This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves bef ore it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at |http : //books . google . com/
ANOOVER-HARVARO LIBRARY
AH IbÖl I
V ' <• ''
t»-*
H-
1
Harvard
Depository
^V'.- V":^--'-'
•^ ^ 'V/^^- V» ''^^i vv-,v
m^
1
Digitized byCjOOglC
Digitized by VjOOQIC
Digitized byCjOOQlC
Digitized byCjOOQlC
Digitized byCjOOglC
DE KRÜISWOORDEN.
ZEVEN
LIJDENS-PREÊKEN
DOOB
NICOLAAS BEETS.
UTRECHT,
KEMINK & ZOON.
(;Over de Domkerk).
Digitized byCjOOglC
Digitized byCjOOQlC
DE KRUISWOORDEN.
Digitized byCjOOglC
) I
Digitized byCjOOglC
DE KRUISWOORDBN.
ZEVEN
LIJDErrS.PREÉKElX
DOOR
NIGOLAAS BEETS,
THBOL. DR*
M^rdêr en Leer aar te Heemstede.
BM^OM
HAARLEM,
ERVEN F. BOHN.
1843.
Digitized byCjOOQlC
De woorden die ik tot u spreke zijn geest en zijn leveo.
cBRisTüs. Joh. YI. 63.
Digitized byCjOOQlC
M
EERSTE KRÜISWOORD.
Digitized byCjOOglC
Digitized by VJjOOQIC
LUKAS XXin. 34a.
Kir mvs zsiDs: tadir, ysmassF hbt hüü, irtant
. ZT WETBN HUT WAT «T OOBIT.
Qy w^ » Creljefijen t dut de ZAUgmaker , gedjorende zlja
lyden meest en liefst gezwegen heeft. Tot wederl^-
ging en beschaioing jsgner Tiganden ; tot bandhavüvg zgnér
onschuld ; of tot zelfbehoud sprak hy geep woord. —
j^h eên lam werd kg Ur slfu^ktingê g0hidy en ah
een schaap dat $tom is voor het aangeziehte zijner
êcheêrdersy alzoo en dede hy zijn^i^ mond niet op.
Voor Herodes zwe^ hy stille; TQor Pilatus andwoord-
de hy niet op eenig woord der vele heschnldügingen
die de Jode^ tegen hem inbrachten, en op menige
Traag des stadhond^v zelren evenmin , «oodat die stad-
houder ziek zeer verwonderde. — Ifocfa spottemy,
noch uittarting, noch mishandeling, noch het medelij-
dend Zie den men^eh^ lokt een klacht uit zijnen mond.
Slechts waar het er op aankomt tot Crods heerlgk-
heid een getuigenis af te ledigen; zgn wederkomst aan
te kondigeu ; den aart zgns geeatelgkien koninkryks te
{Hrediken; geeft hg een kort, krachtig, en loch nog
zachtmoedig bescheid. -^ Als Barabbas bovenhem wordt
verkozen doorliet opgeruid en wispelturig volk, in
1¥
Digitized byCjOOglC
( 6 )
Alleen Lukas heeft dit eerste woord opgeteekend.
Het verband waarin het voorkomt doet ons zien , dat
des gezegenden mond het nüsprak hj zgne krnidging
Pussehen ds twêê kwaaddoenders ^ denementmrreeh*
ter en den anderen ter elinker zijden (vsi 83i) Mis-»-
schien nog vö^Sr, anders onder, of terstond na, dë op
richting van het hout der vervloeking, dat hem tus*^
sèhen aarde en hemel plaats: hem dit l^fliel tn aairde
op dit Uoedig en afakhtd^k altaar door de cfferemd^
zijnee jcelf e versoenen mo«rt*
Zoo vervangt dan denkelgk dit aandoeulgk woord
het hartverpletterend klinken der hamerslagen, die de
nagelen hebben aangedreven , waarmede men ^ als ook
geprofeteerd is (Ps. XXII, 17&)| zijne handen enzy^
ne voeten doorgraven heeft. Zoo boort men dadeUjk
in wat stemming hy het kmis bd^Iimt, hy wiens Ya*
der God is , en dié sterven gaat om de vei^giffi^nis der
zondaren te verwervai. vauulI viegw hei Huir^
WAif T zT tTETÉi» iriBT WAT £T BOS» ! Ja , dct h Wel de
taal van den bedaarden, Üefelgken, biddenden, hoo^
gepriester der zondige menschen , wiens zachtmoedig-
heid ah^d de verbeelding ov^treffen moet, maar n6ml
iemslnd Verbazen kani Hy heeft zgn Yader niet wil^
len bidden , dat hy hem , den onsdinldigen f meer daa
twaalf legioenen zijner engelen byftect'e^ — iiiaarfayl»dt
zijn Yader dat hy zgnen moordenaren verg^vie;. zijnen
moordenaren , die niet weten wat zy doen I
VADEa, VERGEEF HET HUK, WAWT ZY MTETEH NIET
WAT ZY BOEIT ! Ja, dat is wel het geblaat van het Lam
God^i dat de zonde der wareld wegneemt.
Digitized byCjOOQlC
( 7 )
tabba; Het eerste knitswoord is een' aanroeping van
God) gelijk ook bet laatste. De Btere heeft, ook zijn
kruisigden, openbaat met God begonnen en Tolein*
digd. «^ Beiden in zijn eorste èn in zijn laatste woord,
spreekt by hem aan als sgn taber. taber, wrgsef
hêi hun , ioemt zy weten niet wtit zy doen. vadbr ,
in utöe handen beveel ik nUjn^ geeet. In beide
woorden beroept by zidi op zipie innige betrekking tot
God, ak de Zoon zgner Ikfiïe^— «Hy geeft hem den /««
dereten naam, by deze innige gebeden. Niet alzoo
als by klaagt. Dan is bet niet: mijn yadsr, maar
^MiJH ooB, MIJN <2roi>, icoarom hebt gy my ver»
laten.» Als degene die de gerechte toom Gods te-
gen de zonde drs^agt, plaatst by zich ah op een afstand
van den Heiligen oob. Ab degene die de zondaren
met God verzoent, dringt by dicht op zijnen vaber
aan; bezweert by hem by z^ne Vaderlijke Uefile, dat
hy hem verfaoore»
VAB1S& , verobsv. •*-» Zijn eerste woord is om ver^
giffenis. Niet: indien ik de Zone Gede beu^ zoa
dale vuur van den hemel 9n verteere hen (2 Kon. h
10) ; maar Kader ^ ^^g^^f ^l ^n. — Ach I de wra-
ke Gods bad de goddeloozen, die den Heere der heerlijk-
heid ten kraioe verhevm hiuMen ^ temend kannen vin-
den. Zoowel als ten tgde vwi de tegensprekinge van
Korah , Dathan en Abiram , die zich aan de van God
gegevene waardigheid van Mozes hadden vergrepen.
had de Heere ook nu 'wat nieuwe kunnen echeppen ,
het aardrijk zijnen mond kunnen epdoen^en hen
vtrelinden mei al wat het hunne wae, zeodat zy
Digitized byCjOOglC
( 8 )
levendig ter helle nedervoeren; opdai zy zouden
bekennen dat zy den Heeire getergd hadden (Nam.
XYL 30). Maar Jesus bad voor hen; bad om uitstel;
om de gelegenheid van zich te bekeeren / en* nogded te
hebben aan de genadegave van dat kruis , waaraan zy
hem nu hadden doen nagelen; van dat bloed, .hetwelk
nu uit de door hen geslagene wonden vloot; bad vocht
hen om den Geest der genade en der gebeden^ wau?-
door zy naar het woord der profecy hem aaneehau»
wen mochten , dien zy dooreteken hadden en rouw-
klagen (Zach. XII. 10).
Vader» vergeef I Gy bdioeft niet te vragen of hy
zelf hen vei^eft-; hy die hen beklaagt; hy die hen
opdraagt aan de genade des Vaders; hy die, als wy
verder zien zullen , hen veischocmt.
VADBE, VBaGBBF HBT HüiT. i^atl Aan wie F
Wat? De schrikkelijkste misdaad, en een samen-
loop van misdaden. De miskenning, de verwerping
van den Messias. De valsche betichting; valsche ver-
oordeeling; valsche strafoefening van. den onschuldi-
gen. De mishandeling, bespotting, verwonding van
den ongelukkigen. Ongeloof, onrecht, laster, wreed-
heid, moord.
Dat alles , en aan wie ? — Aan eene heidensche over-
heid , te wier opzichte hy onderwerping en eerbied ge«
|>redikt heeft, en die zgn onschuld niet handhaaft,
schoon zy er de macht en de lust toe heeft. Aan een
sanhedrin, dat in hem een gveraar voor God en zgn
wet gezien heeft; aan een volk dat hy heeft willen iy-
een vergaderen fgelifkerwy e eene henne hare kiekens
Digitized byCjOOglC
( 9 )
onder hare vleugelen byeen vergadert , — ^ maar dat ,
met dat sanhedrin, naar zijn bloed dorst, als het be-
geerlgkste, van al wat te begeeren is. (Ach , het ie ook
het begeerlgkste van al wat te begeeren is, maar in een
anderen sunl) Voor zulke lafhartigen , voor zulke on*
dankbaren bidt hy: Vader ^ vergeef het hun — en
Toegt er , o zachtmoedigheid die alles te boven gaat ,
YO^t er by : want zy weten niet wat zy doen.
ZT WBTEir iriBT WAT zT DOBif* — Dc Romcinsche sol-
daten, die hun last volgden en den Heere aan 't kruis
aioegen , wisten in den volsten zin des woords niet wat
zy deden; ja, zoo weinig, dat het niet voor hen zijn
kan dat de Heere hier bidt : Vergeef heP hun. Zy wa-
ren onschuldig. Z^ deden wat hun bevolen was,
gelgk ook ten opzidite der kwaaddoeners ter rechter
en ter linker zgde. In hunne schatting moest de Heere
Jesus ook een kwaaddoener zijn* Zy mochten niet an-
ders van den Joodschen ^aad en van Pilatus verwach-
ten dan dat , indien deze geen kwaaddoender en ware ,
zy hem hun niet zouden hebSen overgeleverd. —
Haar die JoodscheRaad en die Pilatus -» wisten zy niet
wat 2y deden ? Wisten zy niet dat zy den onschul-
digen kruisten 7 Zy , die valsche getuigen hadden moe-
ten opstooten om een klachte van Godslastering te-
gen hem op te maken ; Ay , die tot drie maal toe ge-
tuigd had; ih vind geen eehuld in hem/ — En dat
volk , dat als bezetenen had uitgegild : kruie hem , kruie
hem 9 had het zijne redenen aU machthebbende niet
gehoord, zyne wonderen als eens grooten profeten
niet gezien ? — Zekerlijk , Geliefden I Zy wisten dat zy
Digitized byCjOOglC
( 10 )
een grooten gruwel begingen; slechts de geheele uitge*
strektbeid van dien gruwel kenden zg niet. Zy wisten
èsttzy een Heiligen en Rechtt>eerdigén hadden ver>*
loochende en begeerd dat hun een man^ die een dood*
slager was 9 zoude geeehonken toorden (Band. III. 14);
zy wisten dat zy verraders en moordere geworden
waren van onschuldig bloed (VIL 02. Matth, ÏXYH*
4) ; — maar zy yristen niet dat 2y in ètn onschuldigen ,
Jesus van Nazareth, den Vorst des levens doodden
(Hand. III. 15) ^ den Heer der heerlijkheid kruieig"
den. De Apostelen getuigen dat zy dit in hunne onioe*
tendheid gedaan hebben (Hand. III. 16); dat deze ver^
borgenheid hun bedekt toasj daar zy het: andemins.
niet zouden hebben bestaan (1 Kor. II. 6).
Hiervoor nn is het dat de Zaligmaker de genade Gods
inroept ; voor dat gruwelijkste in hunneti gtüwel , v>aar**
van zy niet toeten dat zy het doen* «^ Maar zoo zy
het niet weten , waarom is het dan noodig dat het ban
vergeven worde gelijk al het overige? Omdat het, en
dit betreft met name de ^oden , omdat het hun schuld is^
dat zy het niet weten ; hun eigen schuld. Omdat zy hel
niet weten door de kracht des zondigen ongeloofb, dal
2ijn wortd heeft iui en zijn voedsel uit , hun hoogmoed
en lichtzinnigheid , hun eigengerechtigheid en aardsch*
gezindheid 9 waardoor zy hardnekkig en onbesneden
vün hart en ooren, altijd den Heiligen Geest eoe^
derstaanj gelijk hunne vaders alzoo ook zy (Qand..
Til. 51), y^soMm ook op hen komen moetal het recht--
veerdige bloed ^ dat vergoten is op der aarde ^ van
het Moed des rechtveerdigen Jbelsaf tot ophet bloed
Zachariae des zoons Barachiae toe , welke gedood
Digitized byCjOOglC
- , ( 11 )
u tuêêchênedMn têmpei en den altaar (lhlth« XXID.
35) ; waarom ode naar him eigm lodeelooie uittarting»
éh ctoJMto bloed opêr hen en hunne kinderen ko^
neen moei^ hetwdk na vliet langs den altaar des
kniicest tenzg dat altaar ook voor bm een zoraallaar,
ett dat bloed ook voor beo soenbloed w^en mogey •
weaen ili^pe naar het gebed van bem, 'die nu bidt, (ook
vo^NT den Heiden bidtf dien hy tevergeefs zgneoHsabnld
ent hooge waardigbeid beeft doen Ugken) : vader, vb&«-
osp mrv Hüir , wait zt wètbn hiit wat vt notif •
. 2oo vervtdde de Heiland de letter der pnofecj, wel->
ke voorzegd bad» (Jesaia LHI. 12} dat hy die met de
everPtedere geteld wotdeH^ 4fn veler zenden dra^
gen^ ook tioer de e^vertredere bidden aemde^ en dat
woord van den 109^ Hafan (vs« 4} is op bem toqias*^
selgk : F'oor mijne liefde etaan ze mg.tegm , tnaar
ik iooè in V gehedé
Zoo voegde de Beland bet aandoenlgkst voorbeeld
by z^n ernstig voorscbrift, en bezegelde op den beuvel
Golgotfaa biddende, wat by op een anderen berg lée-
rende .gezegd bad : heht uwe vijanden lief^ hidt voor
degenen die u haten ^ «^ by, wiens liefde zoo groot'
was, dat by zelft voor zgne moordenaren op de op-
rechtste , de tederste wgze bidden kon.
Zoo betoonde zicb de Hóland vervuld van z^ bei-
bg boogepriesterlgk ampt, van welks zegeningen by
ook beh niet wilde uitsluiten , die alle aanspraak er op
meer dan dubbel sobenen verbeurd te bebben.
Niet onverhoord bleef zijne eerste bede op het kruis.
Digitized byCjOOglC
( 12 )
Uy wist dat de F ader hem altijd hoorde {io\^ XI^42) »
Als-^hy die nu bidt» onder vreesseHjke teekenen aan
hemel en aarde « den geest g^even heeft — koeren de
scharen , die daar te samen gekomen zijn. om dit te
aanschouwen , ziende de dingen die geschied zijn ,
• wederom , slaande op hunne horsten (vs. 48} i en ?ijf-
tig dagen later , roepen drie dnizend zielen die Christus
gekruist hebben , en over wie en wier kroost zijn bloed
is uitgedaagd , met verslagene harten tot zgne Apos-'
telen; fFat zullen wy doen^ mannenbroeder^ ? —
Zy bekeeren zich, en worden gedoopt tot vergevinge
der zonden^ en in plaats van de roekeloos getarte
bloedschuld ontfangen zy de gave des E. Géestes^
Toen werd zijn gebed, toen zijn kruis verstaan, en
zoo menigmaal een zone Abrahams zijn hoofd buigt
Yoor de ergernis diens kruices, zoo menigmaal is het
' cene nieuwe verhooring dier aandoenlijke bede, die voor
alle zondaars, uit alle geslachten, talen, natiën en ton^
gen , zoo veel troost en balsem hebben inoest.
TÜSSCHENZANG.
Psalm XXII. 12. 14. 16.
Gy, die God vreest, gy allen pryst den Heer;
Dat Jacobs zaad zgn grooten naam vereer;
Ontzie Hem toch, o Israël! en ker
Vertrouwend wachten.
Wie my veracht', God wou my niet verachten ,
Noch oor, noch oog
Van mQn verdrukking wenden ;
Maar heeft verhoord, wanneer ik uit de ellenden,
Riep naar omhoog.
Digitized byCjOOQlC
( 13 )
Eerlang gedenkt hieraan het wareldrond ;
Haast wendt het zich tot God met hart en mond;
En waar men ooit de wildste volken vond^
Zal God ontfangen
Aanbidding, eer en dankbre lofgezangea:
Want Hy regeert,
En zal zQn almacht toonen;
Hy heerscht, zoo ver de blindste Heidnen wonen ^
Tot hem bekeerd.
Zy komen aan, door Godiyk licht geleid,
Om 't nakroost, dat den Heer wordt toebereid,
Te melden 't heil van zgn gerechtigheid
En groote daden.
Wy hebben te samen overwogen het eerste kruis*
woord van den Middelaar; den eenigen Middelaar Crods
en der menschen ; van den Christus Gods , in toien God
WO* de wareld met zichzelven verzoenende^ hare
zonden haar niet toerekenende.
Om vergiffenis te verwerven voor de overtreders van
Oods heilige wetten , die zijn gerechten toom verdiend
hebben, heeft hy dit Golgotha, heeft hy dit kruis be-
klommen.
Om de Vaderlijke gunst te herwinnen voor hen die
ze door de zonde hebben verbeurd» zoodat ook zy » in
hem , dien zdfden hoogheiligen , Vader noemen mogen ,
dien hy hier als zijn Vad^ aanspreekt , heeft hy zijne
handen laten doornagelen.
En hangende tusschen hemel en aarde, en den tegen
de zonde vertoornden God zijn verwond^ verbrijzeld ^
gestraft en gestriemd lichaam aanbiedende — is zijn
geheel aanzijn niet anders dan een gedurig gebed voor
Digitized byCjOOglC
{ !♦ )
alle zoodaren: Fader^ vergeef hun. Vergeef hun ,
om mijnes Igdens , om Bagnes uitgestorten bioeds wille.
Tot dien Middelaar moeten allen komen » wie de last
en de schuld der zonde drukt; die voor den toorn
Gods beven; die Gods rriendsofaap en genade begee-
ren. Zonder Middelaalr, is er geen wegneming van
zonde of straf ; geen toegang tot* God; geen gunsten
genade van boven. *— fFai aal een msnêche geven
tot loeeinge van zijne ziele ? Een ander Middelaar
dan deze is er niet. God heeft dezen gegeven ; het is
zijn eigen Zoon ; een geringer kon den toorn Gods niet
dragen, de last der schuld niet wegnen^en; een aan«
ziealgker kon er niet bestaan. •— Gy moet dus tot de-
zen vlieden , o mensdi j . fijr is de verlichaamde genade
Gods ; hjr is de vergeving uwer zonden.
Ziedaar het euangelie ^les kruices van Grolgotha » zie-
daar het euangelie van den Midddaar Gods en der
menschen, hetwelk nu adbttien eeuwen op deze wareld
gepredikt is. Wat heeft het in den loop cUer eeuwen
vele duizenden verkwikc, die; uit de diepte der ellen*
de en doemwaardigheid , in welke zij zich van nature
Terzonken gevoelden, die stem der Yerlossinge hoo-
ren moditen, die niet ophield rondom het kruis der
verzoening te worden gehoord: Vader, vergeef het
hun ; die dat kruis omhelsden , eai gevoelden dat zy ge^
reehtvaardigd door het geloofd in den aUes voor hen
voldaan hebbenden Gekruisten , vrede hadden met God.
Maar ook hoedanig een tegenspreken hebben dat kruis,
ep die gekruiste , in den loop dier achttien eeuwen niet
van de zondaren moeten verdragen $ aan hoeveel
Digitized by VjOOQIC
( 16 )
bpsnUjkcy heinnelijke en onniriUekeurig^ tegenspraak,
staat het nog beden ten dage bj dnizenden ten i(HM
Tegenspraak van het hoogmoedig hart, dat zalig wil
worden door eigen verdienste, door eigen kracht; en
het kruis niet noodig rekent, het kruis vernedert, bet
kruis verwaarloost.
Tegenspraak van het wareldge^ind gemoed, dat van
bet verkleinde kruis een borstcieraad wil maken, waar-
mede het den kring van wareld en gdelheid rondloopt ,
in plaats van wareld en ijdelheid aan den voet diens
kruices af te zweeren en te verioocheneip.
Tegenspraak van allerlei aard, miskenning, terzijde
stellingen verloochening op allerlei wigze* «-* vilObr,
VEBCISKP WT VV^i WAlfT ZT WETSK ITIST WAT ZT nOBH 1
Zj gevo^n niet boe zj zich aan U , en uwen €re«
zalfde vergrijpen , die in hem niet zien willen den eeni-
gen JKUddelüar, en ook den bunnen I -^ Zrj weten niet
<lat er geen pad bestaat, helwelk nitkomt op eei;iwig
behoud , zuiders dan dat hetwelk over den heuvel Gol-
^tba heenloopt ;«Z7 weten niet dat bet den eisch des
Cbrislelijken geloo£i niet vervnlt, indien zj (onver-
6philbg byna welke paden zj gaan) slechts nu en dan
een "srluehtigen uitstap doen naar dien heuvel, en een
vluchtigen blik werpen op dien Lijder, aan wiens
smart geen andere smart gelijk is , en die ook nux-
KB ongerechtigheden op zich doet aanloopenj zoo
ras zy erkennen dat hunne ongerechtigheden ben ver-
doemelijk maken voor God; dat zy alleen door hem
kunnen worden weggenomen , en dat zj ze om zijnent-
wiUe voortaan willen verfoeien , gelgk by ze o«i bun-
nentwUle torscht op bet kruis.
Digitized byCjOOglC
( 16 )
Hoe is het met u» Geliefdeii! — Hoe leeft gy met
deo u verkondigden Heiland? — Weet gy wat gy doet ,
en doet gy wat u ten zgnen opzichte betaamt? — Ziet
gy in hem, in hem alleen, uw heil' en hope; — ziet
gy in z^n krnis , en in zgn kruis alleen , den grond uwer
gerustheid, en van al uw troost in leven en ster*
ven? — Hebt gy om zgnentwille de zonde afgezworen
waarvoor hy bloedt, of drgft gy door lichtzinnig de
oude paden te vervolgen , in schgn van aanbidding en
liefde, nog een verraderlijken nagel meerder door zgne
gezegende handen? — Hebt gy hei vleêêch gekruist
met dé bewegingen en begeerlijkheden ^ om door
den Geest te leven en te wandelen , of kruist gy den
Zone Gods wederom j en maakt hem openlijk te
schande^ door zijnen naam te noemen en niet af te
êtaan van ongerechtigheid?
Waar is uw plaats op Golgotha; by de vrienden , of
by de moordenaars des Heeren? — Indien by de eer-
sten « betaij'êt het door uwen geloovigen, liefdergken,
godzaligen wandel ; — indien by de laatsten, laat zgne
groote liefde , waarmede hy ook zel& voor zgne moor-
denaars bidt , u eindelgk vermurwen ; u doen aanêchou*
wen , wie hy is en voor u zgn wil , ii^ wien gy tot hier^
toe gesteken hebt; slaat rouwklagende op de hor^
Hen; bekeert u, gelooft, Iaat u rechtvaardigen, laat
u heiligen door zgn bloed!
Nog is het daartoe niet te laat. Dat bloed , dat kos-
telijk Middelaarsbloed , reinigt van alle zonden; ook
van de ergste zonden tegen den persoon des Middelaars
zehren begaan.
Nu (Jeliefden ! Alle zonde door een gedoopten Chris-
Digitized byCjOOglC
( 17 )
ten , door een aan wten Christus geptedikt , de genade
zgns kruices van God aangeboden is, is zonde tanden
persoon Tan Christus zelven. -* Maar hoe veel troost
nu voor deng^ie» die door Crods genade tot het insicht
daarran geraken mag, is er in dat woord, dat eerste
kraiswoord des Heilands: Fader^ isergeef het Atm,
^/öant zy weten niet wat zy doen.
Zy weten niet vmt zy doen. Zoo was het met
my , zegt de zondaar, die tot inzicht van zijnen zondi-
gen w^ komt: ik wiet niet wat ik deed. Ik wist
wel dat ik niet wandelde in alle de rechten en gebo-
den des Heeren ; ik wist dat ik afgoden dieikle v^or zgn^
aangezicht; dat ik mgne begeerlijkheden stelde boven
zgn wil ; dat ik in velen struikelde , en gedurig over-
trad. Maar eerst nu zie ik in hoe gruwelgk dat was;
hoe strafbaar by den Heiligen; hoe strafbaar vooral
in my, die by m^n doop zulker dieriwre belofte was
deelachtig geworden ; wien de wa des Heeren zoo ge-
durig is voorgehouden ; wien zijne genabb zoo telkens
is verkondigd ; in my , die ock zelf beleden heb den
naam van den gekruiste» Christus t Yan den gekruis-
ten Christus, — ach , wat wist ik wie hy was , en wat
hy wezen kan voor de arme ziele d^ zondaars; tk
weet het eerst nu ; eerst nu ken ik de diepte waarin ik
nederlag; eerst nu de genade die er den zondaar uit wil
opheffen I — Maar zoo mag ik myzelven dan ook deze
bede des Heeren toepassen , die hy voor zgne moorde-
naars en vervolgers heeft uitgesproken : Fader^ vergeef
hun^ zoo mag ik myzelven dan ook toeëigenen dat ver*
zoenend bloed , van hetwelk hy zijne moordenaars zelfs
niet uitsloot; zoo mag ik met een innig vertrouwen
2
Digitized byCjOOglC
( 18 )
I>iddeii: Om Christus wille ^ F'adêry verge^ m^^
want ik wist niet wat ik deed.
Zoo is het Geliefden I — Alle zonde, welke gedoopte
Christenen , die het euangelie der geimde uitwendig ken-
nen , begaan , is lastering tegen den Zone des men*
schen , doch zoo zy. wordt ingezien , en berouwd 9 kan
ook deze vergeven worden , naar des Heeven woord >
Matth. Xn. Si., naar des Heercn gebed, in den text.
Welgelukzalig die tot inzicht komt; difiaan zgne ziele
ondervinden mag, dat de voorbede van Christus ook
voor hem uitstel verworven heeft , ook voor hem een
tijd van genade « waarin hy zich nog kan bekeeren.
Anders is het met de zonde tegen den Heiligen Geest^
Het is een zondigen tegen beter weten aan , een opzet-
telijk en met klaar bewustzijn zondigen tegen God en
Christus ; gelijk de rebellie der duivelen. Deze kan niet
vergeven worden (Matth. XII. 31) zegt de Heere, noch
in deze f noch in de toekomende eeuwe. By deze weet
men wat men doet; by deze volhardt men ook, en
komt nooit tot een ander inzicht. Voor deze heeft de
Heere niet gebeden. . Dit is de doodzonde , waarvoor de
Apostel ook niet zegt dat wy bidden zullen (1 Joh.V.
16). Die deze zonde begaan heeft , zal ook zelf niet om
vei^eving bidden. Deze zonde bestaat in het weigeren
van , en het ten einde toe ongevoelig blijven voor de
aangeboden vergeving. — Die derhalve gevoelt dat hy
nu weet, wat hy vroeger niet wist: hoe misdadig hy
tegen God en Christus gehandeld heeft; die heeft de
zonde tegen den Heiligen Geest niet begaan, en, in wat
gruwelen hy zich ook móge hebben toegegeven , er is
Yoor hem genade door dien Heiland, die voor Cajapha^^
Digitized byCjOOglC
( 1'9 )
e<i d% zgaen; dU ook voor hem gebeden heeft — en
wiens aan het krui» uitg^tort bloed van alU s^ndm%
Niemand bKjve d^n beschroomd, bedroefd, moed^
loos f Tan verre staan , en zegge : myns zonde zijn
grooter dan dat zy oergeven worden.^ Niemand slui-
te zich nit, daar Ghristos allen aanneemt. Niemand
mistrouwe een Middelaar, die by het bestijgen van
het kruis tot verzoening , zulk een kraditig bewijs ge-
geven heeft van. zgne welmeenendheid ten opzichte
zijner bitterste vgaüdea^n beleedigers; die in zijn eerste
woord , aan het hout gesproken , zulk een ruim denk-
beeld van die genade op doet vatten , welke hy in den
gebede van zgnen Vader vergen kan, welke hy door zgn
bloed by den Vader voor arme zondaren , ook voor de
verfoeielijkste onder hen , verworven heeft.
Dat mistrouwen te voeden , is almede een doom aan
^n kroon te hechten, een nagel door zijn handpalm te
slaan. Wat meent gy , dat het ongeloof dat hem mis-
trouwt, hem niet evenzeer grieft als het ongeloof dat:
hem bespot ^ of het hoofd schuddende zich afkeert?
Vergeef het htm , vaant zy weten niet wat zy!
doen/ Geloovigen, die barmhartige hoogepriester , die
voor de zondaars heeft gebeden in den bloedigen voorhof
Golgotha, waar hy de ofiferande zijns zelfs bracht op
het altaar des kruices , bidt ook voor u nog in het Hei-
lige dèr Heiligen van Gods hoogen hemel , waarin hy
by zjjne hemelvaart is doorgegaan. Gy hebt een Voor^
spraak by den Vader ^ Jeêus Christus^ den recht*
2*
Digitized byCjOOQlC
( 20 )
vaardigen t die des Vader sgiie bloedige oflferandè al-*
t^dala heriniiertt -«^ Hoe zalig, boQ Uoostrjjk is die g^
dachtet Maar bedenkt dit : van nit zgnen boegen ht*
mei, ziet de Voorspraak op u nederi en slaat al uwe
gedragingen gade; kt op n: of gy« als bj» onder bet
kruis u opgel^di oog en bart tot den Vader^ in de
beioelen verbeft| en met rertrouwen bem aanroept; —
of gjf ds bji uwe Taanden vergeeft, en om bunne be-
keering bidt » met een liefiler jjk en volkomoi gemoedi *^
Wat ziet by van u? *<- O Bidt bem, Indt bon altijd»
dat hSi steeds betere dingen van n zien moge; en zgnen
verworvenenGces! overvloedig over u ea ons alkn uit*
storte. Amen,
Digitized by VjOOQIC
TWEEDE KRUISWOORD.
Digitized byCjOOQlC
Digitized by VjOOQIC
JÖHANNES XIX. 26. 27a.
JESÜS lïU ZIENDE ZIJIf B MOEDER 9 EN DEN DISCIPEL DIBIT
HT tilEF HADDE DAARBT STAANDE, ZEIDE TOT ZIJNE
UOEDEE: V&OÜWE, zie, uw zone. daarna ZEIDE
HT TOT DEN DISCIPEL.' ZIE, UWE HOEDER»
Van de zeven kruiswoorden des Heereü, z^n de eer-
ste drie alkn door hem uitgesproken voor de drieunr-
sche duisternisse , waarin het Igden zijn schrikkelijk
toppunt bereikte en h^ zich van zijnen God verlaten
gevoelde. — Het zijn alle drie woorden van liefde en
genade voor anderen. liet is : tusschentreden voor zijne
Vganden; verzorgen zijner moeder; zaligspreken van
zgn kruisgenoot. — En in dit alles is nog een openl^k
bewijs dat hij Gode dierbaar is, dat hy veel en alles
by hem vermag; een bewijs dat hy macht heeft om
over de menschen op aarde en 'de poorten des hemels
te beschikken. Op de vlergiffenis zijner vganden dringt
hy aan , door zidi als den Zoon voor den Vader te stel-
len, met toten hy een iV, en die hem altijd hoort.
De zorg voor zijne moeder oefent hy uit, door in een
enkel indrukmakend woord voor zijnen discipel al de
verstaanbare kracht van een liefelijk bevel te leggen.
De toezegging van het paradijs aan den nevens hem ge-
Digitizèd by VjOOQIC
( 24 )
kruiste geschiedt door bem ah macht hebbende. Dan
komt de duisternis over de gebeele aarde , en .de toorn
<]^ods tegen de zonde over den geheelen Jezus. Dan
verbergt hy geheel zijne waardigheid» geheel zijne
Godheid, onder zijn zwaarst en bitterst lichaams- en
ziele-lijden. Zoo hy spreekt, het is om dat zwaarst
en bitterst lichaams- en ziele-lijden te openbaren en te
prediken. My dor^t , ziedaar voor het lichaam ; mijn
Gody mijn God, waarom hebt gy my verlaten^ zie-
daar voor de ziel. Maar, wanneer ^dat dan ook is door-
gestaan, dan kondigt eene groote stem, uit het diepst
zijns harten opkomende, aan, dat het volbracht is;
herneemt de Zoon zijn hooge rechten ; en mag hy zijnen
geest Gode als zgnen Vader aanbevelen*
Wy verkeeren nu nog met onze beschouwingen in
die eerste periode van het kruisigden , waarin het nog
dag is op Golgotha » waarin nog eenig licht in de ziele des
'Middelaars schijnt; waarin hy nog niet, als in de drie
uren zijner schrikkel^kste persing, geheel in zich zelven
is gekeerd , om zyn Middelaarslijden zonder eeiiig ander
inmengsel te smaken ; waarin hy nog oogen betoont te
hebben voor vriend en vijand , die onder en nevens zijn
kruis zich bevinden. Wy zullen hem na het gebed voor
zijne vijanden , die zgne handen doornageld en het kruis
opgeheven hebben , een blik zien werpen op zjjnemoeder
en den discipel dien hy lief heeft; een woord hooren
spreken tot die twee dierbaren. — Liefeljjke verschei-
denheid in zijne veelvoudige liefde! Op de laatste
zegening over degenen die hem vloeken; volgt het
laatst vaarwel aan degenen die hem lief hebben. — Al*
zoo hy de zijnen ,' die in de icareld waren ^ H^fg^
Digitized byCjOOQlC
( 25 )
had haddêf zoo heeft hy ze liefgehad tot den ein»
de^ — De meosck Jesos^ met wien zich de Ghristus
Grods in den schoot der onbevlekte maagd vereenigd
had| neemt aficheid van vleesdi en bloed, van den
schoot dhe hem gebaard , de boezan die hem gezoogd
heeft ; zgne menschfaeid gaat door li/den tot de heer--
lykheid in^ die zijne Godheid by den Kader had
eer de wareld wae. Maar eerst vermaakt hij aan men*
schen de rechten eu de pliditen der mensdielgke kin-
derliefde.
Broeders en Zosters, wat is dk heuvel Golgotha
vruchtbaar in beschouwingen; en hoe onuitputtelgk in
liefelijkheid is dat kruis van den Heere.
In het re^i hetwdk aan onze afgelezene textverzen
voorafgaat) lezen wy : £n ly het krme Jeeu etonden
zjfne moeder ^ en zifne moeders zueter , Maria Clopae
wyf^ en Maria Magdalena. Mattheus spreekt (XX VIL
55^ van vele vrouwen die Jezuê gevolgd waren
van Galilea <mi hem te dienen; maar het oogenblik
waarin die euangelist ze voorstelt, is het oogenblik van
's Heilands dood ; en zg stonden toen niet meer by het
kruis, maar van verre; denkelijk door de RomeinSche
soldaten teruggedreven zijnde ; ook was de moeder des
Heeren toei^ niet meer in haar midden , als uit hetgeen
wy nu zien plaats hebben volgen moet.
Intusschen , hoe beschaamden deze zwakke vrouwen ,
die den Heiland in al zijn jammer navolgden en zelfs
op den kruisheuvel niet verlieten, die elf mannen, die
in Gethsemané hem allen verlatende gevlucht wa*
Digitized by VjOOQIC
( 26 ) ,
ren , en die eerst Mreder tot zichzelven komen m6es'
ten om op de schreden des Heilands terug te keeren ,
terwijl het niet blijkt dat zy allen teruggekeerd z^n» —
Van Petrus editer weten wy 't, maar eok» dat hy op
nieuw en erger dan te vor^» een blgk van lafhartig-
heid geven moest; van Thomas is het denkelgk » dat ook
hy den Heiland op 't kruis heeft gezien, daar hy na-
derhand zoo zeer aandringt op het aanschouwen van
de teekenen der nagelen in zijne handen en der speere
in zijne zijde; van Johannes, den discipel dien deHeere
liefhad, lezen wy het hier en vervolgens»
Aandoenlijk is het, onder allen, ons dit tweetal hy het
kruis van Jesus voor te stellen* — Neen! zy vermochten
er niets tot zijne hulpe, zgn dienst, zijne vertroosting of
verkwikking ; hen te zien kon zelfs niet anders dan zijn
lijden verzwaren 1 Blaar zoo iemand ten bloedigen heu-
vel door zijn hart werd uitgedreven , — hoe konden zy
achter blijven. De moeder, kon zy haar zuigeling
verlaten^ het hind har es boezems? — want dat was
hy toch , de dierbare , wien men dus mishandeld-had ; de
dierbare, die den dood te gemoet ging. De discipel
dien de Heere liefhad, wien hy boven de liefde die hy
alle de anderen toedroeg, met eene menschelgke, met
eene broederlijke tederheid vereerde , de geliddste on-
der de geliefden ; zou hy tot den laatsten nacht toe
hebben aangezeten in den schoot des Heeren, om
nu den aanblik van het kruis des Heeren te schuwen .
en dat woord der Schrift te schande te maken: een
vriend heeft ten allen tijde lief (Proy. XVIL 17).—
Neen, aan den voet des kruices, daar is de plaats
zijner moeder, daar de plaats zijns brokers, —daar:
Digitized byCjOOglC
( 27 )
ook dé plaats van alle degenen die de liefelijke en ge*
zegende voor zijne moeder ê én broedere verklaard
heefij ümdat zy dên mlle doen zijne Vadere die
in de hemelen ie (Matth. XII. 50). Die bem lief beeft ,
heeft 'hem ten allen tgde lief; aan den bruiloftsdisch
te Gana; waar hy een zegenend wonder doet, ook als
men zulks het minst is verwachtende; onder het nede-
rig dak te Bedianiën , waar hy de schatten zgner liefde
en troost opent; en op den bloedigen heuvel , waar
een gedeelte z^ns Igdens terugvalt op het hart van
die hem ook daar gevolgd zcjn. In de dagen der blgd-
schap; in de dagen der smarte; als de Heere groote
dingen doet aan zijne dienetmaagd y wier nederheid
hy heeft mangezien (Luk. L 48. 49} ; enale een zwaard
door haèrzelfe ziele gaat (IL 35) ; als hy zgn dienst*
knecht vereert mét een gezicht zijner heerlijkheid (Luk«
IX.) y en als hy gezien wordt in zgn vernedering , in han->
den van hen die hem bespotten , honen , vervolgen , — *
overal moet de Heere, overal de Goddelijke vriend
beleden worden met dezelfde liefde, hetzelfde geloof,
dezelfde standvastigheid. Belgders van z^n hoogheer-
Igken Naam , bedenkt het — - en ontziet niets voor dien
Dierbaren, die voor u dit kruis niet ontzien heeft!
Ja , een zwaard ging door Mariaas ziele ; een scherp
zwaard, een zwaard van schrikkelijk folterend zie-
lelijden. Was hy niet op de hardste doodsponde
uitgestrekt, die zy in zoo harden wieg had neerge-
legd, in de onvergetelijke nacht zijner geboorte! cc Zoon
«van smarte, ik heb u gebaard in eenen stal, en ein-
^digt gy op een kruis? — Ik heb u 'ontstolen aan de
Digitized byCjOOQlC
( 28 )
«ddJi van Herode$, en b^w^kt gy sn on^ het ge-
«ridit van Pilatitö?» Zood»iige ziülen iuate onaitge-
sprokeoe, en ook — niet waar, moederkarteBl-^onntt-
sprekelgke vertuchtingen geweest 2{|n. «^ Eir te midden
van die sohrikkelgke smart, en tegenover èat krais van
smaad, schande en p^n: hoe raadselachtig moeten haar
voor de herinnering z^ voorbygcgaan i engelen en her*
dets en Oosterscbe w^en, en alle de wonderen van
haren grooten zoon , dien zy ontfangen heelt uü dtm Hm^
ligen Geeêtf die Godê Moon genaamd zoxk worden,
wieu God de Heete den t kroon zynêFaders Davide
geven zou* Maar had Simeon voorzegd van het ztoaiBird^
dat door haar zei f e wie gaan zouden niet zj sou
naar zgn woord behooren tot degenen, voor wie het
LICHT tot verlichtinge der heidenen ^ m% tot heer^
lijkheid van het volk leraely een teehen z^'n zou*
de dat ivedereproken zou worden. Qak nU -^ schoon
geen troost van opstanding en wederzien haar onder-
steunt, — ook nu, ook hier, wederspreekt zj het ge«
heimzinnig teeken niét. :Zoq ket velen ten val ge*
eteld is , het moet in éene eerste plaats tot hare op*
Handing geeteld hieven. — Dat was Gods kracht die
haar ondersteunde; meer dan de sdiotidérvan fcban-*
nes, waarop zy mogelijk leunen mocht; Gods kracht
die haar teder moed^lgk hart sterkte, om dtt aan te
zien wat zy zag. Hoeders, nioeders! welk e^e kracht!
Haar ook gy weet niet wat gy zoudt kunnen uitstaan ,
indien gy beproefd wierd' en Gods bystand u niet ont-
brak. Haar ook wy weten het geen van allen, voor wy
het ondervinden. Zoo menig Christen fieeft in een
oogenblik van kleingeloovigheid uitgeroepen: indien
Digitized byCjOOQlC
( 29 )
sulks of zulks mj overkomt bezwgk ik: die aU bet
kern overkwam , tot beerlfikbeid Gods be^)deo mocht:
Uwe genade iê mg genpeg^ uwe kracht warde in
zwakheid voliraehi/
By de kracht waarmede Maria gesterkt werd naar
den inwendigen meneehe^ kwam de troost die van
het kruis zelf tot haar mocht afvloeien.
Wy kzen dat Jeeuê zy^ne moeder zag. Wat moet
het reeds voor Maria geweest zijn te zien dat hy haar
zagF Maar in Jesus was haar te zien, en te weten
wat zy tot haar troost meest behoefde» en meest
wenschte, hetzelfde. Zoo haar aanblik z§n hart een
nieawe wonde toebracht, hy denkt slechts om het ha-
re te zalven.
Jesus nu ziende zijne moeder y en den dieeipel
dien hy lief hadde^ daarhy staande ^ zeide tot zij^
ne moeder: vrouwb zib, üw zone. Daarna zei^^
de hy tot den discipel: zib, vwb iiobdbr.
Weinige woorden. De Heere drukt zich zoo kort
mogel^k uit. Daaraan zien wy dat hy tot vrienden
spreekt, die hem verstaan. Hy noemt hunne namen
niet. Hy laat niets blijken van 'hun beider betrekking
tot hem. Hy spaart hen den smaad en de beleedigiik-
gen , die daaraan hier voor hen verbonden zouden we-
ze. Het is genoeg dat zy zich daaraan hebben bloot*-
gesteld. En ook is het hier het oogenblik , waarin al-
le aardsche betrekkingen ophouden , en de banden des
bloeds breken. '
vKouwE, zegt de Hcere, zie, uw zowe. Ziehier
Digitized byCjOOglC
( 30 )
dengene 9 aan wi^s zorg gy n in plaats van aan de mï}ne '
toevertrouwt. — Maria wordt tot haar troost op lohan-
nes gewezen , en niet op liaar voorrecht als moeder van
den Heiland der wareld, voor zoo veel het vleeseh
aangaat; dat vleesch is gekruicigd , en deze haar roem
moet haar gekruicigd zgn. 'Haar zoon Iaat haar een broe-
der na , om baren ouderdom te steunen , en zy behoeft
dien steun 9 tot haar dood. zie, zegthy, tot Johan-
neê , ZIE , UWE HOBBBR. Zorg gy voortaan voor hai»
als voor uwe moeder. — Stervende beschenkt hy zgne
moeder met een zoon, en den discipel dien hy liefhad
met eene moeder ; hy geeft beiden wat hem dierbaarst
was geweest op aarde. Liefelijke nalatenschap.
Opmerkelijk is dit liefdeblijk vmi den Heere Jesus
aan het kruis , voor zijne bedroefde moeder. Het w^st
ons alweder op den innigen band die hem naar zijne
menschfieid aan het menschdom verbond. Ja , gielief*-
den ! hy was door de inspraak der natuur , door de stem
en den band des bloeds onze broeder. Niet slechts
door geboorte, maar door kinderliefde is hy met het
geslacht Davids, met het huis Israëls, met het kroost
Adams vereenigd. Van die kinderliefde was Nazareth ,
waar zijn onschuldige jeugd zijnen ouderen onderdanig
was, getuige geweest; die kinderliefde zag ook Gol-
gotha, op een aandoenlijke wijze, tusschenMoed en tra-
nen uitblinken. — Hy vergat zijne moeder, zijn nu
reeds bedaagde moeder niet, hangende tusschen zijn
volk dat hem verworpen had en zijn God die hem ver-
laten zoude; uitgestrekt op het hout der vervloeking,
gebukt onder* den last van de zonde der wareld. Het
lam dat geslacht wordt ziet om naar het schaap dat
Digitized byCjOOglC
( 31 )
liem gebaard heefk; en de hoogepriester zich aangor*
dende met bet bloed der verzoeninge tot bet beilige
der beiligen door te gaan , ziet om naar de vrouwe uit
bet midden des volks » die bem negen maanden onder
baar bart beeft gedragen , om baar te vertroosten dat
by acbter den geheimzinnigen voorbang verdwijnt.
Ja, Christenen! de Heere Jesus Christus had zijne
vleescbelijke moeder lief; en bet kwam beerlgk uit in
het midden van de pijne; waar zijne groote zondaars-
liefde uitblonk boven allen, maar toch zij^ne kinderlgke
liefde niet over- niet weg-scheen.
Hy zorgde voor haar, voor haren tijdelijken troost
'en ondersteuning» in dat eigen tijdsgewricht toen hy
baren en aller geloovigen eeuwigen troost en behoude-
nis by God teweegbracht.
"Drieëndertig jaren was hy oud geworden, en verre,
oneindig verre was hy boven zijne moeder verheven;
maar noch ouderdom, noch grootheid had de banden
losgemaakt , waarmede hy zich aan haar verbonden re-
kende. Al de jaren z^ns levens en ook de laatste,
bad hy te midden van z^nen veelvuldigen arbeid, voor
zooyeel zgne aangenomene omstandigheden bet toelie-
ten , voor haar gezorgd ; ja ! baar zoo zeer aan deze kin-
derlijke zorge verwend, dat zy een plaatsvervanger
noodig had, om. haar iets daarvan te vergoeden; en by
w^st baar dien aan van de hoogte zijns kruices , in de
laatste u^e: veouwb, zie, uw zohb.
Maar nu ook rukt hy zich los van de aarde , los van
al wat hem dierbaar is, en keert zich in zich zelven,
om zijn laatsten strijd te strijden.
Welke heerlijke lessen voor leven en sterven hierin
Digitized byCjOOQlC
( $2 )
voor al zijne discipckn liggen opgesloten , ^oeikrs en
Zusters! heb ik noodig het u aan te wijzen? Gy ziet
het, onze hoogste roepingen snijden onze menschelij'
ke betrekkingen niet af, dan voor zoover zy daarme-
de strijden. Gy ziet het , geen volwassen keftgd , geen
grootheid voor God en mensehen, geen gewiditige
ampten , geen bezwarende omstandigheden , geen ster-
vensnood , mag ons doen vergeten (kn sehoot die ons
gebaard, de borsten die ons gezoogd hebben. Gy ziet
het, het ernstigst, het innigst bezigzijn met de een-
wigheid , die hare poorten voor ons opent , mag ons
hart niet sluiten voor de belangen van hen die ons
op aarde zullen beweenen. — Zoo iemand , de Heere
was zgne moeder boven 't gezegend hoofd gewassen;
zoo iemand, hy was tot groote dingen geheiligd —
maar hy was haar zoon tot op het laatst. Zoo iets,
zgne uiterste levensure was Corhan , eene God gewij-
de gave , maair toeh liet zy hem toe iet^ aan zijne
moeder te doen (Mare. VII. Jl. 12. 13); en Jehovais
vijfde gebod werd nog aan het kruis verheerlijkt door
hem, die ook door zijn menschelgke moeder lief te
hebben zijn Goddelijken Vader op aarde verkeer»
lijkt keeft (Joh. XVII. 4).
Was het balsem voor Maria dit blijk van liefde en
uiterste zorg van de vjeege lippen hares gekruicigden
zoons te ontfangen ; wat was het voor den discipel dien
hy lief had , dus door hem verwaardigd te worden , zg-
ne dierbare plaats by zgne moeder te bekleeden, Den
discipel dien hy lief had. Ja hy had Johannes boven
allefl lief. Terwgl Petrus de vurigste belijder was van
•Digitized byCjOOglC
( 33 )
2ljiie koDiaUijke Ghristus-heerlgkheid , die het Godsrgk
op aarde stichten en heschennen moest, had Johan-
nes zich van allen het innigst aan zijn persoon aan-
gesloten ; had Johannes van allen zich het meest van
den geest z^ner Goddelijke liefde doordrongen.
Daarom , gelgk hy Petrns stelde om in zijne plaats
z§n kerk te gronden , zette hy Johannes in zijne plaats
waar het zijne naaste persoonl^ke betrekkingen gold*
Tot Petrus is het: fFeid mijne êchapen; tot Johan-
nes : Zie uwe moeder. Petras bestuurt de uiterlijke
gemeente van den Heere; Johannes de innige gemeen^
êchap met Hem. Petrus predikt de bekeering tot het
kruis; Johannes de liefde als een yriïcht des kruices.
De noodzakelijkheid der bekeering tot Qiristus moet
Petrus in zign val onder bittere tranen ten overvloede
leeren; de zaligheid der liefde om Christus wille mag
Johannes by het kruis des Heeren , tussdien den ster-
venden Zoon en de bedroefde moeder » ten overvloede
gevoelen. Ja , het iê eene zaligheid. ' Christus heeft ze
uitnemend lief, van wier liefde om zijnent wille by
veel vergt; zy zijn bengdbaar die hem aldus toonen
mogen hoe lief zy hem hebben; want de hoogheerlg-
ke, de Goddelijke Christus vereert hen met de groote
eer, in zijne plaats te treden op aarde. — Nu, Gelief-
den) dat voorrecht, die eere, draagt hy allen op die
by zgn kruis verwijlen; allen die daar rondom staan
en weenen beveelt hy elkander als broeders en zus-
ters, zonen en moeders aan; opdat zy elkaar ver«
troosten , steunen , verkwikken , en helpen , om zgnent-
wil! — Dit is een woord van dien Johannes, die het ge-
bod der lie£le nog van de blaauwe lippen des gekruis-
3
Digitized by VjOOQIC
( 34 )
ten bad opgevaDgen : Hieraan hebbm wy de liefde
gekend f dat hy zyn leven voor onsgeeUld heeft, ^^
en wy ziJM schuldig voor de broedere het leven te
etellen. Die zijn harte voor zyn broeder eluitf
hóe blijft de liefde Gode in hem? Mijne hinder^
kene, en laat one niet liefhebben met den woorde,
noch met de tonge^ maar met de daad en waarheid»
Hy zelf bewees zgne liefde voor Maria om Ghristos
wil met de daad en waarbeid. F'an die ure aan
nam haar de diecipel in zyn kuie» Hy bad dfi ge-
beele strekking van des Heilands weinige woorden be-
grepen en verstaan; de wijze beeft slechts een enkel
woord noódigy maar aan boe klein een wenk beeft de
liefde genoeg! Wat de Heere bedoeld bad begreep by
in al deszelfs kracht, en hy wilde bet in al deszelfs
nadruk, van stonden aan, volbrengen, *— Wy doen er
wel aan , geliefden ! zoowel de voorschriften en eiadien
als de beloften des Heeren in de Schrift op te vatten in
den sterksten zin dien zy hebben kunnen; hdaas,
boevele malen geschiedt bet in den flaauwsten. 2i0O
worden de bedoelingen dés Heoren verijdeld. Johan*
nes vervulde ze. Het ijsselijk zwaard was diep ge-
noeg in Mariaas ziel ingegaan ; zy had den zoon haars
boezems op het kf uis gezien , zy bad zgn bloed zien
vloeien; het schrikkelijkste moest baren moederlijken
oogen bespaard worden. Wat.Hagar niet toilde zien,
toen baar Ismaël smachtende van dorst onder de strui*
ken nederlag, dat nukiht Maria niet aanschouwen. De
duisternis op Golgotha, zijne verlating van den Va-
der, zijne shiacbtende dorst, bet buigen van zgn hoofd »
Digitized by VjOOglC
( 35 )
en het doorwondeu van zgae öog laauwe zijde , dat
alles moest zy , naar het liefelijk bestel hares zoons ont«
schuilen in het huis van zijnen vriend , die haar voort-
aan als zijne moeder eeren zoude; in het huis dat,
gelgk het voor den Hoere verlaten was (Matth. XIX.
27) , zoo ten allen tijde voor den Heere openstond. —
Ziet, daar verlaat de moeder des Heeren met wankelen-
de schreden het kruis, en den kruisheuvel. Ach , een-
maal sterk genoeg om hem te beklimmen , hoe gaarne
ware zj er misschien gebleven , met de andere vrouwen ,
tot dat alles gedaan was. JHaar da moeder des Hearen
mocht , als wy geen van allen , nUt heproefd worden
hoven hetgene zy vermochte Zy wordt heengeleid;
»y volgt gewillig. Was daar een groot geloof in
baar staan by het kruis ^ er was een groQte gehoor-
namfaeid in om er van. te scheiden. — Zalig die haar
in beiden kunnen oayolgen^ -^ Moeder des* Heeren!
welke woorden overleid^l gy wel in uw harte , als gy
den kruisheuvel af , en de woning des discipels bin*
a^tradtl
TÜ8SCHENZANG.
Lofzang tan maria 1. 2. 3.
Mjjn ziel verheft Gods eer:
Mljii geest m9g biy den Heer
M^jn Zaligmaker noemen^
Die, in haar lagen staat,
Zijn dienstmaagd niet versmaadt,
Maar van i^n gvnst doet roemen.
Want ziet, om 's Heeren daên,
Zal elk geslacht voortaan,
Alom my zalig spreken;
Digitized'by CjOOQIC
( 36 )
Wyi God 5 na ramp en leed,
My groote dingen deed:
Nu is zgn macbt gebleken..
Hoe heilig is zQn naam!
Laat volk by volk te saam'
Barmhartigheid verwachten :
Nu hy de zaligheid,
Voor die hem rreest, bereidt.
Door al de nageslachten.
Indien ook der moeder des Heeren, in de eerste
uren "vrelke zy in de woning van den discipel door-
bracht, deze woorden van haren blijden lofzang van
voor drieëndertig jaren door den geest gegaan zgn , het
zal geweest zijn met bitterheid der smarte. Nooit kon
bdar de vervulling , van hetgeen haar geest , door den
Geest des Heeren vaardig gemaakt, in de dagen der
schoonste verwachtinge geprofeteerd had , verder af schij-
nen , dan nu zy den haar beloofden zoon , tusschen aar-
de en hemel aan het kruis hangende verlaten had. En
toch juist nu was er de meeste stoffe tot verheuging in
God haren Zaligmaker; juist nu werd der wareld dat
heil aangebracht, waarom haar zouden zaligsprekep
alle de geslachten. -— Zy heeft het naderhand verstaan,
de begenadigde onder de vrouwen. Zy heeft nader-
hand geweten dat zy nog rgker van God begenadigd
werd, toen zy haren zoon op het kruis zag nagelen , dan
toen zy hem nederleide in de' kribbe; — het licht it
haar opgegaan in deze duiHerniêêe^ als de Heere
het graf verlaten had en ten hemel was opgestegen , en
al de in haar hart bewaarde en overleide woorden , zijn
Digitized by VjOOQIC
( 37 )
haar duidel^k geworden hj deszelfe glans. Welke ge-
sprekken zullen sedert de muren van het huis des disf
cipels beluisterd hebben , als de elkander aanbevolen
zoon en moeder in vrome herinnering en met blijde
verrukking zich verplaatsten by dat kruis» waarby zy
eens zoo droevig, zoo troosteloos gestaan hadden , en
dat nu was hun eenige roem, hun eenige bl^dschap,
hun eenige troost in leven en sterven.
Ik wenschte wel van God, Geliefden! dat dat kruis
ook datzelfde voor ons allen ware , wat het voor de
moeder des Heeren , wat het voor Johannes geworden
is. £n waarom zoude het niet? Zy waren men-
schen van gelijke bewegingen als wy, zy waren zon-
daars als wy; niets onderscheidde hen. Door loutere
genade Gods, en niet door eenige hunner verdiensten,
hebben zy aandeel aan de zegeningen dieus gezegenden
houts gehad; en die genade is ook voor ons allen ver-
krggbaar, is ock ons aangeboden; de vrucht des krui-
ces van welke gezegd is: dat ten dage dat men daarvan
eet, men leven zal in eeuwigheid, is ook ons niet v^-
boden. Komt gaan wy tot den kruisheuvel op ; laat
ons nemen en eten.
Kent gy hem. Geliefden 1 die daar hangt aan het
hout der vervloekinge; kent gy hem, als den Zone
Gods , God geopenbaard in het vleesch , als den eenigen
Middelaar Gods en der menschen? En wilt gy hem , met
afzien van alle eigene waardigheid en verdienstelijkheid,
als den zoodanigen erkennen en belgden ? Erkennen en
belgden , te midden van zijne vijanden , te midden van
zijne smaadheid? Waagt gy er uzelven aan om in
Digitized byCjOOglC
( 38 )
den smaad des kruioes te deelen , ia den afkeer efi dé
ergernis die het opwekt ; wilt gy te nndden eener tam*»
lende, spottencte, u oret uwe boetraardighekl en
godvrudht beklagende, «n n daarvan aflnkkeiule wa^»
reld, dicfat t(>t dien kruispaal naderen, voor aller oog,
en zeggen, voor aller oor, en zoo menigmaal men het
hooren wil: ({/d^, dête it mijn Heitand^ en anders
is er geen. Om by a^n kruis te staan en mgne'soade
te beweenen , om door zgn vrienddlijken oogbKk ver-
kwikt te worden , zgn zoete stem in m§n binnenste te
vernemen, wil ik hier zijn op Golgotha» en niet by
de drukke, woelige, baren tgdren haar eeuwigheid
verspelende wareld.» — Ach, (ktgyhet wildet, het
allen waarlijk en oprechtel^k en standvastelgk wUdeti
Dat eindelijk dat omzien naar Golgotha eefas door een
opgaan tot Golgotha werd vervangen , en dat van ver-
re den handkus toèwet^èn aan het kruB , dooreen staan
daaronder , door een omhelzen daarvan^ — Het is de
boom des levens, de boom waarachtig goed tot spijze,
«en lost voor de oogen , die gec^yend worden ten dage dat
men daarvan eet; ja een boom, die dschoon hy den
wijzen der wareld een ergernis en dwaasheid M^> be*
geerlijk is om verstandig te maken , en waarachtige wgs-
beid in het hart te storten; wat doet u dan aarzelen, wat
doet u weifelen? Helaas, ik weet het. Dit, dat uw hart
nog hangt en uwbegeeriijkheid nog uitgaat naar despg-
ze van dien anderen boom ; naar de vruchten , van wel-
ke gezegd is , ten dage dat gy daarvan eet zult gy ster-
ven ; boom en vruchten , welke allen die zich daaraan ver-
grijpen, naaktheid, schaamte, wroeging, ellende en ver-
doemenis aanbrengen ; boom en vruchten , wier naam is
Digitized byCjOOglC
( 89 )
Wardd, uriernaam is Zonde. Wie Tan dien boom en die
Trachten eet, met graagte , met Takche gerustheid : Ter-
sauMidt het iumis ^ maar die , schoon het kruis eerende , naar
dien boom en die Titiehten omziet , zgn hart nog doOT der-
zdTer begeerlgkheid Toelt aangetoLkeld 9 en het er niet
Voor sluiten kan omdat hyhet niet wil, die blijf tflaauw»
dubbelzinnig en wankelmoedig in zgne Tereering, in
z^ne belijdenis , in zgne betraditing, in zgn geloof, in
zgne liefde. De keuze moet Tolkomen zgn tusschen
Qiristas en de Wareld; anders is het geen keuze, maar
een leTenslange twgfeling. De Tolkomene keuze moet
zich uitdrukken door woord en daad , anders blijft zj
onvolkomen^ — Waarachtige liefde ontziet Toor haar
Toorwet*p niets; gy ziet het aan Maria, gy ziet het aan
Johannes, staande tussen de moordenaars, de spot-
ters , de versmaders , by het kruis Tan heta die hun dier-
iaar was boven allen. Ook uw hart behoorc hem onver-
<keld , en gy zult zien hoeveel kracht gy hebt om de
wareld voor 't hoofd te stooten , haar smaad te dragen ,
hare verzoekingen af te slaan ; hoeveel moed om in zijn
kruis te roemen, en te z^gen — als Paulus: doorCftrtV-
tuê Jesiu is dé wareld my gekruist , en ik der wa^
reld. 6y zultzieiï hoe de gedurige aanblik u sterken zal
van den Oversten^leiditnan en voleinder des Geloof ê^
Jetuf Chriêtuê^ dewelke^ voor de vreugde die hem
voorgesteld tua#, het kruiee heeft verdragen^ en de
schande veracht. Gy zult ondervinden welk een nieuwe
kracht het getuigenis uwer aanneming tot kinderen Gods ,
hetwelk een iegelijk die in den Zoon gelooft en den Zoon
liefheeft, in zichzelven heeft, in uwe ziele uitstort; en
met hoeveel blijdschap u , ook te midden der moeielijk*
Digitized byCjOOglC
( 40 )
^e verloochening en den zwaarsten strijd, de levende
beloften zullen vervullen , die gy van hem moogt be-
waren en overleggen in uw harte, en Waarvan deze
eeue der uitnemendste is : Zoo tcy anders met hem
lijden y wy zullen met kern ver heer ly kt worden/
Zoo doe ons de Heere, Geliefden! Zoo doe hy ons
door zijne genade. Bidt het, een i^el^k voor uzelven ,
gelijk ik het voor u allen bid. —Bidt om de sterke over-
tuiging dat de belijdenis des kruices , eene verandering
van ziel en zin vereischt, die u aftrekt van de wareld;
die uw smaak en al uwe neigingen omkeert; die u op
doet zien ten hemel, in plaats van rondom u op de aar-
de; die u Christus doet beschouwen als den boven al-
les dierbaren; zgn gemeenschap als het eene noodige;
en in hem en om zgnentwille, de deelgenooten vau
dat zaligmakend geloof als uwe moeders en uwe zonen ,
als uwe zusters en uwe broeders. — Op Grolgotha,
onder het kruis , verandert de geheele .wardd van ge-
daante , voor die Golgotha en het kruis begr^pt. De
hemel komtnaderby, en de aarde w^kt; nieuwe begeer-
ten wellen op; nieuwe beginselen ontspruiten; nieu-
we geboden worden gehoord, en van die ure opge-
volgd; de oude mensch sterft, en de nieuwe mensch
begint te leven. Die nieuwe mensch zal juichen over
hetgene hy beweend heeft; en weeneu over hetgeen
hem vroeger deed juichen. Zoo moet het zijn, en zoo
zg het door Grods genade , welke geweldig is over de-
genen die haar zoeken. Amen.
Digitized byCjQOQlC
DERDE KRUISWOORD.
Digitized byCjOOQlC
Digitized by VjOOQIC
LÜKAS XXIII. 42. 43.
EIT HY ZEIDE TOT JEZUS : HEERE , GEDENK MIJNER ALS
GY IN UW KONINKRIJK ZÜLT GEKOMEN ZIJN. EN JE-
SUS ZEIDE TOT HEM: VOORWAAR ZEGGE IK U, HEDEN
ZULT GY MET MY IN HET PARADIJS ZIJN.
JL lecbtige samenspraak op Golgotha! Nooit voorze-
ker werden aandoenlijker vroorden» ondei* treffender
omstandigheden y over een gewichtiger aangelegenheid
gewisseld. Die aangelegenheid, het eeuwig zalig le^
ven; de spr^ers, twee deelgenooten in hetzelfde oor*
deel (vs, 40) ; en welk een oordeel? Het oordeel des
kruioesy waarop zy den vast nadereuden dood onder
dttldelooze smarten te gemoet gaan.
De eerste spreker een booswidbty die zijn leven ver«
beurd heeft, en ontfangt waardig het gene hy ge*-
daan heeft; de tweecte een door zijn rechter zelf on-
schuldig verklaarde, die niets onbehoorlyke heeft
gedaan (vs» 41) ; en nogthands meer dan de eerste een
voorwerp van haat, kwaadaartigheid en bespotting. -^
De eerste het deel des doodslagers ontfangende; de an^
dere beneden een doodslager gesteld , die meer dan hy
genade scheen te hebben verdiend. --^ De eerste tot
hiertoe een onbekeerde , zonder God in de wareld ; de
Digitized byCjOOQlC
( *4 )
andere van zgn vroege jeugd tot op dit oogenblik
vol van God in al zijn denken, apreken en doen; —
en nogtbands de eerste van dit oogenblik af aan in bo-
pe zalig» en de ander op bet punt van te klagen
dat God hem verlaat: En ofscboon by die bittere
klacbte zoo aanstonds zal opbeffen , desniettemin over
bet eeuwige paradijs Gods bescbikkende , en van zgn
kruis, alsof bet veeleer een tbroon ware, genade en
zaligbeid toezeggende aan zijn lotgenoot, die als een
eeuwig koning belijdt, dengeue die als een gevloekte
sterven moet.
En by was een eeuwig koning, en by stierf als een
gevloekte; en de oplossing van alle deze raadselen is
in dit ëëne woord der Scbrift : die geen zonde gekend
heeft y heeft God zonde gemaakt j opdat zondaren
zouden worden rechtvaardigheid Godê in hem^ —
Uier draagt by den vloek , in de gelgkenis eens getuch-
tigden dienstknecbts, die nogtbands as^ispraak beeft op
alle macbt in bemel en op aarde; bier gaat by door 1^-
den tot zijne beerlijkbeid in, welke by door Igden
voor onwaardigen toegankelijk maakt. Hier zegt by
bet paradijs toe aan een boetvaardig zondaar» bydie
bet paradijs voor alle boetvaardige zondaars verwerft.
Maar wat bet bem kost dat te verwerven, dat zult gy
straks vernemen als de duisternis op Golgotba neder^
daalt , en zijn lijden den boogsten trap bereikt. Hier
spreekt by voor de laatste maal als macbtbebb|snde , by
die de Almacbtige is en blijft , en die , zoo vaak by in
zgne vernedering zijne almacbt door liet blinken , ze
•besteedde om te berstellen , ziende te maken , uit bet
graf te doen uitgaan , te vergeven en zalig te spreken»
Digitized by VjOOQIC
( 45 ) ■
Nog ééns zulk een straal, yan Goddelijke liefdemachtl
Ook aan het kruis kan die van hem uitgaan. Haar
daarna trekt hy alle stralen zijner Godheid in , om niets
te zijn dan het offer lam ^ beleulen mei de zonde der
wareld; en geen kracht of licht gult vah hem-urr,
als de Heere met den schrikkelijksten nadruk aller on-
gereehtigheid op hem doet aan loopbit.
Heere ^ gedenk mijner als gy in uw koninkrijk
zult gekomen zijn.
Wie spreekt zoo? Een geloovige. Van waar komt
die stem? yan dit kruis. Van dit andere kruis is de
boosaartige uittarting uitgegaan : indien gy de Chrie*
tue Godê zytf verloe uzelven en one. Die uittar-
ting van een leedgenoot, had de kroon opgezet aan al
den smaad en bitteren spot , die de koning der eeuwen
als zoodanig in al den tgd zijner omwandeling op aar-
de 9 maar voornamelijk in dezen laatsten dag en nacht
had moeten verduren. Zy maakt een afschuwelijk ge-
heel met de betichting der overpriesterSi het blinkend
kleed by Herodes, de doornekroon bij Pilatus, het
opschrift op het kruis. Zy is de afgrijsselijke vol-
tooiing van al de beschimpingen, lasteringen en be-
spottingen , rondom dat kruis gehoord en gezien. Maar
als zy geklonken heeft, de huiveringwekkende wan-
klank uit den mond eens stervenden , die in zign zon-
den sterft, moet ook op Golgotha een woord van ge«
loof, hoop, en liefde vernomen worden: Heere ^ ge^
denk mijner ale gy in uw koninkrijk zult gekomen
zijn.
Digitized by VjOOQIC
( 46 )
Het is een groot en* gaotsch buitengewoon geloof >
dat uit den mond des xnedekrniceliogs spreekt* Ben
geloof dat zulk een zdierbeid in zidzeken heeft » dat
het <io<»r alle onwaanehgnlgkheden beenbreekt , en den
Christus Gods, dèn koning der heerlgkheid, in d^n
man van smart e ^ in den worm en geen man ^ in den
in alles , ook in schande en p^ , hem gelijken (Hit*
dekken kan; een vaete grond der dingen die hy
hoopt ^ en een hewije der zaken die hy niet^ waar-
van hy het tegendeel , ziet (Hebr. XI. 1). Een geloof
dat aan hetgeen anderen eene dwaashnd is en een^
ergernis (1 Cor. I. 20) , eene kracht Gods tot zalige
hêid ontleent, te midden van de grootste tegensprekin-»
ge 9 van allerlei , en daaronder de wifêste , de maeluig^
etej de aanzienlykete (1 Gor. L 26) zopdaren. Een
geloirf dat den raoed beeft voor vele getuigen^ ten
aanhoore van de geheele wareld , en van de^boof^e esna
krnices, dat nog op allerlei wijze verzwaard kau
wmtlen, met den monde tot zaligheid te belijden^
gelijk bet ook bet harte tot rechtvaardigheid ver-^
vuld beeft.
Door het geloof noemt hy heb&e, die door allen vers-
laten, en door allen vernederd, hier hangf als een
macbtelooze slaaf. Boor het geloof twijfelt hy niet aan
zgn to^omstige heerschappy ,schoon~hy hem den dood
welhaast ziet te gemoet gaan; overleggende (gel^
Abraham wdeer) dat God maehtig ie hem ook uit
de dooden te verwekken. En ofschoon een leveU van
boosheid en misdaad achter hem ligt, dat bem eerst op
dit kruis berouwt , dooê' het geloof verwacht hy eeh ,
al is het dan slechts gering, aandeel in die genade»
Digitized byVjOOQlC
( 47 )
wdke nuuAtig 18 te be^i^ii, DEaun die ailer men*
fldbeii oDgeDade nog meer dan hj^zelf atn dit hout der
Tervioeking ODdenrinden moet«
Zmlk een geloof uit zidi ia die beadieidene bede :
Meere . gedenk mifnêr aU gy in ww ^konmkrifh inUt
gekomen zijn. Beschddene bede , zeg ik. Wast hy
vraagt niet yeei» fay begeert niet driftig. Hy eegt
niet; maak my ealig; ont&ng my in uw koninkrgk;
schenk my aandeel inuweheerl^kheid ; maar ootmoedig
en nedmg: gedenk mijner. En die uitnemende gunst
Tan door Ghristud gedacht te worden , hy begeert se
niet terstcmd ; hy begeert ze sleefats in 't yerschiet , te
een of te anderen ti}d : Ahgy in uw koninkrijk zuU
gekomen zijn.
Zulk een gdoof had nog nooit ianand , zelfs geen cfor
Apostelen in den Heere lesus betoond. De schoone
droom van het a^urdsch Xessias^rijk was door het ver-
raad van Judas en het vonnis van Pilatus vergdeld.
Hadd^ zy te voren getwist wie de meeste moest we^
zen in het koninkrgk van hunnen Heer , thands hadden
zy hem allen verlaten, en de vurigste van hen had
zelfs bronnen zidi te vervloeken ea te zweeren : Ik
^n kenne dezenmenêchêniet, Yoor de eerzucht om in
zijn koninkrijk te zitten aan zijn rechter en aan zijn
linkerhand^ was geen plaatse meer als zy hem gekrui'
cigd zagen tuesehen twee kwa€uldoenero y de een ter
rechter en de ander ter linkerhand; maar waarvan
de eene hun onverstand en de tretagheid hunner Aar-
ten om te geloopen (Luk. XXIY. 26) zoo heerl^ moest
beschamen ! — Zy hadden hem meer dan iemand gekend
als een profeet krachtig in werken en woorden voor
Digitized byCjOOglC
( 48 )
God en al het volk; en gehoopt dat hy was degene
die Israël verloseen zoude; maar die hoop was ge-
storven op Golgotha, waar ze zoo krachtig ontwaakte
in de borst van dezen nieuweling, die zich reeds een
uitverkorene betoonde voor hy blijkbaar geroepen was»
Van waar is den uiterlgk ongeroepene dit zaligmakend
geloof? Weet hy iets van al hetgene de profeten ge^
sproken hebben? Misschien» Heeft hy vroeger iets van
Ouristus en zgne prediking, van Christus en zgn aan-
gekondigd rgk , van Christus en z^ne uitnoodiging tot
allen die vermoeid en belust zijn gehoord? Mis-
schien. Maar het had vroeger geen indruk <^ hem ge-
maakt tot geloof en bekeering. Nu had hy den God-
delijken Igder , ten minsten van Jerusalem af tot hier
toe, mogen aanschouwen; hy was getuige geweest
van z^ne kalmte, z^n geduld, zijn grootheid, zgn
edelmoedi^eid , zijn hemelsehe liefde; hy had hem
hooren bidden voor z^ne moordenaren; en dit —
maar ook dit zou niet in staat geweest zijn z§n hart
tot hem te bekeeren! 6y ziet het aan de menigte, die
voorbygaat,hem lasterende en het hoofd schuddende ,
en zeggende: Ha/ gy die den tempel afbreekt ^ en
in drie dagen weder opbouwt ^ behoud uzelven en
kom af van het kruis (Marie. XV. 29. 30); gy hoort
het aan dien anderen kruiceliog, dié in stervensnood
zich verhardt en met helsch genoegen in de lastering
instemt: Indien gy de Christus zijt^ verlos uzeU
ven en ons. — Ernstige watyrschuwing voor allen , om
de bekeering niet te verwachten van den indruk tref-
fender omstandigheden, van de benaauwdheden des
doods ! — Wat dan werkte in hem dit groot geloove ?
Digitized byCjOOglC
( 49 )
V/ie anders dan Hy , die het altg^ in de harten werkt ,
die ter zaligheid bestemd z^n, de Heilige Creest, door
zgn wonderlgke kracht. Die goddelgke indachtig ma'^
kende en verlichtende leermeester was het, die de ver-
getene, de in zgn gemoed sluimerende woorden, cBe
hy wellicht vro^r had opgevangen /levendig maakte
voor zijne ziele; die zgne oogen opende voor de groot-
heid en waardigheid van Christus , schoon hy overdekt
was met bloed en wonden; die hem in zgn doome-
kroon een hemelkroon deed aanschouwen, en in zgn
machteloosheid almacht; die hem den hoon en den schimp
der vijanden om deed keeren tot een prediking van het
koninkrgk der hemelen , en van deszel6 Hoofd en Heer!
Ja , het was die Geest der waarheid en der vrymoe»
digheid^ die hem zeggen deed: Heere^ gedenk mijner
alê gy in uw koninkrijk zult gekomen zijn. -^^ Zoo
gy het ook zegt , broeders I het is door hem ; zoo gy het
nog niet z^; nog niet ze^en durft; nog niet zeg*,
gen kunt; bidt om dien Geest , zonder welken niemand
belijdt Chriêtuê den Heer e te zijn.
Heer e.' gedenk mijner ah gy in uw koninkrijk
zult gekomen zijn. O woord van geloof en hope! —
Haar ziet nu ook wat, mede als werking des Heiligen
Geestes , aan dal woord van geloof en hope vooraf , wat
er mede gepaard ging.
Crevoel van schuld; en wel zoo sterk dat^het zich de
belijdenis van schuld niet slechts voor God en zichzel-
ven; maar ook voor de mei^chen niet schaamt; ge-
voel van schuld; en dat zoo levendig, dat hy , schoon
4
Digitized by
Google
( 50 )
iRi reeds een beginsel van faeiligJieid deelachtig, zich
niet ontziet, zicb niet de grootste zondaren gelgk te
stellen; tot den ai^eren moordenaar zegt hy : wantwr
ontfemgen weerdig hetgeen toff gedaan hebben. —
Daarby een sterk besef vdn de heiligheid en onberisp-
Igkheid Gods, -wiens oordeelen rechtraardig zgn; als
bl^kt tiit dat, met eene zek«r nooit te voren gevoelde
ontzetting uitgesproken: FreeH gy ook God niet^
daargy in het zelfie oordeel zij t ; em wif doehreeht-'
i>eerdelyk. **- Een groote liefde voor hem van vrien
hy zijn heil verwacht; zoo groot dat hy zich tti^ alleeii
Zijner met schaamt aan het kruis; den moed heeft
hem als z^Seere te belijden in het midden zgner v^*
unden; maar ook zgiïe veege toog niet vrederhonden
kan 9 om waar alles hem vloekt en smaadt en straft, een
getuigenis af te l^gen van zgne heertje onschuld :
deze heeft niets onbehoorly kt gedaan. — En die waar-
achtige liefde tot den naaste, wdke hem noopt om, in
het aangezicht des doods, het eenige goede werk te
doen , waartoe een kruiceling met doomagelde hauden
in staat is : zijnen broeder te vermanen en te bestraf-
fen, of hy hem mogelgk nog behouden kon !
Geliefden! gy ziet, die gelooft , heeft van het oogen-
blik af aan dkt hy gdiooft, alles wat tot de Christelgke
gestalte en den Christelgken wandel behoort : het berouw ,
de vreeze Gods , de krachtige liefde tot Christus en den
naaste, gelijk de hope, den ootmoed en het geduld. Hyis
in staat God en zijn l^ligmdier te verheerlijken metbelg*
denis en betrachting. Bidt dan om dit eene: het Geloof;
opdat gy dit alles rijkelijk moogt verkrijgen. En zoo ittt
Digitized by VjOOQIC
( 51 )
Yan dit alles flaauw en ongestadig in u is , bidt maar
JifLt Q het Creloof mag rersteikt worden! Bet is het
hoofdrad, dat alle deze raderen, in beweging brengt,
de bron waardoor alle deze beeken overvloeien»
Maar geeft eere aan dien Geest die alles in allen werkt
en op allerlei w^ze ; leert by het kruis van den boet-
vaardigen booswicht aan niemands behoudenis te ver-
twgfelen ; ook aan uwe eigene niet ; gy hebt met een
almachtigen Grod, een almachtigen Heiland , een al-
machtigen Geest te doen; een God dieuit êteenenjébra*
ham kinderen kan verivekken ; een Heiland die ook alle
dingen hemzehen onderwerpen kan$ een Geest die de
doode beenderen vermag tebekleeden en te bezielen. —
Schrikt dat andere kruis, waaraan de lasteraar in zgne
zonde sterft» u af van een uitgesteld berouw, dit kruis
vertroost u van een laat berouw. O, zoo gy berouw
gevoelt, mgn broeder! oprecht, waarachtig berouw;
zoo gy inziet dat God heilig is, en gy een schandel^k
overtreder van zijne rechtvaardige geboden, zoo zgt
gy op den weg des behouds; de Heilige Geest uwes
Gods heeft u aangeraakt. Zie hier het kruis van Chris-
tus; gevoel al de waarde van zgn onschuldig Igden;
hy heeft niets onbehoorlijks gedaan; bel^dt het; en be-
lijdt er by tot zijne heerlijkheid , dat zijne onschuld al-
leen uw zwarte schulden by God bedekken kan; schaam
u die belgdenis niet, en zie vertrouwend, maar gedul-
dig , tot hem op ; in al de kracht des geloofs , in al de
zwakheid van den ootmoed; hy zal ook uwer geden-
ken, ook uw Verlosser zijn, zoo gy hem aanneemt als
uw HEBRE , uw ecnigcu asBRE» Uit dieper diepte van
4^
Digitized by VjOOQIC
( 52 )
ellende dan de booswicht aan het kruis kunt gj niet tot
hem opzien; waarom zoa hy dan ook niet op u neder-
zien y zoowel als op dezen.
TÜSSCHENZ.ANG.
PsAiM CXXX. 1. 3. 4.
Uit diepten van ellenden,
Roep ik , met mond en hart ,
Tot u , die heil kunt zenden ;
O Heer! aanschouw mijih smart;
Wil naar mün smeekstem hoeren;
Merk op mijn jammerklacht ;
Verleen my gunstige ooren.
Daar *k in m^n druk versmacht.
Ik biyf den Heer verwachten;
Mün ziel wacht ongestoord;
Ik hoop, in al mgn klachten,
Op zgn onfeilbaar woord.
Mün ziel, vol angst en zorgen, ^
Wacht sterker op den Heer,
Dan wachters op den morgen ;
Den morgen. Ach! wanneer?
Hoopt op den Heer, gy vromen:
Is Israël in nood.
Er zal verlossing komen;
Zyn goedheid is zeer groot:
Hy maakt, op hun gebeden,
Gantsch Israël eens vrü
Van ongerechtigheden:
Zoo doe Hy ook aan my.
Digitized byCjOOQlC
( 53 )
Zoo doe hy ook aan my !
Dat het geloof nooit te veel verwachten kan , hlgkt
aan het andwoord waarmede de ZaUgniaker den geloo-
vigen kruiceling verkwikte: voorwaar zegge ik u,
HEDEN ZULT GT HET MT I» HET PARADIJS ZIJ».
Boven bidden en begrijpen doet hem de Heere. De boet-
vaardige heeft zijne begenadiging gesteld in eenonbepaal-
den 9 naaj^ zijne voorstelling nog verwijderden tijd , ah
de ffeere in zyn koninkrijk zal zifn ingegacm^ by
de blinkende wederkomst, die hem dezen smadelijken
uitgang vergoeden zal. De Heere zegt: niet dan eerst,
maar hbdeit. Heden » als dit leven des doods uitheeft,
dat hy met hem deelt , heden nog zal hy ook met hem
het paradijs dcelen. Het paradijs, — welk een woord
om aan een kruis te worden uitgesproken , en op een
kruis te worden vernomen! Het paradijs met Chris-
tus , — maakt het denkbeeld niet elk kruis met Christus
verdraaglgk , ja zalig ! — Wat is doomagelde hand en
voet , wat z^n al de stuiptrekkingen der koortsige pijn ,
hy het ganUch zeer uitnemend gewicht van heer-
lijkheid^ hetwelk ligt opgesloten in dat éëne woord:
heden zitlt gt het mt in het paradijs zijn.
Geloovige, gerechtvaardigde, zaligge^rokene, al is
uw doodbed twee gekruiste balken , uw sterven zal
ontslapen wezen. Als uwe oogen zich sluiten voor dit
Golgotha en deze stake des doods , zullen zy zich ope«
nen voor den lusthof der behoudene zielen, en voor
den hoorn des levens , die in het midden is v<$i het
Digitized byVjOOQlC
( 54 )
paradijs Gods (Openb. II. 7). — at heeft het u toe-
gezegd en met zijn Amen (voorwaar) bekrachtigd, die de
waarachtige Amen is op alle de beloften Gods; hy die Ook
atodit kruis, welks pijn en schande hy ook om uwent-
wille veracht, dat Ameü der almachtige genade kan uit*
spreken. (Jeen woord zal op aarde vallen van hetgeen
hy u toezegt; hbdbit zult gy met kern in het para^
dijê zijn. Is de kruiciging een langzanie dood, en
schijnen uwe taaie krachten nog meer noodig te heU)en
dan de marteling van eenige weinige uren, vdór kruis
en aarde voor u zullen zgn voorbygegaan — hy weet dat
wel. Maar ook dit weet hy^ en bestiert hy van zgn
kruis als van den throon zijner macht, dat de Joden die
hem gekruicigd hebben , uit vreeze van den grooten dag
hunnes sabbaths te ontheiligen, zich haasten zullen
voor de avond daalt, Pilatus te bidden: dat uwe he^
nen g^hroken worden en uw lijk weggenomen. Ja ,
haast u , gy Romeinsche krijgsknechten 1 het vroom be-
vel uit te voeren, en breekt de beenen des eersten en
^s anderen; maakt de ziel van dezen gerechtvaai^dig-
dea vrij, opdat het woord des Heeren, door uwe on-
wetendheid vervuld worde, en de engelen zijne ziele
dpnemen om haar te dragen in den echoot Ahra^
hanu, waar hy, van wien gy ziet dat hy reeds ge-
storven is, en wiens zijde gy ten overvloede door-
steekt, hem reeds is voorgegaan en hem verwacht.
Ziedaar dan nu , Geliefden ! op Golgotha zelf een fei-
telijk, en hoe treffend een bewijs dat Jeeuê Christus
m de wareld gekomen is om zondaren zalig te ma^
Digitized by VjOOQIC
( 55 )
ken; om te zoeken en te behouden hetgeen verloreik
wae. Ziie(» oek aan het kruis zoekt by het; uit de ka-
ken des wol& baalt hj hel verlorea schaap t^ug. —
K Heeft de Satm Adam uit het aardsch paradgs verdre-»
a ven ; Christus leidt den moordenaar het hemelsch pa-
«radga binnen. Maar welk een onderscheid» welk
«(^een ^nadig ondersdbeid. Qm den wtHe eener enke*
«1^ <mgehoorz«ftmheid werd gene uH Edens hof ver«
cjaagd; en d^ wordt om den wil van duizend misda-
<{ den niQt afgewezen (^).» Waarom niet? Omdat Chris-
tus ze gedragen heeft» naast h^n» op het kruis. ^- Zoo
mag dan niemand. wanhope» daar demoordenaar ho-
pen mocht. Zoo wordt dan op Golgotha metter<kadv
voor eeuwig» die ongeloovige redenering beadiaamd»
welke in de veelheid der zonde, ip de langdurigheid
der zonde» een voorwendsel tot voortgang in. de zonde
zou willen zoeken; zoo kan de zalissesproken moor-
denaar hen troosten I die zich geen gelgkenis van verlo-
r^ penning 1 en schaap» en zoon» hebben durven toe-
passen, Twöfelmoedige zielen! <fe Heilige Geest druk-
ke u deze troostrgke gebeurtenis op hec hart; opdat
.ook gy uw hart voor Christus openen moogt , met een
volkomen geloof , welke uwe zonden ook mogen wezen
of geweest z^n ; opdat ook voor u de leer van het
'bloed van Chrietm^ Gode zoon^ dat win alle zon^
Jen reinigt^ de leer der vrge genade voor dwalenden
en verlorenen, geschiedenis worde , eigene geschiedenis;
eene gebeurtenis feitelgk aan uwe ziele, en eene gebeur-
(*) Chrysostomus.
Digitized byCjOOQlC
( 56 )
tenis, die h^t groote keerpunt z^ in ie geschiedenis van
nw leven; keerpunt, op hetwelk gy begint te zeggen met
den Apostel (Ef.n. 1 — 5) : Ons heeft hy mede levendig
gemcmht daar wy dood waren door de misdaden en
de zonden^ in welke wy eertijd* gewandeld had"
den , naar de eeuwe dezer wareld^ naar den over^^
sten der macht des luchtSf onder denwelke wy ver^
keerd hebben in de begeerlijkheden des vleesehes en
der gedachten^ en wy waren van nature kinderen
des toornSf g^üjk pok de anderen $ maar God die
rijk is in barmhartigheid ^ door zyne groote lief^
de f waarmede hy ons lief gehad heeft ^ ook doe wy
dood waren door de misdaden , heeft ons levendig
gemaakt mèi Christus, üit genade zijh wt zAua
GEWOEBBir.
la s uit genade wordt men zalig; door het geloof
alleen; en dat niet uit den menseh — het is Gods
gave; niet uit de werken ^ opdat niemand roeme (Ef,
II. 8. 9). Verootmoedigende » maar troostrgke leer. Ver-
ootmoedigend f omdat zjg den hoogmoed krenkt die zoo
gaarne op zichzelven steunt; omdat zy de onwaarde van
hetgeen wy» in onze verdorvenheid, zoo gaarne goede
werken en goede gezindheden noemen zouden , open-
baar maakt. Klaar troostrijk» omdat zy, en wie moet
er niet danfJbaar . voor zijn? ons voor den bedriegelij-
, ken steun dien zy ons ontneemt, een zekeren, onweg-
neembaren, en onverbreekbaren staf in de hand geeft;
omdat zy öns op den eeuwigen , onbewegelüken grond-
slag onzer zaligheid wijst, welke vaststaat in God,
'Digitized byCjQOQlC
( 57 )
wat by ons schudden moge: zijir« genade om ghris-
TTJ8 WIL. — Omdat zy ons doet rusten op iets dat by
de gebrekkigheid van ons berouw , van ons geloof, van
onze liefde, tegenoVer de vele struikelingen van de ge-
loovigen zelfs, volmaakt is en, blijft, volmaakt en daar-
om onveranderl^k : het keuis en offee van den hid*
delaae; aan welks voet alle onze schgnverdiensten ,
door het vaste lichaam zijner verdiensten worden ver«
delgd, en alle onze schgngestalten door de eeuwige
gestalte zgner genade. Zoo er iets anders noodig was
om zalig te worden dan geloof; arme boeteling aan het
kruis 1 wat zal hem zgn berouw , wat zijn belgdenis ba-
ten? Hy heeft noch burgerlgke, noch zedelgke deug-
den uitgeoefend; hy heeft geene goede werken gedaan.
Zgn berouw zelfs is van dit oogenblik, Hy heeft niet
gevast, niet geweend, zgne kleederen niet gescheurd;
hy is niet een tijdlang wankelmoedig in den sluier der
droefenis gewikkeld gebleven, voor hy het waagde
doortebrèken tot het licht der genade. Hy heeft zijn
gemoedsverandering geen lailgen tijd door gedrag en
wandel bewezen. Wat zal hy andwoorden , zoo men
hem vraagt of zijn berouw groot genoeg, zijne bevin-
ding duidelijk genoeg is? Of God hem heeft doen zien
dat hy is een uitverkorene? Wat weet hy van een op-
gegevene maat des berouws, wat weet hy van bevin-
ding, wat weet hy van het leerstuk der uitverkiezing,
wat weet hy hoe anderen zalig worden I Eén ding weet
hy, dat zgn behoud afhangt van den koning, die daar
aan zijne zijde gekruist is. Eén ding doet hy : hy ge-
looft. Maar dat ééue is ook genoeg ; want die Heere
Digitized byCjöOQlC
{ 58 )
die gezegd heeft: diê mijn woord hoort ^ en gelooft
tn hem diê my gezonden heeft ^ die heeft het eeuwige
leven f en komt niet in de verdoem&nieee ; maar f>
uit den dood overgegaan in het leven ^ ^- houdt zijn
woord, en Toert hem als uit de poorte der helle, roet
zich in het parad^*
Maar hebben wj in deze leer der zaligheid uit gena-
de door het geloof een vrijbrief om te zondig; zul*
len wy z^gen: laat one te meerder zondigen opdat
de genade te grooter worden? Dat zij verre!' Die der
genade is deelachtig geworden, ie in Jeeut Chrietuê
geeehapen tot goede werken^ welke God voorbereid
heeft f opdat hy in dezelve zoude wandelen. Titl
gy ze niet in hem , hy is niet b^enadigd , by heeft niet
geloofd. Maak dezen gerechtvaardigden boosdoener los '
van dit kruis, genees zijne wonden, geef hem gezond-
heid weder en krachten; en gy zult ^en of hy in
alle rechtvaardigheid, matigheid, godzaligheid en lief-
de wandelen zal te midden van de t^;enwoordige
warddi hy die reeds op dit kruis doet wat hy kan.
Maar neen! Gy laat hem henengaan in vrede; want
gy benijdt hem zijn paradijs niet, waar hy God zien
zal; GodI wien niemand zien zal zonder heilige
makinge. Zoo is hy dan niet alleen afgewoêeehen^
maar ook geheiligd in den naam dee Meeren Jeeue^
en door den Geeet zijnee Gode^
Nog een blik, Gieliefden! op den b^enadigden krui-
eeling; maar, in verband met den andereu kwaaddoe-
ner aan 'sHeeren andere hand. — Daar hangen zy , die
Digitized byCjOOQlC
( 59 )
lotgenooten in de boosheid geweest zgn , als lotgenoot
ten in de straf; een zelfde marteling is hun beider deel ;
een zelfde dood heeft zijn hand naar hen uitgestrekt ;
straks worden beider beenen gebroken , en zy zijn ook
in het sterven lotgemeen.
Maar dat kruis van Christus » dat zich tusschen al de-
ze gelgkheid heeft ingedrongen » maakt eene scherpe
afscheiding tusschen dezen en dien. In dé uiterste
ure zijn beider harten aan dat kruis getoetst, en het
is voor den een geweest een ei^ernis en diVaasheid;
voor den anderen zaligheid en roem; den een ten val i
den anderen ter opstanding. De een heeft het gelasterd ;
de ander heeft geloofd. Tot den een is gez^d: hx-
BBN ZULT GT MET HT Hu HET PARADIJS ZlJIf ; maar dc
ander is aan den verkeerden zin zijnes harten overgelaten.
Nog eenige weinige oogenblikken , en tusschen de*
ze twee is eene groote klove gevestigd , zoo dat dege^
ne die van den eenen tot den ander zou willen
overgaan niet en zoude kunnen (Luk. XYI. 16}. De
eeuwen der wareld verloopen voor den eenen in wroe-
ging en pijn, voor den anderen in heerlijkheid en
vreugde. De jongste dag is daar. Diezelfde, die hier
op Golgotha tusschen hen beiden aan 't kruis in zijne
vernedering gezien is, komt in zijne heerlijkheid
en alle de heilige engelen met hem. Hy zet zich
neder op den throon zijner heerlijkheid. Allen die
in de graven zijn hoor en zijne stem en gaan uit;
vóór hem worden alle de volkeren vergaderd» Ook
het verstrooide stof hunner gekruicigde lichamen wordt
door de werkinge zijner kracht yvedeto^^QYfelit en met
Digitized by VjOOQIC
M 60 )
]}unDe zielen vereenigd. Het oogenblik des openbaren
oordeels is daar , waarna zaligheid en verdoemenis het
hoogste toppunt van wel en wee zullen bereiken. Zy
staan weder tegenover elkander , die tegenover elkan-
der gekruicigd waren op Golgotha, en de nu heerl^ke
gestalte van den Christus Gods maakt wederom schei-
ding tusschen hen. Jly scheidt ze van eikanderen ,
gelijk de herder de schapen van de hokken écheidt,
Hy stelt den eenen tot zijne rechter- , en den ander tot
z^ne slinkerhand. Tot dengeen die hy tot zijn rech-
terhand gesteld heeft zegt hy, de koning, van wiens
woord geen beroep is : kom , gy gezegende mijns Va*
dersy heer f het koninkrijk '^ welk u bereid is van
de grondlegginge der toareld; het koninkrgk in het-
welk ik van den Olijfberg ben ingegaan; en welks laat-
ste vijanden ik heb overwonnen. En tot dengenen dien
hy aan zgne slinkerhand gesteld heeft: ga weg vatimy ,
gy vervloekte j in het eeuwig vuur^ dat den dui"
vel en zij'ne engelen bereid is^ en waar men sidde-
rende gelooft dat ik de Christus Gods ben. Deze zal
gaan in de eeuwige pij'ne , maar de gerechtvaardigd
de in het eeutoige leven.
En waarom gaat de eene in de eeuwige pijn? Omdat
het kruis van Christus hem niet heeft willen, behouden?
Neen, omdat hy in het kruis van Christus niet heeft
willen gèlooven. Die niet geloofd zal hebben zal ver*
doemd worden. En waarom gaat de andere in het eeu-
wige Ifeven? Omdat hy van eeuwigheid tot zaligheid
uitverkoren was? Ja, maar doordien zijn vertrouwen is
geweest op den gekruislen Christus. Geloof in den
Digitized by VjOOQIC
( 61 )
Heere Jeêus Chriêtus en gy zult zalig worden» — In
de pijne der helle zal het den eersten eeu'wig wroegen ,
dat hy niet geloofd heeft; in de zaligheid des hemels zal
het des anderen eeuwige dankstof zijn, dat hy door
Gods genade heeft willen gelooven.
Geliefden, die my hoort! Het kruis van Christus,
het kruis der verzoening met Grod , staat daar midden
in de zondige wareld , gelijk eenmaal midden op Gol-
gotha, en verdeelt ten opzichte van hunne eeuwige
toekomst de zondaren in slechts twee soorten : Geloovi-
gen en Ongeloovigen. Tusschen die beiden is een scher*^
pe scheiding, en geen middenweg. Men geloof t , of men
gelooft niet; men belijdt Christus , of men lastert hem;
hem niet te belijden f> hem te lasteren ; die niet voor
hem is , i* tegen hem , die met hem niet vergadert ,
die verstrooit. Die lijn loopt door, onverbiddelijk
door; en aan gene zgde van het graf wordt zy de
breede, diepe, onoverkomelgke klove. Van het kruis
van Christus op aarde loopt zy aan op zijn rechter-
stoel ; en die ter linkerz^de van het kruis gestaan heeft,
zal ook ter linkerzijde van den rechterstoel staan. Het
is dezelfde Ign die het paradgs van de gevankenisse ,
en den hemel van de hel scheidt. Hier op aarde is
de tijd van genade. Zoo lang gy het kruis nog ziet ,
hebt gy ook nog de keuze, aan welke zijde gy u scharen
wilt, ter rechter of ter linker; als de nacht des doods
op uwe oogleden daalt, is er geen keuze meer; gy doet
uwe oogen op, daar waar geen kruis der genade meer
gezien wordt, waar alles is onherroepelijk. Doet dan de
Digitized byCjOOQlC
( 62 )
keuze. Wat aarzelt gy ? De dood aarzelt met, en komt
wamieer hy ml; neen, niet 'wanneer by wil; wanneer
God hem zendt; en zoo gy Gods lankmoedigheid hoont
door uitstel, wat kunt gy van haar verwachten? Het
-waar en wanneer en hoe van nyr sterfbed is onzeker ,
maar dit is zeker dat het zalig zijn zal, als gy in de
veege stonden de stem uwes Zaligmakers aan uw hart
vernemen moogt: AMEir , msBsir zult qt vet ht iir
UBT PAs^niis ziJir; ja, zalig, al was dat sterfbed met
allerlei doornen van aardsche smerte bestoken; ja, za-
lig, al was het een kruis. Laat oiu dan vreezen ^ dat
niet te eeniger tijd^ de belofte van in zijne ruete
in te gaan f nagelaten zijnde^ iemand van ons
0chijne achtergebleven te zijn. Amen.
Digitized by VjOOQIC
J
TIERDE KRÜISWOORD.
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
MATTH. XXyiL 45. 46.
BH VAR I>B& ZBSl^B URB M9 WBRB BE DUISTKRITIS OYBB
DB CIBHBELB AABBB TOT DB IfB&BIIDE CBB T(MB. BN
OMTBBBT DB frBGBirBB UBB RIBP JBSUS MBT BBV 6BOO-
TB STBMffB, BBOGBïTDB: BLt, mj, LASA SABACDTHAlf I ,
DAT is: xijtr GOD, muv gOd, waabom hebt OT
BIT YBBLATBN?
Vfj zgo gekomen tot de schrikkeMjkste oogenbbk^
ken van des lieven Heilands schrikkelgke Igdensnre;
oogenblMen wier ontzettende donkerheid zich ook in
de dnisteniis nitdrnkt, die z^n kruis wonderbaar om-
ringt. — Van den drinkbeker, dien de Vad^ hem ge-
geven, dien hy niet geweigerd, dienhj, in eenstem-
mige liefde met den Vader voor eene zondige wardd ,
naar zijn eenwig raadsbesluit opgenomen hedt, drinkt
hy nu den bittersten droessem, en drinkt, «maakt , ver-
duwt zw^gende dien meer dan edik met galle ge*
tnengd. Hy spreekt niet meer voor, niet meer tot
mensohen. Hy lijdt voor menschen, zijn l^den voor
hen is tot het hoogste gekomen ; en in dat eene : voor
menschen te lijden , trekt zich de geheelie Godmensch
te samen. Hy is niet dan Igden , dan verwonding , dan
verbrijzeling , dan straf, dan striemen , dan vloek voor
hen en in hunne plaats. Beurtelings heeft aan het
5
Digitized byCjOOglC
( 66 )
kruis de hoogepriéster , de profeet , en ' de koning ge-
sproken. Maar nu verdwenen alle deze ampten in de
lijdelijkheid van bel d£fer. Als Jesus nu zijne stenune
opheft» o zondaar! verkondigt hy niet zoo zeer wat hy
by Ck)d voor u doet, als wat hy c^ deze nedere aarde
voor u Igdt. Gy bocNrt in zgne woorden de zuditen des
onberispel^eu offerlams , met den last van de zonde d^
wareld bestelpt ; gy boort zijne klachten onder de 'geduch-
te openbaring van Gods gerechten toorn tegen de zonde ;
gy ziet hem ook die zuchten en klachten (f eren, ja zijn
o£fer daarmede volmaken, tot dat het eolkniehi zg»
En van dsr eeêder ure a(m werd er duiêternié
over de gehsele narde tot dê negende ure tee. Lucas
voegt er by , en de zon werd verduisterd.
Wonderbare duislemis, O^ <kn vollen middag, naar
onze uurtelling van twaalf tot drie ure; op den vgfr
tienden der maand Nisan j daags voor d^ paascbsab*
bath, als de maan vol is, en geen geregelde-zoneclips
mogelgk. Een wonder voorxdcer , eén teeken van den
hen^l, hetwelk de hooge, de Godddiijke waardigheid
van C9bistu8 zoo goed bewijzen konde, als z^ne uit-
getarte afdaling van het kruis; doch een wonder, niet
als het geëischte bestemd om zijn lijden te verkorten ,
maar om de gantsche zwaarte en ijsselijkheid er van uit
te drukken.
De zon werd verduisterd. De eenheid der gees»
tenwareld metde natuurwareld, als twee gedachten,
ja als gedachte en gedaditekleed van denzelfden God,
moet in dit gewichtig oogenblik blijken. — Bij de ver-
Digitized by VjOOQIC
( 67 )
sch^niog op aarde van hem die opgang uit de hoogte ^
die eter Jaeobs genoemd wordt» was een nieuwe star
opgegaan aan den hemel; by het ondergaan van het
liehi der wareld^ de zonne der gereehtigkeid , in den
nadbt des doods , heet het van den throon Desgenen
die gezegd heeft : Daar zy iieht ! nu : Daar zij duie^
temieee/ De by de schepping gegeyene heerschappy
der natunrlgke zon (Gen. I. 18) wordt opgeschort, en
zy moet hare stralen intrekken. Duisternis heerscht
over de gefaede aarde van de zesde tot de negende
ure toe.
Sedert God lichten eehiep in het uitepaneel dee
kemelêf om êcheidinge te maken tueechen den dag
en tueechen den nacht ^ en om te zijn tot teekenen
en tot gezette tijden ^ en tot dagen en tot jaren
(Cren. !• 14), verliepen er nooit gewichtiger i maar ook
nooit ontzettender uren dan deze drie. Nu de 'zon ge-
kst wordt haar gezette tigd te vergeten, is zy meer
dan ooit , en anders dan ooit een teeken. — Toen de
H^land der wareld geboren werd, werd voor BetUe-
hems velden de nacht in helderen dag verkend. De
heerlgkheid des Heeren omschep er hen ^ die het eerst
met de boodschap der groote hlijdechap verwaardigd
werden. Hier , daar de Heiland der wareld sterft, wordt
de heldere dag in dikke duisternis over de geheele aar-
de omgeschapen. €reen straal van des Heéren heerlgk«
heid wordt in hem , of, tot zgne vertroosting, om hem ,
gezien. Op zijn kruis dalen de wolken en de donker^
heid van dien God, de vastigheid van wiene throon ^
gerechtigheid en gerichte zijn.
Het is om aan die gerechtigheid te voldoen , om zich
5*
Digitized byCjOOglC
( 68 )
iroor dat gerichte te siellen , >dat hy hier haogtaan het
kruis , dat bj nu het lEwaarste, het sebi^kd^kste IgiU
God 4)peiii)aart aan hem den toom tegra en de straf der
zonde, diefayopuch afleidt, die hy verdraagt, maar
hoe wordt hygeperêt totdat hetvolinuickt zy. God ;
en de dnistdrois k daarnm beeld, uitdrukking, scha-
duw; God enttiekt den mensdie Jesns z^n licht, 2^
beschermmg, z^ne iFoelfcare en TerkwikLeigke nabjr-
beid; of wdt gy; daar de Godmensdi lesua geen an-
deren Mril beeft dan God; by zdf ontzegt zi(^ £e, faj
ontwigkt die in zgn schrikkelijkst kmislijden, tn de
uren der v^olbrengiBg, in de uven waarin die ^oote
uitkomst besHtt vroedt, die vau ieeuwigheid door Gods
lieüie beraamd , in het Terbeurde paradijs hAooSA , bei
«itzien van veertig eeuwen geweest is^ en bet te-
rugzi^a van aUe volgende eeuwen woiden moet.
De maeht der du^^emie^ oirer wdkeCShristus éobt
aan het kitiis te bezwijken, voor eeuwig triüoinfereB
moet, mag op h/em iianrukken; deze doookere ure is
hare ure. Nietê zoude zj aan hem hebben , maar
fay , de Verlosser, zou o^ niets aan den Vader hebbra ,
in deze laatate worsteling, door hem iK^hter den dikken
v<%orfaang der ^uist^rpis , in zwijgende stilte en als in
varborgene eenzaamheid, v<dstreden. ««- Des Vaders on«f
genade , niet tegen hem , maar tégen de zonde d^ men^
^hen, in wier plaats hy lijdt, wordt door hem in
al bare ontzettende zwaarte geproeö. ,Hy had het
vleesoh aangenomen om^ ze in het vleesch te proeven ;
by heeft er dit kriHS om bestegen, maar ^^ o hoe bit-
ter i3 zy op zijne tonge ! — Hy moest een vloek wor-
den voor hen die de vervloekinge waardig waren ; hy
Digitized byCjOOglC
( e» )
trilde het woixieii; hy was het nu; nmtr welke af-
girij6selijktede« had hei ml tVie aai et een dteakheeld
▼au geren ? Wie tal %t oadersdiddcn ? Wie zal 2e Boe*
Hien? Dd dimt^m^öp €rolgoïha heeft ze bedekt; hél
Mpc eeoe dtmterms arer de gehecle aarde. Maar de
Yerlossw zeïte heeft ae saaiögevat en uitgedrukt itfhet
«iddoc^dringend woord^ tegen het eiftde vaé deze
sölff&kelgke oogeuWattea uitgeroepe»: nwi* qo»,
vfflCJL'mi. Ofltzaeh^jk Wöörd als^ het van God ge-
zegd wor<ll! Ba met dat woord heöchrijft hy de hou-
tf ng va» den Tader tegemyrer hea» in de ure» va»
döökerheii God had he» teriaten* Wt zegt niet,
Geiiddeni «dat in dtoe drie wen de Gedheid ran de
ménschheidin ChrJattus geischeid^ geweest is, wtwt èt
Qo<fiieid en de mensehbekl z^n in de» pieirsoon, \y el-
ite is Christus , Gods m MariaÉis zoem , akw vereenigd y
^at zy ro eeuwigheid niet mogen rdnee» gesseheurd
of geschekkn worden (*);>> 4k m dé FaiUt t^n
een f zei de H^rei en m dié hmige eenheid maakt ook
het kruis geene hreuké. -^ God hnd hekn verlüen. tÜt
zegt ook met , dat <fe Yadér den* Zooé in^ deze oogeohHk^
ken , YtAsttin by zich ab met de zonde der wareld be-
dekt eil overddet had/ 'Hiec IMt hii^ afkeer^ ran b^i
Wéd; gy weef dat hy gezegd bad .1 daarom hééft dé
Féider my Hef, &mdat ih mijié féi^é^ ^fi^gg^i A«^
éUllénde 9oór de êckapm. Ihar het wö zeggen, dat
zgde eenheid met den ^ader veirdoiikerd werd in dit
n Lulher,
Digitized by VjOOQIC
( 70 )
menschelgk Igd^n» in dez» vrjjwiUige uitschuddiii^ ran
heerlipdieidy in deze gehoorzame plaatsbddeeding van
zondaren, Mrdke zonder deze yardonkering, niet vol-
komen , niet voldoende konden zgn , ttuiar daardoor ook
jnist hare hoogste akeligheid zoo Mrel ak hare groot-
ste bediiidenis en verzoenende kracht verkregen. Het
geeft te kennen al het hittere der ondervinding^ oni
welke te smaken hy wel in in deze urê wat gekomen ^
maar die nogthands all hare andere hitterheden bekroon-
de; de bitterheid der ondervinding^ dat die Vader»
die hem in zgne eerste ontroering tegen het bitterst Ig-
den met eene stem van den hemel vertroost i, en in de
doodsangst van Gethsëmané zelve met een engd ver-
sterkt had| nu om den wil der zondige wareld, die hj
vertegenwoordigde, als zgn aangezicht voor hem be*
dekte, gelgk hy zgne zon verduisterde; in de vallei
der schaduwe des idoods z^n stok en 'staf van hem weg-
nam» en t^en hem als den Crodmensch» als d^ per-
soon die daar aan het kruis hing, niet overstond als
de Vader tegenover den Zoon zgns welbehagens, maar
als de rechtvaardig Ck)d t^enover dien verbr^zd-
den , waarop al de ongerechtigheden d^ wareld zgu
aangeloopen* — Het is dat gsselgke in zgn Igden,
hetwelk hy niet smaakt uit de verlating van vrien-
den , die hy tot den einde toe heeft lief gehad ; niet uit
de verweiping door onwilligen, die hy heeft byeea
willen vei^deren gelgkerwgs eene henne hare kie-
kens onder de vleugelen; maar hetwelk hy van Godzelf
Igdt; iets geheinmisvol schrikkelljb; maar waarmede
hy juist den anders onbetaalbaren schuld voor 't zon-
dige menschdom betaalt : het rantsoen van oneindige
Digitized by VjOOQIC
. ( 7t )
waardy, hetwtlk atle» pok de grootste, misdaden ver-
goedt , verzoent , uitwisobt! '
' XlIIf QOD, MIJN UOD» WAAEOH BfiBT QT MT VBRLA-
TBN? — HEBT gy my verlaten, 200 spreekt Jesus, in
het verledene, zoo omtrent de negende ure, als de
smart der verlating van zgaen Vader en aHe smart
byna geleden is, geleden met een^ zicb geen enkel
woord of zncht veroorloovend gednld. In het mid-
den, het ergste, der verlating heeft hy gezwegen; aap
het einde spreekt hy. Een bewijs dat hy spreekt em
onzent wil, en niet om z^neo eigenen^ spreekt om tot
onzen troost de schrikkelijkheid te openbaren van het-
geen hy zwggende met vele smarten geleden heeft, Mgn
GOD, zegt hy, en niet mijn Vader;, als hem op dea
a&tand dien hy als offier voor de ^onde |ieeft aangeno-
men betaamt; maar toch xuir God, met vertronwen,
met liefde^ met nadruk; ook in de herhaling zich ver-
toonende. waarom? vraagt hy; en in dat waahom?
scb^nt èe eigen onschuld van den rechtvaardigen ^ als
door ^opgeladen ongerechtigheid heen; spreekt hjdü
geen zonde gekend heeft ^ m den ztyhde gemaaide»
MIJir OOn, MIJ» QOB, WAAaOM HEBT GY MT VBRLA*-
TBif ? Het eene groote stemme roept hy het uit; niet
in ongeduld of murmurering p maar met al den nadruk
van een lichaams* en.ziele-lijden , dat gelijk het door
zijn schrikkelgke zwaarte hem deze luide kiachte af-
perst, hem even daardoor zoq straks ook recht geeft
tot dien anderen kreet , insgelijks met eene groote stem-
me uitgeroqien : het is volbracht»
MUU GOD , MIJK GOD , WAAROM HEBT GT MT VERLA-
Digitized byCjOOglC
( 72 )
Tut? Dat woord was g^ofeleerd. Ia het bodL dpr
Psalmen leest men menige profe^ vad het Igdeft des
Messias. Op menige plaats van dien OQwaardeerbaren
bnndei heémidt én getuigt dê ffeilig» Gêêêi » als Pe«
trns 8egt, tê voten kêt lifdm dai op ChrUtuê ko^
tnên zoude f soowe) ak de heerlijkheid daarna voU-
gende. Maat oÊchoon o^ hier en daar een uiterigke
trek van het beeld des Igd^dea gemaald WKMrdt; opdat
niemand aan de TermUing der profeoy in d^i persoon
van JesQs twijfelen zonde; soo ia het vooral de on«»
zichtbare, de kwendige l^denigOKhiedenia die wy déac
vinden. De Euangeliën geven de zichtbare fisiten f de
Psalmen wat er in de zid des Igdars omgaat. Sai is
Goddelgke pro^y , die niet het ook door dén bedriq;er
.nabootsbaar lichaam, maar de levende ziel der todtO'^
mende dingen profeteert; zoo dat de gebenrtenissen nit
haar worden doorzien, zy uit de gebeurtenissen varstaan
wordt* Onder de profetische Igdenspsahnen bekkedt
de tweeëntwintigste een allei^wichtigste «i allaaan*
doenlgkste plaats. JIe« dan eenig geschrift des Ouden
Te||ameats duidt zy op de marteling des Heecen aan
ylruis, wiens doorgravene handen en voeten, wiens
uitgerekte leden zoodat men zgne beenderen tellen kan ,
wiens verdeelde, kleederen zy voorstelt, en die aan^
vangt met dat innig Uai^oord : xuir oon , mm oon»
WAAMii trsBT 6T KT vBiL£4TSR 7 Eeu Udagwoord aan
het voorbeeld van den Messias, Koning David, in per*
senden angst en nood ontrukt; die daarom zulke pei^
sende angsten met zoo gevoelig een hart ervaren moest ,
opdat de liederen zijns harten, het voertuig zouden
kunnen wezen waarin de Heilige Geest voorzeggingen
Digitized byCjOOglC
( 73 )
ran ^t alle» overtreffead Igden zgos grooten pakome*
lings naanr den Tleescbe zoude kunnen nederleggen.
Men kaa «eggen dat de Heere Jesns aan het kniis ,
adioon slecbta dé eerste wooitkn er vin op zjjne lip-
p«l doorJ^rek^ ^ dka twceëntwintigsten Ptolm innerlgk
eü vdl&lXjk. heelt doorieeö, en voluit geleden. Zóó
verrtdt by de Schriften, wekt roorzegd haddai , dat
de Christus Igden moest*
MiJir ooDy Mm GODi wiJUioH RIBT ax mr terla*
TBN? Het was omtrent de negende ure, dat de ver-
Tvorpen Messias der Joden deze klaebte Davids , deze
van hem geprofeteerde klachte met een groote stem op
het kruis uitriep. Op dat kruis rust sedert drie uren
de duisternis » en dezelfde duisternis is over Jerusalem en
den tempel uitgebreid. Het is de ure van het avond-
offer; het avondoffér voorPaschen; en — * ziet hoe tref-
fend 1 — in de dagen voorPaschen zgn de Joden gewoon
bymorgen en avondoff^ , dien zelfden tweeëntwintigsten
Psalm, dien oök zy van hunnen verwaditea Messias
verstaan, aan te heffen. Hoort! Zy zingen hem wellicht
ook nu in de duisternis die stad en tempel omhult; zy
zingen hem ook nu in de Egyptische duisternis hun-
ner ziele; zy zingen hem ook nu , daar zy ^cb met den
vorst der duisternis ta*bond^ hebben $ om de werken
der dubtemis te doen; zy zingea hem ook nu, t^wij}
de miskende Yerlossaf op wien hy wigst, hem beleeft
en aflgdl. nu , b&i ^ tAvm sABAeHTAHi? heet het op GoK
gotha van de blaauwe lippen des gekruisten Heeren der
heerlgkheid. Eti, élï, iama saba^ghtahi , heet het op
Moria , uit den lasterlijken mond van Overpriesters en
Digitized byCjOOglC
( 74 )
Oudsten , die hem ia de blindheid huns ongelood aan
dat kruis geslagen hebben* bli » eli , lama sabaghtah i
zingen de Joden te Jerusalem, en gedenken aan den
Messias, die tot het zijne kpmen moet; en als de Mes-
sias die gekomen is , maar door de zijnen niet t# oaii-
genomen^ datzelfde bli, eu, lama sabaghtahi uit*
spreekt, zeggen de Joden op Golgotha: Deze roept
Elia^ laat one zien ofJSlia komt om hem te ver-^
loêêen. Hier komt die bede wel te pas : Fader , t^r*
geef het hun^tcant zy toeten niet wat zy doen^
TÜSSCHENZANG.
Psalm CXVIII. 11.
De steen, dien door de tempelbouwers
Verachtlijk iras een plaats ontzegd,
Is, tot verbazing der beschouwers,
Van God ten hoofd des hoeks gelegd.
Dit werk is door Gods alvermogen,
Door 's Heeren hand alleen geschied ;
Het is een wonder in onze oogen;
Wy zien het, maar doorgronden *t niet»
fFant ik hen verzekerd dat noch dood^ noch Ie-
ven f noch engelen ^ noch overheden^ noch machten ^
noch tegenwoordige^ noch toekomende dingen^ noek
hoogte^ noch diepte^ noch eenig ander êchepsel^
one zal konuen scheiden van de liefde Gode (Rxmu
Vin. 38. 39).
Zoo schrgft een Apostel. Maar hoe kan hy zoo schrij*
ven ? Hoe kan de Heilige Geest het hem vergunnen ?
Digitized byCjOOglC
( 75 )
Is h^t niet eene* te groote aanmatiging? Gevoelt hy
ni^t dat hy een arm, elle^ndig zondaar is, Gods liefde
onwaardig, en der verdoemenisse in Adam deelachtig?
P gewissel^k. Hy belijdt: dat hy van nature een
kind deê toartu u; de voornaamete der zondaren;
vleeiehelijkf onder de zonde verkocht; hy weet
dlat in hem , dat «# in zyn vleeeeh , geen goed en
tiooont; hy ziet^ ondanks het heter beginsel hetwelk
liy door genade is deelachtig gewoi^den, een andere
wet'in zifne leden , toelke strijdt tegen de toet zyne
gemoedê en hem gevangen neemt onder de wet der
zonde y die in zijne leden is; hy roept uit; tik 6/-
lendig menschel Nogthands , hy roept ook, met een
vaste, blijde, gelukkige overtuiging uit: f* h&n verze*
kerd dat noeh dood noeh leven ^ noch eenige macht
der helle ^ of der wareld my zal kunnen scheiden
van de liefde Gods. En deze overtuiging, Geliefden I
die blijde verzekerdheid zal niet beschaamd worden.
De liefde Gods zal hem niet verlaten, in eeuwigheid
niet.
Waarom niet ? — Omdat Jesus Christus Gods en Ma-
liaas zoon, op het kruis geklaagd heeft dat God hem
verliet. En waarom verliet ? Omdat het hem alzoo
betaamde zgnen heiligen toom tegen de zonde te betoo-
nen; zgner rechtvaardigheid genoeg te doen; om daar-
na den vollen rgkdom z^ner liefde uit te storten over
die zondaren, voor welke Jesus Christus geleden had,
een vloA was geworden. Waarom verliet? Opdat zon-
daren, wie het anderzins toekwam voor zijn aangezicht
te vlieden , tot hem zouden gebracht worden. — O zob
de Heere klagende uitriep:* mijic god, mijk god,
Digitized byCjOOQlC
{ 76 )
WAAaoH HEBT GT HT YBBLATSif? Het afidweord was
in zgn Groddelijk en lieCtogk Verlossers faart : j^ldiêê ^
mijn Fcder ! betaamde het u dat gy , vele kiipdeten
tot keerlij heid Mdende^ den Oversten leidHnan
hunner zaligheid dóar UjdenMéitigeH teudt.
Bat iiireet Panltis; dat teert, dat betijdt, dat predikt
z^n mond; dat verkondigt by in geschrifte; xftaar tiat
meer zegt dan dat alles^^ dat gelooft by; dat geroelt
hy aan zgn hart. Hy is een zendaar 4 een kind des
toems^ gelijk óok de andere ^ by keefi meer dan tM*'
deren CkriHue geémaad en t^ervolgd\ by b^l op
eene woedende wijze Ghristtis 'm z^e leden bezeerd th
beleedigd; ook im nog kleeft de vleescbelijke zwak^
beid bem aan ; ook nu mi% is by een ellendig menseke ,
wien als by ket goede doen lêil^ ket kwade hjUgi.
Dbiar dit is zgn belgdenis en zijü bartsgeloof: God wae^
in Chriitue de nóareld met zichzelven verzoenende^
kare zonde haar , en ook my ^ niet toerekenende $ ge*
lijk door de ongehoorzaamheid van édnen mensóke
velen f en ook 'ik^ tot zondaars zijn geeteld geu^or^^
den^ alzoo zullen ook door de gekoorzaamkéid van
eénen velen f en ook ik^ tot reehtvaordigen gesteld
worden, ffy dan gerechtvaardigd zijnde door ket
geloof héHiben trede met God) daar is geene^ér*'
dóemenisse meer voor degenen die in Christus Je*
suê Jiifn^ door uden wg verkregen kehhen den geest
der aanneming tot kinderen ^ door aoelken toy niet
vreezen voot* Gódy maar tot kern zeggen: Ahha
Vader — * en -^ niets zal ons sekeiden van de lief^
de Gods. welke is in Christus Jesus onzen Heerel
Digitized byCjOOQlC
( 77 )
Amimming tót kinderen, Aandoenlgke vracht der
vwm^rnm van ^n eengebcH^ii Zoon door den Vader 1 -<-
Hiet alleen Paulus , Geliefden ! afgezonderd tot het Euan-
gelium Gods op den VMdg naar Damascns, niet alleen de
heiligen en geliefüi^ te Corinthen en te Rome , kunnen
haar pltikkra van het met tioed heórc^n en met duister^
nis bedekt km^ van den eenigen Middelaar, maar alle
zondaren» vit alle natiën, talen, tongen; maar ook
gy. -^ tiet licht ider heerl^eid van Giod$ eeniggd)oren
Zoon heeft ^idb in de dnisternis van Golgotha bedekt,
18 daarin ondo'gegaan , om als een liefelgke en krachtige
gloed van vertroosting daaruit op te gaan voor alle be-
droefde harten, die hun schuld exk verdoemelgkheid ge*
voelen, en naar vergiffenis, naar zuivering, naar de
gunst, liefde, en nabyhrid Gods smachteu» Qebt gy
zulk een hart in uwen boezem; wenscht gy het zware
pak van schuld en zonde van u af te wenteljsn, ziet op
Golgotha, wie gy wezen moogt; ziet den veiiatene vi^i
God; by draagt alle zonde die hem wordt opgdaden;
ook de uwe. Ziet op Grolgotha, daarom zoo donker
voor Christus, omdat uwe zonden zoo zwart zijn; daar-
om zoo licht VOCHT u, omdat hy die daar het scfarikk^
Igkste lijdt, geen zonde gedaan heeft; ja niemand
minder is dan Godê heilig kindJeêue^ wiens smart
en pijn, wiens uitgestort bloed, wiens afgeperste klach*
ten, wiens sterke roepingen en tranen, als de smart,
de pijn, het bloed, de klachten, de roepingen en de
tranen van Godzelven geopenbaard in het vleesch, eene
waardy hebben , waarin, uwe en aller zondeschuld ge-
makkel^ opgaat en verzwolgen wordt; zoo gy ze hem
maar brengt , hem maar oplaadt , zonder iets achter te
Digitized byCjOOglC
( 78 )
houden » zonder hem eenigzins to wantrouwen , zagen-
de : a Ilier ben ik » Heere 1 een arm zondaar , niets waar-
dig voor God dan straf en verdoen^nis. Hier ben ik ; ik
heb geen ander onderpand mgner aannemelijkheid voor
God dan uw kruis ; geen anderen waarborg voot zgne
liefde die ik y^beurd heb , dan uw dragen van den ge*
rechten toom die op m^n hoofd had moeten nederko-
men ; daarom alleen , omdat gy hebt moeten uitroepen :
HIJ5 GOD| MlJir GOD| WAAEOH HEBT OT MT VBELATBR;
verstout ik my, maar met volkomene gerustheid, te zeg-
gen: Jlbha Vader y ik ben verzekerd dai nieten in
do^d noch leven ^ my zal kunnen scheiden van uwe
liefde^ welke iê in Chriettu Jesue^ mynen Heere!
Welk een troost, Geliefden! welk een zaligheid!
En zy komt in de plaats voor een toestand van weder-
zijdsche verwgdering van God en mensch. Verwijde-
ring van Gods zijde; wegens den heiligen afkeer en
haat , die hy , zal hy eenfgzins God zgn , tegen de zon-
de hebben moet, — en wier geduchte uitgestrektheid
hy in de duisternis van Golgotha openbaart; daar zy
den zoon zijner liefde die hartverscheurende klacht af-
perst , die ons zoo lang als een ontzettende wanklank
in de ooren klinkt, tot wy haar troostende kracht aan
ons hart beginnen te gevoelen. Verwijdering van des
menschen zijde ; omdat hy den rechtvaardigen God en
gestrengen wreker der zonde, met gedachte en neigiu-
gen vliedt en ducht , en den lastigen glans zijner hei-
ligheid niet kan aanzien of verdragen. Hoe zullen ^
zegt de Profeet, twee te eamen wandelen ten zij ze
hyeengekomen zijn ? Eene verwijdering , waarvan wy
Digitized byCjOOglC
,( 79 )
dadeUjk na de eersto zonde od^ de qerste proeve zien
als God den mensche vraagt l JVaar ziji gy? en de
mensch andwoordt: Ik vreesde ^ daarom verhergde*
ik mg. Eene verwijdering waardoor men tot God zegt:
Wifk van one , want aan de kennis uwer toegen en
hebhen wy geen luet. Eene verwijdering als van den
verloren zoon in een ver land, vaderloos door eigene
verkiezing .en eigen schuld; waarin men de betrek-
king van God tot zich gevoelt als een vlammig lemmer
van eens Cherubs zwaard dat ons afkeert , en niet als .
een ladder Jacobs waar langs engelen op en neder-
klimmen. Eene verwgdering die men zich» eerst, ge-
troost door in plaats van aan den Grod die men niet
zcdit f niet liefheeft , niet dient , zich te verhechten aan
het schepsel t aan het stof» aan het ongeestelijke en Ie-
venlooze» aan de afgoden van zinnelgkheid en eigen-
lust; gelijk de verloren zoon zijn goed met .hoeren
doorbracht levende overdadelyk; maar waarin oogen-
blikken voorkomen, by lotverwisselingi by doodsbed-
den» en in schrikkelgke eenzaamheden » waarin men toch
gevoelt dat men alleen staat , dat men by al wat men
mag bezitten nog eigenlgk alles mist; dat alle troost» en
hulp » en kracht » en voedsel voor de ziele ontbreekt » het-
welk alles wel menigmaal was aangeboden» maar telkens
door het afkeerig hart afgewezen; oogenblikken , waarin
men als de verloren zoon van honger vergaat » ter^
wijl de huurlingen zijne vaders overvloed van brood
liehben. — O » zoo die oogenblikken nog^maar in staat zijn
om tot inkeer te brengen ; om eigen schuld en schan-
delijke afkeerigheid van hem die aller Vader in Chris-
tus wezen wU te doen inzien ; en aan de ziel deze kreet
te ontperseo: Mijn God^ mijn God^ waarom heb ik
Digitized by VjOOQIC
( 80 )
U perhf^n ; en dit vooraemeii ab van den verloren zoon :
f^ zal opstaan tn tot den Vader gaan! En zoo het
dan Christus is die daartoe den moed geeft ; de gekniis^
te Christus alleen ; «^^ de in C^ristu^ verzoende Gpd zal
niet aarzelen den om Chcistua wil gerephtvaardigdon te
gemoet te gaan, en tot hem te zeggen, al komt hy
laat: Gy waart v^lorm^ mcmr gy zyt gevonden.
Kind f nu z^t gy altijd hy my. At het m^ne ie
het uwe.
Maar indien niet; indien de Ign der satuurl^ke af-
keerighdd des zondaars van God, zich niet over Gd*
gOthatotGod terugbuigt, en in liefde 'en vrede met Crod
overgaat; dan loopt zy uit op eene verlating van hem,
waarvan geen hersteUiiig mogelgk is. Eene verla*
tenheid in de helle; eene verlatenheid in de bui-^
tenete duieternieêe^ waarin in eeuwigheid geen zon
schijnt , omdat Christus er niet over lichten wil. Eene
verlating » welke met weeninge én knareinge der tan-
den zal worden gevoeld; waarin niet meer zal wor-
den gehoord de stem, door den a|keerigen zondaar in
dit leven zoo menigmaal vernomen: Laat u met God
mr zoenen; omdat hy , in wien hy met God in den tijd
van genade had kunnen verzoend worden, en die op
deze wareld hem onophoudel^ toeriep : Die tot my
komt zal ik geenezinê uitwerpen ; da^r gezegd heeft:
Ga weg van my. Een Verlatenheid , waarin men tot
God niet zeggen durf t, gelgk Christus op het kruis , hijn
God; en niet vragen, even als Christus op het kruis,
WAA&OH ? Omdat de schrikkelijkste wroeging en over^
tuiging de vraag verbiedt. Omdat daar eene stem is die
andwoordt in de verdoemde ziele : Hetgeen gy voor
alle eeuwigheid smaken zult, dat heeft Cbristus voor
Digitized byVjOOQlC
( 81 )
daizenden op het krnis gesmaakt, toen hj klaagde dat
zgn God hem verliet. — O, gy ODgehikkige» waarom
hebt gy zijn kruis versmaad; en de zonde zoo lief ge-
had, dat gy ze niet vrildet railen vóór de liefile Gods.
Gyheht utDgoed antfangen in dii leven ^ #n nu lijdi
gy êmerten.
Mgne medezondaren , stelt u , stelt u toch met ernst ,
deze ellende voor; de ellende van het vuur dat niet
wordt uitgebluscht, de ellende van den worm die niet
sterft; de ellende van de nabyheid van den Vader
den duivel i by de verlating door den Vader der lieh"
ten! En zodit het aangezicht van dien Vader der lich-
ten, door u Ie vereenzelvigen 'met hem, die als otter
voor de zonde de verlatenis des Vaders heeft uitge-
staan , en die u al de genadegaven , welke deze zgne zelf-
verloochening voon zondaren) arme verlorene zonda*
ren, heeft aangebracht, wil deelachtig maken, zoo gy
hem opdraagt uw hart; uw geheele hart; uw hart , le-
dig van alle eigene gerechtigheid > eigene wgsheid,
eigen kracht; uw hart, vol van dankbaarheid voor het-
geen hy in namelooze liefde voor u heeft geleden; uw
hart gebroken door berouw; geheeld door geloof; bran-
dende van liefde; kloppende van eene blijde, vrolgke^
* hope; uw hart gesloten voor deb^eerlgkhedendes vlee-
sches, en degdelhedender aarde; geopend voor den rei-
mgenden, louterenden invloed van den Heiligen Geest,
die in alle waarheid, alle geboden, alle paden der lief-
de leidt. — Dan straalt Golgotha voor u van licht; dan
is uw zon opgegaan; dan juicht gy in de nabyheid, de
bescherming, de liefde Gods, die in uw harte spreekt:
Digitized byCjOOglC
(82 )
Ik ial u niét begeven , noch ih tél u niet vêrlétêHf
efl wieif gy andwöordt : fF^ien hel ik neffeUt u ia dm
hémél i ntffenè u èn Itui fhy cék nièt9 op ie éatdê^
Seztttjkt mijn tle9teh eH mijn hette^ ±00 is ÓMt
dé roisêteen mijm keHeHf éh itiijn deel in ééuvdg*-
heid.
Dat geloof en die vrede ztdlen u niet vrijwaren voor
de ratnpen des levfens; maarzy Ettllën de mmpeti des le-
vens tot zegeningen ttiakëll voor üwé Üiëlfe , dfë i^ lotn
teren eti vetsterkeü ; én iii gèeii ènkêk tattip tól hèt ^
aain dén beérJijksteü troost ontbwken. Gy zölt l^i^,
ifiaar nwte SsbHiié zal niet verduisterd Woirden, Oitièttlè
is üwe Éon. Gy i:ult Veriaten If^rdeü doot meüschëfi >
nidar niet van uweü God in den hemel; op uW Golgö^
tha zöo wel als in nw Gethsematië , zal Vaü u 9en èH-
^t gezhn 'itordén , die u versiert. *^ 1/Vfe ii dié
engel? — i Het is de gestalte v&n Christus dlè ^ ttfi
allen tijde voor den geest zweeft, van Christtiö tnet dè
dooruekroon , Van QiHstUs met de doorgmvene hkndëii
eii voeten.
O, gy zuJt hem eenmaal anders zien, leerlgk, ïXh
ninkl^k , goddelijk, aan de rechterhand dés Vadefö» die
hem met eéir én heerlijkheid gekroond heeft, éii Wiöft
hy U te gemoet z&l voeren, Opdat gy altijd niét hétii
zgnde, altijd de tegenwoordigheid Gods geniet! -^ Zbo
dat alles u adulacht , Geliefden ! ziet ioe^ dat gy dien
die spreekt niet en vertoerpt, Amen.
Digitized by VjOOQIC
TUFDE KRÜISWOORD.
6»
Digitized byCjOOglC
Digitized by VjOOQIC
JOHANWES XIX. 28. 29.
HIBE HA JBSUS WETBIfDB DAT TSV ALLB9 VOLBRACHT WAS,,
OPDAT DB 8GH&IPT ZOUOB VBaWLD WORDBH , ZBIDB:
XT DORST. DAAR STOND DAN EEN VAT VOL EDIKS9.
EN ZT VULDEN EENB SPONGIE MET EDIK , EN OMLEIDEN-
ZB MET HYSOPE, EN BBAGDTBN ZB AAN ZIJNEN MOND.,
Gelijk het dttidélgk 13 dat de drie eerste wocHrden de»
Verlossers aan *t kruis door hem met vrij wat tus-
scheDpoozing in een t^droimte van drie uren zullen z^n
uitgesproken, ZOO is het zeker dat de laatste vier el-
kander zeer snel z^n opgevolgd. Ook staan zy niet,
gel^k de eerste , elk op zich zelf, maar maken zy te
samen een hoogsttreffend au aandoenlijk geheel uit,
^waarin het vierde, met het v^file, en het zesde met het
zevende kruiswoord nog weder inniger verbonden z^n,
en wel zö($, dat zy misschien wel twee aan twee,
hyna in éënen adem z^n uitgesprdLen ; waaruit dan
zeer duidel^k wordt, hoe by alle de euangelisten , of-
schoon zy, de een dit, de andere dat van deze vier
woorden mededeelen , slechts van twee groote roepin-
gen des stervenden Heilands wordt gewag gemaakt (*).
(*) Matlh. XX VIL 46. Eb omlfeat d« ffegcnds ure Mep
Digitized byCjOOQlC
( 86 )
Het eerste drietal M^oorden betrof driërlei aoort van
omstanders op Golgotha, waarin, elke eene byzondere
betrekking tot bet kruis Jesn had. Zgne Taanden , die
er hem aan deden nagelen» zgne dierbaren, die er wee-
nende bystonden ; en den boosdoener, die het met hem
deelde. Elk dezer woorden maakte eene byzondere
vrucht des kruices bekend. Het eerste ; vergeDing der
zonden \ het tweede: gemeen^ehap der heiligen $ het
derde : een eeuwig teven. Daarop daalt de drieuur-
sche duisternis^ als om aan te duiden tot wat prgs
Jesus met eene ^ocie üUmme^ zeggende: bli, eli, lama
8ABACHTHANI.
50. En Jesus^ wederom met eene groote stemme roepen--
4ej «AF raiC GBBST.
Desgeiyks by Marcus»
Lucas XXIII. 46. En Jesuê roepende met grooter stemme ,
zeide : yadeb , in uwe handen beveel ik üunen geest. En
ab hy dat geiegd hadd« «af bt den gbs9T.
Johasnes XIX* 26. Hi^ma Jesus wetende dat aües vol*
Iracht -was , zeide mt dorst.
30. Doe Jesus van den edik genomen hadde, zeide hy
HET IS TOLBaACBT. Eq het boofd btttgende gaf den geest.
De eerste groote roeping beslond uU de twee klachten:
ELI, BLI en MT DORST.
De tweede groote roeping uit de twee verklaringen : '
HET IS VOLBBACHT en VADER IN UWE HANDEN.
Pe histortscbe Lucas, die hel oogenblik van 'sHeilands
dood bepaalt, geeft alleen met juistheid de laatste woor-
den op. Als hy dat gezegd hadde gaf hy den geest,
Mattheus> en na hem Marcus, weten van de twee roe-
pingen; waarvan zy alleen dat Oud^testamentiseb bli, bu
woordelijk vermelden «
Johannes heeft het tweede gedeelte der eerste roeping,
en het eerste der tweede, alles wat by de anderen niet ge-
leien wordt , opgeteckend.
Digitized byCjOOglC
( 87 )
al die r^kdom van genade moet g^oeht worden, £o aÜi
4eze daistemisp en al het Igd^, hjw is doorgestaan ».
en de Heiland den mond weder opent t betreft hetgeen
ly s€ft alleen hemzelven, en zgn werk^ — Wy hoo*
wm van hem met eene groote » kraehtigestem eene dub*
hele klaohte en eene dubbele verklaring, l^n in dig
dubbele klacht en die dubbele verkLiring hebhen wy uit
9ynen eigen mondt een volledig onderwijs» ten eerste ^
betreffende de 2;waarte van xyn kruis , en het verregaand^
van ^m sm^irten; ten anderen « hetre^nde de genoegd
zaaniheid en Cïode welbd^igdgkheic^daarvaii, D*diib-
bek JiLkfiht is defsei: uun m^ t ifnif oQ9 % waam^om r^t
ar mr vsei^tw , en «r nonsT ; het eerste , eene klaehte
van den Godmensch tot 6#d « Mildert het hoogste topr
punt van ^Ulelyden; het laatste, een/^ Jdachte vanden
Qodmensch t(4 den mensch, het allerinnigste der li-
ehoMmê^mart. De dubbele verklaring luidt aldiji^;
Hiêt een oog op de menschheid die gered is; het is
voitBAAGHT; met een oog o^ God, die voldaan is: vas-
naa» ik vwb uknvm bevjisl ik huxtbii oxfsast^
nx noBST^ Ik heb ge^d dat, gelijk het voor^if*
gaande het hoogste toppunt va» des Hejilands Zielelg-?
den schilderde t dit kruiswpord het aUerinnigste vaa
de^ Heilands liiqhaamssmarte uMcNikt*
«T nonsT; op zichzelf reeds is het eene zoo aauv
doenl^ klacht i Te do^fAen ij$ eene schrjkkeigke kwe>I*
ling, wel gesd^t om allerlei leed en ontbering by gelij-
kenis mede uit te drukken. De drooge keel > de aan het
gehemelte klevende tonge eens versmachtenden » -—waar
Digitized byCjOOglC
( 88 )
is Let hart van. steen , dat zy niet tot deernis zouden be^
wegen? De jonge Ismaël in de woestijn van Bersëba,
door zijne moeder ondeir eene der dorre struiken in het
gloeiende zand gelegd, daar het water van de flessche
uit is; Simson, als hy, na bet verhittend verslaan van
duizend Filistijnen 9 nog midden in hun land zgn hart
van dorst hezwgken voelt, en met droogen gorgel tot
den Heere uitroept; Zoude ik nu van dorst sterven en
vallen in de handen dezer Filistijnen 7 la , zelfs de woud*
ezels in Jeremiaas^ lied van groote droogte » op de hqoge
plaatsen staande^ én den wind gel^k de draken schept
pende 9 breken ons hart. En hoe jnoet ons dan deze
klachte aandoen uit den mond van een gekruiste, al
wiens overig lichaamslgden wy zien» en van wien wy
op het enkel uitsprekeir van hel woord » duidelijk be-
seffen dat dit z^Q inwendig leed al het uitwendige nog
verre overtreft,
KV noESTji zegt de Heere Jesus; en ge^ wonder
dat hem dorst. N» den beker der dankzegginge, die
hy gezegend f en aan z^jne discipelen toegereikt heeft,
heeft geene verkwikkende toge egne lippen besproeid;
heeft hy niets gedronken , dan 1 den drinkbeker dien
de Vader hem gegepen heeft. O hoedanig moet zgn
dorst reeds geweest zijn in die bange ore, waarin hy
als met zgn Igden scheen te worstelen i waarin hy als
in doodstrijd verkeerde , en het zweet hem , ondanks de
koude napht> als groote bloeddroppels werd uitgeperst.
Hoe moet zy zijn geklommen , altgd geklommen , daar
by van Annas naar Gajafas^ van Ciyafas naar Pilatus,
van niatus naar Herodes , en van dezen wederom naar
Digitized byCjOOglC
( 89 }
Pilatus gesleept wordt ! Hoe brandend moet zy gewor-
den zgn 9 als de wonden der doornen , en de striemen
der roeden, begonnen te schrgnen» te tintelen , te
gloeien; boe smachtend , daar by op den weg naar Grol-
gotha onder zgn kruis bezw^ktl Den gemyrrbeden
wgn, die bem wordt aangeboden vódr de kruiciging,
wgst by af; diens smaak kon hem niet veikwikken;
diens verdoovende werking versmaadt by« Daar drgft
men bem de nagelen door het gezoQde vleesch; daar
hangt by met de gebeele zwaarte zgns lichaams aan
zgn verscheurde handpalmen; drie uren in verschroei-
ende zonnebrand; andere drie uren in benaauwen-
de; Gk)d alleeo> weet hoe benaau wende 1 duisternis.
Nu klaagt hyl Haar het is minder eene klacht dan
wel een uitspreken van zgn leed« mijn qod»,' uijir
GÖn» WA4E01I oiBT Of KT vsELATEv; UU klaagt by:
VT DOEST. Uy derft alles naar de ziele, hy derft alles
naar bet lichaam. Hy heeft geen vertroosting, en geen
lafenis. Hy is geheel verlating; by is geheel versmach-
ting en verdorring. Dat beeft de Zone Gods, in zijne
menschbeid , in de gelijkenis des zondigen vleesehes
geleden , als by zicbzelven vernietigd had^ en in ge^
daante geworden als een meneche^ zich vernederd
in de gehoorzaamheid tot den dood^ ja den dood
dee kruices.
Ziet by is in de gestaltenisse Gods, en behoeft
bet geen roof te achten Gode epen gelijk te zijn.
De hemel en zijne beerlijkheid is de zgne; de aarde
en hare volheid; hy gebiedt den regen en de wolken;
by laat de stroomen en de beekjens wandelen door de
valleien; by opent Hagars oogen dat zy een waterput
Digitized byCjOOglC
{ 90 ) ^
aki; by klooft de hoNe plaatse die in Ledii is, om
Samsons braadende dorst te lesscfaen. Maar uit deer^
nis met een gevallen menschengeslaobt , dat sich krank ^
dat zioh den dood gegeten beeft aan e^ verleidelgk
ooft, verlaat by zijne bearlgkbeid, die.by bad eer de
wareld was, en daalt af op de door de sonde onder
im vloek liggende aarde, in de gedaante, en niet
slechts in de gedamite, maar in bet yleescb , in de na^
tuur eens mensoben, afii een menseb, ak een kind,
dat geboren wordt, uit eene docbter vaa de Mgeder
aller levenden en stervenden. Hy plaatst zicb in allen
opzicbte in den kring der menseben; by deelt al bunne
beboeften; al bnnne ellenden; al de tijdelijke straQeo
bunner zonden , scboon by bunne zonde niet deelt. Hy
v^nedert zich als een bulpelooze znigeling, in doei»
ken gewonden en liggende in een kribbe, zijne eerste
dorst aan die dochter Evaas te klagen ; bier op bet kruia
klaagt by zijne laatste. Hongerende beeft by zidi tol
zgn leeraarsampt vooH>ereid inde woestijn; dorstende
volbrengt by z^n boogepriesterl^k werk op Golgotba»
Daar, van den duivel verzoebt zgpe. Crodbeid te tóo*
nen, door tot steenen te z^gen dat zy brood worden;
bier, door des duivels werktuigen spott^de naar £lia
verwezen, dat deze hem verlosse. Heeft by «ichdm
arm verkort, dat by in deze diepte zgner menscbe»
lijke vernedering niet meer over de krachten zgner al«
macht kan beschikken 7 Dwaze vraag 1 Alsof de almacht
een oog^blik verpoosde almacbtig te zijn. Heeft by in
deze zgne menscbelijke vernedering nooit te voren over ■
zgne abnacbt willen beschikken ? O ge^fHsselyk 1 En
heerl^ is de tegenoverstelbig vtn wal bf kaa en wat
Digitized byVjOOQlC
( 91 )
hy wil , wul I7 is «9 wat by scheut. Hy slaapt in het
schip in de zwakheid sijner menschelijke natuur; en
hy gebiedt den storm te «wijgen , en de zee te bedaren ,
als de God die de elementen in zgn vuist knevelt ; hy
schreit van bloot menschelgke aandoening by het graf
van Lazarus, en hy roept hem uit dat graf in het le-
ven terug, als de Heer van leven en dood. — Thands
dorst hem , en hoe aandoenlgk is die dorst in een die
op de bruiloft te Gana in Galilea , alleen maar opdat de
gulfo vreugde niet haperen zoude, het water in wi|n
veranderde , onmiddelijk , op zgn machtwoord , gelgk
hy het van de schepping der wareld aan dagelgks doet
in de vrucht des wijnstoks, wiens wortel hy drenkt uit
zgne zalen, wiens bezien hy koestert met zijne zon.
Sn waartoe die vernedering? Waartoe die waarach«
tige menschheid? Waartoe dat deelen in alle mensche-
fijke ellende? ^Waartoe deze hoogste ellende in *t men-
schelgk vleesch uitgestaan? Waartoe anders dan om
de schuld der menschheid te dragen , te boeten , te be-
talen, in dezelfde natuur die 'gezondigd had, die straf*,
schuldig is voor God. Ja , om den losprijs voor schul-
dige menschen op te brengen, om God met de mensch*
beid te verzoenen , het welbehagen Gods in de menscb*
beid terug te winnen, moest hy in het midden der
menschheid optreden. Het is door zgne gemeenschap
aan haar in alles b^alve in hetgeen in haar verdoeme-
Igk is, de zonde; het is door zijn vrijwillig, onschuldig
en heilig op zich laden van dat verdoemelijke zelf, en
bet uitstaan van de straf daarvoor , dat hy in de zgnen de
menschheid herstelt, Gods beeld herstelt, ze zijner God-
delgke natuur deelachtig maakt (2PetrJ. 4), ze heiligt.
Digitized by VjOOQIC
(91.)
Daarom moest hy dis heiligt^ en zy dis gêheiligJt
worden allen uit één zijn; om die oor zake moest
hy zich niet schamen hen broederen te noemden (Hebr.
n. II).
Alsof alles yfeX zgn lijden tot een Middelaarsigden
inaken moest, ook door een woord des lijdenden moest
worden aangewezen en verwaarborgd , drukt zich dat
msnsehelyk lijden^ dat lijden in de natuur diege^
zondigd heeft uit in dat woord : mt dorst; geljgl^ zich
het l^den voor doemwaardigen door den rechtvaar-
digen, in die and^« klacht» die vragende» uitdrukt:
MIJN GOD, Him GOD, WA^OH SBBT GT KT VEELA-
TEH? ttlllf GOD, HUN QOD^ WAAIIOH QEBT GT HT
VERLATEN? Dat is dc ffoogepriester t a/geseheidenvan
de zondaren^ maar die in hunne plaats de zonde op
zich neemt ; mt dorst , dat is de Hoogepriester in al*
les den broederen gelijk geworden. Straks spreekt
in HET IS VOLBRACHT, de HoogepriesteT die door ééne.
offerande volkomelij'k kan zaligmaken allen die
doorhem tot God gaan; en in het vader, in uwe han«
DEN, de Hoogepriester die ziehzelven niet verkeer^
lijkt heeft om ffoogepriester te worden^ maar die
verheerlgkt wordt door en hy hem , die tot hem gezegd
heeft : Gy zijt mijn zone , heden heb ik u gegene^
reerd, — - Zulk een Hoogepriester betaamde het God te
stellen, zulk een Hoogepriester betaamde het ons te
hebben. Zulk een Hoogepriester kon zijn de Mid-
delaar des Nieuwen F'erbonds^ welke allen die
hem gehoorzamen een oorzake van eeuwige zalige
heid worden konde. Zulk een Hoogepriester heb-
Digitized by VjOOQIC
( 93 )
2>e^ wy in Jesus GI^i6tii6, waaraohtig God en Men6cb«
MT doast! Ja» Heere Jesusl U dofSt; want het
koortsig bloed is ab vnnr in al uw aderen, .Haar
wamrom zijt gy in deze versmachting gnomen? Omdat
Tan alle eeuwigheid de liefde voor een zondig n^enscü'-
dom nog brandender in a was dan de bitte nwer smarte
nu. Omdat gy Tan alle Qeuwigbeid dorstedet naar bun
eeuwig keil. Daar is niets dat uw lijden overtreft dan
uwe «liefde . alleen; eene liefde die de verlating van
God en de aanneming aller ellenden niet f;;eschroomd
heeft. U dorst p opdat gy de oorzaak onzes eeuwigen
hongers en kommers» namelgk de zonde weg zoudet
nemen. Ü dorst, opdat gy, zoo velen ab er geloo-
vig naar uwe verdroogde lippen opzien » zoudt waar-
borgen t^en de versmachting in de onuitblusscbelgke
vlamme der belle. C dorst, opdat velen uit alle na-
tiën, geslachten en tongen dè gave Gods zouden ken*
nen en begéeren, namelgk het levende water, dat gy
uitdeelt, en waarvan gy gezegd hebt, dat hy die
het. drinkt^ in eeutöiffheid niet dorsten jgal^ Ja dat
het in hem zal worden een fonteine springende
tot in het eeuwig leven^ U dorst, opdat die in u
gelooft^ gelijk de Schrift zegt^ stroomen des /«-
venden waters zullen uit zijn binnenste vloeien;
stroomen^ van vertroosting, van verkwikking, van
hoop, van kracht, van blijdschap. U dorst, op het
bloedig kruis , opdat uw bloed waarlijk drank zou-
de zijn, opdat de gemeenschap aan uw versmach-
tend Igden en laveloozen dood, hen die het kennen
en waardeeren tot het eeuwige leven laven zoude , en
Digitized byCjOOQlC
( 94 )
zy zkh daarin by den beker des nacfatmaak zouden
kannen verheugen. U dorst, op het akelig €rolgotha ,
waar gy ellendig, jamm^ijk en naskt ten toon haagt»
opdat eenmaal de uwen «die hunne kléêdervn ksièm
witgéfnualU in mw btöéd^ in uwen Kalig^ fa^nel » idêi
^ÊUÊt jeoiéden h&ngerênof d^TÊieH^ aangeenctf^ld elku*-
de meet t^n blootgettrid» en doov a, t> Lam die ge«>
sköht sgt, geumd warden^ êMt gy AeH im leidê^
man aiji tot de ietmde fonMiÊm det miO^eHf
v)aar aÜê traneh van Aunm vogm borden a/gé^
GtezANG XLIII. f. 6.
Ikog« ómtiD^y hei hart naar èoven!
Hier beneden is bet niet:
t Ware leven» lieven, loven,
Is taiaar, Haat men Xdsns «iet.
Wat mol boor* of «e op aard
Is ons kostiyk hart niet waard:
Wil men leven, lieven, loven,
Ho(«> omhoog, bet bait baar boven!
Och! dat aller menschen tongen,
Aller Ënglen «ang, o Heer!
Santen stemden^ MXtum ïongèn.
Eeuwig tot uw M én «er!
Zonder einde geelEl uw lof^
lesus) ons de rgkste stof:
Trek tot n ons hart naar boven ,
Dat we u eettwig lieven , toven.
Digitized byCjOOglC
( 95 )
irf MftST. ZoDdaren,sondarenl DeiiZaligiiuker,i;(#
gel^hmtUu uwéê X9ndig9n vlmwKêê hthbende aan-
gedaan ^ om cJaarin de straf en vloek der zonde te sna-
ken» van Betfalebeln Af tot €k>lgotfaa toe, dorstede aan
liet kruis. Ben ding vraag ik n : Dorst u naar den Za*
li^aker? Dorit u naar de schuldvetgiffenis, naar èt
gereehtjgheid dié voor God geldt, nliar den vrede met
0<[>d> naar het eenw^ leven, welke hj smackleDde te
YéidiMMiidetoorarme aondaren verworvmi heeft ^ q>dac
het htm in dit anders ellendig levNi , opdat het hun iH
hetaA<krs versdirikkdgksterven , nooit een o<^;enhlikiiati
troost I moi kfenis, aan verkw&kaig m herstellii^ ont-
breken feoude? -^ Zalig hf dw Aongert an dorêi
iHUit dê gêi'HhtigJkHdf 9oafa hy aal veraadigd
^ümrdmf ZaUg diö daar twpt: ihetê^gwf mu «I-
4^ iteii dét Iroöd^ alfyd f>mn doi watmri Hy
tnag h<èt van hem hegeerto, Jesus biedt het hite aan, .
met w^hneeneiidhfid, mee hartdgkhrid; o ragn medtt-
ïóüdaar! imtfKers> met deselficle hefile wairmeik hy de
dèrstdp het kruis voor ons verdragen heeft Gdgkc^
deu hmtsteb» den grootte dag desfeestes, waarvan wy
iü im ceveude hoofdstidi van Johmnes leeen^ roept
hy op den lanmen^ den grooteb di^ z^m leeft^ds, als
tian rijn kruis ons toe: irr ooest; msaiï aoö iefM^
umr dorüi die keme tot fny en drink»/
Wat is bet dat sommigen uwer van verre staan?
Wantrouwen zy deze liefde? O mgn Heiland! wie kan
Digitized byCjOOglC
( 96 )
dien hoon u aandoen » en uwen naam belgden. Keu-
ren zy zich deze liefde onwaardig? Maar dat vraagt
gy niet, o Heere! Gy vraagt of zy dorsten ; of zy noo-
dig hebben wat gy dorstende verwierft; ea dat niet
dan voor onwaardigen. Of t> er waarlijk geen dorst ; i$
het hart niet flaauw» het bloed niet verhit , het hoofd
niet kloppende, en de tonge niet klevende aan het ge-
hemelte, van wege het gevoel van schuld en verdoeme*
Igkheid voor God, van wege de onrust des levens , van
wege de vreeze des doods? Of heeft de wareld, de
zinnelijkheid, de ijdelheid, lafenis, veikwikking, ge-
myrrheden wgn geno^; lafisnis en verkwikking van al-
lerlei smaak en wansmaak? Heeft men zich genoeg
bakken uitgehouwen in dit leven > dan dat men zich
naar die bron- zou wenschen te keeren? Is het troebel,
het onrein, het vergiftig vocht te zeer prikkelend op
^e tong, te zeer zoet voor 't geheindte, dan dat men
zich zou aangetrokken gevoelen door dat, ja rein en
helder water; dat water Uaar als kristal (Op. XXILl.),
en in Gods zon als diamanten glinsterend, maar zoo
flaauw , zoo eenzeltig, zoo smakeloos, en toch ook maar
niets meer dan water 1 — O averechtsche dorst! val«
sche trek der door de zonde bedorvene, ziekelgke na-
tuur, die verkwikking zoekt by wat weldra walging
zal verwekken; verfi'issching by hetgeen verhit, by het-
geen de dorst aanvuurt, gaande houdt, eindelgk ondra*
gelgk maakt; terwgl men de teuge veracht die haar ver-
slaan zou voor goed! «—O onverstaQd ! dat op een wei-^-
nig, in gescheurde bakken opgevangen vochtgedrup-
pel rekent, in plaats van tot de bron te gaan^ die daar
Digitized byCjOOQlC
( 97 )
I vloeit, eeuwig en vol i De tijd komt, dat ai die vakche
yeriLwikkingen worden afgesneden; dat al die gescheur*
de bakken ledig en droog zgn, en die er op vertrouwd
hebben hêseliaamd , en schaamrood worden en hun
hoofd bedekken (Jerem. XIY. 3}»
Ach! boe scbrikkeligk is het mg doretYsn den onbe-
keerden; dat is niet slechts van den erkenden boos-
vriest, maar van eiken zondaar, eiken mensch buiten
Christus; op zgn sterfbed. Al worden hem naar het li-
chaam de uitgezochtste verkwikkingen aangeboden, die
in den hof der aarde gegroeid zijn; zijne ziele blijft ,
des bewust of onbewust, zonder lafenis, zonder een
^ikelen droppel waarachtigen troost; omdat die uit den
hof des hemels komen moet 1 Zy versmacht , en zj gaat
Let, oordeel der vernnachting te gemoet. De rampza-
lige , die al zijn leven aan de teugen van wareld , van
zonde, en ijdelheid geno% gehad heeft, sterft versmach-
tend, en als hy daarginder zijne oogen opheft, ziet
hy van verre de gelukkigen , wier simpele lafenis hy
in dit leven bespot heeft. Dan zou hy wel een hunner
willen bidden , dat hy het uiterete zijne vinger e in
het water doopte en tot hem kwam en zijne tonge .
verkoelde/ Maar het mag niet gebeuren. Daar is eene
stemme der gerechtigheid Gods die tot hem roept : U
dorst I Haar het had niet alzoo behoeven te wezen.
Opdat gy nimmermeer dorsten zoudt heeft mijn lie-
ve Zoon- aan den boute des kruices moeten versmach-
ten. Te vergeefs voor u versmachtte hy daar. Nu
drinkt hy met de zijnen den nieuwen wijn in m^n
koninkrijk; maar gy hebt nooit tot de zijnen willen
7
Digitized byCjOOglC
( 98 )
behooren; tusschen hen en u is eene grootft klove.
O mijne vri^Hlen ! hebt deernis niet den mensch^ , die
aldus zijne zaligheid heeft voorbygezien in den mM-
êehe Jé9U9 Ckriêtn9^ in vHen, als Paulusz^, dé
genade God* en de gave door de genade overvloedig:
geweeet i* over velen (Rom. Y, 15). En hebt deernis
met uzelven indien ookgy zoo blind zjjt voor uw waar*
achtig heil ; voor de tijdelijke en eeuwige veikwikkin-
gen» welke hy in zijne rersmachting den zondaar bereid
heeft. — - Bidt God dat hy door zgnen Heiligen Geest
uw hart aftrekke van wat u toeschijnt geluk, blijd-
schap , troost, genot en leven te zgn, terwgl het is
ijdelheid, dood en verderf! Bidt God dat hy u geve naar
Christus en zijne, genadegave te dorsten, te dorsten
meer dan David naar het water uit Bethlehems born-
put, zoodat gy in de kracht Gods door de vijanden u-ws
geluks, zonde, wareld, en duivel, henenbreekt, om —
het ter sluik te putten , zoo als de helden Davids? neen,
want het is reeds geput; om het u te zien toegeiseikt,
om het u te zien aan den mond gezet, gelijk Rebec*
caas kruike aan den mond van Abrahams dienstknecht,
als zy ze nederliet op hare hand, en hem te dridcen
gaf; wat zeg ik , om het u te zien ingegoten , met ee»
grooter liefde , tederheid en blijdschap , dan waarmede
zelfs Hagar de flessche zettede aan de blaauwe lippen van
Ismaël haren zoon , zoodat hy oplook en herleefde. Se
Heere Jesus ; -^ hoort het , o neergebogen , o afgematte ,
o door de zonide verdorde en verzwakte ! De* Heere Je-
sus wil dat gy (^luikt,. wil dat gy leeft, wil dat gy
vernieuwd wordt in kracht; hy is begeerig u de ge*
Digitized byCjOOglC
( 99 )
sontoakende teuge in te storten ; meer dan zgn dor*
stig hart begeerig was naar een drodc waters, in Gretli*
sëmanë , te Jerusalem , op Golgotba , aan het kruis ; het
kruis , waar hy uitriep : mt doast.
O gy gelukkigen! die de verkwikkende teuge van de
hand van Christus door het geloove hebt aangeno-
men; welke is reeds hier op aarde uwe zaligheid !
Uwe zaligheid, ook zé& te midden van de bitterste
beproevingen , het grievendst I^den; ook zelfs te mid^
den van den boosaartigsten smaad , en de Mindste mis*
kenning; ook zelfs al moest gy met Paulus uitroepen:
Tot op deze tegenu>oordige ure lijden try honger
en doTMt , en zijn naakt , en worden met vuisten ge»
slagen^ en hehhen geen vaete woonplaatee! — Wy
weten het, ook de Gemeente die by zich gekocht heeft
door zgn eigen bloed, ook de schapen die hy weidt,
zgn somtijds als afgejaagde herten , die onder rampen
en vervolgingen moeten schreeuwen naar de waterbee-
ken; maar schreeuwden zy ooit te vergeefs? De goe-
de Herder, brengt by ze niet telkei^ weder aan zijne
zeer etille , zeer vredige , wateren , zeggende : vreeet
niet, gy klein kuddeken ^ want het tV mijne Vadere
welbehagen^ u in het bezit dezer verkwikkinge te la^
ten, u eenmaal de hemelsche waterfonteinen te laten
genieten?
Als de Heere Christus aan het kruis uitriep: ht
DO&ST, wist hy dat allee volbracht wae opdat de
Schrift vervuld zoude worden; de Schi*ift,die van
zijne striemen , wonden en verbrijzeling (Jes, LIII.) ;
7¥
Digitized byCjOOQlC
( 100 )
-de Schrift ,' die vftn zijne daorgruvene handen tn
moeien ^ zijne uitgerekte leden; de Schrift, die van
zyne verlating van God, en van zyn verdroogde
kracht, en van zijn aan het gehemelte klevende tonge
geschreven had (Ps. XXII.); en hy erkende met een
goddelijke vreugde, midden in het menschelijk leed,
liet eeuwig raadsbesluit Gods, zich gelijkblijvende in
voorzegging en uitvoering; de alles volbrengende waar-
achtigheid des Eeuwigen Vaders, met wien hy naar
zgne podbeid^ën is. Nu, ook van zijne geloovigen is
voorzegd, dat zy op de wareld verdrukkinge hebben
nullen (Joh. XVI,) ; van de geloovigen staat geschre-
ven , dat God hen ah zijne lieve kinderen kastijdt
(Hebr. XII.) , en dat zy door Igden en strgden moeten
beproefd, gelouterd , en toebereid worden tot de hemel-
sche heerlgkheid met hun hoofd en Heer. Zoo weten
ook zy dan, dat in deze smarten en jammeren de
Schrift vervuld wordt; de wil, de zich gelijkbligvende,
tie uitgedrukte, en de goedertierene wil van God ge-
schiedt. Zoo weten ook zy dan , dat in deze smarten
en jammeren het werk des Heeren in hen wordt vol-
bracht ; en zy hebben goeden moed , en zy verblijden
en verheugen zich , en zy zingen psalmen in den nacht
des onheils, en zy vertroosten elkander, en reiken el-
kander de lafenis toe , die zy in Christus hebben.
Ach , ook Christus gewierd nog eene soort van lafe-
nis, daar hy zijn dorst klaagde* Daar ^tond dan een
vat vol edike, en zy vulden eene epongie met edik^
£n omleidenee met hyeope, en brachten ze aan zij^
nen mond. De schrale, zure drank , dien deRomeinsche
Digitized byCjOOglC
( 101 )
soldaten dronken , werd hem , evenwel niet zonder 4^
anderen hem ook die teuge wilden betwisten , en door hun
bitteren spot met gal vermengden (Matth. XXVII. 49) , in
bekrompen mate, op een broos steunsel toegestoken.
Blaar welke overvloedige, en welke zoete verkwikkin*
gen kunnen geloovigen , kunnen broeders in Christus ,
zij het dan ook niet zonder beschimping en verbittering ,
elkander toereiken; kunnen niet by hen van hand tot
band en van mond tot mond gaan; geschept, ni^t uit
een bekrompen vat, maar uit den onuitputtelijkes
sprinkader van troost en vreugde, die hy voor hen
stroomen doet ; toegereikt , niet op een brozen , knik-
kenden hysopstengel , maar op den stevigen , den onver-
breekbaren , den onbuigbaren staf des Woords.
O Doet het , gy geloovigen , doet het , broederen in
Christus! *Doet het altijd, en altijd meer! Doet het om
de liefde diens Heeren wil, die voor u allen gedorst
heeft 9 voor u allen water uit de rots heeft doen vloei-
en! Waar iemand bezwijkt ; waar iemand verflaauwt ;
waar iemands oogen een oogenblik gehouden worden
•dathy de bron des levens niet ziet; waar iemand de
moed ontzinkt om te komen en te drinken; waar iemand
meedogenloos van de bornput gedreven wordt, gelijk de
dochteren Jetroos , des Priesters , door de herders van
Hidian; waar iemand, want ook dat gebeurt, gevaar
loopt om van dorst te versmachten , gelijk de schapen van
Abraham en Loth , terwijl er twist is tusschen de her-
ders; 4fomt daar elkander te hulpe, onthaalt elkander,
en versterkt elkander in het bezit van de gemeenschap-
Digitized byCjOOQlC
( 102 )
pèiyke schatten en garen, opdat het onder u in het
geestelijke z^ f gelgk het daarenboven in het t^lgke
was in de eerste gemeente te Jerusalem , van welke ge^
schreven staat : En de menigte dergenen die geloofd
den wae één hart en ééne ziele; en nienumd Jteide
dat iet van ketgene hy hadde zijn eigen ttare^
maar alle dingen waren hun gemeen.
Kan znlk een staat van zaken in het tgdei^e nu
niet meer plaats hebben; is hy ook nu, daar bet Chri»*
tendom (althands uitwendig) alom beleden en beschermd
wordt 9 niet meer noodig of nuttig; het beginsel waar-
uit hy geboren werd, moet blijven» moet ^ieHy
moet op alle oirbare wgzen uitgeoefend worden tot
heerlijkheid Gods en zgns Christi , en tot heil der men-
schen. Dat beginsel is de liefde , eene lichtende en
koesterende starre , die haar warmte en* licht ontleent
van de stralende en levenwekkende zon der liefde Chris-
ti. Die liefde zij er op uit , geestelijk en t^del^k , aan
alle de broederen ongeveinsdelgk wel te doen ; die lief-
de lave, verkwikke, vertrooste, verblijde, ai wat zy
bereiken kan; zy zette zich geen grenzen van dgene
uitverkiezing en verwerping , uit vrceze van zich aan
het raadsbesluit Gods , aan de miskende , de duistere ,
de nog tedere uitverkorenen Gods te vergrepen , en
iemand te laten toezien , die recht had door haar in ha«
re zegetiingen begrepen te worden ; die liefde zg zoo
overvloedig, dat zy , veeleer dan het tegendeel , over de
grenzen der erkende zielsgemeenschap heen, allen die
den christelijken naam dragen , en dien niet door erger-
lijken wandel te schande maken , omvatte, van hen alk
Digitized by VjOOQIC
( 103 )
diögeü geloove , alle dingen hope , alle dingen verdra-
ge, en alle dingen aan hen uitreike in den naam eens
discipels. Dat elke geestelijke èn tijdelijke weldadig-
heid uit dit beginsel gedaan , door den Heere uit genade
beloond zal worden , weet gy , want hy heeft gezegd :
Zoo toie een van mijne kleinen te drinken geeft
alleenlijk een beker koud watert , in den name eens
diêcipeU , voorwaar zeg ik u, hy en zal zijn loon
geenszins verliezen. Eu dait deze vergelding uitne-
mend zijn zal , weet gy ook , want virederom heeft hy
gezegd: F^oor zoo veel gy dit een van mijne
minste broeder* gedaan hebt^ zoo hebt gy dat
tny gedaan.
Zoo hebt gy dat my gedaan» O liefel^ke , o hart-
verkwikkende gedachte: «Den fieere verkwikt, den
Heere verblijd, den Heere iets gedaan te hebben.»
Gy die hem Hefhebt , hoe gaarne hadt gy hem iets be-
ters dan eene lippngie vol edïks loegestoken, daar hy
op Golgotha uitriep : MY dorst. Welnu! nog roept
hy uit : my dorst. In den hongerige , in den dorsti-
ge , in den kranke , in den gevangene , in den vreem-
deling, in de weduwe, in den wees, die tot u schreit,
en die zijne leden zijn , of het worden kunnen ; voor
wie gy misschien door de toereiking van geestelij-
ke vertroosting of tijdelijke verkwikking het middel
zijn kunt , om ze voor uwen Heer en voor zijnen he-
mel te winnen. Gedenkt uwen overvloed , en aan wien
gy dien verschuldigd zijt; en toont dat gy by het krui-'
ce Jesu staat. Amen.
Digitized byCjOOQlC
NAZAN6.
Psalm XLIL 1.
't Hagend hert, der jacht ontkomen,.
Schreeuwt niet sterker naar 't genot
Van de frissche waterstroomen,
Ban mQn ziel verlangt naar God.
Ja, n4jn ziel dorst naar den «Heer:
God des levens, ach! wanneer
Zal ik naadren voor uw oogen;
In uw huis, uw naam verhoogen!
Digitized by VjOOQIC
ZESDE KRVISWOORD.
Digitized byCjQOQlC
VOORZANG.
PsAui LXXXIX. 1.
*k Zal eeuwig zingen van Gods goedertierefiheén ;
Cw waadkdd f «Hen t{fd vm^melden *do«r a^jR r«èn ;
Ik weet, hoe 't vast gebouw van uwe gunstbewyzen ,
Naar uw gemaakt bestek, in eeuwigheid zal rijzen:
Zoo min de hemel ooit uit z\jnen stand zal wpen,
Zoo min zal uwe trbuw ooit wankien of bezwyken.
Digitized by VjOOQIC
JOHANNES XIX. 30a.
DOB JBSUS DAN DEN EDIK. GENOMEN HADDB, ZEIDE HT !
HET IS YOLB&AGHT*
Een kort woordtjen, Geliefilen! Maar wie «preekt
uit wat er in ligt opgesloten? Alle de woorden van
den Heiland aan 't kruis z^ zeer kort. Bet krkis»
voorwaar y is de plaats niet Voor nitvoeri^eid van re-
denen ; en £e zoo véél nadrak en zoo rgk eeA zin in
een enkel woord legden kan ék de Heere lesua, kan
i^arzaam met woorden zijn. Het is lelkem maxc een
enkele uit^raAk, in een enkelvoudigen rolzin verral;
Behalve, treffende uitzondering! in het eesrste woord»
waar hy voor zijne vgand^i l^dt ; en in bet dmte»
waar hy aan zgn kmisgeaoot het parad^ toet»gt. li^
ne liefde kon het eerate niet üitsjMrcien , zooder de
byvoeging van een aandoenlgke èrangrede : fFant zy
weten niet wat zy doen; nodk het laatste zo&4^ e^i
troostrijke bdoraobtiging: Voorwaar^ voórwaa^ w^
ik ». Waar het er op aan komt , door gebed ef ImM-
te zondaren te trooBten , beeft de Zali^(maker ook aain
het kniis im^ adems genoeg. — Maar langer of korter ,
al wat hy zegt, is volmad^t; drukt volledig uit wat hy
Digitized byCjOOglC
( 108 )
wil zeggen , en wat wr noodig hebben te booren ; be-
helst een schat» ja een overvloed van waarheid» van
wijsheid , van balsem » van heiL Wie zou wenschen
jota of tittel gevoegd te zien by dat ééne bondige het
IS VOLBIUGHT?
Dat ééne bondige het is volbracht» omvat het
niet den gantschen veelvoudigen raad des heils^ het
geheele veelstralige eaangelium der genade? Is het niet
het JA en amen op zoo vele beloften Go(U aU daar
zijn F Is het niet het vruchtbaar moederwoord van
al die liefel^ke klanken van vrede » zegen » en zaligheid »
waarvan de Schrift» waarvan de harten der geloovigen
vol z^n?
Ja » Heere Jesus ! alles is afgedaan » en alles is gez^d
met dat ééne, &et is tolbraght. Het l^den uwes
kruices was velerlei naar ziel en lichaam; verlating
naar de ziele» en versmachting in het vleesch. Veler-
lei de vrucht uwes kruices voor twee warelden; hier
liefde en eenigheid door den Heiligen Geest; en daar
het eeuwig paradgs door de vergeving der schulden;
maar één was uw middelaars » één het verlossing werk »
en dat ééne onverdeelde weik i» volbracht. Gy hebt
niets meer te z^gen tot de door u geredde wareld. Hef
uwe ziele op tot den Vader , en beveel uwen geest in
^zgne handen; buig dan het hoofd op de borst» en
geê/ den geest. Want gy hebt alles afgedaan » waar
alles van afhing » en hemel en aarde hebben vernomen
9AT HET volbracht IS. Luid gciioeg hebt gy het uit-
geroepen » dat uwe van verre etaande en aan^ehour
wende vrienden en vriendinnen het hooren konden ; en
Digitized byCjOOglC
( 109 )
niet alleen zy , maar ook al de kinderen Gods , uit blU
len Tolke die over de ttarde verstrooid waren ^ maar-
door uw kruie tot u getrokken en tot één verga*
derdj hebben het door alle eeuwen heen tot hun troost
en zaligheid gehoord; gelijk allen die daar verre ztjn^
zoo velen ah er de Heere God toe roepen zal^ het
tot hun troost én zaligheid hooren zullen. — OcA wy
hooren het! Heere Jesus! het zg ook ons tot troost
en zaligheid. Amen.
TÜSSCHENZANG.
Psalm LXXXIX. 7.
Hoe zalig is het Tolk, dat naar uw klanken hoort!
Zy wandlen , Heer , in 't licht van 't godiyk aansch^n voort ;
Zy zullen in uw naam zich al den dag verbidden;
Uw goedheid straalt hun toe ; uw macht schraagt hen in 't lijden ;
Uw onbezweken trouw zal nooit hun val gedoogen.
Maar uw gerechtigheid hen naar uw woord verhoogen.
Hierna Jeeuê wetende dat nu alles volbracht waê ^
opdat de Schrift zou vervuld worden ^ zeide: mt
DORST. Daar stond dan een vat vol ediks^ en zy
vulden een spongie met edik^ en omleidenze met
hysope , en brachten ze aan zijnen mond* Doe Je»
êuê dan den edik genomen hadde, zeide hy: het is
VOLBBAGHT.
Tusschen het klagelijkst en het heilrijkst woord der
wareld , was slechts eene teuge ediks. Ach I hoe groot
eene smarte had zich in die klachte uitgedrukt, en hoe
veel ellende in die andere die haar voorafging. Welk
Digitized byCjOOQlC
( 110 )
eeae aaneemchakefing van zieli- en lichaamslgden , be*
Fe&te in die dubbelzinnige» ter naanwemood» en niet
zonder tegenspraak toegereikte lafenis baren laatsten
term !
Nu evenwel is alles zoo goed als voorby. De l^der
heeft een weinig T^n den edik genomen » die een ver-
kwikking heeten moest; by beeft al den alsem gedron-
ken, die in den beker was, welke de Vader niet van
hem had kunnen doen voorhygaan, tenzij dat ky
hem dronke^ en waarvan by ook gezegd béd: Zoude
ik dien niet drinken ? Al den alsem van door zijne
vrienden verraden , verlaten, verloocbend; door z^ne
vganden gebonden, geslagen, bespot, bespogen, be-
lasterd; door zgn volk verworpen en met de mi^a^
digen gerekend} door de Heidenen met roeden geteis-
terd', met doornen gekroond, aan een vervloekt kruis
genageld te worden. Al den alsem dien de zonde en
de straf der zonde te smaken gaf. Al den alsem van den
toorn en de verlating Gods. Alsem voorzeker , waarby
de edik uit de spongie zoeter moet geweest zgn dan
honig en honigzeem! En als by dien edik genomen
heeft; alsof by zijn hart gesterkt hadde om bet uit te
roepen ; zegt by met eene groote stemme (Mattb.XXVn,
50) : HET IS VOLBRACHT.
Ifet leven is geleefd; bet lijden is geleden; reeds
anaakt by den dood,. die alles bekroont; straks zal hy
het hoofd buigen, en rusten van den zwaren, zwaren
en n(^ eenmaal zwaren , arbeid zgner ziele. — Dan zal
hy nooit meer klagen , of stofie hebben tot eenige klach-
te , hy die aan dit kruis twee zulke bartverpletterende
klachten heeft uitgestort ; dan zal niets meer op aarde
Digitized by VjOOQIC
( UI )
noch uit de helle, vröhe>i hebben hem een eakd hair
zgtt hooffib Ie iurenkeB, ik nu in al agae leden
mBTwanded^ verhryzêld en krank gemamlu iê. -»
AUea ia mitgestaan; alles wat in het sterfelgk lichaam,
van Bethlehem af tot hier tae, te Igden waa» is ¥0i.-
BRACHT ; al de persingeD , al de ontioerii^n, al de be-
dMefdheden, al de doodsangsten , al de p^nen zgn
doorworsteld. Hy gaat in tot zijne ruste y en ^9»
mrhtid volgt nm hem. ,
O welgeiakzalig zgn geborige, die in zgnes Zalig*
maktts ui^^estaan l^dtn» kriKsht vindt om ook eigen
lyden in deae wardd, die in het booze ligt» uit te
slaan ; die met een oog op faem , zijn galle en zga edik
neemt en smaakt, zonder dat zy hem te wrang en te
bitter vallen , daarom dat zgn Heiland er de scherpte en
de bitterheid voor hem aan ontnomen heeft; die, sterk
door dat heerlijk woord des apostels i Zoo wy andere
met hem lijden ^ wy zullen met hefu verhesrl^kt
ioorden^ over zijn kruis triomfeert, zgoe recdrokking
ikjit rekent en haaet voorhygaandé ; maar zgoe za-
ligheid volbracht. Ja , welgelukzalig hj, meer dan de
dienaar der wareld, levende alh dagen vrolyk en
prachtig f, of althands zonder zorgen of tranen, met
den honig aller aM^sche genoegens gevoed en over^
voed, maar verre van den donkeren heuvel, waar de
waaraehtig verkwikkende w^n voor arme zondaars in
de perskuipe getreed wordt; en die, zoo hy aan bet
lot geloofde, dat hy lichtzinnig te gemoet gaat, zou
behooren te reeenen en té huilen over de ellendighe*
den die ovêr hem komen.
Digitized byCjOOQlC
( 112 }
HET IS TOLB&AGHT. Het IgdcD 13 Tolkomen afgele»
desu Ia ckn kelk, dien de Zaligmaker te drinken had»
is ge^ enkele droppel overgebleven; ook de onderste
droessem heeft hy gesmaakt. En in het nu voltooide
geheel van dat Igden is volbracht , geheel vdihracht het
groote werk des eenigen Middelaars Gk)ds en der men-
schen, Jesus C!hristus; is geheel volbracht de versoe-
ning van den inensch met God, en van God met den
mensch. In dat volbrachte Igden is de straf der zonde
gedragen ; de toom Gods tegen de zonde uitgestaan ; en
die duivel overwonnen, en openbaar ten toon gesteld»
die in het paradijs (toen reeds niet meer der onschuld)
zoo boosaartig over de arme Eva ^triumfiaerd had*
Door dat volbrachte lijden is aan den dood zgn prik-
kel, aan het graf zijn overwinning ontnomen; door
dat volbrachte l^den zgn de geestelgke zegeningen van
schuldvergiffenis, vrede met God, eeuwig leven, ver-
nieuwing des gemoeds, en kracht tot heih'gheid voor
arme, doem waardige, krachtelooze zondaren verwor-
ven; en dat alles zoo volkomen, als het lijden volko-
men was.
HBT IS VOLBRACHT. <xDaar is geen ellende, geen
jammer, waarvoor zondaren trefbaar zijn, welke ik
niet van hen heb geweerd , of waaruit ik voor hen
de ellende en den jammer niet heb weggenomen.»
HBT IS VOLBRACHT. (cDaar is geen heil en heerlgk-
heid, waarvoor eenmaal naar Gods beeld geschapen,
door de zonde vervallene wezens weder vatbaar zgn te
maken,. waarvoor ik ze niet vatbaar gemaakt, dat ik
hen niet verzekerd heb; en zulks aan dit mijn kruis,
door deze mijne ellende en jammer, — die thands vol-
Digitized byCjOOglC
( 113 )
B&ACBT IS, gelgk hun heil — Ziedaar wat de getrou-
we Middelaar in het zesde krniswoord zegt. Hy weet
^t er aan zijn groot middelaarswerk niets ontbreekt.
Creen teug ediks heeft aan zijn lijden ontbroken; geen
teug levenden waters zal er aan de fonteine te kort ko-
men f die hy geopend heeft. — Al de dingen dié hy
God te doen waren , om de zonde des volks te yer-
zoenen, heeft de volmaakte Hoogepriester gedaan.
Door de ééne offeramdoy die hy gebracht heeft , heefé
hy in eeuwigheid volmaakt degenen die geheiligd
worden $ hy weet het; heeft hy voLKOMsir zalig ge^
maakt allen die door hem^ en op dat offer pleitende,
tot God gaan, weteütdb dat allee volbracht was^
heeft hy gezegd: mt borst; heeft hy verklaard: het
IS voLBEAGHT. Gelgk de Schepper na zijn zesdaagschen
arbdd met een goddelgk welbehagen had nedergezien
op al wat hy gemaakt had^ en ziet het wae zeer
goed; zoo kon ook de Middelaar met een goddelijk zelf-
behag^ nederzien op al wat hy gezegd en gezWegen ,
gedaan en geleden , geleefd had en nu stierf — en ziet
het wae zeer goed. En gelijk de Schepper in dat god-
delgk welbehagen op den zevenden dag gerust had van
al z§n werk, dat hy geschapen had om te volmaken j
zoo mocht ook de Middelaar, na zijn volmaakt werk,
den sabbath des doods in dat goddelijk zelfbehagen te
gemoet gaan. En gelgk het schepsel aan de schep-
ping geen gebrek of leemte ontdekken kan of zoeken
durft , daar de Heere zelf van al zijn werk verklaard
heeft dat het zeer goed, dat het volmaakt is; zoo
mag ook geen enkel zondaar de volkomenheid en de al-
genoegzaamheid verdenken of in twijfel trekken van
8
Digitized byCjOOglC
( 114 )
dat werk , waarvan de Middelaar getuigd heeft dat het
Het komt er toot hem op aan, en zgne vrede 'be-
staat in züdi geloovig te verheugen^ dm dureo los^gs
zijner schuldige , zijner haar ocmieel in ztdi omdtagende
ziele; aan welks betaling hy zê& niet beginnen kan;
waartoe geen gants^e berg van ^ocde «wetkeaL, geen
gantsche zee van berouwvolle tranen een enkelen ipen-
^ning kunnen opbrengen; omdat 'zj in de eerste -plaats
«1 evenwel geëiacht, en in de tweede bezoedeld en on-
^zniver z^n, en ook voor zidizelve genade beluieveB;
het komt er voor den zondaar op aan , zeg ik ^ omsidi
geloovig te verheugen > dien duren lospr^s voUeomeigk
en tot den laatsten penning door den gdcruisten CSbia-
tus betaald te zien^ h^t Randicini/t dat itêjfmi^ Aem
wag aan zijn kruU genageld zijinde. Het komtier
op aan , om door de onbetwistbare wezjendlgkhdd tan
dit feit: De gekruiste Christus heeft in de plaats van
doemwaardige zondaren Kuyis voLBsaikcnv , t^ens op
nieuWf en telkens levendiger , overtuigd te worden,. dat
alle inbeelding van eigene pogingen , jom sacfa -tot op
een wekere hoogte tot de zaligheid op te h^en an^Crods
genade als te gemoet te gaan, igdel^ schuldig is; en
by het kruis ^Qiristi telkens nieuwe kracht tteverzane-
leu» om al zulke inbeeldin^n, die de duivel , opaUer*-
, lei wijze en in allerlei verkleeding 9 nog wed^rJtdkens
aan de geloovigen zou willen opdringen , te weder*-
staan, beschaamd te maken, uit te drijven. Het komt
er op aan, om by het licht dat hy erkent des Geestes
te zgn, niet alleen in zijn natuurleken toestand een
volslagen armoede, blindheid en naakdieid te ontdek-
Digitized byCjOOglC
^ ( 115 )
ken , maar ook om in zgn geloof» zijn boetyaardigheicl ,
zgne UetAe , ^gn ijver » zgn hoop » te erkennen veler-
lei gebrek, zwakheid , flaauwheid, wissel val%heid;
en Jiergeos leen zweem of schaduw van volkomenheid ,
dan^eeïi '-«- in dst volkomen » dat volbracht j dat af*
gedaan werk van den getrouwen Christus; maar daarin
dan wAi eeiie volheid te zien , waaruit hy in zgne dor-
hdd en zwakheid oatfangt » als Johannes getuigt yg^nar
dé voor gomade. Het Jcomt er op aan, om; ^la niet
aUe^ by wgae van ^umsluitingaan een veilige kerkbe-
Igdenk, maar opredit en met overtuiging des harten;
tot dien ^Christus te zeggen : « Ach ^ lieve Jesus Christus !
&kan nietstot mijne zaligheid dóen; maar gy» gy Aun^
daartoe niet 4illeeii AÜes doen» maar gy hebt daartoe
alles gedaan. Het is uw voltooid weifk. Bewaar my «
daar iets van het mgne in te mengen; die doode vUege
vanmy'y zou uwe kostelgke zalve stinkend maken;
en wat ts de wonde van mgn arm zondaars hart, zon*
4er die zalve l»
Ja , Creliefden I de zaligheid van zondaren is het vol-
bfaehte werk des Middelaars aan het kruis. Nogtkmds;
merkt het op, bid ik u , het is treffend I roept die Hid-
ddaaraan zijn'^ruis niet uit: ik vbb vctlbraeht ; maar:
HBT 18 volbracht. Weest aandachtig.
Bef verzoening van zcmdaren met God, door het
plaatsvervangend lijden van den Zrone Gods in het
vleesch, geschiedt niet in spijt van God den Vader.
Bes Vaders welbehagen in zondige menschen» wordt
niet door den zich voor zondige menschen opc^ren-
den Zoon als by verrassing overweldigd; niet zóó dat
8*
Digitized byCjOOglC
( 116 )
liet;' vergeeft my de dwaasheid der woorden om den
wille van de duidelijkheid der zaak i niet zoo dat het,
daar hy anderszins liever in z^ne heiligheid had wiB^i
blgven toornen, hem doot het bloed» de tranen msmee-
kingen van den Zoon in de dagen zgns vleesches^ als
"Wordt afgeperst. — Tïeen ! neen! des zondaars recht-
vaardiging en zaliging geschiedt niet in spgt van en on-
danks God, maar in Spgt van «i x)ndanks de zonde!
Het is de zonde die het offer eischt , zal de heilighad,
* zullen al de volmaaktheden Gods in haar geheel, zal
hy aan zichzelf gelgk , zal de wet zijns bestaans on-
geschonden blijven. En het is de liefde Grods die het
offer niet spaart; zel& niet spaart, als dat offer niet
anders zijn kan dan de Zoon zijner liefde.
Ziet , zoo beladen wy > zoo luide als de ^enspr^^s
van alle eeuwen , die de leer van het plaatsvervangend
Igden in verdenking willen brengen , door te bewe^ren ,
•dat zy die haar in den bijbel lezi^ , van God een Uoed«
dorstig wreedaart , en van Christus een slachtoffer van zgn
t)nderstelde wrs^Joucht maken ; — zoo belijden wy , zeg
ik , zoo luide als de tegensprekers , dat de opperste oorzaak
van het middelaarsl^en van Christus, i^ de liefde Go^^
daarin f als Paulus z^, oks GzoPBicBAAEn dat Chriê'-
tus voor ons gestorven f>, doe vy nog zondaare wa^
ren. — Wy weten dat de liefde Gods voor zondaren,
niet voor het eerst is uitgelokt door het feitelgk djEuur-
zijn van het kruis, maar dat zy er zich in? betoond
heeft. Wy weten dat de liefde Gods van alle eeuwig-
heid heeft besloten den zondigen mensch te behouden,
en dat God van alle eeuwigheid het éenige middel tot
zijne behoudenis gekend en bepaald heeft, als hy zei*
Digitized byCjOOglC
( 117 )
de: Gy zift mifn Zone; heden heh ik u gegenereerde
hk die liefde ea dat besluit zijn Vader en Zoon ééo ,
gel^ 2j volkomen één in wezen zgn. Het is die een-
heid in wezen, liefde en besluit; welke den vader be-
woog den Zoon over té geven ^ opdat een iegelyk die
in hem gelooft f niet verder ve^ maar het eeutoig
leven hebbe; welke den zoon de geetaltenie Gode
doet verlaten ^ om in de geetaltenis eene dienet-
kneehiê vernederd te worden tot den dood dee krui^
cee; welke den vadse doet zgn t/i den Zoon de wa^
r^ldmetziehzelvenverzoenende; welke den zooir , «f^
zonde der wareld op zich doet laden en wegnemen^
en zich zoo innig met de schuldige menschheid ver-
eenzelvigen, dat hare zaak de zijne wordt, dat hy on-
dervindt hetgeen zy verdient te ondervinden, tot het
punt dat hy moet klagen , dat Grod , wien hy zich op dat
oogenblik verbiedt zijn Vader te noemen, /lewi verlaat.
Het ift alleen de Godmensch Jesus Christus die in zg-
fien persoon als zoodanig l^dt^ en die dit klaagt, die
ook zegt: mt dorst. Het is alleen God de Vader, die
als dé heilige en rechtvaardige door het kruisoffer ver-
zoend wordt, om diens offers wille de zonde vergeeft,
en het paradgs opent. Maar het is het werk gelijk de
wil van beide Vader en Zoon, in eenheid van God-
delijk bestaan , dat de zondige wareld behouden wor-
de. En van dat werk van beide Vader en Zoon, dat
werk van God, zegt de Godmensch aan het kruis: het
18 volbracht. Zijn ic als de Godmensch , dat in het
MT verlaten en my dorst op den voorgrond staat , om
aan te wijzen dat hy het offer is voor de zonde , de*
piaatsbekleeder van hen , die van God verdienden ver-
laten te worden en eeuwiglijk te versmachten ; dat ik.
Digitized byCjOOQlC
( 118 )
van den Godmenscb verUest zich , aa oplosliBg van ai^'
de wanklanken» die het Igdèn van' den lec&tyaardigeii
medebracht, in de ükhbid van het Groddëlgk wezen;
niet IK HEB volbracht , maar wet is* vQlhr4wht. ctWat
de Vader altgd wilde, wat Ik alt^d wilde; wat de f^a^
der tot nu toe wer1ttê\ en Ik tot nu toe^werkte^ dat
iê VOLBRACHT. Ik en de Vader zi/n één (^).i>
lil die eenheid v^i den Zone* Gods met den Yad^»
ligt de volkom^iheid^ dealgeno^tiiamheid, de Oaehl-
dige waardy, en de onomstootslgke vastheid van sgn
middelaarswerk ; daarin bestaat gelijk al di? duisterheid ,
{*) Het lijden Tan Jesns Christus was de gehwrxaam-
heid Yan den Godmensch aan den vadem; bet netnen van
den drinkbdcer, dim dê tadev hem gegtf^en kadi het op-
offeren van z|jn wil aan dien des vonnis, want het Woerd
dat in den leginne woi, dat hy God wa$, dat God wat^
bad zich in de gelijkenisse des zondigen vleescbes als voor,
als tegenover God gesteld. Maar de Oerlogsing^ det'^Mreld ,
de vrucht van dat lyden, is de verheerliifkimit, vam dm
Vader door dm Zone en van dm Zone door dm Vader* En
deze twee lijnen loepen altijd nevens elkander voort, en
sngden elkander dikwijls op eene treffende wgze. De God-
mensch zegt: Nu ts mijim ziele oiOroerd; m ti>at> M ik
zeggm: Vader, verlos my uit dexe ure? Maar hiertoe (en
ik in deze ure gekomm. De Zone zegt: Nui$ de Zone des
menschm verheerliJU, m God is in hem verheerlijkt. In-
dim God in hem verheerlijkt is, za:l ook God hem fferheer'
lijkm inhemzelvm*^ De Godmensch bidt: Vader ^ tné^m M
mogelijk u> laat deze drinkbeker van my voorhygaan, doch
niet gelijk ik wil, maar gelijk gy wilt. De Zone bidt : Ik
hehbe u verheerlijkt op aarde, ik hMe voleindigd^hetwerk
^ 9y ^y g^evm h^t En fMi verheerl^kmy^ Gy Vader,
hy uzehm, met de heerlijkheid die ik hy u hadde eer de
wareld was. De Godmensch klaagt : mijn god, uun eoD,
WAABOM HVBT GY MT VERLATEN ; dC ZOHC Verklaart : HET IS
VOLBBACHT.
Digitized byVjOOQlC
( 119 )
ïoo ook al het Jicht van den raad des hejils ; duisterhciè
voer het begrip» dat geen goddelijke geheimen achter-
Badt; lieht voot het geioof, dat in de goddelijkheid
dieir geheimen , een inwendig bewijs heeft der zaken
die Het niei en ziet , en een vaHen grond der dingen
dii^.het hoopti
Ifeg e^s dan: Het Yerlossingswerk is zoowel een
werk des Vaders al& des Zoons; maar het wordt in en
door het lijden des Zoons in het vleesch, in gehoor-
aaimdïeiü aw den Vade»! tot heerlijkheid van beide
Vatdèr en loon^ volbracht. En de troost van die
waarheid is dere: Dat de Vader, die om des Zoons wil
de zonde vergeeft, den geloovigen zondaar even lief
heeft, ds die Zoon, die hem ten prijze zijns bloeds de
vergiJfenis verworven heeft ; naar dat woord des Hee-
ren: De Fader zelve heeft u lief, dewijl gy mtf
Uefkeht, en gelooft dat ik van den Fader hen uit-
gegaan. Be troost er van is deze: Dat, even gelijk
JfeSüs ehristus^^, wetende dat allee volbracht wae.zijn
geeet blijmoedig in zijns Vaders handen aanbeval, zoo
odt een iegelijk geloovig zondaar, wetende en belijden-
de dat alle* voor hém volbracht ie, zich in leven ea
sterven gerust op God verlaat, en aan God overgeeft;
overtuigd dat God, niet alleen van hem als zondaar, zoo
nrin als van Christus als Middelaar, niets meereischen
zal , omdat hy door het offer van Christus voldaan ie$
maar ook dat God in zijne vrijspraak en zaliging niets,
anders ziet dan de vervulling van zijn eigen Goddelijke
begeerte en eeuwig besluit. Ja, dat hy hem w«lkom
is tot de zftligheid, die hem weggelegd is van voor
de grmdleggingeder wareld^ gelijk Christus tot de
heerlijkheid die hy by hem had eer de mreld was.
Digitized byCjOOglC
( 120 )
HBTis TOLBAAGHT. Het Igden is volbracht i in dat
lijden, het middelaaiswerk van Jesus Christus; in dat
middelaarswerk , de verlossing der wareld naar het een-
wig liefdebesluit Gods. Dat liefdebesluit is altgd ged-
weest de kern, de ziel, het uitzicht van Gods open-
baring. Het werd bekend gemaakt en uitgesproken in
belofte op belofte; van het paradijs af, tot door den
mond van den laatsten der profeten toe. Het werd
afgebeeld door de ceremoniën der wet, hebbende een
schaduw der toehomende dingen. De heriiented^enen
van deszelfs vervulling zijn opgegeven met telkens
sprekender uitvoerigheid. — Nu is het vervuld; nu is
het volbracht; voor het oog der wareld* Nu heeft
plaats gehad, al wat niet alleen besloten, maar ook
geopenbaard, maar ook voor de wareld, door de
waarachtigheid der Schrift, bezegeld was. Der elang
iê de hop verbrijzeld^ de zegen over alle geslacht
ten gehomen; het eeutoig koninhrijh geeiieht ; den
zaehtmoedigen een blijde boodschap gebracht ^ den.
gebrohenen van harten een zacht verband; vry*
heid den gevangenen uitgeroepen^ en dengebonde»
nen opening der gevangenisse; — ja, uitgeroepen
het jaar van H welbehagen des Heeren om alle trew
rigen ie troosten. En zulks omdat Jesus Christus,
de Hoogepriester, op wien alle de hoogepriesters za*
gen, eens voor al verzoening gedaan heeft voor het
volk; omdat Jesus Christus in zijne zelfofferande het
waarachtig zoenoffer voor de zonde heeft aangebracht,
waarvan al de offers voorafbeeldingen waren ; vooraf-
beeldingen verordineerd door God, die zijn besluit van
verzoening niet verbergen , niet inhouden konde , maar
Digitized byCjOOglC
( 121 )
qpenliaren moest , zoo hy immers iets openbaarde , daar
het was en is het middelpunt en doel van al zijne wegen
met het gevallen mensehdom ; terw^l nogthands de uit-
Toering van dat besluit wacbten moest, tot de hem be-
kende volkomen volhad der tgden. En als die daar
YrBSfZieif hy kwam^ vanwUnin hêthegindsê hoeks
gêsehreven imi#, en het toerd volbraeht.
En zoo zal ook alles volhraeht wok*den, wat als
vrucht, als gevolg, van deze groote volbrenging is be-
loofd en voorzegd; alles naarmate van de trapsw^ze
rgpheid der tijden. De wederkomst van den Zone; zgn
vredergk o/p aarde; het einde; het gerichte; de over-
gifte van zgn rgk aan den Vader; de nieuwe hemel en
de nieuwe aarde; het nieuw Jerusalem, nederdalende
van God uit den hemel, als een bruid die haren manne
vercierd is; God alles in allen; zgn tabernakel by de
menschen ; en dit woord uit z^nen mond waarin zich
alles oplost; het is gesghibd. Ik hen de Jlpha en
de Omega ^ het hegin en het einde.
fiat: HST IS GBSGHisD, is zoo zeker als dit: hbt is
VOLBRACHT. Zoo zekcr als de eerste dingen zullen
voorbygaan, zullen de nieuwe dingen worden daarge*
^teld. En die deel heeft aan dit het is volbhaght,
zal deel hebben aan hetgeen in dat het is geschied ,
heerlgks en zaligs wordt uitgedrukt. Zoo waarachtig
als Grod het kruis gevestigd heeft op zijne oude belof-
ten, zoo waarachtig heeft by zijne nieuwe beloften ge-
vestigd op het kruis. Alle Gode woorden zijn waar*
€tehtig en getrouw (Openb. XXL 5).
Digitized byCjOOQlC
( m ).
Ziet gy nu, o wareidi boe beerlek en' boe va5t dfe-
verwachtiDgen tm den gdoovigen Christen zgn, die in
bet werk zgns Midddaan met maar een bronnen, masr
een volbracbt; niet maar een groot, inaar een Tolko^
men werk ziet; niet maar ie standfastig doorgezette
poging ran^ een bonelscben vriend, maar de rerynlling
van een van eeuwigheid genomen, est in faet^ Wooid
der belofte ni^edntkt beslnit Gods, door eett Godde-
lijken, die met God één, die God'i».
Begr^t gy nu, boe zulke rerwacbtingen , en zulk
eene gerustheid , hem gelukkig en zalig maken kuiineav
te* midden van al bet wisseirallige des levens, en de
ontrouwigbeid ran al bet aardsche, zoo menseben ds^
dingen ? Maar ook : boe deze verwachtingen en die gerust^
beid hem yerheffen boven alle aardsche b^eerl^kbedèn
en beuzelingen die haastig voorbygaair, daar zj hem vet^
vullen van de begeerl^kheid des hemels , en bezig bou^
den met de eeuwigheid en wat een eeuwigheid vervult ?
En kan dat alles u niet tocjaloerschfaeid verwekken?
Kunt gy nog altgd zoo veel genoegen blgven schep-
pen, in het beginnen van allerlei arbeid, dien gyniei
voleindigt, in bet opzetten van allerlei werk, dat gy
niét volbrengt ; ijdelheid en vermoeiinge de^ g^^"
tes! in plaat» van uw beH te stdlen in bet voLBHACfr-
TB WÊSL VAK GOLGOTHA, bctwelk iu allc cefuwigbeid
zgn vrucht draagt 1 Ook u is het euangelium ver^
kondigde gelijk aan de geloovigen. Maar het noord
der prediking deed u geen nut , omdat het niet met
geloove gemengd' is geweest ^ in degenen die het ge*
hoord hebben. Och of gy; och of velen uit u, nog
bedachten in dezen hunnen dag^ wat tot hun vrede
dient; de engelen niet langer de i^r^u^t/^ misgunden ,
Digitized byCjOOglC
( 123 )
die zy hdbibeD, over êmt' i^geHjk x^ndaar dU ziek
bekeert i oplneldeil dt eeu^'ge liefde Gods en zgm
Gkrisü te miskeimeiit te yersmaden^ die nieiwil dat
de :timdaar Hsrve^ nuuardathyzichhekêerem Uv&I
Ziet gy nu, o bekoauoerde en zwakgdoovige, maar
tbdi" geloovigd ziele! dat gy ondairics al uwe zwakheid;
waarin gy oprecht moet bidden versterkt te worden;
niel behoeft tot twgfelmoedigbeid te vervallen, omdat
het niet is de grootte, de sterkte , de levendi^dd*, de'
onwankelbaarfaeid van uw geloof, maar de volkomen-
heid van het gantoch en al volbrachte werk èer verlos-
sing in CShristusuwen Zaligmak(9r, dat u behouden moet.
fFani , zegt de Apostel ^ wy zyn Chrisiu* dêdaek*
tig geworden , zoo wy andere het hegineel dezee vae*
ten grofHle tot het einde toe vaethouden (Hdbr. Ul.^
14) • Grgpt het dan telkens weder , als de Booze het u <
oütspeleii wil* Ook u is een weik opgdegd, een groot
werk, het werk van uWp heiligmaking, van de vast-
miAing uwer roq>ing en verkiezing, van uwe voorbe^
reiding tot het eeuwig leven; en dat aUeen tot heer*
Igkheid Qods. Ja, God moet in u, gelijk als in uw
Heiland verheerlijkt worden. Het kruis der verzoening
legt dat werk u op, an ontvonkt eru voor » in hetzelfde
oogenblik dat het u rust geeft van alle aardsch en gdel
gestreef en gezwoeg. Dat werk volbrengt gy in dit le-
ven nooit; en schoon gy er altgd meè bezig zijt, gy
bemerkt zelfs niet dat gy vordert; gy oordeelt veeleer
dat gy achteruit gaat ; want naarmate CÜiristus meerder
over u licht , licht hy ook meerder over den weg die
vóór u ligt , en breidt zich uwe taaJi van alle kanten
uit. Ach ! waar dwaalt gy henen , in onrust en twij-
Digitized byCjOOglC
( 124 )
felmoedigheid, zoo lang gy u inbeddl den Heere met
een eenigzins volbracht werk van berouw, en geloof,
en Kefde , en bekeering te moeten te gemoet gaan I Ziet
op Golgothal dAéi is een yolbracht werk. Het eenige.
Als dat Qw troost en uw kracht is, zult^y de trage
handen en de slappe kniën oprichten^ en in uw
zwakheid roemende uw weg gaan; zy het met veel
vallen en opstaan! Zoo lang gy de yrgmoedigheid met
hebt op het volbrachte werk van Christus, al is het
met een zwak en gebrekkig geloof, te vertrouwen; zoo
lang heeft de Satan een onbegr^pelijke macht over u ,
<Hn u af te trekken van den weg des behouds , en in
het gezicht der haven te doen verzeilen op de klip-
pen van twijfeling en verharding. Ach , bedroeft den
Heiligen Geest Gods niet! Vertrouwt ditzelve, dat
hifj die in u een goed werk begonnen heeft ^ dat yoh^
BiifDiGEif zal tot op den dag van Jesus Christus^ «—
En onze Heere Jesus Christus zelve ^ en onze
God en f^ader die ons heeft lief gehad ^ en gegeven,
heeft een eeuwige vertroostingen en goede hope m
genade^ vertrooste uwe herten ^ en versterke u in
allen goeden u>oorde en werke. Amen.
NAZANG.
PsAiM LXXXIX. 8.
Gy toch , gy z^ t hun roem , de kracht van hanne kracht ;
Uw yqje gunst alleen wordt de eere toegebracht;
Wy steken *t hoofd omhoog , en zullen de eerkroon dragen «.
Door Uy door u alleen, om *t eeuwig welbehagen;
Want God is ons een schild in 't strijdperk van dit leven,.
En onze Koning is van Isrels God gegeven.
Digitized byCjOOglC
LAATSTE KRUISWOORD.
Digitized byCjOOQlC
Digitized byCjOOglC
LUKAS XXm. 46.
CN JESUSy ROEPEICDB MET GEOOTER STEMME, ZBIDE: VA-
DEH) IN UVTB HANDEN BEYEEL IK MIJNEN GEEST. EN
ALS HT DAT GEZEGD HADDE, GAF HT DEN GEEST.
Zoo kemt «r na bet kalste » nog een allerlaatst woocd.
^1^ 'het einde alles Igdens., zoo adieen oók ket einde
alles «prekens gekomen , in dat plecbtig het js tour^
«BHAGwr* Maar<ge}^ al het Igden zich moest ToUooien
en (^plossen 'in de dood, zoo moest zich al bet spire*
-k«n Toltooien en oplossen in het gebed. Met een ge^
bed had de Zaligmaker het kruis bestegen; met een
gebed wüde hy aan het krais zgn leven eindigen ;4net
-een gebed tot i&n Y4ider. Hoe moest ons telkens en nu
iweder de Teelbeduidende schikking dier zeven woorden
'ireffiBn. In het duistere midden «staat , als uitdrukken^
tde het toppunt des lijdens de bittere kladite: muit
^«OD, 'mnr god, waabom sbbt gt kt txelatsn; aan
^deseelfe sebadu<vrzgde dat bastversobeurend mensdie-
1^: MT dobst; *maar aan den Üchftant dat Geddelgk
Teelbdovende : ia»B3n zult gt vet mt in het fa&a-
DUS zuN. ^Voorts bet ivoord dat ^an het «afgedaBe
Terlosserswerk getuigenis geeft , tegenover Jiet woord
Digitized byCjOOQlC
( 128 )
dat den nieawen discipelplicht aanwast; hbt is vol-
bracht » tegenover zie uwb mosdbh* Ach, hoe ge-
ring is wat de Heere de zgnen te volbrengen gedft, ver*
geldcen hy hetgeen hy voor de zgnen heeft vdbradit!
Eindelijk het gebed voor zichzelven , t^enover het ge-
bed voor zgne vganden. — En in dit gebed voor zich-
zelven 9 hooren wy nog eenmaal dienzelfden mensche-
lijken en Goddelgken , dien wy in al zijne woorden met
heiligen eerbied en liefde bewonderd hebben. Dan is
het genoeg ; het hoofd buigende geeft hy den geest. —
Lieve Vrienden I Het moet ons allen genoeg zgn. Die
dierbare zeven woorden, waarvan wy nog heden het
laatste zullen overwegen; en met aandoening scheide
ik er van; zijn zoo goed als zeven boekdeelen vol god-
delgke onderwgzing, vol goddelgken troost vooraL —
O kruis! daar is geen hout gelgk het uwel Wat al
vggen lezen wy van uwe doornen. Yoot den HeOand
niet dan een staak van pgn en smarte, zg| gy voor zg-
ne vrienden als de staf Aarons, welke bloeide ^ enhloe^
eem hloeeemde^ en amandelen droeg.
Broeders en Zusters! door de genade Gods heb ik
met uitnemenden zegen voor myzelven tot hiertoe de-
ze taak volbracht. De opzettelgke behandeling van
des Heilands woorden aan het kruis, heeft my in die
ëéne wetenschap, welke ik onder u wenseh te weten,
te verkondigen, en, mocht het zgn! te beleven: de
wetenschap des kruides, de wetenschap der zdii^ieid
in den €rekruisten , op een allerdierbaarste wgze ver-
sterkt en verlevendigd. Rrachtelgk hebbeii zy vocht
my , als zoo vele stralen, over den raad des heils ge-
licht» Och, dat zy ook maar mijn hart nog meer ver-
Digitized byCjOOglC
{. "9 )
mrannd Hadden. Hoe is het met u geweest? Om den
dood^ tonder van ons gemoed te verwarmen, branden-
de in ons te maken, moet al het licht dat uit God is,
in het holle brandglas des geloofs verzameld worden.
Het verstand is slechts een spi^el die het terugkaatst;
het gevoel dikwijls niet meer dan een klare ruit die
het doorlaat; wat men de gave van een dieper inzicht
noemt, kan gelgk z^n aan dat driekantig glas, hetwelk
het licht in zgne zeven kleuren vermag te scheiden,
maar ook at zonder warm te worden of te verwarmen ;
een schoon, een treffend, een verrukkend spel; maar
slechts een spel. En toch daar is zoo veel gevaar om
dat allejs voor iets wezendlijks te nemen! Och, Heere
lesusl ontneem ons alle begoochelingen, en laat de
overweging van juw laatste woord aan 't kruis, vooi*
ons allen een onmiskenbaren,diepdö<5rdringenden zegen
medebrengen.
Al het lijden, zeide ik, moest zich nog voltooien en
oplossen ii) de dood. En ook die dood moest door
den eigen mond des Verlossers, zoowel als zijn ziels-
en lidiaams«lijden genoemd worden. Hy spreekt van
haar, daar hy met eeüe groote stem, en in éénen adem
met die heerlijke verklaring: hbt is volbaaght, zynen
geeti in de handen van God den Vader aanbeveelt;
tot een bewijs dat hy sterft, een natuurlijke dood
sterft; en met bewustheid sterft;
een bew^s dat hy vrijwillig sterft;
en een bewijs dat hy , in gehoorzaamheid aan den Ya*
der , blijmoedig en vertrouwend sterft.
9
Digitized byCjOOglC
( 130 )
Ja 9 Jesus sterft ; sterft oiHdat by een meïMch iS ; ob»*
dat hjt hel Eeuwig Wo<»d> bet stolBfel^k tkesch beeft
aangenoitieii ifl den schoot Tab Maria : sterft ten geVol>-
ge èst marteltfigen, hem de2e gebeele naoht en nu
laatstelijk aftn dit kruis aatigecbao > waar gedurende zéi
uren^ onder de sehrikkdgkste pgnen eil smèneB«^zj^ii
Woed tiit tier diepe wonden gevloeid heeft* •^ Tot
2ijn leven en Igden in het vleesch f dat is tot ^ijn llid«
delaarsampt^ behoorde met nadruk het stervené Voot
2ondaren h^d hy de gelijkheid des zondigen tleesobes
aangedaan; voor zondaroi móest hy, in de gelgkheid
des zondigen vleesches , d^ bezoldinge der eonde on«
dergaan^ Hy kwam t^n zijb lvvbn te Hellen tot êeH
runtmren voor Pêlén^ De barmhartige Hoogepriester
moest niet slechts in de dagen zyng vleenheê^ eÉ ia
de ure 'z^ner ferwinge , geiden en ëtneehingen mmt
sterke roepinge en tranen offeren (Hebr. V. 7); maar
hy moest ook zijne ziele , d. i. zijn leven , stellen tot
een schuldoffer (Jes. UIL 10)., Om het lijden des
dêöds mih , was hy , die als de Zione Gods zoo on-
eindig verre Verheven was bovjen de engelen , een «^e«^
ft^ minder dan ée engelen^ geworden ^ opdat Ay^
door de genade Gods over eene doodschuldtge wa^
rdd , de noon voor allen ^rnakm zoude (Bebr^ U, 9)%
in die dood is bet leven des eM^ars. Zy volbrengt
alles voor hem^ Z.y n bet i^wf^nd aiiki» o^ bet luid^
intgeroepen mt i8 voLtonA^nt. Zy is de omcfga van
die vernedering, en de aif>ha vtön die verbooging van
den Heere, in welker gemeenschap de v^ede en dfe bo^
pe des geloovtigeft gc^^tMid is. Het alles beslissend k]eei>
pnnt , voor den Verlóssier en vodr xij« via^losten.
Digitized byCjOOglC
( 131 )
Daarom wai ër der Groddelgké geoade zoo veel aati
gelegen » d&t die dood des Heereti Jesus opeolgk "vf el-
bevestigd mochte zyo. Oaarom, moesten zoo groote
teeken^i aan aarde en bemel haar getuigenis geven.
Daarom moesten 200 natuurmke verschijnselen haar
vergezellenf Want wat natuurlijker in een stervende
aan zulk een lijden, dan die klacht van dorst, e^i
oogenblik vöór zyn verscheiden; die kortstondige op-
wekking» waarin hy met luider stemme eenige woor-
den uitspreekt; en daarop het ontzinken van alle
krachten , en het huigen van het hoofd in den jongsten
snik? Daarom moest de overtuiging van da Gekruis*-
ten waarachtige dood zoo sterk zijn » dat zgne beende^
ren nitt gebroken werden^ en wederom zoo zwak,
dat toen zgne zijde met een epeer deorstak^ opdat
Moed en water uit eene breede hartewoiiid , voor alle
twgfelaars in geslachten die zekerheid boven alle be-
denking stellen zouden : <t Jesus Christus is op Golgo-
tha aan het kruis, een natuurlijke, een menschelijke
dood gestorven.» Daarom bevestigt de euangelist- oog-
getuige dit hoogstdierbaar en gewichtig feit , meteene
afzondetlgke verklaring: Die het gezien heeft, die
heeft het getuigd, en aijn getmgeniê ië waarach-
tig; en hy weet dat hy zegt 't geen dat waar «>,
opdat ook gy gelooven tneugt. Maar daarom moes-
ten wy ook van de veege lippen des Heeren zclven
vernemen, dat hy waarlgk de dééd smaakte, men-
schelijk smaakte, dat hy zióh bewust tvas te sterven;
gelijk hy daartoe in deze ure gekomen was. — Dat
hy de dood menschelijk smaakte. Voor den Hei-
land als waaraditig mensdb, was ook dat donker oogen-
9^
Digitized byCjOOglC
( JS2 )
blik op handen , waarin de geheimzinnige scheiding van
lichaam en ziel 2oude plaats hebben, en dat, als bet
met bewustheid wordt te gemoet gegaan^ een eigen-
aartigen j met geenen andere te vergelgkenen angst in
de ziele stort. Nu, deze angst is zgne laatste persing^
en zy perst hem Tbi dien uitroep , waarmee hy tot den
Vader toevlucht neemt , als die , naar het woord van
psalm zesentwintig, zijne ziele in het doodenrijk niet
verlaten zal : vader , in uwe hande» beveel ik muffBV
GEEST.
Ziedaar dan nu zijn laatste smart geoffi^d, met zgn
laatste gebed. Dat gebed is tevens als de apdracht
van het geheele offer zijns lijdensen levens, waarvan hy
al het ijsselljke naar ziel en lichaam , en al het genoeg-
zame voor God en menschen gevoeld en getuigd heeft.
Met zijn volle bewustheid had hy den toorn Gods tegen
de zonde, bovenal gevoelbaar in zijne verlating; met
zijne volle bewustheid de diepte der menschelijke el-
lende in het menschelijk lichaamsleed , uitgestaan ; met
zijne volle bewustheid had hy in dit alles het verlos-
singswerk VOLBRACHT gczicn ; met zijne volle bewust-
heid voelde hy nu zijn einde naderen ; «n in zgn volle
bewustheid sloot hy den kring zijner smarten en zijner
woorden , met dit gebed : vader , in uwe HANdsn be*
VEEL IK MIJNEN GEEST. Wetende dat hy niet meer
spreken zoude , wetende dat hem niets meer overschoot
dan te sterven ; fFeténde dat hy van God uitgegaan
wa*j en tot God henenging: vader, in uwe handen
BEVEEL IK MIJNEN GEEST.
VADER , IN UWE HANBEN BEVEEL IK MIJNEN GEEST. De
Digitized byCjOOglC
( 133 )
vrijwilligheid def zelfofferaode van Christns spreekt
luide en goddelijk in dit anders zoo menschelijk
woord. In het verheyen afgetrokkene het is tol-
BBAGBT , merkten wy op , hoe de persoon des Lijders in
de grootheid der lijdensvrucht verdween ; en het per-
soonlijk werk van den Middelaar in de heerliyke uit-
komst van het eeuwige raadsbesluit Gods , waaraan hy
als de eenige Zone Gods deel had , en hetwelk zoowel
des Vaders was als het zijne. Maar dat allerlaatste
woord bepaalt de aandacht by zijn persoonlijk ik. Na
drie woorden 'gesproken te hebben tot anderen en tot
anderer troost; na er twee te hebben geuit om te zeg-
gen wat hy van den Vader, wat hy in de menschelijke
natuur leed; n^ tot heerlijkheid Gods getuigd te heb-
ben, dat de vervulling zgns liefderaads in hem volko-
men was ; zal hy nog één woord voortbrengen , het-
welk , daar het biddend opgaat in zijnen menschelijken
doodsangst , te gelgk toont dat hy volbracht heeft , wat
volbracht is, en dathy het volbracht heeft in vrijwil-
lige geBoorzaaraheid. Hy voelt de dood naderen,
maar het i& omdat ly afstand doet van het leven; van
dat leven, waarvan hy gezegd heeft: ISiemand en
neemt hetzelve van tny af^ maar ik legge het van
myzelven af; ik hehhe macht hetzelve af te leggen^
en hehhe macht hetzelve wederom aan te nemen.
Hy had eerder kunnen sterven; hy had onder de groot-
ste folteringen, zijne ziel langer in het lichaam kunnen
ophouden ; maar by bewaart ze juist zoo lang , als
voor het heil der wareld noodig is ; dan legt hjr haar
af, door zijn eigen wil. Hy heeft haar niet willen be-
dwelmen met den aangeboden gemyrrheden wijn ; maar
Digitized by VjOOQIC
( 134 )
hy heeft f te zgner tgd, den edik geëischt, wie^s sohra-»
Ie droppelen h j drinken moest , en ynlde ; en die hem
misschien lichamelijke kracht tot deze laatste, groote
uitroepen gaf. Nu sterft fay, geheel natuurlijk' als ge«-
pijnigd mensch ; geheel Goddelgk als de Fevêt det. la*
venê^ die het leven aannam en nu aflegt, en weder
aannemen zal. Gelijk in de paaschzaal tol zijne disci^
pelen : Staat ep , laat onê van hier gaan; zoo op
het kruis tot zijnen Vader : ik uwb BAHBHf bbvul ik
MiJicEif GEEST. Opdat dc wareld wete dat hy den Vc^
der Kef keefty en alzoe deety uit eigenen rrijen wil
doet, gelijkerwife de f^ader hem gelbeden heeft/ Hy
beveelt zijnen geest in des tTad^^ handen, en let eropl
BAT GEZEGD HEBBENDE GEEFT hy den ffeeet. Daar is
geen oogenblik van uitstel of verwachting; hy stelt zg*
nen geest niet slechts met biddende woorden, maar
metterdaad in de handen zijns Vaders ; omdat z^ne
ure gekomen tV, omdat hy nu sterven wiL
Krachtiger dan door Lukas, is dan ook de daad van
des Heeren sterven; want het was eene daad, en niet
een lijdelijk ondergaan , schoon langs den natuurlgken
en lijdelijken weg , die van eeuwigheid door hem be-
paald was, als hy zeide: Ziet ik keme^ emuumi
wille te doen f o mijn 6o«{;-— krachtiger, zeg ik, dan
door Lukas , is dan ook die daad van des Heeren ster-
ven , door Mattheus , en nog krachtiger door den inni-
gen Johannes uitgedrukt; en het ia te verwondar^,
dat onze naauwgezette Overzettere, het onderscheid in
de Grieksche uitdrukkingen niet hebben terugg^evra*
Lukas zegt eigenlgk : hy hliee den yeeet uit (^); Mat»
(*) i^émffv^s^
Digitized byCjOOQlC
( t»^ )
tlieu6z^: Aff ê^Hfloeg den ff^fl (^) ; e» Jobaaiie»; hy
yaf den jM^i oüêr (f) , eja wel dö IfatatQ onder byyoe-
^ia^ van deae byzomkrheid : hfif hQofd huigend^. Het
gezq^tnd hoofd» riel niec neder op de bor»!» j^ dat hy
dea geest g^Ycn had; maar 4e H^hnd heoff h^ti
wüzit hy wist dat hjr nu stary^fl 9QiidQ ; hy wilde i9U
ftervoi; hy seide dat hy bet wilde ^ hy #«hikt er wat/k
toe; hy sterft.
Hy aterft, den gen* tUtblmsumde aU w^x ^'d ; ala
alle menscbenküideren , in dewelkeq een geest de$ \^
vens geweest is van Abel den eeviten gesneuvelden
af; en als die Abel in agn nitgestort bloedt maar in
een bloed 4at he$ere dingen *pve^ht dan h^t i^ynuf
hy sterft » en dat sterven is een eigenmachtig oni^lo^n
Tan zgnen geest uit den engen kerker des lichaams;
terwgl bet sterven van alle andere mepsebenkinderen «
een opeisebaut een geweldig ontsofaeuren van de ziele
aan bet lichaam is f waartegen ml en lichaam beide
worstelen; hy sterft» en dat sterven i» «en vrijwillig
overgeven ran ;Egn geest in de Imnd T^n God i een ge*
wilUg opoSeren van zi^n leven aan bem; gewillig , ge-
lyk yrijmacbtig, tot in den jongste^ Anik. Jeans Christn*
had nooit een anderen wil gehad din een onbeperkten,
vrgen en machtigen; en die onbeperkte vr^je en oiach-*
tige wil wa« nooit een andere den 4e wil ^yns Va^*
der0. DafMTomwas aijn wil te geluk gehoor«aambeid;
daemm zijn gebeele leven» lijden » en a^ven* niet an-
ders dan een gedurig ten nitvper brengen van süjn ei^
gen liefder^ken wil ten behoeve van zondaren , en ook
(f) Txpé^uKs TO TvevfAii»
Digitized byCjOOglC
( 136 )
niet anders dan een gedurig» onafgebroken, yolkomen
gehoorzamen aan den Vader. Daarom zeidehy: xij-
11 E SPIJZE fV , dat ik doe oen willé deêgenen die tnjf
gezonden heeft; en zijn tr^r A yolbeenge ! Daarom
behaagde het hem te zeggen : Ik hen uit den hemel
nedergedaald j hiet opelat ik mijnen wille zoude
doen f maar den wille deegenen die my gezonden
heeft. En hy heeft zgn wil gedaan , en hy heeft zgn
werk volbracht; en door dien wil en dat werk zgn
zondaars met God verzoend, onheiligen geheiligd, en
wordt in hen vóór den verdorvenen , van God afkee-
rigen, God honenden wil des vleesches, een €k)d zoe-
kenden , Gode onderworpenen, en zich aan God opoffe*
renden wil geschapen. Hem zij de eere!
De wil, de voor zondaren zoo gezegende wil, van
den Middelaar Jesus Christus is (en daarin is deszelfi
zegen) niet anders dan willige gehoorzaamheid ; en die
willige gehoorzaamheid niet anders dan de betooning
zijner liefde voor den Vader^ en de prijs van des Va-
ders liefde voor hem. Opdat de wareld wete dat hg
den Vader lief heeft , staat hy op en gaat den bitte-
ren gang naar Gethsémane, die met het offer zgner
ziele op G^lgotha bëëndigd wordt ; en wederom : hier-
OM heeft de Vader hem lief^ overmite hg zijn le-
ven aflegt. Onderscheidt dit ! De liefde van «den Va-
der voor deü Zone zijns welbehagens , ale het Woord
dat in den beginne wae^ dat hy God wae^ dat
God wae; staat eeuwig vast in de eenswezenheid
van Vader en Zioon, in de innigheid van die betrek-
king , waardoor de Zoon niet spreekt van gehoorzaam-
Digitized by VjOOQIC
( 137 )
heid of liefde, maar zegt: Ik. en dê Fadêr zijn één.
Maar de liefde des Yaders voor den Zoon , aU Middelaar
Gade en der menechen^ dat is die liefde, die zondige
menschen ten goede komt, waardoor bet welbehagen
Gods in Jesns Gbristus , naar den inbond der Engelen-
zang, een welbehagen in tnen^ehenyrordt , beeft baren
grond in de ffehoorzaofnheid , de lammeren gehoor ^
zaamheid van den Godmenscb (^). Daarom wederom ,
als die lammeren geboorzaambeid tot in bet uiterste be*
wezen is , kan en mag bet laatste woord van den Mid-
delaar, scboon bet teffens zijne yrgmacht uitdrukt, een
blgmoedig woord van vertrouwende liefde zijn ; waar*
by by Grod, wiens toorn tegen de zonde by , in zijn ka-
rakter van met de zonde der wareld belast offer, met
zoo bitter een klacbt geopenbaard beeft, nu wederom
toespredct als zgn Vader ; zgn Vader in wiens banden
z^n geest veilig overgaat, nadat by naar ziel en li-
cbaam van bem verlaten geweest is; zgn Vader, wiens
naam by met alle woorden , werken , smerten en pij-
nen, en nu door deze zijne dood op aarde verkeer--
lijkt heeft; wienê werk dat hy hem gegeven had om
te doen f hy voleindigd heeft , en die van stonden aan
niet meer dulden zal , dat eenige vernedering of smaad
den lieven Zoon treffe, die in de geetalteniese Gode
zijnde^ het geen roof geacht heeft ^ Gode even gelijk
te zijn*; maar heeft hemzelven vernietigd^ de ge^
êtalteniêêe eenee dienêtkneehte aangenomen héb^
bende ^ en in gedaante geworden ah een menecke^
(*) Dit drukt zich ook uit in het tweevoudig getuigenis'
des Vaders : Deze is mijn Zone, 1. mijn Geliefde, 2. in
toelken ik mijn welbehage hebbe.
Digitized byCjOOglC
( »w )
h^ft OT HEMZELYBv vernederd^ gêhoorzaan^ f$wgr^
dm zyndê ioi den doód^ Ja dêm dood des kruicoo^
TAWÊM. , in UWB BAvnair nym. ik. muws cnrr* J^ »
God w ziju Vader. Al wilde hy om der menicbeo wiUt
▼an die tedere betrekluDg als temiodeiiizeo , door der
neoscben schold en Boodea onkenbaar gemaakt aao het
kmis; zoo seer terngdeimeii, dat hj het ongeloof
scheen te rcchtyaardigeD , dat hem van Godslastering
had beticht, en zgn dood geëischt: omdai hy zieA^
zolven Gods Zone yomaaki kad; en de spottcray
die daar had nitgeroepen : My hooft op God Ur^
trouwde dat dio hom muuitholpo^ indien hy hem
vfel wil. Ja, Crod is zgn Vader nog, en weder, en Toar
altijd; dezelfde voor hem, daar hy zgnen geest ont*
&ngt aan het kmis, als daar hy van hem getnigt aan
de Jordaan : Deze ie mijn Zone^ mijn yeliefde^ in
denwelken ik myn wolbehayen hobbe. Ziet en ho<vrt
of hy hem daar nc^ weder voor erkent, nu daar by
allee volbraeht heejt! De Zoon heeft geklaagd eo
gebeden; de Vader andwoordt; andwoordt ineen tee*
ken aan zijn heilige dingen , dié met dit laatste teeken
hebhen afgedaan ; andwoordt in tedienen aan zgn ge**
schapen dingen , die hy geschapen heeft door dezen agoen
Zoon ; andwoordt in teekenen aan de harten der men-*
soben , die hy 1 hunnes ondanks , met woorden , sidde*
ringen en tranen , zijner onschuld en (iodheid doet ge^
tuigenis geven. En het voorhangsel des tempels
eeheurde in twesn van hoven tot beneden; on do
aarde beefde , en de steenrotsen scheurden ; en de
dooden werden opgewekt. En de hoofdman over
honderd y ziende de aardbeving^ en de dingen die
Digitized byCjOOglC
( 139 )
geêohied waren ^ werd zeer bevreeed^ zeggende:
fFaarlijky deze waê Gods Zoon. En alle de scho'
ren die daar gekomen waren om dit te aanechou"
9ten y ziende dé dingen die geechied waren , heerden
v^ederom^ e^laande op hunne horeten. Zi^t op dat
HBT IS TOLBBAGHT dcs Zaligmakers, Yolgdef «13 een
aoder het is yolbkagqt , pleohtig en blijmoedig ; aU een
AMKi op dat HBT 18 YOLBEACHT ; als een AHBic op alle
zgne woorden ; ja , als een ahbh op bet gebeele leven
en lijden; die bede waarmede hy bet l^den besloot,
bet leven opschortte, en sijne siele overgaf aan Grod:
VADER , Hf VWE HAHDEIT BEVEEL IK HIJIüElC GEEST. En de^
ze teekenen , die aarde en hemel , dooden en levenden
sohokken, zj zijn bet is volbbaght des Vaders, en bet
AMEN des Vaders; bet amen op de gehoorzaamheid yan
den Zone Gods, en op de verlossing des menscbdoms
DOOR DEM. Ja , Heere Jesus Christus, door u ! Alleen
door u!
TÜSSCHENZANG.
Gezang IL. 2.
Ja, *t was OW last een mensch te zyn!
üw Vader heeft, op uw gebed,
Zgn eer gehaodbaafd, ons gered;
Uw liefde ontzag, noch leed, noch pijn;
Daar traadt gy op, met moed en kracht.
Tot beil van ons geslacht*
Wy zgn verlost; maar 't heeft uw dood gekost*
Gy leeft, gy leeft! en 't leven
Wordt ons terug gegeven ;
Wy eiJlQ verlost I
Digitized byCjOOQlC
( 140 )
Toehoorders! Eene Traag. Is de gedachte aaii de
dood, aan aw eigen dood, uw eigen misschien reeds
nabyzgnde Jood, voor u iets verschrikkel^ks , iets
onverdragelgks? Vdnst niet! Want gy kunt u niet
ontveinzen dat gj sterven zult; en het is zaak bereid
;e zijn op hetgeen zeker geschieden zal. Veinst niet !
Wantdeheandwoording van deze vraag met oprechtheid
voor uzelve en voor God, hoe zy ook uitvalle , is van
het hoogste belang; zy zal u aan uzelven ontdek-
ken , en u doen zien wat u ontbreekt ; zy zal u mo-
gelijk uitdrijven tot Qiristus en zijn kruis ; en zoo gy
het reeds als het anker uwer hoop en rust gezegend
hebt , het u nog vuriger doen zegenen , er u nog eeni-
ger by bepalen.
Erkennen wy het als menschen, als zondaren, de
dood is iets verschrikkelijks. Zy moet het zijn , want
zy is de bezolding , de straf der zonde. Afsnijding
van het leven dat wy kennen , voor een leven dat wy
niet kennen; voor een leven, dat zoo wy op ons zel-
ven zien, niet anders dan rampzalig zgn kan; is zy
het schrikkelijk besluit van alle levensellenden, bo-
ven hetwelk de natuurlijke mensch echter, als het er
op aankomt, alle levensellenden verkiezen zoude; en
het schrikkelijk begin van gedreigde en in het Hart
voorgevoelde jammeren. — Daarby is er iets zoo nood-
lottig-geheimzinnigs in dat zonderling Sterven , waar-
Digitized byCjOOglC
( 141 )
van de ziel zoowel ab het lichaam huivert. Och , of
daar een kruid gewassen ware tegen de dood.
Er is geen kruid tegen gewassen. Maar één ding is er
geschied; en dat is beter. Er is een leven verkrijgbaar
gesteld, dat niet sterft; dat niel op de dood stuit; dat
over de dood heen, de eeuwigheid inziet; een leven
hetwelk de dood leert beschouwen als den noodzake-
lijken doorgang tot het ware, zuivere , en onverstoorbare
levensgenot. Het is een leven des geloofs , der hope
en der liefde, in den gekruisten Christus , daarom ge-
storven, opdat hy dat leven zoude mededeelen. — En
dat leven, kent gy het?
Het is een leven v dat zich bewust is van God en zijn
Christus te zijn uitgegaan, en dat alleen God en zijnen
Christus voor oogen heeft. Een leven dat zich bewust
is door God ?n zijnen Christus te worden onderhouden
en bewaard; in die bewustheid volkomen gerust, en in
alles goedsmoeds. Een leven dat, in God en Christus
handen aanbevolen , ook in de dood des lichaams^ niet
anders dan veilig zijn kan. Een leven , dat het besef
en de voorsmaak van eeuwig heil, tot 'zijne aardsphe
sp^e en verkwikking heeft. Een leven, waardoor men
zegt : Ik leef^ maar niet meer^ ik ^ Christus leeft
in my ; het zij dan dat wy leven , het zij dat uy
sterven , wy zijfi de* Heeren. Ik lijde maar wot-^
de niet beschaamd; want ik weet wien ik geloofd
hebie^ en ik ben verzekerd^ dat hy machtig i> myn
pand f by hem weggelegd^ te bewaren tot dien dag.
Onze wandel f> reeds halfin de hemelen^ waaruit
Diqitized byVjOOQlC
( H2 )
wy onzen Zaligmaker wêêr verwachten. Het leven
U my Chriêtuê en het eterveu gewin* fFant wy
zijn gestorven f en one leven is met Christus ver^
horgen in Gode* /
Hebt gy die rtiit, die kracht, die moed, die hot^*,dic
verzekering — hebt gj er; in Veel zwakheid zekerlgk*—
gy kunt niöt anders; maar hebt gy er iets van? Iets?
Met de biddende begeerte , dat het vermeerdere , dat het
ifrasse en toeneme; en met het blijmoedig vertrouwen
in God, dat hy die een goed wérk in u hegon^
nen heeft ^ dat ook voleindigen zal tot op den de^
Christi? O, mgü mede^ondaarl 200 hebt gy zekerlijk
met een verslagen hart, dat zich bewast was, ondanks
alle stuiptrekkingen van een schijnbaar leven , midden
in de dood te liggen, en met een geloovig oog, dat zich
door Wareld noch Booze liet af trekken ^ op het kruis
van den stervenden , den voor zondaren zicih offierraden
Christus gezien , die zijnen geest in de Sood aan God
overgevende, ook de zielen van alle de zijnen, niet al^
leen in het sterven , maar ook in het leven, aan hem
aanbeval , als aan zijnen , en om zljnentwil ook hunnen
Vader! Zoo zijt gy een van de zgnen; een schaap zg*
ner kudde, met zgn lammeren bloed gekocht » en dat
niemand of niets uit ï^ne herders hand rukken zal :
verdrukking^ nooh benaautvdheid ^ noeh vervolging
ge^ noch honger^ Hoch naaktheid ^ noch gevaar,
noeh zwaard; al icerdi gg ook om zijnenttbil den
gants^hen dag gedood^ en ^ gelijk geschreven is^ al»
j^ett schaaf der slachtinge geacht. ^0 hebt gy
het ootmoedig, maar blgmoedig geloof, de niets vree*>
2)ende liefde ^ en de nooit beschamende hope van een
Digitized by VjOOQIC
(, 1*3 )
C3inslen , yao een Gelooj^igé , van een Kind Goè^ Zoo
cult gy ook van Ghristos geleerd hebben ^ uw^i wil
t« v^reenigen met den wil d^ Vaders; uwe blijde vrij-
heid te vindep in uwe gehoorzaamheid aan hem; en
der wareld te tooned » tnet woord en daad i door geduld
^n zelfverloochening, dat gy hem lief hebt. Zoo zuU
gy van Christus geleerd hebben, geen offer te zwaar te
achten dat hy ctscht ; maar ziende op de offerande des
Ikhaams van Ghrêtus, die h redt, en zaligt, uw li^
vhmam té siëllen tot eêne levende , heilijfe en Gode
welhehagelyke offerande^ ^oelke ie uw redelyhe
Gipdedienet^ die de gelykvormigheid der wareld mf»
snijdt f en het uitvloeisel is van een pemieuwd ge^
fHoedf hetwelk niet ophoudt te bepr^üen^ welke de
füede en welhekagende ^ en V0lmaakte wilh Gode
ay\ h het zoo? Het moet zoo worden. Anderszins
soo hebt gy u te vergeeül gevleid»
Ik hoop, toehoorders! dat gy allen inziet, dat ZuBc
een leven nog iets anders is , en zulk een geloof een
ander» dan een zoodanig hetwelk het kruis van Chris»-
tuS , en den tiXK>st van het in zyn bloed gedoopt euan*
gelie, voor ftgn sterfwren, zijne sombere uren, zijn
turen van tegenspoed, en vooral voor het uut zgns
fitervens afzondert en bewaart; en vo(^ts voortleeft,
niet in ergerlijke zonden , maar toch ook waarlgk niet
ieproevende welke de goede en welbehagende ^en vol*-
maakte wille Gode zij; niet in iarizeesche inbeel-
ding van uitnemende Godsvrucht; men is baog vooi
ctien naam; maar toch ook verre van het ootmoedig
_ Digitized by VjOOQIC
( 144 )
tollenaarsgevoel » dat op de borst slaat, en bdioefte
heeft aan genade! Och, slechts voor znike tollenaars
is Christus gestorven, en zy hebben hem dagdgks noo-
dig, en van uur tot uur; hy is hnn eenige» troost in
leven zoowel als in sterven. Och of God gave dat
yry allen znlke tollenaars waren; tgdig waren I
Ik weet sommigen zgn het laat, en toch nog niet te
laat geworden. Ook ter elfder ure zgn enkelen in-
gegaan , en velen van deze laatsten jzyn de eersten
geworden. Op het sterfbed heefl nog menigeen zgn
geest aan den Vader in Gbristns geloovig en vertrou-
wend aanbevolen , die in het leven God niet gezocht
had , van God afkeerig geweest was , en verre van Crod
zgn goed had doorgebracht. — Maar zouden er onder
dezen velen zijn , die het moedwiUig tot zoo lang had-
den ni^esteld ? En wat recht heeft iemand van u om te
verwachten, dat ook hy hun getal vergrooten zal?
Gods genade is vrgmachtig, maar niet om u te dienen
naar uw plan. Zoo gy heden geen lust hebt om u met
God te kten verzoenen , het is meer dan waarschgnlgk
dat gy in later leeftgd nog minder lust zult hebben , dan
omgekeerd; en op het ziek- en sterfbed, als de ziel
dof , de krachten uitgeput, alle lust onderdrukt, het
denken meestal pgnlijk, en het ontfangen van toe-
spraak dikwgls een kwelliog, of geenerlei kennis meer
aanwezig is, wat dan? Neen! mgne vrienden! het
sterven is de tgd niet om zich tot het sterv^i te be-
reiden , maar het leven. En het leven is onzeker. Grgpt
dan het heden by de slippen. Greeft heden uwe ziele
Digitized byCjOOglC
( 145 )
over aan dien Christus , die zijne ziele heeft overgege-
ven voor een iegel^k zondaar die gelooft. Begeert he-
den het lichaam des doods met de lusten en begeer-
lijkheden van wareld en ijdelheid te kruicigen. Be-
geert heden' van het nieuvre leven in al zijne frisehheid
en onverderfelijkheid bezield te worden. Zoo zal kruis
noch dood u ooit meer verontrusten. Of zöo een over-
blij&el van zwakheid n een oogenblik doet wankelen ,
gy zult weten hoe gy u versterken kunt; gy zult op
Christus zien en zgn onwankelbaar kruis.
Aan dat kruis heeft Christus over den Dood getriom-
feerd; door dat kruis triomfSeert de Christen over de
vreeze des doods. Aan dat kruis heeft Christus voor
doodschuldigen het eeuwige leven verworven ; door
dat kruis voelt de Christen zich reeds op aarde dat eeu-
wig leven meegedeeld. Is dat kruis iemand uwer
tot nog toe te vergeefs gepredikt ? En heeft de zooda-
nige daar vrede by 7 Ach » dat Grod hem uil; dien l)e-'
driegelijken vrede opwekke.^ Het is de rust eener slaap-
ziekte, waardoor men in de dood ontslaapt. Maar
is er geen vrede, maar onrust; o» die onrust zij ten
goede besteed! Die onrust prikkele niet langer tot ver-
strooiing , maar drgve uit ten gebede I Die onrust worg-
de : honger en dorst naar de gerechtigheid. En die
honger en dorst vinde in den eenigen Christus, het uit
den hemel nedergedaalde brood, hare hemelsche ver-
zadiging, die in leven en sterven genoeg is. Amen.
10
Digitized byCjOOglC
NAZANG.
VeiMM LXYIII. 106.
Bie God is ons een <jod van heil;
Hy schenkt, uit goedheid, zonder peil,
Ons 't eeuwig, zalig leven;
Hy kan, en wil, en zü in nood^
Zelfs by het naadren van den dood ,
Volkomen uitkomst geven.
DB QSNAm ZU HBT AjLhE VEQmm ^ BIB OBZraT SBB*
BS JBSÜS CBBISTBS UBf HBBBBH IN ONVBRDBRKBLUKHBID.
(«fiVl.24).
AMEN.
Digitized byCjOOglC
Sy de Uitgevers dezes zijn mede ffethruki en
alom te bekomen:
KETS (N.) ChristeUike Lesjes voor Jonge Kinde-
ren /0.i5
" ' Rijmbijbel (Jbehelxende Dkhterlijke Taferee-
lefumU het Leven van Jezus) ƒ 1-20
BÖCKIL <E. G. A.) Het Leven van Jesus. SUchteiyk
Hiii8lM)ek, int het Hoogduitsch, 2 Deelen . . . /6.60
Christeiyke Vertroosting en Versterking voor Bezwaar-
den, naar h^ Hoogduitsch , door j. m. l. roll, Evang. Luih.
FredikaM te Amsterdam , met gegrav. Titel en Vignet ƒ2.60
FErra (Mr. R.) Verhandelingen, bekroond bijTeyler's
Godgeleerd Genootschap, met gegrav. Titel en Vignet van
Sterk en Velyn. Uitgaaf in klein formaat . . . ƒ 1.20
Geschiedenis der Ghristelgke Kerk in de vroegste Eeu-
wen, tot op den tigd der Kruistogten, met Haten /1.80
Geschiedkundige Beschouwing der Monniken-orden en
Kloosters, naar het Hoogduitsch bewerkt door /. <:. a. sin-
nsR, in leven Evang, LtUh. Predikant te Haarlem, 2 Dee-
len, met gegrav. Titels en Vignet ..... ƒ3.00
Godsdienst voor het Hart, of Uitboezemingen van Ge-
loof, Hoop en Liefde, naar het Hoogduitsch door j. m. l.
Roix, Evang. Luth. Predikant te Amsterdam, met gegrav.
Titel en Vignet ƒ3.25
GRAAFF (N. de) Theophilus. Een Leesboek voor Vrien-
den van Godsdienst en Christendom, met gegrav. Titd en
Vignet ƒ3.00
— ^ Het Evangelie, de Weg der Zaligheid ;
een Cfaristeiyk Huisboek, 2 Deelen , . . . . ƒ4.40
HULL (W. VAN dbn) Proeve eener Geschiedenis onzer
Stamouders vódr ^ na hunnen val ƒ 1*80
HUFFELL (L.) Eén ding is noodig. Godsdienstige be-
schouwingen. Naar het Hoogduitsch, met op Staal gegrav.
Titel en Vignet ............ ƒ2.90
^— ~ Hetzelfde Werk in half Moiré ƒ3.20
Digitized byCjOOglC
HANGER (H.) Kinderrede over d^ Lie£ie Tao Jezur en
zgne TqjwiUige Armoede om onzen vil ... . /0.S5
POLMAN Az. (H.) Jezus ia Gethsemané en aam het
Kmis . . . . , • . . . . /IJO
■■ Christel^ke Geloofs- en Zeddeer,
Tdgois de Belgdenis der Herrormden; een (hutorw^s-
bodge /0.3&
Korte Inhoud der Ghristdgke Ge-
loofe- en Zedeleer, volgens de Bemdenis der Hn^ormdoi;
een Onderwysboelje ten dienste van Eenvoudigen ƒ 0.12|
Praktikale Aanmerkingen over de Uitoefening Tan het
Evangelie-ambt, door a. goedkoop, Predikant te Gent, uit
het Hoogduitsch vertaald . . ^ • . . . . ƒ1.50
Proeve eener Wgsgeerige Beschouwing van het Chris-^
icndom /1.40
aOSENMULLER (1. GO Onderrigt en Bemoediging voor
Lidenden, naar het Hoogduitsch, door w^len b. vekwkt,
in leven rustend Leeraar te 's Gravenhage , met gegrav.
Titel en Vignet ƒ 1.80
SIEGENBEEK (M.) Twaalf Leerredenen . . /3.00
VERWEY (B.) Hoop en üitzigt op de Eeuwigheid ; Be-
schouwingen tot versterking van Christelgk gelool'en Gods-
vrucht; met gegrav. Titel en Vignet ..... ƒ 3w00
Waarheid en Droomen, door JONATHAN; met gegrav.
Titel en Vignet, tweede druk /2.90
WILBERFORCE (W.) Het ware Wezen van het Chris-
tendom, vergeleken met de heerschende gevoelens van
deszelfe Belijders, byzonder in de hoogere en middelstan-
den , naar de elfde uitgave uit het Engelsch, ttoeede druk/ 3.60
WILLIGEN (P. VAN der) Verhandeling over het Eigen-
lijke Wezen des Christendoms, bekroond bfj Teyl^^ God-
geleerd Genootschap, ttoeede druk^ in 8®. . . . /2.60
YPEY en DERMOÜT, Geschiedenis der Nederland-
sche Hervormde Kerk, 4 deelen, met gegrav. Titel en
Vignet /12.50
Digitized by VjOOQIC
Digitized byCjOOQlC
Digitized byCjOOglC
Digitized byCjOOQlC
Digitized byCjOOQlC
Digitized byCjOOQlC
I
Digitized
by Google
BEETS, Nicolaas
De krulsvoorden.
♦
Digitized by^DOQlC
V ; ",■'.' "^ "• ■■►•■ •,♦ ^ ^ * *■ * ^^.'^ * - " '*.*'-'.-'"'. ^,' '^--- ^' -
-•"-■-<"• (' »
- ' ,>-
:••'
'. .-i-'i ■'"<■■ \ ..-'.^ -■-';_>, "r ^""f ■*,-* . l".,-,','.; ■• 'l'^r. *- ,. ^i-_
. .y : j ., . 1 \
- t.'i
^N!;'
-■ '//"v\ • '
' ' * •
■'\
■■-''.•"- ■ ^1^' :*
!,1 • •
<^^' Cy.it
"' "♦ . " - '
;; -■ *,^ 1 ' • - ■
i
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11