fihum  Fioravantem  servet  et 
ad  papam  ut  sibi  auxilietur  mittit ;  et  papa  cum  lxx  millibus,  et 


Fiorellus  cum  lxxx  millibus  equilum  ad  obsidendam  Baldam, 
Galerani  Balanlisque  urbem,  iLcr  tendunt.  Quibus  obviam  cum 
cxxx  millibus  exeunt  Galoranus  etBalans.  Fioravanti  autem  car- 
ceris  portas  aperit  Drugiolina  (xxxiv-xxxvi). 

Atrox  committitur  prffilium.  Filii  proditores  a  Tibaldo  occi- 
dunlur  quem  ipse  letali  ictu  percutit  Balans,  ut  et  Fiorium 
regem;  et  Ghristiani  jamjam  perituri  sunt  quum  Fioravans  et 
Riccierus,  a  Drugiolina  liborati,  intor  hostcs  ruunt  ct  Sarracenos 
fugant.  Galeranus  ,  Fioravantis  gladio  transfossus ,  mortuus 
cadit,  rexque  Balans  cum  Drugiolina,  derelicta  Balda,  Ascon- 
diam  fuga  petit.  Baldam  autem  intrat  Fioravans  et  dircptam 
ferro  et  igne  destruit.  Tunc  in  Franciam  redeunt  rex  Fiorellus 
Pioravansque  filius  R.iccicrusque  et  papa  (xxxvii-xl). 

Salardus,  Britannia"  dux,  audito  Fioravantis  reditu,  juvencm 
adit  veniam  petiturus,  regina^que  matri  promissum  malrimo- 
nium  inter  filiam  et  Fioravantem  in  memoriam  revocat.  Re- 
gina  Fioravantem.  quum  Salardi  filiam  aspernetur  et  Drugio- 
linEB  datam  fidem  servet ,  tam  molestc  precibus  conviciisque 
per  sex  annos  persequitur,  ut  denuo  proficisci  statuat.  Qua- 
dam  nocte  igitur  cum  puero  abit,  qui,  dum  in  ecclesia  preces 
Deo  fundebat,  cum  armis  domini  et  equo  fugit,  et  ad  eremila; 
sacellum  pervenit.  Eremita ,  qui  crat  Fioravantis  avunculus, 
rapta  a  puero  arma  suspicatus,  illum  suspendio  necat.  Paulo 
post  advenit  etFioravans  cui  cremita,  ab  angelo  doctus  quisnam 
sit  hospes,  et  arma  et  equum  resLituit  (xli-xlv). 

Eodcmtempore  Soldanus  Babilonia?  visam  Balantis  filiam  su- 
bito  adamat  et  a  patre  cam  in  connubium  peLit.  Quod  libcns 
audit  pater,  at  non  filia  qua3  Fioravantis  amorcm  fidcliter  ser- 
vabat.  Gogitur  ergo  Ascondia"  rex  Soldani  petitionem  rejicere  ; 
qui  ira  furcns  cum  exercitu  Ascondiam  per  sex  annos  obsidionc 
claudit  (xLvi). 

Fioravans  autem  Soldani  transgressus  casLra,  Ascondiam  pe- 
netraL  et  in  cauponam  qua^  contra  Drugiolina'  palatium  erat, 
intrat.  Quem  simul  ac  vidit,  cauponis  filiam  ejus  amor  subit. 
Postero  die  exit  Fioravans  Soldani  milites  aggressurus,  et  tanta 
agit  facinora  ,  tam  multos  hostes  gladio  Durlindana  trucidat, 
tantam  in  Ascondiam  reportat  pra^dam  ut  omnium  oculos  in 
se  convertat  (xlvii-xlix). 

Ad  se  Fioravantem  arcessit  Drugiolina  qua:  arma  amatoris 
agnovit ,    ct    vultum    nudarc    recusantcm    precando    adducerc 


—  33  — 

nequit  ut  se  esse  Fioravantem  fateatur.  Tamen  ignoto  equiti 
suee  vestis  pannum  ut  insigne  inter  pugnandum,  istius  Fiora- 
vantis  amore  cujus  referebat  incessum  ,  ofFert.  Interea,  cau- 
ponis  filia  amatum  a  Drugiolina  esse  Fioravantem  rata ,  pra3 
dolore  perit.  Postea  certamen  cum  tribus  regibus  qui  olim 
Drugiolinam  in  connubium  frustra  pctierant  init;  sed  uno  oc- 
ciso,  ceteris  captis,  Soldani  copias  profligat,  et  Ascondiam  redit 
victor  ad  Drugiolinam  cui  se  agnoscendum  prtebet.  Soldanus 
autem  a  se  non  Fioravantem  vinci  posse  intelligens  pacem  cum 
Balante  facit  et  in  Babiloniam  redit  (lx-lii). 

Scurra  tamen,  qui  Fioravantem  cognoverat,  Balanti  regiquis- 
nam  sit  hic  fortissimus  eques  declarat.  Tunc  Balans  infensissi- 
mum  hosLem  qui  fratrem  Galeranum,  nepotem  Farnagu  inter- 
fecit,  supplicio  afficere  sLatuit  ;  per  malum  dolum  armis 
privatum  caute  arripit  et  in  carcerc  includiL  dum  ad  supplicium 
ducaL.  Sed  Drugiolina,  per  subterraneum  cuniculum,  ad  castel- 
lum  Moiifjirfalco  quod  possidebat  cum  amante  fugit,  ita  ut 
Balantis  milites  quum  captivum  ad  supplicium  adducendum 
requirerent,  carcerem  vacuum  invenirent.  Unde  factum  ut  rex 
obsideri  castellumjuberet,  quod  tenebant  modo  cum  Fioravante 
et  Drugiolina  uxores  comiLum  et  ducum  quos  ad  spectandum 
supplicium  invitaverat  Balans  (liii-lv). 

Interea  interierat  Fiorellus  rex,  et  precante  Regina,  regnum 
donec  rediret  Fioravans  tenebat  Riccierus.  Scurra  quidam, 
Lottieri  nomine,  pollicetur  se  Fioravantem  reperturum  et  Pari- 
sios  reducturum,  ea  tamen  condicionc  ut  comitissam  Flandriae 
quee  tunc  vidua  erat  et  apud  reginam  vivebat,  uxorem  ducat. 
Fide  data,  proficiscitur  eL  per  varios  errores  usque  ad  Ba- 
lanLis  aulam  pervcniL,  eL  sibi  ejus  amicitiam  conciliaL.  Castel- 
lum  deinde  in  quo  Drugiohna  obsidcbaLur,  adiL,  Fioravanti 
nuntios  matris  affert  eL  ab  eo  litteras  matri  apporLandas  recipiL. 
RediL  deinde  scurra  Parisios,  et  reginam  invitat  uL  filio  auxilie- 
tur;  posLea  F^landriae  comiLissam  uxorem  ducit  (lvi-lvii). 

Tunc  regina  legatos  ad  papam  uL  exerciLum  ducat  mittit,  et 
cum  Lxx  millibus  equitum  statim  Parisios  accurrit ;  Riccierus 
quoquc  lxx  milha  colligit;  omnes  dein  proficiscuntur,  duce 
regina  qu®  mariti  arma  induerat,  et  Balanti  occurrunt.  Hic  co- 
pias  in  tres  exercitus  dividerat  quorum  uni  prffieratFalserus  cum 
XXX,  alteri  nepos  cum  xxv,  tertio  ipse  cum  l  millibus  equitum. 
Ghristianorum  quoque  exercitus  in  tres  partes  divisus  fuerat. 


—  .>i  — 

unam  cum  scurra  cluce  ot  xxx  millibus,  aliam  cum  Piiccii-ro  ct 
XL  millibus,  inter  quos  duodecim  Palatini,  tertiam  cum  [japa. 
Inter  Francos  crat  senex  clx  annos  natus,  qui  adhuc  virginitalis 
florom  servaverat;  huic  nomen  Anseiyi  datum  erat.  Gommit- 
titur  prffilium.  A  Ricciero  occiditur  Falsero  ;  Balans  auLcm  An- 
seigim  occidit  et  duodecim  Palatinos  prosternit  ct  Riccierum 
equo  dejicit.  Quod  videns,  Fioravans  e  castello  exit,  a  Dru- 
giolina  armatus ,  mediosque  per  hostes  irrait  et  victoriam 
Ghristianis  affert.  Redit  Balans  Ascondiam ,  cum  Drugiolina 
autera  castellumrelinquitFioravans.  UbiParisiis  fueruntcongre- 
gati  omnes,  Drugiolinam,  accepto  baptismo,  uxorem  ducit.  An- 
seigis  cujus  animam  in  ccelum,  corpus  Parisios  angeli  transtule- 
rant ,  sub  nomine  sancti  Dionysii  a  populo  adoratus  est 
(lviii-lx). 

Hic  Fioravantis  historiarum  finis,  scd  non  libri  qui  Drugio- 
lincB  varios  casus  (lxi-lxxvii)  exponit,  Octaviani  Drugiolina?  el 
Fioravantis  filii  in  Oriente  bella  (lxxviii-lxxxiv)  et  Gisberti 
alius  Drugiolina?  filii  facinora  (lxxxv-lxxxvii)  narrat.  Sed  hsc 
ad  propositum  nostrum  quum  non  spectent  omittemus.  Nunc  de 
formalione  hujusce  fabuko  nobis  inquirendum  est.  Facilioris 
expositionis  gratia,  Fioravantis  modo  historiam  (cap.  xvii-lx) 
consideramus,  Fiovi  fabula  (cap.  i-xvi )  prffisens  in  tempus 
omissa. 


Cap.  IV. 
De  secunda  Ubri  il  Fioravante  parte,  seu  de  Fioravantis  historia. 

Quam  in  prspcedenti  capitulo  exposuimus  summam  cuilibet 
legenti  patet  Fioravantis  historiam  cum  Floovantis  historia  in 
cap.  I  exposita  congruere.  Sod  multo  plura  sunt  qua?  convcniant 
si  hollandici  toxtus  ratio  habetur. 

In  Fior.  ut  in  FL,  pra>cipua  fabuia"  persona  est  fiiius  regis 
Francife  qui  primus  cliristianam  fidem  amplexus  est.  Hic  Floo- 
vant,  illic  Fioravunte  nomen  habet ;  quum  vocis  Floovant  italiana 
translatio /"zboyan^e  sonarel,  prior  nominis  pars  facillime  cum 
jiore  confusa  cst,  postorior  autcm  vaitte  cum  ava)/te;  unde  Fio- 


ravante.  In  utroque  textu  adolescens  barbammagistro  tondet,qui 
hic  Senechal,  illic  Salardo  diciiuv,  sed  et  in  hoUandico  fragmento 
Saluae/d,  id  est,  Salard.  Ob  admissam  injuriam  exterminatur, 
Hic  et  illic  Richarius  (Richier.,  Rizzierij,  qui  aberat  quum.  exsilii 
damnaretur  amicus,regin8e  se  filio  socium  fore  pollicetur.  Floo- 
vans  filiam  regis  Flori  aut  Fiorii  (quod  idem  est  nomen)  e  Sar- 
racenorum  manibus  liberat,  hic  quidem  Florettam  regis  Ausa^ 
filiam,  illic  Uliani  regis  Dardennse  (id  est  Ardennae),  et  Floo- 
vantis  consobrinam  ;  cur  italianus  scriptorqueedamhic  mutaverit 
infra  videbimus.  In  utroque  textu  a  Fernagu  lacessuntur  et,  in- 
ter  pugnandum,  a  Turcis  ;  in  utroque  etiam  Richarius  Sarrace- 
num  fugitivum,  occisis  sociis  dolentem,  interimit. 

Fabulae  prior  pars  usque  ad  locum  ubi  inlerrumpitur  gallicus 
textus,  optime  hic  et  illic  congruit.  Yerisimile  autem  est  in 
lcxtu  gallico  sicut  in  italiano,  Richarium,  Floovantem,  Floret- 
lamque  (in  ital.  Uliarn)  post  varios  errores  ad  aulam  regis  Aussb 
Flori  (in  ital. :  regis  Dardennee  Fiorii)  pervenire.  Hic  vero  si 
narrationem  italiani  textus  sequimur,  multa  qusepreebetgallicus 
deesse  apparet;  captum  scilicet  castellum  Avenant,  Maugaliam 
Galiani  filiam  inter  captivos  versatam,  conviciis  tandcm  in- 
ter  se  Maugaliam  Florettamque  certantes.  Sed  in  utroque 
textu  castelli  custodia  Floovanti  Richarioque  et  tertio  duci, 
Urbano  Alemanno  in  gall.,  Tibaldo  di  Lima  in  ital.,  committi- 
tur;  in  utroque  per  proditionem  duorum  filiorum  regis  Flori 
aut  Fiorii,  Maudarannum  scilicet  et  Maudorium  (aut  Lione  et 
Lionello),  a  Sarracenis  recuperatur  castellum.  In  utroque  Floo- 
vans  in  urbem  Sarracenorum  regiam  ducitur  quffi  hic  Baume, 
id  est  Balma,  illic  Balda  vocatur.  Balda  a  Balma  prave  detorlum 
esse  verisimile  satis  est. 

Ibi  vero  divergit  narratio.  Etenim  non  oblitus  est  lector,  so- 
lum  Floovantem  in  carcerem  projectum  fuisse;  Richarium  au- 
tem,  postquam  regi  Ausa»  Floro  tristes  nuntios  attulerat,  et 
hospitium  ab  Emelone  cujusfihum  in  cerlamine  interfecit  acce- 
perat,  in  urbem  Galiani,  imo  in  carcerem  Floovantispenetrasse; 
duodecim  autem  Duces  Floovanti  nurtc  captivitatis,  mox  sup- 
plicii  socios  additos  esse;  omnes  autem,  favente  Richario  et 
Maugalia,  frustra  prosequente  Galiano,  aufugisse  :  tandem  Flo- 
rum,  fugitivis  auxiliatum,  Sarracenos  profligasse. 

In  itaL  textu  res  sese  aliter  habent.  Richarius  et  Floovans 
capti  Galeranae   et  Drugiolina?  cuslodiendi  committuntur,  dum 


Tibaldus  auxilium  regis  DarclonnEe  Fiori  et  rcgis  Franciae  Fio- 
relli  et  papa3  petit.  Immensus  igitur  congregatur  exercitus,  duos 
captivos  Balda3  inclusos  liberaturus  ;  per  Drugiolinam  et  Floo- 
vantem,  Ghristianitriumphant.  Hic  discrepantital.  et  gall.  textus, 
sed  melius  conveniunt  holl.  et  ital.;  nam  in  utroquc  puclla 
cum  Floovante  (quamquam  absunt  in  ital.  duodccim  Duces,  de 
quibus  infra)  obsidetur  a  Sarracenis;  in  utroque  portam  carce- 
ris  amatori  aperit  cujus  adventus  dubium  adhuc  pugnai  even- 
tum  ad  victoriam  inclinat. 

Sed  collatio  intcr  holl.  ct  ital.  textum  mclius,  non  de  hac,  sed 
de  altera  Fioravantis  captivate  instituetur  quam  narrat  cap. 
Liv.  Hic  enim  et  illic,  ut  supra  vidimus  (p.  41),  in  castello  obsi- 
detur  Floovans  (Fioravantc),  e  quo,  faventeregis  filia,  exit  dum 
Christianorum  res  in  ancipiti  versantur. 

Ne  quis  vcro  dubitet  hanc  institui  possc  collationcm,  quum 
mediam  fabulam  Fioravantis  deseramus  et  e  capitulo  xxxviii, 
omissis  ceteris,  statim  ad  cap.  liv  convertamur.  Etenim  Fiora- 
vantis  fabula  in  duas  partcs  dividenda  est,  quarum  una  cap.  xvii- 
XL,  altera  cap.  xli-lxi  continct.  Utraquc  idem  fcre  argumcntum 
refcrt,  et  unius  et  ejusdem  historia?  tanquam  duo  et  minime 
quidem  diversa  cxempla  et  rctractationes  credi  possunt,  qua, 
mutatis  mutandis  quo  melius  inter  se  congrucrent  et  adapta- 
rentur,  per  auctoris  artom,in  unum  congrcgata  sunt.  Quod  satis 
clare  ex  hac  tabclla  apparcbit,  in  qua  ({uomodo  conveniat  inter 
se  utraque  pars  cxponimus. 

Fioravans  Parisios  relinquere  co-  Fioravans  Parisios  relinquere  co- 

gitur  oId   injuriam   Salardo   illatam  giiur  quia  promissionem  Saiardo  a 

(xvii).  matre  factam  implere  renuit  (xli). 

Sarracenorum  copias  profligat  et  In   regnum  Balanlis    regis  Sar- 

sibi  Drugiolinse  regis  Balanlis  filiae  racenorum    advenit  et    Drugiolina^ 

amorem  conciliat  (xxx,  xxxni).  oculos,  dum  Soldani  copias  profli- 

gat,  in  se  converlit  (^xlix'. 

Per  proditionem  capitur  et   Ba-  Per  proditionein  capitur  et  Ba- 

lanti  traditur  qui  Baldse  in   carcere  lanti   traditur   qui   in  carcere  Dru- 

Drugiolmse  commissum  includit  giolina?  commissum  includit  (liu). 
(xxxiL 

Ei  Drugiolina  ciljum  affert  Ei  Drugiolina  cibum  aflert  (liii). 
(xxxiii). 

Galerana,  Fioravantem  adamans,  Hospitis  filia,  Fioravantem  ada- 


—   o/    

sibi   pra^positam  esse  Drugiolinam   mans   sibi   praeposUam    esse    Dru- 
tegre  fert  et  dolore  perit    fxxxHil.    giolinam  feirre  fert  et  dolore  perit 

(Li;. 
Rex  Francise  cum  Fiorio  et  papa        Regina  Francia?  cura  Ricciero  et 
qui    Lxx    et  Lxxx  millia  hominum    papa   qui    lxx   et   lxxx   millia  ho- 
collegerunt,    Fioravanti  opitulatur  minum  collegerunt ,  Fioravanti  opi- 
(xxxiv-xxxvii).  tulatur  (lviii) 

Drugiolina  et  Fioravante  in  cas- 

tellum  fugiunt  quod  obsident   Sar- 

raceni  (liv). 

Fioravans  Christianos  cum   Sar  •        Fioravans  Christianos   cum  Sar- 

racenis,  ante  Daldte  moenia,  manus   racenis,  antecastelli  moenia,  manus 

conserere  spectat;  et  ulii  dubiumpu-   conserere  spectat;   et   ubi    dubium 

gnte  exitum  videt,  a  Drugiolina  qute    pugnce  exitum  videt,  a  Drugiolina 

ei  portas  aperit,    armatus    exit    et   quae  ei   portas  aperit,  armatus  exit 

Sarracenos  fugat  (xxxviiii  '.  et  Sarracenos  fugat  (lix)  i. 

Balda    direpta,  Fioravans',   papa       Fioravans ,    papa    et    ceteri    ia 
et  ceteri  in  Franciam  redeunt  (xl.)    Franciam  redeunt  (lx,) 


1.  Cf.  duo  heec  loca  a  priori  et  a  posteriori  Fioravanlis  historitc  parte  de- 
sumpla. 

1°  Cap.  XXXIII  (sub  fine)  :  Drugiohna  disse  :  «  Vorresli  voi  uscire  di  pri- 
gione?...  Quando  voi  vorrete  uscire  di  prigione  io  vi  rechero  le  vostre  arrai 
e  dardvi  i  vostri  cavalli  e  arnesi.  »  Cap.  xxxviii  :  E  Drugiolina  disse  : 
<-  Tutta  la  giente  cristiana  fiiggie,  e  clii  non  fuggie  si  e  morto,  e  oro  ef- 
fiamiua  si  e  abattuta  in  terra  essiraigliante  raeiite  Taltre  tutte,  e  1  signori 
sono  per  terra.  »  E  Fioravante  disso  :  «  Ora  m'apparecchiate  tutte  le  nos- 
tre  arrai  elli  nostri  destrieri.  »  Ed  ella  lo  fecie,  eppoi  gli  Irasse  di  prigione; 
e  amendue  li  baroni  (Fioravante  sciiicet  el  Rizierij  furono  armati  di  gran- 
dissimo  vantaggio.  E  quando  Fioravante  si  venne  a  raettero  relmo,  e  Drii- 
giolina  Tabracio  e  bacio  e  disse  :  «  Ora  si  porta  bene  per  lo  raio  aiiiore.  » 
E  poi  gli  misse  relmo  in  testa  e  diegli  iiiia  grossa  lancia  e  un  bello  scudo 
e  si  gli  cinse  Durlindana  (Durandab  c  calzolli  li  sproni  eppoi  rabbracio  e 
disse  :  «  Araor  raio,  riguarda  il  mio  padre,  ch'aImeno  tu  [no]Ilo  uccida.  »  E 
Fioravante  disse  :  «  Non  vi  fa  bisogno  di  pregare.  »  A  tanto  si  parlirono  gli 
due  cavalieri,  etc. 

2"  Cap.  lviii-lix  .  E  Drugiolina  disse  :  «  Ora  farraa.  »  E  Fioravante  disse ; 
(i  Lascia  inpriraa  vinciere  Tuna  delle  parti,  ch"  io  voglio  vedere  corao  si 
porteranno  i  cristiani ;  »  E  sta  a  vedere.  A  tanto  percosse  lo  re  Balante 
colla  sua  giente,  etc...  ello  re  Balante  uccidea  raolta  giente,  etc...  ella  reina 
vedea  pur  male  andare  i  cristiani,  etc...  Quando  Fioravanle  vide  le  'nsegne 
dei  cristiani  abbattere,  e  I"ioravante  s'arm6,  e  Drugiolina  li  mese  Felrao  in 
testa  e  una  ghirlanda  suso.  E  due  conlesse  gli  calzarono  gli  sproni ;  e  Tuna 
gli  tenoa  la  staffa,  elfaltra  li  porse  lo  scudo  ella  lancia.  E  quando  fu  a  ca- 


—  o8  — 

Quum  vcrisimiic  sit,  uL  infra  videbimus  ,  lxxxvii  capiLula 
e  quibus  constat  liber  il  Fioravante  ex  antiquiore  poematc 
franco-iialiano  in  prosam  orationem  versa  fuisse,  hoc  autem 
poema  e  variis  in  unum  collectis  gallicis  poematibus  derivatum 
csse,  nunc  credere  est  poematis  franci-italiani  auctorem,  quod 
ad  Fioravantis  historiam  attinet,  duo  unius  et  ejusdem  textus 
diverse  retractata  exempla  in  unum  collegisse. 

Per  conjecturam  non  temerariam  quidem  ambos  illos  textus 
assequi  possumus ;  unum  enim  Floovantis  (Fioravantis)  casus 
referre,  ut  a  patria  domo  exsul,  servata  regis  Flori  iFiorioi  fi- 
lia,  Sarraceniam  invadat,  per  proditionem  filiorum  Flori  regi 
Balanti  Balda?  tradatur,  dum  Tibaldus  ejus  ad  auxilium  Flo- 
rum,  avunculum,  Florellumque  iFiorello)  patrem  nec  non  pa- 
pam  advocet;  favente  Drugiolina  Balantis  filia  Floovantisque 
amica,  Floovantem  e  Balda  exire  et  cum  Ghristianis  Sarracenos 
profligare,  Baldam  autem  diripi,  Drugiolinamque  in  matrimo^ 
nium  a  Floovante  duci.  Quod  voro  ad  alterum,  non  obliviscen- 
dum  est  non  lieri  potuisse  quin  multis  mutationibus  deforma- 
retur  gallicus  textus  ^  ul  hanc  narrationis  partem  priori  exactc 
adaptaret  italianus  scriptor;  ita  de  narrationis  surama  modo 
nobis  judicandum  :  Floovantem  scilicet,  a  patria  domo  exsu- 
lem,  eremit»  consilia  et  auxilium  recepisse,  in  regis  a  Soldano 
obsessi  aulam  pervenisse,  ibique  per  proditionem  in  carcerem 
projectum,  unde  per  Drugiolinae  filia}  regis  artes,  in  castellum 
quoddam  aufugerit ;  ibi  a  Francis  opemafPerri;  castellum  diripi, 
Balantem  profligari,  Drugiolinamque  in  matrimonium  a  Floo- 
vante  duci.  Ita  ut,  quantum  affirmari  potest,  ambo  textus  in 
hoc  preesertim  discrepent  quod  in  uno  Floovans  Baldse  (= 
Balma?,  in  gall.  Floovante)  a  Sarracenis  retineatur,  in  altero 
autem  in  castello  obsideatur.  Sed  e  duabus  istis  narrationibus 
prior  gallicum  nostrum  Floovantem  potius  in  mentem  revocat, 
posterior  hollandicum  Floovantem,  unde  concludere  licet 
poematis  franco-italiani  scriptorem  duo  poematis  gallici  exem- 
plaria  sub  oculis   habuisse  qua?  in  unum  redegerit. 

vallo.  e  Drugioliaa  disse  :  «  Riguarda  lo  mio  padre,  amor  mio.  a  E  Fio- 
ravante  disse  :  ^<  Madonna,  volontieri.  »  E  ciascuria  rabbraccia\  a  e  baciava. 
E  Fioravanlo  usci  fuori  al  campo,  etc 

1.  Scurrarum  personas,  in  secunda  Fioravantis  parte  ex  italiano  fonte  de- 
rivari  patet,  quippe  quse  italianis  in  poematis,  non  vero  in  gallicis  induci 
soleant.  Cf.  G.  Paris,  Hisioire  poetique  de  Oharleinagne.  p.  182,  n.  1. 


—  59  - 


Cap.  V. 
De  prima  Uhri  il  Fioravante  parte  seu  de  Fiovi  Idstoria. 

Xunc  acl  sexdecim  prima  libri  de  Fioravante  capitula  reverta- 
mur,  in  quibus  Fiovi.  Gonstantini  imperatoris  nepotis,  expo- 
nuntur  historia:'.  Quse  quidem  fabula  a  gallico  poemate  ma- 
nat,  quod  hodie  amissum  est,  sed  cujus  imaginem  islandica' 
vcrsiones  referunt,  vestigia  autem  qua^dam  recentius  abud  gal- 
licum  poema,  Florent  scilicet  et  Octavien.  Quod  amissum  poema 
ut  restituatur,  primum  recensenda?  sunt  islandicae  versiones. 

^     1  .     DE    ISLANDIGA    FLOVENTS    SAliA    FRACKLAKDS    KiXXGS. 

In  Hafniensi  B.  ArncC  Magnai  bibliotheca  sex  asservantur 
codices  qui  unius  et  ejusdem  textus  gallici  versiones  prosa 
oratione  scriptas  continent,  et  quorum  alii  saeculo  xiv  vergente, 
alii  seec.  xv  ineunte  exarati  sunt.  Textus  islandici  isti  in  latinum 
sermonem  a  studioso  quodam  Ulavio  nomine,  anno  1732,  con- 
versi  fuerunt.  Hanc  translalionem  ipso  ab  auctore  scriptam  in- 
clitus  noster  Gpmes  de  Plelo,  Franciee  in  Dania  legatus ,  in 
Bibliothecam  Regiam  anno  1732  vel  1733  misit  i.  Qua*  ad 
calcem  hujusce  libelli  nunc  primum  in  lucem  editur. 

1.  «  Parmi  lcs  nitinuscrils,  peu  nombreux  du  reste,  provenant  des  envois 
du  comte  de  Plelo  a  la  Bibliolheque  du  Roi  1,  il  en  est  quelques-uns  d'im- 
jjortants  :  les  versions  islandaises  de  VHistoire  de  Charlemarjne  2  et  de  la 
Floovant  Saga  3  ,•  plus  une  traduclion  latine  que  Plelo  en  iit  faire  en  1732  a 
Gopenhague,  par  un  etudiant  islandais,  Jean  Olaf,  d'apres  six  manuscrits 
dont  il  a  soigneusement  releve  les  variantes  4.  II  faut  y  ajouler  quelques 

1.  D'autres  y  entrerent  apri.s  sa  mort.  Oii  nous  a  sigiiale  notamment  les  manuscrits  francais 
12,446  et  13,447. 
3.  Fonds  scantlinave,  n»  7. 

3.  Il)id.,  n»  23. 

4.  Ancien  foads  latia,  n"  8,r'16.  C"est  celui  que  mentionnent  MM.  Micbelant  et  Gaessard 
dans  la  prcface  de  la  Chanson  de  gefle  de  Floovant,  Aiwiens  poetea  de  la  France,  1858,  in-12, 
Domini  J.  Granaiii  Dibliothecurii  regii  manduto  obttmperatuiiis,  dit  Ulaf  dans  sa  prtface. 


—  (iO  — 

(Juum  vcrsioni  pra^fationem  prcoposucrit  Olavius,  in  qua  clc 
codicibus,  de  fabulccquc  g-allica  origine,  ingeniose,  ut  pro  tcm- 
pore,  disscrit,  lectcrem  ad  hanc  prffifationem  remittimus. 

In  Holmiensi  bibliothcca  duo  etiam  codices  (de  quibus  jam 
disertissimc  scripsit  .1.  Geffroij  i)  asservantur  qui  Floventis 
Francorum  regis  sagam  continent.  Quorum  excerpta  et  notitias 
a  doctissimis  Bugge  et  Klemming  communicatas,  quum  Olavii 
versioni  contulerim,  certior  factus  sum  ab  eodem  texlu  c  quo 
Hafnienses  codicesderivatos  esse  Holmienses.  Codicis  Goinitium 
detritum  est ;  media  ultimaque  deficiunt  folia  -;  ut  monct  Gef- 
froij,  sa?c.  XIV  vergente  scriptus  cst.  Quod  ad  cod.  47.  chartac.  in- 
fol.,  ut  ad  me  scribit  professor  Sophus  Bugge  :  «  N°  -47  ist  cinc 
schlechtc  Abschrift  aus  dem  Jahre  1691,  von  Vigfusson  war- 
scheinlich  nach  einem  Kopenhagener  Codex,  \venigstcns  nicht 
nach  cod.  HoJm.  n°  6,  ausgefiihrt.  »  In  47  capitula  dividitur  qui- 
bus,  ut  putat  D""  Klemming,  litulos  pr^posuit  Vigfusson. 

Ex  collatione  inter  excerpta  a  D""  Klemming  communicata  et 
varias   Olaviana)  versionis  lectiones  instituta,  mihi  Vigfusso- 


documonts  historiques,  etc.  »  ;E.  J.  B.  Ratheiy,  Le  comte  de  Plelo,  un  gen- 
tilhomme  francais  au  dix-liuilibme  siecle,  guerrier,  litlerateur  et  diplomate. 
Paris,  1876,  in-S»,  p.  180.) 

«  De  tous  les  ministres  du  Roy  dans  les  pays  etrangcrs,  celuy  qui  s'est  le 
plus  attache  a  repondre  aux  intentions  de  la  Cour  en  ce  qui  concerne  les 
interets  de  la  Bibliotheque  de  Sa  Majeste,  est  sans  contredit  M.  le  comte  de 
Plelo,  ambassadeur  de  France  en  Danemark.  L'esprit,  le  goiit  et  rerudition 
dun  tel  correspondant  assuroient  le  succes  des  recherches  qu'il  s'eloit 
charge  avec  joie  de  faire  en  leur  donnant  toute  Tetendue  qu"elles  pouvoient 
avoir;  elles  embrassoient,  en  effet,  suivant  le  projet  quil  en  avoit  commu- 
nique  a  M.  le  comte  de  Maurepas,  et  que  ce  ministre  avoit  fait  agreer  au 
Roy,  toute  la  litlerature  du  Nord,  histoire  ecclesiastique,  civile  et  naturelle, 
ancienne  et  moderne,  jurisprudence,  philosophie,  medecine,  poesie,  belles- 
lettres;  en  un  mot,  M.  le  comte  de  Plelo  se  proposoit  de  repandre  dans  la 
bibliotheque  du  Roy  tous  les  livres  qu'il  pourroit  acquerir  sur  ces  matieres, 
non-seulement  par  rapport  au  Danemark,  a  la  Norvege  et  a  la  Suede,  mais 
encore  par  rapport  a  la  Russie,  a  la  Pomeranie,  et  aux  autres  Etats  voisins 
de  la  mer  Baltique.  »  (Boivin,  Mcmoire  hislorique  sur  la  hibliothcque  du  Roy, 
en  tete  du  premier  volume  du  Gatalogue  des  livres  imprimez  de  la  Biblio- 
theque  du  Roy,  p.  lxxviii;  apud  Rathery,  op.  cit.,  p.  174.; 

1.  Archives  des  Missions  scientifujues,  t.  IV,  p.  11[.  —  Gallici  Floovantis 
editores  Holmienses  codices  a  Gelfroy  indicatos  et  Ilafnienses  ab  Olavio 
in  latinum  sermonem  translalos  confundunt. 

2.  Ha?c  D""  Klemming. 


—  61  — 

nense  exemplar  ex  Hafniensibus  coclicibiis  transcriptum  fuisso 
constat  quos  litteris  B  et  A  designat  Olavius;  octo  autem  codi- 
ces  tam  leviter  inter  se  discrepant  ut  primitivam  versionem 
e  gallico  textu  manantem  facillime  restituas  i. 

Jam  Olavius  in  versionis  prsefatione  islandicum  textum  a  gal- 
lico  derivatum  suspicatus  est,  quem  «  inter  ea  commentorum 
genera  quec  vulgo  Romans  (Fabulee  romanenses)  appellantur  » 
reponit ;  et  jure  :  quod  adeo  clarum  est  ut  vix  demonstrationc 
opus  sit.  Facillime  islandicus  textus  in  versus  gallicos  vertatur. 

Historia  haec  neuiiqaara  Seignor,  or  faites  pais,  s'il  vos  plait  escoltez 

commentis  constat,  quibus  Ghancon  de  bele  istoire,  ja  meillor  n'en  orrez. 

ingeniosi  viri  delectari  so-  Ge  n'est  mie  menconge,  aincois  fine  vertez; 

lent,  quia  magister  Simon  Maistre  Simons  la  fit,  uns  clers  d'antiquite; 

invenit  eam  in  urbe  Fran-  A  Lyon  sur  le  Rosne  a  le  role  trove  ; 

ciaj  Lion  ubi  scholae  prrt.'-  Si  vous  l'a  en  romanz  bel  et  a  point  torne. 

fuit,   eamque  in   linguam  Or  commence  chancon,  s'entendre  me  volez, 

francicam  stylo  admodum  C'est  d'un  empereorde  France  le  regne, 

eleganti  transfudit.  Histo-  Qui  premiers  aora  le  Dieu  de  maeste, 

ria    htec    agit    de    primo  Et  i'equenuit  sa  loi  et  son  nom  honnere. 

Francorum  imperatore  qui  Gil  fu  nies  Gonstanti,  al  vieil  et  al  barbe, 

verum  Deum  coluit  ejus-  Que  li  sainz  apostoiles  Silvestre  li  senez 

que  legibus  obtemperavit.  Fit  el  nom  del  Jhesu  baptisier  et  lever. 

Hic  Gonstantini  annosi  il-  Fiz  fu  a  sa  seror,  fille  Helene  al  vis  cler,  etc. 
lius  Imperatoris,  quem  Sylvester  Papa  sacris  Ghristianorum  imbuit,  ev 
sorore  nepos,  nomine  Flovent  fuit,  elc. 

Quaque  pagina,  per  duplicem  versionem,  islandicam  scilicot 
et  lalinam,  nostrorum  poematum  gallicorum,  nostrarum  gesta- 
rwn  stylus  et  describendi  modus  elucet.  Unum  modo  et  alterum 
afTerre  oxemplum  sat  erit. 

Infra,  p.  132,  hae  Floventis  leguntur  preces  : 

«  Deus  conditor  cceli  et  terra3,  firmissima  credentibus  co- 
lumna,  asylum  cuilibet  peccatori  tutissimum,  tu  coelum  tuum 


1.  Nonum  addamus  exemplar  recentissimum  quidem,  quod  in  nostra  bi- 
bliolheca  nationali  Parisius  asservatur  (vide  supra,  p.  59,  n.  1,  et  3);  ssec. 
XVII  exaratum  est;  chartaceum,  parvum  in-4°.  Inilio  de  magistro  Simon 
loquitur;  galUcum  proverbium  (vide  p.  64)  non  continet.  De  quo,  ut  de  duo- 
bus  Hohriicnsibus  codicibus,  vide  infra,  p.  172. 


reliquisti,  genus  morlaliiim  redimendi  gratia,  conccptus  in 
utero  purissimge  Marise  vicginis,  et  natus  Bethleemi ,  hominum 
peccantium  delicta  in  Jordano  lavasti,  xl  diebus  et  totidem 
noctibus  jejunasti  et  Lazarum,  cum  quatuor  dies  in  scpulcro 
Jacuissct,  a  mortuis  resuscitasti ;  poenam  humani  gencris  Patri 
tuo  ex  asse  pependisti.  Tertio  die  resuscitatus  nobis  spem  glo- 
riosse  resurrectionis  attulisti,  coelum  demum  ascendisti,  et  Spi- 
ritum  sanctum  Apostolis  misisti ;  ut  ha^c  omnia ,  serenissime 
assertor,  verissima  esse  credo  ,  ita  qua^so  ,  ex  omnibus  peri- 
culis  me  eripe,  etc...  » 
Nunc  has  Rollandi  moribundi  preces  conCer  : 

Veire  paterne,  lioi  cest  jor  me  defend, 
Ki  garesis  Jonas  tut  veirement 
De  la  baleine  ki  son  cors  avoit  enz, 
Esparignas  le  rei  de  Niniven, 
E  Daniel  del  merveillus  turment 
Enz  en  la  fossedes  leons  o  fut  enz, 
Les  .ni.  enfanz  lut  en  un  fou  ardant  : 
La  tue  amur(s)  me  seit  hoi  en  present. 
Par  ta  mercit,  se  tei  plaist,  me  cunsent 
Que  mon  nevold  pois5e  vengier  Rollant. 

(M.,  ed.  Gautier  3100  et  sqq.) 
Vel  has  comitis  Willclmi  : 

[Dex,  dit  Guillaumes,  biau  pere  espirital, 
Qui  en  la  Yirge  preistes  vostre  osLalj 
De  li  nasquistes  au  saint  jor  del  Noual, 
Et  puis  soufristes  par  nos  mort  criminal, 
Dou  lait  infer  brisastes  le  portal, 
Ciaus  en  gestastes  ki  en  puis  n'eurent  mal 
Tout  sont  en  gloire  par  vie  demanal ; 
Si  com  c'est  voirs,  si  aidies  vo  vasal 
K'encore  voie  Guiborc  au  cuer  loyal,  etc. 

(Aliscans,  v.  54G-554.) 

\el  has  Olivarii  Sarracinum  Fierabras  aggrodientis  : 

Glorieus  Sire  peres,  qui  formasies  Adara 


—  63  — 

Et  Evain  sa  niOullier,  dont  li  pules  sunt  grant... 

Puis  furent  li  dyable  en  apres  si  poissant 

Qu'i  n'estoit  saint  ni  sainle.  tant  fuissent  bienfaisant, 

Ne  convenist  aler  en  ynfer  le  puant. 

Pites  vos  en  prinst,  Sire,  quant  souffert  eustes  tant; 

Par  saint  Gabriel  langle  fu  fais  ranoncement 

Que  en  la  sainie  Virge  prenderies  naissement... 

Puis  alastes  par  tere  vos  amis  preechant 

Le  bien  leur  demonstrates  et  aias  pourcachant. 

En  la  crois  vous  pendirent  li  felon  mescreant 

El  sepulcre  fus  mis  apres  nonne  sonnant, 

Au  tierc  jour  en  apres  eus  suscitement 

A  saintismes  apostres  fustes  apparissant, 
Commandas  que  ton  nom  alaissent  prefchant; 
Puis  montasies  ou  chiel,  trestout  lor  ex  veant. 
Si  voirement,  biax  Sire,  com  jou  i  sui  creant, 
Et  c"estvoirs  que  j"ai  dit,  si  me  soies  aidant... 

(Fierahras,  v.  9-:U-9G0.) 

iSonne  credas  aucLorem  poematis  Fierahras  nostri  ])oomalis 
imitatorem  fuisse,  nisi  heroicee  noslrse  poeseos  locos  canimunes 
tc  hic  legere  scias? 

Quum  illas  pugnarum  descriptiones  legis  in  quibus  tol  fran- 
guntur  loricee,  tot  membra  dissecta  disjiciuntur,  utp.  137  (ciden- 
twn  licuit,  etc),  aut,  p.  \\~,n.n(Tummultie(jalex,  elc),  autp.160 
•  Tum  rnulta  ibi  dissecta,  etc),  nonne  tibi  in  mentem  subeunt  ver- 
sus  isti  qui  in  omnibus  pra?lioram  narrationibus  offendunlur. 

En  la  grant  presse  or  i  iiert  cume  ber 
Trenchet  cez  haustes  et  cez  escuz  buclers, 
E  piez  e  puingz,  espalles  e  costez. 
Ki  lui  veist  Sarrazins  desmembrer 
Un  mort  sur  Taltre  a  la  tere  geter 
De  bon  vassal  li  poiist  remembrer. 

(Roland,  v.  1067-1972.) 

La  veisies  fier  estor  esbaudir, 

Tant  hanste  fraindre,  et  tant  escu  crossir, 

Et  tant  hausberc  derompre  et  dessartir, 


—  64  — 

Tant  pie,  tant  polng,  tante  teste  tolir, 
L'un  mort  sur  lautre  treljucer  et  chair,  etc. 

(Aliscans,  v.  50-54.) 

Denique  e  sex  islandicis  codicibus  in  biblioLheca  B.  Arnae 
Magnffii  asservatis  et  secundum  quos  suam  versionem  con- 
fecii  Olavius,  unus,  codex  scilicet  per  litteram  F  ab  Olavio  de- 
signatus,  proverbium  gallicum  gallice  scriptum  continet.  Quod 
jam  notavit  Olavius  in  prooemio.  Non  semel  islandici  translato- 
res  suis  versionibus  hic  et  illic  quosdam  gallici  textus  versus 
inserendos  curaverunt,  cujus  rei  excmplum  vide  in  Karlama- 
gnus  sagee  summa  a  G.  Paris  edita  i. 

Quum  maximi  momenti  horum  verborum  gallicdrum  ccrlio- 
rem  Olaviana  transcriptionem  sub  oculis  habere  mihi  esset, 
per  gratiam  amici  J.  Storm  et  domini  S.  Bugge  Christianien- 
sium,  a  doctoribus  OderschicBld  et  Fr.  Wulff  provorbii  trans- 
criptionem  et  explicationem  accepi,  qualc  fert  codex  F,  scilicet 
codex  Arnffi  Magnffii  580  A,  in  i",  circa  annum  1300  exaratus  : 
Hic  cst  locus  : 

((  Fracka  konvngr  svarar.  Ov  inn  versLi  pvLv  son.  leirigi  hevir 
6v  illzkv  fylzt.  ok  synir  Ov  i  Oinom  orovm  hegoraliga  setlan.  ok 
nv  sannaz  Oat  er  Ibrnqveoit  er  a  frankis  manna  tvngv.  o 
«  Kicent  siiiiOeplvs  ^''sa  chra  pene  tenet  tost  q^^nt  frendvret.  » 
Oat  er  sva  a  vara  tvngv.  sa  er  lengra  rettir  sinn  fot  en  yfir  hofn 
hans  tekr.  hann  i$raz  Oegar  koloi  kemr  at  hanum.  » 

Quod  secundum  gallicam  domini  Wulfii  versionem  sic  ad 
verbum  interpreter  :  ((  Rex  Francorum  respondet  :  Tu,  pessi- 
me  fili  meretricis,  diu  fuisli  malilia  plenus,  ct  monsLras  tuis 
vocibus  stultum  consilium ;  et  nunc  verum  illud  jam  longo  a 

tempore   gallice    dicLum  :    cLc hoc  esL  in  nosLra  lingua  : 

((  Qui  longius  proLendit  pedem  quam  suum  pallium,  eum  poe- 
nitet  statim  ac  frigus  veniL.  » 

Gallicum  proverbium  sane  a  scriba  vel  scribis  (monachos 
fuisse  verisimile  esL)  qui  primitivum  translatoris  islandicum 
textum  transcripserunt,  corruptum  est.  Si  scripLursB  mediffiva- 
lis  ratio  habcLur,  eL  sifjlorum  liLLerarumque  quse  inLer  se  facile 
confundunLur,  fere  Lolum  resLaurare  liccL  in  hunc  modum  :  Kl 
tent  son  pie  plus  que  sa  chafpe?)  pene  tient  tost  quant  freid  vient. 

1.  Dibliothcque  de  1'Ecule  des  Cliarles,  sixieme  seriB;  I,  p.  19. 


—  6.J  — 

Quanquam  gallicara  proverbii  formam  conjectura  assequi 
licet,  incertior  est  quam  ut  quidquam  de  gallici,  in  quo  insertum 
est,  textus  natura  et  origine  inde  deducas.  Una  vox  modo  certa 
esse  videtur,  freid  (=  froid),  quae  normannicam  vel  anglo-nor- 
mannicam  originem  arguit.  Gonstat  autem  translatores  noricos 
anglo-normannicis  texlibus  uti  solitos,  quum  Scandinavia  et 
Britannia  per  medium  a?vum  stricto  commercio  conjungeren- 
tur  1. 

Antequam  fabul»  argumentum  aggredimur,  de  nostri  gallici 
poematis  auctore  "^  quandoque  vixerit  aliquid  dicendum  est. 
Auctor  enim  nomen  saspissime  in  poemate  inscripsit  ^  :  ludima- 
gister  erat-*,  Simon  nomine,  Lugdunensis. 

Quo  vero  in  temporo  scriberet,  difficillime  dicas  :  attamen 
nostrffi  fabula)  alludit  trovator  Bertrannus,  qui  joculatori  suo 
Gordoni  ignorantiam  crimini  dum  vcrlit,  inter  alia  poemata 
illi  ignota,  nostrum  quoque  citat  : 

Ni  no  sabetz  novas  de  Floriven 

Que  pres  premier  de  Fransa  mandamen. 

(Raynouard,  Choix  cles  Troub.,  Y,  ]03.) 

Istos  versus  gallici  pocmatis  editores  nostro  Floovanti  refo- 
runt  •''. 

Sed  doctissimis  editoribus   assentiri  nequimus ;  Bertrannus 

1.  Cf.  Bibliothcque  de  VEcole  cles  Chartes,  cinquieme  serie,  t.  V,  p.  106; 
sixieme  serie,  t.  III,  p.  309. 

2.  Vel  retractalore. 

3.  Ut  videre  est  in  proosmio  secundum  codices  Hafnienses  A  B  G  F  el 
Holmiensem  47,  etp.  8,  n.  rf;  p,  11,  n.  e:  p.  31,  n.  e;  p.  40  (cjiii  hanc  liisto- 
riam  composuit  magister  Simon,  arbitratus  est. ..);  p.  47,  n.  rf:p.  51,  n.  n; 
p.  54,  n.  g;  p.  68,  n.  c;  p.  73,  n.  l;  p.  78-79,  n.  A". 

4.  Si  codici  F  adhibenda  est  fides.  Nullius  momenti  est  codlcis  Holmien- 
sis  47  testimonium  quum  nuUum  prsebeat  sensum  :  qui  refert  fabulam  a  Si- 
mone  in  urbe  Saxonix,  Lugduni  scilicet,  repertam  fuisse ;  in  qua  Simon  iste 
inschola  crat  (Ij.Simonem  autem  hanc  fabulam  Parisios  in  Franciam  magno 
appai-atu  transtulisse !  Textum  corruptum  esse  a  scriba  apparet. 

5.  «  Nous  nhesitons  pas  a.  reconnaitre  dans  Floriven  le  heros  de  notre 
poeme.  Quant  a  cette  designation  : 

Que  pres  premier  de  Fi^ansa  mandamen 

Elle  est  susceptible  de  plusieurs  interpretalions,  mais  doit  s'entendre,  se- 
lon  nous,  au  sens  indique  par  ces  vers  : 


—  G6  — 

enim  de  quodam  Floriven  loquitur  qui  primus  Francise  imperium 
tenuit;  hic  autemnon  Floovans  gallici,  id  estMonspessulanensis, 
poematis  esse  potest  qui  Cloovisii  filius  habetur.  Versus  pro- 
vincialis  poetcP  melius  de  gallico  textu  intelligitur  quem  con- 
verterunt  islandici  scriptores ;  quippe  qui  Floventis  cujusdam 
casus  narrant  qui,  Constantini  imperatoris  ne-pos,  primi(S  Fran- 
ciffi  regnum  conquisivit  et  ad  Christianam  fidem  adduxit  ^ 

Nostrum  hoc  Floventis  poema  quod  instaurandum  curamus 
Bertranno  notum  erat,  et  Bertranni  tempore  celeberrimum. 
Quum  vero  Bertrannus  medio  seeculo  xiii  floreret ,  inde  col- 
ligendum  est  Bertranno  a^qusBvum  aut,  quod  verisimilius,  natu 
majorem  esse  magistrum  Simonem,  eumque  seeculo  xiii'^  vel 
xii°  vixisse. 

Nunc  ad  fabulam  veniamus. 

Qui  Olavii  versionem,  in  calce  hujusce  libri  editam,  legerit 
omnes  narrationis  partes  inter  se  optime  congruere,  variosque 
casus  alios  ex  aliis  necti  inveniet,  si  duas  res  exceperit; 
scilicet  qua?  narrantur,  hinc  de  Marsibillee  Sarraceni  regis  filise 
in  Floventem  amore ,  illine  de  sorte  filiee  regis  Francorum 
Florentiae.  Quod  ad  filiam  regis  Francorum,  quid  de  ea  agatur, 
post  patris  necem,  non  curat  auctor.  Flovens  quem  haec  ada- 
mat,  patrium  regnum  occupavit,  sed  amici  filiam,  ut  videtur, 
dedignatus  deseruit.  Eteniin  suis  sociis  Othuni  Gofrcidoque 
Fausetam  et  Florentiam  ~ ,  Sarracenas  ambas  ,  Marsibillaeque 
amicas,  uxores  dat.  Muiiluni  hic  esse  gallicum  textum  ,  et  in 
nominibus  erravisse  scriptorem  credas  ;  et  narrationis  ratio 
conjectari,  imo  affirmare  jubettertium  socium,  Ansseim  scilicet, 
Floventis  consobrinum,  cum  regis  filia  connubium  duxisse  ; 
quod  quidera  cum  itaiianafabula  concordat  in  qua  regis  Fiorenze 
filiam  ducit  uxorem  Ansoigi  (Ansceis). 

De  Marsibilla3  in  Floventem   amoro,  narratur  (cap.  xv)  Othu- 

Cil  Cloovis  fu  rois  et  prouz  et  pous.;  uz ; 

De  sa  franche  moilleir  ont  .iiii.  iiz  gantis. 

Li  ainez  ot  an  non  Floovain  li  marcliis. 

A  celui  commandai  a  garcler  sonpais. 

Et  trestote  la  terre,  que  enpid  (corrige  pais)  la  tenist.  ■» 

1.  Hsecjam  Pio  Rajna,  Ricerche,  etc,  p.  63. 

2.  Secunduni  codicem  A;  C  D  F  a.uiem  Florentam :  B  Florentem  :   vide  ■ 
p.    65,   n.  e  :  sed  tria  hsec  nomina  unum  ac  idem  esse  palet,  filise  scilicet 
resis  Florentis. 


—  67  — 

-nem  Floventis  armigerum,  a  Sarracenis  captum .  Marsibillfc 
animum  commovisse,  quia  ipsa  amore  Floventis  incende- 
batur. 

Sed  nusquam  antea  in  libro  de  hoc  amorc  locutus  est  auctor, 
nec  quam  ob  causam,  nec  quando  in  Marsibillae  pectore  creve- 
rit  explicat.  Gallicum  igitur  textum  qui  in  islandicum  sermo- 
nem  translatus  fuerit  quadam  parte  imperfectum  fuisse  cre- 
dendum  est  Quod  si  ad  italianam  imitationem  vertimur. 
Marsibillse  amorem  sic  ortum  reperimus  :  «  Ella  sapea  delle 
sette  arti  liberali,  sicch'ella  avea  trovato  siccome  Fiovo  doveva 
venire  in  quelle  parti,  essiccome  doveva  essere  suo  marito,  e 
come  dovea  signoregiare  tutto  questo  paese  »  (cap.  ii).  Num 
credendum  hanc  explicationem  italiano  aucteri  propriam  essc  , 
qui  quum  in  textu  gallico  nullam  subesse  amori  Marsibillee 
causam  vidisset ,  novam  commentus  fuerit?  Non  enim  ad  ma- 
gicas  artes  gallici  refugere  solent  auctores  ut  Sarracinarum 
pectus  amore  christianorum  bellatorum  incendant  ^.  QucB  debcl- 
lantes  conspicere,  mirari,  et  adamare  solent.  Amorem"  virtus, 
non  magia  gignit.  An  aliter  res  sese  habuerit? 

Supra  dictum  est  in  capitulis  lxi-lxxvii  libri  italiani  a  Pio  Ra.j- 
na  editi  Drugiolinee,  Fioravantis  uxoris,  injuste  accusatee  varios 
casus  et  miserias  referri.  Demonstravit  Rajna  hanc  libri  partem 
a  gallico  poemate  derivatam  cujus  in  promptu  possidebat  ger- 
manicam  sseculi  xvi  versionem  de  Florente  et  Octaviano.  Animad- 
vertit  etiam  multo  magis  complexum  quam  italianum  germanicum 
esse  textum,  eum  autem  qucBdam  referre  quae  non  ad  Drugio- 
linee,  sed  ad  Fiovi  (nostri  Floventis)  historiam  spectent.  Drugio- 
linse  filius  Florens,  a  mercatore  parisiensi  pro  filio  adoptatus, 
Parisiorum  Lutetiam  a  Soldano  obsideri  eegre  ferens  ,  arma  ca- 
pit.  et,  rege  Dagoberto  favente,  gigantem  Sarracenum'  victoria 
de  gallico  duce  Garnerio  de  Montdidier  relata  ferocem,  aggres- 
sus,  dc])e]lat,  Marsibillamque  Soldani  filiam,  medio  in  prselio, 
non  invitam  rapit.  Quse  cum  Fiovi  historia  comparat  Rajna,  su- 
spicatus  Florentis  et  Octaviani  auctorem  gallicam  Floventis  histo- 
riam  imitatum  esse.  Quod  quidem  jurc  suspicabatur  acutissimus 
professor. 


1.  Galiena  quidem  ia  poemate  Mainet  diclo  per  magicas  artes  de  sort ' 
llitura  amiciCaroli  certior  fit.  (Vide  Romania,  IV,  312  et  333}.  Sedfatum,  non 
amorem  docetur. 


—  G8  — 

Ex  quo  enim  suiim  librum  scripsit,  gallici  Floi^entis  et  Octa- 
viani  poematis  Paulinus  Paris  in  tomo  xxvi  Historix  litterarix 
fusius  exposuit  argumentum  i.  Qua)  autem  in  hoc  poemate  nar- 
rantur  de  Florentis  facinoribus,  et  deMarsibillcO  amore  produnt 
Florentis  et  Octaviani  scriptorcm  Floventern  in  imitationcm  de- 
duxisse. 

Sarraccnus  cnim  Fernagu,  utin  isl.  textu  Gorsablinus  (cap.  vii), 
Marsibilla)  amore  pulsus,  regiam  Prancorum  urbem  aggrc- 
ditur;  ut  in  island.  Flovens,  ita  Florens  regis  filius,  ignotus  ct 
liumili  de  stirpe  habitus,  Sarracenum  ad  certamen  provocat 
qui,  ut  Gorsablinus  in  isl.  textu  Othunem,  sic  in  nostro  Garne- 
rium  ducem  captivum  fecit.  Ut  in  isl.  Gorsablino  dextram  ob- 
truncat  Fiovens,  gic  Florcns  brachium  Fernago  abscicfit  -. 

Gertamini  adest  Marsibilla  qu.X'  victorem  mirata  depcrit. 
Florens  puella}  suadet  ut  christianam  fidem  araplexa  cum  ipso 
connubium  pctat;  quod  propositum  non  aspernari  vidctur  Sol- 
dani  filia. 

Hic  fusius  amoribus  Fiorenlis  et  puellfD  imraoratur  auctor; 
quod  referre  non  ad  nostrum  propositum  spoctat  :  hoc  certe 
notemus  :  quum,  hinc  island.  textus  amori  Marsibillse  causam 
nuilara  subdat,  Floventis  autera  cura  Sarraceno  duce  certa- 
men  noverit;  illinc  in  Florerdis  et  Octaviani  poeraate  idera  cer- 
taraen  ineat  Florens,  et,  victoria3  pretiura,  MarsibilloB  amo- 
rem  referat,  forsan  jure  concludendum  in  island.  textu,  aut 
saltera  in  textu  quera  hic  secutus  est,  ejusdera  generis  narra- 
tionera  exstitisse.  Quod  eo  facilius  adraittas,  quod  hanc  aut 
certe  sirailliraara  in  gallico  Monspessulanensi  Floovante  inveni' 
mus  narrationera  ^. 


1.  Hujus  poemalis  in  Bibl.  Nalion.  'Iria  asservantur  exempla;  f.  fr.  :  1152 
(P.  Paris,  ibid,  p.  303,  errore  typograpliise  2151);  12,5Gi;  24,384  :  i[uartum  in 
Bodleiana ;  omnia  ssec.  xiv°  vel  xv"  scripta. 

2.  De  son  (lege  s')  espee  luy  a  si  ruste  cop  feruz 

Par  la  ayde  Dieu  (lege  laide  du  Seirjneur),  le  pere  de  lassus, 
Que  le  bras  lui  a  fait  rouller  a  terre  juz. 
La  haclic  luy  chay  dessus  le  pri^  herbuz. 

(Ms.  1452;  V.  2852  et  sqq.  fol.  37  a,  1.  18). 

Yide  ejusdem  generis  certamen  Maineli  et  Braimantis  in  Cronica  general 
de  Espaha,  Ilistoire  poclique  de  Charlemagne,  237. 

3.  Cf.  Rajna,  Ricerche,  p.  77.  Patet  Florentis  et  Octaviani  auctorem  a  Flo- 
vente  hanc  narrationem  desumpsisse.  Etenim  quem  possidemus  textum  rc- 


—  G9  — 


§    2.  DE  FLORENTINO  ET  DE  PARISIENSI  LIBRO  DE  FIORAVANTE  ET  DE 

REGiis  rRANGi.E   (I  Reali  di  Frincia). 

Quid  inltalia  de  Floventis,  Constantini  nepotis,  fabula  actum  est? 
Jam  vidimus  textum  huncgallicum,  hodieamissum,  quemtrans- 
tulit  islandicus  scriptor,  ab  italianis  auctoribus  non  neglectum 
fuisse  ;  inde  enim  excerpta  sexdecim  prima  libri  de  Fioravcmte  a 
Pio  Rajna  editi  capitula ;  e  libro  de  Fioravante  auctorem  Regio- 
rura  Francix  bonam  partem  primi  suorum  collectaneorum  libri 
desumpsisse.  Prseterea  vero  novum,  ignotum  adhuc,  codicem  li- 
bri  de  Fioravante  possidemus,  qui  summatim  duabus  vel  tribus 
paginis  Historiam  nepotis  Gonstantini  refert,  ad  cetera  cum 
Rajnensi  libro  de  Fioravante  plerumquc  congruit.  Quid  inter 
hos  textus  intersit  et  quomodo  a  fonte  gallico  derivati  sint,  nunc 
inquirendum. 

Et  primum  de  Rajnensi  Fioravante.  Quod  ad  nomen  personee, 
Fiovo  vocatur  qui  in  islandico  Flovent ;  Fiovo  et  Flovent  unum  ac 
idem  esse  nomen  facile  apparet;  Flovent  enim  in  italiano  ser- 
mone  Fiovente  sonat;  sed  quum  jam  Fiovi  nepoti  italianus  auc- 
tor  Fioravante  nomen  imposuisset,  ut  alia  esset  terminatio,  ente 
in  0  mutavit,  unde  Fiovo.  Patet  igitur  italiano  auctori  gallicum 
textum  notum  fuisse  in  qao  personse  nomen  Flovent,  ut  in  islan- 
dica3  versionis  exemplari,  non  Floovent  erat.  Sed  inter  Flovent  et 
Floovent  nihil  aliud  interest  nisi  quod  Flovent  contracta,  et 
ideo  recentior.,  vocabuli  Flooventis  forma  esL  Jure  igitur  con- 
cludendum  est  textum  quem  islandicus  scriptor  transtulit, 
quem  italianus  imitatus  est,  i^ecentiori  tempore  scriptum  fuisse, 
in  quo  dua?  vocales  in  unam  jam  contracta?  erant. 

Quod  ad  fabulam,  islandicus  et  italianus  textus,  rebus  gene- 
raliter  acceptis,  congruunt.  In  utroque  enim  Constantini  ex  so- 
rore  nepos,   occiso  duce,  aufugit  comitantibus  duobus  amicis 


cenlissimus  est  :  qui  maxime  inlricalos  et  prolixos  casus  refert,  ila  ul  quse- 
dam  vetustioris  poematis  retractatio  merito  ducalur.  Priscam  autem  hanc 
narrationem  secutus  est  Fioravantis  italianus  auctor  qui  de  amoribus  Flo- 
rentis  et  Marsibillce  nihil  novit.  Verisimile  est  igitur  auctorem  nostri  codicis 
varios  casus,  de  more,  e  veterioribus  poematis  detraxisse,  Marsibillse  perso- 
nam  e  Flovenlis  (island.),  Maugalia3  autem  e  Floovantis  (Monspessul.)  poe- 
mate;  eto. 


—  70  — 

Othune  etGofreido  (armigeris  in  island.,  consobrinisin  ilalian.), 
quos  prosequilur  imperator  equo  [Magremont  in  isl.,  in  ital. 
Joyeiise,  perperam  quidem)  invectus  ;  sed  a  nepote  vincitur,  qui 
equo  rapto  aufugit. 

In  utroque  tres  juvenes  iter  pergunL  et  eremita)  domum  pe- 
tunt  qui,  ab  Angelo  monitus,  Floventem  (Fiovum)  fata  docet,  et 
Florenti  (Fiorenze)  regi  Francorum  a  Saxonibus  obsesso  opitu- 
laturum  mittit.  In  island.  diversis  armis  donatur  Flovent,  non 
autem  in  italiano  Fiovus,  quippe  qui  Ptoma  armatus  decesserit. 
Italianus  addit,  peracto  officio,  obiisse  eremitam. 

In  utroque  tres  juvenes,  dum  iter  pergunt,  loricatos  equites 
(iv  in  island.,  xii  latrones  in  ital.)  profligant  et  castellum  a  la- 
trone  [Fabrino,  island.)  defensum  adeunt,  in  quo  se  christianos 
esse  professi,  lacessuntur.  Fabrinus  autem  inter  pugnandum 
interimitur. 

In  utroque  eadem  de  Anssei  (Ansoigi),  FJoventis  (Fiovi)  conso- 
brino,  in  sodalitium  accepto,  narratur  fabula,  et  de  Sarraceno 
cervum  agitante  et  certamen  cum  Flovente  (Fiovo)  ineunte. 
Tandem  per  Galliam  iter  tendunt,  Orlientem  (isl.)  aut  Provi- 
num  (ital.)  transeunt,  et  Parisios  adeunt  quorum  portas  roma- 
nis  equitibus  aperire  recusat  janitor.  Addit  italianus  ab  eis  tre- 
centos  profligari  Sarracenos,  admirante  de  palatio  Francorum. 
rege  Fiorenze. 

Quam  stricte  adhuc,  in  prima  scilicet  fabulse  parte,  inter  se 
congruant  ambo  textus,  lcctorem  non  fugit.  De  minimis  modo 
discrepant. 

Inreliqua  fabula,  comparatio  inter  island.  et  ital.  difficile  ins- 
tituatur  quum  summa  modo  narrationis  congruat.  In  utroque 
invenimus  Salatrem  Saxoniee  regem,  qui  Corbolii  castra  posue- 
rat,  longum  cum  Francorum  rege  Florente  (Fiorenze)  gerere 
bellum ;  inter  pugnandum  Othunem  a  Sarracenis  captum,  Mar- 
sibillse  Salatris  filia)  commissum,  ab  ea,  Floventis  (Fiovi)  amore, 
cum  donis  dimissum  esse ;  Floventem  (Fiovum)  filiam  regis 
Francorum  aspernatum  ;  Corsablinum  interea  a  Flovente  (Fiovo) 
vuhieratum,  captum,  comiter  habitum ;  Salatris  filios  regi  auxi- 
liatos ;  post  varios  Martis  incerti  casus,  Salatrem  devictum  et 
captum;  Corbolium  igneetferroaFrancis  dirutum;  Marsibillam 
christianae  fidei  accitam  a  Flovente  uxorem  ductam,  et  Floven- 
tem  tandem,  occupato  Florentis  ( Fiorenze  )  interfecti  regno„ 
Franciam  ad  veri  Dei  cultum  adducere. 


—  71   — 

Eumdem  igitur  narrationis  tenorem  in  utroque  textu  habes. 
Sin  autemsingulaconsideraveris,  queedam  inisl.  textu  afferri  aut 
omitti  qua?  non  ita  in  ital.  Ut  gravissima  modo  indicem,  in  isl. 
inter  pugnandum  a  Sarracenis  interficitur  Francorum  rex  Flo- 
rens,  cui,  relata  de  Salatre  victoria,  succedit  Flovens,  Marsibil- 
lamque  uxorem  ducit  et  Marsibillas  socias  Fausetam  Othuni, 
Plorentiamque  Jofreido  uxores  dat.  De  regis  Florentis  filia 
quee  Floventem  amabat,  ut  supradictum  est  i,  tacet  auctor. 

In  ital.  aliter  res  sese  habent.  Devicto  Salatre,  Fiovus  Marsi- 
billam  uxorem  ducit ;  quapropter  iratus  rex  Francorum,  quippe 
qui  suae  filiee  virum  Fiovum  speraret ,  juvenem  veneno  auferre 
tentat.  Res  cum  male  successisset,  eum  interimit  Fiovus,  nata^ 
autem  veniam  dat  quam  Moguntia,  Scotia,  Irlanda,  Fiandria 
Brabantiaque  donatamuxorem  ducit  Ansoigi,  «  e  di  costei  naque 
la  giesta  dei  traditori,  ci6  fu  Ganellone  di  Maganza  e  suoi  di- 
sciendenti.  » 

Hic  apparet  quem  sibi  proposuerit  finem  italianus  auctor  qui 
seriem,  gesfani  proditorum,  ut  apud  italianos  scriptores  solitum 
est,  e  gente  Moguntiana  trahit  ^. 

Alter  codex  quem  parisiensem  dicemus  (in  Bibliotheca  Natio- 
nali  Parisiis  asservatur),  fuit  anno  1873  a  bibliopola  Parisiensi 
Tross  nostrse  bibliothecae  venditus.  Chartaceus  est,  parvus  in-i°, 
sexaginta  foliis  constans.  Fuit  die  decimo  Septembris,  anno 
M.  cccc.  Lxvii  exaratus  ^,  ut  per  notulam  ad  calcem  scriptam  vi- 
dere  est,  «  in  la  roccha  de  Ponte  vigo  »,  id  est,  in  castello  vici 
Ponte  vigo  dicti.  Inde  colligere  licet  scribse  cujusdam  opus 
esse  qui  apud  Dominum  de  Ponte  vigo  officium  suum  exerce- 
bat.  Ponte  vigo  est  vicus  qui  sex  vel  octo  leucas  a  Brixia  distat, 
ad  meridiem  et  orientem  hujusce  civitatis ,  inter  Gremonam 
Mantuamque,  in  finibus  Longobardiae  et  Venetiae,  quemque 
transfluit  fluvius  Oglio. 

Codicis  istius  textus  in  tres  partes  dividi  potest. 

Pars  prima,  folia  1  a  et  6,  et  2  a  (sex  lineisexceptis)  summam 
historiae  Fiovi  continet  quam  in  capitulis  i-xvi  exponit  Rajnen- 
sis  Fioravantis  liber.  Pars  secunda,  a  folio  2  a  (ad  tinem)  usque 
ad  medium  fol.  53  b,  cum  reliqua  Rajnensis  Fioravantis  libri 


1.  P.  GG.  —  2.  Vide  infra,  p.  78. 

3.  Godex  Fioravantis  Laurentianus  circiter  ad  id  tempus  scriplus  est:  «  ii 
di  XI  di  novembre  nel  mile  quatrocento  selaala  due  »  (Rajua,  Ricercke,  23). 


—  72  — 

parte  congruit,  id  est,  Fioravantis,  Fiovi  ncpotis,  hislorias, 
Drugiolinceque  Fioravantis  uxoris  et  flliorum  casus  narrat. 
Pars  ultima  admodum  nova  est,  nec  ad  nostram  fabulam  spec- 
tat ;  explicat  quomodo  imperium  romanum  Papa  a  Francigenis 
abstulcrit,  Germanis  vero  dederit  :  de  quo  in  parte  tertia  hu- 
jusce  libelli  aliquid  dicemus  ^. 

Pars  secunda  non  modo  in  summa,  verum  etiam  in  singulis, 
cum  Rajnensis  Fioravantis  libro  congruit,  ita  ut  unius  textus  di- 
versa  exempla  parisiense  hoc,  florentinum  illud  credas.  In  hoo 
modo  discrepant  quod  paulo  brevius  solet  esse  parisiense 
exemplum,  in  paucissimis  tantummodo  locis  prolixius.  Ex 
hacce  tabella  quomodo  inter  se  congruant  ambo  textus  lcctori 
patcbit. 

Tcxlus  a  Rajna  eclUus  (Ricerche, 

„    3gQ>  Codex  parisiensis  ital.  1G47. 

(Cap.  xxxni  =  Reati,  II,  15-1  G).  (fol-  12  a,  linea  7). 

Ora  dicie  lo  conto  chello  re  Ga-  Ora  dice  el  conto  chel  re  Gala- 

lerano  fecie  disfare  quello  casleho,  rano  fece  dilTare  tuto  quello  casLello. 

e  poi  feciono  menare  i  prigioni  Fio-  E  Fioravante   e  Rizero  fono  preso 

ravante  e  Ricieriallacitta  di  Balda;  con  multi  altri  Ijaroni,  Fioravante 

e  molti  altri  baroni  presono  coUui.  e  Rizero  fono  date  in  guardia  a  doi 

E  gli  due  cavalieri,  cioe  Fioravante  damiselle.  L'una  avea  nomine  Ga- 

e  Riccieri,  si  gli  die  in  guar  iia  lo  larana,  tiola  del  re  Galarano,  e  ral- 

re  a  una  sua  figliuola  ch'  avea  nome  ira  avea  nomine  Duxilina  fiola  del 

Galerana,  ea  un' altra  figliuola  delle  re  Ballanie.  E  niente  gie  davanno 

re  Balante  ch' axea.  nome  Drugio-  da   manzare   aloro   stato   per    doy 

lina  la  bella.  E  queste  due  damigielle  mesi . 

gli  aveano  in  guardia,  e  per  le  loro  mani  aveano  mangiare  e  bere ,  ma 
non  in  modo  chelli  potessero  vedere.  Elli  cavalieri  erano  slati  bene  duo 
mesi  pregioni. 

Aliis  cxemplis  non  opus  est ;  licct  cetcrum  fragmenta  ad  cal- 
cem  edita  cum  Rajnensi  textu  conferre  :  patcbit  ubique  brevio- 
rem  ct  contractam  esse  narrationcm. 

In  quibusdam  tamen  locis  fusior  est  noster  textus,  in  iis  scili- 

1.  Ad  calcem  nostri  libelli  partes  codicis  ms.  I  el  III  integras,  ul  pote 
magni  momenti,  excerptaque  partis  II  edimus. 


—  73  — 

cet  qu8B  mores  rucliores  et  barbariores  describunt.  Cujus  rei 
exemplum  vide  infra,  p.  177  ;  quam  si  conferas  cum  Raj- 
nensi  textu,  patebit  hujusce  scriptorem  multa  suppressisse  quo 
humanior  et  decentior  narrationi  daretur  species  i.  Tam  ex 
congruentia  quam  ex  discrepantia  liquet  prisciorem  exstitisse 
quemdam  Fioravantis  textum,  quem  elegantiori  stylo  in  toscanum 
sermonem  verterit  Rajnensis  libri  auctor ;  quemque  longobardica 
vel  venetiana  dialecto  paulo  brevius  contraxerit  nostri  parisien- 
sis  codicis  scriptar.  Qualis  fuerit  priscior  hic  textus,  nunc  inda- 
gandum. 

Demonstravit  Rajna  Regiorum  Franciae  auctorem  Andream  dc 
Barbarino,  Florentinum,  vergente  ad  finem  saec.  xiv,  et  ineunte 
xvfloruisse.  Noster  autem  codex  quinquaginta  annis  vel  amplius 
post  compositum  Regiorum  Francia?  librum  exaratus  est.  At 
ambos  textus  conferenli  cuilibet  manifestum  est  parisiensis  co- 
dicis  auctori  ignotos  fuisse  Regios  Francise.  Personarum  enim 
nomina  quse  refert  Rajnensis  Fioravante  paululum  corrumpit, 
sed  non,  ut  Andreas  de  Barberino,  mutat.  Fiorio  fit  Fionio,  Bran- 
doia  Biondora,  Galerana  Galarana ,  Dardenna  Dardagna ,  Drugioli 
.:a  Druxilana  vel  Druxalana ,  etc.  ;  sed  Sarracenum  a  Fioravantc 
occisum  (Fior.  xxiii)  non,  ut  Andreas  Finau  vocat,  sed  Feragu 
quod  idem  est  ac  Farnagu  nomen  in  Fioravante  relatum.  Gastel- 
lum  a  filiis  Fiorcnze  regis  tradilum,  ut  in  Fioravante,  anony- 
mum  est,  nec  nomen  habet  Monault  ab  Andrea  datum.  Plurima 
quse  narrationi  addit  Andreas  quo  luculentior  et  planior  aut 
doctior  fiat,  ignorat,  ut  et  Rajnensis,  noster  codex.  Fabulam 
modo  videat  lector  dc  amoribus  Galerana?  et  Druxolince  hinc  in 
Rajnensi  textu  (cap.  xxxiii)  et  in  nostro  (fol.  12  a  et  b  et  13  a 
ad  finem),  illinc  in  textu  Regiorum  (II,  15-16);  vel  quoslibet  lo- 


1.  Ubi  in  Rajnensis  textus  (cap.  xlvii)  Fioravante  Drugiolinse  amorem 
confessae  dicit  :  «  Madonna,  che  dile  voi  ?  Cli'  io  non  vi  toccherei  per  tutto 
l'oro  di  Soria,  inpero  che  io  guardo  mio  0H0?'e ;  essap/)iate  che  io  sono  molto 
stanco  della  persona.  »  nosler  codex  hfec  refert  :  «  E  non  ve  tocchareve 
per  tuto  l'oro  de  questa  citade,  che  io  son  tropo  stancho  et  fatigato ;  ma  do- 
mane  faro  zo  che  vorite  »  (fol.  21  a.i.  Mihi  manifestum  est  florentinum  scrip- 
torem  eamdem  ob  causam  hinc  verba  :  «  Inpero  che  io  guardo  mio  more  », 
addidisse,  illinc  :  «  Ma  domane  faro  zo  che  vorile  »  suppressisse,  scilicet  ut 
personis  sermonem  politiorem  attribueret.  Sic  cap.  li,  ubi  Rajnensis  textus 
fert  :  «  Oggimai  son  io  al  tutto  al  tuo  servigio  »  noster  crudius  :  «  Ora  fati 
de  me  zo  che  volete  »  ;fol.  24  o). 


-  74  — 

cos  c  tribus  libris  dcsumpLos  confcraL  i ;  manifcstc  apparcbit 
nostrum  codicem,  quanquam  rcccntcm,  e  vctusLiori  (scu  dirccLe, 
scu  per  mcdia  exemplaria)  derivatum  esse  quem  non  raro  fide- 
lius  quam  Rajncnsis  rcferL. 


1.  Hosce,  exeinpli  gratia  : 
Rajnensis  textus,  c.  xli.      Cod.  pavis.,  f.  17  a,  1.  27.    I  Reali,  II,  24-25,  ed.  Gamba. 


Stando  Fioravante  col 
suo  padre  si  ando  la 
novella  a  Salardo  di 
Brettagna,  siccomme  F. 
era  tornato.  E  Salardo 
con  moita  giente  sali  a 
cavallo  immantanente  e 
vennesene  a  Parigi.  E 
quando  fu  al  palagio  del 
re  ad  elli  smonto,  e  sali 
su  per  le  iscale  e  giunse 
in  sulla  sala.  Ed  elli 
s'inginocchi6  dinanzi 
dallo  re  Fiorello  e  a  F., 
e  disso  :  «  lo  vi  cheggio 
mercie,  se  per  veruno 
tempo  io  vavessi  offeso, 
che  voi  mi  perdoniate.  » 
E  F.  disse  :  «  State  si- 
curo,  che  io  vi  perdono 
cio  che  voi  m'avete  fatto.» 
E  Salardo  stette  nella 
corte  un  gran  tempo , 
e  duro  la  festa  de'  fran- 
ceschi  per  F.  ch'era  tor- 
nato  assai  tempo,  e 
grande  festa  ne  mante- 
nea  il  papa  con  tutta  la 
chericieria  e  con  tutta 
Italia.  E  stando  F.  in 
Francia  e  Salardo  se 
n'and6  un  diallamadre  di 
F.  e  dissele  :  «  Yoi  mi 
])romeLtesti,  quando  F. 
mi  taglio  la  barba,  di  dar- 
gli  la  ligliuola  mia  per 
moglie  se  io  faciessi  pa- 
cie  collui.  »  Ella  reina 
disse  :  «  lo  mandero  per 


La  novella  andoe  a  Sa- 
landro  como  F.  era  tor- 
nato ;  e  subito  mont6  a 
chavallo  cvm  multa  zente. 
Tanto  chel  zonse  in  Pa- 
rixe  davanli  lore,  e  F., 
e  inzinichi6se  ali  pedi 
e  disse  :  «  lo  quero  mer- 
cede  a  vui,  sacra  Ma- 
jesta  lo  Re  »  et  a  F.  : 
«  clie  me  debiate  perdo- 
nare  se  per  alchuu  tempo 
ve  avesse  offexo.  »  E  F. 
disse  :  «  State  suxo,  clic 
io  ve  perdono  tutto 
quello  che  may  me  ave 
fato.  »  E  Salandro  molto 
ringracioe  e  steti  in  la 
corte  dfe  re  Fiorello  un 
gran  tempo  e  granda 
festa  menava  ly  homini 
e  le  donne  de  Parixe  de 
Fioravante  chi  era  ritor- 
nato.  E  simelmente  fasia 
el  papa  cun  quelli  de 
Italia.  E  stando  F.  in 
Franza,  Sallandro  andoe 
della  regina  Biondora, 
madre  de  F.,  e  disse  : 
«  Madamma,  vui  sapete 
bene  zoche  ve  me  pi'o- 
metesseve,  quando  F.  mi 
tay6  la  barba,  como  vuy 
ly  daresseve  mia  flola 
per  moyere.»  E  la  regina 
disse  :  « lo  mandaro  per 
luy,  e  se  gie  lo  diro.  » 
Salandro  se  parte,  e  la  re- 
ginamand6per  F.,  etc. 


Tornato  il  re  Fiorello 
dali'  acquisto  di  Balda 
e  rimenati  a  Parigi  F.  e 
Rizieri  Salardo  di  Berta- 
gna,  il  qual  era  in  quel 
tempo  il  maggior  barone 
che  fosse  sottoposto  alla 
corona  di  Francia,  venne 
a  Corte  e  giunto  dinanzi 
al  re  Fiorello  se  gl'  in- 
ginocchi6  ai  piedi  e  do- 
mand6  perdonanza  del 
passato.  II  re  Fiorello  lo 
abbraccio  e  pregolo  che 
gli  rimettesse  e  dimen- 
ticasse  la  offesa  e  la  in- 
giuria  passata.  F.  rispose : 
0  nobil  principe  di  Ber- 
tagna,  ogni  offesa  vi  e 
rimessa  e  perdonata  :  io 
prego  la  voslra  magnifl- 
cenza  che  voi  perdoniate 
a  me  che  per  ignoranza 
vi  olTesi.  Salardo  lagri- 
mando  rabbraci6  e  bac- 
ci6Io  e  disse  :  Se  tu  vor- 
rai  sarai  mio  erede. 
Di  questa  pace  in  Francia 
ed  in  Bertagna  per  molti 
giorni  si  fece  grande  al- 
legrezza. 

Passato  alquanto  tem- 
po,  per  lo  spazio  di  tre 
mesi,  Salardo,  lamentan- 
dosi  della  promessa  che 
la  regina  gli  fece  quandu 
F.  fu  sbandito,  di  dar- 
gli  cioe  la  figluola  per 
moglie,  mand6  alla   re- 


—    /o   — 

Quod  de  secunda  codicis  parte  concludimus,  non  est  cur  de 
prima,  id  est  de  Fiovi  historia  summatim  relata,  statuamus. 
Gonjicere  res  jubet  primas  nostri  codicis  paginas  tanquam  his- 
torise  Fiovi,  quam  referebat  vetustius  exemplar,  argumentum 
esse.  Sed  hasce  paginas  qui  legerit,  et  simul  cum  capitulis 
i-xvi  Rajnensis  textus  et  capitulis  i-xlii  et  liii-lviii  libri  primi 
Regioram  contulerit  propiores  esse  Regiis  quam  Rajnensi  tex- 
tui  animadvertet.  Nova  sane  indicat  :  Biondoram  (Brandoriam) 
scilicet  fratrem  suum  per  proditionem  kiterfecisse  et  ejus  armis 
indutam  esse  ita  ut  «  tanquam  Rex  procederet  »  ipsa.  Ad  quam 
fabulam  haec  pertineant  me  quidem  omnino  fugit.  Yerum  quod 
ad  cetera ,  mors  Fiorenzi  regis  in  parisiensi  codice  eodem 
fere  modo  ac  in  Regiis  refertur  ;  Fiovum  scilicet  Parisios 
obsidione  tentasse ,  regem  Parisiorum  in  certamine  ,  spec- 
tante  et  adjuvante  uxore  Biondora  (Brandoria),  debellasse  et  in- 
terfecisse,  et  Francicum  regnum  occupasse.  a  Qui  finirono,  e 
mancarono,  addit  Andreas,  i  primi  reali  di  Francia  della  stirpe 
trojana,  e  qui  pure  comincia  la  stirpe  di  Costantino  in  cui  co- 
mincio  a  diffondersi  la  fede  in  Francia  per  volunt^  del  Signore  » 
(I,  xviii)  1. 

Animadvertit  Rajna  primum  Regiorum  librum  plus  minusve 


lui.  »  E  Salardo  disse  :  «  lo  nii  par-  gina  e  domandogli  la  falta  promessa, 
liro.  »  E  poi  si  parti  e  andonne  in  per  la  quale  avea  campato  F.  dalla 
una  camera  e  la  reina  mando  per  morte.  La  regina  rispose  graciosa- 
F.,  etc.  mente,  dicendo  :  Ch'egli  avea  ragione 

eciie  diceva  il  vero,ma  ch'ella  voleva  parlare  a  F.  per  metterlo  in  amore  della 
fanciulla.  Salardo  si  parti  contento  della  risposta.  La  regina  da  li  a  pochi 
giorni  mandu  a  F.,  etc. 

1.  Quod  ad  genealogias  singulari  modo  eliam  concordant  parisiensis  codex 
et  Regii  Franciae.  Nihil  de  regum  Sarracenorum  cognatione  loquar, 
quum  Regii  Francise  (II,  xi)  et  parisiensis  codex  (ad  initium  fratres  Balan- 
tem,  Galeranum  et  Baluganlem  lingant,  quod  parvi  momenti  est.  Parisiensis 
codex  (l  a,  8  a)  et  Ulliam  Fiorii  regis  uxoi'em  et  Biondoiam  Fiovi  uxorem  et 
Fiorenzum  et  Balantem  et  Balugantem  et  Galeranum  germanos  esse  decla- 
rat!  Sed  regum  Francorum  genealogiEe  esn  sunl  ad  quas  respiciamus.  Hanc 
seriem  preebet  Rajnensis  Fioravantis  liber  :  Fiovo,  Fiorello,  Fioravante,  Gis- 
berto,  «  e  dello  re  Gisberlo  non  rimase  se  none  uno  figliuolo  che  ebbe  nome 
il  re  Agnolo  Michele.  E  del  re  Agnolo  non  rimase  reda,  ma  rimase  suo  sinis- 
calco  ch'era  raolto  gagiiardo  e  buon  nome,  e  di  questo  siniscalco  si  naque 
lo  re  Pipino, »  et  inter  Pipini  iiliosGarlo,  etpostCarlo,  Aluigi  (cap.  lxxxvii). 
Memoriam  igitur  mutata;  farailiae  merovingje  conservat  Rajnensis  Fioraventis" 


cum  cap.  i-xvp  Fioravanlis,  socunclum  aulem  arcLius  cura  cap. 
xvii-Lx  cohffirere,  ita  ut  seepius  ad  verbum  hffic  reddat.  Noster 
autem  codex  a3gre  cum  cap.  i-xvi  Fioravantis  concordat,  op- 
time  autem  cum  cap.  xvii-lx;  in  prima  vero  parte,  cum  Regio- 
rum  primo  libro  congruit.  Sed  patet  secundam  partem  non  a 
Regiis  Franciffi  derivatam  esse ;  concludendum  igitur  aliud  fuis- 
se  Fioravantis  excmplar  quod  imitatus  fuerit  Andrcas,  cujusque 
imaginem,  deformatam  licet,  hic  et  illic  reddat  recentior  pari- 
siensis  codex. 

Hoe  confirmat  qusedam  inter  island.  textum  et  Regios  con- 
cordantia  cujus  Rajnensis  textus  vestigium  nullum  habet. 
In  Regiis,  eremita  Sansone  dictus  qui  hospitium  Fiovo  et 
amicis  offert,  dicitur  fuisse  olim  paganus  princeps  a  papa  Sil- 
vestro  baptizatus,  qui  arma  tractare  callebat,  quique  socium  se 
tribus  juvenibus  addit  :  postea  inter  pugnandum  occumbit 
(Reali  I,  viii  et  xxx).  In  rajnensi  Fioravante  aliter  res  sese  ha- 
bet.  Sanctus  enim  est  eremita  qui  quadraginta  abhinc  annis 
solus  per  montes  vivebat,  quique,  simul  ac  arma  divina  Fiovo 
dedit,  confessione  peracta,  obiit  :  «  Essiccome  piacque  a  Dio 
lo  roraito  pass5  di  questa  vita;  li  santi  angioli  ne  portarono 
Tanima  nel  sanlo  paradiso.  »  In  islandico  autem  textu,  eremita 
«  tumultuosus  olim  exstitit  verbi  divini  contemptor  qui  eo  im- 


•  liber.  Non  ita  in  Regiis  qui  hanc  seriem  exhibent  :  Fiovo,  etc. ..  Gisberto, 
Michele,  Agnolo  (duse  personfcl ,  Pipino  ,  Garlo  'Magno;,  Aloisi,  Garlo  Mar- 
lello,  Loltieri  :  ita  ut  Pippinus  non  jam  siniscalcus,  sed  filius  Agnoli 
sit,  et  Garolus  Magnus  direcLe  a  Fiovo  e  a  Gonstantino  originem  ducat. 
Pariensis  codex  cum  Regiis  de  Pipini  origine  concordat  -.  Fiovo...  Zis- 
berto,  Angelo  Michaele  ( una  persona,  ut  in  Fioravante),  Pupino,  Karlo 
Magno,  Aloyxe,  Karlo  Martello,  Karlo  Malmartello  i.sic),  Aloche  et  frater 
Alothe. 

Non  audel  inter  conlrarias  Fioravanlis  et  Regiorum  de  Pippini  origine 
affirmationes  sentenliam  alFerre  Rajna  (p.  53,  54;,  quum  Fioravantem  confir- 
metversus  quidam  ms.  codicis  Marciani  xni,  Regiosautem  versus  gallici  poe- 
matis  Doon  de  Mayence  et  locus  quidam  libelli  «  Ghronique  saintongeaise  » 
dicti.  At,  quum  versus  codicis  Marciani  xiii  corruptu?  esse  possit,  ut  jam 
animadvertit  Rajna,  hsec  inter  parisiensem  codicem ,  Regios  Francia?, 
chronicon  santoniense,  et  prooemium  poematis  Doon  de  Mayence  concordan- 
tia  affirmare  jubet  apud  nostros  trovatores  carolingam  familiam  cum 
merovinga  mixtam  et  confusam  fuisse.  Quod  ad  Rajnensis  Fioravantis 
affirmationem,  hanc  auctori  non  ila  liistorife  gallicae  ignaro  nec  novam  pro- 
geniem  priscse  locum  occupavisse  oblito  attribuendam  c^nsemus. 


pietatis  venit  ut  sex  viros  sanctos  etvita  clai'issimos  interimeret. 
Demum  feliciori  Papffi  Sylvestri  ductu  exspergefactus  meliora 
sapuit....  Hic  etiam  ^■Ethnicos  saepe  incursantes  strenue  se 
vindicando,  armis  qua3  optima  possedit  profligavit  »  (p.  123). 
Idem  est  ac  Sansone  iste  quem  noverunt  Regii. 

Sed,  quod  majus  est,  in  holl.  fragmento  eremitam  Lucari 
Yocatum  inter  pugnandum  perire  videmus  -.  Qui  quanquam  non 
in  Fioventis,  id  est  Fiovi,  sed  in  Floovantis,  id  est  Fioravantis 
historia,  partes  suas  agit,  cum  nostro  Sansone  conferri  potest, 
quia,  ut  infra  videbimus,  Fiovi  et  Fioravantis  una  ac  eadem  est 
fabula.  Credendum  est  igitur  eremita?  partes  ampliores  fuisse 
qui,  olim  bellator,  a  Sylvestro  papa  baptizatus,  in  trium  juve- 
num  sodalitium  accipitur  et  eorum  vita?  particeps  fit,  donec 
mortem  inter  pugnandum  inveniat. 

Unde  hcpc  island.  (et  holland.)  textus  cum  primo  Regiorum 
libro  oriri  potuit  concordantia,  nisi  per  textum  illum  quem  re- 
praesentat  hodie  parisiensis  codex,  quique  arcte  in  quibusdam 
partibus  cum  Regiis  congruit,  in  aliis  cum  islandico  simul  et 
cum  Regiis? 

Fuit  igitur  vetustior  textus  qui  eremita?  proprias  partes  at- 
tribueret,  et  de  fine  regis  Francorum  aha  ac  rajnensis  Fiora- 
vante  referret.  Hujusce  textus  tanquam  vestigia  pr»bet  codex 
iste  quem  anno  1407  exarabat,  in  suo  castello,  Domini  de  Ponte- 
vigo  scriba. 

Nunc  ultra  progredi  licet,  et  de  origine  hujus  vetustioris 
textus  inquirere. 

Affirmat  Rajna  librum  de  Fioravante  italianam  textus  gallici 
prosa  oratione  scripti  versionem  esse  qui  in  unum  varia  gallica 
poemata  Floventis  (Fiovo),  Floovantis  (Fioravante),  Florentis 
et  Octaviani  (Drugiolina),  etc,  collegerat ;  quam  opinionem  gra- 
viter  G.  Paris,  in  rajnensis  libri  recensione  impugnavit.  Val- 
dissimis  argumentis  demonstravit  non  a  galHco  scriptore  di- 
versa  poemata  in  unum  collecta  et  in  prosam  orationem 
conversa  fuisse  -;  poemata  enim  cycli  carolingi  non  ante  ssecu- 
lum  XIV,  pleraque  sfficuio  xv°,  in  prosam  traducta.  Rajna  au- 
tem  versionem  gallicam,  quam  supponit,  sfficulo  xiii  scriptam 
non  potest  quin  agnoscat.  Dein  duplici  hac  indole  distinguitur 


1.  Yide  supra  p.  41. 

2.  Romania,  II,  p.  351-36G;  vide  prteserlim  p.  353,  358,  3Gi. 


—  78  — 

libcr  Fioravantis  quam  in  oranibus  italianis  poematis  invenias  : 
varias  scilicet  bellatorum  familias  in  cyclum  vel  unam  familiam 
congregatas  esse  i  et  nomen  commune  «  Moguntianorum  »  om- 
nibus  proditoribus  attributum. 

Postquam  autem  G.  Paris  Fioravantis  collectanea  non  gallico 
scriptori  referenda  esse  demonstravit,  conjicit  auctorem  Italia- 
num  fuisse  qui  lingua  franco-italiana  suam  narrationem  scripsc- 
rit. 

Scilicet  constat  septentrionalem  Itaiiam  sa^culo  xiii"  lingua 
gallica,  in  componendis  libris,  usam  esse ;  xiv°  autem  plura 
poemata  quadam  mixta  dialecto  scripta  esse  quse  italianam 
(longobardicam  vel  venetianam)  et  gallicam  una  reprcesentaret. 
Horum  textuum  et  hujus  linguffi  jam  plura  nunc  nota  sunt 
exempla  quee  Mussafia  inprimis  maxima  cum  cura  et  diligentia 
illustravit.  Hodie  demonstratum  est  linguam  gallico-italianam 
per  duo  ssecula  septentrionalis  Italia?  scriptorum  linguam 
fuisse,  prsesertim  quum  de  poematis  gallicis  imitandis  agere- 
tur  2.  Quid  vero  vetat  putare  ex  aliquo  franco-italiano,  hodie 
amisso,  poemate  originem  ducere  librum  Fwravantis? 


1.  Quod  clare  apparet  in  Fiovi  et  Fioravantis  liistoria.  Fiovi  historia  ab 
■uno  gallico  poemate  de  Flovente,  Fioravantis  a  duobus  de  Floovante  poe- 
matis  originem  ducil ,  et  diversi  textus  isti  ita  inter  se  ab  italianis  scripto- 
ribus  conjunguntur  ut  Fiovus  avus,  nepos  autem  Fioravans  evadat.  Barbarus 
rex  Ausse  Florus  cujus  filiam  servat  Floovans  fit  apud  italianos  scriptores  rex 
Ardenna3,  avunculus  Floovantis.  Floventis  socii,  qui  in  islandicis  versionibus 
(et  ideo  in  gaHico  poemate  amisso)nihil  majus  sunt  quam  armigeri,  statimper 
artem  italianorum  scriptorum  e  regio  sanguine  oriuntur  ita  ut,  ubi  quartus 
Ansoigi  (Ansseis)  additur  socius,  quatuor  consobrini  e  quatuor  fratribus  nati 
una  iter  faciant.  Eremita  ipse  quem  adit  Fioravans  est  avunculus,  frater 
matris  Fioravantis.  Unde  fit  ut  diversarum  personarum  nomina  mutentur  quo 
manifestor  fiat  cognatio.  Fiovo  (Flovent)  habet  filios  Fiorello  et  Fiorio; 
ab  uxore  Ulia  habet  Lione,  Lionello  et  Ulia;  etc. 

2.  De  gallicse  linguBe  usu  in  Italia  ad  finem  sa^culi  xiii  vide  Histoire  Lit- 
teraire,  xxiv,  p.  544  et  sqq.  De  lingua  et  littcris  franco-italianis ,  vide 
Mussafiam  qui  omnes  scriptores  qui  ante  se  de  hac  re  disseruerunt,  diligentis- 
sime  citat  :  Handschriftliche  Studien  in  Sitzungsbericlite  der  Philosophisch- 
Historischen  Classe  der  Kaiserlichen  Akademie  derWissenschaften  1863,  rnar:- 
mai  [t.  42),  p.  276,  et  sqq.  Post  eum  qmedam  scripsit  G.  Paris,  Histoire poitique 
de  Charlemagne,  163  et  sqq.  Vide  et  Mussafia  :  Trattato  de  «  regiraine  rec- 
toris  »  da  Fra  Paolino  Minorita  ;  Pio  Rajna,  Rinaldo  da  Montalbano,  Bologna, 
1870  [estratto  del  Propugnatore) ;  Ricerche,  127,  etc. ;  E.  Teza,  Rainardo  e  Le- 
sengrino,  Pisa,   18G9;   Bartoli ,  Primi  due  secoli  della  letteratura  italiana, 


—  79  — 

Sic  rem  se  habuisse  conjicit  G.  Paris.  Quod  recte  conjectum 
demonstrat  libri  Fioravantis  tenor  et  compositio. 

Quinque  fabulae  e  quibus  liber  Fioravantis  constat,  Fiovi 
scilicet,  Fioravantis,  Drugiolinse,  Octaviani  et  Gisberti,  totidem 
gallicis  poematis  respondent.  Num  vero  a  gallico  scriptore  hEec 
gallica  poemata  in  unum  collecta  et  in  prosam  orationem 
translata  fuerint,  hffic  agitur  queestio.  Sed  si  demonstraverimus 
primam  libri  partem  ab  italiano  solum  auctore  redactam  fuisse, 
totum  opus  italiano  auctori  attribuendum  esse  quivis  confitebi- 
tur.  Fabulam  igitur  Fioravantis,  Fiovi  nepotis,  quse  cum  gallico 
Floovante  congruii,  consideremus. 

Statuimus  supra  i  duabus  e  partibus  hanc  fabulam  constare  ; 
auctor  duo  exemplaria  gallica  Floovantis  in  manibus  habuit 
quorum  unum  Floovantem  in  carcere  inclusum.  alterum  cum 
amica  in  castello  obsessum  ferebat.  Ne  alterutrius  jactura 
fieret,  in  unam  ambas  narrationes  redegit,  et,  ut  ita  dicam, 
consuit,  scurrarum  personis  callide  ~  usus.  Qui  scurree  ad  pos- 
teriorem  fabulae  partem  priori  parti  conjungendam  itanecessarii 
sunt,  ut,  his  sublatis,  auferatur  et  narratio.  Sed  scurrarum  per- 
sonee,  quales  hic  referuntur,  non  gallicam,  sed  italianam,  et  ita- 
lianam  modo  artem  arguunt,  quum  nusquam  in  gallicis  poematis 
scurra3  /?^C(^or«;><  partibus  fungentes  inducantur,  quod  in  italianis 
seepissime ;  ita  ut  Floovantis  gallicum  poema in  prosam  orationem 
ab  italiano  versum  fuisse  necessarium  sit.  Fiovi  vero,  Fiora- 
vantis,  Drugiolinffique  fabulas  in  unum  agallico  scriptore  prosa 
oratione  collectas ,  dein  ab  italiano  quodam  translatas  qui,  novo 


Milano,  (nell'  Italia  del  Yallardi,  1873);  Ascoli,  Saggi  laclini  (305  et  sqq-,  449 
et  sqq.  ,  qui  nova  et  maximi  momenti  de  hac  qusestione,  ut  solet,  scripsit; 
etc.  etc. 

1.  Vide  p.  56. 

2.  Non  imperitus  fuit  ille  Fioravantis  auctor  qui  solertissime  varias  histo- 
rias  et  diversos  historiarum  casus  conjunxit  et  adaptavit.  Ut  unum  modo 
exemplum  afTeram,  in  gallico  Flovenle,  Gonstantinus  ab  Hispanis  qui  ibi 
primutn  in  scenam  inducuntur,  obsidetur,  et  a  nepote  suo  auxilium  petere 
cogitur.  Hanc  obsidionem,  cum  reliqua  narratione  segre  cohcerentem,  cal_ 
lide  italianus  auctor  tractavit,  quum  finxerit  Salatrem  regem  cum  Fiovo  bella 
gerentem,  ne  hostis  ab  avunculo  suo  auxilium  accipiat,  filios  ad  obsiden- 
dum  Gonslantinum  mittere.  Serius  adveniunt  quam  ut  Constantinum  prolii- 
beant  quin  copias  Fiovum  liberaturas  mittat;  sed  imperatorem  tamen  ita 
aggrediuntur  ut  Fiovus,  tandem  victor,  sua  vice  Gonstantino  auxilietur  vide 
supra,  p.  49). 


—  80    - 

et  paululum  diverso  gallici  Floovantis  reperto  codice,  Fiora- 
vantis  (Floovantis)  historiam,  commixtis  duobus  textibus,  de  in- 
tegro  narraverit,  nemo  sansD  mentis  crediderit.  Nec  tamen  aliter 
res  explicarc  possit  qui  mecum  Fioravantis  historiam  a  reliquis 
disjungere  noluerit.  Qui  duos  Floovantis  codices  in  unam 
italianam  Fioravantis  historiam  cocgit,  illo  ctiam  Floventis 
(Fiovi)  et  B^lorentis  Octavianique  (Drugiolinec)  gallica  poemata 
una  congregavit,  et  ex  omnibus  his  gallicis  poematis  unum 
italianum  librum  confecit  cui  nomen  Fioravante  inscripsit. 

Italianus  vero  liber  ille  sermone  franco-italiano  scriptus  est. 
Etenim  non  solum  per  septentrionalem  Italiam  gallica  poomata 
in  Toscanam  penctraverant,  sed  et  nostri  libri  parisiensis  codex 
septentrionali  dialecto  referendus  est.  Parisionsis  codex  cujus 
excerpta  in  calce  hujus  libri  edimus  perpetuo  vocabula  etgram- 
maticas  formas  exhibet  qua? ,  exempli  gratia,  in  Bovo  vene- 
tiano,  in  toxtibus  a  Mussafia  oditis  invoniuntur:  piare  (pigiiare), 
tayar  (tagliare),  rnoi/ere  (mogliere,  moglie),  zaxe  (jace),  insire 
(usciro),  oldire  (odlre),  alcire  (uccidere),  plaxe  (fol.  116)  (piace), 
niiy  vuy  (noi  voi),  vite  viteno  (vede  vedeno),  -ave  (-elpbo),  so7ito 
(sono,  sum),  fo7io  (furono)  etc.  Primo  obtutu  se  septentriona- 
lem  clamat  ipse  textas  i. 

Sed  nullum  adhuc  notum  est  prosa  oratione  scriptum  franco- 
italianum  opus ;  inde  credendum  exstitisse  poema  franco-ita- 
lianum  cujus  duse  (vel  plures)  scriptse  fuerunt  prosa  oratione 
versiones,  una  scilicet  septentrionali  dialecto  cujus  recentius 
exemplum  est  noster  parisiensis  codex,  altera  autem  florentina 
quam  refert  rajnensis  textus.  Quod  ad  fabulam  Fiovi,  septen- 
trionalis  versio  liberius  toxtum  franco-italianum  tractavit, 
quam  socutus  ost  Regiorum  'Franciai  aactor.  Nunc  quum  utra- 
que  versio  a  textu  franco-italiano  pendoat,  facillime  intclligitur 
cur  varise  locutiones  gallicum  sermonem  redoleant,  de  quibus 


1.  Novum  raihi  argumentum  prsebet  prof.  Rajna  qui  mihi  liberaliter  quae- 
dam  excerpta  e  mss.  italianis  de  fabula  imperii  romani  a  Gallia  ad  Germaniam 
translati  communicavit  ;Vide  supra,  p.  72  et  infra  p.  92).  Scilicet  quse 
in  line  parisiensis  codicis  refertur  fabula,  ea  poema  franco-italianum  de 
Hugone  Alvernensi  concludit,  ita  ut  fabula  ista  qucU  gallicam  originem 
agnoscit  per  textus  franco-ilalianos  in  ItaHam  penetraverit,  Quum  tertia  et 
ultima  pars  codicis  parisiensis  a  franco-italiano  textu  derivata  sit,  primam 
et  secundam,  auctori  ilaliano  attribuendas  pariter,  a  franco-italiano  textu 
derivatas  plus  quam  verisimile  est. 


—  81  — 

jara  R.aina  in  suo  libro,  quamquam  non  rectc,  ut  reor,  intcrprc- 
tatus,  disseruit  ^. 

Hanc  disquisitionem  breviter  repetamus.  Parisiensis  codex 
vctustioris  exemplar  est  textus  quem  in  conficiendis  Francise 
Regiis  secutus  est  AndrEeas  de  Barbarino,  et  iste  codex  et  raj- 
nensis  ab  anteriori  prosa  oratione  scripto  opere  dcrivati  sunt ; 
quod  a  franco-italiano  (non  gallico)  scriptore  ex  variis  gallicis 
poematis  in  unum  redactum  est.  Hoc  autem  franco-italianum 
opus  versibus  scriptum  fuisse,  ut  codices  Alarcianos,  verisi- 
mile  est  ~. 


1.  P.  35. 

2.  Non  tamen  totam  omnino  expianatam  de  franco-italiani  textus  et 
rajnensis  et  parisiensis  codicis  ratione  qua^stionem  affirmem;  quse  quidem 
admodam  perplexa  adliuc  remanet.  E  genealogiis  qute  Fiovi  historiam  cum 
Fioravantis  historia  conjungunt  constat  primam  et  secundam  partem  co- 
dicis  parisiensis  ab  uno  et  eodem  anteriore  textu  (franco-italiano)  derivari. 
Qui  quidem  tertiamne  partem,  fabulam  nempe  de  imperio  romano  a  Gallia  ad 
Germaniam  translalo,  oontinebat?  Crediderim  equidam  (quanquam  aflirmare 
noluerim),  quum  tertia  pars  illa  tam  stricte  et  arcte  cum  prioribus  coliaereat 
et  narrationis  vultus  ita  sibi  ubique  conslel,  ut  vix  diversi  auctores  se 
prodant.  Sic  vero  duo  poemata  franco-italiana  admitti  debent  quorum 
unum  Fiovi  gesta  secundum  gallicos  textus  quos  transtulerunt  islandici 
scriptores,  Fioravantisque  simul  cum  DrugiolinaD  et  Gisbcrti  liistoria  narra- 
verit;  alterum  vero  Fiovi  gesta  seu  secundum  alios  gallicos  textus  hodie 
amissos'  exposuerit,  seu  invenerit,  Fioravantis  Drugiolinae  Gisbertique  eodem 
modo  quo  prius  poema  retulerit,  fabulam  denique  de  imperio  romano , 
sicut  poema  franco-italianum  de  Hugone  Alvernensi,  continuerit.  Et  quum- 
non  credere  possim  textum  communem  rajnensis  et  parisiensis  codicis 
(historiam  nempe  Fioravantis  Drugiolinsg  Gisbertique)  non  ab  uno  et  eo- 
dem  textu  vetustiori  prosa  oratione  scripto  ortum  ,  ponendum  est  unum 
fuisse  auctorem  qui  duas  diversas  Fiovi  historias  (secundum  duo  diversa 
poemata  fr.-ital.) ,  fabulamque  de  imperio  romano  (secundum  unura  poema 
fr.-ital.)  in  prosam  orationem  verLerit,  duas  versiones  scribens  :  quarum 
uuam  referat  rajnensis  textus,  alteram  parisiensis  et  Regii  Franciae.  Haec 
temerarie  quidem  conjicimus,  non  admodum  verisimilia  ipsi  intelligentes. 
Sed  nos,  quum  et  tempus  et  italiana  documenta  desint,  materiam  deserimus 
tantis  involutam  tenebris  quas  unus  mortalium  Rajna  discutere  possit. 


Cap.  VI . 

Quid  inter  Floveniis  (Fiovi)  fabulam  et  Floovantis 
(Fioravantis)  intersit? 

Fusius  de  Flovente  (Fiovo)  et  de  Floovante  (Fioravante)  dis- 
seruimus.  Quid  inter  duas  personas  intersit,  lector  jara  non  sc- 
mel  secum  procul  dubio  qucosivit.  Quam  quffistionem  jiim  expo- 
suit  Pio  Rajna  et  tam  luculenter  ut  ejus  verbis  non  assentiri 
nemo  possit  *. 

1.  Le  avventure  di  Fiovo  e  di  Fioravante  sono  tessute  sopra  lo  stesso  or- 
dito.  Trattasi  e  nelle  une  e  nelle  altre  di  un  giovine  principe,  che  per  una 
lieve  colpa  commessa  contro  di  un  barone  della  corte  paterna  corre  grau 
pericolo  di  vita  e  si  riduce  in  un  lontano  esilio.  Quivi  la  figliuola  di  un  re 
pagano  invaghisce  di  lui,  ottiene  Tamor  suo,  lo  aiuta  efficacemente  et  da  UI- 
timo  dopo  varie  vicende  diviene  sua  sposa.  S'  aggiunga  che  in  ambedue  le 
narfazioni  v'  ha  in  campo  un'  altra  donzella  emula  della  fortunata,  e  in  en- 
tvambe  il  giovine  cavaliero  viene  soccorso  da  genti  del  padre  suo.  Su  questo 
fondo  comune  si  vengono  a  rilevare  incidenti  diversi  assai  :  ma  cio  non  to- 
glie  che  la  somiglianza  sia  davvero  soverchia  perche  si  possa  giudicare  ca- 
suale.  S'aggiunga  ancora  la  conformita  dei  nomi;  Fiovo  doveva  suonare  nel 
testo  francese  Flovent;  la  saga  islandese  ce  ne  faTquasi  certi;  ora  qual  diffe- 
renza  v'  ha  mai  tra  Flovent  et  Floovant,  nome  che  in  un  passo  del  poema 
d'Auberi  le  Bourguignon  suona  Floevent?  E  v'  ha  pure  dell'  allro  :  nella 
nostra  storia  di  Fiovo  raccontansi  certi  incidenti  i  quali  trovano  perfctto  ris- 
contro  nel  Floovant  francese  i,  mentre  mancano  poi  del  tutto  nella  parte 
del  romanzo  ove  si  nari^ano  i  casi  di  Fioravante.  Mentre  infatti  P'iovo  si  trova 
nella  Gallia,  Gostantino  suo  zio  e  assediato  dai  Sarraceni.  Accorre  il  prode 
battagUero,  edal  suo  soccorso  si  deve  se  Roma  e  libei^ata  dai  nemici.  II  mede- 
simo,  mutati  i  nomi,  accade  nel  Floovant;  qui  la  citta  stretta  d'assedio  e 
Parigi,  ma  e  sempre  il  giovane  esule  che  ritorna  con  genti  1'accolte  in  lon- 
tani  paesi  e  rende  salvezza  a  chi  lo  aveva  costretto  a  ricoverare  in  terra 
straniera.  Le  analogie  sono  certo  manifeste  e  innegabili;  non  so  tuttavia  se 
altrettanto  facili  a  spiegare.  A  ogni  modo    a  me  conviene  proporre  un'  ipo- 

tesi,  la  quale  non  mi  sembra  se  non  altro  inverisimile lo  penso  che  della 

storia  di  Flovent  o  Floovant  esistessero  almeno  due  versioni  oltre  a  quella  a 
noi  pervenuta.  II  nostro  autore  dovrebbe  averle  composte  insieme,  senza 
lasciarsi  sgomentare  dal  pensiero  che  in  cotal  guisa  il  suo  protagonista  di- 
ventava  progenitore  di  se  medesimo.  Gosi  con  poca  spesa  di  fmtasia  riusciva 

1.  Ne  obliviscatjr  lector  Rajiiam,  quura  luec  scriberef,  island.  versionem  moilo  per  brevissi- 
mam  iiotitiam  ab  editoribus  gallici  Floovantis  iii  prajfatioiic  allatam  iiovisse. 


—  83   — 

Quam  juste  Rajna  communem  de  Flovente  et  de  Floovante  fa- 
bulae  originem  suspicatus  fuerit,  nunc,  quum  plura  documenta 
de  dijudicanda  lite  in  proraptu  habeat,  agnoscit  lector. 

Fioventis  (Fiovi)  et  Floovantis  (Fioravantis)  poema  unum  ac 
idem  est ;  comparatio  fere  in  omnibus  partibus  institui  potest. 

Quod  ad  nomina,  preecipua  persona  hic  Floovant  vocatur,  illic 
Flovent  quod  est  a  Floovant  contractum  i;  rex  a  paganis  obses- 
sus  hic  et  ilUc  Ftorus;  ejus  filia  hic  Floretta,  illic  Florentia  2;  pa- 
gani  autem  regis  filia  hic  Maugalia  venusta  (Maugalie  la  belle), 
illic  Marsihilla  venusta. 

Quod  ad  fabulam,  in  Floventis  (Fiovi)  fabula,  Constantini  im- 
perator  nepos,  occiso  quodam  duce,  aufugit  comitantibus  duo- 
bus  armigeris;  in  Floovantis  (Fioravantis),  Gloovisii  regis 
Francorum  filius,  injuria  magistro  illata,  exsulat  comitante 
amico  Richario.  Flovens  eremitam  adit  qui  olim  bellator,  nunc 
Dei  cultor,  interdum  tamen  paganos  debellat,  quique  juvcni 
loricam  gladiumque  Joyeuse  ministrat.  Floovans  (Fioravante)  ^ 
quoque  eremitam  adit  qui  olim  bellator,  nunc  Dei  cultor,  armo- 
rum  usum  non  oblitus  est  ^.  Flovens  dein  cum  quodam  Sarra- 

a  moltiplicare  le  generazioni  senza  introdnrre  nella  sua  storia  cosa  alcuna 
che  fosse  veramente  estranca  alla  ftimiglia...  Naturalmente  non  posso  pre- 
sumere  di  arrivare  piii  oltre  colle  induzioni  e  le  ipotesi ;  ma  non  dispero  che 
un  giorno  o  1'  aitro  1'  antica  letteratura  francese  o  mi  dia  torto  o  ragione.  (Ri- 
cerche,  p.  61-63.) 

1.  Vide  supra,  p.  69. 

2.  Vide  supra,  p.  66. 

3.  Supra  demonstratum  esl  Fioravantis  historiam  e  duabus  fabulis  constare 
quas  idem  argumentum  referant.  In  posteriori  autem  (cap.  xlv),  Fioravan- 
tem  videre  est  eremitae  ad  domum  pervenientem  qui  ab  Angelo  monitus  ei 
reddit  arma  a  puero  rapta.  Ut  in  Fiovo  et  in  islandico  Flovent,  ita  in  Fiora- 
vante  angelus  eremitee  nuntiat  quis  sit  advena  qui  hospitium  petat.  Inde 
jure  afBrmari  potest  in  textus  gallici  parte  quae  hodie  amissa  est  Floovan- 
tem  Richarium  Floretamque  a  Turcis  liljeralos  ab  eremita  quodam  (Lu- 
cari  forsan ;  vide  supra,  p.  76)  auxilium  divinum  accepisse. 

Notandum  est  Eremitam  in  hac  Fioravantis  narratione  juvenis  avunculum 
esse,  ul  Eremitam  qui  in  libro  I  Regiorum  Franciae  (viir)  Fiovo  Giovamba- 
roni  et  Sanquino  operam  naval. 

4.  Quod  ad  gladium,  ul  patet  ex  liisce  versibus  (1330-32) 

Ancor  mo  poisc  plus  de  nVespee  que  n'ai  ; 
Au  chatel  Avenant  la  perdi,  bien  le  sai. 
Tu  me  la  donas  belle,  file  le  roi  d'Au3ai. 

eum  a  Florelta  accipitFloovans,  ita  ut  regis  Flori  patrimonium  merito  credatur. 


—  8i  — 

ceno  certamcn  init  cui  pater  auxiliatur,  haud  aliter  quara  Floo- 
vans  qui  Fernagu  aggrcditur ;  Sarraceno  autem  opitulatur  pater, 
Saxonum  rex  Salatres.  Flovens  adit  Parisios  aSalatre  obsessos, 
ut  Floovans  Ausam,  cujus  rex  Florus  (Fiorenze)  a  Sarracenis 
obsidetur.  Flovens  Gorsablinum  qui  Marsibillam  Salatris  filiam 
adamat  ita  devincit,  ut  Marsibilla  victoris  amore  incendatur  i. 
Floovans  Sarracenos  tanta  virtute  profligat  ut  Maugalise,  regis 
Sarraccnorum  Galieni  filiffi,  sibi  amorcm  conciliet.  Floventcm 
Florentia,  regis  Flori  filia,  adamat,  sicut  Floovantem  Floretta 
regis  Ausse  filia.  Flovens  a  di-vite  hospite  excipitur  sicut  et  Fio- 
ravante  (in  textu  italiano,  non  in  gallico  ).  Floventi  rex  Florus 
filiamuxorem  offert,  ut  Floovanti  rex  Ausse  et  Flovens  virginem 
aspernatur  iisdem  fere  verbis  quibus  Floovans  (Fioravante)  in 
italiano  textu  ^. 

Hic  in  variis  armorum  casibus  non  congruilur  ^,  Sed  de- 
mum  Saxonum  rex  a  Flovente  vincitur,  ut  Sarracenorum  a 
Floovante.  Filiam  Salatris  Marsibillam  uxorem  Flovens  ducit, 
Galieni   filiam    Maugaliam  Floovans ;  filiam  regis   Francorum 


1.'  Yide  supra,  p.  68. 

2.  Lege  haecislandicaB  versionisverba(infra,p.  158)  :  «Ego.pergitRex,  liliam 
meam  tibi  despondebo...  »  Flovent  autem  ad  tm^bandum  hunc  discursum, 
alium  instituit  sermonem,  hunc  in  modum  Regem  allocutus  :  «  Direptoros 
Francice  et  regni  tui  vastatores  bilem  mihi  commovent;  quapropter  aliquid 
consilii  est  capiendum,  ut  injuriam  nobis  illatam,  et  damna  quae  multos 
annos  perpessus  es,  vindicemus,  etc...  «  Hoc  consilio  approbato,  Rex,  etc.  » 
Confer  nunc  hfec  italiani  Fioravantis  (xxviii)  :  »  Allora  lo  re  prese  per  mano 
Fioravante  e  disse  :  «  lo  ti  priego  per  amore  chettii  prenda  la  mia  ligliuoki 
per  moglie.  »  E  Fioravante  disse  :  «  Messire,  io  voglio  in  prinia  menare  a 
lin  tutte  vostre  guerre,  e  poi  faro  quello  che  piu  vi  piacera.  »  Ello  re  disse  : 
«  Ben  ai  detto  e  ben  mi  piacie.  » 

3.  Diversi  aliquando  casus  similia  in  Flovente  et  in  Floovante  trahunt.  In 
Flov.  (cap.  xiii)  victori  Floventi,  sed  Othunum  amicum  ab  hostibus  captum 
dolenti,  oscuhim  dare  vult  Rex  Francorum  :  «  Ne  me  tangas,  Domine,  ros- 
pondet,  juravi  enim  me  neminem  ante  osculaturum  quam  captivitatem  Othu- 
nis,  sodalis  mei,  vindicavero. »  Richarii,  in  Floov.,  admodum  diversus  est 
casus,  qui  tamen  Sarracenis  eum  paganum  esse  credentibus  et  osculari  cu- 
pientibus,  respondet  (v.  1256  ct  sqq.). 

Seignour,  franz  Sarrazins,  ne  me  baisiez  vos  mie; 
Maliom  et  Tavergan  an  ai  ma  foi  plevie 
Que  ne  baiserai  home,  ne  parant,  ne  cosine, 
Ainz  aurai  mortz  Francois  de  m'espee  forbie. 


Florentiam  consobrino  Anssei  Flovens  ^,  Florettam  filiam  regis 
Ansffi  amico  Richario  Floovans  dat.  Deinde  Flovens  avunculo 
a  paganis  obsesso  auxilium  affert  sicut  Floovans  patri  Cloovi- 
sio  ;  et  post  mortem  avunculi  imperator  Romte  salutatur  ut 
Floovans,  mortuo  patre,  rex  Francorum. 

Utrique  poemati  unum  igitur  subest  argumcntum  ;  undc 
fit  ut  inter  et  gallicum  hollandicumque  Floovantem  et  islandi- 
cum  Floventem  et  italianos  Fiovum  et  Fioravantem  instituta 
collatio  nos  rectius  et  subtilius  de  prima  Floventis  et  Floovantis 
forma  judicare  sinat,  quam  instaurare  nunc  tentabimus. 

A.  Flovens  exsul  cum  sociis  eremitam  adit  qui  ei  arma  dat, 
ct  se  socium  addit,  bellorum  fit  particeps  et  inter  pugnandum 
occumbit;  hoc  statuunt  et  Sansonis  persona  in  primo  libro  Re- 
giorum  et  Lucari  in  hollandico  Floovante.  Quum  uterque  eas- 
dem  agat  partes,  unus  in  Fiovi  (Flovent;  historia,  alter  in  Floo- 
vantis,  ex  uno  et  eodem  ducunt  originem,  nec  solum  Floovantis 
sed  et  Floventis  narrationi  attribuendi  sunt. 

B.  Flovens,  relata  dc  Corsabrino  victoria,  sibi  MarsibillsB  amo- 
rem  conciliat  quam  rapere  non  invitam  tentat.  Quod  c  1'abuhi 
Florentis  et  Octaviani  patet. 

C.  Filiam  regis  Francorum  Florentiam  cum  Ansrei  connubio 
conjungit  Flovens ;  quod  docent  Fiovus  fdiam  Fiorenzi  regis 
uxorem  Ansoigi  necnon  Floovans  uxorem  Richario  Florettam 
offerens.  In  Fioravante  nihil  de  connubio  Ulianse  (=:  Florettse) 
cum  Richario,  quia  fabula  ad  fmem  ab  Fioravantis  auctore  ob 
ambas  in  unum  confusas  narrationes  transformata  est;  quam 
ob  causam  suppressa  est  auxilii  a  fdio  patri  allati  narratio,  quaj 
ad  finem  gallici  Floovantis  ut  islandici  Floventis  legitur. 

D.  Seu  in  ea  quse  deficitMonspessulanensis  codicis  parte,  seu 
in  alio  Floovantis  textu,  eremita  quidam  inducebatur  in  sce- 
nam;  quem  repreesentat  eremita  quem  fingunt  Fioravantis  his- 
toria  et  holl.  fragmentum.  Cf.  A- 

E.  Vidimus  Floventem  hospiti  ditissimo  cuidam  a  rege  Fran- 
corum  esse  commendatum;  Fioravantem  quoque  in  divitis  hos- 
pitis  domo  aliquantisper  demorari.  Unde  autem  hanc  hospitis 
pcrsonam  desumere  potuit  italianus  auctor?  Non  hanc  ex  aliquo 
Floventis  textu  in  Fioravantis  historiam  transtulit;  nam  e  toto 
narrationum  tenore  patet  exacte  auclorem  separatim  et  fideliter 

1.  Vide  supra,  p.  66. 


—  86  — 

Floventis  historias  secundum  gallicura  qucmdam  PlovenLis  tex- 
tum  tractasso,  Floovantis  autem  secundum  duos  gallicos  Floo- 
vantis  textus  apte  in  unum  redactos;  nihil  vero  e  Flovenliana  in 
Floovantianam  aut  e  Floovantiana  in  Floventianam  transfudisse 
historiam  i.  Inde  credendum  est  et  gallico  Fioovantis  textuihos- 
pitis  personam  restituendam  esse. 

F.  E  nota  2  pag.  84  patet  Floovantem  regi  Ausce  idem  res- 
ponsum  quod  Floventem  regi  Francorum  dedisse  ;  quum,  ob 
argumentum  in  E  allatum,  non  verisimile  sit  hoc  responsum  e 
Floventiana  historia  desumptum. 

G.  Holl.  fragmentum  de  custode  quodam  Rigant  loquitur  qui, 
plebeius  licet,  nobilia  facinora  agit  et  res  Francorum  adversas 
virtute  restaurat.  In  italiana  Fiovi  historia  ,  rustico  cuidam 
cfedem  fere  attribuuntur  partes  ~.  Non  mo  fugit  rustici  hujuscc 
fabulam  Italianam  esse,  quam  jam  libcr  De  Mirahilihm  Bomse 
referat.  Sed  mihi  dubium  est  cur  hanc  fabellam  in  suum  librum 
textus  franco-italiani  auctor  introduxerit,  ni  in  gallico  textu 
quidquam  simile  invenisset  :  hujusce  custodis  loco  melius  rus- 
ticum  romanum  fama  celebratum  exponere  habuit.  Forsan  teme- 
rariehocinductum  videbitur,  nec  enimplusquam  conjectum  dixe- 
rim;  sed  quum  in  Fiovi  historia  rustici  persona  appareat,  quffi 
cum  hollandico  Rigant  admodum  congruit,  in  gallico  Flovente 
quemdam  quoque  fuisse  Rigant,  qui  partes  similos  ageret  facile 
suspiceris.  Nec  quidquam  in  hoc  mirum  offondas.  Rigantis  enim 
personam  vutgarem  in  nostris  gallicis  poematis  osse  ^  ne  obli- 
viscaris ;  plurima  poemata  plobeios  facinoribus  suis  se  dominis 
et  principibus  fequiparantes  gerunt  et  in  poeraate  Lotharingo- 
rum  [Garin  le  Loherain)  plebeius  quidam  eodem  nomine  Rigant 
easdem  fero  partes  agit. 


1.  Cf.  Rajiia,  Ricerche,  p.  6'2,  63  •:  «  Che  ]'autore  immagiaasse  egli  mede- 
simo  le  avvenlure  di  Fiovo  imitando  i  casi  di  Fioravante,  mi  sembra  cosa 
lontana  da  ogni  probabilita.  S'  egli  avesse  volulo  inventare,  si  sarebbe 
guardato  dal  raddopiare  in  questa  guisa  nella  stessa  scrittura  una  sola  nar- 
razione,  e  se  anche  la  fantasia  non  gli  avesse  retto  a  concepire  una  nuova 
tela,  la  letteratura  romanzesca  era  bastevolmente  ricca  per  lasciargli  largo 
arbitrio  nella  scelta.  «  Quod  de  summa  et  narralionis  dicil  Rajna,  id  de  sin- 
gulis  fere  ubique  dicendum  esse  censeo. 

2.  De  quo  vide  supra  p.  49,  et  Rajna,  Ricerche,  p.  64  et  sqq. 

3.  Sic  Roboaste  in  Aliscans ,  Varochcr  in  Macaire ,  sutor  in  Baudxdn 
de  Sebourg :  otc. 


—    b/    — 

Haec  omnia  jam  addita  non  affirmaverim ,  sed  verisimile 
crediderim.  Sed  quoque  modo  se  res  habeat,  certe  mihi  assen- 
tictur  lector  nec  Floovantianam  nec  Floventianam  historiam 
qualis  et  e  Monspessulanensi  codice  et  ex  islandicis  versionibus 
apparent,  in  prima  forma  nobis  objacere ;  et  per  italianos  textus 
ct  per  hollandica  fragmenta  alias  et  quidem  diversas  formas 
si  non  omnino  restaurari,  at  saltem  introspici.et  delineari.  Quod 
ad  meum  propositum  sat  erit, 

Longse  hujusce  disquisitionis  summam  repetere  operje  pre- 
tium  est.  Hic  apposita  tabella  quae  sit  inter  se  variorum  quos 
consideravimus  textuum  ratio  declarabit.  (  Per  italicas  litteras 
quos  supponimus,  per  capitales  qui  existunt  textus  notantur.) 


PARS  TERTIA 


De  .Floventianfc  et  Floovenliaiite  fabu!»  origiue  el  iudole 
el  (le  Meroviuoo  cvclo. 


Relictis  nunc  islandicis,  hollandicis  et  italianis  seu  versioni- 
bus  seu  imitationibus,  ad  primitivos  gallicos  textus  redeamus. 
Non  solum  exteris  in  regionibus,  sed  et  in  Francia  celeberrimas' 
fuisse  de  Flovente  vel  Floovente  i  fabulas  plurima  testimonia 
docent. 

Jam  supra  ^  versus  cilavimus  provencialis  poetee.  Bertranni 
de  textu  quem  vertit  islandicus  translator  : 

Ni  no  sabetz  novas  de  Floriven 

Que  pres  preraier  de  Fransa  mandamen. 

Ut  Berlrannus  joculatori  suo  ignorantiam  ,  haud  aliter  Giral- 
dus  a  Cabreira  suo  imperitiam  crimini  vertit,  dum  diversa  poe- 
mata  recenset  bono  joculatori  cognoscenda,  inter  qua?  et  illud 
quod  Florisen  celebret  : 

De  Florisen 
Don  sabs  nien, 

Cabra  juglar  3. 

1.  In  secunda  parte,  quo  facilius  distinguerentur  Floventis  et  Flooventis 
nomina,  semper  Floovant  per  a,  non  per  e  scripsimus.  Flovent  enim  modo 
reperitur;  Floovent  autem  et  Floovant  invenire  est.  Hac  in  parte  Floovent 
modo  formam,  ut  pole  anliquiorem,  afferimus. 

2.  P.  G3. 

3.  Bartsch,  Denkmseler  der  provenzalischen  Lileratur,  185G,  p.  90.  —  De 
nominibus  Floriven  et  Florisen,  vide  infra,  p-  108,  n.  4. 


—  90  — 

Fabella  quccdam  (fabliau),  usque  adhuc  inedita,  qua?  in  ms. 
Bibl.  Nat.  asservatur,  titulos  diversorum  poematum  fusius 
citat,  inter  quos  et  nostri  gallici  poematis  : 

S'avez  01  assez  sovent 
De  Richier  et  de  Floevent 
Et  de  Rolant  ct  d'01ivier  ' . 

Hi  textus  saeculo  xiii  referuntur.  Eodem  saeculo,  auctor  poe- 
matis  de  Alberico  Burgundiensi  {Auberi  le  Bourcjohw  narrat  qub- 
modo  latro  Lambertus,  se  ducem  Alberici  consobrinum  esse 
mentitus,  eum  in  castellum  suum  adducat  ibique  vino  et  canti- 
bus  sopire  tentel. 

«  Sire  couzin,  molt  faites  a  prisier; 
Or  chanterai,  por  vos  esbannoier. 
Je  sai  de  gesie  les  changons  conimencier 
Que  nus  joug'eres  ne  men  puet  engignier. 
Je  sai  assez  dou  bon  roi  Cloevier, 
De  Floevent  et  dou  vassal  Richier. 
Dirai  VU5  en  volentez  sans  irichier.  » 
Dont  commensa  Lamhers  a  flabloier 
Et  a  cbanter  bauiement  sans  dongier, 
A  chascuR  ver  li  fait  le  vin  baillier  ~, 

Hinc  apparet  decantatam  fuisse  nostram  de  Floovente  fa- 
bulam. 

Ad  finem  saeculi  xii,  auctor  quidam,  normandicus  ut  videtur, 
poema  composuit  cujus  fragmenta  in  Oxioniensis  collegii  Corpus 
Christi  dicti  bibliotheca  invenit  et  cdidit  D'"  Edm.  Stengel.  Hu- 
Jus  poematis  auctor  Flooventis  fabulam  imitari  videtur  ;  prtPci- 
pua  persona,  iyrf/co/znomine,  filius  regis  Hispaniae,  pueradhuc, 
mortuo  patre  ,  e  regno  ejectus,  post  varios  casus  rex  India^ 
evadit.  Sed  patria?   et  paterni  regni  non  immemor,  ad  conso- 


1.  B.  N.  f.  fr.  19,151;  antea  S.  Germ.  fr.  1239;  fol.  63  verso ,  col.  1.  - 
Yide  Paul  Meyer  iii  Correspondance  litteraire,  25  mai  et  1'"  juin  1861;  t.  Y, 
p.  316  et  suiv. 

2.  Bibl.  Nat.  .  m?.  fr.  860,  fol.  207.  recto  1.  Cf.  Guessard  ot  Mi.:heland, 
Floovant,  p.  vilj,  et  Hist.  litter.,  xxii.  p.  330. 


-  91  — 

brinum  regem  Francice  Clodove  et  ad  ejus  filium  Floovent  le- 
gatum  mittit  ut  ad  depellendum  usurpatorem  et  recuperandum 
patrium  regnum  ipsum  adjuvent  ^. 

Quatuor  isti  textus  nomen  Flovent  aut  Floovent  modo  referunt, 
de  argumento  autem  tacent;  non  ita  sequentes  :  saeculo  xiv°, 
Philippus  Mosketus,  qui  fabulosam  Franciae  historiam  secundum 
epica  poemata  scripsit,  de  Cloovisio  ha?c  refert  -: 

478  XXX  ans  maintint  sa  tiere  bien  ; 

Asses  coiiquist,  n'i  perilit  rien  ; 
480  I.  fil  ot  eii  de  Meulsent, 

Si  Tapelierent  Floevent : 

Si  fu  compains  a  Saint  Ricier 

De  Pontiu  ^,  et  si  I'ot  moult  cier, 

Et  si  fisent  maintes  fois  gierre 
480  As  Sarrasins  et  a  lor  tiere. 

Cis  Fiooevens  fut  moult  \allans, 

Sages,  vistes  et  conquerans, 

Et  de  largaice  fu  moult  clers : 

Si  moru  jovenes  bacelers. 

Ex  hac  narralione  conslat  :  1°  quod  ad  Flooventis  socium,  Ri- 
charium  monachum  evasisse  et  sanctis  adnumcratum  fuisse ; 
quod  cum  textii  hollandico  satis  congruit  qui  Richarium,  stra- 
gis  bellicse  pertsesum,  in  abbatia  monachi  vitam  degisse  de- 
clarat  ^.  Sed  errat  Mosketus  aut  quem  pequitur  auctor,  dum  Ri- 
charium  eumdem  esse  putat  quem  sanctum  Richarium  qui 
christianam  fidem  in  Picardiam  attulit,  Pontivique  pagi  aposto- 
lus  dictus  est  ^. 

2°  Quod  ad  Flooventem,  e  Melsente  matre  secundum  Moske- 
tum,  natus  est ;  secundum  autem  hollandicum  textum,  e  Glaudia. 
Refert  Mosketus  Flooventem  juvenem  mortuum  esse  :  attamen, 
filiam  reliquit  de  qua  fusius  scripserunt  trovatores. 

Sseculo  xiiio.  Albericus  monachus  abbatise  Trium  Fontium.  in 


1.  Apud  Boehmer,  Romanische  Studien,  I,  399-406. 

2.  Chroniques  de  Philippe  Mousket,  ed.  de  Reiffeaberg,  I,  20. 

3.  Edilio  Pontice,  perperam. 

4.  Yide  supra,  p.  43. 

5.  Cf.  Paul  Meyer,  Correspondance  litteraire,  ibid. 


-  92  — 

SLio  Chronico,  referL  ad  regnum  Cloovisii  secundi,  anno  653  : 
«  Quffidam  hystoria  de  rcge  Floovenz  (ab  isLo  descendunt  duces 
Saxonum  ^),  Clodovei  filio.  Hujus  filiaHclvidiSjdaLa  JusLamondo 
regi  Saxonum,  peperiL  Brunomundum  el  heredes  Withe- 
cindi  2.  » 

Has  lineas  explicat  prooemium  poemaLis  a  Johanne  Bodello 
de  Saxonico  bello  scripLi,  ex  quo  paLet  antiquiora  poemaLa  ex- 
sLitisse  ^  in  quibus  matrimonium  Helvidis  ^  Flooventis  filia?, 
cum  JusLamonLe  Saxonum  duce  eL  bella  inde  orLa  narrabanLur. 
Heredes  enim  Helvidis  Franciffi  regnum  armis  repeLiisse ;  belli 
evenLum  diu  incerLum ;  tum  regem  Francorum  mortuum  cssc  ; 
cui  cum  non  superessetheres,  Francos  primo  Godefreidum  Pa- 
risiensem,  dein  Garinum  Picardum  (Pouhier)  regem  elegisse, 
cui  successerit  filius  Ansffiis  c  rusLica  quadam  (la  fiUe  au  va- 
chier)  naLus;  Ansa^im  singulare  cerLamen  in  insula  cum  Saxone 
Brehier  iniisse  cujus  ex  cvenLu  vicLoria  Saxoniae  vel  Francia' 
penderet;  Brehier  vicLum;  Saxones  in  fugam  versos;  sed  mox, 
foederc  rupLo,  rursum  ad  arma  cucurrisse  :  a  Pippino,  Ansceis 
filio,  Francorum  duce,  JusLamonLem  occisum;  filium  auLcmJus- 
LamonLis  WiLichindum  paLris  manes  adversus  Garolum  ^NIagnum 
Pippini  filium  ulLum  csse  •'.  Indc  orLum  longum  illud  Saxonicum 


1.  Heec  modo  in  codice  parisiensi. 

2.  Chronica  Alberici  Monachi  Trium  Fonlium,  apud  Perlz ,  SS.  xxiii,  G98. 

3.  Veritez  e.st  provee,  sel  truis  an  la  lecon. 

Cf.  verba  Alberici  :  «  Quxdam  historia  de  Floovenz,  etc.  » 

4.  Sic  Albericus,  et  codex  Bibl.  Arsen.  B.  L.  175  (Heluiz  z=  Helwiz);  se- 
cundum  alios  Bodolli  codices  Helois,  Aaliz,  etc. 

5.  Htec  narratio  cum  italiana  fabula  de  imperio  a  Francia  ad  Germaniam 
transIato,quam  ad  calcemhujus  libelli  legere  est,  aliquantulum  concordat.  In 
utraque  enim  Franci  et  Germani  de  imperio  dimicant;  imperator  Francorum 
Germanum  ducem  ad  singulare  certamen  vocat  in  quo  victor  suee  genti  vic- 
toriam  allaturus  est.  Sed  secundum  J.  Bodellum  Francus,  secundum  italia- 
num  textum  Germanus  victor  est.  NuUa  tamen  cognatione  conjunctas  hasce 
fabulas  crediderim. 

Italiana  fabula  in  tribus  aliis  textibus  assorvatur,  in  quibus  historiam 
Ugonis  Alvernensis  concludit, 

1»  Poema  franco-italianum  :  Ugo  (lAlvernia  (Bibl,  Universit.  Torinensis, 
N,  III,  19j; 

2"  Yersio  prosa  oratione  ab  Andrea  de  Barberino  (Regiorum  Francite 
auctore)  scripta  (Bibl.  Magliabechiana,  Palch.,  II,  cod.  58;  fol.  81  recto) ; 

3'  Poema  de  Carlo-Martello,  in  octavis  rhythmis,  editum  (Impresso  in  Ye- 


—  93  — 

bollum,  cujus  varios  casus  fabulose  narrat  Johannes  Bodellus  i. 

netia  per  maestro  Marchio  Sessa  nel  anno  del  nostro  Signore  m.  ccccvi  a  di 
VIII  del  mese  de  giugno). 

Quatuor  textus  isti  alius  ab  alio  divergunt ;  franoicam  originem,  ut  videtur, 
agnoscunt;  etenim  quanquam  nullum  jam  existit  de  Ugone  Alvernensi  fran- 
cicum  poema,  tamen  ei  alludit  poeta  provincialis  Guiraut  de  Cabreira 
qui  in  suo  Emenliameii  (vide  supra,  p.  89j  joculatori  Cabrae  crimini  dat  quod 
nihil  noverit  del  buon  Alvernhatz  Ugiion.  Cf.  Rajiia,  Le  fonti  dell'  Orlando 
furioso,  462. 

Htec  documenta  mihi ,  qua  liberalitate  et  benevolentia  est,  communicavit 
l)rof.  Rajna. 

1.  Qui  de  restoire  as  Saisnes  veut  canter  la  raison 

Dea  anciiens  darriere  doit  mouvoir  sa  chancon- 
Yeritez  fu  prouvee,  sel  truis  an  la  lecon 
Qu'il  ot  .1.  roi  en  France  qui  tint  la  region; 
Cil  ot  non  Cloevis  que,  de  fi  le  set  on, 
Peres  fut  Floovent  qui  fist  la  mesprison 
De  sa  fiUe  la  bele,  qui  Heluis  ot  non. 
Tant  fu  sage  et  courtoise  et  de  bele  facon 
Que  nouveles  en  vinrent  au  Saisns  Justamon, 
Qui  justisoit  Sassoigne  et  la  terre  environ, 
Sarrazins  ert  li  Saisnes,  el  creait  en  Mahon ; 
De  la  franche  pucele  fist  requerre  le  don, 
Et  li  rois  li  dona  par  fole  entencion  : 
Miex  li  venist  avoir  tuee  d'un  baston- 
Quil  ot  dou  mariage.mainte  maleicon. 
Car  li  oir  k'en  issirent  furent  fier  et  felon, 
N'onques  en  ror  joventes  ne  firent  se  mal  non. 
Quant  il  orent  aage,  sens  et  discretion, 
De  Franche  chalengierent  la  terre  et  le  roion, 
Por  ce  que  par  lor  mere  i  sorent  ochoison ; 
Mais  Francois  orgueillous,  cui  ne  fu  mie  bou, 
Mainte  batailie  en  firent  et  mainte  ocision. 
Ainsi  murent  ensamble  orgueil  et  contencon 
Qui  puis  ne  fu  finee  entrant  mainte  saison: 
Li  uns  rois  apres  Tautre  la  retint  en  son  non. 

Quant  li  fiU  Justamon,  li  felon  losengier, 
Orent  mute  la  guerre  por  France  chalengier, 
Tout  lor  tans  la  menerent,  mais  ne  lor  ot  mestier. 
Francois  se  delTendirent  com  noble  guerroiier, 
Ainc  ne  porent  ensamble  acorder  ne  paier ; 
Li  uns  rois  apres  rautre  pensa  del  elTorcier 
Tant  k'en  France  morut  un  rois  sans  iretier ; 
Gasle  fu  la  coronne,  nel  sorent  cui  baillier. 
De  JoiTroi  de  Paris  iirent  lor  justicier ; 
Apres  celui  eslurent  dant  Garin  le  Pouhier ; 


_  94  — 

Supra  1  vidimus,  in  FioravanLis  fabula,  exsulantem  Fiorelli  fi- 
lium  a  matre  gladio  Joijeuse  donari  ^.  In  Flooventis  fabula,  eum- 
dem  gladium  a  Florelta  Flori  filia  accipit  Gloovisii  filius  sccun- 


Ne  sorent  miex  adonques  la  coronne  emploiier  : 
Gar  preudons  fii  et  sages  et  duis  de  guerroiier, 
Mais  ainc  n'ot  lill  ne  fiile  de  sa  gente  moillier, 
Gil  concut  Anseis  en  la  fille  au  vachier 
Qui  puis  desraisna  France  cors  a  cors  a  Breliier. 
Au  parlement  sor  Muese  ou  il  ot  maint  princier 
Francois  et  Saisne  1  furent  ajorne  por  plaidier 
Pour  l'anuieuse  guerre  fmer  ct  acourcier ; 
Et  lirent  sor  .ii.  iiomes  la  bataille  jugier 
En  apres  d'ambes  pars  jurer  et  fiancier 
Que  jamais  ne  feront  guerre  recommencier, 
Mais  cil  eust  Tonnour  cui  diex  vousist  aidicr. 
Gel  jour  firent  Francois  d'Anseis  chevalier, 
Qui  encore  servoit  en  robe  d'escuier ; 
Bel  li  firent  les  armes  et  bel  s'en  sot  aidier, 
Brehier  refirent  Saisne  moult  bien  apareillier. 
Puis  les  firent  andeus  en  une  isle  nagier 
Ses  laissierent  ensamble  as  armes  acointier. 
Anseis  le  conquist  a  Tespee  d'acier. 
Lors  s'en  tornerent  Saisne ;  ni  ot  que  corroucicr 
Mais  tous  lor  seremens  fausserent  de  legier. 
Francois  s'en  repairierent  baut  et  joiant  et  fier, 
Anseis  coronnerent  a  Saint  Denis  moustier. 
Loiaus  hom  fu  et  sages ;  s'ama  dieu  el  tint  chier ; 
Ainc  de  faus  jugement  ne  volt  avoir  denier. 
Gil  fu  peres  Pepin  le  fort  roi  justicier 
Qui  puis  reflst  a  Saisnes  maint  mortel  encom])rier 
Et  ocist  Justamon  vraiement  sans  cuidier, 
Dont  Guitechins  a  Gliarle  se  cuida  puis  vengier. 
Li  fdl  apres  les  peres  reprisent  le  mestier 
Huimais  porj^es  oyr  la  changon  commencier 
S'il  est  qui  le  vous  sache  conter  et  desraisnier. 

Seignor,  par  tel  maniere  ja  n'ea  soit  nus  doutans, 
Gommenca  la  hayne  entre  Saisnes  et  Frans , 
Guitechins  de  Sassoigne,  quant  ce  vint  a  son  tans,  etc  etc. 

Guitechins  de  Sassoigne  (Ms.  de  TArsenal,  Belles-Lettres,  175, 
fol.  229  b,  col.  a  et  b];  cf.  Fr.  Michel,  la  Chanson  des  Saxons, 
par  Jean  Bodel,  Paris,  1839,  t.  I,  p.  4  et  5. 

1.  P.  50;  cf.  p.  83. 

2.  Et  equo,  (xix).  In  parisiensi  codice,  non  solum  ensis  nomen   habebat 
Zolioxa,  sed  et  equus  «  se  chiamava  Zolioxo  »  (!). 


—  93  — 

dum  islandicam  Floventis  et  italianam  Flooventis  versionem  ^, 
hunc  gladium  divinitus  fabricatum  eremitae  ab  Angelo  allatum 
fuisse  ut  juveni  exsulanti,  futuro  mox  primo  Francorum  regi, 
offerretur.  Si  igitur  hisce  traditis  credimus,  primus  Francorum 
rex  hunc  ensem  tenuit,  quod  confirmant  isti  e  Mainetto  decerpti 
versus.  Rex  Galafres  adolescenti  Mainetto  (sive  Carolo-Magno) 
ensem  prsebet  ut  cum  barbaro  Braimant  dimicet.  Respondet 
Mainettus  : 

«  Ne  prendrai  vostre  espee,  ne  me  vient  pas  a  gre, 

Gar  j'en  ai  une  vielle  de  Tancien  ae  : 

Isaac  li  bons  fevres  qui  sor  tos  ot  bonte 

La  forga  et  tempra  ens  el  val  Josue  ; 

El  fu  le   prcmier  roi  qui  lint  creslienle, 

Cloovi  le  courlois,  le  chevalier  membre 

Qui  fu  levez  en  fons  et  crei  darne  De  : 

Elle  a  a  nom  Joiouse,  molt  est  de  grant  biaute  -. 

Hunc  autem  cnsom  a  patre  Pippino  tcnebat  ]\Iaincttus,  ut 
refert  in  suis  de  Vita  Caroli  Magni  Gollectaneis  Girardus  Am- 
bianensis  ^.  Gladius  igitur  Joyeuse  a  Cloovisio  usquc  ad  Pippi- 
num  et  Garolum  Magnum,  secundum  fabulam,  omnium  Fran- 
cisB  regum  patrimonium  fuit  -^. 

Patet  igitur  circa  Flooventem  Flooventisquc  patrem  aut  pro- 
geniem  diversa  tradita  esse  et  a  poetis  dccantata.  Nunc  ultra 
progredi  licet  et  traditorum  indolem  et  originem  scrutari. 

Sed  amplior  fit  qusBstio,  quccsolvi  nequeat  ni  totam  subjectam 
materiam  amplectaris ;  nam  alia  sunt  poemata  quos,  quanquam 
cum  Floovcnte  nihil  commune   habent,  dc  Merovingis  regibus 


1.  Et  forsan  secundum  gallicum  Flooventem  ;  in  parte  enim  poematis  qua 
amissa  est  de  gladii  origine  qusdam  tradita  esse  verisimile  est. 

2.  Romania,  IV,  326,  327. 

3.  G.  Paris,  Hist.  poet.  de  Charlemagne,  95  et  471  et  sqq. 

4.  Animadverlendum  Mainetti  auctorem  necnon  Flovenlis  fet,  secundum 
italianas  versiones,  Floovantis)  paululum  a  fabula  deflectere  quam  referunt 
prisca  poemata  carolinga.  Secundum  enim  Rollatidi  poema  (v.  2501-2508) 
et  primitivam  Karlamagnus  Sagaj  narrationem  de  Itinere  Karoli  Magni  Hie- 
rosolymam  facto,  ensis  divina  vi  et  nomine  Joyeuse  tum  modo  douatus  fuit, 
quum  sacrum  lanceas  ferrum,  quo  transfossum  fuerat  corpus  J.  Ghristi,  en- 
sis  capulo  inseri  jusserit  Carolus  Magnus. 


tradita  refcrant.  Omnes  igitur  quos  cognoscimus  tcxlus  rccen- 
seamus. 

I.  De  Floovenie  fahula.  —  Primi  regis  Cliristiani  Cloovisii  fi- 
lius,  ob  prfeceptori  illatam  injuriam,  cxsul  rcgnum  AuScB 
(Alscie),  id  est  Alsatife  sive  Austrasiae  petit,  regemque  Florum  a 
Sarracenis  liberat;  Malgaliam  Galieni,  regis  Sarracenorum,  fi- 
liam  uxorem  ducit;  dein  patri  a  Sarracenis  lacessito  auxiliatum 
accurrit,  et,  mortuo  patre,  regniim  Franciae  occupat. 

II.  De  Flooventis  filia  fabula.  —  Modo  vidimus,  secundum  Al- 
bericum  monachum  Trium-Fontium  et  Johannem  Bodellum, 
Flooventem  Cloovisii  filium  in  hoc  errasse  quod  filiam  Saxonum 
duci  uxorem  dedisset,  unde  bellorum  casus  orti  Francos  inter 
et  Saxones  ,  quibus  per  longam  annorum  sericm  continuatis 
linem  attulit  inclytum  illud  CaroliMagni  et  Witichindi  duellum. 

III.  De  Mirmante  fabula  (Mirmans  Saga).  —  Comitis  Mirman- 
tis  historia  a  gallico  trovatore  scripta,  nunc  modo  in  islandica 
versione  servatur  quam  continent  quinque  codices  bibliotheco3 
Hafniensis  (  B.  Arna3  Magnasi )  et  Holmiensis.  Hanc  edidit  E. 
Kc^lbing  1  :  cujus  argumentum  hic  refero  quod  amico  Gustavo 
Storm  debeo. 

«  Temporibus  papae  Clementis  et  imperatoris  Romani  Nero- 
nis  regnabat  in  Francia  paganus  Hlodoveus,  et  in  Saxonia  co- 
mes  Hermann.  Hic  uxorem  Brigidam,  filiam  regis  Ungariie  Jo- 
dingi,  duxerat,  muliebris  scientia?  peritam,  sed  ferocem  et  animi 
impotentem  (cap.  i).  Post  sex  annos,  prffignante  Brigida,  quum 
comes  vermem  morsu  digitum  petere  somniasset,  funes- 
tum  fore  suum  filium  auguratus  est.  Qui  in  lucem  editus,  no- 
men  Minnans  recepit.  Crevit  et  latinis  litteris  eruditus  est,  et 
quum  XIII  annos  natus  esset,  ad  Hlodovei  regiam  missus  est. 
Jam  tum  Mirmans  falsos  deos  rejiciebat,  et  se,  ubi  regno  po- 
tiretur,  paganorum  altaria  destructurum  nuntiabat  (iii,  iv).  A 
Hlodoveo  et  a  regina  quae  nullum  filium  habebat  comiter  exci- 
pitur  et  optimos  magistros  ei  dat  Hlodoveus.  Rex  autem  Judajo- 
rum  fidem  servabat,  Deum  colebat,  nec  diis  ut  Saxones  et  His- 
pani  victimas  offerebat.  Mortua  regina,  Hlodoveus,  suadente 
Mirmante,  Katharinam,  regis  Anglorum  Ethelredi  filiam,  uxorem 
ducit.    Hoec   autem    frustra  Mirmantem  pcniccrc   tentat  (v-vi). 

1.  Ricldarasoegur ,  Slras?burg,    187-2,  in-8°,  p.  137-'213:  vidc  prajfationem, 

p.    XXXIX-XLVIII. 


—  97  — 

Tunc  temporis,  sanctus  Dionysius  a  papa  Clemente  missus  in 
Franciam  venit  cL  ad  chrislianam  fidom  regem  Hlodoveura  et 
ejus  populum  et  Alirmantem  adducit;  confugiunt  pagani  ad  co- 
mitem  Saxoni^  Hermannum,  vel  Hispania;  rcgem  BaBringum,  et 
iratus  Hermann  Hlodoveum  rogat  ut  ad  se  Mirmantem  remittat 
(vii).  Redux  Mirmans  probris  et  conviciis  excipitur;  iratusque 
filius  patrem  sibi  mortem  minatum  gladio  transtodit  (viii-x). 
Gomes  Bcering  in  Franciam  cum  exercitu  penetrat,  sed  ei  obviam 
eunt  Hiodoveus  et  Mirmans  et  in  singuiari  certamine  comitem 
devincit  Alirmans,  fugatque  paganos  (xi).  Quum  Mirmantem  ad 
se  revocasset  mater  Brigida,  filio  medicamentum  dat  quo  paulo 
post  corpus  totum  lepra  inficitur.  Quam  nulli  quum  possent  sa- 
nare  medici,  solus  in  deserta  domo  cum  duobus  servis  Godefredo 
etRogeriovivit,  itautmortuum  esseMirmantem  vulgareturfama. 
Sed  incognitus  urbem  Valerinam,  in  Sicilia,  petit ;  ibi  florebat 
regis  Willelmi  filia  Gecilia,  medicinas  peritissima  et  omnis  mu- 
liebris  discipliute  (xii-xiv).  Quae  vermem  in  ejus  corde  versatum 
agnovit,  et  per  medicamentum  arte  paratum ,  adjuvante  divina 
invocationo,  expulit.  Sanatum  Mirmantem  et  redirc  in  Franciam 
statuentem  implorat  Geciliaut  socum  patrii  rcgni  particeps  fiat. 
Quum  Lucidarius  Danubiana?  regionis  rex  ad  urbem  Utrent  in 
Apulia  immensa  cum  classe,  Siciliam  arrais  petiturus  ,  appulis- 
sct,  ejus  exercitum  fugat  Mirmans,  ct  victor  Geciliam,  cui  tum 
demura  nomen  et  origincm  aperit,  uxorem  ducit  (xv-xxi).  Geci- 
lia  concedente,  redit  in  Franciam;  sed  tunc  moritur  Hlodoveus, 
puerum  linquens  adhucsetate  tenerum ;  at  Katliarina  quae  Mir- 
mantem  deperit,  pcrfidis  utiturartibusita  ut  GeciliaMirmantem, 
Mirmans  Geciliam  infidelera  putet  (xxii-xxiii).  Tunc  Gecilia,  viri- 
les  vestes  induens,  sub  nomine  comitis  Hiring  Venetiani,  cura 
equitibus  ad  Saxoniam  tendit,  regemque  ut  bellumMirmanti  in- 
gerat  adducit.  Mirmans  divinitus  ab  Hiring  et  Gecilia  supera- 
tus,  Katharina  in  carcerem,  supplicio  afficienda,  projecta,  uxo- 
rem  agnoscit,  et  cum  ea,  venia  accepta,  in  Siciliam  redit  qua, 
mortuo  Willelmo,  per  xx  annos  gioriose  potitur.  Ultiraos  vita^ 
dies  in  claustro  peragunt  :  nura  habuerint  natos,  nesciraus;  et 
quum  nihil  plus  audiveriraus,  finera  Mirraantis  Sagas  hic  im- 
ponimus  (xxiv-xxvi). 

Hanc  sagam  crcdit  Koelbing  ^,  quia  nominum  propriorum  ter- 

1.  P.  xLvir. 


—  08  — 

minatio  latina  esl,  e  textu  latino  translatam  essc  ;  sed  G.  Storm 
cujus  judicium  in  quEestionibus  de  islandicis  litteris  semper 
maximi  momenti  est,  ad  me  falsam  esse  Koelbing  opinionem 
scribit;  semper  enim  nomina  formce  latinse  a  scribis  submissa 
esse  (cf.  Karlamag»»s  saga);  textumque  islandicum  a  gallico 
fonte  derivatum  esse.  Godices  vergente  sseculo  xiv  vel  ineunte 
XV  exaratos ;  sed  versionis  linguam  medium  saeculum  xiii  pro- 
dere  et  Norvegiam  patriam.  Verisimile  est  gallicum  poema  regi 
Halvon  Hakonsson  in  noricum  sermonem  translatum  esse. 

IV.  De  Flovente  fabula  (Flovents  Saga).  —  Gonstantini,  ro- 
mani  imperatoris  nepos,  Flovens  ob  scelus  admissum  exsulans, 
paganum  Parisiorum  regem  Florum  ab  obsidentibus  Saxonibus 
vindicat ;  filiam  Salatris  regis  Saxonum  Marsibillam  uxorem 
ducit,  et,  mortuo  Floro,  Franciae  rex,  primus  qui  christianam 
fidem  coluerit,  coronatur. 

V.  De  Sigurdo  muto  fabula  (SigurdharSagathogla)  ^. —  Tempo- 
ribus  Artusi  regis,  Lodwikus  Saxoniam  tenebat ;  cui  tres  filii  erant 
Halfdann,  Wilhelmus  et  Sigurdus,  et  una  filia  Gloriants.  Quum 
puer  nullam  edidisset  vocem  Sigurdus,  mutv.s  cognominatus 
est.  —  Tum  Franciam  regebat  Fiorus  cujus  pater  Felix  ex 
Africa  oriundus  erat;  mater  ex  antiquo  Francorum  rege  ori- 
ginem  ducebat ;  uxor,  christianae  fidei  addicta  ,  post  varios 
casus  a  Babilonia  in  Franciam  pervenerat  ;  filia  tandem 
Sedentiana  iri  civitate  Terberus  regina  coronata  erat.  —  Quo- 
modo  Sigurdus  varia  pericula  adeat,  gigantes,  dracones  devin- 
cat,  facinoribus  et  arte  magica  sibi  Sedentianae  amorem  con- 
ciliet  et  tandem  filiam  regis  Franciaj  .uxorem  ducat,  fusius 
exponit  haec  Saga.  In  qua  nihil  ad  nostrum  propositum  interest 
nisi  quod  rex  Francia?  Florus  est,  et  quod  Sedentiana,  quum 
filium  peperit,  haec  verba  dicit  :  «  Prfesentio  filium  nostrum 
christianum  fore,  ut  fuerant  pater  meus  materque  mea,  quan- 
quam  in  nostra  regione  abolita  fuerit  christiana  fides.  »  Et 
addit  Sagai  scriptor  :  «  Et  res  veram  esse   prophetiam  illam 


1.  Hujus  Sagae,  adhuc  inedit£e,  argumentum  amico  Sopho  Bugge  Christia- 
niensi  debeo.  Quse  in  tribus  codicibus  bibliothecse  B.  ArncB  ilagnjei  sena- 
tur,  cod.  scilicet  152  (membr.,  fol.).  cod.  596  (membr.,  quart. ;  mutilus),  ambo 
inter  1350  et  1450  exarati;  cod.  542  (chartac),  serius  scriptus.  Codd.  596  et 
542  Sigurdi  sagam  modo  continent;  cod.  162  plurimas  inter  quas  Floventis 
Sagam.    Floventis  sagam  sequitur  et,  ut  ila  dicam,  continuat  Sigurdi  saga. 


—  99  — 

edocuit,    imperatoris    Constantini  temporibus ,  quum  Flovens 
Franciam  ad  religionem  cliristianam  denuo  adduxerit  ^.  » 

Sunt  prfcterea  tria  seeculo  xiv°  scripta  poemata,  Charles-le- 
Chaiwe,  Florent  et  Octavian  et  Ciperis  de  Vignevaus,  quae  fusius 
descripsit  Paulinus  Paris  {Hist.  litter.,  xxvi).  et  quse  de  merovin- 
gis  regibus  varia  seu  tradita,  seu  inventa  referunt. 

VI.  De  Carolo  Calvo  fabula. —  De  Melsiano,  Ungaricerege,agi- 
tur  qui,  baptizatus,  nomen  Garolum  Calvum  accipit,  quique  a 
duodecim  paribus,  mortuo  Clothario,  Francise  rex  salutatur ;  sed 
Britannia3  dux,WiIIeImus  deMonteforti  imperium  affectat ;  inde 
bella,  quorum  per  varios  casus  fessum  lectorem  indefessus 
auctor  trahit.  Filium  habetPhilippum  cujus  filiusDeodatus  {Dieu 
donne)  neposque  Dagobertus  est. 

VII.  De  Florenteet  Octaviano  fabula.—  Bnm  Tomanns  imperator 
Octavianus  socio  Dagoberto  Francise  regi,  quem  obsidebant 
Wandi,  auxilium  afferebat,  ejus  uxor  duos  filios  Florentem  et 
Octavianum  in  lucem  edebat.  Matris  perfidia  percitus,  uxo- 
rem  quam  adulteram  putat  cum  natis  expellit  redux  Octavianus. 
Per  viginti  millia  versuum  natorum  historiam  trahit  auctor, 
quorum  unus  (Florens)  a  parisiensi  cive  educatus,  sibi  regis 
Dagoberti  gratiam  facinoribus  conciliat,  et  Marsibillam,  Sarra- 
ceni  regis  filiam,  uxorem  ducit ;  alter  (Octavianus)  divinitus  a 
leone  adjutus  in  Oriente  varia  facinora  edit,  et  tandem,  Mauga- 
liam,  Marsibillee  sororera,  in  matrimonium  ducit.  De  hoc  poemate 
quaedam  supra  jam  retulimus,  quippequod  Floventis  et  Flooventis 
poemata  cum  aliis  quoque  in  unum  congreget  et  misceat. 

VIII.  De Hilperico  deVignivallis  fabula, —  Philippo,  Glotharii  re- 
gis  filio,  erat  filius  nothus  qui  quum  in  silva  «  Vignevaux  » 
dicta,  in  Normandia,  natus  esset,  Ciperis  de  Vignevaux  nominatus 
est.  Ciperis  ab  avunculo  Dagoberto  educatus,  e  consobrina  Ora- 
bla  septemdecim  filios  habet.  Filiorum  historiam  fusius  narrat 
auctor,  per  quos  casus  varias  Europae  regiones  armis,  reginas 
amoro  subegerint.  Qucedam  ctiam  de  Ludovici  Dagoberti  fratris 


1.  Hanc  prophetiam  refert  Koelbing,  secimdum  codicem  152,  fere  in  hunc 
modum  :  «  Prsesentio  filium  nostrum  christianum  fore,  ut  fuerantpatermeus 
materque  mea,  quanquam  hoc  (christiana  videlicet  fidesj  in  nostra  regione 
abolilum  fuerit.  Et  dicunt  hanc  propheliam  veram  repertam  fuisse  temporibus 
imperatoris  Konradi  qui  i^ranciam  christianam  reddidit,  eamque  a  paganis 
servavit  »  (Riddara  Scegur,  p.  xlvii).  Patet  Konradi  falsam  esse  lectionem. 


—   100  — 

(Clovis  11)  cl  uxoris  Baudour  (Balhildis)   amorijjus   reieruntur. 

Octo  istffi  fabulffi  in  tres  ordines  distribuere  licet,  primum 
qui  Flooventis,  Flooventisque  filioe  fabulas  contineat ;  secun- 
dum,  Flovcntis  Sigurdique  sagas ;  tertium  Mirmantis,  Caroli 
Calvi,  Florenlis  Octavianique,  et  Ciperici  Vignivallensis  poe- 
mata. 

Crcdiderat  D'  Kcelbing  ^  tria  poemata  de  Mirmante,  de  Si- 
gurdo  et  de  Flovente,  quorum  gallicam  originem  non  suspica- 
batur  quemdam  franco-f/ennanicum  cyclum  constituerc  :  scili- 
cet  Francos  Galliaj  victores  novamque  fidem  amplexos  cantibus 
sua  facinora  celebrasse  quorum  textus  islandici  quamdam  ima- 
ginem  adhuc  referrent  :  in  sententiam  norici  professoris  Gisli 
Brynjulfsson  pedibus  ibat  qui,  noricae  patriae  amore  inductus, 
indigenam  islandicam  hanc  litteraturam  nec  a  gallico  fonle  de- 
ductam  credebat.  Hodie  hanc  sententiam  candide  rejecit  Koel- 
bing,  et,  jure  quidem,  affirmat  2  in  Mirmantis  Sigurdique  et  Flo- 
ventis  Sagis  amissa  gallica  poemata  nobis  asservari  :  sed  pri- 
mam  opinionem  non  immutasse  videtur  qua  tres  istos  textus 
cyclum  queradam  formare  statuebat,  qui  fabulosam  christianae 
fidei  in  Galliam  introductOB  historiam  memoraret. 

■Patetautem  inter  Mirmantis  Sagam  hinc  et  SigurdiFIoventis- 
que  illinc  nihil  esse  commune ;  nempe  in  Mirmantis  saga  Hlodo- 
veus  rex  priraum  paganus,  dein  christianus  inducitur,  Sigurdi 
autem  ct  Fioventis  fabulffi  nihil  de  Hlodoveo  noverunt;  rex 
FrancioB  est  Florus  cui  mox  succedit  romanus  Flovent.  At  con- 
tra  Mirmans  Saga  varias  variis  temporibus  attribuendas  fabulas 
refert  quum  quaidam  Merovingam  historiam,  alia  carolingara, 
alia  autem  Capotianam  referant;  mihique  illa  saga  eamdem  in- 
dolem  ac  Caroli  Calvi,  Ciperici  Florentisquc  et  Octaviani  poe- 
mata  induere  videtur. 

Ha3C  enim  poemata  non  eam  anteriorum  poematum  imaginem 
referunt  quK,  deformata  licet,  agnosci  adhuc  tamen  possit ;  sed 
anteriorum  poematum  argumentacum  aliis  fabulis,  seu  traditis, 
seu  aliundc  desumptis ,  seu  inventis,  miscent  et  confundunt; 
nec,  ut  verba  usitata  nuncupem,jam  sunt  «  chansons  de  geste  », 


t.  Riddarasccgur,  p.  xlii  et  sqq. 

2.  Beilrxie  zur  vergleichenden  Geschichte  der  Romantischen  poesie  und 
prosa  des  MHlelalters,  unler  basonderer  Reritcesichligung  der  Englichen  und 
Aordischen  Litteratur,  Yon  D'.  Eugoa  Ka'lbLug,  Brcslau  1876,  ia-S";  p.  136. 


—   iOJ   — 

sed  «  romans  craventures  ».  Tritum  et  vulgarem  poomatum  a 
fine  sseculi  xiii  ad  saeculum  xv  scriptorum  typum  exprimunt. 
Sed  in  illo  locorum  communium  mari  cujus  imaginem  reprie- 
sentat  nostra  hujus  temporis  epica  poesis,  hic  et  illic  quaedam 
(rari nantes)  se  antiquiora  et  vere  genuina  produnt.  Quod  in  sce- 
nam  inducuntur  Gloovisius  I,  Dagobertus,  Ghilpericus,  Gloovi- 
sius  II,  Bathilda;  qufe  de  sylva  «  Vignevaux  »  traduniur, />oe- 
rnala  indicant  anteriora  in  quibus  antiquiores  servabantur  de 
Merovingis  regibus  fabuliB  ^.  Uua3  poemata  si  quis  penitus  scru- 
tari  tentaret,  certe  quid  inventioni,  quid  imitationi,  quid  vero 
poetiae  traditioni,  attribuendum  sit  discerneret ;  quod  opus,  per- 
magnum  quidem ,  hic  aggredi  non  licet.  At  saltem  ex  istis 
poematis  apparct  anteriora  fuisse  merovinga  poemata  quoe  va- 
ria  de  regibus  traderent  et  celebrarent;  quod  nostro  proposito 
sat  est. 

Quod  ad  Sigurdi  fabulam  pertinet,  patet  eam  Floventis  fabula^ 
posteriorem  esse.  Gujus  argumentum  si  tantum  consideraveris, 
eam,  ut  quae  modo  vidimus  poemata,  non  poematis  gestas  cele- 
brantibus  [chansons  de  geste),  sed  romanensibus  fabulis  [romans 
d'aventure]  adscribes.  Gujus  et  fabulas  dc  Tabula  Rotunda  et 
epica  poemata  mixtim  imilatus  est  auctor  -,  quum  argumentum 


1.  «  A  quell'3  date  peul-on  rapporler  la  composition  (cle  Ciperis  de  Vigne- 
vaux)  ?  11  fiiut  ici  distinguer  :  il  semble  bien  que  Tauleur  de  la  redactiou 
avait  fait  peu  de  frais  d'imagination ;  mais  il  doit  s'etre  regle  sur  une  cantiiene 
plus  ancienne  qu'il  aura  gonflee  des  lieux  communs  de  son  temps.  Ce  n'est 
pas  au  milieu  du  quatorzieme  siecle  qu'on  aurait  pu  inventer  un  Ciperis  roi 
de  France  et  qu'on  aurait  mis  en  scene  un  Dagobert  et  ses  successeurs,  Cio- 
vis  et  Thierri.  Ce  que  le  rimeur  dit  de  la  reine  Balhilde,  femme  de  Clovis  II, 
n'est  pas  tire  des  chroniques  de  Saint-Denys  ni  de  la  legende  de  celte  pieuse 
femme.  Le  nom  de  la  foret  de  Yignevaux  parait  etre  oubliee  aujourd'hui, 
mais  il  est  a  presumer  qu'il  n'est  pas  de  pure  invention,  puisque  les  autres 
recits  se  rapporlent  a  des  localitSs  francaises  bien  connues...  Quant  au  texte 
renouvele  que  nous  avons  sous  les  yeux,  il  ne  semble  pas  accuser  une 
dale  anterieure  aux  guerres  d'Edouard  d'Angleterre  et  de  Philippe  de  Va- 

lois Ainsi,  pour  nous  resumer,  la  cantilene  de  Ciperis,  fort  ancienne  dans 

sa  premiere  forme,  fut,  comme  la  piupart  des  chansons  qu'il  nous  reste  a 
examiner,  renouvelee  dans  le  seul  texte  qu'on  en  conserve,  par  un  rimeur 
artesien  ou  flamand,  sous  le  regne  de  Philippe  de  Yalois  ou  meme  sous  celui 
dj  Jean.  son  successeur..-  »  iP.  Paris,  Hist.  litt.,  xxvi,  3a.) 

Quae  de  Ciperico  dixit  Paulinus  Paris,  jure  de  Mirmante,  Florente  et  Octa- 
viano  et  de  Carolo  Calvo  dicas. 

2.  De  gallico  poemate  loquor  quod  reprffiscnlat  islandica  versio:  nou  de 


—  102  — 

Floventis  argumento,  quanta  calliditate  dubium,  assueret.  De 
Sigurdi  fabulanihil  igitur  colligendum  est,  quippe  quae  nihil  aliud 
quam  inventum  poema  cum  Floventis  argiimento  conjunctum 
supponat. 

Sed  non  ita  de  Floventis  saga,  et  de  Flooventis  Flooventisque 
filiae  poematis,  quae  primitivas  fabulas  genuine  referunt. 

De  Flooventis  filia  poemata  quorum  memoriam  servavit  Johan- 
nis  Bodelli  procEmium,  bellis  qure  Francos  inter  et  Germanos  sub 
regibus  Merovingis  et  primis  Garolingis  saeviebant,  alludunt. 
Quam  vidimus  fabulosam  regum  successionem  a  Floovente, 
Gloovisii  filio,  usque  ad  Garolum  Alagnum,  ea  non  poetse  inven- 
tioni  attribuenda  est,  sed  populares  fabulas  redolet  et  prodit  ; 
hocce  enim  modo  narrari  apud  populum  regnorum  mutationes 
magnique  casus  solent. 

Quod  ad  Flooventis  fabulas  Floventisque,  in  eis  agnoscenda 
est  regis  Merovingi  poetica  historia.  Et  primum  de  Floovente. 

Floovens,  Gloovisii  filius,  barbam  prfficeptdri  tondet;  exsul  ad 
aulam  r egis  Ausx  seu  Alsce,  id  est  Alsatife  vel  AustrasifB  fugit; 
Austrasiam  a  barbaris  Sarracenis  liberat  :  Sarracenam  tamen 
uxorem  ducit  reditque  in  Franciam,  patri  heres  successurus. 

In  Sarracenis  facile  Germanos,  Saxones  agnoscas.  Etenim 
Sarraceni  medio  a3vo  apud  nostros  trovatores  commune  om- 
nium  barbarorum  nomen  fuit.  Sarraceni  autem  isti  in  Orientali 
Franciae  parte  bella  gerunt ;  in  Rhenum  proecipitantur  ^,  civita- 
tem  Beaufort  (BelfortJ  aggredi  tentant^,  regem  Alsatige  laces- 
sunt.  Galienus  Gloovisii  filiis  proditoribus  prsemium  Saxoniam 
offert  3.  Unus  regum  barbarorum  in  hollandico  fragmento  est 
Justamont^i;  secundum  autem  Joh.  Bodellum,  Jostamont  ipse 
Saxonum  dux  bella  cum  Floovente  gerit.  Tandem,  quod  litem 
dirimit,  in  Floventis  fabula,  de  Saxonibus  agitur  s.  Patet  ergo 
nostri  poematis  scriptorem   quidquam  in   traditis  mulassc,  et 


ipsa  versione  quam  imitationem  modo  esse  libens  suspicer,  quum  in  ea  quse- 
dam  inveniantur  quse  islandicam  originem  redoleant :  quasdam  personas  huic 
sagffi  et  sagas  islandicaj  de  Agnar  communes  esse  ad  me  scribit  Sophus 
Bugge. 

1.  Vide  supra,  p.  37. 

2.  Ibid. 

3.  Done  lor  ai  Sassoigne  et  l'enor  qui  atien  v.  2436;. 

4.  Vide  supra,  p.  41. 

5.  Vide  infra,  p.  133,  et  sqq. 


-   103  — 

in  Saxonum  locum  quos  preeterebant  populi  tradita  quosque 
poscebat  narrationis  tenor,  Sarracenos,  ut  epico  usui  morem 
gereret,  induxisse. 

At  ipsa  illa  historia  quam  de  Floovente  nostrum  poema 
refert,  eadem  Merovingo  regi  altribuitur,  Dagoberto  nempe. 

Sunt  collectanea  diversarum  historiarum,  de  Dagoberto  rege 
quibus  nomen  Gesta  DagobeHi  inscriptum  est.  Quse  collectanea, 
sa3culo  nono  scripta,  nunc  vera,  nunc  falsa  referunt  secundum 
Fredegarii  scholastici  chronicoo,  secundum  Gesta  Francorum 
et  praesertim  secundum  tradita  quae  in  plebe  et  inter  monachos 
vulgabantur.  Eamdem  autem  de  Dagoberto  adolescente  fabulam 
narrant  prajceptori  barbam  tondente  ^ 

«  YI.  Pater  Clotharius  quendam,  ut  putabat,  spectatae  fidei 
Sadregisilum  rebus  sub  se  tractandis  preefecerat,  AquitanisE' 
Ducatu  specialiter  ei  commisso.  Hic  tanto  dignitatis  fastu  ela- 
tus,  Regis  filium  Dagobertum  partim  collatae  potestatis  super- 
bia,  partim  spe  regni  laborans,  non  sequo  animo  prosperius 
agere  ferebat.  Nec  quid  moliretur,  simulato  saltem  amore , 
obtegere  diu  valuit.Sed  quia  metu  patris  manifesto  non  poterat, 
Occultum  se  ei  inimicum  crebro  contemptu  aperuit... 

«  Tum  Dagobertus  exoptabilem  [idciscendi]  sibi  nactus  occa- 
sionem  Ducem  ad  se  evocat,  jubetque  secum  prandere.  Ille 
nihil  minus  quam  quod  futurum  erat  cogitans,  remissius  ha- 
bere  el  futuro,  imo  jam  domino  debitum  honorem  non  exhi- 
bere  :  terque  ab.eo  porrecta  sibi  pocula,  dignus  in  quem  prio- 
ris  contumaciae  vindicta  recideret ,  non  sicut  a  domino,  sed 
velut  a  socio  infauste  oblata  pra?sumit.  Deinde  Dagobertus, 
ut  patri  infidelis,  ut  sibi  a^mulus,  utque  sociis  invisus  foret, 
orsus  est  exponere,  non  oportere  serviles  quidem  molestias  diu 
differri,  et  ne  in  immensum  tumorem  tanti  fastus  procederent, 
suas  injurias  non  ulcisci.  Flagellis  ergo  eum  adfici  imperat. 
Post  vero  barbae  rasione  (ea  enim  tam  prajcipua  erat  injuria) 
deturpat.  Sic  ex  improviso  qui  secundarum  rerum  successu  fu- 
turum  se  Regem  auspicabatur ,  quam  longe  ab  illa  dignitate 
abesset  admonitus  intellexit. 

«  VII.  Reyertenti  igitur  Clothario  hiis  contumeliis  dehones- 
tatus  Sadregisilus  se  ofPert, 'et  quid  prffiterea,  quae  palam  erat 
passus,  vel  a  quo   fuerat,  inlacrymans  indicat.   Rex  itaque  Du- 

1.  Dom  Bouquet,  II,  581  et  sqq. 


—   104  — 

cis  sui  motus  injuriis  filioquc  multa  furibundc  intcrminnns, 
accersiri  eum  ad  se  jubet.  Quo  praecognito,  Dagobertus,  quia 
resistere  nec  fas,  nec  possibile  erat,  in  eo  se  illi  obniti  posse 
juste  credidit,  si  in  ogdem  praelatam  beatorum  Martyrum  iram 
patris  inclinans  concederet.  [niit  itaque  tutissimam  fugam,  et 
quo  se  insequente  cervum  viderat,  ipse  quoque  patre  perse- 
quente  se  confert  i.  Persuasum  sibi  hoc  facto  demonstrans, 
ut  qui  canes  ab  ingressu  sutfi  (Cdis  removerant,  se  quoque  a 
Regis  insectatione  protegere  posscnt.  Nec  spem  eventus  elusit. 
«  VIII.  Quippe  Clotharius  ut  eum  sanctorum  tutelam  expctisse 
audivit,  adhuc  in  majorem  tollitur  iram,  mittitque  satellites  qui 
inde  eum  abductum  sibi  occissime  pra^sentarent.  Maturabant 
illi  quod  fucrat  jussura  implere.  Cumquc  ad  sanctum  locum 
tendentes,  non  plus  uno  m.illiario  abcssent,  ultra  aspirare  viam 
tendentes,  divino  nutu  prohibentur.  RedeLmt  ad  dominum,  et 
quid  passi  fuerant  pandunt.  Quorum  fidci  derogans,  quippe  qui 
suo  imperio  amorem  filii  prfetulissent,  delegit  alios,  qui  quod 
hi  neglexerant  sagaciter  implercnt.  Rursum  illi  similia  patiun- 
tur,  et  regressi  eamdem  rem  iterato  ingeminant.  Sed  nec  sic 
animositas  Regis  deferbuit,  et  quod  per  ministros  nequiverat, 
per  se  implere  contendit. 

«  IX.  Interea  dum  hcec  aguntur  Dagobertum  Martyribus  hu- 
mili  corde  prostratum  somnus  repente  corripit.  Eique  prono  ita 
conjacenti  adstant  tres  viri  et  corporum  liniamentis  et  vestium 
nitore  conspicui.  Cumque  in  eos  stupefactus  intendcret,  unus 
eorum  qui  socios  pra^stare  veneranda  canitle  et  auctoritate  vi- 
debatur,  sic  eum  affatus  est  :  Scias,  o  juvenis,  nos  esse  quos  p)'o 
C/wisto  passos  fama  asseverante  aitdisti,  Dionysium,  Rusticum  et 
Eleutherium,  et  nostra  hic  corpora  fegi.  Sed  quia  famam  nostramse- 
pultura  quam  vides  et  domns  hujus  vilitas  obscuravit ,  si  memojnam 
nostri  te  ornatum  ire  proniittis,  hac  te  possu)nus  quani  pateris  libe- 
rare  angustia,  et  in  cunctis  auxiliante  Deo  prxstare  suffragium. 
Et  ne  putes  somnii  te  illusum  fantasia,  accipe  signum  veritate  sub- 
nixum.  Egesta  hunto,  qua  monumenta  nostra  teguntur,  quem  quod 


1.  Fabulse  §g  ii,  iii  c4  iv  narratse  alludit  auctor  ex  qua  constat  Dagober- 
tum  adolescentem,  quum  cervuro  quadam  die  agitaret,  furiosos  canes  ferse  in 
sedem  ingressa;  frustra  instare  admiratum  esse  ;  quorum  immundo  ingressu 
hanc  aedem  violari  divina  vis  non  passa  fuerit ;  hoc  in  loco  enim  sepultos 
fuisse  beatum  Dionysium  et  socios  Rusticum  Eleutheriumquo. 


—   iOo  — 

sepi(lcru77i  co7iti7ieat  literx  in  si^igidis  expressx  docebimt.  Illico  ex- 
pergefactus  nomina  quce  audierat  describit,  et  ex  Martyrum  al- 
loquio  ingenti  exultatione  tripudians,  voto  se  quod  postea  stu- 
diossissime  reddidit,  obligat. 

«  X.  Posthaec  Glotharius  filium,  ut  prcetuli,  a  Sanctorum  memo- 
ria  per  se  avellere  cupiens,  comitantibus  plurimis  adpropinqua- 
bant.  Sed  quia  non  minus  in  Reges  quam  in  alios  homines 
divina  quod  vult  exercet  potentia,  qui  inertes  alios  arguerat,  fit 
ipse  iners.  Ut  manifeste  intelligeret,  quamvis  ipse  esset  potens, 
potentioribus  concedendum.  Quippe  Martyres  fugitivum  tue- 
bantur,  et  econtra  hostes  longe  a  suis  penetralibus  arcebant. 

('  XI.  Victus  ergo  Clotharius,  et  rei  magnitudine  stupefactus, 
ponit  furorem,  filioque  redit  in  patrem,  ignoscit  culpam,  de 
securitate  pollicetur.  Ita  demum  abeundi  copia  concessa,  cedi 
beatorum  Martyrum  succedit,  eosque  patronos  humili  prece 
asciscit,  quorum  expertus  fuerat  manifestum  virtutis  indicium. 
Utque  quam  probata  sibi  eorum  merita  essent  agnovit,  plu- 
rimum  auri  et  argenti  ad  exgrnandas  eorum  memorias  obtulit, 
et  ad  exaltandam  loci  magnificentiam  numerosa  et  optima 
praedia  dedit.  » 

Hsec  fabula  in  Dagoberti  Gestis  ad  institutionem  Sancti 
Dionysii  monasterii  refertur;  in  Flooventis  poemate,  bellorum 
narrationem  secum  trahit,  ita  ut  ex  eodem  argumento  quod 
tunc  vulgabatur,  injuria  scilicet  a  Dagoberto  prfeceptori  illata, 
alia  apud  monachos,  alia  apud  plebem  deducerentur. 

Nunc  ultra  progrediamur.  Dagobertus  a  Clothario  II  in 
Austrasiam  missus  est  quam  regeret;  cujus  de  imperio  cum 
patre  jurgavit.  Nonne  plebs  juvenis  Dagoberti  illud  regnum  tan- 
quam  exsilium  ob  admissam  culpam  interpretari  potuit?  In 
Austrasia  Saxones  cum  patre  debellavit.  Imo  constat  hoc  Saxo- 
nicum  bollum  popularibus  cantibus  in  Gallia  celebratum  fuisse  : 
quod  declarant  eadem  Dagoberti  gesta  verbis  qua^  citare  pre- 
tium  est. 

«  In  illis  quoque  diebus  Saxones  nimium  rebelles  cum  Ber- 
toaldo  duce  commoverunt  exercitus  gentium  plurimarum  contra 
Dagobertum  Regem  Austrasiorum.  Dagobertus  vero  et  ipse, 
collecto  hoste  plurimo,  Renum  transit,  contra  Saxones  ad  pu- 
gnam  exire  non  dubitat.  Illisque  valde  pugnantibus,  Dagobertus 
super  galea  capitis  sui  percussus  est,  atque  abscissa  particula  de 
capite  cum   capillis  ad   terram  decidit.   Adtira  autem  armiger 


—  106  — 

ejus  a  retro  stans  collcg-it  cam.  At  illc  caesum  ccrncns  cxerci- 
tum,  dixit  ad  ipsum  juvencm  :  «  Perge  velocitcr  festinus  dcfc- 
«  rcns  crines  capitis  mei,  nuntia  patri  mco  quatinus  vcniens  suc- 
«  currat  nobis,  antcquam  cunctus  corruat  exercilus.»  (Juistatim 
cursum  arripiens,  Renum  transiit,  atque  in  Ardennam  silvam, 
eo  quod  Rcx  Clotharius  eo  tcmpore  inibi  moraretur,  Longola- 
rium  usque  pervcnit.  Cumquc  nunciasset  ea  quffi  contigerant, 
ct  defercns  Regi  abscissam  particulam  de  capite  filii  sui  adpra}- 
sentasset,  Rcx  nimio  dolore  commotus,  cum  strepitu  tubarum 
et  exercitu  Francorum  illico  de  nocte  consurgens,  velocitcr  Re- 
num  transiit  atquc  in  auxilium  filii  sui  celcrrime  pervenit.  Cum- 
que  simul  con  juncti  in  unum  hilari  corde  manibus  jocundissime 
plauderent,  supra  Wisera  fluvium  tendentes,  fixere  tentoria.  Ber- 
toaldus  vero  Dux  Saxonum  ex  alia  parte  ripa3  fluminis  stans, 
paratus  ut  ad  pugnam  procederct,  audicns  tumultum  Francorum 
interrogabat  quid  hoc  esset.  At  illi  responderunt,  dicentes  : 
«  Dominus  Glotharius  rex  advcnit,  et  ob  hoc  Isetantur  Franci.  » 
Quibus  respondit  cum  cachinno  dicens  :  «  Formidantes  vos  ni- 
»  mium,mentiminidclirantes,  Clotharium  enirn  quem  vobiscum 
«  habere  dicitis,  nos  mortuum  esseauditum  habemus.»  Rex  au- 
tem  super  ripam  fluminis  stans,  galea  induto  capite,  crinesque 
cum  canitie  variata  obvolutos  habens,  et  hffic  audiens,  galeam 
celerrimc  a  suo  capite  deposuit.  Cum  nudatum  a  galea  appa- 
ruisset  caput  Rcgis,  agnovit  eum  Bertoaldus  regem  esse,  et  ir- 
ridens  ait  :  «  Tu  hic  eras,  bale  i  jumentum?»  Rex  veroheecau- 
diens  valde  indignatus  et  hoc  convitium  graviter  ferens,  Wisera 
fluvium  impatienter  ingressus,  cum  equo  velocissimo  transnata- 
vit,  atque  ferus  ut  erat  corde,  Bcrtoaldum  pcrsequebatur.  Fran- 
corumque  exercitus  sequentes  Regem,  natando  vix  fluvium  cum 
Dagoberto  transibant  per  gurgites  immensos.  Rex  itaque  Cio- 
tharius  persequutus  Bertoaldum,  certabat  valde  cum  eo.  Dixit- 
que  ei  Bertoaldus  :  «  0  rex,  recede  a  me,  ne  forte  interficiam 
te.  Qui  si  pra3valueris  adversum  me,  ita  omncs  homincs  dicent 
quod  servum  tuum  Bertoaldum  gcntilcm  intercmeris.  Si  au- 
tem  ego  interfecero  te,  tunc  rumor  magnus  in  cunctis  gentibus 
audietur,  quod  fortissimus  Rex  Francorum  a  servo  sit  inter- 
fectus.  »  Rex  vcro  nequaquam  adquievit  dictis  ejus,  sed  fre- 
mens  ira  magis  magisque  insurgebat  super  eum.  Equites  itaque 

1,  De  lioc  verbo  vide  P.  Paris,  les  grandes  Chroniques  de  France,  1,  335. 


—  107  — 

alonge  sequentesRegem  clamabant  dicentes  :  «Confortare  contra 
adversarium  tuum,  domine  Rex.  »  Erantque  manus  Regis  valde 
graves  :  erat  enim  Rex  loricatus  et  aqua  sinum  ejus,  dum 
transnataret  fluvium,  rcplens,  indumenta  omnia  nimium  adgra- 
vaverat,  Sed  diu  multumque  decertantes,  tandem  insurgens  Rex 
super  Bertoaldum  interfecit  eum.  Tollensque  caput  ejus  in 
conto  reversus  est  ad  Francos.  lllique  lugentes  (nesciebant 
enim  quid  Regi  contigisset),  viso  eo  gavisi  sunt  gaudio  magno. 
Rex  vero  totam  terram  Saxonum  devastans,  et  omnem  populum 
interficiens,  non  ibidem  majorem  hominem  viventem  reliquit 
quam  longitudo  gladii  sui  quem  spatam  vocant,  habere  vidcba- 
tur.  Hoc  itaque  signum  in  regionem  illam  statuit,  scilicet  ut 
posteri  discerent  quanta  Saxonum  perfidia  extiterit,  et  quanta 
Francorum  polleret  potentia,  quantaque  Regum  provocata  pr»- 
valeret  animositas  i.  » 

Narratio  ista  totis  in  partibus  popularem  fabulam  arguit :  Da- 
goberti  certamen  cum  Bertoaldo  et  vulnus ;  arraigeri  legatio  ad 
Glotharium  qui  in  Ardennis  morabatur;  Clotharii  auxilium 
tanta  pernicitate  allatum  ut  in  campum  non  serius  accurrat  rex 
quam  ut  exercitum  inclinantem  servet;  epicum  Clotharii  et  Ber- 
thoaldi  sibi  convicia  jactantium  certamen ;  regis  gallici  victo- 
ria  et  fabulosum  ultionis  genus,  id  nempe  quod  popularis  fama 
libenter  referat.  Narrationem  totam  se  tanquam  epicam  fa- 
bulam  prodere  appareret,  etiamsi  hoc  certissimo  modo  non 
aliunde  doceretur. 

Hoec  scilicet  leguntur  in  S.  Faronis,  episcopi  Aleldensis  vita  -. 
«  Ipsa  est  gens  (Saxonwn)  a  Clothario  Rege  depopulata  ex  hu- 
mano  sominc  in  tota  terra  illa  neminemque  reliquit  majorem, 
nisi  ad  eam  mensuram  qua  Regis  ensis  se  attoUebat.  Ex  qua 
victoria  carmen  publicum  juxta  rmticitateni  per  omnium  penc 
volitabat  ora  ila  canenlium,  femina^que  choros  inde  plaudendo 
componebant  : 

De  Chlothario  est  canere  rege  Francorum, 
Qui  ivit  pugnare  in  gentem  Saxonum,  etc.  » 

Rustica  igitur  fuere  carmina  qua^  bella  Clotharii  contra  Saxo- 

1.  Gesta  Dagobe>Hi,xi\;  cf.  GestaregumFrancoi-wn^xuiDomBouiiViat,  u,  567' 
■i.  Acta  sanctorum  S.  Beuedicti  Sceculi  ii,  p.  590. 


—   108  — 

nes  celebrabanl;  quorum  ultimus  tanquam  sonus  in  Flooven- 
tiano  poemate  adhuc  audiri  potest. 

Nunc  ad  Johannis  Bodelli  pupra  relatam  narrationem  redea- 
mus  de  singulari  certaminc  inter  gallicum  Ansirim  et  Saxonem 
Breharium,  qui  in  insida  de  imperio  decertabant.  Nonne  hic 
etiam  aliquid  de  Clotharii  certamine  cum  Berthoaldo  ad  flumen 
Wisaimm  remanere  videtur,  ita  ut  priscae  fabulas  tanquam  lon- 
ginquum  et  ultimum  appareat  vestigium? 

Floovans  Maugaliam  de  gente  Sarracenorum  (id  est  Saxo- 
num)  uxorem  ducit;  Dagobertus  quoque  Nanthildem,  Saxonem 
etiam,  in  matrimonium  reccpit. 

Cur  vero  Flooventis  nomen  Dagoberti  locum  usurpat?  cur 
Floovens  Cloovisii  filius  dicitur? 

Mihi  subjecit  opinionem  amicus  G.  Paris  quam  ita  veri- 
similem  habeo,  ut  non  admittere  vix  queam.  Floovant  re- 
centiorem  arguit  orthographiam  et  qua?  in  Alberico  Burdi- 
gondiensi  et  in  Phiiippi  Moslvcti  chronico  legitur,  Floovent 
priscior  forma  est;  cui  syllabse  ent  primitivum  iat  subesse  facile 
credas,  si  latinas  voces  intus,  lingua,  vinca,  tinca,  etc,  qufE 
gallicae  evadunt  enz ,  lengue  (serius  langue),  !per)venc/ie.  tenche 
(serius  tanc/ie],  etc,  contuleris.  Hoc  vero  primitivum  Floovint 
corruptum  esse  a  F/oovinc  facillime  credediris.  Sic  sa^penu- 
mero  pro  Lo/ierenc  ( id  est  Lo/terinc)  invenitur  Lo/ierent,  pro 
flamenc  (flaming)  invenitur  flament,  unde  nostrum  flamanc/  i. 

Floovinc  autem  nihil  aliud  est  quam  germanicum  H/ot/iovinc ; 
Cloovisius  germanicum  H/ot/iovic/i  est,  quum  consonantes  H/  in 
rustica  Gallice  lingua  sonent  seu  67,  seu  Fl  ^.  In  merovingis  tex- 
tibus  Cloovisius  et  C/ot/iarius  modo  Cloovis  C/oier,  modo  F/oovis 
F/oee/- dicuntur  3.  F/ooi7»c  igitur  est  Cloovisii  ethnicum  nomen. 
idem  sensu  et  significatione  ac  nostrum  «  Alerovingien  »,  Mero- 
vingum  (Merovinc)  ^.  Inde  patet  Merovingorum  regum  totam 
gentem  in  plebis  mente  per  fabulosam  personam  repraesentatam 
fuisse,  F/oovinc  scilicet,   id  est  C/oovisiadem;  nihil  mirum  igiti;r 

1.  Cf.  Diez,  Gramm.,  I,  p.  297  (trad.  fr.). 

2.  Ibid.  p.  298. 

3   Cf.  Pertz,  SS.,  I.  3S ;  III,  387;  elc,  etc. 

4.  Quum  poslea  non  jam  intelligeretur  nomen  Floovant,  in  exteris  regio- 
nibus  a  verbo  florem  vel  florere  derivatum  est.  Inde  forra;e  Floriven  ve' 
Florisen,  participium  prcBsens,  in  provinciali  sermone,  verbi  florir.  Etymolo- 
giam  nominis  Fioravanle  yAm  supra  'p.  5il  exposuiiMu-;. 


—   109  — 

jDrimi  cliristiani  Francorum  regis  liiiuni  istum  Floavinc  seu  Cloovi- 
siadein  habitum  esse.  Huic  autem  fabuloso  Gloovisii  filio  gesta 
attribuuntur  maximi  e  Merovingis  regibus,  Dagoberti  scilicet. 

Quffi  de  Floovante  conjecimus  per  islandicam  de  Flovente 
fabulamconfirmantur:  Flovcnt  enim(id  est  Flooveut=:F]oovenc, 
Floovinc!  non  cum  Sarracenis,  sed  cum  Saxonibus  reipsa  bel- 
lum  gerit,  filiam  Saxonis  Salatris  uxorem  ducit,  ita  ut  Flovenlis 
fabula  exacte  cum  Dagoberti  historia  congruat.  Sed  curFlovens 
Gonstantini  imperatoris  nepos  fingitur?  Qui  vulgarium  fabularum 
indolem  scrutatus  erit  facile  agnoscet  hic  modo  per  vividam 
imaginem  commercium  exprimi  quod  inter  Orientis  impera- 
tores  et  Francos  reges  exstiterit.  Neminem  enim  fugit  quam 
avide  Gloovisius  Gloovisiique  successores  amicitiam  Gonstanti- 
nopolitanorum  imperatorum  appetiverint ;  sibi  enim  tanquam 
usurpatores  semper  visos,  et,  dum  ab  imperatoribus  dignitates 
et  insignia  acciperent,  tum  demum  lanquam  justam  ac  legiti- 
mam  facere  suam  in  Gallia  dominationem  credidisse. 

Quum  pro?terea  Franci  reges  cum  graecis  imperatoribus  se 
conferrent,  barbaros  mores,  rudem  et  impolitam  vitam  agnos- 
cere  cogebantur,  et  humaniores  romanorum  vel  greecorum  mo- 
res,  lirmamque  et  bene  moratam  imperii  administrationem  ad- 
mirabantur.  Imperium  captum  eodem  modo  ferum  victorem 
cepit,  quo  Gra^ciaolim  Romam ;  etenim  semper  barbari  victores 
politioribus  victEC  gentis  moribus  sua  vice  devinci  solent.  Inde 
fit  ut  strictum  fuerit  inter  Orientem  et  Galliam  commercium, 
quod  vivide  expressit  vulgaris  opinio,  dum  Floovinc,  id  est  Me- 
rovingam  progeniem  et  Merovingum  regnum  cognatione  qua- 
dam  cum  imperatore  Gonstantino,  id  est  cum  imperatoribus 
grsecis  et  cum  gra3C0  imperio  conjungeret. 

Nunc  de  Floventis  injuria  alia  memorantur,  quia  trovatori 
quEedam  in  fabula?  argumenlo  mutare  placuit.  Flovens  autem 
primus  rex  christianus  in  Francia  fingitur,  ita  ut  in  eo  et  de 
Gloovisio  et  de  Dagoberto  tradita  commisceantur. 

Flovents  Saga  et  de  Ploovente  poema  fere  integra  igitur  nobis 
de  Gloovisio  et  Dagoberto  tradita  ferunt,  non  ita  confusa  ut  fa- 
bulffi  originem  et  formationem  discernere  nequeas. 

Totam  hanc  disquisitionem  repetamus.  Gonstat  Flooventis  Flo- 
ventisque  poemata  de  Merovingorum  regum  traditis  quidquam 
referre.  Constat  quoque  e  Johannis  Bodelli  procemio  poeticas 
cxstitissc  fabulas  de  bellis  Francos  inter  et  Germanos  sub  regi- 


—  110  — 

Idus  Merovingis  el  de  Carolinga  familia  MerovingEB  succedente. 
Poeraata  demum  de  Mirmante,  de  Florente  et  Octaviano  ,  de 
Giperico  et  de  Garolo  Galvo,  saeculo  xiii°  et  xiv"  scripta,  affir- 
mare  nos  jubent  in  sfeculo  xii°  exstitisse  poemata  quae  gesta 
regum  Merovingorum  celebrarent.  Inde  saeculo  xii°  cyclum 
Mcrovingum  floruisse  apparet. 

Sed  quaenam  hujus  cycli  origo  ?  Num,  exhaustis  Carolingis 
argumentis,  ad  reges  Merovingos  sese  converterent  trovatc/res? 
Minime  quidem.  Nam  isti  textus  non  historicam  originem  pro- 
dunt,  non  ex  libris  chronicisve  trahuntur.  Nullum  in  Chronicis 
Sancti  Dionysii  ■n.osirarum  fabularum  vestigium  offendes;  quod 
ad  fabellam  de  Dagoberto  magistro  barbam  tondente,  credi  qui- 
dem  possit  scriptorem  eam  e  Gesf/s  Dagoberti  vel  e  Chronicis 
Sancti  Dionysii  (quae  Gestorum  historias  referunt)  sumpsisse  : 
etenim  in  prooemio  scribit  : 

Et  qui  ice  voudrai  a  manconge  tenir 
Se  voist  lire  1'istoire  en  France,  a  Paris. 

Sed  solcnt  omnes  trovotnres  fmgere  poemata  e  latinis  foniibus 
deducta  esse  quo  majorem  fidem  audientibus  faciant.  Cctorum 
major  est  inter  Gestorum  et  Floovantis  narrationem  discre- 
paTitia  quam  ut  trovator  gesta  imitatus  esse  credatur. 

Restat  igitur  ut  e  popularibus  fabulis  desumpta  fuerint.  Sed 
quomodo  Merovingfe  fabulce,  saeculis  vi°et  vii°natfe,  per  sexcen- 
tos  annos,  per  ora  populi  vigere  potuerunt,  nisi  illas  servaverit 
forma  qufedam  certa  et  ea  quae  non  mutaretur,  sive  prosa  ora- 
tione  narratas  quales  hodie  adhuc  nostrae  populares  et  pueriles 
fabellfe  (contes  de  fees,  contes  popnlwes)  per  saeculatraduntur,  sive 
versibus,  sub  cantilenarum  specie,  credideris. 

Sed  vidimus  jam  cantilenas  sub  Clothario  Dagobertoque  flo- 
ruisse  quee  epicum  in  modum  illustrium  illorum  regum  facta 
celebrarent.  Non  temeraria  igitur  conjectura  affirmare  possu- 
mus  Merovingas  fabulas  cantilenarum  formam  induisse,  et  Me- 
rovingum  cyclum  exstitisse  qui  per  sexcentos  annos  viguerit. 

Potentium  Merovingorum  regum  memoria  per  populum  ser- 
vata  erat.  Inde  vestigia  illa  quae  in  poematis  saeculo  xiv°  retrac- 
tatis  ofFendimus.  E  regibus  istis  praesertim  Gloovisius  utpote 
Ghristianae  fidei  in  Gallia  institutae  fautor  et  auctor,  et  major 
Ecclesiae    natus     (huic    attributum    vidimus    divinum    ensem 


—  IH  — 

Joyeuse).  Dagobertusque  ut  potentissimus  celebrati  fuerunt.  Inde 
fabulffi  epicse  qua^  per  stecula  traditfe  fuerunt  quarumque  ulti- 
mam  retractationem  in  Floventis  Flooventisque  poematis  re- 
perire  est.  Circa  Dagoberti  nomen  praecipue  poeticnm  cyclum 
floruisse  patet  cujus  imaginem  referunt  GestaDagoberti,  quee  me- 
rito  Sangallensis  monachi  historiis  de  Garolo  Magno  comparata 
sunt.  Quin  imo,  hujus  cycli  indolem  suspicari  licet.  Jam  enim 
animadversum  est  singularem  in  modum  Dagoberti  veram  sive 
fabulosam  hist6riam  cum  Garoli  Magni  congruere.  MaximusMe- 
rovingae  gentis  Dagobertus  est  ut  Garolus  Magnus  Garolingae; 
ambo  bello  et  pace  clarissimi,  ambo  justitia  celeberrimi ,  Ec- 
clesiae  fautores  ambo  ;  ambo  Vasconiam  aggressi  siint,  et  utrius- 
que  dum  exercitus  e  victoria  '>^edux  Pyrenxos  transiret,  hori^enda 
strage  a  Vasconihus  affectus  est  ^. 


1.  c<  Khistoire  ne  mentionne  ni  l'auteur  de  la  trahison  (de  Roncevaux),  ni 
les  gorges  de  Roncevaux,  theatre  de  la  defaite ;  elle  garde  un  silence  absolu 
sur  ces  douze  comtes,  ducs  ou  pairs  de  France,  qui,  dans  la  chanson,  con- 
duisent  Tarriere-garde,  et  meurent  sur  le  meme  champ  d"honneur...  Quelle 
pourrait  donc  etre  Forigine  de  la  tradition,  certainement  ancienne,  de  ces 
douze  pairs  de  France,  et  d'oii  vient  la  consecration  de  ce  grand  nom  de 
Roncevaux  ? 

«  II  nous  semble  quon  pourrait  rattacher  l'une  et  Tautre  a  Texistence  d'une 
chanson  de  geste  plus  ancienne  encore,  et  fond^e  sur  un  Svenement  ante- 
rieur  a  Charlemagnc  et  meme  a  Tere  carlovingienne.  Nous  savons  combien 
une  critique  judicieuse  doit  craindre  de  s'egarer  en  demeurant,  a  des  epoques 
trop  recul^es,  les  origines  de  la  poesie  francaise,  et  sur  ce  point  nous  re- 
connaissons  la  necessite  d'une  extreme  circonspection ;  mais  il  n'en  est  pas 
moins  permis  d'indiquer  dans  le  caractere  des  evenements  connus  du  regne 
de  Dagobert  I",  dit  le  Grand,  une  frappante  analogie  avec  les  traditions  poe- 
tiques  du  regne  de  Ciiarlemagne.  A  Dagobert,  fondateur  de  Saint-Denis, 
semble  devoir  remonler  la  tradition  de  roriflamme  et  du  cri  de  guerre  Mont- 
joie  Saint-Denis  •  !  Conseille  par  saint  Eloi,  commc  le  Charlemagne  des 
trouveres  par  Tarcheveque  Turpin,  il  avait  partage  Fheritage  paternel  avec 
son  frere,  comme  Charlemagne  avec  le  sien  ;  il  avait  guerroye  contre  les  Ga?- 
cons,  les  Aquitains,  les  Saxons,  comme  Charlemagne;  enfm,  il  avait,  comme 
ce  dernier,  eprouve  une  defaite  memorable  dans  les  Pyrenees,  racontec  par 
Tauteur  des  Gesta  Dagoberti,  comxas  le  fut  plus  tard,  par  Eginhard,  celle  de 
Roncevaux.  (flic  excerpta  e  chronicis  S.  Dionijsii  qux  Gesta  Dagobcrti  ver- 
tant  refert  doctissinius  auctor.  Melius  antiquissimum  ex  omnibus  textum  ci- 
tare  credidimus.)  II  est,  disons-nous,  difiicile  ie  ne  pas  reconnaitre  une 
grande  analogie  entre  ce  r6cit  des  Gestes  de  Dagobert  et  les  passages  d'E- 

1.  Dubiura.  Vide  supra,  p.  35,  n.  5. 


—   ]i2  — 

Haec  narrat  Fredegarius ,   qute  narralio  in   Gcsla  Dagoberti 
(et  in  Aimoini  chronicon)  transivit  : 

«  Anno  XIV  regni  Dagoberti,  cum  Wascones  fortiter  rebel- 
larent,  ct  multas  prwdas  in  regno  Francorum  quod  Charibertus 
tenuerat,  lacerent,  Dagobertus  de  universo  regno  Burgundiiu 
exercitum  promovere 'jubet,  statuens  eis  caput  exercitus,  no- 
mine  Chadoindum,  referendarium,  qui  temporibus  Theudorici 
quondam  Regis  multis  pra-liis  probatur  strenuus  :  qui  cum 
decem  Ducibus  cum  cxcrcitibus,  idesl,  Arimbertus,  Amalga- 
rius,  Leudebertus,  Wandalmarus,  Waldericus,  Ermcnus,  Ba- 
rontus,  Chairaardus,  ex  genere  Francorum,  Chramnelenus  ex 
genere  romano,  Wilibadus  Patricius  ex  genere  Burgundio- 
num,  Aigyna  ex  genere  Saxonum,  exceptis  Comitibus  plurimis, 
qui  Ducem  super  se  non  habebant,  in  W^asconia  cum  exercitu 
perrexissent,  et  tota  Wasconiae  patria  ab  exercitu  Burgundiae 
fuisset  repleta,  Wascones  de  inter  montium  rupibus  egressi 
ad  bellum  properant.  Cumque  praeliari  ccepissent,  ut  eorum  mos 
est,  tcrga  vertentes,  dum  cernercnt  se  esse  superandos,  in  fau- 
ces  vallium  et  m.ontes  Pyrenaeos  latebram  exercitus  post  ter- 
gum  eorum  cum  Ducibus  insequens,  plurimo  numero  captivo- 
rum  eorum  incensas,  pcculiis,  et  rebus  exspoliant.  Tandem 
Wascones  oppressi  seu  perdomiti  vcniam  et  pacem  a  super- 
scriptis  Ducibus  pelentcs,  permittunt  se  glorias  et  conspectui 
Dagoberti  regis  praBsentaturos,  et  sua3  ditioni  traditos,  cuncta 
ab  eodcm  injuncta  impleturos.  Feliciter  hic  exercitus  absque 
ulla  lcbsione  ad  patriam  fuerint  repedati,  si  Arimbertus  dux 
maximc  cum  seniorilius  et  nobilioribus  exercitus  sui  per  ne- 


ginhard  relalifs  a  la  defaite  de  Tarriere-garde  de  Charlemagne  dans  les  Py  - 
renecs.  Robola  ou  Rubola  doit  etre  la  vallee  de  la  Roule  qui  touche  aux. 
gorges  de  Roncevaux,  si  ce  n'est  meme  le  val  Konce  ou  Roncevaux  que 
rhistorien  de  Charlemagne  n'a  pas  nomme  '.  II  y  a  donc  peut-etre  lieu 
de  conjecturer  que  la  mort  d'Haribert  a  pu  fournir  le  sujet  d'une  ancienne 
chansou  francaise  ou  tudesque,  et  que  le  langage  en  ayant  vieilli  ou  s'etant 
perdu,  les  poetes  du  siecle  suivant  en  auront  cousu  des  fragments  a  la  trame 
d'une  chanson  nouvelle,  de  facon  a  reunir  dans  le  meme  recit  la  mort  de 
Roland  et  celle  des  douze  ducs  de  Dagobert  >■>.  (P.  Paris,  Histoire  lilteraire 
de  la  France,  XXII,  73!,  732j.  Cf.  qufe  scripsit  G.  Paris,  Ilist.  poet.  de  Char- 
len.,  p.  ii4, 

1.  Haud  equidem  credo ;.  vide  p.  1,  n.  113. 


—  ]L3  — 

gligenLiam  a  Wasconibus  in  valle  Subola  ^  non  fuisset  inter- 
fectus.  Exercitus  vero  Francorum  qui  de  Burgundia  in  Was- 
conia  accesserat,  patrata  victoria  redit  ad  proprias  sedes  ^.  „ 

In  populari  Dagoberti  historia  igitur  et  Roncisvallcnsis  stra- 
gis  typum  et,  quod  majus  est,  duodecim  Pares  invenimus ; 
ita  ut  duodecim  Floovantis  socios  quorum  in  Floovcntis  poe- 
mate  facinora  legimus,  forsan  e  Merovingis  fabulis  originem 
ducant. 

Constat  igitur  cyclum  Merovingum  exstitisse;  illius  autem  ad 
instar  forsan  fictum  fuisse  Carolingum.  Merovinga'  cantilena^  per 
s<ficula  a  joculatoribus  tradita^  et  retractatfe,  paulatim  crescentis 
etmagis  magisque  vigentis  et  mirimodis  sese  extendentis  Caro- 
lingi  cycli  vim  passie ,  ad  exemplar  ceterorum  Carolingorura 
poematum  deformata3  fuerunt,  non  ita  tamen  ut  in  Floventiana 
Flooventianaquc  fabula  meram  adhuc  primitivarum  fabularum 
imaginem,  et  hic  ct  illic  in  aliis  poematis  quaedam  vestigia  in- 
venire  nequeamus.  Sed  Merovingus  ipse  cyclus  in  Carolingum 
haud  abter  quam  fluvius  in  lacum  qucm  ipse  abt  sese  immitte- 
ret  et  perderet  necesse  fuit. 

Non  vero  per  sascula  abolita  fuil  Merovingorum  regum  pree- 
sertimquc  Dagoberti  apud  plebem  memoria.  Sed,  o  mirandas 
rerum  humanarum  vices,  cantilenarum  Merovingarum  e  quibus 
fontem  et  originem  nostra  medii  epica  sevi  poesis  duxerat,  uni- 
cum  adhuc  permansit  vestigium,  vulgaris  illa  et  comica  de 
«  bono  rege  Dagoberto  »  : 

Rex  est  Dagobertus 
Perverse  bracatus. 


Sic  transit  gloria  mundi 


1.  i?ti fcoZa  in  Gestis  Dagobcrli   et  inAimoino;  perperam.    Legoadnm   esl 
Suhola,  hodie  Soule. 

2.  Chronicon  Frcdegarii,  apud  Dom  Bouquet,  II.  p,  4iL 


Vidi  ac  perlegi 
Luteliae  Parisiorum  in  Sbrbona , 
a.  d.  VI  Id.  febr.,  anno  m.dccc  lxxvii. 
Facultatis  Litteranim  parisiensis  Decanus, 
H.  Wallox. 


Typis  mandetur. 
Academix  parisiensis  rector, 

A.   MOURIER. 


APPENDICES. 


I 
FLOVEMIS   SAG.E   OLAVIANA  VERSIO^ 


ri  i;  FLOVEMIS  REGIS  FRANCORUM 

VITA. 


(P.  2j  LECTORI  SALUS  . 

Nobilissimi  Domini  Johannis  Grammii  S.  R.  M.  conciliarii  Justitise, 
Bibliothecarii,  Archivarii,  et  Historiographi  Regii,  Gr.  Linguse  Prof. 
P.,  in  coUegio  Consistoriali  Assessoris  gravissimi ;  necnon  Univ.  Hafn. 
Rectoris  longe  dignissimi  mandato  obtemperaturus,  Historiam  hanc  ex 
Islandico  in  Latialem  sermonem  transferendam  curavi.  Textum  Islan- 
dicum  suppeditarunt  sex  exemplaria,  quae  in  Bibliotheca  B.  Arnse 
Magnaei  asservantur.  Quorum  tria  priora  formam  folii  habent,  reliqua 
sunt  forma  minori.  Ex  his  variantes  lectiones,  et  quicquid  unum  plus 
quam  alterum  continebat,  excerpsi,  annotavi,  et  Iiuic  versioni  apposui. 
Gapitibus  etiam  lemmata  addidi. 

Primum  exemplar,  quod  litera  A  desig)iavi  membraneum  est,  sec.  xv, 

1.  Bibliolheca  Xationalis;  fund.  lat.  8,JlG;  parvuni  in4^ ;  chartaceum ;  cf.  supra,  p,  59. 


—  116  — 

ut  videtur,  conBCriptum.  B  et  C  c/;artacea  sunt,  fere  per  omnia  concor- 
dantia  :  D  itidem  chartaceum  est,  sed  in  compendium  redactum,  ca'te- 
rum  adeo  A  simile,  ut  hoc  illius  Epitome  videatur.  E  et  F  utrumque 
iragmentum  membranaceum  est  :  nam  E  incipit  cap.  v,  deficit  cap.  x; 
at  F  al)  initio  integrum,  explicit  cap.  xvni.  Horum  prius,  recenti  manu 
exaratum,  in  multis  cum  A  convenit,  posterius  vero  paulo  post  medium 
sec.  XIV  conscriptum  esse,  literarum  ductus  indicant,  et  id  liorum  om- 
nium  optimum  esse  censeo;  coeteroqui  A  et  D  in  multis  simile.  Hvec 
vero  versio  juxta  tenorem  B  et  G  promiscue  est  adornata. 

De  ipsius  Historiee  (si  id  nomen  meretur)  veritate  non  multum  la- 
boro  ,  illa  quidem  videtur  sec.  iv  (utin  fronte  illicoapparet),  temporibus 
scilicet  Constantini  magni,  et  Paparum  Sylvestri  Marcique  gesta  esse; 
(p.  3)  sed  reclamat  saepiuscule  repetita  Mahumetis  mentio,  perinde  ac  si 
res,  quas  refert,  contigissent  seculo  viii  ante  Car.  Magni  initia.  Adde 
quod  Ethnici  in  textu  aliquoties  vocantur  Progenies  Judseorum,  ut  et 
Chami,  v.  infr.  cap.  xiri.  Nec  non  nomen  viri  Isaach,  cap.  xvni,  etc. 
Non  tamen  obstat  Idolorum  appellatio,  quo  minus  prior  sententia  ad 
veritatem  prona  videri  possit,  si  reliqua  alias  firmo  nituntur  talo.  Con- 
ditor  enim  ejus  Historiae  posterioribus  vixit  seculis,  quibus  forsan  igno- 
tum  fuit,  queis  nominibus  liaec  idola  remotioribus  vocabantur  tem- 
poribus.  Nuncupat  igitur  Auctor  idola  iis  nominibus,  qua^  seculo  ejus 
cognita  fuere.  Sin  denique  in  iis  commentariis,  quibus  fides  haberi  po- 
test,  occurrit  aliquis  liujus  nominis,  qui  genus  ex  Constantino  duxerit, 
et  res  5a?Tacenorum  in  Europa  sec.  viii  profligavit,  res  erit  ^^rope/nodum 
salva.  Ego  haec  confusa  adeo  non  conciliare  possum,  ut  eadem  potius 
in  medio  relinquam;  nisi  quae  mea  mens  est,  dixerim,  nempe  hanc 
Historiam,  omnibus  criteriis  simul  sumtis,  inter  ea  commentorum  ge- 
nera,  quse  vulgo  Roman  (FabuUB  Romanenses)  appellantur,  reponen- 
dam  esse.  Porro  in  Islandia  hodie  inter  Historias  incertai  fidei  annu- 
meratur,  seque  ac  reliquae  plurima?,  qua3  de  rebus  gentium  paulo 
remotiorum  agunt;  sed  tantum  oblectationis  ergo  auditoribus  (qui  mos 
jamdiu  invaluit)  prailegitur,  qui,  uti  et  ipsi  legentes,  parum  de  fide  ejus 
solliciti  sunt. 

Quod  ad  Scriptorem  attinet,  neutiquam  Author  Islandife  gentis  fuit, 
id  quod  ex  frontispicio  statim  illucescit.  Ibi  enim  Ludimagister  ille 
Lugdunensis  Simon  (qui  [p.  41  sul)inde  indigitatur)  Authoris  nomine 
venit,  et  complura  sunt  alia,  qua;  huic  rei  lumen  foenerantur.  Senten- 
tiai  huic  robur  et  firmamentum  in  primis  addunt  nomina  propria  viro- 
rum  et  locorum,  Islandismum  minime  redolentia,  quaj  tamen  alias 
Islandi   plurimum   ad    linguam    suam    aptare   solent.    Nomen    quidem 


—  117  — 

Flovent  ia  Islandia  Soptentrionali  invenitur,  fateor  ;  sed  non  ante.  Re- 
formationis  tempora.  Reliquis  nominibus  nemo  ejus  gentis  nuncupatur. 
Sed  hoc  de  veritate  Historiue  nilnl  detrahit,  nec  auctorem,  cujas  fuerit, 
indicat.  Cogitationi  huic,  quam  foveo,  ampliorem  adhuc  campum  ape- 
riunt  :  prolixa  nimis  narratio,  precationcs,  epitheta,  Authoris  excla- 
mationes,  nec  non  hora  prima  (quaj  in  historia  bis  occurritj  et  id  genus 
alia,  qute  in  veris  et  genuinis  Islandorum  historiis  non  facile  inveneris. 
Rem  denique  conficit  omnino  et  absolvit  proverbium  illud  Gallicum, 
quod  exstat,  cap.  xvii.  Ha3C  et  alia,  inquam,  sufticiant  ad  probandum 
hanc  Historiam  ab  Islandis  solum  transhatam,  non  confictam  esse. 

Coeterum  styhis  hujus  versionis,  si  forte  plus  justo  genium  Islandi- 
cum  sapiat,  qualiscunque  est,  talis  tamen  est,  ut  seriem  solius  Historiae 
fideliter  cxplanet.  Nec  enim  Translator,  quantum  valeret  latinitate,  os- 
tendendi  animum  habuit,  sed  voluit  tantummodo  Historiam,  qualiscun- 
(}ue  sit,  sive  vera,  sive  falsa,  cupidis  instillare  animis.  In  spem  igitur 
erectus  sum  certissimam,  futurum  ut  optimus  quisque  et  cordatus  lector 
hosce  conatus  meos  benigno  animo  prosequatur,  serena  fronte  excipiat, 
nec  si  qui  nsevi  irrepserint.,  eos  censoria  nota  taxet,  bene  gnarus,  quod 
officiosos  conatus  non  viribus  magis,  quam  voluntate  mctiri  deceat. 

L.   Bcnev.   observantiss. 

J.   Olavius. 

Stiid.  hl. 
Hafnia3  x  cal.  x"".  a".  Clirist;  MDCc:txxn. 


{p.   b)  Gap.   I. 

De  genere  et  ortu  Floventis,   qiti  in  co7ivivio   Comitem  quendam  Romw 
occidit.  Uinc  ircto  CsEsure  ex  aula  subduxit  sibique  fuga  consoluil. 

(a)  Temporilnis  Constantini  Imperatoris,  et  Sylvestri  Papse  adolevit 
Romae  puer  cgregiaj  indolis,  nomine  Flovent,  qui  Imperatoris  ex  sorore 

(a)  Exemplar  membr.  A  et  chartacea  B  G  hanc  historiam  sic  exordiuntur  : 
Historia  hffic  neuliquam  commentis  conslat,  quibus  ingeniosi  viri  dclectari 


—  118  — 

nopos  erat  et  RegiriiE  Helente  ex  filia  natus.  Ab  iucunabulis  coelestium 
praeceptorum  disciplinis  innutritus  est,  et  prima  juventutis  face  assue- 
tactus  omnibns  ludi  ot  exorcitiorum  goneribus,  inter  qune  oducari  sole- 
bant  Principum  filii  ad  ostrum  sublimioromque  orchestram  geniti.  Juve- 
nis  admodum  tanto  animum  ardoro  incendit,  tot  agitavit  motibus,  ut 
in  secundis  persistere  indignum  ratus,  magno  visu,  nec  sinistro  irritove 
conatu,  ad  primas  contenderit. 

Annos  enim  quindecim  natus,  Romani  petiit,  munia  Imporatoris, 
avunculi  sui,  obiturus.  Erat  autem  festo  servatoris  nostri  natalitio  con- 
vivium  solonne  institutum,  ad  quod  Imperator  per  nuncios  eum  accer- 
siverat.  Illuc  etiam  magna  cohors  Regum,  Comitum  et  Dynastarum, 
ingensque  multitudo  hominum  confluxerat. 

Prima  dio  feriarum,  sacris  rite  poractis,  Imperator  conchyliatis  vesti- 
bus  decoratus,  corona  sua  redimitus,  et  turba  invitatorum  Principum 
aliorumque  purpuratornm  stipatus,  aulam  introiit,  ad  quadras  exquisi- 
tissimas  dapibus  oneratas,  accumbendi  ergo.  Ibi  gulas  irritabant  invi- 
tantes  epulae,  in  mensis  repositie  :  omnia  vasa  auro  argentoque  fulgen- 
tia  odorem  edidere  aromaticum.  Delecti  piieri  epulantibus  coronata 
minjistrabant  pocula,  quse  Primet  i  et  Claret  aliaque  fragrantium  potuum 
genera  redolebant  fbj ,  ita  ut  generosissimum  vinum  minimi  pretii  ha- 
beretur.  Omnes  comiter  erant  excepti,  Isetissimum  quemque  praebebat 
exoptabilis  conventus. 

Ibi  comparebat  etiam  Floveut,  tunicam  auro  intextam  inductus. 
Erat  hic  purpuratus  prye  ccteris  forma  corporis  a  vertice  usque  ad  plan- 
tas  spectabilis.  Oculis  enim  acutus,  humeris  latus,  lacertoso  sub  brachio 
modice  obesns,  verissimam  venustioris  effigiom  possidebat.  Verbo  : 
quod  ad  formosissimam  conspicui  vultus  speciem  pertinere  contendis,  si 
id  in  ullo  unquam,  certe  in  hoc  purpurato  fuit. 

I .  Lege  piment. 

solent,  quia  Magister  Simon  invenit  eam  in  urbe  Franciaj  Lion  (Liigduno) 
[addil  F  :  ubi  scholaaj  prtefuit]  eamque  in  linguam  Francicam  stylo  admodum 
elegantl  transfudit.  Hisioria  liaec  agit  de  primo  FrancorumRege  [F  :  Lnpera- 
tore,  qui  verum  Deum,  etc,  quem  Sylvester  Papa,  etc.J  qui  verum  Deum  coluit, 
ejusque  legibus  obtemperavit.  Hic  Constantini  (annosi  illius  Imperatoris, 
quem  Sylvester  Papa  saeris  Christianorum  imbuit)  ex  sorore  nepos.  nomine 
Flovent  fuit,  natusque  in  urbe,  quae  Thiberi  [B  :  Tybery;  F  :  Aube  (forsan 
Aubanea)]  dicitur.  Gum  autem  xv  esset  annorum  munia  Csesaris  obire  coepit, 
etc. 

fb)    A  B  arldunt :  et  potus,  qui  (iicilur   Vei)c,    [forsan    idem  qui  Lalim-s- 
Vapi^a.  ] 


—  119  — 

Flovent,  specie  adeo  commendabilis  assurrexit,  petiitque  a  pincerna 
Imperatoris,  ut  poculum  vino  oneraret,  dicens  se  hoc  Imperatori  alla- 
turum,  humilitatis  et  devoti  officii  ergo.  At  pincerna  invidens  Floventi 
concinnam  corporis  ftructuram  egregiamque  morum  suavitatem,  qua 
omnes  antecelluit,  scyplium  insulse  implet,  nimisque  impletum  porri- 
git.  Flovent  autem  nimis  impletum  sibi  datum  non  observans,  Impera- 
toris  ad  mensam  tendit ;  cui  in  anteriore  parte  Dux  quidam  accumbe- 
bat,  astutia  et  superbia  plenus,  ad  quem  cum  cominus  accessisset 
Flovent,  minutse  forte  guttulte  quassati  scyphi,  praeter  voluntatem,  ge- 
nis  (cj  Ducis  sunt  instillatae;  qui  ira  illico  incensus  colapho  Floventi  in- 
flicto,  hcBC  convicia  evomuit :  Malc,  tu  spuria  prolos,  moratus  es  :  osten- 
dis  enim,  qua  stirpe  oriundus  sis.  Mali  corvi  malum  ovum.  Deum  testor, 
si  me  non  abstineret,  tum  sanctitas  feriarum,  tum  etiam  veneratio  lau- 
tissimihujus  convivii,  te  profecto  in  sordidissimum  Roma^  locum  detru- 
derem.  Haec  ille  aculeata  voce.  Tum  Floveut  in  mensam  (p.  8)  scyphum 
subito  deposuit,  nihil  curans,  etsi  aliquantulum  efflueret  vini.  Licet  te- 
neraj  a^tatis  esset,  ira  tamen  concepta,  singularem  pugnam  interritus 
commisit;  quippe  Ducem  forti  pra^sentique  animo  adortus  collum  ejus 
tanta  vi  ccecidit,  ut  illud  confringeret,  et  uterque  oculus  eluscatus  genis 
inhsererct.  Itaque  Dux  pede  Floventis  prostratus  exspiravit.  Verum  Flo- 
vent  :  Haec  te,  inquit,  gratia  merito  raanet,  ob  nefaria  tua,  qua,'  suflerre 
non  potui,  verba';  etcontinuo  aulicas  ad  fores  recedit. 

Imperator  vero  sonora  voce  clamans  :  Hunc,  inquit,  factiosum  com- 
prehendite,  ut  quam  Lex  expostulat  pcenam  patrati  facinoris  luat.  At 
Flovent  omnibus  tanto  familiaritatis  et  amicitiae  jure  erat  conjunctus, 
ut  nemo  ei  manum  inferre  vellet.  NuUus  tamen  consanguineorum  ausus 
fuit  coram  Imperatore  causam  ejus  dicere  aut  deprecari.  Tum  Impera- 
tor  per  Apostolum  sanctum  Petrum  juravit,  Fioventem  si  Romse  com- 
prehensus  fuerit,  capitali  supplicio  puniendum  (dj.  Sed  Flovent  acL 
suum  hospitium  accelerans,  armigeros  suos  Otunem  et  Jofreirem  (quos 
semper  secum  habuit)  accivit,  iisque  demandavit,  ut  quam  ocyssime 
equos  instruerent ;  quod  illi,  ad  mandata  non  tantum,  sed  etiam  nutura 
intenti,  perfecere. 

Hffic  audiens  hospes  fp.  9)  qua\<ivit,  quid  novi  esset?  Cui  Flovent  : 
carissime,  inquit,  Domine,  sic  male  accidit,  ego  in  conspectu  Imperatoris 


(c)  B  C  :  gremio.  D  et  F  :  vestibus. 

(d)  A  :  auL  ex  toto  Romano  imperio  proscribendum.  Sed  forte  DeusCsesa- 
rem  horum  verborum  aliquando  poenitere  faciat;  nam  (ut  Mag.  Simonis  ver- 
bis  utarj  fatuum  est  di  quacurque  re  nimis  magnilicc  loqui. 


—   120  — 

hominem  quondam  occidi;  Cfesar  autem,  si  Rom:ie  captus  forem,  mc 
morte  mulctandum  esse  jurejurando  affirmavit.  Unde  hospes  sensu  do- 
loris  acerbissimo  affectus,  equum,  qui  dicebatur  Baudan  (e),  grave  auri 
argentique  pondus,  gladium  et  omnem  armaturam  Floventi  dono  dedit, 
dicens  :  Yideris  mihi  tam  fortis,  ut  tc  ipsum  defendere  possis.  Deinde 
Flovent  equum  insikiit,  et  cum  stipatoribus  hospiti  meritas  gratias  per- 
solvit,  itinerique  Alpes  (f)  versus  se  commisit. 


Gav.  II. 
I)e   confliclu  CiBiaris  et  Floventis,  cxii  Floveni  ensem    el  equnm  abstulit. 

Imperator  ct  ira  et  moerore  aficctus,  ob  insigne  facinus  ipsius  in 
aula  et  conspectu,  sanctissimis  feriis  Summi  Numinis  patratum,  om- 
nibus  palam  votum  concipit,  et  se  devovet,  neque  comessurum  neque 
bibiturum  :  usque  dum,  ait,  factiosum  hunc  hominem,  vinculis  con- 
strictum  mihi  tradideritis.  Illi  vero  cum  ex  urbe  dudum  exiisse  assere- 
bant. 

Hoc  audito  Imperator  equum  Magrimunem  (a)  instrui,  omnemque 
armaturam  sibi  afferri  jubet  :  Vos  etiam,  (p.  10)  inquit,  arma  capite  et 
me  consequimini  (b).  Strato  deinde  velocissimse  pernicitatis  equo, 
quem  nivei  coloris,  insula  (c)  qusedam  ferebat;  Imperator  gladio,  qui 
optimus  Romte  habebatur  succinctus,  latus  clypeo  magni  ponderis 
munivit ;  hastamque  tenuit,  pulcherrimo  affixam  vexillo.  His  armis 
instructus  equum  ascendit,  magnaque  equitum  turba  stipatus  urbem 
reliquit,  Floventem  via,  quaiter  properaret,  omni  festinatione  perse- 
cutus.Equus  quo  Imperator  vehebatur,  velocitate  pra3  aliis  poUebat. 
Articulo  igitur  temporis  a  suis  longe  (d)  provectus,  Floventem  qua 
via  duxit  equitantcm,  conspicatus,  clamavit  :  Non  prodest,  profligatis- 

(e)  A  :  Boduan  et  interdum  BoJuaat.  B  C  et  F  :  Boudan. 
(fj  A.  QiF  :  Galiam  versus. 

(a)  A  :  Megremon.  F  :  Magremon. 

(b)  A  D  F  :  arma  pkisquam  c.  e.juites  ceperunt. 

(c)  A.  D  :  quse  Tibri,  qui  Romam  intercidit,  austrum  versus  objecla  esl. 
/'di  F  :  dimidium  milliare. 


—  121  — 

simo,  et  fallontis  spei  juvenis,  fugam  accelerare ;  nemo  enim  nostrum 
ad  te  properantium,  ante  recedit ,  quam  poenam  commissi  homicidii 
dederis  meritissimam ,  ne  egrcgios  meos  viros  tlagranti  ira  postliac 
occidas. 

Imperatorem  magna  cum  indignatione  ad  se  loquontem  Flovent 
audivit.  Quapropter  optimus  hic  juvenis,  utpote  qui  prstextatje  adhuc 
et  puerilis  prope  setatis  erat,  Deum  hunc  in  modum  precatur  :  Om- 
nipotens  Deus,  qui  omnia  gubernas,  indulge,  qua?so,  precibus  meis, 
et  scelus  peractum  condona  :  respice  vulnera  Filii  tui,  Assertoris  mei, 
mihique  fluenti  et  procumben-(p.  ll)-ti  subsidio  veni  :  animum  et 
vires  mihi  suppedita,  corpusque  meum  custodi,  ne  occidar  vel  tradar. 
Fac  ut  noster  congressus  utraque  ex  parte  decentem  ferat  eventum, 
Tibi  autem  gloriosum.  Ego  enim  juvenis  nunquam  in  arenam  descendi. 
Quod  si  reversus  cum  Imporatore  congrodiar,  me  superatum  iri  cortis- 
simus  sum  :  nam  ille  audit  Heros  belli  expertus,  qui  usuram  trium- 
phalis  decoris  sa^piuscule  pra?cerpsit.  Sin  in  fugam  me  dedero,  fugien- 
tis  vestigia  promit,  subitoquo  me  retrahit. 

Anxius  ancipiti  adoo  poriculo,  incertusque  quid  ageret,  demum  hoc 
in  ajstu  poriculorum  portum  vidit  tutissimum  divinum  implorando 
auxilium.  Summum  jam  Numen,  inquiens,  Beatamque  Viginem  Ma- 
riam  supplox,  precor,  oro  et  obtestor,  ut  mo  hodie  in  tutelam  suam 
recipiat,  sine  qua  de  me  jam  actum  ost  et  conclamatum. 

His  dictis  animum  recepit,  et  equo  calcaribus  concitato,  acri  impotu 
in  avunculum  suum  cursum  convertit.  Illi  strenue  concurrentes  alter 
in  altorum  hastam  contorsit.  Imperator  irrito  successu;  at  Flovent 
tanta  vi  jaculum  emisit,  ut  hosta  dypeum  ct  loricam  (e)  ex  transverso 
sub  ala,  corpore  tamen  illajso,  penetraret,  ut  Imperator  ex  equo  prceci- 
pitaretur.  Quo  labente  gladius  forte  (p.  12)  vagina  vacuus  in  terram 
delapsus  est,  quem  Otunus  (f)  illico  occurrens  arripuit,  Flovent  autem 
oquum  ornate  instructum  prsedatus  dixit  :  Hunc  ego  nunquam  tibi 
reddam,  etsi  eum  xx  marchis  purissimi  auri  (g)  redimere  velles.  Deinde 
Magi'imoncm  insiluit,  subsequentibus  stipatoribus,  quil)us  clarior  spes 
jamjam  alTuIgere  cccpit,  ne  in  orbo  Romano  capiondi  forent. 


fej  A  ct  F  addunt  triplicem.  Deus  autem  corpus  ejus  inlactuai  servavit, 
ahas  (ut  inquit  Mag.  yimon)  convivium  ejus  Iragico  sane  exilu  fniitum 
fuisset. 

(f)  A  :  Othun.  B  G  F  :  Otun.  D  :  Otuen. 

(g)  A  :  viginti  oneribus  auri  contriti,  quanta  ipse  equus  portare  poterit, 
reclimore  veiies.  D:  vigiiiti  asiuorum  oncra. 


—   !22  ~ 

Imperator  vero  humi  prostratus  iratusque  campo  sedebat,  donec 
ejus  Satellites  accurrerent.  Tunc  illi  quterunt,  quid  hoc  rei  esset  ?  (h) 
At  ille  :  amici,  inquit,  nolite  mihi  illudere.  Certe  ego  vel  ingens  auri 
argentique  pondus  dare  vellem,  ne  unquam  huc  accelerassem  :  nam 
Flovent  equo  omnium  generosissimo  et  gladio  raultis  pra'stantiori  me 
spoliavit,  ibique  properans  aufert. 

lUi  Imperatorem  erigunt,  erectumque  equo  imponunt.  Romam  re- 
vertententes  (i)  ubi  P(r)iment  et  Claret  minime  defuit. 

Imperatorem  Servatoris  nostri  Natalem  convivio  regaliter  instructo 
celebrantem  omittemus,  fata  Floventis  plura  persecuturi. 


1 


Cap.   III. 

Eremiia  quidam,  ah  Angelo  monitus,  arma  sua  Floventi  donat,  quem  etin 
Gallias  ire  jubet  (p.  13),  et  variis  salutarihus  monitis  instruit ,  eique  sua 
futura  prsedicit,  benediciique. 

Die  in  vespeiam  declinante,  ad  urbem  quandam  venere,  ubi  com- 
mode  divertebant.  Postero  autem  die  sub  lucis  auroram  magno  cum 
labore  Apenninum  (a)  ad  montem  perrexerunt,  tritamque  proficisci 
viam  timentes  per  confragosas  et  pene  inaccessas  salebras,  praeruptaque 
saxa  et  loca  depressa  tetQnderunt. 

Multum  autem  vesperescente  i  coelo,  Otunus  uhro  citroque  circumspec- 
tans :  Domine  Flovent,  inquit,  video  domicilium  quoddam  et  sacellum 
juxta  positum,  ubi  noctem  transigere  necessum  mihi  videtur.  Eo  Fiovent 
mox  eundo  consentit.  Domicilii  autem  raunimenta  ex  anteriore  parte 
fossa,  ex  interiore  vero  murus  cingebat.  Quo  ubi  ventum  erat,  i-elaxatis 
equis,  quorura  curam  Jofreirus  agebat,  Flovent  sacellum  adiit,  Deum 
adprecaturus. 

Hasce  jedes  Anachoreta  quidam  tenebat,  et  cum  eo  dui  (b)  viri,  qui 

I.  Cod.  Yesperascenle. 

(h)  D  addit :  Floventemne  prostravisti  ? 
/ij  D  :  Hoc  modo  convivium  dissolvitur. 

(a)  In  texlu  :  montes  Mundire. 

(bj  A  F  :  duo  juvene?,  agrum  ejus  colenles.  etc. 


—  123  — 

Tictum  illi  ciiraturi,  ignem,  lifina.  aliaque  id  genus  necessaria  suggere- 
bant.  Hic  tumultuosus  olim  exstitit  verbi  divini  contemtor,  qui  nuntio 
Tirtuti  remisso,  eo  impietatis  venit,  ut  sex  fc)  viros  sanctos,  et  vita 
clarissimos  interimeret.  Demum  feliciori  Papse  Sylvestri  ductu  exper- 
gefactus  meliora  sapuit,  mysteriis  verse  religionis  institutus,  cadestisque 
Numinis  cul-(p.  14)-tui  addictus,  adeo,  ut  (d)  Angeli  Dei  alternis  die- 
bus  ei  apparentes,  Psalmos  Davidis  hunc  verse  religionis  candidatum 
edocuerint  (e).  Hic  etiam  Ethnicos  saepe  incursantes,  strenue  se  vindi- 
cando,  armis,  quae  optima  possedit,  profligavit. 

Otunus  jam  ad  fores  aggressus  leni  ictu  pulsavit,  quod  audiens  Ere- 
mita  (f)  quaevit  :  Quisnam  ibi  et  qua  de  causa?  Cui  Otunus  :  Sine  nos, 
Domine,  hic  pernoctare.  Eremita  :  Quotestis?  Otunus  :  Unus  juvenis,  et 
nos  duo  ei  famulantes.  Eremita  :  Ubinam  ille  tuus  Dominus?  Otun  : 
Ecce,  inquit,  ille  ad  fores  sacelli  provolutus  precibus  incumbit.  Quos  ut 
Eremita  Christianos  esse  cognoverat  :  Dei  ergo,  inquit,  vos  hospitio 
^xcipiam  et  quantum  in  rae  est  hospitalitatis  exhibcbo. 

Tum  Jofrcir,  equis  in  stabulo  locatis,  ftenum  dedit,  Otun  autem  FIo- 
venti  i)x-omissum  hospitium  in  promptu  esse  indicavit  :  qua  propter  ille 
Deo  gratias  egit  (g).  Deinde  domum  intrantes  nullum  sedile  ad  reficienda 
defatigata  corpora  prseter  querceos  quosdam  truncos  reperiere.  Ignis 
tamen  ex  arefactis  lignis  erat  accensus,  ut  torpida  sua  membra  foverent. 
Timi  Flovent :  expedit  cibum  capere,  et  inde  sc  quieti  dare.  Statim  erat 
mensa  apposita,  instructa  tribus  limbis  favis  subcineritii,  et  aqua  in 
vasculo.  Quem  apparatum  cum  videret  Otun,  dixit :  Non  potes,  Domine 
(p.  15)  Flovent,  atro  hoc  pane  te  saturare.  Gui  Flovent  :  Possum  equi- 
dem  hoc  usque  ad  satietatem  vesci  :  quod  etiam  docuit  eventus ;  non 
tamen  magis  quam  quartam  partem  unius  panis  hi  tres  consumpsere, 
sed  nihilominus  bene  saturati  erant.  Postea  cubitum  euntibus,  loco 
culcitrarum  et  pulvinarium,  lecti  erant,  egestatis  causa,  arborum  cor- 
tices  (h).  Tum  Eremita  iis  faustam  felicemque  noctem  exoptans,  sacel- 
lum  adiit,    Deum  precibus  appellaturus.  Ubi  Angelus  Dei  consolandi 


(cJ  D  :  tres,  F  -.  quinque. 

^d^  A  D  F:  ut  angelus  Dei  omnem  eum  cultum,  qui  in  sancta  Ecclesia  ce- 
lebralur,  edocuisset. 

(e)  A  F  :  fuit  quondam  vir  potens  et  insignis  athleta. 

(fj  A  F  addunt  :  qui  tum  temporis  coenabat. 

(g)  A  addit:  et  ejus  sanctis  viris. 

(h)  A  ¥  :  Heremita  quajrit :  Unde  vos  venislis  ?  Flovent :  Sancte  Paler,  in- 
quit,  veni  Roma,  ubi  omnes  mei  cognati  habitant.  Deinde  exilii  sui  causas 
aperit.  ct  quod  sub  aUquo  potenti  principe  merere  velit,  etc. 


—  124  — 

causa  apparuit,  procantem  ita  allocutus  :  Has  ad  tedes  Imperatoris 
Romani  cx  sororo  nepos,  ob  perpetratum  in  conspectu  Imperatoris  lio- 
micidium  extorris,  advenit,  qua  de  causa  variis  iisdemque  catenatis  ad- 
versitatibus  exponi  eum  oportet.  Jam  tibi  Dominus  Jesus  Christus  omnia 
tua  arma  huic  hospiti  tradere  jubet,  qu;c  tibi  posthac  non  usui  erunt. 
Hisce  cnim  instructus  multos  Ethnicos,  legum  divinarum  contemtorcs, 
contristabit,  contundet,  et  si  firmiter  Deo  crediderit,  totius  Francim 
regno  solus  tandem  potietur.  Eremita  respondet  :  Jube  ut  id  donum  con- 
cedam.  Hisce  dictis,  Angehis  ex  oculis  in  auram  evanuit,  Eremita  au- 
tem  solito  more  preces  horarias  peregit. 

Deinde  conclave  suum  inlroiit,  armaturam  omnem  sumsit,  FIo- 
ventemque  vocavit  :  Fili,  inquiens,  juvenis  (p.  16)  optimse  spei 
nobilis  heruic«que  indoUs  mihi  videris,  bonis  igitur  ac  pretiosis 
armis  le  instruam,  ne  ullum  posthac  fortiorem  timere  necesse  habeas, 
usque  dum  ea  retinueris.  Duplicem  igilur  loricam,  instar  nitidissimi 
argenti  albicantem,  galeam  purissimo  auro  e.xornatam,  clypeum 
quadruplicem,  et  deniquegladium  (cujus  capulum  aureo  filo  obvolutum, 
anteriori  sui  parte  aureum  erai)  generosissimo  huic  juveni  dono 
tradidit,  dicens  :  Hunc  gladium  nanus  quidam  (i)  miro  fabricavit 
artificio,  quem  toto  terrarum  orbe  optimum  existimo.  Cum  autem 
induratus  esset,  faber  experiundse  virtutis  gratia,  quam  scilicet  acutus 
esset  incudem  per  medium  dissecuit  (k).  Porro  gladius  vocatur  Jovis  fl), 
quo  significaiur  Isetitia  :  is  enim  illum,  qui  hoc  utitur  Uttum  pnestabit 
atque  inierritum. 

Acceptis  jam  armis,  Flovent  pedes  Eremit*,  ad  quos  se  venera- 
bundusprostravit,  deosculari  conatur,  sed  inhibuiteum  Eremita. 

CEeterum  Flovent  di.xii  :  Venerande  sancte  Pater,  consule  raihi  et 
doce,  quid  factu  optimum  sit,  Cui  Eremita  :  In  nomine  Dei  vera  et 
sana  tibi  consilia  suggeram.  Ito  in  Franciam,  quam  Rex,  nomine 
Florent,  regit.  IIU  jam  opus  est  viris  fortissimis  beiiique  acerrimis ; 
nam  Rex  Saxonum  Salatres  cum  ingenti  exercitu  et  quatuor  Regibus 
coronatis  (m) ,  prteter  multitudi- fp.  I7)-nem  aliorum  Principum  et 
iUustrium  virorum,  Franciam  inundavit,  et  multa  pr;i?lia  cum  Rege 
Fiancuruai    commisit   :   qui   advcrsam    belli    fortunam    toiies     semper 


fij  A  C  F  :  ferrarius  Joseph  sepleni   annis  elaboravil.   C  addit  :   ad  quod 
omnis  generis  ferrum  elegil. 
(k)  C  :  saxa  in  terram  usque  dissecuit. 
fl)  A  :  Jovisen.  G  :  Joves,  et  alibi  Jovesa,  F  :  Jovisa. 
(in)  Addit  A  :  quorum  quisque  oclo  miUia  [D  :  mille]  miUtum  ducit. 


—  i2rj  — 

passus,  tanta  jam  angustia  premitur,  ut  hostis  omnes  regiones  ejus 
juris  sui  fecerit,  prseter  solam  Luteliam  Parisiorum,  quam  nunc 
insiJet.  Tum  Flovent  :  0!  utinam  ibi  jam  essem  I  Pergit  Eremita  : 
Etiam  te  quoque  scire  vetim,  quod  omnis  populus  abhinc  aquilonem 
versus  ethnic<fi  superstitioni  magnopere  sit  deditus,  qui  te  esse  Ghris- 
tianif>  religionis  si  percipiant,  usuram  lucis  tibi  eripiunt.  Suadeo 
jgitur,  ut  fana  eorum  quidem  intres,  et  coram  idolis  genua  flectas, 
\erumtamen  te  soli  vero  Deo  dediium  esse  corde  censeas.  Ego  vero 
illa:n  culpam  in  me  suscipiam,  vobisque  clementissimum  coeli  favo- 
rem  pro  certo  pollicebor. 

Ad  htGC  a?rumnas  et  multas  difficultates  ab  Ethnicis  te  pati  oportet, 
qute  erunt  in  p^enam  homicidii  patrati,  feslis  Altissimi.  Pneterea  Deus 
mihi  revelavit,  te  totius  Francite  imperio  potiturum,  si  perpetua  modo 
coelestium  praeceptorum  tibi  manserit  custodia ;  tuo  quoque  auspicio 
multi  a  ppuria  et  personata  ad  veram  et  germanam  religionem  trans- 
cursuri,  in  penitiorem  Dei  familiaritatem  penetrabunt.  Perge  itaque 
oundo  in  nomine  Domini. 

Tum  Flovent  :  Sit  laus  et  gloria  Jesu  Christo!  Stipatores  suos  (p.  18) 
deinde  vocavit,  qui  ut  venere,  accepta  dona  Domino  suo  gratulati,  Deo 
gratias  pro  illis  laetantes  agebant. 

Flovent  jam  equos  instruere  jubens,  gladio  suo  Joviso  se  accinxit. 
Quo  facto,  Eremita  stapedem  ascendentis  tenet,  et,  habenis  postea 
manu  admota,  versoque  Franciam  versus  equo,  Deum  hunc  in  modum 
invocavit  :  Summe  Deus,  omnium  viventium  Pater,  juva  et  corrobora 
hunc  virum,  ut  adversarios  superet,  profanos  Ethnicos  debellet,  trium- 
phatos  vcra  religione  instruat. 


Gap.    IV. 

Flovenl  in  Franciam  horlalu  Eremits)  pergens,  in  itinere  casldluminsignis 
cujusdam  Lalronis,  nomine  Fahrin,  intrat,  custodibus  vicB  in  anteces- 
sum  occisis.  Demum  signo  crucis  proditur,  et  in  cUversorio  fere  oppri- 
milur.  Tandem  tamen,  mullis  hostium  inlerfectis,  salvus  ex  castello 
evasit. 

Potestate  abeundi  ab  Eromitaconcessa,  Flovent  cum  stipatoribus  suis 


—  126  — 

de  eremo  deorsum  oquitavit  (a).  Cum  duo  circiter  milliaria  processisset, 
Otun  quatuor  {h}  equites  loricatos,  petra  quadam  insistentes  conspexit, 
quod  et  Floventi  indicavit;  dixitque  :  Hi  ad  nos  tendunt,  accclerantque, 
incursum  nobis  parantes  :  quid  ergo  consilii?  (p.  19)  Flovent  ad  opem 
Deiconfugit :  Deus,  inquiens,  coelestis  Pater  eos  debilitet,  nostram  vero 
virtutem  corroboret.  Loricam  igitur,  quam  Eremita  dedorat,  et  arma 
indutus,  clypeo  capiti  imposito,  Jovisum  lateri  aptavit,  et  ita  armatus, 
Magrimonem  insiluit. 

Eodem  momonto  Ethnici  a  petra  provolarunt,  in  quos  Flovent  vehe- 
menter  irruens,  in  primum  eorum  infestam  hastam  ita  emisit,  ut  per 
clypeum  et  loricatum  pectus  transiens,  a  tergo  emineret  :  mox  et  alium 
Ethnicum  stricto  gladio  petiit,  cujus  clypeum  et  ab  humero  corpus  uno 
vulnoro  diffidit,  ita  ut  in  ephippio  ictus  oxspiravit ;  ita  am])o  in  terram 
delapsi,  occubuere.  Tum  Flovent  :  Procede,  Otun,  et  tenta,  quaeso, 
utrum  artis  quicquam  bellicye  calleas?0di,  inquit,  meticulosos  mecum 
trahere  homines.  Tunc  Otunus,  subditis  Budano,  quo  vehebatur,  calca- 
ribus,  tertium  Ethnicum  evaginato  gladio  (qui  olim  Imperatoris  fuit), 
per  medium  (c)  fremebundus  amputavit.  Quo  facto,  Flovent :  Yideris,  in- 
quit,  mihi  fortis  et  animosus  :  ergo  meus  abhinc  non  famulus,  sed  so- 
cius  eris,  ita  ut,  quicquid  sors  aitulerit,  pariter  nobis  sit  subeundum. 
Sed  quid  agis,  amice  Jofreire  ?  Jofreirus  ait  :  Parum  ego  inermis  facere 
possum.  Postremum  igitur  Flovont  Ethnicum  invadens ,  armatum 
ip.  2  0)  cum  equo  unico  ictu ,  eoque  sane  horrendo,  mirabiliter  diffi- 
dit.  (d.)  Tum  ille  :  Deus,  inquit,  tibi,  o  Eremita!  rependat;  qnippe 
validum  mihi  gladium  dodisti,  quo  si  vir  fortis  et  bellicosus  utatur, 
ogregia  patrabit  facinora,  quse  serissima  mirabitur  posteritas;  nec  un- 
quam  Domini  sui  talis  defraudabit  gladius  (e).  Deportata  jam  victoria 
Jofreirum  (f)  equitem  creat,  et  fulgentibus  armis  instruit. 

Deinde  cum  unum  milliare  processisssent,  vidit  Otunus  castellum 
quoddam  valde  firmum,  in  convalle  situm  (g),  cui  pra?erat  magna  cum 
hominum  turba  insignis  quidam  latro,  nomine  Fabrinus,  qui  transeun- 

[a)  D:  multosdies  laboriose  peregere.  Quodam  vero  die  aliquot  illis  Ethni- 
ci  occurrunt,  etc. 

(h)  F  :  quinque. 

(c)  A  :  licet  loricatum. 

(cl)  F  addit :  ita  ut  gladius  capulo  tenus  in  terram  descenderit. 

(e)  Exemplaria  A,  F  habent :  quod  unus  (F  :  quintus)  insidiatorum  in  vi- 
cinam  sylvam  aufugerit,  qui  eos  postmodum  in  castello  Fabrini  prodiderat. 

(f/  Otunum,  reclius,  ut  puto. 

igl  D  :  j  uxta  sylvam. 


—  127    - 

tcs  omnes  depopulabatur.  Tum  Otun  :  Videsne,  inquit,  Domine  Flo- 
vent,  castellum,  ubi  nos  prandendum  censeo.  lUuc  itaque  euntes  do- 
mum  quondam  sibi  diversorium  elegerunt :  at  Jofreirus  pecunia  victum 
emit. 

Verum  Flovent  suasionum  Ereraitae  negligentior,  se  et  cibum  signo 
crucis  munivit.  Id  castellanorum  quidam  (h)  conspicatus,  Christianos 
esse  cognovit,  Fabrinumque  repente  adiit  :  (i)  Domine,  inquiens,  ma- 
gnam  hodie  accepisti  ignominiam  ;  nam  cu-  (p.  21)  -stodes  tui  et  viarum 
omnium  excubitores  occisi  sunt  :  huc  enim  tres  Christiani  equites  ad- 
venere,  arma  nostratum  (quod  cognovi)  portantes. 

His  dictis  inconditum  et  trucem  cLimorem  sustulere  Ethnici,  dicentes  : 
Praestat  subito  arma  capere,  eosque  trucidare.  Fabrinus  etiam  equum 
et  omnem  armaturam  sibi  adferre  mandat  ;  quod  ut  factum  est,  arma- 
tus  equum  ascendit,  et  ad  diversorium  Floventis  cum  centum  male  fe- 
riatis  militibus  perrexit. 

Tunc  Flovent  magno  strepitu  extra  domum  audito,  circumspiciens, 
armatam  cohortem  ad  diversorium  tendentem  vidit  :  quamobrem  arma 
et  gladium  Jovisum  quam  ocyssime  arripuit.  Interim  Fabrini  milites  in 
domum  irruentes,  vociferarunt  :  Jam,  improbe  homo,  tua  accelerat  hora 
vitag  novissima.  At  Flovent  :  Permagno  vobis  constabit.  Gladio  igitur 
e  vagina  educto,  Ethnici,  qui  proxime  adstabat,  caput  galeatum  et  cor- 
pus  triplici  lorica  munit?um  per  medium  diftidit.  Ethnici  hac  nece  com- 
missa,  cum  cernerent,  quod  hic  unus,  inde  alter,  mox  phires  vuhiera- 
rentur,  metu  perculsi  et  suis  viribus  diffisi ,  foris  dimicare  satius 
duxerunt.  Exeuntibus  ergo  pluribus  Fabrini  militibus,  Flovent  ejusque 
socii,  dum  se  armis,  et  equos  raptim  instruerent,  [p.  22)  foribus  pessu- 
lum  obdiderunt. 

Denuo  Ethnici  domum  invadunt,  non  sine  insigni  contumelia  inter 
se  invicem  objurgantes,  quod  tres  viri  tantum  illis  negotii  facesserent  : 
hac  contentione  frementes  fores  sine  mora  effringunt,  Flovedt  autem 
domo  cessit,  equo  vectus,  cujus  caput  contra  hostium  ictus  galea  ob- 
texit,  alteraque  manu  gladium  vibravit.  Quisque  qui  proximus  ei  staret 
prsesentem  ominaturus  esset  mortem  :  nam  ille  insequentibus  sociis 
Ptrage  adversariorum  usque  ad  portam  castelli,  viam  sibi  paravit. 

Tum  inter  Ethnicos  inconditus  clamor  oriebatur,  minitantes  et  im- 
prccantcs  fabro  gladii  ejusque  possessori  iram  Domini  sui  Mahometi, 


fhj  A.  et  F  :  hospes  eorum. 

(i)  F  acldit  -.  Ecdem  momento  currendo  supervenit  superstes  excubitorum, 
clamans  ad  Fabrinum  :  Domine,  magna  hodie,  elc. 


—  128  — 

mortom  et  omnia  mala  ;  ot  sic  ad  castelium  pornice  gradu  sc  roccpcrunt. 
Sed  Flovent  ad  suos  conversus  :  Evolomus  hinc,  inquit,  ne  majus  nobis 
malum  eveniat.  Ad  castelli  igitur  portam  (k)  properant,  cui  claustra  et 
repagula  validissima  erant  obducta.  Haec  omnia  Flovent  opc  gladii  dis- 
solvit,  et  ex  castello  sese  corripit. 


Gap.  V. 

Flovenl  Fabrinum  insequenlcm  vita  prival ;  Dclheroni  hospitio  comitcr 
excipitur.  Angseum  cognatum  sutim  fugienteni  offendit,  ct  in  suuni  soda- 
litium  recepit. 

Fabrinus  visa  suorum  strage  Floventcm  primus  omnium  clamitans 
insequitur  :  Non  juvat,  vos  perditissimi  ho-(p.  23)-mines,  inquit, 
fugam  capesscre.  Ego  enim  omnes  vos,  utpote  scelestissimos  fures,  sus- 
pendio  mulctabo.  Hirc  quum  maledicta  Fabrinum  sibi  ingerentem  Flo- 
vent  audiret,  reversus,  equo  in  eum  concitato,  totum  ad  cingulum  usque 
dissecavit  faj  dicens  :  Perperam  putavi,  te  tam  magniloquum  aliquid 
j)Osso,  sed  erravi.  Equum  autem,  ornato  ephyppio  stratum,  et  argenteo 
freno  ornatum  depr^edatus  socios  sequitur.  Sed  Ethnici  coryphajum 
suum  interfoctum  invenientes,  fatum  illius  lugubri  clamore  et  barbaro 
ululatu  doflebant.  Flovent  autem  cum  sociis  lethalem  Fabrini  cjusque 
militum  easum  ludibrio  habuit  fbj. 

Deinde  toto  die  ac  noctc  insequenti  iter  fecerunt,  nullas  in  casas, 
\icos  ailt  urbes  divertentes  fcj.  Girca  vero  primam  vigiliam  (m  iexlu 
horam  primam)  ad  urbem,  nomine  Betheron  fdj  pervenerunt,  ubi  ad 
civem  quendam  bene  nummatum  divertentes  prandent.  Tum  Flovent  ab 
suis  precatus  est,  ut  periculorum  hesterno  die  cortissimcO  morti  proelu- 

(k)  A  :  portam  exteriorem,  F:  occidenlalem. 

(ai  A  el  F  addunt:  ct  ibi  cDtsionem  inhibuit,  quia  parcere  vokiit  e  |uo. 
(b)  A  addit:  quod  et  iiU  a  tergo  audierunt. 
fc)  A  :  Luna  vero  ad  horam  matutinam  hicebat. 

(d)  Sic  B  et  G,  sed  A  :  Bosant.  D  :  Briegaut,  F  :  Bekraut,  F  .-  B;<enlum, 
puto  esse  Bisuntium  (Besancon). 


~  129  — 

dentium  memores  religionem  dissimularent :  Indulgentiam  autem,  in- 
quit,  a  misericordia  Summi  Numinis  impetrabimus,  etsi  penates  Etlmi- 
corum  et  idola  gestu  solum  veneremur. 

Hospes  iste  erat  perbenignus  et  moribus  valde  urbanus,  qui  aquam 
illis  abluendi  gratia,  ex  argenteis  ampullis  afferenilam  et  ci-fp.  24]-bum 
deinde  lautissimum  proponendum  curavit,  adeo  ut  penuria  nuUius 
rei  esset. 

Pransos  vero  herus  unde  et  qua  itcr  suscepissent,  interrogavit ;  cui 
Flovent  :  Lubet  nobis,  inquit,  Principi  cuidam,  viris  virtute  prBeniten- 
tibus  egenti,  operara  nostram  commodare.  Hospes  :  Salubre  vobis  con- 
silium  dabo  :  ite  ad  Florentem  Regem  Francorum  :  ille  vestra^  virtutis 
maxime  indiget ;  nam  superbissimus  Saxonum  Rex  Salatres  ingenti 
exercitu  Lutetiam  Parisiorum  obsidet.  Fiovent  ait  ;  eo  certe  commea- 
mus.  Delassati  vero  ad  nocturnam  quietem  se  receperunt. 

Postoro  autem  die  mane  expergefacti  in  delubrum  ab  hospite  dodu- 
cuntur  :  ibi  preces  ad  verum  Deum  fudorunt,  dissimulata  tamen,  cui 
dediti  erant,  religione,  ne  variis  exponerentur  periculis.  Postea  equis 
instructis,  hospes  illos  in  viam  ducebat. 

Deinde  ex  urbe  per  ardua  et  declivia  loca  in  vastam  quandam  sylvam 
profecti  sicut,  quo  ut  ventum  erat,  de  Legibus  Mosis,  Sapientia  Salo- 
monis ,  et  admiranda  Servatoris  nostri  incarnatione ,  discursum 
habuere. 

lllorum  coUoquium  juvenis  quidam,  saltuoso  in  loco  latens,  audit, 
eorumque  opem  per  Deum  quiritans  implorat  et  inclamat  :  TSiam  ego,  in- 
quit,  quatuordecim  abhinc  diebus  ex  carcere  et  durissimis  vinculis 
elapsus  herbis  victitavi. 

Tunc  Flovent  :  Unde  frater,  et  quare  hucvenisti?  —  Domine,  respon- 
det,  ego  sum  Wilhelmi  (e)  Rcgis  filius,  qui  dominatum  in  ur-(;j.  25)- 
bcm  opulentissimam,  nomine  Angem,  olim  habuit.  Meministisne  (f) 
ingentcm  illum  exercitum,  quem  Franci  Romam  ducebant,  quando 
Gonstantinus  Imperator  Christo  nomen  dederat.  Tunc  etiam  illi  multa 
regna  virtutis  sua;  monimenta  fecerunt,  et  Parente  meo  occiso,  mc 
captivum  Comiti  (g)  cuidam  mancipii  instar  vendiderunt,  ijui  Muhame- 
ten  venerari  me  cocgit,  et  instar  mediastinorum  tencbat.   Exinde  ego 


fej  Sic.  B  et  C  :  Milonis.  D  et  E  :  Regis  Romani.  F  :  Milonis  de  Roma. 

(f)  A:  Recordarisne  magnae  ilUus  cxpedilionis,  quam  Franci  cum  Burgun- 
dionibus  susceperant,  cura  per  montes  Apcnninos  transirent,  Regnum  Roma- 
num  devastaturi. 

ig)  A  :  ComiLi  de  Catharecto,  F  :  de  Catarecta. 


—  i;]()  — 

clapsus  custodia,  fuga  mihi  consului,  variis  jaclatus  adversitatibus. 
Ad  qua^  Flovent :  Haec  antea  audivi,  et  prout  enarrasti,  vora  esse  scio, 
l^ropius  accede,  et  me  deosculare  :  nam  tu  meus  es  consanguineus  fli) 
et  nos  patrueles  sumus.  Nostri  sodalitati  te  applica,  et  equum  (juo  antea 
vectus  fuit  Fabrinus  Ethnicus ,  ascende.  Ascendit  equum  qui  eum  miri- 
fice  decuit  :  iterum  Flovent  :  Cedo  nomen  tuum ;  at  ille  :  Angsa^is  fij 
nominor.  Novus  comes  continuat  discursum  :  Quomodo,  inquiens,  res 
cognatorum  nostrorum  succedunt.  Flovent  respondit  fkj  :  Frater  tuus, 
natu  maximus,  Philippus,  Hex  Anges,  quatuor  aliis  urbibus  prseest ; 
rainimus  vcro  natu,  pra^Iapso  vere  eques  creatus,  multum  apud  Impera- 
torem  valet. 


[p.  2G)  Cap.   VI. 

Flovent,  dum  iter  insisteret,  in  quosdam  venalorcs  inopinato  incidit,  ct  quia 
cervum  ah  iis  agitatum  dcjecissct,  cum  iratis  mamis  conseruit.  Accurrit 
eorum  Dominus  Joses,  suis  opem  laturus.  Quorum  omnium  victor  Flovent 
tc{ndem  Liiteiiam  Parisiorum  pervcnit. 

Illi  ex  sylva  procedentes,  vespera  inumbrante,  per  amplam  urbem, 
turribus  excelsis  tumentem,  conspiciunt.  Prsefuit  hac  in  urbe  omnibus 
rebus  comes  quidam,  qui  Joses  fa)  Annosus  vocatus,  tunc  temporis  tre- 
centesimum.  cetatis  arinum  agebat. 

Hic  senex  tantum  laudandus  est,  in  quantum  admiranda  virLus  in- 
telligi  potest  :  saepenumero  in  arenam  descenderat,  semperque  victor 
redierat  :  hinc  palma^,  quas   deportaverat,  talem  omnibus  horrorem  in- 

(Ji)  A  :  Num  cgo  sum  Ccesaris  ex  sorore  liUus.  D  et  E  :  Ego  sum  fiiius  pa- 
Irui  tui  et  sororis  Imperatoris  Gonstantiui. 

(ij  Sic  C  ot  D.  Sed  X  :  Anseis,  B  :  Angsseis,  E  et  F  :  Ansaeis. 

{li)  Sic  habet  exemplar  B  et  G.  Sed  A  ita  :  Flovent  respondit  pauperrimus 
eorum  satis  est  beatus.  Pater  meus  Ambo  [forte  Aubaneam  (Aubagne)]  illam 
potentem  et  tres  ahas  magnas  urbes  regit.  Sed  frater  tuus  nalu  maximu;;  in 
equitem  eleclus  est,  vir  multoe  apud  Gcesarem  potentia".  D  ct  E  -.  Pater  meus 
Wilhehnus  Ambi  potentem  ct  vn  alias  regil,  sed  frater  meus  proxime  jira3- 
hipsa  hyeme  eques  creatus  est. 

(a)  Sic  charta.  B  C,  soil  A  :  Josclh.  D  E  :  Jose,  F  :  Joseph. 


—  131  — 

cussere ,  ut  nemo  singularem  piigaam  cum  illo  committei-c  susti- 
neret. 

Hoc  die  filius  ejus  cum  quadraginta  fbj  equitilius,  omnibu?  bene 
armatis,  ab  urbe  venandi  gratia  profectus  est.  Eodem  die  in  cer- 
vum  quendam  eximia?  magnitudinis  egregiBeque  formre  incidebant,  qui 
tamdiu  illos  fugieudo  prujcessit,  donec  ut  ipsimet,  et  equi  illorum 
longum  emensi  iter,  defatigarentur.  Lassus  cervus  demum  \enit  qua 
Flovent  cum  suis  iter  fecere.  Tunc  Jofreirus  dixit  :  Gonverte,  Domine, 
oculos  in  cervum  hunc,  nobis  occurrentem.  Cui  Flovent  :  Laus  Deo! 
inquit,  qui  hoc  animal  \p.  27  noliis  misit.  Additis  deinde  Magriraoni 
calcaribus,  cervum  insecutus,  extemploque  illum  adeptus,  in  cervi  san- 
guinem  gladium  suum  intinxit.  Deinde  cervum  liaud  secus  ac  optimus 
quispiam  venator  equo  descendens  exenteravit.  Tunc  ille  accessit  qui 
per  totam  diem  cervum  equitans  insectabatur,  exclamavitque  :  Fac  cer- 
vum  missum,  nihil  enim  in  venatione  possides,  nec  ullam  ejusdem  par- 
tera  habebis.  Flovent  dixit  :  Merabrum  unum  vel  amplius  te  mihi  da- 
turum  spero.  Ille  vero  respondit  :  Gruentas  tuas  lambe  raanus;  apage 
ncbulo,  nemo  enim  tibi  pejor  erit.  Flovent  ad  haec  :  Tu  veheraenter  in 
rae  iusontem  inveheris,  non  i^gitur  non  possura,  quin  acceptura  tibi  re- 
ferara;  et  cum  iagenti  furore  equum  continuo  ascendit,  Ethnicumque 
gladio  percussit,  ut  eodem  momento  inter  lapides  defunctus  jaceret. 
Scutiferi  autem  illius  hastis  suis  tres  occiderunt;  alios  vero  ('cj  FIo- 
ventferro  necavit.Tunc  dixit  Otunus  /d '  :  PIus  nimio  stomacharis,  Do- 
mine,  Dcus  te  custodiat!  Postea  in  Ethnicos  incurrentes  exiguo  tem- 
pore  XX  equites  fej  et  fidelium  Josis  e  medio  sustulerunt,  sed  reliqui  ffj 
torga  vertebant.  Otunus  vero  dixit  :  Discedaraus,  et  cervura  relinqua- 
mus  ;  sic  etiam  factum  est. 

Erat  jam  quidam  fgj  iu  altissimis  muri  speculis,  qui  iilorum  {p.  28) 
conflictum  contemplatus  citissime  descendit,  exclamans  :  Ah  rae !  Ah ! 
Quantum  detrimenti  nobis  intulerunt   advenaj  illi ,   qui  filium  tuum, 


(bj  Meml).  \  ct  F  :  decem ;  B  C  :  xl. 
fc)  A  B  D  E  F  addunt  :  tres. 

(d)  Sic  B  C  D  E  :  memb.  vero  A  et  F  :  huac  dixerant  Otunus  elJofreirus. 

(e)  C  ila.  sed  A  :  postea  illi  duos  proceras  Ethnicorum  occldebant.  Deinde 
primi  uuum  quendam  Etlmicum  impetebant  etc.  D  E  F :  prorueates  iUi  duos 
adhuc  principes  Ethnicorum  ira  percili  interfecerant  :  at  Flovent  primus 
suorum  Ethaicura  quendam  summo  cum  ardore  duas  in  partes  dissecuit. 
F  addit  :  deinde  virum,  qui  superstes  erat,  occiderant. 

(P  B  addit  :  xx. 

(g)  Sic  C  et  F,  sed  A  et  E :  stabant  nonnuUi  viri  elc. 


—  132  — 

Jose  occiderunt ,  aliosquo  prom^itos  militos  !  Reliquivero  in  urliom  con- 
fugiunt. 

Hisce  dclatis  ad  Josem  rumorihus,  ira  excandescens,  equitibus  excitis, 
arma  extemplo  sumit,  et  ab  urbe  cum  centum  (li)  armatis  equitibus, 
eo,  qua  Flovent  iter  tendit,  accelerat.  Qui  omnes  ira  dolori  immixta 
intlammati,  summo  cursu  contendobant,  ut  Flovent  occurrere  trepi- 
daret. 

Tunc  Joses  alta  et  horribili  voce  exclamavit  :  Pudeat  vos  fugae,  in- 
quit,  protligatissimi  servi,  et  liostiles  latrones  :  nihil  vos  fuga  juvabit. 
Quas  voces  quum  Flovent  exc^pisset ,  taliter  precatus  est  :  iEterne 
Deus  Pater,  propter  sanctos  tuos  conserva  corpus  meum  :  nos  enim 
canes  etEthnici  insequuntur,  qui  fortitudine  et  corporum  magnitudine, 
p^rindc  ac  gigantes  valent.  PrLCstat,  me  judice,  hic  mori  quam  fugari. 

Tunc  Flovent  collo  ferocis  equi  retorto,  reversus  est,  Josem  petiturus. 
Hi  duo  acerrimi  viri,  hastis  in  pectora  directis,  statim  concurrunt  sibi 
invicem,  quasi  nunquam  cessuri.  Joses  scutum  Floventis  transfixit 
usque  ad  loricam,  qua;  tanta^  firmitudinis  erat,  ut  hasta  illam  perforaro 
non  posset.  Flovent  misericordia  Dei  corroboratus  immobilis  adeo 
ophippio  insidebat,  ut  nullibi  moveretur,  \i).  29)  hasta?  autom  Josis  ma- 
nubrium  factum  est.  Tum  Flovont  hastam  in  Josem  emisit,  cujus  scu- 
tum  et  loricam  penetravit,  ilkoso  tamen  corpore  et  irrito  eventu  sub 
brachiis  exivit. 

Mox  Flovent,  gladio  arropto,  tantum  vulnus  capiti  Jusi  inflixit,  ut  in 
ephippio  ictus  exspiraret.  At  vero  in  Floventem  centum  equitibus,  qui 
Josem  sequebantur,  irruentibus,  in  ancipiti  atque  prasrupto  discrimine 
cum  sociis  versabatur  insignis  ille  coryphgeus  :  ea  tamen  adiit  pericula, 
e  quibus  servari  se  posse  dubitaverat,  et  specimen  stupendae  virtutis 
edidit.  Quatuor  homines  cum  centum  (i)  dimicabant  et  hoc  praelio  viri- 
liter  pugnando,  hostes  utrinque  csedendo,  se  adeo  fortiter  gesserunt,  ut 
XXX  (k)  Ethnicorum  ibi  spiritum  efflarent.  Ex  hujus  conflictus  cxitu 
oonstat  illud  verissimum  esse  :  Non  solus  est  ,  qui  Dei  nititur 
auxilio. 

Caeterum  Flovent  sociiquo  ojus,  ex  prselio  defessi  vulneratique  disce- 
dentes,  in  Franciam  perrexerunt.  ibique  per  aliquot  noctes  hospitaban- 
tur.  Flovent  consilium  iniit,  quod  Ducem  itineris  sibi  coemerent,  qui 
cos  per  ignota  loca  Lutotiam  Parisiorum  clanculum  deduceret.  Dixit 
enim  Saxones  totam  terram  occupasse,  eoque  sibi  cavere  :  so  cum  suis 


(h  et  i)  Sic  B  C,  at  A  D  E  F:  quadraginta. 
(h)  Sic  B  G,  at  A  D  E  F;  xv. 


—  133  — 

alios  glailio  hostium  succuLituros  esse,  antequam  ad  Francise  Regem 
pervenirent. 

Hoc  facto  Orlientem  se  conserunt  (l)  ibique  pernoctarunt.  Inde  vero 
{p.  30)  liora  gallicinii  discedunt,  et  postea  (m)  noctes  atque  dies,  donec 
LutPtiam  Parisiorum  venerunt,  profecti  sunt. 

Tunc  temporis  huic  civitati  insedit  Francorum  Rex  Florent,  quem  in 
tantas  rerum  angustias  Saxones  compulerunt,  ut  in  sua  potestate,  pra?- 
ter  urbem,  in  Francia  nihil  haberet.  Filiam  sustulerat  Florentiam,  fi- 
lium  vero  nullum. 

Angsiris  portfe  adequilans  aperire  jubet.  Janitor  vero  dixit  :  Duos 
menses  htec  porta  non  fuit  reserata,  nec  uUus  Parisiis  tam  audax  eques 
est,  qui  ad  iter  volantis  hastte  ire  ausus  sit  (nj.  Flovent  respondit  :  Fra- 
ter,  sumus  pacihci,  et  vobis  subsidio  venimus.  Tunc  ostiarius,  cornu  ori 
admoto,  ter  tubavit,  quo  audito,  nullam  intrandi  civitatem  spem  essc 
cognoverunt ;  duo  autem  suburbia  eiant  in  vicinia  ;  quo  se  contulerunt, 
ibiqup  pprnoctarunt. 


Cai'.  YIT. 

Flovens  Regem  Corsahlinum  monomachia  debellal  et  magnifici'  devicit. 

De  Saxonibus  jam  loquamur.  Salatres  Rex  Saxonum  potentissimus 
innumeral)ilem  fcre  exercitum  in  Fran-(p.  3i)-cia  habuit ;  (a)  ipse  vero 

(Ij  A  :  Anseeis  dux  ilineris  eral  ut  potcomnium  per  totam  Franciam  viarum 
gnarus. 

fml  Sic  B  C  D  E  sed  A  et  F  exoriente  die  Lutetiam  Parisiorum  venerunt. 

(nl  A  D  E  F  addunt  :  metu  militum  Eegis  Salatris,  qui  quatuor  Reges 
secum  addaxit  coronatos;  horum  primus  nouiine  Kosabhuus  [sic  A,  sed  B  F 
Korsabliuus.  D  E  CossabHnusJ.  Secundas  Cabue[F  Calive].  Tertius  Falsardius 
[sic  B  E  F,  sed  A  Fasladus].  Qaartus  Konaber  [sic  F  et  A  Konabert,  B  Co- 
nabes,  D  E  Konabeck].  Hi  omnes  Marsabilite,  eognomine  Yenuslte,  amores 
ambiant,  quaj  Archiregis  Salatris  est  fiiia  Horam  quiHbet  quovis  die  urbem 
adequitat,  nostros  superbe  provocautes;  nos  vero  semper  sumus  inferiores. 
Cseterum  Rex  juravit,  neminem  suorum  urbe  exiturura,  ante  fmeni  hujus 
mensis,  qui  Aprihs  est  Flovent  ait  :  Amice,  nos  Regi  opem  feremus,  mercede 
militaturi.  Aperi  modo  portam,  el  tibi  equum  optimum  donabo,  etc. 

(a)  Addunt  A  D  E  :  nuUum  erat  caslcllum  aul  propugnaculum,  qaod  non 
prsesidiis  firmasset. 


—   134  — 

hoc  tempore  Corliolii  (hj  cral.  Castra  ejus  s(.'cuti  sunt  quatuor  Reges 
coronati,  quorum  unus  Corsalilinus  yocabatur,  secundus  Cabuus,  tertius 
Falars  (cj,  quartus  Conabes  (d).  Hi  Reges  dotibus  belli  eminentissimis 
ct  nomine  virtutis  celeberrimi  omnem  movebant  lajiidem,  ut  in  gratiam 
cum  Marsiliilia  Yenusta  venirent  fe). 

Jamque  hi  quatuor  Reges  cum  equitibus  ci:iod.ccido  Lutetiam  Pari- 
siorum  venerant  (fj  il»ique  castra  metati,  omnibus  viis  insidiabantur, 
ne  ulla  res,  qua3  usui  esset,  in  civitatem  inferretur. 

Rex  Corsablinus,  virtute  nulli  secundus,  prima  luce  cujusdam  dici 
experrectus  sese  optime  armavit,  giadioque  cinxit,  qui  illi  ex  India 
missus,  Jambitus  (gj  dicebatur  fh). 

Eodem  die  Regis  filia  vexillum  illi  miserat,  liac  conditione,  ut  ali- 
quod  egregium  virtutis  bellicBe  documentum  ederet.  Vexillum  quatuor 
clavulis  aureis  hastfe  illius  affixum  erat.  Postea  equo  vectus,  urbem 
adequitat ,  ac  in  declivi  quodam  et  aprico  loco  quieti  se  dedit ,  soli  ma- 
tutirnp  vexillum  obtendens. 

Otunus  (p.  32)  jam  expergefactus  Regem  ai-matum  vidit  :  aurea  enim 
Regis  vestimenta  et  vexillum,  solem  adversus  fulgentia,  longe  lateque 
eminus  conspiciebantur. 

Tunc  Flovcntem  accersivit,  dixitque  :  Domine  Flovent,  qui  securus 
dormit  victoriam  raro  consequitur.  ^'ide  Regem  hunc  superbissimum, 
qui  se  ad  pugnam  singularem  olTert  :  hic  enim  patentissimus  laudis 
campus  aperitur  juveni,  qui  concinna  armorum  prolusione  materiam 
splendori  nominis  prosterncre  avet.  Ha^c  verba  aures  Floventis  miri- 
fice  titillarunt,  confestim  igitur  armis  et  lorica  indutus  Magrimonem 
conscendit,  Regemque  Corsablinum  adiit. 


(bj  A:  Kornis,  reliqua  exemplaria  Gorbuilla  'sini,>  (kibio  ideni  (juod  Cor-' 
beil). 

(c,dj  Sic  exeniplar  chartaceum  C 

fej  A  D  E  F:  qua  post  Christi  nativitatem  (alTerente  magistro  Simone  addit 
A  )  femina  specie  venustior,  virtiiUbus  i^t  scii^ntiis  muHebribus  ornatior, 
nata  est  nulla. 

'f)  Sic  B  C;  scd  rehqua  exemphiria  numerum  equitum  reticent;  sed  hsec 
addunt ;  Quatuor  supra  nominati  Reges  amnem  (A  D  E  addunt  Sequanam; 
transgressi  tentoria  circa  urliem  figebant. 

(g)  Sic  B  G ;  at  reh(jua  exempiaria  JarnbUr  (id  est  ferri  seca)  i. 

(h)  A  el  F  addit  :  Et  in  equum  egregium,  pedibusque  valentem  ascendit, 
nomine  Ararem  (A  :  Arademj. 

1.  Gallicc  Taillefev. 


Hoc  tpmpore  Florentia  Francornm  Regi?  (i)  filia.  et  cum  oa  ingens 
Tirpinum  multitudo  refrigerationis  gratia  in  loca  muri  editiora  ascen- 
-dens,  Corsablinum  et  Floventem  vidit.  Ha?c  Patrem  alta  voce  clamans, 
quaerit :  Quis  militum  contra  mandata  ab  urbe  egressus,  cum  Corsablino 
congredi  ausus  fuerit  ?  Florent  auditis  his  filiae  verbis  tubicinem  Yoca- 
vit,  et  totam  turbam  in  speculas  muri  evocari  jussit.  Quo  facto  om- 
nes  ''A-^  monomachiam  hanc  ppectaturi  ad  Regem,  qui  in  speculis  erat, 
accesserunt. 

Flovent  postea  ad  Corsablinum  se  convertit,  qui  in  longi-fj?.  33)-tu- 
dinem  octo  fl)  ulnarum  erat.  Hic  Floventem  interrogat  :  Quo  tu  juve- 
nis,  inquit,  iturus  es?  quis  te  misit?  an  nuncius  es?  et  tandem  cur 
armatus  ad  me  processisti  ?  Gui  Flovent  :  Non  scio  me  nuncium  esse, 
sed  eques  sum,  et  tantum  tibi  damnum  inferam,  ut  non  amplius  coram 
Marsibilia  Venusta  te  efferas.  Rex  Corsablinus  regessit :  Te  nimis  jac- 
tantem  et  audacem  adolescentem,  etsi  inermis  essem,  haud  extimescc- 
rem,  immo  etsi  mancus  et  monoculus  essem.  Jam  vero  ad  Filiam  JPv^- 
gis  te  deducam  ,  ut  pretium  vexilli,  quod  ad  me  hesterna  die  misit,  te 
caplivo  compensem. 

Flovent  iterum  :  Si  til)i  ipsi,  inquit,  a  me  cavere  nolis ,  in  tantum 
venies  discrimen,  quantum  tibi  prius  promisi;  nec  Regis  filia  te  ,  totius 
urbis  auro    contra,  uno  osculo  dignari  vellet. 

Corsablinus  iratus  equo  calcaria  addidit,  Floventemque  adortus,  ilr 
lius  scutum  transfigero  non  potuit;  hasta  autem  Floventis  in  scuto  Cor- 
sablini  confracta  est.  Strictis  postea  ensibus  ambo  strenue  pugnaverunt. 
Flovent  vero  optima  armatura  indutus,  pertsesus  longioris  certaminis, 
divino  invocato  auxilio,  galeam  Regis,  necnon  quartam  faciei  partem, 
sinistramque,  ut  scutum  illi  excideret,  ferro  desecavit.  Tunc  Rex  ad 
Floventem  dixit  :  Accipe  jam  gladium  meum  ;  herbam  enim  porrigo, 
meque  potestati  tupe  commendo.  Flovent  igitur  gladio  captivi  accepto, 
lora  freni  manu  apprehendit ;  nec  tunc  'p.  34)  Rex  loquacior  fuit,  quani 
fur  in  longissimam  literam  extendendus.  Cives  ha?c  omnia  ex  urbe 
prospectautes  inter  se  dicebant,  superbiam  Corsablini  jam  sedatam  esse. 
Postea  Otunus  et  Jofreirus  Flovonti  obviam  occurrentes,  interrogant : 
Quamdiu  ducturus  es  hunc  caneni  ?  et  ([uinam  fuit  vestri  certaminis  exi- 


(ij  Sic  B  G.  Sed  reliqua  exeraplaria  :  Hoc  tempore ,  Francorum  Regis 
(A)  Floiis  D  E  F  :  Florentis)  filia  altissimas  urbis  turrcs  conscendit  D 
additj  uLi  sohta  erat. 

(Icj  A  F  :  plusquaui  mille  erjuitum. 

(l)  Ita  B  G  E  F,  sedA  :  seplem. 


—   L'JG  — 

tus?  Quibiis  rcsponrtens  Flovont.  Laus  Doo  !  inquit,  quoniam  (■onllictus 
noster  in  faustum  desivit  oxitum  :  nobis  enim  obtigit  captivus,  magno 
pretio  redimendus.  Accipite  illum  et  custodite.  Et  plures  id  gcnus  cancs 
postliac  habere  vellem.  Flovent  etiam  captivum  jurejurando  obstrinxit, 
quod  quicquid  haberot,  potestati  sua^  committoret.  Otunus  eum  custo- 
dicndum  accepit. 


Gap.   VIII. 


Rex  Francoruin  laloranti  Floventi  mccitrrit,  qui  cum  Saxonibus  co)ifliij>l, 
et  Regem  Cabuum  proslcrnil. 

Verum  Etlinici  exploratores  habuerunt,  ne  Franci  oos  incautos  op- 
primerent.  Unus  horum  exploratorum  utriusquo  gesta  vidit.  Hic  cor,- 
festim  castra  accurrens  alta  voce  clamavit :  EtsL  societas  nostra,  inquit, 
nimis  lucluosa  sit,  non  tamon  suporbia  caretis.  Corsablinus  socius  nos- 
ter  dignitatom  suam  amisit;  Francus  enim  quidam  illius  manum  (a) 
gladio  amputavit,  et  postea  captum  domum  suam  reduxit  fp.  35). 

Hoc  tristi  nuncio  accepto  Saxones  extemplo  classicum  canunt,  ct  vi- 
ginti  (b)  millia  equitum  fulgenti  armatura  induti  proruunt,  tota  cir- 
cumquaquo  tremente  terra  (c).  Quum  jam  Flovent  armorum  strepitum 
et  tubarum  clangorem  audirot,  Deum  precatus,  quantum  potuit,  iiu- 
fugit. 

Rex  vero  Florent  magnum  exercitum  Flovontom  porscquentem  cons- 
picatus,  militos  oxciebat,  illosque  arma  sumere  jussit  (d)  :  jamque  omni- 
bus  bene  armatis,  Floventi  subsidio  venturi,  ab  urbe  egressi  sunt,  Rex 
vero  ipse  primus  processit.  Quos  ut  Flovent  vidoret,  suos  adhortatus  ost : 
Boni  socii,  inquit,  estote  momoros  nostri  poriculi,  quod  spem  rever- 
tendi  non  haboamus,  et  quam  malum  sit,  semper  alieno  frui  attendite. 
Vos  igitur  in  hac  pugna  virilitor  gerite,  ut  tandom  aliquid  laudis  mo- 


(a)  A  et  F  addunt  :  sinistram. 
fb)  D  habet  :  duo  millia. 

(c)  A  addit :  dimidium  milliare. 

(d)  A  D  addunt  :  momcnto  cci03  equitum  congregala.  B  D  ct  E  ad  h.rc 
addunt  :  quLljus  ccc  [B  :  cccc]  civium  [F :  sagittariorum,  reclius  ut  puto]  aJ- 
dita. 


.     —  137  — 

reamini.  Quod  ad  me  attinet,  faciam  ante  discessum  nostrum,  ut  Saxones 
et  meum  et  hasta3  meae  nomina  sic  cognoscant,  ut  nemo  illorum  indo 
cxhilarari  possit. 

Flovent  Corsablinmn  dimisit  liberum,  seque  in  Ethnicorum  turbam 
avide  immisit,  ubi  in  Regem  Canabem  incidens,  scuti  ejus  quadrantem 
abscidit,  ictu  in  femur  usque  deducto,  ita  ut  Rex  in  terram  devohitus, 
confestim  occamberet  fej.  Floventis  vero  socii  Otunus  et  Jofreirus  Do- 
mino  suo  succurrere  haud  morati,  hic  in  Regem  Falsarum,  ille  vero  in 
Cabuum  Robustum  irruunt,  qui  ambo  equis  delapsi,  in  terram  proni 
[p.  36)  corruerunt.  Flovent  hpec  videns,  equum  quem  Ganabas  quon- 
dam  possiderat,  arripuit,  arreptumque  Jofreiro  tradidit,  quem  cum  Jo- 
freirus  ascendisset,  se  ipso  jam  vegetior  factus  sibi  visus  est.  Angsaeis 
Floventi  hastam  Corsablini  tradidit,  cui  vexillum,  quod  Regis  filia  mi- 
serat,  affixum  est.  Deinde  Falsarum  Regem  adortus  jcujus  lorica  corpori 
protegendo  sufVecit),  tam  forti  ictu  impetit,  ut  in  terram  procul  equo 
prostratus,  casside  in  humo  insidente,  muUum  antequam  erigi  posset, 
inquinaretur.  Flovent  autem  equo  illius  arrepto,  ad  Otunum  dixit  :  Mi 
socie,  inquit,  tuum  ego  delapsum,  quem  paulo  ante  passus  es,  segerrime 
tuli,  itaque  hunc  tibi  trado  equum,  generosum  et  eximia  equestri  arma- 
tura  decorum.  Gum  Otunus  equum  ascendisset  ffj  Franci  extemplo  ac- 
cesserunt.  Videre  tum  licuit  strenuum  militum  concursum,  permulta 
hastarum  manubria  confracta,  et  multos  equites  humi  prostratos;  in- 
gens  etiam  tuljarum  clangor  auditus  est.  Strinxit  postea  Flovent  ensem, 
et  in  mediam  Saxonum  aciem  immemor  sui  se  immisit,  in  qua  nemo, 
cui  mors  non  immineret,  illi  occurrit. 

Otunus  et  Jofreirus  strenue  pugnantes  antesignanum  suum  seque- 
bantur.  Saxones  quamvis  fortissimam  ederent  pugnam,  Floventi  tamen 
cedere  coacti  sunt :  quicunque  enim  in  illum  occurrebat,  statim  cecidit. 
Multi  funesta  hac  strage  perterriti,  fugam  moli-(p.  37)-ebantur,  ita  ut 
magna  aciei  pars  vacua  esset.  Francorum  Rex  Florens,  illiusque  milites 
strenue  pugnarunt,  Flovent  tamen  eos  bellica  virtute  conspicuus  mille 
prBecurrit  parasangis.  Tum  Franci  exclamant:  insignes,  Doraine  Ma- 
homete  fgj,  viros  hostium  Saxonum  superbiam  depressuros  nobis  mi- 
sisti  flij. 

(el  A  D  E  et  F  tacent  de  morte  Regis. 

(f)  A  addit:  Jofreirus  vero  Bodvanum  [F.  Baudam]  qui  eral  equus  velocis- 
simus  conscendit;  ;de  Canabis  equo  tacet)  ad  quos  Franci  opem  laturi,  elc. 

(g)  A  liabet:  Terogant. 

(h)  E  et  F  addit :  et  alii  alios  adhortati  plusquam  c.  Saxonum  proruenles 
dejecerunt,  ila  ut  eorum  acies  inclinaret. 


—  138  —     . 

CabnuK  Roltustus  fij  immpnsam  suorum  cquitum  (■laclem  aspiciens  (kl 
insidebat  equo,  nomine  Vamento  (l),  qui  quatuor  castellorum  pretio 
coemptus,  volucrem  velocitato  pra^vertit.  Huic  Cabuus,  ab  armis  l)ene 
paratus,  calcaria  subdidit,  et  in  mediam  Francorum  aciem  proruit, 
nbi  valdo  iratus  magnam  fortium  virorr.ra  stragem  odidit.  Htcc  Cabui 
facta,  quam  primum  Floventi  nunciarentur,  illuc  acccssit,  etsi  \iribus 
valeret  Flovent  parem  sibi  aut  fortiorem  jam  inveniebat. 

(mj  Adeo  collisa  sunt  ha'C  duo  capita  et  multum  diuque  colluctata. 
neuter  tamen  victor  exstitit.  Quod  Ethnicus  it^gre  ferens,  Floventis  ga- 
lea)  summo  nisu  tantum  intlexit  ictum,  ut  certe  mortem  oi^potiisset, 
aiisi  Dei  benevolentia  et  galea^  durities  obstitisscnt ;  nam  animi  deli- 
quium  fere  passus  est  (nj.  Tum  in  ephippium  parumper  procubuit ,  hune 
in  modum  submissa  voce  precatus  :  ^Eterne  Deus,  totius  clementire  et 
misericordia?  Parens,  qui  tui  amantes  semper  (p.  38)  adjuvare  soles, 
Bti  ego  te  ex  sancta  Maria  virgine  natum  et  Judfois  auctoribus  ,  suaso- 
Tibusque  passum,  crucifixum  et  mortuum  esse  credo,  ita  etiam  Domine. 
sancti  tui  nominis  causa,  hostibus  libera  corpus  meum.  His  dictis  ad 
se  rediit,  adeo  vegetus  et  alacer,  quasi  nuper  armatus  prodiisset.  Mox 
erecto  corpore  epbippio  insidens,  vim  illatam  vindicaturus  Cabui  pri- 
TTium  galeam,  deinde  caput  et  integrum  corpus  loricatum,  una  cnm  ar- 
mis  dissecuit,  ut  Gabuus  equo  in  terram  mortuus  deflueret.  At  Jofrei- 
rus,  equo  apprehonso,  ad  Floventem  dixit  :  lSiol)ilem  hunc  equum. 
-f[uem  tua  virtute  adeptus  es,  da  mihi,  Domine;  cui  Flovent  :  Tuus  erit, 
nam  multi  egregii  equi,  durante  hoc  bello,  in  nostram  cedent  posses- 
sionom. 


(i)  D  E  :  Rex  Kanabek. 

{k)  Loricam  indulus,  quam  Rex  Rudent,  cognomiuo  Robustus,  (luondam 
possederat,  et  gladio  cinctus,  quem  Rex  Burnement  (F  :  Brumvent)  possedit; 
nec  non  equo  insidens,  omnLum  animalium  celerrimo  (uti  Magrimon)  colore 
nigro,  quem  mercator  quidam  quatuor  castelUs  emeral,  otc. 

(I,   B  :  Aviment,  D  :  Atrament. 

(m)  B:  primum  alteran  alterum  h.istas  contorsit,  uterquc  equis  delapsus, 
ambo  denuo  equos  asccndunt,  gladios  impigre  stringontes. 

Oil  Ita  BC,  sed  A  :  ut  in  anteriorem  ephippii  partom  inclinaret  precans 
etc.  (Nihil  enim  de  dehquio  habet.)  D  E  F  addit :  incHnalo  capite,  ila  ut 
parum  abesset,  quin  animi  deliquium  pateretur. 


—  J39  — 


Cap.    IX. 

Hex  Francorum  Floveiitem  cum  sociis  Hermeti  commendat.  Saxones  Cor- 
bolium  fugiunt  et  archiregi  tristem  pugna)  evenlum  indicant.  Unde 
ingens  consternalio :  et  Corsablinus  Flovcnli  redemtionis  pretium  re- 
mitlit. 

Cum  Ethnici  Cabuum  Rnliustum  occisum  cernerent,  desperata  vic- 
toria,  horribili  voce  vicissim  exclamant  :  Omnes  fugam  capessite, 
quippe  non  cum  homine  res  agitur,  cui  Mahumetus  irascatur.  Itaque 
in  fugam  effusi,  quorum  optimus  erat  equus,  celerrime  .se  eripuit  (a). 
ip.  39)  Verum  Corsablinus  Fioventem  adequitat,  et  talitcr  compellat  : 
Dic,  quanta  pecunia  me  redimere  vellis,  et  fac  me  liberum  abire  : 
fidem  enim  datam  frangere  nolo  (h).  Cui  Flovent  :  Tu  cum  promissa 
tam  bene  servaveris,  generosam  indolem  in  conspectum  dedisti ;  vitam 
igitur  tuam,  quantoapse  voles,  redimas,  et  hanc  pecuniam  ad  me  mittas. 
Sed  sanum  tibi  consilium  dabo,  nimirum,  ut  tibi  a  conspectu  Floren- 
tis  Francorum  Regis,  caveas,  ne  tibi,  eo  quod  tot  illius  milites  occi- 
disti,  damnum  inferat.  His  dictis  Rex  Corsablinus  discedit. 

Rex  Francorum  Florens  pnedam  collegit,  qu^e  in  armis,  vestimentis 
et  multis  aliis  rebus  pretiosis  constabat.  Postea  Floventem  accersit, 
(lixitque  :  Summas  tibi,  mi  Flovent,  pro  hac  victoria  gratias  ago,  ha- 
beo,  et  si  possum  refero.  Nunc  igitur  totam  hanc  pra^dam  pro  lubitu 
accipe,  in  posterum  vero,  si  noliis  subsidio  esse  velis,  priemia  feres 
majora.  Ad  quic  Flovent  :  Dominus  Muhamctes,  inquit,  pro  tua  huma- 
nitate  gratias  tibi,  Rex  serenissime,  referat  (c)  ;  verum  cum  stemmati 
meo  semper  sordent  aurum  et  argenlum  ;  tui  milites  pro  more  solito 
prffidam  dividant.  Quod  cum  Galli  audirent  :  Vir  ille  bonus  est,  dixe- 
rnnl,  et  certe  regia  stirpe  oriundus  (d) ;  tu  Rex  igitur  beneficia  quam 


faj  A  D  E  :  Francos  secuta  esL  victoria,  et  prseda  supra  m.  marcas  auri, 
cum  cccc  equitibus,  qui  se  postmodum  redimerent. 

(b)  A  :  Si  mihi  non  credideris,  vincula  non  recuso,  donec  pecuniam  sol- 
vero.  Flovent  :  tu  sine  dubio  vir  es  magnse  integritatis  et  constanliac.  quod 
tam  bene  promissa  tua  et  juramenta  servaveris.  At  ego,  ut  aufugias,  tibi 
suadeo,  ne  te  Francorum  Rex  opprimat,  etc. 

(c)  A  D  :  non  adeo  avarus  sum,  ut  solus  hanc  pecuniam  mihi  summere 
velim. 

(d)  A  :  cum  ipse  indigus  pccunia;  adeo  sit  largus  et  gcnerosus. 


—  140  — 

plurima  in  eum  con-,p.  40!-foras,  ne  a  nobis  de^^i^cat,  et  ad  ca?tra  lios- 
tium  transcurrat,  quia  quamdiu  nobiscum  cst  militaturus,  Saxoncs  non 
formida])imus. 

Rex  deinde  Floveutem  inferrogat,  cujas  aut  quinam  esset,  et  quo 
nomine  gaudeat  ?  FloYent  se  gente  Hispanum  professus  est  (ej  e* 
fama  hujus  belli  excitatum  ad  operam  suam  Regi  locandam  advenisse, 
quara  et  tibi,  inquit,  jam  defero.  Rex  benigno  animo,  experrecta  fronto 
se  illum  et  excepturum  et  magnis  honoribus  mactaturum  affirmat.  Galli 
Floventis  virtutem  bellicam  collaudantes  '  in  urbem  redeunt.  Postea  Rex 
hospitem  quendam,  nomine  Hermetem,  qui  omnium  civium  longe  di- 
tissimus  erat,  ad  se  vocatum  sic  alfatur.  Hunc  equitem,  illiusque  com- 
militones  tuae  curfe  committo,  teque  obtestor,  ne  ulio,  quod  necesse 
habent,  careant.  Hermet  respondit  :  Licet  multo  plures  ffj  essent,  ne- 
cessaria  vitse  alimenta,  qnsi  tres  noctes  fgj  illis  sufficiant,  me  habere 
existimo.  At  qui  hanc  Historiam  composuit,  Magister  Simon,  arbitra- 
tus  est  Hermeti  pecuniam  non  defuisse,  et  si  Flovent  cum  fhj  multis 
miUibus  trienno  apud  eundem  hospitatus  fuisset  :  illi  enim  pecuniam 
ultra  viginti  mulorum  onera  fuisse  existimat.  Jamque  Flovenl  cum 
Hermete  ad  Hospitium  suum  rediit,  et  post  tot  labores  exhaustos. 
quieti  se  dedit. 

Ad  Saxones,  qui  fugam  capesserunt,  revertamur. 'Hi  p.  il)  cum  ad 
castra  venirent,  ignem  illis  immittebant.  Scutiferi  autem  onera  equis 
imposuerunt,  Corbolium  quam  celerrime  poterant  profecti.  Rex  Sala- 
tres  latrunculis  ludebat,  filius  autem  illius  in  speculas  muri  ascende- 
rat,  unde  Regum  milites  conspicatus,  confestim  ad  Patrem  descendit, 
illumque  interrogat  :  Nunciosne,  inquit,  mi  Pater,  ad  Reges  tuos  mi- 
sisti?  quorum  curae  urbis  Lutetise  Parisiorum  porta?  commisste  sunt, 
ne  hostes  tui  vinum  aut  commeatum  adipiscerentur.  Video  enim  hos 
venientes  :  ideo  Parisiensibus  prius  auxilium  veniet,  quam  nos  obstare 
poterimus;  quod  si  fiat,  nova  imminent  discrimina.  Rex  se  illos  revo- 
casse  pernegat.  Filius  iterum  :  Attamen  eos  jam  modo  videbis.  Eodem 
fere  momonto  Rex  Falsarus,  ot  cum  illo  decem  equites  urbem  intra- 
bant  fij  quibus  Archirex  assurgens  :  Quid  novi,  qua?rit,  boni  viri  ?  ne 
me  celetis,  et  quam  ob   causam  equis  desudantibus  ipsi  cruenti  et  vul- 

1.  Codex:  eotlaudentes. 

fe)  A  F  :  et  a  Califa  [F:  GalifverJ  Rege  in  exilium  ejeclum. 

(fj  D  :  Cum  mille  equitibus. 

(g)  AD  :  annos. 

(hj  D  :  cum  MMM.   equitum. 

(i)  A  el  D  :  et  paulo  post  duo  lii  Reges  urbem  intrarunt. 


—  141  — 

ncrati  adco  propcrastis  ?  Falsarus  scenam  totius  rei,  uti  acta  erat, 
cnarra\it.  Quibus  auditis,  Archirex  adeo  excanduit,  ut  vix  esset  men- 
tis  compos,  dixitque  :  Domine  Mahomete  fkj ,  num  mihi  usque  vitam 
indulgebis,  donec  ultionem  tanti  excidii  hoc  a  \iro  petiero?  Falsarus 
respondit  :  Manus  cum  prtEstantissimo  Iioc  juvene  conserere  tibi  datum 
est;  conflictam  enim  libenter  desiderat,  sed,  me  haruspice,  tibi  sinistro 
omine  codet. 

Archirex  quserit  unde  iste  sit?  Falsarus  autem,  illud  se  nescire  dixit. 
Hic  vero  diutius  bellare,  inquit,  nolumus,  nisi  (p.  42)  nos  omnes  ad 
U!.u'n  peiditum  iri  maluerimus.  Tunc  filius  Archire^is  (Ij  :  Nunquam 
graviorem  infamiam  novi,  quara  unum  conductilium  mihtem  adeo  ex- 
timescere,  nec  talis  formido  diademati  luo  addit  ornamenlura,  sed  po- 
tius  te  Reiris  nomine  inferiorem  reddit.  Tum  illi  succensuit  Falsarus  et 
respondit  :  Licet  vos,  inquit,  decem  faeritis,  omnes  perinde  ac  tu  superbe 
loquemes,  armisque  pro  arbitrio  instructi;  miles  vero  ille  conductitius, 
unico  tantum  comite  stipatus,  occurrereret,  re  quidem  unum  aut  alte- 
rum  ejusdem  ictum  sustinueris,  sed  instar  febricantis  cohorrens,  malles, 
vel  toto  tuo  aureo  thesauro,  congressum  vestrum  nunquam  factum 
fuis^e. 

Hcec  verba  Regis  filio  sic  bilem  raoverunr,  ut  accurrens  vcrbera  ei 
intentaret.  Quod  cum  Archirex  videret,  dixit  :  Nisi  contentione  veslra 
abstileritis,  pessimum,  me  hercle,  finem  habebit.  Huic  illorum  sermoni 
Rex  Corsablinus  intervenit,  quem,  sanguinis  prolluvio  deliquium  animi 
patientem,  Archirex  ip^e  erigebat  :  omues  vero  Ethnici  contristabantur. 
Hic  animo  recepto,  al)  Archirege  interrogatur  :  Quomodo  e  manibus 
pessimi  illius  viri  te  eripuisti,  qui  nobis  tantum  detrimenti  attuUt  ? 
Rex  Corsablinus  utriusque  mutua  gesta  exposuit.  Postea  Regis  filius 
d^ixit  :  Nunquam,  medius  fidius,  tales  proditores  invenientur,  quales 
vos  duo  Reges,  qui  ambo  unum  virum  magnis  laudibus  effertis,  tanto 
scilicet  pavore  perculsi,  ut  ne  quidem  {p.  43)  conspectum  ejus  ferre  po- 
tueritis.  Ad  quse  Corsablinus  :  ita  me  Mahumetes  servet,  ni  saucius 
essem  ,  haec  tua  verba  ulciscerer ,  quibus  me  in  conspectu  Domini  mei 
proditionis  arguis.  Haec  dicentibus  supervenit  Marsibilla,  Archiregis 
filia,  Regiamque  intravit,  induta  pallio  aureo  et  tunica  ex  panni  genere, 
quod  Gulatum  (m)  dlxerunt.  Hac  virgine  post  passionem  Domini  nostri 
venustiorem   fjeminam  nullam  faisse,   fama  vulgaverat ;    et    certe  vir 

fk)  Addit  F  :  Terogant,  ApoUo  et  Jupiter. 
(Ij  A  ;  Corduban. 
(in)  B  ;  Culade . 


—  142  — 

({uidam,  qui  illam  coram  vidorat,  noa  dubiLavit  ailirmare,  corpus  illius 
quendam  fulgorem  emisisse,  perinde  ac  sol  radios.  Oculos  vero  steliis 
similiores,  quam  humanis  luminibus,  capillosque  aurei  coloris  fuisse. 
Rex  (ilite  sujc  salutans  assurrexit,  eique  damnum,  quod  miies  conduc- 
titius  sibi  intulerat,  exposuit  (u) ;  ilia  voro  respondit  :  Htcc,  Pater 
optime,  satis  superque  vindical*is  :  nam  frater  meus  Corduban  adest, 
cui  armato  si  occurrerit,  non  amplius  viros  tuos  egregios  vulnerabit  (o). 
Deinde  Gorsablinus  ad  Regem  venerabundus  processit,  ab  eo  humil- 
lime  precatus,  ut  ad  redimendum  caput  suum  sibi  pecunias  concedere 
vellet ;  Rex  autem  petenti  ffiquale  auri  pondus,  et  multas  alias  pretiosas 
i'es  dedit.  Cceterum  Rex  Corsablinus  promissa  servaturus  cognatum 
suum  Gameliinnum  et  decem  alios  viros  cum  tribus  caballis  auro,  ar- 
gento  (p.  44)  aliisque  rebus  magni  pretii,  oneratis  ad  Floventem  misit, 
qui  omnes  recta  Lutetiam  Parisiorum  profecti,  ramum  olivae  prae  se 
ferebant.  Deinde  urbem  ingressi,  ubi  Floventis  hospitium  sit  disqui- 
runt,  quod  cum  reperirent,  ad  illum  introeunt.  Ingressus  vero  Gamel- 
finnus  Floventem  liis  verbis  compellat  :  Pessime  vir  Flovent,  inquit, 
parum  tibi  amoris  debeo,  quoniam  avuncuium  meum  hifireditate  sua  spo- 
liasti,  qui  tamen  ut  fidem  suam  liberet,  has  ad  te  pecunias  mittit.  FIo- 
vent  :  Illi  sit  sua  fides,  hanc  enim  recuso.  Tres  tamen  res  preliosissi- 
mas,  quascunque  ipse  tibi  elegeris,  accipias,  una  quoque  cuique  tuorum 
comitum  erit.  Gamelfinnas  respondet  :  Ita  me  Deus  juvel,  nemo  nos- 
trum  quicquam  a  te  pecuniae  desiderat  :  retine  tibi,  quia  pauper  mendi- 
cus  es.  At  Flovent  :  Nisi  legatus  esses,  pocnam  cavillationis  tuse  capite 
persolveres  :  tua  tamen  convicia  alio  tempore  recordalnmur.  His  dictis 
discedunt,  Flovent  vero  hanc  pecuniam  pro  arbitrio  disposuit,  cujus 
magnam  partem  Hermeti  hospiti  suo  concessit. 


fn)  A:  Gorsablinum  mauu  et  Gabuum  vita  privasse,  etc. 

(o)  A  D  E  addunt  :  At  tibi  Pater  consiliuui  dabo  :  mitte  litteras  ad  filios 
tuosEmenium  [D  :  Gindinium  ;  E:Ginemum]  et  Isaach,  qui  Normaaniam  ex- 
pugnarunt.  Voca  illos  Lutetiam  Parisiorum,  ut  conjunctis  viribus  rem  geratis. 
Deinde  dolis,  stratagematibus  et  catapultis  ignem  urbi  immitas;  ac  arietibus 
lapideum  parietem,  quo  urbs  est  circumdata  dilTringas  ;  tuamque  hoc  modo 
vim  et  poteutiam  hostibus  tuis  ostende,  qui  tunc  tandem,  licel  inviti,  victas 
dabunt  manus.  Hoc  consiHum  cunctis  complacuit,  ideoque  Rex  nuncios  ad  fi- 
lios  ex  temnore  misit. 


—  Ii3 


Cap.  X. 


Rcx    Francorum  summas  Floventi   honores ,    regiones   aliquol  et    mxlites 
clonando,  exhibet. 

Rex  Francorum  Florens  legatos  ad  Proceros  suos  et  magnates  mittit, 
i[\ios  omnes  in  unum  congregatos,  Rex  tali  modo  allocutus  :  Consilia 
vestra,  inquit.  Amici  mei,  expeto  :  Hunc  equitem,  bello  pene  invictum, 
t|uem  ad  nos  accessisse  iiemi-^p.  45)-nem  fugit,  insignibus  honorum  or- 
nare  ex  promisso  decrevi,  id  si  voluntati  vestrfE  consentaneum  sit,  pro- 
misso  statim  satisfaciam.  Regi  responderunt  Purpurati  :  Voluntas  nostra 
est,  ut  fi  !em  tuam  tanti  nominis  viro  serves  ;  sin  aliter  feceris,  voluntati 
nostrae  adversaris,  cujus  te  in  posterum  vel  maxime  poeniLebit.  His  dic- 
tis  Rex  ad  Floventem  Sambathum  et  Espanuelem  fa)  amandavit,  qui 
eum  nomine  Regis  comiter  benigneque  salutarunt,  rogaturi,  ut  ad  Re- 
gem,  promissis  suis  satisfaclurum,  accedere  vellet.  Tunc  Flovent  largi- 
tatem  suam  ostensurus,  Gtesarem  Constantinum,  cognatum  suum,  indole 
repr£eseniavit.  Nam  cuique  illorum  byssina  vestimenta  et  chlamydem 
dedit  (b)  dixitque  :  Ite  et  Regi  vestro  me  sine  mora  adventurum  nun- 
tiate.  Hosce  redeuntes,  ubi  Flovent  esset,  Rex  interrogat,  aut  quis  tam. 
pretiosis  vos  vestibus  donabit?  illi  Floventem  confestim  venire,  atque 
talibus  se  ornasse  vestibus  dixerunt.  Quod  ubi  coeteris  civibus  innoiuit, 
nunquam  Floventi  comparem  illuc  virum  advenisse  proclamavit,  et  no- 
bili  loco  natum  esse  factis  suis  semper  comprobare  (c). 

Hermet  erat  bene  pecuniosas,  honestus  et  elegans,  qui  Floventem  sic 
alloquitur  :  Ad  te,  inquit,  amice,  legatos  hodie  Rex  noster  misit ,  qui  et 
multos  et  boaos  viros,  pretiosis  decoratos  vestibus,  hodie  secum  habet, 
itaque  unusquisque  sannis  sibiloque  exponitur,  qui  sordidisindutus  vesti- 
mentis  ibi  (p.  46)  apparet,  quod  aegre  ferrera,  si  tibi  eveiiiret;  in  conclave 
igitur  meum  mecum  ascen^ie.  Quo  cum  venirent,  vestibus  eum  exuebat, 
quippe  quse  hastis  undique  erant  perforatje  et  lacoratce.  Deinde  Hermet 


(a)  B  :  Siaabat ;  D  :  Sinabel  et  Assabel ;  F  :  Finabel  et  Espanael. 

(b)  F  addit  :  et  xx  pondo  argenti. 

(c)  A:  suadentque  Regl  ut  filiam  suam  illi  nuptui  dare  velit,  quia  nomi- 
nem  pra5slanliorem  maritmn  dari  posse,  qui  ea.m  uxorem  foi'e  ducat. 


—  lii.  — 

et  FloYontein  tunica  (d)  byssina  induit,  cui  insertum  crat.  spinter  au- 
reum  miri  operis,  quatuor  digitos  latum.  Tunica  nilehat  Culgentibus 
disiincta  gemmis,  nempe  lucido  crystallo,  smaragdo,  berillo  et  jaspide; 
hi  lapides  circa  collum  afflxi  erant.  Exinde  vero  smaragdus,  calcedo- 
nius,  chrysolytus,  usque  ad  baltheum,  internitebant  :  manicis  vero  to- 
pasius ,  chrysoi^rasus  ,  hyacinthus  ,  amethystus  affixi  sunt  :  ha^  erant 
tuniCLC  ornamenta. 

Postea  Hermetus  palHo  illum  induit,  quod  a  fure  quodam.  qui  illud 
Archiregi  Salatri  subduxerat,  mille  auri  marcarum  pretio  emerat.  Suf- 
fultum  vero  pallii,  nemo  quale  esset,  cognovit  (e).  Erat  enim  colore  au- 
reo,  auro  intextum,  aspectu  coiruleum,  rubrura  et  subfascum^  tactuque 
ad  instar  pellium.  Pallii  vero  ligamina  variis  animalium  et  avium  si- 
mulacris  depicta  erant.  PosLea  mulum,  decem  aureis  marcis  coemptum, 
adduxit,  (juo  Flovent  vectus  aulfe  adequitavit,  Hermeto  et  centum  aliis 
equitibus  comitantibus. 

Flovent  aulam  ingressus,  Regem  ita  salutat  :  Dominus  Machumelus, 
omnium  rerum  moderator,  tibi  benedicat ,  et  te  tuosque  omnes  custo- 
diat.  Sella  deinde  eburnea,  serica  vesle  obducta,  ante  Regem  coUocata 
est,  cui  Flovent  insidet,  Hermete  hospite  ad  sinistram  (p.  47),  Oluno 
autem  Cv  Jofreiro  ad  pedes  assidenlibus  (f). 

Franci  Floventem  prospectantes,  formositatem,  qua  prpenitebat,  in- 
credibiH  quantum  admirati,  dixerunt  :  In  hoc  viro  fortitudinem  aequat 
formositas,  et  sane  Rex  ipse  quasi  gregarius  quidam  civis  respectu  hu- 
jus  purpurati  videtur.  Eodem  fere  momento,  quo  ha3C  geruntur,  lilia 
Regis,  a  duobus  coraitibus  ducta,  aulam  intravit,  qua  aflabilitate,  qua 
venustate  coramendabilis.  Ha5c  ad  solium  Patris  sedem  occupat,  quie 


(d)  A :  Tuuicam  ex  eo  byssi  genere,  quse  Clesis  vocatur ;  [D  :  tuiiicam  pretio- 
sissimi  panni  qua)  Glesliil  dicta  fuit;  F  :  lunicam  pretiosissimi  panni,  albis 
palHbus  suffultam] ;  collum  autem  cinxit  spiater  (vel  laminaj  ex  multis 
marcis  auri  constans,  cujus  limbus  manus  fere  latitudinem  sequans,  miro 
erat  artificio  fabrefactus.  Cui  insitfe  erant  xn  nobilissimte  gemma?  prima- 
ria3,  nimirum  crystallus,  smaragdas  [F  addit:  jaspis,  amethystus]  circa 
collum  et  usque  ad  libulas  fulgebant  :  deinde  sappliyrus,  calcedonius 
[F.  carbunculusj  ,  sardonyx,  chrysolitus,  usque  ad  cingulum  sparste.  To- 
pasius,  chrysoprasus ,  jacintlius,  ametystus  [F :  berilhis]  ha3  per  mani- 
cas  disposita)  sunt.  Porro  addit  Mag.  Siraon  :  quicunque  lias  gemmas  pri- 
marias  esse  negaverit,  Joliannem  Apostolum  mendacii  arguit. 

('ej  A  D  F  :  Plurimi  vero  rali  sunt,  plumam  esse  ignotte  alicujus  avis,  quia 
aspectu  erat  sicut  pluma,  et  taclu  sicut  pellis. 

(fl  D  addit  :  tunc  omnis  generis  symphonia,  et  tubar.mi  canlris  consur- 
gebat. 


" 


—  143  — 

quam  primum  Floventem  conspiceret,  obstupescens  mox  expalluit,  taci- 
toque  pectore  suspirans  secum  ita  loquitur  :  0 !  quater  et  quoties,  bone 
Mahumetes,  non  est  numeranda  virginum  illa,  cui  vir  talis  conjux  con- 
tigit.  Rex  liliam  suam  ita  pallescentem  inluens,  quserit :  ubi  tuus  pris- 
tinus  nitor,  quo  os  tuum  decoravit  natura?  aut  cur  repentino  adeo 
palloro  suffunderis.  Illa  respondit :  quia,  carissimeParens  (gj  vehemenier 
febricito  ;  et  ex  tempore  lectum  peiiit. 

Interim  milites  Floventem.  animique  et  corporis  dona  {^p.  48)  quibus 
illuxit  certatim  et  quasi  tumultuose  collaudant. 

Rex  indicto  silentio,  Floventem  hunc  in  modum  allocutus  :  Nunc  le, 
inquit,  Flovent  honoribus,  quos  tibi  antea  recepi ,  mactabo ;  tu  meus 
signifer  eris,  et  insuper  tibi  m  equites  et  Corbolium,  quam  Saxones  jam 
incolunt  (h),  omniaque  circumjacentia  regna  cis  amnem  quae  Frandenis 
vocatur,  dono  lrad"o.  Prsterea  annulum  suum  aureum  ei  dedit,  cui  lapis 
quidam  insitus  erat;  ejus  gemmaj  vis  mirabilis  adeo  erat,  ut  si  quis  an- 
nulum  in  ore  teneret,  licet  gestator  in  summa  hominum  frequentia 
constitutus  esset,  a  nemine  tamen  conspici  posset,  nisi  ipse  vellet. 

Flovent  dein  surgens,  Regi  quam  maximas  pro  tantis  beneficiis  egit 
gratias.  Inde  equites  fere  omnes  concurrentes,  Floventem  antesignanum 
eligunt,  adeo  ut  numerus  eorum  factus  sit  miliesimus  sexcentesimus  (i)  i. 
Quo  Rex  viso,  in  hsec  verba  erupit  :  Ecquis  tot  unquam  insignium  viro- 
rum  coronam  viderit?  quoruin  quidem  neminem  demam  (k). 

Eodem  die  convivium  Rex  celebravit,  ad  quod  omnes  aulicos  suos  in- 
vitavit,  postea  venia  a  Rege  impetrata  (p.  40)  F!ovent  ac  Hermet  do- 
mum  redeunt.  Deinde  Flovent  ad  Hermetem  dixit  :  Vellem  arma  et 
vestimenta,  queis  meos  donare  possum,  cot^mas.  Quo  facto  Flovent  pos- 
tero  die  omnes  viros  suos  convivio  opiparo  adhibitos,  armis,  vestimentis, 
aliisque  magniiicis  instruxit  muneribus:  Novistis,  inquiens,  in  Saxonum 
potestate  esse  nobis  a  Rege  concessam  urbem,  quam  occupare  nobis 
non  datum  est,  nisi  periculum  in  antecessum  subeamus.  Comparate  igi- 

1.  Litterula  '/    in  tc-xtu  decst. 

(g)  F  :  Equos  hic  advena  illius  causa  est,  at  Rox  illam  grcmio  suo  impo- 
suit. 

(h)  Sic  B  et  C ;  sed  A  :  his  addo  Regnum  Varmundi  [D  :  Varundis,  forlo 
idem  quod  agerVeromanduensis  (Vermandois)  ]  usque  adamnem,  quse  dicilur 
Flandres.  [F  :  Verfnds  usque  ad  Flandres  (D  :  Frandis)]  quaj  omnia  justo  jure 
possidebis,  hac  tamen  conditione  interposita,  ut  Saxones  removeas. 

(ij  Sic  C  et  B.  sed  A  :  mcc.  D  :  md. 

(Ic  D  F  :  Hi  omnes  per  Deos  Machumet  et  Terogant  jurarunt,  se  i'loven- 
tem  nunquam  doserluros. 

10 


—   liO  — 

tur  in  crastinum  omries  ad  horam  primam,  qui  me  subsequi  velitis. 
armati,  Omnes  autem  asseveranter  afiirmabant  se  lubenter,  quocunque 
<]uceret,  subsecuturos. 


Cap.  XI. 

Pugna  inier  Francos  et  Saxones. 

Flovent,  sub  ortum  solis,  mille  et  sexcentis  (aj  equitibus  stipatus. 
iisque  omnibus  ad  pugnam  bene  instrucLis  recta  a  Lutetia  Parisiorum 
Gorbolium  tendit,  Floveniem  vero  ante  reditum  aliquantum  horrere  ad 
veritatem  pronius  esl(b). 

Deus  autem,  qui  ardente  fornace  tres  pueros,  Sosannam  falso  senio- 
rum  crimine,  nec  non  Danielem  fovea  leonum  liberavit,  Floventem 
hac  in  expeditione  incolumem  conservet,  ne  acie  cadat,  aut  herbam 
porrigat. 

Archiregis  filius  Corbuan  ic)  mane  expergiscens,  equites  arma  ca- 
pessere  et  subsequi  jubet,  et  sine  mora  decem  equitum  millia  (d)  Gor- 
bulio  proQciscuntur.  Longa  emensi  itinera  (e)  (p.  50)  copias  sibi  oc- 
currentes  conspiciunt,  Huc,  inquit,  filius  Regis,  tendit  Francorum 
exercitus,  hic  quoque  subsistemus,  nam  preelium  est  in  cervicibus,  Ita- 
que  tres  equites  alacriores  ad  Pairem  reverti,  eique  haec  denuntiare  jus- 
sit ;  nos  inierim,  inquit,  hic  commoranies,  aciem  instruemus,  Francos 
excepturi.  Flovent,  Saxonum  exercitu  cominus  perspecto.  suos  adhor- 
tatur  :  Primo,  inquit,  impetu  vos  pugnando  pra^state  acerrimos  :  cavete 
ne  disjungamini  :  hostem  gregatim  invadite, 

ConQrmatis  ab  utraque  parte  militum  animis,  ad  arma  discurritur,  et 
raultum  sanguinis  elTunditur. 

Primo  Flovent  principem  quendam  loricatumdissecuit  (fj,  verum  Otun 

(a)  Slc  B  et  G  ;  sed  A  :  mcc.  et  D  F  :  md. 

(bJ  D :  Flovent  hunc  in  modum  precatus  est.  F  adicit  Mag.  Simon, 

/c)  Cordaban.  C  D  F  :  Corduban. 

i-dj  Sic  B  et  C  ;  sed  A  D  F  :  mm, 

/e.i  F  :  unum  milliare. 

(P  F  :  nomine  Fanue. 


-    147  — 

et  Jofreir  duos  princ'pes  inlerfecere.  Franci  etiam  se  suaque  apprime 
deendentes  in  primo  concursu  trecenta  (g)  Saxonum  obtruncarunt. 
Corbuan,  conspecta  suorum  sirage  valde  iratus,  celeri  equo  (h)  insidens, 
unum  Francorum,  ferro  perfossum,  in  terram  dejecit ;  cujus  frater 
necem  hanc  aspiciens,  frustr.i  Corbuanem  hasta  sauciare  tentavit.  Ar- 
matura  enim  ejus  omnia  tela  respuebat  :  mox;  et  idem  hasta  Corbuanis 
trajectus  (i)  exspiravit.  Quo  facto  Corbuan  ingenti  clamore  vociferaiur  : 
Stragem  nostrorum  vindicabimus.  TumSaxones  alacriores  facti,  uno  fere 
momento  triginta  (h  Francorum  trucidarunt.  At  Flovent  niortem  (p.  51) 
suorum  ulturus,  subditis  calcaribus  m  Saxonum  aciera  acri  impetu  in- 
\olans,  ad  utrumque  latus  verbera  et  plagas  ingessit,  adeo  ut  quisque  qui 
haec  cerneret  Floventem  antesignani  fortissimi  vicibus  fungi  omni  as- 
severatione  affirmaret.  lUo  impetu  Franci  centuni  Saxonum  vita  or- 
barunt.  Corbuan  visa  ingenti  sirage,  quam  Flovent  ederet  f/j,  Gallorum 
quendam  praefectum  duas  in  partes  dissecuit,  his  additis  verbis  :  Ne 
timeatis,  inquit ,  Mahumetes  illis  irascatur.  Hiec  elocutus  decem  (m) 
equites  morle  affecit.  Franci  hajc  conspicientes,  Corbuanemque  timentes 
Floventis  auxiUum  implorant,  qui  illico  accurrit,  cum  eo  dimicaturus  (n). 


(g)  Sic  B  C  ;  sed  A  D  et  F  :  centum. 

(h)  F:  colore  luteo  vel  subllavo. 

(i)  A  D  et  F  :  et  longe  ab  equo  projectus,  in  saxum  quoddam  incidit, 
quod  ei  cum  vita  cervicem  effregil. 

(kj  Sic  B  et  C ;  at  A  D  F  :  XX ;  coeterum  vide  ht.  in.) 

(IJ  F:  hastam  suam  in  equitis  cujusdam  de  Normandia  pectore  intinxit, 
ictu  per  scutum  et  loricam  adacto. 

(m)  A  D  F  :  uuum  quendam  equitem  Gallum. 

(n)  Exetnplaria  memhranacea  A  el  F  ct  charla.  D  hsec  a  lilera  (1;)  usque 
ad  literam  (n)  aliter  tradunt,  quibusdam  additis,  et  nonnullis  pauto  inva- 
riatis  :  Flovent  his  visis,  valde  commotus  suos  cohortalus  est  :  Ulciscamur, 
iuquit,  mortem  nostroruni.  Tum  multce  gaieae  et  loricar!  diffisce  et  di>ruplte 
sunt  [F  :  quee  cui  aspicere  licuerit,  stuporem  profecto  incussissent,  inquit 
Mag.  Simon).  Tum  Flovent  Ethnicum  quendam  galea  et  lorica  munitum  in 
duas  parles  gladio  divisit,  quo  viso  Saxones  collocuti  :  hic  est  ille,  de  quo 
Reges  nostri  querebantur.  Macon  super  illum  iram  effundat  suam  ,  quia 
nemo  illi  occurrens  vitam  relinebit.  In  hoc  praelio  (ut  memorise  proditum 
est),  tremendi  ictu  et  plagas  neutiquam  defuere.  Saxones  enim  supra  ccc. 
occubuere,  multique  ad  mortem  vulnerati.  Verum  Flovent,  districtum  ensem 
Jovisem  quassavit,  cunctis  obviis  morte  timendum.  Ilic  hostes  irruens,  ceesini 
et  punctim,  quemcunque  etsi  loricatum;  vulnerat,  neminique  adeo  forli 
occurrit,  ut  cum  eo  pugnare  ausus  fuerit.  Parvo  temporis  puncto  solus  c.  Saxo- 
nes  obtruncavit.  Jamque  Regis  filius  hanc  stragem  cum  vidisset,  suos  inci- 
tans,  Francis  parcere  vetat;  ipse  vero  pugnam  acerrime  ciens,  gladiuiu 
suum,    in   pectore   cujusdam  occurrentis  Franci  tepefacit  [  F  addit,  ut  iu 


—  148  — 

Corbuan  qui  probe  illum  cognovit,  scutuni  habuit.quod  pellibus  ad  extia, 
ossibus  autem  elephantinis  ad  intra  obductum  (p.  52)  conglutinaium- 
que,  marmoris  duritiem  superavit.  Hic  scutum  quantum  potuil,  brachio 
extenso,  tenebat,  Fioventis  ferrum  succutire  conatus ;  gladius  autem 
nec  frangi  nec  removeri  poiuit,  quia  scutum  et  loricam  ab  axilla  deor- 
sum,  corpore  tamen  illajso,  dilaniavit;  quod  cum  Corduban  perci- 
peret,  in  ha3cverba  erumpit  :  Vir  incomparabiUs  est,  et  si  diuiius  morer, 
moriar.  Tum  Corbuan  illico  omnesque  Saxones,  timore  perculsi,  fuga 
salutem   petebant  (oj. 


Cap.  XII. 
Continuatur  hellum  inler  Frintcos  et  Saxanes. 

4 

Jam  ad  Archiregem,  cursoresque  hcec  ei  indicantes,  revertamur.  Qui 
hisauditis,  speculam  ascendit,  prospexitque  filium  a  viro  quodam  perse- 
cutum  et  fere  jam  captum  summo  in  discrimine  versari,  exercitumque  in 
fugam  se  penetrare.  Rex  omni  fesiinatione  properans  classicum  canere, 
equites  arma  capessere,  hostilique  exercitui  occurrere  jubet ;  ipse  vero 
armaturae  negligens ,  inermis  equum  (a)  ascendit,  eumque  decem  (b) 
equiies  singulari  robore  sequebantur.  Exercitus  autem  tantisper  duni 
armacaperet,  remansit;  at  fugiens  Corbuan  Floventem  strenue  insectan- 
tem,  et  jamjam  ip.  53]  appropinquantem  respexit,   majori  metu  percul- 


lerra  vulnus  terminaretur.  Quo  viso  Franci  sibi  timentes,  Floventis  o])em 
implorantj.  Franci  Apollinem  auxilio  invocant.  At  Flovent  suos  Regis  iiUum 
metuere  sentiens,  iUico  advolat,  et  gladium  vibrat,  vulnus  ei  intentalurus. 
Quem  quamprimuniRegis  lilius  conspaxit,  probe  cognovitrF  addit :  dixitque: 
cur  nebulo  viros  meos  necasti?  his  Flovent  irrilatus,  se  ulcisci  voluit.] 

(o)  A  D  F  addunt  :  Franci  fugientes  insecuti  sunt,  et  multos,  ut  se  pos- 
iea  redimerent,  captivarunt.  Sed  Flovent  spoliationibus  abstinuit,  ne  se 
morarentur  tneque  enim  mortuos  aut  saucios  denudare  voluit).  Sed  Saxonum 
coryplicEum  tam  veloci  cursu  persequitur,  ut  comitari  nequiret  militum  nemo 
[F  addit :  nec  tamen  assecutus  est'. 


(a)  F:  equum  suum,  coloro  fulvum,  nominc  Budran. 
(b/  F  :  mille  equitibus. 


—  149  — 

sus.  Sed  huic  malo  aliud  superaddilur  :  nam  equus  ejus  in  foveaS;  per 
quas  incautse  ferae  currebant,  incidit.  Tum  Fiovent  tuberculum  galeas, 
nasum  operiens,  arripuit  gladiumque  vibravit,  subitaneam  mortem  ipsi 
intentaturus.  Verum  Corbuan  morti  vicinus  :  Per  Mahumetem,  inquit, 
te  raihi  parcere  submisse  precor,  devictus  sequale  mihi  pondus  (c)  aurl 
purgati  tibi  donabo, 

Olunus  et  Jofreir  Corbuanum  custodiendum  vix  acceperant,  domum 
reversuri,  cum  Arcliirex  superveniret,  efferata  voce  clamans  :  Quo  vos 
illum  ducturi  estis?  Ego  filium  liberabo,  vos  autem  omnes  morle  igno- 
bili  moriemini.  Flovent  his  audilis  ira  accensus,  gradum  sislit;  rever- 
susque  mox  pugnam  cum  Rege  iniit,  et  clypeodiffiso  grave  vulnuslacerto 
inflixit,  ita  ut  Archirex  de  equo,  clypeo  Floventis  detrusus,  pra^cipi- 
taretur.  Sed  eodem  momento  (d)  Floventis  equus  in  profundam  foveam 
delabitur,  ille  vero  continuo  in  pedes  se  conjecit,  una  gladium  Joviso, 
alteramanu  scutum  tenens. 

Equus  ex  fovea  exsiU-(jj.  54)-ens,  dominum  suum  non  exspectavit,. 
sed  ad  urbis  portam,  de  qua  mane  exierant,  recurrit,  qui  cum  non  in- 
trare  posset,  adeo  vehementem  hinnitum  edidit,  ut  per  totam  fere  urbem 
audiretur.  Forte  Rex  Florent,  et  quindecim  cumeo  millia  (e)  equitum  ex 
specula  prospectantes,  equum  Floventis  cognoscunt.  Rex  tristior  factus  : 
Male  nunc  res  successit,  inquit,  cum  equum  Floventis  errantem  videam, 
unde  dominum  ejus  aut  mortuum,  aut  captum  esse  certissime  colligo. 
Quol  si  discessum  ejus  resciveram,  mille  et  quingentos  (f)  equites  ei 
tradidissem.  His  dictis  equum  inducendum  curavit,  et  sudorem  pallio 
suo  abstersit.  Summo,  inquit,  tanti  viri  desiderio  afficior;  virum  huic 
heroi  requalem,  vix  nostra  secula  cognoscunt;  qui  si  vixisset,  super- 
biam  Saxonum  profecto  infregisset.  Multi  animoaugebantur  ('^j:  maxime 
tamen  omnium  Hermetus  et  Ansoeis,  Floventis  cognatus,  hunc  casum 
doluerunt.  Verum  his  rumoribus  ad  Regis  filiam  perlatis,  abscissa  veste, 
crinibus  laceratis,  et  ingenti  gemitu  Cjulavit,  subinde  clamans  :  Ach  me 
miseram  !  Diem  obiit  supremum  vir,  quem  plus  quam  vitam  meam 
amavi,  et  protinus  lecto  afQxa,  specimen  luctus  ingentis,  omne  solatium 
aspernaia,  edidit.  Quam  suo  mcerori  immersam  mittamus ;  sed  ad  FIo- 
ventem,    equo   destitutum,    magnisque   pcriculis     cinctum    redeamus. 

fc)  Sic   B   et  C.    Sed  A  D  et  F  :    centum  pondo  auri.    Pater  meus   haec 
rata  habebit.  Et  statim  Floventi  victas  dedit  manus,  ensemque  tradidit. 
fil)  F  :  cum  Flovent  eum  manibus  capere  vellet. 
(ej  Sic  B  et  D,  sed  G  -.  ji.,  A  :  xir,  F  :  mcc. 
ff)  Sic  B  G  D,  sed  A  :  ccioo  equitum,  F  :  ccioc.  loo. 
fgj  F  :  inquit  Mag.  Simon. 


—  ilU)  — 

(p.  55)  Saxones  equum  Archiregi  festini  tradidere  :  quo  faclo,  suos  al- 
loquitur  :  Piehendite  hunc  projectic  audaciie  viruni  {h),  et  suspendio, 
quasi  hominem  trium  literaium,  muictate,  ut  hac  ralione  viros  ejus  in 
mcerorom  conjiciamus  :  cui  respondent;  pro  viriii  adniiemur  fij.  Fiovent 
in  saxo  (juodam  pedes  dimicuit;  et  ommbus  simul  hoslibus  acri  impetu 
adorieniibus,  ingentem  vim  telorum  clypeo  excipiens,  optime  se  defen- 
dit ;  muUos  enim  saucios  et  nonnullos  mortuos  reliquit,  haud  secus  ac 
Leo  famelicus  canes  dilacerat  et  dissipat,  nec  eum  sui  juris  facere  po- 
tuerunt.  Deinde  f^uatuor  Ethnicorum  principes,  roboris  sui  animosi, 
equis  descendebant,  ut  Floventem  vivum  deprehenderent,  at  summum 
vita3  periculum  ipsi  adiere.  Otun  et  Jofreir  demum  subsidio  veniunt,  sed 
cum  dimissione  Archiregisfihi.  Jofreirus  equum  suum  Flovenli  adduxit, 
quem  e  vestigio  ascendit,  et  {l)  summum  quendam  Saxonum  prsfectum 
vita  devolvit,  cujus  equum  traditum  sibi  Jofreir  ascendit. 

Dum  haec  geruntur,  viginti  Saxonum  mllia  Gorbolio  accurrunt,  quo- 
rum  antesignani  duo  erant  prctfecii  Gameltinnus  et  Tenebet  (m).  Hi 
ambo  simul  Otunem  impetentes,  equo  deturbant  (nec  id  mirum  fuit)  qui 
tamen  seundique  circumfusum  egregie  tuebaiur,  donec  quin-(p.  56)-qua- 
ginta  ()i)  equites  duos  istos  adjuvanies,  Otunum  captum  ad  suos  reci- 
piunt.  Quod  ubi  Floveni  conspexit,  celerrime  accurrens,  gladium  impigri' 
stringit,  et  quindecim  (o)  equites,  mirum  in  moilum,  uno  ictu  confecit. 
Acies  vero  tam  presse  com[;Osita,  tamque  densa  erat,  ut  eam  pertur- 
bare  nequiret,  unde  etreverli  coactus  est.  Jofreir  eum  sequeliatur,  0!.un 
captus  remansit. 

Fraiici  hoc  certamine  Floventem  foede  deseruerant ;  nam  complurcs 
eorum  manubiarum  avidi,  in  valle,  quo  prius  pr;elium  cum  Arcbiregis 
filio  commissum  erat,  cunctabantur,  praedam  lacturi.  Flovent  ad  suos 
reversurus,  multitudincm  Saxonum  sibi  instantem,  et  si  fugeret,  non 
extimuit  :  nam  subimlc  reversus,  multos  ('p)  eorum  profligavit. 

Demum  Gamelfinnus  Saxonum  pra^fectus,  gratlum  promovens,  incon- 
dita  voce  clamavit  :  Miles,  inquit,  conductitie,  ti  auJes,  gradum  siste ; 


(hl  A  D  F  :  quem  ego  manibus  et  pedibus  amputatis,  tanquam  pessirauin 
quemlibet  furom,  suspendio  afliciam. 

(i)  D  :  tum  x  Saxones  illum  una  adorti  sunt. 

(k)  D  F  :  ad  saxum  quoddam. 

{l)  F  :  Otun  vero. 

(m)  A  :  Tenebres,  G  :  Thenibelh,  D  :  Trenbel,  F  :  Tenebcr. 

(n)  Sic  B  et  G,  sed  A  D  et  F  :  quadraginta. 

(o)  Sic  B  et  C,  sed  A :  xiii,  F:  xiv  cquites  vila  exemit. 

(1)1  A  et  D  :  quaque  vice  unum  aut  duos. 


—  lol  — 

uam  Yulnera  Regi  Corsablino,  cognato  meo,  inflicta  ulciscar.  Cum  dicto 
equum  calcaribus  concitat,  et  longius  progressus,  imprudens  a  suis  di- 
vellitur.  Quem  respiciens  Flovent,  Gamelfinnum,  ut  primum  cognovit, 
et  quam  longissune  a  reliquo  exercitu  suo  (lire.nptum  vidit,  ad  eumper- 
nice  gradu  revertitur.  Gameliinnus  prior  hastam  emisit,  quse  manubrio 
fracto,  sive  suc-'p.  57  j- cessu  excilit ;  mox  cervicem  Floventis  oppetit, 
qui  modica  corpjris  declinatione  ictum  evitans,  Gamellinni  manumet  ca- 
put  cervicibus  abscidit.  Tum  demum  Saxones  cursum  sistentes  reduxe- 
runt  acies.  At  Flovent  Otunis  capti  causa,  animo  multum  commoto" 
urbem  repetiit.  At  Franci  irrito  conatu  eum  exhilarare  tentarunt. 


Gvp.  XIII. 


Floventem  e  prxlio  redeunlem,  Franci  summo  gaudio  excipiunt;  qui  a 
Rege  Francorum  ad  delubrum  deductus  religionem  simulans,  ad  verum 
Deum  preces  fundit. 

Parisios,  Floventem  lugentes,  Rex  Florent  alloquitur  :  Portas  urbis 
custoditc,  ne  nos  improvisos  Saxones  aggrediantur.  Deinde  speculas  as- 
cendentes  Floventem  cum  exercitu  adventantem  vident.  Id  Regi  (a) 
nuntiatum  est  (h).  Flovento  urbem  intrante,  summo  omnes  gau- 
dio  perfusi  sunt.  Rex  cognito  ejus  adventu  hunc  fulgentissimum  purpu- 
ratum  ad  se  accersivit.  Angsa^is  vero,  arma  Flovcntis,  jam  maximopere 
fatigati,  custodionda  accipit.  Regi  e  petenti,  Flovent  osculum  denegat, 
dicens  :  Ne  me  tangas,  Domiue:  juravi  enim  me  neminem  ante  oscula- 
turum,  quam  captivitatem  Otuni,  sodalis  mei,  vindicavero  :  ille  enim 
me  sequendo  ,  parentes,  pena-(p.  58)-tes,  et  patriam  deseruit  ac  ea 
proptor,  dum  ille  inultus  est,  neutiquam  hilaris  esse  possum.  Rex  res- 
pondit  :  ne  tristis  sis ;  ego  illum  potius  quam  a  sceleratis  hominibus 
crucietur,  viginti  (cj  curribus,  auro  refertis  liberabo.  Verum  cum  aliquot 

(a)  F  :  a  quutuor  equitibus. 

(b)  F:Rex  cum  raultis  aliis  equitans  ei  occurrit.  Tunc  unus  purpuralorum 
jj.d  Regem  dixit  -.  Domine,  inquit,  confide  Machumeto,  et  retinebis  regnum 
tuum,  et  militem  conduclitium.  Rex  duodecim  viros  ad  dehibrum,  purgandi 
•idola  et  preeparandi  causa,  mitlit,  paulo  post  ipse  venturus. 

('C/'  A  D  et  F  :  quia  ego  iHum  viginti  pondo  auri  contriti  redimam. 


—  152  — 

dies,  quos  hic  permansisti,  Deos  nostros  non  salutavcris,  timeo,  ne  tibi 
Macliometus  irascatur  :  eamus  igitur  ad  templum,  et  docem  marcas 
auri  ei  olTeramus.  Flovent  annuit,  qui  cum  in  fanum  cum  multis  aliis 
deveniret,  idola  et  Etlinicos  circumstantes  videns,  se  sancto  crucis  signo 
non  ausus  est  signare. 

Delubrum  totum  intus  crat  circumcirca  pretiosissimis  vestibus  et 
aureis  aulaeis  ornatum,  quare  et  totum,  sole  fenestras  vitreas  illumi- 
nante  resplenduit.  Jussu  Regis  Flovent  fide  personata  (ut  pote  qui  fi-  • 
dem  occultare  cogebatur)  decem  pondo  auri  Machometo  donans  in  pavi- 
mentum  se  prostravit.  Rex  Floventem  Machumetem  venerari  autumavit, 
s^d  hic  advena  verum  Deum  buno  corde  hunc  in  modum  precatus  est  : 
Deus  conditor  coeli  et  terra),  firmissima  credentibus  columna,  asylum 
cuilibet  pcccatori  tutissimum,  lu  cadum  tuum  reliquisti,  genus  morta- 
lium  redimendi  gratia,  concejitus  in  utero  purissimse  Maria?  Virginis,  et 
natus  Betlileliemi,  horainum  peccantium  delicta  in  Jordano  lavasti,  xl 
diebus  et  totidem  noctiljus  jejunasti  [p.  59)  et  Lazarum,  cum  quatuor 
dies  in  sepulchro  jacuisset,  a  mortuis  resuscilasti ;  pcenam  humani  ge- 
neris  Patri  tuo  ex  asse  pependisti.  Tertio  die  resuscitatus  nobis  spem 
glorioscE  resurrectionis  attulisti,  coelum  demum  ascendisti,  et  spiritum 
sauctum  Apostolis  misisti.  Ut  ha?c  omnia,  serenissime  asscrtor,  veris- 
sima  cssc  crcdo,  ita,  qua^so,  ex  omnibus  periculis  me  eripe,  ne  impro- 
]ja  (d)  Ethnicorum  turba  me  occidat.  Gratiam  vero  tuam  potius  largire, 
nt  multi,  me  suasore,  Ethnici  idolorum  cultu  post  tergum  relicto  in  tua 
reconditiora  adyta  intrent.  Has  preces  meas  effundo  in  nomine  Triados, 
Patris,  Filii,  et  Spiritus  sancti.  Precibus  peractis,  Fioventeque  fano 
egresso,  ingens  terrse  motus,  et  tonitrua  ingruebant ,  quse  sequebantur 
creberrimus  fulminum,  ccelo  demissorum,  jactus,  ut  totum  deluljrum 
cum  omnibus  idolis  funditus  deflagravcrit,  nec  vestigium  aut  vola  ap- 
paruerit.  Ethnici  repentino  casu  consternati  subito  abeunt  (e);  Rex  vero 
insante  pervasionis  errore  fascinatus  ct  superstitione  captus,  vates  con- 
Yocatos  quserit,  quid  hoc  infaustum  omen  portendat?  respondcnt : 
qucmpiam  Regem  fore  vcnturum,  f[ui  Deum  alicnum  Machomcto  antc- 


(clj  F  ;  Chami  progenies.  Et  iuterdum  lextu^s  habet ;  impia  Judoiorum  pro- 
genies,  cujus  loco  Etlinici  reposui. 

/'e;  A  D  F  :  RegemqLie  deseruul.  Qui  cum  domum  venirent,  varias  super 
hac  re  agilarunt  coujecturas.  MuUi  opinati  suut  id  imminentis  belli  aul 
aUcujus  giavioris  mali  esse  pra'sagium,  Floventemque  si  diu  vixeriL,  magnum 
fore  principem.  Deinde  delui.rum  penitus  dellagravit,  et  in  eo  Maumet  el 
Terogant,  uUnque  sui  servator  iuutiUs. 


—  lo3  — 

iorret,  nomeii  tamon  illius  ignorarent.  Delubro  exusto,  Flovent  domum 
Hermetis  reversus  (f)  ad  tempus  acquiescit  (p.  GOi. 


Cap.  XIV. 
Quomodo  Saxones  nimis  aspere  Olunem  tractant. 

Archirex  Salatres  Corbolium  redit,  et  vulneribus  affectus,  se  sanan- 
<lum  medicis  commisit.  Yerum  Otun  captivus  in  conspectum  Regis  a 
decem  Ethnicis,  eum  custodientibus,  adductus  est.  Tunc  Rex  Otunem 
interrogat  :  Tune  Floventem  cognatione  attingis  ?  aut  quanta  ?  at  ille  : 
socius,  inquit,  illius  sum,  non  cognatus  faj.  Te  vero,  Rex  augustissime 
et  serenissime,  ohtestor,  ut  me  redimendi  potestas  fiat  fbj.  Rex  abnuens 
ait  :  Nec  aurum  nec  argentum  te  liberabit.  Otun  ilerum  :  In  tua  potes- 
tate  sum,  Domine,  sed  multorum  sanguine  meus  constabit  interitus  ; 
nam  Flovent  mortem  meam  uUurus,  multos,  queis  floret  imperium 
tuum,  primarios  viros  vita  privaljit. 

Corbuan  ha'C  audiens  dicit  :  Prius  pereat  reguum  Patris  mei,  quam 
te  dimittamus  :  Saxones  autem  te,  queniadmQ(him  furem  queniquam 
pessimum,  laqueo  strangulabunt.  Otun  :  tu  vero  cum  ictum  galea  ex- 
cepisses,  dama  timidior,  perterritus  aufugisti  ,  exercitumque  tuum 
fcede  reliquisti,  nec  alterum  ictum  opperiri  voluisli;  sed  tibi  demum 
evenit,  quod  meruisti ;  nam  comprehensus  promisisti,  quod  te  captum 
ipse  redimeres  majori  pondere  auri,  [p.  61)  quam  omnes  Saxonia3  reges 
unquam  possederunt. 

Goi'buan  his  verbis  excandescens,  in  capillum  captivo  involavit,  ct 
ingentem  plagam  inflixit.  Otun  vero  incredibili  animi  ardore  incensus, 
ffigre  hsec  ferebat,  uec  animo  cadebat  in  prcesenti  discrimine  vita?  cons- 
titutus,  maluitque  mori,  quam  illatam  injuriam  inultam  pati.  Itaque 
Corbuani  tantam  secundum  aurem  alapam  incussit,   ut  genubus  Patris 

('/)  A  D  F  :  et  ob  ajgritudinem  auimi  omni  ferc  cibo  et  potu  abstinuit. 

(a)  A  D  F :  miles  ejus  sum  et  cognalus. 

fbj  A  F  :  Tum  etiam  Flovent  centum  tuorum  caplivos  libenter  reddet,  si 
raihi  soh  vitam  indulgeris. 


—  loi  — 

advolveretur,,  dixitque  :  Id  tantuni  scio,  ignavissime  homo,  quod  si 
Flovent  pra>sto  fuisset,  poenam  efrrenatte  adeo  nequitiai  illico  persolvis- 
ses.  Gorliuan  insurgens,  iram  in  rabiem  vertit,  arreptoque  Laculo  os  et 
caput  Otunis.  ab  incursione  impediti,  ita  diverberavit,  ut  sanguis  por 
genas  u])prtim  manaret. 

Deinde  Archirex  carceris  custodes,  quibus  nomina  fuero  Marun  fc) 
Mahis,  fiHosque,  qui  dicebantur,  BoHirus  (dj  Perfidus,  ot  Kassus  (e) 
Fraudulentus,  ita  allocutus  :  hunc,  inquit,  nebulonem  in  crastinum 
diem  custodiatis  ;  tum  enim  iUum  excruciabimus.  At  iUi  Otunom  funi- 
]»us  medio  vinctimi  ad  carcerem  instar  latronis  porducunt.  Quo  ubi 
Yontum  orat.  Otun  prfesentis  mortis  iiaud  ignarus,  interritus  tamen  ad 
Bellirum  accurrit,  eumque  in  carcorom  pra3Copitom  dedit,  ut  corvix  per- 
fringeretur.  Casso  quoque  in  capillos  invohans,  capite  ad  lapidem  alliso, 
illum  interfecit.  Hisce  factis,  [p.  62^1  Marun  Malus  ad  aulam  currit,  et 
quiritans,  clamat  :  per  Deum  succurrite  mihi  :  hic  nequam  duos  meos 
filios  exanimavit,  et  me  ipsum  portorruit.  Quo  audito  continuo  viginti 
Fthnici  frondontes  accurrunt.  Quod  si  vero  Otuni  tunc  ferrum  fuisset, 
non  inultus,  crede  mihi,  occubuisset.  Bellirum  et  Cassum  Ethnici 
oxportarunt.  Otunem  vero  in  compagilius  carceris  incluserunt.  Quem 
nisi  fetornus  illo  Pater  liberaverit,  summum  vit;o  periculum  adibit.  Sed 
mittamus  paulisper  Otunem  extremo  discrimini  cxpositum,  usque  dum 
Deus  eurn  liberaverit. 


C.^p.  XV. 
Otunis  liheralio  cx  carcere. 

MarsilMlla  Venusta  Patrem  visitatura  quomodo  valeret,  aulam  ingre- 
ditur,  dicens  :  Vulnera  tua,  qua3  video,  tristem  me  reddunt,  quorum 
auctor  dignus  est  quem  ignis  consumat.  Haec  elocuta  (sed  rairum  dictu) 
vehemeniissimo  in  Floventem  amoris  a3stu  exardescens,  decolor  et  vix 


(c)  A  :  Marin.  D  :  Maron.  F  :  Marun. 

Cd)  A  :  Bolorin.  D  :  Behrunt.  F  :  Beleron. 

'e)  A  :  Kajio.  D  :  Cliain. 


—   loo   — 

sui  compos  ex  imis  priccorJiis  gemiius  fundere  coepit.  At  Rex  filiam 
aspiciens,  sic  atfatur  :  Ejicito  tristitiam.  carissima  nata  :  nieJici  vulnera 
obligarunt,  et  ad  sanitatem  cito  redibo.  Cognatum  vero  Flovcntis  in  vin- 
culis  habemus,  ex  quo  ultionem  exactam  expostulabimus.  At  illa  secum 
animo  cogitabat :  'p.  63)  nec  tu  nec  tui  mortem  Otuni  irrogabunt,sed  li- 
berabo  iUum,  ut  eo  suasore  in  sinum  et  complexum  FioveiUis  veniam. 
Marsibilia  palrem  valere  jussit,  et  domum  reversa  nutricem,  quam  so- 
lam  arcanorum  suorum  habuit  participem  accersit,  dixilque  :  Coni-ulta 
jam  mihi,  dulcissima  nutrix  ;  in  sinu  nutricio  tuo  suaviter  adulevi,  ei 
eapropter  a  te,  qute  amorem  honestatis  mihi  a  teneris  inspirasti,  consi- 
hum  jam  peto.  Porrige  mihi  hlum  Ariadnieum,  quo  duci  possum  ad 
Floventem,  quem  medullitus,  imo  supra  quam  cuiquam  credibile  esse 
poterit,  amo.  Gui  nuirix  :  Jnsano  et  prsepostero  amore  ardes  :  quem 
enim  impotente  depei*is  amore,  summo  proiequi  odio  teneris,  eo  quod 
viros  Patris  tui  fortis.-imos  obtruncavit,  et  ferrum  in  eorum  juguhs  te- 
pefactum,  etiam  in  fauces  parentis  tui  direxit.  Cave  igitur  te  ipsam  per- 
das.  Morem  potius  gere  consiho  quod  dabo  :  Hic  apud  patrem  tuum  est 
magnus  princeps  Almazur  (a)  qui  ampio  admodum  regno  imperat,  te- 
que  mirum  quantum  deamat.  Sed  Flovent  hominum  egentissimus,  alio- 
rum  opibus  vivit.  Ad  qute  Regis  filia  :  Me  increpare  nihil  juvat.  Flo- 
vent  maximi  ad  bella  impetus  juvenis,  viri»  militi;«  fortissimis  caliginem 
obducit,  nec  cuiquam  nisi  Palri  meo  cedit.  Thesauros  (p.  64)  igitur  et 
regnum  dignissimo  huii-  principi  donabo;  sed  Almazur  nec  virtute,  nec 
forma  enitet  :  hoc  enim,  quantumvis  opulento,  ille  multo  melior  est  et 
excellentior.  Iterum  nuirix  :  Deliras  sane  et  haud  leviter  hallucinaris, 
dum  eum  amore  prosequeris,  quem  odisse  oportet.  At  Ahiiazur  audit 
virtute  nobilis,  natalibus  clarus,  gestibus  laudabilis  (b),  nec  regno,  pe- 
cunia,  aut  mihtibus  indigus.  quo  prsestantiorem  maritum  vix  habebis. 
Marsibilla  :  Testem  invoco  Deum  Macliometum,  me  velle  prius  igne 
vivam  concremari,  quam  Almazuris  thaiamo  inferri.  Tu  vero  donorum, 
non  virtutum  causa  ignavum  hunc  principem  ad  coelum  extollis  (c).  Hiec 
elocuta  dilaceratis  vestibus,  alTatim  lachrymarum  profundit  Quo  cons- 
pecto  nutrix  respondit  :  Voluntati  tuee  non  refragabor,  carcere  Otunum 
liberabimus;  qui  vestros  amores  junget.  Hsec  Marsibilkp  perplacebant. 

(a)  A  D  et  F  :  Almatur. 

(bj  F  :  el  Regum  Russiam  tenus  potenlissimus. 

(c)  F  :  Marsibilla  his  oblocutionibus  paululum  irae  concepit.  TantiS,  inquit, 
te  ornavi  donis  et  honoribus,  ut  mihi  semper  obstricla  sis.  Tu  si  velis  quo- 
rumvis  hominum  amores  conjungere  poles  arlibus  et  lechnis  tuis,  opem 
feras,  oro,  etc. 


—  i:;g  — 

Die  igitur  iii  vesperam  declinante,  carcerem  adierunt.  Curcer  aulem 
turris  erat  pnealta,  quam  per  foramen  lux  superne  illuminaljat,  foribus 
ad  plateam  vergentibus.  Duo  viri  (d)  quorum  fidei  arc^na  sua  commisit 
Marsibilla,  per  scalas  in  turrim  ascendunt ,  Otunemque  extrahunt, 
qui  postea  cum  Marsibilla  in  conclave  quod-(p.  65)-dam  secessit.  Haec 
Olunem  primo  de  nomine  quserit;  quo  indicato  :  Faciamus,  inquit, 
mercaturam,  Te  imminenti  vitte  periculo  eximam,  sed  tu  mihi,  interpo- 
sito  juramento,  Floventis  amorem  conciliabis.  Oiun  respondet  :  Conju- 
gium  Floventis  pro  certo  tibi  polliceor,  nec  me  auctore,  aliam  virginem  in 
matrimonium  accipiet  meus  Dominus.  Nara  tu,  Domina,  quas  vidi  vir- 
gines,  venustate  multum  et  longe  prfecellis.  Deinde  virgo  Marsibilla 
Otunem  splendidis  induit  vestimentis,  cibo  et  potu  confirmat,  omnique 
equestri  armatura  donat.  Marsibdla  iterum  :  Conjugem,  amice,  tibi  e 
choro  virginum  mearum  ehge,  quia  vir  es  fortis,  idemque  formosus. 
Tum  Otun  virgines  omnes  circumspecte  contemplans  :  has,  inquit,  mihi 
«t  Jofreiri,  socio  meo,  duas  eligo.  Marsibilla  :  haec  optio  mihi  perquam 
grata  est  et  accepta  :  ambse  enim  regio  stemmate  sunt  oriundte.  Sed  jam 
ipscfimet  dicite  :  Placetne  vobis  his  viris  nubere.  Virgines  respondent  : 
Tuse  innitimur  prudentise.  Iterum  Otunus  :  EgoFau.^eiam  (e);  at  Jofreir, 
qui  vir  bellax  est  et  lepidus,  Florentem  (f)  uxorem  ducet;  nosque  ambo, 
vestri  amoris  causa,  multos  Ethnicos  exanimabimus  (g).  Deinde  Mar- 
(p.  66)-sibiila  Floventi  annulum  suum  aureum  et  vexillum,  auro  intex- 
tum  pignora  amoris  sui  misit  (li)  Otunique  ad  iter  accinclo,  equum 
generosum  tradere  jussit  (i).  Oiunus,  data  venia  eundi,  gratiis  actis,  et 


(d)  A  F  :  et  dufp  cum  iis  foeaiinse,  qu;e  perforato  pariete  carceremintranl, 
ardentem  lychnum  gestantes.  Sed  D  :  duo  ilU  fideles  viri,  et  duee  virgines. 

(ei  A  :  Fauseth,  C  :  Fasetham,  D  :  Faucita. 

(P  Sic  B,  sed  A :  Florenliam,  C  D  F  :  Florentam. 

fg)  A  D  F  :  tunc  Fausela  cum  illo  sermones  serit.  suaviter  osculatur  et 
amplectitur,  summis  cum  blanditiis. 

(h)  F  :  quod  si  soli  oppositum  esset,  videbatur  quasi  duo  igniti  vermes 
morsibus  invicem  cerlarenl,  et  ignem  faucibus  eructarent.  'Fragmentum 
F:  totum  hujus  capitis  argumentum  idem  revera  tra<ht,  sed  pluribus  verbis, 
et  forma  paulo  invariata,  imprimis  de  collorjuio  et  Jurgiis  Marsibillse  et  nu- 
tricis,  virginum  electione  et  responsis,  Fausetajque  technis,  ut  Otunis  in  se 
derivaret  amorem.] 

(i)  A  :  Florentia  dixit  :  Si  ego  Jofreiris  sponsa  cro,  socii  tui,  vos  quando 
cum  noslris  dimicaverilis,  prope  urbem  accedite.  ut  nos  vestram  virtutem. 
a  coeteris  dignoscamus.  Hoc  vero  vexillum  |D:  et  cingulum]  illi  trade  quod 
nostri  amoris  pignus  erit.  [F  addil  :  postea  vero  urbibus  et  opibus  illum 
dilabo,  si  laudi,  quam  de  illo   decantasti,  par  mihi  vi.-us  fuerit.] 


—  loT  — 

virginibus  valere  jussis,  per  posticum  emissus  evadit,  et  omni  ab  impetu 
tutus,  iter  pergit,  et  bona  avi  Parisios  venit. 


Cap.  xvr. 

Flovent  rcdilu  Olunis,  el  donis  Mnrsibill^,  amoris  sui  pignoribus  Lvtatus, 
regem  Francorum  adiit .  quem  filiam  suam  cl  honorcs  offercntem,  ser- 
mone  de  bello  strcnuc  absolvendo,  interrumpit.  Quod  et  stratagcmate  re- 
dintcgrant.  Congrcdiuntur  utrinque  s^tmmis  viiHbus  Regcs,  et  commitli- 
lur  atrox  el  formidabile  prxlium.  Flovent  et  Rex  Saxonum  summum 
vit3B  periculum  adeunt.  Quatuor  Reges  contra  caput  Flovcntis  conjurant, 
quorum  principem,  Regem  Falsarum,  mascule  devicit. 

Oiuni,  Parisios  tempore  gallicinii  matutino  venienti,  portEB  aperie- 
bantur;  urbem  autem  ingressus,  ad  lares  Hermetis  tendit,  et  fores  leni 
manu  pulsat.  Flovent  casu  Otunis,  quem  in  carcere  esse  cogitabat, 
contristatus,  noctem  insomnem  duxit,  et  pulsatione  (p.  67)  audita  fore.-^ 
reserare  jussit.  Cognito  Otune  eum  amplexus  et  aeculatus,  ait  :  Dic  mibi 
Otun  socie,  quo  pacto  evasisti,  aut  quis  te  liberaverit?  iilum  omni  ofii- 
ciorum  genere  prosequar  et  demerebor.  Respondit  Oiun  :  Sta,  Domine 
Flovent,  hisce  promissis  tuis;  et  seriem  totius  rei  illico  exposuit :  Te  in 
sinu,  amore  et  deliciis  habet  Marsibilla,  cujus  beneficio  e  carcere  educ- 
tus  huc  redii.  Offero  tibi  a  Marsibilla  missa,  insignenerape,  et  annulum, 
pretiosissima  gemma  fulgentem  quae  possessorem  virtute  sua  ab  incan- 
tamentis,  veneno,  et  fraudibus  servaret  immunem.  Flovent  respondit  : 
Xon  est  quod  dubites,  Otun,  de  lide  mea  in  eam,  quae  te  in  gratiam  mei 
libertati  restituit;  nunquam  vel  minimum  de  fide  mea  remittam,  quam- 
vis  non  prieJita  esset  virtutibus,  queis  te  referente  enitet.  His  dictis, 
Otuneque  cibo  et  potu  refecto,  quieti  se  dedere. 

Hoc  anni  tempore  majus,  primus  sestatis  mensis,  instabat,  quilongio- 
rem  diem,  mitius  coelum,  virescentem  terram,  et  frondosas  sylvas  pro- 
duccre  solet.  Flovent  postero  die  mane  surgens  Regem  invisens,  talibus 
salulat  verbis  :  Dominus  orbis  te,  Rex,  custodiat,  rebusque  confirmet 
secundis.  Gui  Rex  :  eadem  [p.  68)  bona  tibi  precor.  Ego,  pergit  Rex, 
lili.>.m  meam  tibi  despondebo,  teque  comitem  constituam,  ut  Regnum  me 


—     lOcS     — 

defuncto  tibi  jure  obtingat.  Flovent  :  tanto  omnino  indignus  suni  ho- 
nore.  Ego  adhuc  setate  adolescens  sum  pauper  et  privatus  homo;  lilia 
vero  tua  regio  connubio  digna.  Tunc  filia  Regis,  te  carissime  Fiovent, 
conjugem,  sufiragante  Patre,  expeto,  nec  dignior  marilus  mihi  contin- 
git  :  nam  vir  es  forraosissimus  pariter  ac  fortissimus.  Et  statim  si  ambo 
voluntati  ejus  obsecundassent  nuptui  data  fuisset  (a). 

Flovent  autem  ad  turbandum  hunc  discursum  alium  instituit  sermo- 
nem,  hunc  in  modum  Regem  allocutus  :  Direptores  Francia3  et  Regni 
tui  vastatores  bilem  mihi  commovent,  quapropter  aliquid  consilii  est  ca- 
piendum,  ut  injuriam  nobis  illatam,  et  damna,  qua>  multos  annos  per- 
pessus  es,  vindicemus.  Mille  exploratores  Corbolium  mittamus,  qui 
cavillis  et  superbiloquentia  Corbolienses  provocent  ,  sed  maxima  pars 
exercitus  sequatur  :  provoeati  autem  provocantes  persequentur,  qui  si- 
mulato  metu  ad  suos  refugiant.  Hoc  consilio  approbato,  Rex,  signo 
da'0,  cum  viginti  equitum  millil)us  urlie  exiit.  Qui  cum  in  depre^sum 
quendam  locum  venere  (b)  Ocunem  (p.  G9)  ot  Jofreirem  Corbolium  una 
cum  mille  equitibus  mittunt.  Hi  cum  ad  urbem  appropinquarent,  Saxones 
in  speculis  erant,  et  conlempla  pauciiate  hostium,  quieti  sedebant.  Quos 
Otun  hunc  in  modum  alloquitur  :  Regi  vestro  Salatri  dicite,  quoi  illo 
reddat  regiones  quas  occupavit,  et  qua^cunque  ex  Francia  rapinis  arri- 
puit,  et  etiamnum  injuste  tenet  Domino  suo  restituat.  Tradile,  inquam, 
modo,  si  salvi  esse  velitis.  Hoc  audito  Salatres  suos  mclamat  :  Prehen- 
dite  nebulones  istos,  etmihi  adducite.  Ethnici  dicto  ocyus,  cunctis  lituis 
canunt,  armati  ab  urbe,  qua  duxit  via,  gregatim  proruunt,  et  Otunem 
et  .Tofreirum  cum  suis  recedentes  insequuntur. 

Tum  vero  filia  Regis  Marsibilla  spectandi  ctipida  altissimam  urbis 
speculam  ascendit,  Olunemque  conspicata  ad  Fausetam  dixit  :  Vide  di- 
lectissimum  tuum  Otunem,  luteo  illi  equo  insidentem,  quem  ei  donavi. 
Tunc  Florenta  :  conspicor  jucundissimum  meum  Jofreirem,  una  cum 
Otune  ibi  procedentem  :  illum  nitida  arma  magnopere  cohonestant;  sed 
crediderim,  Domina,  amicum  tuum  Floventem,  extinctum,  quoniam 
abest.  Ad  qua?  Marsibilla  :  Ne  dicas  hoc,  Florenta;  Flovent  meus  adeo 
non  est  vituperandus,  ut  encomia  laudum  mereat  :  nam  et  eximia  forma 
et  virtute  bellica  insignis  est,  vestrisque  viris  haud  sane  inferior,  nec 
minore  laude  dignus  (p.  10). 

Saxonum  ante  aciem   duo  principes  equitabant  (c)  quia  equis  vehe- 


("aj  F  :  quemadmodum  Mag.  Simon  asserit. 

(b)  F  :  Rex  et  Flovent  cum  exercitu  in  vineto  quodam  subsislunt. 

(cj  F  :  unus  nomine  Esturim,  alter  Finables. 


—  lo9  — 

hantur  velocioribus  (d) .  Otun  ad  Jofreirem  socium  dixit  :  Yidin'.  ubi 
amicEe  nostrse  suavissimte  stant  in  specula,  revertamur  igitur  et  proxime 
insequentibus  occurramus,  specimina  heroicae  virlutis  edituri.  Reversi 
igitur  ocyssime  in  duos  ilios  Saxonum  principes  irruunt;  qui  ad  hume- 
ros  usque  dissecati,  in  terram  denique  ceeilerunt;  quo  facto  et  Saxoni- 
bus  appropinquantibus,  ad  suos  revertuntur. 

(e)  Jamque  mille  et  quingenta  Saxonum  <^quites  accedunt,  cum  Flo- 
vent  ex  insidiis  egressus,  vexillum  erigere,  et  classicum  canere  jubet, 
quos  improvisos  et  undique  circumvenlos  plerosque  oppressit,  ita  ut 
iiiaximam  hostium,  qui  tunc  aderant,  partem  deleverit.  ^Iox  Franci 
huccinarum  clangorem,  hostiumque  immensura  strepilum  audiunt,  sihi- 
que  occurrentem  vident,  Arcliiregem  Salatrem,  una  cum  Filio,  et  duobus 
Regibus  Falsardo  et  Canahert,  qui  omnes  viginti  millia  satellitum  et  pe- 
ditum  decem  ducebant.  Adfuit  et  Rudent,  cognomine  Rohustus,  fortis- 
simus  athleta,  qui  ex  Dania  oriundus,  Salatri  cognato  suo  suppetias 
adven.erat.  Rudent  Rohustus  multos  Francorum  confossit,  Floventemque 
[p.  71)  magna  voce  provocavit,  dicens  :  Ubi  tu,  conductitie  miles,  si 
armis  mecum  certare  audeas,  a^iesto.  Flovent  respondet  :  Qufesitum  hic 
invenies.  Mox  incitatis  equis,  acerrime  congressi,  hastas  primo  con- 
cursu  confregerunt.  Deinde  gladios  distringeliant.  At  Flovent  animo 
ardens,  caput  hostis  ad  humeros  usque  obtruncavit,  dixitque  ovans  : 
Laus  Deo,  patri  clementissimo,  qui  tanta  virtute  arma  nostra  dilavit. 
Archirex  Salatres  interitum  Rudenlis  cognati  sui  cegerrimr  ferens,  Flo- 
ventem  de  nitidis  suis  armis,  et  grandibus  ictibus  satis  superque  cogno- 
vit,  unde  et  ipsum,  sed  incautum,  invadit,  gladiumque  suh  sculum 
Floventis  immisit.  Sed  Deus,  qui  suorura  semper  est  tutela,  Floventem 
illaesa  lorica  invulneratum  custodivit ;  nihilo  tamen  minus  Regis  adeo 
validus  erat  ictus,  ut,  disruptis  omnibus  ephippii  ligamenlis,  equo  desi- 
liret.  At  Angsajis ,  qui  propinquus  erat ,  equum  celerrime  arripit , 
sternit,  Floventique  tradit;  qui  equo  conscenso  dixit  :  Nequeo  mihi 
temperare,  quo  minus  injuriam  illatam  statim  ulciscar.  Verum  Jofreir 

(d>  A  T>  F  :  millo  equitum  ducentes,  ipsi  vero  cum  decem  equitibus  pvss- 
cedebant,  quia  reliquis  promptiores  videri  volebant.  Olunus  ad  socium  con- 
versus :  vide  Saxonum,  inquit,  superbiam,  quam  Deus  infringat.  Revertamur 
itaque  ut  amlcce  nostrae,  etc-  F :  mox  cum  x  illis  equitibus  manus  conserue- 
runt,  sed  multum  metuentibus  virginibus,  et  ne  pereant  precantibus.  Verum 
Ethnici,  suorum  clamore  audito,  subventuri  festinant.  Socii  vero  ad  suos  re- 
currunt. 

(e)  A  D  :  Doinde  Rex  Florent  copias  suas  ex  sylva  eduxit,  Saxonesque 
improvidos  omni  ex  parte  circumdedit. 


—   160  — 

"vicinus  Floventi,  cum  oquo  deturbarctur,  Regem  summa  vi  adorsus, 
tanto  robore  piagam  inllixit,  ut  posteriorem  galeae  partem  et  loriccB  ma- 
nicam  propc  cubiLum  aljsciderel,  simulque  epbippium  cum  equo ,  iliieso 
tamen  corpore  Regis,  dissecuerit.  Rex  tamen  ante  aciei  sua^  frontem  in 
faciem  pronus  corruit.  Advolant  sine  mora  centum  (f)  equites  (p.  72) 
qui  alium  illi  subministrabant  equum ;  in  (juem  cum  ascendisset,  ter 
lituo  (quem  forte  habuit)  vehementer  cecinit.  Gonvocatis  iii  unum  mili- 
tibus,  cum  filio  suo  Corbuano  bellum  de  integro  restauravit  (g) .  Tum 
vero  Falsardus  Rex,  et  quatuor  {h)  quos  ad  se  vocavit,  principes  per 
Mahumetem  jurarunt,  sese  prius  non  esse  reversuros,  quam  Floventem 
aut  interfecissent,  aut  captivum  secum  abduxissent.  Deinde  Saxones 
violentissimum  in  Francos  impetum  fecere.  Tum  multa  ibi  disjpcta  sunt 
Francorum  scula,  loricte  difiisa^,  multique  equiles  humi  prostrati.  Rex 
Florenl  cladem  suorum  cernens,  fugani  meditabatur.  Sed  eodem  mo- 
mento  Flovent,  Regis  signifer,  opportune  advenit,  et  cum  eo  duo  equi- 
tum  millia.  Hic  impigre  languescentem  pugnam  solus  accendeb^t,  et 
primo  uni  principi  (i)  mox  quatuor  (k)  aliis  vitam  ferro  eripuit.  At 
Franci,  conlirmalis  denuo  animis,  Saxonum  trecentos  brevi  interfecere. 
Fioventi  vero  nullus  adeo  forlis  eques  occurrit,  qui  non  gladio  ejus  suc- 
cumberet,  Otune  er,  Jofreiro  fortiler  hostes  caidentibus  :  similis  riiintc 
strages  erat,  quam  per  acies  hi  tres,  ubi  processerunt,  disseminarunt. 

Tum  Rex  Falsardus  videns  damna,  qute  inferebat  Flovent.  (p.  73 
cum  quatuor  conjuratis  proruit;  aderant  utriusque  partis  milites,  suum 
quemlibet  ducem  defensuri.  Hic  congressus  acerrimus  fuit,  ita  ut  vix 
unquam  major  contigerit  (l) .  Tum  Flovent  concitato  equo  quatuor  equi- 
tes  prosternit,  et  Rex  Falsardus,  suis  in  antecessum  incitatis,  vicissim 
sex  (m)  coram  oculis  Floventis  equites  trucidavit.  Ipsi  vero,  ut  alter  al- 
terum  cognovit,  cruentis  armis  concurrunt.  Rex  prior  ingenti  percus- 


{[}  A  :  decem. 

(g)  K\y  :  suosque  horlatur  :  magnam  nobis  infamiam  hic  vir  attraxit,  nam 
coram  ocuhs  meis  triginta  mei  amanlissimos  viros  occidil.  Ego  quidem  ipsum 
equo  deturbavi,  sed  vulnerare  non  polui.  Pra3terea  ab  uno  ejusdem  commi- 
litonum  periculosissimum  ictum  accepi.  Vos  vero  cognati  mei  estis  et  socii. 
ideoque  me  tueri,  et  mea  mala  pro  totis  viribus  avertere  tenemini.  Tunc 
vero  Falsardus,  etc. 

(h)  F  :  et  mm  quos  ex  copiis  suis  elegit. 

(i)  F :  equiti  de  Frisia. 

(k)  F :  duobus  aliis. 

(l)  F  :  Post  Alexandri  Magni  lcmpora,  asserente  Mag.  Simone. 

(m.)  A  :  (juatuor. 


—  1(U  — 


sione  Floventis  clypeuni  (quem  ab  Hermete  (u)  quondam  dono  accepe- 
rat)  tentavit,  sed  clypeo  impar  gladius  in  duo  frusta  dissiUiit.  Mox 
Flovent  morlem  Regi  maturaturus,  eum  ita  cscidit,  ut  per  caput,  cervi- 
cem  et  humeros  continuatum  vulnus  deduceret,  et  de  equo  mortuum 
projiceret.  Hic  quoquc  iclus  reiiquorum  conjuratorum  animos  refregit  (o). 


Cap.  XVII. 


Archirex  Salah^es  el  Filius  ejus  Corduhan  a  Flovenle  ad  cerlamen  provo- 
cati,  fugam  cum  suis  capessunt.  Flovent  iterum  cum  fugientc  Rege  Sa- 
xonum  ad  portas  urbis  Oorbolii  monomachiam  acrtler  commitlit,  pugna 
slrenue  bis  revocata.  Vicloriam  prima  specie  dubiam  demum  deportavit 
Flovent.  Rex  filiam  pro  vita  paciscitur.  Illa  cuncta  eorum  gesta  e  spe- 
cula  prospiciem,  opem  Patri  fcrendam  efflagilat,  sed  frustra.  Fusis  fu- 
gatisque  Saxoriibus  Franci  victores  domum  orantes  rcdeunt,  et  doiique 
mutua  inler  Rcges  Francix  viclorcm  et  Saxonise  ciclumjurgia. 

Interea  Gorbua  Rogis  iilius  aciem,  cui  Rex  Fiorent  prte-(p.  74]-fuit, 
sanguine,  ca)dibus,  et  mille  malis  laceravit,  ita  ut  Rex  fug»  locum  cir- 
cumspicere  ceperit.  Floventi  igitur  quam  primuni  nunciatum  est 
Regem  summo  in  discrimine  versari  et  de  Floventis  salute,  cum  non 
esset  prajsto,  desperari.  Celerrimo  Imic  juveni,  slrenue  cum  suis  ad 
hanc  periculi  partem  converso,  Rex  Florent  dicit  :  Magnam  nobis  in- 
fert  cladem  Regis  filius,  nosque  fugam  paramus,  nisi  nobis  feras  suppe- 
tias.  Cui  FJovent  :  metum  ejicilo.  Tu  noster  es  corypha3us,  igitur  te 
fortem  esse  decet,  nec  ullum  formidinis  indicium  edere,  Magna  enim 
pericula  felix  Sicpe  sequitur  eventus  :  iilata  nobis  damna  vindlcaturi 
lioslem  imi)igre  aggrediamur.  Franci  liis  vorbis  inciiati  tubis  canunt. 
Flovent  Saxones  haud  secus,  quam  avidus  lupus,  urgentc  fame,   tenel- 

[nj  Rectius  fortc  lleremiUi,  ui  liabet  exemplar  A. 

(01  A  D  F  addunt  :  querelas  Salatris  de  caedc  Falsadi ,  malcdicta  et  mi- 
nas  in  Floventem,  se  scilicet  Fraucos  longiori  bello  vexaturum,  et  urbes 
eorum  excisurum  quando  advenerint  filii  sui,  xxx  millium  duos  fF  addit :  et 
Rex  Almatur,  qiii  sex  millia  ibrtium  virorum  ductat]  quorum  ope  sulTulci- 
tus  toto  tandem  Fraucia)  reguo  potietur,  iiliis  post  obitum  suum  cessuro. 

11 


—  162  — 

los  agnos,  aut  falco  fainelicus  prfedam,  aggreditur,  ipseque  occisis  de- 
cem  magni  nominis  Principibus,  Corbuam  Regis  filium  in  pugnam  pro- 
Yocat,  dicens  :  Si  audes  mecum  manus  conserere,  adesto.Verum  Gorbuan 
viriutem  qua  Flovent  praenituit  probe  cognovit,  armaque  ejus  sanguine 
infecta  conspicatus  in  aciem  suorum  pernice  gradu  timidus  se  recepit. 
Flovent  fugientem  insecutus,  non  tamen  assequitur,  quia  Saxones  con- 
serla  virorum  robora  illi  obtendebant.  Gorbuae  tamenproximos  CiBdit; 
viri  quoque  ejus  vestigia  antesignani  sui  fortiter  secuti,  (p.  75)  multos 
hostium  perimunt,  aciemque  dislurbant.  Fiovent  per  mediam  Saxonum 
aciem  perrumpens,  Archiregem  quserendo,  utrinque  plagas  inflixit.  Sa- 
latres  vero  conspecta  suorum  clade  miraque  virtute  Floventis,  qui  eum 
etiam  petere  sustinebat,  sese  cum  universis  copiis  illico  in  fugam  pe- 
netravit,  Francis  fugientes  urgentibus.  Flovent  autem  Archiregem  Sa- 
latrem,  nitidis  armis  conspicuum,  tali  clamore  insequitur  :  Me  adoles- 
centem,  inquit,  septendecim  annos  natum,  Rex  Salatres,  exspecta  si 
dimicare  audeas.  Rex  vero  territus  equo  subdidit  calcaria,  et  Saxones, 
panico  terrore  perculsi,  fugiunt ;  quorum  multidum  portas  turbide  petunt, 
ab  equis  conculcati  periere.  Flovent  equo  inslimulato,  equum  quo  Rex 
invehebatur  ferro  trajecit,  et  terga  fugentium  confodit  (a). 

Marsibilla,  Salatris  Regis  filia,  in  speculis  stabat,  choro  virginum 
stipata  ;  Saxones  a  Francis  graviter  premi  videt.  Quapropter  in  agmen 
Francorum  ingentia  saxa  devolvunt,  quibus  septem  (b)  equites  periere. 
Otun,  viso  hoc  dolo,  clamavit  :  Domina  virgo,  Marsibilla  [p.  76]  plus 
justo  indignaris,  et  cur  promissa  tua  revocas?  nam  Flovent  hac  fraude 
audita,  uti  par  est,  irascetur.  Respondit  Marsibilla  :  Nunquam  mea  fides 
et  amor  in  eum  vacillabit.  Et  hoc  dicto  in  castellum  super  portis  situm, 
se  recepit,  unde  suos  sauciOG  reverti,  Patremque  in  media  fugientium 
turba,  peditem  cum  Flovente,  ipsum  acriter  impetente,  rautuas  plagas- 
miscere,  prospexit.  Timore  valde  perculsa  :  Ach !  me  miseram,  inquit, 
quae  duos,  mihi  in  toto  terrarum  orbe  amore  conjunctissimos  armis 
certantes  video;  nam  Flovent  non  prius  gradum  sistit,  quam  Parentem 
meum  vel  occidat  vel  capiat. 

(a)  A  :  Tunc  etiam  Franci  m  fugientium  csecidere.  F  :  Maxima  exercitus 
pars  inter  fugiendum  in  vinetum  quoddam  pervenit,  quod  et  illis  non  pa- 
rum  obstaculi  attulit  :  nam  mille  virorum  ibi  pedibus  equorum  conculcati 
]jeriere.  D  E  :  ca?terum  per  portas  cum  confestim  omnes  simul  penetrarent, 
ccnlum  ab  hostibus  urgentibus  caesi  sunt. 

(b)  A  :  quatuor.  D  :  tres.  F  :  sex.  F  :  Otunis  et  Marsibilte  colloquium  pro- 
lixius  describit;  nec  non  Marsibillee  lamentalionem  et  Florentce  irrisionem, 
([uod  scilicet  Marsibilla  virum,  cujus  famam  solum  inaudiverat^  admavissel. 


—  163  — 

Archirex  Salatres  equo  depulsus  (c)  pedes  se  viriliter  defendit,  et  in- 
gentem  clypeo  Floventis  ictum  impressit,  sed  sine  successu.  Tandem 
defatigatus,  licet  invulneratus,  quietem  rogat,  et  Floventem  laudat  : 
Manu  miles,  robore  mentis,  peritiaque  belli  multis  prEecellis,  sed  sub 
signis  improbi  Regis  militas,  qui  digna  tibi  prsemia  deferre  nescit;  si 
castra  mea  sequi  volueris  tibi  ccioo  ccioo  equitum,  regnumque  (d)  dabo; 
sin  haec  respuas,  te  profecto  occidam  :  nuper  enim  duos  meos  filios 
Guinimerum  et  Isaacum  advocavi,  qui  Parisios  paulo  post  hffc  nume- 
roso  milite  in  suam  redigent  potestatem.  Ad  quae  Flovent  :  Si  a  rege 
Francorum  (p.  77)  sub  quo  mereo,  ad  te  defecerim,  omnibus  contemp- 
tui  ero,  nec  crimen  fractae  lldei  facile  diluam.  Tum  Flovent  Regem, 
denuo  plagam  inferentem,  clypeo  pressit,  et  postea  illi  grave  vulnus  in 
axillam,  difiso  simul  ejus  clypeo,  intulit.  At  Rex  clypeo  et  reliquis 
armis  continuo  alijectis,  urbem  intraturus,  Flovemem  (c)  ad  instar  in- 
fantis  sub  alam  manus  arripuit  (f)  curritque.  Tunc  Flovent  magna  voce 
implorat  opem  suorum  :  Ubi  vos,  socii  mei?  succcurite  festini.  Jofreir 
admotis  equo  calcaribus,  in  Regem  hastam  suam  tanta  vi  contorsit, 
ut,  vulnere  in  ossa  deducto,  Rex  pronus  in  terram  corrueret.  Flovent 
in  pedes  cito  erectus,  (g)  uno  ictu  partem  cassidis  et  aurem  Regis 
cum  magna  gense  parte  gladio  abscidit.  Rex,  accepto  vulnere,  clamat  : 
Quin  parcis  mihi;  manus  enim  victas  dabo;  et  pretium  redemptionis 
mete  depensurus  regnum  (h)  tibi  donabo,  filiamque  Marsibillam,  vir- 
ginum,  quas  totus  terrarum  orbis  habet,  pulcerimam  nuptum  locabo. 
Flovent  accepta  hac  conditione,  Regem,  tradito  gladio,  equo  imposi- 
tum  ut  domum  devehatur,  abduxit. 

Marsibilla  hisce  conspectis  (i)  ad  Frincipes,  in  urbe  convocatos,  cla- 
mavit  :  Ibi  conductitius  Francise  miles  pa-(p.  78)-trem  meum  vulnera- 
tum,  ac  insuper  captum  ducit.  Oportet  autem  vos,  fide  obstrictos,  ves- 
tram  pro  salute  ejus  profundere  vitam ;  insequimini  conductitium  illum 


fe)  F:  acrileralium  er|uum  insiluil,  et  se  virilitor  defendit,  etc. 

(d)  F  addit :  Rucciam. 

CeJ  Pl  D  :  cum  qualuor  aliis  viris  incurrit,  oopitque,  ac  in  urbem  trahere 
studuit. 

(fj  F  addit  :  quippe  Florenti  iv  pedibus  procerior. 

(gj  A  :  festinus  equum  scandit,  et  pUirimos  eorum,  a  quibus  anlea  tene- 
batur,  gladio  peremit.  Deinde,  etc. 

(hj  F  :  regnum  quod  antea  dixi,  cui  pra?fait  Florent,  principemque  sujira 
multos  viros  te  constituam. 

(i)  F.  Deliquium  animi  fere  passa  esl.  Florenta  vero  fugientes  hortata  : 
Boni  viri,  inquit,  etc. 


—   16 1  — 

militem,  praeslate  vos  viros.  Vindicate  patrem  mcum  in  libertatem,  et 
quam  ocyssime  eripite.  Ilie  voces  silentio  exceptai,  ingentem  tristiiiam 
et  luctuosam  solicitudincm  iirl)i  tantummodo  peperere,  nemo  tamen 
hostem  insequi  ausus  est,  imo  ne  Regis  quidem  (ilius  Corbua  libera- 
tionem  pareniis  armis  lentare  sustinuit.  Franci  victoria,  quam  conse- 
cuti  erant,  ovantes  domum  remeant.  Tum  Rex  Francia;  Florent  his 
verbis  Floventem  alloquitur  :  Gratissimam  c^  qute  memoritc  nunquam 
excidet,  optimam  mihi  tulisti  opem  :  domuisti  enim,  et  in  meam  potes- 
tatem  tradidisti  hostem  ferocissimum,  cura  quo  gravissimas,  longo  tempo' 
ris  intervallo,  discordias  alui.  Jamque  Francisummo  cum  gaudio  et  am- 
bitioso  strepitu,  late  circumcirca  sonanti,  domum  contendunt :  tripudia 
vero  eorum  tragico  forsan  prius  exitu  liniuntur,  quam  urbem  intrent  (h). 
Florent  vero  rex  Francia?.  ad  Salatrem  Regem  conversus,  sermonem 
ita  orditur  :  Ingentefn,  perditissime  vir  atque  scelestissime,  nobis  in- 
tulisti  cladem.  Non  Regis  purpura,  sed  tyranni  immanitaie  efferus,  in- 
quilinos  regni  mei  miseris  modis  afflixisti,  Franciam  rapinis  [p.  79) 
vexasii,  exitioque  meo  imminuisti.  Nunc  vero  fascibus  meis  obtempe- 
raturus,  poenam  temeritatis  tua3  luas  meritissimam,  et  ut  sementem 
feceris  ita  metes  :  te  enim  conjiciam  in  squalidissimum  et  sordidissi- 
mum  carcerem,  qui  tota  urbe  Parisiorum  inveniri  potest,  ibi  inclusus 
lot  mala  sustinebis,  quot  sol  (l)  unquam  viderit.  Ad  ha3C  Rex  Salatres  : 
Jam  timidissime  homuncio  ampullaris,  et  verba  projicis  sesquipedalia, 
qui  lamen  nomine  regis  inferior  es.  Triginta  menses  (m)  in  regno  tuo 
consedi,  urbes  et  castella  expugnavi,  te  tamen  heroicum  facinus  pa- 
trantem  a^lhuc  non  vidi  (n)  :  et  nisi  hicce  juvenis,  qui  tres  meos  Reges, 


(k)  F  adjicit  :  Mag.  Simon.  Coeterinn  exemplaria  A  D.  et  inprimis  F.  huic 
loco  prolixiorem  inserunt  narrationem  de  luctu  CorboHensium,  et  quod  Cor- 
duban  idola  Machumetum  et  Terogant  barbaro  ritu  baculo  verberaverit,  di- 
laceraverit,  et  in  scrobemprojeccrit,  addilis  minis,  ibi  silicetmansura,  ni  Re- 
gem  reducerent. 

(l)  D  F  :  post  tempora  Nohffi. 

(m)  A  D  :  annos. 

pi)  A  D  F  :  ncc  to  uuijuam  cx  urbe  cxeuntcm  vi  11.  anloquam  hic  juvc- 
nis  tibi  auxilio  venit.  Exemplar  F  ha'c  prolixis  verbis  perscquiiur.  Sala- 
trcm  ncmpe  Floveuti  mctum  potissimum  exprobasse,  minitatumque  ruis?o 
lilios  suos  duos  (i[uil)us  xxx  equitum  miUia,  et  Almalurum,  cui  xx  millia 
cquilum  mililabant)  qui  intra  quatuor  dies  adventuri  Florentem  regno 
exuant,  urbcmque  ignitis  machinis,  quas  ex  Finnonnia  asportandas  curas- 
set,  exurant.  Florentem  vero  millc  mahs  vexatum  (prout  eos  cdocuisset)  in 
Nubiam  exutatum  mittant.  Postea  vero  uni  filiorum  Franciam,  alteri  vcro 
Normandiam   cessuram,   ((uibus  rognis    administrandis,  ut    pote   hominum 


—  16:}  — 

nec  non  complures  viros  desideratissimos  occidit,  et  me  tribus  incur- 
sionibus    concussit ,   til/i  opem  tulisset,   te   caudte  equinte  adstrictuin 
Parlsiis  expulissem,  et  crinibus  tuis  extractum  suspendissem. 
Coeterum  Franci  domum  pergentes,  servis  loricas  tradunt  {p.  80). 


Cap.  XYllI. 


Duo  Rtgis  Saxomim  filii,  Francis  domum  euntibus,  inopinalo  suj^erveniutit, 
eocque  invaduut,  cxduntque,  el  patre  Francis  erepto,  Regem  Florcnl  oc- 
cidunt,  Floventemque  graviler  vulnerant.  llle  sumta  lorica,  suorumque 
animis  confirmatis,  ijrincipem  Almazurum  occidit,  et  periclitantem  excr- 
citum  ab  internecione  wgrb  vindical,  sed  lamen  artc  sua  et  industria  ad 
urbcia  intrepide  reducit.  Archirex  Sulatrcs  consilio  filiorum  de  relin- 
quenda  Francia  dato,  suffragatiir,  et  calculwn  udjicit. 

Jam  ad  lilios  Regis  Salatris  Guininum  et  Isaacum  redeat  narratio.  Hi 
lectis  epistoiis /fly  cciDo.cci;):i  equitum  et  ingentes  peditum  copias  celer- 


meticulosissiinus  et  omnibus  virtutibus  vacuus,  prorsus  sit  impar  et  indi- 
gnus.  At  Rex  Florent,  tyrannidem,  iniquitatem.  latrocinia,  et  injustitiam 
Salatri  ut  plurimnm  exprobrat,  quem  nunc  tandem  digiius  vita  exitus  ma- 
neat.  Inter  coetera  convicia  et  scommata  qua3  aller  in  alterum  jaculabatur, 
hic  Florens  in  Salatrem  immisit  :  Jamquc  usu  venit  vetustum  illud  Franco- 
rum  proverbium  (quod  solum  cxemplar  membraiiacoum  F:  hoc  modo 
exhibet,  sed  forte  ita  corruptum  ut  ad  hodiernam  Gallorum  linguam  vix 
referri  possit.)  Kicent  suudeplus  qesa  chra  pene  tenet  qant  frendurct. 
Translator  Islandicus  sic  explicat  :  Qui  pedem  extra  pallium  ivel  togamj  ex- 
porrigil,  eum  poenitebit,  quando  advenerit  frigus  1 . 

(a)  F  :  Hi  totam  Normaiidiam  et  Romanum  imperium  usque  ad  Gra'ciain 
subjecere.  A  F  :  hi  toto  suo  exercitu  in  Frauciam  converso  eam  arinis  fa- 
tigabant,  urbes  et  castella  expugnabant,  tres  Reges  iuterfecerunt,  multosque 
magni  nominis  alios.  Cum  his  erat  Rex  Ahnatur,  cui  sororem  suam  nup- 
tum  destinaverant;  xxx  milUa  in  arrais  habebant.  Parisienses  defensionem 
parabant.  D  :  hi  Floventem  qualuor  patris  sui  Reges,  aliosque  multos  lau- 
dabiles  viros  occidisse,  inaudiverant.  Jamque  portas  Parisiensium  obside- 
bant,  qui  defensionem  moliebanlur. 

1.     Cr.    SIIIMM,    j).    Gl, 


—   166  — 

rime  conscriptas  ad  urbem  Parisios  admovent  :  harum  etiam  castra  se- 
cuti  sunt  equites  Almazuri. 

Guinimus  ma,'nibus  accedens,  magna  voce  inclamat :  Ubi  tu,  conduc- 
titie  miles,  Francorum  athleta  ?  provoco  te  ad  pugnam.  VenL  huc,  et 
mecum  concerta,  nisi  deficiat  animus.  Cui  civis  quidam  intemperantioris 
linguae  respondit :  Ito  Corbolium,  ibi  enim  eurn  cum  Rege  nostro  etmul- 
tis  aliis  invenies ;  quem  si  reperieritis,  te  tuosque  male  mulctabit.  Hoc 
accepto  nuntio  Guinimus  vasa  ocyus  colligere  jussit,  et  maxima  cum 
celeritate  viee  se  commisit  fbj. 

[2^.  81)  Franci  incompositi,  lasti  et  sine  loricis  palantes,  quid  rerum 
agatur  nosciunt,  priusquam  huic  exercitui  occurrunt.  Ad  armasine  inter- 
capedine,  utrinque  concurritur,  et  mox  ingens  caedes  editur  ;  Franci 
\ero  fere  ad  internecionem  usque  caeduntur.  fcj  Deinde  Guinimus 
magnavoce  exclamat :  Ubi  tu,  conductitie  miles,  adesto,  si  audes ;  nam 
te  vita  privare  decrevi.  Flovent,  subditis  equo  calcaribus,  instar  fulminis 
emicuit,  eumque  hasta  petitum  ex  equo,  ilisesa  lamen  lorica  (et  hisc 
causa  salutis  fuit)  longe  procul  dejecit.  Protinus  frater  ejus  Isaach  (d) 
advolat,  Floventique  altum  \ulnus,  ut  pote  non  loricato,  hasta  inflixit, 
Sed  quod  ad  Archiregem  Salatrem  attinet,  ille  fe)  in  primo  statim  con- 
cursu  receptus  fuit  a  suis,  et  militum  testudine  circumvallatus,  nec  in 
Francorum  diutius  potestate  permansit. 

Flovent  se  \uhieratum  sentiens  cum  Olune  et  Jofreire,  aliisque  com- 
militonibus  paululum  e  prselio  discessit,  dixitque  :  Yulnus  quidemaccepi, 
parvum  tamen,  si  virtus  vulnerantis  consideratur,  mihi  interim  tempe- 
rare  nequeo,  quo  minus  injuriam  hanc  mihi  illatam  ulciscar.  Interim 
Rex  Florent  cum  toto  ffj  exercitu  et  armigeris  advenit,  omnesque 
armantur.  Floventem  armis  indutum  quemlibet  occurrentem  haud 
leviori,  quam  quo  ipse  affectus  erat  vul-|p.  82)-nere  sauciasse  (ut  inquit 
Mag.  Simon)  credo.  Nec  Otun  et  Jofreir  et  quindecim  fgf  qute  aderant 
equitum  millia  uUas  in  sequendo  moras  nectunt.  Tum  Flovent  in  hunc 
maxime  modum  pra^fatus  est  :  Deus,  Dominator  coeli  et  terrae,  nostras 


(b)  F:  Sol  occidit,  sed  valles  et  montes  fulgore  armorum  Ethnicorum 
resplenduerunt. 

(c,  d)  A  :  Demelrius  et  Isaach.  E  :  Guininus  et  Isaach.  C  :  Guinninus  et 
Isach.  D  :  Gynimus  et  Isaac.  F  :  Guinimer  et  Isaak  vel  Isaacus. 

(e)  F :  Quando  preelium  in  valle  cfeperat,  Corbolium  equitavit,  ubi  ab  om- 
nibus  amantissime  excipitur. 

/f)  A  :  XXX  millibus,  omnibus  armatis ;  D  :  xx  millibus. 

(g)  A  :  xr.  B  C  F  :  xv  millia.  D  :  x  millia. 


—  Ifi7  — 

vires  ad  repellendum  tam  tumultuosuni  hostom  adaugeat.  Impetuui 
acriter  faciamus,  nam  hic  aut  moriendum  aut  vincendum  est.  Defenda- 
raus  igitur  regiones  nostras  viriliter,  ita  ut  nos  honesta  vel  vita  vel 
mors  maneat.  Neque  enim  semper  sunt  morti  viciniores,  qui  huic  vel 
illi  periculo  ancipiti  exponuntur.  Qui  summo  conamine  vitat  mortem, 
naturcfi  tamen  debitum  solvet,  quando  omne  vitae  tempus  effluxerit. 

Jam  per  totum  exercitum  Francicura  consurgit  cantus  tubarum  et 
clamor  militum  :  strepitu  equitantium  campi  late  circumsonabant,  aerque 
fragoribus  percrepuit.  Saxones  vero  viriliter  resistunt;  hinc  multo  cer- 
tatum  est  sanguine.  Filii  Regis  queralibet  occurrentemsternuntcEedunt- 
que.  Nec  Rex  Florent  laude  sua  defraudandus  est.  Flovent  robore  et 
fortitudine  longe  eminentissimus,  cum  sociis  suis  per  mediam  Saxonum 
aciem  perrumpit. 

Tum  Regis  tilii  acrera  incursionem  faciunt,  et  eo  ubi  Regera  Floren- 
tera  strenue  pugnantem  vident,  impetum  {p.  83)  vertunt.  Isaachus  cum 
videret  aciem  aliquantulum  extenuari,  Regera  adortus,  hastara,  clypeum 
ejus  tentando,  confregit.  Rex  autera  clvpeura  ejus  et  loricam  perforat, 
femur  ejus  graviter  vulnerat.  jSIox  Lsaacus  Regi  manum  cum  toto  latere 
abscidit,  mortuuraque  dejecit  fhj.  Quo  facto  Saxones  Clamore,  ut  victo- 
ribus  raoris  est,  sublato,  propugnatores  acrius  urgent.  Franci  vero  raorte 
Regis  cognita,  confestim  sese  in  fugam  eflundunt.  At  Flovent,  dum  haec 
geruntur,  in  altero  erat  aciei  cornu,  cui  Otun  fatura  Regis  indicat,  di- 
cens  ('ij  :  Periclitamur,  Doraine  Flovent;  cecidit  enim  rex  et  oranes, 
quotquot  sunt,  in  fugam  se  conjiciunt,  exceptis  nostris  (k)  quorura 
quemlibet  resistentium  (l)  decem  Saxonum  circumcingunt  :  revertaraur 
igitur  ad  urbem,  et  nos  prtesenti  malo  fuga  eripiamus.  Flovent,  hoc  nun- 
tio,  uti  par  erat,  racestus,  respondet  :  Moriar,  nisi  mortera  Regis  mei 
nece  principis  cujusdara  rependara.  Gui  Otun  :  Deus  hene  vertat !  Quo 
dicto,  tubarum  clangore  cum  suos  extimulasset,  tanta  vehementia  in 
Saxonum  acies  invehitur,  ut  omnes  obvii  pulsi  retrocederent,  aut  stan- 
tes  caderent. 

Deinde  Flovent  (m)  Almazurum,  qui  Marsibillam  amore  deperibat, 

(h)  ¥  :  gladiumrjue  suum  elevavit,  victoriam  oslentans. 

fi)  A  D  :  nunquam  hodie  circumspicis  Domine,  stragem  vero  ad  ntrumque 
latus  perniciosissimam  facis. 

(JiJ  F  :  quindecim  millibus. 

(IJ  A  D  :  unus  nostrum  quatuor  Saxonibus  circumdantur.  F  :  unus  nostrum 
sex,  elc. 

(inj  A  D  F  :  Almazurum,  Marsibilla3  sponsum,  adortus,  magnamque  cly- 
peo  ejus  incisuram  impressit.  Almazur^  vero  hasta  clypeum  Floventis  (qui  ad 


—   1G8  — 

instar  fulminis  adorlus,  taui  dextre  caput  {p.  84)  abstulit,  ut  ionge  a 
trunco  dissultaret,  quem  et  in  terram  excussit.  His  peractis,  Flovent  ad 
suos  dixit  :  Nunc  Parisios  retrocedamus  :  (juippe  hic  valet  vetus  illud 
verbum  :  Multiiudo  vincit,  conlidamus  Deo,  qui  nobis  forsan  melioreni 
vindicandi  occasionem  reservavit.  CaHerum  nos,  non  tanquam  fugiente-J, 
sed  sensim  et  composito  agmine  progreJiemur(7j)  '.  Paruerunt  mandaio. 
Flovent  nihilominus  identidom  reversus,  multos  Saxonum  insequentium 
fortes  viros  occidit. 

Multorum  sanguine  Saxonibus  ea  stetit  victoria;  idcirco  filii  Regis, 
ad  urbem  Parisiorum  approperantes  inter  se  concludunt,  satius  esse  re- 
verti,  tanta  victoria  paria,  quam  novum  periculum,  victos  longe  nimis 
insequendo,  subire  (o). 

Reversi  patrem  hortantur,  ut  Gallia  decederet;  aflatim  enim,  in- 
quiunt,  divitiarum  habemus.  Hoc  consilio  approbato,  Archirex  Sala- 
tres,  ut  liliam  cum  thesauris  suis  in  Saxoniam  duceret,  Corbolium  se 
profecturum  dixit.  Vos  auiem  in  Saxoniam  pra^cedite,  ubi  vos  sequenti 
mense  conveniam.  Post  ha3C  filii  Regis  Saxoniam,  Rex  autem  Corbolium 
petunt.  Qui  a  Corboliensibus  summo  gaudio  exceptus,  vulnera  sua  sa- 
nanda  medicorum  cura?  commisit. 


Cap.  NIX. 


Flovenl  reparaiis  viribus  desolationem  tt  inccncUumCorbolio  (p.  85)  mina- 
iur,  urbemqiic ,  paucis  resisientihus ,  invadit.  Capilur  Salatres,  qui 
regnum  et  opes  cum  filiaoffert.  lctum  dcinde  fcrdus  esl  ct  fcrcussum.  Re- 
gis  fdia  despondctur  el  Doplismum  ncipit.  Flovent  jn  rcynum  Fran- 
cisB  etigitur,  et  nupiias  suas  celcbrat. 

Flovent  Parisiis   mortem  Regis   (aj  gravissimi'  lugens,  septoin  die- 

', .  Dl'c.>-1  liuera  qija;  nolam  /w,   imilfcl;  (luain  liic  locaii  iam  ceiis.npis. 

iclum  exsultaviti  petens,  sub  ventrem  equi  transvolavit,  manubrio  fnicla. 
Tunc  Fiovenl  gladium  suum  Jovis  distringciis,  c.iput  Almazuri  ccrvicibus 
abscidit  (F  :  dixitque  ;  Non  vesjieri  nuplias  cuiu  Marsibillu  eelebrabis;. 

(nj  A  D  F  :  cum  instructis  aciebus. 

(oj  A  D  :  quia  acies  multos  viros  abstulit,  imo  et  Almazurum,  viruni  per- 
quam  fortissimum,  quem  vinci  nescium  putabant,  ideoque  multuoi  sibi  li- 
mentes,  exorant  patrem,  ut  secum  domum  abire  velit. 

fa)  A  :  Floris. 


—   Kili   — 

rum  spatio  peracio,  omnes  in  urbe  principes  virosque  prudeatissimos 
convocat,  et  convocatis  se  Corbolium  iturum  indicat,  ut  accepta  mala  in 
Rege  Salatre  vindicaret,  et  quemcumque  fortuna  dederit  Qnem  bello  im- 
poneret.  Omnes  ad  consilium  ejus  accesserunt,  enixe  rogantes,  ne  hoc 
in  rerum  turbine  suos  destitueret,  qui  eum  principem  jam  agnoscebant 
eique  obsequium  poUicebantur  paratissimum.  Urbe  igitar  cessit  viginti 
equitum  millibus  (b)  et  totidem  peditum  stipatus,  Gorbolium  intra  solis 
ortum  venit.  Hiec  urbs  validissima  erat,  et  nunquam  antea  expugnata, 
si  quidem  firmissimis  muris  et  fossis  vastissimis  munila  esset.  Pontes 
quos  fosste  habebant  inteidiu  landuniur  et  reserantur,  noctu  autem 
clauduntur.  Flovent  exercitum  vicinam  sylvam  succidere,  et  fossas  im- 
plere  jussit.  Deinde  igne  admoto_,  cum  iacendium  latius  serpere  et  vires 
sumere  coepit,  murus  incaluit,  calx  et  conferruminati  lapides  paulatim 
dissoivi  coeperunt.  Tum  admolis  cata-']).  86  -pultis  et  machinis  murali- 
bus  totura  murum  facile  perfregere,  et  postea  frigida  perfudere. 

Deinde  incursione  facla,  urbem  cum  clamore,  etmagno  tubarum  clan- 
gore  invadunt.  Pauci  erant  propugnatores,  Rex  tamen  Salatres  viriliter 
restitit  cum  suis,  sed  tandem  pauci  a  mullis  circumventi  sunt.  Rex  igi- 
tur  proepotenti  bosti  impar,  capilur  et  pacem  suppiex  rogat.  Cui  Flovent 
respondet  :  Si  jam  promissis  stare,  mihi  regnum  cum  thesauris  donare, 
Marsibillamque  liliam  in  matrimonium  dare  velis,  et  insuper  jurejurando 
te  Franciam  bello  nunqu;mi  iacessiturum  confirmaveris  (Deus  enim 
Franciam  juste  regendam  milii  destinavit]  utique  vitam  et  honores  tibi 
servabo,  Cui  Rex  :  Immo,  htec  omnia  sancte  promitlo,  nam  iiUse  meae 
prsestantius  conjugium  contingere  posse  exisiimo  nullum.  Tua  igitur  erit 
conjux  et  tibi  (e)  trium  Regum,  quos  occidisti,  regna  loco  dotis  offero, 
erisque  mihi  auxilio  ad  omnia ,  qure  te  decent.  H<jec  Flovent  facilis 
promisit.  Primo  lides  utrinque  data  acceptaque  Pacto  deinde  et  sponsa- 
hbus  peractis  producebatur  Marsibilla  Regis  fi[:a,  virginum  omnium, 
(luai  tunc  temporis  vivebant,  formosissima,  cui  id  unum  defuisse  vide- 
batur,  {p.  87)  quod  communi  mortalium  iegi,  aliquando  mori  et  non 
semper  vivere,  adstricta  esset. 

Flovent  postea  nuntios  Romam  misit,  Episcopos  et  presbyteros  peii- 
tum.  Autumnant  pleriqiic  sanctum  Marcum  hoc  tempore  Romce  Papam 
resedissc,  qui  episcopum  cum  sacerdotiijus,  ad  eum  misit.  Hic  episcopus 
Marsibillam  (d)  cum   maltis  a!iis  vero  cultui  Sunremi  Xuminis  per  bap- 

(b)  D  :  M.  JI. 

(c)  A  D  :  erisque  mihi  ioco  Regum  meorum  quos  occidisti. 
/d)  A  D  :  qu;c  in  Floveulis  gratiam  Baptismum  suscepit. 


—    170  — 

tismum  initiavit.  Quo  facto  Flovont  lautum  in  uii^e  Lutctia  Parisiorum 
parabat  convivium,  in  quo  pala.n  promul^^avit,  quod  omnes  regni  incolic 
baptismum  recipereut,  et  Cliristo  soli  nomina  darent,  ejectis  et  execratis 
omnibus  idolis.  Deinde  conventum  hahuit,  ubi  omnes  regni  optimates 
cum  populo  congregati  Regem  iilum  salutaverunt,  cui  debitam  obse- 
quentiam  jurejerando  pollicebantur. 


Gap.  XX. 


Flovenl  suscepiam  in  Francio,  veram  religionem  slabilit.  Postea  Bomam 
cum  cxercilu  profectus,  Csesari  Constantino  contra  Regem  Hispaniarum 
opilulatur.  Romss  a  Papa  Rex  crealur.  Redux  socios  Oiunem  et  Jofreirem 
regnis  ci  connulnis  heat,  et  posiremo  tandem  placide  moriuus,  honorifce 
sepelitur. 

Deinde  celebrantur  nuptise  Floventis  et  Marsibilloe  laute  admodum  et 
regia  cum  magnilicentia,  duravitque  convivium,  prout  mos  pairife  exi- 
gebat.  Gonfectis  vero  nuptiis,  Rex  (p.  88)  Salatres  maximo  cum  hoiiore, 
quem  Fiovent  ei  babuit  in  regnum  suum  Saxoniani  dimittitur. 

Flovent  omnes  per  totam  Franciam  ad  vei'um  Supremi  Numinis  cul- 
tum  convertit,  templa  exstruenda  curavit  et  ornatus  addidit,  necnon 
aiiorum  Deorum  delubris  destructis  aut  in  templo  consecratis  veram  re- 
ligionem  omnibus  propagavit  viribus. 

Postea  Regi  Floventi  nunciatum  est  urbem  Romam  (a)  ab  Amirallo 
Hispanise  rege,  cum  innumero  Ethnicorum  exercitu  obsessam  esse,  nec 
non  Gonstantinum  Imperatorem,  multis  pra?liis  eum  eo  gestis,  inferio- 
rem  cessisse,  et  pulsum  denique  in  urbem  confugisse.  Propere  igitur 
exercitum  in  Francia  contraxit  et  Romam  tendit.  Castra  vero  Regis 
HispanirB  conspicatus  classicum  canit  (b),  et  mox  crudele  committitur 
prtelium.  Sed  quam  primum  Imperatori  vere  constitisset,  auxiliares 
advenisse  copias,  portis  erumpit,  et  hostem  cum  suis  etiam  aggreditur. 
Unde  major  hostium  strages  cernitur.  Fiovent  iioc  pra^lio,  haud  secus 


faJAD:  Ethnicos  Romanuni  imperium  invasisse. 

(bj  A  D  :  urbanos(}ue  (D  :  omnes,  qui  armis  gestandis  idonei  erant)  cvocat, 
clamans,  co'matum  Caesaris  auxiHo  adesse. 


—    171    — 

quam  aliis,  ita  se  gessit,  ut  omnium  oculos  in  se  converteret,  quia  ne- 
minem  Principem  tam  fortem  invenit,  quem  illico  in  terram  non  pro- 
sterneret.  Cruentis  ad  axiliam  usque  ambabus  manibus  sanguinolentum 
ensem  vibravit.  Otun  quoque  et  Jofreir  illius  exemplo  instigati  multa 
egregia  facinora  et  frequentem  ciedem  comroittunt.  [p.  89)  Tandem  FIo- 
vent  Amiralium  Regem  fc)  media  in  acie  reperiens,  orco  dedit  (d).  Quo 
viso  hostes  (e)  fugam  statim  arripiunt,  et  fugientes,  pecudum  instar; 
Cceduntur. 

Fusis  fugatisque  hostibus,  reversus  in  urbem  Imperator  cognatum 
suum  Floventem  summo  cum  gaudio,  complexu  et  osculo  excepit;  gra- 
tiasque  egit  Deo  et  illi,  qui  tantte  victorite  authores  essent  (f). 

Flovent  Roma^  aliquantisper  commoratus  a  Marco  Papa,  Festo  An- 
nunciationis  sanctse  Manae  coronatur.  Quibus  omnibus  rite  peractis,  ab 
Imperatore  admodum  honoratus,  in  Franciam  revertitur,  ubi  redux  a 
Regina  et  toto  populo  summo  cum  desiderio  libenter  excipitur. 

Deinde  Otun  Fausetam  et  Jofreir  Florentem  uxores  ducunt ;  illi  FIo- 
vent  Gorbolium  (g),  huic  Normandiam  regna  dedit ,  et  regio  nomine 
utrumque  condecoravit.  Hi  veru  pro  tantis  munerJbus  maximas,  quas 
potuerunt,  egere  gratias,  et  in  sua  regna  quisque  se  contulit.  • 

Hoc  pacto  Flovent  totius  Franciai  potitus  multa,  alia  memorabiha  ges- 
sit,  qucC  singula  longum  foret  enumerare.  Ex  regina-iNIarsibilla  sex  filios 
suscepit  (h),  illustres  viros,  et  Patri  haud  absimiles.  QuoJ  superest,  re- 
gnum  suum  Flovent  summa  cum  laude  multos  annos  adniinistravit.  fas- 
ces  suos  potentia  et  justitia  suffulsit,  rauni-{p.  90)-ficentia  et  clementia 
ornavit. 

Tandem  senio  confectus  feliciter  obiit ,  et  in  templo  Matris  Dei, 
sanctae  Marise,  sepultus  quiescit,  quod  ipsemet,  dumin  vivis  erat,  in  Dei 
honorem,  suamque  salutem  extruendum  curaverat ;  qui  cum  Filio  et  Spi- 
ritu  sancto  vivit  et  regnat  in  sempiterna  secula.  Amen. 

(c)  A.I)  :  Regem  Ethnicorum  interfeciL. 

(d)  A  D  :  vexiliumque  concidit. 
(ej  AD  :  herbam  statim  porrigunt. 

C/)  A  D  :  cui  el  multa  regia  dona  erogavit,  eumque  Regem  totius  Franciae 
creavit. 
(g)  D  :  Curlandiam,  sed  perperam. 
/h)  Sic  C,  sed  A  :  filium,  B  :  fiHos. 


—  J72 


II 

EXCEIIPTA  E  CIETERIS  FLOVEXTS  SAGE  MA.MSCRIPTIS  (lODICIHlS. 


T.  Excerpla  ex  Holiniensis  regia:-  Dibliothecx  codicibiis  '. 

Codex  n"  47  (Inilium)  :  IUa  saga  non  constat  commentis  quae  per 
jocuni  facere  solent  homines  ;  sed  vera  est,  quia  magister  Symon  eam 
reperit  in  Saxonife  urbe  qu;e  Lyon  nominatur,  uiji  is  erat  in  schola; 
eamque  tulit  in  Franciam  Parisius  eieganti  cum  apparatu.  Illa  saga  de 
primis  regibus  agit  qui  in  Francia  regnabant  :  qui  verum  Deum  coluere 
ejusque  k^ges  bene  et  magnificenter  observaverunt. 

(Finis)  Flovent  regnun:i  suum  gubernabat  secundum  Dei  gratiam  et 
voluntatem;  et  erat  maximus  Dei  miles,  et  ad  defendendas  Dei  leges 
s;ppe  vitam  suam  periclilabatur  et  ad  parendam  christianam  gloriam.  Et 
efficiebat  multas  res  prieclaras  quarum  a  Deo  ipso  promissionem  ha- 
buit.  Senio  et  tegritudine  mortuus  est  et  magnificte  ejus  fuerunt  exse- 
quiu3.  Sepulchrum  splendide  eKlructum  est  in  ipso  quod  faciendum  cu- 
raveiat  monasterio,  Dei  in  honorem  et  gloriam  qui  vivit  et  regnat  in 
omnia  sajcula  sa^culorum.  Araen. 

Foiio  33,  34  (cf.  Olavianamversionem,  cap.  v;  vide  supra,  p.  129)  :  — 
Flovent  res,,on  let :  «  Frater,  quando  huc  venisti,  aut  unde  es  ?  »  —  «  Do- 
mine,  dicit  alolescens,  ego  sum  fratris  filius  regis  Romani.  Tunc  vene- 
runt  pagmi  et  .'^poliaverunt  rnulta  regna  et  ibi  patrem  meum  ceciderunt 
meque  abstuleranL  et  veniliderunt  cuidam  principi.  Qui  quidem  me  im- 
molare  coegit ;  jus  autem  idem  ac  aUis  vornis  mihi  dedit,  sed  me  magni 
illius  delicti  pix^nitebat,  quum  meum  Deum  et  ejus  pretiosum  nomen  re- 
negarem.  Postea  perfugam  me  ex  iis  diiTicultatibus  liberavi.  n  Flovent 
respondet  :  «  De  hoc  Jjello  jam  au  iivi,  ei  scio  tc  vera  dicere.  Veni  et  me 
osculare  ;  tu  enira  meus  es  consant!:uineus.  » 


1.  Har.c  vcisioncni  DjcUr.  Kleniiiiiiig  dcbco  :  lcxlus  islaudicus  ad  vriiiani  icddilur.  Cf.  supra, 
p.  00 


—   173  — 

Codox  11"  G  ;  fol.  73  Terso  : — Tuacdicit  Flovent  :   (  Unilo  venisu,  fra- 
tor,  et  (luarehuc  tetondisti?  «  —  Domine  mi,  respondet  adolescens,  ego 

sum  filius  Wil  elmi  regis  qui  regnabat  in  potenti  Ange  et ibi   exer- 

ciium  magnum,  quum  Franci  in  urbem  Romam  vecti  sunt,  quum  Con- 
sJantinus  G;csar  christianismum  accepisset.  Spoliaverunt  multa  regna  et 
patrem  meum  interfecerunt,  meque  captivarunt  et  cuidam  principi  ven- 
fliderunt.  Qui  quidem  me  Maiimeto  immolare  cogit.  At  dein  mihi  idem 
ac  aliis  armigeris  jus  dedit;  postea  ab  iis  maximas  per  difficultates  au- 
fugi.  I)  —  Flovent  dicit :  «  Hoec  jam  audivi  et  scio  te  vera  dicere.  Veni  et 
me  osculare,  nam  meus  es  consanguineus.  » 

II.  Excerpla  c  parisiensi  codice  de  Flovents  Saga  i. 

(Initiiim  ;  fol.  1,  recto.)  Saga  ista  non  commentis  illis  constat  qutu  in- 
geniosi  viri  sibi  ad  delectationem  fingunt :  polius  est  ea  vera,  quia  Simon 
magister  invenit  eam  in  urbe  quae  Lugdunum  dicitur.  in  Francia,  et 
eam  in  linguam  francicam  eleganter  transtulit.  Saga  illa  est  de  primo 
rege  qui  tenebat  Franciam,  qui  verum  Deum  colebat  et  ejus  leges  obser- 
vabat.  Hic  erat  filius  sororis  Constantini  imperatoris  antiqui  quem  Sil- 
vester  papa  christianum  fecit,  etc . 

(Finis;  fol.  47,  recto.)  Flovent  administravlt  tum  regna  sua  multas 
per  hyemes  :  opulentus  erat  et  justitise  amans,  liberalis  et  illustris;  sed 
tandem  senio  confecium  excepit  in  lecto  morbus,  et  in  ecclesia  Dei  ma- 
tris  Mariae  tumulus,  quam  ipse  fecit  Deo  in  gloriam,  sibi  in  salutem. 
Qui  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vivit  et  regnat  in  oronia  sKcuIa.  Amen. 

(Folio  12,  recto.)  Tum  dixit  Flovent  :  Unde  venis,  tu  frater?  vel 
quare  huc  venisti?  Domine  mi,  dixit  adolescens,  ego  sum  filius  Wilhelmi 
regis  qui  regeliat  Ange  oppidum  opulentum  illud.  Merainistine  Francos 
Romara  urbera  advenisse  ,  quum  Constantinus  imperator  christianismura 
recepisset ;  ibique  spoh'avit  (corrige  spoliaverunt)  multa  regna,  et  neca- 
verunt  patrem  meum  et  me  captivum  fecere  et  vendiderunt  principi  cui- 
dam,  et  me  coegit  Maiimeto  servire,  et  postea  mihi  idera  dedit  jus  ac 
aliis  armigeris.  Postea  eos  deserui  magna  cum  diffi'"ultate.  Flovent 
dixit  :  Audivi  haec  relata  esse  et  scio  sic  res  sese  Iiabere  ut  dic^s.Voni  tu 
huc,  et  osculare  me  :  tu  es  consobrinus  m.eus  ;  ego  sum  filius  fratris 
rogis,  patns  tui. 

1.  Bibl.  Nat.  fuud.  scand.  23  umtca  suppleiii.  fr.  5,il4),  chartaceus,  parvus 
in-4°,  foliis  47  conslans,  saeculo  xvni  exaralus  -,  cf.  supra,  p.  59.  —  Hanc  ver- 
feionem,  qua3  ad  verbum  redditur,  amico  professori  Yoss  debeo. 


—   174  — 


111 

EXCERPTA  EX  ITALIANO  LIBRO  DE  FIORAVAXTE. 


Parisiis,  Bibl.  Nat..,  fiind.  ital.  1,G47,  parviim  in-i°  chartaceum ,  folia 
GO.  —  Scriptum  decimo  die  septembris,  anno  14G7,.  zn  caslello  domini 
«  de  Pontevigo  ».  —  Cf.  supra,  p.  71. 

(Fol.  1.)  Questo  si  e  el  libro  de  Fioravante  cavalicro  e  de  Dusolina  soa 
moyere. 

Stando  Constanlinolmperatore  in  Roma  etello  haveva  uno  so  nevodo 
lo  qual  aveva  nome  Fiorio;  e  vene  a  parole  con  lui  a  ta!hto  che  lo  Impe- 
ratore  el  chazo  de  Roma,  e  degie  bando  de  tuto  el  so  terreno,  per  che  el 
aveva  morto  un  homo.  E  Fiorio  se  parti  e  se  ge  tolse  un  so  chavallo  e  la 
spada  e  le  soe  arme  le  quale  eranno  molto  line  e  andosene.  E  sego  meno 
uno  se  nevodo  el  qual  era  appellato  Sufficiente  ^.  E  andono  inFranzain 
una  terra  che  era  appellata  Polumo  2.  E  Fiorio  tolse  per  moyere  Bion- 
dora  la  bella,  et  era  Sarasina;  ma  fosse  christiana  et  era  sorella  del  Re 
Ballante,  del  Re  Fiorenzo,  del  Re  Balugante,  del  Re  Galerano  e  del  Re 
Suberio  3.  Et  ella  alcise  el  Re  Consolerio  so  fradello  a  tradimento  e 
tolse  ge  tute  le  soe  arme.  E  quando  chavalcava  ella  andava  a  modo  de 
Re,  e  Fiorio  zaxi  con  leye  ingravidola  de  doi  filioli.  E  stragando  Fiorio 
per  un  tempo  fece  adunar  tuta  soa  zente  e  fece  so  perforzo  tanto  che  ebe 
cento  milia  cavaleri,  e  chavalco  tando  ^  che  el  fo  zonto  intorno  aParixe, 
e  asedio  intorno.  E  dentro  della  citade  era  el  Re  Fiorenzo  so  congnado.  E 
quando  el  Re  Fiorenzo  vide  cuntanta  gente  cosi,  insi  fora  della  citade cun 
tuto  so  perforza  ^  forte  armato,  e  bcn  a-chavallo,  e  quando  Fiorio  lo  vide. 


1  et  2.  Heec  nomina  animadvert? ;  quorum  originem  non  perspicio. 
3.  Vel  Subeiro,  Infra  Consolerio  ei  Consubciro.  —  i  et  5.  Sic. 


-    175  — 

commenzo  a  fare  le  soe  schiere.  El  re  Fiorenzo  fece  le  soe;  e  1' una 
schiera  contra  1'  altra  comenzo  a  ferire.  Lo  primo  feritore  fo  Fiorio 
contra  el  Re  Fiorenzo  e  Fiorenzo  contra  lui ,  tammanti  fono  i  colpi  che 
ambe  le  lanze  frusono.  E  Tuna  gente  feria  contra  Taltra  si  che  molto  ne 
moria.  Ma  alora  se  combatia  Fiorenzo  e  Forio  con  le  spate  donando  se 
grandi  colpi.  E  Fiorenzo  talio  tute  le  arme  a  Fiorio.  (1  &)  E  Biondora 
stava  soio  el  so  pavione.  Alora  ela  clamo  uno  cavalero,  e  dixe  :  «  Va  ala 
bataya  e  sapiame  dire  como  sta  mio  marito.  »  Alora  se  parti  el  cavalero 
e  ando  ala  batalia,  e  vide  che  Fiorio  avea  lo  peiore,  e  torno  a  Biondora 
e  disse  gello.  Ed  ella  se  armo  dele  arme  che  fono  del  Re  Gonsubiero  so 
fradello.  E  monto  a  cavallo,  e  tolse  la  corona  in  testa,  e  cavalca  a  la  ba- 
taya  a  modo  de  Re.  E  tolse  lo  scuto  e  la  lanza  in  mane,  e  cavalco  tanto 
cher  azonse  a  Fiorio  so  marito,  et  era  za  partito  del  Re  Fiorenzo  perche 
tute  le  soearme  avevaza  tagliate  in  dosso.  Et  ella  gie  disse  :  «  To  questa 
lanza,  e  si  lo  ferisse  et  io  io  feriro  del  altro  lato  con  la  spata  e  a  questo 
modo  se  lo  ocideremo.  »  Rispose  Fiorio  :  «  Ben  avete  ditto.  »  E  lo  Re 
Fiorenzo  quando  se  avidi  de  questi  doi  chavaleri,  dare  se  fece  una  grossa 
asta  in  man  e  vene  sopra  de  loroe  feri  Fiorio  sopra  el  scuto,  e  Biondora 
feri  a  lui  in  lo  liancho  e  Fiorio  feri  Fiorenzo  per  tal  forza  chel  gie  mise  la 
lanza  in  lo  pecto  e  morto  cade  in  terrada  cavallo. 

E  tuta  soa  zente  mise  InsconGta,  e  prexe  Parixe.  AIoraFiorio  se  fo  in- 
coronato  del  regname  de  Franza  e  fece  baptizare  tutala  zente  de  quello 
regname  e  la  moyere  che  fo  de  Re  Fiorenzo  dete  per  moyere  ad  uno 
cavaliero  el  quale  aveva  nome  Ansuy.xo,  dello  quale  nase  quelli  de  Ma- 
ganza.  }'oy  vene  lempo  che  Biandora  avea  doi  floli  maschi;  Tuno  aveva 
nome  Fiorello  e  Taltro  Fionio  '.  (Cf.  il  libro  de  Fioravanlc ,  ed.  Rajna, 
cap.  i-xn.) 

E  stando  lo  Imperatore  Gonstantino  in  Roma,  e  vene  in  Franza  aFio- 
rio  un  cavalero  et  dixe  :  «  lo  ve  saluto  per  parte  del  Imperatore  Gon- 
stantino  vestro  barba,  e  debeve  dire  ch'  el  e  assediato  (2  a)  dal  Re  Balu- 
gante  et  dal  re  Sallante  so  cosino,  e  manda  ve  pregando  che  lo  vegniate 
a  socurrer,  e  lui  ve  perdona  e  vole  fare  paxe  con  vui.  »  El  Re  Fiorio 
disse  :  «  Molto  voluntera,  »  dicendo  o  cavalero  :  «  Vane  a  Roma,  e  dige 
che  lo  se  tegna  fin  ad  uno  anno  che  io  saro  cun  tula  miazente.»  Locava- 
lero  se  torna  a  Roma.  e  lo  Re  Fiorio  se  fe  adunare  lo  so  perforzo  e  fece 
ben  adunare  .cl.  milia  cavaleri,  e  partisse  de  Franzae  vene  in  Lonbardia 
e  aquistola  et  ave  molte  aventure.  E  prese  la  Romagnia  e  la  Toscana  e 
azonseaRomaper  forza  dearme,  e  si  deliberoRomaesconfisse  tuta  quella 

1,  Sic  ubique  ia  codice. 


—   17H  — 

zenle  e  fece  paxe  con  lu  Iniperalore.  E  sLando  uno  mexe  a  Roma,  lo  Im- 
peratore  moritte.  Quando  ello  vene  a  morte  el  cliiamo  Fiorio  e  dego  la 
corona  dello  Imperio,  e  Fiorio  romase  Tmperatore  e  Biondora  Impera- 
trice.  E  stando  in  Roma  Biondora  chiamo  a  si  li  filioii  e  disse  :  a  An- 
date  e  aiiuistate  regname ;  »  et  elli  incontinenti  andono  a  lo  padre  e  do- 
mandono  arme  c  zente  per  andare  ad  aquislare  regniame,  (et  elli 
incontinenti  andono  ^)  e  lo  padre  gie  dono  .c.  milia  cavaleri  de  bona 
zente.  E  Fionio  disse  :  «  Fratel  mio,  io  voio  andareper  la  fiola  del  Re  de 
Daidagna.»  E  Fiorello  gie  disse  clie  molto  giepiaxea  E  Fiorello  lolse  per 
moyer  Bianzadore,  la  quala  era  fiola  del  Rede  Lamagnia,  e  fo  incoronato 
del  regname  di  Franza.  [Fior.  Rajna,  xiu  xvi.) 

E  stando  lo  re  F^iorello  un  tempo  con  zoa  moier  e  non  podeva  avere 
fioli  de  ella.  Ma  pur  stando  con  ley  finalmente  se  ingravido  de  uno  bello 
fp.ntino;  e  quando  vene  el  tempo  departurire,  ella  ave  uno  fanlino  cun 
una  croxe  vermeia  su  il-Ia  spala  drita.  E  quando  lo  videno,  dicevano  : 
«  Questo  anchora  sara  Re  de  Franza.  »  (2  b)  E  in  cavo  de  otto  die  le  feno 
baplizare,  e  fo  lo  posto  nome  Fioravante.  E  crescete  lo  fantino  in  pocho 
tempo.  E  in  cavo  de  nove  anni  lo  ando  avanti  a  lo  Re  Fiorello  so  padre 
e  disse  :  «  Donate  me  arme,  che  voio  andare  a  conquistare  regname.  » 
E  '1  padre  gie  respuxe  :  «  Tu  sei  troppo  zovene,  e  voio  che  tu  impara  a 
scrimire.»E  Fioravante  gie  rispoxe  :  «  Yolontera.  »  E  allora  lo  Re  Fio- 
rello  mando  per  uno  che  aveva  nome  Sa^andro  de  Bertagnia,  e  costui 
eramolto  gran  barone,  e  fece  ben  ottanta  milia  chavalieri.  Et  era  melior 
scrimidore  del  mondo.  Ello  vene  avante  a  lo  Re  e  lo  Re  gie  disse  :  «  lo 
voio  che  tu  insignia  a  Fioravante  mio  fiolo  »,  e  lui  disse  «  volontiera.  » 
E  lo  re  disse  :  «  Vni  andarite  alo  zardino  nostro  che  e  tria  milia  fora  de 
Parixe.»  Et  elU  se  mossero  con  molte  zente  et  andono  a  quello  zardino,  e 
quello  di  se  posono  ;  e  Taltro  di  se  levano  a  meza  terza,  e  scrimiro  fin  a 
terza,  e  poy  andono  a  disnare  ;  disnato  che  aveano,  zeno  a  dormire  fin  a 
nona.  E  poy  zeno  a  scrimire  iin  a  vespere.  E  questa  vita  tegneveno  trei 
mexi.  E  Fiora  avant  2  save  meyo  scrimire  che  Salandro.  E  una  volta  se 
misero  a  dormire,  in  io  zardino.  E  Salandro  facova  mazor  ronchato  che 
Fioravante  non  posseva  dormire,  et  ello  se  leva  et  ando  a  veder  Salan- 
dro,  e  trasse  fora  la  sua  spada  e  volse  tayar  la  testa  a  Salandro.  Poy 
penso  in  so  core  :  «  A  mi  sareve  gran  disonore  de  aver  morto  lo  mio 
maistro.  Anze  che  pilio  la  barba  e  tagliano  3  un  pocho.  »  E  poy  ando 
a  dormire  soto  un  arbor,  e  quando  Salandro  fo  dissidato,  amantenente, 
se  mise  la  man  ala  barbae  trovo  che  lavea  taiada [Fior.  Rajna_,  xvu.) 

1.  SuiiinimenJa  suul  hfec  vocabula.  —2  el  3.  Sic, 


177   — 


''o  a,  1.  3.1  E  FiuiMvaiUe  teri  ua  dc  quelli  trei  Sarraxini  che  lo  pa?su 
lo  scuto  e  lo  petto  e  butelo  morto  de  chavallo.  E  aV.o  segondo  fe  el  so- 
mi;mte,  el  terzo  sene  fuzi.  E  la  donzella  circo  Fioravante  se  el  era  ferito 
ct  irovu  chel  era  sano  e  salvo;  et  eila  abrazolo  e  basolo  e  disse  ; 
u  Chavalero,  fa  de  mi  (czo  che)  zo  che  te  piaxe.  »  E  Fioravante  disse  : 
«  De  te  non  voio  altro,  »  e  brazula  e  baxula;  «  nia  voio  manzare.  »  Et 
ella  disse  :  .(  volontiera.  »  E  subito  gie  porto  assay  da  bevere  e  da  man- 
zare.  E  quando  ebbe  manzato  e  se  fo  repusalo,  la  donzella  disse  :  «  Cha- 
valoro,  piglia  de  mi  zo  che  te  piaxe,  »  e  Fioravante  allora  prixe/a  in 
brazo,  la  baxava,  e  disse  :  »  Altro  non  voio  de  te,  se  non  che  tu  me 
menna  al  tuo  padre,  e  sel  gie  piaxeva  e  te  toro  per  mia  moiere.  »  Allora 
montono  a  chavallo  ambo  doi,  e  chavalcono  verso  la  citade  de  Balda. 
E  quando  fono  apresso  la  citade  a  doa  milia,  vitene  venire  un  chavalero 
coverto  lui  e  lo  chavallo.  E  quando  quello  chavalero  cognove  che  Fiora- 
vante  era  christiano,  disse  :  «  Tu  si  lo  piu  bello  chavalero  che  sia  ancho 
in  lo  mondo.  E  per  le  toe  belleze  te  lassaro  andare,  ma  lassa  la  don- 
zella.  »  E  Fioravante  disso  :  «  lo  non  la  lassereve  per  mille  chavaleri.  ■.> 
E  Feragu  disse  :  «  Tu  a'  pocho  senno  ;  lassa  me  fare  della  donna  el 
me  volere.  E  se  la  (5  b)  trovero  polzella.  e  la  menaro  in  Balda,  e  so  la 
daro  per  moiere  a  el  un  gran  chavalero.  E  se  non  la  trovaro  polzella,  e 
la  faro  vituperare  a  scuderi,  e  poy  la  faro  manzare  a  cani  e  mastini.  » 
E  Fioravante  disse  :  «  Anziderai  mi  inanzi  che  tu  abi  ley.  d  Ailora  so 
trasseno  a  ferire.  {Fior.  Rajna,  xx.) 


(13  b,  l.  27.)  Ora  dice  lo  conto  che  lo  papa  feci  adunare  tuta  soa 
zonte  et  insi  da  Roma  con  li  cardinali  e  menno  sego  otanta  milia  cava- 
lori  et  vene  per  Toscana  e  per  Lombardia.  E  poy  ando  in  Franza  alo 
re  Fiorel'o  e  lo  re  andoe  (14  a)  in  contra  e  trase  se  la  corona  de  testa, 
0  mise  se  in  zinichione,  e  disse  :  «  lo  ve  recomando  Fioravante,  mio 
filiolo.  ))  El  pai)a  disse  :  «  Guardate  se  me  ne  cal  l)e,  clie  el  e  qui  tuli  ly 
mey  cardinali  cun  tanta  zente.  »  E  lo  re  disse  :  «  Multa  mercede  ne 
abiate  vui.  »  E  quando  fono  riposati  per  doi  zorni,  el  re  feci  adunare  la 
sua  zente,  e  lo  papa  la  soa,  e  presono  lo  chamino  verso  Dardania,  e 
tanto  chavalone  die  e  note  che  fono  a  la  cita  de  Dardania.  E  la  novella 
andu  a  lo  re  Fionio.  E  quando  el  vite  el  papa,  se  trasse  la  corona  e  in- 
clinose  a  lui,  e  poy  vite  lo  re  Fiorello  so  iVatello.  Ambe  se  curseno 
abrazare  e  fesseno  gran  festa  inseraa,  et  introno  in  la  terra.  E  quando 
fono  reposati,   el  re  Fiorello  domandu  de  Fioravanto   so   lHiolo,   el   ro 

1-2 


.__  178  — 

Fionio  comenzo  a  [)ianzere.  Disse  «  Ly  mey  iilioli  m"anno  morto,  clie 
Fioravante  arivoy  qui  et  io  no  lo  conosia  luy  ni  lo  so  compagnio.  10 
quando  fono  preso,  Tibaldo  fo  tornato  e  conto  me  como  elli  fono  tra- 
diti.  «  Atanto  Tibaldo  a  la  camera  dove  eran  ly  doi  rey  fo  arivato,  c 
vite-Ili  stare  molti  pcnsosi.  Et  ello  se  inclinoe  a  li  lore  pede  dicendo  : 
«  Dio  ve  salve!  »  Et  elli  risposeno  :  «  Et  vuy  tale  caveliro  como  vui 
siti.  »  EI  re  de  Franza  disse  :  «  Glii  e  questo  cavaliro?  »  EI  re  Fionio 
disse  :  «  Questo  e  quello  cavalero  chi  era  cun  Fioravante  quando  elo 
fo  preso.  »  E  lo  re  Fiorello  disse  :  «  Como  fo  presso  lo  mio  filiolo?  » 
Tibaldo  disse  :  «  Se  volete  che  ve  lo  dica  fate  me  prometere  a  lo  mio 
signore  chi  c  qui  cliel  me  perdona  se  io  fallasse.  »  Alora  disse  el  re 
Fionio  :  «  Di  seguramenle.  »  Alora  Tibaldo  gie  contoe  como  era  stato 
el  fato,  e  como  era  fuzito.  «  E  se  avesseno  preso  rae  (14  b)  me  avereno 
morto  per  che  me  voleno  gran  male.  i)  Alora  lo  re  Fiorello  disse  : 
«  Qui  non  e  piu  de  fare.  »  Alora  insino  fora  della  tm-ra  cun  tuta  soa 
zente  che  eranno  cc™.  cavaieri ;  e  chavalcono  tuti  in  verso  Balda.  E  mi- 
sege  lo  assedio  detorno  intorno.  E  la  matina  lo  re  Ballante  se  levoe, 
e  vite  queste  zente  e  andoe  a  lo  re  Galarano  so  fradello  :  'c  A  me  pare 
che  qui  si  c  venuta  tuta  la  christianitade.  E  nuy  insiremo  fora  cun  tuta 
nostra  zente.  »  E  feci  clamare  che  tuti  ly  soi  cavaleri  fosseno  armati  a 
chavallo  e  in  pocho  de  hora  se  trovono  per  conto  ben  c"'.  chavaleri  chi 
podevavano  armezare.  E  Duxelina  pur  stava  in  lo  palaxio  cun  Fiora- 
vante  e  audivano  lo  romore,  e  Fioravante  disse  :  «  Madonna,  andate 
a  vedere  che  romore  ('■  questo.  »  Ella  andoe  a  la  soa  madre  e  dit^se  : 
ci  lo  me  levo  da  dormire;  che  romore  e  questo  che  sento  per  la  terra?  ■» 
EUa  disse  :  'i  Fiola  mia,  guarda  ben  ly  presoneri  che  tu  ay  in  tod  guar- 
dia,  che  qui  e  venuta  tuta  la  christianitade  per  loro.  i>  Duxolina  ris- 
puse  :  c(  El  sara  fato  »,  et  ella  torna  a  Fioravante,  e  disse  :  «  Amore 
mio,  qui  e  venuto  lo  vestro  padre  cun  tuta  la  soa  christianitade;  e  an- 
cora  6  venuto  el  papa  de  Roma  cun  tuta  la  Giexia.»  E  Fioravante  disse  : 
«  Oramay  aparichiate  le  mei  arme  e  quelle  de  Rizero  e  ly  nostri  cha- 
valli.  )'  E  quella  si  li  ave  portate,  e  disse  :  «  Voleti  vuy  insire  de  fora 
e  andare  a  Tosto  ?  »  E  Fioravante  disse  :  «  Andate  insu  la  torre  e 
guardate  como  se  porta  nostra  zente,  e  se  vedete  che  ly  christiani  per- 
deno,  venite  me  lo  a  dire,|  che  nuy  ly  socorrerenio,  e  se  ly  vinceno, 
(15  a)  insire  non  vohamo  nuy  de  prisone.  (Fior.  Rajna,  xxxv-xxxvi). 

(33  b,  I.  12.)  Ora  dico  lo  conto  che  Fiorayante  stete  con  Duxolina  e 
la  madre  con  ly  soi  baroni,  ct  una  femina  vene  dinanzi  a  Fioravante  con 
doi  iioli  e  disse  :  «  Merce^per  Dio  che  lo  mio  marito  fo  morto  in  vestro 


—   179  — 

servicio  e  mi  sonno  romansa  con  questi  doy  filioli.  «  E  Duxolina  disse  : 
«  Gomo  di  tu  che  de  uno  homo  tu  ahia  doy  fioli  a  un  portato?  »  E  Fio- 
ravante  disse  :  «  Se  non  fosse  chel  me  parareve  male,  io  te  dareve  tale 
per  la  hoccha  che  te  fareve  cadere  in  terra;  chel  e  segondo  la  volunta  de 
Dio  che  una  femina  po  aver  doy  fioli,  sey  e  dexe  e  altersi  cente,  se  a 
Dio  gie  plaxesse.  Imperzoe  pentete  de  quello  che  tu  .a'  ditto.  »  E  fice 
dare  alora  aquella  femina  sey  onze  d'oro.  E  la  madre  de  Fioravante  tene 
a  menle  quelle  parole.  Atanto  Fioravante  zase  con  DuxoHna  e  se  la  in- 
gravidu  de  doy  filioli  maschi,  e  quando  vene  lo  tempo  dello  parturire, 
ella  ave  doi  helU  fantini.  E  molte  regine,  contesse  e  altre  donne  erano 
con  ley.  E  Fioravante  avea  in  la  soa  corte  uno  garzone  chi  fo  fiolo  de 
un  grande  homo,  e  quando  ello  mori,  lo  arecomando  a  lo  re  ;  e  luy  sel 
fiva  servire  davanti  da  coppa,  et  avea  nome  Antonio.  E  la  (34  a}  regina 
guardo  quando  Duxolina  dormia,  e  le  donne  eranno  fora  de  la  camera  et 
ella  andoe  per  Antonio  e  meno  lo  a  la  camera,  et  ella  disse  :  «  Va  den- 
tro.<>  Etellodisse  :  «  Madamma,  io  non  andareve,  che  tropo  rne  parareve 
male  ad  andare  li  dove  fosse  donna  de  parto.  »  E  la  regina  disse  :  «  Se 
tu  non  ge  vay,  e  te  faro  andare  per  forza,  e  se  andaru  e  diro  che  tu  me  a' 
Yogliuto  sforzare,  e  se  te  faru  tayar  la  testa.  »  E  disse  :  «  Madonna,  me 
aveti  posto  in  mano  lo  fogo,  che  io  say  bene  per  questo  se  vo  in  la  cam- 
mera,  che  morero.  »  Et  ella  clisse  :  «  Non  dubitare.  »  Alora  Antonio 
entru  in  la  camera,  e  como  el  gie  fo,  la  regina  chiamo  Fioravante  e 
disse  :  «  Fiolo  mio,  tu  andasti  a  tore  per  moyere  una  Sarraxina,  et  ella 
te  a  cambiato  ad  uno  donzello,  che  quelli  doy  fantini  che  Ta  parturiti 
non  sono  toi  fioli,  anzi  sono  fioli  de  Antonio,  e  se  tu  vole,  vatene  a  la 
camera,  tu  lo  troveray  dentro  cun  Duxolina.  »  E  Fioravante  se  ne  andoe 
a  la  cammera,  trovo  Antonio,  trasse  fora  la  spada  e  taglio  la  testa  al  bon 
fanle.  E  poy  levoe  la  cortina,  e  vite  Duxolina  che  dormia,  et  ello  la 
prexe  per  le  treze  e  se  la  tiro  fora  dello  lecto  tuta  nuda.  E  quando  la 
cade,  la  disse  :  «  O  Vergine  Maria,  adiutame !  »  E  Fioravante  gie  de  di 
grandi  colpi  in  la  boccha,  e  tuta  via  se  arecomanda  a  la  Vergine  Maria, 
che  la  aiutasse ;  e  Fioravante  gie  de  ben  xx  colpi  in  la  testa  e  in  I'altra 
parte  de  la  persona  con  la  spata,  e  non  gie  fasea  mal  alchuno.  iFior., 
Rajna,  lxi.) 

(50  a,  1.  7.)  Ora  disse  lo  conto  como  Fioravante  a  fato  lusticiare  la 
madre  al  fogo  perche  ella  comise  cosi  gran  peccato  e  tradimenio  contra 
la  belia  Duxolina  e  di  soi  fioli  in  tal  maynera,  per  amor  de  Duxolina  e 
Octaviano  e  de  Zilberto  ;  se  fece  christianoio  re  Balante  e  lo  re  Ziliante, 
c  la  madrode  Duxolina,  e  da  poy  assay  conti  e  baroni  e  altri  bon  chava- 


~  18(1  — 

ItM-i.  E  quelli  clie  non  se  volesseno  baptizare,  fono  tuli  messi  per  lo  til 
(le  la  spada,  e  non  aveano  altra  penitencia.  Ura  disse  lo  conto  so  Fiora- 
\ante  e  Octaviano  e  Zilberto  e  re  Balante  tornono  in  Parixe,  e  si  manle- 
gnianno  gran  corte  cun  gran  festa  e  grandissima  alegreza.  Ora  di.xe  io 
conto  como  lo  re  Balante  tornoe  in  Scorcia  soa  terra  e  mando  lo  banlo 
per  tuto  suo  regname  che  zascbaduno  homo  e  femina  pizoli  e  grandi 
debiano  piare  lo  santo  baptismo  zoe  de  Christo  omnipotente,  e  che  non 
lo  volea  tuti  H  faxea  metere  al  iil  de  la  spata.  E  poy  re  Balante  fice  fare 
per  tuto  lo  suo  terretorio  giexie,  monasteri  et  hospitale,  e  fice  depingere 
la  ligura  de  Dio  e  de  la  Vergine  Maria  e  de  tuti  li  santi  e  sante  dei  para- 
dixo.  E  fice  rompere  le  loro  Machomete  chi  adoraveno  prima  cl  nome 
de  ]i  loro  dei,  sono  Machon,  Teringant,  Apoline  et  Jupiter  le  grande. 
Ora  dice  lo  conto  (50  b\  che  poco  tempo  steti  Fioravante  che  Dio  chiamo 
lo  a  si  e  ello  lasso  la  corona  a  Zilberto  dal  fero  vixo,  perche  el  g.e  Tavea 
inpromessa.  Et  allora  Octaviano  disse  a  Zilberto  :  «  lo  te  prego  clie  tu 
adune  zenie,  che  \oio  andare  a  passare  lo  mare  et  aquistare  Sarraxini  e 
fare  lo  mio  regname,  poy  che  tu  ay  lo  toe.  w  Alora  disse  Zilberto  : 
«  Volontera.  »  E  si  dono  a  Octaviano  xxx"".  chavaleri  e  Zilberto  ge  co- 
mandoe  che  dovesseno  seguire  Octaviano  onde  el  volesse  andare,  zoe 
sopra  li  Sarraxini  e  li  rispoxeno  :  «  Molto  volontera.  v  (Fiorav.,  Rajna, 

LXXV-LXXYIH.) 

(53  b,  1.  3.)  Ora  dise  lo  conto  sL  como  Oclaviano  ave  veduto  lo  messe 
da  Dio,  e  quello  intexe,  fo  mollo  alegro,  e  rendose  in  colpa,  e  insi  fora  del 
sepulcro  e  disse  a  la  soa  zente  :  «  Clavalcamo  forte  che  voyo  meter  hoste 
a  Babilonia.  E  in  quella  note  Octaviano  se  zasette  colabella  Algaria,  e  se 
la  ingravido  dc  uno  bello  e  prode  damisello  che  ave  nome,  quando  el  fo 
baptizato.  el  jrode  Allian,  chi  fo  poy  dito  el  prode  Re  Alban  de  Grecia. 
E  costuy  non  nasse  nisuno,  perche  lo  mori  zovene.  E  de  re  ZilJjerto 
nasse  el  re  Anzello  Michaele.  Da  lo  re  Anzello  Michaele  nasselo  re  Pu- 
pino,  nassi  Lafroy  e  Landrixe  e  Karlo  magno  imperatore  e  questo  Karlo 
alzixeLanfroy  eLandrixeper  c/ic  i  geteneveno  la  corona  deFranza.Ede  lo 
re  Karlo  descende  lo  re  Aloyxe,  e  de  re  Aloyxo  descende  Karlo  Martelio 
e  de  Karlo  Martello  descende  lo  re  Karlo  mal  MartoUo  et  Aloch  et  A!o- 
che  chi  partino  lo  imperio  de  Franza  e  fo  posii  lo  imperio  in  Alamagnia 
G  si  e  anchoe  di.  Ora  dise  lo  conto  che  Ociaviano  ave  asembjalo  la  soa 
zente  a  chavallo  verso  Babilonia  e  mise  gie  lo  assedio  d'inturno  e  stete 
gie  xviij  anni,  si  che  Albano  podea  armczare.  [Fior.  Rajna,  i.xxxiii.) 

Ora  dise  lo  conio  che  Diochiamo  Octaviano  a  si,  e  fice  Diograndimi- 
racoli  per  luy  e  grande  maravegiie  ;  o  lo  corpo  so  fo  [  ortato  in  Dalmacia 


—  181  — 

e  fo  sepelito  a  grande  honore.  E  poy  sempre  e  chiamato  sanlo  Ocla- 
viano.  E  romase  le  soe  arme  l}a  Alhan  de  Grecia ;  e  Aihan  prexe  Bahi- 
lonia  per  forza  e  zo  fo  per  assedio  de  fame;  poy  lo  mise  a  fogo  e  fiam- 
ma,  perche  lo  so  padre  ge  fo  morto  d'  intorno,  e  poy  torno  in  Dalmacia 
cun  luta  (34  o)  soa  zente.  E  in  questo  tempo  molte  terre  revellono  per  forza 
del  soldano  che  ge  vene  adosso  cun  tanta  moUitudine  de  zenle.  Oralasso 
lo  conto  da  parlare  de  Alban  e  lorna  a  Zilljerto  che  andoe  inanze  a  uno 
crucihxo  e  disse  :  «  Ay  Dio !  io  non  te  temo  ora  may  piu,  che  non  so  io 
alchuna  persona  cheme  podes.se  ora  may  laredescendere  de  cosi  granda 
altura  e  grandeze  como  io  son.  »  Et  ello  non  1'  ave  cosi  tosto  dito  ni  coni- 
plito  do  dire  chel  vene  tuto  levroxo.  E  quando  Zilher;.o  se  vito  cosi  le- 
proso,  a  mantinente  sepentite,  c  chiamose  in  colpa  e  tornu  sulo  palaxio, 
e  per  luii  li  medixi  li  meiori  che  fosseno  in  quella  parte  flce  mandare.  E 
tuii  li  medisi  dissenno  che  quella  maladia  era  incurahile,  e  altro  cha 
Dio  no  la  porave  guarire.  Alora  Zilherto  fice  venire  davanti  Rizero  e 
disse  :  «  Rizero,  io  le  lasso  in  gnarda  lo  mio  regname  che  tu  lo  guarde, 
e  che  tu  lo  tegnia  per  lo  mio  fiolo,  zoe  Michele,  in  fina  che  lo  sera  da 
portarc  arine  e  la  cotoiia,  emantene  justicia  e  raxone  cosialpovero  como 
al  richo;  che  io  voio  andare  per  chazando  da  fare  penitencia  per  lo 
mondo,  e  de  zo  cho  voyo  fare  a  Dio  per  li  mei  peccati  en  voyo  aver  pa- 
ciencia.  »  Ay  D^o  I  coir.o  pianzea,  e  assay  altri  baroni  quando  vitene 
parlire  Zilber;.o  so  signore.  O.a  dice  lo  conto  como  Zilberto  se  parti  de 
Parixe,  solo,  sen/a  coiiipagnia  e  mise  se  andare  per  grandi  deserti,  e  si 
como  ZilberLo  zonse  in  una  grande  deserto  e  foresta.  Et  ello  slete  un 
tempo  grande  intro  a  far  penitencia  de  quello  che  lo  disse  contra  Dio,  e 
non  manzava  altro  che  herlje  crude  e  radixe  de  herhe,  e  se  bevea  dell" 
aqua  chi  correva  per  lo  diserto  e  tanio  ge  stato  che  in  dosso  no  gie 
romase  niente  si  che  lo  roinase  nudo.  E  tante  fo  i54  h  le  pregere  che  fe 
Zilberto  in  lo  deserto  a  Dio  omnlpoiente  per  la  soa  pran  misericordia  e 
pietade,  lo  sano  perfectamente.  E  quando  Zilherto  se  vite  guarito  si  fo 
molto  alegro  e  de  bona  voya,  e  seingraciava  nostro  dulcissimo  Signore 
Jhesu  Christo  de  quello  dono  chel  gie  avea  fato  miile  viade.  [F'm\  Rajna, 

LXAXIV-LXXXV.) 

Ora  disse  lo  conto  como  Zilherto  se  vite  guaritj  el  se  mise  a  venire 
verso  Parixe  e  inanze  de  luy  gie  parse  uno  grande  serpentc  e  vanne 
vcrso  Zilberto  per  vo'.er'o  degoliare.  E  Zilherto  se  prende  uno  grande 
raine  de  uno  arhore  in  mane,  e  feri  queslo  serpeiite  sula  testa  e  buto  lo 
morto  in  terra  e  lo  serpente  si  zito  grande  puza  adosso  a  Zilberto,  per 
cosi  fato  modo  chel  non  se  pode  a  sostinere  in  pede,  aiizi  cade  in  terra  ; 
ma  ello  se  drizo  tosto  in  pede  como  a  Dio  fo  in  piaciraento,  e  subito  se 


—    182   — 

ziloe  in  una  ur.mdp  aqua  e  si  se  iavo  tulu  ilel  capo  iin  a  li  peJi  si  cliel  se 
lavoe,  e  poy  toini")  a  vedere  lo  serpenle  e  si  lo  commenzo  molto  a  niirare 
e  moho  se  niaraveirliava  de  quello  e  disia  :  «  Ay  Dio  padre  omnipolente! 
como  grandissima  Iteslia  e  questa,  e  se  io  lo  dicesse  in  Franza  no  me  sa- 
reve  creduto,  ma  io  ne  portaro  alcuno  signo  si  che  li  baroni  de  Franza 
me  lo  porane  credere  de  cosi  fata  fera.»  E  prexe  la  testa  do  lo  serpente, 
trassene  fora  un  dentee  porto  lo  cun  luya  Parise  ;  e  fo  pixaio,  chel  pixo 
dexe  hbre,  e  fo  messo  in  la  capella  de  San-Doniso,  e  zaschaduno  lo  po 
vedere  che  Ve  ancho  di  in  quella  capella  apicaio.  Ora  dise  lo  conto  si 
como  lo  fo  arrivato  in  Parixe,  grande  fesia  et  allegreza  pizoli  e  grandi 
faceano  in  Parixe  per  che  ell"  era  tornato  lo  so  signore  sano  e  ?aIvo  e  li- 
bero  de  la  leproxia.  {Fior.  Rajna,  lxxxvi.) 

Ora  dise  lo  conto  como  Zilberto  fo  tornato  in  Franza  e  fice  asembiare 
tuta  soa  zente,  e  fono  (55  a)  ben  c"'.  chavaleri,  e  bande  Toste  verso  le 
terre  di  Sarrasini  et  andoe  a  secorre  Albano,  holo  de  Octaviano,  e  slete 
oltra  mare  l)en  dex  anni,  e  prexe  ben  xv  citade  e  ben  cc  castelle,  e  poy 
tornoe  in  Franza.  Quando  el  ave  incoronato  el  so  nevode  Alban  de  lo 
regname  de  Grecia,  e  quando  lo  re  Zilberlo  fo  lornato  de  Grecia  in 
Franza,  stete  pocho  tempo  che  Dio  lo  chianio  a  si,  si  chel  romase  signore 
lo  re  Anzelo  Michaele;  e  pos  lo  re  Michaele  se  romase  signore  lo  re 
Pupino;  e  poxe  lo  re  Popino  romase  signore  Lanfroy  eLandrixe.  liolina- 
turali  de  re  Pupino,  et  Karlo  maixno  si  fo  lioJo  legittimo  del  re  Pupino  e 
si  fo  cazato  de  Franza  per  Lanfroy  e  Landrixe  e  tolsi  la  corona  insi  poy 
per  forza  de  arme.  Karlo  tolse  la  corona  a  Lanfioy  e  Landrixe  e  conba- 
tino  insema,  si  che  Karlo  li  alcixe  ambi  doy.  E  poy  fo  fato  imperalore 
do  Roma  questo  Karlo  magno.  Si  aquistoe  molte  provincie  al  so  tcmpo 
cun  Orlando  e  cun  ly  aitri  soi  baroni.  E  poxe  Carlo  magno,  romase  im- 
peratore  Alouixo,  e  quello  se  fo  al  tempo  de  Guielmo  de  Orenga  e  di 
altri  Nerbonisi.  E  poxe  lo  re*  Aloyxe  romaxe  Karlo  Martello  che  fo  al 
tempo  del  duca  Guido  d'Avergna.  fFior.  Rajna,  cap.  lxxxvii  et  ultim.' 

E  questo  Karlo  Martello  si  fo  portato  a  lo  inferno  da  lo  dyavolo 
cole  arme  e  colo  destrero.  E  poxe  Karlo  Martello  romaxe  Karlo  Malmar- 
tello  et  Aloche  et  Alote.  E  poxe  la  morte  de  questo  Karlo  Malmartello, 
Elothe  et  Aloihe  si  aveno  questione  insema  per  la  corona  del  imperio 
che-fo  per  uno  assedio  che  gie  poxe  ly  Sarraxini  intorno  a  Roma.  E  cosi 
per  quello  se  perdea  lo  Imperio  de  Franza,  e  andoe  in  Alamagnia  e  si 
gie  ancho  di  la  signoria  de  lo  imperio,  elc. 

(55  b)  Ora  dise  lo  conto  che  Elothe  e  Alothe  aveano  partito  lo  reame 
de  Franza  e  veneno  lo  exercito  di  Sarraxini  et  misen  lo  assedio  din- 
torno  a  Roma  et  eran  za   stati   doy  anni  in   campo    a    Roma.    K   lo 


—   18:]  — 

I  a|)a  mando  a  cliinmaro  lu  Im.e.alur  i;i  Fraiiza  clie  venc.ss*'  a 
sccorre  sacta  madre  Giexia,  a\ixandolo  del  ij^rande  assedio  Ci  Sar- 
rasini  che  era  posto  d"intorno  a  Roma.  Onde  Alothe  se  excuso  e  disse 
che  non  to^-chava  a  Iny  e  che  tochareve  piu  tosto  a  so  fratello  Elothe; 
e  per  la  lal  risposta  ly  ambassatori  se  partino  et  atidono  ad  Elothe  e 
feceno  la  ambassata  del  papa.  Eiothe  gie  fece  bona  risposta  e  dixe  chel 
se  consigliareve  col  so'fradelio  Alothe  e  che  metereven  insieme  tuto 
lo  so  perforzo  e  che  vegniereven  a  secorre  santa  madre  Giexia  e  la  fede 
christiana  tantosto.  E  cun  quella  risnosta  se  ne  ando  ly  ambassatori 
al  papa.  Ora  lo  papa  era  contento  e  credia  che  lo  imperatore  se 
partisse  de  Franza  a  venire  a  secorre  santa  raadre  Giexia  e  te  aspec- 
tava  con  grande  disederio  ben  uno  anno.  Et  in  capo  deil'  anno  mando 
un'  altra  ambassaria  a  lo  imperatore  in  Franza  e  lo  ambassatore  an- 
dava  primo  ad  Elothe  e  se  gie  disse  como  ly  aveano  aspectato  tanto 
tempo  el  so  secorso,  e  como  el  papa  co!  tulo  lo  coUegio  se  marave- 
glianno  fortamente  che  era  stato  tanto  da  venire  a  socorre  Roma  e  la 
santa  fede  chatolca,  e  che  ly  pregavan  che  non  indusiasse  piu,  per  che 
Ruma  noa  possea  piu  de  fame,  e  che  ly  eran  assidiati  per  mare  e  per 
terra,  per  modo  cbe  non  gie  possea  intrare  coxa  alchuna.  Odendo  queito, 
Elotlie  imperalore  dis-se  che  el  sareve  venuto,  ma  chel  so  fratello  Alothe 
non  volea  venire  ni  mandare  della  soa  chavallaria  alchuno ;  ma  pur  el 
era  disposto  da  venire  con  tuta  la  soa  baronia  e  chavalaria  e  \egniereve 
tantosto.  E  con  questo  lo  ambassatore  tornava  a  Roma  e  porto  tal  ris- 
josta  a  lo  papa  e  a  lo  collegio  della  curte  romana. 

Or  lassamo  el  papa  e  tornamo  (56  a)  ad  Elothe  imperatore  lo  quale 
mando  a  dire  al  so  fradello  Aloihe  per  parte  del  papa  e  de  tuto  lo 
collegio  de  Roraa  e  anche  per  parte  soa  chel  se  apparechiasse  cun  tuta 
la  soa  baronia  a  venire  a  Roma  per  levare  lo  assedio  di  Sarraxini 
d'intorno  per  defendere  la  santa  madre  Giexia  e  la  fede  christiana. 
Et  Alothe  ge  rii^pondea  che  a  luy  non  tocchava  andare  e  comando 
per  tuto  lo  so  territorio,  zoe  in  la  soa  parte  de  Franza,  a  tuti  soi  haroni 
p  chavaleri  che  ne  uno  andasse  col  so  fradello  Eloihe  impena  della  soa 
disgracia.  E  vezendo  che  Eiothe  non  voleva  andare  ni  mandare  ni 
uno  coDsego  ancora  luy  non  volse  andare  a  socorre  santa  madre 
Giexia  e  stete  in  questa  divixione  circa  un  anno  o  pur  mandavano  dire  a 
lo  papa  che  vegnereven  tantosto.  Et  in  capo  del  anno  lo  papa  vene  a 
morte  de  grande  malanconia  e  dispiaxere  chel  avea  vezando  se  aban- 
donato  del  imperatore  e  de  tuta  la  christianitade.  Onde  se  congrego  lo 
collegio  di  cardinali  come  usanza,  e  fezeno  un  altro  papa  lo  qual  era 
Romano  e  della  caxa  Ursina.  Lo  qual  dapoy  la  .•<oa  incoronacione  fece 


—    181.  — 

conseio  con  ly  soi  cardinali  e  altri  cortesani  e  cun  tuti  zintiloniini 
e  citadini  romaiii,  e  disse  cliel  era  disposto  in  ogni  modo  de  trovare 
modo  de  levarse  (juello  assedio  di  Sarraxini  d'intorno  ;  e  comandava  a 
zaschaduno  che  dicesse  el  suo  parero  in  chi  via  e  mogliore  moilo  se 
potesse  levare  quello  assedio  d'  inlorno.  Onde  disse  zaschaduno  ol  suo 
parere. 

Ora  disse  lo  conto  che  se  ievn  suso  uno  Romano  anticho,  e  disse  : 
«  A  me  pare  che  vuy  mandate  una  altra  volta  in  Franza  a  lo  imperatore 
che  vegnia  a  secorre  santa  madre  Giexia  e  defendere   la  fede  christiona 
per  tuto  questo  anno,  e  nuy  faremo  forza  da  tenerse  et  aspectare   !o  so 
secorso  ;  in  quanto  non  poilesse  o  non  volosse  venire,  che  nuy  circaremo 
secorso  di  altri  signori  (56  h)  et  di  altri  paysi.  E  se  gie  inprometeremo 
dare  gie  lo  imperio  si  ne  levano  lo  asscdio  di  Sarraxini  d'intorno.  » 
AUora  se  levn  su.vo   lo  vescovo  d'Avegnione   lo  qual  se  trovava  in   lo 
conseio,  e  disse  «  che  questo  era  ben  ditto,  ma  chel  se  crede  fdie  nonsia 
signore  ne  signoria  ch'  abbia  tanto  possanza  ne  che  se  melereve  da  iii- 
gliare  tal  imprcxa  per  pagura  del  imperalore,  e  che  ne  uno  signore  deda 
christianitade  vcgnireve  senza  comandamento   de   lo   imperatore  overo 
volonta.)'  Alora  se  levo  suso  uno  prelato  am!)assa;ore  de!  Arcevescovo 
de  Golonia,  e  disse  :  «  Santo  Padie  e  luto  lo  collogio  e  a  vuy,  venerabili 
citadini  Romani,  notiiico  che  se  vuy  mandate  in  Alamania  per  secor-o 
per    defendere   santa  madre  Giexia  e  la  fede  chrisiiana,  e  che  si  inpro- 
ir.esso  lo  imperio  ally  signori  dell'  Ai«magnia,  subito  vegniaranno  a  so- 
corre  e  levare  quello  assedio  d'  intorno  a  Roma  et  staran  alla  obediencia 
del  Santo  Padre.»  Alora  tutolo  coUegio  e  tuii  !i  citadini  de  Roma  lauda- 
van  el  ditto  de  questo  vechio  Romano  e  de  quello  [irelato  ambassatore 
del  vescovo  de  Golonia,  e  deliberono  da  fare   una   amliassaria  e  manda- 
re!a  in  Franza   a  !o   imperatore  ,  dicendo  «  che  sonno  staii  assediali  sey 
anni  delli   Sarraxini,  e  che  non  a  vo^liuio  venire  a  secorre  la  santa 
madre  Giexia.  Ora  lo  comanda  el  santo  padre  lo  papa  con  tuio  lo  col- 
leglo  romano  che  vegnia  a  secorre  e  defendere  la  santa  madie  Giexia  e 
la   fede   christiana  e  levar  gie   quello  assedio  di  Sarraxini   d'  inlorr.o, 
avixandolo  che,  se  non  vene  questa    terza  volta  che  el  e  stato  requosto, 
chel  ("'  forza  ch'  el  sunto  padre  trova  uiodo   da  circare   allro   signore  o 
possanza;  e,  se  quello  ly  sccorra,  de  dar  gie  lo  imperio  romano  e  pr.vare 
la  chaxa  de  Franza  de  tarito  onere  come  e  quello,  «  etc. 

(57  a)  Allorafu  fatto  una  magna  ambassaria  e  fo  mandata  in  Franza  a 
lo  nnperatore  Elothe  et  Alothe,  dicendo  como  e  ditto  de  sojira,  e  che  se 
questa  terza  volta  non  gie  secorre,  che  luy  e  la  chaxa  de  Franza  saranni 
privati  del  imperio  romano,  e  chel  imperio  romniv^  sar    dato  a  qaelli  che 


—  185  — 

asecorreno  a  la  saiUa  madre  Giexia.  A  la  quala  ambassaria  lo  imperatore 
gie  respondea  :  «  Tornateveae  a  lo  papa  e  dissite  che  nuysene  marave- 
giiamo  clie  ne  comanda  e  se  ne  minaza  da  privarne  e  la  chaxa  xle  Franza 
dol  imperio,  e  che  non  b  possanza  iii  la  chrislianitade  ne  signore  che  pi- 
gliasse  lo  imprexio  del  imperio  conlra  nostra  voluntade.  E  disite  gie  da 
mia  parle  s'el  a  tanto  ardimento  da  imprometer  la  corona  del  imperio 
romano  ad  alchuno,  se  vegniro  a  Roma  e  farolo  morire  luy  e  tuti  ly  car- 
dinaJi  e  se  faro  un  papa  e  cardinali  a  mio  modo.  »  Alora  se  partino 
\\j  ambassatori  de  Franza  e  cavalcone  die  e  notte,  che  zonseno  a  Roma  et 
pronunciono  la  risposta  del  imperatorc  fata  a  lo  papa  e  a  tuto  lo  collegio 
e  a  tuto  lo  populo  romano.  Onde  lo  papa  feze  congregare  lo  collegio,  e  se 
fo  recitare  aliy  amhassatori  la  risposta  per  lo  imperatore  fatta  a  luy  et  a 
tuto  collecio  e  eciandio  a  tuto  lo  populo  romano. 

.\llora  fo  mandato  ambassatori  in  Alamagnia  alla,  et  primo  allo  arce- 
vescovo  da  Colonia  el  secondo  a  1'arcevescovo  de  Maganza,  el  terzo  allo 
arcevescovo  de  Triverio,  per  parle  del  santo  padre  e  del  tuto  lo  coUegio 
della  corte  romana,  che  volosseno  chiamare  tuti  ly  principi,  duchi,  conti, 
baroni,  chavaleri,  caslellani,  comunitadi  e  tuti  signori  e  communitade 
della  Alamagnia  aha,  et  invitarli  ct  pregarii  che  volesseno  venire  a 
Roma  e  levargie  lo  assedio  che  (57  b)  (chei  era  di  Sarraxini  d'intorno,  e 
che  ly  imprometessen  a  chi  volesse  pigliare  quella  impresa  la  corona  de 
imperio  romano  cun  tute  le  soe  membri  o  pertinencie  cosi  como  aveano 
abuto  ly  imperatori  passati,  e  privare  la  chaxa  de  Franza  imperpetuo  del 
imperio  romano  per  la  inobedicncia  fata  per  lo  imperatore  Elothe  et 
Alothe  re  de  Franza. 

Ora  dice  lo  conto  che  ly  sopradicti  aicevescovi  mandono  ly  soi  am- 
bassaiori  a  tuti  principi  e  signori  inserna  con  quilli  del  papa  e  andono  pri- 
mo  in  Saxonia  a  lo  duca  dc  Saxonia,  lo  qual  fe  tuti  soy  baroni,  duchi, 
conti  e  altri  signori  como  e  lo  ducha  Brunsvigo,  lo  ducha  de  Sberino, 
lo  ducha  de  Mechil,  lo  conto  de  Suarzeburgo,  lo  conto  de  Analt,  lo  arc- 
zevescovo  de  Magdenburg,  lo  iiiarchexe  de  Misna  cun  tuta  soa  baro- 
naria  e  chavalaria,  lo  conte  de  Tiiuringia,  lo  conte  de  Assia  con  tute  le 
soe  baronie  e  chavallarie,  e  cosi  lo  vescovo  de  Misna,  e  lo  viscovo  de 
Humborgo,  e  lo  vescovo  Titenser  i  cun  tuli  soy  baroni  e  chavaleri  della 
sua  obi>diencia,  fece  coannan  lare  chel  se  metessene  in  punctochel  voleva 
andare  cun  toto  lo:o  a  Roma  e  levare  lu  assedio  di  Sarraxini  d  intorno 
a  Roma  e  defendere  la  santa  madre  Giexia  e  la  iede  christiana.  E  ly 
sopraditti  ambassatori  andavano  simelmente  a  lo  marchese  de  Branden- 

1.  Cod.  :  Titonf;. 


—  iHi;  — 

l)urg ,  a  lo  ii>  (!('  IJoomia,  a  lo  duca  do  Bavora,  ;:l!o  conto  prilladnio 
dcl  Reno  o  a  LuLi  allri  ^ignori  de  Alamagnia  alla,  ot  a  tuti  ly  ini]jromi- 
seno  la  corona  del  imperio. 

E  disse  lo  conlo  che  fono  congregati  Lricento  milia  comhaLleii' ton)ti 
insiema  e  fono  tuti  signori  insemade  Alajnagnia  alla  cun  tuLa  sua  ' 
pessanza  e  arcevescovi  e  vescovi  ly  quali  anno  luti  signo-(58  r')-rio  -' 
tomporali,  excepto  la  caxa  de  Osterich  la  quala  era  parentata  con  lo  im- 
peratore  e  per  quello  fono  privati  del  imperio  certo  lempo.  E  perczo  non 
fo  may  imperatore  ne  uno  della  caxa  de  Oslerich,exceplo  chel  re  AiberLo 
lo  qual  fo  incoronato  re  romano  g  fo  eleclo  per  imperatore  e  morite 
avanti  chei  andasse  a  Roma  a  pigiiare  la  corona  del  imperio,  e  per  lapro- 
denza  e  grandissimma  valentisia  e  gaiardicia  sua  la  quala  adopero  contra 
ly  inUdeli  heretici  in  Boemia  e  da  poy  la  morte  sua  fo  fatto  imperatore 
Frederico  nepote  della  bona  anima  de  re  ADierto,  lo  qual  e  imperatore 
ancho  die,  etc. 

Ora  dise  lo  conto  che  tuLi  questi  signori  con  quella  zente  cha\alcono 
e  zonseno  in  Lombardia ,  la  quala  era  in  quil  tempo  tulo  de  lo 
imperatore  de  Franza  et  era  chiamata  -^  znrdino  de!  imperio.  Donde 
li  avevan  grande  a  fare  a  passare  per  lo  payxo  ,  per  che  tuto 
lo  payxo  era  alora  del  imperatore  de  Franza,  ma  che  gie  eran  tanta 
zente  che  per  forza  de  arme  ly  passono  :  o  chavalcono  lanLo  clio 
venenno  a  Roma.  E  como  fono  zonti,  parte  intro  in  Roma  e  parLe 
romaseno  de  fora  e  fezeno  tri  grandissimi  campi  deza  del  Tevere;  e  ly 
Saraxini  erano  de  Taltra  banda  del  Tevere.  Ora  dise  lo  conlo  chel 
papa  e  lulo  lo  populo  ^  romano  feceno  gran  festa  et  conduxeno  diniro 
de  Roma  tuti  ly  arcevescovi  e  ly  vescovi  cun  certi  altri  signori,  e  liceno 
conseio  ;  e  zascauno  de  quilli  signori,  duchi  e  principi  domandavan 
a  lo  santo  padre  de  gracia  da  piare  la  imprexa  e  de  essere  el  conbat- 
tente  per  avere  la  corona  del  imperio  romano.  E  commenzono  tra 
loro  da  avere  una  grandissima  divisione  per  lo  imperio  romano.  Al- 
lora  disse  lo  papa  che  voleva  clie  lo  ben  fosse  comune  a  tuli  signori  de 
rA/«magnia  (58  b)  alta.  Allora  comando  el  papa  che  non  hereditasse  lo 
imperio  romano,  ma  como  uno  imperatore  moresse,  che  se  dovesse  eli- 
gere  un  altro  per  imperatore  de  quelli  signori  de  i'A?rtmagnia,  lo  qnale 
gie  paresse   a  loro  che  fosse  piu  savio  in  falto  do  arme  e  piu  possonte  da 


1.  Cod.  suo. 

2.  Cod.  signoria. 

3.  Cod.  ckiainota. 

'i.  Cod.  pnph). 


-     187   - 

defcMi.l('!0  la  sania  madre  (liexia  »■  la  fodo  ciisiiana.  E  disse  ol  saiito  pa- 
dre  clie  \o!ea  cosi  come  "0!  papa  fo  fato  creato  e  eleclo  jilt  iy  cardinali 
cosi  eciamdio  simclmente  se  devereve  eligere  lo  inperatore,  e  pos  la 
sua  eleccione  venire  a  pigliare  a  Roma  la  conlirmacione  del  santo  padre 
e  la  corona  dello  imperio  romano.  Anchora  se  ordino  chel  imperatore 
devesse  havere  «lonna  e  menare  \a  con  luy  a  Roma. 

Ora  dise  io  conto  che  lo  papa  ordino  sey  electori  de  lo  imperioly  quali 
fosseno  perpetuo  electori  del  sacro  imperio  romano,  zoe  quille  cliaxade 
overo  signorie  che  in  lo  di  deila  bataya  se  adoperasseno  meglio  contra  ly 
Sarraxini,  che  quilli  imperpetuo  avesseno  quilla  dignita  et  auctorita  loro 
e  tuti  soi  soccesori  fosseno  electori  del  sacro  imperio  romano.  Anchora 
disse  lo  conto  che  lo  papa  volea  che  fosse  fatto  un  capitaneo  generale  chi 
rezisse  tuta  quella  zente  e  a  chi  tuti  ly  prehbati  signori  sopradicti  obedis- 
seno.  Alora  fo  circato  quale  fosse  el  piu  savio  e  piu  forto  guerrero  di  tuti 
i  altri  signori  e  a  chi  meglio  bastasse  Tanimo  da  pigliare  lal  imprexa.  Onde 
fo  trovato  un  ducha  de  Brunsvigo,  lo  qual  avea  nome  Otto  et  era  sotto  lo 
ducha  de  Saxonia,  zoe  vassallo  e  della  sua  baronia  e  comitiva ;  lo  quale 
fo  falo  capilanoo  generalo ;  e  lo  papa  gie  impromise  la  corona  del  sa- 
cro  imperio  roniano,  e  far(o)lo  imperatore  romano  sei  podesse,  medianto 
adjutorio  de  tuti  signoricoiigregati,Ievare  quello  assedio  (59  a)  postod'in- 
torno  Homa.  E  lo  ducha  de  Brunsvigo  acceptoe  allegramente  lo  bastone, 
e  se  se  mise  andare  in  lo  campo  di  Sarraxini,  stravestitoper  vedere  ly  acti 
e  lo  modo  che  teneano  in  lo  fatlo  '  de  le  arme.  Et  ordinoe  secrelamente 
con  li  soi  signori,  zoe  con  tuti  dello  campo  suo,  e  determino  gie  uno  certo 
die  che  dovessen  insire  fora  de  Roma  et  asaltare  lo  campo  de  ly  Sarra- 
xini.  E  comandoe  chel  devesseno  apizare  una  schararauza  con  ly  Sar- 
raxini,  e  subitamente  retirarse  in  dreto.  E  questo  fazeva  per  vedere  ly 
acti  e  ly  modi  soi  ly  quali  aveano,  e  per  vedere  a  chi  molo  ordinavan  le 
soe  schiere.  E  quando  lo  capitaneo  avea  lassalo  rordire  e  lo  modo 
como  se  devea  fare ,  luii  signore  disseano  da  obediere  0  iare  segonde 
chel  avea  comandato.  Allora  lo  capitaneo,  la  note  venionte,  se  stravesti 
in  forma  de  uno  Ijagatella  e  prexe  soi  inzigni  con  lo  suo  sacchetto  e  lius- 
solotti,  e  fece  se  metere  sonagie  in  su  lo  schapuzino  della  teste  per  niodo 
chel  pareva  un  bufTone  e  bagrt^ella,  e  in  la  notte  in?i  fora  de  Roma  et  an- 
dosene  ^  in  lo  campo  di  Sarrazini.  Ecomo  el  avea  veduto  inlo  campo  fare 
li  zochi  de  bagatella,  molto  piaxeva  ally  Sarraxini  e  in  su  la  hora  del  dis- 
nare,  el  fo  menato  a  lo  pavigliono  de  uno  de  (juelly  re,  e  ly  lice  el  so  zogo 

1.  Cod.  fatlc. 
i.  Cod.  andosrno. 


—   188  — 

di  bafjatelle.  E  lo  re  e  ly  altri  Sarraxini  circumstanli  avcano  grande  pia- 
xere  del  so  zogo  e  fene  dare  gie  da  manzare  e  da  bevere.  E  da  poy 
se  parti  de  quello  alogirunento  et  andava  alogiamente  i  de  uno  altro  re  c 
fice  el  simile.  E  cosi  circava  tuti  ly  pavaglioni  et  alogiamento  de  sette  re 
decorona  cbi  eranno  (59  b]  in  quello  campo  di  Sarraxini  fazando  zogo  de 
l)ag^telle,  et  examinamlo  lo  campo.  E  pose  ben  a  mente  el  modo  che  te- 
neano  in  ly  soi  alogiamenti,  e  como  andavano  per  victualia  e  cun  que 
scorLa,  e  rosi  examinu  !o  campo  da  ogni  canlo.  E  quando  vene  lo  di 
lo  qual  avea  determinato  lo  capitaneo  con  la  zenle  sua  insiano  fora  de 
Roma  parle  delh  zenle,  e  apizono  un  pocbo  de  scaramuza  con  ly  Sar- 
raxini.  E  jy  Sarraxini  se  miseno  in  punct )  la  l)a!agUa  e  le  soe  schire 
fono  ordinate  da  fare  la  batbglia  con  ly  Christ:ani.  E  lo  bon  bagatella 
curria  [  er  lo  ctmpo  fazendo  solazi  e  dazendo  piaspre  a  quelli  del  ramp.o 
di  Sarraxini.  Niente  demeno  el  mise  molto  ben  mente  alla  ordinanza  la 
quala  faceano  ly  Sarraxini  a  volere  fare  labataglia.  In  quello  ly  Chris- 
tiani  se  retirono  in  dreto  e  tornon  in  Roma.  Et  in  la  notte  vegniando  lo 
bsg-ilelia,  se  p:irti  del  campo  e  tornu  in  Roma  molto  allegro  e  contento. 
E  la  matina  fece  congregire  tuli  ly  signori  del  suo  campo  o  commandoe  a 
tuti  che  se  mete-sen  in  ordine  che  lo  primo  die  sequente  volea  insire 
fora  asaltare  lo  campo  di  Sarraxini  e  per  certo  con  lo  adjutorio  de  Dio 
^olea  rompere  lo  campo  di  Sarraxini.  E  tuti  rispondeano  :  «  Ben  e  vo- 
lontera  »,  e  tornon  ally  soy  alogiamenti  e  se  se  miseno  in  puncto.  L'al- 
tro  die  veniendo,  insino  fora  da  Rouia  a  la  batagliae  rompeano  lo  campo 
di  Sarraxini  e  prexeno  tuti  quelli  re,  e  fono  morti  tuti  ly  sarraj-ini,  etc. 
Allora  lo  papa  dede  la  corona  dol  imi^erio  de  Roma  ally  signori 
alamani  e  privo  imperpetuo  ii  Frarizexi  del  sacro  imperio  e  incoronu 
quello  zinlil  ducha  Otto  de  Brunsvigo  e  licelo  imperatore  de  Romana. 
Ora  dice  lo  conto  che  fo  domandato  per  lo  papa  chi  crano  stati  quelli 
chi  deveano  essere  elec-ibO  «-tori  del  imperio  e  quali  erano  quelli 
chi  aveano  f.ito  meglio  ir)  quella  balaglia.  E  lo  imperatore  rispoxe  cbe 
crano  stiti  ly  primi  quelli  tri  orcevcscove  con  lc  soe  zente,  zo  lo  arce- 
vescovo  da  Colonia,  lo  arcevescovo  de  Trevere,  lo  arcevescovo  de  Ma- 
ginza,  che  son  signori  spirituali ;  etdelly  signori  temporali  e  statolo  ducha 
de  Saxonia  con  la  zente  sua  lo  prirno.  lo  marchexe  de  Brandenburgo  con 
la  zente  sua  lo  segundo,  lo  teizo  lo  conte  paladino  del  Reno.  Allora  lo 
papa  cun  tulo  lo  conseio  del  coUegio  di  cardinali  ordinono  che  ly  sopra- 
dicti  signori,  tri  in  spirituali  et  tre  i  in  temporali,  fosseno  quelliche  uoves- 
seno  elegere  lo  imperatore  pos  la  morte  de  un  imperatore ,  e  che   le    soe 

1.  Corric-o  :  ul  alouiamento. 


—    189    - 

chaxade,  zoe  soe  &ignorie  delle  dicli  paixe,  senipre  e  imperpetuo  avesseno 
quella  dignita  da  devere  venire  e  congregarse  insema  pos  la  morte  de  un 
imperatore  e  fare  uno  altro  qual  gieparesse  a  loro  che  fosse  piu  atto  da 
defendere  la  fede  christiana  e  la  santa  madre  Giexia,  e  che  in  quelhi 
eleccione  non  fosse  riguardato  parentela  ni  am'cita  salvo  che  ly  eleclori 
sopradicli  in  chargo  della  consciencia  sua  guardasseno  la  utilita  de  tula 
la  christianita  ;  e  che  quelli  electori  &opradilti  dehiano  venire  in  Achi, 
che  e  citade  magna  in  Alamagnia.  e  stare  ly  in  eleccione  e  non  partirse 
de  ly  per  fin  che  non  abiano  electo  io  imperatore.  E  se  quelli  sey 
electori  se  acordeno  ad  ehgere  uno  overo  quatro  de  loro  se  acordeno  a 
dare  la  sua  voxe  ad  uno  e  quello  sera  fato  imperatore,  ma  che  se  iri 
electori  danno  sua  voxe  ad  uno  e  Iri  ad  uno  altro,  aliora  se  deba  man- 
dare  per  lo  re  de  Boemia  a  chi  se  de  dare  stritto  sacramento  cho  luy 
daga  la  sua  voxe  ad  uno  de  quelli  doi  electi  aqual  gie  pare  che  sia  piu 
atto  a  defendere  (60  h)  la  fede  christiana.  E  aquello  che  lo  re  de  Boc  - 
mia  da  la  sua  voxe  sera  fato  imperatore.  E  bisognia  chel  sia  nato  in  Ala- 
magnia  e  quello  tale  electo  imperatore  bisognia  venire  e  stare  in  campo 
a  la  citade  de  Arzentina  cun  tuti  soy  eleclori  ly  quali  debiano  stare  in 
campo  insiema  con  lo  imperatore  novo  electo  sey  setlimane  inanzi  a  la 
ditta  ciiade  Argentina.  E  poy  ly  electori  lo  debiano  menare  a  Colonia  ad 
incoronare  con  la  corona  de  re  Garlo  la  qual  e  in  Colonia.  E  si  e  an- 
chora  in  persona ;  e  poy  lo  imperatore  de  andare  aRnma  per  la  confirma- 
cione  del  papa  e  pigliare  la  corona  del  imperio  romano  o  segoudo  11 
ordini  che  sono  in  Roma,  elc. 

Ora  dixe  lo  conto  quando  Elothe  et  Alothe  aveano  la  novella  che  ly 
signori  de  rA/«magnia  aveano  secorso  Roma  e  roto  lo  campo  de  ly  Sar- 
raxini  e  per  forza  de  arme  levato  lo  assedio  a  Roma,  e  come  lo  papa 
avea  fato  uno  altro  imperatore  e  privato  la  caxa  de  Franza  del  imperio, 
alora  Elothe  se  commando  per  tuto  el  so  paixe  e  mise  una  gran  zente 
insema  e  se  vene  a  Roma  per  voler  conbatere  per  lo  imperio  e  fo  or- 
dinata  la  bataglia  de  Fraiizesi  e  Alamani.  Allora  lo  imperatore  de 
Alamagnia  disea  che  gie  pareva  chel  fosse  gran  peccato  e  crudelita  a 
mrtore  tanla  zente  alla  morte,  cristian  contra  crislian.  E  si  fice  doman- 
dare  ad  Elothe  de  Franza  se  voleva  con))atere  lo  iraperio  da  corpo  a 
corpo  tra  loro  doy  soli  senza  fare  morire  tanla  zente  christiana,  e  fono 
il'acordo.  E  si  conbatiano  loro  doy  soli  per  lo  imperio  e  se  moriten  amlii 
doy;  ma  pur  lo  imperatore  d'Alamagnia  supervixe  qualche  poco  Elothe, 
c  moriendo  lo  drizo  lo  brazo  diitto  in  verso  el  celo  e  tenea  firma  e  driia 
la  ppada  in  la  mane;  e  quollo  fo  signo  de  Dio  che  lo  imperjo  a  rasone 


—  190  — 

devea  essere  suo,  elc.  Alora  ly   signori  Aiamani  se  lornono  in  Aia- 
magnia  e  porton  lo  imperio  romano  e  se  1  e  anclio  di,  eLc. 

Finito  el  lii)ro  de  Fioravanle  nel  anno  de  mo,  00^0''.  Ixvij  a  di  \  de  set- 
temljre  in  la  Rocclia  de  Pontevigo,  etc. 


E  R  R  A  r  A . 


.*.  7, 

1.   17,  1 

iro  :  plurialis, 

lo 

\;g  :  pluralis. 

y. 

1-2, 

supprimaniur 
danlur. 

et  ad- 

suppriinunlur    et 
tur. 

11, 

3, 

vicinx. 

vicino. 

>/ 

0, 

istuiime. 

nuin  islud. 

17, 

18, 

in  locum. 

in  vicein. 

■20, 

1, 

habeant. 

Iiabent. 

3, 

sxculi  XIl°, 

swculi  177'. 

il> 

2i, 

appropriaquarc, 

appropinquare. 

'i8, 

10, 

a  re. 

a  rege. 

oO, 

25, 

inollitus, 

motus. 

(3(i, 

27, 

conjectari, 

conjectare. 

87, 

•» 

liabcal. 

habet. 

>/ 

i, 

qualis, 

qualcs. 

91, 

2'i. 

quein, 

atque. 

98, 

32, 

fuerit, 

fuit. 

lUO, 

iiol.  2, 

12,  BerLlcesicldigung, 

Berilcksichtigung 

11-2, 

28, 

Pyrenecs, 

Pijrcnees. 

liu    ult. 

cidep.  1,  n.  113, 

vidc  p.  113,  n.  1. 

addun  - 


LE   PUY,    IMPIUMERIE    M.-P.    MAllCHESiOU,    UOULEVAHD    SAINT-L-AUUENT,   23. 


iC)^  fascioule  :  Les  Tables  Eugubincs.  Texle,  Iraduction  et  conimentaire,  avec  une  gram- 
maire  et  une  introduction  historique,  parM.  Breal,  membre  de  llnstitut,  professeur 
au  College  deFrance.  Accompagne  dun  album  de  13  planches  photogravees.  30  fr. 

27*  fascicule":  Questions  homeriques,  par  b\  Robiou,  professeur  dhistoire  a  la  Faculte 
de  Rennes,  ancien  directeur  a  l'Ecole  des  Hautes  Etudes,  avec  3  cartes.  6  fr. 

28'  fascicule  :  Materiaux  pour  servir  a  Fhistoire  de  la  philosophie  de  rinde,  par  P.  Re- 
gnaud,  eleve  de  TEcole  des  Hautes  Etudes.  9  fr. 

29*  lascicule  :  Ormazd  et  Ahriman,  leurs  origines  et  leur  histoire,  par  J.  Darmesteter. 

12  fr. 
Fascicules  soiis  presse. 

Histoire  de  la  \ille  de  St-Omer  et  de  ses  institutions  jusqu'au  xiv*  si^cle,  par  A.  Giry. 
Traite  des  metaux,  par  Lepsius,  traduil  de  Tallemand  par  W.  Berendt,  avec  notes  el 

corrections  de  Tauteur. 
CHABANEAU  (C).  Histoire  et  theorie  de  la  conjugaison  francaise.  In-8".  4  fr. 

COLLECTION  PHILOLOGIQUE.  Recueil  de  travaux  originaux  ou  traduits,  relatifs  a 

la  philologie  et  a  Ihistoire  litteraire. 
i*'  fascicule :  La  theorie  de  Darwin ;  de  limportance  du  langage  pour  riiistoire  nalurelle 

de  rhomme,  par  A.  Schleicher.  In-8^  2  fr. 

2'  fascicule  :  Diclionnaire  des  doublets  ou  doubles  formes  de  la  langue  francaise,  par 

A.  Brachet.  In-S".  '  2  fr.  50 

3'   fasciculc  :  De  Tordre  des  mots  dans  les  langues  anciennes  comparees  aux  langues 

modernes,  par  H.  Weil.  In-8°.  »  3  fr.  50 

4"  fascicule  :  Dictionnaire  des  doublets  ou  doubles  formes  de  la  langue  francaise,  par 

A.  Brachet,  Supplement.  _  *       50  c. 

5"  fascicule  :  Les  noms  de  famille,  par  Eug.  Rilter,  prof.  a  TUniversit^  de  Geneve.  3  fr.  50 
G*  fascicule  :  Etudes  philologiques  d'onomaloIogie  normande.Noms  de  famillenormands 

etudies  dans  leurs  rapports  avec  la  vieille  langue,  et  specialement  avec  le  dialecte 

normatid  ancien  el  moderne.  par  H.  Moisy,  1  vol.  in-S".  8  fr. 

7*  fascicule  :  Essai  sur  la  langue  basque,  par  F.  Ribary,  professeur  a  rUniversite  de 

Pest.  Traduil  du  hon^rois  avec  des  notes  complemenlaires  et  suivi  d'une  notice 

bibliographique,  par  J.  Vinson.  In-8°.  5  fr. 

8«  fascicule  :  De  conjugatione  verbi  «  dare  »,  a  James  Darmesleter.  1  fr.  50. 

9"  fascicule  :  De  lloovanle  vetustiore  gallico  et  de  merovingo  cyclo  scripsit  A.  Darmes- 

teter.  6  fr. 

NouvELLE  SERiE.  l"  fascicule  :  De  la  stratification  du  langage,   par  Max  Miiller,  trad. 

par  M.  Havet.  —  La  Chronologie  dans  la  formalion  des  langues  indo-germaniques, 

par  G.  Curtius,  trad.  par  M.  Bergaigne,  repetiteur  a  TEcole  des  Hautes  Etudes. 

Gr.  in-8°.  4  fr. 

2'  fascicule  :  Notes  critiques  sur  Colluthus,  par  Ed.  Tournier.  1  fr.  50. 

3*  fascicule  :  Anciens  glossaires  romans,  corriges  et  expliques  par  F.  Diez.  Traduit 

par  A.  Bauer,  eleve  de  lEcole  des  Hautes  Eludes.  Epuise. 
4«  fascicule  :  Des  formes  de  la  conjugaison  en  egyntien  antique,  en  demolique  et  en 

copte,  par  G.  Maspero,  rep^titeur  a  TEcole  des  Haules  Etudes.  10  fr. 

5'  fascicufe  :  La  Vie  de  saint  Alexis,  textes  des  xi',  xn%  xni^  et  xiv*  siecles^  publies 

par  G.  Paris.  membrc  de  ITnslitut,  et  L.  Pannier.  Epuise. 
G"  fasciculo    :  Le  Bhamini-Yilasa,  texle  sanscrit,  publie  avec  une  traduclion  et  des 

notes  par  Abel  Bergaigne,  repetiteur  a  TEcole  des  Hautes  Etudes.  8  fr. 

7"  fascicule  :  Du  genre  ejiistolaire  chez  les  anciens  Egyptiens  de  Tepoque  pharaoni- 

que,  par  G.  Maspero.  repetiteur  a  TEcole  des  Hautes"^  Etudes.  10  fr. 

8°   fascicule  :  Du  C  dans  les  langues  romanes,  par  M.  Ch.  Joret,  ancien  eleve  de  TEcole 

des  Hautes  Etudes,  professeur  a  Ja  faculte  des  lettres  d'Aix.  12  fr. 

9'  fascicule  :  Ciceron.  Epistolse  ad  Familiares.  Notice  sur  un  manuscrit  du  xii«  siecle 

par  Charles  Thurot,  membre  de  Tlnstitut,  directeur  de  la  Conference  de  philologie 

latine  a  rEcole  pratique  des  Hautes  Etudes.  3  fr. 

10=  fascicule  :  De  la  formation  des  mots  composes  en  frangais,  par  M.  A.  Darmesteter. 

repetiteur  a  TEcole  des  Hautes  Etudes.  12  fr. 

11"  fascicule  :  Quintilien,  institution  oratoire,  coUation  d'un  manuscrit  du  x«  siecle,  par 

Emile    Chatelain  et  Jules  Le  Coultre,  licencies  es-lettres,  el6ves  de  i'Ecole  des 

Hautes  Etudes.  3  fr. 

12'  fascicule  :  Hymne  a  Ammon-Ra  des  papyrus  6gyptiens  du  musee  de  Boulaq,  traduit 

et  commente  par  Eugene  Grebault,  eleve  de  1'Ecole  des  Hautes  Etudes,  avocat  a  ia 

Cour  d'appel  de  Paris.  22  fr. 

13«   fascicule  :  De  Rhotacismo  in  indoeuropaeis  ac  potissimum  in  germanicis  linguis. 

Commentatio  philologica  a  Carolo  Joret.  3  fr. 

14"  fascicule  :  Pleurs  de  Philippe  le  Solilaire,  poeme  en  vers  politiques  publie  dans  le 

texte  pour  la   premiere  fois  d'apres  six  mss.  de  la  Bibliotheque  nationale  par 

Tabbe  Emmanuel   Auvray,  licencie  es-lettres,  professeur  au  petit  s^minaii^e  du 

Mont  aux  Malades.  3  fr.  75 

15'   fascicule  :  Haurvatai  et  Ameretai.  Essai  sur  la  mythologie  de  TAvesta,  par  James 

Darmesteter,  eleve  de  TEcole  pratique  des  Hautes'  Etudes.  4  fr. 


16'  fascicule  :  Exercices  critiques  de  la  Gonf.irence  de  philologie  grecque  de  TEcole  des 
Hautes  Etudes,  recueillis  et  rediges  par  E.  Tournier,  dire^ct.  (l'etudes  adjoint.  10  fr. 

17'  fascicule  :  Precis  de  la  D6clinaison  latine,  par  M.  F.  Biicheler-,  traduit  de  rallemand 
par  M.  L.  Havet,  repetiteur  a  rEcole  des  Hautes  Etudes,  enrichi  d'additions  commu- 
niquees  par  Tauteur,  avec  une  pr6face  du  traducleur.  ■  8  fr. 

18'  fascicule  :  Les  Tables  Euguijines.  Text^i,  traduclion  et  comraentaire,  avec  une  gram- 
maire  et  une  introduction  historiquc,  pir  M.  Breal,  memljre  de  rinstitul,  professeur 
au  Gollege  de  France.  Accompagne  d'un  atlas  de  13  planches  pholograv6es.     30  fr. 

19'  fascicule  :  Materiaux  pour  servir  a  rhisLoire  de  ia  philosophie  de  rinde,  par  P.  Re- 
gnaud,  61eve  de  TEcolc  des  Hautes  Etudes.  9  fr. 

20'  fascicule  :  Ormazd  et  Ahriman,  leurs  origines  et  leur  histoire,  par  J.  Darmesteter. 

IZ  fr. 

GONSTANS.  Marie  de  Gompiegne  d'apres  TEv^angile  aux  femmes,  texte  publie  pour  la 

premiere  lois  dans  son  inlegrite  d'apres  les  quatre  manuscrits  connus  des  iiii',  xiv, 

et  XV"  siecles.  Gr.  in-8''.  3  fr. 

GONSTANTIN  (A.).  La  statistique  aux  prises  avec  les  grammairiens,  ou  essai  sur  les 

moyens  de  simplifier  Tetude  du  genre  des  substantifs  et  celle  de  la  conjugaison. 

In-8°.  4  fr. 

DESJARDINS  (E.).  Desiderata  du  Corpus  inscriptionum  latinarum  de  i'Academie  de 

Berlin  (t.  III).  Notice  pouvant  servir  de  l"  supplement.  1"  fasc.  Le  Musee  epigra- 

phique  de  Pest.  In-fol.  8  fr. 

2«  a  5"  fascicules.  Les  Balles  de  fronde  de  la  Republique  (guerre  sociale,  guerre 

serviie,  guerre  civile).  In-fol.  avec  16  plaaches  en  photogravure  representant  665 

sujet3'reproduits  d'apre3  les  originaux.  6'i  fr. 

DIEZ  (E.).  Grammaire  des  langues  romanes,  3' edition  refondue  et  augmentee.  T.  l'"" 

traduit  par  A.  Brachet  et  G.  Paris.  Tomes  2'  et  3%  traduits  par  A.  Morel-Fatio  el 

G.  Paris.  Gr,  in-8°.  36  fr. 

Un  volume  complementaire  de  M.  G.  Paris  est  en  preparation. 
FLAMENGA  (le  roman  de),  publie  d'apre3  le  manuscrit  unique  de  Garcassonne.  avec 

introduclion,  sommaire,  notes  et  glossaire,  par  M.  P.  Meyer.  Gr.  in-8°.  12  fr. 

GEORGIAN  (G.  D.)  Essai  sur  le  vocalisme  roumain  precede  d'une  etude  historique  et 

crilique  sur  le  roumain.  Gr.  in-8°.  3  fr. 

GUESSARD  (F.).  Grammaires  provencales  de  Hugues  Faidit  et  de  Raymon  Yidal  de 

Besaudun,  xiii«  siecle.  2=  edit.  In-°8°.  "  5  fr. 

HEINRIGH  (G.-A.).  Histoire  de  la  litlerature  allemande  depuis  les  origines  jusqu'a 

fepoque  actuelle.  3  forts  volumes  in-^".  24  fr. 

HUSSON  (H.)  La  Chaine  traditionnelle.  Gontes  et  Legendes  au  point  de  vue  mythique. 

1  vol.  petil  in-8°.  4  fr. 

JOLY.  Benoit  de  Sainte-More  et  le  roman  de  Troie,  ou  les  Metamorplioses  d'Homero 

et  de  TEpopee  greco-latine  au  moyen  age.  2  vol.  in-^".  60  fr. 

MEMOIRES  de  la  Sociele  de  linguistique  de  Paris.  Tome  l"  complet  en  4  fascicules; 

T.  2"  complet  en  5  fascicules;  T.  3',  1",  2-^  et  3'  fascicules.  48  fr. 

MEYER  ;P.).  Dooumenls  manuscrits  de  Tancienne  litterature  de  la  France  conserves 

dans  les  Bibliotheques  de  la  Grande-Bretagne.  Premiere  partie   Londres  (Musee 

britannique),  Durham,  Edimbourg,  Glascow,  Oxford(Bodleienne).  1  vol.  in-8°.  0  fr. 
Les  dernier-s  Troubadours  de  la  Provence  d^apres  le  chansonnier  donne  a  la  Biblio- 

th6que  nalionale  par  M.  G.  Giraud.  Gr.  in-8".  10  fr. 

NISARD  (G,).  Etude  sur  le  langage  populaire  ou  palois  de  Paris  et  de  sa  banlieue,  pre- 

cedec  d'un  coup  d'oeil  sur  le  co^mmerce  de  la  France  au  moyen  age,  les  chemins 

qu'il  suivait  et  linUuonce  qu'il  a  dii  avoir  sur  le  laugage.  1  vol.  in-^".       7  fr.  50. 

PARGIG  (A.).  Grammaire  de  la  langue  serbo-croate.  Traduction  a  Tusage  des  Francais 

contenant  des  ameiiorations  suggerees  par  Tauteur,  avec  une  introduction,  par  M.  le 

D'  J.-B.  Feuvrier.  Gr.  in-8°.  10  fr. 

PARIS  (G.).  Etude  sur  le  role  de  Taccent  latin  dans  la  langue  francaise.  In-S".        4  fr. 

Histoire  poetique  de  Gharlemagne.  Gr.  in-8".  Epuise. 

Dissertation  critique  sur  le  poeme  latin  du  Ligurinus  attribue  a  Gunther.  1^-8°.  3  fr. 

Le  pelit  Poucet  et  la  Grande-Ourse.  1  vol.  in-16.  2  fr.  50. 

Les  eontes  orientaux  dans  la  litterature  francaise  du  moyen  age.  1^-8°.  1  fr. 

PUYM.A.IGRE  (Gomte  de;.  La  Cour  litteraire  de'Don  Juan  H,  roi  de  Gastillc.  2  vol. 

petit  1^-8".  '  .  7  fr. 

QUICHERAT  (J.).  De  la  formation  trancaise  des  anijiens  noms  de  lieu,  traite  pratique 

suivi  de  remarquessur  des noms de lieu fournis  par  div jrs documents.  Pet.  ia-S".     4  fr . 
REGUEIL  d'ancien3  textes  bas-Iatins,  provencaux  et  francais,    accompagnes  de  deux 

glossaires  el  publies  par  P.  Mjyer.  1"  partie  ;  bas-latiii,  provencal.  Gr.  ia-8°.  G  fr. 

2'  partie  :  vieux  francais.  Gr.  in-^".  6  fr. 

ROLLAND  (E.).  Devinettes  ou  Enigmes  populaires  de  la  France,  suivies  de  la  r^im- 
pression  d'un  Recueil  de  77  indovinelli  publie  a  Tr^vise  en  1628.  Pet-  in-^".      4  fr. 


Le  Puy,  imprimerie  M.-P.  M\iu:hes30l-,  boulevard  Saint-Laurent,  23 


Darmesteter,  Ars^ne 
De  Floovante 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


^--^- 


IP 


v^ 


%m 


0 


■^ 


•^