Skip to main content

Full text of "De Ioannis Calvini, magni quondam Geneuensium ministri, vita, moribus, rebus gestis, studijs, ac denique morte historia."

See other formats 


• 


/^dtr/oy^' 


y     -  ■■■- — -gq 

[w-jAcraj 

DE  IOANNIS 

CALVINI,  MAGNI  QVON- 
DAM   GENEVENSIVM   ML 

NISTRI,  VITA,  MORTBVS, 

rebus  gcfti  s  ,flludi  j  s  ,ac  de- 

nique  morte 

HISTORIA. 

JD     REVERENDISSIMVM     ARCHIE* 

pifcopum  &  Comitem  Lugdunenfem  ,  per  llte- 

ronymum  Bolftcum,Medicum  Lugdunen- 

fem  defcripta: 

ET     N  VNC 

Exgallicoeius  Parifijs  impreffb  exern- 
plari  Latinereddita. 


COLONIAE, 
ApudLudouicumAiectorium&hsredcs 
Iacobi  Soteris. 
^ANireiO).  L  X  X  X 


i  petiw.  i. 
Xouit  Dominus  pios  detentatione  eripere, 
iniquos  vero  in  diem  Iudicij  referuare  crucian- 
dos;magisautemcos,qui  poftcarnem  inconcu- 
pifcentise  immnnditijs  ambulant,  dominatio.- 
nemque  contemnunt,audaces,fibi  placentes, fev 
ctas  nonmetuunt  introducere  ,blafphemantes. 

T\ 


REVERENDIS* 

SIMO  IN  CHRISTO  PA- 

TRI  ET  DOMINO,   D.   PETRO 

de  Efpinaco  Archiepifcopo  ac  Comiti  Lug- 

dunenfijFrancia^Primati/alutem&om- 

nemtelicitatemexoptat  Hiero- 

nymus  Bolfec  Me- 

dicus. 

RATORES ,  qui  clari  vnquam 
fuerunt,eloquentiam,atquedtcendt 
facultateminfuorum  cltentum  de- 
I  fenfione,quam  in  reorum  accufatio- 
ne  exerere  maluijfe  vtdentur.  Et  Qi- 
ceronis  quidem ,  quas  in  accufando 
confumpftt  ,non  alu  ad  nosexomnibus  etus  oratiombut 
atlionibufueperuenerunttquamquibut  Verrem,  ciuem 
Romanum,quiinexplebili  auarttta&  tntolerabUtlibidi- 
ne  Prouinciam  Sictliam  adminislrauerat,eft  perfecutuSi 
Etfurdo  maledtcendum  etiam  non  effe,vulgo  taclatum 
prouerbiueft,quodveldeabfenteveldevita  funclo  aque 
potesl  intelligi.  Atque  huc  etiam  pertinet ,  quod  non  mi- 
nus  vulgo  dicitur ,ntmirum,vt pojifuneraatque  mortem 
taudes.  Quorum hoc poslremum  tamenbene  expenfum 
non  eamvim  habet,quod  omnes  omnino homines poil 
mortem  laudari  debeant  ,fedquodeos,qui  praclaras  tf 
laudabiles  acltones  in  vitafuntfeclati ,  ob  eas  tamen  vi- 
uoscelcbrm  mmm  conueniat,  nonmodo  adulattomst 

A      i.  6UM 


W  I 


Ioannxs    Cajstjittjs 

tff  ^uT^oyon.  inbtr  Rccardie  AZjSog/t).  Ja :Ii.01 ,QtSoiyrrxt,tu^>Su. 
GenevA0  j^^Vfc.  37.  May  cyeflbrpetv,  u.  oi&tt  'h%yrttven.morbett- 
■$erfr  pte£  CalvMmm.  cjti!  j|^t  fen^l&fyoPCits  mpften. i 


9itrunt  3jntJ«ss*  yrrivwbtfi 
7>ie  $nt  Calvim  ^c|^  ^c 


°Arss 


'.CtiitKfa-/:. 


REVERENDIS* 

SIMO  IN  CHRISTO  PA- 

TRI  ET  DOMINO,   D.   PETRO 

de  Efpinaco  Archiepifcopo  ac  Comiti  Lug- 

duncnn\Francia:Primati,falutem&om- 

nemrelicitatemexoptat  Hiero- 

nymus  Bolfec  Me- 

dicus. 


RATORES ,  qui  clari  vnquam 
fuerunt^eloquentiam^atquedicendi 
facultateminfuorum  cltentumde- 
fenftone,quam  in  reorumaccufatio- 
ne  exerere  maluiffe  videntur.  Et  Ci- 
ceronis  quidem ,  quas  in  accufando 
confumpfit,non  alu  ad  nos  ex  omnibus  eius  oratiombm 
aflionibufueperuenerunt,quamquibus  Verrem,  ciuem 
B,omanum,quiinexplebili  auaritta&  mtolerabiltlibidi- 
ne  Proutnciam  Sictliam  adminislrauerat,efl perfecutus* 
Etfurdo  maledicendum  etiam  non  effe,vulgo  taclatum 
prouerbitiefi,quodveldeabfenteveldevita  funclo  aque 
potesl  intelltgi.  Atque  huc  etiam  pertinet,  quod  non  mi- 
nus  vulgo  dicitur,nimirum,vt  pojifuneraatque  mortem 
taudes.  Quorum  hoc  poiiremum  tamenbene  expenfum 
non  eamvim  habet,quod  omnes  omntno  bomines  poft 
mortem  laudari  debeant  ,fedquodeos,qui  praclaras  ejf 
laudabiles  acltones  in  vitafuntfeclati ,  ob  eas  tamen  vi- 
uoscelebrari  mtnm  conueniat,  mnmodo  adulatiomsy 

A     1  6UM 


4  •  DEDICATO. 

cuiiuhocJpeciemprafeferret,eui/anda  caufa  'fedquoi 

extttujimfque  fu  expeclandiu ,  qutfinis  optts  coronarefo- 

leat ,  atque  efficere,  vt  qud,  bene  quisfeu  male  aujptcatus 

fuerit,approbationemaccipiant.  Qua  commcmorare  vo- 

lui,quodnon  defuturos  certo  fciam,qui  bis,quxsdtxt,ra- 

tiombuspermoti  boc  meumftudtumreprchenfuriftnt,& 

vitie  daturi,quodvttiofas  loannis  calumi  Geneuenfts  M«- 

nislri  acliones  plurimas ,  poftqua  effe  deftit.detegere  & 

in  apertum  proferre  voluerim ,  multoque  altter  quam 

jbeodortu  Bez~a  faciat  eitts  dfcipulus  &  fuccejjorm  ea 

frafationc,  quam  Magislri  commentario  tn  Iofuepraft- 

xit,deeitu  vita  atque  moribtts  narrattoncm  contexue- 

rim.   Veruntameninpromptubabeo, qua contra  male- 

dicos  &  imquos  hofce  iudtces  me  defendaactucar,  Pla- 

tonisfententtam,  Oui  vitiorumfordtbus  tmmerfus,bonm 

mbilominus  vir  cenfeatur  &  virtutibus  ornattu,ac  prop- 

tereainfublimem  honoris  gradumfubleuatusfu ,  hune 

maiori  Rempub.clade afftcere,ac pltuineam  detrimenti 

inferre,  quam  altoquin  ahosin  magno  numero  ad  mhil 

Vttles ac pemitiofoscHues ,quos improbos  effe  agnofcunt 

omnes,  neque  alio  loco  babent.Nam  antmo  atque  cogtta- 

tione  reuoluens  incredibdemcalamitatem}ac  deploran- 

dam  mifenam  Francia ,  &finitimts  Prouincijs  tllata.tn 

quibm  vixaltquis  credat ,  quantus  numerusfit  rudtum 

ftmpliciumque  hommum,  qui  magna  animi  leuttate  at- 

que  tnconflantia  a  verafatrtlaque  Ectlefufe  obedtentia 

mifert  fubtraxerunt  ,prifcorumque  Patrum  doilnnam 

deferuerunt,vt  Caluint  fe  fecia  manctparent  ac  dtuouc- 

rent,nugaci  impudentis  iheodori  Beue  garrulttateat^ 

quemcndactjsdecepti,  trafuerfumqne aclt,qmeum  om- 

net 


EPISTOLA  5 

nes  Deipropbetas,  Apofiolos,&Domini  no/lri  Ieftt  Chrt* 
fttdtfctpulos,atquehorum  fucceffores  ,veros,  fmceros  at- 
quelegutmos  Ecclefttdoliorcs  vtttt  fancitmonta,atque 
honeftate,  ommque  vtrtutu genere /uperajfe ,  nugactter 
contendtt,contmere  me  diututs  nonpotut,fed  ftlentium 
abrumpert  coaclus ftim ,  vt  eodem  z*elo  atquefpmtuflui 
me  Anno  1552.  incitabat,  vt  prafcns  pre/emt  tn  eo ,  que" 
ip/i  Geneua  coegerat,  ccetuatqueconcilto  paUm  reftile- 
retn ,  etiamnunc permotus  &  infiigatusmanutn  cala- 
moadmoucrem  &  He^A  me  obutum  obrjcercm,  etttfque 
mendaciaconfutarem, quibustn magnum  dmn<zgicn& 
frAtudtctum ,  &  ad  Eci  lefia,  domus  Dei  emdcntem  rui  - 
nam,qni  mabf.oftfcmus  Sathana  mintfterfuit,eum  fytt- 
cerutn  acprtcel.etem  Detferuum  fuiffe  afferere  ac  pr£- 
dtcarecftaufus.  Deum  autemtefiem  appcllo,non  tv.e  m- 
uidia,prtuatoque aduerfus quemquam  tllerum  odiotnci- 
tatumadfcnbendum  accedere  ,&Caluim  qttam  enor- 
miavuta&  quatn  tnftgnis  vtta,  turpttudofuerttccntra 
BenAm  expltcanda  mtht  fumpftffe  ,fed  Dtuini  honoris 
yerttattfquevtndtcandtt  z,elopartim,parttm  commifcra- 
itone  permotum ,  quam  ex  ftmpltctum  homtnum ,  quos 
mtferedeceperunt,ruma,atque  tnterttu  capiebam.  lam 
hoc quoque eundem  teftor  Deum ^nthilme  boctraclatu 
compiexum,quodcontra  meam  confcientiam  fcnptum 
ejfemtbt  cotifcius  ftm,fedqu&  fcrtbo  ,  emnia  veritate 
mti ,  &  vel ex  tabulu  ac  tcfttmonijs  ea  mc  manu  tpftus 
Calutnt  confcrtptis  defump/iffe ,  vel  rcferentibusrriax;- 
nu  auciorttatu  vtris  cognoutjfe ,vel  meu  oculif  covjprxif 
Je,manuque  palpafft.  Etmeum  qmdcmeratcotjiiium 
facere,vt multu  atite antiu  hoc  opu{ctilum  tn  manusbo- 

A     3  minum 


o  EPISTOLA 

tninum  lucemque  veniret ,  niji  omnibus  modis  prohibi- 
tusjmnefque  mihi  vtx  praclufa  fuiffent.Antiquumenim 
Dei  ipftufque  veritatis  hoslem  apparet  omne  fuum 
fiudium  tn  eo  pofuijfe  ,  conatus  ,  potentiamque  fuam 
omnem  ineo  exerutjfe,  vt  me  a  propo/tto  retraheret, 
</ut  magna  aduerfum  me  aduerfariorum  coborte  con- 
citata  quaft  vim  intulit ,  coegttque  tllud  huc  vfquefup- 
prtmere.Caluiniand  vero  etiamfefta  dediti  ,acmanci- 
patiprater  eas,qudsvit&  meajiruxerunt coUocaruntque, 
infidias atque  tdndtculas,contmenter  miht  belium  moue- 
runt,  mouentque  etiamnum,quibus  hoc  dant  operam,  vt 
tneminutdtam  atque  odium  omniumquotquot  funt  ho- 
tninumpertrahant,nonfolumperacres  contra  me  con- 
fcriptastnueftiuas,per  variosaduerfum  melatratus  mor- 
fufque,per  multipUcesimposluras ,  quarumjibipojfefio- 
nemacquiJiuerunt,artemquepubliceprofitentur,verum, 
etiam  cum  magno  ipforumprobro ,admodumcfofordidc, 
literis  clamtefteque  confiftis,  atqueadfugs  confjederatos 
tnifits,quales  mihi  exbibitt,  mecumquefrequenter  com- 
wunicatafuere.  Quodft  Dei  dextera  proteftus  confirma- 
tufque  nonfuiJfem,quiJingularifuaprouidentia  injtgnes 
pietate,fide,ac  cbaritate  vtros  admeumauxiliumpr<epa- 
rauitfteri  aliter  nonpotuijfeplane  certus  fum,quin  ca- 
iamitatibus  htfcetnmentmis  abundanter  ingruentibus, 
dejperattonis  baratbro  totus  tnuoluerer  atque  abforbe- 
rer.lnter  omnes  autem ,  qui  afflifto  mtht  magno  folatio, 
angutfijs  preffo ,  atque  necefitattbus  conjirtfto  auxilio 
fuerunt  ,multumtu<tClementu  &  libcralttatiobliga- 
tum  conslrtftumque  tenert  me  fentto,agnofco ,  diferte- 
queprofiteor.Sednea  propofito  difcedamtcum  huncde 

Caluini 


DIDICATO.  7 

Calumivita,  mortbus,  ac  morte  ltbellum,aperqua  mul- 
tit  Domtms  amtcifque meis  rogatus&  folicitatus,ad  Dei 
Opt.Max.  honorem ,  adparentem  mendactorum  eivfque 
mtnilfrospudoreconfundendos,veros  autem  fideks  con- 
firmandos,qutue  mtferefeducltfunt,ft  hac  eosgratta  dtg- 
netur  Deus,m  viam  reducendosjjoc  tempore  in  lucem  e- 
mittere decreuiffem,  cuicommendare  acdedtcarerefli- 
us,velpoJfem  vel  deberem  nullus  nnhi  occurrit ,  quam  tu 
Heuerendtftme  Domtne,qui  tnter  Francia  noftra  Paflo- 
res  &  generunobtlitate  &  doiirnia  laude  exccllis,  ac 
Dcigloru ,  Ecclcfujjreftaurands  z.e!o abundas,esque 
mirabtliter  incenfus.  Ouapropter ,Ckmrmtftme Domi- 
ne>  boc  a  me  tblatum  leuiden/e  munus  confueta  bcneuo- 
lentta  [ufctptas,tuoque  fauore  profcqttaris,obnixe  rogo,vt 
fultum  acfuflitatum  eo  fauoru  tut  prajidio  lucem  ajpi- 
cere&  inmanns  hominum  venire,  aduerfarijque  ac  ho- 
fies  Dei  veritatifque  magis  percelli  vehementiufque  pu- 
dore  confundiftcpofitnt.  Quprum  nos  audaciam ,  teme- 
rarios  aufus,  tnquietas  mentes  atq^ftudiaper  magni  Dei 
infinitampotettam,fapientiam,tusltttam,bonitatemque 
repreffabreuteuerfaque  oculu  nofiris  conjpecturosjpem 
cqnctpto.C&teru  beneuolentia  me  tu<t,ReuendtJiime  Do- 
mine,fubmijfe  acfincerecommedans,  Deumprecorjon- 
ga  te  vitafanum  diutiftme  dtgnetur ,  omnefque  tibife- 
itcitates,  atque  corporis  fimul  ac  animibona,com- 
modjue  adaugeat  atque  multipltcet.  Lug- 
dunx  xxvi  lunij,  Anno  M.  D. 
LXXVII. 

PRAE- 


8 

PRAEFATIO    AD 

LECTOREM. 

AT I  O,  le&or  beneuole,il* 
luftreexcellensque  donum 
(Ihominieft  praetercaeteraa- 
nimantia  collatum,ad  cuius  norma, 
cogitationes  fuas  omnes,  defideria, 
aclionefque  in  hac  corrupta  rerum 
natura  dirigat  gubernetque.  Quam 
quiduccmdcferit,vtperegrinasopi* 
niones  fe&etur,  extemplo  feduclus, 
in  infinitas  ftultitias  tanquam  auias 
viasad  omnishumanitatis  expertes 
cogitationes,  &rftudiaquafi  beluina 
abripitur.Quod ,  qui rerum  naturas 
hominumquc  a&iones  fcrutari  fo- 
lent,homines  fapienrcs ,  in  ijs  potif- 
fimum  fic  euenire  redte  obfcrua- 
runt,  qui,  vtfe&is  fc  peculiaribuse* 
manciparent ,  ac  plane  aftringerent, 
rationisvfum,St,qu£  vereeft,fcien* 

tiam 


LECTOREM.  ? 

tiam  abiecerunt.  Hi  quippein  tanta 
csecitatem  prolabuntur  ,  vt  faculta* 
tumomnium,propinquorum,ami* 
corumquc^atqueadeofamx&exiiH* 
mationisfuse  ia&uram  minoris  fici- 
ant,quam  fuisvt  fedtis  fectarumque 
magiitris  quicquam  derogari  detra- 
hiue  patiantunhi  infuper  ca?co  6c 
indifcretozeloadfe&as,quibusfunt 
addic1i,fouendas,magiitrofqueiu- 
os,quosnon  vthomines,fedtanqua 
Deos  colunt  obferuantque,  exaltan* 
dos,tam  propenfoitudioferuntur, 
vtaddirioradefignanda,  quam  An- 
tiochusvnquam  Epiphanes,autali* 
us  quis  magis  etiam  impius  perpe* 
trarit,perduci  fe,pertrahique  ilnant; 
velut  dumarces  atqueoppida  inua* 
dere,  templa&r  monafteria  fpoliare, 
demoliri,incendere,aurea  argentea- 
que  vafa,&dicatadiumo  cukuior- 

namen* 


10  PRAEFATIQ  AD 

namenta  diripere,  virtutibus  atque 
do&rina  praecellentes  virose  mcdio 
tolleremullareligioneabfterrentur* 
Qua?meres  mouit,  vthunc  tra&a- 
tum  ederevoluerim, excuius  le&io* 
ne  inftrui  omnes  poiTent,  quantum, 
qui  adCaluini  fe  docTrinam  contu- 
lerunt3eumquefunt,acfiverusDei 
minifter .  &  Propheta  aliquis  effet, 
amplexi,  areCtaveritatis  femitaab- 
dudlifint  atque  deflexerint.  Quam- 
uis  autem  cercum  hoc  habeam,ex 
huius  kdix  fchola  exfurre&urum 
ftatim  aliquem  ,  qui  refponfurus 
ad  inftar  illius  Paffauantij  aut  Ma* 
tagonis  de  Matagonibus  fannis  me 
excipiat;  ego  tamen  fcommata  eo- 
rum,rifus?fannas,impofturas,nihili 
facio,  prorfufque  contemno;  &,fi 
vitam  ac  facultatem  largiatur  De- 
us,futurum  fpero,  ne  refponfum, 

&quod 


ISCTOAEAf.  II 

&r,quodaiunt,  replicam  defiderent. 

Intereahocexiguo  labore  meo,  le- 

clorbeneuole,quodtuo  commodo 

facias ,  vtere.  Deum  Optimum  Ma* 

ximum  rogo,  vt  fuo  tibi  au- 

xilioadef?e,acfancl:oteipi* 

ritu  illuftrare  dig- 

netur. 


ERRATA  ET  OMISSA. 

P\g.llin.\olege  tan^uam.pag.^ljin.z^.lege  quotquotjiint  *- 
imfemiUt.pa.i>6.ltn.i0.lege  Gudielmo  Farello.pag.qo.Un.6. 
lege  a  quibtu  nulUspag  4,6.Un.z.  lege  ducentumuiralt  coacto.pag. 
jfi.lin- 19  dele  ita.pag.49.lm  ylt.lege  D.  Dauid.pag.^Jin.2^.le* 
ge  ambitionisfas~im.pag.6iJin  9.deleJe.pag.6iJtn.fin.pro  decla* 
rare  lege  ojlenderepag  69.I1».  <.deU10t.tb1d.Un.  11  .lege  vttam.pag 
j%.lin.^UgeyaltnJfe.pag.7^Un.ptn  legeyiritcognita.pag.ji.lmt 
10  Xege.melttu  .pag,y6.lm.i.4elt  ei.ibid.  lin.e.  dele.ftatim.ibid.lin. 
ij.Ugeeittt.pa.iOplin.i.pr»  dt  Tege  tx.pag.\i^.Un.\6Je$e  tnbit- 
latton.eorum-pa.117  Jin.z.lege emanarent.ib1d.ltn.i4.Jegt edndZ. 
pag.\zo  Itn.ijtgtdoftumpag.  \i\.Un.x*Jtgtfpirituum ApoTia* 
fia.ptg.  ii6.linti!.ltgtfidusi*.pag  1i7.lin.10.  Itgt  aditmgit.ibid. 
Un^ylt.UgttHtntum. 

CxteraHiligensLe&orfuo  rnarte  haud 
grauatim  leftituercpoterit. 


Authoris  ad  Le&orem, 

Umdudum  latuiy&filuifatu:Exeo  tandem: 
St  loquorintrepidus,  Bez*  commenta  reuincens 
Falfa,quibus  fanclum  Cbnslt  deturbat  ouile. 
Hitere  doclrina  Patrum  veterum  optime  leclor. 
Pelle  nouos  impottores,  qui  toxica  melle 
Fucato  ibducunt.Cur  vincit  opmio  verumZ 


IOANNIS    CAL- 

VINI>  MAGNI  QVON- 

DAM    GfcNEVENSIVM     MJNI- 

Jirt,vita,  mores,  resgefta ,  doflrina ,  ac  denique 

morstdefcrtptaper  Htcronymum  Hermes 

Bolfec,  Mcdicum  Lwdn* 

nenfenu 


C  A  P  V  T     I. 

N7ER  omnes  illas  miferias, 
quas  poft  primi  parcntis  noftrt 
Upfurfl  mtndatij  pater,  au&or* 
que  peccatiin  orbem  inuexit,he;- 
i'ehs  nnljo  non  a:uo  maximas 
femperuirbasdcdir,grauifsimafquefedi:iones 
atque  difcordiasconcitauit.  Quod  fcedumoc 
hornbile  j  perniciofifsimumquc  monftium, 
quiaexfuperbo  fdftu,  atquci^norantiaproe;- 
natum  eft,idcirco  haereticus  vtnufque  virij,ta~ 
qu5  aproximis  propinquis ad  fe dcriuati,quafi 
h.Trcs  fuccedir.  Quotquotenim  fuciunt  vn- 
quam,&eti:unnum  funtha?reticimaiorcm  fi- 
bi  fjftu  fuperbioque  turgidi  ,  ciim  probitatis 
tum  virtutislaudem,quam  qua  pracditi  reuera 
iint,femper  vcndicantj  vf que e6 ,  vt  & cartcros 
omnes  a  fecta  abhorrentes  non  fblum  con- 
temptu  &  vitupeno,  veium  capitalietiamo- 

£    v-v   dio 


18  VITA    ioAxms 

dio  dignos  exiftimentyitque  infeclentur;  tan- 
ta  Vero  etiam  i^norantiarctfcitatc  funt  orTufi, 
vt  fax  tantummodo  opinioni ,  quam  animo 
femel  fuoquecercbro  imprefierunt^mordicus 
8dha?rcfcentes,diucIliabean6pofsint,neque 
vlhs  rationibus  ad  verx  fcientia?  veritatifquc 
luccmintuendamrcduci.Etnulloquidem  no 
temporejOCca(ione,autoportunitatemenda- 
tij  hic  parenSjpacilquc&tranquilIitatispubli- 
ca?hoAisobnixecontenditfempcr,animorum 
inter  homines  vnionem  turbatam  diueilere, 
puramq;&  fynccram  ipfius  veri  cognitioncm 
tencbris  inuolutam  occultare.  Ncctamenhic 
ego  diuerfas  lJhiIofophorum,&eorum,qui  res 
naturalesperfcrutari  voluerunt,fcc~tas,neque 
varia  idololatriae  gcnerainterGentes  ipfoau- 
cloreintrodu&acommcmorabo^fed  eastan- 
tum,  qua?  inter  Chrillianae  religionis  cultorcs 
cxiplo  ortse  acpropagatcefunt,fe£tasattinga. 
In  Iudaeorum  populo ,  Egefippus  vctus admo- 
dum  ckrcligione  Chnfhana  cgrcgie  imbutus 
auitor,fcriptum  rcliquit,feptem  interfediuer- 
fas  feCtas  cxtitifle,Efienorum  videlicet,Gahle> 
orumjHemerobaptiftarumjrvtesbuthenorum, 
Samaritanorum,  Sadducceorum  &  Pharifaro- 
rum,qui  omnes,  vt  opinione,ita  etiam  odio  in- 
terfedifsiderent.Poftquam  verolexEuangcli- 
carecepta  fuit,eiufdcm  Sadiansemfiinc~tu,ma- 

iori 


C  A  IVINL  1} 

iorietiam  frequcntia  hoeretici  pafsim  prodiere^ 
exortiquefunt;ex  quorii  numcroidem  Ee;e- 
fippus  fuille  teftatur  EpifcopUtii  quendam, 
Theobutum  nominc,quipnmus  Chrifuanos 
committerc,6cEccle(ne  quictem  falus  propo- 
fitisthehbus,vanifque  opinionibus  introdu- 
clis  turbare  aggrcflus  eft.  Secuti  deinde  iunt, 
quicontra  Jti.»/nap  DEI  VERBI ,  &candem, 
quam  cum  patre  habct,ceternitatcm  haerefim 
in^cxernnf^quorumaljjclare&aperttjalijob- 
fctireatque  rcctediuinamin  Chnfto  naturam 
pcrncgarunr.Horum  duccso!  Antefignanifue- 
reCcrmrhus,  Artemus,  Paulus  Samofatenus, 
&poftillos  Arrius.Deinde  qthda  Carpocratcs, 
eiufquegreirales,qui  interChriflianosomnia 
intcromnescommuniaeile  oportere,atque  a- 
deo  etiim  vxorts,  tradiderunt-  fed  ijdem  quc- 
que  carnalium  deuderiorum,voIuptatumque 
errrenem  (icentiaiH  confuuoncqueinucxerut, 
quam  etiam  fedlam  per  /\nabaptifhs  noftro 
hoctempore  Sathanas  reiufcitauit.Tertio  E- 
bion , ciulq-  focij  Mofaicarum ctiam carremo- 
niaruminEuangclicalcge  neccfiariam  obler- 
uationem  eflc  docuerunt,quoddogma  mag- 
norum  in  Ecclefia  motuiicauia  extitit.QUarfci 
fuitEafilidis,  M.Arcionis,Marietis  feCt?,qutde 
caufapeccitiratiocinantcs,duoefie  pnncipia 
contranjinccr(c,cadjniqucco^tcrna  coodu- 

B     2,  faunr» 


lO  VITA     IOAXXIS 

ferut,bonum  &malum,iucem  atcjue  tenebraS; 
tum  Stoicam  quandam  ncceisitateminomni- 
bushumanisactiombus  bonismahfue  confti- 
tuerunt.  Quintus  ex  ordinePeiagiuscum  fua 
haerefi  prodijt,quibonisopenbus  rrcntifque 
fineDei  gratialaiutem  vitamqueatternam  ho- 
minem  acquircre,fibique  procurarc  poflecon- 
tendit.  Ibi  tumdcmde  magicis artibus  imbuti 
prxftigiatorcsquamplures  &Saihana?  manci- 
piafelc  vnaingefierut,quiidiotas&minusper- 
ipicaces,preJbgijs&impofluris  (uis  magna  ire- 
qucntia  icduCtos  a  Chnfti  fide  auerterunt. 
Quos  mgens  deinde  aliorum  phanaticorum 
caterua  (ecutaeft,c]ui  varias,qua!cs  (untdefpi- 
ntus  fancti  proccisionc,dc  lanclorum  inuoca- 
tionc,deno{lra  pro  ddunctorft  animabusin- 
tercclsione,atque  (urTragijs,deque  fimiiibus  a- 
Jijs  controuerfijs ,  quaritiones  crroncafqueopi- 
nionesdifTeminarunt. 

C  A  P  V  T  II. 
^  \ETE,R  VM  noflrohocaeuo  cu- 
aem  illum  Dciaduerfarium  ,&  pacis 
fatqucChriftiana:concordia?hoftem 
appare-t  pra;cipuaspoti(simafque  ex 
ijs,quas  recenfuimus,ha'refibus,  falfifquc  dog- 
maubus,quanam olim coniutatafuereac  dam 
nata,  qualiin  vnammafiamconflatasin  Gcne- 
uenfeoppidum,ruriusinuexifle,idcjueIoannis 

Cal- 


C  A  LV  INI.  II 

Caluini  Nouiodunenfis  opern  atque  ftudio, 
hominis,fi  quiiqunm  vnquamaliusfuit,  fuper- 
bJ,aiTOgantis,ambitiofi,crudelis,'vincIi6tajcu- 
pidi&denique  valdeimpcritj-ficutverismcvi- 
uifque  rationibus  deinceps  dcmonftrafurum 
fpcro  j  quamuis  deeffe  non  ignorem,qui  alitcr 
opinenturatquefentiant-ijnimirum,quiThe- 
odoriBexa:,Caluiniin  eadem  ciuitatead  fal- 
fam  eiusdo&rinam  propa^andam  fucceflons, 
mendaciac  fucata  friuojaoue  earrulitate  cir- 
cumucntiatquedcccptidoctrinam  eius  minus 
ddigenterexpendcrunt.  Subdolus  enim  atquc 
impudens  bic,!oquacif  simuf  quc  nugator  in  ca 
luj  pre_fationc,quamCaluinicommcntarioin 
Iofue  pra:mifit,vitam,mores,rcsgcRas,  mor- 
tem,dcniquc huius  fui anteceflons dcfcribcns, 
eum  quem  magiflrum,  amicum  parentemque 
fuumnomxnatjfupcromncsomninohomincs 
inomrii  fandtitatisatqucfcienuarlaudecxtol- 
lit,cuehitquc-  &  in  narrationis fuae  progreflu 
afrirmare  boc  videtur,  valde  Deu  Caluino  fuo 
obnoxium  efleatqueobligatum,tanquam  bo 
noris  gloriceque  dniinxhoc  tempore  fingulari 
vindici.&relicionis  Chriftiariacvriico  aflerto- 
ri,quo  G  fuifletdeftirutus,in  fummum  Dcus  a- 
mittendx  fua:  glori«,&  religio,  nc  f  unditus  de- 
leretur,vcnifkt  difcrimen.  Hscc  poftquam  cgo 
conmieiua&execrandasblafphcmiaslateccr- 

B     z  ncrcin 


21  VITA     IOANXIS 

neremperFranciavicinaf^ueProuinciasfpar- 
gi,&credi  pafliro,fidernque  atqueauthorita- 
tcm  lam  obtinuiflc,  non  hnemaximodiumi 
lionoris  prejudicio,Oeique  filij  Domini  noftri 
1  lu  Chrifti  iumma  iniuria  contcmptuquc, 
pJurimorum  quoque  idiotarum,quiueminus 
cauti  eflent,  miiernmo  cxitio,  vt  oui  fallaci- 
bus  huiufmodi  &fubdoIisimpofluriscircum- 
Uenticaptiquef-m&arEcclefia?  matrisqregem 
catematimdcfererent,&adfec7tam,  atque  er- 
roneam  Caluini  doftrinam  fe  adiungerent, 
hunclibellumin  Iucemedidi,vtc5arum  facere, 
quis&  quahs  ifte  Caluinus  fuerit,  quantum- 
uue  abeirarint,falf  ique  flnt,  qui  ob  eam,quam 
deeiusvirtute,mommfan&itate,doc"trinxque 
pra?ftantij  opinionem  conceperant,  leuitate 
quadam,incon(ideratoque&imprudentizelo 
cius  fe&am  &  doCmnam  ficfuntamplexi,vtfe 
ei  quafi  deuouerent  &  afhingcrcnt.  Ergo  reie- 
cta  m  ahud  opus,quod  propcdiem  poft  hoc  fe- 
quetur,vitaipfiusBeza:,&qucmadmodumlaf- 
ciuus  poeta  peiomnis  gcnciis  vitia  &  turpes  vo 
Juptatcs  volutarus,rci<eute  Doclor  ia&us  ad 
diuina  lcripturam ,  oc ,  qux  intcrcoeteras  diffi- 
ciIimaeft,&maxiir)iniory!cnti,D.PauliadRo- 
manos  Epiflolam  interprctandam  accefierit, 
liisinquamin  aliudopus  di!atis,nunchonori- 
fkoiiiiititulos,  quibusiuumBez:  parcntem, 


mzgi- 


CALVINL  1$ 

magiilrum,amicum  affecit  falfoque  exorna- 
uit,detrahere,  acfimulomnia  his,qua»*a  Ecza 
aifinguntur,  contraria  in  ipfo  haiiile  com- 
monftrarc  conabor  :  Deum  tcilatus,  omnef- 
queccelefus  reeniciues&quotquot  laniiudi- 
cij  f unt  homines,nihi]  me  neque  na ,neque  in- 
uidentia,  maleuolentiaueconcitatum,tranf- 
ueifumqueaclum,vclpra!terveritatem,velco- 
traconicientiam  dic~turum  icriDturumue;exi- 
fhmareautem,fecus  ii  faciain,&  diutius  hoc 
opuiculum  fuppnmam  ,  diuini  beneficij  im- 
memorem  ,  etiam  conicientia:  rcludtaturuni 
fuifie.  Antehaccnim diuef},quodemcndati- 
onis  reformationifquc  alicmusfpes  me,nefa- 
cerem,retraxcnt  •  qua  iruflrari  me,6cin  dcteri- 
usresmagis  acma^isindies  prolabi&  veritate 
mendacio  obnubilari  cum  animaduerterem, 
diutumo  dcfidcrio  meo  fatisfaceretandc  con- 
fcicntiavrgente  iumcoa&us. 

CAPVT     III. 

INfignis  lllePhiloiophusPlatOjqui 

exccllentibus  a  Deo  Opt.  maximo 

ingenij  dotibus  cxornatusfuit,Rc- 

nub.  conftituit,cui  timorem  atque 

verccundianipr^iccit.ckprafclarcquidcm-niii 

enim  ad  cuftodiam  ciuitatishicufhxles  inuigi- 

I  lent,modcfu'am  tucri  admodum  eft  diiiictle. 

Naiimuiatquoilli  vel  indormifcut,vel  ie  planc 

1j     4  iubdu- 


(     *8  VITA     IOANKIS 

fubducunt,omnia  pcfiumcunt,&  vnufqifif- 
quea  re&a  icmitaaberrans,rationis  terminos 
egreditur  •  ita  quidem, vt cum  barbarifsimis  & 
omniumimmaniisimisjimmocumipnsd^mo- 
nibus3(i  mendacia  pallianda ,  veritas  obfcuran- 
da  feuiupprimenda  fit,certare  atquecontcn- 
dercpofsint.Atvero  Theodorum  hezam  pu- 
dorem  atcjue  verecundiamproculafeomnem 
exterminafie  ,cum  ex  alxjs  eius  fcriptis  reluceat, 
tum  in  ea  pra?ratione,quam  diximus,clariisime 
ipfusdeclarauitjin  cjuaexdiametrocum  ven- 
tatepugnantia,perfuadere  tamen  contcndit, 
magillrumque  iuum,parentem  atque  amicum, 
quainn  ca?lum  laudibus  efTerre  conatur,non 
aliteracfiomnesretrohomines  in  omnivirtu- 
tum  atcjue  doclrinarum  genere  poftie  longe 
reliquerit.Intercarteras  vcro  dotes,quasipfi  af- 
fingit,  admirabilem  illimanfuetudincm  &be- 
nignitatem  attribuitj&adignofccdum  ,aqui- 
bustafuseiletjfupra  modum  facilem  iuiiieprcj- 
dicat.-quamuis  animo  valde  iracundo,&malig- 
no  fueritj&itaquidem  obitinatemaligno,vt 
quas  femelcontra  qucm  irasconccpif]et,nun- 
quam  deponcrct.  Teihmonio  eife  poteft  de 
Michaele  Villanou.mo  Medico,cui  SeruCto 
cognomenetiam  fuit,  hifbria,homine  arro- 
gantifsimo et  in folen tifsimo- quod , qui eo  \  fi 
in  Charlieu funt,vbi  fub  annumcircner  1540. 

apud 


C  A  L  V  I  N  J.  ~*9->  iS^ 

apud  Riuoire  cft  commoratus,  teftari  poilunr. 
lndeex  Charlieuobea,qua?iilicftoiide&in!0- 
lenter  defignaucrat,  migrare  coa&us  in  Del- 
phinatum  concefsit.  Ex  cjuo  loco  ad  Caiui- 
num  Geneua:commorantcm,(luichocanno 
1546.  )litcrasfcripfit3&vna  hbrummanu  de- 
icriptum,cum  triginta  epmolis  luis  mifit,in 
qurbus  Caluinum  de  erroribus,  quos  ex  cius 
dcdo&rinaChriftianainftitutionu/nalijfque 
hbris  colIegeratjCtim  nonleuicius&quod  pro- 
fitebaturdogmatisnotaadmoncbat.Quamc- 
iusreprehenhonem  iniquisfimcferensimmor- 
tale  aduerfus  Seruetum  odium  concepit  Sc 
necem  ei  macninatuseft.Nam  hoceum  animo 
iuiflelitera:  fidcm  faciiit,qu:isldibusFebrua- 
rijs  eode  ipfoanno  ad  Petrum  Viretum  Lau- 
iar.na?  tum  commorantem  manu  fua  fcriptas 
dedit,quarum  ha?c  fuitinfcriptio:  Eximio  Domini 
noiln  Iefucbntfiferuo  Yeiro  Vtreto^Lau/annenfts  Ec- 
leftt  Pasleri,  Symmifttcbdnfttmo.  Intcr  cxtera  au« 
tcrn  cju:e  iniilacpiftola  dc  Serueto  funt,  hc^c 
fcribit  etiam  :  Seruetus cup-.t  buc  vcnire.feda  m?  ac- 
cerfuus.  Ego  auteni  nur.quamcommitt*m>vtftdtm  me- 
am  eatenusobslrtclam  habeat.  lamemm  confittuium 
babeoft  veriut  ,nunquampati,vt faluus excat.  Hscci- 
ne,rogovos,  verba  iunt  hQmmisvfqueaded 
manfuetijvfqueadcobenigiiijvlquc  adco  ad 
condonandas  iniuriasfacilis?Dciplancvolun- 

B     5  tate 


16  VJTA     10ANTS1S 

ta te  accidit,  cjuod  hsec  epiflola  ad  raeas  manus 
delata  fit,quamegomuitis  admodum  hono- 
ratis  vifis  ixpe^ftcndi,&etiamnum,vbieadem 
£t,  noui.  Casterum  parum  fbrct  vcrbis  euma. 
Chriftiana  pietateaiienisvfum  fuiiic,fi  non  e- 
tiam  erledum  ea  iuum  fortita  efTcnt.Nam  om 
nes  poficamodos  perueftigauit,  quibus  homi- 
ni  nocerc,  necemquc  procurare  pofict-c^  icrip- 
flt  idcircb  adR.Dominum  Cardinalem  Tur- 
nomum,coipfo  temporc  Rcgis  perGalHam  vi- 
ces  gerenteriijSeruetum  de  ha-refi  acculans- Vn 
de  Cardinabs  in  rilum  vchcnjenter  iolutus; 
Hzrcticus,aicbat,hic  haereticum  accufat.Has 
quocjueliteraSj&iijihijC^pIunbusalijsilluflril- 
sirai  Cardinalis  Sccretarius  DominusdeGau- 
reoftendit.SedeodcmquoquetemporcaCal- 
uino  inflicjatusGuiJieimus  Trie  ,  ae eadcm  rc 
jLugdunum  atquc  Viennam  Iiteras  mifit,  ra- 
£tu  m quehinc  el  1 ,  vt in  carcerem  Scructus abri- 
perctur,ex  quo  tamen  ipie  poftea  elapius  eft, 

C  A  P  V  T    1 1 1 1. 
jlfV  apfus  ieitur  Viennse  ex  cuftodia 

'  n  •  •     i  r  r  •    • ' 

|  SeruetuSjindequc rugji  leproripies 

%  Anno  1553.  mItaliam,idqucGenc- 

i,tteriiabuit.Eratautem  dies  Do- 

minicus is, cjuo Geneuam  ingrcflus cft,nequc 

cogitabat  illic  I  ubfift.ere,(ed  mctu  Caiuini  pro- 

gredi 


CALVINI.  57 

grcdi,ni{ifecuritatcm  fibi  eodieperfl:atiua& 

pnuilegia  ciuitatis  fuifletpolhcitus-  Sedhsec 

Qiiidem  priuilegia  Caluinus  nihiimora.tus,(i- 

mulac  ccruordc  aduenruin  vrbcm  Seructiia- 

cl:us6i},Nicolaummininrum  fuum  acciifato- 

reiri  iubmifit,quiipfuminius  vccarc^crpouri 

die  Antonium  iratrem  fuum,qui  pro  miniftro 

cautioneinterponeret,fubornauif;atcueade6 

tanto  feruore  tamque  ardenti  (lueho  ipie,ciuf~ 

quc  iocijncci  eius  procurandse  inftiterunt,vt 

viuuslcntoigneexunustumfuerit,  cumhums 

ade6  manfucti,adeo  cidcondonandasoiTenfas 

facilis  paren  tis,msgiftri,&  amiciTheodori  Be- 

zx  permagno  deiiderio&  voluptate.Non  fum 

neicius  hJCjtne  idcm  refponium  relaturu,quod 

Caluinus  lpie  ad  [c  purgandum  attulit  in  eo  li- 

bello,quem cotra errorcs  Serueti  pofteius ne- 

cemconlcriDiiu.Namcuanimaduertcret.rnul- 

toshacccede^quxGcncUiefaCtaeflet^oflenfos, 

eo,ouod  no ita  pridem  librum  in  luccm  err.ifii- 

fet,in  quo5Hcrcticos  eilee  medio  tolledos,per- 

negauerat ,  vb  inuidiam  declinaret  ,  librurn, 

quemdixi,  contra  Sertietierrorcsconfcripfifj 

Scabinos  ,  Magiftratum  atque  Iudiccs  Ge- 

neucnics,  fcque  ipfum  feuera?  huius  anihfad- 

uerfionis  auchorcs  efle  ,  pcrnegans.  Nequs 

enim  Geneuen  fcs  ,  fed  Ecclefias  Tigunn 

Bcrncnkm  &  BaGk'enfem  capitalcm  contri 

Seme-  ' 


£*  VITA     JO^NNfX 

Seruetum  fcntentiam  fcripfifle,  Geneiienfef- 
que,{kipfeaffirmat,executoreslata*abil]isEc- 
clefijslententia;  tantummodo  extitiile- quod 
valdehiuolum  &  manifeftefalfumefle,exco 
ipiolibrodeprehendaslicet,inquointerca:te- 
ra  mortis  fupplicium  per  Tigurinas  Ecclefias 
ipfl  Scrusto  decretum  efle  afleruir.Nam,vt  cu- 
iuiSjinquit^conftare  pofsit,me  verum  dicerc,li» 
teras  hic  Procerum  Tigurenfium  profera,quar, 
vtbreuesfimus,tcflimoniocfieque3nt,&ca:te- 
rarumomnium,qujeeiufdem  argumenti  iunt, 
Ioco.Sic  Caluinus.At, qui  iibrum  hunc  de  Scr- 
ueti  mortc  &  erroribus  euoluit,  &diligenter, 
quas  producit,Tigurcniium  contra  Seruetum 
literascxaminat,mhilineisreperietgrauius,ne- 
que  quod  de  eius  nece  dictum  videri  poflct, 
qu^m  boctantummodo,  quodfequitur;  Vt- 
jirumfil  videre,quemtd9temerit4tcfn  Hominubuiusco- 
trceatk.  Anlnc  vilamortis  fententia?  Non  hsec 
ide6lcribo,qu6dca?dern  turpifsimi  monflro- 
fifsimique  heretici,qualis  Scruetus  fuit,impro- 
bem.Isenimomnium,quotquotviuuunt,pef- 
fimusfuit&indignusplanc,  quiin  hominum 
focietate  verfarctur,efl;que  hoc  mihiin  votis 
«juammaxime;vtquotquotfunteius  extermi- 
natoSjEcclefiamq-  viperis  peflibusq;  huiufmo 
di  purgatam  vidcre  pofsimus.  Scdhuiufcerei 
caufa  hoc  vrgeudum  putaui,vt  Sathana:afium 

ob 


CiiriNi.  j? 

ob  oculos  ponerem  ,qui,vt  (implices  ,rudes,<5e 
nimium  credulos  decipere  pofjcr,clcg<mtc  no- 
bis praftigiatorem  f  uicitauit , quem  iic inftru- 
xitjVthominem  improbi(simumalias,imma- 
nifsimumque&vindi£t£cupidifsimum,fpeci- 
ofistitulis,tanquamiummebenignun"i,cieme-< 
tem,&inc6donandisiniunjsfjcilem  extolie- 
ret,ornaret,tingeret.  Sed  maiiciofiipfius  ingc- 
nijex  eadem  ad  Viretum  epiftola  manifeftum 
etiam  extatindicium  aliud,  his  verbis  expref- 
ium. Vnumpraterieram,  Petrum  Ameum  Cb.irtulari- 
um  teneri  meacaufa  m  carcereiam  vlira  qumdecim  iv- 
es.Nunc  crudelitatit  accufor  a  qmbufdam,quoivluontm 
tamobflmatoantmoprofequar.  RogatusfumtvtmevC' 
Itm  deprecatorem  tnterponere.  Keguui ,  me  id  fadu- 
rumjonec  mtbicofiet,  quibus  me  Calumnijs  grauauertt. 
Htaccine  hommis  maniueti,clemenus,bcnig- 
nijiniunarumimmemoris  ac  faciiis  ad  ignoi- 
cendum  >qua!emfacer  ille  Propheta  Beza  de- 
Jcripiit,verba  f  unt  &  iententicc ; 

C  A  P  V  T  V. 
ED  nimium  his  immorati  fumus, 
vltenus  porro  progrediendum  eft 
n|  in  vica  aCtiombufqueCaluinicon- 
*■  templandis,quem  probitatismoru- 
quc&  dodrinaj  laudibusKeza  tantopere  cx- 
tuht.iiiusitaque  mores  primum  aciionciquc 
fpectemusjdemde  qucedoctrina  fucnt,videbi- 

C     3  mus. 


5©  VITA     lOAmilS 

mus.Nihil  iam  de  natiuitate  dicam,  qux  in  an- 
num  1509.  incidit,quo  NouiodumPicardias 
in  lucem  editus  cft;  nequeetiam  commemora- 
bo  depatreeius  Gerardo  Cauuinoaliud,  nifi 
impium  honiinemkii(ie,&:inDeurn  maxirac 
blalpherhum,quod  de  illo  teftimonium  pra*ci- 
puiahquotciues  Nouiodunenfes  interrogati 
perhibuerunt,Notariufquelega!isinpublicas 
tabulas  retulit,  quarum  exempium  cuidam 
Barte]jer5DominiiSenamfqueGcneuenfisSe- 
cretario,Nouiodunum  huiufce  rei  gratia,vt 
in  vitam  atque  mores  Caluinini  inquircret, 
&, qualis adolefcens  fuiilettexplorarct , prxa- 
puemiflo,(jfumpertitus.Quod  ego  teiumoni- 
um  puhlicum  apud  hunc  vidi,  &in  ipiiufmet 
manibusinfpexi,&idcirco,vtremverif5imam, 
commemorare  poiium.  In  quo  qmdcm  tefti- 
monio  etiam  hoc  erat  adie&um,  Caluinum, 
cumcuratumiiJic  bench"cium,&  aliud  Sacelli 
cuiufdam facerdotium  obtineret,Sodomitici 
fceleris  conuiclum  in  vita:  diicrimen  veniflc, 
vtigni,qua?huiufmodi  fcelerisordinaria  &  le- 
gitima  efc  poena ,  concremaretur;  Caeterum  E- 
pifcopi  vrbis  comiferatione  poenam  modcra- 
tam,  vtcauterio  candens  eius  hurnero  lihum 
inureretur.  Quo  probro  confufus,  neque  ta- 
Iem  ignominiam  ferens ,  vtrunque  Jicclefia- 
fticum  beneficiumin  paftorem  Nouiodunen- 

fcm 


lemtranftulitj&ab  co  certa  pccunia;  fummi 

acccpta,in  Germaniam,dcindein  Italiam  pro- 

feclui  efr,fortuna?,u*  cjuam  fibi  propitiam  inue- 

nire  poflet,fe  pcrmittcns.f llic  tum  Ferraria  iter 

faciens,a  Ferrarienfi  Duceeleemofyna  dona- 

tuscft.  Ca?terum  filentio  praetcrircnolo  No- 

uiodunodi(ccdentcm,cognomineimrnutato, 

Caluinum  fe  pro  Cauuino  vocitaffe,fiueim- 

prudentcm,fiuc  confulto&deinduftria,fuis 

■cjuia  lioc  nomen  mbribus  conueniret,  qiubus 

rnalignum   illum  &  vindi£ta:  cupidilsimum 

Calumum  exprefsit,cuiluuenalis,curnineum 

xiij.  §atyram  fcnbcrct ,  hunc  verfurn  tribuit, 

At  vtndicla  hnum,quo  nonfelicm  rllam.Sed  fuit eti- 

am,cum  fe  Carolum  deHcppe  autHap- 

pe  oppid6appeIlaret,&in  om- 

nibusiiteris  fubfcri- 

beret. 


CAPVT 


3<s  vita   WAums 

C  A  P  V  T     v  r. 


|  G  N  eftvero  nobis  m  hoc  amarno 
^^4^U;f  itmere  lubliitendum>adeiusinGe- 


1 -^^21  ncuell^crn  vrbemingrs;iTiim,  cjui  in 
--.,       annum  circitcr  15:57.  incidit,  pro- 


'  grediamUrjfubtiJcseiusmacbir^iatiooes  ccftu- 
dia  fpe&aturi.  Hic  in  feditioforuo)  &  ad  rcs 

nouas procliuiurn Miniih*orum,auorum  ipfe 
fimilis  erat,  ordinem  cooptatus ,  llatim  poft, 
cceterjts  in  eadem  vrbe  lYliniftris  coliegis  iuis 
Guuie!mo,Fneilo  &altericuidarri  Courault 
diem  Dominicumin  Vencris,<Scilliusinhunc 
ferias  transiercndas  ef]e,ccenamque  oane  fcr- 
,  mentato,  non  autem,  ficut-hadenus  vbique 
coniueuiilet,  azymo  adminiftrandan?  5quod 
magnum  id  ad  Papatus  exitium  momentum 
allaturum  enet,expofuir,pcriuafitque;  ita  vtei 
vterqueeius  focius  eodem,quoipfe,fpirituagi 
tatusfhtim  aficnfcrit,iunctique  {imul  libcl- 
lum  fupphcem,quo  vtrunque  poftularetur,Sc- 
natuiporrexcrint:  Scnatus  autem,antequam 
quicqua  decernerctur,id  ad  Bcrnenfes  vicinos, 
fuof  que  focios  &  foedcratos  rcferendum  ccn- 
fuerunt.  Mifsi  nuncij  funt,&  refponfum  /uit, 
nihilfacileinnouandum  vidcri,nequeantiquas 
confuetudines  tcmerc  infringcndas,  quodad 
nibilaliud,quamad  non  neccflarias  orfenfio- 
nes  fine  fructu  aliquo  excitandas  valeat j  nihil- 

ominus 


C  A  LVINL  35 

orriinusdaturosfeoper5,propcdievtSynodus 

Lauianna»advtrunquehunearticu!umdi(cu- 

tiendumcoeat-  vbi  quicquidconcludatur  dc- 

cernaturquc,hoc  obieruadum  effc.  Hoc  refpo- 

ioacceptotrcsiriMininri  Fareilus,  Caiumus 

&  Counuli  a  S;natu  vocati  fucrc,vbi  lecus 

j^emetifium    literis  amicc  rogati  /unt ,  Ber- 

nenfium  Dominorum  confho  acqtiiefccre,ni- 

ltilquo  rJouare  vellent.  Caluinus  lmprob.ni 

fententiamfuam  non  fcrens,&omnes  idcirco 

vias  rationefque,  quemadmodum  voti  com- 

posfieri  poi]er,pcrfcrutatus,cum  vtroquc  iuo 

coileg.idcltbcrar^quitandcm,  turbarum  inteif 

ciu'cs&  dilcordsarum  femina  fpargcnda,ple- 

bemquc  ,  fatis  alioqui  ad.i^ditiones  pronum, 

aduerius  Syndicos,gubernatorcs,&  minons 

ConcilijProcerescommouendj,'htuurit)cer- 

ta  ine ircri,m  ciufmoili  vrbisatqueciuium dif- 

cordia  ,dum  nemo  contra  /e  obijcerct,  hoc, 

quodconftituif]ent,confequifeatqueexcqui 

poile. 

C  A  P  V  T     V  I  r. 

|  Nrer?.:i  acciditjVtmenfeFt-^vu.itio 


pf-^.j  Anno  i5^7..quidaLegicr  1'tkhaur, 
I  &alijdn$ffciti&  lafciui  aliquot  a- 

i »  dolelocntes ,  ciuium  n.ij,  quodpcr 

vrbem,clic  quodamex  pileisfloicuioiumloco 

C  por- 


$4  VITA     10AHTS1S 

porrumgeftantes  vagabundi  difcurriflent,3d 
carcerem  traherentur.  Hos  Farellus  in  carcere 
inuifens  duris  admodum  verbis  obiurgat,mul- 
tifque  iniurijs  onerat- cratenim  homo  fupra 
modum  iracundus,  immoderatiquc&intem- 
perantisingenij,  cuiusrei,  qui  illo  aliquanda 
xfi  funt  ,  teftcs  efle  poflun  t. Proceres  vero  cum 
matunus  fecum,'quoda  captiuis  adolefcenti- 
busdefignatumerat,exiuuenili  leuitatecom- 
rniflum  eile  expenderenc,  verbis  feiio  admoni- 
tosatque  obiurgatos  relaxarunt.  Hanc  mini- 
ftn  occafionem  vociferandi,&pro  concione 
in  magiftracuminuehendicupidearnpuerunt. 
Inter  cxteros  Couraultgladiatorie  fe  ln  iug- 
geflu  lattans ,  infinita  ln  eos  conuitia  atque 
probra  coijciebat.  Decimo  die  Martij,  qui  erat 
Dommicus,  quo  etia  frequcns  Senatus  couo- 
catuserat,Ruiis  Caluinus  proconcioneinh^c 
vcrba  prorupit :  Scnatus  feu  Concilium,quod 
habendum  eflet ,  Diaboli  concilium  efle ,  plu- 
raque  alia  probra  fedaque  conuitia  inipfos 
ProceresDominofque  euomuit,feditioni  ac 
tumultiufic  viam  ftcrncns.  Hxc  ego  quafi  ad 
vcrbumexhbro  Rubro,qui  in  Curiaciuitatis 
aflcruatur  ,  exfcripta  recito  ,  exemplumque 
eius,fiquis  cupiat  infpiccre  ,  ctiamnum  ,vbi 
iit,fcio.  Uuod^cimofV1arujallata?funtaBer- 
nenfibusDonums  litcrajad  Geneuenfes,qui- 

bu$ 


C  A  L  V  I N  L  || 

busnunciabaturSy.nodum,dequa  anteaper- 
fcripfiflcnt,ad  vltimum  eiufdcmmenfisdiem 
Laufannas  indidta.Quaelitera:  Farello&  Cal- 
uino,eam  ob  caufam  iii  curiam  a  Senatu  voca- 
tis,lecl:a:funt,  ijfque  vt  ad  eam  irent  manda- 
tum  fuit;quosetiam,nefic  ampliusinconcio^ 
nibus  pubiice  magiftratum  profcinderent  ae 
probris  onerarent  ,amice  obteftati  funt :  fed  (I 
quos  vitijs  obnoxios,  quorum  vitaeflet  im- 
proba,noflent,eos,poftquam  quod  ipforiim 
inunens  eflet ,  rraterne   iecundum  Euange- 
licam  dodrinamincrepaflentjficqjillicorrigi 
nollcnt ,  ad  magiftratum  deferrcnt ;  qui  offi- 
ciofuo  non  deiuturus  ,  ied  pcenisaiege  prc- 
iciiptisdelinquentcsatqucnoxioscocrciturus 
eflet.  Quse  illorum  exbortationes  atque  pre* 
ccs  non  tantum  apud  Farcllum,  Calumum  & 
Courault,  miniftros  babuerunt  ponderis,  vt 
debacchari&aducrfus  Dominosfuos  vocife- 
rarijcofqucmaledictisprofcinderedefiftercnt. 
Tandcmitaqucminas  addiderunt,grauefque 
ijs,ni  defifterent,poenasinterminattfunt:fed 
j    bocquoque  fruftrafuit,  &ne  quidem  edittis 
ilIis,minilqucterreriautamaledtcendoabduci 
potuerunt.  Omnium  veromaxime  Courault 
lnfolentibus  admodum  mordacibufque  ine- 
os  vcrbisinucctus,ebriofos  porcos  appellabat, 
immo  vero  maioribusiniurijs  profcindebat. 

C    a  CAP, 


$6  VITA     TOAXXIS 

CAPVT      VIII. 
lufdcmmcnfis  vicefimo  fexto  dic  ele- 
cluscxfenatUjquiadSyncdiiLaufan- 
penfem  LegatusGencuenfium  nomi- 
nc  proflcilceretur,Ioanncs  Philippi- 
nus,addita,pro  ieduobufqueminiflris,Fareilo 
&Calumo,qui,vtdi£tiim  eft,ad  Synodum  eti- 
am  abirciutsi  ruerant,  pecunia.  Qui,tametn* 
Laulannam  quidem  vencrint5fuperbiatamen 
fafiuque  turgidi  ,  nuncjuam  aliorum  mini- 
fcrorum  congrcgationi  intereflc  voluere ;  ita 
qaidem,vt  ocioie  intra  extracjue  oppidum  ob- 
crrantes,ne  lemel  quidem  in  eorum  coetu  com- 
paruerint.  Iudiccntiam  hicaequi,&fanirerum 
tftamavores,auo  huiufmodi  homines  fpiritu 
sgitati  fucrinr.  Dominico  die,feptimo  fcilicet 
ApriliSj  Courault  pro  concionemulto  etiam 
petulantius  in  ipfos  Dominos  vociferando  de- 
bacchatus,&in  bsecverba  prorumpens,Syndi- 
ci,inquiebat,noftriccrcospcdcshaber- &pau- 
1  •:    6  Y,;iihil  aliudexiftimare  Syndicos  fibique 
d    regrio  Dei  perfuaf  um  habere ,  quam  ranaru 
regrjum  dic.Liufdem  menfis  decimonono  die 
a  j5crnenubJiter.rnliat:efuerunt,quibusroga- 
bantGeneuenfes3dare  operamveUcnt ,  ncnb 
Ecciefiarunfl  fuarum  ritibus  difcedcjvnt ;  !cd 
ca?remonias&  ftatuta,in  fuperioriLausr.nncn- 
h  Synodo  ordinata,  icquercntur.  Farellus& 

Calui- 


CALVIXI.  $J 

Caluinus  vocati  ad  Senatum,nderan  t,ci:  ni  hx 
litera?  legercntur,quosdeinderogare  non  ue- 
ftiterunl,  ne  quid  nouave,  /ed  ijl.dem  pianc, 
cjuibus  Bemenfes£ccle(iae5ritibusvti  veilent, 
quippequos  Gencucnfis  Refpub.  obfcruatu- 
ramfecfkt  pollicita.  Ac  quoniam  noa  difsi- 
mulabantjindicijlque  eluggeitu  quibufdam, 
dum  verba  ad  popuium  facerent,non  le  paritu- 
ros  fatisinnuebant,additasaiiae  precesfunt,ro- 
gatiquc,tanmmbiduopbft,xxj.Apri!isdie,in 
folenniPafchaefefto  (Annigratiasxxxviij.ini- 
tium  hoceiat )  a  nouandisrtbus  abfhnercnt. 
Quodli  faccrent,daturosfe  opcram  poilicitt 
funtvtineaSynodo,qureTiguri  antePcJrecb 
ften  celebranda  eiler,eorum  ratio,eiufq-,quod 
ipCpoftulaflent,haberetur. 

CAPVT  IX. 
0,quem  dixi,xix.Aprilis  die  ad  Pra?fe- 
closde  Gez&Tcrnicr  ha?c  rcjata  res 
fefl,&  cum  eis  dc  ca  communicaium, 
qui,inca:rcmonijs&cceneadmiijiflra- 
tione  vna  cademque  peromnia  ra  cio  vt  obfer- 
uaretur,neucaliquamutatio  fierct,  daturos  le 
operam  funt  poLHciti.Et  quidem  qubd  eo  ma- 
ncCouraulcpoftamicaSj&imgulariexafiectu 

profec"tasobtcftationcs,quibus  fapc  tuni  ipie, 
tum  eius  quoque  focij  follicitati  iuerant  Jprc- 

C     3  tiseti- 


38  VITA     10AKNIS 

tis  etiam  feueris  illis,ne  m  magiftratum  inuehe- 

rentur,neueepprobrijshuc  &iniurijsinccfle- 

rentamplius^edi&isjmaioriquam  vnquamin- 

fblentiaineosdeclamauerat,cocionandi  offi- 

cio,atque  munere  ei  tum  interdixerunt.  Et  eo- 

dem  die  is,quem  vocant  Galli  le  grand  Saultier 

Farellum  oc  Caluinum  in  fuis  quemque  sedi- 

bus  etiam  conuenit,ex  Senatus  fententia  man- 

datoque,vtni?alio,quam  Ecclcfiaj  Bernenfes 

confueuiftent,modocoenamexhiberent,&ne 

quicquam  innouare  vellent,rogaturus.Cui  di- 

ferte  rotundifque  verbis  parituros  fe,&qua: 

Bernenfesordinaflent,obferuaturospernega- 

runt;  idque  illorum  refp.Onfum  ipfeadSena- 

tum  retulit.  AtCourauitcontra,quam  eipri- 

dic  mandatum  fuerat,in  Pafchar  Vigilijs,xx.  A- 

prilisdie,adS.Seruatiumfuggeftuconfcenfo, 

maiores  in  rnagiftratum,  quam  vnquam  iniuri- 

as  &  contumelias  effudit.Ob  quam  contuma- 

cem  rebellionem  in  carcerem  abdudtus  eft. 

Quod  fimulac  Farello  &  Caluino  fuiflet  rc- 

nunciatum  ,  ad  Senatores  in  curiam  ingrefsi, 

inter  alia  nimis  quam   arroganter  &  perau- 

da&er  prolata  verba  ,  qua?  Chiiflianam  mo- 

deftiam  minime  decebant  ,  Farellus  pleno 

ftomachoin  hos  fermones  prorupit-Factum 

ab  illis  nequiter  atque  lmprobe  ,  ficut  cflent 

etiam  nefarij ,  improbi,  $C  iniqui  ,  quorum 

confi- 


CALVINL  $9 

confilio  ,  atque  opera  in  vincula  coniectus 
Courault  efiet ,  quiue  hoc  fattum  approba- 
rent.Quas  tantas  miurias  &contunulias,li- 
cet  in  ipiius  Concihj  confeflu  m  praScnces 
Dominos  protuliflent  ,  rogatr  nihilominus 
iterum  funt  humamfsime  ,  Berneniibus  vt 
Dominis  morem  eererent:  Scditerum  llhex- 
prefle  negarunt  &  domum  quifcjue  luam  re- 
uerfifunt.  Nihilominus  Proceresmetu  valde 
confternati,ne,fi  aliter,  quam  confueuiflent 
3c  Bernenfes  foedcrati  atque  focij  corum  vel- 
Ientprobaflentque,coenaadminifl:raretur,c6- 
fufionis  turbationifque  inter  ciues  fomcn- 
tum  hoc  atquecaufa  eflet,  etiamtertio  mag- 
num  Saultier  ad  Farellum  &  Caluinum  n  i- 
ferunt ,  vt  hoc  ab  eis  contendcret^  Sed  con- 
ftanter  rotundeque  etiam  tcrtio  recufarunt. 
Oeterum  Dominis  ncque  hoc  fatis  fuit ,  fed 
cum  omnes  fibi  vias  mcundas  ccnfuiflcnr, 
quibus  a  ciuitate  ,  cui  pra?crant,  tumultuni 
aucrterent ,  &  ad  Berncnfium  fe  voluntatem, 
quo  adfaciorumin  fuis  quoque  Ecclefijs  n- 
tum  conjforrnaritesjrn  eorum  amicitia  pcrfifle- 
rcpoflcnt  •  l)OC  etiam  qujrtumconfilium  coe- 
perunt,vtDominum  Ludouicum  Dicsbachi- 
um,apud  Bernenies  nobilitate  geRcris  clarum, 
admodumq-  honoratu  & magnaj  audontatis 

C     4  virum 


4©  VITA    loAxms 

virum,qui  tum  for  efubmendiem  Geneuam 

ingrciTuserat,adireni..Quem,pof}qu3m  ei  Ber- 

ru  nfium  fitens de  ijfdem  rctinendis ritibus  ex- 

Fibmfknt,&  fimul  proteruam  obflinatamque 

miniftrorurn  fuorum,Farelli&Caluini,rebel- 

Jionem,anu!lishoc  precibus  impetran  poiiet, 

expo!uilTent,rogarunr,dignaretur  lple  quo- 

quead  hancincasremcnijsconcordiameosex- 

ftortari,&,nequam  tumultuandiciuibus  vici- 

Bifqueiubfannandi  occafloncm  dare  vellent, 

commonefaccrc.Quid  miniflri  autcm  Farellus 

Caluinufquc,tanuiKviriau&oritaticef)cruc? 

minime  hoc  quidem  ;  ied  ncque  Domini  de 

Diesbach  ratione  vlla  habra ,  cerre  no  maiori, 

quam  qui  hoc  antea  follicitarant,in  obftinati- 

one  fua  pei ftiterur,nihil  fe  fa&uros  plane  pro- 

fefsi.  Atque  cccum  tibi  prarclarum  &  illuflre 

eius,  quam  Beza  inter  lan&um  diuinumque 

Paulu:n,&fuumparentem,mngiftrum  ,  ami- 

cum  Caiumum  inftituit,comparatiomscxem- 

plum,argumcnturr,que.  Etillius  quidem  haec 

vox  ert-quiscnnturbaturintervoSj&egonon 

vror?  Hicautem  vniuerfam  videt  Ciuitatem 

commoucri  propter  cam  ,  quam  introducere 

nirebatur  confuetorum  rnuum  mutationem ; 

quarindeinterBcrnenics  &  Gcneuenfes  pro- 

Uenircinimicicia?poflcnt,huiusocu!is  propo- 

nuntur,ncque  quicquammouetur  fic  tamai; 

ied 


C  A  L  V  I  N  J.  ^T 

fcd  manct  totus  mcxorabns ,  orjfltnatufqtie 
pufiftit.Quidefl,finon  Didbolicaharc  cft  & 
irtfemalisbfjftinjrtiofVeftiunijqUicun^uecriis 
vmbonrj&Cordatijiudiciumoppello. 

CAPVT  X. 
Anc  duorum  miniftrorum  tan^m 
animi  duritiem  &  obftinatam  coti- 
.umaciam  poftquam  Sfndki  atque 
'HiagiftTatusperipexrflentjiuiefie  mu 
ncris  credrdcrut,  ne  qua  mUtatioin  cosha^quae 
poftridieadmmiftr.ida  era^jfarrcmohijsfieret^ 
prouiderc,&,Q,uc  hincexoriripoflet,orf<  nfioa 
mobuiamrre,ideoqucc'oncionandi  prounci- 
ampcrvrbem,&quaniumG.neuctium  iecx- 
tcnderct  iunidiCtio  ,  illis  aderrr/tam,cuidam 
Henrico  Mario,ytis  poftridie^pfo  Pafcfoaz  le- 
ito,&  concionaretur,&  cuenam  diftribucret, 
mandarunt.De  quoFarellusetCaiuinus  eer- 
tiorcs  rcdditi,  Maiium  hunc  domi  fuae  ^on- 
uencrunt ,  &  infinitis  in  cum  probris  ccnie- 
clis ,  qu€maiTOgantem,temerarrum,  fupeT- 
bum  vocitabant ,  tahtumqui  officium  tarr- 
tamque  funciionem  accipere  &  yU  rj  ire  u* 
fus  fuiflet  ,  non  folum  duris  verbis  incrcpa- 
runr,verumciec"tum  inluperextrafidcliumre- 
formatiiHiusFuagelij  coerum  cxcoiwumra- 
runt,6canathematcpercei!ucrunr,kuvio  1  >ei 

C     S  iudicio 


41  VITA     IOAKtilS 

iudicio,  &,quam  comminabancur,  fempiter- 
m  damnatione,  hoc  fi  munus  fufcepifkt,  pro- 
pofitis.Quibus  tam  atrocibus  minis  perculfus 
miferhic[Vtarius,pollicetur,minime  fe  fadtu- 
rum,nequefecit;'poflndiecnim  non  eftreper- 
tus,cumfevelabdidifletaliquo,ve!peregrcex-. 
tra  vrbem  profeclus  eflct.  Farellus  autem  & 
Caluinus,quod  edi&o  prohibiti  fuerant,hic  in 
Riuo,illeadS.Seruatium  fuggeflum  conicen- 
dunt,at  coenam  non  diftribuunt.  Vnde  graui- 
ter  vrbana  vicinaque  plebs,quaeadcoenam  par- 
ticipandam  conuenerat,oftenfa  ,  tumultuari 
coepit.  Quin  vtfeditionemconcitatent,con- 
traque  magiftratum  &  gubernaiores  plebeni 
commouerent,miHeillos  opprobrijs,milleco- 
tumelijs  inceflerunt,artificio,fi,quod  res  efl,fa- 
tendumfit,vereDiabolico,&exodiorum,dif- 
Cordiarum  tumultuuqucparcntis,antiqui  ho- 
ftis,officina  produ&o  eiufque  vafricicm  redo- 
Jente.Theodorus  Beza  quidem.in  ma^ifln  fui, 
parentis  &amici  gratiam  in  ea ,  quam  diximus, 
perbella  pi«efatuvne  fccus  multo  de  hacre  lo- 
quituiy:otamcjiiehancHifloriam,cuiusmeau- 
thenticum  exemplum  vidifle,&ettamnum,vbi 
extet,c\ vndercpeti  queat,nouifle ,  affirmarc 
poftum,pra?tcrit,fimplicitcr  profcriptum  nar- 
rans,  &cauiam  addens,quia  in  ea  vrbe,  quce 
tumultu ,  turbisjfadtionipus  mire  diuifa ,  &  iu 

cma 


C  A  L  V  I  N  J.  4J 

qua  tanta  omniu  rcrum  confufio  eftct,coenam 
dif  penfare  recufaikt.Sed  hic  cius  prcetcxtus  ni- 
mis  eft  lcuiter  tin&us  atquc  adumbratus,quip- 
pecumfatisconftet,hoseiuscona:us,hucico- 
pum,hocpr:ecipuumdefidcrium  fuiflc,vtca> 
nam  fermentato  pane  miniftrandi  nouum 
moremintroduccret.Quod  dcfiderium  fuum 
animo  poftca  femper  cjuafi  ocdufum  cccul- 
tumque  tenuit ,  donec  proximis  hifce  annis, 
quandoper  aliquot  Francije  loca  concionari 
(uxletix  hominibusindultumfuit,manifefte 
declararet,aquotemporc,ipfoau<ftore,inillis 
locis,in  hanc  vfquehoramficcapcrminiftros 
dilpenfatur-eandemquenouamrationemGe- 
neuamreuerfuSjintroduxiflet,  nifi  Gcncuen- 
fihus  dehberatum  conftitutumque  fuifiet,a 
Bernatium  Jicclcfiarum  confuetudine  coere- 
monijfque  non  dilcedcix.Quolicctcmimocf- 
fent,  caucre  tamen  non  potuerunt,  quo  mi- 
nusmulta  Caluinus  pro  arbitrio  mutaret  in- 
nouaretque,contraquam  apud  Bcrncnks  m 
vfu  &  confuetudine  eflentj  tam  crat  ad  mu- 
tandasnouandafque  rcs  proprnfus.  Hxcrnpla 
fint;  quod  IVlcrcurij  dkai  feftum  efle  voiue* 
rit,vfqucdum  concionifinis  cfkt  impofuus: 
quod  Kerncnfes  r.on  fcqtiuntur ,  qui  idcir-r 
co  cjucfi  illudcntcs  Mcrcurij  huncciicm,feftum 
Ca!uini  ptr  iocum  appcllant:  d.  jocl 

ati- 


44  VITA     IOAXmS 

Natiuitatis  Domini  noftri  lefu  Chrifti,  Cir- 
cumafionisjAnnuntiationiSjAfccnfionisfefta 
abrogauit,qua?  Bcrnenfes  in  fuis  prouincijs  ob- 
feruant,&abomnibusobferuarimandat,pce- 
niscontratranfgrefforcs,  Cjui  per  iiiorum  pro- 
uincias  atquc  dominia  opus  tum  exerceant,co- 
'ftitutis;qualescontraGeneuaHjs,quiofficinas 
tabernafqueoccluicrint,nequeopus  iilis  die- 
bus  exercuerint,mfljguntur,quos  etiam  carce- 
ribusmancipa^:tcrri6,qcPconftituit,nehocip- 
fo  Natalis  Domini  fcfto,vel  Geneua^vel  in  pa- 
roecijs  Geneu2eiubiec?tis  ccena  diftribucretur, 
iedDominico,qui  hanc  proxime,vcl  precede- 
ret,vcl  fequeretur,quod  ctiamnum  hodie  fic 
obleruant  omnesEcclcfia^qua^CaluinOjeiuf- 
cjueReligionimordicusadha:rent-  Bernenfes 
contra  antiquafuam  confuetudinem  retinct: 
Iam  quart6,eftncabjilointrodu&um,cpGe- 
rteua?  primo  Dominico  die,qui  menic  Septebri 
occurrit,coena  porrigatur,q>  neque  Eernenies, 
neque  Cantoncsrcliqui,aquibus  facrificium 
cftabrogatum  ,fcquuntur.  Silentio  prarterco 
eam,qua?eft|inSaci\imcntoBaptifmi,inca?rc- 
monijs  diuerfitatcm,plurefc]ue  alias  ineptias, 
quarumprimusinuentoridcirco  haberi  volu- 
it,vt  maiorcartcrisexccllentiorque  vidcretur, 
fequefupra  alios  efferre  poflct  5  nimirum  qui 
inilituentoidinaritquemukamelius,quamin 

alijs 


C  A  L  V  I  N  7.  45 

alijslocisalij,quifcetiam  reformatx  Religio- 
nis  eife  profiterentur ,  ordiriaiTent.  Hinc  eft, 
quodparcecias  Bcrnenfiumanguftas  popinas, 
miniftros  Caupones  appellare  confueuerit. 
Quod  tum  faciebat  pra*cipue,cum  vel  in  fami- 
haricolloquio,  velpcr  lirerasGeneua  aliquos 
ptraliere  niterctur.Cuiufmodime  cius  literas 
vidiflepalamprofiteri  poilum,quas  Domino 
deFallais,cumis  Argcntoraticilet,deftinaue- 
rat.Bn  tibiautem  eius  verb  z.Si,ait,cogitas,tibiquc 
in  ariuno  eil,in  bos  Sabaudufimsfecedere,meum  csl  co- 
filiumjietn  Bemenfium proumciafulfAtas,vbinonfuntt 
m(i  male  ordinats,  popim  &  miniiirt  vtplurimum  Cau- 
ponesfed  Geneuamfite  conferas>quam  adinflar  Hieru- 
falem  aliqua^irii  docinna  &  multarum  virtutumfple- 
dore  clartjitmu  mirijtce  exornatam  htuebtrisancredibi- 
legaudunn  confolattonemque es percepturus.  Vtcon- 
cludamergo,mdiora  aggreiluseftBeZa,  quam 
cfficcrc&  prxftare  dueat,'qui  fccxiftimauitho- 
minibus  per  fuas  nugas  poilc,tanquam  incan- 
tatio«esaliquas,fonuminduccre,vel  tenebras 
corum  ocuiis  orTundcrc,ventatemque  compo- 
fitis  adfallendum  verbis  obfcurare. 


c 


C  A  P  V  T      XI. 

Ognoicenda  vcro  iunt,quxcirca  ip 
lam  Caluini  profcriptionem  conti- 
j;erunt,c3qucex  libroRubro,in  quc 
earelatataiunt,depromemus.Poftri- 

dic 


4<?  VITA     JOANmS 

die^afcha!,xxii.^prilis,CoiKilioducentum- 
virali,  coaclto,rclatudeFarello  &Caluinoad 
plenum  eft,qua.m  illi  frequentericilicetadmo- 
niti,qiumamicis  farpeprecibus  folicitati  fue- 
rint,<juibuscontemptis,non  foluminexorabi- 
les,feaobft;inati,rebclles  atcjue  edi&orum  Se- 

,  natus  pcr  intolcrabilcm  contumaciam  tranf- 
greflfores  permanferint,vt  hjec  a  nobis  funt  pau 
lo  ante  expolita.Sed  MagifterHenricus  Ma- 
riu>,quem  diximus,qu:eadipfum  pertinebant, 

_&qiusil!nniurias,quafueminas  intentaflent, 
minimeetiamdrfsirhulabatj  Qubus  omnibus 
diligcnter  ponderatis  inhoc  ducentumuirali 
Conciiio  atq^coetu  deliberatum  conclufum- 
quefui:,vt  FareIlus,Caluinus  &  Couraultus 
propter  fummam  obflinationem  &contuma- 
ccm  arrogantiam  vrbe  ,  dominioque  Gene- 
uenfi  exccdcrent&inexiliuirent^coeremonia; 
autem  vfu  &  confuetudine  per  Bernenfium 
Ecclcius  recepta:  &in  poftrema  Laufannenfi 
Synodo  comprobatasin  Ecciefia  Geneuenfi  e- 
tiam&huic  fubditisparoecijs  nihil  immutatas 
obferuaretur.  Poftero  die  in  pleno  Senatu,(iue 
generali,quale  tuhabitu  fuit,Concilio  decre- 
tum,ratavthaherentur,qua?pridieducenturn 
viri  dcliberaffent.  Farellus  autem  &  Caluinus, 
qui  fe  in  ardes  fuas  abdiderant,  profcriptio- 
nis  huius  fua:  nuncio  acccpto,  &  certiores 

reddi- 


C  A  l  V I N  /.  47 

redditi,plebem  contra  ipfos  valde  concita- 
tam,cl.imvrbeexceh'erunt,&  fuga  fibi  mag- 
naceieritate  confuluerunt.  Hxc  vera  &fyn- 
cera  Caluiniana:  profcriptioniscaufaeft.Quis 
cnim  nonplus  fldei  accommodandum  magi- 
ftratui ,  ijfque  tabulis  cenfeat ,  cjuas  ex  huius 
mandato  pubiicus  &  Ordinarius  Secretarius 
confeciffet,  quam  priuato  alicui  homini,a- 
more&  ftudio  eius,de  quoteflimoniumfcri- 
bcre  velit,  nimium  incenfo?  prefertim  ,  Ci  e- 
ius  cjuocjue  priuati  vita  &  mores  nota  non 
careant^  Sed  huiushominis  vitam,  res  gefbs 
acmores  amplc  &  ad  viuum  propediem  de- 
fcripturum  me,  quod  ante  quoquefum  pol- 
licitus,(pero,bonam  abonis  fyncerifque  viris, 
abalijseido£trina:planeimmcrfis  malam  pro- 
culdubio  gratiam  initurus.  Nunc  quemad- 
modum  Gcneuam  reucrfus  fir,dicendum ,  qua 
rem  Beza  aliter  etiam  &  contrario  ,  quam 
gefh  eft  ,  modo  dcfcnbit  ,  quod  quidem 
optimi  grauefque  viri  non  ignorant.  Narn 
literis,quas  ad  primarios  Geneucnhs  Rei- 
publicae  viros  frequentes  magna  cum  lmpor- 
tunitate  fcripflt  ,  direxitque  ,  nomcn  ta- 
men  multorum  ,  qui  apud  Germanos  in 
exifhmatione  erant  ,  tanquam  ab  eis  fcrip- 
tx  eflent ,  ementitus ,  &  caute  atque  lujti- 
literexcogitatiSjhuiufcemodiartibustantum 

pro- 


4$  VTTA     TOAKtfTS 

profflouit.vtcavuroimporaHiicatevi5;iGcne«» 
ueni  ,  dinquircndwmreuocandumquecum 
fu  »smtferi  i  ,\  nde^quod  czidchocciusre- 
ditu  fcnbit,contraao4aiirui^c0tenttamGeuc- 
ujmeumreu  im  ^confenfumqueeiuSjDeriu 
chcio,ni(i  huic  vocationi  pareret,  propofito, 
extotquendumfuifiejnugaefuntjlogifuntjat- 
que  fabul  e,ad  .i-  cipiendumincaut0S&  nimi- 
um  credulo!  fittiplicefque  idiotas  excogitatarj 
qualesnui>;ationesinflnitasahasintermiicet,vt 
parentcnv,miaciftrUm  &amicum  luumlaudon- 
d  ) . ■aoilat;nimiium,quodArgcnt6rati  tan- 
quim  thefaurus  altquisa  doctis  receptus  fit; 
nuod  Theotagi  im  eum  magna  o.mnium  ad- 
mtrati incillic  fit profeflbs;  quoclintcr  pnrci- 
puosThcoiopos , qui  ad  V  Vormatienfe & lia 
tifborienfe,lmperia!iacomi  :ia,proficifceretur, 
Gmniimi,quiperGermaniafuntj,Tlieologo- 
rumc  ■iculoacfuifragijs  dclccTtus  fic;ita  quod 
^4elaticthonctiamtuncnoahter,quamThe- 
ologum  cognominuK-rir,  fingulan  hoc  cum. 
honoredignatus:quod  Scnatus  Argcn:oi\.  e- 
fisa^reHIumdirmlerit:quodOuitatis  iuivdo 
natum  prjebenda;  reditus  retincre  voluennt, 
quos  profefsionis  falarium  ipfiattrihuerant: 
quodhoctamen  .lbomnicupiditatc  -alienilffi- 
mus  ficcrerecufaii",nccjuc,vtvclquinumdc- 
narius\^exeisiibikruarct^beGimpetrurepo 

tUCrklC. 


C  A  L  V  I  N  I.  49 

tuerint.  Et  millc  iimiles  ineptias  ad'incautos 
&  fimplices  inefcandos  capiendofque  mter- 
miicet,quas  ego  prxtcreo  •  Scd  ei  nonnihil  im- 
moranlibct,quodtantacumimpudentiaaffir- 
mat  exemplo  S.Pauli  fuis  ipfius  expenfis  bccle- 
lixipium  inieruiuifTe.  Namfccusferemhabe- 
re,norun  t  omnes,  quibqs  ipfe  no  tus  fuir,quiue 
cumeoGencujcfuntveriati.Principiocentum 
coronatiannuiipfius  faiahum  crant.  Demde 
atypographis,quorumin  imprimendis  (uiso- 
penbusopera  vtebatur,in  iingulas  fiuepaginas 
iiue  folia  eius  monetse  bmos  aiTes  auferebat. 
Tertio  jpauperifm  pecuhum  atque  ioculi  cius 
fideicommi(sicrant;ineosautebona!pecuniae 
iummejinferebatur.Napr;eterquatermiIienos 
Francos,quos  vno  tempore  NauarraReginj, 
lam  vita  funcii,Franciici  primi  quondam  Rc- 
gis  ioror,eo  miierat ,  etiam  ipla  Ferraria?  Dux 
(atis  amplam  aham  iummam,tum  plures  alij 
nobiles  viri  atque  foeminzeiuam  quique  con- 
ferebant:  nondeerant&mercatorum  collati- 
oneshocn"nefa<Lta?,vtlanihciumilJic,artelanei 
panniconficiendnnGcncuamintrodu&.vn- 
ftitueretur.  Huncemmrumorem  Caluinus  ad 
iniidiandum  pccuniarjeamqucad  ieattrahcn- 
dumcommoclumatqucaccommodatum  lon- 
ge  lateque  fparlerat.  Quar:6,Geneucee  viuis 
excefsit  quidam,cui  non.cn  P.  Dauid,  Hanno- 

O  meniis 


50  VITA     ICMNNIS 

nienfis,  qui  Geneuam  religionis  illius  ftudio 
commigrarat.CVtpriturus  autem  bis  millecoro- 
natos  pauperibus  teftameto  reliquit  ,executo- 
ribus  huius  fuae  voluntatis  defignatis  Hanno- 
nienfiquodamjvlaldonallum  eum  vocabant, 
&alteroSainc~i-Andrea,  quivelerat  tum,  vel 
breui  pofl  Geneuenfis  minifler  eft  factus,  & 
Caluino-cui,cum  eflet  peculij  pauperum  admi* 
niftrator&  quafi  quxftor,tradita  comilTaque 
fuere  duo  ha?c  coronatorum  millia.  Ex  qua 
fummaquingentiinterfummeintimos  eiusa- 
micosdifhibuti  fuere^Vireto  viginti  quinquc, 
Farelloviginti,&fu£qu£queport.iones,que 
dixiMaldanallo,Sain£t-Andree/,alijfq;adnu- 
merata?;  quid  vero  mille  quingentis  actum ,  & 
in  quos  vfus  expenfi  iint,  quis  facile  dixerit? 
explorare  hoc  fane  nullus  poterat.  Vndc  pau- 
perummagna?qucrclaeexaudiebantur,fcd  qui 
paulo  libcnorem  vocem  ederent  profcvipti  fta- 
tim  &Geneua  excederefuntcoa&i,tanquani 
quiLibertini,velatheifuif]ent-  vulgariaenim 
haec  erant  cnmina  his  impingi  obijcique  folita, 
quiDominumeum,quomodoCaluinumvo- 
cabat,quauisinreor]endiflentc6triftailentqj. 
Ceteru  ex  cuiufdam  Nicolai  de  Fer  egregio  fa- 
cinorefatisdetccl:a,&inIucem  prolata  eiusa- 
uaritiaeft,nequceabonos  prudctescj;  virosla- 
tere  ampliustum  potuit.  NamhicAntuerpiae 

bonis 


C  A  l  V  I  N  J.  j  i 

bonis  cedens,creditoribus  triumillium  libra-* 
rum  delufisjCUii)  Geneuaprofugiflet,C'aluino 
Jeadiunxit,eiqueremomnem  fuaque  negotia 
piene  expokut ,  coniilium  rogans,  quidnam 
taciendum  fuaderet  ,  (i  eum  creditores  fui 
Geneuamvfqueinfequeremur-Caluinuscon. 
filium  d.;t,  immObilia  bona  ex  hac  pecunia 
vxon,duabufque fuis  filiabus  vtccpararet:  Sic 
emm  pradufum  ereditoribus  viam  iri  quicqul 
abipfoauferendi,cuiusfuumnihilinucnirent. 
Maritos  deindcillisqua?reret,  qui  contracre- 
ditoresinfctlantesauxihociTepofTent.Acqui- 
euit  confilio  Nicolaus- vtque  plus  fidei,fauoris 
atque  gratice  Geneti£  obtincrct,munus  infignc 
mukorum  coronatorumbono  huicDomino 
CaluinoorTert,quitantusbonorumfluxorum 
Conteriipt6r,minime  eos  tamen  fpreuit,fcdcu-< 
pide  arnpuit.  Dcindc  vt  altera  filiarum  fratii 
iuo  Antnonio  CaluinO  nuheret,  opera  dedir. 
Qiiidhicdicis ;  Vidcfnefatis,q\iemadmodum 
vcnerabilis  hic  Dominus  caduGas  &  fluxas  o- 
pes,quodilliThcodorus  Bezaelogiurn  tnbu- 
ltjContemnendasduxerit?  Veruntamen  quo- 
modo  poterit hic  Caluini  laudum tantus  buc- 
cinatoroccultum  tenere  faclum  adolefcen- 
tis  ilhus  prouincialis  ,  qui  Cakiirfi  miniftct 
fadu  infcclique  argenti  ad  quater  millenos 
JFrancos  ab  eo  furto  abftulit  &  proftigjtf  Nahi 

D    »  U    .  &ii 


51  VITA     IOvINNI* 

&isrumorintra&extra  vrbem  diuulgatus  ita 

fuit,  vt  inorc  omnium  effet.  Et  ipfc  honoris 

fui  caufa,  pecuniam  hanc  apud  fe  depofitam, 

iparfit  poftea  ab  ijs  exteris,cjui  Gencuam  habi- 

tatum  venerant  vel  venire  cogitafTent:fit  ita 

fane,ficfTe  potefl;  fed  admodum  tamen  hoc 

mirumfuit,quodquamuisamicioperamfu3m 

offerrent,pcrmitteretamen,vtquifquam  eum 

infequeretur,nunquam  voluit  j  quia  metueret 

forfan,ne  comprehenfus  puer  &  redu&us  ea 

proferret ,  quarad  eiushonorem  parum  face- 

rent.Hincgrauisfufpicionata,neabufus  pue- 

ro  fuerit;  fufpicibnern  enim  adiuuat ,  quod 

Nouioduniab  eo  perpetratum  fupra  memo- 

rauimus.Guius  tamen  rei  iudicium  Deo  relin- 

quam,qui,erit  tempus,cumtenebris  obrutas 

fecretafqus  res  in  luccm  prbferet. 

C  A  P  V  T      XII. 

||s|  D  illud.  redco  ,  quod  Thcodorus 

Beza  in  fua  illa  praefatione  pronun- 

ciaf,fc,fi  minimam  ambitionis  ali- 

cuius  fignificationcm,qu£  in  fuo 

magiftro,patre  &amico  Caluino  refediffet, 

quis  edcre notareque  pofiet ,  manus daturum, 

&damnariambitionis  pafiurum;cdamigitur 

&ocuhs  fubijciaplunma,  eaqueminimeieuia 

ambitionis  argumenta.  Imprimis  ignommio- 

fam  illam  poenam  profcram ,  quam  lpfi  perfol- 

uerc 


C  A  L  V  I  N  I.  5  j 

ueredebuitquidam  Petrus  Amcau,quemnu* 

dum,indufio  tantummodo  tectum  ,cum  tacda 

ardenteinmanu,quiamale  dcipfo  locutusef- 

fet,advcniam  rogandamfupplicem  venireo- 

portuit.  Qua:  autem  de  eo  locutus  f ucrat ,  alia 

Honfuerunt,nifi  quoddomifuce  ccenans  cum 

amicisaliquotfuis,illismirum  inmodum  do- 

dtrinam  Caluini  efrerentibus,!  ifc  ipfa  verba  re- 

gereret :  Nimmmvos  huicbomim  trtbuitu ,  &  minut 

benefacitis,  quodeu  vfqueadeo  efferatis.  Vos  eumfuprx 

•mnes  Propbetas ,  Apoftolos ,  & ,  qui  vnquamfueruntt 

Doflorescolltcatu:  Sed  non  eft  isfane ,  quem  ejfe  vultu, 

qutppequi  cum  bonisfanifquefentemijs^quasprofert^u- 

amfatit  cornutas&  frtuoiat  nonnunquam  commifcet. 

Refpondeat  mihi  (interrogare  enim  hoc  li- 

bet)hic  Theodorus  Beza,  velquidoclrinasfe 

Caluinideuoueruntjipfipcnitus  addi£h,mi- 

felline  hominis  incarcerationem  follicitare, 

tantaqueobftinatione  procurare  atquevrge- 

re,  vtcxemplaiinml&anrrogationedamnatus 

infamaretur,taediferique  habituper  ora  vulgi 

traduceretur3aminine  demiisi  &humilisindi- 

ciumefr,eiufque  hominis,qui  gloriam  fluxos- 

que  honores  afpernetur?  an  vero  cuidens  ambi 

tionis  faflusjinanemqucglonammifcre  aucu- 

pantisar^umentumeft?  Dicere  pofTent,  non 

hoc  efle  fa&um  Caluino  follicitante  ncque  vr- 

gcntCjVtqui  fummec!cmes,bcnignus,&ad  (i- 

D     3  biil- 


54  VITA     IOAKKIS 

biiilatas  iniurias  codonandasmirefuerit  fact- 

lis  fernpcr,niu\rem  lc  aiiter  habcreex  eius  literis 

conftaret,quasIdibus  Febxuarijf  Anno  1546. 

ad  Viretumiiit,exquibusqua'da(upraexfcHp« 

fi,&eafde,cum  opus  erit,fua  ipfius  manu  exara- 

tds  exhibcre  queo^ha.'  ioRe  abunde  teftatum  f  a- 

ciimt,Caluinum,vtcapcretur,authoremiui{]e, 

rieque  hanc  illi  noxam  cpndonare,necjj  dmnit- 

ti,nifihacpoena5quadixi',Cai]igatum  voluiile. 

Quse  hajc  ambitio?  tantane  &tam  barbara  ar- 

rogantiain minifhum  vcrbi  Deicadere potcft, 

vt  vetet,nolitcjue  permitterc,defe  quemquam, 

<juodientiat,libereeloquif£thocquidemar- 

gumentum,fi  non  iatis  virium  habet  ,ad  ambi- 

tiofum  eius  animurn  couincendum,dicant  mi- 

hi  rurfus,humilifne  &abiecli  animi  vanamque 

gloriam  fugientishocfignum  iit,  qiiodfuief- 

tfgiemn"eri,publicca;pcrvrbcmerigi,excollQ 

ctiam  ftolidulorum  quorudam  ,tam  virorum, 

cjuam  fceminarum,a  quibus  tantii  non  vtDeus 

cirhabituSjgeilari  patientcrtulerit-eilneetiam . 

riochumilitatisabiectionis  &vana:gloriaiCo- 

temptusegregium  fignurn?NegetBeZ3,alijq; 

fedta?focij  conicio  harc  Caluino  ia&a  cile,at 

ego  Deum  teftem  appello  ,contra  veritatem  6c 

reclamantcco(cientia,il  quidemfaciant,ncga- 

rc.  Quippe  cum  vulgare  &  publicuro  hoc  Ge- 

ncuaseflet^pafsimqucfieietjfuitqucpeibonQs 

aliquot 


C  A  L  V  I  N  I.  55 

aliquotmagniquenominis  &  authoritatis  vi- 
ros vcrbis idcirco reprehfnfus. Sedfuit  etia per 
literasadmonituSjCumipicdamnailetjdeijCiq; 
mandafletSan£torum,Mana!virginis,&ipfi- 
u{metChriPuimagines,minimedecere,neque 
honorivcrtipofle,fuam  quodcarumloco  eri- 
giinpublico&excollo  geftarifineret:  Iefue- 
nim  Chrifti  inagis  ,fi  qux erigcda  geftandaque 
fit,hunc honorem  mercri. Ad  quas literas  nihil 
refpondit,nifihoc  tantum,(icuiidcirco  aegre 
iit,eum  fc  prohibere  non  poflc  5  quin  inuidia. 
rumpatur.Tcrtiuvanagloria&ambitioneoc- 
cupatianimiargumcnuieft,o,quod  corrigi,re- 
prehendijtuorum  errorum  admoneri  ,opinio- 
nefuamconfutarinollet,neq;fcrrepofTet.Cla 
rum  huius  rei  inter  castcra  hoc  exemplum  reci- 
tabo.Fucrat  Dominico  quoda  die  ad  prandiu, 
fiue  cpululu,  quod  in  eius  gratiam  eratappara- 
tum,percuiuidamextra  vrbem  paraeciasmini- 
ilxuinuitatus,vbietiamali]aliquot  eiusamici, 
qui  Rchgioncm  lllam  c6plexi,Gcneuam  comi- 
grarant,vocati  aderant.  Intcr  prandendu  fa£tu 
efr,vtdec!ettioneminifVorum  fermoeflet.De 
quaquiquodaTholofanuscofilianus&exiu- 
ris  cognidoncprudentiaq-magnacratlaudcm 
c6iecutus,DominuscleS.Germano  liberc  fua 
fententiatudixit,{ibivideriapopulominiflm 
eligciiduconfUtuendu  q,  vemre.Que  fermone 

D     4  Cai- 


55  VITA     JOAVJNIS 

Caluinus,qui  hac  fuam  efle  authoritatemvo- 
lebat  vfurpabatC|Uc,eos  minifterio  admouere, 
qui  fibi  probarentur  & quos  jpfe  vellet,graui- 
teraccepit,&perfummamindignationemfur- 
gitdemenfa^nulloquealio  veroo  prolato,  e- 
quum  fcumulampofeitj&eveftigiojnihilmo- 
i-atus,domumreuertitur,  omnihoc  epuliap- 
paracudcferto,ipfifquecouiuis  m  fumma  per»> 
turbatione  rehctis.PoflridieDominum  hunc 
S.GermanijVtconfiftoriOjCinodad  proximum 
Iouisdiemindidtu  erat,fcfifteret,citari  iulsitj 
quimoIefteadmodumferens,iic.fetra£hri,& 
ad  confiftorium , tanquam  mccchum  aliquem 
vcl  adulterum,quales  illic  caufam  dicerc  foleret, 
euocari,adBaronemAusbonnenfem,quipri- 
us  Epifcopus  Montifalbani  fuerat,curforem 
fuum  cum  litteris  mittit.  Qui  flmulac  Gene- 
uamefietingreflus,Caluinumftatimadijt,nc- 
que  potuit  tamen  vllis,quantumuisamicisac 
hlandis  fcrmonibus,neque  intimo  ex  affeclu  in- 
terpofmsprecibus*durumeiuscoremolliri ,  a- 
deoque  ad  di&um  louis  diem  Dominum  de 
S.Gcrmanoadcauiamdicendam  venire  inco- 
fiiloriumoportuit.Aconfiftorialibusautemin 
curiam  ad  minoris  Concilij  Senatores  remiflus 
eft,qui,tantuabcftvtpoenameidecernercnt,vt 
mulcomagisreueritifint,beneuoletia:&  amo- 
risfigoacxhibuciint&  cum  honorc  dimifium 

roga- 


C  A  IFJNI.  57 

rogauerint,  in  priftina  vitse  (ux  ratione,  qua 
multisiliuftreprobitatisexemplupr;eiret,pcr- 
feucrare porro vellet.Quod poftquam  Galui- 
nusrefciuit,parumabfuit,quinpraranimi  do- 
lorecontabefceret.At  Baro  Ausnonnenfisdo- 
mumreuertitur,malecrgaCalumum  afteclus, 
ncquecohiberefe  potuit,vtnonapud  Gallias 
nobiles,quiReligioniseiusftudioiniftampro- 
uinciam  vcnerant,hoc  quereretur.  Ex  quoru 
numero  DorhinideFallaisSororiusiplum  co- 
uenit  &  magno  ftomacho  fic  eft  adorfus;  nc 
tantum  in  pofterum  fumeret  &liccrefibipu- 
taretjtamindignishominesnobilesmodis  tra- 
cl:aie,&taquafiexinnmaplebeellentprofuo 
arbitratuauconfiftorium  pertrahere^nam  hoc 
illum  ignorare,ncque  pofIc,ncque  deberc,om- 
nem  honorem ,  omnem  authoritatem  ,  quam 
Geneuarconlecutus  eflet,obtineretque,eo  pre_- 
(idio  &  fauore  ,  quoillumnobiles  ex  Francia 
viri  dignarentur,&quem  ip(iimpenderent,mti 
acconfiftcre.  Vndeanimo  tam  acerbam  iram, 
tantumqueindignationisCaluinus  concepit, 
vtadaliquotfeptimanasconcionibusabftme- 
rct,ncqueadhasantercucrlusiit,  quarn  com- 
minarcntur  falarium  ipfi  ademptum  in  alium 
fe  tranflaturos,fi  pcrgcret  munus  fuum  dciere- 
re.Quart6,iudicent,quibus  mens  fana  eft,qua- 
lenam  ambitionis  &  airogantixargurrentum, 

D      5  quo- 


5*  VITA     IOANms 

quouefpirituagitatusfuerit,qui  velad  Berne- 
ici-,veladalialocaitcrhabens,in  comitatu  fuo 
viginti  quinque  aut  trii?inta  in  equis  omncs 
iciopetis  egregie  infiru<5tos  circuducebar.  San- 
ptmk  Petrus  atque  Paulus,caeteriquc  Apofloli 
tali  cum  apparatu  per  prouincias  profecii  funt, 
cum  Euangelium  orbiannunciarent?  Kxcufa- 
bithocrnrkisBeza,  feuquisaliuseius  difcipu- 
Ius,qua(iinuitoCaluinola£lumfit,cuidi(pli- 
cuent,&quitantum  fibihonorem  defcrrinon 
concupiucrit- delcitumautemefTea  multis  ad- 
uenis,bonis  viris,qui  fingula.n  eum  rftcCtuamo 
reque  profecuti,taiiari  ofncijs  &honore,quem 
ipfumpenderent,  non  poterant,  nequein  eo 
iionorando  modum  tenere.  Et  fic  eft  fane- 
pluriniim3iorem,quam  quo  dignuscflet,  ho- 
noremimpenderunt,  octanquamidolumco- 
Juerunt.Refpondeoautem,  prudentia:  fuifict 
&modefti:eChriitiana:,reijcere,  &ncquaqua 
admittere fuperrluosilios,&nimis  grandes  tri- 
umphos.Nequeenim  Apoftoli  folum  &difci- 
puh  Domini  nofln  ,  fed  pagani  etiam  atquc 
cthnici  repudiarunt  fugerimtque,imo  vcro  ab 
iiuiufcemodi  hononbus  &  fluxi  mundi gloria 
omnino  abhorruerunt.  EtcpdifplicuifleCal- 
uino  aiunt,planccertum  apud  me  eft,nifi  Ma- 
giftcrPetrus  Viretusalijq;monuiilent,Bernc- 
iium  Primoribuspompam  atque  gIoriam,qua 

efle- 


CAIVJNL  5J 

efTercbatur,nimiam  vifam,ipfifquc  forduille,cj> 
iocoetiadecIarabant,cum'Gcneuen(em  Papa 
nommarcnt,Caluinum  non  contcntum  co  co 
mitatu,maiorem  ctiam  turmam  fuific  circurn- 
du&urum;hoc  modo  il,quod  diiplicuiiJea- 
iunt,intclligant,noneoihncia$. 
CAPVT  XIII. 
Vinto,vtambitionem  eiusctia  ma- 
gisin  confpectu  hominum  profera- 
•nuSjCjuiseilyUitCjuis  vnquam  habi- 
tus  fuit  ieu  concinator  feu  dodor 
modcftus,&g!oria?non  (jniuljrus  conteptor, 
cuiusaudita?  huiufmodi  voces  fint,quales  bu- 
iusfrequentcs  funtaudita??publice  enim  pra 
concionc ip  has  voccs  non raro  prorumpebat; 
EgOjinquicnSjProphetafum-egoDeiSpiritu 
habco;cgoaDco  miilusium;  egoerrare  non 
poilum;&cgo  iierrOjtues  Deus,quime,ppter 
peccata  kuiufcc populiin  eiroremittis&dcci- 
pis.quomodoculoquitur,vcrbaiua  icriptacj; 
tancjfidci  articulam  aliqueaccipi,credi5fubfcri 
biianc  voluit.  QuiproximeApoilolos  &  dii- 
cipulosChriftifccutiiunt5priiciPatrcJ,fique 
icripturce librum  interprctati  effent,hanc  fere 
modeftiam  tenucmt,vt  qua?  fcripiiilent,ad  m- 
diciu  Ecclefla:  rcmitterent;hoc  profefsi,h  con- 
uenietiafacrislitcrisfcripfii]e,feniifleQ;reper- 
tieflcntjiumvtrecipcrenturapprobarcntr.rc};, 

iion 


€o  VITA     IOAtimS 

non  vtipforum  fcripta,fedficut  Dci  verbum: 
;finautem,continu6reiecl;a&explofadamna- 
retur,qu£  nimisleuiterdiuinze  fcripturacadmi» 
nicu!is,&exprefsisteftimonijs  non  iatistulta 
,ptuliiTent,edidii]entq;.AfnTmareegopoftali- 
osmagnjeeruditionis,pietatis,&authoritatis 
novulgaris  viroshoc  poiTum  ,S.  Auguftinum, 
ouimuitum  fudauit,magnifque  Iaboribus  in- 
ngnes  in  Biblia  &  tam  am  plos ,  quam  quifqua, 
qui  vel  prcceflcre,vel  fecuti  funt,commentari- 
osedidit, hunc  tamcn ,  dum  fuos  recognofcit 
errores,Rctra#ationum  libris  in  Iucem  emiisis, 
Deific  gloriam  irhigis  illuftnifTe,  Hcclefiarque 
jedificium  amplius  coftabiliuiile  ,ctrto  fic  pro- 
bitatii  Cux  finceritatifque  Chriftiana?edito  te- 
ftimonio,quamreiiquisfuis  omnibus&libris, 
&fcriptior.ibus.  AtnofterVencrabilisdo&or 
Caluinus,Bezam  Haudias,tam  /uit  abfolutus, 
tamperfecl:us,nul!um  vterrorem  vnquamad- 
miferit,agnotierit3autretra&arit.  Adijcia  hoc 
etiam,nondefuific,qui  Paulo  pradferrent,  & 
maioris,qium  tantum  Apoftolum,  facerent, 
tam  Geneuenfes  ciucs ,  quamillic  commoran- 
tes  aduenas.  Exemplum  efto , quod  in  oppido 
Thonon  cuidam  nimis  mifere Caluino  adha> 
rcnti,cumin  multorum  ccetu  hatc  ipfa  vcrba 
protulifiei^DominusmcusCaluinusPauloeft 
doelior,p!uraque  ex Dci fecrctis,quam  ad  quse  . 

vnquam 


CALVIKL  6t 

vnquamillepenetrauit,rimatuseft,ignomini- 

ola  idcircomul&a  irrogatafit.Sed  multo  eti- 

am  clanuseiusambitio  enituit,detetftaquefu- 

itineoccctu,  quem  indixerat  &  in  tempIoS. 

Pctri  Veneris  ante  natalcm  Domini  Gencuac 

Anno  1552.  congregarat.  Quo  temporcccrti- 

orfactuSjEcclcfiasTigurinam  &  Bafilienfem 

fe  fuam  de  prejdefunatione  doclrinam  non  ap- 

probare ,  antcquam  is  nuncius  ,qui  a  Dominis 

harum  ecclefiarum  cum  literis  ldcirco Geneua 

mifius  fucrat,aduenifiet,omnes  taintra,quam 

cxtraGeneuam,qui  venirepofient,miniftros 

c6uocat,efficitq;,vtdo&rinahaiK&quicquicL 

dc  prejdeftinatione  arterna  damnatoru,corum- 

que,quifaIuandiefient,abipfofcriptum  exta- 

ret,hi  fic  coa£ti  fuo  calculo  atque  fufiragio 

probarent.  Seddehac  cius  doctnna,  Deoap- 

probatitc,pofl  vidcbimusj  nunc,in  qua  verfa- 

mur,deeius  ambitione  filentio  pra»terire  non 

dcbeo,  vafram  cius  &  fubtilem  machinatio- 

nem,qua  tum  vfus  eft,cum  quendam  ,cui  Brul- 

leo  nomcn  &  patria  Ofiunum  ,in  vitam  rcuo- 

care  cogitaret  molireturque  ;  vt  fancliatque 

glorion  Dei  Prophetae  miraculorumque  pa- 

tratoris  nomen  fibi  &  famam  pararet.Hiftoria: 

taliscit.ls,quemdixi,i;ruleusGftuno  Gene- 

uam  vigentis  lllic  Religionis  ftudiofus  demi- 

grarat  j  & cum inops efiet,atquc pauper,  vter- 

quc 


6\  VITA     JOAlfSIS 

qu.ipfe  &  vxorCaluinigratiam  aucupaban- 
tur,vtcicommendatipeculijpauperum,cuiui 
iplelocuiosgeftabat,  eleemofynarumque  fie- 
rent  participes  .Eis  Caluinus  vita;  fubfidia  be- 
nigne  poliicetur,.alijfque  in  rebus  fe  adiuturu 
promittit,fiipficontra.  fuamoperam  fibinon 
ncgarentadnm  quandam,quam  per  eos  fieri 
veliet:  fed  opuseflefide  &magna  taciturnita- 
te. Vicilsim  aute llii ad  hoc, quod itibere  vellet, 
promptos  ie  orlerunt.  Et  quemadmodum  a 
Caluinocdo&usinflrudltufq;  (ucrat,  miferhic 
Brulieus  morbum  fimulat,  &fe  inledhim  ab- 
iyc\{.  {Vliniftriproconcione  populo  commen- 
dant,Vtprecibusiuuarenf,&eJcemofynispau*i 
pertati  fuccurrerent.  Nondiu  p6ft  perfonam 
mortuiinduitj&quidcmmortuum  iefimulat. 
HicCaluinusciamadmonitus,quafitameom- 
niurn  rerumignarusjdeambulatum  prodit;  fed. 
comitatus  promore  fuo  magna  caterua  ami- 
corum,quiipfifingnlariterconiu&i  &fummc 
intimi  el]cnt,fihe  quibus  vix  pedem  domo  crTe- 
rebat.Poftquamauteeo  ventumcffet,vbicla- 
morcs  &  eiulatus  vxoris,qua»mifellam  &defo- 
latam  aliquam  mulierem  egregicexprimebar, 
exaudiret,quidnamhocefletfa(citatusdomii 
ingreditur;vbiingenuaipfe,&reliquacaterua 
prouoluitur,  precibufque  a-lta  vocc  profufif, 
Deumobteftatur,potentiam  fuamvt  declara- 

re,& 


CALVIKIL  <f< 

rej&mortuohuicvitamrcftituerCjglorinii-que 
fuam  fic  vniuerfo  populo  dcclararc  veilet,  (i- 
mulquemanifeflum  faccrc,feCaluinum,p<  . 
liarem  fibique  gratum  leruum  elTe,&.\  k  d 
Euangelij  fui  minifterium  aique  Lccich  • 
formaiionem  fipgulatiter  &  vere  vocani. 
Poflquas  preces  ad  mortuum  approptinqu  »t, 
& milcri  hominismanu  dpr/rekenfa ,  m L>u & 
filij  eius  Domini  noftri  lcfu  Chrifti  homine 
imperatjVt  fe  erigeret,Deiquc  iic  gratiaro  rrjarii- 
fellam  faceret.  Rcpetit  itevum  faepiufque  cof- 
dem  fermones  voce  etiam  altius  eleiuta.  Quid 
fit?  ncque  audit ,  neque  loquitur,  ncque  fe 
commouet  mortuus ,  iufto  enim  Dci  iudicio, 
qui  fucos  mendaciaque  deteftatur,is,  qui  !e 
mortuum  miiulabat,vereefle  mortuus  repertus 
eft-&  vxor,quicquid  eum  agitarct,quomodo- 
cunque  cum  impelleret,  neque  vocem  extor- 
quere,neq;vt  fe  cornmoueret,erficerepotuit; 
fcd  totus  frigebat,rigebat  totus.Quo  animad- 
uerfo  plorarc,vIulatus  ferio  edcre,  &ex  animo 
caepitvxor,<5cinCaluinuminueiia,impoic  > 

rem  eum,ficarium  ,Iatronem  5quimaritum  i 
teremiflet,appellans,cx  ordine  rem ,  quomodo 
eratgefta,claraalta^ue  vocc  expofuit.  Quaecu 
neque  admonitionious  vllis  pmoucn  ,neq^  mi- 
nis  iatis  tcrreri  poflet,vt  tacerct,Caluinus  c.pud 
maritumortuuea  reli£ta,il!inc fe  fubduxit,in 
vulgus  fpargem  mcerorc  ex  mariti  obitu  delira 

idconue 


<$4  VJTA     IOAXXIS 

kleoqueexcufandam,&hocilli  indulgendurri 
efle.Certum  hoc eft,conuentum  cum  ea dein- 
de,vrbevtexcederet,&eft  ipfa  Oftunum  re- 
uer(a,nup fitque  poftea  Miniftro , quem  Coul- 
dreum  vocabant.  Negentautem  hoc,quantu 
vc!mt,Caluinimancipia,exploratum&cogni- 
tufatisfustjVeritalcjuereifatis  probata,  immo 
pcripfammcc  vxorem  confirmata,  qua?  nihil 
niinus  erat,  quam  mente  capta-  vt  qua?nihil 
loquereturabfonum,nequequodaiiatione  a- 
Iienum  eflet.Sed  nos,quantarlagraritambitio- 
ne,&vrana*glori£cupidicate,dicereprofequa- 
mur.Scribebatfuhindeliteras&opuicula,iuas 
ipfiuslaudes  meisegregfe  cumulans,nihilque 
conJ,qu;ead  honorem  gloriamquefuam  am- 
phhcandam  facere  poilentjpretermittens.Sed 
hemaftutiaSjhasipfeliteraSjharcopufcuIajtan- 
quam G alioau&ore fcripta  eflent,  fic edebat, 
vtfubalieno&ementitonomine,perquefub- 
dolam  hanc&  occultam  fraudem  famam  ip- 
fe  fuamlonge  lateque  propagare  illuflriorem- 
queinterhominesfacerepofiet.Caluniamefle 
hancaliquisdixerit,nifi  probare  queam  pcre- 
ius  epiftolam  quandam,quam  Ma^iftro  Petro 
Vireto  Laufannenfi  mimftro  direxit.  Nam  cu 
talesliter<e&opufcula,quasnomencuiuidam 
Gelafij,qui  etiam  Dominus  de  Saule  cogno- 
minabatur,pre/ereI?ant,fed&aliainfuperaIio- 

"*  rum 


C  A  L  V  I  n  r.  €i 

rum  ctiam  nomine  inlucememiiTa,  irfVircti 
manusperucnifTent&is  ftylumCaluini,cuius; 
frequcntcs  iitcras  accipiebnt,  optime  agnof- 
cerer,multumnonfolumadmiratus,fed&haC 
ciustantaambitionenuriiKefuitofTenfus,ne- 
qucfaccreminuspotuit,qu^mvt(uam  de  luc 
praxiagendiquemodo,fententi;i,&quidfmi 
de ea  videretur,per  li tcras  cxponeret:cui  Calui- 
nus  rcfpondit,caufas  alieuot  commcmoran* 
valde fnuo!as,& leues,quibus motus  hoc face- 
rctjVtalteriusnomenemcntitus  dignitatcsfu- 
aj&in  BcclcfiammcritacxtoiIcrct,laudclc]ue 
cclcbrarct-fuumconfilium  cfiiyantundem  fa- 
ccreadhonoivslaudefqueFarclh&  Viretieti- 
amprocurandas,promoucndjfquc,  vt  fjc  eo- 
rumauthontasfbbi!iretur,atqueauctacrefce- 
ret,^ui  quafi  tmco!umn<ceficnt,qua?Dei  ho- 
norem  &  Religioriis  CKriftiana  reformatio- 
nem  fuftincrent.r-Leliter.e  cum  multis  alijs  in 
ipfius  Vireticonclauiatque  fcrinijs  Laufannje 
tumrcpcrtarfucre,cum  lcrnenfl  prouinciaex- 
cefsifiet,&  mifsione  vel  ab  ipfis  Berncnfium 
Primoribus,  vela  LaufanncnfiprajfeclOj  vci£ 
populo,ne  pctita  quidem,ncdum  impetrata,vt 
commericam  ignomininm  euadcrer,magna  it* 
ftinationc  protugiflet.Quo  temporc  haec  cius, 
&aliaeplus  minus  quadraginta  epiftolarad  £er 
ncnfcs  proceres  allatar,ciicjuc  traditxfuere,  tK 

E         cjui- 


66  VITA     lOiNNIS 

iquibus,  illi  incredibiles  Caluini  fociorumcjut 
eiuscautelas,praxes,machinationes,iniignera 
vafriciemjinnumerosdolos,afhafquemultipli- 
ces  cognouerunt,  admiratiq,  vehemctcrfunt, 
ac  contra  tam  ambitiofos  homincs  magnam 
indignationcm  conccpcrunt,qui  fuiexaltandi 
nouos  femperfubtilef^uemodos,&rationcs 
imaginari  nuncjuam  iBtermitterent.Dcnique, 
vtfincmfaciam,poteftncarrogantiamaior>& 
ambitiomjgis  putida  vfcjuam  reperiri,  quam 
ca  fuit,cuius  coram Synaicis  &  Ser^atu Gene- 
ucnti  xvj.  Ocfcobris,  quidies  Iouis  eratAnno 
1553.  rnanifeftum  fpecimen  edidicf  Cum  ra- 
fponfurus  cuidam  fcripto  ,  quod  Dominuf 
Trouillctus  triduo  aote  exhibuerat,icipfum 
magnificentifsimc  iaclans  ,  &  Melanclhoni 
longe  prcferens  ,  Philolophum  cum  magis 
quamTheologumnominandum  dicerct,  ad- 
Jerctque  inter  duas  ipfum  fellas  natitarc ,  in 
Thcologia  fcilicet  non  fatis  folidum,&  (1  quis 
omnia  pcnitius  introfpiciat,multo  fe  tamcn 
inferiorem.  Sed  non  erat  hoc  in(olens  illi, 
quippe  quiin  priuatis  etiam  colloquijs  ,& 
ccetibus  pra:  fe  omnes  alios ,  tam  prifcos3quam 
noitritemporis  do£torescontemnere,c\:prae- 
terBuccrum  praeccptorem  (uum,nullo  cxtc- 
ros  omncs  loco  habere  folebat.  Ad  ha:c  cuns 
in  fuis  opcnbus  fcriptur*  aliquem  locum  ex- 

plican* 


C  A  L  V  I  N  L  6j 

plicandum  fumpfitj&do&ommj  qui  antea 
cundem  interpretati  funtjfententiasrecenfuitj 
tum  vidcas  eum  has  vt  nullius  momcnti  om- 
nes  rcijcere  ,ad  /uam  autcm  cum  ventum  eft, 
iammagnificum  illudatque  arrogans,  EGO 
VERO,audiaslicet,  vr.  exipfius  in  cpiftolam 
ad  Hebrsos  proemio,  ne  piurihus  indicandis 
inhercam  ,cernere  quiuis  noteft.Quod  fi  por- 
roinque^ncidcU,aquofitaliquadorcprehcn- 
iusj&cuiusaculeosienferitjhucitapronernit 
in  imumque  detrudit ,  tanquam  fi  indignus; 
ut,quem  ip/s  tantus  vir  intueri  debeat,  fre- 
quenter  imperitum,f*pe  beftia,  nunc  ftultum, 
tumebrioium  veletiam  canem  mortuum  vo- 
citans  5  bellas  en  tibivoces,quibuslibroseius 
plenos  ac  rcfertos  confpiciaj.  EtTheodorut 
Bcza  tamenin  omnicum  humilitatis,.benig- 
nignitatis,  clemcntise  laudc  cxcciluilTe  vidcri 
vult,eumque  miriiice  abhis  virtutibus  extol- 
Jcreconatur,ininhgni  illa  fua  prsfitionc  af- 
hTmans,natunondumeife,qucmipfe  vitupe- 
rarit  vmjua ,  aut calumniatus  fit.  Quod  vt  Dci 
clle  iudicium  volo,ita  non  pr6hibeo,quir* 
bonietiam  &cordati  viri  fentcntiam  pronun- 
cient;nosenim  iamfatis  incius  ambitione  ar- 
gumentisconuincendaimmoratifumus. 

E    2  CAP, 


6%  VJTA     lOAKms 

C  A  P  V  T     X  I  1  i  r. 

VNC  diceredcfobrietateeiung- 
grediar,quam  fummis  eftert  laudi- 
bus,vtbiduum  integrum  ab  omni 
eum  cibo  nonnunquam  abfhnuifle 
inlaudeeiusponat,cuiusipfcoculatustefliscf- 
fepofsit.Addit  hoc  cjuoquc  ,  nunquam  eur» 
totovitartempore  inviucndi  modo,moribus, 
do&rinavariafle,fedeandemfemperrationem 
fccutum  efle.  Quamtantam  taeflrotisiocula- 
torisimpudentiammirarifatis  nonporui,qui 
quod  nigrum  fir,efle  album  perfuadcrc  vult,<Sc 
angelum  Sathana:  in  lucis  angcium  transfor- 
marenititur.ncquemirortamenjfolenneenim 
&propriumhoc,quiex  patrc  mendacij  prog- 
natifuntjfiliorum  munuseft,atquc  officium. 
Sedlongealiterferestamen  habet,efrquema- 
nifcflum,quotquothuius  Religionis  fe&ato- 
res  Geneuam  demigrarant  nobilesopulenti- 
quehomines,nuIlumeigratius  officium  prce- 
ftare  potuifle,ad  eius  fibi  fauorem  &amicitiam 
conciliandam  nullam  faciliorem  viam  habuif- 
ie,quamapparandisillilautis  conuiuijs  atque 
epulis,fiue  prandium  eflet,fiueetiam  cccna.Cer 
tabantcjueinterfe,alterquealterumfuperarein 
eo  oppipare  traclandononfcrculorumtantu 
copiajfedlautitia^fedfumptuapparatuqjdeli- 
catiorcjContendebat.  Vnde  fa&um,vt  altiliurn 

&de- 


C  AIV  /  N  J.  €9 

Sc  delicatarum  rerum  prccio  multum  fic  au- 
&o,cxhac,aduenarum  Gallorum  prafertim, 
gula,ingluuie,helluatione,qui  cjuicquid  obfo- 
nijdelications  in  forum  venale  allatum  cflet, 
auferebantftatim,  vtduplexorTenfio  oriretur, 
duplexcjucin  populo  mufsitatio  audita  fit.Ali- 
osoftendebat  Chnfhanos  homines  patriaid» 
circo  cgreflos ,  vt  fanclius  religiofiufque  fub 
Euangelijprofelsionc  viuerent,tantoperclu- 
xuiventriquededitosaddKftofqjCernerc.  Alij, 
ijque  paupcrcs ,  neccflarijs  ad  vitarrebusdefu- 
tuti,multum  indignabantur,  quodcum  ipfi 
omnibus  rcbus  indigcrcnt,  in epulis D«Calui- 
noparatisnihildeei]c,fedprofufcomnia&re- 
dundanterac  fupcrflua  multa  exhibcri  confpi- 
cerent.Hicrurfus  refpondcbuntdcdititijeim, 
tonoilli  virominime  grata  huiufmodi  fuifle, 
maluiiTequeminoremlumptumficrijexbenig- 
iioautem,quemergaipfumomnesgercrent,a- 
nimo  affcctuque  profec~ta  cife-  quippe  qui  hoc 
modo,cumaliternonpoflent,honorem,quem 
ip(idcfcrrcnt,&amorem,quoprofequeientur, 
teftatum  facereac  declarare  fatagerent.Rccle 
quidchoc,ni{iboni,finccri,acvenpaftons,at- 
quc  vcrbi  Dci  miniftri  officium  eflct,luxum  & 
itigluuienimifcj;  magnificos  inepulis  appara- 
tus  reprimcrc,rcfccare, nequccisfrequcntcm 
intcrefle:non  folum,ne  :.pprobare  vidcatui1; 

E     3  verum- 


yo  VITA     lOAHMS 

verumetiam  ne  pauperes  &  tenuis  fortunseho-  * 
mines  contriftetoffendatque.  Verum  fecus  ta- 
men  fe  multo rem  habcreex  viris  optimis  &fi- 
dedignisfatiscognouimus.  Namapud  fedo- 
mioptimiquiquccx:  delicatifsimi  boheiuspa- 
lato  referuabantur,  aut  fane"  fuere  prcfentati: 
iVino  autem  quo  vtebatur, nullum erat  in  tota 
vrbe  deiicatius.  Nam  lioc  ln  fingulos  annos  cu 
randum  erat ,  comparabatque  fibi  ex  vineto 
domini  dc  Flechierc  de  Concife  iuxta  Tho- 
non,nihi!  penfihabito,quamhoccarum  effet. 
£t quado  ad  quemquam  amicoru , tanto eum 
/auoredignatus,  pranfum  ibat,  velccenatum, 
fuum  vinum  in  argentca  lagenula  c6  ferendum 
crat ,  quod  Domino  ciufque  palato  tantum 
/cruabatur.Quid  ?  quod  piftorem  haberct,qiu 
^ingulari  modo  panes  ei ,  ciufque  ori  fapidos 
pinfcret-exnobi!ifsimorarina:nlorc,aquaro- 
facea,faccaro,  cynamomo  &  anyfo  maccrato, 
&  bis  dcinde  coclo:&hic  panis,per  fingularcm 
cxcellentiam  panis  DOMINI,  puta  Caluini, 
vocabatur.  Hoc  Bcza  &  deditifsimi  Caluini 
difcipuli,quantu!n  voknt,negent,  mihi  fatis 
cft  ,  Bernenfium  Primorcs  teftimomum  per- 
hibere  poffc,qui  hoc  luxu,  in  quem  diligen- 
ter  inquificrant,  graiiiter  oifenfi  fucre,  maxi- 
me,cum  neque  hoc  ignon>rent,in  quant.i  co- 
piaexomnisgtncris  condimcntis,  cxliquidis, 

& 


CALVINL  71 

&  ficcis  exHifpania  &  Lufitani,.i,qU3:  pofltnt 
repcriri,cxquifitifsima  ad  cum  a  perquam  mul- 
tis  muneris  loco  perferrentur ,  quorum  ipfc 
maiores  maflas  abfumerct ,  quam  ficci  panis 
nonnulli  pauperum.  Neccfllanc,  quodBeza 
veritatem  tcnebrisoftufis  occultet,aut  difsi- 
mulando  extenuet:  Mendacia  cnim  brcucs  pe- 
des  habent ,  &  idcirco  prae  lafsitudine  facilc 
concidunt,neque!ongumcurfumfacereque- 
unt:at  vcritas,  quajtemporis  filiacft,  tandcm 
•liquando  fe  prodit,&  cmicat,  eorumquc 
oculos  ,  qui  tencbris  obuolucre  nituntur, 
pcrrumpit  pcrfringitque.  Idcirco  dc  cius  fo- 
orictatc  nihil  dicamamplius,hoctantum,do- 
clorcm  vnquam  aliquem ,  &  verum  ac  fin- 
Ccrum  paftorcm  Euangelij  taffl  dclicate  Sc 
ex  animi  fui  fcntcntia  habitum,nequc  fcrip- 
tum  nequc  «uehtum  efle,quidquid  tandcm  Be^ 
£»  fcnbat, 

C  A  P  V  T    XV. 


VANTVM  AD  EIVS 
cafhtatern   contincnthmque 
dc   ca  nihil   cgo 
.rmare  ,  neque  ne- 
^acare    pofsim  ;  noc   ioium. 


7»  VITA      lOAKXJS 

rnufsitatcsfrtquentcrauditos.Prarter  cum  fer- 
rooncm,quidc  Prouinciali  adolefcentc  erat, 
qucmmulta  ei  furto  abftuliflc  jfupiadiximus, 
mulri,quos  iudicio  vo luifle conftat, longc  ali- 
ter,quamdeco  Btza  fcnpfir,!udicarunt;  non 
quidcm  forfandt  txtrcmiscius  dicbus^quan- 
dograuitertortus,cummorboconfli^tabatur; 
fedeo  temporc,  quonobilis  matrona  oppidi 
MougiSjmarito^quem  Laufannse  relinqutbat, 
non  falutatOjGf  ncuademigrauit,c|u6  maritus 
venirc  non  crat  aufus.  I:  t  an  tc  hoc  tcmpus  cti- 
lamexploratum  habeo,matronasinfufpicio- 
pem  vocatas ,  de  quibus  vulgo  mufsitabatur, 
^usefarpe&valdefjmilianteripfum  domifuac 
conueniebant  fine  arbitris,  nifi  forte  cumin- 
fantc,qucm  manu  fecumducercnt,  &BibIio- 
rumvolumine,quodfubaxillisgcreict- quac  (i 
inqucmcognatorumnutamicorum  per  viam 
incidiflent,rogarenturque,qu6  itcrhabercnt, 
refponhimalacrcsdabant,ircfcqua?fitumfan- 
cltum  liunc  hominem,fcrupulum  vtillis  quen- 
dam  eximeret,f  cu  vt  dubium  lllis  quoddam  fol 
ueret,&manebant  apud  lllum  longo  tempo- 
re.Singulariterautem  eratftrmode  cuiufdam 
nobilis  viri  vxore,qua?in  prouincias  has  rehgi- 
onis  iftius  ftudio  commigrarat^nominiob  cer- 
tascaufas  parco,  domicilium  autem  habebat 
tionproculGeneua^uafimcdiuminter  hanc 

& 


C  A  L  V  I  N  I.  75 

&liberas  terns  apud  Saconnay,interritorio 
Gcz3ipfaiuuencula,blandula,bellula,eleganti 
forma,atquealacris.  Ad  quam  Caluinus  fre- 
quentcr,&  valde  quidcm  trcqucnterdiuerte- 
bat,vtcoenaret;pcrno<itabat  vcioetiammari- 
toabfenteadomo,&pcrcgrccxtraprouinci- 
am  profc&o.flt  fciocgo,n6runtetiam  alijfa- 
mu!am,qua?Dominarillituminferuicbat,iura- 
tamdctexi(Tc,&eiTefaflam,veitigiafein  lecto 
herar(ux'dupiiciaoflendifle,ctialimaritus  pc- 
rcgrcabeflet.  AtqucCaluinusillicca  nocte  & 
cuenaratj&doimicrat^famulaautcm  nimium 
loquax  ob  hos  fcrmoncs  primu  increpita,dcia 
de  domo  ctiam  exa£ta  cft.  Scd  hoc  cgo  in  me- 
diorelinquojicnefitjanfecus^tantumdicam, 
mquobonoscordatofqueviros  mihiaflenfu- 
rosexiftimo,mcmimflcipfumdebuifle,idque 
exequi,quodPaulus  adTheflalonicelescap.v. 
admonuit,abomni  mali  fpecie  abftinete,in- 
quiens.Vnum  prseter  csetera  valde  certum& 
multisetiamcognitum,pr£tcrirc  non  dcbeo, 
de  Dominn  nimirum  luliana  de  Brcderode,Ia- 
cobi  de  Burgundia  Domini  de  Fallais,cuius  fu- 
pramcntioetijm  (a£h  eft,coniuge.HicNobi- 
lis,aquotemporcGeneuamintrauit,imbecilli 
fcmpcrvaletudincfuit,&  fub  mcdicorum  cu- 
ra.  Qucm  Cauinus  nonnunquam  inuifens  ma 
tronam  lolandameius  vxorem  farpeficeftallo- 

E     S  cutus. 


74  VITA     IOAmtlS 

cutus.  Quid  facies,  inquiens ,  hoc  homine 
tam  malc  afle&o  ?  nunquam  crit,  tibi  vt  fer- 
uitium  cxhiberc  queat  j  me  fi  audias ,  mori 
ipfum  fines  •  &  quantum  abcft ,  vt  mortuus 
fit?  Quem  fi  mori  contingat,  nos  inter  nos 
coniuges  crimus.  Indignata  hoc  fcrmonc  & 
valde  oifenfa  Domina  ,  marito  fuadet ,  Ge- 
neua  relidfa  ,  ad  Bernenfes  vt  abeat ,  perfua- 
detque,nam  fic  fecit.  Ulaautem  ctem  hoc  te- 
ncre  non  potuit,fed  muhis  bonis  &  honoratis 
viris  narrarcconfueuit,  &egonarrantem,cum 
maritus  pr«fcns  eflct ,  audiui.  Cseterum  hoc 
notandum  ,  eorum  ,  qui  Geneua:  ,  vel  quo- 
ufcjue  corum  iurisdiciio  porrigerctur  ,  coitt> 
morabantur,  ncminem  de  Caluino  mufsita- 
re,  aut  quicquam  queri  aufum  ,  cui  non  vel 
exilium  ,  vcl  mors  ftatim  parata  efient:  Mil- 
Jc  enim  aflus ,  rnille  cautcla:  ipfi  in  promptu 
&  ad  manum  crant,  quibus  hoc  aufos,  vt  Ce 
adueifus  eos  tueretur,  impctebat.  Nam  eos 
rumore  in  vulgus  fparfo  ,  homines  cflc  im- 
probos ,  atheos,  Libertinos ,  perduelles ,  pa- 
triae  hoftes  atque  proditores ,  fic  cxagitabat, 
vt  vel  mortem  iphs  ,  vel  cxilium  procuraret. 
Cuius  rei  exempla  aliquot  recenlebo  ,  non 
magis  mihi ,  quam  alijs  multis  fingulari  pru- 
dentia  viris,qui  diligentcr  cius  praxin  ,  &, 
quo  vtcretur  ,  aftum  notarc ,  &  obfcruare 

con- 


CAZVl^h  75 

confueuerunt.  De  Caftahone ,  Carblo,  lcr* 
nardo  Ochino  ,  &  de  Pctro  Morando  ,  ni- 
lnl  dicam  ,  quorum  ipfe  prsefentiam  tolera- 
rc  non  poterat,qui  nullum  neque  magiftrum. 
admitteret ,  neque  focium  j  fed  dicam  ali- 
quid  de  quodam  elecmofynario  ,  Rcginas 
quondam  Nauarrae  ,  cui  Montoufeto  no- 
men.  Hic  metu  Regis  Nauarri ,  qui  aduerius 
eum  odio  incitatus  ob  rcligionem  crat ,  fcu, 
vt  melus  dicam  ,  ob  do£irinam  Lutheranam, 
quam  ma'gno  feruore  tuebatur  profitcba- 
turque,cum  ncquc  in  G^llia  ,  neque  in  Na- 
uarne  regno  fatis  fe  tutum  efie  &  fecurum 
arfhmaret  ,  cum  bona  venia  Rcgin#  fua»  he- 
ra: ,  &  cum  eius  confilio  Gcneuam  commi- 
grauit ,  quo  adpaupcrum  loculos  peculium- 
Cjue  ipfa  paucis  ante  dicbus  quater  millc 
Francbs  ad  e^enorum  miferiam  ,  egeftatem- 
que  fublcuandam  miferat.  A  Rcgina  autem 
commendatitias  ferens  gratus  fuit  propter 
hcram  ,  &  benigne  a  Caluino  slijfque  fuf- 
ceptus  eft-  fcd  cum  Caiuinum  diJigcntcr  ob- 
fcruaret,notaretquein  diitrihuendis  elcemofy- 
nisquaisfide  veriarctur,&quam  parum  inde 
paupcnbus  fubueniretur,tenere  fc  non  potuit, 
quin  hoc  queftus  adcos  referrct,quos  fibi  ami- 
cos crcdcbat.Eueft.igio  ad  Caluim hoc  aures p- 
latucft,quimult05{ibiita,dcuotc$habebat,vt 

evpio- 


y6  VITA     IOAIWIS 

cx ploratoruro  loco  ci  feruirent,  & f uggererett 
admonerentcjuedeomnibusrebusjquejpervr- 
bem  ficrent,&  qui  de  ipfo  fermoneseflcnt.Bo- 
nushicigiturMontoufetusab  omnib.  ftatim 
defcrtuseu\cicjueCaluinus  ob  id  ftatim  male 
vo!uir,commendationifc]uenulla  amplius  n- 
tionchabita,amicifimul&fuhfidiaipfum  de- 
ftituunt.InangufticisiHttsrcdacl:us,prolixeper 
literasde  omnibus  rcbus  Rcginam  heram  iu- 
am  ccrtiorem  rcddit,quemaamoduGencucn- 
fes  fe  miniftri  gererent ,& Galuinus»  lm  primis; 
tum,qux  ad  paupcrum  indigcntiam  fubleuan- 
dam  mitterentur  fubfidia ,  cjuomodo  ipfe  di- 
fpenfaret;adextremum,adRegina:opemcon- 
fugienSjCuius  fauorcm5gratiam,fubfidia,  &li- 
beralitatemimplorat.  Nccmuitopoft  certum 
illahomincmad  quofdam,qui  inter  aducnas 
Gencu&  commorantes  prartercarteros  elari  c- 
rant,  vcluti  adeum,  quemdixiDominumde 
Fallais,ad  Magnificum  Megrettum  atcj;  alios 
cumliterismifit,admonens,Caluinum  vtob- 
ieruarcnt,metuendum  enim,nenouus  aliquis 
hypocnta  fit,impofiorquc,fumos  quiChrifti- 
anis  vendat  j  nam  non  ignorare  fe  quaro  mala 
fide  in  elcemofynis  diftribucncis  verfaretur. 
Diuulgatura  ftatim  pcr  vrbem  inter  cxteros 
hoc  fuit.  Et  Oluinus  cum  diu  ignorarc  hoc 
non  pof]ct,fimulacrcfciuit,fufpicatus  ilatim, 

imo 


€  A  I  V  I  N  7.  77 

imopropcccrtusexMontoufctihoc  delaiic- 
ne  prouenire,  quem  non  dubitabat  Regtnae 
herafua:  huiufmodi  fuggcfsiile,fubtiiem  od- 
modum  fraudem  imaginatus eft,  qua  iram  Re- 
gina»mitigaret,fufpicionemquc  hanca  feauelr- 
teret.ScribitigiturbinasadeandcmDomtnam 
fequentino£teliteras,quarum  altcrz  valdc  c- 
rantlenes,luimiIes,gratijs&comitateplcn<Y,m 
quibusrogabat,ncfidem  adiungere  vellet,vel 
fermonibuSjVelfcriptisiitciis  quorundam  ma- 
ledicorum,qui,cum  turpiter  vtuerent  &  Libcr- 
tini  effent,  ob  rigorem  8t  difciplinar  feucnra- 
tem,  qua  in  tllorum  vitijs  reprehendedis  &  cor- 
rigendis  vteretur,ipfi  maie  vcllent,ataueidcir- 
cofalfoconfittiique  crimtnibusin  odiumno- 
bilium  Dominorum  &matronarumperliteras 
prarcipitare  conarcntur- Futurum  vt  breui  in- 
telligat,quanto  cumzelo,&  verbum  Dci ,  & 
Ecclefix  ncgotia  ipfe  adminiftret.  Hasliteras 
fic  fcriptas,claufas,diligentercjueobfignatas  in 
veftis  f  ux  facculum  abuiderat.  Alterar  autem  li- 
teraevehementeserant,  fupcrbas,amarulentar, 
mordaceSjinquibusmiriseam  modts  perftrin- 
gcbatjimpiam  vocans,Libertinam,hypociyru, 
Anabaptifbrum  fautricem,  quacdomi  liurcia 
retineret  infi^nes  duos  harreticos ,  Q<  un  tin  um 
&Antonium  Pocque,&vnacu  vxoribusalc- 
retjfuamverOjquaminDeuhabcret^fiduciarn 

tantam 


78  VITA     IOAHXIS 

tantam  eflc,eamque  confcientiam,qua  fuften- 
taretur,vtha:c  hbi  propugnacuIumeflent,& 
murusaheneus  contraomnes  mundi  potefta- 
tes,ncque  ie  hac  fretum  Regum  Reginarumq^ 
&quiin  mundo  eflent  Principum  iram,odi- 
um  atqucintentatas  fibi  minas  quicquam  per* 
timeicere;  dicam  amplius,terribili  Dei  iudicio, 
quod  m  cius  caput  breui  redundaturu  eflet,  ter 
rercaufuseJft,  Vixcredo  reperirimortaliuquc- 
ouam  pofle  ,  qiuntauis  etiam  dignitatc  cx- 
ecllat,qui  tales,tamignOminiofas,  tampro- 
caccs,  etiamad  vilifsimumhomuncionemda- 
re  vel  vellct  literas  vel  poflet.  Has  ipfe  fic  fcri- 
ptas,&  manu  fua  titum,  vfita  to  fibi  more,  fub- 
iignatas,nondum  tamen  claufas ,  manefa&o 
plurimis  fimul  congregatis  poft  concionem 
oftendtt,intercosautem  erat  etiamhic  Mon- 
touietus.  Vnriaerantdeillis  variorum  iudicia. 
Prudentiorestantamaudaciammirari  fatisno 
poterat,  &  tam  illuflri  Domina:  tam  acerbas  li- 
teras  fcribcre,imprudens  fa  clu  m  iudicabant: 
Alijincogitantesminuf<^ueconfidcrati,valdc 
laudabant,tanquamcx  Chriftiana  conftantia 
&  magnanimitate  profeclum.  Quatus  hiceft, 
aiebant,qui  viros  etiam  Principes  &  magnates 
nihil  vencuSjVeritatem  neq^apud  hosdilsimu- 
lat?  Poftle&as  autcm,  Magdalenac  templum, 
ybi  fuerat  concionatus,egretfus  cft,&duobus, 


C  A  l  V 1  N  h  J9 

<jui,cum  lcgeretur,  prarfentes  fueranr,videnti- 

bus  obfignat,inquc  veftis  fuac  receptaculum  ad 

•lteras  ilias  lenes  I  ubmiflc  atque  comitcr  fcrip- 

tas  adiungit.  In  ipfo  momento,qui  aRegina 

rmfiusfucrat3illi  defignatusfuit ,  qucmacccr- 

fcnsprioresillas,quas  diximus,perbcnigne  & 

peramanter  fcriptasci  porrigit,commendat- 

quCjroganSjipfimetReginaeinmanusvttrade- 

ret^quodfe  faclurum  isrecipit,5c  poflquam  c- 

rat  pranfus,iter  ingreditur.Itaque  qui  aderantj 

pofteriorem  amarulentamillam,quam  prxlegi 

audierat,hanciplameiTe,quamtabclIariusac- 

ccpiflet,planefuntarbitrau.Atquehocpado 

bonus  prudenfquchic  vir  fimul  Reginac  iuca- 

tis  literis,&  emen  tita;  humilitatis  fpecie  illuditj 

fimul  os  eis  occludit,qui  ex  Iiteris  a  Regi-. 

na  miisis  peruerfam  de  feopinio- 

nemconciperepo- 

tuiflcnt. 


CAPVT 


8o  vita  joAiwis 

CAPVT     XVI. 

C\Eterum  hic  aftus  laterediu  non  po 
tuir^eftcjue  tam  fubtilis  machjnatio 
onmultopofthac  occafione  dete- 
cfo,^uodmiferMontoufetus  magis 
€tiam  omni  f luore  prafidioque deflicutus,ma- 
ioriq;  aduerfumfeodio  concitato,Geneujin 
relinquerecoa&usfuit,&adheramfu,imrcdi- 
re,quamuiscertum  fibiinde  periculum  immi- 
neret,mori  nimirum  femel  eiigens ,  quam  in 
pcrpetuismiferijs  &  anguftijs  languidum  diu 
iupeiefle.ReueriusigiturReginsecoram  &  ad 
longum  exponitjGeneuenfium  viuendi  ratio- 
nem,illorumniores  &  vitam  graphicc  depin- 
gitrreSj&pauperibuslargita  aafcriptaque  bo- 
na,inquos  vfus  vertercntur,  quemadmodum 
difpenf arentur, multis  verbis  enarrat.  Rcgina, 
cui  eleemofynarij  fui  intcger  &  fincerus  ani- 
mus  fatis  crat  exploratus,cum  infuper  certa  ef- 
fet,cumnequeftolidum,omninoqueft.upidu, 
neque  vafre  aftutum  efTe,literasci  exhibetin- 
fpiciendas,quas  ad  fe  Caluinus  poflremo  fcrip- 
fcrattum,cumcercum  e6  hominem  deflinaf- 
ictjQuas  cumvideretex  diametro  contrarias 
efle&omninodiucrfasabillis,  quarum  Calui- 
nusexcmplumoftenderatG^neuar,legeratcjue 
multis  coram  afhntibus ,  quas  d<ximus  fuiflc 
afpemmas,arrogantia,fuUu,iniurijsaccontu- 

mclijs 


CALVIXL  St 

flnefijsp!cnas,Regincehoc  indicat  &  defignat 
ctiamjquijCumlegerentur,pra:fentesadfhtif- 
fent.Quocirca,  vtremipfam  cxa&e  cognofce- 
ret,certum  rurfus  hominemilla  Geneuam  rc- 
mittit,vnacumliterishis  Caluinifuauibusta- 
quam  cx  melle&  faccarocompofitisjadiunxit- 
que  fuas  ad  honoratos  quofdam  viros  Gene- 
usecommoranteSjquos  Montoufetus  affirma- 
ratpracfentestum  fuifle,cum  Caluinus  eas  le- 
geret,c|uasfe.Regina:  miffurumpraife  ferebat. 
Abit,reditque  tabellariuSjrefponfum  ferenSjci, 
quod  dixerat  IV1ontou(etus,confentaneum. 
Vnde  non  folum  Regina  Caluino  minus  tri- 
buerecoepir,(quemdemcepsnonalium,quatii 
vafrum  aliquem  veteratorem  &  malitiofum 
hypocritam  a?ftimabat)  verum  quotquot  cti- 
am  haseiusfraudesintclligercnt,alienoab  illo 
animofiebant;quorumaliquidcfertaGeneuaf 
inBernenfium  prouincias  aemigrarunt,mul- 
tum  eius  vafricie  offenfi,vt  qui  indies  Diaboli- 
cxfuz  malignitatis ,  &  infernalium  fraudium 
nouaexcmplaederetjprodigiofacj^tcflimonia 
proferret.Ex  quorum  numero  vnumcgo  ad- 
modum  illuflie  recitabo,  fed  peruulgatu  tame, 
&omnibusGeneuenfiumBerncniiumqucpri 
moribus  optime  cognitum  ,dc  Domino  Amy- 
otto  Perrino1,  illuflri  fane  6i  maxime  infigni, 
iummxquc  authoritatisinea  Republica  viro, 

E  vbi 


8i  VITA     IO;!NNI£ 

vbi  ex  praicipurs  Senatoribus  fuit  Sc  fupremui 
rci  militaris  Prsefe&us.  Quem  talem  tantUmq; 
viru,cum  animaducrteretCaluinus  intcrcedere 
peria?pe\fuifqucconfiIijsaduerfari,conatu(cjUc 
irritos  facere,deeoe  medio  tollendo  occulta 
confilia  machinari,&inire  ccepit.  Valde  au- 
temconuenientempra>textumratus,fidepro- 
ditionecontravrbem  fufpedum  redderepof- 
fct,commodam&  oportunam  aliquam  defi- 
derij  fui  perficiedi  rationem  fedulo  inueftigat. 
Quod  dum  agit,Caldinalis  Bellayus  Roma  re- 
dies  ,Geneua  tum  forte  iter  fccit,  ad  Regem  in 
aulam  contendens.  Geneuenfestotiin  hoee- 
ranr,quomodoeumhonorarent,&pro  more 
ciuitatisoptimum&nobilifsimum,  quodha- 
bcre  po{]ent,vinum  folennibus  lagenis  prsefen- 
tantcSjOmniaei  humanitatisofficia  cum  qua- 
ta  poflent  magnihcentia  exhibuerunt.  PohV 
eius  di(ceffum  cum  in  aulam  peruenifiet,Cal- 
uinus  vt  confilia  fua  &  animoconceptumfa- 
cinus  pro(equeretur,confingitliteras,  tanqua 
a  Cardinale,vel  ab  alio,eius  tamen  intimo  ami- 
co  fc  riptas,quibusGcneuenfes  certiores  red- 
debatjRegem  bono  erga  Rempub.animo  elTc, 
&ad  eam  fccdereatque  amicitia  fibi  coniun- 
gendam  valde  propcnfo  ;  confilium  ideirco 
iuum  efle,  vt  ex  fuo  corpore  legatum  mitte- 
rent,quifoedusdmicitiamquehancReipublieej 

nomine. 


nominefolieitaret.Miferi ,  &parum  confide- 
raticiuesmagnaJeuitatcfidemftatimhuicnu- 
cioadhibent,&tanta  renon  amplius  ponde- 
rataeligunt,quicum  Regedehoc  tradiaturus 
ad  aulam  legatus  proficifceretur-  &  quidem 
Amyottum  Perrinum  tanquam  interomnes, 
ilcutreueraerat,maxime  eloquentem  &  ido- 
neum.  Caluinus  valde  tatus  atque  hilaris  fic 
rcmcecidiflc,  &huncele&um  efle,  perfuafif- 
fimum  habcbat,nunquam{uturum,  vtPerri- 
nus  ialuus  rcucrtcrctur  ,ob  eas ,  quas  contra 
hancciuitatemRex,&quicirca  Rcgem  crant 
Gonfiliarijjinimicitiasgercret;  velutiinquam 
ex  Francia  fncinorofi  omnes ,  quales  eiTent 
decodorcs5de(pei'ati,faI{arij,iniquinummu- 
larij&  denique  Apoftata:  tanquam  intutifsi- 
mumafylumconrugcrcnt.  Etprofc&o  Perri- 
num  Montmourcncius  FranciarConefbbilis 
toruum  admodum  eftintuitus,  quiaduentus 
eiusqueciietcaufa,qj'ciusmandatum,quaclega 
tionis  capita  cum  intcllexiflet,  ferocrter  ad- 
modum  relponfum  dcdit  ,  itultum  eum  & 
temeranum  eflcjiret,  rcnuntiaret  egregijsfuis 
Dominis  Gencucnfibus ,  vcnirent  nudi,  in- 
dufijstantu  tedii,&hiqueoincoIIuminicc"to, 
&  Cic  fead  pedcs  Regis  (uppliccs  proijcerent,ac 
mifericordiam  ems  potius  implorarent,quam 
;   tanta  cum  arrogamia  &  faftu  eius  amicmam 

F    i         *tquc 


V 

84  rrT j    ioAmiis 

atque  fcedus  ambirent.  Quibus  verbis  alijfque 
seque,aut  magisetiam  atrocibus Perrinus  vc- 
hementereftconfternatus^edfubftititnihilo- 
minusperaliquotdies  in  Francia,  priafquar^ 
Geneuamrepeteret. 

CAPVT     XVII. 

NTERE  A  infelici  illi  Perrino 

non  poteratin  metem  venire,erat- 

queignarus  prorlus,  qua?  in  ipfura 

f  aba  cuderetur,  quarue  tenderentur 

retiaperliteraspafsim,fubfociorumeiufdem- 

quefecla:Parifrjs,alijfqueinoppidis  commo- 

rantium  nomine  miflas ;  quarum  fentetia  erat, 

aduigilare  &  excubias  agere  vellent-Eorum  lc- 

gatum  enim  de  tradenda  Regi  auitate  cum 

Coneftabileconfilia  clam  inire.Cuiusargumc- 

ti  plures  quidem  alias  poft  alias  ad  diuerfos ,  qui 

Geneuam  commigrarant,  tanquam  a  diuerfis 

per  Franciam  fcripta? efient,Gencuam  perue- 

iiere-qucecummetum  illis  incutcrent,  tumira 

magnam  Perrinum  fufpicionem  immicitiafq; 

conicceruntjatquepaucis  poftdiebus  reinfe- 

£ta,Geneuamrur(usipfe  quoqucredijt.  Tum 

alianurfusfubornata?litera?,quafiperegreveni- 

rent,&avarijs,  quiper  Franciam  Religionem 

illamfedtarentur,fcriptceei]ent;  namillorum 

nomenprjeferebant,ad  magnificum  Megret- 

tum, 


CAIVIKL  $5 

tum,&adalios  allata:  funt,  quibusconfirma- 
batur  Perrinum  Regi  pollicitum ,  fe  vrbem  ei 
traditurum  ,  habere  ad  cam  rem  paratos  & 
Duces,&  milites,qui  fimulato ,  quafi  in  Sabau- 
diaminftituiilent,itinere,certa&coftitutano- 
cte  per  pactas  inftru&aique  infidiasin  vrbem 
introducendi  eftcnt.Quo  falfo  de  tradenda  & 
occupandavrbe  rumorefic  fparfo,exFrancia 
aduena:,quiGeneua:commoiabantur,cumin 
magnam  iufpicioncm  coniecli  valde  fuarum 
rerum  dubijei]ent,eccefupcruenerunt  ahxli- 
teraexeademofficina,exqua&priores,adip- 
fum  quoq;  Dominum  Amyottum  Perrinum 
a.  Prariide  Sabaudia?  PeliiTono  ,  cuius  nomine 
fubfcript£erant&fubfignata*,quarumbsece- 
ratfcntetia :  Domine  Praefe&e  voluitRex,mi- 
hiquemandauit,  vticriberem  &  admonerem 
te,ndem  ipfine  falleres,  promiilaqueferuares, 
qui  in  fummoteapud  Sabaudos  loco  idcirco 
eonftituet.  Tabellarius,  quod  eratinftru&us, 
non  immemor,  ad  domum  Perrini  venit  eo 
tempore,quodomieumnon  efTefatis  fcicbat. 
Vxorem  ergo  allocutus  eiliterastradit,rogas, 
maritovteasrcdderet,&nequaquaalteri-Lau- 
fanna  reuerfurn,quoieprofe£turumagna  ce- 
leritateaiebat,rcfp6fum  repctiturum.  Quibus 
literis  lectis  magnopcre  perculfus  ,  &minimc 
velinfidias,velproditionem,qu3efibiiuborna- 

F     J      v     lentur, 


86  VITA     lOAHmS 

rentur,fufpicatus,re<ftaad  Caluinum  conten- 
dit;vbicafuetiammagnificum  Megrcttum  of- 
tendit,&cumilliscommunicatdcliteris,quas 
accepifiet,confi!iumque  rogat-Deum  teftatus, 
ignorareie,yndeea:venirent,nequecumquo- 
<juam  hominum  commcrcium  huiufmodi  re- 
rum  habere.Caluinus,qui  auclor  eflet,  folus 
confciusjblandis  eum  verbis  confolatuj,in  De- 
um  oculos  fpcmque  fuam  figat,cique  fe  com- 
mendet,hortatur,poft.aliquotfortedies  ccrti- 
oraauditurum;faltemtahellarij,quiliteras  at- 
tuliiTet,reditum  expeclaret.Perrinushoc  con- 
4m'umfecutus,eiquefidens,neminiliteraspra> 
terea  exhibet,  kd  in  fecretum  locum  conclauis 
iuireponit.  AtCaluinus  fuarumrerum,  quas 
agebar,minime  negligcns,&nequaquam  tar- 
dus,pofthoram  circiter,iolus  finearbitrisdo- 
mieum  fua:  conuenit ,  literasiterum  fibiexhi- 
beri rogans, efTc fententiam  (nam  hoc  fimula- 
fcat )  quam  in  cis  diligentius  expendere  &  peni- 
tius  infpicere  cuperet.  Perrinus  proditionern 
nc  fufpicatus  quidem  ,in  conclaue  eum  intro- 
ducit,extrahitque  literas  ex  fecretiori  illo  loco, 
in  quem  eas  repotuerat  •  hiic  Caluinus  diligen- 
ter  notans,  poftquam  paululum  quid  legiilet, 
redditliteras,dumumqucrcuertitur,ncq-mo- 
ram  aliquam  interponit/Sccalamo  arrcpto  no- 
uaseffingir,eidemagnificoMegrct:oinfcrip- 

tas, 


C  A  l  V  I  N  I.  $7 

Sasjeasveronobilicuidam  cxFraciaviro  attri- 
buit,quibusMegrettudeproditionecertiore 
reddebat  ,  quae  efiet  per  Prxfc&um  vrbi  s  Perri- 
numadornata,hortabaturque,SenatuiGenc- 
uenfiindicaret,vtvigilijs  cuftodijfque  ciuita- 
temmunirent.  namcerto  venditam,atqueno 
proculindeper  Sabaudiamin  infidijscolloca- 
tos,qui  in  eam  irrueret.  Eodem  vefpcre  hae  litc- 
ra»  Megretto  funt  reddita* ;  qui  valae  perculfus 
repentenulia  mora,nulladeliberationc  inter- 
pofita,Ca!uinum  ndir,  eicj;  has  literas  oflendit. 
Caluinus  totus comoueri  vifus  (fic enim  fimu- 
Jabat)excci1uru  fe  vrbc  ad  fines Bemefium  auc 
pafiIicfiumprofitebatur,queMegrettusbono 
animo  elTc  iufsit,promifitque  hoc  fc,  quicquid. 
cflet,ad  Senatupoflridierelaturum,atq;  fe  Pcr- 
rino  oppofiturum.  quod  magno  cufludio& 
£elo  etiam  fecit.Nam  varias  aaSyndicos  &  Rji* 
norisC6cilijSenatoresliterasattulit,quas^di 
uerfisfuisamicisperFranciam,ficcnimaiebat, 
accepifiet,addesy*etiaipfiPerrinoaFori  Voco- 
nijin  SabaudiaPraefidePelifiono  deeaderc& 
dc  «pmiffb^  quo  Regi  tcncretur,miflas,quas  pri- 
dieD.Caluinoiibiqjlcgendas  ipleexhtbuiflct. 
Eueftigio  magnus  apparitor  ad  acccrfcndum 
Caluinu,vtinScnatumvenirct,ejn;n}i(rns],neq- 
loneeilliabcundufuitjCuisadportascuri^cuc 
tu  exp.ectans  excubarctinprcflus  icitur  in  au>a 

T    j         Sc 


88  VITA    lOAtWXS     . 

&  Senatorum  confefTum,rogatufquenum  vi- 
diflet  has  Prafidis  Chambenj  literas ;  vidiflc  fe 
refpontlit,hocinfuperaddens,etiamquoloco 
cas  recondidiflet  nofle,itaque  allaturum  fe  eas, 
11  Dominis  vifum  fic  cflet ,  placeretquc  manda- 
rehoc  Pracfe&o  Amyotto  Pcrrino,  vt  claues 
£ui  conclauis  traderet ,  fibique  adiungerent 
deindcexfuoca?tualiquos,  quifecuvnaircnt. 
Placuit,itaque  literaftalim  allata*fuere,&in 
icnatu  le&a?,  ftatimcjue  Perrinus  infclix  mirc 
confufuscon^ernatufque,fimulaclc&a;fuere, 
incarceremabreptus,arcl;amqueincufl:odiam 
detrufusefl.Quirumortotamvrbcm  comple- 
uit,funtque  mirabilcs  inter  ciues  exterofque  ler 
moncs  tum  auditi.  Amicis  vero  &  cognatis  in- 
tercedentibus,cum  fuidefendendi  poteftas  fa- 
clacfl'et,inter  ccctera  innoccntiae  argumenta 
declaratum  Senatui  fuit,  nunquam  fa&urum 
Perrinum,talesvtliterasCaluino&Megretto 
infpiciendas  cxhiberet,  ci  6  culpx  afflnis ,  ac 
proditionis  fibiipii  confcius  fuiflet.  Quod 
tantum  apud  Senatumvaluit,vtIiterasadPe- 
Jiflonum  prarfidem  mittcndas  efle  decreuerit, 
ad  hoc,num  cius  &ab  ipfo  mifla?,necne,eflent, 
cxplorandum.  Quiluasefle  literas  conftanter 
negabat^neque  fe  vel  mandantc  vcl  approban- 
teatqueconfciofcriptas.  Sic  mortis  pcricuio, 
cjuodipu"  imminebat,mifcr  Perrinus  ereptus 

fuit, 


CA  LVItil.  8? 

fuit,neque  dubium  eflc  potcrat,il.ratagema  va- 
/ri,&  verfipellis  alicuius  miniftri  hoc  fuifle,Iicet 
nomine  fuo  digitbqucdefignarinondum  tum 
clare  poflet.  Ac  Perrinus  cjuidem  vinculis  & 
carccrefoIutus,libertatique&  priftinis  hono- 
ribus  eft  reftitutus ,  fupremumque  ei  vrbis  Pra:- 
fe&iimperiumefi:  prorogatum.  Quamuisau- 
tem  au&oresinfidiarum,quinam  eifent,ad  ple- 
num  &clare  non  conftaret;  (tanto  cum  aftu  & 
tam  fecretecautimque  fubornata fuere)  tame 
in  Caluino  eiufque  focijs  fufpicio  vehemens 
ha?fit&ex  eorum  officina  profe<ftas  efle  gra- 
uifsimarerant  coniedurar.Ex  cjuo  ingratitudo 
Galuini  perf pici  poteft,&  benefic-ij  immemor 
animus,&quam  is  male  gratus  Perrino  eflet, 
quieiuscaula,vtabexilio  reuocaretur,  labores 
moIeftiafuenonminimasfuftinuerat,&Argen 
toratum  ipfufmct  ad  eumaccerfendum  &re- 
ducendum  profc&usfuerat.  Vxorifane  Perri- 
niiuuencula',iracund.x,audaciqueanimusnon 
defuit,fi  facere  potuiflet,Caluino  necem  idcir- 
c6procurandi,quempub!icealtaclaraquevo- 
ce  probris  inceflens,pcrfldum  proditorem,ma- 
lignum,improbumque  inclamabat,at  Senatus 
eam  compefcuit,fCriumquegraui pcenacofli- 
tuta  madatum  dedir,ne  contra  Caluinum  &  e- 
ius  vel  honorem,vcl  perfonam  quicquam mo- 
lireturageretque. 

F    5  CAP 


90  VITA     IOi4NNJ5 

CAPVT     XVIII. 

CAluinus  nihil  remittesdeodio,quod 
aduerfusPerrinumconccperat,vte- 
ratinexorabilisj&iniuriaruacmali^) 
pofititcnacifsimuSjOmnesinuefuga- 
remodospergit,quibusvel  necemeiprocuret, 
velvrbe  faltemexigat,  CjCin  exiiium  extrudatj 
tempus  autem  oportunum,quomalignofuo 
fatisfaeere  defidcrio  commodc  pofTet,  attente 
femperobferuabat;intercaoperamdanj:,exip- 
fo  Senatu  quofda  adfuas  partes  vt  pofletper- 
trahere.EtaIiosquidemmunenbus,expaupe- 
rumpeculioclamelargitis,,allicicbat;cxquoru 
numero  fuit  Lambertusquidam9reifamjliaris 
anguftia  preflus,cuihoccxprobratum  aliquo- 
ties  fujfie  conftat,  quodex  pauperum  loculis 
de  ferico  thoraces  gereret.Alijs  pecuniam  mag.* 
nis  fummis ad  mercimoniaexercenda  mutuam 
dabat.NamquamuisBexa  yaldeeum  eqenum 
fuiffcvidcrivelit,affirmetque-tamen,vtdec*- 
teris  fileam,quendam  Claudium  de  Paon  phar- 
macopolam  farisnotumeffcaliquandiumutu* 
•sabipfo  quingentas  librasfumpfiffejquibus 
ver6hocconditionibus5melatct!Alio$fpeho- 
norum,atque  fauorisj&graticepollicitatione 
1acl:anscircumdiicebat.Vndenihilinc6cilio& 
Senatu  tra&abatuivquodperhoshomincsfibi 
fic  obftriSos  noncognoiceret,nullaerantof- 

ficia,nulli  dignitatum  gradus  ad  quos  gratos 

opfUttttf 


CALVltfl.  91 

deditfofque  fibi  promouerc, (uffragia  quafi  in. 
manufuahabens,n6poflet.Ethicqiudevnus 
modus  fuit,quo  fibi  viam  ftcrncbat ad  ca ,  quse 
animo  concepi(let,facile  perficiend  a  :  I  cd  ex  al- 
terapartecurabat  hocctia,&pcr  fubtilesfuas 
praxesconfecjuebaturjVtexteroruplurirnijqui 
Gcneuacommigrarant,Franci,Eelg«feuFian- 
dri,  Angli,aut  Itali  etiam,ciuitate  donati,ius  ci- 
uiumc6fcquerentur,adinifsi.f.  per  minuscon- 
ciliumtantumod6,nonrogatis  ncqjapproba- 
tib.  Ducentuuiris.  Hinc  inter  vctcres  &  nouos 
huiufmodi  reccnter  afcitos  ciues  quereia:  fre- 
quentesnatar  funt  atque  audita-.Quastamcn 
querelascontenere  iamaduenar&infititii  po- 
terant,&faciebantetia,quinumeto,potenna, 
opibus  antiquos  natofq;  ciucs  etiafuperabant. 
Quibus  vtfe  fortius  obijcere  poflent,laque- 
usillisquah  iniec-ius  efi:,  falfo  rumorc  excita- 
to  acmalitiofe  pcr  vrbem  jparfb;  iscrat,  ve- 
tcres  incolas  &natos  ciucs  confpirare  aduer- 
fus  aduentitios,deque  his  femel  vna  nocle  tol- 
lcndis  confiiia  occulta  inire  ;  qua  occafione 
cupide  arreptaaductitijcccpcre  quafiexcubi- 
asagcre,&idcirc6armati  pcrvrbem  noclurno 
tffpore  incederc,itatamen,vtin  comitatufuo 
etiamaliquotcx  vctcribus  inquilinis  habcrerit 
fingularitcr  Caluino  addiciis  acdeuctis.  In- 
tcrcxtcrqs  CottinusBaudicJionius erat, ex  fa- 

milia, 


92  VITA     JOJNNIS 

milia,exvultu,ex  rapinis  alijfque  facinoribus 
iatis  notuSjVt  cum  aliter  def  cribcre  non  videa- 
turoperxprctiuin-hicnodc  quadam,&qui- 
*kmintempefla,inFrancorumcomitatu,qui 
armatipcrvrbcmgradiebantur,vnaerat.Quo 
per  vicos  diuulgato  conuenprunt  ftatim  mag- 
«o  numero  ciuesnati,  eofque  repertos  verbis 
adorf),(ciicitatifunt,cjuidinanimo  haberent, 
&quaau£toritate  hocfacerent,quod  fktur- 
matim  &  armis  cindfci  nocle  intempefta  vica- 
tim  ragarentur.Rumor&tumultusper  vrbcm 
ingenserat,parumqucaberat,quinarmis  cor- 
reptis  fanguis  funderetur.  Ad  quem  tumultura 
cx  quatuor  Scabinis  fiue  Syndicis  Henricus 
Haubcrt  Pharmacopola  (non  enim  cius  do- 
mus  longe aberat  ab  co  loco , vbi exoricb  atur) 
accurrit,&apprehcnfoSyndicaIi  fuo  fceptro 
fedare  adnifus  eft;fedparum  promouit,nul- 
Jumque  ncquc ipfius  auctoritas , neque  exhor- 
tationes  apud  lllos  locum  inuencrunt,donec 
AmyottusPcrrinusfupmusGeneuejreimilita- 
risPraefecl:usfuperucnirer,quicernesfeditione 
magisincaIefcere,animofque  contra  fe  etiam 
amplius  hinc  indc  inflammari,Henricum  Hau- 
bertSyndicuappellat,vtproau<ftoritate,qua 
fungeretur,tumultum,feuereimperando,com- 
pclccretjin  quofeisvalde  tepidum  &  pufilla- 
nimem  oflcndit,quippe  rcccns  ad  hunc  hono- 

ris 


CJIF/NI.  ?i 

ris  gradum  vocatus,ncque  fatis  initruc*tus,que- 
admodum  alij  imperio  metuque  cocrccn  de- 
berent.ExtradoicriturexmanueiusSyndicaU 
baculoPerrinusPrajfe&usextoilitvehementer 
vocem  j  altc^ue  exclamat,obedire  illos  magi- 
ftratui  oportere,hocq;  fa?pe  repetit ,  &  magna 
voceeosobiurgat,rogatq;,numagnofcerent 
huncbacu!um,&magifhatui,quieoreprefen- 
taretur,obtempcrarcinanimu  mducere  pof- 
fentf  Vic"ti  aucloritateviri,exhortationibus, 
incrcpationibus,6cpaulatimdilabiitur,&do- 
mum fe  quifq-  conferut,eftque  hoc pa&o hic 
tumultusatqjfeditio  fedata.Nonmultopofr, 
quam  dilapfi  omnescflent  fubmediamno&e 
quatuorSyndici,&vnarehquiminorisConct 
lijprocercsconuocati,adCuriam  venerut,vbi 
narratHaubertus  ordine  rem  omne,quomo- 
dogefta  erat,  &quce  ipfe  viderat,Dominum 
Amyottumcollaudans,  quinifi  intercefsifTer, 
magnam  casdcm  fuifle  futuram.  In  deliberatio- 
nem  vocata  reseft,&inquiiitio  in  feditionis 
authores,vtadpoenam  quercrentur,  decretaj 
Sed  ea  ipfa  noclc  &  mane  etiam  Caluinus  Hen 
ricum  hunc  Haubert  Syndicum  mille  dolis  ag- ' 
greflus , miraque  perfuadens ,eo induxit ,  vt in 
Concilio,  quod  flatim  poft  habendum  erat,  & 
cui  Perrinus  per  lua  quardam  priuata ,  qua^  tum 
forteinciderant^ncgotia  interefle  non  pote- 


rat, 


94  VITA     lOAVIXIS 

rat,mu!tonliterquamno&urnoconciIiofecif* 
fet?dehac  ipfare  ioqueretur.  NamdePerrino 
qu;itusef},quodviex  manibus  Syndicale  fibi 
fceptrum  extorfifIct,cum  hac  vcrborum  info- 
lenna  ,inutds ,  non  foium  ipfo ,  (ed  &  Deo,& 
quieumSyndicumconftituifient,id  fefadtu- 
rum  tamen  eiTe.  Amici  Caluino  additliisimi, 
qui  in  Senatu  crant,cum  ad  eam  rem  fubornati 
&foIlicitatief]ent,currum  &  ipfi  impulerunr, 
vtrueretjPerrinufojUeprjecipitareturjquiabe- 
rat,ignarus  prodi  tionis  &  infidiarum ,  qux  fibi 
ftruebantur.Di&arautem  variaj  contra  abfen- 
tem  fentewtiarinSenatUj&eoufq-  res  produ- 
£ta3vtconcludcrctur,ipfum  non  folumconfci- 
um,verumaudioremetiam  fuiffenodturniilli- 
ustumultus&feditionis,nequeefTede  nihilo, 
quodrumoredeexuliluis  toilendis  ferebatur; 
demumnegotiumintimorum  Caluiniamico- 
rumopera  canta  efl  dexteritate  geftum  atquc 
folicitatum,vt  muiti  eo  ipfo  dieex  ciuium  libe- 
ti$ comprehenfi&inter  ho$  duo  viri  iuuenesy 
alijque  ,  qui  noclurno  tumultui  inter- 
fuerant,ipforum  fodales,incar- 
ceremabrepti  fue- 
rint. 

CAPVT 


CALVIHI.  J< 

CAPVT      XIX. 

Myottus  Perrinus  clam  moriitus, 
quaeipfi  infidia:  flrueretur,nihil  mo- 
ratus,in  fines  Bemenfium  feccdit, 
Geneuarelicwjfequunturquecxem 
plumeiusDominus  PetrusVvandel,l5althafa- 
res,alijquehorumcognati,&inter  fefidifsimt 
araici,con tra  quos  Caluini  fautores , qui  potif- 
fima  concihj  pars  erant  ,ipf  o  infhgantc  Calui- 
no ,  occulta  alebant  odia.  Et  reperti  flatim 
quamplurimiteftes  fuere,qui  coniurationcm 
deexuiibusemedio  tollendis  factam  eflcatfe- 
uerarent.  Quofalfo  colore&  impoftura  pcr- 
multiadolefcctes,ciuiumliberi,abduOiincai~ 
cerem  funt,  aquibuspartim  tormetorum  cru- 
ciatu,partim  fubtilibus machinationibus,par- 
timetiablanditijs&magnificisjpmifsis  confef- 
fionemcxtorfcre,coiurationem  fa  ctam5quin- 
imoPerrinum,  Vvandelm  &Balthafarcs  eius 
effecapita.  Poft  quacofcfsionem  in  caloreillo 
atq-  impetu,  nihil  morati  hos  ipfos  adolefccn- 
tesabreptosextremo  ftatim  fupplicro  affecerc. 
Quiomnesin  fupplicij  theatrocofututi,Dco 
tefteinuocatopafsim^  fitebaturimmeritohejc 
fepatijdequib.accuiareiurcoficlaefTeomni*, 
&,qedidiflentc6fersionepartimtormetoruni 
mio  cruciatUjpartimfalfiSjpmifsisextorta.Qu^ 
eu  eflent  ad  Perrinu3VvendeUu,  &  Kahhalares 

aliof- 


9*  VITA    I04NNIS 

aliofque,qui  Geneua  excefTerat  per!ata,acl  Ber- 
nenfium  hdcm  confugientes,corum  le  mdicio 
pcrmi/erunt,ficaufacccidiflcnt,&culp2ehuius 
atnnescfle,cuiusGencuaiin(imu!arentur,con- 
ui&i  eflent,omncm  mox  poenarn  ,quam  hidc- 
creuiflen  t,fubire  parati.  Et  hi  quidem  Domini 
quaefuone  fupcr  toto  hoc  negotio  habita, 
poftquam ad  ipfius  rei  veritatem  penetraflent, 
per  iiteras  mjfsifque  legatis  Geneuenfes  ferio 
adhortati  funt,temperaretabhuiufmodi  ma- 
chinationibuSj&nimium  crudelibus  exemplis, 
^uibus,praeterquam  quod  cum  Dei  illa  proxi- 
morumcjue  iniuria  coniun&a  eflent,  vicino- 
rumetiam  odium  &  offenfionem  fibi  confla- 
rent.Atnullisconfi!ijs,nulliscxhortationibus 
impctrarchoc  a  Geneucnfibus  Bernenfes  po- 
tucrun  t,vt  ab  incepto  defiftere  vellent,qui  plu- 
res  indiesad  vincula ,  ad  fupplicia  nihilominus 
rapiebant;  quosijfdem  ,  quibus  priorcs  illos, 
technis  tormentifcj;  ad  ea,qua;  prafcripfiflent, 
qua»uevoluifTentconfitenauminduc1:os,ada- 
cl:ofqueneciftatim,fimulacc6fefsieflent,tra- 
diderunt,Deuminoccnti*  fua»  teffcem  fmplo- 
rantes,&  publice  ac  pala,  partim  dolos  &  tech- 
nas,partim  tortorum  tormentorumquediri- 
tatcm  proponentes,atqueaccufantes,  quibus 
abillishas  confefsiones  falfas,&veritati  fuif- 
que  confcientijs  repugnantes  dicuifTentextor- 

fiflent- 


C  A  l  V  I  N  L  <  >7 

fifTentque;nimirum,vt  qua:  ad  ignomini  am, 

dedecus,&detrimentum Perrini,  Vvandeli.  \8c 

Balthafaru  vergerent,faterentur,quos  inn  o- 

centeSjeiqueculpeyjuamipfisimponercntyrji- 

nimeaffineseflejpublice  profitebantur,  prc>- 

nunciabant,declarabantq;.  Quxcum  ficgeft\  \ 

ef)c,cert6cognitum  perfpcltumq;  Bernenfes' 

haberentj  Perrinum  &  alios  Geneua  profugos, 

fuos  citaes  cffcclos,&ab  huiufmodicrimini- 

bus,qua»per  impofluram  &  calumniam  ipfis 

imponerentur,immunesdeclaratos,infuamfi- 

dem&clientelam  fufceperunt,adpatientiam 

eosinfuper  cxhortati(unt,vtbonoanimo  ef- 

fent,quictiquefubipforum  patrociniovitam 

traducerent.Cuius  reilocupletes  fatis  teftes  ip- 

fi Bernenfium proceres  efle  poffe,&non  gta- 

uatim  quoquemihifuturos,affifmare  audeo. 

Quoniam  Beza  autem  in eleganti llla  fua  pra> 

fatione in gratiam  commendationemque  ma- 

giftnjpatns,&amiciiui,inpra?iudicium  vcro, 

dedecus,&ignominiamPerrini,&quicumeo 

tumGeneua  excefierantjlViecaliternarrat,  8c 

contrario  planemodo;exeis,quxillotemporc 

Geneua?  accidcrunt,duo  recitare  aggrediar,ita 

vulgonota,vteanemo,nifiomniurnmortali- 

umimpudetifsimus,inficiasirepofsit.Pnmum 

erit  dc  adolefcenteillo  Bertelier,quiperean- 

dem  impo  fturam  &  calumnjam ,  qua  &  carterij 

Q  quos 


$8  VITA     10AXH1S 

quc  )s  dixi,in  vinculis  tenebatur.  Hic  cum  cflet 
generoji  &  conftantis  animi,&iudices  atque 
m  iniftri,fuadente  &inftigante  Caluino,miie- 
rc  js  tantaque  calumnia  oneratos  captiuos  fpe- 
c  iofis  verborum  aucupijs  lenocinijfque  irreti- 
fe,&  illaqueare  fatagerent,nulla  neque  ad  per- 
fuadendum  compofita  oratione,  neque  fub- 
dolis  pollicitationibus  vllis ,  quibus  eius  animu 
aggrefsi  nitebantur  permouere,atque  fle&ere, 
aa  quicquam  contra  reclamantem  confcienti- 
am  vel  faciendum,veldicendum  induci  potuit. 
Ideoque  quseftionibus  fubditus  &  atrociter 
tortuseft,nectamen  nequein  equuleo  exten- 
tus  neque  fidiculis  arclifsime  conftri&us  ,qua- 
uisex  faxorum  ad  pedes  appenforum  ponde- 
re,funiculis,quibusmanuscolligataeerant,ter 
<juaterueruptis,frangitamenautvinci,neque 
skonftantia  deduci  fortis  eius  animus  potuit. 
Quo  confpe&o  mifere  difcrutiebantur  ani- 
mi.Et  intereos  quidam,cui  nomen  Amblar 
Corne,excandelcens:Tibi,aiebat,aut  confi- 
tendumhoceft,aut  totiesfid\culis  extenderis, 
donec  brachia  pedefq;  a  reliquo  corpore  auel- 
lantur.nam  exiftimas  obftinatione  tua  Do- 
minoste  vincere  pofle  ?  At  cum  nihilominus 
iuuenis  nihil  defuaconftantiaremitteret,ne- 
«jueadduci  poflet,  vtfalfum  quid,confcien- 
tiareclamantejfaterecurj  addolum  confugi- 

unt. 


C  A  L  V 1 N I.  99 

unt.is  crat,vtadolefcentis  captiuimater,  quae 
faeua ,  horrenda  &  crudelia  exempla  ,  qualia 
Geneua:  edebantur,  deteftata ,  ad  Catunges, 
quim  Sabaudizefinibus  fmit,commigrarat,ac- 
cerferetur.  Legationem  fufcipit  liic  Amblar 
Corne,minorisconcilij  Senator  vehemens& 
acer  Caluini  difcipulus,  vt  ad  foeminam  pro- 
fe&useam  Geneuam  perduceret,faluti  &  ho- 
nori  filij  confulturam.  Matri  ille  verba  dare 
norat,blandis  fucatifque  fermonibus  ac  falfis 
promifsiseiusanimumcaptanSj&exDominis 
hociIJipromrttens,filiumnonfolumavinculis 
abfoluuim,fedadhonoresquoque  &  officia 
promotumiri,moda,quodpoflularentDo- 
mini,aperteacnudefaflus  reum  fe  efleagnoi- 
ceret,&ab  Amyotto  Perrinoalijfque,quiGe- 
neua  profugerant  follicitatum  ,  focius  con- 
iurationis  ab  ipfis  infututa?  vt effc  vellet, quod 
vtficeret ,  adduci  non  potuilfe  ;  rogatus  af- 
fereret.Hax  fola  efle,  quaeDominiillum  con- 
fiteri  cupercnt,quodfi  faceret,vinculis  eximi, 
&  honoribus  augeri  poffe.  Capta  dulcibus 
&  fraudulentis  fermonibus  fimplex  ac  credu- 
la  mulier  Geneuam  venit ,  &  reclia  ad  ear- 
cerem  progrefla,  filium  reperit  luxatis  mem- 
bris  admodum  debilitatum  ,  cui  Domino- 
rum  voluntatem  &  confilium  exponit,qui 
in  carcere  ipfum  potius  mifere  exftinguere 

G     %  con* 


too  VITA     IOANNIS 

confhtuiflent3qua  ab  eo  vt  fe  vinei  fineret-hor* 
taturmiferafiliu3obteftaturque3vtDominoru 
voluntatiacquiefceret,acconfitcretur3quanp- 
fum confiteri  vellent3quamuis  falfa  efle  ipfe  n- 
bicofcius  eilet.  Hunc  enim  modum  in  liberta- 
temfe  vendicanditantum  fuperefle3quo  non 
folum  vinculis  eximi  3  verum  ad  honores  etiam, 
officia  &  dignitates  peruenire  pollet^  quemad- 
modii  fibi  totius  Concilij  nomine  & mandato 
AmblarCorneefTetpoIlicitus.  Hisadiecit  mi- 
feralachrymas3&piasdeinde  preces3iuiipfius  fi 
mifcrerinollet,miferereturfaltemmatns3quse 
ipfoeviuisfublato,defolataforet  fine  liberis, 
fine  auxilio  ,  finc  folatio  vllo  ,  confideret  fi- 
bi  Concilij  nomine  factis  pollicitationibus, 
fibique  confuleret.  Frangitur^pijs  bis  matris 
lachrymis  atque  precibus  fortis  adolefcentis 
animus ,  pariturumque  ie  recipit.  Quod  illa 
ad  AmblarCornc3a!iofqueSenatoresfimul  ac 
retulifletjCoado  finemoraconcilio3rurius  ea- 
dem,quseprius3interrogant.Refpondetille,& 
audaCterconfitetur3poliicitationibus3quajma- 
trifa&areflent3planeconfifus.Vixdixerat3con- 
fefsioqueperNotariosexceptafuerat3fentcn- 
tia  etiam  lata  3  &reusefle  mortis  pronuncia- 
tus3eodemque ipfo  die  capite  plexus  eft .  Quod 
miiera&dolenlsmaterconfpicata,fecusquarn 
fperarat,&quam  ei  cocilij  totiusnomine  qui- 

aam 


CALVIHI.  101 

damexipfisDominuspollicitusfuerat,euenif- 
fe,videns,inquamjfiliummortefublatum,&fe 
proprij  fanguims  proditricemjnecifcj,-  filij  cau- 
fam  effeapud  animuvolucns3pra!ma*rore,tri- 
ftitia,pudorejfuiqueipfiusodio,vixafeipfamA 
nus  abftinere  potuit.  Tancjuam  mente  capta 
autem  furiofaquc  mufier  Geneuafhtim  egref- 
fa3querimonijfcjue  &gemitibusaerem  vocife- 
rando  complens,diicurrit  ad  Bernenfes,Tygu- 
rum,Fnbure;Uj&adaliaHeluetiorumoppida 
proficifcituij&exponitaccufaTquedetcflabilc 
&inhununumalcptttratumfacinus,au£t,ori- 
bus  tamen  Geneuenfibus  Dominis ,  &  impri- 
misfuadeteAmblarCorne,iilorum  adprodi- 
tionemhuiuimodi  inftruendam  lcgato  &co- 
miflario-  vindi&amdeindecontra  Geneuam, 
aDco,&Cantonumprimoribusexpofcit.Ne- 
gcthocTheodorusBeza,quantum  volet,aut 
cjuiuisalius;atBernenfes  &aliorum  in  Heluc- 
tiaoppidorum  proeeres  optimieiufcereiteftes 
efie  poterunt.  Adeo  enim  boc  Geneuenfium 
facinoreirritatijtammale  contraeos  animati 
fucrc,vt  parum  abfuerit,quin  vnanimes  huiuf- 
modi  hominum  colluuiem  pcftemque  fundi- 
tus  delcre  conftituerint,  pvx  fumma  ver6  in- 
dignationeinhanc  voccm  prorupcrint:  Dig- 
naminfelicem  hanc  vrbcm  cfk,cjua:furiditus 
cucrfa  in  lacum  Lemanum  tota  immcrgeretur. 

G     ;  At 


102.  VITA     10ANXIS 

At  Friburgenfium  aduocatus,  quiinitio  prae 
cajterisin  vindi&am  tanti  fceleris  exardefcere, 
Zeloque  iuflitia»  cocitatior  effe  vifus  eft,muncre 
placatus,  non  folu  deifto  feruore  fuo  ipfe  mul- 
tum  rerhifit ,  fed  ca:terorum  etiam  procerum 
iracundiam  mitigauicEtCaluinus  interea  & 
adeiusingenium  erTormati,eiufque  defiderio 
iubferuientes  relicjui  Miniflri  pro  concione 
miferisfupplicioficafTecTtisatqueexulibus  eti- 
aminfuItabant,ineofque  magnis  clamoribus 
debacchandi  nullum  finem  faciebant,  nefari- 
os,fiIiosDiaboli,improbos,pcrduelles,acpa- 
tria2proditores,hoftefque  (  qualibus  iniuria- 
ium  emblematis  illorum  conciones  exornat* 
erant)appellantes.  PerFranciam  deinde  alia- 
queloca  pafsim  fcribebant,  feal  Religionis,re* 
iormationifque  hofhbus  quibufdam  fingu-' 
lari  Dei  beneficio  liberatos,qui  de  omnibus  i)S 
exulibus , qui  Euangelij  caula  Geneuam  com- 
migrarat ,  certa  quadam  no&e  e  medio  tollen- 
disconiurarat.Nequetamen  fucis  coloribuf- 
que  hanc  calumniam  C\c  obumbrare  potue- 
runt,vt  non etiam  appareret  Confpiceretuique 
apluribus  fani  perfpicacifqueiudicij  viris,etiam 
ijs,  qui  Euangeliii  lllud  profefsi,eius  ftudio  Ge- 
neuam  habitatum  venerant.Quemadmodum 
Spifamij  quoque  necis  caufa  &  occafio  tan- 
dem  deteda,planequecognita  eft,etfinequeei 

colo- 


C  A  L  V  I  N  7.  IOj 

colores  deeflfent ,  ad  inuidorum  calumni.ato- 
rum  malitiam,neea  cerni  poflet,obfufcanciam, 
cjuajfiti.Caneruminnoccntiam  mifere  oocifo- 
rum,&eorum  etiam,quifuga  vitam  feruarunt, 
euincit,&contrac]uafuis  inimicorum  calum- 
nias  iatis  tuetur,  cjuod  Bernenfium  proceres, 
fapientia  &  prudentia  clari  virijhos  benignein 
fidem  &  patrocinium  fufceptos  m  fuas  vrbes 
admiferint,vt  pacatam  illic,tranquillam,c]uie- 
tam  vitamipforumfubditi  atqueciues  ageret. 
Caluinusautem  indignifsime  bocferens,do- 
los  &  technas  animo  verfare  dies  no&efque 
non  ceflabatjCjuo  fuis  mendacijs  colorem  ob- 
ducere  poflet,veritatis  vt  aliquam  fpeciem,cju(| 
de  occifis  fugitiuifcjue  effinxerat ,  retinerent. 
Contigit  igitur  Geneuae  res  alia  memorabilis 
aCaluino  eiufque  focijs  fubornata^cu- 
ius  hifloriam  fecundo  loco,ficut 
pollicitus  fum ,  rc- 
citabo. 


G    4         CAPVT 


(■,'   :, 


VITA    loAiams 

C  A  P  V  T      XX. 

Doiefcens  quidam  ex  familia  Alba- 
mDucis  co  tempore,  quois  Regis 
Hilpaniarum  vice  Mcdiolanenlem 
Prouinciam  ^ubcrnabat,Geneuam 
habitatum  venit.  Decuius  aduentu  Galuinus 
certicj)rredditus  (nibilenimerateoru,queGe- 
uaefierent,tam  minutum,quodnonftatim  per 
fuosexploratores  re!ci(ceret)adie  accerfitum 
ipic  vfna  cum  alijs  ciuldem ,  cuius  adolefcens  e- 
rat,nationis,admodumdiligenterfolicitant,vt 
exploratorem  fe  ab  Albano  Duce  fubmiflum 
eflefimulare  vellet,cuiishocin  mandatis  de- 
dilTet3vt&  Geneuenfis  vrbis  fitum  diligcnter 
fpecularetur,&  cum  Praefeclo  Amyotto  Perri- 
no,Vvandelio&vtroqueBalthafarede  trade- 
da  vrbe  negotium  conficeret,  quod  hcro  fuo 
fuiflent  polliciti.HijCum  eo  tempore  in  Berne- 
(ium  prouincijsdomicilia  habcrcnt,fimul  acde 
noua  haccalumnia  certiorcsfa&i  funt,  adeos 
inoppidumftatim  fccontulerunt,  &  fupplici 
libello  exhibito  ,  fubornatum  exploratorem 
Bernameuocaripoftularunt,vtillic  fe  ludicio 
(iftenSjtpfiscoram  probarct,dequibus  cosab- 
fenscriminatus  iuerat.  Ad  Berncnfiumpoftu- 
lationem,exploratorpercuftodes,nontamen 
nimium  rigidos,adcosperducluseft;  pcrviam 
autem,quideum  facere  dicereue  vellent,appri- 

mein- 


CALVIKL  fof 

meinftru£tus  fuit,fignaque  ciindicata  funt,' 
perqua?fingulos,quibuscaIumnia  ftruebatur, 
internofccret.Nihilillc,  interrogatus,  eorum 
pra»rcrmttit,de  quibusprobefuerat  edo&us, 
dicerc-  led  cum'defignandi  finguli  iili  forent, 
fignorum,qua;  dataerant,  non  latis  memor, 
aberrat.Namcumrcfpondiflet,&vidifle  feil- 
losalias,&probe  cos;nitos  habere;  produdtos 
iam  ,  Amyottum  Perrinum  monftrare  iuflus, 
cum  duo  eflent  Balthafares ,  altcrum  horum 
defignat,&  Amyottum  pro  Vvandelio  acci- 
pit.Hx  cjuo  pro  lua prudentia  (ufpicati  ftatim 
iunt,&animaduertcruntBernenfes,fallaciam 
cfTe  atque  fraudem,dolo  &  machinatione  Cal- 
uinifuorumquefociorum  fubornatam  &coh- 
ftru&am.  Itaque  Geneuenfium  commiflarijs 
cum  fuo  exploratore,vnde  vcnerant,rcdireiuf- 
fis,per  calumniam  falfo  delatos  abfbluerunt,  ■ 
potcftateijsfacl:a,vtdomum  quifquefuam  ab- 
iretliber.Negareforfanhoc  Thcodorus  Bcza 
poflct  cum  fuis,nifi  fubmiflus  illc  calumnia- 
torcumGeneua  paulo  poft  dilccdcns  habitw 
difsimulato&barba  canaad  mcntum affixa,in 
Italiamredire  cogitarct,hisquica]umniapa!si 
fuerant  impigre  perfequentibus  apud  Luie- 
num  comprehenfus  &ad  Bernenfes  redudtus 
fuiflet;vbi  tumlibcre,&omnemrcmp!ene.at- 
quepa!am,ficut  eratgefta,confefluseft;quo- 

G     5  modo 


10$  VITA    IOAXNIS 

modo  nimirum,per  quos,&curfubornatus  n> 
iflet,indu&ufque  ad  illos  calumniandum,quos 
neque  nouerat,neque  laef  us  a  quoquam  fuerat. 
Cuiuscofefsionisteftimonium,publicumque 
inftrumentum  communicari  fecum  ,  fibiquc 
perSecretarium  Bcrnenfium  dari,  quos  dixi- 
mus>falfo  accufati  rei  poftularunt ;  neque  hoc 
eisnegatum  eft.quodilli  publicum  teftimoni- 
umadfuaminnocentiam  comprobandam.cu 
inimicorum,quoruminde  fraudes  atque  doli 
luceclariusconlpiciebantur,  fumma  infamia, 
multispofteaoftcnderunt.  Dicantmihi  nunc, 
quidnamde  huiufmodi  fraudulenter&  mali- 
tiofe  excogitaiisartibus  machinationibufque 
fentiat?  fed  ij  folum  dicant,quorum  fanum  ad- 
huc  fincerumque  iudicium  eft.Nam  qui  Calui- 
nianx  fe&ae  alligati  funt  eiqueplane  fe  deuo- 
ueruntacconfecrarunt,quodipfuminomni- 
busetiamalijsfeclislocum  habet,hisfolemnc 
eft,&  proprium,qua?cunqueafuis  fectarum  ma 
giftrisdefignantur&fiunt,eavtratahabeant, 
approbent,laudent,magiftrofqueexcufent,& 
quantum  pofsmt,defendat ;  denique  vt  patria; 
exitium  mferrijdomicilia  ac  bona  fua  diripi,fa- 
miliam  proximofquecognatos  &  amicos  op*- 
primi,a?quiorianimoferant,quafeclaealiquid 
iua:decedere,magiftrifque  fuisdedecusaut  ig- 
nominiam  irrogari.  Memini  ego  miniftro* 

Calui- 


CALVIXI.  107 

Ca!uinianos,cum  ab  eis  quaefitum  efiet,qua 
confcientiatanta  mendacia  tantafque  calum- 
nias  contra  proximos  excogitatas  luo  com- 
probarecalculopoflent-  adDeigloriam  id& 
adimpiorum  Euangelij  hofhum,quireforma- 
tioni  fe  opponerent,euerfionem  afe  ficrire- 
fpondifle.Nam  efle  hocin  Geneuenfi  Ecclefia 
certum,&conflitutumquafi  dogma^vbi  Dei 
gloria  ageretur,  mentiri,  &mendaciumdein- 
de  veritatis  fpecie  fucare  atque  adumbrare 
non  modo  lickum  elTe ,  fed  &  nonnunquam 
neceflarium. 

CAPVT     XXI. 

CAluinus  ad  nouandas  res  natus  &  val 
de  propenfus,vtquietem  publicam 
turbaret,ad  aliud  excogitandum  ac- 
cingitur.Nam  miniftris  Bernenfium, 
perillas  nimirum  prouincias,quasad  imperiii 
luum adiunxerant,proponit,eifque  fuggerit^ 
vt  bonoru  omniu  Ecclefiaflicoru  ,que;  Abba- 
tes,Epifcopi,Canonici,Priores,Pafl:orespofYe- 
diflent,omnium  demum  bcneficiorum,que  fa- 
cerdotibus  anteReligionis  mutationem  attri- 
buta  fuiflentjfibicommitti  adminiftrationem 
difpenfationemquepoftularent.Namida?quu 
efie;quippecuinAdisApoflolorum  exemplu. 
extet,fcriptumquelegatur,recensbaptizatos 

Chriflia- 


108  VITA     lOAHmS 

Chrifh'anos,&ad  Ecclefjam  adiun&os  pretia 
agrorum  ,  qu#  vendidifTent  ad  Apoftolorum 
pedes  attuHffe,&per  eos  dcinde  pro  fuacui- 
que  neceisitate  diftributa  effe.  Quo  exem- 
plo  Caluinus  fe  etiam,cjuaf  Ecclehaftici  ante 
habuifTent ,  bona  quafi  in  fuam  domum  de- 
riuare,adminiftrationemque  inuadere  poflc 
putauit.Bernenfes  autem  ad  hos  fermonesfur- 
dijipfis  domum  rcmifsis,feuere  vetant,neca  de 
re  verba  vnquam  amplius  faciant ,  fed  ad  fu- 
am  quifquefun&ionemconcionandique  mu- 
nusredeat.  At  veroCaluinus  quamuis  debac 
arcedeie&us  &fpefuafruftratus,non  quiefcit 
tamcn,fed  Magiftro  Petro  Vireto  ,Laufannc- 
{i,alijfquerccensfubiugata^terra?Miniftrisfug- 
gerit,necef)ariarn  Miniftro  excommunicandi 
poteftatem  efie,fine  qua  nimiru  malos  faifof- 
queChnftianosa  bonis&finceris  fegregandi 
AUthoritate  minifterium  vilefceret ,  Deique 
verbum  in  contemptum  veniret.  Idcumin  il- 
lorumconfiftoriis  expofitum  fuiflet,perom- 
nes  illarum  ditionum  claiTcs  eligcndos  certos 
aliquosefTe,deliberatum  &eoclufum  fuit,qui 
adhanc  rem  irnpctrandam  atque  efflciendam 
fuppiicem  Dominis  libellum  porrigerent.  Scd 
cum  fapienter,  quid  Miniflri  poftularent ,  & 
quanti  hoceilet  ponderis,quod  fibi  permitti 
concediqueveilent,anudfeinconcilioDomi- 

ni 


CALVINL  lop 

niexpcnderent,dehacrejciufquemagnitudinc 
vnus  de  lllis  verba  faciens,demonftrauit  con- 
clufitquetandem,mult6  praflarc  fubinquifi- 
tionis  rigoreinHifpania,quamapud  Berneq* 
fes  commorariatqueviuere,tantafi  iemel  fVU- 
ni(hispoteftasfieret,vt,  quoshberet,  cxcom- 
niunicarepoflent.RefponfumqueidcircoIVti- 
niftris  eft  j  Quseillis  mandata  eflet  coricionan- 
dipopulumqueinfHtuendiprouincia,huicfe- 
dulo  incumberent- hanc  vero  rem  miffam  fa- 
Cerent,neque  de  ea  loquerentur  in  pofterum. 
De  quo  Caluinuscertiorfoclus,vteratinquie- 
toingenio,  8c  in  propofitoiuo  pcrfequendo 
obAinatuSjVTgeteo etiam magis  iVliniftros,& 
coram&perliteras,nullumquc  vrgcndi  fineni 
facit,donectantumpleroJqueexacui{fet,&in- 
flammaflet,vt profiterentur,miniflerio  defun- 
gifcmalle,quamhac  excommunicandi  pote- 
ftate  deftitui.  Dicebantcnim ,  nihil  hocaliud 
efle,quamEuangelium  contaminare&  ccena 
prophanare,fi  ea  promifcue  bonis  fimul  &  ma- 
lis,  &  nonminusijs, qui  vitijSobnoxij,quam 
qui  virtutibus  dediti  eflent ,  exhiberetur.  At- 
que  idcirco  Bernam  iterum  reuerfi  eiufdem 
argumeti  altcrum  libellum  fupplicemprejen- 
tarunt:Etrefponfumiterumefi9aduocatoex 
totiusconcilij  fententia  edicente-  abiren.t,& 
quod  ipfis  mandatum.  efla  concionandi  po 

pu 


Um 


IIO  VITA     IOAtiNIS 

pulumque  inftituendi  munus  exequerenturj 
neq- ,  vt  huius  rei  caufa  reuerteretur,  opus  eflfe. 
nam  Dominos  nunquam  ,quod  poftularent, 
concefluros,neque  per  fuas  ditiones  excom- 
municandivllamvnquam  aliam  rationempo- 
teftatemqueadmifluros,quam  qux  periudicis 
fceptrum  ficret,qua  improbos  &fceleratos  ille 
profuis  quifque  criminibus  puniretac  plecle-  - 
ret^cuius  rei  caufa  gladium  accepiflent.At  Cal- 
uinus  cotra,qui  ab  eo,  quod  animo  femel  con- 
cepiflet,rupequauisdurior,&immotus  magis, 
deducinon  poterat,Viretum  aliofque  Mini- 
ftros  fibi  addiclos  deuotofque  porro  incitat, 
bonipaftorisofficium  efle  inculcans,  non  fo- 
lum  in  pafcua  larta  oues  deducere,verum  folici- 
tumetiamefle,nequa  fcabies  gregem  infeftet, 
&fiquamfcabiofam  ouem  confpiciat,a  reli- 
quo  grege  feiungere,vt  non  grex  totus  inflcia- 
tur.Hisadijcitjhterasadfcex  varijsFranciarlo- 
cis,oppidis  atque  caftris  perlatas  efle,quibus 
multi  fibi  miniftros  verbi  Dei  mitti  poftula- 
rent.Quannftillataillis  noua  opinio  Miniftro- 
rum  audaciam  multum  confirmauit,auxitque 
plurimum,adeo,vtquidam,interquosetiaipfe 
Viretus  fuit,tertio  &  quidem  fuo  ipforum  no- 
minetantummodojCum  Bernam  idcirco  pro- 
feclieflTent,arrogater,&obftinate  cotendere, 
&  hanc  excommunicadi ,  malofque  a  ccena  re- 

r  -"«•nd» 


e  A  l  V  I  N I.  1 1 1 

pelledi poteftate  a  Dominis  extorquere  admfi 
fint,quanifiabipfisimpetrarent  5n6feChriftt 
Natiuitatis  fefto,quod  inftaret,coenam  admi- 
niftraturos,fed  minifteriu  etiam  deferturos  mi- 
nabantur.  Qua  tanta  proteruia  &arrogantia 
mirum  in  modum  offenfi  Domini,proicribcn- 
dosignominiofe,&cum  infamiae  quada  nota 
efte  aecrcuerunt,dimittendofq-  cu  literis,  quas 
ad  Prafe&os  fuos  finguli  perferrent,quaru  hec 
eflet  fentetia,vt  le&is  literis  eos,qui  attuliflent, 
Miniftrospublice  pertubarfonum  &  ignomi- 
niofe  profcriptos  ftatim  denunciaret.  Stngulis 
dat<e  huius  argumenti  fuere  ,  claufa»  diligen- 
ter,&fignat£:  quas  ferebat,ignarifuo  feiugu- 
logladiumadferre^quod  in  maximamillis  vi- 
tuperationem,probrum  ,atquedcdecus  ccdQ- 
bat.  Nam  fimulac  reuerfi  domum  fuere,om- 
nes  publice,vt  imperatumerat,  &cum  igno- 
minia  profcripti  funt ,  vno  Vireto  excepto, 
qui  clam  de  eo  per  intimos  amicos  admoni- 
tus ,  recla  Geneuam  contenderat  ,  minimc 
delatis  ad  Prajfectum  Laufannenfem  literis. 
Qui ,  Vireti  hac  fraudc  cognita  ,  Primori. 
bus  aliquot  ciuitatis  comitatus ,  domum  eius 
adit,  omniaque  fcrutatus,&imprimisconcla- 
ue  ,  plurimas  reperit  ad  Viretum  manu  ip- 
fius  Caluini  fcriptas  literas  ,  per  quas  va- 
rixdc  fubtiles  machinationes ,  vaferrima:  ar- 

tes 


III  VITA     IOXNNIS 

tcsdetec1;aefuere,aCaluino  primum  excogita- 

ta?,  fed  ad  quas  Vireti  opem  ,  auxiliatricem- 

que  manum   expetebat  ;  inter  caeteras  au- 

temetiam  illaierant,quibusincitauerat  Vire- 

tum  ad  excommunicandi  illam  poteftatem 

poftulandam,aut,nifiefietconfecutus,ad  mi- 

nifterium  deferendum.Reperta  etiam  Amboi- 

(lanaillamachinatioatque  coniuratio  contra 

Francifcum  II,Francorum  Regem ;  fed&  mil- 

lealia?nouationes,  quarum  author efieatque 

inceptorCaluinus  moliebatur,inuet#fuerut. 

Ex  his  epiftolis  bina:  &  cjuadraginta  Bernen- 

fibus  Dominis  pra^fentatae,  &  mirum  in  mo- 

dum  ex  earum  le£tionc  bffen  fifuere ;  ex  q  uibus 

quam  maligno  fpiritu   agitaretur  Caluinus 

quantaqueeiusiniquitaseiletjCognofccrent. 

Quem  Theodorus  Beza  nihilominus  laudibus 

in  coelu  ferre ,  &  fuper  omnes  alios  leni  admo- 

dum  animofui{fe,benigno,tranquillo,  paci- 

iico  perfuadere  conatur,  ratus  cum  ftoli- 

dis  ouibus,vel  inconfidcratis  vitulis, 

quos  facile  decipere  que- 

at,  fibi  rem 

cflc. 


CAPVT 


CilFJNf.  1 1 1 

CAPVT  XXII. 
D  extremos  eius  annos  veniamm, 
videamuf^ue^quam  vanjsante  obi- 
um  morbis  afmctus  conlumptui- 
que  fuent.Scribit  Bez.>,phthyii,co» 
lica,afthmate  icu  ref  pirandi  difficuitate  ,ca  lcu- 
lo,podagra  ,  harmorroidibus  vexatiim  fuifle, 
prseter  fibi  familiarem  hemicraniam  &  acrcf 
capitisdo!ores.,quibus  plerunqjtorquebatur. 
Ln  tibi  varia  &diucria, qua?  iimul  in  ipfum  in- 
grutrunt ,  morborum  genera  &cum  cjuibus 
valde  miiere  per  multos  aonos,  lmo  vero  vfquc 
dum  fpiritum  cxhalaret,confli&atus  fuit  ;Cer- 
tum  &expreflumdiuinaj  aduerfuseum  irxm- 
diciumac  teftimoniu.Quodfiquis,multose- 
tiamfancloshominesjdumin  hac  vitaefient, 
diramuIta,&incorpore,&in  bonisperpeflos, 
alleget,&deIobfatiscognitumomnibusexe- 
plum  proferatjRef  pondebo,  fic  Deo  vitum  fu- 
ifle  ,  vt  tanquam  illuftre  patientiae  exemplum 
futurus  in  bonis  hic  atque  corpore  affligereturj 
fed  ad  fiduciamin  nobis  ftabiliendam  confir- 
mandamque,nuquamfeiuftum,fibiexamino 
acvererTdentern  deferturum,omnibuseudem 
Iob  calaraitatibusliberatum  ,omni  felickate, 
&multisrurfus  magnifque  muneribus  cumu- 
laffe.  Quod  S.  IacoBus cap.  5  epiftolx  fuse  Ca- 
nonicae  pulchre  in  he^c  vcrba  exphcauu  j  Suffe- 

H         reo» 


l?4  VITA     r<MNNl* 

renu3,inquiens,Iobaudiftis,&finemDomim 
vidifus,hoc  eflyexitum  atque  finem  ,quem  cius 
aflhctioniDominusimpofuit-Etviaiftis,in- 
quit,quoninm  mifericors  cftDominus  &  mi- 
Jerutoi-.Quibus  verbis  fententias  nobisDaui- 
tlis  proponerc&inmemoriam  reuocareApo^ 
ftolus  voluiflc  videtur,  qua?  funt^.  Pfalmo, 
quibusfuoexemplo  adDeum  laudandum,ti- 
mendurn,eique  fidendum,eius  gratia  &  benig- 
nitateergabonos,feueritatecontramaIospro- 
pofita,inuitat,OcuhDomini,inquiens,fuper 
iuftoSj&aureseiusinpreceseorum-  vultusau- 
tcm  Domini  iuper  t  acientes  mala,  vt  perdat  de 
terra  memoriam  eorum.  Clamaueruntiufti  & 
Dominus  exaudiuit  eos ,  &  ex  omnibus  tri- 
bulationibusliberauit  eos:luxtaeft.Dominus 
lns,quttribuIato  funtcorde,&humilesfpiritu 
faUiabit:  Multxtribulationes  iuftorum,  &de 
omnibus  his liberabit  eos Dominus.Et  fequi- 
tur:Morspeccatorumpefsima,&quioderunt 
iuftum,delinquent.  Sic  prioris  ad  Corinthios 
epiftolajcap.io.D.PaulusDeifilijs  &elec~tis,fi 
inhccmundoincalamitates&miferiasincide- 
reipfoscontingatjCertamliberationemfelice- 
queexitumpromittit:Fidelis,inquies,Deusefr, 
qui  rton  patictur  vos  tentari  f  upra  id,quod  po- 
tefus,fedfacietcumtentationeprouentum,vt 
pcfsitis  fuftincre.Sed  ad  Caluinum  noflrum,& 
-         --  ad 


adgriuifsimosciuSjvarioiquemorbos,  quibiis 
mifcreadextremum  vfque  fpiritum  excrucia- 
tusfuit3reuertamur;quem  prattereo«fquos  I  c- 
ia  referente  commemorauimus,co  quoque 
morbigencre  ..ffliclum  conftat,  quo  iufto  Dei 
iudicio  duoidam  mani feftos  &  apcrtos  Dzi 
hoir.es  ,quidiuinum  horiorem  atque  gloriam 
inuaferant,fibiquevfurparant3  vexatos  puni- 
tolquelegimus^iscftpcdiculans.nam&hiver- 
mes  totum  eiuscorpus  peru*fcrunt,&  fcctidif- 
fimo3!cviru!enti{>imo  vicerccirca  vereda,ver- 
mibus  hasfic  fcedc  vlceratas  pjrtcs  mifcrrime 
Corrodentibus,pcrcuflus  eft.Sic  quondam  Ho- 
noritfs  (ecundus  Vvandalorum  K.ex,poflquam 
Ecdefiam  Orthodoxam  arinos  octo  pcvfecu- 
tus  fueraTjpcdiculari  tandem  morboconfump- 
tuscft;Sic  Arnulphus  lmperator3CaroliCraf$i 
fucccffor,magnus  templorum  viofator,  vafta- 
torquc;  SicMiximianus  immanilsimUs  Chri- 
ftianoru  hoftis,  Sic  Antiochus  Hpiphanesho- 
mofurnme  nefjrms,impius&maomui  vetefa- 
tor}qui templ-o  Hicrofolymitdnonefaritexpi- 
latoad  vcriDeicontemptu  Iouism  illo  fimuU 
thru  fbtuit&  :rexit,Siccrudelis  Hcrodes,qui 
Innocetes  pueros  fiiftulit,(ibi&  Dcihonorc& 
titu'u  yfurpauit,  fic  intf,hiomhes  riefarij&  fcc- 
Ieratia  vermibtis  corrofi  3fcxtin&i  funt.Sic  de- 
mu  plutesalij  hypdefftarDeiq-,  hofteSjCjuipra*- 

H     i  textu 


jiC  FITJ     IQAKXIS 

tcxtu&  colore  fan&itatis  atque  zeli  affump- 
to,ventatem  oppugnauerant,iufto  Deiiudicio 
&  vindi&a  in  hacvita  a  pediculis  grauifsime 
vexati,&avermibusmifere  corrofipofl:  longu 
&  diuturnum  cruciatu  exterminati  funt, mor- 
teque  extin  &i,<3c  poft  h-anc  in  alteram  illam  16- 
gemiferrimam  mortem  ad  asternas  illas  infer- 
nales  poenas  ln  perpetuum  cruciandi  f  unt  pra:- 
c?pitati.ln  quos  illud  Pfalniiftae  verifsime  qua- 
drat:Duplici  contritione  afflixitillum.  Quo- 
modofane  dupiici  confummatione  Caluinus 
dici  pafeftconfumptus.Nam  quicquid  fcribat 
Beza,cjuantumuis  fe  iIIis,quimortem  eiusim- 
pie  tradu£taj  vitaj  amplum  fatis  tefhmonium 
tulifie  cenfent,opponat,  &  Galumum  fiiio- 
rum  Dei morteexhac  vita  excefsiiTc,  conten- 
dat,  venfsimum  tamen  eft ,  quod  grauifsimos 
dolores&afperrimoscruciatus,'quibus  Deiin 
illum  feuera  grauifsimaque  manu ingruente 
excruciabatur,non  ferens,Da:monibus  inuoca- 
tis,iurans,ex«cras&blafphemansmiierexpira- 
uerit.Cuius  illi  teflimonium  perhibuere,  qui 
dccumbenti  ad  extremum  vfque  halitum  mi*- 
mftrarunt.Idcirco  neget,quantum  volet  Beza, 
ncgentquealij,  fatis  (ic  fe  rem  habere  cxplora- 
tumcftymohocetiam^quoddiem  atquc  ho- 
ramdetefhtus  fn&  execrarit,qu.uv5  v;;quam 
ftudijs  vel  fcriptionibus  impen3iflet,cum.ex 


CALVINI.  117 

vlceribus  totoquecorporegrauifsimi  fcetores 
emanarunt,obquorumgraueolentiam  &  fibi 
ipfi  grauis,&,  quac  eum  circunftabat,familiae 
erat.Quamcaufam  fuifleetiamhi  eius  dome- 
flici  narrarunt,quod  vifitari  fe  nollet.  Ga?te- 
rum  Theodorus  Beza  aliud  quid  recitat,  quod 
ad  magnum  etiam,Magiftri  fui,amici  atque  pa 
rentiSjCaluiniencomium  &  honorem  perti- 
nuiiT<rcenfet;idegofilentio  prgterire  nonde- 
beo,fcilicet,cum  permorbudomi  detineretur, 
&idcirco  conciones  ledionelque  neceflario 
intermitteret,otiofum  tamen  minime  deledif- 
fe,feddomietiamfuse  laborifedulo  incubuii- 
fe,  &eo  quidem  tempore  poftremam  fuam  In- 
ftitutionem  Latinam  fimul  &  Gallicam ,  &  au- 
fpicatam,&  abfolutam  ab  ipfo  efle.  Vbi  non  e- 
ritabfonum,fiquis  Bezam  intcrroeet,  quarna 
illa  fuerit  poftrema  Inflitutio  ab  iplo  tum  ccep 
ta&abfoluta.  Nonenim  eftnobis  nifi  prima 
ilIaconfpe&a,quamdiuante&compoluerat, 
&  in  lucem  emiferat.  Quas  fi  tam  erat  bene , a^ 
deoque  abfolute  fa&a  fcriptaque,nihil  vt  in  ea 
defideraretur,quodfuit  opcra!pretium,toties 
cundem  formare  &rcformare?  Entibi  autem 
inaperto  mendaciodcprchenfus  tenetur,quo 
affirmauerat,mae,ift.ium  fuum  &  parenteCal- 
uinumita  extreme  &  abfolute  doclum  fnifle, 
Bunquam  vt  fententiam  aut  dogma  a  fe  prola- 

H     3  tum 


Ii8  VITA    10AHX1S 

turnautfcriptumretradtauent,correxcritqu£ 
Oterum  aftumCaluinicofidcra :  rcprehenfus 
quippe  &  htfrefeos  notatusab  ijs,qui  in  cius 
Inftitutionibus  primse  &  /ecundae  editioms, 
cr.iilosuuserrores  fallafcjueiententias  multas 
oftendtrantjipfcerrorcs  in  librisfuis  admifios 
primumcorngebat,3crum,  fupprcfsispriori- 
buccxcmplaribuSj&alijsinlucemcditis  nouis, 
illos,aquibuserat  rcprehenfus  jtjiiiuecenfura 
interpofita,  erroris  eum harnfcofque  damna- 
ucrant,  laceflens,cis  fe  audacler  opponcbat, 
mend.Kes,impoftores,  calumniatoies  vocani, 
&adillameditioncmappellans,exquaerrores 
/uilulerat.Perquam  impofturam  abloluti  ali- 
cuius  &  irreprenenfibilis  docioris,qui  nihil  a  fe 

/criptumdiciumueretra&aflet,qualisvi- 

deri  habcrique  ab  omnibui  cupie-r 

bat,nomen  fibi&opinio- 

nem  parare  cona- 

liatur. 


CAPVT 


CALVItfl,  itj 

CAPVT    XXIII. 

ED  deCaluinivita,malignoinge- 
nio,impofturis,deeiufdemimmen- 
fis  doloribus,  quibus  ante  obitum 
potenti  &  iufta  Dci  dextra  miicre 
excruciatus  fuit,dequc  cius  animam  agcntis 
impatientia  atque  defperatione  fatis  fupercjue 
ha&enus  di&um  eft;fequitur,vtdc  doctnna 
iam,&quantailleiinceritatein  facra  icriptura 
tra£tandaverfatusu*t,diipiciamus.Illumenirn 
Bcza  in  prarfatione  fua  fupcr  omnes  omnino 
fancltos  Patres  doclorefque  tam  veterc5,quam 
noflri  feculi  ,  qui  vnquam  fcriptis  do&ri- 
naque  cxcelluiile  leguntur  ,  extollit  ,  tan- 
quam  qui  omnes  poft.  fe  longe  reliquerit, 
cumrcsmulto  fccusfetamcnhabeat.  Namex 
omnibus  ,qui  vnquam  cxtiterunt  ,  hxreticis 
(deillis  Ioquor,qui  religionem  Chnftunam 
profefsi  fuere  ,  &  zelo  fe  Dei  agi  iac~iarunt) 
qui  fimilia  feccrit,  &  de  Dco  msgs  abiurde 
&impie  locutus  fit,  atque  fciiplcrit,nemi- 
nem  fuifle  credo^idque  fecifle  eum  autper  tur- 
pem  ignoratiam,autDiabolicam  maliciam,aut 
vtracj;  ignorantia  fimul  &  malitia  trnnsucrfum 
aclum  ludico  .Cum  enim  maligno,advindi- 
£iam  valdepropenfoj&improboanimofuiile 
iatis  ha&enusa  nobis  prohatum,adcoque  cer- 

H     4  tum 


IIO  VITA     TO^NNTS 

tumiit;quisdicatvcredi6um,(apienti3>atque 
Dei  ruumque  diuinarum  pura,incorrirptaquc 
cognitione  imbutum  efie  poiuifle  ,  (criptura 
contra  tefHmomum  perhibentc,In  malignam 
animam  lapienttam  noningredi?  Neque  ta- 
men,iamcnimaliquid  deeius  doctrina  dicen- 
durn,inficiasco,  doquentem  hommem  fuifie, 
in!inguarumtognitioneverfatumfuifie,vidif- 
ii.  iT.ulta,Iegifie&fcnpfifieetiammulta;fcdad 
veram  diuinarum  fcripturaium  &  finceram 
cognuionemintellc&urrque  ipfum  penetiaf- 
fe,hoc  eft,quod  plane  pernego.  Ex  ijs ,  quac  de 
•liuina  prouidemia,de  praifcientia  &  prardefti- 
tiauonc  fcripfit,  quis  rccti  fanique  iudicijcft, 
qtunonclareper<piciat,Manetis  Perlat  harre- 
iin5aquoM.<nichajinomefuntfortiti,reuexif- 
/e,qui omnia  non  modo  bona , (ed  mala  etiam 
exarterno  qimdaDei,  decreto  necefianopla- 
Berieri  aficuerarunt.  Quod  licetijfdcmplane 
v  s  bis  Caluinus non  dicat,ij(demque  terminis, 
tanrundemtamen  ipfumdicere  me  demoflra- 
tunimdeincepsconfido.Vbinotare  hoc  con- 
ucniT,fathanae  hunc  dolum  efie,vt  veteres  olim 
damnataspraxesh£refcfq;relu(citaturu$,poft 
Lpfa  aliquot  tcmporum  Ipatia  ,ambitio(os  & 
•rrbgantef  homines  inquirat  6Vinftruat ,  per 
qurs  eafdcm  rurius  difieminet  ;  transformet 
tutem  ,&  tegat  ahjs  verbis,  ahjfque  colonbus 

obdu- 


C'A'LV1VIL  m 

ohdu&^profc.raT,neagnofcantlir,vt  fimpli- 
cibusincautiique5ncabillisabhorrcanT,faciii- 
us  imponai.  H  his  cjuidem  facile  lmponerc 
potcit;atdotTi&tapienteshomines,ianctic}ue 
ipinv us  numine  afflati itatim,iicet  ad  fucum  ia- 
ciendum  alio  colore  tincras,agnoicunt  tamen, 
viniicerrei)ciunt,e<flcaciteicjuc  conuellere  n6- 
runt.  Quod  Conftamini  mr.gni  temporefic 
euenii]eco!,ftat,circaannurn  Uorniniplusmi- 
nustrecenteiintum  vicefjmum  odtauum  j  qua- 
do  Anus,presbyter  Alexandnnus,perhuiuf- 
modi  Sathanicum  aftum  atque  dolum  dam- 
natam  diu  ante,&  m  Epifcoporum  iynodis 
reiectam  Ebionis,Artemij&Pauli  Samofate- 
ni  faliam  &  erroneam  docrrinam  renouauit. 
Quippc  latere  hoc  Alexandrum  Alexandrix 
Lpilcopumdmnon  potuit,  cjui  ArioDei  ve- 
ritatiiquehoftisDiaboliinftrumento  acmini- 
ftro  venenum  Ebionis,ahorumc]ue  propagan- 
te  &difteminante ,  cjuamuis  alijs  veibis  pallia- 
ret,  ftatim  hoe  agnouit,  detexit,  vicinofque 
Epifcopos,vtcauerent,admonuit.  SicCalui- 
nus  noftro  feculo  Manetis  ha^reiim  eftoffam  e- 
ruit,&in  conipc£t.um,alio  tamen  ornatucir- 
cundatam  cin&amuue  protulit.  Quamuis  e- 
nim  fatalem  neceisitatem  no  nominet,nequec 
cumdeeaiermoneminftituit,tam  clans  apcr- 
tifciucverbisvtatur,(itaenim  nimium  ie  pro- 

H     5  deret 


II*  VITA     tOAXKlS 

cleret,fuiiTetque  ab  vniuerfa  ftatim  Ecclefia  re» 
pudiatus)  mhilominus  m  hominum  aclioni- 
bus  necefsitatem,Laurentij  Valla»  fententiarn 
probans laudanfque ,conftituit.  Qua  de re i n 
propriodeDei  prouidentiaopere,quod  poft 
JioCjOeo  approbante,propediem  fequetur,co- 
pioie  tra&aturum  me  fpero.  Cum  fcnbitau- 
tern,defcnditque  Adam  Deiordmatione  &a> 
tcrno  dccreto  ln  pcccatum  neceftario  cflc  pro- 
lap(um;cum  Adac  poflerosc]Uofdam,cjuifal- 
uentur,cflc ele&os,aiios  fempiterna:  moi ti  de* 
ftinatos,docet,&diucrfitatis  huiufce  primam 
praecipuamque  caufam  eflc  Dei  voluntatem 
afleuerat,fententiam  quandam  D.  Auguftmi 
cxeius  fuper  Gencfin  libro  adhoccompro- 
bandum  allegans,qua,qua»cunque  lunt,fiunt- 
que,  eorum  omnium  folam  Dei  voluntatem 
caufam  exifterc,ille  aflerit ;  huiufmodi  cum  de 
Deodocet,nonneDcum  fumme  vituperat  & 
traducit?  Quis  enim  ade6  durus  &  inhuma«? 
nus  pater  eft,qui  vt  necet,vt  laqueo  perimat,vi- 
tamqueadimat,idcircofiliumgenerat?  Odo- 
clrinamimpiam.Dcum  fcripturamillein  locis 
pronunciat  deteftari  peccatum&  prohibere, 
nequedamnatomm  perdinone  atque  puniti- 
onedeIec"hri;vtquispercat,abipfiusvoluntate 
alienum  eflc-  ab  ipfo  non  efle,  quod  Ifrael  fc 
pcrdhuraeatj&filiomm  numcro  cxcidat-ex* 

probrare 


CAIVJSJ.  T»? 

probrareautemeis,c]uodnon  inrermiferit  fz- 
ctrequ«cunqueopumum,lKnignilsimum,& 
milencordilsimumparenrem  profi-iorum  la- 
luteprarftareconueniat.HacdeDcofcrjptura 
pncdicatrCaluinus  autcmhunc  tambcnignu 
parentcm  quofdam  ldcuco, vt  perdtret  atque 
damnaret  creaflc&in  hunc  mundum  prudu- 
jciifeaffirmat.  Hanccineigitur  docfrinam  auc 
manifcftaex  ignorantia,aut  Diabolica  malitia, 
aut  ex  vtrsque  timu'  profeehm  dleanimad- 
ucrtimus?!  im  Auguftino  um  fan&o  Pautaf- 
fingerc,quafiil]edixtrireorum,qua-in  mundo 
fiunt,omniumDci  vountatem  loiam  cauiam 
eile,czcagrandifquevelienorantiaeft,vclma« 
linoia  impoftura.Qu,.menirn  lanctifsimi  Pa- 
tnsfententiam  producit,,^  fi^nificatur,tor& 
tamdiucrfa  animanrium  gcneiacilc  vo;a'i;iu, 
pilcium,quadrupedu,rcptihu,omni(que,qu;e 
inrebus  crcatiseit,,condrionis  arquc  ordims, 
aliam  rationem  dari  non  p  >i?e,quam  cjuod  lic 
codi,crearicj;  Deus  noluciijt,&fic  illi  plactieritj 
cum  hoc  feripturadicat,ficut  Dcop)acuir,(i- 
cut  voluir,ita  cuncla  tam  in  coelo,c]uam  in  ter- 
ra  iadta  ci]e&  produdta.  Cafus  v.erp  rcbthio- 
nis&  malorum  ipirituum,  ApofLha:,pcCt  atj 
&tranfgrefsioms  Adam  ,  corunque  cnmini- 
num  ,  qua?  mali  quoudic  perpctrant,autho- 
rcm  pcum facere,  ua  ouidcrfiftvt cius  yplunt  $ 

&£tcr- 


I»4  VITA     /OjINNIS 

&  arternum  decretum  harum  omnium  rerura 
caufacfleafleratur-quameftcrafla  ignorantia 
&  quanta  cum  Dei  ignominia  coniun  6ta,con- 
traque  diuinum  honorem  cjuam  euidens  eft 
blaiphcmia?  Quodvnquam  fenfifie  autdice- 
revoluifleoptimum  pijfsimumque  do&orem 
Auguftinum  quis  crcdat  ?  Hinc  itaque  luce 
meridiana  clarius  Caluini  i^norantia  &Dia- 
bolica  elucet  malicia.  Quem  plurimas,fiquis 
aduertat,diuinac  fcripturas  fententias  mirefic 
contortas  inuertere,  contraqueverumgenui- 
numque  fenfum  interpretarirepcrietjquasego 
tamen  in  id ,  quod  dixi , quodque  propediem 
!n  lucem  emittere  opus  decreui,  reijcio  &re- 
feruo.Nunc  vcro  dcinceps,quatais  IefumChri 
ftum  Dci  filiu  Dominum  &redemptorem  no- 
ftrum  ignommia  &  profero  affccerit,videamus. 
CAPVT     XXIII I. 
|VO  autem  tantummodo,  nefim 
prolixus  &  auditori  lectoriue  mo- 
leftuSjin  medium  adferre  decreuj,rc- 
'iiquis  alteri  operi  referuatis.Primu 
critdcco,quodEpiflolamad  Hebraos  cxpo- 
nensfcripfit,adquintum  caput  prarcipue,vbi 
D.Paulusinorationis,quamCnnitusparu*i 
ante,quam  Iudaeis  in  manus  tradcretur,in  mon 
te  Oliuarum  ad  patreni  direxit ,  mentionem 
incidens,Etexaudituscfl,ait,proiuareucretiaj 

quo- 


CALVIXl.  i»5 

«juomodo  in  vcteri  &  vulgata  cditione  Iegi- 
tur.  Caluinus  autem  communem  interprcta- 
tionem  in  Ecclefia  ab  omni  antiquitate  ap- 
probatam   rcijciens  ,  hanc  vocem  6uAa'6<|ouj 
metum&  dubitationem  cxponit,mamfeftoi 
fiueimprudensfiuemalitio(eerrores  commit- 
tens.  Prim65lefum  Chriftum  Dominum  no- 
ftrum  adeo  terribili,ait,mortis  terrore  concuf- 
fum,vtquafiindefperationemincideret,anxi- 
us  &folicitus,neamorte  abforberetur&dc- 
glutiretur.Nam  his  vocibusLatine  fcribcns  v- 
fumefle,  qui  librum  habent,  videre  pofiunt, 
quod  Galliccexprefsiti/j'  a  englouty. Maiorcm 
in  Chnftum  eiufquc  dignitatem  ,  blaiphe- 
miam  vel  Ebionem,vel  Artemium,vel  Paulum 
Samofatenum  ,  vel  horum  fe&atorcm  Arium, 
velipfum  denique  Mahometem  vnquam  pro- 
tuliffenon  reperio.Namimprimis  Chrifu  di- 
uinitatem  inhciatur,  conuellitque,talem  eum 
nobisexhibens,qui  finem  fuum  lgnorauerit, 
neque  fccurus  planeque  certus  fuent,Dei  fe  fi- 
lium  efic,qui  vitaj&necis  fuar  potiftatem  plena 
obtineret.Anvero  ignorabatCaluinus,qua?i 
Chriftoanteadiclafucrant,quaeueinEuangc- 
lijIoanxiiscap.io.referuntui?Proptereadiligit 
me  pater,quia  pono  animam  meam , vt  iterum 
iumam  eam.Nemo  tollit  ea  a  me,fed  cgo  pono 
f  am  a  mcipfo.poteftaterjn  habco  ponendi  eam, 

&po» 


H6  VJTi     JOAXtiirS 

&p<tteftatem  habeoiterum  umendiearn^oc 
mandatum  acccpiapacrc  mco.Optaremego, 
Vt  hicmileraCaluini  m  mcipi i,nimisei  milcrc 
addiita  ac  deuota,c6!idcrarevelienr,quonam 
p.icto  Doirinus  nofter  lelus  Chiiitus,ne  a 
motteabfoftreretuf^hfBfitafe  ac  metuere  potu- 
critjCum  vcrus  &  DeuSj&romocflct,  qui  ne- 
quccurinhuncmundum  venerat,ciuiam  vn- 
quam  ignorauit,&quem  neque,  quo  mortis 
gcncrc  tolienduseflet,  neque  modus ,  inftru- 
nicnt;i,authorc$,incitatores,imoneiocusqui- 
dem&hora,vbi&  .juandjpaflurus  eflet,  vn- 
quam  Luuere.Pr.eterea  iicaput  noftrum,quod 
fidci ,  ac  Tpei  noftrar,eiufque  certttudini$  atque 
fidentia?,quam  m  diuinis  nos  haberc  pfomifsis 
conucnir,fons  eft,0rig6,atcjue  perfe6tio,(i  hse- 
{itauit,!lcxhorruir,vacillauitquc,quidno$de- 
biiia  eius  &  infirma  membra ,  quantam  in  no- 
lnif  dubitationem  refi&cte,  quamparum  fecu- 
roscertoiqucefleopoi •.ere:?  AtVero  kfaias  a- 
Jiquis  meaius,  &  quidcm  viuus  difleOus  ,  ita 
hunc  tamen  cxtrcmum  &  maximum  dolo- 
fcm  tulit,  ac  ii  nullum  ncquc  malum  ,  nequc 
poenam  perfentiiccret.  Ananias,  Azuiis,Mi- 
iael  adolcfcentes,  in  ardentem  iornacem  mif- 
fijtantum  abfuit,  vteiulantes  animum  ipem- 
que  abieccrint,metuerinrqu'e,nein  mcdijsflam 
misamortedjg;uaivu;uravteUaml«iudesDeo 

atque 


G  A  l  V  I  N  t.  Uf 

atque  hymnum  dccantauerint.  D.Stcphanui 
Japidibus  obrutus  non  modo  non  eft  turbatus, 
ncquetimoreconcidit,iedproijs ,  quilapides 
in  ipfum  confertim  ia&abant,nccifqueeius  au- 
thores  erant,  Deum  deprecatus  eft.  Marceiti- 
nuscum  rrarreDioclctianiiuflu  multis  confi- 
xus  fentibus,quafi  dolores morterr.que  ridens, 
lartushunc  Piaimum  decantabat:  Eccequar* 
bonum  &  quam  mcundum  habitare  tratrcs  in 
vnum.  Dcnique  infiniti  alij  non  Chrifliani 
modo,&devitaajternafecuri,verumetiamge- 
tiles  magno  animo  mortem  contcmpferunt* 
HtioieDeiflliusomnesmortales  macnanimi- 
tate  &conftantia  longe  fupcrans,ade6  quide, 
rt  ne  ad  miilefimam  quidcm  eius ,  quasin  ipfo 
fuit,magnanimitatisatqueconftanti3epartcm 
pertingcrequifqiidm  vnquam  potuerit,illcnt 
n  animum,quod  Caluinus  aif,defponderit,& 
in  adeo  foedum,abieclum,extiemumquc  timo- 
rem  prolapfus  fitf  Nimium  hoc  ignominio- 
fumeftdeDei  fiiiofentirevelloqui.  CaJterum 
Galuini  fummam  ignorantiam  malitiamue 
agc  hic  contemplemur.Qui  ad  confirmandant 
opinionem  fuam  vfitatamGrsecae  huiusvocis 
eoAot^e/uif  mterprctationem  im  mutatjqu^  oro- 
niu  Grejcae  linguoc  peritorum  iudicio  metu,cau 
tione\reueratiamatq;pictatedenotat,hoceft, 
cuItUjofficiumquejCi)  Deo  pnmu,tum  parentib, 

& 


liS  VITA     lOAKKlS 

&  demum  honoratis  &  m  dsgnitate  afiqua 
conflttuusviris  debemus.  Lftvbi&  hanc  cius 
vocis  hgnificationem,vtabolficio  &  ratione 
diicelsionem  deijgnet,i  epenas;  nequc  repericf 
tamen,vbii^normniotum  huiulmodialiquem 
(eu  rimorem  feumetum,quiex  ammi  puiillani- 
iriitaceobimminens  aliqu od  ptncuium  profi- 
cifcatur,  fed  vbi  honeftum  ex  amore  &  reue- 
rentia  naturr  timorem  pouus  fignificet,  quo 
ergaquenquam  ob  eius  dignuatem  atqueex- 
ceilcntiam  plcrumque  arficimur.  Quodex  vo- 
ce  €uAoc£ir,  quaj  homioem  religiolum  atquc 
veiecunduus  denotat,  magisetiarn  fit  peripi- 
Cuum.Calumus  autemnopro  honefto  huiuf- 
moditimorc,!'  dm  peiorem  partedetorquenss 
pro  horrore  atque  trtmore  acccpit,quoquis 
obineujtabileahquodpenculum  qu  t\  defpc- 
rabundus  concutuui\cui  quidem,anxium  at- 
queatrum,epitheta  dari  coniueuerunt,qua- 
lemmChnfloIduDominonoftro  h  >rrorcm 
fuiife  nemo  ianciorum  Doctorum  vnquam 
admifit.Sed  alterum  etiam  infignem  errorem 
xn  iua  verfione committit,  pr.cpofitionem <&£ 
ommno  aiiter  quam  G>*a:oedoc4i  viri  omn  , 
interpretans  :  Neque  r nim  znfet  pro  eqp 
quod  a  fignsficat,vel  ab,vf  urpatu  vl quam  repe- 
nas.Vbiiiqu!smihiobijciat,n6inueniriquo- 
«jue,vbi(pro)ncftmvuigataverhaneiignifi- 

cet, 


CilFINf.  II? 

ect;huic  primum  refpondeo,  prarftarcmulto, 
latiuique  efie,cum  vocabulorum  vfum,qui  tc- 
poreconfirmatusfit,  &abccclefia  receptus,re- 
tinere,qulm  temcre  nulla  neccfsitate  efflagita- 
tcficimmutarc  acdetorquere,vtcontraDeie- 
iuiquehlijIefuChrifh  honorem  atque  glori- 
am  viurpentur.  Deinde  fi  Caluinus  tanta  fuit 
eruditionepra?ditus,  quantamilh  Beza  affin- 
git,annon  ocjpinterpretari,pro  veliuxta,pof- 
fe,  ohfcruarc  potuit,  ficut  ocjpl^lVi;  "aatctf  ,ex 
ajquis  viribus  verfumlegimus?  quid  vetct  lgi- 
tur,vt  non  hoc  etia  loco  uwd  rp  dCAolCfa?  per(ex 
vel  pro)rcddatur?  Adhaec,  fi CjIuuio  hunc io- 
cumgenuino  fenfuirefutucreftudio  fuit,quid 
cft,  quodtanta  temeritate&  audacia  ad  tex- 
tum  adijciat  pronomen  hoc  ,  fuo?  Ait  enirn 
exauditum  fuiflea(uotimore,quamuis  mini- 
meficquide,fedabfquepronominchoco6JT?r, 
tantum  cc^  <fi  AfAotJ&j*?,  pro  rcueretia,Grarcut 
codexhabeat.  Nimisfortafsis  vrgere  hunclo- 
cu  videbor,&diutiusimmoratuscffe,fedhoc 
feciprarcipue,vt  Caluinihuius,quem  Beza  fu- 
peromnes,qui  fuerunt  vnquam,omnium  tcm- 
porumdoctoseuexit,autinfcitiam,autmalig- 
nitatem  ,aut  fimul  vtraque  cuincercm,ac  darc 
fpe&andam  exhiberem.  Addicant  fevero  de- 
uoueantCjue,qui  volent,Ca!uini  dodrina?,eiuf- 
que  h*rcfin  propugnent ,  cgo  reieram ,  qux  ex 

I  fcrip* 


IfO  VITA     IOAKXIS 

fcripfcurafacraj&fanclorum  patrum  ac  vete- 
rum  Doc"torum,qm  S.Apoflolis  proxime  fuc- 
cefierunt,fentehcijsfuperhasIefuChrifupre- 
ces,&  Apoftoli  htfric  ad  Hebrseos  locum  ,  col- 
le&ahabco.Anteomniaverohocnotare  con- 
uenit,eamChrifhorationem  nonefle  pereos, 
«piaudierunt  prarfentefquefueruntjinfcripta 
relatam.Sunt  enim  ha:c  eefh.&A  Domino  no- 
flro  IefuChnflo  verba  h-sec  in  mOnte  Oliua- 
rum  prolata ,  quo  non  nifi  tres  ex  fuis  dif- 
cipulisadduxerat,reliquisGethfemanireli£tis. 
Et  hi  tres  tamen  longc  ab  eo  femoti ,  quantum 
ia&us  eft  lapidis,  &grauietiam  fomno  prefsi 
erant.Itaque  fpintusfan&us ,  cuiusinfhn&u 
&infpirationenon  perfalfos,fedveros  fince- 
rofque  verbi  Dei  mmiftros  hxc  fcripta  habe- 
mus,inilmerenosperhancorationem,&ma- 
nifeftam  nobis  facere  voluit  ChrifHIefu  Dc- 
mini  noftri  dignitatem,magniflcentiam,excel- 
lentiam.Qui,vtcodem  cjuinto  capite  epiftolat 
ad  Hebrseos  fcriptum  legimus, in  chebuscarnis 
fuacjhoceftjveftitus  fubftantia  &  natura  hu- 
mana,ab  hominibus  nihili  hahitus,aludans 
vero  etiam  tanquam  improtus  aliquis  acla- 
tro  traclatus  ,  preccs  fupphcationefque  ad 
eum  ,  qui  poflet  illum  faluum  facere  a  mor- 
te,cum  clamore  valido  &  lachrymis  obtulit. 
Non  profugit  ergo  in  procul  rcmotas  terras 

&6a 


CAlVItfl.  tjl 

noninfyIuas,autdeferta  loca,autin  obfcur* 
ie  antra  abdidit ,  neque  angelis  miniftris  iuic 
mandauit,vtfeconatiDUsimmicorumfuorurn 
opponcrentjillisvelcsecitatc  percufsis,veicon- 
fuhs,vclplane  eucrfis ;  fed  ad  Deum  patrem 
i  uum  con  uerf  us  ,  illii  orauit ,  &  non  ex  abic&o 
aliquo,muIiebri,  pufillanimi ,  horroris&  an- 
xietatis ,  ne  a  morte  abforbcretur  ,  pleno  ti- 
more,verum  morti  multomagis,  quam  ab<e» 
ternoadredimendum  genushumanum  ordi- 
natam  efle  nouerat,fe  genero(eorlerens,in  hxo 
verbapronipit:Paterfipofsibileeft,tranfeati 
me calix  ifbr  jvcrimtamen , (i non  poteft  hic ca- 
Iixtranure,ni£i  bibam  illum  .fiatvoluntas  tua; 
Vbi  fpiritus  fandtus  nos  inftruit,  duas  in  Ieiu 
Chrifto  Domino  noftro  naturas,diuinam  & 
humanam,fuifle  ,  quarurfl  hsec  corporc  con- 
£tans,necefsitatibusnaturalibus  obnOxio,& 
rationalianirna,ac1:iones  omnes  naturales  ef- 
ficiebatjOmniaad  huius  naturarconferuatio- 
ncm  neceilaria  appetens  amplectenfque ;  ab' 
alijs  autem  eidcm  naturaaducrfii  atquecon- 
trruijs  rebus  abhorrens ;  quales  funt  aifliduo- 
ncs,  paisiones  ,  cruciatus,  &  denique  morsj 
qua?  ipfam  naturam  humanam  deftruit  #£ 
diiioiuit;  cma  ergo  homo  crat ,  mortemipfc 
exhorru!t.Qj.io;acm  Spiritus  fan&uscrrorem4 
Euriucecis.apud  ConiiuKJnopolim  Abbatis,- 

l      2  CO^ 


i3*         vita   ioAnms 

confutarc  voluit,qui  tertius  poft  Manctem 
&  Apollinarem  ,  de  fcfu  Chrifto  docendum 
&defendendum  fibi  fumpfit  ,non  humanum, 
fed  ccelefte  illum  corpus  habuifle ,  quod  ad  m- 
ftarfolaris  radijpervirginis  corpus  pertranfic- 
rit ,  ita  vt  nequaquam  tamen  eius  fubftantiae 
particepseffkeretur^imaginarium  <k  phanta- 
fbcumDominonoftro&nullipafsioniobno- 
xium  corpus  fic  attribuens.  Aduerfus  quant 
hsereticorum  opinionem  ,  vt  oftewdat  Chri- 
ftum  &  vcrum  hominem  ,  &  verum  Dcum 
luiffe  ,  hanc  eius  orationem  in  fcripturam 
facram  rcferri  Spiritui  fan&o  vifum  eft ,  ex 
qua  conftare  poffet  ,duplicem  in  eo  voluntatc 
fuifle,humanam  aIteram,quamortem  rcfuge- 
rit,&  diuinam,  fecundum  cuius  prasfcriptura 
ratio  directa  ad  Deife  voluntatem  conforma- 
bat.Rurfus ,  quam  huius  innocetis  mors  necef- 
fariaeflet,quanifiintercedcnte  humananatu- 
ra  imperfe£ta  permanfiffet ,  &finefpc  aliqua 
refurredionis,declarare  Spintus  fan&us  hoc 
fermonc  etiam  voluit.Etidcirco;  fi  pofsibile 
cft,aiebat.  at  cum  pofsibile  non  cflet,  Deo  fe 
totum  permittitrefignatquc,quemnunquam 
deferuit,&acuiusvoluntatenunquam  difccf- 
fitjficutenim  vnaeftvtriufquepotcntia,eadc- 
qucfapientiapatrisatquefilijjitavnavtriuique 
eademque  voluntas  eft.Atque  h#c  quidem  ve- 

ra& 


CALVINI.  I$J 

ra&legitimahuiuslociexpoiltio  ef^cum  prif- 
corum  &  orthodoxorum  patmm  doftrina 
confentiens,quam  veri&legitimiEcclefifle  fi- 
lij  fequuntur.  Caluini  lllam  alteram  fequan- 
tur,qui fe ad falfam  cius  do&rinam  hauefimq; 
adiungere ,  cique  fe  confccrare  volen  t. 

CAPVT     XXV. 

AM  aliusinfuperiniignis  locuscft, 
inquonimis  clare  juamille  infciti- 
am  malitiamqueprodidit.  Nam  ca> 
tcras,quarum  plurimg  funt,contra- 
rias&interie  pugnantes  fententias,quodab 
alijs  obfematiecollecljaecjue  fint,ex  eius  libris  re- 
petereluperfedeo-atdehoceiuscrroreanemi- 
ncfcriptumquidquamexifl:imo,quiefl:deIefu 
Chrifti  ad  inreros  defcenfu.Hic  cnim  fidci  arti- 
culusnonminus  momenti  atque  ponderis  ad 
Chrifti  cxccllentiam  potcntiamque  compro- 
bandamhabet,quam  alijilli,  qui  deeius  funt 
natiuitate,rc/urrecl:ione,&incoclumaiceniio- 
ne.Quodlicetitaii"t,Caluinustamen,velSata- 
n!camalitia,velnimisitupidainfcitia,vel  vtra- 
queex  caufaoccultareillum  &  {upprimercco- 
natuseft.UIa  vero  femper  fuit  Damnonis  mali- 
tia,vtin  omncs  partes  &  occafiones  intentus 
fedulovigilaret,Dei&filijeiusDomini  noftii 

I     3  Iefu 


IJ4  VITA     IOjINNIS 

lefuChrifti  gloriam&honoremquemadmoi 
<dum  obfcurare  poflet  ;  ad  quam  rem  tan- 
quam  inftrumcnta  quaedam  6t  adminiftros 
nullo  non  aruo  homines  fuperbos  aliquot,ar- 
rogantei  ,  ambitiofos  excitauit  atque  adhi- 
buit,  cxcogitaui  fuggcrenique  eis  peregii- 
nam  aliquam  &  abfurdam  interpretationem 
addamnatasiarn  olim  per  fan&os  &  Ortho- 
floxosEpifcopos  harcfcs  rurlum  introducen- 
das.  Sic  Arij  linguam  exacui  t,  vt  fubtiliter  dif- 
/erere,proponere,atque  fuadere  eundem  erro- 
rem  poflet,quem£bion,  Artemius,  &  Paulws 
Samefatenus  contra  filij  candem,quamcum 
patrc  habct,iubftantiam  prius  diflemmaue- 
rant-cautctamep,alijsvocibus  cxcogitatisat- 
ue  fubftitutis  ,  quibus  iam  olirn  cognitum 
amnatumquc  Ebionis  &  fociorum  cius  vi* 
rus,nc  agnofci  poffet,tegerctur.Nulla  igitur 
Arius  huius  diclionis  u<pio?etp&vQJ ,  quod  eft, 
eiufdem  fubftantia:,  mentione  facia  ,  Deum 
aiebat  non  efTe  patri  coa?tcmum ,  fed  patrem 
antc  verbum  fuille,quamqur-m  vcrbum (fic e- 
nim  ipfe  loqucbatur)  ifinovrai^  efiet ,  hoc 
eftexrebus  non  exiftentibus-  quafidicerc  vcl- 
let,quod  ex  rebus  creatis  non  eftet.  Quibns 
verborum  inuolucns  tacite  lefu  Chrifti  di- 
uinitatem  negabat.  Ca:tcrum  hanc  cius  falla- 
ciam  8c  impofturam  Alcxandcr  Alexand«ai 

Eoifco- 


j 


CALVINL  tli 

Epifcopus  il:itimagnouit,agnitamquedarM* 
ntuit-quod  dictum  anobis  eti  am  antea  eft.  Dc 
hinc  Sathan  cjucndam  Pliotinum ,  cjui-  crat 
preibyter, fufcitauit,c]Uivt  falfatn  docrrinam 
luairijCjuamcopitabatin  Ecclcfiaferere,  fuco 
tfpergcret,nouocjuecoioi'cobduclam  aiia  for- 
ma  confpiciendam  exfiiberet ,  Arianos  fimui 
&On!iodoxos  reprehendens  non  minusho- 
rum,quam  iliorum  doclriham  damnabat,  & 
interea  tamen  Ebionis  ciufquc  fcclatorum 
hjcrefim  ex  Orco  rcuocahat :  Nam  di&ioRcm 
Ao>oV  in  Euangelio  loanriis,  dccretum  &  prr- 
dcfhnationem  humanaredemptionis,  &  vitx 
seterna?  per  Hominem  cx  Virgine  natum  refti- 
tutionem  intcrprctabatur.Scd  Hic,vna  cum  er- 
ronea  hac  &  f  alfa  intcrpretationc  a  Baftlio  An- 
cyrano ,  in  Galatia  Epifcopo ,  cft confutatus. 
Denique  vetus  eft  hoc  Sathatiae  ftratagema, 
harreticos  femper  aliquos  excitare  ,  cjui  falfis 
fc  ripturse  facra  intcrpretationibus  honorem 
Chrifu  Domini  noftri  obfufccnt  ,  erroref- 
cjue  in  Ecclcfiam  introducant  •  Quod  no- 
fho  etiain  tempore  in  Caluino  expcrti  fu- 
mus,qui  cuni  mttltis  iocis  ,tum  praecipue  hac 
falfa  verfionc  ,  dum  illud  ,  Dcicendit  ad  in^ 
feros ,  ipfe  ,  Pofiius  cfl  in  fepulchrb  ,  rcddi- 
dit  ,  lefu  Chiifti  glorice  multum  dctraxit. 
Cumautemidcircoaquodarafub  annumDo 

mini 


Itf  VITA     JOvlNNJS 

xnini  r tfi. rcprcl.cn fuscf1et,quihaneci  nimis 
focd  <m  &  vitiofam  battologiam  exprobrabatj 
fufrtcif)eenim,quodin  fymbolo  prarcefsiffet, 
mortuusefl  &  fepultus,nequeper  harc  verba, 
pofituseftinfepu!chro,idemrcpetereopusfu- 
ifle-eius  rei  cauia  Catechiimos  lftius editionis, 
quo(cunquepoiui',fupprefsit,&dehocChri- 
fti  Domini  noftri  delcenfu  mentionem  nul- 
lam  m  eis rc!iquir,qui  (ub  annum  1562.  impref- 
fi  fuere,vt  enormes  illas  iuas  pnonbus  cdttioni- 
businfertasfententiasaboleret.Quofa&oma- 
lam  &Diabohcam  fuam  mentem,malumani- 
mum  in  apertum  protulit,non  abfimilis  illi,qui 
pollvulnusalteri  infli&um  pugionem  magna 
celeritate  abfcondit ,  manumque  citilsimere- 
tra&aminfinum  recondit,ne  videaturis  ellc, 
qui  vulnus  inflixerat.  Sedbene  habet,-extant 
ctiamnum  &  reperiri  pofiunt  vetera  prioris 
cditionis  Catechifmiillius  excmplaria,in  qui- 
bus  Miniftrum  hoc  modo  puerum  interro^are 
repenas.Quid  cfr5quoddeeius  adinferos  def- 
cenfu  adie<ftumeft:Et  refpondet  puer,  nimi- 
rurr>  hoccft,quodnon  tantummortcm  natu- 
ralcm  fuftinuit,qux efl  fcparatio  corporis  &  a- 
nimar,(edquodanimaquoquceiusmirabilibus 
augufbjs  conftri<£t.a  conclufaque  fuerit,  quas  S. 
Petrus  dolores  mortis  appellat.Deinde  Minif- 
terprofcquitur,Obquamnam  hoc  rationem 

& 


CALVINL  IJ7 

&quomodofactumfitinterroganS;Adquod 
puer-idcirco  videlicct,quia  ic  Deo  prejemabat 
fifr,ebaiCjue,vtei  pcccatorum  nominc  fatisia- 
ccretjneceflaiiumfuiilcjVthornbilcs  has  con- 
fcicntias  angufuas  experiretur  non  lecus,ac(i 
derehctus  a  Deo  eflet  jimo  vci  o  ,  quafi  Deus  illi 
iratusfuiilct,atquc  iniiloabyflo  confhtuturn 
excJamaiic-Deusmeus,Dcusmcus,vtqir.dme 
dei^liquifh^EtpauIopofthocinfuper  odsun- 
gat^ Neceflc  iuifle,  vt fic iilum  Deus  affiigcrcr, 
vtimpleretur,quod  pcr  Efaiam  fuerat  praidi- 
^um- quod  nimirum  Dci  manu  proptcr  pcc- 
cata  noilrapcrcuflusfit.Nosautem,vtha:cc6- 
futemus,a  poflrema  eius  iententia  ordiemur, 
qua  afhrmat,  idcirco  Chriftum  afflictum  fic, 
tractatumqueefle,vt,quje  Efaias  praedixerat, 
adimpleretur-  vbicraflam  fuaminfcitiam  pro- 
dit,quod  faciunt  ctiam,  ineoquc  ipfum  imi- 
tanturalijcius  ieCtatorcs,dummultosex  Eua- 
geliofimilcs  locos-  Hocautem  fa&umeft,vt 
impleretur,quod  di&um  efr,ipfi  vcrtunt  expli- 
cantque:Hoc©bhuncfincm  fa<ftumcfl,vtad- 
implerctur  &c.  Noflc  autcm  ipium  oportuit 
obfcruaflequc,vocem,vt,nonfcmperide,quod 
Gall!S,afin,fignihcarc,  tanqunmhnalemcau- 
fam  rcddat,  ob  quam  aliquid  fa&um  tit-  icd 
nonnunquam  etiam  earum  rcrum ,  qua:  prardi- 
&a:iunt,aut  qua:  pofUuturje  finteuentu,6V, 

I     5  v* 


138  VITA    loAums 

vt  fic  loquar,  fubfecutionem  ea  denotari  at- 
que  exprimi.Sicut  exem  pli  caufa,quod  Pfal.50. 
legimus,Pcccaui&malumcoramtefcci,vtiu- 
ftificcris,  non  quidem ,  ob  hunc  finem  atque 
caufam,vtiufhficeris,egopeccaui,f<:d  poftvel 
cxmeopcccato,fubfecutumefi:,vttua  lufhtia 
appareretj&quameficsin  promifsis  tuiscon- 
ftans&h*deJiJ,Contraquam  hominesde  tciu*- 
dicabant,manifeftum  neret,cum  nimirumilli 
arbitrarentur,  quod  ob  meum  peccatum  me 
deferturus  efTes,&  a  te  repulfurus,ficut,  qui  me 
praecefterat,Sau!em  abieceras&a  tcrcpuleras, 
Similis  apud  Paulum  in  Epiftola  ad  Roroa- 
nosquintocap.locuseft-  Lcx  fubintrauit,  vt 
abundaret  deliclum  •  quod  non  (ic  accipicn- 
dum  cft ,quafi  eo  fine  & ob  eam  caufam  lex  in- 
grcfia  dataquefiCjVtpeccatum  magis  abunda* 
rct,fcd  (ic  eucnit ,  vt  poftquam  data  lex  cft, 
dclidlum  etiam  msgis,  quam  prius,crcfceret 
augereturque.  Ad  eundem  plane  modum  de 
Chrifto  leiu  dicendum  cft,  quodpafius  mul- 
tafit,&invita  fua  fecerit,perProphetasante 
crrdt&a  ,  non  qUidem  eius  rei  gratia  &  ob 
eum  finem,  vt  Prophetiasadimplcrentur-fcd 
eucnit,fac~tumq;fic  cft,vta  SantlisProphetis 
denunciat«prifcdicKones,per  ChiiftumVn  (uis 
pafsibnihus  emfcjue  rebiis  gcftis  adimplcreh- 
tur- Vki dtias rcs,qua:in pafsione Domihi  00- 

ftri 


C  A  l  V  1  N  1.  159 

ftrifimulreperiunturnotareatque  difcerc  nos 
conuenitjCjuarum  S.  Petrus  fecundo  Adtorum 
cap.mcminit;qua?funtdefinrtumDciacdcrer- 
minatum  conulium  ,  dcindc  eius  pracicientiaj 
qua.'duointerfe  difterunt.Quafdam  enimres 
Dcus  injetcrno  fuoconhlio  definierat  decrc- 
ueratque,qualeeft,  quodfc-Ghriftus  per  cru-, 
cem  humiiiaturus  eilet  oc  mortem  perpeflu- 
rus^aliasautem  prcuidcrat,  vtquidem  omnia 
futura  illi  praefentia  funt,  iniurias  nimirum, 
blafphemia?3calumnia5,quas  Juda?i  filio  iuo il- 
laturi  cflent.  Hosautcm  seterno  decreto  in  fuo 
confilio  non  ordinarat  pra»deftinaratc]ue,fed 
prarfciucrat  tantummodo,feu  pra?uidcrat.Pru- 
denterautcm  htfcduo  diftinguenda  veniunr, 
Dccretum  liuc  confilium  a  Deo  ordinatum  & 
definitum,eiufquepr;efcientia.Quorumexeo 
diftcrentiam  intelligere  poflumus,quod  fofe- 
phoIacobifilioaccidit,vthochiftorL.Gene- 
ieosenarrat.Fratresille  iuos  poftmortcm  pa- 
tris  turbatoi  &  metu  follicitos ,  nc  memor 
miuiia:  cfiet,  quam  ab  eis  accepiflet  , btande 
atqueleniteralloquitur-Nolitetimcrc,Hoce- 
nimexDeiordinatione&definrtoconfiliofu- 
it,quodin  Acgyptum  ego  vcncrim,vbiil!cme 
exakare,  &innoc  dignitstis  gradu  collocarc 
dctcrminauit.  Et  hoc  quidem  dccrctum  dcfl- 
nitumque  Dei  confilium  fuit;  At  neutiquarn 


140  VITA     IOAWSIS 

iliud  quoque,  quod  in  eum  fratres  ficuirent, 
crudelitatifque  in  illum  exemplum  ederent, 
quodtamen  prsruiderat.Quod  vero  Caluinus 
docct ,  ciufque  fectatores  obftinate  tuentur, 
Dcum  determinalfe,decreuifTe  ac  przdeflinaf- 
fe  Ada:lapfum,quomodo  czteras  res  omnes» 
quajcunquein  mundocommittuntur&fiunt, 
falfaopinioeffc,&  iam  olim  ab  Ecclefia  dam- 
nata.Quamcunqueenim  cxcufationem,  prae- 
textum,furTugiumCaluinus  eiufque  compli- 
cesqu^rere  atque  ohijceretcntent,negareno 
pofTunt,ficcumloquuntur,hocfe  quoque  di- 
cere,Deumpeccati  authoremefTc.  Sednacde 
rc  vberior  tradatio  in  eo  opere  fequetur,quod 
Deobeneiuuantepofthocme  editurumrecc- 
pi.Iam  Caluinus  etiam  auda&er  in  Domini 
noftri  honorem  &  gloriam  perhoc  impingit 
&b!afphemuscft,quodcailli  attribuat,  quse 
in  eo  ncque  f  uerunt  vnquam,ncquc  effc  potue- 
iunt,{yndcrefim,temorfum,compuncl:ionera 
&  coarctationcm  confcientiac:  Namoptime 
fibiconfcius,&defuaintegritatcatqueinno- 
ccnria  certus,  confidenter  Iudzos  appcllans: 
QuiSjinquir,veftrumarguetmedepeccato-& 
ahbi rurf us :  Vcmt  Princeps huiusmundi , tan- 
quam  me  meaque  opera  exploraturus,&m  mc 
non  muenit  quicquam,quod  arguat.  Sed tem- 
pu$ci%vtlo^uamurdceiufdemDon«ininoft.ri 

Iefu 


CALriNI.  141 

Iefu  Chriftiad  inferos  defccnfu,  qui  cx  prceci- 
pui$  Catholica*  fidei  articulis  vnus  eft,non  mi- 
nus  glonam  Chrifti  illuftrans,quam  illi  ,quibus 
refurrexifleeum  &in  cctlum  afcendiile  credi- 
rnusacprofitemur. 

CAPVT  XXVI. 
E  quo  Chriftilefu  Domini  noftri 
animaeadinfcros  defcenfu  Prophe- 
ca  Dauid  fic  vaticinatus  eft  Pf  al.  15. 
Nonderelinquesanimammeam  ln 
inferno,nec  dabisfanclum  tuum  videre  cor- 
ruptionem.Qua:verbaB.Petrus  Adt.2.dele(u 
Chnfto  accipit  atque  exponit ,  cuius  anima, 
cum  ad  inferos  defcendif]et,detineri  m  locis 
profundisiubpoteftate  Principis  tenebrarum 
nequaquampoterat^fed  poftquam  pra?dicaf- 
fet  &  manifeftam  fccifiet  fuae  diuinitatis  po- 
tentiam,gloriofeadcorpusredijt,aflumptaque 
rurfuscarne,quae in  fepulchro  iacebat ,reiur- 
rexit,prxfentibusfepulchricuftodibus,&Die- 
monibuSjipfaoue  morte  inuitis.De  hoc  eodem 
ad  inferos  deicenlu  ,  &  quemadmodum  his, 
quiillicdctinebantur,pradicarit,idemPetrus 
in  priori  fuaCanonica  epiftola  cap.  3.  fcribit, 
quodlefusChriftus  Dominus  nofter  mortu- 
usfecundum  corpus  &  viuensfpiritu,  fpiriti- 
buSj  qui  erat  in  carcere,veniens  predicauit.hoc 

eft 


f  4%  VITA     IQATSmS 

cft?ijs,quierant  fub  poteftate  mortis  &  Diav- 
boh.  prcdicauit ,  inquam  ,  incredulis ,  &  iu- 
ftis,  &  lilis  quidem,qui  Noe  tcmpore  incrc- 
duli  fuerantmon  vteosconuerteretad  fidem; 
fed  de  incredulitate  coui&osafpere  redarguit 
Sc  increpauit:  iuftosvcro,  eos  fcilicet,  qui  ad 
poenas  peccati  OrigiriaJis  pendendastantum- 
modoin  iimbo  detinebanturjConiolatus  eft, 
&  gloriae  fecit  participes.  Etcap.^.mulro  eti- 
am  ciarius  tcftimonium  de  bac  Chrifti  apud 
rnferos  prxdicatione  idem  Petrus  protulit. 
Loquens  enim  dc  impijs,  qui  pios  iuftofque 
calumniabantur,  quod  a  pcccatis  fe  vitijfque 
rcprimcrcnt  acreuocarentjRationem^inquir, 
ei  reddent ,  qui  paratus  eft  iudicare  viuos  & 
mortuos.  Proptcr  hoc  enim  &  mortuis  euan- 
gelizatum  eft ,  vt  iudicenturquidem  fecun- 
aiim  homincs  m  carne,  viuant  autemfecun- 
dum  Dcum  in  fpiritu.  Qiio  fignificare  vo- 
kut,quod  Iefus  Chnftus  praedicatione  fua 
apud  tnicros  fa<5faiudicem  ie  viuorum  atque 
mortuorum  declarauit  ,  manifeftauitque  in 
co  nimirum  ,  quod  impij  in  carne!,  fecundum 
quam  vixerunt^iudicati  fint&damnati-iufti 
aucem  proptcr  fpiritum  ,  quem  diuino  mu~ 
ncre  in  via  ducem  fecuti  funt ,  vitam  aeter- 
rum  adipifcantur.  Fateor  rem  hanc  intelle- 
ikn  admodum  efle  difficilem  3  fed  prseftar, 

cunj 


CALVIUL  145 

cum  non  intelJitjas,  hoc  ipfum  ingcnuc  pro- 
fiteri,quam  malc  interpretando  Ielu  Chnfti 
gloriam  obfcurarc  aut  deprimere,  &  fcriptu- 
ram  a  eenuino  in  alienum  fenfum  detorque- 
re ,  idcj  ue  oitentandi  mgenij  cauia  ,oeue  quic- 
cjuam  ignorafle,  fed  vt  omnibus  numerisab- 
foluti,&Deifpiritu  infigniter  &pcrfe<3cdo- 
tati  atcpae  illujflrati  doctores  efle  vidcamur. 
Qualem  Caluinum  fuiflc  Thcodorus  Peza 
nugacibus  fuis  ineptijs  &  nimis  apertis  mcn- 
dacijs ,  per  fummam  impudentiam,  &  fron- 
tcm  erubefcere  nefciam  ,  perfuadete  contcn- 
dit.  Atque  poflcm  cgo  mulca  alia  fcripturx 
loca  ,  a  Caluino  in.  fuis  operibus  minus  bene 
verfa  ,  Si  peius  etiam  expofita  proferre,  (^d 
cum  plerique  dodi  Sc  ingenioii  viri  ca  iam- 
dudum  attigerint,  &  quendam  breui  pro- 
,  diturum  fatis  fciam  ,  cjui  cius  errores  atque 
infcitiam  copiofc  Cc  demonftraturus ,  &  de- 
mum,nc  nimium  ego  prolixus  ledorique 
moleflus  fim  ,  huic  lioello  finem  imponam, 
per  quem  mihi  propofitum  fuit  in  apertum 
proferre  ,  atquc  efriccre  ,  vt  orbi  vniucrfo 
paterent ,  8c  cognofci  ab  omnibus  poflent, 
vita  ,  mores  ,  Sathanicae  impoftura:  atquc 
fraudes  ,  demum  mors  Caluini,  qua  iurans, 
blafphemans,  exccranfcjueDeum,d,{  extrcma 

ewmf 


144  VITA     I04NNIS 

cum  defperatione  cxtinctus  ex  hac  vita  mi- 
gnuit.Quaecaufa  fuit,vt  oftium  occluderent 
&adeuminuifendum  neminem  admitterent, 
ne  vidciicetoccafio  rudibus  &  mifere  fedu&is 
apenendi  oculos  fuos  hinc  daretur,  qui  eius 
ciottrma  capti  ,cique  nimium  addi£li,contra- 
rium,quam  quoderant  perfuafi,cernereatquc 
inflruiiic  potuiflent. Nuncfinem  impono  & 
claudo  hoc  opufculum  ,  humiles  &  finceros 
Deieiufque  Ecclcfue  Cathoheas  filios  exhor- 
tans.hunc  vt  tractatum  noftrum  fibiefle  anti- 
doton  velmt,applicenrque  tanquam  prarfer- 
uans  ahquod  pharmacum  contrapeftiientem 
&  venenatam  Caluini  do£tnnam,Theodort 
33ezrincpti)S  tectam  &fucatam,cuihoc  ftudi- 
umeft,vt  (piritum  tenebrarumin  angeium  iu- 
cis,&iupumin  agnum  transformet,atque  ex 
mulo  i.iephantem  faciat.Deum  autem  precor, 
vtrudes&idiotaf,mifcre  arec?ta  falutis  femita 
abduc~ti,&  Dcjmonis  fraudeerroribusimmerfi, 
oculos  mentis  fua;apenant,videantquc,quan- 
tumare&a  regiaqueviadeflexerint,&quem- 
admodum,cui  mordicus  adhasrent,fc&amdics 
magis  ac  magis  euanefcatypforum  vero,qui  fe- 
cla:Principesfunt&capita,canatusatqueftu- 
dia,non  modo  felici  fuccefludeftituantur,fed 
contraipforum  vota  fempercedant^qucdma- 
RifeftumfatisindiciumeflepoteftjDeum,qui 

illo. 


C  A  l  V  I  N  r.  145 

illorumconatus  femperirritosreddit,profpe~ 
rum  eis  iucceiium  negans,mmime  quoque  ha- 
rumnouationumauthorem  eflcDicantcnim 
mihi^Dux  Bipoiuinus  cum  fuoequitatuGer- 
manico,queminrranciamadcam  flamma  ig- 
niquevaftandamdiripicndamque,hoctamen 
prctextu ,  quaiii  ReIigioniiuccurlurus,intro- 
duxerat,quem  exitum  habuit?  Heluetij  &Ge- 
neuenfcs,aTheodoroBcza  folicitatiinducti- 
que,vtLugdunum  &Lugduncnfem  Piouinci- 
am  inuaderent9quo  deuenernut  i  Matilconcn- 
feoppidum  &  Lrancice  ciuicatcs  aha:,  aftu  ab 
eisintercepta-,quidcft,quodin  eorum  impcrio 
i&poteftatenon  permanferunt,(iaDeoiactu 
eftjVtineorum  potcffcatem  venircnt^  Cat*cl- 
nau,Renaudie,&Vilemougis,eatenqueconiu- 
rationis  focij,  cjui  authore  atquc  inftigatorc 
Caluino  in  nccem  adolelcentis  Regis  confpira- 
rant,quemfua!Coniurationis(uccei]uminue- 
nerundconatusquoeuaht?Ccrteeucntus,fce- 
dufqueeorumexitus&morsignominiofaam- 
plum  fatisteftimonium  perhibuit^aDeonon 
fuiflemifioSjliCLitlehumiilum  ad  tollcndum 
Achab&oirmcm  cius  progeniem  intcrnecio- 
nedeJcndumJibcr^.Reg.cap.^.comnumorat. 
Poltrotus,  qui  luaiorc  Thcodoro  Bcza  apud 
Aurciianum,no^ilcm,£cncroium,&ftrenuurt 
Piincipcm?Francilcum  Lotharingum5Gujfics 

K  Duccm 


!4<*  VITA     IOAVWIS 

Ducem  per  fa»dam  proditionem  ex  infidi  jsag- 
greflusocciditjfiDeuscihuius  confilij  auctor 
iuit,cur  non  euafit  faluus,  ficutDcus  Aioth, 
qui  Hglon  Regem  Moab  interfecerat,eripuiflc 
inlib.fudjcum^.cap.lcgitur^Dcnique  pacis& 
public£tranquillitatisillishofhbus,quicontra 
Kegnum  ipfiufqueRegisfui,cuiex  facramen- 
to,quoeierantobftricii,obedientiam&flde- 
litatem  debebant,vitam  nefane  coniuraucrat, 
cjuafau{lusD.Bartholom^i,Annograti£ei573. 
fcflusdiesilluxitfAhfit  vcr6,vtprooemm£jltis 
bonis  &innocentibus  tum  illatam  necem,eam- 
quefhagem,qua?diaboli  fraude  atque  malitia 
per  certa  Francia?  loca  oppidaue  nimis  quam 
crudelitcr  edebatur:  hoctamen  conflateratqj 
libere  profitebor,quicquid  fiue  fentiant,fiue 
fcnbant  nonnulli,  Caluinianam  fe&am  pro- 
fefsi,neque  illis  vicifsirri,quifidem  fallant  & 
fan&e  promifh  non  prafftent,officiumque  de- 
ferant,quajpromiferis  feruanda  effe.  Quodre- 
ftat.omnes  ego,qui  Dei  fpiritu  aguntur,cuiuf- 
uis  etiam  ftatus  fint  atquc  ordinis ,  rogatos  at- 
queobtefhtos  volo,vtafsiduopioque  ftudio 
Deumfeduloprecentur,vtverosisdo<5t.oresle- 
gitimofque  paftores ,  qui  falutis  viam  fincere 
monftrentj&abomnibus  Ecclefiasagrum  er- 
roribus  abufibufque  repurgent,Ecclefice  fua; 
donare  dignetur,Regi  (juoquc  noflro cxterif- 

<juc 


C  A  L  V  J  N  l  147 

queRegibusacPrincipibus  omnfbusfan&um 

iuum  fpiritum  largiatur,fapientiamque  ad di- 

uinameius,a?qui(simamque  voluntatem  cog- 

nofcendaminftillet,eiquevtobedire,acinof- 

ficiojin  Dei  timore,  veracjuereligione  fubdi- 

tos  continere  qucant ,  fua  gratia  afsiftat  at- 

queadiuuet.CuiDeo,creatori,redemp- 

tori  &faluatorinoftro,  fit  glo- 

ria  ,  honor  atque  laus 

in  omne-xuum. 

Amen. 


W    I    N     I     & 


i 
*  i    • 


4        /» 


DM5