Skip to main content

Full text of "De gestis Alexandri Magni regis Macedonum libri qui supersunt octo. Recognovit Henricus Eduardus Foss"

See other formats 


■^y^.! 


,'*■*■  ■* 


'  ?v-    


.^-5- 


'^^ 


w^iy^ 


*  iijsi^^^. 


I  8CHWERS'sche  '^\ 

i      Bnchliandlung  g,, 

I  ,        KIKL  |,s. 

g        Holstenstrasfe  9.  |i. 


Q.  CURTII  EUFI 

DE 

GESTIS 

ALEXAI^DRI  MAGI^I 

REGIS  MACEDONmi 
LIBRI  QUI  SUPERSUNT  OCTO. 


H  l  u. 


RECOGNOVIT 

HENRICUS   EDUARDUS  FOSS. 


1 


LIPSIAE  <l?iI6^\ 

SUMPTIBUS  ET  TYPIS  B.  G,  TEUBNERL 
MDCCCLXXI. 


C37C 

/r?/ 


PRAEFATIO 


Ue  ( ritica  in  emeudaado  Cuilio  exercenda  quae  mea  sU  seutentia, 
salis  a  me  in  epistola  ad  lulium  Miitzeliiam  data,  Altenbargi 
a.  1845  edita,  declaratum  arbitror.  Quam  vero  aliis  praescripsi  viam, 
eandem  apparet  etiam  milii  in  edendo  opere  Curliano  fuisse  ingre- 
dieudam.  £x  quo  aulem  epislolam  illam  scripdi  ,  nova  Zumptii 
editio  prodiit ,  et  Floreutinae  bibliotbecae  copiae  per  viginti  anoos 
pressae  tandem  eum  yiris  doctis  communicatae  sunt.  Quarum  accu- 
ratiore  cog^nitione  tanlum  abest  ut  de  ea,  in  qua  olim  fui,  deiectus 
sim  sententia,  ut  flrmius  etiam  in  eadem  perstem. 

Itaque  codices  Leidensem,  Vossianum  1,  Bernensem  A,  Florenti- 
nos  A  et  B,  qui  optimi  solent  vocari,  quanium  quidem  tum  per  ipso- 
nim  rationem,  tum  per  dicendi  genus  Curtii  licebat,  secutus  sum. 
Etenim  Curlii  oratio,  quamqaam  limata,  venosta ,  sublilis  atque  adeo 
more  illius  aetatis  distincla  interdum  est  poeticis  verbis,  propius  ta- 
men  accedit  ad  communem  puri  sermonis  consnetudinem ,  aeque  re- 
mota  illa  a  laeta  ubertate  Ciceronis,  atque  ab  austera  Taciti  brevi- 
taie.  Mnltae  igitur  codicum  vel  omnium  vel  optimorum  lectiones,  quae 
apud  Tacilum  ferri  possent ,  apud  Curtium  reiieieadae  stint  atque 
emendandae.  Codices  autem  Curtiani  omnes,  ne  nno  qoidem  excepto, 
corruptissimi  sunt.  In  iis,  qui  optimi  et  sunt  et  habentur,  quos  supra 
uominavi,  melior  profecto  est  quam  in  celeris  plerumque  coUocatio 
verborum.  Multa  illi  praeterea  contineut  inlegia  et  iacomipta,  quae 
in  deterioribus  vel  omnibus  vel  plerisque  foedata  sunt  mendis.  Con- 
tra  in  verborum  terminationibus  tam  vitiosi  et  corrupti  omnes  sunt, 
ut  non  liceat  nimiae  audaciae  eum  arguerc ,  qui  in  hoc  genere  tan- 
lum  sibi  sumat,  ut  leyi  extremae  sjllabae  litteraeve  mutatione  indu- 
cat,  quod  vel  Curtii  orationi  aocommodaiius  vel  alia  de  causa  nielius 
sit  lectione  codicum.  Omnes  deiode  uno  eoque  foedissimo  occupan- 
tur  vilio:  phirimas  Iiabeut  lacunas.  Tam  frequen'es  lamque  mairnas 
illae  in  optiuiis  codicibus  sunt ,  ut ,  qui  solos  illos  sequi  veliet  Cnr- 
tiani  libri  editor,  reiectis  alionim  leclionibiis,  risu  dignissimus  esset. 
Iiaque  quum  semel  deteriorum  librorum  Itctiones  iiiuumerabilibus  lo- 
cis  ifcipi  debeant,  ei,  nisi  monstrum  libri  procrsare  velimus,  carere 
iis  plane  non  possimus,  ne  Dunc  quidem  polui  milii  peisuadere,  quae 
in   uuis    codicibus    minus  bonis  inveniuniur,  ea  omnia ,    uisi  ad  ex< 


IV  PRAEFATIO. 

plendam  scriploris  oralionem  prorsus  necessaria  slnt,  tancjuam  libra- 
riorum  additamcuta  esse  spernenda.  Huins  igitur  genens  lectiones 
non  dubitavi  recipere,  vulgares  potius  editiones  qnam  Zumptium,  quo- 
cum  in  aliis  plenimque  consensi,  secutus,  si  vel  aeque  bona  meliorve 
adieclio  quam  omissio  videretur  esse,  vel  non  nimis  exigua  esset  au- 
cloritas,  vel  denique  nuUa  de  ascriptione  per  librarium  facta  oriretui 
suspicio :  quae  sane  suspicio  interdum  satis  firma  et  iusta  est ,  ubi 
librarios  apparet,  quae  legere  non  possent,  coniectando  iissequi  voluisse. 
Multa  tamen  in  Curtiano  opere  inveniuntur,  quae,  quum  ope  co- 
dicum,  quos  adhuc  novimus,  corrigi  nequeanl,  coniectura  sunt  emen- 
danda.  Quoniam  vero  priores  editores  codicum  lectiones,  quae  vitio- 
sae  viderentur,  mulare  non  dnbitaverunt,  idem  etiam  mihi  ius  datum 
esse  putavi:  in  quo  hanc  fere  semper  servavi  legem,  ut,  nisi  aperta 
essent  vitia ,  coniectnris  abstinerem.  Meae  coniecturae  partim  novae 
snnt,  partim  iam  in  epistola  ad  Miitzellium  propositae.  Neque  tameu 
omnia,  quae  olim  excogitavi,  nunc  recepi,  sed  nonnuUa,  quae,  vel  re 
denno  pensitata  vel  cognitis  Florentinonim  codicum  lectionibus,  falsa 
esse  intelligerem ,  repudiavi.  Praeler  Acidalii  deinde,  Zumplii, 
Mutzellii  emendaliunes  leepii  potissimnm ,  viri  ingeniosissimi, 
multas  recepi  correctiones,  propositas  illas  in  Miitzellii  libro  menstruo 
gymnasiorum  usibus  deslinato  a.  1848.  Vol.  I.  p.  419 — 427.  et  a. 
1850.  Vol.  I.  p.  57 — 65 :  commenlationem  eius  de  Q.  Ciirtii  Riifi  hi- 
storiarum  fragmeutis,  Guelferb.  a.  1827  edilam,  comparare  mihi  quam- 
vis  cupienti  non  coutigit.  Quas  non  recepi  leepii  coniecluras  ,  eas 
certe  onmes  accurale  examinavi  neque  ullam ,  nisi  gravibus  de  cau- 
sis ,  reieci :  quamquam  nunc  quidem  causas  illas  propter  spatii 
mihi  concessi  angustias  exponere  non  licet.  Mnlto  plures  sine  dubio 
recipere  poluissem,  nisi  leepius  Zumptii  auctoritatem  secutus  multa, 
quae  In  optimis  codicibus  lacunosa  sunt ,  spretis  aliorum  libronim  ad- 
ditamentis,  conatus  esset  mutandis  singulis  verbis  emendare:  in  quo 
niihi  vir  egregius  felicissimo  suo  ingenio  non  recte  usns  esse  ope- 
ramque  perdidisse   videtur. 

lam  qnnm  discipulis  haec  destinata  editio  sit,  neqne  licuerit 
mihi  adiectis  annotalionibns  scriptoris  verba  illiistrare  receptasque  de- 
feadere  lectlone»,  hac  certe  praefatione  breviter  de  iis  Curlii  dictis 
agam,  qnae  vel  mea  ve!  alioram  opera  videor  mihi  correxisse.  Sed 
qnoniam  brevitate  opus  est,  plenimque  nec  aliorum  opiniones  refutabo 
neo  apponam  exempla,  quibus  meam  sententiam  illnstrem :  uberius  de 
iisdem  rebus  programmate  seholaslico,  quod  anno  proximo  sum  edi- 
tums,  disserani.  Agam  nunc  antem  de  iis  tanlum  coniectnris,  quae 
a  me  primo  vel  faolae  sunt  vel  receptae:  quae  ab  aliis.  praeseriim 
«  Miitzellio,  iam  recepiae  snnt,  eas  non  commemorabo.  Qui  vero  de 
niea  opera  iudicare  velint,  eos  primum  rogaverim,  ut,  antequam  iu- 
dicent,  penitus  cognoverint  Curtianoram  codicum  rationem,  deindc,  ne 
una  Zumptii  editione  utantur  el  confidant,  in  qua  de  oodicum  lectio- 
nihus  non  semper  accurate  recteque  tradilur. 


PRAEfATlO.  V 

Vt  primo  stniim  obtutii  lectoribus  patescat,  quae  In  codicibus  siot, 
qiiae  nou  sinl,  quaecuDque  vel  a  iiie  vel  ab  aliis  ad  expleudas  lacu- 
nas  interposila  sunt,  omnia  uncis  [  ]  inclusi:  quae  aduitamenta  ubi 
incertum  erat  num  ipsa  Curtii  verba  repraesentarent,  an  sententiaai 
tantum  necessariam  redderent,  minoribus  litteranira  fomiis  exscribenda 
cnravi :  denique  additamenla  e  lustino  in  Curtii  libmm  translata  his 
Bijfnis  [  J  a  ceteris  seiunxi.  Ceterum  et  simimam  a  me  interpunctio- 
nia  rationem  habitam  et  diligentissime  omnia  exscripta  tjpis  esBe  fa- 
oile  intelligeules  bamm  rerum  iudices  agnoscenl. 

ni,  2  (4),  6.  Hyrcani  egregii,  ut  inier  iltas  gentes,  [equileSy']  sex 
milia  expleverant,  additis  equitibus  mille  Tapuris.  Vulgo  miita- 
tura  pro  mille  Tapuris.  Reole  quidem  Zumplius  codicum  scripturam 
additis  eguitibus  pro  vulgalo  equis  recepit :  sententia  vero  iam .  nist 
Bimul  militatura  mutetur,  ineptissima  est.  Quid  enim?  ubi  tandem 
gentium  extat  exercitus,  cuius  milites,  non  additis  equitibus,  mili- 
tent  ?  Nonne  etiam  iu  D.irei  exercitu  Persis ,  Medis ,  Barcanis ,  Ar- 
meniis  peditibus,  quos  modo  uominavit  Curtius,  equites  additi  eraut? 
Siquidem  igitur  Hyrcaui  pedites  erant,  potius,  qnot  additi  essent  equi- 
tes ,  quam  fuisse  additos  tradere  scriptor  debebat.  Si  vero ,  ut  Z. 
statuit,  illud  certaminis  genus  signilicare  voluisset  Curtius,  quo  pedi- 
les  inter  equites  versabantur,  dtbebat  dicere  immixtis  equitibus  dimi- 
caiura  atque  etiam  numerum  equitum  ascribere.  Deinde  quid  sibi 
volt  futnrum  illud  militatura,  quum  iam  in  excrcitu  essent  Hyrcaui 
et  railitarent?  Scripsi  igitiir  mlle  Tapuris.  Qua  recepta  coniectura 
posl  gentes  simul  necesse  erat  adiicere  equiies.  Et  displicet  sane 
illud  eqreqii  ad  Hyrcani  appositum,  nisi  additamenlo  aliquo  signifi- 
cetur,  qua  re  Hyrcani  excellueriut.  lam  vero  iusta  verboram  collo- 
catio  est:  similes  enim  dicendi  formulae,  aique  illa  ut  inter  illas 
gentes,  inter  adiectivum  et  substantivum  poni  solent.  IX,  1  (3),  14. 
Ad  magnam  deinde ,  lU  in  ea  regione ,  urbem  pervenil.  Erant  aulem 
et  Tapnri  et  Hyrcani  omnes  equites  et  in  acie  couiuucti.  .Ar- 
rian.  III,  8,  4.  TIciQdvaiovg  xai  'TgKaviovg  x«l  TanovQOvs,  toiig 
Ttdvrag  iiinsag,  ^QaTarpeQvrjg  rjyiv.  Ibid.  III,  11,  4.  inl  di 
TuTiovQOi  xal  'TQy.dviot.  Curt.  HI,  9  (23),  5.  Hyrcani  Mediquc 
equites.  leepius  (p.  57.)  coniecit  additis  equitibus  mille.  Tapuri  el 
Derbices  — .  In  eandem  ego  quoque  incideram  coniecturam.  sed  qiium 
sequantur  vcrba  ex  eadem  gente,  quae  ad  Tapuros  et  Derbices  refeni 
nequennt,  eam  reieci. 

IlJ,  2  (5),  17.  mansueiam  naluram.  Codd.  plerique  suam  n.  Flor. 
C.  Bera.  A.  Leid.  etiam  /i.  Haec  diversitas  inde  orta  est,  quod  libra- 
rii  vocem  prave  el  per  compendium  fortasse  scriplam  diversa  rationa 
interpretati  suut.  Equidem  hanc  vocem  arbitror  mansuetam  fuissi-. 
Prior  eius  pnrs,  ut  saepissime  in  liis  codicibus,  intercidil:  ex  ea,  qu.ie 
relicta  est,  parte  suetam  alii  tuam,  alii  etiam  fecemnt.  Sic  111,4(9), 
1.  prior  pars  vocis  Ciliciam  excidil :  ex  reliqna  parte  iciam  in  Voss. 
1.  Bern.  B.  Flor.  C  H.   factum  est  etiam. 


VI  PRAEFATIO. 

III,  3  (6),  5.  Quidam  non  ita  [laela]  augurabantur.  Vid.  epist. 
ad  M.  p.  13. 

III,  4  (.9),  1.  [in]  regionem,  quae  Castra  Cyri  appellatur ,  perve- 
nit.  Quamvis  Z.  putel,  neminem  ausurum,  in  contra  omnium  libro- 
rura  auctoritatem  interponere,  ego  lamen  ansns  sum.  Saeplssime  in 
codd.  Curtianis  tn  praepositio  omissa  est.  Nunqnam  autem  Curtins 
verbum  pervenire,  quo  sexcenties  utitur,  omissa  praepositione,  cnm 
accusativo  nominis,  nisi  illud  proprium  est,  constniil.  IV,  7  (29),  2. 
in  regionem  Aegypti,  quam  nunc  Castra  Alexandri  vocanl,  pervenit. 

III,  II  (26),  4.  Jamque  immissi  in  medium  Persarum  —  tue- 
banlur.  Vulgo  ipsi  pro  immissi.  Miitzellius  iam  in  hoc  pronomine 
ofTendit.  Curtius,  quum ,  quid  alios  iusserit  Alexander,  modo  narra- 
verii,  de  illo  quidem  poterat  pronomine  ipse  uti,  de  Macedouibus  sn- 
pra  commemoratis  non  poterat.  Deinde  conslructio  nulla  est,  quum 
verba  in  medium  neque  cum  verbo  tuebanlur  neque  cum  participio 
circumfusi  coniungi  queant :  quis  vero  cum  Zumptio  orationem  addito 
participio  illati  suppleri  posse  putaverit?  Si ,  quod  ego  conieci, 
imnissi  scribitur,  omnis  sublata  est  difficullas.  Sententia  enim  haee 
est :  qui  in  medium  Persarum  ab  Alexandro  immissi  erant,  (erant  au- 
tem  iidem,  quos  supra  Curtius  dixit  in  medium  belli  discrimen  stre- 
nue  ab  eo  translatos  esse,)  quamquam  undique  erant  circumfusi,  egre- 
gie  tamen  se  tuebanlur. 

in,  11  (27),  15.  Equi  parilcr  equitesque  Persarum  serie  lamina- 
rum  [oblecti  et]  ob  id  graves  genus  certaminis  —  aegre  moliebantur. 
Paulo  audacius  nunc  in  emendando  h.  I.  versatus  sum  et  a  ratione 
in  epist.  p.  14.  proposita  paulum  discessi.  Etenim  displicet  mihi 
vulgatum  serie  laminarum  graves ,  quum  infra  demum  (IV,  9  (35), 
3.)  Curtius  tegumentum  illud  equis  equitibusqne  Persarum  fuisse  tra- 
dat.  Quis  tandem  verba  illa  statim  intelligat  de  tegumento  dictaesse? 
Ilaqne  quae  in  codd.  ante  graves  posita  verba  snnt  ob  id  genus ,  ea 
Integra  retinui,  nisi  quod  graves  et  genus,  quae  sane  similia  sunt, 
locum  inter  se  mutasse  statui.  Tura  lacuna  manifesta  est,  quam  verbis 
tbtecti  el  explevi.  Haec  autem  obtecti  et  oh  id  graves  prorsus  ad  eo- 
rum  similitudinem  dicta  sunt  exemplomm,  quae  epist.  p.  15.  apposui. 
Obtecti  et  videntur  propterea  excidisse,  quia  sequuntur  verba  ob  id. 
Agmen  in  certandnis  mutandum  esse  docui  I.  1.  p.  15.  Ceterum  si 
quis  statuat,  genus  ob  pravara  vocis  graves  interpretationem  a  librariis 
male  additum  esse,  et  sic  scribat:  obtecti  et  ob  id  graves  certamen  — 
moliebantur,  equidem  non  repugnem. 

in,  11  (27),  15.  Thessali  inulti  eos  occupaverant.  In  codd, 
paene  omuibus  inuUi  extat.  Vulgaris  lectio  multos,  quae  ia  FKir.  G. 
reperitur,  ex  inulti  eos  videlur  orta  esse:  sic  igitur  scripsi. 

III,  11  (28),  23.  qui  tamen  Dareo  tabernaculum  exomaverant 
Reiecta  coniectura  in  epist.  p.  29.  proposita,  tamen  pro  eo,  quod  in 
codd.  est,  cum  vel  tum,  scripsi.  Saepe  tamen,  tum,  cum,  eum  inter  se 
commntantur.     Levis  iam   in  verbis  inest  reprehensio  eorum,  qui  lam 


i 


PRAEFATIO.  w 

eelerlter  obliil  veterlB  domlni  ad  noviim  trantierlnt:   qnam  reprebcn- 

■ionem  aplissiinam  dnco. 

III,  12  (32),  24.  el,  ut  video,  dignu*  et  [impeno],  qui  —  lupera- 
veris.  Vitiosa  ^Tilgaris  leclio  esl:  quippe  verbis  qvi  —  superaveru  .if- 
fertur  causa,  cur  dignus  aliqua  re  sit  Alexander,  res  lp«a  antem,  qua 
dignu»  »it,  non  commemoratur.  Neque  enim  cnm  Z.  intelligi  posse 
pro  cuiut  talute  deos  precemur,  manifegtum  e»t.  Quum  vero,  verba 
et  video  cur  vitiosa  liabeantur  et  mutentur,  cauaa  nulla  sit,  ego  potius 
iacunosam  esse  orationem  statui. 

III,  13  (33),  1.  *  *  atque  guwn  praecestitte  et  Darci  satrapam 
eomperistet.  Quuni  in  Flor.  A.  Leid.  Voss.  I.  Bem.  A.  praecessitsel 
tt  «criptum  sit,  et  pronomen  is,  quod  \Tilgo  additur,  in  libris  mss.  non 
extet,  oniisso  autem  eo  non  Alexandrum,  sed  Parmenionem  sententiae 
esse  subiectum  nequeat  intelligi,  tutius  equidem  duxi,  ita  scribere,  ut 
iam  Mritzellius  vidii  scribendum  esse,  et ,  quum  sio  manca  ab  initio 
oratio  sil,  appouere  signa  lucunae.  Ceterum  Mutzellius  praeeessisse  in 
procettitte  mutavit:  recte  fortasse. 

III,  13  (33),  3.  —  tnitteret  cum  exigua  manu,  [nn  traderet'],  quae- 
eunque  rex  penet  ipsum  reliquissei.  Traclavi  huuc  locum  epist.  p.  13., 
»ed  falsam  ibi  ingressus  sum  viam.  Multo  rectius  et  piorsns  egregie 
locnm  expedlvil  Zumptius,  quem  seoutus  sum. 

-  ni,  13  (35),  17.  Ceterum  dii  tantae  fortunae  proditorem,  seri 
ultores.  celeriter  dehita  poena  persecuti  sunt.  leepio  (p.  422.)  ob- 
secutus  seri  ultores  scripsi  pro  en ,  quod  epist.  p.  30.  conieci .  seri 
taepe  ultores,  qunm  illud  explicari  possit  qui  seri  solent  esse  uUoret. 
Sed  quod  leepius  etiam  dii,  quod  et  vulgares  editiones  liabent  et  ego 
tetiuui ,  omitti  posse  dicit ,  non  Iiabet  me  assentientem.  Quie  enim, 
illud  nisi  addalur,  intelligat ,  seros  ultores  esse  deos?  Neque  venim 
est,  quod  Z.  affirmat,  in  omnibus  codd.  mss.  omilti  dii,  qiinm  neque 
Snakenburgius  a  Leid.  el  Voss.  2.  illud  abesse  Iradat  neque  de  alii» 
libris  satis  multis  res  certa  sit. 

IV,  1  (1),  3-  —  quattuor  milia ,  [omnit  exercUus]  iam  regius. 
Tum  — .  Epist.  p.  17.  lacunam  sic  explevi:  iam  regius  [exercitus']. 
Tum  — .  Quum  vero  Z.  in  Flor.  DFI  Iradat  anle  iam  relictum  spa- 
tinm  esse  aliquot  vocabulorum,  duo  ibi  verba  interposui.  Similia  ad- 
diiamenta  interdum  ap.  Curt.  reperiuntnr.  VIT,  3  (11),  4.  ffaud  du- 
bie  robur  ornnium  virium  regis.  cf.  III,  9  (23),  2.  leepius  (p.  57.) 
«liam  ingressus  viam  coniecit  nec  tamen  segnius  tum  vel  non  tegnius 
tamen.  Ego  vero  banc  mihi  praescTipsi  et ,  quantnm  potui ,  servavi 
legem ,  nl ,  nbi  lacnnam  depreliendisse  mihi  viderer .  si  qnid  ad  ex- 
plendam  eam  interponerem ,  verba  in  codicibus  reperta  ant  paululum 
tantum  aut  plane  non  immutarem.  Elenim  si  quis,  neglecta  hac  lege, 
codicum  verba  audacter  mutare  et  alia  praeterea  interponere  vellet, 
profecto  nimis  latus  tnm  temeritati  pateret  campus,  el  inferri  in  scri- 
ptorem  facili  negotio  possent,  quae  nnnquam  ei  venemnt  in  mentem. 

IV,  1  (5),  30.    ad  hoc  oppidum.     Vulgo   ad  koc  iptttm.,    Z.  hoe 


VIII  PRAEFATIO. 

ipsum.  Nemo  profecto  rationem  Zumptii  probabit,  putantis,  hoc  ipaum 
exlra  ordinem  interpositum  esse.  Epist.  p.  38.  dixi  scribendum  «•'se 
ad  oppidum:  arbitror  tamen ,  ad  hoc  oppidum.  propius  etiam  ad  eodi- 
cum  lectionem  acoedere. 

IV,  1  (5),  31.  —  eduxit:  ac ,  velut  in  medio  posiiis  fundis  ho- 
Stium,  cuncta  agebantur.  Egi  de  h.  I.  epist.  p.  30.  Et  reliqua  quidem 
ita  conslitui,  ut  I.  1.  constituenda  esse  dixi;  praedis  tamen  (pro  fun- 
dis)  minns  aptum  vidi  esse.  Quum  enim  vulgo  omnibus  post  positis 
additum  sit,  pro  eo  in  optimls  codd.  dis  vel  diis,  in  Leid.  odis ,  in 
plerisque  amctis,  in  Voss.  2.  terris  invenitur.  Nunc  igitur  fundis  scri- 
psi ,  quo  Cuitium  usum  esse  puto ,  ne  iterum  agris  poneret.  Quam- 
quam  enim  hiudquaquam  ille,  ut  ne  optimi  quidem  scriptores  Latini, 
eorundem  vocabulonim  repetitionem  reformidat,  interdum  tamen  ad 
evitandam  eam  synonymis  ntitur.  Locus  vero  sine  aedificio  in  urbe 
area,  rure  autem  ager  appeliatur:  idenique  ager  cwn  aedificio  fun- 
dus  dicitur.  Digg.  lib.  L.  tit.  16,  211.  lam  intelligitur,  scriptura  dis 
vel  diis  quomodo  orta  sit:  quippe  prior  pars  vocabuli,  ut  saepissime, 
excidit.  Intelligitur  deinde  etiam ,  unde  profecta  lectio  eunctis  sit :  ct 
et  d  enim  saepissime,  f  el  c  interdum  iuter  se  commutantur.  Intel- 
ligitur  deiiique,  qnomodo  Vossiaui  2.  nata  scriptura  sit  terris:  quippe  in 
codd.  Curtiaiiis  pro  male  intellectis  verbis  haud  raro  synonyma  a  li- 
brariis  posita   sunt.     V.   epist.   p.    10.    II. 

IV,  3  (13),  12.   triremes  tris  omnino.     V.  epist.  p.  31. 

IV,  6  (25),  2.  Bactrianorum  ducem,  propere  quam  /naximo  — 
iubet.  Vulgo  de  Gronovii  coniectura  B.  praetorem,  quam  m,  In  non- 
nullis  codd.  esl  ducem,  perquam:  in  plerisque  ducem.  in  nonnullis  .ffa- 
ctrianorum  omittitor.  Certnm  est,  perquam,  quae  vuigaris  olini  leclio 
fuit,  falsum  esse.  Et  ingeniosa  quidem  Gronovii  coniectura  illa  a 
Zumptio  aliisque  recepta,  neque  tamen  veram  eam  arbitror:  cur  enim 
ducem  reiiciatur,  causam  non  video.  Itaque  per  mntavi  in  propere. 
Prior  huius  vocis  pars  excidit:  quod,  quum  per  et  pro  simillima  sint 
et  in  codd.  saepissime  permutentur,  fleri  facile  potuit.  Simili  modo 
K.  6  (23),  2.  verba  corpori  invalido  mutilata  sunt:  omissa  est  cor 
syllaba,  et  ex  pori  invalido  delnde  factnm  perinvalido.  Ceterum  pro- 
pere  h.  I.  aptissimum,  quoniam  celeritate  sane  tunc  opus  erat. 

IV.  6  (27),  19.  largius.  Vulgo  latius,  codd.  longius.  Quum  ne- 
que,  quam  late.  neque,  qnam  longe  sanguis  manaverit,  referat,  posui, 
qnod  iam  Miitzellio  in  mentem  venit,  largius, 

IV,  6  (27),  19.  tepens.  Vulgo  recens,  Z.  stupens.  NuIIa  pro- 
fecto  explicatione  defeudi  poterit  stupens  vulnus.  Non  elegantissima 
modo,  sed  etiam  verissima  Acidalii  coniectura  est,  a  me  recepta,  ad 
qnam  etiam  vulgaiis  lectio  ducit.  Probatur  illa  leepio  quoque,  qui 
(p.  68.)  allalis  exemplis  Zumptii  sententiam  refutayit,  opinantis,  non 
vulnus,  sed  sangfuinem  tepere. 

rV,  7  (29),  4.  [ad]  Cercasoron  amne  superato.  Codd.  Oron. 
Zumplins  Heroon  de  Schmiederi  coni.  scripsit.     Heroon  amnem  Schmie- 


PHAKKATIO.  IH 

denis  et  Zumpliiis  piilaiit  esse  caualem  ex  Peliisiaco  Nili  brachio  us- 
que  ad  sinuin  Arabioum  prope  Heroopolim  deiiiielum,  qui  postea  c«- 
nalis  regius  Ptolemaei  vel  Traiani  appellatus  est.  At  iu  hac  tectioue 
ne  iutegnim  quidem  servatum  est  oron,  quod  in  codd.  est:  deinde 
vero  quis  unquam  caualem  illum  voeavit  Heroon  amnem?  Itaque  scri- 
psi  [ad]  Cercasoron.  Nomina  propria  in  codd.  Curtianis  oinoium 
maxime  comipta  et  nmtilata  sunt:  Ueri  igitur  etiam  iu  liuc  uomine  pot- 
erat,  ut  pais  prior  cum  praepositione  exciderei.  yUus  autem,  ul  ait 
Mela  I,  9,  2.  iua:ta  Cercasoriim  oppidwn  triplex  esse  incipit  h.  e.  pri- 
nuiin  dividitur.  lam  quum  .\lexander,  ut  Arrianus  UI,  1,  3.  iiarrat, 
Peliisio  Heliopoliin  alque  iude  Meinpliiui  proficisceretur,  verisimile  pro- 
fecto,  Mazacem  Memplii,  quae  urbs  iii  sinislra  Nili  ripa  sita  erat,  Cer- 
casorum  contendisse  ibique  amiie  superato  Alexandro  vel  Heliopoli  ad- 
liuc  versanti  vel  iode  iam  profecto  occurrisse.  Oppidum  illud,  a  Stra— 
bone  Cercasura  nomiualum ,  ab  Herodolo  KiQiidaioQOi ,  a  Mela 
Cercasorus  appellatur.  Satis  auiem  constat,  Curtium  in  urbium  no- 
•ninibus  praeferre  terminaliones  Graecas. 

IV,  7  (32),  29.  I^era  et  saluhri  aestinuUione  fidem  oraculi  [pen- 
tanti]  vana  profecto  responsa,  xicut  erant,  videri  potuissent.  Tractavi 
luinc  locum  episl.  p.  31.  Nunc  tamen  iion  exigenti ,  sed  pentanti  in- 
terposui,  quiii  exigere  hac  examiuandi  siguiflcatione  semel  taii- 
tum,  pensare  saepe  ap.   Curt.  reperitur. 

IV,  11  (43),  2.  huc  tertiim.  Correxi,  quod  vulgo  scribitur,  ter- 
tio:  quippe  exemplum  adverbii  iii  o  exeuntis,  ita  cum  pronomine  con- 
iuncti,  uulluin  reperilur.  Apud  Curtium  autem  in  hoc  genere  au- 
dendum  aliquid:  terminationes  enim  quum  ceterae,  tnm  praesertim  illae 
0  et  wn  saepissime  in  his  codd.  peiinutatae  sunt. 

IV,   11  (44),   11.   qui  nunc  vincti.     Vulgo  multi.     V.  epist.  p.  38. 

IV.  11  (44),  19.  ubi  igilur  me  a/famini'!  numne  obliti  estis?  nempe 
ullra  Eupkraten  sum.  Quae  in  mullis  codd.  et  vetl.  editl.  post  affa- 
mini  interponiintur,  nempe  obliti  estit,  pust  Modium  ab  editoribiis  omissa 
suut.  Sed  quis  persuadeat  sibi,  talia  a  librariis  addi?  Mulavi  igitur 
nempe  in  numne  nihilque  iam  esse  ceuseo,  quod  iure  in  illis  verbis 
reprehendas.     Cic.  N.  D.  I,  31,  88.    Quid?  deum  ipsum  numne  vidisti? 

IV,  12  (46),  7.  Pedites  his  plurium  gentium  non  inimixtos,  sed 
suae  quasque  nationis  iunxerat  copias.  Qiium  intellexerim  ,  inonixtos 
defendi  posse,  id  qiiidem  retinui,  pro  quisque  autem  sine  dubitalione 
quasque  scripsi.  V.  epist.  p.  39.  Neque  enim  Zumptii  explicatio  cui- 
quam  fecile  probabitur,  quum  siibiectum  sententiae  el  sit  et  debeat 
esse  Dareus. 

rv,  13  (50),  28.  post  eum  Orestae  Lyncestaeque  suni  \positi\.  Sunt, 
quod  Tulgo  omillitur,  Z.  e  codd.  recepit.  Nunquam  tamen  Curlius  in  de- 
scribenda  acie  tempore  praesenti  ulitnr,  sed  aut  perfecto  aut  imperfecto. 
Positi.  quod  adieci.  ob  sequens  post  facile  omilli  a  librario  potuil. 

IV.  13  (50),  28.  /fuius  agmini  proximus  Amyntas  erat:  Philippua 
Balacri  Stymphaeos  regebat,  in  societatem  nuper  ascitos.     Vulgo  priora 


X  PRAEFATIO. 

»ic  scribuntur:  Huini  agminis  prinoeps  Amynlas  eral,  quae  lectissime 
Z.  inepta  esse  dicit.  Neque  enim  princeps  puto  cum  Miitzellio  ita 
intelligi  posse,  ut  Amj-ntam  statuamus  principem  in  lioc  cornu  tenuisse 
locum:  nam  a  dextro  cornu  orsus  ad  laevum  Curtius  transit:  Anijn- 
tas  igitur  ultimum  potius,  siqnidem  non  alius  dux  sequebatnr,  liabe- 
bat  locum.  lam  quum  Arrianus  III,  11,  9.  tradat ,  Amyntae  agmen, 
quamquam  propter  ducis  ipsius  absentiam  Simmias  ei  tum  praeerat, 
excepisse  agmen  Polypercontis,  scripsi  huius  agmiiii  proximus  Amyntas 
erat.  Seqiientia  vulgo  sic  scripta  sunt:  Philagus  Balacros  regebat,in 
socielaiemnuper  adscitos.  Bern.  A.  Flor.  AB.  Leid,  Voss.  1.  habent 
phaligrus  haracrieos  regehant,  Flor.  DFGI.  balacris  eos,  Flor.  C.  ba- 
lacre  eos ,  Flor.  E.  balacri  eos.  Diodorus  XVll,  57.  Pliilippum 
Balacri  in  acie  excepisse  Polypercontem  scribit:  itaque  non  possum, 
quin  Philippus  Balacri  recte  a  Zumptio  receptum  esse  putem.  Tum 
vero  eos,  quod  in  codd.  et  editt.  exlat,  pars  nomiiiis  gentis  eius  est, 
quam  Philippus  regebat:  ad  eam  etiam  ascitos  (Z.  ascitus)  refertur, 
quod  in  omnibus  libris  mss.  est.  lam  liceat  quidem  cum  Mutiellio 
scribere  Parauaeos,  cuius  nominis  pnrs  prior  propter  similitudinem 
nominis  Balacri  facile  intercidere  potuerit:  sed  quuni  non  constet,  Pa- 
rauaeos  in  phalange  Macedonum  fuisse,  deinde  quum  «  littera  in  non- 
uullis  codd.  genitivo  ^a/am  adiuncta  sit,  Slymphaeos  scripsi.  Dio- 
dorus  quidem  Polj-perconlem  scribil  rexisse  Stymphaeos :  at  Cnrtius 
liunc  peregrino  milili  narrat  praefuisse ,  et  Polyperconti,  ut  Diodorus 
refert,  in  acie  proximus  Philippus  erat.  Quamobrem,  sive  Diodori  sive  Cur- 
tii  dicamus  esse  errorem,  licet  sane  statuere,  Curlium  Stymphaeos,  quos 
Polyperconti  non  adiunxerit,  altribuisse  Philippo.  In  acie  cerle  erant. 
lam  Diodori  et  Arriani  narrationes  apte  inlcr  se  concilialae  sunt. 
Polj^perconti  enim  proximum  Amyntae  agmen,  huic  Philippus  Balacri 
eral.     Diodorus  Amynlae,  Arrianus  Philippi  omisil  mentioiiem. 

IV,  14  (55),  22.  nisi  quid  in  vobis  spei,  ego  —  sum.  Vulgo 
vohis,  ipse  ego  scribilur:  sic  autem  prior  sentenliae  pars  iinperfecta 
est:  requiritur  enim  genilivus,  qui  ad  quid  referatur.  Aple  addideris 
opis  vel  spei.  Opis,  quum  nohis  antecedat,  poterat  sane  excidere:  el 
frequentissima  haec  dicendi  ralio  apud  Curtium:  aliqnid  opis  est  in 
aliquo.  Non  hoc  lamen  interposiii ,  sed  ipse ,  qund  otiosum  prorsus 
et  male  adiectum  est,  in  spei  mutavi.  Neque  enim  revera  se  ipsum 
caplivnm  esse  dicit  Dareus,  sed  maiorem  tanlum  siii  partem  h.  c. 
malrcm,  filias,  filium,  in  Alexandri  esse  potestale :  quod  si  voluit  di- 
cere,  ut  voluil.  non  licebal  addere  ipse. 

IV,  15  (57),  17.  trunci  quogue  et  debiles  quidam  arvia  tamen 
non  omittebanl.  Bem.  AB.  Flor.  CH.  Voss.  1.  Leid.  Voss.  2.  quidem 
habent.  non  eodem  tamen  omnes  loco:  Flor.  CIG.  ed.  Mod.  tamen, 
sed  ne  hoc  quidem  eodem  in  omnibus  loco  reperitur.  Utmmque,  vulgo 
omisenm,  ego  recepi,  ita  lamen,  ut  quidetn  mutarem  in  quidam,  quod 
Zumplio  iam  videtur  placuisse.  Neque  verisimile  est ,  omnes  trun- 
C08  et  debiles  retinuisse  arma. 


PUAEFATIO  XI 

rV,  16  (61).  II.  devios  salttis.  Vulgo  dwersos,Z,  divisos.  Ego 
leepii  (p.  69.)  elfganlissimam  cuniectiiram  praetuli. 

V,  1  (4),  29.  vix  sustinendo  operi  firmum.  V{i\go  sufficiendo, 
quod  ferri  nullo  modo  potest.  Quis  enim,  quaeso,  cum  Zumptio  un- 
quam  dixeril,  pontem  in  locum  egesti  limi  stnii  vel  fieri?  Neque  suf- 
ficere  signifloat  gubstniere,  qnae  Miilzellii  est  opinio.  Mutatio,  qua 
asus  snm,  admodum  exigua  est :  qua  adliibita  tam  apta  sententia  tam- 
qne  aperta  est,  nt  ne  verbum  quidem  adiicere  opus  sit. 

V,  1  (6),  45.  Irium  stipendium  mensium.  Omisi  nunc,  quod  epist. 
p.  32.  adiiciendum  esse  dixi,  mercenariu.i,  quum  verba  illa  putari  pos- 
siiit  apposita  esse  ad  ducenos. 

V,  2  (9),  19.  dono  se,  quae  docerent,  dare.  Z.  donoque  se  doce- 
ret  dare,  vulgo  donoque  doeeret  dare.  Zuniptius  explicatione  liorum  ver- 
borum  mihi  non  satisfacit:  seutentia  enim  ieiuna  et  inanis  est.  Deinde 
cur  Curtius  narravit,  purpuram  cum  liis,  quae  confecerant ,  traditam 
esse  Sisygambi?  Qnae  debeat  esse  sententia,  Miilzellius  docuit,  sed 
coniectura  eius  donoque,  quae  docerenl,  dare  non  tota  usus  sum.  E(- 
enim  quum  le  in  codd.  sit,  ratus  equidem ,  que  h.  e.  quae  et  se  lo- 
cum  mutasse,  scripsi.  ut  supra  posui.     Docerent  est  etiam  in  Bong.  1. 

V,  4  (14),  16.  [et]  persequentium  regem.  Veiba  persequentium 
regem,  quae  editoribus  male  addita  visa  sunt,  qiium  in  codd.  oninibus 
exteut,  difficile  sane  est  eiicere.  Quod  ego  apposui,  et,  facile  propter 
antecedens  exaudisset  excidere  potuit.  Peraequentes  regem  autem  non 
sunl  barbari ,  sed  Macedones  regem  comitantes.  Persequi  enim  hao 
Bignificatione  apud  Curt.  satis  frequens.  FV,  1  (5),  27.  V,  8  (24),  8. 
V,  9  (27),  12.  IX,  6  (24).  12. 

V,  4  (IJ).  20.  moniios.  quia  et  eques  pediti  erot  mixliis ,  ut 
guum  pinguissimum  esset  solum  —  sensim  procederent.  Vulgo  moni- 
tos.  ui.  quia  eques  p.  e.  m.,  qua  p.  e.  s.  — s.  procederent.  Sed  in 
optimis  plurimisque  codd.  et  ante  pedes  appositum,  deinde  et  quum 
vel  et  quam  pro  qua  scriptum  est.  Vulgaris  lectio  uno  Flor.  C.  nili- 
tnr.  Sententia  auiein  non  satis  apta:  neque  enim  verisimile  est,  iussisse 
Alexandrum  equites  modo  sensira.  —  ubi  pingue  esset  solum,  —  modo 
celeriter  procedere.  Deinde  Curtins.  id  si  volebat  exprimere,  non  pin- 
guissimum.  sed  pingue  ponere  debebat.  Rectius  verbis  quum  pinguis- 
simum  esset  solum  causam  afferri  statuimus,  cur  sensim  procedere  Ale- 
xander  equites  iusserit.  Ergo  secutus  sum  oplimos  codices,  omisi  ta- 
men  primum  et  (post  monitos') ,  tertium  aulem  (antc  quum)  mutav' 
iu  ut. 

V,  6  (20),  4.  quae  reperiebant.  Vulgo  reperlebantur,  Z.  co 
dices  sccutus  recipiebanl.  At  displicent  argutiae,  quas  in  oppositis  sibi 
verbis  recipiendi  et  capiendi  sibi  repperisse  Z.  videlur. 

V,  7  (221,  7.  aggereniem  igni  faces.  Jgni,  in  codd.  paulo  in- 
ferius  post  aqua  appnsitum ,  ab  editoribus  omissnm  cst.  Quo  ego 
transtuli  illiid ,  ibi  sane  aplissime  collocalum  est.  VI,  6  (^-"^).  29. 
Ergo  aggeri  alias  arbores  iubet  et  igni  dari  alimenta.      Post   partic; 


XII  PRAEFATIO. 

pium  autem  collocavi,  quia  Curlius  fere  semper  pariicipiis  casus  ex 
iis  nexos  postponii. 

V,  8  (24),  3.  fidelitate.  Vulgo  fide,  codd.  fideliter.  V.  epist. 
p.  40.  Quod  Z.  dicit,  fidelitas  apud  Curtiura  non  inveniri,  verum  qui- 
dem  est ,  sed  quum  alioqui  probum  locoque  aptissimum  sit  vocabu- 
lura,  non  dubitavi  recipere. 

V,  9  (26),  1.  supra.  Sio  de  certissima  Acidalii  coniectura  pro 
vulgato  saepe  scripsi.  Quis  tandem  sibi  persuadeat,  Curtium  in  duo- 
bus  primis  libris  deperditis  tam  levis  momenti  rem  saepe  commemo- 
rasse,  praeserlim  quum  VI,  5  (14),  1.  eius  iterum  meutionem  fa- 
ciat?  Ceterum  ibi  in  eiusdem  rei  hominisque  commeraoratione  sii- 
pra  posuit. 

V,  10  (27),  10.   [gtiasi]  deprecarentur.     V.  epist.  p.  33. 

V,  11  (30),  6.  utinam  etiam  ceteris.  Vulgo  et  in.  DutiTura 
sententia  requiri  Modius  iam  et  Miitzellius  videnint.  Uli  igitur  in  eie- 
cenuit,  ego  et  in  mutavi  in  etiam. 

V,   1  [  (31),  7.  interpretis  [ore']  relato.     V.  epist.  p.  34. 

V,  11  (31),  8.  in  ultimo  discrimine  et  fortunae  tuae  et  vita.  V. 
epist.  p.  40. 

V,  11  (31),  10.  Eludant,  rideanl  licet  — .  Vuigo  eludant  li- 
cet,  sed  codd.  eludant  videlicet.  Z.  codices  sequitur,  fatetur  lamen, 
videlicet  non  apte  cum  coniunotivo  coniungi ,  sed  requiri  licet.  Idem 
Mutzellius  et  leepius  rectissime  statuunt.  lam  facile  fuerit,  corrigere 
eludent:  cum  futuro  enim  videlicet  recle  coniungitur.  Neque  tanien 
lUud  tempus  ia  hac  seutentiae  couformatione  locum  habere  arbltror. 
Ilaque  rideanl  licet  scripsi.  Statuo  enim,  syllabam  ani  excidisse,  de- 
inde  ex  ride  licet  factum  esse  videlicet.  De  toto  hoo  loco  leepius 
(p.  60.)  disputavit,  sed  virum  doctissimum,  qui  cetera  omuia  inge- 
niose,  multa  felicissime  tractavil,  in  hoc  loco  expediendo  et  expli- 
cando  miror  (jrorsus  a  vero  aberrasse. 

VI,  1  (3),  20.  a  guo  Lacedaemonii  —  precati:  a  rege  autem 
veniam  defectionis  —  impetraverunt.  Tandem  hunc  locum  difticillimum 
prorsus  emendatum  esse  arbitror.  Tractavi  eum  epist.  p.  17  sqq.,  sed 
admodum  dubitanter  gratae  adiectivum  defendi,  tum  quia  illud  ipsum 
non  valde  placebat,  tum  propter  discrepantiam,  quae  sic  inter  Diodori 
et  Curtii  narrationes  oriretur.  Non  multo  post  quara  epistolam  edidi, 
vidi,  pro  geate.  quod  in  optimis  libris  esl,  ex  qiio  Z.  Tegeatae  fecit, 
scribendum  esse  a  rege  mitem.  Primae  enim  syllabae  a  re  propter 
antecedentes  ati  inlercideniut.  Etenim  in  Pal.  1.  Mer.  Ald.  precari\e- 
gitur :  iam  si  ita  coniunxeris  syllabas  :  arigeate,  videbis,  haec  paene  iam 
esse  a  rege  nutem,  siquidem  autem  per  compendium  scribitur.  Tanto 
certlorem  hanc  coniecturam  duco,  quia  in  eandem  fere  leepius  (p.  4S5.) 
incidit:  —  precati  a  rege  veniam  —  impetraverunt. 

VI,  3  (8),  9.  insequentur.  Heinsii  haec  coniectura :  in  codd.  opti- 
mis  si  sequentur  scriptum  est. 

VT,  6  (21),  10.    quo  tandem  ore.     Egregia   et  omnibus   numeris 


PRAEFATIO.  xiu 

absoluta   liaec  est   leepii  (p.    420.)   conieclura.      ViUgo  lantae  morae 
pretium. 

VI,  7  (25),  16.  loleum.  Quod  Iei  codd.  est, /oceum,  non  est  Grae- 
cum  nomen.     loleits  alia  forma  est  nominis  lolaus  vel  lollas. 

VI,  9  (32),  2.  spes.  Ktiamnvim  hoc  verum  puto,  praesertim  quum 
sequantur  verba  adhuc  — posse.     V.  epist.  p.  41. 

\'l,  9  (33),  7.  indignatione  repressa.  Vulgo  pressa,  codd.  ex- 
pressa.  Repressa  aptissimum  est:  militum  enim  indignatio  iam  eru- 
perat  et  fremitu  se  ostenderat.  He  et  ex  interdum  in  libris  mss.  per- 
mniantur.  Sic  VII.  6  (23),  29.  tlor.  EIH.  Bern.  B.  recipiunt  pro  ex- 
cipiunl. 

VI,  9  (34),  21.  [Id]  si  ipsi  admiseritis.  Vulgo  irf  si  ipse  admi- 
sit.  In  codd.  id  non  invenitur:  pro  ipse  plerique  et  optimi  libri  ha- 
bent  ipsi.  Vulgatae  lectionis  sentenliam  uon  esse  aptam  probe  sensii 
leepius  (p.  61.).  Neqae  enim  lamentatur  Alexander,  sed  puniri  vult 
Phllolam  seque  vindicari:  neque  ille,  quasi  dePhilotae  scelere  dubitet, 
«t  admisit  potest  dicere,  quum  admisisse  eum  maxima  asseveratione 
affirmet.  lam  Flor.  C.  habet  ad  miseri,  lun.  Mod.  dimisero:  recte 
igitur  leepins  ooniecit  si  ipsi  admiseritis.  Hunc  secutus  sum:  re- 
tinui  tamen  etiam,  quod  Freinshemius  adiecit,  id,  quod  mihi  non  moda 
multo  fortius,  sed  etiam  necessarium  vid&tur:  ipsi  enim  non  est  nomi- 
nativus,  sed  dativus  ad  Philotam  relatus. 

VI,  9  (34),  22.  ipsum.  Sic  pro  vulgato  ipsi  de  Zumptii  conie- 
ciura  scripsi.     Alexander  enim  Parmenionis  fastifjio  suura  opponit. 

VI,  10  (37),  9.  Dimnus  sane,  si  viveret  ad/iuc,  ut  vellel  miAi  par- 
cere.     V.  epist.  p.  41. 

^'I,  10  (39),  28.  Dwn  consulitur  Hammon,  dum  arcanum  et  oc- 
cultitm  scelus.     lupiter  enim  — .     V.  epist.   p.   21. 

\  II,  I  (4),  29.  Si  non,  propemodum  in  tua  verba  erratum 
est.     Omnes  — .     V.  epist.  p.  23. 

VU,  2  (7),  12.  —  quam  quibus  eluderentur,  reputans.  Vulga 
eluderel,  Z.  de  Heinsii  coniectura  se  tueretur.  Codd.  Leid.  Voss.  l, 
liern.  A.  Flor.  EGH.  Bem.  B.  eluderetur.  leepius  (p.  62.)  veram  le- 
clionem   vidit  esse    eluderentur. 

MI.  2  (10),  36.  Et  qui  forte  taedium  iaboris  per  lilleras  erant 
guesti.  Haec,  quae  vulgo  infra  post  exceptae  sunl  leguntur,  in  hunc 
lucum  transponenda  esse  docui  epist.  p,  45.  Vitiorum  hoc  genus  ra- 
rius  in  codd.  Curtianis  est,  haudquaquam  tameu  hoc  iinum  eins  est 
exemplum.  Ego  vero  facilius  puiavi,  transferre  verba  in  euni  locum, 
quo  iam  aptissime  posita  sunt,  quam  cum  Miitzellio  post  ea  statuere 
laciinam,  quam  quomodo  expleas  nescias,  praesertini  qunm  illa  ipsa 
posi  verba  gtierentium  Ktlerae  exceptae  sunt  molestissima  sint, 

VII,  3  (12),  8.  latere  puro.  Ego,  quid  sit  latere  primo,  —  sic 
cnim  vulgo  scribitur,  —  fateor  me  nescire.  Elenim  qui  fieri  possil, 
ut  verba  struunt  latere  primo  significent  id,  quod  Z.  signiflcare  ea  af- 
firmat :    fundameDtum  quoqiie  faciunt  ex  lalere,   haud   sant   intelligo 


xir  PBAEFATIO. 

Quae  ego  scripsi,  slruunt  lalere  puro,  significaut:  slniuat  latere,  null» 
adliibita  materia ,  cuius  illud  solum  erat  sterile.  Purus  adiectivum 
lianc  habere  siguificationem  lexica  docent.  Fatilior  etiam  coniectura 
?uerit  oplimo:  facile  enim  o  intercidere  et  cx  plimo  fieri  potuit  primo: 
sententia  lamen   minus  videtur  apta  esse. 

VII,  3  (12),  9.  10.  —  accipiunt.  Ad  medium  vites  et  arbores  — 
ubtegunt.  Non  recepi  audacissimara  Zumptii  coniecturam  admittunt 
pro  accipiunt  ad  mediuin,  sed  codices  et  vulgares  editiones  secutus 
sum.  Vulgo  tanien  post  medium  interpungitur:  ego  codices  secu- 
tus  post  accipiunt  posui  punctum.  Deinde  obtegunt  pro  vulgato  ob- 
ruunt  scripsi.  Res  satis  aperta  est.  llieme  vites  et  arbores  penitus 
dcfossae  latent :  sed  etiam  reliqua  anni  parte  tantus  terrae  rigor  est, 
ut  prorsus  carere  tegumenlo  et  exponi  frigori  nequeant ,  sed  ad  me- 
dium  certe  obtectae  debeaut  esse.  Etiam  in  nostris  regionibus  arbo- 
res  delicatiores  ab  hortulanis  auctumno  et  hieme  usque  ad  medium, 
vites  autem  atque  etiam  tenellae  aliquot  arbores  totae  stramenlo  obte 
guntur.  Sed  hac  ipsa  de  causa ,  quia  siue  dubio  non  tena  arbores 
et  vites  obruebantur,  sed  stramento  obtegebantur  a  Parapamisadis,  ub- 
tegunt  scripsi. 

VII,  3  (13),  17.  Jiwic  in  medio.  Vulgo  medium.  Quum  sequan- 
tur  deinceps  verba  nunc  in  ultimo  agmine,  quamquam  probe  scio,  ad- 
erat  in  medium  Latine  dici,  tamen,  quoniam  extremae  syllabae  voca- 
bulonim  in  codd.  Curtiauis  tam  saepe  corruptae  sunt,  ausus  sum  coni- 
gere  in  tnedio. 

Vn,  4  (16),  9.  periculum  **  [Sessus]  **  poculum  — .  Bessus 
inter  lacuuae  signa  interposui,  ut  statim  legenti  appareat,  quae  sequan- 
lur  verba,  ad  illum  referri. 

VII,  4  (16),  11.  alias  cupiditas.  Aculissime  vidit  Ieepiu8(p.  62.), 
vulgarem  lectionem  aliis  mendosam  esse.  Ad  verba  obstat  melus  ad- 
dendum  est  alias,  ut  respoudeant  sibi  iam  alias  —  alias  —  nonnunguam. 

VII,  4  (16),  II.  Exjjertus  es  utcunque ,  quod  ipse  repperevis 
— .  Etiam  haec  emendatio  leepio  (I.  1.)  debetur.  Vulgo  audacius 
correctum  —  unumquemgue ,  quod  ipse  reppererit  — ,  quum  iu  codd. 
sit  utrumgue  (vel  utramque)  —  reppereris. 

Vn,  4  (19),  34.  dua;  hostilis  exercitus  [Erigyius].     V.  episl.  p.  42. 

VII,  4  (19),  40.  cui  Erigyius  spolia  barbari  caesi.     V.  epist.  p.  43. 

VII,  5  (21),  16.  —  quam  praeterierunt,  qui  agmen  cludebani, 
Vera  haec  lectio  est,  a  leepio  (p.  426.)  reperta.  Extat  ilia  in  Leid. 
Voss.  2.  Flor.  G,  nisi  quod  in  illis  ducebant  pro  cludebant  scriptum 
esl.     Hoc  leepius  coniectura  invenit. 

VII,  5  (22),  25.  —  sed  Alexandro  propitios  esse,  cuius  victo- 
riam  semper  etiam  hostes  adiuvissent.  Vulgo  esse  om.,  et  hostis 
adiuvisset  scribitur.  Sed  vulgata  lectio  Aldi  coniectura  orta  est:  in  codd. 
reperitur  propitios  insecutos  victoriam.  Manifestum  iam  est,  cuius  ui- 
hil  esse  nisi  alteram  partem  verbi  insecutos:  relinquilur  inse,  quod 
ego  quidem  in  essc  mutavi.     Etenim  recte  Bessus  Dareo  dicit  deos  uon 


PRAEFATIO.  XV 

iuiqiios  fuisse,  quia  iam  moituus  ille  erat,  AlexaiiJro  autem  tsse 
propitios,  quia  eliamtum  ille  vivebat,  neque  desierant  dii  ei  favere. 
Siiiuli  modo  VII,  5  (24),  37.  Existat  ab  infeiis  (Dareus).  gui  illo 
suppUcio  iudiynus  fuit  et  hoc  solatio  dignus  est.  Hostes  adiuvisscnl 
sciipsi,  quia  Bern.  A.  Leid.  Voss.  1.  Flor.  ABEGH.  Paiis.  ABC.  adiu- 
oissent,  Flor.  F.  /tosles  adiuvissent  liabenl,  et  pluralis  numerus  accom- 
modatus  rei  videtur:  neque  enim  Dareus  solus  .Vlexandrum  adiuvit,  sed 
niulti  etiam  ulii  hostes,  praesertim  Bessus  ipse  iiiterficieudo  Dareo,  et 
Spitamenes  capiendo  Besso. 

VII,  5  (2S),  31.  occurrentibus  Branchidis.  Vulgo  occun-entibus, 
Branchida.i.  Editoribus ,  Zuniptio  ceite,  satisfactum  videtur  vulgatae 
leclionis  expUcatione  a  Radero  proposita,  dicente,  milites  Alexandri  Mi- 
lesios  occurrisse  ad  audiendam  regis  seutentiam.  At  quomodo  tandem 
milites  dici  poterant  regi  occurreie,  quocum  ipsi  in  itinere  eraui?  Ad- 
iicit  Zumptius,  Alexaudrum  inilites  iussisse  secum  procedere  Branchi- 
das  h.  e.  in  Branchidarum  urbem ,  quasi  ad  hauc  rcm  iussu  opus  es- 
sel.  .\Iexandnim  cum  exercitu  procedentem  spoute  sine  dubio  milites 
Milesii  sequebantur.  lam  quiim  occurreadi  verbuni  de  regibus ,  prin- 
cipibus,  ducibus,  urbium  incolis  Alcxandio  interduni  quidem  dimioandi 
causa,  plerumque  vero  ad  conciliandam  gratiam  veniamque  peteudam  ob- 
viam  euutibus  frequentissimum  apud  Curtium  sit,  apparet,  etiam  h.  I. 
Branchidas  regi  appropinquanti,  ut  se  dederenl,  ubviam  ivisse.  Itaque 
scribeudum  Branchidis,  ut  est  in  Voss.  2.  B.  1.  (Branciadis)  utqiie  .Modius 
iam  scribi  posse  vidit.  Ceterum  occ.  Branchidis  malim  pro  ablaiivis  abs. 
qiiam  pro  dativis  liabere  et  ad  iubs:  adiicere  eos:  cf.  VIII,  10  (.34),  1.  2. 

Vn,  5  (,24),  42.  Ifunc  si  forsilan  — possit,  tunc  —  fuit.  Sic 
scribeudum  esse  conieci,  —  vulgo  euim  nain  si  —  tamen  — ■  fuil 
scribitur,  —  antequam  Snakenburgii  apparatum  criticum  iuspexi:  ex 
quo  cognovi ,  nunc  esse  in  Bong. .  tum  autcm  in  optimis  Leid.  Voss. 
1.  D.,  tam  in  Pal.  1.  Bong.  lam  vero  inter  tum  et  tunc  tam  exiguum 
iu  codd.  est  discrimen ,  tainque  saepe  illa  inter  se  cummutantur,  ut, 
si  quis  tunc  ponat,  ubi  in  codd.  tum  inveniatur,  haec  vix  nomiuari 
possit  mutatio :  tunc  autem  h.  I.  fortius  aptiusque,  quam  tum.  Volga- 
ris  lectio  non  habel  aptam  explicatiouem.  Nam  si  tunc  (sic  enira  vul- 
gata  scripiura  a  Z.  explicalur,  nec  potest  aliter)  tam  celeber  usus  sa- 
gitlandi  erat ,  ut  Catenis  ars  minus  admirabilis  videri  possit ,  qui  tan- 
dcm  factum  est,  ut  tameu  miraculum  visemibus  esset?  Curtius  veio 
itli  aetati  suam  opponit.  Ip^ius  aetate  propter  celebrcm  sagittaudi  usnm 
»rs  excipiendi  aves  volantes  non  adeo  admirabilis  erat ,  tunc  visenti- 
bus  ingens  miraculum. 

VII,  6  (26),  12.  super  Bosporum  colunt.  Codd.  et  vulg.  super 
Bosporo  incolunt,  Z.  super  Bosporon  colunt.  Ego,  quum  o  et  u,  in  el 
m  saepe  iu  his  codd.  permutentur.  Bosporum  colunt  scripsi ,  ut  VI, 
a  (6),   13.  VIII,  1  (1),  7. 

VII.  7  (.29),  4.  Reeta  deinde  regione  [ad]  Ataunum  itltra  Istrum 
iacentem  colit.      Vulgo    recta  (Z.   rectam')    deinde    rcyionem  aliam  — : 


XVI  PRAEFATIO. 

codd.  plerique  et  oiitimi  recta  deinde  regione  alium  — .  In  liis  alium 
Titiosnm  est,  verissimum  autem,  quod  Merulae  editio  liabet,  alaunum, 
modo  addatur  ad:  quam  lectionem  editores  non  debebant  negligere. 
Alaunus,  ut  Ptolemaeus  111,  5.  tradit,  mons  erat  Sarmatiae  Eiiropaeae 
inter  Borystlienem  et  Tanaim  situs.  Curtius  autem  Vl,  2  (6),  13.  at 
qui  {Scythae),  ait,  in  Europa  sunt,  a  laevo  Thraciae  latere  ad  Bo- 
ry sthenem  atque  inde  ad  Tanaim,  alium  amnem,  recta  plaga  at- 
tinent.  luxla  Atauniim  montem  Scyihae  Alauni  habitabant.  qui,  ut  re- 
fert  Eustathius  ad  Dionys.  Perieg.  p.  146.  Bernh. ,  a  monte  nomen 
traxerunt,  diversi  illi  ab  Alanis  iu  Asia  liabitantibus.  Supra  Istrum 
septentrlonem  versus  liabitasse  Alaunos  illos  Scytlias,  ergo  etiam 
montem  iacuisse  Alaunum  Dionysius  Perieg.   v.  302.  305.  docet. 

VII,  7  (31),  25.  Tihi  autem,  qui  scitius,  quam  potest  [ille,  in- 
terpretaberis],  denuntio  ■ — .  Codd.  optimi  tibi  autem,  qui  (nonnnlli 
gui  om.)  sepius,  quam  potest:  iu  vulg.  editt.  qui  sepius  om.  Z.  tibi 
autem  guietius,  quam  potest.  Ziimptii  haec  conieetura  deterrima  sine 
ilubio  est :  nam  quis ,  quaeso,  quietius  quicquam  potest  denuntiare, 
quam  potest?  Neque ,  quod  leepius  (p.  426.)  conieclt,  qui  serius, 
guam  potest,  milii  probatur.  Nam  ut  coucedam,  quod  nequit  concedi, 
indicas  propter  sequens  indices  assumi  ad  qui  serius  posse,  ut  taceam, 
non  quam  potest,  sed  quatn  poteras  vel  quam  debebas  dicendum  fuisse, 
cur  tandem  Alexander,  quum  Aristandrum  iam  dicat  serius  indicare, 
denuntiat  ei,  ut  sibi  ipsi  indicet?  Haeccine  dicendi  ratio  uuquam  pro- 
bari  potuerit?  Sepius  autem ,  quod  in  multis  codd.  est,  minime  ta 
men  certnm:  uam  in  Flor.  CEGHI.  Bern.  B.  scriptum  est  sepius  vel 
citius,  quod  quid  signiflcet,  scient,  qui  codd.  Curtianos  cognoverint. 
Indicare  voluerunt  librarii,  vocem  in  codice,  quem  describebant,  male 
scriptam  sibique  non  prorsus  intellectam  vel  sepius  vel  citius  sibi  vi- 
deri  esse.  Quid  igitur  verisimilius ,  quam  illam  vocem  fuisse  scitius? 
Quod  qui  intellexerit,  ei  primum  non  poterit  esse  dubium,  quin  lacuna 
h.  I.  sit,  deinde  sententia  ipsa  statim  erit  apertissima.  Dixerat  Alex- 
ander,  Erigyium  metn  suo  interprete  extornm  usum  esse,  h.  e.  cum. 
quum  affimiaret,  tristia  exta  fnisse,  male  ea  interpretatum  esse.  Tum 
rex  ad  Aristandrum  conversus,  tu,  inquit,  scilius  quam  Erigyius  inler- 
prelaberis  exla,  h.  e.  tu  dices,  laeta  illa  fuisse:  id  enim  dicere  vateni 
vutl  atque  ita  ei,  qnid  respondendum  sit,  satis  aperte  significat.  laro 
patebit  eausa,  cnr  verba  i/le  (1>.  e.  Erigyius),  inlerpretaberis  interpo- 
suerira.  Ceterum  pro  ille  licebat  etlam  interponere  metus.  VIII,  9(33), 
33.  Siderum  motus  scite  spectare  dicuntur  et  futura  praedicere.  III, 
3  |6),  6.  protinusque  Chaldaeos  inierpretatos,  imperium  Persarum 
ad  eos  transiturum,  quorum  arma  esset  imitatus.  Sic  nova  etiam  lux 
afiulgebit  loco,  quem  deinceps  tractaturus  sum. 

VII,  7  (31),  28.  Rex  iussum —  remisit  adsacra.  In  codd.  ad 
alia,  deinde  in  plerisque  remisit  om.  Z.  quidem  remisit  ab  omnibus  ab- 
esse  affirmat ,  sed  de  nonnullis  certe  id  non  est  traditnm.  Ingeuiose, 
ut  solet,  leeplus  (p.  420.)  coniecit  fatalia  (pro  ad  alia') ,  sed  dnbito 


PRAEFATIO.  XVII 

tamen,  num  Alexaiidro  lam  temeraiia  tribui  possil  sententia,  ut  ileos 
dicat  fatis  desiinata  sibi  concedeie.  lam  vero  remisit,  quamvis  incer- 
tae  sit  auctoritatis,  plane  necessarium  milii  videtur.  Num  tandem  Cur- 
tium,  quum  iiuix  Aristaudrum  supeivenisse  et  laeta  exta  renuntiasse  tra- 
dat,  put:ibimus  aiilea  nou  narrasse,  abisse  euni  vel  remissum  a  rege  esse  ? 
Deinde  autem,  nisi  adiicitur  remisil,  Alexandri  ratio  et  callidilas  plane 
.  non  potest  peispici  nec  ita ,  ut  deeebat ,  a  Curtio  detegitur.  Vidimus 
I     supra,    Alexandrum  vati  suppeditasse .    quod  ab  eo  responderi  vellet. 

(Is  tameu ,  nimis  obstupefaotus  et  aitonitus ,  nou  statira  perspexil  vo- 
luntatem  regis  uec  iia,  ut  debebat,  respondit.  (Jua  re  coactus  remit- 
tit  cum  Alexander  ad  repetenda  sacriflcia  simulque  fekicitati  suae  iu- 
bet  confldere:  deos  enim  concedere  sibi  h.  e.  si  nova  instituerit  sacra, 
deos  laela  exta  daturos  esse.  Tum  demum  vates  regis  menlem  ca 
pit  moxque  supervenil,  uunlians,  quae  volebat  Alexander  audire.  Quae 
quum  ita  sint ,  ad  ulia  mutavi  in  ad  sacra.  Fortasse  tanien  etiam 
li.  1.  lacuna  est  sic  explenda :  ad  alia  Isacrificia  facienda]. 

VII,  8  (34),  17.  iiigu?»  boum  et  aratrum.  Codd.  iugum,  boves  et 
aratrum,  vulgo  iugum  boum,  aratrum,  Z.  boves  et  om.  £oum  veruin 
esse  et  sententia  declarat  et  codicis  Flor.  G.  scriptura  bovem :  et  au- 
tera  omitlere  non  licet,  propterea  quod  iugum  boum  et  aralrum  ad  sig- 
niflcandam  agriculluram  accurate  ooniuncta  sunt  unumque  eltlciunt,  cui 
recte  deinceps  tria  illa :  hasta,  sagiila,  patera,  sine  copula  adiiciuntur. 

VII,  8  (35),  29.  nos  religionem  in  ipsa  fide  ponimus.  Vix  pu- 
laverim,  novimus,  quae  vulgaris  leclio  esl,  ila  explicari  posse,  ut  idem 
fere  esse  dicatur,  quud  colimus.  Ilaque.  quamquam  nemo  adhuc  iu 
hac  voce  offendit,  facere  tamen  non  poiui,  quin  scriberem  ponimus. 

VII,  9  (37),  14.  Reliquum  [agmen  sero]  substitit.  Epist.  p.  35. 
lacunam  sic  explevi :  agmen  non.  Nunc  non  mihi  idcirco  minus  aptum 
videtur,  quia  Alexander  suis  modo  praecepit ,  ut,  donec  lucis  aliquid 
superesset,  fugientiiim  tergis  inhaererent. 

VII,  9  (38),  19.  Elpinicon.  Qunm,  quod  codices  exhibent,  Exci- 
i  pinon,  nec  sit  nec  possit  esse  nomeu  Graecum,  ego,  quouiam  non  pu- 
l  lavi,  monstnim  illud  rellnquendum  esse,  nihilque,  quod  simiiius  esset, 
I    repperi,  scripsi  Elpinicon. 

I  VII,  11  (42),  15.    quibus  [alii'],    quum  cuneos  inter    saxa  defige- 

rent,  gradus  sub  didere ,  quis  insisterent.  Codd.  subinde  pro  subdi- 
dere,  editores  eiiam  quibus  deleverunt.  Codicum  et  editiunum  vulga- 
rium  et  Zumptii  scripiuras  falsas  esse,  ut  alia  omitlam  argumenla,  una 
iam  docet  adverbii  subinde  coUocatio :  neque  quibus  tam  lemere  omilti 
potesl.  lani  minime  credibile  esi,  qui  adiectis  funium  laqueis  evase- 
rint,  eosdem,  quum  lamen  funes  manibus  lenerent,  simul  cuneos  inter 
saxa  deflxisse,  quibus  insisterent:  immo  verisimile,  ab  aliis  eos,  ut  in 
uiteudo  fieri  solet.  adiulos  esse,  et,  quum  pedum  fullura  egerent  neo 
ipsi  facile  cuneos  infigere  possent ,  alios  id  fecisse  atque  ita  iiloram 
pedibus  gradus  subdidisse.  Sic  coDiecluram  meam  satis  defensam  ar- 
bitrnr. 

CURT.   KUF.  b 


xvm  PRAEFATIO. 

VII,  11  (42),  18.  in  inviis  et  asperis.  Viilgo  et  in  asperis,  quod 
ineptum. 

VIII,  1  (3),  24.  non  alia  re.  Nihil  melius  certiusve  hac  Zumptii 
coniectura,  quam  cur  ipse  nou  receperit,  nescio :  alias,  quod  vulgo  le- 
gilnr.  et  siimlatione  nullo  modo  opponi  sibi  possunt.  VIII,  13  (45), 
14.  nuUa  re  melius  quam  audacia  armati. 

VIII,  4  (15),  15.  [aegrel  seque  et  arma  sustentans.  Aegre  dcsi- 
derari  iam  vidit  Miitzellius:  ipse  tamen  non  interposuit. 

VIll,  5  (19),  19.  [a  viclis]  discere.  Inteiposui  a  victis  de  con- 
ieclura  Freinshemii. 

VIII,  6  (22),  18.  Immanae  mentes  ingentia  concupiscentes 
devoraverunt.  Plerique  codd.  ingentes  concupiscentiae ,  quae  sane  ni- 
hili  sunt:  Miitzellius  ea  ila  mutavit  coniectura,  ut  ego  scripsi.  Addita- 
mentum  non  modo  bonum,  sed  etiam  necessarium. 

VIII,  6  (22),  19.  collaudatis  quoque.  Codd.  et  vulg.  coUaudatis- 
que ,  Z.  collaudalis.  Rectius,  opinor,  ego  mutavi:  quoque,  ut  saept 
apud  Curtium,  est  etiam,  adeo.  -^lexander  ens,  qui  insidiaturi  ipsi 
tota  nocte  perstiterant,  adeo  collaudavit. 

VIII,  7  (25),  15.  parce  [parentibus  et] ,  quorum  orbas  senectu- 
tem,  stippliciis  ne  oneraveris.  Vulgo  parce,  quorirm  orbam  senectutem 
suppliciis  ne  oneraveris.  Inepta  autem  haec  scriptura.  Nam  quuni 
parce  niliil  fere  aliud  sit ,  nisi  supplicio  ne  afficias,  iam  haec  oritur 
sentenlia:  supplicio  ne  afficias  eos,  quorum  orbam  senectutem  suppli- 
cio  ne  aflicias.  leepius  (p.  426.)  orbam  in  orbas  mutavit,  cetera  in- 
lacta  reliquit:  sed  parce,  ne  —  oneraveris  pro  parce  onerare,  quae 
iam  ipsa  poelica  dicendi  ratio  est,  non  licet  dicere.  At  felicissime  l:i- 
men  coniecit,  orbas  scribendum  esse.  Hoc  ego  relinui,  expleta  simul 
lacuua ,  quam  inier  parce  et  quorum,  quae  coniungi  apte  nequeuut, 
apparet  esse.  Parentibus  et.  quum  parce  sequatur,  propter  initii  utrius- 
que  vocis  similitudineni  intercidenint.  lam  vero  acumen  in  sententia 
inest  et  acerbiias  iruci  Hermolai  ingenio  accommodatissima.  Infra, 
VIII,  8  (28),  18.  -Mexander  haec  Hermolai  verba  respiciens,  Atnunc, 
inqnil,  viones  me,  ut  vesiris  pareniihus  parcam. 

VIII,  8  (26),  2.  tamen  non  solum  ipse  [audivi,  scd  eiiam,  vl 
vos]  audireti»,  expressi.  H.  I.  tam  aperla  lacuna  est,  ut  nemo  de  ea 
duliitel.  In  explenda  ea  Miilzellium  pntius  quam  Zumptium  secutus 
sum,  quamquam  ila  ipsi  in  ipse  mutandum  erat.  Deinde  etiam  addidi, 
quia  Curtius  illud,  ubi  verba  non  solitm,  non  modo  antecedunt,  raris- 
sime  omiltit,  neque  sane  causa  esl,  cur  b.  I.  id  fecisse  eum  statuamus 
et  lam  parci  simus  verborum. 

VIH,  8  (26),  3.  et  ferunt  a  tutoribus  pupilli.  Elegantissima  haec 
est  Acidalii  coniectura  et  dignissima  profecto,  quae  recipiatur.  Vulgo 
iit  legitur.  Editores  non  ausi  sunt  eam  recipere,  quia,  quomodo  co- 
(licum  scriptura  orta  esset,  non  perspexerunt:  nunc,  accuratius  cngnita 
codicum  natura,  facile  est  inlellectu.  Intercidit  enim  prior  verbi  pars 
fer,  deinde  ex  nnt  factum  esl   ut. 


PRAEFMIO.  xa 

VIU,  8  (29),  20.  horummanibus.  V\\\go fiominibus.  V.  epist.  p.  44. 

VIII,  9  (30),  6-  Uterque  ruliro  mari  aecipitur.  Indus  ripas 
multasque  arbores — exsorbet.  Vulgo  utque  r.  m.  a.  findens  ri- 
pas  multas  arbores  —  exsorbei.  Sic  etiam  Z. ,  nisi  qiiod  codicuni 
•cripttiraiu  uterque  et  multasque  restituit.  Hano  codicum  Zumptlique 
lectionein  falsam  esse  docet  dicendi  ratio  ipsa.  Quis  enim  apte 
:oniungat  mari  accipitur  et  findens  ripas  el  arbores  exsorbet?  quasi 
imiiis  tum  demum  ripas  fiudat  et  arbores  exsorbeat,  quum  mari  acci- 
piatur.  Licet  vero  prima  verba  uterque  —  accipitur  ad  Gangem  et  lu- 
dnm  relata  tolerari  possint ,  sequentia  tameii  de  uno  Indo  accipienda 
esse  tum  res  ipsa  docet,  tum  ex  eo  apparet,  quod  sequunlur  haec: 
.icesines  eum  auget.  Et  Z.  qnidem  Indum  scripsii,  in  codd.  tamen 
eum  est,  idque  retinendum.  Itaqne  Miitzellius  Indus ,  qui  pio  uterque 
scripsit :  quae  milii  paulo  audacior  videtur  tsse  coniectura,  quum  nou 
valde  similes  sint  litterarum  ductus.  Haec  vero  paene  primaria  in 
emendando  Curtio  lex  est,  ut  in  coniecturis  faciendis  quam  proxime 
ad  litterarum  ductus,  qui  in  codicibus  inveniuntur,  accedatur:  in  qui- 
bus  conieoturis  liaec  non  servata  lex  est,  de  iis  magna  plerumque  erit 
dnbitatio.  Itaque  uterque,  quamqnam,  quod  Ciiitius  de  utroque  amne 
iiarrat,  falsum  est,  tameu  sarvandum.  Vitium  potius  in  participio  ftn- 
dens  inest.  Etenim  quid  tandem  est  illud  findere  ripas?  Coniparat 
quidem  Miitzellius  Horatiannm  findere  ielturem,  at  longe  id  diversum 
oiue  dubio:  nam  terram  sive  campos  profecto  amnis  perfiueus  flndit, 
at  qnomodo  ripas?  lam  si  findere  ripas  statuas  esse  i.  ([.  findendo 
(campos)  efficere  ripas,  quo  modo  Z.  ad  IV,  12  (45),  3.  dividere 
cornua  explicavit,  primum  ego  de  liac  omnino  explicatione  dubilave- 
rim,  deinde,  quum  ita  quidem  omnes  omnino  lluvii  ripas  findant,  nemo 
profecto  credat,  id  tanquam  magnum  aliquid  et  pecnliare  de  celeber- 
rimo  flumine  Indo  Curtium  nobis  narrnre.  Itaque  findens  mutavi  in 
Indtis.  lam  etiam  multasque  aptissimum,  neque  multas,  ut  vulgo,  scri- 
bere  opus  est.  Exsoibere  ripas  rectissime  dicitur  et  rectius  profecto, 
quam  findere  ripas. 

VIII,  9  (30),  8.  Ganges  *  decwsurwn  in  mare  intercipit,  magno- 
que  motu  amnis  uierque  collidilur:  quippe  Ganges — obiicii.  Vulga- 
tam  lectionem  codicum  auctoritate  defensam  et  firmatam  reiinui.  Z.  de 
Indo  et  Acesine  hic  agi  ratus  Gangis  nomen  utroque  loco  omisit. 
Mfitzellius,  quum  de  confluentibus  Acesinis  et  Hydaspis  Curtius  IX,  4 
(15),  9.  similia  hisce  narret,  priore  locn  Ganges  in  Hydaspen  muta- 
vit,  altero  omisit.  Haec  omnia  magnae  mihi  videntur  esse  audaciae. 
l)e  mea  senteutia  potins  verisimillimum  est,  de  Gange  h.  I.  agi.  Nara 
quum  editores  recte  statuant,  Dyardanem,  qui  deinceps  commemora- 
tnr,  in  Gangem  intluerf,  paene  necessarium  anlea  Gangis  est  nomen. 
Itaque  post  prius  illud  Ganges  apposui  lacimae  signum :  intercidit  enim 
noaiea  amais  in  Gaugem  influentis.  Quis  ille  fuerit,  non  possumus 
Bcire:  fortasse  tamen  lomanes  fuit,  cuius  nomen  non  adeo  dissimile 
est,  ut  non  potueril  post  nomen  Gangis  inlercidere. 

b* 


xx  PUAEFATIO. 

VIII,  9  (30),  12.  aquiloTie  maxime  deurvntur.  Codd.  aguiloni  m. 
decurrunt,  viilgo  aguilones  m.  deurunt.  Codicum  scripturam  non  pot- 
est  artiticiosa  Zumptii  explicatio  tueri.  Verum  sine  dubio  est  deurendi 
verbum :  sed  quum  singularis  numerus  is  —  milis  sequatur,  satis  ille 
codicum  auctoritate  defensus  ,  scripsi  aquilone  —  deuruntur.  Litterae 
e  et  I,  deinde  termiDationes  activi  et  passivi  frequentissime  in  his  co- 
dicibus  permutantur. 

Vlll,  9  (30),  13.  Nec  cur  ibi  se  natura  [inverterit,  patescit']  causa. 
Epist.  p.  26.  proposui  —  natura  [inverterit],  causa  [inipressa].  Nunc 
melius  duxi,  unam  quam  duas  statuere  lacunas.  lam  explicari  for- 
tasse  potest,  unde,  quod  in  nonnullis  codd.  reperiiur,  ingrescit  s.  ni- 
grescit,  infra  illud  post  alluitur  locatum,  profectum  sil.  Etenim  sl  ex- 
cidit  verterit,  ex  inpatescit  fieri  sane  poterat  ingrescit.  Sic  X,  1  (5), 
i2.  ex  invictus  quondam,  postquam  victus  excidil,  factum  est  in  quo- 
dam  (^quoddam,  quosdam). 

VIII,  9  (32),  23.  Quum  rex  semet  — .  Codd.  aliquot  se  ne,  vnlgo 
sane,  al.  sese  vel  se.  Forma  semet  Curtium  delectari  recte  Z.  an- 
uotavit. 

VIII,  10  (38),  32.  admotas.  Voss.  1.  Flor.  BG.  et  a  pr.  m.  Leid. 
Flor.  A.  adiutas,  alii  auditas,  alii  aductas.  Vulgo  adductas,  Miitzel- 
lius  advectas.  Ego  iu,  quod  in  codicibus  est,  m  esse  et  o  excidisse  piito. 
Curtius  enim  turres  semper  moveri  et  admoveri  dicit.  IV,  6  (26),  9. 
V,  3  (10),  7.  VI,  6  (24),  34.  VIII,  2  (9),  26.  Vin,  11  (41).  19. 

VIII,  11  (41),  24.  [speciem]  tamen  —  fecit.  Quod  Miilzellius  in- 
terponendum  esse  vidit,  speciem,  recepi  quidem,  neque  tanien  ante/e- 
cit,  ut  Miitzellius,  sed  aute  tamen  collocavi. 

VIII,  12  (41),  2.  per  funditores  ac  sagittarios.  Vulgo  cmn />/«- 
ditore  ac  sagittario:  Z.  lunium  secntus  cum  oniisit.  Quum  vero  fun- 
ditores  ac  sagittarios  in  omnibus  codd.  sit ,  in  Flor.  et  Leid.  auteni 
praeterea  anteponalur  fe7'e,  non  dubitavi  hoc  mutare  in  per. 

VIII,  13  (46),  26.  [Alexander]  obscuritatem  — .  Quum  antecedat 
terruisset  alium,  et  Alexauder  alii  opponatur,  Z.  recte  vidit,  interpo- 
nendum  esse  regis  nomen:  ipse  tamen  non  interposuit.  At,  quod 
idem   dixit  addeiidum   esse,  certe  necessarium  non  puto. 

IX,  4  (15),  10.  aestu.  Sic  de  leepii  (p.  63.)  conieetura  scripsi. 
Viilgo  metu. 

IX,  7  (27),  4.  Margianum.  Vulgo  Macerianum,  quod,  quum 
corruptum  sit,  Zumptius  in  Macariamim  mutavit.  At  Strabo  Boxuni 
tradit  fuisse  Persam,  neque  verisimile  est,  Bitonem  Graeco  usum  esse 
Bicario.  Deiude  de  forma  nominis  dubitare  licet:  quippe  Graece  inco- 
lae  urbis  Macariae  MccKaQSig  vel  MaxaQtarcti  appellantur.  His  de 
causis  Margianum  scripsi.  Margianaregio  Asiae  est,  inter  Bactria- 
nam  et  Hyrcaniam  siia. 

IX,  7  (29),  19.  Ingens  hic  militum  convenerat  multitudo:  inter 
quos  qui  erant  Graeci,  Dioxippo  studebant.  Recepi,  quod  Z.  iani  in- 
tellexit  scribendiim   esse.     A'ulgo  ingens  h.  m.,  inter  quos  eranl  Graeci, 


PRAEFATIO.  XXI 

gui  I).  I. ,  conveneral  vmltiludo.  Seculus  Z.  codices  esl ,  nisi  quod 
qui  de  couiectura  transposuit. 

IX,  8  (32),  17.  in  regno.  Vulgo  in  regnum,  quod  li.  1.  liaud- 
quaquam  ferri  polesl:  Flor.  G.  in  regione.  Celerum  aliud  fortasse  la- 
tel  vitium,  quod  tamen  ut  detegeiem  et  oorrigerem  uondum  milii 
contigit. 

i:i,  9  (34),  1.  [compulil]  —  permiltere.  Epist.  p.  35.  perpulit 
post  permittere  adiicieudum  esse  dixi,  ubi  Zumplius  coegit  collocave- 
rat.  Nunc  compulit  commodiore  loco  media  ia  sententia  posui:  ibi- 
dem  codex  Tlieocren.  adegit  liabet.  Perpellere  apud  alios  quidem 
scriplores  oum  inflnilivo,  apud  Curtium  semper  cum  ut  particula  con- 
struitur.  Itaque  quamquam  construclio  illa  etiam  apud  Curtium  mi- 
nime   improbari  possit,  nolui  tamen  eam  in  liunc  scriptorem  inferre. 

iX,  9  (35),  12.  Hi  contis  naviyia  appelleliant  et,  dum  remos 
aptari  prohibebant ,  consederant.  Vulgo  hi ,  dum  pro  et ,  dum.  Vul- 
garis  liaec  leotio  inepta  est  nec  potest  inlelligi.  Docere  vult  Curiins 
excmplo  nautarum  mililumque  Alexandri ,  in  tumultu  festinationem 
quuque  tardam  esse.  Id  lamen  priore  scnlentiae  parte  minimo  doce- 
tur,  quum ,  quod  malum  ex  eo,  quod  contis  propellerentur  navigia, 
ortum  sit,  non  indicetur.  Allera  vero  pars  plane  obscura  est:  neque 
enim  quisquam  perspicit,  qui  factum  sit,  ut  nonnulli  remos  aptari  pro- 
hiberent.  Itaque  hi  mulavi  in  et.  Etenim  qni  naves  contis  appelle- 
bant,  eo  ipso  remos  aptari  prohibebaiit  atque  ila,  qiium  contis  non 
aeque  bene  atque  remis  regi  illae  possenl,  sed  inliabiles  essent,  con- 
sederant.  lam  hi  —  guidam  —  aliae  sibi  respondent:  piinclum 
igitur  post  consederant  delendum  et  colon  poneudum  eral.  Ceterum 
quod  ia  Voss.  2.  esse  tradilur,  propellebant,  magis  placet,  quam  ap- 
pellebatit. 

IX,  9  (35),  13.  omnes  reeeperant.  Vulgo  non  r.  Ineptum  illud 
non  mirum  in  modum  Z.  explicat:  quippe  lotum  locnm  non  intelle- 
xit.  Miitzellius  non  omisit,  quod,  quum  interdum  illud  male  additum 
in  codicibus  sil ,  profecto  reprehendi  nequit.  Ego  tamen  cum  Schef- 
fero  «0.1  in  omnes  mutavi,  quod  sane  rei  aocommodatissimum  est. 
Tribus  argumentis  vel  exemplis  Curlins  probat,  quod  docere  vult. 
Alii  enim  ob  feslinationem  conlis,  non  remis  naves  propellebant,  at- 
que  ita  factum  esl,  ut  considerent:  alii  enavigare  properantes  non  ex- 
pectabant,  donec  salis  naularum  adesset:  ergo  propter  hominum  pau- 
cilalem  clauda  et  inhabilia  navigia  erant:  alii  denique  omnes,  quot- 
quot  ruebant,  in  uaves  inconsulte  recipiebant  atque  propter  nimiam 
hominum  mullitudinem  celeriler  navigare  non  poteraut.  Ex  his  appa- 
ret,    incansulte   noa  ad  ruentes,  sed  ad  receperant  pertinere. 

IX,  10  (10),  16.  versa.  Vulgo  versi.  Lioet  quidem  dicere  (X, 
7  (22),  1.)  in  seditionem  ac  discordiam  versa  concio,  non  puto  au- 
tem,  dici  posse  homo  in  rahiem  vertilur.  Quod  ego  scripsi,  in  rabiem 
desperatione  versa,  prorsus  raore  Curtii  dictum  esl.  HI,  8  (21),  20 
in  solUciludinem   versa  fiducia   es',      VII,  2  (7),  12.    V,  3  (12),  20, 


xxii  PRAF.FATIO. 

ira  in  rabiem  versa.  IV,  6  (28),  29.  IV,  10  (40),  14.  IV,  16  (61),  ]2 
Vlll,  11  (40),  12.  IX,  3  (11),  2.  IX,  10  (40),  15. 

X,  1  (1),  1.  [adducentes].  V.  epist.  p.  36.  Non  persuadebo 
milii,  adducerUes  omitti  posse,  nisi  mihi  prorsus  siniile  exemplum 
e  bono  deproraptum  auetore  afferatur. 

X,  1  (5),  42.  contra  tantum.  Quum  etiam  codd.  Florentini  tra- 
iectum  habeant,  repudiavi  coniecturam  epist.  p.  27.  propositam.  Quod 
nunc  excogitavi ,  ad  scripturam  codicum  prope  videtur  accedere ,  si- 
quidem  statuimns,  syllabam  con  excidisse.  Tantum  apad  ipsum  Ci- 
eeronem  pro  adeo  poni  constal.  lustin.  XII,  4,  1.  «  Philippo  illumpatre 
iantum  degenerusse.    Tacit.  German.  c.  45.  in  tantum  —  degenerant. 

X,  2  (7),  6.  7.  Soli  Aihenienses  non  suae  modo ,  sed  etiam  pu- 
blicae  vindices  [libertatis] ,  —  assueti.  Prohibuere  igitur  eamles  — . 
Reiecta  coniectura  epist.  p.  28.  proposita,  retinui  codicum  lectionem, 
nisi  quod  prima  verba  ex  vulgarl  ratione  scripsi  et  ordinem  hominum 
in  ordinum  omnium  mutavi  :  commate  autem  post  Alhenienses  deleto, 
post  assueii  punctum  posui,  ut  primaria  seutentia  sic  conformata  sit: 
Soli  Alhenienses  vindices  (^erant  vel  extiteruni) ,  quia  colluvionem  — 
aegre  ferebant  —  assueti. 

X,  2  (8),  11.  \cun{\  fide  facta  professio  est.  Non  professi  sunt, 
ut  vulgu  scribitur,  sed  professio  est  in  codd.  est:  leepium  igitur  (p. 
62.)  secntus  cum  ante  fide  interposui. 

X,  3  (11),  5.  yuum  —  prohibiti  aditii  regis  essent.  Vulg» 
aditu  venissent.  Conieci  olim  revenissent ,  sed  ne  hoc  quidem ,  nisi 
addatur  in  castra,  placere  potest.  Mutzellius  salis  feliciter  proposuit 
remissi  essent:  melior  tamen  fortasse  nova  mea  coniectura  regis  essent. 
Aditus  cum  genitivo  saepe  construitur.  histin.  XXI,  6,  5.  per  Par- 
menionem  aditu  regis  obtento. 

X,  5  (18),  29.  ita  et  iuveni  et  in  tantis admtlenda  rebus.  Vulgo 
ita  ul.  Quod  egn  posui,  elegantius  et  consuetudini  Ciirtii  accommo- 
datius  est.  VI,  11  (42),  16.  utpoie  et  damnatus  et  inimicis  —  tor- 
guentibus.  IV,  10  (42),  32.  et  dominus  et  iuvenis.  V,  10  (29),  15. 
qualem  et  regem  et  virum  fallerent.  VI,  10  (38),  13.  unde  et  par- 
-icidae   et  proditori  tam  alti  quies  somni? 

X,  6  (19),  5.  vices.  Vulgo  vires.  V.  episl.  p.  44.  Zumptins, 
iit  defendat,  quod  nequit  defendi,  Pcrdiccam  statuit  ita  dignitatem 
anuli  significare,  ul  Alexandrnm  dicat  eo  gazam  regiani  occlusisse. 
Praeclara  profecto  sentenlia,  et  Perdicca  ipso  et  occasione,  qua  eius 
oratio  habila  esl,  dignissima! 

X,  7  (22),  5.  Impensa  probra,  quae  obiecerai  —  Vulgo  oJje- 
cerat  om. ,  codd.  impense.  Nihil  quidem  melius  inveni ,  quam  quod 
olim  couieci,  intendit,  sed:  nam  qnod  leepius  (p.  65.)  excogitavit, 
impetit,  sed,  in  Curiium  non  cadil :  tudus  tamen  nimc  duxi,  nihil  pror- 
sus  mutare,  nisi  quod  impensa  pro  impense  scripsi  ,  atque  lacunae 
signa  ante  haud  ambigue  collocare.  Neqtie  enim  iu  iis,  quae  adhuc 
dixit  Pithon,   insunt  probra. 


1'RAEFATIO.  xxiu 

X,  7  (23)1  10.  suffriigari  spei  publicae  ile  novo  rege  paulo  ante 
c  onceptae  robur  aetatis:  experirentur  modo  stirpem  Philippi  et  filium 
ac  fratrem  regum  duorwn:  sibimetipsis  potissimum  crederent.  Vulgo 
suffragari  r etpublicae  d.  n.  r.  p.  a.  concepto:  robur  aetalis  expe- 
tirentur:  niodo  stirpem  Pliilippi,  et  f.  «.  f.  r.  d.,  sibiinetipsis  potis- 
simum  credereni.  Correxil  hunc  locum  Tellierius,  quem  Miitzellius  se- 
quitur:  ego  tamen  publicae,  quod  Miitzellius  omisit,  retinui:  deiiule 
Meleagram  verbis  sibimetipsis  potissimutn  crederent  non  se  significare, 
sed  milites  ipgos  arbitror.  Hortatur  milites,  ul  sibi  ipsis  potius  quam 
priucipibus  credaut. 

X,  7  (23),  11.  si  et  nova.     Vulgo  «1  nova,  codd.  ei  si  nova. 

X,  8  (25),  6.  guum  regem  adissent,  interrogare  eum  coepit,an 
Perdiccum  comprehendi  ipse  iussissel.  Vul^'o  adisset.  Quort  ego  scripsi, 
in  Flor,  G.  invenitur,  in  quo  tamen  codice  male  etiam  coeperuni  scri- 
ptum  est.  Res  autem  liaec  erai.  Milites  indignati,  quod  Perdiceas 
ad  morlis  periculum  adductns  esset,  Meleagrum  ultum  ire  decreverant. 
Meleager  vero ,  qui  sediiionem  provideral ,  paratus  erat  ad  evitandam 
militum  iram.  Ilaque  qnum  illi  regem  adissent,  ipse  quoque  aderai 
et  coram  militibus  publice  interrogavit  eum  ,  an  Perdiccam  compre- 
Uendi  ipse  iussisset:  anlea  autera  ei  iam  suppeditaverat,  quod  respon- 
derel.  Ergo  Meleagri  iustinctu  rex  respondit,  se,  non  Meleagmm,  iu&- 
sisse.     Sic  Meleager  periculum  effugil. 


Q.   CUUTIl   RUFI 

DE    GESTIS 

ALEXANDRI    MAGNf 

REGIS  MACEDONUM 
LIBER  III. 


ARGUMENTUM. 

I.  Celaenanim  urbe  et  arce  recepta,  primariam  Plirjgiae  urbem  Ale- 
xauder  ingreditur,  iu  qua  fatalem  Gordii  nodum  solvii,  ac  deinde  ob- 
viam  Dareo  ire  statuit.  11.  Exercilus  Persici  lustratio :  de  quo  qaura 
Darei  iussu  Charidemus  Alheniensis  veruni  liberumque  prolulissel 
iudicium,  capite  multatus  est.  III.  Thymodes  Pharnabazo,  hic  Me- 
mnoni  snccedit.  Darei  somnium  eiusque  varia  interpretatio.  Pompae 
Persarum  regum  orto  sole  demum  procedenlium,  tum  copiarum  Ale- 
landri  descriptio.  IV.  Desertas  ah  Arsame,  Darei  praefecto,  Cili- 
ciae  fauces  Alexander  opportune  occupat.  V.  Quum  in  Cydnum  flu- 
men  ahlueudi  corporis  gratia  interapestive  descendisset,  gravissimo 
morbo  corripiiur.  VI.  Mox  a  fido  sapientique  medico  Philippo  pri- 
stinae  valetudini  reslituilur.  MI.  Vegetior  factus  Dart-um  aggredi 
constituit  Sisenemque  Persam  iniprudeniia  delinquentem  occidi  iu- 
bel.  VIII.  Darei  ante  pugnam  consiiia:  tum  exercitus  Persici  oon- 
slernalio,  proximae  inleruecionis  praesagium.  IX.  Utriusque  aciei 
descriptio.  X.  Alexandri  oratio  ad  miliies.  XI.  Pugna  ad  Issum, 
in  qua  centena  miliapeditum  ac  decem  milia  equilum  Persarum  oc- 
cumbunt,  reliquis  fiisis  fugatisque.  XII.  Matris  et  uxorisDarei  alia- 
rumque  captivarum  liictum  levat  Alexander.  XHI.  Darei  gazam  im- 
meusam  cum  ingenti  nobilium  numero  praefectus  Damasci  Parme- 
nioDi  tradit. 

CAP.  I. 

l  (1  ed.  Zumpi.)  Inler  haecAlexander,  ad  condu-  ^.  m 
cenduni  exPeloponneso  militemCleandrocum  pecu-  iiieunie 
nia  misso ,  Lyciae  Pamphyliueque  rebus  composi-  'n.  o{.' 

a  lis,  ad  urbem  Cehienas  exercilum  admovit.  Media  '"'  ■'■ 
illa  tempestate  moenia  interfluebatMarsyas  amnis,  fabulo- 

CURT.  RCF.  1 


2  Q.  CURTII  RUFI 

sis  Graecorum  carminibus  inclitus.    Fons  eius  ex  summo  3 
montis  cacumine  excurrens  in  subieclam  pelram  magno 
strepilu  aquarimi  cadit:  inde  diffusus  circumieclos  rigat 
campos,  liquidusetsuasdumlaxalundaslrahens.   Itaque  i 
color  eius  placido  mari  similis  locum  poelarum  mendacio 
fecil:  quippe  Lraditum  est,  Nymphas  amore  amnis  retxjnlas 
in  illa  rupe  considere.  Celerum  quamdiu  intra  muros  fluit,   5 
nomen  suum  relinet:  at  quum  extra  munimenta  se  evolvil, 
maiore  vi  ac  mole  agentem  undas  Lycum  appellant. 

Alexander  quidem  urbem  deslilutam  a  suis  mtrat,  ar-  6 
cem  vero,  in  quam  confugerant,  oppugnare  adorlus  cadu- 
ceaiorempraemisit,  qui  denuntiarel,  ni  dederent,  ipsos 
ultima  esse  passuros.    lUi  caducealorem  in  lurrem  et  situ  7 
et  opere  mullum  editam  perductum,  quanta  essel  altitudo, 
intueri  iubent  ac  nuntiare  Alexandro,  non  eadem  ipsum  et 
incolas  aestimalione  munimenta  medri:  se  scu-e,  mexpu- 
gnabiles  esse:  ad  ultimum,  pro  fide  morituros.    Ceterum,  8 
ut  circumsideri  arcem  et  omnia  sibi  in  dies  artiora  yide- 
runt  esse,  sexaginta  dierum  inducias  pacti,  ut,  msi  mtra 
eos  auxiUum  Dareus  ipsis  misissel,  dederenl  urbem,  post- 
quam  nihil  inde  praesidii  mittebatur,  ad  praestitutam  diem 

permisere  se  regi.  .      .  ,     .  „    o 

Superveniunt  deinde  legali  Alheniensmm,  pelentes,  9 

ut  capti  apud  Granicum  amnem  redderentur  sibi.  llle  non 
lios  modo,  sed  eliam  ceteros  Graecos  resUtui  suis  mssu- 
rum  respondit,  finito  Persico  bello.  t^     v,  -  ,„ 

(2)  Ceterum  Dareo  imminens,  quem  nondum  l^.uphra- 10 
ten  superasse  cognoverat,  undique  omnes  copias  contra- 
hit    tolis  viribus  tanti  belli  discrimen  aditurus.    Phrygia  11 
erat,  per  quam  ducebatur  exercitus,  phn-ibus  vicis  quam 
urbibus  frequens.    Tunc  habebat  nobilem  quond_amMidae]2 
regiam:  Gordium  nomen  est  urbi,  quam  Sanganus  amms 
interfluit,  pari  intervalio  Ponlico  et  CiUcio  mari  distantem. 
Inter  haec  maria  angustissimum  Asiae  spatmm  esse  com-13 
perimus,  utroque  in  arlas  fauces  compellente  terram.  guae 
quia  continenli  adhaeret,  sed  magna  ex  parle  cingilur  tlu- 
ctibus,  speciem  insulae  praebet  ac,  nisi  lenue  discrmien 
obiicerel,  quae  nunc  dividit  maria,  committeret. 


LIB.  111.  CA1\  1,  2  — CAP.  11,   1.  ['II.  '-■«•  z)  3 

14  Alexander,  urbe  iii  ditionem  suam  redacla,  lovis 
templum  intral.  Vehiculum,  quo  Gordium,  Midae  patrem, 
veclum  esse  conslabat,  aspexit,  cultu  haud  sane  a  viliori- 

lobus  vulgatisque  usu  abhoiTens.  Nolabile  erat  iugum, 
aslrictum  compluribus  nodis  in  semetipsos  implicatis  el 

lecelantibus  nexus.  Incolis  deinde  afftrmantibus ,  editam 
esse  oraculo  sorlem,  Asiae  potiturum,  qui  inexplicabile 
vinculam  solvisset,  cupido  incessit  animo  sortis  eius  im- 

17  plendae.  Circa  regem  erat  et  Phrygum  turba  et  Macedo- 
num,  illa  expectatione  suspensa,  haec  sollicita  ex  temera- 
ria  regis  fiducia:  quippe  serie  vinculorum  ita  aslricta,  ut, 
nnde  nexus  inciperel  quove  se  conderet,  nec  ratione  nec 
visu  percipi  posset,  solvere  aggressus  inlecerat  curam,  ne 

18  in  omen  verteretur  irritum  inceptum.  llle  nequicquam  diu 
luctatus  cum  latentibus  nodis,  Nihil,  inquit,  inierest,  quo- 
modo  solvciniur :  gladioque  ruptis  omnibus  loris  oraculi 
sortem  vel  elusit  vel  implevit. 

19  (3)  Quum  deinde  Dareum,  ubicunque  esset,  occupare 
staluisset,  ut  a  tergo  tula  relinqueret,  Amphoterum  classi 
ad  oram  Hellesponti,  copiis  autem  praefecil  Hegelochum, 
Lesbum  et  Chium  Coumque  praesidiis  hostium  liberatu- 

20ros.  His  talenta  ad  belli  usum  quingenla  attributa:  ad  An- 
tipatrum  et  eos,  qui  Graecas  urbes  tuebanlur,  sexcenta 
missa:   ex  foedere  naves  sociis  imperatae,  quae  Helle- 

aisponto  praesiderent.  Nondum  enimMemnonem  vltaexces- 
sisse  cognoverat:  in  quem  omnes  intenderat  curas,  satis 
gnarus,  cuncta  in  expedito  fore,  si  nihil  ab  eo  moveretur. 

22  lamque  ad  urbem  Ancyram  ventum  erat,  ubi  numero 
copiarum  inito  Paphlagoniam  intrat:  huic  iuncti  erantHc- 
n6li,  unde  quidam  Venetos  Irahere    originem    credunt. 

230mnis  haec  regio  paruit  regi,  datisque  obsidibus  tributum, 
quod  ne  Persis  quidem  tulissent,  pendere  ne  cogerentur, 

■24impetraverunt.  Calas  huic  regioni  praepositus  est:  ipse, 
assumptis,  qui  ex  Macedonia  nuper  advenerant,  Cappado- 
ciam  petiit. 

CAP.  n. 

(4)  Al  Dareus  nunliata  Memnonis  morte  haud  secus, 

1* 


4  Q.  CURTll  RUFI 

quam  par  erat,motus,  omissa  omni  alia  spe,  statuit  ipse 
decernere:  quippe,  quae  per  duces  suosacta  eranl,  cuncta 
damnabat,  ralus,  pluribus  curam,  omnibus  abfuisse  fortu- 
nam.    Igitur  castris  ad  Babyloniam  positis,  quo  maiore  2 
animo  capesserent  bellum,  universas  vires  in  conspectum 
dedit  et,  circumdalo  vallo,  quod  decem  milium  armatorum 
multitudinem  caperet,  Xerxis  exemplo  numerum  copiarum 
iniit.    Orlo  sole  ad  noctem  agmina ,  sicut  descripta  erant,  3 
inlravere  vallum.    Inde  eniissa  occupaverant  Mesopota- 
miae  campos,  equitum  peditumque  propemodum  innume- 
rabilis  lurba,  maiorem,  quam  pro  numero,  speciem  ferens. 
Persarum  erant  centum  milia,  in  quis  eques  Iriginta  imple-  4 
bat.     Medi  decem  equilum,  quinquaginta  milia  pedilum 
habebant.    Barcanorum  equitum  duo  milia  fuere,  armali  5 
bipennibus  levibusque  scutis  celrae  maxime  speciem  red- 
dentibus:  peditum  decem  milia  pari  armatu  sequebantur. 
Armenii  quadraginta  milia  miserant  peditum,  addilis  sep-  6 
tem  milibus  equitum.    Hyrcani,  egregii,  ut  inter  illas  gen- 
tes,  [equites,]  sex  milia  expleverant,  additis  equitibus 
mille  Tapuris.    DerbTces  quadraginla  pedilum  milia  arma-  7 
verant:  pluribus  aere  aul  ferro  praefixae  hastae,  quidam 
lignum  igni  duraverant.    Hos  quoque  duo  milia  equilum 
ex  eadem  genle  comitata  suni.    A  Caspio  mari  octo  mi-  8 
lium  pedester  exercitus  venerat,   ducenti  equites.    Cum 
his  erant  ignobiles  aliae  gentes;  duo  milia  pedilum,  equi- 
lum  duplicem  paraverant  numerum.    His  copiis  triginta  9 
milia  Graecorum  mercede  conducta,  egregiae  iuvenlutis, 
adiecta  sunt.    Nam  Baclrianos  et  Sogdianos  et  Indos  ce- 
lerosque  rubri  maris  accolas,  ignota  etiam  ipsi  gentium 
nomina,  feslinatio  prohibebat  acciri.    Nec  quicquam  illilO 
minus  quam  multitudo  milituni  defuil. 

(5j  Cuius  tuni  universae  aspectu  admodum  laetus, 
purpuratis  solita  vanitate  spem  eius  inflantibus,  conversus 
ad  Charidemum  Alheniensem  belli  peritum  el  ob  exilium 
infestum  Alexandro,  —  quippe  Athenis,iubente  eo,fuerat 
expulsus,  —  perconlari  coepit,  salisne  ei  videretur  in- 
struclus  ad  oblerendum  hostem.  At  ille  et  suae  sortis  elll 
regiae  superbiae  oblilus,  Venim,  inquit,  el  lu  forsitan  au- 


LIB.  III.  CAP.  II,  1  — CAP.  III,  I.  [111.  <-'■•  zi  5 

dire  nolis  et  ego,  nisi  nunc  dixero,  alias  nequicquam  con- 

\1fitebor.  Hic  ianti  apparatus  exercitus,  haec  tot  gentium  et 
tolius  orientis  excita  sedibus  suis  nioles  finitimis  potesl  esse 
terribilis:  nitet  purpura  auroque,  fulget  armis  et  opulentia, 
quantam  qui  oculis  non  subiecere,  animis  concipere  non  pos- 

\isunt.  Sed  MacedSnum  acies,  torva  sane  et  inculla,clijpeis 
hastisque  immobiles  cuneos  et  conferla  robora  virorum  tegii. 
Ipsi  phaiangem  vocant,  pedilum  slabile  agmen:  vir  viro, 
armis  arma  conseria  sunt:  ad  nutum  monenlis  inte^ili  sequi 

H  signa,  ordines  servare  didicerunt.  Quod  imperatur,  omnes 
exaudiunt:  obsistere,  circumire,  discurrere  in  cornu,  mutare 

^bptignam  non  ducesmagis  quam  militescallent.  Ac  ne  auri 
argentique  studio  teneri  putes,  adhuc  illa  disciplina  pauper- 
tate  magislra  stetil.  Fatigalis  humus  cubile  csl:  cibus,  quem 
occupati parant,  saliat:  tempora  somni  arliora  quam  noctis 

\6sunt.  lam  Thess&li  equites  cl  Acarnunes  Aelolique,  invicla 
bello  manus,  fundis,  credo,  et  hastis  igne  duratis  repeilentur? 
Parirobore  opus  est.  In  illa  terra,  quae  hos  genitil,  auxilia 
quaerenda  sunl:  argenlum  islud  alque  aurum  ad  conducen- 

17  dum  militem  mille.  Erat  Dareo  mile  ac  Iraclabile  ingenium, 
nisi  mansuetam  naturam  plerumque  fortuna  corrumperet. 
Itaque  verilatis  impaliens  hospilem  ac  supplicem  tunc 
quummaxime  uliiia  suadenlem  abstraiii  iussit  ad   capitale 

ISsupplicium.  Ille  ne  tum  quidem  liberlalis  oblitus,  Habeo, 
\m{vS.\.,  paralum  mortis  meae  ultorem:  expetel  poenas  con- 
silii  mei  spreli  is  ipse,  contra  quem  libi  suasi.  Tu  quidem  li- 
cenlia  regni  tam  subilo  mutatus  documenlum  eris  posteris, 
homines,  quum  se  permisere  fortunae,  etiam  naluram  dedis- 

I9cere.  Haec  vociferanlem ,  quibus  imperatum  erat,  iugu- 
lant.  Sera  deinde  poenitentia  subit  regem,  ac  vera  dixisse 
confessus  sepeliri  eum  iussit. 

CAP.  III. 

1  (.6)  Tliymodes  erat,  Mentoris  filius,  impiger  iuvenis: 
cui  praeceptum  esl  a  rege,  ut  omnes  peregrinos  militcs, 
in  quis  plurimum  habebat  spei ,  a  Pharnabazo  acciperet, 
opera  eorum  usurus  in  bello ;  ipsi  Pharnabazo  tradil  im- 
perium,  quod  anlea  Memnoni  dederat. 


6  Q.  CURTII  RUFI 

Anxium    de    instantibus   curis  agitabant  etiani   per  2 
sonitium  species  imminentium  rerum ,  sive  iilas  aegriludo, 
sive  divinatio  animi  praesagientis  accersit.    Castra  Ale-  3 
xandri  magno  ignis  fuigore  collucere  ei  visa  sunt,  el  paulo 
post  Aiexander  adduci  ad  ipsum  in  eo  vestis  iiabitu,  quo 
ipse  fuisset,  equodeindeperBabyloniamveclus  subilo  cum 
ipso  equo  oculis  esse  subduclus.    Ad  haec  vales  varia  4 
inlerpretatione  curam  distrinxerant.    Alii  laelum  id  regi 
somnium  esse  dicebant,  quod  castra  hostium  arsissent, 
quod  Alexandrum,  deposita  regia  veste,  in  Persico  el  vul- 
gari  habitu  perduclum  esse  vidisset.  Quidam  non  ita  [laela]  5 
augurabantur :  quippe  illustria  Macedonum  castravisa  ful- 
gorem  Alexandro  portendere-.  quem  regnum  Asiae  occu- 
paturum  esse  haud  ambigere,  quoniam  in  eodem  habilu 
Dareus  fuisset,  quum  appellatus  est  rex.    Velera  quoque  6 
omina,  ut  fert  sollicitudo,  revocaverant:  reeensebant  enim, 
Dai-eum  in  principio  imperii  vaginam  acinacis  Persicam 
iussisse  mutari  in  eam  formam,  qua  Graeci  uterentur,  pro- 
linusque  Chaldaeos  interprelatos ,  imperium  Persarum  ad 
cos  transilurum,  quorum  arma  esset  imitatus.     Ceterum  7 
ipse  et  vatum  responso,  quod  edebatiu-  in  vulgus,  et  spe- 
cie,  quae  per  somnum  oblata  erat,  admodum  laetus  castra 
ad  Euphraten  moveri  iubet. 

(7)  Patrio  more  Persarum  traditum  est ,  orto  sole  de-  8 
mum  procedere.    Die  iam  illuslri  signum  e  tabernaculo 
regis  bucina  dabatur.    Super  tabernaculum,  unde  ab  om- 
nibus  conspici  posset,  imago  solis  cryslallo  inclusa  fulge- 
bat.    Ordo  aulem  agminis  erat  lalis.    Ignis,  quem  ipsi  sa-  9 
crum  et  aeternum  vocabant,  argenteis  allaribus  praefere- 
batur.    Magi  proximi  patrium  carmen  canebant.    MagosIO 
Irecenti  et  sexaginla  quinque  iuvenes  sequebantur,  puni- 
ceis  amiculis  velati,   diebus  tolius  anni  pares  numero: 
quippe  Persis  quoque  in  totidem  dies  descriptus  est  an- 
nus.     Currum  deinde   lovi  sacratum  albentes  vehebantll 
equi:  hos  eximiae  magnitudinis  equus,  quem  Solis  appel- 
labant,  sequebatur.    Aureae  virgae  el  albae  vestes  regen- 
tes  equos  adornabant.  Haud  procul  erant  vehicula  decem,  12 
multo  auro  argentoque  caelata.    Sequebatur  haec  eguita- 


LIB.  III.  CAP.  111,  2—25.  ['II.  '"-'*•  z  1  7 

13  lus  duodecini  scnlium  variis  arniis  el  moriljus.  Proxim.i 
ibanl,  quos  Persae  Immorlales  \oeanl,  ad  decem  milia. 
Cullus  opulentide  barbarae  non  alios  magis  honeslabat: 
illi  aureos  lorques,  illi  veslem  auro  dislinctam  Iiabeljant 

Hmanicalasque  tunicas,  genimis  etiam  adornatas.  Exiguo 
intervallo,  quos  cognalos  rcgis  appellanl,  decem  et  quin- 
quc  milia  hominum.  Haec  vero  turba  muliebriter  prope- 
modum  culla  luxu  magis  quam  decoris  arniis  conspicua 

15crat.  Doryphoroe  vocabanlur  proxinumi  his  agmen,  so- 
liti  veslem  excipere  regalem.   Hi  currum  regis  anteibant, 

16  quo  ipse  eminens  vchebalur.  Ulrumque  currus  lalus  deo- 
nuu  simulacra  ex  auro  argentoque  expressa  decorabant: 
distinguebant  internilentes  gemmae  iugum,  ex  quo  emine- 
bant  duo  aurea  simulacra  cubitalia,  quorum  alterum  Kini, 
allerum  Beli  gerebat  effigiem.  Inter  haec  auream  aqui- 
lam  pinnas  extendenti  similem  sacraverant. 

17  (8")  Cultus  regis  inter  omnia  luxuria  notabatur.    Piu'- 
Igpureae  tunicae  mcdimii  album  inlextum  erat:  pallam  auro 

distinctam  aurei  accipitres,  velut  rostris  inter  se  concur- 

rerent,  adornabanl :  et  zona  aiu-ea  muliebriter  clnctus  aci- 

19nacem  suspenderat,  cui  cx  gemma  vagina  erat.    Cidarim 

Persae  vocabant  rcgium  capitis  insigne :  hoc  caerulea  fa- 

20  scia  albo  distincta  circumibat.  Currum  decem  milla  hasta- 
torum  sequebanlur :  hastas  argento  exornatas,  spicula  auro 

21  praefixa  gestabant.  Dextra  laevaque  regem  ducenti  ferme 
nobilissimi  propinquorum  comitabantur.  Horum  agmen 
claudebalur  liiginta  milibus  peditum,  quos  equi  regis  qua- 

22  dringenii  sequebantur.  Intervallo  deinde  unius  stadii  nia- 
trem  Darei  Sisygambim  currus  vehebat,  et  In  alio  erat  con- 
iunx.    Turba  feminarum  reginas  comitanlium  equis  vecta- 

23  batur.  Quindecim  deinde,  quas  armamaxas  appellabant, 
sequebantur.  In  his  erant  liberi  regis  et  qui  educabanl 
eos   spadonumque  grex,   haud  sane  illis  genlibus  vilis. 

24Tum  regiae  pellices  irecentae  et  sexaginta  vehebantur,  el 
ipsae  regali  cultu  ornatuque.  Post  quas  pecuniam  regis 
sexcenti  muli  et  trecenli  cameli  vehebant,  [jraesidio  sagit- 

25tariorum  prosequente.  Propinquorum  amicorumque  con- 
iuges  huic  agtnini  proximae  lixarumque  el  calonum  gre- 


8  Q.  CURTIl  RUFI 

ges  veliebanlur.    Ultimi  eranl  cuni  suis  quisqiie  ducibus, 
qui  cogerenl  agmen,  leviter  armali.    Conlra  si  quis  aciem26 
MacedSnum  intueretur,  dispar  facies  eral,  e((uis  virisque 
noii  auro,  non  discolori  veste,  sed  ferro  atque  aere  ful- 
genlibus.    Agmen  et  slare  paratum  el  sequi,  nec  lurba27 
nec  sarcinis  praegrave,   intenlum  ad  ducis  non  signuni 
modo,  sed  eliam  nulum.  Et  caslris  locus  et  exercitui  com- 
mealus  suppelebanl.    Ergo  Alexandro  in  acie  miles  non  28 
defuil:  Dareus,  tantae  multitudinis  rex,  loci,  in  quo  pu- 
gnavil,  angusliis  redactus  est  ad  paucitalem,  quam  in 
fioste  contempserat. 

CAP.    IV. 

(9)  Inlerea  Alexander,  Abislamene  Cappadociae  prae-  1 
posilo,  Ciliciam  petens  cum  omnibus  copiis  [in]  regionem, 
quae  Castra  Cyri  appellatur,  pervenerat.    Stativa  illic  ha- 
buerat  Cyrus ,  quum  adversus  Croesum  in  Lydiam  duce- 
ret.    Aberat  ea  regio  quinquaginta  stadia  ab  adilu ,  quo   2 
Ciliciam  intramus :  Pylas  incolae  dicunt  artissimas  fauces, 
munimenta,  quae  manu  ponimus,  nalurali  situ  imilanle. 
Igitur  Arsames,  qui  Ciliciae  praeeral,  reputans,  quid  ini-  3 
lio  belli  Meninon  suasisset,   quondam  saiubre  consilium 
sero  exequi  slatuit:  igni  fcrroque  Ciliciam  vaslat,  ut  hosll 
solitudinem  faciat:  quicquid  usui  potest  esse,  corrumpit, 
sterile  ac  nudum  soluni,  quod  tueri  nequibat,  relicturus. 
Sed  longe  uliiius  fuit,  anguslias  aditus,  qui  Ciliciam  ape-   4 
rit,  valido  occupare  praesidio  iugumque  opportune  itineri 
imminens  obtinere,  unde  inultus  subeunlem  hostem  aut 
prohibere  aut  opprimere  potuisset:  nunc  paucis,  qui  cal-  5 
libus  praesiderent,  relictis,  retro  ipse  concessit,  populalor 
lerrae,  quam  a  populationibus  vindicare  debebal.    Ergo, 
qui  relicti  eranl,  proditos  se  rati  ne  conspectum  quidem 
hostis  suslinere  valuerunt,  quum  vei  pauciores  locum  ob- 
tinere  poluissenl. 

(10)  Namque  perpetuo  iugo  montis  asperi  ac  prae-  6 
rupli  Cilicia  includilur:  quod  quum  a  mari  assurgat,  ve- 
lut  sinu  quodam  flexuque  curvatum,  rursus  altero  cornu 

In  diversum  litus  excurrit.    Per  hoc  dorsum ,  qua  maxime  7 


LIB.  III.  CAP.  III,  35—  CAP.  V,  2.  ["L 8-12.  z.]  9 

inlrorsus  niari  ccdil,  asperi  tres  aditus  et  perangusli  sunt, 
quoruni  uno  Cilicia  intranda  esl.  Campestris  eadeni,  qua 
vergit  ad  mare,  planitiem  eius  crebris  dislinguentibus  ri- 
8vis:  Pyranms  ct  Cydnus  incliti  amnes  fluunt.  Cydnus  non 
spalio  aquarum,  sed  liquore  raemorabilis:  quippe  leni 
traclu  e  fontibus  labens  puro  solo  excipitur,  nec  torrentes 
gincurrunt,  qui  placide  manantis  alveuni  turbent:  itaque 
incorruplus  idemque  frigidissimus,  —  quippe  multa  ripa- 
nnn  amoenitate  inumbratus,  —  ubique  fontibus  suis  simi- 

lOlis  in  niare  evadit.  Multa  in  ea  regione  monumenta,  vul- 
gata  carminibus,  vetustas  exederat.  Monstrabantur  ur- 
bium  sedes,  Lyrnessi  et  Thebes,  Typhonis  quoque  specus 
et  Corycium  nemus,  ubi  crocum  gignitur,  ceteraque,  io 
(luibus  nihil  praeter  famam  duraverat. 

11  (11)  Alexander  fauces  iugi,  quae  Pylae  appellantur, 

iulravit.  Contemplatus  locorum  situm  non  alias  magis 
dicilur  admiralus  esse  felicitatem  suam :  obrui  potuisse  vel 
saxis  confitebatur,  si  fuissent,  qui  [in]  subeiintes  propelle- 

I2rent.  Iter  vix  quaternos  capiebat  armalos:  dorsum  mon- 
lis  imminebal  viae  non  angustae  modo,  sed  plerumque 
praeruptae,  crebris  oberranlibus  rivis,  qui  ex  radicibus 

13montium  manant.  Thracas  tamen  leviter  arniatos  praece- 
dere  iusseral  scrutarique  calies,  ne  occultus  hostis  in  sub- 
eunles  erumperet.  Sagittariorum  quoque  manus  occupa- 
\erat  iugum:  intentos  arcus  habebant,  moniti,  non  iter  ip- 

14S0S  inire,  sed  proelium.  Hoc  modo  agnien  pervenit  ad 
urbem  Tarson,  cui  tum  maxime  Persae  subiiciebant  ignem, 

15  ne  opulentum  oppidum  hostis  invaderet.  At  ille,  Parnie- 
nione  ad  inhibendum  incendium  cum  expedila  manu  prae- 
misso ,  postquam  barbaros  adventu  suorum  fugatos  csse 
cognovit,  urbem  a  se  conservalam  intrat. 

CAP.  V. 

1  (12)  Mediam  Cydnus  amnis,  de  quo  paulo  ^^i-^„ 
ante  dictum  est,  interfluit,  et  lunc  aeslas  erat,  cuius  01.111',  4! 
calor  non  aliam  magis  quain  Ciliciae  oram  vapore  solis 

2  accendit,  et  diei  fervidissinmm  tempus  coeperat.   Pulvere 
simul  ac  sudore  perfusum  regem  invitavit  liquor  fluminis, 


10  Q.  CURTII  RUFI 

ul  calidum  adhuc  corpus  abluerel.    Itaque  vesle  deposita, 
in  conspectu  ajminis,  —  decorum  quoque  fulurum  ralus, 
si  oslendisset  suis,  levi  el  parablli  cultu  corporis  se  esse 
tontentum,  —  descendit  in  flumen.    Vixque  ingressi  sub-  3 
ito  horrore  arlus  rig^ere  coeperunt:  pallor  deinde  suffusus 
est,  et  totum  propemodinn  corpus  vitalis  calor  reliquit. 
Expiranli  simiiem  ministri  manu  excipiunt  nec  satis  com-  4 
potem  menlis  in  tabernaculum  deferunl.  Ingens  sollicitudo 
et  paene  iam  luclus  in  castris  erat.    Flentes  querebantur,  5 
in  tanto  inipetu  cursuque  rerum  omnis  aetalis  ac  memo- 
riae  clarissimum  regem  non  in  acie  saltem,  non  ab  hoste 
deiectum,  sed  abluentem  aqua  corpus  ereptum  esse  et 
extinctum.    Instare  Dareum ,  victorem,  anlequam  vidisset  6 
Iiostem.    Sibi  easdem  terras ,  quas  victoria  perag-rassent, 
repetendas :  omnia  aut  ipsos  aut  hostes  populatos :  per  va- 
«las  solitudines,  ctiamsi  nemo  insequi  velit,  euntes  fame 
atque  inopia  debellari  posse.    Quem  signum  daturum  fu-  7 
gientibus  ?   quem  ausurum  Alexandro  succedere  ?    lam  ut 
ad  Hellesponlum  fuga  penetrarent,  classem,  qua  transeant, 
quem  praeparaturum?  Rursus  in  ipsum  regem  misericor-  8 
dia  versa,  illum  florem  iuventae,  illam  vim  animi,  eundem 
regem  et  commililonem    divelli  a  se  et  abrumpi  immemo- 
res  sui  querebantur. 

(13)  Inter  haec  liberius  meare  spiritus  coeperat:  al-   9 
levabat  rex  oculos  et,  paulatim  redeunle  animo,  circum- 
stantes  amicos  agnoverat,  laxataque  vis  morbi  ob  hoc  so- 
lum  videbatur,  quia  magniludinem  mali  sentiebat.    AnimilO 
autem  aegriludo  corpus  urgebat:   quippe  Dareum  quinto 
die  in  Cilicia  forc  nuntiabatur.    Vinctum  ergo  se  tradi  et 
tantam  victoriam  eripi  sibi  ex  manibus    obscuraque  et  ig- 
nobili  morte  in  tabernaculo  exiingiii  se  querebatur.     Ad- 11 
missisqiie  amicis  pariler  ac  niedicis,  In  quo  me,  inquit,  ar- 
ticiilo  rerum  mearum  forluna  deprehenderit,  cernitis.    Stre- 
piium  hostilium  armorum  exaudire  mihi  videor  et,  qtii  ultro 
intulihellum,  iatn  provocor.   Bareus  ergo,quum  tam  super- 12 
bas  litteras  scriberet,  fwtunam  meam  in  ccnsHio  habuit :  sed 
nequicquam,  si  mihi  arbitrio  meo  curari  licet.   Lenta  reme- 13 
dia  et  segnes  medicos  non  expectant  tempora  mea :  vel  mori 


LIB.  111.  CAP.  V,  2  — CAP.  VI,  7.  l"".  n-'^-  z-l        11 

strenue  quam  tarde  convalescere  mihi  melius  est.  Proinde, 
si  quid  opis,  si  quid  artis  in  medicis  est,  sciant,  me  non  tam 

Mmortis,  quam  belli  remedium  quaerere.  Ingenlem  omnibus 
Incusseral  curani  tam  praeceps  lemeritas  eius.  Ergo  pro 
se  quisque  precari  coepere,  ne  festinalione  periculum  au- 

ISgerel,  sed  esset  in  poteslate  niedentium:  inexperta  reme- 
dia  liaud  iniuria  ipsis  esse  suspecta,  quum  ad  perniciem 
eius   etiam   a   latere   ipsius   pecunia    sollicitaret    liostis. 

leQuippe  Dareus  mille  lalenla  inlerfectori  Alexandri  dalu- 
rum  se  pronuntiari  iusserat.  Itaque  ne  ausurum  quidem 
quemquam  arbitrabantur  experiri  remedium,  quod  propler 
novitalem  posset  esse  suspectum. 

CAP.  VI. 

1  (14')  Erat  inter  noUiles  medicos  ex  Macedonia  regera 
secutus  Philippus,  natione  Acarnan,  fidus  admodum  regi 
puero  comes  el  cuslos  salutis  datus  non  ut  regem  modo, 

2  sed  etiam  ut  alumnum  eximia  caritate  diiisebat.  Is  non 
praeceps  se,  sed  strenuum  remedium  afferre  tantamqne 
vini  morbi  potione  medicata  levaturum  esse  promisit. 
Nulli  proniissum  eius  placebat  praeter  ipsum,  cuius  peri- 

3culo  pollicebatur.  Omnia  quippe  faciiius  quam  moram 
perpeti  poterat:  arma  et  acies  in  oculis  eranl,  et  victo- 
riam  in  eo  positam  esse  arbitrabatur,  si  tanlum  ante  signa 
stare  potuissel,  id  ipsum,  quod  post  dieni  tertium  medica- 
menlum  sumplurus  esset  (ita  enim  medicus  praedixeral), 

4aegTe  ferens.  Inter  haec  a  Parmenione,  fidissimo  purpu- 
ralorum,  litleras  accipit,  quibus  ei  denunliabat,  ne  salutem 
suam  Philippo  committeret:  mille  talentis  a  Dareo  el  spe 

5  nuptiarum  sororis  eius  esse  corruptum.  Ingentem  animo 
sollicitudinem  litterae  incusserant,  et  quicquid  in  utram- 
que  partem  aut  metus  aut  spes  subiecerat,  secrela  aesti- 

Gmatione  pensabat.  Bibere perseverem?  ut,  si  venenumda- 
tum  fuerit,  ne  immerito  quidem,  quicquid  acciderit,  evenisse 
videatur?  Damnem  medici  fidem?  in  tabernaculo  ergo  me 
opprimi  patiar?   At  satius  esl.  alieno  me  mori  scelere,  quam 

Imetu  7Wstro.     Diu  animo  in  diversa  versato,  nulli,   quid 


12  0-  CURTII  RUFI 

scriplum  essel,  enunliat  epistolamque,  sigillo  anuli  sui  im- 
presso,  pulvino,  cui  incumbebat,  subiecil. 

(15)  Inter  iias  cogitationes  biduo  absumpio,  illuxit  a  8 
medico  destinalus  dies,  et  iile  cum  poculo,  in  quo  medica- 
mentum  diluerat,  inlravit.  Qm  viso  Alexander,  levato  cor-  9 
pore  in  cubili,  epislolam  a  Parmenione  missam  sinistra 
manu  tenens  accipit  poculum  et  haurit  interritus:   tum 
epistolam  Philippum  legere  iubet:  nec  a  vuitu  legentis  mo- 
vit  oculos,  ratus,  aliquas  conscientiae  nolas  in  ipso  ore 
posse  depreliendere.    Ille,  epistola  perlecta,  plus  indigna- 10 
lionis  quam  pavoris  ostendil:  proiectisque  amiculo  el  lit- 
teris  ante  lectum,  Be.r,  inquit,  semper  quidem  spiritus  metis 
ex  te  pependit,  sed  nunc  vere,  arbitror,  sacro  et  venerabili 
ore  trahitur.  Crimen  parricidii,  quod  mihi  obiectum  est,  iua  11 
salus  diluei.  Servatus  a  tne  vitam  mihi  dederis :  oro  quaeso- 
que ,  omisso  metu,patere  medicamentum  concipi  venis :  laxa 
pau/isper  animum,  quem  intempestiva  sollicitudine  amici  sane 
fideles,  sed  moleste  seduli  turbani.  Non  securum  modo  haeci2 
vox ,  sed  etiam  laetum  regem  ac  plenum  bonae  spei  fecit. 
Iluque,  Sidii,  inquit,  Philippe,  tibi permisissent,  quo  modo 
maxime  velles  a?iimim  experiri  meum,  alio  profecto  voluis- 
ses,  sed  certiore,  quam  expertus  es,  ne  optasses  quidetn.  Ilac  13 
epislola  accepta,  tamen,  quod  diliieras,  bibi:  et  nunc  crede, 
me  non  minus  pro  tua  fule    quam  pro  mea  salute  esse  solli- 
citum.  Haec  locutus  dexlram  Philippo  offert. 

(16)  Ceterum  tanta  vis  medicamenli  fuit,  ut,  quae  se-ii 
cuta  sunt,  criminalionem  Parmenionis  adiuverint.    Inter- 
clusus   spiritus   arte  meabat.    Nec  Philippus   qiiicquam 
inexpertum  omisil.    Ille  fomenta  corpori  admovit,  ille  tor- 
pentem  nunc  cibi,   nunc  vini  odore  excitavit.    Atque  utlo 
prinuim  menlis  compotem  esse  sensit,  modo  matris  soror- 
umque,  modo  tantae  vicloriae  appropinquanlis  admonere 
non  deslitit.   Ut  vero  medicamentum  se  dilTudit  in  venas,  16 
et  sensim  tolo  corpore  salubritas  percipi  poluit,  primum 
animus  vigorem  suum,  deinde  curpus  quoque  expectalione 
maturius  recuperavit:  quippe  posl  tertium  diem,  quam  in 
hoc  statu  fuerat,  in  conspectum  militum  venit.  Nec  avidius  17 
ipsum  regem    quam  Philippum  intuebatur  exercilus:  pro 


I.IB.  III.  CAP.  VI,  7  — CAP.  VII,  8.  (•".  n-'^  z-l      13 

se  quisque  dextram  eius  amplexi  grates  lialjebanl  velul 
praesenti  deo.  Namque  liaud  facilc  diclu  esl,  praeler  in- 
genitam  illi  genti  crga  reges  suos  venerationem,  quantum 
liuius  ulique  regis  vel  admiralioni  dediti  fuerint  vel  cari- 

18  lale  flagraverint.  lam  primum  niiiil  sine  divina  ope  aggredi 
videbalur:  nam  quum  praesto  esset  ubique  fortuna,  teme- 

19ritas  in  gloriam  cesseral.  Aetas  quoque  vix  tantis  matura 
rebus,  sed  abunde  sufficiens,  omnia  eius  o[)era  honesta- 
bat.  Et  quae  leviora  haberi  solent,  plerumque  in  re  mili- 
tari  graliora  vuigo  sunt,  exercitalio  corporis  inter  ipsos, 
cultus  liabitusque  paulum  a  privato  abhorrens,  militaris 

aovigor:  quis  ille  vel  ingenii  dotibus  vel  animi  artibus,  u( 
pariter  carus  ac  venerandus  essel,  efTecerat. 

CAP.  VII. 

1  (17)  At  Dareus,  nuntio  de  adversa  valetudine  eius 
accepto,  celeritate,  quantam  capere  tam  grave  agmen 
poterat,  ad  Eupliraten  conlendit  iunctoque  eo  pontibus 
quinque  lamen  diebus  traiecit  exercitum,  Ciliciam  occu- 

2pare  festinans.  lam  Alexander,  viribus  corporis  receptis» 
ad  urbem  Solos  pervenerat:  cuius  potitus,  ducenlis  lalen 
lis  multae  nomine  exactis,  arci  praesidium  militum  impo- 

3suit.  Vota  deinde  pro  salute  suscepta  per  ludum  atque 
olium  reddens  ostendit,  quanta  fiducia  barbaros  sperneret: 

4quippe  Aesculapio  et  Minervae  ludos  celebravit.  Spectanti 
nuntius  laetus  afTertur  Halicarnasso,  Persas  acie  a  suis 
esse  superatos,  Myndios  quoque  el  Caunios  el  pleraque 

5lractus  eius  suae  facta  dilionis.  Igitur  edito  speclaculo 
ludicro  castrisque  motis  et  PyrSmo  ;imne  ponte  iuncto,  ad 
urbem  Mallon  pervenil:  inde  alteris  castris  ad  oppiduni 

eCastabdlum.  Ibi  Parmenio  regi  occurrit,  quem  praemiseral 
ad  explorandum  iter  saltus,  per  quem  ad  urbem,  Isson 

■/nomine,  penelrandum  erat.  Atque  ille,  angustiis  eius  occu- 
palis  el  praesidio  modico  reliclo,  Isson  (luoque  deserlam 
a  barbaris  ceperal.  Inde  progressus,  delurb:(tis,  (jui  in- 
teriora  montium  obsidebani,  praesidiis  cuiicia  firmavit 
occupatoque  itinere,  sicul  paulo  ante  dictum  esl,  idem  et 

Sauclor  et  nuntius  venil.  Isson  deinde  rex  copias  admovil : 


14  Q.   CURTIl  RUFI 

ubi  consilio  Iiabilo,  uUumne  ultra  progrediendum  foret,  an 
ibi  opperiendi  essent  novi  milites,  quos  ex  Macedonia  ad- 
ventare  constabat,  Pai'menio  non  alium  locum  proelio 
aptiorem  esse  censebat.  Quippe  illic  utriusque  regis  copias  9 
numero  fuluras  pares ,  quum  angustiae  multitudinem  non 
caperenl:  plaiiitiem  ipsis  camposque  esse  vitandos,  ubi 
circumiri,  ubi  ancipiti  acie  opprimi  possent.  Timere,  ne 
non  virlutc  hostium,  sed  lassitudine  sua  vincerentur.  Per- 
sas  recentes  subinde  successuros,  si  laxius  stare  potuis- 
sent.  Facile  ratio  tam  salubris  consiiii  accepta  est.  Itaque  10 
inter  angustias  saltus  liostem  opperiri  statuit. 

(IH)  Erat  in  exercitu  regis  Sisenes  Perses:  quondam  II 
a  praetore  Aegypti  missus  ad  Pliilippum  donisque  et  onini 
honore   cultus  exilium  palria  sede  nmtaverat:    secutus 
deinde  in  Asiam  Alexandrum  inter  fideles  socios  habe- 
batur.  Huic  epistolam  Cretensis  miles  obsignatam  anulo,  12 
cuius  signum  haud  sane  notum  erat,  tradidit.  Nabarzanes, 
praetor  Darei,  miserat  eam  horlal)aturque  Sisenem,  ut 
dignumaliquid  nobilitate  alque  moribus  suisederet:  magno 
id  ei  apud  regem  honori  fore.  Has  litteras  Sisenes,  utpote  13 
innoxius,   ad  Alexandrum   saepe   deferrc  tenlavit:    sed 
quum  lot  curis  apparatuque  belli  regem  videret  urgeri, 
aptius  subinde  tempus  expectans  suspicionem  initi  scelesti 
consilii  praebuit.    Namque  epislola,  priusquam  ei  redde- 14 
retur,  in  manus  Alexandri  pervenerat,  lectamque  eam  et 
ignoti  anuli  sigillo  impresso  SisSni  dari  iusserat  ad  aesti- 
mandam  fidem  barbari.   Qui  quia  per  complures  dies  non  15 
adierat  regem,  scelesto  consilio  eam  visus  est  suppres- 
sisse  et  in  agmine  a  Cretensibus  haud  dubie  iussu  regis 
occisus  est. 

CAP.  vin. 

(19)  lamque  Graeci  milites,  quos  Thymodes  a  Phar-  1 
nabazo  acceperat,  praecipua  spes  et  propemodum  unica, 
ad  Dareum  pervenerant.  Hi  magnopere  suadebant,  ut  retro  2 
abiret  spatiososque  Mesopotamiae  campos  repeleret:   si 
id  consilium  damnaret,  at  ille  divideret  saitem  innumera- 
biles  copias  neu  sub  unum  forlunae  ictum  totas  vires  regni 


LIB.  Ih.  CAP.  Vll,  »  — CAP.  VIU,  13.  [•".  "-•-'»•  z]     15 

3  cadere  palerelur.  Minus  hoc  regi  quam  purpuralis  eius 
displicebal:  ancipitein  fideni  el  mercede  venalem  prodi- 
lionem  inmiinere,  el  dividi  non  ob  aliud  copias  velle,  quam 
ul  ipsi  in  diversa  dij^ressi,  si  quid  commissnm  esset,  Ira- 

4dcrenl  Alexandro.  Nihil  tulius  fore,  quam  circumdalos 
eos  exercitu  toto  obrui  lelis,  documenlum  non  inuitae  per- 

6  fidiae  futuros.  At  Dareus,  ut  erat  sanclus  ac  mitis,  se  vero 
lantum  facinus  negat  esse  facturum,  ut  suam  secutos 
fidem,  suos  mililes,  iubeat  trucidari.  Quem  deinde  amplius 
nationum  exteriirum  salutem  suam  crediturum  sibi,  si  tot 

6militum  sanguine  imbuisset  nianus?  Neminem  stolidum 
consilium  capite  luere  debere.  Defuturos  enim ,  qui  sua- 
derent,  si  suasisse  periculosum  esset.  Denique  ipsos  quo- 
tidie  ad  se  advocari  in  consilium  variasque  sententias 
dicere,  nec  tamen  nielioris  fidei  haberi,    qui  prudentius 

Tsuaserit.  Itaque  Graecis  nuntiare  iubet,  ipsum  quidem 
benivolentiae  iliornm  gratias  ajjere,  ceterum,  si  relro  ire 
pergat,  haud  dubie  regnum  hostibus  traditurum.    Fama 

ebelia  stare  eteum,  qui  recedat,  fugere  credi.  Trahendi 
vero  belli  vix  ullam  esse  rationem.  Tantae  enim  multitu- 
dini,  utique  quum  iam  hiems  instaret,  in  regione  vasla  et 
invicem  a  suis  atque  hoste  vexata  non  suffectura  alimenta. 

9Ne  dividi  quidem  copias  posse,  servato  more  maiorum, 

qui  universas  vires  discrimini  belloruni  semper  obtulerint. 

10  Et  hercule,  terribilem  antea  regem  et  absenlia  sua  ad  va- 

nam  fiduciam  elatum,  postquam  adventtire  se  senserit,  cau- 

tum  pro  temerario  factum,  delituisse  inter  angustias  sallus 

rilu  ignobilium  ferarum,    quae,  strepitu  praetereuntium 

llaudito,  silvarum  latebris  se  occuluerint.  lam  etiam  valetu- 

dinis  simulatione  frustrari  suos  milites.    Sed  non  amplius 

ipsum  esse  passurum  detrectare  certamen.  In  illo  specu, 

in  quem  pavidi  recessissent,  oppressui'um  esse  cunctantes. 

Haec  magnificentius  iaclata,  quam  verius. 

12         (20)  Ceterum  pecunia  omni  rerumque  preliosissimis  • 

Damascum  Syriae  cum  modico  praesidio  militum  missis, 

reliquas  copias  in  Ciliciam   duxit,   insequentibus   more 

patrio  agmen  coniuge  ac  matre.   Virgines  quoque  cum 

ISparvo  filio  comitabantur  patrem.    Forte  eadem  nocte  et 


16  Q.  CURTII  RUFI 

Alexander  ad  fauces,  quibus  Syria  adilur,  el  Dareus  ad 
eum  locuni,  quem  Amanicas  Pylas  vocant,  pervenit.  Necl4 
dubitavere  Persae,  quin,  Isso  relicla,  quam  ceperant,  Ma- 
cedones  fugerent.    Nani  eliam  saucii  quidam  el  invalidi, 
qui  agmcn  non  poterant  persequi,  excepli  erant.    Quos  15 
onmes  instinclu  purpuratorum  barbarafcritatesaevientium, 
praecisis  adustisque  manibus,  circumduci,  ut  copias  suas 
noscerent,  salisque  omnibus  speclatis  nuntiare,  quae  vi- 
dissent,  regi  suo  iussit.    Motis  ergo  castris,  superat  Pin3- 16 
rum  amnem,  in  tergis,  ul  credebat,  fugientium  liaesurus. 

(21)  At  iiii ,  quorum  ampulaveral  manus ,  ad  caslra 
Macedonum  penetranl,   Dareum,  quanto  maximo  cursu 
posset,   sequi  nuntiantes.    Vix  fides  habebatur.    Itaquel? 
speculatores  [in]  maritimas  regiones  praemissos  explorare 
iubel,  ipse  adesset,  an  praefectorum  aliquis  specieni  prae- 
buisset  universi  venienlis  exercitus.    Sed  quum  specuia- 18 
tores  reverterenlur,  procul  ingens  mullitudo  conspecta  cst. 
Ignes  deinde  tolis  campis  coliucere  coeperunt,  omniaque 
velut  continenli  incendio  ardere  visa,  quum  incondita  mul- 
titudo  maxime  propler  iumenla  laxius  tenderet.   Itaque  eo  19 
ipso  loco  metari  suos  caslra  iusseral,  laelus,  quod  omni 
expetierat  voto,  in  illis  polissinmm  angustiis  decernendum 
fore.  Ceterum,  ut  solet  fieri,  quum  uitimi  discriminis  lem-20 
pus  adventat,  in  sollicitudinem  versa  ftducia  esl.    lliam 
ipsam  fortunam,  qua  aspirante  res  tam  prospere  gesserat, 
verebatur,  —  nec  iniuria  ex  liis ,  quae  Iribuisset  sibi,  — 
quamque  mulabilis  esset  reputabat:    unam  superesse  no- 
clem,  quae  tanli  discriminis  moraretur  eventum.    Rursus21 
oecuJTebat,  maiora  periculis  praemia,  et  sicut  dubiuni 
esset,  an  vinceret,  ila  illud  utique  certum  esse,  honeste  et 
cum    magna   laude  moriturum.    Itaque  corpora  milites^l 
curare  iussit  ac  deinde  tertia  vigilia  instruclos  et  armatos 
esse.  Ipse  in  iugum  editi  montis  ascendit  mullisque  collu- 
.  centibus  facibus  palrio  more  sacrificium  diis  praesidibus 
loci  fecit.    lamriue  tertium,  sicut  praeccptum  erat,  signum23 
luba  miles  acceperat,  itineri  simul  paralus  ac  proelio: 
strenueque  iussi  procedere  orienle  luce  pcrvenerunt  ad 
angustias,  quas  occupare  decreveranl.    Dareum  IriginlaS-i 


LIB.  111.  CAP.  Vlll,  13— CAP.  IX,  5.  [•".  'Jo-23.  z.]      17 

inde  sladia  abesse  praemissi  indicubanl.  Tunc  consistere 
agnien  iubet  arinisque  ipse  suniplis  acieai  ordinal. 

(.22)  Dareo  advenlum  lioslium  pavidi  agresles  nuntia- 
verunl,  vix  credenli,  occurrere  etiam,  quos  ut  fugienles 

23sequebatur.  Ergo  non  niediocris  omnium  animos  lor- 
mido  [incesserat],  —  quippe  ilineri  quani  proeiio  apliores 
eranl,  —  raptimque  arma  capiebant.  Sed  ipsa  feslinalio 
discurrentium  suosque  ad  arnia  vocantium  maiorem  me- 

26tum  incussit.  Alii  in  iugum  montis  evaseranl,  ut  liostium 
agmen  inde  prospicerent,  equos  pleriquc  frenabant.  Di- 
scors  exercitus  nec  ad   unum  intentus  imperium  vario 

27lumultu  cuncta  turbaverat.  Dareus  initio  iugum  montis 
curii  parte  copiarum  occupare  statuil,  el  a  fronle  et  a  tergo 
circumiturus  liostem,  a  mari  quoque,  quo  dextrum  eius 
cornu  tegebatur,   alios   obiecturus,   ut  undique  urgeret. 

28Praeter  liaec  viginti  niilia  praemissa  cum  sagittariorum 
manuPinarum  amnem,  qui  duo  agmina  interfluebat,  trans- 
ire  et  obiicere  sese  Maeedonum  copiis  iusserat:  si  id 
praestare  non  possent,  retrocedere  in  montes  et  occulte 

29  circumire  ultimos  hostium.  Ceterum  destinata  salubriter 
onmi  ratione  potentior  fortuna  diseussit:  quippe  alii  prae 
metu  imperium  exequi  non  audebant,  alii  frustra  exeque- 

30bantur,  quia,  ubi  partes  labant,  summa  turbatur. 

CAP.   IX. 

1         (23)  Acies  autem  hoc  modo  stetit.  Nabar-      a.  333 
zanes  equitatu  dexti'uni  cornu  tuebatur,  additis    01.  iiV,  4I 
funditorum  sagiltariorumque  viginli  fere  milibus.  °'°"f  "'"*" 

2ln  eodeni  Thymodes  erat,  Graecis  peditibus  mer-  (Novembri.) 
cedeconductis,  triginta  milibus,  praepositus.  Hocerathaud 
dubie  robur  exercitus,  par  Macedonicae  phalangi  acies. 

3ln  laevo  cornu  Aristomedes  Thessalus  viginti  milia  bar- 
barorum   peditum  habebat.    In  subsidiis    pugnacissimas 

4locaverat  gentes.  Ipsum  regem  in  eodem  cornu  dimica- 
lurum  tria  milia  delectorum  equitum,  assueta  corporis 
cuslodia,  el  pedestris  acies,  quadraginta  milia,  sequeban- 

5tur.   Hyrcani  deinde  Medique  equites:  his  proximi  cete 
raruni  gentiuni,  ultra  eos  dextra  laevaque  dispositi.   Hoc 

CL'RT.   RUF.  2 


18  Q.  CURTII  RUFI 

ag^men,  sicul  dioUim  est,  inslruclum  sex  milia  iaculalorum 
fundilorumquc  aniecedebant.    Quicquid   in  illis  ang-ustiis    6 
adiri  poleiat,  impleverant  copiae,  cornuaque  hinc  ab  iugo, 
illinc  a  mari  stabant:  uxorem  niatrcmque  regis  el  alium 
feminarum  gregem  in  medium  agmen  acceperant. 

(24)  Alexander  phalangem,  qua  nihil  apud  Macedo-   7 
nas  validius  crat,  in  fronte  constiluit.    Dextrum  cornu  Ni- 
canor,  Parmenionis  filius,  luebatur:   huic  proximi  slabant 
Coenos  et  Perdiccas  et  Meleager  et  Ptolemaeus  el  Aniyii- 
tas,  sui  quis(iue  agminis  duces.    In  laevo,  quod  ad  mare  8 
perlinebat,  Cralerus  et  Parmenio  erant,  sed  Cralerus  Par- 
uicnioni  parere  iussus.    Equites  ab  utroque  cornu  locati: 
tlextrum  Maeedones,  Thessalis  adiunctis,  laevum  Pclopon- 
nesii  lucbantur.    Ante  hanc  aciem  posucrat  fimditorum  9 
manum,  sagiltariis  admixlis.  Thraces  quoque  et  Crelenses 
•uite  agmen  ibant,  et  ipsi  le\iter  armati.    At  iiis,  qui  prae- 10 
missi  a  Dareo  iugum  montis  insederant,  Agrianos  oppo- 
suit,  ex  Graecia  nupcr  advectos.   Parmenioni  autem  prae- 
ceperat,  ut,  quantum  posset,  agmen  ad  mare  extenderet, 
quo  longius  abesset  acies  niontibus,  quos  occupaverant 
barbari.   At  illi  neque  obstare  venientilMis  nec  circumirell 
praetergressos  ausi,   fundilorum  maxime  aspectu  territi, 
profugeranl:   eaque  res  Alexandro  tutuni  agminis  lalus, 
quod  ne  superne  incesseretur  limuerat,  praestilit.  Trigintaia 
et  duo  armatorum  ordines  ibant:   neque  enmi  lalius  ex- 
lendi  aciem  patiebantur  angustiae.  Paulalim  deinde  laxare 
se  sinus  montium  et  maius  spatiuni  aperire  coeperant,  ita 
ut  non  pedes  solum  pluribus  ordinibus  incedere,  sed  eliam 
lal«ribus  circumfundi  posset  equitatus. 

CAP.  X. 

(25)  lam  in  conspectu,  sed  exlra  teli  iactum  utraque  j 
acies  erat,  quum  priores  Persae  inconditum  et  trucem 
sustulere  clamorem.  Redditur  el  a  Macedonibus,  maior  2 
exercitus  numero,  iugis  monlium  vastisque  sallibus  reper- 
cussus:  quippe  semper  circumiecta  nemora  petraeque, 
quantamcunque  accepere  vocem,  mulliplicato  sono  refe- 
runt.    Alexander  ante  prima  signa  ibat,  idenlidem  inanu  3 


LIB.  111.  CAP.  LX,  5  — CAP.  XI,  l.  [•".  "-«!.  z]       19 

suos  inhlbens,  ne  suspensi,  aerius  ob  nimiam  feslina- 

ilioneni  concilalo  spiritii,  capesserenl  proeliuni.  Omnn- 
<iue  agniini  obequilarel,  varia  oratione,  ul  cuiusciue 
animis  aptum  erat,  milites  allo(|uebalur.  Macedones,  tot 
bellorum  in  Europa  viclores,  ad  subigendam  Asiam  at- 
ijue  ultima  orientis  non  ipsius  niagis     quam  suo  ductu 

oprofecti,  ins'eleratae  virlulis  admonebantur.  lllos,  ter- 
rarum  orbis  liberalores  emensosque  olim  Herciilis  et 
Liberi  patri»  lerminos,  non  Persis  modo,  sed  eliam  omni- 
bus  genlibus  imposiluros  iuguni:  Macedonum  provin- 
cias  Bactru  el  Indos  forc.    Minima  esse,  quae  nunc  in- 

Stucrentur:  sed  omnia  victoria  aperiri.  Non  in  praeruplis 
petris  lllyriorum  et  Thraciae  saxis  sterilem  laborcm  fore; 
spolia  lotius  orienlis  ofTerri.  Vix  gladio  futurum  opus: 
totani   aciem  suo  pavore  nucluantem  uinbonibus  posse 

7propelli.  Victor  ad  haec  Alheniensiuni  Philippus  paler 
invocabalur,  domilaeque  nuper  Boeoliae  el  urbis  in  ea  no- 
bilissimae,  ad  solum  dirutae,  species  repraesenlabalur 
animis.  lam  Granlcum  amnem,  iam  tol  urbes  aul  expugna- 
las  aul  in  fidem  acceplas  omniaque,  quae  post  lergum 
erant,   strata  el  pedibus   ipsorum   subiecta  memorabat. 

gQuum  adierat  Graecos,  admonebal,  ab  his  gentibus  illala 
Graeciae  bella  Darei  prius,  deinde  Xerxis  insolentia, 
aquam  ipsos  terramque  poscenliimi,  ul  neque  fontiuui 

ghaustum  nec  solitos  cibos  relinquerent  dedilis.  Ab  his 
lempla  ruinis  et  ignibus  esse  deleta,  urbes  eoruin  e.\- 
pugnatas,  foedera  divini  humanique  iuris  violala  referebat. 
lllyiios  vero  et  Thracas,  rapto  vivere  assuelos,  aciem 
hostium  auro  purpuraque  fulgentem  inlueri  iubebat,  prae- 
lOdam,  non  arma  gestantem.  Irent  et  imbellibus  feminis 
aurum  viri  eriperent.  Aspera  monlium  suorum  iuga  nudas- 
que  calles  et  perpeluo  rigenles  gelu  ditibus  Persarum 
campis  agrisque  mutarent. 

CAP.  XL 

1  (26)  lam  ad  teli  iactum  pervenerant,  quum  Persarum 
equites  ferociter  in  laevum  cornu  hoslitmi  inveclt  simt: 
quippe  Dareus  equestri  proelio  decernere  oplabal.  pha- 

2* 


20  0-  CURTII  RUFI 

lansem  Macedonici  exercilus  robur  esse  conieclans.  lam- 
que  etiam  dextrum  Alexandri  cornu  circumibatur.    Quod  1 
ubi  Macedo  conspexil,  duabus  alis  equitum  ad  iugum  montis 
mssis  subsislere,  ceteros  in  medium  beili  discrimen  stre- 
nue  transfert.    Subductis  deinde  ex  acie  Thessalis  equiti-  3 
bus,  praefectum  eorum  occulte  circumire  tergum  suorum 
iubel  Pai'menionique  coniungi  et,  quod  is  imperasset,  im- 
pigre  exequi.     lamque  immissi  in  medium  Persai-um,  un-  4 
dique  circumfusi,  egregie  [se]  tuebantur,  sed  conferti  et 
quasi  cohaerentes  tela  vibrare  non  poteranl:  simul  eranl 
emissa,  in  eosdem  concurrenlia  implicabantur,  levique  et 
vano  ictu  pauca  in  hostem,  plura  in  humum  innoxia  cade- 
bant.    Ergo  comminus  pugnam  coacti  conserere  gladios 
impigre  slringunl.  Tum  vero  multum  sanguinis  fusum  est:  6 
duae  quippe  acies  ila  cohaerebant,  ut  armis  arma  pulsa- 
rent,  mucrones  in  ora  dirigerent.    Non  timido,  non  ignavo 
cessare  tum  licuit:  collato  pede,  quasi  singuli  inter  se  di- 
micarent,  in  eodem  vestigio  stabant,  donec  vincendo  lo- 
cum  sibi  facerent.  Tum  demum  ergo  promovebant  gradum,  6 
quum  hostem  prostraveranl.    At  illos  novus  excipiebat 
adversarius  fatigatos ,  nec  vulnerati,  ut  alias  solent,  acie 
poterant  excedere,  quum  hostis  inslarel  a  fronie,  a  tergo 
sui  urgerent. 

(27)  Alexander  non  ducis  magis  quam  militis  munia  7 
exequebatur,  opimum  decus  caeso  rege  expelens.  Quippe 
Dareus  curru  sublimis  eminebat,  et  suis  ad  se  tuendum  et 
hostibus  ad  incessendum  ingens  incitamentum.    Ergo  fra-  8 
ler  eius  Oxalhres ,  quum  Alexandrum  instare  ei  cerneret, 
equites,  quibus  praeerat,  ante  ipsum  currum  regis  obiecit, 
armis  et  robore  corporis  multum  super  celeros  eminens, 
animo  vero  et  pietate  in  paucissimis.    Illo  utique  proelio 
clarus  alios  improvide  instantes  prostravil,  alios  in  fugam 
averlil.  AtMacedones,  ut  circa  regem  erant,  muluaadhor-  9 
tatione  hrmati  cum  ipso  in  equitum  agmen  irrumpunl.  Tum 
vero  similis  ruinae  strages  erat.    Circa  currum  Darei  iace- 
bant  nobilissimi  duces,  ante  ocuios  regis  egregia  morie  de- 
functi,  omnes  in  ora  proni,  sicut  dimicanles  procubueranl, 
adverso  corpore  vulneribus  acceptis.  Inter  hos  Atizyes  ellO 


LIB.  III.  C.\P.  XI,  1—19.  lin.  28-28.  z.]  21 

Rheomithres  elSalaces,  praetorAegypti.  magnorum  exer- 
ciluum  praefecli,  noscilabanlur:  circa  eos  cumulata  erat 
peditum  cquitunuiue  obscurior  turba.  Maccdonum  quoque 
1101)  (|uidem  multi,  sed  promptissimi  lamen  caesisunt:  in- 
ler  quos  Aiexandri  dextrum  fenuir  leviter  mucrone  per- 

llslrictum  esl.  lamque.  qui  Darcum  vehebaul  equi,  confos;si 
hastis  el  dolore  efferati  iugum  qualere  et  regem  curru  ex- 
culere  coeperanl:  quum  ilie  veritus,  ne  vivus  veniret  in 
hostium  potestatem,  desilil  et  in  equum,  qui  adhoc  Ipsum 
sequebatur,  iniponitur,  inslgnibus  quoque  iniperii,  ne  fu- 

12gam  proderenl,  indecore  abiectis.  Tum  vero  celeri  dissi- 
pantur  melu  et,  qua  cuique  ad  fugam  patebat  via,  erum- 
punt,  arma  iacientes,  quae  paulo  ante  ad  tutelam  corporum 

ISsumpseranl:  adeo  pavor  etiam  auxilia  forniidat.  Instabal 
fugientibus  eques  a  Parmenione  niissus,  el  forte  in  illud 
cornu  omnes  fuga  abstulerat. 

Al  in   dextro  Persae  Thessalos  equites  vehementer 

14  urgebant.  lamque  una  ala  ipso  impetu  proculcata  erat, 
quum  Thessaii,  strenue  circumactis  equis  dilapsi,  rursus  in 
proelium  redeunt  sparsosque  et  incompositos  victoriae 

lofiducia  bai-baros  ingenti  caede  prosternunl.  Equi  pariter 
equitesque  Persarum  serie  laminarum  [obtecti  et]  ob  id 
graves  genus  certaminis,  quod  celeritate  maxime  constat, 
aegre  moliebantur:  quippe  in  circumagendis  equis  suis 
Thessali  inulti  eos  occupaveranl. 

16  (28)  Hac  tam  prospera  pugna  nunliata,  Alexander, 
non  ante  ausus  persequi  barbaros,  utrimque  iam  victor  in- 

iTstare  fugientibus  coepit.  Haud  amplius  regem  quam  mille 
equites  sequebantur,  quum  ingensmultitudo  hostium  cade- 
ret.  Sed  quis  aut  in  victoria  aut  in  fuga  copias  numerat? 
Agebanlur  ergo  a  lam  paucis  pecorum  modo,  et  idem  me- 

181US,  qui  cogebal  fugere,  fugientes  morabatur.  At  Graeci, 
qui  in  Darei  partibus  steterant,  Amynta  duce,  (praelor  hic 
Alexandri  fuerat,  tunc  transfuga)  abrupti  a  ceteris,  haud 

19sane  fugientibus  similes  evaserant.  Barbari  longe  diversam 
fugam  intenderunl:  alii,  qua  rectum  iter  in  PersTdem  duce- 
bat,  quidam  circuitu  rupes  saltusque  montium  occultos 
petivere,  pauci  castra  Darei. 


22  Q.  CURTII  RUFI 

Sed  iam  illa  quoque  victor  inlraveral,  omni  quidem20 
opulentia  dilia.  Ingens  auri  argentique  pondus,  non  beili, 
sed  luxuriae  apparatum,  diripuerant  milites.  Quumqueplus 
raperent,  passira  strala  erant  ilinera  vilioribus  sarcinis, 
quas  in  comparalione  meliorum  avarilia  conlempserat. 
lamque  ad  feminas  perventum  erat,  quibus  quo  cariora21 
ornamenta  simt ,   violentius   delrahebantur :    ne  corpo- 
ribus   quideni  vis   ac  libido   parcebat.     Omnia  planctu22 
tumuituque,  prout  cuique  fortuna  erat,  repleverant,  nec 
nlla  facies  mali  deerat,  quum  per  omnes  ordines  aetates- 
que  victoris  crudelilas  ac  licentia  vagaretur.     Tunc  vero23 
impotentis  fortunae  species  conspici  potuit,  quum  ii,  qui 
tamen  Dareo  tabernaculum  exornaverant,  omni  luxu  el 
opulentia  instructum,  eadem  illa  Alexandro ,  quasi  veteri 
domino,  reservabant.    Namque  id  solum  intactum  omise- 
rant  milites,  ita  tradito  more,  ut  victorem  victi  regis  laber- 
naculo  exciperent. 

(29)  Sed  omnium  oculos  animosque  in  semet  averte-24 
ranl  captivae  mater  coniunxque  Darei :  illa  non  maiestate 
solum,  sed  eliam  aetate  venerabilis,  haec  formae  pulchri- 
ludine,  ne  illa  quidem  sorte  corruptae.  Receperat  in  sinum 
lilium  nondum  sextum  annum  aetatis  egressum,  in  spem 
tantae  fortunae ,  quantam  pater  eius  paulo  ante  amiserat, 
genitum.  Al  in  gremio  anus  aviae  iacebanl  adultae  virgi-25 
nes  duae,  non  suo  tantum,  sed  etiam  illius  maerore  con- 
fectae.  Ingens  circa  eam  nobilium  feminarum  turba  con- 
sliterat,  laceratis  crinibus  abscissaque  veste,  pristini  de- 
coris  immemores,  reginas  dominasque  veris  quondam, 
tunc  alienis  nominibus  invocantes.  Illae  suae  calamilatis26 
oblitae,  in  utro  cornu  Dareus  stetisset,  quae  fortuna  dis- 
criniinis  fuisset,  requirebant.  Negabant,  se  caplas,  si  vi- 
veret  rex.  Sed  illum  equos  subinfle  mutantem  longius  fuga 
abstulerat. 

In  acie  autem  caesa  sunt  Persarum  peditum  centum27 
milia,  decem  equilum.    At  a  parte  Alexandri  quattuor  et 
quingenti  saucii  fuere,  ex  peditibus  triginta  omnino  el  duo 
desiderati  simt,  equitum  centum  quinquaginta  interfecti. 
Tantulo  impendio  ingens  victoria  stelit. 


LIB.  111.  CAP.  XI,  20— CAP.  XII,  Jl.  [111.  2S-30.  z.j     23 

CAP.  XII. 

1  (30)  Rex  qiiidem  Dareum  persec|uendo  fatigalus, 
postquam  el  nox  appetebal  el  consequendi  spes  non  erat, 

2in  caslra  paulo  ante  a  suis  capla  pcrvenii.  Invitari  deinde 
amicos,  quiljus  niaxiinc  assueverat,  iussit  (quippc  sunmui 
dumtaxat  cutis  in  femine  perstricta  non  prohibebal  iiiter- 

3esse  convivio):  (|uum  repente  e  proximo  tabernaculo  lu- 
gubris  clamor  barbaro  ululatu  planctuque  permixtus  epu- 
lanles  conterruil.  Cohors  quoque,  (|uae  excubabat  ad 
tabernaculum  regis,  verita,  ne  maioris  motus  principium 

4esset,  armare  se  coeperat.  Causa  subiti  pavoris  fuit,  quod 
mater  uxorque  Darei  cum  caplivis  nobiiibus  regem,  quem 
interfeclum  esse  credebant,  ing^enti  gemitu  eiulatuque  de- 

oflebant.  Unus  nanu|ue  e  caplivis  spadonibus,  qui  forte  ante 
ipsarum  tabernaculum  steterat,  amiculum,  quod  Dareus, 
sicut  pauio  ante  dictum  est.  ne  cultu  proderetur,  abiecerat, 
in  manibus  eius,  qui  re|)ertum  lerebat,  agnovit  ratusque, 
inlerfecto  dctractum  esse,  falsum  nuntium  mortis  eius 

eattulerat.  Hoc  mulierum  errore  comperto,  Alexander  for- 
lunae  Darei  et  pietali  earum  iilacrimasse  fertur.  Ac  primo 
Alitiuenem,  qui  Sardis  Iradideral,  peritum  linguae  Persi- 

7cau,  ire  ad  consoiaudas  eas  iusserat.    Verilus  deinde,  ne 
proditor  captivarum  iram  doloremque  renovaret,  Leonua 
tum  ex  purpuratis  suis  misit,  iussum  indicare,  falso  lamen- 
tari  eas  vivum.  Ilie  cum  paucis  armigeris  in  labernacuium, 
in  quo  captivae  eranl,  pervenit  missumque  se  a  rege  nun- 

Stiare  iubct.  At  hi,  qui  in  vestibulo  eranl,  ut  armatos  con- 
spexere,  rati,  acluni  esse  de  dominis,  in  tabernacuium 
currunt,  vociferantes,  adesse  supremam  horam  missosque, 

9qui  occiderent  captas.  Ilaque,  ut  quae  nec  prohibere  pos- 
senl  nec  admittere  auderent,  nuiio  responso  dato,  tacitae 
lOoppcriebantur  victoris  arbitrium.  Leonnatus  ,  expectato 
diu,  ([ui  se  introduceret,  postquam  nemo  procedere  aude- 
bat,  reliclis  in  veslibulo  sateliitibus,  intrat  in  tabernacuium. 
Ea  ipsa  res  turbaverat  feminas,  quod  irnipisse  non  adniis- 
llsus  videbatur.  Itaque  maler  et  coniunx  provoiutae  ad  pe- 
des  orare  coeperunt,  ut,  priusquam  interficerentur,  Darei 
corpus  ipsis  patrio   more  sepelire  permitteret:   functas 


24  Q.  CURTII  RUFl 

supremo  in  regem  officio  impigre  sese  moriluras.  Leonna- 12 
tus,  et  vivere  Dareum  et  ipsas  non  incolumes  modo,  sed 
eliam  apparalu  prislinae  fortunae  reginas  fore.    Tuni  de- 
mum  Darei  maler  allevari  se  passa  est. 

(31)  Alexander  postero  die,  cum  cura  sepultis  milili- 13 
bus,  quorum  corpora  invenerat,  Persarum  quoque  nobilis- 
simis  eundem  honorem  haberi  iubet  matrique  Darei  per- 
miui,  quos  vellet,  palrio  more  sepeliret.  IUa  paucos  artall 
propinquitate  coniunclos  pro  habilu  praesenlis  forlunae 
humari  iussit,  apparatum  funerum,  quo  Persae  suprema 
officiacelebrarent,  invidiosum  foreexislimans,  quumviclo- 
res  haud  preliose  cremarentur. 

lamque,  iustis  defunctorum  corporibus  solutis,  prae-15 
miUil  ad  caplivas,  qui  nunliarent,  ipsum  venire,  inhibila- 
que  comiiantium  turba  labernaculum  cum  Hephaestione 
intrat.    Is  longe  omnium  amicorum  carissimus  erat  regi,  16 
cum  ipso  pariter  educatus,  secretorum  omnium  arbiler: 
liberlaUs  quoque  in  admonendo  eo  non  alius  ius  habebat-. 
quod  tamen  ila  usurpabat,  ut  magis  a  rege  permissum 
quam  vindicatum  ab  eo  viderelur:  et  sicul  aetate  par  erat 
regi,  ita  corporis  habitu  praestabat.    Ergo  reginae    illumiT 
esse  regeni  ratae  suo  more  veneratae  sunt.  Inde  ex  capU- 
vis  spadonibus,  quis  Alexander  esset,  monstrantibus ,  Si- 
sygambis  advoluta  est  pedibus  eius ,  ignoraUonem  nun- 
quam  antea  visi  regis  excusans.  Quam  manu  allevans  rex, 
Non  errasti,  inquit,  maier,  nam  et  hic  Alexander  est. 

(32)  Equidem,hac  continenUa  animi  si  ad  ulUmum  vi-i8 
lae  perseverare  poluisset,  feliciorem  fuisse  crederem,  quam 
visus  est  esse ,  quum  Liberi  patris  imitaretur  Iriumphum, 
ab  Hellesponto  usque  ad  Oceanum  omnes  genles  victoria 
emensus.     Sic  vicisset  profecto  superbiam  alque  iram,  19 
mala  invicla:  sic  absUnuisset  inter  epulas  caedibus  ami- 
corum  egregiosque  bello  viros  et  tot  gentium  secum  do- 
mitores  indicta  causa  veritus  esset  occidere.  Sed  nondum20 
fortuna  se  animo  eius  superfuderat:  itaque  orienteni  eam 
moderate  et  prudenler  tulil,  ad  ultimum  magnitudinem  eius 
non  cepit. 

Tunc  quidem  ita  se  gessil,  ut  omnes  anle  euni  reges21 


LIB.  111.  CAP.  XII,  U—  CAP.  XIII,  3.  [III.  30-3.1.  /..]     25 

et  continentia  cl  clemenlia  vincerentur.  Virgines  reginas, 
excellentis  rorniae,  tam  sancle  iiabiiit,  quam  si  eodeni,  quo 

22  ipse,  parente  genitae  forenl :  coniugem  eiusdemr  quam  nulia 
aetatis  suae  pulcliritudine  corporis  vicit,  adeo  ipse  non 
violavit,  ul  summani  adliibuerit  curam,  ne  quis  captivo 

■Jicorpori  illuderet:  omnem  cultum  reddi  feminis  iussit,  nec 
quicquam  ex   pristinae   fortunae  magniiicentia  captivis 

•24praeter  fiduciam  defuit.  Itaque  Sisygambis,  Bex,  inquit, 
mereris,  ul  ea  precemur  tibi,  quae  Dareo  nostro  quondam 
precatae  sumus,  et,  utvideo,  dignus  es  [imperio],  quitantum 
regem  non  /liicilatc  solum ,  sed  etiam  aequitate  superaveris. 

25  Tu  quidem  matrem  me  et  reginam  vocas,  sed  ego  me  tuam 
famidam  esse  confileor.  Et  praetcritae  fortunae  fastigium 
cnpio  et  praesentis  iugum  pati possum :  tua  interest,  quantum 
in  nos  licuerit.  si  id  potius clementia   quam  saevitia  vis  esse 

'26  testatum.  Rex  bonum  animum  liabere  eas  iussit:  Darei 
filiuin  collo  suo  adniovit,  atque  niliil  ille  conspectu  tunc 
primum  a  se  visi  conlerritus  cervicem  eius  manibus  am- 
plectitur.  Motus  ergo  rex  constantia  pueri,  Hepliaestionem 
intuens,  Quam  vellem,  inquit,  Dareus  aliquid  ex  hac  indole 
hausisset! 

27  (33)  Tum  tabernaculo  egressus,  tribus  aris  in  ripa  Pi- 
nari  aninislovi  alqueHerculiMinervaeque  sacratis,  Syriam 
pelil,  Damascum,  ubi  regis  gaza  erat,  Parmenione  prae- 
misso. 

CAP.  XIII. 

1  *  ♦  atque  quum  praecessisse  el  Darei  satrapam  compe- 
risset,  veritus,  ne  paucilas  suorum  sperneretur,  accersere 

2  maiorem  manum  statuit.  Sed  forte  in  exploratores  alj  eo 
praemissos  incidit  natione  Mardus,  qui  ad  Parmeniona  per- 
ductus  litteras  ad  Alexandnnn  a  praefecto  Damasci  missas 
iradit  ei :  nec  dubilare  eum ,  quin  omnem  regiam  supelle- 

3clilem  cum  pecunia  traderet,  adiecit.  Parmenio,  asservari 
eo  iusso,  litteras  aperit:  in  quis  erat  scriptum,  ut  mature 
Alexander  aliquem  ex  ducibus  suis  mitteret  cum  manu 
exigua,  [cui  traderet],  quaecunque  rex  penes  ipsum  reli- 
quisset.     Itaque  Mardum,  datis  comitibus,  ad  prodilorem 


26  Q.  CURTII  RUFl 

remittil.  Ille  e  manibus  custodientium  lapsus  Damascum 
ante  lucem  intral.  Turbaverat  ea  res  Parmenionis  animum  4 
insidias  timentis ,  et  ig-notum  iter  sine  duce  non  audebat 
ingredi:  felicitati  lamen  reg^is  sui  confisus  ag-restes,  qui 
duces  itineris  essent,  excipi  iussit.  Ouiljns  celeriter  reper- 
lis  quarto  die  ad  urbem  pervenit,  iam  meluenle  praefeclo, 
ne  sibi  lldes  habita  non  esset.  Igitur,  quasi  paium  muni-  5 
menlis  oppidi  fidens,  ante  solis  ortum  pecuniam  regiam 
(gazam  Persae  vocant)  cum  pretiosissimis  rerum  efTerri 
iubet,  fugam  simulans,  re  vera,  ut  praedam  hosli  offerret. 

(34)  Multa  milia  virorum  feminarunique  e.xcedentem  6 
oppido  sequebantur,  omnibus  niiserabilis  turba  praeter 
eum,  cuius  fidei  commissa  erat.  Quippe  quo  maior  prodi- 
lionis  merces  foret,  obiicere  hosti  parabat  gratiorem  onini 
pecunia  praedam,  nobiles  viros,  praetorum  Darei  coniu- 
g:es  liberosque,  praeter  hos  Graecarum  urbium  legatos, 
quos  Dareus,  velut  in  arce  tutissima,  in  proditoris  reli- 
querat  manibus.    Gangabas  Persae  vocanl  humeris  onera  7 
portantes:  hi  quum[frigus]tolerare  non  possenl,  —  quippe 
et  procella  subito  nivem  effuderat  et  humus  rigebat  gelu 
lum  astricta,  —  vestes,  quas  cum  pecunia  portabant,  auro 
et  purpura  insignes  induunt,  nuho  prohibere  auso,  quum 
fortuna  regis  eliam  humillimis  in  ipsum  licentiam  faceret. 
Praebuere  ergo  Parmenioni  non  spernendi  agminis  spe-  8 
ciem :   qui  intentiore  cura  suos  quasi  ad  iustum  proelium 
paucis  adhoriatus  equis  calcaria  iubet  subdere  et  acri  im- 
petu  in  hoslem  evehi.  At  illi,  qui  sub  oneribus  erant,  omis-  9 
sis  per  metum,  capessunt  fugam:  armati  quoque,  qui  eos 
prosequebantur,  eodem  metu  arma  iactare  ac  nota  diver- 
ticula  petere  coeperunt.    Praefectus,  quasi  et  ipse  conter-  lo 
ritus,  simulans  cuncta  pavore  compleveral.  lacebant  tolis 
campis  opes  regiae,  illa  pecunia  stipendio  ingenti  militum 
praeparata,  ille  cultus  lot  nobilium  virorum,  tot  illuslriura 
feminarum,  aurea  vasa,  aurei  freni,   tabernacula  regali 
magnificentia  ornata,  v^ehicula  quoque  a  suis  destituta,  in- 11 
gentis  opulentiae  plena,  facies  etiam  praedantibus  tristis, 
si  qua  res  avaritiam  moraretur.    Quippe  lol  annorum  in- 
credibili  ei  fidem  excedente  fortuna  cumulala  tunc  alia 


LIB.  111.  CAP.  XIU,  3—17.  l'i'.  33-33.  z.i  07 

slirplbus  lacerata,  alia  iii  cocnum  demersa  erueljanlur. 
non  sufticiebanL  praedantium  manus  praedae. 

12  (35)  lamque  etiam  ad  eos,  i|ui  primi  fugeranl,  venluiii 
erai:  feminae  pleraeque  parvos  liahentes  liberos  ibant. 
Inter  quas  fueie  U'es  virgines,  Ochi,  qui  anle  Dareum  re- 
gnaverat,  filiae,  olim  <|uidein  e\  fastigio  paterno  reruni 
mutalione  dctractae,  sed  tum  sortem  earum  crudelius  ag- 

13gravante  fortuna.  In  eodem  grege  uxor  quoque  eiusdem 
Ochi  fuit  Oxathrisque  (frater  hic  eral  Darei)  filia  el  con- 
iunx  Artabazi,  principis  purpuratorum ,  [et]  filius,  cui  Uio- 

lineo  fuil  nomen.  Pharnabazi  quoque,  cui  sumiiium  impe- 
rium  maritimae  orae  rex  dederat,  u\or  cum  filio  cxcepta 
est,  Mentoris  filiae  tres  ac  nobilissimi  ducis  Meninonis  con- 
iunx  et  filius:  —  vixque  ulla  domus  purpurati  expers  fuit 

lotantae  cladis:  —  Lacedaemonii  [quoque]  et  Athenienses, 
societatis  fide  violata  Persas  secuti :  Aristoglton  et  Dropt- 
des  el  Ipliicrates,  inter  Athenienses  genere  famaque  longe 
clarissimi:  LacedaemoniiPausippus  et  Onomastorides  cum 

leMonTmo  et  Callicralide,  hi  quoque  domi  nobiles.  Summa 
pecuniae  signatae  fuit  talentiim  duo  niilia  et  sexcenta,  facti 
argenti  pondus  quingenta  aequabat.  Praeterea  triginta  mi- 
lia  hominum  cum  septem  milibus  iumentorum  dorso  onera 

17portanlium  capla  sunt.  Ceteruin  dii  tanlae  fortunae  prodi- 
torem,  seri  ultores,  celeriter  debita  poena  perseculi  sunt. 
Namque  unus  e  consciis  eius,  credo,  regis  vicem  etiam  in 
illa  sorte  reveritus,  interfecti  proditoris  caput  ad  Dareum 
lulit,  opportunum  solatium  prodito:  quippe  et  ultus  ini- 
micum  erat  et  nonduni  in  omnium  animis  memoriam  ma- 
iestalis  suae  exolevisse  cernebat. 


L  I  B  E  R    IV. 


ARGUMENTUM. 

I.  Alexander  littoiis  aDareosiiperbe  scriplis  regie  respuiiJet.  Abdalo- 
nymum  Sidoniis  regem  praelicil.  Amyntas  lransfug:a  miro  niodo  a 
Persis  ipsis  occiditur.  Variae  variis  locis  praefectorum  Darei  clades. 
U.  TjTus  urbs,  incolis  Alexandrum  recipere  recusautibus,  obsidetur. 


28  0-  CURTll  RUFI 

III.  Quae  obsidio  dubiis   belli  eventibus  admodum   nobilitata  est. 

IV.  Tandem  vi  capta  funesto  vastatur  incendio.  V.  Darei  iterata  de 
pace  submissiorqiie  legatio  ab  Alexandro  repudiatur:  quo  facto 
Graeci  eum  corona  aurea  donant:  ille  per  praelectos  plerasque  Per- 
«arum  proviiicias  ia  potestatem  suam  redigit.  VI.  Adbellumdum 
se  accingil  Dareus,  Alexander  Gazam  expugnat  eiusque  praefectum 
Betim  crudcli  afficitsupplicio.  VII.  Dein  Aegyplum  pergit  et  adit 
lovis  Hammonis  oraculum.  VIII.  In  Aegypto  Alexandriam  condit, 
Memphim  pelil,  res  Aegypti  ordinal.  IX.  Dareus  ad  Arbela  per- 
venit  eoque  invilo  Alexander  Tigrim  superat.  X.  Milites  ob  lunae 
defectum  lurbatos  per  Acgyptios  vates  confirmat  Alexander.  Persas 
vastalores  coniicit  in  fugam.  Darei  uxor  captiva,  moerore  confecla, 
supremum  diem  obit ,  unde  Alexandri  lacrimae.  Darei  suspiciones 
luctusque  et  vota.  Xl.  Pacem  terlium  quaesitamDareusnon  impe- 
trat ,  imnin  ad  dediiionem  aut  ad  bellum  ab  Alexandro  provocatur. 
XII.  Ad  proelium  ilum  Persarum  se  exercilus  parat,  Macedones  ter- 
rore  velut  lympliatico  percussi  arma  alacriter  capessunt.  XIU.  Con- 
silia  de  nocturno  proelio  Parmenionis  et  Polyperoontis  Alexander 
damiial  somnoque  refectus  interrito  vultu  suos  ad  pugnam  accendit. 
XIV.  Alcxandri  ad  Graecorum,  Darei  ad  Persanim  exercitus  anie 
pugiiam  orationes.  XV.  Cruenti  ad  Arbela  proelii  descriptio.  Victor 
Alexander  Darenm  victum  persequitur.  XVI.  Parmenio  in  discri- 
mine  cunstitutus  Alexandrum  retrahit.  Tandem  integra  victoria  po- 
tili  Macedones  reliquos  Persas  fuga  .sibi  quaerere  salutem  cogunt. 

CAP.  I. 

(1  ed.  Zumpi.1  Dareus,  tanli  modo  exercilus  rex,  qui  l 
iriumphanlis  magis  quani  dimicantis  more  curni  sublimis 
inierat  proelium,  per  loca,  quae  prope  immensis  agmini- 
bus  impleveral,  iam  inania  et  ingenli  solitudine  vasta,  fu- 
giebat.   Pauci  regem  sequebanlm-:  nam  nec  eodem  omnes  2 
fugam  intenderant  et,  deficienlibus  equis,  cursum  eorum, 
quos  rex  subinde  mutabal,  aequare  non  polerant.  Onchas  3 
deinde  pcrvenit,  ubi  excepere  eum  Graecorum  quattuor 
milia ,  [omnis  exercitus]  iam  regius.     Tum  ad  Euphraten 
conlendit,  id  demum  credens  fore  ipsius,  quod  celerilate 
praecipere  potuisset. 

At  Alexander  Parmenionem,  per  quem  apud  Damas-  4 
cum  recepta  erat  praeda,  iussum,  eam  ipsam  et  captivos 
diligenli  asservare  custodia,  Syriae,  quam  Coelen  vocant, 
praefecil.     Novum  imperium  Syri,  nondum  belli  cladibus  5 
satis  domiti,  aspernabantur:  sed  celeriter  subacti  obedien- 
ler  imperata  fecerunt.  Aradus  quoque  insula  dedilur  regi. 


LIB.  IV.  CAP.  I,  1—15.  [IV,  1-3.  z.]  29 

eMaritiinam  lum  oram  el  pleraque  longius  eliam  a  mari  re- 
cedeiUia  rex  eius  insulae  Stralo  possidebal;  quo  in  fidem 
accepto  caslra  niovit  ad  urbem  Maralhon. 

7  (2)  Ibi  illi  lilterae  a  Dareo  reddunlur,  quibus,  ut  su- 
perbe  scriptis,  vehementer  offensus  est.  Praecipue  eum 
movit,  quod  Dareus  sibi  reg^is  titulum  nec  eundem  Alexan- 

8dri  nomini  adscripseral.  Postulabat  autem  magis ,  quam 
petebal,  ut,  accepta  pecunia,  quantamcunque  lota  Mace- 
donia  caperet ,  malreni  sibi  el  coniugem  iiberosque  resti- 

9tuerel:  de  regno  aequo,  si  vellet,  Marte  contenderet.  Si 
saniora  consilia  tandem  pali  poluisset,  contenlus  patrio, 
cederet  alieni  imperii  finibus:  socius  amicusque  esset.  In 
ea  se  fidem  et  dare  paralum  el  accipere. 

10  Contra  Alexander  in  hunc  maxime  modum  rescripsil: 
RexAlexander  Dareo.  Cuius  nomen  sumpsisti,  Dareus  Grae- 
cos,  quioram  Heltesponti  tenent,  coloniasque  Graecorum  lo- 
nias  omni  clade  vastavit:  cum  magno  deinde  exercitu  mare 

11  Iraiecit.  illato  Macedoniae  et  Gi-aeciae  IjcIIo.  Rursus  Xerxes, 
gentis  eiusdem ,  ad  oppugnandos  nos  cum  immanium  barba- 
rorum  copiis  venit:  qui  navali  proelio  victus  Mardonium 
tamen  reliquil  in  Graecia,   vt  absens  qiioque  popularelur 

iiurbes,  agros  ureret.  Philippum  vero,  parentem  meum,  quis 
ignorat  ab  his  interfectum  esse ,  qtios  ingentis  pecuniae  spe 
sollicitaveranl  vestri ?  Impiaenim  bellasuscipitiset,  quum  ha~ 
beatisarma,  licemini  hostium  capita :  sicut  tu  proxime  talentis 
mille,  ianti  exercitus  rex,  percussorem  in  me  emere  voluisti. 

MRepello  igitur  bellum.  non  infero.  Et  dii  quoque  pro  meliore 
stant  causa :  magnam  partem  Asiac  in  ditionem  redegi  meam, 
te  ipsum  acie  vici.  Ouem  etsi  nihil  a  me  impetrare  oportebat, 
utpote  qui  ne  belii  quidem  in  me  iura  servaveris ,  tamen ,  si 
veneris  supplex ,  et  malrem  et  coniugem  et  liberos  sine  pretio 
recepturum  esse  promitto.    Et  vincere  et  consulere  victis  scio. 

14  t^od  si  te  committere  nobis  times ,  dabimus  fidem ,  impune 
venturum.  De  cetero,  quum  mihi  scribes,  memento.  non  solum 

15  regi  te,  sed  etiam  tuo  scribere.  Ad  hanc  perferendam  Ther- 
sippus  est  missus. 

(^3)  Ipse  in  Phoenicen  descendk  el  oppidum  Byblon 
traditum  recepit.    Inde  ad  Sidona  ventum  cst,  ui'bem  ve- 


30  Q.  CURTII  RUFI 

Uistale  famaque  conditorum  inclitam.     Regnabat  in  eal6 
Slrato ,  Darei  opibus  adiutus ;  sed  quia  dedilionem  magis 
popuiarium     quam  sua  sponte  fecerat,  regno  visus  In- 
dignus,  Hephaestionique  perniissum,  ut,  quem  eo  fasligio 
[e]  Sidoniis  dignissimum  urbilraretur,  constilueret  regem. 
Eranl  Hepliaestionis  liospites  clari  inter  suos  iuvenes :  qui,  17 
facta  ipsis   potestate  regnandi,  negaverunt,   quemquam 
palrio  more  in  id  fastigium  recipi,  nisi  regia  stirpe  orlum. 
Admiratus  Hephaestion  magnitudinem  animi  spernentis,  18 
quod  alii  per  ignes  ferrumque  peterenl,  Vosqiddem  macti 
virtute,  inquit,  cstote,  qui  primiintellexistis,  quantomaius 
essei,  regnum  fastidire ,  quamaccipere.   Ceteriim  date  ali- 
quem  regiae  stirpis,  qui  meminerii,  a  vohis  acceptum  hahere 
scregnum.    Atque  illi,  quum  niullos  imminere  tanlae  spei  19 
cernerent,  singulis  amicorum  Alexandri  ob  nimiam  regni 
cupidilatem  adulantes,  statuunl,  neminem  esse  potiorem, 
quam  Abdalonymum  quendam,  longa  quidem  cognatione 
stirpi  regiae  annexum,  sed  ob  inopiam  suburbanum  hor- 
lum  exigua  colentem  stipe.     Causa  ei  paupertatis,  sicut20 
plerisque,  probitas  erat :  inlenlusque  operi  diurno  strepitum 
armorum,  qui  totam  Asiam  concusserat,  non  exaudiebat. 

(4)  Subito  deinde,   de  quibus  ante  dictuni  esl,  cum21 
regiae  vestis  insignibus  hortum  inlrant,  queni  forle  steriles 
herbas  eligens  Abdalonymus  repurgabat.  Tum  rege  eo  sa-22 
lutato,  aiter  ex  his,  Hahitus,  inquit,  hic  vestis,  quam  cernis 
in  meis  manibus,  cum  isto  squalore  permuiandus  tibi  esf. 
Ablue  corpus  illuvie  aeternisque  sordibus  squalidum:  cape 
regis  animum  el  in  eam  fortunam ,  qua  dignus  es,  istam  con- 
tinentiam  perfer.  Et  quum  in  regali  solio  residebis,  vitae  ne- 
cisque  omnium  civium  dominus,  cave  ohliviscaris  huius  status, 
in  quo  accipis  regnum,  immo  hercule,  propter  quem.  Somnio  23 
similis  res  Abdalonymo  videbatur:  interdum,  satisnesani 
essent,  qui  tam  proterve  sibi  illuderent,  percontabalur. 
Sed  ut  cunclanti  squalor  ablutus  est,  et  iniecta  vestis  pur- 
pura  auroque  distincta,  el  fides  a  iurantibus  facta,  serio 
iam  rex,  iisdem  comitantibus,  in  regiam  pervenit. 

Famadeinde,  ul  solet,  strenue  tota  urbe  discurrit;24 
aiiorum  studium ,  aliorum  indignalio  eminebat :  divitissi- 


LIB.  IV.  CM\  I,  15—32.  tiv,  3-5.  ■£.]  3t 

mus  quisque  luunilitaleni  iuopianique  eius  apud  amicos 

asAlexandri  eriminabatur.  Adniilli  euni  rex  prolinus  iussil 
diuque  conteniplatus,  Corporis,  inquit,  hahilus  famae  gene- 
ris  non  repiignal :  sed  libet  scire,  inopiam  qua  palientia  tule- 
ris.  Tumille,  Utinam,  inquil,  eodcm  animo  regnutn  pati 
possi/ii!  lute  manus  suffeccre  desiderio  meo:  nihil  habenti 

^ni/iit  defuit.  Magnae  indolis  specimcn  ex  hoc  sermone  Ab- 
dalouyuii  cepit.  Ilaque  non  Stralonis  modo  regiam  su- 
Ijcllectilem  attribui  ei  iussit,  sed  pleraque  etiam  ex  Per- 
sica  pracda :  regionem  quoque  urbi  appositam  ditioni  eius 
adiecit. 

27  (5)  Interea  Aniyntas,  quem  ad  Persas  ab  Alexandro 
transfugisse  diximus,  cum  qualluor  niilibus  Graecorum 
ipsum  ex  acie  perseculis  fuga  Tri|)6lin  pervenit.  Inde,  in 
naves  militibus  impositis,  Cypruin  Iransmisit  et,  quum  in 
illo  statu  rerum  id  quemque,  quod  occupassel,  habiturum 
arbiti'aretur,  velut  certo  iure  possessum,  Aegyplum  petere 
decrevit,  uUuque  regi  hostis  et  semper  ex  ancipiti  mula- 

28lione  temporum  pendens.  Horlatusque  milites  ad  speni 
tantae  rei  docel,  Satacem,  praetorem  Aegypti,  cecidisse 
in  acie :  Persarum  praesidium  et  sine  duce  esse  et  invaii- 
dum:  Acgyplios,  semper  praeioribus  eorum  infestos,  pro 

29sociis  ipsos,  non  pro  hostibus  neslimaturos.  Omnia  expe- 
riri  necessilas  cogebal:  quippe  quum  primas  spes  fortuna 
destiluit,  futura  praesentibus  videntur  esse  poliora.  Igilin- 
conclamant,  duc^ret,  quo  videretur.  Atque  ille  uleiulum 
aniinis,  dum  spe  calerent,  ratus  ad  Pelusium  ostium  pene- 

30trat,  simulans,  a  Dareo  se  esse  praemissum.  Potitus  ergo 
Pelusii  Memphim  copias  promovii:  ad  cuius  lamam  Ae- 
gyptii,  vana  gens  et  novandis  quam  gerendis  aptior  rebus, 
ex  suis  quique  vicis  urbibusque  ad  hoc  oppidum  concur- 
runt  ad  delenda  praesidia  Persarum.     Qui  terrili,  tamen 

3lspem  retinendi  Aegyplum  non  omiserunt.  Sedeos  Amyn- 
las  proelio  superatos  in  urbem  compellit  caslrisque  po- 
sitis  viclores  ad  populandos  agros  eduxit:  ac,  velul  in 

;V2  medio  positis  fundis  hoslium ,  cuncla  agebantur.  Itaque 
Mazaces,  quamquam  infelici  proelio  suorum  animos  terri- 
tos  esse  cognoverat,  tamen  palantes  et  vicloriae  fiducia 


32  Q.  CURTII  RUFI 

incautos  oslenians  perpulit,  ne  dubitarent  ex  urbe  erum- 
pere  et  res  amissas  recuperare.  Id  consilium  non  ratione33 
prudentius  quam  eventu  felicius  fuil:  ad  unum  omnes 
cum  ipso  duce  occisi  sunt.  Has  poenas  Amyntas  utrique 
regi  dedit,  niliilo  mag-is  ei,  ad  quem  transfug-erat,  fidus, 
quani  illi,  quem  deseruerat. 

(6)  Darei  praetores,  qui  proelio  apud  Isson  super-34 
fuerant,  cum  omni  manu,  quae  fugientes  secula  erat,  as- 
sumpta  etiam  Cappadocum  et  Paphlugonum  iuventule,  Ly- 
diam  recuperare  tentabant.  Anligonus,  praetor  Alexandri,  35 
Lydiae  praeerat :  qui ,  quamquam  plerosque  militum  ex 
praesidiis  ad  regem  dimiserat,  tamen,  barbaris  sprelis,  in 
aciem  suos  eduxit.    Eadem  illic  quoque  forluna  partium 
fuit:   tribus  proeliis  alia  atque  alia  regione  commissis 
Persae  funduntur.  Eodem  tempore  classis  Macedonum  ex36 
Graecia  accita  Aristomenen ,  qui  ad  Hellesponti  oram  re- 
cuperandam  a  Dareo  eral  missus ,  captis  eius  aut  mersis 
navibus,  superat.    A  Milesiis  deinde  Pharnabazus,  prae-37 
fectusPersicaeclassis,  pecuniaexactaet  praesidioin  urbem 
Chium  inlroducto ,  centum  navibus  Andrum  el  inde  Siph- 
num  petiil.  Has  quoque  insulas  praesidiis  occupat,  pecu- 
nia  multat. 

Magnitudo  belli,   quod  ab  opulenlissimis  Europae38 
Asiaeque  regibus  in  spem  totius  orbis  occupandi  gereba- 
tur,  Graeciae  quoque  el  Cretae  arma  commoverat.    Agis,39 
Lacedaemoniorum  rex ,  octo  milibus  Graecorum ,  qui  ex 
CLicia  profugi  domos  repetierant,  conlractis,  bellum  Anti- 
patro ,  Macedoniae  praefecto ,  moliebatur.  Cretenses  has  40 
aut  illas  partes  secuti  nunc  Spartanorum ,  nunc  Macedo- 
num  praesidiis  occupabantur.  Sed  leviora  inter  illos  fuere 
discrimina,  unum  certamen,  ex  quo  cetera  pendebant,  in- 
tuenle  fortuna. 

CAP.  IL 

(7)  lam  lola  Syria,  iamPhoenlce  quoque,  excepla  1 
Tyro,  Macedonum  erat,  habebatque  rex  castra  in  conti- 
nenli,  a  qua  urbem  anguslum  fretum  dirimit.    Tyros  el  2 
magnitudine  el  claritate  anle  omres  urbes  Syriae  Phoeni- 


LIB.  IV    CAP.  1,  32— CAP.  II,  10.  [iv,  5-8.  z.)        33 

cesque  niemorabilis  facilius  socielalem  Alexandri  accep- 
tura  videbaUir,  quam  imperium.  Coronam  igilur  auream 
donum  legali   afferebanl  commeatusque  largje  el  hospita- 

3  liter  ex  oppido  ad\  exeranl.  Ille  dona,  ut  ab  amicis,  accipi 
iussit  benigneque  legatos  allocutus  Herciili,  quem  praeci- 
pue  Tyrii  colerent,  sacrificare  velle  se  dixit:  Macedonum 
reges  credere,  ab  illo  deo  ipsos  genus  ducere:  se  vero,  ut 

4  id  faceret,  eliam  oraculo  monitum.  Legati  respondenl,  esse 
templum  Hercfllis  extra  urbem  in  ea  sede,  qiiam  Palaetyron 

5  ipsi  vocent :  ibi  regem  deo  sacrum  rile  facturum.  Non 
tenuit  iram  Alexander,  cuius  alioqui  potens  non  eral.  Ita- 
que,  Vos  quidem,  inquit,  fiducia  loci,  quod  insulam  incolitis, 
pedestrem  hunc  exercitum  spemitis :  sed  brevi  ostendam,  in 
conlinenti  vos  esse.    Proinde  sciatis  licel,  aut  intraturum  me 

6  urbem  aut  oppugnalurum.  Cum  hoc  responso  dimissos 
monere  amici  coeperunl,  ut  regem,  quem  Syria,  quem 
Phoenice  recepisset,  ipsi  quoque  urbem  intrare  pateren- 

7  lur.    Al  illi  loco  satis  fisi  obsidionem  ferre  decreveranl. 

(8)   Namque  urbem  a  continenti  quattuor  stadiorum 
frelum  dividil:  AfrTco  maxime  obiectum  crebros  ex  allo 

8  fluclus  in  litus  evolvil.  Nec  accipiendo  operi ,  quo  Mace- 
dSnes  continenli  insulam  iungere  parabant,  quicquam  ma- 
gis  quam  ille  ventus  obslabat.  Quippe  vix  leni  et  tran- 
quillo  mari  moles  agi  possunl :  AfrTcus  vero  prima  quae- 
que  congesla,  pulsu  illiso  mari,  subruit,  nec  ulla  tam  firma 
moles  esl,  quam  non  exedant  undae,  et  per  nexus  operum 
manantes  et,  ubi  acrior  flatus  exlitil,  summi  operis  fastigio 

9  superfusae.  Praeler  hanc  difficuUatem  haud  minor  alia 
erat:  muros  turresque  urbis  praealtum  mare  ambiebat: 
non  tormenta  nisi  e  navibus  procul  excussa  mitli,  non 
scalae  moenibus  applicari  poterant:  praeceps  in  salum 
murus  pedestre  interceperat  iter:  naves  nec  habebat  rex 
et,  si  admovisset,  pendentes  et  instabiles  missilibus  arceri 
poterant. 

10        Inler  quae  parva  diclu  res  Tyrionim  fiduciam  accen- 
dit.    Carthaginiensium  legali  ad  celebrandum  sacrum  an- 
niversarium  more  palrio  tunc  venerant:  quippe  Cartliagi 
nem  Tyrii   condiderunt,    semper    parentum    loco   culti 

CURT.    RIF  .^ 


34  Q.  CURTIl  RUFl 

Hortari  ergo  Poeni  coeperunt,  ut  obsidionem  forti  animo  H 
paterenlur:  brevi  Cartliaginc  auxilia  ventura.     Namque 
ea  lempeslale  magna  ex  parle  Punicis  classibus  maria  ob- 
sidebantur. 

(9)  Igitur  bello  decrelo,  per  muros  turresque    a.  333  12 
tormenta  disponunt,  arma  iunioribus  dividunt,  opi-  /"QfJ"'' 
fices,  quorum  copia  urbs  abundabat,  in  officinas  o'i,iii',4.' 
distribuunt.    Omnia  belli  apparatu  strepunt :   ferreae  quo- 
que  manus  (harpagonas  vocant),  quas  operibus  hostium 
iniicerent,    corvique  et  aiia  tuendis  urbibus  excogitata 
praeparabantur.    Sed  quum  fornacibus  ferrum ,  quod  ex- 13 
cudi  oportebat,impositum  esset,  admotisque  follibus  ignem 
flatu  accenderent,  sanguinis  rivi  sub  ipsis  flammis  exli- 
tisse  dicuntur :  idque  omen  in  Macedonum  metum  verte- 
runt  Tyrii.    Apud  Macedonas  quoque  quum  forte  panem  14 
quidam  militum  frangerent,  manantis  sanguinis  guttas  no- 
taverunt,  territoque  rege  Aristander,  peritissimus  vatum, 

si  extrinsecus  cruor  fluxisset,  Macedonibus  id  triste  futu- 
rum  ait:  contra,  quum  ab  interiore  parte  manaverit,  urbi, 
quam  obsidere  destinassent,  exitium  portendere.  Alexan- 15 
der,  quum  et  classem  procul  haberet  et  longam  obsidionem 
magno  sibi  ad  celera  impedimento  videret  fore ,  caducea- 
tores,  qui  ad  pacem  eos  compellerent,  misit:  quos  Tyrii 
contra  ius  gentium  occisos  praecipitaverunt  in  altum.  At- 
que  ille  suorum  tam  indigna  morte  commotus  urbem  obsi- 
dere  statuit. 

(10)  Sed  ante  iacienda  moles  erat,  quae  continentilt 
urbem  committeret.  Ingens  ergo  animos  militum  despe- 
ratio  incessit,  cernentium  profundum  mare ,  quod  vix  di- 
vina  ope  posset  impleri:  quae  saxa  tam  vasta,  quas  tam 
proceras  arbores  posse  reperiri?  exhauriendas  esse  re- 
giones,  ut  illud  spatium  exaggeraretur:  exaestuare  sem- 
per  fretum,  quoque  artius  volutetur  inler  insulam  et  con-  j 
tinentem,  hoc  acrius  furere.  At  ille  haudquaquam  rudis  1| 
pertractandi  militares  animos  speciem  sibi  Herciilis  in 
somno  oblatam  esse  pronuntiat,  dextram  porrigentis :  illo 
duce,  illo  aperiente,in  urbem  intrare  se  visum.  Inter  haec 
caduceatores  interfectos,  gentium  iura  violata  referebat- 


I 


LIB.  IV.  CAP.  11,  11  — CAP.  111.  -2   [iv,  8-ij.  z.)       3^ 

unam  esse  ui bem ,  quae  cursum  vicloiis  morari  ausa  es- 
18set.  Ducibus  deinde  negoiium  dalur,  ut  suos  quisque  ca- 
sliget,  satisque  omnibus  stimulatis  opus  orsus  est.  Magiia 
vis  saxorum  ad  maiium  erat,  Tyro  vetere  praebente:  nia- 
leries  ex  Libano  monle  ralibus  et  turribus  faciendis  advc- 
iQhebalur.  lamque  a  fundo  maris  in  alliludinem  modicam 
opus  excreverat,  nondum  tamen  aquae  fastigium  aequa- 
bat,  —  et  quo  longius  moles  agebatur  a  litore,  hoc  magis, 

20  quicquid  ingerebatur,  praealtumabsorbebatmare :  —  quuni 
Tyrii,  parvis  navigiis  admotis,  per  ludibrium  exprobra- 
bant,  illos  armis  inclilos  dorso,  sicut  iumenta,  onera  ge- 
stare:  interrogabant  etiam,  num  maior  NeptQno  Alexander 
esset.    Haec  ipsa  insectatio  alacritatem  militum  accendit. 

21  (11)  lamque  paulum  moles  aqua  eminebat,  et  simul 
aggeris  latitudo  crescebat,  urbique  admovebatur:  quum 
Tyrii,  magnitudine  molis,  cuius  incrementum  eos  antea  fe- 
fellerat,  conspecla,  levibus  navigiis  nondum  commissum 
opus  circumire  coeperunt,  missilibus  quoque  eos,  qui  pro 

j  22opere  stabant,  incessere.  Multis  ergo  impune  vulneratis, 
quum  et  removere  et  appellere  scaphas  in  expedito  esset, 
23  ad  curam  semet  ipsos  tuendi  ab  opere  converterant.  Igi- 
tur  rex  munienlibus  coria  velaque  iussit  obtendi,  ul  exira 
leli  iaclum  essent,  duasque  turres  ex  capite  molis  erexit, 
24 e  quibus  in  subeuntes  scaphas  tela  ingeri  possent.  Conlm 
Tyrii  navigia  procul  a  conspectu  hostium  litori  appellunt 
exposilisque  mililibus  eos,  qui  saxa  gestabant,  obtrun- 
cant.  In  LibSno  quoque  ArSbuin  agrestes,  incomposi- 
los  Macedonas  adorti ,  triginta  fere  interficiunt,  pauciori- 
bus  captis. 


CAP.  m. 

1  Ea  res  Alexandrum  dividere  copias  coegit:  et  ne 
segniter  assidere  uni  urbi  videreiur,  operi  Perdiccan  Cra- 
teronque  praefecit,  ipse  cum  expedita  manu  Arabiam 
petiit. 

(12)  Inter  haec  Tyrii  navem  magnitudine  eximia,  sa- 
xls  arenaque  a  puppi  oneratam,  ita  ut  multum  prora  emi- 
neret,  bitumine  ac  suJphure  iUilam  remis  concitaverunt. 

3* 


36  5-  CURTII  RUFl 

et  quuin  magnani  vim  venli  vela  quoquc  concepissent,  ce- 
leriler  ad  molem  successil:  tum  prora  eius  accensa,  remi-  3 
ges  desiiuere  in  scaphas,  quae  ad  hoc  ipsum  praeparalae 
sequebantur.    Navis  autem,  igne  conceplo,  latius  fundere 
incendium  coepit,  quod,  priusquam  possel  occurri,  turres 
et  cetera  opera  in  capite  molis  posita  comprehendit.    Al  4 
qui  desiluerant  in  parva  navigia,  faces  et  quicquid  alendo 
igni  aptum  erat  in  eadem  opera  ingerunt.     lamque  non 
modo  Macedonum  lurres ,  sed  etiam  summa  tabulala  con- 
ceperanl  ignem :  quum  hi ,  qui  in  lurribus  erant ,  partim 
haurirenlur  incendio,  partim,  armis  omissis,  in  mare  se- 
met  ipsi  immitterent.    AlTyrii,  qui  capere  eos  quam  in-5 
terficere  mallent,  natantium  manus  stipitibus  saxisque  la- 
cerabant,  donec  debilitati  impune  navigiis  excipi  possent. 
Nec  incendio  solum  opera  consumpta,   sed  forle  eodem  5 
die  vehemenlior  ventus  tolum  ex  profundo  mare  illisil  in 
molem,  crebrisque  fluctibus  compages  operis  verberatae 
se  laxavere,  saxaque  interfluens  unda  medium  opus  ru- 
pil.    Prorutis  igitur  lapidum  cumulis ,  quibus  iniecla  terra  7 
sustinebalur,  praeceps  in  profundum  ruil,  tantaeque  molis 
vix  ulia  vestigia  invenil  Arabia  rediens  Alexander. 

(13)  Hic,  quod  in  adversis  rcbus  solet  fieri,  alius  in 
alium  culpam  referebant,  quum  omnes  verius  de  saevitia 
maris  queri  possenl.  Rex  novi  operis  molem  orsus  in  ad-  8 
versum  ventum  non  latere,  sed  recta  fronle  direxit:  ca 
cetera  opera,  velut  sub  ipsa  latenlia,  tuebalur:  latiludinem 
quoque  aggeri  adiecil,  ut  lurres  in  medio  excilatae  pro- 
cul  teli  iactu  abessent.  Totas  autcm  arbores  cum  ingen-  9 
tibus  ramis  in  altum  iaciebant,  deinde  saxis  onerabant 
rursusque  cumulo  eorum  alias  arbores  iniiciebant:  tum 
humus  aggcrebalur,  superque  alia  strue  saxorum  arbo- 
rumque  cumulata  velul  quodam  nexu  continens  opus  iun- 
Kerant. 

Nec  Tyrii,  quicquid  ad  impediendam  molem  excogi- 
tari  polerat,  segniter  exequebantur.  Praecipuum  auxilium  l 
erat,  qui  procul  hostium  conspectu  subibant  aquam  oc- 
culloque  lapsu  ad  molem  usque  penetrabant,  falcibus  pal- 
mites  arborum  eminentiimi  ad  se  Irahentes :  quae  ubi  se- 


LIB.  IV.  CAP.  111,  2—18.  l'v.  iJ-14.  z.)  37 

cutae  eraiU,  pleraque  secum  in  profundum  dabanl:  lum 
ievatos  onere  slipites  truncosque  arborum haud  aegre  mo- 
iiebanlur :  deinde  lotum  opus ,  quod  slipitibus  fueral  in- 
nixum,  fundamenlo  lapso,  sequebalur. 

11  AegTO  animi  Alexandro  nec,  perseveraret,  an  abirel, 
salis  certo  classis  Cypro  advenit  eodemque  tempore  Cie- 
ander,  cum  Graecis  mililibus  in  Asiam  nuper  adveclus. 
Cenlum  ctnonaginta  navium  [ciassem]  in  duo  dividil  cor- 
nua :  iaevum  PnylagSras,  rex  Cypriorum,  cum  Cratero  tue- 
batur,  Alexandrum  in  dextro  quinqueremis  regia  vehebat. 

12  Nec  Tyrii,  quamquam  classem  habebant,  ausi  navaie  inire 
cerlamen:  triremes  tris  omnino  ante  ipsa  moenia  oppo- 
suerunt:  quibus  rex  invectus,  ipsas  demersit. 

13  (14)  Poslera  die  classe  ad  moenia  admota,  undique 
tormentis  et  maxime  arietum  puisu  muros  quatit:  quos 
Tyrii  raptim  obstructis  saxis  refecerunt,  interiorem  quo- 
que  murum,  ut,  si  prior  fefeiiissel,  iilo  se  tuerentur,  undi- 

14que  orsi.  Sed  undique  vis  mali  urgebal:  moles  inlra  teli 
iactum  erat,  classis  moenia  circumibat,  terrestri  simui  na- 
vaiique  clade  obruebantur.  Quippe  binas  quadriremes 
MacedSnes  inter  se  ila  iunxerant,  ut  prorae  cohaererent, 
puppes  inlervalio,  quantum  capere  polerant,  distarenl. 

loHoc  puppium  inlervalium  antennis  asseribusque  validis 
deiigalis  superque  eos  ponlibus  stratis,  qui  miiitem  susli- 
nerent,  impleveranl:  sic  instructas  quadriremes  ad  urbem 
agebant:  inde  missilia  in  propugnanles  ingerebantur  tuto, 

16quia  proris  miles  tegebalur.  Media  nox  erat,  quum  clas- 
sem,  sicuti  dictum  est,  paralam  circumire  muros  iubet: 
iamque  naves  urbi  undique  admovebantur,  et  Tyrii  despe- 
ratione  torpebant:  quum  subito  spissae  nubes  intendere 
se  coeio,  et,   quicquid  lucis  internitebat,  eflfusa  caiigine 

17  exlinctum  esl.  Tum  inhorrescens  mare  paulatim  ievari, 
deinde,  acriore  venlo  concilatum,  fluctus  ciere  et  inter  se 
navigia  coilidere.  lamque  scindi  coeperunt  vincula,  qui- 
bus  connexae  quadriremes  erant ,  ruere  labuiata  et  cum 

leingenti  fragore  in  profundum  secum  milites  trahere.  Ne- 
que  enim  conserta  navigia  ulia  ope  in  turbido  regi  pote- 
rant:  niiles  ministeria  nautarum,  remex  militis  officia  liu"- 


38  Q.  CURTll  RUFI 

babal,  el,  quod  in  eiusmodi  casu  accidit,  perili  ignaris  pa- 
rebanl:  quippe  gubernalores,  alias  imperare  soliti,  tum 
nietu  morlis  iussa  exequebantur.  Tandem  remis  pertina- 
cius  cverberatum  mare  veluti  eripientibus  navigia  classi- 
cis  cessit,  appulsaque  sunt  litori,  lacerata  pleraque. 

(15)  lisdem  forle  diebus  Carthaginiensium  legati  Iri- 19 
ginla  superveniunl,  magis  obsessis  solatium,  quam  auxi- 
lium :  quippe  domestico  bello  Poenos  impediri  nec  de  ini- 
perio,  sed  pro  salute  dimicare  nuntiabant.     Syri,-cusani20 
tunc  Africam  urebant  et  haud  procul  Carthaginis  muris  lo- 
caverant  castra.    Non  tamen  defecere  animis  Tyrii,  quam  • 
quam  ab  ingenli  spe  destituti  erant,  sed  coniuges  liberos- 
que  devehendos  Carthaginem  tradiderunl,  fortius,  quic- 
quid  acciderel,  laluri,  si  carissimam  sui  partem  extra  sor- 
tem  communis  periculi  habuissent.    Quumque  unus  e  ci-2I 
vibus  in  concione  indicasset,  oblatam  esse  per  somnum 
sibi  speciem  Apollinis,  quem  eximia  religione  colerenl, 
urbem  deserenlis,  molemque  a  Macedonibus  in  salo  iactam 

in  silvestrem  saltum  esse  mutatam:  quamquam  auclor  Ie-22 
vis  erat,  tamen  ad  deteriora  credenda  proni  metu  aurea 
catena  devinxere  simulacrum  araeque  Herciilis ,  cuius  nu- 
raini  urbem  dicaverant,  inseruere  vinculum,  quasi  illo  deo 
Apollinem  retenturo.  Syracusis  id  simulacrum  devexe- 
rant  Poeni  et  in  maiore  locaverant  patria :  multisque  aliis 
spoliis  urbium  a  semet  captarum  non  Carthaginem  magis 
([uamTyrum  ornaverant.  Sacrum  quoque,  quod  equidem23 
diis  minime  cordi  esse  crediderim,  multis  saeculis  inter- 
missum  repetendi  auctores  quidam  erant,  ut  ingenuus  puer 
fealurno  immolaretur:  quod  sacrilegium  verius  quam  sa- 
crum  Carthaginienses ,  a  conditoribus  traditum,  usque  ad 
excidium  urbis  suae  fecisse  dicuntur.  Ac  nisi  seniores 
obstitissent,  quorum  consilio  cuncla  agebantur,  humanita- 
tem  dira  superstitio  vicisset. 

(16)  Ceterum  efflcacior  omni  arte  necessitas  non  usi-  24 
tata  modo  praesidia,  sed  quaedam  etiam  nova  admovit. 
Namque  ad  implicanda  navigia,  quae  muros  subibant,  va- 
lidis  asseribus  corvos  et  ferreas  manus  cum  uncis  ac  fal- 
cibus  iUigaverant,  ut,  quum  tormento  asseres  promovis- 


! 


T,1B.  IV.  C.\P.  111,  18  — CAP.  IV,  6.  tiv,  u-18.  z.j      39 

25senl,  subilo  laxalis  funibusjniicerent.  Unci  quoque  et 
falces  e.\  iisdem  asseribus  dependentes  aul  propugnalores 
aut  ipsa  navigia  lacerabant.  Clyj^eos  vero  aereos  multo 
igne  torrebant,  quos  repletos  fervida  arena  coenoque  de- 

26  cocto  e  muris  subilo  devolvebant.  Nec  uUa  peslis  magis 
limebatur:  quippe  ubi  loricam  corpusque  fervens  arena 
penelraverat,  nec  ulla  vi  e.xcuti  poterat  et,  quicquid  alti- 
ijerat,  perurebat,  iacientesque  arma,  laceratis  omnibus, 
quis  protc§i  poterant,  vulneribus  inulti  patebant:  corvi 
vero  et  ferreae  manus  lormento  remissae  plerosque  ra- 
piebant. 

CAP.  IV. 

1  (17)  His  rex  fatijatus  statuerat,  soluta  obsidione,  Ae- 
g:yptum  petere.  Quippe  quum  Asiam  ingenti  veiocitate 
percurrisset,  circa  muros  unius  urbis  haerebat,  tot  maxi- 

2  marum  rerum  opporlunitale  dimissa.  Ceterum  tam  dis- 
cedere  irritum,  quam  morari  pudebat:  famam  quoque,  qua 
plura  quam  armis  everterat,  ratus  leviorem  fore,  si  Ty- 
rum  quasi  tcstem,  se  posse  vinci,  reliquisset.  Igitur  ne 
quid  inexpertum  omitteret,  plures  naves  admoveri  iubet 

3  deleclosque  militum  iniponi.  Et  forte  belua,  inusitatae  maj- 
nitudinis,  super  ipsos  fluctus  dorso  eminens  ad  niolem, 
quani  JMacedones  iccerant,  ingens  corpus  applicuit  diver- 
beralisque  fluctibus  allevans  semet  utrimque  conspecta 

4est:  deinde  a  capite  molis  rursus  alto  se  immersit  ac, 
modo  super  undas  eminens  magna  sui  parte,  modo  super- 
fusis  fluctibus  condita,    haud   procul   munimentis   urbis 

5  emersit.  Utrisque  laetus  fuit  beluae  aspectus :  Macedones 
iler  iivciendo  operi  monsti-asse  eam  augurabanlur,  Tyrii, 
Neptunum,  occupali  maris  vindiceni,  abripuisse  beluam, 
ac  molem  brevi  profecto  ruituram.  Laetique  omine  eo  ad 
epulas  dilapsi  oneravere  se  vino,  quo  graves,  orlo  sple,  na- 
vig-ia  conscendunt,  redimita  floribus  coronisque:  adeo  vi- 
ctoriae  non  omen  modo,  sed  etiam  gralulationem  praece- 
perant. 

5  (18)  Forte  rex  classem  in  diversam  partem  agi  ius- 
serat,  triginta  minoribus  naviiriis  relictis  in  litore:  e  qui- 


40  0-  CURTll  RUFI 

bus  Tyrii  duobus  caplis  cetera  ingenti  lerruerunl  nietu, 
donec,  suorum  clamore  audito,  Alexander  classem  lilori, 
a  quo  fremitus  acciderat,  admovit.  Prima  e  Macedonum? 
navibus  quinqueremis  velocitate  inter  ceteras  eminens  oc- 
currit  ■•  quam  ut  conspexere  Tyriae,  duae  ex  diverso  in  la- 
lera  eius  inveclae  sunt,  in  quarum  alteram  quinqueremis 
eadem  concitala,  el  ipsa  rostro  icta  est  et  illam  invicem 
tenuit.  lamque  ea,  quae  non  cohaerebat,  libero  impetu  8 
evecta  in  aliud  quinqueremis  latus  invehebatur:  quum 
opporluniiale  mira  triremis  e  classe  Alexandri  in  cam  ip- 
sam,  quae  quinqueremi  imminebat,  lanta  vi  impulsa  est, 
ut  Tyrius  gubernator  in  mare  excuteretur  e  puppi.  Plures  9 
deinde  Macedonum  naves  superveniunl,  et  rex  quoque 
aderat :  quum  Tyrii  inhibentes  remis  aegre  evellere  navem, 
quae  haerebat,  portumque  omnia  simul  navigia  repetunt. 
Confestim  rex  insecutus  porlum  quidem  intrare  non  po- 
luit,  quum  procul  e  muris  missllibus  summoveretiir,  naves 
autem  omnes  fere  aut  demersit  aut  cepit. 

(19)  Biduo  deinde  ad  quietem  dato  militibus ,  iussis-  Ifl 
que  et  classem  et  machinas  pariter  admovere,  ut  undi- 
que  lerritis  instaret,  ipse  in  altissimam  lurrem  ascendit, 
ingenli  animo,  periculo  maiore.    Quippe  regio  insigni  et  ii 
armis  fulgentibus  conspicuus  unus  praecipue  teUs  peteba- 
tur.    Et  digna  prorsus  spectaculo  edidil:  mullos  e  muris 
propugnantes  hasta  translixit,  quosdam  etiam  comminus 
gladio  clypeoque  impulsos  praecipitavit:  quippe  turris, 
ex  qua  dimicabat,  muris  hostium  propemodum  cohaere- 
bat.    lamque,  crebris  arietibus  saxorum  compage  laxata,  12 
munimenta  defecerant,  et  classis  intraveral  portum,  et  qui- 
dam  Macedonum  in  turres  hostium  deserlas  evaseranl: 
quum  Tyrii,  lot  simul  malis  vicli ,  alii  supplices  in  templa 
confugiunt,  alii,  foribusaediumobseratis,  occupant  liberum 
mortis  arbilrium,  nonnulli  ruunt  in  hostem,  haud  inulti  ta- 
men  perituri,  magna  pars  summa  tectoru.n  obtinebal,  saxa  13 
et  quicquid  fors  in  manus  dederat  ingerenles  subeunlibus. 
Alexander,  exceptis,  qui  in  templa  confugerant,  omnes  in- 
lerfici  ignemque  tectis  iniici  iubet.  His  per  praecones  pro- 14 
nunliatis,  nemo  tamen  armatus  opem  a  diis  petere  susli- 


LIB.  IV.  CAP.  IV,  6  —  CAP.  V,  1.  [iv,  18-21.  z.]         41 

nuil:  pueri  virginesque  templa  compleverant,  \iri  in  \e- 
stibulo  suarum  quisque  aedium  stabant,  parata  saevienli- 

ISbus  turba.  Multis  tamen  saluti  fuere  Sidonii,  qui  intra 
Macedonum  praesidia  eranl.  Hi  urbcm  quidem  inter  vi- 
clores  inlraverant,  sed  cognationis  cuni  Tyriis  memores 
(quippe  utramque  urbem  Agenfirem  condidisse  credebant) 
multos  Tyriorum,  etiani  protegentes,  ad  sua  perduxere 
navigia:  quibus  occullati  Sidona  devecti  sunl.    Quindecim 

16  miiia  hoc  furto  subducta  saevitiae  sunt.  Ouantumque  san 
guinis  fusum  sit,  vel  ex  hoc  existimari  potest,  quod  inlra 
munimenta  urbis    sex   milia   armatorum  trucidata  sunt. 

n  Triste  deinde  spectaculum  victoribus  ira  praebuil  regis. 
Duo  milia,  in  quibus  occidendi  defeceral  rabies ,  crucibus 

ISaffixiper  ingens  litoris  spatium  pependerunt.    Carthagi 
niensium  legatis  pepercit,  addila  denuntiatione  belli,  quod 
praesentium  rerum  necessitas  moraretur. 

19  (20)  Tyros  septimo  mense,  quam  oppugnari    a.  332 
coepta  eral,  capla  est,  urbs  el  veluslate  originis  et  a^nu'"!! 
crebra  forlunae  varietate  ad  memoriam  posterita-  01.  iri,  1." 
tis  insignis.     Condita  ab  Agenore  diu  mare ,  non  HTcalom- 
vicinum  modo,  sed  quodcunque  ciusses  eius  ad-   t"»'»'"'- 
ierunt,  dilionis  suae  fecit.    Ei  si  famae  libet  credere,  haec 

20  gens  lilleras  prinia  aut  docuil  aut  didicit.  Coloniae  cerle 
eius  paene  orbe  toto  diffusae  sunt:  Carthago  in  Africa,  in 
Boeotia  Thebae,  Gades  ad  Oceanum.  Credo ,  libero  com- 
meantes  mari  saepiusque  adeundo  ceteris  incognitas  ter- 
ras  elegisse  sedes  iuventuti,  qua  tunc  abundabat:  sive 
quia  crebris  motibus  terrae  (nam  hoc  quoque  traditur) 
cultores   eius   faligati   nova   el   exlerna  domicilia  armis 

31  sibimet  quaerere  cogebantur.  Mullis  ergo  casibus  de- 
functa  et  post  excidium  renata ,  nunc  lamen ,  longa  pace 
euncta  refovente ,  sub  tutela  Romanae  mansuetudinis  ac- 
quiescit. 

CAP.  V. 

1  (21)  lisdem  ferme  diebus  Darei  litterae  allatae  sunt, 

tandem  ut  regi  scriptae.    Petebat.  uti  filiam  suam  (Statlrae 
erat  nomen)  nuptiis  Alexander  sibi  adiungeret:  dotem  fore 


42  Q.  CURTII  RUFI 

omnem  reglonem  inler  Hellespontum  el  Halyn  amnem  si- 
tam :  inde  orientem  spectantibus  terris  contentum  se  fore. 
Si  forte  dubilaret,  quod  ofTerretur,  accipere :  nunquam  diu  2 
eodem  vestigio  stare  fortunam  semperque  homines,  quan- 
lamcunque  felicitalem  habeanl,  invidiam  tamen  sentire  ma- 
iorem.    Vereri  se,  ne  avium  modo ,  quas  naturalis  levitas  3 
ageret  ad  sidera,  inani  ac  puerili  mentis  afTeclu  efTerrelur. 
Nihil  difficilius  esse,  quam  in  ilia  aetate  tantam  capere  for- 
tunam.     Multas  se  adhuc  reliquias  habere  nec  semper  in-  4 
ter  angustias  posse  deprehendi :  transeundum  esse  Ale- 
xandroEuphratenTigrinque  etAraxen  elHydaspen,  magna 
muninienta  regni  sui.    Veniendum  in  canipos,  ubi  pauci- 
tale   suorum  erubescendum    sit.     Mediam,   Hyrcaniam,  5 
Dactra  el  Indos,  Oceani  accolas,  quando  aditurum?  ne 
Sogdianos  el  Arachosios  nominem  ceterasque  gentes  ad 
Caucasum  et  Tanaim  pertinenles.    Senescendum  fore  tan- 
tum  terrarum  vel  sine  proelio  obeunli.    Se  vero  ad  ipsum  6 
vocare  desineret:  namque  illius  exitio  se  esse  venturum. 
Alexander  his,  qui  litteras  atlulerant,  respondit,  Dareum  7 
sibi  aliena  promittere  et,  quod  totum  amiseril,  velle  par- 
liri.    Doli  sibi  dari  Lydiam,  lonas,  Aeolidem,  Hellespontl 
oram,  victoriae  suae  praemia.    Leges  aulem  a  victoribus 
dici,  accipi  a  victis.    In  utro  stalu  ambo  essent,  si  solus 
ignorarel,  quamprimum  Marte  decernerel.     Se  quoque,  8 
quimi  transiret  mare,  non  Ciliciam  aut  Lydiam,  —  quippe 
lanti  belli  exiguam  hanc  esse  mercedem,  —  sed  Persepo- 
lim,  caput  regni  eius,  Bactra  deinde  el  Ecbatana  ullimique 
orienlis  oram  imperio  suo  destinasse.    Quocunque  ille  fu- 
gere  potuisset,  ipsum  sequi  posse:  desineret  terrere  flu- 
minibus,  quem  scirel  niaria  transisse. 

(22)  Reges  quidem  haec  invicem  scripserant.  Sed  9 
Rhodii  urbem  suam  portusque  dedebant  Alexandro.  Ille 
Ciliciam  Socrati  tradiderat,  PhilSla  regioni  circa  Tyrum 
iusso  praesidere.  Syriam,  quae  Coele  appellatur,  Andro- 
macho  Parmenio  tradiderat,  bello,  quod  supererat,  in- 
lerfuturus.  Rex,  Hephaeslione  Phoenlces  oram  classeio 
praelervehi  iusso ,  ad  urbem  Gazam  '■um  omnibus  copiis 
venit. 


LIB.  IV.  CAP.  V,  1—20.  [IV.  21-24.  z.]  43 

11  lisdem  fere  diebus  sollemne  eral  ludicrum     a.  332 
Islhmiorum,  quod  conventu  totius  Graeciae  cele-  "acsuu?' 
bralur.    In  eo  concilio  Graeci,  ut  sunt  temporaria  01.112,  i. 
ingenia,  decernunt,  ut  quindecini  legarentur  ad  regem,  qui 
ob  res  pro  salute  ac  libertale  Graeciae  gestas  coronam  au- 

12  ream  donum  victoriae  ferrent.  lidem  paulo  ante  incertae 
famae  caplaveraiU  auram ,  ut,  quocunque  pendenles  ani- 
mos  tulisset  fortuna,  sequerenlur. 

13  (23)  Ceterum  non  ipse  modo  rex  obibat  urbes  adhuc 
iugum  imperii  recusantes,  sed  praetores  quoque  ipsius, 
egregii  duces,  pleraque  invaserant.  Calas  Paphlagoniam, 
Antig6nus  Lycaoniam,  BalScrus,  Hydarne.Darei  praelore, 

14  superato,  Milelum  cepil :  AinpholSrus  et  Hegelochus  cen- 
tum  sexaginla  navium  classe  insulas  inter  Achaiam  alque 
Asiam  in  ditionem  Alexandri  redegerunt.  Tenedo  quo- 
que  recepta,  Chium,  incolis  ultro  vocantibus,  statuerant 

15  occupare :  sed  Pharnabazus,  Darei  praetor,  comprehensis, 
qui  res  ad  Macedones  trahebant,  rursus  ApolIonTdi  et 
Alhenagorae,  suarum  partium  viris,  urbem  cum  modico 

16  praesidio  militum  tradit.  Praefecti  Alexandri  in  obsidione 
urbis  perseverabanl,  non  tam  suis  viribus,  quam  ipsorum, 
qui  obsidebantur,  voluntate.  Nec  fefellil  opinio.  Namque 
inler  ApolionTden  et  duces  mililum  orta  seditio  irrumpendi 

17  in  urbem  occasionem  dedil,  quumque,  porta  efTracla,  co- 
hors  Macedonum  intrassel,  oppidani,  olim  consilio  prodi- 
tionis  agitato,  aggregant  se  Amphotero  et  Hegelocho :  Per- 
sarumque  praesidio  caeso  Pharnabazus  cum  ApollonTde 

18et  Athenag3ra  vincti  traduntur,  duodecim  triremes  cum 
suo  milite  ac  remige,  praeter  eas  triginla  inanes,  et  pira- 
tici  lembi  Graecorumque  tria  milia,  a  Persis  mercede  con- 
ducta.  His  in  supplementum  copiarum  suarum  dislribu- 
tis  piratisque  supplicio  afTectis,  captivos  remiges  adiecere 
classi  suae. 

19  (24)  Forte  Aristonlcus,  Methymnaeorum  tyrannus, 
cum  piralicis  navibus,  ignarus  omnium,  quae  apud  Chium 
acta  erant,  prima  vigilia  ad  portus  claustra  successit  in- 
terrogatusque  a  cuslodibus,  quis  esset,  Aristonicum  ad 

20Phai'nabazum  venire  respondit.    Illi  Pharnabazum  quidem 


44  Q.  CURTII  RUFl 

iam  quiescere  et  non  posse  lum  adiri ,  celerum  paiere  so- 
cio  atque  hospiti  portum  el  poslera  die  Pharnabazi  co- 
piam  fore  affirmant.  Nec  dubitavit  Aristonicus  primus21 
inlrare:  seculi  sunl  ducem  piralici  lembi ,  ac  dum  appli- 
cant  navigia  crepidini  portus,  obiicitur  a  vigilibus  clau- 
slrum,  et,  qui  proximi  excubabant,  ab  iisdem  excitantur* 
nullo  ex  his  auso  repugnare,  omnibus  calenae  iniectae 
sunt,  Amphotero  deinde  Hegelochoque  traduntur.  Hinc22 
Macedones  transiere  Milylenen,  quam  Chares  Atheniensis 
nuper  occupatam  duorum  milium  Persarum  praesidio  te- 
nebat:  sed  quum  obsidionem  tolerare  non  posset,  urbe 
tradila,  pactus,  ut  incolumi  abire  liceret,  Imbrum  petil. 
Dedilis  Maceddnes  pepercerunt. 

CAP.  VI. 

(25)  Dareus ,  desperala  pace ,  quam  per  litteras  lega-  1 
tosque  impelrari  posse  crediderat,  ad  reparandas  vires 
bellumque  impigre  renovandum  intendit  animum.    Duces  2 
ergo  copiarum  Babyloniam  convenire,  Bessum  quoque, 
Baclrianorum  ducem,  propere  quam  niaximo  posset  exer- 
citu  coaclo,  descendere  ad  se  iubet.  Sunt  autem  Baclriani  3 
inter  illas  gentes  promplissimi,  horridis  ingeniis  multum- 
que  a  Persarum  luxu  abhorrentibus:  siti  haud  procul  Scy- 
Iharum  beliicosissima  genle  et  rapto  vivere  assuela  sem- 
per  in  armis  erant.    Sed  Bessus,  suspecta  perfidia,  haud  4 
sane  aequo  animo  in  secundo  se  continens  gradu,  regem 
terrebat.    Nam  quum  regnum  affeclaret,  proditio,  qua  sola 
id  assequi  poterat,  limebatur. 

Ceterum  Alexander,  quam  regionem  Dareus  petisset,  5 
omni  cura  vestigans,  tamen  explorare  non  poterat,  more 
quodam  Persarum  arcanu  regum  mira  celantium  flde.  Non  6 
metus,  non  spes  elicil  vocem,  qua  prodantur  occulla.  Ve- 
lus  disciplina  regum  silenlium  vilae  periculo  sanxerat. 
Lingua  gravius  castigalur,  quam  ullum  probrum:  nec 
.«nagnam  rem  magis  sustineri  posse  credunl  ab  eo,  cui 
lacere  grave  sit,  quod  homini  facillimum  voluerit  esse 
nalura. 

(26)  Ob  hanc  causam  Alexander  omnium,  quae  apud  7 


LIB.  IV.  CAP.  V,  20  — CAP.  VI,  15.  Hv,  i^-jr.  z  j      45 

hoslem   gereieiHur,    igiiarus   urbeni    Gazani   obsidebal. 
Praeeral  urbi  Belis,  e.ximiae  in  regein  suum  fidei,  niodico- 

8  que  praesidio  muros  ingenlis  operis  tuebatur.  Alexan- 
der,  aestimato  locoruni  situ,  agi  cuniculos  iussit,  faciii  ac 
levi  humo  acceptanle  occullum  opus:  quippe  mullam 
urenam  vicinum  mare  evomit,  nec  saxa  colesque,  quae  in- 

9  lerpellent  specus,  obstant.  Igitur  ab  ea  parte,  quam  oppi- 
dani  conspicere  non  possent,  opus  orsus,  ut  a  sensu  eius 
avcrterel,  turres  muris  admoveri  iubet.  Sed  eadeni  Im- 
mus  movendis  inutilis  turribus,  desidente  sabulo.agilita- 
lem  rotarum  morabalur  et  tabulata  turrium  perfringebat, 
multiquc  vulnerabantur  impune ,  quum  idem  recipiendis 

10  qui  admovendis  turribus  labor  eos  fatigarel.  Ergo  recep- 
tui  signo  dato ,  postero  die  muros  corona  circumdari  ius- 
sit  ortoque  sole,  priusquam  admoveret  exercilum,  opem 

11  deum  exposcens  sacrum  patrio  more  faciebat.  Forte  prae- 
ter\'olans  corvus  glebam,  quam  unguibus  ferebat,  subito 
amisit:  quae  quum  regis  capiti  incidisset,  resolula  deflu- 
xil,  ipsa  autem  avis  in  proxima  turre  consedit.  Ulita  eral 
turris  bilumine  ac  sulphure,   in  qua  alis  haerenlibus  fru- 

12stra  sc  allevare  conalus  a  circumstanlibus  capitur.  Digna 
res  visa,  de  qua  vates  consuleret:  el  erat  non  intactae  a 
superstilione  menlis.  Ergo  Aristander,  cui  maxima  fides 
habebatur,  urbis  quidem  excidium  augurio  illo  portendi, 
ceterum  periculum  esse,  ne  rex  vulnus  acciperel:  itaque 

13  monuil ,  ne  quld  eo  die  inciperet.  Ille,  quamquam  unam 
urbem  sibi,  quo  minus  securus  Aegyptum  intraret ,  ol>- 
stare  aegre  ferebat ,  tamen  paruit  vati  signumque  receptui 
dedit. 

(27)  Hinc  animus  crevit  obsessis,  egressique  porta 
recedentibus  inferunt  signa,  cunctationem  hostium  suam 

U  fore  occasionem  rati.  Sed  acrius  quam  constantius  proe- 
lium  inierunl:  quippe  ut  Macedfinum  signa  circumagi  vi- 
dere,  repenle  sistunt  gradum.  lamque  ad  regem  proelian- 
lium  clamor  pervenerat,  quum  denuntiati  periculi  haud 
sane  memor  loricam  tamen ,  quam  raro  induebat,  amicis 

I&orantibus,  sumpsit  el  ad  prima  signa  pervenit.  Quo  con- 
specto  Arabs  quidam.  Darei  miles,  maius  fortuna  sua  fa- 


46  0-  CURTII  RUFI 

cinus  ausus,  gladiutn  clypeo  tegens,  quasi  Iransfuga  geni- 
bus  regis  advolvilur.    Ilie  assurgere  supplicem  recipique 
inter  suos  iussit.    At  barbarus,  gladio  strenue  in  dextramie 
translato,  cervicem  appetit  regis :  qui,  exigua  corporis  de- 
clinalione  evilato  iclu,  in  vanum  manum  barbari  lapsani 
amputat  gladio,  denuntialo  in  illum  diem  periculo,  ut  arbi- 
trabatur  ipse,  defunctus.     Sed,  ut  opinor,  inevitabile  estl7 
falum.  Quippe  dum  inler  primores  promptius  dimicat,  sa- 
gitta  ictus  est:  quam  per  loricam  adactam,  stantem  in  hu- 
mero  medicus  eius  Philippus  evellit.    Plurimus  deindelS 
sanguis  manare  coepit,  omnibus  terrilis,  quia  non,  quam 
alte  penetrasset  lelum,  lorica  obstante,  cognoverant.  Ipse, 
ne  oris  quidem  colore  mulato,  supprimi  sanguinem  el  vul- 
nus  obligari  iussit.    Diu  ante  ipsa  signa,  vel  dissimulato  19 
vel  victo  dolore,  perstiterat:  quum  suppressus  paulo  anle 
sanguis  medicamento ,  quo  retentus  erat,  manare  largius 
coepit,  et  vulnus,  quod  tepens  adhuc  dolorem  non  move- 
rat,  frigente  sanguine,  intumuit.   Linqui  deinde  animo  et  20 
submitti  genu  coepit:  quem  proximi  exceplum  in  castra 
receperunt.  El  Betis  interfeclum  ratus  urbem  ovans  victo- 
ria  repetil. 

(28)  Al  Alexander,  nondum  percurato  vulnere,  agge-  21 
rem,  quo  moenium  altitudinem  aequaret,  extruxit  pluribus- 
que  cuniculis  muros  subrui  iussit.  Oppidani  ad  pristinum  22 
fasligium  moenium  novum  extruxere  munimentum,  sed 
ne  id  quidem  turres  aggeri  impositas  poterat  aequare. 
Itaque  interiora  quoque  urbis  infesta  telis  erant.    Ultima23 
pestis  urbis  fuit  cuniculo  subrutus  murus,  per  cuius  ruinas 
hostis  intravit.    Ducebat  ipse  rex  antesignanos,  et  dum  in- 
caulius  subit,  saxo  crus  eius  affligitur.  Innixus  tamen  telo,  24 
nondum  prioris  vulneris  obducta  cicatrice,  inler  primores 
dimicat,  ira  quoque  accensus,  quod  duo  in  obsidione  ur- 
bis  eius  vulnera  acceperat.    Betim ,  egregia  edita  pugna  23 
multisque  vulneribus  confeclum ,  deseruerunt  sui ,  nec  ta- 
men  segnius  proelium  capessebat,  lubricis  armis  suo  pa- 
"iter  atque  hostium  sanguine.     Sed  quum  undique  lelis26 
[peteretur,  ad  poslremum,  exhanstis  viribus,    vivus  in  potcstatem 
hosiium  pervenit]:    quo  adducto,  insolenli  gaudio  iuvenis 


LIB.  IV.  CAP.  VI,  16  —  CAP.  VH,  5.  Uv.  27-29.  z.]      47 

elalus,  allas  virlulis  eliam  in  hoste  miralor,  Non,  ul  voluisti, 
inquit,  morieris,  Beti,  sed,  quicquid  in  captivum  inveniri 

27 polest,  passurum  esse  tecogita.  lile  non  interrito  modo,  sed 
conlumaci  quoque  vuitu  intuens  regeni  nullam  ad  minas 

28eius  reddidil  vocem.  Tum  Alexander,  Videtisne  obstinalum 
adtacendum?  inquit.  Num  genu posuit?  niim  supplicem  vo- 
cem  tnisit?   Vincam  tamen  silenlium  el ,  si  nihil  aliud ,  ccrle 

i9gemitu  interpellabo.  Ira  deinde  vertit  in  rabiem,  iam  tuni 
peregrinos  ritus  novasubeunte  fortuna.  Per  lalosenim  spi- 
ranlis  lora  traiecta  sunt,  religatumque  ad  currum  traxere 
circa  urbem  equi:  gloriante  rege,  Achillem,  a  quo  genus 
ipse  deduceret,  imitatum  seesse  poena  in  hostemcapienda. 

SOCecidere  Persarum  Arabumque  circa  decem  milia:  nec 
Macedonibus  incruentavictoria  fuit.  Obsidiocerte     a.  332 
non  tani  claritate  urbis  nobilitata  est,  quam  ge-  "'aesiate."" 
minato  periculo  regis.  °'-  "'■  '■ 

Qui  Aegyptum  adire  festinans  Amyntan  cum  decem 
triremibus  in  Macedoniam  ad  inquisitionem  novorum  mi- 

31  lilum  misit.  Namque  etiam  secundis  atterebantur  tamen 
copiae,  devictarumque  gentium  militi  minor  quam  do- 
meslico  fides  habebatur. 

CAP.  VII. 

1  (29)  Aegyptii  olimPersanim  opibus  infensi,  —  quippe 
avare  et  superbe  imperitatum  sihi  esse  credebant,  —  ad 
spem  advenlus  eius  erexerant  animos,  utpote  qui  Amyn- 
tam  quoque  transfugam  et  cum  precario  imperio  venien- 

2tem  laeti  recepissent.  Igitur  ingens  mulliludo  Pelusium, 
qua  intralurus  videbatur,  convenerat.  Atque  ille  septimo 
die,  postquam  a  Gaza  copias  moverat,  in  regionem  Ae- 
gypli,   quam   nunc  Castra  Ale.xandri  vocant,   pervenil. 

SDeinde,  pedestribus  copiis  Pelusium  petere  iussis,  ipse 
cum  expedita  deleclorum  manu  Nilo  amne  vectus  est:  nec 
suslinuere  advenlum  eius  Persae,  defectione  quoque  per- 

4lerriti.  lamque  haud  procul  Memphi  erat:  in  cuius  praesi- 
dio  Maz3ces,  praetor  Darei,  relictus,  [ad]  Cercasoron  amne 
superalo,  octingenta  talenta  Alexandro  omnemque   re- 

Sgiam  supellectilem  tradidit.    A  Memphi  eodem  flumine 


48  Q.  CURTII  RUFI 

vectus  ad  inleriora  Aegypli  penetrat  composilisque  rebus 
ita,  ul  nihil  ex  patrio  Aegyptiorum  more  mutaret,  adire 
lovis  Hammonis  oraculum  statuit.    Iter  expeditis  quoque  6 
et  paucis  vix  tolerabile  ingrediendum  erat:  tena  coeloque 
aquarum  penuria  est,  sleriles  arenae  iacent,  quas  ubi  va- 
por  solis  accendit,  fervido  solo  exurente  vestigia,  intole- 
rabilis  aestus  existit.     Luctandumque  est  non  solum  cum  7 
ardore  et  siccilate  regionis,  sed  ctiam  cum  tenacissimo 
sabulo,  quod  praealtum  et  vestigio  cedens  aegre  moliun- 
tur  pedes.    Haec  Aegyptii  vero  maiora  iactabant.    Sed  in-  8 
gens  cupido  animum  stimulabat  adeundi  lovem,  queni 
generis  sui  auctorem,  liaud  contenlus  mortali  fastigio,  aul 
credebat  esse  aut  credi  volebat. 

(30)  Ergo  cum  his,  quos  ducere  secum  sta-      a.  331     9 
luerat,  secundo  amne  descendit  ad  Mareotin  pa-    !,.'"ch"'n. 
ludem.    Eo  legati  Cyrenensium  dona  atlulere,  •^'-  "^.  '■ 
pacem  et  ut  adiret  urbes  suas  petentes.  Ille,  donis  acceptis 
amicitiaque  coniuncta,  destinata  exequi  pergit.   Ac  primo  10 
quidem  et  sequenti  die  tolerabilis  labor  visus,  nondum  tam 
castis  nudisque  solitudinibus  aditis ,  iam  tamen  sterili  et 
emoriente  terra.    Sed  ut  aperuere  se  campi  alto  obrutlll 
sabulo,  haud  secus  quam  profundum  aequor  ingressi  ter- 
ram  oculis  requirebant.    NuUa  arbor,  nullum  culti  soli  oc- 12 
currebat  vesligium.    Aqua  etiam  defecerat,  quam  ulribus 
cameli  vexerant,  et  in  arido  solo  ac  fervido  sabulo  nulla 
erat.    Ad  hoc  sol  omnia  incenderat,  siccaque  et  adustalS 
erant  ora:  quum  repente,  sive  illud  deorum  munus  sive 
casus  fuit,  obductae  coelo  nubes  condidere  solem,  ingens 
aestu  fatigatis,  eliamsi  aqua  deficeret,  auxiiium.  Enimvero  14 
ut  largum  quoque  imbrem  excusserunt  procellae,   pro  se 
quisque  excipere  eum,  quidam,  ob  sitim  impotentes  sui, 
ore  quoque  hianti  captare  coeperunt.     Quatriduum  peri5 
vastas  solitudines  absumptuni  est.    lamque  haud  procul 
oraculi  sede  aberant,  quum  complures  corvi  agmini  occur- 
runt,  modico  volatu  prima  signa  antecedentes ,  et  modo 
humi  residebant,  quum  lenlius  agmen  incederel,  modo  se 
pennis  levabant  antecedentium  iterque  monslrantium  rilu. 

(31)  Tandem  ad  sedem  consecratam  deo  ventum  est.  16 


LIB.  IV.  CAP.  VII,  5—26.  ['V.  M-32.  z.]  49 

Incredibile  dicUi,  inter  vaslas  soliludines  sila  undique  !im- 
bientibus  ramis,  vix  in  densam  umbram  cadenle  sole,  con- 
tecta  est,  multi^iue  fontes,  dulcibus  aquis  passim  mananli- 

I7bus,  alunt  silvas.  Coeli  quoque  mira  temperies,  verno 
tepori  maxime  similis,  omnes  anni  partes  pari  saiubrilale 

ISpercurrit.  Accolae  sedis  sunt  ab  oriente  proximi  Aethio- 
pum.  In  meridiem  versam  Arabes  spcctant:  Troglodytis 
cognomen  cst :    iioium  regio  usque  ad  rubrum  mare  ex- 

19currit.  At  qua  vergit  ad  occidentem,  alii  Aethiopes  colunt, 
(luos  Scenltas  vocant.      A   septenlrione  Nasamones  sunt, 

20g:ens  Syrticu,  navigiorum  spoliis  quaestuosa:  quippe  ob- 
sidenl  litora  et  aestu  destituta  navigia  notis  sibi  vadis  occu- 
pant.  Incolae  nemoris,  quos  Hammonios  vocanl,  dispersis 
tuguriis  habitant:  medium  nemus  pro  arce  habent,  triplici 

21  inuro  circumdatum.  Prima  munitio  lyrannorum  veterem 
legiam  clausit:  in  proxima  coniuges  eorum  cum  liberis  et 
pellicibus  liabitant:  hic  quoque  dei  oraculum  est:  ultima 

22munimenta  satellitum  armigerorumque  sedes  erant.  Est  et 
aliud  Hammonis  nemus :  in  medio  habet  fontem,  quem  So- 
lis  aquam  vocant:  sub  lucis  ortum  tepida  manal,  medio 
die,  cuius  vehemenlissimus  est  calor,  frigida  eadem  fluit, 
inclinato  in  vesperam  calescit,  media  nocte  fervida  ex- 
aestuat:  quoque  nox  propius  vergit  ad  lucem,  nmltum  ex 
nocturno  calore  decrescit,  donec  sub  ipsum  diei  ortum  as- 

23sueto  tepore  languescat.  Id,  quod  i)ro  deo  colitur,  non 
eandem  effigiera  habet,  quam  vulgo  diis  artifices  accom- 
modaverunt:  umbilico  maxime  similis  esthabitus,  sma- 

24ragdo  et  gemmis  coagmentatus.  Hunc,  quum  responsum 
pelitur,  navigio  aurato  gestanl  sacerdotes,  multis  argenteis 
pateris  ab  utroque  navigii  latere  pendentibus :  sequuntur 
inalronae  virginesque,  patrio  more  inconditum  quoddam 
carmen  canentes,  quo  propitiari  lovem  credunt,  ul  certum 
edat  oraculum. 

25  (32)  Ac  tum  quidem  regem  propius  adeunlem  maxi- 
mus  natu  e  sacerdotibus  filium  appellat.  hoc  nomen  illi 
parenlem  lovem  reddere  affirmans.  Ille  se  vero  el  accipere 

26ailelagnoscere,  humanae  sortis  oblitus.  Consuluit  deinde. 
an  totius  orbis  imperium  futis  sibi  destinaret  paler.  Aeque 

CURT.  RUF.  4 


50  g    CURTU  RUFl 

in  adulalionem  compositus  terrarum   omnium  rectorem 
fore  ostendit.  Poslhaec  instilit  quaerere,  an  omnes  paren-27 
lis  sui  interfeclores  poenas  dedissenl.  Sacerdos  parentem 
eius  negal  ullius  scelere  posse  violari,  Pliilippi  autem  om- 
nes  interfectores  luisse  supplicia:  adiecit,  invictum  fore, 
donec  excederet  ad  deos.  Sacriftcio  deinde  facto,  dona  et28 
sacerdotibus  el  deo  data  sunl,  permissumque  amicis,  ut 
ipsi  quoque  consulerent  lovem.  Nihil  amplius  quaesierunt, 
quam,  an  auctor  esset  sibi  divinis  honoribus  colendi  suum 
regem.    Hoc  quoque  acceptum  fore  lovi  vates  respondet, 
ut  ipsi  victorem  regem  divino  honore  eolerent.    Vera  el29 
salubri  aestimalione  fidem  oraculi  [pensanti]  vana  profecto 
responsa,  sicuterant,  videri  potuissent:  sed  fortuna,  quos 
uni  sibi  crcdere  coegil,  magna  ex  parle  avidos  gloriae 
magis  quam  capaces  facit.     lovis  igitur  filium  se  non  so-30 
'um  appellari  passus  est,  sed  etiam  iussil  rerumque  gesta- 
rum  famam,  dum  augere  vull  tali  appellatione,  corrupit. 
Et  Maccdones  assueti  quidem  rcgio  imperio,  sed  in  maiore  31 
libertatis  umbra,  quam  ceterae  genles,  immortalitalem  af- 
fectantem  contumacius,  quam  aul  ipsis  expediebat  aul  regi, 
aversati  sunt.  Sed  haec  suo  quae<iue  tcmpori  reserventur:32 
nunc  cetera  exequi  pergam. 

CAP.  VIII. 

(33)  Alexander  ab  Hammone  redicns,  ut  Mareotin  pa- 1 
Kideni  haud  procul  insula  Pharo  sitam  venit,  contemplatus 
loci  naluram  primum  in  ipsa  insula  staluerat  urbem  novam 
condere.  Inde,  ut  apparuit,  niagnae  sedis  insulam  haud  ca-  2 
pacem  esse,  elegit  urbi  locum,  ubi  nunc  est  Alexandrla, 
appellationem  trahens  ex  nomine  auctoris.     Complexus, 
quicquid  soii  est  inter  paludem  ac  mare,  octoginta  stadio- 
rum  muris  ambitum  destinat  et,  qui  exaedificandae  urbi 
pracessent,  reliclis,  Memphim  petit.    Cupido  haud  iniusta3 
quidem,  ceterum  inlempestiva  incesserat,  non  interiora 
modo  Aegypti,  sed  etiam  Aelhiopiam  invisere:  Memnonis 
Tilhonique  ceiebrata  rcgia  cognoscendae  vetustatis  avi- 
dum  trahebat  pacne  extra  terminos  solis.     Sed  imminens  4 
bcllum,  cuius  multo  maior  supererat  moles ,  otiosae  pere- 


« 

LIB.  IV.  CAP.  V«,  26  —  CAr.  Ylll,  13.  ["v,  3i-34   z.j     51 

grinalioni  lempora  excmeral.  llaque  Aeg^'plo  praefecit 
Aeschyluni  Riiodium  ct  Peucesten  Macedonem,  qualtuor 
milibus  niilitum  in  pracsidiuni  regionis  eius  datis :  claustra 
Nili  fluminis  Polemonem  tueri  iubet:  triginla  ad  iioc  Irire- 

5  mes  datae.  Africae  deinde,  quae  Aeg-j'pto  iuncla  esl,  prae- 
]ir^situs  Apollonius:  vecligalibus  eiusdemAfricaeAeg:>'pti- 
qu«  Cleomlnes.  Ex  linilimis  urbibus  commigrare  Alexan- 
driam  iussis,  novam  urbcm  magna  mulliludine  implevit. 

t)  l'ama  est,  quum  rex  urbis  fulurac  muros  polenla,  ut  Mace- 
dfinum  mos  est,  destinasset,  avium  greges  advolasse  et  po- 
lenlaesse  pastas:  quumqueid  omen  pro  tristi  a  plerisque 
csset  acceptum ,  respondisse  vatcs,  magnam  illam  urbem 
advenaium  frcquenliam  culturam  multisque  cam  lerris 
alimenta  praebituram. 

7  (34)  Ilegem,  quum  sccundo  amne  deflueret,  assequi 
cupiens  Hector,  Parmenionis  filius,  cximio  aetatis  flore,  in 
paucisAlexandrocarus,  parvum  navigium  consccndit,  plu- 
ribus,  quam  capere  posset,  imposilis.  llaque  mersa  navis 

8  omnesdestituit.  Heclor  diu  flumini  obkiclatus,  quum  ma- 
dens  vestisetadstricticrcpidispedesnaiare  prohiberent,  in 
ripam  tamen  semianimis  evasit  ct  ut  prinuim  fatigatus  sja- 
riium  laxavit,  qucm  metus  et  periculum  intcnderat,  nullo 
adiuvante,  (quippe  in  diversum  evaserant  alii)  exanimatus 

9  est.  Amissi  eius  desiderio  vehementer  afiliclus  cst  repcr- 
tumque  corpus  magnifico  cxtulit  funere. 

Oneravit  hunc  dolorcm  nuntius  morlis  Androm3clii, 
qucm  praefecerat  Syriae :  vi\um  Samarilae  cremaveranl. 

10 Ad  cuius  inlerilum  vindicandum,  quanla  maxima  cclcri- 
tate  potuil,  contcndit,  advenientiquc  sunt  traditi  (anti  sce- 

Illeris  auctores.  Andromacho  deinde  Memnona  substiluit, 
afTectisque  supplicio,  qui  praetorem  inlercmeranl,  tyran- 
nos,  inler  quos  Methymnaeorum  ArislonTcum  cl  Chi-yso- 
iaum,  popularibus  suis  tradidil:  quos  lii  ob  iniurias  loVtos 
necavcrunl. 

12  Atheniensium  dcindc,  lUiodiorum  et  Chiorum  Icgalos 
audil.  Atlicnienses  vicloriam  gratulabantur  el,  ut  captivi 
Graecorum  suis  restiluerenlur,  orabanl:  Rhodii  et  Chii  de 

13praesidio  querebanlur     Omnes  aequa  desiderare  \i-;i  im 

4* 


52  g.  CURTII  RUFI 

petraveiunt.  Milylenaeis  quoque,  ob  egregiam  in  partes 
fidem,  el  pecuniam,  quam  in  bellum  impenderant ,  reddi- 
dit  et  magnam  regionem  finibus  adiecit.  Cypriorum  quo- 14 
que  regibus ,  qui  et  a  Dareo  defecerant  ad  ipsum  et  op- 
pugnanti  Tyrum  miserant  classem ,  pro  merito  honos  ha- 
bitus  est. 

Amphotcrus  deinde,  classis  praefeclus,  ad  liberandam  15 
Crelam  missus  (namque  et  Persarum  el  Spartanorum  ar- 
mis  pleraque  eius  insulae  obsidebanlur)  ante  omnia  mare 
a  piraticis  classibus  vindicare  iussus:  quippe  obnoxium 
erat  praedonibus ,  in  belluni  ulroque  rege  con-     a.  38i 
verso.  His  compositis,  Hercilli Tyrio  ex  auro  cra-  'n<.f'^jatg' 16 
teram  cum  Iriginta  pateris  dicavil:  imminensque      v«re. 
Dai'eo  iter  ad  Euphralen  pronunliari  iussit.  *"'  '"'  '' 

CAP.  IX. 

(35)  At  Dareus,  quum  ab  Aeg-ypto  devertisse  In Africam  l 
hostem  comperissel,  dubitaverat,  utrumne  circa  Mesopo- 
taniiam  subsislerel,  an  inleriora  regni  sui  peteret,  haud 
dubie  potentior  auctor  praesens  futurus  ullimis  genlibus 
impigre  bellum  capessendi,  quas  aegre  perpraefectos  suos 
moliebalur.     Sed   ut  idoneis   aucloribus   fama  vulgavit,  2 
Alexandrum  cum  omnibus  copiis,  quamcunque  ipse  adis- 
sel  regionem,  peliturum :  haud  ignarus,  quam  cum  strenuo 
res  esset,  omnia  longinquarum  gentium  auxiliaBabyloniam 
conlrahi  iussit.  Baclriani  Scylhaeque  ct  Indi  convenerant: 
nam  et  celerarum  gentium  copiae  parlibus  simul  affuerunt. 
Ceterum,  quum  dimidio  ferme  maior  essel  exercilus,  quam  3 
in  Cilicia  fuerat,  multis  arma  deerant:  quae  summa  cura 
comparabantur.     Equitibus  equisque  tegumenta  erant  ex 
ferreis  laminis  serie  inlcr  se  connexis :  quis  anlea  praeler 
iacula  nihil  dederat,,  scula  gladiique  adiiciebantur :  equo-4 
rumque  domandi  greges  peditibus  dislributi  sunt ,  ut  ma- 
ior  prislino  esset  equilatus:  ingensque,  ut  crediderat, 
hostium  terror  ducentae  falcatae  quadrigae,  unicum  illa- 
rum  genlium  auxilium,  seculae  sunt.    Ex  summo  temoneS 
hastae  praefixae  ferro  eminebant:  utrimque  a  iugo  lernos 
direxerat  gJadios:  inter  radios  rotarum  plura  spicula  emi- 


LIB.  IV.  CAP.  VIII,  13  —  CAP.  IX,  H.  [iv.  34-37.  z.]    53 

lebanl  in  adversum  •■  aliae  deinde  falces  summissae  rota- 
rum  orbibus  haerebant,  et  aliae  in  lerram  demissae ,  quic- 
quid  obviuni  concitalis  equis  fuisset,  amputaturae. 

6  (36)  Hoc  modo  instructo  exercitu  ac  perarmato,  Ba- 
bylone  copias  movit.  A  parte  dextra  erat  Tigris,  nobilis 
fluvius,  laevam  tegebat  Euplirales,  agmen  Mesopotamiae 

7  campos  impleverat.  Tigri  deinde  superato,  quum  audisset, 
haud  procul  abesse  liostem,  Satropaten,  equitum  prae- 
fectum,  cum  mille  delectis  praemisit.  Mazaeo  praetori  sex 

Smiliadata,  quibus  hosteni  transitu  amnis  arceret:  eidem 
mandatum,  ut  regionem,  quam  Alexander  essel  aditurus, 
popularetur  atque  ureret:  quippe  credebat,  inopia  debel- 
lari  posse  nihil  habenlem,  nisi  quod  rapiendo  occupasset: 
ipsi  autem  commealus  alii  terra,  ulii  Tigri  amne  subvehe- 
9  bantur.  lam  pervenerat  Arbela  vicum,  nobilem  sua  clade 
factuiHis.  Hic  commeatuum  sarcinarumque  maiore  parte 
deposita,  Lycum  amnem  ponte  iunxit  et  per  dies  quinque, 

lOsicutanle  Euphraten,  traiecit  exercitum.  Inde  octoginta 
fere  stadia  progressus  ad  alterum  amnem  (Boumelo  no- 
men  est)  casti-a  posuit.  Opporluna  explicandis  copiis  re- 
gio  erat,  equitabilis  et  vasta  planities.  Ne  stirpes  quidem 
el  brevia  virgulta  operiiuit  solum,  liberque  prospectus 
oculorum  etiam  ad  ea,  quae  procul  recessere,  permittitur. 
llaque  si  qua  carapi  eminebant,  iussit  aequari  totumque 
fastigium  e.xtendi. 

U  (37)  Alexandro,  qui  numerum  copiarum  eius,  quan- 
tum  proeul  conieclari  poterat,  aestimabant,  vix  fecerunt 
tidem,  tot  milibus  caesis,  maiores  copias  esse  reparatas. 

l2Ceterum  omnis  periculi  el  maxime  multitudinis  contemptor 
undecimls  castris  ad  Euphraten   pervcnit:    quo     ^  33, 
pontibus  iuncto  equites  primos  ire,  phalangem  a.  chr.  n. 
sequi  iubel,  Mazaeo,  quiad  inhibendum  transitum    aMmie. 
eiuscum  sexmilibusequitumoccurrerat,  nonauso  o'-  "*•  ^- 

I3periculuni  sui  facere.  Paucis  deinde  non  ad  quie-   Hecaiom- 
lem,  sed  ad  reparandos  animos  diebus  datis  mi-    '"'=''"<'■ 
lili,  strenue  hostem  insequi  coepit,  metuens,  ne  interiora 
regni  sui  peteret  sequendusque  esset  per  loca  omni  soli- 

Uludine  atque  inopia  vasta.     Igitur  quarlo  die  praeter  Ar- 


54  Q.  CURTII  RUFI 

bela  penelral  ad  Tig;rii>.  Tota  regio  ultra  amnem  recenli 
fumabat  incendio :  quippe  Mazaeus,  c|uaecunque  adierat, 
haud  secus  quam  hostis  urebal.  Ac  primo,  califjine,  quam  15 
fumus  eiTuderat,  obscurante  lucem,  insidiarum  metu  sub- 
stitit:  deinde,  ut  specuiatores  praemissi  luta  omnia  nunlia- 
verunt,  paucos  equilum  ad  tentandum  vadum  fluminis 
praemisit:  cuius  aititudo  pnmo  summaequorum  peetora, 
mox,  ut  in  medium  alveum  ventum  est,  cervices  quoque 
aequaba.t.  Nec  sane  alius  ad  orientis  plagam  tam  violen-l6 
lus  inveliitur,  multorum  torrenlium  non  aquas  solum,  sed 
etiam  saxa  secum  trahens.  Itaque  a  celeritale,  qua  defluit, 
Tigri  nomen  esl  inditum,  quia  Persica  lingua  Tigrin  sagit- 
lam  appellant. 

(3H)  Igitur  pedes,  velut  divisus  in  cornua,  circum-l7 
dato  equilatu,  levatis  super  capita  armis,  haud  aegre  ad 
ipsum  alveum  penelrat.  Primus  inter  pedites  rex  egressuslS 
in  ripam  vadum  militibus  manu,  quando  vox  exaudiri  non 
poterat,  ostendit.  Sed  g^radum  flrmare  vix  poterant,  qunm 
modo  saxa  iubrica  vestigium  fallerent ,   modo  rapidior 
unda  subdiicerel.  Praecipuus  erat  labor  eorum,  qui  hume-l9 
ris  onera  portabant:  quippe  quum  semeti|«os  regere  non 
possenl,  in  rapidos  gurgites  ineommodo  onere  aufereban-     ■ 
tur,   et,  dum  sua  quisque  spolia  consequi  studet,   maior 
inler  ipsos  quam  cuni  amni  orla  luctatio  est,  cumulique 
sarcinarum  passim  fluitantes  plerosque  perculerant.  Rex20 
monere,  ut  satis  haberent  arma  retinere,  cetera  se  reddi- 
lurum.    Sed  neque  consilium  neque  imperium  accipi  po- 
terat:  obstrepebat  hinc  metus,  praeter  hunc  invicem  nu- 
tantium  mutuus  clamor.  Tandem,  qua  leniore  tractu  amnis2l 
aperit  vadum,  emersere,  nec  quicquam  praeter  paucas 
sarcinas  desideralum  est.    Deleii  potuit  exercitus,  si  quis22 
vincere  ausus  esset,  sed  perpetua  fortuna  regis  avertit 
inde  hostem.  Sic  Grnnicum,  lot  milibus  equitum  peditum- 
que  in  ulteriore  stantibus  ripa,  superavit,  sic  anguslis  in 
Ciliciae  callibus  tantam  multitudinem  hostium:  audaciae23 
quoque,  qua  maxime  viguit,  ratio  minui  potest,  quia  nun- 
quam  in  discrimen  venit,  an  temere  fecisset.    Mazaeus, 
qui,  si  transeunlibus  flumen  supervenisset,  haud  dubie 


LIU.  IV.  CAP.  IX,  U— CA1>.  X,  7.  ['v,  37-39.  z.]       55 

oppressuriis  fiiit  iucoiupositos,  in  ripa  dcniuui  ct  iam  i)ei'- 
24ai'malos  adcquitarc  coepit.  Millc  admodum  cquites  prae- 
miscrat.  Quorum  paucitate  Alexander  cxplorata,  deinde 
contempta,  praefcctum  Paconum  equitum  Aristona  laxatis 
26haljcnis  invelii  iussit.  lnsig:nis  eo  die  pugna  equitum  cl 
praecipue  Arislonis  fuit:  praefcctum  equltatus  Pcrsarum 
SatiopStcn  directa  in  gutture  liasta  transfixit  fugicntcmque 
per  medios  hostes  consecutus  ex  equo  praecipitavit  el 
obluctanli  capul  gladio  dempsit,  quod  relatum  magna  cum 
laude  anle  regis  pedes  posuil. 

CAP.  X. 

1  (39)  Biduo  ilji  rex  slativa  iiabuit:  in  proxi-     ^  33, 

2  mum  deinde  itcr  pronuntiari  iussit.  Sed  prima  »•  '^''^  "- 
fere  vigilia  luna  dcficicns  prinumi  nilorem  sideris  "20.  ci  21. 
suicondidit,  dcinde,sanguinis  colore  suffuso,lu-  ''fJul.^c.'' 
men  omne  foedavit,  sollicitisque  sub  ipsuni  lanti  q,"'*,';^"-,, 
discriminis  casum  ingens  religio  el  ex  ea  formido 

3  quacdam  incussa  cst.  Diis  in\  itis  in  ullimas  lerras  trahi 
se  quercbantur:  iam  ncc  flumina  posse  adiri  nec  sidera 
pristinum  servare  fulgorem :  vastas  lerras ,  descrta  omnia 
occurrere:  in  unius  hominis  iactalionem  lot  milium  san- 
guinem  impcndi:  fastidio  esse  patriam,  abdicariPhilippum 

4patrem,  coelum  vanis  cogitationibus  petere.  lam  prope 
seditionem  res  erat,  quum  ad  omnia  interritus  duces  prin- 
cipesque  militum  frequenles  adesse  praetorio  Acgyptios- 
que  vates,  quos  coeli  ac  siderum  pcritissimos  esse  crede- 

5bal,  quid  sentirent,  expromere  iubet.    At  illi,  qui  salis 
scirent,  temporum  orbcs  iniplcre  dcslinalas  viccs    lunam 
que  deficerc,  quum  aut  terramsubiret,  aut  sole  prcmere- 
tur,  rationcm  quidcm  ipsis  pcrceptam  non  edocent  vulgus: 

6  ceterum  affirmant,  solem  Graecorum,  lunam  essc  Persa- 
runi,  quotiensque  illa  deficiat,  ruinam  stragemque  illis 
gcntibus  portendi :  veteraque  exempla  percensentPersTdis 
reguni,  quos  advcrsis  diis  pugnasse  lunae  ostendissel  de- 

7  rectio.  NuIIa  res  multitudinem  efficacius  regit,  quani  su- 
perstitio:  alioquin  impotens,  saeva,  mutabilis,  ubi  vana 
religione  capta  est,  melius  vatibus  quam  ducibus  suis 


56  Q.  CURTII  RUFI 

paret.  Igilur  edila  in  vulgus  Aegypliorum  responsa  rurpus 
ad  spem  el  fiduciam  erexere  torpentes. 

(40)  Rex  inipetu  animorum  utendum  ratus  secunda  8 
vigilia  castra  movil:  dextra  Tigrim  iiabebat,  a  laeva  mon- 
tes,  quos  Gordyaeos  vocant.  Hoc  ingresso  iter  speculatores,  9 
qui  praemissi  eranl,  sub  lucis  ortum  Dareum  adventare 
nuntiaverunt.    Instructo  igitur  milite  el  composito  agmine 
antecedebat.  Sed  Persarum  moratores  erant,  mille  ferme,  10 
qui  speciem  magni  agminis  fecerant:  quippe  ubi  explorari 
vera  non  possunt,  falsa  per  metum  augentur.  His  cognitis,  11 
rex  cuni  paucis  suorum  assecutus  agmen  refugientium  ad 
suos,  alios  cecidit,  alios  cepil:  equitesque  praemisit  simul 
speculatum,  simul  ut  ignem,  quo  barbari  cremaverant  vi- 
cos,  extinguerent.  Quippe  iugientes  raptim  tectis  acervis- 12 
que  frumenti  iniecerant  flammas,  quae,  quum  in  summo 
haesissent,  ad  inferiora  nondum  penetraverant.    Extincto  13 
igitur  igne,  plurimum  frumenti  repertum  est:  copia  alia- 
rum  quoque  rerum  abundare  coeperunt.  Ea  res  ipsa  militi 
ad  persequendum  hostem  animum  incendil:  quippe  urente 

et  populante  eo  terram,  festinandum  erat,  ne  incendio 
cuncta  praeciperet.  In  rationem  ergo  necessitas  versa  est:  14 
([uippe  Mazaeus,  qui  antea  per  olinm  vicos  incenderat, 
iam  fugere  contentus  pleraque  inviolata  hosli  reliquit. 
Ale.xander  haud  longius  centum  quinquaginta  stadiis  Da-15 
reuni  a  se  abesse  compererat.  Ilaque  ad  satietatem  quo- 
que  copia  comineatuum  inslructus  quatriduo  in  eodem 
loco  substitit. 

Interceptae  deinde  Darei  lilterae  sunt,  quibus  Graecil6 
mililes  sollicitabantur,  ut  regem  aut  interficerent  aut  pro- 
derent:  dubitavitque,  an  eas  pro  concione  recilaret,  satis 
confisusGraecorum  quoque  erga  se  benivolenliae  ac  fidei. 
Sed  Parmenio  deterruit,  non  esse  talibus  promissis  im-17 
buendas  aures  militum  affirmans:  patere  vel  unius  insidiis 
regem:  nihil  nefas  esse  avaritiae.  Secutus  consilii  aucto-18 
rem  caslra  movit. 

(41)  Iter  facienti  spado  e  captivis,  qui  Darei  uxorem 
comitabantur,  deficere  eam  nuntiat  et  vix  spiritum ducere.  1» 
Ilineris  continui  labore  animique  aegritudine  fatigata  inler 


LIB.  IV.  CAP.  X,  7—29.  [IV,  39-42.  z,]  57 

socrus  el  virginuiii  fiiiarum  niainis  coliapsa  eral,  deinde  et 

aoextincta.  Id  ipsuni  nuntians  aiius  supervenit.  El  rex  haud 
secus,  ((uani  si  parentis  suae  mors  nuntiala  esset,  crebros 
edidit  gemilus  lacrimisciue  obortis,  quales  Dareus  profudis- 
set ,  in  tabernaculum .  in  tiuo  mater  erat  Darei ,  defunclo 

'Uassidens  corpori,  venit.  Hic  vero  renovalus  esl  maeror,  ut 
prostratam  iiumi  vidit.  Recenti  malo  priorum  quoque  ad- 
monita  receperal  in  gremium  adullas  virgines,  magna  qui- 
dem  mutui  doloris  solalia,  sed  quibus  ipsa  deberet  esse 

22solatio.  In  conspeclu  erat  nepos  parvulus,  ob  id  ipsum 
miserabilis,  quod  nondum  senliebat  calamitatem,  ex  maxi- 

•iMna.  parte  ad  ipsum  redundantem.  Crederes,  Alexaudrum 
inter  suas  necessiludines  flere  et  solatia  non  adhibere,  sed 
quaerere.  Cibo  cerle  abslinuit  omnemque  honorem  funeri 
palrio  Persarum  more  servavil,  dignus  hercule,  qui  nunc 
quoque  lantum  et  mansueludinis  et  continentiae  ferat  fru- 

2-lctum.  Semel  omnino  eam  viderat,  quo  die  capta  est,  nec 
ul  ipsam,  sed  ut  Darei  matrem  videret,  eximiamque  pul- 
chritudinem  formae  eius  non  libidinis  habuerat  incitamen- 
lum,  sed  gloriae. 

25  (42)  E  spadonibus,  qui  circareginam  erant,  Tyriotes 
inler  trepidalionem  lugentium  elapsus  per  eam  portani, 
quae,  quia  ab  hoste  aversa  erat,  levius  custodiebatur,  ad 
Dar§i  castra  pervenit  exceptusque  a  vigilibus  in  taberna- 

26culum  regis  perducitur,  gemens  el  veste  lacerata.  Quem 
ut  conspexit  Dareus ,  multiplici  doloris  expectatione  com- 
motus  et,  quid  polissimum  timeret,  incertus,  Vultus,  in- 
quit,  (uus  nescio  quod  ingens  malum  praeferl,  sed  cave  mi- 
seri  hominis  auribus  parcas:  didici  esse  infelix,  et  saepe  ca- 

27  lamitatis  solatium  est,  nosse  sortem  suam.  Num,  quod  maxime 
suspicor  et  loqui  timeo,  ludibria  meorum  nuntialurus  es.  miht 

28 et,  ulcredo,  ipsis  quoque  omni  tristiora  supplicio?  Ad  haec 
Tyriotes,  Istud quidem  procul  abest,  inquil:  quantuscunque 
etiim  reginis  honos  ab  his ,  qui  parent ,  haberi  potest,  tuis  a 
viciore  servatus  est,  sed  uxor  tua  paulo  ante  excessit  e  vita. 

29Tum  vero  non  gemitus  modo,  sed  etiam  eiulatus  lotis 
castris  exaudiebantur,  nec  dubitavit  Dareus ,  quin  inter- 
fecla  esset,  quia  nequisset  conlumeliam  perpeli.     Ex- 


58  0-  CURTII  nUFI 

clanialquc  amens  dolore:  Quod  ego  iantum  nefas  commisi, 
Alexander,  quem  tuorum  propinqiiorum  necavi ,  ulhancvi- 
cem  saeviliae  mcae  redderes?  Odisti me,  non  quidem provo- 
caius:  scdfinge,  iustim  intulisse  te  bellum:  cum  feminis  ergo 
agere  dehueras?  Tyrioles  affirniare  per  deos  palrios,  nihil30 
in  eam  gravius  esse  consullum:  ingemuisse  etiam  Alexan- 
drum  morli  el  non  parcius  flevisse,  quam  ipse  iacrimarel. 
Ob  liaec  ipsa  aniantis  animus  in  solliciludinem  suspicio-31 
nemque  rcvolutus  est,  desidcrium  captivae  profecto  a 
consuetudine  slupri  ortum  esse  coniectans.  Summolis  igi-  32 
lur  arbitris,  uno  dumlaxat  Tyriote  retento,  iam  non  flens, 
sed  suspirans,  Yidesne,  inquit,  Tyriote,  locum  mendacio 
non  csse?  tormenta  iam  liiceruni:  scd  ne  expeciaveris  pcr 
deos,  si  quid  i/bi  iui  regis  reverentiae  esi:  num,  quod  et  scirc 
cxpeto  et  quaerere  pudet.,  ausus  est  ci  dominus et iuvenis? 
llie  quaestioni  corpus  ofTerre,  deos  lestes  invocare,  caste33 
sancleque  liabitam  essc  reginam.    Tandem  ut  fides  facta34 
esl,  vera  essc,  quae  affirmaret  spado,  capite  velato,diu 
flevit  mananlibusquc  adhuc  lacrimis,  veste  ab  ore  reiecta, 
ad  coelum  manus  tendens,  Diipatrii,  inquit,  primum  miiii 
slahiliie  regnum :  deindc ,  si  de  me  iam  transactum  est ,  pre- 
cor,  ne  quis  polius  Asiae  rex  s/i,  quatn  iste  tam  iuslus  hostis, 
iam  misericors  vicior. 

CAP.  XI. 

(43j  Itaque  quamquam,  fruslra  pace  bis  pctiia,  omnia  1 
in  bellum  consilia  converteral,  victus  lamcn  continentia 
hostis  ad  novas  pacis  conditiones  fcrendas  decem  lega- 
los,  cognalorum  principes,  misit:  quos  Alexander,  consllio 
advocato,  introduci  iussil.    E  quibus  maximus  natu,  Da-  2 
reum,  inquil,  xitpacem  a  te  iam  hoc  teri/umpeteret,  nulla  vis 
subegit,  sed  tua  iustitia  et  contincntia  cxpressit.   Matrem,  '& 
coniugem,  libe/'OS  eius,  n/si  qtiod  sine  illo  sunt,  captos  csse  non 
sensimus:  pudicitiae  carum,  qiiae  supersunt,  curamhaud 
secus  quam  parens  agens  reginas  appellas,  speciem pristinae 
foriunae  relincre  pateris.     Vultum  tuum  video ,  qualis  Darei  4 
fuit,  quum  dimitleremur  ab  eo  ■  cl  ille  tamen  uxorem ,  tu  lio- 
stem  luges.    lam  in  aciestares,  nisi  cura  ie  sepuliurae  eius 


LIB.  IV.  CAP.  X,  29— CAI'.  XI,  16.  [iv,  u-u.  z]       59 

morarclur.    Ecqukl  mirum  esl,  si  tam  ub  amico  animo pacem 

pelit?   quid  opus  est  armis,  iiiler  quos  oclia  sublata  sunt? 

6  Antea  imperio  tuo  finem  destinabat  Halyn  amnem ,  qui  ly- 

diam  terminat.    Nunc ,  quicquid  inter  Heltvspontum  et  Eu- 

6  phraten  est,  in  dotem  filiae  offert,  quam  tihi  tradit:  Ochum 
filium,  quetn  habes,  pacis  et  fidei  obsidem  retine,  matrem  el 
duas  virgines  filias  redde :  pro  tribus  corporibus  triginta  ?ni- 

7  liu  talentiim  auri  precatur  accipias.  Nisi  moderationem 
unimi  tui  notam  habercm,  non  dicerem,  hoc  esse  tempus,  quo 

Spacem  non  dare  solum.  sed  etiam  occuparc  deberes.  Be- 
spice,  quantum  post  te  reliqueris:  intuere,  quantum  petas. 
Periculosum  est  praegrave  imperium :  difficile  est  enitn,  con- 
tinere,  quod  capere  non  possis.  Videsne,  iit  navigia,  quae 
9modum  excedunt,  rcgi  nequeant?  Nescio,  an  Dareus  ideo 
tam  multa  amiserit,  quia  nimiae  opes  tnagnae  iacturae  locutn 
faciunt.  Facilius  cst,  quaedatn  vinccre,  quatn  tueri:  quam, 
hercule,  expeditius  tnanus  nostraerapiunt,  quatn  continent) 
Ipsa  ttiors  uxoris  Darei  admonere  te  polcst,  tninus  iam  tnise^' 
ricordiae  tuae  liccre,  quam  licuit. 

10  (44)  Alexander,  legalis  exccdeie  tabcrnaculo  iussis, 
quid  placerel,  ad  consilium  referl.    Diu  nenio,  quid  senli- 

llrel,  ausus  esl  dicere,  incerta  rcgis  volunlate.  Tandeni 
Parmcnio,  unlca  suasisse,  ait,  ut  captivos  apud  Damascum 
redimenlibus  reddcret:  ingentem  pccuniam  poluissc  redigi 
oxhis,  qui  nunc  vincti  virorum  forlium  occuparent  nianus. 

12  Et  nunc  magnopcre  censere,  ut  unam  anum  et  duas  puel- 
las,  ilinerum  agminumque  impedimenta,  ti-iginla  milibus 

latalenliim  auri  permulet.  Opimuni  regnum  occupare  posse 
condilionc,  non  bello,  nec  quemquam  alium  inler  Istrum 
et  EuphrSten  possedisse  lcrras  ingcnti  spalio  inlervallo- 
que  discrelas.     Macedoniam  quoque  potius  respicerct, 

14quam  Bactra  el  Indos  intuerelur.  Ingrata  oratio  rcgi  fuil 
llaque  ut  flnem  dicendi  fecit,  Et  ego,  inquil,  pecutiiattt 
quam  gloriatn  malletn,  si  Parmenion  essem.  Nunc  Alexan- 
der  de paupertate  securus  sum  et  ttie  non  mercatorem  ttiemini 

15  esse,  sed  regetn.  Nihil  quidem  habeo  veiiale,  sed  fortunatn 
itieam  itlique  non  vendo :  captivos  si  placet  reddi,  honestius 

16  dono  dabimus,  qtiatn  pretic  remittemus.   Introductis  deinde 


60  Q.  CURTII  RUFI 

legalis,  ad  hunc  moduni  respondit:  Nuntiale  Dareo ,  l_gra- 
tiarum  actionem  apud  hostem  supervacaneam  esse,  etjme, 
qitae  fecerim  clemenier  et  liberaliter,  non  amicitiae  eius  Iri- 
buisse,  sednaturae  meae,  \nec  adversus  calamitates,  sed  ad- 17 
versus  hostium  vires  contenderej.    Bellum  cum  captivis  et 
feminis  gerere  non  soleo:  armatus  sit  oportet,  quem  oderim. 
Quodsi  saltem  pacem  botia  fide  peteret,  deliberarem  forsitan,lS 
an  darem.     Verum  enimvero,  quum  modo  milites  meos  litte- 
ris  ad proditionem,  modo  amicos  ad  perniciem  meam  pecu- 
nia  sollicitet,  ad  internecionem  mihi  persequendus  est,  non  ut 
iustus  hostis,  sed  ul  percussor  veneficus.     Conditiones  veroi9 
pacis,  quas  affertis,  si  accepero,  victorem  eum  faciunt.  Quae 
post  JSuphruten  sunt,  liberaliier  donat.    Ubi  igitur  me  uffa- 
mini?  numne  obliti  estis?  nempe  ultra  Euphraten  sum.  Sum- 
mum  ergo  dotis,  quam  promittit,  terminum  castra  mea  trans- 
eunt.   J/itic  me  depellite,  ut  sciam,  vestrum  esse,  quod  ceditis. 
Eadem  liberalitate  dat  mihi  filiam  suatn :  nempe  quam  scio  20 
ttlicui  servorum  eius  nupturam.   Multutn  vero  mihi  praestat, 
sime Mazaeo  generum  praeponil!   Ite,  nuntiate  regi  vestro,-2l 
etquae  amisit  el  quae  adhuc  habel,  praemia  esse  belli:  hoc 
'egente  ulriusque  terminos  regni,   id  quemque  habiturum, 
quodproximae  lucis  assignatura  forluna  est,  \et  me  in  Asiam  22 
non  venisse,  ut  ab  aliis  [leges]  acciperein,  sed  ut  aliis  darem. 
Si  secundus  et  non  par  tnihi  vellet  haberi,  facerem  forsitan, 
quae  pelit.    Ceterum  nec  mundus  duobus  so/ibus  potest  regi 
nec  duo  summa  regna ,  salvo  stalu  terrarum ,  potest  habere. 
Proinde  aut  deditionem  hodie  aul  in  crastinum  bellumparet:  23 
nec  aliam  sibi,  qttam  expertus  est,  polliceatur  fordinamj.  Le-  24 
gali  respondenl,  quum  bellum  m  animo  sit,  facere  eum 
simpliciter,  quod  spe  pacis  non  fruslrarelur.    Ipsos  pe- 
tere,  ul  quamprimum  dimittanlur  ad  regem:  eum  quo- 
que  belium  parare  debero.     Dimissi  nuntiant,  adesse  cer- 
tamen. 

CAP.  XII. 

(45)  Ille  quidem  confestim  Mazaeum  cum  tribus  equi-   1 
Uim  milibus  ad  itinera,  quae  liostis  petiturus  erat,  occu- 
panda  praemisit.    Alexander,  corpori  uxoris  eius  iustis  2 


LIB.  IV.  CAP.  XI,  16  — CAP.  XII,  12.  [iv.  44.  45.  z.)     61 

persolutis  omnique  graviore  comitatu  iiilra  eadem  muni- 
menta  cum  modico  praesidio  relicto,  ad  iiostem  conten- 
3  dit.  In  duo  cornua  diviserat  peditem,  utrique  lateri  equite 
4circumdato:  impedimenta  sequel>antur  agmen.  Praemis- 
sum  deinde  cum  citis  equitibus  Menidan  iubet  explorare, 
ubi  Dai-eus  esset.  At  ilie,  quum  Mazaeus  haud  procul 
consedissel,  non  ausus  ultra  procedere,  nihil  aliud  quam 
IVemilum  hominum  hinnitumque  equorum  e.xaudisse  nun- 

5  tiat.  Mazaeus  quoque,  conspectis  procul  e.\ploratoribus, 
in  castra  se  recepit,  advenlus  hostium  nunlius.  Igitur 
Dareus,  qui  in  patentibus  campis  decernere  optabat,  ar- 

6  mari  militem  iubet  aciemque  disponil.  In  laevo  cornu 
Baclriani  ibant  equites,  mille  admodum,  Dahae  lotidem,  et 
Arachosii  Susianique  qualtuor  milia  explebant.  Hos  quin- 
(|uaginia  falcali  currus  sequebantur.  Proximus  quadrigis 
eral  Bessus  cum  octo  milibus  equitum  item  Bactrianis. 

7  Massagetae  duobus  milibus  agmen  eius  claudebant.  Pe- 
dites  his  plurium  gentium  non  immixtos ,  sed  suae  quas- 
que  nationis  iunxerat  copias.    Persas  deinde  cum  Mardis 

8  Sogdianisque  Ariobarzanes  et  Oronlobates  ducebant.  IUi 
parlibus  copiarum,  sununae  OrsTnes  praeerat,  a  septem 
Persis  oriundus,  ad  Cyrum  quoque.  nobilissimum  regrem, 

9  originem  sui  referens.  Hos  aliae  gentes ,  ne  sociis  qui- 
dem  salis  notae.  sequebantur.  Post  quas  quinquaginta 
quadrigras  Phradates  magno  Caspiorum  agmine  antecede- 
bat.    Indi  ceterique  rubri  maris  accolae,  nomina  verius 

10  quain  auxilia.  post  cun"us  erant.  Claudebatur  hoc  agmen 
adiis  falcatis  curribus  quinquaginta :  quis  peregrinum  mili- 
tem  adiunxerat.  Hunc  Armenii ,  quos  minores  appellant, 
Armenios  Babylonii ,  utrosque  Belllae  et  qui  montes  Cos- 

11  saeorum  incolebant  sequebantur.  Post  lios  ibant  Gor- 
tilae,  gentis  quidem  Euboicae,  Medos  quondam  secuti,  sed 
iam  degeneres  et  patrii  moris  ignari.  Applicuerat  his 
Phrygas  et  Cataonas.  Parthienorum  deinde  gens,  inco- 
lentium  terras ,  quas  nunc  Parthi  Scythia  profecti  tenent, 

12  claudebant  agmen.  Haec  sinistri  cornus  acies  fuit.  Dex- 
trum  tenebant  natio  maiorls  Armeniae  Cadusiique  et  Cap- 
padoces  et  Syri  ac  Medi.  His  quoque  falcati  currus  quin- 


62  0-  CUllTII  IIUFI 

quaginla  eraiil.    Sumiiia  lotius  exerciUis,  equiles  quadra- 13 
ginla  quinque  niilia,  pedesUis  acies  ducenta  milia  exple- 
vei-at.    Hoc  modo  inslructi  decem  sladia  procedunl  iussi- 
que  subsistere  armaU  hoslem  expeclabanl. 

(46)   Alexandri  exercitum  pavor,  cuius  causa  non  14 
suberai,  invasil:    quippe  lyiiipliaU  irepidare  coeperunt, 
omnium  pectora  occulto  melu  percurrenle.    Coeli  fulgor, 
lempore  aeslivo  ardenti  similis  internilens,  ignis  praebuit 
spcciem,  flammasque  ex  Darei  caslris  splendere,  velut 
illaU  temere  praesidiis,  credebant.    Quodsi  pcrculsis  Ma- 15 
zaeus,  qui  praesidebat  iUneri,  supervenissel,  ingens  cla- 
des  accipi  poluit;  nunc,   dum  ille  segnis  in  eo,  quem  oc- 
cupaveral,  tumulo  sedet,  contentus  non  lacessi,  Alexander,  16 
cognilo  pavore  exercilus,  signum  ul  consisterent  dari,  ante 
•.psos  arma  deponere  ac  levare  corpora  iubel,  admonens, 
nuUam  subiU  causam  esse  lerroris,  hostem  procul  stare. 
Tandem  compotes  sui  pariler  arnia  et  animos  recepere:17 
iiec  quicquam  ex  praesenUbus  tuUus  visum  esl,  quam  eo- 
dem  loco  castra  munire.    Postero  dic  Mazaeus,  qui  cumls 
delecUs  equitum  in  edito  colle ,  ex  quo  Macedonum  pro- 
spiciebantur  castra,  consederat,  sive  melu,  sive  quia  spe- 
culai-i  modo  iussus  eral ,  ad  Dareum  rediil.    Macedones  19 
eum  ipsum  collem,  quem  deseruerat,  occupavcrunt:  nam 
el  luUor  planilie  eral  el  inde  acies  liosUum,  quae  in  campo 
explicabatur,  conspici  poleral.    Sed  caligo,  qiiam  circa20 
humidi  efTuderant  montes,  universam  equidem  rei  facicm 
non  abstulil,  celerum  agminum  discrimina  alquc  ordincm 
prohibuit  perspici.    Mullitudo  inundaveral  campos,  frenii- 
tusque  lol  milium  ctiam  procul  stanUum  aures  impleveral- 
Fluctuari  animo  rcx  ct  modo  suum,  modo  Parmeni6nis2l 
consilium  sera  aesUmaUone  iJcrpendere:  quippe  eo  ven- 
tum  eral,  unde  rccipi  cxercitus,  nisi  victor,  sine  clade  non 
posset.    [Movebat  eUam  eum  mulUludo  hosUum,  rcspeclu 
paucilatis  suae  gentis :   sed  interdum  reputabat,  quantas22 
res  cum  hac  gente  gcssisset  quantosque  populos  fudis- 
sot.]  Itaque,  [quum  spes  metum  vinceret,  periculosius  bel- 
lum  difTerrc  ratus,  ne  desperaUo  suis  cresceret,]  dissimu- 
iato  eo,  mercenarium  cquilem  ex  Paeonia  pi'aecedcre  iube' . 


LIB.  IV.  CAP.  XII,  12  — CAP.  Xin,  8.  [iv,  «-47.  z]     63 

23 Ipsc  phalaiiijeni ,  sicut  antca  (licluni  est,  in  duo  cornua 
exlenderal:  utrumque  cornu  equites  tegebant.  lamque 
nilidior  lux,  discussa  caiigine,  aciem  hostium  ostenderal, 
el  Maced6nes  sive  alacritate  sivc  laedio  expectationis  in- 
gentem  pugnanlium  morc  edidere  clamorem.  Reddilus  el 
a  Persis  ncmora  valles(|ue  circumiectas  terribiii  sono  im- 

24pleveral.  Nec  iam  conlineri  Macedones  poterant,  quin 
cursu  quoquead  hostem  contcnderent.  Melius  adhuc  ra- 
tus,  in  eoclem  tumulo  castra  munire,  vallum  iaci  iussit: 
sirenueque  opere  perfecto  in  tabernaculum ,  ex  quo  lola 
acies  hostium  conspiciebatur,  secessit. 

CAP.  XIII. 

1  (47)  Tum  vero  universa  futuri  discriminis  facies  in 
oculis  erat:  armis  insignibus  equi  virique  splendebant,  el 
onmia  intenliorc  oura  praeparari  apud  hoslem  sollicitudo 

2praetorum  agmina  sua  interequitantium  oslendebal:  ac 
pleraque  inania,  sicut  fremitus  hominum,  equorum  liinni- 
tus,  armorum  internitenlium  fulgor,  soUicilam  expectatione 

3  menlcm  turbaverant.  Igitur  sive  dubius  animi ,  sive  ul 
suos  experireliu-,  consilium  adhibet,  quid  oplimum  factu 

4esset,  exquirens.  Parmenio,  peritissimus  inter  duces  ar- 
tium  belli,  furto,  non  proelio  opus  esse  censebat :  intem- 
pesta  nocte  opprimi  posse  hostes:  discordes  moribus,  lin- 
guis,  ad  hoc  somno  et  improviso  periculo  territos,  quando 

5  in  noctiu^na  trepidatione  coituros?  At  interdiu  primum 
lerribiles  occursuras  facies  Scytharum  Bactrianorumque : 
hirta  illis  ora  et  intonsas  comas  esse ,  praelerea  eximiam 
vastorum  magnitudinem  corporum.   Vanis  el  inanibus  mi- 

6lilem  magis  quam  iuslis  formidinis  causis  moveri.  De- 
inde  lantam  multitudinem  circumfundi  paucioribus  posse. 
Non  in  Ciliciae  angustiis  et  inviis  callibus,   sed  in  aperta 

7  et  lala  pianitie  dimicare.  Omnes  fere  Parmenioni  assen- 
tiebanlur:  Polypercon  haud  dubie  in  eo  consilio  positam 

8  victoriam  arbitrabalur.  Quem  intuens  rex,  —  namque 
Pannenionem  nuper  acrius,  quam  vellet,  increpitum  rur- 
sus  castigare  non  sustinebat, —  Latrunculorim ,  inqult,  et 
furum  ista  sQllertia  est,  quam  praecipitis  mihi:  quippe  illo- 


64  0-  CURTII  RUFI 

rum  votum  unicum  est,f(dlere.  Meae  vero  gloriae  semper  9 
aul  absentiam  Barei  aut  angustias  loconm  aut  furtum  no- 
ctis  ohstare  non  paliar :  palam  luce  aggredi  certum  est:  malo, 
me  meae  fortunae  poeniteat,  qtiam  victoriae  pudeat.  Ad  lo 
haec  illud  quoque  accedit:  vigilias  agere  barbaros  et  in  armis 
stare,  ut  tie  decipi  quidem  possint,  compertum  habeo.  Ita- 
que  ad  proelium  vos  parate.  Sic  inciLalos  ad  corpora  cu- 
randa  dimisit. 

(48)  Dareus  id,  quod  Parmenio  suaserat,  hostem  fa-li 
cturum  esse  coniectans  frenatos  equos  stare  magnamque 
exercitus  partcm  in  armis  esse  ac  vigilias  intenliore  cura 
servari  iusserat:  ergo  ignibus  tota  eius  caslra  fulgebant. 
Ipse  ciim  ducibus  propinquisque  agmina  in  armis  slan- 12 
tium  circumibat,  Solem  et  Mithren  sacrumque  et  aeternum 
invocans  ignem,  ut  illis  dignam  vetere  gloria  maiorumque 
monumenlis  fortitudinem  inspirarent.    Et  profecto,  si  qual3 
divinae  opis  auguria  huniana  menle  concipi  possent,  deos 
stare  secum.    lilos  nuper  Macedonum  animis  subitam  in- 
cussisse  formidinem:  adhuc  lympliatos  ferri  agique,  arma 
iacientes :  expetere  praesides  Persarum  imperii  debitas  e 
vecordibus  poenas.    Nec  ipsum  ducem  saniorem  esse:  i4 
quippe  ritu  ferarum  praedam  modo,  quam  expeteret,  in- 
tuenlem  in  perniciem,  quae  ante  praedam  posita  esset,  in- 
currere. 

Similis  apud  Macedones  quoque  sollicitudo  erat,  no- 
ctemque,   velut  in  eam  certamine  edielo,  melu  egerunt. 
Alexander  non  alias  magis  terrilus  ad  vota  el  preces  Ari- 15 
standrum  vocari  iubet.    llle  in  candida  veste,  verbenas 
manu  praeferens,  capite  velato,  praeibal  preces  regi,  lo- 
vem  Minervamque  [elj  Victoriam  propitianti.    Tunc  qui- 16 
dem  sacrificio  rite  perpelrato ,  reliquum  noctis  acquielu- 
rus  in  tabernaculum  rediit.    Sed  nec  somnum  capere  nec 
quietem  pati  poteral.    Modo  e  iugo  montis  aciem  in  dex- 
trum  Persarum  cornu  demiltere  agitabat,  modo  recta  fronte 
concurrere  hosti,  interdum  haesitare,  an  potius  in  laevum 
detorqueret  agmen.     Tandem  gravatum  animi  anxietale  17 
corpus  alLior  somnus  oppressit. 

(49)  lamque  luce  orta  duces  ad  accipienda  impena 


LIB.  IV.  CAP.  XIII,  8—28.  iiv,  47-30.  z.]  65 

coDveneranl,  insolito  circa  praelorium  silentio  allonili: 

iHquippe  alias  accersere  ipsos  cl  iiilerduni  inoranles  casli- 
ijare  assueveral:  lunc  ne  ullimo  quidem  rerum  discriniiiie 
e.vciuuum  esse  mirabanlur  ei  non  somno  quiescere,  sed 

l"Jpavore  marcere  credebant.  Non  tanien  quisquam  ex  cu- 
stodibus  corporis  inlrare  tabernaculum  audebal:  el  iam 
lempus  instabal,  nec  miles  iniussu  ducis  aut  arnia  capere 

aopoterat  aut  in  ordines  ire.  Diu  Parinenio  cunctalus,  ciUum 
ut  capcrent,  ipse  pronuntiat.  lanique  exire  neccsse  erat: 
tunc  demuin  intrat  tabernaculum  suopiusque  nomine  com- 

aipellatum,  quum  voce  non  posset,  taciu  excitavil.  Multa 
litx,  inquil,  esl:  instruclam  aciem  hostis  admovil :  tuus  miles 
adhuc  inermis  expectat  imperium.    Ubi  est  vigor  ille  animi 

1-2  (ui?  Jiempe  excitare  viffiles  sotes.  Ad  haec  AIe.\ander:  Cre- 
disne,  me  priussomnum  capere  potuisse.  quam  e.xonerarem 
animum  soUicitudine,  quae  quielem  morabalur?  signumque 

23  pugnae  tuba  dari  iussil.  Et  quum  in  eadem  admiratione 
Pai'menio  perseverarcl,  quod  solulum  se  curis  somnum 
cepisse  di^dssel,  Minime,  inquil,  mirum  est:  ego  enim,  quum 
Dareus  terram  ureret,  vicos  excinderel,  alimenta  corrumpe- 

24  ret.  potens  tnei  non  eram :  nunc  vero  quid  metuam.  quum  acie 
decernere parct?  Hercule.  votum  meum  implcvit.  Sed huius 
consilii  postea  quoque  ratio  reddflur :  vos  ite  ad  copias,  qui- 
bus  quisque  praeest.    Ego  iam  adcro  el,  quid  fieri  velim,  ex- 

26  ponam.  Raro  adinodum,  admonitu  may;is  uinicorum  quain 
melu  discriminis  adeundi,  thorace  uli  solebal:  tunc  quo- 
que  inunimento  corporis  sumpto.processii  ad  iiiilites.  Haud 
alias  tain  alacrem  videranl  resein :  et  vultu  eius  interrito 
certain  spem  victoriae  auguraliantur. 

26  (50)    Atque  ille,  proruio   vallo,  exire  copias  iubet 

aciemque  disponit.  In  dextro  coriiu  locati  sunt  equiles, 
quos  agema  appellabant.  Praeentt  his  Clilus,  cui  iuni^it 
Philotae  turinas:  ceterosque  praefeclos  equiluin  I.Ueri  eius 

27applicuit.  Ulliina  Meleaj,'ii  ala  slabat.  quain  plialanx  se- 
quebatur.    Posl  phalangem  Arijyias|>Tdes  eranl:  his  Nica- 

SSnor.Parmenionislilius,  praceiat.  Iii  subsidiis^^umnianusua 
Coenos,  post  euin()rest:ieLyiicesiaequesunt  [posili]:  posl 
illosPolypercon,  dux  peregrini  mililis:  huius  aginini  proxi- 

CURT.    RUF.  5 


66  0-  CURTII  KUFI 

■mus  Amynlas  erat.    Philippus  Baiacri  Styniphaeos  rege- 
bal,  in  societalem  nuper  ascitos.  Haec  dextri  cornus  facies 
erat.    In  laevo  Craterus  Peloponnensium  equites  habebat,-29 
Achaeorum  et  Locrensium  et  Malieon  turmis  sibi  adiun- 
ctis.  Hos  Thessali  equites  claudebant,  Philippo  duce.  Pe- 
dilum  acies  equitatu  tegebatur.    Frons  laevi  cornus  haec 
erat.  Sed  ne  circumiri  posset  a  multitudine,  ultimum  agmen  30 
valida  manu  cinxerat.    Cornua  quoque  subsidiis  firmavit. 
non  recta  fronte,  sed  a  latere  positis,  ut,  si  hostis  circum- 
venire  aciem  tentasset,  parata  pugnae  forent.    Hic  Agri-31 
ani  erant,  quibus  Attalus  praeerat,  adiunctis  sagittariis 
Cretensibus.    Ultimos  ordines  avertit  a  fronte,  ut  totam 
aciem  orbe  muniret.  Illyrii  liic  erant,  adiuncto  milite  mer- 
cede  conducto.    Thracas  quoque  simul  obiecerat  leviter 
armatos.    Adeoque  aciem  versabilem  posuit,  ut,  qui  ul-32 
limi  stabant,  ne  circumirentur,  verti  tamen  et  in  frontem 
circumagi  possent.    Itaque  non  prima,  quam  lalera,  non 
lalera  munitiora  fuere,  quam  terga. 

(51)  His  ita  ordinatis,  praecipit,  ut,  si  falcatos  currus  33 
cum  fremitu  barbari  emitterent,  ipsi,  laxatis  ordinibus, im- 
petum  incurrentium  silentio  exciperent,  haud  dubius,  sine 
noxa  transcursuros,  si  nemo  se  opponeret:  sin  autem  sine 
fremitu  immisissent,  eos  ipsi  clamore  terrerent  pavidos- 
que  equos  telis  utrimque  suffoderent.    Qui  cornibus  prae-  34 
eranl,  extendere  ea  iussi,  ita  ut  nec  circumvenirentur,  si 
artius  starent,  nec  tamen  ultimam  aciem  exinanirent.    Im-  35 
pedimenta  cum  captivis,  inter  quos  mater  liberique  Darei 
custodiebantur,  haud  procul  acie  in  edito  colle  constituit, 
modico  praesidio  relicto.    Laevum  cornu,  sicut  alias,  Par- 
meniSni  tuendum  datum :  ipse  in  dexlro  stabat. 

Nondum  ad  iactuni  teli  pervenerant ,  quum  Bion  qui-  36 
dam  transfuga,  quanto  maximo  cursu  poluerat,  ad  regem 
pervenit,  nuntians,  murices  ferreos  in  terram  defodisse 
Dareum,  qua  hostem  equiles  emissurum  esse  credebat, 
notatumque  certo  signo  locum,  ut  fraus  evitari  a  suis  pos- 
set.    Asservari  transfuga  iusso,  duces  convocal:  exposi-37 
loque,  quod  nuntiatum  erat,  monet,  ut  regionem  monstra 
tam  declinent  equitemque  periculum  edoceant.  • 


LIB.  IV.  CAP.  XUI,  28—  CAP.  XIV,  8.  [iv.  50-«.  z.j     67 

38  (52)  Celerutn  horlantein  exercilus  exaudire  non  po- 
teral,  usum  auriuin  intercipiente  freniitu  duoruin  agininuin, 
sed  in  conspectu  oinniuin  duces  et  proxinmm  quemque 
inlerequitans  alloquebalur. 

CAP.  XIV. 

1  Einensis  tot  terras  in  spem  vicloriae,  de  qua  dimican- 
dum  foret,  hoc  unum  superesse  discrimen.  Granlcum  hie 
iunnem  Ciliciaeque  monles  et  Syriam  Ae^ptumque  prae- 
euntibus  raptas,  ingentia  spei  gloriueque  incitamenta,  re- 

2  ferebat.  Reprehensos  ex  fuga  Persas  pugnaturos,  quia 
fugere  non  possent.  Tertium  iam  diem  metu  exsangues, 
armis  suis  oneratos ,  in  eodeni  vestigio  haerere.  Nullum 
desperationis  iliorum  maius  indiciuni  esse,  quam  quod 
urbes,  quod  agros  suos  urerent,  quicquid  non  corrupis- 

3  sent,  hostium  esse  confessi.  Nomina  modo  vana  gentium 
ignotanim  ne  extimescerent.  Neque  enim  ad  belli  discri- 
men  pertinere,  qui  ab  his  Scythae,  quive  Cadusii  appella- 
rentur.     Ob  id  ipsuin,  quod  ignoti  essent,  ignobiles  esse. 

iNunquain  ignorari  viros  fortes;  at  imbelles,  ex  latebris 
suis  erutos,  nihil  jiraeter  nomina  afferre.  Macedfinas  vir- 
lute  asseculos,  ne  quis  toto  orbe  locus  esset,  qui  lales  vi- 

5  ros  ignorarel.  Inluerentur  barbarorum  inconditum  agmen 
alium  nihil  praeter  iaculum  habere ,  alium  funda  saxa  li- 
brare,  paucis  iusta  arma  esse.    Itaque  illinc  plures  stare, 

6hinc  plures  dimicaturos.  Nec  postulare  se,  ut  fortiter  ca- 
pesserent  proelium,  ni  ipse  ceteris  fortitudinis  fuisset  ex- 
emplum.  Se  anle  prima  signa  diniicalurujn.  Spondere 
pro  se  tot  cicatrices,  totidem  corporis  decora:  scire  ipsos, 
unum  paene  se  praedae  communis  exsortem    in  illis  co- 

7  lendis  ornandisque  usurpare  victoriae  praemia.  Haec  se 
fortibus  viris  dicere.  Si  qui  dissimiles  eorum  essent,  illa 
fuisse  diclurum :  pervenisse  eo,  unde  fugere  non  possent. 
Tot  terrarum  spatia  emensis,  lot  amnibus  montibusque 
post  tergum  obiectis,  iter  in  palriain  el  penales  inanu  esse 

8  faciendum.    Sic  duces ,  sic  proximi  militum  instincli  sunt. 

(53)  Dareus  in  laevo  cornu  erat,  magno  suorum  agmi- 
ne,  delectis  equitum  peditumque,  stipatus,  contempserat- 

5* 


68  Q.  CURTII  RUFI 

que  paucilatem  hostis ,  vanam  aciem  esse ,  extentis  corni- 
bus,  ratus.    Ceterum,  sicut  curru  eminebal,  dextra  laeva-  9 
que  ad  circumstantia  a§:mina  oculos  manusque  circumfe- 
rens,  Terrarum,  inquil,  qms  Oce&nus  hinc  alhiit,  illinc  clau- 
dit  Hellespontm.  paulo  ante  domini,  iam  non  de  gloria ,  sed 
desalute  et.  quod  saluti  praeponitis,  de  libertale  pugnandum 
est.   Hic  dies  imperium,  quo  nullum  amplius  vidil  aetas,  aut  10 
constituel  aut  finiet.    Apud  Granicum  minima  virium  parte 
cum  hoste  cerlavimus :  in  Cilicia  victos  Syria  poterat  exci- 
pere:  magna  munimenta  regni  Tigris  alque  Euphrates  erant. 
Ventum  est  eo,  unde  pulsis  ne  fugae  quidem  locus  est.    Om- 11 
nia  tam  diulino  bello  exhausta  post  tergum  sunt :  non  incolas 
suos  urbes,  non  cultores  habent  terrae.   Coniuges  quoque  et 
liberi  sequuniur  hanc  aciem ,  parata  hostibus  praeda,  nisi 
pro  carissimis  pignoribus  corpora  opponimus.    Quod  mea- 12 
rum  fuit  partium,  exercitum,  quem  paene  immensa  planities 
vix  caperet,  comparavi:  eqi/os,  arma  distribui:  commeatus, 
ne  tantae  mullitudini  deessent,  providi:  locum,  in  qtio  acies 
explicari possct,  elegi.    Cetera  in  vestra  potestate  sunt:  au-li 
dete  modo  vincere  famamque,  infirmissimum  adversus  fortes 
viros  telum,  contemnite. 

(54)  Tcmcritas  est,  qiiam  adhuc  pro  virtule  timuistis: 
quae  ubi  primvm  impetum  effudil,  velut  quaedam  animalia, 
emisso  aculeo.  lorpet.    Hi  vero  campi  deprehendere  pauci- 14 
tatem,  quam  Ciliciae  montes  abscond^rant.     Videtis  ordines 
raros  cornua  e.vtenta,  mediam  aciem  vanam  et  exhaustam : 
nam  ultimi,  quos  locavit  aversos,  lerga  iam  praebent.    Obteri 
meliercule  equonm  ungulis  possunt,  etiamsi  nil  practer  fal- 
catos  currus  emisero.     Et  bello  vicerimtis,  si  vicimus  proe- 15 
lio:  num  ne  illis  quidem  ad  fugam  locus  est:  hinc  Euphrates, 
iltinc  Tigris  proliibel  inclusos.    Et  quae  anteapro  illis  erant,  16 
in  conlrarium  versa  sunt.     Noslrum   mobile  et  expedilum 
agmen  esl,  illud  praeda  grave.    Implicalos  ergo  spoliis  no- 
slris  trucldabimus ,  eademque  res  et  causa  erit  victoriae  et 
frucius.    ijuodsi  quem  e  vobis  nomen  genlis  movet,  cogitet,  17 
MacedHnvm  itlic  arma  esse,  non  corpora.   Multum  enim  san- 
guinem  invicem  hausimus.  et  semper  gravior  in  paucilate  ia- 
ctura  est.    Nam  Alexander,  quanluscunque  ignavis  et  timi-  18 


LIB.  IV.  CAP.  XIV,  8—36.  iiv.  53-55.  z.]  69 

dis  videri  poiesl,  unum  animal  est  et,  si  quid  mihi  creditis, 
temerarium  et  vecors ,  adhuc  nostro  pavore  quam  sua  virtute 

\9felicius.  Nihil  autem  potest  esse  diuturnum,  cui  non  subesi 
ratio.  Licet  felicitas  aspirare  videatur ,  tamen  ad  ultimum 
temeritati  non  sufftcit.    Praeterea  breves  ct  mutabiles  vices 

iOrerum  swit.  et  fortuna  nunquam  simpliciter  induiget.  For- 
silan  ita  dii  fata  ordinavenint,  ut  .Persarum  imperium,  quod 
secundo  cursu  per  ducentos  triijinta  annos  tid  summim  fa- 
stigium  evexerant,  magno  motu  concuterent  magis,  quam  af- 
fligerent  admonerentque  nos  fragilitatit  humanae,   cuius 

21  nimia  in  prosperis  rebus  oblivio  est.  Modo  Graecis  ultro 
bellum  inferebamus :  nunc  in  sedibus  nostris  propulsamus  il- 
latum.  lactamur  invicem  varietate  fortunae.  Videlicet  im- 
perium,  quia  mutuo  affectamus.  una  gens  non  capit. 

22  (55)  Ceterum,  etiamsi  spes  non  subesset,  necessitas  ta- 
men  sl/mulare  deberet:  ad  extrema  perventum  est.  Matrem 
meam,  duas  filias,  Ockum  in  spem  huius  imperii  genitum, 
principes,  illam  sobolem  regiae  stirpis,  duces  vestros,  regum 
instar,  vinctos  habet:  nisi  quid  in  vobis  spei,  ego  maiore  mei 
parte  captivus  sum.  Eripite  viscera  mea  ex  vinculis :  resti- 
tuite  mihi  pignora,  pro  quibus  ipsi  morinon  recusatis,  paren- 

23  tem,  liberos :  nam  coniugem  in  illo  carcere  amisi.  Credite, 
nunc  omnes  hos  tendere  ad  vos  manus,  implorare  patrios 
deos,  opem  vesiram,  misericordiam,  fidcm  exposcere,  ut  com- 
pedibus,  ut  servitute,  ut  precario  victu  ipsos  liberetis.  An 
credilis,  aequo  animo  his  servire,  quorum  reges  esse  fa- 

•2-i  slidiunl?  Video,  admoveri  hostium  aciem:  sed  quo  pro- 
pius  discrimen  accedo,  hoc  minus  his.  quae  dixi,  possum 
esse  contentus.  Per  ego  vos  deos patrios  aeternumque  ignem. 
qui praefertur  altaribus,  fulgoremque  solis  intra  fines  regni 
mei  orientis,  per  aelernam  memoriam  Cyri,  qui  ademptum 
Medis  Lydisque  imperium  primus  in  Pcrsidem  intulit:  vin- 

26  dicate  ab  ultimo  dedecore  nomen  genlemque  Persamm.  Ite 
alacres  et  spe  pleni,  ul,  quam  gloriam  accepislis  a  maiori- 
bus  vestris.  posleris  relinqualis.  In  dextris  veslris  iam  liber- 
tatem,  opem,  spetn  fuluri  temporis  geritis.  Effugit  mortetn, 
quisquis  conlempserit :  timidissimum  quemque  consequitur. 

2~flpse  non  patrio  more  solum,  sed  etiam  ut  conspici  possim. 


70  0-  CURTIl  RUFI 

atrru  vehor  nec  recuso,  quo  minus  imitemini  me,  sive  forti- 
tudinis  exemplum  sive  ignaviae  fuero. 

CAP.  XV. 

(56)  Inlerim  Alexander,  ul  et  demonslratum     a.  ssi     j 
a  transfuga  insidiarum  locum  circumirel  et  Dareo,  Kai.*^octb"r. 
qui  cornu  luebatur,  occurrerel,  agmen  obiiquum  o'-  n^,  2- 
incedere  iubet.     Dareus  quoque  eodem  suum  obverlil,  2 
Besso  admonito,  ut  MassagStas  equites  in  laevum  Alexan- 
dri  cornu  [a]  latere  invehi  iuberet.    Ipse  ante  se  falcatos  3 
currus  Iiabebat,  quos  signo  dato  universos  in  hostem  ef- 
fudil.    Ruebant  laxatis  habenis  aurig-ae,  quo  plures,  non- 
dum  satis  proviso  impetu,  obtererent.    Alios  ergo  hastae  4 
multum  ultra  temonem  eminenles ,  alios  ab  utroque  latere 
dimissae  falces  laceravere.    Nec  sensim  Macedones  cede- 
bant,  sed  effusa  fuga  turbaverant  ordines.    Mazaeus  quo-  5 
que  perculsis  metum  incussit,  niille  equitibus  ad  diripienda 
hostis  impedimenta  circumvehi  iussis,  ralus,  caplivos  quo- 
que,  qui  simul  asservabantur,  rupturos  vincula,  quum  suos 
appropinquantes  vidissent.    Non  fefellerat  ParmeniSnem,  6 
qui  in  laevo  erat:  propere  igitur  Polydamanla  mittit  ad 
regem,  qui  et  periculum  ostenderet  et,  quid  fleri  iuberet, 
consuleret.    llle,  audito  Polydamante,  AM,  nuntia,  inquit,  7 
Parmetiioni,  si  acie  vicerimus,  non  nostra  solum  nos  recupe- 
raturos,  sed  etiam,  quae  hostium  sunt,  occupaturos.   Proinde  8 
non  esi,  quod  virium  quicquam  subducat  ex  acie,  sed,  ut  me, 
ict  Philippo  patre  dignum  est ,  contempto  sarcinarum  damno, 
fortiter  dimicet.   Interim  barbari  impedimenta  lurbaverant,  9 
caesisque    plerisque  custodum  captivi,   vinculis  ruptis, 
quicquid  obvium  erat,  quo  armari  possent,  arripiunt  et 
aggregati  suoruni  equitibus  MacedSnas  ancipiti  circum- 
ventos  malo  invadunl:    laelique,    qui  circa  Sisygambimic 
erant,  vicisse  Dareum,  ingenli  caede  prostratos  hostes,  ad 
ultimum  etiam  impedimenlis  exulos  esse  nuntiant:  quippe 
eandem  forlunam  ubique  esse  credebant   ot  victores  Per- 
sas  ad  praedam  discurrisse.    Sisygambis,  hortantibus  ca- 11 
ptivis,  ul  animum  a  maerore  allevaret,  in  eodem,  quo  an- 
lea  fuit,  perseveravit.    Non  vox  uUa  excidil  ei,  non  oris 


LIB.  IV.  CAP.  XIV,  26— CAP.  XV,  la.  iiv,  55-37.  z.i     71 

color  vullusve  mulalus  esl:  sedil  immobilis  (credo,  prae- 
coci  gaudio  verita  irrilare  forlunam),  adeo  ut,  quid  mallet, 

12inluenlibus  eam  fuerit  incertum.  Inter  haec  MenTdas,  prae- 
feclus  equitum  Alexandri,  cum  paucis  turmis  opem  impe- 
dimentis  lalurusadvenerat,  incertum,  suoneconsilio,  anre- 
fjis  iniperio :  sed  non  sustinuil  Cadusiorum  Scytharumque 
impetum:  quippe  vix  tentato  cerlamine  refug-it  ad  regem, 
amissorum  impedimcntorum  testis  magis,  quam  vindex. 

13lam  consilium  Alexandri  dolor  vicerat,  el,  ne  cura  recu- 
perandi  sua  militem  a  proelio  averteret,  non  immerito  ve- 
rebatur.  Itaquc  ArSten,  ducem  hastatorum  (sarissophoros 
vocabant),  adversus  Scythas  mittil. 

14  (57)  Inter  haec  currus,  qui  circa  prima  signa  turba- 
veranl  aciem,  in  phalangem  invecti  erant.  Macedones  con- 

ISfirmatis  animis  in  medium  agmen  accipiunt.  Vallo  similis 
acies  erat:  iunxerant  haslas  et  ab  ulroquc  latere  temere 
incurrentium  ilia  sufTodiebant.  Circumire  deindc  currus  el 

lepropugnatores  praccipitarecoeperunt:  ingens  ruina  equo- 
nim  aurigarumque  aciem  compleverat.  Hi  territos  regere 
non  poteranl,  qui  crebra  iactatione  cervicum  non  iugum 
modo  excusserant,  sed  etiam  currus  everterant:  vulnerati 
interfectos  trahebanl,  nec  consistere  territi  nec  progredi 

17debiles  poterant.  Paucae  tamen  evasere  quadrigae  in  ulti- 
mam  aciem,  iis,  quibus  inciderunl,  miserabili  mortc  con- 
sumptis :  quippe  amputata  virorum  membra  humi  iacebant, 
el  quia  calidis  adhuc  vulneribus  aberat  dolor,  irunci  quo- 
que  et  debiles  quidam  arma  tamen  non  omittcbant,  donec, 
niulto  sanguine  efTuso,  exanimali  procumberent. 

18  Interim  Aretes,  Scytharum,  qui  impedimenta  diripie- 
bant,  duce  occiso,  gravius  territis  instabat.  Supervenere 
deinde  missi  a  Dareo  Bactriani  pugnaeque  vertere  fortu- 
nam.    Multi  ergo  Macedonum  primo  impetu  obtriti  sunt, 

19plures  ad  Alexandrum  refugerunt.  Tum  Persae,  clamore 
sublato,  qualem  victores  solent  edere,  ferociter  in  hostem, 
quasi  ubique  profligatum,  inciu^rerunt.  Alexander  territos 
castigare,  adhortari,  proelium,  quod  iam  elanguerat,  solus 
accendere,  confirmatisque  tandem  animis  ire  in  hoslem 
iubet. 


72  0.  CURTII  RUFI 

(58)  Raiior  acies  erat  in  dexlro  cornu  Persarum.: 20 
namque  inde  Bactriani  discesserantadopprimenda  impedi- 
menta.    Itaque  Alexander  laxalos  ordines  invadit  el  multa 
caede  liostium  invehitur.  At  qui  in  laevo  cornu  erant  Per-  2 1 
sae,  spe,  posse  eum  includi,  agmen  suum  a  tergo  dimican- 
tis  opponunt :    ingensque  periculum   in  medio  haerens 
adisset,  ni  equilesAgriani,  calcaribussubditis,  circumfusos 
regi  barbaros  adorti  essent  aversosque  caedendo  in  se 
obverti  coegissent.  Turbata  erat  utraque  acies.  Alexander22 
et  a  fronte  et  a  tergo  hostem  habebat :  qui  averso  ei  in- 
stabant,  ab  Agrianis  equitibus  premebantur,  et  Bactriani, 
impedimentis  hostium  direptis,  reversi  ordines  suos  re- 
cuperare  non  poteranl:  plura  simul  abrupta  a  ceteris  ag- 
mina,  ubicunque  alium  alii  fors  miscuerat,  dimicabant. 
Duo  reges.iunctis  prope  agminibus,proelium  accenderant.  2.J 
Plures  Persae  cadebant:  par  ferme  utrimque  numems  vul- 
nerabatur  :   curru  Dareus  ,  Alexander  equo  vehebalur  :  2* 
utrumque   delecti  tuebantur,    sui  immemores.     Quippe 
amisso  rege  nec  volebant  salvi  esse  nec  polerant.     Anle 
oculos  sui  quisque  regis  mortem  occumbere  ducebat  egre- 
gium.    Maximum  lamen  periculumadibant,  quos  maxime2fi 
tuebanlur:  quippe  sibi  quisquecaesi  regis  expetebat  decus. 

(59)  Ceterum,  sive  ludibrium  oculorum  sive  vera  spe-26 
cies  fuit,  qui  circa  Alexandrum  erant,  vidisse  se  credide- 
runt  paululum  super  caput  regis  placide  volantem  aqui- 
/am,  non  sono  armorum,  non  gemitu  morientium  territam : 
diuque  circa  equum  Alexandri  pendenti  magis  quam  vo- 
lanti  similis  apparuit.     Certe  vales  Aristander  alba  veste27 
indutus  et  dextra  praeferens  lauream  militibus  in  pugnam 
intentis  avem  monstrabat,  haud  dubium  victoriae  auspi- 
cium.    Ingens  ergo  alacritas  et  fiducia  paulo  anle  territos  28 
accendit  ad  pugnam,  uliquc  postquam  auriga  Darei ,  qui 
ante  ipsum  sedens  equos  regebat,  hasta  transfixus  est. 
Nec  aut  Persae  aut  Macedones  dubitavere,  quin  ipse  rex 
esset  occisus.    Ergo  lugubri  ululatu  el  incondito  clamore29 
gemituque  totam  fere  aciem  adhuc  aequo  Marte  pugnan- 
tium  lurbavere  cognati  Darei  et  armigeri:  laevumque  cornu 
in  fugam  efTusum  destiluerat  currum,  quem  a  dexlru  parte 


LIB.  IV.  CAP.  XV,  20  —  CAP.  XVI,  3.  [iv,  ss-eo.  z.]    75 

30stipali  in  medium  agmen  receperunl.  Diciluracinaceslriclo 
Dareus  dubilasse,  .in  fugae  dedecus  honesUi  morte  viiareU 
Sed  eniinens  curru  nondum  onineni  suorum  aciem  proelio 

:<1  excedentem  destiluere  erubescebat:  dumiiue  inler  spem 
el  desperalionem  haesilat,  sensimPersae  cedebanl  el  laxa- 
veranl  ordines.  Alexander,  mulalo  equo,  —  (|uippe  plures 
faligaverat,  —  resislenlium  adversa  ora  fodiebal,  fugien- 

:52lium  lerga.  lamque  non  pugna,  sed  caedes  erat,  quum 
Dareus  quoque  currum  suum  in  fugam  vertit.  Haerebal 
in  terjjis  fugientium  victor,  sed  prosppc;lum  oculorum  nu- 
bes  pulveris,  quae  ad  coelum  ferebator,  abstuleral:  ergo 
haud  secus  quam  in  tenebris  errabant,  ad  sonum  nolae 

33vocis,  ul  signum,  subinde  coeuntes.  Exaudiebanl  tamen 
strepitus  habenarum ,  quibus  equi  currum  vehentes  iden- 
lidem  verberabanlur :  haec  sola  fugientis  vesligiu  excepla 
sunt. 

CAP.  XVI. 

1  (60)  Al  in  laevo  Macedfinum  cornu ,  quod  Parmenio, 
sicutante  dicl\im  esl. liiebatur,  ionge  alia  forluna  ulriusque 
partis  res  gerebatur.  Mazaeus  cum  onmi  suorum  equitalu 

ivehementer  invectus  urgebat  Maceddnum  al.is.  lamque 
abundans  nmltiludine  aciem  circumvehi  coe|)eral,  quum 
Parmcnio  eciuiles  nunliare  iubet  Alexandro,  in  quo  discri- 
mine  ipsi  essent:  ni  mature  subveniretur,  non  posse  sisti 

3fugam.  lam  multum  viae  praeceperat  rex,  imminens  fu- 
gientium  tergis,  quum  a  P;u"meni6ne  tristis  nunlius  venit. 
Refreniu-e  equos  iussi,  qui  sequebanlur,  agmenijue  con- 
stitil,  frendenle  Alexandro,  eripi  sibi  vicloriam  e  nianibus 

4et  Dareum  feliciiis  fugere,  quam  se  seiiui.  Interim  ad  Ma- 
zaeum  superati  regis  fama  per%enerat.  Ilaque.  quaiiii|U;im 
validior  erat,  tamen  fortuna  partium  terriius  pereulsis 
languidius  instabat.  Parmenio  ignorabat  (|uidein  causam 
sua  sponte  pugnae  reinissae,  sed  occasione  vincendi  slre- 

5nue  est  u.sus.    Thessalos  equites  ad  se  vocari  iubel.    Ec 
qiiid  videtis.  inquit,  istos,  qiii  ferociler  modo  instabant,  pedem 
referre.  svbilo  pa><ore  perterritos?  Aimirum  nobis  qiiuque 
regis  nostri  forluna  vicit.  Omnia  Persarum  caede  sirata  sur.U 


74  Q.  CURTIl  RUFI 

Quid  cessatis?  an  ne  fugientihus  quidem  pares  estis?  Vera  6 
dicere  videbatur,  et  spes  lang^uentes  quoque  erexerat. 
Subditis  calcaribus,  proruere  in  hostem:  el  illi  iam  non 
sensim,  sed  citato  gradu  recedebant,  nec  quicquam  fugae, 
nisi  quod  nondum  terga  verterant,  deerat.  Parmenio  ta-  7 
men  ignarus ,  quaenam  in  dextro  cornu  forluna  regis  es- 
set,  repressit  suos:  Mazaeus,  dato  pugnae  spalio,  non 
recto  itinere ,  sed  maiore  et  ob  id  tutiore  circumitu  Tigrin 
superat  et  Babyloniam  cum  reliquiis  devicti  exercitus 
intrat. 

(61)  Dareus  paucis  fugae  comitibus  ad  Lycum  am-  8 
nem  contonderat:  quo  traiecto  dubitavil,  an  solveret  pon- 
tem:  quippe  hostem  iam  aflfore  nunliabatur.  Sed  lot  milia 
suorum,  quae  nondum  ad  amnem  pervenerant,  ponte 
rescisso  videbal  hostis  praedam  fore.  Abeuntem,  quum  9 
intaclum  sineret  pontem,  dixisse  constat,  malle  se  se- 
quentibus  iter  dare,  quam  auferre  fugieniibus.  Ipse  in- 
gens  spalium  fuga  emensus  media  fere  nocte  Arbela  per- 
venit. 

Quis  tot  ludibria  fortunae,  ducum,  agmlnum  caedemio 
multiplicem,  devictorum  fugam,  clades  nunc  singulorum, 
nunc  universorum  aut  animo  assequi  queat  aut  oratione 
complecti?  Propemodum  saeculi  res  in  unum  illum  diem 
pro!  fortuna  cumulavit.    Alii  qua  brevissimum  patebatll 
jter,  alii  devios  saltus  et  ignotas  sequentibus  calles  pete- 
bant.  Eques  pedesque  confusi  sine  duce,  armatis  inermes, 
integris  debiles  implicabantur.     Deinde,  misericordia  inl2 
metum  versa,  qui  sequi  non  poterant,  inler  mutuos  gemi- 
lus  deserebantur.  Sitis  praecipue  faligatos  et  saucios  per- 
urebat,  passimque  omnibus  rivis  prostraverant  corpora, 
praeterfluentem  aquam  hianti  ore  captantes.  Quam  quuml3 
avide  turbidam  hausissent,  tendebantur  extemplo  praecor- 
dia,  premente  limo:  resolulisque  et  lorpentibus  membris, 
quum  supervenissel  hostis,  novis  vulneribus  excitabantur. 
Quidam,  occupatis  proximis  rivis,  deverterant  longius,  ut,  14 
quicquid  occulti  humoris  usquam  manaret,  excipereni, 
nec  ulla  adeo  avia  et  sicca  iacuna  erat,  ut  vestigantium 
silim  falleret.  Eproximis  vero  itineri  vicis  ululatus  senumis 


LIB.  IV.  CAP.  XVI,  3—27.  (IV,  f,o-63.  z.j  75 

fcminarumque  exaudiebanlur,  barbaro  rilu  Dareum  adhuc 
regem  clamanlium. 

16  (62)  Alexander,  ul  supra  dictum  est,  inhibilo  suorum 
impelu,  ad  Lycum  aninem  pervenerat,  ubi  ingens  mulli- 
tudo  fugienlium  oneraverat  ponteni:  et  plerique,  quum 
hostis  urgerel,  in  flumen  se  praecipitaverant  gravesque 
;u-mis  et  proelio  ac  fuga  defatigati  gurgitibus  haurieban- 

17lur.  lamque  non  pons  modo  fugientes,  sed  ne  amnis  qui- 
dem  capiebat  agmina  sua  improvide  subinde  cumulantes.- 
quippe  ubi  intravit  animos  pavor,  id  solum  nietuunt,  quod 

ISprimum  formidare  coeperunt.  Alexander,  instantibus  suis, 
impune  abeuntem  hoslem  permitteret  sequi,  hebetia  esse 
tela  el  manus  fatigalas  tantoque  cursu  corpora  exhausla 

19  et  praeceps  in  noctem  diei  tempus  causatus  est.  Revera 
de  laevo  cornu,  quod  adhuc  in  acie  stare  credebat,  soUi- 
citus  reverti  ad  ferendam  opem  suis  statuit.  lamque  signa 
eonverterat,  quum  equites  a  Parmenione  missi  iilius  quo- 

20que  partis  victoriam  nunliant.  Sed  nullum  eo  die  niaius 
periculum  adiit,  quam  dum  copias  reducit  in  castra.  Pauci 
eum  et  incompositi  sequebantur,  ovantes  victoria:  —  quippe 
omnes  hostes  aut  in  fugam  efTusos    aut  in  acie  cecidisse 

aicredebant:  —  quum  repente  ex  adverso  apparuit  agmen 
equitum,  qui  primo  inhibuere  cursum,  deinde,  Macedonum 

22paucitate  conspecta,  lurmas  in  obvios  concitaverunt.  Ante 
signa  rex  ibat ,  dissimulato  magis  periculo ,  quam  spreto. 

23Nec  defuit  ei  perpetua  in  dubiis  rebus  felicitas:  namque 
praefectum  equitatus  avidum  certaminis  et  ob  id  ipsum 
incautius  in  se  ruentem  hasta  transfixit:  quo  ex  equo 

24lapso  proximum  ac  dein  plures  eodem  telo  confodit.  In- 
vasere  turbatos  amici  quoque:  nec  Persae  inulti  cadebant: 
quippenonuniversaeacies,  quam  hae  tumultuariae  manus, 

23vehementius  iniere  cerlamen.     Tandem  barbari,  quum 
obscura  luce  tulior  fuga  videretur  esse,  quam  pugna,  dis 
persis  agminibus  abiere.  Rex  extraordinario  periculo  de- 
functus  incolumes  suos  reduxit  in  castra. 

26  (63)  Cecidere  Persarum,  quorum  numerum  victores 
finire  potuerunt,  milia  XL:  Macedonum  minus  quam  CCC 

27  desiderati  sunt.  Ceterum  hanc  victoriam  rex  maiore  ex  parte 


76  Q.  CURTII  RUFI 

virtuli  quam  forlunae suae  debuil:  animo,  non,  utantea,  loco 
vicil.  Nam  et  aciem  peritissime  instruxit  et  promptissime  28 
ipse  pugnavit  el  magno  consilio  iacturam  sarcinarum  im- 
pedlmenlorumque  contempsit,  quum  in  ipsa  acie  summae 
rei  videret  esse  discrimen :  dubioque  adhuc  pugnae  evenlu 
pro  victore  se  gessit:  perculsos  deinde  hostium  fudit,  fu-29 
gientes,  quod  in  illo  ardore  animi  vix  credi  polest,  pru- 
dentius  quam  avidius  persecutus  est.  Nam  si,  parte  exer-30 
citus  adhuc  in  acie  stante,  instare  cedentibus  perseveras- 
set,  aul  culpa  sua  victus  esset,  aut  aliena  virtute  vicisset. 
lam  si  mullitudinem  equitum  occurrentium   extimuissel, 
victori  aut  foede  fugiendum    aut  miserabiliter  cadendum 
fuil.  Ne  duces  quidem  copiarum  sua  laude  fraudandi  sunt:3l 
quippevulnera,  quae  quisque  excepil,  indicia  virtulis  sunt. 
Hephaestionis  brachium  hasta  ictum  est:  Perdicca  etCoe-32 
nos  et  MenTdas  sagittis  prope  occisi.  Et  si  vere  aestimare33 
Macedonas,  qui  tunc  erant,  volumus,  fatebimur,  et  regem 
talibus  ministris  et  illos  tanto  rege  fuisse  dlgnissimos. 


L  I  B  E  R    V. 


ARGUMENTUM. 

I.  Dareo  Mediae  flnes  ingresso ,  Arbclis  potitur  Alexander  et  Babylone, 
cuius  situs,  ampiitudo,  corrupti  mores  describuntur.  II.  Militibns 
praemia  proponit,  ut  iis  olium  excuieret.  Susa  urbem  ac  re^m  Per- 
sarum  thesauros  recipit,  Sisygambim  solatur.  III.  Uxioruni  regione 
superata,  Madalem  praefectum  ac  deditos  cl  caplivos  tum  libertate. 
tum  immunitate  doiiat  Persidcmque  intrare  cogilans  ab  Ariobarzane 
recedere  cogiiur.  IV.  Capiivo  quodam  iter  paucis  cognitum  aperiente, 
Persarum  exercituTi),  ipso  Ariobarzane  occiso,  dclet.  V.  AdPerse- 
polim  properaus  caplivorum  Graecorum  IV  milia  liberat.  VI.  Opu- 
leutissima  urbe  Persepoli  direpta,  inleriorem  PersiJis  regionem 
petit  ac  Mardorum  domat  genlem.  VII.  Alexander  in  convivio  a 
Tliaide  impulsus  Persarum  regiam  incendit,  deinde  persequi  Da- 
reum  statuit.  VIII.  Darei  suos  ad  pugnam  hnrtantis  oratio.  IX.  Va- 
riae  principum  sententiae  ac  tumultus  ob  Nabarzanis,  qui  cum  liesso 
proditionis  societalem  inierat,  consilium.  X.  Bessi  et  Narbazanis 
de  Dareo  prodendo  aut  occidendo  ncfaria  deliberatio ,  quam  niiri» 


LIB.IV.  CAP.XV1,27  — LIB.V.  CAP.l,  8.  [iv,6J-v.i.z.]  77 

arlibug  occultanl.  XI.  Insidiae  proditorumDarco  aperiunlur.  Is  ta- 
men  praeseu»  Graecorum  respuit  auxilium,  paratus  pcrire,  fci  saj- 
vum  esse  sui  nollent  milites.  XII.  BessusDarsum  liclis  vcrbis  ei 
lacrimis  delusum  comprehendit  aureisque  vinctum  compedibug  iii 
sordido  vehicvilo  ail  Alexandrum  deducere  paral.  XIII.  Aiexa.v 
der,  auditoDarei  periculo,  ad  Persarum  exercllum  coulendit.  Bjs- 
Bus  auiem  cum  reliquis  parricidis  arma  vultumque  victoris  metuens 
Dareuin  multis  confossum  vulueribus  relinqnit  fugaqae  sibi  consu- 
liL  Darei  corpus  repertum  Alexander  lacrimis  prosequitur  et  ad 
Slsygambim  sepeliendnm  mittit. 

CAP.  I. 

1  (1  ed.  Zumpi.)  Quae  interim  duclu  imperioque  Alexan- 
dri  vel  in  Graecia  vel  in  lliyriis  ac  Thracia  gesla  sunt,  si 
suis  quaeque  temporibus  reddere  voluero,  interrumpen- 

2dae  sunl  res  Asiae,  quas  utique  ad  fugam  mortemque  Da 
rei  universas  in  conspeclum  dari  et,  sicut  inter  se  cohae- 
renl,  ita  opere  ipso  coniungi  haud  paulo  aptius  videri 
potest.    Igilur  anle ,  quae  proelio  apud  Arbela  coniuncta 
sunt,  ordiar  dicere. 

3  Pareus  media  fere  nocte  Arbela  perveneral ,  eodem- 
quemagnae  parlisamicorum  eius  ac  militum  fugam  forluna 

4  compuleral.  Quibus  convocatis  exponil,  haud  dubilare  se, 
quin  Alexander  celeberrimas  urbes  agrosque  omni  copia 
rerum  abundantes  petilurus  esset:  praedam  opimam  pa- 

0  ratamque  ipsum  et  milites  eius  spectare.  Id  suis  rebus  tali 
in  statu  saluti  fore :  quippe  se  deserta  cum  expedita  manu 
petiturum.  Ultima  regni  sui  adhuc  intacta  esse:  inde  bello 

6  vires  haud  aegre  reparaturum.  Occuparet  sane  gazaiii 
avidissima  gens  et  ex  longa  fame  saliaret  sc  auro,  mox 
futura  praedae  sibi :  usu  didicisse,  preliosam  supellectilem 
pellicesque  et  spadonum  agmina  nihil  aliud  fuisse,  quam 
onera  et  impedimenta:  eadem  trahenlem  Alexandrum,  qiti 

7  bus  rebus  anlea  vicissel,  inferiorem  fore.  Plena  omnibus 
desperationis  videbaiur  oralio,  quippe  Babyloniam,  urbem 
opulentissimam ,  dedi  cernentibus:  iam  Susa,  iam  cetera 
ornamenta  regni  causamque  belli  victorem  occupaturum. 

8  At  ille  docere  pergit,  non  speciosa  dictu,  sed  usu  neces- 
saria  in  rebus  adversis  sequenda  esse :  ferro  geri  bella, 


78  Q.  CURTIl  RUFl 

non  auro,  viris,  non  urbium  lectls:  omnia  sequi  armatos: 
sic  maiores  suos  perculsos  in  principio  rerum  celeriter 
[iristinam  reparasse  fortunam.    Igitur,  sive  coBfirmalis  9 
eorum  animis,  sive  imperium  magis  quam  consilium  se- 
quentibus,  Mediae  fines  ingressus  est. 

(2)  Paulo  post  Alexandro  Arbela  Iraduntur,  regia  su-10 
pellectile  ditique  gaza  repleta:  quatluor  milia  talentum 
fuere,  praeterea  pretiosae  vestes,  totius,  ul  supra  dictum 
est,  exercitus  opibus  in  illam  sedem  congestis.   Ingruen-li 
libus  deinde  morbis,  quos  odor  cadaverum  totis  iacen- 
lium  campis  vulgaverat,  maturius  castra  movil.    Eunti- 
bus  a  parte  laeva  Arabia ,  odorum  ferlilitate  nobilis  regio, 
campestre  iter  esl.  Inter  Tigrin  et  EuphrSten  iacentia  taml2 
uberi  et  pingui  solo  sunl,  ut  a  pastu  repelli  pecora  dican- 
tur,  ne  satietas  perimat.    Causa  fertilitatis  est  humor ,  qui 
ex  utroque  amne  manat,  toto  fere  solo  propter  venas  aqua- 
rum  resudante.     Ipsi  amnes  ex  Armeniae  montibus  pro-13 
fluunt  ac  mag-no  deinde  aquarum  divortio  iter,  quod  coe- 
perunt,  percurrunl:  duo  milia  et  quingenla  stadia  emensi 
sunt,  qui  amplissimum  intervallum  circa  Ai-meniae  montes 
notaverunt.     lidem  quum  Mediae  et  Gordyaeorum  terram  14 
secare  coeperunt,  paulalim  in  arlius  coeunt  et,  quo  longius 
manant,  hoc  angustius  inter  se  spatium  terrae  relinquunt. 
Vicini  maxime  sunt  in  campis,  quos  incolaeMesopotamiam  15 
appellant;  mediam  namque  ab  utroque  latere  concludunt. 
lidem  per  Babyloniorum  fines  in  rubrum  mare  irrumpunt. 
Alexander  quarlis  caslris  ad  Mennin  urbem  pervenit.  Cu-16 
verna  ibi  est,  ex  qua  fons  ingentem  bituminis  vim  effun- 
dit,  adeo    ut   satis  constet,  Babylonios  muros  ingentis 
operis  huius  fontis  bilumine  inlerlitos  esse. 

(3)  Ceterum  Babyloniam  procedenti  Alexandro  Ma-17 
zaeus,  qui  ex  acie  in  eam  urbem  confugerat,  cuni  adultis 
liberis  supplex  occurrit,  urbem  seque  dedens.  Gratus  ad- 
ventus  eius  fuit  regi :  quippe  magni  operis  obsidio  futura 
erat  tam  munitae  urbis.  Ad  hoc  vir  illustris  et  nianulS 
promplus  famaque  etiam  proximo  proelio  celebris  et  ce- 
teros  ad  deditionem  sui  incitaturus  exemplo  videbatur. 
igilur  hunc  quidem  benigne  cum  liberis  excipit:  ceteruml9 


LIB.  V.  CAP.  I,  8—28.  (V,  1-4.  z.}  79 

quadralo  aymine,  quod  ipse  ducebat,  velul  in  acieni  irent, 
ingredi  suos  iubet.  Magna  pars  Babyloniorum  constiteral 
in  muris,  avida  cog:noscendi  novum  regem:  plures  obviam 

aoegressi  sunt.  Inter  quos  Bagophanes,  arcis  et  regiae  pe- 
cuniae  custos,  ne  studio  a  Mazaeo  vinceretur,  totum  iter 
floribus  coronisque  conslraverat,  argenteis  altaribus  utro- 
que  latere  dispositis,  quae  non  ture  modo,  sed  omnibus 

21  odoribus  cumulaverat.  Dona  eum  sequcbantur  greges  pe- 
corum  equorumque:  leones  quoque  et  pardales  caveis 

22praeferebantur.  Magi  deinde  suo  more  carmen  canentes, 
post  hos  Chaldaei  Babyloniorumque  non  vates  modo,  sed 
etiam  artifices  cum  fidibus  sui  generis  ibant:  laudes  lij 
regum  canere  soliti,  Chaldaei  siderum  molus  et  statasvi- 

23ces  temporum  oslendere.  E^iuiles  deinde  Babylonii,  suo 
equorumque  cultu  ad  lu.vuriam  magis  quam  ad  magnifi- 
centiam  exacto,  ultimi  ibanl.  Rex  armatis  stipatus  oppi- 
danorum  turbam  post  ultimos  pedites  ire  iussit:  ipse  cum 
curru  urbem  ac  deinde  regiam  intravil.  Postero  die  supel- 
leclilem  Darei  el  omnem  pecuniam  recognovil. 

2i  (4)  Ceterum  ipsius  urbis  pulchritudo  ac  velustas  non 
regis  modo ,  sed  etiam  omnium  oculos  in  semet  haud  im- 
merilo  converlil.  SemirSmis  eam  condiderat,  non,  ut  ple- 

25rique  credidcre,  Belus,  cuius  rcsia  ostendilur.  Murus  in- 
struclus  laterculo  coctili,  bitumine  interlitus,  spatiumXXX 
cl  duorum  pedum  [in]  laliludinem  ampleclilur:  quadrigae 

26inter  se  occurrentes  sine  periculo  commeare  dicuntur.  Al- 
titudo  muri  L  cubitorum  eminet  spatio :  turres  denis  pedi- 
bus  quam  niurus  altiores  sunt.  Totius  operis  ambitus 
CCCLXV  sladia  compieclitur:  singulorum  stadlorum  stru- 
ctiu-am  singulis  diebus  perfectam  esse  memoriae  proditum 
est.    Aedificia  non  sunt  admota  muris ,  sed  fere  spatium 

27  iugeri  unius  absunt.  Ac  ne  totam  quldem  urbem  tectis  occu- 
paverunt:  per  LXXX  stadia  habitalur,  nec  omnia  conlinua 
sunt,  credo,  quia  tutius  visum  est,  pluribus  locis  spargi. 
Cetera  serunt  coluntque,  ut,  si  externa  vis  ingruat,  obses- 

28sis  alimenta  ex  ipsius  urbis  solo  subministrentur.  Euphra- 
les  interfluil  magnaeque  molis  crepidinibus  coercetur.  Sed 
omnium  operum  magnitudinem  circumvenlunl  cavernae 


80  Q.  CURTU  RUFI 

ingenles,  in  altiludinem  pressae  ad  accipiendum  impetun? 
fluminis,  quod,  ubi  apposilae  crepidinis  fastigium  exces- 
sil,  urbis  tecta  corriperet,  nisi  essent  specus  lacusque,  qui 
exciperenl.    Coctili  lalerculo  strucli  sunl:  totum  opus  bi-29 
lumine  adstringitur.  Pons  lapideus  flumini  impositus  iun- 
gil  urbem.    Ilic  quoque  inter  mirabilia  orientis  opera  nu- 
meralus  est:  quippe  Euplirates  alluni  limum  veliit,  quo 
penitus  ad  fundamenta  iacienda  egesto  vix  sustinendo  operi 
firmum  reperiunl  solum:  arenae  aulem  subinde  cumulataeSO 
et  saxis,  quis  pons  sustinetur,  anne,\ae  morantur  amnem, 
qui  retentus  acrius,  quam  si  libero  cursu  mearel,  illidilur. 
(5)  Arcem  quoque  ambitu  XX  stadia  complexam  liabent.3l 
XXX  pedes  in  terram  lurrium  fundamenla  demissa  sunt,  ad 
LXXX  summum  muiiimenti  fasligium  pervenit.  Super  ai'cem,  32 
vulgalumGraecorum  fabulis  miraculum,  pensiles  horti  sunt, 
summam  murorum  allitudinem  a'equanles  multarumque  ar- 
borum  unibra  et  proceritate  amoeni.  Saxo  pilae,  quae  to-33 
(um  onus  suslinent,  instructae  sunt:  super  pilas  lapide 
quadrato  solum  stratum  est,  patiens  terrae,  quam  altam 
iniiciunt,  et  humoris,  quo  rigant  terras:  adeoque  validas 
arbores  suslinent  moles,  ul  stipiles  earum  VIII  cubilorum 
spalium  crassitudine  aequent,  in  L  pedum  altitudinem 
eniineanl,  frugiferaeque  sint,  ul  si  lerra  sua  alerenlur.  Et34 
qnum  vetuslas  non  opera  solum  manu  facta,  sed  eliam 
ipsam  naturam  paulatim  exedendo  perimat ,  haec  moles, 
quae  lot  arborum  radicibus  premilur  tanlique  nemoris 
pondere  onerat;i  esl,  inviolata  durat:  quippe  XX  [pedes] 
lali  parieles  suslinent,  undecim  pedum  intervallo  distan- 
tes,  ut  procul  visentibus  silvae  montibus  suis  imminere 
videantur.     Syriae  regem  B;iliyl6ne  regnaniem  hoc  opus35 
esse  molitum  memoriae  proditum  est,  amore  coniugis  vi- 
clum,  quae  desiderio  nemorum  silvarumque  in  campestri- 
bus  locis  virinn  compulit  amoenilatem  naturae  genere  hu- 
ius  operis  iniitari. 

(6i  Diulius  in  hac  urbe  quam  usquam  constitil  rex :  36 
nec  alius  locus  disciplinae  militari  magis  nocuit.  Nihil  ur- 
bis  cius  coi  ruptius  moribus,  niliil  ad  irritandas  illiciendas- 
qiie  immodicas  cupidilates  inslructius.   Liberos  coniuges-37 


LIB.  V.  CAP. !,  28—45.  [v,  4-6.  z.i  81 

que  cum  hospilibus  stupro  coiic ,  modo  prelium  flagilii 
delur,  parentes  marilique  paliunlur.  Coiivivales  ludi  tola 
Perstde  regibus  purpuralisque  cordi  sunl :  Babylonii  ma- 
xime  in  vinum  el  quae  ebrietatem  sequuntur   elTusi  sunl. 

38Feminarum  convivia  ineunlium  in  principio  modeslus  est 
habitus :  dein  summa  quaeque  amiculu  exuunt  paalalim- 
quepudoremprofananl:  adultimum(honos  auribus  habitus 
sil)  ima  corporum  velamenta  proiiciunl.  Nec  nieretricum 
hoc  dedecus  est,  sed  matronarum  virginumque,  apud  quas 

39comitas  habetur  vulgali  corporis  vilitas.  Inler  haec  flagitia 
exercilus  ille  domitor  Asiae  per  XXXIV  dles  saginatus  ad 
ea,  quae  sequebantur,  discrimina  haud  dubie  debilior  fu- 
turus  Riil,  si  hostem  habuissel. 

Ceterum,  quo  minus  damnum  senliret,  idenlidem  in- 

iOcremento  renovabatur.  Namque  Amyntas  Andromeni  ab 
Anlipatro  Macedonum  peditum  sex  milia  adduxit,  D  prae- 

41  terea  eiusdem  generis  equites:  cum  his  DC  Thracas,  ad- 
iunclis  peditibus  suae  gentis  III  milibus  ciuingentis:  et  ex 
Peloponneso  mercenarius  miles  adlVmilia  advenerat  cum 

42  CCCLXXX  equitibus.  Idem  Amynlas  adduxerat  L  princi- 
pum  Macedoniue  liberos  adultos  ad  custodiam  corpo- 
ris:  quippe  inter  epulas  hi  sunt  regis  ministri,  iidemque 
equos  ineunlibus  proelium  admovenl  xenantesque  comi- 
tantur  et  vigiliarum  vices  ante  cubiculi  fores  servant:  ma- 
gnorumque  praefectorum  et  ducum  haec  incrementa  sunt 
el  rudimenia. 

*3  Igiturrex,  arci  BabyloniaeAgathone  praesidere  iusso 
cum  DCC  Macedonum  trecenlisque  mercede  conductis, 
praetores ,  qui  regioni  Babyloniae  ac  Ciliciae  praeessent, 
Menetem  et  Apollodorum  relinquit.  Duo  milia  his  mili- 
lum  cum  mille  lalentis  data:  ulrique  praeceptum,  ul  in 

44supplementum  miiiles  legerent.    Mazaeum  transfugam  sa- 
Irapea  Babyloniae  donat,  Bagophanem,  qui  arcem  tradi 
derat,  sesequi  iussit:  ArmeniaMithreni,  Sardiumprodilori, 

45dala  esl.  Ex  pecunia  deinde  Babyloniae  tradita  Ma- 
cedfinum  equilibus  sexceni  denarii  tributi:  peregrinus 
eques  quingenos  accepit,  ducenos  pedes,  triuni  stipendium 
mensium. 

CUnT.  RUF.  6 


82  Q.  CURTIl  RUFI 

CAP.  II. 

(7)  His  ila  composilis,  in  regioneni,  quae  Salrapenel 
Yocatur,  pervenit.  Ferlilis  lerra,  copia  reruni  et  omni  com- 
meatu  abundans.    Itaque  diutius  ibi  substilil  ac,  ne  desi-  2 
des  olio  demilLerenl  animos,  iudices  dedit  praemiaque 
proposuil  de  virtute  militari  certantibus.  Novem ,  qui  for-  3 
tissimi  iudicati  essenl,  sinjulls  mililum  milibus  praefuturi 
eranLCchiliarclias  vocabanl),  tunc  primum  in  hunc  nunie- 
rum  copiis  dislribulis :  namque  antea  quing-enariae  cohorles 
fuerant    nec  fortiludinis  praemia  ccsserant.     Ingens  mili-  4 
tum  turba  convenerat,  egregio  interfuiura  certaminl,  testis 
eadem  cuiusque  factorum  et  de  iudicibus  lalura  senten- 
tiam:  quippe  verone  an  falso  honos  cuique  haberetur, 
ignorari  non  poterat.  Primus  omnium  virtutis  causa  dona-  5 
lus  estAtharrias  senior,  qui  omissum  apudHalicarnasson 

a  iunioribus  proelium  unus  maxime  accenderal:  proximus 
ei  Anligenes  visus  est:  terliura  locum  Philotas  Augaeus 
obtinuil:  quarlusAmynlae  datus:  post  hosAntigonus  elab 
eo  Lyncestes  Amyntas  fuit:  seplimum  locum  Theodolus, 
ultimum  obtinuit  Hellanlcus.  In  disciplina  quoque  militaris  6 
rei  a  maioribus  [tradila]  pleraque  summa  utilitatc  mutavit. 
Nam  quum  anle  equiles  in  suani  quisque  gentem  describe- 
renlur  seorsus  a  celeris,  exempto  nalionum  discrimine, 
praefectis,  non  ulique  suarum  gentium,  sed  delectis,  attri- 
buit.  Tuba,  quum  caslra  movere  vellet,  signum  dabal,  cu-  7 
ius  sonus  plerumque,  lumulluantium  fremitu  exoriente, 
iiaud  salis  exaudiebatur:  ergo  perticam,  quae  undique 
conspici  possel,  supra  praetorium  slaluit,  ex  qua  signum 
eminebal,  pariter  omnibus  conspicuum :  observabatur  ignis 
noctu,  fumus  interdiu. 

(8)  lamque  Susa  ei  adiluro  Abulites ,  regionis  eius  8 
praefectus,  sive  Darei  iussu ,  ut  Alexandrum  praeda  reti- 
neret,  sive  sua  sponle  filium  obviam  misit,  Iraditurum  se 
urbem  promiltens.  Benigne  iuvenem  excepit  rex  et  eodem  9 
duce  ad  Choaspen  amnem  pervenil,  delicatam,  ut  fama  est, 
vehentem  aquam.  Hic  Abulites  cum  donis  regalis  opulen- 10 
tiae  occurrit.  Dromades  cameli  inler  dona  erant,  velocita- 


LIB.  V.  CAP.  11,  1-20.  [V,  7-9.  z.i  83 

Us  exiiniae,  Xll  elephanti  a  Dareo  ex  India  accili,  iam  non 
lerror,  ul  speraveral,  Macedonum,  sed  auxilium,  opes  vicli 

11  ad  viclorem  Uansferenie  forluna.  Ut  vero  urbem  inUavil, 
incredibilem  ex  thesauris  summam  pecuniae  egessit,  L 
miliii  talenHlm  argenli  non  signati  forma,  sed  rudi  pon- 

12dere.  Mulli  reges  tantas  opes  longa  aelale  cumulaverant 
liberis  jiosterisque,  ul  arlJilrabanlur,   quas  una  hora  iu 

I3externi  rojis  manus  intulil.  Consedit  deinde  in  regia  sella 
inullo  excelsiore,  quam  pro  habilu  corporis.  Ilaque  quum 
pedes  inmm  gradum  non  contingercnt,  unus  ex  regiis 

I4pueris  mensam  subdidil  pedibus.  Et  quum  spadonem, 
qui  Darei  fueral,  ingimiscentem  conspexisset  rex,  causam 
maestitiae  requlsivit.  llle  indicat,  Dareum  vesci  in  ea  so- 
litum    sc(|ue  sacram  eius  mensam  ad  ludibrium  reciden- 

1  j  c.mi  sine  lacrimis  conspicere  non  posse.  Subiil  ergo  regem 
verecundia  violandi  hospilaies  deos,  iamque  subduci  iu- 
bebat,  quum  Philotas :  Minime  vero  hacc  feceris ,  rex ,  sed 
omen  quoque  accipe,  mensam,  ex  qua  libavit  hostis  epulas, 
tuis  pedibus  esse  subicctam. 

16  ^9)  RexPersidis  finem  uditurus  Susa  urbem  Archelao 
et  praesidium  III  milium  tradidil:  Xenophilo  arcis  cura 
mandata  est,  Macedonum  aetate  gravibus  praesidere  arcis 

i7custodiae  iussis:  thesaurorum  Callicrati  tutela  permissa: 
salrapea  regionis  Susianae  restitula  Abulllae.    Matrem 

ISquoque  Darei  et  liberos  in  eadem  urbe  deponit.  Ac  forte 
Macedonicas  vestes  multamque  pm-puram  dono  ex  Mace- 
doniasibi  missam  cum  his,  quae  confecerant,  tradi  Sisy- 
gambi  iubet:  —  omni  namque  honore  eam  et  filii  quoque 

19  pietate  prosequebatur :  —  admonerique  iussit ,  ut ,  si  cordi 
quoque  vestis  essel,  conficere  eam  neptes  suas  assueface- 
ret:  dono  se,  quae  docerent,  dare.  Ad  hanc  vocem  lacri- 
mae  oborlac  prodidere  animum  aspernanlis  id  munus : 
((uippe  non  aliud  magis  in  conlumeliam  Persarum  feminae 

aoaccipiunt,  quam  admovere  lanae  nianus.  Nuntiant,  qui 
dona  tulerant ,  trislem  esse  Sisygambim,  dignaque  res  et 
excusatione  et  solatio  visa.  Ipse  ergo  pervenit  ad  eam  et, 
Mater,  inquit ,  hanc  vestem,  qua  induius  sum ,  sororum  non 
donum  solum ,  sed  etinm  opus  vides :  noslri  decepere  me  mo~ 

6* 


84  0-  CURTII  RUFI 

res.  Cave,  dbsecro,  in  coniumeliam  acceperis  ignoralionem^l 
meam.  Quae  tui  moris  esse  cognovi,  ut  spero,  abunde  servata 
sunt.  Scio ,  apud  vos  filio  in  conspecfu  malris  nefas  esse  con-  22 
sidere,  nisi  quum  illapermisil :  quotiescunque  ad  te  veni,  do- 
nec ,  ut  considerem ,  annueres ,  restili.  Procumhens  venerari 
me  saepe  voluisti:  inhibui.  Dulcissimac  matri  Olympiadi 
nomen  debitum  tibi  reddo. 

CAP.  III. 

(10)  Miligalo  animo  eius,  rex  quarlis  caslris  pervenit  1 
ad  Tigrini  fluvium:  Pasitigrim  ineoiae  vocanl.     Oritur  in 
montibus  Uxiorum  et  per  L  stadia  silvestribus  ripis  prae- 
ceps  inter  saxa  devolvitur.    Accipiunt  deinde  eum  campi,  3 
quos  ciementiore  alveo  praeteril,  iam  navium  patiens.  DC 
sunt  stadia  mollioris  soli,  per  quod  leni  tractu  aquaruni 
Persico  mari  se  insinuat.  Amne  superato ,  cum  IX  milibus  3 
peditum  et  Agrianis  sagittariisque  [el]  Graecorum  merce- 
nai'iorum  tribus  milibus,  additis  Tlu'acum  [mille],  in  regio- 
nem  Uxiorum  pervenit.    Finitima  Susis  est  el  in  primam 
PersTdem  excurrit,  artum  inter  se  et  Susianos  aditum  re- 
Unquens.     Madates  erat  regionis  praefectus,  haud  sane-i 
temporum  liomo :  quippe  ultima  pro  fide  experiri  decreve- 
rat.  Sed  perili  locorum  Alexandrum  docent,  occultum  iter  5 
esse  per  calles  et  aversum  ab  urbe :  si  paucos  misisset  le- 
viter  armatos ,  super  capita  liostium   evasuros.     Qviwm  6 
consilium  placuisset,  iidem  itinerum  fuerunl  duces.    M  et 
D  mercede  conducti  et  Agriani  fere  itiilie  Tauroni  prae- 
fecto  dati  ac  post  solis  occasum  iter  ingredi  iussi.     Ipse,  7 
tertia  vigilia  castris  motis,  circa  lucis  ortum  superat  an- 
gustias  caesaque  materia  cratibus  et  pluteis  faciundis,  ut, 
qui  turres  admoverent,  extra  teli  iaclum  essent,  urbem 
obsidere  coepit.     Praerupta  eranl  omnia,  saxis  etcotibusS 
impedita.    Mullis  ergo  vulneribus  depulsi,  ut  quibus  non 
cum  lioste  solum,  sed  etiam  cum  loco  dimicandum  esset, 
subibant  tamen,  quia  rex  inter  primos  consliterat,  inter- 9 
rogans,  tot  urbium  victores  an  erubescerenl  liaerere  in 
obsidione  castelii  exigui  et  ignobilis,  simul  admonens, 
iam  ♦  ♦. 


LIB.  V.  CAP.  II,  20— CAP.  111,  17.  [v,  »-n.  z.]       85 

Inler  haec  eminus  pelebatur:  quem  lesludine  obiecta  mi- 
lites,  [ubi],  ut  inde  cederel,  perpellere  nequieranl,  lue- 
banlur. 

10  (11)  Tandem  Tauron  super  arcem  urbis  se  cum  suo 
agmine  ostendit:  ad  cuius  conspectum  et  hoslium  animi 

Uiabare  et  Macedones  acrius  proelium  inire  coeperunt.  An- 
ceps  oppidanos  malum  urgebal,  nec  sisti  vis  hostium  po- 
teral.  Paucis  ad  moriendum,  pluribus  ad  fugam  animus 
fuit,  magna  pars  in  arcem  concessil.  Inde  XXX  oratoribus 
missis  ad  deprecandum,  triste  responsum  a  rege  redditur, 

12non  esse  veniae  locum.  Itaque  suppliciorum  quoque  melu 
perculsi  ad  Sisygambim ,  Darei  matrem,  occulto  itinere 
ignoloque  hoslibus  mittunt,  qui  peterenl,  ut  ipsa  regem 
mitigarel,  haud  ignari,  parentis  eam  loco  diligi  colique. 
Et  Madates  sororis  eius  filiam  secum  malrimonio  iunxerat, 

13Dareum  propinqua  cognatione  contingens.  Diu  Sisygam- 
bis  supplicum  precibus  repugnavit,  abnuens,  dcprecatio- 
nem  pro  illis  convenire  fortunae,  in  quaesset:  adiecitque, 
meluere  sese,  ne  vicloris  indulgentiam  fatigaret,  saepius- 

14  que  cogitare,  captivam  esse  se,  quam  reginam  fuisse.  Ad 
ultimum  victa  litteris  Alexandrum  ila  deprecata  esl,  ut  iJ 
ipsum  excusaret,  quod  deprecaretur :  petere  se,  ut  illis 
quoque,  si  minus,  sibi  ignosceret:  pro  necessario  ac  pro- 
pinquo  suo,  iam  non  hoste,  sed  supplice,  tantum  vitam 

15precari.  Moderalionem  clemenliamque  regis,  quae  tunc 
fuit,  vel  una  haec  res  possit  ostendere:  non  Madati  modo 
ignovil,  sed  omnes  et  deditos  et  captivos  libertate  atque 
immunilate  donavit,  urbem  reliquit  intactam,  agros  sine 
tributo  colere  pennisit.  A  viclore  Dareo  plura  mater  non 
impelrasset. 

16  (12)  Uxiorum  dein  gentem  subactam  Susianorum  sa- 
trapae  conlribuit:  divisisque  cum  Parmenione  copiis  illum 
campeslri  itinere  procedere  iubet,  ipse  cum  expedito  ag- 
mine  iugum  montium  cepit,  quorum  perpetunm  dorsum 

17  in  Persidem  excurrit.  Omni  hac  regione  vaslata,  lertio  die 
Persidem,  quinto  anguslias,  (|uas  illi  SusTdas  pylas  vocant, 
intrat.  Ariobarzanes  has  cum  XXV  milibus  peditum  oc- 
cupaverat  rupes  abscissas  el  undique  praeruptas,  in  qua- 


86  Q.  CURTII  RUFI 

rum  cacuminibus  extra  leli  iactum  barbari  stabanl,  de  in- 
duslria  quieti  et  paventibus  simiies,  donec  in  artissimas 
fauces  penetraret  agmen.  Quod  ubi  contemptu  sui  pergere  18 
vident,  tum  vero  ingentis  mag-nitudinis  saxa  per  montium 
prona  devol\Tinl,  quae  incussa  saepius  subiacentibus  pe- 
tris  maiore  vi  incidebant  nec  singulos  modo ,  sed  agmina 
proterebant.    Fundis  quoque  excussi  lapides  el  sagittaeiQ 
undique  ing:erebantur.    Nec  id  miserrimum  fortibus  viris 
eral,  scd  quod  inulti,  quod  ferarum  ritu,  velut  in  fovea  de- 
preliensi,  caederenlur.  Ira  igitur  in  rabiem  versa,  eminen-20 
tia  saxa  complexi ,  ut  ad  liostem  pervenirenl ,  alius  alium 
levanles  conabantur  ascendere.    Ea  ipsa  multorum  simul 
manibus  correpta  el  convulsa  in  eos,  qui  commoverant, 
recidebant.  Nec  stare  ergo  poterant  nec  nili,  ne  testudine21 
quidem  protegi,  quum  tantae  moiis  onera  propellerent  bar- 
bari.    Regem  non  dolor  modo,  sed  etiam  pudor  temere  iii 
illas  angustias  eiecti  exercitus  angebat.  Invictus  ante  eam22 
diem  fuerat ,  niliil  frustra  ausus :  impune  Ciliciae  fauces 
intraverat,  mare  quoque  novum  in  Pamphyliam  iter  ape- 
ruerat:  tunc  liaesitabat  depreliensa  felicitas,  nec  aliud  re- 
medium  erat,  quam  reverti,  qua  venerat.  Ilaque  signo  re-23 
ceptui  dato,  densatis  ordinibus  scutisque  super  capita 
consertis,  retro  evadere  ex  angnstiis  iubet.    XXX  fuere 
stadia,  quae  remensi  sunt. 

CAP.  IV. 

(13)  Tum  castris  undique  aperto  loco  posilis,  non  con- 1 
sultare  modo,  quid  agendum  esset,  sed  vales  quoque  ad- 
hibere  coepit  a  superstilione  animi.  Sed  quid  tum  praedi-  2 
cereAristander,  cui  plurimum  credebatex  vatibus,poterat? 
Itaque  damnatis  intempeslivis  sacrificiis ,  perilos  locorum 
convocari  iubet.  Per  Mediam  iler  ostendebanl  tutum  aper- 
tumque:  sed  rex  deserere  milites  insepultos  erubescebal,  3 
ita  tradito  more,  ut  vix  uUum  militiae  tam  sollemne  esset 
munus,  quam  humandi  suos.     Captivos  ergo ,  quos  nuper  4 
exceperat,  vocari  iubel:  inler  quos  erat  quidam  Graecae 
Persicaeque  linguae  peritus ,  qui  frustra  eum  in  PersTdem 
montium  dorso  exercitum  ducere  affirmat :  silvestres  essc 


LIB.  V.  CAP.  III,  17  — CAP.  IV,  14.  [v,  12-14.  z.]       87 

calles,  vix  singulis  pcivios:  omnia  coiitegi  frondibus    im- 

3  plexosque  arborum  ramos  silvas  commiUere.  NamquePer- 
sis  ab  allero  lutere  perpetuismontiumiugisclauditur:  quod 
in  longiludinemMDC,  in  lalitudinemCLXXstadiaprocurrit. 
Hoc  dorsum  a  Caucuso  monte  ad  rubrum  mare  perlinel; 
quaque  defecil  mons,  aliud  munimentum,  frctum,  obieclum 

6esl.  Planitics  deinde  sub  radicibus  montium  spaliosa  pro- 
cumbit,  ferlilis  torra  multisque  vicis  atque  urbibus  fre- 

7  quens.  Araxes  auuiis  per  hos  campos  multorum  aquas 
torrentium  evolvit  in  Medum :  Medus  ad  mare  ad  meridiem 
versus  —  minor  amnis  eo,  qucm  accepit  —  evehilur, 
gignendaeque  herbae  non  alius  est  aptior,  quicquid  alUiil, 

a  floribus  vesliens.  Plalani  quoque  et  populi  contegunl  ri- 
pas ,  ila  ul  procul  vlsentibus  continuata  videaiitur  monti- 
bus  nemora  riparum.  Quippe  obumbratus  aninis  presso  in 
solum  alveo  dilabitur,  imminentque  colles,  ipsi  quoque 

9  frondibus  laeli ,  radices  eorum  humore  subeunle.  Rcgio 
noh  alia  tota  Asia  salubrior  habetur:  temperat  coelum 
hinc  perpeluum  iugum  opacum  el  umbrosum,  quod  aestuc 
levat,  illinc  mare  adiunctum,  quod  modico  tepore  lerras 
fovet. 

10  (14>  His  captivus  expositis  interrogatus  a  rege,  au- 
ditune  an  oculis  comperta  haberet,  quae  diceret,  pastorem 
se  fuisse  el  omnes  eas  calles  percunisse  respondit:  bis 

llcaptum,  semel  a  Persis  In  Lycia,  iierum  ab  ipso.  Subil 
animum  regis  memoria  oraculo  editae  sortis :  quippe  con- 
sulenli  responsum  erat,  ducem  in  PcrsTdem  ferentis  viae 

12Lycium  civem  fore.  Igitur  promissis,  quanta  et  praesens 
necessilas  exigebat  el  ipsius  fortuna  capiebat,  oneratum 
armari  iubel  Macedonum  more  et,  quod  bene  verterel, 
monstrare  itcr :  quamvis  arduum  et  praeceps,  evasurum 
se  esse  cum  paucis,  nisi  forle  crederet,  quo  ipse  pecoris 
causa  isset,  Alexandrum  pro  gloria  et  perpetua  laude  ire 

13non  posse.  Etiam  atque  eliam  doeere  captivus,  quam  dif- 
ficile  iter  esset,  maxime  armalis.  Tum  rex,  Praedem,  in- 
quit,  me  accipe,  mminem  eorum,  qui  sequtmtur,  recusalurum 

li  ire,  qua  duces.  CratSro  igitur  ad  cuslodiam  castrorum  re- 
licto  cum  peditibus,  quis  assueveral,  et  iis  copiis,  quas 


88  0-  CURTII  RUFI 

Meleager  ducebal,  el  sagillariis  equilibus  M  praecipil,  ui, 
caslrorum  specic  iiianenle,  plures  de  induslria  ignes  fieri 
imperel,  quo  magis  barbari  credant,  Ipsum  regem  in  ca- 
stris  esse.  Celerum ,  si  forte  Ariobarzanes  cognovisset,  1& 
per  callium  anfractus  intrare,  et  ad  occupandum  iler  suum 
partem  copiarum  tentasset  opponere,  Craterus  eum,  illalo 
terrore,  relinerct,  ad  propius  pcriculum  conversurum  ag- 
men :  sin  autem  ipse  hostem  ferellissel  el  saltum  occupas- 16 
scl,  quum  trepidantium  barbarorum  lumultum  exaudisset 
[et]  persequentium  regem,  id  ipsum  iter,  quo  pridie  pulsi 
fuerant,  ne  dubitaret  ingredi:  quippe  vacuum  fore,  hosti- 
bus  in  semel  aversis. 

(15)  Ipse  tertia  vigilia,  silenti  agmine  ac  ne  tuba  qui-l7 
dem  dato  signo,  pergit  ad  demonstratum  iter  callium.  Tri- 
dui  alimenta  porlare  militem  iusserat,  leviler  armatum. 
Sed  praeter  invias  rupes  ac  praerupta  saxa,  vestigium  sub-  If» 
inde  fallenlia,  nix  cumulata  vento  ingredientes  faligabat: 
quippe,  velut  in  foveasdelati,  hauriebantur  et,  quumacom- 
militonibus  allevarentur,  trahebant  magis  adiuvantes,  quam 
sequebantur.    Nox  quoque  et  ignota  regio  ac  dux,  incer-19 
tum,an  satis  fidus,  mulliplicabant  mctum:  si  custodes  fe- 
fellisset,  quasi  feras  bestias  ipsos  posse  deprehendi:  ex 
unius  captivi  vel  fide  vel  anima  pendere  et  regis  salutem 
ct  suam.  Tandeni  venere  in  iugum.  A  dextra  iter  ad  ipsum20 
Ariobarzanen  erat:  hic  Philotam  et  Coenon  cum  Amynta 
et  Polyperconle,  expedilam  habentes  manum,  relinquit, 
monitos,  quia  et  eques  pedili  erat  mixtus,  ut,  quum  pin- 
guissimum  essct  solum  el  pabuli  ferlile,  sensim  procede- 
rent:  duces  erunt  illneris  de  captivis  dati.  Ipse  cum  arnii-2l 
geris  el  ala,  quam  agema  appellabant,  ardua  scmila,  sed 
longius  a  stationibus  hostium  remota,  multa  cum  vexa- 
tione  processit.    Medius  eral  dies,  et  fatigatis  necessa-22 
ria  quies:  quippe  tantundem  ilineris  supererat,  quanlum 
emensi  erant,  sed  minus  praecipitis  atque  ardui.     Ilaque23 
refectis  cibo  somnoque  militibus,  secunda  vigilia  surgiu 
El  cetera  quidem  haud  aegre  praeterit:  ceterum,  qua  se 
monlium  iugum  paulatim  ad  plauiora  demittit,  ingens  vo- 
rago,  concursu  cavata  torrenlium,  iter  ruperat.    Ad  hoc34 


LIB.  V.  CAP.  IV,  14— CAP.  V,  I.  [v.  i4-i7.  z.]         89 

arborum  lami  alius  alio  implicati  et  coliaerenles  ut  perpe- 
luam  obieceiaiil  sepem.  Desperalio  igitur  ingens,  adeo  ut 

25vL\  lacrimis  abstiiierent,  incesserat.  Praecipue  obscuritas 
terrori  eral:  nam  etiamsi  qua  sidera  internitebanl,  conti- 
nenti  fronde  tectae  arbores  conspicere  prohibebanl.  Ne 
aurium  quidem  usus  supererat,  silvas  quatiente  vento, 
qui  concurreiUibus  ramis  maiorem,  quam  pro  flatu,  sonum 

26edebat.  Tandem  e.xpectata  lux  omnia,  quae  terribiliora 
nox  lecerat,  minuit:  circumiri  brevi  sputio  poterateluvies, 
et  sibi  quisque  dux  itineris  coeperat  fleri. 

27  (16)  Evadunt  ergo  in  edilum  verticeni:  ex  quo  ho- 
stium  statione  conspecta  strenue  armati  a  tergo  se  osteii- 
dunl  nihil  tale  metuentibus:  quoruni  pauci,  qui  congredi 

28ausi  erant,  caesi  sunt.  Itaque  hinc  morienlium  gemitus, 
hinc  ad  suos  recurrentium  miserabilis  facies  inlegros  quo- 
que,  anlequam  discrimen  experirentur,  in  fugam  avertit. 

29Fremitu  deinde  in  castra,  quis  Craterus  praesidebat,  illato, 
ad  occupandas  angustias,  in  quibus  pridie  haeserant,  nii- 

30les  educitur.  Simul  el  Philotas  cum  Polyperconte  Aniyn- 
taque  cl  Coeno  diversum  iter  ingredi  iussus  alium  terro 

31  rem  intulit  barbaris.  Undique  ergo  Macedonum  armis  ful- 
gentibus,  ancipiti  malo  oppressi  memorabile  tamen  proe- 
lium  edunt.  Ulopinor,  ignaviam  quoque  necessitas  acuit, 

32  et  saepe  desperatio  spei  causa  est.  Nudi  complectebantur 
armalos  et  ingenti  corporum  mole  secum  ad  terram  de- 

33trahentes  ipsorum  telis  plerosque  fodiebunt.  Aiiobarzanes 
tamen  XL  ferme  equitibus  et  quinque  inilibus  peditum 
slipatus  per  mediam  aciem  Macedonum  cum  multo  suo- 
rum  atque  hostium  sanguine  erupit,  Persepolim  urbem, 

34caput  regionis,  occupare  festinans.  Sed  a  custodibus  ur- 
bis  exclusus,  consecutis  slrenue  hostibus,  cum  omnibus 
fugae  comitibus ,  renovato  proelio ,  cecidit.  Craterus  quo- 
que,  raptim  agmine  acto,  supervenit. 

CAP.  V. 

1  (17)  Rex  eodem  loco ,  quo  hostium  copias  fuderat, 
castra  communit.  Quamquam  enim  undique  fugati  hostes 
vicloriam  concesserant,  lamen  praealtae  praecipitesque 


90  Q.  CURTII  RUFI  ^ 

fossae,  pluribus  locis  obiectae,  abruperanl  iler,  sensim- 
que  el  caule  progredienduin  erat,  iam  non  hostium,  sed 
locorum  fraude  suspecta.  Procedenli  ei  lilterae  redduntur  2 
aTiridate,  custode  pecuniae  regiae,  indicantes,  eos,  qui  in 
urbe  essent,  audito  eius  advenlu,  diripere  velle  thesau- 
rosdimissos:  properaret  occupare:  expeditum  iter  esse, 
quamquam  Araxes  amnis  interfluat  Nullam  virtutem  regis  3 
islius  magis  quam  ccleritatem  laudaverim.    Reliclis  pe- 
destribus  copiis,  tota  nocte  cum  equitibus  itineris  tanto 
spatio  fatigatis  ad  Araxen  prima  luce  pervenit.  Vici  eranl  4 
in  propinquo :  quibus  dirutis  pontem  ex  materia  eorum, 
subditis  saxis,  strenue  induxit. 

lamque  liaud  procul  urbe  eranl,  quum  miserabile  ag-  5 
men,  inler  pauca  fortunae  exempla  memorandum,  regi  oc- 
currit.    Captivi  erant  Graeci,ad  quattuor  milia  fere,  quos 
Persae  vario  suppliciorum  modo  afTeceranl:  alios  pedibus,  6 
quosdam  manibus  auribusque  amputatis  inustisque  barba- 
rarum  litterarum  notis  in  longum  sui  ludibrium  reservavc- 
rant:  el   quum  se  quoque  alienae  ditionis  esse  cernerent, 
volentes  regi  occurrere  non  prohibuerant.     Invisitata  si-  7 
mulacra,  non  homines  videbantur,  nec  quicquam  in  illis 
praeter  vocem  polerat  agnosci.     Plures  igitur  lacrimas 
commovere,  quam  profuderanl  ipsi:  quippe  in  tam  multi- 
plici  variaque  fortuna  singulorum  intuentibus  similes  qui 
dem,  sed  tamen  dispares  poenas,  quis  maxime  miserabilis 
essel,  iiquere  non  poteral.  Ut  vero  lovem  illi  tandcm.Grae-  8 
ciae  ullorem,  aperuisse  oculos  conclamavere ,  omnes  pari 
supplicio  affecti  sibi  videbantur.  Rex,  abstersis,  quas  pro-  . 
fuderal,  lacrimis,  bonum  habere  animum  iubel,  visuros 
urbes  suas  coniugesque :  el  castra  inde  duo  ab  urbc  sladia 
communit. 

(18)  Graecl  excesserant  vallo,  deliberaluri,  quid  po-  9 
tissimum  a  rege  peterent:  quumque  aliis  sedcm  in  Asia 
rogare,  aliis  reverti  domos  placerel,  Euctemon  Cymaeus 
ita  locutus  ad  eos  ferlur:  Ji,  qui  modo  etiam  ad  opempe- 10 
lendam  ex  (enebris  et  carcere  procedere  erubuimus ,  ut  nunc 
est,  supplicia  nostra,  quorum  nos  pudeat  magis,  anpoeniteat, 
incertum  est,  ostentare  Graeciae  velut  laetum  spectaculim 


LIB.  V.  CAl'.  V,  1—20.  (V,  17-19.  z.j  91 

ucupinnis.  Atqui  optime  miserias  fcrunt,  qui absconcJunt :  iiec 
ulla  lam  famitiaris  est  infelicibus  patria ,  quam  solitudo  et 
slatus  prioris  oblivio.  Nam  qui  mttltvm  in  sttonim  misericor- 
dia  ponunt,  ignorant,  quam  celeritcr  lacrimae  inarescant. 

MJSemo  fideliter  diligit,  quem  fastidit:  num  et  calumitas  que- 
Tula  est  et  sitpei'ba  felicilas.  Ita  suam  quisque  fortunam  in 
consilio  habet,  quum  de  aliena  deliberat.  Nisimutuo  esscmus 
miseri,  olim  alius  alii  potuissemtts  esse  fastidio:  quidmirum 

'.3  esl.  fortunatos  semper  parem  quaerere?  Obsecro  vos,  olim 
vUa  defuncti  quaeramus  locum ,  in  qiio  haec  semesa  metnbra 
ttbruamus,  ubi  horribiles  cicairices  celet  e.vilium.  Gratipror- 
stis  coniugibus,  qitas  iuvenes  du.vimus,  revertemur!  Liberi 
in  flore  et  astatis  et  rerum  agnoscent  patres  crgastuli  detri- 

1«  mmta  ?  Et  quota  pars  nostri  tot  obire  tcrras  potest?  Procul 
Europa  in  ultima  orientis  relegati,  senes,  debilcs,  maioie 
membrorum  parte  multati,  tolerabimus  scilicet,  quae  armatos 

15  et  victores  fatigantnt.  Coniuges  deinde,  qiias  captis  fors  et 
necessitas  unicum  solatium  appHciiit,  parvosque  liberos  tra- 
himus  nobiscum ,  an  relinquimus  ?  Cum  his  venientes  nemo 

'i8agnoscere  rolet.  Relinquemus  ergo  extcmplo  praesentia  pi- 
gnora.  quum  incertum  sit,  an  visiiri  simus  illa,  qttae petimus? 
Inter  hos  lalendum  est.  quinos  miseros  nosse  coeperunt.  Haec 
Euclenion. 

J7  (19)  Conlra  Theaclelus  Alhcniensis  orsus  csl  dicere: 
Neminem  pium  liabilu  corporis  suos  aesliniaturum,  ulique 
saevilia  hoslis,  non  nalura  calamilosos.  Dignum  esse  omni 
nialo,  i|ui  erubesccrel  forluito :  Iristem  enim  de  morlalitate 
ferre  scnlenliam  el  desperare  misericordiam,  quia  ipse 

ISalteri  denegalurus  sil.  Deos,  quod  ipsi  nunquam  optare 
ausi  forenl,  offerre  patriam,  coniuges,  liberos  el  quicquid 

19  homines  vel  vita  aestimant  vel  morte  redimunt.  Qvim  illi 
ex  hoc  carcere  erumperenl :  alium  domi  esse  coeli  hau- 
slum,  alium  lucis  aspectum:  mores,  sacra,  linguae  com- 
mercium  etiam  a  barbaris  expeli :  quae  ingenita  ipsi  omis- 
suri  sint  sua  sponte,  non  ob  aliud  tam  calamilosi,  quam 

20quod  illis  carere  coacti  essenl.  Se  certe  redilurum  ad  pe- 
nates  et  in  patriam  lantoque  beneficio  regisusurum:  si 
quos  contubernii  liberorumque,  quos  servitus  co6gisset 


92  Q.  CURTII  RUFI 

agnoscere,  amordelineret,  relinquerent,  quibus  nihil  palria 
carius  esset. 

Pauci  huius  sententiae  fuere:  ceteros  consuetudo  na-2l 
lura  potior  vicit.   Consenserunt,  petendum  esse  a  rege,  ut 
aliquam  ipsis  altribueret  sedem.    Centum  ad  hoc  electi22 
sunt:  quos  Alexander  ralus,  quod  ipse  praestare  cogita- 
bat,  peliluros,  Iimenta,  inquit,  assignari,  quae  vosvehe- 
renl,  et  singulis  vestrum  milia  denariicm  dari  iussi.  Quum  re- 
dieritis  in  Graeciam,  praestalo ,  ne  quis  stattim  suum,  si  haec 
calamitas  absit,  vestro  credat  esse  meliorem.    Illi,  obortis23 
lacrimis,  terram  intuebantur  nec  aut  erigere  vultus  aut  lo- 
qui  audebant:  tandem,  rege  tristiliae  causam  exigente, 
Euctemon  similia  iis,  quae  in  consilio  dixerat,  respondit. 
Alque  ille  non  fortunae  solum  eorum,  sed  etiam  poeniten-24 
tiae  misertus  terna  milia  denarium  singulis  dari  iussit:  de- 
nae  vesles  adiectae  sunt,  el  armenta  cum  pecoribus  ac 
frumento  data,  ut  coli  serique  attributus  iis  ager  posset. 

CAP.  VI. 

(20)  Postero  die  convocatos  duces  copiarum  docet,  1 
nullam  infestiorem  urbem  Graecis  esse,  quam  regiam  ve- 
terum  PersTdis  regum.    Hinc  illa  immensa  agmina  infusa: 
hincDareum  prius,  deinXerxemEuropaeimpium  intulisse 
bellum.    Excidio  illius  parentandum  esse  maiori-     ^^  33^ 
bus.  lamque  barbari,  deserto  oppido,  qua  quem-  »•  thr.  n.  2 
que  metus  agebat,  difTugerant:  quum  rex  phalan-   iJnuario. 
gem  nihil  cunctatus  inducit.  Miillas  urbes  refertas  °''  "*■  '^- 
opulentia  regia  parlim  expugnaverat,  partim  in  fidem  ac- 
ceperat,  sed  urbis  huius  dis  iliae  vicere  praelerita.  In  hanc  3 
totius  Persidis  opes  congesserant  barbari :  aurum  argen- 
tumque  cumulatum  erat,  vestis  ingens  modus,  supellex 
non  ad  usum,  sed  ad  oslentationem  luxus  comparata.  Ita-  4 
que  inter  ipsos  victores  ferro  dimicabatur:  pro  hoste  erat, 
qui  pretiosiorem  occupa\cral  praedam:  et  quum  omnia, 
quae  reperiebant,  capere  non  possent,  iam  res  non  occu- 
pabantur,  sed  aeslimabantur.    Lacerabant  regias  vestes,  5 
ad  se  quisque  partem  Irahentes :  dolabris  pretiosae  artis 
vasa  eaedebant:  nihil  neque  intactum  erat  neque  inlegrum 


LIB.  V.  CAP.  V,  20— CAP.  VI,  14.  [v.  i9-2i.  z.]       93 

rerebaliir:  abrupla  simulacrorum  membra,  ul  quisque  avel- 

6  lerat,  trahebat.  Neque  avaritia  solum,  sed  etiam  crudelitas 
in  capta  urbe  grassala  est :  auro  argentoque  onusti  vilia 
caplivorum  corpora  Irucidabanl,  passimque  obvii  caede- 

7banlur,  quos  anle  pretium  sui  miserabiles  fecerat.  Multi 
ergo  hostium  manus  volunlaria  morte  occupaverunl,  pre- 
tiosissima  vestium  induti  e  muris  semetipsos  cum  coniu- 
gibus  ac  liberis  in  praeceps  iacientes.  Quidam  ignes  (quod 
paulo  post  faclurus  hoslis  videbatur)  subiecerant  aedibus, 

H  ul  cum  suis  vivi  cremarentur.  Tandem  suis  rex  corporibus 
et  cullu  femlnarum  abstinere  iussit.     Ingens  captivae  pe- 

9  cuniae  modus  traditur,  prope  ut  fulem  excedat.  Ceterum 
aul  de  aliis  quoque  dubitabimus,  aut  credemus,  in  huius 
urbis  gaza  fuisse  C  et  XX  milia  lalentilm :  ad  quae  vehenda 
(namque  ad  usus  belli  secum  portare  decreverat)  iumenla 

10  et  camelos  a  Susis  el  a  Babylone  conlrahi  iussil.  Acces- 
sere  ad  hanc  pecuniae  summam ,  captis  Persag3dis ,  sex 
milia  talentum.  CyrusPersag3dumurbemcondiderat,  quam 
Alexandro  praefectus  eius  Gobares  ti'adidit. 

11  (21)  Rex  arcem  Persepolis,  III  milibus  Macedonum 
praesidio  relictis,  Nicarchiden  tueri  iubet:  Tiridali  quoque, 
qui  gazam  Iradiderat,  servatus  est  honos,  quem  apud  Da- 
reum  habuerat:  magnaque  exercitus  parte  et  impedimenlis 
ibi    relictls   Parmeniona    Craterumque    praefecit.    a.  330 

12lpse  cum  mille  equilibus  peditumque  expedita  ^^*;'!,;"' 
manu  interiorem  Persldis  regionem  sub  ipsum  Ver-  01. 11-2, 2. 
giliarum  sidus  petiil  multisque  imbribus  et  prope  intole- 
rabili  tempestate  vexatus  procedere  tamen ,  quo  inlende- 

13rat,  perseveravit.  Ventum  erat  ad  iler  perpetuis  obsitum 
nivibus,  quas  frigoris  vis  gelu  adstrinxeral,  locorumque 
squalor  el  solitudines  inviae  fatigatum  militem  terrebanl, 
humanarum  rerum  terminos  se  videre  credentem.  Omnia 
vasta  alque  sine  ullo  humani  cultus  vestigio  attoniti  intue- 
bantur  et,  antequam  lux  quoque  et  coelum  ipsos  defice- 

14rent,  reverti  iubebant.  Rex  casligare  territos  supersedit; 
ceterum  ipse  equo  dfesiluit  pedesque  per  nives  et  concre- 
tam  glaciem  ingredi  coepit.  Erubuerunt  non  sequi  pri- 
mum  amici ,  deinde  copiarum  duces ,  ad  ultimum  milites : 


94  0.  CURTll  RUFI 

primusque  rex  dolabra  glaciem  perfriiigens  iter  sibi  fecit: 
exemplum  regis  ceteri  imilati  sunl.  Tandem  propemodum  15 
invias  silvas  emensi  humani  cultus  rara  vesligia  et  pas- 
sim  errantes  pecorum  greges  repperere:  et  incolae,  qui 
sparsis  tuguriis  habitabant,  quum  se  callibus  inviis  septos 
esse  credidissent,  ut  conspexere  hostium  agmen,  interfe- 
ctis,  qui  comitari  fugientes  non  polerant,  devios  montes 
et  nivibus  obsitos  petiverunt.  Inde  per  colloquia  captivo-16 
rum  paulatim  feritate  mitigala ,  tradidere  se  regi.  Nec  in 
deditos  gravius  consultum. 

Vaslatis  inde  agris  PersTdis  vicisque  compluribus  re- 17 
dactis  in  potestatem,  ventum  est  in  Mardorum  gentem  bel- 
licosam  et  multum  a  ceteris  Persis  cultu  vitae  abhorrentem. 
Specus  in  monlibus  fodiunl,  in  nuos  seque  ac  coniuges 
el  iiberos  condunt:  pecorum  aut  ferarum  carne  vescunlur. 
Ne  feminis  quidem  pro  naturae  habitu  molliora  ingenialS 
sunt:  comae  prominent  hirtae,  vestis  super  genua  est, 
funda  vinciunt  frontem:  hoc  ct  ornamentum  capitis  el  te- 
lum  est.  Sed  hanc  quoque  gentem  idem  fortunae  impetus  19 
domuit.    Itaque  tricesimo  die,  postquam  a  Persepoli  pro- 
feclus  erat,  eodem  rediit.   Dona  deinde  amicis  ceterisque20 
pro  cuiusque  merito  dedit.    Propemodum  omnia,  quae  in 
ea  urbe  ceperat,  distributa. 

CAP.  VII. 

(22)  Ceterum  ingentia  animi  bona,  illam  indolem,  qua  1 
omnes  reges  antecessit,  illam  in  subeundis  periculis  con- 
stantiam,  in  rebus  moliendis  efficiendisque  velocitalem,  in 
deditos  fldem,  in  captivos  clementiam,  in  voluptatibus  per- 
missis  quoque  et  usilalis  temperantiam,  haud  tolerabili 
vini  cupiditale  foedavit.    Hoste  et  aemulo  regni  reparante  2 
lummaxime  beilum,  nuper  subaclis,  quos  viceral,  novum- 
que  imperiumaspernanlibus,  dedie  inibatconvivia,  quibus 
feminae  intererant,  non  quidem,  quas  violari  nefas  esset, 
qulppe  pellices,  licentius,  quam  decebat,  cum  armato  vi- 
vere  assuetae.  Ex  his  una  Thais,  et  ipsa  temulenta,  raaxi-  3 
mam  apud  omnes  Graecos  initiu"um  gratiam  affirmal,  si 
regiara  Persarum  iussisset  incendi:   expectare  hoc  eos, 


LIB.  V.  CAP.  VI,  U  — CAP.  VII,  12.  [v.  21-23.  z.]       95 

4  quorum  urbes  barbari  delessenl.  Ebrio  scorlo  de  taiila  re 
ferenli  sentenliani  unus  el  alter,  et  ipsi  mero  onerali,  as- 
senliunlur.  Rex  quoque  avidior  fuit,  quam  patientior: 
Quin  igUur  ulciscimur  Graeciam  et  urbi  faces  subdimiis? 

5  Omnes  incaluerant  mero:  itaque  surgunt  temulenti  ad  in- 
cendeadam  urbem,  cui  armati  pepercerant.  Prinms  rex 
if^nem  regiae  iniecit,  tum  convivae  et  ministri  pellicesque. 
.Multa  cedro  aedificala  erat  regia:   quae,  celeriter  igne 

6  concepto,  late  fudil  incendium.  Quod  ubi  exercitus,  qui 
haud  procul  urbe  tendebat,  conspexit,  fortuitum  ratus  ad 

7  opem  ferendam  concurril.     Sed  ut  ad  vestibulum  regiae 
ventum  est,  vident  regem  ipsum  adhuc  aggerenlem  igni 
faces.  Omissa  igitur,  quam  porlaverant,  aqua,  aridam  ma 
leriem  in  incendium  iacere  coeperunt. 

8  (23)  Hunc  exitum  habuit  regia  tolius  orientis,  unde 
lot  gentes  antea  iura  pelebant,  palria  totregum,  unicus 
quondam  Graeciae  terror,  molita  mille  navium  classem  et 
exercitus ,  quibus  Europa  inundata  esl ,  conlabulato  mari 
inolibus  perfossisque  monlibus,  in  quorum  specus  fretum 

9  immissum  esl.  Ac  ne  tam  longa  quidem  aetate,  quae  ex- 
cidium  eius  secula  est,  resurrexit.  Alias  urbes  habuere 
MacedSnum  reges,  quas  nunc  habent  Parlhi:  huius  vesli- 
gium  non  inveniretur,  nisi  Araxes  amnis  ostenderet.  Haud 
procul  moenibus  fluxeral:  inde  urbem  fuisse  XX  stadiis 

lOdistantem  credunt  magis  quam  sciunt  accolae.  Pudebal 
Macedones,  tam  praeclaram  urbem  a  comissabundo  rege 
deletam  esse.  Itaque  res  in  serium  versa  est,  et  imperave- 
ruJit  sibi,  ut  crederent,  illo  potissimum  modo  fuisse  delen- 

1 1  dam.  Ipsum,  ut  primum  gravatam  ebrietate  menlem  quies 
reddidit,  poenituisse  constal  et  dixisse,  maiores  poenas 
Persas  Graecis  daturos  fuisse ,  si  ipsum  in  solio  regiaque 

12Xerxisconspicere  coacliessent.  Postero  dieLycio,  itinerjs, 
quo  P^rsTdem  inlraverat,  duci,  XXX  talenta  dono  dedil. 

Hinc  in  regionem  Mediae  Iransiit,  ubi  supplementum 
novorum  e  Cilicia  mililum  occurrit.    Pedilum  erant  quin- 
que  milia,  equites  millc:  ulrisque  Platon  Alhenien-    a.  330 
sis  praeerat.    His  copiis  auclus  Dareum  persequi    "SiTio! 
statuit.  0'-  "*.'» 


96  Q.  CURTII  RUPI 

CAP.  VIII. 
(24)  Ille  iam  Ecbataim  perveneral.  CapulMediae  urbs  l 
haec:  nunc  tenent  Parlhi,  eaque  aestiva  agentibus  sedes 
est.  Adire  deinde  Baclra  decreverat,  sed  veriLus,  ne  cele- 
rilate  Alexandri  occuparetur,  consilium  ilerque  mulavit. 
Aberat  ab  eo  Alexander  stadiaMD:  sed  iam  nullum  inter-2 
vallum  adversus  velocitatem  eius  satis  longum  videbalur. 
Itaque  proelio  magis  quam  fugae  se  praeparabat.     XXX  3 
milia  peditum  sequebantur,  in  quibus  Graecorum  erant 
quattuor  milia,  fidelitate  erga  regem  ad  ultimum  iavicta. 
Funditorum  quoque  et  sagittariorum  manus  quattuor  milia  4 
expleverat:  praeter  hos  III  milia  et  CCC  equites  erant, 
maxime  Baclrianorum.  Bessus  praeerat,  Bactrianae  regio- 
nis  praefeclus.    Cum  hoc  agmine  Dareus  paulum  declina-  5 
vil  via  militari,  iussis  praecedere  lixis  impedimentorum- 
que  custodibus.  Consilio  deinde  advocato,  Si  cim  ignavis,  6 
inquil,  et  pluris  qualemcunque  vilam  honesia  morte  aesti- 
manlibus  mefortuna  iunxisset,  tacerem  potius,  quam  frustra 
verba  consumerem.  Sedmaiore,  quam  vellem,  documentoetvir-  7 
iutem  vestram  et  fidem  expertus  magis  etiam  conniti  debeo,  ui 
digmis  talibus  amicis  sim,  quam  dubitare,  an  vestri  similes  ad- 
huc  silis.  Ex  tot  milibus,  quae  sub  imperio  fuerunt  meo,  bis  me  8 
victum,  bis  fugientem  persecuti  estis.  Fides  vestra  ct  constan- 
tia,  ut  rcgern  me  esse  credam,  facit.  Proditores  et  transfugae  9 
in  urbibus  meis  regnant:  non  hercule,  quia  tanto  Jwnore  digni 
habeniur,  sed  ut  praemiis  eoritm  vestri  sollicitentur  animi. 
Mcam  forlunam  tamen,  quamvictoris,  maluistis  sequi,  dignis- 
simi,  quibus ,  si  ego  non  possim ,  dii  pro  me  graiiam  referant. 
Et  mehercule ,  referent.    Nulla  erit  tam  surda  posterilas,  10 
nulla  tam  ingrata  fama ,  quae  non  in  coclum  vos  dcbilis  lau- 
dibus  feral.   (23)  Itaqne  etiamsi  consilium  fugae,  a  qua  mul- 
tum  abhm-ret  animus ,  agitassem ,  vestra  tamen  virtute  frelus 
obviam  isse?n  hosti.   Quousque  etiim  in  regno  cxulabo  et  perll 
fines  imperii  mci  fugiam  externum  el  advenam  regem,  quum 
liceat  experto  belli  fortunam  aut  reparare ,  quaeamisi,  aut 
Mnesta  morte  dcfungi?  Nisi forte  salius  est,  expectare  victo-}2 
rts  arbitrium  ct  Mazaei  et  Miihrenis  exemplo  precarium  ac- 
cipere  regnum  nationis  unius ,  "j  iam  malit  ille  gloriae  suae 


LIB.  V.  CAP.  VIII,  1  — CAP.  IX,  3.  [v,  24-26.  z.)      97 

liquam  irae  obsequi.  Nec  dii  siverint,  nt  hoc  decus  mei  capUis 
aut  demere  mihi  quisquam  aut  condonare  possit ,  nec  hoc  im- 
perium  vivus  amillam ,  idemque  erit  regni  mei,  quispiritus 

li /inis.  Si  hic  animus ,  si  haec  lex ,  nulli  non  parta  libertas  est : 
nemo  e  vobis  fastidium  MacedSnum,  nemo  vultum  superbum 
ferre  cogetur.    Sua  cuique  dextra  aut  ultionem  tot  malorum 

Ib pariet  aut  finem.  Equidem,  quam  versabilis  fortuna  sit ,  do- 
cumentum  ipse  sum  nec  immerito  mitiores  vices  eius  expecto. 
Sed  si  iusta  ac  pia  bella  dii  aversantur ,  fortibus  tamen  viris 

16  /icebit  honeste  mori.  Per  ego  vos  decora  maiorum ,  qui  toiius 
orientis  regna  cum  memorabili  laude  tenuerutit,  per  illos 
viros,  quibus  stipendium  Macedonia  quondam  tulit,  pertol 
navium  classes  in  Graeciam  missas ,  per  tot  tropaea  regum 
oro  et  obtestor,  ut  nobilitate  vestra  gentisque  dignos  spiritus 

V  capiatis,  ut  eadenfcomtantia  animorum ,  qua  praeterita  tole- 
rastis,  experiamini,  quicquid  deinde  fors  tulerit.  Me  certe  in 
perpetuum  aut  victoria  egregia  nobilitabit  autpugna. 

CAP.  IX. 

1  (26)  Haec  dicente  Dareo ,  praesenlis  periculi  species 
omnium  simul  corda  animosque  horrore  perstrinxerat,  nec 
aut  consilium  suppetebat  aut  vox :  quum  Artabazus ,  ve- 
lustissimus  amicorum ,  quem  hospitem  fuisse  Philippi  su- 
pra  diximus ,  Nos  vero,  inquit,  pretiosissimam  vestcm  induti 
armisque,  quanto  maximo  cultu  possumus,  adornati  regem  in 
aciem  sequemur,  ea  quidem  mente,  ut  victoriam  speremus, 
1  mortem  non  recusemus.  Assensu  excepere  ceteri  hanc  vo- 
cem.  Sed  Nabarzanes ,  qui  in  eodem  consilio  erat  cum 
Besso,  inauditi  antea  facinoris  societate  inila,  regem  suum 
per  milites,  quibus  ambo  praeerant,  comprehendere  el 
vincire  decreverant,  ea  niente,  ut,  si  Alexander  ipsos  in- 
secutus  foret,  tradito  rege  vivo,  inirent  gratiam  victoris, 
rii|  magni  profeclo  cepisse  Dareum  aestimaturi:  sin  autem 
eum  effugere  potuissent,  inlerfecto  Dareo,  regnum  ipsi  oc- 
,,(  1}  cuparent  bellumque  renovarent.  Hoc  parricidium  quum 
,j.li|  diu  volutassent,  Nabarzanes  aditum  nefariae  spei  prae- 
t-  I  parans,  Scio,me,  inquh,  senleniiamessedicturum,  prima 
^  I  speciehaudquaquamauribustuisgratam.  Sedmedici  quoqu£. 

Ct;RT.  RIT.  7 


98  0-  CURTII  RUFI 

graviores  morbos  asperis  remediis  curant,  el gvhernator ,  itbi 
naufragium  timet ,  iactura,  quicquid  servari potest ,  redimit. 
Ego  tamen ,  non  ut  damnum  quidem  facias,  suadeo ,  sed  ut  te  4 
ac  regnum  tuum  salubri  ratione  conserves.  Diis  adversis  bel~ 
lum  inimus ,  et  pertinax  fortuna  Persas  urgere  non  desinit. 
Novis  iniiiis  et  ominibus  opus  est.  Auspicium  et  imperium  in- 
ierim  alii  trade,  qui  tamdiu  rex  appelletur ,  donec  Asia  dece- 
dat  hostis,  victor  deinde  regnum  tibi  reddat.  Hoc  auiem  brevi  5 
futurum  ratio  promitlit.   Bactra  intacta  sunt,  Indi  et  Sacae 
in  tua  potestate :  totpopuli,  tot  exercitus ,  tot  equitum  pedi- 
tumque  milia  ad  renovandum  bellum  vires  paratas  habent, 
ut  maior  belli  moles  supersii ,  quam  exhausta  sit.     Quidrui-6 
mus  beluarum  rilu  in  perniciem  non  necessariam  ?  Fortium 
virorumest,  magis  mortem  contemnere,  quam  odisse  vitam. 
Saepe  taedio  laboris  ad  vilitatem  sui  compelluntur  ignavi:  at  7 
nihil  virtus  inexperium  omittit.  Itaque  ultimum  omnium  mors 
est,  ad  quam  non  pigre  ire  satis  est.  Proinde  si  Bactra,  quod  8 
tufissimum  receptaculum  est ,  petimus ,  praefectum  regionis 
eius  Bessum  regem  iemporis  gratia  statiiamus.     Compositis 
rebus,  iusto  rcgi  tibi  fiduciarium  restituet  imperium. 

(27)  Haud  mirum  est,  Dareum  non  temperasse  animo,  9 
quamquam,tam  impiae  voci  quanlum  nefas  subesset,  late- 
bat.  Itaque,  Pessimum,  inquit,  mancipium,  repperisti  exop- 
tatum  tibi  tempus,  quo  parricidium  aperires?    stricloqueK 
acinace  interfeclurus  eum  videbatur ,  ni  propere  Bessus 
Bactrianique,  [quasij  deprecarenlur,  tristium  specie,  cete- 
rum,  si  perseveraret,vincturi,  circumstetissent.  Nabarzanesl 
interim  elapsus,  mox  et  Bessus  consecutus  copias,  quibus 
praeerant,  a  cetero  exercitu  secedere  iubent,  secretum 
inituri  consilium.    Artabazus  convenienlem  praesenti  for  if 
lunae  sentenliam  orsus  mltigare  Dareum,  temporum  iden 
tidem  admonens,  coepit:  ferrel  aequo  animo  qualiumcun 
que,  suorum  tamen  vel  stullitiam  vel  errorem.    Instare  | 
Alexandrum,  gravem,  eliamsi  omnes  praesto  essent:  quid 
futurum,  si  persecuti  fugam  ipsius  alienentur?  Aegre  pa-]] 
ruit  Artabazo :  et  quamquam  movere  caslra  slatuerat,  tur- 
balis  lamen  omnium  animis  eodem  in  loco  substitit.    Sed 
attonitus  maestitia  simul  et  desperatione  tabernaculo  se 


LIB.  V.    CAP.  IX,  3  -  CAP.  X,  9.  [v,  2(;_zs.  z.j        99 

4inclusit.  Ergo  in  caslris,  quae  nuiliiis  regebanlur  imperio, 
varii  animorum  motus  eranl,  nec  in  commune,  ul  antea, 

iconsuiebatur.  Dux  Graecomm  mililum  Patron  arma  capere 
suos  iubet  paratosque  esse  ad  cxequendum  imperium. 

SPersae  secesserant:  Bessus  cum  Bactrianis  eral  tentabal- 
que  Persas  abducere,  Baclra  et  inlaclae  regionis  opulenta 
simulque,  quae  manenlibus  inslarent  pericula,  ostenlans. 
Persarum  omnium  eadem  fere  fuit  vox,  nefas  esse,deseri 

rregem.  Inter  liaec  Arlabazus  omnibus  imperatoriis  funge- 
batur  officiis:  ille  Persarum  labernacula  circumire,  hortari, 
monere  nunc  singulos,  nunc  universos  non  ante  deslitil, 
quam  satis  constaret,  imperata  facturos.  Idem  aegre  a 
Dareo  impelravit,  ut  cibum  caperet  animumque  rebus  ad- 
verteret. 

CAP.  X. 

(28)  At  Bessus  et  Nabarzanes  olim  agitatum  scelus 
exequi  statuunt,  regni  cupidilate  accensi :  Dareo  autem  in- 

I  columi  tantas  opes  sperare  non  poterant.  Quippe  in  illis 
gentibus  regum  eximia  maiestas  est:  ad  nomen  quoque 
barbari  conveniunt,  et  pristinae  veneralio  fortunae  sequi- 

I  lur  adversam.  Inflabat  impios  animos  regio,  cui  praeerant, 
annis  virisque  el  spatio  locorum  nuUi  earum  gentium  se- 
J  cunda.    Terliam  partem  Asiae  lenet :  mulliludo  iunioruni 

lexercilus,  quos  amiserat  Dareus ,  aequabat.  Ilaque  non  il- 
luni  modo,  sed  etiam  Alexandrum  spernebant,  inde  vires 

I  imperii  repelituri,  si  regis  potiri  contigisset.  Diu  omnibus 
cogitatis,  placuit,  per  mililes  Bactrianos  ad  omne  obse- 
quium  destinatos  regem  compreiiendere  mittique  nunlium 

i  ad  Alexandmm,  qui  indicarel,  vivum  asservari  eum,  si,  id 
quod  limebanl,  proditionem  aspernalus  esset,  occisuri  Da- 
reum  el  Baclra  cum  suarum  gentium  manu  petituri.  Cele- 
rum  propalam  comprehendi  Dareus  non  poleral,  tot  Per- 
sarum  milibus  laturis  opem  regi :  Graecorum  quoque  fides 

I  limebatur.  Ilaque  quod  vi  non  poterant ,  fraude  assequi 
tentant:  poenitentiam  secessionis  simulare  decreverant  et 

» excusare  apud  regem  consternationem  suam.  Inlerim,  qui 
Persas  sollicitarent,  mittuntur.  Hinc  spe,  hinc  metu  milita- 

7* 


100  Q.  CURTII  RUFI 

res  animos  versanl:  ruinae  rerum  subdere  illos  capilat  in 
perniciem  Irahi,  quum  Baclra  paleant,  exceplura  eos  donis 
et  opulentia,  animis  quam  concipere  non  possint. 

(29)  Haec  as^itantibus  Artabazus  supervenil  sive  re-l( 
gis  iussu  sive  sua  sponte,  affirmans,  mitigatum  esse  Da- 
reum  et  eundem  iliis  amicitiae  gradum  patere  apud  regem. 
Illi  lacrimanles  nunc  purgare  se,  nunc  Artabazum  orare,  ulll 
causam  ipsorum  tueretur  precesque  perferrel.  Sic  peracta  1! 
nocle,  sub  lucis  exortum  Bessus  et  Nabarzanes  cuni  Ba- 
ctrianis  militibus  in  vestibulo  praelorii  aderant,  tilulum 
soUemnis  officii  occulto   sceleri  praeferentes.    Dareus, 
signo  ad  eundum  dato ,  currum  pristino  more  conscendit. 
Nabarzanes  ceterique  parricidae  procumbentes  humi,  quem  li 
paulo  post  in  vinculis  habituri  erant,  suslinuere  venerari: 
lacrimas  etiam  poenitentiae  indices  profuderunt:  adeo  hu- 
manis  ingeniis  parata  simulatio  est.  Preces  deinde  suppli- 1 
ciler  admotae  Dareum  natura  simplicem  et  mitem  non 
credere  modo,  quae  affirmabant,  sed  flereeliam  coegerunt. 
Ac  ne  tum  quidem  cogitati  sceleris  poenituit,  quum  intue-  li 
rentur,  qualem  et  regem  et  virum  fallerent.     llle  quidem 
securus  periculi,  quodinstabat,  Alexandri  manus ,  quas 
solas  timebat ,  effugere  properabat. 

CAP.  XI. 

(30)  Patron  autem,  Graecorum  dux,  praecepit  suis,  l| 
ut  arma,  quae  in  sarcinis  antea  ferebantur,  induerent,  ad 
omne  imperium  suum  parati  el  intenti.  Ipse  currum  regls  2 
sequebatur,  occasioni  inmiinens  alloquendi  eum:  quippe 
Bessi  facinus  praesenserat.  Sed  Bessus  id  ipsum  metuens, 
custos  verius  quam  comes ,  a  curru  non  recedebat.    Diu  3| 
ergo  Patron  cunctalus  ac  saepius  sermone  revocatus,  inter 
fidem  Limoremque  haesitans,  regem  intuebalur.  Qui  ut  tan-  4 
dem  advertit  oculos ,  Bubacen  spadonem  inter  proximos 
currum  sequentem  percontari  iubet,  numquid  ipsi  velil  di- 
cere.  Palron  se  vero ,  sed  remotis  arbitris  loqul  velle  cum 
eo  respondit:  iussusque  propius  accedere  sine  interprete 
(nam  haud  rudis  Graecaejinguae  Dareus  eral),  Bex,  In-  5 
quit,  exLmilibus  Graecorum  supersumus  pauci ,  omnisfor- 


LIB.  V.  CAP.  X,  9  — CAP.  XII,  1.  [v,  28-32.  z.)       101 

tunae  tuae  comites  et  in  hoc  tuo  statu  iidem,  qui,  florenie  te, 
fuimus,  quascunque  terras  elegeris,  pro  palria  et  domesticis 
rebus  petituri.  Secundae  adversaeque  res  luae  copiUavere 
nos  tecum.  Per  hanc  fidem  invictam  oro  et  obtestor,  in  nostris 
castris  tibi  tabernaculum  statue,  nos  corporis  tui  custodes  esse 
patiaris.  Omisimus  Graeciam,  nulla  Bactra  siml  nobis :  spes 
omnis  in  te,  ulinam  etiam  ceteris  essei.  Plura  dici  non  atlinet. 
Custodiam  corporis  tui  externus  el  alienigena  non  deposce- 
rem,  si  crederem,  alium  posse  praestare. 

(31)  Bessus,  quamquam  eral  Graeci  sermonis  igna- 
rus,  tamen,  slimulante  conscientia,  indicium  profeclo  Pa- 
tronem  detulisse  credebal:  et,  interpretis  [ore]  relalo  ser- 
mone  Graeci,  exempla  dubitatio  est.  Dareus  autem,  quan- 
lum  ex  vultu  concipi  poterat,  haud  sane  territus  percontari 
Patrona  causam  consilii,  quod  afTerret,  coepit.  Ille  non 
uUra  differendum  ratus,  Bessus,  inquit,  et  Nabarzanes  in- 
sidiantur  tibi:  in  ultimo  discrimine  et  foriunae  tuae  etvita. 
Hic  dies  aut  parricidis  aut  tibi  futurus  ullimus.  Et  Patron 
quidem  egregiam  conservati  regis  gloriam  tulerat.  Elu- 
dant,  rideant  licet,  quibus  forte  temere  humana  negotia 
volvi  agique  persuasum  esl:  [equidem  aeterna  constitu- 
lione  crediderim]  nexuque  causarum  latentium  et  multo 
ante  destinalarum  suum  quemque  ordinem  immulabili 
lege  percurrere.  Dareus  certe  respondit,  quamquam  sibi 
Graecorum  militum  fides  nota  sit,  nunquam  tamen  a  po- 
puiaribus  suis  recessurum.  Difflcilius  sibi  esse,  damnare, 
quam  decipi.  Quicquid  fors  tulisset,  inter  suos  perpeli 
malle,  quam  transfugam  fieri.  Sero  se  perire,  si  salvum 
esse  milites  sui  nollent.  Patron ,  desperata  regis  salute, 
ad  eos,  quibus  praeerat,  rediit,  omnia  pro  fide  experiri 
paratus. 

CAP.  XII. 

(32)  At  Bessus  occidendi  protinus  regis  impetum  ce- 
perat.  Sed  veritus,  ne  gratiam  Alexandri,  nisi  vivum  eum 
tradidisset,  inire  non  posset,  dilato  in  proximam  noctem 
sceleris  consilio,  agere  gratias  incipit,  quod  perfidi  homi- 
nis  insidias,  iam  Alexandri   opes  spectantis,  prudentei 


102  Q.  CURTII  RUFl 

cauteque  vilassel.   Donum  eum  hosli  lalurum  fuisse  regis 
capul.    Nec  mirari,  hominem  mercede  conduclum  omnia2 
habere  venaiia:  sine  pignore,  sine  lare,  lerrarum  orbis 
exuiem,  ancipitem  liostem,  ad  nulum  iicenlium  circumferri. 
Purganti  deinde  se  deosque  patrios  lestes  fidei  suae  invo-  3 
canti  Dareus  vullu  assentiebatur ,  haud  dubius ,  quin  vera 
deferrentur  a  Graecis :  sed  eo  rerum  ventum  erat ,  ul  tarn 
periculosum  esset,  non  credere  suis,  quam  decipi.    XXX  4 
milia  erant ,  quorum  inciinala  in  scelus  levitas  limebalur : 
IV  milia  Patron  habebat:  quibus  si  credidisset  salutem 
suam,  damnata  popularium  fide,  parricidio  excusalionem 
videbat  ofTerri.    Itaque  praeoplabat,  immerilo  quamiureS 
violari.     Besso  tamen  insidiarum  consilium  purganli  re- 
spondit,  Ale.xandri  sibi  non  minus  iustitiam  quam  virlu- 
lem  esse  perspectam.    Falli  eos,  qui  proditionis  ab  eo 
praemium  expectent:  violatae  fidei  neminem  acriorem  fore 
vindicem  ultoremque.   lamque  nox  appetebal,  quum  Per-6 
sae  more  solito ,  armis  posilis ,  ad  necessaria  ex  proximo 
vico  ferenda  discurrunt.    At  Bactriani,  ut  imperatum  a 
Besso  erat,  armali  stabant. 

(33)  Inter  haec  Dai'eus  Artabazum  acciri  iubet:  expo-7[ 
silisque,  quae  Palron  detuleral,  haud  dubitare  Artabazus, 
quin  ti'anseundum  esset  in  caslra  Graecorum :  Persas  quo- 
que,  periculo  vulgato,  secuturos.  Destinatus  sorti  suae  etSl 
iam  nuUius  salubris  consilii  patiens  unicam  in  illa  fortuna 
opem,  Artabazum,  ultimum  illum  visurus,  amplectitur:  per- 
fususque  mutuis  lacrimis  inhaerentem  sibi  avelli  iubet: 
capite  deinde  velato ,  ne  inler  gemitus  digredientem  velut 
a  rogo  intueretur,  in  humum  pronum  corpus  abiecit.  Tum  Si 
vero  custodia  eius  assueti,  quos  regis  salutem  vel  pericu- 
lis  vitae  tueri  oportebat,  dilapsi  sunt,  armatis,  quos  iam 
adventare  credebant,  haud  rati  se  futuros  pares.    Ingens 
ergo  in  tabernaculo  solitudo  erat,  paucis  spadonibus,  quia, 
quo  discederent,  non  habebant,  circumstantibus  regem.  ; 
Al  ille,  remotis  arbitris ,  diu  aliud  atque  aliud  consiUumlj 
animo  volutabat.    lamque  solitudinem,  quam  paulo  anle 
pro  solatio  petiveral,  perosus  Bubacen  vocari  iubet.  QuemJ} 
Intuens,  Ite,  inquit,  consulite  vobis,  ad  ultimum  regi  veslro. 


LIB.  V.  CAP.  XII,  I  — CAP.  XUl,  3.  [v,  3-2-33.  z.]     103 

ut  decebat,  fide  exhibita.    Ego  hic  legem  fati  mei  expecto. 
Fursitan  mireris,  quod  vilam  non  finiam :  alieno  scelere  quam 

Vimeo  mori malo.  Poslhanc  vocem  spado  gemilu  non  laber- 
naculum  modo,  sedetiamcastracomplevil.  Irrupere  deinde 
alii  laceralisque  veslibus  lugubri  el  barbaro  ululalu  regem 

l3deplorare  coeperunl.  Persae,  ad  illos  clamore  perlato,  al- 
loniti  melu  nec  arma  capere,  ne  inBactrianos  inciderent, 
nec  quiescere  audebant,  ne  impie  deserere  regeni  vide- 

Urenlur.  Varius  ac  dissonus  clamor  sine  duce  ac  sine  im- 
perio  totis  caslris  referebatur. 

(34)  Besso  et  Nabarzani  nuntiaverant  sui,  regem  a 

15  semetipso  interemptum  esse.  Planctus  eos  deceperat.  Ita- 
que  citalis  equis  advolant,  sequenlibus,  quos  ad  ministe- 
rium  sceleris  delegerant:  et  quum  tabernaculum  intrassent, 
quia  regem  vivere  spadones  indicabant,  comprehendi  vin- 

lecirique  iusserunt.  Rex  curru  paulo  ante  vecCus  et  deorum 
auspiciis  ac  suis  honoribus  cultus,  nulla  externa  ope  ad- 
mota,  captivus  servorum  suorum,  in  sordidum  vehiculum 

ITpellibus  undique  contectum  imponitur.  Pecunia  regis  et 
supellex  quasi  belli  iure  diripitur:  onustique  praeda  per 

ISscelus  ultimum  parta  fugam  intendunt.  Artabazus  cum  his, 
qui  imperio  pai-ebant,  Graecisque  mililibus  Parthienen  pe- 

19tebat,  omnia  lutiora  parricidarum  contuitu  ratus.  Persae 
promissis  Bessi  onerati ,  maxime ,  quia  nemo  alius  erat, 
quem  sequerenlur,  coniun.xere  se  Baclrianis ,  agmen  eo- 

aorum  tertio  assecuti  die.  Ne  tamen  honos  regi  non  habere- 
tur,  aureis  compedibus  Dareum  vinciunt,  nova  ludibria 
subinde  excogitante  fortuna.  Et  ne  forte  cultu  regio  pos- 
set  agnosci,  sordidis  peilibus  vehiculuminlexerant:  ignoti 
iumenta  agebant,  ne  percontantibusin  agmine  monstraii 
posset:  cuslodes  procul  sequebanlur. 

CAP.  XIII. 

1  (35j  Alexander,  audito ,  Dareum  movisse  ab  Ecbala- 
nis ,  omisso  itinere ,  quod  patebat  in  Mediam ,  fugientem 

3  insequi  pergit  strenue.  Tabas  (oppidum  est  in  Paraetacene 
ultima)  pervenit:  ibi  transfugae  nuntiant,  praecipitem  fuga 

3  Bactra  petere  Dareum.    Certiora  deinde  cognoscit  ex  Ba- 


104  Q.  CURTII  RUFI 

gistane  Babylonio :  non  equidem  vinclum  regem ,  sed  in 
periculo  esse  aut  mortis  aut  vinculorum  affirmabat.    Rex,  4 
ducibus  convocatis,  Maximum,  inquit,  opus,  sed  labor  bre- 
vissimus  superest.   Dareus  haud  procul  destilutits  a  suis  aut 
oppressus.  In  illo  corpore posita  est  nostra  victoria,  et  tanta 
res  celeritatis  est  praemium.    Omnes  pariter  conclamant,  5 
paralos  ipsos  sequi:  nec  labori  nec  periculo  parceret.  Igi- 
lur  raptim  agmen  cursus  magis  quam  itineris  modo  ducit, 
ne  nocturna  quidem  quiete  diurnum  laborem  relaxanle. 
Itaque  quingenta  stadia  processit ,  perventumque  erat  in  6 
vicum,  in  quo  Dareum  Bessus  comprehenderat.     Ibi  Me-  7 
lon,  Darei  interpres,  excipitur.  Corpore  aeger  non  potuerat 
agmen  assequi  el  deprehensus  celeritate  regis  transfugam 
Be  esse  simulabat.    Ex  hoc  acta  cognoscit.     Sed  faligatis 
necessaria  quies  erat.  Itaque  deleclis  equitum  sex  milibus,  8 
Irecentos,  quos  dimaclias  appellabant,  adiungit:  dorso  hi 
graviora  ai'ma  porlabant,  celerum  equis  vehebanlur:  quum 
res  locusque  poscerel,  pedestris  acies  erat. 

(36)  Haec  agentem  Alexandrum  adeunt  Orsilos  et  Mi-  9 
thracenes ,  qui  Bessi  parricidium  exosi  transfugerant  nun- 
tiabantque,  stadia  D  abesse  Persas:  ipsos  brevius  iter 
monstraturos.     Gratus  regi  advenlus  transfugarum  fuit.  10 
Itaque  prima  vespera,  ducibus  iisdem,  cum  expedita  equi- 
lum  manu  monstralam  viam  ingreditur,  phalange,  quan- 
tum  festinare  posset,  sequi  iussa.    Ipse  quadrato  agmine 
incedens  ita  cursum  regebat,  ut  primi  coniungi  ultimis 
possenl.   CCC  stadia  processerant,  quum  occurrit  Brocu-ll 
belus,  Mazaei  filius,  Syriae  quondam  praetor.  Is  quoque 
transfuga  nuntiabat,  Bessum  haud  amplius  quam  CC  sta- 
dia  abesse.  Exercitum,  utpote  [qui  nihil]  praecaverel,  in- 
compositum  inordinatumque  procedere.  Hyrcaniam  videri 
peliluros.     Si  festinaret  sequi,  palantes  superventurum. 
Dareum  adhuc  vivere.   Strenuo  alioquin  cupidilalem  con-12 
sequendi  transfuga  iniecerat.     Itaque  calcaribus  subditis, 
eflFuso  cursu  eunt.    lamque  fremitus  hostiuni  iter  ingre- 
dientium  exaudiebatur,  sed  prospectum  ademerat  pulveris 
nubes.  Paulisper  ergo  inhibuit  cursum,  donec  consideret 
pulvis.    lamque  conspecti  a  barbaris  erant  et  abeuntiuml3 


LIB.  V.  CAP.  Xlll,  3-24.  [V,  so-as.  z.]  105 

agmen  conspexerant,  nequaquam  futuripares,  si  Besso 
tantum  animi  fuisset  ad  proelium,  quantum  ad  parrici- 
dium  fueral.  Namque  el  numero  barbari  praestabani  et 
robore:  ad  hoc  refecti  cum  fatigalis  eertamen  inituri  eranl. 

l4Sed  nomen  Alexandri  et  faina,  maximum  in  bello  utique 
momentum,  pavidos  in  fugam  avertit. 

15  t.37)  Bessus  vero  et  ceteri  facinoris  eius  partici- 
pes  vehiculum  Darei  asseculi  coeperunt  hortari  eum ,  ut 

leconscenderet  equum  et  se  hosti  fuga  eriperet.     Ille  deos 
ultores  adesse  testatur  et  Alexandri  fidem  implo-     a.  sao 
rans  negat,  se  parricidas  velle  comitari.    Tum  "■„,5^0"' 
vero  ira  quoque  accensi  tela  coniiciunt  in  regem  01.  112,'  3 

nmultisque  confossum  vulneribus  reiinquunt.  lu-  Hecatom- 
menta  quoque,  ne  longius  prosequi  possent,  con-  ''^«""^- 
vulneranl,  duobus  servis,  qui  regem  comilabantur,  occisis 

I8H0C  edito  facinore,  ut  vesligia  fugae  spargerent;  Nabar- 
zanes  Hyrcaniam ,  Bessus  Bactra,  paucis  equitum  comi- 
tantibus,  petebant:  barbari  ducibus  destiluti,  qua  quem- 
que  aut  spes  ducebat  aut  pavor,  dissipabantur:  D  tantum 
equites  congregaverant  se,  incerti  adhuc,  resistere  melius 
11  I9essel,  an  fugere.  Alexander,  hoslium  trepidalione  com- 
perta,  Nicanfirem  cum  equitum  parte  ad  inhibendam  fugam 
emittil:  ipse  cum  ceteris  sequitur.  III  ferme  milia  resisten- 
tia  occisa  sunt:  reliquum  agmen  pecudum  more  intactum 

aoagebatur,  iubente  rege,  ut  caedibus  abstinerelur.  Nemo 
captivorum  erat,  qui  monstrare  Darei  vehicuium  possel: 
singuli,  ut  quaeque  prenderent,  scrutabantur,  nec  tamen 

31  ullum  vestigium  fugae  regis  extabat.  Festinantem  Alexan- 
drum  vix  iria  milia  equitum  persecuta  sunt.  At  in  eos, 
qui  leniius  sequebantur,  incidebant  universa  fugientium 

22agmina.  Vix  credibile  dictu:  plures  captivi,  quam  qui  ca- 
perent  erant :  adeo  omnem  sensum  territis  fortuna  penitus 
excusserat,  ut  nec  hostium  paucitatem  nec  multitudinem 
suam  satis  cernerent. 

33  (38)  Interim  iumenta ,  quae  Dareum  vehebant ,  nullo 
regente,  decesserant  militari  via  et  errore  delata  per  quat- 
luor  stadia  in  quadam  valle  constiterant,  aestu  simulque 

^l^Tilneribus  fatigata.  Haud  procul  erat  fons,  ad  quem  mon- 


i 


106  Q.  CURTII  RUFI 

slratum  a  perilis  Polyslratus  Macedo  slti  maceratus  acces- 
sil:  ac  dum  galea  haustam  aquam  sorbet,  tela  iumenlorum 
deficientiumcorporibus  inflxa  conspexit.  Miratusque,  con-25 
fossa  potius  quam  abacta  esse,  semivivi  liominis  ♦  ♦  ♦ 

[Supplementum  Freinshemii.] 

[gemitum  percipil.  Itaque  more  ingeuii  humaui  cupidus  visendi,  quid 
rei  vehiculo  isto  conderetur,  dimotis  pellibus  ,  quibus  oblectum  erat, 
Dareum  multis  vulueribus  coufossum  repperit.  Regius  enim  cultus  et 
aureae  catenae,  quis  a  parricidis  vinctus  fuerat,  dubitatiouem  exime- 
bant.  Non  erat  expers  Graeci  sermonis  Dareus:  gratiasque  agebat  diis, 
qui  post  tanta  mala  lamque  gravia  hoc  tamen  indulsissent  solatii ,  ne 
omuino  in  solitudine  extremum  spiritum  effuuderet.  Itaque  te,  inquit, 
quisquis  es  mortalium,  per  communem  hominum  sortem,  a  qua  nec  maxi- 
mos  regum  exemptos  esse  praesenti  speclaculo  moneris ,  rogo  quaeso- 
que,  ut  haec  ad  Alexandrum  viandata  meaperferas:  nihil  eorum,  quae 
longe  tristissima peipessus  sum ,  ne  hunc  quidem  incomparabilis  calami- 
iatis  exitum  ita  gravem  mihi  accidisse ,  ut  hoc  unum ,  quodpost  tanta  in 
me  meosque  merita  adversus  clementissimum  viclorem  inimico  viven- 
dum  fuit  et  nunc  ingrato  moriendum  est.  Sed  si  qua  postremis  misero- 
rum  votis  apud  deos  vis  est,  et  cum  ipso  spirilu  profusas  preces  mitius 
aliquod  numen  exaudit,  ille  quidem  sospes  et  incolumis  longeque  supra 
contayium  meae  sortis  et  invidium  fortunae  positus  in  solio  Cyri  glorio- 
sam  aetatem  exigai :  suaeque  virtutls  memor  eum  matri  Uberisque  meis 
locumapud  se  esse  patiatur ,  quem  illi  fide  et  obsequio  meruerint.  At 
parricidus  promptum  exiiium  consequatur ,  quod  Alexander  irrogabit, 
si  non  misericordia  infelicis  hostis ,  saltem  odio  facinorum ,  et  ne  im- 
pitnita  in  aliorum  etiam  regum  suumque  ipsius  exilium  erumpant.  Post 
haec,  qunm  siti  augeretur,  allata  per  Polystratum  aqua  recreatus,  Ergo, 
ait ,  hanc  etiam  tanlis  calamitatibus  extremam  accedere  oportuit ,  ul 
bene  merito  gratiam  referre  non  possim :  at  referet  Alexander,  Alexan- 
dro  vero  dii.  Dextram  deinde  protendit  eamque  Alexandro ,  fidei  re- 
giae  pignus,  ferri  iuliens,  apprehensaPoIystrati  manii,  animam  efflavit. 
Alexander  an  spiranli  adhuc  supervenerit,  iucertum  est:  illud  constat, 
miserabiliregis  opulentissimi  exitu  comperto,  copiosas  lacrimas  pro- 
fudisse  statimque  chlamyde  sibi  detracta  corpus  operuisse  et  magno 
cum  honore  ad  suos  deferri  iussisse,  ut  regio  Persarum  more  cura- 
tum  monumentis  maiorum  inferretur.  Ingratitudinem  hominum,  a  quis 
pro  summis  beneflciis  crudele  exitium  Dareus  pertulit ,  quamquam 
suopte  ingenio  horrendam  et  exsecrabilem ,  insigniore  ad  posteritatem 
infamia  dumnavit  canis  cuiusdam  mira  fides,  qui  ab  omnibus  familiari- 
bus  derelicto  solus  adfuit  et ,  quam  in  vivum  prae  se  tulit  benevolen- 
tiam,  morieuti  quoque  constanter  praestitit.  Hunc  vitae  finem  sortitus 
est  jlle,  quem  modo  coutumelia  afflciputabant,  nisi  regem  regum  et 


LIB.  V.  CAP.  XIII,  24.  26.  [V.  3s.  z.j  107 

deorum  consanguincum  salutarent:  magnoque  iterum  esperimento 
approbatum  est ,  neminem  magis  patere  fortuaae ,  quam  qui  pluribus 
eiusdem  blanditiis  irrelilus  iugiim  iilius  tota  cerrice  receperit]. 


LIBER    VI. 


ARGUMENTUM. 

I.  Proelii  inter  Lacedaemonios  atque  Macedones  descriptio.  Agidis 
mors.  Pax  ab  Alexandro  victis  Lacedaemoniis  concedilur.  IL  Alexan- 
der  bello  invictus  otio  et  deliciis  frangitur:  unde  rumor  in  castris, 
qui  torpentem  excilat.  III.  AJexaudri  ad  milites  oratio,  ut  bellum  in 
Asia  iDchoalum  persequantur  et  absolvant.  IV.  Ziobetis,  miri  flumi- 
nis,  descriplio.  Alexander  Nabarzaui  per  litteras  salutem  quaerenti 
veuiam  pollicelur.  Deinde  raari  Caspio  et  Hyrcaniae  proximus  quos- 
damDarei  praefectos  recipit  in  gratiam.  V.  Artabazo  summa  cum 
animi  beuivolentia  excepio,  Graecis,  quiDareumadiuveraut,  parcit 
Alexander  et,  Mardorum  geute  debellata,  Amazoaum  regluae  cu- 
pidini  saiisfacit.  VI.  Macedones  Alexandri  offenduntur  moribus : 
qui,  ut  sedilionem  averteret,  ad  bellum  Besso  iaferendum  mentem 
converlit,  quod  stratagemate  iachoat :  Satibarzauem  ,  quod  defe- 
cisset,  primum  persequitur,  baibaros  a  moutibus  fortiler  dispellit, 
Arlacoaaam  expugaat.  VII.  Couiuraiionem  iu  Alexaadrum  Dimuus 
Nicomacho ,  hio  per  Cebaliaum  fratrem  Alexandro  detegit.  Hiuc 
mors  Dimni,  qui  ipse  sibi  manus  iufert.  VHI.  Amicorum  regiorura 
consilio  Philotas ,  Parmenionis  filius ,  coniurationis  auctor  et  parti- 
ceps  creditus,  capilur  ac,  velato  capite,  ia  regiam  abducitur.  IX.  De 
couiuratione  adversus  Philotam  Alexandri  ad  milites  oratio ,  in  qiio- 
rum  concionem  adductus  Philotas  defensionem  parat.  X.  Philotae 
oraiio,  qua  coniurationis  accusationem  copiose  refellit.  XI.  Concio 
a  quodam  Bolone  accensa  in  Philotam  surgit.  Is  paulo  post,  ut  se 
crucialibus  liberaret ,  coniurationem  sive  fictam  sive  veram  confite- 
lur  et  a  Macedonibus  cum  aliis  a  Nicomacho  nominatis  more  patrio 
saxis  obruitur. 

[Supplementum  Freinshemii] 

[Dum  ea  per  Asiam  geruntur,  ne  in  Graecia  quidem  Macedoniaque 
tranquiUae  res  fuere.  Regnabat  apud  Lacedaemonios  Agis,  Ajchidami 
fllius ,  qui  Tareutinis  opem  ferens  ceciderat  eodem  die ,  quo  Philippus 
Athenieuses  adChaeroneam  vicit.  Is,  Alexandri  per  virtutem  aemulus, 
cives  suos  stimulabat,  ue  Graeciam  servitute  Macedonum  diutius  premi 
paterentur:  nisi  in  tempore  providerent,  idem  iugum  ad  ipsos  transi- 
turumesse.  Anaitendum  igitur,  dura  aliquae  adhucPersis  ad  resisieu- 
dum  vires  essent:  illis  oppressis,  adversus  immanem  potentiara  frustra 


108  Q.  CURTII  RUFl 

avitae  libertatis  memores  futaros,  Sic  instinctis  animis,  occasioDem 
belli  ex  commodo  coeptandi  circumspiciebant.  Igitur  felicilateMemno- 
nis  inTilati  consilia  cum  ipso  raiscere  aggressi  sunt:  et ,  postquam  ille 
rerum  laetarum  initia  intempestjva  morte  destiluit ,  nihilo  remissiu» 
agebanl.  Sed  ad  Pliamabazum  et  Autopliradaten  profeclus  Agis  tri- 
ginta  argenti  talenta  decemque  triremes  impetravit,  quas  Agesilao 
fratriraisit,  ut  in  Cretam  navigaret,  cuius  insulae  cultores  inter  Lace- 
daemonios  et  Macedonas  diversis  studiis  distrahebantur.  Legati  quo- 
que  ad  Dareura  raissi  sunl,  qui  in  usum  belli  ampliorera  vim  pecuniae 
pluresque  naves  peterent.  Atque  haec  eorum  coepta  clades  ad  Issum 
(nam  ea  intervenerat)  adeo  non  interpellavit ,  ut  etiam  adiuverit. 
Quippe  fugientera  inscculus  Alexander  in  longinqua  loca  magis  magis- 
que  rapiebatur:  et  ex  ipso  proelio  mercenariorura  ingens  multitudo  ia 
Graeciam  fuga  penetraveral:  quorum  octo  miliaPersica  pecunia  con- 
duxit  Agis  eoruraque  opera  plerasque  Cretensiura  urbes  recepil.  Quum 
deinceps  Menon  in  Thraciam  ab  Alexandro  missus  barbaros  ad  de- 
fectionera  irapulisset ,  adque  eam  comprimendam  Antipater  exercitum 
ex  Macedonia  in  Thraciam  duxisset,  opportunitate  temporls  strenue  usi 
Lacedaemonii  totam  Peloponnesum,  paucis  urbibus  exceptis,  in  partes 
Iraxerunt  confectoque  exercitu  viginti  milium  peditum  cum  equitibus 
bis  raille  Agidi  summara  iraperii  detulerunt.  Antipater,  ea  re  comperta, 
bellum  iu  Thracia ,  quibus  potest  conditionibus  ,  coraponit  raptimque 
in  Graeciam  regressus  ab  amiois  sociisque  civitatibus  auxilia  cogit. 
Quibus  convenientibus  ad  quadraginta  pugnatorum  milia  recensuit. 
Advenerat  et  ex  Peloponneso  validaraanus:  sed  quia  dubiam  ipsorum 
Bdem  resciverat,  dissimulata  suspicione ,  gratias  egit ,  quod  ad  defen- 
dendam  adversus  Lacedaemonios  Alexaudri  dignitatem  atfuissent: 
scripturum  se  id  regi ,  gratiam  in  terapore  relaturo.  In  praesens  nihil 
opus  esse  maioribus  copiis :  itaque  domos  redirent,  foederis  necessitate 
expleta.  Nuntios  deinde  ad  Alexandram  mittit,  de  motu  Graeciae  cer- 
tiorem  facturos.  Atque  illi  regera  apud  Bactra  demum  consecuti  sunt, 
quuminterim  Antipatri  victoria  et  nece  Agidis  in  Arcadia  transactura 
esset.  Sane  iara  pridem ,  tumultu  Lacedaemoniorum  cognito ,  quantum 
tot  terrarum  spatiis  discretus  potuit,  providerat:  Amphoterura  cum 
Cypriis  et  Phoeniciis  navibus  in  Peloponnesum  navigare,  Meneten  tria 
milia  talentura  ad  mare  deferre  iusserat,  ut  ex  propinquo  pecuniam 
Antipatro  subministraret ,  quanta  illum  indigere  cognovisset.  Probe 
enim  perspexerat,  quanti  ad  omnia  momenti  motus  istius  inclinatio 
futura  esset,  quamquam  deinceps,  accepto  victoriae  nuntio,  suis  operi- 
bus  id  discrimen  comparaas  murium  eam  pugnam  fuisse  cavillatus 
est.  Ceterum  principia  eius  belli  haud  improspera  Lacedaemoniis 
fuere.  IuxtaCorrhagum,Macedoniae  castellum,  oum  Anlipalri  militibus 
congressi  victores  extiterant :  et  rei  bene  gestae  fama  etiam ,  qui  sus- 
pensis  mentibus  fortunam  spectaverant ,  iu  societalera  eoram  pertracH 
sunt.  Una  ex  Eleis  Achaeisque  urbibus  Pellene  foedus  aspernabatur, 
et  inArcadia  Megalopolis,  fida  Macedouibus  ob  Philippi  memoriam ,  a 


LIB.  VI.  CAP.  I,  1—10.  [VI,  1.  z.]  109 

quo  bene&clis  alTecta  fuerat.  Sed  haec  arte  circumsessa  haud  procul 
dedilioue  aberat,  nisi  tandem  Antipaler  subvenisset.  Is  poslquam 
castra  castris  coutulit  seque  numero  militum  alioque  apparalu  supe- 
riorem  conspexit,  quamprimum  de  summa  rerum  proelio  conteudere 
slaluii:  ueque  Lacedaemoaii  detrectavere  certamen.  Ita  commissa  est 
pugua,  quae  rem  Spartanam  maiorem  iu  modum  afQixil.  Quum  euim 
angustiis  loconim,  in  quibus  pugnabalur,  couiisi,  ubi  Iiosti  nullum 
mullitudinis  usum  futurum  credebant,  auimose  cougressi  essenl,  neque 
Macedoaes  impigre  resisterent,  multum  saagiiinis  fusum  est.  Sed 
postquam  Antipater  integram  subinde  manum  laborantibus  suis  sub- 
sidio  mittebat ,  impulsa  Lacedaemoniorum  acies  gradum  paulisper  re- 
tulit.  Quod  conspicatus  Agis  cum  cohorte  regia ,  quae  ex  fortissimis 
constabat,  se  in  medium] 

CAP.  1. 

1  (1  od.  Zumpt.)  *  ♦  ♦  pugnae  discriraen  iminisit  ob-     a.  330 
truncalisque,  qui  promplius  resislebant,  niagnam   ^[^^J^^ 

i  partem  hostium  propulit.  Coeperant  fugere  viclo-    aesiaie. 
res  [et] ,  donec  avidius  sequentes  in  planum  de-    ''  "''  * 
duxere,  inulti  cadebant:  sed  ut  primum  locus,  in  quo  stare 

3  possent,  fuit,  aequis  viribus  dimicatum  est.  Inter  omnes  ta- 
men  Lacedaemonios  rex  eminebat  non  armorum  modo  el 
corporis  specie,  sed  eliam  magniludine  animi,  quo  uno 

4  vinci  non  potuil.  Undique  nunc  comminus,  nunc  eminus 
pelebatur  diuque  arma  circumferens  alia  tela  clypeo  exci- 
piebal,  corpore  alia  vilabat,  donec  iiasta  femina  perfossa, 

5  plurimo  sanguine  effuso ,  destituere  pugnantem.  Ergo 
clypeo  suo  exceplum  armigeri  raptim  in  castra  referebant, 

6  iactationem  vulnerum  haud  facile  tolerantem.  Non  tamen 
omisere  Lacedaemonii  pugnam  et,  ul  primum  sibi  quam 
hosti  aequiorem  locum  capere  potuerunt,  densatis  ordini- 

7  bus,  effuse  fluenlem  in  se  aciem  excepere.  Non  aliud  dis- 
crimen  vehementius  fuisse  memoriae  proditum  est.  Dua. 
rum  nobilissimarum  bello  gentium  exercitus  pari  Marte 

8  pugnabanl.  Lacedaemonii  vetera,  Macedones  praesenlia 
decora  intuebantur:  illi  pro  libertate,  hi  pro  dominatione 
pugnabanl:  Lacedaemoniis  dux,  Macedonibus  locus  de- 

9  erat.  Diei  quoque  unius  tam  multiplex  casus  modo  spem, 
modo  metum  utriusque  partis  augebat,  velut  de  industria 

lOinter  fortissimos  viros  certamen  aequante  forluna.  Ceterum 


110  0-  CURTII  RUFI 

angusliae  loci,  in  quo  haeseral  pugna,  non  paliebanlur  lo- 
tis  ingredi  viribus :  speclabant  ergo  plures,  quam  inierant 
proelium,  et,  qui  exlra  teli  iactum  erant,  clamore  invicem 
suos  accendebant. 

(2)  Tandem  Laconum  acies  languescere,  lubrica  arma  II 
sudore  vix  suslinens :  pedem  deinde  referre  coepit  et,  ur- 
genle  hoste,  apertius  fugere.     Insequebatur   dissipatosl2 
victor  et  emensus  cursu  omne  spalium ,  quod  acies  Laco- 
num  obtinuerat,  ipsum  Agin  persequebatur.  Ille,  ut  fugam  13 
suorum  et  proximos  hostium  conspexit,  deponi  se  iussit: 
expertusque  membra,  an  impelum  animi  sequi  possent, 
postquam  deflcere  sensit,  poplitibus  semet  excepit  galea-14 
que  strenue  sumpta,  clypeo  protegens  corpus,  hastam 
dexlra  vibrabat,  ultro  vocans  hostem,  si  quis  iacenti  spo- 
lia  demere  auderet.     Nec  quisquam  fuit,  qui  sustineretlo 
comminus  congredi.  Procul  missilibus  appetebalur,  ea  ipsa 
in  hostem  retorquens ,  donec  lancea  nudo  pectori  infixa 
est:  qua  ex  vulnere  evulsa  inclinatum  ac  deficiens  capul 
clypeo  paulisper  excepit,  deinde,  linquente  spirilu  pariter 
ac  sanguine,  moribundus  in  arma  procubuil.  Cecidere  La- 16 
cedaemoniorum  V  milia  et  CCC,  ex  Macedonibus  haud 
amplius  mille:  ceterum  vix  quisquam  nisi  saucius  revertil 
in  castra. 

(3)  Haec  victoria  non  Spartam  modo  sociosque  eius, 
sed  etiam  omnes ,  qui  fortunam  belli  spectaverant ,  fregit. 
Nec  fallebat  Antipatrum,  dissentire  ab  animis  gratulantiuml? 
vultus :  sed  bellum  flnire  cupienti  opus  erat  decipi.    Et 
quamquam  fortuna  rerum  placebat,  invidiam  lamen,  quia 
maiores  res  eranl,  quam  quas  praefecli  modus  caperet, 
metuebat.  Quippe  Alexander  hostes  vinci  voluerat,  Anti-18 
patrum  vicisse  ne  tacilus  quidem  indignabatur,  suae  dem- 
plum  gloriae  existimans,  quicquid  cessisset  alienae.  Ita-19 
que  Anlipater,  qui  probe  nosset  spiritus  eius,  non  est 
ausus  ipse  agere  arbitria  victoriae,  sed  concilium  Graeco- 
rum,  quid  fieri  placeret,  consuluit.    A  quo  Lacedaemonii20 
nihil  aliud,  quam  ut  oratores  mittere  ad  regem  liceret,  pre- 
cati:  a  rege  autem  veniam  defectionis  praeter  auctores 
impetraverunt :  Megalepolitanis,  quorum  urbs  obsessa  erat 


LIB.  VI.  CAP.  1,  10  -  CAP.  II,  8.  [VI,  1-5.  z.]         111 

a  defeclionis  sociisAchaeis  elEleis,  CXXlalenla  dareiussi 
21sunt.    Ilic  fuil  exitus  belli,  quod  repente  orlum,  prius  ta- 
men  finitum  est,   quam  Dareum  Alexander  apud  Arbela 
superaret. 

CAP.  II. 

1  (4)  Sed  ul  primum  inslanlibus  curis  laxatus  esl  ani- 
nius  militarium  rerum  quam  quietis  otiiquepalienlior,  ex- 
cepere  eum  voluptates,  el,  quem  arma  Persarum  non  fre- 

2  gerant,  vitia  vicerunt:  intempestiva  convivia  el  perpotandi 
pervigilandique  insana  dulcedo  ludiqueet  greges  pellicum, 
omnia  in  exlernum  lapsa  morem.  Quem  aemulatus,  quasi 
poliorem  suo,  ila  popularium  animos  oculosque  pariter 
offendit,  ul  a  plerisque  amicorum  pro  hoste  haberelur. 

3  Tcnaces  quippe  disciplinae  suae  solitosque  parco  ac  pa- 
rabili  victu  ad  implenda  naturae  desideria  defungi  in  pe- 

4  regrina  et  deviclarum  gentium  mala  impulerat.  Hinc  sae- 
pius  comparalae  in  caput  eius  insidiae ,  secessio  militum 
et  liberior  inter  mutuas  querelas  dolor,  ipsius  deinde  nunc 
ira,  nunc  suspiciones,  quas  excitabat  inconsultus  paVor, 
ceteraque  his  simllla,  quae  deinde  dicentur. 

5  (5)  Igitur  quum  intempestivis  conviviis  dies  pariier 
noctesque  consumeret,  satietatem  epularum  ludis  inter- 
peliabat,  non  conlentus  artificum,  quos  e  Graecia  excive- 
rat,  turba:  quippe  captivae  iubebantur  suo  ritu  canere,  In- 

6  conditum  et  abhorrens  peregrinis  auribus  carmen.  Inter 
quas  unam  rex  ipse  conspexit  maestiorem  quam  ceteras 
et  producentibus  eam  verecunde  reluctantem.  Excellens 
eratforma,  et  formam  pudor  honestabat:  deieclis  in  ter- 
ram  oculis  el,  quantum  licebat,  ore  velato  ,  suspicionem 
praebuit  regi,  nobiliorem  esse,  quam  ut  inter  conviviales 

7  ludos  deberet  ostendi.  Ergo  interrogata ,  quaenam  esset, 
neptem  se  Ochi,  qui  nuper  regnasset  in  Persis,  filio  eius 
genitam,  esse  respondit:  uxoremHystaspis  fuisse.  Propin- 
quus  hic  Darei  fuerat,   magni  et  ipse  exercitus  praetor. 

SAdhuc  in  animo  regis  tenues  reliquiae  pristini  moris  hae- 
rebanl.  Itaque  fortunam  regia  stirpe  genitae  et  tam  celebre 
nomen  reveritus  non  dimilti  modo  captivam,  sed  eliam 


112  Q.    CURTII    RUFl 

reslitui  ei  suas  opes  iussit,  virum  quoque  requiri,  ut  re- 
perlo  coniugem  redderet. 

Poslero  autem  die  praecepit  Hephaestioni ,  ul  omnes  9 
captivos  in  regiam  iuberet  adduci.    Ibi  singulorum  nobiii- 
tate  spectata ,  secrevit  a  vulgo ,  quorum  eminebat  genus. 
Mille  hi  fuerunt;  inter  quos  reperlus  est  Oxathres,  Darei 
fraler,  non  illius  forluna  quam  indole  animi  sui  clarior.  Sex  et  10 
viginii  milia  talentiini  proxima  praeda  redacta  eranl :  e  quis 
duodecim  milia  in  congiarium  militum  absumpta  sunt.  Par 
huic  pecuniae  summa  cuslodum  fraude  sublracla  est.  Oxy- 11 
dales  eral  nobilis  Perses,  qui  a  Dareo  capitali  suppiicio 
deslinaluscohibebalurin  vinculis:  huic  liberalo  satrapeam 
Mediae  altribuil:  fratremque  Darei  recepil  in  cohortem 
amicorum,  omni  veluslae  claritalis  honore  servato. 

(6)  Hinc  in  Parthienen  pervenlum  est,  tunc  ignobilem  12 
gentem,  nunc  capul  omnium,  qui  postEuphraten  ctTigrim 
amnes  siti  rubro  mari  lerminantur.    Scythae  regionemia 
campestrem  ac  fertilem  occupaverunt,  graves  adhuc  acco- 
lae.  Sedes  habent  et  in  Europa  et  in  Asia:  qui  superBos- 
porum  colunt,  adscribuntur  Asiae:  at  qui  in  Europa  sunt, 
a  laevo  Thraciae  lalere  ad  Borysthenem  alque  inde  ad  Ta- 
naim,  alium  amnem,  recta  plaga  altinent.  Tan3is  Europaml4 
et  Asiam  medius  inlerfluit.    Nec  dubitalur,  quin  Scythae, 
qui  Parthos  condiderc,  non  a  Bosporo,  sed  ex  Europae  re- 
gione  penetraverint. 

Urbs  eral  ea  tempestate  clara  Hecalompylos,  condita  1  j 
aGraecis:  ibi  stativa  rex  habuit,  commeatibus  undique 
adveclis.  Itaque  rumor,  oliosi  mihtis  vitium,  sine  auctore 
percrebruit,  rcgem  contcntum  rebus,  quas  gessisset,  inMa- 
cedoniam  protinus  redire  slatuisse.   Discurrunt  lymphalis  16 
similes  in  tabernacula  ct  ilineri  sarcinas  aptant:  signum 
datum  crederes,  ut  vasa  colligerent.    Tolis  caslris  lumul- 
lus  hinc  contubernales  suos  requirentium,  hinc  oneran- 
tium  plauslra  perferlur  ad  regem.    Feceranl  fidem  rumori  17 
temere  vulgalo  Graeci  mililes,  redire  iussi  domos,  quorum 
equilibus  singulis  denarium  sena  milia  dono  dederal.  Ipsis 
quoque  finem  mililiae  adesse  credebanl.    Haud  secus,18 
quam  par  erat,  territus  Alexander,  qui  Indos  atque  ultima 


LIB.  VI.  C.VP.  H,  8  — C/\P.  III,  6.  tvi,  5-:.  z.]      113 

orienlis  pei-agiare  sLaluissel,  praefectos  copiarum  in  prae- 
toriuni  conlrahil:  obortisque  lacrimis  ex  medio  gloriae 
spalio  revocari  se ,  victi  niasis  qoam  victoris  fortunam  in 

l9patriam  relalurum,  conqueslus  est:  nec  sibi  ijjnaviam  mi- 
litum  obslare,  sed  deorum  invidiam,  qui  forlissimis  viris 
subitum  palriae  desideiium  adinovissent,  paulo  post  in 

20eandem  cum  maiore  laude  famaque  redituris.  Tum  vero 
pro  se  quisque  operam  suam  ofTerre,  diflicillima  quaeque 
poscere,  polliceri  militum  quoque  obsequium,  si  animos 

aieorum  leni  el  apta  oratione  permulcere  voluisset.  Nuii- 
quam  infractos  el  abiectos  recessisse ,  quoliens  ipsius 
alacrilalem  et  tanti  animi  spirilus  haurire  potuissenl.  Ila 
se  facturum  esse  respondit:  illimodo  vulgi  aures  praepa- 
rarent  sibi:  satisque  omnibus,  quae  in  rem  videbantur 
esse,  composilis  vocari  ad  concionem  exercilum  iussit, 
apud  quem  talem  oralionem  habuit. 

CAP.  III. 

l  (7)  MagnUndinem  rerum .  qitas  gessimus ,  mililes,  in- 
luentibus  vobis,  minime  mirum  esl,  et  desiderium  quietis  et 

1  salielatem  gloriae  occurrere.  Ut  omittam  Illyrios,  Triballos, 
Boeotiam,  Thraciam,  Spartam,  Achaeos,  Peloponnesum, 
quorum  alia  duclu  meo,  alia  itnperio  auspicioque  perdomui : 

iecce,  orsi  bellum  ab  Hetlesponlo  lonas,  Aeoltdem  servitio 
barbariae  impotentis  e.xemimiis,  Cariam.  Lydiam ,  Cappado- 
ciam ,  Phrygiam ,  Paphlagoniam ,  Pamphyliam ,  Pisidas ,  Ci^ 
ticiam,  Syriam,  Phoenlcen,  Armeniam,  PersXdem,  Medos, 

4  Parthienen  habemus  in  polestate:  plures  provincias  com- 
ptexussum.  quam  alii  urbes  cepentnt ,  etnescio,  anenume- 
ranti  mihi  quaedam  ipsarum  rerum  multitudo  subduxerit. 

5  Itaque  si  crederem ,  salis  certam  esse  possessionem  lerrarum, 
quastanta  velocitate  domuimus,  eyo  vcro,  mililes,  adpenates 
meos,  ad  parentem  sororesque  et  celcros  cives,  vel  retinentibus 
vobis,  erumperem.  ut  ibi  potissimum  parta  vobiscum  laude  el 
gloria  fruerer,  ubi  nos  uberrima  victoriae  praemia  expe- 
ctant,  tiberitm,  coniugum  paremumque  laelilia ,  pa.v,  quies, 

6  rerumper  virtulem  partarum  secura  possessio.  Sed  in  novo 
ei,  si  venim  fateri  volitmus ,  precario  imperio,  adJiuciugum 

CURT.   ROF.  8 


114  Q.  CURTII  RUFl 

eius  rigida  cervice  siibeuniihus  barbaris,  iempore,  tnilites, 
opus  est,  dum  milioribus  ingeniis  imhuaniur,  ct  efferatos  mol- 
Uor  consuetudo  permulceat.  Fruges  quoque  maluritatem  sta-  J 
tuto  tempore  expectant:  adeo  etiam.  ilta  sensus  omnis  ex- 
pertia  tamen  sua  lege  milescunt.  Quid?  creditis,  totgentes^ 
alterius  imperio  ac  nomine  assuetas,  non  sacris,  non  moribus, 
non  commercio  linguae  nobiscum  cohaerentes ,  eodem  proelio 
domitas  esse,  qico  victae  siait?  Vestris  armis  continentur,  non 
suis  moribus,  et  qui  praesentes  metuunt,  in  absentia  hosles 
erunt.  Cum  feris  bestiis  res  est ,  quas  captas  et  inclitsas ,  quia 
ipsarim  natura  nonpotest,  longior  dies  mitigat. 

(8)  Et  adhuc  sic  ago ,  tanquam  omnia  subacta  sint  ar-  9 
mis,  quaefuerunt  in  ditione  Darei.   Hyrcaniam  Niibarzanes 
occupavit:  Bactra  non possidet solum parricida  Bessus,  sed 
etia?n  minatur :  Sogdiani,  Dahae,  Massagelae,  Sacae,Indi 
sui  iuris  sunt.     Omncs  hi,  simul  terga  nostra  viderint,  inse- 
quentur.    Illi  enim  eiusdem  nationis  stint,  nos  alienigc7iae  et  10 
cxierni.     Suis  quisque  autem  placidius  paret ,  etiam  quum  is 
praeest,  qui  magis  timeri potest.  Proinde  aut,  quae  cepimus, 
omittenda  sunt,  aut ,  quaenonhabemus,occupanda.  Sicutin  11 
corporibus  aegris ,  mitites ,  nihil ,  quod  nocilurum  est ,  medici 
relinquunl,  sic  nos,  quicquid  obstat  imperio,  recidamus.  Par- 
va  saepe  scintilla  contempta  magnum  excitavit  incendium. 
Nihil  tuto  in  hoste  despicitur:  quem  spreveris,  valentiorem 
negligentia  facies.    Ne  Dareus  quidem  hereditarium  Persa- 12 
vum  accepit  imperium ,  sed  in  sedem  Cyri  beneftcio  Bagoae, 
castrati  hominis,  admissus:  nevos  magno  labore  credatis 
Bessum  vacuum  regnum  occupaturum. 

(9)  Nos  vero  peccavimus,  milites,  si  Darewn  ob  hoc  vici- 13 
mus ,  ut  servo  eius  traderemus  imperium :  qui  ullimum  ausus 
scelus  regem  suum ,  etiam  externae  opis  egeniem ,  certe  cui 
nos  victores  pepercissemus,  quasi  captivum  in  vinculis  habuil, 
ad  idtitnum ,  ne  a  nobis  conservari posset ,  occidit.  Hunc  vos  14 
regnare  patiemini,   quem  equidem  cruci  affixum  videre 
fesiino,  omnibus  regibus  gentibusque  et  fidei ,  qiiam  violavit, 
meritas  poenas  solventem  ?  At  hercide,  si  mox  eundem  Grae- 15 
corum  urbes  aut  Hellespontum  vastare  nuntiatum  erit  vobis. 
quo  dolore  afficiemini,  Bessiim  praemia  vestrae  occupavisse 


LIB.  VI.  C.\P.  111,  6— CAP.  IV,  6.  (vi,  7-10.  z.j      il5 

vicloriae?  Tunc  ad  repetendas  res  festinahilis,  liinc  arma 
16  capietis.  Quanto  aulem  praestat,  (erritum  adhuc  el  vix  mentis 
suae  compolem  opprimere!  Quatridui  nobis  iler  superest,  qui 
tot  proculcavimus  nives,  toi  amnes  superavimus,  lot  montium 
iuga  transcucurrimus.  Non  mare  illud,  quod  exaestuans  iter 
lluctihus  occupat ,  eunles  nos  moratur ,  non  Ciliciae  fauces  et 
\1  angustiae  includunl :  planaomnia  ct  prona  sunt.  Jn  ipsoli- 
mine  victoriae  stamus.  Pauci  nobis  fugitivi  et  domini  sui  in- 
lerfectores  supcrsunt.  Egregium  mehercule  opus  et  inter 
prima  gloriae  veslrae  numerandum  posteritati  famaeque 
tradetis ,  Darei  quoque  hostis ,  finilo  post  morlem  illius  odio, 
parricidas  esse  vos  ultos ,  neminem  impium  ejfugisse  vestras 
iHmanus.  Hoc  perpetrato ,  quanto  credilis  Persas  obseqxientio- 
resfore,  quum  intellexerint ,  vos piahella  suscipere et  Bessi 
sreleri,  non  nomini  suo  irasci  ? 

CAP.  IV. 

1  (10)  Summa  militum  alacrilale  iubenlium.  quocunque 

2  vellel,  ducerel,  oralio  excepta  est.  Nec  rex  moratus  im- 
|ielum:  tertioque  per  Parthienen  die  ad  fines  Hyrcaniae 
penelrat,  Cratero  reliclo  cum  iis  copiis,  quibus  praeerat, 
et  ea  nianu,  quam  Amyntas  ducebat,  additis  sexcentis 
equitibus  el  lotidem  sagittariis,  utab  incursione  barbaro- 

3  rum  Parthienen  tueretur.  Erig^ium  impedimenta,  modico 
jjraesidio  dato ,  campestri  itinere  ducere  iubet.  Ipse  cum 
plialange  el  equitatu  CL  stadia  emensus  castra  in  valle, 
qua  Ilyrcaniam  adeunt,  communit.  Nemus  praealtis  den- 
sisque  arboribus  umbrosum  est,  pingue  vallis  solum  ri- 

4  yanlibus  aquis,  quae  ex  petris  imminenlibus  manant..  Ex 
ipsis  radicibus  monlium  Ziobetis  amnis  etTunditm-,  qui  tria 
fcre  stadia  in  lonjitudinem  universus  fluit,  deinde  saxo, 
quod  alveolum  interpellat,  repercussus  duo  itinera,  velul 

5  dispensatis  aquis,  aperit.  Inde  torrens  etsaxorum,  per 
quae  incurrit,  asperitate  violentior  terram  praeceps  subit. 
Per  CCC  sladia  conditus  labitur  rursusque,  velut  ex 
aiio  fonte  conceptus,  editur  et  novnm  alveum  intendit. 

6  priore  sui  parle  spatiosior.  Quippc  in  lalitudinem  decem 
cl  trium  sladiorum  diffunditur  rursusque  ang-ustioribus 

8* 


116  Q.  CURTII  RUFI 

coercitus  ripis  iler  cog^it :  landem  in  allerum  amnem  cadil, 
cui  Ridagno  nomen  est.  Incolae  affirmabant,  quaecunque  7 
demissa  essent  in  cavernam,  quae  propior  est  fonti,  rur- 
sus,  ubi  aliud  os  amnis  aperitur,  existere.  Itaque  Alexan- 
der  duos  tauros,  qua  subeunl  aquae  terram,  praecipitari 
iubet:  quorum  corpora,  ubi  rursus  erumpit,  expulsa  vi- 
dere,  qui  missi  erant,  ut  exciperent. 

(11)  Quartum  iam  diem  eodem  loco  quietem  milili  8 
dederat,  quum  lilteras  Nabarzanis,  qui  Dareum  cum  Besso 
inlerceperat,  accipit,  quarum  sententia  haec  erat:  se  Da- 
reo  non  fuisse  inimicum,  immo  etiam,  quae  credidissel 
utilia  esse,  suasisse  et,  quia  fidele  consilium  regi  dedis- 
set,  prope  occisum  ab  eo.    Agitasse  Dareum ,  custodiam  9 
corporis  sui  contra  ius  fasque  pereg:rino  militi  tradere. 
damnata  populou-ium  ftde,  quam  per  ducentos  et  triginta 
annos  inviolatam  regibus  suis  praestitissent.    Se  in  prae-  lo 
cipiti  et  lubrico  stantem  consiliuni  a  praesenti  necessitate 
tepelisse.  Dareuni  quoque,  quuni  occidisset  Bagoan,  hac 
excusalione  satisfecisse  popularibus,   quod  insidiantem 
bibi  inleremissel.  Niiiil  esse  miseris  mortalibus  spiritu  ca-  u 
rius.  Amore  eius  ad  ullinia  esse  propulsum.    Sed  ea  ma- 
gis  esse  seculum,  quae  coegisset  necessitas,  quam  quae 
optassel.    In  communi  calamitate  suam  quemque  habere  13 
fortunam.    Si  \  enire  se  iuberct,  sine  metu  esse  venturum. 
Non  limere,  ne  fidem  datam  tantus  rex  violaret:  deos  a 
deo  (aili  non  solere.  Ceterum  si,  cui  fidem  daret,  videretur  I3 
indignus,  multa  exilia  palere  fugienti:  patriam  esse,  ubi- 
cunque  vir  fortis  sedem  sibi  elegerit.  Nec  dubitaxil  Alexan- 14 
der  fidem,  quo  Persae  niodo  accipiebant,  dare,  inviolatum, 

si  venisset,  fore. 

(12)  Quadrato  tamen  agmine  et  composilo  ibat,  spe- 
culatores  subinde  praemiltcns,  qui  explorarent  loca.  Levis  ti 
armalura  ducebat  ag:men,  phalanx  eam  sequebatur,  post 
pediles  erant  impedimenta.  Et  gens  bcllicosa  et  naturae 
situs  difficilis  aditu  curam  regis  inlenderat.  Namque  per- 1( 
petua  valles  iacet,  usque  ad  mare  Caspium  patens.  Duo 
terrae  eius  velut  brachia  excurrunt:  media  flexu  modico 
sinum    faciunt  lunae    maxime  similem,   quum   eminent 


I 


l 


LIB.  VI.  CAP.  IV,  6  — CAP.  V,  i.  [vi,  lo-u.  2.]       117 

i7cornua,  nonduiii  tolum  orl)em  sidere  implenle.  CercSlae 
el  Mosyni  et  Chalybes  a  laeva  sunl,  ab  altera  parle  Leu- 
cosyri  el  Amazfinum  campi :  et  illos,  qua  verg^l  ad  seplen- 

iStrionem,  lios  ad  occasum  conversa  prospeclat.  Mare  Ca- 
spium  dulcius  celeris  ingeiitis  mag-nitudinis  serpentes 
alit:  piscium  in  co  longe  diversus  ab  aliis  color  est.  Qui- 
dam  Caspium,  quidam  Hyrcanium  appellant:  alii  sunt,  qui 
Maeoliam  paludem  in  id  cadeie  puient:  et  argumentum 
afferunt  aquam,  quod  dulcior  sit,  quam  ceicra  maria:  in- 

19fuso  paludis  humore  mitescere.  \  septenirione  ing-ens  in 
litus  mare  incumbil  longeque  asit  fluctus  et  magna  parle 
exaestuans  slagnat.  Idem  alio  coeli  statu  recipit  in  sc  frc- 
tum  eodemque  impctu,  quo  effusum  est,  relabens  terrani 
nalurae  suae  rcddii.  Et  quidam  credidere,  non  Caspium 
mare  esse,  sed  ex  India  in  Hyrcaniam  cadere,  cuius  fasti- 
gium,  ut  supra  dictum  est,  perpetua  valle  summiltitur. 

20  (13)  Hinc  rex  XX  stadia  processit  semita  propemo- 
dum  invia.  cui  silva  imminebat,  lorrentesque  el  eluvies 
iter  morahantur.    Nullo  tamen  hoste  obvio,  penelrat,  tan- 

21  demf|ue  ad  culliora  perventum  est.  Praeter  alios  commea- 
tus,  quorum  tum  copia  regio  abundabat,  pomorum  quoque 
ingens  modus  nascitui',  et  uberrimuni  gignendis  uvis  so- 

22lum  est.  Frequens  arbor  faciem  quercus  habet,  cuiiis  folia 
mullo  melle  ling-unlur:  sed.  nisi  solis  ortum  incolae  occu- 
paverint,  vel  modico  tepore  sucus  extinguilur. 

23  XXX  hinc  siadia  processerat,  quum  Phrataphernes  ei 
occurrit,  seque  et  eos,  qui  post  Darei  morlem  profugerant, 
dedens:  quibus  benigne  exceptis  ad  oppidum  Arvas  per 

2-Jvenit.  Hic  ei  Craterus  et  Erigyius  occurrunt.  Praefeclum 
Tapurorum  gentis  Phradatem  adduxerant.  Hic  quoque  in 
fidem  receptus  multis  exemplo  fuit  experieiuli  clementiam 

25regis.  Satrapen  deiiide  Hyrcaniae  dedit  Manapin:  exu! 
hic,  regnante  Ocho,  ad  Phili|)|)um  pervenerat:  Tapurorum 
quoque  gentem  Phradati  reddidit. 

CAP.  V. 

1  (14)  lamque  rcx  ultima  Hyrcaniae  intraverat,  c|num 
Artabazus,  quein  Dareo  fidissimum  fuisse  supra  diximus. 


118  0-  CURTII  RUFI 

cum  propinquis  Darei  ac  suis  liberis  modicaque  Graeco- 
riim  mililum  manu  occurrit.  Dextram  venieiili  obtulit  rex:  2 
quippe  et  hospes  Pliilippi  fuerat,  quum,  Ocho  reg-nante, 
exularet,  et  hospitii  pignora  in  regem  suum  ad  ultinmm 
lides  conservala  vincebat.     Comiter  igilur  exceptus ,    Tui 
quidem,  inquil,  rex,  deos  quaeso,  perpetm  feliciiate  floreas. 
Ego  ceteris  laetus  hoc  uno  torqueor,  quod  praecipiti  senectute 
diu  frui  tua  bonilale  non  possum.  Nonag:esimum  et  quintum 
aniium  ag-ebal.    Novem  iuvenes,  omnes  eadem  malre  ge-  4 
niii,  patrem  comitabantur:  hos  Artabazus  dexterae  reg-is 
admovit,   precatus,   ut  tam  diu  viverent,   donec  utiies 
Alexandro  essent.    Rex  pedibus  iter  plerumque  faciebat:  5 
tunc  admoveri  sibi  et  Arlabazo  equos  iussit,  ne,  ipso  in- 
grediente  pedibus,  senex  equo  vehi  erubesceret. 

(1.5)  Ut  deinde  castra  sunl  posita,  Graecos,  quos  Ar  6 
\abaziis  adduxerat,  convocari  iiibet:  at  illi,  nisi  fldes  La- 
cedaemoniis  quoque  et  Sinopensibus  daretur,  respondenl. 
se,  quid  agendum  ipsis  foret,  deliberaturos.  Legati  erant7 
Lacedaemoniorum  missi  ad  Dareum,  quo  victo  applicue- 
rant  se  Graecis  mercede  apud  Persas  militantibus.    Rex,  8 
omissis  sponsionum  fideique  pignoribus,  venire  eos  iussit, 
foriunam,  quam  ipse  dedisset,  habiluros.  Diu  cunclanles, 
plerisque  consilia  varianlibus,  tandem  venturos  se  polli- 
centur.  At  Democrates  Atheniensis,  qui  maxime  Maced6-9 
num  opibus  semper  obstilerat,  desperata  venia,  gladio  se 
transfigit.     Ceteri,  sicut  constituerant,   dilioni  Alexandri 
ipsos  se  permiltunt.    Mille  el  D  mililes  eranl:  praeler  hoslC 
legrati  ad  Dareum  missi  XC.  In  supplementum  dislributus 
miles,  ceteri  remissi  domum  praeter  Lacedaemonios,  quos 
tradi  in  cuslodiam  iussit. 

(16)  Mardorum  erat  gens  confinis  Hyrcaniae,  cultull 
viiae  aspera  ei  latrociniis  assueta.  Haec  sola  nec  legatos 
miserat  nec  videbatur  imperata  faclura  Ilaque  rex  in- 
dig:natus,  si  una  gens  possel  efftcere,  ne  invictus  esset, 
impedimenlis  cum  praesidio  reliclis,  invicta  manu  comi- 
tanie,  procedit.  Noctu  iter  fecerat,  et  prima  luce  hostis  inl2 
conspeclu  er.ii:  lumultus  magis  quam  proelium  fuit.  De- 
turbali  ex  collibus,  quos  occupaveranl,  barbari  profu^e- 


LIB.  VI.  CAP.  V,  1—22.  [VI,  14-18.  z.]  119 

3ruiU,  ijroxiiiiique  vici  ab  incolis  deserli  capijiUur.  Inte- 
riora  reijionis  eius  liauil  sane  adiri  sine  majjna  vexalione 
exercitus  poteranl.  luga  montium  praealtae  silvac  rupes- 
que  inviae  sepiunl:  ea,  quae  plana  sunt,  novo  munimenti 

Ugenere  impedierant  barbari.  Arbores  densae  suntdein- 
dustria  consitae,  quarum  teneros  adliuc  ramos  manu  fle- 
ctunt,  quos  inlortos  rursus  inserunt  terrae:  inde  velut  e.v 

loalia  radice  laetiores  virent  trunci.  Hos,  qua  natura  fert, 
adolescere  non  sinunl:  quippe  aiium  aiii  quasi  nexu  con- 
serunl,  qui  ubi  inulla  fronde  vestiti  sunl,  operiunt  terram. 
Ilaque  occulti  ramorum  velut  laquei  perpetua  sepe  iter 

lecludunt.  Una  ratio  erat  caedendo  aperire  saltum,  sed 
hoc  quoquc  magni  operis.  Crebri  namque  nodi  durave- 
rant  stipites,  et  in  se  implicati  arborum  rami,  suspensis 

ITcirculis  similes ,    lento  vimine  Irustrabantur  ictus.    In 
colae  autem  ritu  ferarum  virgulla  subire  soliti  tum  quo- 
que  intraverant  saltum  occultisque  telis  hostem   laces- 
sebant. 

(17)  Ille  venantium  modo  latibula  scrutatus  plerosque 
confodit:  ad  ullimum  circumire  sallum  milites  iubet,  ut,  si 

18qua  pateret,  irrumperenl.  Sed  ignotis  locis  plerique  ober- 
rabant,  exceptique  sunt  quidani,  inter  quos  equus  regis 
(.Bucephalam  vocabant),  quem  Alexander  non  eodem,  quo 
celeras  pecudes,  animo  aestimabat.  Namque  ille  nec  iii 
dorso  insidere  suo  patiebatur  alium  et  regem,  quum  vellet 
ascendere,  sponte  genua  submittens  excipiebat  credeba- 

igturque  sentire,  quem  veheret.  Maiore  erg:o,  quam  decebat, 
ira  simul  ac  dolore  stimulatus  equum  vestig-ari  iubet  et  per 
interpretem  pronuntiari,  ni  reddidissent,  neminem  esse 
victurum.     Hac  denuntiatione  territi  cum  celeris   donis 

20e(iuum  adducunt.  Sed  ne  sic  quidem  mitigatus  caedi  sil- 
vas  iubet  aggestaque  humo  e  montibus  pianiliem  ramis 

aiimpeditaiii  exaggerari.  lam  aliquanlum  aititudinis  opus 
creverat,  quum  barbari,  desperalo,  reg-ionem,  quam  occu- 
paverant,  posse  retineri,  gentem  suam  dedidere.  Rex,  ob- 
sidibus  acceptis,  Phradati  parere  eos  iussit. 

22  (18)  Inde  quinto  die  in  slativa  revertitur.  Artaba- 
zum  deinde,  geminato  honore,  quem  Dareus  habuerai 


120  0.  CURTII  RUFI 

ei,  remiUit  domum.  lam  ad  urbem  Hyrcaniae,  in  qua 
regia  Darei  fait,  ventum  eral.  Ibi  Nabarzanes,  accepta 
fide  ,  occurrit,  dona  ingenlia  ferens.  Inter  quae  Bag5as2J 
eral,  specie  singulari  spado  atque  in  ipso  flore  pueri- 
tiae,  cui  et  Dareus  assuelus  fuerat  el  mox  Alexander 
assuevit :  eiusque  maxime  precibus  molus  Nabarzani 
ig-novit. 

(19)  Erat,  ut  supra  dictum  esl,   Hyrcaniae  finitima24 
gens  Aniazonum,  circa  Thermodonta  amnem  Themiscyrae 
incolentium  campos.  Reginam  habebant  Thaicstrin,  omni-2S 
bus  inler  Caucasum  monlem  el  Phasin  amnem  imperitan- 
lem.    Haec  cupidine  visendi  regis  accensa  tinibus  regni 
sui  excessit  el,,  quum  haud  procul  abessel,  praemisil  indi- 
canles,  venisse  reginam  adeundi  eius  cognoscendique  avi- 
dam.  Protinus  facla  potestate  veniendi,  ceteris  iussis  sub-2& 
sistere,  Irecentis  feminarum  comitata  processit:  atque  ut 
primum  rcx  in  conspectu  fuil,   equo  ipsa  desiluit,  duas 
lanceas  dexlra  praeferens.     Veslis  non  toto  Amaz6num27 
corpori  obducitur:  nam  laeva  pars  ad  pectus  est  nuda, 
cetera  deinde  veiantur.    Nec  tamen  sinus  vestis,  quem 
nodo  colhgunt,  infra  genua  descendit.    Altera  papilla  in-28 
taeta  servatur,  qua  muliebris  sexus  liberos  alant:  aduri- 
tur  dextera,  ut  arcus  facilius  intendant  et  lela  vibrent.  In-29 
tenito  vullu  regem  Thaleslris  inluebatur,  habitum  eius 
haudquaquam  rerum   famae   parem   oculis    perluslrans. 
Quippe  omnibus  barbaris  in  corporum  maiestate  veneratio 
est,  magnorumque  operum  non  alios  capaces  pulant,  quam 
quos  eximia  specie  donare  natura  dignata  est.     Celerum3ft 
interrogata,  num  aliquid  pelere  vellet,  haud  dubilavit  fa- 
leri,  ad  communicandos  cum  rege  liberos  se  venisse,  di- 
gnam,  ex  qua  ipse  regni  generaret  heredes.  Femininisexus 
se  retenturam,  marem  reddituram  patri.  Alexander,  an  cum3l 
ipso  militare  vellel,  interrogat:  at  illa  causala,  sine  cu- 
stode  regnum  reliquisse,  pelere  perseverabat ,  ne  se  irri- 
lam  spei  abire  paterelur.  Acrior  ad  Venerem  feminae  cu-S2 
pido,  quam  regis,  utpaucosdies  subsisteret,  perpulit.  XIII 
dies  in  obsequium  desiderii  eius  absumpli  sunt.  Tum  illa 
"egnum  suum ,  rex  Parthienen  peliverunt. 


LIB.  VI.  CAP.  V,  22  — CAP.  VI,  13.  ivi,  is-n.  z.]     121 

CAP.  VI. 

1  (20)  Hic  vero  palaiii  cupiditales  suus  soivil  conli- 
nenliainque  el  inoderalioneui,  in  allissima  quaque  fortuna 

2  eminentia  bona,  in  superbiam  ac  lasciviam  vertil.  Palrios 
mores  disciplinamque  Macedonum  regum  saiubriler  tem- 
peralam  et  civilem  liabilum  velul  leviora  magnitudine  sua 
ducens  Persicae  regiae  par  deorum  potentiae  fasligium 

3  aemulabatur.  lacere  humi  venerabundos  ipsuni,  paulatim- 
((ue  servilibus  minisleriis  lot  victores  genlium  imbuere  et 

4  captivis  pares  facere  expelebat.  llaque  purpureum  dia- 
dema,  dislinclum  albo,  qualeDareus  habuerat,  capiti  cir- 
cumdedil  vestemque  Persicam  sumpsit,  ne  omen  quidem 
verilus,  quod  a  victoris  insig-nibus  in  devicti  transirel  lia- 

5  bitum.  Et  ille  se  quideni  spolia  Persarum  gestare  dicebat : 
sed  cum  illis  quoque  mores  indueral,  superbiamque  ha 

6  bitus  animi  insolenlia  sequebalur.  Litteras  quoque ,  quas 
inEuropam  miiteret,  veteris  anuli  gemma  obsignabat,  his, 
quas  in  Asiam  scriberet,  Darei  anulus  iinprimebatur:  ul 
appareret,  unum  animum  duorum  non  capere  fortunani. 

7  Amicos  vero  el  equites  (hi  namque  principes  mllitum) 
aspernanles  quidem,   sed  recusare  non  ausos  Persicis 

8  ornaveral  veslibus.  Pellices  CCC  et  LX,  totidera,  quot  Da- 
rei  fueranl,  regiam  implebant,  quas  spadonum  greges,  et 
ipsi  muliebria  pali  assueti,  sequebantur. 

9  (21)  Haec  hixu  et  peregrinis  infecta  moribus  veleres 
Philippi  milites,  rudis  natio  ad  voluptates,  palani  aversa- 
bantur,  totisque  castris  unus  omnium  sensus  ac  sermo 
erat,  plus  amissum  vicloria,  quam  bello  esse  quaesilum. 

lOTum  maxime  vinci  ipsos  dedique  alienis  moribus  et  ex- 
lernis:  quo  tandeni  ore  domos,  quasi  in  captivo  habitu, 
reversurosV  Pudere  iam  sui.  Regem  victis  quam  viclori- 
bus  similiorem  ex  Macedoniae  imperatore  Darei  satrapen 

llfactum.  Ilie  non  ignarus,  et  principes  amicorum  el  exer- 
citum  graviter  ofTendi,  gratiam  liberalitate  donisque  re- 
parare  tentabat.  Sed,  opinor,  liberis  pretium  servilulis  in- 

12gralum  est.  Igitur  ne  in  seditionem  res  verlerelur,  otium 
interpellandum  erat  bello,  cuius  materia  opportune  aleba- 

I3lur.  Namque  Bessus,  veste  regia  sumpta,  Artaxerxen  ap- 


122  0-  CURTll  RUFI  ^ 

pellari  se  iusseral  Scythasque  et  celeros  Tanais  accolas 
contrahebat.  HaecSatibarzanes  nuntiabat,  quem  receplum 
in  lidem  regioni,  quam  antea  obtinuerat,  praefecit.    Etl4 
quum  grave  spoliis  apparaluque  luxuriae  agmen  vix  mo- 
verelur,  suas  primum,  deinde  tolius  exercitus  sai'cinas, 
exceplis  admodum  necessariis,  conferri  iussit  in  medium. 
Planilies  spatiosa  erat,  in  quam  vehicula  onusla  perduxe-15 
rant.  Expectantibus  cunctis ,  quid  deinde  esset  imperatu- 
rus,  iumenta  iussiL  abduci  suisque  primum  sarcinis  face 
subdita  ceteras  incendi  praecepit.  Flagrabant,  exurentibus  16 
dominis,  quae  ut  intacla  ex  urbibus  hostium  raperent, 
saepe  flammas  restinxerant,  nullo  sanguinis  pretium  au- 
dente  deflere,  quum  regius  opes  idem  ignis  exureret. 
Brevis  deinde  oratio  miligavit  dolorem,  habilesque  militiaelT 
el  ad  omnia  parati  lactabantur,  sarcinarum  potius  quam 
disciplinae  fecisse  iacturam.    Igitur  Bactrianam  regionemlS 
petebuiit. 

(22)  Sed  Nicanor,  Parmenionis  lilius,  subila  morte 
correptus  magno  desiderio  sui  affecerat  cunctos.  Rex  antei9 
onmes  maestus  cupiebat  quidem  subsistere,  funeri  afTutu- 
rus,  sed  penuria  comraealuum  festinare  cogebat.  Itaque 
Philotas  cum  duobus  milibus  et  DC  relictus,  ut  iusta  fratri 
persolveret:  ipse  contendil  ad  Bessum. 

Iler  facienti  ei  litterae  afTeruntur  a  finitimis  satrapa-20 
rum,  e  quibus  coj,noscit,  Bessum  quidem  hostili  animo  oc- 
currere  cum  exerci.u,  celerum  Satibarzanem,  quem  satra- 
pam  Ai'iorum  ipse  (>raefecisset ,  defecisse  ab  eo.   Itaque21 
quamquam  Besso  inmiinebat,  tamcn  ad  Salibarzanem  op- 
primendum  praeverli  optimum  ratus  levem  armaturam  et 
equestres  copias  educit  totaque  nocte  itinere  strenue  facto 
improvisus  hosti  supervenit.  Cuius  cognito  adventu  Satibar-  22 
zanes  cum  II  milibus  equilum  (nec  plures  subito  conlrahi 
poterant)  Bactra  perfugit,  ceteri  proximos  montes  occu- 
paverunt.     Praerupta  rupes  esl,  qua  spectat  occidentem :  23 
eadem,  qua  vergit  ad  orientem,  leniore  summissa  fastigio, 
multis  arboribus  obsita,  perennem  habet  fontem,  ex  quo 
largae  aquae  manant.     Circuitus  eius  XXX  ct  II  stadia 
«omprehendit.  In  vertice  herbidus  campus.  In  hoc  mulli-  - 


LIB.  VI.  CM:  VI,  13—34.  [VI.  ji-24.  z.]  123 

tudinem  imbellem  considere  iubent:  ip.si,  qua  rupes  [udiri] 
poleral,  arborum  Iruncos  et  saxa  obmoliunlur.   XIII  niilia 
asarmata  erant.    In  ((uoruin  obsidione  Cratero  relicto  ipse 
Satibarzanem  sequi  festinat. 

(23)  Et  quia  longius  abesse  euiii  cognoverat,  ad  ex- 
pugnandos  eos,  qui  edita  monlium  occupaverant,  redil. 

26  .Ac  primo  repurg-ari  iubet,  quicquid  ingredi  posseiU:  de- 
inde,  ut  occurrebant  inviae  cotes  praeruplaeque  rupes, 

27  irritus  labor  videbatur,  obslante  natura.  Ille,  ut  eral  animi 
semper  obluctaiitis  difficullatibus ,  quuui  et  progiedi  ar- 
duuiu  et  reverti  peiiculosum  esset,  versabat  se  ad  omnes 
cosilaliones,  aliud  ali[ue  aliud,  ita  ut  lieri  solet,  ubi  prima 
quaeque  dainnamus,  subiiciente  animo.    Haesitanti,  quod 

28ratio  non  potuit,  fortuna  eonsilium  subministravit.  Vehe- 
mens  Favonius  eral,  et  multam  materiam  ceciderat  miles, 
aditum  per  saxa  molitus.  Haec  vapore  lorrida  casu  inarse- 

29rat.  Ergo  agg-eri  alias  arbores  iubet  et  igni  dari  alimenla: 
celeriterque  stipilibus  cumulatis  fastigium  niontis  aequa- 

30lum  est.  Tunc  undique  ignis  iniectus  cuncta  compre- 
hendit.    Flammam  in  ora  hostium  ventus  ferebat,  fumus 

aiing-ens  velul  quadam  nube  absconderat  coelum.  Sonabant 
incendio  siivae,  alque  ea  quoque,  quae  non  incenderat 
miles,  concepto  igne,  proxima  quaeque  adurebant.  Bar- 
bari  supplicioruin  ultimum ,  si  qua  intermoreretur  ig:nis, 
efTugere  teiitabant,  sed,  quaflamma  dederal  locum,  hostis 

32  obstabat.  Varia  igitur  caede  consumpti  sunt:  alii  in  me- 
dios  ignes,  alii  petris  praecipitavere  se,  quidam  manibus 
hostium  sc  obtuleruiit,  pauci  semiustulali  venere  in  po- 
teslalem. 

33  (24)  Hinc  ad  Craterum,  qui  Artacoana  obsldebat,  re- 
dil.  llle,  omnibiis  praeparalis,  regis  expectabat  adventum, 

34caplae  urbis  lilulo,  sicut  par  erat,  cedens.  Igitur  Alexan- 
der  turres  admoveri  iubet;  ipsoque  aspectu  barbari  territi, 
e  muris  supinas  manus  tendentes,  orare  coeperunt,  iram 
in  Satibarzanem,  defeclionis  auctorem,  reservaret,  sup- 
plicibus  semet  dedentibus  parcerel.  Rex,  data  venia 
non  obsidionem  inodo  solvit,  sed  omnia  sua  incolis  red- 
didit. 


124  Q.  CURTIl  KUFl  \ 

Ab  hac  uibe  digresso  supplemenlum  novorum  mili-35 
tum  occurrii.    ZoTlus  D  equiles  ex  Graecia  adduxerat:  III 
milia  ex  Illyrico  Antipaler  miserat:  ThessSli  equiles  C  el 
XXX  cum  Philippo  eranl:  ex  Lydia  II  milia  el  DC,  pere- 
grinus  miles,  advenerant:  CCC  equites,  gentis  eiusdem, 
sequebanlur.  Hac  manu  adiecta,  Drangas  [pervenit].  Bel-36 
licosa  nalio  esl.   SaU"apes  erat  Barzaenles ,  sceleris  in  re- 
gem  suuni  parliceps  Besso.  Is  suppliciorum,  quae  merue 
rat,  melu  profugit  in  Indiam. 

CAP.  VII. 

(25)  lum  nonum  diem  staliva  eranl,  quum     a.  330    1 
exlerna  vi  non  lulus  modo  rex,  sed  inviclus,  in-  *•  '-•"■  "• 

-      .  ,  x^  -  mense 

leslmo  facinorepetebatur.  Dunnus,  modicaeapud    Ociobri.   2 
regem  aucloritatis  el  gratiae,  exoleli,  cui  Nico-  *^''  "^' '' 
macho  erat  nomeii,  amore  flagrabat,  obsequio  uni  sibi  de- 
diti  corporis  vinctus.     Is,  quod  ex  vultu  quoque  perspici  3 
poteral,  similis  altonilo,  remotis  arbiiris,  cum  iuvene  se- 
cessil  in  templum,  arcana  se  el  silenda  afferre  praefalus, 
suspensumque  expeclalione  per  muluam  caritatem  et  pi-  4 
gnora  ulriusque  animi  rogat,  ut  afiirmet  iureiurando,  quae 
3ommisisset,  silentio  esse  teclurum.     Etillerulus,  mhii,  5 
quod  etiam  cum  periurio  detegendum  foret,  indicaturum, 
per  praesentes  deos  iurat.  Tum  Diinnus  aperit,  in  tcrtium  6 
diem  regi  insidias  comparalas  seque  eius  consilii  fortibus 
viris  et  illustribus  esse  participem.     Quibus  iuvenis  audi-  7 
lis  se  vero  fidem  in  parricidio  dedisse  constanter  abnuil, 
nec  ulla  religione,  ut  scelus  tegat,  posse  constringi.    Di  8 
mnus  el  amore  et  melu  amens,  dexteram  exoleti  com- 
plexus  et  lacrimans,  orare  primum,  ut  parliceps  consilii 
operisque  fieret:  si  id  sustinere  non  po^et,  attamen  ne9 
proderet  se ,  cuius  erga  ipsum  benivolentiae  praeter  alia 
hoc  quoque  haberel  forlissimum  pignus,  quod  caput  suum 
|ieimisissel  fidei  adhuc  inexpertae.    Ad  ullimum  aversariio 
scelus  perseveranlem  niortis  melu  terrel:  ab  illo  capite 
coniuratos  pulcherrimum  facinus  inchoaturos.    Alias  de- 11 
inde  effeminalum  el  muliebriter  timidum,  alias  prodiloreni 
amatoris  appellans,  nunc  ingentia  promittens  interdumque 


LIB.  VI.  CAP.  VI,  35  — CAP.  VIF,  23.  [vt.  m^.  z  j   125 

regnuni  quoque,  versabat  animuni  tanlo  facinore  procul 

I2abhorrenlem.  Slrictum  deinde  gladiuni  modo  illius,  modo 
suo  admovens  iugulo,  sup[)lex  idem  et  infestus,  expressil 
tandem,  ul  non  solum  silentium,  sed  etiam  operani  polli- 

]3cerctur.  Namque  abunde  constantis  animi  et  dignus,  qui 
pudicus  esset,  nihil  ex  piistina  volunlate  mutaverat,  sed 

14se  caplum  Dimni  amore  simulaljat  niliil  recusare.  Scisci- 
lari  inde  pergit,  cum  quibus  tantae  rei  socielalem  inisset: 
plurimum  refcrre,  quales  viri  lam  memorabili  operi  ad- 

lomoluii  manus  essent.  lUe  et  amore  et  scelere  male  sanu.» 
simul  gralias  agit,  simul  gralulatur,  quod  fortissimis  iu- 
venum  non  dubitassel  se  adiungere,  Demetrio,  corporis 
custodi,  Peucolao,  Nicanori.  Adiicit  his  Aphobetum,  lo- 
leum,  Dioxenuin,  Archepolim,  Amyntam. 

16  (26)  Ab  hoc  sermone  dimissus  Nicomaclius  ad  fra- 
trem  (Cebalino  erat  nomen),  quae  acceperat,  defert.  Pla- 
cet,  ipsum  subsistere  in  tabernaculo,  nc,  si  regiam  intras- 
set,  non  assuetus  adire  regem,  coniurali  proditos  se  esse 

17  resciscerent.  Ipse  Ceballnus  anle  vestibulum  rogiae  —  ne- 
que  enim  propius  aditus  ei  patebat  —  consistit,  opperiens 
aliquem  amicorumex  primacohorle,  quo  introducereturad 

ISregem.  Forte,  ceteris  dimissis,  unus  Philotas,  Parmenionis 
fdius,  incertum,  quam  ob  causam,  substiterat  in  regia. 
Huic  Cel)alinus  ore  confuso  magnae  perturbationis  notas 
prae  se  ferens  aperit,   quae  ex  fratre  compererat,  et  sine 

igdilatione  nuntiari  regi  iubet.  Philotas,  collaudato  eo,  pro- 
tinus  intrat  ad  Alexandrum:  multoque  invicem  de  aliis 
rebus  sermone  consumpto  nihil  eorum,  quae  ex  Ceballno 

20cognoverat,  nuntiat.  Sub  vesperam  euni  prodcuntem  in 
vestibulo  regit^excipit  iuvenis,  an  mandatum  executns 
foret,  requiren^llle  non  vacasse  sermoni  suo  regem  cau- 
satus  discessit.  Postero  die  Ceballnus  venienli  in  regiam 
praesto  est  intrantemque  admonet  pridie  communicatae 
cum  ipso  rei.  Ille  curae  sibi  esse  respondet:  ac  ne  tum 
quidem  regi,  quae  andierat,  aperit.  Coeperat  Ceballno  esse 

22suspcctus.  Itaque  non  ultra  interpellandum  ratus  nobili 
iuveni  (Metron  erat  ei  nomen)  super  armamentarium  po- 

23  sito,  quod  scelus  pararetur,  indicat.  Ille,  Ceballno  in  arma- 


126  Q.  CURTU  RUFi 

nienlario  abscondilo ,  prolinus  regi  corpus  forle  curanti, 
quid  ei  index  delulissel,  oslendit. 

(27)  Rex,  ad  compreliendendumDiranum  missis  satel-24 
lilibus,  armamenlarium  intral.  Ibi  Ceballnus  gaudio  elalus, 
Haheote,  inquit,  incolumem  ex  impiorum  manihus  ereptum. 
Percontatus  deinde  Alexander,  quae  noscenda  erant,  or-25 
dine  cuncta  cognoscil.   Rursusque  inslilit  quaerere,  quo- 
tus  dies  esset,  ex  quo  Nicomachus  ad  eum  detulissel  in- 
dicium:  alque  illo  fatente,  iam  tertium  esse,  exislimans,  26 
haud  incorrupta  fide  tanto  post  deferre,  quae  audierat, 
viiiciri  eum  iusserat.  Ille  clamitare  coepit,  eodem  tenipo-27 
ris  momento,  quo  audisset,  ad  Pliilotam  decurrisse:  ab  eo 
perconlaretur.  Rex  item  quaerens,  an  Philotam  adisset,  an  28 
institissel  ei,  ul  perveniret  ad  se,  perseverante  eo  affir- 
mare,  quae  dixerat,  manus  ad  coelum  lendens,  mananti- 
bus  iacrimis ,  hanc  sibi  a  carissimo  quondam  amicorum 
relatam  gratiam  querebalur.     Inter  haec  Dimnus  haud29 
ignarus,  quam  ob  causam  accerseretur  a  rege,  gladio,  qno 
forte  eralcinctus,  graviter  se  vuhierat  occarsuque  satelii- 
tum  inhibitus  perfertur  in  regiam.  Quem  intuens  rex,  Quocl,i<i 
inquit,  in  te ,  Dimne,  iantim  cogilavi  nefas,  ul  tibiMacedo- 
num  regno  dignior  Philolas  me  quoque  ipso  vidcretur?  llium 
iam  defeceral  vox.     Itaque  edito  gemitu  vultuque  a  con- 
spectu  regis  averso,  subinde  collapsus  extinguitur. 

(28)  Rex,  Philota  venire  in  regiam  iueso,  Cehallmis,Sl 
inquit,  ultimum  supplicium  meritus,  siin  capul  meumprae- 
paratas  insidias  hiduo  texit,  huius  criminis  Philotam  reum 
substituit,  ad  quemprotinus  indicium  detulisse  se  affirmat. 
Quo  propiore  gradu  amicitiae  me  contingis ,  hoc  maius  estSi 
dissimulationis  tuae  facinus,  et  ego  Cebalmo  magis  quam 
Philotae  id  convenire  fatcor.    Faventem  Imes  iudicem ,  si, 
quod  adtnitti  non  oportuit,  sallem  negari  polest.   Adhaec33 
Philotas  haud  sane  trepidus,  si  animus  vultu  aestimaretur, 
Ceballnum  quidem  scorti  sermonem  ad  se  detulisse,  sed 
ipsum  tam  levi  auctori  nihil  credidisse  respondit,  veritum, 
ne  iurgium  intcr  amatorem  el  exolelum  non  sine  risuafio- 
rum  delulissel:  quum  Dimnus  interemerit  semet,  qualia-34 
cunque  erant,  non  fuisse  relicenda.  Complexusque  regem 


I.IB.  VI.  C.VI».  VII.  23  — C.AP.  VIII,  10.  (VI,  2e-3o.  /.]  127 

orare  coepil,  ut  |)r;ieierilani  vitam  potius  f|uam  culpani, 
35silentii  tamen,  non  tiicli  ullius,  iiilueretur.  Ilaud  faciie 
(lixcrim,  cretlideritne  ci  re.\,  an  altius  iram  suppresserii: 
dexlram  reconcilialae  graliae  pignus  obtulil  et  conlem- 
plum  magis  iiuam  celatum  indicium  esse  videri  sibi  dixit. 

CAP.  VIII. 

(.29)  Advocato  tum  consilio  amicorum,  cui  tainen  Phi- 

2  lolas  adhibitus  non  esl,  Nicomachum  introduci  iubet.  Is 
eadem,  quae  deluierat  ad  regem,  ordine  exposuit.  Eral 
CratSrus  regi  carus  in  paucis  el  eo  Philotae  ob  aemulalio- 

3  nem  dignilalis  adversus-.  neque  ignorabat,  saepe  Alexan- 
dri  auribus  nimia  iactalione  virtulis  atque  operae  gravem 
fuisse  el  ob  ea  non  quidem  sceleris,  sed  contumaciae  la- 

4  meu  esse  suspecluni.  Non  aliam  premendi  iniraici  occa- 
sionem  aptiorem  futurarn  ralus,  odio  suo  pietalis  praefe- 
rens  speciem,  Utinam.  inquit,  in  principio  quoque  huhis  rei 

5  nobiscum  deiiberasses.  Suasissemus ,  si  Philotae  velles  igno- 
scere ,  palereris  potius .  ignorare  eum ,  quantum  deberet  tibi, 
fjuam  usque  ad  mortis  metum  ndduclum  cogeres  saepius  de 
periculo  suo  quam  de  tuo  cogitar  c  beneftcio.  Ille  enim  sem- 
per  insidiari  tibi  potcril .  tu  non  semper  PhiiCtae  poteris  igrie— 

iscere.  Nec  est,  qvod  e.vistimes,  eum,  qiti  tantum  facinus  au- 
svs  est,  venia  posse  mutari.  Scit,  eos,  qui  misericordiam  coti~ 
sumpsenint .  amplius  sperare  non  posse.  At  ego,  etiamsi  ipse 
vel  poenitenlia  vel  beneftcio  tuo  victus  qtiiescere  volet.  patrem 
eius  Parmenionem .  lanti  ducem  e.vercitus  et  inveterata  apud 
milites  tiios  auctoritate  haud  multum  infra  magnitudinis  tuae 
fastigium  positum ,  scio  non  aequo  animo  salutem  filii  sui  de- 

ibiturvm  tibi.  Quaedam  beneftcia  odimus.  Meruisse  mortem 
confileri  pudet  Superest ,  ut  malil  videri  iniuriam  accepisse, 
qvam  vitam.  Proinde  scito .  libi  cum  illis  de  salute  esse  pu- 
gnandum.  Satis  hostium  svperesi,  ad  quos  persequendos 
ituri  sumus:  latus  a  domeslicis  fiostibus  muni.  Hos  si  sum- 
moves,  nihil  metuo  ab  externo. 

(30)  Haec  Craterus.  Nec  celeri  dubilabant.  quin  con- 
iuralionis  indicium  suppressurus  non  fuissel,  nisi  auclor 
aul  parliceps.  Quem  enim  pium  et  bonae  menlis,  non  ami- 


128  0-  CURTII  RUFI 

cum  modo,  sed  ex  ullima  plebe,  audilis,  quae  ad  eum  de- 
lala  erant,  non  protinus  ad  regem  fuisse  cursurum?  neli 
Cebalini  quidem  exemplo,  qui  ex  fratre  comperta  ipsi  nun 
tiasset,  Parmenionis  filium,  praefectum  equitatus,  omnium 
arcanorum  regis  arbitrum !  simulasse  etiam ,  non  vacasse 
sermonisuo  regem,  ne  indexalium  internuntium  quaereret. 
Nicomaciium  religione  quoque  deiim  astriclum  conscien-]2 
tiani  suam  exonerare  properasse:  Pliilotam,  consumpto 
per  ludum  iocumque  paene  toto  die,  gravatum  esse  pauca 
verba,   perlinentia  ad  caput  regis,  tam  longo  et  forsitan 
supervacuo  inserere  sermoni.    At  enim  se  non  credidisselS 
talia  deferentibus  pueris !  Cur  igitur  extraxisset  biduum, 
tanquam  indicio  haberet  fldem?  dimiltendum  fuisse  Ce- 
ballnum,  si  delationem  eius  damnabal.    In  suo  quemqueH 
periculo  magnum  animum  habere,  quum  de  salute  regis 
timeretur,  credulos  esse  debere,  vana  quoque  deferenles 
admilteie.  Omnes  igitur  quaestionem  de  eo,  ul  participes  15| 
sceleris  indicare  cogeretur,  habendam  esse  decernunt. 
Rex  admonitos,  uli  consilium  silentio  premerent,  dimittit. 
(31)  Pronuntiari  deinde  iter  in  posterum  iubet,  ne 
qua  novi  initi  eonsilii  daretur  nota.     Invitatus  est  etiaml£| 
Philotas  ad   ultimas   ipsi   epulas ,   el  rex   non   coenare 
modo ,   sed  etiam   familiariter  colloqui  cum  eo ,   quem 
damnaverat,  sustinuit.  Secunda  deinde  vigilia,  luminibuslij 
extinctis,  cum  paucis  in  regiam  coeunt  Hephaestion  et 
Craterus  et  Coenus  et  Ecigyius,  hi  ex  amicis :  ex  armigeris 
aulem  Perdiccas  et  Leonnatus.  Per  hos  imperatum,  ut,  qui 
ad  praetorium  excubabant,  armati  vigilarent.     lam  ad  1; 
omnes  aditus  dispositi  erant  equites,  ilinera  quoque  ob- 
sidere  iussi ,  ne  quis  ad  Parmenionem ,  qui  lum  Mediae 
magnisque  copiis  praeerat,  occultus  evaderel.  AtharrtasKJ 
autem  cum  trecentis  armatis  intravei'at  regiam:  huic  de- 
cem  satellites  traduntur,  quorum  singulos  deni  armigeri 
sequebantur.    Hi  ad  alios  coniuratos  comprehendendos2i; 
distribuli  sunl:  AtharrTas  cum  trecentis  ad  Philotam  mis- 
sus  clausum  aditum  domus  moliebalur,  quinquaginta  iu- 
venum  promptissimis  stipatus :  nam  ceteros  cingere  undi- 
que  domum  iusserat,  ne  occulto  adituPhilotas  possei  elabi. 


LIB.  VI.  CAP.  VIll,  10  — CAP.  IX,  5.  [VI,  30-32.  z.]    129 

2llllum  sive  securitale  animi  sive  faligaiione  resolutum 
somnus  oppresserat:  quem  AtharrKas  torpentem  adhuc 

22occupat.  Tandem  ei,  sopore  fliscusso,  quum  iniicerentur 
catcnae,  Viat,  inquit,  bonilatem  tuam,  rcx,  inimicorxim 
meorum  acerbilas.  Nec  plura  elocutum,  capite  velato,  in  re- 
ijiam  adducunt. 

23  (32)  Poslero  die  rex  cdixil,  omnes  armati  coirent. 
Sex  milia  fere  niilitum  venerant:  praeterea  turba  lixarum 

24calonumque  impleveranlresiam.  Phiiotam  armigeri  agniine 
suo  tes:ebant.  ne  ante  conspici  posset  a  vulgo,  quam  rex 

23allocutus  mililes  essel.  De  capitalibus  rebus  vetusto  Ma- 
cedonum  modo  inquirebat  exercitus:  in  pace  erat  vulgi: 
et  nihil  potestas  regrum  valebat,  nisi  prins  valuisset  aucto- 

26ritas.  Igilur  Dimni  primum  cadaver  infertur,  plerisque, 
quid  parasset  quove  casu  exlinclus  esset,  ignaris. 

CAP.  IX. 

1  Rex  deinde  in  concionem  procedit,  vultu  praefereiis 
dolorem  animi.     Amicorum  quoque  maestitia  expectatio- 

2  nem  haud  parvam  rei  fecerat.  Diu  rex,  demisso  in  terram 
vullu,  attonito  stupentique  similis  stelit.  Tandem  recepto 
animo,  Paene,  inquit,  miUlcs.  paucorum  homimm  scelcre 
vobis  ereptus  sutn :  dei/m  providenlia  el  misericordia  vivo. 
Conspeclusque  vestri  vencrabilis  coegil,  ut  vehementivs  par- 
ricidis  irascer-er ,  quoniamspes,  immounus  vilae  meae  fru- 
clus  est,  tot  fortissimis  viris  el  de  me  optime  meritis  referre 

3  adhuc  graliam  possc.    Interru[)it  orationem  militum  gemi 
tus,  obortaeque  sunt  omnibus  lacrimae.  Tum  rex,  Quanto, 
inquit,  maiorem  in  animis  vestris  molum  excildbo,  qiatm 
tanti  sceleris  avctorcs  ostendero!  quorum  mentionem  adhuc 
reformido  et,  tanquam  salvi  esse  possint,  nominibus  abslineo. 

4  Sed  vincenda  est  memoria  prisl/nae  caiiratis,  et  coniuratio 
impiorum  civiwTi  detegenda.  Quomodo  autem  tantum  nefas 
sileam?  Parmenio,  illaaclate,  totmeis,  lot parentis  mei me- 
ritis  devinctus .  omnium  nobis  amicorum  velustissimus .  ducem 

5  se  sceleri  tanto  praebuit.  Minister  eius  Philolas  Pevcolaum  et 
Demetrium  ethunc  Dimnum.  cuius  corpus  aspicitis.  ceteros- 
que,  eiusdem  amenliae,  in  capvi  meum  subornavit. 

cunx.  RVF.  9 


130  0.  CURTII  RUFI 

(33)  FremiUis  undique  indignantium  querenliumque  6 
lola  concione  obslrepebat ,  qualis  solet  esse  multitudinis, 
et  maxinie  militaris,  iibi  aut  sludio  agitur  aut  ira.    Nico-7 
machus  deinde  et  Metron  el  Cebalinus  producli,  quae  quis- 
que  detulerat,  exponunl.    Nullius  eorum  indicio  Philotas 
ut  particeps  sceleris  destinabatur.    Itaque,  indignatione 
repressa,   vox  indicum  silentio  exceplu  est.    Tum  rex,8 
Qmlis,  inquit,  ergo  animi  vobis  videtur ,  qui  hidits  rei  dela- 
tum  indicium  ad  ipsiim  suppressit?  Qmd  non  fuisse  vanum, 
JJimni  exitus  declarat.  Incertam  rem  defereris  tormenta  non  9 
timuit  Ceballmis:    Meiron  ne  momentum  quidem  temporis 
disiulit  exonerare  se,  ut  eo,  ubi  lavabar,  irrumperet :  Philotas  10 
solus  nihil  timuii ,  nihil  credidii.  0  magni  animi  virum !  Iste 
regis  periculo  commovereiur ,  vidtum  mutaret ,  indicemtan- 
iae  rei  sollicitus  audirei!  Siibest  nimirum  sitentio  facinus ,  etll 
avida  spes  regni  praecipitem  anifuum  ad  tiltimum  nefas  im- 
pulit.     Pater  Mediae  pracest.     Ipse  aptid  tnultos  copiarum 
duces  meis  praepotens  viribus  maiora ,  qua?n  capii ,  spirat. 
Orbilas  quoque  mea ,  quod  sine  liberis  sum,  spernitur.    Sedli 
errai  Philotas.  In  vobis  tiberos,  parentes,  consanguineos  ha- 
beo :  vobis  salvis,  orbus  es.se  non  possiim. 

(34)  Epislolam  deindeParmenionis  inlerceptam,  quamlS 
ad  filios  Nicanorem  et  Philotam  scripserat,  recitat,  haud 
sane  indicium  gravioris  consilii  praeferentem.    Namquel4 
summa  eius  haec  erat :  Primum  vesiri  airam  agite ,  deinde 
vestrorufn :  sic  enim,  quae  destinavimus,  effkiemus.  Adiecit- 15 
que  rex,  sie  esse  scriptam,  ut,  sive  ad  filios  pervenisset, 

a  consciis  posset  inlelligi,  sive  inlercepta  esset,  falleret 
ignaros.  Ai  enim  Dimniis,  quum  ceteros  pariicipes  sceleris  16 
indicaret.  Philutam  non  nominavil!  Hoc  quidem  illiusnon 
innocentiae,  sed poientiae  indicium  est,  quod  sic  ab  iis  titnetur 
etiam ,  a  quibus  prodi  potest ,  ut,  quum  de  se  fateantur ,  ittum 
tamen  celent.     Ceierum  Philotam  ipsius  indicat  viia.    Bicn 
Amyntae,  qui  mihi  consobrinus  fuit  ei  iti  Macedonia  capiti 
meo  impias  comparavit  insidias,  socium  se  eiconscium  ad- 
iunxil.   HicAttalo,  quo  graviorem  initnicum  non  habui ,  so- 
rorem  suam  in  matrimonium  dedit.    Hic,  quum  scripsissem  18 
eipro  iure  tam  familiaris  usus  atque  amiciliae,  qualis  sors 


I 


r.IB.  VI.  C.VI'.  IX,  6-28.  [VI.  .«-,«.  z.i  131 

edita  esset  lovis  Hammmis  oraailo,  sustinuit  rescribere  mihi, 
se  quidem  gralulari,  quod  in  numerum  deorum  receptus 
essem ,  ceterum  misereri  eorum ,  quibus  vivendum  esset  suh 

19  eo .  qui  modiim  hominis  excederet.  Hacc  sunt  etiam  pridem 
animi  alienati  a  me  et  invidentis  gloriae  meae  indicia :  qttae 
equidem,  mililes,  quamdiu  licuit ,  in  animo  meo  pressi.  Vi- 
debar  enim  mihi  partem  viscerum  meorum  abrumpere,  si.  in 

lOquos  iam  magna  contuleram,  viliores  mihi  facerem.  Sed  iam 
non  verba  punienda  sunt:  linguae  temeritas  pervenit  ad 

ilgladios.  Hos,  si  mihi  a'editis ,  Philotas  in  me  acuit.  [Id]si 
ipsi  admiseritis.  quo  me  conferam ,  milites?  cui  caput  meum 
credam?  Equilatui,  optimae  e.vercilus  parli,  principibus 
nobilissimae  iuventulis,  unumpraefeci:  salutcm.  spem.  victo- 

•21  riam  meam  fidei  eius  tutelaeque  commisi.  Patrem  in  idem 
fastigium,  in  {pio  me  ipsum  posuislis,  admovi:  Mediam,  qua 
nulla  opulentior  regio  esl,  ct  iol  civium  sociorumque  milia 
imperio  eius  dilionique  subieci.     Unde  praesidium  petieram, 

iipericulum  e.xtitit.  Qiiam  feliciler  in  acie  occidissem ,  potius 
hostis  praeda.  quam  civis  victima !  Nunc  servatus  ex  periai- 
lis,  quae  sola  limui .  in  haec  incidi .  quae  timere  non  debui. 

'l-iSoletis  ideniidem  a  me,  milites.petere,  ut  saluti  meae  parcam. 
Ipsi  mihi  praestare  potestis,  quod  suadetis  ut  faciam.  Ad 
vestras  manus,  ad  veslra  arma  confugio:  invitis  vohis,  salviis 
esse  nolo :  volentibus.  non  possum,  nisi  vindicor. 

•io  (H^)  Tuin  Philotam,  reli^atis  post  lergaim  manibus,  ob- 
solelo  amiciilo  velatum  iussil  induci.  Facile  apparebat, 
molos  esse  lam  miserabili  habitu  non  sine  invidia  paulo 

26ante  conspecti.  Ducem  equitatus  pridie  viderant:  sciebant, 
regis  interfuisse  con\avio.    Repente  non  reum  quidem, 

27sed  etiam  damnatuni,  inimo  vinclum  intuebantur.  Siibibat 
animos  Parmenionis  quoque,  lanti  ducis,  tam  clari  civis, 
forluna,  qui  modo  duobus  filiis,  Hectore  ac  Nicanore,  or- 
batus  cum  eo,  quem  reliquum  calamitas  fecerat,  absens 

28diceret  causam.  Ilaque  Amyntas ,  regius  praelor,  inclina- 
lam  ad  misericordiam  concionem  rursus  aspera  in  Philo- 
tam  oralione  commovit:  proditos  eos  esse  barbaris:  ne- 
minem  ad  coniugem  suam,  neminem  in  palriam  et  ad 
parentes  fuisse  redilui^um:  velut  truncum  corpus,  dempto 

9* 


132  Q.  CURTII  RUFI 

i;apUe,  slne  spirilu,  sine  nomine,  aliena  lerra,  ludibrium 
liosiis  futuros.    Haudquaquam  pro  spe  ipsius  Amyntae29 
oratio  jrala  regi  fuit,  quod  coniugum,  quod  patriae  ad- 
monitos  pigriores  ad  cetera  munia  exequenda  fecisset. 

(36)  Tum  Coenus,  quamquam  Philotae  sororem  ma-30 
Irimonio  secum  coniunxerat,  tamen  acrius,  quam  quis- 
quam,  in  Philotam  invectus  est,  parricidam  esse  regis,  pa- 
ti'iae,  exercitus,  clamitans:  saxumque,  quod  forte  anteSl 
pedes  iacebat,  arripuil,  emissurus  in  eum,  ut  plerique  cre- 
didere,  tormentis  subtrahere  cupiens.     Sed  rex  manum 
eius  inhibuit,  dicendi  prius  causam  debcre  fieri  potesta- 
tem  reo  nec  aliter  iudicari  passurum  se  affirmans.    Tum32 
dicere  iussus  Philotas,  sive  conscientia  sceleris  sive  peri- 
culi  magniludine  amens  et  attonitus,  non  attollere  oculos, 
non  hiscere  audebat.    Lacrimis  deinde  manantibus,  lin-33 
quente  animo,  in  eum,  a  quo  lenebatur,  incubuil:  abster- 
sisque  amiculo  eius  ocuiis  paulatim  recipiens  spiritum  ac 
vocem  dicturus  videliatur.  lamque  rex  intuens  eum,  Ma-i^ 
cedSnes,  inquit,  de  te  iudicaturi  sunt:  quaero,  anpatrio 
ser?none  sis  apud  eos  usiirtis.    Tum  Phil5tas,  Praeter  Ma-is 
cedHnas,  inquit,  pleriqiie  adsunt,  qiios  facilius,  quae  di- 
tam ,  percepturos  arhitror ,  si  eadem  lingua  fucro  usus,  qua 
tu  egisti,  non  db  aliud,  credo,  quam  ut  oratio  tua  intelligi 
possel  a pluribus.    Tum  rex,  Ecquid  videtis,  adeo  etiatn  ser-36 
7no)iis  patrii  Philotam  taedere  ?  solus  quippe  fastidit  eum  di- 
cere.  Sed  dicat  sane,  utcunque  ei  cordi  est,  dum  memineritis, 
aeque  illum  a  nostro  more  quam  a  sermone  abhorrere.    A\,- 
que  ila  concione  excessit. 

CAP.  X. 

(,37)  TumPhilotas,    Verba,  inquit,  innocenti  reperire  X 
facile  est,  modum  verborum  misero  tenere  difflcile.   Itaque% 
inler  optimam  conscientiam  et  iniquissimam  fortunam  desti- 
tutus  ignoro,  quomodo  et  animo  meo  et  tempori paream.   Ab-  3 
est  quidem  optimus  causae  tneae  iudex,  qui   cur  me  ipse  au- 
dire  noluerit ,  non  mehercule  excogilo ,  quumilli,  utrimqne 
cognifa  causa,  tam  damnare  me  liceat,  quam  absolvere :  ?ion 
cognita  vero,  liberari  ab  absente  non  possum,  qui  a  praesente 


-/1 

M 

'4 


LIB.  VI.  CAP.  IX,  28  — C.VT.  X,  15.  £vi,  35-3s.  z.]    133 

4  damniilus  sum.  Sed  quamquum  vincli  huminis  non  superva- 
cua  sulum,  sedeliam  invisa  defensio  est,  qui  iudicem  non  do- 
cere  videtur ,  sed  arguere :  tamen  ,  utcunque  licet  me  dicere, 
memel  ipse  non  deseram  nec  commiltam,  ul  damnatus  etiam 

5  inea  senlentia  videar.  Equidcm,  cuius  criminis  rcus  sitn,  non 
vidco.  Inlcr  coniuralus  nemo  me  nominat:  de  me  Nico- 
tiiu-c/ius  nihil  di.xit:  Cebarmus  plus,  quam  aud/crat,  scire  non 

6  potuil.  Atqui  coniurationis  caput  me  fuisse  credit  rex  !  I'o- 
tiiit  ergoDimnus  eum  praeterire,  quem  sequehatur?  praeser- 
tim  quum  quaerenti  socios  vel  fulso  fuerim  nominandus,  quo 

7  facilius,  qui  tentahalur ,  posset  impelli.  Non  enim  detcclo 
facinore  nomen  meum  praeteriit ,  ut  posset  videri  socio  pe- 
percisse:  Nicomdcho,  qucm  taciturum  arcatia  de  semetipsc 
credehat,  confessus,  aliis  nominatis ,  tne  unum  subtrahebat. 

f  (luaeso,  commilitones ,  si  Cebarinus  me  non  adisset,  nihilme 
de  coniuratis  scire  voluissel ,  tiiitn  hodie  dicercm  causam, 

9  nullo  me  nominante?  JJimnus  satie,  si  viveret  adhuc,  ul  vellel 
mihi parcere :  quid  ceteri?  qui  de  se  confitehutUur ,  me  vide- 
licet  suhlrahetit!    Maligna  esl  calamitas,  et  fere  noxius, 

lOquum  suo  supplicio  crucietur,  acquiescit  alieno.  Tot  conscii 
ne  in  equideutn  quidetn  impositi  verum  falehuntur?  Aiqui 
nemo  parcit  tnoriluro,  nec  cuiquam  ttioriturus,  ut  opitior. 

11  (38)  Ad  verum  crimen  el  ud  unutn  revertendum  mihi 
est:  cur  rem  delalatn  ad  ie  tacuisti?  cur  tam  seairus  aiidisii? 
Hoc,  qualecimque  est,  confesso  mihi,  vbicunque  es ,  Alexan- 
der,  remisisti :  dexteram  tuatn  amplexus,  recotwiliati  pignus 

lianimi,  convivio  quoque  inlerfui.  Si  credidisli  mihi,  absolutus 
sum ,  si  pepercisti ,  dimissus:  vel  iudiciutn  tuum  servn.  Quid 
hac  proxima  nocte,  qua  digressus  sum  a  mctisa  lua,  feci? 
quod  twvum  facitius  delatiitn  ad  1e  mvtavit  animum  tmitn? 

liGruvi  sopore  acquiescehatn ,  quum  ttie  tnalis  indormienletn 
meis  inimici  viticietulo  excitaverunt.     Unde  et  parricidue  el 

1-i proditori  tatu  alti  quies  sottini?  Scelerati,  conscietxtia  ohstre- 
peiite ,  condortnire  noti  possutit:  agilant  eos  furiae ,  non  cun- 
summalo  ttiodo ,  sed  eiiatn  cogilato  parricidio.  At  mihi  secu- 
ritatetnprimutn  innocentia  tnca,  deinde  lua  dexteraobtuleral: 
non  timui,  ne  phis  alietiae  crudelitati  apud  te  licerel ,  quatn 

Xbcletnentiae  tuae.    Sed  tic  te  mihi  credidisse jjoeniteat :  res  ad 


134  0-  CURTII  RUFI 

me  deferebatur  a  puero ,  qui  non  testem ,  non  pignus  indicii 
exhibere  poterat,  impleturus  omnes  metu,  si  coepisset  audiri. 
Amatoris  et  scorti  iurgio  interponi  aures  meas  credidi  infe- 16 
lix  et  fldem  eius  suspectam  habui,  quod  non  ipse  deferret, 
sed  fralrem  potius  subornaret.  Timui ,  ne  negaret ,  mandasse  17 
sese  Ceba/lno ,  et  ego  viderer  multis  amicorum  regis  fuisse 
periculi  causa.   Sic  quoque,  quum  laeserim  neminem,  inveni,  18 
qui  mallet,  perire  me,  quam  incolumem  esse :  quid  inimicitia- 
rtim  creditis  excepturum  fuisse ,  si  insontes  lacessissem  ?    Atl9 
enim  Dimnus  se  occidit!  Num  igitur  facturum  eum  divinare 
potui?  Minime.    Ita,  quod  solum  indicio  fidem  fecil ,  id  me, 
quum  a  CebaTmo  interpellatus  sum,  movere  non  poterat. 

(39)  At  hercule,  si  conscius  Dimno  tanti  sceleris  fuis-id 
sem,  biduoi/lo,  proditosesse  nos,  dissimu/arenon  debui :  Ceba- 
/Inus  ipse  toliide  mcdio  nu/toque  iiegotio  potuit.  Denique posfli 
de/atum  indicium,  quo  periturus  eram ,  cubiculum  regis  so/us 
intravi,  ferro  quidem  cinctus.  Cur  distu/i  facinus?  An  sine 
Dimno  non  sum  ausus?   I/le  igitur  princeps  coniurationis22 
fuit!  sub  iliius  umbra  Phi/btas  /atebam,  qui  regntm  Mace- 
dSnum  affeclo!  Ecquis  e  vobis  corruptus  cst  donts?  quem 
duccm,  qucm praefectum  impensius  coiui?   Mihi  quidem  ob- 
iicitttr,  quod  societatem  patrii  sermonis  asperner,  quod  Ma- 
tedonum  mores  fastidiam.   Sic  ergo  imperio ,  quod  dedignor, 
immineo !  lam  pridem  nativus  i//e  sermo  commsrcio  aliarum  23 
gentium  exolevit:  tam  victorihus,  quam  victis  peregrina  lin- 
gua  discenda  est.   Noti  meliercu/e  ista  me  magis  iaedunt,1\ 
quam  quod  Amyntas ,  Perdiccae  filius,  insidiattis  estregi: 
cum  quo  quod  amicitia  fuerit  mihi,  non  rectiso  defendere ,  si 
fratrem  regis  non  oportiiit  di/igi  a  nobis.    Sin  autem  m25 
i//o  fortunae  gradu  positum  etiam  venerari  necesse  erat, 
utrum,  quaeso,  quod  non  divinavi ,  reussum,  an  impiorum 
amicis  insontibus  quoque  moriendum  cst?  Quod  si  aequum 
cst,  cur  tamdiu  vivo?  si  iniustum,  cur  nunc  demum  occidor? 
At  enim  scripsi,  misereri  me  eorvm,  quibus  vivendum  esset2b 
sub  eo,  qui  se  lovis  fi/ium  crcderet.  Fides  amicitiae,  veri  con- 
si/ii  periculosa  libertas,  vos  me  decepistis!  vos,  quae  sentie- 
bam,  ne  reticerem,  impu/istis!    Scripsisse  me  haec  fateor%l 
regi,  non  de  rege  scripsisse.    Non  enim  faciebam  invidiam, 


LIB.  VI.  CAP.  X,  15  — CAP.  XI,  1.  [VI.  as-ii   z.j     13.'i 

sedpro  eo  thnebam.   Dignior  mihi  Alexander  vidcbatur ,  qui 
lovis  stirpem  lacilus  agnosceret,  quam  qui  praedicatione  ia- 

2Hctaret.    Sed  quoniam  oraculifides  certa  est,  sit  deus  causae 
tneae  testis.    Retinete  me  iu  vinculis ,  dum  consuliiur  Ham 
mon ,  dum  arcunum  cl  occultum  scelus.   Jupiler  enim ,  qiii 
rcgem  nostrum  dignalus  estfilium,  neminem  eorum,  qui  sliriii 

i9siiae  insidiati  sunt .  lalere  patietur.  Si  certiora  oraculis  cre- 
dilis  esse  lormenta,  ne  hanc  quidem  exhibendae  verilatis 
fidem  deprecor. 

.%  (40)  Solent  rei  capitis  adhibere  vobis  parentes.  Luos 
fratres  ego  nuper  nmisi:  palrem  nec  ostendere  possum  nec 

31  inrocare  audeo .  quum  et  ipse  lanti criminis  reus  sil.  Parum 
csl  enim,  lol  modo  liheriim  parentem,  in  tmico  ftlio  acquie- 
sfcnletn.  eo  qiioque  orbari,  nisiipse  in  rogum  meum  imponi- 

S'2lur.  Ergo.  carissime  pater,  eipropter  me  morieris  et  mecuml 
Ego  tihi  vilam  adimo ,  ego  senectutem  tuam  extingiio !  Quid 
enim  tne  procreabas  infelicem,  adversantibus  diis?  an  ut  hos 

Hex  me  fruclvs  perciperes,  qui  te  manent?  Ncscio,  adolescen- 
tia  mca  miserior  sit,  an  seneclus  tua :  ego  in  ipso  robore  aeta- 
tis  eripior:  libi  carnifex  spiritum  adimet,  quem,  si  fortuna 

34  expectare  vohiissel.  natura  reposcebat.  Admonuit  me  palris 
mei  mentin.  quam  limide  el  cunclanler,  quae  Cebatinus  delu- 
teratadmc.  indicare  debuerim.  Parmenio  enim,  quum  au- 
disset,  venenum  a  Philippo  medico  regi  parari,  deterrere 
eum  voluit  epistola  scripla,  quo  minus  medicamenlum  bibcret, 
quod  medicus  dare constilueral.  Num  creditum  est  patri  meo  ? 

ibnum  idlam  auctorilatem  cius  littcrae  habuerunt?  Ego  ipse, 
quolicns,  quae  audieram,  deluli,  cum  ludibrio  crcdulilatis 
repulsus  svm.  Si  el,  quum  indicamus,  invisi  et,  quum  tuccmus, 

i&suspectisumus.  quid  facere  nos  oporlet?  Quiimque  unus  e 
circumslanlium  turba  exclumasset:  Bene  meritis  non  insi- 

37  diari.  Pliilotas,  Recte,  inquil,  quisquis  es,  dicis.  Itaque  si  in- 
sidiatus  sutn,  poenam  non  deprecor  et  finetn  facio  dicendi. 
qmniam  ultima  verba  gravia  sunt  visa  auribus.  Abducilur 
deinde  ab  his,  qiii  custodiebanl  euiii. 

CAP.  XI. 
1         (.41)  Erat  inter  duces  manu  strenuus  Bolon  quidam, 


136  Q.  CURTll  RUFI 

pacis  arlium  cL  civilis  habitus  rudis,  velus  miies,  ab  liumili 
ordine  ad  eum  gradum ,  in  quo  tunc  erat ,  promolus :  qui,  2 
tacenlibus  celeris,  stolida  aadacia  ferox  admonere  eos 
coepil,  quotiens  suis  quisque  diversoriis,  quae  occupas- 
sent,  prolurbalus  esset,  ut  purgamenta  servorum  Pliilotae 
reciperentur  eo ,  unde  commililones  expulisset.    Auro  ar-  3 
gentoque  vehicula  eius  onusta  totis  vicis  stelisse,  ac  ne  in 
viciniam  quidem  diversorii  quemquam  commilitonum  re- 
ceptum  esse,  sed  per  dispositos ,  quos  supra  somnum  ha- 
bebat,  omnes  procul  relegatos,  ne  femina  illa  murmu- 
rantium  inter  se  silentio  verius  quam  sono  excitaretur. 
Ludibrio  ei  fuisse  ruslicos  homines  Phrygasque  el  Pa-  4 
phlagonas  appellatos:  qui  non  erubesceret,  Macedo  na- 
lus,  homines  linguae  suae  per  inlerpretem  audire.    Nunc  5 
cur  Hammonem  consuli  vellet?  eundem  lovis  arguisse 
mendacium ,  Alexandrum  filium  agnoscentis ,  scilicel  ^e- 
ritum ,  ne  invidiosum  esset ,  quod  dii  ofTerrenl.     Quum  6 
insidlaretur  capiti  regis  et  amiei,  non  consuluisse  eum  lo- 
veni:  nunc  ad  oraculum  mitlere,  dum  pater  eius  sollici- 
letur,  qui  jiraesit  in  Media,  et  pecunia,   cuius  custodia 
commissa  sit,  perditos  homines  ad  societatem  sceleris 
impellat.  Ipsos  missuros  ad  oraculum ,  non  qui  lovem  in-  7 
terrogenl,   quod  ex  rege  cognoverint,  sed   qui  gratias 
agant,  qui  vota  pro  incolumitate  regis  optimi  persolvant. 
Tum  vero  universa  concio  accensa  est,  el  a  corporis  cu-  8 
stodibus  initium  factum,  clamantibus,  discerpendum  esse 
parricidam  manibus  eorum.   Id  quidem  Philotas,  qui  gra- 
viora  supplicia  melueret,  haud  sane  iniquo  animo  au- 
diebat. 

(42)  Rex  in  concionem  reversus ,  sive  ul  in  custodia  9 
quoque  lorquerel,  sive  ut  diligentius  cuncta  cognoscerel, 
concilium  in   posterum  diem  distulit  et ,   quamquam  in 
vesperam  inclinabal  dies,  tamen  amicos  convocari  iubet. 
Et  ceteris  quidem  placebat,  Macedonum  more  obrui  saxis,  10 
Hephaestion  autem  et  Craterus  et  Coenus  tormenlis  veri- 
tatem  exprimendam  esse  dixerunt,  et  illi  quoque,  qui  aliud 
suaserant,  in  horum  sentenliam  transeunt.    Consilio  ergoll 
dimisso,  Hephaestion  cum  Cratero  et  Coeno  ad  quaestio- 


LIB.  VI.  CAP.  XI,  1—22.  [VI. 41-43.  2]  137 

12nem  de  Philola  habendam  consurgunt.  Rex,  Cratero  ac- 
cersito  el  sermone  habito,  cuius  summa  non  edita  esl,  in 
inlimam  diversorii  partem  secessit  et,  remotis  arbilris,  in 

13multam  noctem  quaeslionis  expectavit  eventum.  Tortores 
in  conspectum  Philotae  omnia   crudelitalis   instrumenta 

Uproponunt-  Et  ille  ulti"0,  Quid  cessatis ,  inquit,  regis  inimi- 
cum,  interfectorem ,  confitentem  occidere?  quid  quaestione 
opusest?  cogitavi,  volui.    Craterus  exigere,  ut,  quae  con- 

ISfiteretur,  in  tormenlis  quoque  diceret.  Pum  corripitur, 
dum  obliganlur  oculi,  dum  vestis  exuitur,  deos  patrios, 
gentium  iura  nequicquam  apud  surdas  aures  invocabat. 
Per  ultimos  deinde  cruciatug ,   ulpole  el  damnatus  et  ini- 

16micis  in  gratiam  regis  torquenlibus,  laceratur.  Ac  primo, 
quamquam  hinc  ignis,  illinc  verbera  iam  non  ad  quaestio- 
nem,  sed  ad  poenam  ingerebantur,  non  vocem  modo,  sed 

17  etiam  gemitus  iiabuit  in  potestate :  sed  postquam  inlu- 
mescens  corpus  ulceribus  flagellorum  ictus  nudis  ossibus 
incussos  ferre  non  poterat,  si  tormenlis  adhibituri  modum 

18essent,  dicturum  se,  quae  scire  expeterent,  pollicetur.  Sed 
ftnem  quaestioni  fore,  iurare  eos  per  Alexandri  salutem 
volebal  removerique  tortores.  Et  utroque  impetrato,  Cra- 

19  tSre,  inquit,  dic,  quid  me  velis  dicere.  lilo  indignante, 
ludificari  eum,  rursusque  revocanle  tortores,  tempus  pe- 
tere  coepil,  dum  recipcret  spiritum,  cuncta,  quae  sciret, 
indicaturus. 

20  Interim  equites,  nobilissimus  quisque,  et  ii  maxime, 
qui  Parmenioneni  propinqua  cognatione  conlingebant, 
poslquam  Phil5tam  lorqueri  fama  vulgaverat,  legem  IVIa- 
cedonum  veriti,  qua  cautum  erat,  ut  propinqui  eorum,  qui 
regi  insidiati  essent,  cum  ipsis  necarentur,  alii  se  inter- 
ficiunt,  alii  in  devios  montes  vastasque  solitudines  fugiunt, 
ingenli  per  tota  castra  terrore  difTuso:  donec  rex,  tumultu 
cognito,  legeni  de  supplicio  coniunclorum  sontibus  re- 
mittere  edixit. 

21  (43)  Philotas  verone  an  mendacio  liberare  se  a  cru- 
ciatu  voluerit,  anceps  conieclura  est,  quoniam  et  vera 
confessis  el  falsa  dicentil)us  idem  doloris  finis  oslenditur: 

22  celerum ,  1'ater ,  inquit ,  mevs  Hegelocho  quam  familiariter 


138  Q.  CURTll  RUFl 

usiissif,  non  ignoratts:  illum  dico  Hegelochum,  qui  in  acie 
cecidit:  omnium  malorum  nobis  fuit  causa.    Nam  quum  pri-  23 
mtim  lovis  ftlium  se  salutari  iussit  rex ,  id  indigne  ferens  ille, 
hunc  igitur  regem  agnoscimus,  inquil,  qvi  Phitippum  de- 
dignatur  patrem  ?  actum  est  de  nohis ,  si  ista  perpeti  possu- 
mus.  Non  homines  solum,  sedeiiam  deos  despicit,  quipostu-2i 
lat  deus  credi.     Amisimus  Alexandrum ,  amisimus  regem : 
incidimus  in  superbiam  nec  diis,  quibus  se  exaequat,  nec 
Iwminibus,  quibus  se  eximit,  tolerabilem.  Nostrone  sanguificla 
deum  fecimus,  qui  nos  fastidiat?  qui  gravetur  mortalium 
adire  conciliutn?  Credile  mihi,  et  nos,  sivirisumus,  a  diis 
adoptabimur.  Quis  proavu/n  huius  Alexandrum ,  quis  deinde '26 
.4rchelaum,  quis  Perdiccam  occisos  ultus  est?  hic  quidem 
interfeclorihus  palris  ignovil.    Haec  Hegelbchus  dixii  superll 
coenam :  et  postcro  dieprima  luce  a  patre  accersor.    Tristis 
erat  el  me  maestum  videbat.  Audieramus  enim ,  quae  sollici- 
tuditiem  incuterent.    Itaque  ut  experiremur ,  utrumne  vino28 
gravutus  effudisset  illa ,  an  altiore  concepta  consilio ,  accersi 
f.um  placiiil.   Venit:  eodemque  sermone  ultro  repetito  adiecit, 
se,  sive  auderemus  duces  esse,  proximas  a  nobispartes  vin- 
dicalurutn ,  sive  deesset  animus,  consilium  silentio  esse  tectu- 
rum.  Parmetiioni ,  vivo  adliuc  Dareo ,  inte/npesliva  res  vide-29 
batur:  nonenim  sibi,  sed  hosti  esse  occisuros  Alexandrum: 
Dareo  vero  sublato,  praemium  regis  occisi  Asiam  et  totum 
orientem  interfectoribus  esse  cessura.  Approbatoque  consilio 
in  haec  fides  et  data  est  et  accepta.    Quod  ad  Ditimum  perti-  30 
net,  tiihil  scio:  et  haec  cotifessus  intelligo,  non  prodesse  mihi, 
•quod proximi  sceJeris  expers  sum.  llli,  rursus  lormentis  ad-31 
motis,  quum  ipsi  quoque  hastis  os  oculosque  eius  everbe- 
rarent,  expressere,  ul  lioc  quoque  crinien  confiteretur. 
Exigentibus  deinde,  ut  ordinem  cogitati  sceleris  expone-32 
ret,  quum  dlu  Baclra  retentura  regem  viderentur,  timuisse 
respondit,  ne  pater  LXX  natus  annos,  tanli  exercitus  dux, 
taniae  pecuniae  cuslos,  inlerim  exling-ueretur,  ipsique 
spolialo  tantis  viribus  occidendi  regis  causa  non  esset. 
Festinasse  ergo  se,  dum  praemium  in  manibus  liaberet,33 
repraesentare  consiliuni:  cuius  patrem  expertem  fuisse 
iiisi  crederent,  tormenta,  quamquam  iam  tolerare  non 


LIB.  VI.  CAI'.  XI,  22— W.  ivi,  43.  44.  z.j  139 

H possel,  lameii  iion  recusaic.  Illi  collocull,  salis  quaesilum 
videri,  ad  regeiii  reverlunlur. 

(44)  Qui  poslcro  die  el,  quae  confessus  eral  Philolas, 
recilari  et  ipsum,  quia  ingredi  non  poterat,  iussit  afTerri. 

35  Omnia  agnoscenle  eo ,  Demetrius ,  qui  proximi  sceleris 
parliceps  esse  arguebatur,  producitur.  Multa  affirinalione 
animique  pariler  conslantia  et  viiltus  abnuens,  quicquam 
sibi  in  regem  cogitaluni  esse,  tormenla  eliam  deposcchat 

36in  semelipsum:  quum  Philolas,  circumlatis  oculis,  ut  in- 
cidere  in  Calin  quendam  haud  procul  slantem,  propius 
eum  iussit  accedere.  Illo  perturbato  el  recusante  transire 
ad  eum,  PaWeris,  inquil,  Demelrium  mentiri  rursmque  me 

yi  excruciari?  Calin  vox  sanguisque  defeceranl:  et  Macedo- 
nes  Philotam  inquinare  innoxios  velle  suspicabanlur,  quia 
nec  a  Nicomacho  nec  ab  ipso  Philola,  quum  torqueretur, 
nominatus  esset  adolescens.  Qui  ut  praefectos  regis  cir- 
cumstanles  se  vidit,  Demetrium  et  semetipsum  id  facinus 

38cogitasse  confessus  est.    Omnes  ergo  a  Nicomacho  nomi- 

39nati  more  palrio,  dato  signo,  saxis  obruli  sunt.  Magno 
non  salutis,  sed  etiam  invidiae  periculo  liberatus  eral 
Alexander:  quippe  Parmenio  el  Philotas,  principes  ami- 
corum,  nisi  palani  sontes,  sine  indignatione  totius  exer- 

40citus  non  potuissent  damnari.  Itaque  anceps  quaeslio  fuit: 
dum  infitialus  est  facinus,  crudeliter  torqueri  videbatur, 
post  confessionem  Philolas  ne  amicorum  quidem  miseri- 
cordiam  meruit. 


LIBER    VII. 


ARGUMENTUM. 

.  AJexander  Ljncestem ,  niaiestatis  reum  ,  inlerfici  iubet:  deinde  in 
.\myntani  et  Simmiani ,  Philotae  amlcos.  iuquirit,  qui  suam  innocen- 
tiam  gravi  oratione  defendunt.  II.  Amynla  e[  fiatribus  in  graliam 
receptis,  Polydamas  regis  inssu  celeritcr  in  Mediam  profectus  Par- 
menionem  inteilicit:  unde  indignalio  et  seditio  militum  Parmenionis 
oritnr,  quae  tandem  extinguilur.  III.  Varios  populos  Alexander 
domat  et  septendeeim  diebus  cnm  exercitu  Caucasum  superai. 
IV.  Be?sus  de  bello  adversus  .Xlexandrum  gereudo  inler  epulas  con 


140  Q.  CURTII  RDFl 

sultat,  sapienti  tamen  Coharis  consilio  non  paret.  Intenm  rcx  Baclra 
pervenit,  ubi  de  Graecorum  defectione  et  de  Satibarzane  ab  Erigyio 
singulari  certamine  occiso  nuntius  ei  affertur.  V.  Exercitus  Alexan- 
dri,  per  Sogdianae  deserta  itinere  facto,  Oxum  amnem  singulari  ra- 
tiono  superat.  Bessus  a  Spitamene  dolo  captus  ad  Alexandrum  ad- 
ducitnr,  a  quo  Oxathri,  Darei  fratri,  cruci  figendus  traditur.  VI.  Bar- 
barorum  et  Macedonum  erga  regem  benivolentia.  Varias  expugnat 
urbes.  Alexandriam  ad  Tanainj  amneni  condit.  VII.  De  bello  Sey- 
this  inferendo  Alexander  aeger  ex  vulnere  cimi  suis  init  cnnsilium. 
Aristander  vates  regis  voluntati  sua  accommodat  responsa.  Menede- 
mus  a  Spjtamene  per  iiisidias  cnm  duobus  milibuspediuim  et  CCC 
equitibiis  a  Dahis  interftcitur;  qund  callide  dissimulat  Alexander. 
VIII.  Duni  exercitus  ad  bcllum  accingitur,  Scytharum  legati  adve- 
niunt  ac  de  pace  egregvam  ad  Alexandrum  habent  orationem.  IX. 
Rex,  legatis  dimissis ,  Tanaim  superat :  bellum  Scythis  infert :  cum 
victis  benigne  agit.  X.  Sogdianorum  nobilium  invictus  animus. 
Bessi  supplicium.  Novo  milite  augetur  exercilus.  XI.  Petram  ab 
Arimaze  Sogdiann  obsessam,  silu  naturae  fere  inexpugnabilem  ,  ad 
deditionem  cogit  Alexander. 

CAP.   I. 

(1  ed.  Zumpt.)  Philotaii  sicul,  recentibus  sccleris  eius  1 
vestigiis,  iure  affectum  supplicio  censuerant  milites.  ita, 
postquam  desierat  esse,  quem  odissent,  invidia  in  miseri- 
cordiam  vertit.    Moverat  et  claritas  iuvenis  el  patris  eius  2 
senectus  atque  orbitas.    Primus  Asiam  aperuerat  regi :  3 
omnium  periculorum  eius  parliceps  semper  alterum  in 
acie  cornu  defenderat,  Philippo  quoque  ante  omnes  anii- 
cus  et  ipsi  Alexandro  tam  fidus,  ut  occidendi  Atlalum  non 
alio  ministro  uti  mallet.    Horum  cogitalio  subibat  exerci- 4 
tum,  sediliosaeque  voces  referebantur  ad  regem.  Quis  ille 
haud  sane  motus  satisque  prudens ,  otii  vitia  negotio  dis- 
cuti,  edicit,  ut  omnes  in  vestibulo  regiae  praesto  sint. 
Quos  ubi  frequentes  adesse  cognovit,  in  concionem  pro- 5 
cessit.  Haud  dubie  ex  composilo  AtharrTas  postulare  coe- 
pit,  ut  Lyncestes  Alexander,  qui  multo  ante  quam  Philolas 
regem  voluisset  occidere,  exhiberetur.    A  duolnis  Indici-  6 
bus,   sicut  supra  diximus  ,  delatus  tertium  iam  annum 
custodiebatur  in  vinculis.     Eundem  in   Pliilippi   quoque 
caedem  coniurasse  cum  Pausania  pro  comperlo  fuit;  sed 
quia  primus  Alexandrum  regem  salutaverat,  suppliclo  ma- 


LIB.  VII.  CAP.  I,  1-16.  [VII,  1.  2.  z.j  141 

7  gis  quam  crimini  fueral  exemptus.  Tunc  quoque  Anlipa- 
Iri,  soceri  eius,  preces  iustam  regis  iram  morabanlui-. 
Celerum  recruduit  soporatus  doior :  quippe  veleris  peri- 

8  culi  memoriam  praesentis  cura  renovabat  I^itur  .\lexan- 
der  ex  custodia  educitur  iussusque  dicere,  quamquam 
tolo  Uiennio  medilalus  erat  defensionem,  tamen  iiaesitans 
el  U'epidus  pauca  ex  his,  quae  composuerat,  protulit:  ad 
uilimum  non  memoria  solum ,  sed  eUam  mens  eum  desli- 

9  luit.  Nulli  ei'al  dubium,  quin  trepidalio  conscientiae  indi- 
cium  esset,  non  memoriae  viUum.  Ilaque  ex  liis,  qui 
proximi  asliteranl,  obluctanlem  adliuc  obiivioni  Janceis 
confoderant. 

10  (2)  Cuius  corpore  ablalo  rex  inlroduci  iussit  Amyn- 
lam  el  Simmiam:  nam  PoiSmon,  minimus  ex  fralribus, 

Il(|uum  Piiilotaju  torqueri  comperissel,  profugerat.  Omnium 
Philotae  amicorum  hi  carissimi  fuerant,  ad  magna  etho- 

>  norala  ministeria  illius  maxime  sufTragatione  producti; 
memineratque  rex,  summo  studio  ab  eo  conciliatos  sibi, 
nec  dubilabat,  huius  quoque  ullimi  consilii  fuisse  partici- 

12pes:  igitur  olim  sibi  esse  suspectos  matris  suae  litteris, 
quibus  esset  admonitus,  ut  ab  his  salutem  suani  tuerelur. 
Celerum  se  invitum  deteriora  credentem,  nunc  manifeslis 

I3indiciis  victum,  iussisse  vinciri.  Nam  pridie  quam  detege- 
retur  Philotae  scelus,  quin  secreto  cum  eo  fuissent,  non 
posse  dubitai'i.    Fratrem  vero,  qui  profu§:erit,  quum  de 

14Phil6ta  quaererelur,  aperuisse  fugae  causam.  Nuperprae- 
ler  consuetudinem  officii  specie,  amotis  longius  ceteris, 
admovisse  semetipsos  lateri  suo,  nuUa  probabili  causa 
seque  mirantem,  quod  non  \ice  sua  tali  fungerentur  offi- 
cio,  etipsa  trepidatione  eorum  perterritum  strenue  ad  ar- 

ISmigeros,  qui  proxime  sequebantur,  recessisse.  Ad  haec 
accedere,  quod,  quumAntiphanes,  scriba  equitum,  Amyn- 
lae  denunUasset  pridie  quam  Philotae  scelus  deprehen- 
sum  esset,  ut  ex  suis  equis  more  solito  daret  his,  qui 
amisissent  suos,  superbe  respondisse,  nisi  ineepto  de- 

I6sisteret,  brevi  sciturum,  quis  ipse  esset.  lam  linguae 
violentiam  temeritatemque  verborum,  quae  in  semetipsuns 
iacularentur,  nihil  aliud  esse,  quam  scelesU  animi  indicem 


142  Q.  CURTIl  RUFI 

ac  testem.  Quae  si  vera  essenl,  idem  meruisse  eos,  quod 
Philotam:  si  falsa,  exigere  ipsum,  ut  refellant.    Productusl7| 
deiiide  Antiplianes  de  equis  non  traditis  et  adiectis  etiam 
superbe  minis  indicat. 

(3)  Tum  Amyntas,  facta  dicendi  potestate,  Sim'hil,\s\ 
inquit,  interest  regis,  peto,  ut,  dum  dico,  vincidis  liherer.  Rex 
solvi  utnnnque  iubet:  desiderantlque  Amyntae,  uthabitus 
quoque  redderetur  armigeri,  lanceam  dari  iussit.    Quaml9| 
ut  laeva  compreliendil,  evitato  eo  ioco,  in  quo  Alexandri 
corpus  paulo  ante  iacuerat,  Qualiscunque,  inquit,  exitus  nos 
jnmiet,  rex,  confitemur,  prosperum  tibi  dehiluros ,  tristiorem 
fortunae  imputaturos.    Sine  praeiudicio  dicimus  cavsam,20 
liberis  corporibus  animisque.    Habilum  etiam ,  in  quo  ie  co- 
milari  solemus,  rcddidisli.  Causam  non  possumus,  fortunam 
iimere  desinanus.  Et  quaeso,  permittas  mihiid primvm  de-^l 
fendere,  quod  a  te  ullimum  ohiectum  eSt.   Nos ,  rex,  sermonis 
adversus  maieslatcm  tuam  haMti  nullivs  conscii  sumus  nohis. 
Dicerem,  iampridem  vicisse  te  invidiam.  nisipericulum  esset, 
ne  alia  malignius  dicta  crederes  hlanda  oratione  purgari. 
Ceterum  eliamsi  mililis  tui  vel  in  agmine  deficientis  et  fati-  22 
gati  vel  in  acie  periclilanlis  vel  in  labernactdo  aegri  et 
vulnera  curanlis  aliqua  vox  aspaior  essel  accepla,  meruera- 
mus  fortibus  factis,  xd  malles  ca  lempori  noslro  impvtare, 
quam  animo.     Quvm  quid  accidil  tristius,  omties  reisvnt:^i 
corporibus  nostris,  quae  vliqve  non  odirmis,  infeslas  admove- 
mus  manus:  parentes  liheris  si occurrant ,  et  ingratiet  invisi 
sunt.    Contra  quum  donis  honoramur .  quum  praemiis  onusti 
revertimur ,  quis  ferre  nos  polest?  quis  illam  animorvm  ala- 
critalem  conlinere?  Mililanlivm  nec  indignaiio  nec  laetilial^ 
moderata  est:  ad  omnes  affeclvs  impelu  rapimur.   Vitupera- 
mus,  lattdamus,  miseremitr ,  irascimitr,  vtcunque  praesens 
movit  affectio:  modo  Indiam  adire  et  Oceiinum  libet,  modo 
roniugum  el  liberorttm  palriaeqve  mcmoria  occurrit.    Sedlb 
has  cogitationes ,   hasinter  se  colloquenlium  voces  signvm 
luha  dalum  finit:  in  sttos  qvisque  ordines  currimus,et,  quic- 
quid  irarum  in  tabernaculo  conceptum  est,  in  hostivm  effxm- 
d/tur  capita.    Utinam  PhilClas  qvoque  intra  verba  peccasset! 
Proinde  ad  id  praeveriar,  propler  qxtod  rei  sumvs.  26 


LIB.  VII.  CAP.  1,  16—35.  [vir,  2-3.  z.]  143 

(4)  Amiciliam,  quae  nohis  cum  PhilOta  fiiit ,  adeonon 
coinfilias,  ul  expetisse  quoque  nos  tnagnosquc  exea  fructus 

■11  pvrcepisse  confitear.  An  vero  ParmcniOnis,  quem  tibi  proxi- 
mum  esse  voluisti,  filium  omnespaenc  amicos  tuos  dirjnationc 

28  vincentem  cultum  a  /lobis  esse  tniraris?  Tu  herctde,  si  verum 
audire  vis ,  rex ,  huius  nobis  pericidi  es  causa.  Quis  etiiiti 
alius  etfecit,  ut  ad  Philoiam  decurrerent ,  quiplacere  vellent 
libi?  Ab  illo  iradili  ad  hunc  gradum  amicitiae  tuae  ascendi- 
mus.    Is  apud  tefuil,  cuius gratiam  expetere  et  iram  timere 

i9possemus.  Si  non,  propetnodum  in  lua  verba  erratuin  est. 
Omnes,  te  praeeunte,  iuravimus,  eosdem  nos  inimicos  umi- 
cosque  habituros  esse ,  quos  tu  haberes :  hoc  sacramenlo  pie- 
lalis  obstricli  aversaremur  scilicet,  quem  tu  omnibus  prae- 

iOferebas!  Igitur,  si  hoc  crimen  est ,  paucos  innocenles  habes : 
immo  hercule  neminem.  Omnes  cnim  Philolae  umici  esse 
voluerunt,  sed  totidem ,  quot  volebant  esse ,  nonpoteranl.  Ita, 
si  a  consciis  amicos  tion  dividis ,  ne  ab  amicis  quidem  sepa- 

31  rabis  illos,  qui  idem  esse  voluerunt.  Quod  igilur  conscienliae 
afferlur  indicium  ?  Ut  opinor,  quia  pridie  familiariler  et  siiie 
arbilris  locutus  est  nobiscum.  At  ego  purgare  non  possem, 
si  pridie  qxdcquam  cx  velere  vila  ac  tnore  mutassein.  Nunc 
vero ,  si,  ut  omnibus  diebus,  illo  quoque ,  qui  smpeclus  est,  fe- 
eimus,  consueludo  di/uct  crimen. 

32  (5,1  Sed  equos  .Intiphani  non  dediinus ,  et  pridie  quam 
Philotas  deteclus  est,  haec  mihi  cum  Anliph&ne  res  erat !  qui 
si  nos  suspectos  facere  vult,  quod  illo  die  equos  non  dederi- 
tnus ,  semetipsuin ,  quod  eos  desideraverit ,  purgare  non  pot- 

ZAerit.  Anceps  enim  critnen  est  inter  retinentem  et  exigenlem : 
nisi  quod  melior  est  causa  suum  iion  tradentis,  quam  poscen- 

Z^tis  alienuin.  Celerum,  rex .  cquos  decem  habui,  e  quibus 
Anliph&nes  octo  iam  disliibuerat  his,  qui  amiserant  siios. 
Omiiino  duos  ipse  habebam :  quos  quitm  vellet  abducere  homo 
superbissimus ,  certe  iniquissimus ,  nisipedes  mililare  vellem, 

35  retinere  cogebar.  Nec  infilias  co ,  liberi  hominis  animo  locti- 
tum  esse  me  cum  ignavissimo  et  hoc  unuin  militiae  svae  usur- 
pante,  ut  atienos  equos  pugnaturis  disiribual.  Huc  eniin 
malorum  ventum  est,  ut  verba  mea  eodem  tetnpore  elAIexan- 
dro  excusem  et  Anliphtini. 


144  Q.  CURTII  RUFI 

Al  hercule,  mater  de  nobis  inimicis  tuis  scripsit!  UlinamZS 
prudentius  esset  sotlicita  pro  fitio  et  non  inanes  quoque  species 
anxio  animo  figuraret!  Quare  enim  non  adscribit  metus  sui 
causa?n?  denique  non  ostendit auctorem?  Quo  facto  dictove 
nostro  mota  tam  trepidas  tibi  litteras  scripsit?   0  miseramil 
conditionem  meam ,  cui  forsitan  non  periculosius  cst ,  iacerc, 
qiuun  dicere!   Sed  utcunque  cessura  res  est ,  malo,  tibide- 
fensionetn  meam  displicere ,  quam  causam.    Agnosces  autem, 
quae  dictitrus  stmi:  quippe  meministi,  quum  me  adperdu- 
cendos  ex  Macedonia  milites  mittcres ,  dixisse  te ,  multos  in~ 
tegros  iuvenes  in  dotno  tuae  matris  abscondi.    Praecepistii% 
igilur  mihi,  ne  quem  praeter  te  itituerer,  sed  detrectantes  mi- 
litiam  perducerem  ad  te.     Quod  equidem  feci,  et  liberius, 
quam  expediebat  mihi,  executus  sum  tuum  itnperium.    Gor- 
giam,  Hecataeum  et  Gorglitam ,  quorum  bona  opera  uteris, 
inde  perduxi.  Quid  igitur  iniquius  est,  quam  me,  qui,  si  tibii9 
non  paruissem ,  iure  daturus  fui  poenas ,  nuncperire,  quia 
parui?    Neque  enim  ulla  alia  malri  tuae  persequendi  nos 
causa  est,  quam  quod  utilitatetn  tuam  tnuliebri  praeposuimus 
gratiae.    Sex  milia  Macedonum  peditum  et  DC  equites  ad-M 
duxi,  quorum  pars  secutura  me  non  erat,  si  militiam  detre- 
ctantihus  indulgere  voluissem.     Sequitur  ergo,  ut,  quia  illa 
propter  hanc  causam  irascilur  nobis,  tu  tnitiges  matrem,  qui 
irae  eius  nos  obtulisti. 

CAP.  II. 

(6)  Dum  haec  Amynlas  agit,  forle  supenenerunl,  qui  1 
fratrem  eius  Polemonem,  de  quo  ante  dictum  esl,  fugien- 
tem  consecuti  vinctum  reducebant.  Infesta  concio  vix  in- 
hiberi  potuil,  quin  prolinus  suo  more  saxa  in  eum  iaceret. 
Atquc  ille  sane  interritus,  Nihil,  inquit,  pro  me  deprecor,  2 
modo  ne  fratrum  innocentiae  fuga  imputetur  mea.    Haec  si 
defendi  non  potest,  meum  crimen  sit.    Horum  ob  id  ipsum 
nielior  est  causa,  quod  ego,  qui  profugi,  suspectus  smn.     At3 
haecelocuto  universa  concio  assensa  est:  lacrimaedeinde 
omnibus  manare  coeperunt,  adeo  in  contrarium  repente 
mulatis,  ut  solum  pro  eo  esset,  quod  maxime  laeserat. 
luvenis  erat  primo  aetalis  flore  pubescens,  quem  inter4 


LIB.  Vll.  CAP.  I,  36  — CAP.  II,  14.  [vii,  3-7   z  ]       l-i.J 

eiiuiles  tormenlis  Pliilotae  coiUurbalos  alienus  tcnor  ;ibs- 
lulerat:  desertum  euiii  a  comilibus  el  haesilanlem  inier 
revertendi  fugiendique  consilium,  qui  secuti  eranl,  occu- 

j  paverunt.  Is  tum  flere  coepit  el  os  suum  converberare, 
maestus  non  suum  vicem,  sed  propter  ipsum  periclitan- 

'>  lium  fratrum.  Moveratque  iam  regem  quoque,  non  concio- 
iiem  modo,  sed  unus  eral  implacabilis  fraler,  qui  terribili 
vultu  intuens  euin,  Tum,  ait,  demens,  lacrimare  debueras, 
quum  cquo  calcaria  subderes,  frairum  desertor  el  deser/o- 
rum  comes.   Miser,  quo  et  unde  fugiebas?  Effecisti,  ul  reus 

7  capiiis  accusatoris  uterer  verbis.  Ille  peccasse  se,  sed  ^ravius 
iii  fratres  quam  in  semetipsum  fatebatur.  Tum  vero  neque 
lacrimis  neque  acclamalionibus ,  quibus  studia  sua  multi- 
tudo  profitetur,  temperaverunt.  Una  vox  erat  pari  emissa 
eonsensu,  ut  insonlibus  et  fortibus  viris  parceret.  Amici 
quoque ,  data  misericordiae  occasione ,  consurg-unl  flentes- 

.s  que  re^em  deprecantur.  Ille,  silentio  facto,  Et  ipse,  inquit, 
.imyntam  mea  sententiajralresque  eius  absolvo.  Vos  autem, 
iuvenes,  malo  beneficii  mei  oblivisci,  quam  periculi  vestri 
meminisse.     Eadem  fide  redite  in  gratiam  mecum ,  qua  ipse 

!i  vobiscum  revertor.  Nisi,  quae  delata  essent,  excussissem, 
valde  dissimulatio  mea  suspecta  esse  potuisset.  Sed  satius 
est,  purgatos  esse ,  quam  suspeclos.     Cogitate ,  neminem  ab- 

ID  solvi po.fse ,  nisi  qui  dixeril  causam.  Tu,  Amynta,  ignosce 
fralri  luo.  Erit  hoc  simpliciter  etiam  mihi  reconciliati  animi 
lui  pignus. 

II  (7)  Concione  deinde  dimissa,  Polydamania  vocari  iu- 
bet.  Longe  acceptissimus  Parmenioni  erat,  proximus  lateri 

12 in  acie  stare  solitus.  Et  quamquam  conscientia  fretus  in 
regiam  venerat,  tamen,  ut  iussus  est  fratres  suos  exhibere, 
admodum  iuvenes  et  regi  ignotos  ob  aetatem ,  fiducia  in 
solliciludinem  versa,  trepidare  coepit,  saepius,  quae  no- 

i3cere  possenl,  quam  quibus  eluderentur,  reputans.  lam  ar- 
migeri,  quibus  imperalum  erat,  produxeranl  eos,  quum 
exsanguem  metu  Polydamanta  propius  accedere  iubet: 
submotisque  omnibus,  Scelere,  inquit,  Parmenidnis  omnes 
pariter  appetiii  si/mus,  maxime  ego  actu,  quos  amicitiae 

\ispecie  fefellii.    .4d  quem  persequendum  puniendumque  — 

CURT.    RIT.  10 


a46  Q.  CURTII  RUFI 

vide,  quantum  fidei  tuae  ciedam  —  te  tninistro  uti  statui.  Ob- 
sides,  dum  hoc  peragis ,  erunt  fralrestui.  Proficiscere  inM 
Medium  et  ad  praefectos  tneos  litteras  scriptas  manu  mea 
perfer.  VelocitMe  opus  est,  qua  celeritalem  famae  antecedas. 
Noctu  pervenire  illuc  te  volo,  postero  die,  quae  scripta  erunt, 
e.vequi.  Ad  Parmenionetn  quoque  epislolas  feres,  unam  a  me,  16 
alteram  Philolae  nominc  scriptam.  Sigimm  anuli  eius  in  mea 
potestate  est.  Si  pater  credet,  a  filio  impressum ,  qiium  te  vi- 
derit,  nihil  meluet. 

(8)  Polydanias  laiito  liberatus  melu  impensius  etiam,  17 
quam  exigebatur,  promittil  operam:   collaudatusque  et 
promissis  oneratiis,  deposita  veste,  quam  habebat,  Ara- 
bica  induitur.     DuoArabes,  quorum  interim  coniuges  acl8 
liberi,  viiiculum  fidei,  obsides  apud  regem  erant,  dali  co- 
miles.     Per  deserta  etiam  ob  siccitatem  loca  camelis  un- 
decima  die,  quo  destinaveral,  perveniunt.    Et  priusquam  I9 
ipsius  nuntiaretur  adventus,  rursus  Polydamas  veslemMa- 
cedonicam  sumit  et  in  tabernaculum  Cleandri  (praetor  hic 
regius  erat)  quarta  vigilia  pervenit.   Redditis  deinde  litte  20 
ris,  constituerunt  prima  luce  ad  Parmenionem  coire.  Nam- 
que  celeri  quoque,  quibus  litleras  regis  attulerat,  ad  eum 
venturi  erant.   lam  Parmenioni  Polydamanla  venisse  nun- 
liaverunt.     Qui  dum  lactatur  adventu  amici,    simulque21 
noscendi,  quae  rex  ageret,  avidus  —  quippc  longo  inter- 
vallo  nullam  ab  eo  epistoiani  acceperat  —  Polydamanta 
rcquiri  iubel.    Diversoria  regionis  iilius  magnos  recessuri  -22 
habent  amoenosquenemoribusmanuconsitis:  eapraecipue 
regum  satraparumque  voluplas  erat.     Spatiabatur  in  ne-23 
more  Parmenion,  medius  inter  duces,  quibus  eralimpera- 
tum  lilteris  regis,  ut  occiderent.    Agendae  aulem  rei  con- 
stituerant  lempus,  quum  Parmenion  a  Polydamante  litteras 
tradilas  legere  coepisset.  Polydamas  procul  veniens,  ut  a24 
Parmenione  conspectus  est,  vullu  laetitiae  speciem  prae- 
ferente,  ad  complectendum  eum  cucurrit:  mutuaque  gra- 
tulalione  funcii,  Polydamas  epislolani  a  rege  scriplam  ei 
iradidit,  Parmenion  vinculum  epistolae  solvens,  quidnam25 
rex  ageret,  requiiebat.  llle  ex  ipsis  litteris  cognilurum  esse 
respondit.  Quibus  Parmenion  lectis,  Rex,  inquit,  expcdi-^ 


LIB.  Vll.  CAP.  11,  14—36.  [vii,  7-10.  z.)  147 

tionem  parat  in  Arachosios.  Strenuum  hominem  et  ntmquam 
essantem!  Sed  lcmpus,  salufisi/ae,  tanta  iam  parta  gloria, 
^arcere.  Alleram  deinde  epislolam ,  Philotae  nomiiie  scri- 
ptam,  laelus,  quod  ex  vullu  nolaii  polcral,  legebat.  Tum 
lalus  eius  gUidio  haurit  Cleander,  deinde  iuguluni  fcrit: 
celeri  exanimum  quoque  confodiunt. 

28  (9)  Et  armigeri,  qui  ad  aditum  nemoiis  astiterant, 
cognila  caede ,  cuius  causa  ignorabatur,  in  caslra  per\ e- 

29niunt  et  tumultuoso  lumtio  mililcs  concilant.  Ilii  armali  ad 
nemus,  in  quo  perpetrata  caedes  eral,  coeunt  et,  ni  Poly- 
damas  cetcrique  eiusdem  noxae  participes  dedantur,  mu- 
rum  circumdatum  nemori  eversuros  denuntianl  omnium- 

30que  sanguine  duci  parenlaturos.  Cleander  primores  eorum 
intromitti  iubet  litterasque  regis  scriptas  ad  mililes  reci- 
lat,  quibus  insidiae  Parmenionis  in  regem  precesque,  ul 

31ipsum  vindicarent,  contiiiebantur.  Igitur  cognita  regis  vo- 
luntate  non  quideni  indignatio ,  sed  tamen  seditio  com- 
pressa  est.  Dilapsis  pluribus,  pauci  remanserunt,  qui, 
saltem  utcorpus  ipsius  sepelire  permitlerenl,  precabanlur. 

32Diu  id  negatum  esl,  Cleandri  metu,  ne  ofFenderet  regeni. 
Pertinacius  deinde  precantibus,  materiem  consternationis 
subtrahendam  ratus,  capite  deciso ,  truncum  humare  per 

33niisil.  Ad  regem  caput  missum  esl. 

Hic  exitus  Pai-menionis  fuit,  mililiae  domic|ue  clari 
viri.  Multa  sine  rege  prospere,  rex  sine  illo  nihil  magnae 
rei  gesserat.  Felicissimo  regi  et  omnia  ad  fortunae  suae 
exigenti  moduni  salisfecit.  LXX  nalus  annos  iuvenis  du- 
cis  et  saepe  etiam  gregarii  militis  munia  explevit:  acer 
consilio,  manu  strenuus,  carus  principibus,  vulgo  miiitum 

34acceptior.  Haec  impulerinl  illum  ad  regni  cupiditatem,  an 
lantum  suspectum  fecerint,  ambigi  polest,  quia  Philotas 
ullimis  cruciatibus  viclus  verane  dixerit,  quae  facta  pro- 
bari  non  poterant ,  an  falsis  tormentorum  pctierit  finem, 
re  quoque  recenti,  quum  magis  possel  liquere,  dubita- 
lum  est. 

35  (10)  Alexander,  quos  libere  morlem  Parmenionis  con- 
questos  esse  compererat ,  separandos  a  cetero  exercitu 
ratus  in  unam  cohortem  secrevit  ducemque  his  LeonTdam 

10* 


148  Q.  CURTIl  RUFl 

dedit,  et  ipsum  Parmenioni  quondam  intima  familiaritate 
coniunctum.  Fere  iidem  erant,  quosalioquin  rexhabue-M 
rat  invisos,  et  qui  forte  taedium  laboris  per  litteras  erant 
questi.  Namquumexperirivelletmilitum  animos,adnionuit, 
qui  litlcras  in  Macedoniam  ad  suos  scripsisset,  his,  quos 
ipse  mittebat,  perlaturis  cum  fide,  traderet.  Simpliciter  ad 
necessarios  suos  quisqiie  scripserat,  quae  sentiebat:  aliis 
gravis  erat,  plerisque  non  ingrata  militia.  Ita  et  ag;entium37 
gratias  et  querentium  litterae  exceptae  sunt.  Hanc  seor- 
sus  cohortem  a  ceteris  tendere  ignominiae  causa  iubet, 
forlitudine  usurus  in  bello ,  libertatem  linguae  ab  auribus 
ciedulis  remoturus.  Et  consilium,  lemerarium  forsitan, — 
quippe  fortissimi  iuvenes  contumelia  irritati  erant,  —  sicut 
omnia  alia,  felicitas  regis  excepit.  Nihil  illis  ad  bella  prom-SS 
plius  fuit.  Incitabat  viitutem  et  ig:nominiae  demendae  cu- 
pido  el  quia  foitia  facta  in  paucis  latere  non  poterant. 

CAP.  III. 

(11)  His  ita  compositis,  Alexander,  Aria-     a.  330    ' 
norum  satrape  constituto ,  iter  pronuntiari  iubet  »•  ch''-  " 
m  Anmaspos,  quos  lam  tunc  nmtato  nomine  Eu-    Ociobn. 
ergetas  appellabant,   ex  quo  frigore  victusque  °''  "'^'  •*• 
penuria  Cyri  exercitum  affeetum  teclis  et  commeatibus  iu- 
\  erant.  Quintus  dies  erat,  ut  in  eam  regionem  pervenerat.  2 
Cog:noscit,  Satibarzanem,  qui  ad  Bessum  defecerat,  cum 
equitum  manu  irrupisse  rursus  in  .4nos.  Itaque  Caranum 
et  Erigyium  cum  Artabazo  et  Andronlco  et  sex  milibus 
Graecorum  peditum  *  ♦:  DC  equites  sequebantur.  Ipse  LX  3 
diebus  gentem  Euergelarum  ordinavii,  magna  pecunia  ob 
egregiam  in  Cyruni  fidem  donala. 

Relicto  deinde,  qui  iis  praeessel,  Amedine     .a^-  wo    4 
(scriba  is  Darei  fuerat),  Arachosios,  quorum  re-    'exeunie 
gio  adPonticuni  mare  pertinet,  subegit.  Ibi  exer-     f^cuju?* 
citus,  qui  sub  Paiinenione  fuerat,  occurrit.    Sex  01.  112,  3. 
milia  Macedonum  erant  et  CC  nobiles  et  <|uinque  milia 
Graecorum  cum  equitibus  DC,  haud  dubie  robur  omnium 
virium  legis    Arachosiis  datus  Menon  praetor,  IV  milibus  i 
pedituin  et  DC  equitibus  in  praesidium  relictis. 


LID.  Vll.  CAP.  II,  3J  —  CAP.  III,  17.  [vii,  10-13.  z.i     149 

(12j  Ipse  rex  nationem  ne  finitimis  quidem  salis  no- 
!:im,  (luippe  nullo  commercio  eolentem  muluos  usus,  cum 
i  xeicilu  inlra\ il.  Parapamisadae  appcllantur,  agresle  ho- 
:aiiniin  genus  el  inler  barbaros  maxime  inconditum.    Lo- 

7  corum  asperilas  hominum  quoque  ingenia  duraverat.  Gc- 
lidissimum  seplentrionis  axem  ex  magna  parte  spcctant, 
Baclrianis  ad  occidentem  coniuncti  sunt :  meridiana  regio 

>-  ad  mare  Indicum  vergit.  Tuguria  latere  puro  struunl  et, 
(luia  slerilis  esl  lerra  maleria,  in  nudo  etiam  niontis  dorso 
usque  ad  summum  aediticiorum  fastigium  eodeni  latereulo 

9  uluntur.  Ceterum  structura  latior  ab  imo  panlatim  incre- 
menlo  operis  in  artius  cogilur,  ad  ultimum  in  carinae 
niaxime  moduin  coit.  Ibi  foramine  relicto,  superne  lumen 

lOaccipiunt.  Ad  medium  vites  et  arbores,  si  quae  in  tanto 
lerrae  rigore  durare  potuerunt,  oblegunt:  penitus  hieme 
defossae  latent:  quum  nix  discussa  aperire  liumum  coepit, 

llcoelo  solique  re(idunlur.  Ceterum  adeo  altae  ni\es  pre- 
munt  tcrram,  gelu  et  perpetuo  paene  rigore  constrictae,  ul 
ne  avium  quidem  feraeve  ullius  vestigiuiii  extet.  Obscura 
coeli  verius  unibra  quam  lux,  nocti  siniilis,  premit  terram, 
vix  ut,  quae  prope  sunt,  conspici  possint. 

12  (13)  In  hac  tamen  omnis  humani  cultus  solitudinc 
destitutus  exercitus,  quicquid  malorum  tolerari  potcst, 
pertulit,  inopiam,  frigus,  lassiludinem,  desperationem. 

]3MuItos  exanimavit  rigor  insolitus  nivis;  multorum  adussil 
pedes:  plurimorum  oculis  praecipue  periiiciabilis  fuit. 
Faligati  quippe  in  ipso  gelu  deficientia  corpora  sterne- 
bant:  quae  quum  nioveri  desissent,  vis  frigoris  ita  adstrin- 

14gebat,  ut  rursus  ad  surgendum  conniti  non  possent.  A 
commililonibus  torpentes  excilabanlur:  neque  aliud  reme- 
dium  erat,  quam  ut  ingredi  cogerentur.  Tum  demum,  vitali 

localore  moto,  membris  aliquis  redibat  vigor.  Si  qui  tuguria 
barbarorum  adiie  potuerunl,  celeriler  refecti  sunt.  Sed 
lanta  caligo  erat,  ut  aedifieia  nulla  alia  res  quam  fumus 

16ostenderet.   llli,  nunquam  ante  in  tenis  suis  advena  viso, 
quum  armatos  repente  conspicerent,  exanimali  metu,  quic 
quid  in  tuguriis  eral,  aiferebant,  ut  corporibus  ipsorum 

17 parcerelur,  orantes.  Rex  agmen  circumibat  pedes,  iacen- 


l.-iO  Q.  CURTII  RUFI 

les  quosdam  erig-cns  et  alios,  quum  aegre  sequerentur, 
adminiculo  corporis  sui  excipiens.  Nunc  ad  prima  signa, 
nunc  in  medio,  nunc  in  ullimo  agmine,  itineris  multiplicato 
labore,  aderat.  Tandem  ad  loca  cultiora  perventum  esl,  18 
commeatuque  largo  recreatus  exercitus:  simul  et,  qui 
consequi  non  potueranl,  in  illa  castra  venerunt. 

(14)  Inde  agmen  processit  ad  Caucasum  montem,  19 
cuius  dorsum  Asiam  perpetuo  iugo  dividit:  hinc  simul 
mare,  quodCiliciam  subit,  illincCaspium  frelum  et  amnem 
Araxen  aliaque  regionis  Scylhiae  deserta  spectat.  Taurus,2<i 
secundae  magnitudinis  mons,  committitur  CaucSso,  a  Cap- 
padocia  se  attollens  Ciliciam  praeterit  Armeniaeque  mon- 
tibus  iungitur.  Sic  inter  se  tot  iuga  velul  serie  cohaerentia2i 
perpeluum  habent  dorsum,  ex  quo  Asiae  omnia  fere  flu- 
mina,  alia  in  rubrum,  alia  in  Caspium  mare,  alia  in  Hyrca- 
nium  et  Ponticum  decidunt.    XVII  dierum  spatio     ^.  sw    "-- 
CaucSsum  superavit  exercitus.   Rupes  in  eo  X  in  »•  chr.  n. 
circuitu  stadia  complectitur,  quattuor  in  altitndi-  incipiente. 
nem  excedit:  in  qua  vinctumPrometiiea  fuisse  an    °''  "^"  ^' 
'.iquitas  Iradit.    Condendae  in  radicibus  monlis  urbi  sedes23 
electa  est.  VII  milibus  seniorum  Macedonum  el  praeterea 
militibus,  quorum  opera  uti  desisset,  permissum  in  novam 
urbem  considere.  Hanc  quoque  Alexandrlam  incoiae  ap- 
pellaverunt. 

CAP.  IV. 

(15)  AtBessus  Alexandri  celeritateperterritus,  diispa- 1 
Iriis  sacrificio  rite  facto,  sicul  illis  gentibus  mos  est,  cum 
amicis  ducibusque  copiarum  inter  epulas  de  bello  consul- 
tabat.     Graves  mero  suas  vires  extollere,  hostium  nunc2 
temeritatem,  nunc  paucitatem  spernere  incipiunt.    Praeci-  3 
pue  Bessus  ferox  verbis  et  parto  per  scelus  regno  super- 
bus  ac  vix  potens  mentis  dicere  ordilur,  socordia  Darei 
crevisse  hostium  famam.     Occurrisse  enim  in  Ciliciae  an-  4 
gustissimis  faucibus,  quum  retrocedendo  posset  perdu- 
cere  incautos  in  loca  naturae  silu  invia,  tot  fluminibus  ob- 
iectis,  totmontium  latebris,  inter  quas  deprehensus  hostis 
ne  fug:ae  quidem,   nedum  resistendi  occasionem  fuerit 


LIB.  VII.  CAP.  111,  n  —  CAP.  IV,  16.  [vii,  i,i-ii;.  z.]    131 

5  habilurus.  Slbi  placere  in  Sogdianos  recedere ,  Oxum 
aninem  velul  murum  obiecturuni  liosti,  dum  ex  linitimis 

6  genlibus  valida  auxilia  coiicurrerent.  Venturos  autem  Cho- 
rasmios  etDahas  Sacasque  et  Indos  et  ultra  Tanaim  amnem 
colentes  Scylhas,  quorum  ncminem  adeo  huniilem  esse, 
ut  Immeri  eius  non  posscnl  Macedonis  militis  verticem 

7  aoquare.  Conclamant  temulenti,  unam  hanc  sententiam  sa- 
lubremesse:  el  Bessus  circumferri  merum  largius  iubet, 
debellalurus  super  niensan;  Alexandruni. 

8  (16)  Erat  in  eo  convivio  Cobares,  natione  Medus,  sed 
magicae  artis  (si  modo  ars  est,  non  vanissimi  cniusque 
ludibrium)  magis  professione  quam  scientia  celeber,  alio- 

9  iiui  moderalus  el  probus.  Is  iiuum  praefatus  essel,  scire, 
servo  utilius  esse,  parere  dicto,  quam  afferre  consilium, 
quiim  illos,  qui  pareant,  idcm  quod  ceteros  maneat,  qui 

-    vero  suadeant ,  proprium  sibi  periculum  *  ♦ :  [Bessus]  ♦  * 

lOpoculuni  ei  etiam,  quod  habebat  in  inanu,  tradidit.  Quo 
accepto  Cobares,  Nalura,  inquit,  mortalium  hoc  quoque  no- 
mine  prava  nt  sinistra  dici  potest,  quod  in  suo  quisque  negotio 

1 1  hebetior  est ,  qiiam  in  alieno.  Turbida  sunt  consitia  eorum, 
qui  sibi  suadent.  Obstat  metus,  alias  cupidilas,  nonnwiquam 
nuturalis  eorum,  quae  excogitaveris,  amor :  nam  in  te  super- 
bia  non  cadil.    Exoertus  es  utcunque,  quod  ipse  reppereris. 

t2aut  solum  aut  optimum  ducere.  Magnum  onus  sustines  capite, 
regium  insigne.  Uocaul  moderate  perferendum  cst,  aut, 
quod  abominor ,  in  le  ruet.    Consilio ,  non  impetu  opus  esl. 

l3Adiicil  deinde,  quod  apud  Bactrianos  vulgo  usurpabant, 
canem  tiniidum  vehementius  latrare,  quam  mordere,  altis- 
sima  quaeque  flumina  mininio  sono  labi.  Quae  inserui,  ul, 
qualiscunque  inter  barbaros  potuil  csse  prudentia,  trade- 

!4retur.  His  audientium  expectationem  suspenderat.  Tum 
consilium  aperit,  utilius  Besso,  quani  gratius.  In  vcstibulo, 
in((uit,  regiae  tuae  velocissimus  consistit  rex.     Anle  ille  ag- 

Ibmen,  quam  ttc  mensam  istam  movebis.  Nunc  ab  TanHi  exer- 
cilum  accerses  et  armis  flumina  oppones.  Scilicet,  quatu 
fugitttnis  es ,  hostis  sequi  non  potesi!  Iter  ulrique  commune 
est,  victori  tutius.   Licet strenuum  metum putes  esse ,  velociur 

IStamenestspes.  Quin  validioris  occupas  gratiam  dedisque  tc. 


152  Q.  CURTII  RUFI  | 

iitcunque  cessei'!!,  ineliorem  fortunam  deditus  quam  hostis    - 
hahituj-us?  Alienum  liahes  regnutn ,  qxio  facilius  eo  careas.Yt 
Incipies  forsitan  iustus  esse  rex,  quum  ipse  fecerit,  qui  iibi  et    % 
dare  polest  regnum  et  eripere.    Consilium  habes  fidele ,  quod  19 
diutii/s  exequi  supervacuum  est.  Nohilis  cquus  umhra  quoque 
virgae  regitur:  ignaims  nc  calcari  quidcm  concitari  potest. 
Bessiis  et  ingenio  el  niullo  mero  ferox  adeo  exarsil,  ul  vixl9 
ab  amicis,  quo  minus  occidereteum,  —  namslrinxeral  quo- 
que  acinacem,  —  contineretur.  Certe  e  convivio  prosiluit, 
haudquaquam  polens  menlis.  Cobares  inler  lumultum  ela- 
psus  ad  Alexandrum  Iransfugil. 

(17)  Vlll  niilia  Baclrianorum  habebal  armata  Bessus,20 
tjuae,  quamdiu  propier  coeli  inlemperieni  Indiam  polius 
Macedonas  petituros  crediderant,  obedienter  imperala  fe- 
cerunl:  poslquam  advenlare  Alexandrum  conipertum  est, 

in  suos  quisque  vicos  dilapsi  Bessum  reliquerunt.     IlleSl 
cum  clienlium  manu,  qui  non  nuitaverant  fidem,   Oxo 
anine  superalo  exustisque  navigiis,  quibus  Iransierat,  ne 
iisdem  hoslis  uleretur,  novas  copias  in  Sogdianis  con-     j 
Irahebat. 

Alexander  Caucasum  quidem,  ut  supra  dictum  est,22 
transierat,  sed  inopia  frunienti  prope  ad  famem  ventum 
erat.     Suco  ex  sesamo  expresso  haud  secus  quam  oleo23 
arlus  perungebant.    Sed  huius  suci  ducenis  quadragenis 
denariis  amphorae  singulae,  mellis  denariis  trecenis  nona- 
genis,  trecenis  vini  aestimabantur:  irilici  nihil  aut  admo- 
dum  exiguum  reperiebatur.   Siros  vocabant  barbari,  quos24 
ita  sollerler  abscondunt,  ut,  nisi  qui  defoderunt,  invenire 
non  possint:  in  his  conditae  fruges  erant.    In  quarum  pe- 
nuria  milites  fluviatili  pisce  et  herbis  sustinebantur.    Iam-25 
que  haec  ipsa  alimenta  defeceranl,  quum  iumenla,  quibus 
onera  portabanl,  caedere  iussi  sunt:  horum  carne,  dum  in 
Bactrianos  pervenlum,  traxere  vitam. 

(18)  Bactrianae  lerrae  muiliplex  el  varia  natura  est.  26 
Alibi  multa  arbor  et  vitis  largos  mitesque  fructus  alit:  so- 
lum  pingue  crebri  fontes  rigant:  quae  mitiora  sunt,  fru- 
menlo  conseruntur,  celera  armentorum  pabulo  cedunt. 
Magnam  deinde  partem  eiusdem  tcrrae  sleriles  arenae27 


LIB.  Vll.  CAP.  IV,  16—36.  [vii,  le-io.  z  ]  l.")3 

tenent:  squalida  siccilale  regio  iioii  hominetn,  non  fruyeiii 
alit:  quum  vero  venti  a  Ponlico  niaii  spiranl,  quicquid  sa- 
buli  in  canipis  iacct,  converrunt.  Quod  ubi  cnnuilMtum  est, 
magnorum  collium  procul  species  est,  omiiiaqne  prislini 

aSilineris  vesligia  intcreunt.  llaqnc,  qui  Iranseunt  campos, 
naviganlium  modo  noctu  sidera  obseivant,  ad  quorum 
cursum  iler  dirigunt,  et  propemodum  clarior  esl  noclis 

29umbra,  quam  lux.  Ergo  interdiu  invia  est  regio,  quia  iiec 
vesligium,  quod  sequantur,  inveniunt  et  nitor  siderum  ca- 
ligine  absconditur.  Ceterum  si  qnos  ille  ventus,  qui  a  iiiari 

30exoritur,  depreliendil,  aiena  obruit.  Sed  qua  milior  terra 
est,  ingens  hominum  equorumque  mullitudo  gignitur.  Ila- 

3lque  Bactriani  equites  XXX  milia  expleverant.  Ipsa  Baclra, 
regionis  eius  caput,  sita  suntsub  monle  Parapaniiso.  Bac- 
Irus  amnis  praeterit  moenia.  Is  urbi  et  regioni  dedil 
nomen. 

32  (19)  Hic  regi  slaliva  habenti  nuntialur  ex  GraeciaPe- 
loponnesiorum  Laconumque  defeclio.  Nondum  enim  victi 
erant,  quuni  proficiscerentur  tumullus  eius  principia  nun- 
liaturi.  Et  alius  praesens  lerror  afTerlur,  Scytlias,  qui  ultra 
Tanaim  amnem  colunt,  adventare,  Besso  ferentes  opem. 
Eodem  lempore,  quae  in  gente  Ariorum  Caranus  et  Eri- 

}3g:>'ius  gesserant,  perferunlur.  Commissum  erat  proelium 
interMacedones  Ariosque.  TransfugaSatibnrzanesbarbaris 
praeeral:  qui  quum  pugnam  segnem  ulrimque  aequis  vi- 
ribus  starc  vidisset,  in  primos  ordines  adequilavit  dempta- 
que  galea,  inhibilis,  qui  tela  iaciebant,  si  quis  viritim  di- 
micare  vellet,  provocavit  ad  pugnam:  nudum  se  caput  in 

34certamine  habiturum.  Non  tulit  ferociam  barbari  dux  hosli- 
lis  exercilus  [Erigyius],  gravis  quidem  aetale,  sed  el  animi 
el  corporis  robore  nulli  iuvenum  postferendus.  Is,  galea 
dempta,  caniliem  oslenlans,  Venit,  inqull ,  d/en ,  quo  av( 
licforia  aul  morie  honestissitna ,    quales  amicos  el  mililes 

ib  Alexander  habeat,  oslcndam.  Nec  plura  eloculus  equum  iu 
hosleni  egit.  Crederes  imperatum ,  ut  acies  utraeque  tela 
cohiberent.  Proiinus  cerle  recesserunt,  dato  libero  spatio, 
inlenti  in  evenlum  non  duorum  modo,  sed  eliam  suae  sor- 

36lis,  quippe  alienum  discrimen  secuturi.    Prior  barbarus 


154  Q.  CURTII  RUFl 

emisil  haslam,  quam  Erigyius  modica  capilis  declinatione 
vitavit,  atque  ipse  infestam  sarissam,  equo  calcaribus  con 
cito,  in  medio  barbari  gutture  ila  fixit,  ul  per  cervieem 
emineret.     Praecipitatus  ex  equo  barbarus  adliuc  tamen  37 
repugnabat.     Sed  ille  extractam  e  vulnere  Iiastam  rursus 
in  os  dirigit.  Satibarzanes  manu  complexus,  quo  malurius 
inleriret,  ictum  hostis  adiuvit.    Et  barbari,  duce  amisso,38 
quem  magis  necessitate  quam  sponte  secuti  erant,  tunc 
haud  immemores  meritoruni  Alexandri  arma  Erigyio  tra- 
dunt.   Rex  his  quidem  laetus,  de  Sparlanis  haudquaquam39 
securus,  raagno  tamen  animo  defectum  eorum  tulit,  dicens, 
non  ante  ausos  consilia  nudare,  quam  ipsuni  ad  fines  In- 
diae  pervenisse  cognossent.  Ipse  Bessum  persequens  co-40 
pias  movit:  cuiErigyius  spolia  barbari  caesi,  opimumbelli 
decus,  praeferens  occurrit. 

CAP.  V. 

(20)   Igitur  Bactrianorum  regione  Artabazo  Iradita,  i 
sarcinas  et  impedimenta  ibi  cum  praesidio  relinquil.  Ipse 
cum  expedito  agmine  loca  deser-ta  Sogdianorum  intrat, 
noclurno  itinere  exercitum  ducens.    Aquarum,  ut  ante  di-  2 
ctum  est,  penuria  prius  desperatione  quam  desiderio  bi- 
.Dendi  sitim  accendit.  Per  CCCCsladia  ne  modicus  quidem 
humor  exislit.    Arenas  vapor  aestivi  solis  accendit:  quaes 
ubi  flagrare  coeperant,  haud  secus  quam  continenti  incen- 
Jio  cuncta  torrentur.    Caligo  deinde  immodico  terrae  fer-  4 
v'0re  excitata  lucem  tegit,  camporumque  non  alia  quam 
vasti  et  profundi  aequuris  species  est.  Nocturnum  iter  to-  5 
lerabile  videbatur,  quia  rore  et  matulino  frigore  corpora 
levabantur.  Ceterum  cum  ipsa  luce  aeslus  oritur,  omnem- 
que  naturalem  absorbet  humorem  siccitas :  ora  visceraque 
penitus  uruntur.     Itaque  primum  animi,  deinde  corpora  6 
delicere  coeperunt.    Pigebat  et  consistere  et  progredi. 
Pauci  a  perilis  regionis  admoniti  praepararant  aquam.  7 
Haec  paulisper  repressit  sitim:  deinde  crescente  aestu 
rursus  desiderium  humoris  accensum  est.  Ergo,  quicquid 
vini  oleique  erat,  oribus  ingerebatur,   lantaque  dulcedo 


LIB.  VII.  CAP.  IV,  36  — CAP.  V,  18.  (vii,  ifl-21.  z  ]     155 

fibibendi  fiiil,  ul  in  posterum  sitis  non  tinieretur.  Gra- 
ves  deinde  avide  hausto  humore  non  sustinere  arma, 
non  ingredi  poleranl,  et  feiiciores  videbanlur,  quos  aqua 
defeceral,  quum  ipsi  sine  inodo  infusam  vomilu  coge- 

9  rcntur  egerere.  Anxium  regem  lanlis  maiis  circunifusi 
amici,  ut  meminisset  sui,  orabant:  animi  sui  magnitudi- 

lOnem  unicum  remedium  deficientis  exercitus  esse:  quum 
ex  his,  (lui  praecesserant  ad  capiendum  locum  castris, 
duo  occurrunl,  ulribus  aquam  gestantes,  ut  filiis  suis, 
quos  in  eodem  agmine  esse  el  aegre  pali  silim  non  igno- 

U  rabanl,  occurrerent.  Qui  quum  in  res:em  incidissent,  alter 
ex  eis,  utre  resoluto,  vas,  quod  simul  ferebat,  implet,  por- 
rij,'ens  regi.    Ille  accipil:  percontatus,  quibus  aquam  por- 

ISlarent,  filiis  ferre  cognoscit.  Tunc  pocuio  pleno,  sicut 
oblatum  esl,  reddito,  Necsolus,  inqirit,  bibere  sustineo  nec 
tam  exiguum  dii^idere  omnibus  possum.  Vos  currite  et  liberis 
vestris ,  quod  propter  illos  altulistis ,  dale. 

13  (21)  Tandem  ad  fliunen  Oxum  ipse  jiervenit  prima 
fere  vespera.  Sed  exercitus  magna  pars  non  potuerat  con- 
sequi :  in  edilo  monle  ignes  iubet  fieri,  ut  ii,  qui  aegre  se- 
quebantur,  haud  procul  castris  ipsos  abesse  cognoscerent. 

14Eos  aulem.  qui  primi  agminis  eranl,  mature  cibo  ac  polione 
firmatos,  implere  alios  ulres,  alios  vasa,  quibuscunque 

ISaqua  portari  posset,  iussit  ac  suis  opem  ferre.  Sed  qui 
intemperantius  hauserunt,  intercluso  spirilu,  exlincti  sunt, 
niultoque  maior  linnuii  numenis  fuil,  quam  ullo  amiseral 

16proelio.  At  ille  thoracem  adhuc  indulus  nec  aut  cibo  re- 
fectus  aut  potu,  qua  veniebal  exercitus,  constitit  nec  ante 
ad  curandum  corpus  recessit,  quam  praelerieranl,  qui 
agmen  cludebant:  totamque  eam  noctem  cum  magno  animi 

ITmotu  perpetuis  vigiliis  egit.  Nec  poslero  die  laetior  eral, 
quia  nec  navigia  liabebat  nec  pons  erigi  poteral,  circum 
amnem  nudo  solo  et  materia  maxime  sterili.  Consilium 
igitur,  quod  unum  necessilas  subieceral,  init.  Utres  quam 

ISplurimos,  stramenlisrefertos,dividit.  His  incubanles  Irans- 
navere  amnem,  quique  primi  transierant,  In  stalione  erant, 
dum  traiicerent  celeri.  Hoc  modo  sexto  demum  die  in  ul- 
leiiore  ripa  tolum  exercitum  exposuit. 


156  y.  CURTII  RUFl 

(22)  lamque  ad  perseqiiendum  Bessiim  slaUieral  pro-l9 
gredi,  quum  ea,  quae  in  Sogdianis  erant,  cognoscit.  Spi- 
lamenes  erat  inter  omnes  amicos  praecipuo  honore  cultus 

a  Besso.  Sed  nullis  meritis  perfidia  miligari  polest:  quae20 
tamen  minus  in  eo  invisa  esse  poteral,  quia  nihil  ulli  ne- 
faslum  in  Bessum,  interfectorem  regis  sui,  videbalur.  Ti- 
tulus  facinori  speciosus  praeferebatur,  vindictaDarei:  sed 
forlunam,  non  scelus  oderat  Bessi.    Namque  ut  Alexan-2I 
drum  flumen  Oxum  superasse  cognovit,  Dataphernem  et 
Catenem,  quibus  a  Besso  maxima  fides  habebatur,  in  so- 
cietatem  cogitatae  rei  asciscil.  Illi  promptius  adsunt,  quam 
rogabantur,  assumptisque  octo  fortissimis  iuvenibus  talem 
doium  intendunt.  Spitamenes  pergit  ad  Bessum  et,  remo-2J 
tis  arbitris,  comperisse  ait  se,  insidiari  ei  Dataphernem  et 
Calenem,  ut  vivum  Alexandro  Iraderent,  agitantes:  a  se- 
mel  occupatos  esse  et  vinctos  teneri.  Bessus  tanto  merito,2.'i 
ut  credebat,  obligatus  partim  gratias  agil,  partim  avidus 
explendi  supplicii  adduci  eos  iubet.     llii,  manibus  sua24 
sponle  reiigalis,  a  participibus  consilii  trahebanlur:  quos 
Bessus  truci  vullu  intuens  consurgit,  manibus  non  tempe- 
ralunis.  Atque  ilii,  simulatione  omissa,  circumsistunt  eum 
et  fruslra  repugnantem  vinciunt,  direpto  ex  capite  regni 
insigni  lacerataque  veste,  quam  e  spoiiis  occisi  regis  in- 
duerat.    llle  deos,  sui  sceleris  ultores,  adesse  confessus25 
adiecit,  non  Dareo  iniquos  fuisse,  quem  sic  ulciscerentur, 
sed  Alexandro  propitios  esse,  cuius  victoriam  semper 
etiam  hosles  adiuvissent.    Multitudo  an  vindicalura  Bes-26 
sum  fuerit,  incertum  est,  nisi  illi,  qui  vinxerant,   iussu 
Alexandri    fccisse   ipsos    ementiti   dubios  adhuc   animi 
terruissent.      In  equum   impositum  Alexandro   Iradiluri 
ducunt. 

(23)  Inter  haec  rex,  quibus  matura  eral  missio,  eleclis27 
DCCCC  fere,  bina  talenta  equili  dedit,  pediti  terna  dena- 
rium  milia,  monitosque,  ut  iiberos  generarent,  remisit 
domum.  Ceteris  gratiae  actae ,  quod  ad  reliqua  belii  na- 
vaturos  operam  poilicebantur.  Dum  Bessus  perducitur,28 
perventum  erat  in  parvulum  oppidum:  Branchidae  eius 
incolae  erant.    Mii«to  quondam  iussu  Xerxis,  quum  e 


LiB.  Vll.  C.\P.  V,  19—38.  [VII.  22-24.  z.]  157 

Graecia  redirel,  iransieraiu  el  in  ea  sede  conslileranl, 
quia  lempium ,    quod  Didymeon  appelialur,  in  ^•aliain 

29Xerxis  violaverant.  Mores  patrii  nonduni  exoleverant, 
sed  iam  bilingues  erant,  paulatim  a  domeslico  externo 
sermone  degeneres.  Magno  igitur  gaudio  regem  exci- 
piunl,   urbem  seque  dedentes.     llle  Milesios,  qui  apud 

aoipsum  militarent,  convocari  iubet.  Vetus  odium  Milesii 
gerebanl  in  Branchidarum  gentem  proditionis  ergo.  His, 
sive  iniuriae,  sive  originis  nieminisse  mallent,  liberum 

31  de  Branchidis  permittit  arbitrium.  Varianlibus  deinde  sen- 
tenliis,  se  ipsum  considei'aturum ,  quid  optimum  faclu 
essel,  ostendit.  Postero  die  occurrentibus  Branchidis,  se- 
cum  procedere  iubet.    Quunu^ue  ad  urbem  ventum  esset, 

32ipse  cum  expedila  manu  porlam  intrat:  phalanx  moenia 
oppidi  circumire  iussa  et,  dato  signo,  diripere  urbem,  pro- 

33ditoruni  receptaculum,  ipsosque  ad  unum  caedere.  Illi 
inermes  passim  irucidantur,  nec  aut  comniercio  linguae 
aut  supplicum  velamentis  precibusque  inhiberi  crudelilas 
potest.    Tandem ,  ut  deiicerent  fundamenta  murorum ,  ab 

34imo  moliuntur,  ne  quod  urbis  vesligium  extaret.  Nemora 
quoque  [et]  lucos  sacros  non  caedunt  modo,  sed  etiam 
extirpant,  ul  vasla  soliludo  et  sterilis  humus,  excussis 

3oetiam  radicibus,  linqueretur.  Quae  si  in  ipsos  proditienis 
auclores  excogitata  essent,  iustaultio  esse,  non  crudelitas 
videretur:  nunc  culpam  maiorum  posteri  luere,  qui  ne 
viderant  quidem  Milelum,  ideo  et  Xerxi  non  potueranl 
prodere. 

36  (24)  Inde  processit  ad  Tan5im  amnem.  Quo  perdu- 
ctus  est  Bessus,  non  vinctus  niodo,  sed  etiam  omni  vela- 
inento  corporis  spoliatus.  Spitamenes  eum  tenebat  collo 
inserta  calena,  tam  barbaris,  quam  Macedonibus  gralum 

37spectaculum.  Tum  SpitamSnes ,  Eue,  inquit,  et  Dareim, 
regesmeos,  ultus  interfectorem  domini  suiadduxi,  eotnodo 
captum ,  ctiius  ipse  fecit  exemplum.  Aperiat  ad  hoc  specta- 
culum  oculos  Dareus !  Existat  ah  inferis .  qvi  illo  supplicio 

iiindignus  fuit  et  hoc  solatio  dignus  est!  Alexander,  multum 
collaudatoSpitamene,  conversus  ad  Bessum,  Cuius,  inquit, 
ferae  rabies  occupavit  animum  tuum,  quum  regem  de  te 


158  Q.  CURTll  RUFl 

optime  meritum  prmsvincire,  deinde  occidere  sustinuisti? 
Sed  htiius  parricidii  mercedem  falso  regis  nomine  persolvisti. 
Ibi  ille  facinus  purgare  non  ausus  regis  lilulum  se  usur-39 
pare  dixit,  ul  gentem  suam  tradere  ipsi  possit:  qui  si  ces- 
sasset,  aiium  fuisse  regnum  occupalurum.     Et  Aiexander40 
Oxathren,  fralrem  Darei,  quem  inter  corporis  custodes  ha- 
bebat,  propius  iussit  accedere  tradique  Bessum  ei,  ut 
cruci  affixum,  mutilalis  auribus  naribusque,  sagittis  con- 
flg^erent  barbari  asservarentque  corpus,  ul  ne  aves  quidem 
conlingerenl.     Oxathres  celera  sibi  curae  fore  polHcetur:4l 
aves  non  ab  alio  quam  a  Calene  posse  prohiberi  adiicit, 
eximiam  eius  arlem  cupiens  ostendere :  namque  adeo  certo 
ictu  deslinala  feriebat,  ut  aves  quoque  exciperet.  Nunc  si42 
forsitan,  sagittandi  tam  celebri  usu,  minus  admirabiiis  vi- 
deri  ars  haec  possit,  tunc  ingens  visentibus  miraculum 
magnoque  honori  Cateni  fuit.    Dona  deinde  omnibus,  qui43 
Bessum  adduxerant,  data  sunt.    Celeruni  supplicium  eius 
distulit,  ut  eo  loco,  in  quo  Dareum  ipse  occiderat,  ne- 
caretur. 

CAP.  VI. 

(25)  Interea  Macedones  ad  pelendum  pabulum  incom-  l 
posito  agmine  egressi  a  barbaris ,  qui  de  proximis  monli- 
bus  decurrerunt,  opprimuntur,  pluresque  capli  sunt,  quam 
occisi :  barbari  autem  captivos  prae  se  agentes  rursus  in  2 
montem  recesserunt.  XX  milia  latronum  erant.  Fundis  sa- 
gittisque  pugnam  invadunt.     Quos  dum  obsidet  rex,  inters 
promptissimos  dimicans  sagilta  ictus  est,  quae  in  medio 
crure  fixa  reliquerat  spiculum.  Illum  quidem  maesti  et  at-  4 
toniti  Macedones  in  castra  referebant:  sed  nec  barbaros 
fefellit  subduclus  ex  acie :  quippe  ex  edito  monle  cuncta 
prospexerant.  Itaquc  postero  die  misere  legatos  ad  regem,  b 
quos  ille  prolinus  iussit  admitti  solutisque  fasciis,  magni- 
tudinem  vulneris  dissimulans,  crus  barbaris  ostendit.    llli  6 
iussi  considcre  afflrmant,  non  Macedones    quam  ipsos 
tristiores  fuisse,  cognito  vulnere  ipsius :  cuius  si  auctorem 
repperissent,  dedituros  fuisse:  cum  diis  enim  pugnare 
sacrilegos  tantum.    Ceterum  se  gentem  in  fldem  dedere,  7 


LIB.  Vll.  C.\P.  V,  38  -  CAP.  VI,  15.  [VII,  h-k.  z.]    IS» 

superalos  virlule  illius.  Rex,  fide  d;U;i  el  raplivis  rece- 
8plis,  fjenleni  in  dediiioneni  acccpit.  Castris  inde  molls, 
lectica  militari  ferebatur,  quam  pro  se  quisque  eques  pe- 
desque  subire  certabanl.  Equiles ,  cum  quibus  rex  proe- 
lia  inire  solitus  eral,  sui  muneris  id  esse  censebant:  pe- 
dites  conlra,  quum  saucios  coniuiiiilones  ipsi  gesl;ire  as- 
sucvissent,  eripi  sibi  propriuin  oflicium  lum  polissimum, 

9  quum  rex  geslandus  csset,  (|uerebantur.  Rex  in  tanlo 
utiiusque  partis  certamine  et  sibi  difficiiem  et  praeteri- 
lis  gravcni  electionem  fuluram  ratus  invicem  subire  eos 
iussil. 

10  (26)  Hinc  quarto  die  ad  urbem  Maracanda  perven- 
tum  est.  LXX  stadia  murus  urbis  ampleclitur:  arx  alio 
cingilur  muro.  Ac  praesidio  urbis  relicto  proximos  vicos 
dcpopulatur  atque  urit. 

11  Legali  deinde  Abioruni  Scytharum  superveniunl,  li- 
beri,  ex  quo  decesserat  Cyrus,  lum  imperata  facturi.  lu- 
slissimos  barbarorum  constabat :  armis  abstinebant,  nisi 
lucessili:  libertatis  modico  el  aequali  usu  principibus  hu 

I2niiliores  pares  feceranl.  Hos  benigne  allocutus  ad  eos 
Scythas,  qui  Europam  incolunl,  Berdam  quendam  misil 
ex  amicis,  qui  denuntiaret  liis,  ne  Tanaim,  amnem  regionis, 
iniussu  regis  Iransirent.  Eidem  mandalum,  ut  contempbi- 
relur  locorum  situm  el  illos  quoque  Scythas,  qui  super 

laBosporum  colunt,  viserel.  Condendae  urbi  sedem  super 
ripam  Tanais  elegeral,  claustrum  et  iam  perdomilorum 
ct  quae  deinde  adire  decreverat.  Sed  consilium  distulil 
Sogdianorum  nuntiata  defectio,  quae  Bactrianos  quoque 

14traxil.  VII  milia  equitum  eranl,  quorum  auctoritatem  ce- 
teri  sequebanlur.  Alexander  Spitamenem  et  Catenem,  a 
quibus  ei  traditus  erat  Bessus,  haud  dubius ,  quin  eorum 
opera  redigi  possenl  in  potestalem,  qui  novaverant  res, 

loiussit  accersi.  At  illi,  defeclionis,  ad  quam  coercendam 
evocabantur,  auctores,  vulgaveranl  fama,  Bactrianos  equi- 
les  a  rege  omnes,  ul  occiderentur,  accersi  idque  impera- 
lum  ipsis:  non  suslinuisse  tamen  exequi,  ne  inexpiabile 
in  popuUues  facinus  admitlerent:  non  magis  Alexandri 
saeviliam  quam  Bessi  parricidium  ferre  poluisse.  Itaque 


160  Q.  CURTII  RUFl 

sua  sponlc  iam  molos  nietii  poenae  haud  difficullcr  conci- 
laverunt  ad  arma. 

(27)  Alexander,  li-ansfug-aruni  defectionc  comperla,16 
CralSrum  obsidere  Cyropolim  iubel,  ipse  aliam  lubem  re- 
gionis  eiusdem  corona  capil:  signoque,  ut  puberes  inter- 
ficerenlur,  dalo  reliqui  in  praedam  cessere  victoris:  urbs 
dirula  esl,  ul  celeri  cladis  eius  exemplo  conlinerenlur. 
Memaceni,  valida  gens,  obsidionem  non  ut  honestiorem  17 
modo ,  scd  eliam  uL  Lutiorem  feire  decreverant.    Ad  quo- 
rum  perLinaciam  miLigandam  rex  L  equites  praemisiL,  qui 
clcnienliam  ipsius  in  deditos  simulque  inexorabilem  ani- 
mum  in  devictos  ostenderent.     Illi  nec  de  fide  nec  de  po- 18 
tenlia  regis  ipsos  dubilare  respondent  equitesque  lendere 
exlra  munimenLa  urbis  iubent:  hospitaliter  deinde  exce- 
ptos  g:ravesque  epulis  eL  somno  inlempesta  nocLe  adorti 
interfecerunt.  Aiexander  haud  secus,  quam  pai'  eral,  mo- 19 
lus  urbem  corona  circumdediL,  muniLiorem,  quam  ut  pri- 
mo  impetu  capi  posset.    Itaque  Meleagrum  et  Perdiccam 

in  obsidionem  iungit,  [ipse  ad  Cratenim  proficiscitur,]  Cyropo- 
lim,  ul  anLe  dicluni  esl,  obsidenLem.  Statuerat  auLem  par-20 
cere  urbi  conditae  a  Cyro :  quippe  non  alium  gentium  iila- 
rum  niagis  admiraLus  est,  quam  hunc  regem  et  Semiramim, 
quos  et  magnitudine  animi  et  claritate  rerum  longe  emi- 
cuisse  credebat.    Celeram  perLinacia  oppidanorum  iramai 
eius  accendit.     iLaque  captam  urbem  diripi  iussit  [el]  de- 
leri.  [Tum]  Memacenis  haud  iniuria  infestus  adMeleagrum 
eL  Perdiccam  redit.    Sed  non  alia  urbs  forlius  obsidionemaa 
tuliL:  quippe  et  miliLum  proniplissimi  cecidere  et  ipse  rex 
ad  ultimum  periculum  venit.  Namque  cervix  eius  saxo  ita 
lcla  est,  ul,  oculis  caligine  ofTusa,  collabercLur,  ne  mentis 
quidem  compos :  exercitus  cerle,  velut  ereplo  eo,  ingemuit. 
Sed  invictus  adversus  ea,  quae  ccleros  terrent,  nondum23 
percuralo  vulnere,  acrius  obsidioni  insLiLiL,  naturalem  ce- 
leriiatem  ira  concitante.     Cuniculo  ergo  sufTossa  moenia 
ingens  nudavere  spatium,  per  quod  irrupil:  vicLorque  ur- 
bem  dirui  iussit. 

(28)  Hinc  Menedemuni  cum  III  milibus  peditum  et24 
nCCC  equitibus  ad  urbem  Maracanda  misit.     SpitamSnes 


LIB.  Vll.  CAP.  VI,  15  — CAP.  VII,  6.  [vii.  2fi-2».  z.]    161 

iransfuga,  praesidio  Macedonuni  inde  deieclo,  muris  urbis 
eius  incluserat  se,  liaud  oppidanis  consilium  defeclionis 
approbanlibus.     Sequi  lamen  videbanlur,  quia  prohibcre 

25non  poteranl.  Interim  Alexander  ad  TanSim  aninem  redil 
et,  quantum  soii  occupaverant  castris,  muro  circumde- 
dit.   LX  stadioruni  urbis  murus  fuit:  hanc  quoque  urbem 

26AlexandrIam  appellari  iussit.  Opus  tanta  celeritate  per- 
fectum  est,  ut  decimo  septimo  die,  quam  munimenta  ex- 
cilata  erant,  lecta  quoque  urbis  absolverentur.  Ingens  mi- 
lilum  certamen  inter  ipsos  fuerat,  ut  suum  quisque  munus 

27  —  nam  divisum  erat  —  primus  ostenderet.  Incolae  novae 
urbi  dati  caplivi,  quos,  reddito  prelio  dominis,  liberavit: 
quorum  posteri  nunc  quoque  non  apud  eos  tam  longa  ae- 
late  propter  memoriam  Alexandri  exoleverunt. 

CAP.  VII. 

1  (29)  At  rex  Scytharum,  cuius  tum  uitra  Tanaim  im- 
perium  erat,  ratus,  eam  urbem,  quam  in  ripa  amnis  Mace- 
dones  condideranl,  suis  impositam  esse  cervicibus,  fra- 
Irem,  C;u-thasim  nomine,  cum  magna  equitum  manu  misil 
ad  diruendam  eam  proculque  amne  submovendas  Mace- 

2  donum  copias.  Bactrianos  Tan3is  ab  Scythis,  quos  Euro- 
paeos  vocant,  dividit.  Idem  Asiam  et  Europam  finis  inter- 

3  fluit.  Ceterum  Scytharum  gens  haud  procul  Thracia  sita 
ab  oriente  ad  septentrionem  se  vertit  Sarmatarumque ,  ut 

4  quidam  credidere,  non  finilima,  sed  pars  est.  Recta  deinde 
regione  [ad]  Alaunum  ulira  Istrum  iacentem  colit:  ultinia 
Asiae,  quae  Bactra  sunt,  slringit.  Habitant,  quae  septen- 
trioni  propiora  sunt:  profundae  inde  silvae  vastaeque  so- 
litudines  excipiunt :  rursus,  quae  et  Tanaim  et  Baclra  spe- 

5  ctant,  humano  cultu  haud  disparia  sunl.  Primus  cum  hac 
gente  non  provisum  bellum  Alexander  gesturus,  quum  in 
conspectu  eius  obequitarethostis,  adhuc  aeger  ex  vulnere, 
praecipue  voce  deficiens ,  quam  et  modicus  cibus  et  cer- 
vicis  extenuabat  dolor,  amicos  in  consilium  advocari  iu- 

<>  bet.  Terrebal  eum  non  hostis,  sed  iniquitas  lemporis. 
Bactriani  defecerant:  Scythae  etiamlacessebant:  ipse  non 
msistere  in  terra,  non  equo  vehj,  non  docere,  non  hortari 

CURT.  RUF.  11 


162  Q.  CURTIl  RUFl 

suos  poleral.     Ancipiti  periculo  impllcilus,  deos  quoque  7 
incusans,  querebatur,  se  iacere  segnera,  cuius  velocitateui 
uemo  antea  valuisset  effugere:  vix  suos  credere,  noa  si- 
mulari  valetudinem. 

(.30)  Ita,  qui  posl  Dareum  victum  ariolos  et  vates  con-  8 
sulere   desierat,  rursus  ad  superstitionem,  liumanarum 
mentium  ludibria,  revolutus  Aristandrum,  cui  credulitatem 
suam  addixerat,  explorare  eventum  rerum  sacrificiis  iu- 
bet.    Mos  erat  aruspicibus,  exla  sine  rege  spectare  et, 
quae  portenderentur,  refcrre.     Inter  haec  rex,  dum  fibris  9 
pecudum  explorantur  eventus  latentium  rerum,  propius 
ipsum  considere  amicos  iubet,  ne  contentione  vocis  cica- 
Iricem  infirmam  adhuc  rumperet.  Hephaestio,  CratSrus  et 
Erigyius  erant  cum  custodibus  in  tabernaculum  admissi. 
Discrimen,    inquit,    me  occupavit  meliore  hostium  quatnlO 
meotempore.    Sed  necessilas  ante  ralionem  est ,  maximein 
bello,  quo  raro  permittitur  tempora  legere.     Defecere  Bac-  11 
Iriani,  in  quorum  cervicibus  stamus ,  et,  quantum  in  nohis 
animi  sit,  alieno  Marte  experiuntur.  Haud  duhia  fortuna ,  si 
omiserimus  Scythas  idtro  arma  inferentes:  contempti  ad 
illos,  qui  defecerunt ,  revertemur:  si  vero  Tanuim  transieri- i2 
?nus  et  ubiqxie  invictos  esse  nos  Scytliarum  pernicie  ac  san- 
ffuine  ostenderimus ,   quis  dubitahil  parere  etiam  Europae 
victoribus?  Fdlliiur ,  qui  terminos  gloriae  nostrae  metiturli 
spatio,  quod  transituri  simus.  Unus  amnis  interflint ,  quem 
si  iraiicimus,  in  Europam  arma  proferimus.     Et  qua?itili 
aestimatidufn  est,  dum  Asiatn  subigimus,  in  a/io  quodam-  ■ 
modo  orbe  tropaea  statucre  et,  quae  tam  longo  intervallo 
natura  videtur  diremisse,  una  victoria  subito  committere? 
At  hercule,    si  paululum  cessaverimus ,    in  tergis  nostrisli 
Scythae  haerebunt.  An  soli  sumus,  qui  flumina  transnare 
possumus?  Mulla  in  nosmetipsos  recident,  quibus  adhuc  vici- 
mus.  Fortuna  helli  artem  victos  quoque  docet.  Utribus  amtiem  16 
traiiciendi  exemplim  fecimus  nuper :  hoc,  ut  Scythae  imitari 
nesciant,  Bactriani  docehunt.   Praeterea  unus  gentis  huiusVl 
exercitus  adhuc  venit,  ceteri  expectantur.  Ita  bellum  vitando 
alemuset,  quod  inferre  possumus ,  accipere  cogemur.    yl/a-l&!j| 
nifesia  est  consilii  mei  ratio.    Sed  an  permissuri  sint  mihi     '1 


LIB.  VII.  CAP.  VII,  6—30.  [VII.  ■ia-M.  z.]  163 

JbacedSnes  animo  uli  meo ,  dubito ,  quia ,  ex  quo  hoc  vulnus 

19  accepi ,  non  equo  veclus  sum ,  non  pedibus  ingressus.  Sed  si 
me  sequi  vultis ,  valeo,  amici.  Satis  virium  est  ad  toteranda 
ista :  aut,  si  iam  adest  vilae  meaefinis,  in  quo  tandem  opere 
melius  extinguar? 

20  (31)  Haec  quassa  adhuc  voce,  subdeficiens,  vix  proxi- 
mis  exaudienlibus ,  dixeral,  fiuum  omnes  a  tam  praecipili 

aiconsilio  regem  delerrere  coeperunl,  Erigyius  maxime,  qui 
haud  sane  auctorilale  proficiens  apud  obstinatum  animum 
superslitionem,  cuius  potens  non  erat  rex,  inculere  tenta- 
vil  dicendo,  deos  quoque  obslare  consilio  magnumque 

^2periculum,  si  flumen  transisset,  ostendi.  Intranti  Erig^io 
labernaculum  regis  Aristander  occuiTcrat,  tristia  exta 
fuisse  significans:  haec  ex  vate  comperta  Erigryius  nun- 

23tiabat.  Quo  inhibito  Alexander  non  ira  sohim,  sed  etiam 
pudore  confusus,  quod  superstitio,  quam  celaverat,  dete- 

248ebatur,  Aristandrum  vocari  iubet.    Qui  ut  venit,  inluens 

eum,  Nonrex,  inquit,  sed privatus  siim.  Sacriftcium  vt  fa 

ceres,  mandavi:  qvid  eo  portenderelur,  cur  apud  alivm  quani 

apud  me  professus  es?  Erigyius  arcana  mea  et  secreta,  (e 

prodente ,  cognovit.     Quem  certum  mehercule  fiabco  extorum 

35 intei-prete  uti  metu  suo.  Tibi  avtem ,  qui  scitius ,  quam  potest 
[ille,  inierpretaberis],  denuntio ,  ipsi  mihi  indiccs,  quid  exlis 

26cognoveris,  nepossis  infitiari,  dixisse,  quae  dixeris.  Ilie  ex- 
sangiiis  attonitoque  similis  stabat,  per  metum  eliani  voce 
suppressa:  landemque,  eodem  metu  stimulante,  ne  regis 
cxpeclationem  moraretur,  Magni,  inquit,  taboris,nonir- 
riti  discrimen  rnstare  praedixi:  nec  me  ars  mea ,  quam  beni- 

n  volentia  perlurbat.  Infirmitatem  valetudinis  tuae  vidco  et. 
quantum  in  uno  te  sit ,  scio.    Vereor ,  ne  praesenti  forlunae 

iStuae  sufftcere  non  possis.  Rex  iussum  confidere  felicilati 
suae  remisit  ad  sacra:  sibi  ad  gloriam  concedere  deos. 
Consultanti  inde  cum  iisdem,  quonam  modo  flumen  trans- 
irent,  supervenil  Aristander,  non  alias  laetiora  exta  vi- 
disse  se  afflrmans,  utique  prioribus  longe  diversa:  lum 
sollicitudinis  causas  apparuisse,  nunc  prorsus  egregic  lita- 
lum  esse. 

(32)  Ceterum,  quae  subinde  nuntiata  sunt  regi,  con- 

11* 


164  ^  Q.  CURTIl  RUFI 

linuae  felicitali  rerum  eius  imposueranl  labem.    Menede-  31 
raum,  ut  supra  dictum  est,  miserat  ad  obsidendum  Spila- 
menem,  Baclrianae  defectionis  auctorem.   Qui,  comperto 
hostis  advenlu,  ne  muris  urbis  includerelur,  simul  frelus, 
excipi  posse,  qua  venturum  sciebat,  consedit  occultus. 
Silvestre  iter  aptum  insidiis  legendis  eral:  ibi  Dahas  con-32 
didil.  Equi  binos  armatos  vehunt,  quorum  invicem  singuli 
repente  desiliunt :  equestris  pug^nae  ordinem  lurbant.  Equo-  33 
rum  velocitali  par  hominum  pernicitas.     Hos  Spitamenes 
saltum  circumire  iussos  pariter  el  a  lateribus  et  a  fronte  et 
a  tergo  hosti  oslendil.    Menedemus  undique  inclusus,  ne34 
numero  quidem  par,  diu  tamen  resistit,  clamitans,  nihil 
allud  superesse  locorum  fraude  deceptis ,  quam  honestae 
mortis  solatium  ex  hostium   caede.    Ipsum  praevalens35 
equus  vehebat,  quo  saepius  in  cuneos  barbarorum  effusis 
habenis  eveclus  magna  strage  eos  fuderat.     Sed  quum36j 
unum  omnes  pelerenl,  multis  vulneribus  exsanguis  Hypsi- 
dem  quendam  ex  amicis  hortalus  est,  ut  in  equum  suum 
ascenderet  et  se  fuga  eriperet.    Haec  agentem  anima  de- 
fecil,  corpusque  ex  equo  defluxit  in  terram.     HypsTdes37| 
poteral  quidem  efTugere,  sed,  amisso  amico,  mori  statuit. 
Una  erat  cura,  ne  inullus  occideret.  Itaque,  subdilis  cal- 
caribus  equo,  in  medios  hostes  se  immisit  et,  memorabili 
cdita  pugna,  obrutus  telis  est.  Quod  ubi  videre,  qui  caedi38 
supererant,  tumulum  paulo  quam  cetera  editioremcapiunl: 
quos  SpitamSnes  fame  in  deditionem  subacturus  obsedit. 
Cecidere  eo  proelio  peditum  II  milia,  CCC  equites.  Quam39 
cladem  Alexander  soUerti  consilio  texit,  morte  denuntiata 
his,  qui  ex  proelio  advenerant,  si  acta  vulgassent. 

CAP.  VIII. 

(33)  Ceterum  quuni  animo  disparem  vullum  diutiuslj 
ferre  non  posset,  in  tabernaculum  super  ripam  fluminis  de 
industria  locatum  secessil.  Ibi  sine  arbilris  singula  animisl 
consulta  pensando  noclcm  vigiliis  extraxit,  saepe  pellibus 
labernaculi  allevatis,  ul  conspiceret  hostium  ignes,  e  qui- 
bus  conieclare  poleral,  quanta  hominum  multitudo  essel. 
lamque  lux  appetebal,  quum  thoracem  indutus  procedilSl 


LIB.  VIl.  C.\P.  VII,  30—  CAP.  VIII,  15.  [VII,  32-34.  z.]  165 

ad  mililes,  luni  primum  posl  vulnus  proxime  acceptum. 
4Tanla  eral  apud  eos  veneralio  regis,  ul  facile  periculi, 

quod  horrebanl,  cogilationem  praesenlia  eius  excuterel. 
D  Laeli  ergo  et  manantibus  gaudio  lacrimis  consalutanl  eum 

6  et,  quod  ante  recusaveranl  bellum,  feroces  deposcunt.  Ille 
se  ralibus  equitem  phalangemque  transportaturum  esse 

7  pronunliat  ••  super  utres  iubel  nare  levius  armatos.  Plura 
nec  dici  res  desideravit  nec  rex  dicere  per  valetudinem 

8  potuil.  Ceterum  tanta  alacrilale  militum  rates  iunctae  sunl, 
ut  in  triduum  adXII  milia  eflfectae  sint.  lamque  ad  trans- 
eundum  omnia  aptaverant,  quum  legali  Scytharum  XX 
more  gentis  per  castra  equis  vecti  nuntiare  iubent  regi, 

9  veHe  ipsos  ad  eum  mandata  perferre.  Admissi  in  taberna- 
culum  iussique  considere  in  vullu  regis  defixerant  oculos, 
credo ,  quia  magnitudine  corporis  animum  aestimantibus 

lOmodicus  habitus  haudquaquam  famae  par  videbatur.  Scy- 
this  autem  non,  ut  ceteris  barbaris,  rudis  et  incondilus 
sensus  esl:  quidam  eorum  sapientiam  capere  dicuntur, 

11  quantamcunque  gens  capil  semper  armata.  Sicque  locu- 
tos  esse  apud  regem  memoriae  prodltum  esl.  Abhorreni 
forsilan  moribus  nostris  et  tempora  et  ingenia  cultiora 
sortilis :  sed  ut  possit  oratio  eorum  sperni ,  lamen  fides 
nostra  non  debel:  quae  utcunque  sunt  tradita,  incorrupta 

12perferemus.  Igitur  unum  ex  his  maximum  natu  ita  locu- 
tum  accepimus : 

(34)  Si  dii  habitum  corporis  iui  aviditati  animi  parem 
esse  voluissent,  orbis  te  non  captret :  altera  manu  orienfem, 
altera  occidentem  contingeres  et  hoc  assecutus  scire  velles, 

13 ubi  tanti  numinis  fulgor  conderetur.  Sic  quoqtie  concupiscis, 
quae  non  capis.  Ab  Europa  petis  Asiam :  ex  Asia  transisin 
Europam :  deinde,  si  humanum  genus  omne  superaveris,  cum 
silvis  et  nivibus  et  fluminibus  ferisque  bestiis  gesturus  es  bel- 

\ilum.  Quid?  tuignoras,  arbores  ?nagnas  diu  crescere,  una 
hora  extirpari?  Stultus  est,  qui  fructus  earum  spectat,  alti- 
tudinem  non  metitur.  Vide,  ne,  dum  ad  cacumen  pervenire 
confendis,  cum  ipsis  ramis,  quos  comprehenderis ,  decidas. 

XiiLeo  quoque  aliquando  minimarum  avium pabidum  fuit ,  el 
ferrum  riibigo  consumif.     Nihil  fam  firm  um  esf ,  cui  pericu- 


166  Q.  CURTIl  RUFI 

lum  non  sil  ellam  uh  invalido.    Quid  nobis  tecum  est?   Nun- 16 
quamterram  tuam  attigimus.  Qui  sis,  unde  venias,  licetne 
ignorare  in  vastis  silvis  viventibus?  Nec  servire  idli  possumtis 
nec  imperare  desideramus.  Dona  nobis  data  sunt —  ne  Scytha- 17 
rumgentem  ignores  —  iugum  boumetaratrum,  hasta,  sagitta, 
patera.  His  uti?nur  et  cum  amicis  et  adversus  inimicos.  Fru- 18 
ges  amicis  damus ,  boum  labore  quaesitas :  patera  cum  iisdem 
vinum  diis  libatnus:  inimicos  sagitta  eminus,  hasta  comminus 
petimus.    Sic  Syriae  regem  ct  postea  Persarum  Medorumque 
superavimus ,  patuitque  nobis  iter  iisque  in  Aegyptum.  At  tu,  19 
qid  le  gloriaris  ad  latrones  persequendos  venire,  omnium 
gentium,  quas  adisti,  latro  es.  Lydiam  cepisti,  Syriam  occu- 
pasti,  PersYdem  tcnes ,  Bactrianos  habes  in  potestate ,  Indos 
peiisti:  iamctiam  ad  pecora  nostra  avaras  et  insatiabiles  ma- 
nus porrigis.    Quid  tibi  divitiis  opus  est,  quae  te  esurire  co-2(> 
gunt?    Pritttus  omnium   satietate  parasti  famem,  ut,  quo 
plura  habcres,  acrius,  quae  non  habes,  cuperes.  Non  succur-2l 
rittibi,  quamdiucircum  Bactrahaereas?  dum  illos  subigis, 
Sogdiani  bellare  coeperunt.    Bellum  tibi  ex  victoria  nascitur. 
Nam  ut  maior  fortiorquc  sis ,  quam  quisquam ,  tamen  alieni- 
genam  dominum  pati  nemo  vidt. 

(35)  Transi  modo  Tan&i?n:  scies,  quam  late  pateanl^ll 
nunquam  tamen  consequeris  Scythas.     Pauperias  nostra  ve- 
locior  erit,  qiiam  exerciius  tuus ,  qui  praedam  tot  nationum 
vchit.  Rursus,  quumprocul  abesse  nos  credes,  videbis  in  tuis 
castris.  Eade?n  enim  velocitate  et  sequimur  etfugimus.  Scy-23 
iharum  solitudines  Graecis  etiam  proverbiis  audio  eludi.    At 
nos  deserta  et  humano  cultu  vacua  magis  quam  urbes  et  opu- 
lentos  agros  sequimur.  Proinde  fortuna?n  tuam  pressis  ma--l\ 
nibus  tene.  Lubrica  est  nec  invita  teneripotest.  Salubi-e  con- 
siliu?n  sequcns  quam  praesens  tempus  ostendit  melius.  I?npone 
fclicitati  tuae  frenos :  facilius  illa?n  reges.    Nostri  sine  pedi-  2 j 
hus  dicunt  esse  fortunam,  quae  ??ianus  et  pinnas  tantum 
habet :  quu?n  manus  porrigit ,  pinnas  quoque  comprchendere 
non  sinit.   Denique ,  si  deus  es ,  tribuere  mortalibus  beneficia  26 
debes,  non  sua  eripe?~e:  sin  autem  homo  es,  idquodes,  sem- 
per  esse  tecogita.    Stullum  est,  eorum  meminisse,  propter 
quae  tui  oblivisca?is.    Quibus  hellum  no?x  intuleris,  bonis^l 


LIB.  VU.  CAP.  VIU,  15  — CAP.IX,  7-  [vii,  34-38.  z.]    167 

amicis  poteris  uli.  Nam  el  firmissima  esi  inter  parcs  amicitia 
etvidenlur  parcs,  quiiwn  fccerunt  intcr  se periculum  virium. 

28  Quos  viccris ,  amicos  tibi  esse  cave  credas :  intcr  domiiium  et 
servum  nulta  amicitia  est :  ctiam  in  pace  beUi  tamen  iura  ser- 

i9vantur.  lurando  graliam  Scythas  sancire  ne  credideris: 
colcndo  fidem  iurant.  Graccorum  ista  cautio  est,  quipacta 
consignunt  et  deos  invocant :  nos  religioncm  in  ipsa  fidc  po- 
nimus.    Qui  non  reverentur  Iwmines ,  fullunt  dcos.    Nec  libi 

30  amico  opus  esl,  de  cuius  benivolentiu  dubites.  Ccterumnos 
et  Asiae  et  Europae  custodcs  habebis :  Bactra,  nisidividat 
TaniXis,  contingimus:  ultra  Taiiaim  usque  ad  Thraciam 
colimus :  Tltraciae  Macedoniam  coniunctam  csse  fama  est. 
Utrique  imperio  tuo  finitimos  hostes  an  amicos  velis  esse,  con- 
sidcra.  Uaec  barbarus. 

CAP.  IX. 

1  (.36)  Conlra  rex  forluna  sua  et  consiliis  eoruni  se  usu- 
nini  esse  respondet:  namel  fortunani,  cui  conlidat,  et  con- 
silium  suadentium,  ne  cjuid  lemere  et  audacter  facial,  secu-' 

2  turum.  Dimissisque  legatis  in  praeparatas  rales  exercitum 
iiiiposuit.lnprorisclypeatos  locaverat,  iussos  in  genuasub- 

3  sidere,  quo  tuliores  essentadversus  ictus  sagittarum.  Post 
hos,  qui  lormenta  inlenderenl,  slabant,  et  ab  utroque  latere 
et  a  fronte  circumdati  armatis.  Reliqui,  qui  post  tormcnta 
constiterant,  reniigem  loricam  indulum  sculorum  testudine 

4armali  protegebant.  Idem  ordo  in  illis  quoque  ratibus, 
quae  equitem  vehebant,  servatus  est.  Maior  pars  a  puppe 
nantes  equos  loris  trahebat.  At  illos,  quos  utres  stramento 

orepieti  vehebant,  obieclae  rates  tuebantur.  Ipse  rex  cum 
delectis  primus  ratem  solvit  el  in  ripam  dirigi  iussit.  Cui 
Scylhae  admolos  ordines  equitum  in  prinio  ripae  margine 
opponunt,  ut  ne  applicari  quidem  lerrae  rates  possent. 

6  Ceterum  practer  hanc  speciem  ripis  praesidentis  exerci- 
lus  ingens  navigantes  terror  invaseral:  namque  cursum 
gubcrnatores,  quum  obliquo  flumine  impellerentur,  regere 
non  poterant,  vacillantesque  mililes  et,  ne  excuterentur, 

7  sollicili  nautarum  minisleria  turbaverant.  Ne  lela  quidem 
conati  nisu  vibrare  polerant,  quum  prior  slandi  sine  pe- 


168  Q.  CURTIl  RUFI 

riculo  quam  hostem  incessendi  cura  essel.    Tormenta  sa- 
iuli  fuerunt,   quibus  in  conferlos  ac  lemere  se  ofTerentes 
haud  frusli'a  excussa  sunt  tela.  Barbari  quoque  ingentem  8 
vim  sagiltarum  infudereratibus,  vixque  ullum  fuil  scutum, 
quod  non  pluribus  simul  spiculis  perforaretur. 

(37    lamque  terrae  rates  applicabantur,  quum  acies  9 
clypeataconsurgit  et  hastas  certo  ictu,  ulpote  libero  nisu, 
mitlit  e  ratibus :  et  ut  lerritos  recipientesque  equos  videre, 
alacres  mutua  adhortalione  in  terram  desiluere.    Turbatis  10 
icriter  pedem  inferre  coeperunt.  Equitum  deinde  turmae, 
quae  frenatos  habebant  equos,  perfregere  barbarorum 
aciem.    Interim  ceteri  agmine  dimicantium  lecli  aptavere 
se  pugnae.    Ipse  rex,  quod  vigoris  aegro  adhuc  corporiu 
deerat,  animi  firmilate  supplebat.    Vox  adhortantis  non 
poteral  audiri,  nondum  bene  obducta  cicalrice  cervicis, 
sed  dimicantem  ciincti  videbant.    Itaque  ipsi  quidem  du- 12 
cum  fungebantur  officio  aliusque  alium  adhortati  in  hostem 
saiutis  immemores  ruere  coeperunt.    Tum  vero  non  ora,  li 
non  arma,  non  clamorem  hostium  barbari  tolerare  potue- 
runt,  omnesque  efTusis  liabenis  —  namque  equestris  acies 
erat  —  capessunt  fugani.  Quosrex,  quamquamvexationem 
invalidi  corporis  pali  non  polerat,  per  LXXX  tamen  stadia 
insequi  perseveravit.    lamque  linquente  animo  suis  prae- 14 
cepit,  ut,  donec  lucis  aliquid  superesset,  fugientium  tergis 
inhaererent:  ipse,  exhaustis  etiam  animi  viribus,  in  castra 
se  recepit.   Reliquum  [agmen  sero]  substitil.    Transierantl» 
iam  Liberi  Patris  terminos,  quorum  monumenta  lapides 
erant,  crebris  inlervallis  dispositi,   arboresque  procerae, 
quarum  stipites  hedera  conlexerat:  sed  Macedonas  irai6 
iongius  provexit:  quippe  media  fere  nocte  in  caslra  redie- 
runt,  mullis  interfectis,  pluilbiis  caplis,  equosque  M  et 
DCCC  abegere.  Cecideruni  auteniMacedonum  equitesLX, 
pedites  C  fere,  mille  saucli  fuerunt. 

(38)    Haec  expedilio  deficienlem  magna  ex  partei7 
Asiam  fama  tam  opportunae  victoriae  domuit.     Invictos 
Scythas  esse  crediderant:  quibus  fractis  nullam  gentem 
Macedonum  armis  parem  fore  confitebantur.  Itaque  Sacae 
misere  legatos,  qui  pollicerentur,  gentem  imperata  factu- 


LIB.  Vll.  CAP.  IX,  7  —  CAP.  X,  6.  [ vii.  36-39.  z.]        169 

18ram.  Moveial  eos  regis  non  virtus  magis,  quam  clemenlia 
in  devictos  Scylhas :  quippe  captivos  omnes  siiie  prelio 
rcmiserat,  ut  fidem  faceret,  sibi  cum  ferocissimis  gentium 

19 de  fortitudine,  non  de  ira  fiiisse  certamen.  Benijj^ne  igitur 
cxceplis  Sacarum  legatis,  comilein  Elpinicon  dedit,  adluic 
admodum  iuvenem,  aetatis  floreconciliatum  silji,qui,quuin 
specie  corporis  aequaret  Hepliaestionem ,  ei  le|)ore  haud 

20sane  virili  par  non  erat.  Ipse,  Cratero  cura  maiore  parte 
exercitus  modicis  itineribus  sequi  iusso,  ad  IVIaracanda 
urbem  contendit,  ex  qua  Spitanienes,  comperto  eius  ad- 

21ventu,  Bactra  perfugerat.  Itaque  qualriduo  rex  longum 
itineris  spatium  emensus  pervenerat  in  eum  locum,  in  quo, 
Menedemo  duce,  II  milia  peditum  et  CCC  equites  amiserat. 
Horum  ossa  tumulo  contegi  iussit  et  inferias  more  patrio 

22dedit.  lam  Craterus  cum  phaiange  subsequi  iussus  ad  re- 
gem  pervenerat.  llaque  ut  omnes,  qui  defecerant,  pariter 
belli  clade  premerentur,  copias  dividit  urique  agros  et  in- 
terfici  puberes  iussit. 

CAP.  X. 

1  (39)  Sogdiana  regio  maiore  ex  parte  deserla  est: 
octingenta  fere  stadia  in  latitudinem  vastae  solitudines  te- 

2  nent.  Ingens  spatium  rectae  regionis  est,  per  quam  amiiis 
(Polytimetum  vocant  incolae)  fertur.  Torrentem  eum  ri- 
pae  in   lenuem  alveum  cogunt,  deinde  caverna  accipit 

3  et  sub  terram  rapit.  Cursus  absconditi  indicium  est 
aquae  meantis  sonus,  quum  ipsum  solum,  sub  quo  tan- 

4  tus  amnis  fluit,  nemodico  quidem  resudet  humore.  Ex 
captivis  Sogdianorum  ad  regem  XXX  nobilissimi,  cor- 
porum  robore  eximio,  perducti  erant:  qui,  ut  per  interpre- 
tem  cognoverunt,  iussu  regis  ipsos  ad  supplicium  trahi, 
carmen  laetantium  modo  canere  tripudiisque  et  lasciviori 
corporis  motu  gaudium  quoddam  animi  ostentare  coepe- 

srunt.  Admiratus  rex,  tanta  magnitudine  animi  oppetere 
mortem,  revocari  eos  iussit,  causam  tani  efTusae  laetiliae, 

6  quum  supplicium  ante  oculos  haberent,  reciuirens.  Illi, 
si  ab  alio  occiderentur,  tristes  morituros  fuisse  respon- 
dent:  nunc  a  tanto  rege,  victore  omnium  genlium,  maiori- 


170  0-  CURTll  RUFI 

bus  suis  reddUos  honeslam  morlem,  quam  forles  viri  voto 
quoque  expeterenl,  carminibus  sui  moris  iaelitiafiue  cele- 
brare.  Tum  rex:  Quaero  itaque,  an  vivet-e  velitis  non  inimicil 
mihi,cuiusbeneficiovictvries(is.    Illi  nunquam  se  inimicos  8 
ci,  sed  bello  lacessitos  hostes  fuisse  respondent.    Si  quis 
ipsos  beneflcio  quam  iniuria  experiri  maluisset,  cerlaUi- 
ros  fuisse,  ne  vincerentur  officio.    Inlerrogatique,  quo  9 
pignore  fidem  obligaturi  essent,  vitam,  quam  acciperent, 
pignori  futuram  esse  dixerunt:  reddituros,  quandoque  re- 
petisset.  Nec  promissum  fefellerunt.  Nam  qui  remissi  do- 
mos  ierant,  flde  continuere  populares:  quattuor  inter  cu- 
stodes  corporis  retenli  nulh  Macedonum  in  regem  caritate 
cesserunt. 

(40)  In  Sogdianis  Peucolao  cum  tribus  mili-    a.  328   10 
bus  peditum  (neque  enim  maiori  praesidio  indige-  ^j^^Jsji,"; 
bat)relicto,  Bactrapervenit.  IndeBessuniEcbatcTna  hibemis. 
duci  iussit,  interfeclo  Dareo  poenas  capite  perso-     '•"'''•''• 
lulurum.  lisdem  fere  diebus  Ptolemaeus  et  Menidas  pedi-ll 
tum  tria  milia  et  equites  mille  adduxerunt,  mercede  mili- 
laturos.     Alexander  quoque  ex  Lycia  cum  pari  numerol2 
peditum  et  D  equitibus  venit.  Totidem  ex  Syria  Asclepio- 
donmi  sequebantur:  Antipater  Graecorum  VIII  milia,  in 
quis  DC  equites  eranl,  miserat.   Itaque  exercitu  aucto,  ad  13 
ca,  quae  defectione  turbata  erant,  componenda  processit, 
interfectisque  consternationis  auctoribus  quarto  die  ad 
flumen  Oxum  perventum  est.  Hic,  quia  limum  vehit,  tur- 
bidus  semper  et  insalubris  est  potui.   Itaque  puteos  milesl4 
coejjcral  fodere.    Nec  tamen,  humo  alte  egesta,  exislebal 
humor,   quum  in  ipso  tabernaculo  regis  conspectus  est 
fons,  quem  quia  tarde  notaverant,  subito  extitisse  finxe- 
runl:  rexque  ipse  credi  voluit,  deorum  donum  id  fuisse. 
Superatis  deinde  amnibus  Ocho  et  Oxo,  ad  urbem  Marga- 15 
niam  pervenit.     Circa  eam  VI  oppidis  condendis  electa 
sedes  est:  duo  ad  meridiem  versa,  qualtuor  spectantia 
orientem,  modicis  inler  se  spaliis  distabant,  ne  procul  re- 
petendum  esset  mutuum  auxilium.    Haec  omnia  sita  suntlS 
in  editis  collibus,  tum  velut  freni  domitarum  genlium,  nunc 
originis  suae  oblila  serviunt,  quibus  imperaverunt. 


LIB.  Vll.  CAP.  \,  6— CA1'.\1, 12  [vii,  ;i9-4i.  z.]      171 

CAP.  XI. 

I  (41)  Et  cctera  quidem  pacaverat  rcx.  Una  eral  petra, 
quani  Arimazes  Sogdianus  cum  XXX  milibus  armalorum 
oblinebal,  alimenlis  anle  congestis,  quae  lantae  mullitu- 

2dini  vel  per  biennium  suppelerent.  Petra  in  altiludinem 
XXX  eminet  stadia,  circuitu  C  etL  compleclilur.  Undique 

3abscissa  et  abruptasemita  perangustaaditur.  In  medio  alti- 
tudinis  spatio  hal)el  specum,  cuius  os  artum  et  obscurum 
est:  paulatim  deinde  ulteriorapanduntur,  ultimaetiamaltos 
recessus  liabent.  Fontes  per  totum  fere  specum  manant, 
e  quibus  collatae  aquae  per  prona  montis  flumen  emittunt. 

4Re.K,  loci  difficultatespectala,  statueral  inde  abire:  cupido 

adeinde  incessil  animo  naturam  quoque  faligai/di.  Prius 
tamen  quam  fortunam  obsidionis  e.\periretur,  Cophen(Ar- 
tabazi  hic  filius  eral)  misitadbarbaros,  qui  suaderet,  utde- 
derent  rupem.  Ajimazes  loco  fretussuperbemultarespon- 
dit,  ad  ultimum,  anAlexanderetiam  volare  posset,  inlerro- 

6gat.  Quae  nuntiataregi  sic  accendere  animum,  ut  adhibitis, 
cuni  quibus  consultare  erat  solitus,  indicarel  insolenliam 
barbari,  eludentis  ipsos,  quia  pinnas  non  haberent.  Se  an- 
lem  proxima  nocle  efTecturum,  ut  crederet,  IWacedones 

7  cliam  \olare.  Trecentos,  inquit,  pernicissimos  iuvenes  ex 
suis  quisque  copiis  perduci/e  ad  me ,  quiper  cnlles  et  paene 

Binviasrupes  domi  pecora  agere  consueverant.  llli  praestan- 
tes  et  lcvitate  corporum  et  ardore  animorum  sti^enue  ad- 
ducunt:  quos  intuens  rex,  Vohiscum,  inciuit,  oiuveneset 
mei  aequales,  urbium  invictarum  ante  me  munimenta  siipcra- 
vi,  montium  iuga  perenni  nive  ohruta  emensvs  sum ,  angu- 
stias  Ciliciae  intravi,  Indiae  sine  lassiludine  vim  frigoris  sum 

9perpessus.  Et  mei  documenta  vobis  dedi  et  vestra  liabeo.  Pe- 
tra,  quam  videtis,  unum  aditum  Iiabct,  qiiem  barbariobsi- 
dent.  cetera  negligunt:  nullae  vigiliac  sunt,  nisi  quae  casira 

[Onostra  speclant.  Invenietis  viam,  si  sol/erter  rimati  fuerilis 
aditus  ferentes  ad  cacumen.  Nikil  tam  al/e  na/ura  constiluit. 
quo  virtus  nonpossit  eniti.  Experiendo.  quae  ceteri  despera- 

Vlverunt,  Asiam  habemus  in  poteslale.  Evadile in cacianen, 
quod quum  ceperitis ,  candidis  velis signum  fnihi  dabilis:  ego 

licopiis  admotis  hostem  in  nos  a  vobis  convertam.    Praemium 


172  Q.  CURTII  RUFI 

eritei,  quiprimus  occupaverit  verticem,  talenta  X:  uno  mi- 
nusaccipiet,  qui  proximus  ei  venerit,  eademque  ad  decem 
homines  servabitur  portio.  Certum  autem  habeo ,  vos  non  tam 
liberalitatem  intueri  meam,  quam  voluntatem. 

(42)  His  animis  regem  audierunt,  ul  iam  cepisse  ver-  la 
licem  viderenlur:  dimissique  ferreos  cuneos,  quos  inter 
saxa  defigerent,  validosque  funes  parabant.    Rex  circum-14 
vectus  petram,  qua  minime  asper  ac  praeruptus  aditus  vi- 
debalur,  secunda  vigilia,  quod  bene  verteret,  ingredi  iubel. 
lili,  alimentis  in  biduum  sumptis,  gladiis  modo  atque  hastis 
armati  subire  coeperunt.  Ac  primo  pedibus  ingressi  sunt:  15 
deinde,  ut  in  praerupta  perventum  est,  alii  manibus  emi- 
nentia  saxa  complexi  levavere  semet,  alii  adiectis  funium 
laqueis  evasere:  quibus  [alii],  quum  cuneos  inter  saxa  de- 
figerent,  gradus  subdidere,  quis  insisterent.    Diem  inter 
melum  laboremque  consumpserunt.  Per  aspera  enisis  du- 16 
riora  reslabant,  et  crescere  allitudo  petrae  videbatur.  Illa 
vero  miserabilis  eral  faeies,  quum  ii,  quos  instabilis  gra- 
dus  fefelleral,  ex  praecipiti  devolverentur.    Mox  eadem 
in  se  patienda  alieni  casus  ostendebat  exemplum.    Perl7 
has  tamen  difficullates  enituntur  in  verticem  montis,  om- 
nes  fatigatione  continuati  laboris  affecti,    quidam  niul- 
cati  parte  membrorum :  parilerque  eos  el  nox  et  somnus 
oppressit.     Slratis  passim  corporibus  in  inviis  et  asperislS 
saxorum,  periculi  instantis  obllti  in  lucem  quieverunt:  tan- 
demque  velul  ex  alto  sopore  excitati,  occullas  subiectas- 
que  ipsis  valles  rimantes,  ignari,  in  qua  parle  petrae  lanta 
vis  hostium  condila  esset,   fumum  specu  infra  se  ipsos 
evolutum  nolaverunt.    Ex  quo  intelleclum ,  illam  hostium  19 
latebram  esse.  Itaque  hastis  imposuere,  quod  convenerat 
signum :  totoque  e  numero  duos  et  XXX  in  ascensu  inter- 
isse  agnoscuiil. 

(43)  Rex  non  cupidine  magis  potiundi  loci,  quam  vi-20 
cem  eorum,  quos  ad  tani  manifestum  periculum  miserat, 
sollicitus  toto  die  cacumina  montis  intuens  restitit.   Noctu 
demum ,  quum  obscuritas  conspectum  oculorum  ademis- 
set,  ad  curandum  corpus  recessit.    Poslero  die  nondum2L 
satis  clara  luce  primus  vela,   signum  capti  verticis,   con- 


LIB.  VII.  CAP.  XI,  12—29.  [VII,  4i-4j.  z.]  173 

spexit.  Sed  nc  fallereUir  acies,  dubitare  cogebat  varietas 
coeii,  nunc  inlernitenie  lucis  fulgore,  nunc  condilo.  Verum 

22  ul  liquidior  lux  apparuil  coeio,  dubitatio  exempta  est:  vo- 
catumque  Cophen,  per  quem  barbarorum  animos  tenlave- 
rat,  mittit  ad  eos,  qui  moneret,  nunc  saltem  salubrius  con- 
silium  inirent:  sinautem  fiducialoci  perseverarent,  ostendi 

23a  tergo  iussit,  qui  ceperant  verticem.  Cophes  admissus 
suadere  coepit  Arimazi  petram  tradere,  gratiani  regis  ini- 
turo,  si  tantas  res  molientem  in  unius  rupis  obsidlone 
haerere  non  coegisset.    Ille  ferocius  superbiusque,  quam 

24antea,  locutus  abire  Cophen  iubel.  At  is  prensum  manu 
l)arbarum  rogat,  ut  secum  extra  specum  prodeat :  quo  im- 
petrato  iuvenes  in  cacumine  ostendit  eiusque  superbiae 
iiaud  immerito  illudens  pinnas  habere  ait  milites  Alexan- 

25dri.  lamque  e  Macedonum  castris  signorum  concentus  et 
totius  exercitus  clamor  audiebatur.  Ea  res ,  sicut  plera- 
que  belli  vana  et  inania,  barbaros  ad  deditionem  traxit. 
Quippe  occupati  metu  paucitatem  eorum ,   qui  a  tergo 

26erant,  aestimare  non  poterant.  Itaque  Cophen  (nam  trepi- 
dantes  reliquerat)  strenue  revocant  et  cum  eo  XXX  prin- 
cipes  mittunt,  qui  petram  tradant  et,  ut  incolumibus  abire 

27liceat,  paciscantur.     Ille  quamquam  verebatur,  ne,  con 
specta  iuvenum  paucitate,  deturbarent  eos  barburi,  tamen 
et  fortunae  suae  confisus  et  Arimazi  superbiae  infensus 

28nullam  se  conditionem  deditionis  accipere  respondit.  Ari- 
mazes,  desperatis  magis  quam  perditls  rebus,  cum  pro- 
pinquis  nobilissimisque  gentis  suae  descendit  in  (Jastra. 
quos  omnes  verberibus  affectos  sub  ipsis  radicibus  pe- 

29trae  crucibus  iussit  affigi.  Multitudo  dediticiorum  incolis 
novarum  urbium  cum  pecunia  capta  dono  data  est:  Arta- 
liazus  in  petrae  regionisque,  quae  apposita  esset  ei,  tutela 
rclictus. 


174  0-  CURTll  RUFI 

L  I  B  E  R    VIII. 


ARGUMENTUM. 

I.  Massagetis,  Dahis,  Sogdianis  subactis,  Scytliae  sui  regis  filiam 
Alexandio  coniugem  offerunt.  Rex,  leone  interfecto  et  quattuor  mi- 
libus  ferarum  in  venatione  deiectis,  Clitum  in  convivio  liberius  locu- 
tum  interlicit.  II.  Sera  Alexandri  poeniteutia:  bellicae  deinde  ex- 
peditiones  adversus  Bactrianos  transfugas  et  Sysimithren.  Philippi, 
strenuissimi  iuvenis,  et  Erigyii,  clarisslmi  ducis,  obitus.  III.  Spila- 
menis  uxorem  inierfecti  mariti  caput  afferentem  Alexander  castris 
excedere  iubet:  provincias  quasdam  a  praefectorum  suorum  iniuriis 
viudicat.  IV.  Frigoris  nimia  vi  paene  opprimitur  exercitus,  Gabazam 
aditurus.  Alexandri  constantia  et  erga  gregarium  militem  humani- 
las :  eiusdem  ,  Oxyarte  in  fldem  recepto ,  cuni  Roxaue  matrimonium, 
V.  Cogitationibus  in  belluni  Indicum  versis,  adulatorum  frande,  ni- 
mia  superbia  elatus  Alexander  morePersarum  Macedonas  venera- 
bundos  ipsum  salutare  poscit,  quod  gravi  oratioue  Callisihenes  im- 
probat.  VI.  Ex  ignominia  Hermolao,  nobili  puero,  illala  uascitur  in 
caput  Alexandri  coniuratio:  qua  detecla  cum  auctoribus  sceleris  in- 
nocens  Callisthenes  in  vincula  coniicitur.  VII.  In  Alexandri  super- 
biam  et  criulelitatem  invehitur,  Callislhenem  defendit  Hermolaus. 
VIII.  Hermolao  Alexander  respondet:  Callisthenem  et  reliquos  con- 
iuratos  necari  iubet.  IX.  Inlndiam  movet  Alexander.  Disserit  Cur- 
tius  de  Indiae  siiu,  fluminibus,  coeli  temperie,  animalibus  ,  divitiie, 
de  Indorum  ingenio  ,  regnm  luxuria,  gymnosophistamm  vita  ac  sa- 
pientia.  X.  Alexander  Indiae  cis  Indumregulos  nonnuHos  sibi  oc- 
currentes  in  lidLra  recipil ,  varias  urbes  et  regiones  deditionem  de- 
irectantes  expugnal ,  in  Mazagarum  obsidione  vulneratus  se  esse  ho- 
minem  fatelur.  XI.  Urbem  Noram  et  petram  Aornin  ab  Hercule 
frastra  olim  obsessam  post  mullos  labores  tandem  in  ditioiiem  redi- 
git.  XII.  Indiacis  Indnm  domita,  Indum  transit  AlexanderOmphim- 
que  se  et  sua  Iradentem  restituit:  mutua  dona  regia.  XIII.  Abisares 
se  dedit,  Barzaentes  et  Samaxus  vincti  in  custodiam  iraduntur. 
Alexandri  castra  adHydaspen  et  bellum  cnm  Poro :  cuins  copiis  varia 
arte  distraclis  ripam  adversam  occupat  Alexander.  XIV.  Iiidorum  et 
Macedonum  insignis  et  cnienta  pugna :  Pori  ciptivi  magnanimiias  et 
Alexandri  regis  clemenlia. 

CAP.  I. 

(1  ed.  Zumpt.)  Alexander,  niaiorc  faina  quamglorial 
in  dilioncm  redacla  petra,  quum  propler  vagum  lioslem 
spargendae  manus  essenl,  in  tres  partes  divisit  exercitum. 


LIB.  VIII.  CAP.  1,  l-n.  [VIII.  I.  2.  z.]  175 

Hcphaeslioncm  uiii,  Coenon  alleri  duces  dedeiaL:  ipse  ce- 

2  leiis  pracerat.  Scd  non  eadeni  mens  onuiiijus  bai"baris 
fuit.  Arniis  quidam  subacti,  plures  ante  certamen  impe- 
rata  fecerunt:  quibus  eorum,  qui  in  delectionc  persevera- 

3  veranl,  urbes  agrosque  iussit  altribui.  At  exules  Bactriani 
cum  DCCC  Massagetarnm  equitibus  proximos  vicos  vasta- 
verunt.  Ad  quos  coercendos  Attinas,  regionis  eius  prae- 
fectus,  CCC  equites,  insidiarum,  quae  parabantur,  ignarus, 

ieduxit.  Namque  hostis  in  silvis,  quae  erant  forie  campo 
iunctae,  armatum  militem  condidit,  paucis  propellentibus 
pecora,  ul  improviduni  ad  Insidias  praeda  perduceret. 

5  Itaque  incomposito  agmine  sokuisque  ordinibus  Atlinas 
praedabundus  sequebatur:  quem  praetergressum  silvam, 
qui  in  ea  consederant,  ex  improviso  adorti  cum  omnibus 

C  interemerunt.  Celeriter  ad  Craterum  huius  cladis  fama 
pcrlata  est,  qui  cuui  omni  equitatu  supcrvenit:  et  Massa- 
getac  quidem  iam  refugerant,  Dahae  mille  oppressi  sunl: 

7  quorum  clade  tolius  regionis  finita  defectio  esl.  Alexander 
quoque,  Sogdianis  rursus  subactis,  Maracanda  repetit.  Ibi 
Berdcs ,  qnem  ad  Scythas  super  Bosporum  colentes  mi 

8  serat,  cum  legalis  gentis  occurrit.  Phrataphernes  quoque, 
qui  Chorasmiis  praeerat,  Massagetis  et  Dahis  regionum 
confinio  adiunclus,  miserat,  qui  faclurum  imperata  polli- 

9  cerenlur.  Scythae  petebant,  ut  regis  sui  fdiam  matrimonio 
sibi  iungeret:  si  dedignaretur  affinilatem,  principes  Mace- 
donum  cum  primoribus  suae  genlis  connubio  coire  pate- 
retur:  ipsum  quoque  regem  venturum  ad  eum  polliceban- 

lOtur.  Utraque  legatione  benigne  audila,  Hephaestionem  et 
Artabazum  opperiens  stativa  habuit:  quibus  adiunclis  in 
regionem,  quae  appellatur  Bazalra,  pervenit. 

XI  (2)  Barbarae  opulentiae  in  illis  locis  haud  ulla  sunt 
maiora  indicia,  quam  magnis  nemoribus  saltibusque  no- 

12bilium  ferarum  greges  clusi.  Spatiosas  ad  hoc  eligrunl  sil- 
vas,  crebrls  perennium  aquarum  fontibus  amoenas :  muris 
nemoraclnguntur  turresque  Iiabentvenantium  receptacula. 

ISQuattuor  continuis  aetatibus  intactum  saltum  fuisse  con- 
stabal:  quem  Alexander  cum  toto  exercitu  ingressus  agi- 

14tari  undique  feras  iussit.  Inter  quas  quum  leo,  magniludi- 


176  Q.  CURTII  RUFl 

nis  rarae,  ipsum  regem  invasurus  incurreret,  forte  Lysi- 
machus,  qui  postea  regnavit,  proxinius  Alexandro  vena- 
bulum  obiicere  ferae  coeperat.     Quo  rex  repulso  el  abire 
iusso  adiecit,  lam  a  seniel  uno ,  quam  a  Lysiniaclio  leo- 
nem  inlerfici  posse.    Lysimachus  enim  quondam,  quumis 
vcnaretur  in  Syria ,  occiderat  quidem  eximiae  magniludi- 
nis  feram  solus,  sed  laevo  huniero  usque  ad  ossa  lacera- 
tus  ad  ultimum  periculi  pervenerat.  Id  ipsum  exprobransie 
ei  rex  fortius,  quam  loculus  est,  fecit.  Nam  feram  non  ex- 
cepit  modo,  sed  etiam  uno  vulnere  occidit.    Fabulam,  17 
quae  obiectum  leoni  a  rege  Lysimachum  temere  vulgavit, 
ab  eo  casu,  quem  supra  diximus,  ortam  esse  crediderim. 
Ceterum  Macedones,  quamquam  prospero  eventu  defun-l8 
ctus  erat  Alexander,  tamen  scivere  gentis  suae  more,  ne 
aut  pedes  venaretur   aul  sine  delectis  principum  atque 
amicorum.    Ille,  IV  milibus  ferarum  deiectis,  in  eodeml9 
saltu  cum  toto  exercitu  epulatus  est. 

(3)  Inde  Maracanda  reditum  est:  acceptaque  aelatis 
excusatione  ab  Artabazo  provinciam  eius  destinat  Clito. 
Hic  eral,  qui  apud  Granicum  amnem  nudo  capile  regemSO 
dimicantem  clypeo  suo  texit  et  Rhosacis  manum  capiti  re- 
gis  imminentem  gladio  amputavit:  velus  Philippi  miles 
mullisque  bellicis  operibus  clarus.  Hellanice,  quae  Alexan-2i 
drum  educaveral,  sororeius,  haud  secus  quam  maler  a 
rege  diligebatur.  Ob  has  causas  validissimam  imperii  par- 
tem  fidei  eius  tutelaeque  commisit.    lamque  iter  parare  in22 
posterum  iussus  sollemni  et  tempestivo  adhibelur  convi- 
vio.  In  quo  rex,  quum  mullo  incaluisset  mero ,  immodicus     ■ 
aeslimator  sui,  celebrare,  quae  gesserat,  coepit,  gravis 
etiam  eorum  auribus,  qui  sentiebant,  vera  memorari.   Si-23 
lenlium  tamen  habuere  seniores,  donecPhilippi  res  orsus 
obterere  nobilem  apud  Chaeroneam  victoriam  sui  operis 
fuisse  iactavit  ademptamque  sibi  malignitaie  et  invidia  pa- 
tris  tantae  rei  gloriam.  111  um  quidem,  seditione  inter  Ma-24 
ccdones  mililes  et  Graecos  mercenarios  orla,  debililatum 
vulnere,  quod  in  ea  consternatione  acceperat,  iacuisse, 
non  alia  re  quani  simulatione  mortis  tutiorem:  se  corpus 
eius  protexisse  clypeo  suo  ruentesque  in  illum  sua  manu 


LIB.  VIII   CAP.  I,  14—37.  tviii.2-4.  z.i  177 

25occisos.  Qnac  palreiti  nunquam  aequo  animo  esse  con- 
fessum,  inviluni  filio  debentem  salutem  siiam.  Tlaque  post 
expeditionem ,  quam  sine  eo  fecissel  ipse  in  Illyrios,  vi- 
clorem  scripsisse  se  patri,  fusos  fugalosciue  liostes  nec 

aeaffuisse  usquam  Pliilippum.  Laude  dignos  csse,  non  ciui 
Samolliracum  inilia  viserent,  quum  Asiam  uri  \astarique 
oporterel,  sed  eos,  iiui  inagnitudine  rerum  fidem  anteces- 
sissenl. 

27  (4)  Haec  el  his  similia  laeti  audiere  iuvenes ,  ingrala 
senioribus  crant,  maxime  propter  Pliilippum,  sub  quo  diu- 

28tius  vixeranl:  quum  Clitus,  ne  ipse  quidem  satis  sobrius, 
ad  eos,  qui  infra  ipsum  cubabant,  conversus  EuripTdis 
rellulit  carmen ,  ita  ut  sonus  magis  quam  sermo  exaudiri 

29posset  a  rey;e,  quo  significabatur,  male  instituissc  Grac- 
cos,  quod  tropaeis  regum  dumtaxal  nomina  inscriberen- 
lur:  alieno  enim  sanguine  partam  gloriam  intercipi.  Ilaque 
rex,  quum  suspicarelur,  maligniushabitumesse  sermonem, 

30percontari  proximos  coepit,  quid  ex  Clito  audissent.  Et 
illis  ad  silendum  obstinatis  Clitus  paulatim  maiore  voce 
l^hilippi  acta  bellaque  in  Graecia  gesta  commemoral,  omnia 

aipraesenlibus  praeferens.  Hinc  inter  iuniores  senesque 
orta  conlentio  esl,  et  rex,  velut  patienter  audiret,  quis  Cli- 

:$2tus  oblerebat  laudes  eius,  ingenlem  irani  conceperat.  Ce- 
leruni  quum  aniino  videretur  iniperaturus,  si  finem  proca- 
ciler  orto  sermoni  Clitus  imponeret,  nihil  eorum  omitlentc, 

33magis  exaspeiabalur.  lamque  Clitus  eliam  Parmenionem 
defendere  audebat  et  Philippi  de  Atheniensibus  victoriam 
Thebarum  praeferebat  excidio,  non  vino  modo,  sed  etiam 

34aninii  prava  conlenlione  provectus.  Ad  ultimum,  Si  mo- 
riendum,  inquit,  esl  pro  te ,  C/ilvs  est  primus :  at  qmm  victo- 
riae  arbiirium  agis,  praeci/nnini  ferwit  praemium ,  qui pro- 

So  cacissime  patris  tui  memoriae  illudimt.  Sogdianam  regionem 
mihi  attribuis ,  totiens  rebel/em  et  tion  ?nodo  indomitam. .  sed 
quae  ne  subigi  quidem  possit.  Mittor  ad  feras  bestias ,  prae- 

36  cipilia  ingenia  sortitas.  Sed  quae  ad  me  pertinent ,  transeo : 
Phitippi  mitites  spemis ,  ob/itus,  nisi  hic  Atharrtas  senex  iu- 
niores  pugna?n  detrectantes  revocasset,  adliiic  nos  circa  Ha- 

37  /icarnassum  haesuros  fuisse.     Quomodo  igitur  Asiam  etiam 

CURT.  RUF.  12 


178  Q.   CURTU   RUFI 

cum  isUs  imioribus  suhiecisii?  Verum  est,  ulopinor,  quod 
avunculum  tinim  in  Italia  dixisse  constat ,  ipsum  in  viros  in- 
cidisse,  te  in  feminas. 

(5)  Nihil  ex  omnibus  inconsuile  ac  lemere  iaclis  re-38 
gem  magis  moverat,  quam  Parmenionis  cum  lionore  men- 
lio  illata.  Dolorem  tamen  rex  pressit,  contentiis  iussisse, 
ut  convivio  excederet.  Nec  quicquam  aliud  adiecit,  quam,39 
forsitan  eum,  si  diutius  locutus  foret,  exprobraturum  sibi 
fuisse  vitam  a  semetipso  datam:  hoc  enim  superbe  saepe 
iactasse.     Atque  illum  cunctantem  adhuc  surgere,    qui40 
proximi  ei  cubuerant,  inieclis  manibus ,  iurgantes  monen- 
tesque  conabanlur  abducere.   Clitus,  quum  abslraheretur,41 
ad  prisLinam  violenliam  ira  quoque  adiecla,  suo  peclore 
tergum  illius  esse  defensum,  nunc,  postquam  lanti  meriti 
praeterierit  tempus,  etiam  memoriam  invisam  esse  procla- 
mat.  Attali  quoque  caedem  obiiciebat  etadultimum  lovis,  43 
quem  patrem  sibi  Alexander  assereret,  oraculum  eludens, 
veriora  se  regi  quam  patrem  eius  respondisse  dicebat. 
lam  tantum  irae  conceperat  rex,  quantum  vix  sobrius43 
ferre  poLuisset.    Enimvero  olim  mero  sensibus  victis,  ex 
lecto  repentc  prosiluit.  ALtoniti  amici,  ne  posilis  quidem, 44 
sed  abieclis  poculis,  consurgunt,  in  eventum  rei,  quam 
lanLo  impetu  aeturus  esset,  intenti.    Alexander,  rapta  lan-  4c 
cea  ex  manibus  armigeri,  Clilum  adhuc  eadem  linguae  in- 
temperantia  furenlem  percutere  conatus  a  Ptolemaeo  et 
Perdicca  inhibetur.    Medium  complexi  el  obluclari  perse  -tC 
verantem  morabanlur:  Lysimachus  el  Leonnatus  etiam 
lanceam  abstuierant.    Ille  mililum  fidem  implorans  com  4' 
prehendi  se  a  proximis  amicorum,  quod  Dareo  nuper  acci- 
disset,  exclamat  signumque  tuba  dari,  ul  ad  regiam  armati 
coirent,  iubet.  Tum  vero  Plolemaeus  et  Perdiccas  genibus4f 
advoluti  oranl,  ne  in  tam  praecipiti  ira  perseveret  spatium- 
que  potius  animo  det:  omnia  postero  die  iustius  executu- 
rum.     Sed  clausae  erant  aures,  obslrepenLe  ira.    lLaque4', 
impolens  animi  procurrit  in  regiae  vestibulum  et,  vigili 
cxcubanti  hasta  ablata,  constitit  in  adilu,  quo  necesse  erat 
/lis,  qui  simul  coenaverant,  egredi.  Abierant  ceteri.  Clitus6( 
ultimus  sine  lumine  exibat.  Quem  rex,  quisnam  esset,  in- 


I,1B.  Vlll.  CAI'.  1,  37  — GAI'.  II,  8.  ivm.  4-6.  z.]      179 

lerrogal.    Eminebal  etiani  iii  voce  sceleris,  quod  parabal, 

5lalrocitas.    El  ille  iam  non  suae,  sed  regis  irae  memor  Cli- 

52lum  esse  et  de  convivio  exire  respondit.     Haec  dicenlis 

latus  hast;i  transfixil  niorientiaque  sanguine  aspersus,  / 

nunc,  inquit,  ad  Philippum  et  Parmenionem  et  Att&lwn. 

CAP.  II. 

1  (6)  Male  humunis  ingeniis  natura  consuluil,  quod  ple- 
rumquc  non  fulura,  sed  tiansacta  perpendimus.  Quippe 
rex,  postquam  ira  menle  decesserat,  eliam  ebrietate  dis- 
cussa,  magniludinem  facinoris  seraaestimatione  perspexit. 

2  Videbat  tunc,  immodica  libertate  abusum,  sed  alioquin 
egregium  bello  virum  et,  nisi  erubesceret  fateri,  servato- 
rem  sui  occisuni.  Detestabile  carnificis  minislerium  occu- 
paverat  rex,  verborum  licentiam,  quae  vino  poterat  im- 

Sputari,  nefanda  caede  ultus.  Manabat  loto  veslibulo  cruor 
paulo  ante  convivae:  vigiles  altoniii  et  slupentibus  similcs 
procul  stabanl,  liberioremque  poenilentiam  soliludo  ex- 

4  cipiebal.  Ergo  hastani  ex  corpore  iacenlis  evulsam  retor- 
sit  in  semet  iamque  admoverat  pectori,  quum  advolanl  vi- 
giles  et  repugnanli  e  manibus  extorquent  allevalumque  in 

5  tabernaculum  deferunt.  llle  humi  prostraveral  corpus,  ge- 
milu  eiulatuque  miserabili  totam  personans  regiam.  La- 
nitu-e  deinde  os  unguibus  et  circumstantes  rogare ,  ne  sc 

6  tanlo  dedecori  superstitem  esse  palerenlur.  Inter  has 
preces  tola  nox  extracla  est.  Scrutantemque,  num  ira  deo- 
rum  ad  tanlum  nefas  actus  essct,  subit,  anniversarium  sa- 
crificiuni  Libero  Palri  non  esse  redditum  statulo  tempore. 
Itaque  inter  vinum  et  epulas  caede  commissa,  iram  dei 

7  fuisse  manifestam.  Ceterum  magis  eo  movebatur,  (|uod 
omnium  amicorum  animos  videbal  altonitos:  neminem  cum 
ipso  sociare  sermonem  postea  ausurum :  vivendum  esse 
in  soliludine  velut  ferae  besliae,  lerrenti  alias,  alias  timenli. 

ePrima  deinde  luce  tabernaculo  corpus,  sicutadhuc  cruen- 
tum  erat.  iussit  inferri.  Quo  posito  ante  ipsum,  lacrimis 
oborlis,  Hanc,  inquit,  nutrici  meae  graliam  rettuli ,  cuitis 
duo  filii  apud  Miletum pro  mea  gloria  occubuere  mortem ,  hic 
frater,  unicum  orbitaiis  solatium ,  a  me  inter  epulas  occisus 

12* 


180  Q.  CURTII  RUFI 

est.  Quo  nunc  se  conferel  misera  ?  Omnibus  eius  unus  super- 
sum,  quem  solum  aequis  oculis  videre  nonpoterit.  Etego, 
servatorum  meorum  latro ,  revertar  in  patriam ,  ut  ne  dex- 
tram  quidetn  nulrici  sine  memoria  calamitatis  eius  offerre 
possiml  Et  quum  finis  lacrimis  querelisque  non  fieret,  IC 
iussu  amicorum  corpus  ablatum  esl.  Rex  triduum  iacuit 
inclusus.  Quem  ul  armigeri  corporisque  cuslodes  ad  mo-U 
riendum  obslinatum  esse  cognoverunl,  universi  in  laber- 
naculum  irrumpunt  diuque  precibus  ipsorum  reluclalum 
aegre  vicerunl,  ut  cibum  caperet.  Quoque  minus  caedislS 
puderel,  iure  interfeclum  Clilum  Macedones  decernunt,  se- 
pultura  quoque  prohibiluri,  ni  rex  humari  iussissel. 

(7)  Igilur  decem  diebus  maxime  ad  confirmandum  i; 
pudorem  apud  Maracanda  consumptis,  cum  parle  exerci- 
tus  Hephaestionem  in  regionem  Bactrianam  misit,  com- 
meatus  in  Jiiemem  paraturum.   Quam  Clito  aulem  deslina- 1 
verat  pro\inciam,  Amyntae  dedit:  ipse  Xenippa  pervenit. 
Scythiae  confinis  est  regio  habilalurque  pluribus  ac  fre- 
quenlibus  vicis,  quia  ubertas  lerrae  non  indigenas  modo 
detinet,  sed  etiam  advenas  invilal.  Bactrianorum  exulum,  lo 
qui  ab  Alexandro  defeceranl,  receplaculum  fuerat.    Sed 
poslquam  regem  ad\  eniare  compertum  est,  pulsi  ab  inco- 
lis  II  milia  fere  el  quingenti  congregantur.  Omnes  equilesK 
eranl,  eliam  in  pace  lalrociniis  assueti:  tum  ferocia  inge- 
nia  non  belluni  modo,  sed  etiam  veniae  desperatio  efi^era- 
veral.    Itaque  ex  improviso  adorti  Amyntam,  praetorem 
Alexandri,  diu  anceps  proelium  fecerant:  ad  ultimum,  DCCl^ 
suorum  amissis,  quorum  CCC  hostis  cepit,  dedere  terga 
vicloribus,  haud  sane  inulli:  quippe  LXXX  Macedonum 
inlerfecerunt,  praeterque  eos  CCC  el  L  saucii  facti  sunt. 
Veniani  lamen  etiam  posl  alteram  defectionem  impetra-lf 
verunt. 

(8)  His  in  fidem  acceplis,  in  regionem,  quam  Nautacal' 
appellant,  rex  cum  loto  exercitu  venit.    Salrapes  erat  Sy- 
simllhres,  duobus  ex  sua  matre  filiis  genitis :  quippe  apud 
sos  parentibus  stupro  coire  cum  liberis  fas  est.   Is,  arma-2( 
tis  popularibus,  fauces  regionis,  qua  in  artissimum  cogi- 
tur,  valido  munimento  sepserat.    Praeterfluebal  torrens 


LIB.  VIII.  CAP.  II,  8—31.  [vm,  6-9.  z.)  181 

amnis,  terga  pelra  claudebat:  hanc  manu  perviam  incolae 

M  fecerant.  Sed  aditus  specus  accipit  luceni,  interiora,  nisi 
illato  lumine,  obscura  sunt.  Perpetuus  cuniculus  iter  prae- 

22bet  in  campos,  ignotum,  nisi  indigenis.  At  .Alexander, 
quamquam  angustias  naturali  silii  munitas  valida  manu 
barbari  tuebantur,  lamen  arietibus  admotis  munimenla,  quae 
manu  adiuncta  erant,  concussit  fundisque  et  sagittis  pro- 
pugnantium  plerosque  deiecit:  quos  ubi  dispersos  fugavit, 
ruinas  munimenlorum  supergressus  ad  pelram  admovit 

!3exercitum.  Celerum  interveniebat  fluvius,  coeuntibus  aquis 
ex  superiore  fastigio  in  vallem:  magnique  operis  videba- 

!4lur,  lam  vastam  voraginem  explere.  Caedi  tamen  arbores 
et  saxa  congeri  iussil:  ingensque  barbaros  pavor,  nides  ad 
taliaopera,  concusserat,  excitatammoleni  subito  cernentes. 

5  (9)  Itaque  rex,  ad  deditionem  melu  posse  compelli  ra- 
tus,  Oxarten  misit,  nationis  eiusdem,  sed  dilionis  suae,  qui 

6suaderet  duci,  ut  traderet  pelram.  Inlerim  ad  augendam 
lormidinem  et  turres  admovebantur  et  exeussa  lormentis 
tela  micabant.  Itaque  verticem  petrae,  omni  alio  praesidio 

;7  damnato,  peliverunt.  At  Oxartes  trepidum  diffidentemque 
rebus  suis  Sysimilhrem  coepit  hortari,  ut  fidem  quam  vim 
Macedonum  mallet  experiri  neu  moraretur  feslinationem 
victoris  exercilus  in  Indiam  tendenlis:  cui  quisquis  semet 
ofTerrel,  in  suum  caput  alienam  cladem  esse  versurum. 

8  El  ipse  quidem  SysimTthres  deditionem  annuebal :  ceterum 
mater  eademque  coniunx  morituram  se  anle  denuntians, 
quam  in  ullius  veniret  potestatem,  barbari  animum  ad  ho- 
nestiora  quam  tutiora  converterat,  pudebalque,  libertalis 

9maius  esse  apud  feminas  quam  apud  viros  pretium.  Ita- 
que  dimisso  internuntio  pacis,  obsidionem  ferre  decreve- 
rat.  Sed  quum  hostis  vires  suasque  pensarel,  rursus  mu- 
liebris  consilii,  quod  pracceps  magis  quam  necessarium 

Oesse  credebat,  poenitere  eum  coepit:  revocatoque  strenue 
Oxarte  futurum  se  in  regis  potestate  respondit,  unum  pre- 
catus,  ne  voluntatem  et  consilium  matris  suae  proderet, 

1  quo  facilius  venia  illi  quoque  impetraretur.  Praemissum 
igitur  Oxarten  cum  matre  liberisque  et  totius  cognationis 
grege  sequebatur,   ne  expectato   quidem   fidei   pignore, 


182  Q.  CURTIl  RUFI 

quod  Oxarles  promiserat.  Rex,  equite  praemisso,  qui  re-32 
verti  eos  iuberet  opperirique  praesentiam  ipsius,  super- 
venit:  et  victimis  Minervae  ac  Victoriae  caesis,  imperium 
Sysimllliri  restituit,  spe  maioris  etiam  provinciae  facta,  si 
cum  fide  amiciliam  ipsius  coluisset.  Duos  illi  iuvenes,  pa-33 
tre  tradente,  secum  militaturos  sequi  iussit. 

(10)  Relicta  deinde  plialan^e,  ad  subigendos,  qui  de- 
fecerant,  cum  equite  processit.     Arduum  et  impeditum34 
saxis  iter  primo  utcunque  tolerabant.    Mox  equorum  non 
ungulis  modo  attrilis,  sed  corporibus  etiam  fatigatis,  se- 
qui  plerique  non  poterant,  et  rarius  subinde  agmen  fiebat, 
pudorem,  ut  fere  fit,  immodico  iabore  vincente.    Rex  ta-35 
men  subinde  equos  mutans  sine  inlermissione  fugientes 
insequebatur.  Nobiles  iuvenes  comitari  eum  solili  defece- 
rant  praeter  Pliilippum.    Lysim3chi  erat  frater,  tum  pri- 
mum  adultus  et,  quod  facile  appareret,  indolis  rarae.    Is36 
pedes,  incredibile  dictu,  per  D  stadia  veetum  regem  comi- 
tatus  esl,  saepe  equum  simm  offerenle  Lysimaclio :  nec 
tamen,  ut  digrederetur  a  rege,  effici  potuit,  quum  lorica 
indutus  arma  geslaret.    Idem,  quum  perventum  essel  in37 
sallum,  in  quo  se  barbari  abdiderant,  nobilem  edidit  pug:- 
nam  regemque  comminus  cum  hoste  dimicantem  protexil. 
Sed  poslquam  barbari  in  fugam  efTusi  deseruere  silvas,38 
animus,  qui  in  ardore  pugnae  corpus  sustentaveral,  liquit: 
subitoque  ex  omnibus  membris  profuso  sudore  arboris 
proximae  stipiti  se  appiicuit.    Deinde ,  ne  illo  quidem  ad-  39 
miniculo  sustinente,  manibus  regis  exceptus  est,  inler 
quas  collapsus  exting^itur.    Maestum  regem  alius  liaud40 
levis  dolor  excepil.     Erigyius  inter  claros  duces  fueral: 
quem  extinclum  esse,  paulo  antequam  reverterelur  in  cas- 
tra,  cognovit.    Utriusque  funus  omni  apparatu  atque  ho- 
nore  celebralum  est. 

CAP.  m. 

(11)  Dahas  deinde  statuerat  pelere:  ibi  namque  Spi- 1 
tamenen  esse  cognoverat.     Sed  hanc  quoque  expeditio- 
nem,  ut  pleraque  alia,  fortuna  indulgendo  ei  nunquam  fa- 
tijata  pro  absente  transegit    SpitamSnes  uxoris  immodico  3 


LfB.  VIII.  CAP.  11,  31  -  CAP.  III,  14.  [VIII  s-12.  z.]    183 

amore  flagrabal;  quani  acgre  fugam  et  nova  subinde  exl- 
Jia  lolerantem  in  omne  discrinien  comilem  trahebat.  Illa 
malis  fatigata  identidem  muliebres  adhibere  blanditias ,  ul 
tandem  fugam  sisterel  victorisque  Alexandri  clementiam 

3  expertus  placaret,  quem  eflugere  non  posset.  Tres  adulti 
eranl  liberi  ex  eo  genili:  quos  quum  pectori  palris  adnio 
visset,  ul  saltem  eorum  misereri  vellet,  orabat:  el  quo  ef- 

4  flcaciores  essenl  preces,  haud  procul  eral  Alexander.  llle 
se  prodi,  non  moneri  ratus  el  formae  profeclo  flducia  cu- 
pere  eam  quamprimum  dedi  Aiexandro,  acinacem  strinxil, 
percussurus  uxorem,  nisi  prohibitus  essel  fratrum  eius 

o  occursu.  Ceterum  abire  e  conspeclu  iubet,  addilo  metu 
inortis,  si  se  oculis  eius  oblulisset:  et  ad  desiderium  le- 

6  vandum  noctes  agere  inter  pellices  coepil.  Sed  penitus 
liaerens  amor  fastidio  praesenlium  accensus  esl.  Ilaque 
rursus  uni  ei  dedilus  orare  non  destitit,  ul  lali  consilio  abs- 
tineret  patereturque  sortem,  quamcunque  iis  fortuna  fe- 

7  cisset:  sibi  mortem  dedilione  esse  leviorem.  Al  illa  pur- 
gare  se,  quod,  quae  utilia  esse  censebat,  muliebriter 
forsitan,  sed  fida  lamen  mente  suasisset:  de  cetero  futu- 

8  ram  in  viri  potestale.  Spitamenes  simulato  captus  obse- 
quio  de  die  convivium  apparari  iubet :  vinoque  et  epulis 

9  gravis  et  semisomnus  in  cubiculum  ferLur.  Quem  ul  allo 
et  gravi  somno  sopitum  esse  sensil  uxor,  gladium,  quem 
veste  occuUaverat,  stringit  caputque  eius  abscisum,  cruore 

lOrespersa,  servo  suo  conscio  facinoris  tradit.  (12)  Eodem 
comilante,  siculi  eral,  cruenta  veste,  in  Macedonum  castra 
pervenit  nuntiarique  Alexandro  iubet,  esse,  quae  ex  ipsa 

lldeberel  cognoscere.  Ille  protinus  barbaram  iussit  admitti. 
Quam  ut  respersam  cruore  conspexit,  ratus,  ad  deploran- 

12dam  contumeliam  venisse,  dicere,  quae  vellet,  iubet.  At 
illa  servum,  quem  in  vestibulo  stare  iusserat,  inlroduci 
desideravit.  Qui,  quia  caput  Spitamenis  veste  tectum  ha- 
bebat,  suspectus  scrutanlibus,  quid  occuleret,  ostendit. 

13Confuderat  oris  exsanguis  notas  pallor,  nec,  quis  esset, 
nosci  .satis  polerat.  Ergo  rex  certior  factus,  humanum  ca- 
put  afl^erre  eum,  tabernaculo  excessit  percontatusque,  quid 

lirei  sit,  illo  profitente,  cognoscil.  Variae  hinc  cogitationes 


184  Q.  CURTIl  RUFI 

invlcem  animuni  diversa  agitantem  commoverant.  Meri- 
tum  ingens  in  semet  esse  credebal,  quod  transfuga  et  pro- 
dilor,  lantis  rebus,  si  vixisset,  iniecturus  moram,  inter- 
fectus  esset:  contra  facinus  ingens  aversabatur,  quum 
optime  meritum  de  ipsa,  communium  parentem  liberorum, 
per  insidias  interemisset.  Vicit  tamen  graliam  meriti  sce- 15 
leris  alrocitas ,  denuntiarique  iussit,  ut  excederel  castris 
neu  licentiae  barbarae  exemplar  in  Graecorum  mores  et 
milia  ingenia  Iransferret. 

(13)  Dahae,  Spilamenis  caede  comperta,  Dataplier-16 
nem,  defeclionis  eius  participem,  vinctum  Alexandro  se- 
^ue  dedunl.  Ille  maxima  praesentium  curarum  parte  li- 
beratus  convertit  aninium  ad  vindicandas  iniurias  eorum, 
quibus  a  praeloribus  suis  avare  ac  superbe  imperabatur. 
Ergo  Phratapherni  Hyrcaniam  et  Mardos  cum  Tapuris  tra- 17 
didit  mandavitque,  ut  Phradaten,  cui  succedebat,  ad  se  in 
custodiam  mitteret.  Arsami,  Drangarum  praefecto,  substi- 
tutus  est  Stasanor:  Arsaces  in  Mediam  missus,  utOxyda- 
tes  inde  discederet.  Babylonia,  demortuo  Mazaeo,  Stameni 
subiecta  est. 

CAP.   IV. 

(14)  His  compositis,  tertio  mense  ex  hibernis  ^\^^\  i 
movit  exercilum,  regionem,  quae  Gabaza  appella-   '  vere 
tur,  adilurus.     Primus  dies  quietum  iter  praebuit:  "qSe?  2 
proximus  ei  nondum  quidem  procellosus  et  trislis,  oi.  iis,  i. 
obscurior  tamen  piislino,  non  sine  niinis  crescentis  mali 
praeteriit.    Terlio  ab  omni  parte  coeli  emicare  fulgura  et,  3 
nunc  inlernitente  luce ,  nunc  condita,  non  oculos  modo 
meantis  exercitus,  sed  etiam  animos  terrere  coeperunt. 
Erat  prope  continuus  coeli  fragor,  el  passim  cadentium4 
fulminum  species  visebatur,  altonitisque  auribus  stupens 
agmen  nec  progredi  nec  coiisistereaudebat.  Tumrepente5 
imber  grandinem  incutiens  torrenlis  raodo  effunditur.    Ac 
priino  quidem  armis  suis  lecli  excepcranl,   sed  iam  nec 
retinere  arma  lubricae  et  rigenies  manus  poterant  nec 
ipsi  deslinare,  in  quam  regionem  obverterent  corpora, 
quum  undique  tempestatis  violentia  maior,  quam  vilabatur. 


LIB.  VIH.  CAP.  iU.  14  —  CAP.  IV,  16.  [vai.  12-13.  z.]  183 

6  occurixret.  Ergo  ordinibus  solulis,  per  totum  saltuni  erra- 
bundum  agmen  ferebatur,  muitique  prius  metu  quam  la- 
borc  defaligati  prostraveranl  humi  corpora,  quamquam 

7  imbrem  vis  frigoris  concreto  gelu  astrinxerat.  Alii  se  sli- 
pilibus  arborum  admoverant:  id  plurimis  et  adminiculum 

8et  sutrugium  erat.  Nec  fallebat  ipsos,  morti  locum  eligere, 
quum  immobiles  vitalis  calor  linqueret:  sed  grata  eral 
pigritia  corporum  fatigatis,  nec  recusabant  extingui  quie- 
scendo.  Quippe  non  vehemens  modo ,  sed  etiam  pertinax 
vis  mali  insistebat,  lucemque,  naUuale  solatium,  praeter 
tempestatem  haud  disparem  nocli  silvarum  quoque  umbra 

9  suppresserat.  Rex  unus  tanti  mali  patiens  circumire  mili- 
tes,  contrahere  dispersos ,  allevare  prostratos,  oslendere 
procul  evolutum  ex  luguriis  fumum  hortarique,  ut  proxi- 

lOnui  quaeque  suffugia  occuparent.  Nec  ulla  res  magis  sa- 
luti  fuit,  quam  quod  mulliplicato  labore  sufficientem  malis. 
quibus  ipsi  cesseraiit,  regem  deserere  erubescebant. 

11  (15)  Ceterum  eflicacior  in  advcrsis  necessitas,  quam 
ratio,  frigoris  remedium  invenit.  Dolabris  enim  silvas 
slernere  aggressi  passim  acervos  struesque  accenderunt. 

12Continenti  incendio  ardere  crederes  saltum  et  vix  inter 
flammas  agminibus  reliclum  locum.  Hic  calor  stupentia 
membra  commovit,  paulalimque  spiritus,  quem  continue- 

13rat  rigor,  meare  libere  coepit.  Excepere  alios  tecta  barba- 
rorum,  quae  in  ullimo  saltu  abdita  necessiias  investigave- 
rat,  alios  castra,  quae  in  humido  quidem,  sed  iam  coeli 
mitescenle  saevilia,  locaverunl.    Duo  milia  militum  atque 

14lixarum  calonumque  pestis  illa  consumpsit.  Memoriae 
proditum  est,  quosdam  applicatos  arborum  Iruncis  et  non 
solum  viventibus,  sed  eliam  inter  se  colloquentibus  similes 
esse  conspectos,  durante  adhuc  habitu,  in  quo  mors  quem- 

15  que  deprehenderat.  Forte  Macedo  gregarius  miles,  [aegrej 
seque  et  arma  sustentans,  tandem  in  caslra  pervenerat. 
Quo  viso  rex,  quamquam  ipse  tummaxime  admoto  igne 
refovebat  artus,  ex  sella  sua  exiluit  torpentemque  militem 
et  vix  compotem  mentis,  demptis  armis,  in  sua  sede  iussit 

l6considere.  Ille  diu  nec,  ubi  requiesceret,  nec,  a  quo  esset 
exceptus,  agnovit.    Tandem,  recepto  caiore  vitali,  ut  re- 


186  Q.  CURTU  RUFl 

giam  sedem  regemque  vidil,  lerrilus  surgil.  Quem  intuenslT 
Alexander,  Ecquid intelligis ,  miles,  inquil,  quanto  meliore 
sorte,  quam  Persae,  stib  rege  vivatis?  Jllis  enim  in  sella  regis 
consedisse  capital  foret,  tibi  salutifvU.  Poslero  die,  convoca- 18 
lis  amicis  copiarumque  ducibus,  pronuntiari  iussit,  ipsum 
omnia,  quae  amissa  essenl,  reddilurum.  Et  promisso  lides 
extilit.  Nam  Sysiniitlires  multa  iumenta  etcamelorum  duol9 
milia  adduxit  pecoraque  et  armenta:  quae  distributa  pa- 
riler  militem  el  danino  el  fame  liberaverunt.  Rex  gratiam20 
sibi  relatam  a  Sysimitlu'e  praefatus  sex  dierum  cocta  ci- 
baria  ferre  milites  iussit,  Sagos  pelens.  Totam  lianc  regio- 
nem  depopulatus  XXX  milia  pecorum  cx  praeda  Sysimi- 
thri  dono  dat. 

(l(j)  Inde  pervenit  in  regionem,  cui  Oxyarles,  satra-2l 
pes  nobilis,  praeerat,  qui  se  regis  potestati  fldeique  per- 
misit.  IUe,  imperio  ei  reddito,  liaud  amplius,  quam  ut  duo 
ex  tribus  filiis  secum  militarent,  exegit.     Satrapes  etiam22 
eum,  qui  penes  ipsum  relinquebatur,  tradil.  Barbara  opu- 
lentia  convivium,  quo  regem  accipiebat,  instruxerat.    Id23 
quum  multa  comitate  celebraret,  introduci  XXX  nobiles 
virgines  iussit.  Inter  quas  erat  filia  ipsius,  Roxane  nomine, 
eximia  corporis  specie  et  decore  habilus  in  barbaris  raro. 
Quae  quamquam  inter  clectas  processerat,  omnium  lamen  2+ 
oculos  convertit  in  se,  maxime  regis ,  minus  iam  cupidila- 
tibus  suis  imperantis  inter  obsequia  fortunae,  contra  quam 
non  satis  cauta  mortalitas  est.  Itaque  ille,  qui  uxorem  Da- 25 
rei,  qui  duas  filias  virgines,  quibus  forma  praeter  Roxa- 
nen  comparari  nulla  poterat,  haud  alio  animo  quam  pa- 
rentis  aspexerat,  tunc  in  amorem  virgunculae,  si  regiae 
stirpi  compararetur ,  ignobilis  ita  efifusus  est,  ul  dicerel, 
ad  stabiliendum  regnum  pertinere,  Persas  et  Macedones 
connubio  iungi:  hoc  uno  modo  et  pudorem  viclis  et  super- 
biam  victoribus  detrahi  posse.    Achillem  quoque,  a  quo26 
genus  ipse  deduceret,  cum  captiva  coisse:  ne  inferri  nefas 
arbitrarentur ,  ita  matrimonii  iure  velle  iungi.     Insperato27 
gaudio  laetus  pater  sermonem  eius  excipit:  et  rex  in  me- 
dio  cupiditatis  ardore  iussit  afTerri  patrio  more  panem. 
Hoc  eratapudMacedones  sanctissimum  coeuntium  pignus: 


LIB.  VIU.  CAP.  IV,  10  — C.U'.  V,  7.  iviii,  13-17. z.]    187 

28t(uem  divisum  gladio  ulerquc  libabal.  Credo,  eos,  iiui 
geiuis  moies  condiderunt,  paico  el  paraijili  viclu  osten- 
derc  voluisse  iungentibus  opcs,  quantulo  conlenli  esse 

29deberenl.  Hoc  modo  rex  Asiae  et  Europae  inU'oduclam 
inter  convivales  ludos  matrimonio  sibi  adiun.\it,  e  captiva 

30geniturus,  qui  vicloribus  imperarel.  Pudebat  amicos,  su- 
per  vinum  et  epulas  socerum  ex  dedilis  esse  delectuni: 
sed  post  Cliti  caedeni  libertate  sublata,  vullu,  qui  maxime 
servit,  assenliebantur. 

CAP.  V. 

1  (17)  Cclcrum  Indiam  et  inde  Oceanum  pelilurus,  ne 
quid  a  tergo,  quod  destinala  impedireposset,  moveieliu", 
ex  omnibus  provinciis  XXX  milia  iunionim  legi  iussil  el 
ad  se  armata  perduci,  obsides  simul  habiturus  et  mililes. 

2  Crat^rum  autem  ad  persequendos  Haustanem  el  Calfinem, 
qui  ab  ipso  defeccrant,  misit:  quorum  Haustanes  caplus 
est,  CatSnes  in  proelio  occisus.  Polypercon  quoque  re- 
gionem,  quae  Bubacene  appellatur,  in  ditioiiem  redcgit. 

3  Itaque ,  omnibus  compositis ,  cogilationes  in  bellum  Indi- 
cum  verlit.  Dives  regio  habebatur  non  auro  modo,  sed 
gemniis  quoque  margaritisque,  ad  luxum  magis  quam  ad 

4  magnificentiam  exculta.  Periti  mililares  auro  et  ebore  ful- 
gere  dicebant:  itaque,  necubi  vincerelur,  quum  ceteris 
praestaret,  scutis  argenteas  laminas,  equis  frenos  aureos 
addidit,  loricas  quoque  alias  auro,  alias  argento  adorna- 
vit.  CXX  milia  armatorum  erant,  quae  regem  ad  id  bellum 

5  sequebantur.  lamque  omnibus  praeparatis,  quod  olim 
prava  niente  conceperat,  tunc  esse  maturum  [ratus],  quo- 
nam  modo  coelesles  honores  usurparet,  coepit  agitare. 
lovis  filium  non  dici  tantum  se,  sed  etiam  credi  volebat, 

6  tanquam  perinde  animis  imperare  posset  ac  linguis,  ita- 
que  more  Persarum  Macedonas  venerabundos  ipsum  sa- 
lutare  proslernentes  humi  corpora.  Non  deerat  talia  con- 
cupiscenti  perniciosa  adulatio .  perpeluum  malum  regum, 

7  quorum  opes  saepius  assenlalio  quam  hostis  evertit.  Nec 
Macedonum  haec  erat  culpa,  —  nemo  enim  illorum  quic- 
quam  ex  patrio  more  labare  sustinuit,  —  sed  Graecorum, 


188  Q.  CURTII  RUFI 

qui  professionem  honeslarum  arlium  malis  corruperant 
moribus.  Agis  quidam  Arglvus,  pessimorum  carminum  8 
poslChoerilum  conditor,  et  ex  SiciliaCleo(hic  quidem  non 
ingenii  solum,  sed  etiam  nationis  vitio  adulator)  etcetera 
urbium  suarum  purgamenta,  quae  propinquis  etiam  maxi- 
morumque  exercituum  ducibus  a  rege  praeferebantur,  — 
hi  tum  coelum  illi  aperiebant  Herculemque  et  Patrem 
LibSrum  et  cum  PoUuce  Castorem  novo  numini  cessuros 
esse  iactabant. 

(18)  Igitur  festo  die  omni  opulentia  convivium  exor-  9 
Jiari  iubet,  cui  non  Macedones  modo  et  Graeci,  principes 
amicorum,  sed  etiam  [barbari]  nobiles  adhiberentur.  Cum 
quibus  quum  discubuisset  rex ,  paulisper  epulatus  convi- 
vio  egreditur.     Cleo,  sicut  praeparatum  erat,  sermonemlO 
eum  admiratione  laudum  eius  instituit.  Merita  deinde  per- 
censuit,  quibus  uno  modo  referri  gratlam  posse,  si,  quem 
intelligerent  deum  esse,  confiterentur,  exigua  luris  impensa 
tanta  beneficia  pensaturi.    Persas  quidem  non  pie  solum,  11 
sed  etiam  prudenter  reges  suos  inter  deos  colere:  ma- 
iestatem  enim  imperii  salutis  esse  tutelam.  Ne  Herculem 
quidem  et  Patrem  Liberum  prius  dicatos  deos,  quam  vi- 
cissent  secum   viventium  invidiam :   tantundem   quoque 
posteros  credere,  quantum  praesens  aetas  spopondisset. 
Quodsi  ceteri  dubitent,  semetipsum,  quum  rex  inisset  con-l2 
vivium,  prostraturum  humi  corpus.    Debere  idem  facere 
ceteros,  et  inprimis  sapientia  praeditos:  ab  illis  enim  cul- 
tus  in  '■egem  exemplum  esse  prodendum.    Haud  perplexe  13 
in  CaflisthSnen  dirigebatur  oratio.  Gravitas  viri  et  prompta 
libertas  invisa  erat  regi ,  quasi  solus  Macedonas  paratos 
ad  tale  obsequium  moraretur. 

(19)  Is  tum,  silentio  facto,  unum  illum  intuenlibusH 
ceteris,  Sirex,  inquit,  sermoni  tito  affuisset,  nullius profecto 
vox  responsuri  tibi  desideraretur :  ipse  enitn  peteret,  ne  in 
peregrinos  externosque  ritus  degenerare  se  cogcres  neu  rebus 
/elicissime  gestis  invidiam  tali  adulatione  contraheres.  Sed  15 
quoniam  abest ,  ego  tibi  pro  illo  respondeo ,  nuUum  esse  eun- 
dem  et  diuturnum  etpraecocem  fruclum  coelestesque  honores 
tiondare  teregi,  sedauferre.    Intervallo  enim  opus  est ,  ut 


LIB.  VIII.  CAP.  V,  7-24.  [VIII,  17-20.  z.]         189 

credatur  deus ,  semperque  hanc  gratiam  tnagnis  viris  posteri 

I6reddunt.  Ego  autem  seram  immortaWatem precor  regi,  ttt  et 
vita  diuturna  sil  et  aeterna  maiestas.    Hominem  consequitur 

17  aliquando ,  nunquam  comitatur  divinitas.  HerdUcm  modo  et 
Patrem  LibSrum  consecratue  immortalitatis  exempla  refere- 
bas.  Credisne,  illos  unius  convivii  decreto  deosfactos?  Prius 
ab  oculis  morlalium  amolita  natura  est,  quam  in  coelum  fama 

ISperveherel.  Scilicet  ego  ei  tu ,  Cleo,  deos  facimus:  anobis 
divinitatis  suae  auctoritatem  accepturus  esl  rex.  Potentiam 
tuamexperiri  libel:  fac  aliquem  regem,  si  deum  potes  fa- 

I9cere.  Facilius  est,  coelum  dare,  quam  imperium?  Dii propitii 
sine  invidia ,  quae  Cleo  dixit,  audierint  eodemqne  cvrsu ,  quo 
fluxere  adhuc  res ,  ire  patiantur.  Nostris  morihus  velint  nos 
esse  conlentos.  Non  ptidel  patriae,  nec  desidero ,  ad  quem 
modum  rex  mihi  colendus  sit,  [a  viclis]  discere.  Quos  equi- 
dem  viclores  esse  confteor,  si  ab  illis  leges ,  quis  vivamus ,  ac- 
cipimus. 

20  (20)  Aequis  auribiis  Callisthenes,  veluti  vindex  pu- 
hlicae  liberlalis,  audiebatur.    Expresserat  non  assensio 
nem  modo,  sed  etiam  vocem,  seniorum  praecipue,  quibus 

21  gravis  erat  inveterati  moris  externa  mutatio.  Nec  quic- 
quameorum,  quae  invicem  iactata  erant,  rex  ignorabat, 
quum  posl  aulaea,  quae  lectis  obduxerat,  staret.  Igitur  ad 
.\gin  el  Cleonem  misil,  ut,  sermone  finito,  barbaros  lan- 
tum,  quum  intrasset,  procumbere  suo  inore  paterentur: 
et  paulo  post,  quasi  potiora  quaedam  egisset,  convivium 

•i2repetit.  Quem  venerantibus  Persis  Polypercon,  qui  cuba- 
bat  supra  regem,  unum  ex  his  mento  contingenlem  hu- 
mum  per  ludibrium  coepil  hortari,  ut  vehementius  id  qua- 
teret  ad  terram,  elicuitque  iram  Alexandri,  quam  olim 

2>animo  capere  non  polerat.  Itaque  rex,  Tu  autem ,  inqml, 
non  veneraberis  me?  An  tibi  tmi  digni  videmur  esse  ludibrio? 
llle  nec  regem  ludibrio   nec  se  contemptu  dignum  esse 

24respondit.  Tum  deti'actum  eum  iecto  rex  praecipital  in 
terram.  Et  quum  is  pronus  corruisset,  Videsne,  inquit, 
idem  te  fecisse ,  quod  in  alio  paulo  ante  ridebas  ?  Et  tradi  eo 
in  custodiam  iusso  convivium  soivit.  Polyperconti  qui- 
dem  postea,  castigato  diu,  ignovit. 


190  Q.  CURTII  RUFI 

CAP.  VI. 

In  Callislhenen  olira  conlumaciae  suspeclum  pervi- 1 
cacioris  irae  fuit.     Cuius  explendae  malura  obvenil  oc- 
casio. 

(21)  Mos  erat,  ut  supra  diclum  est,  principibus  Ma-  2 
cedonum,  adultos  liberos  regibus  iradere  ad  munia  haud 
multum  serviiibus  ministeriis  abhorrenlia.     Excubabant,  3 
servatis  noctium  vicibus,  proximi  toribus  eius  aedis,  in 
qua  rex  acquiescebat.    Per  hos  pellices  introducebantur 
alio  adilu,  quam  quem  armati  obsidebant.  lidem  acceplos  4 
^b  agasonibus  equos,  quuni  rex  ascensurus  esset,  admo- 
vebant  comitabaniurque  et  venantem  et  in  proeliis,  omni- 
bus  artibus  sludiorum  liberalium  exculli.    Praecipuus  ho-  5 
nor  habebatur,  quod  licebat  sedentibus  vesci  cum  rege. 
Castigandi  eos  verberibus  nullius  poLestas  praeler  ipsum 
erat.    Haec  cohors  velut  seminarium  ducum  praefecto-  6 
rumque  apud  Macedonas  fuit:  hinc  habuere  posteri  re- 
ges,  quorum  stirpibus  post  multas  aetates  Romani  opes 
adenierunl. 

Igitur   Hermolaus ,   puer  nobilis  ex  regia  cohorle,  7 
quum  aprum  telo  occupasset,  quem  rex  ferire  destinaverat, 
iussu  eius  verberibus  affectus  est.     Quam  ignominiam 
aegre  fercns  deflere  apud  Sostratum  coepit.  Ex  eadem  co-  8 
horte  erat  Sostratus ,  amore  eius  ardens.  Qui  quum  lace- 
ratum  corpus,  in  quo  deperibat,  inlueretur,  forsitan  olim 
ob  aliam  quoque  causam  regi  infestus,  iuvenem  sua  sponie 
iam  motum,  data  fide  acceplaque,  perpulit,  ul  occidendi 
regem  consilium  sccum  iniret.    Nec  puerili  impetu  rem  9 
executi  sunt:  quippe  sollerter  legerunl,  quos  in  sociela 
lem  sceleris  asciscerenl.  Nicostralum,  Antiijatrum  Ascle- 
piodorumque  et  Philotam  placuit  assumi :  per  hos  adiccli 
sunt  Anticles,  Elaptonius  et  Epimenes.  Celerum  agendaeio 
rei  haud  sane  facilis  patebat  via.  Opus  erat,  eadem  omnes 
coniuratos  nocte  excubare,  ne  ab  expertibus  consilii  im- 
pedirentur:  forle  autem  alius  alia  nocle  excubabat.  iLaque  11 
in  permulandis  stalionum  \  icibus  ceteroque  apparalu  exe- 
quendae  rei  triginla  et  duo  dies  absumpli  sunl. 


LIB.  Vlll.  aVP.  VI,  1—21.  [VIII,  20-23.  z.j  191 

12  (22)  Aderat  nox ,  qua  coniurali  excubare  debebant, 
mulua  ftde  laeti,  cuius  documentum  lol  dies  fuerant.  Ne- 
minem  metus  spesve  mutaverat:  lanta  omnibus  vel  in  re- 

13gem  ira  vel  fides  inter  ipsos  fuit.  Stabant  igilur  ad  fores 
aediseius,  in  qua  rex  vescebatur,  ut  convivio  egressum 

14 in  cubiculum  deducerent.  Sed  fortuna  ipsius  simulque 
epulantium  comilas  provexit  omnes  ad  largius  vinum: 
ludi  etiam  convivales  extraxere  tempus,  nunc  laetantibus 
coniuratis,  quod  sopitum  aggressuri  essent,  nunc  sollici- 

IStis,  ne  in  lucem  convivium  extraheret.  Quippe  alios  in 
slationem  oportebat  prinia  luce  succedere ,  ipsoram  pos' 
septimum  diem  reditura  vice:  nec  sperare  poterant,  in 

leillud  tempus  omnibus  duralurani  fidem.  Ceterum  quum 
iani  lux  appeteret,  et  convivium  solvitur  et  coniurati  ex- 
ceperunt  regem,  laeti ,  occasionem  exequendi  sceleris  ad- 
motam:  quum  niulier,  attonitae,  ut  creditum  est,  mentis, 
conversari  in  regia  solila,  quia  inslinctu  videbalur  futura 
praedicere,  non  occurrit  modo  abeunti,  sed  eliam  semet 
obiecil  vultuque  et  oculis  motum  praeferens  animi,  ut  re- 

17diret  in  convivium,  monuit:  et  ille  per  ludum  bene  deos 
suadere    respondit   revocatisque    amicis  in  horam  diei 

18ferme  secundam  convivii  tempus  extraxit.  lam  alii  ex  co- 
horle  in  stalionem  successerant,  ante  cubiculi  fores  ex- 
cubituri,  adhuc  tamen  coniurati  stabant,  vice  officii  sui 
expleta:  adeo  pertinax  spes  est,  quam  humanae  mentes 

19  ingentia  concupiscentes  devoraverunt.  Rex  benignius 
quam  alias  allocutus  discedere  eos  ad  curanda  corpora, 
quoniam  tota  nocte  perstitissent,  iubet.  Data  sunt  singulis 
quinquaginla  sestertia,  collaudatis  quoque,  quod  etiam 
aliis  tradita  vice  tamen  excubare  perseverassent. 

20  (23)  Illi  tanta  spe  destituti  domos  abeunt.  Et  ceteri 
quidem  expectabant  stationis  suae  noctem :  EpimSnes  sive 
comitate  regis,  qua  ipsum  inter  coniuralos  exceperat,  re- 
pente  mutatus ,  sive  quia  coeptis  deos  obstare  credebat, 
fratri  suo  Eurylocho,  quem  antea  expertem  esse  consilii 

21  volueral,  quid  pararetur,  aperit.  Omnibus  Philotae  suppli- 
cium  in  oculis  erat.  Itaque  protinus  iniicit  fratri  manum 
et  in  regiam  pervenit  excitatisque  custodibus  corporis  ad 


192  Q.  C¥RTII  RUFI 

salulem  regis  perlinere,  quae  afferrel,  affirmat.  Et  tempus,22 
quo  venerant,  et  vultus,  haud  sane  securi  animi  index ,  et 
maestitia  e  duobus  alterius  Ptolemaeum  ac  Leonnatum  ex- 
cubantes  ad  cubiculi  limen  excitaverunt.  Uaque  apertis 
foribus  et  lumine  illato ,  sopitum  mero  ac  somno  excilant 
regem.  IJIe,  paulatim  mente  collecta,  quid  aflferrent,  inler- 
rogat.  Nec  cunctatus  Eurylochus  non  ex  toto  domum  suam23 
aversari  deos  dixit,  quia  fraler  ipsius,  quamquam  impium 
facinus  ausus  foret,  tamen  et  poenitentiam  eius  ageret  et 
per  se  potissimum  profiteretur  indicium.  In  eam  ipsam 
noctem,  quae  decederet,  insidias  comparatas  fuisse,  au- 
ctores  scelesti  consilii  esse,  quos  minime  crederel  rex. 
Tum  Epimenes  cuncta  ordine  consciorumque  nomina  ex-24 
ponit.  Callisthenen  non  ut  parlicipem  facinoris  nominatum 
esse  constabat,  sed  solitum  puerorum  sermonibus  vilupe- 
rantium  criminantiumque  regem  faciles  aures  praebere. 
Quidam  adiiciunt,  quum  Hermolaus  apud  eum  quoque25 
verberatum  se  a  rege  quererelur,  dixisse  Callisthenen,  me- 
minisse  debere  eos,  iam  viros  esse :  idque  ad  consolan- 
dam  palientiam  verberum,  an  ad  incitandum  iuvenum  do- 
lorem  dictum  esset,  in  ambiguo  fuisse. 

Rex,  animi  corporisque  sopore  discusso,  quum  lanti26 
periculi,  quoevaserat,  imagooculisoberrarel,  EurylSchum 
L  talentis  et  cuiusdam  Tyridatis  opulentis  bonis  protinus 
donat  fratremque,  anlequam  pro  salute  eius  precarelur, 
restituit.  Sceleris  autem  auclores  interque  eos  Callislhe-27 
nen  vinctos  asservari  iubet:  quibus  in  regiam  adductis 
toto  die  et  nocte  proxima  mero  ac  vigiliis  gravis  ac- 
quievit. 

(24)  Postero  autem  frequens  consilium  adhibuit,  cui28 
patres  propinquique  eorum,  de  quibus  agebatur,  inter- 
erant,  ne  de  sua  quidem  salute  securi:  quippeMacedonum 
more  perire  debebanl,  omnium  devotis  capitibus,  qui  san- 
guine  contigissent  eos.  Rex  introduci  coniuratos  praeler29, 
Callisthenen  iussit:  atque,  quae  agilaverant,  sine  cuncta- 
lione  confessi  sunt.  Increpanlibus  deinde  universis  eos,30j 
ipse  rex,  quo  suo  merilo  tantum  in  semet  cogilassent  fa- 
cinus,  interrogat. 


LIB.  VIII.  CAP.  VI.  21  —  CAP.  VII,  1 1 .  [viii,  23-M.  z  ]  193 

CAP.  VII. 

1  SlupeiUibus  ceteris,  Hermolau.s,  Nos  vcro,  iiKiuit,  qm- 
niam,  quasi  nescias,  quacris,  occidcndi  tc  consilium  inivimus, 
quia  non  ut  ingenuis  imperare  coepisti,  sed  quasi  in  mancipia 

2  dominaris.  Prinuis  ex  oninibus  pater  ipsius  Sopolis,  par- 
riciilam  etiam  parentis  sui  clamitans  esse,  consurgit  et,  ad 
os  manu  obiecla,  scelere  et  nialis  insanienlem  ultra  negal 

3  audiendum.  Uex ,  inliibito  patre,  dicere  Hermolaum  iubet, 
quae  ex  majistro  didicisset  Callisthene.  Et  Hermoiaus, 
Utor,  inquil,  beneficio  tuo  et  dico ,  quae  nostrismalis  didici. 

4  Qttota  pars  Macedbnum  saevitiae  luae  superest?  quotus  qvi- 
dem  non  e  vilissimo  sanguine?  Attalus  etPhilotas  etParmenic 
et  Lyncestes  Alexander  et  Clitus.  quantum  ad  hostes  pertinet, 
vivunl,  stant  in  acie,  tc  clypeis  suis  protegunt  et pro  gloria 
tua,  pro  victoria  vulnera  accipiunt:  quibus  tu  egregiam 

5  gratiam  rettulisti.  Alius  mensam  tuam  sanguine  siio  aspersit^ 
alius  ne  simplici  quidem  morte  defunctus  est.  Duces  exerci- 
tuum  tuoru?n  in  equuleum  impositi  Pcrsis,  quos  vicerunt 
fuere  spectacuio.  Parmcnio  indicta causa  trucidatus  est,  per 

6  quem  AtltUum  occideras.  Invicem  enim  miserorum  uterii 
manibus  ad  expetenda  supplicia  ct,  quos  paido  anle  ministroi 

7  caedis  habuisti,  subito  ab  aliis  iubes  trucidari.  Obstrepunt 
subinde  cuncti  Hermolao,  pater  supremum  strinxerat  fer- 
rum ,  percussurus  liaud  dubie ,  ni  inliibitus  esset  a  rege : 
quip|)e  Hennolaum  dicere  iussit  peliitque,  ut  causas  sup- 
plicii  augentem  palienter  audirent. 

8  (25)  Aegre  ergo  coercilis,  rursus  Hermolaus,  Quam 
liheraliter,  inquit,  pueris  rudihus  ad  dicendum  agere permit- 
tis!  at  Callisthenis  vox  carcere  inclusa  est ,  quia  sohts  polest 

9  dicere.  Cur enim nonproducitur,  qiiumetiamconfessi audiun- 
tur?  nempe  quia  liberam  vocem  innocentis  aiidire  metuis  ac 

10  ne  vultum  quidem pateris.  Atqui  nihil  eum  fecisse  contendo. 
Sunt  hic,  quimecum  rem  pulchcrrimam  cogilaverunt :  nemo 
est,  qui  conscium  fuisse  nobis  Callisthenen  dicat.  quum  morti 

11  olim  destinatus  sil  a  iustissimo  el  patientissimo  rege.  Haec 
ergo  sunt  Maced5num  praemia,  quorum  ttt  sttpervactio  et 
sordido  ahuleris  sanguine!  Al  tibi  XXX  milia  mulorum 
raptimim  aurttm  vehtint,  quum  milites  nihil  domtim  praeter 

cunT.  nuF.  13 


194  Q    CURTII  RUFI 

yraiuilas  cicalriccs  relatiiri  sinl.  Quae  tamen  otnnia  tolerare  12 
potuimus,  antuquam  nos  barbaris  dederes  el  novo  more  viclo- 
res  sub  iugmn  mitleres.  Pcrsarim  te  vestis  et  disciplina  de- 
leclat,  patrios  tnores  exosus  es.  Persarmn  ergo,  non  Mace- 
donum  regem  occidere  voluimus  el  te  transfugam  belti  iure 
persequimur.  Tu  Macedonas  vohiisti  geniia  tibi  ponere  vene- 13 
rariqiie  te  vt  deum :  tu  Philippum  jnitrcm  aversaris  et,  si  quis 
deoriim  ante  Jovem  haberetur ,  fastidires  etiam  lovem.     Mi- 14 
raris,  si  liheri  homines  superbiam  tuam  ferre  non  possumus? 
Quid  speramus  ex  ie ,  quihus  aut  insoniihiis  mo?iendum  est, 
aut,  quod  tristius  morte  est,  in  servitute  vivendum?   Tu  qui-lb 
dem,  si  emendari  potes,  miiltum  mihi  debes.   Ex  me  enim 
scire  coepisti,  quid  ingenui  homines  ferre  non  possini.  De 
cetero  parce  [pareniibus  et],  quorum  orbas  senectulem,  siip- 
pliciis  ne  oneraveris :  nos  iube  duci,  ut,  quod  ex  tua  morte 
peiieramus,  consequamur  ex  nosira.  Haec  Hennolaus. 

CAP.  vin. 

(.26)  Al  re.K,  Quam  falsa  sint,  inquit,  quae  iste  tradita  ) 
a  magistro  suo  dixil,  patieniia  tnea  ostendit.  Confessum  enim  2 
xdtimum  facinus  iamen  non  solum  ipse  [audivi,  sed  etiam, 
ut  vos]  audiretis,  expressi,  non  imprudens,  quum  permisissem 
latronihuic  dicere,  usurum  eum  rabie,  qua  compulsus  est,  ui 
me,  quem  parentis  loco  colere  debcret,  vellei  occidere.  Nuper?) 
quum  procacius  se  in  venaiione  gessisset,  more  patrio  et  ab 
antiquissimis  Macedoniae  regum  usurpato  castigari  eum 
iussi.  Hoc  ei  oporletfieri  et  f^runi  a  tuiorihus  pvpilli,  a  ma- 
ritis  uxores:  servis  quoque  piieros  huius  aelatis  verberarc 
concedimus.  Haec  est  saevitia  in  ipsum  mea ,  quam  impia  i 
caede  voluit  ulcisci.    Nam  in  ccteros ,  qui  tnihi  permiitunt  uti 
ingenio  meo ,  quam  mitis  sim ,  non  ignoraiis ,  et  commemorare 
supervacuum  est.    Hermolao  parricidarum  supplicia  non  5 
prohari,  quum  eadem  ipse  meruerit,  minime  hercule  admiror. 
Nam  quum  Parmenionem  et  Philotam  laudat,  suae  servil 
causae.  Lynccsten  vero  Alexandrum  bis  insidiatum  capiti  6 
meo  a  duobus  indicibus  liberavi ,  rursus  conviciumper  bien- 
niwn  iamen  distuli,  donec  vos  postularctis ,  ut  tandem  debito 
supplicio  scelus  luerei.  AlttUum,  antequam  rex  essem,  hostem  7 


LIB.  VIII.  CAP.  VII,  11  —  CAP.  VIII,  16.  [V111.25-M.  z.j  19 j 

meo  capiti  fuisse  mcministis.  Clitus  uliiiam  tioii  cuegisset  me 
sibiirasci!  Cuius  temerariam  linguam  probra  dicenlis  mihi 
elvobis  diulius  tuli,  quam  ille  eadem  me  dicenlem  lulissel. 

8  Regum  ducumque  clemenlia  non  in  ipsorum  modo ,  sed  elium 
in  illurum,  qui parent,  ingeniis  silaesl.  Obsequio  miligantur 
imperia :  uhi  vero  reverenlia  excessit  animis ,  ct  summa  imis 
con/undimus,  vi  opus  est,  utvim  repellumus. 

9  (.27)  Sed  quid  ego  mirer ,  istum  crudelitalem  mihi  obie- 
cisse,  qui  avariliam  ejrprobrare  uusus  sil?  JVolu  singiUos 
vestrum  excilare ,  ne  invisam /iberalilalem  meamfaciam,  si 
pudori  vestro  gravem  fecero.  Totum  exercitum  aspicile :  qui 
paulo  anle  nihil  praeter  arma  habebal,  minc  argenleis  cubal 
lectis:  mcnsas  auroonerant,  servorumgreges  ducunt,spolia  de 

lohoslibtis  suslinere  non  possunl.  Alenim  Persae,  quos  vicimvs, 
in  magno  honore  sunt  apud  me !  Equidem  moderalionis  meae 
certissimum  indicium  est ,  qttodne  victis  quidem  superbe  im- 
pero.  Venienim  in  Asiam,  non  utfunditus  everterem  gentes, 
nec  ut  dimidia  parte  terrarum  solituditiem  facerem ,  sed  ut 
illos  quoque,  quos  bello  subegissem,  victoriae  meae  non  poeni- 

Xlterel.  Ilaque  mililanl  vobiscum ,  pro  imperio  vestro  sangui- 
nemfundunt,  qui  superbe  habiti  rebellassent.  Noti  est  diu- 
lurna  possessio,  in  quam  gladio  inducimur:  beneficiorum 

Vjgralia  sempilerna  est.  Si  habere  Asiam,  tioti  transire  vohi- 
mus,  cum  his  communicanda  esl  nostra  clementia:  horum 
fides  stabile  et  acternum  faciet  imperium.  El  sane  plus  ha- 
bemus,  quam  capimus.  Itisatiabilis  aulem  avaritiae  est ,  ad- 

{'ihuc  impleri  velle ,  quod  iam  circumfluil.  ferumlamen  eoruin 
mores  in  Macedonas  transfundo !  In  multis  cnim  genlibns 
esse  video,  quae  tion  erubescamus  imitari:  tiec  aUter  tantum 
i/nperium  apte  regi  potest,  quam  ul  quaedam  et  tradamvs 
i/lis  ct  ab  iisde/n  discamus. 

14  (28)  I//ud  paene  risu  dignuin  fuit,  quod  Hermoldus 
jioflu/abut  a  me ,  ut  aversarer  lovem,  cuius  oracu/o  agnoscor. 

15  An  cliam ,  quid  dii  respondeant ,  in  ttiea potestate  est?  Obtulii 
tnihi  filii  numen:  recipere  ipsisrebus,  quas  agimus,  haud 
a/ienum  fuil.  Uliiiam  Indi  quoque  deum  esse  mecredant! 
Fa/tia  enim  be/la  constanl ,  et  saepe  eiiam ,  quod  fa/so  credi- 

ISIum  est,  veri  vicem  obtinuil.  An  tne  iuxuriae  indu/gentem  pu- 

13* 


196  0-  CURTII  RUFI 

lads  arma  vestra  avro  argcnloque  adornasse?  Assuetis,  nihil 
vitius  hac  videri  maleria .  volui  ostendere ,  Macedonas ,  in- 
victos  ceteris,  ne  axtro  giiidem  vinci.  OcuJos  ergo  primumll 
eorum  sordida  omnia  et  humilia  spectanlium  capiam  et  do- 
ceho ,  nos  non  auri  aut  argenti  ciipidos ,  sed  orhem  terrarim 
subacturos  venire.  Quam  gloriam  tu,  parricida ,  intercipere 
voluisti  et  Macedonas,  rege  adempto,  devictis  gcntibus  dedere. 
At  nunc  mones  me ,  ut  vestris  parentihus  parcam !  Non  opor- 18 
tebat  quidem  vosscire,  quid  clehis  statuissem,  quo  tristiores 
periretis,  si  qua  vohis  parentum  memoria  el  cura  cst:  sed 
olim  istum  morem  occidendi  ctm  scelestis  insontes  propin- 
quos  parentesque  solvi  el  profiteor ,  in  eodem  honore  futuros 
omneseos,  in  quo  fuerunt.  Nam  tuum  CalHstMnen ,  cuiunix^ 
vir  videris,  quia  latro  es,  scio,  cur  produci  velis :  ut  coram  his 
prohra,  quae  in  me  modo  iecisti,  modo  audisti,  illius  quoque 
ore  referantvr.  Quem,  si  MacMoesset,  tecitm  introduxis- 
sem,  dignissimum  te  discipulo  magistrum:  mtnc  Olynthio  non 
idem  iiiris  est. 

(29)  Posl  haec  consiliuni  dimisit  tradique  damnatos20 
norum  manibus,  qui  ex  eadem  cohorle  erant,  iussit.    lili, 
ut  fidem  suam  saevitia  regi  approbarent,  excrucialos  ne- 
caverunt.  Callisthenes  quoque  torlus  interiil,  initi  consiliiSI 
in  caput  regis  innoxius,  sed  haudquaquam  aulae  et  as- 
sentantium  accommodatus  ingenio.    Itaque  nullius  caedes22 
maiorem  apudGraecos  Alexandro  excitavit  invidiam,  quod 
praeditum  optimis  moribus  artibusque,  a  quo  revocatus 
ad  vitam  erat,  quum,  interfecto  Ciito,  mori  perseveraret, 
non  lantum  occiderit,  sed  eliam  torserit,  indicta  quidem 
causa.  Quam  crudelitatem  sera  poenitentia  consecula  est.23 

CAP.  IX. 

(30)  Sed  ne  otium  serendis  rumoribus  na-    a.  327    I 
lum  aleret,  in  Indiam  movit,  semper  bello  quam  ^'^^^anie' 
post  victoriam  clarior.    India  tota  ferme  spectat     vere.     2 
orientem,  minus  in  latitudinem,  quam  recta  re- 

gione  spatiosa.     Ouae  auslrum  accipiunt,  in  altius  terrae3 
fastigium  excedunt:  plana  sunl  celera  multisque  inclitis 
amnibus  Caucaso  monte  ortis  placidum  per  campos  iter 


LIB.  VIII.  CAP.  VIII,  16  —  CAP.  IX,  19.  [viii,  28-3).  /..]  197 

4  praebenl.   Indiis  gelidior  est,  qiiam  ceteri:  aquas  vehit  a 

0  coloie  niaris  haud  multiim  abiiorrenlcs.   Ganges,  omnium 

ab  orienle  fluvius  e.ximius,  ad  meridianam  regionem  de- 

currit  et  magnoruni  montium  iufta  recto  alveo  slring^it:  inde 

6  eum  obiectae  rupes  incliuant  ad  orientem.  Uterque  rubro 
mari  accipitur.  Indus  ripas  multasque  arbores  cum  magna 

7  soli  parte  e.xsorbel,  saxis  quoque  impeditus,  quis  crebro 
reverberatur :  ubi  mollius  solum  reperit.  slagnat  insulas- 

8(|ue  molitur:  Aceslnes  eum  auget.  Ganges  ♦  decursurum 
in  mare  inlercipit,  magnoque  motu  amnis  ulerque  colli- 
ditur:  quippe  Ganges  asperum  os  influenti  obiicit,  nec 
9  repercussae  aquae  cedunt.  Dyardanes  minus  celeber  au- 
ditu  est,  quia  per  ultima  Indiae  currit:  ceterum  non  cro- 
codilos  modo,  uli  Nilus,  sed  eliam  delphinos  ignotasque 

\Oaliis  gentibus  beluas  alit.  Ethimantus  crebris  flexibus  sub- 
inde  curvatus  ab  accolis  rigantibus  carpiiur:  ea  causaest, 
ciir  tenues  reiiquias  iam  sine  nomine  in  mare  emittat. 

llMnltis  praeter  hos  amnibus  tota  regio  dividitur,  sed  igno- 

12bilibus,  quia  non  adeo  interfluunt.  Ceterum,  quae  pro- 
piora  sunt  mari,  aquilone  maxime  deuruntur:  is  cohibilus 
iugis  montium  ad  inleriora  non  penetrat,  ita  alendis  fru- 

13gibus  mitia.  Scd  adeo  in  ifla  plaga  mundus  statas  tem- 
porum  vices  mutat,  ut,  quum  alia  fervore  solis  exaestuant, 
Indiam  nives  obruanl,  rursusque,  uhi  cetera  rigenl,  illic 
inlolerandus  aestus  existat.  Nec,  cur  ibi  se  natura  [inver- 

Uterit,  patescit]  causa.  Mare  cerle,  quo  alluitur,  ne  colore 
(luidem  abhorret  a  ceteris.  Ab  Erythro  rege  inditum  est 
nomen :  propter  quod  ignari  rubere  aquas  credunt. 

15  (31)  Terra  lini  ferax:  inde  plerisque  sunt  vestes.  Librl 
arborum,  teneri  haud  secus  quam  chartae,  litterarum  no- 

16tas  capiunt.  .\ves  ad  imitandum  humanae  vocis  sonum 
dociles  sunt.   Animalia  inusitata  ceteris  genlibus,  nisi  in- 

iTvecta.  Eadem  terra  rhinocerotas  alil,  non  generat.  Ele- 
phantorum  maior  esl  vis,  quam  quos  in  Africa  doniitant; 

18et  viribus  magnitudo  respondel.     Aurum  flumina  vehunt, 

19  quae  leni  modicoque  lapsu  segnes  aquas  ducunt.  Gem- 
mas  margarltasque  mare  litoribus  infundit:  neque  alia 
illis  niaior  opulentiae  causa  est,  utique  postquam  vitiorum 


198  Q.  CURTIl  RUFI 

commercium  vulgavere  in  exteras  genles :  quippe  aesti- 
manlur  purgamenta  exaestuanlis  freti  pretio,  quod  libido 
constituit.    Ingenia  liominum,  sicut  ubique,  apud  illos  I0-20 
corum  quoque  situs  format.     Corpora  usque  pedes  car-2l 
baso  velant,  soleis  pedes,  capitalinleis  vinciunt:  lapilli  ex 
auribus  pendenl:  brachia  quoque  et  lacerlos  am'o  colunt, 
quibus  inter  populares  aut  nobililas  aul  opes  eminent. 
Capillum  pectunt  saepius,  quam  tondent:  mentum  semper22 
intonsum  est:  reliquam  oris  cutem  ad  speciem  levilatis 
exaequant. 

(32)  Regum  tamen  luxuria,  quam  ipsimagnificentiama^ 
appellant,  super  omnium  genlium  vitia.    Quum  rex  semet 
in  publico  conspici  palitur,  turibula  argentea  ministri  fe- 
runl  totumque  iter,  per  quod  ferri  destinavit,  odoribus 
complent.  Aurea  leclica,  margarilis  circumpendentibus,  re-  24 
cubal:  distincta  sunt  auro  el  purpura  carbasa,  quae  indu- 
tus  e.st:  lecucam  sequuntur  armati  corporisque  custodes, 
inter  quos  ramis  aves  pendenl,  quas  cantu  seriis  rebus25 
obstrepere  docuerunt.   Regia  auralas  columnas  habet:  to-26 
tas  eas  vilis  auro  caelata  percurril,  aviumque,   quarum 
visu  maxime  gaudent,  argenteae  effigies  opera  distinguunt. 
Regia  adeuntibus  patet,  quum  capillum  pectit  atque  ornat:27 
tunc  responsa  legationibus,  tunc  iura  popularibus  reddit. 
Demptis  soleis ,  odoribus  illinuntur  pedes.  Venatus  maxi- 
mus  labor  est,  inclusa  vivario  animalia  inter  vota  cantus- 
que  pellicum  figere.  Binum  cubitorum  sagittae  sunt,  quas 
emillunt  maiore  nisu,  quam  effectu.  Quippe  telum,  cuius 
in  levilate  vis  omnis  esl,  inhabili  pondere  oneratur.    Bre-29 
viora  ilinera  equo  conficit:  longior  ubi  expedilio  est,  ele- 
phanli  vehunt  currum,  et  tantarum  beluarum  corpora  lota 
contegunt  auro.  Ac  ne  quid  perditis  moribus  desit,  lecti- 
cis  aureis  pellicum  longus  ordo  sequitur:  separatum  are- 
ginae  ordine  agmen  esl  aequatque  luxuriam.    FeminaesC' 
epulas  parant.   Ab  iisdem  vinum  ministratur ,  cuius  omni- 
bus  Indis  largus  est  usus.    Regem  mero  somnoque  sopi- 
tum  in  cubiculum  pellices  referunt,  patrio  carmine  noclium 
invocantes  deos. 

(33)  Quis  credat,  inter  haec  vitia  curam  esse  sapien-3l| 


i 


LIB.  VIII.  Cap.  IX,  19  — CAP.  X,  6.  [viii.31-34.  z.)     199 

tlae?  Ununi  agresle  el  horriduni  genus  esl,  quod  sapien- 

32tes  vocant.     Apud  hos  occupai-e  fali  dieni  pulchrum,  et 

vivos  se  cremari  iubenl,  quibus  aut  segnis  aetas  aul  in- 

comnioda  valeludo  est:  e.xpectalam  morlem  pro  dedecore 

vitae  habenl.   Nec  ullus  corporibus,  quae  seneclus  solvil, 

honos  redditur:  inquinari  putant  ignem,  nisi  qui  spirantes 

33recipit.  Illi,  qui  in  urbibus  publicis  moribus  degunt,  side- 

rum  motus  scite  spectare  dicunlur  el  futura  praedicere. 

Nec  quemquum  admovere  leti  diem  credunt,  cui  expectare 

34interrito  liceat.  Deos  putant,  quicquid  colere  coeperunt, 

35arbores  maxime,  quas  violare  capital  est.  Menses  in  qui- 

nos  denos  descripserunl  dies,  anni  plena  spalia  servantur. 

36l.unae  cursu  notanl  lempora,  non,  ul  plerique,  quum  or- 

bem  sidus  implevit,  sed  quuni  sc  curvare  coepit  in  cornua, 

et  idcirco  breviores  habenl  menses ,  qui  spatium  eorum 

37  ad  hunc  luiiae  modum  dlrigunt.   Mulla  el  alia  traduntui' 

quibus  morari   ordiiieni   icruni  haud  sanc  operae   vide- 

batur. 

CAP.  X. 

1  (.^4)  Igitur  Alexandro  fines  Indiae  ingresso  gentium 
suarum  reguii  occurrerunt,  imperata  facluri,  illum  terlium 
love  genitum  ad  ipsos  pervenisse  memorantes:  Patrem 
Liberum  atqueHercQlem  fama  cognilos  esse,  ipsum  coram 

2  adesse  cernique.  Rex  benigne  exceplos  sequi  iussit,  iis- 
dem  itinerum  ducibus  usurus.  Ceterum  quum  amplius 
nemo  occurreret,  Hephaestionem  et  Perdiccam  cuni  co- 
piarum  parte  praemisit  ad  subigendos ,  qui  aversarentur 
imperium:  iussitque  ad  flumen  Indum  procedere  et  navi- 
gia  facere,  quis  in  ulteriora  transportari  posset  exercitus. 

3  Illi,  quia  plura  flumina  superanda  erant,  sic  iunxere  naves, 

4  ut  solutae  plaustris  vehi  possent  rursusque  coniungi.  Post 
se  Cratero  cum  phalange  iusso  sequi,  equitatum  ac  levem 
armaturam  eduxit  eosque,  qui  occurreranl,  levi  proelia 

6  in  urbem  proximam  compulil.  lam  superveneral  Craterus. 
Itaque  ut  principio  terrorem  incuteret  genti  nondum  arma 
Macedonum  expertae,  praecipit,  ne  cui  parceretur,  muni- 

6  menlis  urbis,  quam  obsidebat,  incensis.  Ceteruni  dum  ob- 


200  Q.  CURTIl  RUFI 

equilal  moenibus,  sagilta  iclus  esl.  Cepit  lamen  oppidum, 
el ,  omnibus  incolis  eius  trucidatis ,  etiam  in  tecta  saevi- 
tum  esl. 

(35)  Inde,  domita  ignobili  genle,  ad  Nysam  urbem  7 
pervenit.    Forte  castris  anle  ipsa  moenia  in  silveslri  loco 
posilis,  nocturnum  frigus  vehementius  quam  alias  horrore 
corpora  affecit,  opportunumque  remedium  ignis  obiatum 
est.    Caesis  quippe  silvis  flammam  excilaverunt,  quae,  8 
igni  alila,  oppidanorum  sepulcra  comprehendit.    Vetusta 
cedro  erant  facta  conceptumque  ignem  lale  ludere,  donec 
omnia  solo  aequata  sunt.    Et  ex  urbe  primum  canum  la-  9 
Iratus,  deiiide  etiani  hominum  fremitus  auditus  esl.    Tum 
et  oppidani  hostem,  etMaeedones  ad  urbem  ipsos  venisse 
".ognoscunl.    lamque  rex  eduxerat  copias  et  moenia  obsi-io 
debat,  quum  iiostium,  qui  discrhiien  tenlaverant,  obruti 
lelis  sunt.     Aliis  ergo  deditionem,  aliis  pugnam  experiri 
placebat:  quorum  dubitatione  comperta  circumsideri  tan- 
tum  eos  et  abslineri  caedibus  iussit:  tandemque  obsidio-11 
nis  malis  fatigati  dedidere  se.  A  Libero  Palre  condilos  se 
esse  dicebant:  et  vera  haec  origo  erat.    Sita  esl  sub  radi-I2 
cibus  montis,  quem  Meron  incolae  appellant.  Inde  Graeci 
mentiendi  traxere  licenliam,  lovis  femine  Liberum  Patrem 
esse  celatum. 

(3tj)  Rex,  situ  montis  cognito  ex  incolis,  cum  totolS 
exercilu,  praemissis  commeatibus,  verticem  eius  ascendit. 
Multa  hedera  vilisque  toto  gignilur  monte:  mullae  peren- 
nes  aquae  manant.    Pomorum  quoque  varii  salubresque  14 
suci  sunt,  sua  sponte  fortuitorum  semlnum  fruges  humo 
nutriente.  Lauri  baccarisque  muita  in  illis  nipibus  agrestis 
est  silva.  Credo  equidem,  non  di\ino  instinctu,  sed  lasci- 15 
via  esse  proveclos,  ut  passim  hederae  ac  vitium  folia  de- 
cerperent  redimitique  fronde  tolo  nemore  similes  bacchan- 
libus  vagarentur.    Vocibus  ergo  lol  milium  praesideml6 
nemoris  eius  deum  adorantium  iuga  montis  collesque  re- 
sonabant,  quum  orta  licentia  a  paucis,  ut  fere  fit,  in  omnes 
se  repente  vulgasset.     Quippe  velut  in  media  pace  perjT 
herbas  aggestamque  frondem  prostxavere  corpora.  Et  rex 
fortuilam  laetiliam  non  aversalus,  large  ad  epulas  omnibus      j 


LIB.  VUl.  CAi>.  X,  6—28.  [viii, 34-37.  z.]         201 

praebilis,  per  dccem  dies  Libero  Patri  operaluin  habu>l 

18e.\erciluni.  Quis  negel,  exiiniuni  quoque  gloriam  saepius 
fortunae  quam  virtutis  esse  beneficium?  quippe  ne  epu- 
lantes  quidem  et  sopilos  niero  aggredi  ausus  est  hostis, 
haud  secus  baccliantiuin  ululaiilium(|ue  frcniilu  perterri- 
tus,  quani  si  proeliauliuin  clamor  esset  audilus.  Eadem 
felicitas  ab  Oceiino  reverlcnlcs  tcnuilentos  cuinissanlesque 
inler  ora  liostium  lexit. 

19  (37)  Ilinc  ad  regioiieni,  quae  Daedala  vocalur,  per- 
ventuin  cst.  Deserueranl  incolae  sedes  et  in  avios  sil- 
veslresque  montes  confugeranl.     Ergo  Acadira  Iransit, 

aoaeque  usla  el  destiUila  incolenlium  fuga.  Ilaque  rationein 
belli  necessitas  mulavit.  Divisis  enini  copiis,  pluribus  si- 
mul  locis  arina  ostendit,  oppressique,  ubi  non  expeclave- 

21  ranl  hoslem ,  omni  clade  perdomiti  sunt.  Plolemaeus  plu- 
rimas  urbes,  -Mexander  maxiinas  cepit:  rursusque,  quas 

22distribucral,  copias  iunxil.  Superato  deinde  Choaspe 
amne,  Coenon  in  obsidione  urbis  opulentae  (Belram  inco- 
lae  vocant)  reliquit:  ipse  ad  Mazagas  venil.  Nuper  Assa- 
cano,  cuius  regnum  fuerat,  demorluo,  regioni  urbique 

23praeeral  mater  eius  Cleophis.  XXXVIII  milia  pedituin 
luebantur  urbem  non  silu  soluin,  sed  etiain  opere  muni- 
tain.  Nam  (|ua  speclat  orienlem,  cingitur  amne  lorrenti, 
qui,  praeruptis  utrimque  ripis,  adiluin  ad  urbem  impedit. 

24 .4d  occidentein  ct  a  meridie  velut  de  industria  rupes  prae- 
altas  adniolita  natura  esl.  infra  quas  cavernae  et  voragi- 
nes  longa  vetustate  in  altuin  cavatae  iacenl,  quaque  desi- 

2onunt,  fossa  ingentis  operis  obiecla  est.  XXXV  sladia 
niurus  urbis  complectitur,  cuius  inferiora  saxo,  superiora 
crudo  latere  sunt  structa.  Laleri  vinculum  lapides  sunt, 
quos  interposuere,  ut  duriori  materiae  fragilis  incumberet, 

26siinulque  terra  humore  diluta.  Ne  tamen  universa  consi- 
dcrel,  impositae  erant  trabes  validae,  quibns  iniecta  ta- 

27bulata  muros  et  tegebant  et  penios  feceranl.  Haec  muni- 
menta  contemplantem  Alexandi-uin  consiliique  incertum, 
quia  nec  cavernas,  nisi  aggere,  polerat  implere  nec  tor- 
menta  aliler  muris  admovere,  quidam  e  nuiro  sagilta  per- 

28cussit.    Tuni  forle  in  suram  incidit  lelum:  cuius  spicuio 


20ii  Q.  CURTll  RUFl 

evufso  admoveri  equuin  iussit:  quo  veclus,  ne  obligato 
quiaeiii  vulnere,  haud  segnius  deslinata  exequebatur.  Ce-29 
lerum  quum  crus  saucium  penderet,  el,  cruore  siccato, 
frigescens  vulnus  aggravaret  dolorem,  dixisse  fertur,  se 
quidem  lovis  filium  dici,  sed  corporis  aegri  vilia  sentire. 
Non  tamen  ante  se  recepit  in  castra,  quam  cuncta  per-30 
sjiexit  el,  quae  fieri  vellel,  edixil. 

(.38 j  Ergo,  sicut  imperatum  erat,   alii  exlra  urbem 
tecta  moliebantur  iiigentemque  vim  niateriae  faciendo  ag- 
geri  detrahebant,  aUi  magnarum  arborum  stipites  cum  ra- 
niis  ac  moles  saxorum  in  cavernas  deiiciebant.    lamqueSl 
agger  aequaverat  summae  fastigium  terrae:   itaque  tur- 
res  erigebantur:  quae  opera  ingenti  militum  ardore  Intra 
nonum  diem  absolula  sunt.    Ad  ea  visenda  rex,  nondum 
obducla  vulneri  cicatrice,  processit  laudatisque  militibus 
admoveri  machinas  iussit,  e  quibus  ingens  vis  telorum  in 
propugnalores  effusa  est.  Praecipue  rudes  talium  operumS: 
terrebanl  mobiles  turres,  tantasque  moles  nulla  ope,  quae 
cernerelur,  admotas  deorum  numine  agi  credebant:  piia 
quoque  muralia  et  excussas  tormentis  praegraves  hastas 
negabanl  convenire  mortalibus.    Itaque,  desperata  urbis3 
lutela,  concessere  iii  arcem.    Inde,  quia  nihil  obsessis  || 
praeter  deditionem  placebat,  legati  ad  regem  descende-    J 
runt,  veniam  petituri.    Qua  impetrata  regina  venit  cunic 
magno  nobilium  feminarum  grege,  aureis  pateris  vina  li 
bantium.   Ipsa,  genibus  regis  parvo  filio  admoto,  non  ve- 
niam  modo,  sed  etiam  pristinae  fortunae  impelravit  decus 
Quippe  appellata  regina  est:  et  credidere  quidam,  plus 
formae  quam  miseralioni  datum.     Puero  quoque  cerle 
poslea  ex  ea  utcunque  genito  Alexandro  fuil  nomen. 


CAP.  XI. 

(39)  Hinc  Polypercon  ad  urbem  Noram  cum  exercilul 
missus  inconditos  oppidanos  proelio  vicit:  intra  muni-| 
menta  compulsos  secutus  urbem  in  ditionem  redegit.  Mults( 
ignnbilia  oppida  deserta  a  suis  venere  in  regis  polestatem 
Quorum  incolae  armati  petram,  Aornin  nomine,  occupa- 


LIB.  VIII.  CAP.  X,  28  — CAP.  XI,  13.  ivin.  37-»o.  z.]   203 

veruiil.  Hanc  ab  Hercflle  fruslra  obsessam  esse  terraeque 

3  iiioUi  coactum  absistere  faaia  vulgaveral.  Inopem  consilii 
Alexandrum,  quia  undique  praeceps  et  abrupta  rupes  erat, 
scnior  quidam  perilus  locorum  cum  duobus  filiis  adil,  si 
l>rctium  operae  esset,  aditum  se  monstraturum  esse  pro- 

4  mittens.  LXXX  lalenta  constituit  daturum  Alexander  el, 
altero  ex  iuvenibus  obside  relento ,  ipsum  ad  exequenda, 

5  ([uae  obtulerat,  dimisil.  Leviter  armatis  dux  datus  est 
Mullinus,  scriba  regis.     Hos  enini,  circuitu  qui  fallerent 

6  liostem,  in  summum  iugum  placebat  evadere.  Petra  non, 
ut  pleraeque,  modicis  ac  mollibus  clivis  in  sublime  fasti- 
gium  crescit,  sed  in  metae  maxime  modum  erecta  est,  cu- 
ius  ima  spatiosiora  sunl,  altiora  in  artius  coeunt,  summa 

7in  aculum  cacumen  exsurgunt.  Radices  eius  Indus  amnis 
subit,  praealtus,  ulrimquc  asperis  ripis:  ab  altera  parie 
voragines  eluviesque  praeruplae  sunt.  Necalia  expug^nandi 

8  patebat  via,  quam  ut  replerentur.  Ad  manum  silva  erat, 
quam  rex  ita  caedi  iussit,  ut  nudi  stipites  iacerenlur: 
quippe  rami  fronde  vestiti  impedissent  ferenles.  Ipse  pri- 
mus  truncam  arl)orem  iecit,  clamorque  exercitus,  index 
alacritatis,  secutus  est,  nullo  delrectanle  munus,  quod  rex 
occupavisset. 

9  (40)  Inlra  septimum  diem  cavernas  expleverant,  quum 
rex  sagillarios  el  Agrianos  iubet  per  ardua  nili:  iuvenes- 

lOque  promplissimos  ex  sua  cohorte  XXX  delegil.  Duces 
his  dali  sunt  Charus  et  Alexander,  quem  rex  nominis, 
quod  sibi  cum  co  commune  esset,  admonuit.  Ac  primo, 
quia  tam  manifestum  periculum  erat,  ipsum  regem  discri- 

Umen  subire  non  placuit:  sed  ut  signum  tuba  datum  esl, 
vir  audaciae  promptae  conversus  ad  corporis  custodes 
sequi  se  iubet  primusque  invadit  in  rupem.  Nec  deinde 
quisquam  Macedonum  substitil,  relictisque  slationibus  sua 

12sponte  regem  sequebantur.  Mullorum  miserabilis  fuit  ca- 
sus,  quos  ex  praerupta  rupe  lapsos  amnis  praelerfluens 
hausit,  triste  spectaculum  etiam  non  periclitanlibus:  quum 
vero  alieno  exitio,  quid  ipsis  limendum  foret,  admoneren- 
tur,  in  metum  misericordia  versa,  non  exlinctos,  sed  semet- 

ISipsos  dcflebant.  Et  iam  eo  perventum  erat,  unde  sine  psr- 


204  0-  CURTII  RUFI 

nicie,  nisi  victores,  redire  non  possent,  ingentia  saxa  in 
subeanles  provohentibus  barbaris,  quis  perculsi  inslabili 
et  lubrico  gradu  praeclpites  recidebant.   Evaserant  tamen  l-j 
Alexander  el  Charus,  quos  cuni  XXX  deleclis  praemiserat 
rex,  et  iam  pugnare  comminus  coeperanl:  sed  quum  su- 
perne  lela  barbari  ingererent,  saepius  ipsi  feriebantur, 
quam  vulnerabant.  Ergo  Alexander  et  nominis  sui  et  pro- 15 
missi  memor,  dum  acrius  quam  caulius  dimicat,  confossus 
undique  obruitur.     Quem  ut  Charus  iacentem  conspexii,  16 
ruere  in  hoslem  omnium  praeler  ullionem  immemor  coe- 
pit  multosque  hasla,  quosdam  gladio  interemit:  sed  quum 
tot  unum  incesserenl  manus,  super  amici  corpus  procu 
buit  exanimis.  Haud  secus,  quam  pareral,  promplissimo-l7 
rum  iuvenum  ceierorumque  militum  interitu  commolus  rex 
signum  receptui  dedil.    Saluli  fuit,  quod  sensim  et  intre-18 
pidi  se  receperunt,  et  barbari  hostem  depullsse  contenti 
non  inslitere  cedentibus. 

(41)  Celerum  Alexander,  quum  slatuisset  desislerei9 
incepto,  —  quippe  nulla  spes  potiundae  petrae  offereba- 
lur,  —  tamen  speciem  ostendit  in  obsidione  perseverantls. 
Nam  et  ilinera  obsideri  iussil  et  lurres  admoveri  et  fatiga- 
tis  alios  succedere.     Cuius  perlinacia  cognila  Indi  per  bi-  20 
duum  quidem  ac  duas  noctes  cum  ostentatione  non  fidu- 
ciae  modo,  sed  eliam  victoriae  epulati  sunt,  tympana  suo 
more  pulsantes:  terlia  vero  nocie  tympanorum  quidem2l 
sLrepitus  desierat  audiri :  ceterum  ex  lota  petra  faces  re- 
fulgebant,  quas  accenderant  barbari,  ul  lulior  esset  ipsis 
fuga,  obscura  nocle  pcr  invia  saxa  cursuris.  Rex,  Balacro,  22| 
qui  specularetur,  praemisso,  cognoscil,  petram  fuga  Indo- 
rum  esse  deserlam.    Tum  dato  signo,  ut  universi  concla- 
marent,  incomposile  fugienlibus  melum  incussit:  mullique,23| 
tanquam  adesset  hostis,  per  lubrica  saxa  perque  invias 
cotes  praecipilali  occiderunt:  plures  aliqua  membrorum 
parte  mulcati  ab  integris  deserti  sunt.    Rex,  locorum  ma-2)| 
gis  quain  hostium  vicLor,  [speciem]  lamen  magnae  victo- 
riae  sacrificiis  et  cullu  deum  fccit.    Arae  in  petra  locatae 
sunl  Minervne  VicLoriaeque.    Ducibus  itineris,  quo  subire2i 
iusserat  leviter  armatos,  etsi  promissis  minora  praestite-   |  '"f 


LIB.  Vlll.  CAP.XI,  13  — CAP.  XII,  10.  [viii,  4o-4j.  z.]  205 

rant ,  prelium  cum  fide  reddiluni  esl.     Petrae  regionisque 
ei  adlunclae  Sisocoslo  lutela  permissa. 

CAP.  XII. 

1  Inde  processil  EcbolTina:  et  quuni  anguslias  itineris 
obsideri  XX  niilibus  armatorum  ab  Erice  quodam  com- 
pciisset,  gravius  agmen  exercitus  Coeno  ducendum  mo- 

2  dicis  itineribus  tradidit.  Ipse  praegressus ,  per  fundilores 
ac  sagittarios  deturbatis,  qui  obsederant  saltum,  sequenti- 

3bus  se  copiis  viam  fecit.  Indi  sive  odio  ducis,  sive  gra- 
tiam  vicloris  inituri  ErTccn  fugientem  adorti  interemerunl 
caputque  eiiis  atque  anna  ad  Alexandrum  detulerunt.  Ille 
facto  impunitutem  dedit,  honorem  denegavit  exemplo. 

4  (42)  Hinc  ad  flumen  Indum  sextisdecimis  castris 
l^ervenit  omniuque,  ut  praeceperal,  ad  traiiciendum  prae- 
parata  ab  Hephaestione  repperit.  Regnabat  in  ea  regione 
Omplus,  qui  patri  quoque  fueral  auclor  dedendi  regnum 

5  Alexandro  et  posl  mortem  parentis  legatos  miserat ,  qui 
consulerent  eum,  regnare  se  interim  vellet,  an  privatum 

6  opperiri  eius  advenlum.  Permissoque,  ut  regnaret,  non 
lamen  ius  datum  usurpare  sustinuit.  Is  benigne  quidem 
exceperat  Hephaestionem,  gratuitum  frumenluin  copiis 
eius  admensus,  non  tamen  ei  occurrerat,  ne  fidem  ullius, 

7nisiregis,  experiretur.  Itaque  venienti  obviam  cum  ar- 
mato  exercitu  egressus  est:  elephanti  quoquc  per  modica 
inlervalla  militum  agmini  immixli  procul  castellorum  fe- 

8  ceranl  speciem.  Ae  primo  Alexander  non  socium ,  sed 
hoslem  advenlare  ci  edebat.  lamque  et  ipse  arma  milites 
capere  el  equites  discedere  in  cornua  iusserat,  paratus 
ad  pugnam.  At  Indus,  cognito  Macedonum  errore,  iussis 
subsislere  celeris,  ipse  concilal  equum,  quo  vehebalur: 

9  idem  Alexander  quoque  fecit,  sive  hoslis  sive  amicus  oc- 
curreret,  vel  sua  \  irlule  vel  illius  fide  tutus.  Coivere,  quod 
ex  ulriusque  vultu  posset  inlelligi,  amicis  animis:  ceteruni 
sine  interprete  non  poterat  conseri  sermo.  Itaque  adlii- 
biio  eo,  barbarus  occurrisse  se  dixit  cuin  exercitu,  totas 
imperii  vlres  protinus  Iraditurum,  nec  expectasse,  dum 

lOper  nunlios  daretur  fides.    Corpus  suum  et  regnum  per 


206  0-  CURTII  RUf  I 

inillere  illi,  quem  scirel   gioriae  mililanlem  niliil  magis 
quam  famam  limere  perfldiae. 

(43)  Laelus  simplicilate  barbari  rex  el  dextram  fidei 
suae  pignus  dedit  el  regnum  restituit.  LVI  elephanti  eranl,  ii 
quos  tradidit  Alexandro,  multaque  pecora  eximiae  magni- 
tudinis,  tauros  ad  III  milia,  pretiosum  in  ea  regione  acce- 
plumque  animis  regnantium  ai-mentum.  Quaerenti  Alexan-12 
dro,  plures  agricultores  haberet,  an  milites,  cum  duobus 
regibus  beilanti  sibi  maiore  miliium  quam  agrestium  manu 
opus  esse  respondit.  Abisares  et  Porus  erant,  sed  in  Poro  13 
eminebal  auclorilas.    Uterque  ullra  Hydaspen  amnem  re- 
gnabal  et  belli  fortunam,  quisquis  arma  inferret,  experiri 
decreverat.  Omphis,  permittente  Alexandro,  et  regium  in- 14 
signe  sumpsit  el  more  gentis  suae  nomen,  quod  patris 
fuerat.    TaxTlen  appellavere  populares ,  sequente  nomine 
imperium,  in  quemcunque  transiret.    Igitur  quum  per  tri-l5 
duum  hospitaliler  Alexandrum  accepisset,  quarto  die  et, 
quantum  frumenti  copiis,  quas  Hephaestion  duxerat,  prae- 
bitum  a  se  esset,  oslendit  et  aureas  coronas  ipsi  amicis- 
que  omnibus ,  praeter  haec  signati  argenti  LXXX  talenta 
dono  dedit.     Qua.  benignitale  eius  Alexander'mire  Iaetusl6 
et,  quae  is  dederat,  remisil  et  mille  talenta  ex  praeda, 
quam  vehebat,  adiecit  multaque  convivalia  ex  auro  et  ar- 
gento  vasa,  plurimum  Persicae  vestis,  XXX  equos  ex  suis 
cum  iisdem  insignibus,  quis  assueveranl,  quum  ipsum 
veherent.     Quae  liberalitas  sicut  barbarum  obstrinxerat,  17 
ila  amicos  ipsius  vehementer  offendit.  E  quibus  Meleager 
super  coenam  largiore  vino  usus  gratulari  sc  Alexandro 
dixit,  quod  saltem  in  India  repperisset  dignum  talentis 
mille.  Rex  haud  oblilus,  quam  aegre  tulisset,  quod  ClilumlS 
ob  linguae  temeritatem  occidisset,  iram  quidem  tenuit, 
sed  dixit,  invidos  homines  nihil  aliud  quam  ipsorum  esse 
tormenla. 


sli 


CAP.  XIII. 

(44)  Postero  die  legati  Abisarae  adiere  regem.  Omnia  1  ■  [sf 
ditioni  eius,  ita  ut  mandatum  eral,  permittebant:  firmala-  ptrg 
que  invicem  fide  remittuntur  ad  regem.    Porum  quoqueSi 


L1B.VIII.CAP.X1I,10— CAP.X11I,12.  [vi.i.4j-45.  z.]  207 

nominis  sui  fama  ralus  ad  declitionem  posse  compelli,. 
misil  ad  eum  Cleocharen ,  qui  denuntiarel  ei ,  ut  stipen- 
dium  pendcret  et  in  primo  suorum  finium  aditu  occurrerel 
regi.     Porus  alterum  ex  his  facturum  sese  respondit,  ul 

3intranti  regnum  suum  praeslo  esset,  sed  armatus.  lam 
Hydaspen  Alexander  superare  decreverat,  quum  Barzaen- 
tes,  defectionis  Arachosiis  auctor,  vinclus  trigintaque  elc- 
phanli  simul  capli  perducuntur,  opporlunum  adversus  In- 
dos  auxilium:  quippe  plus  in  beluis  quam  in  exercitu  spei 

4ac  viriuin  illis  erat.  Samaxusque,  rex  exi^ae  partis  In- 
dorum,  qui  Barzaenti  se  coniunxeral,  vinctus  addiictus 

5  est.  Igilur  transfuga  et  regulo  in  custodiam,  elephantis 
autem  Taxili  Iraditis,  ad  amnem  Hydaspen  pervenil,  in 
cuius  ulteriore  ripa  Porus  consederat,  Iransitu  proliibilu- 

6  rus  hostem.  LXXX  et  V  elephantos  obieceral,  eximio  cor- 
porum  robore,  ultraque  eos  currus  CCC  et  pedilum  XXX 
fere  milia,  in  quis  erant  sagittarii,  sicuti  ante  dictum  est, 

7  gravioribus  telis,  quam  ul  aple  excuti  possent.  Ipsum  ve- 
hebal  elephantus,  super  ceteras  beluas  eminens,  armaquo 
auro  el  argento  distincta  corpus  raj-ae  magnitudinis  ho- 
nestabant.  Par  animus  robori  corporis  el,  quanla  inter 
rudes  poleral  esse,  sapientia. 

8  (45)  Macedonas  non  conspectus  hostium  solum,  sed 
eliam  fluminis,  quod  Iranseundum  erat,  magniludo  terre- 
bat.  Quattuor  in  lalitudinem  stadia  diffusum,  profundo 
alveo  et  nusquam  vada  aperienle,  speciem  vasli  maris 

9  fecerat.  Nec  pro  spatio  aquarum  late  stag:nantium  impe- 
tum  coercebat,  sed,  quasi  in  arlum  coeuntibus  rinis,  tor- 
rens  et  elisus  ferebatur,  occullaque  saxa  inesse  oslende- 

lObant  pluribus  locis  undae  repercussae.  Terribilior  eral 
facies  ripae,  quam  equi  virique  compleveranl.  Slabant  in- 
gentes  vastorum  corporum  moles  et  de  industria  irrilatae 

llhorrendo  stridore  aures  fatigabanl.  Hinc  amnis,  hinc  ho- 
stis  capacia  quidem  bonae  spei  pectora  el  saepe  se  ex- 
perta  improviso  tamen  pavore  percusserant.  Quippe 
inhabiles  rales  nec  dirigi  ad  ripam  nec  luto  applicari  possc 

12credebant.  Erant  in  medin  amne  insulae  crebrae,  in  quas 
et  Indi  et  Macedones  nanlcs,  levatis  super  capita  armis, 


208  Q.  CURTII  RUFI 

transibant.  Ibi  levia  proelia  conserebantur,  el  uterque  rex 
parvae  rei  discrimine  summae  experiebatur  evenlum.  Ce- 13 
terum  in  Macedonum  exerciLu  lemerilate  atque  audacia 
insignes  fuere  Symmachus  el  Nicanor,  nobiles  iuvenes  et 
perpetua  parlium  felicilate  ad  spernendum  omne  pericu- 
lum  accensi.    Quis  ducibus  promplissimi  iuvenum  Ianceisl4 
modo  armali  transnavere  in  insulam,  quam  frequens  ho- 
slis  tenebat,  multosque  Indorum,  nulla  re  melius  quam  au- 
dacia  armati,  interemerunl.  Abire  cum  gloria  polerant,  sil5 
uiiquam  lemeritas  felix  inveniret  moduni:  sed  dum  super- 
venienles  contemplim  et  superbe  quoque  expectant,  cir- 
cumvenli  ab  his,  qui  occulli  enaverant,  emiinis  obruli  le- 
lis  sunt.     Qui  efTugerant  hoslem,  aut  impeUi  amnis  ablatil6 
sunt  aut  vorticibus  implicili. 

(46)  Eaque  pugna  multum  Pori  fiduciam  erexit,  cun- 
cla  cernenlis  e  ripa.    Ale.xander  inops  consilii  landem  ad  IT 
fallendum  hostem  talem  dolum  intendit.  Eratinsulain  flu- 
mine  amplior  celeris,  silvestris  eadem  el  tegendis  insidiis 
apta.    Fossa  quoque  praealta  haud  procul  ripa,  quam  te- 
nebat  ipse,  non  pedites  modo ,  sed  etiam  cum  equis  viros 
poterat  abscondere.  Igilur  ul  a  cuslodia  huius  opporluni-18 
talis  oculos  hoslium  averlerel,  Ptolemaeum  omnibus  tur- 
mis  obequitare  iussit  procul  insula  et  subinde  Indos  cla- 
more  terrere,  quasi  flumen  transnaturus  forel.    Per  com-l9 
plures  dies  Ptolemaeus  id  fecit  eoque  consilio   Porum 
quoque  agmen  suum  ei  parti,  quam  se  pelere  simulabat, 
coegit  advertere.  lam  exlra  conspeclum  hostis  insula  erat.  20 
Alexander  in  diversa  parte  ripae  statui  suum  tabernacu- 
lum  iussil  assuetamijue  comitari  ipsum  cohorlem  anle  id 
tabernaculum  stare  el  omnem  apparatum  regiae  magnifi- 
centiae  hoslium    oculis  de   industria   ostendi.      Attalum2ll 
etiam,  aequalem  sibi  et  haud  disparem  habitu  oris  et  cor- 
poris,  utique  quum  procul  viseretur,  vesle  regia  exornat, 
praebiturum  speciem,  Ipsum  regem  illi  ripae  praesidere 
nec  agilare  de  Iransitu.  Huius  consilii  effectum  primo  mo-22 
rata  tempestas  esl,  mox  adiuvit,  incommoda  quoque  ad 
bonos  evenius  vertente  fortuna.  Traiicere  amnem  cum  ce-23 
leris  copiis  in  regionem  insulae ,  de  qua  ante  diclum  est, 


LIB.  Vlll.  CAP.  Xlll,  12  — CAP.  XIV,  5.  [viii,  43-47.  z.]  205 

paiubat,  averso  hoste  in  eos ,  qul  cum  Plolemaeo  inferio- 
reni  obsederanl  ripani:  quum  procella  inibrem  vix  sub 
leclis  lolerabilem  effundil.  Oljrulique  milites  nimbo  in  ter- 
ram  retugerunt,  navigiis  ratibusque  desertis:  sed  tumul 
tuantium  fremitus,  obstrepenlibus  ventis,  ab  hosle  non 
24  polerat  audiri.  Deinde  momenlo  temporis  repressus  esl 
imber:  ceterum  adeo  spissae  intendere  se  nubes,  ut  con- 
derent  lucem,  vi.\que  colloquentium  inter  ipsos  facies 

26  noscitarentur.  Terruisset  alium  obducta  nox  coelo,  quum 
ignoto  amne  navigandum  esset,  forsitan  hosle  eam  ipsam 
ripam,  quam  caeci  atque  improvidi  et  ex  periculo  gloriam 

2i  accersentes  [pelebant],  occupante:  [Aiexander]  obscurita- 
tem,  quae  ceteros  terrebat,  suam  occasionem  ratus,  dalo 
signo,  ut  omnes  silentio  ascenderent,  ratem  eam,   qua 

27  ipse  vehebatur,  primam  iussit  expelli.    Vacua  eral  ab  ho 
stibus  ripa,  quae  petebatur:    quippe  adhuc  Porus  Plole 
niaeuiu  lantum  intuebatur.     Unaergonavi,  quam  petrafe 
fluclus  illiseral,  haerente,  ceterae  evadunt:   armaque  ca- 
pere  inilites  et  ire  in  ordines  iussil. 

CAP.  XIV. 

]         (47)    lamque  agmen  in  cornua  divisum  ipse     a.  3-26 
ducebat,  quuni  Poro  nunlialur,  ai"mis  virisque  ri-  ■•  *^'"-  " 
pam  obtmeri  et  rerum  adesse  discrimen.     Ac     Apriii 
primo  humani  ingenii  vitio  spei  suae  indulgens  oi!'i'3.'°'2 
Abisaren  belli  socium  (et  ita  convenerat)  adven-     "«■«« 

2tare  credebal.    Mox,  liquidiore  luce  aperiente     chS. 
hoslem,  C  quadrigas  et  IIII  milia  equitum  venienli  agmini 
obiecit.     Dux  erat  copiarum,  quas  praemisit,  Hages,  fra- 

3  ter  ipsius ,  summa  virium  in  curribus.  Senos  viros  sin- 
guli  vehebant,  duos  clypeatos,  duos  sagittarios,  ab  utroque 
lalere  dispositos:  aurigae  erant  ceteri,  haud  sane  iner- 
mes:  quippe  iacula  complura,  ubi  comminus  proeliandum 

4  erat,  omissis  habenis,  in  hostem  ingerebant.  Celerum  vix 
ullus  usus  huius  auxilii  eo  die  fuit.  Namque,  ut  supra 
diclum  est,  iniber  violentius  qnam  alias  fusus  campos  lu- 
bricos  el  inequitabiles  fecerat,  gravesque  et  propemodum 

5  immobiles  currus  illuvie  ac  voraginibus  haerebant.  Contra 

CURT.  RUF.  14 


210  0-  CURTII  RUFI 

Alexander  expediLo  ac  levi  agmine  slrenue  inveclus  esl. 
Scylhae  el  Dahae  primi  omnium  invasere  Indos:   Perdic- 
cam  deinde  cum  equitibus  in  dexlrum  cornu  hoslium  emi- 
sil.     lam  undique  pugna  se  moveral,  quum  lii,  qui  currus  6 
agebanl,  iliud  ullimum  auxilium  suorum  rali  effusis  habe- 
nis   in   medium  discrimen  ruere  coeperunt.     Anceps  id  7 
malum  utrisque  erat:  nam  et  Macedonum  pediles  primo 
impelu  obterebantur  et  per  lubrica  atque  invia  immissi 
currus  excutiebant  eos,  a  quibus  regebanlur :  alionim  tur-  8 
bati  equi  non  in  vorag-ines  modo  lacunasque,  sed  etiam  in 
amnem  praecipitavere  curricula :   pauci  teiis  hoslium  ex-  9 
acii  penetravere  ad  Porum  acerrime  pugnam  cientem. 

(48)  Is,  ut  dissipatos  tota  acie  currus  vagari  sine  re- 
cloribus  vidit,  proximis  amicorum  dislribuit  elephantos. 
Post  eos  posuerat  peditem  ac  sagittarios  et  tympana  pul-10 
sare  solitos.  Id  pro  cantu  tnbarum  Indis  erat,  nec  stre- 
pitu  eorum  movebantur,  olim  ad  notum  sonura  auribus 
mitigalis.  Hercfllis  simulacrum  agmini  pedilum  praefere- 11 
batur.  Id  maximum  erat  bellantibus  incitamentum,  et  de- 
seruisse  gestanles  militare  flagitium  habebatur.  Capitisia 
etiam  sanxerant  poenam  his,  qui  ex  acie  non  rettulissent, 
metu ,  quem  ex  illo  hosle  quondam  conceperant,  etiam  in 
religionem  venerationemque  converso.  Macedonas  non 
beluarum  modo,  sed  etiam  ipsius  regis  aspectus  parum- 
per  inhibuit.  Beluae  disposilae  inter  armatos  specieml3 
turrium  procul  fecerant.  Ipse  Porus  humanae  magnitudi- 
nis  propemodum  excesserat  formam.  Magnitudini  Pori 
adiicere  videbatur  belua,  qua  vehebatur,  tantum  inter  ce- 
teras  eminens,  quanto  aliis  ipse  praestabat.  Itaque  Ale-14 
xander  contemplalus  et  regem  ei  agmenlndornm,  Tandem, 
\nqini,  par  ani?no  meo  perictihim  video.  Cum  besliis  simtd 
el  cum  eyregiis  viris  res  est.  Intuensque  Coenon,  Qmimll 
ego,  inqmi,  Ptolemaeo  Perdiccaqve  et  Hephaestione  comita- 
tus  in  laeviim  hostium  cornu  impetum  fecero,  viderisque  me 
in  medio  ardore  certaminis,  ipse  dextrvm  move  ei  turbatis 
signa  infer.  Tu,  AntigSne,  et  tu,  Leonnate.  et  Tauron,  inve- 
hemini  in  mediam  aciem  et  vrgebitis  frontem.  Hastae  nos-  If 
irae  praelongae  et  validae  non  alias  magis  qtiam  adversus 


LIB.  VIII.  CAP.  XIV,  5-28.  iviii,  47-49.  2.]        21J 

leluas  rectoresqve  earum  usui  esse  poierunt:  deturbate  eos, 
qui  vehunlur,  et  ipsas  confodtte.  Anceps  genus  auxilii  est 
et  in  suos  acrius  furil.     Jn  hostem  enim  imperio,  in  suos 

n  pavore  agilur.  Haec  eloculus  concilal  equuin  primus: 
iamque,  ul  desliiialum  eral,  invaseral  ordines  hostium, 
<iuum  Coenus    ingenli    vi    in    laevum    cornu   invehilur. 

JSPhalanx  quoque  mediam  Indorum  aciem  uno  impeti» 
perrupit. 

(49)  Al  Porus,  qua  equilem  invehi  senserat,  beluas 
agi  iussil:  sed  tardum  et  paene  immobile  animal  equorum 

]9velocilatem  aequare  non  poterat.  Ne  sagitlarum  quidem 
ullus  erat  barbaris  usus.  Quippe  longas  et  praegraves, 
nisi  prius  in  terra  statuerent  arcum ,  haud  satis  apte  et 
commode  imponunt:  lum,  humo  lubrica  el  ob  id  impe- 
diente  coiiatum,  molienles  ictus  celerilate  hostium  occu- 

20panlur.  Ergo  sprelo  regis  imperio,  (quod  fere  fil,  ubi 
turbatis  acrius  metus  quam  dux  imperare  coepil)  totidem 

21  erant  imperatores ,  quot  agmina  errabant.  Alius  iungere 
aciem,  alius  dividere,  stare  quidam,  et  nonnulli  clrcum- 
vehi  lerga  hoslium  iubebant.     Nihil  in  medium  consule- 

22batur.  Porus  tamen  cum  paucis,  quibus  metu  potior  fue- 
rat  pudor,  colligere  dispersos,  obvius  hosti  ire  pergit  ele- 

23  phantosque  ante  agmen  suorum  agi  iubet.  Magnum  be- 
luae  iniecere  terrorem,  insolitusque  stridor  non  equos 
modo,  lam  pavidum  ad  omnia  animal,  sed  viros  quoque 

24ordinesque  turbaverat.  lam  fugae  circumspiciebant  lo- 
cum  paulo  anle  victores,  quum  Alexander  Agrianos  et 
Thracas  leviter  armatos,  meliorem  concursatione  quam 

25  comminus  mililem,  emisit  in  beluas.  Ingentem  hi  vim  te- 
lorum  iniecere  el  elephanlis  et  regenlibus  eos.    Phalanx 

26quoque  instare  constanter  territis  coepit.  Sed  quidam 
avidius  persecuti  beluas  in  semet  irriiavere  vulneribus. 
Obtriti  crgo  pedibus  earum  ceteris,  ut  parcius  instarent, 

27  fuere  documentum.  Praecipue  terribilis  illa  facies  erat, 
quum  manu  arma  virosque  corriperent  et  super  se  regen- 

28tibus  traderent.  .\nceps  ergo  pugna  nunc  sequentium, 
nunc  fugientium  elephantos  in  mullum  diei  varium  cerla- 
men  extraxit:  donec  secmibus  (id  namque  genus  auxilii 

14' 


21i  Q.  CUKTIl  RUFl 

praeparatum  eral)   pedes  amputare  coeperunl.    Copidas29 
vocabant  gladios  leviter  curvatos,  falcibus  similes,  quis 
appetebanl  beluarum  manus.    Nec  quicquam  inexpertum 
non  mortis  modo,  sed  etiam  in  ipsa  morle  novi  supplicii 
timor  omillebat. 

(50)   Ergo  elephanli  vulneribus  tandem  faligati  suosSO 
Impetu  sternunt,  el,  qui  rexerant  eos,  praecipitati  in  ter- 
ram  ab  ipsis  obterebantur.     Itaque  pecorum  modo  magis 
pavidi  quam  infesli  ultra  aciem  exigebantur,  quum  Porus,  31 
destitutus  a  pluribus,  tela  multo  anle  praeparala  in  cir- 
cumfusos  ex  elephanto  suo  coepit  ingerere,  nmUisque 
eininus  vulneralis,  expositus  ipse  ad  ictus,  undique  pete- 
batur.    Novem  iam  vuinera  hinc  tergo,  illinc  pectore  ex-32 
ceperat  multoque    sanguine    profuso   languidis  manibus 
magis  elapsa  quani  excussa  lela  mittebat.    Nec  segnius33 
belua  instincta  rabie,  nondum  saucia,  invehebalur  ordini- 
bus,  donec  reclor  beluae  regem  conspexit,  fluentibus  meni- 
bris  omissisque  armis ,  vix  compotem  mentis.    Tum  be-34 
luam  in  fugam  concitat,  sequente  Alexandro:  sed  equus 
eius  multis  vulneribus  confossus  deficiensque  procubuit, 
yosito  magis  rege,  quam  effuso.    Itaque  dum  equum  mu- 
tat,   lardius  insecutus  est.    Inlerim  frater  Taxilis,  regis35 
Indorum,  praemissus  ab  Alexandro  monere  coepit  Porum, 
ne  ultima  experiri  perseveraret  dederetque  se  victori.    At36 
ille ,  quamquam  exhaustae  erant  vires ,  deficiebatque  san- 
guis,  tamen  ad  nolam  vocem  excitalus,  Agnosco,  inquit, 
Taxtlis  frairem,  imperii  regtiique  sui  prodiloris:  el  telum, 
quod  unum  forle  non  effluxerat,   contorsit  in  eum:  quod 
per  medium  pectus  penetravit  ad  tergum.     Hoc  ultimo37 
virtutis  opere  edito,  fugere  acrius  coepit:  sed  elephantus 
quoque,  qui  multa  exceperat  lela,  deficiebat.   Itaque  sistit 
fugam  pediiemque  sequenti  hosti  obiecil.    lam  AlexanderSS 
consecutus  erat  et,  pertinacia  Pori  cognita,  vetabat  resi- 
stentibus  parci.    Ergo  undique  et  in  pedites  et  in  ipsum 
Porum  tela  congesta  sunt:  quis  tandem  gravatus  labi  ex 
belua  coepit.    Indus,  qui  elephantum  regebat,  descendere39 
eum  ratus  more  solito  elephantum  procumbere  iussit  in 
genua:  qui  ul  se  submisit,  eeteri  quoque  (ita  enim  insti- 


LIB.  Vm.  CAP.  XIV,  28— 46.  [viii,  49-51.  z.]         213 

luli  eranl)  demisere  corpora  in  terram.  Ea  res  et  Po- 
rum  et  ceteros  victoribus  tradidit. 

•40  (51)  Re.\  spoliari  corpus  Pori,  interemptum  esse  cre- 
dens,  iubet,  et,  qui  detraherent  loricam  vestenique,  con- 
currere:  quum  belua  dominum  tueri  et  spoliantes  coepit 
appetere  levatumque  corpus  eius  rursus  dorso  suo  impo- 
nere.    Ergo  telis  undique  obruitur,  confossoque  eo  in  ve- 

4lhiculum  Porus  imponitur.  Quem  rex  ut  vidit  allevantem 
oculos,  non  odio,  sed  miseratione  commotus,  Quae,  ma- 
liim,  inqiiit,  amenlia  te  coegil,  rerum  meariim  cognita  fama, 
belli  fortunam  experiri,  quum  Taxtles  esset  in  dedilos  clc- 

Vlmentiae  meae  tam  propinquum  tibi  exemplum?  At  ille, 
Quoniam,  inquit,  perconlaris,  respondebo  ea  liberlate,  quam 
inlerrogando  fecisli.  Neminem  me  fortiorem  esse  censebam. 
Meas  enim  noveram  vires,  nondum  experlus  luas :  fortiorem 
esse  te  belli  docuit  eventus.    Sed  ne  sic  quidem  parum  felix 

■i'isum,  secundus  tibi.  Rursus  interrogatus,  quid  ipse  victo- 
rein  statuere  debere  censeret,  Quod  hic,  inquit,  dies  tibi 

+isuadel,  quo  expertus  es,  quam  caduca  fclicilas  esset.  Plus 
monendo  profecit,  quam  si  precatus  esset.  Quippe  magni- 
ludinem  animi  eius  interritam  ac  ne  fortuna  quidem  in- 
fractam  non  misericordia  modo ,   sed  etiam  honore  exci- 

45pere  dignalus  est.  Aegrum  curavil  haud  secus,  quam  si 
pro  ipso  pugnassel:  confirmatum  contra  spem  omnium  in 
amicorum  numerum  recepit:  mox  donavit  ampliore  regno, 

46quam  tenuit.  Nec  sane  quicquam  ingenium  eius  solidius 
aut  constantius  habuil,  quam  admirationem  verae  laudis 
et  gloriae :  simplicius  tamen  famam  aestimabat  in  hoste, 
quam  in  cive.  Quippe  a  suis  credebat  magnitudinem  suam 
destrui  posse:  eandem  clariorem  fore,  quo  maiores  fuis- 
sent,  quos  ipse  vicisset. 


L  I  B  E  R    IX. 


ARGUMENTUM. 


I.  Poro  devicto,  ad  Hypasin  usque  penetrat  Arexander  variasque  gen- 
tes  et  urbes,  quarum  mores  describuntur,  sibi  subiicit.     II.  Gan- 


214  Q.  CURTII  RUFI 

gaiidas  et  Piasios  aggiessurus  mililes  faligatos  et  bellum  detreetan 
tes  oratione  ad  perseverantiam  adhortatur.  III.  Coenus  pro  exer- 
cilu  Alexandro  respondet,  se  paratos  quidem  esse  sequi,  sed  ex- 
haustos  esse  victoriis :  assentiuntur  ceteri  duces  et  milites,  quorum 
precibus  victus  rex  ad  Hydaspen  revertitur  classeque  parata  secundo 
amne  devehilur.  IV.  Circa  confluentes  Hydaspis  et  Acesinis  in  Si- 
bommfines  pervenit  indeque  ad  Mallos  et  Oxydracas.  Oratione  ad 
mihtes  seditiosos  liabita,  barbaros  fugat  eorumque  oppidum,  con- 
templo  vate  Demophonte,  obsldet.  V.  Alexander,  qui  praecipiti 
saltu  se  in  urbem  pleiiam  armatorum  solus  immisit,  graviter  vulne- 
ratus  ullimo  tandem  periculo  a  suis  eripitur.  Magnura  eiua  ex  vul- 
nere  periculum.  VI.  Nonduni  salis  curato  vulnere,  barbaris  se  per- 
isse  credenlibus  ostendit  atque  amicis  rogantibus,  ut  saluti  suae 
publicaeque  parceret,  generose  respondet,  in  insiituto  suo  et  consilio 
domandi  orbis  terrariim  perseverans.  VII.  Graecorum  quorundam 
in  Bactriana  defeclio  repressa.  Malli  et  Oxydracae  se  dedunt.  Hor- 
ratas  Macedo  et  Dioxippus  Atheniensis  imparibus  armis  singulari 
certamiue  inter  se  pugnant.  Victor  Dioxippiis  paulo  post  inimico- 
rum  cahmmiis  ultra  modum  irritatus  se  ipse  interimit.  VIII.  Donis 
alegatis  Indorum  acceptis,  rex  secundo  Indo  ad  genlem  Palaliam  de- 
vehitur,  domilis  gentibus  flumen  accolentibus.  Ptolemaei  vulnus 
miraculo  sanatum.  IX.  Alexander  cupidine  visendi  Oceauum  cor- 
repuis  non  sine  periculis  propler  aestus  maritimos  et  nautarum  im- 
peritiam  tandem  voli  sui  compos  redditur.  X.  Neaicho  relicto,  ut 
cum  classe  per  Oceanum  rcverterelur,  ipse  re.x  per  Arabitas  et  Ori- 
tas  et  ingentia  Ccdrosiae  deserta  movei,  ubi  exercitus  cum  summa 
fame  et  peslilentia  luctatur.  Tandem  iu  Carmaniam  pervenit  eam- 
que  luxurioso  agmine  peragrat,  Bacchi  triumplium,  victis  Indiae  gen- 
tibus,  imiians. 

CAP.  I. 

(1  ed.  Zumpt.)  Alexaiider  tam  memorabili  victoria  lae-  l 
tus,  qua  sibi  orientis  fines  apcrtos  esse  censebat,  Soli  vi- 
ctimis  caesis,  miiiles  quoque,  quo  promptioribus  animis 
reliqua  belli  munia  obirent,  pro  concione  laudatos  docuit, 
quicquid  Indis  virium  fuisset,  illa  dimicatione  proslra- 
tum :  cetera  opimam  praedam  fore  celebratasque  opes  in  2 
ea  regione  eminere,  quam  pelerenl.     Proinde  iam  vilia  et 
obsoleta  esse  spolia  de  Persis:  gemmis  margaritisque  et 
auro  atque  ebore  Macedoniam  Graeciamque,  non  suas  lan- 
tum  domos,  repletum  ire.    Avidi  mililes  et  pecuniae  et  3 
gloriae,  simul  quia  nunquam  eos  afflrmatio  eius  fefelle- 
rat,  pollicenlur  operain:  dimissisque  cum  bona  spe  navi- 


LIB.  IX.  CAP.  1, 1—15.  [IX,  1-3.  z.j  215 

gia  exaedificari  iubcl,  ut,  quum  tolani  Asiam  percurrisset, 

4  finem  terrarum ,  mare,  inviseret.  Muita  maleria  navalis 
in  proximis  monlibus  erat:  quam  caedere  aggressi  magni- 

5  tudinis  inusilatae  repperere  serpentes.  Rhinocerotes  quo- 
que,  rarum  aiibi  aninial,  in  iisdem  montibus  eranl.  Cete- 
lum  lioc  nomen  beiuis  inditum  a  Graecis:  sermonis  eius 

6  ignari  aliud  lingua  sua  usurpant.  Rex,  duabus  urbibus 
conditis  in  utraque  fluminis,  quod  superaverat,  ripa,  co- 
piarum  duces  coronis  et  mille  aureis  singulos  donat:  ce- 
leris  quoque  pro  portione  aut  gradus,  quem  in  amicitia 

Voblinebant,  aul  navatae  operae  honos  habitus  est.  Abi- 
sares,  qui,  priusquam  cum  Poro  dimicarelur,  legatos  ad 
Alexandrum  miseral,  rursus  alios  misit,  pollicentes,  om- 
nia  facturum,  quae  imperasset,  modo  ne  cogerelur  corpus 
suum  dedere:  neque  enim  aul  sine  regio  imperio  victu- 

8i'um,  aut  regnaturum  esse  captivum.  Cui  Alexander  nun- 
liari  iussit,  si  gravaretur  ad  se  venire,  ipsum  ad  eum  esse 
venturum. 

(2)  Hinc,  Poro  amneque  superalo,  ad  interiora  In 
9  diae  processit.    Silvae  erant  prope  in  immensum  spatium 

difTusae  procerisque  el  in  eximiam  altitudinem  editis  ar- 
lOboribus  umbrosae.     Plerique  rami  instar  ingenlium  slipi- 

lum  flexi  in  humum  rursus,  qua  se  curvaverant,  erigeban- 

tur,  adeo  ut  species  esset  non  rami  resurgenlis,  sed  arbo- 
llris  ex  sua  radice  generatae.     Coeli  lemperies  salubris- 

quippe  et  vim  solis  umbrae  levant  et  aquae  largae  ma- 
12nant  e  fontibus.     Ceterum  hic  quoquc  serpenlium  magna 

vis  eral,  squamis  fulgorem  auri  reddentibus.     Virus  haud 

uilum  magis  noxium  est:  quippe  morsum  praesens  mors 
13sequebalur,  donec  ab  incolis  remedium  oblatum  est.  Hinc 

per  deserta  ventum  est  ad  flumen  Hyarotim.    lunclum 

eral  flumini  nemus,  opacum  arboribus  alibi  inusilalis  agre- 
14sliumque  pavonum  multitudine  frequens.     Castris  inde 

molis,  oppidum  haud  procul  positum  corona  capit  obsi- 

dibusque  acceplis  stipendium  imponit. 

(3)  Ad  magnam  deinde,  ul  in  ea  regione,  urbem  per- 
isvenit,  non  muro  solum,  sed  etiam  palude  munitam.     Ce- 

lerum  barbari  vehiculis  inter  se  iunctis  dimicaluri  occur- 


216       •  Q.  CURTII  RUFI 

rerunl:  lela  aliis  haslae,  aliis  secures  erant,  transiliebant- 
que  in  vehicula  strenuo  saltu,  quum  succurrere  laboranli- 
bus  suis  vellent.    Ac  primo  insolilum  genus  pugnae  Ma- 16 
cedonas  terruit,  quum  eminus  vulnerarenlur :  deinde,  sprelo 
lam  incondilo  auxilio ,  ab  utroque  latere  vehiculis  circum- 
fusi  repugnantes  fodere   coeperunt.     Et   vincula,    quisl7 
conserta  erant,  iussit  incidi,  quo  facilius  singula  circum- 
venirentur.    Itaque,  VIII  milibus  suorum  amissis,  in  op- 
pidum  refugerunt.    Postero  die,  scalis  undique  admotis,  18 
muri  occupantur:  paucis  pernicitas  saluli  fuit:  qui,  cognito 
urbis  excidio,  paludem  Iransnavere  et  in  vicina  oppida 
mgentem  intuiere  terrorem,  invictum  exercilum  et  deorum 
profecto  advenisse  memorantes. 

(4)  Alexander,  ad  vastandam  eam  regionem  Perdicca  19 
cum  expedila  manu  misso,  partem  copiarum  Eumeni  tra- 
didit,  ut  is  quoque  barbaros  ad  deditionem  compelleret: 
vpse  celeros  ad  urbem  valldam,  in  quam  aliarum  quoque 
confugerant  incolae,  duxit.     Oppidani,  missis,  qui  regem20 
deprecarenlur,  nihilominus  bellum  parabant.    Quippe  orta 
sedilio  in  diversa  consilia  diduxerat  vulgum:   alii  omnia 
deditione  potiora,  quidam  nullam  opem  in  ipsis  esse  du- 
cebant.     Sed  dum  nihil  in  commune  consulitur,  qui  dedi-21 
tioni  imminebanl,  apertis  portis,  hostem  recipiunt.    Ale-22 
xander,  quamquam  belli  aucloribus  iure  poterat  irasci, 
tamen  omnibus  venia  data  et  obsidibus  acceptis,  ad  pro- 
ximam  deinde  urbem  castra  movit.     Obsides  ducebantur23 
ante  agmen.     Quos  quum  ex  muris  agnovissent,  utpote 
gentis  eiusdem,  in  colloquium  convocaverunt.    Illi  cle- 
mentiam  regis  simulque  vim  commemorando  ad  deditio- 
nem  eos  compulere :  ceterasque  urbes  simili  modo  domi- 
tas  in  fidem  accepit. 

(5)  Hinc  in  regnum  Soplthis  perventum  est.     Gens,24 
ut  barbari  credunt,  sapientia  excellit  bonisque  moribus 
regitur.     Genilos  liberos  non  parentum  arbitrio  toHunt25 
aluntque,  sed  eorum,  quibus  speclandi  infantium  habitum 
cura  mandata  est.  Si  quos  insignes  aut  aliqua  parte  mem- 
brorum  inutiles  notaverunt,  necari  iubenl.    Nuptiis  coeunt26 
non  genere  ac  nobilitate  coniunctis ,  sed  electa  corporum 


LIB.  IX.  CAP.  I,  16  — CAP.  II,  1.  (IX,  3-7.  z]       217 

27specie,  quia  eadeni  aeslimalur  in  liljcris.  Huius  genlis 
oppiduni,  cui  Alexander  admoverat  copias,  ab  ipso  So- 
pitlie  obtinebatur.  Clausae  erant  portae,  sed  nulli  in  mu- 
ris  turribusque  se  armati  oslendebanl,  dubitxbiintque  Ma- 
cedones,  deseruissenl  urbem  incolae,  an  fraude  se  occu- 

28lerent:  quum,  subito  patefacta  porta,  rex  Indus  cum 
duobus  adultis  filiis  occurrit,  multum  inler  omnes  barba- 

29ros  eminens  corporis  specie.  Vestis  erat  auro  purpura- 
que  distincta,  quae  etiam  crura  velabat:  aureis  soleis 
inseruerat  gemmas:   lacerli  quoque  et  brachia  margaritis 

SOornata  erant.  Pendebant  ex  auribus  insignes  candore  et 
magnitudine  lapilli.  Baculum  aureum  berylli  distingue- 
bant:  quo  tradito  precatus,  ut  sospes  acciperet,  se  libe- 
rosque  et  gentem  suam  dedidit. 

31  (6)  Nobiles  ad  venandinii  canes  in  ea  regione  sunt: 
latratu  abstinere  dicuntur,  quum  viderunt  feram,  leonibus 

32maxime  infesti.  Horum  vim  ut  ostenderet  Alexandro ,  in 
conseptu  leonem  eximiae  magnitudinis  iussit  emitli  et  IV 
omnino  admoveri  canes,  qui  celeriter  feram  occupave- 
runl.  Tum  ex  his,  qui  assueverant  talibus  ministeriis, 
unus  canis  leoni  cum  aliis  inhaerenlis  criis  avellere  et, 

?3quia  non  sequebatur,   ferro  amputare  coepil:  ne  sic  qui- 
deni  pertinacia  victa,  rursus  aliam  partem  secare  institil 
et  inde  non  segnius  inhaerentem  ferro  subinde  caedebat. 
Ille  in  vulnere  ferae  dentes  moribundus  quoque  infixerat 
tantam  in  illis  animalibus  ad  venandum  cupiditatem  inge- 

34nerasse  naturam  memoriae  proditum  est.  Equidcm  plura 
transcribo,   quam  credo :  nam  nec  affirmare  sustineo,  de 

35quibus  dnbito,  nec  subducere,  quae  accepi.  Relicto  igi- 
tur  Sopithe  in  suo  regno ,  ad  fluvium  Hypasin  processit, 
Hephaestione,   qui   diversam   regionem   subegerat,    con 

36iuncto.  Phegeus  erat  gentis  proximae  rex:  qui,  popula- 
ribus  suis  colere  agros,  ut  assueverant,  iussis,  Alexandro 
cum  donis  occurrit,  nihil,  quod  imperaret,  detrectans. 

CAP.  H. 

1         (7)  Biduum  apud  eum  subslitil  rex :  tertio  die  amnem 
superare  decreverat,  transilu  difficilem  non  spatio  soiuro 


218  0-  CURTll  RUFI 

aquarum,  sed  eliam  saxis  impeditum.    Perconlalus  igilura 
Phegfia,  quae  noscenda  erant,  XI  dierum  ullra  flumen  per 
vaslas  soliludines  iter  esse  cognoscit:  excipere  deinde 
Gangen,  maximum  totius  Indiae  fluminum :  ulleriorem  ri-  3 
pam  coiere  gentes  GangarTdas  et  Prasios  eorumque  regem 
esse  Aggrammen,  XX  milibus  equitum  ducenlisque  pedi- 
tum  obsidenlem  vias.     Ad  hoc  quadrigarum  duo  milia4 
trahere  et  praecipuum  terrorem  elephanlos,  quos  trium 
milium  numerum  explere  dicebat.     Incredibilia  regi  om-  5 
nia  videbantur.    Igilur  Porum  (nam  cum  eo  erat)  percon- 
latur,  an  vera  essenl,  quae  dicerenlur.    Ille  vires  quidem  6 
gentis  et  regni  haud  talso  iaclari  affirmat :  celerum,  qui 
regnarel,  non  niodo  ignobilem  esse,  sed  eliam  ullimae 
sorlis :  quippe  patrem  eius,  tonsorem  vix  diurno  quaestu 
propulsanlem  famem,  propter  habitum  haud  indecorum 
cordi  fuisse  reginae.    Ab  ea  in  propiorem  eius,  qui  lum7 
regnasset,  amicitiae  locum  admotum,  interfecto  eo  per  in- 
sidias,  sub  specie  tulelae  liberum  eius  invasisse  regnum 
necalisque  pueris  Imnc,  qui  nunc  regnat,  generasse,  invi- 
sum  vilemque  popularibus,  niagis  paternae  fortunae  quam 
suae  memorem.    Affirmatio  Pori  multiplicem  animo  re-  8 
^is  iniecerat  curam.     Hostem  beluasque  spernebat,  situm 
iocorum  et  vim  fluminum  extimescebal:   relegatos  in  ulti-  9 
mum  paene  rerum  humanarum  persequi  terminum  et  eru- 
ere  arduum  videbatur.     Rursus  avaritia  gloriae  et  insatia- 
bilis  cupido  famae  nihil  invium,  nihil  remotum  videri  si- 
nebat.    Et  interdum  dubilabat,  an  Macedones  tot  emensi  10 
spatia  terrarum ,  in  acie  et  in  caslris  senes  facti ,  per  ob- 
iecta  flumina,  per  tot  naturae  obstantes  difflcultates  secu- 
turi  essent:  abundantes  onustosque  praeda  magis  parla 
frui  velle,  quam  acquirenda  fatigari.     Non  idem  sibi  etll 
militibus  animi  esse:  [se],toliusorbisimperium  mente  com- 
plexum,  adhuc  in  operum  suorum  primordio  stare:  mili- 
lem,  labore  defatigatum,  proximum    quemque  fructum, 
finilo  tandem  periculo,  expetere. 

(8)  Vicit  ergo  cupido  rationem,  et,  ad  concionem  vo-H 
catis  mililibus,.  ad  hunc  maxime  modum  disseruit:  Non 
ignoro,  milites,  mitlta,  qvae  lerrere  vos  possent,  ah  incolis 


I6j 


I 


LIB.  IX.  CAP.  II,  1— 23.  [ix.7-9.  z.j  219 

lilndiae  per  lios  dies  de  industria  esse  iaclala:  sednon  est 
improvisa  vobis  mentientium  vanitas.  Sic  Ciliciae  fauces,  sic 
Mesopotamiae  campos,  Tigrin  el  Eiiphraien,  quorum  alte- 
rim  vado  transivimus,  citlerum  ponte,  terribilern  fecerant 

li  J'ersae.  Nunquam  ad  liquidum  fama  perducitur:  omnia, 
illa  tradente,  maiora  sunt  vero.    Nostra  quoque  gloria,  quum 

\bsilcx  soUdo,  plus  tamen  habet  nominis,  quam  operis.  Modo 
quis  beluas  offerentes  moenium  speciem,  quis  Hydaspen  am- 
nem ,  quis  cetera  auditu  maiora  quam  vero  sustinere  posse 
credebat?    Olim  hercule  fugisse?nus  ex  Asia,  si  nos  fabulae 

16  debeilare  potuisscnt.  Creditisne,  elephantorum  gregesma- 
iores  esse,  quam  usquam  armentorum  suni,  quum  et  rarum 
sit  animal  nec  facile  capiatur  multoque  difficilius  mitige- 

\1  tur?  Atqui  eadcm  vanitas  copias  peditum  equitumque  nu- 
meravit.  Natn  flumen,  quo  lalius  fusum  est,  hoc  placidius 
stagnal:  quippe  anguslis  ripis  coercila  et  in  angustiorem 
alveum  elisa  torrentes  aquas  invehunt:  contra  spalio  alvei 

ISsegnior  cursus  est.  Praeterea  in  ripa  omne  periculum  esl, 
ubi  applicantes  navigia  hostis  expeclal.  Jla,  quanlumcun- 
que  flumen  intervenit ,  idem  fulurum  discrimen  est  evaden- 
tium  in  terram. 

19  (9)  Sed  omnia  isla  vera  esse  fingamus.  Utrunme  vos 
magnitudo  beluarum ,  an  multiludo  hoslium  terret?  Quod 
pertinet  ad  elephanios,praesens  habemus  exemplum :  in  suos 
vehemenlius  quam  in  nos  incurrcrunl :   tam  vasta  corpora 

Ksecuribus  falcibusque  mutilata  sunl.  Quid  aulem  interest, 
totidem  sint,  quot  Porus  habuit,  an  tria  milia,  quum,  imo 
aut  allero  vulneralis,  ceteros  in  fugam  declinari  videamus  ? 

ilDeinde  paucos  quoque  incornmode  regunt:  congregala  vero 
totmilia  ipsa  se  elidunl,  ubi  nec  slare  nec  fugcrc  potuerinl 
inhabiles  vaslorum  corporum  moles.  Equidem  sic  animalia 
isla  contempsi,  ut,  qutitn  haberem,  ipse  non  opposuerim,  sa- 

!2  tis  gnarus,  plus  suis  quam  hostibus  periculi  inferre.  At  enim 
equitum  peditumque  multiludo  vos  commovet !  Cum  paucis 
enim  pugnare  soliliestis  et  nunc  primum  inconditam  susti- 

linebitis  turbam.  Teslis  adversus  multitudinem  invicti  Ma- 
cedonum  roboris  Granicus  amnis  et  Cilicia  inundata  cruore 
Persarum  et  Arbela,  cuius  campi  devictorum  a  nobis  ossibus 


220  Q.  CURTII  RUFI  , 

strati  sunl.    Sero  hostium  legiones  numerare  coepislis,  posl-  24 
quam  solitudinem  in  Asia  vincendo  fecistis.     Quumper  Hel- 
lespontumnavigaremus,depaucilate  nostra  cogitandum  fuit: 
nunc  710S  Scylhae  sequuntur,  Baclriana  auxilia  praesto  sunt, 
Dahae  Sogdianique  inter  nos  militant. 

(10)  Nec  tamen  illi  turbae  confido.  Vestras  manus2a 
inlueor,  vestram  virtutem  rerum,  quas  gesttirus  sum,  vadem 
praedemque  habeo.  Quamdiu  vobiscum  in  acie  staho,  nec 
mei  nec  hostiim  exercitus  numero:  vos  modo  animosmihi 
plenos  alacritatis  ac  fiduciae  adhihete.  Non  in  limine  ope-  26 
rum  laborumque  nostrorum,  sed  in  exitu  stamus :  pervenimus 
ad  solis  ortum  et  Oce&num,  nisi  obstat  ignavia :  inde  victores, 
perdomito  fine  terrarum,  revertemur  in  patriam.  Nolite, 
quod  pigri  agricolae  faciunl,  maturos  fructus  per  inertiam 
amittere  e  manihus.  Maiora  siint  periculis  praemia :  dives  27 
eadem  et  imbellis  est  regio.  Itaque  non  tam  ad  gloriam  vos 
duco,  quam  ad  praedam.  Digni  estis,  qui  opes,  quas  illud 
mare  litoribus  invehit,  referaiis  in  patriam,  digrii,  qui  nihil 
inexpertum,  nihil  metu  omissum  relinquatis.  Per  vos  glo-ii 
riamque  vestram,  qua  humanum  fastigium  exceditis,  perque 
et  mea  in  vos  et  in  me  vestra  merita,  quibus  invicti  contendi- 
mus,  oro  quaesoque,  «e  humanarum  rerum  terminos  adeun- 
tem  alumnum  commilitonemque  vestrum,  ne  dicam  regem, 
deseratis.  Cciera  vobis  imperavi,  hoc  unum  debiturus  sum.  29 
Ei  is  vos  rogo,  qui  nihil  unquam  vobis  praecepi,  quin  pri- 
mus  me  periculis  obtulerim,  qui  saepe  aciem  clypeo  meo  texi, 
ne  infregeritis  in  manibus  meis  palmam,  qua  Herculem  Li- 
bcrumque  Palrem,  si  invidia  abfucrit,  aequabo.  Date  hocii 
precibus  meis  et  tandem  obstinatum  silentium  rumpite.  Ubi 
estille  clamor,  alacritatis  vestrae  index?  ubi  ille  meorum 
MacedSnum  vidtus  ?  Non  agnosco  vos ,  milites ,  nec  agnosci 
videor  a  vobis.  Surdas  iamdudum  aurespulso :  aversos  ani- 
mos  et  infractos  excitare  conor. 

(11)  Quumque  illi,  in  terrain  demissis  capilibus,  ta-3 
cere  perseverarent,  Nescio  quid,  inquit,  in  vos  imprudens 
deiiqui,  quod  me  ne  intueri  quidem  vultis     Jn  soliiudine 
mihi  videor  esse.    Nemo  respondet,  nemo  saltem  negat.   Quos  3: 
atloquor?  quid  autem  postulo?    Vestram  gloriam  et  magni- 


LIB.  IX.  CAP.  II,  23  -  CAP.  III,  7.  [ix.  9-12.  z.]       221 

tudinem  vindicamus.  Ubi  sunt  illi,  quorum  cerlamen  paulo 
ante  vidi,  contendentium ,  qui  potissimum  vulnerati  regis 
corpus  exciperent?  desertus,  destilulus  sum ,  hostibus  dedi- 

33  tus.  Sed  so/us  quoque  ire  persevcrabo.  Obiicite  7ne  flumi- 
nibus  et  beluis  et  illis  gentibus ,  quarum  nomina  horretis. 
Inveniam,  qui  desertum  a  vobis  sequantur:  Scythae  Bactria- 
nique  erunt  mecum,  hostes  paulo  ante,  nunc  milites  nostri. 

S4  Mori  praestat,  quam  precario  imperatorem  esse.  Ite  redu- 
ces  domos :  ite  deserto  rege  ovantes.  Ego  hic  a  vobis  despe- 
ratae  victoriae  avt  honestae  morti  locum  inveniam. 

CAP.  III. 

1  Ne  sic  quidem  ulli  militum  vox  exprimi  potuit.  Ex- 
peclabant,  ut  duces  principesque  ad  regem  perferrent, 
vulneribus  el  continuo  labore  mililiae  faligatos  non  de- 
trectare  munia,   sed  suslinere  non  posse.     Celerum  illi 

2  melu  altoniti  in  terram  ora  defixerant.  Igitur  primo  fre- 
mitus  sua  sponte,  deinde  gemitus  quoque  oritur,  paula- 
timque  liberius  dolor  erigi  coepit,  mananlibus  lacrimis, 
adeo  ut  rex,  ira  in  misericordiam  versa,  ne  ipse  quidem 
quamquum  cuperet,  lemperare  oculis  poluerii. 

3  (12)  Taiidem,  universa  concione  effusius  flente,  Coe- 
nus  ausus  est,  cunctantibus  celeris,  propius  tribunal  ac- 

•*  cedere,  significans,  se  loqui  velle.  Quem  ut  videre  milites 
detrahenlem  galeam  capiti  (ita  enim  regem  alloqui  mos 

5  est),  hortari  coeperunt,  ut  causam  exercitus  ageret.  Tum 
Coenus,  Dii  prohibeant,  inquit,  a  nobis  impias  mentes:  et 
profecto  prohibent.  Idem  animiis  est  tuis,  qui  fuit  semper, 
ire,  quo  iusseris,  pugnare,  periclitari.  sanguine  nostro  com- 
mendare  posteritati  tuum  nomen.  Proinde,  si  perseveras, 
inermes  quoque  et  nudi  ct  exsangues.  utcunque  tibi  cordi  est, 

6  seqiiimur  vel  antecedimtis.  Sed  si  atidire  vis  non  fictas  tuo- 
rum  militum  voces,  verum  necessitate  vltima  expressas, 
praebe,  quaeso,  propitias  aures  imperium  atque  auspicium 
tuum  constantissime  secutis  el.  quocunque  pergis ,  secuturis. 

7  Vicisti,  rex,  magniludine  rerum  non  hostes  modo,  sed  eliam 
milites.  Quicquid  mortalilas  capere  poterat,  implevimus. 
Emensis  maria  terrasque  melius  nobis  quam  incolis  omnia 


222  Q.  CURTII  RUFl 

nola  sunt.     Puene  in  uliimo  mundi  fine  consistimus.    In  8 
alium  orbemparas  ire  eilndiam  quaeris,  Indis  quoque  igno- 
tam :  inier  feras  serpentesque  degentes  eruere  ex  latcbris  el 
ciibitibus  suis  expetis,  ut  plura,  quam  sol  videt,  victoria  lus- 
tres.    Bigna  prorsus  cogitatio  animo  tuo,  sed  altior  nostro.  9 
Virtus  enim  tua  semper  in  incremento  erit,  nostra  vis  iam  in 
fine  est.     Intuere  corpora  exsanguia ,  tot  perfossa  vulneri- 10 
bus,  tot  cicatricibus  putria.    lam  tela  hebetia  sunt,  iam  arma 
deficiunl.     Vestem  Persicam  induimus,  quia  domestica  sub- 
vehi  non  potest.    In  externum  degeneravimus  cultum.    Quo- 11 
tocuique  lorica  est?  quis  equum  habet?  iube  quaeri ,  quam 
multos  servi  ipsorum  persecuti  sint,  quid  cuique  supersit  ex 
praeda.     Omnium  viclores  omnium  inopes  sumus.     Nec  lu- 
xuria  laboramus ,  sed  bello  instrumenta  belli  consumpsimus. 
Hunc  tu  pulcherrimum  exercitum  nudum  obiicies  beluis?V2 
quarum  ut  tnultitudinem  augeant  de  industria  barbari,  ma- 
gnum  tamen  esse  numerum  etiam  ex  mendacio  intelligo. 
Quodsi  adhuc  penetrare  in  Indiam  certum  est,  regio  a  mcri- 13 
die  minus  vasla  est:  qua  subacta  licebit  decurrere  in  illud 
mare,  quod  rebus  humanis  terminum  voluit  esse  natura.    Cur  14 
circuilu  petis  gloriam,  quae  ad  manum  posiia  est?  hic  quo- 
que  occurrit  Oce&nus.     Nisi  mavis  errare ,  pervenimus ,  quo 
tua  fortuna  ducit.    Haec  tecum,  quam  sine  te  cum  his,  lo-\b 
qui  malui,  non  uti  inirem  circumstantis  exercitus  gratiam, 
sed  ut  vocem  loquentium  potius  quam  gemitum  murmuran- 
tium  audires. 

(13)  Ut  linem  orationi  Coenus  imposuil,  clamor  un-l6 
dique  cum  ploratu  oritur,  regem,  palrem,  dominum  con- 
fusis  appellantium  vociljus.    lamque  el  alii  duces  praeci- 17 
pueque  seniores ,  quis  ob  aelatem  et  excusalio  honestior 
erat  et  aucloritas  maior,  eadem  precabanlur.    Ule  necl8 
castigare  obstinatos  nec  miligare  poteral  iralos.    Itaque 
inops  consilii  desiluit  e  tribunali  claudiquc  regiam  iussit, 
omnibus  praeter  assuetos  adire  prohibilis.    Biduum  irae  19 
dalum   est:    tertio   die  processit  erigique  XII  aras   ex 
quadrato   saxo,  monumentum  expeditionis  suae,  niuni- 
menta  quoque  castrorum  iussit  extendi  cubiliaque  am- 
plioris  formae,  quam  pro  corporum  habilu ,  relinqui,  ul 


LIB.  IX.  CAP.  111,  7  —  CAP.  IV,  6.  [i.\,  12-H.  z.]      223 

speciem  omnium  augerel,  posterilali  fallax  miraculuin 
praeparans. 

20  Hinc  repetens,  quae  emensus  eral,  ad  flumen  Acesi- 
nem  local  caslra.  Ibi  forte  Coenus  morbo  e.xtinctus  est. 
Cuius  morle  ingemuit  quidem  re.\,  adiecit  tamen,  propter 
paucos  dies  longam  orationem  eum  e.xorsum,  tanquam 

•jlsolus  Macedoniam  visurus  esset.  lam  in  aqua  classis, 
quam  aedilicari  iusserat,  stabat.  Inter  haec  Memnon  ex 
Thracia  in  supplementum  equilum  V  milia,  praeter  eos  ab 
HarpSlo  peditum  septem  milia  adduxerat  armaque  XXV 
milia  auro  el  argento  caelata  perluleral,  quis  distribuli? 

22vetera  cremari  iussit.  Mille  navigiis  aditurus  OceiSnuir 
discordesque  et  vetera  odia  retractantes  Porum  et  TaxT- 
len,  Indiae  reges,  firmata  per  affinitatem  gratia,  relinquit 
in  suis  regnis,  summo  in  aedificanda  classe  amborum  stu 

23dio  usus.  Oppida  quoque  duo  condidit,  quornm  alterum 
Nicaeam  appellavit,  alterum  Bucephalam,  equi,  quem  anii- 

24serat,  memoriae  ac  nomini  dedicans  urbem.  Elephan- 
lis  deinde  et  impedimentis  terra  sequi  iussis,  secundo 
amne  defluxit,  quadraginta  ferme  stadia  singulis  diebus 
procedens,  ut  opportunis  locis  exponi  subinde  copiae 
possent 

CAP.  IV. 

1  (14)    Perventum  eral  in  regionem ,  in  qua     ^.  326 

2  Hydaspes  amnis  Aceslni  commitlitur.  Hinc  de-  »■  ^hr.  •>. 
currit  in  fines  Siborum.  Hi  de  exercitu  Hercfilis  oc'obri. 
maiores   suos   esse   memorant:   aegros  relictos  '"•"•'' '■ 

3esse:  cepisse  sedem ,  quam  ipsi  obtinebanl.  Pelles  fera- 
rum  pro  veste,  clavae  tela  erant:  multaque,  etiam  quum 
Graeci  mores  exolevissent,  slirpis  ostendebanl  vestigia. 

4  Hinc,  excensione  facta,  CC  et  L  stadia  excessit  depopula- 

6  tusque  regionem  oppidum,  caput  eius,  corona  cepit.  XIj 
peditum  milia  gens  in  ripa  fluniinum  opposuerat:  quae, 
amne  superato,  in  fugam  compulil  inclusosque  moenibus 
expugnat.      Puberes   interfecli    sunt,    ceteri    venierunt. 

6  Alteram  deinde  urbem  expugnare  adortus  magnaque  vi 
defendentium  pulsus    multos   Macedonum   amisit.      Sed 


224  Q.  CURTII  RUFl 

quum  In  obsidione  perseverasset,  oppidani,  desperata  sa- 
lute,  ignem  subiecere  tectis,  se  quoque  ac  liberos  con- 
iugesque  incendio  cremant.  Quod  quum  ipsi  augerent,  7 
hostes  extinguerent,  nova  forma  pugnae  erat.  Delebant 
incolae  urbem,  hostes  defendebant:  adeo  etiam  naturae 
iura  bellum  in  contrarium  mutat.  Arx  eral  oppidi  in-  8 
tacla,  in  qua  praesidium  dereliquit:  ipse  navigiis  circum- 
vectus  est  arcem. 

(15)    Quippe  III  fluraina  tota  India  praeter  Gangeni 
maxima  munimenlo  arcis  applicant  undas.     A  septen- 
trione  Indus  alluit,  a  meridie  AcesTnes  Hydaspi  confundi- 
lur.     Ceterum  amnium  coetus  maritimis  similes  fluctus  9 
movet,  multoque  ac  lurbido  limo,  quod  aquarum  concursu 
subinde  turbalur,  iter,  qua  meant  navigia,  in  tenuem  al- 
veum  cogitur.    Itaque  quum  crebri  fluclus  se  inveherentlO 
et  navium  hinc  proras,  hinc  latera  pulsarent,  subducere 
nautae  vela  coeperunt.     Sed  ministeria  eorum  hinc  aestu, 
hinc  praerapida  celeritate  fluminum  occupantur.    In  ocu-ll 
lis  omnium  duo  maiora  navigia  submersa  sunt:   leviora, 
quum  et  ipsa  nequirent  regi,  in  ripam  tamen  innoxia  ex- 
pulsa  sunt.     Ipse  rex  in  rapidissimos  vortices  incidit, 
quibus  intorta  navis  obliqua  et  gubernaculi  impatiens  age- 
batur.    lam  vestem  detraxerat  corpori,  proiecturus  semet  12 
in  flumen ,  amicique ,  ut  exciperent  eum ,  haud  procul  na- 
banl,  apparebatque  anceps  periculum  tam  nataturi,  quam 
navigare  perseverantis      Ergo  ingenti  certamine  conci-13 
lant  remos,  quantaque  vis  humana  esse  poterat,  admola 
est,  ut  fluctus,  qui  se  invehebant,  everberarentur.    Findil4 
crederes  undas  et  retro  gurgiles  cedere.    Quibus  tandem 
navis  erepla  non  tamen  ripae  applicatur,  sed  in  proximum 
vadum  illidilur.     Cum  amni  bellum  fuisse  crederes.   Ergo 
aris   pro  numero   fluminum  posilis   sacrificioque   facto, 
XXX  stadia  processit. 

(16)    Inde   ventum  esl  in  regionem   Oxydracarum  15 
Mallorumque,  quos  alias  bellare  inter  se  solilos  tunc  pe- 
riculi  societas  iunxerat.    Nonaginta  milia  iuniorum  pedi- 
tum  in  armis  erant,  praeler  hos  equitum  X  milia  nongen- 
taeque  quadrigae.    At  Macedones,  qui  omni  discriminelS 


LIB.  IX.  CAP.  IV,  6—25.  [IX.  i4-i;    z.]  22.'> 

iam  defunclos  se  esse  crediderant ,  postc|uam  inlegium 
beJlum  cuni  lerocissimis  Indiae  genlibus  superes.se  cogno- 
\eriint,   imi^roviso   nielu  lerrili  riusus  seditiosis  vocibus 

ITregem  increpare  coeperunt:  Gaiigen  anniem  et  quae  ultia 
csscnt  coactum  transniittere  non  lamen  finisse.  sed  niu- 
lasse  bellum.   Indomilis  geiUibus  se  obiectos,  ul  sanguine 

18SU0  aperirent  ei  Oceunum.  Traiii  extra  sidera  et  soleni 
cogique  adire,  quae  mortalium  oculis  natura  subduxerit. 
Novis  idenlidem  armis  novos  hostes  existere.  Quos  ul 
omnes  fuiidant  fugentque,  quod  praemium  ipsos  manere? 
caliginem  ac  tenebras  et  perpetuam  noclem  profundo  in- 
cubantem  niari ,  repletum  immanium  beluaruni  gregibus 
fretum ,  immobiles  undas ,  in  quibus  emoriens  natura  de- 
lecerit. 

19  Rex  non  sua,  sed  militum  sollicitudine  anxiiis,  con- 
cione  advocata,  docet,  imbelles  esse,  quos  metuant.  Niiiil 
deinde  praeler  has  gentes  obstare,  quominus  terrarum 
spalia  emensi  ad  finem  simul  mundi  laborumque  perve 

20niant.  Cessisse  illis  metuentibus  Gangen  et  niulliludinem 
nalionum ,  quae  ultra  amnem  essenl:  declinasse  itcr  eo, 

21  ubi  par  gloria,  minus  periculum  esset.  lam  prospicerc 
se  Oceanum,  iam  perflare  ad  ipsos  auiaui  maris:  ne  invi- 
derent  sibi  laudem,  quam  peteret.  Herciilis  et  Liberi  Pa- 
tris  lerminos  transituros  illos,  regi  suo  parvo  impendio 
immortalilalcm  famae  daturos.  PalerenUir,  se  cx  India 
redire,  non  fugere. 

22  (17)  Omnis  multitudo,  et  maxinie  mililaris,  mobili 
impelu  efTertur.    Ita  sedilionis  non  remedia  quam  princi- 

23i)ia  maiora  sunt.  Non  alias  tam  alacer  clamor  ab  exer- 
cilu  est  redditus,  iubentium,  duceret  diis  secundis  aequa- 
retque  gloria,  quos  aemularetur.    Laelus  his  acclamatio- 

24  nibus  ad  hostes  protinus  castra  movet.  Validissimae  In- 
dorum  genles  erant  et  bellum  impigre  p;u-abant:  ducem- 
que  ex  natione  Oxydracarum,  spectalae  virlvitis,  elegerant, 
qui  sub  radicibus  montis  castra  posuit  laleque  ignes,  ut 
speciem  multitudinis  augeret,  ostendit,  clamore  quoque 
ac  sui  moris  ululaui  identidem  acquiescenles  iMacedonas 
5frusU'a  terrere  conalus.     lam  lux  appetebat.    quum  rex. 

CLRf.    RCF.  15 


226  Q.  CURTII  RUFI 

fiduciae  ac  spei  plenus  alacres  miliies  arma  capere  el  ex- 
ire  in  aciem  iubet.  Sed  —  haud  traditur,  melune,  ai« 
oborla  seditione  inler  ipsos  —  subito  profiigerunt  bar- 
bari:  certe  avios  montes  et  impeditos  occupaverunt:  quo- 
rum  agmen  rex  frustra  persecutus  impedimenta  cepit. 

(18)  Perventum  delnde  esl  ad  oppidum  Oxydraca-2ti 
rum,  in  quod  pierique  confugerant,   liaud  maiore  liducia 
moenium,  quam  armorum.    lam  adniovebat  rex,  quum27 
vales  monere  eum  coepit,  ne  commilleret,  aut  certe  differ- 
ret  obsidionem:  vltae  eius  periculum  ostendi.     Rex  De-2S 
mophontem  (is  namque  vales  erat)  intuens,  Siquis,  inquit, 

le  arli  tuae  inlentum  el  exta  spectantem  sic  interpellet,  non 
dubitem,  quin  incommodus  ac  molestus  videri  libi  possit. 
Et  quum  ille  ila  prorsus  futurum  respondisset,  Censesne. 29 
inc|uil,  tantas  res,  non  pecudum  fibras  ante  oculos  habenti 
ullum  esse  maius  impedimentum,  quam  vatem  superstiiione 
captum?    Nec  diutius,  quam  respondit,  moratus  admoveri30 
iubet  scalas  cunctantibusque  ceteris  evadit   in  murum. 
Angusta  muri  corona  erat:  non  pinnae,  sicut  alibi,  fasti- 
g-ium  eius  distinxerant,  sed  perpetua  lorica  obducta  tran- 
situm  sepseral.     Itaque  rex  haerebat  magis  quani  stabatSl 
in  margine,  clypeo  undique  incidentia  lela  propulsans: 
nam  ubique  eminus   ex  turribus  petebatur.     Nec  subire32 
milites  poterant,  quia  superne  vi  telorum  obruebanlur. 
Tandem  magnitudinem  periculi  pudor  vicit:  quippe  cer- 
nebant,  cunctatione  sua  dedi  hostibus  regem.    Sed  festi-33 
nando  morabantur  auxilia.    Nam  dum  pro  se  quisque  cer-  ' 
tat  evadere,  oneravere  scalas:  quis  non  sufficientibus  de- 
voluti  unicam  spem  regis  fefellerunt.    Stabat  enim  in  con- 
spectu  lanti  exercitus,  velut  in  soliludine  destitutus. 

CAP.   V. 

(19)  Iam(|ue  laevam,  qua  clypeum  ad  ictus  circumfe- 1 
rebal,  lassaverat,  clamantibus  amicis,  ut  ad  ipsos  desilirel, 
stabantque  excepluri:  (|uum  ille  rem  ausus  esl  incredibi- 
lem  atque  inauditam  multoque  magis  ad  famam  temerita- 
tis  quam  gloriae  insignem.    Namque  in   urbem   hostium  2 
plenam  praecipili  sallu  semetipse  immisit,  quum  vix  spe- 


LIB.  IX.  CAP.  IV,  25  — CAP.  V,  13.  [ix,  n-'M.  z.]     227 

rare  posset,  dimicanlem  cerle  et  non  inullum  esse  mori- 
luruni:  quippe  antequam  assurgeiet,  opprimi  poterat  el 

3  capi  vivus.  Sed  forle  ita  libraverat  corpus ,  ul  se  pedi- 
bus  exciperet.     llaque  stans  initpugnam:  et  ne  circuniiii 

4posset,  fortuna  provideral.  Vetusla  arbor  iiaud  piocul 
muro  ramos  multa  fronde  vestitos,  velut  de  industria  re- 
gem  proiegentes,  obiecerat:  huius  spalioso  stipili  corpus, 
ne  circumiri  posset,  applicuit,  clypeo  tela,  quae  ex  ad- 

5  verso  ingerebanlur,  excipiens.  Nam  quum  unum  procul 
tot  manus  peterenl,  nemo  tamen  audebat  propius  acce- 

6dere:  missilia  ramis  plura  quam  clypeo  incidebant.  Pu- 
gnabat  pro  rege  primum  celebrali  nominis  fama,  deinde 
desperatio,  magnum  ad  honestemoriendum  incitamentum. 

7  Sed  quum  subinde  hostis  alflueret,  iam  ingenlem  vim  te- 
lorum  exceperat  clypeo,  iam  galeam  saxa  perfregerant, 

f<  iam  continuo  labore  gravia  genua  succiderant.  Itaque 
contemptim  et  incaute,  qui  proximi  steterant,  incurre- 
runt:  e  quibus  duos  gladio  ita  excepit,  ut  ante  ipsum 
exanimes  procumbereni.  Nec  cuiquam  deinde  propius 
incessendi  eum  animus  fuit:  procul  iacula  sagiltasque 
niiltebanl. 

9  (20)  Ille  ad  omnes  ictus  expositus  aegre  iam  exce- 
ptum  poplitibus  corpus  tuebatur:  donec  Indus  duorum 
cubitorum  sagillam  (namque  Indis,  utantea  diximus,  huiiis 
magnitudinis  sagittae  erant)  ita  excussit,  ut  per  thoracem 

lOpaulum  super  latus  dextrum  infigeret.  Quo  vulnere  af- 
flictus,  magna  vi  sanguinis  emicnnte,  remisit  arma,  mori- 
bundo  similis  adeoque  resolutus,  ut  ne  ad  evellenduni 
quidem  telum  sufficeret  dextera.  Itaque  ad  expolianduni 
llcorpus,  qui  vulneraverat,  alacer  gaudio  accurrit.  Quem 
ut  iniicere  corpori  suo  nianus  sensit,  credo,  ultimi  dede- 
coris  indignitate  commotus  linquentem  revocavit  animuni 
12el  nudum  hoslis  lalus  subiecto  mucrone  hausit.  lacebanl 
circa  regem  iria  corpora,  procul  stupentibus  ceteris :  ille, 
ut,  antequam  ultimus  spiritus  deficerel,  dimicans  iam  ex- 

13tingueretur,  clypeo  se  allevare  conatus  est  et,  postquam 
ad  connitendum  nihil  supererat  virium,  dextera  impenden- 
les    ramos  complexus  tentabat  assurgere.     Sed  ne  sic 

15* 


228  0-  CURTII  RUFI 

quidem  potens  corporis  rursus  in  genua  procumbit,  manu 
provocans  hostes,  si  quis  congredi  auderel. 

(21)  Tandem  Peucestes  per  aliam  oppidi  partem,  de-14 
lurbatis  propugnaloribus ,   muri  vesligia  persequens  regi 
supervenit.     Quo   conspecto  Alexander,  iam  non  vitaeio 
suae,  sed  mortis  solatium  supervenisse  ratus ,  clypeo  fati- 
gjitum  corpus  excepit.    Subil  inde  Timaeus  et  paulo  post 
Leonnalus,  huic  Aristonus  supervenit.    Indiquoque,  quumi6 
intra  moenia  regem  esse  comperissent,  omissis  ceteris, 
ilkic  concurrerunt  urgebanlque  ijrotegentes.    Ex  quibus 
Timaeus,  multis  adverso  corpore  vulneribus  acceptis  egre- 
giaque  edita  pugna,  cecidit:  Peucestes  quoque  tribus  ia- 17 
culis  confossus  non  se  tamen  scuto,  sed  regem  tuebatur: 
Leonnatus,  dum  avide  ruentes  barbaros  summovet ,  cer- 
vice  graviter  icta,  semianimis  procubuit  ante  regis  pedes. 
lam  et  Peucestes  vulneribus  fatigatus  summiserat  clypeum :  18 
in  AristSno  spes  ultima  haerebat.    Hic  quoque  graviler 
saucius  tantam  vim  hostium  ultra  suslinere  non  poterat. 
Inler  haec  ad  Macedonas  regem  cecidisse  fama  perlatalQ 
est.    Terruisset  alios,  quod  iHos  incitavit.    Namque  peri- 
culi  omnis  immemores  dolabris  perfregere  murum  et,  qua 
molili  erant  aditum,  irrupere  in  urbem  Indosque  plures 
fugientes  quam  congredi  ausos  ceciderunt.    Non  senibus,20 
non  feminis,  non  infantibus  parcitur:  quisquis  occurrerat, 
ab  illo  vulneralum   regem  esse  credebant.    Tandemque 
internecione  hostium  iustae  irae  parentatum  est.    PtoIe-21 
maeum,  qui  postea  regnavil,  huic  pugnae  afTuisse  auctor 
est  Clitarchus  et  Timagenes.    Sed  ipse,  scilicet  gloriae 
suae  non  refragatus,  afuisse  se,  missum  in  expeditionem, 
memoriae  tradidit.    Tanla  componentium  vetusta  rerum 
monumenta  vel  securitas  vel,  par  huicvitium,  creduli- 
tas  fuit! 

(22)  Rege  in  tabernaculum  i  elato ,  medici  lignum  sa-  22 
gittae  corpori  iiifixum  ita,  ne  spiculum  moveretur,  absci- 
dunt.     Corpore  deinde  nudato,  animadvertunt,  hamos  in-23 
esse  telo  nec  aliler  id  sine  pernicie  corporis  extrahi  posse, 
quam  ut  secando  vulnus  augerent.     Ceterum,  ne  secantes24 
profluvium  sanguinis  occuparet,  verebantur:   quippe  in- 


LIB.  IX.  CAP.  V,  13  — CAP.  VI,  3.  [ix,  ■>o-'23.  z.]      :>29 

gens  telum  adactuni  erat  et  penctrasse  in  viscera  videba- 

25lur.  Critobulus,  inter  medicos  artis  eximiae,  sed  in  tunlo 
periculo  territus,  [manus]  admovere  nietucbat,  ne  in  ip- 
sius  caput  parum  prosperae  curationis  recideret  eventus. 

26  Lacrimantem  eum  ac  metuentem  et  solliciludine  prope- 
modum  exsanguem  rex  conspexerat.  Qiiid,  inquit,  quod- 
ve  lempus  expectas  et  non  quamprimum  hoc  dolore  me  sal- 
lem  morilitrum  liberas  ?    An  /imes,  ne  reus  sis.  quum  insu- 

llnabile  vulnus  acceperim?  At  Critobulus  tandem,  vel  finito 
vel  dissimulato  metu,  liorlari  eum  coepit,  ut  se  continen- 
dum  praeberet,  dum  spiculum  evelleret:  etiam  levem  cor- 

28poris  motum  noxiuni  fore.  Rex,  quum  alTirmasset,  nihil 
opusesseiis,  qui  seniet  continerent,  sicut  praeceptum 
erat,  sine  motu  praebuit  corpiis.  Igitur  palcfacto  latius 
vulnere  et  spiculo  evulso ,  ingens  vis  sansuinis  manare 
coepit    linquique  aninio   rex   et,   caligine  oculis   otrusa, 

raveluti  moribundus  exlendi.  Quumque  profluvium  medifa- 
mentis  frustra  iniiiberent,  clamor  simul  atque  ploralus 
amicorum  oritur,  regem  expirasse  credentium.  Tandcm 
constitit  sanguls,  paulatimque  animum  recepit  el  circum- 

HOstantes  coepit  agnoscere.  Toto  eo  die  ac  nocte,  quae  se- 
cuta  esl,  armatus  exercilus  regiam  obsedil,  confessus, 
omnes  unius  spiritu  vivere.  Nec  prius  recesserunt,  quam 
compertum  est,  somno  paulisper  acquiescere.  Hinc  ccr- 
tiorem  spem  salutis  eius  in  castra  rettulerunt. 

CAP.   VI. 

(23)  Kex,  septem  diebns  curato  vnlnere  necdum  ob- 
ducta  cicatrice,  quum  audisset,  convalulsse  apud  barbaros 
famam  mortis  suae,  duobus  navigiis  iunctis,  statui  in  me- 
dium  undique  conspicuum  tabernaculum  iussit,  ex  quo  se 
ostenderet  perisse  credentibus:  conspectusque  ab  incolis 

2  spem  hostium  falso  nuntio  conceptam  inhiiniit.  Secundo 
deinde  amne  dettuxit,  aliquantum  intervalli  a  cetera  classe 
praecipiens,  ne  quies  corpori  invalido  adhuc  necessaria 
pulsu  remorum  impediretur. 

3  Quarto,  postquam  navigare  coeperat,  die  pervenit  in 
regionem  desertam  quidem  ab  incolis,  sed  frumcnto  el 


230  Q.  CURTII  RUFI 

pccoribus  abundantcm.  riacuit  is  locus  et  ad  suam  et  ad 
milituni  requieni.  Mos  erat  principibus  amicorum  et  cu-  4 
stodibus  corporis,  excubare  ante  praetorium,  quotiens  ad- 
versa  regi  valetudo  incidisset.  Hoc  tum  quoque  more 
servato ,  universi  cubiculum  eius  intrant.  Ille  sollicitus,  5 
ne  quid  novi  affcrrent,  quia  simul  venerant,  percontatur, 
num  hostium  recens  nuntiaretur  adventus. 

(24)   AtCraterus,  cui  mandatum  erat,  ul  amicorum  6 
preccs  perferrct  ad  eum,  Credisne,  inquil,  adventu  magis 
hostiwn  —  xtt  iam  in  -vallo  consisterent  —  sollicilos  nos 
csse,  quam  ciira  salutis  tuac,  tit  nunc  est,  tibi  vilis?     Quan-  7 
-falibet  vis  o?nnimn  gentium  conspirel  in  nos ,  impleat  armis 
virisque  totum  orbcm .  classibus  maria  consternat ,  invisita- 
tas  beluas  inducat:  tu  nos  praestabis  invictos.    Sed  quis^ 
deoi'utn  hoc  Macedoniae  columen  ac  sidus  diuturnum  fore 
iwlliceri  polest,  quum  tam  avide  manifestis  periculis  offeras 
corpus,  oblitus,  tot  civium  animas  trahere  te  in  casum  ?  Quis  9 
enim  tibi  superstes  aut  optat  csse  aut  potest?    Eo  perveni- 
mus,  auspicium  atque  imperium  seculi  tttum ,  unde ,  nisi  te 
reduce,  nulli  ad  penates  suos  iter  est.   Quoclsi  adhuc  de  Per- 10 
sMis  regno  cum  Bareo  dimicares,  etsi  nemo  vellet.  tamen  ne 
admirari  qxtidem  posset,  tam  promptae  esse  te  ad  omne  dis- 
crimen  audaciae:  nam  ubi  paria  sunt  periculum  acprae- 
mium,  et  secundis  rehus  amplior  fructus  est  et  adversis  so- 
latium  maius:  tuo  vero  capite  ignobilem  vicum  emi,  quis  feratU 
non  tuorum  modo  militum ,  sed  ullius  gentis  harharae  civis, 
qui  tuam  magnitudinem  novit?    Horret  a?iimus  cogitatione  li 
rei,  quam  paulo  ante  vidimus.     Eloqiti  timeo ,  invicti  corpo- 
ris  spolia  inertissimas  manus  fuisse  infecturas ,  nisi  te  in- 
terceptum  misericors  in  nos  fortuna  servasset.  Totidem  pro- 
ditor-es,  totidem  desertorcs  sumus,  quot  te  non  potuimus  per- 
seqiii.     TJniversos  licet  milites  ignominia  notes,  nemo  recu-M 
sabit  luere  id,  quod  ne  admitteret,  praestare  non  potuit. 
Patere  nos,  quaeso,  alio  modo  esse  viles  tibi.    Quocunqueli 
iusseris,  ibifnus.     Ohscura  pericitla  et  ignobiles  pugnas  no- 
bis  deposcimus:  temetipsitm  ad  ea  serva,  quae  magnitudinem 
tuam  capiunt.     Cito  gloria  obsolescit  in  sordidis  hostibus, 
nec  quicquam  indignius  est,  quam-  consumi  emn,  ubi  non 


I 

I 


LIB.  IX.  CAP.  VI,  3—23.  [ix,  23-iK.  z.j  231 

Ibpossit  os/endi.    Eadem  fere  Ptolemaeus,  el  similia  his  ce- 

leri.     lamque  confusis  vocibus  fleiUes  eum  orabant,  ut 

tandem  exsaliatae  laudi  modum  faceret  ac  saluti  suae,  id 

est  publicae,  parceret. 

16        (2"))  Grata  erat  regi  pietas  amicorum.     Itaque  sing^u- 

17los  familiarius  amplexus  considere  iubet.  Altiusque  ser- 
mone  repetito,  J^obis  quidem,  inquil,  o  fidissimi  piissimique 
civiiim  alqve  amiconim,  grates  ago  haheoque,  non  sohim  eo 
nomine,  quod  hodie  salutem  meam  vestrae  praeponitis,  sed 
quod  a  primordiis  belti  nutlum  erga  me  benivolenliae  pignus 
atque  indicium  omisislis,  adeo  ul  confitendum  sit ,  nunquam 
mihi  vitam  meam  fuisse  tam  caram,  quam  esse  coepit,  ut  vo- 

IHbis  diu  /'rui possim.  Ceterum  non  eadem  est  cogitatio  eo- 
rum,  qui  /iro  me  mori  optant.  et  mea,  [qvi]  quidem  hanc  be- 
nivotentiam  vestram  virlule  mcruisse  me  iudico.  Vos  etiim 
diutumum  fruclum  ex  me .  forsilan  etiam  perpetuum ,  per- 
cipere  cupiatis :  ego  me  metior  non  aelatis  spatio,  sed  gloriae. 

\9Licuit  paternis  opibus  conlento  inlra  Macedoniae  terminos 
per  otium  corporis  expectare  obscuram  et  ignobitem  senectu- 
lem:  quamquam  ne  pigri  quidem  sihi  fata  dispotiunt,  sed 
vnicum  honum  diuturnam  vitatn  existimantes  saepe  acerha 
niors  occupal :  vertm  ego,  qui  non  annos  meos,  sed  victo- 
rias  numero ,  si  munera  fortunae  hene  compttto ,  diu  vixi. 

VO  Orsus  a  Macedoiua  imperium  Graeciae  teneo ,  Thraciam  el 
Jllyrios  subegi,  Triballis Maedisque  imperiio,  Asiam,qua Hel- 
lesponto,  qua  rubro  tnari  subluitur,  possideo.  lamque  haud 
procul  absum  a  fine  miindi,  quetn  egressus  aliam  tmturatn, 

21  alium  orbetn  aperire  mihi  slatui.  Ex  Asia  in  Europae  ter- 
mitios  momento  unius  horae  transivi.  Viclor  ulriusque  re- 
gionis  post  tionum  regni  mei,  post  vigesimum  atque  octavum 
(letatis  annum ,  videorne  vobis  iti  excolenda  gloria ,  cui  tne 
tini  devovi,  posse  cessare?  (26)  Ego  vero  non  deero  et,  vbi~ 
cunque  pugnabo,  in  thealro  terrarum  ortris  esse  me  credam 

1-1  Dabo  nobiiilaletn  ignobilibus  locis :  aperiam  cutictis  genlilnis 
terras,  qiias  tiatura  tonge  summoverat.  Iti  his  operibus  ex- 
tinguimilii,  si  fors  ita  ferel,  pulchrum  est:  ea  slirpe  sum 
genitus,  ut  muttam  prius  quatn  longam  vitam  debeatn  optare 

'iiObsecro  vos,  cogitate,  nos  pervenisse  in  terras,  quibus  feint". 


232  Q.  CURTII  HUFI 

nae  oh  virtuiem  celeherrimwn  nomen  est.  Quas  urhes  Semi- 
r&mis  condidit!  qiias  gentes  redegitin  potesiatem!  quania 
opera  moliia  est!  Nondum  feminam  aequavimus  gloria,  et 
iam  nos  laudis  saiietas  cepii?  Lii  faveani,  maiora  adhuc 
restani.  Sed  ila  nosira  erunt,  quae  nondum  atligimus,  «/24 
nihil  parvum  dvxerimus,  in  quo  magnae  gloriae  locus  esi. 
Vos  modo  mc  ah  intesiina  fraude  et  domesiicortim  insidiis 
praestate  securum:  lelli  Martisque  discrimen  impavidus  suh- 
ibo.  Philippus  in  acie  tuiior  quam  in  theairo  fuit:  hosiium^h 
manus  sacpc  vitavit,  suoru7n  effugere  non  va/uit.  Aliortm 
quoque  regum  exiius  si  repuiaveriiis,  plures  a  suis  quam  ah 
lioste  intcrempios  numerahiiis.  Ceterum ,  quoniam  olim  re«26 
agitaiae  in  animo  meo  nunc  promendae  occasio  ohlata  esl, 
milii  }?iaximus  lahorum  aique  operum  meorum  erii  frucius, 
si  Olympias  maier  immorialiiaii  consecreiur ,  quandocun- 
que  cxccsserii  vita.  Silicuerit,  ipse  praesiaho  hoc:  sime 
praeceperit  faium ,  vos  mandasse  memenioie.  Ac  tum  qui- 
dem  amicos  dimisit:  ceterum  per  complures  dies  ibi  sta- 
tiva  habuit. 

CAP.  VII. 

(27)  Haec  dum  in  India  geruntur,  Graeci  milites  nu- 1 
per  in  colonias  a  rege  deducti  circaBactra,  orta  inter  ipsos 
seditione,  defecerant,  non  tam  Alexandro  infensi,  quam 
njelu   supplicii.     Quippe  occisis  quibusdam  popularium,  2 
qui  validiores  erant,  arma  spectare  coeperunt  el,Bactriana 
arce,  quae  casu  neglig-entius  asservata  erat,  occupata,  bar- 
baros  (juoque  in  societalem  defectionis  impulerant.  Atlie-  3 
nodorus  eral  princeps  eorum,  qui  regis  quoque  nonien  as- 
sumpserat,  non  tam  imperii  cupidine,   quam  in  patriam 
revertendi  cum  his,  qui  auctorilatem  ipsius  sequebantur. 
Huic  Bilo  quidam,  nationis  eiusdem,  sed  ob  aemulationem4 
infestus,  comparavit  insidias  invitatumque  ad  epulas  per 
Boxum  quendam  IVIargiainim  in  convivio  occidit.  Postero  5 
die,  cnncione  advocala,  Bilo  ultro  insidiatum  sibi  Atheno- 
dorum  plerisque  persuaseral:  sed  aliis  suspecta  erat  fraus 
Bitonis,  el  paulatim  in  plures  coepit  manare  suspicio. 
Ilaque  Graeci  niilites  arma  capiunt,  occisuri  Bitonem,  si  (> 


LIB.  IX.  C.y>.  VI,  23— CAP.  VII,  17.  [i.x,  -fi-M.  z.]  233 

darelur  occasio :  celeruni  principes  eorum  iram  multiludi- 

7  nis  miligaverunt.  Praeter  spem  suam  Bilo  praesenti  pe- 
riculo  ereptus,  paulo  post  insidiatus  auctoribus  salutis 
suae  esl:  cuius  dolo  cognito  et  ipsum  coniprehenderunl 

h  et  Boxum.  Ceterum  Boxum  protinus  placuil  interfici,  Bi- 
tonem  etiam  per  crucialum  necari.  lamque  corpori  tor- 
menia  admovebantur,  quum  Graeci,  incerluni,  ob  quam 

ijcausam,  lymphalis  siniiles  ad  arma  discurrunt.  Quorum 
fremitu  exaudito,  qui  torquere  Bitonem  iussi  erant,  omi- 
sere,  vcriti ,  ne  id  facere  tumultuantium  vociferatione  pro- 

lOhiberentur.  Ille,  sicut  nudatus  erat,  pervenil  ad  Graecos, 
et  iniserabiiis  facies  supplicio  deslinati  in  diversum  ani- 

11  mos  rcpente  mutavit,  diniittique  eum  iusserunt.  Hoc  modo 
poena  bis  liberatus  cum  ceteris,  qui  colonias  a  rege  attri- 
bulas  reliquerunt,  reverlit  in  patriam.  Haec  circa  Bactri. 
et  Scytharum  terminos  jjesta. 

12  (28)  Interim  regem  duarum  gentium ,  de  quibus  ante 
dictum  est,  centum  legati  adeunt.  Omnes  curru  veheban- 
lur,  eximia  magnitudine  corporum,  decoro  habitu:  lineae 

iSvestes  inlexto  auro  purpuraque  distiuctae.  Ei  se  dedere 
ipsos,  urbes  agrosque  referebant,  per  tot  aetates  invio- 
latam  liberlatem  illius  primum  fidei  ditionique  permissu- 
ros:  deos  sibi  deditionis  auctores,  non  metuin:  quippe 

i4intactis  viribus  iugum  excipere.  Rex,  consilio  habito,  de- 
dltos  in  fidem  accepil,  stipendio,  quod  Arachosiis  utraque 
natio  pensitabat,  iniposito.     Praeterea  II  milia  et  D  equi- 

lotes  imperat:  et  onmia  obedienter  a  barbaris  facta.  Invi- 
latis  deinde  ad  epulas  legatis  gentium  regulisque,  exornari 
conviviiim  iussit.  Centum  aurei  lecti  modicis  intervallis 
positi  eraut:  lectis  circumdederat  aulaea  purpura  auroque 
fulgentia,  quicquid  aut  apud  Persas  vetere  luxu  aut  apud 
Macedonas  nova  immutatione  corruptum  erat ,  confusis 
utriusque  gentis  vitiis,  in  illo  convivio  ostendens. 

16  (29)  Intererat  epulis  Dioxippus  Atheniensis,  pugil  no- 
bilis  et  ob  eximiam  virtulem  virium  regi  pernotus  et  gratus. 
Invidi  malignique  increpabant  per  seria  et  ludum,  saginali 
corporis  sequi  inutilem  beluam :  quum  ipsi  proelium  ini- 

I7rent,  o'eo  madenlem  praeparare  venlrem  epulis.    Eadem 


234  Q.  CURTII  RUFI 

igilur  in  convivio  Horratas  Macedo  iani  lemulenlus  expro- 
brare  ei  coepil  et  postulare,  ut,  si  vir  esset,  postero  die  se- 
cum  ferro  decerneret  =  regem  landem  vel  de  sua  temeritate 
vel  de  illius  ignavia  iudicaturum.  Et  aDioxippo  contemptim  18 
militarem  eludente  ferociam  accepta  conditio  est.    Ac  po- 
stero  die  rex ,  quum  etiam  acrius  certamen  exposcerent, 
quia  deterrere  non  poterat,  destinala  exequi  passus  est. 
Ingens  hic  militum  convenerat  multitudo:  inter  quos  quil9 
erant  Graeci,  Dioxippo  studebant.    Macedo  iusta  arma 
sumpserat,  aereum  ciypeum,  haslam,  quam  sarissam  vo- 
fant,  laeva  tenens,  dexlra  lanceam,  gladioque  cinctus, 
velut  cum  pluribus  simul  dimicaturus.  Dioxippus  oleo  ni-20 
tens  et  coronatus  laeva  puniceum  amiculum,  dextra  vali- 
<Iiim  nodosumque  slipitem  praeferebat.    Ea  ipsa  res  om- 
nium  animos  expectatione  suspenderat:  quippe  armalo 
congredi  nudum  demenlia,  non  temeritas  videbatur.    lg;i-2I 
tur  Macedo  haud  dubius,  eminus  interfici  posse,  lanceam 
emisit:  quaniDioxippus  quumexiguacorporis  declinatione 
vitasset,  antequam  ille  haslam  transferret  in  dextram,  as- 
siluit  et  slipite  mediam  eam  fregit.    Amisso  utroque  telo,22 
Macedo   gladium  coeperat    stringere:    quem  occupatum 
complexu,  pedibus  repente  subductis,  Dioxippus  arietavit 
in  terram  ereptoque  gladio  pedem  super  cervicem  iacenti 
iniposuit,  stipitem  intentans  elisurusque  eo  victum,  ni  pro- 
hibitus  esset  a  rege.  Trislis  spectaculi  eventus  non  Mace-23 
donibus  modo,  sed  etiam  Alexandro  fuit,  maxime,  quia 
barbari  affuerant:  quippe  celebralam  Macedonum  fortitu- 
dinem  ad  ludibrium  recidisse  verebatur.   Hinc  ad  crimi-24 
nationem  invidorum  adapertae  sunt  aures  regis.   Et  post 
paucos  dies  inter  epulas  aureum  poculum  ex  composito 
subducitur,  ministrique,  quasi  amisissent,  quod  amoverant, 
regem  adeuni.    Saepe  niinus  est  constantiae  in  rubore,25 
quam  in  culpa.   Coniectum  oculorum,  quibus  ut  fur  desti- 
nabatur,  Dioxippus  ferre  non  potuit:  et  quum  excessisset 
convivio,  litteris  conscriptis,  quae  regi  redderentur,  ferro 
se  interemit.   Graviter  mortem  eius  tulit  rex,  existimans,  in-  26 
dignationis  esse,  non  poenitentiae  testem,  utique  postquam 
falsoinsimulatumeum  nimium  invldorum  gaudium  ostendit. 


LIB.  IX.  CAT.  VII,  17  — CAP.  VIII,  lo.  tix,  2«-3t.  z  ]     235 

CAP.  VIII. 

1  (30)  Indorum  legati  dimissi  domos  paucis  post  diebus 
cuni  donis  reverUintur.  Trecenli  erant  equites,  mil!e  Iri- 
ginla  currus,  «luos  quadriiusi  e(|ui  ducebant,  lineae  vestis 
aliquanlum,  mille  scuta  Indica  et  ferri  candidi  talenta  cen- 

2  tuni  leonesque  rarac  masnitudinis  et  tigres,  utrumque  ani- 
mal  ad  mansuetudinem  domitum,  lacertarum  quoque  in- 

3  gentium  peiles  el  dorsa  testudinum.  Cratero  deinde  imperat 
rex,  haud  procul  amne,  per  quem  erat  ipse  navigaturus, 
copias  duceret:  eos  autem,  qui  comitari  cuni  solebant, 
imponit  in  naves  et  in  fines  Mallorum  secundo  amne  de- 
veliitur. 

4  Inde  Sabarcas  adiit,  validam  Indiae  gentem,  quae 
jiopuli,  non  regum  imperio  regebalur.  Sexag:inta  milia  pe- 
ditum  habebant,  equitum  sex  milia:  has  copias  currus 
quiiigenti  sequebantur.    Tres  duces  spectatos  virtule  bel- 

5  lica  elegerant.  At  ijui  in  agris  erant  |)roxinii  flumini,  (fre- 
quentes  autem  vicos,  maxime  in  ripa,  habebant)  ut  videre 
totum  amnem,  qua  prospici  poterat,  navigiis  constratuni 
el  tot  militum  arma  fulgentia,  territi  nova  facie  deoruni 
exercitum  et  alium  Liberum  Patrem ,  ceiebre  in  illis  genti- 

6bus  nomen,  adventare  credebant.  Hinc  militum  clamor, 
hinc  remorum  pulsus  variaeque  nautarum  voces  hortan- 

7  tium  pavidas  aures  impleverant.  Ergo  universi  ad  eos, 
qui  in  armis  erant,  currunt,  furere  clamitantes  et  cum  diis 
proelium  inituros:  navigia  non  posse  numerari,  quae  in- 
viclos  viros  veherent.  Tantumque  In  exercitum  suorum 
intulere  terroris,  ut  legatos  mitterent,  genlem  dedituros. 

8  (,31)  His  in  fldem  acceptis,  ad  alias  deinde  gentes 
quarto  die  pervenit.  Nihilo  plus  animi  his  fuit,  quam  cete- 
ris  fuerat.  Itaque  oppido  ibi  condito,  quod  Alexandriam 
appellari  iusserat,  fines  eorum,  qui  Musicani  appellantur, 

9  intravit.  Hic  de  Teriolte  satrape,  quem  Parapamisadis 
praefcceral,  iisdem  arguentibus,  cognovit:  niultaque  avare 

lOac  superbe  fecisse  convictum  interfici  iussit.  Oxyartes, 
praelor  Bactrianorum,  non  absolulus  modo,  sed  etiam  iure 
amoris  amplioris  imperii  donatus  est  finibus.  Musicanis 


236  Q.  CURTII  RUFl 

deinde  in  dilioneni  redactis,  urbi  eorum  praesidium  ini- 
posuit. 

Inde  Praestos,  et  ipsam  Indiae  gentem,  perventuniu 
est.  Porticanus  rex  eral,  qui  se  munitae  urbi  cum  magna 
manu  popularium  incluserat.  Hanc  Alexander  terlio  die, 
quam  coeperat  obsidere,  expugnavit.  El  Porlicanus,  quum  12 
in  arcem  confugisset,  legatos  de  conditione  deditionis  mi- 
sit  ad  regem :  sed  antequam  adirenl  eum,  duae  turres  eum 
ingenti  fragore  procideranl,  per  quarum  ruinas  Macedones 
evasere  in  arceni:  qua  capta  Porticanus  cum  paucis  re- 
pugnans  occiditur. 

(32)  Diruta  igitur  arce  et  omnibus  captivis  venunda- 13 
tis,  Sambi  regis  fines  ingressus  est  multisque  oppidis  in 
fldem  acceptis  validissimam  gentis  urbem  cuniculo  cepit. 
Barbaris  simile  monstri  visuni  est,  rudibus  militariuni  ope- 14 
fum :  quippe  in  media  fenne  urbe  armati  terra  exislebant, 
nullo  sutfossi  specus  ante  vesligio  facto.    Octoginta  miliala 
Indorum  in  ea  regione  caesa  Clilarchus  estauctor,  mul- 
tosque  caplivos   sub   corona  venisse.     Rursus  MusicanilS 
defeeerunt,  ad  quos  oppriniendos  missus  cslPithon,  qui 
captuni  principem  gentis  eundemque  defeclionis  auclorem 
adduxit  ad  regem.   Qiio  Alexander  in  crucem  sublato  rur- 
sus  amnem,  in  quo  classem  expectare  se  iusserat,  repetit. 

Quarlo  deinde  die  sccundo  amnepervenilad  oppidum,l7 
quod  in  regno  erat  Sambi.    Nuper  se  ille  dediderat,  sed 
oppidani  detrectabanl  imperiuni  et  clauserant  portas.  Quo- 18 
rum  paucilate  contemptarex  quingentos  Agrianos  moenia 
subire  iussil  et  sensim  recedentes  elicere  extra  muros  lio- 
stem,  secuturum  profecto,  si  fugere  eos  crederet.  Agriani,  19 
sicut  imperatuni  erat,  lacessito  hoste,  subilo  terga  vertunt: 
quos  barbari  effuse  sequentes  in  alios,  inter  quos  ipse 
rex  erat,  incidunt.    Renovato  ergo  proelio,  ex  tribiis  nii- 
libus  barbarorum  sexcenti  caesi  sunt,  milie  capti,  ceteri 
moenibus  urbis  inclusi. 

(33)  Sed  non,  ut  prima  specie  laela  victoria,  ita20 
evenlu  quoque  fuit:  quippe  barbari  veneno  tinxerant  gla- 
dios.    Ilaque  saucii  subinde  expirabant,  nec  causa  lam 
slrenuae  morlls  excogitari  poterat  a  medicis,  quum  etiam 


LIB.  IX.  CAP.  VIII,  10-  CAP.  IX,  1.  [IX,  31-34.  z.i    237 

21  leves  plagae  insanabiles  essent.  Baibari  autem  sperave- 
ranl,  incautuni  cl  lemerariiini  regeni  excipi  posse.  Et  forte 

■i-iinter  promptissimos  dimicans  intactus  evaserat.  Praeci- 
pue  Plolemaeus  laevo  humero  leviter  quidem  saucius,  sed 
maiore  periculo  quam  vulnere  aflfectus  regis  sollicitudinem 
in  se  converlerat.  Sanguine  coniunctus  erat,  et  quidam 
Pliilippo  genitum  esse  credebant,  certe  pellice  eius  ortuni 

23constabat.  Idem  corporis  cuslos  promplissimusque  bel- 
lator  et  pacis  artibus  c|uam  militiae  maior  et  clarior,  mo- 
dico  civilique  cullu,  liberalis  in  primis  adituque  facili,  ni- 

24iiil  ex  fastu  regiae  assumpserat.  Ob  haec  regi  an  popu- 
laribus  carior  essel,  dubitari  poterat,  tum  certe  prinmm 
expertiis  suorum  animos.  adeo  ut  forlunam,  in  quam 
postea  ascendil,  in  illo  periculo  Macedones  ominali  esse 

25\ideantur.  Quippe  non  levior  illis  Plolemaei  fuil  cura, 
<iuam  regis:  qui  et  proelio  et  soliicitudine  fatigatus  quum 
Plolemaeo  assideret.  lectum,  in  quo  ipse  acquiesceret, 

26iussit  inferri.  In  quem  ut  se  recepil,  protinus  altior  inse- 
cutus  est  somnus.  Ex  quo  excitatus  per  quietem  vidisse 
se  exponit  speciem  draconis  oblatam,  herbam  ferentis  ore, 

27quamveneni  remedium  esse  monstrasset:  colorem  quo- 
que  herbae  referebat,  agniturum,  si  quis  repperisset,  affir- 
mans.  Invenlam  deinde  —  quippe  a  multis  simul  erat 
requisita  —  vulneri  imposuit:   protinusque  dolore  flnito 

28intra  breve  spalium  cicatrix  quoque  obducta  est.  Bar- 
baros  ut  prima  spes  fefellerat,  se  ipsos  urbemque  dedi- 
derunt. 

(34)  Hinc  in  proximam  genleni  Pataliam  pervenluin 
est.     Rex  erat  Moeris,  qui.  urbe  deserta,  in  montes  pro- 

29fugerat.  Ilaque  Alexander  oppido  potitur  agrosque  po- 
pulatur.    Magnae  inde  praedae  actae  sunt  pecorum  ar 

30menlorumque,  magna  vis  reperta  frumenti.  Ducibus  de 
inde  sumptis  amnis  peritis,  defluxit  ad  insulani  medio 
ferme  alveo  cnalam. 

CAP.  IX. 

1         Ibi  diulius  subsislere  coaclus ,  quia  duces  socordius 
asservati  profugeranl,  misit    qui  conqi)'"eren)  alios:  nec 


238  Q.  CURTIl  RUFI 

reperlis  pervicax  cupido   visendi  Oceanum  adeundique 
lerminos  mundi  [compulil]  sine  regionis  perilis  flumini 
ignolo  capul  suum  tolque  forlissimorum  virorum  saiuleni 
permillere.    Navifjabanl  ergo  omnium,  per  quae  fereban-2 
tur,  ignari.     Quantum  inde  abesset  mare ,  quae  gentes  co 
lerent,  quam  placidum  amnis  os,  quam  paliens  longarum 
navium  esset,  anceps  et  caeca  aestimalio  augurabatur. 
Unum  erat  temerilatis  solalium  perpelua  felicilas.    Iam3 
CCCC  stadia  processerant ,  quum  gubernalores  agnoscere 
ipsos  auram  maris  et  haud  j^rocul  videri  sibiOceanum  ab- 
esse  indicanl  regi.    Laetus  ille  horlari  nauticos  coepit,  in-  i 
cumberent  remis:  adesse  finem  iaboris  omnibus  votis  ex- 
petilum:  iani   nihil  gloriae  deesse,   nihil  obslare  virtuti: 
sine  ullo  Marlis  discrimine,   sine  sanguiiie  orbem  terrae 
ab  illis  capi:  ne  naturam  quidem  longius  posse  proce- 
dere:  brevi  incognita,  nisi  immortalibus ,  esse  visuros. 
Paucos  tamen  navigio  emisil  in  ripam ,  qui  agrestes  vagos  6 
exciperent,  e  quibus  certiora  nosci  posse  sperabal.    llli 
scrutali  omnia  tuguria  tandem  latentes  repperere.     Qui  6 
inlerrogali,  quam  procul  abesset  mare,  responderunl,  nul- 
lum  ipsos  mare  ne  fama  quidem  accepisse :  celerum  ter- 
tio  die  perveniri  posse  ad  aquam  amaram,  quae  corruni- 
perel  dulcem.     Inlellectum  est,  mare  deslinari  ab  ignaris 
naturae  eius.     llaque  ingenli  alacrilate  nautici  remigant,  7 
el  proximo  quoque  die,  quo  propius  spes  admovebatur, 
crescebat  ardor  animorum.    Tertio  iam  die  mixtum  flu- 
mini  subibat  mare,  leni  adhuc  aestu  conlundente  dispares 
undas.  Tum  aliam  insulam  medio  amni  sitam  evecli  paulo  K 
lentius,  quia  cursus  aeslu  reverberabalur ,  applicant  clas- 
sem  et  ad  comniealus  petendos  discurrunt,  securi  casus 
eius,  qui  supervenit  ignaris. 

(35)  Terlia  ferme  hora  eral,  quuni  slala  vice  Ocea-9 
nus  exaesluans  invehi  coepit  el  reiro  flumen  urgere.  Quod 
primo  coercitum,  deinde  vehementius  pulsum  maiore  im- 
pelu  adversum  agebatur,  quam  torreniia  praecipili  alveo 
incurrunl.  Ignota  vulgo  freti  natura  erat,  monstraque  et  10 
irae  deiim  indicia  cernere  videbanlur.  Identidem  intume- 
scere  mare  et  in  campos  paulo  ante  siccos  descendere 


LIB.  IX.  CAP.  IX,  1—22.  [IX,  34-30.  z.]  239 

Hsuperfusum.     lainque  levalis  navigiis  el  lota  classe  di- 

spersa,  iiui  expositi  erant,  undique  ad  navcs  Irepidi  et  ini- 

I2proviso  niaio  attoniti  reeurrunt.    Sed  in  tumuitu  festinalio 

quoque  tarda  esl.     Hi  contis  navigia  appellebanl  et,  duui 

l3reiiios  aptari  proliibebant,  consederanl:  quidam  enavi- 

gare  properantes.  sed  non  expectatis,  qui  siniul  esse  de- 

bebant,  clauda  el  iniiabilia  navigia  languide  nioliebanlur: 

aliae  navium  inconsulte  ruentes  omnes  receperanl:  pari- 

terque   et  mulliiudo  et  paucitas  leslinantes   morabalur. 

liClamor  liinc  expectare,  hinc  ire  iubentiuni  dissonaeque 

voces  nunquam  ideni  atque  unum  tendentium  non  oculo- 

idruni  modo  usum,  sed  eliani  aurium  abslulerant.    Ne  iii 

gubernatoribus  quidem  quicquam  opis  eral,  quorum  nec 

exaudiri  vox  a  tumultuuntibus  poterat  nec  imperiuni  a  ter- 

16rilis  incompositisque  servari.    Ergo  collidi  inler  se  naves, 

abstergerique  invicem  remi,  et  alii  alioruni  na\  igia  urgere 

coeperunt.     Crederes,  non  unius  exercitus  classem  vehi, 

I7sed  duoruni  navale  inisse  certamen.     Incutiebantur  pup- 

pibus   prorae:  premebantur  a  sequentibus,  qui  antece- 

denles  lurbaverant:  iurgantium  ira  perveniebat  eliam  ad 

manus. 

iH         (36)  lanique  aestus  tolos  circa  flunien  campos  inun- 

daverat,  tumulis  dumtaxat  eminentibus,  velul  insulis  par- 

vis :  in  quos  plerique  trepidi,  omissis  navigiis,  enare  pro- 

19perant.    Dispersa  classis  partim  in  praealta  aqua  stabat, 

qua  subsederant  valles,  partim  in  vado  haerebal,   ulcun- 

que  inaequale  terrae  fastigium  occupaverant  undae :  quum 

20subito  novus  el  pristino  maior  lerror  incutitur.     Recipro- 

cari  coepit  mare,  magno  traclu  aquis  in  suum  fretuni  re- 

currentibus,  reddebatque  terras  paulo  ante  profundo  salo 

mersas.      igilur  deslitula  navigia  alia  praecipitantur  in 

proras,  alia  in  latera  procumbunl.    Strali  erant  campi  sar- 

cinis,  armis,  avulsarum  tabularum  remorumque  fragmen- 

21  tis.    Miles  nec  egredi  in  terram  nec  in  nave  subsistere 

audebat,  idenlidem  praesentibus  graviora,   quae  seque- 

renlur,  expectans.  Vix,  quae  perpeliebanlur,  videre  ipsos 

22credebant,  in  sicco  naufragia,  in  amni  mare.     Nec  finis 

malorum.     Quippe  aesluni  paulo  post  mare  relaturuni, 


240  y.  CURTII  llUFl 

quo  navigia  allevarentur ,  ignaii ,  famem  et  ultima  sibimel 
ominabantur.  Beluae  quoque  fluclibus  deslilulae  terribi- 
les  vagabantur. 

(S7)  lamque  nox  appetebal,  et  regem  quoque  despe-2a 
ralio  salutis  aeg-ritudine  aff^ecerat.    Non  tamen  invictum 
animum  curae  obruunt,  quin  tota  nocte  persideret  in  spe- 
culis  equilesque  praemilteret  ad  os  amnis,  ul,  quuni  mare 
rursus  exaesluare  sensissent,  praecederent.    Navigia  quo-  24 
que  et  lacerala  refici  et  eversa  fiuctibus  erigi  iubel  para 
tosque  esse  et  intentos,  quum  rursus  mare  lerras  inun- 
dasset.     Tola   ea  nocle  inter  vigilias  adhorlationesque25 
consumpta,  celeriter  el  equites  ingenti  cnrsu  refugere  et 
secutus  est  aeslus.     Qui  prinio ,  aquis  leni  iractu  subeun- 
libus,  coepit  levare  navigia,  mox  tolis  campis  inundans 
etiam  impulil  classem:  plaususque  militum  nauticorumque26 
insperatam  salulem  immodico  celebrantium  gaudio  litori- 
ftus  ripisque  resonabat.      Unde  tanlum  redisset  subito 
mare,  quo  pridie  refugisset,  quaenam  esset  eiusdem  cle- 
menli  nalura,  modo  discors,  modo  imperio  lemporum  ob- 
noxia,  mirabundi  requirebanl.    Rex ,  quum  ex  eo ,  quod27 
acciderat,  coniectarel,  posl  solis  ortum  slatum  lempus 
esse,  de  media  nocte,  ul  aeslum  occuparet,  cum  paucis 
navigiis  secundo  amne  defluxit.  Evectusque  os  eius  qua- 
dringenla  stadia  processil  in  mare,  tandem  voti  sui  com- 
pos:  praesidibusque  el  maris  el  locorum  diis  sacrificio 
faclo  ad  classem  rediit. 

CAP.  X. 

(38)  Hinc  adversum  flumen  subit  ciassis  el  altero  die  1 
appulsa  est  liaud  procul  lacu  salso,  cuius  incognita  natura 
plerosque  decepit,  lemerc  ingressos  aquam.    Quippe  sca 
bies  corpora  invasit,  et  contagium  morbi  etiam  in  alios 
vulgatum  est.      Oleum  remedio  fuil.     Leonnato  deinde  2 
praemisso,  ut  puteos  foderet.  qua  terrestri  itinere  duclu- 
rus  exercitum  videbalur,  —  (juippe  sicca  eral  regio,  —  ipse 
cum  copiis  subsistit,  vernum  tempus  expeclans.  In-     a.  323 
lerim  et  urbes  plerasque  condidil.    Nearcho  at-  01'.  113^  "3. 3 
que  OnesicrTlo   naulicae  rei  peritis  imperavit,  ut  validis- 


13 


LIB.  IX.  CAP.  IX,  22—  CAP.  X,  14.  iix.  36-40.  z.]      241 

simas  navium  deducerenl  in  Oceanum,  progressique, 
quoad  lulo  possenl,  naluram  niaris  noscerenl:  vel  eo- 
dem  amne  vel  Euphrate  subire  eos  posse,  quum  reverli 
ad  se  veilenl. 

4  (39)  lamque  mitigala  liieme  et  navibus,  quae  inuliles 

5  vidcbantur,  crematis  terra  ducebat  exercitum.    Nonis  cas- 
tris  in  regionem  Arabiton,  inde  totidem  diebus  in  Cedro 
siorum  perventum  est.    Liber  hic  populus ,  concilio  ha 
bito,  dedidit  se ,  nec  quicquam  deditis  praeter  commeatus 

eimperatum  est.  Quinlo  hinc  die  venit  ad  flumen:  Ara- 
bum  incolae  appelianl.  Regio  deserta  el  aquanim  inops 
excipit:  quam  emensus  in  Orllas  transit.  Ibi  maiorem 
exercilus  partem  Hephaestioni  tradidit,  levcm  armaturam 

7  cum  Ptolemaeo  Leonnatoque  partilus  est.  Tria  simul  ag- 
mina  populabantur  Indos,  magnaeque  praedaeactae  sunt: 
maritimos  Ptolemaeus ,  ceteros  ipse  rex  et  ab  aha  parte 
Leonnalus  urebant.  In  hac  quoque  regione  urbem  condi- 
dit,  deductique  sunt  in  eam  Arachosii. 

8  (40)  Hinc  pervenit  ad  maritimos  Indos.  Desertam 
vastamque  regionem  late  tenent  ac  ne  cum  finitimis  qui- 

9  dem  ullo  commercii  iure  miscentur.  Ipsa  solitudo  natura 
quoque  immitia  efferavit  ingenia:  prominent  ungues  nun- 

lOquam  recisi:  comae  hirsulae  et  inlonsae  sunt.  Tugurla 
conchis  et  ceteris  purgamentis  maris  instruunt.  Ferarum 
pellibus  lecti,  piscibus  sole  duratis  et  maiorum  quoque 

llbeluarum,  quas  fluctus  eiecit,  carne  vescuntur.  Consum- 
ptis  igitur  alimentis  Macedones  primo  inopiam,  deinde  ad 
ultimum  famem  sentire  coeperunt,  radices  palmarum  — 

I2namque  sola  ea  arbor  gignitur  —  ubique  rimanles.  Sed 
quum  haec  quoque  alimenta  defecerant,  iumenla  caedere 
aggressi  ne  equis  quidem  abslinebant:  el  quum  deessenl, 
quae  sarcinas  veherent ,  spolia  de  hostibus ,  propter  quae 

ISullima  orienlis  peragraveranl,  cremabant  incendio.  Fa- 
mem  deinde  pestilenlia  secuta  est:  quippe  insalubrium 
ciborum  novi  suci,  ad  hoc  ilineris  labor  et  aegritudo  animi 
vulgavcranl  morbos ,  et  nec  manere  sine  clade  nec  pro- 
gredi  poterant:  manentes  fames,  progressos  acrior  pesti- 

Ulentia  urgebat.     Ergo  strati  erant  campi  paene  pluribus 

CURT.  RUF.  16 


242  0-  CURTII  RUFI 

semivivis,  quam  cadaveribus.  Ac  ne  levius  quidem  aegri 
sequi  polerant:  quippe  agmen  raplim  agebatur,  tantum 
singulis  ad  spem  salulis  ipsos  proficere  credentibus,  quan- 
tum  itineris  festinando  praeciperent.  Igitur,  qui  defece-15 
rant,  notos  ignotosque,  ul  allevarenlur,  orabant:  sed  nec 
iumenta  erant,  quibus  excipi  possent,  et  miles  vix  arma 
portabat,  imminentisque  et  ipsis  facies  mali  ante  oculos 
erat.  Ergo  saepius  revocati  ne  respicere  quidem  suos 
suslinebant,  misericordia  in  formidinem  versa.  Illi  relicti  16 
deos  testes  et  sacra  communia  regisque  implorabant 
opem,  quumque  frustra  sxu-das  aures  fatigarent,  in  rabiem 
desperatione  versa,  parem  suo  exitum  similesque  ipsis 
amicos  et  contubernales  precabantur. 

(41)  Rex  dolore  simul  ac  pudore  anxius,  quia  causal? 
tantae  cladis  ipse  esset,  ad  Phrataphernen  Partliienorum 
satrapen  misit,  qui  iuberet  camelis  cocta  cibaria  afTerre, 
aliosque  flnitimarum  regionum  praefectos  certiores  neces- 
sitatis  suae  fecit.     Nec  cessatum  est  ab  his.     ItaquefamelS 
dumtaxat  vindicatus  exercitus  tandem  in  Cedrosiae  fines 
perducitur.     Omnium  rerum  soia  fertilis  regio  est,  in  qua 
stativa  habuit,  ut  vexatos  milites  quiele  firmaret.    Hic  19 
Leonnati  iitteras  accepit,  conflixisse  ipsum  cum  octo  mih- 
bus  peditum  et  trecentis   equitibus   Oritarum  prospero 
eventu.     A  Cratero  quoque  nuntius  venit,  Ozinen  et  Zari- 
aspen,  nobiles  Persas,  defectionem  mohenles  oppressos 

a  se,  in  vinculis  esse.    Praeposito  igitur  regioni  Sibyrtio,  20 
(namque  Menon ,  praefectus  eius ,  nuper  interierat  morbo) 
in  Carmaniam  ipse  processit.  Aspastes  erat  satrapes  gen-  21 
tis,  suspectus,  res  novare  voluisse,  dum  in  India  rex  est. 
Quem  occurrentem,  dissimulata  ira,  comiter  alloculus,  dum  22 
exploraret,  quae  delata  erant,  in  eodem  honore  habuit. 

(42)  Ouuro  inde  praefecti,  sicut  imperalum  erat,  equo- 
rum  iumentorumque  iugalium  vim  ingentem  ex  omni, 
quae  sub  imperio  erat,  regione  misissent,  quibus  deerant 
impedimenta,  restituit.  Arma  quoque  ad  pristinum  re-23 
fecta  sunt  cultum:  quippe  haud  procul  a  PersTde  aberant, 
non  pacata  modo ,  sed  etiam  opulenta.  Igilur,  ut  supra24 
diclum  est,  aemulatus  Palris  Liberi  non  gloriam  solum. 


LIB.  IX.  CAP.  X,  14—30.  [IX,  40-4...  z.i  243 

quom  ex  illis  genliljus  deportaverat,  sed  eliam  famam,  sive 
illud  iriumphus  fuil  ab  eo  primum  inslilulus,  sive  bacchan- 
tium  lusus,  statull  imitari,  animo  super  humanum  fastigium 

25elato.  Vicos,  per  quos  iler  erat,  floribus  coronisque  slerni 
iubei,  liminibus  aediuni  crateras  vino  replelas  et  alia  exi- 
miae  magnitudinis  vasa  disponi:  vehicula  deinde  con- 
strata,  ul  plures  capere  milites  possent,  in  labernaculo- 
rum  modum  ornari,  alia  candidis  velis,  alia  vesle  pretiesa. 

26Primi  ibanl  amici  el  cohors  regia,  variis  redimita  floribus 
coronisque:  alibi  libicinum  canlus,  alibi  lyrae  sonus  au- 
diebatur:  item  in  vehiculis  pro  copia  cuiusque  adornatis 
comissabundus  exercitus,  armis,  quae  maxime  decora 
eranl,  circumpendentibus.  Ipsum  convivasque  currus  ve- 
hebat,  craleris  aureis  eiusdemque  materiae  ingentibus  po- 

27  culis  praegravis.  Hoc  modo  per  dies  seplem  bacchabun- 
dum  agmen  incessit,  parata  praeda,  si  quid  victis  saltem 
adversus  comissantes  animi  fuisset:  miile  hercule,  vni 
modo  et  sobrii,  septem  dierum  crapula  graves  in  suo  Iri- 

28umpho  capere  potuerunt.  Sed  fortuna,  quae  rebus  famam 
pretiumque  constituit,  hoc  quoque  mililiae  probrum  vertil 
in  gloriam.  Et  praesens  aetas  el  posteritas  deinde  mirata 
esl,  per  genles  nondum  salis  domilas  incessisse  temulen- 
tos ,  barbaris ,  quod  temeritas  erat ,  fiduciam  esse  creden- 

29  tibus.  Hunc  apparatum  carnifex  sequebatur :  quippe  sa- 
trapes  Aspastes,  de  quo  anle  dictum  est,  interlici  iussus 

30est.  Adeo  nec  luxuriae  quicquam  crudelilas  nec  crudeli- 
tati  luxuria  obstat. 


L I  B  E  R      X. 


ARGUMENTUM. 

,  Cleander  ceteriqne  praefecti  copiarum,  quae  in  Media  reliciae  fue- 
rant,  scelemm  in  provincia  admissorum  poenas  dant.  Nearclii  et 
Onesicriti  adventus.  Alexandri  de  orbe  terranim  subigendo  consi- 
lia.  Oreines,  Persa  nobilissimus,  iusons  sappliclo  afflcitur.  Litte- 
rae  ex  India  el  Europa.  11.  Dnm  Alexander  Susig  stativa  babens 
Graeciam  motum  pacare,  ex  militibns  aere  alieno  liberatis  seuiures 

16* 


244  Q.  CURTIl  RUFI 

domum  remittere,  reliquos  retinere  cogitat,  m  castris  oritur  seditio, 
quam  graTi  oratione  et  regia  auctoritate  compescit.  III.  IV.  Sedi 
tiosis  supplicio  aifectis,  Asiaticomm  militum  concione  advocata,  eo 
rum  se  opera  posthac  usurum  dicit  iisque  corporis  custodiam  com- 
mittit.  Militum  suorum  poenitentia  non  moretur.  [Sequitur  magna 
lacuna.]  V.  Rex  moribundus  exercitum  salutai.  Dicta  et  gesta 
eius  ante  obitum.  Quantum  a  suis  fuerit  desideratus,  praecipue  vero 
aDiirei  matre,  quae,  audita  eius  morte,  voluntariam  mortem  obit. 
Alexandri  virtutes  et  vitia.  VI.  De  rege,  qui  Alexandrum  exciperet, 
inter  Maoedonas  consultatio  et  variae  sentenliae.  VII.  Arrhidaeum, 
Philippi  ex  pellice  filium,  fratrem  Alexandri,  regem  salutat  Melea- 
gcr:  fllio  Alexandri  ex  Roxane  futuro  Perdiccam  et  Leonnatum  tuto- 
res  destinat  Pithon.  Regiam  peditibus  stipatus  irrumpit  Arrhidaeus 
cumMeleagro:  equitibus  comitibus  ex  urbe  excedere  statuunt  Per- 
diccas  et  Leoanatus.  VIII.  Perdiccas  e  vitae  periculo  servatus,  cam- 
pis  occupatis,  Babylonem  fame  premit.  Arrliidaeus  autem  pacis 
studiosus  tumultum  media  quadam  ratione  compouere  conatur.  IX. 
Perdiccas,  dum  patrio  more  exercitum  lustrat,  Meleagrum  et  trecen- 
tos  fere  alios  discordiae  auctores  dolo  opprimit.  X.  Aleiandri  im- 
perium  dividit  Perdiccas,  summam  Arrhidaeo  et  sibi,  provincias  co- 
piarum  ducibus  tribueiis.  Rumor  de  Alexandro  veneno  necato. 
Corpus  eius  Aegyptiorum  et  Chaldaeorum  more  curatum  Ptolemaeus 
Alexandriam  transfert. 

CAP.  1. 

(1  ed.  Zumpt.)    lisdeni  fere  diebus  Cleander  el  Sital-  ] 
ces  et  cum  Agalhone  Heracon  superveniunt,  qui  Parme- 
nionem  iussu  regis  occiderant,  quinque  milia  peditum  cum 
equilibus  mille  [adducentes].    Sed  et  accusatores  eos  e  2 
provlncia,  cui  praefuerant,  sequebanlur:  nec  tot  facinora, 
quol  admiserant,  compensare  polerant  caedis  perquam 
gratae  regi  rainisterio.    Quippe  quum  omnia  profana  spo-  3 
liassent,  ne  sacris  quidem  abstinuerant,  virginesque  et 
principes  feminarum  stupra  perpessae  corporum  ludibria 
deflebant.    Invisum  Macedonum  nomen  avaritia  eorum  ac  i 
libido  barbaris  fecerat.     Inter  omnes  tamen  eminebal  Cle-  5 
andri  furor,   qui  nobilem  virginem  constupratam  servo 
suo  pellicem  dcderat.    Plerique  amicorum  Alexandri  non  6 
tam  criminum,  quae  palam  obiiciebantur,  alrocitatem,  quam 
memoriam  occisi  per  illos  Paimenionis,  quod  tacitumpro- 
desse  reis  apud  regem  polerat,  intuebantur,  laeti,  recidisse 
iram  in  irae  minislros  nec  ullam  potentiam  scelere  quae- 


LIB.  X.  CAP.  r,  1-19.  [X,  1-3.  z.]  245 

Tsltam  cuiquam  esse  diuturnam.  Rex,  cogniu  causa,  pro- 
nunliavil,  ab  accusaloribus  unum  el  id  maximum  crimen 
esse  praeleritum,  desperalionem  saiutis  suae:  nunquam 
enim  lalia  ausuros,  qui  ipsum  ex  India  sospitem  aul  op- 
8  lassent  reverti  aut  credidissent  reversurum.  Igilur  hos 
quidem  vinxit,  DC  autem  militum,  qui  saevitiae  eorum  mi- 
9nisui  fueranl,  inlerfici  iussit.  Eodem  die  sumplum  esl 
supplicium  de  iis  quoque,  quos  auctores  defeclionis  Per- 
sarum  CratSrus  adduxerat. 

10  (2)  Haud  multo  posl  Nearclius  et  Onesicritus,  quos 
longius   in   Oceanum  procedere  iusserat,   superveniunt. 

UNunliabant  autem  quaedam  audita,  aliacomperta:  insulam 
ostio  amnis  subiectam  auro  abundare,  inopem  equorum 
esse:  singulos  eos  compereranl  ab  iis,   qui  ex  continenti 

12traiicere  auderent,  singulis  talentis  emi.  Plenum  esse  be- 
luarum  mare :  aeslu  secundo  eas  ferri,  magnarum  navium 
corpora  aequanles :  truci  cantu  deterritas  sequi  classem 
cum  magno  aequoris  slrepitu,  velut  demersa  navigia,  sub- 

13isse  aquas.  Cetera  incolis  crediderant,  inter  quae,  rubrum 
mare  non  a  colore  undarum,  ut  plerique  crederent,  sed 

14 ab  Erythro  rege  appellari:  esse  haud  procul  a  continenti 
insulam  palmis  frequentibus  consitam  et  in  medio  fere  ne- 
more  columnam  eminere,  Erythri  regis  monumenlum,  lit- 

ISteris  gentis  eius  scriptam.  Adiiciebant,  navigia,  quae  li- 
xas  mercatoresque  vexissent,  famam  auri  secutis  guber- 
natoribus,  in  insulam  esse  transmissa  nec  deinde  ab  his 

16postea  visa.  Rex  cognoscendi  plura  cupidine  accensus 
rursus  eos  terram  legere  iubet,  donec  ad  Euphratis  ostia 
appellerent  classem:  inde  adverso  amne  Babylona  subi- 
luros. 

17  tS)  Ipse  animo  infinita  complexus  statuerat,  omni  ad 
orientem  mariiima  regione  perdomita,  ex  Syria  petere 
Africam,  Carthagini  infensus,  inde,  Numidiae  solitudini- 
bus  peragralis,  cursum  Gadis  dirigere,  —  ibi  namque  co- 

ISlumnas  Hercfllis  esse  fama  vulgaverat,  — Hispanias  deinde, 
quas  Iberiam  Graeci  a  flumine  Ibero  vocabant,  adire  et 
praetervehi  .\lpes  Italiaeque  oram,  unde  in  Eplrum  brevis 

19cursus  est.     Igilur  Mesopotamiae  praetoribus  imperavit, 


246  0-  CURTll  RUFI 

matcria  in  Libano  monte  caesa  devectaque  ad  m-bem  Sy- 
riae  Thaps3cum ,  septingentanim  carinas  navium  ponere  •■ 
septiremes  omnes  esse  deducique  Babyloniam.  Cyprio- 
rum  regibus  imperatum ,  ut  aes  stuppamque  et  vela  prae- 
berent. 

Haec  agenti  Pori  et  TaxTlis  regum  litterae  traduntur,20 
Abisaren  morbo ,  Phiiippum ,  praefectum  ipsius ,  ex  vul- 
nere  interisse  oppressosque,  qui  vulnerassent  eum.    lgi-21 
tur  Philippo  substituit  Eudaemijnem  (dux  eral  Thracum), 
Abisaris  regnum  filio  eius  attribuit. 

(4)  Ventum  est  deinde  Persagada.    Persica    a.  324    22 
eslgens,  cuius  satrapes  Orslnes  eral,  nobilitate   'i,^^^;"' 
ac  divitiis  inter  omnes  barbaros  eminens.   Genus  oi.  iis,  '*.  23 
ducebat  a  Cyro,  quondam  rege  Persarum :  opes  et  a  maio- 
ribus  tradilas  habebat  et  ipse  longa  imperii  possessione 
cumulaverat.    Is  regi  cum  omnis  generis  donis,  non  ipsi24 
modo  ea,  sed  eliam  amicis  eius  daturus,  occurrit.     Equo- 
rum  domiti  greges  sequebantur  currusque  argento  et  auro 
adornati,  preliosa  supellex  el  nobiles  gemmae,   aurea 
magni  ponderis  vasa  vestesque  purpureae  et  signati  ar- 
genti  talenlum  tria  milia.     Celerum  tanta  benignitas  bar-  25 
baro  causa  mortis  fuit.    Nam  quum  omnes  amicos  regis 
donis  super  ipsorum  vota  coluisset,  Bagoae  spadoni,  qui 
Alexandrum  obsequio  corporis  devinxerat  sibi,  nullum 
honorem  habuit.    Admonitusque  a  quibusdam,  quamAle-26 
xandro  cordi  esset,  respondit,  amicos  regis,  non  scorta  se 
colere  nec  moris  esse  Persis ,  mares  ducere ,  qui  stupro 
efTeminarentur.    His  auditis,  spado  polentiam  flagitio  et27 
dedecore  quaesitam  in  caput  nobilissimi  et  insonlis  exer- 
cuit.    Namque  genlis  eiusdem  levissimos  falsis  crimini- 
bus  adslruxit,  monitos,  luni  demum  ea  deferre,  quum  ipse 
iussisset.    Interim,  quotiens  sine  arbitris  erat,  credulas28 
regis  aures  implebat,  dissimulans  causam  irae,  quo  gra- 
vior  criminantis  auctorilas  esset.    Nondum  suspectus  erat29 
Orslnes,  iam  tamen  vilior.    Reus  enim  in  secreto  ageba- 
tur,  latentis  periculi  ignarus :  et  importunissimum  scor- 
lum,  ne  in  stupro  quidem  et  dedecoris  patientia  frau- 
dis  oblitum,   quoliens  amorem  regis  in  se  accenderat. 


LIB.  X.  CAP.  I,  19—42.  [X,  3-5.  z.]  247 

OrsTnem  modo  avariliae,  interdum  eliara  defectionis  ar- 
guebat. 

30  (5)  lam  malura  eranl  in  perniciem  innocentis  menda- 
cia,  et  falum,  cuius  inevilabilis  sors  esl,  appetebat.  Forte 
enim  sepulcruni  Cyri  Alexander  iussit  aperiri,  in  quo  eral 

3lconditum  eius  corpus,  cui  dare  volebal  inferias.  Auro 
argentoque  repletum  esse  crediderat,  —  quippe  ita  fama 
Persae  vulgaverant,  —  sed  praeter  clypeum  eius  pulrem 

32  et  arcus  duos  Scytliicos  et  acinacem  niliil  repperit.  Ce- 
terum,  corona  aurea  imposita,  amiculo,  cui  assueveral 
ipse,  solium,  in  quo  corpus  iacebat,  velavit,  miralus,  tanti 
nominis  regem,  tantis  praedilum  opibus,  liaud  pretiosius 

33sepultum  esse,  quam  si  fuisset  e  plebe.  Pro.ximus  eral 
lateri  spado:  qui  regem  intuens,  Quidmirum,  inquit,  est, 
inania  sepulcra  esse  regum ,  quum  satraparum  domus  au- 

Mnm  inde  egestum  capere  non  possinl?  Quod  ad  me  attinet, 
ipse  hoc  bustum  antea  non  videram :  sed  ex  Dareo  ita  ac- 

Abcepi,  tria  milia  talentkm  condita  esse  cum  Cyro.  Hinc  illa 
benignitas  in  te,  ut,  quod  impune  habere  fion  poterat  Orsi- 

i6nes,  donando  etiam  gratiam  iniret.  Concitaverat  iam  ani- 
mum  in  iram ,  quum  hi ,  quibus  negotium  idem  dederal, 
superveniunt.    Hinc  Bagoas,  hinc  ab  eo  subornati  falsis 

37  criminibus  occupant  aures.  Antequam  accusari  se  suspi- 
carelur  Orslnes,  in  vincuhi  est  traditus.  Non  contentus 
supplicio  insontis  spado,  ipse  moriluro  manum  iniecil. 
Quem  Orslnes  inluens,  Audieram,  inquit,  in  Asia  olim  re- 
gnasse  feminas:  hoc  vero  7iovum  est,  regnare  castratu?n. 

38Hic  fuit  exitus  nobilissimi  Persarum,  nec  insonlis  modo, 

39sed  eximiae  quoque  benignitatis  in  regem.  Eodem  tem- 
pore  Phradates  regnum  affectasse  suspectus  occiditur. 
Coeperat  esse  praeceps  ad  repraesentanda  supplicia,  ilem 

40  ad  deteriora  credenda.  Scilicet  res  secundae  valent  com- 
mutare  naturam,  et  raro  quisquam  erga  bona  sua  satis 
cautus  est.  Idem  enim  paulo  ante  Lynceslen  Alexandrum 

41  delatum  a  duobus  indicibus  damnare  non  sustinueral,  hu- 
miliores  quoque  reos  contra  suam  voluntatem ,  quia  cete- 
ris  videbantur  insontes ,  passus  absolvi :  hostibus  victis 

42regna  reddiderat :  ad  ultimum  contra  tantum  ab  semet- 


248  Q.  CURTII  RUFI 

jpso  degeneravit,  ut,  invictus  quondam  adversus  libidi- 
nem  aninii,  arbilrio  scorti  aliis  regna  daret,  aliis  adime- 
ret  vitam. 

(6)  lisdem  fere  diebus  litteras  a  Coeno  accipit  de  re-43 
bus  in  Europa  et  Asia  geslis,  dum  ipse  Indiam  subegit. 
Zopyrio,    Thraciae  praepositus,  quum  expeditionem  in44 
Getas  faceret,  tempestatibus  procellisque  subito  coortis, 
cum  toto  exercitu  oppressus  erat.     Qua  cognita  clade45 
Seuthes  Odrysas,  populares  suos,  ad  defectionem  com- 
pulerat.    Amissa  propemodum  Thracia,  ne  Graecia  qui 
dem  ♦  ♦ 

[Freinshemii  Suppiementum.] 

[tumultibus  inconcussa  mansit.  Nam  Alexander ,  puuita  satraparum 
qnorundam  insolentia,  quam,  dum  iii  extremo  orbe  Indorum  armis  at 
tinetur,  per  summa  scelera  atque  flagitia  in  proviuciales  exercuerant, 
ceterorum  metum  iatenderat :  qui  in  paribus  delictis  idem  admissorum 
praemium  expectantes  in  mercenariorum  militnm  fidem  confugiebant, 
illorum  manibus,  si  ad  supplicium  poscerentur,  saliitem  suam  tutaturi: 
aut  pecunia,  quanta  poterat,  coacta,  fugam  inibant.  £a  re  cognita, 
lilterae  ad  omnes  Asiae  praetores  missae  sunt,  quibus  inspectis  e  vesti- 
gio  oranes  peregriuos  milites,  qui  stipendia  sub  ipsis  facerent,  dimit- 
tere  iubebanlur.  Erat  inter  eos  Harpalus,  quem  Alexander,  quod  ob 
ipsius  amicitiam  olim  a  Pliilippo  eiectus  solum  verlisset,  inter  fidissi- 
mos  habebat  et  post  Mazaei  mortem  satrapia  Babyloniae  donaverat 
thesaurorumque  custodiae  praefecerat.  Is  igitur,  quum  fiduciam,  qnam 
in  propensissima  regis  gratia  habere  poterat,  magnitiidiae  llagitiorum 
consumpsisset,  quinque  taleutum  milia  ex  gaza  regia  rapit  conducta- 
que  sex  milium  mercenariorum  manu  iu  Europam  evadit.  lampridem 
enim  luxu  et  libidinibus  in  praeceps  tractus  desperataque  apud  regem 
venia  adversus  irara  ipsius  in  alienis  opibus  subsidium  circumspicere 
coeperat:  et  Athenienses,  quorum  non  coiitemnendam  potentiam  et 
apud  ceteros  Graecos  auctoritalem,  lum  occullum  iu  Macedonas  odiura 
nurat,  sedulo  coluerat.  Itaque  spem  suis  faciebat,  Alhenieuses,  ad- 
ventu  suo  cognito  copiisque  et  peuuniis,  quas  adduceret,  coram  in- 
spectis,  protinus  arma  consiliaque  sociaturos  esse.  Nam  api.d  popu- 
lum  imperitum  et  mobilem  per  liomines  improbos  et  avaritia  venalea 
omnia  se  muneribus  consecutunun  existimabat.] 

CAP.  II. 

(7)  Igilur  triginta  navibus  Sunium  transmitlunt  (pro- 1 
montorium  est  Alticae  terrae),  unde  portum  urbis  petere 


LIB.  X.  CAP.  I,  42  — caP.  II,  11.  [X,  5-8.  z.]        249 

2  decreverant.  His  cognilis ,  rex  Harpalo  Alheniensibus- 
que  iuxla  infestus  classem  parari  iubct,  Atlienas  protinus 

Spetiturus.  Qnod  consilium  quum  clam  agital,  lilterae  ei 
redduntur,  Harp3lum  inlrasse  quidem  Athenas ,  pecunia 
conciliasse  sibi  principum  animos,  mox,  concilio  plebis 
habito,  iussum  urbe  excedere  ad  Graecos  milites  perve- 
nisse,  a  quibus  interceplum  et  trucidatum  a  quodaniThim- 

4br6ne  per  insidias.  His  laetus  in  Europam  traiiciendi 
consilium  omisit:  sed  exules  praeter  eos ,  qui  civili  san- 
guine  aspersi  erant,  recipi  ab  omnibus  Graecorum  civita- 

5  tibus,  quis  pulsi  erant,  iussil.  Et  Graeci  haud  ausi  impe- 
rium  aspernari,  quamquam  solvendarum  legum  id  prin- 
cipium  esse  censebant,  bona  quoque,  quae  extarent,  re- 

6  slituere  damnatis.  Soli  Athenienses  non  suae  modo,  sed 
etiam  publicae  vindices  [libertatis] ,  colluvionem  ordinum 
omnium  quia  aegre  ferebant,  non  regio  imperio,  sed  legi- 

7  bus  moribusque  patriis  regi  assueli.  Prohibuere  igitur 
exules  finibus,  omnia  potius  toleraturi,  quam  purgamenta 
quondam  urbis  suae,  tunc  etiam  exilii,  admitterent. 

s  (8)  Alexander,  senioribus  mililum  in  patriam  a.  324 
remissis,  tredecim  milia  peditum  et  duo  milia  "•  ^^^e  "■ 
equitum,  quae  in  Asia  retineret,  eligi  iussit,  exi-  01.  113,' ■«. 
stimans,  modico  exercitu  conlinere  posse  Asiam,  quia 
pluribus  locis  praesidia  disposuisset:  nuperque  conditas 
urbes,  quas  colonis  replessel,  res  novare  cupientibus  ob- 

9  stare  credebal.  Ceterum  priusquam  secerneret,  quos 
erat  retenturus,  edixit,  ul  omnes  mililes  aes  alienum  pro- 
fiterentur.  Grave  plerisque  esse  compererat:  et  quam- 
quam  ipsorum  luxu  contractum  erat,  dissolvere  tamen 

lOipse  decreverat.  Illi  tenlari  ipsos  rati,  quo  facilius  ab  in- 
legris  sumptuosos  discernerel,  prolatando  aliquantum  ex- 
Iruxerant  temporis.  El  rex  satis  gnarus,  professioni  aeris 
pudorem,  non  contumaciam  obstare,  mensas  totis  caslris 

11  poni  iussit  et  decem  milia  talentum  proferri.  Tum  demuni 
[cum]  fide  facta  professio  esl,  nec  amplius  ex  tanlapecunia 
quam  centum  el  triginta  talenta  superfuere.  Adeo  ille 
exercilus,  tot  divilissimarum  gentium  victor,  plus  tamen 
vicloriae  qiiam  praedae  deporlavil  ex  Asia. 


250  Q.  CURTIl  RUFl 

(9)  Celerum  ut  cognitum  est,  alios  remitti  domos,l2 
alios  reiineri,  perpetuam  eum  regni  sedem  in  Asia  habitu- 
rum  rati,   \ecordes  et  disciplinae  militaris  immemores  se- 
ditiosis  vocibus  caslra  complent  regemque  ferocius  quam 
alias  adorti  omnes  simul  missionem  postulare  coeperunt, 
deformia  ora  cicatricibus  canitiemque  capitum  ostentan- 
tes.    Nec  aut  praefectorum  castigatione  aul  verecundial3 
regis  deterrili  lumulluoso  clamore  et  militari  violenlia  vo- 
lentem  loqui  inhibebant,  palam  professi,  nusquam  inde, 
nisi  in  palriam,  vestigium  esse  moturos.    Tandem  silentio  14 
faclo ,  magis  quia  motum  esse  credebant ,  quam  quia  ipsi 
moveri  polerant,    quidnam  acturus  esset,  expectabant. 
llle,  Quid  haec,  inquil,  repens  consternatio  et  tam  procaxlb 
alque  effusa  licentia  denuntiat?   Eloqui  metuo :  palam  certe 
rupistis  imperium,  el  precario  rex  sum,  eui  non  alloquendi, 
non  noscendi  monendique  aut  intuendi  vos  ius  reliquistis. 
Equidem,  quum  alios  dimittere  in  patriam,  alios  mecum  16 
paulo  post  deportare  statuerim,  tam  illos  acclamantes  video, 
qui  abituri  sunt,  quam  hos,  cum  quibus  praemissos  subsequi 
statui.    Quid  hoc  est  rei?  dispari  in  causa  idem  omniumn 
clamor  est.     Pervelim  scire,  ittrum,  qui  discedunt,  an,  qui 
retinentur,  de  me  querantur.  Crederes,  uno  ore  omnes  sus- 18 
tulisse  clamorem:  itapariter  ex  tota  eoncione  responsum 
est,  omnes  queri. 

(10)  Tum  ille,  Non  hercule,  inquit,  potest  fieri,  ut  ad-\% 
ducar ,  querendi  simul  omnibus  hanc  causam  esse,  quam 
ostendilis,  in  qua  maior  pars  exercilus  non  est,  utpote  quum 
plures  dimiserim,  quam  retenturus  sum.    Subest  nimirum20 
altius  malum ,  quod  omnes  avertit  a  me.    Quando  enim  re- 
gem  universus  deseruil  exercilus?     Ne  servi  quidem  uno 
grege profugiunt  dominos,  sed  est  quidam  in  illis  pudor  a  ce- 
ieris  destitutos  relinquendi.     Verum  ego  tam  furiosae  cow- 21 
sternationis  oblitus  remedia  insanabilibus  conor  adhibere. 
Omnem  hercule  spem ,  quam  ex  vobis  conceperam ,  damno 
nec  ut  cum  militibus  meis,  —  iam  enim  esse  desistis,  —  sed 
ul  cum  ingratissimis  operis  agere  decrevi.    Secundis  rebus,  23 
quae  circumfluunt  vos ,  insanire  coepistis,  obliti  status  eius, 
quem  beneficio  exuistis  meo,  dignihercule,  qui  in  eodem  con- 


I 


LIB.  X.  CAP.  11,  12  — CAP.  fll,  1.  [X,  9-11.  z.]       2.31 

senescatis,  quoniam  facilius  est  vobis ,  adversam  quam  se- 

23  cundam  rcgerc  fortunam.  En  tandem !  lUyriorum  paulo 
ante  et  Persarum  tribuiariis  Asia  el  tol  gentium  spolia  fa- 
stidio  sunt.  Modo  sub  Philippo  scminudis  amicula  ex  pur- 
pitra  sordent,  aurum  et  argentum  oculi  fcrre  non  possuni: 
lignea  enim  vasa  dcsiderant  et  ex  cratibus  scuta  rubigincm- 

%ique  gladiorum.  Hoc  cultu  nitentes  vos  accepi,  et  quingenta 
talenta  aeris  aUeni,  quum  o?nnis  regia  supellex  haud  am- 
plius  quam  sexaginta  talcntorum  esset,  meorum  operum  fun- 
damcnta :  quibus  tamcn  —  absit  invidia !  —  impcriu?n  ma- 

^ximae  terrarum  partis  imposui.  ^isiaene  perlaesum  est, 
quae  vos  gloria  rerum  gestarum  diis  pares  fecit  ?  Jn  Eu- 
ropam  ire  properatis ,  rege  deserto,  quum  pluribus  vestrum 
defuturum  viaticum  fuerit ,  ni  acs  aiienum  luissem,  nempe 

26  m  Asiatica  pracda.  Nec  pudet  profundo  ventre  devictarum 
gentium  spolia  circumferentes  reverti  velle  ad  liberos  con- 
iugesque,  quibus  pauci  praemia  victoriae  potestis  ostendere. 
Nam  cetcrorum ,  dun  etiam  spci  vestrac  obviam  istis ,  arma 

VJquoque  pignori  sunt.    Bonis  vero  ?niiitibus  cariturus  sum, 
pellicxm  suarum  concubinis:  quibus  hoc  solum  ex  tantis 
opibus  superest,  in  quod  impenditur.    Proinde  fugientibus 
me  pateant  limites:  facessite  hinc  ocius,  ego  cum  Persis  ab- 
euniium  terga  tutabor.  Neminem  teneo :  liberate  oculos  meos, 

^ingratissimi  cives.  Laeti  vos  excipient  parentes  liberique 
sme  vestro  rege  redeuntes :  obviam  ibunt  desertoribus  trans- 

^fugisque.  Triumphabo  mehercule  de  fuga  veslra  et ,  ubi- 
cunque  ero,  expetam  poenas  hos,  cum  quibus  me  relin- 
qtiitis.  colendo  praeferendoque  vobis.  lam  autem  scietis, 
et  quantum  sine  rege  valeat  exercitus  ei  quid  opis  in  tne 
uno  sit. 

30  (11)  Desiluil  deinde  frendens  de  tribunali  et  In  me- 
dium  armatorum  agmen  se  immlsit,  notatos  quoque,  qui 
ferocissime  oblocuti  erant,  singulos  manu  corripuit  nec 
ausos  repugnare  tredeclm  asservandos  custodibus  corpo- 
ris  tradidit 

CAP.  III. 
1  Quis  crederel,  saevani  paulo  ante  concionem  oblor 


252  Q.  CURTII  RUFI 

puisse  subito  melu  et ,  quum  ad  supplicium  viderel  trahf 
nihil  ausos  graviora  quam  ceteros,  *  ♦ 

[tam  eSusam  antea  licentiam  atque  seditiosam  militum  Tiolentiam  ita  2 
compressam,  nt  non  modo  nullus  ex  omnibus  irruenti  regi  restiterit, 
verum  etiam  cuncti  pavore  exanimati,  attonitis  simlles,  quid  de  ipsis 
quoque  rex  statuendum  censeret,  suspensa  mente  expectarent.  Itaque] 

sive  nominis,  quod  gentes,  quae  sub  regibus  sunt,  inter3 
deos  colunt,  sive  propria  ipsius  veneratio,  sive  fiducla 
tanta  vi  exercentis  imperium  conterruit  eos :   singulare  4 
certe  ediderunt  patientiae  exemplum  adeoque  non  sunt 
ftccensi  supplicio  commilitonum,  quum  sub  noctem  inter- 
fectos  esse  cognossent,  ul  nihii  omiserint,  quod  singuli 
magis  obedienter  et  pie  facerent.     Nam  quum  postero5 
die  prohibiti  aditu  regis  essent,  Asiaticis  modo  militibus 
adniissis ,  lugubrem  totis  castris  edidere  clamorem ,  de- 
nuntiantes ,  protinus  esse  morituros ,  si  rex  perseveraret 
irasci. 

(12)   At  ilie,  pervicacis  ad  omnia,  quae  agitassel,  6 
animi ,  peregrinorum  militum  concionem  advocari  iubet, 
Macedonibus  intra  castra  cohibitis:  et  quum  frequentes 
coissent,   adhibito   interprete,   talem   orationem  habuit: 
Quum  ex  Europa  traiicerem  in  Asiam ,  multas  nobiles  gen-  7 
tes,  magnam  vim  hominum  imperio  meo  me  additurum  esse 
syerdbam.    Nec  deceptus  sum ,  quod  de  his  credidi  famae.  8 
Sed  ad  illa  hoc  quoque  accessit,  quod  video  fortes  viros  erga 
reges  suos  pietatis  inviciae.    Luxu  omnia  fluere  credideram  9 
et  nimia  felicitate  mergi  in  voluptates.    At  hercule ,  munia 
militiae  hoc  animorum  corporumque  robore  aeque  impigre 
ioleratis  et ,  quum  fortes  viri  sitis ,  non  fortiludinem  magis 
quam  fidem  colitis.     Hoc  ego  nufic  primum  profiteor,  sed  lo 
olim  scio.    Ilaque  et  delectum  e  vobis  iuniorum  habui  el  vos 
meorum  militum  corpori  immiscui.    Idem  habitus,  eadem 
arma  sunt  vobis,  obsequiutn  vero  el  paticntia  imperii  longe 
praestantior  est,  quam  ceteris.    Ergo  ipse  Oxyartis  Persae  II 
filiam  mecum  in  matrimonio  iunxi,  non  dedignatus  ex  ca- 
ptiva  liberos  tollere.    Mox  deinde,  quum  stirpem  generisV2 
mei  latius  propagare  cuperem ,  uxorem  Darei  filiam  duxi 
proximisque  amicorum  auctor  fui  ex  captivis  generandi  li- 


LIB.  X.  CAP.  III,  1  — CAP.  IV,  3.  [x,  ii-is.  z.]      253 

hcros,  ut  hoc  sacro  foedere  omne  discrimen  vicli  et  vicloris 
licxcluderem.  Proinde  genitos  esse  vos  mihi,  non  ascitos  mi 
lites  credite.  Asiae  et  Europae  unum  atque  idem  regnum 
cst.  Maced5num  vobis  arma  do.  Inveteravi  peregrinam 
HnovHatem ,  et  cives  mei  estis  et  milites.  Omnia  eundem  du- 
cunt  colorem:  nec  Persis  MacedSnum  morcm  adumbrare 
nec  Macedonibus  Pcrsas  imitari  indecorum.  Eiusdem  iuris 
esse  debent,  qui  sub  eodem  rege  victuri  sunt.  *  *  * 

[Supplementum.] 

15  [H>c  oratione   habita ,    Persig   corporis  sui   custodiam  credldii, 

Persas  satellites,  Persaa  apparitores  fecit.  Per  quos  quum  Mace- 
doQes,  qui  liiiic  seditioni  occasionem  dedissent,  vincti  ad  supplicia 
traherentur,  unum  ex  iis  aactoritate  et  aetate  gravem  ad  regem  ita 
locutuni  ferunt.] 

CAP.  IV. 

1  (13)  Quousque,  mqml ,  animo  tuo  etiam  per  supplicia, 
et  guidem  externi  moris,  obsequeris?  Milites  tui,  cives  tui, 
incogniia  causa,  captivis  suis  ducentibus,  trahuntur  ad  poe- 
nam.     Si  mortem  meruisse  iudicas ,  saltem  ministros  sup- 

2  plicii  muta.  Amico  animo ,  si  veri  paliens  fuissel ,  admo- 
nebalur,  sed  in  rabiem  ira  pervenerat.  Ilaque  rursus  — 
nam  parumper,  quibus  imperatum  eral,  dubilaverant  — 

3  mergi  in  amnem,  sieut  vincli  erant,  iussit.  Ne  hoc  quidem 
supplicium  sedilionem  militum  movit.  Namque  copiarum 
duces  atque  amicos  eius  manipuli  adeunt,  petentes,  ut,  si 
quos  adhuc  pristina  noxa  iudicaret  esse  contactos,  iuberel 
interficl ;  ofFerre  se  corpora  irae :  trucidaret.  *  *  * 

[Supplementum  Freinshemii.] 

[Tandem  prae  dolore  vix  mentis  compotes  universi  conoumint 
ad  regiam  armisque  ante  fores  proieotis,  tunicati  astanies,  nuda  et 
obnoxia  poenis  corpora  admitti  flentes  orabant.  Non  se  deprecari, 
quin  snpplioiis  suntium  expiarentnr,  qoae  per  conttunaciam  deli- 
quissent.  Regis  iracundiam  sibi  mortc  tristiorem  esse.  Qnumque 
dies  noctesqne  ante  regiam  persistentes  miserabili  olamore  habitu- 
que  paenitentiam  suam  approbarent,  biluum  tamen  adversus  hu- 
millimas  suomm  preces   iracundia  regis  dnravit.     Teriio  die  vicliis 


254  5    CURT/I  RUFI 

eonstantia  supplioum  processit  incusataque  leniter  cxercitus  immo- 
destia,  non  sine  multis  utrimque  lacrimis,  in  gratiam  se  cum  ipsis 
redire  professus  est.  Digna  tamen  res  visa  est,  qnae  maioribus 
hostiis  expiaretur.  Itaque  sacriflcio  magnifice  perpetrato ,  Macedo- 
num  simul  Persammque  primores  invitavit  ad  epulas.  Novem  mi- 
lia  eo  convivio  excepisse  proditum  est  memoriae  eosque  omnes,  in- 
vitante  rege,  ex  eodem  cratere  libavisse,  Graecis  barbarisque  vatibus 
tum  alia  fausta  vota  praeeuntibus,  tum  imprimis ,  ut  ea  utriusque 
imperii  in  idem  corpus  coalita  societas  perpetua  foret.  Maturata 
deinde  est  missio,  et  infirmissimus  quisque  exauctorati.  Amicorum 
quoque  seniorum  quibusdam  commeatum  dedit:  ex  quis  Clitus, 
cognomeuto  Albus,  Gorgiasq\ie  ct  Polydamas  et  Antigenes  fuere. 
Abeimtibus  non  modo  praeteriti  temporis  stipendia  cum  flde  per- 
eolvit,  verum  etiam  talentum  adiecit  in  singulos  milites,  viatici  no- 
mine.  Filios  ex  Asiaticis  uxoribus  susceptos  (ad  decem  milia  fuisse 
traduntur)  apud  se  relinqui  iussit,  ne  in  Macedoniam  cum  parenti- 
bus  transgressi  et  coniugibus  liberisque  prioribus  pcrmixti  farailias 
eingulorum  contentionibus  et  discordiis  implerent ,  sibi  curae  fore 
pollicitus ,  ut  patrio  more  instituti  militiae  artes  edocerentur.  Ita 
supra  decem  veteranomm  milia  dimissa  sunt,  additusque  est  Cra- 
terus,  qui  eos  deduceret.  ex  praecipuis  regis  amicis.  Cui  si  quid 
liumanitus  accidisset,  Polypercoati  parere  iussl  sxmt.  Litteris  etiam 
ad  Antipatrum  scriptis  lionorem  emeritis  liaberi  praecepit,  ut,  quo- 
tiens  ludi  atque  certamina  ederentnr,  in  primis  ordinibus  coronati 
speclarent,  utque  fato  fnnctomm  liberi  etiam  impuberes  in  paterna  sti- 
pendia  succederent.  Crateram  Macedomiae  continentibusqne  regio- 
nibus  cum  imperio  prraeesse  placuit,  Antipatrum  cum  supplemento 
iuniorum  Macedonum  ad  regem  pergere.  Verebatur  enim,  ne  per 
discordiam  praefecti  cum  Olympiade  gravis  aliqua  clades  accipere- 
tur.  Nam  multas  ad  Alexandrum  epistolas  mater,  multas  Antipa- 
ter  miserat,  vicissimque  alter  alteram  arroganter  et  acerbe  pleraqne 
facere  criminabantur,  quae  ad  dedecus  aui  detriraentum  regiae  raa- 
iestatis  pertinerenl.  Postquam  enim  rumor  occisi  regis  temere  vnU 
gatus  in  Macedoniam  penetravisset ,  mater  eius  sororque  Cleopatra 
tumultnatae  fuerant ,  et  haec  quidem  paternnm  regnum ,  Olympias 
Epirum  invaserat.  Forte,  dum  eiusmodi  litterae  redduntur,  Hephae- 
stioD  assuetus,  omnium  arcanornm  se  participem  haberi,  resignatas 
ab  Alexandro  eimnl  inspiciebat.  Neque  velnit  eum  rex,  sed  detra- 
ctum  digito  anulum  ori  legentis  admovlt ,  nihil  eoram ,  quae  per- 
soripta  essent,  in  alios  efferendum  signiflcans.  Incusasse  autem 
ambos  fertur  et  raatris  insolcntia  perraotuB  cxclamasse ,  eam  pro 
habilatione  decem  mensium,  quam  in  utero  sibi  praebuisset,  gra- 
vem  mercedem  exigere:  Antipatram  vero  suspectum  habuisse,  quasi 
parta  ex  Spartanis  victoria  tollentem  animos  et  imperio  tot  iam  in 
annos  prorogato  supra  praefecti  modnra  elatnm.  Itaque  qnum  elns 
gravitas  atque  integritas  a  quibusdam  praedicaretur,  subiecit,   exte- 


L;B.  X.  CAP.  IV.  [X.  13.  z.)  255 

rjus  quideni  album  videri,  sed,  si  penitus  introspiciatur,  totum  esse 
purpureum.  Pressil  lamen  suspieionem  suam  ueque  ullum  mani- 
iestius  abalienaii  animi  indicium  praeluUl.  Credidere  tamcn  ple- 
rique,  Antipatrnm,  evacari  se  supplicii  causa  ralum,  impiis  machi- 
nationibus  regiae  mortis ,  quae  paulo  posl  secuta  est ,  auciorem 
exlitisse. 

Interea  rez,  ut  immiauti  exercilus  delrimenta  sarciret,  optimum 
quemque  Persarum  iu  Macedonicos  ordines  allegil:  mille  cliam 
praestantissimos  segregavit  ad  propiorcm  sui  corporis  custodiam: 
aliam  hastatorum  mauum,  haud  pauciures  decem  milibus,  circa  re- 
gium  tabernaculum  excnbias  agere  iussii.  Haec  agenti  Peucesles 
supervenit  cum  viginti  sagittariorum  riinditommque  milibus,  quos 
ex  sua  provincia  cuegerat.  His  per  exercitum  distributis,  profectus 
est  Susis  et,  Pasitigri  amne  transmisso,  apud  Caras  casira  metatus 
est:  inde ,  quatriduo  per  Sittacenen  ductis  copiis ,  Sambana  proces, 
sit ,  ubi  per  septem  dies  quietum  agmeii  tenuit.  Tridiii  deinde  iti- 
uere  emenso,  Celonas  perventum  est.  Oppidum  hoc  lenent  Boeotia 
profecti,  quos  Xerxes  sedibus  suis  excitos  in  orientem  transtulit: 
servabantque  argumentum  originis  peculiari  sermone,  ex  Graecis 
plerumque  vocibus  constante:  ceterum  ub  commerciorum  necessita- 
tem  flnitimurum  barbarorum  lingua  utebantur.  Inde  Bagistanen  in- 
gressns  est,  regionem  opulentam  el  abundanlem  arbonim  amoeno 
et  fecundo  foetu  ceterisque  ad  vitae  non  usum  modo,  verum  etiam 
delectationem  pertineatibus.  tiravis  inier  haec  Eumeni  cum  Hephae- 
stione  simultas  inciderat.  Nam  servos  Eumenis  diversorio,  quod  pro 
hero  suo  anteceperant ,  Hephaestio  proturbavit ,  ut  Euiiis  tibicen  eo 
reciperetur.  Neque  multo  post ,  quum  iam  sopita  odia  viderentur, 
nova  exorta  conlentione  adeo  recruduemnt,  ut  etiam  in  atrox  iur- 
gium  et  acerba  utrimque  convicia  pronimperent.  SedAIexandri  in- 
ter^'entu  imperioque  inimicitiae  saltem  in  speciem  abolitae  sunt: 
quum  ille  quidem  Hephaestioni  etiam  minatus  esset,  qui  in  flagran- 
tissima  regis  gratia  positus  quamquam  cupidura  reconcilialionis  Eu- 
inenem  perlinacius  aversabatur. 

Perveniiim  deinde  esl  in  Mediae  campos,  ubi  maximi  equomm 
greges  pascebantur.  Nisaeos  appellant,  magnllndine  et  specie  in- 
signes.  Supra  qninquaginta  milia  ibi  reperta ,  quum  Alexauder  eo 
transiret,  a  comitibus  illius  annolatum  est :  olim  Iriplo  plures  fuisse, 
sed  inler  bellorum  turbas  maximam  eorura  partem  praedones  ab- 
egisse.  Ad  triginta  dies  ibi  substitit  rex.  Eo  Atropates ,  Mediae 
salrapa,  cenlum  barbaras  miilieres  adduxit,  equilandi  peritas  pel- 
tisque  el  securibus  armatas :  uude  quidam  crediderunl ,  Amazonum 
ex  genle  reliquias  fuisse.  Septirais  deiode  castris  Ecbatana  attigit, 
Mediae  capuU  Ibi  sollemnia  diis  sacriflcia  fecit  ludosque  edidit  el 
in  convivia  feslosque  dies  laxavit  animum,  ut  mox  in  novoram  ope- 
rum  curam  alque  ministeria  validior  inlenderetur.  Sed  ista  volven- 
tem,  velut  iniecla  manu,    fatum  alio  traxit  vitamqne  carissimn  ami- 


256  Q.  CURTII  RUFI 

conim  eius  neqae  mullo  post  ipsi  quoque  regi  extorsit.  Pueros  in 
stadio  certantes  spectabat,  quum  nuntiatur,  deflcere  Hepliaestioneni, 
qui,  morbo  ex  crapula  contracto ,  septimum  iam  diem  decumbebat. 
Exterritus  amici  periculo  statim  consurgit  et  ad  hospltium  illius  ce- 
leriter  pergit:  neque  tamen  prius  eo  pervenit,  quam  illum  mors  oc- 
cupasset.  Id  regi  omnium,  quae  in  vita  pertulerat,  adversorum  lu- 
ctuosissimum  accidisse  certum  habelur,  eumqne  magnitudine  doloris 
in  lacrimas  et  lamenta  victum  multa  animi  de  gradu  deiecti  argu- 
menta  edidisse.  Sed  ea  quidem  varie  traduntur:  illud  inter  omnes 
constat,  ut  quam  decentissimas  exequias  ei  duceret,  noluisse  Ecba- 
tanis  sepeliri,  sed  Babylonem,  quo  ipse  concessurus  erat,  a  Perdicca 
deferri  curasse  ibique  funus  inaudito  antehac  exemplo  duodecim 
talentum  milibus  locavisse.  Per  universum  certe  imperium  Ingeri 
eum  iussit:  et  ne  memoria  eius  in  exercitu  exolesceret,  equitibus, 
quis  praefuerat,  nullum  praefecit  ducem,  sed  Hephaestionis  alam  ap- 
pellari  volait  et,  qaae  ille  kigna  instituisset,  ea  non  immutari.  Fu- 
nebria  certamina  ludosqne,  quales  nunquam  editi  fuissent,  meditatas 
tria  artiflcnm  milia  coegit:  qui  non  multo  post  in  ipsins  exeqniis 
certasse  femntur.  Nec  amici  tam  effuso  affectu  ad  conciliandam 
eius  gratiam  segniter  usi  certatim  repperere,  per  qaae  memoria  de- 
functi  clarior  honoratiorque  fieret.  Igilur  Eumenes,  qnum  se  ob  si- 
mnltatem  cnm  Hephaestione  regis  indignationem  incnrrisse  seusisset, 
multis  auctor  fuit  seque  et  arma  sua  Hephaestioni  consecrandi  pe- 
cuniasque  ad  cohonestandum  funus  large  contulit.  Hoc  exemplum 
imitati  sunt  ceteri:  eoque  mox  processit  assentationum  impudentia, 
ut  regi  maerore  et  desiderio  defuncti  insanienti  persuasum  tandem 
fuerit ,  denm  esse  Hephaestionem.  Quo  quidem  tempore  ex  copia- 
rum  ducibus  Agathocles  Samius  ad  extremum  periculi  venit ,  quod 
illiua  tnmulum  praeteriens  illacrimasse  visus  esset.  Ac  nisi  Perdic- 
cas,  venanti  sibi  Hephaestionem  apparuisse  ementitus,  per  deos  om- 
iies  ipsumque  Hephaestionem  deierasset,  ex  ipso  ee  cognovisse,  Aga- 
thoclem  non  nt  mortuum  et  vanae  divinitatis  titulis  frustra  ornatum 
flevisse,  verum  ob  memoriam  pristinae  sodalltatis  lacrimas  non  te- 
nuisse,  vir  fortis  et  de  rege  bene  meritus  pietatis  in  amicam  graves 
poenas  innoxio  capite  pependisset. 

Ceterum  ut  paulisper  a  luctu  avocaret  animum,  in  Cossaeomm 
gentem  expeditionem  suscepit.  luga  Mediae  vicina  Cossaei  tenent, 
asperum  et  acre  genus  et  praedando  vitam  tolerare  solilum.  Ab 
liis  Persarum  reges  annuo  tribulo  pacem  redimere  consueverant,  ne 
in  subiecta  decurrentes  infestam  latrociniis  regionem  facerent.  Nam 
vim  tentantes  Persas  facile  reppulerant,  asperilale  locoram  defensi, 
in  qiiae  se  recipiebanl,  qnotiens  armis  superabantur.  lidem  mune- 
ribus  quotauuis  placabantur,  ut  regi  Ecbalanis,  ubi  aestiva  solebat 
agere,  Babylonem  remigranti  lutus  per  ea  loca  transitus  esset.  Hos 
igitur  Alexander  bipartito  agmine  aggressus  intra  quadraginta  dies 
perdomuit.     Nam  ab  ipso  rege  et  Ptolemaeo,  qui  partem  exercitus 


LIB.  X.  CAP.  IV  —  CAP.  V,  3.  [x,  i3.  u.  z.j        257 

ducebal,  saepe  caesi,  ut  captivos  suos  recipereul,  permisere  se  viclori 
llle  validas  urbes  opportunis  locis  exlrui  iussit,  ne,  abducto  exer 
citu,  fem  gcns  obedientiam  exueret.  Motis  inde  caslris,  nt  militem 
expediiione  receuti  fessum  reficeret,  lenlo  agmine  Babylonem  pro- 
cedebat.  lamque  vix  triginta  ab  urbe  sladiis  aberat ,  qnum  Near 
chus  occurrit,  quem  per  Oceanum  et  Euphratis  oslia  Babylonem 
praemiserat:  orabaique,  ne  fatalem  sibi  urbem  vellet  ingredi.  Com- 
pertum  id  sibi  cx  Chaldaeis,  qui  multis  iam  praediclionum  even- 
tibus  artis  suae  certiludinem  abunde  probavissent.  Rex  fama  eo- 
rum  hominum  constantique  asseveralione  motus,  dimissis  in  urbem 
amicorum  plerisque ,  alia  via  praeler  Babylonem  ducil  ac  ducenli» 
inde  stadiis  stativa  local.  Sed  ab  Anaxarcho  philosopho  edoctus, 
contemptis  Clialdaeorum  moniiis,  quorum  disciplinam  inancm  aut 
superracuam  arbitrabatui ,  urbem  iutral.  Legationes  eo  ex  universo 
fcrme  orbe  confluxeranl.  Quibus  per  complures  dies  studiose  au 
ditis,  deinceps  ad  Hephaestionis  exequias  adiecit  auimum.  Quae 
summo  omnium  sludio  ila  celebratae  sunl ,  ut  nullius  ad  id  tera- 
puB  regis  femlia  magniludine  sumptuum  apparatusque  celebritate 
non  vicerint.  Post  haec  cupido  incessit  regi  per  Pallacopam  amnem 
ad  Arabum  conflnia  navigandi:  quo  dela'us,  urbi  condendae  com- 
moda  sede  reperla,  Graecornm  aetate  aul  vulneribus  invalidos  e« 
si  qui  sponte  remanserant  ibi  collocat.  Quibus  ex  senlentia  perfe- 
ctis  iam  futuri  securus  Chaldaeos  irridebal,  quod  Babylonem  non 
ingressus  tantuni  esset  incolumis,  verumetiam  excessisset.  Enim- 
vero  revertenii  per  paludes,  quas  Euphrates  in  Pallacopam  effusus 
efficit,  foedum  omen  oblaium  est.  Quippe  rami  desuper  impenden- 
tes  delraelum  capiii  regio  diadema  proiecerunt  in  fluctus.  Quum 
deinde  alia  super  alia  prodigiosa  et  minncia  nimtiareDlnr,  procurau- 
dis  iis  Graeco  simul  barbaroque  ritu  continua  sacra  facla  sunt.  Ne- 
que  tamen  expiari  praeterquam  morte  regis  polucre.  Qni ,  quum 
Nearchum  excepisset  convivio  iamque  cubitum  iturus  esset,  Medii 
Larissaei  obnixis  precibus  dedit,  ut  ad  eum  comissaium  veniret. 
Dbi  postquam  tota  nocie  perpotasset,  male  habere  coepit.  Ingra- 
vescen»  deinde  morbus  adeo  omnes  vires  intra  sexlum  diem  ex- 
bausit,  nt  ne  vocis  quidem  potestas  esset.  Interea  milites,  sollici- 
tudine  desiderioque  eins  anxii,  quamquam  obtestantibus  ducibus,  ue 
Taletudinem  regis  onerarent,  expresseruut,  ut  in  conspectiun  eius  ad- 
mitterentnr.J 

CAP.    V. 

1  (14)  Inluenlibus  lacrimae  oborlae  praebuere  speciem 

2  iam  non  regcm,  sed  funus  eius  visentis  exercilus.  Maeror 
lamen  circumslanlium  leclum  emincbat:  quos  ul  rex  .id- 
spexil,  Invcnietis,  inquit,  quum  exccssero,  dignum  Udibus 

iviris  regcm?  Incredibile  dictu  audituque,  in  eodcm  iiabilu 

CURT.  HCF.  17 


2o8  Q.  CURTII  RUJ^I 

corporis,  in  quem  se  composuerat,  quum  admissurus  mi- 
lites  esset,  durasse,  donec  a  tolo  exercitu  illud  ultimum 
persalulalus  est:  dimissoque  vulgo,  velul  omni  vilae  de- 
bito  liberatus,  fatigata  membra  reiecit.    Propiusque  adire  4 
iussis  amicis  —  nam  et  vox  deflcere  iam  coeperat  —  de- 
traclum  anulum  digito  Perdiccae  tradidit,  adiectis  manda- 
tis,  ut  corpus  suum  ad  Hammonem  ferri  iuberent.    Quae-  5 
renlibus  liis,  cui  relinqueret  regnum,  respondit,  ei,  qui 
essel  optimus:  ceterum  providere  iam  se,  ob  id  certamen 
magnos  funebres  ludos  parari  sibi.    Rursus  Perdicca  in-  6 
lerrogante,  quando  coelestes  lionores  haberi  sibi  vellet, 
dixit,  tum  velle,  quum  ipsi  felices  essent.     Suprema  haec 
vox  fuit  regis,  et  paulo  post  extinguitur. 

(15)  Ac  primo  ploratu  lamentlsque  et  plan-     a.  323    7 
ctibus  lota  regia  personabat:  mox,  velut  in  vasla  aie  n.'  yei 
solitudine ,  omnia  irisli  silentio  muta  torpebant,   '^'i™^"''* 
ad  cogilationes,  quiddeinde  fulurum  esset,  do-  01.  iu',  1. 
lore  converso.     Nobiles  pueri  custodiae  corporis  eius  as-  8 
sueti  nec  doloris  magnitudinem  capere  nec  se  ipsos  intra 
vestibulum  regiae  tenere  potuerunt  vagique  et  furenlibus 
similes  totam  urbem  iuctu  ac  maerore  compleverant,  nul- 
lis  questibus  omissis ,    quos  in  tali  casu  dolor  syggerit. 
ErgO  qui  extra  regiam  astiterant ,  Macedones  pariler  bar-  9 
barique,  concurrunl,   nec  poterant  victi  a  victoribus  in 
communi  dolore  discerni.    Persae  iustissimum  ac  mitissi- 
mum  dominum ,   Macedones  optimum  ac  fortissimum  re- 
gem  invocantes   certamen   quoddam  maeroris  edebanl.' 
Nec  maeslorum  solmn,  sed  etiam  indignantium  voces  ex- 10 
audiebanlur,  tam  viridem  et  in  flore  aetatis  fortunaeque 
invidia  deiim  ereptum  esse  rebus  humanis.     Vigor  eius 
et  vullus  educenlis  in  proelium  mililes,  obsidentis  urbes, 
evadentis  in  muros,  fortes  viros  pro  concione  donantis 
occurrebant  oculis.    Tum  Macedones  divinos  honores  ne- 11 
gasse  ei  poenilebat,  impiosque  et  ingratos  fuisse  se  con- 
fitebantur,    quod  aures    eius   debita  appellalione   frau- 
dassent. 

(16)  El  quum  diu  nunc  in  veneratione,  nunc  in  desi- 
derio  regis  haesissent,  in  ipsos  versa  miseratio  est.     Ma-  Vi 


LIB.  X.  CAP.  V,  3—23.  [X,  i4-i7.  z.j  259 

cedonia  profecti  uilra  Eupiiralen  [in]  mediis  iioslibus  iio- 
vum  imperium  aspernanlibus  deslitulos  se  essc  cernebanl: 
sine  cerlo  regis  liercde  publicas  vires  ad  se  quemque  tra- 

IScturum.  Bella  deinde  civilia,  quae  secuta  sunt,  menlibus 
augurabantur ;  iteruni ,  non  dc  regno  Asiae ,  sed  de  rege, 
ipsis  sanguinem  esse  fundendum:  novis  vulneribus  vete- 

I4res  rumpendas  cicalrices:  senes,  debiles,  modo  petitii  mis- 
sione  a  iuslo  rege,  nunc  morituros  pro  polentia  forsilan 

lasatellitis  alicuius  ignobilis.  Has  cogitationes  volventibus 
no.\  supervenit  terroremque  auxit.  Milites  in  armis  vigi- 
labant:  Babyloniialius  e  niiiris,  alius  e  culmine  suiquisquc 

16  tecti  prospectabant,  quasi  cerliora  visuri.  Nec  quisquam 
lumina  audebat  accendere.  El  quia  oculorum  cessabat 
usus,  fremitus  vocesque  auribus  captabant  ac  plerumque 
vano  metu  lerriti  per  obscuras  semitas,  alius  alii  occur- 

17santes,  invicem  suspecti  ac  sollicili  ferebantur.  Persae, 
comis  suo  more  detonsis,  in  lugubri  veste  cum  coniugi- 
bus  ac  liberis  non  ul  viclorem  et  modo  hostem,  sed  ut 
genlis  suae  iustissimum  regem  vero  desiderio  lugebant. 
Assueti  sub  rege  vivere  non  alium,  qui  imperaret  ipsis, 
digniorem  fuisse  confitebantur. 

18  (17)  Nec  muris  urbis  luclus  continebatur,  sed  proxi- 
mam  regionem  ab  ea,  deinde  magnam  partem  Asiae  cis 

lOEuphraten  tanli  mali  fama  pervaserat.  Ad  Darei  quoque 
matrem  celeriter  perlata  esU  Abscissa  ergo  vesle ,  qua 
induta  eral,  lugubrem  sumpsit  laceratisque  crinibus  humi 

aocorpus  abiecit.  Assidebat  ei  allera  ex  neptibus,  nuper 
amissum  Hephaestionem ,  cui  nupserat,  lugens,  proprias- 

21que  causas  doloris  in  communi  maestitia  relractabat.  Sed 
omnium  suorum  inala  Sisygambis  una  capiebat.  Illa  suani, 
illa  neptium  vicem  flebat.  Recens  dolor  etiam  praelerita 
revocaveral.  Crederes,  modo  amissum  Diireum  et  pari- 
ter  miserae  duoruin    filiorum    exequias  esse  duceiidas. 

22Flebat  simul  niortuos  vivosque.  Quem  enim  puellarum 
acturum  esse  ciu"am?  quem  alium  fulurum  Alexandnun? 
iterum  esse  se  captas,  iterum  excidisse  regno.  Qui,  mor- 
tuo  Dareo,  ipsas  lueretur,  repperisse :  qui  post  Aiexan- 

23druin  respiceret,  ulique  non  reperturas.     Subibat  inler 

17* 


260  Q.  CURTll  RUFI 

haec  animuni,  ocloginta  fralres  suos  eodem  die  ab  Ocho, 
saevissimo  regum,  Uucidalos  adieclumque  stragi  lot  filio- 
rum  patrem :  e  septem  liberis ,  quos  genuisset  ipsa ,  unum 
superesse :  ipsum  Dareum  floruisse  paulisper ,  ut  crude- 
lius  posset  extingui.  Ad  ultimum  dolori  succubuit  obvo-24 
lutoque  capite  accidentes  genibus  suls  neptem  nepotem- 
que  aversata  cibo  pariter  abstinuit  et  luce.  Quinto,  post- 
quam  mori  statuerat,  die  extincta  est.  Magnum  profecto  25 
Alexandro  indulgentiae  in  eam  iusliliaeque  in  omnes  ca- 
ptivos  documentum  est  mors  huius :  quae,  quum  sustinuis- 
set  post  Dareum  vivere,  Alexandro  esse  superstes  erubuit. 

(18)  Et  hercule,  iusle  aeslimantibus  regem  liquet,  bona26 
nalurae  eius  fuisse,  vitia  vel  fortunae  vel  aetatis.     Vis  in-27 
crcdibilis  animi,  laboris  patientia  propemodum  nimia,  for- 
titudo  non  inter  reges  modo  exceliens,  sed  inter  illos  quo- 
que,  quorum  haec  sola  virtus  fuit,  liberalitas  saepe  maiora28 
tribuentis,  quam  a  diis  petuntur,  clemenlia  in  devictos,  tot 
regna  aut  reddita ,  quibus  ea  dempserat  bello ,  aut  dono 
dala,  mortis,  cuius  metus  ceteros  exanimat,  perpetua  con-  29 
templio,  gloriae  laudisque  ut  iusto  maior  cupido,  ita  eliu- 
veni  et  in  tantis  admittenda  rebus ,  iam  pielas  erga  paren-  30 
tes,  quorum  Olympiada  inimortalilati  consecrare  decreve- 
rat,   Philippum  ultus   erat,   iam  in  omnes  fere  amicos31 
benignitas,  erga  milites  benivolentia,  consilium  par  magni 
tudini  animi  et,  quanlam  vix  poterat  aetas  eius  capere, 
sollcrtia,  modus  immodicarum  cupiditatum,  Veneris  intra32 
naturale  desiderium  usus  nec  ulla,  nisi  ex  permisso,  volu- 
ptas  ingentes  profecto  dotes  eranl.    llla  fortunae:  diis33 
aequare  se  el  coelestes  honores  accersere  et  lalia  sua 
dentlbus  oraculis  credere  el  dedignantibus  venerari  ipsum 
vehementius,  quam  par  esset,  irasci,  in  externum  habitimi 
mutare  corporis  cultum ,  imitari  devictarum  gentlum  mo- 
res,  quos  ante  victoriam  spreverat.     Nam  iracundiam  et34 
cupidinem  vini  sicuti  iuventa  irrilaverat,  ita  senectus  mi- 
tigare  potuisset.    Fatendum  est  tamen,  quum  plurimum35 
virluti  debueril,  plus  dcbuisse  forlunae,  quam  solus  om- 
nium  morlalium  in  poteslate  habuit.     Quoliens  illum  a 
morte  revocavit?  quoliens  temere  in  pericula  vectum  per- 


" 


LIB.  X.  CAP.  V,  23  -  CAP.  VI,  8.  [x,  n-i9.  z.]       261 

36pelua  feliciUUe  proie.xil?  Vilae  (iiioque  finem  eundem 
illi  (.lucni  gloriae  slaluil.  Expeciavere  eum  fala,  dum, 
orienle  perdomilo  adiloque  Oceano,  quicquid  morlalilas 

37capiebal,  implerel.  Huic  regi  ducique  successor  quaere- 
balur:  sed  maior  moles  eral,  quani  ul  unus  subire  eam 
possel.  llaque  nomen  quoque  eius  et  fama  rerum  in  to- 
tum  prcpemodum  orbem  reges  ac  regna  diiTudil,  clarissi- 
mi({ue  sunt  habiti,  qui  etiam  minimae  parli  lantae  lortunae 
adhaeserunt. 

C.\P.  VI. 

1  (19)  Ceterum  Babylone  (inde  enim  devertit  oralio) 
corporis  eius  cuslodes  in  regiam  principes  amicorum  du- 
cesque  copiarum  advocavere.  Secula  esl  militum  lurba 
cupientium  scire,  in  quem  Alexandri  fortuna  esset  trans- 

2  itura.  Multi  duces  frequentia  militum  exclusi  regiam  in- 
Irare  non  poterant,  quum  praeco,  exceplis,  qui  nominatim 
citarentur,  adire  prohiberet.    Sed  precarium  spernebalur 

3  imperium.  Ac  primum  eiulatus  ingens  ploratusque  reno- 
valus  esl:  deinde  fuluri  expectatio,  inhibilis  lacrimis,  si- 

4lentium  fecit.  Tum  Perdicca,  regia  seJla  in  conspectum 
Vulgi  data,  in  qua  diadema  veslisque  Alexandri  cum  ar- 
mis  erant,  anulum  sibi  pridie  traditum  a  rege  in  eadem 
sede  posuit:   (luorum  aspectu  rursus  obortae  omnibus  la- 

5  crimae  integravere  luctum.  Et  Perdicca,  £go  quidem,  in- 
quit,  anulum,  quo  ille  regni  atque  imperii  vices  obsignare 

6  eral  solilus ,  iradilum  ab  ipso  mihi  reddo  vobis.  Ceienm 
quamquam  nulla  clades  huic,  qua  affecli  sumus,par  ab  ira- 
iis  diis  excogifari  potest,  tamen  magnitudinem  rerum,  quas 
egil,  intttentibus  credere  licet,  tantum  virvm  deos  accommo- 
dasse  rebus  humanis.  quarum  sorte  complcta  cito  repetcrenl 

7  eum  suae  stirpi.  Proinde  quoniam  nihil  aliud  ex  eo  super- 
est,  quam  quod  semper  ab  immortalitate  seducilur,  corport 
hominique  quam  primum  iusta  solvamns.  haud  obliti,  tn  qua 

8  urbe,  inter  quos  simus,  quali  praeside  ac  rege  spoliati.  Tra- 
ctandum  est,  commilitones ,  cogitandumque ,  ut  victoriam 
parlam  inter  hos,  de  quibus  parta  est,  obtinere  possimus. 
Capite  opus  est:  Iiocine  uno,  an  pturibus,  in  vestra  potestaie 


262  Q.  CURTII  RUFI 

esi.    Jllud  scire  debeiis,  miliiarem  sine  duce  tiirham  corpus 
esse  sine  spiritu.    Sexius  mensis  est,  ex  quo  Roxane  prae-  9 
gnans  est:  opiamus,  ut  marem  eniiaiur,  cuius  regnum,  diis 
approbaniibus,  futurum.  quando  adoleveril.  Inierim,  a  qui- 
hus  j-effi  velilis,  desiinate.    Haec  Perdicca. 

(20)  Tum  Nearchus,  Alexandri  modo  sanguinem  acio 
stirpem  regiae  maieslali  convenire,  neminem  ait  posse  mi- 
rari.     Ceterum,  expectari  nondum  ortum  regem  et,  quill 
iam  sit,  praeteriri,  nec  animis  Macedonum  convenire  nec 
tempori  rerum.  EsseeBarsine  fllium  regis:  Imic  diadema 
dandum.     Nulli  placebat  oralio.     Ilaque  suo  more  hastisl2 
scuta  quatientes  obslrepere  perseverabant.  lamque  prope 
ad  seditionem  pervenerant,  Nearcho  pervicacius  tuenle 
sententiam.    Tum  Ptolemaeus,  Digna  prorsus  est  soboles,li 
inquil,  quae  MacedSnum  imperei  genti,  Roxanes  vel  Barsx- 
nae  filius,  cuius  nomen  quoque  Europam  dicere  pigebii,  ma- 
iore  ex  parte  captivi.    Esi ,  cur  Persas  vicerimus,  ut  stirpili 
eorum  serviamus!   quod  iusti  illi  reges  Dareus  ei  Xerooes 
toi  milium  agminibus  iantisque  classibus  nequicquam  peti- 
verunt.    Mea  senteniia  haec  est,  ut,  sede  Alexandrt  in  regia  15 
posiia,  qui  consiliis  eius  adhibebaiiiur ,  coeani,  quotiens  in 
commune  consulio  opus  fuerii,  eoque,  quod  maior  pars  eo- 
rum  decreverii,  sieiur :  duces  praefeciique  copiarum  his  pa- 
reant.    Ptolemaeo  quidam,  pauciores  Perdiccae  assentie- 16 
banlur.  Tum  AristSnus  orsus  est  dicere,  Alexandrum  con- 
sultum,  cui  relinqueret  regnum,  voluisse,  optimum  deligi. 
ludicalum  autem  ab  ipso  optimum  Perdiccam,  cui  anuium 
tradidisset.    Neque  enim  unum  eum  assedisse  morienli,  17 
sed  circumferentem  oculos  ex  turba  amicorum  delegisse, 
cui  traderet.    Placere  igitur,  summam  imperii  ad  Perdic- 
cam  deferri.     Nec  dubilavere.  quin  vera  censeret.    ItaquelS 
uniyersi  procedere  in  medium  Perdiccam  et  regis  anulum 
tollere  iubebant.    Haerebal  iiiler  cupidilatem  pudoremque 
et,  quo  modestius,  quod  expeclabat,  appeteret,  pervica- 
cius  oblaturos  esse  credebat.     Itaque  cunctatus  diuque,  19 
quid  ageret,  incertus  ad  ultimum  lamen  recessit  et  posl 
eos,  qui  sederant  proximi,  constilit. 

(21)  Al  Meleager,  unus  e  ducibus,  confirmalo  anmio,20 


LlB.  X.  CAP.  VI,  8— caP.  VII,  5.  (X,  19-«.  z  ]       263 

quem  Pcrdiccae  cunclalio  eicxeral,  Aec  dii  sieriiit,  inquil, 
ut  Alexandri  fortuna  latitiqiie  regni  fastigium  in  istos  hu- 
meros  ruat:  homines  certe  non  ferent.  Nihil  dico  de  nobi- 
lioribus,  quam  hic  est,  sed  de  viris  tantum.  quihus  invitis 

n  nihil  perpeti  necesse  esl.  Nec  vero  interest,  Roxanes  filiiim, 
quandoque  genitus  eril,  an  Perdiccam  regem  habealis,  quum 
iste  sub  tulelac  specie  regnttm  occupaturus  sit.  llaque  nemo 
ei  rex  placet,  nisi  qtii  nondum  natus  est,  et  in  tanta  omnium 
festinatione  7wn  iusta  modo,  sed  etiam  necessaria  exactos 
menses  solus  expeclai  et  iam  divinat,  maretn  esse  conce- 

T2ptum :  quem  vos  dubitetis  paratum  esse  vel  subdere?  Si  me- 
diusfidius  A/cxander  hunc  7wbis  regem  pro  se  reliquisset,  id 
solum  ex  liis,  qitae  imperasset,  non  faciendum  esse  ce7ise- 

2irem.    Quin  igitur  ad  diripiendos  thesau7-os  discurritis?  ha- 

24  rum  enim  opum  regiarum  utique  populus  est  heres.  Haec 
elocutus  per  niedios  armalos  erupit,  et,  qui  abeunti  viam 
dederant,  ipsum  ad  pronunliatam  praedam  sequebantur. 

CAP.  VII. 

1  (22)  lanique  armalorum  circa  Meleagrum  frequens 
globus  erat,  in  seditionem  ac  discordiam  versa  concione: 
quum  quidam  plerisque  Macedonum  ignolus  ex  infima 
piebe,  Quid  opus  est,  inquit,  armis  civilique  bello  habentibus 

2  regem,  qxiem  quaeritis  ?    Arrhidaeus  Philippo  ge^iitus.  A/e- 
xand/i pnu/o  ante regis  frater,  sacrorum  caerimoniarxmque 
consors  modo,  nu7ic  solus  he/-es,  p7-aeierilur  a  vobis.     Qxw 
merito  suo?  quidve  fecit,  air  etiam  gentium  comtnxini  iure 
fraudetur?     Si  Alexandi-o  si/7ii/em  quaeritis,  nunqxta/n  re- 

iperietis:  si  proximum,  hic  solus  est.  His  auditis,  concio 
primo  silentium ,  velut  iussa,  habuil:  conclamant  deinde 
pariter,  Arrhidaeum  vocaudum  esse  moriemquc  merilos, 

4  qui  conclonem  sine  eo  habuissenl.  Tum  Pitlion  plenus 
lacrimarum  orditur  dicere,  nunc  vel  maxime  miseralnlem 
esse  Alexandrum,  (|ui  lam  bonorum  civium  militumque 
fruclu  et  praesenlia  fiaudalus  esset.  Nomcn  enim  memo- 
riamquc  reg:is  sui  lanluni  inluenles  ad  cetera  caligare  eos. 

5  ♦  ♦  ♦  haud  ambigue  in  iuvenem,  cui  regnum  deslinabalur. 
Inipensa  probra,  quae  obiecerat.  magi?  ipsi  cdium,  quam 


264  0-  CURTU  RUFI 

Arrhidaeo  contemptum  alCulerunt:  quippe  dum  miseren- 
tur ,  etiam  favere  coeperunt.  Igitur  non  alium  regem  se,  6 
quam  eum,  qui  ad  hanc  spem  genitus  esset,  passuros  per- 
tinaci  acclamatione  declaranl  vocarique  Arrhidaeum  iu- 
bent.  Quem  Meleager  infestus  invisusque  Perdiccae  slre-  7 
nuc  perducit  in  regiam :  el  milites  Phiiippum  consalutatum 
regem  appellanl. 

(23)   Ceterum  haec  vulgi  erat  vox,  principum  alias 
senlenlia.    E  quibus  Pithon  consilium  Perdiccae  exequi 
coepit  tutoresque  destinat  filio  ex  Roxane  futuro  Perdic- 
cam  et  Leonnaluni ,  stirpe  regia  genilos.    Adiecit,  ut  in  9 
Europa  Cratfirus  et  Antipater  res  administrarent.    Tum 
iusim-andum  a  singulis  exactum,  futuros  in  potestate  regis 
geniti  Alexandro.    Meleager  haud  iniuria  melu  suppliciiio 
territus  cum  suis  secesserat.     Rursus  Philippum  Irahens 
secum  irrupit  in  re^;iam,  claniitans,  sufTragari  spei  publicae 
de  novo  rege  paulo  ante  conceptae  robur  aetatis:  experi- 
renlur  modo  stirpem  Philippi  et  filium  ac  fralrem  regum 
duorum:  sibimelipsis  potissimum  crederent.    Nullum  pro-ll 
fundum  mare ,  nullum  vaslum  fretum  et  procellosum  lan- 
tos  cict  fluclus,  quantos  mullitudo  molus  habet,  ulique  si 
et  nova  et  brevi  duratura  liberlate  Kixuriat.     Pauci  Per- 12 
diccae  modo  electo,  plures  Philippo,  quem  spreverant, 
imperium  dabant.    Nee  velle  nec  nolle  quicquam  diu  po- 
terant,  poenitebatque  modo  consilii,  modo  poenitentiae 
ipsius.     Ad  ullimum  tamen  in  stirpem  regiam  inclinavere 
sludiis.     Cesserat  ex  concione  Arrhidaeus,  principum  au- 13 
ctoritale  conlerritus :  et,  abeunte  illo,  conticuerat  magis 
quam  languerat  militaris  favor.    Itaque  revocatus  vestem 
fratris  —  eam  ipsam,  quae  in  sella  posita  fuerat  —  indui- 
lur,  et  Meleager,  Ihorace  sumpto,  capit  arma,  novi  regis  14 
satelles.     Sequitur  phalanx  haslis  clypeos  quatiens,  ex- 
pletura  se  sanguine  illorum,  qui  affeclaverant  nihil  ad  ip- 
sos  pertinens  regnum.  In  eadem  domo  familiaque  imperii  13 
vires  remansuras  esse  gaudebant :  hereditarium  imperium 
stirpem  regiam  vindicaturam :  assuelos  esse  nomen  ipsum 
colere  venerarique ,  nec  quemquam  id  capere,  nisi  geni- 
tum,  ut  regnaret. 


LIB.  X.  CAP.  VII,  5  —  CAP.  VIII,  5.  [s,  a-25.  z.]    265 

16  (24)  Igitur  Perdicca  lerritus  conclave,  in  quo  Ale 
xandri  corpus  iacebal,  obserari  iubet.  Se.\cenli  cum  ipso 
erant,  speclatae  virlutis:  Plolemaeus  quoque  se  adiunxe- 

I7rat  ei  puerorumque  regia  cohors.  Ceterum  liaud  difficui- 
ter  a  tol  miiibus  armatorum  clauslra  perfracta  sunl.  Et 
rex  quoque  irruperat,  slipatus  satellitum  turba,  quorum 

iSprinceps  eral  Meieager.  Iratusque  Perdicca  lios,  qui  Ale- 
xandri  corpus  tueri  vellent,  sevocal:  sed,  qui  irruperant, 
eminus  lela  in  ipsum  iaciebanl.  Multisque  vulneratis  lan- 
dem  seniores,  demptis  galeis,  quo  facilius  nosci  possenl, 
prccari,  qui  cuni  Perdicca  erant,  coepere,  ut  absisterenl 

i9bello  regique  et  pluribus  cederent.  Primus  Perdicca  arma 
deposuit,  ceterique  idem  fecere.  Meleagro  deinde  sua- 
dente,  ne  a  corpore  Alexandri  discederent,  insidiis  locum 
quaeri  rati  diversa  regiae  parte  ad  Euphraten  fugam  in- 

aotendunt.  Equitatus,  qui  ex  nobilissimis  iuvenum  consta- 
bat,  Perdiccam  et  Leonnatum  frequens  sequebatur,  place- 

21  batque  excedere  urbe  et  lendere  in  campis.  Sed  Perdicca 
ne  pediles  quidem  seculuros  ipsum  desperabat:  itaque  ne 
abducendo  equiles  abrupisse  a  cetero  exercitu  videretur, 
in  urbe  subsislil. 

CAP.  VIII. 

1  (25)  At  Meleager  regem  raonere  non  deslitit,  ius  im- 
perii  Perdiccae  morle  sanciendum  esse :  ni  occupelur  im- 
potens  animus,  res  novaturum:  meminisse  eum,  quid  de 
rege  meruisset:  neminem  autem  ei  salis  fldum  esse,  quem 

2  meluat.  Rex  patiebalur  magis,  quam  assentiebatur.  Ita- 
que  Meleager  silenlium  pro  iraperio  habuil  misitque  regis 
noniine,  qui  Perdiccam  accerserent.    lisdem  mandatum, 

3  ut  occiderent,  si  venire  dubitaret.  Perdicca,  nunliato  sa- 
tellitum  advenlu,  sedecim  omnino  pueris  regiae  cohortis 
comilatus  in  limine  domus  suae  conslilil  castigatosque, 
et  Meleagri  mancipia  identidem  appellans,  sic  animi  vul- 
tusque  constantia  terruit,  ut  vix  meitis  compotes  fugerent. 

4  Perdicca  pueros  equos  iussit  conscendere  et  cura  paucis 
amicorum  ad  Leonnatum  pervenit,  iam  firmiore  praesidio 

5  vim  propulsaturus,  si  quis  inferret.    Postera  die  indigna 


266  Q.  CURTIl  RUFI 

res  Macedonibus  videbalur,  Perdiccam  ad  mortis  pericu- 
lum  adductum,  el  Meleagri  temerilatem  armis  ullum  ire 
decreverant.  Atque  ille ,  sedilione  provisa ,  quum  regem  6 
adissent,  inlerrogare  eum  coepit,  an  Perdiccam  compre- 
hendi  ipse  iussisset.  Ille,  Meleagri  instinclu,  se  iussisse 
respondil:  ceterum  non  debere  tumultuari  eos,  Perdiccam 
enim  vivere. 

(26)  Igitur  concione  dimissa  Meleager  equitum  ma-  7 
xime  defectione  perterritus  inopsque  consilii  —  quippe  in 
ipsum  periculum  reciderat,  quod  inimico  paulo  ante  in- 
tenderat  —  triduum  fere  consumpsit  incerta  consilia  vol- 
vendo.    Et  pristina  quidem  regiae  species  manebat:  nam8 
et  legati  gentiuni  regem  adibant  et  copiarum  duces  ade- 
rant  et  vestibulum  satellites  armalique  compleverant.  Sed  9 
ingens  sua  sponle  maestitia  ultimae  desperationis  index 
erat,  suspectique  invicem  non  adire  propius,  non  colloqui 
audebant,  secretas  cogitaliones  intra  se  quoque  volvente, 
et  ex  comparalione  regis  novl    desiderium  excitabatur 
amissi.     Ubi  ille  esset,  cuius  imperium,  cuius  auspiciumio 
secuti  erant,  requirebant.     Destitutos  se  inter  infestas  in- 
flomitasque  genles ,  expetituras  tot  suarum  cladium  poe- 
nas,  quandocunque  oblata  essel  occasio.    His  cogitatio-ll 
nibus  animos  exedebant,  quum  annuntiatur,  equites,  qui 
sub  Perdicca  essent,  occupatis  circa  Babylona  campis,  fru- 
menlum,  quod  in  urbem  vehebatur,  retinuisse.    Itaquein-12 
opia  primum,  deinde  fames  esse  coepit,  et,  qui  in  urbe 
erant,  aul  reconciliandam  cum  Perdicca  graliam  aul  armis 
certandum  esse  censebanl.    Forte  ita  acciderat,  ut,  quilS 
in  agris  eranl ,  populalionem  villarum  vicorumque  veriti 
confugerent  in  urbem,  oppidani,  quum  ipsos  alimenla  de- 
ficerent,  urbe  [excederent] ,  ct  utrique  generi  tutior  aliena 
sedes  quam  sua  videretur. 

(27)  Quorum  consternalionem  Macedfines  veriti  InH 
regiam  coeunl  quaeque  ipsorum  sentenlia  esset  exponunt. 
Placebat  aulem,  legatos  ad  equites  mitti  de  finienda  dis- 
cordia  armisque  ponendis.     Igitur  a  rege  legatur  PasasJS 
Thessalus  et  Amissus  Megalepolitanus  et  Perilaus:  qui, 
quum  mandata  regis  edidissent,  non  aliter  posituros  arma 


LIB.  X.  CAP.  Vlll,  5  — CAP.  IX,  4.  [x,  M-as.  z.]      267 

cquites,  quamsi  rex  discordiae  auctores  dcdidissct,  tuiere 

leresponsum.  His  renunlialis,  sua  spontc  arma  miiilcs  ca- 
piunt.  Quorun:  lumultu  e  regia  Piiilippus  cxcilus,  A////7, 
inquil,  seditione  est  optis.     Nam  inler  se  certantium  prae- 

nmia,  qui  quicverint,  occvpahtmt.  Simul  memeiitote,  rem 
esse  cum  civibus,  quihus  spem  gratiae  cilo  ahrumpere  ad 

\%hcUum  civile  properanlium  cst.  Altera  lcgalione  an  mili- 
gari  possint,  experiamur:  etcredo,  nondum  regis  corpore 

19sepidto,  ad  praestanda  eiiusta  omnes  esse  coiiuros.  Quod 
ad  me  attinet,  reddere  hoc  imperium  malo.  quam  cxercere 
civium  sanguine:  et  si  nulla  alia  concordiae  spes  est,  oro 

iOquaesoque,  eligitc  potiorem.  Obortis  deindc  lacrimis,  dia- 
dema  detrahil  capiti,  dexlram,  qua  id  lenebat,  prolendens, 

ilui  si  quis  se  digiiiorem  profiteretur,  acciperel.  Ingentem 
spem  indolis  anle  eum  diem  fratris  claritate  suppressae 
ca  moderata  excitavit  oralio.     Itaque  cuncti  instare  coe- 

22|)erunt,  ut,  quae  agitasset,  exequi  vellet.  Eosdem  rursus 
legat,  pctituros,  ut  Meleagrum  tertium  ducem  acciperenl. 
Haud  aegre  id  impetratum  esl.  Nam  et  abducere  Mele- 
agrum  Perdicca  a  rege  cupiebat  et  unum  duobus  impa- 

23rem  futurum  esse  censebal.  Igitur  Meleagro  cum  plia- 
lange  obviam  egresso  Perdicca  equitimi  lurmas  antece- 
dens  occurrit.  Utrumque  agmen,  mutua  salulatione  facta, 
coit,  in  perpetuum,  ut  arbitrabantur,  concordia  et  pace 
firmata. 

CAP.  IX. 

1  (28)  Sed  iam  falis  admovebantur  Macedonum  genti 
bella  civilia.     Nam  el  insociabile  esl  regnum  el  a  pluribus 

2  expelebatur.  Primum  ergo  collegere  vires,  deinde  dis- 
perserunl:  el  quum  j^luribus  corpus,  quam  capiebal,  one- 
rassent,  celera  membra  deficere  coeperunl:  quodque  im- 
perium  sub  uno  stare  potuisset,   dum  a  pluribus  sustine- 

3  tur,  ruit.  Proinde  iure  meritoque  populus  Romanus  sa- 
lutem  se  principi  suo  dcbere  profitelur,  qui  noclis,  quam 

4  paene  supremam  habuimus ,  novum  sidus  illuxil.  Huius 
hercule,  non  solis  ortus  lucem  caliganti  reddidit  mundo, 
quum    sine    suo    cai)ite    discordia   membra  Irepidarent. 


268  Q.  CURTII  RUFI 

Quot  ille  tum  extinxit  faces !  quot  condidit  gladios!  quan-  5 
tam  tempeslalem  subita  serenitate  discussit!    Non  ergo 
revirescit  solum ,  sed  etiam  floret  imperium.    Absit  modo  6 
invidia,  excipiet  iiuius  saeculi  lempora  eiusdem  domus 
utinam  perpetua,  certe  diuturna  posteritas.    Celerum,  nl7 
ad  ordinem,  a  quo  me  contemplalio  publicae  felicilatis 
averterat ,  redeam ,  Perdicca  unicam  spem  salutis  suae  in 
Meleagri  morle  deponebat:  vanum  eundem  et  infidum  ce- 
leriterque  res  novaturum  et  sibi  maxime  infestum  occu- 
pandum  esse.     Sed  alta  dissimulatione  consilium  preme-  8 
bat,  ul  opprimeret  incautum.    Ergo  clam  quosdam  ex  co- 
piis,  quibus  praeerat,  subornavit,  ut,  quasi  ignorarel  ipse, 
conquererentur  palam,  Meleagrum  aequatum  esse  Perdic- 
cae.     Quorum  sermone  Meleager  ad  se  relato  furens  ira  9 
Perdiccae,  quae  comperissel,  exponil.    IUe,  velut  nova  re 
exterritus,  admirari,  queri  dolentisque  speciem  ostentare 
ei  coepit:  ad  ultimum  convenit,  ut  comprehenderentur  tam 
seditiosae  vocis  auctores.     Agit  Meleager  gralias  ample- 10 
xusque  Perdiccam  fidem  eius  in  se  ac  benivolenliam  col- 
laudal.    Tum  communi  consilio  rationem  opprimendi  no-ll 
xios  ineunl.     Placet,  exercitum  patrio  more  lustrari:  et 
probabilis  causa  videbatur  praeterita  discordia.    Maced6- 12 
num  reges  ita  lustrare  soliti  erant  milites,  ut  discissae  ca- 
nis  viscera  ultimo  in  campo,  in  quem  deduceretur  exerci- 
lus ,  ab  ulraque  abiicerent  parle ,  intra  id  spatium  armali 
omnes  starent,  hinc  equites,  illinc  phalanx. 

(29)  Itaque  eo  die ,  quem  huic  sacro  deslinaveranl,  13 
rex  cum  equitibus  elephantisque  constiterat  contra  pedi- 
les,  quis  Meleager  praeerat.    lam  equestre  agmen  move- 14 
batur,  et  pedites  subita  formidine  ob  recentem  discordiam 
haud  sane  pacati  quicquam  expectantes  parumper  addu- 
bitavere,  an  in  urbem  subducerent  copras:   quippe  pro 
equitibus  planities  erat.     Ceterum  veriti ,  ne  temere  com- 15 
militonum  fidem  damnarent,  substitere,  praeparatis  ad  di- 
micandum  animis,  si  quis  vim  inferret.    lam  agmina  coi- 
bant,  parvumque  intervallum  erat,  quod  aciem  ulramque 
divideret.    Ilaque  rex  cum  una  ala  obequitare  pedilibusl6 
coepit,  discordiae  auctores  —  quos  tueri  ipse  debebat  — 


L1I5.  X.  CAi'.  IX,  6  — CAI'.  X,  4.  [X,  is-so.  z.)       -2^9 

insUnclu  Peidiccae  ad  suppiicia  deposcens :  minabalurque, 
omnes  lurmas  cum  elephanlis  inducturum  se  in  recusan- 

17  tes.  Slupel^ant  improviso  malo  pedites,  nec  plus  in  ipso 
Melcagro  eral  aut  consiiii  aut  animi.  TuLissimum  ex  prae- 
sentibus  videbatur,  expeclare  potius  quam  movere  for- 

ISlunam.  Tum  Perdicca,  ut  lorpentes  el  obnoxios  vidit, 
CCC  fere,  qui  Meleagrum  erumpenlem  ex  concione,  quae 
prima  habita  est  post  morlem  Aiexandri,  secuti  erant,  a 
ceteris  discretos  elepliantis  in  conspectu  totius  exercilus 
obiecit:  omnesque  beluarum  pedibus  obtritisunt,  necpro- 

19hibente  Philippo  nec  auctore:  apparebalque,  id  modo  pro 
suo  vindicaturum ,  quod  approbasset  eventus.  Hoc  bel- 
lorum  civilium  Macedonibus  et  omen  et  principium  fuit. 

20Meleager.  sero  intellecla  fraude  Perdiccac ,  tum  quidem, 
quia  ipsius  corpori  vis  non  afTerebatur,  in  agmine  quietus 

aisletit:  al  mox,  damnala  spe  salulis,  quum  eius  nomine, 
quem  ipse  fecerat  regem,  in  perniciem  suam  abutentes 
videret  inimicos,  confugit  in  lemplum:  ac  ne  loci  quidem 
reiigione  defensus  occiditur. 

CAP.  X. 

1  (30)  Perdicca,  perducto  in  urbem  exercilu,  consilium 

principum  virorum  habuit,  in  quo  imperium  ila  dividi  pla 
cuit,  ut  rex  quidem  summani  eius  obtlneret :  satrapes  Pto 
lemaeus  Aegypti  et  Africae  gentium,    quae  in  ditione 

•2  erant:  Laomedonti  Syria  cum  Phoenlce  data  est:  Philolae 
Cilicia  deslinata:  Lyciam  cum  Pamphylia  et  maiore  Phry- 
gia  obtinere  iussus  Anligonus:  in  Cariam  Cassander,  Me- 

3  nander  in  Lydiam  missi :  Phrygiam  minorem  Hellesponlo 
adiunctam  Leonnali  provinciam  esse  iusserunt:  Cappado- 
ciaEumeni  cuni  Paphlagonia  cessit,  praeceptumque  est,  ul 
regionem  eam  usque  ad  Trapezunta  defenderet,  bellum 
cum  Ariarathe  gererel:  solus  hic  detrectabat  imperium. 

•,  Pithon  Mediam,  Lysim3chus  Thraciam  apposilasque  Thra- 
ciae  PontJcas  gentes  obtinere  iussi.  Qui  Indiae  qui(|ue 
Bactris  et  Sogdianis  ceterisque  aut  Oceani  aut  rubri  maris 
accolis  praeeranl,  quibus  quisque  finibus  habuisset,  im- 
perii  eliam  ius  oblinerenl,  decretum  esl:  Perdicca  ut  cura 


270  Q.  CURTII  RUFI 

lege  esset  copiisque  praeesset,  quae  regem  sequebantur. 
Credidere  quidam,  testamenlo  AJexandri  distriijutas  esse  5 
provincias:  sed  faniam  cius  rei,  quamquam  ab  auctoribus 
tradita  est ,  vanam  fuisse  comperimus.    Et  quidem  suas  6 
quisque  opes,  divisis  imperii  parlibus,  tuebantiu':  quas 
ipsi  fundaverant,  si  unquam  adversus  immodicas  cupidi- 
tates  terminus  slaret.     Quippe  paulo  ante  regis  ministri,  7 
specie  imperii  alieni  procurandi,  singuli  ingentia  invase- 
rant  regna,  sublatis  certaminum  causis,  quum  et  omnes 
eiusdem  gentis  essent  et  a  celeris  sui  quisque  imperii  re- 
gione  discreti.    Sed  difficile  erat,  eo  contentos  esse,  quod  8 
oblulerat  occasio :  quippe  sordent  prima  quaeque,  quum 
maiora  sperantur.     Itaque  omnibus  expeditius  videbalHr, 
augere  regna,  quam  fuisset,  accipere. 

(31)  Seplimus  dies  erat,  ex  quo  corpus  regis  iacebat9 
in  solio,  curis  omnium  ad  formandum  publicum  stalum  a 
tam  sollemni  munere  aversis.    Et  non  allis  quam  Meso-io 
potamlae  regione  fervidior  aestus  existit,  adeo  ut  plera- 
que  animalia,  quae  in  nudo  solo  deprehendit,  extinguat: 
tantus  est  vapor  solis  el  coeli,  quo  cuncta,  velut  igne,  tor- 
rentur.  Fontes  aquarum  et  rari  sunl  el  incolentium  fraudell 
celantur:  ipsis  usus  patel,  ignotus  est  advenis.    Ut  tan- 12 
dem  curare  corpus  exanimum  amicis  vacavit,  nulla  tabe, 
ne  minimo  quidem  livore  corruptum  videre,   qui  inlrave- 
rant.    Vigor  quoque,  qui  constat  ex  spiritu,  non  destilue- 
ral  vultum.    Itaque  Aegyplii  Chaldaeique ,  iussi  corpus  13 
suo  more  cnrare,  primo  non  sunt  ausi  admovere,  velut 
spiranli,  manus:  deinde  precati,  ut  ius  fasque  esset  mor- 
talibus,  altrectare  eum,  purgavere  corpus,  repletumque  est 
odoribus  aureum  solium,  et  capiti  adiecta  forlunae  eius 
insignia.   Veneno  necalum  esse  credidere  plerique :  Mum  14 
Antipalri,  inter  ministros,  lollam  nomine,  patris  iussu  de- 
disse.  Saepe  certe  audila  eral  vox  Alexandri,  Antipatrum 
regium  affectare  fastigium  maioremque  esse  praefecti  opi- 
bus  ac  lituio  Sparlanae  victoriae  inflatum,  omnia  a  se  data 
asserentem  sibi.  Credebant  etiam,  Craterum  cum  veterum  15 
militum  manu  ad  interficiendum  eum  missum.  Vim  autem  16 
veneni,  quod  in  Maeedonia  gignitur,  talem  esse  constal, 


LIB.  X.  CAP.  X,  4-20.  [X.  30.  3i.  z.]  271 

ul  ferruni  ((uoque  e.\urat :  ungulam  iumenli  dumla.\at  pa- 

niientcm  esse  suci.  Stygeni  appellanl  fontem,  ex  quo  pe 
stiferum  virus  emanat.  Hoc  per  Cassandrum  allatum 
traditumque  fratii  lollae  et  ab  eo  supremae  regis  potioni 

iHinditum.  Haec,  utcunque  sunt  credita,  eorum,  quos  ru- 
mor  asperserat,  mo.\  potentia  extin\il.  Regnum  enim  Ma- 

l9cedoniae  AnlipSler  et  Graeciam  quoque  invasit:  soboles 
deinde  excepil,  interfectis  omnibus,  quicunque  Alexan- 

20drunietiam  longinqua  cognatione  contigeranl.  Ceterum 
corpus  eius  aPtoIemaeo,  cui  Aeg:yptus  cesseral,  Mem- 
pliim  et  inde  paucis  post  annis  Alexandriam  Iranslatum 
est,  omnisque  memoriae  ac  nomini  honos  habetur. 


I^UEX  NOniMlI. 


A  b  d  a  I  o  n  y  mu  8  IV,  1  .  10  —  26. 
Abii   Scylliae    iiislissimi    baibaio- 

riun  VII,  6,   11. 
Abisaros,  rex  liidiae,  Vlll,  12, 

13.   logalos  aii  Alexandrum  mit- 

tit  Vlll,  13,  1.   Pori  sociiis  VIII, 

H,  1.   rursus  ad  Alexandrum  le- 

gaios  mittit  IX,  1,  7.  niorbo  iu- 

teril  X.   1,  20. 
AbUtamenes  Cappadnciae  prac- 

ponilur  III,  4,   1. 
Abulites,    Susiaiiae   praefectus, 

V,   2,  8.   17. 
Acad  i  ra,Indiacnrbs,VIII,  10, 19. 
Acarnanes  III,  2,  16.  Acarnan 

(Pbilippus)  III,  6.  1. 
Acesines  ludum  auget  VHI,  9, 

8.  IX,  3,  20.  Hydaspes  ei  com- 

mittitur  IX.  4,  1.   8. 
Achaei  iii  acie  Alexandri  IV,  13. 

29.  socii  defeclionis  Lacedaemo- 

Dioruni  VI.  1,  20.   ab  Alexandio 

subacti  VII,  3,  2. 
Achaia  IV,  5,  14. 
Achilles,  a  quo  genus  deduxit 

Alexander,  IV,  6,  29.  VIII,  4,  26. 
Aegyptii  semper  infesti  praelo- 

ribus  IV.  I,  28.  Persarum  opibus 

iiifensi  IV,  7,  1.  vana  gens  IV, 

1.  30.  Aegyplii  vates  IV.  10,  4. 
.^egyptii  corpus  .\lexandri  curant 
X,  10,  13. 

A  egyptum  adit  Alexander  IV,7, 

2.  petere  decemit  .Amyutas  IV.  1. 
27.   praetor  Aegypli  III,  7,  11. 
CUBT.  RUF. 


Acolis  IV,  5,  7.  VI,  3,  3. 
Aeschylus     Rliodius     AeiJTpto 

praefieiiur  IV.  8,  4. 
Acsculapius  III,  7,  3. 
Aethiopes  accolae  sedis  Ham. 

moiiis  IV.  7,  18. 
Aethiopia  IV,  8,  3. 
Aetoli  III,  2,   16. 
Africa  IV.  3.  20.  IV,  4,  20.  IV,  9, 

1.  X.  1.  17.  X.  10,  1.  Aegypta 
iuucta  rV,  8,  5.  Africae  elepbauti 
VIII.  9.  17. 

Agathon  praesldere  iussus  arci 
Habyloniae  V,   1,  43.  X,   1,   1. 

Agenor  Tyri  condilor  IV,  4,  15. 
19. 

Aggrammes,   Indiae   rex,  IX, 

2.  3. 

Agis,  Lacedaemoniorum  rex,  IV 

1.  39.   VI,   1,  3  sqq. 

Agis   Argivns,  pncla,  VIII,  5,  8. 

A  g r i  a n i  (vel  Agrianes),  gens 
Tbracica  Macedoniae,  in  exercitii 
Alexandii  militant  III,  9,  10.  IV, 

13,  31.  V,  3,  36.  VIII,  11,  9. 
Vin.  14,  24.  IX,  8, 18.  19. 

Alaunus,  mous  Sarmaiiae  Euro- 
paeae ,  iuter  Borysthenem  et  Ta- 
naim  situs,  VII,  7,  4.  (cf.  prae- 
fat.  p.  XV.) 

Alezander  Magnus,  rex Maoedo- 
num,  geuus  ab  Hercule  ducit  IV, 

2.  3.  ab  Achille  IV,  6,  20.  \1II,  4, 
26.  nodum  Gordium  solvit  III,  1 

14.  Persarom  regiam  incendit  V, 
7,  5.  diicit  Roxanen  YIII,  4,  27. 
morbo  affligitur  II! ,  5,  3.  vulne- 

18 


274 


INDEX  NOMINUM. 


ratur  III,  11,  10.  IV,  6,  17.  VU, 

6,  22.    \lll,   10,  27.    IX,  5,  9. 

morilur   X,  5,   1,     corpus  eiue 

.^lexaudriiini    transfertur  X  ,  10, 

20.     veneuo  nccatns  creditur  X, 

10,  14.     iudicium    de  eo  X,  5, 

2(5—35.  III,   12,  18—20.  VI,  2, 

1.  VI,  6,  1.     Alexandri  filius  e 

Barsine  X,  6,  11.    frater  Arrhi- 

dai-us  X,   7,  2. 
A  lexandcr  (ap.  .\rrian.  IV,  7,  2. 

Asaiidcr)  VII,  10,  12. 
Alexandcr  VIII,  11,  10.  14.  15. 
Alexander  Lyncestes    VII, 

1,  5.   VUI,  7,  4.   VIII,  8,  6.  X, 

1,  40. 
(Alexander  Molossus,)  rex 

Epiri,  avnncuJus  Alexamlri  Ma- 

gni,  VIII,   1,  37. 
Alexandcr  (Philhellen),  rex  Ma- 

cedoniae,  Magni  proavas,  VI,  11, 

26. 
Alexnndria  Aegypti  IV,  8,  2. 

5.  6.  X,  10,  20. 
Alexandria  ad  Caucasum  con- 

dita  VII,  -A,  23. 
Alexandriain  Indla  condita  IX, 

8,  8. 
Alexandria  ad  Tanaim  condila 

VII,  6,  25. 
Alpes  X,  1,  18. 
Araanicae    pylae,     anguetiae 

inier   Syriam    et    Ciliciaiu    sitae, 

III,  8,  13. 
Araardi  v.  Mardi. 
A  mazones  V(,  5,  2  1  sqq.  Ama- 

zonum  campi  VI,  ■),   17. 
Ainedines,    scriba   Darei,   VII, 

3,4. 
Amissus  Megalopolitanas  X,  8, 

15. 
(Ampiiic  ty  o  nam)     couoiliam 

VI,  1,  10. 
Amphoterus,    praefectus   clas- 

sis  Macedoniae,  III,  1,19.  IV,  5, 

14.  IV,  8,  15. 


Amyntas,  AndromeniB  Qlius, IIL 
9,  7,  IV,  0,  30.  IV,  13,  28.  V 

1,  40.  V,  4,  20.  30.  VI,  4,  2. 
coniurationis   in  regem  arguitnr 

VII,  1,  10  sqq. 
Amyntas  Lyncestes   virtulis 

causa  donatus  V,  2,  5. 
Amyntas,     praetor     Alexondri 

VIII,  2,  16.  cf.  VIII,  2,  14. 
Amyntas,  oHm  praetor  Alexau- 

dri,  postea  transfuga  III-,  11,  18. 
Aegypluni  petere  decernit  IV,  1, 
27.    ab  Aegyptiis  laete  receptus 

IV,  7,  1.    occidilur  IV,  1,  33. 
Amyntas,  Perdiccae  filius,  Ale- 

xaiidro    insidias   comparavit  VI, 

9,   17.    VI,   10,  24. 
Amyntas,    regius   praetor,    VI, 

9,  28.  29. 
Amyntas  in  exercitu  Alexandri 

V,  2,  5.   VI,  7,  15. 
Ancyra,  urbs  Phrygiae,  a  Mida 

coudita,  III,  1,  22. 
Androraacfaus  Coelesjriae  prae- 

ficitur  VI,  5,  9.   crematur  a  Sa 

maritis  IV,  8,  9. 
Andronicus  VII,  3,  2. 
Andrus  insula  IV,   1,  37. 
Anticles  VIII,  6,  9. 
Antigenes,    praelor  Alexandri. 

VIII,  14,  15.    virlutis  causa  do- 

uatua  V,  2,  5. 
Antigonus,  praelor  Alexandri. 

Lydiae  praefectus,  Persas  vincit 

IV,   1,  35.  Lycaoniani  capit  IV, 

5,  13.  virtutis  causa  donatus  V, 

2,  5.  Lyciam  cum  Pamphylia  el 
maiore  Phrygia  obtinet  X,  10,  2. 

Antipater,  Macedoniae  et  Grae- 
ciae  praefectus,  ab  Alexandro  pe- 
cuniam  ad  belli  usum  accipit  III, 
I,  20,  Lacedaemonii  bellum  ei 
moliuntnr  IV,  1,  39.  eos  vincit, 
invidente  Alexandro,  VI,  1,  18. 
Alexandri  Lynceslae  socer  VII, 
1,  7.    regi   supplementum  mittit 


liNDEX  NO.Ml.NUM. 


275 


V,  1,  40.  VII,  10,  l'->.  regi  su- 
speclus  fuit  eumqne  veneno  ne- 
casse  credilus  est  X,  10,  14.  posl 
regis  mortem  res  Europae  curare 
iubetur  X,  7,  9.  invailit  reguum 
MacedoniaeetGraeciam  X,10, 18. 

Antipater,  ex  regia  cohorte, 
VIU,  6.  0. 

^ntiphanes,  scrib.i  equitnm, 
VII.  1,  15.   17.  32.  35. 

A  ornis  (nl.  A  ornus),  pelra  lu- 
diae.  VIII,   11,  •>. 

Aphobetus  (al.  Aphoehe- 
tus)  VI,  7,   15. 

ApoUo  Tjrius  IV,  3,  21.  22. 

.'Vpollodorua  V,  1.  43. 

A  po  llo  ni  d  08  rS',  ,"),   15 — 17. 

ApoIIonius  IV,  8.  5. 

Arahia  IV,  3,  1.  7.  odorum  fer- 
tilitate  nobilis  V,  1,  11.  Arabica 
vesiis  VII,  2,  17. 

Arabeg  IV,  6,  30.  Arabes,  qui- 
bus    Troglodytis   cognomen    est, 

IV,  7,  18.  Arabum  agrestes  ia 
I.ibano  IV,  2,  24.  Arabis  cuius- 
dam  audacia  IV,  t),  15. 

Arabitae,  gens  Gedrosiae,  IX, 

10,  5. 
^rahus   (nl.  Arahia),   Gedro- 

siae  llumen,   IX,  10,   6. 
Arachosii,    gens    .\siae    Indis 

vicina,  IV,  5,  5.  IV,  12,  6.  VII, 

2,   26.   IX,   7,    14.    subacii   ab 

Alexandro  VII,  3,  4.  iu  coloniam 

deducti  IX,  10.  7. 
A  r  a  d  u  8 ,  iusula  prope  oram  Pboe- 

nices  conlra  Marathum  sita ,  IV, 

1,  5. 
Araxe8,  amnis  Persidi»,  IV,  5, 

1.  V,  4,  7.  V,  5,  2.  3.  V,  7,  9. 

Armeniae  VII,  3,  19. 
Arbela,  urbs(vel,  ui  Curtins  di- 

cit,  vicus)  AssjTiae.  Darei  clade 

nobilis,  IV,  9,  9.  14.  IV,  16,  9. 

V,  1,  2.3.  VI,  1,21.  IX,  2,  23. 
traduntur  Alexandro  V,  1,  10. 


Archclaus,  rex  Macedonlat,  VI, 

II,  20. 
Archelaus,  praetor  Alexasdri, 

V.  2,   It). 
Archcpolis  VI,  7,   15. 
Aretcg,  dux  hastatorum,  IV,  15, 

13.  18. 
Argyraspides  IV,  13,  27. 
Ariani  iidem,  qui  Arii.  VII.  3. 

I.  Alias  .\riani  nominantur  iu- 
colae  Arianae,  quo  iiuniine  Ge- 
drnsia,  Draugiaua,  Arachosia.  Pa- 
rapamisadae,  Aria,  Parthiene, 
Carmania,  provinciae  Persicae, 
coniprchendebaulur. 

Ariaratheg  (II.),  rex  Cappado- 

ciae ,  X,   10,  3. 
Aridaeus  v.  Arrhidaeus. 
Arii,  gens  Asiae,   iucolae  Ariae, 

provinciae  Persicae  supra  Dran- 

gianam  siiae,  VII,  3,  2.  VII,  4, 

32.  33. 
Arimaspi      (al.     Ariaspae, 

Agriagpae)  post  Cyrum  Eu- 

ergetae  appellati,  gens  Dran- 

gi.mae,  VII,  3,   1. 
Arimazes    eiusque    petra    VII, 

II,  I. 
Arinbarzanes,  praetor  Darei, 

IV,   12,  7.   defendit  Susidas  py- 

las  V,  3.  17  —  V,  4,  33. 
Ari8tander(Telmisseneis),  peri- 

tissimus  vatuni,  IV,  2,  14.  IV,  6, 

12.  IV,  13,  15.  IV,  15,  27.  V, 

4,  2.  VII,  7,  8  —  29. 
Aristogiton,  legatus  .\ihenien- 

siuni  ad  Dareum .  ID,  13,  15. 
Aristomedes  TbessaluB,  prae- 

tor  D.irei,   III.  ',),  3. 
Arigtomeneg,    praetor   Darei, 

IV,  1,  36. 
Arigton,    praefecius     Paeonnm 

equitum,   IV,  9.  24. 
ArigtonicQg,    Methjmnadornm 

tjrannus,  IV,  5,  19    uecatur  IV, 

8,  11. 

18* 


276 


INDEX  NOMINUM. 


Aristonus,  praelor  Alexandri, 
IX,  5.  15.  18.  sententia  eius  de 
successore  Alexandri  X,  6,  16. 

Armenia  VI,  3,  3.  Mitlireni  data 
V,  1 ,  44.  Armeuiae  moiites  V, 
1,  13.  Vll,  3,  20.  Armenia  maior 

IV,  12,   12. 

Armenii  in  excrcitu  Darei  III,  2, 
6.  minores  IV,  12,  10. 

Arrhidaeus  (al.  Aridaeua) 
Pliilippo  geuilus  X,  7,  2 — 7. 
post  .-Mexandn  mortem  rex  crea- 
turX,  7,  7.  13.  milites  eum  Plii- 
I  ippum  cousaluiant  X,  7,  7.  Hoc 
deinde  nomiiie  a  Curtio  appella- 
tur  X,  7,  10.  12.  X,  8.  Iti.  X, 

9,  18.  (X,  10,   1.) 
Arsaoes  satrapes  in  Mediam  mit- 

titur  VIII,  3.  17. 
A  r  8  a  m  e  8 ,  Drangarum  praefectus, 

VIU,  3,  17. 
A rs'am 68 ,  Ciliciae  praefectus,  III, 

4,  3. 
Artabazus,  princeps  purpurato- 

rum.  Dareo  fiilissimus  III,  10,  13. 

V,  f),  1.  12.  13.  V,  10,  10.  11. 
V,  12,  7.  8.  18.  hospes  Pliilippi 

V.  9,  1.  VI,  5,  2.  occurrit  Ale- 
xandro  et  comiter  excipitur  VI, 
.'3,  1 — 6.  geminato  honore  ab  eo 
auctns  VI,  5.  2<2.  eontra  Satibar- 
zanem  missus  VII,  3,  2.  Bactria- 
nis  praefbclus  VII,  5,  1.  VIII,  1, 

10.  19. 

Ar<tacoana  (al.  Artacacna), 
urbs  Ariae,  provincine  Persicae, 

VI,  6,  33. 
Artaxerxe8.  Sic  Bessus  se  ap- 

pellari  iubet  VI,  6,   13. 
ArTae,    oppidum   Hyrcaniae   ali- 

unde  nou  notum,  VI,  4,  23. 
Asciepiodorus,    praetor  Ale- 

xandri,  Vil,  10.   12. 
A  s  clepiodorns,   e.x  regia  co- 

horte,  VIII.  6,  9. 
Asia  III,  1,  13.  III,  .3,  f.   VI,  2. 


13.  VII,  9,  17.  IX,  6,  20.  X,  I, 
37. 

Aspa^tes,  satrapes  Carmaniae. 
IX,   10.  21. 

Assacanus  Indus  VIK,  10,  22. 

Atharrias  senior,  chiliarcha,  vir- 
tutis  causa  donatus  V,  2,  5.  VII, 
1,  5.  Philotam  comprehendit  VI, 
8,  19  —  22.  ad  Halicarnassum 
egregie  pugnat  VIII,   1,  36. 

Athenac  III,  2,  10.  X,  7,  2.  3. 

Athenienscs  legatos  mittuut  ad 
Alexandrum  III,  1.  9.  IV,  8,  12. 
ad  Dareum  III,  13.  15.  eorum 
victor  Philippus  III,  10,  7.  VIII, 

1.  33.  infestus  iis  Alcxander  X, 

2,  2.  nou  recipiuut  exules  X,  2, 
6.  7.  Atheuienses  capti  ad  Gra- 
nicum  III,  1,  9. 

Athenagora»  IV,  5,  15  —  17. 

Atizyes,  Phrjgiae  satrapes,  in- 
terficitur  III,  11,   10. 

Attalu8,  Philippi  affinis,  Cleo. 
patrae  avunculus,  Alexandri  ini- 
micus  gravissimus  VI,  9,  17.  VIH, 

8,  7.  iussu  Alexaudri  per  Parme- 
niouem  occiditur  VII,  1,  3.  VIII. 
1,  42.  VIII,  7,  4. 

Attalua,  Agrianorum  praefeclus, 

IV.  13,  31. 
Attalus,  dux  phalangis,  Alexan- 

dro  aequalis  VIU,  13,  21. 
A ttica  terra  X,  2,   1. 
Attinas,    praetor   Alexaudri.   a 

Massagetis   opprimitur    VIII,    1, 

3  —  5. 
Augaeus,   Augaea ,  urbe  Macc. 

doniae,  oriundus,  V,  2,  5. 
B. 
Bahylon  (velBabyloni  a)IV, 

9,  6.  IV,  16.  7.  V,  1,  7.  17.  V, 
6,  9.  Vm,  3,  17.  X,  1,  16.  X.  6, 
1.  X,  8,  11.  urbis  descriplio  V, 
1,  24 — 35.  Dareus  ad  Babylonem 
exercitum  oontrahit  III,  2,  2.  IV, 
6,  2.  IV,  9,  2. 


L\DEX  NOMINUM. 


277 


Babylonii  IV,  12,  10.  cornip- 
tissiniis  nioribiis  V,  1,  3G — 38. 
Babylouionim  fliies  V,  1,  15. 

Bacchua  (vel  Liber)  VIII,  2, 
(5.  VUI,  5,  8.  U.  VIII,   10,  17. 

IX,  2,  29.  IX,  4,  21.  ad  ludos 
veiiit  VIII,  10,  1.  IX,  8,  5.  eum 
uemulalus  esl  Alexander  IX,  10, 
24.  Bacchi  termini  III,  10,  5.  ter- 
mini  in  Scytliia  VII,  9,  15.  trium- 
phus  111,  12,  18.  ab  eo  condita 
Nysa  VIU,  10,  11. 

B  a  c  t  r  a ,  proviucia  Persica  et  urbs, 
sitasub  monleParapamiso.ni,  10, 
5.  IV,  5,  8.  V,  8,  1.  V,  9,  5.  8. 
V.  13,  2.  18.  VI,  6,  22.  VII,  4, 
31.  VII,  7.  4.  VII,  8,  21.  VII, 
0,  20.  VII,  10,  10.  IX,  7,  1.  11. 

X,  10,  4. 

Bactriana  ar.K  IX,  7,  2.    regio 

V,  8,  4.  VI,  6,  18.  VIII,  2,  13. 

terra  VII,  4,  26. 
Bactriani  111.  2,  9.  IV,  9,  2. 

IV,  15,  18.  V,   12,  6.  13.  19. 

IX,  8,  10.  equites  IV,  12,  6.  V, 

8,  4.  VII.  4,  30.  milites  Alexan- 

dri  IX,  2.  24.  33.   mores  IV,  6, 

3.  facies  terribiles  IV,  13,  5.  re- 

jjio  .\rtabazo  tradila  VII,   5,  1. 

Aniyntae  VIII,  2,   14. 
Bactrus  amnis  VII.  4,  31. 
Bagistanes  (al.  Bagysthe- 

nes)  Babylonius  V,   13,  3. 
Bagoas  spado,  interfectus  a  Da- 

reo,  quem  regem  fecerat,  VI,  3. 

12.  VI,  4,  10. 
Bagoag,  spado  alius,  Alexandro 

dono  datus  VI,  5,  23.  X,  1,  25. 

36. 
Bagophanes  Persa  V,  1,  20.44. 
Balacrus,    praetor    .\lexandri, 

Pliilippi  paler,  IV,  5,  13.  IV,  13, 

28.  Vlll,  11,  22. 
Barcani,   gens    Asiae   Hyrcanis 

viiina,  III,  2,  5. 
Barsine,   .Mexandri  pellex,  X, 


6,  11.  13.  (.Meninonis  antea  con- 

iux  III,  13,  14.) 
Barzaentea,  Drangnrum  satra 

pes,  VI,  6,  36.  VIII,  13,  3.  4. 
Bazaira  (al.  Bazaria),  regio 

Baclrianae,  \III,  1,  10. 
Beira  (al.  Bczira,  Bazira), 

urbs  Indiae,  Vlll,  10,  22. 
Belitae,  gens  ignota,  IV,  12, 10. 
Belus  IIl,  3,  16.  V,  1,  24. 
Berdes  Macedo  ab  .\lexandro  ad 

Scythas  missus  VIII,  1,  7.  Acc. 

Berdam   (al.   Penidam)  VII, 

6,   12. 
Besaug,  Bactrianorum  dux,  IV, 

6,  2.  IV,  12,  6.  IV,  15,  2.  V,  8, 

4.  VI,  6,  19.  20.  21.  VII ,  4.  1 

sqq.   VII,  4,  20  sq.   Vll,  4.  40. 

VII,    5,   19  sq.    VII,   5,  36  sq. 

VII,  6,   14.  15.  perfldiae  snspe- 

clus  IV,  6,  4.  Darei  caedem  agi- 

tat  V,  9,  2.  8.   10.  11.  16.    V, 

10,  1.   12.  V,  11,  2.   7.  V,   12, 

1.  6.  14.  19.  eum  compreheudit 
et  interficit  V,  13,  6.  9.  11.  13. 
15. 18.  fugiens  Baolra  petit  V,  13, 
18.  Artaxerxes  appellatur  VI,  6, 
13.  ferox  VII,  4,  19.  ferox  verbis 
VU,  4,  3.  dolo  eaptus  Alexandri 
inssn  Ecbatana  ad  supplicium  du- 
oitnr  VII,  10,  10. 

Betis  Gazam  egregie  defeudit  IV, 

Q,  7—29. 
Bion  transfuga  IV,  13,  36. 
Bito,  Graeous  seditiosus,   IX,  7, 

4  —  11.  [VI,  3,  2. 

Boeotia  lU,  10,  7.   IV,  4,  20. 
Bolon  (al.  Belon'),  dux  in  exer- 

cita  Alexandri,  VI,  11,  1. 
Borysthenes,    fluvins  Sarma- 

tiae  Europaeae,  in  Pontum  Eiixi- 

num  inlluens,  \I,  2,  13. 
Bosporus  (Cinimerius),  fre- 

tnm,    qu»    paUis    Maeotis    cum 

Ponto   Euxino    coniungitur,    VI, 

2,  13.  Vn.  6,  12.  VUI,   1,  7. 


278 


INDEX  NOMINUM. 


Boumelus  (al,  Bumodus), 
amnis  Assyriae ,  iii  Lycum  in- 
noens.  IV,  9,  10. 

Boxus  Margiaims  IX,  7,  4.  7.  8. 

Branchidae,  gens  Milelo  oriun- 
da,  oppidum  in  Sogdiana  situm 
incolens,  VII,  5,  28  —  35. 

Brocubelus  Persa, Mazaei  filius, 
V.  13,  11. 

Bubacene,  regio  ignota  Asiae, 
VIIT,  5,  2. 

Bubaces,  spado  Darei,  V,  11,4. 

V,  12,  10. 

Bucephala  (vel  Bucepha- 
iia),  urbs  ludiae,  ab  Alexandro 
condiia  IX,  3,  23. 

Buccphalas,  equus  Alexandri, 

VI,  5,  18.  IX,  3,  23. 
Byblos,  urbs  Phoenices,  IV,  1, 

15. 

C. 
Cadusii,   gens   Asiae  bellicosa, 
ad  mare  Caspium  habitans,  IV, 

12,  12.  IV,  14,  3.  IV,  15.  12. 
Calas,    l'apl\lagoniae   praefeclus, 

III.  1,  24.  IV,  5,  13. 
Calis  VI,   11,  36.  37. 
Callicrates  V,  2,  17. 
CalUcratides,   legatus   Lace- 

riaemoniorum    nd    Darenm,    III, 

13.  15. 
Callistheneg   Olynthius   VIII, 

8,  19.  VIII,  5,  20.  VIII,  6,  24. 
25.  VUI,  7,3.  8.  10.  gravitas 
eius  et  prompta  llbertas  Alexan- 
dro  invisa  VIII,  5.  13.  coutuma- 
ciae  suspectus  VIII,  6,  1.  vinctus 
asservatur  VIII,  6,  27.  29.  tortus 
imerit  VIII,  8,  21. 

Cappadoces  IV,  1,  34.  IV,  12, 
12. 

Cappadocia  in,  1,  24.  III,  4. 
1.  VI,  3,  3.  VII,  3,  20.  Eumeni 
cedit  X,  10,  3. 

Caranus,  praetorAlexandri,  VII, 
3,  2.  VII,  4,  32. 


Caria  VI,  3,  3.  Cassandro  data 

X,  10,  2. 
Carmania,  provincia  regni  Per- 

sici,  ad  sinum  Persicum  sita,  IX, 

10,  20. 
Carthago,    Tyriorum    colonia, 

IV,  2,  10.  11.  IV,  3,  20.  IV,  4, 

20.  infensus  ei  Alexander  X,  1, 

17.  Cariliaginien.sium  legati  IV, 

2,  10.  IV,  3,  19.  IV,  4,  18. 
Carthasis  Scytha  VII.  7,  1. 
Caspii,  gens  Mediae  septentrio- 

nalis,  ad  mare  Caspium  habitans, 

IV.   12,  9. 
Caspium  mare  111,2,8.  VI,  4, 

16.  18.  19.  VII,  3,  21.  Caspinm 

fretum  VU,  3,   19. 
Cassander,  Antipatri  filius,  X, 

10, 17.  Cariae  praeficiturX,  10,2. 
Castabulum,  oppidum  Ciliciae, 

III,  7,  5. 

Castor  cum  Pollnce  VIII,  5,  8. 
Castra   Alcrandri,    Aegypti 

regin  igiiota.   IV,  7,  2. 
Castra  Cyri,  regio  prope  Cili- 

ciam,  III,  4.  1. 
Cataones,    gens    Cappadociae, 

IV,  12,  11. 

Catenes  VII,  5.  21.  22.  41.  42. 

Baotrianos  ad  defectionem  soUi- 

citat  VII,  6,  15.  in  proelio  occi- 

ditur  VIII,  5,  2. 
Caucasns  mons  IV,  5,  5.  V,  4, 

5.  VI,  5,  25.  VII,  3,  19.  VII,  4, 

22.  VIII,  9,  3. 
Caunii,  incolae  Caunl,  urbis  Ca- 

riae,  III,  7,  4. 
Cebalinus  VI,  7,  16  sqq. 
Cedrosia    (vel    Gedrosia), 

provincia  regni   Persici,   Indiaa 

vicina,  IX,  10,  18. 
Cedrosii  IX.  10,  5. 
Celaenae,   urbs   Phrygiae,   III, 

1,  1. 
Cercasoros,  oppidum  Aegypti, 

in  sinistra  Nili  ripa  situm,  iuxta 


INDEX  NOMINUM. 


279 


qiiod  Nilus  primiim  dividitur,  IV, 
7,  4.   (cf.  praelat.  p.  IX.) 

Cercetae,  geus  Sarmatiae  Asia- 
ticae  in  oia  Pouti ,  uou ,  ut  Cur- 
tiu»  scribil,  ad  Caspium  mare  ha- 
bituus  (liodie  Tscherkesse»),  VI, 
-1,  17. 

Chaerouea  VIII,  1,  23. 

Chaldaei,  vates,  III,  3,  6.  Ale- 
xandro  Babyloneui  iulrauti  oocur- 
runt  V,  1,  22.  corpua  Alexaudri 
curant  X,  10,  13. 

Chalybes,  gens  Asiae,  iu  ora 
Pouti,  flou,  ul  Ourtius  tradil,  ad 
Caspium  mare  habi»aus,VI,4, 17. 

Chares  Atheniensis  IV,  6,  22. 

Charidemus  Atheniensis  III,  2, 

10.  19. 

Charus   (fori.    Chares)   VIII, 

11.  10. 

Chius  iusula  piaesiUiis  Persicis 
teuetur  111,  1,  19.  IV,  5,  14.  19. 
urbs  IV,  1,  37.  Chiorum  le- 
gati  ad  Alexandrum  IV,  8,  12. 

Choaspes,  aranis  Susianae,  de- 
licatam  vehit  aquam  V,  2,  9. 
amuis  ludiae  VIII,  10,   22. 

Choeritus,  poota,  VIII,  5,  8. 

Choragmii,  gens  Sogdianae.ad 
Oxiim  lluvium  habitans,  VII,  4, 
6.  praeest  iis  Phrataphernes  VIII, 
1.  8. 

Chrysolaus  IV,  8,  11. 

Cidaris  regium   capitis   iusigue 

III,  3,   19. 

Cilicia  III,  4,  1  —  4.  6.  7.  III, 
5,   1.  10.  111,  7,   1.  III,  8,  12. 

IV,  1,  39.  IV,  5,  8.  IV,  9,  3. 
IV,  14,  10.  V,  1,  43.  V,  7,  12. 
VI,  3,  3.  VII,  3,  19.  inundata 
cruore  Persarum  IX,  2,  23.  So- 
crati  tradita  IV,  5,  9.  Philotae 
destinalur  X,  10,  2.  Cilioiae  mon- 
tes  IV,  14,  1.  fances  V,  ?,  22. 
IX,  2,  13.  angusti  Ciliciae  cal- 
les  IV,  9,  22.  in  Ciliciae  angu- 


sliis  (augustis?)  et  inviis  callilius 

IV,  13,  6.    fauces   et   angusliaa 

VI,  3,  16. 

Ciliuium  mare  III,   1,  12. 
Cleauder,  praetor .\lexaudri,  111, 

1,  1.  IV,  3,  11.  VII,  2,  19.  Par. 

meuiouem  occidit  VII,  2,  30.  32. 

X,  1,  1.  eius  furor  X,  1,  5. 
Cleo  Siculus  VIII,  5,  8.  10.  18. 

19.  21. 
Cleochare»  VIII,  13,  2. 
Cleomenes,  vectigalibus  Aegy- 

pti  praepositus,  IV,  8,  5. 
Cleophis,   regina  Indiae,  VIII, 

10,  22. 
Clitarchus,  rerum  scriptor,  IX, 

5,  21.  IX,  8,  15. 
Clitus,  praetor  Alexandri,  prae- 

fectus  equitum  IV,  13,  26.  Arta- 

bazi  provincia  ei  destinatur  VIII, 

1,  19.  VIII,  2,  14.  Alexandri  iram 

excitat  VIII,  1,  28  —  34.  41.  45. 

hasta  ab  eo  transfigitur  VIII,   1, 

50  —  52.  VIII,  2,  12.  VIII,  7,4. 

Vllt,  8,  7.  22.  VIII,  12,  18. 
Cobares  raagus,  natione  Medus, 

VII,  4,  8—19. 
Coelesyria  IV,  1.  4.  IV,  5,  9. 
Coenus,  praetor  Alexandri,  III, 

9.  7.   IV,  13,  28.    IV,   16,  32 

V,  4,  20.  30.  VI,  8,  17.  VI,  9, 
30.  VI,   11,  10.   11.  VIII,  1,  1. 

VIII,  10,  22.  VIII,  12,  1.  VIII, 
14,  15.  17.  exercitus  causara  agit 
I.X.  3,  3  sqq.  IX ,  3,  16.  morbo 
extinguilur  IX,  3,  20. 

Coenus  alius  X,  1,  43. 
Cohortanus    a.    Cohortau- 

du8  v.  Oxyartes. 
Cophes,  .\rtabazi  fllius,  VII,  11, 

5.  22.  23.  26. 
Corycium   nemus   prope   Cory. 

cum,  urbem  Ciliciae,  III,  4,   10. 
CoBsaei,  gens  moutes  incdlena, 

quibus  Susiana  a  Media  dividi- 

tur,  IV,   12,  10. 


280 


INDEX  NOMINUiVL 


Cous  insula  III,   1,  19. 
Craterus,  praetor  Alexaudri,  III, 
9,  8.  IV,  3,  1.  II.  IV,  13,  29. 

V,  4,  14.  15.  29.  34.  V,  6,  11. 

VI,  4,  2.  23.  VI,  6,  25.  33.  VI, 
-8,  10.  17.  VI,  11,  10.  11.  14. 
18.  VII,  6,  10.  VII,  7,  9.  VII, 
9,  20.  22.  VIII,  1,  6.  VIU,  5,  2. 

VIII,  10,  4.  5.  IX,  6,  6.  IX,  8, 
3.  IX,  10,  19.  X,  1,  9.  regi  ca- 
fus  et  eo  Pliilotae  adversus  VI, 
8,  2.  cuiu  Antipatro  in  Europa 
res  admimstrare  iussus  X,  7,  9. 
ad  interficieodum  Antipatrum 
missus  credebatur  X,  10,  15. 

Creta  IV,  1,  38.  ad  eam  liberan- 
dam  Amphoterus  mittitur  IV,  8, 
15. 

Cretenseg  modo  Macedonum, 
modo  Lacedaemoniorum  partea 
sequuntur  IV,  I  ,  40.  Cretenses 
sagittarii  in  exercitu  Alexandri 
IV,  13,  31.  III,  7,  15.  III,  9,  9. 

Critobulua,  medicus  Alexandri, 

IX,  5,  25.  27. 
Croesus  UI,  4,  1. 
Cydnus,  amnis  Ciliciae,  III,  4, 

7.  8.  9.  III,  5,  1. 

Cymaeus,  oriundus  Cyme,  urbe 
Aeolidis,  V,  5,  9. 

Cy  p  ri  orum  reges  IV,  8,  14.  X, 
1,  19.  rex  Pnylagoras  IV,  3,  11. 

Cyprus  IV,  1,  27.  classis  inde 
advenit  Alexandro  IV,  3,  11. 

Cyrenenses  legatus  cum  donis 
ad  Alexandrum  mitlunt  IV,  7,  9. 

Cyropolis,  urbs  Sogdianae,  VII, 
6,  16.  19. 

C  y  r  u  8 ,  nobilissimus  Persarum  rex, 
IV,  12,  8.  X,  1,  23.  UI,4,  1.  im- 
perium  primus  in  Persidem  iutu- 
lit  IV,  14,  24.  condidit  Persaga- 
dum  urbem  V,  6,  10.  exerciium 
eius  iuvant  Arimaspi  VII,  3,  1.  3. 
decessit  VII,  6,  11.  eius  sepul- 
crnm  aperil  Alexander  X,  1,  30. 


qui  euni  maxime   admiratus   est 

VII,  6,  20.  eius  scdes  VI,  3,  12. 
Cyri  castra  v.  castra. 

D. 

Daedala,  regio  Indiae,  VIU, 
10,  19. 

Dahae,  gens  Margianae.ad  Mar- 
gum  fluvium  colens,  IV,  12,  6. 
VU,  4,  6.  VU,  7,  32.  VUI,  1, 
6.  8.  Spitanieuem  recipiiint  VIII, 
3,  1.  16.   sub  Alexandro  militant 

VIII,  14,  5.  IX.  2,  24. 
Damiiscus,   urbs  Syriae,  III,  8, 

12.  III,  12,  27.  lU,  13,  2.  3.  IV, 
1,  4.  IV,  44,  11. 
D  are  U8  Codomannus  per  Bagoam 
iu  sedem  Cyri  aJmissus  VI,  3, 12. 
mile  ei  ac  tractabile  ingenium, 
8ed  veritatis  impatiens  III,  2,  17. 
sanctus  ac  mitis  III,  8,  5.  natura 
simplex  et  milis  V,  10,  14.  haud 
rudis  Graecae  linguae  V,  11,  5. 
ad  Babj-lonem  exercitum  contra- 
hil  III,  2,  2.  eius  somnium  et 
pompa  III,  3,  2  sqq.  Ciliciam 
occvipare  festinat  III,  7,  1.  im- 
prospere  apud  Issum  pugnat  III,. 
9—11.  fugitlll,  11,  11.  IV,  1, 
1  —  3.  eius  mater  et  coniux  ca- 
ptivae  III,  11,  24.  litterae  ad 
Alexandrum  superbe  scriptae  IV, 
1,  7  —  9.  aliae  litterae,  ut  regt 
scriptae  IV,  5,  1.  duces  copiarum 
Babyloniam  convenire  et  omnia 
longinquarum  gentium  auxilia 
contrabi  iubet  IV,  6.  2.  IV,  9,  2. 
mors  uxoris  IV,  10,  19.  tertia 
de  pace  legatio  IV,  11,  1.  vin- 
citur  ad  Arbela  IV,  15.  16.  fu- 
git  IV,  16,  8.  V,  1,  3  sqq.  Ec- 
batana,  capul  Mediae,  pervenit 
V,  8,  1.  Nabarzanes  et  Bessus 
comprehendere  eum  et  vincire 
decernimt  V,  9,  2.  vincitur  V, 
12,  15—20.  occiditur  V,  13,  16. 


INDEX  NOMINUM. 


281 


Taginam  acinacis  Persicam  iussit 

mulari  III,  3, 6.  eius  tabernaculum 

III,  U,  23.  amiculum  III,  12,  5. 

liagoae  spadoui  assuetus  erat  VI, 

5.  23. 
Dareus,  Hystaspis  filius,  III,  10, 

8.   IV,   1,  10.  V,  B.  1 
Dataphernes  VII    5.  21.  22. 

vinclus  a  Dahis  Alexandro  dedi- 

tur  VIII,  3,  16. 
Demetriua,      curporis     custos 

(.Mexandri),   VI,  7,   15.  VI,   11, 

35.  ■M\.  37. 
Democrates  .\theaii'nsis  VI,  5,9. 
Demophon  vates  IX.  4,  28. 
Derbiceg,   gens  Margianae,   ad 

(Ixnm  lUivium  et  mare  Caspium 

hahilans,  111,  2,  7. 
Didymeon,  templura   et  oracu- 

luui  Apollinis  prope  Miletum,  VII, 

5.  28. 
D  i  m  n  u  a  ,  coniurationis  in  Alexau- 

drmii  parliceps,  comprehensus  se 

ipse  interficit  VI,  7.  2  —  30.  34. 

VI,  9.  8.  10.  VI,  10,  6.  9.  19. 

20.  VI.  II,  30. 
D  iox  enns  \'I,  7,  15. 
Dioxippua    Atlieuiensis ,    pugil 

uobilis,  IX,  7.  16  —  26. 
D  r  a  n  g;  a  e ,  gens  Asiae ,  supra  Ge- 

drosiam  colens.VI,  6,36.VIIf,3,17. 
D  ro  p  i  d  e  8  ,  .\theuiensinm  ad  Da- 

renm  legatus,  UI,  13,  5. 
Dyardanes  fluvius,  per  ultima 

ludiae  curreos,  VIII,  9,  9. 

"E. 
E  c  b  a  t  a  n  a ,  caput  Mediae,  IV,  5, 

8.  V,  8.  1.  V,  13.  1.  VII,  10,  10. 
Ecbolima  (al.  Embolima), 

urhs  Indiae,  VIII,  12,  1. 
Elaptonius  VIII,  6,  9. 
Elei,    socii   defectionis  Lacedae- 

moniorum,  VI,   I,  20. 
£Ipinico8    (al.    Excipinos) 

iuvenis,   actatis  llure  conciliatus 


Alexandro,  VII,  9,  19.  (cf.  prae- 

fal.  y.  XVII.) 
E  ne  ti  v.  He  n  c  ti. 
Epimene»  VIII.  6,  9.  20.  24. 
Epirus  X,  1,  18. 
Erigyius,  praetor  Alexandri,  VI, 

4,  3.  24.  inter  elaros  duces  VIII, 

2,  40.  ex  amicis  VI,  8,  17.  ad- 
versus  Satibarzanem  missns  VII, 

3 ,  2.  quem  singulari  certamiue 
prosternit  VII,  4,  34.  36.  dissua- 
det  Alexandro  bellum  Scythicum 
VU,  7,  9.  21.  22.  24.  extinctus 
VIII,  2,  40. 

Erix  (al.  Eryx)  ciuidam,  Indus, 

VIU,  12,  1.  3. 
Erythraeum   mare,    cur   ita 

appelUitnm,  VIII,  9,   14. 
Erythrus  (al.  Erythras)  rex 

Vlil,  0,  14.  X,  1,  13.  14. 
Ethimanthus  (al.  Eryman- 

t  h  u  s),  Indiae  fluvius,  VIII,  9, 10. 
Euboica  geus  (Gortuaruni)  ,    in 

Asia  habitans,  IV,  12,  U. 
Euctemon  Cymaens  V,  5,  9. 
Eudaemon,   dnx  Thracum ,    X, 

I.  21. 
Euergetae  v.  Arimaapi. 
Eumene8   Cardianus,   praelor  et 

ae^ftypafijxaMtJg  Alexandri.  IX, 

1 ,    19.    post    Alexaudri    mortem 

Cappadociae     et      Paphlagoniae 

praeficitnr  X,  10,  3. 
Euphrates  amnis  UI,  1,  10.  III, 

3,  7.  Ul,  7,  1.  IV,  1,  3.  IV,  8, 

16.  IV,  9,  6.  9.  12.  IV,  II,  5. 

13.  V,  1.  12.  VI,  2,  12.  IX,  2, 

13.  IX,  10,  3.  X,  1,  16.  X,  5, 

12.  18.  ortus  eius  cursusque  V, 
1,  13  — 15.  inierfluii  Babylonem 
V,  1,  28.  altum  limum  vehit  V. 
1.  29.  munimentnm  regni  Persici 
IV,  5,  4.  IV,  14,   10.  15. 

Euripideg  VIU,  1,  28. 
Enropa  V,  6,  1.  V,  7,  6.  VI,  2, 

13.  14. 


282 


INDEX  NOMINUM. 


Eurylochus  VIII,  6,  20.  23.  26. 
Excipinos  v.  Elpinicog. 


Gabaza  (vel  Gazaba),   regio 

Sogdianae,  VIII,  4,   1. 
G  a  d  e  8  ,  colonia  Tyri ,  FV,  4 ,  20. 

X,   1,  17. 
Gamaxus   v.  Samaxus. 
Gangabas  Persae  vocant  liume- 

ris  onera  portautes  III,  13,  7. 
Gangaridae,  gens  Indiae,  ul- 

teriorera  ripam  Gangis  colens,  IX, 

2,3. 
Ganges,  fliivius  Indiae  mMsimus. 

VIII.  9,  5.  8.  IX,  2,  2.  IX,  4,  8. 

17.  20. 
G  aza,  urbs  Palaestinae,  IV,  5,  10. 

IV,  6,  7.  IV,  7,  2. 
Gedrosia  v.  Cedrosia. 
Getae.  gens  Thraciae,  X,  1,  44. 
Gobares,  praefectus  urbis  Per- 

sagadum,  V,  0,  10. 
Gordium,urbsPhrygiae,ni,l,12. 
Gordi  us,  Midae  pater,  III,  1.14. 
Gordyaei  (ai.  Gordueni  vel 

Cordueni),  gens  Arnieuiae,  V, 

1,  14. 

Gordyaci  montes,  in  Armenia 
siti,  IV,  10,  8. 

<}orgatas  VII,  1,  38. 

Gorgias  VII,  1,  38. 

Gortuae,  gens  olim  Enbolca,. 
Persas  quondam  in  Asiam  secu- 
ta,  non  nota  aliunde,  IV.  12,  11. 

Graecia  IV,  6,  11.  V,  11,  6.  VI, 

2,  5.  IX,  6,  20. 

Graeci  sub  Dareo  militant  III,  2, 
9.  III,  9,  2.  III,  U,  18.  IV,  1, 

3,  V.  8,  3.  V,  12,  7.  18.  eorum 
erga  Uareum  fldes  V,  8,  3.  V,  10, 

7.  V,  11,  11.  praeeipua  Darei 
spes  111,8,  1.  capti  ad  Granicum 
III,  1,9.  captivi  Graecorum  IV, 

8,  12.  miiiles  in  exercitii  Alexan- 
dri  XII,  10,  8.  \T,  2,  17.  Graeci 


captivi  a  Persis  variis  suppllciis 
affecli  V,  5,  5.  Graeci  decernun» 
Alexandro  corouam  auream  IV,  5, 
II.  eorum  concilium  VI,  1, 19.  fa- 
bulosa  carmina  III,  1,  2.  fabulae 
V,  I,  32.  mores  VIII,  3,  15.  VIII, 
5,  7.   temporaria  ingenia  IV,  5, 

11.  mentiendi    licentia  VIII,  10, 

12.  Graeca  lingua  V,  11.5.  Grae- 
cus  sermo  V,  11,  7.  Graecae 
urbes  III,  I,  20.  III,  13,  6.  ea- 
rum  ad  Dareum  legali  III,  13,  6. 

Granicus,  amnis  Mysiae,  III,  1, 
9.  III,  10,  7.  IV.  9,  22.  IV,  14, 

1,  10.  VIII,  1,  20.  IX,  2,  23. 

H. 

Hages,  fraler  Pori,  VIII,  14,  2. 
Halicarnassus,    urbs    Dorica 

Cariae,   III,  7,  4.    VIII,  1,  36. 

proelium  apud  Halicaruassum  V, 

2,  5. 

Halys  amnis  IV,  5,  1.   Lydiam 

larminat  IV,  II,  5. 
Hammon  VI,  10,  28.  eius  sedes 

IV.  7,  16— 21.  nemus  IV,  7,22. 

efCgies  IV,  7,  23.   oraculum  IV, 

7,  5.  24.  VI,  9,  18.  ad  eum 
corpus  suum  ferri  iubet  Alexan- 
der  X.  5,  4. 

Hammonii  IV,  7,  20. 

Harpalus,  satrapes  Babyloniae 
post  Mazaei  mortem  et  thesau- 
vorum  cuslocliae  praefectus,  IX, 

3,  21.  X,  2,  2.  3. 
Haustanes  VIH,  5,  2. 
Hecataeus  VII,  1,  38. 
Hecatompylos,  urbs  Parthie- 

nes,  VI,  2,  15. 
Hector,    Parmeuionis  filius,  IV, 

8,  7  —  9.  VI,  9,  27. 
Hegelochus,   praetor  Alexan- 

dri,  UI,  1,  19.  IV,  5,  14. 
Hegelochus,  familiaris  Parme- 

nionis,  VI,  11,  22.  27. 
Hellanice    ClUi  sornr,  Alexan- 


INDEX  NOMINUM. 


283 


dri  iiuiiix,  Vlll,  1,  21.  eius  duo 
fllii  pro  Alexandri  gloria  uccu- 
buerc  morleni  Vlll,  2,  8. 

Hellanicu*  virlutis  causa  do- 
natus  V,  2,  5. 

Helleaiiuiitug  UI.   1,  19.  20. 

III,  5.  7.  III,  12,  18.  IV,  1,  36. 

IV,  5,  1.  7.  IV,  11.  f>.  IV,  14,  9. 
VI,  3,  3.  iX,  2,  24.  IX,  e,  20. 
X.  10,  3. 

Hepli  aes  tion,  praetor  Alexan- 
dri  eique  li)[ige  omulum  amico- 
rum  carissimus,  III,  12.  15.  16. 
26.  IV,  1,  16.  17.  18.  IV,  5,  10. 
VI,  2,  9.  VI,  8.  17.  VI.  11,  10. 
11.   VII,  7,  9.  Vill,  1,   1.  10. 

VIII,  2,  13.  VIll,  10,2.  Vill,  12, 
4.  6.  15.  VIII.  14.  15.  IX,  1,35. 

IX,  10,  6.  in  niairimouiuat  duxe- 
rat  filiam  Uarei  X,  5,  20. 

H  er  acon  X,  1,  1. 

Hercules  m.  12,  27.  lU,  10,  5. 
diealus  deus  VIII,  5,  8.  11.  17. 
eum  aequare  studet  Alexander 
IX,  2,  29.  termini  III,  10,  5. 
IX,  4,  21.  species  eius  iii  somno 
oblata  Aiexaudro  IV,  2,  17.  Her- 
cules  Tyrius  IV,  8,  16.  eum 
praecipue  Tyrii  colunt  IV,  2,  3. 
17.  IV.  3,  22.  crateram  ei  dical 
Alexander  IV,  8, 16.  Herculeslu- 
dicus,  cuius  simulacrura  apud 
Indos  agmiui  peditum  praefertur, 
VUI,  14,  11.  in  India  fuit  Vlil, 
10,  1.  iX,  2,  29.  IX,  4,  21.  Aor- 
nis  petra  frustra  ab  eo  obsessa 
Vlll,  11,  2.  Siborum  maiores  de 
exercitu  eius  erant  IX,  4,  2.  M.v 
cedonum  reges  ab  Hercule  genus 
ducunt  IV,  2,  3.  columnae  Her- 
culis  X,  1,  17. 

Hermolaua,  ex  regia  cohorte, 
\  III.  6,  7.  25.  eius  oratio  VIII, 
7,  1  —  15. 

H  ispaniae  X,  1,  18. 

Horitae  v.  Oritae. 


Horratas  MacedoIX.  7,  I /— 22. 
Hyarotia  (vel   Hydraotes), 

nmnis   Indiae,   iu  Acesinem   ia 

tlueus,  IX,  1,  13. 
Uydarnes,   Uarei  praetor ,   IV, 

5,  13. 
Hydaspca,  lluvius  Indiae,  VIII, 

12,  13.  VIII,  13,  5.  (8.)  IX,  2, 

15.  Acesini  commiilitur  IX,  4,  1. 

8.  munimeiitum  regni  Persici  IV, 

5,  4. 
Hy  paaig  (vel  Hy  p  lias  ig,  Hy- 

panis),  lluvius  luiliae,  iu  Ace- 

sinem  iiiMuens,  IX.  1,  35. 
Hypsides  VII,  7,  36.  37. 
H  y  r  c  a  n  i ,  gens  bellicosa,  egregii 

eqiiitcs,  111,  2,  6.  111,  9,  5. 
Hy  rcania,  regio  Asiae,  ad  mare 

Caspium  supra  Parthienen   sita, 

IV,  5,  5.  V,  13,  11.  18.  VI,  4, 

2.  3.  19.  25.  VI,  5.  1.  VIU,  3, 
17.  urbs  Hyrcaniae  (Zadracarla?) 
VI,  5,  22.  liuilima  gens  Amazo- 
num  VI,  5.  24. 

Hyrcanium    qiiidam   mare   l"a- 
spium  appellant  VI,  4,  18.  VU, 

3,  12. 

Hystaspes  Persa  VI,  2,  7. 


I  b  e  r  i  a  a  Graecis  vocatae  sunt  Hi- 
spaniae  a  flumine  Ibero  X,  1, 18. 

Ilioaens,  Aitabazi  liUus,  III, 
13,  13. 

Illyricum  VI,  6.  35. 

Illyrii  V.  1,  1.  rapto  vivere  as- 
sueli  III.  10,  9.  eorum  praeruptae 
petrae  III,  10,  6.  ab  Alexaudro 
subacti  VI,  3,  2.  IX,  6,  20.  X, 
2,  23.  milites  Alexandri  111,  10, 
9.  IV,  13,  31. 

Imbrus  insula  IV,  5,  22. 

Indi  UI,  2,  9.  UI.  10,  5.  VU,  4, 
6.  conveniunt  ad  Dareum  IV,  9, 
2.  accolae  rubri  maris  III,  2,  9. 
IV,  12 ,  9.  Oceani  IV,  5 ,  5.  X, 


284 


INDEX  NOMmUM. 


10,  4.  iii  polestaie  Darei  V,  9, 
5.  maritimi  IX,  10,  8.  largus  iis 
vini  usus  VIII,  9,  30. 

India  X,  10,  4.  describiiur  VIII, 
5,  3.  4.  VIII,  9,  2  sqq.  Indis 
quoque  igaota  IX,  3,  8.  vis  fri- 
goris  Indiae  VII,   II,  8. 

Indicuin  mare  v.  Mare  In- 
dicum. 

Indus  amnis  Vni,  10,  2.  VIII,  12, 

4.  IX,  4,  8.  gelidior,  quam  ce- 
teri  amues  VIII,  9,  4.  praealtus, 
utrimque  asperis  ri  pis,  VIII,  11,7. 

loleus  (al.  loceus,  loecus, 

Loceus)  VI,  7,  15.  (cf.  praefat. 

p.  XIII.) 
ollas,   filius  Antipatri,   X,  10, 

14.   17. 
lones  IV,  5,  7.  VI,  3,  3. 
loniae   Graeconim   coloniae   IV, 

1,   10. 
Iphicrates,    Atheniensium    ad 

Dareum  legatus,  III,  13,   15. 
Issus,   urbs  Ciliciae,  III,  7,  6.  7. 

8.  III,  8,  14.  IV,  1,  34. 
Ister  (s.    Danubius)  IV,    11, 

13.   VII,  7,  4. 
Isthmiorum  ludicrum  IV,  5,  II. 
Itiilia  VIII,  1,  37.  X,  1,  18. 
lupiter,  Graeciae  ultor,  V,  5,  8. 

lovis  Hammouis  oraculum  IV,  7, 

5.  elus  filium  non  dici  tantum 
»e,  sed  etiam  credi  vull  Alexan- 
der  VIII,  5,  5.  eum  propitiat  IV, 
13,  15.  ara  ei  sacrata  III,  12,  27. 
templum  III,  1,  14.  lupiter  Per- 
sarum  III,  3,  11. 


Lacedaemonii  (s.  Lacones 

VI,  1,  II.  VII,  4,  32.)  deficiunt 
ab  Alexandro,  sed  ab  Anlipatro 
vincuntur  VI,  1,  1  sqq.  veuiam 
impetrant  praeter  auctores  VI,  1, 
20.  eorum  ad  Dareum  legati  III, 
13,  6.  15.  VI,  5,  6.  7.  10    de- 


fectio  VII,  4,  32.  v.  Spartani. 
Laomedon  Syriae  praeficitur  X, 

10,  2. 
Leonidas  VII,  2,  35. 
Leonnatus,  praetor  AJexandri, 

III,  12,  10.  12.  VIII,  1,  46.  VIII, 
6,  22.  VIII,  14,  15.  IX,  5,  15. 

IX,  10,  2.  6.  7.  19.  X,  7,  20. 

X,  8,  4.  ex  purpuralis  Alexandri 
III,  12,  7.  ex  armigeris  VI,  8,  17. 
stirpe  regia  genitus  X,  7,  8.  Phry- 
gia  minor  Hellesponto  adiuncta 
eius  provincia  X,   10,  3. 

Lesbus  insula  III,  1,  19. 

Leucosyri,  gens  Asiae,  ad  Pon- 
tum  Euxinum  habitans,  (cf.  Cer- 
cetae,  Chalybes,  Mosy 
ni)  VI,  4,  17. 

Libanus,  nuuis  Phoenices,  IV, 
2,  18.  X,  I,  19.  in  Libano  Ara- 
bum  agrestes  Macedoues  adoriuu- 
tur  IV.  2.  24. 

Liber  Fater  v.  Bacchua. 

Locrenses  equites  in  acie  Ale- 
xandri  IV,  13,  29. 

Lycaonia,  regio  Asiae,  supra 
Ciliciam  siia,  IV,  5,  13. 

Lycia,  regio  Asiae  minoris,  in- 
ter  Cariam  et  Pamphyliam  sita, 
V,  4,  40.  VII,  10.  12.  eius  res 
compositae  III,  1,  1.  eam  obtinet 
Antigonus  X,  10,  2.  Lycius  civis 
V,  4,  11.  dux  itineris  V,  7,   12. 

Lycus  amnis,  qui  et  Marsyas  ap- 
pellatur,  iu  Maeandrum  influens, 
III,  1,  5. 

Lycns,  tluvius  Assyriae,  in  Ti- 
grim  iufluens,  IV,  9,  9.  IV,   1(3, 

Lydi  IV,  14,  24.  [8.   16. 

Lydia,  regio  Asiae  minoris,  III, 
4,  1.  IV,  5,  7.  8.  VI,  6,  35.  VII, 
8,  19.   eam   terminat  Halys  IV, 

11,  5.  ei  praeest  Antigoaus  IV, 
1 ,  35.  eam  recuperare  tentant 
praetores  Darei  IV,  1 ,  34.  35. 
provincia  Menandri  X,   10,  2. 


INDEX  NOMINUM. 


285 


Lynceatae,  •^ens  Illyrica,  iii  Ma- 
rfdonia  liabitans ,  in  exercitn 
Vexandri  IV,  13,  28. 

LynccRteg  v.  Alexander 
Lynceste»  et  Arayntas 
Lynceateg.  [10. 

Lyrnegsus,  url)sTroadi3,III.  4, 

Lysiraachus.  praetor  Alexan- 
ilri,  qui  postea  in  Thracia  regna- 
vit,  VIII,   1,  14.  46.  X,   10,  4. 

Macedonia  V[,  2,  15. 

Macednneii  assueti  regio  impe- 
rio  IV,  7,  31.  toto  orbe  noti  IV, 
14  .  4.  Alexandro  rege  dignissimi 
IV,  16,  33.  gens  bello  nobilissima 
VI,  1,  7.  8.  eorum  armis  nulla 
gens  par  VII,  9.  17.  VIII.  8,  16. 
in  acie  senes  faeti  IX,  2.  10. 
p.itrii  moris  tenaces  VIII.  5.  7. 
liberatores  orbis  III.  10,  4.  5. 
Macedoaum  acies  III,  2,  13.  III, 
3,  27.  tropaea  VII.  7,  14.  regum 
genns  IV,  2,  3.  genti  ingenita 
erga  reges  suos  veneratio  III.  6, 
17.  foriiludo  III,  10,  4.  IX.  7, 
23.  nomen  rV,  14  ,  17.  barbaris 
avisum  eoruni  nomen  propter 
avaritiam  ac  libidinem  praeto- 
nim  X,  1,  4.  lex  de  propinquis 
loniuratorum  necandisVI.  11.  20. 
VIII,  6,  28.  bella  civilia  X,  9,  I. 
Macedonicae  phalangis  vis  in,  9, 
2.   Macedonicae  vestes  V,  2,  18. 

Macerianus  v.  Margianna. 

Madateg  Persa  V.  3.  4.   12. 

Maedi,  geiis  Thraciea,  IX,  6,  20. 

Maeotia  (velMaeotis)  palns 

VI,  4.  18. 

Magi  III,  3.  9.  V.  I.  22.  magica 
ars,  vanissjmi  cuiusque  ludibrium, 

VII.  4,  8. 

Malienses  {MalKig),  gens 
Thessaliae,  equites  in  cxercitu 
Alexandri,  IV,  13,  29. 


Malli,  gens  Injiae,  IX,  4,  15. 

IX,  8,  3. 
Mallna,  urbs  Ciliciae,  III,  7,  5. 
Manapis   (al.  Menapia),   sa- 

trapes  Hyrcaniae,  IV,  4,  25. 
Maracanda,     urbs    Sogdianae, 

VII,  6,  10.  24.  VH,  9,  20.  VIII, 

1,  7.  19.  VIII,  2.  13. 
Marathos,  urbs  Phoenices,  IV, 

1,  6. 
Mardnniua  IV,  1.  11. 
Mardi  (al.  Amardi).  gens  bel- 

licnsa,  per  plures  Asiae  regiones, 
nl  Persidem,  Hyrcaniam,  Margia- 
nam,  Armeniam,  dispersa,  III,  13, 

2,  3.  IV,  12,  17.  multum  a  ceteris 
Persis  cullu  vitae  abhorrens  V,  6, 

17.  gens  confinis  Hyrcaniae,  cultu 
vitae  aspera  el  latrociniis  assueta 
VI,  5,  II.  VIII,  3,   17. 

Mare  Caapinm  III,  2,  8.  VI, 
4,16.  18. 19. VII,  3,21.  Hyrca- 
nium  VI,  4,  18.  VH,  3,  21.  Ci- 
liciumlll,  1,  12.  Indicum  Vn, 

3,  7.  rubrum  III,  2,  9.  IV,  7, 

18.  IV,  12.  9.  V.  4,  5.  VI,  2, 
12.  Vm,  9,  14.  X,  1.  1.3.  X, 
10,  4.  Persicum  V,  3.  2. 
Ponticum  (i.  e.  Pontus  Euxi- 
nus)  m,  1,  12.  MI,  3,  4.  VIL 

4,  27. 

Mareotia  palns, in  Aegypto  propa 
Alexandriam  sita,  IV,  7,  9.  IV, 
8.  I. 

Margania  (al.  Marginia), 
urbs  Soi;dianae,  VII.  10.  15. 

Margianua,  incola  Margianae, 
provinciae  Persicae  supra  Ariam 
sitae,  IX.  7,  4.  (Vulgo  Mace- 
rianns  scriptum  est.  cf.  prae 
fat.  p.  XX.) 

Marayaa  amnis  III,  1,  2. 

Maasagetae,  gens  Scytliiea, 
prope  Caspium  mare  colens,  IV, 
12,  6.  IV,  15,  2.  Vni,  1,  3.  6.  8. 

Mazacea,   praelor  Darei,  prac- 


286 


INDEX  NOMINUM. 


fectus  urbis  Memphis,  IV,  1,  32. 

IV,  7,  4. 

Mazaeus,  praelor  Darei,  IV,  9, 
7.  12.  14.  IV,  10,  14.  IV,  11, 
20.  IV,  12,  I.  4.  5.  15.  18.  IV, 
15,  5.  IV,  16,  1.  4.  7.  Babylo- 
nem  seque  dedit  Alexandro  V, 
1 ,  17.  20.  transfuga  satrapea 
Babyloniae  doiiatnr  V,  1,  44. 
demortuus  VIII,  3,   17. 

Hazagaefal.Massaga),  urbs 
Indiae,  regia  Assacani,  VIII,  10, 
22. 

Mcdi  III,  2,  4.  III,  9,  5.  IV,  12, 
14.  V,  4,  2.  V,  7,   12.  V,  8,  1. 

V,  13,  1.  VI,  2,  II.  VIII,  3,  17. 
Media  IV,  5,  5.  V,  1,  9.  11.  12. 

IV,  14,  24.  VI,  3,  3.  VII,  8,  18. 
X,  10,  4.  Mediae  praeest  Parme- 
niou  VI,  8,  18.  Media  nulla  opu- 
leatior  regio  VI,  9,  22. 

5ledu8,  fluviiis  Persidis,  qui  in 
.Media  oritur  et  iu  Araxen  se  ef- 
fundit.  Curtius  contra  tradit,  Ara- 
xen  multorum  aqnas  torrentium 
evolvere  in  Medum,  V,  4,  7. 

Megalepolitani  VI,  1,  20. 

Meleager,  pi aeior  Alexandri,  III, 

9,  7.  IV,  13,  27.  V,  4,  14.  VII, 
6,  19.  21.  VIII,  12,  17.  X,  6, 
20.  X,  7,  1.  7.  10.  14.  17.  19. 
X,  8,  1  —  7.  22.  23.  X,  9,  7- 

10.  13.   17.  18.  20. 
Melon,  l):irei  interpres,  V,  13,  7. 
Memaceni,  gens  Asiae,  prope 

laxarten  fluvium ,  quem  Curtius 
Tanaim  norainal,  colens,  VII,  6, 
17.  21. 

Uemnon  Rhodius,  nobilissimus 
(inx,  III,  13,  14.  III,  4,  3.  eius 
niors  III,   1,  21.  III,   2,  1. 

Uemnon,  praetor  Alexandri.  Sy- 
riae  praefectus,  IV,  8,  11.  (alius) 
supplementa  e  Thracia  adducil 
IX,  3.  21. 

Hem  non,  Tithoui  filius,  IV,  8,  3. 


Memphis,  urbs  Aegypti,  in 

nistra  Nili  ripa  sita,  IV,  1,  30. 

IV,  7,  4.  5.  IV,  8,  2.  X,  10,  20. 
Menander,    praetor  Alexaudri, 

X,  10,  2. 
Menedemus,    praelor   Alexan- 

dri,  VII,  6,  24.  VII,  7,  31.  Vn, 

9,  21. 
M  e  n  e  8 ,  praelor  Alexandri,  V,  1, 

43. 
M  e  n  i  d  a  8 ,  praetor  Alexandri,  IV, 

12,  4.  IV,  15,  12.   IV,  16,  32 

VII,   10,   11. 
Mennis,    urbs    Babyloniae,   non 

nota  aliunde,  V,  1,  16. 
M  e  n  o  n  ,  Arachosiis  praetor  datus, 

VII,  3,  5.  morbo  interiit  IX,  10. 
20. 

M  e  n  t  o  r ,  Thymodis  pater,  DI,  3, 

I.  eius  flliae  III,  13,  14. 
Mer08,  mons  Indiae,  VIII,  10, 12. 
Mesopotaraia  IV,  9,  ].  unde 

dicta  y,  1,  15.  fervidissimus  in 

ea    regione   aestus    X,    10,   10. 

eius  campi  III,  2,  3.  III,  8,  2. 

IV,  9,  6.  V,  1,  15.  IX,  2,  13. 

praelores  X,  1,   19. 
Methymnaei,  incolae  Methym- 

nae,  urbis  in  insula  Lesbo  sitae, 

IV,  5,  19.  IV,  8,  11. 
Metron,   nobilis  iuvenis ,   super 

.nrmamentarium  positus,  VI,  7, 

22.  VI,  9,  7.  9. 
Midaa  III,  1,  12.  pater  Gordius 

Itl,   I,  14. 
Milesii  VII,  5,  29.  30.    pecu- 

niam   ab  iis  exigit  Pharnabazus 

IV,   I,  37. 
M  i  1  e  t  u  8 ,  urbs  lonnm ,   in  Caria 

sita,  IV,  5,  13.  VII,  5,  28.  35. 

VIII,  2,  8. 

Minerva  III,  7,  3.  III,  12,  27. 

IV,  13,  15.  vni,  2,  32.  VIII.  11, 

24. 
Mithracenes  Persa  V,  13,  9. 
Mithrene8  Persa,  Sardinm  p.-o- 


INDEX  NOMINUM. 


287 


iliior,  III,  12,  6.  Aimenia  ei  ab 
AlexBndro  data  V,  1,44.  V,  8, 12. 

iVIithres  (vel  Mithras).  deus 
vclerum  Persarum.  a  Sole  diver- 
siis,  IV,  K5,  12.  Postea  tamen 
Sol  ipsi'   Miihras  vocatus  est. 

Mitylenaei  IV,  8,  13. 

Mitylene,  urbs  Lesbi  insulae, 
IV,  5.  22. 

Moeris,  rex  Indicus,  IX,  8,  28. 

M  o  n  i  ni  u  8 ,  r.ncedaemoniorum  ad 
Dareum  legatus,   III.   13,  15. 

Mosyni  (vel  Mosynoeci), 
gens  Ponli,  in  ora  Ponli  Euxini, 
non  ,  ut  Cui  lius  narrat ,  ad  Ca- 
spitim  mare  habitans,  VI,  4,  17. 

Miillinus,  scriba  Alexandri  re- 
i^is,  VIII,  11,  5.  Nomen  corru- 
ptiim  viiletur. 

Musicani,  gens  Indiae,  IX,  8, 
8.  IX,  8,  16. 

Myndii,  incolae  Myndi ,  urbis 
Doricae  in  Caria  sitae,  III,  7,  4. 

X. 

\aharzanes,  praelor  Darei,  HI, 
7.  12.  m,  9,  I.  cum  Besso  insi- 
diatiir  Dareo  V,  9,  2.  3.  11.  V, 
10,  1.  12.  13.  V,  11,  8.  V,  12, 
14.  Hytcaniam  fuga  petit  V,  13. 
18.  VI,  3,  9.  eius  litterae  ad 
Alexandnim  VI,  4,  8.  oecurrit 
Alexandro  VI,  5,  22.  23. 

Nasamones,  gens  Africae ,  IV, 
7,  l'.i.  (cf.  Syrtica  gens.) 

Nantaca,  regio  Sogdianae,  non 
proc\il  ab  0x0  flumine  sita,  VIII, 
2,  19. 

Nearchns,  praefectus classis Ma- 
cedonieae,  IX,  10,  3.  X,  1,  10. 
eiiis  sentenlia  de  successore  Ale- 
xandri  X,  6,  10. 

Neptnnus  IV,  2,  20.  IV,  4,  5. 

Nicaea.  urbs  Indiae,  ab  Alexan- 
ilni  condita,  IX,  3,  23. 

Nicanor,  Parmenionis  filius,  III, 


9,  7.  rV.  13,  27.  V,  13,  ly.  8U- 
bita  morte  correptus  VI,  6,  18. 
VI,  9,  13.  27. 

Nicanor  V(.  7,  l.i. 
Nicanor,  iiobilis  iuvenis  in  exer- 

cilu   Maredomim,  VIII,    13,   13. 
Nicarchide8  arci  Persepolis  ab 

Alexandro  pracficitur  V,  6,  11. 
Nicoinachus  cxoleius  VI.  7,  2. 

16.  2,i.  VI,  8,  1.  12.  VI.  10,7 

VI,  11,  37.  38. 
Nicostratns,  ex  regia  coliorte, 

VIII,  6,  9. 

Nilns  IV,  7,  3.  eins  claustra  IV, 
8,  4.  crocodilos  alit  VIII,  9,  9. 
Ninus  III,  3,  16. 
N  ora  (al.  Ora),  urbs  Indiae,  VIII. 

II.  1. 
Nnmidia  X.  1,  17. 
Nymphae  III.  1,  4. 

Nyga,  iirbs  Indiae,  a  Libero  pa- 
tre  condita,  VIII,  10,  7. 

O. 

Oceanus  IV,  14,  9.  IX,  3,  14. 

IX.  9,  9.  X,  5,  36. 
Ochns.  amnis  Asiae,  influens,  ut 

alii  Iradunt,  in  mare  Caspium, 
ii<  alii,   in  Oxum  (luvium,  VII, 

10,  15. 

Ochns,  Darei  filins ,  sex  annos 
natus,  (ni,  II,  24.  III,  12,  26.) 
IV,  11,  6.  IV,  14,  22. 

O c h u 8 ,  Aitaxei-xes  III.,  qui  ante 
Dareum  regnaverat.  III,  13.  12. 
13.  VI,  2.  7.  VI,  4,  25.  VI,  5, 
2.  saevissimiis  regnm  X,  5,  23. 
eius  filiae  tres  III,   13,   12.  uxor 

III,  13,  13.  neplis  VI,  2,  7. 
Odrysae,  gens  Thraciae,  X,  1 ,  45. 
Olympias,  Alexandri  niater,  V, 

2,  22.  TX.  6,  26.  cam  immorta- 
litati  consecrare  decrevit  Alexan- 
der  IX,  6,  26.  X.  5,  30. 
Olynthius,  incola  Olynthi,  co- 
loniae  Graecae  in  Macednnia  ad 


288 


INDEX  NOMINUM. 


siimm  Toronacum  sitae,  VIII,  8, 
19. 

Omphis  (ap.  Diodor.  Sic.  Mo- 
phis),  Taxilis  filius,  rex  Indiae, 
permittente  Alexandro  nomen  pa- 
iris  assumil  V)II,   12,  4.   14. 

Onchae  (al.  Unchae),  oppi- 
dum  Syriae,  non  aliunde  notum, 
IV,  1,  3. 

Onesicritns,  snmm\is  classis 
Macedonicae  in  Oceanum  missae 
gubernalor  (agjjiKupsgvjjujs)  et 
vitae  Alexandri  scriptor,  IX,  10, 
3.  X.  1,  10._ 

Onoraastoridcs,  Lacedaemo- 
niorum  ad  Dareum  legatus,  III, 
13,  15. 

Orestae,  gens  Epirotica,  Mace- 
doniae  adiecta,  IV.   13,  28. 

Oritae  (al.  Horitae),  gens 
Gedrosiae,  IX,  10,  6. 

Orsilos  Persa  V,  13,  9. 

Orsincs,  satrapes  Persagadum, 
noijilila^e  ac  diviliis  inter  omnes 
barbaros  eminens  X,  1,  22.  ge- 
nus  diicebat  a  Cyro  X,  1,  23.  a 
septem  Persis  oriundus  IV,  12,  8. 
eius  supplicium  X,  1,  29.  35.  37. 

Oxartes  VIH,  2,  25.  27.  30.  31. 

Oxathres,  Darei  frater,  III,  11, 
8.  III,  13,  13.  VI,  2,9.  Vn,  5,40. 

Oxus,  amnis  Asiae,  qui  in  Para- 
pamiso  oritur  et  in  mare  Caspium 
influit,  VU,  4,  5.  VII,  4,  21.  VII, 
5,  13.  turbidus  semper  et  insa- 
hibris  potui  VII,  10,  13.  15. 

Oxyartes  (cuius  nomen  VHI,  4, 
21.  in  codicibns  male  mutatum 
est  in  Cohortandus,  ex  quo 
Iiinius  et  Modius  fecerunt  Co- 
h  ortanus)  Persa,  praetor  Ba- 
i-irianorum,  Roxanes  pater,VIII.  4. 
21.  X,  3,  11.  amplioris  imperii 
donatus  finibns  IX.  8,  10. 

Oxydates  Persa  VI,  2,  11.  VDI, 
3,  17. 


Oxydracac,  gens  Indiae,  IX,  4, 

15.  24.  26. 
Ozincs,  nobilis  Persa,  IX,  10,  19. 


Pacones,  gens  Macedoniae,  IV, 

9,  24. 
Paconia  IV,  12,  22. 
Palaetyros  IV,  2,  4. 
Pampliylia,  regio  Asiae  mino- 

ris,  mari  adiacens,  III,  1,  1.  V, 

3.  22.  VI,  3,  3.  Antigouo  datnr 
X,  10,  2. 

Paphlagones  IV,  1,  34.  VI, 
11.  4. 

Paplilagonia,  regio  Asiae  mi- 
noris,  inter  Bithyniam  et  Pontiim 
ad  Poutum  Euxinum  sita,  III,  1, 
22.  eam  capit  Calas  IV,  5,  13. 
cedit  Eumeni  X,  10,  3. 

Paraetacene,  regio  Persiiiis, 
V,  13,  2. 

Paraparaisadae  (vel  Paro- 
paraisadae),  geus  Asiae,  ad 
montem  Parapamisum  habitans, 
Indiae  vicina,  VII,  3,  6.  IX,  8.  9. 

Paraparaisns  (vel  Paropa- 
misns),  mons  Asiae,  Indiaft 
vicinus,  in  quo  Oxus  et  Indus 
amnes  oriuntur.  Nominatur  etiam 
Caucasus  Indicus.  VII,  4.  31. 

Parracnio,  praetor  Alexandri. 
fidissimus    purpuratorum   FV,  6, 

4.  peritissimiis  inter  duces  ar- 
tium  belli  IV,  13,  4.  princeps 
amicorum  VI.  11,  39.  mililine 
domique  clams  v.ir  VII,  2,  3.?. 
omnium  periculorum  Alexandri 
particeps,  Philippo  ante  omne? 
amicus  et  ipsi  Alexandro  fidissi- 
mus  VII.  1.  3. —III,  4.   15.  111. 

6,  14.  III,  7,  6.  8.  III,  9.  S.  in. 
m,  11.3.  13.  III.  12,27.  III.  1.3. 
2.  3.  4.  8.  IV,  1.  4.  IV.  5,  9. 
IV,  10.  17.  IV,  11,  11.  IV,  13, 

7.  11.   20.  23.  27.  35.   IV,  15, 


INDEX  NOMINUM. 


289 


6.  7.  IV,  16,  1 — 1.  7.  19.  V, 
3.  16.  V,  6,  11.  VI,  8,  7.  11. 
18.  VI,  9,  4.  13.  27.  VI.  10,  34. 
VI,  11,  20.  29.  VH,  1,  27.  VII, 
2.  11.  13.  16.  20.  23  —  25.  30. 
VIII,  1,  33.  52.  VIII,  7,  4.  VIII, 
8,  5.  X,  1,  1.  6.  Alexandri  ius- 
s',1  iiuUcta  cansa  (VIII,  7,  5.)  a 
Cleanelio  occiilitiir  VII,  2,  27. 

1'arthi  v.  Parthicni. 

Parthiene,  proviiicia  Pcrsica, 
Hyrcaniae,  iafra  quam  sila  erat, 
adiecta,  V,  12,  18.  VI,  2,  12. 
VI,  3,  3.  VI,  4,  2.  VI,  5,  32. 

Parthieni,  incolac  1'arthienes, 
IV,  12,  11.  VI,  2,  12.  IX.  10, 
17.  Discernnnlnr  ab  iisapnd  Cnr- 
tinm  Parlhi,  regni  Parlliici  ab 
.\rsaceconditi  incolae.  Parlhie- 
II  o  rn  m  gens,  incolentium  terras, 
qnas  nunc  Parthi  Scylhia  pro- 
fecti  tenent  IV,  12,  11.  At  ean- 
dera  tamen  utramqne  esse  gen- 
tem  Cnrtins  ipse  significat  hisce: 
Partliieneu,  tunc  ignobilem  gen- 
tem,  nunc  caput  omnium,  qni 
post  Enphraten  et  Tigrim  amnes 
siii  rnbro  mari  terminantnr  VI, 
2,  12.  —  Scythae.  qni  Parthos 
condidere  VI,  2,  14.  Alias  urbes 
habuere  Macedommi  reges,  quas 
nunc  habent  Parihi  V.  7,  9.  Ca- 
put  Mediae  urbs  haec  (Ecbatnua) 
nunc  tenent  Parrhi  \',  8,   1. 

Pasargadaev.  Persagadae. 

Pasas  Tbessalus  X,  8,  15. 

Pasitigris,  ,^siae  nuvius,  Ori- 
iiir  in  montibus  Usiorum  et  Per- 
sico  mari  se  insinual  V,  3,  1.  2. 
Alii  tamen  scriptores  Iradunt,  ex- 
tremim  Tigridis  cnm  Euphrale 
coninncti  partem  Pasitigrim  no- 
minari. 

P  a  t  a  1  i  a .  gens  Indiae.  IX,  8,  28. 
.\b  aliis  insnla  P  a  1 1  a  I  e  n  e  com- 


memoratur,  ad  oslia  Indi  sita,  et 

oppidum  Pat  la  la. 
Patrnn,  dux  firaecorum  niilitum 

Darei,  V,  9,  15.  V,  11,  1.  3.  4. 

7.  8.  9.  12.  V,   12,  4.  7. 
Paasanias,    Philippi   regis   iu- 

terleclor,  VII,  1,  (>. 
Fausippus,    Lacedaemonionim 

ad  Dareum  legatus.  III,   13,   15. 
P  eloponnenses  IV,  13,  29. 
Peioponnesii    Ul ,  9,  8.  VII, 

4,  :u. 

Peloponncsus  III,  1,  1,  V,  1. 
41.   VI,  3,  2. 

Pelusium,  urbs  Aegypti,  ad 
orientale  Nili  ostium  (Pelnsia- 
cnm)  sita,  IV,  1,  30.  IV,  7,  2. 
3.  Pelusinm  (i.  c.  Pelnsiacnmj 
ostium  IV,  1,  29. 

Perdiccas,  rex  Macedonum,  VI, 
U,  26, 

Perdiccas  (s.  Perdicca), 
uuus  e  prnestantissimis  praeto- 
ribus  Alexandri,  cni  hic  mori- 
buudns  detraclum  anulnm  digito 
tradidit  X,  5,  4,  alque  ita  signi- 
flcare  visus  est,  eum  optimum 
esse  X,  6,  16.  —  III,  9,  7.  IV, 
3,  1.  IV,  16,  32.  VI,  8,  17.  VII, 

6,  19.  21,  vm,  1,  45.  48.  VIII, 

10,  2.  VIII.  14,  5,  1.1.  IX,  1,  19. 
X,  6,  4  — 9.  17—18.  20.  X,  7, 

7.  8.    16.  18—21.  X,  8,  1  —  6. 

11.  12.  22.  23.  X,   9,  7  —  10 
18.  20.  X,  10.  1.  4. 

Perilaus  X,  8.  15. 

Persae:  agminis  eornm  ordo  III, 
3,  9  sqq.  feminis  laniflcium  con- 
tnmeliosum  V,  2 ,  19.  filii  non 
consident  in  conspectn  matris, 
nisi  quum  illa  permisil  V,  2, 
22.  imperium  per  dncentos  tri- 
ginta  annos  ad  snmmum  fasti- 
ginra  evectnm  IV.  14,  20,  de- 
tondent  comas  in  Inctu  X,  5,  17. 
capital  Persis,  in  sella  regis  con- 

19 


290 


INDEX  NOMINUM. 


sedisse  VIII,  4,  17.  a  septem 
Persis  oiiuudus  IV,  12,  8. 

Persagadae  (vei  Pasarga- 
dae),  vetiis  Persidis  caput,  noQ 
procul  a  Persepuli  ad  Cyrum  flu- 
vium  situm,  a  Cyro  lege  coudi- 
tum  V,  6,   10.  X,  1,  22. 

Pevsepolig,  cnput  Persidis  et 
regni  Persici,  prope  Araxen  flu- 
vium  situm,  V,  4.  33.  V,  6,  1. 

IV,  5,  8.  rcgia  totius  orientis  V, 
7,  8.  eius  divitiae  V,  6,  2  sqq. 
diripitur  a  Macedonibus  V,  6, 
4  sqq.  redit  Alexander  V,  6,  19. 
incendit  eam  V,  7  ,  5   sqq.    anc 

V,  6,  11. 

PerBicum  raare  v.  Mare 
P  ersi  cuni. 

Persis,  provincia  regiii  Peisici. 
III,  11,  19.  V,  1.  37.  V,  2,  16. 
V,  3,  3.  16.  17.  V,  6,  12.  VI, 
2,  3.  opulenta  IX,  10,  23.  situs 
V,  4,  4.  5.  riges  IV,  10,  6.  V, 
6,  1.  eam  intrat  Alexander  V,  3, 
17.  Cyrus  imperium  primus  in 
Persidem  inlulit  IV,  14,  24. 

Peucestes  Macedo  Aegypto 
praefioilur  IV,  8,  4. 

Peucestes  (slg  rcSv  vnaeni- 
atwv  Didd.  XVII,  99.)  Alexan- 
dro  periililami  supervenit  IX,  5, 

II,  17.  18. 
Peucolaus,   praetor  Alexandri, 

VII,  10,  10. 
Fh  arnabazu  8  ,    piaetor  Darei, 

III,  3,  1.   III,  8,  1.  IV.  1,  37. 

IV,  5,  16.  17.  19.  20.  eius  u>:or 
et  filius  III,  13.  14. 

Pharos  insiila,  obiecta  Alexan- 
drlae  (cf.  Caesar  b.  c.  III,  112.), 
IV,  8,   1. 

P  h  a  8  i  8 ,  fluvins  Pontt,  iuxta  op- 
pidum  Phasin  In  Pontum  Euxi- 
nmn  iiiflnens,  VI,  5,  25. 

Phcgeus,  rex  Indicus,  IX,  1,  36. 
l.X,  2,  2. 


Philippus,  .^.exandri  pater,  III, 
7,  11.  IV,  15,  8.  VII,  1,3.  VIII, 
1,  20.  X,  2,  23.  victor  Athenien- 
sium  III,  10,  7.  VIII,  1,  33.  eius 
interfectores  IV,  7,  27.  IV,  1,  12. 

VII,  1,  6.  .\lexander  eum  ultus 
est  X,  5,  30.  eum  dedignatur 
patrem  VI,  11,  23.  IV,  10.  3. 
in  acie  tutior  quam  iu  tliealro 
fuit  IX ,  6 ,  25.  eius  hospes  Ar- 
tabazus  V,  9,  1.  VI,  5,  2.  Ma- 
napis  exul  ad  Philippum  perve- 
nit  VI,  4,  2b.  Pliilippo  genilus 
Ptolemaeus  IX,  8,  22. 

Philippus    Acarnan ,    medicus 

Alexaudri,  III,  0,   1.   4.   9.  14. 

17.  IV,   6,  17.  VI,   10,  34. 
Philippus    Arrhidaeus    v. 

Arrhi  daeus. 
Philippns    Balacri    (filius), 

praelor  Alexaiidri,  IV,   13,  28. 
Philippus,    dux   Thessalorum 

equilum,  IV,  13.  29.  VI,  6,  35.. 
PhilippuB,     Lysiniarhi    frater, 

VIII,  2,  35. 
PhilippuB,   satrapes  parlis   lu- 

diae  (Arrian.  VI,  2.  3.  VI,  15, 
2.),  ex  vnhiere  iiiterit  X,  1,  20. 
(Anian.  VI,  27,  2.) 

Philotas  Augaeus  virlulis 
causa  doiiadis  V.  2,  5.  v.  Au- 
gaeus. 

P  hilot  as  .  Parmenionis  filiiis,  IV, 
13,  26  V,  2,  15.  V.  4,  20.  30. 
VI ,  6,  19.  praeparatns  iu  caput 
regis  insidias  biduo  tegit  VI ,  7, 
18  sqq.  ipse  perfidiae  snspectus 
acousatur  et  occidilur  VI.  7,  27 
—  VI,  11,  40.  VII,  1,  1.  VIII,  7, 
4.  VIII,  8,  5. 

Philotas.  praetor  Alexandri,  re- 
gioni  circa  Tyrum  iussus  prae- 
sirtere  IV,  5,  9. 

Philotas:  Cilicia  ei  destiualK  X, 
10,  2.  [0,  9. 

Philotas,  ex  regia  cohorte,  Viri, 


J 


L\DEX  NOMINUM. 


291 


Phocnice   IV,   l,   15.  IV,  2,  1. 

IV,  5,  10.  VI.  3,  3.  Laomedonti 

(t.iiiir  X,  10,  2. 
Phradatei,     praefcctiis    geatis 

Tapurorum.   IV,  12,  9.   VI,   4, 

21.   VI,  5,  21.  VIII,  3,  17.  oc- 

.iilitur  X.  1,  39. 
Phrataphernes  satrapes  Ale- 

xaiiilio  8C  deiiit  VI,  4,  23.  Hyr- 

laiiiam  et  Mardos   cum  Tapuris 

.\Icxander  ei  tradit  VUl,  3,  17. 

ParthieDorum  satrapes  IX,  10, 17. 
Phrataphernes,   qui   Choras- 

miis   praeerat,  VIII,  1,  8. 
Phryges,  .Mexandri  milites.  IV, 

12,  11.  homiues  rusiici  VI,  11,  4. 
Phrygia,    regio  .\siae   minoris, 

III.  1.    11.   VI,  3,  3.   pluribus  vi- 

eis    ijuam    urbibus  frequens    III, 

1,  11.  Phrygiam  raaiorem  -\nti- 
gnnus  obtinet  X,  10,  2.  minorem 
Leonnatus  X,    10,  3. 

Pinarns,  lluvius  Ciliciae,  prope 
Issum  in  sinum  Issicum  influens, 

III,  8,  16.  28.  III.  12,  27. 

P  i  8  i  d  a  e  ,  gens  .\siae  minoris,  ^I, 

3,  3. 
Pithon,  praetor  Alexandri,   IX, 

s,  10.  X,  7,  4.  8.  X,  10.  4. 
Platon  Atheniensis  V,  7.  12. 
Pnvtagoras,    rex    Cypriorum, 

IV,  3,   11. 

Poeni  (i.  e.  Carthaginienses)  fV, 

2.  11.  IV,  3.  22. 
Poleraon  clansira  Nili  lueri  iu- 

betur  ab  Alexandro  IV,  8,  4. 

Poleinon,  Andromenis  &Iiii8, 
Am\nlae  et  Simmiae  fraler,  VII, 
1.   10.   VII,  2,   1. 

PoUux  VIII,  5,  8. 

Polydamas  acceplissimns  Par- 
menioni,  proximus  lateri  in  acie 
slare  solitu»  VII,  2.  U.  IV,  15, 
6.  7.  iussu  .\lexandri  Parmenio- 
nem  occidit  VII,  2,  1 1—27.  29. 

Polypercon,  praetnr  .A.lexandri, 


IV,  13,  7.  dux  peregrini  militis 
IV,  13.  28.  V,  4,  20.  30.  VIII, 
5,  2.  22.  24.  VIU,  U,   1. 

Polystratas  Maeedo  V,  13,24. 

Polytimetu8.    aninis    Sogdia- 
nae,  VII,  10,  2. 

Ponticum  mare      v.      Mare 
P  on  t  icum. 

Ponticae  geiites  X.  10,  4. 

Porticanua,  rex  Indiciis.  IX, 8. 
11.  12. 

Porut,  rex  Indiae,  VIII,  12,  13. 
corpus  rarae  magnitudinis  et  ani- 
mus  par  robori  corporisVUI,  13. 
7.  Vm,  14, 13.  pertinaciaVIH,  14, 
38.  ad  deditionem  eum  Alexauder 
nominis  sui  fama  friislra  com- 
pellere  conalur  VIII,  13,  2.  in 
ulieriore  Hydaspis  amnis  ripa 
cousedit  VUI,  13,  5.  10.  10.  27 
pugna  commissa  ab  .\lexandro 
superalur,  sed  benigne  traclatnr 
VIH,  14,  1  — 4C.  IX,  I,  7.  8. 
IX .  2 ,  5.  Porus  et  Taxiles  dis- 
cordes,  sed  reconciliatur  gralia 
IX,  3.  22.  Pori  lillerae  ad  Ale- 
xandrum  X,  1,  20. 

Praesti,  gens  Indiae,  IX,  8,  11, 

P  r  a  8  i  i ,  gens  Indiae ,   iilteriorem 
ripam  Gangis  colens,  IX,  2,  3. 

Promethens  VU,  3,  22. 

Ptolemaens,  Lagi  filius,  prae- 
tor  Alexandri,  qui  postea  in  Aegy- 
pto  regnavil  IX,  5,  21.  Philippo 
genitus  esse  credebatur  IX,  8, 22. 
(in  libro  de  rebus  gestis  Alexandri 
scripto)  gloriae  suae  non  est  re 
fragatus  IX,  5,  21.  relinet  Ale- 
xandrum  interficere  volentem  Cli- 
tum  vni,  1,  45.  48,  —  Vni,  6, 
22.  plurimas  (in  India)  urbes, 
Alexauder  maximas   capil  Vm, 

10,  21.  vm,  13,  18.  19.  vra, 

14.  15.  IX,  6,  15.  vulneralnr 
IX,  8,  22.  25.  populatnr  Indos 
IX,  10,  6.  7.  non  vult  successo- 

19* 


292 


INDEX  NOMINUM. 


rem  Alexandri  eligi  X,  6,  13. 
16.  X,  7,  16.  satrapes  Aegypti 
et  Africae  genliiim  X,  10,  1.  20. 
Fyramus,  fluvius  Asiae  mino- 
ris,  prope  iMallum  iii  mare  ia- 
fluens ,  III,  4,  7.  III,  7,  5. 

R. 

Rheomithres,  praetor  Darei, 
m,  11,  10. 

Rhodii  urbem  suam  portusque 
deduut  .\lexaiidro  IV,  5,  9.  que- 
runtur  de  praesidio  IV,  8,  Vi. 

Rhosaces  (al.  Rhoesaces) 
satrapes:  manum  eius  capiti 
Alexandrl  immiuenlum  amputal 
Clitus  Vm,  1,  20. 

Ridagnns  (al.  Ridagus), 
amnis  Partliiae,  in  quem  Ziobe- 
tis  cadit,  VI,  4,  6. 

Romana  mansuetudo  IV,  4,  21. 

Romanus  populus  X,  9,  3. 

Roxane,  Oxyartis  fllia ,  uxor 
Alexandri,  VIII,  4,  23.  25.  prae- 
gnans  X,  6,  9.  13.  21.  X,  7,  8. 

Rubrum  mare  v.  Mare  ru- 
brum. 

Sabarcae,  gens  Indiae,  IX,  8,  4. 
Bacae,  gens  Scytliica,  Massagetis 

vicina  (liodie  Kirgliis-Kosaken), 

V,  9,  5.  Vn,  4,  6.  VII,  9,  17.  19. 
Sagi,  gens  vel  regio  ignota  Sog- 

dianae,  VIII,  4,  20. 
Samaritae,    incolae   Samariae, 

regionis  Palaestinae,  IV.  8,  9. 
Samaxns  (al.  Gamax  us),  rex 

Indorum,  VID,   13,  4. 
Sambus,    rex    Indicus,    IX,   8, 

13.  17. 
Samothracum  initia Vm,  1,26. 
Sangarius,  flnvius  Asiae  mino- 

ris,  in  Pontum  Euxinum  inlluens, 

III,  I,  12. 
Sardes,  caput  Lydiae,  m,  12,  6. 

V,  1,  44. 


Sarmatae,  gens  maxima  Euro- 
pae  et  Asiae,  cuius  non  fiuitima, 
sed  pars  est  ScyLlniruiu  gens, 
VII,  7,  3. 

Sataces  (al.  Sabaces),  prae- 
tor  Aegypli,  III,  II,  10.  IV,  I,  28. 

Satibarzanes,  satrapes  .Ario- 
rum,  VI,  6,  13.  20.  21.  22.  25. 
34.  Vn,  3,  2.  MI,  4,  33,  37. 

Satrapene,  regio  ignota  A&iae, 

V,  2,  1.  Mutaadum  fortasse  uo- 
men  in  Sittacene,  quae  regio 
est  Assyriae. 

Satropates,  equilatus  Persarum 
praefectus,  IV,  9,  7.  25. 

S  a  t  urno  pueriimmolati  IV,  3,  23. 

S  c  e  n  i  t  a  e ,  Aethiopes,  IV,  7,  19. 

S  c  y  t  h  a  e ,  gens  haud  procul  Thra- 
cia  sita,  Sarmatarum  non  fini- 
tima,  sed  pars,  VII,  7,  3.  sedes 
eorum  in  Europa  et  in  Asia  W, 

2,  13.  Asiatici  super  Eosporum 
colunt,  Eiiropaei  ad  Borysthenera 
atque  ad  Tanaim  atlinent  VI,  2, 
13.  ab  Europiieis  Scylliis  Tanais 
Bactrianos  dividit  VH,  7,  2.  Ta» 
nais  accolae  VI,  6,  13.  ultra  Ta- 
naim  colentes  Vn,  4,  6.  32.  rex 
Scytharum ,  cuius  ultra  Tanaim 
imperium,Vn,7,  1.  Tanais,  aninis 
regionis,  quam  Scjthae  Europaci 
iucolunt,  VII,  6,  12.  Scythae,  qiii 
snperBosporumcoIuntjVn,  6,  12. 

VI,  2,  13.  Vffl,  1,  7.  terribiles 
facies  Scytharum  IV,  13,  5.  pro- 
ceritas  VII,  4,  6.  sapienlia  VII, 
8,  10.  bellicosissima  gens  et  ra- 
plo  vivere  assueta  IV,  6,  3.  in- 
Ticti  an'e  Alexandrum  VII,  9,  17 
18.  arcus  Scythictis  X,  1,  31.  nii 
litant  sub  Dareo  IV,  9,  2.  IV,  M, 

3.  IV,  15, 12.  13.  Alexander  ve  at 
eos  transire  Tanaim  ^  II,  6,  12. 
bellum  cum  iis  geslunis  est,  dis- 
suadentibus  amicis,  VII,  6,  5  sqq. 
Scytharum  legaii  ad  eum  vcniuni 


INDEX  NOMINUM. 


293 


VII,  8,  8.  eorum  oratio  Vn,  8,  12 

—  30.  Alexander  Tanaim  traiisit 

Scylhrisque  fugat  VII,  0,  2  sqq. 

Scjthae    Alexandri   milile»   VIII, 

H,  5.  IX,  2,  24.  33.  Seytharum 

solitudines  VII,  8,  23. 
Scythae  Abii  v.  Abii. 
Scythiae  Jeserta  VII,  3,   19. 
Scmiraniis  Babyiouem  condidit 

V,  1 ,  24.  eius  gest.T  K,  6,  23. 

eam  et  Cyrum  Alexander  maxime 

ailmiralur  VII,  6,  20. 
Seuthes  (III.),   rex  Odrysarum, 

X,  I,  45. 
Sihi,  gens  Indiae,  K,  4,  2. 
Sibyrtias  Cedrosiae  praeponitur 

IX,  10,  20. 
Sicilia  VIII,  5,  8. 
Sidon,  urbs  Plioeuices,  vetuslate 

famaque  condiiorum  inclita,  IV, 

1,  15.  IV,  4,  15. 
Sidonii  IV,  1,   16.  IV,  4,  15. 
Sinim  ias,  AMdromenisfilius,  VII, 

1,  10. 

Sinopenses,  incolae  Sinopes, 
coloniae  tiraecae  in  Cappadocia 
ad  Ponlum  Euximim  sitae:  eorum 
ad  Dareum   legati  VI,  5,  6. 

Siphnns,  insula  marisAegaei, 
una  ex   Cycladibus,  IV,   1,  37. 

SisenesCal.Sisines)  Perses  iu 
e.\ercitii  Alexandri  III,  7,  11 — 15. 

Sisocostus  VIII,  II,  94.  '  . 

Sisygambis,  mater  Darei,  111, 
3,  22.  capliva  UI,  11,  24.  HI, 
12,  17.  24.  non  fidit  victoriae 
suorum  IV,  15,  10.  11.  asperna- 
tur  munus  Alexandri  V,  2,  19. 
20.   mater   ab   eo  appellatur  V, 

2,  20.  22.  deprecatur  eum  pro 
necessario  suo  V,  3,  14.  luget 
mortem  Alexandri  et  inedia  ex- 
tinguitur  X,  5,  10  —  24. 

Sitalces,  praelor  Alexandri,  X, 

1.  1.  [5,  9. 

Socrates,  Ciliciae  satrapes,  IV. 


Sogdiana,  provincia  regui  Per- 

sici ,    inter    Oxum    et     laxarlen 

amnes    supra     Bactrianain    sita, 

VIII,  1,  35.  maiore  ex  paite  de- 

serla  VII,   10,  1. 
Sogdiani  Ul,  2,  9.  IV,  5,  5.  IV, 

12,  7.  \U,  4,  5.  VU,  5,  1.  MI. 

8.  21.  VU,  10,  4,  10.  VUI,  1,7. 

X,  10,  4.  inler  Macedones  mili- 

tant  IX,  2,  24, 
Soli,  urbs  Ciliciae,  UI,  7,  2. 
Sopithes  (al.  Sophites)  IX, 

1,  24. 
Sopolis,   pater  Hermolai,   VIII, 

7,  2. 
Sostratiis,    ex   regia   cohorle, 

MU,  6,  7.  8. 
Sparta   ab  Alexandro  perdomita 

VI,  3,  2.   VI,  1,  16. 
Spartani  IV,  8,  15.  VII,  4,  30. 
Spitamcnes   inter  omnes   ami- 

cos  praecipuo  honore  cultus  a 
Besso  VU,  5,  19.  22.  36  sq.  VU, 
6,  14.  24.  VU,  7,  31.  33.  38. 

VII,  9,  20.  VUI,  3,  I.  2.  8. 12.  16. 
Stamcnes,  satrapes  Babyloniae, 

VUl,  3,  17. 
Stasanor,  Drangarum  praefeclus, 

VUl,  3,  17. 
Statira,  filia  Darei,  IV,  5,  1. 
S  t  r  a  t  o ,  rex  Aradi ,  IV,  1 ,  6. 
S  t  rat  o,  rex  Sidonis,  IV,  1,  16.  26. 
Stymphaei  (vel  Tymphaei), 

gens  Epirotica,  miliies  iu  exercitu 

Alexandri  IV,  13,  28.  (cf.  prae- 

fal.  p.  IX.) 
Styx  fons  X,  10,  17. 
S  unium  X,  2,  1. 
S  u  8  a ,  caput  Susianae,  provinciae 

Persicae,  iuxla  Babyloniam  sitae, 

inler  ornameiita  regni  V,  1,  7. 

adit  ea  Alexander  V,  2,  8  sqq. 

tradit  Archelao  V,  2,  16.  finitima 

regio  Uxiornm  V,  3,  3.  V,  6,  9. 
Susi  ani  (vel  Susii),  incolaeSu- 

sianae,  IV,  12,  6.  V,  3    3.  16. 


294 


INDEX  NOMINUM. 


Susides  pylae,  aiigustiae  in- 
ter  regionem  Uxiorum  et  Persi- 
dem  sitae,  V,  3,  17. 

Symmachus  VUI,  13,   13. 

Syracusae  IV,  3,  22. 

Syri  IV,  1,  5.  IV,  12,   12. 

Syria,  provincia  Persica,  supra 
Arabiam  sita,  III,  8,  12.  lU,  12, 
27.  IV,  2,  1.  IV,  8,  9.  rv,  14, 
1.  V,  1,  35.  V,  13,  11.  VI,  3, 
3.  Vil,  8,  18.  VII,  10,  12.  X,  l, 
17.  X,  II     V. 

Syria,  quam  C  oelen  vocant,  v. 
Coelesyria. 

Syrtica  geus  h.  e.  gens  Syrti- 
cam,  regionem  maritimam  Afri- 
oae  septenlrionalis,inter  utramque 
Syitiin  silam,  iucolens,  IV,  7,  19. 

Sysimitlires  Sogdiauus  VIII,  2, 
19.  27.  28.  32.  Vm,  4,  19.  20. 


Tabae,  oppidnm  Paraetacenes, 
V,  13,  2. 

T  a  n  a  i  8  a  Curtio  errore  a  Grae- 
cis  auctoribus  profecto  nominalur 
laxartes,  iluvius  Asiae,  Sogdia- 
nam  a  Scytliis  noniadibus  divi- 
dens  el  in  mare  Caspium  in- 
fluens.  Europam  et  Asiam  inter- 
iluit  VI,  2,  14.  VII,  7,  1.  2.  4. 
IV,  5,  5.  VII,  4,  6.  vn,  5,  36. 
VU,  6,  12.  13.  2.5.  VU,  8,  22.  30. 

T  a  p  u  ri  (al.T  a  p  y  r  i),  gensAsiae, 
inter  Derbices  et  Hyrcanos  ad 
mare  Caspium  colens,  VI,  4,  24. 
25.  VIII,  3,  17.  equites  in  exer- 
cilu  Darei  militant  UI,  2,  6. 

Tarsos,  urbs  Ciliciae,  lU,  4,  14. 

Tanron  praefectus  V,  3,  6.  10. 
VUl,  14,  15.  [VU,  3,  20. 

Taurus,    mons    Asiae    minoris, 

T  a  X  i  1  e  s  pater  et  filius,  reges  In- 
diae,  VUI,  12,  14.  VIU,  13,  5. 
Vm,  14,  35.  41.  IX,  3,  22.  X, 
1,  20.  cf.  Omphis. 


Tenedos  insula  IV,  5,  14. 
Terioltes,    satrapes  Parapami- 

sadarum,  IX,  8,  9. 
Thai»  V,  7,  3. 
Thalestris,  Amazonum  .'egina, 

VI,  5,  25. 
Theaetetus  Atheniensis  V,  5,17. 
Thebae   Boeotiae,  colonia  Tyri, 

IV,  4,  20.  earum  excidium  VIU 

1,  33.  [4,  10. 

Thebe,    oppidum  Troadis,    III, 
Themiscyra,  regio  Ponti,  VI, 

5,  24. 
Theodotus   virtutis   causa  do- 

natus  V,  2,  5. 
Thermodon,  fluvius  Ponti,  VI, 

5,  24. 

Thersippus  legatus   Alexandri 

IV,  1,  15. 
Thessali  equites  lU,  2,  16.  lU, 

9,  8.  lU,  11,  13.  14.  IV,  13,  29. 

IV,  16,  5.  VI,  6,  35. 
Thimbro,  iuierfectorHarpali,  X, 

2    3 
ThVacia  V,  1,  1.  VI,  2,  13.  VI, 
3,  2.  VU,  7,  3.  IX,  3,  21.  IX, 

6,  20.  X,  1,  45.  X,  10,  4.  Thra- 
ciae  saxa  lU,  10,  6. 

T  h  r  a  c  e  8  rapto  vivere  assueti  m, 

10,  9.  milites  Alexandri  leviter 
armati  UI,  4,  13.  UI,  9,  9.  IV, 

13,  31.  V,  1,  41.  V,  3,  3.  VIII, 

14,  24.  dux  Thracum  Eudaemon 
X,   1,  21. 

Thymodes  ,  Mentoris  fllius,  III. 
3,  1.  III,  8,  1.  UI,  9,  2. 

Tigris,  nobilis  fluvius  Asiae,  ex 
Armeniae  montibus  profluit  et  in 
sinum  Persicum  (in  rubrum  ma- 
re,  ut  Cnrtius  tradil,)  se  efFundil 

V,  1,  12—15.  IV,  9,  6.  7.  8. 
14.  IV,  10,  8.  IV,  14,  15.  rv, 
16,  7.  VI.  2,  12.  IX,  2,  13.  in- 
ter  munimenla  regni  IV,  5,  4. 
IV,  14,  10.  Persica  lingua  Tigrin 
sagittam  appellant  IV,  9.  16. 


INDEX  NOMINUM. 


295 


Timacua  AlexnDtlnim  defendeDS 
cadil  IX,  .i,  15.  16. 

T  i  m  a  g  e  n  r  s ,  reriiin  scriptor,  IX, 
."),  21. 

Tiridaten  (al.  Tyridatea), 
<-usto3  peciiuiae  regiae  (Darei) 
Porsepuli  asservalae,  V,  b,  2.  V, 
6,   11.  VIII,  6,  21). 

Tithonua  IV,  «,  3. 

T  ra  p  ezufl,  lubs  l'0Dti  Cappado- 
cii,  nd  Poiiiiim  Euxinum  sita,  X, 
10,  3. 

T  r  i  b  a  1 1  i ,  geus  Thracica,  In  Moe- 
si:i  haliiltins,  ab  Alexandro  sub- 
■.uu  \  11,  3,  2.  IX,  6,  20. 

Tripolis  Plioeiiices  IV,  1,  27. 

Troglodytae,  gens  Afiicae, 
IV,  7,   18. 

Typhonis  speciis  m,  4,  10. 

Tyridates  v.  Tiridates. 

Tyriotes  spado  1\",  10,  25  sqq. 

Tyrua,  urbs  Phoenices,  magnitu- 
iline  et  claritate  aute  omnes  ur- 
bes  Syriae  Phoeuicesque  memo- 
rabilis  IV,  2,  2.  a  continenti 
qualtuor  s'adiorum  fietum  divi- 
dit  IV,  2,  7.  condita  ab  ..\genore 
IV,  4,  19.  coluiiiae  eius  paene 
orbe  tolo  diffusae  IV,  4,  20.  op- 
pugnatur  ah  Alexandro  et  scpti- 
mo  mense  capitur  IV,  2,1  — 
IV,  4,  19. 

Tyrii    tariliaginom    condidcruut 


IV,  2,  10.  haec  gens  litleras 
prima  aut  docuit  aot  didicit  IV, 
4,  19. 

u. 

Vnchae  v.  Onchae. 

Uxii,  gens  Susianae,  Persarum 
fiuibus  vicina ,  V,  3,  16.  eorum 
regio  V,  3,  3.  montes  V,  3,  1. 

V. 

Vencti,  gens  Ilaliae  superioris, 
ab  Hcnetis  tnihere  originem  cre- 
duntur  III,  I,   22. 

Vergiliarum  (Pleiadum)  sidiis 

V,  ti,   12. 

X. 
X  e  n  i  p  p  a ,  regio  Sogdianae,  Scy- 

thiae  conflnis,  VIII,  2,  14. 
Xenophilus  V,  2,  16. 
Xerieg,  rex  Peraarum,  lU,  2,2. 

III,  10,  8.  IV,  1,  11.  V,  6,   1. 

V,  7,  II.  Vn,  5,  28.  X,  6,  14. 

Z. 
Zariaspcs,    nobilis  Persa,  IX, 

10,  10. 
Ziobetis,   fluvius  Parlhiae,  M, 

4.   4  —  7. 
Z  o  i  1  u  s ,    praetor  Alexandri ,  VI, 

6,  35. 
Zopyrio,  Thraciac  praepoeitu», 

X,  l,  44. 


fA  Ciirtius  Rufus,   Quintus 
6376  De  gestis  Alexandri  Magni 

A2  regis  Macedonum  libri  qui 

1871  supersunt  octo 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


M- 


•K>ri^V^ 


'^.i*i.^- 


il-i-" 


>'^^d,