Skip to main content

Full text of "Delphin classics"

See other formats 


i 


Li 


M 


'^-''  m 


y:^ 


'wvW^^  Wy^'^V) 


.n^luUh 


\  r 


V   !>,' 


Jj 


'wi^^^'^v^: 


k 


MM 


Ai 


v"*/vv: 


^v^V,   vvy 


^  REESE   LIBRARY 

S  OF   THK 

UNIVERSITY  OF  CALIFORNIA 

'Received 


PA 

6105 


V.125 


TT-^T 


Southern  Branch 
of  the 

University  of  California 


Los  Angeles 


Form  L.   I 


This  book  is  DUE  on  the  last  date  stamped  below 


Form  L-9-15m-8,'26 


M.   ACCII    PLAUTI 

COMCEDI^ 

EX  EDITIONE  J.  F.  GRONOVII 

CUM    NOTIS    ET    INTERPRETATIONE 

IN    USUM     DELPHINI 

VARUS   LECTIONIBUS 

NOTIS    VARIORUM 

RECENSU  EDITIONUM    ET   CODICUM 

ET 

INDICE  LOCUPLETISSIMO 

ACCURATE   RECENSIT^. 
VOLUMEN   PRIMUM. 


7 


LONDINI : 

CURANTE  ET  IMPRIMENTE  A.  J.  VALPY,  A.  M. 
1829. 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2008  with  funding  from 

IVIicrosoft  Corporation 


http://www.archive.org/details/delphinclassics125valp 


CONSPECTUS 


EORUM    QU^    HAC    EDITIONE 


CONTINENTUR. 


Jac.  De  L'Qjluvre  Epistola  Serenissimo  Delphino 
Dissertatio   de  Vita   et  Scriptis  M.  Accii  Plauti 

e  Jo.  Ph.  Paraeo 
De  Plauto  et  ejus  Scriptis  veterum  Auctorura  Tes 

timonia  .... 

De  Plauto  et  ejus  Scriptis  Auctorum  recentiorum 

Testimonia  .... 

Explicatio  Signorura,  quibus  Varr.  Lectt.  tam  Mss 

quam  Edd.  indicantur     . 
M.  Accii  Plauti  Amphitruo 
Asinaria 
Aulularia 
Fam.  Stradae  Excursus  in  Aululariam 
M.  Accii  Plauli  Capteivei     . 
Curculio 
Casina 
Cistellaria    . 
Epidicus 
Bacchides  . 
Mostellaria 
Menaschraei 


Pag. 
1 


25 

32 

38 

43 

153 

239 
323 
331 
419 

481 
561 
605 
675 

781 
873 


iv                                              CONSPECTUS. 

Pag. 

M.  Accii  Plauti  Miles  Gloriosus     . 

.      963 

Mercator    . 

.    1075 

Pseudolus 

.    1157 

Poenulus     . 

.    1253 

Persa 

.    1355 

Rudens 

.    1423 

Stichus 

.    1531 

Trinumraus 

.    1587 

Truculentus 

.    1671 

Fabularum  Fragmenta 

.    1741 

NoTyE  Variorum  in  Amphitruonem 

.    1767 

Asinariara 

.    1791 

Aululariam    . 

.    1810 

Capteivos 

.    1827 

Curculionem 

.     1853 

Casinam 

.    1875 

Cistellariam  . 

.     1899 

Epidicum 

1911 

Bacchides 

1933 

Mostellariam 

1954 

Menaechmos 

1980 

Militem  Gloriosam    . 

2005 

Mercatorem 

2036 

Pseudolum    . 

2052 

Poenulum 

2077 

Persam 

2103 

Rudeutem 

2118 

Stichum 

2138 

Trinummum 

2155 

Truculentum 

2176 

Fragmenta     . 

2196 

Recensus  Editionum  M.  Accii  Plauti    . 

2203 

CoDicuM  Mss.  qui  in  Bibiioihecis 

Britannicis  asservautiir 

2240 

Index           ...... 

i 

S  E  R  E  N I S  S I  M  O 

DELPHINO. 


Adest  Marcus  Accius  Plautus  Latinus  comicus  vetus- 
tissimus,  Serenissime  Delphine,  auctoritate  Patris  tui 
Christianissimi  Regis,  in  tuae  partem  institutionis  invitatus. 
Si  ratio  generis  apud  te  et  sanguinis  haberetur,  est  rusticus 
Plautus  :  si  dignitatis  et  ordinis,  est  Plautus  molitor ;  immo 
molitoris  servus :  et  hoc  utroque  nomine  nonne  exclusissi- 
mum  esse  oportet  a  contubernio  tuo  regio  conspectuque 
Plautura?  Sed  bonorum  est  principum,  unum  genus  no- 
bilitatis  agnoscere,  quod  non  successionum  et  generis  gra- 
dibus  censetur,  sed  quae  se  probat,  et  industria,  et  doc- 
trina,  et  insigni  aliqua  laude  coelestem ;  non  solas  digni- 
tates  admittere,  quae  hominum  suffragio  arbitrioque  de- 
feruntur,  sed  eas  inprimis,  quae  constant  divino  quodam 
animorum  principatu.  Quin  et  Plauti  discipulus  Publius 
Terentius,  a  te  jam  benigne  exceptus,  comicus  et  ipse,  et 
olim  servus,  spem  facit  magistro,  suam  operam,  ab  optimo 
principe,  non  esse  rejiciendam. 

Quominus  sit  hie  fastidio  principi  molitor,  et  quotquot 
sunt,  genere  quidem  obscuri,  sed  industria  sua  clari,  ani- 
madvertet  Serenissimus  Delphinus,  Deum,  apud  Eth- 
nicos,  perinde  atque  in  Ecclesia  utraque,  et  Veteris  Testa- 
menti  et  Novi,  selegisse  obscuros  per  sese  viros,  in  quibus 
miracula  sapientiae  suae  demonstraret,  inventa  humano  ge- 

Oeljih.  et  Var.  CUis.  Pluut.  A 


2  EPISTOLA. 

neri  tradcrct  utilissima,  efficeretque  industria,  qUara  aut 
opibus  quibusvis  aut  dignitatibus  illustriores ;  a  Sarcinati- 
bus  Arpinatibusque,  apud  Ethnicos^  ut  ab  opilionibus 
piscatoribusque,  apud  populum  suuni,  proecipuam  pendere 
voluisse  human!  generis  institutionem. 

Sine  dubio  mirum  videbitur,  Serenissime  Delphine, 
in  homine  uno,  eoque  rustico,  eoque  molitore,  tot  lingua- 
rum  esse  notitiam ;  Graecae,  cujus  florcs  omnes  in  Ro- 
manam  transtulit;  Punicae,  cujus  opes  superatis  Cartha- 
ginensibus  fecit  suas ;  ipsa  Persica,  quae  toto  ferme  orbe 
a  Romanis  divisa  est,  rainime  ignota  fuit ;  Latinaj  vero  et 
patrias,  nonne  amoenitates  omnes  aut  comparavit  aut  fecit? 
Admiraberis  omnium  monumenta  historiarum  huic  esse 
perspecta,  urbiiim  nationumque  mores,  conditionum  om- 
nium fortunarumqiie  characteres  adeo  esse  cognitos,  uno 
verbo,  in  disciplinis  et  artibus  omnibus  nihil  esse  imper- 
vium,  statuesque  in  eo  divini  cujusdam  luminis  aliquid 
esse  coelitus  illapsum,  et  divino  quodam  magisterio  Plau- 
tum  non  humano  esse  instructum. 

Non  pigeat  igitur  purpuratum  tyronem  audire  molitorem, 
Serenissime  Delphine:  Plauti  raolitoris  pistrinum,  sae- 
culls  omnibus,  schola  fuit  elegantiae  eruditionisque  Ro- 
manae;  in  eo  PrincipesCivitatis,  Consules,  Imperatoresque 
sederunt  auditores.  In  aula  ipsa  Gallica,  non  nunc  primum 
conspicitur  Plautus;  ejus  praeceptis  et  institutis  informatus 
Ludovicus  Duodecimus,  populi  pater  est  appellatus ;  Pro- 
prasceplor  Delphinianus  Jacobus  Corbinellus  Florentinus 
Henrico  Secundo  rcgnante,  et  ipsi  Delphino,  et  reliquae 
proli  regiae,  etiam  foemineas  Plautum  proposuit ;  Uno  verbo, 
quicquid  habuit  hactenus  Theatrum  Regium  eruditi  et  fes- 
tivi,  id  Plauto  debet  acceplum.  Quin  et  Comici,  etiam 
celeberrimi,  mutato  tautura  titulo  et  lingua,  fabulas  inte- 
gras  puras  putasque  exhibuerunt:  quid  est  Avarus  Comici 
koc  nostro  saeculo  celeberrimi,  cujus  fatum  etiammim  luget 
scena  regia,  nisi  Aulularia  Plauti  ? 

Auctor  hie  tantus,  Serenissime  Delphi ne,  tamque 
egiegius,  plus  sibi  ex  tua  institutione  pollicelur,  quam  ex 


EPISTOLA.  3 

institutionc  victoris  ac  Principis  nationum  populi,  Ca3sa- 
rum  et  Augustorum.  Nimirum  sanguis  ille  tuus,  Sere- 
NissiME  Delphine,  qui  per  totregum  venas,  annis  octin- 
gentis  ferme  totis,  in  te  confluxit,  usu  regnandi  diuturno  a 
communi  generis  liumani  conditione,  quasi  vindicatus,  he- 
roicus  factus  est  totus.  Ex  illo  eximia  ilia  species  corpo- 
ris, adolescensque  majestas,  et  imperio  forma  digna  ef- 
florescit;  animus  vero  ille  regiaj  naturas  fortuna^que  par, 
omnibus  verbis,  factis,  nutibus  vires  suas  exerit,  et  coeles- 
tera  originem  longe  lateque  demonstrat.  Heros  ille  Home- 
ricus  inter  puellas  diu  latere  potuit  incognitus  ;  sed  spolia- 
tum  ornamentis  omnibus  dignitatis  tuae,  tuoque  illo  comita- 
tu,  qui  regio  haerede  dignus  est,  dcstitutum,  et  quavis 
veste  tectum,  tua  te  prodet  natura  eximia,  et  regera 
te,  aut  prolem  regiam,  aut  certe  utroque  titulo  dignissimum 
suadebit. 

Ad  regiam  illam  uaturara,  Serenissime  Delphine, 
etiam  is  cumulus  t'eiicitatis  accedit,  ut,  quoniam  Pater  tuus 
Rex  Christianissimus,  Filiura  te  sibi  simillimum  genuisse 
intelligit,  et  imperio  te  parem,  et  imperium  tibi  par,  efficere 
omni  ratione  contendat.  Eo  uno  conailio,  et  intus  regnum 
pulcherrimis  legibus  informat,  et  foris  castrenses  nuUos 
labores  recusat,  in  recuperandis  Lmperii  limitibus,  quos 
aut  fraus  aut  vis  externa  confudit,  GaUicique  nominis 
honore  viudicando :  sed  nihil  tarn  antiquum  fuit  Patri  Sa- 
picntissimo,  quam  ut  institutio  se  tequa  digna,  id  est  Re- 
gia,  id  est  heroica  contingeret.  Ostendit  Rex  Christianis- 
simus in  tua  informatione,  quanta  esse  debeat  in  quovis 
subdito  iostitueudorum  cura  liberorum.  NuUus  unquam 
fuit  in  toto  Regno  quocum  minore  sit  actum  indulgentia, 
quam  cum  tenero  Principe,  cum  unico  Filio  Regis,  cura 
Heerede  regni.  De  Principe  fecit  te  discipulum  quibusvis 
magistris  morigerum ;  nihil  cum  iis  retinere  voluit  Princi- 
pis, nisi  antecellendorum  quorumvis  doctrina  et  industria 
discipulorum  necessitatera,  quantum  sanguine  et  digni- 
tate  antecellis.  lllis  ipsis  temporibus,  diebus,  et  horis, 
quibus  alia  juvcntus  regni,  etiam  severiori  subjecta  disci- 


4  EPISTOLA. 

plinae,  relaxare  mentem  solet,  labori  incumbis ;  nullae  tibi 
sunt  horae  succisivae,  sed  succisivi  labores ;  est  unus, 
pro  laboris  levamento,  labor ;  est  una  a  labore  recreatio, 
laboris  mutatio. 

Ad  opus  informationis  tuas  regiae  urgendum,  Serenis- 
siME  Delphine,  adjutorem  sibi  et  Vicarium  Pater  tuus 
Ducem  et  Parem  Franciae  Montauserium  adjunxit, 
morum  tuorum  et  studiorum  Moderatorem,  virum  omni 
praedicatione  dignissimum,  omnium  in  toto  regno  praedica- 
tione  celeberrimum,  virum  moris  antiqui  et  antiquae  in 
omnibus  fidei,  quem  ex  aequo  semper  commendaverant  et 
fortitudo  in  armis  et  raeliorum  literarum  amor ;  pietas  vero 
et  ipsa  antiqua,  sine  fuco,  et  quae  constat  reverentia  vera 
Numinis,  et  morum  integritate  summa ;  sed,  quod  inprimis 
optandum  visum  est  patri,  severitas  ejusmodi  liberalis, 
qualem  oportet  afFerre  ad  institutionem  principis,  cui 
metus  est,  ne  generis  sui  regii  conscientia  et  futurae  po- 
tentiae,  molestiorem  reddat  institutionem,  et  ad  otium  de- 
liciasque  per  sese  traducat.  Videlicet  existimavit  Rex 
Sapientissimus,  in  eo  quodammodo  esse  oportere  oma- 
menta  regia,  cui  committeret  regium  adolescentem  institu- 
endum,  et  omni  genere  laudis  eminere  debere  supra  ce- 
teros  eum,  cui  incumberet  ilium  informare,  qui  aliquando, 
praerogativa  sanguinis  sui,  supra  ceterorum  mortalium 
sortem  emineret.  Hie  patrio  animo  affectuque  erga  te 
assumto,  tum,  cum  te  sicut  haeredem  coronae  apud  te 
veneratur,  ad  excolendam  praeclarissimam  indolem  tuam 
sic  tecum  agit,  ut  cum  gregario  discipulo,  nisi  quod  me- 
titur  peccata  omnia  dignitate  tua,  neque  naevum  ullum  tarn 
egregiae  indoli  adhaerescere  patitur.  Virtutes  tibi  nullas 
proponit  nisi  heroicas,  et  tantum  non  vitio  vertit  quod  non 
est  summum,  quod  est  tibi  cum  aliquo  commune.  Denique 
ea  est  ejus  gloria  moderatori  Christiano  Regiae  prolis  prae- 
stantissima,  quod  nullus  hoc  toto  regno  hac  aetate  sit  can- 
didior,  innocentior,  et  magis  Christianus. 

Praeceptorem  vero  qualem  et  ipse  pater  Christianissimus 
praefecit,  Seren.  Delphine?  nimirum  eum,  cujus  esset 


EPISTOLA.  5 

lenitas  tanta  et  humanitas,  ut  humanitates  ipsas  tibi  redde- 
ret,  ut  ita  dicam,  humaniores :  adeo  studiorum  molestias 
tenero  principi  levaret;  cujus  esset  et  eloquentia  tanta  ut 
quidvis  principe  dignum  posset  insinuare. 

Ingenio  tanto  Priiiceps,  tam  felici  indole,  raoribus  tam 
coramodis,  sub  oculis  patris  tanti,  tanti  diligentia  modera- 
toris  et  praeceptoris,  ratione  studiorum  tam  bene  instituta, 
labore  tam  assiduo,  quantos  progressus  in  literis  et  omni 
virtute  fecisse  existimandus  est?  Reminiscentiae  Platonicae 
propemodum  fecisti  fidem,  adeo  antevertisti  velocitate  in- 
genii  diligentiam  prajceptorum  omnium  ;  nullum  est  ullius 
curriculum  disciplinae  quod  non  celeritate  animi  tam  facile 
percurreris,  quam  radius  solis  immensitates  aeris  et  quasvis 
tenebras  sine  opera  pervadit.  Est  et  ejusdem  Philosophi 
opinio,  esse  animabus  nobilioribus  alas  quasdam,  a  Deo 
datas,  quibus  supra  ceterarum  nisum  conatumque  longis- 
sime  evolent ;  instar  illius  avium  regina?,  infra  te  tantum 
ceteros  ingenii  laude  et  eruditionis,  quantum  nativitate, 
vides. 

Olira  indignatus  est  Princeps  Adolescens,  Serenissime 
Delphine,  quod  magister  in  lucem  edidisset  ac  fecisset 
publica,  quae  privatim  tradidisset ;  veritus,  videlicet,  ne 
quis  in  regno  patrio  regium  haeredem  doctrina  adaequaret : 
sed  te  tui  praestantia  ingenii  ab  hoc  metu  praestat  immu- 
nem ;  etiam  in  iis,  quae  tibi  sunt  cum  aliis  coram unia, 
adeo  vis  emicat  ingenii,  ut  aliis  lucem  tribuere,  a  te  acci- 
pere  videantur  Musae  ipsae,  quia  de  montium  incolis  aulicas, 
de  sordidulis  purpuratas  facis,  quando  regio  tuo  contu- 
bernio  excipis,  quasi  vioem  redditurae,  tota  te  sua  cumu- 
lant  divinitate.  Uno  verbo,  Carolo  Septimo  decessori 
Patris  tui  et  tuo  laudem  praeripis  et  nomen  Recte  insti- 
TUTi,  praerepturus  propediem  et  titulos  illos  eximios,  Pii, 
JusTi,  Sapientis,  et,  qui  omnes  continet,  Magni,  Phi- 
lippis,  Carolis,  Henricis,  Ludovicis,  uno  Patre  excepto, 
quem  aequasse,  heroicum  est,  superasse,  divinum. 

Verum  haec  sunt  mentis  exercitamenta,  quae  non  expec- 
tant aetatem,   Sereniss.  Delphine;    sed   statim   atque 


G  EPISTOLA. 

vires  corpoii  cum  aetatc  accesserunt,  quanta  diligcntia, 
quanta  item  felicitate  eas  exercuisti,  in  iis  omnibus,  quae, 
aut  ad  statum  corporis  informandum,  institutione  digna 
Principe,  digna  regnatura,  aut  ad  militias  rudimenta  prima 
condisceuda  ? 

Dc  Rege  Macedone  narrant,  Serenissime  Delphine, 
quod  praeclara  de  filio  fuerit  auguratus,  quia  in  equo  vi- 
disset  cum  nonnuUa  dignitate  sedentem.  Quod  est  exer- 
citiorum  tuorum  liberalium,  quo  non  liceat  dc  te  augurari 
preeclariora  ?  Quaudo  et  ipse  sedes  in  equo ;  quando  lan- 
ceam  tenes  ct  vibras,  in  oculis,  in  ore,  in  vultu  denique 
toto,  Martins  ardor  quidam  emicat,  alacritasquc  ilia  gene- 
rosa,  quae  satis  innuit,  quantus  in  armis  futurus  sis,  et 
quam  hostibus  Gallici  nominis  invidisque  formidolosus ; 
jam  jam  ad  illorum  videris  incitari  fatum ;  victoria  jam 
jam  tibi  manus  tendere  gestit  triumphosque  commonstrare. 

Dici  non  potest,  Serenissime  Delphine,  quanta  inde 
laetitia  patri,  spes  Galliae,  orbi  admiratio,  oriatur.  Legati 
regum  diversissimarumque  gentium  finitimarum  et  longin- 
quarum,  sparsam  de  te  apud  suos  famam,  maximara  qui- 
dem  esse,  sed  veritate  longe  minorem,  reversi  ad  dominos 
suos,  non  laudibus,  sed  admirationibus  praedicant.  Etiam 
invidi  glorias  Gallicae  gratulantur  patri  tanto  tantum  filium, 
tanto  filio  patrem  tantum,  Gallico  noraini  tantam  felici- 
tatis  successionem,  juvenis  adhuc  patris  et  adulti  jam  filii, 
quasi  soli  sol,  sicut  sub  polo  utroquc,  nulla  interposita 
nocte,  succedat,  et  perennis  jam  orbi  lux  orta  sit  universe. 

Sic  pater  tuus  imperio  te  parem  effecit,  Serenissime 
Delphine,  ut  jampridem  capessendae  auctoritati  snmraaj 
par  sis;  hoc  patri  similis,  qui  vix  quinquennis  ad  regni 
gubernacula  accessit,  et  felicitate  praestitit  puer  ac  propc- 
modum  infans,  quod  jam  virtute  et  sapientia  pracstat,  adul- 
tam  assecutus  majestatem,  ut  non  tu  regno,  sed  tibi 
regnum  deessc  videatur.  Immo  citra  coronam,  sceptrum, 
solium,  et  purpuram,  jam  exerces  principatum,  quem  tibi 
defert  orbis  universus,  ct  ingenii  et  doctrinal,  regiarumque 
virtutum  et  regiorum  omnium  ornament orum. 


EPISTOLA.  7 

Uno  vcrbo,  pater  tuiis  Rex  Christianissiraus,  Serenis- 
SIME  Delphine,  aequitatem  armorum  suorum  comitem 
esse  perpetuam  voluit ;  ratus  id  esse,  aiU  barbarorum,  im- 
perium  sola  libidine  dominandi  viribusque  metiri,  aut 
arabitionis  Romanae,  adversus  finitimos  populos  caasas 
belli,  si  verae  absint,  fictas  comminisci :  sed  conferat  limi- 
tes  imperii  sui,  quo,  et  potentia  ejus,  et  virtus,  et  felicitas 
pervenire  potuerint;  consequetur  id  quidem  quod  vix 
veteres  ulli  optare  ausi  sunt,  sed  nunquatn  iraperium  tibi 
par  comparabit;  orbis  tibi  terrarum,  quantus  quantus  est, 
iostitutioni  tarn  regiae,  tarn  heroicse,  minime  respondeat. 

Itaque  satis  non  poterit  sibi  gratulari  Plautus,  Serenis- 
SIME  Delphine,  si  comoedias  ejus  legeris,  et  in  tuarum 
partem  oblectationum  eruditarum  venire  non  dedigneris ; 
plusque  sibi  accedere  inde  gloriee  arbitrabitur,  quam  cum 
triumphator  Carthaginis,  atque  adeo  Africae  universae  victor 
populus,  earum  de  Theatre  Romano  editarura  sederet 
spectator  applauderetque.  Obliviscetur,  enimvero,  obli- 
viscetur  generis  sui  originisque  Plautus,  factus,  contubernio 
tuo  et  gratia,  de  rustico  urbanus,  de  molitore  aulicus. 
Ejus  praeceptis  et  institutis  id  quidem  assequeris,  quod  in 
libero  populo  praeclarissimum  est,  ut,  quod  imperare  possis, 
suadeas ;  ut  sit  nemo,  qui  magis  resistere  possit  orationi, 
quam  legionibus  apud  hostes,  quam  auctoritati  apud  tuos- 
Sed  quantum  accedet  a  Plauto  lucis  orationi  tuatj  et  splen- 
doris,  tantum  ex  te  in  Plautum  refundetur. 

Quod  si,  Principe  Latiuitatis  oblato,  memet  meo  cum 
munere  benigne  exceperis,  Seren.  Delphine,  et  jam 
inde  hoc,  quasi  quodara  vectigali  literario,  subditum  me 
tmmi,  si  non  rex,  at  certe  et  Naturae  et  Salicis  legibus  reg- 
naturus  agnoveris,  fructum  studiorum  meorum  uberrimum, 
suavissimum,  amplissimum  tuero  consecutus. 

JAC.  DE  L'(EUVRE. 


U,NITEE,S7TY 
C  ' 


DISSERTATIO 

DE 

VITA   ET    SCRIPTIS 

M.  ACCI  PLAUTI, 
E  JOANNE  PHILIPPO   PAR^EO. 


PoSTQUAM  Comoedia  Graeca  ad  Latinos  derivata  est,  in 
ea  Livius  Andronicus  primum  inclarescere  coepit,  deinde 
Naevius  Campanus.  Huic  in  agendi  facultate  successisse 
fertur  M.  Accius  Plautus,  in  cujus  vitam  et  scripta  paulo 
accuratius  nunc  inquirere  animus  est. 

Dictus  initio  fuit  Urabrica,  hoc  est,  sua  lingua,  non 
Plautus,  sed  Plotus,  arTsyavomug :  propterea  quod  planis 
foret  pedibus,  teste  Grammaticorum  optimo  Pompeio 
Festo. 

Oriundus  ex  oppido  Sarsina  (Parrhasius  aliique  Far- 
sinam  nominare  malunt)  Umbriae  regionis  clarissimo,  cujus 
Geographorum  aquila  Strabo  meminit  lib.  v.  in  haec  verba: 
*  Tusciae  applicatur  ex  parte  Orientis  Umbria,  quae  ab 
Apenninis  incipit,  et  ultra  etiam  ad  sinum  Adriaticuni. 
Hi  enim  a  Ravenna  inchoantes  propiora  deinceps  tenent 
Sarsinara,  Ariminum,  Senam,  Camarinum.'  Et  Plautus 
ipse  in  joco  patriam  suam  prodidit  Mostell.  iii.  2.  83. 

Tr.   Quid?  Sarsinatis  ecqua  est?  si  Umbrara  non  habes. 

Nobile  scilicet  municipium   fuit  Sarsina,  in  fide  olim 
splendidae  et  nobilissimae  familiae  Caesiorura,  in  quo  natus 


FR/EFA'llO.  9 

cjuoque  Plauti  popularis  Caesius  Sabimis :  et,  si  credendum 
est  viris  in  omni  historia  exercitatis,  eadem  patria  fuit  D. 
Francisco,  quem  alii  Assisio  e  Spolletana  valle,  Umbriae 
oppido,  prognatum  commemorant.  Secessum  praeterea 
Romanorum  amoenissimum  fuisse  doctissimus  Poeta  ad 
Nympham  scripsit  in  haec  verba. 

Sic  montana  tuos  semper  colit  Umbria  fontes. 
Nee  tua  Baianas  Sarsina  malit  aquas. 
Idemque  ut  mellis  lactisque  copiosissimum  promtuarium 
praedicavit  alibi  de  villa  Faustini  cujusdam, 
Fert  ille  ceris  cana  cum  suis  mella 
Metamque  lactis  Sarsinate  de  Sylva. 
Cui  consonat  gravissimus  Poetarum  Silius,  1.  vui.  versu 461. 
His  populi  fortes,  Amerinus,  et  armis 

Vel  rastris  laudande  Caraers,  his  Sarsina  dives 

Lactis. 
De  tempore  eo,  quo  Umber  hie  Vates  primam  vitae  usu- 
ram  accepit,  aut  deseruit,  magna  inter  doctos  est  dissensio : 
ita  ut  quid  hie  statuere  tuto  possim,  vix  inveniam.  Con- 
stans  tamen  plerorumque  est  sententia,  in  scena  eum  flo- 
ruisse  quintodecimo  anno  postquam  bellum  secundum 
Punicum,  in  quo  quindecies  centena  millia  hominum 
peremti,  inceptum  esset;  quando  nimirum  Rom.  Impp. 
Poenos  vincere  coepissent. 

Nunc  si  ad  calculum  referas  orbis,  vixisse  et  floruisse 
dixeris  anno  mundi  creati  termillesimo  septingentesimo 
sexagesimo  nono ;  ante  Christum  natum  ducentesimo  primo ; 
Urbis  conditae  quingentesimo  quinquagesimo;  Olympiadis 
vero  Graeccrum  centesimae  quadragesimae  quartae  annotertio. 
Roniae  vero  mortuum,  calculo  eodem,  quem  de  vita  modo 
posuimus,  servato,  constabit  anno  conditi  orbis  terrarura 
termillesimo  septingentesimo  octuagesimo  secundo ;  Olym- 
piadis centesimae  quadragesimae  nonae  anno  tertio;  non 
multis  annis  post  Ennium,  nobilem  ilium  Poetam  Rudium  : 
anno  U.  C.  quingentesimo  sexagesimo  nono ;  Coss.  Rom. 
P.  Claudio,  et  C.  Portio,  Censore  Catone:  iis  ipsis  tem- 
poribus,  quibus  in  Republ.  P.  Scipio,  M.  Cato,  et  Fulvius 


10  PRiEFATlO. 

Nobilior  excellebant,  post  Cethegi  et  Tuditani  Consulatum 
anno  vicesimo,  quingentesimo  vero  trigesirao  secundo 
postquam  Romulus  Urbis  Romas  fundator  morte  defunctus 
esset.  Denique  si  quis  ha3C  etiam  non  nescire  flagitat, 
millesirao  anno  post  Ilii  Trojani  direptioncra.  Ex  quo, 
calculis  ita  inter  se  collatis,  intelligitur  summura  illud  inge- 
nium,  adhuc  dum  florente  aetate,  vix  cum  quadragesimum 
attigisset  annum,  morte  esse  extinctura. 

Ceterum  qualis  de  facie  fuerit  Plautus  noster,  quam- 
quara  sui  imaginem  graphice  admodum  nobis  in  Fabulis 
suis  depinxit,  tamen  curiose  anquisivi  liactenus,  nee  vero 
certi  quid  compertum  habere  potui.  Probabilis  videtur 
eorum  sententia,  qui  in  persona  Pseudoli  ipsum  Plautum 
describi  conjiciunt  his  versibus : 

RufFus  quidam,  ventriosus,  crassis  suris,  subniger, 

Magno  capita,  acutis  oculis,  ore  rubicundo,  admodum 

Magnis  pedibus. 

In  Glossis  antiquis  nescio  quid  legitur  :  Plautus ;  /Sapwco- 
To?.  Si  quid  sit,  Surdastrum  Plautum  fuisse  oportet.  Quod 
non  crediderim  in  tanta  libertate  jocandi.  Alii  leg.  fiugueo- 
wof,  quod  esset  hebetiori  visu.  Altera  tamen  Physiogno- 
monia  nihil  repugnat  generi  aut  conditioni  Poetae  nostri. 
Nam  cum  de  ortu  raajorum  ejus  monumenta  vetustatis 
inquiro  studiosius,  invenio  e  servili  prosapia  oriundum  et 
humili  admodum  genere  prognatum.  Quod  e  vulgatissimo 
illo  verbo,  quod  apud  Minutium  scriptorem  sacrum  occur- 
rit,  perspicuum  fit,  quo  Plautinae  prosapiae  hominem  abjec- 
tum  et  vulgarem  innuere  voluerunt.  Hie  vero  liceat  mihi 
cum  Poeta  exclamare :  '  ut  ingenium  ingens  ignoto  latet 
hoc  sub  corpore ! '  Ingenio  namque  fuit  perurbano  et  fa- 
ceto,  qucmadmodum  omnes,  quotquot  de  eo  scripserunt, 
testantur,  adeoque  ex  ejusmet  scriptis  baud  obscure,  qua 
fuerit  indole  et  natura,  conspicitur. 

Fabularum  studio  vehementer  flagravit,  in  quo  doclissi- 
mos  quosque  Graecorum,  Diphilum,  Philemonera,  Denu)- 
philum,  Menandrum,  Eubulum,  Siculum  Epicharmum, 
Aristophanem,  aliosquc  sibi  ad  imitandum  proposuit :  hac 


rR/EFAT?0.  11 

spc  fretus,  fore,  ut  corum  fieret  quam  simillimus,  quos  sibi 
ipse  delegerat  ad  imitandum.  Neqiie  profccto  cuin  fclellit 
opinio.  Admodum  enim  adolcscens  omnes  eos,  qui  in  Fa- 
bulis  scribendis  florerent,  non  adaequavit  solum,  sed  factum 
etiam,  ut '  equis  illis,'  ut  Poeta  canit,  '  praecurreret  albis.' 
Atque  hisce  non  pauci  magnorum  virorum,  quorum  dein- 
ceps  testimonia  proferam,  suflVagantur. 

Ceterum  in  hac  sua  Comoedias  scribendi  ubertatc  quaestui 
dicitur  habuisse  suas  Fabulas,  ita  ut  mercaturam  exercere 
non  dubitavit,  quae  cum  votis  suis  et  commodis  non  per 
omnia  respondisset,  omnisque  pecuniae,  quam  e  Fabulis 
suis  acquisivisset,  jacturam  fecisset  non  exiguara,  Romam, 
omnibus  rebus  exliaustis,  venit,  ubi  ob  quaerendum  victum 
quotidianum,  sive,  ut  alii  malunt,  ob  annonae  caritatem,  ad 
molas  manuarias,  seu  trusatiles,  qiias  vocabant,  exempk) 
forte  commotus  Menedemi,  Asclepiadis,  Cleanthisque, 
trium  prudentissimorura  Philosophorum,  pistori  suam  ope- 
ram  locare  coactus  fuit.  Interim  tamen  in  iisdem  pistrinis 
tres  Fabulas,  quas  commentatus  fuerat,  Satyrionem,  Ad- 
dictum,  et  tertiam  quandam,  sicut  Poeta  Naevius  duas  in 
carcere,  spe  lucri,  vendidit.  Atque  hinc  ortum  esse  existi- 
mo,  quod  aliqui  cognomentum  Asinii  Plauto  attribuerunt, 
ut  ex  variis  Mss.  aliisque  antiquitus  cusis  est  observare. 

De  definito  Fabularum  numero  auctores  mirum  quantum 
variant.  Alius  enim  dicit,  scripsisse  Plautum  Fabulas  vi- 
ginti  unam,  alius  quadraginta,  alius  centum.  Quin  immo 
Varronianis  temporibus  centum  et  triginta  quinque  Comoe- 
diae  sub  Plauti  nomine  in  vulgus  passim  fuerunt  sparsae. 
Homo  tamen  eruditissimus  L.  iElius  Stilo  quinque  et  vi- 
ginti  Plauti  foetus  germanos  esse  existimavit :  e  quibus 
Varro  unam  et  viginti,  quae  ideo  etiam  Varroniana3  usur- 
patae,  selegisse  fertur,  propterea  quod  dubiosae  non  essent, 
sed  omnium  consensu  Plautinae  esse  censerentnr.  Verum 
'quot  capitum  vivunt,  totidem  millia  sententiarum ; '  id- 
circo  flarama  et  aqua  in  gratiam  coibunt  facilius,  quam  ut 
ambigua  Criticorum  factio  in  unum  hac  dc  re  conveniat. 
Quarc  et  nos  nodum  in  scirpo  quacrcrc  noiumus,  sed  viginti 


12  PIliEFATIO. 

illas  Fabulas,  Grammaticorum  decretis  acquiescentes,  quas 
temporum  injuria  nobis  reliquas  fecit,  tamquara  genuinam 
Plautini  ingenii  imaginem  suspiciemus,  atque  admirabiraur. 
Et  quid  id  ni  faciamus  merito  ?  Quis  enim  Plautinas  Fa- 
bulas, '  vitae  imitationem,  speculum  consuetudinis '  (id 
quod  Cicero  de  unaquaque  Comoedia  asseveravit)  *  verita- 
tisque  imaginem  vocitare  dubitet  ? '  sermo  illis  inest  Lati- 
nus,  verba  non  abjecta,  res  compositae  ad  retrioris  Antiqui- 
tatis  Geniura  et  mores  quam  diligentissime.  Quid  ?  an  tu 
uUum  locum  in  tota  Philosophia  reperiri  existimas,  quem 
Plautus  non  uno  ad  minimum  exemplo  illustraverit  ?  Quod 
si  dubitare  velis,  adi  Electa  nostra  Plautina,  quae  seorsum 
collegimus.  Praeterea  quam  facete  omnia  salseque  quae- 
cumque  scripsit  commentatusve  est  a  Plauto  in  lucem  sint 
producta,  quanta  urbanitate  dictio  ejus  efflorescat,  ipsum 
Plautum  testem  habemus  locupletissimura.  Haec  enim 
Cycnea  morientis  fuit  cantio,  apud  Agellium  lib.  i.  cap.  24. 
Postquam  est  mortem  aptus  Plautus,  Comoedia  luget : 
Scena  est  deserta :  hinc  ludus,  risusque,  jocusque, 
Et  numeri  innumeri  simul  omnes  coUacrumarunt. 
Idem  sensit  Oratorum  maximus  TuUius  Cicero.  '  Du- 
plex omnino,'  inquit,  '  est  jocandi  genus ;  unum  illiberale, 
petulans,  flagitiosum,  obscoenum :  alteram  elegans,  urba- 
num,  ingeniosum,  facetum ;  quo  genere  non  modo  Plautus 
et  Atticorum  antiqua  Comoedia,  sed  etiam  Philosophorum 
Socraticorum  libri  referti  sunt.'  Neque  aliter  judicavit 
divus  Hieronymns :  *  Post  noctium,'  inquit  ille,  '  crebras 
vigilias,  post  lacrymas,  quas  mihi  praeteritorum  recordatio 
peccatorum  ex  meis  visceribus  eruebat,  Plautus  sumebatur 
in  manus.'  Atque  eo  nomine  a  Rufino  Plautinae  eloquen- 
tiae  sectator  appellatus  fuit. 

Quod  si  igitur  hie  nulla  delectatio  ostenderetur,  sique  ex 
Plautinis  facetiis  voluptas  nulla  peteretur,  nunquam  tot  ac 
tanti  viri  animum  suum  amoenitatibus  hujusmodi  reficien- 
dum  Plauto  tradidissent.  Hoc  eos  dicendi  genus  delecta- 
bat,  illud  afficiebat.  Perelegans  nimirum,  et  cum  gravitate 
salsum;  non  forensium  solum  actionum,  sed  omnium  ser- 


PR^FATIO.  13 

monum  condimentura  judicaverunt.  Ad  siimraam,  iie  agam 
de  singulis,  Plautum  ipsam  Suadae  medullam  verissime 
dixeris.  Dictio  namque  Plautina,  tota  quanta  quanta  est, 
est  ipsa  Latinitas.  Non  hie  obscuritas  verborura  domina- 
tur,  non  barbaries  pugnat,  non  voces  absonae,  etinconditae ; 
sed  puritas  vincit  sermonis,  verba  mira  suavitate  veluti  in 
cratere  Philotesio  concordant,  Atticismi  gloriose  trium- 
phant. Quod  si  auctoritatibus  singula  firmanda  et  asse- 
renda  mihi  fuerint,  testem  adducam  virum  maximarum  re- 
rum  peritissimum  Agellium,  qui  Plautum  non  dubitavit 
nominare  *ipsum  linguae  atque  elegantiae  Latinas  princi- 
pem,  verborumque  Latinorura  elegantissimum  artificem :'  et 
Macrobium  summum  in  omni  genere  auctorem  :  *  Animad- 
vert©,' inquit,  *  duos,  quos  elegantissimos  antiqua  aetas  tu- 
lit,  Comicum  Plautum,  et  Oratorem  Tullium,  eos  ambos 
etiam  ad  jocorum  venustatem  ceteris  praestitisse.  Plau- 
tus  quidem  ea  re  clarus  fuit,  ut  post  mortem  ejus,  Comoe- 
diae,  quae  incertae  ferebantur,  Plautinae  tamen  esse,  de  joco- 
rum copia,  noscerentur.'  Est  et  M.  Varro  Togatorum  doc- 
tissimus,  qui  vel  solus  Plauti  osoribus  asininam  possit 
pellem  detrabere.  Hie  enim  e  sententia  ^Elii  Stilonis,  tan- 
quam  ab  ipso  Apolline  admonitus,  palam  edixit.  *  Ipsae,' 
inquit,  'Musae  si  Latine  loqui  voluissent,  ipso  Plautino 
genere  usae  fuissent.'  Quod  Varronis  Oraculum  in  nume- 
ros  sic  redactum  est  : 

Si  Musae  vellent  uti  sermone  Latino, 

Eligcrent  numeros,  Plaute,  salesque  tuos. 
Istis  et  haec  Doctorum  praeconia  consonant:  quod  Plau- 
tus  sit  ipsa  Musa  decima :  Romanae  linguae  lex  quae- 
dam :  Musarum  et  gratiarum  hortus :  optimus  loquen- 
di  Magister:  omnium  Poetarum  ingeniosissimus,  politissi- 
mus,  festivissimus  :  Latina  Siren :  Auctor  elegantiae :  pater 
jocorum,  risuum,  facetiae :  quodque  inter  omnes  Latinas 
elegantia3  scriptores  familiam  jure  ducat  meritissimo. 

Facessant  proinde  longe  ab  hinc,  et  ad  Morboniam  mi- 
grent,  quicumque  Accianam  lectionem  aliis  supercilioso 
admodum  ausu  dissuadere  satagunt.     Moveat  illos  potius 


14  PR.EFATiO. 

gravissimorura  viroium  cxempliim,  qui  tanliim  Poetam  in 
magno  semper  hoiiore  habuerunt.  Quid  enim  censemus 
judicasse  olim  M.  Varronem,  L.  TElium  Stilonem,  Aureli- 
um,  Q.  Fabiiim,  Macrobium,  Agellium,  Servium,  Papirii 
Boethi  tratrem  L.  Sisennam,  Asperum,  Aruntium,  Celsum, 
Scaurum,  Flavium,  Caprum,  aliosque  quos  passim  com- 
mentariis  suis  illustrasse  Comicum  nostrum,  magnisque  in 
deliciis  semper  habere  solitos,  legimus?  Nee  vero  hoc 
gravissiraorum  hominum  de  Plauto  judicium  obscurari 
ullo  modo  potest :  quin  potius  consentiente  doctissimorum 
virorum  calculo  magis  ac  raagis  confirmatur.  Inprimis 
omni  laude  dignissima  est  vox  ilia  Hermolai  barbari,  qui 
literas  humaniores  ab  opica  barbaric  primitus  liberavit. 
*  Plautus/  ait  ille,  *  eminentissimus  Poeta,  et  qui  tot  saecu- 
lis  in  supremo  stetit,  nee  in  comparationem  venit ;  nee  in 
ordinem  se  cogi  patitur/  Et  tamen  in  ordinem  redigere 
conatus  est  Volcatius  Sedigitus,  qui  de  Latinis  Poetis  hanc 
tribuniciam  tulit  sententiam : 

Multos  iucertos  certare  hanc  rem  vidimus, 

Palmam  Poeta)  Comico  qiioi  deferant. 

Eum  meo  judicio  errorem  dissolvam  tibi ; 

Ut  contra  si  quis  sentiat,  nil  sentiat. 

Caicilio  palmam  Statio  do  Comico : 

Plautus  secundus  facile  exsuperat  ceteros. 
Hie  quamvis  non  primas,  secundas  tamen  Plauto  inter  fa- 
bularum  scriptorcs  honorifice  tribuere  non  dubitavit. 

Jam  minirae  admittendos  puto  illos,  qui  contentione  in- 
stituta  (id  quod  Afranium,  itemque  Asulanum  quendam, 
aliosque  factitasse  legimus)  Comicum  Afrum  Sarsinati 
nostro,  judicio  nescio  quo,  longe  prsetulerunt.  Qui  si  justa 
prius  trutina  omnia  examinassent,  tubam  cum  tibia  se  com- 
parasse  ipsimet  facile  animadvertissent.  Nam  quidem 
carte  Terentium  Afrum  huic  nostro  longe  esse  inferiorem, 
inde  manifestum  est,  quod  elegantias  suas,  si  non  omnes, 
plerasque  saltern  non  sibiipsi  peperit,  sed  ita  mutuatus  est, 
ut  alterius  quasi  plumis  sese  cohonestarit.  Atque  hinc  est 
quod  Lavinius,  Poeta   non   ignobiljs,    Terentium   '  furem 


PRiEFATIO,  15 

Plautura' lion  dubitavit  appellarc:  teste  adco  ipso  Tercn- 
tio  Prologo  Eunuchi.  Recte ;  nam  ut  rursum,  alius  qui- 
dam  non  insulse  judicet,  '  Plautus,  ex  potissima  parte 
tantum,  quantus  est,  fecit  Teientium.'  Placuit  omnino 
judicium  doctissimi  Hieronymi  Gebuvileri,  qui  fabulas  ali- 
quot Plautinas  cum  Commentariis  Pyladis  Brixiani  in  lu- 
cem  edidit  Argentinae,  anno  mdxiv.  Ita  enim  scribit : 
'  Terentii  Comoedias  non  rejicio,  verum  quara  Phcebus 
ceteris  astris  lumine,  tam  Plautus  Terentium  longe  pras- 
cellit  Latinitate.  Quicquid  enim  scommatum  et  salium  illic 
reperias,  id  totum  ex  Plautina  depromtum  est  officina. 
Quocirca  non  temere  cognomentum  Plautinae  Simiae  Teren- 
tius  meruit :'  idem  sane  Caesar  de  Terentio  sensit  his  verbis  : 
Lenibus  atque  utinam  scriptis  adjuncta  foret  vis 
Comica !  ut  aequato  virtus  poUeret  lionore 
Cum  Graecis,  neque  in  hac  despectus  parte  jaceres : 
Uuum  hoc  maceror  et  doleo  tibi  deesse,  Terenti. 
Quid  hie  desideratur  ?  non  hac  destituitur  varietate  Plau- 
tus ;  sed  abundat,  sed  prajgnans  quasi  est.  Modo  namque 
assurgit,  modo  submittit:  nunc  protrita,  nunc  grandiora 
dicit :  proponit  vitia  et  castigat :  locos  communes  virtutura 
et  vitiorum  adraiscet,  tanquam  aliud  agens,  quando  hoc  ip- 
sura  unice  agit :  omnia  denique  tanquam  sale  venustissirais 
jocis  aspergit.  Ad  summam,  veteris  Comoediae  acerbi- 
tatem  cum  novae  suavitate  temperat. 

Accedit  eodem  testis  locuples  M.  Varro,  cujus  hoc  cir- 
cuiafertur  judicium :  *  Cascilius  in  Argiimentis  palmam  pos- 
cit ;  in  Ethesi  Terentius ;  in  Sermonibus  Plautus.'  Ecce 
Terentianae  lectioni  antefertur  dictio  Plautina !  sufiragatur 
item  J.  Lipsius,  vir  in  omni  literatura  longe  potissimus. 
*  Terentium/  inquit,  *  ipsum  amo ;  admiror  sed  Plautum 
magis :  uterque  adolescentibus  in  sinu,  in  manu,  in  oculis 
sit.  Conferantur  etiara,  si  placet,  inter  se ;  tantum  Plauto 
Terentius  ne  praeferatur.' 

E  quibus  liquido  pcrspicitur,  quseexcellentia,  quae  Plau- 
ti  sit  dignitas.  Profecto,  ut  nemo  pictor  est  inventus,  qui 
Apellcn^  vinceret,  Veneris  imaginem  ita  eleganter  depin- 


16  PR^FATIO. 

gentem,  ut  oris  pulchritude  formae  inchoatae  reliqui  cor- 
poris superandi  spem  reliquis  auferret ;  sic  neminem  esse 
arbitror,  qui  scribendi  genus  Plautinum,  quod  omne  tulit 
punctum,  quanturavis  doctus,  adaequare,  nedum  superare 
possit. 

Facere  hie  non  possum,  quin  in  gratiam  eloquentiae  stu- 
diosorum  certis  argumentis  demonstrem,  lectionem  Plauti- 
nam  nihil  omnino,  quod  nonnulli  arbitrati  sunt,  officere  fa- 
cundiae  Tullianae ;  sed  earn  potius  raultis  modis  adjuvare. 
Audi  igitur  ipsum  eloquentiae  Romanae  Patrem  Tullium. 
'  Finitimus  est  quidem,'  inquit  Cicero,  *  Oratori  Poeta,  cu- 
jus  virtutes  omnes  persequitur,  cum  numeris  sit  astrictior, 
omandique  generibus  socius,  ac  paene  par.'  Magnifica  vero 
vox,  et  magno  viro  ac  sapiente  vel  maxime  digna !  quae,  si 
suo  aestimetur  honore,  et  gravitate,  excellentem  Poeticae 
facultatis  speciem  atque  formam  nobis  adumbrat.  Nam 
cum  nihil  tarn  cognatum  sit  mentibus  nostris,  quam  numeri 
atque  voces,  quibus  modo  excitamur,  et  languescimus, 
modo  incendimur,  et  lenimur,  mox  ad  hilaritatem,  mox  ite- 
rum  ad  tristitiam  deducimur ;  summa  ilia  vis  carminibus, 
atque  adeo  comcediis  aptior,  non  neglecta  (ut  mihi  videtur) 
est  a  Plauto  nostro.  Nam  ut  raonumenta  ejus  ad  nostram 
prolata  aetatem  satis  superque  testantur,  ea  fuit  in  agendis 
comoediis  dulcedine,  ea  suavitate,  qua  perfunderet  animos, 
ut  recordationem  concinnitatis  suae  cum  delectatione  con- 
junctara,  aculeos  etiam  quandoque  relinqueret  in  animis 
eorum,  a  quibus  esset  auditus.  Atqui  cum  in  tota  elo- 
quentia  nihil  praestabilius  sit,  quam  posse  dicendo  tenere 
hominum  coetus,  raentes  allicere,  voluntates  impellere,  quo 
velis,  unde  rursus  velis,  deducere ;  an  tu  Comoediae  banc 
laudem  praeripies?  an  eam  plane  obteres?  nihil  minus. 
Tantum  abest,  ut  laudibus  Comoediarum,  hac  in  parte  ob- 
scuritas  aliqua  adteratur,  ut  etiam  plurimarum  palmarum 
facile  nobilissima  sit :  quis  enim  vel  Lysippus  corporis  ima- 
ginem  melius  ccelo  effinxit,  vel  quis  Apelles  corporum  li- 
neamenta  ac  formas  contemplatus  est  exquisitius  suoque 
penicillo   expressit  felicius,  quam  ingenia  et  mores   ho- 


PR.llFATlO.  1.7 

minum  effinxernnt  Comoedire?  quis  aniraornni  motus?  in 
qiiibus  ad  fidem  faciendam  plus  etiam  qnam  in  argumento- 
rum  pondere,  positum  est  momenti ;  qiiippe  iis,  qui  bene 
tractati  (teste  Cicerone)  admirabilem  faciunt  eloquentiam. 
Quis,  inqiiam,  aiFectus  cum  lenes  illos  sive  mites,  turn  ve- 
hementiores  seu  concitatiores,  in  quibus  potissimum  regnat 
oratio,  illis  ipsis  Comoediis  tractavit  commodius,  atque  ad 
naturam  cujusque,  et  fortunara,  et  ostatem,  observata  in 
singulis  decori  ratione,  accommodavit  rectius?  Introdu- 
cuntur  a  Comico  ab  segritudine  contabescentes,  ferventes 
avaritia,  luxu  perditi,  insani  amore,  ambitione  tumidi,  ex- 
pectatione  suspensi.  Quid?  annon  licet  ora  ipsa  cernere 
iratorum?  an  non  eoium,  qui  aut  libidine  constricti,  aut 
metu  commoti,  aut  voluptate  nimia  gestiunt,  quorum  om- 
nium vultus,  voces,  raotusque  quam  potest  evidentissime 
permutantur,  atque  ita  permutantur,  ut  ab  iis  Oratori  vis 
maxima  existat  in  hominum  mentibus,  vel  ad  iram,  vel  ad 
odium,  aut  dolorem  incitandis,  vel  ab  his  iisdeni  permotio- 
nibus  ad  lenitatem  misericordiamque  commovendis  ?  Ve- 
rum  quid  in  re  non  incerta  longiore  utor  oratione  ?  quove 
argument©  dissuadere  aggredior  diutius?  Ut  eloquentiam 
Ciceronis  nullo  modo  impediri,  sed  juvari  vel  maxime  Plau- 
tino  sermone  deinceps  credant  adolescentes,  certe  qui- 
dem  ipse  Cicero,  ne  longius  discedamus,  '  Flexanimam ' 
semper  suam  existimavit  orationera,  si  collustrata  esset 
exemplo  aliquo  comico :  propterea,  quod  hac  ratione  ef- 
ficti  hominum  mores  in  alienis  personis,  expressaque  imago 
vitae  quotidianee,  accenso  quodam  quasi  lumine,  videri  con- 
spicique  plane  paulo  ante  posset.  Hinc  nota  ilia  fabella 
Casciliana,  in  oratione  qua  bona  S.  Roscii  contra  L.  Syl- 
la3  dominantis  potentiam  defendit:  hinc  ilia  in  oratione 
Ceeliana,  alia  in  Miloniana :  quibus  fabulis  ad  animos  ho- 
minum impellendos  usus  est.  Nee  vero  minorem  vim  at- 
que utilitatem  ad  impellendas  mentes  salis  atque  urbanita- 
tis  esse  omnino  arbitror.  Saepe  enim  numero  lepore  res 
graviores  magis  elevantur  venusto,  quam  contentione,  licet 
gravissima,  confringuntur.     Jam  vero  Plautum  nostrum  fa- 

Del\>h.  et  Var,  Clas.  Plant.  .   B 


18  PR/EFATIO. 

cetiis  reliquis  longc  excelluisse,  quis  ignorat  ?  Vicerunt  er- 
go joci  facetiaeque  eloquentiara  verbosam.  Immo  vero  fa- 
cultas  dicendi  secuta  est:  ceterum  cum  orator  omnem 
suam  operam,  curam,  et  diligentiam  in  nulla  fere  alia  re 
collocare  soleat,  quam  ut  in  dictione  sua  sermonis  elegantia 
eniteat,  haud  scio  melius,  an  ullibi,  prasterquam  apud  Co- 
micum,  verborum  ilia  mundities  atque  elegantia,  quam  ora- 
tor studiose  observat,  eminentior  sit,  magisque  conspicua : 
pereleganter  enim  Poeta  ait : 

Mortales  immortales  flere  si  foret  fas  ; 
Flerent  Divse  Camoenae  Na^.vium  Poetam. 
Ita  qui  postquam  est  Orcino  traditus  thesauro 
Obliti  sunt  Romae  loqui  lingua  Latina. 
Etenim  si  musae  ipsae,  quod  antea  dixi,  Plautino  voluerunt 
loqui  sermone,  si  Roraanae  linguae  lex  quaedam  est  Plau- 
tus,  si  Romana  loquendi  figura  in  Plauto  efflorescit,  si  de- 
nique  nulla  elocutionis  ligura  a  Gramraaticis  tradi  potest, 
cnjus  apud  Plautum  non  exeniplum  petatur ;  ecquam  ejus 
dictionem  putabimus  ?  an  hac  festivitatc  Plautina  ac  lepore 
ullam  scriptioneni  conditiorem  reperiemus  ? 

Sunt  tamen  qui  aures  mihi  scalpuriunt,  etnescio  qua  freti 
audacia  Plauti  laudes  non  modo  verbis,  sed  reapse  extenu- 
are  mollireque  suis  conanturdicteriis.  Ethi  vel  antiquiores 
sunt,  vel  recentiores.  Inter  veteres  Plauti  contemtores 
familiam  ducit  Horatius  Flaccus,  qui  tale,  seu  serio  seu 
joco,  in  Plautum  efliutivit  cavillum  : 

At  nostri  proavi  (inquit)  Plautinos  et  numeros  et 
Laudavere  sales  ;  nimium  patienter  utrumque, 
Ne  dicani  stulte,  mirati ;  si  modo  ego  et  vos 
Scimus  inurbanum  lepido  seponere  dicto, 
Legitimumque  sonum  digitis  callemus  et  aure. 
Ecce    exortus    est    antesignanus    omnium    obtrectatoruni 
Plauti  Horatius;  cujus  e  ludo  tanquam  ex  equo  Trojano 
innumeri   sanniones  egressi  sunt.      Hinc   clamosus   alius 
corax,   Terentianus  ille   Aristarchus,  cui  in  Plautum  au- 
dacter,  ne  quid  gravius  dicam,  base  talia  pronuntiare  non 
erubuit:  *  Haec  Plautina  sunt,'  inquit,  'cum  iniisdemlonga 


PR/EFATIO.  19 

sit  disputatio,  sed  mire  a  Terentio  proferuntur  ad  ejus  ex- 
emplum,  et,  quod  est  plus,  carent  Plautinis  nugis.'  Quibus 
e  recentioribus  consonat  nescio  quis  Minturnus,  qui  insulse 
*  lion  pauca  insulsa  in  Plauto  nostro  reperiri '  vehementer 
adraodum  disceptavit.  Sed  quid  tandem  ?  an  ista  patienter 
adeo  in  Plautum  quotidie  dici  patieraur?  nihil  minus.  Sub- 
linendum  est  os  eruditulis  istis  audaculisque  Zoilis,  ut 
cum  se  cicadam  ala  corripuisse  animadverterent,  palino- 
diam  canere  incipiant.  Sed  ne  longior  sim,  quam  necesse 
est,  justoque  magis  excandescam,  sententiam  illam  Hora- 
tianam,  in  qua  raulti  sese  ad  insaniam  usque  jactitarunt 
hucusque,  probabilibus,  uti  spero,  argumentationibus  refel- 
1am.  Laudeut  ergo,  quicumque  velint,  Horatium  dictionis 
Plautinae  arbitrum,  laudent  judicium  ejus  gravissimum,  ad- 
mirentur  etiara,  modo  et  ipse  tuto  assentiri  queani  iis  viris, 
qui  mihi  videntur,  quasi  quaedam  platanus  satis  spatiosa, 
ad  opacandum  hunc  locum,  patulis  undiquaque  diffusa 
veritatis  rarais :  Varroni  puta,  ^lio  Stiloni,  Macrobio, 
Agellio,  sexcentis  aliis,  quorum  supra  mentio  facta,  neque 
id,  ut  opinor,  injuria:  quandoquidem  enim  constat  Hora- 
tium fuisse  hominem  iracundum,  judicium  hoc  ejus  tanti 
non  videtur  faciendum,  quod  scilicet  ex  prsecipitato  affectu 
sic  temere  effudit.  Sed  sic  agam.  Aut  Horatius  veritatem 
hac  in  parte  dissiraulavit,  aut  Poeta  non  fuit.  At  Poetara 
fuisse  Horatium  praeconio  domestico  edicit  ipse  Horatius : 

Spiritura  Phoebus  mihi,  Phoebus  artem 

Carrainis,  nomenque  dedit  Poetas. 
Atqui  Poeta,'  ut  Plautus  noster  monet,  *  cum  fabulas 
cepit  sibi,  quaerit  quod  nusquam  est  gentium.'  Et  Lucillius, 
antiquus  et  nobilis  ille  Satirarum  scriptor,  dixit :  '  Pergula 
pictorum ;  veri  nihil,  omnia  ticta.'  Ex  quo  illud  intelligitur, 
Horatium  Flaccum,  cum  banc  tulisset  sententiam,  subven- 
tanea  velut  anicularum  deliramenta  peperisse.  Et  quid 
mirum  est?  Nam  idem  prorsus  judicium  praeposterum 
valde  tulit  de  Laberio  et  Choerilo,  Poctis  praestantissimis 
ante  Horatium.  Archelaum  quippe  legimus,  numisma 
aureum  pro  singulis  versibus  Choerilo  numerasse.  Scilicet 
id  verum  est,  quod  dici  solet ! 


20  PR^FATIO. 

Tres  mihi  convivse  prope  dissentire  videntur, 

Poscentes  vario  nimium  diversa  palato. 
Itaque  iit  rex  Atheas  religiosissimo  sanctissimoque  se 
obsfringebat  juramento  (jurabat  enim  per  Aquilonem  et 
Acinacem)  se  equi  hinnitum  potius,  quam  Ismeniae  tibicinis 
Greecorum  praestantissimi  modules  malle  audire ;  (quo  quid 
absurdius?)  sic  Romulus,  cum  ceteri  alerentur  Ambrosia 
et  Nectare,  rapis  vesci  maluit.  Nee  invenuste  proverbio 
dici  solet.  *  Prseterit  asparagos,  ut  edat  carduos  asellus.' 
Simili  mihi  ratione  judicium  illud  Grammaticelli  mangonis- 
que,  nescio  cujus  Minturni,  coereeri  reprimique  videtur 
posse, 

Sed  missis  istis  Plauti   contemtoribus,  de    iis    aliquid 
dicam  quoque,  qui  dictare  non  erubescunt,  juventutera  Chris- 
tianam  lectione  Plauti  Comoediarum  plurimum  corrumpi ; 
redolere  item  antiquitatem  obsoietam  ;  et  denique  dictionem 
Plautinam  esse  corruptam,  in  pravumque  planitus  conver- 
sara :  negligcndam  igitur,  et  ab  omni  lectione  arcendos  hu- 
raaniorum   literarum  studiosos.       De  prioribus  ut  primo 
dicam,  non  sum  nescius  D.  Augustinum  omnem  suam  asta- 
tera   gravissime   detestari,   quam   in   lectione  profanorum 
auctorum  desumsit.     Neque  hoc  etiam  diffiteri  possum,  in 
Comoediis    Plautinis  introduci  sajpe  raeretrices  procaces, 
avaros  lenones,  parasites  edaces,  adolescentes  dissolutos, 
senes  stultos,  veteratores,  et  fallaces  servos,  mores  mollis- 
simos,    Massilia  dignos   vel  Tarento,  jocos  denique    non 
facetos,  sed  obscoenos,  tanquam  e  Suburra,  aut  Velabro, 
Tuscoque  Vico  oriundos.     Sed  quid  tum  ?  an  propterea  e 
manibus  adolescentum  hiimaniorum  excutiendus  est  is,  qui 
tot  annis,  tot  saeculis  in  doctissimorum  virorum  oculis,  qui 
in  manu  sinuque  tiiit  perpetuo  ?  minime  gentium.    Si  enim 
in  his  inest  aliquid  probri,  quod  capiat  incautos,  nemo  ta- 
men  tarn  inconsideratus  erit  judex,  quin  id  non  Plauto,  sed 
Comoedias  imputandum  et  dicat  et  sentiat.     Atqui  ne  huic 
quidem  jure  tribui  posse  fatebitur  is,  qui  consideraverit, 
esse  illam  imitationem  vitae,  speculum  consuetudinis,  ima- 
ginem  veritatis.     Nimirum  in  hac  bona  ratio  cum  perdita, 
mens  sana  cum  amentia,  optima  denique  spes  cum  omnium 


I'R^FATIO.  21 

rerum  desperatione  ut  plurimum  confligit :  adeoque  a  tot  ac 
tantis  tiirpissimis  sceleribus  praeclarissimae  virtiitcs  quasi 
supeiantur.  Quae  cum  ita  sint,  mihi  id  Iiominum  genus 
Comoediae  ideo  irasci  solitum,  quod  vida  et  mores  depra- 
vati  ibi  continentur,  simile  videtur  illis  mulierculis,  quae 
ipsae  turpes  et  deformi  prasditae  vultu  cnm  sint,  speculo 
suo  irascuntur,  quod  formosam  sui  iion  referat  imaginem. 
Quapropter  qui  petulantiam,  fraudationem,  sceltis,  turpitu- 
dinem,  libidinem,  avaritiamque  sibi  in  Comcedia,  tanquam 
in  speculo,  proposita  non  asgre  modo  ferunt,  sed  et  ira  sto- 
machoque  idcirco  ardent ;  his  hoc  do  consilii,  ut  ne  peccent, 
certo  persuasi,  ab  omni  Comcediaj  immitiore  morsu  tum 
demum  se  fore  immunes.  Et  si  hanc  ob  causam  Plautus 
legendus  non  esset,  quod  yitia  perstringit;  quis  quaeso 
Homeri  Iliada,  quis  ejusdem  Odysseam,  hinc  inde  vario- 
rum hominum  vitiis  sceleribusque  conspersam,  in  unum 
coUegisset?  quis  unquam  legisset  ?  Non  minus  enim  quam 
Plautus  noster  vitia  saepius  taxat,  adulterium  videlicet 
Paridis,  Circes,  Calypsus,  Veneris ;  intemperantiam  proco- 
rum;  scelera  alia.  An  Augustus  Virgilium,  Didonis  et 
^^neae  amores  lascivos  pertractantem,  tanto  unquam  ha- 
buisset  in  honore  ?  nee  Aristophanis  Comoediee,  satis  non 
nuUibi  flagitiosse,  a  Chrysostomo  fuissent  absque  flagitio 
tanta  lectitatae  diligentia  et  accuratione.  D.  Hieronymus 
signandus  nigro  calculo,  quod  Plautina  lectione  tantopere 
delectatus  fuit?  Ciceronem  denique,  non  semper  Vestae 
pedissequos  imitatum,  quis  sequeretur?  Quis  Juvenalem? 
Horatium?  et  quid  multis?  abjiciendae  epistolae  D.  Pauli, 
Gentium  illius  doctoris ;  quibus  praesertim  introducit  flagi- 
tium  horrendura  incestus ;  Ethnicorum  nefanda  scelera,  cane 
pejus  et  angue  fugieuda!  quin  immo  tota  Scriptura  sacra 
perpetua  foret  obliteranda  oblivione,  omnique  aetati,  ad 
Catonum  severiorum  normam  de  vitiis  fugiendis,  conticcs- 
cendum.  Sed  et  illi  ipsi  liberiorum  morum  Aristarchi 
hisce  facile  assentiunt,  qui,  ut  Poiita  canit,  ut  plurimum. 

Curios  simulant,  et  Bacchanalia  vivunt. 
Quemadmodum  igitur  sacrarum  Literarum  monumenta  non 


22  PR^FATIO. 

idcivco  videntur  vitia  recensere,  ut  ea  imitemiir,  sed  (quod 
optimum  est)  ut  aliena  insania  ad  nostram  utilitatem  frua- 
raur,  ita  Poetarum  scena,  Comicorum  scelera  (quorum 
messem  undiquaque  maximam  licet  metere)  tanquam  in 
speculo  eminentiore  depingit,  ut  peccatorum  turpitudine 
propalara  conspecta,  hominibus  terrorem  incutiat;  contra 
ad  pietatem  sedulo  colendam  excitet.  Nam  quid  causae 
fuisse  putamus,  cur  Demodocus  ille  Phaeacensis  Martis  et 
Veneris  amplexus  decantavit  ?  an  quod  adulterio  adulare- 
tur  ?  non,  non  ;  sed  quod  cauteriura  libidini  adhibere  cupe- 
ret.  Et  si  (ut  lex  vult  Julia)  *  non  verba  mcechantia,  sed 
ipsa  facta  puniuntur/  quis  Plauto  jure  succenseat?  facit 
cnim  id  suo  quodam  jure,  si  puerilia  quaedam  et  indecora 
adducit  in  Theatrum,  banc,  ut  opinor,  ob  causam,  ut  hac 
ratione  homines  vel  solo  recogitatu  mores  improbos  amit- 
terent.  Quare  ut  vina  opposita  vinosum  facilius  proritant 
ad  bibendum,  quam  abstemium  ;  ita  libertas  ilia  in  Comoe- 
dia  animnm  nequam  et  improbum  incitare  facile  potest: 
castum  virum  et  integrum  non  potest.  Non  immerito  ideo 
ctiam  Poetarum  lectio  immenso  alicui  mari  comparatur ;  in 
quo  licet  scopuli  sint  acuti,  vada  etiam  difficillima,  non 
tamen  cautus  idemque  diligens  nauta  ad  ea  navem  suam 
impellit :  pari  ratione  in  Poetarum  libris  sunt  scopuli  qui- 
dam,  ad  quos  cum  impelli  non  expedit,  vir  bonus  strenue 
praetervehitur :  non  secus  atque  socii  Ulyssis,  qui,  ut  Sire- 
num  dulcissima  modulamina  devitarent,  aures  sibi  cera 
liquefacta  obturarunt ;  atque  ne  blandimentis  illis  ad  libi- 
dines  allecti  naufragium  facerent,  scopulos  praetervolarunt. 
Recte  igitur  etiam  Livia  viros  nudos  nihil  differre  castis 
foeminis  a  statuis  dixit.  Cumque  in  studiis  nostris  nihil 
aliud  praeter  delectationes  queeramus,  quid  impediat,  quo- 
minus  jocos  ejusmodi  facetiasque  urbanas  severioribus  nos- 
tris studiis  admisceamus,  ut  ita  animus  ex  forensi  strepitu 
reficiatur,  et  aures  convicio  defessae  nonnunquam  conquies- 
cant?  Nee  vero  propterea  Plautinas  fabulas  abjiciendas 
censeo,  licet  maculae  quaedam  iis,  vel  sui  vel  saeculi  vitio, 
inspersae  inveniantur.     Ut  enim  vinum  generosum,  vinum 


prjEfatio.  23 

esse  nuUomodo  desinit,  etiamsi  guttis  aliquot  aquae  sit  com- 
mistuin ;  ita  nee  splendorem  suum  et  gratiam  Plautum  nos- 
trum aliosque  Poetas  apud  doetos,  etsi  humani  quid  inter- 
venit,  amisisse  arbitror.  Sed  de  his  haetenus  :  apud  bonos 
enim  satis  tela  objecta  retorta  videntur  esse  ;  malis  autem 
nihil  satis,  quamvis  Achilleis  pugnes  argumentis,  potest 
disputari. 

Antiquitatem  vero  Plautinae  dictionis  quod  attinet,  uti- 
tnr  Plautus  iis  verbis  in  scena,  quae  conveniente  loco  sin- 
gulis rebus  et  personis  sunt  attribuenda.  Cum  res  describit 
serias,  heroicis  utitur  verbis :  cum  ridiculas,  facetis :  cura 
antiquas,  antiquis  verbis  utitur:  et  sic  porro  alia.  Apposite 
igitur  Tullius,  qui  quaedam  Plautina  in  deliciis  habuisse 
perhibetur,  inquit :  '  cum  audio  socrum  meam  Laeliam,  eam 
sic  audio,  ut  Plautum  mihi,  aut  Naevium,  videar  audire.' 
Ecquis  novera  illas  Musas,  ecquis  Apollinem  praesidem 
Musarum  culpabit,  quod  verbis  obsoletis  locutus  interdum 
fuit?  nemo  profecto;  nisi  et  me  juxta  atque  ilium  fallit 
omnis  ratio.  Quod  si  itaque  Musae  cum  Plauto  (uti  jam 
saepius  commonefeci)  loqui  voluerunt,  facessat  hinc  novi- 
tas  ilia  delicata,  seseque  quam  citissime  reprimat:  contra 
nisi  cum  Musis  loqui  inhonestum  aut  indecorum  quis  judi- 
cet,  antiquitatem  illam  nobilem  et  vere  Latinam,  quotquot 
rectioribus  studiis  imbui  satagunt,  unice  admirentur  imi- 
tenturque. 

Postremo  minime  quoque  ferendum  esse  arbitror  eorum 
accusationem,  qui  Plautum  ita  esse  corruptum,  ita  depra- 
vatum  affirmant,  ut  neque  legi  neque  intelligi  (ita  clami- 
tant)  a  quoquam  amplius  possit.  Id  etsi  forsitan  negari 
plane  non  potest,  non  tamen  Plauto  naevi  isti  ascribendi 
sunt ;  sed  iis  potius,  qui  elegantissiraam  ejus  purissimam- 
que  imaginem  tantopere  deformarunt.  Ad  haec,  licet  ante 
saecula  aliquot  adeo  deturpatus  fuerit  Comicus  hie  ;  opera 
taraen  atque  industria  nostra,  uti  confidimus,  tam  nitidae 
ejus  factas  sunt  Comoedias,  tam  illustris  lucubrationibus 
nostris  redditus  est  is,  qui  etiamnum  in  tenebris  jaceret, 
nisi  veteris  Musarum  alumni  coramiserti,  omncm  maculam 


24  PR.EFATIO. 

ita  ab  divino  corpore  abstersissemus,  ut  eum  porro  jam 
quivis,  quamvis  mediocriter  doclus,  nuUis  aliis  adminiculis 
adjutus,  sed  (quod  aiunt)  proprio  Marte,  et  legere  possit  et 
inteliigere.  Ut  igitur  tandem  Dissertation!  huic  meae  Plau- 
tinae  finem  imponam,  facere  non  possum,  quin  in  gratiam 
humaniorum  adolescentum,  eomm,  inquara,  qui  non  indili- 
genter,  immo  vero  quandoque  nimis  superstitiose,  ne  quid 
gravius  dicam,  in  Plauti  lectione  esse  solent,  coronidis  loco 
subjiciam  admonitionem  perqaam  salutarem  et  prudentem 
magni  illius  Plautopoli,  Joannis  Passeratii. 

*  Quadruplicera/  inquit  regius  interpres,  *  cautionem 
adhibeant  ingenui  adolescentes  in  evolvendo  Plauto.  Pri- 
mum,  si  quaj  verba  ridiculi  causa  confingit,  ut  muita  pro- 
cudere  solet,vel  si  qua  jungit  audacius  Aristophanis  more, 
ea  Comicae  putent  esse  licentia^,  neque  sibi  pennittant. 
Deinde  si  qua  occurrent  obscoeniora,  ut  lasciva  fuit  scena 
illorum  temporum,  nuilam  inde  concipiant  turpitudinis 
maculam,  sed  per  ea  sic  incedant,  quasi  per  mediam  Subur- 
ram  properent  ad  sobrium  Vicum,  aut  ad  aliquod  Pudicitiae 
sacellum.  Praeterea,  nimis  prisca  verba,  et  fere  desita, 
sibi  tantum  supponant,  ad  cognitionis  oblectationem :  ut 
elegantes  consueverunt  homunculi  antiqua  vasa,  sigilla, 
et  numismata,  quae  recondita  delectant,  neque  depromta 
inter  quotidianam  supellectilem  detcruntur.  Scirpos  deni- 
que  vitent  et  Plautinarum  quaestionum  cruces,  in  quibus 
videmus  frustra  se  torsisse  viros  doctissimos  M.  Varronem, 
JElios,  Galium,  et  Stilonem,  Ateios,  Capitonem  et  philo- 
logum.'  (Adderem  ego  decumanam  cohortem  Criticorum 
nostri  saeculi,  si  crambem  illam,  quam  lerumnabili  meo 
labore  in  castigando  Plauto  devorare  coactus  fui,  jam  nunc 
recoquere  allubesceret.)  '  Cetera  omnia  meo  bono  peri- 
culo  studiose  consectentur;  quae  siTuerint  assecuti,  non  erit 
quod  alium  Latini  sermonis  fontem  ad  hortulos  suos  irri- 
gandos  desiderent.' 

Atque  tantum  de  vita  et  scriptis  Plauti  nostri  e  monu- 
mentis  veterum  aliorumque  hoc  tempore  commentari  libuit. 


DE   PLAUTO   ET  EJUS   SCRIPTIS 
VETERUM  AUCTORUM 

TESTIMONIA. 


Vano  Pannenone,  apud  Noniiim,  in  Poscere,  i.  e.  acci- 

pere. 

In  Argumentis  Cgecilms  poscit  palmam,  in  Ethesin 
Terentius,  in  Sermonibus  Plautus. 

Cicero  lib.  i.  de  Officiis. 

Duplex  omnino  est  jocandi  genus :  unum  illiberale,  petu- 
lans,  flagitiosuni,  obscoenum:  alterum  elegans,  urbanum, 
ingeniosum,  facetum;  quo  genere  non  modo  Plautus  noster 
et  Atticorum  antiqua  Comoedia,  sed  etiam  Philosophorum 
Socraticorum  libri  sunt  referti. 

Idem  Tuscul.  Quaest.  lib.  i. 

Serius  Poeticam  nos  accepimus :  annis  enim  fere  coccx. 
post  Romam  conditam  Livius  Fabulam  dedit,  C.  Claudio 
Coeci  filio,  M.  Tuditano  Coss.  anno  ante  natum  Ennium, 
qui  fuit  major  natu,  quam  Plautus  et  Nasvius. 

Idem  lib.  in.  De  Oratore,  ex  persona  L.  Crassi. 

Equidem  cum  audio  socrum  meam  Lceliam,  (facilius  enim 
mulieres  incorruptam  antiquitatem  servant,  quod  multorum 
sermonis  expertes  ea  tenent  semper,  quae  prima  didicerunt,) 


26  TESTIMONIA 

earn   sic   audio,   ut   Plaiitum   mihi    aut   Naevium  videar 
audire. 

Idem  lib.  De  Republ.  apud  Augustinum 
De  Civ.  lib.  ii.  cap.  9. 

Sed  Periclem,  cum  jam  suae  civitati  maxima  auctori- 
tate  plurimos  annos  domi  et  belli  praefuisset,  violari  versi- 
bus,  et  eos  agi  in  Sceiia,  non  plus  decuit,  quam  si  Plaiitus 
noster  voluisset  aut  Nasvius  P.  et  Cn.  Scipioni,  Caecilius 
M.  Catoni  maledicere. 

Idem  Catone  majore,  ex  ejusdem  persona. 

Quam  gaudebat  Bello  suo  Punico  Naevius!  quam  Trucu- 
lento  Plautus  !  quam  Pseudolo  ! 

Idem  Epistol.  Famil.  lib.  ix.  Epist.  ad  Papirium  Psetum. 

Sed  tamen  ipse  Caesar  habet  peracre  judicium:  et  ut 
Servius,  frater  tuus,  quern  literatissimum  fuisse  judico, 
facile  dicevet :  Hie  versus  Plauti  non  est,  hie  est:  quod 
tritas  haberet  aures  notandis  generibus  Poetarum,  et  con- 
suetudine  legcndi:  sic  audio  Caesarem,  &c. 

Volcatius  Sedigitus  de  Poetis  Comicis,  apud  Agelliura 
lib.  XV.  cap.  23. 

Multos  incertos  certare  banc  rem  vidimus, 
Palmam  Poetae  Comico  quoi  deferant. 
Eum  meo  judicio  errorem  dissolvam  tibi ; 
Ut,  contra  si  quis  sentiat,  nil  sentiat. 
Cascilio  palmam  Statio  do  Comico. 
Plautus  secundus  facile  exsuperat  ceteros. 
Dein  Naevius,  qui  servet,  pretio  in  tertio  est. 
At  si  quid  quarto  detnr,  dabitur  Licinio  : 
Attilium  post  Licinium  facio  insequi. 
In  sexto  consequetur  hos  Terentius. 
Turpilius  septimum,  Trabea  octavum  obtinet. 
Nono  loco  esse  facile  facio  Luscium. 
Antiquitatis  causa  decimum  addo  Enniuni. 


DE    PLAUTO.  27 

Pliiiiiis  Nepos  lib.  i.  Epist.  IG. 

Legit  mihi  nuper  epistolas,  quas  uxoris  esse  diccbat: 
Plautura  vel  Terentium  metro  solutum  legi  credidi. 

Quintil.  Inst.  Orat.  lib.  x.  cap.  1. 

In  Comoedia  maxime  claudicamus:  licet  Varro  dicat, 
*  Musas  (L.  iElii  Stilonis  sententia)  Plautino  sermone  locu- 
turas  fuisse,  si  Latine  loqui  vellent.' 

Agellius  Noct.  Att.  lib.  i,  cap.  7. 

Plautiis  verborum  Latinorum  elegantissimus,  in  Amphi- 
truone  dixit :  '  Numero  mihi  in  mentem  fuit.' 

Idem  lib.  in.  cap.  3. 

Verum  esse  comperior,  quod  quosdara  bene  literates 
homines  dicere  audivi,  qui  plerasque  Plauti  Comoedias 
curiose  atque  contcnte  lectitaverunt,  non  indicibus  ^Elii, 
nee  Sedigiti,  nee  Claudii,  nee  Aurelii,  nee  Accii,  nee  Mani- 
lii,  super  his  Fabulis,  qua?  dicuntur  ambiguce,  credituros, 
sed  ipsi  Plauto  moribusque  ingenii  atque  linguae  ejus ;  hac 
enim  judicii  norma  Varronem  quoque  esse  usum  videmus  : 
nam  praster  illas  unam  et  viginti,  quas  Varronianae  vocan- 
tur ;  quas  idcirco  ceteris  segregavit,  quoniam  dubiosae 
non  erant,  sed  consensu  omnium  Plauti  esse  censebantur ; 
quasdam  item  alias  probavit,  adductus  stylo  atque  facetia 
sermonis  Plauto  congruentis :  easque  jam  nominibus  alio- 
rum  occupatas  Plauto  vindicavit  :  sicuti  istam,  quam 
nuperrime  legebamus,  cui  est  nomen,  *  Boeotia  :'  nam  cum 
in  illis  una  et  viginti  non  sit,  et  esse  Aquilii  dicatur,  nihil 
tamen  Varro  dubitavit,  quin  Plauti  foret;  neque  alius 
quisquam  non  infrequens  Plauti  lector  dubitaverit,  si  vel 
hos  solos  versus  ex  ea  Fabula  cognoverit :  qui  quoniam 
sunt,  ut  de  illius  more  dicam,  Plautinissimi,  propterea  et 
meminimus  eos  et  adscripsimus.  Parasitus  ibi  esuriens 
haec  dicit : 

Ut  ilium  Di  perdant,  primus  qui  horas  reperit,  &c. 


28  TESTIMONIA 

Favorinus  qiioque  noster,  cum  *  Nervolariam '  Plauti 
legerem,  quae  inter  incertas  est  habita,  et  audisset  ex  ea 
Comoedia  versum  hunc, 

StratCce,  scmpedpe,  strativolee,  sordidae ; 
delectatus  faceta  verborum  antiquitate  meretricum  vitia 
atque  deformitates  significantium :  Vel  unus  hercle,  inquit, 
hie  versus  Plauti  esse  haiic  Fabulam  satis  potest  fidei 
fecisse.  Nos  quoque  ipsi  nuperrime  cum  legeremus  *  Fre- 
tum '  (nomen  est  id  Comoedise,  quam  Plauti  esse  quidam 
non  piitant)  baud  quicquam  dubitaviraus  quin  Plauti  i'oret, 
et  omnium  maxirae  genuina,  ex  qua  duos  bos  versus  ex- 
scripsimus  ;  ut  historian!  quaereremus  oraculi  arietini : 

Nunc  illud  est. 
Quod  arietinum  responsum  magnis  ludis  dicitur: 
Peribo,  si  non  fecero ;  si  faxo,  vapulabo. 
Marcus  autem  Varro  in  libro  *  De  Comoediis  Plautinis' 
primo  verba  haec  ponit :  '  Nam  nee  '  Gemini,'  nee  *  Lenones,' 
ncc  *  Condalium,'  nee  '  Anus'  Plauti,  nee  'Bis  compressa,' 
nee  'Boeotia'  unquam  fuit,  neque  adeo  "Ay^oiM^,  neque 
*  Commorientes ;'  sed  M.  Acutici.'  In  eodem  libro  Var- 
ronis  id  quoque  scriptum  est,  Plautium  fuisse  qucmpiam 
Poetam  ComcKdiarum :  cujus  quoniam  Fabulam  Plauti  in- 
scriptae  forent,  acceptas  esse  quasi  Plautinas:  cum  essent 
non  a  Plauto  Plautinas,  sed  a  Fiautio  Plautiana^.  Feruntur 
autem  sub  Plauti  nomine  circiter  centum  atque  triginta. 
Sed  homo  eruditissimus  L.  /Elius  quinque  et  viginti  esse 
ejus  solas  existimavit :  non  tamen  dabinm  est,  quin  istae, 
et  quae  scriptae  a  Plauto  non  videntur,  et  nomini  ejus 
adducuntur,  veterum  Poetarum  fuerint,  et  ab  eo  retractatse 
et  expolitae  sint :  ac  propterea  resipiant  dictum  Plautinum. 
Sed  enim  '  Saturionem '  et  '  Addictum/  et  tertiam  quan- 
dara,  cujus  nunc  niihi  nomen  non  suppetit,  in  pistrino  eum 
scripsisse  Varro  et  plerique  alii  memoriae  tradiderunt, 
cum  pecunia  omni,  quam  in  operis  artificura  Scenicorum 
pepererat,  in  raercationibus  perdita,  inops  Romara  redi- 
isset ;  et  ob  qua^rendum  victum  ad  circumagendas  molas, 
quae  trusatiles  appellanlur,  operara  pistori  locasset.     Sicut 


DK    PLALITO.  29 

do  Naevioquoque  accepiraus,  Fabulas  eimi  in  carcerc  duas 
scripsisse,  '  Hariolum '  et  *  Leontem,'  &c. 

Idem  lib.  vii.  cap.  18. 

Plautus  homo  linguae  atque  elegantiae  in  verbis  Latinae 
princeps. 

Idem  lib.  xvii.  cap.  21. 

Ac  deinde  annis  fere  post  quindecim,  bellum  adversus 
Poenos  sumtum  est:  atque  non  nimiura  longe  M.  Cato 
Orator  in  civitate,  et  Plautus  Poeta  in  sceua  floruerunt. 

Idem  lib.  xix.  cap.  22. 

Quando  Plautus,  linguae  Latinae  decus, '  delitiam'  quoque 
kviKoos  dixerit,  pro  '  delitiis :'  '  Mea,'  inquit,  *  voluptas,  mea 
delitia.' 

Macrobius  Saturn,  lib.  ii.  cap.  1. 

Et  jam  priraum  animadverto  duos,  quos  eloquentissimos 
antiqua  setas  tulit,  Coraicura  Plautum  et  Oratorem  Tul- 
lium,  eos  ambos  etiam  ad  jocorum  venustatem  ceteris 
praestitisse.  Plautus  quidem  ea  re  clarus  fuit,  ut  post 
mortem  ejus  Comoediae,  quae  incertse  ferebantur,  Plautiuee 
tamen  esse  de  jocorum  copia  noscereutur. 

D.  Hieronymus  in  Epist.  ad  Pammachium. 

Haec  est  Plautina  elegantia,  hie  lepos  Atticus,  et  Musa- 
rum,  ut  dicunt,  eloquio  comparandus. 

Idem  Epist.  ad  Pammach.  De  opt.  genere  interpretandl. 

Terentius  Menandrum,  Plautus  et  Caecilius  veteres  Co- 
micos  interpretati  sunt.  Numquid  haerent  in  verbis,  acnon 
decorem  magis  et  elegantiavn  in  translatione  conservant, 
quam  veritatem  interpretationis  ? 

Idem  ad  Eustochium,  De  custodia  Virginitatis. 
Itaque    miser   ego  Iccturus  Tullium  jejunabam.     Post 


30  TESTIMONIA 

noctium  crel)ras  vigilias,  post  lacrymas,  quas  mihi  praeteri- 
torum  recordatio  peccatorum  ex  imis  visceribus  eruebat, 
Plautus  sumebatur  in  manus. 

Idem  adversus  Ruffinum. 

Audio  praeterea  te  quaedam  de  epistola  meaphilosophice 
carpere,  et  hominem  rugosae  frontis  adductique  supercilii 
Plautino  in  me  sale  ludere,  eo  quod  Barrabam  Judaeum 
dixerim  praeceptorem  meum. 

Idem  in  Eusebii  Chronico. 

Olymp.  CXLV.  Plautus  ex  Umbria  Sarsinas  Romas  mo- 
ritur,  qui  propter  annonae  difficultatem  ad  molas  manuarias 
pistori  se  locaverat  ibi,  quoties  ab  opere  vacasset,  scribere 
Fabulas  solitus  et  vendere. 

Ruffinus  in  D.  Hieuonymura. 

Cum  ad  haec  omnia  quae  supra  diximus,  etiam  illud 
addatur,  ubi  ccssat  omne  commentum,  quod  in  monasterio 
positus  in  Bethlehem  ante  non  multo  tempore  partes  Gram- 
maticas  executus  sit,  et  Maronem  suum,  Comicosque  ac 
Lyricos  et  Historicos  auctores  traditis  sibi  ad  discendum 
Dei  timorem  pueris  exponebat : 

paulo  post : 

Quaero,  si  vel  Flaccus  tuus,  aut  Maro,  si  Plautus  Co- 
micus  aut  Terentius  certe,  si  aut  Satiricus  quis,  &c. 

Idem  ibidem. 

Sic,  dum  totus  Plautinae  et  Tullianae  cupis  eloquentiae 
sectator  videri,  oblitus  es,  quomodo  Apostolus  omnem 
Ecclesiam,  &c. 

Idem  ad  Domnionem. 

Puto  quod  puer  legeris  Aspri  in  Virgilium  et  Sallustium 
Commentarios,  Vulcatii  in  Orationes  Ciceronis,  Victorini 
in  Dialogos  ejus,  et  in  Terentii  Comoedias  Praeceptoris 
mei  Donati,  aeque  in  Virgilium,  et  aliorum  in  alios,  Plau- 


DE    PLAUTO.  31 

turn,  Lucretiura,  Flaccum,  Persium,  atque  Lucanum.  Argue 
Interpretes  eorum,  quare  non  unam  interpretationcm  secuti 
sint,  et  in  eadem  re  quid  vel  sibi  vel  aliis  videatur,  enu- 
merent. 

D.  Aurel.  August,  lib.  ii.  cap.  12.     De  Civitate  Dei. 

Indignum  videlicet  fuit,  ut  Plautus  aut  Naevius  Publio 
et  Cneo  Scipioni,  aut  Caecilius  M.  Catoni  malediceret :  et 
dignum  fuit  ut  Terentius  vester  flagitio  Jovis  opt.  adole- 
scentium  nequitiam  concitaret. 

C.  SoUius  Sidon.  Apollinaris  Panegyrico  ad  Anthemium 
Augustum. 

Qua  Crispus  brevitate  placet,  quo  pondere  Varro, 
Quo  genio  Plautus,  quo  flumine  Quintilianus ! 

Idem  Carmine  xxiii. 

Et  te,  tempore  qui  satus  severo 
Graios,  Plaute,  sales  lepore  transis. 

Servius  Honoratus  ad  i.  iEneid. 

De  numero  librorum  nulla  hie  quaestio  est,  licet  in  aliis 
inveniatur  auctoribus ;  nam  Plautum  alii  dicunt  scripsisse 
Fabulas  viginti  unam,  alii  quadraginta,  alii  centum. 


DE  PLAUTO  ET  EJUS  SCRIPTIS 
AUCTORUM  RECENTIORUM  TESTIMONIA. 


Josephus  Scaliger. 
Plautum  emendatum  dare,  non  cujusvisest:  et  cujus 
est,  ejus  et  magna  laus  est. 

Lelius  Patavinus. 

Mihi  decretum  est,  dum  literae  et  artes  bonae  florebunt, 
floridam  semper  eorum  famam  futuram,  qui  in  Plautinis 
Fabulis,  Musanim,  ut  Veteres  et  minime  suspecti  judices 
voleljant,  eloqiiio  comparandis,  studium  et  industriam 
suam  posuerunt. 

Caelius  Rhodiginus. 

Plaiitus  Poeta  doctissimus  juxta  et  festivissimns.  Certe 
non  superficiaria  est  ejus  eruditio,  sed  intercutanea  pror- 
sus,  et  quaj  vulgaria  specie  saepissirae  faliat. 

Jul.  Caesar  Scaliger. 

PJautinae  dictionis  genus  non  est  nostrum  emendare,  qui 
illi  sane  barbari  sumus:  aut  si  Latini,  Latini  certe  illius 
benelicio.  Numeros  non  desideramus.  Antiquas  dicendi 
figuras  non  nisi  inepti  carpere  ausint.  Erant  enim  Romae 
turn  Atticismi,  quos  curiosius  saeculum  postea  est  asper- 
natum. 

Joach.  Camerarius. 
Prseclare  et  utiliter  opera  sumitur  ab  iis ;  quorum  pro- 


TESTIMONiA    DE    PLAUTO.  33 

vincia  est  literarum  doctrina,  in  explicatione  Plautinorum 
scriptoiTim,  pra^cipue  si  Latina  lingua  discenda  sit.  Plau- 
tina  enira  scripta  quo  minus  cura  quasi  concinnata,  et  arte 
elaborata  sunt,  eo  manifestius  et  certius  in  his,  proprietas 
et  natura  Linguae  Latinae  conspicitur,  &c. 

Hadr.  Turnebus. 
Plautus  valde  elegans  Latinusque  Comicus. 

P.  Victorius. 

Plautus  eruditus  Auctor ;  ac  rairum  in  modum  sermoni 
Latino  utilis. 

Jacobus  Sadoletus. 

Plautus  fortasse  licentior ;  sed  tamcn,  quid  eo  ad  locu- 
pletandam  Latinam  orationem,  et  facilitatem  sermonis, 
copiamque  verborum  potest  esse  utilius  ? 

Ci.  Chifletius. 

Meliore  Antiquitatis  Auctore  non  utimur,  quam  Plautus 
est,  ille  Musarum  sermone  locutus. 

J.  Lipsius. 
Plautus  ille  scriptor  est,  qui  puritatem,  qui  proprieta- 
tem  serraonis  suppeditet :  ille  qui  urbanitatem,  jocos,  sales, 
et  earn  Atticorum  Venerem  sufficiat,  quam  fmstra  in  reli- 
quo  Latino  quaeras. 

Idem. 

Plautus  illud  delicium,  ille,  ut  sic  dicam,  pullus  Ro- 
manas  Musae,  in  literarum  quasi  penetrali  est,  quo  nonnisi 
initiati  accedant;  et  qui  a  se  spernat  prolanum  vulgus  et 
arceat. 

Idem. 
Plautus  decima  Musa. 

Idem. 
Nemo  Plautum  amat,  quern  non  raelior  Musaet  Phoebus. 

Delfh.  et  Var.  Clas.  Phut.  C 


34  TESTIMONIA 

Idem. 
Plautus  Musarum  ct  Gratiamra  hortus. 

Obert.  Gifanius. 
Optimus  loquendi  Magister,   Plautus. 

Isaac  Casaubonus. 

Ingeniosissimus  et  facetissimus  Poetarum  Plautus. 

Job.  Meursius. 

Qui  Plautum  Comcedioe  Latliit^  parenlem  despectui  ha- 
bent,  de  Apulei  raihi  prosapia  videntur :  id  est,  inter  Asi- 
nos  praecipui ;  nam  aureus  ille  fuit. 

Gerb.  Voss.  Instit.  Orat.  lib.  iv.  cap.  19. 

Atque  etiani  in  deliciis  turn  fuerit  is,  quern  dixi,  Plautus, 
cujus  dictionem  tantopere  celebrat  antiquitas.  Sed  huic 
Varronis  judicio  (vide  supra  testimonium  Quintiliani)  non 
uno  modo  occurrisolet.  Nicolaus  Loensis  vir  doctissimus 
in  Epiphyllidon  libvis  arbitratur  eiim  hoc  loco  per  ser- 
monem  inteliigere  facetias,  idque  propterea,  quia  Plautinos 
sales  a  proavis  laudari  solere  etiam  Horatius  dicat.  Eo 
autem  modo  sermonem  pro  facctiis  dicere  autumat,  quo 
Graeci  et  eornm  imitatione  Plautus  identidem  appellant 
logos.  Sed  ut  libere  dicam,  inficetum  hoc  vereque  logos 
arbitror ;  ac  adeo  ridiculus,  ut  si  ayiXoLiTog  ille  Crassus  au- 
disset,  baud  aliud  fuerit  facturus,  quam  quod  egit,  cum 
asinum  vidit  comedentem  carduos.  Facilius  eidem  assen- 
sero,  cum  sermones  ita  interpretatur  in  altero  Varronis 
loco,  qui  adducitur  e  Parnienone,  ubi  sic  scripserat,  '  in 
argumentis  Ceeciiius  palmam  poscit :  in  ^'5;o-<v  Terentius  :  in 
sermonibus  Plautus.'  Quo  loco  etiam  doctissimus  Andreas 
Schottus  per  sermones  inteliigi  sales  putavit.  Interim  nee 
hujus  loci  sententiam  penitus  assequuntur:  quod  ut  pareat, 
scito  opus,  tria  in  comoedia  spectari :  primum  arguraenti 
inventionem  ac  olaovoixlxy  sive  oidiiiem :  deinde  to  ^9ixov,  sive 
homiiium  mores,  qui    pro  persona  cnjusque,  si  uspiam   sane 


DE    PLAUTO.  35 

in  comoedia,  apte  exprimi  clebent :  tertio  autem  loco  $/5a(r(v 
seu  ehcutioi/em,  quae  non  verba  modo,  sed  etiam  liuvoixv 
respicit.  In  primo  horum  ait  Varro  Caecilium  vinceie,  in 
altero  Terentium,  in  tertio  Plautum.  Ex  quo  eadem  co- 
gnosciinus,  causam  non  esse,  cur,  cumeodemLoensi,  pro 
argumentis  rescribaraus  TraSscnv.  Quanquam  id  aliquando 
non  displicuerit  mihi :  nimirimi  propter  ilia  ejusdem  Var- 
ronis  quaj  ex  quinto  de  L.  L.  Charisius  adducit :  '  rfif^  niilli 
alii  servare  convenit,  quam  Titinnio  et  Terentio  :  7ra5»)  vero 
Trabea  ct  Attilius  et  Cascilius  facile  moverant.'  Nunc  non 
tanti  illud  videtur,  ut  idcirco  assensum  accommodem  Loensi. 
Nam  nihil  prohibet,  quo  minus  idem  Caecilius  et  argumentis 
et  ciendis  afFectibus  vicerit.  Nee  ea  est  affinitas  inter  duo 
hsec  vocabula  argumenta  ei  pathe,  ut  verisimile  fiat,  errore 
librarii  alterum  alterius  locum  occupasse. 

Vidimus  de  lis,  qui,  ne  Varro  prajclare  adeo  de  Plauti 
stylo  sensisse  videatur,  verba  ejus  inlouge  aliam  sententiam 
deflectunt.  Venio  nunc  ad  istos,  qui  illud  quidem  agnos- 
cunt  in  sermone  ab  eo  Plautum  omnibus  praeferri :  sed  hac 
parte  togatorum  doctissimum  esse  audiendum  negant; 
quippe  hominem  antiquarium,  qui  passim  pa^ne  desitis  usus 
sit ;  ui^  inprimis  cognoscimus  ex  fragmentis  ejus  quae  apud 
veteres  Grammaticos  leguntur.  Atque  addunt,  ideo  eum 
ab  auctore  dialog!  de  causis  corruptee  eloquentiae,  una  cum 
Sisenna  annumerari  illis,  qui  cum  antiquo,  quam  cum  ajvo 
suo  loqui  maluissent.  Nempe  eodem  ilium  morbo laborasse 
\  olunt,  ac  principem  Historicorum  Crispum  Sallustium  :  qui 
et  ipse  veteri  epigrammate  incessitur,  quod  verba  sua  sub- 
legerit  Porcio  Catoni :  cujus  dictio  dura  ac  horrida,  Cice- 
ronis  etiam  judicio,  fuit.  Atque  liunc  in  modum  disserunt 
illi :  qui  si  non  a'.iud  volunt,  quam  aurea  aatate,  quam  dixi, 
Oratoii  magis  convenisse  dictionera  Ciceronis  vel  Cacsaris, 
quam  Plauti  et  aequalium  :  equidem  lubens  iis  suilragor. 
Nam  Tullii  temporibus  sermo  vetus  multum  erut  mutatus  : 
Orator!  autem,  cui  saepe  in  populo  orandum  erat,  non  alia 
utendum  oratione  fuit,  quam  popular!  atque  usitata.  ^oque 
sic  e!  Plaiitus  erat  lex  linguae  Romanae,  ut  lima  eidem  esset 


36  TESTIMONIA 

Terentius,  vel  si  quid  Terentio  turn  cnltius  foret    Quare  ut 
Plauti  astate,  Musae  (sic  more  vetcrum  loqui  liceat)    ser- 
mone  noa  alio  usurag  erant,  qiiam  Piauti:  ita  dicere   liceat, 
Terentii   temporibus  Terentiano  more  locuturas  fuisse :  ac 
aetate  Ciceronis  et   Caesaris,    si  sermonem  cum  Romanis 
serere  vellent,  Tullii,  Caesaris,  et  aequalium  more,  id  fuisse 
facturas.  Nee  enim  Dearum  (ut  sic  dicam)  fuisset  incultius 
loqui,  quam  hominum  elegantiorum.     At  quis  nescit  aurea 
horum  aetate,  mag^is  excultam  fuisse  linguam  Romanam, 
quam   secundo  bello   Punico,  cum    Musas  in  rudi  ilia  et 
effera  Romuli  gente,  pedem  prirnum  posuissent?     Sed  ista 
licet  fateamur  non  inviti,  non  tamen  consequi  ex  iis  puta- 
mus,  quod  colligere  hinc  conantur.    Quod  ut  liqueat  magis, 
tria  hccc  tempora  distinguemus:  illud,   quo    Plautus  fuit ; 
alterum,  quo   Cicero  florebat ;    et  praelerea  tertium,    quo 
nos  sumus.     Plauti  aetate  ne  Oratorem  quidem  dedecebant 
archaismi  et  voces  illas  antiquas,  quas  apud  Comicum  hunc 
legimus.     Sic  enim  turn  loquebantur.    Ciceronis  vero  aetate 
ea  locum  amplius  in  Oratore  non  habebant :  attaraen  non 
usque  adeo   consuetudini  astringebantur  hi,  qui  non  dice- 
rent,  sed  scriberent;  atque  eruditis  magis  scriberent,  quam 
vulgo.     Nempe  uti  necesse  non  est,  ut  vasa,  quibus  utimur, 
formam  semper  habeant  usitatam ;  sed  eliani  Vetera  delec- 
tant,  dummodo  mundities  adsit,    ita,  qui  scriberent  homi- 
nibus  doctissimis,  non  semper  aversabantur  antiqua,   modo 
rem  pure  ac  proprie  exprimerent.     Nostro  vero  aevo,  ni 
fallor,  etiaro  plus  aliquanto  licet  Latiue  dicturo  :  quia  non 
amplius  in  populo  (postquam  ne  in  Latio  quidem  Latine 
loquuntur)  sed  in  consessu   fere  doctorum  dicendum   est. 
Quamobrem  minime  eos  audimus,  qui  Varronem,  Crispum, 
atque  alios  optimi  £evi  scriptores,  eo  nomine  culpant,  quia 
non  plane  sequantur  consuetudinem  sui  temporis:  multoque 
minus  eos  audimus,  qui  adTullianam  phrasin  omnia  exigunt, 
quae  hodie  scribuntur.     Nee  enim  tam  inops  est  lingua 
Latina,  ut  uno  solum  modo  aliquid  Latine  dicatur.     Multa 
bona  apud  Tullium,  sed  etapud  Plautum  :  in  quo  Romano- 
rum  doctissimi  summam  agnovere  sermonis  castimoniani. 


DE    PLAUTO.  37 

Eoque  persuasissimum  habemiis,  juventuti,  postquam  na- 
tivum  ilium  vultum,  veraque  Latini  sermonis  lineamcnta, 
imbiberit  e  fonte  Tulliano,  non  modo  Terentium,  Caesarem, 
alios,  qui  propius  ad  Tullium  accedunt,  sed  Plaiitum  etiam 
multum  diuqne  esse  versandum.  Tantum  judicium  in  de- 
lectu  desidero.  Primum  in  archaismis,  et  paene  desitis ; 
quae  nee  ubique  nee  semper  locum  habent,  ut  superius  satis 
diximus.  Deinde  in  iis,  quae  Comicus  ille  finxit  ad  risnm 
captandum.  Multa  enim  apudeum  decore  dicuntur  a  servo 
aut  lenone,  quas,  si  orationi  nostrae  inserantur,  reddamus 
eam  protritam  ac  plcbeiam.  Quale  est  cum  servus  ait, 
*  exspuere  lacrymam.'  Suntque  apud  eum  compluria  hujus 
generis,  quag  extra  scenam  non  habeant  locum :  nisi  forte 
cum  familiariamicosermone  vol  epistola  visum  erat  paulura 
nuffari. 


759^8 


EXPLTCATIO   SIGNORUM 

QUIBUS  VARR.  LECTT.  TAM  MSS.  QUAM  EDD.  INDICANTUR. 


CODICES  MSS. 


A.  Codex  Ambrosianns  pal'mpsestns.  Inde  fragmenta  liacfe- 

nus  inedita  emit  Augelus  Mains,  Mediol.  1815,  In  eo  Co- 
dice  desuut  Amphitriio,  Asinaria,  Auhilaiia,  et  Cinculio. 
Super  Plautinis  hodie  extat  scripta  Veteiis  Te^tamen- 
ti  particula.  Fnit  Ambrosianns,  vel  alter  simllis.  Codex 
iile  arcbetypns,  unde  ceteri  Mss.  onines  sunt  descripti, 
uti  Mains  est  subodoratus.  Etenim  in  Casin.  v.  4.  post 
vers.  3.  Editiones  et  Mss.  nonnulli  hoc  scriptnm  exlii- 
bent,  *  desunt  octo  versus.'  Atqui  in  Codice  Anibrosiano 
non  desunt  versus  octo,  vernm  septem  extant,  ita  divisi, 
nt  spatium  octo  versuum  implere  videantur.  Ex  eodem 
INIs.  emit  INIaius  fragmenta  Vidulariir,  cujus  titulum  ad 
Truculenti  calcem  exhibet  Ms.  quidam  Palatinus,  uti 
testantnr  VV.  DD.  apnd  Fabricium  in  Bibliotb.  Lat.  i. 
p.  13.  ed.  Harles. 
Angl.  Codex  Anglicanus,  quern  contulit  Pontanus  in  edit.  Am. 

.  stel.  1G20.  24mo. 

B.  1.  2.  Codices  duo  quondam   penes  Burneium,  hodie  in  Museo 

Britannico  asservati.  Prior  signatur  in  Catalog.  228.  B.  f. 
Posterior  227.  C.  d.   Uterque  est  Membranaceus. 

C.  Codex  quem  primus  contulit  Camerarius,  dein  Parens.  Ab 

Heidelberga  ad  Romam  migravit,  inde  dictus  Palatinus  ; 
posteaadsedespropriasrediit.LectionesejusTaubmannus 
indicat  signo  Cam.'  at  Parens, '  V.  C  Est  3Ienibrana- 
cens.  Hodie  quideni  integer,  primitus  nou  nisi  fabulas 
octo  priores  continebat,  donee  a  scriba  alio  dnodecim 
posteriores  fuerint  adjecta?. 

C  2.  Codex  alter,  quo  Camerarius   est  usus.     A  Pareo  desig- 

natur  '  Decurt. ;'  quia  duodecim  solummodo  posteriores 
fabulas  continet. 

^'  Codex  penes  Georgium  Dyerum,  cui  dono  legavit  Askewius. 

Est  Membranaceus. 

Fr's.  Codex  Frisingerianus,  a  Rittershusio  collatus,  teste  Pareo, 

Frut. .  Fmterianus. 


EXPLICATIO    SIGNORUM.  39 

G.  Codex  Gnelpherhytianus  in  Membraiiis.    Desinil  in  Epidic. 

V.  2.  28. 

Gu.  Gudianus  in  Membr,  Incipit  in  Aniphiir.  desinit  in 

Epidic.  V.  2.  28.  Knjus  Codicis  nientionem  fecit  Grono- 
vius,  sed  lectiones  ejus  nusquain  coiunieniorat. 

H.  Helmstadiensi.s.  Est  Cliaitaceus. 

Her.  olini  penes  Desideriuni  Hei  alduni. 

Hur.  Hiiraltensis  ap/uii  Lambinuni. 

HI.  1.  2.  Codices  Haileiani   duo   in  IMeinln-.     Prior  signatnr  2634, 

posterior  4704.  In  ntroqiie  insunt  Supplenienta,  qua?  pri- 
mus ctlidit  Satubucus  e  INls.  suo  et  Langianis.  Cum  B.  2. 
pleruniquc  consentit  HI.  1.  Ceteri  Harleiani  signati  2454, 
217G,  2776, 3439,  5285,  si ve  Membranacei  si ve  Cliartacei, 
sunt  viiioris  nota*. 

J.  Codex,  olim  penes  Hadrianuni  Jnninm,  Chartaceus.  Hujus 

lectiones  edidit  Bosclia  signo  '  Leid.  C 

L.  1.  Leidensis  in  Membr.   Incipit  in  Asin.  i.  3.  7.  desinit 

in  Truer.!,  i.  3.  102.  Hie  signatur  a  Bostiia, '  Leid.  B.' 

Lg.  1.  2.  3.  Codices  tres  olim  penes  Carolum  Langium. 

Lgg.  Langiani  (lnlne^. 

Lm.  I.  2.  Codices  duo   apud  Lambinr.m,  quorum  allernter  fuit,  ut 

videtnr,  Hur,,  alter  vero  Clericauus. 

Lips.  Codex  Lipsiensis  in  Membr. 

M.  Monacensis  in  Membr. 

Ml.  1.  2.  3.  4.         RIss.  quatuor  apud  Just.  Lips,  in  Antiq.  Lect. 

Mm.  Ms.    apud   Meursium  in  Exercitatt.  Critt.  i.     Cui  tamcn 

paruin  tribuit  Botliens,  utpote  nusquam  a  Meursio  satis 
accurate  descripto,neque  utile  quicquam  ostentanti,quod 
non  rf'ijertum  fuerit  in  Jmitina  editione,  cujus  apogra- 
phuin  sese  modo  non  fateri  visus  e.>t. 

PI.  1.  2.  3.  4.  5.  G.  Codices  sex  Palatini.  Omnes  sunt  accurate  a  Pareo  collati, 
et  Grutero,  cui  Lectiones  varias,  miituo  acceptas,  refcrt 
Taubmannus,  ediditque  signo  '  Excerptd  Palatina.' 

Pll.  I'alatini  omnes. 

Ps.  Codex  penes  olim  Panluni  Ste{)liainim,  a  Goldasto  collatiis 

cum  prioribiis  ali(|uot  tabulis,  teste  Pareo. 

S.  Codex  penes  Samburum,  qui  primus  inde  snpplevit  versus 

plus  ducentos.  Eodeni  codice  nsus  est  Jovianus  Pon- 
tanus,  teste  Sambuco. 

V.  1.  2.  3.  Vossiani  tres,  in  J.Ienibr.    Prior  orditur  ab  Aulul.  ii.  2.  12. 

desinit  in  Epidic.  ii.  2.  GO.  posterior  incipit  ab  Anipli. 
I.  3.  43.  et  finitur  in  Aululaiia.  Apud  Boscliam  V.  2. 
notatur  '  Leid.  A.' 

Ex  liis  omnibus  longe  major  pars  Codicum  nonuisi  octo  tantum  priores 
fabulas  continent,  nempe  B.  2.  D.  G.  Gu.  H.  HI.  1.  2.  J.  Lg.  1.  2.  3.  M. 
V.  2.    .Sex  vero  exhibet  V.  1.  ;  duodecini  C.  2.  D. ;  nnodeviginti  4. ;   viginti 


40  EXPLICATIO    SIGNORUM. 

C.  B.  1.  Lips.;  at  A.  fragtmenta  septemdecim  fabiilarum  exliibet.  Lecti- 
ones  Varias  e  C.  C.  2.  P)l.  Fris.  Fnit.  et  Mm.  edidit  Parens,  et,  e  Gniteii 
schedis,  Taiibmannus ;  e  Lg.  1.  2.  3.  et  S.  Plantimis  in  edit.  Antv.  1560. ; 
e  G.  H.  M.  Botheus;  e  J.  L.  V.  1.  2.3.  Bosciia  in  Captivis  solumniodo ; 
e  Lips.  Heiniannus  in  Libro  de  Metr.  Ipsi  deuique  lectiones  insigniorcs  cc'i- 
diinuseB.  1.2.  HI.  1.2.  etD. 


LIBRI   IMPRESSI. 


Ven.  1.  Fol.  1472.    In  Pra>fatione  testatnr  Georgius  Merula  Alex- 

andrinus  octo  piiores  li:biilas  diu  e  tenebiis  esse  in  liicem 
vindicatas,  duodecini  vero  reliqnas  non  nisi  quadraginta 
demuni  ab  illo  tempore  aiinis  ;  et  perqnara  scite  conjicit 
omnes  Codices  de  uno  veliiti  archetypo  esse  descriplos  ; 
et  testatnr  se  in  recognoscendis  Bacch.  Mustell.  Me- 
naech.  Milit.  et  Mercat.  libros  co'ntnlisse  de  corruptis 
exemplaribus  factos  ;  at  septeni  ultimas  simplices  et  in- 
tactas  a  censoribus  fuisse. 
Daventr.  Fol.  1482.     Hanc  editionem    citat  Fruter.    in  Verisimil. 

Videtur  eadem   esse  atque   Tarv.  fol.  1482.  quae  niera 
principis  est  repetitio. 
Med.  1.  |Fol,  1490.     In  bac  editione  interpolatas  esse  Plantinas  fa- 

bulas  Taubmannns  statuit. 
Ven.  2.  4to.  1495.     Hujiis  editionis,  qua;  repetitio  est,  ufi  videtur, 

prascedentis  Med.,  Botbeus  varias  lectiones  excerpsit. 
Ven.  3.  Fol.  1499.  Hanc  editionem  aliquoties  commenioratTanbm. 

Med.  2.  Fol.  1500.     Haec  editio,  qiiam  Taubm.  ct  Botb.  allegant, 

prima  exhibuit  supplemeutnm  illiid  ad  finem  Anlnlariie. 
Bon.  Fol.  1503.     Ad  bunc  annum  nonnulli  referunt  editionem, 

quae,  neque  anno  ncque  loco  commemoratis,  prodiitcum 
correctione  Hermolai  Merulae,  Politiani,  et  Beroaldi,  et 
cum  multis  addiiionibus. 
Brix.  Fol.  1506.  Hanc  editionem  citat  Taubmannns  et  vilipendit. 

Arg.  1.  12mo.  1508.  H.  cd.  Taubm.  et  Parens  citant. 

Parni.  1.  Fol.  1510.    H.  ed.  citat  Taubm. 

Arg.  2.  4to.  1511.     In  hac  editione,  qua  nonnisi  Aululariam  conti- 

net,  Codreus  Urcaeus  suum  snpplementum  edidit. 
Charp,  8vo.  1513.      Haec  editio  sibi  vindicat  Aululariae  Supple- 

mentum,  quod  reapse  debetur  INIed.  2. 
Junt.  8vo.  1514.     1522.  Una  et  eadoni  editio,  non  f  jusdem  anui : 

prima  exbibuit  Baccbidis  Suppleiiientmu. 
A*rg.  3.  4to.  1514.  H.  ed.  quae   non  nisi  quiuque  priores  fabulas 

continet,  Botbeus  contiilii. 
en.  5.  Fol.  1516.  H.  ed.  usurpavit  Parens. 


i:  X  P  M  C  A  T I  ()    S 1 C  N  O  RUM. 


41 


Veil.  6. 
Bas.  1. 

Pur. 
Parm.  2. 
Bas.  2, 

Antv. 


Bas.  i. 

Lamb. 
Donz. 
Taubm.  1. 
Taubni.  2. 
Parci  1. 
Parei  2. 
Amst.l. 

Gruter. 


Parei  3. 
Amst.  2. 
Boxli. 
(Jronov. 


Ernest. 

Briinck. 
Both. 


4to.  1522.  H.  cd.,  (juap  Ahiina  est,  citat  Both. 

8vo.  1523.  '  Malu'  Brixiensis  pcjor  soboles,'  teste  Taub- 
inanno. 

Fol.  1530.  H.  ed.  allegat  Both.  Est  R.  Stephaiii  secunda. 

8vo.  1533.  H.  ed.  citat  Parens. 

8vo.  1551.1552.  Editio  Cainerarii,  qui  primus  Mss.  Pala- 
tines contulit. 

ISmo.  1566.  HapcPlantiniaca  exhibuit  prima  e  Mss.  Sam- 
buci  et  Langii  Supplcmenta,  necnon  noliilas  Turnebi 
et  Hadriani  Juiiii. 

8vo.  1508.  Hanc  Ca'lii  Secundi  Ciirionis  esse  dioit  Parens, 
quani,  Neciiiionis  iitpote,  deridot  Taubni. 

Fol.l57G.  1587.     Haec  editio  est  sa'pe  vepetita. 

12ino.l589. 

4to.l005.  )    ^  .  .  , 

ir^...    i  Has  editiones  ipse  recensuit  Taubni. 
4to. 1612. }  ' 

8V0.1610. 

4to.  1619.     H.  ed.  est  repetitio  praccedentis. 

24mo.  1G20.  In  hac  editione  Jo.  Is.  Pontanus   Ms.  Angli- 

canum  contulit. 
4to.  1621.     Ha  c  est  repetilio  Taiibmaiinianae  ;  quam  post 

mortem  Taubmanni   edidit  Gruter.  cum    Praefatione  et 

Notarum  Suc-pleinento,  in  (piibus  vclieinenter  in  Pareum 

invehitiir  ;  cujus  avriKoyia  et    anoKoyia  extat  in  Analect. 

Plautin.  editis  in  Gruteri  Laini)ade  sive  Face  Artiuin  Li- 

beraliuinT.  vii. 
8vo. 16 11. 

12mo,  1635. 1061.     Recensio  Heinsiana  sine  notis. 
8vo.  1645.  1662.  Huic edition;  insunt  iiotulac  Jos.  Scaligeri. 
8vo.   1604.  1069.  1684.    Hariiin  editionufii  primam  dua;  se- 

quentes  repetiverunt, forma  typorum  ex  Italica  in  Roma- 

nam,  nti  dicitiir,  mutata. 
8vo.  1760.     Hiec  editio  est  Gronoviana?  repetitio,  adjectis 

tamen  notulise  Gronovii  Lect.  Plautin.  asterisco  notatis. 
8vo. 1788. 
8vo. 1809.1816. 


COMMENTATORES. 


Acidalius.  Libri  vigintidiviuationuni  et  interpretationnm  Plautinaruni, 

Francot'.  1607.  8vo.— Gruter.  Lamp.  Art.  Liberal.  T.  vi. 

Alciatus.  Eruditorum  aliquot  virorum  de  {.;oma;dia  et  Comicis  ver- 

sibus  commentationes,  itemqueiii  Plautum  annotationes, 
et  alia,  quibus  totus  fere  Plautiis  explicatur.  Basil. 
1568.  8vo. 


42  COMMENTATOR  t:S. 

Brantiiis.  Nota;    breves    in    Plantimi  in    Gruter.    Lamp.    Art.  Lib. 

T.  VII. 
Bnscliius.  DecimationumPlaiitinanim  Pentades.    Paris.  1521.  4to. 

Castalio.  Observati(.nnn)  Decad. 

Corblnelhis.  Nota;  ineditee    sunt  ascriptiE  ad  oras   edit.    Antvorp.    lis 

usns  est  Jacobus  Opcraiiiis  in  edit.  Paris.  1G79.  4to. 
Dissaldanis.  Aniniadversiones  ad  Plaiitum.  Salnnir.  1011.  8vo. 

Doiiza.  Centnrionatiis  sive   Plautinarum    e\plicationuni  Libb.  4. 

12mo.  Lugd.  Kat.  1587.  et  Francof.  1G02. 
Frnterns.  ^'e^i^ilnili^m  Libb.  ii.   Antverj).  1584.  8vo. 

Culiebnus.  Qiitcstioncs  Plautina-.   Paris.  1583.  8vo. — Gruteri  Lamp. 

Art,  Lib.  T.  in. 
Gruterns.  Siispicionum  Libb.  ix.  Witteberg.  1591,  Svo. 

Latinius  Latinns.  Biblioiheca  Sacra  et  Profana,  Sive  Observationesin  Sacros 

et  Profanos  Scriptores.  Rom.  1G77.  Fol. 
Lipsiiis.  Anticpiarnm  Lectionnni  Libb.  v. 

Menrsius.  Cnrae  Plautina?.  Lugd.Bat.  1598.  8vo. 

Palmcrius.  Spiciiegia  in  Gruter.    Lamp.   Art.  Lib.  T.  v. 

Pistor.  Aniniadversiones  inedita>  apnd  Taubmanniim. 

Popma.  De  Hifferentiis  Verboruni,Libriquatuor;  et  deiisu  antiquae 

locutionis  Libri  duo.  Giess.  1018.  8vo. 
Reltcrus.  Censura    in  aliquot  loca   Plauti    in   Gruter.  Lamp.  Art* 

Lib.  T.  VII. 
Rhndiginus.  Lectionum  Antiquaruni  Libri.  Bas.  1542.  Fol. 

Scioppius.  Suspectaruni  Lectionum  Libb.  v.  Norimberg.  1597.  Svo. 


M.  ACCII  PLAUTI 

AMPHITRUO. 


DRAMATIS  PEPtSON/E. 

SosiA,  Servtis. 
Jup PITER,  Deus. 
Amphitruo,  Dhx  militaris. 
Blepharo,  Arbiter. 
M E RC  u  R I U  S,  Prologtis. 
Alcumena,    Uxor  Amj)hiiruoms. 

THE!^SALA,7      .      .,, 

Bromia,      i 


ARGUMENTUM. 

In  faciem  vorsus  Ampliitnionis  Jiippiter, 
Dum  belliiui  gereret  cnm  Telebois  hostibus, 

Cum  Amphitruo  bcllum  gereret  adversus  Teltboas  suos  hostes,  Jupiter  mutalus 

*  Plauti  Asinii  Pocta  Clarissimi  Amphitrio  PI,  1.  L^g.  Alii  Mss.  Asini; 
B.  1.  n.  Poeta:  CI.  Ampli.     HI.  1.  PL  Po.  Comici  CI.    Veil.  1.  PI.  Comici  CI. 

1  Amphitriunis  versus  Frh.  versus  Amphitrionis  C.  PI.  1.2.  4.  Aniphitrinnis 
Juppiter  versus  HI.  1.  vorsus  Am.  PI.  3.  5.  a  2da  man.  PI.  6.  a  pr.  ni.  Lgg. 
Veil.  3.     luppitcr  C.  PI.  4.  Ven.  1.    Jupiter  Pll.  cjuinque,  H.  Yen.  3.  Joppiter 

NOT^ 

1  Amphitruonis'\  Codd.  alii  habent  in  sciiptione  Romana  literani  Gra;- 

Amphitruonis,  alii  Amphitryonis.  Utii-  cam  ij  letinneinnt.     Ratio  posterio- 

qne  vetiistissinii.  Ratio  prioris  scrip-  lis  scriptuiEe  est, quia  j/  Graecuni  pii- 

turae  est,  quia  Amphitruo  Graece  est  misLatinre  liuguaj  sapcuiis,  ut  «  La- 

'hjx<pnpvwu.  Moris  autem  fuit  priorum  tintuu  elatum,  deinceps  ut  i  pronnn- 

Latini  sernionis  scriptornm  ut  v  Grae-  tiatuni  est ;   inde  et  in  scriptionc  litc- 

cum  u  Latino  verterent;  posteriores  rarum  pcrmutatio. 


44 


ARGUMEN  TA. 


Alcmenam  tixorem  cepit  usurariam. 
Mercuiius  forniam  Sosiae  servi  geiit 
Absentis:  liis  Alcmena  decipitur  dolis. 
Postquani  redire  veri  Amplsitriio  et  Sosia, 
Uterqiie  ludiintur  dolis  minim  in  modum. 
Hinc  jiirgiuii),  tuimiltiis,  uxori  et  viro. 
Donee  cum  tonitru  voce  niissa  ex  aRthere, 
Adiilternm  se  Jiippiter  cont'essus  est. 


10 


in  ejus  specicm,  abusus  est  Alcmena  ejus  uxore.  Mercurius  indu'it  vuUum  Sosice 
scrci.  Ampliiti yonii  absentis.  Alcmena  circumvenitur  his  artibus.  Fostquani 
Amphitrtjo  el  Soda  reversi  sunt  ab  exeicitii,  ulerqiie  luditur  fraudibus  Jovis  et 
T\Ieicarii  mirismodis.  Hinc  oriuntiir  altercntiones  et  turba  inter  virum  Anijihi- 
tiyonem  ef  Alcmenam  K.Torem;  douce  Jupiter  confessus  est  se  esse  adulteruin, 
missa  voce  e  ccelo  cum  tonitru. 


Lgg.— 2  gerit  G.  Thelobois  C.  PH.  quatuor ;  Theholois  Larg.  Thelebois  PI.  1.  2. 
Telobois  Ven.  1.  Telebois\en.  3.—  3  Hie,  nt  a!il)i,  Mss.  variant  inter  Alcumenam 
el  Aklvumena)n  et  Alcmenam.  cepit  C.  Pi.  :}.  5.  capit  PH.  quatuor,  Ven.  1. 
usurariam  cepit  uxorem  HI.  2. — 6  veri  C.  Pt.  3.  \'en.  1.  viri  PH.  qiiin.pip. 
—7  deluduntur  C.  PH.  quinqiie,  Ven.  1.  luduntur  Pi.  6.  deluditur  G.  dolis 
abest  a  Pi.  1.  2.  et  HI.  1.  a  pr.  ni.  in  mirum  modum  C.  Pi.  3.  4.  inii-um  in 
modum  Pi.  1.  2.  5.  deluduntur  in  viirum  modum  niavult  Both. — I)  emissa 
1.  4.     emissa  ab  HI.  1.  superscripto  ex. 

NOTiE 

Juppitei"]    Codd.  antiquis  est  Jupi-     ^eu    Taphia;   insnisp,   crant   tres   ab 
te.r,  modo  per  nnuni  p,  modo  per  duo      Amphitryone     expugnatae,    Tapliias, 
pp;  uiniiruni  quia  dua;  priores  sunt      Arnobia,  et  Prionessa. 
breves  in  Jupiter,  necessitate  nunie-  3   Uxorem  usurariam]    Uxor  iisura- 


roruiu  plerumcpie  a  poetisgeminatnm 
pp,  in  prosa  item  oratione  a  librariis 
inerudiiis  gcminatum  est. 

2  Telebois]  Teleboa  Acarnania;  re- 
gie. Aristot.  '  In  Acdrnanuni  poli- 
teia  quandam  Acarnanije  partem  Cu- 


ria est,  qua;  nsu  accipitur.  Tribus 
enim  niodis  uxor  habebatur,  '  usn,' 
'  confarreatione,' '  coenitione.'  Con- 
junctio  qua; 'nsu'  tiel)at,  erat  omnium 
minima,  utpote  qua;  ad  tempns  erat, 
ant  ad  Hbitum  conjunctorum.  '  Con- 


retes  habent.  Spectantem  vero  in  farreatio'  erat  propria  Sacerdotum, 
occasum  plagani  Lelegis  tenent,  re-  dicta  quod  in  eoruni  nuptiis  'libum' 
Hquam  iude  Teleboa'.'  A  Thebanis  pra'ferretur'farreiim.' 'Cotimtio'indi- 
non  longe  distabanl  Teleboa-,  si  terra  viduani  tori  bonorumqne  omnium  so- 
iter  esset,  si  mari  longissimc  :  circiun-  cietatem  coutinebat.  Jupiter  dicitur 
ennda  enim  erat  tola  Peloponnesus  Alcmenam  'uxorem'  babuisse  '  usn- 
et  Achaia.  Ratio  autem,  cur  cxpe-  rariam,' (|uia  ex  ea  genuit  Herculem. 
ditioneni  non  suscipit  terra  Ainplii-  Porro  bonesto  '  uxoris' nomine  tegit 
tryo,  est  quia  et  superandiis  erat  (Eva.  Poi'ta  adulterium  Jovis :  neqne  enim 
mons  intermedins,  et  Teleboa;  insii-  uxor  conjugata  poterat  legibns  Ko- 
las oblinebant,  ad  quas  non  erat  ac-  nianis  esse  alterius  '  usuraria.' 
cessns  nisi  navibiis.  Teleboides  et  CVyuf]  A 'capio' dicitur  et 'cepi' sine 
Taphia;  dicta;  sunt  insiHa?,  et  incohc  diphthongo,et'coepi'cum  dipbtbongo, 
earum  Teleboie  et  Tapliii,  a  Teleboa  S  Tumultus~\  Cic,  '  Quid  est  enim 
et  Tapliio  filiis  Neptuni  et  Hip[)0-  aliud  tuniultus,nisiperturbatio  tanta, 
hoes,  ut  supra  in  Argumento  hujus  nt  ni;i)or  tiinor  oriatur  ?  Unde  etiam 
.bulaj   dfximus.     Teleboides  autem,  nomen  dictum  est  tumultus.* 


AIIGUMENTA. 


45 


ARGUMENTUM,    UT    QUIBUSDAM    VIDETUR, 
PRISCIANI. 

Jmore  captus  Alciimenas  Jnppiter, 

Miitavit  sese  in  ejus  formani  conjiigis, 

Pro  patria  Ampliitiuodmnceinit  cum  hostibiis  ; 

/fabitii  Mercuriiis  ei  siil)servit  Sosiu-: 

/s  ailvenienteis,  servuni  ac  (lomimim,  fnistra  liabet.  5 

Tiirbas  iixori  cift  Anipliitrtio  :   atque  invicfiii 

Raptant  pro  mrechis.     Biepharo  capliis  arbiter, 

L'^tt'rsit,  non  quit,  Amphitnio,  deccrnce. 

Oinnein  rem  nosciint :  geminos  Alcnifiia  enititnr. 

Jupiter  incensns  amove  Alcmcnce  sesc  converi.it  in  specicm  Amphytrionis 
ejus  mariti,  inteiea  dum  Amphitryo  gevit  bellum  ailcerstis 'rclchoits  pro  patria ; 
Mercuriiis  sub/o;v«rt  Svsice  servi  Ampliitryoiiii  ei  ministrat.  I s  illudit  hero  Ani- 
phitryoni  et  servo  Sosiiv  reversis.  Ampldinjo  movct  rixus  s\\\s  kxoj'j  Alciiienfr. 
Sese  accusant  invicem  adultcrii.  Bkpharo  iiavarfhiis  Anipliitryoiiis  delectus 
ari»i<er  jiirgii  non  potest  statuerc, liter  sit  Amphitryo.  Amphitryo,  Alcinena,  et 
Biepharo  denuini  detegunt  omnem  veritatem  rei.  Alcmenu  parturit  geminos 
pueros,  videlicet  Herculem  conceptiun  ex  Jove,  et  Iphiclum  ex  Am- 
phitryone. 

1  Alcumenas  C.  H.  1.  alii  omnca  Aicumence  ve\  Alchumencc ;  at  M.  ntiam- 
qiie  lectionem  conjiingit,  Alcmena  as. — 2  in  formum  ejus  C  Pll.  et  reliqui 
Mss.  et  Edd.  princ.  prapter  B.  1.  in  formam  illins. — 3  cernit  C.  PI.  3.  G.  et 
in  marg.  PI.  1.  5.  Ven.  I.  ccrtat  H.  M.  PI.  1.2.  .'i.  in  textn,  et  HI.  1.  e  pr. 
m. — 5  advenientis  Mss.  et  Edd.  princ.  exceptis  Lgg.  advenientem.  uc  RIss,  ct 
Ven.  1.  Jiocco  Med.  2.  probante  Gnlieim.  vice/cH\h-a. — 7  mecliis  C.  Pll.  ma- 
chis  B.  1.  Ven.  1.  Variant  Mss.  inter  Biepharo,  Blefaro,  Bleffitro,  et  Blefnrio. 
-^8  d(?c«nere  C.  Pll.  quinqiie,  Ven.  1.  discernere  Fl.  3.  Meursius  vult  L'ter 
sit  Amphitruo,  non  quit  decernere. 

1    Amnre  Alcumenas']     Pro    aniore      'frustra  esse'    est,  falli.     Sunt   diiae 


Alcnienas,  u  inserto  necessitate  nu- 
inerorum  et  versus.  '  Alcmenas'  pro, 
Alcnienes,  Genitivus  antiquns  Dori- 
cus.  Dores  enim  pro  'AXKjj.r)vr],  tjs,  di- 
cebant  'kKKix4]va,  as.  Nffivius,  '  Bicor- 
pores  gigantes  filii  terras.'  Virg.  '  Ni- 
hil ipsa  nee  auras.  Nee  sonitns  nie- 
mor.'  'Terras'  pro,  terrae  ;  'auras' 
pro  atirse,  et  etianuium  '  paterfami- 
lias' Dnrismi  sunt.  Ut  Alcmena  dicta 
est  a-Kh  Tr]s  aA/cil?,  a  robnre,  abea  dictus 
est  Alcides  ejus  filius  Hercules. 


phrases  Plautinae.    '  Frustra  esse  '  est 
etiam  Sallustii. 

6  Invicem  raptanf]  '  Rapere  '  et  de- 
rivatum  ab  eo  '  raptare,'  est  fjns,  qui 
aliiim  obtorto  collo  traliit  in  judi- 
cium. 

8  Decernere~\  Nonnullus  legit  dis- 
cernere  ;  quod  idem  est. 

9  Omnem  reni]  Camerarins,  ut  stet 
versus,  piitat  ex  duabus  vocibus  unam 
esse  conllandam,  truncata  prima 
omn...rem.      Malini  voces  invcrti  rrui 


3  Cernit  cum  hostibus]  'Cernit' pro  ^  omnem:    quam   conjecturam  adjuvat 

'decernit.'     A   '  cerno  '  fit 'cernilo,'  Lambinus,  qui  vocem   banc  o/nncm  a 

et  a 'cernito"certo,'frequeiitativum  raargine    in  contextum    descendisse 

de  frequentative.            <>  pntat. 

5  Frustra  habet'\  Frustratnr. '  Frus-  Enititur']  Donatns :  '  'Eniti'  est,  la- 

tra  habere  aliquem'  est,  fallere  ;  et  horarc,  quasi  conatu  sit  opus.' 


46  M.    ACCll    PLAUTI 


ALIUD    ARGU.MENTUM    CAMERARII. 

HuJLS  Coma'diee  arjjii  men  turn  est  in  granditate  qiiadam  adniodum  ridicu- 
Inm.  Tiadrixit  cniin  PoetaTiagicuni  argiimcntumin  Scenani  Comicam.  At- 
qiie  est  tabula  ilia  nota,  Joveni  adamasse  Alciimenam,  quae  esset  nuptacnm 
fratre  patruele  Amphitrnone.  Fnitenini, secundum  poetas,  Jovis  et  Danaiis 
filius  Perseus,  et  cum  hoc  nupta  Andromeda  Cephei  tilia;liorumque  filii  Al- 
cajus,  StiioneluSjMestor,  Electryon,  et  filiaGorgophone;  Alciei  autem  filius 
Ampliitruo;  etElectiyouis  Alcumena  ex  filia  Pelopis,quam  fuisse  aiuntap- 
pellatam  Lj'sidicen.  Cam  autem  interfecissct  Electryonem  clava  in  bovem 
niissa  invitus  Ampliitruo,  contulit  se  cum  uxoreThebas,  desponsa  quideni 
sibi ;  sed  ciii  promisisset  juratus,  se  prius  velle  ulcisci  caedem  fratrum  ipsiiis, 
quam  nuptiis  ejus  potiretur.  li  fuerant  aTaphiis,  qui  et  Telebox,  interemti. 
Adversus  hos  profectus,  qua  nocte,  bollo  confecto,  rediit,  ea  coucubuerat 
cum  Alcumena  Jupiter  ;  de  quo  Hercules  ;  concubitu  autem  viri,  Ipbicles 
rouceptus  fuit.  Sed  Plautus  tempora  etremcommiscuit,  et  fabulis  involvit. 
Nainapud  luincdccimo  mense  post  nuptias  revertitur  Amphitruo,  relicta 
gravida  domi  uxore,  Jupiter  autem  tribus  noctibus  in  unam  congestis,  qua 
nocte  Thebanura  solum  attigit  Ampliitruo,  eadein  ex  Alcumena  volupta- 
tem  capit,  quam  pra-gnantem  fecisset  mense  ante  septimo :  atque  ea  inio 
posteapartuet  humannm  et  Jovialem  foetura  enisa  fuit.  Haec  autem  habent 
iusertas  varias  ac  multipiices  ludificationes  et  frustrationes  et  errores,  qui- 
bus  cum  singular!  festivitate  dilatatur  argumentum.  Et  est  fabula  haecin- 
primis  referta  facetis  dictis  atque  jocis.     Resagitur  Thebis. 


PROLOGUS. 


MERCURIUS. 

U T  vos  in  vostris  voltis  mercimoniis 
Emundis  vendundisque  me  laetum  lucris 

Mer.  Sicnt  n]datis  ut  ego  vobissim  propitius,  et  ut  vos  cumulem  qucestu,  quando 

1    vnltis  C.  Pll.  quatuor  ;  voUis  PI.  3.  5.  B.  1.  mercemonUs  Ven.  1.— 2  VV. 
DD.  teste  Gulielmo  malunt  <«<os;  Klockius,  teste  Taubm. /ojfum  lucris. — 3 

NOT^ 

1    Foshis]  Pro  '  vestris  :'  et  etiam-         2    Latum  lucris]    '  Laetus   Mercii- 

unm  retinemus   'nostris'a  'nos,'  ut  rius,' est  *  propitius  Mercurius,'  ut  e 

est  'vestris'  a 'vos.'  contrario  apud  Propertium,  '  tristes 

Voltis]    Pro  'vultis;'    lingua   Um-  Dii,' irati,  iniqui,  infeusi,  dicuntur. 
bronim  vertitw  in  o;  hoc  patet  ex  tu-  Emundis  ^iidu7idis]  Pro  'emendis, 

mulis   et  monumentis    illius  regionis  vendendis.'     Retinuere    banc   scrip- 

vetustissiniis.       Porro   Plautus  erat  tionem  et  elementa  '  repetunda?,'  *  ge- 

Umber.  rundia,'alia. 


IN    AMPHITRUONEM     PROLOG  U.S. 


47 


Afficerc,  atque   adjiivare  in  rebus  omnibus: 

Et  lit  res,  rationesque  vestrorum  omnium 

Bene  expedire  voltis,  peregreque  et  dorai,  5 

Bonoque  atque  amplo  auctare  perpetuo  lucro, 

Quasque  incepistis  res,  quasque  inceptabitis : 

Et  uti  bonis  vos  vostrosque  omnis  nuntiis 

Me  afficere  voltis  :  ea  afteram,  ea  ut  nuntiem. 

Quae  maxime  in  rem  vostram  communem  sient :  10 

(Nam  vos  quidem  id  jam  scitis  concessum  et  datum 

Mihi  esse  ab  Diis  aliis,  nuntiis  prajsim  et  lucro :) 

Haec  ut  me  voltis  approbare,  annitier 

Lucrum  ut  perenne  vobis  semper  suppetat: 

emitis  et  venditis  vestras  merces ;  et  ut  lohis  ferum  opem  in  qtiibusvis  negoliis  : 
sicitt  vultis  me  extiicare  plane  /oris  et  domi  negotia,  et  codices  accepti  et  ex- 
])ensi,  vestrum  omnium,  et  ut  vos  Incupletem  semper  in  rehus  qiias  iiiclioavistis, 
et  quas  inclioabitis,  quccstu  et  justo  et  copioso  ;  sicut  vultis  uti  ego  vos  oh- 
lectem  et  omncs  vestros  jucundis  nuntiis  ;  et  ut  ego  ad  ros  deferam  et  annuntiem. 
ilia  qua  spectant  pntissimum  ad  vestrum  commune  emolumenium :  (neque 
enim  ignoratis  ccteros  Deos  7nilii  tribuisse  et  dctulisse,  ut  prcesim  lucro  et 
7iuntiis:J  sicut  vultis  ut  ego  rutu  faciam  ilia,  et  alluborem  ut  quccstus  jugis  ac- 


adficcre  C.  et  Mss.  omnes  ;  PI.  3.  affrice  supeiscripto  re. — 4  vostrorum  C.  PII. 
quinque,  Lj"?.  vestrorum  H.  2.  Vrn.  I.  vestrmnVl.  5.  Both,  uti  vice  ut. — 5 
pcregrique  C.  B.  1.  uteiqiie  e  pr.  m.  Lgg.  PI.  4.  5.  a  2da  ni.  Ven.  1.  peregre 
PH.  qiiatiior,  Boii.  que  omittit  PI.  5. — (i  bonuque  C  PI.  4.  que  deest  in  Pil, 
qiiinqiie,  B.  1.  Ven.  1.^9  me  ciclcre  vult  Fruter.  niox  legit  <?a  uti,  nbi  Pa- 
rens <'rt9?(e  w<  cum  Jnnt.  Aig.  3.  Ven.  G.  Par.  ut  G.  omittit.  Mox  variatur 
liic  nt  alibi  in  nuntiem  et  nunciem. — 10  communem  extat  in  C.  B.  1.  PI.  3.  in 
niar^.  Ven.  1,  deest  in  PH.  reliqnis :  mox  nostrum  Lgg. — 12  ab  C  e  pr.  ni. 
PI.  3.  a  PI.  1.  2.  G. — 13  adprntmre  C.  1*11.  approbare  B.  1.  Gruter.  conjicic 
adprosperare,  Mciirsius  appropare,  i.  e.  appropertirc  ;  Merula  ad  Ennii  Annal.  1, 
ii'lnuccre  ;  Goldastiis  adjuiere.  adnitier  C.  PI.  3.  4.  G.  ad  nitier  PI.  5.  ac  nitier 
Pi.  1.  2.  probante  Grutero  ;  enitier  G.  quod  fuit  et  nitier  judice  Bollieo. — 


NOT^ 


4  Ut  res,  rationesque  bene  e.rpedirel 
'Res'  sunt  'negotia  domestioa,'  et 
'  rationes'  sunt  ea  quaj  in  commenta- 
rios  et  codices  accepti  et  expensi  a 
niercatoribnsiefeiuntur.  Itaque  'ex- 
pedire rationes,'  est  aut  'definire,' 
quid  tibi  debeatur,  quid  debeas  ;  aut 
'  accipere,'  (juod  tibi  debeatur,  quod 
debeas  dare.  Conturbatffi  igitur  ra- 
tiones sunt,  quando  liinc  debeas,  il- 
linc  debeatur,  aut  non  vel  quid  de- 
beatur, vel  quid  debeas  liquet. 

5  Peregre  [Peregri]  Pro  '  peregre.' 


Cliarisius :  '  Perrgri,  in  loco  ;  peregre, 
ad  locum  significat.' 

12  Nuntiis  prcesim  et  lucro]  Hopc 
sunt  duo  Mercurii  officia.  'Ueorum 
nuntium'  appellat  Horatius  ;  unde 
'Epp.?is  ab  ep4ai  (\ico  ;  alspque  esse  in 
pedibus  lingiinlur,  quod  in  nuntiis 
laudeturceleiitas.  AMercurio  epf.uxiov 
veteres  lucrum  a  niercatoribus  in 
ccnniune  [lositum  appeliabant.  Et 
Persius,  '  Salivam  Mercurialcm,'  li- 
bidinem  iucri  vocat ;  et  Koivhs  'Ep^u^s 
erat  lucrum  inter  plures  di\ideiiduni. 


/J 


48  M.    ACCn    I'LAUTI 

Ita  huic  facietis  Fabulae  silentinm,  15 

Itaqiie  eequi  et  justi  hie  eritis  oranes  arbitri. 

Nunc  cujiis  jiissu  venio,  et  quamobrem  venerim, 

Dicani :  simulque  ipse  eloqiiar  nomen  meum. 

Jovis  jiissu  venio  :  noraen  Mercurii  est  mihi. 

Pater  hue  mc  misit  ad  vos  oratum  mens,  20 

Tametsi  pro  imperio  vobis  quod  dictum  foret, 

Scibat  facturos :  quippe  qui  intellexerat 

Vereri  vos  se  et  luetuere,  ita  ut  aequum  est,  Jovem : 

Verum  profecto  hoc  petere  me  precario 

A  vobis  jussit  leiiiter  dictis  bonis.  25 

Etenim  il!e,  cujus  hue  jussu  venio,  Juppiter, 

Non  minus  quam  vostrum  quivis  formidat  mahim  : 

Humana  matre  natus,  liumano  patre, 

crescat  semper:  sic  prastabilis  atteniionem  huic  fahnlce,  ut  silis  anicti  judices 
aqui  et  justi.  Amhc  aperiam  mamlnto  cujus  venio,  et  quare  renerim:  et 
una  proferam  ipse  meum  nomen.  Venio  imperio  Jovis:  mihi  est  nomen  Mer- 
curii, Mens  pater  me  misit  hue  ad  vos  rogandos,  qvanquam  non  euni  latebat  vos 
esse  acturos  qua;  vobis  dicerentur,  si  mandaret ;  utpole  qui  noverat  vos  se  revereri 
ft  meiuere  Jovem,  sicut  est  par :  sed  mihi  mundavit  me  a  vobis  contendere  precibus 
hoc  urbanitcr  et  verbis  blandis.  Nam  ille  Jupiter,  cujus  imperio  venio  hue,  7ion 
metuit  minus  adversa,  quam  quilibet  vestrtan.     Neque  est  par  admirari,  sisibi 


14  suppctat  C.  teste  Grnteio,  at  suhpetat  teste  Pareo ;  suppetat  G.  H.  Bon. 
superel  I'll,  qiiinque,  Fiis.  B.  1.  Yen.  1.  supperetVl.  1. — 16  ita  Fniter.  mavnit. 
—17  quojus  H.  L.7g.  vid.  ad  26.— 19  Mercurii  B.  1.  Yen.  1.  Mercuri  C.  Pll. 
quinque  ;  Mercurio  PI.. 5.  citatis  Virgil. '  <iii  nunc  cognomen Iiilo' el 'ciii  nomen 
ftsylo  Roiiianiuii  est.' — '23  se  delere  viilt  Friiter.  sese  B.  1.- — 26  quoJHs  C  etMss. 
vetustiores,  cujus  recentiores.  Hoc  semel  momiisse  sufficiat.  hie  jussu  C.  e 
pr.  nj.  hucjuisu  c  2da,  iiti  Lgg.  Yen.  1.  jussu  hue  Pll.  quatuor,  B.  1.  hue  deest 

NOT;E 

13  Approbare'\     Alii    adprosperare :  metuit  scrvns.' 

alii  appropnre,  pro  '  approperare,'  i.  24  Precario^  Est  precibus  et  pre- 

e. 'accelerare.' Nam  Yeteres  '  propo'  oando   ohtinere,  non    siiadendo    ant 

et'propero:'  '  lanibo' et 'lambero  :'  iniperando.  Donatns:   '  Petimus,  prv- 

'  blato  '  et '  blatero.'  rario  ;   poscimus,  pro  imperio;  postu- 

1.5  Fabulcc]  Fabnla  est  appellatio  /nniHS,  jure.'  Seneca:  'homo  est  pre- 

communis    cnjusvis    dramatis,    sive  carii  spirltns.' 

tragcediie,  sive  comoedia?,  sive  tragi-  25  Dictis  bonis]    Alludit  ad    banc 

coiuoediap  :  hie  pro  conKpdia.  proverbialem   formulam  in  sacrificiis 

16    Itaque]   Alii  ita,  sine  conjunc-  solitam  usurpari,  '  bona  verba.' 

tione.    Catullus:  'Cui  dono  lepi(ii:m,  26  Etenim  ille  Juppiter]  De  scenicn 

novum   libellum?'   Pro  '  et  lepidiim,  loquitur,   non   de   ca>lesti ;    alioquin 

et  novum.'  impiiim  fuerit. 

23    Vereri]  Donatns, 'Ffjcfur  liber, 


IN    A.MPHITRUONE.M    I'ROLOGUS.  4& 

Mirari  non  est  aequum,  sibi  si  praetimet. 

Atque  ego  quoque  etiam,  qui  Jovis  sum  filius,  30 

Contagione  mei  patris  metuo  malum. 

Propterea  pace  advenio,  et  pacem  ad  vos  aflfero, 

Jiistam  rem  et  facilem  esse  oratam  a  vobis  volo: 

Nam  juste  ab  justis  Justus  sum  orator  datus. 

Nam  injusta  ab  justis  impelrare  non  decet:  35 

Justa  autem  ab  injustis  petere,  insipientia  'st. 

Qiiippe  illi  iniqui  jus  ignorant,  ncque  tenent. 

Nunc  jam  hue  animum  omnes  ea  quas  loquar  advortite. 

Debetis  velle  quae  velimus  :  meruimus 

Et  ego  et  pater  de  vobis  et  republica.  40 

Nam  quid  ego  memorem,  ut  alios  in  tragoediis 

Vidi,  Neptunum,  Virtutem,  Victoriam, 

metuit,  utpote  procreatus  genitrice  humana  et  genitore  huinano  ;  et  es;o  qui  sum 
Jilins  Jovis,  formido  quoque  incommoda  contngione  mei  patris.  Idcirco  advenio 
hue  cum  pace,  et  ad  vos  affero  pacem.  Volo  a  vofns  rogare  rem  aquam  et  expediiam. 
Nam  ego  qui  sum  Justus,  sum  missus  ad  rogandum  res  Justus  ah  justis.  Nam 
dedecet  obtineri  injusta  ab  justis.  Est  autem  insipientia  rogare  justa  ah  injustis. 
Nam  illi  injusti  non  nnscunt  cequitatem,  neque  observant.  Nunc  convert ite  universi 
hue  mentem.  Debetis  velle  ea  qua;  volumus.  Snmus  bene  meriti  de  vobis,  et 
ego  et  pater.     Nam  quid  referam  me  vidisse  alios  Deos  in  Tragoediis,  Neptunum, 


inPl.  3.  4.  HI.  l.~29  permitet  B.  2.  pre  timet  PI.  5.— 30  at  ego  PI.  2.  B. 
1.  HI.  2.  et,  post  rasuram,B.  2.  et  HI.  1.  e  pr.  m.  etiam  dcest  in  PI.  1.  Ven. 
1. — 31  Ita  C.  Pll.  quinqiie,  Fris.  mece  matris  PI.  6.  M.  Veu.  1.  Inde  Grnter, 
emit  Mai(B  matris. — 32  Ita  C.  pacem  advenio  B.  1.  Ven.  1.  pacem  ad  vos 
venio  PI.  5.  pace  advenio  ad  vos,  pacem  ad/ero  Both,  fcro  viilt  Acidal. — 33  ora- 
tam C.  PI.  4.  Exc.  B.  2.  stipersciipto  a ;  Ven.  1.  oratum  Pll.  quin(]ue,  B.  1. 
Bon. — 34  Ita  C.  Pll.  ab  injustis  B.  1.  ad  justos  legit  Ac-idal.— 35  justa  ab  in- 
justis Fris.  injustam  ab  injustis  HI.  1.  injusta  ab  injuslis  HI.  2.  jam  injusta  vult 
Grnter.  cnm  PI.  3.  impetravi  C.  PI.  6.  Fris.  Frut.  B.  1.  G.  H.  Ven.  1.  impe- 
trare  Pll.  quinqne. — ^37  7iulliC  et  Mss.  omnes  i//i ;  Veu,  1.  ilia. — 38  animum 
ad  ea,  omisso  omnes,  Pll.  B.  I.  Ven.  1.  at  C  animum  omnequce,  omissis  ad  ea. 
loquar  C.  dicam  B.  2.  M. — 39  et  supra  meruimus  C. — 40  repupUca  L<;g. — 41 
NonnuUi,  teste  Larnbiuo,  alias.     Id  summit  Botli. — 42  et  victoriam  h^g.  —  ii 

NOT/E 

29  Prffitimft] '  At  mens  sibi  conscia      malum, 
facti  Praemetuens  adhibet  stimulos.'  Metuo  malum]  Verbera,  pistrinum, 

Lucret.  pncnas  quales  dant  dominis  servi  con- 

31  3Iei  patris]    Vulgatie   editiones      tumaces. 
Plauti   liabent,  ant   meie  matris,  aut         32  P«c-t]  Quasi  pacate,  adveridum, 
Maia  matris ;  sed  Mss.  Codd.  liabent,      per  pareui,  amice,  benevole. 
mei  pains:  quam  lectionem  fulMt  vs.  34  Oralor]  legator,  precator. 

27.  in  quo  et  ipse  Jupiter  formidat 

Delpli,  et  Var.  Clas.  Plaut.  D 


50  M.    ACCII    PLAUTI 

Mortem,  Bellonara,  commemorare  quae  bona 

Vobis  fecissent  ?  quis  benefactis  meus  pater, 

Deorum  regnator,  architectus  omnibus.  45 

Sed  mos  nunquain  illic  fuit  patri  meo, 

Ut  exprobraret  quod  bonis  faceret  boni. 

Gratum  arbitratur  esse  id  a  vobis  sibi, 

Meritoque  voi)is  bona  se  facere  quae  facit. 

Nunc  quam  rem  oratura  hue  veni,  primum  proloquar  ;      50 

Post  Argumentum  hujus  eloquar  Tragoediae. 

Quid  contraxistis  frontem  ?  quia  Tragoediam 

Dixi  futuram  banc?    Deus  sum:    commutavero 

Eandem  banc,  si  voltis :  faciam,  ex  Tragoedia 

Comoedia  ut  sit,  omnibus  iisdem  versibus.  55 

Utrum  sit,  an  non,  voltis  ?  sed  ego  stultior, 

Virtutem,  Victoriam,  Martem,  Bello7iam,jactare  beneficia,  qu<s  vobis  exiiibuissent  ? 
omnium  quorum  beneficiorum  meus  pater  Deorum  priticeps  ejctitit  auctor.  Sed 
meo  patri  fuit  nunquam  ejusmodi  consuetudo,  ut  exprobraret  ea  beneficia,  qua 
exhiberel  bonis :  arbitratur  se  accipere  a  vobis  beneficium  qnando  grati  estis, 
et  se  Vobis  exhibire  merito  beneficia,  qucB  vobis  exhibet.  Nunc  dicam  primum 
rem  quam  veni  Hue  rogatum.  Postea  exponam  argumentum  ftiyus  Tragcedice. 
Quid  adduxistis  vulttim,  quia  dixi  hanc  Fabulam  fore  Tragadiam.  Sum  Deus: 
commutuvero  hanc  eandem,  si  vult is:  faciam  ul  evadat  Comadia  e  Tragcedia  ser- 
vatis  oinnibus  iisdem  versibus.     Vultisne  ut  sit  Comoedia  an   non  sit  ?      Veruni 


heneficiis  G. — 45  Parens  deum  e  Bas.  2.  et  Lamb,  architectus  CPU.  qiiinqiie, 
B.  2.  HI,  2.  architector  PI.  2.  Fnit.  B.  1.  HI.  1.  Inde  architecton  eniit  Lam- 
bin,  roliat.  Mostell.  et  Poennl. — 46  nunquamilli  C.  Pil.  Lgg.  unquam  fuit  illi 

B,  1.  Mo\  fuit  meo  patri  PI.  G.  Lgg.  emendat  Fruter.  Sed  ille  mos  nunquam 
fuit  patri  meo. — 47  quot  bonis  Fiis.  qua  bonis  G.  H.  uti  Poiitanus,  fortasse  ex 
Angl.— 48  datum  vult  Acidalius,  ratiim  Colerus,  gnatum  Lambinus. — 49  fecit 

C.  facit  PH. — .50  C.  inter  lineas,  et  G.  quam  ob  rem:  max  oratam  PI.  2.  dein 
G.  veni,  loquar. — 51  proloquar  Pi.  5.  B.  1.  Ven.  1. — 54  eadem  G.  H.  mox  in 
Lgg.  ex  deest. — 55.  comwdiam  PI.  1.  2.  HI.  1.  M.  mox  siet  PI.  5.  et  iisdem  PI. 
1.  2.  G.  M.  Ljrg.  at  C.  supr.  lin.  hisdem,  uti  PI.  5.  et,  e  2da  n).,  Hl.'l,  e  pr. 
etjamisdem;  B.  2.  eiiam  hisdem:  mox  vorsibus  C.  PI.  1.  3.  B.  1. — 56  at  non 

NOT^ 

51  rrrtg-a?riicZ']  Tragoedia  est,  in  qua  nomine  tragoediap. 

Indunt  Dii,reges,{)iincipes.  EstPoe-  55  Comadia]    Jubet  spectatoribns 

nia  dramaticnm  illustrem  tortunam,  Mercurius  ut  ne  frontem  adducant, 

sedinfelicem,  gravietseveraoratione  et   comoediam  se   afferre  in  scenam. 

repraesentans.      Itaque    adduxernnt  Comoedia  autem  est  Poema  dramati- 

frontem    spectatores   Araphitryonis,  cum   civium  ac  vulgi  artiones  stylo 

quando  non  ad  jocos,  sed  ad  seria  se  populari  repra?sentans,  aspersis  sali- 

vocatos  a  Plauto  animadverterunt  eo  bus  ac jocis. 


IN    AMPHITRUONliM    PROLOGUS.  51 

Quasi  nesciam  vos  velle,  qui  Divus  siem. 

Teneo  quid  animi  vostri  super  hac  re  siet. 

Faciara  ut  commista  sit  Tragicocomoedia : 

Nam  me  perpetuo  facere  ut  sit  Comoedia,  60 

Reges  quo  veniant  et  Di,  non  par  arbitror. 

Quid  igitur?  quoniam  hie  servos  quoque  parteis  habet, 

Faciam,  sit,  proinde  ut  dixi,  Tragicocomcedia. 

Nune  hoc  me  orare  a  vobis  jussit  Juppiter, 

Ut  conquisitores  singuli  in  subsellia  G5 

Eant  per  totam  caveam,  spectatoribus. 

Si  cui  fautores  delegates  viderint, 

Ut  his  in  cavea  pignus  capiantur  togae. 

ego  sum  amentior,  qtmsi  ignorem  vos  velle,  ego  qui  sum  Deus.  Nod  qua;  sit  vestra 
mens  de  ca  re;  faciam,  ut  sit  Fabiila,  commixta  ex  Tragadia  et  Comcedia. 
Etenim  non  arbitror  esse  cequum  me  facere,  ut  Fabula,  in  quam  veniant  Reges 
et  pa,  sit  tantum  Comadia.  Quid  ergo?  Quia  senms  habet  etiam  partes, 
faciam  ut  sit  Tragicocomoedia,  ut  dixi.  Nu7ic  Jupiter  mihi  mandavit,  ut  a  vobis 
Togarem  id ;  aenipe  tit  conquisitores  spectatorum  eant  singuli  in  singula  sub- 
sellia per  universam  caveam,  ut  si  deprehenderint  aliquos  qui  summissi  fuerint, 
ut   cuiquam  faveant,  uti   iis  delrahant  togas  pro    sua   mercede  in  ipsa  cavea. 


PI.  1.  2.  an  we  G.— 62  pares  Ven.  3.  mox  habet  C.  B.  1.  H,  M.  deest  vox  in 
PlI.  Giiiter.  vult  servus quoqueparet.  In  PI.  1. extat  var.  lect.  servis.~Oi faciam 
hanc  proinde  Ljjg.  mox  trugicomoedia  C.  HI.  2.-65  Fniter.  ut  delere  voliiit,  cui 
obsequitur  Both.— 67  fautores  C.  PI,  2.  5.  favitores  Pll.  quatuor,  G.— 68  is  C.  e 
2da  m.  iis  e  pr.  m.  his  Pll.  B.  ].  Yen.  1.  Fruter.  vult  uti  iis,  Douza  ut  ab  his. 

NOT/E 

59  Tragicocomoedics]  Patet  ex  de-  ab  iis   qui  essent  et  peritiores,    et 

finitione,  turn  tragcediae,  turn  comce-  atate    graviores,  et   anipliores   dig- 

diae,   quid   sit  tragicoiuoedia;  mixta  nitate. 

enim  est  ex  utraque.  Tamen  tragico-         Singulil  Aut  dicendum  '  singli '  pro 

nioedia  tantum  dicitur,  quod  illustres  singuli,    ut    dicitur    'vinclum'    pro 

personae  in  ealudantjDii,  reges, prin-  vinculum,    aut    '  conqueestores  '  pro 

cipes,  non  quod  tristes  exitus  liabeat,  conquisitores:    versus  id  exigit. 
ut  tragoedia :  habet  enim  laetos,  ut         66  Caveam]   Tria  erant  spectacu- 

comoedia.  loram  loca, Circus,  Cavea  sive  Amphi- 

65  Con(/!(i5i7ores]  Erant  ii.quibus  id  theatrum,  et  Scena  sive  Tlieatrum: 

unum  incumbebat,    ut    observarent  pro  Theatre  et  Amphitheatro  Cavea 

iitrum  essent  conduct!  mercede  lau-  accipiatur  ;  et  Cavea  dicebatur,  quod 

datores  liistrionum,  qui  sno  applausu  essent  cava  loca  et  fornices  sub  Am- 

praeirent  applausui  muititudinis  ini-  phitheatro, 

peritae,  et  sic  in  inimeritos  palmam         67  Fautores  [Favitores']   Fautores : 

et  victoriam  derivarent.     Volebant  cavitores,  cautores :  cavitio,  cautio. 
enimvero  plausum  ilium  ortum  habere 


52  Rl.    ACCII    PLAUTI 

Sive  qui  ambissent  palmam  histrioiiibus ; 

Seu  cuiquam  artifici,  seu  per  scriptas  literas,  70 

Sive  qui  ipsi  ambissent,  seu  per  internuntium, 

Sive  adeo  aediles  perfidiose  quoi  duint, 

Sirempse  legem  jussit  esse  Juppiter; 

Quasi  magistratum  sibi  alterive  ambiverit. 

Virtute,  dixit,  vos  victores  vivere,  75 

Non  ambitione,  neque  perfidia :  qui  minus 

Eadem  histrioni  sit  lex,  quae  summo  viro  ? 

Virtute  ambire  oportet,  non  favitoribus. 

Sat  habet  favitornm  semper,  qui  recte  facit : 

Si  illis  fides  est,  quibus  est  ea  res  in  manu.  80 

Jupiter  voluit  esse  eandem  legem  Us,  qui  aut  amhiverint  palmam  pro  histrionibus, 
ant  pro  quoiis  artifice,  vel  per  literas  scriplas,  rel  per  sese,  vel  per  internuntium  ; 
sice  adeo  JEdiles  tribuerint  cuiquam  fraudulenter,  atque  Us  qui  amhiverint,  magis- 
tratum,  aut  sibi,  aut  alteri.  Dixit  vos  esse  victores  virtute,  non  ambitione  aut 
fraude.  Quiire  eadem  lex  non  erit  posita  histrinni,  quce  summo  viro?  Oportet 
nmbire  virtute,  non  fautoribvs.  Qui  facit  recte,  habet  semper  satis  fautorum  :  si 
habeatur fides  illis  in  poiestate  quorum  ea  res  est.     Jupiter  milii  imperavit  quoque, 


Capiatur  PU.  M.  accipiatur  H.  capiatur  pignus  B.  1.— G9  ambiissent  Arg.  3.  si 
vero  qui  ambisset  vult  Fniter.— 70  Sive  quoiqxiam  vel  cuiquam  Mss.  et  Edd. 
piinc— 71  Totns  versus  deest  in  Ven.  1.  ipse  ambisset  C.  Pll.  quatnor,  B.  1. 
ambissent  PI.  3.  6.  e  pr.  ni.  Fniter.  viilt  site  ipse  ambisset :  h^g.  sive  qui  am- 
bissent.—72  cedibiles  C— 73  si  similem  rem  ipse  in  legem  C  Pll.  quinque  ;  si 
simileminrem  ipse  in  I.  PI.  I.  2.  HI.  1.  Lipsins  vult  sirempse  in  lege  esse, 
Doiiza  et  G niter,  sirempse  in  legem,  collat.  Asin.  i.  3.  81.  Sirempse  Plauto 
primus  restituit  Fniter.  advocatis  Festo  et  Sosipatro.— 75  duxit  pro  var.  lect. 
PI.  4.  in  marg.  vivere  C.  Bon.  inuere  PI.  1.  5.  6.  sine  vos  ;  innuere,  omisso  vos, 
B.  1.  Ven.  1.  innuere  PI.  3.  et  vos  e  2da  ni.  Ven.  3.-79-82  Hi  vensns  legunlnr 
post  87  in  G.— 79  habet  C.  ex  emend,  priniitus  habere.—SO  in  illis,  omisso  si, 

NOTjE 

70  Seu  cuiquam  artifici]  Scenici  Ar-  72  JEdiles]  ErantMagistrattis  qno- 

tifires  erant  Chorus,  Cantica,  Salta-  rum  erat  aedes  publicas,  tum  sacras 

tiones,  Tibia"  paves  imparesque,  apiid  tum  profanas,  rurare,  annonam,  hides 

Cireronem.  publicos :    et   fide  interposita,  pnb- 

Seu  per  literas]   Tres  modi    ambS-  lice  pollicebantur  se   palmam   sceni- 

end^    palnias  notantnr,   per  literas,  cam    immerenti  histrioni    non   esse 

per    internuntium,    per     praevarica-  datnros. 

tionem  ;nimirum  qui  poterant  palmam  Duint]  Id  est,   dedcrint. 

consequi,  quia  omnium  optime   hide-  73  Sirempse  legem]  Similem  reipsa 

bant,   pacta    mercede    de   industria  legem;  solenne  verbum  veteribus  le- 

minus  bene  ludebant,  ut  locum  face-  gislatoribus,  a  siremps. 
ventei  quocuui  conveiierant. 


IN    AMPHITitUONKM    PROLOGUS.  63 

Hoc  qiioque  etiam  raihi  in  mandatis  dedit, 

Ut  conquisitores  fierent  hislrionibus, 

Qui  sibi  mandassent,  delej^ati  ut  plauderent; 

Quive,  quo  placeret  alter,  fecissent,  minus, 

Eis  ornamenta  et  corium  uti  conciderent.  85 

Mirari  nolim  vos,  quapropter  Juppiter 

Nunc  histriones  curet:  ne  miremini. 

Ipse  banc  actum'  st  Juppiter  Comoediam. 

Quid  admirati  estis?  quasi  vero  novum 

Nunc  proferatur,  Jovem  facere  histrioniam.  80 

Etiam  histriones  anno  cum  in  proscenio  hie 

Jovem  invocarunt,  venit :  auxilio  eis  fuit. 

Praeterea  certo  prodit  in  Tragcedia. 

Hanc  Fabulam,  inquam,  hie  Juppiter  hodie  ipse  aget, 

Et  ego  una  cum  illo.    Nunc  animum  advortite,  95 

Dum  hujus  argumentum  eloquar  Comcediae. 

Haec  urbs  est  Thebae  :  in  illisce  habitat  aedibus 
Amphitruo,  natus  Argis  ex  Argo  patre. 
Qui  cum  Alcumena  est  nupta,  Electri  filia. 

ut  crearentur  co7tquisitores  histrionxim,  qui  praceperint  ut  delegati  sihi  plauderent, 
ct  qui  fecerint  ut  alter  placeret  minus,  jussit  Jupiter  ut  iis  proscindutur  et  restis  et 
pellis.  Nevobis  videatur  miruin  quainobrem  Jupiter  curam  geral  nunc  hislrionum  : 
7ie  miremini  hoc.  Jupiter  ipse  est  acturus  hanc  Comcediam.  Quid  miramini'/ 
quasi  vero  sit  inauditum  hactenus  Jovem  exercere  scenicam:  quando  histriones  in- 
vocaverunt  Jovem  in  hoc  proscenio,  al)  anno,  venit :  prabuit  opem.  Prulerea 
Jupiter  sine  dubio  habet  locum  in  Tragoedia.  Jupiter  ipse,  inquam,  exhibtbit  hie 
hodie  hanc  Comoediam,  et  ego  simul  cum  illo.  Nunc  advertite  mentem  interea 
dum  afferam  Argumentum  hujus  Fabulct.  tJac  urbs  est  Theba.  Amphilryo 
procreatus  Argis  ex  patre  Argo  habitat  in  illisce  tectis.     Alcmena  filia  Electryonis, 


Pi.  3.  Veil.  1.  si  in  illis  Valla  et  Lamb.— 81  mihi  ille  Arg.  3.  inox  dederat  Ven. 
G.  Par.  Bas.  4.  Inde  Both.  Hoc quoque  etiam  dederat  miin  mandatis,  uti  Con- 
quisitores.— 84  placerent  C.  PI.  2.  4.  M.  fecisset  C.  V\.A.  fecisse  Pll.  quiiique. — 
85  ejus  C.  Pll.  eis  Lamb,  voluit,  iion  Tanbm.  Mox  ora,  menta  Lajlius  Pata- 
viniis,  teste  Pareo. — 87  hunc  ystrionibus  curet  G. — 90  jovem  etfucere  B.  1.  mox 
histrionam  PI.  1. — 91  PI.  1.  anno  cum  posteriu,  ex  emend,  posterno  ;  Meiirsius 
voluit  Nannio  in  proscenio  hie — Etenim  Naviov  sive  Uavviuv  meretiix  fuit,  (|1uie 
TpoffK-{\viov  cognominabatur,  teste  Antiphane  apnd  Athen.  xiir.  nitde  su.a 
haiisit  Harpocrat.  et  Suid.  Et  sane  G.  exiiibet  annio,  necnoii  Ven.  3.  inter 
emendationes  Saraceni, wajiio. — 92  isC.  Ven.  1.  his  B.  1. — 93  ctrteG. — 95  vos 
nunc  Ven.  G.  Both.— 97  Thebce  C.  PI.  3.  e  2da  ni.  Thcbe  Pll.  quinciue.- 98  Ita  C. 

NOTiE 

91  Anno']  Ante  annum. 


54  M.    ACCII    PLAUTI 

Is  nunc  Amphitruo  praefectu'st  legionibiis :  100 

Nam  cum  Telebois  bellum  est  Thebano  poplo. 

Is  priusquani  hinc  abiit  ipsemet  in  exercitum, 

Gravidam  Alcumenam  uxorem  fecit  suam. 

Nam  ego  vos  novisse  credo  jam,  ut  sit  pater  meus, 

Quam  liber  harum  rerum  multarum  siet ;  105 

Quantusque  amator  siet,  quod  complacitum  est  semel. 

Is  amare  occoepit  Alcumenam  clam  virum, 

Usuramque  ejus  corporis  cepit  sibi, 

Et  gravidam  fecit  is  earn  compressu  suo. 

Nunc,  de  Alcumena  ut  rem  teneatis  rectius,  110 

Utrinque  est  gravida,  et  ex  viro,  et  ex  summo  Jove. 

Et  meus  pater  nunc  intus  hie  cum  ilia  cubat : 

Et  haec  ob  earn  rem  nox  est  facta  longior, 

Dum  ille,  quacum  volt,  voluptatem  capit : 

Sed  ita  assimulavit  se,  quasi  Amphitruo  siet.  1J5 

Nunc  ne  hunc  ornatum  vos  meum  admiremini, 

est  nupla  cum  illo.  Ilk  Amphitryo  est  nunc  propositus  exercitui.  (Nam  populo 
Thebano  est  bellum  cum  Telebois.)  Ille  ipsemet  Amphitryo,  antequam  est  profectus 
hlnc  ad  exercitum,  fecit  gravidam  suam  uxorem  Alcmenam.  (Porro  ego  arbitror 
vos  non  ignorare  qualis  est  Jupiter  meus  pater  ;  quam  indulgeat  libenter  rebus  ama- 
toriis;  et  quanto  amore  prosequatur  id  quod  placuit  semel.)  Isccepit  amare  Alcme- 
nam inscio  viro  Anipbitryone,  et  cepit  usuram  ejus  corporis,  et  eam  fecit  gravidam 
suo  concubitu.  Nunc,  ut  intelligalis  clarius  ea  quce  ad  Alcmenam  spectanl,  ilia 
est  prcegtians  ex  duobus  patribus,  et  ex  Amphitryone  wiaiito,  et  ex  summo  Jove. 
Meus  pater  cubat  nunc  in  cedibus  cum  ilia,  et  idcirco  hcec  nox  est  facta  productior. 
Interea  dum  ille  capit  voluptatem  cum  ea  cum  qua  vuU  capere  ;  sed  ille  sese  com- 
posuit  sic,  quasi  esset  Amphitryo.     Nunc  ne  vos  admiremini  meum  hunc  ornatum, 


Pll.  B.  1.  Argus  Bon.  et  sic  Nonius  V.  Argns.— 101  est  bellum C.VU.  qiiinque, 
B.  1.  Ven.  1.  bellum  est  PI.  2.  populo  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  poplo  Bas.  2.— 103 
gravidam  uxorem  fecit  Lgg.ipse/m<Hl.  1.  M.  fecit  uxorem  \a\t  Fruter.— 104  Ita 
CPU.  quinque  ;  credo,  sinejaw,  PI.  2.— 105  libenter  PI.  1.  liber  arum  rerum  voluit 
Fruter.  coilat.  Mercat.  iv.  5.  31.  et  Mil.  iv.  2.  25.— lOGsJef  ejus,  quod  placitum 
G.  Q.  a.  quom  vel  quumquid  compl.  est  semel  Arg.  3.  Ven.  6.  Par.  Bas.  3.  Inde 
Both,  eflfecit,  Q.  a.  sit,  quod  c.  e.  s.— 107  occepit  C.  coepit  PI.  5.  clam  virum  C. 
clam  viro  B.  1.  Ven.  1.  7iamque  viro  PH.— 109  is  ahest  a  PI.  6.  eam  is  fecit  G. 
isfeeit  H.  eampse  \\.\\t  Fruter.— 114  ilia  C.  PI.  4.  5.  B.  1.  Ven.  1.  iHe  Pll. 
quatuor,  HI.  2.  quantum  H.  illam  quam  volt  G.  Hie  ilia  Arg.  3.-116  ornatum 

NOTiE 

101  PopJo]  Pro  populo  :  unde  ver-     rum]  Quam  libenter  Jupiter  indulgeat 
naculum  nostrum  j)eiy)/e.     Corbinel.        rebus  venereis  et  uxoriis  :  idque  di- 

104  Vt  sit]  Id  est,   qualis  sit.  cit,  quia  niox  de  muliere  gravida. 

105  Quam  liber  hartim  rerum  multa- 


IN  AMPHITRUONKM  PROLOGUS.  55 

Quod  ego  hue  process!  sic  cum  servili  schema, 

Veterem  atque  antiquam  rem  novam  ad  vos  proferam : 

Propterea  ornatus  in  novum  incessi  modum. 

Nam  mens  pater  intus  nunc  est,  eccum,  Juppiter :  120 

In  Amphitruonis  vortit  sese  imaginem, 

Omnesque  eum  esse  censent  servi,  qui  vident : 

Ita  versipellem  se  facit,  quando  lubet. 

Ego  servi  sumpsi  Sosias  mihi  imaginem, 

Qui  cum  Amphitruone  abiit  hinc  in  exercitum  :  325 

Ut  praeservire  amanti  meo  possem  patri : 

Atque  ut  ne,  qui  essem,  familiares  quaererent, 

Versari  crebro  hie  cum  viderent  me  domi. 

Nunc  cum  esse  credent  servum,  et  conservum  suura, 

Haud  quisquam  quaeret  qui  siem,  aut  quid  venerim.        130 

Pater  nunc  intus  suo  animo  morem  gerit : 

Cubat  complexus,  cujus  cupiens  maxume  est. 

Quae  illi  ad  legionem  facta  sunt,  memorat  pater 

Meus  Alcumenae :  at  ilia  ilium  censet  virum 

quoniam  ego  veni  hue  sic  cum  veste  servili,  vobis  proferam  res  vetuslas  sub  nova 
veste.  Idcirco  prodeo  indutus  ratione  nova  ;  nam  ecce  Jupiter  meus  pater  est  nunc 
in  (cdibus,  sese  convertit  in  similitudinem  Amphitryonis,  et  omnes  famuli  Amphi- 
tryonis,  qui  eum  conspicantur,  censent  esse  Ampliitryonem :  adeo  Jupiter  mutat 
facile  speciem  quando  placet .  Ego  mihi  induxi  formam  Sosice  servi,  quiprofectus 
est  ad  bellum  cum  Amphitryone,  ut  possem  servire  meo  patri  amanti :  el  ne  famuli 
Amphitryonis  qticererent  qui  essem,  quando  me  cernerent  crebro  versari  hie  domi. 
Nunc  quando  arbitrabuntur  me  esse  servum,  et  suum  conservum,  nullus  quaeret  quis 
sim,  aut  quare  venerim  hue.  Pater  obsequitur  nunc  sua  libidini  in  cedibus  ;  cubat 
complexus  earn  quam  deperibat.  Rleus  pater  narrat  Alcmence  ea  qua  sunt  gesta 
illic  in  exercitu :    ilia  existimat  aduUerum,  cum  quo  versatur,  esse  suum  maritum. 


hunc  PI.  6. — 117  servili  C.  ex  emend,  primitus  servidi,  quod  pro  var.  lect. 
habet  PI.  5.  schema  servoli  vuit  Melissiis,  teste  Taubm.  Citat  Cliaris.  p.  117. 
Hue  ego  processi  cum  servili  schema  ;  Priscian.  quoque  p.  679.  et  Nonnins  V. 
ipsa,  servili  schema. — 120  t  eccum  C  nnde  Grnter.  en  eccum. — 134  at  deest  in 

NOT.E 

117    Schema]    Pro    scliemate:    no-  mem'  appellat  Joveni :  quas  antem 

men  primae  pro  nomine  tertiae.  Sclie-  forilias  asciverit,  habet  lioc  disticho: 

ma   est  ornatus  scenicus.  Z«us    kvkvos,    ravpos,   aaTvpos,  xpvrhs, 

123  Versipellem']  Nata  vox  ex  Apo-  5i'   tpura   AiijSr/s,    Eiipu-nris,   'Amdirv^, 

logis,  in  quibus  beiluae  subinde  mu-  ^avdrts.    Taurus,  olor,  salyrusjit  et  au- 

tant    pellem   ad   alias    decipiendas.  rum  Jupiter,  ardens  Europen,  Leden, 

Tertull.  de  pallio  vocat  pallium  *  ver-  AntJopen,Danaen, 
siforme.'    Martian.   Cap.    'versifor- 


00  M.    ACCII    PLAUTI 

Siium  esse,  quas  cum  moecho  est :  ibi  nunc  mens  pater  135 

Memorat,  legiones  hostium  ut  fugaverit : 

Quo  pacto  sit  donis  donatus  pluiimis. 

Ea  dona,  quaj  ilJic  Amphitruoni  sunt  data, 

Abstulimus :  facile  mens  pater,  quod  volt,  facit. 

Nunc  hodie  Auiphitruo  veniet  hue  ab  exercitu,  140 

Et  servus,  cujus  ego  banc  fcro  imaginem. 

Nunc  internosse  ut  nos  possitis  facilius ; 

Ego  has  habebo  hie  usque  in  petaso  pinnulas  ; 

Turn  meo  patri  autem  torulus  inerit  aureus 

Sub  petaso  :  id  signum  Amphitruoni  non  erit.  145 

Ea  signa  nemo  horum  farailiariura 

Videre  poterit :  verum  vos  videbitis. 

Sed  Amphitruonis  illic  est  servus  Sosia, 

A  portu  illic  nunc  cum  laterna  advenit. 

Abigam  jam  ego  ilium  advenientera  ab  aedibus.  150 

Adest:  ferit.    Operae  pretium  hie  spectantibus 

Jovem  atque  Mercurium  facere  histrioniara. 

Nunc  meus  pater  refert,  ut  fuderit  copias  hostium,  quo  pacto  sit  affectus  plurimis 
jiramiis.  (Ahslulimus  en  pramia  qucefuerunt  delata  ibi  Atnphitryoni.  Meus  pater 
iigit  facile  qvod  vult.)  Nutic  Amphitryo  revet  tetur  Iwdie  hue  a  castris,  et  Sosia 
ejus  servus,  cujus  ego  prafero  speciem  ;  sed  ut  possitis  facilius  nos  secernere  ab 
inviceiii,  e^oferam  semper  has  peunas  inpileo,  et  meus  pater  geret  funiculum  auretim 
suhpileo.  Amphitryo  non  prceferet  hanc  nntum.  Nullus  hmumfamulorum  poterit 
animadrcrtere  illas  notas,  std  vos  digunscetis.  Sed  adest  Sosia  servus  Amphitryo- 
ttis :  ille  advenit  nunc  a  portu  Persico  cum  laterna  ;  ego  ilium  arcebo  nunc  ab  cedi- 
hus  adcenientem  :  prasto  est,  pidsat.  Oportet  Jovem  et  Mercurium  obire  nunc  his- 
trioniam  hie  coram  spectatoribus. 

C.  Pll.  Lgs;. — 137  donis  sit  nonnulli  teste  Pareo,  et  sic  Roth. — 141  hanc  ego 
Arg.  3.  Botli.  fg-o  omittit  H. — 142  hu7ic  et  vos  voliiit  Fniter. — 143  hnbeo  HI. 
1.  Lgg.  niox  hie  deest  in  C.  Pll.  B,  1.  Yen.  1.  dein  piuulus  C.  e  pr.  ni.  at  e 
2da  pinnulas,  wti  V.  1.  pennulas  PI.  6.  B.  1. — 144  torrulus  C.  Fris.  HI.  1.  toru- 
lus PI.  3.  6.  B.  1.  thondus  PI.  5.  tortulus  voluit  Aleuisius,  quasi  a  torquendo  : 
quocum  facit  iiota  in  maig.  B.  1.  Torulus  quoque  ornamentum  est,  quod  pedibus 
supponilur,  ianquajn  torquis  et  circulus  quidam,  qui  suram  circumdent. — 146  ho- 
runcce  Bas.  2.  Both. — 149  nunc  illuc  Med.  2.  niox  PI.  1.  adderit ;  PI.  2.  aderit ; 
HI.  1.  venit ;  Bas.  3.  hue  advenit ;  Both,  laternad,  ubi  mnlta  de  illo  d  (inali. — 
150  venientem  PI.  1.  2. — 151  adeste;  erit  Pahiier. 

NOT^ 

144  Torulus  aureus]  Id  est,  fiinicu-     retur :  '  torulus,'  quasi  tortnlns. 
Ills  aureus:  terns  est  dictus  lectus,  149  Cum   laterna]   Quia  nox    erat, 

quod  torj^,  id  est  funibus,  suspende-     immo  trinoctium. 


AAIPHITRUONIS    ACT.  I.    SC  1.  67 

ACTUS  PRIM!  SCENA  PRIMA. 

SOSIA,    MERCURIUS. 

Qui  rae  alter  est  audacior  homo?  aut  qui  me  confidentior ? 
Juventutis  mores  qui  sciam;  qui  hoc  noctis  solus  ambulem. 
Quid  faciam  nunc,  siTresviri  me  in  carcerem  compegerint? 
Inde  eras  e  promptuaria  cella  dopromar  ad  flagrum ; 
Nee  caussam  liceat  dicere  mihi,  neque  in  hero  quicquam 
auxilii  siet ;  5 

Nee  quisquam  sit,  quin  me  omnes  esse  dignum  deputent :  ita 

So.  Quis  est  tnagis  impavidus,  aut  magis  intrepidus  me  ?  qui  cognitis  moribui 
juventutis  Tliebanae  incedo  incomitatus  hac  noctis  hora?  Quid  agerem  nunc  si 
Tresviri  me  conjecerint  in  tincula  ?  Educar  ilUnc  eras  quasi  incus  e  promt uaria 
cella,  ut  verberihus  subjiciar :  neque  mihi  dubitur  copia  perorandcB  causa,  neque 
erit  aUefuid  prasidii  in  domino  Ampliitryone,  neque  existet  ullus  ex  omnibus,  qui 


1  Me  alterum  deest  in  C.  PH.  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  et  Priscian.  p.  1323.-^.2 
ohambulem  Lgg. — 3  si  nunc  Prise.  1.  c.  probante  Meursio. — 4  Cras  quasi  C. 
interpolatoris  nianii  quasi  supersciipto.  e  promptuaria  C.  Pll.  Bon.  e  promp- 
taria  B.  1.  Ven.  1.  depromptaria  HI.  1.  de  promtuaria  M. — 5  mihi  deest  in  Arg. 
3.  mox  H.  auxilium.  Hermann,  de  Metr.  p.  103.  legit — auxili  siet — deputent, 

NOTyE 

2  Juwnfuhs  mores.]  Juventutis  The-  apud  Athenienses,  vel  Tresvirorum 
banie  videlicet,  quae  grassabatur  noc-  apud  Ronianos,  ordineni  et  auc- 
tu,  et  infestos  latrociniis  vicos  sic  toritatein  obtinerent,  incertum  est. 
reddebat,  nullus  ut  nisi  audacissimus  Porro  Plautus  consultohuncerrorem 
per  eos  itare  secure  posset.  adniittit  contra    rationem    adminis- 

3  Tresviri']  Metum  sibi  esse  opor-  trandee  publics?  rei  Tliebanoruni,  turn 
tere  dixit  a  grassatoribus  nocturnis  quia  servi  rudes  sunt  reruni ;  turn  vel 
superior!  versu,  hoc  sequenti  ne  et  niaxime  quia  volebat  carpere  juven- 
ipse   grassator  habeatur,  et  hoc  no-  tutis  Ronianae  licentiam. 

mine  Tresviris  poenas  det,  sibi  esse  4  Promptuaria  cella]   Est   locus  in 

tiinendum  innuit.  Apud  Athenienses  quo  condunlur  et  e  quo  promuntur 

erant  Undecimviri    pari    auctorilate  res  quaa  ad  usum   familiarem  perti- 

cum Tresviris Romanis.  Munusautem  nent.      Qui  prjeest  promptuariae  cel- 

Triumvirorum  erat  praeesse  carceri-  Ize  '  promuscondus  '  appellatur.     In 

punire  damnatosjcognosceredefurtis.  eo  positus  est  jocus,  quod  quemad- 

Tresviri  antem  Romanihabebant  sin,  niodum  incus  depromitur  e  promp- 

guli  octo  lictores,  quorum  erat  ani-  luaria  cella,  ut  subjiciatur  malleis, 

madvertere  in  reos  judicio  Tresviro-  ita    subjiciendus    sit    Sosia   verberi- 

rum  condeniuatos.     Qui  Magistrafus  bus. 
apud  Thebanos,  vel  Undecinivirorum 


58  M.   ACCII    PLAUTI 

Quasi  incudem  me  miserum  homines  octo  validi  caedant:  ita 

Peregre  adveniens  hospitio  publicitus  accipiar. 

Hasc  heri  immodestia  coegit,  me  qui  hoc 

Noctis  a  portu  ingratis  excitavit.  10 

Nonne  idem  hoc  luci  me  mittere  potuit  ? 

Opulento  homini  hoc  servitus  dura  est? 

Hoc  magis  miser  est  divitis  servos : 

Noctesque  diesque  assiduo  satis  superque  est. 

Quo  facto,  aut  dicto  adest  opus,  quietus  ne  sis.  15 

Ipse  dominus  dives  operis,  et  laboris  expers, 

non  existimet  me  esse  meritum.  Qmre  octo  liclores  rohusH  me  verberabunt  infeli- 
cem,  quasi  incudem.  Sic  excipiar  illo  hospitio  publico  revcrsus  a  longe.  Violentia 
(iominime  compitlit  eo.  Hie  mc  ejecit  invitum  a  portu  hac  hora  noctis.  An  non 
potuit  ipse  me  mittere  interdiul  Servitus  quae  exhibetur  domino  diviti  est  prop, 
terea  molestior,  et  mancipium  locuplelis  est  idcirco  miserius,  quod  dominus  dives 
habet  semper  in  promtu  aliqnid  quod  mandet  servo  aut  faccre  aut  dicere,  ne  quies- 
cat  sertus.     Ipse  herus  ditatus  a  servis,  immunis  a  lubore,  arbitratur  se  posse  agere 

—6  quinonVUd.  B.  1.  HI.  1.— 7  homines  et  validi  desunt  in  PI.  1.  2.  mox 
itaque  B.  1.  HI.  2.  Post  h.  v.  inculcant  v.  19.  Nee  aquum,  Sfc.  C.  PI.  1.  2.  B.  1. 
—8  puplicitus  Lgg.  Versus  6.  7.  8.  in  Anapaestos  dispesciiit  Hermann,  de 
Metr.  p.  393.-9  Ita  C.  PI.  5.  at  coait  Pll.  quinque,  B.  1.  G.  M.  de  vss.  9— 
20.  vid.  Hermann,  de  Metris  p.  459.— 11  hoc  deest  in  PI.  1.  2.  3.  mox  luci 
C.  et  Charis.  p.  182.  lucis  Pll.  B.  1.  Ven.  1.  Meursitis  viilt  lucu,  coUat.  Mer- 
cat.  2.  1.  31.  Cisteli.  2.  1.  53.  et  Terent.  Adelpli.  5.  3.— 12  hcec  B.  1.  PI.  2. 
3.  4.  5.  Veil.  1.— 13  H.  v.  delere  vnit  Gulielmus.— 15  dictod  Parens,  probante 
Both,  mox  sies  B.  1.  Pi.  1.  2.  siet  HI.  1.  unde  firmatiir  Scaligeri  sit.— 17  Vice 

NOT^ 

7  Homines  octo]  Id  est,  '  octo  Lie-  clare  patet,  verba  accommodanda 
tores.'  Appellat  nno  verbo  '  iiomines  sunt.  Quod  facile  praestiteris,  si  am- 
octo,'  nt  appcllantnr  supra  Tresviri.  putes  pleonasmos  hoc  ferme  modo: 
Pergit  errare  consullo  Plautus,  et  '  Servns  domini  divitis  est  hoc  magis 
Thebanis  tribuere '  quod  Romanornm  miser,  quod  dominus  habet  semper 
erat.  opera  quae  mandet  servo  facienda,  ne 

8  Hospitio  publicitus  accipiar]Mor\a  servns  sit  quietus.  Ipse  dominus  di- 
erat  apud  veteres,  tum  Graecos,  tnm  ves  citra  laborem  arbitratnr  se  posse, 
Komanos,  ut  qui  peregre  reveiteren-  quicquid  Iiomo  potest,  optare.' 

tur,  pra.sertini  publica  re  gesta  pros-  li  Assiduo]    Non   est    adverbium, 

pore,  publico  et  hospitio  et  convivio  sed  nomen,  significatque  opulentuni. 

excipercnlur.     Jocus  est  in  iiospitio:  Cicero  :  '  Ciun  Lex  ^lia  Sentia  assi- 

sic  enim  appellat  carcerem.  duo  vindicem  assidnum  esse  jubeat, 

9  Heri  immodestia]  Vernaculo  suo  locupletem  jubet  locupleti:  locnples 
vertit  indiscretione  Corbinellus.  enim  est  assiduus  :  appellatns  ab  aare 

12  Opidento  homini]  Hie,  et   octo  dando;'  quasi  dicas  '  ab  asse  dando.' 

versus  con^equentes  obscuri  quidem  IG  Dives  operis]  Virg.  '  dives  opum 

sunt,  si  scrupnlosius  verbum   verbo  variarum.' 
reddere    volueris ;    sed    sensui,  qui 


AMI'IIITKUONIS    ACT.  I.    SO.  1.  09 

Quodcunqiic  homini  accidit  libere,  posse  retur : 

^quom  esse  putat:  non  reputat  laboris  quid  sit: 

Nee,  aequom  anne  iniquom  imperet,  cogitabit. 

Ergo,  in  servitute  expetunt  multa  iniqua :  20 

Habendum  et  ferendum  hoc  onus  est  cum  labore. 

Me.  Satius  est  me  queri  illo  raodo  servitutem,  hodie. 

Qui  fuerim  liber,  cum  nunc  potivit  pater 

Servitutis :  hie,  qui  verna  natus  est,  queritur. 

Sum  vero  verna  verbero.    So.  numero  mihi  in  mentem  fuit, 

Dis  advenientem  gratias  pro  meritis  agere,  atque  alloqui.  26 

Nas  illi,  edepol,  si  merito  meo  referre  studeant  gratias, 

quicquid  libeat.  Exislimat  id  essejuslum :  non  curat  quid  operee  sit  in  eo,  nee  at- 
tendit  utrum  mandet  justa  vel  injusla.  Igitur  plura  injusta  accidunt  in  servitute. 
Est  sustinendum  et  gerendum  hoc  onus  cum  molestia.  Mer.  Esset  (squius  me  de- 
plorare  hoc  pacta  servitutem,  ego  qui  fuerim  hodie  liber,  et  quern  pater  sutijecit  modo 
servituti:  hie  tamentatur  qui  est  proereatus  verna.  Ego  vero  sum  verna  ministerio 
quod  exhibeo  patii.  So.  Profecto  mihi  venit  in  animum,  ut  reversus  ego  referam 
gratiam  Diis  pro  meritis,  atque  salutem.  Sane  per  cedem  Pollucis,  si  illi  velint  re- 
pendere  gratias  meo  merito,  mittant  quempiam  hominem  ut  mihi  eontundat  strenue 

posse  retur  PI.  2.  poseeretur. — 20  expectant  B.  1.  snperscripto  '  a\.  expetunt ;' 
HI.  1.  expetunt,  et  var.  lect.  expectant. — 21  onus  C.  et  pro  var.  lect.  opus, 
qnain  in  textii  exhibent  B.  1.  PI.  6.  et  Edd.  princ. — 22  inillo  PI.  2.  nulla 
Pll.  qiiinque,  B.  1. — 23  Ita  C.  at  pro  var.  lect.  potuit,  quam  habet  PI.  2. 
potius  Pll.  quinque,  B.  1.  Ven.  1.— 25  verbero  C.  B.  1.  Ven.  3,  verbo  Pll.  Ven. 
1.  nunc  vera  mihi  C.  PI.  3.  4.  5.  6.  B.  1.  Ven.  1.  Nonius  numero,  quocum 
facit  G.  num  eri :  mox  Ven.  1.  mente ;  PI.  1.2.  et  nunc  mihi  ut  in  mentem;  HI.  1. 

NOT^ 

23  Potivit  Servitutis']  A  '  potio  '  ve-  abstinent  a  nequitia,  et  ne  flagris  qui- 
teri  activo.  Nunc  '  potior '  deponens  dem  temperare  possunt  a  scelere, 
tantum  est  in  usu  :  '  potior '  autem  illi  turpitudini  servitutis  novam  tur- 
fere  de  bonis,  non  de  malis  et  servi-  pitiidinem  addunt.  'Sum  verna,  quia 
tute.  videor  ministerio  quod  exhibeo  patri, 

24  Verna]  Est  qui  e  servo  natus.      et  verna,  et  verbero.' 

Viliores   autem  sunt  servi  qui  sunt  In  mentem  fuit]     Id  est,   *  venit.' 

nati,  quam  facti :  in  his  enim  manere  Non  haec  modo  in  Plauto  phrasis  fa- 

potest  mens  libera,  in  illis  a  natura  miliaris,  sed  et  Ciceroni,  pro  Lege 

inolita  servitus.  Manil.      '  Quura    vestros    portns   in 

25  Sum  verna  verbero]  In  servis  prasdonum  potestatem  fiiisse  sciatis.' 
etiamnatisesse  potest  iuterdum  mens  Ratio  hujus  syntaxeos  inde  petenda 
liberalis,  atque  adeo  libero  homine  est,  quod  '  sum'  pro  '  eo  '  et '  venio' 
digna  :  tales  fuerunt  Tyrones  Cice-  ferme  ponatur,  et  nos  Galileo  verna- 
ronis,et  Phaedri  Augusti.  Sedsaepius  culo  dicimus,  J'ai  et6  <X  Rome,  pro 
sunt  nequam,  et  quasi   ad   verbera  '  ivi.' 

facti.  Qui  autem  nonnisi  flagris  im-  27  Edepol]  Sen  '  Edepol,'  per  M- 
minentibus    accedunt  ad   opus,  aut     dem  sen  per  Templum  Pollucis,  muli- 


CO  M.    ACCII    PLAUTI 

Aliquem  hominera  allegent,  qui  mi  advenienti  os  occillet 
probe :  [irrita. 

Quoniam  bene  quas  in  me  fecerunt,  ingrata  ea  habui  atque 
Me.  Facit  ille,  quod  volgo  baud  solent,  iit  quid  se  sit  dig- 
num  sciat.  [vium 

So.  Quod  nunquam  opinatus  fui,  neque  aUus  quisquam  ci- 
Sibi  eventurum,  id  contigit,  ut  salvi  potiremur  domum. 
Victores  victis  bostibus  legiones  reveniunt  domura, 
Duello  extincto  maxumo,  atque  internecatis  hostibus; 
Qui  multa  Thebano  populo  acerba  objecit  funera,  35 

Id  vi  et  virtute  militura  victum  atque  expugnatum  oppidum 

est, 
Imperio  atque  auspicio  heri  mei  Amphitruonis  maxume. 


denies  advenienti,  quia  non  nccepi  animo  grata  eorum  beneficia.  Mer.  Hie  agit 
id  quod  alii  non  consueverunt  vulgo,  ut  ag7W8cut  quid  sit  dignum  se.  So.  Nobis 
evenit  id  quod  nunquam  arbilratus  sum,  nee  quivis  alius  civium  nobis  eventurum,  ut 
reverteremur  domum  incolumcs.  Copia  repetunl  victrices  domum,  dehcllatis  hosti- 
bus, confecfomuximo  bello,  et  trucidutis  hostibus.  Ilia  urbs,  quce  attulit  exitium 
tristissimtim,  est  subacia  atque  capta  impetu  et  fortitudine  militum,  potissimum 
imperio  et  auspieio  mei  heri  Amphitryonis.     Ornavit  suos  cites  spoliis,  et  prijediis, 


el  nunc  mihi  vero  in  m,  ptinctis  notato  et:  dein  vetiit  PI.  6. — 28  occiletPl.  1.  2. 
teste  Grutero,  ocillet,  teste  Pareo  ;  B.  1.  oscillet. — 29  bo7ta  quae  PI.  3.  uti  B.  1. 
pro  var.  lect.  bene  qu^cPll.quinqiie  ;  bene  quiC. — 30  solet  G.  M.  mox  sciantP\. 
2.  Her.— 32  Ita  C.  Fi  is.  PH.  quinrine,  PI.  4.  e  2da  m.  B.  1.  Yen,  1.  domi  Bon. 
et  B.  1.  pro  var.  lect.  Hoc  voluit  Doiiza. — 34  quod  internectisVl.  3.  4.  5.6.  G. 
H.  M.  et  B.  1.  ubi  quod  abest ;  inleremtis  PI.  5. — 35  quod  PI.  3.  5.  B.  1.  uti 
voluit  Meursius,  edidit  Both,  udjecit  V\.  5. — 36  victum  C  e  2da  ni.  vinctutn 
e  pr.  m.  at  ncutra  vox  adest  in  PI.  1.  2.  mox  PI.  2.  3.  est  oppidum. — 38  qui 

aOTM 

eribus    virisque  commune  jusjuvan-  tnr  lioc  loco   innuere    Sosia  bellum 

dum:    '  jEcastor'    fceminis   tantum,  fuisse  Tliebanis  cum  Telebois  :  tamen 

*  Hercle  '  viris  familiare.  bellum  erat  Argivoi  um  in   ultionem 

28  O.S- occiWet] '  Occilio' ab  '  occo,'  injuriae  Electiyoni  Argivornm  Regi 

quod    est     ab    a>,Micultura     sunitum  illata?,  in   quo    bello  Thebani   erant 

verbum,et  significat  glebasocca  com-  tantum  inter  auxiliares  copias.  Eun- 

minuere,  ne  trudentis  sese  e  terra  se-  dem  errorem  admittit,  seu  prudens, 

getis  mucronem  obtundant.  sen    imprudens    Sosia    in    Creonte : 

34  £)ufWo]  Quasi  '  duorumbelliun;'  neque  enim  agebatur  de  stabiliendo 
iinde  etiamnum  'perduelles  '  appel-  regno  Thebanorum,  sed  de  recupe- 
lantiir  hostes.  '  Perduellionis  rei,'  randa  praedaabElectryoneet  Argivia 
hostes,  aut  principis,  aut  patriae;  et  ablata. 

'Duellona'  olim  Bellona.  Funera  acerba}   Virg.    ♦  Et  ftinere 

35  Qui  multa  Thebano  populo}  Vide-  mersit  acerbo.' 


AMPHITRUONIS    ACT.   I.    SC.  J.  61 

Praeda  atque  agro  adoreaque  aflecit  populares  suos, 

Regique  Thebano  Creonti  regnura  stabilivit  suum. 

Me  a  porta  piasmisit  domum,  ut  haec  nuntiem  uxori  suae  :  40 

Ut  gesserit  rcmpublicam  ductu,  imperio,  auspicio  suo. 

Ea  nunc  meditabor,  quo  modo  illi  dicam,  quum  illo  advenero. 

Si  dixero  mendacium,  solens  meo  more  fecero. 

Nam  quom  pugnabant  maxume,  ego  fugiebam  maxume. 

Verumtamen  quasi  aftuerim  simulabo  atque  audita  eloquar. 

Sed  quo  modo  et  verbis  quibus  me  deceatfabularier,       46 

Prius  ipse  mecum  etiam  volo  hie  meditari :  sic  hoc  prolo- 

quar : 
Principio  ut  illo  advenimus,  ubi  primum  terram  tetigimus, 
Continuo  Amphitruo  delegit  viros  primorum  principes  : 
Eos  legat :  Teleboisjubet  sententiam  ut  dicant  suam.      50 
Si  sine  vi  et  sine  bello  velint  rapta  et  raptores  tradere, 
Si  quse  asportassent,  reddcrent;    se  exercitum   extempio 

domum 

et  frumento  lionorario,  confirmavitque  Creonti  regi  Thebano  sunm  imperium.  Ain- 
phitryo  me  prcBmisit  a  portu  ad  cedes,  ut  referam  hcec  sucb  conjugi,  qitemadmodum 
administrarit  negotium  jmblicum  suo  regimine,  sids  imperils,  auspiciis :  nunc  re- 
petam  animo  quo  paclo  illi  commemorubo  ea  quando  advenero  itluc.  Si  protiilero 
mendacium,  faciam  ita  ut  soleo  mea  consuetudine.  Nam  quando  illi  dccertabant 
acerrime,  turn  ego  fugiebam  veiocissime.  Attamen  fingam  quasi  affuerim,  et  edi- 
cain  ea  quw  uudivi.  Sed  volo  meditari  nntea  mecum  quo  pacta  ant  qua  ratione 
oporteat  me  verba  facere.  Referam  luce  hoc  modo  :  Initio,  statim  atque  advenimus 
illuc,  statitn  atque  terram  attigimus,  Amphitryo  delegit  e  vestigio  viros  praxipuos: 
eos  mittit  legatos:  mandal  aperiant  suam  ipsins  mentem  Telebois :  si  velint  dedere 
bona  Electryonis  rapta,  sine  vi  et  sine  bello,  si  restiluant  quae  abstulerunt,  se  e 


prffdaVen.  C— 39  Creoni  C  PI.  1.  2.  Creonti  Pll.  qnatiior,  B.  1.— 41  tuni 
super  fg-o  extat  in  C.  e  2da  ni. — 43  Ita  Pll.  B,  1.  at  C.  verum  quasi  adftieriiii 
tamen.—i6  decet  Pll.  1.  2.  3.-47  Ipse  prius  B.  1. — 52  reddere  C.  post  rasmani. 

NOT.E 

38    Adoreal   Veteres   Romani  oni-  incolae,  sen  Acarnaniac,  sen  Boeotiap, 

neni  agiorimi  proventum  'adoream'  finitiniarumque    insulannn,    dicti    a 

appellabant,  qnam  quoniam  victori-  Teleboa   et    Tapliio    Hippotlioes  et 

bus  militibus   duces    tril)uere    soliti  Neptuni  filiis. 

essent,  hinc  laus  bellica  crepit  appel-  51    Rapta   et  raptores]    Spolia,  ab 

lari  *  adorea.'  '  Adoris '  penultiinani  Electryonect  Argivis  ablata,  etTele- 

nunc    corripit,    nunc    pioducit,     et  boas,  qui  rapuerant.     In  hoc  et  fides 

'  adorea' antepennltiuiam,  quia  olini  historiae    laborat :   nam   spolia   apud 

'  adus,aderis'dicebatur,  cnjiis  penul-  Pliiloxenum  deposita  jam  recuperata 

tima  e,  mutata  in  o,  retinet  quauti-  fueiant  et  restitutaElectryoniab  Am- 

tatem.  piiitryone. 

50  Telebois]  Qui    et  Tapliii    erant 


62  M,    ACCll    PLAUTI 

Reducturum,  abituros  agro  Argivos,  pacem  atque  ocium 
Dare  illis :  sin  aliter  sient  animati,  iieque  dent  quae  petat, 
Sese  igitur  summa  vi  virisque  eorum  oppidum  expugnas- 
sere.  55 

Haec  ubi  Telebois  ordine  iterarunt,  quos  praefecerat 
Amphitruo  :  raagnanimi  viri  freti  virtute,  et  viribus 
Superbi,  nimis  ferociter  legates  nostros  increpant. 
Respondent,  bello  se  et  suos  tiitari  posse :  proinde  uti 
Propere  de  finibus  suis  exercitus  deducerent.  60 

Heec  ubi  legati  pertulere,  Amphitruo  castris  illico 
Producit  omnem  exercitum :  contra  Teleboae  ex  oppido 
Legiones  educunt  suas,  nimis  pulchris  armis  praeditas. 
Postquam  utrinque  exitum  est  maxuma  copia, 
Dispertiti  viri,  dispertiti  ordines  :  65 

Nos  nostras  more  nostro  et  modo  instruximus  legiones. 
Item  hostes  contra  legiones  suas  instruunt. 
Deinde  utrique  imperatores  in  medium  exeunt 
Extra  turbam  ordinum  ;  colloquuntur:  simul 
Convenit,  victi  utri  sint  eo  praelio,  70 

vestigio  reduchirtim  domum  copias,  Argivos  exccssuros  agro,  illis  couccssuros  pacem 
atque  otium  ;  si  vera  sint  aliter  affecti,  neque  exhibeant  qua  petat,  sese  expugna- 
turum  esse  statim  eorum  urbem  summa  vi,  immissisqne  viris.  Quando  illi,  quos  Am- 
phitryo  delegarat,  renunliarunt  h<ec  sigillatim  Telebois,  fort issimi  viri  confisi  forti- 
tudine,  et  elati  viribus,  res])ondent  nimis  arroganter  nostris  legatis:  reponunt  se 
posse  sese  defendere  et  suos  armis ;  et  idcirco  ut  educunt  velociter  copias  de  suis  fini- 
bus. Statim  atque  legati  nuntiaverunt  lieec,  Ampldtrtjo  profert  repente  omnes  co- 
pias: ex  adverso  Teleboce  proferiint  ex  urbe  suas  copias  instructas  armis  valde  ele- 
gantibus.  Postquam  proditum  est  hinc  inde  maximo  numero,  distributi  milites,  dis- 
tributi  ordines  ;  nos  instruximus  nostras  capias,  pro  nost7-a  consuetudine  et  arbitrio: 
eodem  pacto  hostes  dirigunt  suas  copias  ex  adverso.  Postea  utrique  duces  prodeunt 
in  medium  extra  ordiiies  confertos,  colloquuntitr  una,  convenit  ut  ii,  qui  fuerint 

— 53  habituros  agros  Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  B.  1. — 55  expugnasse  Pll.  et  C.  e  pr.  m. 
e  2da  expugnassere ;  B.  1.  expugnaturum  esse ,  at  in  inarg. '  al.  expugruisse.' — 58 
superbe  C.  Lag.  superbi  Pll.  B.  1.  niox  ferocitus  Lgg.— 59  se  suosque  Lgg.  et 
se  et  PI.  4.  B.  1.  et  deest  in  C.  Pll.  quinqtie.— CO  de  suis  finibus  C.  PI.  6.  B.  1. 
H.  M. — 61  e  castris  B.  1.— 63  reducuyit  C.  e  pr.  m.  seducunt  e  2da, — 65  Pal- 
mer e  vet.  cod.  Distributi  viri,  diribiti  ordines;  Herald,  e  Ms,  sno  disposili 
ordines. — 66  nostros  Both. — 68  utrinque,  et  mox  colloquutum,  Lgg.  et  Serv.  Ful- 
densis  teste  Goldasto  :  uterque  PI.  2.  utrique  exeunt  imperatores  in  medium  B. 

NOT^ 

53  Ocium  Dare']  Virg.  '  otia  fecit.'      alibi,  *  reconciliasso,' '  amassc' 
55  Expugnassere']  Ab  '  expugnasso,'         66    More  nosti-o   et   modo]    Horat. 
pro    *  expugnavero  :'    '  impetrasso  '     '  more  niodoqiie.' 


AWPHITRUONIS    ACT.  I.    SC.  1.  63 

Urbem,  agrum,  aravS,  focos,  seque  uti  dederent. 

Postquam  id  actu'  est,  tubaj  utrinque  canunt :  contra 

Consonat  terra  :  clamorem  utrinque  efferunt. 

Imperator  utrinque  hinc  et  iliinc  Jovi 

Vota  suscipere,  hortari  exercitum :  75 

Pro  se  quisque,  id  quod  quisque  potest  et  valet. 

Edit ;  ferro  ferit :  tela  frangunt :  boat 

Coelum  fremitu  virum :  ex  spiritu  atque  anhelitu 

Nebula  constat:  cadunt  volueris  vi  et  virium. 

Denique,  ut  voluimus,  nostra  superat  manus :  80 

Hostes  crebri  cadunt:  nostri  contra  ingruunt. 

Vicimus  vi  feroces. 

Sed  fugam  in  se  taraen  nemo  convortitur. 

Nee  recedit  loco,  quin  statim  rem  gerat. 

Aniraam  omittunt  priusquam  loco  demigrent :  85 

Quisque  uti  steterat,  jacet,  obtinetque  ordinem. 


superati  hoc  certamine,  traderent  civitnfem,  regionem,  altaria,  pennies,  et  te. 
Postquam  id  est  factum,  tuba  clangunl  hinc  inde  ;  terra  consonat ;  attollunt  vocent 
ex  utraque  parte ;  uterque  dux  creph  iiuncupare  mtaJovi;  x\tt\m(\\ie  hinc  et  il- 
iinc incitare  copias ;  quisque  prcestat  pro  se  id  quod  valet  et  potest  ;  ferit  ferro; 
tela  edunt  fragorem ;  caelum  rcsonat  fremitu  homimim;  nuhes  surgit  ex  spiritu  et 
anhelitu;  corruunt  vi  rulnerum  et  impressione  nosirarmn  virium :  demum  nosier 
exercitus  vincit,  quemadmoduin  optabamus  ;  hostes  funduntur  passim  ;  nostri  ex 
ad  verso  irrumpunt  ;  superaiimus  clati  viribns.  Attamen  nullus  capessit  fugam,  ne- 
que  relinquit  locum  ?<t  stans  dtcertet ;  antequam  cedant  de  statione,  oppetunt  mor- 
tem; quilibet  sternitur  in  eodem  loco  in  quo  depugnaverat,retinetque  suiim  ordi- 


I. — 70  utriqueH.  1. — 73  Consonant  ferra  Scriver.  inox  clamoremque  C.  at  que 
abest  a  PH. — 76  Voces  id — valet  pro  spiiriis  habet  Palmer,  et  iiiox  legit 
Fcedit  ferit —fragunt. — 78  spiratu  Lgg.  spiritus  B.  1,  PI.  2.  3.  5.  6.  et  PI.  1.  e 
pr.  m.  niox  atque  deest  in  Pll.  B.  1.  et  Veii.  3.  Med.  2.  Arg.  3.— 80  vnlumus 
Pli.  B.  1.  et  (;.  6  pr.  111.— 80,  81  Versus  disponunt  /3',  a,  Jiint.  Ven.  6.  Par. 
probante  Botlieo. — 82  vicinius  voliiit  Grnter.  vifero  vicimus  nn\\%  Codd.  Leid. 
teste  Hermamio  de  Metr.  p.  209.— 83  fuga  PI.  2.  mox  Lamb,  et  Palmer  hi 
ce.— 85  abmittunt  PI.  4.  obmiltunt  G.  H.  amiltur^t  PI.  1.  et  M.  e  2da  m.  iiti 
voluit  Doiiza.— 86  ut  C.  Pll.  B.  1.  Lips,  probat  Douza.— 88  itiducere  se  PI. 

Mor^ 

71  Dederent]  Tit.  Livius  qua  for-  sua   potestate  ?    Est.    Deditisne    vos 

mafieretdeditio  notat :  '  Rex  iiiterro-  Populumque     Collatiiiiini,      urbem, 

gavit,  Estisne  vos  Legati  Oratores-  agios,     aquam,    terminos,    dehibra, 

que  missi  a  Populo  Collatino,  ut  vos  utensilia,  diviiia  humaiiaque   omnia, 

Populumque  CoUatinnm    dederetis.'  in  nieam  Populique  Romaui  deditio- 

Sunius.    Estne  Populus  Coliatinns  in  nem  ?  Dediraus.  Et  ego  recipio.' 


64  M.    ACCIl    PLAUTI 

Hoc  ubi  Amphitruo  hems  conspicatus  est, 

lUico  equites  jiibet  dextera  inducere. 

Equites  parent  citi :  ab  dextera  maxumo 

Cum  clamore  involant,  impetu  alacri  :  90 

Foedar\t  et  proterunt  hostium  copias  jure  injustas. 

Me.  Nunquam  etiam  quicquam  adhuc  verborum  est  prolo- 

cutus  perperam  :  [est,  pater. 

Namque  ego  fui  illic  in  re  proesenti,  et  raeus,  quom  pugnatum 
So.  Perduelles  penetrant  se  in  fiigam:  ibi  nostris  animus 

additus  est : 
Vortentibus  Telebois,  telis  coraplebantur  corpora  ;  95 

Ipsusque  Amphitruo  regem  Pterelam  sua  obtruncavit  manu. 
Haec  illic  est  pugnata  pugna  usque  a  mane  ad  vesperum : 
Hoc  adeo  hoc  commemini  magis,  quia  illo  die  impransus 
Sed  pra?lium  id  tandem  diremit  nox  interventu  suo.  [fui. 
Postridie  in  castra  exurbe  ad  nos  veniunt  flentes  principes  : 
Velatis  manibus  orant,  ignoscamus  peccatum  suum  :     101 


nem.  Qunndo  Amphilryo  vidit  hoc,  illico  mundat  equitibus  tU  a  dextrn  cornu  in- 
vadant.  Equites  obsequuntur  veloces.  Irrumpunt  a  dextra  cum  maxima  vocife- 
rnlinne,  obtvuiicnnt  et  pessundant  jure  exercilum  ivjustum  hostium,  impetu  alocri. 
Mer.  NiiUum  adhuc  protulit  verhum  falsum :  nam  ego  fid  illic  in  hue  pugna:  et 
meus  palei\  quatidn  est  certutum.  So.  Hostes  se  conrertnnt  in  fugam.  Tunc  ani- 
mus acccssil  nostris,  Tclebvis  cedentibus.  Corpora  complebantur  jaculis,  et  Am- 
jihitryn  ipse  interfecit  regem  Pterelam  sua  manu.  Hoc  certamen  incruduit  a 
mane  ad  vesperam.  Recordor  livjns  rci  hoc  magis,  quia  fui  inccenatus  illo  die.  Ve- 
rum  nox  diremit  denique  illud  certamen  suo  adventu.  Die  sequenti  primates  la- 
crymantes  veniunt  ex  urbe  in  castra,  precantur  manibus  obvelatis,  «<  condonemus 


6.  Lami).  conjicit  invadere  vel  irruvere,  Mernia  probante,  Palnifr  vero  imm- 
dere. — 90  volucri  Ms.  Pirckheimeri,  teste  Picarto,  et  G.  M.  impetuque  Ras. 
2.  et  Lamb.— 91  invisas  voliiit  Meiirsins.— 93  Nam  ego  PI.  3.  4.  5.  6.  B.  1 .  HI.  2. 
iiiox  piignatns  Ven.  1.  lit  videnir. — 94  meus  animus  Yen.  I. — 95  complentur  PI. 
1.  2.  HI.  1. — 96  obtruncat  HI.  2.  et  HI.  1.  e  pr.  m.— 97  a  manu  ttsque  ad  PI. 
1.  2.  HI.  1.  Alii,  \esleI'areo,ab  usque  mane  ad  ;  deest  M.s^j/e  in  HI.  2. —  98  Hac 
adeo  PI.  5.  mox  hoc  altertim  deest  in  PI.  3.  B.  1.  HI.  2. — 99  interruptu  HI.  2. 

NOT^ 

101     Velatis  manibus]    Qni    pacem  ramos.'      Unde    Neotericns     aliquis 

iogal>ant,  piiFferebant  raninni  olivse,  existimavit     Iciiendiini    esse    vitlatis 

de  quo   pendebant  conipluics  flocci  manibus,  non  velatis.     Ideo  autem  et 

lanae,   ita   ut    his    tegeretnr    manns.  olea    et    floenis    lan.e    snnt    insignia 

Virgilius  :  '  Ciii  me  foi  tuna  precaii,  pacis,  quia  nihil  his  moUins. 
Et  vitta   comtos  voluit    pratendere 


AMPHITRUONIS    A.CT.   1.    8C.   1.  65 

Deduntque  se  divina  humanaque  omnia,  urbera  et  liberos. 
In  ditionem  atque  in  arbitratiim,  cuncti,  Thebano  poplo. 
Post  ob  virtutem  hero  Amphitruoni  patera  donata  aurea  est, 
Qui  Pterela  potitare  rex  solitus  est.  Hajc  sic  dicam  herae. 
Nunc  pergam  heri  iraperiuin  exequi,  et  me  domum  capes- 
sere.  106 
Mk.  Atat!  illic  hue  iturus  est:   ibo  ego  illi  obviam. 
Neque  ego  hunc  hominem  hodie  ad  aedis  has  sinam  un- 

quam  accedere : 
Quando  imago  est  hujus  in  me,  certum  est  hominem  eludere. 
Et  enimvero,  quoniam  formam  cepi  hujus  in  me,  et  statum, 
Decet  et  facta  moresque  hujus  habere  me  similes  item.  Ill 
Itaque  me  malum  esse  oportet,callidum,  astutum  admodum, 
Atque  hunc,  telo  suo  sibi,  malitia  a  foribus  pellere.  [agat. 
Sed  quid  illuc  est  ?  Coelum  aspectat :  observabo  quam  rem 
So.  Certe  adepol  scio,  si  aliud  quicquam  est  quod  credam, 
aut  certo  sciam,  115 

suam  culpajn ;  et  se  dedunt,  cuncta  sacra  et  pro/ana,  civitatem  et  liberos  in  potesta- 
tern  atque  in  arbitriuin  populo  Thebano.  Postea  est  oblata  patera  anrea  meo  hero 
Amphitrijoni  ob  virtutem :  narrabo  hcec  ita  herce.  Nunc  pergam  impkre  manda- 
turn  heri,  et  me  conferre  in  cedes.  Mer.  At  vera  ille  ingressurus  est  hue,  ego  me 
conferam  obviam  illi,  neque  ego  patiar  uUatenus  hunc  hominem  accedere  ad  has  cedes  ; 
quoniam  hujus  species  est  in  me,  stat  hidificare  hominem.  Etenim  quia  indui  me 
ejus  imagine  et  statura,  oportct  me  reprasentare  etiam  actiones  et  mores  hujus  si- 
miles. Quapropter  est  necesse  me  esse  insigniter  nequam,  versutum,  dolosum,  et 
eum  arcere  ajanuaper  nequitiam,  quae  est  telum  quo  solet  arniari.  Sed  quid  est 
hoc?  Speculatur  coelum.  Attendam  quid  faciat.  So.  Sa>ie  per  cedem  Poltucis 
scio,et  credo  pro  certo,  si  est  aliud  quicquam  quod  credam  et  sciam,  Deum  noctis 


at  interventu 'pro  \diV.  lect. — 103  in  prius  abest  a  PI.  5.  6.  mox  deditionem 
PI.  4.  G.  dictionem  HI.  2.  dein  arbitrium  PI.  1.  2.  3.  HI.  1.  2.  Lgg.  in  alterum 
oraittunt. — 104  est  aurea  Mss.  omnes  et  edd.  princ. — 105  poare  C.  e  pr. 
in.  <  superscripto ;  potitare  B.  I.  F.xc.  mox  abest  r^.r  a  PI.  1.  2.  in  C.  su- 
perscriptum;  potareB.  1.  HI.  1.  2.  Lgg.  Ven.  1.  3.  Bon. — 107  hoc  PI.  2.  e 
pr.  m.  hone  e  2da ;  Pll.  quatuor  hunc;  illic  illuc  Yen.  1.  3.  Bon.  HI.  1.  ex 
emend,  mox  ego  abest  a  PI.  1.  2. — 108  deest  ego  in  HI.  1.  mox  nunquam  Ven. 

1.  3. — 109  est  hodie  eludere  Lgg. — 110  qui  formam  HI.  1. — 113  suo  sua  PI.  1. 

2.  3.  5.  B.  1.  HI.  2.— 114  illud  HI.  2.— 115  si  quicquam  est  aliud  HI.  1.  2.  Lgg. 
"Ven.  1.  3.  Bon.  mox  quid  C.  dein  certe  PI.  1.  2.  3.  5.  denique  scio  PI.  2.— 116 

NOTvE 

113  Telo  suol   Suo  ipsius  telo,  ut     sua  culpa:  //  se  coupe  la  gorge  de  son 
vs.  171.  '  suo  ipsius  jumento,*  id  est,     propre  couteau, 

Delph.  et  Var.CUts.  Plant,  E 


66  M.   ACCII    PLAUTI 

Credo  ego  hac  noctu  Nocturnum  obdormivisse  ebrium. 
Xamneque  se  Septentriones  quoquam  in  coelo  commovent, 
Neque  se  Luna  quoqnam  mutat  atque  uti  exorta  estsemel. 
Nee  Jugulae,  neque  Vesperugo,  neque  Vergiliaj  occidunt. 
Ita  statiin  slant  signa :  neque  nox  quoquam  concedit  die.  120 
Mr.  Perge,  nox,  ut  occepisti !  gere  patri  morem  meo  : 
Optumo  optume  optumam  operam  das :  datam  pulchre  locas. 
So.  Neque  ego  hac  nocte  longiorem  mevidisse  censeo: 

ohrutumsotimo  et  vino  hac  nocte.  Nam  neque  Septemtriones  commovent  se  quo- 
quam in  ccelo,  neque  Luna  se  mutat  a  loco  in  qxio  est  orta  semel,  nee  Orion,  nee 
Lucifer,  nee  Pleiades,  occidunt ;  adeo  signa  stunt  in  stationibus,  neque  tenebree 
concedunt  in  ulla  parte  lumini.  Mer.  Procede,  nox,  ut  instituisti ;  obsequere  meo 
patri,  navas  optime  optimum  operam  Deo  optima,  collocas  egregie  munus.  So.  A'e- 
que  ego  existimo  me  vidisse  noctem  productiorem  Jmc  nocte,  prater  unam  similem, 


obdormisse  C.  PI.  3.  4.  B.  1.  ohdormuisse  PI.  6.  dormivisse  HI,  1. — 117  se  deest 
in  HI.  1.  2. — 118  motat  statque  vnit  Passerat.  atque  vbi  HI.  2. — 119  neque 
jugulce  HI.  1.  2.  jugula  Junt.  et  edtl.  recentiores,  probanle  Botlieo,  qni,  post 
alios,  citat  Varron.  L.  L.  vi.  3.  p.  81.  '  Apiid  Plautum,  Neque  jugula  neque 
vesperugo  neque  vergilice  occidunt,  jni^ula  signum  est,  qnod  Acciiis  appellat 
Oriona,  cum  ait '  citius  Orion  patefit ;'  liujtis  signi  caput  dicitnr  e  stellis  qua- 
tuor,  (]iias  infra  duae  clarae,  qnas  appellant  luimeros,  inter  quas,  quod  vide- 
tur  jiigiilum,  unde  Jugulse  dicta.'  Hunc  Varronis  locum  citat  margo  B.  1. 
et  legit  quod  Quintus  Accius...cicius...patefent,  ex  tribus  stellis. ..inter  quia  vide- 
<«r...omisso  unde. — 122  optime  optumo  Ven.  1.  3.  Bon.  Junt.  Both,  mox  des 

NOTiE 

116  Nocturnum']  Stella  Veneris.  saepe  videret,  Commisit  noctes  in  sua 

119  Jugula;']  Festus:  '  Jugula, s^teWa.  vota  duas.'  Seneca  in  Agamemnoae 
est  Orion  dicta,  quod  amplior  sit  ce-  dicit  Herculeni  non  una  nocte  fuisse 
teris,  quasi  nux  juglans.'  procreatum,   sed  quota   non  notat : 

120  Statini]  Stando  fixe.  '  Violentus  ille  nocte  non   una  potnit 
Die]  Pro  diei.    Virgilius:  'Libra     creari.'      Propertius   etiam    et  ipse 

die   somnique   pares  ubi  fecerit  ho-  Poeta  diligens  :   '  Jupiter  Alcmense 

ras.'  geminas  requieverat  Arctos;  Et  cce- 

12i  Hac  nocte  longiorem]  T)i\ us  Hie-  luin  noctu  bis  sine  Rege  fnit.'     Ly- 

ronymus  notat  fuisse  tantum  '  gemi-  cophroni  Hercules, rpiffeATjcoset  Tpwcr- 

nani  noctem,' adversus  Vigilant.  '  Li-  Trfpos  \eaiu,  leo  trinox  :  Justino  Mar- 

bere  proclamabis  te  esse  aut  Mercu-  tyri,  rptea-nepos  'A\KeiSris  :  et  Statins 

rium,  propter  nuuimorum   cupidita-  appellat     '  ternocteni    Herculeam  :' 

tern,    aut   Nocturnum,  juxta  Plauti  vulgo    dicitnr    *  trinoctium    Hercu- 

Amphitryonem,quodormiente  in  Ale-  leuni :'  apud  Arnobiuni  '  novem  noc- 

menas  adulterio  duas  noctes  Jupiter  tes  sunt :'  apud  Clementem  Alexan- 

copnlavit,  ut  magnzefoititndinis  Her-  drinum  item:  'Jupiter  pater  nocti- 

cnles  nasceretur.'    Ovidius  idem  ca-  bus  vix  novem  nnam  potnit  prolem 

nit :  '  Ipse  Deum  genitor,  ne  te  tara  extundere,  concinnare,  compingere.' 


AMPHITRl/ONIS    ACT.    I.    SC.    1.  67 

Nisi  item  unam,  verberatus  quara  dependi  perpetem. 
Earn  quoque  edepol  etiam  multo  hoec  vicit  longitudine.  125 
Credo  edepol   equidem   dormire  Solera ;  atque  appotura 
Mira  sunt,  nisi  invitavit  sese  in  coena  plusculum.     [probe. 
Me.  Ain'  vero,  verbero?  Deos  esse  tui  similes  putas? 
Ego  pol  te  istis  tuis  pro  dictis  et  malefactis,  furcifer, 
Accipiam  ;  modo  sis  veni  hue  ;  invenies  infortunium.    130 
So.  Ubi  sunt  isti  scortatores,  qui  soli  inviti  cubant? 
Hasc  nox  scita  'st  exercendo  scorto  conducto  male. 
Me.  Mens  pater  nunc  pro  hujus  verbis  recte  et  sapienter 

facit,  [sequens. 

Qui  complexus  cum  Alcumena  cubat  amans,  animo  ob- 
So.  Ibo,  ut,  herus  quod  imperavit,  Alcumenaenuntiem.  135 
Sed  quis  hie  est  homo  ?  quem  ante  aedeis  video  hoc  noctis  ? 

non  placet.  [tem  venit. 

Me.  Nullus  est  hoc  meticulosus  aeque.  So.  quem?  inmen- 
lUic  homo  hoc  denuo  volt  pallium  detexere.  [pvuriunt. 

Me.  Timet  homo :  deludam  ego  ilium.     So.  peril !   dentes 

in  qua  tota  dedi  pwnas  subjectus  flagris.  Per  adem  Pollucis  hac  superat  multo 
quoque  etiam  illam  longitudine.  Profecto  puto  Solein  ubdormirc,  atque  mero  madi- 
dum  egregie.  Fallor  nin  sese  proluit  largius.  Mkr.  Aisne  cero,7nastigia?  Arbi- 
traris  Deos  tibi  esse  similes  7  Per  Pollucem  te  excipiam,  furcifer,  pro  istis  tuis  verbis 
etfactis.  Adesdum  hue,  si  vis,  reperies  malum.  So.  Ubi  su7it  isti  qui  donniunt  soli 
iniquo  animo?  hce.c  nox  est  commoda  exercendo  scorto  male  conducto.  Mer.  Meus  pa- 
ter qwi  cubat  nunc  complexus  Alcmenam,  obsequens  animo,  facit  recte  et  sapienter,  ex 
dictis  hujus.  So.  Pergam  ut  referam  Alcmence  id  quod  meus  herus  mild  mandavit. 
At  quis  est  homo  ille  quem  conspicio  ante  cedes  hac  hora  noctis?  non  placet,  Mer. 
£st  nemo  perinde  timidus  atque  hie.  So.  Quem  video,  venit  in  animum,  ilium  homi- 
nem  velle  iterum  texere  meuin  pallium.    Mer.  Homo  trepidat:  ego  ilium  deludam. 


C. — 124  pependi  Mss.  omnes  et  edd.  princlp.  dependi  venit  e  typonim  erra- 
to,  ut  videtur.— 125  tincit  PI.  5.  6.  B.  1.  H.  HI.  1.  2.  Ven.  3.  Bon.  quod 
volnit  Douza. — 126  equidem  edepol  HI.  1. — 127  mirum  Bon. — 128  similes  tut 
HI.  1.— 129  te  abest  ab  HI.  1.— 131  soliti  PI.  3.  4.  B.  1.  HI.  1.  et  HI.  2.  e  pr.  in. 
Ven.  1.  3.  Bon.  solite  Parei  ed.  1.  probante  Botheo  ;  mox  inniti  B.  1.  HI.  1. 
Ven.  1.  3.  Bon.  et  PI.  4.  ex  emend.  Rlockins  vnit  solitimidi. — 132  sita  HI.  2. 
— 133  paler  meus  HI.  2. — 135  riupliem  HI.  2. — 137  inetuculosus  C.  PI.  5.  mox 
quom  C.  Pll.  3.  4.  u.  6.  quid  M.  dein  milii  in  mentem  PI.  1.  2.  H. — 138  hoc 
deest  in  B.  1.  mox  PI.  1.  2.  denique ;  HI.  1.  deique  vult  in  textu,  in  marg.  e  m. 
2da  dein  voluit :  mox  detexere  C.  post  rasiiram,  dexterce  PI.  3.  4.  5.  B.  1. 
H,  1.  2.  Ven.  1.  3,  Bon.  destra  PI.  6.    Bernardus  Saracen,  Venet.  primus 

NOTiE 

125   Vicit  longitudinel  SopbocK  vm^. 


68  M.    ACGII    PLAUTI 

Certe  advenientem  me  hie  hospitio  pugnae  accepturus  est.  140 
Credo  misericors  est :  nunc  propterea  quod  me  mens  herus 
Fecit  ut  vigilarem,  hie  pugnis  faciet  hodie  lit  dormiam. 
Oppido  inteiii.  obseero  herele  quantus  et  quam  validus  est ! 
Me.  Clare  advorsum  fabulabor  :  hie  auseultet  quae  loquar. 
Igiturmagis  modum  in  majorem  in  sese  eoncipiet  metum. 
Agite,  pugni :  jam  diu  'st  quod  ventri  vietum  non  datis :  1 46 
Jampridem  videtur  faetum,  heri  quod  homines  quatuor 
In  soporem  eollocastis  nudos.     So.  forraido  male,    [Sosia. 
Ne  ego  hie  nomen  meum  commutem,  et  Quintus  fiara  e 
Quatuor  viros  sopori  se  dedisse  hie  autumat :  150 

So.  Perii:  denies  pruriunt.  Sane  ille  me  excipiet  advenientem  hospitio  sub  sii:;no 
pugnce.  Credo  est  kumaniis,  et  qiioniam  mens  herus  toluit  ut  ego  vigilarem  nunc, 
hie  efficiet  hodie  pngnis  ut  dormiam.  Plane  perii.  Quceso  per  Hercidem  quam 
procerus  est  et  quam.  robustus!  Mer.  Loquar  dare  ex  ndverso.  Hie  audiet  quce 
dicam,  et  ita  eoncipiet  timorem  in  sese  in  majorem  modum.  Agite,  o  pugni !  est 
jam  diu  quod  non  suppeditatis  cibum  ventri ;  videtur  esse  factum  a  longo  tempore 
quod  die  hesterna  conjeci:itis  in  soporem  quatuor  hotnines  spoliatos.  So.  Pertimesco 
magnopere  ne  mutem  hie  meum  nomen,  et  evadam  Quintus  e  Sosia.     Hie  dicit  se 


texere  legendum  statuit  ex  antiqiio  Cod. — 139  tibimet  PI.  2.  et  e  pr.  m.  PI.  1. 
mox  perii  C.  e  2da  in.  proh  HI.  1.  2.  5.  C.  et  ex  emend.  Pi.  1.  3.  Bon.  pro 
denies  B.  1.  plidentis  PI.  2.  proh  pUdentes  PI.  4.  pol  denies  Ven.  1.  3.  mox 
proriunt  HI.  I.  2. — 140  pugni  vitit  Douza,  pugneo  Acidal.  Both. — 142  obdor- 
miam  B.  1.  G.  Junt.  Ven.  6.  Par.— 144  cluia  B.  1.  H.  2.  Lgg.  Ven.  1.  3. 
dare  HI.  1.  a  stiperscripto;  mox  avorsum  C  at  Y^M.  vorsum  aut  versum  uti 
B.  1.  HI.  1.  et  edd.  princ. — 145  modnm  morem  C.  PI.  4.  et  e  pr.  m.  PI.  1.  nbi 
e  2da  modum  majorem,  ut  Pll.  quatuor,  Ven.  1.  3.  Bon.  majorem  modum 
B.  1.  majorem  in  modum,  HI.  1.  Lgg.  modum^  morem'i;  Acidal.  vult  Igitur 
demum  magis  majorem  in  sese.— \A9  ex  HI.  1. — 150  duros  C. — 151  si  colo  ('. 
B.  1.  Pli.  quinque,  Ven.  3.  si  colo  PI.  3.  HI.  1.  sic  colo  H.  his  nunc  jam  sic  colo 

NOT/E 

140   Me   hospitio  pugnce  accepturus  rum  in  iraponendis  nominibus,  ut  fer- 

esf]  Moris  semper  fuit  ut  insignian-  me  quintus  diceretur  puer,  et  dein- 

tur  aedes  aliquibus  picturis,  quae  in-  ccps  vir   factus,  quod  natiis  fuisset 

currant  in  prajtereuntium  ocnlos,  et  quintus,  interdiim  et  Quintius,  Sex- 

quifi    domiciiia    civium    qucerentibus  tus,   Sextius,    Septimus,    Septimius. 

iiidicio  sint.    Ad  bunc  morem  alhidit  Hie  jocatur  Sosia,  et  vereri  se  testa- 

jocHs  Sosia?,  quo  innuit  se  esse  sub  tur,  ne  in  posternm,  non  Sosia,  sed 

signo  pugna,  vel  polius,  pugnis  exci-  Quintus  appelletur,  quando  caesus  a 

pienduin,  id  est,  a  Mercuric  pngnis  Mercurio  dormiet  cum  quatuor,  quos 

sugiilandiim.  a  se  sopori  datos  seu  interfectos  glo- 

149  Quintus  fiam'\  Erat  apud  Ro-  riatur  Mercuriiis. 
iiiauos  non  iufrequens  usus  numeio- 


AMPHITRUON(S    ACT.  I.    SC.  1.  69 

Metuo  ne  numeriira  augeam  ilium.     Me.  hem!  nunc  jam 

ergo:  sic  colo. 
So.  Cingitiir,  certe  expedit  se.  Me.  nonferet  quin  vapulet. 
So.  Quis  homo?  Me.  quisquis  homo  hue  profecto  venerit, 

pugnos  edet. 
So.  Apage,  non  placet  me  hoc  noctis  esse :  ccenavi  modo  : 
Proin  tu  istam  coenam  largire,  si  sapis,  esurientibus.     155 
Me.    Haud   malum    huic  est   pondus  pugno.     So.  peril! 

pugnos  ponderat.  [servaveris. 

Me.  Quid  si  ego  ilium  tractim  tangam  ut  dormiat  ?  So. 
Nam  continuas  has  tris  noctes  pervigilavi.  Me.  pessumura 
Facinus  ;  nequiter  ferire  malam  male  discit  manus,  [est 
Alia  forma  oportet  esse  quem  tu  pugno  legeris.  160 


dedisse  sopori  quatiwr  hnmines.  Mefuo  ne  migeam  illutii  numerum.  Mer.  Igitur 
ilium  excipiam  sic  modo.  So.  Accingitur,  profecto  se  cnmparat.  Meh.  Nonferet 
quin  pulsctur.  So.  Quis  homo?  Mer.  Certe  quisquis  homo  venerit  hue,  edet  pugnos. 
So.  Apage,  non  libet  ederc  hnc  hora  noctis:  modo  cwnavi :  itaque  appone,  si  vis, 
istain  coenam  esurientibus.  Mer.  Huic  pugno  non  est  tarn  malum  pondus.  So. 
Perii:  ponderat  pugnos.  Mer.  Quid  si  ego  ilium  tangam  leniter  ut  dormiat.  So. 
Non  est  opus:  nam  duxi  has  tres  noctes  conlinuas  insomnes.  RIer.  Est  nequissi- 
mum  facinus:  manus  novit percidere  male  malam,    Oportet  esse  mutato  vultu  quem 


HI.  2.  go  si  colo  HI.  1.  at  in  niarg.  sic  do :  si  tolo  G.  sic  volo  Bon.  Jijnt.  Ven. 
6.  Par.  Bas.  3.  Lamh.— 1.52  Ita  C.  Ven.  3.  Bon.  forel  Pll.  B.  1.  HI.  1.  2. 
Ven.  1. — 153  homo  esB.  1.  et  HI.  1.  ubi  fs  punctis  deletur;  niox  profectus 
vult  Doiiza;  dein  pugno  sedet  C.  at  B.  1.  HI.  1.2.  Pll.  qninqne  Lgg.  edat ; 
PI.  6.  edet;  Bon.  edcet. — 156  est  pugno  pandits  B.  1.  est  pondus  huic  pugno 
HI.  2. — 158  continuo  Lgg.  mox  astrisYea.  1.  dein  pessum  C.  PI.  4.  e  2da  m. 
It^g.  pessimum  P\.  I.  5.G.  fessum  PI.  2. — 159  nequit  C.  et  HI.  1,  e  pr.  m. 
nequiter  B.  1.  PI.  1.  5.G.  et  3.  e  2dani.  nequiter  e  pr.  neque  PI.  4.  mox  gliscit 
PI.  4.  ex  emend,  oiini  discit.  Gruter  voliiit  pessUnum  est  Facinus  nequiter, 
ferire  maledicis  manus,  Bollieo  romprobante  ;  Douza  maladiscis,  manus;  Doii- 
zae  til.  mala  discit  manus,  Palnur  pessum  ii ;  Facinu'st  nequiter  ferire  malam; 
male  discis,  7mutus. — 160  esse  oportet  HI.  1.  Lgg.  Ven.  i.  3.  Bon.  mox  pugne 

NOTiE 

152  Cingi(?<r]  David.  '  Indutus  est  nes  fele.sque,  tracta  leniter  a  capite 

Dominus  fortitudineni,  et  prtfcinxit  ad  caudam  manu  secnndis  pilis.  Iro- 

se.'     Et  Lucas:    '  Sint  limibi  vestiL  nia, 'tractim  tangere,'  pro  ictii  gra- 

praecincti.'  vi  atfligere. 

157  Tractim  tangani]   Tractim  tan-  160  Quem  tu  pugno  legeris]    Id  est, 

gere,  est  mulcere  niolli  et  ex[>licata  assecutus  fueris,  et  percusseris. 
manu,  ut  nos  ferme  demulcemus  ca- 


70  M.   ACCII   PLAUTl 

So.  Illic  homo  me  interpolabit,  meumque  os  finget  denuo. 
Me.  Exossatum  os  esse  oportet,  quem  probe  percusseris. 
So.  Mirum  ni  hie  me  quasi  muraenam  exossare  cogitat. 
Ultro  istunc,  qui  exossat  homines :  perii  !  si  me  aspexerit- 
Me.  Olet  homo  quidam  malo  suo.  So.  hei!  numnam  ego 

obolui  ?  165 

Me.  Atque  baud  longe  abesse  oportet ;  verum  longe  hinc 

abfuit. 
So.  Illic  homo  superstitiosus  est.  Me.  gestiuntpugnimihi. 
So.  Si   in  me  exerciturus,  quaeso  in  parietem  ut  primura 

domes.  [fui. 

Me.  Voxmihiad  aures  advolavit.  So.  nae  ego  homoinfelix 
Qui  non  alas  intervelli:  volucrera  vocem  gestito.  170 

tuferieris  pugno.  So.  Ilk  homo  me  interpnlahit,  et  finget  de  novo  mevm  os.  Mer. 
Oportet  OS  ejus,  quem  tu  bene  percusseris  pugno,  esse  sine  denlibus.  So.  Mirum  si 
hie  non  meditatur  mihi  eximere  ossa  quasi  murancc.  Apage  istum  qui  ossa  commi- 
nuil  hominibus.  Interii,  si  me  conspicutus  fuerit.  Mer.  Profecto  homo  mittit 
odorem  suo  damno.  So.  Hei!  num  ego  mitto  odorem!  Mer.  Atque  oportet  eum 
non  abesse  longe,  sed  abfuit  longe  hinc.  So.  llle  homo  valicinatur.  Mer.  Pugni 
mihi  gestiunt.  So.  Te  obsecro  ut  eos  exerceas  primum  in  parietem,  si  eos  es  adhi- 
biturus  in  me.  Mer.  Vox  mihi  advolavit  ad  aures.  So.  Cerle  ego  fui  homo  in- 
fortunatus,  qui  non  eripui  peniuis :  habeo  vocem  pennatam.     Mer.  llle  homo  sibi 


Doiiza,  Palm,  et  Lamb,  qui  viilt  et  IcBseris. — IGl  tne  homo  HI.  1. — 162  Ita 
C.  PI.  3.  Ven.  1.  esse  os  PI.  1.  2.  os  omittiint  Pll.  ties,  B.  1.  HI.  1.  2.  Bon. 
exossuatum  vult  Colviiis  ad  Apollinar.  iii.  13. — 163  ne  C.  B.  1.  PH.  quatnor, 
Ven.  1.  ni  PI.  5.  6.  In  Pl.fnit  nie  pr.  m.  teste  Giutero.— 164  istucCB.  l.HI. 

2.  Pll.  quinqne  ;  istic  PI.  6.  HI.  1.  ex  emend.,  Ven.  1.  3.  Bon.  probante  Meur- 
sio. — 165  quidam  homo  HI.  1.  niox  numquum  C  heus  nunquam  obolui  PI.  1.  2. 
numquam  obolui  absque  hei  PI.  6.  nunqnnm  obolui  sine  ego  B.  1.  HI.  2.  Ven.  1. 

3.  Bon.  nunquam  abolui  Yi\.  \ .  nunquam  ahlui  PI.  4.  nunquam  obolui  ego  Lgg. 
Camer.  viilt  heu  mihi  quianam  ;  Both,  hfi,  nunquidnam  obolui. — 166  hie  longe 
B.  1.  longe  hie  HI.  1.— 167  PI.  1.  e  pr.  ni.  suspiciosus,  uti  PI.  2.  HI.  1.— 169 
advolabit  C.  mo\  ut  ego  PI.  1.  2.3.  B.  1.  HI.  1.— 170  voce  gestio  Lgg.— 173 

NOTiE 

161  Me  interpolabit^   Nonins  :  '  In-  dam,  ut  eximerentur  spinae. 
<er/>y/a)e  est  immittere  et  interponere,  167  Superstitiosus]  Moris  erat  apud 

et  novam  forniam  e  vetere  fingere :  Veteres  ut   superstitioni   tiibiierent 

tractum  ab  arte  fullonica.'  quicquid  ad  auspicia,  augnria,  vati- 

163  Quasi  muranam]  Mura^nae  sic  cinia,  astrologiam,  et  oninem,  qua- 

spinae  eximebantur  ;  primum  baculo  que  vcrsum  patet,  diviuandi  artem 

diu  multunique  ca^debantur,  deinde  pertineret. 
premebantur  manu  a  capite  ad  cau- 


AMPHITRUONIS   ACT.    I.   SC.   1.  71 

Me.  Illichomo  a  me  sibi  malam  rem  arcessit  jumento  suo. 

So.  Non  equidera  ullum  habeo  jumentum.  Me.  oneran- 
dus  est  pugnis  probe.  [nunc  nauseo. 

So.  Lassus  sum  hercle  e  navi,  ut  vectus  hue  sum :  etiara 

Vix  incedo  inanis  ;  ne  ire  posse  cum  onere  existumes. 

Me.  Certe  enim  hie  nescio  quis  loquitur.  So.  salvos  sum, 
non  me  videt.  175 

Nescio  quern  loqui  autumat :  mihi  certo  nomen  Sosia  est. 

Me.  Hinc  enim  mihi  dextera  vox  auris,  ut  videtur,  verberat. 

So.  Metuo  vocis  ne  vice  hodie  hie  vapulem,  quae  hunc  ver- 
berat :  [torpeo. 

Me.   Optume  eccum  incedit   ad  me.     So.  timeo :    totus 

Non  edepol  nunc  ubi  terrarum  sim  scio,  si  quis  roget:   180 

Neque  miser  me  commovere  possum  prae  formidine  ; 

Ilicet,  mandata  heri  perierunt,  una  et  Sosia. 

Verum  certu'st  confidenter  hominem  contra  colloqui, 

Igitur  qui  possim  videri  huic  fortis,  a  me  ut  abstineat 
manum. 

Me.  Quo  ambulas  tu,  qui  Vulcanum  in  cornu  conclusum 
geris?  185 

nccersil  malam  rem  suo  jumento.  So.  Profecto  nullum  habeo  jumentum.  Mer. 
Est  onerandus  naviter  pugnis.  So.  Per  Herculem  sum  fessus  e  navi,  ex  quo  sum 
delatus  hue.  Nauseo  eliamnum  ;  vix  gradior  vacuus  vnere,  ne  arbitreris  me  posse 
ambulare  cum  pondere.  Mer.  Enimtero  nescio-quis  fahulatur  hie.  So.  Sum  sal- 
vus,  nonme  conspicit.  Dicit  Nescio-quem  fabulari.  Profecto  mihi  est  nomen  So- 
sia, non  Nescio-quis.  Mer.  Enimvero  vox  mihi  pulsat  aures  a  dextris,  ut  videtur. 
So.  Vereor  hodie  ne  loco  vocis  qua  pulsat  hunc  hominem,  ego  pulser.  Mer.  Op- 
time  ;  ecce  uccedit  ad  me.  So.  Pureo  ;  totus  obtorpesco.  Per  adem  Pollucis,  si 
quis  a  me  postulet  nunc  ubinam  gentium  verser,  ignoro,  et  nequeo  me  commovere  prcB 
pavore.  Jam  jussa  Domini  evanuerunt,  et  simul  Sosia.  Sed  stat  conferre  sermo- 
nem  audacter  cum  homine,  ut  queam  huberi  ab  illo  animosus,  ut  coerceat  pugnos  a 
me.     Mer.  Quo  vadis,  tu  qui  fers  ignem  inclusum  in  lateriia  cornea?    So.  Quare 


lapsus  PI.  1.  mox  sum  deest  in  G.  dein  hercle,  navi  Lamb,  probante  Both. — 
175  certe  equidem  PI.  5. — 177  enim  deiet  Botli.  dextera  vox  mihi  B.  1.  mox 
vos  HI.  2.— 180  Ita  C.  PI.  6.  scio  ubi  roget  B.  1.  HI.  1.  PI.  3.4.  Ven.  1.  3. 
Bon.  scio  ubi  sim  roget  HI.  2.  scio  ubi  roger  PI.  1.  2.  5. — 181  commonere  vult 
Coler. — 182  Ita  C.  illic  enim  B.  1.  HI.  1.  2.  Pll.  qiiinque,  Ven.  1.3.  iilic  sine 
enim  PI.  6. — 183  certo  est  Ven.  3.  Bon.  mox  alloqui  vel  colloqui  C.  PU. 
utrumque  HI.  1. — 184  Alii   omittunt  igitur,  alii  cum  Grutero  a  me. — 186 

noim: 

183    Qui  Vulcanum  in  cornu  geris]  Qui  ignem  in  laterna  claustim  geris. 


72  M.    ACCII    PIwVUTl 

So.  Quid  id  exquiris  tii,  qui  pugnis  os  exossas  hominibus? 
Me.  Servos  esne,  an  liber?    So.  utcunque  animo  collibi- 

tum  est  meo. 
Me.  Ain'vero?    So.  aio  enim  vero.     Me.  verbero.     So. 

mentiris  nunc  [jam]. 
Me.  At  jam  faciam  ut  verum  dicas  dicere.     So.  quid  eo 

est  opus  ? 
Me.   Possum  scire  quo  profectus,  quojus   sis,   aut  quid 

veneris  ?  190 

So.  Hue  eo:  herimeisum  servos,  nunquidnunc  es  certior? 
Me.  Ego  tibi  istam  hodie  scelestam  comprimam  linguam. 

So.  baud  potes : 
Bene  pudiceque  asservatur.     Me.  pergin'  argutarier? 
Quid  apud  hasce  sedis  negotii  est  tibi?    So.  immo  quid 

tibi'st  ? 
Me.  Rex  Creo  vigilesnocturnos  singulos  semper  locat.  195 
So.  Bene  facit :  quia  nos  eramus  peregre,  tutatu'est  domum  : 

percontaris  id,  tu  qui  excutis  denies  hominihus  pugno?  Mer.  Esne  sercus  an 
liber?  So.  Utut  placet  meo  animo.  Mer.  Dicisne  verol  So.  Dico  enimvtro. 
Mer.  Verbero.  So.  Mentiris  nunc  jam,  non  verbero.  Mer.  Sed  efficiam  modo 
lit  confitearis  me  loqui  vera.  So.  Quid  tibi  opus  est  eo?  Mer.  Possum  cognnscere 
unde  venis,  ad  quetn  pertineas,  aut  cur  veneris  ?  So.  Ve?iio  hue,  sum  servus  mei 
heri,  esne  jam  doctiori  Mer.  Ego  tibi  comprimam  hodie  istam  flagitio^am  linguam. 
So.  Nequis,  nam  custoditur  recte  et  caste.  Mer.  I'roscqueris  nugari]  Quod  ne- 
gotium  est  tibi  apud  hacce  tecta?  So.  Immo  quid  est  tibi?  Mer.  Rex  Creo  col- 
locat  semper  siiigulis  noctibus  cxcubias.     So.  Facit  bene:  quoniam  nos  aberamus 


Ita  B.  1.  in  niarg.  pro  var.  lect.  in  textu  pugnis  exossas  homines  uti  PI. 
6.  HI.  1.  2.  Ven.  1.— 187  es  abest  a  C.  B.  1.  Lgg.  HI.  2.  PI.  3.  4.  et  PI.  1.  e 
pr.  m.  et  HI.  2.  e  2da.  Vcn.  3.  Bon.  niox  utrunque  B.  1.  unde  firmatur  con- 
jectiira  Lanibini  utrumcunque. — 188  HI.  in  textu, mm  queris;  in  marg.  metitiris: 
mo\  jam  abest  a  Mss. — 189  fatiam  PI.  1.  B.  1.  niox  discas  PI.  1.  2.  3.  6.  B.  1. 
HI.  2.  Ven.  1.  3.  Ben.  In  HI.  1.  s  punctis  deietnr.— 191  7nei  abest  a  C.  PH. 
B.  1.  HI.  1.  2,  Ven.  1.  3.  Bon,  mox  es  nunc  HI.  1. — 192  scelestam  C.  teste 
Grutero  ;  sceleste  teste  Pareo,  uti  PH.  B.  1.  Lgg.  HI.  1.  2.  At  scelestam  Ven. 
1.  3.  Bon.— 193  Ita  C.  Ven.  1.  3.  Bon.  argmnentarier  Pli.  B.  1.  Hi.  1.  2.— 
194  quod  HI.  2.  et  ex  emend.  B.  1.  mox  negotium  G.  H.  Lips.  B.  1.  HI.  2. 

Ven.  1.    negotii     (sic)  HI.  1. — 196  erramus  Ven.  1.  3.  mox  domi  C  PI.  3.  ad 

NOTiE 
188    Me.    Verbero.     So.   Mentiris     bero  verberonis,'  sient  accipit  Mer- 
nunc]  Sosia  fingit  se  vocabidnm  hoc,      curius  ;  sed  pro  verbo  '  verbero,  ver- 
'  verbero,'  non  pro  nomine    '  ver-     beras'  accipere. 


AMPHITRUONIS    ACT.  I.   SC.   1.  73 

At  nunc  abi  sane,  advenisse  familiares  dicito. 

Me.  Nescio  quam  tu  familiaris  sis:  nisi actutum liinc  abis, 

Familiaris  accipere  faxo  baud  familiariter. 

So.  Hie,  inquam,  habito  ego,  atque  honinc  servos  sum. 
Me.  at  scin'  quomodo  ?  200 

Faciam  ego  hodie  te  superbum,  nisi  hinc  abis.  So.  quonam 
modo? 

Me.  Auferere,  non  abibis,  si  ego  fustera  sumpsero. 

So.  Quin  me  esse  hujus  familiae  familiarem  prasdico. 

M  E.  Videsis,  quam  mox  vapulare  vis,  nisi  actutum  hinc  abis ! 

So.  Tun'  domo  prohibere  peregre  me  advenientera  pos- 
tulas?  205 

Me.  Haeccine  tua  domu'st?  So.  ita,  inquam.  Me.  quis 
herus  est  igitur  tibi? 

So.  Amphitruo,  qui  nunc  prasfectu'st  Thebanis  legionibus  ; 

Qui  cum  nupta  est  Alcumena.  Me.  quid  ais?  quod  no- 
men  tibi  est  ? 

longe,  custodivit  domi ;  sed  nunc  abiprofecto,  nuntia  domesticos  adventasse.  Mer. 
Miror  quantum  tu  sis  familiaris  ;  nisi  ahcesseris  statim,  dabu  operam  ut  familiaris 
excipiaris  minime  familiariter.  So.  Ego  maneo  hie,  inquam,  et  sum  servus  Am' 
phitryonis  et  Alcmena.  IMer.  Sed  scisne  quo  pacto  ego  dabo  operam  ut  sis  elatus 
hodie,  nisi  absistas  hinc  ?  So.  Quonam  modo?  Mer.  Auferere,  non  abibis;  si 
ego  arripuero  baculum.  So.  Quin  affirmo  me  esse  domesticum  harum  adium. 
Mer.  Cogita,  si  vis,  quantum  cupias  modo  verberari,  nisi  velociter  excedis  hinc. 
So.  Contendisne  tu  me  arcere  tectis  recertentem  a  longe?  Mer.  Estne  hcec  tua 
domus?  So.  Eliam,  inquam.  Mer.  Quis  est  ergo  tuus  herus?  So.  Amphitryo, 
qui  est  nunc  prapositns  copiis  Thebanis,  cum  quo  Alcmena  est  conjugata.     Mer. 


niarsj.  et  Lgg. — 197  aut  C.  e  pr.  m.  post  rasnram  at :  mo\  familiarem  G.  Her. 
M.  Pll.  I.  2.  3.  B.  1.  et  HI.  1.  supersciipto  s.— 198  tu  abest  ab  HI.  2.  PI.  5. 
quantum  Pll.  cjuinque,  B.l.  Yen.  1.  3.  et  HI.  in  textu,  in  inarg.  quamtu. — 
199  Ita  C.  PI.  3.  Yen.  1.  accipieris  PI.  1.  2.  HI.  1,  in  textu  ;  accipiere  PI.  4.  5. 
B.  1.  HI.  2.  et  HI.  1.  ex  emend.  Yen.  3. — 200  Ita  Lgg.  horum  Pll.  quinque, 
B.  1.  HI.  I.  2.  mox  sum  servus  PI.  5.  de'in  at  at  Ji.  I.  postiemo  ^uo  sine  ?no</o 
Mss.  fere  omnes  et  edd.  princ. — 201  nisiactutum  hinc  C.  Pll.  quinque  ;  nihinc 
PI.  1. — 203  quin  med  hujus  esse  vult  Canier. —  204  quern  HI.  1.  in  text,  quam 
in  inarg.— 205  Ita  Pll.  turn  C.  mox  dono  B.  1. — 210  isluc  vult  Douza — 212 

NOTiE 

201  Faciam  ego  te  stiperbum']  Su\ier-  sublimis    gloriatnr.      Mercurius   tot 

bus  est  et  liabetur  vulgo  qui  pedes  niinatur  Sosiae  plagas,  ut  sit  domnm 

ire   dedignatur;   sed  aut  equo,  aut  referendus  inter  manus  honiinum. 
curru,   aut  humeris  hominum   ferri 


74  M.   ACCII    PLAUTI 

So.  Sosiam  vocant  Thebani,  Davo  prognatum  patre. 

Me.  Nas  tu  istic  hodie  malo  tuo  corapositis  mendaciis  210 

Advenisti,  audaciae  coluraen,  consutis  dolis. 

So.  Immo  equidem  tunicis  consutis  hue  advenio,  non  dolis. 

Me.  At  mentiris  etiam  :  certo  pedibus,  non  tunicis  venis. 

So.  Ita  profecto.    Me.  nunc  profecto  vapula  ob  mendacium. 

So.  Non  edepol  volo  profecto.     Me.  at  pol  profecto  in- 

gratiis.  215 

Hoc  quidera  profecto  certu'st,  non  est  arbitrarium. 
So.  Tuam  fidem  obsecro !     Me.  tun'  te  audes  Sosiam  esse 

dicere. 
Qui  ego  sum?     So.  peril !     Me.  parum  etiam,  prasut  futu- 

rum  est,  praedicas. 
Quojus  nunc  es  ?     So.  tuus;  nam  pugnis  usu  fecisti  tuum. 
Pro  iidi  Thebani  cives  !    Me.  etiam  clamas,  carnufex  ?  220 
Eloquere,   quid  venisti?     So.  ut  esset  quern   tu  pugnis 

caederes. 
Me.  Cujuses?     So.  Amphitruonis,  inquam,  Sosia.    Mc. 

ergo  istoc  magis, 
Quia  vaniloquus,  vapulabis  :  ego  sum,  non  tu,  Sosia. 

Quid  dicis  ?  Quod  nomen  est  tibi  ?  So.  Thebani  nuncupant  Sosiam  procreatum 
Davo  patre,  Mer.  Certe  tu  venisti  hue  hodie  tuo  damno,  columen  audacics,  con- 
cinnatis  mendaeiis,  consutis  fallaciis.  So.  Immo  sane  veiiio  hue  vestibus  consutis, 
non  fallaciis.  Mer.  Mentiris  etiam :  profecto  veiiis  pedibus,  non  vestibus.  So. 
Etiam  sane.  Mer.  Nunc  sane  da  pcenas  propter  mendacium.  So.  Certe  per  cedem 
Pollucis  nolo.  Mer.  Scd  per  Polluccm  vapulabis  sane  invitus.  Hoc  qnidem  sane 
est  certuni,  non  tibi  est  arbitrarium.  So.  Obteslor  tuam  fidem.  Mer.  Audesne 
tu  affirmare  te  esse  Sosiam,  quandoquidem  sum  ego?  So.  Interii.  Mer.  Dicis 
adhuc  minus  quam  est  futurum.  Ad  quern  pcrtines  jam?  So.  Ad  te  ;  nam  me 
fecisti  tuum  usu,  pugnis.  Heus!  fidi  cives  Thebani.  Mer.  Vociferaris  adhuc, 
sceleste?  Effare  cur  accessisti?  So.  Ut  esset  quemtu  ferires  pugnis.  Mer.  Ad 
quern  per  tidies?  So.  Ego  sum  Sosia  servus  Amphitryonis,  inquam.  Mer.  Igitur 
dabis  poenas  propterea  quod  es  mendax:  ego  sum  Sosia,  non  tu.     So.  Dii  prastent 


consuntis  HI.  1.— 215  ingratis  C.  PU.  B.  1.  HI.  1.  2.  Ven.  1.  3.  Bon.— 219 
quid  quoins  nam  pugnus  usum  B.  1.  e  pr.  m.  quid  quojus  HI.  1. — 220  fidem  maliint 
Palmer  et  Meursiiis  :  quibnscum  facit  G.  fide,  i.  e.fid'e,  uti  edidit  Both,  niox 
clamat  Ven.  3.— 221  loquerc  Ven.  6.  probaute  BoUi.  ibid,  essem  B.  1.— 224  ut 

NOT^ 

219  Usu  fecisti  tuum]  '  Usu  facere,      capere,  usucapio.    Usucapio  reriim 
est  nonienclaturae  juridicae,  ut  usu-      mobilium,  praescriptio  immobilium. 


AMPHITRUONIS    ACT.    I.   SC.   1.  75 

So.  Ita  dii  faciant,  ut  tu  potius  sis,  atque  ego  te  ut  ver- 

berem. 
Me.  Etiara  muttis?     So.  jam  tacebo.    Me.  quis  tibi  he- 

ru'st?     So.  quem  tu  voles.  225 

Me.  Quidigitur?  qui  nunc  vocare ?    So.  nemo;  nisi  quem 

jusseris. 
Me.  Amphitruonisteesseajebas  Sosiam.    So.peccaveram: 
Nam  Araphitruonis  socium  nae  me  esse  volui  dicere. 
Me.  Sciebam  equidem  nullum  esse  nobis,  nisi  me,  servom 

Sosiam. 
Fugit  te  ratio.     So.  o  utinam  istuc  pugni  fecissent  tui !  230 
Me.  Ego  sum  Sosia  ille,  quem  tu  dudum  esse  ajebas  mihi. 
So.  Obsecro  per  pacem  liceat  te  alloqui,  ut  ne  vapulem. 
Me.  Immo  induciae  parumper  fiant,  si  quid  vis  loqui. 
So.  Non  loquar  nisi  pace  facta,  quando  pugnis  plus  vales. 
Me.  Dicito,  si  quid  vis,  non  nocebo.     So.  tuae  fidei  credo? 

Me.  meae.  235 

So.  Quid,  si  falles?  Me.  tum  Mercurius  Sosiae  iratus  siet. 
So.  Animum  advorte  :  nunc  licet  mihi  libere  quidvis  loqui. 

»iCf  ut  tu  sis  potius  Sosia  quani  ego,  ut  te  verherem.  Mer.  Etiam  obmunnuras  ? 
So.  Mox  silebo.  Mer.  Quis  est  tiius  herus?  So.  Is  quem  tu  cupies.  Mer. 
Quid  igitur  ?  quomodo  appellaris  nunc '>  So.  Nemo,  nisi  quem  mandaris .  Mer. 
LHcebas  te  esse  sercum  Amphitryonis,  So.  Erruveram ;  nam  certe  volui  dicere 
me  esse  socium  Amphitryonis,  Mer.  Profecto  ego  sciebam  nobis  esseneminem  jni- 
nistrum  nomine  Sosiam,  nisi  me  ;  animus  te  fugit.  So.  Utinam  tui  pugni  me  fu- 
gissent  quoque  !  Mer.  Ego  sum  ille  Sosia,  quem  tu  mihi  dicebas  te  esse  modo. 
So.  Obtestor  per  pacem,  liceat  te  alloqui  ita  ut  non  cccdar.  Mer.  Immo  inducicB 
jiant  tantillum,  si  cupis  dicere  aliquid.  So.  Non  addam  verbmn,  nisi  sancita  pace, 
quoniam  plus  potes  pugnis.  Mek..  Die  si  vis  quid,  non  feriam.  So.  Me  committo 
tucs  fidei.  Mer.  Mece?  So.  Quid  si  decipies?  Mer.  Tum  Mercurius  sit  in- 
festus  Sosi<x,     So.  Adhibe  mentem ;  mihi  licet  nunc  dicere  libere  quidlibet.     Ego 


te  HI.  1.— 225  muctis  PI,  4.  mutis  B.  1.— 226  quem  tu  B.  1.— 228  socium  ne 
C.  PI.  2.  3.  4.  ?ie  abest  a  PI.  1.  5.  G.  socium  certe  B.  1.  et  Lips,  piobante 
Heiin.  de  Metr.  p.  88.  sociennum  Camer,  voluit;  socium  met  vel  wtcd  e  vet. 
Cod.  legisse  videtur  Scriver. — 229  scibam  PI.  2.— 230  o  abest  a  B.  1.  HI.  1. 
— 231  quem  te  Aig.  3.  Junt.  Yen.  G.  Par.  Lamb. — 232  obsecro  ut  per  B.  1.  HI. 
1.  Veil.  1.  3.  Bon.  ita  quoque  Both. — 235  si  omittunt  Arg.  3.  Junt.  Both, — 

NOTiE 

233  Inducice]   Varro  :   '  Sunt  belli     paucorum  dierum.' 
feiiae.'      Agellius  :   'Pax  castrensis 


76  M.    ACCII    PLAUTl 

Amphitmonis  ego  sum  servos  Sosia.     Me.  etiam  denuo  ? 

So.  Pacem  feci,  foedus  feci,  vera  dico.     Me.  vapula. 

So.  Ut  lubet,  quod  tibi  lubet  fac,  quoniara  pugnis  plus 

vales.  240 

Verum,  ut  ut  es  facturus,  hoc  quidem  hercle  baud  reticebo 

taraen. 
Me.  Tu  me  vivus  hodie  nunquam  facies,  quin  sim  Sosia. 
So.  Certe  edepol,  tu  me  alienabis  nunquam,  quin  noster  siem : 
Nee  nobis  praeter  met  alius  quisquam  est  servos  Sosia, 
Qui  cum  Amphitruone  hinc  una  ieram  in  exercitum.       24.5 
Me.  Hie  homo  sanus  non  est.     So.  quod  mihi  praedicas 

vitium,  id  tibi  est. 
Quid,  malum !  non  sura  ego  servos  Amphitruonis  Sosia  ? 
Nonne  hac  noctu  nostra  navis  hue  ex  portu  Persico 
Venit,  quae  me  advexit?  nonne  me  hue  herus  misit  meus? 
Nonne  ego  nunc  hie  sto  ante  sedis  nostras  ?  non  mihi  est 

laterna  in  manu  ?  230 

Non  loquor?  non  vigilo?  non  hie  homo  modo  me  pugnis 

contudit? 

sum  Sosia  sertus  Amphitryonis.  IMer.  Etiam  iterum.  So.  Feci  pacem,  ferii 
fcedus.  Facio  verba.  Mer.  Da  pcenas.  So.  Ut  placet,  age  quod  vis,  quandO' 
quidem  prcestas  virilius.  Scd  quicquid  es  aclurus,  tameii  profecto  per  Herculem  non 
silebo  id.  INIer.  Dum  tu  rives,  nunquam  assequeris  ut  noti  sim  liodie  Sosia.  So. 
Sane  per  eedem  Pollucis  tu  non  me  fades  alium,  ita  ut  non  sim  noster.  Neque  est 
alius  quisquam  serrus  Sosia  prater  me,  qui  profectus  eram  hinc  ad  bellum  una  cum 
Amphitryone.  Mer.  Hie  homo  7ion  est  sanus.  So.  Dlihiaffingisillud  vitium  quod 
est  in  te.  Quid  !  malum  !  Ego  non  sum  Sosia  serrus  Amphitryonis  ?  Nonne  nostra 
navis, qucB  me  rctulit,huc reversa  est  hac  node  ex  pnrtu  t'ersico?  Meus  herus  nonne 
me  misit  hue  ?  Nonne  sto  ego  nunc  hie  ante  nostras  cedes?  Mihi  non  est  laterna  in 
manu?  Non  loquor?  Non  vigih?  Hie  homo  non  me  percussit  modo  pugnis?  Fecit 


210  ?«/)<><  utrobiqnePU.  Ven.  1.  Bon.  quod  tibi  Lgg.  Bon. — 241  «<  semel  B. 
1.— 242  vivos  C.  PI.  3.  HI.  1.  e  pr.  m.  e  2da  vivo  ut  HI.  1.  Bon.  PI.  5.  uti  PI. 
C.  es  delet  Both,  ita  HI.  1.  hodie  liio.— 243  deest  tu  in  HI.  1. — 244  nee  noster 
Gulielm.  e  Mss.  Lgg.  nt  vidttnr. — 245  ivi  hero  tneo  i7i  cxercitu  Canier.  voltiit ; 
exerdtus  PI.  4.— 240  non  est  saiius  G.  H.  M.  B.  1.-  247  sum  abest  a  PI.  1.  2. 
HI.  1.  7wnne  ego  servus  PI.  3.  4.  6.  nonne  sum  serrus  PI.  .5.  7iun>ie  ego  servus  A/n, 
B.  1.  no7ine  ego  s.  s.  Both.— 248  Ita  C.  at  wos^ra  e  p.  P.  navis  PI.  1.  2.  3.  HI.  1. 
node  omisso  hue  PI.  4.  6.  hue  abest  a  B.  1.  Ven.  1.— 249  adduxit  B.  I. — 250 

NOTiE 

248  Portu  Persico^  Portiis  in  Mari     Poetae :  nam  Persae  longo  post  Am- 
Eiiboico,non  longe  aThebis,  dictus  a      phitryonem  tempore  in  Graeciam  ir- 
Persainm  classe,  quae  inibi  in  ancho-      ruperunt. 
ris  fuit ;  in  quo  et  est  anachronismus 


AMPHITRUONIS    ACT.    I.    SC.    1.  77 

Fecit  hercle :  nam  etiam  misero  nunc  malae  dolent. 

Quid  igitur  ego  dubito?  aut  cur  non  introeo  in  nostram 

domum  ? 
Me.  Quid,  domum  vostram?    So.  ita  enimvero.    Me.  quin 

quae  dixisti  modo. 
Omnia  ementitus.    Equidem  Sosia  Amphitruonis  sura.   255 
Nam  noctu  hac  soluta  est  navis  nostra  e  portu  Persico : 
Et  ubi  Pterela  rex  regnavit,  oppidum  expugnavimus  : 
Et  legiones  Teleboarum  vi  pugnando  cepimus. 
Et  ipsus  Amphitruo  obtruncavit  regem  Plerelam  in  praelio. 
So.  Egomet  mihi  non  credo,  quum  illaec  autumare  ilium 

audio.  260 

Hie  quidem  certe,  quae  illic  sunt  res  gestae,  meraorat  me- 

moriter. 
Sed  quid  ais,  quid  Amphitruoni  a  Telebois  datum  est? 
Me.  Pterela  rex  qui  potitare  solitus  est,  patera  aurea. 
So.  Elocutus  est.    Ubi  patera  nunc  est?     Me.  in  cistula 
Amphitruonis  obsignata    signo   est.     So.    signi  die   quid 

est  ?  265 

per  Herculem :  nam  malce  mihi  dolent  infelici  etiamnum.  Quare  ergo  ego  kcrsito, 
et  quare  non  ingredior  in  nostras  cedes?  Mer.  Quid?  veslras  cedes?  So.  tta 
enimvero.  Mer.  Qiiin  ementitus  es  universa  qvcs  locutus  es  modo.  Frnfecto  ego 
sum  Sosia  servus  Amphitryonis.  Natn  nostra  navis  est  soluta  e  portu  hac  nocte  ; 
et  cepimus  urbem  in  qua  rex  Pterelas  regnavit,  et  expugnavimus  copias  Teleboarum 
pugnando  vi,  et  ipse  Ampliitryo  confecit  regem  Pterelam  in  certamine.  So.  Non 
mihi  credo  egomet,  quando  ilium  audio  die  ere  ilia:  hie  quidem  profecto  narrat  ad 
unguem  ea  quce  sunt  facta  ibi.  Sed  quid  dicis,  quid  est  datum  Amphitryoni  a  Te- 
lebois? Mer.  Crater  aureus  quo  Pterela  rex  consuevit  biberc.  So.  Dixit:  ubi 
est  jam  patera?     Mer.  Est  in  cistula  communita  sigillo  Amphitryonis.    So.  Die 


nunc isto  C.  ex  emend. — 251  nonne  hie  HI.  1.  mox  7nodo  abest  a  G.  Ven.  2. 
Med.  2.  Bas.  3.  Both.— 252  misere  G.  Inde  Both,  misero  misere ;  at  delent  male 
Arji.  3.  Jimt.  Ven.  6.  Par.— 254  nostram  Pi.  1.  2.  3.  6.  B.  1.  Ven.  1.  3.  Boii. 
HI.  1.  at  in  marg.  vostram:  ibid,  quinque  dixisti  C.  e  pr.  m.  queeque  Pll.  B.  1. 
Lgg.  G.  H.  HI.  1.  quceque  edixti  vult  Gnlielm.  qucecunque  Ven.  1.  Bon. 
— 255  mentitus  es  H. — 258  vi  piinctis  circiimdatnr  in  C.  expngnando  Pll. 
G.  H.  pro  vi  PI.  1.  3.  in  e  pr.  ni.  in  expugnando  B.  1.  HI.  1. — 260  hcec  B.  1. 
illcec  ilium  autumare  Men.  I.  Hon. — 262  Telebois  hosiibus  H.  a  Telebois  datum 
hostibust  Both.— 264  Ita  C.  PI.  4.  6.  eloquere  ubi  PI.  1.2.3.5.  Her.  B.  1. 
et  HI.  in  text,  alterum  in  marg.  ibid,  est  alterum  deest  in  Lgg.  patera  aurea  H. 

NOTiE 

252  Hercle]    Est  et  alius  liistrionis      Herculem  jiiratnr. 
anaclironismusconsultns  inconsultus-  258  Vi  pugnando]  Non  pactione. 

ve  :  nam,  Herciile  nondiim  uato,  per 


78  M.   ACCII    PLAUTl 

Me.  Cum  quadrigis  Sol  exoriens.    Quid  me  captas,  ear- 

nufex  ? 
So.  Argumentis  vincit :  aliud  nomen  quserendu'  est  mihi. 
Nescio  unde  haec  hie  spectavit.    Jam  ego  hunc  decipiam 

probe : 
Nam  quod  egomet  solus  feci,  nee  quisquam  alius  afFuit 
In  tabernaculo,  id  quidem  bodie  nunquam  poterit  dicere.  270 
Si  tu  Sosia  es,  legiones  quom  pugnabant  raaxume. 
Quid  in  tabernaculo  fecisti  ?  victus  sum,  si  dixeris. 
Me.  Cadus  erat  vini ;  inde  implevi  hirneara.    So.  ingressu'st 

viam. 
Me.  Earn  ego,  ut  raatre  fuerat  natum,  vini  eduxi  meri. 
So.  Mira  sunt,  nisi  latuit  intus  illic  in  iliac  hirnea.        275 
Factum  est  illud,  ut  ego  illic  vini  hirneam  ebiberim  meri. 
Me.  Quid  nunc?  vincon'  argumentis  te  non  esse  Sosiam? 
So.  Tu  negas  med  esse?     Me.  quid  ego  ni  negem,   qui 

egomet  siem  ? 


(juod  est  signum  ?  Mer.  Sol  oriens  cum  quadrigis :  quare  me  tentas,  scelesie  ? 
So.  Me superat  iiidicHs,  emendicandum  est  uUud  nomen:  non  video  unde  hie  specn- 
lalus  est  ilia  :  ego  hunc  cnpiam  bene  jamjam:  nam  nulla  modo  poterit  referre  quod 
quidem  egi  egomet  solus  in  tentorio,  nee  affuit  quisquam  alius.  Si  tu  es  Sosia, 
quando  copies  decertabant  acerrime,  quid  fecisti  in  tentorio  ?  Sum  victus  si  elocutus 
fucris.  Mer.  Erat  cadus  vini,  ex  eo  implevi  hirneam.  So.  Iniit  viam.  Mer. 
£go  earn  depromsi  vini  pari,  ut  fuerat  ortum  a  vile.  So.  Miror  nisi  ille  sese 
abscondit  in  ilia  liirma.  Illud  est  factum  ut  ego  siccavcrim  ibi  hirneam  vini  tneri. 
Mer.  Quid  nunc?  Superone  te  ralionihus  te  non  esse  Sosiam?  So.  Tu  negas  me 
esse  Sosiam?    Mer.  Quare  non  negem,  quandoquidem  sum  ego?    So.  Juro  per 


mox  cistella  PI.  5.  G.  H.  M.  B.  1.  Inde  Botli.  emit  cisfellula.— 267  ticit  C.  me 
vincit  B.  1.  HI.  1.— 273  cirneam  PI.  3.  et  ex  eineud.  PI.  1.  et  4.  HI.  1.  Ita  qiio- 
qiie  Nonius  ;  cyrenum  H.ctjrneam  B.  1.  et  mox  similiter  :  ibid,  ingressus  tu  tnam 
C.  ingressusjam  PH.  HI.  1.  Yen.  1. 3.  Bon.  est  abest  a  B.  1.— 274  Ita  C.  PI.  3. 
4.6.  ut  in  remfuerat  PI.  2.  ut  matri  PI.  6.  earn  matre  ego  ut  PI.  1.  iibi  mafre  est 
e  manu  lecensoris  post  ra^nram.  ibid,  eduxcram  meri  Lgg.  et  lihri  Gulielmi : 
nnde  nialit  vini  eduxi  eram  meri ;  Acidal.  eduxi'clam  mei-i. — 275.  6  Ita  C.  HI. 
1.  PH.  j8'.  a',  versibus  transpositis. — 276  est  abest  a  B.  1.  Ven.  1.  Bon.  Junt.. 
probanle  Both,  mox  abiberani  Lgg. — 277  vicero  HI.  1. — 278  me  deesse  C.  me 

NOTjE 

273  Hirneam'\  Genus  vasis  vinarii :  ram  ferret.  Sic  nivQapos,  quod  sca- 
*  Hirnea,'  seu  '  Imea,'  olini  '  Er-  rabeo  similis  ;  cymbium,  quod  cymbae. 
nenm,'  ■Kapct  tJ>  vpvfov,  quod  avis  figu-      Scalig. 


AMPHITRUONIS    ACT.    I.    SC.    1.  79 

So.  Per  Jovem  juro  raed  esse,  neque  me  falsum  dicerc. 
Me.  Ategoper  Mercurium  juro,  tibi  Jovem  noil  credere:  280 
Nam  injurato  scio  plus  credet  rnihi,  quam  jurato  tibi. 
So.  Quis  ego  sum  saltem,  si  non  sum  Sosia  ?  te  interrogo. 
Me.  Ubi  ego  Sosia  nolira  esse,  tu  esto  sane  Sosia. 
Nunc  quando  ego  sum,  vapulabis  ni  hinc  abis,  ignobilis. 
So.  Certe  edepol,  quom  ilium  contemplo,  et  formam  cog- 

nosco  meam,  285 

Quemadmodura  ego  sura  (saepe  in  speculum  inspexi)  nimis 

simil'  est  mei. 
Itidem  habet   petasum,   ac  vestitum:    tam   consimil'  est 

atque  ego. 
Sura,  pes,  statura,  tonsus,  oculi,  nasum,  vel  labra, 
Malas,  mentum,  barba,  collum :  totus !  quid  verbis  opu'st  ? 
Si  tergum  cicatricosum,  nihil  hoc  simili  est  similins.       290 
Sed  quom  cogito,  equidera  certo  idem  sum  qui  semper  fui. 
Novi  herum  :  novi  aedis  nostras :  sane  sapio  et  sentio. 
Non  ego  illi  obtempero  quod  loquitur ;  pultabo  foris. 

Jovem  me  esse  Sosiam,  neque  me  dicere  mendacium.  Mer.  At  ego  juro  per  Mer- 
cwium,  Jovem  non  tibi  fidem  habere  ;  nam  scio  turn  inihi  crediturum  mugis  inju- 
rato, quam  tibi  jurato.  So.  Quis  sum  ego  tandem,  si  ego  non  sum  Sosia  ?  a  te 
pelo,  Mer.  Quando  ego  noUm  esse  Sosia,  tu  esto  sane  Sosia :  nunc  quoniam  ego 
sum  Sosia,  dabis  pcenas,  furcifer,  nisi  absislas  hinc.  So.  Per  adem  follucis 
quando  ilium  considero,  et  intueor  in  eo  meam  specicm,  sicut  ego  vidi  stepe  in  spe- 
ctdo,  est  valde  similis  mei.  Habet  eundem  pileum  et  eandem  reslem  ;  adeo  est  si- 
mitis  mihi  sura,  pes,  statura,  tonsus,  oculi,  nasus,  dens,  labra,  mala,  mentum, 
barba,  collum  ;  totus.  Quid  est  opus  verbis?  Si  ejus  dorsum  est  plenum  vibicibus, 
est  nihil  similius  hue  similiiudine.  At  quando  ego  reputo,  profecto  ego  sum  pro 
certo  idem  qui  stmper  fui.  Novi  herum,  novi  nostras  cedes,  profecto  sum  sanus  et 
prteditus  sensu.     Ego  non  illi  credo,  quicquid  dicat,  feriam  fores.     Mer.  Quo 


esse  PH.— 279  me  esse  Pll.  Yen.  1.  mox  me  deest  in  PI.  1,2.  3.  4.-281  credere 
PI.  1.2.  3.  crederet  PI.  4. — 283  esse  nolim  vult  Taubni.  piobat  Both. — 284 
niabibis  PI.  1.  2.  HI.  1  niox  ignominis,  i.  e.  sine  nomine,  Botli. — 28.5  quomodo 
ilium  C.  mox  et  abest  a  PI.  5.-286  sum  deest  in  Ven.  1.  3.  Bon.  mox  simile 
est  in  C.  similis  est  Pll. — 287  tam  simile  est  mihi  PI.  1.  HI.  1.  tam  similis  est ; 
itu  PI.  4. — 288  »)((*■((  labra  PI.  5.  6.  Lgg.  Palmer  vult  nasum  bella  labra;  nasum 
deiis  labra  Her.  nasa  veil.  B.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  iwsavt  HI.  1. — 289  collus 
ISoiiius  et  B.  1.  colum  Bon. — 290  circatricosus  PI.  2.  ibid,  hoc  simile  B.  1.  HI,  1. 
Ven.  1. — 291  sed  quomodo  C.    sed  cum  ego    PI.  G.  ibid,  sum  idem  G. — 295 

not;e 

294  Quadrigas  Jovisi   Velocissimas     lucrem  currum  Jovis'  appellat.    Ca- 
esse  oportet.     Herat  i.  Od.  34. '  vo-     tall.  '  Non  si  Pegaseo  ferar  volatu.' 


80  M.    ACCII    PLAUTI 

Me.  Quoagiste?     So.  doraum.     Me.  quadrigas  si  nunc 

inscendas  Jovis, 
Atque  hinc  fugias,  ita  vix  poteris  effugere  infortunium.  295 
So.  Nonneherae  mea?  nunciare,  quod  herus  meusjussit, licet? 
Me.  Tuse  si  quid  vis  nunciare  :  banc  nostram  adire  non 

sinam. 
Nam  si  me  irritassis,  hodie  lumbifragium  hinc  auferes. 
So.  Abeo  potius.    Di  imraortales,  obsecro  vostram  fidem! 
Ubi  ego   perii?    ubi   immutatus   sum?    ubi  ego   formam 

perdidi  ?  300 

An  egomet  me  illic  reliqui,  si  forte  oblitus  fui  ? 
Nam  hie  quidem  omnem  imaginem  meam,  quae  antehac 

fuerat,  possidet. 
Vivo  fit,  quod  nunquam  quisquam  mortuo  faciet  mihi. 
Ibo  ad  portum,  atque  haec  uti  sunt  facta,  hero  dicam  meo. 
Nisi  etiam  is  quoque  me  ignorabit ;  quod  ille  facial  Jup- 

piter.  305 

Ut  ego  hodie  raso  capite  calvus  capiara  pileum. 

vadis?  So.  In  meas  ades.  Mer.  Si  conscendns  nunc  currum  Jovis,  atque  aufu- 
gias  hinc,  ne  sic  quidem  valueris  effugere  malum.  So.  Nonne  licet  re/erre  mea 
iierce  quod  meus  herus  imperavit?  Mer.  Si  cupis  referre  tua  herjp  quippiam, 
refer;  sed  non  pafiar  te  accedere  ad  hanc  nostram  heram ;  nam  si  mihi  moveris 
bilem,  abscedes  hodie  hiuc  fractis  lumbis.  So.  Abeo  potius.  Dii  immortales  ! 
obsecro  vostram  fidem  !  Ubi  ego  perii?  ubi  sum  immutatus?  uhi  ego  perdidi  for- 
mam  ?  An  egomet  reliqui  illic,  nisi  forte  fui  oblitus  ?  Nam  hie  quidem  possidet 
omnem  meam  imaginem.  Mihi  evenit,  adhttc  vivo,  id  quod  nunquam  quisquam  mihi 
faciet  mortuo,  quando  praefertur  imago.  Revertar  ad  portum,  atque  nuntiabo 
meo  hero  quemadmodum  hctc  sunt  gesta  ;  nisi  is  non  nosset  etiam  quoque  ;  quod  Ju- 
jnter  annitat,  ut  ego  suscipiam  hodie  hie  pileum,  capite  raso. 


poteris  e  pr.  in.  e  2da  potis  HI.  1. — 298  lumbifrangium  C.  et  Pll.  fere  omnes. 
HI.  1.  Ven.  1. — 301  me  abest  a  PI.  1.  2. — 302  meam  C.  ex  emend,  oliin  tuum. 
—303  ut  C.  PH.— 304  dicam  hero  B.  1. 

NOTiE 

303   Vivo  fit  quod  nunquam  quisquam         306  Raso  capite  calvus  capiam  pileum'] 

faciei  moriuol     Mihi  vivo  prcefcrtur  Seivi   qui   maniimittebantiir,  capite 

imago   mea  in    Mercurio,   videlicet  raso,  pileum  accipiebant  in  Templo 

quod  nunquam  quisquam  faciet  mor-  Feronia?,  quae  Libertorum,  et  Varro- 

tuo,  Hlpote  ignobili  et  vili  mancipio:  ni  Libertatum  Dea  Fidoniaque  nun< 

nam  nobilibus  tantum,  qui  efferebaa-  cupata  est.  Scalig. 
tur,  praeferebantur  imagines. 


AMPHITRUONIS    ACT,    I.   SC.   2.  81 

ACTUS  PRIMI  SCENA  SECUNDA. 

MERCURIUS. 

Bene  prospereque  hoc  hodie  operis  processit  raihi. 

Amovi  a  foribus  maxumam  molestiam, 

Patri  ut  liceret  tuto  illam  amplexarier. 

Jam  ille  illuc  ad  herum  quoin  Amphitriionem  advenerit, 

Narrabit  servom  hinc  sese  a  foribus  Sosiam  5 

Araoyisse.     Ille  adeo  ilium  mentiri  sibi 

Credet;  neque  credet  hue  profectum,  ut  jusserat. 

Erroris  ambo  ego  illos  et  dementias 

Complebo,  atque  omnem  Amphitmonis  familiara. 

Adeo  usque  satietatem  dum  capiet  pater  10 

lllius,  quam  amat :  igitur  demum  omnes  scient, 

Quaj  facta.     Denique  Alcumenam  Juppiter 

Rediget  antiquam  in  concordiam  conjugis. 

Nam  Amphitruo  actutum  uxori  turbas  conciet, 

Atque  insiraulabit  cam  probri :  turn  mens  pater  15 

Earn  seditionem  in  tranquillum  conferet. 

Nunc  de  Alcumena,  dudum  quod  dixi  minus, 

Hodie  ilia  pariet  filios  geminos  duos  ; 

Alter  decurao  post  mense  nascetur  puer 


Mer.  Hcbc  res  mihi  vert'd  hodie  rede  feliciter que.  DepuU  ingentem  molestiam 
a  limine,  ut  liceret  mco  ■patri  umplexari  secure  Alcmenam.  Quaniio  Sosia  advene- 
rit  illuc  ad  herum  Ampliitryonem,  illi  referet  sese  repulsum  aforibm  ah  altero  Sosia 
servo ;  Amphitryo  autem  putubit  ilium  sibi  mentiri,  neque  credet  Sosiam  venisse 
hue,  sicut  mandaterat.  Ego  injiciam  in  mentem  utriusque,  et  in  universam  domum 
Amphilryonis,  errorem  et  amentiam,  usque  eo  dum  pater  fruatur  ad  satietatem  ea, 
quam  deperit,  Postea  omnes  intelligent  quce  sint  facta  a  Jove.  Et  Jupiter  revoca- 
hit  Alcmenam  in  prislinam  pacem  cum  Amphitryone.  Nam  Amphitryo  concitabit 
modo  seditionem  adnersus  conjugem,  atque  earn  accusahit  stupri.  Meus  pater  redi- 
get  eas  turbas  in  concordiam.  Nunc  Alcmena,  quod  nondum  dixi  de  ea,  pariet  hodie 
duos  filios  geminos;  alter  puer  Iphiclus  nascetur  decimo  mense  postquam  conceptus 


I  prospere  hoc  Acidal.  operis  delet  Both. — 4  nam  ille  B.  1.  Bon.  niox  jam 
cum  HI.  1. — 5  narravit  C.  superscripto  b. — 6  amovisse  illis  Lgg. — 12  Alcmena 
B.  1. — 15  insimulavit  C.  mox  prohri  PI.  5.  6.  proprium  C.  e  pr.  m.  e  2da  pro- 
brium,  uti  B.  1.  Lgg.  PI.  2.  3.  et  1.  4.  e  pr.  m. — 16  earn  C.  jam  Pll.  qnin- 
que,  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  ipsam  PI,  6.  illi  in  B.  1.  Bon. — 17  diximus 
PI.  1.  2.  3.  5.  Ven.  1.  B.  1.  et  HI.  1.  in  textu,  in  marg.  dixi  minus. — 23  jam 
Delph.  et  Var.  Clus.  Plaut.  F 


82  M.    ACCII    PLAUTI 

Quam  seminatus,  alter  mense  septnmo.  20 

Eorum  Araphitruonis  alter  est,  alter  Jovis. 

Verum  minori  puero  major  est  pater. 

Minor  majori:  jamne  hoc  scitis  quid  siet? 

Sed  Alcumenae  hujus  honoris  gratia. 

Pater  curavit  uno  ut  foetu  fieret ;  25 

Uno  ut  labore  absolvat  arrumnas  duas, 

Et  ne  in  suspicione  ponatur  stupri, 

Et  clandestina  ut  celetur  suspicio. 

Quanquara,  ut  jam  dndum  dixi,  rescisset  tamen 

Amphitruo  rem  omnem.     Quid  igitur?  nemo  id  probro    30 

Profecto  ducet  Alcumenae.     Nam  Deum 

Non  par  videtur  facere,  delictum  suum 

Suamque  culpam  expetere  in  mortalem  ut  sinat. 

Orationem  comprimam  :  crepuit  foris. 

Amphitruo  subditivus,  cecum,  exit  foras,  35 

Cum  Alcumena  uxore  usuraria. 


fist:  alter  HeTcu\es  septitno  mense,  Ille  est  filius  Amphitryonis,Mc  Jovis.  Ve- 
rum minori  nuiti  puero  est  major  pater,  et  majori  natii  minor.  Tenetisne  jam  quid 
sit  hoc  ?  Sed  paler  providit  ud  tuendum  honorem  Alcmeua,  ut  anibo  pueri  ederen- 
tur  uno  partu  ;  ut  liberetur  duolius  dolorilms  uno  labore,  ut  suspicio  stupri  non 
cadat  in  cam,  et  ut  toJlatur  suspicio  occulta  concnbitus  furtivi.  Tametsi  Am- 
phitrijo,  ut  dixi  jampridem,  cognoscet  omnem  rem.  Quid  ergo?  Nullus  sane  ver- 
tet  id  dedecori  Alcmence :  nam  non  videtur  aquum  Deum  committere  id,  ut  patiatur 
suum  peccatum  et  suam  culpam  recidere  in  hominem.  Coercebo  linguam.  Janua 
strcpit.  Ecce  Amphitnjo  supposititius  prodil  forus  cum  Alcmena  conjuge  usu- 
raria. 


nescitis  hoc  B.  1.  quid  sciet  Bon. — 24  hujusce  vnlt  Giuter.  mox  oneris  HI.  in 
marg.  e  2da  in. — 25  crcavit  H. — 26  absolceret  Jiint.  Ven.  6.  Both. — 27  H. 
V.  delet  Both. — 28  sed  eland.  H.  susceptio  Lamb,  hue  itio  Pistor ;  citat 
Donat.  ad  Ter.  Adelpb.  4.  5.  32.  Et  clandestina  ut  celetur  consuetude; 
unde  emit  Scioppins  co«sMe<Jo,  allegatis  Festi  verbis;  '  ConsuetionemPlautaa 
pro  consuetudine  dixit.' — 30  agitur  C.  mox  sciant  Bon. — 33  suamque  ?U  .  .  . 
mortalem  sinat  C.  Ven.  1.  Bon.  Arg.  3.  probante  Bothio. — 35  subdiiicius  Ven. 
1.  3.  Bon.— 46  lucet  Lgg. 

NOTiE 

19  Alter  decumo'\  Ad  hunc  versum  hunc  Poctani,  quod  fingat  eodeni  die 

et  sequentem  non  videtur  satis  at-  Alcmenam  et  concepisseet  peperisse. 

tendisse  Gerardus  Joannes   Vossins,  25  Fitee^]  Prima  longa,  quasi^jcref. 

scriptor   alioqiiin  diligentissimus,  in  27  Suspicio]  Secunda  longa. 

libro  Institutionum  snarum  poetica-  36  Usuraria]  Prolog,  vs.  108. 
rum  2.  cap.  3.   quando  repreliendit 


AMPHITRUONIS    ACT.   I.    SC.   3.  83 


ACTUS   PRIM!   SCENA  TERTIA. 

JUPPITER,  ALCUMENA,  MERCURIUS. 

Bene  vale,  Alcumena  ;  cum  rem  communem,  quod  facis. 
Atque  imperce,  quaeso  ;  menses  jam  tibi  esse  actos  vides. 
Mihi  necesse  est  ire  hinc  ;  verum,  quod  erit  natum,  toUito. 
Al.  Quid  istud  est,  mi  vir,  negotii,  quod  tu  tarn  subito 

dome 
Abeas?     Jup.  edepol,  baud   quod  tui  me,   neque   domi, 

distaedeat :  5 

Sed  ubi  summus  imperator  non  adest  ad  exercitum, 
Citius,  quod  non  facto  'st  usus,  fit,  quam  quod  facto  'st 

opus. 
Me.  Nimis  hie  scitus  est  sycophanta,  qui  quidem  meus 

sit  pater. 
Observatote,  quam  blande  mulieri  palpabitur, 
Al.  Ecastor,  re  experior,  quanti  facias  uxorem  tuam.      10 

Jcp.  Vale  bene,  Alcmena,  cura  fortunas  communes,  sicut  facis,  et  tibi  parce, 
obsecro.  Animadvertis  nunc  menses  tui  partus  esse  cxplefos.  Oporlel  me  proficisci 
hinc;  sed  eniitri  id  quod  nascetur.  Alc.  Quid  rei  est  illud,mi  marite,  quod  tu 
excedas  e  tectis  tarn  velociter?  Jup.  Per  adem  Pollucis,  non  excedo  quasi  me 
tcedeat  tui,  neque  familice.  Verum  quando  maxinms  Dux  non  est  in  copiis,  accidit 
scepius  id  quod  non  oportet  fieri,  quam  id  quod  decet.  Mer  Profecto  meus  pater 
est  sycophanta  nimium  facetus :  videte  quam  blande  demulceat  mulierem.  Alc. 
Per  adem  Castoris  animadverfo  revera  quo  loco  habeas  tuam  conjugem,    Jup. 


2  at  quin  perge  C.  Pll.  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  esse  exactos  PI.  5. 
exactos  esse  HI.  1. — 3  natum  quod  erit  B.  1.  HI.  1. — 4  istuc  C.  Pll.  B.  Ven.  3. 
— 5  discedat  PI.  2.  B.  1.  niox  domatis,  i.  e.  5<ip.aTos,  vult  Giilielm. — 7  fit  HI. 
1.  Ven.  1.3.  Bon.— 8  hie  abest  a  B.  1.  sit  metis  Pll.  G.  B.  1.  Ven.  1.  3. 
Bon.  probat  Both. — 9  observatote  eum  Hoth.  ob  metinm ;  quam  hlandiri  usus 
heram  HI.  1.  in  marg.  palpabitur  mulieri  PI.   1. — 10  te  experior  C.  Pll.  B. 

NOTiE 

2  Imperce^  '  Parce  labor!,'  et  lis,  indicio  sese  parentes  ejus  esse  profi- 
quae  vicino  partni  nocere  possunt.  tobantnr    et  officia  patris  vehiti  pol- 

3  Quod  erit  nattim,  tollito]  Infantes  iicebantnr.  Statins:  '  Meus  ille  mens; 
dim  simnl  ac  erant  nati,  hunii  depo-  tellnre  cadentem  Excepi,  et  vinctuni 
nebantur  :  patev  vero  aut  mater,  aut  genitali  carmine  fovi.'  Qui  non  tol- 
si  quis  alius  esse  vellet  loco  patris  et  lebatur,  pro  abdicate  et  projectitio 
matris  nascenti  infanti,  ab  humo  tol-  erat.  Taubm. 

lebat,  et  in  sinnm  conferebat.     Qno 


84  M.   ACCII    PLAUTI 

Jup.  Satin'  habes,  si  foeminarum  nulla  'st  quam  asque  di- 

ligam  ? 
Me.  Edepol,  nae  ilia  si  istis  rebus  te  sciat  operam  dare. 
Ego  faxim  te  Araphitruonem  esse  malis,  quam  Jovem. 
Al.  Experiri  istuc  mavellem  me,  quam  mi  memorarier. 
Prius  abis  quam  lectus,  ubi  cubuisti,  concaluit  locus.     15 
Here  venisti  media  nocte,  nunc  abis  :  hoccine  placet? 
Me.  Accedam,   atque  banc  appellabo,  et   supparasitabor 

patri. 
Nunquam  edepol  quemquam  mortalem  credo  ego  uxorem 

suam 
Sic  efflictim  araare,  proinde  ut  hie  te  efflictim  deperit. 
Jup.  Carnufex,  non  ego  te  novi  ?  abin'  e  conspectu  meo  ?  20 
Quid  tibi  banc  curatio  est  rem,  verbero,  aut  muttitio? 
Quoi  ego  jam  hoc  scipione.     Al.  ah  !  noli.     Jup.  muttito 

modo. 
Me.  Nequiter  pene  expedivit  prima  parasitatio. 

Estne  satis,  si  est  nulla  mulierum  quam  amem  perinde  atque  te  ?  Mer.  Per  adem 
Pollucis,  si  Jiiuo  cognoscat  te  navare  operam  istis  rebus  amatoriis,  ego  pepigerim 
certo,futurum  ut  7nalis  esse  Amphitryo  quam  Jupiter.  Alc.  Mallem  mihi  exhi- 
beri  illud,  quam  mihi  did.  Repetis  exercilum  antequam  locus  lecti,  in  quojacuistif 
incaluerit :  heri  rerersus  es  media  nocte,  jam  projicisceris :  idne  te  delectat  ?  Mer. 
Accedam,  atque  hanc  alloquar,  et  again  partes  parasiti  paterui.  Per  adem  Pollucis 
ego  puto  neminem  unqunm  fuisse  mortalem  qui  prosequatur  tarn  ardenter  suam 
uxorem,  quam  hie  te  prosequitur.  Jlp.  Furcifer,  an  ego  non  te  nosco  1  Abisne  a 
meo  conspectu?  Quid  tu  euros  hanc  rem,  flagrio,  aut  hiscis  ?  Per  Polliicem  ego 
tibi  hoc  tacwZo  ja/rt  ...  comminuani  caput.  Alc.  Ah/  noli.  Jlp.  Facjamvel 
verbum.    Mer.  Prima  parasitatio  ferme  male  successit.    Jup.  Sed  quod  tu  loque- 


1.  Ven.  1.  3.  Bon,  te  abest  a  G.  re  debetiir  Doiizje — 12  Ita  C.  at  PI.  1.  2. 
ed.  ni  in  ista  furtis  rebus ;  PI.  3.  ed.  nulla  furtis  r.  e  pr.  m.  iiti  B.  1.  at  e  2da 
ilia,  uti  PI.  4.  5.  6.  H.  M.  furtiris  G.  Ven.  1.  3.  Bon.  si  fictis  Lamb,  we  si 
ilhi  furtiris  rebus  Meursius ;  frutis  rebus  Scriver. — 13  paxim  Meiirs.  mox 
malis  esse  HI. — 15  lecti  ubi  concubuisti  PI.  1.  2.  lectus  ubi  concub.  PI.  6. 
lectus  ubi  accub.  PI.  5.  concaiuerit  B.  1. — IC  heri  C.  Pll.  eri  B.  1. — 17  super- 
asitabor  B.  1. — 18  Versus  deest  in  Bon. — 19  ecflictim  C.  e  2da  m.  e  pr. 
affliclim,  uti  PI.  1.  HI.  1.  efictim  PI.  2 — 21  muttito  Pll.  mutito  B.  1.  HI.  1. 
Ven.  1.  3.  Bon.— 22  quolego  B.  1.  Pll.  quinqne,  H.  M.  Ven.  1.  C.  e  2da  m. 
erasa  literula  inter  o  et  ?;  coUigam  hoc  PI.  6.  quo  legam  pro  var.  lect.  PI.  1. 
quem  pol  ego  volnit  Canier.  aut  ledo  HI.  1.  in  textu,  in  inarg.  quo  lego.  Ven. 
3.  Bon.  quoi  ego. — 23  expetivit  Lamb,    mox  prima  hcec  par.  H.  M.  et  HI.  1.  ex 

NOT^ 

13  Egofaxim'\  Alii  Paxim  pro  '  pepigerim,'  je  gage,  je  mets  en  fait. 


AMPHITRUONIS   ACT.    I.    SC.   3.  85 

Jup.  Verum  quod  tu  dicis,  raea  uxor,  non  te  mihi  irasci 

decet. 
Clanculum  abii  a  legione :  operam  banc  surripui  tibi :      25 
Ex  me  primo  prima  scires,  rem  ut  gessissem  publicam. 
Ea  tibi  omnia  enarravi.     Nisi  te  amarem  plurimum, 
Non  facerem.     Me.  facitne  ut  dixi?  timidam  palpo  per- 

cutit. 
Jup.  Nunc,  ne  legio  persentiscat,  clam  illuc  redeundum  est 

mihi ; 
Ne  me  uxorem  praevortisse  dicant  prae  republica.  30 

Al.  Lacrumantem  ex  abitu  concinnas  tu  tuam  uxorem. 

Jup.  tace. 
Ne  corrumpe  oculos;  redibo  actutum.     Al.  id  actutum 

diu  'st. 
Jup.  Non  ego  te  hie  lubens  relinquo,  neque  abeo  abs  te. 

Al.  sentio. 
Nam  qua  nocte  ad  me  venisti,  eadem  abis.     Jup.  cur  me 

tenes  ? 
Tempu'st :  exire  ex  urbe,  priusquam  luciscat,  volo.         35 
Nunc  tibi  banc  pateram,  quae  dono  mi  illic  ob  virtutem 

data  'st, 
Pterela  rex  qui  potitavit,  quem  ego  mea  occidi  manu, 
Alcumena,  tibi  condono.     Al.  facis  ut  alias  res  soles. 

ris,  mea  conjux,  non  debet  te  reddere  iratam  mihi.  Veni  hue  ab  exerciiu  occulte  ; 
aurvipui  liaiic  nocteni  in  tiiam  gratiam,  ut  acciperes  prima  ex  me  primo,  quomodo 
administrassem  rem  communem  ;  tibi  ea  retuli  universa:  nisi  te  diligerem  multum, 
non  facerem.  Mer.  Agitne  sicut  monui'f  Adulator  demulcet  agram  animi. 
Jup.  Nunc,  ne  copies  resciant,  mihi  revertendum  illuc  occulte,  ne  dicant  me  antepo- 
suisse  cnnjugem  patria'.  Alc.  Tu  concitas  lacrymas  tua  conjugi  ex  discessu. 
Jup.  Site,  nefceda  oculos  lacrymis  ;  revertar  modo.  Alc,  Id  modo  est  diu.  Jup. 
Ego  non  tedesero  hie,  neque  abeo  abs  te  ultra.  Alc.  IntelUgo.  Nam projicisceris 
eadem  nocte  qua  reversus  es  ad  me.  Jup.  Quare  me  retines  ?  Est  tempus.  Volo 
excedere  de  civitate  antequam  illucescat.  Tibi  do,  Alcmena,  hunc  craterem,  quo 
bibit  rex  Pterela,  quem  ego  inierfeci  mea  manu ;  hie  mihi  oblatus  est  in  prtemium 
ob  fortitudinem.     Alc.  Facts  hoc,  «(  soles  facere  alias  res.     Per  tedem  Castoris, 


emend. — 24  tu  abest  a  Junt.  Arg.  3.  Ven.  G.  Par.  moxmecum  HI.  in  textii,  in 
marg.  »nj7u ;  Voss.  2.  mecum,  probante  Gron. — 25  subripuiC. — 28  palmo  P II. 
B.  1.  HI.  1.  in  textii,  in  niarg.  palpo. — 29  prtesentiscat  B.  1. — 30  mi  Douzae 
Fil.  pro  re  B.  1. — 31  Merciirio  tiibuit,  non  Alcmenae,  Both. — 32  id  actum  B. 
1. — i$5  tempus  exire  C  Ven.  1.  3.  Bon.  mox  lusciscat  C.  e  pr.  ni.  e  2da  lucescat 
uti  PH.  Bon, — 36  nunc  ibiBoth. — 38  do  HI.  1.  in  lextu,  in  oiarg.  condono.-^ 


86  M.   ACCII    PLAUTI 

Ecastor  condignum  donum,  quali'st  qui  donum  dedit. 
Me.  Iramo   sic   condignum   donum,   quali'  est  cui  dono 

datu'st.  40 

Jup.  Pergin' autem  ?  nonne  ego  possum,  furcifer,  te  per- 

dere  ? 
Al.  Noli  amabo,  Ampbitruo,  irasci  Sosias  caussa  mea. 
Jup.  Faciam  ita  ut  vis.     Me.   ex   amore  hie   admodum 

quam  Scevus  est! 
Jup.  Nunquid  vis?     Al.  ut  quom  absim,  me  ames,  me 

tuara  absentem  tamen. 
Me.  Eamus,  Amphitruo  :  luciscit  hoc  jam.     Jup.  abi  prae, 

Sosia :  45 

Jam  ego  sequar.  nunquid  vis?     Al.  etiam:  ut  actutum  ad- 

venias.     Jup.  licet. 
Prius  tua  opinione  hie  adero:  bonum  animum  habe. 
Nunc  te,  nox,  quas  me  mansisti,  mitto,  ut  cedas  die. 
Ut  mortalis  inluciscas  luce  clara  et  Candida. 
Atque  quanto  nox  fuisti  longior  hac  proxuma,  50 

est  munus  dignum  eo,  qui  id  dat.  Mer.  Imo  est  miinus  dignum  ea,  cui  datur. 
Jup.  Pergisne  vera  ?  Nonne  possum  ego,  furcifer,  te  perdere?  Alc.  Noli,  obse- 
cro,  Atnphitryo,  iriisci  Sosia:  causa  mea.  Jup.  Faciam  ita  ut  vis.  Mer.  Quam 
amor  reddit  hunc  iracundum !  Jup.  Visne  mandare  aliqnid?  Alc.  Ut  tametsi 
absim,  nihilondnus  nte  diligas  absentem.  Mer.  Proficiscamur,  Amphitryo,  dies 
illucescitjam.  Jup.  Prcei,  Sosia  ;  ego  jam  scquor.  Visne  mandnre  aliquid  ?  Alc, 
Jta  ut  revertaris  celcriter.  Jup.  Faciam  ita  ut  optas ;  ero  hie  prius  tua  expecta- 
tione  :  esto  bono  animo.  Jam  te  dimitto,  nox,  quce  me  cxpectasti,  ut  facias  locum 
luci,  ut  illustres  homines  lumine  splendido  et  limpido ;  et  quanto  extitisii  productior, 


39  quale  est  C.  qtialis  est  Pll.  qiiinque,  Ven.  1.  3.  Bon.  qmlis  sine  est  PI.  3. 
cut'  est  Nonius.— 44  me  tuam  te  ubsente  HI.  1.  Ven.  1.3.— 45  luciscit  Lgg.  et 
C.  e  pr.  ni.  e  2da  lucescit  iiti  Pll.  G.  H.  M.  hoc  abest  a  PI.  1.  2.  hie  Pl.  6.— 
46  actum  B.  1. — 47  Lgg.  oniittunt  tua,  mox  supplant  habe  nunc. — 48  me  abest 
a  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  mox  uli  Taubm.  piobante  Both,  dein  concedas 
HI.  1.—  49  morlalibus  Pll.  Lgg.  B.  1.  G.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  mox  Ulucescat 

NOTiE 

44  Nunquid  vis]  Discedentium   et  vous  dortne  le  bonjour.    Adieu,  an  lien 

valedicentium  formula,  quasi   sit  el-  de  dire,  Je  vous  recommande  d  Dieu ; 

lipsis  horum  vcrborum,  Num  quid  vis  Allez  d  Dieu. 

mandare?  Num  quid  vis  amplius  ?  50  Atque  quanto  nox^V  t  planus  fiat 
Ellipses  etiam  in  salutatiouibus  nos-  locus  hie,  comparandum  herculeum 
tris  et  discessu  urbano  crebra;  occur-  trinoctium  cum  nocte  quae  id  ante- 
runt.     Bon  jour,  an  lieu  de  dire,  Je  cessit,  et  die  quae  inter  noctcm  illani 


AMPHITRUONIS    ACT.    II.    SC.   1.  87 

Tanto  brevior  dies  ut  fiat  faciam,  ut  eeque  disparet, 

Et  dies  e  nocte  accedat.     Ibo,  et  Mercurium  subsequar. 

onox,  nocte  qua;  prcBcessit,  efficiam  ut  dies  qua'  praecessit  lianc  diem,  sit  tanto 
contractior  liac  (lie  quas  jam  illiiccscit,  ut  pares  sitis,  et  lux  uccrescat  aqualiter  e 
ienebris:  ibo^  et  subsequar  3Iercurium. 


Acidal.  lit!  HI.  1.  superscripto  tamen  ^.—51  H.  v.  ahest  a  PI.  3.  dispar 
PI.  6.  H.  M.  Yen.  1.  3.  et  HI.  1.  post  ra.»u\am.  face  jam,  ut  teqite  disparet 
Griiter  ;  dispare  Meiirs.  ut  aque  dispnrcs  Et  dies  ct  nox  accedant  Pistor. 
■ — 52  Et  dieset  nox  Veil.  1.  3.  lion,  sequar  Acidal. 

NOT/E 

et  hoc  trinoctium  intercessit.     Man-  noctium,  ut   aeque   sint  disparia   et 

datautem  Jupiter  diei,  qua?  illiicescit  trinoctium  quod  praecessit,  et  trihe- 

post  trinoctium,  ut  tantum  distet  Ion-  inerum  quod  illucescit.     Uno  verbo, 

gitudine  a  die  quae  antecessit  trinoc-  ut  fiat  unus  dies  ex  duobus  diebus  et 

tiujn,  quantum  abfuit  trinoctium    a  una  nocte  media,  sicutfuerat  una  nox 

nocte  suprema  quae  antecessit   tri-  ex  duabus  noctibus  et  uno  die  medio. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  PRIMA. 

AMPHITRUO,    SOSIA. 

Age  i  tu  secundum.     So.  sequor,  subsequor  te. 

Am.  Scelestissimum  te  arbitror.     So.  nam  quamobrem  ? 

Am.  Quia  id  quod  neque  est,  neque  fuit,  neque  futurum  est, 

Mihi  praedicas.     So.  eccere,  jam  tuatim 

Facis,  ut  tuis  nulla  apud  te  sit  fides.  5 

Amp.  Age  tu,  veni  post  me.  So.  Seqiwr,  te  subsequor.  Amp.  Existimo  te 
esse  ne^uJssimjtm  omnium  mortaliuni.  So.  Quare?  Amp.  Quoniam  mihi  narras 
id  quod  nee  est,  nee  fuit,  nee  est  futurum.     So.  Per  Cererem,  agis  nunc  tuo  more, 


1  secundus  B.  1.  PI.  1.  5.  6.  Hl.l.  ex  emend.  Ven.  1.  Bon.  i  tu  Sosia  sequor 
PI.  2.  e  pr.  m.  e  2da  secundus.  secundus  subsequor  Pi.  4.  secundo  Lgg.  se- 
cundu  vult  Palmer,  mox  Bon.  tion  std  subsequar  te. — 2  ah  quamobrem  Arg.  3. 
Ven.  6.-4  ecce  rei  am  C.  ecce  rem  jam  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  PH.  quinque ; 
ecce  autem  Pi.  5.  iuatim  Nonius;  tu  autem  C.  PH.  B.  1.  Ven.  1.  3.  Bon. 
— 5  facts  tuis  uti  fides  sit  Both.— 7  abscidam  C.  PI.  2.  3.  5.    absidam  PI.  1. — 

NOTiE 

2  Nam  quamobrem']  Ob  quantnam  4  Tuatim']  Tuo  more  ipsius.  Adver- 
rem  ?  biuin  a  '  tu;'  '  Ipsatim'  ab  ' ipse.' 


88  M.    ACCIl    PLAUTI 

Am.  Quid  est?  quo  modo?  jam  quidem  hercle  ego  tibi 

istam 
Scelestam,  scelus,  linguam  abscindam.     St),  tuus  sum  : 
Proinde  ut  commodum  est  et  lubet,  quidque  facias  : 
Tamen,  quin  loquar  haec  uti  facta  sunt  hie, 
Nunquam  ullo  modo  me  potes  deterrere.  10 

Am.  Scelestissime,  audes  mihi  praedicare  id, 
Domi  te  esse  nunc,  qui  hie  ades?     So.  vera  dico. 
Am.    Malum  !    quod   tibi   Dii  dabunt,   atque  ego   hodie 

dabo. 
So.  Istuc  tibi  est  in  manu :  nam  tuus  sum. 
Am.  Tun'  me,  verbero,  audes  herura  ludificari  ?  15 

Tun'  id  dicere  audes,  quod  nemo  unquam  homo  antehac 
Vidit,  nee  potest  fieri,  tempore  uno. 
Homo  idem  duobus  locis  ut  simui  sit? 
So.    Profecto,   ut  loquor,   ita  res  est.   Am.   Juppiter   te 

perdat. 
So.  Quid  mali  sum,  here,  tua  ex  re  promeritus?  20 

Am.  Rogasne,  improbe,  eliam,  qui  hidos  facis  me? 


ut  nullam  habeas  Jidem  tuis  servis.  Amp.  Quid?  quo  pacta?  Per  Herculem,o 
nequam!  ego  tibi  amputabo  modo  istam  nefariam  linguam.  So.  Sum  tuus:  idcireo 
age  quid  vis,  sicut  est  opportunum,  et  placet,  Niliilomiiius  nunquam  potes  me  twi- 
pedire  quominus  referam  hcec,  quemadmodum  sunt  gesta  illic.  Amp,  Impurissime, 
audes  mihi  affirmare  id,  nempe  te  esse  nunc  domi,  te,  qui  ades  hie  ?  So.  Loquor 
vere.  Amp.  Malum !  quod  Diitibi  infligcnt,  et  ego  injiigam  hodie.  So.  Istud  est 
in  tua  pot  estate :  etenim  sum  tuus.  Amp.  Audesnc  tu,fiagrio,  illudere  mihi,  qui 
sum  tuus  herus?  Audesnc  tu  affirmare  id  quad  t)ullus  unquam  honw  conspexit  hac- 
tenus,  neque  potest  esse,  ut  idem  cxistnt  uno  tempore  una  inAluobus  locis.  So. 
Profecto  res  se  habet  sicut  dico.  Amp.  Jupiter  te  perdat.  So.  Quam  poenam 
promerui,  o  here,  quam  adhibeasjam  in  me.  Amp.  ^  mene  postulas  adhuc  id,  sceks- 


8  comnwdum  siet  lubet  C.  Exc.  PU.  B.  1.  Lgg.  Ven.  1.  3.  quidquid  Pll. 
H.  M.  B.  1.  quicquam  Ven.  1.  3.  Bon. — 12  prcedico  B.  1. — 13  di  tibi  B.  1. — 
14  nam  ego  tuus  H.  M. — 15  ludificarier  HI.  1.  PI.  1.  2.  Ven.  1.  3.  Bon.  ludi- 
facere  Brnnck. — 16  turn  id  PI.  2.  mox  audes  dicere  B.  1. — 18  simitu  Lipsius 
e  Ms.— 19  res  ita  est  C.  Pll.  B.  1,  Lgg.  G.  H.  M.  Ven.  1.  3.  Bon.— 21  ludijicas 

NOTyE 

20  Tua  ex  re]  Hoc  loco  loquitur  mat  quod  quisque  servorum  piomeiu- 
Sosia,  quasi  sit  penes  Amphitiyoncm  eiit:  et  hoc  est  quod  appellat  Sosia 
thesaurus  ptenarum,  de  quo  depro-     '  e  tua  re,'  id  est,  '  e  thesauro  tao.' 


AMPHITRUONIS    ACT.    II.   SC.   1.  89 

So.  Merito  maledicas  mihi,  si  id  ita  factum  est. 

Verum  baud  mentior,  resque  uti  facta,  dico. 

Am.    Homo   hie   ebrius  est,  ut   opinor.     So.   utinam  ita 

essem ! 
Am.   Optas   quae   facta.    So.  egone?    Am.  tu  istic,  ubi 

bibisti  ?  25 

So.  Nusquam  equidera  bibi.     Am.  quid  hoc  sit  hominis  ! 
So.  Equidem  decies  dixi : 
Domi  ego  sum,  inquam  ; 
Ecquid  audis?  et  apud  te  assum  Sosia  idem. 
Satin'  hoc  plane,  30 

Satin'  diserte,  here,  nunc  videor  tibi  locutus 
Esse?    Am.  vah !  apage  te  a  me.     So.  quid  est  negotii ? 
Am.  Pestis  te  tenet.     So.  nam  cur  istuc  dicis? 
Equidem  valeo,  et  salvos  sum  recte,  Amphitruo. 
Am.  At  te  ego  faciam  hodie,  proinde  ac  meritus  es,  35 

Ut  minus  valeas,  et  miser  sis. 
Salvos  domum  si  rediero.  jam 
Sequere  sis,  herum  qui  ludificas  dictis  delirantibus : 

te,  qtii  Hindis  mihi?  So.  Compreceris  male  mihi,  si  id  est  gestutn  sic:  sed 
minime  mentior,  et  aperio  quemadmodum  res,  o  here,  est  acta.  Amp.  Hie 
homo  est  temulentus  sicut  arbitror.  So.  Utinam  essem  ejusmodi.  Amp.  Optas 
ea  qucB  su7it  acta.  So.  Egone?  Amp.  Tu  ipse,  Ubi  potasti?  So.  Profecto 
ego  niUlibi  potavi.  Amp.  Quails  homo  est  hie  ?  So.  Profecto  ego  tibi  repetivi 
decies.  Ego  sum  in  tuis  adibus,  inquam :  audisne  ?  et  assum  apud  te  idem 
Sosia  ego  ipse.  Tibine  videor  nunc,  here,  dixisse  id  satis  aperte,  satis  manifeste  ? 
Amp.  Vah!  abiame.  So.  Quare?  Amp.  Intemperiw  te  agitatit.  So.  Quam- 
obrem  dicis  id  l  Profecto  ego  valeo,  et  sum  salvus  bene,  Amphitryo.  Amp.  At 
ego  daho  operam  hodie,  ut  tu  valeas  minus,  et  ut  sis  infelix,  si  repetivero  domum  in- 
columis.     Sequere  me  nunc,  si  vis,  tu  qui  illudis  hero  tuis  deliramentis,  qui  venis 


B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon. — 22  dicas  male  merito  HI.  1.  C.  ita  inter 
lin.  e  m.  2da  ;  si  res  non  ita  facta  est  HI.  1.  PI.  1.  2.  H.  M.  si  non  id  factum 
est  ita  PI.  3.  si  non  itaf.  PI.  5.  si  non  ita  idf.  G.  B.  I.  si  non  id  itaf.  Lgg.  nisi 
id  itaf.  Acidal.  si  ita  id  Ven.  1.  3.  Bon. — 25  optas  C.  et  PI.  3.  e  2da  ra.  opta 
Pll.  quinque,  B.  1. — 29  et  quid  C.  PI,  1.  2.  ecquid  PI.  3.  5.  et  quicquid  PI.  4. 
supr.  lin.  equidem  PI.  6. — 31  nunc  bis  Ven.  1.  3. — 33  quid  istuc  est  PI.  5. 
quid  est  istud  quod  dicis  G.  quid  istuc  dicis  Ven.  1.  3.  Bon. — 35  ego  abest  a  PI. 
1. — 37  «t  domum  B.  1. — 38  sequere  sic  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1. — 42  in  tergum  vult 

NOTiE 

27  Decies]  Numerus  certiis  pro  in-     centies :'  quod  nos  reddimus  veraa- 
certo,  id  est,  '  saepius;'  alias  '  sex-     cale,  millefois. 


90  M.    ACGll    PLAUTI 

Qui  quoniam  herus  quod  imperavit,  neglexisti  persequi. 
Nunc   venis    etiara   ultro   irrisum   dominura :    quae  neque 

fieri  40 

Possunt,  neque  fando  unquam  accepit  quisquam,  prefers 

carnufex. 
Quojus  ego  hodie  in  tergo  faxo  ista  expetant  mendacia. 
So.  Amphitruo,  miserrima  istaec  miseria  est  servo  bono, 
Apud  herum  qui  vera  loquitur,  si  id  vi  verura  vincitur. 
Am.  Quo  id,  malum,  pacto  potest,  nam  mecum  argumentis 

puta,  45 

Fieri?  nunc  uti  tu  hie  sis  et  domi:  id  dici  volo. 
So.  Sum  profecto  et  hie  et  illic.     Hoc  cuivis  mirari  licet. 
Neque  tibi  istuc  mirum  magis  videtur,  quam  mihi. 
Am.  Quo  modo?     So.  nihilo,  inquam,  mirum  magis  tibi 

istuc  quam  mihi. 
Neque,  ita  me  Dii   ament,  credebam  primo  mihimet  So- 

siae,  50 

Donee  Sosia,  ille  egomet,  fecit  sibi  uti  crederem. 


nunc  ctiam  ultra  ludificatttm  herum  ;  quia  neglexisti  implere  id  quod  dominus  man- 
davit.  Dicis,furcifer,  ea  qua  neque  possunt  fieri,  neque  ulUis  unquam  audivit  fan- 
do.  Ego  curabo  hodie  uthcec  mendacia  recidant  in  tergumtuum.  So.  Amphitryo, 
est  hcEc  calamitas  siimma  boni  scrvi,  qui  vera  loquitur  apud  dominum,  quando  Veri- 
tas opprimitur  vi  awctor'itaUs  herilis.  Amp.  Quo  pacto  id  potest  fieri?  malum/ 
nam  disputa  mecum  rationibus.  Volo  a  te  milii  aperiri  id,  quemadmoduni  tu  sis 
hie  in  via  ct  in  ineis  adibus.  So.  Sane  sum  et  hie  et  illic.  Licet  cuivis  mirari 
id;  et  Hind  non  tibi  upparet  7nagis  stupendum,  quam  mihi,  Amphitryo.  Amp. 
Quo  pacto  ?  So.  Istud,  inquam,  nihilo  tibi  videtur  magis  admirabile  quam  mihi. 
El  initio  non  habebamfidem  mihimet  Sosicc,  ita  me  Dii  ament,  usque  eodum  egotnet 


Lamb,  et  sic  G.  espectant  P\.  i.  6.  ista  spectant  PW.  qmUwr.  ista  espectent 
PI.  1.  snpr.  lin.  cxspectant  B.  1.  spectent  in  text.,  in  niaig.  expetant  HI.  1. — 
44  verba  C.  Pil.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  vi  C.  at  B.  1.  P1.4.  G.  et  e  pr.  m. 
1.  2.  3.  si  is  in  verum ;  si  is  in  rero  PI.  5.  is  vi  verus  Lgg.  si  is  in  snperscripto 
id  vi  HI.  1. — 45  potcs  PU.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  et  C.  ubi  ex  eadem  in.  putes ; 
mox  putas  B.  1.  PI.  1.  5.  Ven.  3.  at  puta  C.  Ven.  1.  Bon.  uti  Nonius. — 48 

NOTiE 

41  FaHdo]  Passive  accipitnr,  id  est,  quod   incantetur:  '  uritque  videndo 

quod  nuuqnam  audivi  quemquam  fa-  Fcemina,'  non  quod  videat,  sed  quod 

ri:  Virgilius,    '  Cautando   rumpitur  videatur:  active  apud  eundem: 'Quis 

acguis :'  non  quod  cantet  anguis,  sed  talia  fando  temperet  a  lacrymis  ?' 


AMPHITRUONIS   ACT.    U.   SC.   1.  91 

Oidine   omne  uti   quidque  actum  est,  dum  apud  hostes 

sediraus, 
Edissertavit :  turn  forraara  una  abstulit  cum  nomine ; 
Neque  lac  lacti  magis  est  simile ;  quam  ille  ego  similis 

est  mei. 
Nam    ut    dudum    ante    lucem    a    portu    me    praemisisti 

domum.  55 

Am.    Quid   igitur?     So.   prius  multo   ante    sedis  stabam 

quam  illo  adveneram. 
Am.  Quas,  malum,  nugas!   satin'  tu  sanus  es?     So.  sic 

sum,  ut  vides. 
Am.  Huic  homini  nescio   quid   est  mali   mala  objectum 

manu, 
Postquam   a   me    abiit.     So.   fateor :    nam  sum   obtusus 

pugnis  pessume. 
Am.  Quis  te  verberavit?     So.  egomet  memet,   qui  nunc 

sum  domi.  60 

Am.  Cave  quicquam,  nisi  quod  rogabo  te,  mihi  responderis. 
Omnium  primum  iste  qui  sit  Sosia,  hoc  dici  volo. 

Sosia  me  coegit  ut  sihifidem  haberem.  Exposuit  sigillatim  universa  qua  sunt  ges- 
ta  interea  dum  commorati  sumus  apud  hostes :  turn  abstulit  speciem  simid  cum  no- 
mine, et  lac  non  est  similius  lacti,  quam  ego,  qui  est  ille,  est  similis  mihi.  Nam 
statim  atque  me  dimisisti  a  portu  ad  tuas  (sdes  multum  ante  lucem.  Amp.  Quid 
igitur  ?  So.  Stabum  ante  tuas  ades  diu  antequam  adveneram  illuc.  Amp.  Ma- 
lum !  quw  nugcE !  esne  tu  satis  sapiens  ?  So.  Sum  ita  vt  vides.  Amp.  Nescio 
quid  veneni  est  injectum  huic  homini  mala  manu,  ex  quo  discessit  a  me.  So.  Fa- 
teor;  nam  sum  pessime  exceptus  pugnis.  Amp.  Quis  te  pulsavit?'  So.  Egomet 
memet  qui  sum  nunc  in  luis  adibus.  Amp.  Vide  ne  mihi  respondeas  quicquam, 
nisi  id  quod  a  te  petam.     Primum  omnium  volo  dici  id,  quis  sit  iste  Sosia?    So. 


inagis  viirum  Legg. — 52  quidquid'PW,  B.  1.  H.  et  Bentl.  ad  Ter.  Evin.  v.  4.48. 
quicque  C.  ut  quidque  Lgg.  quicquam  Yen.  1.  3.  Bon.  Utrunique  HI.  1. — 53 
attulit  Legg.— 54  lactis  Pll.  Piikheini.  M.  lade  lacte  Lgg.  lacte  lactis  B.  1. 
simile  est  C. — 56  stabat  Her.  uti  HI.  1.  ex  emend. — 57  utut  Ven.  1.— 61  rogo 

NOTiE 

55  Pramisisti  domum'\  Interea  dum  sagee  objiciunt    saRpius  manu  quam 

Sosia  loquitur,  et  haec  verba  connee-  cantn  et  verbis,  licet  plerumque  in 

tit  continue  spiritu  cum  his,  *  prius  spargendis  venenis  verba  adhibeant 

nuilto,'  et  Ampliitryo  iratus  loquitur  ad  decipiendos   incautos.     VirgilLus 

dicitqne  :  '  Quid  igitur  !'  utrumque  notat :  '  Spargere  qui  som- 

58   Mala  objectum  mami]    Venena  nos  cantuque  manuque  solebat.' 


92  M.   ACCII    PLAUTI 

So.  Tuus  est  servus.    Am.  mihi  quidem  uno  te  plus  etiara 

est  qiiam  volo : 
Neque  postquam  sum  natus,  habui  nisi  te  servum  Sosiam. 
So.    At    ego    nunc,    Amphitruo,    dico,    Sosiam    servum 

tuum  65 

Praeter  me  alterura,  inquam,  adveniens  faciam  ut  oflfendas 

domi, 
Davo  prognatum ;  patrc  eodem,  quo  ego  sum :  forma,  aetate 

item. 
Qua  ego  sum  :    quid  opu'st  verbis?   geminus  Sosia  hie 

factu'st  tibi. 
Am.  Nimia  memoras  mira.     Sed  vidistin'  uxorem  meam? 
So.  Quin  introire  in  aedis  nunquara  licitum  est.     Am.  quis 

te  prohibuit?  70 

So.  Sosia  ille,  quern  jamdudum  dico,  is  qui  me  contudit. 
Am.    Quis  istic   Sosia  est?     So.   ego,  inquam.     Quoties 

diccndum  est  tibi? 
Am.  Sed  quid  ais?  num  obdormivisti  dudum?     So.  nus- 

quara  gentium. 
Am.  Ibi  forte  istum  si  vidisses  quendam  in  somnis  Sosiam. 
So.  Non  soleo  ego  somniculose  heri  imperia  persequi.     75 
Vigilans  vidi,  vigilans  nunc  te  video,  vigilans  fabulor. 

Est  tuus  servus.  Amp.  Prqfecto  mihi  est  plus  servonim  qitam  telim,  quamvis  te 
baberein  unum;  et  ex  quo  sum  natus,  non  habui  servum  Sosiam  nisi  te.  So.  Sed 
ego  dico  nu7ic,  Amphitryo,  quando  venies,  dabo  operam  ut  reperias  Sosiam  tuum 
servum  alium  a  me,  inquam,  procreatum  Davo  patre,  eodem  paire  quo  ego  sum  na- 
tus, specie,  estate  qua  ego  sum.  Quid  opus  est  verbis?  Tuits  Sosia  hie  evasit  gemi- 
nus.  Amp.  Narras  nimis  admirabilia.  Sed  vidistine  meam  uxorem?  So.  Quin 
nunquam  fuit  concessum  ingredi  domum.  Amp.  Quis  te  impedivit  ?  So.  Ille 
Sosia  qucm  dico  jampridem,  ille  qni  me  contudit  pugnis.  Amp,  Quis  est  ille 
Sosia?  So,  Ego,  inquam;  quoties  tibi  dicendum  est?  Amp.  Sed  quid 
ecis?  Nonne  mox  obdormivisti?  So.  Nullo  modo.  Amp.  Hoc  a  te  peto,  ut 
videam  titriim  forsan  vidisses  in  somniis  ilium  nescio-quem  Sosiam.  So.  Ego 
non  assuevi  obire  somniando  mandata  domini ;  conspexi  vigilans,  sicut  te  conspicio 


Lgg — 62  hoc  deest  in  Lgg.— 67  dabo  preegnatum  Lgg.— 72  tibi  deest  in  Hi. 
1. — 73  die  dum  vult  Dissaldaeus,  gentium  Sosia  Ven.  1.3.  Bon.— 74  si  is- 
tum vides  B.   1.  PI.  qiiiuque  ;  si  istum  vidisli  PI.  6. — 76  fabtdabor  Ven.  1. 

NOTiE 

75  Somniculose  heri  imperia  persequi]  David.  '  Neque  dormitet  qui  custodit  te.' 


AMPHITRUONIS   ACT.  H.   SC.   2.  93 

Vigilantem  ille  me  jamdudum  vigilans  pugnis  contudit. 

Am.  Quis  homo?  So.  Sosia,  inquam,  ego  ille.  Quaeso, 
nonne  intelligis  ? 

Am.  Qui,  malum,  intelligere  quisquam  potis  est  ?  ita  nugas 
blatis. 

So.  Verum  actutum  nosces.  AM.  quern?  So.  ilium nosces 
servum  Sosiam.  80 

Am.  Sequere  hac  igitur  me:  nam  mi  istuc  primum  exqui- 
site est  opus. 

Sed  vide  ex  navi  efferantur  quae  jam  iraperavi  omnia. 

So.  Et  memor  sum,  et  diligens,  ut  quae  imperes  com- 
pareant. 

Non  ego  cum  vino  simitu  ebibi  imperium  tuum. 

Am  .  Utinam  Di  faxint,  infecta  dicta  re  eveniant  tua  !      85 

nunc  vigilans,  fabulor  vigilans,  ille  me  pulsavit  jampridetn  pugnis  vigilantem. 
Amp.  Quis  homo?  So.  Ego,  inquam,  ille  Sosia.  Obsecro,  nonne  capis'i  Amp. 
Estne  aliquis,  malum !  qui  possit  capere  ?  Adeo  effutis  nugas.  So.  Verum  co- 
pies mndo.  Amp.  Quem  !  So.  Nosces  ilium  servum  Sosiam.  Amp.  Sequere  me 
igitur  hac ;  nam  primum  mihi  est  opus  ut  instituam  qucestionem  de  hac  re.  Sed  cura 
ut  exportentur  e  navi  universa  qua  mandavi  modo.  So.  Et  sum  memor  et  solici- 
tus  ne  pereant  qua  mandas.  Ego  minime  hausi  cum  vino  tuum  mandatum.  Amp. 
Utinam  Diifaciant  ut  tua  verba  sint  infecta  in  tuum  commodum. 


fabulabar  \ en.  3.  Bon. — 78  Kum  me  H.  non  me  HI.  1.  Ms.  Scriverii,  Ven.  6. 
Par.  Bas.  3.  Both. — 79  qiiisq.  intell.  Lgg.  blactis  Pll.  quinque,  B.  1.  HI. 
1.  Ven.  1.  3.  Bon.— 80  nosces  inquam  ilium  B.  1.  HI.  1.  Pll.  H.  M.  Ven.  1.  3. 
Bon. — 84  simul  PI.  1.  2.  4.  5.  6. —  85  rete  veniant  C.  recte  veniant  B.  1.  Lgg. 
Pll.  quinque,  Ven.  3.  Bon.  recta  veiiiant  PI.  2.  et  HI.  1.  e  pr.  m.  recte  eveniant 
Ven.  1, 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  SECUNDA. 

alcumena,  amphitruo,  sosia,  thessala. 
Satin'  parva  res  est  voluptatum  in  vita, 
Atque  in  aetate  agunda, 

Alc.  Nonne  voluptates  sunt  res  admodum  exiguce  in  vita,  si  coniparentur  cum 


1—81  Hos  versus  Bacchiacos  aliter  disposuit  Bothins,  aliter  Herraannus 
de  Melr.  p.  297.  Mutationes  propter  nietruni  factas  longum  esset  enarrare. 


94  M.    ACCII    PLAUTI 

Praequara  quod  molestum  est :  ita  cuiqu.e  comparatum 

Est  in  aetate  hominum  ; 

Ita   Dis  placitum,  voluptatem   iit    raoeror   comes   conse- 

quatur:  5 

Quin  incommodi  plus  malique  illico  assit,  boni  si  obtigit 

quid. 
Nam  ego  id  nunc  experior  domo,  atque  ipsa  de  me  scio, 

cui  voluptas 
Parumper  data  'st :  num  viri  mei  mihi  potestas  videndi  fuit 
Noctem  unam   modo  :  atque  is  repente   abiit  a  me  hinc 

ante  lucem. 
Sola  hie  mihi  nunc  videor,  quia  ille  hinc  abest,  quera  ego 

amo  praeter  omnes.  10 

Plus  aegri  ex  abitu  viri,  quam  ex  adventu  voluptatis  cepi. 
Sed  hoc  me  beat  saltem,  quod  perduelles  vicit,  et  domura 
Laudis  compos  revenit :  id  solatio  est.  Absit ;  dummodo 
Laude  parta  domum  recipiat  se  :  ferara  et  perferam  usque 

Us  qucE  sunt  acerba  ?  In  ea  nimiruyn  DH  sic  stntuerunt,  tit  dolor  comitetur  I'olupfa- 
tern.  Quod  si  contigit  nonnihil  jucunditati,  statiin  succedit  plus  molesticB  et  acerbi- 
tatis.  Facio  perieulum  kujus  rei  domi,  et  ipsa  intelligo  ex  meipsa.  Nam  quam 
brevis  est  voluptas  qua:  mihi  contigit !  Mihi  licuit  modo  videre  meum  maritum  per 
unam  noctem,  et  is  discessit  hinc  repente  a  me  ante  lucem.  Mihi  videor  nunc  esse 
sola  hie  ;  quia  ille,  quern  ego  amo  supra  omnes  mortales,  abest  hinc.  Hausi  animo 
plus  doloris  ex  ejus  discessu,  quam  senserum  voluptatis  ex  ejus  adventu.  Sed  saltern 
id  me  reddit  felicem,  quod  debellavit  hostes,  et  repetivit  domum  cumulatus  gloria, 
id  me  consolatur.     Absit ;  dummodo  se  recipiat  domum  quasita  gloria,  patiar  et 


De  Plaiitinis  nnmeris  est  ampliandnin. — 5  diis  est placituyn  B.  1.  Lgg.  HI.  1. 
votuptati  Gniter  ex  edd.  vctt, — 6  HI.  1.  doni — quod;  nti  BI.  1.  e  pr.  ni. 
ex  emend,  boni — quid:  Lgg.  quod. — 7  nunc  abest  a  B.  l.niox  de  me. — 9  repen- 

tino  Both,  advocate  Charis.  p.  193, — 10  quam  C.  qm  PIl.  quinque,  HI.  1. 
quoniam  PI.  6. — 12  sed  deest  in  Ven.  3.  hoc  modo  beat  4gg. — 13  in  solatio  PII. 
6.  Ven.  1.  3.  Bon.  revenit  solatii  est  Lgg. — 14  belli  clueat  C.  ad  cram,  intns 
belli  redeat,  uti  PI.  5.  6.  Bon.  belli  reducat  PII.  quatuor,  et  HI.  1.  et  B.  1.  su- 

NOTiE 

1  Res  voluptatumi  Id  est,  voliipta-  Manilius:  '  Et  snbtexta  malis  bona 

tes;  PiirasisGraeca,  xpw"  ■^'^"^Soi'aij/.  sunt;   lacrymaeque  sequuntiir  Vota, 

Aristophanes,  tJ)  xpvfJ-".  tSiv  wKrav,  necincnnctisservat  fortunatenorem.' 

'  noctes.'    David.  '  verba  fraudnm,'  7    Experior    domo]   Id   est,    domi, 

i.  e.  frandes.  hnjusrei  exeniplum;  '  domo,'  otKodfv, 

5   Voluptatem]  Lncret.  *  INIedio  de  nt  dicitnr  oJ'Koflej' 6/xopTus,'domesticii9 

fonte  leporum  Snrgit  amari  aliquid.'  testis,'  id  est,  vocatns  domi. 


AMPHITRUONIS    ACT.  II.    SC.  2.  95 

Abitum  ejus  animo  forti  atque  obfirmato  :  id  modo  si  raer- 
cedis  15 

Datur  mihi,  ut  meus  victor  vir  belli  clueat,  satis 
Mihi  esse  ducam.     Virtus  praemium  est  optimum  : 
Virtus  omnibus  rebus  anteit  profecto. 
Libertas,  salus,  vita,  res,  parentes, 

Patria  etprognati  tutantur,  servantur:  20 

Virtus  omnia  in  se  habet :  omnia  assunt  bona,  quern  penes 

est  virtus. 
Am.  Edepol  me  uxori  exoptatum  credo  adventurum  do- 
mum, 
(Quae  me  amat,  quam  contra  amo,)  praesertim  re  gesta  bene, 
Victis  hostibus,  quos  nemo  posse  superari  ratn'st : 
Eos  auspicio  meo  atque  ductu  primo  coetu  vicimus  :        25 
Certe  enim  me  illi  expectatum  optato  venturum  scio. 

perpetiar  semper  mente  constanti  atque  infracta  ejus  discessum.  Dummodo  mild 
contingat  id  prcemii,  ut  mens  conjux  prcedicetur  superioi-  in  hello,  arbitrabor  esse 
satis  mihi.  Virtus  est  optitiia  ^nerees,  virtus  antccellit  omnibus  rebus.  Libertas, 
salus,  vita,  divitice,  parentes,  cicitas,Jilii  defenduntur,  propugnantur.  Virtus  con- 
tinet  universa  in  se.  Universa  bona  adsunt  ei  in  quo  est  virtus.  Amp.  Per  cedem 
Polhicis,  conjido  me  adventurum  domum  expectatum  conjugi ;  {nam  et  ilia  me  amat, 
et  ego  illam  amo  vicissim ;)  potissimum  prceclare  gesta  re,  triumpliatis  hostibus,  quos 
nullus  existimaDit  posse  projiigari:  ens  superavimus  primo  congressu  meis  auspiciis 
atque  imperiis.     Equidem  habeo  pro  certo,  me  venturum,  expectatum  cupide  ab  ilia. 


perscripto  redeat,  Ven.  1.  3.  belli  se  reducat  Lgg. — 15  modo  si  mercedis  desnnt 
in  Bl.  1.  si  merces  HI.  1.  in  textn,  in  marg.  sat  mercedis. — 10  detur  B.  1, — • 
17  dicam'B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  opimum  vult  Lamb.;  delet  Both,  vii'tus  opti- 
mum.—\Q  res  et  parentes  C.  Pll.  H.  M.  B.  1.  Lgg.  HI.  1.— 20  et  patria  H.  M. 
et  Hl.l. — 21  sese  Lgg.  Lips,  et  HI.  1.  ex  emend.  Ven.  1. — 23  inductu  C.  Pi.  1. 
2.  HI.  1.  ductu  Pll.  quatuor,  B.  1.  inducto  Lgg. — 26  optatum\Qa.  I.S.Bon. 

NOTyE 

16  Cluea(\  Cluo  a  k\vcc,  audio,  ha-  aedificant,  viituti  omnia  parent.' 

beor.  25  Auspicio  ?neo]  Ethnici  dim  nihil 

IS  Virtus  omnibus  rebus  anteit}  Ci-  nisi  auspicato  snscipiebant,  ac  prae- 

cero:  '  Ea  enim  hominemjungit  Deo,  sertim  in  bellis.     Idcirco  in  eorum 

et  ejus  tanta  vis  est,  nt  omnia  si  ex  castiis  erat  semper  '  aiigiirale,'  sen 

altera  parte  ponantur,  ne  appareant  locus  in  quo  sumebantur  augui  ia. 

quidem.'  Primo  ccetu}  Id  est,    primo  coitn, 

20  Tutantur}  Passive.  prima  coilione,  primo  congressu  utri- 

21  Virtus  omnia  in  se  habet}  Sallus-  usque  exercitus  ; '  coetus'  et  'coitus' 
tins  :  '  Quae  homines  arant,  navigant,  ab  eadem  origine. 


96  M,    ACJCH    PLAUTl 

So.  Quid  me  non  rere  expectatum  araica3  ventnrura  meae? 
Al.  Meus  vir  hie  quidem  est.     Am.  sequere  hac  tu  me. 

Al.  nam  quid  ille  revortitur, 
Qui  dudura  properare  sese  ajebat !  an  ille  me  tentat  sciens  ? 
Atque  si  id  volt  experiri,  suum  abitum  ut  desiderem,      30 
Ecastor  raed  baud  invita  se  domum  recipit  suam. 
So.  Amphitruo,  redire  ad  navem  meliu'st   nos.     Am.  qua 

gratia  ? 
So.  Quia  domi  daturus  nemo  est  prandium  advenientibus. 
Am.  Qui  tibi  istuc  in  mentem  venit  ?     So.  quia  enim  sero 

advenimus. 
Am.  Qui?     So.  quia  Alcumenam  ante  afidis  stare  saturam 

intellego.  35 

Am.  Gravidam  ego  illanc  hie  reliqui  quom  abeo.     So.  hei 

peril  miser ! 
Am.  Quid  tibi  est?  So.  ad  aquam  praebendam  eommodum 

adveni  domum, 
Deeumo  post  mense,  ut  rationem  te  dictare  intellego. 

So.  Quid!  non  arbitraris  me  venturum  exoptatum  inece  amica?  Alc.  Profecto 
hie  est  meus  vir.  Amp.  Tu  sequere  me  hac.  Alc.  Quare  rerenit  ille?  Ille  di- 
cehat  modo  sese  accelerare.  Mene  tentat  ille  ultro  ;  aut  vult  experiri  quemadmo- 
dum  exoptemejus  discessmn?  Per  Castorem  sese  recipit  in  suas  cedes,  me  minime 
repugnante.  So.  Est  satius  nos  repetere  naves.  Amp.  Qua  de  causa?  So.  Quia 
nemo  appositurus  est  cibu7n  in  cedibus,  nobis  advenientibus.  Amp.  Quare  id  tibi 
venit  in  animum?  So.  Quoniam  advenimus  sero.  Amp.  Quare?  So.  Quoniam 
video  Alcmenam  pransam  stare  ante  cedes.  Amp.  Ego  illam  reliqui  hie  gravidam, 
quando  profectus  sum.  So.  Hei  I  interii  infelix!  Amp.  Quid  est  tiOi?  So. 
Adveni  tempestive  domum  ad  ministrandam  aquam  decimo  mense  exacto,  sicut  au- 


— 27  qui  me  non  expectatum  rere  Ven.  1.  3.  Bon. — 30  si  id  absnnta  B.  1.  id  si 
Yen.  1.  3.  Bon, — 32  redire  Amph.  HI.  1.— 33  est  nemo  B.  1. — 34  nunc  istuc  C. 
Pll.B.  l.Hl,  1.  Lgg.  Ven.  1.  3.  Bon.— 36  qziam  habeo  Pll.  1.  3.  5.  6.  Lgg.— 
37  eommodum  abest  a  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon. — 38  ductare  vult  Lamb. 

NOTiE 

37  Ad  aquam  prabendam']  Suae  par-  est  decimo  mense  quidem,  non  per- 
tes  erant  seivis  singulis.  Sosia  mi-  fecto,  sed  incepto.  Tertullianus  : 
nistrabat  aquam  familise  Amphitryo-  '  Legitima  nativitas  ferme  decimi 
nis.  mensis  iogressus  est.' 

38  Deeumo  post  mense"]  Lnnaris  men-  Ut  rationem  te  dictare  intellego]  A 
sis  est  octo  et  viginti  dierum  :  partus     vostre  compte. 


AMPHITRUONIS    ACT.  II.   SC.   2.  97 

Am.  Bono  animo  es.     So.  scin'  quam  bono  aniino  sim  ?  si 

situlam  cepero, 
Nunqiiam  edepol  tu  mihi  divini  quicquara  creduis  post 

hunc  diem,  40 

Ni  ego  illi  puteo,  si  occepso,  animara  omnem  intertraxero. 
Am.  Sequere  hac  me  modo,  alium  ego  isti  rei  allegabo,  ne 

time. 
Al.  Magis  nunc  meum  officium  facere,  si  huic  earn  advor- 

sum,  arbitror. 
Am.  Amphitruo  uxorem  salutat  laetiis  speratam  snam, 
Quam  omnium  Thcbis  vir  unam  esse  optimam  dijudicat,  45 
Quamque  adeo  cives  Thebani  vero  rumificant  probara. 
Valuistin' usque  ?  expectatusne  advenio?     So.  baud  vidi 

magis 
Exspectatum :  eum  salutat  magis  baud  quisquara,  quam 

canem. 

dio  ex  te.  Amp.  Esto  aquo  animo.  So.  iScisne  quam  sim  wquo  animo?  iSi 
sumsero  situlam,  per  adem  Pollucis,  nunquam  mihi  tu  comwittas  quicquam  sa- 
cri  ex  hac  die,  nisi  ego  cduxero  omnem  aquam  ex  illopxdeo,  si  incepero  semel.  Amp. 
Sequere  hue  modo,  ego  ilemamlabo  istam  provinciam  alii  servo,  ne  formida,  Ai.c. 
Existimo  me  facturam  esse  nunc  melius  meum  officium,  si  earn  obeiam  huic.  Amp. 
Amphitryo  Uctus  salutat  suam  conjugem  exoptulam,  quam  maritus  avbitratur  esse 
unam  optimam  omnium  niiiliermn  quae  sunt  Thebis,  et  quam  cives  Thebani  prcedi- 
cant  esse  vere  bonatn.  Semperne  valuisti?  Revertorne  exoptatiis'i  So.  Nonanimad- 
verti  e.rpectationem  ;  nemo  enim  salutat  magis  quam  canem.    Amp.  Gaiideo  quando 


probante  Botb. — 39  jam  cepero  C.  PH.  Lggj.  B.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  illam  G. — • 
40  divinoB.  1. — 41  occepso  Nonius  et  Pll.  quatuor  e  2cia  m.  occepto  C.  P!l. 
animo  animam  B.  I. — 42  alligaboC.  PI.  I.  2.  4.  6.  Ven.  1.  3.  Bon.  et  HI. 
1.  e  pr.  m. — 43  magis  nunquam  Lgg.  nunq.  jam  M.  niox  faceres  Cfacerem  Pll. 
quinqne,  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  facere  V\.  2.  dein  st  abest  a  C. — 4.5 
Thebes viri  unam. ...dijudicant  G.  dij.opt.  Lgg. — 46  rumiferant  Nonius  et  PI.  1. 
e  2da  m.  rumificant  PI.  4.  B.  1.  Lamb.  I.  2.  rerorum  mificant  C.  PI.  3.  modo 
miroVX.  1.  e  pr.  ni.  rero  miro  PI.  2.  vero  mirorum  PI.  <>.  vero  rum  mirificant 
Lgg.  vero  miro  rumiferant  probum  HI.  1. — 47  expectatun  C.  B.  1.  PI.  i  et  e 
2da  m.  Pll.  3.  4.  e  pr.  cxpectatum,  nt  Ven.  1.  at  Ven.  3.  Bon.  expectatus  advenio. 
— 48  magis  deest  in  Ven.  1.  3.  Bon. — 49  tepulcre  Lgg.  Ven.  1.  3.  Bon.  ascipio 

NOTJE 

40  Divini]  Alibi :  '  Neque  divini,      duit.'    Duaruni  rernm  est  idem  quod 
neque  mihi   humani    posthac  accre-      divini  et  huraani,  ut  supra, 
duas.'     Alibi:  '  Neque  Bellona  mihi  Creduis]  Credideris;   plirasis  Plan- 

unquam  neque  Mars  creduat.'  Alibi:      tina:  quasi  dicat,  '  ne  in  divinis  qui- 
'  Nunquam  edepol  quidquam  homo     dem  mihi  fidem  habueris.' 
mortalis  posthac  duarum  rerum  ere-         41  Occepso']    Occepero. 

Detph.  et  Var.  CIhs.  Plant.  G 


f58  M.    ACCII    PLAUTi 

A.iM.  Et  cum  te  gravidam,  et  cum  pulcliic  plenam  aspicio, 

gaudeo. 
Al.  Obsecro  ecastor,  quid  tu  me  deridiculi  gratia  50 

Sic  salutas  ?  atque  appellas  quasi  dudum  non  videris, 
Quasique  mine  primum  recipias  te  domum  hue  ex  hostibus, 
Atque  me  nunc  proinde  appellas,  quasi  multo  post  videris  ? 
Am.    Immo  equidem  te,    nisi   nunc  hodie,  nusquam  vidi 

gentium. 
Al.  Cur  negas  ?     Am.  quia  vera  didici  dicere.     Al.  baud 

a^quum  facit,  55 

Qui  quod  didicit,  id  dediscit.     An  periclitamini 
Quid  anirai  habeam  ?    sed  quid  hue  vos  revortimini  tarn 

cito? 
An  te  auspicium  commoratum  est  ?  an  tempestas  continel  ? 
Qui  non  abiisti  ad  legiones,  ita  uti  dudum  dixeras  ? 
Am.  Dudum  !  quam  dudum  istuc  factum  est  ?    Al.  tentas ; 

jam  dudum,  pridem,  modo.  GO 

Am.  Qui  istuc  potis  est  fieri,  quasso,  ut  dicis,  jaradudum, 

modo  ? 
Al.    Quid  enim  censes  ?    te  ut  deludara  contra  lusorem 

meum. 
Qui  nunc  primum  te  advenisse  dicas,  modo  qui  hinc  abieris  ? 

te  cotispicio  et  gravidam  et  fcetam  pulchre.  Alc.  Qiicvso  per  adem  Castoris, 
quare  me  saliilas  tu  ita  ad  ludificandiim  me  ;  et  me  cowpellan,  quasi  non  conspex- 
eris  a  longo  tempore,  et  quasi  advenias  hue  domum  nunc  primum  ab  hostibus? 
Amp.  Immo  profecto  ego  non  te  conspexi  usquam  terrarum,  nisi  nunc  hodie. 
Alc.  Quare  negas?  Amp.  Quoniam  scio  hqui  vera.  Ai,c.  Qui  obliviscitur 
eorum  qua>  novit,  nnn  facit  rede.  Facit  isne  periculum  mecc  mentis?  Quare  vos 
repditis  hue  tarn  celeriter?  Nonne  auspicia  te  retardarunt,  aut  tempestas  retinet  ? 
Quare  nonprofectus  es  ad  legiones,  sicut  dixeras  pridem?  Amp.  Dicis  me  dixisse 
pridem!  ex  quo  tempore  d'lxeram  iUud?  D'lch,  Illud  est  gestum  !  Alc.  Me  ten- 
tas ;  jampridem.  Amp.  Quomodo  id  potest  fieri,  obsecro,  sicut  affirmns  quod  te  ci- 
dcrim  jamdiidiim  et  niox  ?  Alc.  Quidnam  exislimas?  Pulasue  te  a  me  ludifi- 
cari  vicissim,  qui  me  ludificas,  quando  ufiirmas  te  advenisse  nunc  primum,  qui  pro- 
fectus  es  hinc  max  ?     Amp.    Hcec  profecto  narrat   deliramenta.     So.    Quiesce 


C— 52  quasi  qui  B.  L  L?g.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  hue  abest  a  G.— 53 
Hoc  disticlion  rejicit  Muretus  (V.  L.  x.  13.)  neque  reperiri  ait  in  suo  vet. 
cod. — 57  vos  oniitiit  Ven.  1. — 58  anne[ausp.  Lgj:.  mox  Commonitum  B.  1. 
ante  te  Ven.  1. — 59  ita  ri  Ven.  1.— GO  tentas  quasi  dudum  modo  H. — 63 
nunc  hinc  (sic)  B.  1.  somniat  C.  et  PI.  5.  e  2da  m.  somniet  Pll.  quinque,  B.  1. 


AMPHITRITONIS    ACT.    II.    SC.   2.  99 

Am.   Haec  quidem  deliramenta  loquitur.     So.    paulispcr 

mane, 
Dum   edormiscat  unura  somnum.     Am.  quae  ne  vigilans 

somniat.  G5 

Al.  Equidem  ecastor  vigilo,  et  vigilans  id  quod  factum  est 

fabulor. 
Nam  dudum  ante  lucem  et  istunc  et  te  vidi.     Am.  quo  in 

loco  ? 
Al.  Hie,  in  aedibus,  ubi  tu  liabitas.     Am.  nunquam  factum 

est.     So.  non  taces? 
Quid  si  e  portu  navis  hue  nos  dorraientis  detulit  ? 
Am.  Etiam  tu  quoque  assentaris  huic.     So.  quid  vis  fieri? 
Non  tu  scis,  Bacchae  bacchanti  si  velis  advorsarier,         71 
Ex  insana  insaniorem  facies,  feriet  saepius  ? 
Si  obsequare,  una  resolvas  plaga.     Am.  at  pol  quin  certa 

res 
Hanc  est  objurgare,  quas  me  hodie  advenientem  domum 
Noluerit  salutare.     So.  irritabis  crabrones.     Am.  tace.    75 

parumper  usque  eodum  edormiscat  unum  somnum.  Amp.  Nonne  ea  somniat  vigi- 
lans ?  Alc.  Per  cBdem  Castoris  vigilo,  et  loquor  vigilans  id  quod  est  actum,  nam 
te  vidi  et  istum  mulio  ante  lucem.  Amp.  Tn  quo  loco  ?  Alc.  Hie  in  (edibiis  in 
quibus  tu  manes.  Amp.  Nunquam  est  actum.  So.  Non  siles?  quid  si  7tavis  nos 
detulit  hue  a  portu  dormientes  ?  Amp.  Tu  quoque  huic  assentiris?  So.  Quid  vis 
fieri?  Ignorasne  tu  id  adagii  ;  Quod  si  contendas  oblnctari  Bacchae  Bac- 
chanti, ex  ainente  facies  amentiorem,  nos  pulsabit  aciius;  si  cedas,  earn  vin- 
ces,  uno  ictu  accepto  ?  Amp.  Verum  per  PoUucem  est  constitutum  hanc  incre- 
pare  qua:  nolait  me  salutare  advenientem  domum.     So.     Exasperabis  crabrones. 


nusquam  PIl.  B.  1.  Lgg.  HI.  1.  probat  Palmer. — 64  pavUsper  mane  Am- 
phitryoni  continual  B.  1. — 65  quw  vtique  ne  B.  1. — 66  est  abest  a  B.  1. — 68 
tu  abest  a  B.  1. — 69  e  deest  in  Lgg. — 71  sis  Ven.  3. — 72  feriet  abest  a  B.  1. 
fieret  HI.  1. — 73  obsequar  funare  C.  Unde  conjicit  Parens  codiceni  ilium  esse 
descriptum  ex  archetypo  majnscuiis  literis  picto;  obsequaris  Pll.  B.  1.  HI.  1. 
Ven.  1.  3.  Bon.  Mox  una  te  absolvas  pi.  Miiretus  ;  unarem  solvas  pi.  Pistor. 
Dein  ^Mi  C.  L?g.  quin  Pll.  B.  1. — 74  adjurgnre  B.  1.  Ven.  1.  3.  odjurgare 
Bon. — 75  scabrones  B.  1.  crabrones  HI.  1. — 76  rogare  abest  a  Ven.  6.  Par. 

NOTiE 

65  Quee  ne  vigilans  somniaf]  Rela-  amente  reddes  amentiorem,  ex  irata  fu- 

tivuin  pro  denionstrativo  pronomine,  riosam.     Nimirum  crabrones  irritati 

*  quaene  vigilans  somniat,'  pro  '  haecne  sjeviunt  niagis.    Plinius  :  *  Crabrones 

vigilans  somniat?'    Lncret.  '  Et  vigi-  sylvestres   in  arborum   cavernis  de- 

lans  stertis.'  g>'"t,  hyeme  conduntur;  vita  bin>a- 

75  Irritabis  crabrones^  Alcmtnam  ex  turn  non  transit.     Ictus  eorum  hand 


100  M.    ACCII    PLAUTI 

Alcumena,  imum  rogare  te  volo.     Al.  quid  vis  rogare? 

roga. 
Am.  Num  tibi  aut  stultitia  accessit,  aut  superat  superbia? 
Al^  Qui  istuc  in  mente  est  tibi,  mi  vir,  percontarier  ? 
Am.  Quia  salutare  advenientem  me  solebas  antidhac. 
Appellare  itidem  ut  pudicas  suos  viros,  quae  sunt,  solent.  80 
Eo  more  espertem  te  factam  adveniens  offendi  domi. 
Al.  Ecastor  equidem  te  certo  heri  advenientem  illico 
Et  salutavi,  et  valuissesne  usque,  exquisivi  simul. 
Mi  vir :  et  manum  prehendi  et  osculum  (etuli  tibi. 
So.  Tun' heri  hunc  salutavisti  ?     Al.  et  te  quoque  etiam, 

Sosia.  85 

So.  AmphitruG,  speravi  ego  istam  tibi  parituram  filium  : 
Verura  non  est  puero  gravida.     Am.  quid  igitur?     So.  in- 

sania. 
Al.  Equidem  sana  sum,  et  deos  quaeso,  ut  salva  pariam 

filium. 

Amp.  Sile.  Alcmena,volo  ate  percontariunum.  Alc.  Quid  vis  percontari?  per- 
ctmtare.  Amp.  Nonne  aut  amentia  te  invasil ,  aut  superbia  effert?  Alc.  Quid 
tibi  versatur  in  unimo,  ut  roges  illud,  mi  ntarite?  Amp.  Quia  constieveras  antea 
me  siilutare  advenientem,  meque  compellare  quoque,  ut  consueverwit  compellare  suos 
maritos  tixores  qua  sunt  pudicce.  In  meo  adventu  te  reperi  alienam  ab  isto  more. 
Ai,c.  Per  adem  Castoris  ego  et  te  saiulnvi  heri  hie  illico  statim  atque  advenisti,  et 
una  percontnta  sum  utnim  semper  recte  valuisses,  mi  mariie,et  cornprehendi  manum, 
et  tibi  tidi  osculum.  So.  Tune  salutatiiti  hunc  heri?  Alc.  Et  te  quoque  etiam, 
Sosia.  So.  Amphitryo,  ego  speravi  istam  tibi  parituram  filium,  verum  non  est 
pragnans puero.  Amp.  Q«a»e  est  gravida  ?  So,  Amentia.  Alc.  Sine  dubio  ego 
sum  sana,  et  rogo  deos  vt  pariam  filium  salva  ;  sed  tu  dabis  magnas  poenas,  si  hie 


Bas.  3.  roga,  re)'og-a  viilt  Meursius. — 77  nunc  tibi  Lgg.  HI.  1. — 7SmentemP\. 
5.  Lgg.  HI.  1.  mente  C.  B.  1.  PU.  quinqtie  ;  luox  mi  vir  ex  me  H. — 79  quia  sal. 
C.  quin  si  sal.  Pll.  quia  si  sal.  3  HI.  1.  Veu.  1.  niox  anted  hue  C.  e  2da  m. 
ante  hac  e  pr.  uti  Pll. —  82  equidem  C.  e  2da  m.  e  pr.  quidem  uti  Pll. — 84  ad- 
prehendi  H.  probante  Bolh.  niox  reluli  PI.  4.    detuli  Pll.  quinqiie,  B.l.  Lgg. 

Ven.  1.  detuli  (sic)  HI.  1. — 85  et  abest  a  B.  1. — 89  malum  magnum  PI.  \.  C. 

NOTiE 

teineie  sine  febri  est.    Auctores  sunt  binorum  fuisse  altentionem  in  inter- 

ter   novem   punctis    interfici    homi-  rogando  sic  exprimeie,  ut  est  in  Pro- 

ueni.'  pheta,  '  nianda,    remanda,    expecta, 

70    Quid   vis    rogare?    roga^    Alii,  reexpecta.' 

quid  vis  roga  reroga  :  id  est,  '  quid  vis  84   Teluli]    A    *tulo'  anti(|UO  *  te- 

inteiroga,  et  ledintenoga.'     Meui-  tuli '  et '  tuli,'  quod  '  fero  '  quasi  nui- 

sius   Sabinismum   esse  dicit,  et  Sa-  tuum  accipit  in  prseterito. 


AMPHITRUONIS    ACT.    II,    SC.    2.  101 

Verum  tu  magnum  malum  habebis,  si  hie  suum  ofilcium 

facit ; 
Ob  istuc  omen,  ominator,  capies  quod  te  condecet.  90 

So.  Eniravero  praegnanti  oportet  et  malum  et  malum  dari, 
Ut  quod  obrodat,  sit,  animo  si  male  esse  occoeperit. 
Am.  Tu  me  heri  hie  vidisti  ?     Al.  ego,  inquam,  si  vis  de- 

cies  dicere. 
Am.  In  somnis  fortasse.     Al.  immo  vigilans  vigilantem. 

Am.  vae  misero  mihi  ! 
So.  Quid  tibiest?     Am.  delirat  uxor.     So.  atra  bili  per- 

cita  est.  95 

Nulla  res  tarn  delirantis  homines  concinnat  cito. 
Am.  Ubi  primum  tibi  sensisti,  mulier,  impliciscier? 
Al.  Equidem  ecastor  sana  et  salva  sum.     Am.  cur  igitur 

praedicas 
Te  heri  me  vidisse,  qui  hac  noctu  in  portum  advecti  sumus? 
Ibi  coenavi,  atque  ibi  quievi  in  navi  noctem  perpetem.  100 

fungatur  suo  officio  ;  accipies  quod  tu  commcreris,  oh  isttid  omen,  o  ominator  !  So. 
Proculduhio  oportet  dari  ■pragnanti  et  dolorem  et  malum,  ut  ei  sit  i/uod  obrodat,  si 
inceperit  deficere  animo.  Amp.  Tu  tne  vidisti  heri?  Alc.  Ego,  inquam,  si  vis 
me  repetere  decies.  Amp.  In  somnis  forsitan.  Alc.  Immo  ego  vigitayis  vidi 
vigiiantem.  Amp.  Vce  mihi  infelici!  So.  Quid  est  tibi?  Amp.  Uxor  desipit. 
So.  Incilata  est  atra  bile,  nulla  res  efficil  tarn  celeriter  homines  deliros.  Amp. 
Quando  animadverlisti  primum  bileni  atram  te  implicare,  mulier?  Alc.  Per 
Castorem  ego  sum  sana  el  salva.  Amp.  Quare  igitur  dicis  te  me  vidisse  heri,  qui 
sumus  adcecti  hac  node  in  portum  ?  Canaci  ibi,  et  quievi  ibi  in  navi  tola  node, 


malum,  annum  PI.  2.  et  HI.  1.  e  pr.  m.  mox  officium  suum  B.  1. — 90  oh  istuc  a 
me  nominator  C.  B.  1.  Ven.  1.  Pll.  at  amens  PI.  1.  HI.  1.  e  pr.  ni.  nomluabor, 
HI.  in  text,  in  marg.  omen  ominator,  nti  Ven.  3.  Bon. — 91  priignati  C. 
Pll.  Lgg.  praegnanti  B.  1.  PI.  2.  e  2iia  m.  H!.  1.  Ven.  1.  3.  iiiox  oporlttit 
B.  1.  alterum  et  abest  a  Pll.  semel  et  malum  B.  1.  HI.  1.  op.  mal.da  Ven. 
1.  3.  Bon.— 93  tun  B.  1.— 97  tibi    omittit  Ven.  1.  3.  mox  implicurier  H. — 

NOT^E 

90  Ominator]  Qui ilicis  me  esse  fee.  de    doloiibus     partus,     alteriim   de 
tain  insania.  nialo    piinico    accipiendum.     Malum 

91  Pnegnanti^  Alii  prcegnati,     O-  enlni    punicum  abigendis    prapgnan- 
lim  praegnas,  infas,  animas,  damnas,  tiuni  fastidiis  bonnm. 

pro  praeguans,  infans,  animans,  dam-  96  Homines  delirantes  concinnat]  Lu- 
nans.  cret.     '  ConsueUido  concinnat  anio- 

Malum  et    >nalum'\    Uniini    malum      rem.' 


102  M.    ACCII    PLAUTI 

Neque  meum  pedem  hue  intuli  etiam  in  asdis,  ut  cum  ex- 

ercitu 
Hinc  profectus  sum  adTeleboas  hostis,  eosque  ut  vicimus. 
Al.  Immo  raecumccEnavisti,  etraecumcubuisti.  Am.  quid 

id  est? 
Al.  Vera  dico.     Am.  non  quidem  hercle  de  hac  re,  de  aliis 

nescio. 
Al.  Primulo  diluculo  abivisti  ad  legiones.   AM.quomodo? 
So.  Recte  dicit:  ut  couimeminit,  somniura  narrat  tibi.  106 
Sed,  mulier,  postquara  experrecta  es,  prodigiali  Jovi 
Aut  mola  salsa  hodie,  aut  thure  comprecatara  oportuit. 
Al.  Vae  capiti  tuo  !     So.  tua  istuc  refert,  si  curaveris. 
Al.  Iterum  jam  hie  in  me  inclementer  dicit,  atque  id  sine 

male?  110 

Am.  Tace  tu.     Tu  die,  egone  abs  te  abii  hinc  hodie  cum 

diluculo  ? 

veque  intuli  udhuc  hvc  pedem  in  cedes,  ex  quo  discessi  hinc  cum  exercitu  ad  Tele- 
boas  liostes,  et  ex  quo  eos  debellavimus,  Alc.  Immo  coenavisti  mecum  et  ciihuisti 
mecum.  Amp.  Quid  est  id?  Alc.  Dico  vera.  Amp.  Per  Herculem  non  dicis 
vera  de  hac  re  ;  nescio  de  aliis.  Alc.  Profectus  es  ad  exercitum  primo  diluculo. 
Amp.  Quomodo?  So.  Dicit  recte;  sicut  commeminit.  Sed,  mulier,  quia  exci- 
tata  es,  oporlehnt  a  te  plncalutn  hodie  Jovem  prodigialem  aut  mola  salsa  aut  thure. 
Alc.  Va  tuo  capiti.  So.  Tua  interest  airare  istud.  Alc.  Hie  mihi  obloquiiur 
iterum,  atque  id  impune.  Amp.  Site  tu.    Tu  die,  Nonne  excessi  hinc  a  te  hodie  cum 


102  prosecutus  Lgg.  niox  eosque  ut  volumus,  vicimus  B.  1.  HI.  1. — 103.  4  In- 
ter lios  duo  inseritur  apiid  Noniiiin,  V.  Ingredi,  alter  versus  Nihil  te  pudet, 
scelcsla,  populi  in  conspectum  ingredi, — 104  7W7i  de  hac  quidem  hercle  re  B.  1. 
HI.  1.  Yen.  1.  3.  Bon.  hercle  re  aliis  Lgg. — lOG  commeminit  C.  e  2da  ni.  e  pr. 
comniinit,  nti  PL  1.  3.  4.  Yen.  1.  coninit  Lgg.  Communit  PI.  2.  commnnit  HI. 
in  iQxt.  commeminit  in  marg.  connivet,  vult   Palmer,  et  Pontanus. — 108  tuo 

NOT^ 

107  P rod igiali  Jovi']  Prodigiorum  nime  molitis  sale  admixtis,  ut  memo- 
depnlsori  :  Gra;ci  anorpinatov,  npcicT-  riani  tuerentur  rudium  illoruni  teni- 
Tioj/ appellant.  poium    quibns  homines  vescebantur 

108  Blolasalsa]  Id  est,  moUtura sal-  fnigibus  integris,  arte  nondum  exco- 
sa,  Nonienmolap,(|na  franguntiir  fru-  gitata  et  tVangendarum  earnm,  et  in 
gi-^,\}\o  molitis frugibus.  Mola  autem  panem  compingendarnm.  Graecifru- 
salsa  dicitur  quod  frugibus  molitis  ges  illas  integras  ov\as  et  ovKoxvras 
sal  admisceretur  :  frugibus  molitis,  appellabant.  Porro  a  »io/a  est  immo- 
sale  admixtis,    aspergebantur    victi-  lare,\.  sacrifcare. 

mac.     Graeci  frugibtis  integris  et  mi- 


A!\IPHITRUONIS    ACT.  II.    SC.  2.  103 

Al.  Quis  igitur  nisi  vos  iiarravit  mihi,  illi  ut  fuerit  prae- 

lium? 
Am.  An  etiam  id  tu  scis?     Al.  quippe  quae  ex  te  audivi: 

ut  urbem  maxumam 
Expugnavisses ;  regemque  Pterelam  tute  occideris. 
Am.  Egone  istuc  dixi  ?   Al.  tute  istic,  etiam  astante  hoc 

Sosia.  115 

Am.  Audivistin'  tu  me  narrare  hoc  hodie  ?     So.  ubi  ego 

audiverim  ? 
Am.  Hanc  loga.     So.  me  quidem  praesente  nunquam  fac- 
tum est,  quod  sciara. 
Al.  Mirum  quin  te  advorsus  dicat.     Am.  Sosia,  age  ;  me 

hue  aspice. 
So.  Specto.     Am.  vera  volo  loqui  te:  nolo  assentari  mihi. 
Audivistin'  tu  hodie  me  illi  dicere  ea,  quae  ilia  autumat  ? 
So.  Quaeso,  edepol,  num  tu  quoque  etiam  insanis,  cum  id 

me  interrogas,  121 

Qui  ipsus  equidem  nunc  primum  istanc  tecum  conspicio 

simul? 
Am.  Quin    nunc,   mulier,  audin'  ilium  ?     Al.  ego  vero  ; 

ac  falsum  dicere. 
Am.     Neque  tu  illi,  neque  mi  viro  ipsi  credis?     Al.  eo 

fit,  quia  mihi 

diluculo?  Alc.  Quis  igitur  mihi  retulit  nisi  vos,  ut  certamen  fuerit  illic?  Amp. 
Scisne  til  quoque  id?  Alc.  Utpote  qiice  accepi  a  te  sicut  expugnnvisti  mnximam 
urbem,  et  tu  interfeceris  regem  Pterelam.  Amp.  An  ego  dixiistud?  Alc.  Tu 
dixisli,  hie  astante  quoque  hoc  Sosia.  Amp.  An  tu  audiiisti  hodie  me  illi  dixisse 
ea  quae  ilia  affirniat :"  So.  Ubi  ego  audiverim?  Amp.  Pete  ab  Alcmena.  So. 
Ego  non  recordor  a  te  unquam  narratum  esse  belluni  Teleboicum,  me  prasente. 
Alc.  Non  miror  si  Sosia ni/jJZ  dicat  contra  te  suum  hcrurn.  Amp.  Age,  Sosia! 
aspice  me  hue.  So.  Specto.  Amp.  Volo  te  loqui  vera:  nolo  te  inihi  adulari. 
Tune  audivisli  hodie  me  illi  dicere  qua  ilia  arhitratur?  So.  Obsecro,  ptr  adem 
Pollucis,  num  tu  insanis  etiam  quando  me  interrogas  de  hac  re,  qui  quidem  ipse 
conspicio  istam  nunc  primum  una  tecum?  Amp.  Illumne  audis  tu,  mulier  ?  Alc. 
Ego  vero  audio,  et  loqui  falsum.     Amp.  Tu  non  illi  Jidem  hubes,  neque  ipsi  mihi 


isiuc  Acldal.  niox  nisi  curav.  Lamb,  aliis  tribuit. — 112  ibi  ut  Lgg.  illud  tit  Pll. 
quinque,  HI.  1.  illud  absque  ut  fuerit  PI.  2. — 113  etiam  aliest  a  B.  1.  HI.  1. 
G.  an  et  id  Aig.  3.  Ven.  G.  Par.  Bas.  3.  piobante  Botb.  niox  quippe  qui  C. 
probante  Palmero. — 115  tute  istuc  Meursius  vult ;  istac  B.  1. — 116  hac  Lgg. 
^118  hue  me  Lgg. — 120  illi  deest  in  Ven.  1.  at  ille  in  Lgg. — 121  quando  id  PI. 
1.  2.  quoniam  Pll.  quatuor,  B.  1.  quom  me  id  rogas  Lgg. — 122  ipsos  primum 
tecum  Lgg. — 123  quid  nunc  PI.  3.  G.  H.  qui  nunc  C.  Lgg.     Voces  ego 


104  AI.    ACCII    PLAliTI 

Pliirimum  credo,  et  scio  ista  heec  facta  proinde  ut  pro- 

loquor.  125 

Am.  Tun'  me  heri  advenisse  dicis  ?     Al.  tun'  te  abisse 

hodie  hinc  negas  ? 
Am,  Nego  enimvero,  et  me  advenire  nunc  primum  aio  ad 

te  domum. 
Al.  Obsecro,  etiamne  hoc  negabis?    te  auream  pateram 

mihi 
Dedisse  done  hodie,  qua  te  illic  donatum  esse  dixeras? 
Am.  Neque  edepol  dedi,  neque  dixi  :  verum  ita  animatus 

fui,  130 

Itaque  nunc  sum,  ut  ea  te  patera  donem :  sed  quis  istuc  tibi 
Dixit?     Al.  ego  quidem  ex  te  audivi,  et  ex  tua  accepi 

mauu 
Pateram.     Am.  mane,  mane  obsecro  te  :    nimis  demiror, 

Sosia, 
Qui  illaec  illic  me  donatum  esse  aurea  patera  sciat. 
Nisi  tu  dudum  banc  convenisti,  et  narravisti  haec  omnia. 
So.  Neque  edepol  ego  dixi,  neque  islam  vidi,  nisi  tecum 

simul.  136 

Am.  Quid  hoc  sit  hominis  !     Al.  viu' proferri  pateram? 

Am.  proferri  volo. 

maritol  Alc.  Non  illi  credo,  neque  tibi,  quia  mild fidcin  hnbeo  phirimum,  et 
scio  ista  esse  fiesta  perinde  utque  ego  refero.  Amp.  An  tu  dicis  me  rerersum  esse 
hcril  Alc.  An  tu  negas  te  cxcessissc  hodie  hinc?  Amp.  Nego  enimvero,  et 
dico  me  accedere  domum  ad  te  tiunc  primum.  Alc.  Qua  so,  negahisne  quoque  hoc, 
te  7nihi  dono  dedisse  hodie  pateram  auream,  qua  dixisti  te  donatum  esse  illic  1 
Amp.  Per  cedem  Pollucis,  neque  dcdi  neque  dixi,  sed  fui  sic  paratus,  et  sum  ita 
?iunc,  ut  te  donem  ea  patera,  Sed  quis  tibi  dixit  id  ?  Alc.  Equidem  audivi  ex 
te,  et  accepi  pateram  ex  tua  munu.  Amp.  Mane,  inane,  te  rogo,  Sosia,  Valde 
demiror  quomodo  hccc  sciat  me  esse  donatum  patera  aurea,  nisi  tu  non  adivisti  hanc, 
et  retulisti  universa  hcec.  So.  Per  crdem  PoUucis,  neque  dixi,  neque  hanc  vidi, 
nisi  una  tecum.     Amp.  Qua  mulier  est  here       Alc.  Vime   proferri  pateram? 


crcdis  sunt  in  niarg.  C.  absunt  a  PIl.  Lgg.  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon. 
—  125  hue  deest  in  Lgg.  Ven.  1. — 126  hodie  deest  in  HI.  1.  Ven.  1.  3. 
— 127  egu  enimvero  ^'en.  1.  Bon.  inox  ut  me  HI.  1.  dein  a  te  B.  1. — 133 
dcm'rnor   C.  admiror    Pll.  Hi.  1.— 134  illi  me   M. — 138  tute   Pareus,  pro- 

NOTvE 

137  Quid  hoc  sit  hominis]  '  Homo  '  pro  '  nniliere.' 


AMPHITRUONIS    ACT.    II.    SC.   2.  105 

Al.  Fiat.     Tu,  Thessala,  intus  pateram  proferto  foras, 
Qua  hodie  mens  vir  donavit  me.    Am.  secede  hue  tu,  Sosia. 
Enimvero  illud  praeter  alia  mira  rairor  maxume,  ]40 

Si  haec  habet  pateram  illam.     So.  an  etiam  id  credis,  quae 

in  hac  cistellula 
Tuo  signo  obsignata  fertur ?     Am.    salvura   signum   est? 

So.  inspice. 
Am.  Recte,  ita  est  ut  obsignavi.   So.  quaeso,  quin  tu  istanc 

jubes 
Pro  cerrita  circuraferri  ?   Am.  edepol  quin  facto  est  opus. 
Nam  base  quidem  edepol  larvarum  plena  est.     Al.  quid 

verbis  opu'  est  ?  145 

Thess.  Hem  tibi  pateram :  eccam.     Am.  cedo  mihi.   Al. 

age,  aspice  hue  sis  nunc  jam, 

Amp.  Volo  pro/erri.  Alc.  Fiat;  tu,  Thessala,  ingredere,  affer  hue  pateram  qtia 
meus maritus  me  affecit  hodie.  Amp.  Secede  hue  tu,  Sosia;  enimvero miror  valJe 
illud  inter  cetera  admirabilia,  si  ha-c  habet  illam  pateram.  So.  An  credis  udhuc 
hoc?  Hanc  porta  in  hac  cistella  obsignata  tuo  sigillo.  Amp.  Signum  eslne  inte- 
grum? So.  Aspice.  Amp.  Est  recte  sicut  obsignavi.  So.  Obsecro,  quare  tu 
nan  mandas  istam  luslrari,  utpotejactatam  Cerere  iratal  Amp.  Per  cedem  Polhi- 
cis  est  faciendum  illud.  Nam  per  cedem  Pollucis  est  plena  intempcriarum.  Alc. 
Quid  est  opus  verbis?  Hem  tibi  pateram :  ecce.     Amp.  Da  mihi.     Ai.c.  Age,in- 


bante  Both,  credis  id  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon. — 141  illam  credis  id  qua  in 
hac  cistula  Lgg.  abest  id  a  C.  Pll.  et  in  ab  H.  quam  in  hac  Ven.  3.  Bon. 
— 142  ferunt  Ven.  1.  3.  Bon. — 144  cerritam  B.  1.  niox  quid  B.  1.  et  HI.  1.  e 

pr.  ni.  quin  e  2da,  qui  Ven.  1.  3.  qui  facto  C.  Lgg.  qm  PI.  1.  2.  mox  ferto 
J.  B.  Pius. — 145  plena  sunt  Lgg.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon. — 146  Thess.  personam 
delet  Gruter.   mox  credo  PI.  1.  2.  C.  et  HI.  1.  e  pr.  m.  Ven.  1.  3.  Bon.    re- 

NOTiE 

138  Intus  pateram]  Quae  intus  est,  tern  fiebat,  circumlatis   et    tteda   et 

rh  ivrbs  iroryipwv.  suJphure. 

144  Pro  cerrita]  Cerrita  pro  Cere-  Quin  facto  est  opus]  Baptista  Pius 

rila,    extrito    e   medio:    Ar}fxvrpiaKo\  hahet  farto.     '  Fartum  '    aulem   erat 

appeilantur  aGraecis.  Nonius:  '  Cer-  genus    sacriticii  in  Instrationibus  ad- 

riti  et  Larvati,  male  sani,  aut  Cere-  hiberi    soiiti  :    unde    '  Strufaitarii ' 

ris  ira  et  larvarum  incursione  animo  dicti,  qui  illud  ferebant. 

vexati ;'  Cicero   sumit  pro  '  insano  '  145  La/uarum  p/en«]  A  Laribus  lar- 

ad  Atticum  :  '  Nunquani  autem  cer-  vae  dicuntur  :  sed  duo  fenne  genera 

ritior  fuit  quam   in   hoc  negotio,' id  putabant  esse  Lariuni ;  aliud  benig- 

est,  insanior.  nam  ac  beneficum  ;  aliud  noxium  et 

Circumferri]    Est   verbum    pontifi-  pestiferuni :  quod  alio  nomine  Lenui- 

cale    pro,    lustrare.      Lustratio    au-  res  appellabant.     Lemures  autem  e- 


106  M.    ACCII    PLAUTl 

Tu,  qui,  quae  facta,  inficiare  :  quem  ego  jam  hie  convincam 

palam. 
Estne  haec  patera  qua  donatus  illi?     Am.  summe  Juppiter 
Quid  ego  video  !  hsec  ea  est  profecto  patera  :  perii !  Sosia. 
So.  Aut  pol  haec  praestigiatrix  mulier  multo  maxuma  est, 
Aut  pateram  hie  inesse  oportet.     Am.  agedum,  earn  solve 

cistulam.  151 

So.  Quid  ego  istam  exsolvain  ?  obsignata'st  reete :  res  gesta 

est  bene. 
Tu  peperisti  Amphitruonem,  ego  alium  peperi  Sosiam : 
Nunc  si  pateram  patera  peperit,  omnes  cougeminavimus. 
Am.  Certum  est  aperire,  atque  inspieere.  So.  vide  sis  signi 

quid  siet :  155 

Ne  posterius  in  me  culpam  conferas.     Am.  aperi  modo  : 
Nam  base  quidem  nos  delirantes  facere  dictis  postulat. 
Al.  Unde  base  igitur  est,  nisi  abs  te,  quae  mihi  dono  data 

est? 
Am.  Opus  mi  est  istuc  exquisito.     So.  Juppiter,  pro  Jup- 
piter ! 
Am.  Quid  tibi  est?     So.  hie  patera  nulla  in  cistula  'st. 

Am.  quid  ego  audio?  160 

tuere  tu  qui  negns  a  te  gesta  ;  ego  te  convincam  jam  hie  aperte:  estne  hccc  patera 
quafuisti  affectus  in  billo?  Amp.  Summe  Jupiler  /  quid  ego  aspicio?  Sine  duhio 
est  eadem  patera.  Occidi,  Susia!  So.  Aut  certe  liac  fcemina  est  multo  maxima 
renejica,  aut  oportet  hanc  pateram  inesse  hie.  Amp.  Agedum  aperiistam  cistel- 
lam.  So.  Quid  istam  resignabo  e;io]  Est  recte  ohsignaca  ;  hme  est.  Tu  peperisti 
Amphitryonem,  ego  peperi  alium  Sosiam:  nunc  si  patera  peperit  pateram,  sumus 
cuncti  congeminali.  Amp.  Stat  aperire  et  inspieere.  So.  Vide  si  vis,  quale  est 
sigillum,  ne  postea  refundus  crimen  in  me.  Amp.  Resigna  modo  ;  nam  h<ec  cona- 
tur  nos  reddere  deliros  suis  verbis?  Alc.  Unde  est  igitur  ha:c  patera  qua  mihi 
data  est,  nisi  a  tef  Amp.  Est  mihi  opus  exquisito  hoc.  So.  Jupiter  !  proh  Jupi- 
ter !    Amp.  Quid  est  tibi?    So.  Nulla  est  patera  in  cistella.     Amp.  Quid  ego 


liqui  crede,  iiti  Lgg.  niox  inspice  HI.  1.  dein  scis  HI.  1.  e  pr.  m. — 147  hie  abest 
a  B.  1.  HI.  1.— 148  illic  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.— 150  multo  mulier  C— 156  trans- 
feras  Ven.  1.  3.  Bon. — 1.58  quoi,  i.  e.  a  quo,  INIenrsiiis  vult. — 159  mihi  est  id 
Lgg,  pro  abest  a  B.  1.  HI.  1.— 160  tibi  deest  in  B.  1.  HI.  1.— 161  actum  nisi 

NOT/E 

rant  Manes  et  Umbrae  eoruni  qui  ex-  tem  genus  honiinum  vexarent,  noctii 
cessissent  e  vita,  qiiodam  crimine  sese  efferreut,  et  ex  sana  mente  ob- 
contaminatae,   quae  ctiam   post  nior-     viosdejiceient. 


AMPHITRUONIS    ACT.    II.    SC.   2.  107 

So.  Id  quod  verum  est.     Am.  ac  cum  cruciatu  jam,  ni  ap- 

paret,  tuo. 
Al.  Haec  quidem  apparet.     Am.    quis  igitur  tibi  dedit? 

Al.  qui  me  rogat. 
So.  Me  captas,  quia  tute  ab  navi  clanculum  hue  alia  via 
Pra3curristi,  atque  hiiic  pateram  tute  exemisti,  atque  earn 
Huic  dedisti,  posthac  rursus  obsignasti  clanculum.         165 
Am.  Hei  mihi !  jam  tu  quoque  hujus  adjuvas  insaniam  : 
Ain'  heri  nos  advenisse  hue  ?     Al.  aio,  adveniensque  illico 
Me  salutavisti,  et  ego  te,  et  osculum  tetuli  tibi. 
Am.  Jam  illud  non  placet  principium  de  osculo :  pergam 

exequi. 
Al.  Lavisti.     Am.  quid  postquam  lavi  ?     Al.  accubuisti. 

So.  euge  !  optime.  I70 

Nunc  exquire.     Am.  ne  interpella ;  perge  porro  dicere. 
Al.  Coena  apposita  est :  coenavisti  mecum :  ego  accubui 

simul. 
Am.  In  eodem  lecto?    Al.  in  eodem.    So.  hei !  non  placet 

convivium. 
Am.  Sine  modo  argumenta  dicat :  quid,  postquam  coena- 

vimus  ? 


audio?  So.  Id  quod  est  verum.  Amp.  Sed  cum  tuo  cruciatu,  nisi  adsit  jam, 
Alc.  Sane  hcoc  patera  apparet.  Amp.  Quis  igitur  tibi  dedit?  Alc.  I  lie  qui  me 
rogat.  So.  Tentas  me  capere  verbo,  quia  tu  prcecucurrisli  hue  occulte  ab  navi 
alia  via,  et  depromsisti  pateram  ex  ista  Vistula,  et  earn  dedisti  huic,  postea  obsig- 
nasti  rursus  occulte.  Amp.  Hei  mihi!  tu  opitularis  nunc  quoque  hujus  amentice. 
Dicisne  vero  nos  advenisse  heri  hue?  Alc.  Dico,  et  me  salulasti  adveniens  statim, 
et  ego  te,  et  tibi  tuli  osculum.  Amp.  Illud  principium  de  osculo  non  placet  jam.  Per- 
gam te  prosequi  narrantem.  Alc.  Lavisti.  Amp.  Quid  feci  postquam  lavi  ? 
Alc.  Accubuisti.  So.  Euge,  optime  :  exquire  jam  plura.  Amp.  iVe  interturba  ; 
prosequere  praterea  narrare.  Alc.  Apposita  est  ccena :  coenavisti  mecum :  ego 
accubui  simul.  Amp.  In  eodem  lecto?  Alc.  In  eodem.  So.  Hei!  hoc  convi- 
vium non  placet.     Amp,  P«t£ie jam  Mf  ajferaf  sfgna  eoium  quae  affirmat.     Quid 


B.  1.  Ven.  1.  3,  Bon.  nisi  C.  Pll.  B.  1.— 163  interrogat  B.  1 — 161  prce- 
cucurrisli HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  Lamb,  mox  tute  abest  a  Lgg. — 167  venisse 
Ven.  1.  3.  Bon. — 168  detuli  B.  1.  tulit  ibi  PI.  3.  me  salulasti  et  osculum  dedisti 
mihiet  et  ego  tetuli  HI.  1. — 169  Sosiae  tribuit  Both,  dein  Amphitnioiii, /;trge 
exsequi :  ubi  perge  debetiir  Mureto  V.  L.  x.  13. — 172  concenasti  G.  cocenavisti 
HI.  1.  M.  concoenasti  BoUi. — 173  ci  Ven.  1.  3. — 174  dicat  C.  e  2da  m.    e  pr. 


108  M.    ACCII    PLAUTI 

Al.  Te  dormitare  aiebas  :  mensa  ablata  est,  cnbitum  hinc 

abiimus.  175 

Am.  Ubi  tu  cubuisti?     Al.  in  eodem  lecto  tecum  una  in 

cubiculo. 
Am.  Perdidisti !     So.  quid  tibi  est?     Am.  haec  me  modo 

ad  mortem  dedit. 
Al.  Quid  jam  amabo?    Am.  ne  me  appella.     So.  quid  tibi 

est?     Am.  perii  miser  ! 
Quia  pudicitias  hujus  vitium  me  bic  absente  est  additum. 
Al.  Obsecro,  ecastor,  cur  istuc,  mi  vir,  ex  te  audio  ?     180 
Am.  Vir  ego  tuus  sim  ?  ne  me  appella  falso  falso  nomine. 
So.  Haeret  haec  res:    siquidem  haec  jam  muHer  facta  'st 

ex  viro. 
Al.  Quid  ego  feci,  qua  istaec  propter  dicta  dicantur  mibi  ? 
Am.   Tute   edictas   facta   tua,  ex   me   quaeris    quid  deli- 

queris  ? 
Al.  Quid  ego  tibi  deliqui,  si,  cui  nupta  sum,  tecum  fiii?  185 
Am.  Tun'  mecum  fueris  ?  quid  iliac  impudente  audacius? 
Saltern  tute,  si  pudoris  egeas,  sumas  mutuum. 

postquam  canavimtis?  Alc.  Dicebas  te  dormitare.  Remota  est  tnensaf  ahivmus 
hinc  cuhitum.  Amp.  VIA  cubuisti?  Alc.  In  eodem  lecto  tecum  una  in  cubiculo. 
Amp,  Perdidisti.  So.  Quid  tibi  est?  Amp.  H<ec  me  tradiditjammorti.  Alc. 
Quid  jam,  qucesu?  Amp.  Ne  me  allaquare.  So.  Quid  est  tibi?  Amp.  luteiii 
infelix !  quoniam  est  illatum  vitium  ejus  castitati,  me  absente.  Alc.  Quccso per 
Castorem,  marile,  quare  audio  illud  ex  te?  Amp,  Ego  sum  tuus  marilus?  Seme 
appellafalso /also  nomine.  So.  Hcec  res  non  sibi  constat,  siquidem  famina  evasit 
fcemina  ex  viro.  A  i.e.  Quid  ego  commisi  quocirca  hcec  milii  dicanlur  ?  Amp.  Tu 
ipsa  aperis  tuu  fncta.  Quaris  a  me  quid  peccaveris?  Alc.  Quid  ego  pcccuvi  hi 
te?  Fui  tecum,  cui  s^un  nupta.  Amp.  Tune  fuisti  mecum?  Quid  audacius  ilia 
impudente?  Hi  careas pudore,  saltem  sume  mutuum  ab  aliquo.    Alc.  Illud  scelus 


did/.— 175  cubatum  PI.  3.  4.  B,  1.— 176  tu  abest  a  G.  niox  lecto  deest  in  Yen. 
1.  3. — 178  miser  deest  in  Lgg. — 179  hinc  G.  H.— 181  sum  e  pr.  m.  HI.  1.  inox 
falso  bhC.  semel  Pll.  B.  1.  HI.  1.  Yen.  1.  3.  Bon.  falsa  /also  J i\nt.  Yen. 
G.  Par.  Bas.  3.  probantibus  MeursioetDoiiza. — 185  H.  vs.  deesse  videtur  in 
Lgg.— 186  tu  7necum  PI.  5.  mo\fueras  G.  H.  et  Hi.  1.  e  pr.  lu. — IS'J  capere 

NOTiE 

182  Heecjam  mulier']  Quia  Amplii-      Ainpliitryonem  esse  ninlierem,si  non 
tryo  negatcsse  virinn  Alcinenae,  cap-      est  vir. 
tat   inde  jocum  Sosia,  et   concludit 


AMPHITRUONIS    ACT.    II.   SC.  2.  109 

Al.  Ishic  facinus,  quod  tu  insimulas,  nostro  generi  non 

decet. 
Tu  si  me  impudicitiae  captas,  non  potes  capere. 
Am.  Proh  Di  immortales  !  cognoscin'tu  me  saltern,  Sosia? 
So.  Propemodum.    Am.  coenavin'  ego  heri  in  navi  in  portu 

Persico?  191 

Al.  Mihi  quoque  assunt  testes,  qui  illud,  quod  ego  dicam, 

assentiant. 
Am.  Qui'^    testes'^    Al.  testes.     Am.  quid  testiculare  ?    Al. 

etiim  uno  sat  est. 
Nee  nobis  prasente  aliquis  nisi  servos  Sosia  affuit. 
So.  Nescio  quid  istuc  negotii  dicam,  nisi  quispiam  est  195 
Amphitruo  alius,  qui  forte  te  hie  absente  tamen 
Tuam  rem  curet,  teque  absente,  hie  munus  fungatur  tuum. 
Namque  de  illo  subditivo  Sosia  mirum  nimis  est. 
Certe  de  istoc  Amphitruone  jam  alterum  mirum  est  magis. 

quo  tu  arguis  nostrum  genus,  non  convenit  tiostro  sexui;  situ  mihi  insidiaris  ut 
deprehcndas  ream  impudicitice,  non  poteris  me  invenire  ream.  Amp.  Proh!  Dii 
immortales!  cognoscisne  tu  me  saltem,  o  Sosia!  So.  Propemodum.  Amp.  Cce- 
navine  ego  heri  in  portu  Persico  ?  Ahc.  Adsunt  quoque  mihi  testes  qui  confir- 
went  illud  quod  ego  dicam.  Amp.  Qui  sunt  \l\i  testes  !  Alc.  Adsunt,  inqnani, 
testes.  Amp.  Quid  testes  prcedicns?  Alc.  Re  vera  unus  sujficit.  Neque  ullus 
adfuit,  nisi  Sosia.  nobis  prasentibus.  So.  Nescio  quid  rei  isiud  dicam,  nisi  est 
aliquis  alius  A mphitryo,  quiforsitan  curet  tuas  res  te  absente,  et  obeat  tuum  munus; 
nam  est  nimis  suspicienduni  quod  pertinet  ad  ilium  Sosiam  subdilitium  ;  nunc  sane 
est  alterum  magis  suspiciendtim  id  quod  pertinet  ad  istum  Amphitryonem.     Nescio 


non  pofes  viilt  Mnretns. — 190  cognostin  B.  1,  mox  tu  me  Sosia  saltem  B.  1. 
HI.  L  Veil.  1.  3.  Bon.  — 193.  4  Hoc  distichon  abest  a  Mss.  omnibus,  servatur 
a  Nonio  v.  Absente.— i95  nisi  si  C.  PI.  3.  5.  6.  Lgg.  G.  H.  B.  l.~195.  6  est  e 
fine  vs.  piioiis  ad  initiuni  posterioris  niovit  Both. — 19G  alter  G.  niox  hinc 
M.  hie  deest  in  Lgir.  et  HI.  1.  a  pr.  m. — 198  qui  7iimis  mirum  est  PI.  1.  2.  5. 
mirum  est  yninus  vnlt  Muret.  V.  L.  10.  3.  mirum  nimist  Acidal.  nti  C.  PlI. 
ties  :  nimis  est  mirum  B.  1.  nimis  mirum  est  HI.  1.  in  text,  at  in  niarg.  minus. 
—199  H.  vs.  omittunt   Lgg.    de  hoc  Ven.   1.  3.   Bon.— 199.  200  Distichon 

NOT^ 

194  Nobis prcesente}  Prasentc  et  ab-  '  raro  '  a  '  raru?,' '  modo  '  a  *  modus,' 

scnte    sunt    preepositiones  duae,    ad  'assiduo'  ab  '  assidnus  :'  sic  '  prae- 

nientem  Donati,  et  significant  idem  sente '    a    '  piassens,'   'absente'   ab 

ac  coram  et  sine;    vel  adveibia,  ad  '  absens  ;'  et  in  CatuUo,  '  inspiranti 

nienteni  alioruni.     Fiunt  auteui  duo  nobis,'  pro   'insplrantibus  nobis.* 
ilia  adveibia  a  sexto  casu,  sicut  haec, 


UNIVEESITl  ) 


110  M.    ACCII    PLAUTf 

Nescio  quis  praestigiator  banc  friistratur  rnulierem.        200 
Al.  Per  supremi  regis  regnum  juro,  et  matrem  familias, 
Junonem,  quam  me  vereri  et  metuere  est  par  maxume, 
Ut  mi,  extra  unum  te,  mortalis  nemo  corpus  corpore 
Contigit,  quo  me  impudicam  faceret.     Am.    vera  isthaec 

velim. 
Al.  Vera  dico,  sed    nequicquam,  quoniam    non  vis  cre- 
dere. 205 
Am.  Mulier  es,  audacter  juras.  Al.  quae  non  deliquit,  decet 
Audacem  esse,  confidenter  pro  se  et  proterve  loqui. 
Am.  Satis  audacter.   Al.  ut  pudicam  decet.  Am.  tu  verbis 

probas. 
Al.  Non  ego  illam  mihi  dotem  duco  esse,  quae  dos  dicitur : 
Sed  pudicitiam,  et  pudorem,  et  sedatum  cupidinem,  210 
Deum  metura,  parentum  amorem,  et  cognatum  concordiam ; 
Tibi  morigera,  atque  ut  munifica  sim  bonis,  prosim  probis. 
So.  Nae  ista  edepol,  si  baec  vera  loquitur,  ex  amussim  est 
opturaa. 

quis  veneficus  ludificntur  hanc  muUerem,  Alc,  Juro  per  regnum  regis  supremi 
et  Junonem  matrernfamilias,  quam  est  aqmnn  me  vereri  et  timere,  ut  nemo  mortalis 
extra  te  solum  contigit  corpus  corpore,  quo  me  rcdderet  impudicam.  Amp.  Opta- 
rem  isthcec  vera.  Alc.  Dico  vera,  sed  incassum,  quia  non  vis  credere.  Amp.  JEs 
viulier,  juras  audacter.  Ai.c.  Decet  cam,  qua  non  peccavit,  esse  audacem,  et  loqui 
pro  se  confidenter  et  constanter.  Amp.  Satis  audacter.  Alc.  Ut  decet  castam. 
Amp.  T« /jro//ns  te  esse  castam  tT)7/i5.  Alc.  Ego  non  existimo  illam  esse  mihi 
dotem  qua  dicitur  dos ;  sed  pudicitiam,  et  pudorem,  et  moderationem  cupiditatis , 
nietum  Deorum,  amorein  parentum,  et  concordiam  cugnatorum,  ut  tibi  sim  obsequens, 
et  larga  in  probos,  prosim  probis.     So.  Prof ecto  isla  per  cedem  Pollucis  est  recta 


hoc  tribnitnr  Amphitryoni  in  B.  1. — 200  H.  vs.  Ampliitryoni  tribuitnr  in  Junt. 
Ven.  G. — 202  pars  maxima  Lgff. — 205  necquiquam  C.  Lgs;. — 206  qua: nee  Lgg. 
— 207  esse,  et  Jiint.  Ven.  6.  Par.  Bas.  3. — 208  condecet  Both,  mox  tu  abest  a 
B.  1.  G.  H.  in  verbis  proba's  C.  PI.  1.  2.  3.  in  verbis  probas  B.  1.  HI.  1.  Ven. 
1,  3.  Bon.  Pit.  ties  ;  Gniter  vuli  ain ;  verbis  proba  es ;  Acidal.  ut  te  verbis 
probas. — 209  dico  HI.  1.  e  pr.  ni. — 210  et  sedatum  et  H.  Both,  sedatumel. — 211 
et  concordiam  H. — 212  ut  abest  a  PI.  1.  5.  6.  ut  munificas  inC. — 213  verahcec 

NOTiE 

206  Mulier  es]  Tibiillus  :  *  Ne  ju-  cedit  animus  quern  proposnit  fer- 
rare  time:  Veneris  perjuria  veiiti  minum  ;  Sed  difficulter  continetur 
Irrita  per  terras  et  freta  summa  fe-  spiritus,  Integritatis  qui  sincere  con- 
runt.'  scius,  A  noxiornm  premitur  insolen- 


Quce  non  deliquit]  PhiEdTus:   *  Ex-      tiis.' 


AMPIIITRUONIS    ACT.   II.    SC.   2.  Ill 

A.M.  Delenitus  sum  profecto  ita,  ut  me  qui  sini  nesciam. 
So.  Amphitruo  es  profecto  :   cave  sis  ne  tu  te  usu  per- 
duis :  215 

Ita  nunc  homines   immutantur,   postquam  peregre   adve- 

nimus. 
Am.  Mulier,  istam  rem  inquisitam  certum  est  non  amittere. 
Al.  Edepol  me  libente  facies.     Am.  quid  ais  ?  responde 

mihi. 
Quid  si  adduco  tuum  cognatum  hue  a  navi  Naucratem, 
Qui  mecum  una  vectus  est  una  navi :  atque  is  si  denegat 
Facta,  quae  tu  facta  dicis,  quid  tibi  aequura  est  fieri  ?     221 
Nunquid  causam  dicis,  quin  te  hoc  multem  matrimonio? 
Al.  Si  deliqui,  nulla  causa  est.    Am.  convenit.    Tu,  Sosia, 
Due  hos  intro  :  ego  hue  ab  navi  mecum  adducara  Nau- 
cratem. 
So.  Nunc  quidera  praeter  nos  nemo  est ;  die  mihi  verura 
serio,  225 

ad  uvguem,  si  hac  loquitur  vera.  Amp.  Profecto  ita  sum  menle  nhalienatus,  ut 
ignorem  qui  sim.  So.  Profecto  es  Ampliitryo.  Vide  si  vis,  ne  tu  Ic  amiseris  usu; 
sic  homines  immutantur  jam  ex  quo  ndvenimus  peregre.  Amp.  Mulier,  constitu- 
tum  est  animo  non  pratermittere  hanc  rem  inquisitam,  Alc.  Per  cedem  Pollucis 
fades  me  luhente.  Amp.  Quid  dicis?  Responde  mihi.  Quid,  si  adducam  hue  e 
navi  Naucratem  tuum  cognatum,  qui  vectus  est  una  navi  simul  mecum,  atque  si  ille 
negat  ea  accidisse  qua:  tu  loqueris  uccidisse,  quid  est  par  tibi  fieri?  Numqiiid  habe- 
bis  causam  qua  impediat  quominus  te  repudiem?  Alc.  Si  deliqui,  nulla  est  causa. 
Amp.  Convenit  inter  nos  :  tu,  Sosia,  due  Ims  i7itro,  ego  adducam  mecum  NaucrU' 
tern  e  navi.    So.  JSunc  profecto  est  hie  nemo  prater  nos,  die  mihi  verum serio.    Ec- 


Arc.  3. — 214  delinitus  C.  ex  emend,  olim  deliratus;  PI.  1.  et  e  pr.  m.  PI.  2.  et 
e  2da  m.  PI.  4.  et  Pll.  reliqiii  delinitus,  nti  B.  1. — 216  omnes  immutamus 
Scliiopp.  probante  Both. —  217  islanc  C.  ex  emend,  olim  istam,  uti  Pll.  B.  1. 
mox  amittier  Lgg.  adir.itlere  HI.  1. — 220  est  navi  HI.    1.  e  pr.  m. — 224  du- 

NOT^ 

214  Delinitus  sum']   Deceptiis  sum     ficat,   '  si  vis  :'  et  id  urbanitatis  gra« 
carminibiis    niagicis.     Videlicet    ve-     tia.' 

neficorum  est  ofl'erre  exitiiim  in  po-  Usu  perdius  [Usuperduis]   Usuper- 

culo  melle  condito,  et  cantu  aures  das:  '  usnperdere' autem  respondet 

tenere  dum  vita  petitiir.  '  usncapere'  et '  usnfacere  siuun.' 

215  Cave  sis]  Donatus  :  '  Quia  im-  224  Due  hos]  Forte   captivos  quos 
perativa  verba    sunt    contiimeliosa,  de  Telebois  ceperat  Anaphitryo. 
addebaot  Veteres  '  sis,'  quod  signi- 


112  M.    ACCII    PLAUTI 

Ecquis  alius  Sosia  intu'st,  qui  mei  similis  siet  ? 

Al.  Abin'  hinc  a  me  digrms  domino  servus.     So.  abeo,  si 

jubes. 
Al.  Nimis  ecastor  facinus  mirum  est,  qui  illi  collibitum 

siet 
Meo  viro,  sic  me  insimulare  falsum  facinus  tarn  malum. 
Quicquid   est,   jam  ex   Naucrate  cognato  id   cognoscam 

meo.  230 

fjuis  est  alius  Sosia  in  cedibus,  qui  est  similis  milii?  Alc.  Abisne  hinc  a  me  servus 
digitus  domino.  So.  Abeo,  si  mandas.  Alc.  Per  tsdem  Castoris  est  res  valde 
mira,  quomodo  veniret  in  mentcm  meo  viro  sic  me  accusare  falso  crimine  tarn  malo  ; 
quicquid  est  jam,  accipiam  a  Naucrate  meo  cognato. 


cam  HI.  1. — 226  alter  G.  mox  me  is  similis  C. — 228  conlitum  C.  PI.  1.  2. 
tt  HI.  1.  e  pr,  ni.  collalum  Lgg. — 230  quicqttid  id  est  HI.  1.  Ven.  1.  3. 
Bon. 


ACTUS   TERTII   SCENA  PRIMA. 

JUFFITER. 

Ego  sum  ille  Amphitruo,  cui  est  servus  Sosia, 
Idem  Mercurius  qui  sit,  quando  commodum  *st. 
In  superiore  qui  liabito  ccenaculo  : 
Quin  interdum  fio  Juppiter,  quando  lubet. 

JuP.  Ego  sutn  ille  Amphilryo,  cujus  servus  est  Sosia,  qui  est  ipse  Mercurius, 
quando  milii  conducit :  habito  in  ccenaculo  supremo,  et  evado  tionnunquam  Jupiter 


1  cujus  est  PlI.  G.M.  B.l.  et  e  pr.  m.   HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon. — 2  quum 
HI.  1. — 3  sccenaculo  vult  Meiirsiiis  ;  cenlunculo  Lipsius  ad  Senec.  Epist.  80. — 

3  /m  superiore  qui  habito  ccenaculo']  lis  esse   ascensuni.     Grapcis  vTrep^uv, 

'Coenaculuni'  ei at  locus  tegulis  pro-  et  Evangelists;  Marco  cap.  ult.  avii- 

xiinus,  in  quo  tenniores  personie  ha-  yeov.     Porro  lusns  est  in  hoc  vocabu- 

bitare     sclent,    qua     appellabantnr  lo  :  nam  si  Plaulus  intelligit  de  vero 

oliui  'coenacularii,' a  cojnacuZo.     Fes-  Jove,  significat  caiwrn,  quod  est,  utita 

tus  dicit  incoenaculanon  gradibus,  ut  dicam,  '  coenaciiliiin  Dei;'  si  de  his- 

in  inferiores  contignationes,  sed  sea-  trione,  est  suprema  domiis  pars. 


AMPHITRUON[S    ACT.  Ill,    SO.  1.  113 

Hue  autem  quom  extemplo  adventum  apporto,  illico        5 

Amphitruo  fio,  et  vestitum  immuto  meuni. 

Nunc  hue  honoris  vestri  venio  gratia, 

Ne  hanc  inchoatam  transigam  Coraoediam  ; 

Simul  Alcumenae,  quam  vir  insontem  probri 

Amphitruo  accusal,  veni,  ut  auxilium  feram :  10 

Nam  mea  sit  culpa,  quod  egomet  contraxerim. 

Si  id  Aleumenae  innocenti  expetat. 

Nunc  Arophitruonem  memet,  ut  occoepi  scmel, 

Esse  assimulabo,  atque  in  horum  familiam 

Frustrationem  hodie  injiciam  maxumam.  15 

Post  igitur  demum  faciam  res  fiat  palam, 

Atque  Aleumenae  in  tempore  auxilium  feram, 

Faciamque  ut  uno  fcetu,  et  quod  gravida  est  viro, 

Et  me  quod  gravida  'st,  pariat  sine  doloribus. 

Mercurium  jussi  me  continuo  cousequi,  20 

Si  quid  vellem  imperare ;  nunc  hanc  alloquar. 

quando  placet ;  ubi  primum  me  confero  hue,  evado  statim  Amphiiryo,  et  commuto 
meam  veslem.  Nunc  prodeo  hue  ad  vos  honore  prosequendos,  ne  relinquani  hanc 
Comcediam  imperfectam.  Uno  tempore  veni  ut  feram  opem.  Alemence,  quam  Am- 
phiiryo ejus  marilus  accusal  stupri  innocentem.  Na7n  si  crimen  quod  ego  commisi 
recidat  in  Alcmenam  mnoxiam,  id  mihi  verlatur  vitio  :  nunc  capiam  siinilitudinem 
Amphitryonis,  ut  feci  una  vice,  et  iiniuiitam  huL  /wdit  maximos  errores  in  horum 
familiam ;  sed  deinceps  curabo  ut  res  pateat,  et  opittdabor  Alemena  tempestive,  et 
providebo  ut  pariat  sine  dolore,  unopartu,  et  Iphicliim  quo  est  gravida  ex  Amplii- 
tryone,  et  Herculerii  quo  est  gravida  ex  me.  Mandavi  Mercurio  ut  me  consequa- 
tur  e  vestigio,  ut  ei  prcecipiam  si  quid  velim.     Nunc  hanc  alloquar. 


5  nunc  autem  Lgg.  Ven.  3.  Bon.  mox  quo  C.  PI.  4.  5.  6.  B.  1.  Bon. 
quo  exemplo  PI.  1.  2.  3.  et  HI.  1.  e  pr.  in.  Ven.  1.  3.  advento,  e  porta  vult 
Acidal.  adventum  apparo  Both. — 7  noslri  HI.  1.  e  pr.  m. — 10  venio  Both, 
mox  darem  H. — 11 /*  HI.  1. — 12  si  ad  C.  Pll. — \i  familia  Lgg. — 15  hodie 
abest  a  B.  1.  totus  versus  deesse  videtur  in  Lgg.  initium  C.  initiam 
PI.  1.  iniciam  PU.  reliqui ;  injiciam  B.  1. — 20  sequi  Lgg.  continuo  mesequi 
HI.  1. 

NOTtE 

8  Ne  hanc  inchoatam  transigamj  Id  est,  relinqtiam  imperfectam, 


Delph,  et  Var.  Clas.  Plaut.  H 


114  M.    ACCII    PLAUTl 


ACTUS  TERTII  SCENA  SECUNDA. 

ALCUMENA,   JUPPITER. 

DuRARE  nequeo  in  aedibus;  ita,  me  probri, 

Stupri,  dedecoris  a  viro  argutam  meo  ! 

Ea  quae,  sunt  facta,  infecta  refert,  ac  claraitat : 

Quae  neque  sunt  facta,  neque  ego  in  me  admisi,  arguit : 

Atque  id  me  susque  deque  esse  habitnram  putat.  5 

Non  edepol  faciam  :  neque  me  perpetiar  probri 

Falso  insimulatam :  quin  ego  ilium  aut  deseram, 

Aut  satisfaciat  mihi  ille,  atque  adjuret  insuper. 

Nolle  esse  dicta,  quae  in  me  insontem  protulit. 

Jup.  Faciundum  est  mihi  illud,  fieri  quod  illaec  postulat. 

Si  me  illam  amantem  ad  sese  studeam  recipere  :  11 

Quando  ego  quod  feci,  factum  id  Amphitruoni  obfuit, 

Atque  ille  dudum  mens  amor  negotium 

Alc.  Non  possum  manere  in  cBdibus:  oportetne  me  sic  insimulari  a  meo  viro, 
flagitii,  impudiciticE,  infamia  ?  Nurrat  ea  non  esse  acta  quce  sunt  acta,  et  vocifera- 
tur ;  reprehendit  in  me  quce  neque  sunt  perpetrata,  neque  commissa  a  me;  et  arbi- 
tratur  me  esse  laturam  id  non  ita  graviter.  Per  cedem  PoUucis  non  committam 
neque  feram  me  accusari /also  stupri.  Sane  aut  ego  eum  relinquam,  aut  se  purgabit 
apud  me ;  et  adjumhif  prccterea  se  nolle  dixisse  m  qu-^  yKjiuUt  i,i  mc  innottnlem. 
Jup.  Oportet  me  implere  id  quod  ilia  optat  fieri,  si  ego  velim  recipi  ab  ilia  amans, 
quoniam  id,  quod  ego  commisi,  nocuit  Amphitryoni;  et  ille  meus  amor  movit  jam- 


3  Ita  e  conject.  Caraer.  facta  infecta  re  est  cl.  C.  f.  infectave  acclamitat  PI. 
1.  2.  5.  H.  et  HI.  1.  e  2da  m.  /.  intectave  accl.  PI.  3.  /.  infecta  re  accl.  PI.  4. 
G.  B.  1.  Ven.  1.  Bon.  /.  infectane  accl.  PI.  6.  /.  infecta  restat,  cl.  Lgg.  prob. 
Gulielm.  /.  infecta  esse  accl.  Ven.  3.  /.  infecta  esse  acclamitat  vult  Gronov. 
collat.  Ciircul.  ii.  3.  facta  infectad  esse  occl.  Both,  infacta  M.  5.  adque  susque 
C.  me  si  isque  HI.  1.  mox  habiturum  G. — 6  neque  edepol  H.  M. — 8  satisfaciet 
HI.  1.  ex  emend,   ille  abest  a  Junt.— 10  ilia:  B.  1.— 13  illi  Arg.  3.  Junt.  Ven. 

NOTiE 

1  Probri]   Id  est,  adulterii.     Ge-  quelque  chose. 

uus  pro  specie.    Neque  euira  gravius  8  Satisfaciat    mihi]     Duplex    erat 

in  mulierem  piobrum  cadere  potest,  purgandi    modus,    aut  jusjurandum, 

quam  adulterium.  aut    palinodia.     Jurisjurandi   exem- 

2  A  viro  argutam  meo]  Supple,  pa-  plum  est  paucis  post  versibus.  Pa- 
tiar,  feram.  Omissa  vox  ad  expri-  linodia  erat,  quando  coram  testibus 
mendum  affectum  animi  graviorem.  qui  leeserat  injuria,  dictitabat  se  nolle 

5  Susque  deque]  Idem  quod  Graecis  dictum  aut  factum. 
iiha<fiopuv,  ne  fnire  pus  grand  estat  de 


AMPHITRUONIS    ACT.    IH.    SC.   2.  115 

Insonti  exhibuit ;  nunc  antem  insonti  mihi 

Illius  ira  in  banc  et  maledicta  expetent.  15 

Al.  Et,  eccum,  video,  qui  rae  miseram  arguit 

Stupri,  dedecoris.    Juf.  te  volo,  uxor,  colloqui. 

Quo  te  avortisti  ?    Al.  ita  ingenium  meum  est : 

Inimicos  semper  osa  sum  obtuerier. 

Jup.  Heia  autem  inimicos!  Al.  sic  est,  vera  praedico  :   20 

Nisi  etiam  hoc  falso  dici  insimulaturus  es. 

Jup.  Nimis  verecunda  es.     Al.  potin'  es  ut  abstineas  ma- 

nura  ? 
Nam  certo  si  sis  sanus,  aut  sapias  satis, 
Quam  tu  impudicam  esse  arbitrare  et  praedices, 
Cum  ea  tu  sermonem  nee  joco,  nee  serio  25 

Tibi  habeas,  nisi  sis  stultior  stultissumo. 
Jup.  Si  dixi,  nihilo  magis  es,  neque  esse  arbitror; 
Et  id  hue  revorti,  uti  me  purgarem  tibi. 
Nam  nunquam  quicquara  meo  animo  fuit  aegrius, 
Quam  postquam  audivi,  te  esse  iratam  mihi.  30 

pridem  lites  huic  innocenti.  Nunc  vero  ejus  iracundia  et  conritia  conjecta  in  illam, 
recident  in  me  tninime  ream  illoruni.  Alc.  Sed  ecce  conspicor  ilium  qui  me  accu- 
sat  infelicem  probri  et  dedecoris.  Jup.  Volo  te  alloqui,  o  conjux!  quare  te  aver- 
iisti  a  mef  A%.c.  ATptie  nviinus  est  vcrinde  a  versus :  odi  semppr  cnntueri  meos 
inimicos.  Jup.  Eia  vero  diets  inimicos  !  Alc.  Est  sic;  pronuniio  quod  res  est, 
nisi  es  dicturus  etiam  hoc  esse  falsum.  Jup,  Es  nimiutn  pudica.  Alc.  Abstine- 
bisne  manum  ?  etenim  proculdubio  si  sis  sanus,  et  satis  sapias,  tu  non  institues  ser- 
monem, neque  serio,  neque  joco,  cum  ea  quam  tu  putas  et  clamas  esse  corruptam, 
nisi  sis  amentior  amentissimo.  Jup.  Si  dixi,  nihilo  es  tnagis,  neque  puto  esse,  et 
idcirco  reversus  sum  hue,  ut  me  excusarem  apud  te.  Nam  nihil  unquam  tuli  animo 
iniquiori  quam  postquam intellexi  te  esse  iratam  mihi,     Quare  dixisti  ?  inquies:  ego 


6.  probant  DissaW.  Gronov.  Both.-~l5  expectent  HI.  l.—\8quotedC.  PH. 
quonam  te  Cam.  mox  avertisti  nunc  Arg.  3.  Jimt.  Veil.  G.  advortisti  Lgg. — 19 
semper  meos  osa  HI.  1.  osa  sum  semper  Yen.  1.3.  Bon. — 21  Jure  M.  mox  diti 
C. — 22  iracunda,  quod  vohiit  Lamb,  exhibet  G.— 24  arbitrcris  C.  PH.  qua- 
tuor,  HI.  1.  arbitrare  PI.  1.  2.  mox  perdicas  HI.  1.— 25  cumfulu  C.  B.  1.  PI. 
4.  confatu  PI.  1.  2.  cum  fatus  PI.  3.  Ven.  1.  3.  Bon.  confatus  HI.  1.  con- 
ficto  PI.  5.  cum  fatua  PI.  6.  nee  loco  C.  PH.— 26  nisi  si  sis  C.  absque 
si  PH.— 27  neqtieego  esse  C.  hgg.—29fugit  Bon.— 30  audivit  te  C— 31  didix- 

NOT/E 

20  Heia  autem  inimicosi  Viros,  a  '  Ferat  jacentes  in  terram  oculos ; 
quibus  divortio  discessissent  uxores,  adversus  officiosum  salutatoiem  in- 
'  inimicos '  appeHabant.  humana    potius    quam   inverecunda 

22    Nimis   verecunda   es]    Seneca :      sit,' 


116  M.   ACCn    PLAUTl 

Cur  dixisti  ?  inquies ;  ego  expediam  tibi. 

Non  edepol  quo  te  esse  impudicam  crederem : 

Verum  periclitatus  animum  sum  tuum. 

Quid  faceres,  et  quo  pacto  id  ferre  induceres. 

Equidem  joco  ilia  dixeram  dudum  tibi,  35 

Ridiculi  causa  :  vel  hunc  rogato  Sosiam. 

Al.  Quin  hue  adducis  meura  cognatuni  Naucratem, 

Testera  quern  dudum  te  adducturum  dixeras 

Te  hue  non  venisse  ?     J  up.  Si  quid  dictum  est  per  jocum, 

Non  aequum  est  id  te  serio  prgevortier.  40 

Al.  Ego  illud  scio  quam  doluerit  cordi  raeo. 

Jup.  Per  dexteram  tuam  te,  Alcumena,  oro,  obsecro. 

Da  mihi  banc  veniam:  ignosce;  irata  ne  sies. 

Al.  Ego  istaec  feci  verba  virtute  irrita: 

Nunc  quando  factis  me  impudicis  abstines,  45 

Ab  impudicis  dictis  avorti  volo. 

Valeas,  tibi  habeas  res  tuas,  reddas  meas. 

Juben'mi  ire  coraites  ?    Jup.  sanan'  es  ?    Al.  si  non  jubes, 

tibi  aperiam.  Per  adem  Pollucis  non  dixi  id  quo  crederem  te  esse  impudicam,  sed 
feci  periculum  tui  animi ;  quid  ageres  et  qua  ratione  induceres  in  animum  id  per- 
peti;  porro  ego  tibi  dixeram  dudum  joco  ad  ridendum,  vtl  roga  id  ab  hoc  Sosia. 
Alc.  Quare  tu  non  adducis  hue  nieum  cogiiatum  Naucratem,  quern  direras  dudum 
te  adducturum  testem,  te  non  venisse  liucf  Jup.  Si  dictum  est  aliquid  per  jocum, 
non  est  par  te  accipere  serio.  Alc.  Ego  sensi  quantum  mild  fuerit  grave.  Jup. 
Te  oblestor  per  tuam  dexteram,  Alcmena,  da  mihi  hunc  veniam;  puree,  ne  sis  irata. 
Alc.  Ego  feci  h(Bc ,  confulavi  hcec  verba  virtute ;  nunc  quoniam  conjiteris  me  non 
esse  ream  factorum  impudicorum,  volo  me  prcestare  immunem  a  verbis  impudicis. 
Vale,  habe  tibi  tuas  res,  redde  meas.     Visne  mihi  adjungere  comites?    Jup.  Esne 


isti  C.  unde  Pareusernere  vult  id  dixisti ;  at  di  lineola  subduxit  2da  manus. 
— 33  sum  animum  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon. — 35  etquidem  B.  1.  HI.  1. — 39  si  qui- 
dem  B.  1. — 41  ilium  C.  et  PI.  3.  4.  e  pr.  ni.,  e  2da  illud,  uti  PH.  reliqui. — 45 
abstineo  viUt  Acidal.  abstinensH. — 48  ire  abest  a  Lgg.  mox  in  iisdetn  sinibo. — 

NOTiE 

47   Valeas,  tibi  habeas  res  tuas]  For-  48  Juben'  ire  comites]  Moris  sem- 

mnla   solvendi    raatrimonii   ex    xii.  per  fuit,  ut  siiinmo  genere  Matronae 

Tabb.     '  Si  vir  ab  iixore  divertit,  ux-  nunquam  incomitatae  processerint  in 

ori  suas  res  sibi  habere  jubeto,  eiqne  publicum,  non  solum  quia  id  facit  ad 

claves  adimito.'  Cic.  Philip,  u.  '  Mi-  earum   amplitudinem,  verum    etiam 

mam  iliam  suam  suas  res  sibi  habere  quia  non  dcsunt  testes  vitae  et  mo- 

jussit:'  ex  xii.  Tabb.   'claves  ade-  rum. 
Hiit,' '  cxegit,' 


AMPHITRUONIS   ACT.    III.    SC.   2.  117 

Ibo  egomet,  comitem  Pudicitiam  duxero. 

Jup-  Mane,  arbitratu  tuo  jusjurandum  dabo,  50 

Me  meam  pudicam  esse  uxorem  arbitrarier. 

Id  ego  si  fallo,  turn  te,  summe  Juppiter, 

Quaeso,  Amphitruoni  ut  semper  iratus  sies. 

Al.  Ah!  propitius  sit  potius.    Jup.  confide  fore. 

Nam  jusjurandum  verum  te  advorsum  dedi.  55 

Jam  nunc  irata  non  es  ?     Al.  non  sum.    Jup.  bene  facis. 

Nam  in  hominum  aetate  multa  eveniunt  hujusmodi : 

Capiunt  voluptates ;  capiunt  rursum  miserias ; 

Irae  interveniunt ;  redeunt  rursum  in  gratiam. 

Verum  irae  si  quae  forte  eveniunt  hujusmodi,  60 

Inter  eos  rursum  si  reventum  in  gratiam  est. 

Bis  tanto  amici  sunt  inter  se,  quam  prius. 

Al.  Primum  cavisse  oportuit  rie  diceres, 

Verum  eadem  si  isdem  purgas,  mihi  patiunda  sunt. 

Jup.  Jube  vero  vasa  pura  adornari  mihi,  65 

Ut,  quae  apud  legionem  vota  vovi,  si  domum 

Redissem  salvus,  ea  ego  exsolvam  omnia. 

Al.  Ego  istuc  curabo.    Jup.  evocate  hue  Sosiam  : 

Sana?  Alc,  Si  non  ndjungiSjproficiscar,  ibo  egomet  sola,  ducam  Pudicitiam  comi- 
tem.  Jup.  Ne  abi,  interpnnam  jusjurandum  tuo  arbitratu,  me  censere  meam 
conjugem  esse  castam.  Nisi  id  dicam  vere,  tum  te  obsecro,  summe  Jupiter,  ut  sis 
semper  iratus  Amphitryoni.  Alc.  Ah!  sit  potius  propitius.  Jup.  Crede  fore ; 
nammisi  verum  jusjurandum  prote;  non  es  jam  irata?  Alc.  Non  sum.  Jup. 
Agis  recte ;  nam  complura  accidunt  ejusmodi  in  vita  hominum ;  capiunt  voluptates, 
capiunt  rursus  dolorem;  irce  ingruunt,  redeunt  rursus  in  gratiatn:  sed  si  uliquce 
irce  ejusmodi  contingunt  fortasse  inter  eos,  si  redeunt  in  gratiam,  sunt  iterum  amici 
inter  se  altero  tanto  quanto  antea.  Alc.  Primum  oportuit  videre  ne  diceres ;  sed 
si  idem  eadem  excuses,  mihi  ferenda  sunt,  Jup.  Manda  vero  mihi  comparari  vasa 
pnra,  ut  ego  persolvam  omnia  ilia  vota  quce  nuncupavi  in  bello,  si  repeterem  domum 
incolumis.    Alc.  Ego  curabo  illud.    Jup.  Evocate  hue  Sosiam,  accersat  Blepha- 


49  comitem  mihi  Pud.  Lgg.  G,  H.  M.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  duxero  P.  mihi 
Both.— 52  falso  Lgg.— 54  confido  G.  B.  1.— 64  isdem  C.  PI.  1.  6.  Pll.  reliqui 
iisdem;  in  Lgg.  deest  iisdem. — 65  odornari  B.l. — 69  mea  manu  HI.  1.  in  text. 

NOTyE 

62  Bis  tanto]  Idem  quod  '  altero  sacrifiGioruni  usus  non  adhibentur. 
tanto.'  Hinc  Terent.  in  Andr.  '  A-  Purum  interdum  '  simplex'  accipitur, 
mantium  irae,  amoris  redintegratio  ut  argentum  '  puruni  *  est  oppositiim 
est.'  *  caelato,' 

65   Vasa  pura]  Quae  in  alios  quam 


118  M.    ACCII    PLAUTI 

Gubernatorem  qui  in  mea  navi  fuit 

Blepharonem  arcessat,  qui  nobiscum  prandeat.  70 

Is  adeo  irapransus  ludificabitur  : 

Quom  ego  Amphitruonem  collo  hinc  obstricto  traham. 

Al.  Mirum  quid  solus  secum  secreto  ille  agat ! 

Atque  aperiuntur  aedes  :  exit  Sosia. 

ronem  gubernatorem  qui  fuit  in  mea  navi,  qui  prandeat  nobiscum.  Huic  adeo  illu- 
detur  incotnato,  quando  ego  abducam  hinc  Amjthitryonem  obtorto  collo.  Alc.  Mi- 
rum  quid  ills  dicat  solus  seorsum.     Sed  aperiuntur  cedes:  Hosiajuodit. 


— 70  accerscat  HI.  1.  in  text.— 71  dolis  addit  J.  Gulielm. 


ACTUS  TERTII  SCENA  TERTIA. 

SOSIA,   JUPPITER,   ALCUMENA. 

Amphitruo,  assum:  si  quid  opus  est,  impera:  imperium 

exequar. 
JuP.  Optume  advenis.     So.  jam  pax  est  inter  vos  duos? 
Nam  quia  vos  tranquillos  video,  gaudeo  et  volupe  est  raihi, 
Atque  ita  servora  par  videtur  frugi  sese  instituere : 
Proinde  heri  ut  sint,  ipse  item  sit :  voltum  e  voltu  cora- 

paret :  6 

Tristis  sit,  si  heri  sint  tristes  :  hilarus  sit,  si  gaudeant. 
Sed  age,  responde :  jam  vos  redistis  in  concordiam  ? 

So.  PrcBsto  sum,  Amphitryo:  si  tibi  est  opus  quopiam,  manda,  impleho  man- 
datum.  3vp.  Advenis  opportune.  So.  Pax  interceditne  inter  vos  duos,  obsecro? 
Aam  vos  cerno  quietos ;  idcirco  lator,  et  id  mihi  est  jucimdissimum  ;  et  videtur 
cequum  ut  bonus  servus  sese  sic  componat,  ut  sit  ipse  perinde  atque  est  herus  ;  com- 
ponat  suum  vultum  ex  ejus  vultu ;  sit  moestus,  si  heri  sint  mcesti ;  si  sint  Iccti,  late- 
tur.     Sed  age,  responde,  vosne  rediistis  in  concordiam  ?  Jup.  Derides  me,  qui  scis 


2  opportuned  Both,  quo  teste  in  Terent.  Heaut.  (127.)  Mss.  Berol.  et 
Helmstad.  legiint  optime  vice  opportune.  Optimo  optinie  vult  Taubm.  at  quaso 
duos  Camer.  Ciim  Botlieo  facit  HI.  1.  oportune  in  text,  at  optime  in  marg. — 5 
Hem  ipse  C. — 6  Ita  C.  tvisles  si  fuerint  PI.  1.  HI.  1.  fuerini  si  tristes  PI.  4. 
5.  6.  in  omnibus  heri  omisso  ;  testis  sit  fuerint  si  B.  1.  mox  hilaris  B.  1.  heri 


AMPHITRUONIS    ACT.    III.    SC.   3.  119 

JuP.  Derides,  qui  scis  haec  jam  dudura  me   dixisse  per 

jocum. 
So.  An  id  joco  dixisti  ?  equidem  serio  ac  veio  ratus. 
Jup.  Habui  expurgationem ;  facta  pax  est.     So.  opturae 

est.  10 

Jup.  Ego  rem  divinara  intus  faciam,  vota  quae  sunt.     So. 

censeo. 
Jup.  Tu  gubernatorem  a  navi  hue  evoca  verbis  meis 
Blepharonem,  ut  re  divina  facta  mecum  prandeat. 
So.  Jam  hie  ero,  quura  illic  censebis  esse  me.     Jup.  actu- 

tum  hue  redi. 
Al.  Nunquid  vis  quin  abeam  jam   intro,  ut  apparentur 

quibus  opus  ?  15 

Jup.  I  sane,  et  quantum  potest  parata  fac  sint  omnia. 
Al.  Quin  venis,  quando  vis,  intro :  faxo  baud  quicquam 

sit  moras. 
Jup.   Recte  loquere,   et  proinde   diligentem   ut   uxorem 

decet. 
Jam  hi  ambo  et  servos  et  hera  frustra  sunt  duo, 

me  dixisse  hoc  per  jocum.  So.  An  dixisti  hacjoco  ?  Equidem  arbitrabar  te  dicere 
seno  ac  vere.  Jup.  Me  excusani,  pax  integrata  est.  So.  Bene  est.  Jup.  Ego 
faciam  intro  rem  divinam,  sicut  vovi.  So.  Ita  seniio.  Jup.  Tu  voca  hue  meis 
verbis  Blepharonem  gubernatorem  navis,  ut  epuletur  mecum,  peracta  re  divina.  So. 
Jam  ero  hie  quando  putabis  me  esse  illic.  Jup.  Revert  ere  hue  statim.  Alc.  Est- 
ne  aliquid  quod  impediat  quominus  ingrediar,  ut  instruantur  qua  sunt  necessaria. 
Jup.  I  certe,  et  quantum  in  te  erit,fac  universa  sint  comparata,  Alc.  Quin  venis 
intro  quando  voles,  dabo  operam  ut  nihil  sit  morce,  Jup.  Dicis  recte,  et  perinde 
atque  decet  uxorem  diligentem  quce  diligit  virum.    Jam  hi  ambo  et  servus  et  hera 


si  Ven.  1.  3.  Bon, — 8  deridesne,  qui  scisjamdudum  hac  me  dixe  Both.  7ne  a  PI. 
1.  dudum  a  PI.  2.  et  hcec  a  Lgg.  absuiit. — 10  Alcniena?  tribiiunt  Lgg.  fcaft. 
exp. — 12  Lgg.  e  navi  hucavocabis  meum  ;  G.  ex  navi. — 14  jam  abest  a  B.  1. — 
15  jubeam  H.  appareturVen.  1.3.  Bon.  opus  est  Pll. — 16  potes  HI.  1.  PII. 
B.  1.  et,post  rasuram,  C.  mox  fac  ut  sint  B.  1.  Hl.l.  pates  parata  facta  Ven. 
1.  potis  fac  parata  Ven.  3.  Bon.— 17  reni  Pll.  G.  M.  B.  1.  HI.  1.  Post 
h.  V.  alter  e  Nonio  in  voce  Exjurare  inseritur, '  Quando  islliaec  omnia  exjiiiasti 
te  niilii  dixe  per  jocum.'  Deest  in  Mss.  et  edd.  princ.  Extat  primum  in  Brix. 

NOT^ 

11  Vota  quce  sunf^  Votus,  vota,  immolassent,  partes  quasdam  seciim 
votum,  adject. '  res  quae  sunt  votae.'        domum  asportarent,  vocatisque  pro- 

13  Ut  re  divina  facta  mecum  pran-  pinquis  et  amicis,  quasi  in  signuni 
dcat'\  Moris  erat  religiosi  apud  Vc-  coinmunionis  et  aniiciti%  ex  iis  con- 
teres,  ut  ex  ipsis  victiniis  quas  Diis     vescerentur. 


120  W-    ACCll    PLAUTI 

Qui  mc  Amphitiuonem  rentur  esse  :  errant  probe.  20 

Nunc  tu  divine  fac  hue  assis  Sosia. 

Audis  quae  dico,  tametsi  praesens  non  ades  : 

Fac  Amphitruonem  advenientem  ab  aedibus 

Ut  abigas  quovis  pacto,  fac  commentus  sies. 

Volo  deludi  ilium,  dum  cum  hac  usuraria  25 

Uxore  nunc  mihi  raorigero,  haec  curata  sint, 

Fac  sis :  proinde  adeo,  ut  me  velle  intellegis : 

Atque  ut  ministres  mihi,  cum  mihi  sacruficem. 

sunt  delusi,  qui  arbitrantur  me  esse  Amphitryonem :  errant  insigniter.  Nunc  tu, 
ccelestis  Sosia,  assis  hue,  audis  qua  dico,  quamvis  non  ades  prcesens :  fac  quavis 
arte  ut  arceas  ab  eedibus  Amphitryonem  jamjam  adventantem :  fac  ut  comminiscaris 
fallaciam.  Volo  te  ilium  ludificari.  Da  operam  ut  hcec  finnt  interea  dum  mihi  mo- 
rem  gero  cum  hac  uxore  usuraria ;  prcesta  id  sicut  intelligis  me  velle,  et  ut  mihi 
mitiistres,  quando  mihi  sacrijicabo. 

—19  amnio  HI.  1.— 22  hue  fac  C  Pll.  B.  1.  prases  C— 23  hue  adv.  Aig.  3. 
Jiiiit.  Aid.  Both.— 24  pacto  facto  fac  HI.  1.  fac  omittit  G.  cum  mentus  C— 25 
Lgg.  diludi  ilium  hmlum;  at  vice  dum  cum  C.  edum.— 26  nunc  C.  etPl.  3.  e  pr. 
m.,  a  2da  nunc  deest,   lit  in  Pll.  reliquis,  et  B.  1.    wxo/em  PI.  3.   mox  sient 

^  aOTJE 

21    Divine    Sosia]     Id   est,    Mer-         2G    Morem  gero  mihi]    Genio  meo 
ruri :  ad  difFerenliam  terrestris  So-     obsequor. 
siap,  id  est  veri. 


ACTUS  TERTII  SCENA  QUARTA. 

MKRCURIUS. 

CoNCEDiTE  atque  abscedite,  omnes  de  via  decedite  ; 
Nee  quisquam  tam  audax  fuat  homo,  qui  obviam  obsistat 


mihi. 


Mer.  Secedite  unicersi  una,  et  ahsistite;  desistile  de  via,  neque  ullus  homo  sit 
jam  adeo  temerarius,  ut  obstet  obviam  mihi.     Etenim  per  Hercukm  quare  non 

1  discedite  HI.  1. — 2  non  quisquam  Lgg.  fuit  PI.  4.  e  pr.  ni.,  e  2da  fuat,  sii- 
persciipto  sit;  fuerat  PI.  6.   Palmer  e  cod.  Nee  quisquam  tanto  ausufuat:  Gruter 

NOT;E 

2   Fuaf]    Fuam,    fuas,.  fuat,  sit     quae  ab  eo  enascuntnr  tcmpora, 
vel    fiat;    unde   '  fiii,'    praeterit.  et 


AMPHITRUONIS    ACT.    111.    SC.   4.  121 

Nam  mihi  quidem,  hercle,  qui  minus  liceat  Deo  minitaricr 
Populo,  ni  decedat  mihi,  quam  servulo  in  Comoediis  ? 
Ille  navem  salvam  nunciat,  aut  irati  adventum  senis  :        5 
Ego  sum  Jovi  dicto  audiens,  ejus  jussu  nunc  hue  me  afFero. 
Quamobrem  mi  magis  par  est  via  decedere,  et  concedere. 
Pater  vocat  me,  eum  sequor,  ejus  dicto  imperio  sum  au- 

diens : 
Ut  filium  bonum  patri  esse  oportet,  itidem  ego  sum  patri. 
Amanti  supparasitor,  hortor,  asto,  admoneo,  gaudeo.       10 
Si  quid  patri  volupe'st,  voluptas  ea  mihimulto  maxuma'st. 
Amat  ?  sapit :  recte  facit,  animo  quando  obsequitur  suo  : 
Quod  omnes  homines  facere  oportet,    dum  id  modo  fiat 

bono. 
Nunc  Amphitruonem  volt  deludi  meus  pater  ;  faxo  probe. 
Jam  hie  deludetur,  spectatores,  vobis  spectantibus.  15 

mihi  peritide  concedatur  numini  minari  plehi,  nisi  mihi  faciat  viam,  quam  manci- 
piolo  in  Comadlis?  Hie  refert  aut  ratem  incolumem,  aut  adventum  senis  irati. 
Ego  ohtempero  Jovi ;  me  confero  nunc  hue  illius  imperio ;  quapropter  est  cequius 
absistere  de  via,  et  una  cedere.  Pater  me  accersit,  eum  comitor,  ohtempero  illius 
mandato,  sicut  decet  natum  esse  obsequentem  patri ;  ego  sum  ejusmodi  erga  patrem. 
Obeo  vices  parasiti  pro  patre  amante,  impello,  assum,  commonefacio,  lator :  si  quid 
uffert  voluptatem  patri,  ea  voluptas  mihi  est  jucundissima,  dat  operam  amori,  sapit. 
Facit  bene,  quando  morem  gerit  sua  libidini :  necesse  est  eum  facere  id  quod  uni- 
versi  nu)rtales  faciunt,  dummodo  idjlui  recta  raiione.  Nunc  meus  pater  optat  ludi- 
ficari  Amphitryonem :  prastabo  id  naviter;  ille  ludijicabitur  mox,  spectatores,  vobis 


Suspic.  III.  11.  voluit  n.  q.  tanti  ausus. — 4  ut  decedat  Ven.  1.  3.  Bon.    decebut 

B.  1. — 5  aut  abest  a  C.  Pll.  mox  ingrati  vu!t  Acidal. — G  Jovis  B.  1. — 7  mihi 

C.  Pll.   H.— 9    ego  ago  C— 10  subpararisitor  C— 13   flat  C— 15  deludetur 

NOTyE 

3  Hercle']  Risum  captat  Comicus  currit  in  Mercatore  ad  herum  Cliari- 
usurpato  jurejuraiido  in  eum  quinon-  niim,  ut  nuntiet  Pasicompsam  Clia- 
dum  natus  est.  Neque  enhn  est  liis-  rini  amicam  a  patre  Demiphone  esse 
trionis  tantam  adhibere  diligentiam  visam  in  navi.  Dinacium  servos  nun- 
in  ratione  temporuni  et  judicio.  tlat   Panegyri    herje   suae    in   Sticho 

4  Servulo  in  Comcediis]  Patet  ex  Epignomum  Panegyris  maritum  ex 
hoc  versu  et  sequenti,  Amphitryo-  Asia  reversnm,  in  anchoris  esse  in 
nem,  Comoediam  non  esse  primam  portu.  EtTranio  in  Mostellaria  mm' 
exhibitam  a  Plauto,  sed  ad  minimum  tiat  Theuropidis  senis  adventum  in- 
quartam.    Nam  et  Mercatorem,  et  expectatum. 

Stichum,   et  Mostellariam   hoc  loco         13  Dum  id  modo  flat  bono']  Dum  in 
notat  esse  exhibitas.     Nam  Acanthio     eo  nihil  committatur  contra  leges. 


122  M.    ACCII    PLAUTI 

Capiam  coronam  mihi  in  caput,  assimulabo  me  esse  e- 

brium, 
Atque  illuc  sursum  ascendero  :  inde  optume  cispellam  vi- 

rum. 
De  supero,   quum  hue  accesserit,   faciam  ut  sit  raadidus 

sobrius. 
Delude  illi  actutum  sufFeret  suus  servos  pcenas  Sosia. 
Eum  fecisse  iile  hodie  arguet,  quae  ego  fecero  hie :  quid  id 

mea  ?  20 

Meo  me  aequum  est  morigerum  patri,  ejus  studio  servire 

addecet. 
Sed  eccum  Amphitruonem  ;  adv^enit:  jam  ille  hie  deludetur 

probe, 
Siquidem  vos  voltis  auscultando  operam  dare. 
Ibo  intro,  ornatum  capiam,  qui  potis  decet.  24 

Dein  sursum  ascendam  in  tectum,  ut  ilium  hinc  prohibeam. 

cernentibiis.  Mihi  imponam  coronam  in  caput,  simuUibo  me  esse  temulentum,  et 
ascendam  in  ilia  tecta  sursum.  Ita  dispellam  illinc  egregie  hominem.  Quando 
adveneril  hue,  efficiam  ut  siccus  sit  madidus  ab  alto.  Postea  ille  Sosia  ejus  manci- 
pium  dabit  modo  pwnas.  Ille  eum  reprehendet  hodie  eum  perpetrasse  quceego  per- 
petravero  hie.  Est  par  me  esse  obsequentem  meo  patri,  oportet  me  obtemperare  ejus 
voluntati.  Sed  adest  Amphitryo,  advenit,  ilium  ludijicabor  mox  egregie,  si  desi- 
derails  navarc  operam  audirndo.  Ingrediar,  induam  vestem  quce  cat  convenientior y 
deinde  ascendam  sursum,  ut  ilium  arceam  hinc. 


spectatoribus  HI.  1.  e  pr.  m.  adspectantibus  G.  inspectantibus  Hermann,  de 
Metr.  p.  161 — 16  capud  B.  1. — 17  escendero  C.  scis  pellam  C.  PI.  4.  et  6. 
e  pr.  m.,  e  2da  cispellam ;  cxpellarnVll.  reliqui,  et  HI.  e  pr.  ni.  G.  aspellamli.  M. 
uti  voluit  Bentl.  ad  Terent.  Heaut.  ii.  3.  20.— 18  hue  abest  a  B.  1.  Post 
h.  vs.  inserere  alteruin  apud  Noniiim  in  3Iatella  vult  Pistor,  Ne  tu  postules 
urnam  tibi  aqua  ivfundi  in  Caput. — 19  Ille  B.  1. — 20  quom  eum  B.  1.  mox  id 
abest  a  Mss.  et  edd  vet.  quid  est  mea  PI.  1.  2.  et,  pro  gl.,  PI.  4. — 24  potis 
Steph.  et  Lips,  potes  Lgg.  potius  Mss.  ceteri  etedd.  vet.— 25  deinde  C.  Lgg. 
HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.    susum  C. 

NOTiE 

16  Capiam  coronam]  Coronam  flo-  18  Madidus  sobrius]  Lusus  ia  \GTho 
ream  gestabant  potantes  et  Graeci  et  '  madidus.'  '  Madidus'  enim  aqua  ex- 
Romani ;  rati  videlicet  odoribus  re-  tus  aspersuni,  et  vino  intus  plenum 
tundi  ebrietatem.  Athenaeus  pluri-  significat.  Hie  extus  tantum  futunis 
businlocisdeilliscoronis.  est  Ampliitryo,  aspersa  ab   alto  per 

17  Cispellam]  Dispellam;  quasi  Mercurium  aqua,  intus  siccus  etje- 
citra  pellam,  et  dispellam.  junus  futurus. 


AMPHITRUONIS    ACT.    IV.   SC.   1.  123 


ACTUS  QUARTI  SCENA  PRIMA. 

AMPHITRUO. 

Naucratkm  quem  convenire  volni,  in  navi  non  erat: 
Neque  domi,  neque  in  urbe  invenio  quemquara,  qui  ilium 

viderit. 
Nam  omnis  plateas  perreptavi,  gymnasia  et  myropolia : 
Apud  emporium,  atque  in  macello,  in  palaestra  atque  in 

foro. 
In  medicinis,  in  tonstrinis,  apud  omnis  aedis  sacras  :  5 

Sum  defessus  quaeritando  ;  nusquam  invenio  Naucratem. 
Nunc  domum  ibo,  atque  ex  uxore  banc  rem  pergam  ex- 

quirere, 
Quis  fuerit,  quem  propter  corpus  suum  stupri  compleverit. 
Nam  me,  quam  illam  quaestionem  inquisitam  hodie  amit- 

tere, 
Mortuum  satius  est.    Sed  aedis  occluserunt.    Eugepae !    10 

Amp.  Naucrates,  quem  volebam  adire,  non  erat  in  navi ;  invenio  nendnem  neque 
in  adihus  neque  in  civitate,  qui  eutn  conspexerit.  Etenim  vagatus  sum  per  cuncta 
compita,  gymnasia,  taberna<t  unguentarias  ;  apud  mercatum,  et  in  macpllo,  in  paias- 
tra  atque  in  foro,  in  medicinis,  in  tonstrinis,  apud  omnes  cedes  sacras.  Sum  de- 
fatiffatus  pervestigando,  mihi  occurrit  nuUihi  Naucrates.  Nunc  pergo  ad  cedes,  et 
persequar  percontari  a  conjuge  hanc  rem,  quis  extiterit  juxta  quem  sese  contamina- 
verit  stupro.  Etenim  prastat  mortem  oppetere,  quam  prcetermittere  hodie  illam 
qucestionem  sine  examine.  Verum  occluserunt  domum.  Eugepoe  !  hoc  fit  perinde  atque 


4  atque  in  pal.  vult  Acidal. — 8  fuit  Arg.  3.  Aid. — 10  euge  HI.  1. — 12  alte- 

NOTiE 

J   Naucratem']  Pro  Naucrates.  Hel-  ciis  in  quem   edulia  omnis   generis 

lenismus.   Virgilius:    '  Urbem  quam  conferebantur,  et  venalia  propone- 

statuo,  vestra  est,'   pro,  nrbs  quam  bantur. 

statno,  ant  quam  urbem  statuo.  Palccstra']    Locus,    in    quo  cursu, 

3  Gymnasia]   Palaestrae  in   quibus  lucta,  et  aliis  ludis  adolescentcs  ex- 
uudi  exercebantur.  ercebantur. 

Myropolia]  A  jxvphv  *  unguentum,'  Foro']  Hie  de  Curia  et  locis  in  qui- 
et irctf\e«  '  vendo;'  id  est,  tabernas  bus  judicia  ferebantur. 
unguentariae,  Parfumeurs    et   Apoti-  10    Eugepa']    Id  esf,  optime,    in- 
caires.  terjeclio    adhortantis,    hie    ironice 

4  Macello]    Sic   dictus  Romae  lo-  dicta. 


124  M.    ACCIl    PLAUTI 

Pariter  hoc  fit,  alquc  ut  alia  facta  sunt:  feriam  foris. 
Aperite  hoc :  heus,  ecquis  hie  est  ?  ecquis  hoc  aperit  os- 
tium? 

cetera  jam  facta  sunt.     Pulsaho  januam.     Paiefacite  hoc,heus!  ecquis  est  hie? 
ecquis  patefacit  hanc  januam  ? 


mm  hoc  abest  a  B.  1.  et  HI.  1.  e  pr.  m. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  SECUNDA. 

MERCURIUS,    AMPHITRUO. 

Quis  ad  foris  est?     Am.  ego  sum.     Me.  quid  ego  sum? 

Am.  ita  loquor.     Me.  tibi  Juppiter 
Dique  omnes  irati  certo  sunt,  qui  sic  frangas  fores. 
Am.  Quo  modo  ?     Me.  eo  modo,  ut  profecto  vivas  aetatem 

miser. 
Am.  Sosia.     Me.  ita  sum  Sosia,  nisi  me  esse  oblitura  ex- 

istiraas. 
Quid  nunc  vis?     Am.  sceleste,  at  etiam  quid  velim,  id  tu 

me  rogas  ?  5 

Me.  Ita  rogo.     Pene  effregisti,  fatue,  foribus  cardines. 
An  foris  censebas  nobis  publicitus  praeberier  ? 
Quid  me  aspectas,  stolide  ?  quid  nunc  vis  tibi  ?  aut  quis 

tu  es,  homo  ? 


Mer.  Quis  st at  ad  ostium  ?  Amp.  Ego  sum.  Mer.  Quid?  ego  sum.  Amp. 
Ita  dico.  Mer.  Jupiter  et  cuncti  Dii  sunt  sine  dubio  infensi  tibi,  qui  frangis  sic 
januam.  Amp.  Quo  modo  ?  Mer.  Eo  modo,  ut  proculdubio  degas  vitam  infeli- 
cem.  Amp.  Sosia.  Mer.  Ita  sum  Sosia,  nisi  arbitraris  me  mei  esse  oblitum. 
Quid  vis  jam?  Amp.  Improbe,  tu  a  me  postulas  quoque  quid  petatn?  Mer. 
Etiam  peto.  Propemodum  comminuisti  cardines  ostii,  amens.  Nonne  existimabas 
nobis  esse  suppeditandas  de  publico  ?     Quid  me  aspicis,  stulte  ?   Quid  tibi  vis  nunc  ? 


1  quis  ego  B.  1.  G.  H.  Both,  mox  ita  deest  in  Lgg.— 2  frangis  B.  1.— 4  ob- 
litum censeas  Lgg. — 5  quod  velim  B.  1. — 6  effregistis  C. — 8  aut  tu  qui  B.  1. — 


AMFHITRUONIS    ACT.  IV.    SC.   2.  125 

Am.  Verbero,  etiam  quis  ego  sim  me  rogitas  ?  ulmorum 

acheruns. 
Quern  pol  ego  hodie  ob  isthaec  dicta  faciam  ferventem  fla- 

gris.  10 

Me.  Prodigum  te  fuisse  oportet  olira -in  adolescentia. 
Am.  Quidum?     Me.  quia  senecta  aitate  a  me  mendicas 

malum. 
Am.  Cum  cruciatu  tuo  isthaec  hodie,  verna,  verba  funditas. 
Me.  Sacrufico  ego   tibi.     Am.  qui  ?     Me.   quia   enim   te 

macto  infortunio. 


aut  quis  es  tu  homo ?  Amp.  Flagrio,  a  me  sciscitaris  etiam  quis  ego  sim?  Mors 
virgarum,  quern  per  PoUucem  ego  reddam  hodie  excandescentem  verberihus,  propter 
ista  verba,  Mer.  Est  necesse  te  extiiisse  quondam  profusum  in  juventute.  Amp. 
Quare?  Mer.  Quia  a  me  rogas  infortunium  in  senili  estate.  Amp.  Verna,  pro- 
fers  hodie  ista  dicta.  Mer.  Ego  tibi  lito.  Amp.  Quo  pacta?  Mer.  Quia  te 
macto  infortunio. 


9  sum  M. — 11  pro  dignum  Lgg.    mox  adulescentiam  C. — 12  quidamC.  mox  se- 
nectcB  Lgg. — 14  infortunio  abest  ab  HI.  1. 

NOTiE 

9  Ulmorum  acheruns']    Id  est,  vo-  pliitiyo  qnodinnrbanius  loquatiirser- 

rago  ulmearum  virgarum,   sprvus  qui  viis  ejiis  Sosia,  sipiit  existimabat,  hic 

adeo  nequani  est,  ut  in  eo  caedendo  quasi  inurbanitatis   depiecatus  invi- 

condendae  sint  ulmi  integrae  in  ejus  diam,  se  sacrificare  ait  Amphitryoni : 

tergo.     '  Acheruns' et '  Achero' est  qui  honos  ceteros  omnes  antecellit: 

mortis  mortuorumque  domicilium,  ab  sed  verbum  interpretatus,  ad  risum 

a  privative,  et  x«'pi^  '  gaudeo,'  quia  concitandiini  se  sacrificare  ait  infor- 

infernus  est  ubi  '  habitat  luctus,'  ut  tuniuni  pro  victima. 

ait  Virgil.  fliacto]  '  Macto  Deos,'  pro  macto 

13  Verna']  Servus  domi,  a  domes-  Diis,  dicebant  Antlqui.    Unde  Plau- 
ticis  servis  natus.  tinus  jocus,  *  te  macto  infortunio,' 

14  Sacrufico  ego  tibi]  Offensus  Am-  pro,  tibi  macto. 


126  AMPHITRUONIS    SUPPOSITA. 


SUPPOSITA. 

Am.  Tun'  me  mactes,  carnufex?  nisi  formam  Dii  hodie  meam  per- 

duint, 
Faxo  ut  bubulis  coriis  onustus  sis,  Saturni  hostia. 
Ita  ego  te  certo  cruce  et  cruciatu  mactabo  :  exi  foras^ 
Mastigia.     Me.  larva  umbratilis,  tu  me  minis  territas? 
Nisi  hinc  actutum  fugias,  si  denuo  pultaveris,  5 

Si  minusculo  digito  increpuerint  fores,  hac  tegula 

Amp.  Miliine  sacrijkns  sic,  furcifer?  nisi  Dii  mihi  adimant  hanc  formam 
qiiatn  prasfeio,  curabo  ut  obruaris  scuticis  bubulis,  o  hostia  Saturni.  Sic  sine 
dubio  ego  te  conjiciam  cruce  et  cruciatu,  Egredere  foras,  verbero.  Mer.  Larva 
nocturna,  tu  mihi  vis  timorem  injicere  tuis  minis  ?  ISisi  absistas  hinc  veto- 
ciier ;  si  pulsavcris  fores  iterum :  si  impuleris  fores  vel  extremo  digito ;  tibi  com- 


t^**.^*.**** 


Hapc  Siipposita  desunt  in  Mss.  et  edd.  vet.  Ea  Bon.  nescio  unde,  exhibet 
longealiter,  quani  in  aliis  editionibiis  recentioris  aevi  disposita.  Linea  trans- 
versa indicat  finem  versiculonim  in  Bon.  quoties  haec  ab  aliis  discrepat. 
Ea  omnia  Botbins  in  metra  redigit  aliter  in  textu,  in  notis  aliter.  Quoniam 
vero  nonduin  liquet,  utrum  ea  sint  revera,  necue,  Plautina,  denietris  curiose 
anquirere  est  snpervacanenm. 

1  In  margine  B.  1.  nibrica  scriptum  exhibet,  '  Hie  fortassis  deficinnt  sep- 
tem  versus, qui  in  exemplari  antique  videbanturdefieere.'  Exiisseptem  manus 
recentior  hns  qiiinqne  adievit  niargini  HI.  2.  Am.  Tu  me  mactes  camifex,  nisi 
formam  di  Iwdie  meam  \  Perduint  faxo  ut  bubulis  coriis  onusis  |  Saturni  hostia. 
Me.  Larva  umbratilis  me  minis  tentas  |  Ni  hinc  fugias.  Am.  Si  denuo  pultaveris 
I  Si  minusculo  digito  fores  increpuerint  |  omissis  verbis  At  ego  certe  cruce  et 
cruciatu  mactabo  |  Exi  foras  mastigia  \  quae  sic  scripta  exhibet  Bon.  quinque 
lis  prsefixa,  quibus  subjicit  Hac  tegula  . . .  expuas  |  .  perdiunt  Bon. — 2  coris 

NOTtE 

1  Formam  Dii  perduint]  Alludit  ad  Interminatur  exitium  Amphitryo  So- 
fabulas,  in  quibus  homines  in  ipso  sise  ;  quasi  domi  ad  id  educato ;  id- 
aestu  ant  iracuudiae  aut  doloris  aut  que  in  convitiuni  Carthaginensium 
amoris  formam  exuunt  humanam,  dicitur,  utpote  cum  quibus  belium 
alienam  induunt.  Innuitque  Ampiii-  erat  Romanis,  quando  exhibita  est 
tryo    daturum    sibi    poenas    Sosiam,  Amphitryo. 

nisi  repente  Deorum  potentia  mute-  4    Larva     umbratilis'\     Apuleius : 

tur.  '  Larvalis    forma,'    id  est,    larva  et 

2  Saturni  hostia]  Carthaginenses  umbra,  vel  umbra  larvae,  quae  per 
iratum  sibi  Saturnura  placabant  hu-  sese  '  umbra  est,'  quasi  dicas  '  una- 
manis  hostiis  et  suis  liberis ;  sed  tan-  bram  umbrae,'  aut  '  larvani  larvae.* 
dem  victi  vi  nature  furtivos  pueros  Ad  contemtum  Amphitryonis  jam 
educabant  suoruni  loco,  et  gladiis  im-  senis,  et  noctu  occursantis,  ut  vulgo 
piae  religionis  pro  suis  subjiciebant.  occursant  et '  umbra;' et '  larvae.' 


AMPHITRUONIS    SUPPOSITA.  127 

Tuum  deminuam  caput,  ut  cum  dentibus  linguam  excrees. 
Am.  Tun',  furcifer,  meis  me  procul  prohibessis  eedibus  ? 
Tun' meas  pulsare  foreis?  hasce  illico  toto  demoliar  cardine. 
Me.  Pergin?    Am.  pergo.    Me.  accipe.    Am.  sceleste,  in  herum  ? 

si  te  hodie  apprehendero,  10 

Ad  id  redigam  miseriarum,  ut  semper  sis  miser. 
Me.  Bacchanal  te  exercuisse  oportuit,  senex.     Am.  qui  dum  ? 
Me.  Quando  tu  me  tuum  servom  censes.     Am.  quid?  censeo? 
Me.  Malum  tibi :   prseter  Amphitruonem,  herum  novi  neminem. 
Am.  Num  formam  perdidi?  mirum  quin  me  norit  Sosia.  15 

Scrutabor  :  eho  die  mihi,  quis  videor  ?  num  satis  Amphitruo  ? 
Me.  Amphitruo  !  sanusne  es  ?     Nonne  tibi  prsedictum,  senex, 
Bacchanal  te  exercuisse,  quom  qui  sis,  alium  rogites  ? 
Abscede,  moneo  :   molestus  ne  sies,  dum  Amphitruo 
Cum  uxore,  modo  ex  hostibus  adveniens,  voluptatem  capit.         20 
Am.  Qua  uxore?     Me.  Alcumena.     Am.  quis  homo?     Me.  quo- 

tiens  vis  dictum  ?     Amphitruo, 

minuam  caput  hac  tegula  quam  teneo,  ut  exspuas  linguam  cum  dentibus.  Am. 
Furcifer!  tume  summoves  ameis  teclis?  Tu  me  vetas  pulsare  fores?  Ego  statim 
earum  convellam  omnes  cardines.  Me.  Pergisne  pulsare  fores  ?  Am.  Pergo. 
Me.  Accipe  aqiiatn  qua  te  aspergo.  Am.  Nequam,  conjicis  aquam  in  herum; 
si  te  tenuero  hodie,  te  redigam  eo  miseriarum,  ut  sisfuturus  perpetuo  miser.  Me. 
Oportet  Bacchum  te  agitasse  hodie,  o  senex!  Am,  Quare?  Me.  Quiatupulas 
me  esse  tuum  servurn.  Am.  Quid  7  censeo  te  esse  meum  servum  ?  Me.  Infor- 
timium  tihj  accida.t:  esTO  non  novi  alium  herum  quam  Amphitryonem.  Am.  An 
amisiformam?  Mirum  est  Sosiam  non  me  noscere.  Me  scrutabor.  Heus  tu,  So- 
sia.  Die  mihi  si  non  sum  Amphitryo  ?  Quis  tibi  videor  esse?  Nonne  sum  satis 
Amphitryo?  Me.  Es  Amphitryo?  Esne  sanus?  Nonne  tibi  dixi,  o  senex,  te  esse 
jactatum  a  Baccho,  quando  petis  ab  alio  qui  sis  ?  Abscede,  crede  mild :  ne  sis  mo- 
lestus, interea  dum  Amphitryo  reversus  a  Telebois  capit  voluptatem  cum  uxore. 
Am.  Cam  qua  uxore?    Me.  Cum  Alctnena.    Am,  Quis?    Me.  Amphitryo.    Quo- 


Bon. — 6  increpueris  vult  Acidal. — 8  prohibes  Bon. — 9  ptdtare  Bon.  mox  Am. 
hasce  Bon. — 10  in  hac  |  Si  Bon. — II.  ud  id  te  Arg.  3.  mox  miser  \  Bon. — 12  exe- 
ruisse  Bon.  mox  quida7n  \  Bon. — \i  nam  mihi  herum  prceter  Amphytrionem  n.7i.  | 
Bon. — 15  perdidi?  quum  me  minus  Bon. — 18  Bacchus  bacchanal  excravisti  Bon. 
— 19  abscede  Bon. — 21  quis  iliic  Iwmo  |  Bon.  mox  dictum  vis  Bon. — 22  sies  | 

NOTiE 

10  Accipe]  Vs.  17.  A.  iii.  Sc.  4.  non  Bacchantes,     id     est,     furoribus     a 

tegula  appetitum,  sed  aqua  aspersum  Baccho    immissis  incitatae   ffleminae. 

conjicere  est,  ubi  sic  ait  Mercurius  ;  Nam  Veteres  existimabant   immitti 

*  faciam  ut  sit  madidus  sobrius  :' '  Ac-  furorem  in  homines  a  *  Baccho,  Ce- 

cipe,'  id  est,  accipe  aquam  qua  te  rere,  et   Luna  :    a  Baccho  incitati, 

aspergo.  Bacchi  ;    a   Cerere,    Cereriti,   Cer- 

12  Bacchanal]  'Bacchanal'  erat  riti,  Ceriti:  a  Luua,  Lunatici  dice- 
locus   in   quo  vulgo  commorabantur  bantur. 


128  AMPHITRUONIS   SUPPOSITA. 

Herus  meus  ;   molestus  ne  sies.     Am.  quicum  cubat? 

Me.  Vide  ne  infortunium  quseras,  qui  me  sic  ludifices. 

Am.  Die  quaeso,  mi  Sosia.  Me.  blandius;  cum  Alcumena.  Am. 
in  eodemne 

Cubiculo?  Me.  imo,  ut  arbitror,  corpore  corpus  incubat.  Am. 
vas  misero  mihi !  25 

Me.  Lucri  'st,  quod  miseriam  deputat.     Nam  uxorem  usurariam 

Perinde  est  prsebere,  ac  si  agrum  sterilem  fodiendum  loces. 

Am.  Sosia.  Me.  quid,  malum,  Sosia?  Am.  non  me  novisti, 
verbero  ? 

Me.  Novi  te  hominem  molestum,  qui  ne  emas  litigium.  Am.  adhue 

Amplius;  Nonne  ego  herus  sum  tuus  Amphitruo?  Me.  tu  Bac- 
chus es,  30 

Hand  Amphitruo  :   quoties  tibi  dictum  vis  ?   num  denuo  ? 

Meus  Amphitruo  uno  cubiculo  Alcmenam  complexu  tenet. 

Si  pergas,  eum  hie  sistam,  neque  sine  tuo  magno  malo. 

Am.  Cupio  accersi.     Utinam  ne  pro  benefactis  hodie  patriam, 

iEdeis,  uxorem,  familiam  cum  forma  una  perduam  !  35 

Me.  Accersam  equidem  ;   sed  de  foribus  tu  interea  sis  vide. 

ties  vis  did  ?  Amphitryo,  meus  herus ;  ne  sis  molestus.  Am.  Cam  qua  cubat  ?  ME. 
Vide  ne  tibi  accersas  infortunium,  tu  qui  illudis  mihi  sic.  Am.  Die  amubo,  mi 
Sosia.  Me.  Tu  loqiieris  jam  WandJMs?  Cubat  cum  Ale  menu.  Am.  Cubatne  in 
endem  cubiculo  ?  Me.  Immo,  tit  existimo,  contingit  corpus  corpore.  Am.  Vee  mihi 
infortunalv .'  Mt.  Eat  res  /ruatuoau,  tiKu.ni,  ui /jiiroTur  esse  daninosam.  Nam 
commodare  uxorem  usurariam  est  perinde  ac  si  loces  fodiendum  agrum  sterilem. 
Am.  Sosia.  Me.  Quid  vU,7nalum,  interpellato  tarn  siepe  Sosia?  Am.  Tu  non 
me  nosti,  carnifex?  Me.  Te  novi  hominem  molestum  qui  moves  litem  ultro.  Am. 
Pergis  pori'o  maledicere  :  nonne  sum  Amphitryo  tuus  herus?  Me.  Tu  es  Bac- 
chus, non  Amphitryo.  Quoties  vis  tibi  id  repeti?  Num  vis  iterum  idem  repeti  ? 
Meus  Amphitryo  tenet  Alcmenatn  in  suo  cubicido.  Si  pergas  esse  molestus,  sis- 
tarn  eum  hie,  neque  faciam  citra  luum  magnum  damnum.  Am.  Velim  vocari 
ilium  Amphitryonem.  Utinam  perdam  hodie  patriam,  penates,  uxorem,  fami- 
liam, et  formam,  in  prcemium  recte  factorum.  Me.  Accersam  equidem  Amphi- 
tryonem.   Sed  vide  ut  discedas  quampriuium  a  foribus,  interea  dum  accerso 


Bon. — 23  sic  abest  a  Bon. — 24  blandiris  Bon.  uti  vult  Gruter  ;  mox  eodem  cu' 
biculo  I  Bon. — 26  lucrum  est  Bon.  miserie  Bon. — 27  praberier  Bon. — 28  malum 
abest  a  Bon.  nosti  Bon. — 29  quire. ..litigium  \  Bon. — 30  non  ego ...  Amphytrio  \ 
Bon. — 31  vis  abest  a  Bon. — 32  Amphytrio  intus  unocomphxu  Ale.  te  \  sine  meus 
Bon.  complexus  vult  Doiizae  fil. — 33  hue  eum  Bon. — 34  nt  veniat  pro  benefactis 
hodie  dii  faciant  \  Bon. — 36  videbis  [  Bon. — 37  jamque  volabat  Bon.  uiox  id  con- 

aOTJE 

30  Tu  Bacchus  es]    Id  est,  non  so-      chus.     Et  ipse  furor  Baccliicus, 
!um  Bacchans  es,  verum  etiam  Bac- 


AMPHITRUONIS   SUPPOSITA.  120 

*  Credo  jam  quae  volebat  sacrificia  ad  epulum  conduxit.* 
Si  molestus  sis,  evades  nunquam,  quin  te  sacruficem. 

Ampliitryonem.  Credo  Jovcin  jatn  perduxisse  usque  ad  epulum  sacrificia, 
qua  dixerat  velle  sili  fieri.  Si  pergis  esse  molestus,  nunquam  evades  quin  te 
mactem. 


ducier  |  lion.    Totiim  versum  rejicit  Acidal. — 38  fueris  Bon. 

NOTyE 

51  Credo  ja?n]   Sosia  seciim  Iiunc  na  in  ajdes  ingicdittir,  nt  indiilgeat 

veisiim  profert,  cujus  sensiis  pendet  amoribtis,  qnos  sibi  iinos  proponebat 

a  vs.  13.  A.  III.  Sc.  3.    '  Ut  re  divina  Jupiter,  qiiibns  qiiando  satis  Mercu- 

facta'  (Biepharo)  '  mecum  prandeat.'  rio  indulsisse  videtiir,  dicit  ipse  Mer- 

qiiasi   dicat :  Jam  puto   patrem  Jo-  curius  :  '  Credo  jam  Jovem  sacrificia 

vem  sibi  sacrificasse,  et  jam  epnla-  obtiilisse  quai  habebat  offerenda,  et 

turn  esse  cnm  Blepharone.   Quod  di-  esseepulatum,  .sicut  epulaii  sibi  pro- 

cit  jocando  Mercurins,  quia  Act.  iii.  posuerat,  potitus  videlicet  amoribiis 

Seen.  3.  Jupiter,  sumta  forma  Am-  Alcnienae,  quia  sacrificia  sola,  quas 

phitryonis,  niandaverat  Sosias  ut  ac-  unas  epulas  sibi  in  hac  fraude  propo- 

cerseret   Blepliaronem,    sacrificia  et  suit.' 
epulas  pararet ;  interim  cum  Alcme- 


AMPHITRUO,    ELEPHARO,    SOSIA. 

Di    vostram    fidem !     quee  intemperisc  nostram    agunt  familiam ! 

qu92  raira 
Video,  postquam  advenio  peregre  !  nam  veru'  est,  quod  olim  est 

auditum 
Fabularier,  mutates  Atticos  in  Arcadia  homines, 

Am.  O  Dii,  Xe&iov  testram fidem !  qua furice  vexant  nostram familiaml  Qiue 
portenta  conspicio,  rcversus  peregre?  Profecto  id  quod  quondam  dictum  est  in  Fa- 
bulis,  est  terum,  homines  Atticos  fuisse  mutatos  in  Arcadia,  et  exinde  fuisse  hel- 


I  pitomperie  Bon.  familiam  |  Bon. — 2  peregre  \  Bon.  Num  verum  quod  Bon. 
jam  verum  vult  Acidal. — 3  fabularier  \  Bon.  anticos  vult  nescio  quis  in  marg. 

NOTiE 

3  Mutatos  Atticos  in  Arcadia]  Grae-  tini  Supplement!  non  de  mutationi- 
eia  et  Greeciae  regie  non  ignobilis  Ar-  bus  fabulosis,  sed  de  veris  loquitur ; 
cadia,  fuit  veluti  theatrum  quoddam  quas  frequentes  in  Arcadia  conligisse 
amplissimum  a  Poetis  constitutum  Auctor  est  Evanthes  apud  Plinium 
metamorphoseun,  sen  rautatiouum  lib.  viii.cap.22.de  Lycanlhropis,  qui 
fabulosarum:  taraen  Auctor  Plau-  induunt  lupinam  peiremjdepositafor- 
De^/jft.  et  Var.  Clas.  Plaut.  I 


130  AMPHITRUONIS   SUPPOSITA. 

Et  ssevas  belluas  mansitasse,  nee  unquam  denuo  parentibus  4 

Cognitos.  Bl.  quid  illuc  Sosia  ?  magna  sunt,  quae  mira  preedicas. 
Ain'tu  alterum  te  reperisse  dotni  consimilem  Sosiam. 
So.  Aio.     Sed  heus  tu,  quom  ego  Sosiam,  Amphitruonem  Amphi- 

truo,  quid  scis  an 
Tu  forte  alium  Blepharonera  parias?  o  Di  faciant,  ut  tu  quoque 
Concisus  pugnis,  et  illisis  dentibus,  id  impransus  creduas.  9 

Nam  ego,  ilie  alter  Sosia,  qui  illic  sum,  me  malis  raulcavit  modis. 
Bl.  Mira  profecto  :  sed  gradus  condecet  grandire  :  nam  ut  video, 
Expectat  Amphitruo,  et  vacuus  mihi  venter  crepitat.     Am.  et  quid 

aliena 
Fabulor?  in  nostro  olim  Thebano  genere  plusquam  mira  memo- 
rant, 
Martigenam  ille  aggressus  belluam  magnus  Europse  qusestor,  an- 
guineo 

luas  cruiieles,  neque  postea  vnqitam  fuisse  cognitos  suis  'parentibus.  Bl.  Quid  est 
id,  o  Sosia!  prodigia  qua  tu  pi  adieus  sunt  stupenda.  Dicisne  te  invetiisse  aute  ja- 
niiam  Ainpliilryonis  alterum  Sosiam  iibi  simUeyn.  So.  Aio:  sed  licus  lu  quando- 
quidem  ego  Sosia  peperi  alterum  Sosiam, et  Amphitnjo  [>eper'it  alterum  AmphitryO' 
nem :  quis  scit  an  tu  Blepharo  non  parias  alium  Blepharonem  ?  O  Dii/acianl  ut  credas 
id  incicnatus  perinde  ac  ego,  conlusus  pugnis  alterius  Blepliaronis, et  illisis  dentibus : 
nam  alter  Sosia,  ille  qui  est  idem  ac  ego,  me  nffiixit  pes.sime.  Bl,  Pr'^edicas  admiru- 
bilia  sine  dubio.  Sed  oportet  accderure gradiiin :  nam  Ampliitryo  expectat,  sicut  video, 
prceterca  renter  vacuus  mihi  creput.  Amp.  Sed  quid  commemoro  externa?  Re- 
J'erunt  contigisse  plusquam  stupenda  in  noslris  Thebis.  Cadimis  ille  magnus 
investigator  sucb  sororis  Europie  adorlus  serpentetn  genitorem  homiamn  Martio- 


ed.  AliJ.  in  Mus.  Brit. — 4  beluas  |  Mansisse  Bon. — 5  cognitos  |  Bon.  prce- 
dicas  j  Bon.  magna  mira  sunt  qua  pr.  Acidal.  vnlt. — G  alium  reperiisse  Bon. — 7 
Ain  ais  immo  et  ego  et  Amphytrionem  Amphytrio  |  i-'uto  pcperimus  forte  tu 
alium  Blefnronem  paries,  odii  faciant  |  Ut  Coticisus '^Ban. —  9  elisis  vel  elisus  vnlt 
Acidal. — 11  grandire  eo  condecet,  ut  video  Bon. — 12  crepitat  \  lion. — 13  ge- 
nere I  Bon. — 14    beluam  ]  Bon.   exquisitor   Bon. — 15    perit  j  Et  iliac  pugnuta 

NOTiE 

nia  hnmana,  ad  certiim  tenipns.    In-  nati  sunt  milites,  dicitur  Martigena, 

nuit   hoc  loco  illis  Lycantliiopis   se  non  qtiod  procreatiis  sit  a  Marte,  sed 

essesiniilem  Amphitiyo,  ulpote  igno-  quod    ab  eo   procreati   sint  milites; 

turn  suis  tamiliaribus  ab  redibus  ex-  quasi  dicas,  Maitioruni  honiinum  ge- 

torreni.  nitorem.     Porro  quo  pertineat  hrec 

12  Quid  aliena  Fabulor]  Hie  Auctor  Fabula  hoc  loco  ab  Auctoie  Snpple- 

Snppleuienti  non  satis  attcndisse  vi-  menti   allata,  non   video.     Niniiruni 

detur  Aniphitryonem  non  esse  The-  conqueiitur  Aniphitryo  quod  ignotus 

banum,  sed  Arcadem  et  Arcadici  ge-  sit  suis.  Non  male  igitur  Sosiam  cum 

neris.  Lycanthropis  confert ;  at  male  cum 

14  jl/dHJg-enaw]  Serpens  Thebanus,  dentibus  serpentinis,  qui  evadunt  bo- 

cujus  e  dentibus  a  Cadnio  seminatis  mines. 


AMPHITRUONIS    SUFPOSITA.  131 

Repente  hostels  peperit  seminio  :  et  pugnata  iliac  pugna  15 

Frater  trudebat  fratrem  hasta  et  galea  :  et  nostise  auctorem  gentis 
Cum  Veneris  filia  angueis  repsisse  tellus  Epirotica 
Vidit:  de  summo  summus  Juppiter  sic  statuit,  sic  fatum  habet. 
Optumi  omnes  nostrates,  pro  claris  factis,  diris  aguntur  malis. 
Fata  istsec  me  premunt,  pertolerarern  vim  tantam,  cladesque      20 
Exanclarem  impatibiles.    So.  Blepharo.    Bl.  quid  est?  So.  nescio 

quid  mali  suspicor. 
Bl.  Quid?     So.  videsis,  herus  salutator  oppessulatas  ante  foreis 

graditur. 

rum  semine  illius  dentinm  procreacit  hostes,  et  frater  incurrebat  in  fratrem  hasta- 
tus  et  galeatus  in  certamine  repente  cornmisso.  Et  Epirus  vidit  eundem  Cadauiin 
conditnrem  gentis  nostra  Thehance  serpere  luinii  cum  Heimiona  sua  rotijnge, 
Jilia  Veneris  inutatuin  ^>^  serpcntem  cnn\  uxore.  Summus  Jupiter  sic  decrerit  in 
ccelo ;  sic  fata  voluerunt.  Omnes  Thebani  etiam  optimi  afficiuntur  crudelibus  sup- 
pliciis  pro  recte  factis.  Ilia  fata  comninnia  me  urgent.  Perferrem  tantam  vim 
malorum,  et  exantlarem  eludes  intolerandas,  si  piidor  conjiigis  esset  salvtis. 
So.  Hens  til,  JSie/>/t«ro.  Bl.  Quid  vi%?  So.  Auguror  nescio  quid  incommodi. 
Bt.  Quid  angiiraris?  So.  Vide  si  placet:  eoce  herus  Aniphitryo  obamhulat 
ante  suas  fores  occlusas,  s'xcnt  salutator  ^oXen\\ox\im.     Br,.  Nihil  est,  obambutut 


pugna  Bon. — IG  galea  |  Bon. — 17  cum  pulcra   Veneris  filia  \  Repsisse  avguem 

tellus  vidit  epijrotkica.  |  Sic  de  summo  summus  Juppiter  statuit.  sic  factum 
habet  Bon. — 19  Homines  murtis  nptimis...duris  anguntur  Bon. — 20.  21  De  Fata 
usqne  ad  impatibiles  omnia  absunt  a  Bon. — 22   id  salutator  oh  pe:;ultus  fores 

NOT^ 

\6  NostrcB  auctorem geniis]  Cadmns ,  Tliebanos  fingiintnr  a  Poetis  una  et 

missus  ab  Agenore  nt  Europam  soro-  calaniitosi  Heroes  extitisse  et  inno- 

rem  qua?reref,  condidit  Tliebas ;  tan-  centes  :  quia  virtus  attrita  malis  ma- 

dem  mutatus  est  cum  Hermiona  con-  gis  magisqiie  splendescit. 

juge  in  serpentein.  21   Exanclarem]  Pro  *  exantlarem.' 

\8   Juppiter  sic    statuit]    Agnoscit  Nonius  in  verbo  £xantZa?(?  sen  ira;aM- 

Amphitryo    nutum    voluntatis    divi-  tlare  laudat  hunc  versum  ut  Planti- 

n<p,  a  (|uo  pendent  nniversa,  et  cui  num  :  sed  eum  ant  Nonius  a  qnodam 

decet  hominem  tt  hominum   princi-  Grammatico    acccpit  ut   Plautinnni, 

pern,  qualis    erat   Amphitiyo,    nltro  aut  Auctor   Supplementi  ante  tem- 

subjici,  etiam  cum  adversa  et  gravia  pora  Nonii  ilium  supposuit. 

immittit  immerentibus.  22    Herus    salutator]     Salntatores 

Sic  fatum  habet]  Veteres  vim  Fato-  erant,   qui   fores    potentiorum   obsi- 

rum   esse    tantam   existimabant,    tit  debant,  et  ut   diligtntiam  significa- 

Deos  etiam,  Deorum<]ue   principem  rent,  multo  ante  lucem  ad  limina  ve- 

Joveni,  eorum  esse  legibus  astrictos  niebant,    expectabantque   usque    eo 

crederent.  dum  paterenf,  et  interea  obanibiria- 

19    Optumi    omnes]    Revera    apud  bant. 


132  AMPHITRUONIS   SUPPOSITA. 

Bl.  Nihil  est,  famem  expectatobambulans.     So.  curiose  quidem  : 

foreis  enim 
Clausit,  ne  prsevorteretur  foras.     Bl.  oggannis.     So.  nee  gannio, 

nee  latro. 
Si  me  audias,  observes  ;  nescio  quid  secum  solus,  puto,  25 

Rationes  colligit:  quid  meraoret,  hinc  excipiam,  ne  propera. 
Am.  Ut  metuo,  ne  victis  hostibus  Di  partam  expungant  gloriam. 
Totam  miris  modis  nostram  video  turbatam  familiam. 
Turn  vero  uxor  vitio,  stupro,  dedecore  me  plena  enicat. 
Sed  de  patera  miru'st :  erat  tamen  signum  obsignatum  probe.     30 
Quid  enim  ?  pugnas  pugnatas  prolocuta,  et  Pterelam  oppugnatum, 
Nostris  occisurn  manibus  fortiter  :  atat !  novi  jam  ludum  : 
Id  Sosise  factu'st  opera,  qui  me  hodie  quoque  preesentem  ausit 
Indigne  praevortier.     So.  de  me  locutus,  et  quee  velim  minus. 
Hominem  ne  congrediamur,   quseso,  priusquam  stomachum  de- 

texerit.  35 

Bl.  Ut  lubet.    Am.  si  ilium  datur  hodie  mastigiam  apprehendere ; 

ostendam  quid  sit 

expectando  famem.  So.  Diligenter  quidem  facit :  nam  fores  junxit,  ne  fames 
antevertcret  ejiressa.  foras,  Bl.  Oggannis.  So.  Nee  ogganio,necohlatro,  Oh- 
scrva  Amphitryo7ie7n,  si  mihi  credis :  vicditatur  secum  nescio  quid  solus :  puio  eum 
subducere  uliquas  rationes  :  aiiscultabo  hinc  quid  dicat,  mane.  Amp.  Quam  metuo, 
ne  Dii  praripiant  gloriam  quam  mihi  peperi,  debcllatis  hostibus.  Video  nniversam 
nostram  familiam  turbatam  mirum  inmodum,  turn  vet  maxime  uxorem  qucB  me  ene- 
cat,  plena  vitio,  stupro,  dedecore.  Sed  satis  mirari  non  possum  quomodo  patera 
in  ejus  mantis  venerit.  Nam  erat  opfime  obsignata :  quid  enim  adeo  siupendiim 
est,  quam  quando  recensuit  pugnas  a  nobis  cotnmissas,  ct  Pterelam  oppugnatum  et 
interfectum  nostris  manibus  for  liter?  Sed  noci  jam  fraudem.  Id  gestum  estfraude 
Sosia',  qui  ausus  est  hodie  me  antevertere,  et  ingressns  domiim,  jnncto  ostio,  me 
arcere  ab  zedibus  indignissime.  So.  Verba  facit  de  me  :  sed  dicit  quce  nnlim 
did  ab  eo.  Obsecro  ne  congrediamur  cum  honiine  illo  antequam  detexerit  qxiid 
habeat  in  ani?no.     Bl.  Faciam  ut  lubet.     Amp.  Si  hodie  incenero  ilium  furcife- 


Bon. — 23.  24  Nihil  mea  et  famem  special  obainbulare,  dum  obambrdabat  j  So. 
Curiose  quidem  fores  nostras  clausit  ne  pr.  fo,  |  Bon. — -25  audins  |  Bon. — 26 
colligit  I  Bon.  quid  dicat  de  loco  excipiumus  Bon. — 27  e.vpugnent  Bon. — 
29  tum  vero  absunt  a  Bon. — 30  mirum  sigmim  tamen  erat  designalum 
probe  I  Bon. — 31  Quis  etenim  pugnas  pugnatas  et  Pterulam  \  Nostris  expug- 
natum  occisurn  fortiter  manibus  \  At  at  novi  jam  id  Sosice  factum  opera  |  Qui 
...prcEvortier  |  Bon. — 34  So.  De  me  loquitur  et  qua  minus  velim  j  Quasone 
congrediamur  priusquatn...3on, — 35  decoxerit  Douza,  dejecerit  Acidal.  con- 
jicinnt. — 30    Vice     Ut    lubet    Bon.     Consistam.    mox    apprehendere  j  Bon. — 

NOT.tE 
23  Famem  expectat]  Cicero  :  '  So-      tumque  esset  ex  eo,  quare  id  face- 
cratem  ferunt,    cum  usque    ad  ves-      ret,  respondisse,  se,  quo  melius  coe- 
pei am  contentius  ambulaiet,  qua^si-      naiet,  opsonai e  ambulando  famem.' 


AMPHITRUONIS    SUPPOSITA.  133 

Heruni  faliere,  minis  et  dolis  incessero.     So.    audin'  tu  ilium  ? 

Bl.  audio. 
So.  Illsec  machina  meas  onerat  scapulas  :  compellemus  sis  homi- 

nem. 
Scin' quid  vulgo  dici  solet?     Bl.  quid  dicturus  sis,  nescio  : 
Quid  tibi  patiundum,  fere  hariolor.     So.  vetu'st  adag^iura,  Fames 

et  mora  40 

Bilem  in  nasum  conciunt.  Bl.  verum  quidem  e  loco  compellemus 
Alacre.     Amphitruo.     Am.  Blepharonem  audio  :  mirum  quid  ad 

me  veniat. 
Opportune  tamen  se  offert,  ut  uxoris  facta  convincam  turpia. 
Quid  hue  ad  me  Blepharo  ?     Bl.  oblitus  tam  ciio,  quam  diluculo 
Misisti  ad  navim  Sosiam,  ut  hodie  tecum  conviverem  ?  45 

Am.  Nusquam  factum  gentium:  sed  ubi  illic  scelestus?  Bl.  quis? 

Am.  Sosia. 
Bl.  Eccum  ilium.    Am.  ubi?    Bl.  ante  oculos  :  non  vides  ?    Am. 

vix  video  pras  ira,  adeo  me  istic 

rum,  ostendam  ilii  quid  sit  decipere  herum,  dolis  et  minis  prosequi.  So.  Audisne  tu 
Amphitryotiein  f  Bl.  /ludio.  So.  Ilia  tempestas  impendet  meis  cervicibus  :  con- 
veniamiis,  si  placet,  honiimm.  Scisiie  quod  vulifo  solet  dici?  Bl.  Nescio  quid 
dicturus  sis :  auguror  ferine  quid  tibi  ferendum  est.  So.  Fames  et  mora  bilem  in 
nasu  concitant.  Bl.  Cnmpellamus  eum  alacriter  ac  Icetl  ex  hoc  loco.  Ileus  tu, 
Amphitryo.  Amp.  Audio  Blepharonem.  Quare  venit  ad  me  ?  Profecto  advenit 
opportune,  ut  deprehendam  turpitudinem  uxoris  Alcniena;.  Quare  venis  hue  ad 
me,  Blepharo?  Bl.  Ohlitusne  es  tam  cito  te  misisse  Sosiam  ad  naiem  primo  dilu- 
culo, ut  tecum  hodie  epularer?  Amp.  Noil  niisi  Sosiam  usquam  gentium.  Sed 
ubi  est  ille  nefarius?  Bl.  Quis?  Amp.  Sosia.  Bl.  Ecce  kominem.  Amp. 
Ubi  est?     Bl.  Non  eum  vides  ante  oculos?     Amp.  Non  video  prcB  iracundia; 


— 37  hicesscre  \  Bon.  viilt  Douza  faliere  dolis  et  tninis. — 38  machina  |  Bon. 
sed  eum  compellemus.  \  Sic  inde  quod  vulgo. ..solet  \  Bon. — 39  sis  abest  a  Bon. 
40  Faciendum  ariolor  \  Bon.— 41  conciunt  \  Verum:  ideo  hominem  compellabo: 
amphytrio  \  Bon.— 43  Facta  uxoris  Bon.— 44  ad  abest  a  Bon.  niox  cito  \  Qui 
Bon.— 45  ad  7iavim  absnnt  a  Bon.  mox  convenirem  |  Hon.— 4G  Nusquam  id 
factum  sed  illic  scelestus  ubi  Bon.— 47  vix  pra  ira  video  \  Adeo  Bon. — 48  sacri- 

NOT^E 

40  Fames  et  mora  Bilem  in  nasum  con-  tiis    copiosior,   didnctis    naiibus    et 

cjimt]  Bills  niotiis  est  iracundia:  unde  ore.     Igitnr  hoc  adagio  Auctor  Sup- 

'  bilem   movere.'      Iracundia   autem  plementi  dicit  fameni  et  nioram  alla- 

ideo  in  naribns  deprehenditur,  quia  tam  coenae,  bilem  Amphitryoni  mo- 

qiiando 'difficili  bile  tumet  jeeur,' ut  vere.     Seneca:   '  Vetus   dictum  esr, 

optimus  Poeta  loquitur,  calore  inti-  '  Alasso  rixam  quaeri  :'  a;que  autem 

nio  fervet  pectus,  ad  quern  ventilan-  et  ab  esuriente  et  asitiente,  et  ab  oni- 

dum  et  refrigerandum  ducitur  spiri-  ni  honaine  quem  aliqua  res  urit.' 


134  AMPHITRUONIS    SUPPOSITA. 

Hodie  delirum  fecit :  Jie  te  sacruficem,  nunquara  evades. 

Sine  me,  Blepharo.     Bl,  ausculta,  precor.     Am.  die,  ausculto : 

tu  vapnla. 
So.  Qua  de  re?  num  satis  tempori?  non  ocius  quivi,  si  me         50 
Dsedaleis  tulissem  remigiis.     Bl.  abstine,  quseso  ;  non  potuimus 
Nostros  grandius  grandire  giadus.     Am.  sive  grallatorius,  sive 
Testudineus  fuerii,  certum  'st  niihi  hunc  scelestum  perdere : 
En  tectum  !  en  tegulas  !  en  obductas  fores  !  en  ludificatura  herum  ! 
En  verborum  scelus  !     Bl,  quid  mali  fecit  tibi?     Am.  rogas?  ex 

illo  55 

Tecto  exclusum  foribus,  me  deturbavit  eedibus.     So,  egone  ? 
Am.  Tu.     Quid  minitabas  te  facturum,  si  istas  pepulissem  fores  ? 
Negas,  sceleste  ?     So.  quin  negem  ?  en  testis  ampliter,  quicum 

venio : 

adeo  ille  me  dejecit  a  sana  meiite.  Nunquam  ejfugies  quin  te  mactem  hifortunio. 
Sine  me  jugiilare  Loinineni,  Blepharo.  Bl.  Ausculta,  obsecro.  Amp.  Die, 
ausculto.  Tu  da  panas.  So.  De  quo  peccato?  Nonyie  sum  rcversus  satis  relo- 
citer.  Non  jwtuissem  iter  con ficere  celerius,  si  habuissem  alas  Dadali.  Bl.  Abs- 
tine mamim  a  Sosia,  Ampliityro,  obtcstor:  riequicimus  accelerare  magis gradum. 
Amp.  Sive  ejus  gradus  t'lierint  tani  gramlef.  quam  grallatorum,  siie  testudniei, 
decrevi  perdere  hunc  nefarium.  En  tectum!  en  tegulas!  en  fores  ocdusas!  en  he- 
rum  irrisum  !  en  verba  scelesta  !  Bl.  Quid  mali  tibifecit?  Amp.  Rogas?  Sum- 
viovit  ab  illis  a  dibits,  ub  illo  tecto.  So.  Egone?  Amp.  Tu  ipse  quid  minitatus 
es  te  facturum,  si  attigissem  illasfores  ?  Negas,  sceleste,  te  niilii  esse  uiinitatum  ? 
So.  Quare  nonnegarem?    En  testis  locvples  eornm  C|iiae  dico,  quocum  reverter. 


ficem  I  Bon. — 49  me  abest  a  Bon.  mox  pracor  |  Bon. — 50  nonfacis  in  tempore 
I  Bon.  mox  quasi  dedaleis  vie  Hon. — 51  remigiis  \  Bon. — 52gradus  |  ...gradato- 
riiis   Bon. — 53  mi'ii  |  Bon. — 54  tegulas  |  Bon. — 55  r-ogas  |  Bon. — 56  edibus.  \ 
So.  Egone.   Am.  negas  sceleste.    So.  nego.  en  testis  ampliter  \  Quocum,  internie- 
diis  omissis,  Bon. — 5S  quid  ni  negem  vult  Douza. — 59  ducerem  |  Bon. — 60  gen- 

NOTiE 

51  Dadalcis  tulissem  retnigiis]  Id  tibns,  afque  in  his  superstantes,  ad 
est,alis.  Virgilius:  '  Volat  ille  per  siniilitndinem  crurnni  ejus  generis 
aera  magnum  Remigio  alarum.'  Vera  gradiebantur  utique,  propter  difficul- 
liistoria  esse  creditur,  quod  velis,  non  tatem  consistendi.'  Audio  in  qui- 
alis  fugerit  Minois  Cretensium  Regis  busdani  Galliae  iirbibus,  ac  praeser- 
iracundiam  Daedalus.  '  Remigium'  tim  Campanite,  quae  non  sunt  stratae 
dicitur  '  alarum'  a  principe  Poeta;  lapidibus,  usum  esse  grallarum  ad 
quia  sicut  remis  mare  nautae,  sic  itandum  per  vicos,  propter  lutum 
aves  aeremalis  verberant  et  pergunt.  dilatius  et  altius.  '  Grallatorius  gra- 

52  Grallatorius]  Festus  :  '  Gralla-  dus'  est  grandis  ;  '  testudineus'  tar- 
toves  appellautur  Pantomimi,  qui  dus  et  brevis,a  '  testudinibus,'  qua- 
ut  in  saltatione  imitarentur  yEgipa-  rum  tarditas  cuivis  cognita  transit  in 
lias,  adjectis  perticis,furculas  haben-  adagium. 


AMPHITRUONIS    SUPPOSITA.  135 

Missus  sedulo,  ut  ad  te  vocatum  ducerem.     Am.  quis  te  misit, 
Furcifer?    So.  qui  me  rogat.    Am.  quando  gentium?    So.  dudum, 

jam  pridem,  modo,  60 

Ubi  cum  uxore  domi  redisti  in  gratiam.  Am.  Bacchus  te  irritassit. 
So.    Nee    Bacchum    salutem    hodie,  nee    Cererem.     Tu   purgari 

jusseras 
Vasa,  ut  rem  divinam  faceres  :  et  hiinc  me  accersitum  mittis, 
Ut  tecum  prandeat.    Am.  Blepharo,  dispeream,  si  autintus  adhuc 

fui, 
Aut  si  liunc  miserim.     Die,  ubi  me  liquisti  ?     So.  domi  cum  Al- 

cumena  conjuge.  65 

Ego  a  te  abiens  portura  vorsus  volito,  hunc  tuis  verbis  voco. 
Venimus,  nee  te  nisi  nunc  video  postea.     Am.  scelestum  caput ; 

cum  uxore  ? 
Nunquam  abis,    quin  vapules.     So.  Blepharo.     Bl.  Amphitruo, 

mitte  hunc  mea  gratia, 

missus  modo  ut  vocarem,  ct  ad  te  ilium  adducerem.  Amp.  Quis  te  misit,  scelestc  ? 
So.  Idem  fyiu  a  me  pf<?<  a  quo  missus  sini.  Amp.  Quando  te  misi  ?  Dudum, 
jampridem,  modo,  quando  rediisti  in  concordium  cum  uxore  in  cedibus.  Amp. 
Baccliicus  furor  te  incitat.  So.  Non  salutari  hodie  Bacchum  nee  Cererem.  Tu 
mandaveras  purgari  vasa  ut  sacrijicares  :  tu  me  misisti  ut  hunc  accerserem  ad  cae- 
nandum  tecum.  Amp.  Blepharo,  Dii  me  perdant,  si  aut  adhuc  ingi-essus  sum  do- 
mum,  aut  si  hunc  ad  te  miserim.  Die,  ubi  me  liquisti?  So.  Te  reliqui  domi  cum 
Alcmena  conjuge.  Ego  dimissus  a  te,  convolo  ad  portum.  Invito  Blepharonem 
tuis  verbis.  Venimus,  ncque  te  vidi  ex  illo  tempore  nisi  nunc.  Amp.  Scelestum 
caput,  cum  uxore  icliquisti  ?  Non  effugies  quin  des  pcenas.  So.  Blepharo. 
Bl.  Amphitryo,  dimitte  hominem  mea  gratia,  et  me  audi.     Amp.  Ecce  dimitto. 


Hum  I  Bon. — 61  redisti  ignotam  \  Bacchus  Hon.— G2  ceror em.  |  Tupurgan  Bon. 
iibipurgarivtt\{Gv»tvr,nipu7-gari  Sriopp. — 63  divinam  rem  ut  faceres  |  Bon. — 63 
misserasv'ic.emittisBon.  prandeat  \  Bon. — 6Adispersam.Bon. — 65miseram  \  Bon. 
— 66  ego  abest  a  Bon.  abiens  |  Bon. — 67  caput  j  Bon. — 68  vapules  |  Blepharo 

NOTiE 

60  Dudum,  jampridem,  modo']  Id  est,  ret  quod  de  eadem  die  loquatur. 

est    modo,    dudum,  jampridem  :    in  Q2  Nee  Bacchum  salutem]  Qn'xa.  Am- 

quo  '  modo'  est  particula  expletiva,  phitryo  dixit  Sosiam  furore  Bacchico 

et  nihil  {'erme  significat.     Itaque  est  esse  incitatum,  respondet  Sosia,  id- 

dudum,  jampridem,  quasi    dicat  id  que  a  parte  :  Si  Bacchus  aut  Ceres 

quod   nos  vernaculo  nostro,    il  y  a  sic    furorem    immittunt    hominibus, 

d^ja  long-temps,  qu'il  y  a  long-temps,  noliiii  eos  sahitare,  adorare,  colere. 

Quod  ad  diuturnitatem  teniporis  sig-  invocare,  utpote  Deos  noxios  et  nia- 

nificandam  ab  Auctore  Supplenienii  leficos. 
afiertur,  quam  vere  vel  ex  hoc  appa- 


136  AMPHITRUONIS    SUFPOSITA. 

£t  me  audias.     Am.  en  mitto,  quid  vis  loquere.     Bl.  istic  jam 

dudum  mihi 
Maxuma  memoravit  mira  :  prsestigiator  forte  aut  veneficus  70 

Hanc  excantat  tibi  familiam  :  inquire  aliunde,  vide  quid  siet. 
Nee  ante  hunc  excruciatum  raiserum  facias,  quam  rem  intellegas. 
Am.  Recte  mones  :  eamus,  te  advorsum  uxori  etiam  advocatum 

volo. 

Loquere  quicquid  volueris.  Bl.  Iste  mihi  dixit  stupenda  quae  contigeriint  apud 
te.  Credo  aliquis  veneficus  el  prastigiator  incantat  luam  familiam.  Inquire  ali- 
unde. Vide  quid  sit :  neque  excrucia  hunc  miserum  Sosiain  antequam  dei>rehende- 
risrem.  Amp.  Mones  sapientei:  Volo  etiam  te  esse  in  his  advocatum  adversus 
uxor  em  Alcmenam. 


Amphytruo  desiint  a  Bod.  mox  hunc  modo  inea  Bon. — C9  audias  |  mox  jam  et 
mihi  destint  in  Bon.— 70  maxima  \  Bon.  forte  prccstigiator  Bon. — 71  tibi 
deest  in  Bon. — 72  excrutiatum  hunc  Bon. 


JUPPITER,    AMPHITRUO,    SOSIA,    BLEPHARO. 

Quis  tarn  vasto  impete  has  foreis  toto  convolsit  cardine? 

Quis  ante  sedeis.tantas  tamdiu  turbas  concitat  ?  quern  si  comperero, 

Telebois  sacruficabo  manibus.     Nihil  est,  ut  dici  solet. 

Quod  hodie   bene   suecedat  mihi.     Deserui  Blepharonem  et  So- 

siam, 
Ut  cognatum  Naucratem  convenirem  ;  hunc  non   reperi,  et  illos 

perdidi.  5 

Jup.  Quis  convulsit  nostras  fores  totis  cardinibus  Uinto  impetu?  Quis  movet 
jamdudum  tantus  furbas  ante  cedes?  Si  hunc  deprehendero,  eum  mactaho  Manibus 
Telehoarum.  Nihil  est  quod  mihi  suecedat  /elicit er  hodie.  Deserui  Blepharonem 
et  Sosiam,  ut  adirem  meum  cognatum  Naucratem :  non  inveni  hunc :  illos  perdidi : 


1    ipse  (ttBon. — 2  concitat  |  Bon.  mox  comperio  Bon. — 3  ynnnibus  \  Bon. — 4 
mihi  I  Bon.  mox  desenu  Bon. — 5  Naucratem  |  Bon. — 6  habene  |  Bon.  mox  deest 

NOTiE 

3  Telebois  sacruficabo  manibus']  Hinc  tium  qui  in  bello  ceciderant  :   quod 

apparet,  si  Supplcmento    huic   non-  erat  quasi  quoddam  commuuis  huma- 

nulla  auctoritas  et  fides,  victorum  mo-  nitatis  officium. 
rem  fuisse,  placare  hostiis  Manes  hos- 


AMPHITRUONIS    iSUPPOSlTA.  137 

Sed  eos  video  :  ibo  advorsum,  ut  si  quid  habent,  scisciter.     So. 

Blepharo,  illic  qui 
Ex  eedibus,  herus  est,  hie  vero  veneficus.     Bl.  proh  Juppiter. 
Quid  intueor  ?  liic  non  est,  sed  ille  Amphitruo.     Istic  si  fuat, 
Ilium  sane  non  esse  oportuit,  nisi  quidem  sit  geminus. 
Jup.    Eccum  cum  Blepharone   Sosiam;    compellabo   hos   prius. 

Sosia,  10 

Tandem  ad  nos  ?  esurio.     So.  dixin'  tibi  hunc  veneficum  ? 
Am.  Immo  ego  hunc,  Thebani  cives,  qui  domi  uxorem  meam 
Impudicitia  impetivit,  per  quern  teneo  thesaurum  stupri. 
So.  Here,  si  tu  nunc  esuris,  ego  satur  pugnis  ad  te  volito. 
Am.  Pergin',  mastigia?     So.  abi  ad  Acheruntem,  venefice.     Am. 

men' veneficum  ?  15 

Vapula.     Jup.  quae,  hospes,  intemperise,  ut  tu  meum  verberes  ? 

Am.  tuum  ?     Jup.  meum. 
Am.  Mentiris.    Jup.  Sosia,  i  intro  :  dum  hunc  sacrufico,  fac  pare- 

.tur  prandium. 
So.  Ibo.     Amphitruonem,  arbitror,  ita  comiter  Amphitruo 

sedeoscerno:  ibo  ohviam,  ut  petam  ab  tis  si  habent  aliquid  quod  dicant.  So. 
Heus  lu,  Blepharo,  ille  qui  prodit  ex  adibus  est  mens  herus  Amphitnjo,  hie  vero 
est  veneficus.  Bl.  Proh  Jupiter,  quid  video?  Hie /lomo,  qiieni  inveiiimus  ante 
aedes,  non  est  Amphitryo,  sed  ille  qui  procedit  ex  aedibiis.  Si  hie  est  Amphi- 
tryo,  profecto  non  est  ille  qui  prodit  ex  jedibiis,  nisi  sit  geminus.  Jup.  Ecce 
Sosiam  cum  Blepharone :  compellabo  hos  prior.  Sosia,  tandem  rcversus  es  ?  Esu- 
rio. So.  Tibine  dixi  hunc,  quern  ante  sedes  \nven\mns,  esse  veneficum?  Amp. 
Immo  ego  dico  hunc  esse  veneficum,  o  Thebani  cives,  qui  implevit  meam  uxorem  im- 
pudicitia, teneo  auctorem stupri.  So.  Here,  situ  esuris  nunc,  ego  venio  ad  te  satur 
pugnis.  Amp.  Pergisne,  mastigia?  So.  Abi,  venefice,  ad  Acheruntem.  Am. 
Vocasne  >ne  veneficum?  Vapula.  Jup.  Qua;  furia;  te  incitant,  a<  tu  verberes 
meum  servum?  Amp.  Tuum?  Jup.  Meum.  Amp.  Mentiris.  Jup.  Sosia, 
ingredere  :  dum  macto  hunc,  cura  ut  apponatur  ccena.  So.  Ibo :  arbitror  Amphi- 
tryonetn,  qui  erat  ante  eedes,  esse  excipiendum  tarn  urbaniter  ab  illo  Amphitryone 


scisciter  in  Bon. — 7  veneficus  \  Bon. — 8  quid  ego  video  Bon.  mox  Amphytrio  \ 
Bon. — 9  nisi  sit  gemimis  |  Bon. — 10  prius  |  Bon. — 13  impadivit,  {\m.&\apcedere, 
vult  Douza.   Post  h.  v.  alium  inseri  vult  Gulielni.  e  Nonio  v.  Vulgare, '  Cai- 
que med  absente  corpus  (uxor)  vnlgavit  suum.* — 14  Here  tu  esuris  Bon, — 15 
venefice  |  Bon. — 16 intemperite  J  Bon.moxverteresBon. — \1  mentiris  \  Bon. — 20 

NOTyE 

13  Impudicitia  impetivit~\    Alii  im-  tendant;  sed  revera  stylus  est  Plau- 

pedivit  :    quam    scripturam    fulciunt  tinus,  non  Plauti. 

auctoritate  Nonii,  quo  et  id  efficiunt,  Thesaurum  stupri]  Nonius  :  *  Pessi- 

ut  hanc  Scenam  esse  Plautinam  con-  mac  rei  copia  tbesaurus  did  potest,' 


]3S  AMPHITRUONIS    SUPPOSITA. 

Accipiet,  ut  duduni  memet  ego  ille  alter  Sosia  Sosiam. 

luterea  dum  isti  certant,  in  popinam  devortundum  'st  mihi:        20 

Lances  detergam  omneis,  omneisque  trullas  hauriam.     Jup.  tun' 

me 
Mentiriais?     Am.  mentiris,  inquam,  meee  corrupter  familiae. 
Jup.  Ob  istuc  indignum  dictum,  te  obstricto  collo  hac  arripiam. 
Am.  Vse   miscro   mihi!      Jup.  at   id   prsecavisse  oportuit.      Am. 

Blepharo,  suppetias  mihi. 
Bl.  Consimiles  sunt  adeo,  ut  utri  assim,  nesciam :  rixara  tamen,    25 
Ut  potest,  dirimam.     Amphitruo,  noli  Amphitruonem  duello  per- 

dere ; 
Linque  coUum,  precor.    J  up.  hunc  tu  Amphitruonem  dictitas? 
Bl.  Quid  ni?  unus  olim  ;  nunc  vero  partus  est  geminus. 
Dum  tu  vis  esse,  alter  quoque  esse  forma  non  desinit. 
Interea  quseso  collum  linque.    Jup.  linquo :    sed  die  mihi,  vide- 

turne  tibi  30 

Istic  Amphitruo?     Bl.  uterque  quidem.     Am.  proh  summe  Jup- 

piter  !  ubi  hodie 

qui  prodit  ex  a'dibiis,  ut  e^o  Sosia,  qui  erani  ante  cedes,  excejn  nlUrum  Sosiam 
ledciintein  e  navibus.  Jntercn  dum  illi  lixantur,  est  viihi  comedendum  aliquod 
in  popinam :  detergam  omncs  lances,  et  exhauriam  omnes  pateras.  Jup.  Dicisne 
7ne  menliri?  Amp.  Mentiris,inquam,  cnnlaminator  mea  familia:.  Jup.  Ego  te 
hac  rapiam,  ohtorto  collo,  ob  istud  vei'bum  contumeliosum.  Amp.  Va-mihi  i))felici, 
Jup.  At  oportcbat  te  cavere  ab  iis  antca.  Amp.  Blepharo,  auxiliare  mihi.  Bl. 
Sunt  adeo  similes,  ut  non  possim  slatuere  utri  adsim  :  tamen  dirimam  certamen  ut 
potero.  Amphitryo,  noli  perdere  Amphitryonem  pugna.  Dimitte  collum,  precor. 
Jup.  Dicis  hunc  esse  Amphitryonem]  So.  Quidni  dicam  ?  Atitea  erut  unus 
Amphitryo,  nunc  alter  procreatus  est.  Interea  dum  contendis  te  esse  Amphitryo- 
nem,  alter  ille  Amphitryo  nihilominus  pr<e/ert  formam.  Interea,  quaso,  dimitte 
Amphitryonem.  Jup.  Dimitto:  sed  die  mihi,  Hicne  tihividetvr  esse  Amphitryo? 
Bl.   Ulcrque  mihi  videtur  esse  Anipiiitryo.     Amp.  Proh  summe  Jupiter!  ubi 


interea  deest  in  Bon. — 21  tcgulas  auriam  \  Bon. — 22  falsis  ]  pro  familia- Bon. — 
2idiripiam  \  Bon.— 2Aantea  id. ..oportuit  j  Bon.— 25  «(/po  |  Bon.— 26  dirimam  \ 
Bon. — 27 hunc Amphytrionemdictas  |  Bon. — 20 mihi  \  Bon. — ilquidem\  Bon. — 

NOTiE 

21  Omneisque  trullas  hauriam']  '  Trill-  trulla,'pro  vaselevando  ventriaptum. 

la' varie  a  variis  accipitur  ;  sed  in  eo  Juvenalis  :  'Si  tiuUa  inveiso  crepi- 

couseniiuut  omnes,  esse  vas  capien-  turn   dedit    aurea  fundo.'      Nonius : 

dis  liquidis  idoneuui.    Pro  poculi  ge-  '  Pollubrum  quod  Gracci,  nos  li  iiUam 

nere    Horatius  :    '  Qui  Veientanuni  vocamus.' 
solitis  potare  diebus  Canipana  solitus 


AMPHITRUONIS    SUPPOSITA.  130 

Mihi  formam  adimis!  pergo  quaerere  :  tune  Amphitruo  ?     Jup.  tu 

negas  ? 
Am.  Pernego,  quando  Thebis,  prseter   me,  nemo  'st  alter  Am- 
phitruo. 
Jup.  Immo,  prseter  me,  nemo;  atque  adeo,  tu  Blepharo,  judex 

sies. 
Bl.  Faciam  id,  si  queo,  signis  palam  :  tu  responde  prius.     Am. 

lubens,  35 

Bl.  Antequam  cum  Taphiis   a  te  pugna  sit  inita,  quid  mandasti 

mihi? 
Am.  Parata  navi,  clavo  hsereres  sedulo. 
Jup.  Ut  si  nostri  fugam  facerent,  illuc  me  tuto  reciperem. 
Am.  Item  aliud,  ut  bene  nummatum  servaretur  marsupium. 
Jup.  Quae  pecuniae?     Bl.  tace  sis  tu  ;    meu'st  quserere  :   scisti 

numerum  ?  40 

Jup.  Talenta  quinquaginta  Attica.    Bl.  hie  examussim  rem  enar- 

rat;  et  tu, 

mihi  ademisti  hodic  pristinam  furmnm?  Pergo  inlerrogare.  Esne  tu  Amphitryo? 
Jup.  Negasne?  Amp.  Pernego,  quandnquidcm  est  nulliis  Amphitrtjo  Thebis, 
prater  me.  Jup.  Immo  est  nullus  Amphitryo  Thebis,  prceter  me :  atque  adeo  tu, 
Blepharo,  esto  noster  amboruni  arbiter,  Bl.  Aperiam  id,  si  possum,  indiciis. 
Tu  qui  eras  ante  jamiam,  responde  prior.  Amp.  Faciam  libenter.  Bl.  Quid 
viihi  imperasti  antequam  certamen  commisisti  cum  Taphiis  1  Amp.  Ut  teneres 
sedulo  gubernaculum  navis.  Jup.  Ut  si  nostri  cupesserent  fugam,  me  reciperem 
illuc  tuto.  Amp.  Mandavit  etinm  alterum,  nempe  ut  servaretur  marsupium  num- 
mis  plenum.  Jup.  Qua  pecuniae  inerant  in  marsupio?  Bl.  Tace,  si  vis,tu; 
meum  est  interrogare :  Scisne  numerum!  Jup.  Erunt  quinquaginta  talenta  At- 
tica.    Bl.  Hie  narret  rem  adamussitn:  tu  vera  die  quot  erant  Philippei?     Amp. 


i^adimislMon.Tf.ox Jvp. pergequarere. Am. tun' \nU Aci(]A\. — ^5 pernego  |  Boii. 
mox  alter  deest  in  Bon. — 34  adeo  tu  desunt  in  Bon. —  35  respondet  tu  prius  |  Bon. 
— SGinnita  \  Bon.  mox  deest  miAi  |  in  Bon. — 38ut  abestBon. — 39  a/iuJmt  Bon, 
—  40  perania  Bon.  niox  deest  tu  in  Bon.  quarere  |  Bon. — 41  quadrinta  Attica  \ 

NOTtE 

32  Mihi  formam  adimis]  Non  ad-  '  Talentum  '  dicilnr  '  Atticum,'  ab 
emit  formam  Aniphitiyoni  Jupiter,  Attica  regione  in  qua  in  nsu  erat,  ad 
quia  nihilominns  iiabet  formam  Am-  ditferentiam  talenti  Euboici,  cujus 
phitryonis  Amphitryo,  etsi  siniilem  erat  usus  in  Eiibcea  potissimus,  ac 
sumserit  Jupiter.  Sed  ideo  id  dicit  praeserlim  Thebis.  Porro  duplex 
Amphitryo,  quia  sic  a  suis  excludi-  erat  talentum  Atticum,  unuin  mag- 
tur,  quasi  metamorphosi  aliqua  et  tium,  alterum  parvum  :  de  ejus  pon- 
mutatione  pristinae  format  factus  es-  dcre  iiiulti  mulla  :  quando  enim  ma- 
set  aut  bellua  aiit  quidvis  aliud.  jores    nostri    plurimum    desudarunt, 

41     Talenta    quinquaginta    Attica]  ut,  cui  pecunini  nostrae  responderet, 


140  AMPHITRUONIS    SUPPOSITA. 

Jup.  Quot  Philippe! ?     Am.  duo  milia.     Jup.  oboli  vero  bis  toti- 

dem.     So.  uterque 
Rem  tenet  probe,  intus  in  cruraena  clausum  alterum  esse  oportuit. 
Jup.  Attende  sis  :  hac  dextera,  ut  nosti,  regem  mactavi  Pterelam; 
Spolia  ademi;  el  pateram  qua  ille  potare  solitus  est,  in  cistella  45 
Pertuli :  dono  uxori  mesa  dedi,  qui  cum  hodie  domi  lavi, 
Sacrificavi,  cubui.     Am.  hei  mihi!  quid  audio?  vix  apud  me  sum: 
Vigilans  quippe  dormio :  vigilans  somnio,  vivus  et  sanus  intereo; 
Ego  idem  ille  sum  Amphitruo,  Gorgophones  nepos,  imperator  The- 

banorum : 
Et  Creontis  unicus,  Teleboarum  perduellis  :  qui  Acarnanes  50 

Et  Taphios  vi  vici,  et  summa  regem  virtute  bellica. 
lUisce  prsefeci  Cephalum,  magni  Deionei  filium. 
Jup.  Ego  idem  latrones  hostes  bello  et  virtute  contudi. 
Electryonem  perdiderant,  nostrse  et  germanos  conjugis, 
Achaiam,    iEtoliam,  Phocidem,  per  freta  Ionium  et  JEgeum  et 

Creticum  55 


Erant  duo  millia  Philippeorwti.  Jup.  Totidein  oboli  erant  bis  totidem.  So.  Uter- 
'jue  tenet  probe  rem.  Oportet  alterum  fuisse  inclusum  in  crumena.  Jup.  ExpectUf 
si  vis:  inferfeci  regem  Pterelam  hac  dextra,  ut  novisli,  ademi  spolia,  et  attuli  in 
cistella  pateram  qua  ille  solitus  est  bibere :  dono  dedi  mete  uxori,  aim  qua  lavi  hodie, 
sacrificavi,  cubui.  Amp.  Hei  mihi!  quid  audio?  V  ix  sum  apud  me  :  nam  dor - 
mio  vigituus  :  somnio  vigilans  ;  pereo  virus  ct  sanus.  Ego  sum  idem  Amphitryo 
ille,  nepos  Gorgophones,  d"X  Thebunorum,  amicissimus  Creontis  Regis  Thebano- 
rum,  hostis  Teleboarum,  qui  superavi  Acarnanes  et  Taphios  niea  virtute,  et  Regem 
eximia  fortitudine  militari.  Prcefeci  Cephalum  Deionei  filium  Telebois  a  me 
victis.  Jup.  Ego  idem  coercui  latrocinia  hostium  virtute  bellica.  Perdiderant 
Electryonem  et  fratres  nostrce  tixoris.  Vastabant  Achaiam,  JEtoliam,  Phocidem 
vugati  per  mare  Ionium,  JEgeum,  et  Creticum,  crudeliiate  piratica.     Amp.  Dii 


Bon. — 42  7nilia  \  Bon. — 43  probe  \  Bon.  niox  alterum  clausum  Bon. — 4.5  est  | 
Bon. — AG  dedi  |  Bon. — il  cubui  |  Bun.  mowix  apprime  sum  vigilans  |  Bon. — 48 
somnio  et  sanus  intereo  \  Bon, — 49  geraphonis  nepos  \  Theb.  imp..,inimicus  \  Te- 
leborum  perduellis:  qui  |  Bon.  ubi  desiint  Acarnanes  Et  Taphios. — 52  lUi  isti 
preluli  caphalum  magni  acionis  Bon. — 53  idem  deest  in  Bon. — 54  Electionides 
perdiderat  nostra  germanus  Bon. — 55  phocida  aoniam  per  freta  Bon. — 56  vagans 

THOTJE 

demonstrarent,     vix     eornm    aetate  AQ  Gorgophones  nepos}  ^^  epos 'hoc 

elapsa,  pretiiim  pecuniae  nostrse  nni-  loco   non  ita   proprie  :   Gorgoplione 

tatuni  retento  nomine  novae  pecunije,  enini  erat  amita  Aniphitruonis,  Per- 

semper   quaestioni   locus  fuit.      Hie  sei  et  Andromedas  filia.     Porro  '  ne- 

Auclor  Supplementi  de  magnone  an  pes' diciturde  prole,  quae  recta linea 

de  parvo  talento  loquatur,  non  notat.  ab  alio  descendit. 


AMPHITRUONIS    SUPPOSITA.  141 

Vagati,  vi  vortebant  piratica.     Am.  Di  immortales!  mihimet 
Non  credo,  ita  omnia,  quae  facta  illic,  examussim  loquitur:  vide, 
Blepbaro.     Bl.  unutn  superest :  id  si  fuat,   Amphitruones  fitote 

gemini. 
Jup.  Quid  dicas,  novi:  cicatricem  in  dextro  musculo  ex  illoc  vol- 

nere 
Quod  mihi  impegit  Pterela.     Bl.  earn  quidem.     Am.  apposite. 

Jup.  Viden  ?  en  aspice.  60 

Bl.  Detegite,   aspiciam.     Jup.  deteximus,  vide.      Bl.  supreme 

Juppiter, 
Quid  intueor !  utrique  in  musculo  dextero,  eodem  in  loco, 
Signo  eodem  apparet  probe,  ut  primum  coivit  cicatrix  rufula, 
Sublurida.     Rationes  jacent,  judicium  silet,  quid  agam  nescio. 


immortales !  non  covfido  mild  ipsi :  adeo  commemorat  accurate  omnia  qncB  sunt 
gestu  illic:  tide,  Blepharo.  Bl,  Unum  restat  ut  id  sit.  Estate  duo  Amphitryones. 
Jup.  Novi  quid  dicas :  nimirum  Inqueris  de  ilia  cicatrice  quam  haheo  in  musculo 
bracliii  dextri,  ex  illo  vulnere  quod  Pterela  mihi  ivfiixit.  Bl.  Loquor  de  ea. 
Amp.  Loqueris  commode.  Jup.  Eamne  vides?  Ecve  illam,  aspice.  Bl.  Dete- 
gite eam,  ut  earn  aspiciam.  Jup.  Deteximus,  conspice.  Bl.  Supreme  Jupiter, 
quid  intueor!  Cicatrix  apparet  dare  in  tnusculo  bracliii  dextri  utriusque,  eodem 
in  loco,  eodem  signo,  quemadmodum  incipit  ohduci  subrufa  et  sublivida.  Rationes 
tuerent,  judicium  est  anceps,  nescio  quid  slatuam. 


vertehat  pyratica  [  Bon.  mox  immortales  jam  mihi  non  credo,  ita  hie  omnia  Quce 
factasunt  ex  Bon. — 58  deest  Bkpharo  in  Bon. — 59  novi  |  Bon.  mox  absunt  cica- 
tricem i7i  dextro  musculo  a  Bon. — CO  Pterela  \  Bl.  Hoc  equidem  Bon. — 61  En  as- 
pice vice  detegite  Bon.  mox  deteximus,  vide  tlesunt  in  Bon. — 62  utrique  minus- 
culo  I  Dextro. ..probe  |  Bon. — 63  tonuit  cicatrix... sublurida  \  Bon. — 64  Jacent 
rationes^  silet  judicium,  quid  dicam  nescio  Bon. 


142  M.    ACCII    PLAUTI 


ACTUS  QUARTI  SCENA  TERTIA. 

BLEPHARO,    AMPHITRUO,    JUPPITER. 

Vos  inter  vos  partite  :  ego  abeo,  mihi  negotium  est. 
Neque  ego  unquam  usquara  tanta  mira  me  vidisse  censeo. 
Am.  Blepharo,  quaeso,  ut  advocatus  mihi  assis,  neve  abeas. 

Bl.  vale. 
Quid  opu'st  me  advocate?  qui  utri  sim  advocatus  nescio. 
J  UP.  Intro  hinc  eo.     Alcumena  parturit.     Am.  perii  miser. 
Quid  ego  ?  quera  advocati  jam  atque  amici  deserunt.         6 
Nunquam  edepol  me  inultus  istic  ludificabit,  quisquis  est. 
Nam  jam  ad  regem  recta  me  ducam,  resque  ut  facta  est 

eloquar. 
Ego  pol  ilium  ulciscar  hodie  Thessalum  veneficum. 
Qui  perverse  perturbavit  f'amiliae  mentem  meas.  10 

Sed  ubi  ille  'st?  intro  edepol  abiit,  credo  ad  uxorem  meam. 

Br,E.  Vos  disceptate  rem  inter  vos;  ego  aheo,  mihi  est  negntium.  Neque  ego 
puto  me  vidisse  unquam  ullibi  tarn  slupenda.  Amp.  Blepharo,  ohsecro  ut  mihi  sis 
p(Uronus,et  ne  abcns.  Bi,e.  Vale.  Quid  opus  est  me  patruno  ?  Non  video  utri 
sim  patrnnus.  Jup.  Vado  hinc  in  cedes:  Atcmena  parturit.  Amp.  Interii  infe^ 
lix  !  quid  ago,  quern  patroni  atque  yiecessarii  relinquuiit .  Per  adem  Pollucis,iste 
quicumque  tandem  est,  nullo  modo  illudet  mihi  impune.  Elenim  me  conferam  recta 
ad  Regem  Creonteni,  et  edicam  sicut  res  est  gesta.  Per  <sdem  PoUucis,  ego  repe- 
tam  ultionem  de  illo  prastigiatore  Thessalo,  qui  evertit  funditus  mentem  mece  fa- 
milia.     Sed  ubi  est  ille  ?     Per  cedent  PoUucis,  ingrcssus  est  in  cedes,  puto,  ad  con- 


1  vos  istcec  partite  G.  HI.  I.  Ven.  G.  parcite  C. — 2  nsquam  bis  B.  1. — 3 
quceso  te  ut  Lgg. — 4  est  abest  a  C,  inox  qutn  utri  HI.  1.  Lgg.  Ven.  1.  3.  Bon. 
iiti  viilt  Gnliebu.  Post  h.  v.  Gulielm.  inserit  Qui  nequeo  veslrorum  uter 
sit  Amphitruo  decernere  e'Nomo  v.  Decernerc.—  o  intro  ego  hinc  B.  1.  G.  H. 
HI.  1.  Ven.  I.  3.  Bon.— 6  quid  ago  C.  PI.  I.  2.  3.  4.  (teste  Botheo,  nam  de  iis 
silent  Gruler  et  Parens)  necnon  Ven.  1.  2.  3.  Med.  2.  Bon.  conjicit  Grnter 
quid  ego  ago  quemque,  Bothius  quid  ego  quid  ago. — 7  bidijicavit  C.  Ven.  1.  3. 
Bon. — 8  nam  abjicit  Gniter,  alii  est  uti  Botii.  mox  loquar  B.  1.  G. — 11  illic  B. 

NOT^ 

1  Partite']  '  Coniponite.'     De  con-  nem,  officiis  maiitioccupatls,  ad  Alc- 

troversia   quam     in   postremo   inter  nienam  partiirienteni  ingreditnr. 

ntrninque  Ampliitryonem  fingit  mo-  8  Regem]    Creontem  Tliebanornm 

tarn,  id  dicit.  Regem. 

5   Intro  hinc  eo]  Jnpiter  sic,  qnasi  9  Thessalum]  Thessali  veneficiis  de- 

probasset  se  esse  vei  iini  Aniphitryo-  diti,  nisi  sit  liic  nomen  proprium. 


AMPHITRUONIS    ACT.    V.    SC.   1.  143 

Qui  meThebis  alter  vivit  miserior?  quid  nunc  agam  ? 
Qucm  omnes  moitales  ignorant,  et  liidificant,  ut  lubet. 
Ceitum  'st,  introrumpam  in  ajdibus,  ubi  quemque  hominem 

aspexero,  14 

Sive  ancillam,  sive  servom,  sive  uxorem,  sive  adulteium, 
Seu  patrem,  sive  avora  videbo,  obtmncabo  in  aedibus.J 
Neque  me  Juppiter,  neque   Di  omnes  id  prohibebunt,  si 

volent. 
Quin  sic  faciam  uti  constitui :    pergam  in  aedibus  nunc 

jam. 

Jugetn.  Quis  est  alius  Thebis  infortunatior  me?  Quid  moliar  nunc,  quern  cuncti 
homines  ignorant  et  irrident,  ut  placet  ?  Est  certum  iirumpere  in  a'des,  in  quibus 
(luemcumque  animadvertero,  sice  seyvum,,  sii-e  famulam,  sive  conjugcm,  sive  mce- 
clium,  sive  patrem,  sive  avum  deprehendam,  obtmncabo;  neque  Jupiter,  neque 
universi  Dii  impedient,  si  volent,  quominus  id  perpetreni  sicut  proposal.  Vudo  nune 
in  cedes. 


1. — 12  quis  me  B.  1.  niox  quidnam  ngam  Ven.  1.  3.  Bon.^ — 14  qucmquam  B.  1, 
— IG  videbo  sive  avom  B.  1.  uti  vult  AcLdal. 


ACTUS  QUINTl  SCENA  PRIMA. 

BROMIA,    AMPHITRUO. 

Spes  atque  opes  vitas  meas  jacent  sepultae  in  pectore, 
Neque  ulla'st  confidentia  jam  meo  in  corde,  quin  amise- 

rim; 
Ita  mihi  videntur  omnia,  mare,  terra,  coelum,  consequi, 
Jam   ut  opprimar,  ut  enicer ;  me  miseram  !    quid  agam 

nescio. 
Ita  tanta  mira  in  aedibus  sunt  facta ;  vae  miserae  mihi !       5 

Bro.  Spes  et  prasidia  mece  vitte  jacent  extinctcB  in  animo,  neque  est  ulla  fiducia 
jam  in  mea  mente  quam  non  perdiderim.  Universa,  mare,  terra,  cwlum  videntur 
me  oppugnare,  ut  me  obruaiit,  ut  me  extinguant  infclicem  !  Nescio  quid  moliar, 
adeo  multa  sunt  gesta  stapenda  in  adibus.     Va  mild  miserce  !  animus  deficit.  Ve- 


1  dapes  atque  B.  1.  Pll.  Hi.  1.  Ven.  1.  3.  spes  C.  Bon.— 2  meo  deest  in  B. 
1.  G.  HI.  1.  Lgg.  Ven.  1.  3.  Bon.— 4  jam  ut   enicer  G.  et  ut  en.  H.  Arg.  3. 


144  M.    ACCn    PLAUTI 

Animo  raale'st;  aquam  velim  !  corriipta  sum,  atque  ab- 

sumta  sum. 
Caput  dolet,  rieque  audio,  neque  oculis  prospicio  satis. 
Nee  me  miserior  foemina  'st,  neque  ulla  vidcatur  magis. 
Ita  heras  meae  hodie  contigit.    Nam  ubi  parturit,  Deos  sibi 

invocat, 
Strepitus,  crepitus,  sonitus,  tonitrus  :  ut  subito,  ut  propere, 

ut  valide  tonuit !  10 

Ubi  quisque  institerat,  concidit  crepitu.     Ibi  nescio  quis 

maxuma 
Voce  exclamat :  Alcumena,  adest  auxilium,  ne  time  : 
£t  tibi,  et  tuis  propitius  coeli  cultor  advenit. 
Exurgite,  inquit,  qui  terrore  meo  occidistis  prae  metu. 
Ut  jacui,  exurgo.     Ardere  censui  aedis,  ita  tum  confulge- 

bant.  15 

Ibi  me  inclamat  Alcumena.     Jam  ea  res  me  horrore  afficit. 


Urn  aquam.  Sum  pci-dila  ati/ue  cnnfecta.  Caput  dolet,  neque  audio,  neque  video 
satis  oculis,  nee  est  mulicr  calamitosior  me,  neque  ulla  est  magis  infelix.  Hoc  con- 
tigit hodie  mecE  herce.  Nam  quando  parit,  implorat  Deos  sibi;  audilur  strepitus, 
crepitus,  tumult  us ;  tonitru  quam  repente,  quam  celeriter,  quam  rehementer  deto- 
nuit  !  Ubi  quivis  stetcrat,  corruit  strepitu  afflictus.  Tum  nescio-quis  inclamat 
ita  alia  voce :  Alcmena,  adest  auxilium,  ne  formida ;  Kex  Olijmpi  descendit 
et  pro  te  et  pro  tuis.  Expergiscite,  ait,  qui  cnrruistis  a  me  perterrefacti. 
Exsurgo  de  loco  in  quo  afflicta  eram.  Putavi  tecta  conflagrare  ;  adeo  splendida 
erant  tunc  temporis.  Ibi  Alcmena  me  vocut,  tum  id  me  perculit  terrore,  metus 
herilis  prcBtalet,  accurro  velociter  ut  resciam  quid  velit.     At  video  ilium  edidisse  in 


Ven.  6. — 6  atque  abest  a  G.  Lgg. — 7  capud  B.  1.  mox  doleo  G. — 8  nee  mise- 
rior me  Lgg. — 9  contingit  Ven.  3.  mox  sibi  abest  ab  Arg.  3.  Ven.  6. — 10  toni- 
trus C.  mox  propere  dctomnt  Lgg.  tonit  vnlt  Camerar. — 11  steterut  Lgg. — 14 
>neo  abest  in  M.  me  cecidisli  G.  M.  cecidistis  HI.  1.  concidistis  H.  corruistis 
Lgg. — 15  fulgebant  Ven.  I.S.Bon,  confulserant  vult  Camerar. — 16  me  prior 
deest  in  B.  1.  et  e  pr.  m.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  mox  percutil  HI.  1.  e  pr.  m. 

NOTiE 

6  Animo  male  'st]   Id  est,  deliqui-  graviorem,  qiiemvis  animi  affectum  ; 

um    animi    sentio,    animus    deficit,  ininio  et  cor  male  affectum,  ex  motu 

Donatus  :  '  Animo  male  fieri  dicitur,  aliquo  noxii  hunioris. 

cum  ictu  alicujus  nioeroris  perculsus  Aquam  velimi  Aspersa  aquarecrea- 

animus  non  sustiuet  corpus,  sequi-  tur  animus  deliquio  laborans. 

turque  ruina  membroriim.'     Addere  9  Deos    sibi  invocat]  In   puerperio 

potuisset  Donatus,  ad  ictum  moeroris  Juno  Lucina  invocari  solita. 


AMFHITRUONIS    ACT.    V.    SC.    1.  145 

Herilis  praevortit  metus :  ocyus  accurro,  ut  sciscam  quid 

velit : 
Atque  illam  geminos  filios  pueros  peperisse  conspicor  ; 
Neque  nostrum  quisquam  sensimus,  cum  peperit,  neque 

prae  vidimus. 
Sed  quid  hoc  ?  quis  hie  est  senex,  20 

Qui  ante  aedis  nostras  sic  jacet?  numnam  hunc  percussit 

Jnppiter  ? 
Credo  edepol :  nam,  proh  Juppiter !  sepultus  est,  quasi  sit 

mortuus. 
Ibo  et  cognoscara  quisquis  est.     Amphitruo  hie  quidcm 

est  herus  meus. 
Amphitruo!    Am.  perii !     Br.  surge.     Am.  interii !     Br. 

cedo  manum.     Am.  quis  me  tenet? 
Br.  Tua  Bromia  ancilla.     Am.  totus  timeo,  ita  me  incre- 

puit  Juppiter.  25 

Nee  secus  est,  quam  si  ab  Acherunte  veniam :  sed  quid  tu 

foras 
Egressaes?     Br.  eadem  nos  formido  timidas  terrore  im- 

pulit : 
In  aedibus,  ubi  tu  habitas,  nimia  mira  vidi.    Vae  mihi 


lucem  duos  geminos  pueros  filios,  neque  quisquam  nostrum  sensil  quando  edit,  neque 
frcEvidimus.  Sed  quid  hoc?  quis  est  hie  senex  qui  sic  slernitur  ante  nostras  cedesf 
An  Jupiter  hunc  perculit?  Credo  per  cedem  PoUucis;  nam  proh  Jupiter  !  tat  fu- 
sus  quasi  sit  mortuus.  Accedam,  et  videbo  quis  sit.  Profecto  ille  est  meus  herus 
Amphilrijo.  Amp.  Perii.  Bro.  Expergisce.  Amp.  Occidi.  Bro.  Cedo  ma- 
num. Amp.  Quis  me  comprehcndit  ?  Bro.  Tua  ancilla  Bromia,  Amp.  Totus 
pcrhorresco,  adeo  Jupiter  me  perterrefecit.  Non  est  secus  quam  si  revertar  ab  in- 
/'cm.  Sed  quare  existi  foras?  Bro.  Idem  terror  nos  labefaclavit  trepidas  ter- 
rore.    Vidi  prodigia  stupenda  in  adibus  in  quibu^  tu  habitas.     Vce  mihi  Amphi- 


— 17  Exilis  Lgg.  mox  deest  ocyus  in  Ven.  1.  2.  3.  Med.  2.  Bon.  jwertit  in 
eotus  accurro  C.  prav.  me  ocius  PI.  1.  prteo.  motus  ocius  ace.  PI.  2.  PI.  C.  e 
m.  2da  metus ;  e  pr.  me  ocius  uti  PI.  3.  4.  5.  B.  1.  dein  sciam  Nonius  in  '  Piae- 
veiterc.'— 19  providimus  C.  Lgg.  Pll.  quinqiie;  pravidimus  PI.  5.  pervidimus 
HI.  1. — 20  Sed  hoc  quid  Ven.  1.  3.  Bon. — 22  sit  abest  a  Lgg. — 23  cognoscoC. 
niox  desnnt  hie  et  est  in  Lgg.  necnon  est  herus  meus  in  Ven.  1.  3.  Bon.  at 
nonnisi  est  in  C.  Pll.  HI.  1.  at  PI.  3.  4.  Amph.. .  quid  herus  meus. — 25  tremo 
PI.  6.  HI.  1. — 26  est  omittnnt  Lgg.  quasi  si  C.  mox  foras  te  B.  1. — 27 
Egessa  es  C.  mox  formido  male  tim.  PI.  5. — 28  tu  ubi  Lgg.  Ven.  1.  3.  Bon. 
Delph.etVar.Clas.  Plant.  K 


146  M.   ACCII    PLAUTI 

Amphitruo,  ita  mihi  animus  etiam  nunc  abest.    Am.  age- 

dum  expedi. 
Sciu'  me  tuum  esse  herum  Amphitruonem  ?  Br.  scio.  Am. 

viden' etiam  nunc  ?     Br.  scio.  30 

Am.  Hsec  sola  sanam  mentem  gestat  meorum  familiarium. 
Br.  Immo  omnes  sani  sunt  profecto.     Am.  at  me  uxor  in- 

sanura  facit 
Suis  foedis  factis.     Br.  at  ego  faciam,  tu  idem  ut  aliter 

praedices 
Amphitruo,  piam  et  pudicam  esse  tuam  uxorem  ut  scias. 
De  ea  re  signa  atque  argumenta  paucis  verbis  eloquar.    35 
Omnium  primum  Alcumena  geminos  peperit  filios. 
Am.  Ain'  tu  geminos?     Br.  geminos.     Am.  Di  me  servant. 

Br.  sine  me  dicere, 
Ut  scias  tibi  tuaeque  uxori  Deos  esse  omnes  propitios. 
Am.  Loquere.    Br.  postquam  parturire  hodie  uxor  occce- 

pit  tua, 
Ibi  utero  exorti  dolores,  ut  solent  puerperae  :  40 

Invocat  Deos  immortales,  ut  sibi  auxilium  ferant, 


tryo !  mens  deficit  etiamnum.  Amp.  Agedum  explica  rem.  Cognoscis  me  esse 
Amphitrynyiem  tuum  hentm?  JjRO,  Cognosco.  A7>ip,  Videsne  etiamnum?  Bro. 
Video.  Amp.  IIcec  sola  meorum  domesticorum  habet  mentem  sanam.  Bro.  Immo 
cuncti  sapiunt  prociddubio.  Amp.  Sed  conjux  me  adigit  ad  insaniam  suis  obscoetiis 
facinoribus.  13 ro.  At  ego  assequar  tit  ipse  dicas  aliter  Amphitryo,  ut  cognoscas 
tuam  conjugem  esse  sanctum,  casiam :  edicam  indicia  atque  testimonia  de  ea  re  bre- 
viter.  Primum  omnium  Alcmena  protulit  geminos  filios.  Amp.  Dicisne  iu  gemi- 
nos? Bro.  Geminos.  Amp.  Dii  mihi/avent.  Bro.  Sine  me  dicer e,ut  intelli- 
gas  omnes  Deos  tibi  esse  amicos,  et  tua  conjugi.  Amp.  Loquere.  Bro.  Postquam 
tua  conjux  coepit  hodie  parturire,  ibi  dolores  egressi  utero,  ut  consueverunt  puerpe- 
ra,  implorat  Deos  immortales  manibus  lotis,  capite  involuto,  ut  sibi prabeant  opem. 


— 29  Ji««c  deest  in  B.  1. — 30  unde  B.  1.  vide  Yen.  1.  3.  Bon. — 31  saccam  C. 
sarcam  PU.  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  sacream  G.  H.  M.  sartam  Lgg.  uti 
Lamb,  voluit ;  sagam  Tiiineb.  siccam  Canierar.  mox  mentem  C.  Bon.  at  abest 
a  Pll.  HI.  1.  dein  mearum  C.  Pll.  1.  2.  3.  5.  7neam  PI.  4.  B.  1.  mea  PI.  6.  HI. 
1.  Ven.  1.  3.  Bon. — 32  insanum  sanum  B.  1. — 33  tu  idem  desiint  in  Lgg. — 34 
tuam  esse  Lgg.  HI.  1.— 39  Eloquere  B.  1.  HI.  1.  Lgg.— 40  Ubi  Pll.  G.  HI.  1. 

NOTiE 

3G  GfTninos]  Tacitus:   '  Nulli  Ro-     Drusuiu  gemiua  stirps  simul  edita.' 
manorum  summi  fastigii    viio  ante 


AMPHITRUONIS   ACT.    V.   SC.   1.  147 

Manibus  puris,  capite  operto :  ibi  continuo  oontonat 

Sonitu  raaxumo,  aedis  primo  ruere  rebamur  tuas. 

^des  totae  confulgebant  tuae,  quasi  essent  aureae. 

Am.  Qiiaeso  absolvito  hinc  me,  exemplo  quando  satis  de- 

luseris.  45 

Quid  fit  deinde  ?    Br.  dum  haec  aguntur,  interea  uxorem 

tuain 
Neque  gementem,  neque  plorantem  nostrum  quisquam  au- 

divimus : 
Ita  profecto  sine  dolore  peperit.     Am.  jam  istuc  gaudeo, 
Ut  ut  erga  me  merita  est.     Br.  mitte  istliaec,  atque  haec 

quae  dicam  accipe. 
Postquam  peperit  pueros,  lavere  jussit  nos  :  occoepimus. 
Sed  puer  ille  quem  ego  lavi,  ut  maguus  est,  et  multum 

valet !  51 

Neque  eum  quisquam  colligare  quivit  incunabulis. 

Ibi  statim  tonat  mgenti  strepilu.  Primo  arbitrabamur  luam  domum  concidere, 
universcE  tuce  cedes  collucebant  quasi  essent  aurece.  Amp.  Obsecro,  dimitte  me  hinc 
celeriter,  quando  satis  deriseris.  Quid  uclicm  est  postea  ?  Bro.  Interim  dum  hcec 
aguntur,  nemo  nostrum  audivit  tuam  conjugem  aut  ejulantem  aut  lacrymantem:  sic 
profecto  I'didit  partum  sine  dolore.  Amp.  Jam  lator  de  illo,  quicquid  sit  de  me 
commerita.  Bro.  Prcetermitte  ista,  atque  audi  hcec  quce  loquar.  Postquam  edidit 
jmeros,  nos  imperavit  lavare ;  sumus  ohsecidi.  Sed  quam  infans  Hie  quem  ahlui  e$t 
magnus  /  quam  validus  !  nullus  poluit  ilium  colligare  incunabulis.    Amp.  Comme- 


Ven.  1.  S.  Bon. — 42  tonat  Lgg. — 45  absolve  ergo  B.  1.  jne  hinc  Lgg.  quum  satis 
HI.  1. — 46  Quid  sit  C— 49  est  deest  in  Ven.  1.  3.  mox  atque  quce  dico,  sine  ac- 
cipe, Lgg. — 50  lavere  PI.  3.  et  Nonius  in  voce  ipsa ;  lavare  C.  Pll.  quinque, 

mOTJE 

42  Mani^MS  ;)ttjjs]  Illotis  etpedihus  enmbebant  sen   in   genua,   seu  toto 

et  manibus,  ad  aras  et  sacra  acce-  corpore,   seu   in    genua    et   vultum, 

dere     nefas     erat.      '  Purae'   autem  postea  manum  dextram  ori  admove- 

manus  dicebantiir,  quae  flumine  vivo  bant,  turn  osculum  inprimebant  ori 

abluebantur.   Viigilius :  '  Donee  nie  numinis  ;  denique  considebant.     Ab 

flumine   vivo  Ablueio.'     '  Puras'    a  osculo  manus  et  signi  dicta  est  prae- 

sceleie  manus  in  oratione  Christia-  seitim  adoratio.      Aperto   vero  ca- 

na  Paulus  appeliat,  'levantes  puras  pite    Diis  tiibus,  Saturno,  Herculi, 

manus.'  Honori,  supplicabant. 

Capite  opcrto'\  Hie  adorantium  erat  52  Incunabidis]  Hoc  differunt '  cu- 

ritus.     Accedebant  ad  signaDeoiuni  nae  '  ab  'incunabulis,'  quod  '  cuna;' 

capite  opeito,  mox  a  dextris  conver-  lectus    sit     puerilis;    '  incunabula' 

tebant  sesc  in    gyrum,  delude  pro-  strata,  in voUicra,  fasciae, operimenta; 


148  M.    ACCII    FLAUTl 

Am.  Niraia  mira  memoras :  si  isthaec  vera  snnt,  divinitus 

Non  metuo  quia  meee  uxori  latae  suppetiae  sient. 

Br.  Magis  jam  faxo  mira  dices.     Postquara  in  cunas  con- 

ditu'st,  55 

Devolant  angiies  jubati  deorsum  in  impluvium  duo 
Maxumi :  continue  extollunt  ambo  capita.     Am.  hei  mihi ! 
Br.  Ne  pave  :  sed  angues  oculis  omnis  circumvisere. 
Postquam  pueros  conspicati,  pergunt  ad  cunas  citi. 
Ego  cunas  recessim  rursum  vorsum  trahere  et  ducere,      60 
Metuens  pueris,  mihi  formidans  :  tantoque  angues  aciius 
Persequi :  postquam  conspexit  angues  ille  alter  puer, 
Citus  e  cunis  exsilit,  facit  recta  in  anguis  impetum  : 
Alterum  altera  apprehendit  eos  manu  perniciter. 
Am.  Mira  memoras:  nimis  formidolosumfacinuspraedicas; 
Nam  mihi  horror  membra  misero  percipit  dictis  tuis.        GG 
Quid  fit  deinde  ?  porro  loquere.     Br.  puer  ambo  angues 

enicat. 


moras  nimis  stupenda.  Si  lure  sunt  vera,  non  timeo  ne  non  latum  sit  auxilitim  con- 
jugi.  Bro.  Efljciam  mox  ut  fat  ear  it  esse  niagis  suspicienda.  Postquam  positus  est 
in  cunis,  duo  serpentes  immanes  descendunt  ah  alto  per  itnpluvium ;  continuo  eri- 
gunt  umbo  caput.  Amp.  Hei  mihi!  1>ho.  Postquam  sunt  intuiti  pueros,  con' 
tendunt  cito  ad  incunabula.  Ego  amovere  et  ahducere  cunas  retro  ultra  citroque 
metuens  pueris  :  formidans  mihi,  serpentes  incurrere  tanto  ardentius.  Postquam  ille 
alter  puer  ridit  serpentes,  exsilit  statim  e  cunis,  facit  impetum  recta  in  serpentes, 
invasit  velociter  eos  alterum  altera  manu.  Amp.  Refers  stupenda  !  dicis  factum 
nimis  metuendum ;  nam  horror  mihi  percellit  artus  ad  tua  verba.  Quid  Jit  deinde  ? 
Die  prcEterea,     Bro.  Puer  elidit  duos  serpentes.     Dum  hcec  gei^untur,  inclamat 


Ven.  1.  3.  nos,  ut  has  accedimus,  occcepimus  Bon. — 55  cunis  HI.  1. — 56,  57  in 
compluvium  duce  MaxincB  B.  1.— 59  cunas  cricti  G. — 60  rursum  deest  in  Yen. 
1.  3.  sursum  pro  rursum  PI.  3.  in  niarg.  vicissim  rursum  prorsum  Arg.  3.  Ven. 
6.  Par.  Bas.  3.  iiti  voluit  INIeiirs.  in  Critic.  Arnob.  c.  4. — 62  angues  ille  alter 
puer  conspexit  PI.  2.  HI.  1.  angues  Hie  alter  puer  vidit  timuit  PI.  1. — 63,  64  Ver- 
sus transponiint  (sic  0,  a.)  C.  PII.B.l.  HI.  1.  Ven.l.  3.  Bon.— 63  rectum  G. 
—64  Alterum  alter  PI.  3.4.6.  Hi.  1.  Ven.  1.  Bon.  Alterum  alterum  PI.  5.  Alter 
alter  PI.  1.  vox  iitraque  deest  in  PI.  2.  mox  prehendit  C.  dein  manu  ahest  a 
Pll.  B.  1.  perniciter  manu  HI.  1. — 65  3Iira  prodicas.. .  memoras  facinus  HI.  1. 

NOT/E 

promiscue  tamen  nonnunquaiii  acci-  'incunabula'  seorsim. 

piuntnr.     Idem  Plautiis    in   Trucu-  56  Impluvium']  Qua  deorsum  area 

lento:    '  Fasciis  opus  est,   pulvinis,  domus  lumen  admittebat,  atque  adeo 

cunis,  incunabulis ;'    ubi  '  cuni;'    et  pluviam,  '  impluvium  '  dicebatur. 


AMPHITRUONIS    ACT.    V.    SC.   1.  149 

Dum  haec  aguntiir,  voce  clara  exclamat  uxorem  tuara. 
Am.  Quis  homo  ?     Br.  summus  imperator  Divum  atqne 

hominum  Juppiter. 
Is  se  dixit  cum  Alcumena  clam  consuetiim  cubilibus,      70 
Eumque  filium  suum  esse  qui  illos  angues  vicerit : 
Alterum  tuum  esse  dixit  puerum.     Am.  pol  me  baud  poe- 

nitet. 
Scilicet  boni  dimidium  mihi  dividere  cum  Jove. 
Abi  domum,  jube  vasa  pura  actutum  adornari  mihi, 
Ut  Jovis  supremi  multis  hostiis  pacem  expetam.  75 

Ego  Tiresiam  conjectorem  advocabo,  et  consulam 
Quid  faciundura  censeat ;  simul  banc  rem  ut  facta  est  elo- 

quar. 
Sed  quid  hoc?  quam  valide    tonuit!  Di  obsecro  vostram 

fidera  ! 

tuam  conjugem  toce  clara.  Amp.  Quis  homo?  Bro.  Jupiter  summus  princeps 
Deoruin  atque  hominum.  Is  aperuit  se  habuisse  cnnsuetudinem  furtivam  cum  Ale- 
menu,  eumque  puei-um  esse  suamprolem  ({uijugulavit  illos  serpentes.  Dixit  alterum 
puerum  esse  tuum.  Amp.  Per  Pvllucem  hand  me  pcenitet  nimirum  partiri  cum  Jove 
bona  ex  cequo.  Proficiscere  domum.  Impera  mihi  adornari  stafim  vasa  pura,  ut 
jilacem  supremum  Jovem  cum  pluribus  victimis.  Ego  accersam  Tiresiam  vatem,  ct 
percontabor  quid  existimet  esse  agendum.  Una  tempore  pradicabo  hanc  rem,  ut 
est/acta.     Sed  quid  hoc?  o  quam  tonuit  valide  !  Dii  obtestor  vestramjidem. 


pradicas  /acinus  B.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.  formidosu7n  Ven.  1. — 6S  unus  voce  H. 
mox  inclamat  vult  Donza. — 70  vice  clam,  B.  1.  HI.  1.  clara  ;  mox  Scaliger 
vult  cubitibus. — 71  argues  vicerit  illos  HI.  1. — 72  dixit  esse  tuum  PlI.  B.  1.  Luc. 
ease  tuum  dixit  HI.  1.  Ven.  1.  3.  Bon.— 73  Si  licet  C.  et  PI.  6.  Scilicet  Fll. 
quinque. — 77  censet  G.  pro  loquar  B.  1. 

NOTyE 

76  Ego  Tiresiam  c.  advocabo']  Spe-  Tiiesias  vates  fuit,  sed  longe   post 

cies  pro  genere,  quasi  dicat,  '  Tire-  tempora  nati  Heiciilis,  videlicet  bel- 

siani  aliqueni     advocabo,   divinandi  lo  Tiojano  iloniit.   Itaque  ct  Iiic  ana- 

aite  apprime  instiucfuni.'   In  quo  et  chronismus  est. 
id  notandum,  quodThebauus  quidem 


150  M.    ACCII    TLAUTI 


ACTUS  QUINTI   SCENA  SECUNDA. 

JUPPITER. 

Bono  animo  es,  assuai  auxilio,  Amphitriio,  tibi  et  tuis. 

Nihil  est  quod  tiraeas  :  hariolos,  haruspices 

Mitte  omnis  :  quae  futura  et  quae  facta,  eloquar, 

Multo  adeo  melius,  quam  illi,  cum  sira  Juppiter. 

Priraum  omnium  Alcumenae  usuram  corporis  5 

Cepi,  et  concubitu  gravidam  feci  filio. 

Tu  gravidam  item  fecisti,quom  in  exercitum 

Profectus.     Uno  partu  duos  peperit  simul. 

Eorum  alter,  nostro  qui  est  susceptus  semine, 

Suis  factis  te  immortali  afBciet  gloria.  10 

Tu  cum  Alcumena  uxore  antiquam  in  gratiam 

Redi.     Haud  promeruit,  quamobrem  vitio  vorteres. 

Mea  vi  subacta  est  facere.     Ego  in  coelum  migro. 

Jup.  Est 0  <t quo  animo.  Prcesto  sum  auxilio,  Amphilryo,  tibi  et  tuis.  Est 
niliil  t/uod  pertimescas.  Noli  vocare  ullos  hariolos  nut  haruspices :  uperiam  qua 
sunt  futura  ct  quce  facta;  multo  adeo  discrtius  quam  illi;  quandoquidem  sum  Ju- 
piter. Primum  omnium  hnhui  consuetudinem  cum  Alcmena,  et  consuetudine  est 
facta  prccgnans  puero ;  est  facta  etiam  gravida  ex  te,  quando  ivisti  ad  helium: 
edidit  geminos  una  uno  partu :  alter  eorum,  qui  procreatus  est  7iostro  sanguine, 
te  cumulabit  sempiterna  gloria  suis  factis.  Tu  rcvertere  in  pristinam  concordiam 
cum  Alcmena  conjuge.  Hand  dignafuit,  quamobrem  tribueres  crimini  quod  fecit: 
est  coacta  facere  men  vi :  ego  repcto  caelum. 


1  B.  1.  ndsum,  AmphitTuo,  auxilio  ;  Lgg,  auxilio  tuo.  Both.  2.  delet  pMmjs, 
— 2  Taubin.  I.  2.  uriolos,  haruspices;  C  lutriolos  haruspices. — 3„B.  I.  atque 
facta. — 4  C.  quomsum;  Pll.  1.  2.  5.  6.  HI.  1.  qui  sum;  Pll.  3.  4.  qm  sum;  Ven. 
1.  Bon.  cum  sutn;  Aid.  Juiit.  quum  sum. — 5  HI.  1.  usurariam. — 6  Ccepi:  ex 
Aid.  Jiint.  Corpi,  et  Lamb.— 7  Tu  g.  ila  B.  1.  HI.  1.  a  m.  pr.  Ven.  1.  Bon. 
quom  hinc  in  Aid.  Jiint. — 8  Uno  parto  C.  a  ni.  ju.  duo  peperit  Aid.  et  in  marg. 
duos  edidit. — 9  Lgg.  qui  eonceplus. — 13  Mea  subactasl  Lgg.  M.  vi  subacta' si 
Aid.  Juut. 

NOTiE 

2  Hariolos]  Dictus  '  hariolns,'  qna-  3  Mitte  omnis']  Id  est,  omitte  vo- 
si  farioliis  a  fando,  sen  aperiendo  res  care,  sen  ne  voca :  neque  enim  voca- 
occiiltas.  verat  ut  dimittere  posset. 

Haruspices]  Donatus  ;  ^  Haruspcx  13  1/fa  ri]  Mcntitnr  liic  Jnpiter  in 
ab  liaiuga  derivatiir,  qua;  est  liostia,  gratiam  Alcmena:;  neque  enim  co- 
al) liara,  in  qua  concludilur  ct  scr-  "da  est,  sed  delusa  imagine  Amphi- 
vatur.'  tryonis,  quam  Jiipitcr  assumsit. 


AMPHITRUONIS    ACT.    V.   SC.  3.  151 


ACTUS  QUINTI  SCENA  TERTIA. 

AMPHITRUO, 

Facia M  ita  ut  jubes,  et  te  oro  promissa  ut  serves  tua. 
Tbo  ad  uxorem  intro ;  missum  facio  Tiresiam  senem. 
Nunc,  spectatores,  Jovis  summi  causa  clare  plaudite. 

Amp.  Faciam  sicut  prcecipis,  et  te  obsecro  ut  stes  tuis  ■poUicitationibus,  Ingre- 
diar  ud  conjugem,  non  vocabo  senem  Tiresiam.  Tandem,  spectatores,  edite  mag- 
num plausum  summi  Jovis  gratia. 


1  Facio  Lgg.— 2  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  fatio  ;  PI.  5.  Aid.  Jnnt.  Lamb.  Taub. 
1.  faciam;  B.  1.  2.  HI.  1.  2.  Ven.  Bon.  Taub.  2.  3.  Both,  et  recentt.  facio. 
— 3  C.  clara;  nnde  Taubman.  conj.  clare  applaudite ;  Lgg.  caussa  plaudite, 
omisso  clare. 

NOTjE 

2  31issum  facio  Tiresiam  senem'\  Id  cujus  erat  scenam  claudere,  dici  so- 
est  omitto  vocare,  non  vocabo.  litum. 

3  Plaudite'\  Solenne  verbum  ab  eo, 


M.    ACCII    PLAUTI 

A   S    I    N    A    R   1    A 


DRAMATIS    PERSONS, 

LiBANUs,  Serviis. 
Dem/ENETUS,  Senex. 
Argyrippus,  Adolescens, 
Clever  ETA,  Lena. 
Leonida,  Servus. 
Philenium,   Meretrix. 
I)  I A  BOLUS,  /Ido/escens. 
Parasitus. 
Artemona,   Uxor. 
Mercator. 
Grex. 


argumentum,    ut  quibusdam  vioetur, 
prisciani. 

^manti  argento  filio  auxiliarier 
Sub  imperio  vivens  volt  senex  uxoiio. 
/taqiie  ob  asinos  relatiim  pretiiini  Saurea 
-Viiinerarier  jussit  servolo  Leonidse. 

Senex  Denirenetiis  vivens  sub  legibus  uxoris  Arfemonse,  optat  favere  amoribus 
Aigyrippi  Jilii  data  pecunia,  Itaque  Demaenetns  mandat  sovo  Pellao,  qui 
afferebat  pretium  asinorum  Saurcw,  a  quo  illos  emerat,  numerari  ilium  peciiniam 


*  Hoc  Argumentum  id  C.  HI.  1.  B.  1.  2.  Pll.  positum  est  post  Piologum. 
3  Itaque  ab  asinis  B.  2.  1.  relatum  pt  C.  Saurea  deest  in  Ven.  I.— 4  A' 


umc' 


aOTJE 

2  Sub  imperio  uxorio]  VvfaiKOKparovixti/os. 


154  ARGUMENTA. 

Ad  amicam  id  fertur  :  ccdit  noctem  filius.  5 

Rivinus  aniens  ob  praereptam  mnlierem  ; 
Is  rem  omnem  iixori  per  Parasituiii  nuntiat. 
^cciinit  uxor,  ac  viiuui  e  lustiis  rapit. 

LeonidcB  suo  servo.  Ilia  pecunia  defertur  ad  Pliileninm  amicam  Argyrippi. 
Cnnsentit  Argyrippus  Philenium  esse  una  nocte  cum  Demeeneto  patre.  Dia- 
bolus  rivalis  et  patris  et  filii,  iratus  ob  prareplam  amicam  Philenium,  detegit 
omnem  rem  Artemonae  uxori  Demaeneti  per  sutim  parasitum.  Artemona  advolat, 
ac  trahit  Demcenetum  maritum  e  lustro. 


rari  jussit  C.  Pli.  B.  ].  2.  HI.  1.  2.  Ven.  1.  3.  Lamb.  Both,    servo  HI.  1.  B. 

1.  2.  Ven.  1.  3.  Lamb.— 6  Rivimiis  B.  2.  Rivalis  Pi.  3.  a  m.  sec.  et  vulgg. 
ante  Taub.  Ruimus  C.  Pll.  1.  2.  Rivinus  HI.  1.  2.  B.  1.  Pi.  4.  5.  6.  ob  rnptam 
PI.  6.  B.  1.  2.  Hi.  1.  2.  Bon.  Ven.  1.  ob  re  reptam  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  Rivinus 
a.  est  ob  raptam  conj.  Bartli.  in  Advers.  v.  8.-7  It,  rem  omnem,  Sfc.  J.  Gul. 
contra  omnes  codd.— 8  C.  ac  v,  ejus  trisria ;  HI.  ac  v.  ^us  triste ;  HI.  2.  B.  1. 

2.  Ven.  1.  Bon.  Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  ac  v.  ejus  triste  agit ;  PI.  6.  tristem;  Both. 
ex  lustris  rapit.  Pro  rapit  al.  ap.  Pareuuj  trahit. 

aOTM 

5  Cedi/noc/«n]  Sic  honeste  res  tur-  illis    nter    derivet  in    suas   segetes 

pis  obvelatnr.  aquam,  inde  nata  metapliora.     Cice- 

G  Rivinus]  Rivalis,  avTit-n^^oi.   Pro-  ro  :    'O    Dii  !  quqm   ineptus!  qnam 

prie  dicuntur  'rivales,'  agricolae  quo-  seipsum  amans  sine  rivali!' 
rum   agros   aqiiap,   intermediae   rivus  7  Is  rem  ornnem]  Alii,  It,  rem  cm' 

dividit  et  rigat;  et  ut  ferme  rixa  est  vem. 


ALIUD    ARGUMENTUM    CAMERARII. 

Hujus  Comoediae  et  nonien  et  argnmentum  leve  atque  jocosum,  et  tola, 
quemadmodnm  in  Prologo  dicitur,  ridicula  res  est.  Sed  ingens  turpitude 
et  nefaiium  flagitium  hac  fabula  exponitiir,  societatis  scelestae,  et  eornm, 
quae  auimadversione  acerrima  digna,  non  solum  impunita  essent  legibus, 
sed  jocis  etiam  verborum  vulgo  celebrarentur.  Atque  haec  est  horribilis 
ira  Dei,  quae  impielatem  ita  ulciscitur,  ut  in  omnia  pessima  illam  facinora 
mere,  et  delicias  facere  in  gravissimis  delictis  patiatnr.  Id  quod  debemus 
in  his  ludis  diligenter  cognoscere  :  ita  in  seria  etiam  illi  duceut  cum  aliqua 
utilitate  nostra,  &c.  Ad  rem:  In  hac  fabula,  volente  et  jubente  patre, 
argentum  a  se  aufertur,  quod  detur  filio  amanti ;  ea  lege,  ut  filius  patri 
apud  amicam  locum  esse  patiatur.  Mirifice  autem  ludunt  adolescentem 
servi,  parta  pra?da.  Et  finis  continet  pudendam  criminationem  uxoris, 
educentis  e  lustre  virum  suum. 


M.    ACCn    I'LAUTI     IN    ASINARIAM    I'ROLOGUS.       155 


PROLOGUS. 

Hoc  agite  sultis  spectatores,  nunc  jam. 

Quae  quidem  mihi  atque  vobis  res  vortat  bene, 

Gregique  huic,  et  dominis,  atque  conductoribus. 

Face  jam  nunc,  tu  praeco,  omnem  auritum  poplum. 

Age  nunc  reside :  cave  raodo  ne  gratiis.  5 

Attendite  hac  modo,  spectatores,  si  placet,  quod  quidem  mihi  cedat  /elicit er,  et 
vobis,  et  huic  cwtui  scenicoriim,  et  dominis  et  conductoribus  liUtrionuni.  Tu,  pra- 
'co,fac  modo  universam  plehem  attentum.  Age  jam,  factis  spectatoribus  attentis  : 
consede,  vide  nunc  ne  taceas  et  resideas  sine  mercede.    Jam  aperiam  quamobrem 


1  Hoc  a.  si  vultis  C.  Pll.  3.  4.5.  6.  B.  2.  Hoc  a.  si  roltis  B.  1.  spectatores  si 
voltis  HI.  1.  spectatores  si  vultis  Pll.  1.  2.  mmc  lam  Cam.  Lamb.  Both. — 2 
Viilgg.  verlai  bene ;  Lpg.  vortat  bene. — 3  Gregi  alqui  huic  HI.  1.  Gregique  huic 
et  d.  et  cond.  conj.  Both.  Gregique  et  dominis  et  cond.  Both,  in  ed.  1,  Gregique 
et  dominis  atque  cond.  Both,  in  ed,  2.  et  cond.  B.  I.  B.  2.  a  ni.  sec.  noiiniilli 
Lgg.  ac  cond.  B.  2.  a  in.  pr.  domino  viilgg.  ante  Gnit. — 4  Eccejnm  B.  1.  Pll. 
sex,  Lgg.  Ven.  1.  Bon.  Eace  jam  C.  Exci  jam  J.  Giil.  Face  jam  nunc  tu,  prceco, 
Ifc.  rcstituendiim  monet  Both,  et  sic  legit  Gnit.  in  ed.  iilt.  populum  B.  1. 
Ven.  1.  Bon. — 5  Rivin.  legit,  caue  meis  ne  ingratiis;  P-isserat.  cave  modo  ne 
ypv^ris'  C.  negratis;  Pll.  sex  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  ne  gratis  ;  Bon.  ne  graxis ; 


NOTiE 


1  Hoc  agite'\  Id  est,  ad  hanc 
coinoediam  aninios  attentos  piapbete  : 
loqnendi  formula  qua  nti  solebant 
qui  sese  ad  sacrificandiiin  accinge- 
bant  apiid  ethnicos,  ad  iinperandam 
atteutionem  :  hinc  a  sacris  ad  seria 
et  attentione  digna  tianslatiim  dic- 
tum, '  Hoc  age,'  '  hoc  agite,'  id  est, 
ad  ea  quae  agnntur  nunc  aninios  ad- 
vertite.  *  Aliud  agere  '  est  contra- 
rium. 

Sultis]  '  Si  vultis  '  est  forma  lo- 
qnendi qua  lenitnr  imperandi  modus, 


Jibus,  quorum  erat  cura  srenicorum 
spectac-ulorum,  et  iis  qui  ludos  e  sua 
re  exhibent  ;  qui  donnoient  la  Com^' 
die  an  peuple. 

4  Face]  Alii  Exci,  id  est,  excita. 
Alii,  Ecce ;  sed  Ecce  propagatum  a 
veterum  codicum  et  manuscriptorum 
errore,  in  quibus  Eace  pro  Face,  mu- 
tato  F  majuscule  in  E ;  quod  Eace 
est  perperam  emendatum  Ecce. 

5  Reside  :  cave  modo  ne  gratiis]  Id 
est,  gratis.  Jubet  modo  silerc  prae- 
conem,  et  uno  tempore  homiiiis  notat 


'agite,'  in  quo  est  nonnihil  auctori-     cupiditatem,  quasi  dicat :  Vos,  prae- 


tatis,  quod  repugnat  urbanitati. 

Jam]  Jrt/ndissolutioiie  poetica  pro- 
nimtiaudum  ut  sit  i  vocalis  et  pes 
iambus  ;  nam  versus  est  senarius. 

3  Gregique]  Soil,  histrico,  id  est, 
conioedis. 

Domiyiis,  atque  conductoribus]  jEdi- 


cones,  nee  gratis  clamatis,  nee  gratis 
tacetis.  Quo  alludit  Cic.  '  Nee  mi- 
rum  si  is  qui  vocem  venalem  habue- 
rat,  ea  quae  voce  quaesierat,  magno 
sibi  quaestui  fore  pntabat.'  Hie  vero 
admonet  Comicus,  ne  praeco  merce- 
dem  expectet  ut  taceat.     Martialis: 


156  M.    ACCII    PLAUTI 

Nunc,  quid  processerim  hue,  et  quid  mihi  voluerim, 

Dicam  ;  ut  sciretis  nomen  hujus  Fabulas. 

Nam  quod  ad  argumentum  attinet,  sane  breve  'st. 

Nunc  quod  me  dixi  velle  vobis  dicere, 

Dicam  :  Huic  nomen  Graece  est  Onagos  Fabulae.  10 

Demophilus  scripsit,  Marcus  vortit  barbare. 

Asinariam  volt  esse,  si  per  vos  licet. 

Inest  lepos  ludusque  in  hac  Comoedia. 

Ridicula  res  est,  date  benigne  operam  mihi, 

Ut  vos  item  alias,  pariter  nunc.  Mars  adjuvet.  15 

prodierim  hue,  et  quid  mihi  proposuerim.  Hue  proressi,  ut  teneretis  nomen  hujus 
Comadicp.  Etenim  quod  special  ad  argumentum,  sane  est  contractum.  Jam  pate- 
faciam  id  quod  dixi  me  vellc  vobis  patefacere  :  nomen  hujus  Comoedia  est  '  Ductor 
asinorum.'  Demophilus  composuit,  IHautus  interpretatus  est  lingua  Romana. 
Vult  appellari  '■Asinariam,'  si  per  vos  illi  concedatur.  Est  in  hac  Fabula  festivitas 
et  ludus,  est  res  risu  digna.  Attendite  hanc  benigne.  Oro  Martem  ut  vobis  sit 
prcEsidio  nunc,  sicutfuit  alias. 


PI.  1.  a  ni.  sec.  ne  cratis ;  al.  ne  gravis. — 8  Nam  quod  arg.  B.  2.  breve  est  15. 
1.  2. — 9  HI.  1.  dicere  dicam  Huic,8fC. — 10  Greece  onagrost  fabulce  Lgg.  C.  Bon. 
Onagro  est  PI.  2.  6.  B.  2.  onago  Pll.  1.3.4.  B.  1 .  H.  Onogo  G.  Onagost  Ven. 
1.  Both — 11  Diphilus  PI.  2.  4.  Diphilos  s.  M.  Attius  J.  Gul.  Macrus  B.  1. 
HI.  I.  Ven.  1.  Pll.  1.  3.  5.  Maccus  C.  Macus  PI.  6.  M.  Accius  Lgg.  Grut. 
Parens,  vcrtit  B.  2.— 13  Idem  lepos  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon — 14  Ridicu- 
laria  edd.  qnaedam  vett.  Ridicula  C.  B.  1.  2.  HI.  1.  2.  Pll.  sex,  Ven.  I.  Bon. 
al. — 15  Ut  vos,  ut  alias  Both.  I.  Ut  vos,  item  ut  alias  Both.  2.  pariter  nunc  me 
ars  adjuvet  conj.  Gul.  Canter.  Nov.  Lectt.  ii.  20.  invitis  Lamb,  et  Grutero. 

iHOTJE 

'  Vis,  garrnle,  qnantutn   Accipis  ut  quos  esse  scena  fingitur,  erant  '  bar- 

clames,  accipere  ut  taceas?'    Alii  le-  bari '    Romani,   et   Romanis   Graeci. 

gnat  graxis  A graxo,  quod  aKpafco,  cla-  '  Barbarus  *  autem  hoc  loco  significat 

TOO.    Lucret.  '  Aut  niorbo  delirantes  un  Stranger. 

prograxe  fenintur.*  15  Ut  vos ...  Mars  adjuvet]  Kst  zd- 

10  Est  Onagos  [Onagost]  "Ovayos  et  jnratio  reiigiosa,  quasi  dicat :  Sicut 
6vriyos,  asinorum  ductor.  Onagost,  id  vos  dabitis  operam,  sen  attente  au- 
est,  Onagos  est.  dietis,  precor  ut  vos  etiam  Mars  ad- 

11  Barbare]  Latine.  Graecis,  apud     juvet.     Ut  pro  sic. 


ASlNARliE    ACT.    I.    SC.   1.  157 


ACTUS  PRIMI  SCENA  PRIMA. 

LIBANUS,    DEiMiENETUS. 

Li.  SicuT  tuum  vis  unicum  gnatum  tuae 

Superesse  vitaB,  sospitem  et  superstitem  : 

Ita  te  obtestor,  per  senectutem  tuani, 

Perque  illara,  quam  tu  metuis,  uxorem  tuam : 

Si  quid  raed  erga  tu  hodie  falsuin  dixeris,  5 

Vt  tibi  superstes  uxor  aetatem  siet : 

Atque  ilia  viva  vivus  ut  pestem  oppetas. 

De.  Per  Deum  Fidium  quaeris  :  jurato  mihi 

Lib.  Sicut  exoptas  tuum  filium  unicum  tibi  esse  superstitem,  salvum  el  incolu' 
mem,  sic  te  obsecro  per  Deum  Fidium,  per  tuam  senectutem,  et  pt-r  ilium  conjugem 
quam  tuformidas  adeo,  ul  mihi  verum  dicas ;  si  mihi  protuleris  hodie  quippiam falsi, 
yrecor  ut  uxor  tibi  sit  superstes  diu,  et  ut  vivus  dispereas  ilia  viva,     Dem.  Ro^us 


1  B.  2.  gnatum  tuum;  sed  in  mar^.  tua. — 2  Super  est  B.  2. — 3  Hie  versus 
deest  in  Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  G.  B.  2.  Yen.  1.  Ita  ted  obtestor  HI.  Ita  te  o.  turn 
Parei  2.  Lamb,  illud  turn  ejecit  Grut.— 5  Pll.  sex,  met  erga;  B.  1.  2.  H.  1. 
Ven.  1.  Bon.  me  erga  hodie. — 6  B.  1.  2.  HI.  1.  wtate  siei.—l  B.  1.  viva  nimis ; 
et  sic  B.  2.  inter  liiieas.  opperas  Ven.  1. — 8  Per  Deumfidem  G.  Per  Dium  Fi- 
dium Parei  2.  Per  Deum  Jidem,  ut  tu  quarts  Both,  in  noiis ;  Per  Deum  fidem, 
qua  qumris  Both,  in  textu  ;  qu<e  quarts  Lamb,  fidium  quceris  video  jurato  Lgg. 

NOTiE 

1  Sicut  tuum']  Fingit  Poeta  inchoa-  ad  fiigiendam  elisionem  vocalis,  ut 
tarn  orationem  in  postscenio,et  venire  nos  dicimus,  a-f-ii  t/it,  est  expletiva 
in  scenani  herum  et  servum  colic-  pronuntiationis  ergo  posita,  ad  Aigi- 
quentes.     Hoc  patet  ex  verbis  De-      enduni  hiatum,  a-ii  dit. 

niaEneti,  qui  testatur  se  adjuratum  a  6  Ut  tibi]  Ellipsis,   pro  precor  ut 

Libano  per  Deum  Fidium,  versuS.  tibi. 

2  Superstitem]  Cicero  :  '  Qui  totos  ^tatem]  Nonius,  cetatem  ;  id  est, 
dies  precabautur  et  immolabant,  ut  diutissime,  a-ternum,  adverbialiter 
sui  liberi  sibi  superstites  essent,  su-  positum.  Donatus:  '  tamdiu  quam 
pcrstitiosi  sunt  appellati :  quod  no-  longa  est  astas.' 

men  postea  latins  patuit.'  7  Pestem]  Mortem  crudelem. 

3  Ita  te  obtestor]  Ellipsis  phraseos  8  Per  Deum  Fidium]  Hac  prap- 
inlegrae,  ut  mihi  verum  dicas.  El-  missa  adjuratione  uetas  erat  fallere 
lipsis  vero  haec  est  acconimodata  cuivis  tanquam  jurato.  Fidius  autem 
servili  timori  exprimendo  Libani  sibi  erat  Jovis  filius.  Aibs  vibs  'Hpa/<A^y, 
a  pistrino  metuentis.  quia  interdum  apud  Grxcos   v  sona- 

5  Med  erga]  Erga  me,  id  est,  me-  bat  ut  diganiraa  TEolicum,  et  ut  v 
cum.      In    med  erga    est    expletiva     consonuiu  apud  Latinos :  hinc  vl5i0s 


158  M.    ACCII    PLAUTI 

Video  necesse  esse  eloqui,  quicquid  roges, 

Ita  me  obstinate  aggressus,  ut  non  audeam  10 

Profecto,  percunctanti  quin  proraam  omnia. 

Proinde  actutum  istud  quid  sit,  quod  scire  expetis, 

Eloquere :  ut  ipse  scibo,  te  faciam  ut  scias. 

Li.  Die  obsecro  hercle  serio,  quod  te  rogem. 

Cave  mihi  mendacii  quicquam.      De.    quin  tu  ergo  rogas? 

Li.  Num  me  illuc  ducis  ubi  lapis  lapidem  terit?  16 

De.  Quid  istuc  est?  aut  ubi  est  istuc  terrarum  loci? 

Li.  Ubi  flent  nequam  liomines,  qui  polcntam  pransitant. 

De.  Quid  istuc  sit,  aut  ubi  istuc  sit,  nequeo  noscere, 

Ubi  flent  nequam  homines,  qui  polentam  pransitant.         20 

Li.  Apud  fustitudinas  ferricrepinas  insulas, 

per  Deum  Fidium :  animadverto  mihi,  tanquam  interposito  sacramento,  aperiendum 
esse  quicquid  postidaveris.  Tti  me  aggressus  es  adeo  pertinaciter,  ut  non  audeam 
non  tibi  efferre  universa  qua  flagitas.  Atque  adeo  dicito  statiin  quid  sit  id  quod 
yiosse  exoptas  :  enitar  ut  tu  teneas,  sicut  ipse  teneo.  Lib.  Eloquere  serio,  qucBso, 
per  Herculem,  id  quod  te  rogo.  Vide  ne  mihi  admisceas  aliquod  mendacium.  DeM. 
Cur  non  postulas  tu  igitur?  Lib.  Nonne  me  deducis  illuc  uhi  lapis  premit  lapi- 
dem? Dem.  Quid  est  illud,  aut  ubinam  gentium  est  illud  ?  Lib.  Ubi  nequam 
homines  qui  edunt  polentam,  lugent.  Dem.  Non  possum  concipere  quid  sit  id,  aut 
in  quo  loco  sit  illud,  ubi  lugent  homines  improhi  qui  edunt  polentam.  Lib.  In  insulis 
fustium  ictibus  et  crepitatione  Jerri  sonantes,  ubi  loru  boum  mortuorum  concidunt 


— 9  B.  1.  2.  loqui;  Bon.  aeloqui.  H.  rogas. — 10  Ita  me  o.  aggressus  es  B.  1. — 
12  B.  1.  2.  HI.  Both,  istuc  quid  sit;  Ven.  L  Bon.  istuc  quid  est  ? — 14  Die  o. 
ercle  C— 15  B.  2.  tug",  rogas;  B.  1.  igitur  rogas.— 17  B.  1.  HI.  Ven.  1. 
Both,  aut  ubi  istuc  est. — 18  Hunc  vs.  oniittit,  et  qiiatuor  seqq.  ita  transponit 
Both.  21.  22. 19.  20.  pransitant,  aut  B.  2.  rb  aut  est  a  m.  sec.  pinsitant  C.  PI. 
.5.  pro  V.  I.  et  Lamb. — 19.  20  Hi  versus  desiuit  hie  in  B.  1.  2.  Insenintiir  in 
G.  H.  Pll.  Ven.  1.  Bon.  Parei  2.  post  vs.  33.  Pro  pransitant,  C.  Med.  2. 
Lamb,  pinsitant. — 21  Fustidinasf.  crepidinasPU.  I.  i.  5.6.  B.  1.  Ven.  I.  Bon. 

NOTiE 

nt  <f«54(5x' hinc   'Fides.'     Simnlacrnm  est;  ut   in  pistrinis  nostris,  quorum 

Fidii  Dei  erat  ejusmodi :  erat  Amor  immobilis  est  quae  subjicitur;  sed  ea 

puerili  vultu,  qui  habebat  ad  dexirain  quae  imponitur,  niovetur.  Piauti  tem- 

Honocem,  a  laeva  Veritatem,  Roma-  poribus   nonnisi   lacerlorum   viribus 

na   vesle.     Aspiciebant   se  invicem  vertebantur  molae ;  nunc  aut  vento 

Honor  et  Veritas,  etjunctas  habe-  aut  aqua. 

bant  dextras.  18  Polentam]  Servile  edulium  fac- 

10  Aggressus"]  Ellipsis,  '  es.*  turn  ex  farinahordacea,  aqua  subacta, 

15  Mendacii]  Ellipsis,  '  dicas.'  et  igne  concocta  et  indurata. 

16  Lapis  lapidem  terit]    Pistrinum  Pransitant]  Alii  pinsitant. 
liguificat,  in  quo  mola  molae  subjecta  21  Fustitudinas]  Verbum  a  Plauto 


ASINARIiE    ACT.    I.    SC.   1.  159 

Ubi  vivos  homines  mortui  incursant  boves. 

De.  Modo  pol  percepi,  Libane,  quid  istuc  sit  loci, 

Ubi  fit  polenta,  te  fortasse  dicere.     Li.  ah  ! 

Neque  hercle  ego  istuc  dico,  nee  dictum  volo.  25 

Teque  obsecro  hercle,  ut,  quae  locutus,  despuas. 

Dk.  Fiat,  geratur  mos  tibi.     Li.  age  age  usque  exscrea. 

De.  Etiamne?  Li.  quaeso  hercle  usque  ex  penitis  fauci- 
bus. 

De.  Etiam?  Li.  amplius.  De.  nam  quousque  ?  Li.  us- 
que ad  mortem  volo. 

De.  Cavesis  malam  rem.     Li.  uxoris  dico,  non  tuam.     30 

homines  viventes.  Dem.  Per  Pollucem  novijam,  Libane,  quis  sit  ille  locus,  et  te 
inlelligere  forsitan  locum  in  quo  fit  polenta.  Lib.  Ah!  per  Herculem  neqiie  ego 
dico  ill,  neque  volo  dictum :  et  te  obtestor  per  Herculem  ut  perspuas  ea  quw  dixisti. 
Dem.  Perspuo ;  tibi  obtempero.  Lib.  Age  per  spue  continuo.  Dem,  Adhucne? 
Lib.  Obsecro  per  Heiculem  continuo  ex  imis  fuucibus,  Dem.  Adhuc?  Lib. 
Amplius.  Dem.  Sed  quousque  despuam?  Lib.  Volo  usque  ad  interitum.  Dem. 
Cave,  si  placet,  ne  tibi  contingat  bifortunium.    Lib.  Intelligo  interitum  conjugis, 


fustitudineas f.  crepidinas  Pll.  2.  3.  fustidinias  f.  crepidenas  G.  fustidineasf.  ere- 
pidi^ias  H.  M.  fuscidimas  f.  crepidinas  Hi. — 23  Modo  percipi  B.  1.  2.  istuc  fit 
loci  B.  1 — 24  Ubi  sit  Pll.  2.  3.  4.  5.  6.  C.  B.  1.  Parei  2.  Li.  Athth  B.  2.  Li. 
ahe  C.  Pi.  4.  H.  Li.  at  at  PI.  2.  et  cod.  Bartli.  Li.  ha  Pll.  3.  5.  Li.  ath 
ath  HI.  1.  Li.  hat  Lgg.  Li.  at  Both.— 25  C.  ergo  istuc  a  m.  pr.  M.  Hi.  1. 
B.  1.  Parei  2.  Both,  neque  d.  volo. — 26  Teque  o  herclce  C.  Idem  codex  inter 
lineas,  qui  locutus ;  Pll.  que  locutus. — 27  C.  Pll.  excrea  ;  B.  1.  Parei  2.  excrea. 
Etiam  amplius.  He.  Namque,  Sfc.  vs.  28.  oniisso.  Vs.  28.  deest  etiani  in  B.  2. 
—28  HI.  Pll.  Lgg.  G.  H.  Ven.  1.  Med,  2.  Bon.a^e  quceso  . .  .faucibus.  Etiam 
amplius;  M.  Lamb.  Taiib.  an.  1620.  Etiam  amplius.  Both,  legit  et  distinguit: 
Iti.  Age,  qucBso  hercle,  usque  !    De.  Ex  penitis  faucibus  ?    Li.  Etiam  amplius, — 

NOT^ 

factum  ex  '  fustis,'  idque  ad  risum  illigata  converteretur  ab  iis  qui  ad 

movendum.  pistrinum  damnati  essent. 

Ferricrepinas]  A  '  ferro' et '  crepo,'  22  Mortui  boves]  Enigma.   Ubi  lo- 

quia  ferreae  servorum  compedes  et  ris  corio  bubulo  accisis  caeduntur  ter- 

catenae  crepant,  et  sonitum  edunt.  ga  servorum. 

Verbum  item  in  Plautina  oiRcina  cu-  26  Despuas]  In  signum  odii  ac  con- 
sum,  temtus  etiamnum  despuimiis. 

J7«sui!as]  Molas  intelligitqujB  in  me-  28  Penitis]    Id  est,  imis.      Voca- 

diopistrinopositae,speciemquandam  bant  veteres  penitum  quod  intlmum 

praebent  insularum.     Praeterea  alUi-  esset.    Uude  et  '  penum  '  et  '  pena- 

dit  ad  deportationem  reorum,  quae  tes'  dicebant.     Catullus:  '  Flamina 

ferme  in  insulas  fiebat.     Fustitudinas  penita.' 

insulas  appellari  putavero,  quod  fus-  30  Malum  rem]  Id  est,  pistrinum 

te  graviori  seu  vecte  raola  superior  vel  lora  arcessere. 


160  M.   ACCII   PLAUTI 

De.  Dono  tc  ob  istuc  dictum,  ut  expers  sis  metii. 

Li.  Di  tibi  dent,  quaecumque  optes.     De.  redde  operam 

mihi : 
Cur  hoc  ego  ex  te  quaeram  ?  aut  cur  miniter  tibi, 
Propterea  quod  me  non  scientem  feceris  ? 
Aut  cur  postremo  filio  succenseam,  35 

Patres  ut  faciunt  ceteri  ?     Li.  quid  istuc  novi  est  ? 
De.  Equidem  scio,  jam  filius  quod  amet  meus 
Isthanc  meretricem  e  proxumo  Philenium. 
Estne  hoc,  ut  dico,  Libane  ?     Li.  rectam  instas  vlam. 
Ea  res  est :  sed  eum  morbus  invasit  gravis.  40 

De.  Quid  morbi  est?     Li.  quia  non  suppetunt  dictis  data. 
Dr.  Tune  es  adjutor  nunc  amanti  filio? 
Li.  Sum  vero,  et  alter  noster  est  Leonida. 
De.  Bene  hercle  facitis,  et  a  me  initis  gratiam. 
Verum  meam  uxorera,  Libane,  nescis  qualis  siet?  45 

von  tuum.  Dem.  Propter  id  verbutn,  tibi  concede  ut  sis  immuiiis  a  timore  pistrini. 
Lin.  Dii  tibi  prabeunt  quicquid  exoptes.  Dem.  Audi  me  vicissim.  Quid  est 
quod  ate  pet  am]  mriim  mens  ti  litis  amet,qtiandoquidem  %c\o^  aut  quare  tibi  iratus 
sim,  propterea  quod  non  mi  detexisti  ejus  amores?  Demutn  quid  increpubo  meum 
natuin,  Slant  increpant  alii  patres?  Liu.  Quid  est  illud  novi?  Dem.  Profecto 
ego  scio  meum  filiuin  amare  nunc  PhUenium,  illam  meretricem  vicinam :  idne  est 
sicut  loquor,  Libane  ?  Li  B.  lugrederis  rectam  vium,  id  est  ita,  sed  gravis  morbus 
eum  invasit,  Dem.  Quis  morbus  est?  Lib.  Quia  munera  non  respondent  pro- 
missis.  Dem.  Esne  lu  nunc  opitidator filio  amanti?  Lib.  Sum  vero  et  alter  so- 
cius  noster  Leonida,     Dem.  Agitis  recte  per  Herculem,  et  bene  meremini  de  me: 


30  Cave  scis  HI. — 32  G.  quodcumque  optas. — 33  Cur  hoc  ex  te  Lgg.  Cur  ergo  ex 
te  B  2.  sed  hoc  est  in  marg.  Cur  ego  ex  te  HI.  1.  Vss.  19.  20.  hie  insenintnr 
in  B.  2.  HI.  I.— 34  Ms.  Both.  G.  HI.  1.  Ven.  L  Med.  1.  2.  Bon.  Arg.  3.  me 
nescientem;  B.  I.  me  nesciente. — 30  Post  hiinc  vs.  G.  et  Both,  inserunt  versuin 
Cy.  Demiror,  Ifc. — 37  i^l.  i.  filius  quidem  amet  meus  ;  Lamb,  nialit, ^/tum  ^uod 
amet  meum  ;  Both,  /f/ins  quoad  amet  meus. — 39  Estne  ut  dico  hoc  B.  2.  rectam  ut 
instas  viam  Parens;  rectam  instas  via}n  Pll.  B.  1.  2.  HI.  L  2.  Ven.  1.  Bon. — 
40  B.  2.  sed  morbus  eum.  Post  hiinc  versiini  inseritur  vs.  28.  in  B.  L  HI.  I. 
et  al. — 41  Voc.  data  est  in  lituia  in  B.  2.-42  HI.  amanti  nunc. — 45  Cam. 

NOT/E 

32  Di  tibil  Hoiat.  ii.  Sat.  8.  75.  respondendo  rogatis. 

'  Tibi  Di  queecumque  preceris,  Coni-  33  Cur  hoc  .. .  quceram']  Paralipsis, 

moda  dent.'  utrnm  filins  mens  amet. 

Redde  operam]  Vicem  postulat  De-  41  Non  suppetunt  dictis  dotal    Non 

niaenetus  a  Libano  in  auscultando  et  respondent. 


ASINARIyE    ACT.    I.    SC.    1.  161 

Li.  Tu  primus  sentis,  nos  tamen  praenoscimus. 

De.  Fateor  earn  esse  importunam  atque  incommodain. 

Li.  Posterius  istuc  dicis,  quam  credo  tibi. 

De.  Omnes  parentes,  Libane,  liberis  suis. 

Qui  inihi  auscultabunt,  facient  obsequelam  :  50 

Quippe  qui  mage  amico  utantur  gnato  et  benevolo: 

Atque  ego  me  id  facere  studeo  :  volo  amari  a  meis, 

Volo  me  patris  mei  similem,  qui  causa  mca 

Nauclerio  ipse  ornatu  per  fallaciam, 

Quam  amabam,  abduxit  ab  lenone  mulierem.  55 

Neque  puduit  eum  id  aetatis  sycophantias 

Slruere,  et  beneficiis  me  emere  gnatum  suum  sibi. 

sed  i/rnoras  qualis  sit  mea  uxor.  Lib.  Tu  sentis  primus,  tamen  nosconjicimus.  Dem. 
Conjileor  earn  esse  molestam  atque  intolerandam.  Lib.  Loqucris  id  serius  quam 
credidi.  Dem.  Universi  parentes,  Liba7ie,  qui  me  audient,  morem  gcrent  nunc 
suis  liberis.  Nam  hac  ratione  hahebunt  filios  magis  amicos  et  benevolos :  atque  ego 
studeo  facere  id.  Volo  diligi  a  meis :  volo  esse  similis  meo  patri,  qui  ipse  mei 
gratia  vestimentis  amatoriis  abduxit  a  lenone  per  dolumfaminam  quam  depcribam. 
Neque  eum  puduit  ea  estate  qua  erat  provectus,  adornare  sycophantias  in  meain 


qualis  sit ;  Lgg.  Pll.  C.  et  edd.  vptt.  qualis  siet. — 46  Cam.  nos  tamen  inde  nos- 
cimus ;  C.  Lajg.  nos  tamen  in  pretio  siimus ;  Taiib.  con j.  nos  tamen  in  prima  sumus ; 
PI.  C.  nos  tamen  pronoscimus ;  Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  HI.  1.  2.  B.  1.2.  Veil.  1.  Bon. 
edd.  veit.  nos  tamen  prcEtioscimus.—50  Qui  m.  auscultant  HI.  B.  2.  facient  obse- 
quentiam  Sial.  Glut.  Both,  facient  obsequellam  C.  1^1.  2.  Parti  2.  /.  obsequelam 
jam  Taiib.  /.  obsequelam  HI.  1.  B.  1.  2.  Pll.  1.  3.  4.  5.  6.  et  edd.  vett. — 51 
Kl.  1.  utantur  amico;  Lsg.  B.  2.  benivolo. — .53  Volo  mei  patris  me  B.  1.  2.  HI. 
1.  Volo  me  patris  sitniletu  LgS' — 54  N auclero  Tn\\h.  iV«Mc/er?o  omnes  codd.— 
55  B.  1.  2.  HI.  2.  a  lenone;  Bon.aleone. — 56  B.  2.  id  cBtatis  eum. — 57  B.  2. 

NOTiE 

45  Meam  uxorem'\  Pro  'mea  uxor.'      ma  salva  sis,  et  seciinda  tu  secimdo 
Hellenismus  Coinicis  familiaris.  salve  in  pretio,  lertia  salve  extra  pre- 

46  Pranoscimvs^  Alius  legit  in  ve-      tiiim.' 

teribus  exemplaribiis, po«o.scimi(s,  pro  54  Nauclerio  oinatu]  Mil.  Glor.  iv. 

'  postnosciimis,'    ut  est  '  pomeridia-  4.    Palaslrio   dicit  Pleiisippo :  '  Fa- 

niim,' '  ponicerium:'  id  est,  tu  primus  eito  ut  venias  hue  ornatu  nauclerico, 

sentis,  nos  postea  sentimus.     Alii  co-  Causiam   habeas  ferrugineam,  ciilci- 

dices  liabent,  nos  tamen  in  pretio  sci-  tam  ob  oculos  laneam,  Palliolum  ha- 

mus ;  quasi   dicat  :  Tu  in  primo  pre-  beas  ferrugineuni :  (nam  is  colos  tha- 

tio  sentis  qualis  sit  uxor  tua  ;  nos  ta-  lassicu'st  :)   Iil  conuexuin  in  humero 

men  ipsi  aliquo  in  pretio,  sive  loco  et  la^vo,  exaffilato  hi  achio,  Pracinctus 

tempore,  id  sentimus.     Nam  cum  di-  aliqui,   assimulato   quasi  giibernator 

citnr   '  primo,'   '  secundo,'   '  tertio,'  fies.'      '  Exaffilato   brachio,'   id   est, 

intelligitiir    pretio,     loco,     numero,  exerlo  et  exj)lirato  pallio, 
ordine.     In  Pienulo  :   '  Primum   pri- 

Delph.  et  Var.  Clas.                     Vlaut.  L 


162  M.    ACCII    PLAUTI 

Eos  me  decretum  est  persequi  mores  patris. 

Nam  me  hodie  oravit  Argyrippus  filius, 

Uti  sibi  amanti  facerem  argenti  copiam :  60 

Et  id  ego  percupio  obsequi  gnato  meo  : 

Volo  amori  obsecutum  illius,  volo  amet  me  patrem. 

Quanquam  ilium  mater  arete  contenteque  habet, 

Patres  ut  consueverunt :  ego  mitto  omnia  haec. 

Praesertim  cum  is  me  dignura,  quoi  concrederet,  65 

Habuit,  me  habere  honorem  ejus  ingenio  decet : 

Cum  me  adiit,  ut  pudentem  gnatum  aequum  est,  patrem ; 

Cupio  esse  amicae  quod  det  argentum  suae. 

Li.  Demiror  quid  sit,  et  quo  evadat,  sum  in  metu. 

De.  Equidem  scio  jam,  filius  quod  amet  mens.  70 

giatiani,  et  me  emere  sibi  suinnfilium  beneficiis.  Stafuiinsistere  iis  moribus  mei 
patris.  Nam  Argyrippus  me  rogarit  hodie  %it  sibi  darem  pecuniam  amanti :  et  ego 
exopto  in  hoc  morem  gcrere  mcofiUo,  Volo  obtcmperare  illius  amori,  volo  ut  me 
amet  patrem,  tametsi  mater  tenet  ilium  striate  contenteque,  sicut  patres  soliti  sunt. 
Ego  prertereo  universa  Ikfc,  quoninm  prcesertim  tile  me  judicavit  dignum  cui  confi- 
deret,  non  possum  non  laudare  ejus  ingenium :  quando  me  convenit  patrem,  sicut 
est  par  facere  filium  ingcnuum ;  opto  illi  esse  pecuniam  quam  deferat  sues  amiccB. 
Lib.  Nescio  quid  sit  hoc,  etpertimesco  ne  id  vertat  male.    Dem.  Profecto  ego  novi 


emere  et  me  beneficiis ;  H.  hencfactis. — 58  Eos  me  decretu'st  Lgg.  Bon. — 59  Agy- 
rippus  Ljrg.  Argirippus  B.  2.  Argyrippus  C.  PII.  B.  1.   HI.  1.  al.^ — 60   Ut  sibi 

B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.— 62   Volo  a.  ejus  obsecututn  Both.  1.  2.-63  Lgg. 

C.  G.  H.  Parei  2.  arte  c.  habet.— 6i  P.  ut  consuerunt  B.  2.  C.  PII.  1.  2.  3.  4.  6. 
P.  ut  consueverunt  B.  1.  HI.  1.  PI.  5.  P.  et  consueverunt  Bon. — 65  P.  quo  mi- 
nut  me  Lgg.  quoi  concrederet  habuit  B.  I.  quoi  crederet  Ven.  1.  Bon.  quoi  con- 
crederet habuit  me  HI.  cui  cum  crederet :  habuit  me  B.  2.^66  Habere  hnminem 
e.i.  decet  B.  1.  Habere  honorem,  S^c.  B.  2.  HI.  decet  ingenio  Lgg. — 67  Quoniam 
me,  fyc.  B.  1.  2.  HI.  ut  prudentem  B.  2.  tequom'st  Lag. —  69  Hiinc  versiim  om- 
nes  codd.  Parei  liuc  collocant:  malint  vero  nonnnlli  transfene  supra  post 
vs.  36. —  70  Hiinc  vs.  dispungendiim  censet  Grntenis,  cum  supra  vs.  37.  lo- 
cum suum  liaheat,  hicque  tantum  turbet.  Schjp.  Epist.  v.  15.  vs.  67.  ad  71. 

ita  ordinal :   Cum  me  .  . .  patrem.  Lib.  Demiror metu.   De.  Equidem . .  . 

mens.  Cupio  esse  . . .  suce.  Lib.  Cupis  id,  Sfc.  B.  1.  2.  HI.  Ven.  1.  Bon.  jawi  scio. 

fiOTJE 

62  0^sfci(/M»i]  Sub. '  esse.' Passive  ter  matres  indulgeant  ?  illi  exercita- 
pro  '  obsecnndatum  esse.'  rijubent  liberos  ob  studia  obeiinda 

63  Arete  contenteque  habel^  '  Con-  mature ;  feriatis  qunque  diebus  non 
tenia  vita,'  id  est,  altenta,  niinime  patiuntur  esse  otiosos,  et  sudorem 
remissa;  parce  et  duriter  agere  cum  illis,  inferdum  lacrymas  cxcutiiinf,  et 
filio,  tractare,  ediicare,  alere  filium.  matres  fovere  in  sinu,  continere  in 

64  Patres  ut  consueverunt]  Seneca;  umbra  volunt.' 

'  Non  vides  quanto  aliter  patres,  ali-  70  Equidem]    Idem  versus  est  37. 


ASINARI^    ACT.    I.    SC.    I.  163 

L[.  Ciipis  id,  quod  cupcrc  te  nequicquam  intcllego. 

Dotalem  servura  Sauream  uxor  tua 

Adduxit,  cui  plus  in  manu  sit  quara  tibi. 

De.  Argentum  accepi,  dote  imperium  vendidi. 

Nunc  verba  in  pauca  conferam,  quid  te  velim.  75 

Viginti  jam  usu'st  filio  argenti  minis. 

Face  id  ut  paratumjam  sit.     Li.  iinde  gentium? 

Dk.  Me  defraudato.     Li.  maxumas  nugas  agis. 

Nudo  detrahere  vestimenta  me  jubes. 

Defrudem  te  ego  ?  age  sis,  tu  sine  pennis  vola.  80 

Tene  ego  defrudem,  cui  ipsi  nihil  est  in  manu  ? 

Nisi  quid  tu  porro  uxorem  defraudaveris. 

De.  Qua  me,  qua  uxorem,  qua  tu  servum  Sauream 

jam  meum  jilium  amave.  Lib.  Optas  id  quod  intelligo  te  optare  incassum,  Tua 
uxor  adduxit  Sauream  servum  administrkm  sua  dotis.  Dem.  Accepi  pecuniam  ab 
iixorft,  vendidi  auctoritatem  maritalem  dole.  Nunc  contraham  paucis  quid  velim  te. 
Meo  filio  est  opus  nunc  viginti  minis  argenti.  Fac  ut  id  sit  jam  numeratum.  Lib. 
Unde  gentium?  Dem.  Decipe  me.  Lib.  Dicis  magnas  nugas.  Mandasmeadi- 
mere  vestes  nudo.  Tene  dej'ruudem  ego  ?  age,  si  placet ;  vola  sine  alls.  Cui  nihil  est, 
niliilipsiin  potestate,  nisi  tu  adetneris  prius  aliquam  pecuniam  uxori.  Dem.  Tu 
circumvent  me  quacumque  rations  potuer is,  quacumque  uxorem,  quacumque  Sauream 


— 71  Lgg.  cupere  necquicquam.  Ven.  1.  intelligo.— 73  OMu.tjV  in  quihnsdam 
edd,  vett.  Adduxit  C.  Pll.  HI.  1.2.  B.  1.  2.  Ven.  1.  2.  3.  Bon.  et  recentt.  in 
manu  est  Bon. — 7G  B.  1.  2.  usus  est. — 77  Face  ut  id  B.  1. — 78  3Ie  defrudeto 
H.  Pll.  1.4.  B.  2.  M.S.  Me  defraudato  V\\.  2. 'i.  5.  6.  C.  B.  1.  HI.  Ven.  I.Bon. 
— 80  Defrudem  ego  te  Lgg.  Defraudem  te  ego  B.  1.  HI.  1.  al.  ap.  Pareuni ; 
Defrudente  ego  B.  2.  Defrudem  te  ego  C.  et  Pll.  fere  omnes. — 81  Tene  ego  de- 
fraudem B.  1.  HI.  cui  nihil  ipse  est  B.  2.  im  manu  Bon. — 82  Nisi  quod  B.  1. 
HI.  1.  defrudaveris  B.  2.  Lgg.  PI).  1.  2.  3.  et  PI.  4.  in  margine  ;  defraudaveris 
Hl.B.  1.  C.  Pll.  4.  5.  6.  Ven.  1.  Bon.— 83  Qua  me  arte  C.  de  glossa.  qua  tu 

NOTiE 

Orntenis  idcirco  censet  expungen-  ris  imperium  haberet  maritns,  in  do- 

diim.    Qnidni  repetere  pater  potuit  ?  talem  minime  iiabebat. 

72    Dotalem  servum^    Erat   servus  76  Minisi  Mina  erat  librarum  Tii- 

qni  in  niariti  potestate  non  erat,  sed  ronensinniseptenidecim  cum  semisse. 

nxoris  tantnm,  et  tractandae  doti  pe-  Petebat  ab  Argyrippo  leiia   viginti 

culiari  praepositns.    Anlo  Gellio  '  re-  niinas  :  nolebat  poUiceri  Argyrippus: 

ceptitins.'  Dotalis  servus  dabatur  ux-  demum  victiis  amore  Pliilenii,  Argy- 

ori  ad  administrandam  dotem  :  in  eum  rippus  in  tertia  scena  pollicetur. 

niaritus  nullum  exercebat  imperium,  80    Defrudem'}    Nonius  :    '  Defrn- 

neque  in  pecuniam  uxoris  dotalem.  dare   est  friictum  niinuere,   vel   per 

Servus  ille  dotalis  vocabatnr'  excep-  tVaudem  aliquid  eximere.' 

tus,'  quia  cum  in  ceteros  servos  uxo-  83  Qtia  me]  Qua,  id  est,  parlira  : 


104  M.    ACCII    PLAUTI 

Potes,  circumduce,  aufer ;  promitto  tibi 
Non  ofFuturuni,  si  id  hodie  efFeceris.  85 

Li.  Jubeas  una  opera  me  piscari  in  acre, 
Venari  autem  rete  jaculo  in  medio  mari. 
De.  Tibi  optionem  sumito  Leonidam. 
Fabricare  quidvis,  quidvis  comrainiscere. 
Perficito  argentum  hodie  ut  habeat  filius,  90 

Arnicas  quod  det.     Li.  quid  ais  tu,  Demaenele? 
Quid  si  forte  in  insidias  devenero  ? 
Tu  redimes  me,  si  me  hostes  interceperint? 
De.  Rediman),     Li.  turn  tu  igitur  aliud  cura  quid  lubet. 
De.  Ego  eo  ad  forum,  nisi  quid  vis.     Li.  i ;  etiamne  am- 
bulas?  95 

serviim.  Aufer,  tihi  pnlliceor  me  non  tibi  obfuturum,  si  perfeceris  id  hodie.  Lib. 
Maudes  eodem  pacta  me  piscari  in  u'ere,  v«-n(iri  vera  reti  jnculu  in  alio  mari.  Dem. 
Sumito  tibi  Leonidam  adjutorcm ;  architecture  quidlibet,  excogila.  Perjice  hodie 
lit  filius  hiibeat  pecuniam  (juam  del  umica.  LiB.  Quid  dicistn,  Demanete?  Quid, 
si  incidero  forte  in  laqueum?  Si  hustes  me  deprehendeiint,  tu  me  redimes?  Dem. 
Redimnm.  Lie.  Turn  tu  ergo  cura  aliud  quid  vis.  De>i.  Ego  prqficiscor  ad  fo- 
rum, nisi  vis  aliquid  prtelereu.     Lib.  Pergcquinpergis?    Dem.  Audisne  adhucl 


atriensem  servum  Sauream. — 84.  85  Lfjg.  promitto  T^'on  offuturum,  si  hodie;  G. 
obfirmaturum;  iinde  Both,  in  edd.  I.  2.  emend.  Nunc  ohjirmaturum  ....  ecfe- 
ceris  ;  C.  etiam  efeceris,  a  m.  pr.  tibi  deest  in  omnibus  codd.  ap.  Pareum. — 86 
G.  aerem.—Sl  Voc.  rete  deest  in  Pll.  1.  2.  3.  4.  .5.  B.  1.  2.  HI.  1.  2.  G.  H.  M. 
Ven.  1.  Aid.  Jnnt.  Arg.  3.  retiacido  Bon.  Med.  2.  unde  Both.  conj.  reticulo ; 
edidit  tamen,  V.  autem  jnculod  in,  Sfc. — 88  Leonida  B.  1.  Ven.  1.  Bon. — 89 
F. quidvis  cotn.  B.  1. — 90  Perficitote  conj.  Cam.  et  sic  edidit  Both.  Perficito 
Pll.  sex,  C.  B.  1.  2.  HI.  1.  2.  Ven.  1.  Bon,  al.— 91  B.  1.  quid  tu ;  HI.  quid 
agis  lu.— 92  Hie  vs.  deest  in  B.  2.  G.  M.  Pll.  1.  2.  4.  5.  6.  exiat  tamen  in 
C.  PI.  3.  a  ni.  sec.  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  Hac  tantum  liabet  H.  Quid  si 
insidias  devenero.— 9^  Tun'  B.  1.  HI.  C  Pll.  1.  2.  3.  4.  C.  Bon.  Tum  B.  2.-94 
B.  1,  2.  HI.  cura  aliud  ;  G.  et  Both.  1.  2.aliquid  cura.  G.  M.  Aid.  Junt.  Arg.  3. 
Both,  quod  lubet.— 95.  96  Eo  ego  B.  1.2.  Hi.  I.  2.   Ven.  1.  Bon.  Verba,  Li. 

NOT^ 

ut '  qua  mares,' *  qua  foeminae  ;'' par-  oni   a   tribune  militnni.'     Vegetius: 

tim  mares,"  partini  fcemiiia?.'  '  Optiones   ab   '  optando  '  appellati, 

87   Venari  auteirt]   Dai).    Heinsius,  qiiod  antecedentibus  aegritudine  pree- 

Venari  avem,  expuncto  t.  peditis,  hi  tanquam  adoptati  eornm 

Retejaculo~\  Unefonde,  svrte  defile t  atqiie  vicarii  solent  uni versa  curare.' 

de  pecheur.  Livius  '  Hdiiitorcni,'  item  '  siibcentu- 

8S  O/)<J0Hcw]  Fcstns  :    '  Optio  qui  ilonem'  \oc:it,vn  stibslitut. 

nunc  dicitnr,  antea  appellabatiir  ac-  95  Etiamne  ambulas]  Qmn  amhn]&s. 

census.     Is  adjutor  dabatur  centuri-  In  Cur.  '  Etiam  tu  taces,  quin  tu  ta- 


ASINARliii:    ACT.    I.    SC.    1.  165 

De.  Atquc  audiu'  etiam  ?    Li.  ecce.   De.  si  quid  tc  volam, 

nbi  eris? 
Li.  Ubicumqiie  libitum  fuerit  anirao  meo. 
Profecto  nemo  est,  quern  jam  dehinc  metuam,  mihi 
Ne  quid  nocere  possit :  cum  mihi  tua 

Oratione  omnem  animum  ostendisti  tuum.  100 

Quin  te  quoque  ipsum  facio  liaud  magni,  si  hoc  patro. 
Pergam  quo  occoepi,  atque  ibi  consilia  exordiar. 
De.  Audin'  tu  ?  apud  Archibulum  ego  ero  argentarium. 
Li.  Nempe  in  foro  ?     De.  ibi  :  si  quid  opus  fuerit.  Li.  me- 

minero. 

Lib.  Ecce  audio.  Dem.  Si  cupiam  te  facere  aliquid,  ubi  eris?  Lib.  Ubicum- 
que  placebit  meo  aniino :  certe  est  nemo  quern  timeam  nunc  dehinc  ne  possit  tnihi 
nocere  in  ulla  re :  quando  mihi  ostendisti  omnem  tuam  mentem  tuo  sermone:  si  per- 
petravero  id,  non  faciam  quoque  magni  te.  Pergam  quo  inslitiii,  atque  inibo  ibi 
concilia.  Dem,  Audisne  tu?  Ego  ero  apud  Archibulum  argentarium.  Lib. 
Nempe  in  foro?    Dem.  Ibi,  si  quid  opus  fuerit.    Lib.  Meminero.    Dem.  Najuit 


i ;  etiamne  ambulas?  De.  Atque  audin  etiam?  hi.  ecce.  deswnt'wl.^^.  Botliius 
edidit  :  Li.  Etiamne  ambulas?  De.  Atque  audi  etiam!  Li.  Ecce!  De.  Ubi 
eris,  si  quid  te  volam?  B.  1.  2.  De.  fiet  ne  ambula  Atque  audin  etiam;  HI.  1. 
fiet  ne?  ambula  Atque  audin  etiam  ;  Ven.  1.  Bon.  Ar^.  'd.  fiet :  ne  ambula.  At- 
que audi  etiam  ;  G.  Atque  audi  etiam.  B.  2.  si  quidem  te- — 97  B.  1.  lulntum  crit  ; 
fl\.  C.  PU.  libitum  er it ;  B.  2.  luhilum  animn  tuo  profecto  nemo  est.  Alii  inetri 
causa,  libitum  fuverit  ;  fit  sic  edidit  Both. — 98  Quern  jam  B.  2.  C. — 99  H.  2. 
HI.  Pll.  mihi  possit  cum  tua  oratione.  — 100   Omnem  a.  o.  tuum  B.  1.2.  Hi.  V' eii. 

1.  Bon.  al.— 101  B.  1.  HI.  I.  Ven.  Bon.  faciam.    B.  1.  si  hoc  pot  ero 102  H.  2. 

quo  capi,  a.  i.  exordiar  consilia. — 103  Archibulum  B.  2. — 104  De.  N.  i.f.  Li. 

NOTiE 

ces.'     Gniteriis,  Ei,  ei,  ne  ambula,  id  fenori  occnpabant,  emebant,  vende- 

est,  I,  1,  ne  ambula.     Increpat  seni-  bant,  aiictlnnem  et  omnia  negotia  ex- 

lem    tarditatem  ;    •ambulare'    eniin  ercebant,  deque  bis  omnibus  rationes 

est  feiine  remisse  euntis,  '  ire  '   est  conficiebant.      Ex   eoruni   scriptura 

contento  cursu  peigentis.  nascebatur  obligatio omnium  sine  sti- 

103  ^r»e«(a)'j«m]  Cujacius  officium  palatione.     Usura    els   debentur  ex. 

argentarioium  sic   describit :    '  Fuit  sola  praescriptione  ;  etqnidem  besses 

dim   in   civitatibns  certum   corpus,  eorum  munia,  qiue  varia  sunt,  variis 

sive  (ru(7T7jjua  argentariorurn,  quorum  qnoque  appellationibus  designantur; 

erat  publicum  officium  :    tabernas  et  nam  et  niensarii  dicuntur,  et  mensu- 

mensas  cum  a;re  in  foro  positas  babe-  larii ;   et  nummiilarii,  et  argentarii, 

bant.     Apud  mensas  pecuniae  depo-  et  argentariae  mensse  exercitores,  et 

nebantiir,    permutabantur,  emeban-  apyvpoTrpdrai,  sive  argenti  distractores, 

tnr,  vendebantur.     Quod  est  Latine  collybistaB,     cermatistee,    coactores, 

cambire,  Giaece  avTa/xei&effTai.     Per  sive coUectarii.' 
eos  pleriqne  pecuniam  credebant,  et  104  Si  quid  CPUs']  Est  formula  of- 


166  M.    ACCII    PLAUTI 

De.  Non  esse  servus  pejor  hoc  quisquam  potest,  105 

Nee  magis  versutus,  nee  quo  ab  caveas  a^grius. 

Eidem  homini,  si  quid  recte  curatum  velis, 

Mandes  :  moriri  sese  misere  mavolet, 

Quam  non  perfectum  reddat  quod  promiserit. 

Nam  ego  illud  argentum  tam  para  turn  filio  110 

Scio  esse,  quam  me  hunc  scipionem  contui. 

Sed  quid  ego  cesso  ire  ad  forum,  quod  inceperam? 

(Ibo,)  atque  ibi  manebo  apud  argentarium. 

esse  servus  ullus  nequior  hoc,  nee  versutior,  nee  a  quo  difficilius  caveas.  Si  oples 
aliquid  procurari,  manda  id  illi.  Mallet  sese  perire  misere,  quam  uon  reddat  ahso' 
latum  quod  poUicitus  sit.  Nam  ego  certo  st'o  illud  argentum  tam  paratum  filio, 
quam  me  conspicere  hunc  baculum  quern  teneo  in  manu.  Sed  quid  ego  cessopergere 
ad  forum  quod  institueram  ?    Ibo,  et  manebo  ibi  apud  trapezitam. 


ibi:  s.q.o.f.  De.  metnenlo  Non  esse  B.  2.  Be.  N.i.f.  Li.  ibi:  s.  q.  o.f.  De. 
meminero  Non  esse  B.  1.  B.  2.  a  ni.  sec.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  N.  i.  forum  G.  et 
Both,  ihi  deest  in  G.  — 105  Non  e.  servos  B.  1.  hoc  pejor  B.  2.  Lgg.— lOG  Non 
m.  vorsutus  B.  2.  egrius  C. — 111  Li.  Scio  esse  B.  1.  scipionem  hunc  HI.  conili  C. 
a  ni.  pp.— 112  Li.  Sed  quid  Ven.  1.  Si  ego  quid  HI.  1.  B.  1.  quo  inceperam  G. 
et  Both.  1.  2.  quod  inca'peram  C.  quod  inceperam  PH.  B.  1.  2.  HI.  1.2.  Ven.  1. 
Bon.— 113  Jho  deest  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  Pil.  sex,  C.  G.  M.  H.  Lgg. 

NOT;E 

ferenda;  ac  spondeudac  operae.  Cice-  tns  si  quid  opus  esset.'  Quo  et  allu- 
10  :  '  Eral  enim,  si  meministi,  in  con-  dit  Maitialis  :  'Si  quis  opus  fuerit, 
sulatiis  petitione  per  te  uiihi  poUici-      scis  nie  non  esse  roganduin.' 


ACTUS  PRIMI  SCENA  SECUNDA. 

ARGYRIPPUS. 

SicciNE  hoc  fit?  foras  eedibus  me  cjici? 
Promerenti  optume  hoccine  pretii  redditur? 
Bene  merenti  mala  es,  male  merenti  bona  es. 

Arc.  Ilane  vera  mecum  agitur?  Itane  ego  ejiciar  ex  adibus?    Hacne  gratia 
refertur  bene  merito?    Es  mala  bene  merito ;  es  bona  male  merito.     At  es  mala 


1  Siccine  hoc  Jit  foris  Lgg.  S.  k.  fit  foras  B.  1.     Hiccine  k.  fit  foras  Bon.— 


ASINARI^    ACT.    I.    SO.    2. 


167 


At  malo  cum  tuo:  nam  jam  ex  hoc  loco 

Ibo  ego  ad  tresviros,  vestraque  ibi  nomina  5 

Faxo  erunt :  capitis  te  perdam  ego  et  filiam, 

Perlecebrae,  pernicies,  adolescentum  exitium. 

Nam  mare  baud  est  mare,  vos  mare  acerrimum. 

Nam  in  mari  repperi,  hie  elavi  bonis. 

Ingrata  atque  irrita  esse  omnia  intellego,  10 

Quae  dedi,  et  quod  benefeci :  at  posthac  tibi, 

Male  quod  potero  facere,  faciam,  meritoque  id  faciam  tuo. 

cum  tuo  damno.  Etenim  nunc  ex  hoc  loco  ego  pergam  ad  trestb-os,  et  faciam  ut  ves- 
tra  nomina  sint  ibi  scripta  inter  nomina  reornm  :  ego  te  accumbn  crimine  cajii- 
tali,  et  perdam  et  te  et  natam  Pliilenittm,  pellices,  labes,  exitium  juventulis.  Nam 
pelagus  non  est  lam  pelagus,  quam  vos  estis  pelagusprofundum.  Nam  inveni  in  pe- 
lago  dicitias,  hie  feci  naufragium.  Animadverto  universa  miinera  qua  dedi,  et 
beneficia  quce  contuli,  cullata  ingratis,  et  perdita  :  serf  deinceps  tibi  faciam  id  quod 
potero  facere  male,  et  prcestabo  id  tuo  merito.     Ego  per  Pollucem  te  rcdigam  eo 


A  At  malo  tuo  Lgg.  PI.  5.  et  PI.  3.  a  ni.  pr. — 5  B.  1.  rostra;  HI.  nostraq;. 
— 6  Faxo  erunt  capitis :  te,  ^c.  Bon. — 7  Perlecebris,  perniciis  al.  ap.  Paieiini 
contra  codd.  Pellecebra  B.  1.  HI.  1.  vnitties,  sive  pernuties,  aut  permities  C 

et  Pll.  obsciira  enim  scriptura  est.  adolescenlium  B.  1.  2.  HI.  1.  G.  H.  M. 
'  quo  recepto  in  ordinem,  deletoque  verbo  exitium,  habemiis  Creticum  ver- 
snm,  qnaies  sunt  vicini.'  Both. — 8  B.  1.  HI.  1.  hand  mare  est.  Lgg.  acerrU' 
mum. — 9  B.  1.  hie  ccelavi ;  B.  2.  hie  celavi. — 10  Both,  inrataesse, — 11  Ven.  I. 


NOTiE 


4  At  malo  cum  tuo]  Phrasis  obvia 
lis  qui  denuntiarent  alicni  non  latii- 
ros  impnne  quae  perpetrarent :  quasi 
dicat,  sed  non  impune  feres. 

Ex  hoc  loco]  E  vestigio. 

5  Ibo  ego  ad  tresviros]  Erant  pcense 
constitutae  in  meretrices  et  lenas  ali- 
quaE,  ut  patet  ex  hoc  loco,  quarum 
arbitri  erant  tresviri,  de  qnibus  su- 
pra:  quod  et  hoc  patet  True.  iv.  2. 
'  Adversum  legem  accepisti  a  pluri- 
mis  pecuniam.' 

Vestraque  ibi  nomina]  Moris  erat, 
ut  qui  alium  deferret  ad  judieem, 
antea  rei  nomen  apud  ipsum  judieem 
scriberet. 

7  Perlecehrce]  'Pellices;'  undo  in 
quibusdam  exemplaribus  est  pellece- 
brcc,  a  '  per  '  et '  illecebrae  ;'  pellices, 
a 'per '  et '  illices.'     Festus:  '  Pelli- 


cere  est  in  fraudem  sensim  perdnce- 
re.'  '  Peliicere  '  est  a  '  lacio,'  et  '  la- 
cio  '  a  '  lax,'  id  est,  fraus. 

8  Vos  mare]  Horatins  :  '  fretis  acri- 
or  Adriae.'  Idem  :  '  Ah  miser.  Quan- 
ta laboras  in  Charybdi ! '  Cicero  : 
'  Syrtis'  patrimonii,  el  '  Charbydis  ' 
bonorum. 

9  In  mari]  In  mercatura  facienda. 
Elavi   bonis]    Ellipsis,    me,   id  est, 

'  Nihil  mihi  reiiqui  factum  est.'  '  E- 
iuere'  est  decoquere  siibstantiam. 
InSticho:  '  Eiuamus  hodie  peregrina 
omnia:'  id  est,  absumamus,  liguria- 
mns.  '  Eiuere '  dicebantnr  qui  in 
balneis  in  qnibus  erant  stabula  ne- 
quitiae  et  voluptatum,  divitias  pro- 
fundebant.  Hie  de  tempestate  in- 
telligi  vult. 


108  M.    ACCII    PLAUTI 

Ego  pol  te  rcdigam  eodem  unde  orta  es,  ad  egestatis  ter- 

minos. 
Ego  edepol  te  faciam,  ut  quae  sis  nunc,  et  quae  fueris,  scias. 
Quae   priusquam   istam  adii,   atque    amans    ego   animuni 

meum  isti  dedi,  15 

Sordido  vitara  oblectabas  pane,  in  pannis,  inopia. 
Atque  ea  si  erant,  magnas  habebas  omnibus  Dis  gratias. 
Eadem  nunc,  quom  est  melius,  me,  cujus  opera  est,  ignoras, 

mala. 
Reddam  ego  te  ex  fera,  fame  mansuetem,  me  specta  modo  ! 
Nam  isti  quod  succenseam  ipsi,  nihil  est :  nihil  quicquara 

meret.  '  20 

Tuo  facit  jussu,  tuo  imperio  paret :  mater  tu,  eadem  hera  es 
Te  ego  ulciscar,  te  ego  ut  digna  es,  perdam,  atque  ut  de  me 

meres. 
At  scelesta  viden'  ut  ne  id  quidem  me  dignum  esse  existu- 

mat, 

unde  es  orta,  nempe  ad  ultimos  terminos  inopia.  Ego  per  Pollucem  duho  operam  Ht 
scias  qua  sis  nunc,  et  qua  fueris:  anlequnm  ego  adii  istmn,  atque  adject  meum 
mentem  isti,  tnlembas  vitam  pane  atro,  pannis  laceiis  iuduia.  pra  rgeslufe,  et  si 
erant  ilia,  habebas  inagnus  gratias  omnibus  Diis.  Nunc  ex  quo  es  facta  fnluna- 
tior,  ipsa  mei  oblivisceris,  beneftcio  cujus  tibi  sunt  omnia.  (J  nequam,  ego  efficiam 
ut  sis  ex  feroci  lenis  fame.  Aspice  me  modo  ;  nam  non  est  cur  irascar  isli  ipsi 
I'hileuio.  Nihil  meretur,  fecit  tuo  mandatu,  nbsequilur  luo  imperio.  Tu  es  mater 
et  eadem  doniina.  Ego  ulciscar  te,  ego  perdam  te  ut  es  digna,  et  ut  mereris  de  me. 
Sed  ridesne  ut  nefaria  ne  putat  quidem  me  esse  dignum  quern  conceniat,  cum  quo 


Bon.  benefici.  C.  ac  p.  tibi ;  Pll.  Lgg.  B.  1.  2.  HI.  1.  2.  at  p.  tibi.— 13  Lgg. 
Edepol  ego  te  in  egestatis  termino. — 14  HI.  1.  edepol  faciam.  B.  1.  nunc  quai 
fueris;  Lgg.  nunc  et  fueris.— 15  Cod.  Bartli.  G.  et  HI.  1.  atque  aniens  ego  } 
vac.  amans  deest  M.— 16  B.  1.  HI.  1.  in  panis ;  sic  etiaiii  PI.  1.  2.  3.  4.  G.  et 
in  panis  K.  2.  Sordide  Both.  1.  operariim  vilio  ;  ita  taiiien  est  in  G.  inpanis 
INI.  et  Both,  et  sic  legendiim  monet  J.  Lips.  Antiqi).  Lectf.  v.  15. — 18  B.  1. 
quovis  opera  est. — 19  B.  2.  ego  te,  sputio  lelicto.     Pll.  2.  5.  C.  PI.  4.  a  m. 

pr.  Venet.  1.  mansuttam ;  codd.  Burtli.  Pll.  1.  3.  6.  Lgg.  M.  H.  G.  mansue' 
tern;  Bon.  mausuem.—20  Nam  i.  quid  B.  1.2.  HI.  C.  Pli.  Ven.l.  Bon.  Lacnna 
est  ante  succenseam  in  B.  2.  ipsi  n.  est  B.  1. — 21   B.  1.  2.   tui  imperio.    Lgg. 

NOT/E 

W  Sordido  ...  pane'}    Panem  ilium  veste  carentem. 
caniniim  appellat  Jiivenalis:  •  Etfar-  18  fgnoras]   Siiniilas  me  tibi  esse 

ris  sordes  niordere  canini.'     Teren-  ignotnm. 
tins  appellat  •  panem  atrnm.'  19  Mansuetem}  Virgil.  '  manus  pa- 

/«  pnnnfs]  Nonnulli  legnnt  ni/)annis,  tientem:'  quasi  dicaf,  assiietuni   ma- 

\ino  verbo  ;  vocat  aiiteni  '  inpannem,'  nui. 


ASINARI/E    ACT.    I.    SC.   3.  1G9 

Quern  acleat,  quern  colloquatur,  cuique  irato  supplicet : 
Atque  eccam  illecebra  exit  tandem  ;  opinor  hie  ante  ostium 
Meo  modo  loquar  qua3  volam,  quoniam  intus  non  licitum 
est  mihi.  26 

sermnnem  instituat,  et  cui  se  prahent  supplicent  irato.  Alque  ecce  ilia  insidiosu 
prodit  tandem:  arhitror  fore  ut  verba  faciain  hie  ante  januam  nrbilratu  meo  quae 
oplem,  quoniam  mihi  non  licet  facere  in  adibus. 


era  cs. — 22  Te  ego  pol  ulciscar  B.  1. — 23  At  s.  videm  B.  2. — 24  C.  conlocaiur. 
— 25  B.  1.2.  operiar  hie  ante  host  ium  ;  Ven.l.  exiit ;  HI.  1.  exit:  tandem  opi^ 
nor,  if  c.  Ven.  1.  Bon.  host  ium ;  BoXh.  hue  ante  ostium, — 20  Voc.  quce  volum 
desunt  in  PI.  I.  quw  volim  quaedam  vett. 

NOTiE 

26  Meo  modo]  Meo  arhitratu. 


ACTUS  PRIMl  SCENA  TERTIA. 

CLRiERETA,    ARGYRIPPUS. 

Unumquodque  istoium  verbum  nummis  Philippeis  aureis 

Non  potest  auferre  hinc  a  me,  si  quis  emtor  venerit. 

Nee  recte  qu£e  tu  in  nos  dicis,  auruni  atque  argentum  me- 

rura  'st, 
Fixus  hie  apud  nos  est  animus  tuus  clavo  Cupidinis. 

Cl.  Si  quis  mercator  venerit  et  voluerit  emere  a  me,  totidem  numeratis  au- 
reis Philippeis  singula  ista  verba  qiiaa  a  te  dicta  sunt,  o  Argyiippe  !  7ioji  atiferat. 
Ea  verba,  quce  tu  profers  adversnm  nos,  sunt  puruni  aurum  et  argentum.   Tiia  mens 

3  B.  2.  tu  inos  dicis,     B.  1.  2.  merum  est. — 4  Lgg.  nos  animus ;  Both.  «/ii- 

NOTiE 

1  Nummis  Philippeis]  Pliilippeoriim  regis  est  inscripta,  et  nonien. 
niinimonim  ciijusvis  nietalii  magniis  3  Nee  recte  qua  tu  in  nos  dicis]    Id 

irsiis  fiiit  apud  veteres,  etiam  Roma-  est,  qn»  in  nos  nialedicis. 
nos,  ad  Piauti  tempora.     Dicti  sunt         4    Clavo   Cupidinis]    Necessitatem 

Philippei  a  Piiilippo,  quod  in  altera  peccandi  notat  consnetudine    inoli- 

parte  esset  imago  Piiiiippi  Macedo-  tarn.     Horalius  •  jugum  ai-nenni' ap- 

num  regis  iinpressa,  nt  nos  jam  Ludo-  pellat :  'Sic  visum  Veneri,  cui  placet 

vicos  habenius,  quia  imago  Ludovici  impares  Formas  atque    animos   sub 

regis,  ant  Carolos,  quia  Caroli  item  juga  aenea  Saevo  mittere  cum  joco.' 


170  M.   ACCII    PLAUTI 

Remigio  veloque  quantum  poteris,  festina  et  fuge.  5 

Quam  magis  te  in  altum  capessis,  tarn  asstus  te  in  portum 

refert. 
Ar.  Ego  pol  istum  poititorera  privabo  portorio. 
Ego  te  dehinc,  ut  merita  es  de  me  et  mea  re,  tractare  exe- 

quar : 
Quom  tu  me,  ut  raeritus  sum,  non  tractas,  quae  ejicis  domo. 
Cl.  Magis  istuc  percipimus  lingua  dici,  quam  factis  fore. 
Ar.  Solus  solitudine  ego  ted  atque  ab  egestate  abstuli :  11 
Solus  si  ductem,  referre  gratiam  nunquam  potes. 
Cl.  Solus  ductato,  si  semper  solus  quae  poscara  dabis. 
Semper  tibi  promissum  habeto  hac  lege,  dumsuperes  datis. 

est  hie  defixa  apud  nos  clavo  amoris.  Propera  etfuge  quantum  valehis  remis  velisque, 
quo  magis  proveheris  iti  altum,  eo  magis  cBstus  te  refert  in  portum.  Arc.  Ego 
per  Pollucem  non  dabo  portorium  isti  portitori.  Ego  pergam  tecum  agere  deinceps, 
ut  mereris  de  me  et  meis  rebus.  Quandoquidem  tu  non  agis  mecum  sicut  sum  me- 
ritus,  qua  ejicis  ex  cedibus.  Cl.  Sci7nus  te  proferre  illud  magis  ore  quam  pectore. 
Arc.  Ego  unus  te  vindicavi  ab  solitudine  et  innpia.  Si  te  linbeani  units  nequis 
unquam  rependerc  grates.  Cl.  Habehis  unus,  si  prcebeas  unus  semper  qua  a  te 
petam.     Habe  semper  id  quod  tibi  polliceor  ea  conditione,  ut  vincas  alios  muneribus. 


mus  tuos  clavo  est. — 5  HI.  poteris,  sed  corr.  potes.  B.  1.  festina  fuge. — 6  Non- 
nulli  codd.  capsis;  C  Pll.  capessis.  Lgg.  te  portum;  PI.  1.  te  in  portum 
ferat ;  et  a  m.  sec.  refert. — 7  Both,  in  ed.  sec.  conj.  Edepol. . ,  .prit:  ego  por- 
torio.— 8  B.  1.  de  me:  et  mea  re. — 9  Quo7iia7n  tu  me  B.  2.  HI.  Quoniatn  tu  me 
mcritus  ut  sum  B.  1.  qua  eicis  C.  G.  H.  qua  ejicias  Both. — 11  B.  I.  2.  HI.  Pll. 
t;  atque. — 13  Ms.  Barth.  poscat,  ipso  piobante  Advss.  viii.  9. — 14  B.  1.  ha- 

NOTyE 

5  Remigio  veloque'\  Synonymiim  J?s<ms]  Motiis  crescentis  decres- 
proverbiiim,  '  remis  velisque.'  Et  centisque  maris,  quia  est  instar  fer- 
apud  Ciceronem,  '  ventis  reniisqne,'  ventis. 

id  est,  snmma  velocitate,     Horatius:  7  Portitorem']    Ciceroni,  'pnblica- 

'  navibus   atque  Quadrigis    petimus  luis,'  un  traitant. 

bene  vivere.'     Cicero:  '  velis  equis-  Portorio]  Cic.  '  Vectigal  quod  ex- 

que  decertare.'  igit   publicanus  ;'  la  taille.     Hie  est 

6  Quam  ?nagis]  Particula  cui  re-  pretium  vecturEe  in  aqnis,  et  dicitur 
spondere  debet  '  tarn  magis.'    Igitur  Grapce  <p6pfTpov,  vavXuv. 

est  ellipsis  'magis'  inter    'tarn'  et  8  Tractare  exequar]  Pergam  tecum 

'  apstus  ;'  *  tam  majjis  aestus.'  agere,  Je  te  traiterai  d  Vavenir. 

In  altum]  Id  est,  in  altum  mare,  en  12    Ductem]    Amatorium   vocabu- 

haute  mer,  en  pleine  mer.  lum.     Salluslius  tamen  ait,  '  ductare 

Capessis]   Nonius,  'inimittis,  pro-  exercitum.' 
vehis.' 


ASINARIiE    ACT.    I.    SC.   3.  171 

Ar.  Qui  modus  dandi  ?  nam  nunquam  tu  quidem  cxpleri 

potes.  15 

Modo  quod  accepisti,  baud  multo  post  aliquid  quod  poscas, 

paras. 
Cl.  Quid  modi  'st?  ductando,  araando,  nunquamne  expleri 

potes  ? 
Modo  remisisti,  continuo  jam  ut  remittam  ad  tc  rogas. 
Ar.  Dedi  equidem  quod  mecum  egisti.     Cl.  et  tibi  ego 

misi  mulierem. 
Par  pari  datum  hostimentu'st,  opera  pro  pecunia.  20 

Ar.  Male  agis  mecum.     Cl.  quid  me  accusas,  si  facio  offi- 

cium  meum  ? 
Nam  Deque  usquam  fictum,  neque  pictum,  neque  scriptum 

in  poematis, 

Arg.  Quis  est  finis  prcehendi?  Nunquam  enim  tu  potes  satiari.  Si  aliquid  acce- 
pisti, statim  quceris  quod  petas.  Cl.  Quis  est  modus?  Ductando,  amnndo,  nun- 
quam potes  satiari  ?  Misisti  modo,  statiinflagitas  ut  ad  te  remittam.  Arg.  Pra- 
bui  sane  id  quod  a  me  petivisti.  Cl.  Et  ego  tihi  misi  Philenium  ;  rcmensa  sum 
heneficium  heneficio ,  par  pari,  opera  pro  pecunia.  Aug.  Agis  male  mecum.  Cl. 
Quid  me  accusas,  sifungor  tneo  officio  ?  Nam  neque  ullo  in  loco  fictum  neque  ad- 
umbratum,  neque  Uteris  mandatum  in  carminibus,  ubi  leva,  quce  cupit  esse  bona, 


bcto:  hac,  &-C.—15  Quis  modus  M.  Qui  modust  Junt,  Argent.  3.  Both.  1.  dando 
Acidal.  et  Botli.  1. — 16  31odo  quidem  Bon.  et  al.  ap.  Pareiini ;  Modo  quom 
Junt,  Arg.  3.  Both.  Modo  quid  PI.  5.  Modo  quad  C.  M.  Fll.  1.  2.  3.  4.  6.  Lgg. 
B.  1.  2.  HI.  Ven.  1.  aiiquid  post  edd,  qnaedam  vett. — 17  Q.  modi  est  B.  1.  2. 
Qui  modest  G.  H.  Quid  modi  est  ductando  Both.  1.  2.  Pro  ductando,  nonnulli 
coiij.  ductandi ;  &\.  dando. — 19  B.  2.  mecum  quod  e.  Cl.  et  ego  tibi.  Ven.  1.  nisi 
mulierem. — 20  Nonnulli  codd.  hostimentum  est;  et  sic  Both. — 21.  22  Cl.  quid 
me  accusat . . .  nee  pictum  Ven.  1.  accusas? . . .  meum  Namque  neque  u. . , .  pictum 
neque  scriptum  B.  1.  Namque  nee  fictum  usquam  neque  dictum  neque  scriptum  HI. 
Namque  usquam  neque  dictum,  neque  scriptum  Pi.  1.  Namque  usquam  neque  pic- 
tum neque  scriptum  PI.  2.  Nam  usquam  neque  p.  neque  s.  PI.  3.  Namque  usquam 
neque  p.  n.  scr.  PI.  4.  officium  meum  Neque  pictum  neque  fictum  neque  sc.  usquam 
in  p.  est  Pll.  5.  6.  at  PI.  1.  in  marg.  nee  fictum;  PI.  3.  4.  in  niaigine,  neque 

NOTiE 

20  Par  pari]  Proverbialis  formula,  inennt  ;  et  hostia  victima  est,  quia  ea 

'  Tu   dedisti   pecuniam,   ego  Phile-  Dii  hostiantur,  id  est,  eequi  et  propitii 

niuni.'  fiunt.' 

Hostimentu'st]  Festus  :  '  Est  bene-  Opera  pro  pecunia]  Labor  pro  niag- 

ficii  pensatio  ;    red'iiostire  est,  gra-  nitudine  mercedis.     On  vous  en  donne 

tiam  referre;  nam  et  hostire  pro  a;-  pour  votre  argent.    '  Da  operam  '  sig- 

quare  posuerunt.'     Nonius:  'Host!-  nificat,  audi,  auscnlta ;  quasi  dicat, 

nientum  est  ifiijuamentum ;  unde  hos-  'collabora  mecum,'  in  dicendo,  '  ue 

tes  dicti,  qui  ex  acqua  causa  pugnam  turba.* 


172  M.    ACCII    FLAUTI 

Ubi  lena  bene  agat  cum  quiquam  amantc,  quas  frugi  esse 

volt. 
Ar.  Mihi  qnidem  te  parcere  aequum  est  tandem,  ut  tibi 

diirem  diu. 
Cl.  Non  tu  scis,  quae  amanti  parcet,  eadem  sibi  parcet 

parum.  25 

Quasi  piscis,  itidem  est  amator  lenae,  nequam  est,  nisi  re- 

cens. 
Is  habet  succum,  is  suavitatem  :  eum  quovis  pacto  con- 

dias ; 
Vel  patinariura  vel  assum  ;  verses  quo  pacto  lubet. 
Is  dare  volt,  is  se  aliquid  posci :  nam  ubi  dc  pleno  promitur, 
Neque  ille  scit  quid  det,  quid  damni  faciat  :  illi  rei  studet : 
Volt  placere  sese  arnicas,  volt  mihi,  volt  pedissequas,       31 
Volt  famulis,  volt  etiam  ancillis  :  et  quoquc  catulo  meo 
Subblanditur  novus  amator,  se  ut  quom  videat,  gaudeat. 
Vera  dico  :     ad  suum  quemque  hominem   quaestum  esse 

aequum  est  callidum. 
Ar.  Pcrdidici  isthasc  esse  vera,  damno  cum  raagno  meo.  35 

agat  bene  cum  quoquam  amatore.  Arg.  Demum  est  profecto  par  te  mecum  agere 
indiilgentius,  ut  tibi  durem  diu,  Cl.  Ignoras  earn  lenam  qua;  indulget  amanti 
eandcm  parum  siln  indulgere?  Amator  lence  est  similis  pisci,  est  nequam,  nisi  sit 
recens  ecliicliis  aqna.  Js  habet  succum,  is  suavitatem  :  quovis  pacto  cum  condias ; 
site  in  patina  coctum,  sice  tostum,  amatorem  verses  quomodo  roles.  Ille  vuU  dare 
munera,  ille.  vult  ut  a  se  petatur  aliquid.  Nam  quando  deproinitur  de  divite,  nescit 
neque  quid  det,  neque  quamjacturam  faciat,  incumbit  in  earn,  I'em  tinam :  oplat  pla- 
cere amicte,  vult  mihi  placere,  vult  placere  pedissequce,  rult  placere  servis,  vult 
placere  etiam  ancillis.  Novus  amator  blanditur  etiam  meo  catulo,  ut  quando  catii- 
Ins  liinatorem  videat,  gestiat.  Dico  vera:  par  est  quemque  hominem  esse astutum 
ad  suas  utilitates.    Arg.  Didici  hccc  esse  vera  cum  meo  magno  damno.     Cl.  Per 


fictum.  Both,  edidir,  Nam  neque  fictum  usquam,  neque  pictum,  nee  scriptum. — 
24  Lgg.  aquomst  tandem. — 26  Lgg.  itidemst. — 27  Is  habet  sucum  Lgg.  Mox, 
Acidal.  distint;iiit,  condias  Vel  patinarium,  vel  assum  verses. — 28  B.  1.  vorses. — 
29  B.  1.  HI.  1.  ipse  aliquid.  H.  nam  tibi;  Ms.  Barth.  qiiem  citat  Advers. 
VIII.  9.  nam  ibi;  et  sic  Both.  1.  2.— 30  B.  1.  et  Hi.  1.  qui  id  det.—il  C.  arnica. 

Tertiiirii  volt  forte  oniissnm  est  in  ed.  Ernest.     Lgg.  pedisseque 32  Grnt. 

\egii, etiam  ancillis  et  coquo,et  catulo  meo;  Lgg.  volt  ancillis,  et  quo  que ;  CPU.  1. 

NOT.E 

23  Qu(B  frugi  esse  voW]    Quae  suis      tnr  ne  nimis  petat  ab  amatore  sno. 
ntilitatibiis  consnlit.  34  Ad  suum  qiiastum  esse  callidum'] 

24  Durem  diu"]  Inter  trita  adagia.        Item  paroemia  qnani  nos   veinaciilo 

25  Qua:  amanti  parcet]  Quje   vere-      nostro  reddimus,  t7r!Cs'o«6/Je /)a*. 


ASINARIiE    ACT.    I.    SC.    3.  173 

Cl.  Si  ecastor  nunc  habeas  quod  des,  alia  verba  perhibeas: 
Nunc  quia  nihil  habes,  maledictis  te  earn  ductare  postulas. 
Ar.  Non  meum  est.     Cl.  nee  meum  quidem  edepol,  ad  te 

ut  mittam  gratiis. 
Verum  aetatis  atque  honoris  gratia  hoc  fiet  tui : 
Quia  nobis  lucro  fuisti  potius,  quam  decori  tibi.  40 

Si  mihi  dantur  duo  talenta  argenti  numerata  in  manum, 
Hanc  tibi  noctem  honoris  causa  gratiis  dono  dabo. 
Ar.  Quid,  si  non  est  ?     Cl.  tibi  non  esse  credam  ;  ilia  alio 

ibit  tamen. 
Ar.  Ubi  illaec  quae  dedi  ante  ?     Cl.  abusa  :  nam  si  ea  du- 

rarent  raihi, 
Mulier  mitteretur  ad  te  :  nunquam  quicquam  poscerem.  45 
Diem,   aquam,  solem,  lunam,  noctem,  haec  argento  non 

emo  : 
Castera  quaeque  voluraus  uti,  Graeca  mercamur  fide. 
Quom  a  pistore  panem  petimus,  vinum  ex  oenopolio. 


ccdein  Cantoris,  si  habeas  jam  quod  des,  dicas  alia  verba  ;  nunc  quia  niliil  habes,  vis 
ductare  amicam  pro  maledictis.  Arc.  Non  est  mens  mos.  Cl.  Nee  mens  mos, 
per  adem  Pollucis,  wt  ad  te  mittam  Phileiiiiini  sine  mercede.  Sed  hoc  fiet  causa 
tucE  atatis  et  honoris,  quoniam  nobis  fuisti  lucro  potius  quam  honori  tibi.  Tibi  do- 
nabo  si»e  mtrcede  hanc  noctem  honoris  gtatia,  si  mihi  numerentur  in  manum  duo 
tnlenta  urgenti,  i)ra£>iiinte  [tecuma.  Arc  Quid  si  non  est  pecunia.  ^  Cl.  Credam 
tibi  non  esse,  tamen  ilia  alio  ibit.  Arc.  Ubi  sunt  ilia  qua  dedi  antea?  Cl.  Usu 
consumta  sunt:  nam  si  ilia  durarent,  mulier  mitteretur  ad  te,  a  te postularem  ni- 
hil. Non  emo  hac  pecunia,  diem,  aquam,  solem,  lunam,  noctem.  Emimus,  prce- 
sente  pecunia,  cetera  quibus  volumus  uti :  quando  petimus  panem  a  pistore,  vinum 


2.  3.  4.  6.  quoque. — 34  Lgg.  aquomst. — 36  Sic  ecastor  B.  1.  Ven.  1.  quod  dies 
B.  1.  prohibeas  B.  1.  2.  HI.  1.  G.  H.  M.  Ms.  Bavih.  PH.  Ven.  1.  iinde  Barth. 
conj.  prahibeas. — 37  HI.  Pll.  1.  2.6.  Ven.  1.  tu  earn;  Lgg.  meam.  J.  Gul. 
ductare  meam  postulas. — 38  C.  Pll.  Ven.  1.  Bon.  gratis.  Voc.  edepol  deest  in 
Lgg. — 41  Si  mihi  dederis  G.  dantur  deest  in  Pll.  sex,  et  B.  1.— 42  HI.  1.  et 
Lgg.  gratis  dono. — 43  B.  1.  credam  ilia:  alio;  Lgg.  et  Bon.  credam  ilium  alio. 
— 44  Ven.  1.  nam  si  durarent. — 45  HI.  1.  in  marg.  et  Junt.  nee  te  quicquam. — 
47   Catera  qua  vol.  Lgg.  C.  Pll.  B.  1.  H.  1.  Ven.  1.  Bon.— 48  C.  a  m.  pr.  ex 

NOTiE 

47  Gra'cafide]  Flnxac  fuernnt  olini  quia  fingitur  scena  hnjus  Comoediae 

admoduin  fidei  Graeci  :  idcirco  Gi2e-  esse  apud  Giaecos.    Unde  Aiisonins  : 

ens  Gripco  non  fidebat,  nisi  piassenti  *  Nobiscum  invenias  KaTevanria,  si  li- 

et  numerata  pecunia  :  tamen  id  dici-  bet  uti  non  Porua,  sed  Grceca  fide.' 
tur  a  Plaulo  in  landeni  fidei  Greecee, 


174  M.    ACCII    PLAUTI 

Si  aes  habent,  dant  mercem  :  eadem  nos  disciplina  utimur, 
Semper  oculatas  nostrae  sunt  manus,  credunt  quod  vident. 
Vetus  est,  Nihili  cocio  est :  scis  cujus  ?  non  dico  amplius.  51 
Ar.  Aliam  nunc  mihi  orationem  despoliato  praedicas  : 
Longe  aliam,  inquam,  prsebes  nunc  atque  olim,  cum  da- 
bam  : 
Aliam  atque  olim  cum  illiciebas  me  ad  te  blande  ac  bene- 

dice : 
Tum  mihi  aedes  quoque  arridebant,  cum  ad  te  veniebam, 
tuae.  55 

Me  unice  unum  ex  omnibus  te,  atque  illam  amare,  aiebas 
mihi. 

ex  annpoUo,  dant  mercem,  si  argenttim  illis  dafur ;  vos  utimur  eadem  ratione  ogrndi. 
Nosires  manus  sunt  semper  oculatce,  credunt  quod  vident.  Est  vetus  (lictuni,  Tar- 
dus dator  est  nihili  facieiidiis  :  scis  cujus  lei  datorem  intelligo,  non  dico  ampli- 
us. Arc.  Apud  me  habes  nunc  alium  svrmonem  postquam  sum  despoliatus  ;  liabes, 
inquam,  longe  alium  nunc  quam  quondam  quando  dabam,  aliutn  quam  alias  quando 
me  pclliciebus  ad  te  blandis  ac  bonis  verbis :  tum  tttce  cedes  mild  arridebant  quoque. 
Quando  veniebam  ad  te,  mihi  dicebas,  te  me  amare  unice  unum  ex  cunctis,  et  illam 


cepolio ;  quadam  edd.  vett.  ex  hermopolio. — 49  B.  1.  dant  mercedem. — 50  Sem- 
per occulatce  sunt  inanus  nostra  HI.  1.  iS.  occultatcc  sunt  m.n.  B.  1.  S.  occulatce 
7nanus  sunt  nostra  C.  Semper  oculatce  sunt  m,  n.  G.  et  Pll.  tnanus  sunt  nostra 
Lgg.  et  Both.  1.  2.— 51.  52  V.  e.  mihi  nihili  coaclio  est.  scis  quovis!  Non  dico 
amplius.  Ar.  Aliain .  .  .  predicas  B.  1.  sic  HI.  1.  nisi  qnod  lial)et  cujus  et  di- 
spoliato  ;  C.  nihil  coactio  est.  scis  cuju  ?  non,  Sfc.  PI.  1.  V.  e.  inihi  nichili  cohac- 
tio  scius  coins  non,  Sfc.  Pll.  2.  4.  V.  e.  mihi.  nihili  coactio  est  scis  cujus?  non,  SfC. 
AI.  Cotio,  cauiio,  cocio.     Lgg.  Aliam  mihi  nunc. — 54  Lgg.  me  blande,  omissis 

NOT^ 

51   Nihili  cocio]  Pendet  luijiis  ada-  gneurs.     '  Arilator  '  sive  '  arrilator  ' 

gii  vis  ab  iis  qiise  antecedunt  et  sub-  est  qui  ana  data  eniturit,  et  praesente 

sequnntur.       Sic    aiitem    Muretus  :  caret  pecunia.  A'cunctaudo,' 'cunc- 

'  quasi  dicat  lena  :  Vetus  dictum  es-  tio,'  hoc  a  '  cuclio  '  veteii,  unde  per 

se,  Nihili  cautionem  sive  syngrapham  alias  aliasque  niutationes  fit  'cocio 

aut  chirographum,   niultoqiie  tutius  cocionis.'     Alii  legunt  Nihili  coactio, 

ac  cautius  agere  eos,  qui  iiumeratam  id  est,  Nihili  facie  pecuniam,  ad  quam 

pecuniam  sibi  in  uianum  dari  volunt.'  solvendara  aliquis  cogendus  est.    Alii 

Cocio   pro  '  cautio  : '    ut    '  aula  '  pro  cocio,  a' coquo  :' quasi  dicat :  Si  nihil 

'  olla.'     Glossaria,  ;U6Toi3oA7)  est  cocio;  habemus  quo  vescanuir,  non  indige- 

fierdlioXos  et  fierdiroAos,  Dardanarius,  nius  ad  coquenduui  et  condlendum. 
cociutor,arillator.  Festus :  •  Coctiones  51  Scis  cujus]   Lambinus:  Si  cacus 

dicuntur  a  cunctatione,  quod  in  emen-  est :  *  Cocio  caecns,'  '  Cantor  caeciis ;' 

dis  vendeudisque  mercibus  taide  ve-  frustra  enini  cavet. 
niant  ad  justi  pretii  fineni.'  Bargui-         54  Benedice]  Adulationibus. 


ASINARI^    ACT.    I.    SC.   3.  J75 

Ubi  quid  dederam,  quasi  columbae  pulli  in  ore  amba3  mco 
Usque  eratis  :  meo  de  studio  studia  eraut  vostra  omnia. 
Usque  adhaerebatis,  quod  ego  jusseram,  quod  volueram, 
Faciebatis  ;  quod  nolebara  ac  vetueram,  de  industria        GO 
Fugiebatis,  neque  conari  id  facere  audebatis  prius. 
Nunc  neque  quid  velim,  neque  nolim,  facitis  niagni,  pes- 

suraae. 
Cl.  Non  tu  scis  ?  hie  noster  quaestus  aucupii  simillimu'st. 
Auceps  quando  concinnavit  aream,  offundit  cibum. 
Aves  assuescunt.     Necesse  est  facere  sumtum,  qui  quae- 

rit  lucrum.  65 

Saepe  edunt:  semel  si  captas  sunt,  rem  solvunt  aucupi : 
Itidem  hie  apud  nos  :  aedis  nobis  area  est,  auceps  sum  ego, 
Esca  est  meretrix,  lectus  illix  est,  araatores  aves  : 

Pliileiiinn),  Ubi  dederam  nonnihU,  utraque  pendebatis  semper  a  meo  ore,  quasi 
pulli  columbee.  Universa  vestra  studia  pendebant  a  meo  studio.  Semper  adhare- 
batis,  prastabatis  id,  quod  ego  mandaveram,  quod  volueram;  dcclinubatis,  data 
opera,  ea  qua  nolebam  ac  vetabam.  Neque  audebatis  conari  id  facere  autea  :  nunc 
neque  facitis  magni,  pessimce,  aut  quid  velim,  aut  quid  nolim.  Cl.  Tu  nescis.  Nos- 
trum lucrum  est  simillimum  aucupii :  quando  auceps  comparavil  aream,objicit  escam : 
aves  assuescunt.  Est  necesse  eum  qui  qucerit  qucestum,  facere  sumtum.  Ares  stepe 
edunt:  si  semel  sunt  captce,  resarciunt  sumtum  aucupis.  Idem  ecenit  apud  nos. 
Nostra!  cedes  sunt  area,  ego  sum  auceps,  meretrix  est  esca,  lectus  est  illicium,  ama- 


ad  te.  B.  1.  alque  benedice. — 56  Me  unicum  B.  1.  3Ie  unice  unicum  HI.  1. — 
58  1>.  I.  vestra.— 59  B.  1.  HI.  1.  quod  volueram  faciebatis. — 60  Quod  n.  ac  v. 
de  i.  fugiebatis  B.  1.  HI.  1.  nolebam  quod  vetueram  Lgg.  nolueram  ac  vetueram 
H.  nolebam  aut  vetueram  M.  et  HI.  1.  iinde  Both.  1.  2.  nolueram  aut  vetueram. 
— Cl  HI.  1.  audiebatis.—62  B.  1.  nee  nolim.  Ven.  1.  magni  pessime.—Gi  B.l. 
simillimus  est. — 04  Anceps  B.  1.  Bon.  con cinuit  aream  Lgg.  concinavit  C.  Pll. 
1.  2.  3.  e.  effundit  B.  1.   Hi.  1.  Ven.  1.  Bon — G6  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon. 

NOTiE 

57  Columba  pulli]    Columbae    non  fuit,  ne  dicam  profusus,  tam  benignns 

rostro  ad  pullos  suos  escam  deferunt,  adversus  subditos,  ut  Pater  Popiili 

sed  voratam  in  os  suorum  pnlloruni  niereretur  appellari.    Habiiit  et  illud 

regenint.  Currulionis  :  '  Qui  homo  mature  qnjp- 

65  Necesse  est  facere  sumtum,   qui  sivit  pecuniam,  Nisi  earn  mature  par- 

qucerit   lucruni]    Ludovicus   xii.    rex  sit,  mature  esurit.' 
Gallorum  hoc  semper  in  ore  habebat,         68    Illix    est]    Nonius:     'Illix  et 

et  quibusvis  inculcabat,  auctore  Ar-  illex  sic  discernuntur  :   ab  illiciendo 

naldo  Ferrono   Burdigal.   de    Rebus  fit  illix  ;  illex  vero  est  a  quo  lex  uon 

Gestis  Gallornni  lib.  in.     Ceterum,  servatur.' 
nullus   unquam   rex   tam  magnificus 


176  M.    ACCII    PLAUTI 

Bene  salutando  consuesciint,  compellando  blanditer, 
Osculando,  oratione  vinnula,  venustuia.  70 

Si  papillam  pertractavit,  baud  est  ab  re  aucupis. 
Savium  si  sumsit,  siiraere  eum  licet  sine  retibus. 
Haeccine  te  esse  oblitum,  in  ludo  qui  fuisti  taradiu  ? 
Ar.  Tua  ista  culpa  est,  quae  discipulum  semidoctum  abs 

te  amoves. 
Cl.  Kemeato  audacter ;   mercedem  si  eris  nactus  :  nunc 

abi.  75 

Ar.  Mane,  mane,  audi :  die  quid  me  a^quum  censes  pro 

ilia  tibi  dare, 
Annum  hunc  ne  cum  quiquam  alio  sit.     Cl.  tene?  viginli 

minas. 
Atque  ea  lege,  si  alius  ad  me  prius  attulcrit,  tu  vale. 
Ar.  At  ego:  est  etiam,  priusquam  abis,  quod  volo  loqui. 

Cl.  die  quod  lubet. 

torefi  sunt  aves :  consuescunt  salutando  bene,  compellando  blande,  osculando,  orati- 
one ilkcchrosa,  jucunda:  si  contreetacit  jtapillnm,  id  non  est  longe  ab  ojfuiu  aucu- 
pis: si  libavit  osculum,  licet  eum  sumere  sine  retihus.  Hoccine  te  esse  oblilum,  qui 
fuisti  tatndiu  in  ludo?  Arg.  Est  ista  tua  culpa,  qua-  amandas  n  te  discipulum 
seniiinstitutuin.  Cl.  Revertare  audacter,  si  eris  nactus  mercedem:  jam  abi. 
Arg.  Mane,  mane,  ausculta:  loquere  quid  putas  cequum  me  tibi  dare  pro  ilia,  ne 
sit  cum  quoquam  alio  per  aniinm.  Cl.  Nonne  vis  esse  tecum,  1  viginti  minns  com. 
para,  et  ea  cojidilione,  ut  si  alius  ad  me  ntlulcril  prius,  tu  vale.  Arg.  At  est  ad- 
huc  aliquod  quod  ego  volo  tibi  dicere,  priusquam  abis.     Cl.  Loquere  quod  placet. 


si  sunt  captce. — 67  Ititidem  C.  ego  sum  B.  1.— 08  C.  inlex  est. — 70  Oscullando 
PI.  3.  nt  corr.  Acidal.  Auscultando  Both.  1.2.  venula  H.  vinula  HI.  1.  PI.  4. 
G.  M.  Bon.  Med.  2.  Jnnt.  Arg.  3.  vinnula  atque  venustula  B.  L  et  Ms.  Sam- 
biici ;  venuscula  PI.  2.  1.  6.  vinnula  venusfida-  edd.  qiisedani  vett.— 71  S.  p. 
pertraclabit  Lgg.  C.  Pll.  B.  1.  HI.  1.  V'en.  1.  Bon.  al.  red  aucupis  conj.  Botli. 
id  forte  excidit  in  ed.  Ernest. — 72  Suaeium  HI.  1.  B.  1.  Pll.  plerique,  Ven. 
1.  Bon.  Savium  C.  Lgg. — 74  Ven.  1.  Bon.  abs  te  semoves. — 75  B.  1.  mercedis 
sieris;  alii  codd.  ap.  Parenm,  mercedem  ubi  eris;  HI.  1.  C.  Pll.  Lgg.  Ven.  1. 
Bon.  mercedem  si  eris. — 76  B.  1.  audi  die:  quid,  l(c. — 77  Ven.  1.  Animum  hunc. 
B.  1.  aliosiet.     C  PH.  sex,  B.  1.  HI.  1.  Lgg.  Ven.  1.  Bon.  tune?—7S  Lgg. 

NOT/E 

60  Bene  salutando']    Passive,  bene  id  est,  rincinno,  niolliter  flexo.'  Por- 

salutati.  lo  vinnula  a  '  vieo,'  cingo,  uiidc  ri- 

70   Vinnula]  A  '  vinno,'  id  est,  cin-  juen,  de  I'osier. 
cinno,niolliter  tlexo.  Isidorus :  •  Vin-  71  Ilaud  est  ab  re  aucupis]  Utile  est 

nnlata  vox  est  lenis  et  mollis,  atque  aucupi. 
flcxibilis :  et  vinnnlata  dicta  a  vinno, 


ASINARIiE    ACT.    I.    SC.   3.  177 

Ar.  Non   omnino  jam  perii :    est  reliquum  quo   peream 

magis.  80 

Habeo,  unde  istiic  tibi  quod  poscis  dem  :  sed  in  leges  meas 

Dabo,  ut  scire  possis,  perpetuum  annum  hunc  raihi  uti 

serviat, 
Nee  quenquam  interea  alium  admittat  prorsus,  quam  me, 

ad  se  virum. 
Cl.  Quin  si  tu  voles,  domi  servi  qui  sunt  castrabo  viros. 
Postremo  ut  voles  nos  esse,  syngrapham  facito  afteras.    85 
Ut  voles,  ut  tibi  lubebit,  nobis  legem  imponito: 
Modo  tecum  una  argentum  afferto,  facile  patiar  cetera. 
Portitorum  siraillimae  sunt  januae  lenoniae 
Si  affers,  turn  patent :  si  non  est  quod  des,  aedes  non  pa- 
tent. 
Ar.  Interii,  si  non  invenio  ego  illas  viginti  minas.  90 

Et  profecto,  nisi  illud  perdo  argentum,  pereundum  est  mihi. 
Nunc  pergam  ad  forum,  atque  experiar  opibus,  omni  copia: 
Supplicabo,  exobsecrabo,  ut  quemque  amicum  videro : 
Dignos,  indignos  adire,  atque  experiri  certura  est  mihi. 

Arc.  Non  peril  plane  ;  superest  al'updd  quo  peream  magis :  habeo  unde  dem  quod 
poscis ;  sed  dabo  in  meas  conditioties,  ut  possis  scire  ut  mihi  serviat  totum  hunc 
annum,  nee  interea  admittat  prorsus  quenquam  alium  virum  ad  sese  quam  me. 
Cl.  Quin,  si  tu  voles,  castrabo  viros  qui  sunt  servi  domi.  Denique  sicut  cupies  nos 
agere,  refer  in  syngrapham.  Prcescritie  nobis  leges  quas  voles,  tit  tibi  placehit. 
Afferto  modo  tecum  pecuniam,  sinam  facile  riliqua.  JatiucB  lenonice  sunt  similli- 
mcE  portitorum:  si  affers,  turn  tedes  patent ;  si  non  est  quod  des,  ades  non  patent. 
Arc.  Perii,  nisi  ego  invenioillas  viginti  minas;  et  sane  nisi  amitto  illam  pecuniam, 
est  mihi  pereundum.  Pergam  nunc  ad  forum,  et  conabor  quaerere  pecniiinni  omni 
ope  et  industria.     Obtestabor,  precahor  ut  videro  quemque  amicum.     Mihi  propo- 


alius  ea  ad  me. — 79  Atqve  est  etiam  B.  1. — 80  Both.  1. 2.  reliqiiom,  iit  sit  Pa?on 
quai'tiis.  HI.  1.  PI.  sex,  el  Ven.  1,  quod  peream. — 81  B.  1.  istuc  quod  poscis. 
Lgg.  leges  eas. — 82  Dabo  ut  s.  poscis  Ven.  I.  perpetum  B.  1. — 83  Neque  quen- 
quamH.  I.  Ne  quenquam  Lgg. — 84  HI.  1.  qui  servi. — 87  C.  a  ni.  pr.  adferito. 
—  88  Ar.  Portitorum,  &;c.  B.  1.  HI.  I.  Bon.  simillumcB  C.  Portuum  simillumce 
Both.  1.2. — 89  HI.  1.  B.  1.  quod  des  non  patent. — 91  Lgg.  nisi  ego  illud.  Botb. 
(lelet  Th  illud. — 92  Palm,  experiar  opibus  omnibus  copiam. — 94  HI.  1.  atque  ex- 

aOTJE 

81  In  leges  meas  Dabo']    Meis  con-      integio. 

didonibiis  et  pactis,  ad  meum  arbi-  85  Syngrapham]  Tabulas  ntrlusque 

triiim.  inanii  conhignaias. 

82  Perpetuum  annum]  Id  est,  anno  94  Experiri]  hi  est,  adire  cum  pe. 
Delph.  et  Var.  Clas.                      Plaut.  M 


178  M.    ACCII    PLAUTI 

Nam  si  rautuas  non  potero,  certum  est  sumam  foenore.   95 


situm  est  adire  dignos  indignosque,  atque  experiri.     Nam  nisi  potero  invenire  mu- 
tuas,  est  cerium  sutnerefanore. 


peririer;  Ven.  1.  et  Bon.    atque  experire. — 95  Nam  si  mutuo  Nonius;  Nam 
si  mutuas  C.  PI.  sex.   certumst  Lgg. 

NOT;E 

riculo  repulsap.     Virgilius :  '  rursus-  r6)cos,  nnde  Cicero:  'Non  habebam 

que  procos  irrisa  priores  Experiar.'  te  in  tocullionibus,'  a  roKvWiwv,  id 

95  Mutuas]  Mutuum  est  quod  sine  est,  foeneratorculus,  a  t6kos. 
foenore  datur.    Fcenus  dicitur  Graece 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  PRIMA. 

LIBANUS. 

Hercle  vero,  Libane,  nuuc  te  meliu'st  expergiscier, 

Atque  argento  comparando  fingere  fallaciam. 

Jam  diu  est  factum  quam  discesti  ab  hero,  atque  abiisti  ad 

forum, 
Igitur  inveniundo  argento  ut  fingeres  fallaciam. 
Ibi  tu  ad  hoc  diei  tempus  dormitasti  in  otio.  5 


Lib.  Per  Heradem,  Libane,  est  satius  te  excitari  jam,  et  comminisci  dolum  ad 
comparandam  pecuniam.  Jampridem  abiisti  ab  hero,  atque  veiiisti  ad  forum,  ut 
eomminiscereris  fraudem  ad  reperiendam  pecuniam.     Tu  dormitasti  ibi  ad  hanc 


1  PH.  1.  2.  3.  4.  6,  B.  I.  HI.  1.  non  te  melius  vel ;  Ven.  1.  non  te  mttiust; 
PI.  5.  Pi.  3.  a  ni.  sec.  7iunc  te  melius  vel. — 2  C.  fingere  te ;  Bou.  fingere  non, 
Hunc  versum  delet  Botli. — 3  Ven.  1.  Bon.  factum  est.  HI.  1.  Bon.  quom. 
B.  1.  HI.  abisli  forum ;  Ven.  1,  Bon.    abisti  ad  forum. — 5  B.  1.  ad  otium. — 

NOT;E 
4  Tgitur']   Id  est,  idcirco,  ea  gratia. 


ASINARI^    ACT.    II.    SC.   1.  179 

Quin  tu  abs  te  socordiam  oranera  reice,  et  segnitiem 
amove, 

Atque  ad  ingenium  vetus  versutiim  te  recipis  tuura. 

Serva  herum :  cave  tu  idem  faxis,  alii  quod  servi  solent. 

Qui  ad  heri  fraudationera  callidura  ingenium  gerunt. 

Unde  sumam  ?  qiiem  intervortam  ?  quo  banc  celocem  con- 
fer am  ?  10 

Impetritum,  inauguratum'st :  quovis  admittunt  aves. 

Picus  et  cornix  est  ab  laeva  ;  corvus  porro  ab  dextcra. 

Consnadent:  certura  hercle  est,  vostram  consequi  sen- 
tentiam. 

Sed  quid  hoc,  quod  picus  ulmum  tundit?  non  temera- 
rium  'st : 

horam  did  otiosus.  Quin  tu  amove  a  te  et  repelle  socordiam,  atque  repete  iuam 
veterem  mentem.  Conserva  herum:  tu  facias  id,  quod  alii  servi  consueverunt,  qui 
habent  animuin  versipellem  ad  decipiendum  herum.  Unde  accipiam  ?  Quern  cir- 
cumveniam?  Quo  conferam  hanc  navim?  Est  ratum  et  consuUum.  Aves  niittunt 
quovis  garritum.  Picus  et  cornix  est  a  sinistra,  corvus  prceterea  a  dextra:  con- 
suadent:  per  Herculem  est  constitutum  sequi  vestram  sentenliam.  Sed  quid  est 
hoc?     Quare   picus  tundit  rostro  ulmum?     Non  est  fortuitum :  per  Herculem, 


G  Edd.  vetf.  et  Both.  I.  2.  reicis ;  Lg^.  recipe;  C.  Pll.  reice;  B.  1.  HI.  1. 
rejice.  Botli.  delet  copiilain  et. — 7  Noimnlli  omittiint  pronoiuen  te,  quod  ta- 
nien  habent  C.  Pll.  sex,  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  al. — 8  Ljjg.  care  tu  item. 
— 10  Pll.  cclo  esse  conferam. — 11  Inpetritum  C.  Pll.  amittunt  C.  considunt 
L<jg. — 12  Picus,  cervix  est  ab  Iceva  Lgg.  parra  pro  porro  C.  a  m.  sec.  quod  re* 
cepit  Parens. — 14  Ven.  1.  ulmum  tondit ;  Nonius,  haut  temerarium'st ;  et  sic 

NOT/E 

6  Socordiam  ,  .  .  segnitiem]    Dona-  inquirendum,  vel  extis  vel  sortibns, 

tus  :  '  Segnitia  ad  agendum,  socordia  impetrito  ;  ciim  solenni  ritu  peragen- 

ad  consideranduin.'  dum,   sacrificio.     Quo    etiani   oslen- 

10  Celocemi  Navigium  velocins,  toiuni  ac  fulgurum  deiiuntiationes 
quod  a  celeritate  '  celox  '  dicitur,  proctirantnr.'  Sic  '  artitum'  pro  '  ar- 
quodque  annectitur  navibus  grandio-  tatum,' '  dolitum  '  pro  '  <iolatuni.' 
ribiis.  Celocem  conferam,  id  est,  rem  Inauguratuni]  Id  est,  augurium  ac- 
ad  optatnm  exiluin  perducere  cona-  turn  est  et  consmltum,  res  coiisulta 
bor.     Celox,  Gra>ce  Ke\Tjs,  «€'a?jtos.  est. 

11  Impetritum']  Id  est,  impetratum.  Admittunt  aves]  Id  est,  consilium 
Firmum  ac  securum  ;  verbiim  est  an-  approbant,  et  ratum  faciunt  siio  gar- 
spiciorum.  Val.  Max.  'Priscoetiam  ritu.  '  Admittere,'  '  addicere,'  '  ini- 
instituto  rebus  divinis  opera  datur,  petrire,'  auguralia  verba.  Festns  : 
cum  aliquid  commendandum  est,  pre-  'Aves  admissiva;  dicebantur,  quje 
oatione  ;  cum   exposcendiim,    voto  ;  consulentem  juvarent.' 

cum  solvendum,  gratulatione  ;  cum 


180  M.    ACCII    PLAUTI 

Certe,  hercle,   ego,   quantum  ex   augiirio   auspicii   intel- 
lego,  1^ 

Aut  mihi  in  mundo  sunt  virgae,  aut  atriensi  Saureae. 
Sed  quid  illuc,  quod  exanimatus  currit  hie  Leonida  ? 
Metuo,  quod  illic  obscaevavit  meae  falsae  fallaciae. 

quantum  ego  intelligo  ex  auspicio,  aut  mihi  erunt  virgce,  aut  Saureee  atriensi.  Sed 
quart  hie  Leonida  contendit  illuc  exhausto  spiritu  ?  Timeo  ne  ilk  afferat  malum 
omen  meis  dolis. 


B.  1. — 15  Certe  h.  quantum,  oniisso  pronomine,  B.  1.  ex  augurio  auxpicioque 
Merula;  iinde  Both.  1.  ex  auguriod  auspicioque  ;  Both.  2.  ex  augurio  auspicid. 
Ven.  1.  intelligo.— \G  Surea  B.  1.— 17  Sed  dpest  in  Lgg.  examinatus  Ven.  1. 
currit  hue  B.  1.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  1.— 18  PI.  1.  obscenavit ;  P11.2.  3.  4.  5.  6. 

C.  inter  lineas,  et  Leg.  observavit ;  B.  1.  oscenavit ;  HI.  1.  ohsenavit ;  Ven.  1. 
et  Bon.  obsccennrit ;  Botli.  obscacatit ;  al.  ap.  Lang,  ohsccenum.  NonnuUi  ap. 
Pareum,  false  fallacice. 

NOTiE 

15  Ex  aug-HTJo  auspicii]  '  Angurinm'  censnni    reponebant.     Prinuis    erat 

ab  avium  gairitii,  '  anspiriuni '  ab  servorum.  '  Atriarius  '  fermeiiltimns. 
avium  aspertn  dictum,  inde   lei  de-  18  Obsccevavit^  A  '  scaeva,'  id  est, 

serend*  vel  ineundje  consilium  cap-  omen.    '  Scseva  '  autem  est  bona  vel 

tabant.  mala.  Nonius  :  '  Scaeva  autem  et  bo- 

IG    Atriensi]    '  iEditimns  '     etiam  na  et  mala  dicitur  :  bona  scaeva,  bo- 

dictus  '  atriensis,' al)  '  atrio  '  in  qtio  numomen;  mala$caeva,malumomen.' 

ccenabant  veteres,  libabant   Diis,  et  '  Obscaevare'  est,  malo  esse  omini. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  SECUNDA. 

LEONIDA,     LIBANUS. 

Le.  Ubi  ego  nunc  Libanum  requiram,  aut  familiarem  filium, 
Uti  ego  illos  lubentiores  faciam,  quam  lubentia'st? 
Maxuniam  praedam  et  triuraphum  eis  affero  adventu  meo, 

Le.   Ubi  ego  inveniam  Libamim  aut  filiumfamilias,  ut  ego  illos  reddam  latio- 
res  latitia  ipsa  ?  eis  apporto  meo  adventu  mnximam  prcedam  et  triumphum,  quan- 


1  Ubi  nunc,  omisso  pronomine,  Lgg.   Libanum  nunc  C.    Ubi  nunc  ego  L.  Pll. 
1.  2.  3.  4.  G.— 2  Ut  ego  C.  Pll.  sex,  Hi.  I.  B.  1.  Ven.  1.  Bon.    Ubi  ego  nonnulli 


ASINARIiE   ACT.   II.  SC.   2.  181 

Quando  mecum  pariter  potant,  pariter  scortari  solent. 
Hanc   quidem   quam   nactus   praedam,    pariter    cum   illis 

partiara.  5 

Li.  Illic  homo  agdis  compilavit,  more  si  fecit  suo. 
Vae  illi,  qui  tam  indiligenter  observavit  januam. 
liR.  ^Etatem  velim  servire,  Libanum  ut  conveniam  raodo. 
Li.  Mea  quidera  hercle  opera  liber  nunquam  fies  ocyus. 
Le.  Etiam  de  tergo  ducentas  plagas  praegnantis  dabo.    10 
Li.  Largitur  peculium,  omnem  in  tergo  thesaurum  gerit. 
Le.  Nam  si  huic  occasioni  tempus  sese  subterduxerit, 
Nunquam  edepol  quadrigis  albis  indipiscet  postea : 
Herum  in  obsidione  linquet,  inimicum  animos  auxerit. 
Sed  si  mecum  occasionem  opprimere  hanc,  quae  obvenit, 

studet,  15 

doquid em  potant  mecum  una,  solent  scortari  una.  Dividam  profeclo  una  cum  illis 
hanc  pradnm  quam  reperi.  Lib.  Ille  homo  compilavit  cedes,  si  fecit  suo  more.  Vce 
illi  qui  observavit  tam  negligcnter  ostium.  Le.  Felim  servire  longnm  servitutem, 
ut  alloquar  modo  Libanum.  Lib.  Per  Herculem,  nunquam  eris  liber  cclerius  meo 
adjumento.  Le.  Numerabo  etiam  ducentas  plagas  tuinidas  de  tergo  sumtus.  Lib. 
Prodigit  peculium,  fert  omnem  thesaurum  in  tergo.  Le.  Nam  si  occasio  elapsa 
sit  e  mnnibus,  per  a'dem  PoUucis  nunquam  assequetur  postea  qitadrif>is  albis.  De- 
seret  herum  in  obsidione,  eriget  animos  hostium.  Sed  si  velit  occupure  hanc  oc- 
casionem qua  oblata  est,  ille  afferet  mecum  maximas  divitias  conjunctascum  summo 


ap.  Pareuni. — 4  B.  1.  pariterque  scortari. — 5  Hanc  idem  iionnulli  ap.  Pareiim. 
— 7  Cam.  obseravit ;  PI.  obversavit. — 8  /Etate  B.  1.  HI.  1.  C.  qui  conveniam  B. 
1. — 11  L.  peculium  omne  C  Pll.  HI.  1.  B.  1.  Ven.  1.  Bon.  L.  peculium,  omnem 
in  tergo  thenurum  Lgg.  thensaurum  C. — 12  PI.  2.  sese  subter  dederit ;  PI.  3.  sese 
subter  duxerit  ;  et  ab  al.  m.  subterduxerit ;  PI.  5.  sese  subduxerit. — 13  Ex  albis, 
nonuiilli  feceiunt  Argis.    Lgg.  indepiscet, — 14  Ms.  Barth.  linquet  postea  inimi- 

NOT/E 

7  Observavit]  Ad  januam  civitim  volnptatem  et  seivitiite,  et  seivitiitis 
lautionim  collocabanlur  cnstodesser-  quasi  qiiodam  veciigali,  plagis  nimi- 
vi,  queniadmodum  etiamniim  Helve-  rum  de  tergo  uumeratis.  Servilis 
tii.  jocus. 

8  JEtatem]  F.llips.  preepositionis  13  Quadrigis  albis]  Jovis  et  Solis 
'per;'aiit  Hellenismus.  Donatiis  :  quadriga?,  albae  et  cita?.  Hyperbole. 
'  JEtatem,  pro  tamdiu  quam  longa  est  14  In  obsidione  linquet]  Allfgoria  a 
aBtas.'  re  militari,  id  est,  in  discriniine  lin- 

10  Plagas  prcegnantis]  Plagjp  prte-  quet  Argyrippum  perdendae,  videli' 

gnantes  sunt  plagas  tumentes,  seu  vi-  cet,  Pliilenii.      Auxerit  inimicornm 

bices:  porro  optat  Leonida  Libanum  Cleapretae  et  Diaboli  animos. 
convenir*',    paratus    rediuiere    banc 


182  M.   ACCII    PLAUTl 

Maximas  opimitates  gaudio  efFertissimas 
Suis  heris  ille  una  mecura  pariet,  gnatoque  et  patri : 
Adeo  ut  setatem  ambo  ambobus  nobis  siiit  obnoxii, 
Nostro  devincti  beneficio.     Li.  vinctos  nescio  quos  ait. 
Non  placet:  metuo  in  commune,  ne  quam  fraudem  t'rausus 

siet.  20 

Le.  Peril  ego  oppldo,  nisi  Libanum  invenio  jam,  ubi  ubi 

est  gentium. 
Li.  Illic  homo  socium  ad  malam  rem  quasrlt,  quem  adjun- 

gat  slbi. 
Non  placet :  pro  monstro  extemplo  est,  quando  qui  sudat 

tremit. 
Le.  Sed  quid  ego  hie  properans  concesso  pedibus,  lingua 

largior  ? 
Quin  ego  banc  jubeo  tacere,  quae  loquens  lacerat  diem.     25 
Li.  Edepol  hominem  infelicem,  qui  patronam  comprimat! 
Nam  si  quid  scelesle  fecit,  lingua  pro  illo  pejerat. 
Le.  Approperabo,   ne    post   tempus    praedae    praesidium 

parem. 

gaudio  etfilio  et  patri,  suis  heris  :  adeo  ut  ambo  nobis  sintfutiiri  obstricti  ambobus 
in  atirmtnt,  quando  ajfecerimus  hoc  beneficio.  Lib.  Commcmorat  nescio  quos 
ligrttos :  non  placet:  vittuo  ne  cnmmiscrit  aliquam  faHnciam  qua  no«  irivolvat 
nmbos  pwiia  communi.  Le.  Ego  occidi  plane,  yiisi  invenio  jam  Libanum,  ubi 
ubi  sit  terrarum.  Lib.  Ille  homo  qucerit  sodnlcm  quem  sibi  adjungat  ad  poenam. 
Non  placet :  est  stupendum,  quando  ille  qui  sudat,  tremit.  Le.  At  quid  ego  hie 
tardus  sum  pedibus,  velox  verbis?  Quin  ego  pracipio  linguain  tacere,  et  minime 
consumere  diem  garriendo.  Lib.  Heu,  per  adem  Pollucis,  infelicem  hominem  qui 
opprimat  patronam  !  Nam  si  fecit  aliqaid  male,  lingua  pejerat  pro  illo.     Le.  Ac- 


cos. — 15  Nonnnllas  edcl.  vett.  qua.  — 10  li.  1.  HI.  1.  offertissimas ;  quidam  codd. 
Pll.  affertissimas. —  17  h^^.  et  gnato,et  patri. — 18  ^.\.ut  atate. — 20  Edd.  qiiee- 
dam  vett.  et  Both.  1.  2.  sit;  HI.  1.  B.  1.  2.  C.  Pll.  Ven.  1.  Bon.  Lgg.  siet.— 
21  V\.5.etsciam  ubi  est;  B.  1.  jam  ubi  est. — 22  Illic  h.  solium  C. — 23  Bon. 
pro  monslra.  Pll.  1.2.4.5.  C.  omittiint  to  (jimnrfo  ;  qiiod  tainen  C.  Iiabet  supra 
linpani ;  al.  Iiabent  quando  qui  persudat  tremit;  vol,  pro  monstro  ex emplo  est, 
quando  qui,  S^c.  sive,  pro  monstro  est,  quando  pcrsuadeat  tremit  ;  Lgj;.  exemplumst. 
— 24  PI.  4.  B.  1.  cutn  cesso. — 26  Heu,  edepol  edd.  quaedam  vett.  Heu  deest  in 
Lgg.  B.  1.  HI.  I.  2.  C.  Pll.  Ven.  1.  Bon.— 28  At  properabo  Lgg 29  Qucb  i. 


NOT/E 

20  Fraudem  frausus}  Festus, '  frau-  28  Post  tempus  prad<E]  Id  est,  post 

dein  commiserit.'  belliim  snppetias. 


ASINARI^    ACT.    II.    SC.  2.  183 

Li.  Quae  illaec  praeda  est?   ibo  advorsum,  atqiie  electabo 

quicquid  est. 
Jubeo  te  salvere  voce  summa,  quoad  vires  valent.  30 

Le.  Gymnasium  flagri,  salveto.     Li.  quid  agis,  custos  car- 
eens ? 
Le.  O  catenarum  colonc  !  Li.  O  virgarum  lascivia  ! 
Le.  Quot  pondo  ted  esse  censes  nudum?    Li.  non  edepol 

scio. 
Le.  Scibam  ego  te  nescire :    at  pol  ego  qui  te  expendi 

scio. 
Nudus    vinctus   centum   pondo   es,   quando    pendes  per 

pedes.  35 

Li.  Quo  argument©  istuc  ?    Le.  ego  dicam,  quo  arguraento 

et  quo  modo. 
Ad  pedes  quando  alligatus  es  asquum  centupondium, 
Ubi   manus  manicae  complexae  sunt,  atque   adductae  ad 

trabem, 
Nee  dependis,  nee  propendis,  quin  malus  nequaraque  sis. 
Li.  Vae  tibi !    Le.  hoc  testamento  servitus  legattibi.        40 

celeraho  ne  post  teinpus  pi-adce  comparem  prccskliiim.  Lib.  Qua;  est  ilia  pradal 
Ibo  obvittm  atque  elicinm  ab  eo  quicquid  est.  Julieo  te  salvere,  I>eoni(!a,  mns;na 
voce,  quoad  vires  possunt.  Le.  Salce,  gymnasium  flagri  !  Lib.  Quid  faci.i, 
eustos  carceris?  Le.  O  civis  colonic  catenarum!  Lib.  O  cujus  feriendo  teigo 
verbera  delectantur  adeo  !  Le.  Quo  pondere  putas  tu  te  esse,  quando  es  midus! 
Lib  Per  adem  Pollucis,  nescio.  Le.  Ego  sciebam  te  ignorare:  sed  per  Pollu- 
cetn  ego  scio,  qui  te  expendi.  Es  centum  librarum,  quando  nudus  et  vinctus  pendes 
per  pedes.  Lib.  Quo  signo  arguis  id?  Le.  Ego  dicam  quo  signo  et  quo  pacto  : 
quando  es  alligatus  pedibus,  es  centum  librarum  justarum,  ubi  manices  complectun- 
tur  manus,  et  astrictte  sunt  ad  trabem,  nullum  habes  momentum  nisi  mail  viri  et 
improbi.     Lib.  Diite  perdant.     Le.  Servitus  tibi  legat  testamento  [tG\A\i\on^m 


pro  edest  Lg^. — 31  Gimnasium  C.  quid  ais  C.  in  marg.  quid  au  LgR.— 32  Ojur^ 
garum  Ven.  I. — 33  Quot  virgarum  pondo  edd.  qiiaedam  velt.  te  esse  HI.  I.  C. 
Lgg.  nudum  censes  HI. — 34  Sciebam  ego  te  nescire,  verum  ego  qui  Lgg.  Sciebam 
etiam  HI.  1.— 36  C.  PI.  3.  4.  5.  et  quomodo. — 37  PI.  5.  quando  alligatus  es, 
cequum  centum  pondo  es ;  ceteri  Pll.  et  Lgg.  adiigatus  es  ;  C.  adligatus  est ;  B. 
1.  HI.  I.e.  \  en.  l.^on.  centum  pondium. — 38  HI.  1.  arfucit.— 39  Neque  d.  ne- 
que  p.  Ven.  1.  Bon.  quin  m.  n.  sies  Ven.  1. — 40  Fe  tibi  C.  hocce  testamento  edd. 

tiOT/E 

29  Electabo]  Eliciam.  39  Nee  dependis,  nee  propendis]  Id 

38  Manica]  Nonius : '  Manicap  snnt      est,  nullam  unciani  habes  viri  probi. 

vincula   qnibiis    manus    vinciimtiir.'  40  Vce]  Id  est,  illud  vas. 

Manicles,  menottes. 


184  M.    ACCII    PLAUTl 

Li.  Verbis  velitationem  fieri  compendi  volo. 

Quid  istuc  negotii  est?     Le.  certiim  est,  credere.     Lt. 

audacter  licet. 
Le.  Sis  amanti  subvenire  familiari  filio, 
Tantum  adest  boni  improvise,  veriim  commistum  malo. 
Omnes  de  nobis  carnificum  concelebrabuntur  dies.  45 

Libane,  nunc  audacia  usus  est  nobis  inventa  et  dolis. 
Tantutn  facinus  modo  inveni  ego,  ut  nos  dicamur  duo 
Omnium  dignissimi  esse,  quo  cruciatus  confluant. 
Li.  Ergo  mirabar,  quod  dudum  scapula?  gestibant  mihi, 
Hariolari  quae  occeperunt  sibi  esse  in  mundo  malum.      50 
Quicquid  est  eloquere.     Le.  magna  est  praeda  cum  magno 

malo. 
Li.  Siquidem  omnes  conjurati  cruciamenta  conferant, 
Habeo  opinor  familiarem  tergum,  ne  quaeram  foris. 
Le.  Si  istara  firraitudinem  animi  obtines,  salvi  sumus. 

qiiam  niilii  optas.  Lib.  Voh  conlrahi  paucis  verbis  velitationem.  Quid  est  id? 
Le.  Dicrevi  comniittere  ttuc  fidci.  Lib.  Potes  credere  secure.  Le.  Si  vis  siic- 
currere  Jiliofiimilins  aiminti,  sionmutn  bonuin  sese  offert  nobis  ex  improviso  : 
sed  boniini  ilhicl  delutnm  est  malo.  Carnifices  erunt  semper  celebres  snpplicio 
sunito  de  nobis.  Lihane,  nunc  nobis  opus  est  comparata  audacia  et  dolis.  Ego  com- 
tnentus  sum  modo  tantum  /acinus,  ut  simus  dicendi  umbo  dignissimi  omnium  in 
tjuos  cruciatus  omnes  ingruant.  Lib.  Pro/ecto  udmirahar  quod  jampridem  scapuUs 
mihi  pruriebant.  Nimirum  ilia;  dicinabant  esse  malum  sibi  paratum.  Narra 
quicquid  est.  Le.  Est  ingens  prada  cum  ingcnti  malo.  Lib.  Si  unicersi  conju- 
rati conferant  cruciamenta,  habeo,  ut  ego  arbitror,  tergum  domi  pruprium,  ne  quce- 
rum  foris  unnuum.     Le.  Si  habes  ilium  constantiam  animi,  sumus  salvi.     Lib. 


qnaedam  vetf.— 41  Verbivelilationem  Meiirs.  Exercc.  Crit.  cap.  1.  nt  respon- 
deat GiEeco  Xoyoixaxia'  et  sic  eduiit  Both,  compendia  B.  1.  HI.  1.  PH.  Ven.  1. 
Bon.— 42  Quid  istud  C.  certust  Lgg.  audactir  licet  sis  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1. 
Bon.— 43  Amauti  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.— 44  B.  1.  HI.  1.  de  improvis'o  v. 
commixtum. — 46  Le.   Libane  B.   1.   HI.   1. — 47  B.   1.  HI.  2.  PH.  sex,  Vt  n.  I. 

Bon.  7nodo  invcnio  ego;    G.  nunc  inveni  ego ;    Botli.  1.  2.  modo  ego  inveni. 

48  Lsg.  dignissumi.—50   Hariolarique   C.    Ariolarique  B.  \.   HI.  1.  Ven.  I. 

51  Quicquid  id  est  Parei  2.— .52  Nonniilla-  tiiij.  ante  Pareiiin  2.  conjuratim,  con- 
tra omnes  coild  — 53  H.  o.  familiare  HI.  I.  B.  1.  C.  Pll.  sex,G.  H.  Ven.  I. 
Bon.  familiarem  M.  el  sic  cital  Nonius.— .54  Si  i.  forlitudincm  \en.  1.  Si  i. 
firmitudo  Bon.  oplines  HI.  1.  et  in  niarg.  ujlres;  C.  fortitudinem  animum  offe- 

NOTiE 

41   Feii7a<wnf»j]Gra'ce  AoYo/iaxiW,  iitaribiis.'  Nonnulli  rec6Js-re/i<a<iowcjn 

a  •  velitibus,'  id   est,  arniatnras  levis  unam  vocem  faciunt. 

militibns,  quasi  '  velites  '  a  levitate.  43  Sis^^  Si  vis. 

Festus  :  '  Advelitatio,  jactatio  qua;-  53  Familiarem  tergum]  Tergus,  ter- 

dam  verborum,  figuiata  ab  baslis  ve-  gi,  olim  mascuUnuni. 


ASlNARIyE    ACT.    II.    SC.   2.  185 

Li.  Quin  si  tergo  res  solvenda  est,  rapere  cupio  publi- 
cum :  55 

Pernegabo  atque  obdurabo,  perjurabo  denique. 

Le.  Hem  !  ista  virtus  est,  quando  usu'st  qui  malum  fert 
fortiter. 

Fortiter  malum  qui  patitur,  idem  post  patitur  bonum. 

Li.  Quin  rem  actutum  edisseris  ?  cupio  malum  uanciscier. 

Le.  Placide  ergo  unumquidque  derogita,  ut  acquiescam  : 
non  vides  60 

Me  ex  cursura  anhelitum  etiam  ducere  ?  Li.  age  age, 
mansero 

Tuo  arbitratu,  vel  adeo  usque  dum  peris.  Le.  ubi  nam 
est  herus  ? 

Li.  Major  apud  forum  'st,  minor  hie  est  intus.  Le.  jam 
satis  est  mihi. 

Li.  Tum  igitur  tu  dives  es  factus  ?     Le.  mitte  ridicularia. 

Quin  si  res  est  pendenda  tergo,  cupio  habere  puhlicum  tergiim.  Pernegnbo  atque 
obdurubo,  perjurabo  denique.  Le.  Hem!  est  ilia  virtus  quae,  quando  opus  est, 
fert  coiistariter  malum :  qui  fert  constanter  malum,  idem  postea  fert  bonum. 
Lib.  Quin  enarras  rem  continuo  ?  volo  invenire  malum.  Le.  Itaque  pete  sigilla- 
tim  omnia  ut  obsequar :  nonne  animadvertis  me  ccgre  trahere  animam  ex  cursu? 
Lib.  Die,  die,  expectatero  utvolueris,  etiam  usque  eo  dum  animam  effles.  Le.  Vbi- 
nam  est  herus?  Lib.  Major  natu  est  in  foro,  minor  est  hie  domi.  Le.  Est  satis 
nunc  mihi.   1,\b.  Jam  tu  es  ergo  factus  locuples?  Le.  Omittejocum.    Lib.  Omit- 


ras. — 55  Q.s.  t.  resolvenda  est  B.  1.  Ven.  1.  Bon.  Q.  s.  ergo  resolvenda  est  C. 
— 56  Pernegabo  ac  perdurabo  G.  et  Both.  1.  2.  pejurabo  denique  HI.  1.  a  ni, 
sec.  pejeiabo  denique  Lgg. — 57  B,  1.  quando  usui  est.— 58  Fortiter  qui  malum  H. 

1.  Mox  B.  1.2.  Lgg.  Pll.  ties,  potilur  bonum. — 59  Q.  r.  a.  edisseras  Lgg.  Q. 
r.  a.  edisseris  B.  1.  C.  Pll.  1.  2.  3.  5.  6.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  al.  Quin  actutum 
rem  edissertasj.  Giil.  et  Bolh.  1.  2.— 60  Placide  igitur  HI.  1.  in  niarg.  unum- 
quodque  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Ven.  Bon.  unumquidquid  Both.  1.  2.   derogitato  Pll. 

2.  5.  derogita  H.  G.  M.  C.  HI.  1.  B.  1.  2.  Vatt.  Lgg.  Pll.  1.  3.  4.  6.  Ven.  1. 
Bon.  erogita  edd.  quaedam  vett.  et  Both.  1.2. — 61  HI.  1.  etiam  trahere ;  Lgg. 
anhelitum  trahere.— 6i  Pll.  et  al.  satist. — 64  Tun  igitur  B.  1.    Turn  tu  igitur  e$ 

^OTJE 

57  Hem  !  ista  virtus  est]  Cicero  : '  Sa-  ciis  :  2w€tc2i'  avSpCcv  eVri,  vplv  yti'tcrBai 

pientis  est  qiilcqiiid  honiini  accidere  to.  bvax^pVy  irpovorjaat  fiii  yevrjTai,  av- 

possit,   id   pianiediiari  ;     feieiidum  Speluv  Sh  yev6fj.eva  tv  (pepeadai.    Intelli- 

modice  esse  si   advenerit.     Majoris  gentium  viruru7n  est,  priusquam  adce- 

oiiinino  est  consilii  piovidere,  ne  quid  niunt  incommoda, providere  ne  eveniant ; 

tale  accidat ;  sed  animi  non  minoris  furtium,  si  erenerint,  composite  et  mo- 

fortiter  ferre,  si  venerit.'     Sic  Pitta-  derate  ferre. 


186  M.   ACCII    PLAUTI 

Li.  Mitto  :  istud  quod  afFers  aures  expectant  meae.  65 
Le.  Animum  adverte,  ut  ajque  mecum  haec  scias.     Li.  ta- 

ceo.     Le.  beas. 
Merainistin'  asinos  Arcadicos  mercatori  Pellaeo 
Nostrum   vendere  atriensem  ?      Li.  memini  :     quid   turn 

postea? 
Le.  Hem !  ergo   is   argentum   hue  remisit,  quod  daretur 

Saurese 
Pro  asinis  :  adolescens  venit  modo,  qui  id  argentum  attulit. 
Li.  Ubi  is  homo  'st?     Le.  jam  devorandum  censes,  si 

conspexeris.  71 

Li.  Ita  enimvero :  sed  tamen  tu  nempe  eos  asinos  praedi- 

cas 
Vetulos,  claudos,  quibus  subtritae  ad  femina  jam   erant 

ungulae. 
Le.  Ipsos,  qui  tibi  subvectabant  rure  hue  virgas  ulmeas. 
Li.  Teneo  :    atque  iidem  te  hinc  vexerunt  vinctum  rus. 

Le.  memor  es  probe.  75 

Verum  in  tonstrina  ut  sedebam,  me  infit  percontarier, 

to,  MecB  aures  nuscultant  id  quod  renuntias.  Le.  Adhihe  mentem,  ut  inielligas 
hcec  pariler  mecum.  Lib.  SUeo.  Le.  Gratissimuin  mihi  facis.  Recordarisne 
nostrum  (ttriensem  vendidisse  asinos  Arcadicos  mercatori  Pellao?  Lib.  Recor- 
dor :  quid  deinceps?  Le.  Hem!  itaque  idem  remisit  hue  pecuniam,  ut  numerare- 
tur  Saurea  pro  asinis.  IHox  adolescens  tenit,  qui  atlulit  eam pecuniam.  Lib.  Vbi 
est  is  homo?  Le.  Jam  exist imas  devorandum,  si  in  conspectum  venerit.  Lib.  Ita 
sane  :  atlamen  scilicet  tu  loqueris  de  his  asinis  velustis,  claudis,  quorum  unguex 
sunt  jam  sublrit<v  ad  femora.  Le.  Eosdem  qui  pro  te  afferebant  hue  rure  jlngella 
ulmea.  Lib.  Recordor:  el  ipsi  te  tulerunt  constrictum  hinc  rus.  Le.  Recordn- 
ris  bene:  sed  cum  sederem  in  tonstrina,  incipit  me  percontari,  numnam  cognoscam 


dices  factus  edd.  qiiecdam  vett.  tu  deest  in  PI.  2.  dives  est /actus  Lgg. — 65  HI. 

1.  B.  1.  Veil.  1.  Bon.  istuc  quod.— 06  A.  advorte  B.  1.  HI.  1.   beas  me  HI.  I. 

67  Meministi  HI.  1.  archadicos  m.  pelleo  B.  1.  Alii  sic  ordinant:  Mercatori 
vendere  pel.  nostr.  Atr.    Both.  1.  2.  asinos  Ar.  mere.  vend.  Pell.  air.  nostrum? 

68  Ven.  1.  tunc  postea. — 69  Em  pro  Hem,  est  a  m.  sec.  in  C. — 70  Lgg.  HI.  1, 

2.  B.  1.2.  Ven.  1.  Bon.  qui  argentum. — 71  \oc.  jam  deest  Langianus.  HI.  1.  B. 
l.cen^eres. — 72  Both.  \.  2.  sed  temetum.  Nempe  eos  asinos  pradicas. — 73  Hi. 
2.  substructa  ad  femina  ;  PI.  1.  subtritce  eram  ad  fwminina  erant,  et  corr.  ine- 
rant ;  PI.  6.  non  agnoscit  Thjam.  Al.  pro/t7?nHa,liabent /tminrt  ;  Ven.  l.fa- 
mina.— 75  Ven.  1.  Bon.  idetn.  Lgg.  H.  Both.  1.  2.  memoras  probe 76  B.  1.  H. 

NOT^ 

07  Pellao]  A  Pella  urbe  Macedo-      ni,  a  quo  '  Pellaeus  juvenis  '  dicitnr  a 
nla',  celebrinataJibiisAlexandii  Mag-      Juvenali. 


ASINARI^    ACT.    II.    SC.    2.  187 

Ecquem  filium  Stratonis  noverim  Demaenetum  ? 

Dico  me  novisse  extemplo,  et  me  ejus  servom  prsedico 

Esse,  et  aedis  demoustravi  nostras.     Li.  quid  turn  postea? 

Lr.  Ait  se  ob  asinos  ferre  argentum  atriensi  Saureaj       80 

Viginti  minas  ;  sed  eum  sese  non  novisse  hominem  qui  siet: 

Ipsum  vero  se  novisse  callide  Demaenetum  : 

Quoniam  ille  elocutus  haec  sic.     Li.  quid  turn  ?     Le.  aus^ 

culta  ergo  ;  scies. 
Extemplo  facio  facetum  me,  atque  magnificum  virura, 
Dico  me  esse  atriensem  :  sic  hoc  respondit  mihi :  85 

Ego  pol  Sauream  non  novi,  neque  qua  facie  sit  scio: 
Te  non  aequum  est  succensere  :  si  herum  vis  Demaenetum, 
Quem  ego  novi,  adduce :  argentum  non  morabor  quin  feras. 
Ego  me  dixeram  adducturum,  et  me  dorai  praesto  fore. 
Ille  in  balineas  iturus  est,  inde  hue  veniet  postea.  90 

Quid  nunc  consilii  captandum  censes?  die.   Li.  hem  istuc 

ago 
Quomodo  argentum  intervortam,  et  ad ventorem,  et  Sauream . 

filium  Stralonis  Demanetum?  Statim  affirmo  me  noxnsse,  et  pro;  me  fero  me  esse 
ejus  famulum,  et  ostendi  nostrum  domuni.  Lib.  Quid  deiiiceps?  Le.  Dicit  se 
ufferre  atriensi  Saurece  pecunium  viginti  minus  pro  asinis  ;  at  sese  minime  novisse 
qualis  sit  homo,  ipsum  autem  se  novisse  optime  Demcenelum  :  cum  ille  elocu- 
tus esset  id Lib.  Quid  turn?     Le.  Audi   igilur,   intelliges.     Illico  me- 

met  compono  ut  hominem  scitum  et  lautum:  aio  me  esse  atriensem,  Ita  mihi  re- 
posuit :  Equidem  minime  noci  Sauream,  et  nescio  quo  vultu  sit.  Non  par  est  te 
irasci  mihi,  si  pecuniam  minime  luimerem  :  si  placet,  voca  dominum  Dcmanelum 
quem  ego  novi:  non  per  me  stabit  quominus  accipias  pecuniam.  Ego  poUicitus 
eram  me  adducturum  et  me  ajfuturum  domi.  Ille  profectus  est  in  balneas,  postea 
reverietiir  illinc  hue.  Quid  consilii  e.ristimas  capicndumjam?  Elnquere.  Lib.  Hem 
id  medilor,  qua  ratione  intervertam  pecuniam,  et  udvenientem,  et  Saureain:  id  ne- 


1.  PlI.  1.3.4.  6.  Ven.  1.  Bon.  meme  infio  percunctaris ;  C.  memed ;  PI.  3.  in 
rnarg.  meme  infit  percontarier,  quod  et  PI.  5.  habet  in  textii.  PI.  2.  meme  infit 
percontari. — 79  Essedecedis  Bon. — 80  Bon.  ferre piecum. — 81  Viginti  mnas  Am. 
3.  Both.  1.  2.-82.  83  Tianspositi  sunt  in  C.  Pll.  B.  1.  HI.  1.  Cum  ille  elocu- 
tus hccc  sit  HI.  1.  Quoniam  tamen  ille  elocutus  hac  sit  B.  1.  Qm  PI.  2.  C.  Quo- 
niam Pll.  4.  5.  0.  Quoni  Pll.  1.  3.  Quid  tu  Lgg.— 85  Dico  med  Both.  1.  2.  esse 
deest  HI.  1 .  B.  1.  atriensem  Sauream  B.  1. — 87  Te  non  ccquom  mi  est  edd.  qns- 
dam  vett.  mi  deest  in  B.  I.  2.  HI.  1.  2.  C.  Pll.  Lgc  Ven.  1.  Bon.  Sis  h.  De- 
menetum  Both.  1.  2. — 88  Edd.  qnaedam  vett.  adducere  ;  omnes  oodd.  adduce. — 
89  Ego  me  dixi  herum  adducturum  Acidal. — 90  B.  1.  2.  HI.  1.  Pll.  Ven.  I.  Bon. 
balneas;  Lgg.  C.  balineas.    Both.  1,  2.  ilurust. — 92  Q.  argento  C.  PI.  4.  Both. 

NOT;E 

91  Istuc  ago]  Provcrbialis  formulzi,  id  est,  in  eo  sum  lotus,  &c. 


188  M.    ACCII    PLAUTI 

Jam  hoc  opus  est  exasciatum :  nam  si  ille  argentum  prius 
Hospes  hue  affert,  continuo  nos  ambo  exclusi  sumus. 
Nam  me  hodie  senex  seduxit  solum,  seorsum  ab  asdibus : 
Mihi,  tibique  intermiuatu'st,  nos  futures  ulmeos,  96 

Ni  hodie  Argyrippo  viginti  essent  argenti  minae. 
Jussit  vel  nos  atriensem,  vel  nos  uxorera  suam 
Defraudare:  dixit  sese  operam  promissam  dare. 
Nunc  tu  abi  ad  forum  ad  herum,  et  narra  haec  ut  nos  acturi 

sumus.  100 

Te  ex  Leonida  futurum  esse  atriensem  Sauream, 
Dum  argentum  afFerat  Mercator  pro  asinis.     Le.  faciam 

uti  jubes. 
Li.  Ego  ilium  interea  hie  oblectabo,  prius  si  forte  adve- 

nerit. 
Le.  Quidais?     Li.  quid  vis?     Le.  pugno  malam  si  tibi 

percussero, 
Mox  cum  Sauream  iraitabor,  caveto  ne  succenseas.        105 

gotii  est  jam  inchoalum.  Nam  si  ille  hospes  apporlat  hue  prima  pecuniam,  statim 
ejiciemur  uterque.  Nam  hodie  senex  me  seorsum  nb  aliis  du.iit  ab  ccdibus,  mihi 
interminatus  est  tibique  nos  futuros  ulmeos,  nisi  Argyrippo  essent  hodie  viginti 
tnina  argenti.  Imperavit  nos  defraudare  vel  atriensem,  vel  suam  conjugem  :  dixit 
sese  dalurum  suam  operam  promissam.  Jam  tu  proficiscere  ad  forum  et  ad  herum, 
et  refer  quomodo  acturi  sumus  illud.  Te  e  Leonida  futurum  esse  atriensem  Sau- 
ream, dum  Mercator  afferal  pecuniam  pro  asinis.  Le.  Prastabo  ut  jubes.  Lib. 
Ego  interim  ilium  detinebn,  si  forte  advenerit  prius.  Le.  Quidais?  Lib.  Quid 
tis?     Le.  Si  te  percussero  mala  pugno,  quando  simulabo  me  mox  Sauream,  vide 


1.  2.  adveclorem  ut  B.  1.  advectorem  HI.  I.  Pll.  adventorem  saureamque  LgjI.  et 
advectorem  et  Sauream  Ms.  Barih.  et  Both.  1.  2.-93  HI.  4.  B.  1.  Ven.  I.  Bon. 
exasceatum ;  Lgg.  PI.  2.  exasseatum ;  PI.  5.  exancleatum;  al.  exasciandum ; 
Both.  1.2,  exasciato,  ut  conj.  Acidalius. — 95  Bon.  senes  seduxit ;  al.  vett.  senex 
abduxit ;  omnes  vero  codd.  seduxit.  C.  sorsum  ;  Lgg.  me  senex  sorsum. — 96  B. 
1.  intinninalus  est ;  sed  in  marg.  interminatus  est.  Verbiim  est  delet  Both. — 97 
Nisihodie  qiijedam  vett.  essent  viginti  Lgg.  C.  Pll.  al.  essent  argenti  mince  viginti 
B.  1.  Ni  Argyr.  essent  vigiyiti  argenti  mince  hodie. — 99  Bolh,  1.  2.  sese  dixit  o. 
promise  am ;  Cjiiaedam  vett.  dixit  operamsese.  Palmer.  Spicil.  p.  090.  promiscam; 
G.  C.  Pll.  B.  1.  2.  HI.  Ven.  Bon.  promissam. — 100  Edd.  quaedam  vett.  adque 
forum.  Mox  nos  dt^est  in.Ven.  1.  Bon.  et  al.  vett.  herum,  narra  uthcec  nos  Lgg. 
—102  C.  Pll.  B.  I.  2.  Lgg.  HI.  1.  Ven.  I.  Bon.  ut  jubes;  et  sic  edidit  Both. 
— 104  Sed  quid  ais  edd.  quffidam  vett.  Sed  abest  ab  omnibus  codd. — 105  Mox 

NOT/E 

93    Exasciatum]    Id    est,    rudiore  96  Ulmeos]   Flagris  nlmcis  conci- 

opera  inceptum,  ebauchi.  dendis. 


ASINARI/E    ACT.    II.    SC.   3.  189 

Li.  Hercle  vero  tu  cavcbis,  ne  me  attigas:  si  me  tagis, 

Nae  hodie  malo  cum  auspicio  nomen  commutaveris. 

Le.  QucBso  ajquo  anirao  patitor.    Li.  patitor  tu  item  cum 

ego  te  referiara. 
Le.  Dico  ut  usus  fieri.     Li.  dico  hercle  ego  quoque  ut  fac- 

turus  sum. 
Le.  Ne  nega.     Li.  quin  promitto  inquam  hostire  contra, 

ut  merueris.  110 

Lr.  Ego  abeo:  tu  jam  scio  paticre :  sed  quis  hie  est?  is  est. 
llle  est  ipsus :  jam  ego  recurro  hue :  tu  hunc  interea  hie 

tene. 
Volo  seni  narrate.     Li.  quin  tu  officium  facis  ergo,  ac  fu- 

gis. 

ne  cBgreferas.  Lib.  Per  Herculem  tu  videris,  ne  me  tangas.  Si  me  tetigeris,  nee 
commutaveris  hodie  nomen  cum  siitistro  augurio,  et  ne  fias  Sanrea  pro  Leonida. 
Le.  Rogo,  patere  ultra.  Lib.  Patere  tu,  quando  ego  rursus  te  vicissim  percutiam. 
Le.  Doceo  ut  opus  est  fieri.  Lib.  Dico  per  Herculem  etiam  quemadmodum  fac- 
turus  sum.  Le.  A'e  recusa.  Lib.  Quin  polliceor,  inquam,  pur  pari  referre  ut 
merueris.  Le.  Ego  proficiscor :  tujam  ut  scio  feres.  Sed  quis  est  hid  Est  is, 
est  ille  ipse.  Jam  ego  revertor  hue  interim.  Detine  hominem  hie :  cupio  recensere 
seni.     Lib.  Quin  facis  tu  igitur  officium,  et  abis. 


quom  Sauream  Both.  I.  2.  suscenseas  C— 106  B.  1.  2.  HI.  1.  G.  H.  M.  Bon.  ne 
niealtingas,si  me  sapis ;  PI.  5.  Jimt.  Aid.  ne  me  attingas,  si  sapis ;  Ven.  l.si  me 
sapis ;  Al.  si  me  taxis,  vel  si  me  faxis,  vel  time  faxis. — 107  A'e  hodie  C.  Ven. 
1.  Br.n.— 108  Pll.  1.  6.  B.  1.  tu  idem.— 109  Dico  ut  ut  Ven.  1.  ut  est  usus  PI. 
5.  Ht  uti  usus  PI.  2.  usust  C— 110  Le.  Nega  B.  1.  HI.  1.  Vet.  I.  commemine- 
ris  HI.  1.  in  inarg. — 111  B.  1.  Ven.  1.  tujam  patiere.  B.  1.  HI.  1.  is  est  ille  jam 
ipsus. — 113  HI.  1.  Ven.  1.  al.  vett.  quintvum  officium;  Lgg.  B.  1.  C.  Pll.  Bon. 
tu  officium.    C.  B.  1.  Pll.  Ven.  Bon.  hacfugis. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  TERTIA. 

MERCATOR,    LIBANUS. 

Mk.  Ut  demonstiatae  sunt  mihi,  hasce  aedis  esse  oportet, 

Mer.  Necesse  est  ea  ipsa  esse  tecta  in  quibus  dicitur  Detnanetus  manere  ;  nam 
1  Chlamidatus,    Libanus,   hasce  adis  Lgg.    iilasce  cedis  edd.  quzedam  vett. 


190  M.    ACCII    PLAUTI 

Demaenetus  iibi  dicitur  habitare,     I  puere,  pulta, 

Atque  atriensera  Sauream,  si  est  intus,  evocato  hue 

Li.  Qiiis  nostras  sic  frangit  fores  ?  ohe,  inquam,  si  quid 
audis. 

Me.  Nemo  etiam  tetigit;  sanusnees?  Li.  at  censebam 
attigisse,  5 

Propterea,  hue  quia  habebas  iter :  nolo  ego  fores  conservas 
meas 

A  te  verberarier :  sane  ego  sum  amicus  nostris  aedibus. 

Me.  Pol,  baud  periculum  est,  cardines  ne  foribus  effrin- 
gantur. 

Si  istoc  extemplo  tu  omnibus,  qui  quaerunt,  respondebis. 

Li.  Ita  haec  morata  est  janua:  extemplo  janitorem  10 

Clamat,  procul  si  quera  videt  ire  ad  sese  calcitronera. 

Sed  quid  venis?  quid  quaeritas  ?  Me.  Demasnetum  vole- 
bam. 

Li.  Si  sit  domi,  dicara  tibi.     Me.  quid?  ejus  atriensis  ? 

Li.  Nihilo  mage  intus  est.  Me.  ubi  est?  Li.  ad  tonso- 
rem  ire  dixit. 


mihi  sic  indicala  sunt.  Investiga,  o  puer,  pulsa  et  accerse  hue  atriensem  Sauream, 
si  est  domi.  Lm.  Quis  comininuit  sic  nostra7njanuain?  Ohe!  ai(>,sinon  es  sur- 
dus.  Mer.  Nidliis  certe  puhavit :  insanisne  ?  Lib.  Exislinntbain  te  pidsasse, 
quoniamhac  faciebas  viam.  /Egre  fero  a  te  pulsari  nostrum  januam,  meam  con- 
servant.  Certe  ego  umo  nostras  (fdes.  Mer.  Sane  nun  est  verendum,  ne  convel- 
lantiir  cardines januarum,  si  tu  reponas  sic  cunctis,  qui  quterunt.  Lib.  Hre  fores 
sicfaclcB  sunt :  accersunt  janitorem  statiin,  si  quern  cernunt  a  longe  calcihus  infestis 
accedere  ad  sese.  At  qiice  causa  via?  quid  quceris?  Mer.  Animus  eral  alloquit 
Demtenetum.  Lib.  Noii  est  domi:  si  esset,tiln  dicerem.  Mer.  Quid?  estne 
ejus  atriensis?     Lib.  Nihilo  magis  domi  est.     Mer.  Ubi  est?     Lib.  Dixit  se 


eedes  B.  1. — 5  Edii.  vett.  sanusne  es  tu?  Th  tu  abest  ab  omnibus  diiroaiapliis 
Paiei  et  Langii.— 6  V«n.  1.  Bon.  quia  hue. — 7  Both,  delet  rh  adibus  ;  et 
meas  in  tine  antecedeiitis  versus  huic  praeponit. — 8  C.  Pll.  1.  3.  efringantur  ; 
C.  a  m.  pr.  rfrangantur. — 9  Pll.  sex,  et  HI.  1.  exemplo  tu  omnibus ;  Lgg.  B. 
1.  Ven.  1.  Bon.  exemplo  omnibus.  B.  I.  respondebis  janitor. — 10  Ita  hac  est 
morata  HI.  1.— U  Lgg.  B.  1.  HI.  1.  C.  Pll.  Bon.  ad  se.— 12  Demanesta  B.  1. 
Demenesta  HI.  1. — 13  B.  1.  H.  1.  dicam  tibi  ho71  est.  Me.  quid  ejus,  Sfc. — 
14  Nihilo  magis  Ven.  1.  mage  habent  omnes  codd.  przeter  Pll.  3.  5.  qui  ex- 


NOTiE 

11   Calcitronem']  Calcibws  infestuiu. 


ASINARI^    ACT.    II.    SC.   3.  191 

Me.  Cum  venisset,  post  non  rediit  ?  Li.  non  edepol :  quid 
volebas  ?  15 

Me.  Argenti  viginti  minas,  si  adesset,  accepisset. 

Li.  Qui  pro  istuc  ?     Me.  asinos  vendidit  Pellaeo  mercatori 

Mercatu.  Li.  scio  :  tu  id  nunc  refers  ?  jam  hie  credo  eum 
affuturum. 

Me.  Qua  facie  vester  Saurea  est?  si  is  est,  jam  scire  po- 
tero. 

Li.  Macilentis  raalis,  rufulus,  aliquantum  ventriosus,      20 

Truculentis  oculis,  commoda  statura,  tristi  fronte. 

Me.  Non  potuit  pictor  rectius  describere  ejus  formam. 

Atque  hercle  ipsum  adeo  contuor,  quassanti  capite  incedit. 

Li.  Quisque  obviam  liuic  hie  occesserit  irato,  vapulabit. 

Siquidera  hercle  ^acidinis  minis  aniraisque  expletus  in- 
cedit, 25 

Si  me  iratus  tetigerit,  iratus  vapulabit. 

ire  ad  tonsorem.  Mer.  Ex  quo  tempoie  icit?  annonret'ersus  est?  hiB.  Minime 
pro/ecto :  quid  cupiebas?  Mer.  Si  adesset,  numerasscm  viginti  minus  argenti. 
Lib.  Pro  quo  isludl  Mer.  Vendidit  asinos  Pellao  mercatori  in  foro  pecuario. 
Ljb.  IntelUgo :  tu  uffers  jam  pecuniam:  speru  ipsum  advcnturum  modo  hue. 
Mer.  Quo  vultu  est  vester  iSaitrca?  Cognoscere  polero  modo,  si  est  is.  Lib.  Ge- 
nis  cavis,  subrufus,  aliquantulum  prominente  ventre,  vculis  infestis,  fronte  adducta, 
commoda  proceritate.  Mer.  Pictor  nequit  7nelius  depingere  ejus  formam.  Per 
Herculem,  et,  ut  ita  dicam,  ipsum  specto  :  incedit  capite  nutante.  Lib.  Quicumque 
huic  occurrerit,  hie  irato  dabit  poenas.  Siquidem  per  Herculem  incedit  etutus 
Herculeis  minis  et  animis,  si  iratus  mepercusserit,  iratus  percutietur. 


Iiibent  magne. — 1.5  Cum  venissem  post  non  rediit  PI.  5.  Cjtm  renisset,  post  rediit 
PI.  4.  additiim  tamen  habei  rb  mm  supra  lineam  ;  et  supra  venisset,  notalum 
ivisset ;  et  ad  oram,  Ante  venisset  in  tempore  sumtum.  Al.  ap.  Parenni,  Li. 
non  edepol.  Me.  7ion?  Li.  quid,  8fc.  Aid.  liabet  etiam.  Cum  ivisset. — 
18  HI.  1.  tu  nunc  id.  Bon.  credo  ad  futurum. — 19  Q.  f.  noster  HI.  1.  B.  1. 
Ven.l.  Q.f.  roster  C.  PI.  4.  Q.  f.  7iossunt  PI.  2.— 20  B.  1.  rufulis.  B.  1. 
HI.  I.  aliquantulum.  Hi.  1.  ventricosus. — 23  Li.  Atquc  HI.  I.  plerique  Pll. 
Ven.  1.  Bon.  contuor  adeo  HI.  1.  quansanti  C.  quassunte  Pll.  casanli  coriecto- 
les. — 24  Quisquis  HI.  1.  PI.  5.  huic  occesserit  Lgir.  Hi.  1.  plerique  Pil.  huic 
accessei'it  B.  1. — 25  Eacidinis  C.  Caddis  Lg{(.  cachidinis  B.  1.  niimus  animus- 
que  C.  a  m.  pr. — 2G  B.  1.  retigerit.  Edd.  vetf.  Iiic  iratus  vapulabit ;  illiid  hie 
in  DuUis  extat  codd. 

NOTiE 

18  Mercatu']  Nonius,  ■  Locus  est  in      vocata  est  a  Spartiano  '  prolixa,'  a 
quo  agitur  mercatura.'  Ellipsis,  in.         Suetonio*eminens,'a  Livio  '  eximia  :' 

21   Commoda  staiura]    Id   est,  me-      qui  minore,  '  exiles,' '  breves,' et  *  mi- 
diorri.     Senum   erat   pedum;    voca-      nore  statura'  dicti. 
batur  et '  niiiitaris  : '  quae  excedebat,         25  Eacidinis  minis]  Id  est,  quam- 


192  M.    ACCII    PLAUTI 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  QUARTA. 

LEONIDA,    MERCATOR,    LIBANUS. 

Le.  Quid  hoc  est  negotii  ?  neminem  meum  dictum  magni- 

facere. 
Libanum  in  tonstrinam  ut  jusseram  venire,  is  nuUus  venit. 
Nae  ille  edepol  tergo  et  cruribus  consuluit  baud  decore. 
Me.  Nimis  imperiosus  est.     Li.  v£e  mihi  hodiel     Le.  sal- 

vere  jussi 
Libanum  libertum  !  jam  manu  emissus?     Li.  obsecro  te.  5 
Le.  Nae  tu  hercle  cum  magno  malo  mihi  obviam  occes- 

sisti. 
Cur  non  venisti,  ut  jusseram,  in  tonstrinam?     Li.  hie  me 

moratu'st. 
Le.  Siquidem  hercle  nunc  sumraum  Jovem  te  dicas  deti- 

nuisse, 


Le.  Quid  est  hoc  ?  Nemo  paret  meis  mandatis.  Tmperaveram  Libanum  venire 
in  tonstrinatn :  is  non  venil :  certe  ille  non  bene  consuluit  tergo  et  cruribus.  Mer. 
Est  miruin  in  modum  iinpolens.  Lib.  Me  miser  urn  hodie  !  Le.  Plurimam  salu- 
tern  dixi  Libnno  liberto.  Jamne  manumissus?  Lib.  Oblestor  te.  Le.  Tu  per 
Hercidem  mihi  occurristi  cum  magno  in/ortunio.  Quare  non  tenisti  in  tonstrinam, 
ut  imperaveram?     Lib.  Is  me  detinuit.     Le.  Siquidem  per  Herculem  jam  dices 


I  Quid  hoc  sit  Lgg.  C.  Pll.  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  Both.  1.  2.  Quid 
hoc  negotii'st  edd.  qna^dam  vett.  nemo  B.  1.  magnum  facere  B.  1.  Ven.  1.  Bon. 
— 3  Ne  C — 1  B.  1.  vehe ;  C.  ve.  Nonnulli  codd.  jussim. — 5  Lgg.  manu  mis- 
sus.   Al.  ap,  Pareiim,  a  tnanu  ne  emissiis  obs.  te. — 6  B.  1.  accessisti. — 7  Ven.  1. 


NOTyE 

vis  esset  Achilles  ipse,  si  me  tangat,  2  Nullus  venit]    Cic.    '  Philotimns 

vapiilabit.    Horat.    '  Pelid<Te    stoma-  nullus  venit.' 

ciium  cedere  nescii.'  5  Libanum  libertum]  Exprobrantis 

1   3Iugnifacere'\  Quia  servns  atiien-  est  heri  vox, quod  Libaniis  cgerit,ab- 

sis  quendam  in  servos  ceteros  olitine-  sente  hero,  sic,  quasi  fiiisset  libertns, 

bat  prinripatum,    Leonida    psendo-  et   non  servns  :    est  ficta   iracundia 

Sanrea  denegata  imperils  suis  reve-  psendo-Saureae. 

rentia  couqueritur.  6  Occessisli]  Obviam  accessisti. 


ASINARIiE    ACT.    IF.    SC.  4.  193 

Atque  is  precator  assiet,  malam  rem  effugies  nunquam. 
Tu,  verbero,   imperium  raeum  contemsisti  ?      Li.    peril! 

hospes.  10 

Me.  Quaeso  hercle  noli,  Saurea,  mea  causa  hunc  verberare. 
Le.  Udnam  nunc  stimulus  in  manu  mihi  sit !   Mr.  quiesce 

quaeso. 
Le.  Qui  latera  conteram  tua,  quae  occalluere  plagis. 
Abscede,  et  sine  me  hunc  perdere,  qui  semper  ira  incendit. 
Cui  nunquam  unam  rem  me  licet  semel  praecipere  furi,    15 
Quin  centies  eadem  imperem,  atque  ogganniam:  itaque  jam 

hercle 
Clamore  ac  stomacho  non  queo  labori  suppeditare. 
Jussin',  sceleste,  ab  janua  hoc  stercus  hinc  auferri? 
Jussin'  columnis  dejici  operas  aranearum  ? 
Jussin'  in  splendorem  dari  bullas  has  foribus  nostris  ?      20 

summum  Jovem  te  detinuisse,  atque  is  si  deprecator  sese  offerat,  declinabis  nunquam 
jtestem.  Tu,  tnastigia,  aspernatus  es  meum  imperium.  Lib.  Perii,  huspes. 
Mer.  Rogo  per  Herculem  ne  verberes  hominem  mea  causa.  Le.  Utinam  mihi 
esset  nunc  fustis  prce  manibus!  Mer.  Quiesce,  rogo.  Le.  Quo  contererem  tua 
latera  qua  occalluere  virgis.  Recede,  et  me  patere  hunc  conficere,  qui  mihi  creat 
semper  iracundiam,  cui  latroni  nunquam  contigit  me  pracepisse  vel  unum,  quin 
centies  jubeam,  atque  occinam  eadim.  Itaque  nequeo  jam  per  Herculem  pur  esse 
molestice  clamoris  et  stomachi.  Imperavi  tibi,  sceleste,  amoveri  hinc  hoc  stercus  ab 
aditu?  Imperavi  tibi  decuti  columnis  telas  aranearum?   Imperavi  perfricari  hos 


memoratus  est. — 12  V.  mihi  stimulus  HI.  1. — 13  Qui  latere 'Bon.  occaluere  C 
Pll.  1.  5.  6.— 14  Abscede  hac  sine  B.  1.  2.  H).  1.  Ven.  1.  Bon.  me  ira  B.  1..2. 
HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  incendit  ira  edd.  quaedani  vett. — 15  Cui  unquam  Ven.  1. 
Bon.  licet  prcecipere  B.  1. — 16  Quin  centiens  C.  Quin  cenciens  Pll.  1.  2.  5.  6. 
eandem  HI.  I.  Ven.  1.  Bon.  a1.  ap.  Pareum.  itaque  hercle  Pll.  sex,  Lgg.  B.  1. 
2.  HI.  1.— 17  Clamore  atque  HI.  labore  Ven.  1.— 18  B.  1.  HI.  1.  Bon.  hac  ja- 
nua.   Edd.  quaedam  vett.  hocce.— 19  C.  Pll.  1.2.  3.  4.  Ven.  1.  deici;  Pll.  5.6. 

NOT;E 

13  Occalluere']  Gniterus  sciibit  oc-  dabantur  a  servis  scopariis.     On  les 

caluere  per  nnuni  I,  sed  majnsculnm  :  ^curoit.   Veteres  Roman!  ornabant  et 

quod  eiat  apud  veteres  in'iisn,  nt  in  fores  suas  sigillis  Deoruin  vel  fictlli- 

media  voce  literani  majusculain  pro  bus  vel  apneis.     Haec  ornanienta  vo- 

duplici  litera  scril)erent.  cabantur 'antefixa,'  '  autepegmenta.' 

18  Stercus]  Servi  erant  scoparii,  a  In  Kalendatio  sno  veteres  faustos  In- 

*  scopis.'  faustosque  dies  clavis  dislinguebant 

20  BuHa*]  Capita  clavornm,qualia  in  valvis,  etiam  annos  et  intervalla 
cernuiitur  etiamnnniordine  disposita  temporiim  clavis notabant,  unde  'die- 
in  valvis  potentioriini,  in  splendorem  tator  clavo  pangendo.' 

Delph.etVur.Clas,  Plaut.  N 


194  M.   AGCII    PLAUTI  > 

Nihil  est :  tanquam  si  claudus  sim,  cum  fusti  est  ambu- 

landum  ; 
Quia  triduum  hoc  unum  raodo  foro  operam  assiduam  dedi, 
Dura  reperiam  qui  quaeritet  argentiim  in  foenus  :  hie  vos 
Dormitis  interea  dorai,  atque  herus  in  hara,  haud  aedibus, 

habitat. 
Hem   ergo,   hoc   tibi.     Li.  hospes,   te   obsecro,    defende. 

Me.  Saurea,  oro  25 

Mea  causa  ut  mittas.     Le.  eho,  ecquis  pro  vectura  olivi 
Resolvit?     Li.  resolvit.     Le.  cui  datum  est?     Li.  Sticho 

vicario  ipsi 
Tuo.    Le.  vah!  delenire  apparas  :  scio  mihi  vicarium  esse, 
Neque  eo  esse  servom  in  gedibus  heri,  qui  sit  pluris  quam 

ille  sit. 
Sed  vina  quae  heri  vendidi  vinario  Exasrambo,  30 

Jam  pro  iis  satisfecit  Sticho?     Li.  fecisse  satis  opinor  : 
Nam  vidi  hue  ipsum  adducere  trapezitam  Exaerarabum. 

clavos  buUatos  valvarum  noslrarum?  Nihil  prof uit :  est  mihi  incedendum  semper 
cum  haculo  ad  te  cogendura  ad  laborem,  quasi  essem  claudus:  quia  hoc  una  ver- 
satus  sum  in  foro,  ut  invenirem  qui  quarunt  pecuniam  in  foenus  ;  interim  otiamini 
hie  domi,  atque  herus  tester  manet  in  slabulo,  et  non  in  cedibus.  Hem  igilur  hoc 
tibi!  Lib.  Ilospes,  te  obtestor,  defende.  RltR.  Saurea,  precor  ut  ponas  iram 
mea  causa.  Le.  Eho  aliquis  solvit  pro  vecto  alivo  ?  Lib.  Resolvit.  Le.  Cui 
datum  est?  Lib.  Sticho  ipsi  tuo  vicario.  Lk.  Vah!  incipis placare.  Scio  mihi 
esse  vicarium,  quo  nullus  est  ser-vus  in  cedibus  heri,  qui  valeat  pluris.  Sed  Exce 
rambus  vinarius  numeravitne  Sticho  pecuniam  pro  vino  quod  vendidi  heri?  Lib 
Existimo  fecisse  satis :   nam  vidi  ipsum  Exarambum  adducere  hue  argentarium. 


dejici;  al.  ap.  Paieiim,  dejicier.  B.  \.  in  marg.  nraneorum. — 21  B.  L  2.  HI.  1. 
cum  fuste  est;  Ven.  1.  Bon.  cum  fustist ;  pro  quo  Lgg.  cuju  stist. — 22  Qua- 
driduum  hoc  Ven.  1.  Bon.  dedi  absetis  cdd.  quaedam  vett.  rh  absens  in  nullis 
reperitur  codd, — 23  B.  1.  quceriter  par  argentum;  edd.  quaedam  vett.  qiueri- 
tent.  Lgg.  in  fadus, — 24  Botli.  1.  2.  haud  cede. — 25  Lgg.  ospes. — 26  B.  1. 
provectura  olim  ;  Lgg.  vecturam  olivi ;  Ven.  1.  vectura  olim. — 27  Resulvi.  Le. 
cui  datust  Lgg.  Rem  solvit.  Li.  Solvit.  Le.  Quoi,  Ifc.  Botli.  1.  2. — 28  Lgg. 
HI.  1.  delinire.  Ven.  1.  Bon.  mihi  scio.  HI.  1.  vicarium  non  esse. — 29  Neque 
esse  servon  B.  1.  Neque  esse  servom  Ms.  Bavth.  M.  C.  PH.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon. 
Botli.  1.  2.  qui  pluris  sit  quamde  ille  est  Both,  pluri  B.  1.  ille  est  edd.  vett.  ille 
sit  Lgg.  C.  PH. — 30  Sed  vina  quceri  vendidi  C.  Lgg.  Pll.  exerambo  Lgg.  C.  Pll. 
1.  2.  4.  6.  Exarambo  Pll.  3.  5.  qnomodo  et  C.  paulo  post.  Sarambo  Casaub. 
— 31  Jam  pro  is  C.  Jam  pro  his  C.  a  m.  sec.  B.  1.  2.  HI.  1. — 32  Nam  v.  hunc 
G.  M.  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  adducere  et  rapere  Pll.  2.  5.  6.  B.  1.  2.  HI.  1. 

NOT^ 

30  Sed  vina  qua  heri  vendidi  vinario      Pro,  Sed  Exasrambus  vinarius  satis- 
Exarambo,  Jampro  iis  satisfecit  Sticho]     fecitne  Sticho  pro  vino  quod  ei  ven- 


ASINARIiE    ACT.    II.    SC.   4.  195 

Le.  Sic  dedero:  prius  quae  credidi,  vix  anno  post  exe^i. 
Nunc  satagit :  adducit  domura  etiara  ultro,  et  scribit  num- 

mos. 
Dromo  raercedem  retulit?     Li.  dimidio  minus  opinor.     35 
Le.  Quid  reliquom  ?     Li.  aiebat  reddere  quam  extemplo 

redditura  essct: 
Nam  retineri,  ut  quod  sit  sibi  operis,  efficeret,  locatuni. 
Le.  Scyphos  quos  utendos  dedi  Philodamo,  retulitne  ? 
Li.  Non  etiara.     Le.  hem,  non?   si  velis,  da,  commoda 

homini  amico. 
Me.  Perii  hercle  !  jam  Iiic  me  abegerit  suo  odio.     Li.  heus 

jam  satis  tu,  40 

Le.  Utinam  sic  dedissem  semper.  Nam  eorum  quce  dedi  antea,  vix  pretium  tuli, 
anno  iiitegro  ex'dcto.  Nunc  siitisfacit :  adducit  etiam  nltro  domum  trapezitani 
Exaerauibiini,  et  spondet  apiul  euni  tabulis  consignatis  se  peniniam  (iatiinim 
intra  terapus  certum.  Dromo  mercedemne  retulit?  Lib.  Aitnlit  dimidiam 
partem,  ut  puto.  Le.  Quande  afftret  alteram  partem?  Lib.  Dicebat  se  redditu- 
rum  illico  earn  qucB  sibi  reddita  esset  :  se  vero  retineri,  idfucerel  opus  quod  pro  te 
faciendum  susceperit.  Le.  Scyphos  quos  commodavi  Philodamo,  reddiditne  ? 
Lib.  Nondum.  Le.  Hem!  non  retulit?  Si  velis,  da,  mutuum  prabe  amico. 
Mer.  Perii  per  Herculem!    iste  me  modo  abiget  sua  iracundia.    Lib.  Heu  ! 


Ven.  1.  Bon.  ila  Exarambum  Pll.  1.  4.  Ven.  Bon.  PI.  3.  ad.  et  rapere  extra  ram- 
bum;  ac  deinde  ex  emend,  add.  ac rapere  ipsuni  Exaramlmm.  Lgg.  Exerambum. 
—33  B.  2.  HI.  1.  C.  Pll.  1.  2.  4.  6.  Vtn.  Bon.  priusquam  credidi;  PI.  5.  quod 
credidi ;  Seal,  prius  qua  credium, — 34  HI.  I.  etjam  ultro.  Edd.  queedain  vett. 
etrescribit;  Lgg.  C.  Pll.  B.  1.  2.  HI.  1.  \en.  I.Bon,  et  scribit.— 35  Domo 
Lgg.  et  retulit  HI.  1. — 36  C.  a  m.  pr.  aiebat.  Seal,  rrdilum  esset.  Edd.  quae- 
dani  vett.  sibi  redditum  esset;  sed  illud  sibi  abe.st  ab  omnibus  codd. — 37  Aid. 
Jiint.  operis  sibi.  C.  Pll.  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  Aid.  Jiint.  locatum  effi- 
ceret— 38  Philodomo  B.  1.  Fhiledomo  HI.  1 — 39  B.  1.  HI.  1.  M.  G.  H.  /jm 
7iM7ic  ;  unde  Both.  conj.  hem,  non?  Nunc  si,  Sfc.  Pll.  1.  3.  a  m.  sec.  da  ac- 
commoda  ;  et  sic  edidit  Parens  ;  da  ac  commoda  PI.  2.  4.  G,  et  PI.  1.  3.  a  m. 
pr.  do  commoda  B.  1.  HI.  1.  PI.  .5.  C  si  velis  accommoda  Ven.  I.  Bon.  si  velis 
dare,  accommoda,  \e\  si  velis  aded  commoda  a],  vett. — 40  Lg^.  jam  satis  Audin'. 

NOTiE 

didi  heri?  Non  absiinile  est  hoc  ver-  tam  Exaerambo  pecnniam.    Exaranf 

naculi  nostri,  Ndtre  vin,  I'a-t-onpai^?  bus  trunsporte  d  Saurea  cc  que  le  ban- 

34  Scribit  nummos']  Trapezita    de-  quier  luidoit.pour  d^meurer  quitte  dSau- 

bebat   pecuniam    Exaerainbo,    Exae-  rea, 

rambus  Sanreze.     Exaerambns  addn-  35  Mercedemi  Le  lo'dage  de  quelque 

cit  trapezitam  ad  Sanreani.    Trape-  chose. 

zita  pro  nomine  Exaerambi,  cui  de-  38  .Styp/ios]  Eadeinorationls  forma 

bet,  scribit  nomen  Saureae,  et  polli-  qnae  supra, 
cetiir  sese  redditurum  Saureae  debi- 


196  M.    ACCII    PLAUTI 

Audin'  quae  loquitur  ?  Le.  audio,  et  quiesco.  Me.  tan- 
dem opinor 

Conticuit :  nunc  adeam  optumum  est,  priusquam  incipit 
tinnire. 

Quam  raox  mihi  operam  das?  Le.  ehem,  optume  :  quam- 
dudum  tu  advenisti? 

Non  hercle  te  provideiam,  quasso  ne  vitio  vortas, 

Ita  iracundia  obstitit  oculis.  Me.  non  mirum  factum  est.  45 

Sed  si  domi  est,  Demaenetum  volebam.  Le.  negat  esse 
intus. 

Verum  istuc  argentum  tamen  mihi  si  vis  denumerare, 

Repromittam  istoc  tibi  nomine  solutam  rem  futuram. 

Me.  Sic  potius,  ut  Demaeneto  tibi  hero  praesente  reddam. 

Li.  Herus  istunc  novit,  atque  herum  hie.  Me.  hero  huic 
praesente  reddam.  50 

caphne  tu  jam  satis  qua  dicit?  Le.  Capio,et  quiesco.  Mer,  Denique^ut  opinor, 
conticuit.  Tempus  est  ut  adeam  nunc  antequam  incipit  obstrepere.  Quiim  alien- 
tionem  mihi  jam  prabes,  Saiirea  f  Le.  Ehem,  bene:  quamdudum  tu  advenisti? 
Per  Herculem  minime  te  animadverteram,  ita  ira  obcacavit  oculos.  Mer.  Non 
mirum  videaiur.  At  Demcenetum  volebam  alloqiii,  si  domi  est.  Le.  Negat  esse 
domi :  attamen  si  vis  numerare  illam  pecunium,  repromittam  te  solutum  fore  hoc 
syngrapha.  i\Ier.  Immo  polius  rogo  ut  tibi  numerem  coram  hero  Demaneto. 
Lib.  Herus  cognovit  istum,  et  iste  herum.     Mer.  Reddam  huic,  prasente  hero. 


Edd.  qiia?dani  vett.  heu  jam  satis  tu. — 42  B.  1.  ad  earn.  Akl.  optumu'st ;  Lgff. 
optumust  priusquam  incipiat. — 43  Both.  1.  2.  mi  operam.  Akl.  Jiiiit.  Both.  1.  2. 
Le.  Hem,  optume. — 44  Non  ercle  C— 45  Lgj;.  obslit.  C.  Fll.  sex,  occulis.  HI.  1. 
factust;  Ak\.  factu'st.—i6  Demenetun  HI.  1.  nrgant  Ms.  Barth.  G.  M.  B.  1. 
Pll.  sex.— 47  HI.  1.  Pll.  Lgg.  dhiumerure.—4S  B.  1.  2.  H!.  1.  Lgg.  Pll.  C. 
Ven.  1.  istoc  nomine,  oniisso  pionomiiie  tibi. — 49  ^'oc.  hero  delet  Both. — 
50  Enis  qiiidam  codd.  et  edd.  vett.  aut  herum  hie  B.  1.  Hi.  1.  Me.  Ego  hoc 
prasente  reddam  Lgg.  ero  huic  prasente  te  reddam  C.  a  m.  sec.  et  edd,  vett. 

NOTvE 

45  Obstitit  oculis]  Mu  obstit.    Ve-  luni,  sen  locus  ad  standnm.   '  Metiri ' 

teres    eniiii    dicebant  'obstire'    pro  et' metari 'etiammini  in  nsu. 

'  obstare  : '    '  artire  '    pro   '  artare  : '  48  Repromittam']  Je  te  donnerai  ma 

'inipetrire'    pro  *  impetrare  :  '    '  ne-  quittance.      Pollicitus   eras    redditu- 

gire '  pro  '  negare.'  Ovidius  :  '  qiiiE  rum  te  pecuniam  :  reddis  tabiilas  de 

pars  adnionet,  abstit,'  pro'abstat:'  quibiis  constet  te  mihi  reddidisse  de- 

'  prostitntum' pro  '  prostatiitnm  :  '  id  bitani    pecuniam.     Tabulae  illse  sunt 

est,  qiiee  stat  ante  hipanar,  sen  statio-  repromissio,  nenipe  qua  proniittis  non 

nem  merelriciam.  '  Vestibuhim  '  pro  repetiturum. 
'  vestabuluiu,'  id  est,  grande  stabu- 


ASINARIiE    ACT.    II.   SC.   4.  197 

Li.  Da  modo  meo  periculo  ;  rem  salvam  ego  exhibebo  : 
Nam  si  sciat  noster  senex  fidem  non  esse  huic  habitam, 
Succenseat,  cui  omnium  rerum  ipsus  semper  credit. 
Lk.  Non  magni  pendo,  ne  diiit !  si  non  vult :  sic  sine  astet. 
Li.  Da,  inquam:  vah!  formido  miser,  ne  hie  me  tibi  arbi- 

tretur  5.5 

Suasisse,  sibi  ne  crederes :  da,  qufeso,  ac  ne  formida. 
Salvum  hercle  erit.     Me.  credam  fore,  dum  quidem  ipse 

in  manii  habeo. 
Peregrinus  ego  sum,  Sauream  non  novi.    Li.  at  nosce  sane. 
Me.  Sit,  non  sit;    non  edepol  scio :    si  is  est,  eum  esse 

oportet. 
Ego  certe  me  incerto  scio  hoc  daturum  nemini  homini.    GO 
Le.  Hercle  istum  Di  omnes  perduint :  verbo  cave  suppli- 

cassis. 
Ferox  est,  viginti  minas  meas  tractare  sese. 
Nemo  accipit !  aufer  te  domum :  abscede  hinc,  molestus 

ne  sis. 

Lib.  Da  modo  meo  periculo,  ego  ■precsiaho  rem  salvam:  nam  si  noster  senex  rescis- 
cat  Hon  esse  adiiihitam  fidem  illi,  cui  ipse  credidit  semper  res  omues,  irascatur. 
Le.  Non  tnngnifacio  si  minus  vult,  linque  liominem  sic  stare.  Lib.  Cedo,  inquam: 
vah  vereor  infelix  f  ne  isle  existimet  me  tibi  auctorem  fuisse,  ne  sibi  crederes, 
Cedo,  quaso,  ac  ne  time,  Per.Herculem  in  tuto  erit.  Mer.  Arbilrabor  fore  in- 
terea  dum  quidem  teneo  in  manu.  Peregrinus  ego  sum,  non  novi  Sauream,  Lib. 
At  nosce  profecto.  Mer.  Sit,  non  sit,  per  cedem  PoUucis  nescio.  Si  est  is,  oportet 
esse  eum,  Profecto  ego  unum  scio,  me  non  daturum  homini  ignolo.  Le.  Per 
Herculem  omnes  Dii  disperdant  istum.  Cave,  Libane,  ei  supplicaveris  vel  verbo, 
Insolescit  quod  tractet  viginti  minas  qua;  ad  me  pertinent.    Non  accipio,  abi  domum . 


'  Quidam  huic  pro  hoc  siimnnt  :  ahsnrde.'  Pareus. — 51  C.  et  plinimi  Pll. 
periclo  ....  exibebo. — 52  C.  a  m.  pr.  finem  non  esse.  Lgg.  habitam  huic. — 
53  Suscenseat  C  Pll.  quoi  o.  r.  i,  s.  credidit  C.  qui  o.  r.  i.  s.  credidit  Lgg. 
HI.  1.  B.  1.  2.  Ven.  1.  Bon.  qui  o.  summam  rerum  i.  s,  credidit  PI.  5.  qui  o. 
r.  ipsius  s,  credidit  Pll.  1.  2.  3.  4.  G.— 55  C.  vahe!  miserne  Veil.  1.— 
56  Edd.  qiia^dam  vett.  ah  ne  formida,  contra  omnes  codd. — 57  Pll.  I.  6. 
dum  ipse  quidem  in  manu  habeo;  PL  1.  a  m.  sec.  dmn  id  in  manu  habeo; 
PI.  3.  G.  et  C.  a  m.  sec.  habebo ;  M.  ipse  quidem  m.  habeo. — 59  B.  I.  cum 
esse;  HI.  1.  quom  esse  oporteat. — Gl  C.  a  in.  pr.  perdunt ;  Ven.  1.  Bon.  per- 
diunt ;  Lgg.  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Pll.  C.  a  in.  sec.  perduint, — G3  N.  accepit  B.  1. 
2.  H.  1.  C.  Pll.  Ven.  1.  Bon.  acceptet  al.  ap.  Pareuni.  B.  1.  2.  Hi.  1.  ne  sies, — 

NOT/E 

51  Meo  periculo]  A  mes  risques.  cis  '  suminatn.'     Snetoniiis  '  actores  ' 

Rem  salvam  exhibebo]  J'en  suis  ga-      vocat :  alii  '  procnratores,'   '  dispen- 
rant.  satores.' 

53  Cui  omnium  rerum]  Ellipsis  vo- 


198  M.    ACCII    PLAUTI 

Me.  Nimis  iracunde.     Non  decet  superbum  esse  hominem 

servum.  "4 

Li.  Malo  hercle  jam  magno  tiio  nunc  isti  nee  recte  dicis. 
Impure,  nihili,  non  vides  irasci  ?     Lk.  perge  porro. 
Li.  Flagitium  hominis,  da  obsecro  argentum  huic,  ne  male 

loquatiir. 
Me.    Malum  hercle  vobis   qugeritis.      Le.    crura,  hercle, 

ditfringentur, 
Ni  istum  impudicum  percies.     Li.  peril  hercle!  age  im- 

pudice, 
Sceleste,  non  audes  mihi  scelesto  subvenire  ?  70 

Le.  Pergiii' piecari  pessumo?     Me.  quee  res?  tun' libero 

homini 
Male  serviis  loquere?     Le.  vapula.     Me.  id  quidem  tibi 

hercle  fiet, 
Ut  vapules,  Demaenetum  simulac  conspexero  hodie. 
In  jus  voco  te.     Le.  non  eo.     Me.  non  is?  memento.  Le. 

memini. 

Absiste  longe,  ne  sis  importunus.  Mer.  Fads  nimis  iracunde:  dedecet  hominem 
qui  servus  est,  siipcrbire.  Lib.  Per  Hercitlem  luo  isti  mnledicis  magno  damno. 
Nequam,  rilissime,  non  animndverlis  excandescere?  Le.  Abi  igilur.  Lib. 
Flagitiosissime  omnium  hominum,  rogo,  numera  pecuniuin  huic,  ne  maledicat. 
Mek.  Per  Herculem  vobis  accersitis  pestem.  Le.  Per  Herculem  comminuentuf 
crura,  nisi  vocaveris  istum  impudicum.  Lib.  Actum  est  de  me  per  Herculem, 
pessime  ;  non  audes  mihi  auxiliari  mifero?  Le.  Pergisne  supplicare  nequissimo? 
Mer.  Quid  hoc  est?  Tune  servus  m(dedicis  homini  libero?  Le.  Da  pcenns, 
Mer.  Per  Herculem  id  tihi  accidet  ut  plectaris,  statim  atque  videro  hodie  Dem<B- 
netum.     Te  voco  in  jus.     Le.  Non  eo.     Mer.  Non  is  ?  Recordare.     Le.  Recor- 


64  HI.  1.  hominem  esse.— 65  PI.  1.  nunc  islic  recte;  PH.  2.  6.  nunc  inline 
recte;  PI.  4.  nunc  istine  reeled  ;  PI.  5.  Ven.  1.  Bon.  nunc  isluc  recte  ;  PI.  1.  a 
m.  sec.  nunc  istine  recte ;  Aid.  Jnnt.  7iunc  isti  ne  recte;  J.  Giil.  Lsg.  ni  isti  ne 
recte;  B.  1.  isti  nee  recte ;  Both.  1.2.  ni  isti  nee  recte.— G&  Impurcn  bili  Ven. 
1.  Impure  Inli  Bon.  Impure  nobili  num  margo  ed.  Aid.  penes  editorcin  ;  Im- 
pure nobili  non  B.  I.— 67  B.  1.  nee  male.—GS,  C.  PH.  B.  L  2.  HI.  1.  Ven.  1. 
Bon.  diffringeniur :  age  impudice.—m  PH.  Ms.  Bartli.  G.  M.  B.  1.  HI.  1. 
Ven.  I.  Boil,  percuties  ;  H.  pernitics.  Verba,  ageimpndice,  desnnt  hic  in  C. 
Pil.  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.— 70  HI.  1.  H.  Ven.  I.  Bon.  Med.  2.  Aid. 
Junt.  Aia;.  3.  sceleste  subvenire. — 71  Ven.  1.  homine. — 72  HI.  1.  B.  1.  2.  G. 
H.  V.  tibi  quidem.  Lgg.  hercle  tibi  fiet.— 7 A  C.  7iun  lis.   B.  1.   HI.  1.     Le. 

NOTiE 

65  Nee  recte]  Alii  ne  recte.   Sallustius,  '  non  jure,' '  ne  jure,'  male. 


ASINARIiE    ACT.    II.    SC.  4.  199 

Me.  Dabitur  pol  supplicium  mihi  de  tergo  vestro.     Le. 

vae,  te !  75 

Tibi  qiiidem  supplicium,  carnufex,  de  nobis  detur?     Me. 

atque  et  jam 
Pro  vestris  dictis  maledictis  poenae  pendentur  mihi  hodie. 
Le.  Quid,  verbero  ?  aiu' tu,  furcifer?  hemm  nosmet  fugi- 

tare  censes  ? 
I  nunc  jam  ad  herum,  quo  vocas  jamdudum,  quo  volebas. 
Me.   Nunc  demum?    tamen  nunquam  hinc  feres  argenti 

nummum,  nisi  me  80 

Dare  jusserit  Demaenetus.  Le.  ita  facito,  age  ambula  ergo. 
Tu  conturaeliam  alteri  facias,  tibi  non  dicatnr? 
Tam  ego  homo  sum  quam  tu.     Me.  scilicet  ita  res  est. 

Le.  sequere  hac  ergo. 
Prasfiscini  hoc  nunc  dixerim,  nemo  etiam  me  accusavit    84 
Merito  meo  ;  neque  me  Athenis  est  alter  hodie  quisquam, 
Cui  credi  recte  a^que  putent.    Me.  fortassis  !  sed  me  tamen 


dor.  Mer.  Per  adem  Pollucis  mihi  duhit  poenas  vestra  cute.  Le.  Dii  te  perdant : 
tibi  luetur  quidem  supplicium,  carnifex,  de  nobis!  Mer.  Atque  etiam  poena  mihi 
persolventtir  hodie  pro  vestris  dictis  maledictis,  Le.  Quid,flagrio?  Dicisne  tu,  sce- 
lestef  Existimas  nos  declinare  herum  ?  I  nunc  ad  herum  ad  quern  vocas,  jampridem 
ad  quern  volebas  ire.  Mer.  Nunc  tandem  ?  Tamen  ne  unum  quidem  efferes  hinc  num- 
mum  argenti,  nisi  Demcenetus  me  imperarit  dare.  Le.  Facila:  age  perge,tu  facias 
contutnelium  alteri,  non  tibi  dicatnr  ?  Ego  sum  tam  homo  quam  tu.  Mer.  Scilicet 
res  ita  se  habet.  Le.  Vade  hac  igitur.  Absit  verbo  invidia  :  affirmarim  id  nunc: 
nemo  etiam  me  accusavit  merito  meo,  neque  est  Athenis  nunc  alter  quisquam  cui 
exisiiment  dari  aque  tuto.     Mer.  Forsitan :  altamen  nunquam  assequeris  hodie 


memento. — 75  Lgg.  mihi  supplicium.  Le.  vce,  vw. — 76  B.  1.  tibi  carnifex. 
B.  1.  2.  HI.  1.  Veil.  1.  Bon.  atque  etiam. — 77  Pro  dictis  vestris  maledictis  Lgg, 
Pll.  C.  B.  1.  HI.  1.  Veil.  1.  Bon.  pwne  Bon.— 78  Lgg.  nos  fugitare.— 79  Ei 
nunc  C— 80  HI.  1.  hinc  nunquam, — 82  HI,  1.  fades. — 84  Projiciscin  hoc  dixe- 
rimus  Pll.  1.  2.  6.  HI.  1.  Ven.  1.  Projicisci  te  dixerimus  B.  1.  Bon.  Perficis- 
cini  hoc  nunc  C.  a  m.  pr.  Projicisci  hoc  dixerim  PI.  3.  Projicisci  in  hoc  dixerim 
PI.  4.  Proficisci  ted  PI.  5.-85  B.  1.  2.  HI.  1.  PI.  3.  4.  5.  C.  Ven.  1.  Bon. 
alter  est;  Both.  1.  2.  jne  alter  est  Athenis.— 86  Both.  1.  2.  fortasse.  B.  1-  2. 

aOTJE 
84  Pro'Jlscini]  Adverbiiim  depre-  bitrabantur  arcere  nescio  quod  fasci- 
cantis  invidiam  propiiae  vcl  alienffi  num  a  Diis  ininiissuin  in  eos  qni  de 
landis  niniiae  :  quod  nos  vulgo  :  '  Ab-  se  superbius  sentirent  et  loqneren- 
sit  verbo  invidia.'  Sed  cum  piidorem  tur.  Fascinnm  pnto  non  aliud  fuisse 
nnum  levamiis  hoc  dicto,  veteres  ai-     quam  vanitatis  et  airogaatiae. 


200  M.   ACCII    PLAUTI 

Nunquam  liodie  induces,   ut  tibi   credam  hoc   argentum 

ignoto.  87 

Lupus  est  homo  homini,  non  homo ;  quom  qualis  sit  non 

novit. 
Le.  Jam  nunc  secunda  mihi  facis  :    scibam  huic  te  ca- 

pitulo  hodie 
Facturum  satis  pro  injuria :  quanquam  ego  sum  sordidatus, 
Frugi  tamen  sum,  nee  potest  peculium  enumerari.  91 

Me.  Fortasse!     Le.  etiam  nunc  dico  :  Periphanes  Rhodo 

mercator 
Dives,  absente  hero  solus  mihi  talentum  argenti 
Soli  annumeravit,  et  mihi  credidit,  neque  deceptus  in  eo. 
Mk.  Fortasse!     Le.  atque  etiam  tu  quoque  ipse,  si  esses 

percunctatus  95 

Me  ex  aliis,  scio  pol,  crederes  nunc  quod  fers.     Me.  haud 

negassim. 

vt  tibi  credam  id  argentum  ignoto.  Homo  est  lupus  homini,  non  homo,  quando  non 
inteltigit  qualis  sit.  Le.  Jam  nunc  viihi  facis  7iova  convitia:  putabam  te  facturum 
satis  hodie  mihi  pro  contumelia.  Tametsi  ego  sum  teste  illoln,  nihilominus  sum 
frugi,  quod  peculium  non  potest  CEstimari  satis.  Mer.  For  sit  an.  Le.  Etiam  hoc 
addo  :  Periphanes  Rhodius,  mercator  locuples,  solus  numeravit  soti,  et  mihi  credi- 
dit, talentum  argenti,  absente  hero,  neque  eumfefellit  sua  opinio,  Mer.  Fortassis, 
Lib.  Atque  etiam  tu  ipse  quoque,  si  esses  a  me  percunctatus  ex  aliis,  scio  profecto 
crederes  nunc  quod  geris.    IMer.  Haud  negaverim. 


HI.  1.  Yen.  1.  Bon.  tamen  me.—S9  Lgg.  C.  facis:  cibam  huic;  B.  1.  2.  HI. 
PI.  4.  Veil.  1.  Bon.  hoc  te ;  PI.  2.  secunda  inde  f.  scibam  hoc;  PI.  6.  feram 
me  facis  scibam  hoc.  Al.  secunda  mihe  acis,  vel,  secundas  mihi  jacis. — 90  C.  soV' 
ditatus. — 92  Both,  delet  dico. — 93  Th  dives  in  C.  additnr  praecedenti  versui 
et  vs.  94.  incipit  Annumeravit.  Ita  quoque  Lgg.  Pll.  sex,  B.  1.  2.  HI.  1.  2. 
Ven.  1.  Bon.  et  sic  edidit  Both. — 95  B.  1.  tu  quoque,  si,  l^c.  C.  percontatus. — 
96  Pll.  1,  3.  4.  5.  6.  B.  1.  HI.  1.  quod  nunc  fers;  C.  nunc  quod  id  fers;  PI.  2. 
qui  nunc  fers  ;  Lgg.  quod  id  fers ;  al.  ap.  Pareum,  7mnc  quo  id  fers. 

aOTJE 

88  Lu/ms  est  homo  homini]  Seneca:  sine  addito  est,  significat  'talentum 
'  Ab  honiine  homini  quotidianum  pe-  parvnm  :  '  quoties  •  magnnni  talen- 
liculnm.'  turn  '  dicitur,    valet   mille   trecentas 

93  Talentum  argenti]  Mille  quin-  duodecim  libras  nostras  cum  decern 
quaginta    libras.      Quoties   talentum     assibus. 


ASlJJARliE   ACT.   III.   SC.   1.  201 


ACTUS  TERTII  SCENA  PRIMA. 

CLE^RETA,    PHILENIUM. 

Cl.  Nequeon'  ego  te  interdictis  facere  mansuetam  meis  '? 
An  ita  tu  es  animata,  ut  qui  expers  matris  imperii  sies  ? 
Ph.  Ubi  piem  Pietatem,  si  isto  more  moratam  tibi 
Postulera  placere,  mater,  mihi  quo  pacto  praecipis? 
Cl.  An  decorum  est  adversari  meis  te  praeceptis?     Pn. 

quid  est?  5 

Cl.    Hoccine  est  pietatem  colere,  matris  imperium  mi- 

nuere? 
Ph.  Neque  quae  recte  faciunt  culpo  ;  neque  quae  delin- 

quunt  amo. 
Cl.  Satis  dicacula  es  amatrix.     Ph.   mater,  is  quaestu'st 

mihi: 
Lingua  poscit,  corpus  quasrit,  animus  orat,  res  monet. 

Cle.  An  non  possum  ego  temansuefaceremeis  vetitis  1  An  es  tu  sic  affecta,  utpote 
qua;  sis  immunis  a  regitnine  materno  ?  Phi.  Quomodo  propitiam  habeain  Pietatem, 
si  orem  earn  ut  tibi  grata  sim  informata  istis  moribus,  qua  ratione  mild  imperas? 
Cle.  Decetne  te  repiignare  meis  mandatis  ?  Phi.  In  quo  repugno  ?  Cle.  Hocne  est 
veuerari  pietatem,  labefaclare  auctoritatem  maternam?  Phi.  Neque  condemno  ea 
qucB  matres  recte  faciunt ,  neque  approbo  quce  male.  Cle.  Es  amatrix  satis  ver- 
bosa.  Phi.  Mater,  in  eo  positus  est  mens  quastus,  lingua  postulat,  corpus  qucerit, 


1  Nequeon'  te  interdictis  mansuetam  facere  Lgg.  ted  interdictis  Parei  2.  rb  d 
non  est  in  codd. — 2  Lgg.  C.  Pll.  B.  1.  2.  Ven.  I.  Bon.  matris  expers.  Jo. 
Brant,  al.  ap.  Pareum,  et  Both.  1.  2.  imperiis. — 3  Ven.  1.  2.  morata  tibi. — 
5  Lgg.  advorsari;  et  mox  edd.  qiiaedani  vett.  pro  quid  est,  habent  quidem. — 
8  B.   1.    est   quastus  mihi;    HI.   1.   Ven.  questus  mihi  est;  Bon.    mater  es  : 

NOTiE 

1  Facere  mansuetam'\  '  Mansnefa-  tern,'  est  Deam  Pietatem  placare  : 
cere,' '  domare,' '  cicurare,'  nietaplio-  Pietatem  vero  offensam  piitat  Phile- 
ra  ducta  aferisanimalibiis,  qnai  arte  nium,  si  Aigyrippo  amatori  suo  ini- 
feritatem  dedisciint.    Est  vox  Cleae-  quior  fiierit  et  dnrior. 

retae  lenae,  Pliileninm  meretricem  in-  7  Neque  quce  delinquuni]\A  est,  pa- 

crepantis,  quod  tarn  parum  profece-  rentes.     Pliileninm  non  esse  obtem- 

rit  in  meretriciis  frandibiis   condis-  perandnni  parentibus  niinime   recta 

cendis.  praecipientibus  dicit. 

2  Ut  qui  expers]  Id  est,  ut  quae.  8  Dicacula]    Donatus  :    '  Dicaces 

3  Piem  Pietateni]    '  Piare     Pieta-  dicti,  qui  salibus  jocosis  maledicunt.' 


202  M.   ACCII    PLAUTI 

Cl.  Ego  te  volui  castigare,  tu  mi  accusatrix  ades,  10 

Ph.  Neque  edepol  te  accuso,  neque  id  me  facere  fas  exis- 

tumo. 
Verum  ego  meas  queror  fortunas,  quom  illo  quern  amo  pro- 

hibeor. 
Cl.  Ergo  una  pars  orationis  de  die  dabitur  mihi. 
Ph.  Et  meam  partem  loquendi,  et  tuam  trado  tibi. 
Ad  loquendura,  atque  ad  tacendum  tute  habeas  portiscu- 

lum.  15 

Quin  pel  si  reposivi  remum,  sola  ego  in  casteria 
Ubi  quiesco,  omnis  familiae  causa  consistit  tibi. 
Cl.  Quid  ais  tu,  quam  ego  unam  vidi  mulierem  audacis- 

sum  am  ? 
Quoties  te  vetui  Argyrippum  filium  Demaeneti 
Compellare  aut  contrectare,  coUoquive  aut  contui?  20 

Quid  dedit  ?  quid  deportari  jussit  ad  nos  ?  an  tu  tibi 


mens  rogat,  occnsio  invitat.  Cle.  Ego  te  volebam  corrigere,  htme  accusas.  Phi. 
Per  adem  Pollucis  neque  te  accuso,  neque  puto  aquum  esse  me  exequi  quodjubes, 
sed  dolco  meam  vicem,  quando  proh'ibcor  ejus  consuetudine  quern  depereo.  Cle,  Jgi- 
tur  mihi  relinquctur  unus  locus  dicendi  in  die.  Phi.  Tibi  cedo  meas  partes  iji  lo- 
quendo,  el  Inas.  Tu  habeas  stimulum  et  principutum  ad  loquendum  et  ad  silendutn. 
iSane  si  deposuero  et  ego  remum,  sola  in  casteria  quievero ;  omnes  rationes  domestic 
ca:Jluere  desinent.  Ci.e.  Quid  ais  tu?  quam  ego  semper  unci  urnim  fceminam  auda- 
cice  singularis?  Quoties  prohibui  ne  vucitares,  aut  apprchenderes,  aut  confabulareris, 
aut  aspiceres  Argyrippum  filium  Demcenetil  Quid  donavit  ?  Quid  maiidavit  ad  nos 


questus  mihi  est. — 9  Both,  e  conj.  Acidalii,  animus  hortat. — 10  B.  1.  velim, 
C.  B.  1.  2.  HI.  Pll.  sex,  Ven.  1.  tu  mihi.— II  B.  1.  Pll.  3.  6.  neque  me  id.  Al. 
ap.  Lang,  neque  fas  esse  id  me  facere  existimo. — 13  Ergova  pars  C. — 15  Lgg. 
partisculam.—l6  B.  1.  2.  HI.  1.  Pll,  1.  3.  4.  5.  6.  Ven.  1.  Bon.  Aid.  Junt.  al, 
vett.  reposui  ;  PI.  2.  C.  Lgg.  Parei  1.2.  et  recentt.  reposivi.  Qutpdam  edd. 
vett.  in  cisteria. — 17  Both.  1.  2.  familice  omnis  causa;  edd.  qnaedam  vett. 
omnis  familia  cassa  c.  tibi,  «t  rh  tibi  sit  irapeKKov.  Pro  tibi.  Aid.  in  marg,  lia- 
bet  cibi. — 18  HI.  1.  vidi  ego  unam;  Ven.  1.  quam  unam  vidi ;  B.  1.  mulierem 
audacissumam  vidi. — 19  Quotiens  B.  1.  HI,  Ven.  1.  Bon.  <e  i;o<«i  Parei  2.  et 

NOT^ 

15  PortiscjUuni]  Nonius:  '  Portis-  niagister  triremis,  qnem  nos  verna- 

ciilus  proprie  est  hortator  remigum,  ciiio  nostro,  cow»7«.   Phileniiim  Cleee- 

id  est,  qui  eandem  pergulam  tenet,  retam  poriisciilo  crudeli  coniparat. 

qnaa  portiscnlus  dicitur,   in   qna  ex-  16   Casteria]    Nonius  :     '  Casteria, 

Ciirsum  et  exhortamenta  moderatur,'  locus  ubi  cum  navigatio  conquiescit, 

'  Portiscnlus '  est  et  stimulus  quo  ur-  rerai  et  gubernacula  conquiescunt.' 
get  remiges  uiagister  triremis,  et  ipse 


ASINARliE    ACT.   HI.   SC.   1.  203 

Verba  blanda  esse  aurnm  rere?  dicta  docta  pro  datis? 

Ulfro  amas,  iiltro  expetessis,  ultro  ad  te  arcessi  jubes. 

Illos  qui  dant,  cos  derides:  qui  deludunt,  deperis. 

An  te  id  expectare  oportet,  si  quis  promittat  tibi,  25 

Te  faclurum  divitem,  si  moriatur  mater  sua? 

Ecastor  nobis  periculum  magnum  et  familiar  portenditur. 

Dura  ejus  expectamus  mortem,  ne  nos  moriamur  fame. 

Nunc  adeo  nisi  mihi  hue  argenti  affert  viginti  minas, 

Nae  ille  ecastor  hinc  trudetur  largus  lacrumarum  foras.    ;]0 

Hie  dies  summu'st  apud  me  inopiae  excusatio. 

Ph.  Patiar,  si  cibo  carere  me  jubeas,  mater  mea. 

Cl.  Non  veto  ted  amare,  qui  dant,  qua  amentnr  gratia. 

Ph.  Quid  si  hie  animus  occupatu'st,  mater,  quid  faciam  ? 

mone.     Cl.  hem ! 
Meum  caput  contemples,  siquidem  ex  re  consultas  tua.  35 
Ph.  Etiam  opilio,  qui  pascit,  mater,  alienas  oves, 
Aliquam  habet  peculiarem,  qui  spem  soletur  suam. 

afferri?  An  tu  existiinas  orationem  suavem  pro  auro  mero  esse  accipiendam,  sermo- 
tietn  accuralnm  pro  muneribus?  Ultro  diligis,  ultro  prosequeris,  imperas  ultro  ut  ad 
te  veniat,  illudis  illis  qui  afferunt  viunera,  perdite  amas  qui  irrident.  Si  quis  tibi 
■poUiceatur  se  fact ur urn  te  locupletem,  si  sua  mater  intereat,  anjuvat  te  id  operiri? 
Per  adein  Castoris  ingens  periculum  nobis  impendet  et  familia:,  ne  nos  di^wreamus 
inopia,  dum  optamus  ejus  exitium.  Itaque  nisi  Argyrippus  mihi  numeret  viginti 
minas  argenti,  per  cedem  Castoris  ille  prodigus  lacrymis  solis  excludetur  hinc  foras. 
Perinde  facio  excusntionem  paupertatis,  atque  diem  supremum.  Pm.  3Iea  7nater, 
si  mandes  me  privari  cibo, /era.  Cle.  Minime  prohihco  te  amare  eos  qui  porrigunt 
ea  quorum  causa  diligantur.  Phi.  Quid  si  mens  irretita  est,  mater?  quid  moliar? 
dace.  Cle.  Hem!  aspice  meum  caput :  sane  agitur  de  tua  re.  Phi.  Custos  avium 
etiam,  6  mater,  qui  ducit  gregem  non  suum,  habet  qitandam  ovem  propriam  qua 


sic  C.  a  m.  pr.  Agyrippum  ligg. — 20  B.l.  contracfare. — 22  HI.  aurum  esse. — 
23  PI.  5.  expetiscis ;  C.  expetescis.  HI.  1.  C.  Pll.  sex,  Yen.  1.  Bon.  al.  accer- 
si. — 24  Seal.  Illi  qui  dant.  C.  PU.  B.  I.  2.  HI.  Bon.  qui  deludunt  dederis. — 
25  An  ted  expectare  Lgg. — 26  B.  1.  HI.  1.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  moritur. 
C.  Ven.  1.  Bon.  mater  tua. — 27  Ecastor  periclum  magnum  familice  portenditur 
Both.  1.  2. — 28  Demeneti  si  expectamus  Ms.  Fris.  B.  1.2.  HI.  1.  Ven.  I.  Bon. 
—30  Ne  C.  largos  C.  largus  sex  PH.— 31  Pll.  sex,  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1. 
Bon.  summcB  est.  Voc.  apud  me  desunt  in  aliquot  Pll. — 32  B.  1.  C  Pll.  2.  .5. 
6.  me  jubes ;  HI.  1.  jubes  me;  Pll.  1.3.4.  tne  jubeas. — 33  Non  vnto  ted  C. 
Non  veto  teWX.l.  B.  1.  quaque  a.  gratia  edd.  qiiaedam  vett. — 34  Lgg.  occu- 

NOT/E 

37  Peculiarem']  Varro  :  '  Peculate-     niilias  sunt  in  peculio.' 
riae  oves  sunt  quae  servis  aut  filiis  fa- 


204  RJ,    ACCII    PLAIJTI 

Sine  me  amare  unum  Argyrippum,  animi  causa,  quern  volo. 
Cl.  Intro  abi:  nam  te  quidem  edepol  nihil  est  impuden- 

tius. 
Ph.  Audientem  dicto,  mater,  produxisti  filiara.  40 

pascat  suam  expectationem,  Patere  me  diligere  solum  Argyrippum,  quern  amem 
animi  gratia.  Cle.  Ingredere  dotnutn :  nam  per  adem  Pollucis  nihil  est  tain 
prnjligati  pudoris  quam  tu.  Phi.  Mater,  habes  Jiliam  obsequentem. 


pnttist  quid,  mater.'— ^6  C.  a  id.  sec.  o  mater.    B.  1.  alienas  otis. — 38  Agyrip- 
pnin  Lgg. 

NOT.E 

40  Produxisti]  Matris  est  '  produ-      cus   Plautinus,  in  amphibologia  po« 
cere,'  seu    '  procreaie  ;  '   lenaB  est     situs. 
'  pioducere,'  sen  *  prostituere.'    Jo- 


ACTUS  TERTII  SCENA  SECUNDA. 

LEONIDA,    LIBANUS. 

Le.   Perfidive  laudes  gratiasque  habemus  merito  magnas, 
Cum  nostris  sycophantiis,  dolis,  astutiisque, 
Scapularum  confidentia,  virtute  ulmorum  freti. 
Qui  advorsum  stimulos,  laminas,  crucesque,  compedesque, 

Le.  Euge,  debellavimus  legioncs,  copias,  et  exercitus  padagogontm  nostrorum 
Ai  temoiije,  Sanreae,  et  loiarionim  cnidelissimorum,  qui  norunt  tani  bene  nos- 
trum tergum,  itt  qui  toties  unerarerunt  nostros  humerosplagis  ;  nixi  nostris  fraudibus, 


1  Edfl.  quaedam  vett.  merito  Diis.—  i  PI.  6.  et  PI.  1.  pro  v.  1.  ubiariim ; 
Lamb,  humerorum;  al.  armorum. — 4  Advostium,  omisso   Qui,  edd.  quaedani 

NOTiE 

1  Perfidice  laudes'\  'AvaKoXovBov  de  ant  latentes,  ant  express)  ;  id  inter- 

industria  factum,  ut  exprimat  afi'ec-  pretationis  est  exefjiii. 

turn   servi    ia?titia    exultantis,    quod  3    Virtute    ulmorum]     Quasi    dicaf, 

Mercatore    liiso    subdiixerit    viginti  '  fiducia    humerorum    ulmis    paria,' 

rainas   Saurea;.     Sed   ea  est  natiira  sen    '  ulmorum     virtute.'     Induratis 

Istitia>,  et  alius   cujusvis   mentis  af-  enim    hnmeris    nata   erat  fiducia  ad 

fectus,  ut  quamvis  in  perturbata  ora-  perferenda  verbera,  si  fraus  detege- 

tione   erumpat,  tamen  attentius  in-  retnr.     AVn,  virtute  humerorum;  alii, 

spicienti   appareant  nexus   orationis  virtute  armorum,  ah  ^  avmns.' 


ASINARI^    ACT.    III.   SC.   2.  205 

"Nervos,  catenas,  carceres,  numellas,  pedicas,  boias,  5 

Indoctoresque  acerrimos,  gnarosque  nostri  tergi. 

Qui  ssepe  ante  in  nostras  scapulas  cicatrices  indiderunt : 

Eae  nunc  legiones,  copise,  exercitusque  eoruni, 

Vi,  pugnando,  perjuriis  nostris,  euge,  potiti. 

Id  virtute  hujus  collegae,  meaque  comitate  10 

Factum  est.     Li.    qui  me  vir  fortior  est  ad    sufl'erendas 

plagas  ? 
Le.  Edepol  virtutes  qui  tuas  nunc  possit  collaudare, 
Sicut  ego  possim,  quae  domi  duellique  male  fecisti. 
Nae  ilia  edepol  pro  merito  nunc  tuo  meraorari  multa  pos- 

sunt. 
Ubi.fidentem  fraudaveris,  ubi  hero  infidelis  fueris,  15 

Ubi  verbis  conceptis  sciens  libenter  perjuraris, 
Ubi  parietes  perioderis,  in  furto  ubi  sis  prehensus, 
Ubi  s£epe  causam  dixeris  pendens  adversus  octo 
Astutos,  audacis  viros,  valentes  virgatores. 

versutiis,  technis,  perjuriis,  fiduciaque  humerorum  induratortimverberibusdimicavi- 
mus  fortiter  contra  virgas,laminas,  cruces,  compedes,  nervos,  catenas,  carceres,  nu- 
mellas, pedicus,  boias.  Illud  autem  gestum  est  forlitudine  hujus  socH,  meaque  ur- 
hanitate.  Lib.  Quis  est  conslantior  me  ad  tolcranda  verbera?  l,E.  Per  adem  Pul- 
lucis,  qui  valeatjum  celebrare  tuas  virtutes,  sicut  ego  possim,  et  quce  male  fecisti  in 
pace  et  bello.  Per  adein  Pullucis  possunt  nunc  enumerari  ilia  pro  tuo  merito,  ride' 
licet  ubi  fefelleris  confidentem  tibi,  ubi  violaveris  Jidem  datam  hero,  ubi  pejernris 
sciens  verbis  solennibus  ullro,  ubi  perfoderis  parietes,  ubi  sis  interceptus  in  Intro- 
cinio,  ubi  sapius  defenderis  causam  pendens  contra  octo  viros  callidos,  audaces,  ro- 


vett.  lamminas  L^g.  C.  cruces  compedesque  B.  1. — 6  Indoctores  acerrimos  B.  1. 
HI.  1-  Tortoresque  Bon.  Intorloresque  Lgg.  Inductoresque,  vel  In  doctoresque, 
vel  Indoctores  al. — 8  Hce  ne  nunc  PI.  1.  2.  6.  H(E  rumc  nunc  PI.  4.  lice  nunc 
cum  PI.  5.  Pro  eurum,  C.  Pil.  forum  ;  al.  ftirum  ;  al.  fuerunt,  et  imitant,  Eas 
nunc.  Both,  legit:  Eas  nunc  legiones  copias  exercitusque,  forum  Vi,  S^c. — 
11  Faclust  Lgg. — 12  B.  1.  Pll.  sex,  Ven.  1.  alifeqiie  qua'dani  edd.  possis. — 
13  iS.  e.  possum  Lgg.  B.  1.  quce  domi  duelli  qua  Veu.  1.  Bon. — 14  Both,  merito 
tuo,  (\eleio  nunc. — 16  B.  1.  lubentior  perjuraveris ;  h'^^.  I.  pejuraris. — 17  U.  p. 
pcrforaverishgg. — 18  B.  1.  duxeris. — 19  Astutus  Lgg.  audaces  v.  valtntis  F>.l. 
HI.  1.   al.  pro  aitducis,  habent  artiios,  vel  artatos,  vel  limaces.    Ven.  1.  Bon. 

NOTvE 

6  Indoctores']    Preeceptores    nioro-  ductores,  fictum  a  Planto  vocabulum 

SOS  ac  plagosos  strenuos  virgatores  arch  tov  KXoyytiov,  a  strepitu  virgarum. 
notat,  et  sub  eornm  nomine  lorarios,         9  Potiti]  Passive,  id  est,  in  potes- 

qnorum  erat  heri  imperio  et  judieio  tateni  venenint :  quasi  dicat, '  potiti 

in  facinorosos  servos  et  mastigias  ani-  snnt  a  nobis  exercitus.' 
niadvertere.     AVii  indoctores :  alU  in-         VJ  Astutos]    Alii  arlitos.      Festiis, 


206  M.    ACCII    PLAUTi 

Li.  Fateor  profecto  ut  praedicas,  Leonida,  esse  vera.      20 

Verum  edepol  nae  etiam  tua  quoque  raalefacta  iterari  multa 

Et  vero  possunt :  ubi  sciens  fideli  infidus  fueris  : 

Ubi  prehensus  in  furto  sies,  et  manifesto  verberatiis  : 

Ubi  perjuraris  :  ubi  sacro  manus  sis  admolitus : 

Ubi  heris  damno,  molestias,  et  dedecori  sajpe  fueris  :        25 

Ubi  creditum  tibi  quod  sit,  tibi  datum  esse  pernegaris: 

Ubi  arnicas,  quam  amico  tuo,  fueris  magis  fidelis  : 

Ubi  saepe  ad  languorem  tua  duritia  dederis  octo 

Validos  lictores,  ulraeis  aftectos  lentis  virgis. 

Num  male  relata  est  gratia  ?  ut  collegara  collaudavi !       30 

Le.  Ut  raeque  teque  maxume  atque  ingenio  nostro  decuit. 

Li.  Jam  omitte  ista,  atque  hoc  quod  rogo  responde.     Le. 

rogita  quod  vis. 
Li.  Argenti  viginti  rainas  habesne?     Le.  hariolare. 
Edepol  senem  Demasnetum  lepidum  fuisse  nobis. 
Ut  assimulabat  Sauream  med  esse,  quam  facete  !  35 

bttstos,  lorarios.  Lib.  Confiteor  sane,  Leonida,  esse  vera  qua  narras,  verum  possunt 
etiam  commemorari,  et  vere  complura  tua  criinina,  ubi  scietis fueris  infidus fido, 
ubi  sis  deprehensus  in  furto,  et  publice  vergis  suhjectus,  ubi  pejeraveris,  ubi  admo- 
veris  munum  sacris,  ubi  fueris  sapius  detrimento,  molestia  et  pudori  dominis,  ubi 
pernegaveris  tibi  esse  commissutn  quod  sit  tibi  datum,  ubi  fueris  magis  fidus  arnica 
quam  tuo  amico,  ubi  reddideris  duritia  tergi  languidos  persape  octo  strenuos  virga- 
tores  urmatos  virgis  ulmcis  flexilibus.  An  male  rduli  gratiam?  quam  apposite 
pradicavi  collegam  !  Lk.  Sicut  decet  maxime  meque  teque,  atque  nostros  mores. 
Lib.  Nunc  pratermitte  hcec.et  responde' Ids  qua  postulo.  Le.  Postulaqua  volueris. 
Lib.  Habesne  viginti  minus  argenti?  Le.  Divinas.  Per  cedem  Pollncis  senem  De- 
manetum  nobis  fuisse  facetum  !  quomodo  fingebat  me  esse  Sauream  !  quam  festive! 


jurgatores.— 21  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  C.  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  ni  etiam.  Lgg. 
tua  facta. — 23  Ubi  prensus  Lgg.  Ubi  prtensus  C.  furto  scies  Ven.  1.  et  deest  in 
Both.  1.  2. — 24  Ubi  pejuraris  Lgg. — 25  Ubi  eris  B.  1.  C. — 20  Ubi  creditum, 
quod  sit  tibi  datum  Lgg.  Ubi  c.  quod  sit  datum  tibi  B.  1.  HI.  1.  Pll.  3.  4.  Ubi 
c.  quod  tibi  sit  datum  Pll.  I.  2.  0.  Ubi  c.  quod  sit  tibi  esse  pernegaris  PI.  5. — 
27  Lgg.  amico  fueris,  omisso  prononiine. — 28  HI.  1.  langorem.  C.  duricia. — 
29  Bos.  affectus,  i.  e.  caesus ;  sed  omnes  codd.  servant  affectos. — 30  HI.  1. 
B.  1.  Ven.  1.  Bon.  omittunt  ut.— 32  G.  H.  B.  l.Both.  1.  2.  quidtis.—ib  HI. 

NOTvE 

'  arlibiis  instrnctns.'     '  Ars  '  prinium  ciirsu,  saltu.  'Artiti '  igitur  «  virgato- 

significavit    robur  corporis,  quod  in  res'   sunt  robusti,  arte  caedendi  ia- 

artibus  seu  artubus  situm  est,  et  os-  structissinii. 
tendebatur  in  cestu,  pugna,  pugilatu. 


ASINARIiE    ACT.    III.    SC.   2.  207 

Nimis  aegre  risutn  continui,  ubi  hospitem  inclamavit. 

Quod  se  absente  mihi  fidem  habere  noluisset. 

Ut  niemoriter  me  Sauream  vocabat  atriensem  ! 

Li.  Manedum.     Le.  quid  est?     Li.  Philenium  est  ne  haec 

quae  intus  exit  ? 
Atque  Argyrippus  una.     Le.  opprime  os  :    is  est :  etiam 

subauscultemus.  40 

Lacrumantem  lacinia  tenet  lacrumans  :  quidnani  esse  di- 

cam  ? 
Tacite  auscultemus.     Li.  attate  !  raodo  hercle  in  mentem 

venit. 
Nimis  vellera  habere  perticam.     Le.  quoi  rei?     Li.  qui 

verberarem 
Asinos,  si  forte  occeperint  claraare  hinc  ex  crumina. 

ubi  increpavit  hospitem  quod  renuisset  mihi  credere  se  absente,  iiimis  cegre  tenui 
risum.  Quomodo  me  appellabat  memoriter  Sauream  alriensem  !  Lib.  Manedum. 
Le.  Quid  est?  Lib.  Estne  h(sc  Philenium  quie  domo  exit  cum  Argyrippo?  Le. 
Contine  linguam :  is  est:  sabausculte7mis.  Lugens  haret  lugenti  lacinia.  Quid 
est  quod  liiget  ?  Audiamus  taciti.  Lib.  Attate!  Per  Herculem  id  venit  jam  in 
animum  :  utinam  haberem  perticam  !  Lk.  Cur  ?  Lib.  Ut  pulsaretn  asinos,  si  forte 
coeperint  rudere  in  crumena. 


1.  C.  Pll.  3.  4.  5.  me  esse ;  Pll.  1.  2.  6.  quamfacete  me  esse ;  Pll.  3.  4.  5.  quern 
facete;  Ven.  1.  quam  facere. — 36  Nimis  a.  r.  contini  Both,  ex  antiquis  edd. 
JEgre  nimis  edd.  quaedam  ante  Lang,  nbi  ospitem  Lgg. — 37  Quod  sese  Reiz.  et 
Both.  1.  2.  Q.  se  habente  HI.  1.  voluisset  B.  1.  noluisset  tamen  Parei  2.  et  ah 
vett. — 40  Griit.  Suspic.  iii.  7.  et  Both.  1.  2.  exit,  atque  Una  Argyrippus? 
Le.  Opprime  OS !  est :  clam  subauscultemus.  hgc^.  Atque  Agyrippus.  CPU.  sex, 
OS  opprime.  Mox,  etiam  deest  in  Pll.  sex,  C.  B.  1.  2.  Ven.  1.  Bon. — 41  B.  1. 
in  inarg.  lacruma  ierit  lacrumas.  Edd.  quaedam  vett.  quid  id  nam. — 42  Boxh. 
Tace  tu.  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  Bon.  at  at ;  Pll.  Lgg.  atat  modo ;  edd.  vett.  atat 
enim  hercle. — 43  C.  quo  cui  veil  PI.  1.  quoi  reii?  Pll.  2.  3.  4.  5.  6.  cui  rei? 
Lgg.  quo  verberarem. — 44  B.  1.  2.  HI.  1.  PI.  C.  ex  crumena;  PI.  2.  excrw 
minam, 

NOTiE 

38  Memoriter'l  Id  est,  meditate,  et      pars  insignis  togae. 
non  ex  tempore  et  tnmultuarie.  44  Asinos^  Metonymia  rei  pro  pre- 

41  Lacinia']  Est  vestis  angulus,  et     tio. 


208  M.    ACCII    PLAUTI 


ACTUS  TERTII  SCENA  TERTIA. 

ARGYRIPFUS,  PHILENIUM,  LIBANUS,  LEONIDA. 

Ar.  Cur  me  retentas  ?   Ph.  quia  tiii  amans  abeuntis  egeo. 
Ar.  Vale.     Ph.    aliquanto  amplius  valerem,  si  hie  ma- 

neres. 
Ar.  Salve.     Ph.  salvere  me  jubes,  quoi  tu  abiens  affers 

morbum. 
Ar.  Mater  supremum  mihi  tua  dixit,  domum  ire  jussit. 
Ph.  Acerbum  funus  filise  faciet,  si  te  carendum  est.  5 

Li.  Homo  hercle  hinc  exclusu'st  foras.     Le.  ita  res  est. 

Ar.  mitte  quaeso. 
Ph.  Quo  nunc  abis  ?    quin  tu  hie  manes  ?     Ar.  nox  si 

voles  manebo. 
Li.  Audin'  hunc?  opera  ut  largusest  nocturna?  nunc  enim 

est 

Arg.  Quare  me  retines  7nodo  ?  Phi.  Qitoniam  amans  indigeo,  te  proficiscente. 
Arc.  Valeas.  Phi.  Si  non  abires  hinc,  valerem  aliquanto  melius.  Arg.  Salve.  Phi. 
Optas  me  salvam  cui  tu  discessu  arcessis  cegritudinem.  Arg.  Tua  mater  mihi  re- 
nuntiavit  ullimum  vale.  Imperaiit  ut  irein  domum.  Phi.  Indicet  natce  exequias 
acerbas,  si  oportet  privari  te.  Lib.  Per  Herculcm  homo  ejectus  est  furas.  Le.  Ita 
seres  habct.  Arg.  Dimitte  rogo.  Phi.  Quoproficiscerisjaml  Quid  tu  non  ma- 
nes hie?  Arg.  Nocte  si  cupias,  manebo.  Lib.  Intelligisne  tu  hunc  ?  Videsne  quam 
sit  prufusus  laboris  nocturni?  nam  hie  est  occvpatus   7iunc  de  die;  nimirum  est 


1  Cur  me  retentas  nunc  edd.  vett.  rh  nunc  abest  ab  omnibus  codd, — 2.  3  Hi 
versus  transpositi  sum  in  HI.  1.  ah  quanta  amplius  Grut.  valerem  si  hie  Lgg. 
abies  offers  Bou.  abiens  offers  Lgg.  C.  PI.  3.  effers  PI.  4.  Pal.  veio  sextus  ter- 
tium  versuui  omisit. — 4  HI.  1.  tua  mihi. — 5  Bon. /acit. — 6  Lamb,  extrusu'st  ; 
Bon.  hie  exclusus  est. — 7  Quo  oho  quin,  fyc.  Lgg.  Quomodo  B.  1.  mane  B.  1.  mox  si 
B.  1.  C.  Pll.  Yen.  1.  Bon. — 8  Audin'  tu  hunc  Parei  2.  et  al.  vett.  mox  in  iisdem, 
nunc  enim  hie  est.     Pronomina  tu  et  hie  desunt  in  omnibus  codd. — 9  Solon 

NOTiE 

4  SupTemuml  Cadavere  in  cineres  nus,    respondebant    contenta    voce, 

redacto  in  funeiibus  Romanorum,  et  '  Valf  :  '  et  vocabatur  illiid  '  vale  su- 

ceteris  peractis,  pi\pfica  alta  voce  in-  premum.'  Virgilius  :     '  Condimus    et 

clamabat,  '  1,  licet.'     Virgilius  vocat  magna  supremum  voce  cienius.'     Su- 

iilud  '  I,  licet,'   '  novissima   verba  :'  premum  igitur  signiticat,  '  supremum 

'  Lustravitque  viros,  dixitque  novis-  vale:'    unde  quadrat    quod   reponit 

sima  verba.'     Ad  vocem  illam, '  I,  li-  Pliilenium,  *  faciet  filiae  funus.' 

cat,'  omnes  qui  coraitati  fuerant  fu-  7  Nox  manebol  Nocte,  aut  noctu. 


ASINARI^    ACT.    III.   SC.   3.  209 

Negoiiosus  interdius  :  videlicet  Solonem, 

Leges  ut  conscribat,  quibus  se  populus  teneat :  gerrae.    10 

Qui  sese  parere  apparent  hujus  legibus,  profecto 

Nunquam  bonas  frugi  sient,  dies  noctesque  potent. 

Le.  Nae  iste  hercle  ab  ista  non  pedera  discedat,  si  licessit. 

Qui  nunc  festinat,  atque  ab  hac  minatur  sese  abire. 

Li.  Sermoni  jam  finem  face  tuo ;  hujus  sermonem  acci- 

piam.  15 

Ar.  Vale.     Ph.    quo  properas?     Ar.  bene  vale:    apud 

Orcum  te  videbo.   * 
Nam  equidem  me,  jam  quantum  potest,  a  vita  abjudicabo. 
Ph.  Cur  tu  obsecro  immerito  meo  me  morti  dedere  optas  ? 
Ar.  Ego  te  ?  quam  si  intellegam  deficere  vita,  jam  ipse 
Vitam  meam  tibi  largiar,  et  de  mea  ad  tuam  addam.         20 
Ph.  Cur  ergo  minitaris  tibi  te  vitam  esse  amissurum? 
Nam  quid  me  facturam  putas,  si  istuc  quod  dicis,  faxis? 

alter  Solon,  ut  componai  leges  quibus  plehs  obtemperet.  Niigce:  qui  sese  accingant  ad 
obsequendum  placilis  ejus,  liifueriut  nunquain  bonce  frugis,  pergrceceyitur  diebus  et 
noctibus.  Le.  Certe  hie  non  recedat  ab  hac  vel  pedem,  si  dimitlatur,  qui  properatjam, 
el  minitatur sese  discedere  abilla.  Lib.  Facjum  finem  tuce  orationi :  hiijns  verba  re- 
cipiam.  Arc.  Vale.  Piir.  Quo jiergis?  Arc.  Bene  vale:  levidebo  ininferis:  etenim 
ego  me  sejungamjam  a  vita  studio,  quantum  in  me  erit.  Phi.  Quare,  amabo,  cupis 
tu  me immeritam  dedere  morti?  Arc.  Ego  te  morti  dedam?  immo  si  videam  carere 
luce,  jam  ipse  tibi  impertiar  meam  vitam,  et  adjiciam  tute  de  mea.  Phi.  Quare  ergo 
minitaris  te  tibi  erepturum  esse  vitam?  Quidnam  arbitraris  me  acturam,  si  egeris 


est  B.  1.  2.  HI.  1.  Pll.  1.  4.  5.  6.  Ven.  1.  Bon.— 10  Pro  gerrcB,  nonnulli  codd. 
ap.  Pareuin,  gerere, — 13  A'^e  iste  C.  Bon. — 15  Edd.  quaedam  vett.  hujus  s. 
aucupem  ;  codd.  vero  omnes  act"j;ji«m. — 16  Parei  2.  et  al.  vc\t.  quo  7iunc  prO' 
peras?  contra  onines  codd.  apud  horcum  Ven.  1.  Bon.  apud  orchum  C.  Pll.  1. 
2.3.  quo  properas?  orcumh^g. — 17  Nam  e.  jam  me  B.  1.  po<es  edd.  vett. — 
19  HI.  1.  intelligo ;  Bon.  intelligam. — 22  Nam  quid  de  me  HI.  '{.facturum  edd. 

NOTjE 

9  Solonem']  Solon  legislator  Atlie-  Quae  crates,  qnoniam  pellicidae  sunt 
niensls  et  siiis  legibus  et  sua  ipsius  et  transmittunt  facile  aciera  oculo- 
gravitate  nobilis.  Ironia  est,  quando  mm,  inde  sermones  futiies,  in  quibus 
cum  eo  confertur  Argyrippus  insig-  est  nihil  ferme  solidi  ac  gravis,  gerrae 
nis  adolescens  levitatis.  vocantnr. 

10  Gerrce]  Id  est,  nugae.  Unde,  17  Abjudicabol  Id  est,  separabo. 
'gerrones,'  'congerrones.'  Propria  Translatio  a  judicum  sententiis,  qui 
sunt  iliac  crates  qiias  pedibus  suis  reos  a  vita  abjudicant,  id  est,  e  vita 
supponuut  qui  aedificaiit  domos,  et  cjiciendos  judicant,  et  morti  adjudi- 
quorum   altius  e   terra   surgit  opus.  cant. 

Delph.  et  Var,  Clas.  Plaut.  O 


210  M.   ACCII    PLAUTI 

Mihi  certum  est,  eflScere  in  me  omnia  eadera  quae  tu  in  te 

faxis. 
Ar.  O  melle  dulci  dulcior  mihi  tu  es.     Ph.  certe  enim  tu 

vita  es 
Mihi:    coraplectere.     Ar.  facio  lubens.     Ph.  utinam  sic 

efferaniur !  25 

Le.  O  Libane,  ut  raiser  est  homo  qui  amat!     Li.  immo 

hercle  vero, 
Qui  pendet,  multo  est  miserior.     Le.  scio,  qui  periculum 

feci. 
Ciscumsistamus :  alter  hinc,  hinc  alter  appelleraus. 
Li.  Here,  salve  :  sed  num  fumus  est  hsec  mulier,  quam 

amplexare? 
Ar.  Quidum?     Li.  quia  oculi  sunt  tibi  lacrymantes,  eo 

rogavi.  30 

Ar.  Patronus  qui  vobis  fuit  futurus,  perdidistis. 
Li.  Equidem  hercle  nullum  perdidi :  ideo,  quia  nunquam 

ullum  habui. 
Le.  Philenium,  salve.     Ph.  dabunt  Di,  qnoe  velitis,  vobis. 
Li.  Noctem  tuam  et  vini  cadum  velira,  si  optata  fiant. 

id  quod  commemoras  ?  Statui  in  animo  committere  eadem  qua  tu  commiseris  in  te. 
Arc.  O  tu  mihi  esstiavior  melle  suavissitno.  Phi.  Enimvero  tu  mihi  es  vita,  Am- 
plexare, Arc.  Facio  lubens.  Phf.  Utinam  ita  sepcliamur  !  Le.  O  Libane,  quam 
homo,  qui  amat,  est  in/elix  !  Lib.  Immo  vero  per  Herculem  qui  pendet,  est  Itmge'in- 
felicior.  Le.  Novi ;  nam  expert  us  sum  rem.  Ambiamus  !  Unus  hinc  et  alter  il- 
line  vocemus.  Lib.  Here,  salve,  AtnumqnidiUa  mulier  quam  amplecferis,  est 
fumus?  Arc.  Quare?  Lib.  Ideo  id  rogavi,  quia  tu  habes  oculos  lacrymis  pie- 
nos.  Arc.  Amisistis  ilium  patronum  quern  vos  eratis  habituri.  Lib.  Ego  per 
Herculera  amisi  neminem,  quia  nunquam  habui  ullum.  Le.  Philenium,  ave. 
Phi.  Dii  vobis  donabunt  qua  optatis.    Lib.  Si  vota  sint  rata,  cupiam  dormiie  te- 


vett.— 23  Mihicertusthf^g.  omnia  tandemq^iceB.  \.li\.  1.  Ven.  1. — 24  O  m.  dulce 
B.  1.  2.  HI.  1.  certe  nam  tu  Bon.  vita  es  mihi  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon. — 
25  Complcctere  B.  I.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.— 26  O  Libane,  Libane  ed,  Grut. 
1612.  •  Ha>c  dictio  in  nullo  Ms.  neque  Pll.  neque  Lgg.  geminatur.'  Pareus. 
—28  Circumstemus  B.  1.  2.-29  B.  l.funus  est.— SO  B.  1.  2.  HI.  1.  tibi  sunt. 
B.  1.  2.  HI.  1.  C.  a  m.  pr.  sex  Pll.  Ven.  1.  ego  rogavi.— 32  Pll.  2.  3.  4.  5.  6. 
ullum  hui ;  edd.  vett.  habuvi,  vel  liabivi;  PI.  1.  C.  habui.— Z3  Lgg.  salve,  sed. 

NOTyE 

25  Efferamur]  Pars  ftineram,  pro  ninr  sepulcro.'  *  Efferre  '  autem 
toto  apparatu:  quasi  dicat, 'sic  com-  '  mortuum,'  erat,  a  limine  domus  ; 
tnoriamur,  sic  efferamur,  sic  conda-     'deferre'  ad  sepulcriini. 


ASINARIiE    ACT.   III.   SO.   3.  211 

Ar.  Ver?3um  cave  faxis,  verbero.      Li.  tibi  cquidem,  non 

mihi  opto.  35 

Ar.  Turn  tu  igitur  loquere  quod  lubet.     Li.  hunc  hercle 

verberare. 
Le.  Quisnara  istuc  accredat  tibi,  cinaede  calamistrate  ? 
Tun'  veiberes,  qui  pro  cibo  habeas  te  verberari  ? 
Ar.  Ut  vestrae  fortunae  meis  preecedunt,  Libane,  longe. 
Qui  hodie  nunquam  ad  vesperura  vivam  !     Li.  quapropter 

quaeso?  40 

Ar.  Quia  ego  banc  amo,  et  base  me  amat:  huic  quod  ego 

dem,  nusquara  quicquam  est. 
Hinc  med  amantem  ex  aedibus  delegit  hujus  mater. 
Argenti  viginti  minae  me  ad  mortem  appulerunt, 


citm  unamnoctem,  et  cadum  vini.  Arc.  Vide  nefeceris  verbum,  flagrio.  Lib. 
Ego  profecto  non  opto  mihi,  sed  tibi.  Arc.  Turn  tu  verba  fac  ergo  qua:  voles. 
Lib.  Per  Herculem  libet  pulsure  Leonidam.  Le.  Quis  patiatur  id,  impudice,  ca- 
laviistrate?  Mene  excipies,  tu  eui  sunt  pro  cibo  verbera?  Arg.  Quam  vestra  sors 
longe  prcBstat  mece,  Libane,  qui  nullo  modo  vivam  hodie  ad  vesperam!  Lib.  Quare, 
amabo  ?  Arg.  Quia  ego  hanc  depereo,  et  hcec  me  deperit,  et  nihil  prorsus  hubeo  quod 
ego  huic  offeram.  Hinc  hujus  mater  me  exclusit  amantem  domo :  viginti  mince  argenti 


—  36  C.  ercle. — 37  C.  cinede.  Ven.  1.  Bon.  tibi  accredat. — 38  Turn  verberes 
Bon. — 39  Ut  nostrcB  B.  1.2.  HI.  1. — 40  Hodie  qui  edd.  vett.  Qui  hodie  Lgg. 
C.  Pll,  HI.  1.  B.  1.  2.  Ven.  1.  Bon.  usque  ad  vesperum  Ven.  1.— 41  B.  1.  2.  HI. 
Lgg.  C.  Pll.  sex,  Bon.  huic  quod  dem.  C.  et  Lgg.  nunquam. — 42  Hinc  me  cla- 
mantemJi.  1.2.  Ven.  1.  PH.  Hinc  me  clamore  ed.  Griit.  Hinc  me  amantem 
HI.  L  exegit  PI.  5.  delegit  B.  1.  2.  HI.  1.  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  Ven.  1.  Bon. 
deligit,  vel  abegit,  vel  dejecit  al. — 43  Edd.  quaedam  vett.  me  modo  ad  mortem  ; 

NOT^ 

34  Noctem  tuami  Propter  aflSnita-  larii  voti:  Libanus  officii  ergo  et  de- 

tem  duanim  syllabarura  le  et  li,  qui-  nierendi   domini,    minatnr   Leonidie 

bus  incipiunt  Leonidas  et  Libanl  no-  verbera,  ita  ut  tamen  jocando  faciat 

mina,   et  quibus  notantur  eorum  in  quod   animadvertit    Argyrippus,    ut 

hac  fabula  personaj,  permutationem  patet  ex  lis  quae  suhjicit  idem  Argy- 

personarum  a  librariis  irrepsisse  pu-  rippns,     Ut  ut    sif,   parum   interest 

tavero.     Itaque  liaec  verba  credide-  ulruni    Libano  an   Leonidaj    tribnas 

rim   esse   Leonidae,   non  Libani,   ut  baec  verba,  nisi  ratio  operis  clamare 

Leouidas  sunt  liaec  superiora  vss.  33.  videatur. 

'  Philenium  salve,'  quorum  continua-  36  Verberare'\  Libet  Leonidam  prop- 

tio  esse  videtur  iliud  v.  34.  'Noctem  ter  temerarium  ejus  volum,  quo  optat 

tuam.'     Nam  subirascitur  Leonidae  nnam  Philenii  nocteni,  verberare. 

propter  haec  verba  Argyrippus.  Leo-  42  Ex  cedibus  delegit]  Vro  '  de\eg?k- 

nida  deprecatur  a  se  invidiam  teme-  vit/  id  est,  ablegavit,  ejecit. 


212  M.    ACCII    PLAUTI 

Quas  hodie  adolescens  Diabolus  ipsi  daturus  dixit: 

Ut  banc  ne  quoquam  mitteret,  nisi  ad  se  hutic  annum  to- 

tura.  45 

Videtin'  viginti  minaj  quid  pollent,  quidve  possunt  ? 
lile,  qui  illas  perdit,  salvus  est:  ego,  qui  non  perdo,  pei-eo. 
Lf.  Jam  dedit  argentum?     Ar.  non  dedit.     Li.  bono  ani- 

mo  es,  ne  foimida. 
Le.  Secede  hue  :  Libane,  te  volo.     Li.  si  quid  vis.     Ar. 

obsecro  vos, 
Eadem  istac  opera  suavius  est  complexes  fabulari.  50 

Li.  Non  omnia  eadem  seque  omnibus,  here,  suavia  esse 

scito  : 
Vobis  est  suave  amantibus  complexes  fabulari : 
Ego  coraplexum  hujus   nihil   moror.      Le.  meum   autem 

haec  aspernatur. 
Proinde  istud  facias  ipse,  quod  faciamus,  nobis  suades. 
Ar.  Ego  vero,  et  quidera  edepol  lubens  :  interea,  si  vide- 

tur,  55 

Concedite  istuc.      Le.  vin'   herum  deludi  ?     Li.  dignu'st 

sane. 
Le.  Vin'  faciam  ut  me  Philenium  praesente  hoc  amplexe- 

tur? 

me  adegeruvtjam  ad  interitiim,  quas  adolescens  Diabolus  affirmavit  ipse  se  daturum 
esse  hodie,  ut  non  lianc  mitteret  ad  queiiquam  nisi  ad  se  toto  hoc  anno.  Animadver- 
titiiine  quid  ralent  et  quid  possunt  viginti  mince  ?  Ille  qui  iltas  amittit,  est  incolu- 
mis  ;  ego,  qui  7ion  amilto,  intereo.  Lib.  Jam  numeravit  pecuniam  ?  Arg.  Non 
numeravit.  Lib.  Esto  aquo  animo  ;  noli  mctuere.  Le.  Secede  hue,  Libane,  te  volo 
hue.  Lib.  Die  si  «/((/«/(/ risdicere.  Arg.  Profecto  malini  vos  complexos  confabu- 
luri,  quam  sic  coUoqui  ut  facitis.  Lib.  Disce,  here,  omnia  eadem  non  esse  omnibus 
perindejucunda:  vobis  estjucundum,  utprte  amantibus,  complexes  loqui.  Ego  non 
euro  complexum  hujus.  Le.  Hwc  vero  Philenium  coniemnit  meum.  Itaquefac  ipse  id 
quod  nobis  suades.  Arg.  Ego  vero  facio,  et  quideni  ullro.  Interim,  si  placet,  concedite 
hue.  Le.  Visne  illudi  hero  ?    Lie.  31eretur  sa7ie,    Le.  Visue  ut  efficiam  ut  Phile- 


PU.  sex,  med  ad  mortem  ;  C.  me  ad  mortem. — 44  Ven.  1.  Bon.  ipse.  Lgg.  Vatt. 
C.  Pil.  2.  G.  PI.  1.  a  ni.  pr.  et  PI.  3.  a  m.  pr.  ipsi  daturas;  B.  1.  Pll.  4.  5. 
PI.  1.  a  ni.  sec.  PI.  3.  a  ni.  sec.  ipsi  daturum;  al.  ipsa  daturus;  vel,  daturum 
ipsi  se ;  vel,  ipse  se  daturum. — 45  C.  a  ni.  sec.  nequoiquam. — 46  Pll.  1.  2.  pol- 
lent q.  pnssint. — 47  Hie  qui  edd.  qiiapdam  vett. — 49  hi.  quid  vis  PI.l.  HI. 
1. — 51  Hie  versus  abest  ab  omnibus  Pll.  et  hie  et  sequens  desunt  in  B.  1. 
Non  eadem  omnia  Ven.  1.  B.  atque  omnibus  C.  Ven.  1.  Bon. — 53  HI.  1. 
spernatur, — 54  Proinde  istuc  B.  1.  2.  HI.  ].  facias,  Jiobis  quod  faciamus 
suades  Lgg.— 55  Ego  v.  equidem  B.  1. — 5G  Pll.  sex,  C.  et  B,  1.  dignum  esi. — 


ASINARIiE    ACT.    III.    SC.   3.  213 

Li.  Cupio  liercle.     Li;:.  sequere  bac.     Ar.  ecquid  est  sa- 

lutis?  satis  locuti. 
Le.  Auscultate,  atque  operam  date,  et  mea  dicta  devorate. 
Primum  omnium  servos  tuos  nos  esse  non  negamus :       60 
Sed  si  tibi  viginti  minae  argenti  proferentur. 
Quo   nos  vocabis  nomine?     Ar.  libertos.     Le.  non  pa- 

tronos  ? 
Ar.  Id  potius.     Le.  viginti  minae  hie  insunt  in  crumina. 
Has  ego,  si  vis,  tibi  dabo.     Ar.  Di  te  servassint  semper, 
Custos  herilis,  decus  populi,  thesaurus  copiarum,  65 

Salus  interioris  hominis,  amorisque  imperator. 
Hie  pone,  hie  istam  colloca  cruminam  in  collo  plane. 
Le.  Nolo  ego  te,  qui  herus  sis  mihi,  onus  istuc  sustinere. 
Ar.  Quin  tu  labore  liberas  te,  atque  istam  imponis  in  me. 
Le.  Ego  bajulabo :    tu,  ut  decet  dominum,  ante  me  ito 

inanis.  70 

nium  me  complectatur  coram  eo  ?  Lib.  Volo  sane.  Le.  Sequere  me  hac.  Arg.  Q«« 
spes  est  salutis  ?  Satis  rerborum.  Le.  AudUe,et  adhihefe  mentem,  accipile  avicle 
viea  verba.  Prima,  minime  negamus  nos  esse  tuosjamulos.  Scd  si  tibi  ostendari- 
tur  viginti  mince  ar!>enti,  quo  titulo  nos  ornabis?  Arg.  Libertos  saliitabo.  Le. 
Non  pati-onos?  Arg.  Id  saliiis.  Le.  Viginti  mince  insunt  hie  in  ista  crumena. 
Ego  tibi  has  daho,  si  cupis.  Arg.  Dii  le  servent  semper  :  prcesidium  heri,  orna- 
mentum  populi,  thesaurus  npum,  salus  humana  vitce,  et  arbiter  amoris.  Depone  hie, 
colloca  hie  plane  istam  crumenam  in  humeris.  Le.  Ego  nolo  te,  utpote  meum  herum, 
ferre  istud  onus.  Arg.  Quare  non  tu  te  vendicas  a  labore,  et  imponis  istam  cniine' 
nam  mihi  ?  Le.  Egoferam ;  tu,  ut  dignum  est  domino,  i  ante  me  sine  onere.  Arg. 


58  Pll.  2.  3.  4.  6.  equidem  salutis  satis  elocuti ;  B.  1.  equidem  salutis  satis  locuti ; 
Pll.  1.  5.  equid  est  salutis?  sutis  elocuti ;  HI.  1.  Lgg.  ecquid  salutis  satis  locuti; 
Yen.  I.Bon,  ecquid  salutis  locuti ;  edd.  qiiaedani  vett.  satis  locuti  jam?  ecquid 
est  salutis? — 59  Oscultate  PI.  2.  data  ...  devoi-ato  etld.  vett.  Auscultate  ..  . 
date  . .  .  devorate  C.  Pll.  1.  3.  4.  5.  C.  HI.  1.  B,  1.  2.  Ven.  1.  Bon.— Gl  Si  tibi 
Pll.  sex,  B.  1.  2.  HI.  1.  Sed  tibi  si  C  a  m.  sec.  iSVrf  tibi  argenti  viginti  mines 
si  proferentur  Lgg. — 62  B.  1.  libertos  num  ve  patronos. —  63  B.  1.  hie  sunt  in 
crumena;  Gnit.  hie  insunt  in  hac  crumina. — 65  C.  et  Varcx  2.  thensaurus. — 
66  iS.  i.  corporis  Pll.  sex,  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  et  sic  Longol.— 67  Edd. 
qusdam  vett.  cruminam  colloca,  contra  onines  codd. — 69  Lgg.  libera,  atque 

NOT/E 

63  Crumina']  Nonius:  '  Biilga  est  pendere. 
foUicnlus  oninis,  quam  et  crumenam         70  Ego   bajulabo]    'Bajiilare'   est, 

Veteres  appellaiunt;  et  est  sacciilns  ferre  humeris:  '  portare,' qua?  jiinien- 

a     rachio  dependens;'  unde    '  crn-  tu  imponuntiir. 
meua'    videtur   dici  anh  ruv  Kpefiav, 


214  M.    ACCII    PLAUTI 

Ar.  Quid  nunc?    quid  est?    quin   tradis  hue  erurainam 

pressatum  herum? 
Le.  Hanc,  cui  daturus  banc,  jube  petere  atque  orare  me- 

cura. 
Nam  istuc  proclive  est,  quod  jubes,  me  plane  collocare. 
Ph.  Da  raeus  ocellus,  mea  rosa,  mi  anime,  da  raea  vo- 

luptas, 
Leonida,  argentum  mihi ;  ne  nos  dejunge  amantis.  75 

Le.  Die  igitur  me  tuum  passerculum,  gallinam,  coturnicem, 
Agnellum  :  hoedillum  me  tuum  die  esse,  vel  vitellum  : 
Prehende  auriculis,  compara  labella  cum  labellis. 
Ar.  Ten'  osculetur,  verbero  ?     Le.  quam  vero  indignura 

visum  est ! 
Atqui  pol  hodie  non  feres,  ni  genua  confricantur,  80 

Ar.  Quidvis  egestas  imperat :  fricentur,  da  nunc  quod  oro. 

Quid  nunc  ?  Quid  est  ?  Quin  das  crunienam  qua;  premat  hue  herum  7  Le.  Manda 
hanc  cui  hanc  exhibiturus  jiostulare  el  exorare  a  me  :  etenim  collum  tttum  est  proclive, 
in  quo  mandas  me  collocare  quasi  in  piano.  Piii.  Da  mihi  pecuniam,  mi  ocelle  ; 
da,  mea  rosa  ;  da,  mi  anime  ;  da,  mea  voluptas,  Leonida  :  ne  nos  disjunge  aman- 
ies.  Le.  Die  ergo  me  tuum  passerculum,  gallinam,  coturnicem,  agnellum:  airitre- 
hende  auriculis,  componelahra  cum  lahris.  Arc.  Tene  osculetur,  mastigia?  Le. 
Quam  vero  videtur  indignum  !  Atqui  per  Pollucem  non  accipics  hodie,  nisi  tenueris 
genua.    Arc.  Inopia  cog  it  facer  e  quid  tis:  teneantur:  da  jam  quod  rogo.    Phi. 


istam  pone  ;  ed.  Grnt.  1G12.  istam  penis  in  me. — 70  Ven.  1.  ante  te. — 71  B.  1. 
quin  tradas  hac  crumena  imprcssatnm  herum ;  HI.  1.  quin  tradis  hue  crumena 
imprcssatum  herum;  Lug.  pressatam  cere;  (".  pressatum  erum ;  V\.  \.  erumina 
impressatum  herum  ;  Pll.  4.  5.  erumina  imprcssatum  senem  ;  PI.  3.  hac  erumina 
impressatum  henim  ;  al.  cruminam  are  pragnaniem  ;  vel,  cere  pressatum. — 
72  Istanc  edd.  qiia;dam  vett.— 73  Ven.  1.  quod  Jules  plane.— 7i  Dam.  o.  da 
■mea  Parei  2.  et  al.  vett.  mi  anime,  da  mea  in  iisdeni  ;  mi  anime,  mea  B.  1.  2. 
HI.  1.  C.  Pll.  Lsg.  Ven.  1.  Bon.— 76  B.  1.  quoturnicen.—7S  Prende  auriculas 
B.  1.  auriculas  etiam  Ven.  1.  Bon.  HI.  1.  labella  labellis  Lgg.~- 79  B.  1.  indig- 
num visum  est 80  Atque  pol  B.  1.  Al  pol  non  feres,  quin  genua  eonfringantur 

Lgg.  eonfringantur  C.  cunfrincantur  PI.  1.  eonfricentur  Pll.  5.  G.  et  PI.  3.  a  m. 
sec.  confricantur  Pll.  2.  3.  4.— 81  Quid  vis?  Pll.  2.  5.  dant  quod  C.  dane  quod 

NOTiE 

73  Proclive']  Ostendit  qnam  painni  ribiis  eripiet.' 

tiituni  sit  dare  pecuniam  Ai^yiippo;  SO    Ni  genua  confrieantur]    Moris 

nam  qnx  sunt  in  proclivi  posita,  vici-  erat,  et  est  etiamnnm,  ut  quorum  ani- 

iia  sunt  rniniE.  mos  flectere  aggrederentur,  genibus 

78  Prehende  auriculis']  Solebant  ve-  provoluti,  ipsi  genua  compreliende- 

teres   enni    quern    carissimum    lial)C-  rent. 

bant,  auriculis  apprebensis,  deoscu-  81   Quidvis  egestas  imperat]  Hora- 

lari.    Tibuli. '  Oscula  compressis  au-  tius  :    '  Magnum    pauperies   oppro- 


ASINARIyE    ACT.    III.    SC.    3.  215 

Ph.  Age,  mi  Leonida,  obsecro  I'er  amanti  hero  salutem. 
fledime  istoc  beneficio  te  ab  hoc,  et  tibi  erne  hunc  isto  ar- 

gento. 
Le.  Niniis  bella  es  atque  amabilis  :  et  si  hoc  asset  meum, 

hodie 
Nunquam  me  orares  quin  darem  :  ilium  te  oraremeliu'st.  85 
Illic  hanc  raihi  servandam  dedit :  i  sane,  bella,  belle. 
Cape  hoc  sis,  Libane.     Ar.  furcifer,  etiam  me  delusisti? 
Le.  Nunquam  hercle  facerem,  genua  ni  tarn  nequiter  fri- 

cares. 
Agesis  tu  in  partem  nunc  jam  hunc  delude,  atque  amplex- 

are  hanc. 
Li.  Taceas,  me  spectes.     Ar.  quin  ad  hunc,  Philenium, 

aggredimur,  90 

Virum  quidera  pol  optumura,  et  non  similem  furis  hujus. 
Li.  Inambulandum  est :  nunc  mihi  vicissim  supplicabunt. 
Ar.  Qu^so  hercle,  Libane,  sis  herum  tuis  factis  sospitari, 
Da  mihi  istas  viginti  minas  :  vides  me  amantem  egere. 

Age,  mi  Leonida,  amabo,  fer  opem  domino  amanti,  redime  te  ab  hoc  isto  pretio,  et 
erne  hunc  ista  pccunia.  Le.  Es  admnJum  pulchra,  et  amore  digna:  et  si  hoc  ad 
me  pertineret,  nunquam  me  rogares  hodie  quin  concedevem.  Jam  est  conducibilius 
tibi  te  hunc  rogare.  Hie  mild  hanc  dedit  custodiendam.  I  sane,  pulchra  pulchre. 
Accipe  id,  si  vis,  Lihane.  Arc.  Furcifer,  me  delusisti  etiam?  Le.  Per  Hercu- 
lem  non  facerem,  nisi  confricares  adeo  male  genua.  Age  si  vis  tu,  jam  illude  huic 
nunc  tna  vice,  atque  hanc  complectere.  Lib.  Sile,me  aspice.  Arg.  Aggredia- 
mur  hunc,  Philenium,  virum  sane  bonum,  et  non  similem  huic  fur i.  Lib.  Deambu- 
landum  est :  jam  me  implnrabunl  meavice.  Arg.  Rogo  per  Herculem,  Libane,  si 
vis  salvum  esse  herum  tuis  factis,  da  mihi  istas  viginti  minas:    cernis  me  indigere 


a1.  ap.  Parenm. — S3  C.  benefitio.  HI.  istoc  argento, — 85  Nunquam  morarem 
PI.  4.  B.  1.  2.  HI.  1.  N.  rcmorarem  Pll.  1.  2.  PI.  3.  a  m.  sec.  Ven.  1.  Bon. 
JV.  memorarem  PI.  3.  N.  morarer  PI.  5.  N.  remnrares  PI.  6.  N.  meo  rarts  C.' — 
86  C.  a  ni.  pr.  dedit,  et  sane ;  et  sic  ouines  Pll.  B.  1.  2.  HI,  1.  Ven.  1.  Bon. 
Leila  bella  B.  1. — 87  Cape  hoc,  hoc  sis  Lgg.  et  jam  me  Ven.  1.  Bon. — 
89  Edcl.  qiiaRdam  vett.  hunc  complexare. — 90  Ven.  1.  Vtoii.  quin  adhuc ;  B.  I. 
quin  ad  hue. — 93  Pll.  3.  5.  scis  crnm  ;  B.  1.  scis  herum ;  PI.  1.  sic  herum;  PI.  G. 
hospitari  sis  ;  PI.  4.  sis  ermn  ;  rh  sis  deest  in  PI.  2.-94  HI.  1.  vides  me  arnica 
ante  mtrgere  ;  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  vides  meam  ante  mergere ;  C.  vides  meii 
ante  me  gere ;  PI.  1.  a  tn.  sec.  vides  me  meam  ante  mergere ;  B.  1.  vides  me 

NOT/E 

biium,  jubet  Quidvis  et  facere  et  valet  septemdecim  libras  cum  dimi- 
pati ;  ViMutisque  viani  deseiit  ar-  dia :  itaque  viginti  minas  sunt  tie- 
duse.'  centae  quinquaginta  librae. 

94  Viginti  minas}  Mina,  seu  mna, 


2lf)  M.    ACCII    I'LAUTI 

Li.  Videbitur,  factum  volo,  redito  hue  conticinio.  95 

Nunc  istanc  tantisper  jube  sis  petere  atque  orare  mecum. 
Ph.  Araandone  exorarier  vis  te,  an  osculando? 
Ll.  Enimvero  utrumque.     Ph.  ego  obsecro  te,  et  tu  utnira- 

que  nostrum  serva. 
Ar.  O  Libane,  mi  patrone,  mihi  trade  istuc.     Li.  magis 

decorum'st, 
Libertura  potius,  quam  patronum,  onus  in  via  portare.  100 
Ph.  Mi  Libane,  ocellus  aureus,  donum  decusque  amoris, 
Amabo,  faciam  quod  voles,  da  istuc  argentum  nobis. 
Li.  Die  igitur  me  anaticulara,  columbam,  vel  catellum, 
Hiruudinem,  raonedulam,  passerculum,  putillum. 

utpote  amantem.  Lib.  DcViberahitur,  fiat.  Revertere  hue  cum  noctescet.  Jam 
vianda  si  lubet  id  ista  paulis]ier  a  me  petal  et  oret.  Phi.  Placelne  te  rogari  aman- 
do,  an  osculando ?  Lib.  Immo  vera  utrumque.  Phi.  Ego  te  rogo,  et  tu  custodi 
utrumque  nostrum.  Arc.  O  Libane,  mi  patrone,  trade  mihi  istud.  Lib.  Est 
(Equius  libertum  bajulare  onus  in  via,  quam  patronum.  Phi.  O  Libane,  ocelle  pre- 
tiose,  munus  ornamentumque  amoris,  obsecro,  faciam  quod  lubebit,  da  nobis  isfani 
pecuniam.     Lib.  Appella  me  ergo  anaticulam,  columbam,  vel  catellum,  hirundinem. 


ante  mergere ;  edd.  qua-datn  velt.  vides  Mithram  ante  mergere. — 95  B.  I.  fac- 
tum  nolo.  Pll.  2.  3.  6.  conlinuo  ;  L^'jj.  conticino ;  C.  conticinno  ;  B.  I.  2.  HI.  1. 
PlI.  1.4.5.  conticinio. — 96  Nunc  islam  7iunc  t.  jubes  \cn.  1.  jubes  petere  C. 
Pll.  Lgg.  B.  1.  2.  Yen.  1.  Bon.  jube  petere  HI.  1.  atque  o.  meum  Ven.  1. — 97 
Pro  vis  te,  C.  a  ni.  [)r.  juste;  edd.  (]u<¥dani  ve(t.  te  vis.  PI.  3.  an  oscultando. — 
98  Immo  vera  HI.  1.  B.  1.  2.  Pll.  1.  2.  3.  5.  6.  Ven.  1.  Bon.  Enimvero  obsecro 
et  tu  Ljig.  Imo  in  numero  utrumque  PI.  4.  ergo  obsecro  C.  Pll.  sex;  ego  obsecro 
et  tu  HI.  1.  B.  2.  Ven.  1.  Bon.— 99  O  Libane  mihi  HI.  !.  B.  1.  2.  C.  Pll.  1.  2. 
3.  4.- 6.  Ven.  I.  Bon.— 101  O  Libane  Ven.  1.  Bon.  al.  vett.— 103  Die  i.  mihi 
te  B.  1.  Ven.  1.  Die  ergo  mihi  tibi  HI.  1.  aniliculam  Pll.  3.  4.  B.  1.  aneticulam 
C.  a  m.  pr.  ariticulam  PI.  5.  aviculam  Pi.  6.  me  tuam  niiiculam  Lgg.  tibi 
aviculam  al.— 104  C.  PI.  4.  Exc.  Lgg.  monerulum  ;  C.  a  m.  sec.  Pll.  1.  2.  3. 
5.  6.  monedulam.  Lgg.  HI.  1.  B.  1.  2.  Ven.  1.  'Qon.  putillum  passerculum. — 105 

NOTiE 

95  Conticinio^  '  Conticininm,'  pri-  setiir  sexns  iiterqiie.     A  '  putus  '  fit 

ma  pars  noctis,  a  silentio  dictum.  '  pntlllus  '  et  '  putilla,'  Gallis  '  mere- 

104  Monedulam]  In   Neustria  nos-  trix  jnvenis.'  ArJjitrati  sunt  nonnulli 

tra  appellanuis    '  cornicem   clltella-  '  prEpputium'   dici   a  '  praeputando,' 

riam,'  une  corneille  b&tce ;  quia  vide-  quod  praeputaretur  Juda?is.  Sed  per- 

licet  supra  iitraniqiie  alani  est  aniplior  perani,  quia  '  praeputium'  habet  *  pu* 

iiota  cinericia,siniilis  clitellis.     Oiim  longuni,   deinde  Latinis  fuit  nomen 

vocabant  Gallice  c/i«cas.  '  pr-.vputii'    antequam    notum    esset 

Putillum]  A  'piitns'  aut  '  potus'  nomen  Jnda;!.     lg\tnr  prceputium  est 

dicitur  ;   unde  Gallis  petit.      Est  et  irpo-irSaeiov  Graece,  et    Plautus  nihil 

*  putus'aut  '  potus' a  7r({o-0T7,  et7r({<T0os,  aliud  significat  hoc  loco  quam  '  voca 

prceputium,  pars  ilia  corporis  qua  can-  me  tuuni  amatorculum.' 


ASINARIiE    ACT.    III.   SC.   3.  217 

Fac  proserpentem  bestiam  me,  duplicem  ut  habeam  lin- 

guam,  lO.j 

Circumdatoque  me  bracliiis  :  meiim  collum  circiiraplecte. 
Ar.  Ten' complectatur,  carnufex?     Li.  quam  vero  indig- 

nus  videor  ! 
Ne  istuc  nequicquam  dixeris  tam  indignum  dictum  in  me  : 
Vehes  pol  hodie  me,  siquidem  hoc  argentum  ferre  speres. 
Ar.  Ten' ego  vehaui?     Li.  tun'  hoc  feras  argeutum  hinc 

aliter  a  me  ?  110 

Ar.  Peril  hercle  !    si  verum  quidem  est  decorum,  herum 

vehere  servom, 
Inscende.     Li.  sic  isti  solent  superbi  subdomari. 
Asta  igitur,  ut  consuetus  es  puer  olim  :  scin'  ut  dicam  ? 
Hem  sic  :  abi :  laudo :  nee  te  equo  magis  est  equus  ullus 

sapiens. 
Ar.  Inscende  actutura.     Li.  ego  fecero :  hem!  quid  istuc 

est?  ut  tu  incedis!  115 

monedulam,  passerculuin.  Da  ut  ego  sim  serpens,  ut  habeam  duplicem  Unguam,  et 
me  cinge  lacertis  :  complectere  meum  collum.  Arc;.  Tene  complectatur,  fur cifer? 
Lib.  Quam  vero  videor  indignus!  Tu  ne  miseris  hoc  verbum  tam  indignum  in  me 
impune.  Per  PoUucem  me  porlahis  hodie,  si  tu  speres  hanc  obtinere  pecuniam, 
Aug.  Tene  portabo  ego?  Lib.  Tune  obtinebis  aliter  a  me  hanc pecuniam?  Arg. 
Nullus  sum  sane.  Si  verum.  quidem  est  honestum  ab  hero  portari  servum,  inscende. 
Lib.  Ita  superbia  horum  hominum  frangitur :  asta  ergo,  ut  solebas  quondam  cum 
puer  eras.  Capisne  qua;  dico  ?  sic  ambula  :  bene  est,  Ncque  est  ullus  equus  sa- 
pient ior  te  equo.     Arg.  Inscende  celeriter.     Lib.  Ego  fecero :  hem!  quid  is  I  ud 


Fac  proserpente  HI.  1.  Fac  edvplicem  hgg.  bestiam  e  duplicen  PU.  bestiam  du- 
plicem Bon. —  lOG  Circiidatorque  C.  a  ni.  pr.  Circundafoque  brachiis  Lgg.  Cir- 
cumdato  me  HI.  I.  circumplectere  HI.  1.  B.  1.  2. — 108  C.  Lgg.  ncquiquam  ; 
Grut.  an.  1612.  necquicquam.  Haec  dixeris  tam  indignum  desunt  in  Lgg.  dic- 
tum tu  in  me  edd.  qneedam  velt. — 110  Turn  hocferasB.  1.  argenium  aliter  Lgg. 
B.  I.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon. — 111  Peri  Ven.  I.  Periijam  illice  homo  meos  hie 
lumbos  flocco  habebit.  Hercle,  si,  8fc.  Paiei  2.  e  cod.  Angerii  Biisf|iiel)ii.  Pro 
fiocco  habebit,  al.  defloccabit.  B.  1.  2.  HI.  1.  est  quidem  ;  Parel  codd.  si  verum 
quidem  decorum;  al.  verum  si  quidem  est  eriim.  B.  1.  2.  HI.  1.  servom. — 112  Pll. 
sex,  C.  HI.  1.  B.  1.  2.  Ven.  1.  2.  Bon.  sic  istuc.  Lgg.  edomari. — 113  Lgg. 
stabin'  ut  dico. — 114  Pll.  sex,  Hem  sic  age.  PI.  1.  te  est  equ  magis.  PI.  3.  magis 
es  equus. — 115  B.  1.  Ascemle.  B.  1.  Pll.  3.  6.  tit  tu  idem  is ;  Pll.  1.  2.  4.  5.  ut 
tu  inde  is;  Pll.  3.  6.  ut  tu  vide,  a  ni.  sec.  vide  is  Ven.  1.  ut  tumide,  vel  tumide 

NOTiE 

105  Fac  proserpentem  bestiam]  Est  latet  in  liis  verbis  virus  turpissimae 

insignis  obscoenitas  in  his  et  sequen-  libi<iinis  ipso   serpentino  veneno  jii- 

tibus  verbis  :  ciiin  enim  optat  habere  ventnti  fnnestiiis.     Aristotcles   '  du- 

duplicem  linguam,  instar  serpentis,  plicem  linguam '  tribuit  serpentibiis, 


218  M.    ACCtI    PLAUTI 

Demam  hercle  jam  de  ordeo,  tolutim  ni  badizas  ! 

Ar.  Amabo,   Libane,  jam  sat  est.     Li.  nnnquam  hercle 

hodie  exorabis. 
Nam  jam  calcari  quadriipedera  agitabo  advorsum  clivum, 
Postea  ad  pistores  dabo,  ut  ibi  cruciere  currens. 
Asta,  ut  descendam  nunc  jam  in  proclivi,  quanquara  ne- 

quam  es.  120 

Ak.  Quid  nunc  ?  quoniam  arabo,  ut  est  libitum,  nos  umbo 

delusistis, 
Datisne  argentum?     Li.  siquidem  mihi  statuam  et  aram 

statuis, 
Atque  ut  Deo  mihi  hie  immolas  bovera :  nam  ego  tibi  Sa- 

lus  sum. 
Le.  Etiam  tu,  here,  istunc  amoves  abs  te,  atque  ipse  me 

aggredire  ? 
Atque  ilia  sibi  quae  hie  jusserat,  mihi  statuis,  supplicas- 

que  ?  125 

estf  Quomodo  nmbulas?  Sane  mndo  de  tiio  mferam  hordeo,  nisi  procedas  siiblatis 
ad  numerum  pedibus.  Arc.  Obsecro,  Libane,  jam  sai is  est.  L\B.  Per  Her culem 
non  id  amsequeris  hodie  :  ctenim  jam  compellendus  est  mild  quadrupes  admoto  cal- 
cari adverso  dico,  deindc  tradnm  ducendum  ad  pistriniim,  ut  vexeris  ibi  currendo. 
Sta  ut  pedem  ponain  7iunc  jam  in  prono :  tametsi  es  improbus.  Arc.  Quidmmc? 
Quiiniam  nobis  ambobus  illitsislis  ad  libitum,  prccbetis  pecuniam?  Lib.  Uabo,  si 
mihi  erigitis  imugiitem  et  allare,  et  mihi  mactalis  bovem,  ut  numini:  nam  ego  sum 
tua  Salus.     Le.  Quin  arces  istum  a  te,  here,  atque  ipse  me  aggrederisl  et  mihi 


is  al.  vett.  ut  incedis  Lgg — 116  PI.  1.  HI.  1.  tollutim;  PI.  4.  de  o.  tuo  ut  kin- 
nibadizas,  et  supra  lin.  tolutim;  PI.  5.  ut  tnllutim  vadizas ;  B.  1.  etiani  vadizas. 
— 118  PII.  1.  2.  3.  4.  6.  C.  HI.  1.  Veil.  1.  Bon.  quadrupedo ;  PI.  5.  quadnipedu. 
—119  Turn  postea  edd.  vett.  Tum  deest  in  B.  1.  2.  HI.  1.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1. 
Bon.  al.— 121  C.  Pll.  1.  3.  6.  quoniam  amabo.  B.  1.  2.  HI.  1.  C.  Pll.  sex, 
Ven.  1.  Bon.  Aid.  .hint,  nos  delusistis,  oniisso  amho ;  quam  voceni  primus 
invexit  Gi  litems.  Lgg.  habent.  Nunc?  quom  delusistis  nos,  ut  est  libitum. 
Amabo  datis  argentum  ?~]22  HI.  1.  B.  1.  2.  et  aras.- 123  B.  1.  mihi  imolas.— 
124  Etiamnehere  Lgij.  amove  B.  1.  HI.  1.  me  ipse  Glut,  aggredere  B.  1.  HI.  1. 
Ven.  1.  Bon.  et  sic  Acidal.— 125  Parei  2.  nunc  supplicasque ;  rb  nunc  deest 

NOTiE 

'  bisnlcani' Plinins,  '  trisnlcam' Vir-  gradarii   eqxu,  haquen^e.      Ba5ifa>   et 

giliiis.  '  Linguis  micat  ore  trisnlcis.'  PaSurrits,  a  jSaSijj/. 

110  Tolutim]  Voliitini  et  glomera-  118  Q«rt(/n(;)ef/ema^»7aZ»o]  Virgilius  : 

tim.     Virgilius :    '  Insnltare   solo   et  '  Spnniantenique    agilabat    eqnnni.' 

giessns  glonieiaie  snperbos.'  Idem,  *  agitator  aselli,'  id  est,  ver- 

Badizas}  Est  proprinm  tolutarii  et  berator. 


ASINARI/E    ACT.   III.   SC.   3.  219 

Ar.  Quern  tc  autem  Deum  nominem?     Le.  Fortunam  at- 

que  Obsequentem. 
Ar.  Jam  istoc  es  melior.     Li.  an  quid  est  olimhomini  sa- 
lute melius? 
Ar.  Licet  laudem  Fortunam,  tamen,  ut  ne  Salutem  cul- 

pem. 
Ph.  Ecastor  ambas  sunt  bonae.     Ar.  sciam  ubi  boni  quid 

dederint. 
Le.  Opta  id,  quod,  ut  contingat,  tibi  vis.     Ar.  quid  si 

optaro?     Le.  eveniet.  130 

Ar.    Opto   annum  hunc  perpetuum   mihi  hujus   operas. 

Le,  impetrasti. 
Ar.  Ain'  vero?     Le.  certe,  inquam.     Li.  ad  me  adi  vi- 

cissim,  atque  experire. 
Exopta  id  quod  vis  maxume  tibi  evenire,  fiet. 
Ar.  Quid  ego  aliud  exoptem  amplius,  nisi  illud  cujus  ino- 

pia'st, 
Viginti  argenti  commodas  minas,  hujus  quas  dem  matri?  135 
Li.  Dabuntur:  animo  sis  bono  face :  exoptata  obtingent. 
Ar.  Ut  consuevere,  homines  Sains  frustratur  et  Fortuna. 
Le.  Ego  caput  huic  argento  fui  hodie  reperiundo, 

concedis  illaqucs  imperaverat  pro  se  Libanus,  et  supplicas?  Arc  Quern  vero  Deum 
te  appellabo?  Le.  Fortunam  et  Obsequentem.  Arg.  Jam  melior  es  isto.  Lib. 
An  est  aliquid  quod  melixis  sit  homini  salute?  Arg.  Tametsi  sic  pradico  Fortu- 
nam, ut  non  vituperem  Salutem.  Phi.  Sane  utraque  est  bona.  Arg.  Resciscam 
quando  dederint  aliquid  boni.  Le.  Roga  id  quod  cupis  ut  tibi  contingat.  Arg, 
Quid  si  optavero?  Le.  Continget.  Arg.  BJiiiicupio  operas  hujus  continuo  hoc  anno, 
Le.  Obtinuisti.  Arc  Aisne  vero?  hE.  Aio  enimvero.  Ij\b.  Veni  ad  me  vicissim, 
et  periculum  fac.  Roga  id  quod  volueris  inaxime  tibi  conlingere.  Arg.  Quid  ego 
exoptem  aliud  amplius,  nisi  id  cujus  inopia  laboro  ?  Prabes  viginti  minas  argenti  quas 
numerem  hujus  matri.  Lib.  Dabuntur,  fac  sis  cequo  animo,  exoptata  contingent. 
Arg.  Salus  et  Fortuna  fallit  homines,  ut  mos  est.  Le.  Ego  fui  hodie  auctor  re- 
periendte  hiyus  pecuni<e.    Lib.  £g^o/«j  pes  ad  earn  quaerendam.    Arg.  Frofeclo 


in  omnibus  codd, — 126  Q.  autem  Deum  teB.  1.  nominem  Deum  edd.  quaedam 
vett.  Fortunam.  Ar.  at  quam  edd.  vett.  obsequelam  in  iisdem  ;  Bon.  obsequellam. 
— 127  B.  1.  HI.  I.  et  qntpdam  edd.  vett.  est  ho  mini ;  rh  olim  extat  in  C.  et 
Pll.  sex. — 132  Ad  me  adis  B.  1.  Ad  me  adsis  PI.  3.  Ad  me  advicissim  C.  A  me 
vicissim  Lgg. — 134  B.  1.  quovis  inopia  est. — 135  B.  1.  2.  H.  1.  quinqne  Pll. 
Ven.  1.  Bon.  hujus  quidem  matri;  C,  hujus  quasdam  matri.  h^g.  commodes. — 
136  HI.  1.  B.  1.  Pll.  3.  4.  5.  Ven.  1.  Bon.  sis  bono:  facile,  Sfc.  Pll.  1.2.6. 
animo  sis  bono  facie;  C.  face  opt  ingere ;  quidani  ap.  Parenm,  faciem.  Ven.  1. 
Bon.  obtigent. — 137  Ut  consuere  B.  1.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon. — 138  Lgg, 


220  M.    ACCII    PLAUTI 

Li.  Ego  pes  fui.     Ar.  quia  nee  caput,  nee  pes  sermonum 

apparet. 
Nee  quid  dieatis,  nee  me  cur  ludatis  scire  possum.        140 
Li.  Satis  jam  delusum  censeo:  nunc  rem,  ut  est,  eloqua- 

mur. 
Animum,  Argyrippe,  advorte  sis  !  pater  nos  ferre  hoc  jussit 
Argentum  ad  te.     Ar.  ut  tempore  oportuneque  attulistis  ! 
Li.  Hie  incrunt  viginti  minaa  bonee,  mala  opera  partaj: 
Has  tibi  nos  pactis  legibus  dare  jussit.     Ar.  quid  id  est 

quaeso  ?  145 

Li.  Noctem    hujus  et  ccenam  sibi  ut  dares.     Ar.  jube 

advenire  quaeso. 
Meritissumo  ejus  quae  volet  faciemus,  qui  hosce  amores 
Nostros  dispulsos  compulit.     Le.  patieris,  Argyrippe, 
Patrem  banc  amplexari  tuum  ?     Ar.  haec  facile  faciei  ut 

patiar. 
Leonida,  curre  obsecro  ;  patrem  hue  orato  ut  veniat.     150 
Li.  Jamdudum   est  intus.     Ar.   hac  quidem   non  venit. 

Li.  angiporto 

non  apparel  aid  caput  aut  pes  in  vestra  oratione :  nee  possuju  capere  quid  dieatis, 
7iec  cur  me  eo)ireniutis.  Lib.  Existimo  jam  satis  irrisum  :  aperiamus  nunc  rem 
qualis  est.  Adhibe,  si  placet,  animum,  Argyrippe:  paler  imperaiil  ut  nos  ad  te 
deferremus  hanc  pecuniam.  Arc.  Et  advcxislis  tempestive  opportuneque.  Lib. 
Hie  insunt  viginti  mina:,  bonce  quidem,  sed  porta;  malis  artibus:  jussit  ut  ad  le 
deferrentur  certa  lege.  Arg.  Quid  id  cst,rogo?  Lib.  Ut  sibi  des  noclem  hujus 
et  cwnam.  Arc.  Manda  ut  veniat,  rogo ;  agamus  quod  placebit  merito,  utpote 
qui  instnuravit  nostras  hosce  amores  depulsos.  Le.  Sines,  Argyrippe,  tuum  pa- 
trem amplexari  hand  Arg.  Hcvc  efficiet  ut  sinam  cequo  animo.  Leonida,  prope- 
ra,  obsecro,  ora  i>alrem  ut  veniat  hue.     Lib.  Jampridem  est  domi.     Arg.  Non 


fui  huic  argento.—UO  C.  quin  ne  caput.  C.  PH.  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven,  1.  Bon. 
sermonis. — 140  Ne  quid  Yen.  1.  nee  cur  me  deludatis  HI.  1. — 141  H\.  nunc  res 
ut  est  ;  al.  ap.  Paienm,  rem  ut  est  nunc. — 142  Agyrippe  Lgg — 143  Ad  te 
argentum  Lg?.— 14.5  Quid  id  quccso  B.  1. — 140  Jube  venire  Lgg. — 148.  149 
Lgs.  compulit.  Ar.  Hac  facile,  Ifc.  HI.  1.  15.  1.2.  Bon.  compulit.  Le.  Hoc  faciei 
facile,  4-c.  Ven.  1.  discipulos  compulit.  Le.  Hoc  faciei  facile,  Sfc.  Verba,  patieris, 
Argyrippe,  desunt  in  omnibus  codd.  Parei  :  vs.  vero  149  Patrem  hanc  a. 
tuam,  ^c.  extat  in  C.  et  Pll.  sex  ;  sed  C.  a  ni.  pr.  habuit  hoc  facile.— 150  B.  1. 

NOT;E 

138  Ego  caput]  Donatns.   '  Caput         139  Ego  pes  fui]  Basis,  fiindamen- 
origo   et   snmiiia   ciijusqiie   rei   est.'     tuni. 

Propert.  '  Non  ego  iieqiiitiie  dicerer  147  Bleritissumo  ejus]  '  Meritissu- 
esse  caput,'  id  est,  dux,  signifer,  prin-  mum  '  est  substantivum,  ut  patet  ex 
ceps  ad  ncquiliam.  genitive  sequent!  '  ejus.' 


ASINARI/E    ACT.    IV.    SC.   1.  221 

Iliac  per  hortum  circuit  clam,  ne  quis  se  videret 

Hue  ire  familiarium  :  ne  uxor  resciscat,  metuit. 

De  argento,  si  mater  tua  sciat  ut  sit  factum.     Ar.  heia  ! 

Benedicite  :  ite  intro  cito  :  valete.     Le.  et  vos  araate.  155 

quidem  venit  hue.  Lib.  Circuit  clam  iliac  angqiorto  per  hortum,  ne  a  quo- 
plant  familiarium  videatur  quamlo  hue  venit :  vcretur  ve  uxor  coiiJioscat :  si  enim 
tua  muter  noverit  quod  sit  factum  de  argento.  Arg.  Heia  !  benedieile.  lie  domum 
velociter :  valete.    Le.  Et  vos  amate. 


oralo  hue. — 151  G.  ne  venit. — 152  B.  1.  2.  HI.  1.  C.  Pll.  sex,  circumit  clam, 
B.  1.  2.  HI.  1.  C.  Pll,  1.  2.  3.  4.  5.  riJtnt.— 153  HI.  1.  ne  uxor  resistat.—m 
De  argento  enim  si  edd.  vett.  De  argento  enim  ni  al.  De  argento,  si  Lgg.  HI.  1. 
B.  1.  2.  CPU.  Ven.  1,  Bon.— 155  Guelpli.  Benedicito.  B.  1.  2,  HI.  1.  Et 
nos  amate. 

NOT;E 

154  Heia!  Benedicite]  Ev(prifj.e~iTe'  las  comprecationes,  ne  eas  Dii  face- 
contrarinni,  p\a<Tip7]/j.eiv,  male  precari.  rent  ratas,  et  inprimis  sanguine  et 
Reformidabant  veteres  inprimis  uia-     gencre  conjunctoium. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  PRIMA. 

DIABOLUS,  PARASITUS. 

Di.   Agedum,  Istum  ostende  quern  conscripsisti  syngra- 

phum 
Inter  me  et  amicara  et  lenam:  leges  perlege. 
Nam  tu  poeta  es  prorsus  ad  eam  rem  unicus. 
Pa.  Horrescet  faxo  lena,  leges  cum  audiet. 

DiA.  Agedum  deprome  ilium  syngraphum  quern  conscripsisti  inter  me  el  ami- 
cam  et  lenam.  Ferhge  leges.  Etenim  es  arlifex  omnino  unicus  in  Us  rebus.  Par. 
Efficium  ut  lena  exanimetur  quando  accipiet  leges.     DiA.  Age  obaecro,  perlege  a 


1  Edd.  vett.  conscripsti.—2  B.  1.  et  leges  pellcge ;  HI.  1.  leges  pellege.—  5  C. 

NOT/E 

1  Syngraphum]  '  Syngraplins '  et  3  Ad  eam  rem  unicus']  '  Umciini ' 
'  syngrapha'  est  tabula  (|uam  plures  est  egregiuni,  pi£cclarnm,  singulare. 
subsci ipseiunt.  '  Chirograplnun  '  est  Festus  :  '  Sardanapalus  rex  Assyrio- 
pvivata  sciiptura  unius  exarata  manu  rum  fuit  unicae  luxuriap.'  Cicero,  '  in 
et  subsignata.  queni  illud  elogium  uuicnni.' 


222  M.    ACCII    PLAUTI 

Di.  Age  qiiaeso,  mi,  hercle,  translege.    Pa.  audia'?     Di. 

audio.  ^ 

Pa.  Diabolus  Glauci  filius  Cleaeretae 
Lenaj  dedit  dono  argeoti  viginti  rainas, 
Philenium  ut  secum  esset  noctes  et  dies 
Hunc  annum  totum.     Di.  neque  cum  quiquam  alio  qui- 

dem. 
Pa.  Addone  ?  Di.  adde  :  et  scribas,  vide,  plane  et  probe.  10 
Pa.  Alienum  hominem  intromittat  neminera. 
Quod  ilia  aut  amicum  aut  patronum.     Di.  neminem. 
Pa.  Aut  quod  ilia  amicae  suas  amatorem  praedicet. 
Fores  occlusae  omnibus  sient,  nisi  tibi. 
In  foribus  scribat,  '  occupatam  esse  se.'  15 

Aut  quod  ilia  dicat  peregre  allatam  epistolam, 
Ne  epistola  quidem  uUa  sit  in  ajdibus. 
Nee  cerata  adeo  tabula:  et  si  qua  inutilis 

capite  ad  calcem.  Var,  Audisne?  BiA.  Attdio.  Par.  Diahnlus,  filius  Glauci, 
numeravit  viginti  iniiias  argenti  Cleexretce  lencr,  ut  Philenium  sit  secum  diebus  et 
voctibus  toto  hoc  anno.  DiA.  Neque  cum  quoquam  alio.  Par.  Adjiciumne  ?  DiA. 
Adjice,  ct  da  operam  ut  scrihas  plane  et  probe.  Par.  Inducat  neminem  alium 
hominem,  quern  hac  uidamicumaut  patronum  appellet.  DiA.  Neminem.  Par.  Aut 
quern  luce  dicat  amatorem  suet  amica.  Fores  sint  clausa;  omnibus,  nisi  tibi.  Scri- 
bat in  foribus  ha-c  verba,  '  Occupata  sum.'  Ne  luce  dicat  epistolam  redditam  a 
longe,  sit  nulla  epistola  apud  earn,  neque  tabula  cera  obducta.     6'i  sit  aliquapiclura 


mi  ercle;  pro  quo  nonnnlli  ap.  Paremn,  hasce,  vel  dare. — 6  Niclauci  filius 
clerete  Diabolus  HI.  1.  D.  niclauci  filius  cleretce  B.  1.  Ven.  1.  Bon.  Claiici  C. 
Pll.  2.  6.  Niclauci  Pll.  1.  3.  4.  Nudaci  Fl.  5.  Cleret(E  C.  et  Pll.  sex.— 7  Both, 
delet  dono.—O  HI.  1.  quicquam.— 10  Lgg.  B.  1.2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  ut 
scribas.  B.  1.  plane.  Etiam  probe. — 11  Hominem  alienumque  edd.  quaedam  vett. 
— 12  Lgg.  B.  1.2.  HI.  1,  Ven.  1.  Bon.  aut  patronum  neminem  ;  PI.  5.  aut 
patronum  nominet.  In  qnibusdam  editis  additnr,  patronum  suum  ad  se. — 13 
B.  1.  2.  HI.  1.  Lgg.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  ilia  amica.  Lgg.  non  agnosciint 
rh  sua.  A\.  ap.  Pareum,  amicam  suam,  aut  surorem  praedicet. — 14  G.  H.  M.  C. 
Pll.  sex,  B.  1.  2.  Hi.  1.  Ven.  1.  Bon.  Parei  1.  2.  Both.  1.  2,  sint.— U  PI.  2. 
et  Ven.  1.  occupatum.  Post  banc  versnm  Pll.  sex,  C.  B.  1.2.  HI.  1.  Ven.  1. 
Bon.  insenint  vs.  149.  superioiis  scenap.  Hoc  faciei  facile  HI.  1.  Hac  faciei 
/«ciie  B.l.  Hie  faciei  facile  Ven.  1.  Bon.— 16  B.  1.  illatam.— 17  Pll.  sex,  et 
B.  1.  ulla  quidem  sit ;  edd.  qusedam  vett.  ulla  uspiam  sit ;  Both.  1.  2.  ulla  siel. 

NOT^ 

18  Nee  cerata]  Propertiiis  :  '  Me  remove  :  quid  imagine  muta  Carpe- 
juvenem  facies  pictap,  me  niimina  lae-  ris?  hoc  periit  Laodamia  niodo,'  Ha- 
dunt.'  Veretur  videlicet  Deos  habere  bebat  Sichaei  viri  stii  imagiuem  Dido, 
rivales.     Ovidius :  '  Si  potes  et  ceras     teste  Viigilio.    Sic  eoruiu  qtios  im- 


ASINARI^    ACT.    IV.   SC.  1.  223 

Pictura  sit,  earn  vendat:  ni  quatriduo 

Abalienarit,  quo  abs  te  argentum  acceperit,  20 

Tuus  arbitratus  sit,  coraburas,  si  velis. 

Ne  illi  sit  cera,  ubi  facere  possit  literas. 

Vocet  convivam  neminem  ilia  ;  tu  voces. 

Ad  eorum  ne  quem  oculos  adjiciat  suos. 

Si  quem  alium  aspexit,  caeca  continuo  siet.  25 

Tecum  una  postea  seque  pocula  potitet. 

Abs  ted  accipiat,  tibi  propinet,  tu  bibas. 

Ne  ilia  minus,  aut  plus  quam  tu,  sapiat.     Di.  satis  placet. 

Pa.  Suspiciones  omnes  abs  se  segreget, 

Neque  illaec  uUi  pede  pedem  homini  preraat,  30 

Cum  surgat,  neque  in  lectum  inscendat  proxiraum, 

Neque  cum  descendat,  inde  det  cuiquam  manuni. 

inutilis,  earn  vendat:  nisi  abalienarit  intra  dies  quatuor  a  quibus  acceperit  pecuniam 
abs  te,  conjicies  in  ignem,  si  volueris.  Ne  illi  sit  cera  in  qua  possit  scribere  epis- 
tolas.  Eadem  invitet  neminem  convivam :  tu  invita.  Ne  conjiciat  suos  oculos  in 
tillum  eorum.  Si  viderit  quempiam  alium,  sit  statim  oculis  capia.  Postea  potet 
tecum  pariter :  pocula  accipiat  abs  te,  propinet  tibi,  tu  bibas.  Ne  ilia  minus,  aut 
plus  quam  tu,  sapiat.  DiA.  Placet  satis.  Par.  Amoveut  omnes  suspiciones  a  se, 
neque  ilia  terat  cuipiam  homini  pedem  suum  pede,  cum  surget ;  non  uscendal  in  lec- 
tum vicinum  ;  neque  cum  descendet,  inde  prcebeat  cuiquam  manum,  ne  det  cuiquam 


— 18  Necerata  Ven.  1.  Bon.  et  si  qua;  Both,  1.  2.  e  conj.  Reizii. — 19  C.  HI.  1. 
Ven.  1.  Bon.  vendat  ni  quadriduo ;  Fll.  sex,  et  B.  1.  vendat  in  quadridua ;  PI.  1. 
a  m.  sec.  vendat  ni  quadridua;  PI.  5.  a  ni.  sec.  vendat  in  quadriduum ;  Lgg.  vendat 
ni  in  quatriduo. — 20  Fll.  1.2. 6.  Abalienavit  quod  ex  te;  PI.  3.  Abalienant  quidem  ex 
te  ;P\.A.Abalienarisquoexte;  B.  1. 2.  HI.  Bon.  quod  ex  te;  M.  Ven.  1.2.  Med. 
2.  Arg.  3.  Aid.  Jiint.  quo  ex  te.  B.  1 .  receperit. — 22  Ne  ulla  Ven.  1 .  Bon.  possit 
facere  M.  Both.  1.  2.-23  B.  1.  2.  HI.  1.  Pll.  1.  2.  4.  5.  6.  et  PI.  3.  a  in.  pr. 
Ven.  1.  Bon.  neminem  illam. — 24  Ad  forum  Lgg.  Pll.  sex,  C.  B.  1.  2.  HI.  1. 
Ven.  1.  Bon.  ne  qua  B.  1.  ne  cuiquam  G.  ne  quemqnam  Both.  1.  2.  adicial  C.  PI. 

1 25  HI.  1.  aspexerit — 26  Pll.  1.  2.  C.  poda  potitet;  C.  a  m.  sec.  Pll.  3,  4.  a. 

G.pocla  potitet ;  PI.  1.  a  m.  pr.  poca potitet ;  edd.  quaedam  vett.  utia  poscat,  aque 
pocula  potitet.— 27  Pll.  sex,  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  Adstet.  Both.  1.  2. 
tum  bibat. — 28  Nee  ilia  B.  1.  Na  ilia  Bon. — 29  Suscipiones  Both.  2.  abs  te 
HI.  1. — 30  Edd.  quaedam  vett.  ulli  sua  pede.  C.  pra:mat.—^  I  Cum  surget  B.  1. 
ConsurgatNen.  1.  Bon.  nonin  lectum.  al.  ap.  Pareiiin    B.  1.  inscendat. — 32  B. 

aOTJE 

pensiiis    anoamus,    imagine   delecta-  subanditnr  '  poculis  potnm.'  '  Simiil' 

mur.  autem  '  poscere  potnm,'  '  slniul  bi- 

26    Potitetl     Alii    malunt    poscat.  bere,'  sunt  indicia  anioris. 
•Poscere'  autem  est  vocabulum  in         ZO  Pede  pedem]  0\\d\as:  ^\e\\e  \a- 

conviviis  adhibere  solitum,  et  in  po-  tns  digitis,  et  pede  tange  pedem.'  lu- 

tationibus.      *  Poscere    majoribus  '  dicia  sunt  amoris. 


224  M.  ACCII    PLAUTI 

Spectandum  ne  cui  annulum  det,  neque  roget. 

Talos  ne  cuiquam  homini  admoveat,  nisi  tibi. 

Cum  jaciat,  Te,  ne  dicat :  nomen  noniinet.  35 

Deam  invocet  sibi,  qnam  lubebit,  propitiam, 

Deum  nullum  :  si  magis  religiosa  fuerit, 

Tibi  dicat,  tu  pro  ilia  ores,  ut  sit  propitius. 

Neque  ilia  ulli  homini  nutet,  nictet,  annuat ; 

Post,  si  lucerna  extincta  est,  nequid  sui  40 

Menibri  commoveat  quicquam  in  tenebris.     Di.  optumum 

est : 
Ita  scilicet  facturam  :  verum  in  cubiculo 
Derae  istuc  :  equidem  illam  moveri  gestio. 
Nolo  habere  illam  causam,  et  votitam  dicere. 

annulum  videndum,  neque  postulet  a  quoqnam  liomine  neque  admoveat  cuiquam  ta- 
los nisi  lihi.  Quando  millet  manu  talos,  ne  dicat,  Te  iiivoco,  appellet  nomen: 
invocet  Deam  quam  volet  sibi  propiliam,  scd  7iullum  Deum.  Si  fuerit  magis  pia, 
tibi  dicat  ut  tu  pro  ilia  roges,  ut  J'aveat :  neque  luce  nutet,  sternutet,  conniveat  ulti 
homini.  Si  lucerna  extinguitur,  ne  ullum  membrum  moveat  in  tenebris.  DiA. 
Bene  est  si  itafecerit :  scd  excipe  illud,  quando  erit  in  cubiculo,  nam  volo  moveri 
ibi,  et  nolo  illam  habere  hunc  prcclextum,  ut  sese  dicat  ream  voti.    Par.  Capio: 


1.  2.  HI.  1.  desccndel. — 33  G.  neque  cuiquam  ;  Aig.  3.  ne  cuiquam;  Aid.  Jiint.  7ie 
quoiquam.  C.  Pll.  1.  2.  4.  5.  6.  anulum ;  PI.  3.  «ni<Wum.— 34  B.  1.  neque  cui- 
quam.—25  Cumjaceat  B.  1.  2.  HI.  1.  PI.  1.  2.  4.  C.  Ven.  1.  Bon.  Cumjaciet 
ai.  ap.  Paretim.  tcne  dicat  HI.  1.  et  sic  Menrs. —  36  Deam  sibi  invocet  Ven.  1. 
Bon.  al.  vett.  libelnt  Yen.  1.  Bon.  propicius  C. — 37  Both.  1.2.  si  m.  r.fuverit, 
e  conj.  Reizil. — 39  B.  l.tdli  hominum  inutet.  Lgg.  PI.  6.  innuat. — 40  Post  id  si 
Pll.  1.2.  3.4.5.  B.1.2.  HI.  1.  Lgg.  Ven.  I.Bon.  Post  id  lucerjia  PI.  6.  extincta 
sit  Ven.  1.  extinctast  Pll.  sex,  C. — 41  Membri  sui  com.  Ven.  1.  Menbri  com.  C. 
opttimst  C.  Lgg.— 43  De  me  istuc  Ven.  1,  Both.  1.2.  illanc. — 44  Nolo  illam  habere 
Both.  1.2.  etvetitumG.  M.Bolh.  1.2.  etvetitamPW.  1.2.  i.  5.  6.  et  votittam, 

NOT^ 

35  Te,  ne  dicat]     Quando  antiqni  valem  possum  non  ego  ferre  Jovem.* 

talos    jaciebant,   solebant    appellare  39  Nutet}   '  Niitaie '  capite,  '  nlc- 

nonien  ejus  qiiem  plnrinii   faceient,  tare'  oculis,  'indicate'  digitis,  'in- 

ac   potissimum    amarent.      Diaboliis  nuere'  naiibus,  labiis,  superciliis  di- 

non  veretur  ne  qiienivis  alinni  appel-  citnr. 

let  in  jaciendis  talis:  nimiiun  enim  44    Votitam']   Id   est,  veto  quo  se 

fuerit  inipudens  et  prcfessi  amoris;  obstrinxit,  et  religione  prohibitam  ; 

scd  ne  jaciendo  dicat  tantiim  '  te,'  quia  poUicita  est  futurum,  nt  non  se 

tacito  nomine  ejus  quern  invocet,  sed  loco  moveat,  id  est,  a  cubiculo  non 

dicat,  •  te  Uiabole  invoco,' et  non  '  te  discedat.      Inde    per   cavillationeni 

invoco'  tantum,    ne   lateat  sub  illo  negat  Diabolus  esse  oportere  Phile- 

'  te  '  nomen  alius  amatoris.  nium  sine  motu  in   cubiculo.     Sunt 

37  Deum  nullum]  Propertius  :  'Ri-  sordes  vere  hoc  loco  diabolicas. 


ASINARIyE    ACT.   IV.  SC.   1.  225 

Pa.  Scio:  captiones  metuis.  Di.  verum.  Pa,  ergo,  iit 
jubes,  45 

Tollam.  Di.  quid  ni?  Pa.  audi  reliqua.  Di.  loquere, 
audio. 

Pa.  Neque  ullum  verbura  faciat  perplexabile. 

Neque  ulla  lingua  sciat  loqui  nisi  Attica. 

Forte  si  tussire  occoepsit,  ne  sic  tussiat, 

Ut  cuiquam  linguam  in  tussiendo  proferat.  50 

Quod  ilia  autem  siraulct,  quasi  gravedo  profluat. 

Hoc  ne  sic  faciat:  tu  labellum  abstergeas 

Potius,  quam  cuiquam  saviura  faciat  palam. 

Nee  mater  lena  ad  vinura  accedat  interim,  '^ 

Nee  uUi  verbo  male  dicat:  si  dixerit,  55 

Ha3C  multa  ei  esto,  vino  viginti  dies 

Ut  careat.     Di.  pulchre  scripsti :  scitum  syngraphum  ! 

Pa.  Turn  si  coronas,  serta,  unguenta  jusserit 

pertimescis  fallacias  verbonim.  DiA.  Dicis  vere.  Par.  Ergo  erudlam  ut 
mandas.  DiA.  Cur  non?  Par.  Accipe  cetera,  DiA.  Die,  inteUigo.  Par, 
Ncque  mittat  ullum  dictum  anceps,  neque  noscat  loqui  lingua,  nisi  Attica  :  siforsi- 
tan  tussire  cceperit,  ne  sic  tussiat,  ut  ostendat  cuiquam  linguam.  Si  vero  ilia  Jin- 
gat  se  gravedine  lahorare,  hoc  ne  sic  facial:  tu  absterge  potius  labellum,  quam])rce- 
beat  cuiquam  osculum :  nee  mater  lena  accedat  interea  ad  vinum,  nee  convicium.  di' 
cat  uUi  vel  verbo.  Si  dixerit,  esto  poena,  ut  abslineat  vino  viginti  dies.  DiA.  Bene 
scripsisti.^    Quam  elegans  syngrapha !   Par.  Tunc  temporis  si  mandavit  aneillce 


vel  votutam,  sive  votictam,  C— 46  HI.  1.  eluquere. — 47  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon. 
perplexibile ;  B.  1.  audiat  perplexibile  ;  al.  ap.  P ai eum,  jaciat  perplexihile. — 
49  B.  1.  luscire  occcepit.  Veu.  1.  Bon.  nee  sic.  B.  1.  ne  sic  lusciat. — 50  Ut 
cuique  Pll.  1.  2.  Lgg.  Ut  quoiquam  Aid.  Jiint.  Both.  1.  2.  Ut  quiquam  al.  ap. 
Pareum.  proserat  C  PI.  4.  Parei  1,  2,  quod  placebat  Glutei o  et  Scioppio 
Susp.  Lect.  V.  19. — 51  Q.  i.  haud  simulet  PI,  4.  a  m.  sec.  B.  1.  HI.  1.  pra>Jluat 
PI.  6.  profuat  Pi.  4.-52  C.  a  m.  pr.  absterguas.—bi  Pll.  1,  3,  4.  5.  B,  1.  2, 
HI.  1,  Ven,  1.  Bon.  salcium;  PI.  2.  salivura;  PI.  6.  salivium. — 55  Nee  illi  v. 
vale  Lgg.  malo  Ven.  1. — 56  Hcee  mulcta  Bon,  Hcec  mulla  esto  Lgg. — 57  C. 
H,  1.  B.  1.  2.  Pll.  I.  2.  3.  4.  5.  Ven.  1.  Bon.  scriptes ;  PI.  6.  scriptas ;  Lgg. 

aOTJE 

45  Captiones']  Cic.  *  Captiones  dia-  plexe  loqui.'      Plautns,  '  perplexim 

lecticae,    captiosum    genus    interro-  lacessum  oratione.'      Perplexus,  ire- 

gandi.'  7rAe7^eVos. 

47    Verbum  perplexabile']    Nonius  :  5-1  Ad  vinum  accedat]   Nee  interea- 

'  Figuratuiu,    quod    aliud    auuiatur,  duiu  conipotubimus,  si   lena  accedat 

aliud   sentiatur.'      Terentius,   '  per-  ad  uos,  nee  couvicietur  ulli. 

Deli>li.etVar.Clas,                       Plant.  P 


226  M.   ACCII    PLAUTl 

Ancillam  ferre  Veneri  aut  Cupidini, 

Tuus  servus  servet,  Venerine  eas  det,  an  viro.  60 

Si  forte  pure  velle  habere  dixerit. 

Tot  noctes  reddat  spurcas,  quot  puras  habuerit : 

Haec  sunt  non  nugae  :  non  enim  mortualia. 

Di.  Placent  profecto  leges  :  sequere  intro.     Pa.  sequor. 

sii(e,  ut  offerat  Veneri  aut  Cupidini  coronas,  sertn,  unguenta,  fiiiis  servus  observet 
eas,  ne  det  Veneri,  an  viro.  Si  dixerit  forte  velle  se  caste  vivere,  spurca  sit  tot 
nnctibus,  quot  fuerit  pura.  Hac  non  sunt  nugce.  Etenim  non  sunt  funeralia. 
DiA.  Certe  leges  mihi  probantur.     Sequere  domum,     Vav..  Sequor. 


scribis.  C.  singraphum. — 58  Lgg.  ungenta. — 59  Ancillam  suam  edd.  qn2edam 
vett. — 60  Tuus  observet  Veneri  ne,  fyc.  Aid,  Jiint.  T.  s.  servet:  Veneri:  ne, 
Ij-c.  B.  1.  ea  det  Lgg.  H.— 01  Se  forte  Cumer.  puras  Aid.  Jiint.— 62  Tot  reddat 
Camer.  omisso  rcf  noctes,  quod  tamen  servant  omnes  codd.  Al.  ap.  Parenm, 
quot  p.  habuverit. — 63  Lgg.  mortalia  ;  al.  ap.  Pareum,  mortuaria,  vel  mor- 
taria, 

NOT/E 

61  Si  forte  pure"]  INIatronae  et  mere-  meretrice  Diabolo  noctes,  quot  fue- 
trices  seciibabant  oliiii  a  vlris  et  ama-  runt  piira^.  Propertlns;  ♦  Votivas 
toribus  per  decern  dies  integros,  an-  noctes  et  milii  redde  decern.' 
teqiiam  ad  sacrificandnm  aut  Cereri  63  Nugce]  'Nugae'  sunt  mortualia 
aut  Isidi  accederent.  Id  Latin!  pure  seu  carmina  praeficarum  in  funeribus  : 
habere  sese  appellabant,  Graci  ay-  'nugae'  et  'neniae'  idem  sunt:  et 
viveiv,  ayvws  ex*'"-  TibuU.  '  et  pure  'nugae  '  dicuntiir  passim  de  rebus  in- 
secubuisse  toro,'  utilibus,  qnales  sunt  lacrymae  in  fu- 

62  Tut  noctes  reddat  spurcas}  Para-  neribus;  necessitati  enim  naturte  pa- 
situs  statuit  tot  esse  dependendas  a  rendum  est,  et  semel  moriendiim. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  SECUNDA. 

DIABOLUS,    PARASITUS. 

Di.  Sequere  hac:  egon' haec  patiar?  auttaceam?  emori 
Me  malim,  quam  haec  non  ejus  uxori  mdicem. 
Ain'  tu  ?  apud  amicam  munus  adolescentuli 

DiA.   Vent  hue.  Eg  one  f cram  hac?  aut  silebo?   Dispeream  potius,  quam  non 
aperiam  hac  ejus  conjugi.     Aisne  tu?    Obeas  pares  juvenis  cum  amica?    Excuses 

1  HI.  1.  ego  ne  hac;   Vet.  1.  ego  hac. — 3  Ain  tu  apud  amicam?  Ven.  I. 


ASINARI^    ACT.    IV.   SC.  2.  227 

Fungarc?  uxori  excuses  te,  et  dicas  senem  ? 

Praeripias  scortum  amanti,  atque  argentum  obicias  5 

Lenae?  supplies  clam  domi  uxorera  tuam? 

Suspendas  potius  me,  quam  tacita  tu  haec  auferas. 

Jam  quidem,  hercle,  ad  illam  hinc  ibo,  quam  tu  propediem. 

Nisi  quidem  ilia  ante  occupassit  te,  effliges  scio, 

Luxuriae  sumtus  suppeditare  ut  possies.  10 

Pa.  Ego  sic  faciendum  censeo  :  me  honestiu'st, 

Quam  te,  palam  banc  rem  facere,  ne  ilia  existumet 

Amoris  causa  percitura  id  fecisse  te, 

Magis  quam  sua  causa.     Di.  at  pol  qui  dixti  rectius. 

Tu  ergo  fac  ut  illi  turbas,  lites  concias,  15 

Cum  suo  sibi  gnato  unam  ad  amicam  de  die 


te  uxori  in  miituis  officiis  conjiigalibus,  et  dicas  senem?  Eripias  scortum  filio 
amanti?  Atque  offeras  lenm  pecuniam?  Spolies  occulta  tuam  uxorem  domi?  Me 
suspendas  potius  quam  tuferas  hac  impune.  Modo  per  Herculem  ibo  hinc  ad  illam 
quam  tu  ad  summnm  inopiam  rediges  brevi  ut  scio,  nisi  ilia  te  anteverterit,  vt  possis 
facere  satis  sumtibus  luxurice.  Par.  Ego  existimo  Ha  agendum,  honestius  est  me 
pervulgare  publice  hanc  rem  quam  te,  ne  ilia  putet  te  fecisse  id  incitatum  amore 
magis  quam  sua  causa.  Dia.  At  per  Pollucem  cum  dixisti  melius.  Igitur  tu  per- 
fice,  ut  illi  concites  tumuUum,  discordiam,  quod  potet  cum  suo  ipsius  filio  juxta  unam 


Bon.  adulescenti  C.  et  pleriqne  Pll. — 4  Fungare  uxori  excuses  te?  B.  1. — 
5  Pll.  2.  3.  4.  5,  6.  et  HI.  I.  objicias.—6  B.  1.  supiles  ;  C.  suppeiles  ;  Pll.  1.  4. 
Lgg.  suppeiles  ;  Pll.  2.  5.  supplex. — 7  Suppendas  C.  potius  tu  me  Lgg.  tacita  tu 
B.  1.  2.  HI.  1.  H.  M.  G.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  al.  fit  abest  Aid.  Jiint. 
Arg.  3.  Both.  1.  2. — 8  B.  1.  ad  illamibo,  HI.  1.  ibo,  atque  propediem.  C.  pro- 
bediem. — 9  Nisi  quid  ilia  HI.  1.  te  deest  in  G.  ecfliges  Both.  1.  2.  occupas  si  te 
effliges  C.  affliges  al.  ap.  Pareum.— 10  Luxuriose  B.  1. — 11  Ego  sic  faciundum 
B.  1.  2.  H.  M.  Med.  2.  Aid.  Jiint.  Arg.  3.  Both.  1.  2.— 14  At  pol  quin  Pll.  sex, 
G.  H.  M.  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.  1.  Bon.  Med.  1.  2.  Arg.  1.  2.  3.  Aid.  Jiint.  al. 
vett.  item  Both.  1.  2.  dixisti  B.  1.  2.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.— 15  Tu  e_ 
face  G.  codex  Meursii,  et  Both.  1.  2.  conscias  B.  1.  concinnas  Lgg. — 16  Ven.  1^ 

NOTvE 

7  Tacita']  Passive,  'qnam  haec  a  me  na  fiebat  vespere,  Plautus  noster  in 

taceantiir.'     Alias  active:  Cic.  '  ta-  Milite  dixit,  '  vespere  suo  vivere,' id 

cita  corporis  fignra  ;'  id  est,  quae  ta-  est,  ccena  vespertina.    Vespertinam 

cet.  illam  horam  nonam  notat  fnisse  Mar- 

16  De  die]  Enpleinjour.   Qui  de  die  tialis  :  *  Imperat  exstructos  frangere 

convivabantur,    habebantnr    intern-  nonatoros;'  id  est,  ccenare.     Satur- 

perantiores,  solito  coenas  tempore  mi-  nalibns    diebns    ccena    incipiebat   a 

nime  expectato.     Nimirnm  legitima  multa  luce,  ut  helluandi  esset  spa- 

convivii    hora   apiid   Romanos   erat  tium. 
post  soils  occasum.    Itaque  quia  coe- 


228  M.    ACCII    PLAUTI 

Potare,  illam  expilare  jam.     Pa.  ne  me  raone. 
Ego  istud  curabo.     Di.  at  ego  te  opperiar  domi. 

a7nicam,  fota  die,  illam  expilare  jam.     Par.  I^oli  me  admoiiere :  ego  curabo  istud, 
DiA.  At  ego  te  expectabo  domi. 


"Bon,  una  ad,  Ifc.  ita  Lips. — 17  PI.  6.  PI.  5.  a  m.  pr.  Potitare  illam  expilare 
jamemore;  PI.  5.  a  m.  sec.  C.  Pll.  1.2.  3.  4.  H.  B.  1.  2.  HI.  Yen.  1.  Bon. 
jam  emone  ;  PI.  1.  Potiare  ;  Pll.  1.  2.  3.  4.  C.  Portare ;  Potitare  etiam  Ven.  X. 
Bou.  Potare  expilare  clam  al.  ap.  Parenm  ;  clam  etiam  J.  Gnl.  Both.  1.  2. 
Ne  me  mone  G.  IVI.--18  Ego  istuc  Lgg.  B.  1.  2.  HI.  1.  Bon.  Both.  1.  2. 


ACTUS  QUINTI  SCENA  PRIMA. 

ARGYRIPPUS,    DEMtENETUS. 

Ar.  Aged UM,  decumbamus  sis,  pater.     De.  utjusseris. 

Mi  gnate,  ita  fiet.     Ar.  pueri,  mensam  apponite. 

De.  Numquid  nam  tibi  molestum  est,  gnate  mi,  si  haec 

nunc  mecum  accubat  ? 
Ar.  Pietas,  pater,  oculis  dolorem  prohibet,  quanquam  ego 

istanc  amo. 
Possum  equidem  inducere  animum,  ne  aegre  patiar,  quia 

tecum  accubat.  5 

Arg.  Agedum,  pater,  accumbamus,  si  placet.  De.  Sic  fiet,  mi  fill,  ut  volueris. 
Arc.  Servi,  sternite  mensam.  De.  Estne  tibi  durum,  mifili,  sihcec  accubat  jam 
mihi?  Arg.  Pietas,  pater,  vetat  lacrymas  oculis :  tametsi  ego  istam  diligo.  Pos- 
sum certe  a  me  impetrare,  neferam  indigne  quod  decumbat  tecum.    De.  Decet  ado- 


1  Age  d.  sis  Lgg.  C.  Age  cubamus  B.  1.  HI.  Ven.  1.  Bon.  Agedum  accu- 
bamus  PI.  5.  pater  utjusseris  B.  I. — 2  M.  ita  fidet ;  Lgg.  ita  fiat. — 3  C.  ?«o- 
lestus  est.  Ven.  1.  Bon.  mi  gnate.  B.  1.2.  HI.  1.  Ven.  J.  Bon.  si  hac  mecum 
accubat ;  Lgg.  IM.  H.  G.  molestumst  hac  mecum  una  accubat ;  C.  Pll.  sex,  si 
hac  nunc  mecum  una  accubat. — 4  Pietas  patris  pater  B.  1.  istanc  ego  amo  G. — 

NOTiE 

1  Decumbamus']  '  Discumbere  '  est  qui  videt  quod  invidet.  Terentius  : 
convivarum,  '  decumbere'  aegroto-  *  Vin'  facere  quod  tno  viro  oculi  do- 
rum,  leant  .^'  id  est,  quod  invito  animo  vi- 

4    Oculis  dolorem  prohibet]    Dolor     deat  tuus  vir. 
ille  non  oculorura  est,  sed  aniuii  ejus 


ASlNARlvE    ACT.    V.    SC.    1.  229 

De.    Dccet  vcrecundum   esse    adolescentera,    Argyrippe. 

Ar.  edepol,  pater, 
Merito  tuo  facere  possum.     De.  age  ergo,  hoc  agitemus 

convivium 
Vino  et  serraone  suavi:  nolo  ego  metui,  amari  mavolo. 
Mi  gnate,  me  abs  te.     Ar.  pol  ego  utrumque  facio,  ut 

seqiium  est  filium. 
De.  Credam  istuc,  si  esse  te  hilarum  videro.     Ar.  an  tu 

esse  me  tristera  putas  ?  10 

De.  Putem  ego?    quern  videam  aeque  esse  moestum,  ut 

quasi  dies  si  dicta  sit. 
Ar.  Ne  dixis  istuc.     De.    ne  sic  fueris,  illico  ego  non 

dixero. 
Ar.  Hem!  aspecta:  rideo.     De.  utinam,  male  qui  mihi 

volunt,  sic  rideant ! 
Ar.  Scio  equidem  quamobrem  me,  pater,  tu  tristem  credas 

nunc  tibi ; 
Quia  istaec  est  tecum  :  atque  ego  quidem,  hercle,  ut  verum 

tibi  dicam,  pater,  15 

Ea  res  male  habet :  ac  non  eo,  quin  tibi  non  cupiam  quas 

velis : 
Verum  istam  amo  :  aliam  tecum  esse  equidem  facile  pos- 

sim  perpeti. 

lescentem  esse  verecundum,  Argyrippe.  Arc.  Per  cedem  Pollucis,  pater,  possum 
concedere  iuis  meritis.  De.  Age  igitur,  celebremus  hoc  convivium  vino  et  oratione 
/estiva.  Ego  nolo  timeri  abs  te,  mi  Jili !  mah  diligi.  Arg.  Per  Pollucem  ego 
prcBsto  utrumque,  ut  par  est  natum.  De.  Credam  id,  si  conspexero  te  tectum. 
A RG.  Tunc  existimas  me  esse  mwstum  ?  D  e.  Ego  arhitrabor,  utpote  quem  videam 
esse  perinde  tristem  atque  si  causa  tibi  capitalis  dicenda  sit.  Arg.  Ne  dixeris  id. 
De.  Ne  sic  egeris,  statim  ego  dicere  desinam.  Arg.  Hem!  vide:  rideo.  De. 
Utinam,  qui  mihi  infensi  sunt,  sic  rideant  /  Arg.  Video  prof ecto,  pater,  quare 
tu  existimes  me  moestum  esse  nunc  propter  te,  quia  hac  est  tecum;  atque  ego  qui- 
dem, per  Herculem,ut  tibi  dicam  vcre,  pater,  eares  est  indecora.ac  nonidcircodico 
id,  quod  non  tibi  exoptem  qua  cupias,sed  depereo  istam.     Certe  possim  ferre  aquo 


8  Vino  ut  sermone  amari  volo  Lgg.  Unio  et  Pll.  2.  5.  6.  Vino  ut  sermoni  C. 
B.  1.  Ven.  1.  Bon.— 10  Credo  edil.  quiedani  vett.  hilarem  B.  1.  Ven.  1.  Bon. 
video  tristem,  omissis  intennediis,  Lgg.  si  ego  te  esse  M — 11  Nonniilli  ap. 
Pareum,  moestum,  quasi,  omisso  t^  ut. — 12  Ne  dixeris  B.  1.  2.  Pll.  sex, 
Ven.  1.  Bon.  Ne  si  fueris  HI.  1.  Nee  sic  fueris  B.  1.  Ne  sic,  fueris  ilico  C — 
13  Hem  specta  Lgg.— 14  B.  1.  M.  V.  et  Both.  1.  2.  parens.  Ven.  1.  me  pater 
tristem.— \5  Quia  istast  in  qnibusdain  ap.  Parenm.  ego  equidem  H.  HI.  1. — 
16  Eares  me  male  Lgg.  C.  Pll.  sex,  B.  1.  2.  HI.  I.  Bon.    at  non  B.  1.  HI.  1. 


230  M.   ACCII   PLAUTI 

De.   At  ego   banc  volo.      Ar.    ergo  sunt  quae  exoptas: 

mihi  quae  ego  exoptem  volo. 
De.  Unura  hunc  diem  perpetere,  quoniam  tibi  potestatem 

dedi, 
Cum  hac  annum  ut  esses,  atque  amanti  argenti  feci  co- 

piam.  20 

Ar.  Hem  istoc  me  facto  tibi  devinxti.     De.  quin  te  ergo 

hilarum  das  milii? 

animo  aliam  qiiamvis  esse  tecum.  De.  At  ego  volo  hanc  habere.  Arc.  Igitur 
tibi  sunt  quee  exoptas ;  ego  volo  qua  mihi  exoptem.  De.  Concede  mihi  hunc  diem 
unum,  quia  per  me  tibi  licet  ut  sis  aim  hac  totum  annum,  et  suppeditavi  pecuniam 
amanti.  Arc.  Ah!  me  obstrinxisti  tibi.  De.  Cur  igitur  non  te  das  mihi  latum 
et  alacrem  ? 

quia  tibi  M.  G.  qui  tibi  H.— 17  Lgg.  esse  facile.  H.  M.  G.  B.  ].  2.  HI.  1. 
Ven.  1.  Bon.  possum,  quod  recepit  Both. — 18  Lgg.  qua:  optas.  Mox  ego  deest 

in  B.  1.  et  H.— 20  B.  I.  2.  HI.  1.  annum  esses 21  B.  1.  2.  HI.  1.   C.  Pll. 

sex,  Ven.  1.  Bon.  devinxisti.  Mox  Quia  te  in  nonnullis  ap.  Pareum  ;  Quin 
ergo  te  B.  1.  hilarem  HI.  1.  Ven.  1.  Bon, 


ACTUS  QUINTI  SCENA  SECUNDA. 

ARTEMONA,     PARASITUS,     DEMyENETUS,     ARGYRIPPUS, 
PHILENIUM. 

Art.  Ain'  tu,  raeum  virum  hie  potare,  obsecro,  cum  filio  ? 

Et  ad  amicam  detulisse  argenti  viginti  minas  ? 

Meoque  filio  sciente  id  facere  flagitium  patrera  ? 

Pa.  Neque  divini,  neque  mi  humani  posthac  quicquam 

accreduas, 
Artemona,  si  hujus  rei  me  esse  mendacem  inveneris.  5 

Art.  At  scelesta  ego,  praeter  alios  meum  virum  fui  rata 

Art.  An  dicis,  amabo,  meum  maritum  bibere  hie  cum  nato,  et  attulisse  viginti 
minas  argenti  ad  amicam,  et  patrem  id  perpetrare  scelus,  conscio  meo  nato  ?  Par. 
Deinceps  me  audias  in  re  nulla  neque  diiina  neque  humana,  Artemona,  si  deprehen- 
deris  me  esse  mendacem  in  hac  re.    Art.  At  infelix  ego,  arbitrabar  meum  maritum 


1  Scin  tu  B.  1.— 2  Etiam  ad  M.  B.  1.  Etjam  ad  conj.  Both — 3  C.  a  m.  pr. 
scienti. — 4  C.  Pll.  sex,  B.  1.  neque  mihi. — 5  Arthcmona  B.  1.  HI.  me  rei  Bon. 
mendacem  me  esse  HI.  1.  Hie  versus  deest  in  qnibusdam  libris. — 6  Ah  scelesta 
B.  1.   Hl.1.2.  3.  5.     A  scelesta  PI.  4.     Ha  scelesta  PI.  G.    alias  B.  1.   HI.  1. 


ASINARI^    ACT.    V.    SC.   2.  231 

Siccum,  frugi,  continentem,  amantem  uxoris  maximc. 

Pa.  At  nunc  dehinc  scito,  ilium  ante  oranes  minimi  mor- 

talcm  preci : 
Madidnm,  nihili,  incontinentem,  atque  osorem  uxoris  suae. 
Ari'.  Pol  ni  vera  ista  essent,  nunquani  faceret  ea  quae 

nunc  facit.  10 

Pa.  Ego  quoque,  hercle,  ilium  antehac  hominera  semper 

sum  frugi  ratus. 
Verum  hoc  facto  sese  ostendif,  qui  quidem  cum  filio 
Potet  una,  atque  una  amicam  ductet  decrepitus  senex. 
Art.  Hoc  ecastor  est,  quod  ille  it  ad  coenam  cotidie. 
Ait  sese  ire  ad  Archidemura,  Chaeream,  Chaerestratum,    15 
Cliniam,  Chremem,  Cratinura,  Diniam,  Demosthenem. 
Is  apud  scortum  corruptelae,  et  liberis  lustris  studet. 
Pa.  Quin  tu  ilium  jubes  ancillas  rapere  sublimem  domum  ? 
Art.    Tace  modo  :    nae  ilium  ecastor  miserum  habebo. 

Pa.  ego  istuc  scio 
Ita  fore  illi,  dum  quidem  cum  illo  nupta  eris.     Art.  ego 

censeo  20 

Eum  etiam  hominem  aut  in  senatu  dare  operam,  aut  clieu- 

tibus : 

prater  ceteros  mortales  sobrium,  temperantem,pudicum.  Par.  Atjaminlellige 
deinceps  eum  hominem  esse  nihili,  si  quis  muxime  deditum  vino,  vilem,  impudicum. 
et  inimicum  sua  conjugis.  Art.  Fer  Pollucem  nisi  hcec  ita  se  haberent,  nunquam 
committeret  ea  qua  committit  nunc.  Par.  Ego  etiam  per  Herculem  semper  existi- 
mavi  hucusque  eum  virum  esse  moderatum  ;  sed  qualis  sit,  aperit  hoc  scelere,  cum 
bibit  simul  cum  nato,  et  ductet  simul  amicam  senex  capularis.  Art.  Idcircn  per 
adem  Castoris  est,  quod  ille  it  ad  ccnnam  singulis  diebus,  et  ait  sese  ire  ad  Archida- 
mum,  Chaream,  Cherestratum,  Cliniam,  Chremem,  Cratinum,  Diniam,  De- 
mosthenem, et  idem  animum  adhibet  corruptelw  et  publicis  lupanaiibus  u])ud  mere- 
trices.  Pah.  Cur  nan  tu  imperas  ancillas  ilium  tollere  sublimem  domum?  Art. 
Site  jam:  per  adem  Castoris  ilium  reddam  infelicem.  Par.  Ego  nosco  ita  futu- 
rum,  quamdiu  quidem  eris  nupta  cum  illo.  Art.  Ego  existimo  eum  etiam  homi- 
nem aut  studere  rebus  for  ensibus,  aut  clientibus,  et  defessum  labor  e  for  ensi  dormire 


PH.  sex.  frugi  rata  B.1.2.  HI.  1.  Ven.l.  Bov.  frugirata  PIl.  sex,  C.fuvi  rata 
Both.  1.  2.-7  Siccum  continentem  Lgg.— 8  Pll,  2.  5.  6.  Ven.  1.  mortales.  C. 
Lgg.  Pll.  1.  3.  4.  B.  I.  2.  HI.  1.  Bon.— 10  Pol  ni  ista  vera  C.  Pol  nisi  ista 
vera  Pll.  3.  4. — 11  Lgg.  semper  frugi  ratus. — 12  B.  1.  qui  quicquid  est  cum; 
Lgg.  esse  oslendit  quid  est  cum. — 13  Polal  Lsg.  Potitet  una;  una  amicam  B.  1. 
P.  una  unam  amicam  HI.  1.  unam  amicam  etiam  Ven.  1. — 14  HI.  1.  illud  it. 
PI.  1.  quottidie. — 15  Chaream,  Charesteum  al.  ap.  Parenni. — 16  Cralinium, 
Cliniam,  Oem.  HI.  1.  Cliniam  Dem.  etiam  Ven.  1.  Cluviam  Dem.  PI.  1.  De- 
mosthenem Dumiam  B.  1.  Climiam  Dem.  Bon.  Dineam  Dem. -dl.  ap.  Pareiim. 
— 17  B.  1.  HI.  1.  curruptela.  Al,  ap.  Pareum,  et  liberis,— VJ  Parei  1.  2.  al. 


232  M.    ACCII    PLAUTI 

Ibi  labore  delassatum  noctera  totam  stertere. 
lUe  opere  foris  faciundo  lassus  noctu  advenit : 
Fundura  alieniim  arat,  incultum  familiarem  deserit. 
Is  etiam  corriiptus,  pon*o  suum  corrumpit  filium.  25 

Pa.  Sequere  hac  me  modo,  jam  faxo  ipsum  bominem  ma- 
nifesto opprimas. 
Art.  Nibil  ecastor  est  quod  facere  mavelim.     Pa.  mane- 

dum.     Art.  quid  est  ? 
Pa.  Possis,  si  forte  accubantera  tuum  virum  conspexe- 

ris, 
Cum  corona  amplexum  amicam,  si  videas,  cognoscere? 
Art.    Possum  ecastor.     Pa.   hem  tibi  horainem.     Art. 

perii !     Pa.  paulispcr  mane.  30 

Aucupemus  ex  insidiis  clanculum  quam  rem  gerant. 
Ar.  Quid  modi,  pater,  amplexandi  facies  ?     De.  fateor, 

gnate  mi. 
Ar.  Quid  fatere?     De.    me  ex   amore  hujus  corruptum 

oppido. 
Pa.  Audin'  quid  ait?     Art.    audio.     De.  egon'   ut  nou 

domo  uxori  meas 
Subripiam  in  deliciis  pallam  quam  habet,  atque  ad  te  de- 

feram  ?  35 

tola  node.  Ille  lassus  in  opere  faciendo  foris  revertitur  de  node,  colit  agnim  alie- 
num,  relinquit  domesticum  inaratum.  Is  etiam  corruptus  deinde  corrimipit  sunm 
natiim.  Par.  Sequere  me  hac,  jam  efficiam  modo  ut  occupes  in  flagranti  delicto 
ipsum  hominem.  Art.  Nihil  est  per  <Edem  Castoris  quod  malim  assequi.  Par. 
Manedum.  Art.  Quid  est?  Par.  Poles  cognoscere  tuum  viarituni,  si  forte  vi- 
deris  accubantem  cum  corona,  et  ampledentem  amicam,  siintuearis  7  Art.  Pos- 
sum  per  cedem  Castoris.  Par.  Hein  ecce  hominem.  Art.  Nulla  sk;«.  Par. 
Sine  paululum :  obserremus  clam  ex  insidiis  quid  faciant.  Arg.  Quousque  tan- 
dem,  pater,  amplerabere?  De.  Fateor,  fill.  Arg.  Quidfaferis?  De.  Me  in- 
censum  essemiruni  in  modum  hujus  amore.  Par.  Audisne  quid  dicit?  Art.  Au- 
dio,    De.  Egone  possim  tenere  manum,  ut  non  suffurer  domo  ab  uxore  togam  quam 


\ett.  ilium  mecasi or.  B.  1.  H.  1.  habeo.— 21  Lgg.  B.  1.  2.  HI.  1.  Pll.sex,  C. 
Veil.  1.  Bon.  hominem  in. — 24  Pll.  1.2.  6.  aut  incultum;  al.  ap.  Pareum,  in- 
cidtu. — 23  PI.  2.  Is  met  corruptus  ;  PI.  6.  Is  porro  corruptus.  C.  Pavei  1.  2.  al. 
xelt.  corrupit  fllium.  Post  hiinc  versum  iionnulli  iiiserunt,  Quin  etiam  me 
miseram  famosam  facit  fingitiis  suis. — 26  C.  a  m.  pr.  hac  modo.  Pll.  sex,  C. 
manufesto.  H*c  vox  deest  in  Lgg. — 29  B.  1.  2.  HI.  1.  si  rideris.^iO  Possim 
edd.  queedani  vett.  Em  tibi  hominem  Lgg. — 33  Pll.  sex,  C.  amore  corruptum 

NOTiE 
23  Opere  foris']  Agriculturae  allegoria  ad  obvelandas  res  aniatorias. 


ASINARIiE    ACT.    V.   SC.   2.  233 

Non  edepol  conduci  possum  vita  nxoris  annua. 

Pa.  Censen'  tu  ilium  hodie  primum  ire  assuetum  esse  in 

ganeum  ? 
Art.  Ille  ecastor  suppilabat  me,  quod  ancillas  meas 
Suspicabar,  atque  insontis  miseras  cruciabam.   Ar.  pater, 
Jube  dare  viuum ;  jamdudum  factum  est,  cum    primum 

bibi.  40 

De.  Da  puere  ab  summo ;  age,  tu  interibi  ab  infimo  da 

suaviura. 
Art.  Perii  misera!  ut  osculatur  carnufex,  capuli  decus. 
De.  Edepol   animam   suaviorem   aliquanto  quam  uxoris 

meae. 
Ph.  Die  amabo,  an  fcetet  anima  uxoris  tuae  ?     De.  nau- 

team 

unice  amat,  et  ad  te  affcram  7  Per  adem  Pollucis  malim  vitam  mew  uxoris  produci 
uno  anno,  quam  non  surripere.  Par.  Existimas  tu  ilium  nunc  primum  ire  ad  lu- 
panar?  Art.  Per  cpdem  Castoris  ille  mihi  surripiebat  ea  quce  putabam  mild  sur- 
ripi  ab  ancillis,  et  animadvertebam  in  infelices  innocentes.  Arg.  Pater,  manda 
propinari  vinum :  jampridem  factum,  cum  primum  potavi.  De.  Da,  serve,  ab  sum- 
mo  lecto,  age  interim  tu  das  suavium  ab  imo  triclinio.  Art.  Nulla  sum,  infelix  ! 
quomodo  furcifer  capularis  amplectitur  !  De.  Per  cedem  Pollucis  spiritiim  multo 
amaniorem  quam  spiritum  mecE  co7ijugis.    Phi,  Die,  obsecro,  an  spiritus  tuce  con- 


oppido.  Vatt.  et  hips,  coireptum ;  al.  ap.  Parenni,  amor e  hu jus  c.  esse  oppido. 
■ — 34  Egon'  domo  Lgg. — 35  Subrupiam  C.  et  Parei  1.  2. — 36  Edd.  qujEdani 
\eit.  possint. — 37  Edd.  qtia°dani  vett.  illunc  hodie  ;  B.  1.  hodie  ilium.  Mox  esse 
deest  in  Ven.  1.  assuetum  ire  in  ganeum  B.  1. — 39  C.  cruciebam. — 40  Jubet 
HI.  1. — 41  B.  1.  tu  introabi.  C.  da  suvium. — 44  B.  1.  anfatel.  HI.  I.  uxori. — 

NOTiE 

36  Vita  uxoris  annua"]  Si  quis  niihi  42  Capxdi  decus]  Nonius  :  *  Capn- 
spondeat  fore  ut  niea  uxor  intra  an-  Ins  a  capiendo;  nam  sarcopliagum, 
num  nioriatur,  si  non  ei  snffiner  pal-  id  est,  sepulcrum,  veteres  capulum 
lain  quam  amat ;  nolini  polliceri  id,  dici  voluerunt,  quod  corpora  capiat,' 
quamvis  nihil  niihi  sit  oi)tatius  quam  Festus  :  '  Capulum  et  manubrium 
mors  nxoris.  gladii  vocatur,  et  id  quo  mortui  effe- 

37  Ganeum]  Vvvuov,  fornix.  Do-  runtur,  utrumque  a  capiendo  dictum  : 
natus :  '  Veteres  ganeum  tabernam  sane  a  capulo  fit  capularis.'  Porro 
meritnriam  dixerunt,  airh  ras  yas,  'capuli  decus'  dicitnr  Demaenetus, 
tout'  effTj  TTis  jris,  quod  ea  sint  in  ter-  id  est,  ornamentum  iuiplendo  capulo 
ra,  non  ut  coenacula,  supra  terram.'  aptum, 

41  Ab  summo]    Medius  erat  inter  44  Nauteam]  Nonius :' Nautea  est 

filium    et    Phileniuni    Demanetus  :  aqua  de  sentina,  a  nautis  dicta.'  Fes- 

inandat  libari  pocula  ab  Ajgyrippo,  tus:  '  Nautea  lierba  est  granis  nigris 

et  oscula  ab  PLilenio.  qua  coriarii  utuntur,  dicta  quasi  nan- 


234  M.    ACCII    PLAUTI 

Bibere  malim,  si  necessura  est,  quam  illam  oscularier.  45 
Art.  Miser  ecastor  es.     Pa.  mecastor  dignus  est.     Ar. 

quid  ais,  pater  ? 
Art.  Ain'  tandem  ?  edepol  nae  tu  istuc  cum  raalo  magno 

tuo 
Dixisti  in  me  :  sine  !  venias  modo  domura,  faxo  ut  scias 
Quid  pericli  sit  dotatae  uxori  vitium  dicere. 
Ar.  Ecquid  matrem  araas?     De.  egone  ?  illam  nunc  amo, 

quia  non  adest.  60 

Ar.  Quid,  cum  adest?     De.   periisse  cupio.     Pa.  amat 

homo  hie  te,  ut  praedicat. 
Art.  Nsb  ille  ecastor  foenerato  funditat :  nam  si  domum 
Redierit  hodie,  osculando  ego  ulciscar  potissimum. 
Ar.  Jace,  pater,  talos,  utporro  nosjaciamus.  De.  maxime. 
Te  Philenium  mihi,  atque  uxori  mortem  :  hoc  Venerium 

est.  55 

jugis  grave  olet  ?  De.  Malim  potare  sentinam,  sinecesee  est,  quam  illam  osculari. 
Art.  Per  adem  Castoris  esinfelix.  Par.  Per  Castorem  nieretur.  Arg.  Quid 
diets,  pater  1  Art.  Aisne  demum  ?  Per  cedem  Polliicis  certe  tu  dixisti  id  adver- 
sum  me  cum  tuo  magno  periculo :  sine :  revertere  mox  domum,  efficiam  ut  intelligas 
quid  periculi  sit  convicium  inferre  conjugi  amplioris  dotis.  Arc.  Numquid  diligis 
matrem?  De.  Equidem  illam  amo  nunc,  quia  non  adest.  Arg.  Quid,  cum  ad- 
est? De.  Velim  interiisse.  Par.  Hie  homo  te  amat  sicuti  dicit.  Art.  Per 
cedem  Castoris  dicit  hcec  mngno  fvenore :  nam  si  rerertatur  hodie  domum,  ego  pee- 
nas  sumam  potissimum  fcetidis  osculis.  Arg.  Conjice,  pater,  talos  lusorios,  ut 
deinde  miltamus,     De.  Invoco  plurimum  te  mihi  ut  faveas,  Philenium,  et  letum 


45  Edd.  quapdam  vett.  quam  illanc.  '  Hie  versus  in  omnibus  Mss.  nostris 
ponitnr  post  vs.  49.  ita  lamen,  ut  singuli  fere  libri  notent,  non  siio  loco 
scriptiim  :  sed  per  errorem  detiirbatum  <)e  sede  liac  sua.'  Pareus.  si  necesse 
sit  HI.  1. — 46  Ecastor  dignus  est  B.  1.  Hie  vs.  deest  in  Bon.  Decern,  vs. 
scilicet  46 — 56  desiint  in  Ven.  1. — 47  B.  1.  HI.  1.  ne  tu  isthcec.  B.  1.  al.  ap. 
Pareum,  magno  malo. — 48  Bon.  domui,f.  ut  sciam. — 49  Pll.  3.  4.  5.  6.  B.  1.  2. 
Hi.  1.  Bon.  eonvitium ;  PI.  6.  a  ni.  pr.  facere  pro  dicere. — 50  '  Hie  vs.  in  C. 
et  Pll.  sex  collocatur  post  vs.  45.  Bibere  malim,  Sj-c.  sed  cnni  onines  codd. 
scribanim  ncgligentia  hoc  loco  prodant,  res  ipsa  loquitur,  rectius  liuc  col-" 
locari  ;  nam  idem  hie  vs.  una  cum  vs.  45.  Bibere  malim,  Ifc.  iterum  in  om- 
nibus Mss.  inciilcatur  post  vs.  56.  Pueri,  plaudile,  l^c.  cum  obelismo,  non 
Ruo  loco  esse  scriptum.  In  iisdem  libris  scribitur  ecastor,  non  mecastor.' 
Parens.  Ego  nee  illam  Bon. — 51  Lgg.  te  hie. — 52  Ne  C.  Bon.  here  funditat 
Parei  1.  2.  et  al.  vett.  iliac  funditat  al. — 54  Tace  .  ,  .jaceamus  Bon. — 55  B.  1. 

NOTiE 

sea  permutatione  t  in  s.'  55   Venerium^  Qnatnor  tali  erant, 

49   Vitium  dicere'\    Id   est,   convi-     et  quatnor  jactus  talorum.     Primus 

cinra.  jactus  erat  Venerius ;  secundus,  Ca- 


ASlNARIiE    ACT.    V.    SC.  2.  236 

Pueri,  plaudite,  et  mihi  ob  jactum  cantharo  mulsum  date. 
Art.  Non  queo  durare.     Pa.  si  non  didicisli  fullonicam, 
Non  mirandum  est :  in  oculos  invadi  7iii)ic  est  optiraum. 
Art,  Eji^o  pol  vivam,  et  tu  isthaec  hodie  cum  tuo  magno 

malo 
Invocavisti.     Pa.  ecquis  ciirrit  pollinctorem  arcessere?  GO 
Ar.    Mater,  salve.     Art.  sat  saluti  'st.     Pa.    mortuu'st 

Demaenetus. 
Tempus  est  subducere  hinc  rae :  pulchre  hoc  gliscit  prae- 

liura. 
Ibo  ad  Diabolum,  mandata  dicam  facta,  ut  voluerit, 
Atque  interea  ut  decumbamus  suadebo,  hi  dum  litigant. 
Post  eum  demum  hue  eras  adducam  ad  lenani,  ut  viginti 

minas  65 

covjugi :  hoc  est  Venerium.  Servi,  plausum  edife,  et  mihi  fundite  mtilsum  de  can- 
tharo  ob  jactum  felicem.  Art.  Non  possum  durare.  Var.  Si  non  didicisti  artem 
dvrandarum  vestium  fullonicatn,  non  itu  miror :  est  jam  opporlunum  invadere  in 
ejus  oculos.  Art.  Per  Potlucem  ego  vivam,  et  tu  invocasti  hodie  hanc  meretricem 
cum  tuo  magno  damno.  Par.  Ecquis  currit  ad  vocandianvnguentariiimferatem? 
Arg.  Mater,  are.  Art.  Sat  saluti  est.  Par.  De  Demceneto  actum  est,  nunc  me 
subducam  hinc.  Hcec  pugna  initur  pulchre,  ibo  ad  Diabolum,  nuntiabo  factum  sa- 
tis mandatis  sicut  voluit,  et  interim  auctor  ero  ut  prandeamus,  intereadum  hi  rixan- 
tur.     Tandem  postea  eum  adducam  ad  lenam  eras,  ut  ei  numeret  viginti  minas,  ut 


HI.  1.  Lgg.  C.  et  plerique  PH.  uxoris.  B.  1.  Venereum, — 56  HI.  1.  cantaro. — 
57  Non  queo  B.  1.  2.  HI.  1.  Ven.l.  Bon.  Pa.  Now  dedicisti  B.  1.— 58  Lgg.  B.  1. 
2.  HI.  1.  Bon.  invadi  optimum  es<.— 59  B.  1.  2.  HI,  1.  et  tuishac  ;  C.  PI.  3.  4. 
5.  6.  et  tu  is  hcEc;  Ven.  1.  Bon.ff  tuhishcBc ;  PI.  1.  tuis  hodie  hinc  cum;  PI.  2. 
et  tuis  hodie  hoc  cum.  Acidal.  et  isthanc,  scil.  Pliileniiim. — 60  Invocasti  C.  Pll. 
sex,  B.  1.  2.  HI.  1,  Ven,  1,  Bon.  et  quis  currit  pol  lictoremVU.  polUctorem  Lgg. 
B.l.accersfreB.  1.2.  HI.  Ven.  1.  Bon.— 61  B.  1.  Pll.  sex,  HI.  I.  Ven.  I.  Bon. 
sic  sulutas  ;  C.  Parei  1.  2.  al.  sat  salutis. — 62  Tempus  subducere  B.  1.2.  HI.  1. 
C.  Pll,  sex,  Ven.  1.  Bon.  me  pulchre:  hoc  Bon. — 64  HI.  1.  et  Lamb,  dis- 
cumbamus. — 65  Poste  demum  C  Post  dowjum  Lgg,     Post  demam  Ven.  1.  Bon, 

NOTiE 

nis ;  tertius,  Basilicas,  Regius,  Her-  sensnm  :  se  enim  impatientem  morsB 

cnles;  et  qiiartns,  Vulturins,     Vene-  esse  foeniina  dictitat,  liic,  qiia^i  dicat 

rins  erat  qiiando  tali  qnatnor  eraut  non    posse  densaie    paniios,   leponit 

omnino    dissiniiles.      Canis,   quando  earn   non   didicisse   fuilonicam  ;  quia 

erant  omnes  siniili  facie.     Hercules,  fuUonica  dnrandornm   pannorum  est. 

quando  duo  tali  una  erant  facie,  et  60  Pollinctorem']  Nonius : '  Pollinc- 

duo  altera.     Vulturius,  quando  unus  tores  sunt  qui  mortuos  curant :  a  ve- 

erat  unius  faciei,  et  tres  alterius.  teri  verbo  pollincere,  niortuum  cu- 

57  Non  queo  durare]   Parasitus  liaec  rare.'     Quasi  dicat  lioc  loco  Parasi- 

verba  Artemonze   rapit  in    alieuum  tus,  periit,  iuteriit  Demaenetus. 


236  M.    ACCII    PLAUTI 

Ei  det,  in  parte  hac  amanti  ut  liceat  ei  potirier. 
Arg:yiip{)us  exorari  spero  poterit,  ut  sinat 
Sese  alteinas  cum  illo  nodes  hac  IVui :  nam  ni  impetro, 
Regem  perdidi :  ex  amore  tantura  est  homini  incendium. 
Art.  Quid  tibi  hue  receptio  ad  te  est  meum  virum?     Ph. 

pol  me  quidem  70 

Miseram  odio  enicavit.     Art.  surge,  amator ;  i  domura. 
De.  NuUus  sum.     Art.  immo  es,  ne  nega,  omnium  pol 

nequissimus. 
At  etiam  cubat  cuculus  :  surge,  amator;  i  domum. 
De.  Vag  mihi !     Art.  vera  hariolare :    surge,  amator;  i 

domum. 
De.  Abscede  ergo  paululum  istuc.    Art.  surge,  amator; 

i  domum.  75 

De.  Jam  obsecro,  uxor.     Art.  nuncuxorem  me  esse  me- 

ministi  tuam? 
Modo,  cum  dicta  in  me  ingerebas,  odium,  non  uxor  eram. 
De.    Totus  perii  !     Art.    quid  tandem?    anima   foetetne 

uxoris  tuae  ? 
De.  Murrham   olet.     Art.  jam  surripuisti  pallam,  quam 

scorto  dares? 

Diabolo  concedafur  amanti  Philenio  frui  ex  parte.  Spero  fore  tit  Argyrippus  pos- 
sit  exorari  ut  patiatur  Diabolum  esse  cum  Philenio  alternis  noctibus :  mnn  nisi  ob- 
tineo,  pcrilain  nulricium,  tantus  est  ardor  amoris  in  homine.  Art.  Qiiare  recipis 
hue  meum  virum  apud  te?  Phi.  Per  PoUucem  me  enecat  fastidio.  Art.  Age 
surge,  amator ;  i  domum.  De.  Sum  perditus.  Art.  Immo  es  omnium  scelestis- 
sitnus,  ne  nega.  At  cuculus  jacet  adhuc :  i,  surge,  amator;  i  domum.  De.  Va 
vdhi!  Art.  Vera  divinas:  expergisce,  amator,  i  domum.  De.  Abscede  igitur 
paulisper  istinc.  A.rt.  Surge,  amator  ;  i  domum.  He.  Jam  obsecro,  uxor.  Art. 
Nutic  recordaris  me  esse  tuam  vxorcm?  quando  inferebas  dicta  injuriosa  in  me, 
eram  mox  odium,  non  conjux.  De.  Totus  perii.  Art.  Quid  tandem?  anima 
ttxoris  tuce  fcetetne?     De.  Olet  myrrham.     Art.  Tu  surripuisti  pallam  quam 


Postea  demum  hunc  edd.  quzedam  vett. — 66  Lamb,  in  partem,  contra  omnes 
codd.  hac  ut  amanti  liceat  potirier  B.  1.  HI.  1.  potierier  C — 67  Agyrippus 
Lgg. — 70  Quid  tibi  hunc  C.  Q.  t.  hanc  Ven.  1. — 71  M.  hodie  enecavit  B.  1. 
M.  hodie  enecabit  HI.  1.  Pll.  3.  4.  Ven,  1.  Bon.  M.  odio  enicabit  C.  M.  enecabil 
Pll.  1.  6.  M.  hodie  necubit  Pll.  2.  5.  M.  o.  enicabit  Lgg. — 72  Pare!  2.  ne  negato. 
C.  ne  nega  ornium. — 74  Vehe  mihi  B.  1.  arilatur  in  quibusdani  libris. — 75  C. 
paulum. — 76  hgg.  esse  invenisli  tuam. — 77  li\.  ingerebas  odio. — 78  Quid  anima 

NOTiE 

73  Cuculus'\  Ex  Aristotele,  est  avis     Demaenetus  in  alieno  cnbili  depre- 
quse  in  nido  alieno  parit,  ova  ponit.     henditur. 


ASINARI^    ACT.  'V.    SC.   2.  237 

Ar.  Ecastor  quin  surrepturum  pallam  promisit  tibi.  80 
Art.  Non  taces?     Ar.  ego  dissuadebam,  mater.     Art. 

bellum  filium  ! 
Istoscine  patrem  aequom  mores  est  liberis  largirier  ? 
Nihilne  te  pudet  ?     De.  pol,  si  aliud  nihil  sit,  tui  me,  uxor, 

pudet. 
Art.  Cano  capite  te  cuculum  uxor  ex  lustris  rapit. 
De.    Non  licet   manere,    (coena  coquitur.)  dum   coenem 

modo  ?  85 

Art.  Ecastor  ccenabis  hodie,  ut  te  dignum  est,  magnum 

malum. 
De.  Male  cubandum  est:  judicatum  me  uxor  adducit  do- 
mum. 
Ar.  Dicebam,  pater,  tibi,  ne  matri  consuleres  male. 
Ph.  De  palla  memento,  amabo.     De.  juben'   banc  bine 

abscedere  ? 
Ph.  Immo  intus  potius:  sequere  hac  me,  mi  anirae.     De. 

ego  vero  sequor.  90 

Art.  I  domum.     Ph.  da  saviura  etiam  prius  quam  abis. 

De.  i  in  crucem. 

dares  scorto  ?  Arg.  Per  cedem  Castoria  quin  minatvs  est  se  tibi  surrepturum  pal- 
lam. De.  Non  taces?  Arc  Ego  dissuadebam,  mater.  Art.  Lepidum filium ! 
Estne  cBquum  patrem  communicare  isios  mores  liberis?  Nihilne  te  pudet?  De.  Per 
Pollucem  si  nihil  est  aliud,  me  pudet  tui,  uxor.  Art.  Uxor  te  rapit  ex  lustris  c«- 
cidum  capite  cano.  De.  Noti  potes  modo  abstinere  maledictis  dum  coenem?  coqui- 
tur coena.  Art.  Per  cedem  Castoris  ccenabis  hodie,  magnum  malum,  ut  est  aquum. 
De.  Est  cubandum  male  ;  uxor  me  adducit  domum  condemnatum.  Arg.  Tibi  di- 
cebam, pater,  ne  afficeres  injuria  matr  em.  Phi.  Recordare  de  palla,  quaso.  De. 
Mandasne  hanc  abscedere  hinc?  Phi.  Immo  potius  intus:  sequere  me  hac,  mi 
anime.  De»  Ego  vero  sequor.  Art.  /  domum.  Phi.  Da  savium  adhuc  ante- 
quam  abis.     De.  I  in  crucem. 


fcetet  uxoris  Lgg. — 79  Mirrham  olet  Ven.  1.  Bon.  Mirram  olet  HI.  1.  Mirra 
oletB.\. — 80  Ecastor  qui  hg^.  B.  1.  HI.  1.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  pro. 
misit  sibi  B.  1. — 83  Nihil  nee  te  B.  1.  Nil  ne  te  Lgg.  aliud  nisi  sit  Ven.  1. 
Bon.  7ne  pudet  Lgg. — 84  Lgg.  uxor  lustris  rapit  ;  Piirei  2.  u.  ex  lustris  domum 
rapit,  contra  omnes  codd. — 86  E.  cenahit  PI.  4.  ut  dignum  est  Pll.  se.\,  C. 
Lgg.  HI.  1.  B.  1.  2.  Ven.  Bon.  ut  dignus  est  al.  ap.  Pareum. — 87  Bon.  indi- 
catum  me,  i^c.  PI.  6.  uxor  ducat;  Douza  abducit. — SB  B.  1.  pater,  ne,  IfC. 
oniisso  pronomine. —  90  B.  1.  potius  sequere  hanc:  memini  anime  ;  HI.  1.  potius 
sequere  hac  :  memini  anime ;  Ven.  1.  etiam  anime.  HI.  1.  sequar  ;  edd.  quaedam 
vett.  Ego  sequor,  omisso  r^  vero. — 91  Da  suavium  HI.  1.  Lgg.  priusquam  ab  iis 
C.  De.  malum  crucem  edd.  quaedam  vetl. 


238  M.    ACCII    PLAUTI    ASINARI/E    ACT.    V. 


GREX. 

Hic  senex,  si  quid,  clam  uxorera,  suo  animo  fecit  volup', 
Neque  novum,  neque  rairum  fecit,  nee  secus  quam  alii 

Solent. 
Nee  quisquam  est  tam  ingenio  dure,  nee  tam  firrao  pectorc, 
Quin  ubi  quicquam  occasionis  sit,  sibi  faciat  bene. 
Nunc  si  voltis  deprecari  huic  seni  ne  vapulet,  5 

Kemur  impetrari  posse,  si  plausum  sic  clarum  datis. 

Grex.  Si  hic  senex  facit  aliquid  quod  ohlectet  animum,  clam  uxorem,  neque  fa- 
cit  novum,  neque  mirum,  neque  secus  quam  alii  solent.  Nee  est  ullus  animo  tam  duro, 
nee  pectore  tamfirmo,  quin  sihi  benefaciat,  quando  aliqua  occasio  sese  offert :  nunc 
si  vultis  jam  deprecari  verhera  ab  hoc  sene,  arbitramur  posse  impetrare,  si  datis 
plausum  perinde  clarum,  atque  ego. 


1  Pll.  1.  2.  3.  6.  B.  1.  et  C.  a  m.  sec.  uxore ;  HI.  1.  uxorem  suam.  C.  Pll. 
sex,  Ven.  I.  fecit  voluptatis. — 4  Quin  u.  quaqiie  B.  1.  siet,  sibi  faciei. — C  Lgg. 
posse.  Sic  plausum  clarum ;  al.  si  plausum,  sic  clarum ;  et  sic  Pll.  sex,  et  C  a  m. 
pr.  si  plausum  si  clarum  C.  a  ni.  sec.  hic  plausum  B.  1.  si  plausum  clarum  Parei 
2.  al.  vett. 

NOTiE 

G  Sic  clarum"]  Videttirhoc  loco  Grex     Et  edideritis  plausum  tam  clarum  et 
plausum  edidisse  ipse,  ut  ipse  praeiret     altum,  quam  uos  edimus. 
plausui   spcctatorum  :    quasi   dicat : 


M.    ACCII    PLAUTI 

AULULARIA. 


DRAMATIS    PERSONS. 

Lar,  Prologus. 

EucLio,  Senex. 

Staph Y LA,  Jnus. 

EUNOMIA,  Mulier. 

Megadorus,  Senex. 

Strobilus,  Geminus  servus. 

Anthrax,  7^    . 
^  >  Loci. 

CONGRIO,     3 

Pythodicus,  Servus. 
Ly  CON  IDES,  Adolescens. 
Ph^dra,  Puella. 


ARGUMENTUM.* 

Senex  avarus  vix  sibi  credens  Eiiclio, 
Domi  suae  defossam  niultis  cum  opibus 
Aulam  invenit,  nirsumque  penitus  conditam 

EucUo  senex  avarus  reperit  ollam  defossam  in  suis  cedibus  plenam  muUis  divi- 
tiis,  et  rursum  earn  condit  penitus  exanimatus  timore,  amens,  earn  servat,  et  vix 


*  Hoc  Argumentum  in  edd.  vett.  postponitur  sequent!. 
1  HI.  1.  2.  credit;  B.  2.  vix  s.  credentes.    Cod.  Vienn.  ap.  Barth.  Heuclio. 
— 2  B.  1.  2,  HI.  1.  2.  cum  multis ;  Both.  D^ossam  multis  cum  opibus  domi  sua. 

NOTiE 

3  Aulam]  Festus  :  '  Aulas  antiqui  dicebant,  quas  nos  dicimas  ollas,  quia 


240  ARGUMENTA. 

Exsangnis,  amens,  servat.     Ejus  filiam 

Lyconides  vitiarat:  iuterea  senex  5 

Megadoriis,  a  sorore  suasiis  diicere 

Uxorem,  avaii  gnatani  deposcit  sibi. 

Diirus  senex  vix  promittit,  atque  aulae  tiinens, 

Domo  sublatam  variis  abstrudit  locis. 

Insidias  servos  facit  hujus  Lyconidis,  10 

Qui  viiginem  vitiarat ;  atqiie  ipse  obsecrat 

Avonciilum  Megadorum  sibimet  cedere 

Uxorem  amanti :  per  doluin  mox  Euclio 

Cum  perdidisset,  aiilam  insperato  iiivenit, 

Lagttisque  natam  collocat  Lyconidl.  15 

sibi  credit.  Lyconides  adolescens,  filins  Antimachi  et  Ennomiae,  per  vim  np- 
presserat  Phajdriara  ejus  jiliain.  Interea  senex  3Iegadorus,  suasus  ah  Kwnonna. 
sorore,  matre  Lyconidis,  ducere  uxorem,  petit  Jiliam  Eiiclionis  avari.  Senex 
difficilis  vix  spondet :  et  nutuens  ollce,  earn  aufert  domo,  et  abstrudit  in  variis 
locis.  Strobilus,  servus  Lyconidis  adolescentis  qtd  corruperat  virginem  Phae- 
dr ia.w,  slruit  insidias;  atque  ipse  Lyconides  rogat  Megadorum  avunculum,  ut 
sibi  cedat  virginem  quam  amat.  Mox  Euclio  itivenit  insperato  oltam  quam  amiserat 
per  dolum,  et  Icetus  collocat  Lyconidi  natam. 


■ — 5  HI.  1.  am.  sec.  vitiavit ;  C.  viciavat. — 7  Ms.  Vienn.  ap.  Barth.  Adv. 
XXXI.  6.  depescit. — 10  Both,  servus  hujus  facit. — 11  Cod.  Vienn.  et  HI.  1. 
ut  que  obsecrat. — 13  Cod.  Vieun.  Heuclio;  et  sic  ubique. — 15  Idem  codex,  co/- 
ligut. 

not;e 

DullaD)  literam  geminabant.'  matrimonium.'     Sic   Graeci,    iKSiSwiri, 

15  CoUocat'\  Ellipsis,  pro  collocat  in      pro  tvphs  ydfAov  SiSuxrt. 


ARGUMENTUM,   UT    QUIBUSDAM    VIUETUR,    PRISCIANI. 

Jrji.A.M  repertam  auri  plenam  Euclio 

Vi  suniroa  servat,  miseris  affectus  modis. 

iyconides  istius  vitiat  filiam. 

Folt  banc  Megadorus  indotatam  ducere  : 

Lubensque  ut  facial,  dat  coquos  cum  obsouio.  5 

Euclio,  agitatus  incredibili  solicitudine,  servat  anxie  ollam  plenam  auri,  quam 
invenit.  Lyconides  corriimpit  ejus  Jiliam:  BLgadorus  vult  earn  ducere  sine  dote:  et 
vt  Euclio  earn  det  lubenter,  dat  coquos  cum  obsoniis.     Euclio  metuit  suo  auro :  abs- 


1  G.    avari  plenam  ;  Parei  2.  Aid.  Jiint.  Med.  Arg.  auri  plenam  domi ;  sed 
domi  abest  a  C.  PU.  sex,  M.  G.  H.  Hi.  1.  2.  B.  1.  2.  Yen.  1.  Bon.   Hinc  Both. 

NOTiE 

2  Miseris  affectus  tnodis']   ^gritudine  animi,  inquies,  amens. 


ARGUMENTA.  241 

AwTQ  formiiiat  Eiiclio;  abstnidit  foris. 
TJeque  oniiii  inspects,  cornpressoris  servulus 
Id  siirpit.    Illic  Eiiclioni  rem  lefeit, 
Ab  eo  donatur  auro,  uxore,  et  filio. 

irudit  foris.  Servulus  Lyconidh  id  snrripit,  omni  re  perspecta.  Lyconides  de- 
tegit  Eitclioni  ubi  sil  aurum.  Lyconides  donulur  ab  Eudione  auro,  uxore,  et  filio 
quern  pepererat  Piiaediia. 


ediilit,  avarus  plenum  auri. — 3  Liconides  C.  vitiarat  HI.  1.  a  m.  ser,— G  Pll.  4. 
6.  C.  ahstridit.  C.  B.  1.  fores;  G.  Lgg.  forns.—7  Re  omni  cod.  Vienn.  HI.  1. 
2.  B.  1.  2.  Lgg.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  Aid.  Junt.  Med.  Arg.— 8  Id  suhri- 
-pit  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Id  surripit  cod.  Vienn.— 9  Ab  eo  et  donatur  B.  1.  et  felix 
HI.  1.  a  m.  pr.  sed  corr.  filio, 

NOTyE 

8  Surpit]  Pro  surripit.    Horatius  :  '  Quae  me  surpuerat  niilii.' 


ALIUD    ARGUMENTUM    CAMERARII. 

NoMEN  Fabulae  inditiim  a  re,  qnae  negotium  et  variat,  et  reddit  copiosio- 
rem  expositionem.     Ea  est  olla  plena  auri,  reperta  ab  Euclione  in  domo 
paterna.      Hnjus  senis  avarissimi  et  parcissimi  filiam,  vi  noctii  adolescens 
Lyconides  conipresserat.     Itaque  instable  partn,  cum  puellam  amaret,  et 
avunculo  desponsam  esse  cognovisset,  rem  omnem  matri  indicat  ;  et  per 
banc  impetrat,  ilia  sibi  ut  nubat.     Interea  senex  de  auri  cnstodia  delitias 
facere,  et  illud   tamen   amittere  :  bine  illas  turbse  querelarum,  et  error 
confessionis,  factae  injuria?.     Tandem  adolescens  de  servo  suo  cognoscit, 
quid  de  olla  sit  factum.     Atque  hactenus  Plautina  ad  nos  pervenerunt. 
Ex  proposilo  autem  argumento  intelligi  potest,  turn  et  aurum  redditum 
seni,  et  illnm  animo  mutatuni  fuisse,  et  dotatam  filiam  tradidisse  Ljconidi. 
Haec  Codrum  persecutum  esse  accepimus,  expositione  sua,  et  illius  versus 
esse,  qui  vulgo  feruntur.     Noster  quidem   Fabricius  indicavit   quapdam 
Roniae  reperta,  quibus  supplerentur  haec  deficientia  :  sed  ne  ilia  quidem 
satis  Plautina,  neque  causa,  cur  adjici  vellemus,  visa  fuit.     Proponitur 
imago  sordidae  parsimoniac  et  morositatis  in  Euclione.   Nam  et  boc  vitium 
senile  est.     Quo  ipso  qiioque  indicatur,   una  cum  aetate   intelligentiam 
animi  minui.     Perverse  enim  certe  fit,  ut  tum  maxinie  studeatur  rei,  cum 
jminime  ad  usumlongi  teniporis  spes  relinquitur. 


Delph.  et  Var.  Clas.  Plant. 


242  M.   ACCII    PLAUTI 


PROLOGUS. 

LAR    FAMILIARIS. 

rSE  quis  miretur  qui  sim,  paucis  eloquar. 

Ego  Lar  sum  familiaris,  ex  hac  familia, 

Unde  exeuntem  me  aspexistis :  banc  domum 

Jam  multos  annos  est  cum  possideo,  et  colo 

Patrique,  avoque  jam  hujus,  qui  nunc  hie  habet:  5 

Sed  mihi  avos  hujus  obsecrans  concredidit 

Thesaurum  auri  clam  omnis :  in  medio  foco 

Defodit,  venerans  me,  ut  id  servarem  sibi. 

Lar.  A'e  quis  ignorei  quis  sim,  dicam  breviter.  Su7n  Lar  domesticus  hujus 
familicE,  ex  qua  me  videtis  procedere.  Jam  multi  anni  sunt,  ex  quibus  mei  juris 
est,  et  servatur  a  me  hcec  familia  pro  patre  el  avo  Imjus  hominis  qui  habitat  nunc  in 
ea.  Verum  hujus  avus,  odditis  precibus,  mihi  commisit  thesaurum  auri,  nemine 
conscio;  et  veneratus  me  ilium  condidit  in  medio  loco,  in  quo  est  focus  mihi  con- 


1  Cod.  Vienn.  qui  sum. — 2  Ego  sum  lar  HI.  1.  et  sic  citat  Priscian.  vi.  p. 
G92.  Putsch. — 3  Unde  et  ewitem  B.  1.  adspexisti  cod.  Vienn. — 4  Edd.  quaedam 
vett.  mult  us  annus  est,  contra  omnes  codd.  annos  quom  PI.  2.  B.  1.  cum  colo  et 
possideo  Lgg.  et  color  Acidal.  et  Goeller  in  editione  sua  Auliilariae,  Coloniae 
ad  Rhenuin,  1825.— 5  Patri  avoque  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Pll.  1. 4.  6.  C.  Patriquo- 
que  jam  PI.  2.  Patrique  avoque  hujus  Lgg.  omisso  jam.  Nonius  p.  664.  57. 
citat,  Patri  avove  higus,  8fc. — 6  Sed  mi  avus  HI.  1.  B.  1.  2.  et  HI.  2.  a  m.  pr. 
— 7  Auri  thesaurum  H.  G.  M.  Both.  1.  2.    Thensaurum  C.  Pll.  sex,  Parei  2. — 

NOT.E 

1   IMiretur^    Donatus  :    '  Veteres  multus  annus  est. 

'miror'   cum   'unde'    pro'nescio'  7  In  medio  foco]  'Focus' locus  erat 

ponebant ;  nam  admiratio  ab  igno-  in  mediis  aedibus,  Lari  sacer,  in  quo 

rantia  descendit.'  ignis  servabatur  jugis.     Nee  erat  id 

2  Lar  sum  familiaris]  Lar,  Hetrus-  Euclioni  peculiare  ;  nam  in  omnibus 
ca  vox,  quae  'principem'  significat.  ferme  aedibus  erat  ejnsmodi  focus, 
Familiaris  dicitur,  quod  sua  cuique  In  hunc  injecit  Mutius  manum  dex- 
Lari  familia  custodienda  crederetur.  teram  apud  Porsenam  Hetruscorum 
Greece,  Lares,  ©eol  KaroiKiSioi,  Dii  do-  regem,  qua  combusta,  coactus  uti  si- 
mestici.  nistra,  dictus  est   'Scsevola,'  quasi 

4  Jam  multos  annos  est]  Pro,  jam  '  Scaeva  vol  a.' 

nuiUi  anni  sunt.     Sic  vernacnlo  nos-  8  Venera7is]  Id  est,  orans.     Hora- 

Xio  d'lchnus,  II  y  a  jdusieursann^es,  pro  tius  :  '  Ac  venerata  Ceres,  ut  culmo 

lis  sont  plusieias  amines.     Alii  putant  surgeret  alto.'     Id  est,  orata. 
archaismum  esse  multos  annos  est,  pro 


IN    AULULARIAM    PROLOGUS.  243 

Is  quoniam  moritur,  ita  avido  ingenio  fuit, 

Nunquam  indicare  id  filio  voluit  suo  :  10 

Inopeinque  optavit  potius  euni  relinquere, 

Quam  euni  Thesaurum  commonstraret  filio. 

Agri  reliquit  eii  non  magnum  modum. 

Quo  cum  labore  magno,  et  misere  viveret. 

Ubi  is  obiit  mortem,  qui  mihi  id  aurum  credidit,  15 

Coepi  observare,  ecqui  majorera  filius 

Mihi  honorem  haberet,  quam  ejus  habuisset  pater. 

Atque  ille  vero  minus  minusque  impendio 

Curare,  minusque  me  impartire  honoribus. 

Item  a  me  contra  factum  est :  nam  item  obiit  diem.         20 

Is  ex  se  hunc  reliquit,  qui  hie  nunc  habitat,  filium 

Pariter  moratum,  ut  pater  avusque  hujus  fuit. 

Huic  filia  una  est :  ea  mihi  cotidie 

Aut  thure,  aut  vino,  aut  aliqui  semper  supplicat : 

secratns,  ut  ilium  sibi  custodirem :  quanquam  ille  migrat  c  vita,  tamen  est  animo 
tarn  avaro,  ut  nunquam  voluerit  ostendere  filio  suo,  et  muluerit  eum  relinquere  ege- 
num,  quam  Hit  detegere  eum  thesaurum.  Ei  reliquit  agrum  non  magnum  quo 
viam  toleraret  difficile  et  molesle.  Quando  is  qui  mea  fidei  commisit  hoc  aurum, 
functus  estfato,  cccpi  videre  uirum  ejus  filius  mihi  de/erret  majorem  honorem  quam 
ejus  pater  detulisset.  At  vero  ille  coepit  me  honorare  minus  minusque  multo,  et 
irnpendere  viinus  reverentiee.  Contra  ego  fui  talis  adversiis  eiim,  qiialis  fuit 
adversus  me  :  mortuus  est  etiam,  et  reliquit  ex  se  hunc  filium,  qui  mnnet  nunc  hie, 
similibus  moribus  instructum,  atque  fuit  hujus  pater  et  avus.  Hie  habet  unam  filium 
Phaedriam.     Ea  mihi  offert  semper  singulis  diebus  aut  thus,  aut  vinum,  aut  alia 


^*'-r*^^*'*****-^ 


9  Is  quando  HI.  2.  B.  1.  2.  PU.  1.  2.3.  5.  C.  Ven.  1.  Bon.  Med.  Aid.  Jont. 
Arg.  3.  Goeller.  Is  quom  Lpg.  IsqmC.  PI.  4. — 10  B.  1.  id  voluit  filio,  T<p 
suo  omisso. — 11  Inopem  optavit  cod.  Vienii. — 12  Quam  id  thes.  cod.  Vienn. 
commonstrare  PI.  6.  Vienn.  Goeller.  conmonstraret  PI.  1. — 13  B.  1.  2.  HI.  1.  2. 
ei  non.— 14  Qui  cum  Lgg.  Bothe  1.  2.  et  Gceller.— 16  HI.  1.  2.  B.  1.  et  edd. 
vett.  ecquid ;  PH.  2.  3.  ecqui,  ut  correxit  J.  Gul.  Qnaest.  in  Anl.  cap.  1.  et  qui 
C.  observare  qui  majorem  Ldgg.  Nonius  p.  6G6.  13.  citat,  et  quid  em  majorem  fili- 
um Mihi  honorem  habere.  Gnelph.  quam  ejus. — 18  HI.  1.  vero  minusque  imp, 
minus. — 19  Nonius  p.  556.  53.  citat,  minusque  impertire ;  et  sic  Lgg. — 20  HI. 
1.  a  m.  sec.  et  Lgg.  nam  idem.  C.  Pil.  2.  4.  die. — 21  Cod.  Vienn.  ^/i«s. — 
22  Nonius  p.  696.  33.  citat,  ut  pater  atque  avus  ejus  fuit. — 24  Vienn.  B.  2. 

NOT^E 

13  Agri  .  ,  ,  modumi  Agri  mensu-  genus  honoris,  utpote  quod  Diis  unis 
ram,  agrum.  Horatius : 'Hoc  erat  in  defertur.  Virgilius,  '  Perfecto  laetus 
votis ;  modus  agri  non  ita  niagnus.'       honore,'  id  est,  sacrificio, 

17  HonoretnJ  'Honor'  hie  de  sa-  2i  Aut  thure,  aut  vino]  Laribus  nihil 
crificio,   quod   est  prEestantissinmni     offerebalur,  nisi  quod  vita  careret ; 


244  M.    ACCII    PLAUTI 

Dat  mihi  coronas  :  ejus  honoris  gratia  25 

F^ci,  thesaurum  ut  hie  reperiret  Euclio, 

Quo  earn  facilius  nuptum,  si  vellet,  daret. 

Nam  compressit  earn  de  summo  adolescens  loco. 

Is  scit  adolescens  quae  sit,  quam  compresserit : 

Ilia  ilium  nescit,  neque  compressam  autem  pater.  30 

Earn  ego  hodie  faciam,  ut  hie  senex  de  proximo 

Sibi  uxorem  poscat :  id  ea  faciam  gratia, 

Quo  ille  eam  facilius  ducat,  qui  compresserat. 

Et  hie  qui  poscet  eam  sibi  uxorem  senex. 

Is  adolescentis  illius  est  avunculus,  35 

Qui  illam  stupravit  noctu,  Cereris  vigiliis. 

Sed  hie  senex  jam  clamat  intus,  ut  solet. 

Anum  foras  extrudit,  ne  sit  conscia. 

Credo  aurum  inspicere  volt,  ne  surreptum  siet. 

munera :  mihi  imponit  serta.  Effeci  ejus  famcB  causa,  ut  hie  Euclio  thesaurum 
inceniret,  ut  eam  collncaret  libcralius,  si  liheret.  Namjuvenis  inpriniis  nobilis  eam 
compressit.  Isjurcnis  novit  <]uam  compresserit:  ilia  ilium  ignorat,  el  pater  nescit 
eam  fuisse  compressam.  Ego  pevficiam  hodie  ut  hie  senex  vicinus  eam  petal  sibi 
conjugtm.  Id  ejficiam  idcirco,  ut  ille  qui  compressit  earn,  ducat  lubentius:  el  hie 
senex  (jui  eam  petet  sibi  conjngem,  est  avunculus  illius juvenis  qui  illi  vitium  ititulit 
noctu  ill  vigiliis  Cereris.  Verum  hie  senex  vociferatur  jam  domi  pro  tnore  sua. 
Ejicit  foras  anum,  ne  sit  conscia  thessauri  a  se  iuvenli.  Puto  geslit  visitare  au- 
rum, nefuerit  ablalumfurto. 


aut  aliquid;  B.  1,  HI,  1.  2.  aut  aliquo.— 27  Quo  illam  C.  PI.  4.  Both.  1.  2. 
Quo  ille  eam  PH.  1.  2. —  30  Vienii.  compressum  autumat ;  Lgg.  etiam  autumat.—» 
31  Eam  deest  in  Vienn.  de  proxumo  B.  1.— 31  B.  1.  poscit. 

NOTiE 

qualia  sunt  thus,  vimim,  roroncP,  flo-  Iiiee  a  miilieribns  jejunis  :  quod  qui- 
zes, et  alia.  '  Siipplicaie'  autem  est  dem  flagitiis  dabat  locum.  Unde 
vei bum  rebus  sacris  conseciatum  ex-  Plautinaiu  prudentiam  in  fingendo 
priuiendis.  videre  licet.     Vocabantur  hac  sacra 

36  Cereris  i-igiliisi  Vigiliae  Cereris  QefffiotpSpia, 
agitabantur  uoctu,    et  auiota  oniiii 


AULULARIiE    ACT.    I.    SC.   1.  245 


ACTUS  PRIMI  SCENA  PRIMA. 

EUCLIO,     STAPIIYLA. 

Eu.  Ex  I,  inquam,  age  exi :  exeundum  hercle  tibi  hinc  esto 

for  as, 
Circumspectatrix  cum  oculis  emissitiis, 
St.  Nam  cur  me  miseram  verberas?     Eu.  ut  misera  sis, 
Atque  ut  te  dignam  mala  malam  aetatem  exigas. 
St.  Nam  qua  me  nunc  causa  extrusisti  ex  a^dibus  ?  5 

Eu.  Tibi  ego  rationem  reddara,  stimulorura  seges  ? 
Iliuc  regredere  ab  ostio :  illuc  sis  :  vide,  ut 
Incedit.     At  scin'  quo  modo  tibi  res  se  habet? 
Si  hodie  hercle  fiistem  cepero,  aut  stimulura  in  manum, 
Testudineum  istum  tibi  ego  grandibo  gradum.  10 

St.  Utinam  me  Divi  adaxint  ad  suspendium 

EucL.  Egredere,  inquam,  age  egredere:  per  Herculem  tibi  excedendum  est  foras 
hinc,  0  specnlalrix  cum  oculis  curiosis.  St.  Quarc  me  cadis  infeliccm  ?  Eltl.  It 
sis  infelix,  atque  ut  tralias  agram  senectutem  dignam  te,  scelesta.  St.  Qwtm- 
obrem  me  ejecisti  nunc  domo?  EucL.  Tibi  afferam  causam  jam,  seges  vlmoriim? 
Abi  illuc  ab  ostio:  illuc  si  vis:  vide  ut  tergicersulur.  At  scisne  quo  pactu  res  tuee 
se  habent?  Per  Herculem  si  arripuero  baculum  hodie,  aut  nervum  in  manum,  ego 
productiores  efficiam  tuos  istos  passus  tardos.     St.   Utinam  Dii  me  compellant  ad 


1  Botli,  et  Goeller  delent  hinc  et  foras,  legentes  hercle  est  tibi ;  et  sic  Lgg. 
— 2  Circumspectatrix  inisiciis  Lgg.  emissiciis  B.  1.  C. — 3  Nam  me  cur  C.  a  ni. 
pr. — 5  Nam  me  qua  causa  C.  Parei  2.  nunc  deest  etiam  iu  Lgg.  Nam  qua 
nunc  me  PI.  3.  Nam  qua  me  causa  PI.  6.  Nam  qua  nunc  causa  edd.  quiedair. 
vett.  Nam  me  qua  nunc  al.  ex  his  cedibus  HI.  1.  his  ex  cedibus  HI.  2.  B.  2.  ex- 
trusisti his  cedibus  B.  1. — 6  Tibin  ego  B.  1.  reddam  rationem  HI.  1. — 8  HI.  1. 
se  habet  se.  Lgg.  modo  res. — 9  Voc.  hercle  deest  in  C  a  m.  pr.  et /lorfie  noii 
legitnr  in  Lgg. — 10  B.  1.  tibi  hodie  grandibo  ;  Lgg.  et  C.  tibi  ego  gradibo  ;  et 
sic  edidit  Pareus  ;  grandibo  Pll.  sex,  HI.  1.  2.  B.  2.  et  edd.  vett. — 11  Vett. 

NOTjE 

2  Oculis  emissitiis]  'Emissitii'  di-  nectus,  '  boua  et  pulchra' juvenilis 
cuntur  ocidi,  quasi  ad  exploianduni  dicitiir. 

missi.     Sic  et  sagarnm  veneficarnm-  6  Stimulorum  seges]  Id   est,  digna 

que  ociili  dicuntiir  'emissitii,'  quasi  in  cnjiis  corpore  perpetno  defigan- 

nonnihil  eniittant  quo  inficiantur  ea  tiir  stimuli,    ut    segetes   defiguntur 

in  quae  conjiciuntur.     In  vetulas  au-  in  agio. 

tern,  qnalis  est  Stapliyla,  vulgo  cadit  11  Adaxint]   Pro  '  adegerint,'  ve- 

suspicio  veneni.  tus  praeteriluni, '  ago,  axi,'  pro  '  egi ' 

4  Malam  atalcm]  'Malaaptas'  se-  hcteroclito.    Festus:  '  Axitiosi  facti- 


246  M.    ACCIl    FLAUTI 

Potius  qiiidem,  qiiam  hoc  pacto  apud  te  serviam. 

Eu.  At  ut  scelesta  sola  secum  murmurat! 

Oculos  hercle  ego  istos,  improba,  efFodiam  tibi, 

Ne  me  observare  possis,  quid  rerum  geram.  15 

Abscede :  etiam  nunc  :  etiam  nunc :  etiam :  ohe ! 

Istic  astato  :  si  liercle  tu  ex  istoc  loco 

Digitum  transversum  aut  unguem  latum  excesseris, 

Aut  si  respexis,  donicum  ego  te  jussero, 

Continuo  hercle  ego  te  dedam  discipuiam  cruci.  20 

Scelestiorem  me  hac  anu  certe  scio 

Vidisse  nunquam :  nimisque  ego  banc  metuo  male, 

Ne  mihi  ex  insidiis  verba  imprudent!  duit, 

Neu  persentiscat,  aurum  ubi  est  absconditum  : 

Quae  in  occipitio  quoque  habet  oculos,  pessuma.  25 

Nunc  ibo  ut  visam,  est  ne  ita  aurum  ut  condidi. 

Quod  me  solicitat  plurimis  miserum  modis. 

funem  potius  (fuidem,  quum  ministrem  libi  hoc  modo.  EuCL.  Sed  quomodo  nefaria 
secum  commurmurat  sola  !  Ncquam,  per  Herculcm  ego  tibi  eruam  istos  oculos,  ne 
valeasme  explorare,qmdfaciam.  Ahi :  etiam  nunc  :  etiam  nunc  :  etiam.  Ohe! 
consiste  istic.  Per  Herculem  si  tu  processeris  ex  isto  loco,  vel  transversum  digi- 
tum, vel  latum  unguem,  aut  si  retro  conjeceris  oculos  usquedum  ego  tibi  mandaroy 
per  Herculem  ego  te  reddam  statim  discipuiam  cruci.  Intelligo  certe  me  nunquam 
vidisse  nequiorem  hoc  anu  :  et  ego  pertimesco  magnopere,  ne  me  decipiat  insidiose 
imprudentem,  neu  subodoretur  quo  iti  loco  aurum  est  occultum :  hac  habet  oculos  in 
occipitio  etiam  ncqiiissima.  Nunc  proficiscar  ut  visam  utrum  aurum  sit  sicut  abs- 
condi,  quod  me  sulicito  animo  esse  cogit  magnopere  miserum.    St.  Per  Castortm 


ap.  Gceller,  Aid.  Junt.  adassi)it. — 12  Potiusq  quidem  B.  1. — 16  Verba  €h'a»» 
nunc  desiint  in  C,  Pll.  3.  5.  et  ohe  HI.  1.  ohe  nunc  DoiizJi,  Acidal.  GcbUer.  Abs- 
cede.'-etiam  nunc  !-etia}n  nunc!  Sta.  Etiamne?  Eu.  OAe  Both.  1.2. — 17  Is- 
tic adesto  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  H.  M.  Pll.  sex,  Veii.  1.  Bon.  Aid.  Junt.  Med.  2. 
Aig.  3.  al.  vett.  atusto  C,  Istuc  adesto  G.  etiam  nunc  htic  ut  asta,  istoc  loco 
Lgg. — 18  Aid.  Dignum.  Lj;g.  trajiscorsum  . . . .  excedes  ;  al.  ap.  Lang,  delent 

excesseris 19  Aut  si  respexeris  HI.  1.  2.  B.  2.-22  HI.  1.2.  B.  1.  hanc  ego. 

HI.  1.  metuo  malum. — 26  Kdd.  qiicPdam  vett.  Douz.  et  Gceller,  sit  ne ;  PI.  6. 
est  ne  aurum.  HI.  1.  B.  2.  ut  condidit — 27  '  Hnuc  versum  inter  et  seqnentein 

NOTyE 

osi  dicebantnr,  cum  pliires  una  quid  re  '  passim  pro  *  orare.' 

agerent,    facerentqne.     'Axit'    au-  \s  Digitum  transversumli  La  largeur 

tern   antiques   dixisse,   pro  '  cgerit,'  du  doigt. 

manifestum  est.    Unde  '  Axites' mu-  20  Discipuiam  cruci]  Id  est,  Pen- 

lieres,  sive  Dii,  dicebantnr  una  agen-  debis  a  cruce,  ut  discipula  a  magis- 

tes.'  tra,  quae  te  doceat  literas,  et  unana 

17  Astatol  Id  est,  stato  :  'adora-  maxime,  nempe  I. 


AULULARI/E    ACT.    I.    SC.   2.  217 

St.  Nee  nunc  mecastor  quid  hero  ego  dicam  meo 

Malas  rei  evenisse,  quamve  insaniam, 

Queo  comminisci :  ita  miseraui  me  ad  hunc  modum        30 

Decies  die  uno  saepe  extrudit  aedibus. 

Nescio  pol  qua3  illunc  hominem  intemperiae  tenent ; 

Pervigilat  noctes  totas :  turn  autem  interdius 

Quasi  claudus  sutor  domi  sedet  totos  dies. 

Neque  jam  quo  pacto  celem  herilis  filiae  85 

Probrura,  propinqua  partitudo  cui  appetit, 

Queo  comminisci :  neque  quicquam  melius  est  mihi, 

Ut  opinor,  quam  ex  me  ut  unam  faciam  literara 

Longam,  meura  laqueo  collum  quando  obstrinxero. 

nee  ego  possutn  assequi  animo  nunc  quid  mali  accident  meo  hero,  et  quce  vecordia 
prapcipiteni  agat :  videlicet  me  ita  ejicit  ex  adibus  miseram  persicpe  decies  intra 
ttnum  diem.  Non  capio  per  Follucem  qua  amentia  incitet  ilium  hominem.  Agit 
insomnis  totas  noctes.  Tutu  autem  inlerdin,  quemadmodum  claudus  sutor,  sedet 
domi  totis  diebus.  Nee  possum  fingere  animo  qua  ratione  occultem  dedecus  jilice 
heri  mei,  cujus  partus  jamjam  adest.  Neque  est  quicquam  mihi  satius,  ut  exis- 
timo,  quam  ut  faciam  ex  me  unam  lileram  longam,  quando  inseruero  laqueo  meum 
collum. 


Gill.  Qujest.  in  Aul.  c.  1.  ista  incnicabat,  qiise  tanqiiam  ad  hanc  fabulam  per- 
tinentia  laudantnr  Nonio,  et  Fiagmentis  a  nie  iiiserta  sunt :  Nee  node  nee 
diu  quietus  unquam  earn  (1.  eram)  nunc  dormiam.  Hiijiis  ea  loci  non  esse,  vel 
metruni  est  imlicio.'  Bothe, — 28  Nee  numen  ecastor  Pll.  1.  2.  4.  B.  2.  me  ecas- 
tor  HI.  1.2.  B.  1.  Non  enim  mecastor  Parei  2.  al.  vett.  Noe  num  mecastor  C. 
Noji  num  mecastor  C.  a  ni.  sec.  Non  enim  ecastor  Lgg.  et  sic  Gul.  e  niembra- 
nis  ;  Ne  nunc  mecastor  H.  a  m.  pr.  et  G.  Nee  nunc  mecastor  Pll.  3.  5.  Nenum 
mecastor  Goeller. — 30  B.  1.  Lgg.  H.  ita  me  tniseram. — 31  G.  M.  extrusit. — 32 
B.  1.  qucB  ilium  h.  in  temperice. — 3G  HI.  1.  paritudo,  et  in  maig.  partitudo. — 
38  Palmer.  Spicileg.  p.  671.  conj.  ut  uv am  faciam,  h.  e.  pensilem. — 39  Low- 
gum  laqueo  collum  B.  1.  HI.  1.  a  ni.  sec.  Longam  laqueo  collum  Pll,  sex,  C. 
Lgg.  Aid.  Junt.  al.  vett. 

NOT/E 
38  Literam  Longam]    I  intelligit,    quod  suspendio  mortua  repraesentabit 
Staphyla. 


ACTUS  PRIME  SCENA  SECUNDA. 

EUCLID,     STAPHYLA. 

Eu.  Nunc  defaecato  demum  animo  egredior  domo, 
Postquam  perspexi  salva  esse  intus  omnia. 

£ucL.  Postquam  animadverli  cuncta  esse  bene  constituta  domi,  nunc  exeo  foras 


248  iM.    ACCII    PLAUTI 

Redi  nunc  jam  intro,  atque  intus  serva.     St.  quippini 

Ego  intus  servem  ?  an  ne  quis  eedes  auferat? 

Nam  hie  apud  nos  nihil  est  aliud  quassti  furibus:  5 

Ita  inaniis  sunt  oppletae  alque  araneis. 

Eu.  Mirum  quin  tua  nunc  me  causa  faciat  Juppiter 

Philippum  regera  aut  Dariura,  trivenefica. 

Araneas  mihi  ego  illas  servari  volo. 

Pauper  sum,  fateor,  patior  :  quod  Di  dant  fero.  10 

Abi  intra,  occlude  januam  :  jam  ego  hie  ero. 

Cave  quenquam  alienum  in  eedis  intromiseris. 

Quod  quispiam  ignera  quaerat,  extingui  volo, 

mente  tandem  quieta.  Repete  nunc  jam  domum,  alque  custodi  qua  sunt  intus. 
St.  Quid  ego  cuslodiam  ?  An  ne  quis  auferat  domum  ?  Etcnim  fares  habent 
nihil  aliud  quod  auferaut  hinc  a  nobis,  tarn  ctdes  sunt  plence  inanitate  et  araneis. 
EucL.  Venejicarum  cxitiosissima,  tnirum  quod  Jupiter  me  von  facial  tui  gratia 
Philippum  Regem,  aut  Darium.  Ego  cupio  mihi  custodiri  illus  araneaii^ :  sum 
inops,  non  diffiteor:  patienter  fero:  quod  Dii  dant,  nccipio.  Ingredere,JHnge  ja- 
nuam, ego  ero  jam  hie.     Vide  ne  receperis  domum  quenquam  alienum.     Quoniam 


I  Nunc  defecate  C.  dommn  M. — 2  Postquam  conspexi  cod.  Vienn.  ap.  Bailh. 
Adv.  xxxviiF.   8.-3  Quippe  nihil  idem  codex  et  HI.  2.    Quippe  nil  HI.  1. 

B.  1.2.  M.  H.G.  Yen.  1.  lion. Med.  2.  Arg.  3.  Aid.  Junt.  Both.  1.2.  Goeller. 
— 5  Voc.  aliud  deest  ap.  Non.  p.  736.  26.  questi  C— 6  Ita  inanis  Hi.  1.  Lgg. 
aragneis  Vienn. — 7  Lanibinus  tua  me,  oniisso  tu  nunc;  et  sic  H.  ap.  Both. 
causa  me  faciat  B.  1.   me  deest  in  Aig.  3.  nunc  servant  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Vienn. 

C.  Fll.  sex,  Yen.  1.  Bon.  Aid.  Jnnt.  Med.  2.  Arg.  3.— 8  Dareum  Lgg  — 9  HI. 

1.  B.  2.  mihi  illas.— 12  HI.  1.  2.  H.  2.  G.  inades;  Weun.  mihiicdes.—Vi  Quid 
si  quispiam  i.  qucerit?     Eu.  Extingui  HI.  1.  B.  1.2.  Lgg.  M.  Yen.  1.  Bon.  Med. 

2.  Aid.  Jnnt.  Arg.  3.  Quod  si  quispiam  i.  qucerit?  Eu.  E.  volo  Pll.  sex,  H. 
HI.  2.    Quod  quispiam  i.  quarat,  e.  v.  C.  et  Vienn.    Quid  si  quisquam  i.  qucerit 

NOTiE 

1  DefcEcato]  Qnemadmodum  fapci-  10  Patior']    Magni   animi   vox,   et 

bus  infuscaturviniini,  ant  aliiid  quid-  supra   vires   Enclionis.     Cic.    *  Qnis 

vis  liquidum ;  sic  mens  cnris,  metn,  enim  non  landet  patientia  paiiperta- 

et    quovis    cnpiditatis    nietu.     Qute  tis  ornatos?'  Seneca  :' Cui  cum  pan- 

fseces  si  resederint,  liq\iidiun  viniim,  pertate    bene    convenit,    dives    estl 

pellucidnni,  qnietnmqiie  fit.  Non  qui  parum  habet,  sed  qui  plus 

5  Qucesli]  Pro  '  qn*stns.'  cnpit,   pauper  est.     Modus  divitia- 

6  Inaniis']  Inaniae,  inaniarum,  pro  mm  primus  est,  habere  quod  necesse 
'inanitate.'  est;    proximus,  quod  sat  est,  id  est, 

8  Trivenefica]    Mnlieres    ejusmodi     commodum.' 

vocabantur  sagae,  simulatrices,  fxop-  Quod    Di]    Hesiodns :    MtjSs    wot' 

(puTpiai,  fictrices,  veratrices.  oh\op.ivT]v  ireviriv  dvfjLo<pB6pov  av^pl  Te'8- 

9  ilrnneassen-ari]  Boni  ominis  esse  Aa0'  oveiSifeiv  fxaKapav  SSo'tv  aliv  iSv- 
arbitrabantur  veteres,  si  aranea  ab  rwv.  Ne  cui  pauperiem  savam,peslem- 
superioribus  filo  suo  coram  descen-  que  animorum  Objicito,  ut  proprium: 
deret.  namque  est  donum  ilia  Deorum. 


AULULARIiE    ACT.    1.    SC.   2.  249 

Ne  causse  quid  sit,  quod  te  quisquam  quseritet. 
Nam  si  ignis  vivet,  tu  extingucre  extempulo.  15 

Turn  aquam  aufugisse  dicito,  si  quis  petet. 
Cultrum,  securim,  pistillum,  mortarium. 
Quae  utenda  vasa  semper  vicini  rogant, 
Fures  venisse,  atque  abstnlisse  dicito. 
Profecto  in  sedes  meas  me  absente  nerainem  20 

Volo  intromitti  ;  atque  etiain  hoc  prsedico  tibi. 
Si  Bona  Fortuna  veniat,  ne  intromiseris. 
St.  Pol  ea  ipsa  credo  ne  intromittatur  cavet : 
Nam  ad  aedis  nostras  nusquara  adiit,  quanquam  prope  est. 
Eu.  Tace,  atque  abi  intro.     St.  taceo,  atque  abeo.     Eu. 
occlude  sis  25 

Fores  ambobus  pessulis :  jam  ego  hie  ero. 
Discrucior  animi,  quia  ab  domo  abeundum  est  mihi. 
Nimis  hercle  invitus  abeo:  sed  quid  agam,  scio. 

sunt  qui  quarant  ignem,  rolo  extingiii,  ne  sit  quicquam  quo  quivis  le  conreniat. 
Nam  si  ignis  vivat,  tu  morieris  e  vesligio.  Si  quis  postulet  aquam,  die  earn  aufu- 
gisse. Die  fures  venisse,  ct  furatos  fuisse  cultrum,  securitn,  pistrillum,  mortarium, 
vasa  quce  vicini  petunt  utplurimum  commodato.  Sane  cupio  nullum  excipi  domum 
meam,  me  absente.  Etiurn  id  tibi  mando,  si  bona  Fortuna  sese  off'erut,  ne  recepe- 
ris.  St.  Per  Pollucem  puto  quod  ea  ipsa  metiiit  ingredi :  etenim  nunquam  subiit 
ades  nostras,  tametsi  vicina  est.  EucL.  Sile,  el  ingredere.  St.  Silco,  et  abeo. 
EuCL.  Junge,  si  vis,  januam  lUroque  pessulo.  Mox  ego  ero  hie.  Angnr  animn, 
quia  mihi  excedendum  est  domo :  per  Herculem  magnopere  invitus  projiciscor,  te- 


G. 14  Nee  HI.  1.  quo  te  vet.  cod.  Menrs. — 15  Lgg.  et  ed.  Carpent.  tu  extin- 

gue  extemplo ;  C.  et  Pll.  sex  etiam,  extemplo  ;  HI.  1.  ex  templo, — 16  Tuaqunm 
Lgg.  aufugisse.  Sta.  Dicito,  ^-c.  B.  1.  am.  sec— 17  Sta.  Cultum  securum 
B.  1.  a  111.  pr,  Sta.  Cultrum  securim  B.  1.  a  m.  sec.  et  Ljrg.  pistellum  C.  et 
Parei  2.  pistillum  sex  Pll.  HI.  1.  2.  B.  1.  2.— 18  Lgg.  rogitant.—V.)  Furem 
•Vienn.— 20  P.  in  adibus  meis  H.  M.  G.  Hi.  1.  2.  B.  1.  2.  Vieiin.  Yen.  1.  Bon. 
Med.  Aid.  Jiint.  Arg.  3.  al.— 21  H.  1.  2.  B.  1.  2.  atque  hoc  eliam.— 22  G.  ve- 
niet;  M.  venerit.—2i  Nam  ad  cedes  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  prope  sit  HI.  1.2.  V\.  0.  M. 
est  deest  Pll.  1-  2.  3.  4.  5.  G.  H.  B.  1.  2.  Vpii.  1.  Bon.  Aid.  Juiit.  al.  vett. 
quoquam  G.  quaquam  PI.  1.  teste  Gronovio,  Aid.  Jnnt.  Arjr.  3.  nunquam  adit 
quaquam  propet  Lgi;.  unde  Gronov.  conj.  nunquam  adiit  quaquam  prope  ;  Both. 
nunquam  adit  quaquam  prope.— 2S  C.  si  quid ;  Bariii.  Adv.  xxviii.  8.  legit, 

NOTiE 

22  Bona  Fortuna']  Plures  Fortiinas  24  Quanqiiam  prope  est]    Fortunce 

adorabaiit   veteres,    in   qiiibus    erat      templum   noii  longe  aberat  ab   Eu- 
Bona,  quae   nee   gravis,  nee   incon-      clione :    quod   videtur   innuere    Sla- 
stans, sen  aestuaiia  dicitur :  liaec  rvxn     pliyla. 
eupiiros. 


250  M.    ACCn    PLAUTI 

Nam  noster  nostrae  qui  est  magister  curia?, 

Dividere  argenti  dixit  nummos  in  viros:  30 

Id  si  relinquo,  ac  non  peto,  omnes  illico 

Me  suspicentur,  credo,  habere  aurum  domi. 

Nam  non  est  verisimile,  hominem  pauperem 

Pauxillura  parvi  facere,  quin  nummum  petat. 

Nam  nunc  quom  celo  sedulo  omnes,  ne  sciant,  35 

Omnes  videntur  scire,  et  me  benignius 

Omnes  salutant,  quam  salutabant  prius. 

Adeunt,  consistunt,  copulantur  dexteras : 

Rogitant  me  ut  valeam,  quid  agam,  quid  rerum  geram. 

Nunc  quo  profectus  sum  ibo,  postidea  domum  40 

Me  rursum,  quantum  potero,  tantum  recipiam. 

rinn  id  agendum  est :  etenim  magister  nostrcB  curia  monuit  se  divisuiiim  esse  pe- 
cuniani  viritim.  Si  id  negligo,  ac  non  accipio,  quillbet  stalim  me  suspicabunfur, 
ut  puto,  habere  aurum  in  adibus :  nam  non  est  verosimile  hominem  inopem  adeo 
parvipendcre  pauxillum,  ut  non  petat  nummum.  Sane  cum  nunc  video  diligenter  ne 
quis  sciat,  omnes  videntur  scire,  et  omnes  me  salutant  humanius  quam  salutabant 
antea.  Accedunt,  consistunt,  jungunt  dexteras,  sciscitantur  a  me  quomodo  valeam, 
quid  agam,  quid  rei  faciam.  Jam  ibo  quo  profectus  sum,  deinde  revertar  ud  cedes 
rursum  quam  cclerrime  potero. 


'st  I  quid. — 30  Ascon.  ad  Cic.  Verr.  i.  8.  argenti  nummos  dixit. — 32  Ne  suspi- 
centur \ienn.—Z  A  Aculal.  et  Gfleller,  numUm  pro  genitivo;  B.  1.  etiain  nu' 
mum;  C.  qui  num.—\0  C.  Lgg.  Pll.  3.  \.  6.  Vienn.  Ven.  1.  Bon.  Med.  2. 
Aid.  Jiint.  Aiff.  3.  al.  velt.  post  idem;  Pll.  1.2.5.  HI.  1.  post  itidem ;  ai. 
post  item. — 41  Vienn.  recipio. 

NOTJE 

29  Nostra  magister  curice']  Populus  Romano  loquitur  Plaiitns.     Triginta 

Ronianus  dividebatur   in    tribiis,  et  sex  curiae  erant  Ronianornm.     Grae- 

qiiaeqne  tribus  in  curias,  cjuibus  erat  cis  rpiTTvapxai   vocabantur  magistri 

situs  magister,  qui  curaret,  dirigeret,  curia,  et    rpiTrvs,  tribus.     Magister 

tribueret.     Quanquam   Graecum  est  curiae.  Ciceroni,  '  curio.' 

argumentutn,  et  Grseca  scena,  more  30  In  rjjos]  Kar'  &vipa,  viritim. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  PRIMA. 

EUNOMIA,    MEGADORUS. 

Eu.  Veliim  te  arbitrari  me  ha3c  verba,  frater, 

EuN.  Volo  te  in  animum  inducere  hoc,  frater,  videlicet  me  proferre  hac  verba 


AULULARIiE    ACT.    II.    SC.    1.  251 

Meae  lidei,  tuaeque  rei  hoc  causa 
Facere,  ut  aequom  est  germanam  sororem. 
Quanquara  hand  falsa  sum,  nos  odiosas  haberi. 
Nam  multum  loquaces  merito  omnes  habemur,  5 

Nee  rautam  profecto  repertam  ullara  esse 
Hodie  dicunt  mulierem  ullo  in  saeculo. 
Verum  hoc,  frater,  unum  tamen  cogitato, 
Tibi  proxumam  me,  mihique  item  esse  te. 
Ut  asquom  est,  quod  in  rem  esse  utrique  arbitremur,        10 
Et  mihi  te,  et  tibi  me  consulei  e  et  monere : 
Neque  occuUum  id  haberi,  neque  per  metum  mussari, 
Quin  participem  pariter  ego  te,  et  tu  me  ut  facias. 
Eo  nunc  ego  secret©  te  hue  foras  seduxi, 
Ut  tuam  rem  ego  tecum  hie  loquerer  familiarem.  15 

Me.  Da  mihi,  optuma  foemina,  manum.     Eu.  ubieaest? 
quis  ea 

mecE  fidci  gratia  et  tiice  utiUtatis,  siciit  par  est  facere  sororem  germanntn :  tarnetsi 
non  me  fiigit  nos  esse  odio.  Nam  jure  putamur  omnes  verbosiores  esse,  et  sane  di- 
cunt hactenus  nullam  mulierem  esse  repertam  miitam  in  idlo  saculo.  Attamen, 
frater,  recordare  hoc  unum,  me  tibi  esse  proximam  genere,  et  te  sic  mihi  esse 
similiter.  Est  par,  et  te  mihi  consulere,  et  me  tibi,  et  monere  eorum  qua  existima- 
mus  vertere  in  commodum  alterutrius.  Neque  oportet  haberi  illud  occultum,  neque 
per  metum  taceri,  quo  mimis  te  faciam  illius  participem,  et  tu  me  facias  pariter. 
Ego  te  seduxi  foras  clam,  ut  ego  disserercm  tecum  hie  de  tua  re  familiari.  Me. 
Cedo  mihi  manum,  optima  feemina.     Eun.   Ubi  est  ilia?     Qucenam  est  quce  est 


1  Herman.  Doctr.  Metr.  p.  307.  et  Goeller,  medhac. — 2  Meai  fidei,  tuaique 
iidem.  hoc  deest  in  B.  1.  2,  HI.  1.  2.  PI.  5.  C.  a  m.  pr.  Lgg.  et  Lips.  Ed. 
Carpent.  et  al.  vett.  rei  quicquid  hoc  est ;  Aid.  Jiint.  hoc  vel  hoc.  Al.  hac,  vel 
hac.—'6  Causa  f.ut  ut  eequom'st  Hi.  1.2.  B.  1.  2.  Ven.  1.  Bon.  Aid.  Junt. 
Med.  2.  Arg.  3.  Goelier. — 5  Passer,  multiloquaces ;  C.  Pll.sex,  Hi.  1.  2.  B.  1. 
2.  Ven.  1.  Bon.  al.  vett.  multum  loquaces.— 7  C.  in  slo.  Post  hiinc  vs.  libri 
viulierem  addunt,  teste  Goelier. — 8  V.  hoc  tamen  unum  frater  cogitato  HI.  I. 
■ — 9  Goelier,  esse  item  te. — 10  Ita  cequum  edd.  qii£edam  vett.  contra  omnes 
codd. — 11  C.  omittit  pronomen  mc. — 12  Neque  id  occultum  M.  G.  Neque  o. 
id  h.  tibi  Herman,  et  Goeiier. — 14  Goelier,  foras  te  hue. — 15  Pli.  4.  6.  Hi.  1. 
a  ni.  sec.  Aid.  Junt.  al.  velt.  familiariter. — 16  Hem  da  mihi  Herman,  et  Gctl- 

NOTyE 

5  Multum  loquaces]  Alii  multiloqua-  loqiientium    quod     celatum    veiint.' 

ces,  uno  verbo,  quod  n-oAiJAaAous  Grae-  Ennius  :    '  Namque    decet    mussare 

ce.     Ammian.  lib.  xxii.  utitur  voce  bonos.'     Festus:   'Mussare  tractuni 

'  mnltilaudus,'  i.  e.  muitorum  laude  a  niutis,  qui   cum  dicere  conantur 

dignus.  aliquid,  'mu'  tantum  proferunt.' 

12  Mussari]  Nonius:  'Mussare est         16  Quis  ea  Est  7iam]  Pro,  quaenara 

boniinum  occulta  et  depressa  voce  ea  esti 


252  M.    A ecu    PLAUTI 

Est  nam  opturaa?     Me.  tu.     Eu.  tune  ais?     Me.  sine- 
gas, 
Nego.     Eu.  decet  te  equidem  vera  proloqui. 
Nam  optuma  nulla  potest  eligi :  alia  alia 
Pejor,  frater,  est.     Me.  idem  ego  arbitror,  nee  tibi  20 

Adversari  certura  est  de  istac  re  unquam,  soror. 
Eu.  Da  mihi  operam,  amabo.     Me.  tuaest;  utere 
Atque  impera,  si  quid  vis.     Eu.  id  quod  in  rem  tuam 
Optumum  esse  arbitror,  te  id  admonitum  advento. 
Me.  Soror,  more  tuo  facis.     Eu.  facta  volo.     Me.  quid 
est  id,  25 

Soror?     Eu.  quod  tibi  sempiternum  salutare 
Sit  procreandis  liberis,  ita  Di  faxint, 
Volo  te  uxorem  doraum  ducere.     Mi;,  hei  occidi ! 

optima?  Me.  Tu.  Eun.  Tune  dicis?  INIe.  Si  negas,  nego.  Eun.  Profeclo 
oportet  te  dicere  venim  ;  nam  nulla  potest  eligi  optima;  alia  est  alia  deterior,  fra- 
ter. Me.  Ego  arbitror  idem,  nee  volo  tecum  contendere  de  ista  re  unquam,  soror. 
Eun.  Da  mihi  operam,  i-ogo.  Me.  Mea  opera  est  tua.  Utere,  atque  jube,  si 
vis,  aliquid.  Eun.  Venio  te  admonitum  ejus  quod  existimo  esse  optimum  in  tuum 
commodum.  Me.  Agis  tuo  more,  soror.  Eun.  Volo  facta.  Me.  Quid  est  id, 
soror?  Eun.  Quod  sit  tibi  salutare  in  perpetuum  procreandis  liberis,  Dii  sic 
fuciantjVolo  te  ducere  uxorem  domum.     Me.  Hei  occidi!    Eun.  Quare?    Me. 


ler.    Eu.   Ubi  east  C 17   Quis  ea  est  HI.  1.  2.  B.  1.  2.    si  negas  nego  C.  HI.  1. 

2.  B.  1.  2.  Aid.  Jiiiit.  al.  vett.— 18  Decet  equidem  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Pll.  5.  6. 
Dedecet  equidetn  PI.  1.  Decet  quidem  PI.  3.  G.M.  Nocet  enim  PI.  4. — 19  Nam 
nulla  Goeller,  omissa  voce  optuma. — 20  Alia  alia  pejor  HI.  1 .  2.  B.l.  2.  Ven.  1. 
Bon.  Aid.  Jiint.  al.  vett.  est  frater  Lgg.  HI.  1.  Verba  «£c  <i6i  desunt  in  G. 
Both.  1.  2.  7iec  me  tibi  Goeller. — 21  Advorsaiier  B.  1.  Lips.  Goeller.  Adrorsari 
Lgg.  nunquam  G.  nuquam  Lgg.  soror,  quid  vis?  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  H.  G.  M. 
Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  Med.  2.  Aid.  Jiint.  al.  vett.— 22.  23  HI.  1.  tuast  m.  utere 
atque  imperassis  si  quid  vis;  B.  1.  tu  ast  utere  atque  imperassis ;  Lips,  impera 
sis;  G.  M.  utere,  eloquere  atque ;  Pll.  plerique,  tu  astute  re  atque  impera  sis ; 
M.  impefrassis. — 24  B.  1.  te  man i turn ;  HI.  1.  a  ni.  sec.  id  te  admonitum ; 
Goeller,  ted  id  admonitum  ;  Pll.  1.  2.  4.  C.  C.  G.  te  id  monitum ;  M.  H.  te 
monilum;  Both.  1.  2.  ted  admonitum. — 25  Goeller,  ttio  facis  more.  C.  facto  ; 
Douza  et  Goiller  factum. — 26  Voc.  salutare  deest  in  Lips, — 27  G.  H.  C. 
Pll.  sex,  HI.  1.  B.  1.  liberis  procreandis.     Mox,  Douza,  Me.  Ila  Di  faxint. 

NOTiE 

26  Salutare]  Antequam  dicat  qnod  1\Ie.  Ila   Di  faxint.     Eun.  ProcJ'ean- 

sequitur,   procreandis   liberis.     Euno-  dis  liberis  volo  te  uxorem  ducere  domnm. 

miae  Megadonis  dicit,  ita  Di  faxint:  27  Ita  Di  faxint]  Snbjiciendafaus- 

et  continua  oratione  dicit  Eunomia,  tae  precatioui  responsio. 

Volo  te  uxorem  domum  ducere.     Quasi  28    Uxorem    ducere]    Sine    addilo 

sit :  quod  tibi  sempiternum  salutare  sit.  idem   significat   ac  '  ducere  uxorem 


AULULARI/E    ACT.    II.   SC.  1.  258 

Eu.  Quid  ita?  Me.  quia  mihi  misero  cerebrum  excutiunt 
Tua  dicta,  soror :  lapides  loqueris.  Eu.  heia,  hoc  face,  30 
Quod  te  jubet  soror.      Me.  si  lubeat,    faciam.     Eu.  in 

rem 
Hoc  tuam  est.  Me.  ut  quidem  emoriar,  priusquam  ducam. 
Sed  his  legibus,  si  quani  dare  vis,  ducam :  quae 
Cras  veniat,  perendie  foras  feratur,  soror. 
His  legibus  quam  dare  vis,  cedo,  nuptias  adorna.  35 

Eu.  Quam  maxuma  possum  tibi,  frater,  dare  dote: 
Sed  est  grandior  natu  :  media  est  mulieris  astas. 
Eam  si  jubes,  frater,  tibi  me  poscere,  poscam. 
Me.  Num  non  vis  me  interrogare  te  ?     Eu.  immo  si  quid 

vis,  roga. 

Quia  tua  verba, soror,  mihi  excutiunt  cerebrum  misero;  loqueris  saxa.  EuN.  Eia, 
fac  id  quod  tibi  suadet  soror.  Me.  Si  lubeat,  faciam.  EuN.  Id  cedet  in  tuum 
commodum.  Me.  Cedet  in  meum  commodum,  si  peream,  anlequam  ducam.  Sed 
si  vis  dare  aliquam,  eam  ducam  his  legibus,  nempe  qute  veniat  cras,  perendie  fe- 
ratur foras,  soror:  da  mihi  quamlibet  ea  lege,  instriie  nuptias.  EuN.  Possum  tibi 
dare,  frater,  cum  quam  maxima  dote :  sed  est  grandior  natu.  JEtas  mulieris  est 
media,  eam  petam,  si  vis  me  peter  e  pro  te,  mi  frater.  Me.  Vistie  te  a  me  interro- 
gari  ?     EuN.  Immo  interroga,  si  vis,  aliquid.     Me.  Qui  ducit  uxorem  domum 


Eu.  Volo  te,  Sfc.—2S  Heia occidi  C.—29  HI.  1.  am.  pr.  quiamiscro. — 31  Lgg. 
Pll,  sex,  G.  M.  HI.  1.  2.  B.  I.  Si  jubeat  faciam ;  et  sic  Doiiza. — 33  His  legi- 
bus sed  si  Goeller.  Hie  vs.  deest  in  Lips.  G.  H.  Med.  Aid.  Junt.  Arg. — 
34  HI.  1.  B.  1.  perinde.—i6  Quam  maximum  B.  1.  2.  Pll.  I.  2.  3.  5.  6.  Yen.  1. 
Bon.  al.  vett.  Quom  ma.xima  al.  ap.  Pareum  :  tibi  dare,  frater,  dotem  HI.  1.  2. 
dare  tibi,  frater,  dotem  B.  1.  dotem  etiam  PI.  G.— 38  Lgg.  tibi  posceres. — 
39  A'«mna»rt  Goeller,  ut  conj.  Bothe;  Non  nam  M.  Num  nam  HI.  1.  2.  te 
dtest  in  HI.  1.  a  m.  pr.  si  quid  vis  rogitare,  roga  PI.  3.  si  quid  vis  rogare,  roga 

NOT>E 

domum.'     Porro    'ducere    uxorem'  34  Perendie]  Dies  qui  erit  crastino 

dicitur  a  ceerinionia  qua  sub  nocteni,  proxlnuis,  quasi  uno  peremto  die  in- 

prseviis  taedis  ardeniibus,  velata  mu-  termedio,  apres-demain ;  iude  peren- 

lier  domum  mariti  deducebatur.     A  dinare. 

deductione  ilia  ^  duci   uxor,'  a  velo  Foras  feratur']    Id    est,    efferatur, 

'nnbere'  dicitur,  et  a  t^dis  multaa  consecratum    exequiis     significandis 

aliae  metaphorae  ad  signandum  con-  verbum.     Nimirum   non  deprecatur 

jugium  ducuntur.  tonjugium  Megadorus,modo  interpo- 

29  Mild  cerebrum  excutiunt]  Virgil,  sita  una  die,  '  efferatur  uxor.'  *  Ef- 
*  gravior  ne  nuntius  aures  Vulneret.'  ferre'  autem  significat  per  eliipsim, 

30  Lapides  loqueris]  Durus  est  et  efferri  domo  in  tumulura.  Grnece 
asper  seriuo.  Contra  Aristophanes,  e/c(;)epeH',  e^erre;  dicuntur  et  e/c^op«(, 
p65a  fx  e/fjoTj/cas,  rosas  nrihi  lucutus  es.  exequice. 


254  M.    ACCII    PLAUTI 

Me.  Post  mediam  aetatem,  qui  mediara  ducit  iixorem  do- 
mum  ;  40 
Si  earn  senex  anura  praegnantera  fortuitu  fecerit, 
Quid  dubitas,  quin  sit  paratum  nomen  puero  Postumus? 
Nunc  ego  istum,  soror,  laborem  demam,  et  diminuara  tibi. 
Ego  virtute  Deura  et  raajorum  nostrorum,  dives  sum  satis. 
Istas  magnas  factiones,  animos,  dotes  dapsiles,  45 
Clamores,  imperia,  eburata  vehicula,  pallas,  purpuram. 
Nihil  moror,  quse  in  servitutem  suratibus  redigunt  viros. 
Eu.  Die  mihi,  quseso,  quis  ea  est,  quam  vis  ducere  uxo- 
rem?     Me.  eloquar. 

post  mediam  cetatem,  si  senex  fecerit  forte  fortuna  cam  anum  gravidam,  quid  dubi- 
tas, quin  nomen  pueri  sit  futwum  Postumus?  Ego  tibi  demam  nunc  ilium  labo- 
rem, et  diminuam  ;  ego  sum  satis  opulentus  virtute  Deorum  et  nostrorum  majorum. 
Hon  euro  illas  magnas  factiones,  animos,  dotes  amplas,  acclamationes,  imperia, 
eburnea  vehicula,  pallas  purpureas,  qua  redigunt  homines  in  servitutem  sumtibus. 
EuN.  Die   mihi,  obsecro,  qualis  est  ilia  quam  vis  ducere  uxoremJ    Me.  £di- 


Pl.  5,-40  C.  L?g.  H.  qui  media  ducit 41  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  et  edd.  veft. 

fortuito ;  et  sic  ap.  Festuni,  p.  148.  4.  Lgg.  pragnantem  fecerit  anum  fortui- 
tu ;  Goeller,  prcegnatem. — 42  Festus  ibi(U  his  nomen  ptieris.  B.  1.  Lgg.  et 
PI.  5.  Posthu)nus.—4i  H.  1.  2.  B.  1.  PI.  3.  a  ni.  pr.  PI.  1,  et  PI.  4.  a  ni.  sec. 
Mon.  Ven.  1.  Bon.  degam;  B.  2.  Cam.  al.  ap.  Lamb,  demam. — 44  Go-ller,  et 
majorum  nostrum. — 45  Idem,  dapsilis ;  PI.  unns,  dapsilas,  quod  recepii  Bolhe; 
et  sic  edd.  qnaedam  Nonii  p.  657.  34.  ubi  tamen  aliaB  dapsiles.  Voc.  animos 
non  leaitur  ap.  Non.  ibid. — 46  C  a  m.  pr.  vehicula ;  rh  vehicula  dcest  iu  Pll. 
1.  2.  3.  4.  6.  palas  HI.  1.  a  m.  pr.^47  C.  rediguntur. — 4S  Die  mihi,  si  audes, 
quis  ea  est,  Sfc.  Priscian.  xiii.  p.  9G0.  Putsch,  et  ed.  Krelil.  p.  567.  uou  vero, 

KOT/E 

40  Mediam  atatem']    Cicero :   '  Ea  ptileius.     Virgilius,     '  tua    postuma 

jam  constans  requirit  aetas,  quae  dici-  proles,'  id  est,  nata  post  aliam  pro- 

tur  media.'     Eleganter  mediam  asta-  lem. 

tem   descripsit   Seneca   in   CEdipo  :  44   Virtute  Dcum']  Formula  modes- 
hoc  enim  rogante,  '  Quae  spatia  mo-  tiae  religiosae  deprecantis  a  se  suis-  ' 
riens  Laius   vitae  fuit  ?     Primone  in  que  meritis  laudem  rei  prospere  ges- 
aevo   viridis    an  fracto   occiditr'  re-  tae,  nata  ex  conscieiitia  infirmitatis 
ponit   Jocasta,    '  Inter  senem  juve-  bumanae. 
nemque,  sed  propior  seni.'  45    Factiones]    Sallustius  :    '  Inter 

42  Postu7nus']  Non  Posthumus  cum  bonos  amicitia,  inter  nialos  factio.' 
insita  aspiratione,  significat  '  postre-  Dapsiles]  Aa^piXys,  largus.  Ante- 
mum:'  at  a  vetusto,  '  citer,'  'citi-  quam  Latina  lingua  eam  copiam  pa- 
mns  ;'  ab  'inferus,'  'infinius;'  sic  a  ravisset  vocnm,  qua  imperanle  Au- 
'  posterns'  fit  'postimus,'  sen  '  pos-  gusto  floruit,  commodato  plura  ac- 
tumus.'     'Postumam  spem'  dixit  A-  cepit  a  Graeca. 


AULULARIiOL    ACT.    II.    SC.   2.  255 

Novistin'  hunc  senera  Euclionem  ex  proximo  paupercu- 

lum? 
Eu.  Novi,  hominem  haud  malum  mecastor.      Me.  ejus 

cupio  filiam  50 

Virginem  mihi  desponderi :  verba  ne  facias,  soror. 
Scio  quid  dictura  es :  banc  esse  pauperem :  haec  pauper 

placet. 
Eu.  Di  bene  vertant.     Me.  idem  ego  spero.     Eu.  quid  ! 

me  nunc  quid  vis?     Me.  vale. 
Eu.  Et   tu,   frater.      Me.  ego   conveniam  Euclionem,   si 

domi  54 

Est :  sed  eccum:  nescio  unde  sese  homo  recipit  domum. 

cam:  novistine  hunc  pauperem  senem  Euclionem  vicinum  ?  Eun.  Noti,  hominem 
minime  malum,  per  cedem  Castoris.  Me.  Cupio  mihi  desponderi  ejus  filiam  vir- 
ginem, Ne  quid  dicas,  soror:  novi  quid  sis  dictura,  esse  hanc  pauperem.  Hcec 
pauper  placet.  Evn.  Dii  bene  vertant.  Me.  Ego  spero  idem.  ILvn.  Quid?  quid 
me  vis  nunc?  Me.  Vale.  Eun.  Vale  et  tu,  frater.  Me.  Ego  conveniam  EucH-^ 
onem,  si  est  domi,    Sed  ecce  nescio  unde  homo  sese  recipit  domum. 


Die  mihi,  sodes,  ut  citafur  a  Gronovio. — 49  Nostin  hunc  PI.  6.  Goeller.  Nosti 
hunc  Pll.  1.2.  e  proxumo  B.  I. — 50  HI.  I.  me  ccastor  ejus.  B.  I.  Me.  Cupio 
ejus. — 51  Lgg.  despo7isari.—52  Scio  quod  Lgg.  et  edd.  quaedam  vett.  pro- 
bante  Sciopp.  Snsp.  Lect.  p.  198. — 53  Lgg.  variant.  Parei  1.  2.  Boihe  1.  2. 
Goeller,  numquidme  vis?     HI.  1.  Eu.  Quid  me  nunc  vis?  HI.  2.  quod  vis? 

NOTyE 

53  Di  bene  vertant]  Cotnprecatio  pia  et  fausta  a  veteribus  iisiirpari  solita. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  SECUNDA. 

EUCLIO,    MEGADORUS. 

Eu.  PRiESAGiBAT  mihi  animus,  frustra  me  ire,  quom  exi- 
bara  domo. 

EucL.  Animus  mihi  dictitabat  quando  prodibam  ex  adibus,  me  ire  incassum. 

^OTJE 

1  P)-<Esagibat    animus']    Cic.  "Sa-     dicitur  '  praesagiie,'   id    est,    futura 
gire,'  sentire  acute  est.    Exquo'sa-     ante  sentire.     Inest  igitiir  in  animo 
gae'  anus,  quia  miilta  scire  voliint,      praesagitio  extrinsecus  injecta,  atque 
el 'sagaces'  dicti  canes.     Is  igitnr,     inclusa  divinitus.' 
quia  ante  sagit  quam  oblata  res  est, 


25(>  M.    ACC'II    PLAUTI 

Itaque  abibara  invitus  :  nam  neque  quisquam  curialiuni 
Venit,  neque  magister,  quern  dividere  argentum  opoituit. 
Nunc  donium  properare  piopero  :  nam  egomet  sum  hie; 

animus  domi  est. 
Me.  Salvus  atque  fortunatus,  Euclio,  semper  sies.  5 

Eu.  Di  te  ament,  Megadore.     Me.  quid  tu?  recten'  atque 

ut  vis  vales  ? 
Eu.  Non  temerarium  est,  ubi  dives  blande  appellat  pau- 

perem. 
Jam  illic  homo  aurum  me  scit  habere,  eo  me  salutat  blan- 

dius. 
Me.  Ain'  tu  te  valere?     Eu.  pol  ego  baud  a  pecunia  per- 

bene. 
Me.  Pol  si  est  animus  aequus  tibi,  satis  habes,  qui  bene 

vitam  colas.  10 

Eu.  Anus  hercle  huic  indicium  fecit  de  auro :  perspicue 

palam  est : 
Cui  ego  jam  linguam  praecidam,   atque  oculos  efTodiam 

domi. 
Me.  Quid  tu  solus  tecum  loquere?     Eu.  meam  pauperiera 

conqueror. 

Itaque  discedebam  invilus:  nam  neque  venit  quisquam  curialium,  neque  magister 
quern  oporlebat  parliri  argentum.  Nunc  acnelero  i-epetcre  domum :  nam  ego  sum 
hie,  animus  domi  est.  INIe.  Sis  semper  salvus  atque  feli.v,  Euclio.  EucL.  Dii  te 
ament,  Megadore.  Me.  Quid  tu?  Valesne  rede,  atque  ut  optas?  EucL.  Non 
est  inconsulto  quando  opulentus  compellat  blande  pauperem.  Ilk  homo  scit  jam  me 
habere  pecuniam:  idcirco  me  salulat  blandius.  Me.  Dicisne  te  valere?  Euci.. 
Per  Pollucem  ego  minime  perbene  valeo  a  pecunia.  Me.  Per  Pollucem,  si  tibi  est 
a7iimus  crquus,  hahes  satis  quo  degas  bene  vitam.  EucL.  Profecto  anus  huic  in- 
dicavit  aurum :  patet  plane.  Ego  huic  exscindam  modo  linguam,  atque  effodiam 
oculos  domi.     Me.  Quid  tu  loqueris  solus  tecum  ?   EucL.  E.Tpostulo  de  mea  pan- 


1  C.  a  m.  pr.  quom  exigebam, — 2  Ita  abibam  HI.  1.  a  m.  pr. — 9  Ego  pol  B. 
1. — 10  Pol  si  animus  Lgg.— 11  HI.  1.2.  B.  1.2.  hoc  indiiium. — 13  Meam  p. 

NOT^ 

5  Salvus  sies"]  Saltitantis  formula.  10    Pol  si  est  cequus']    Lucretius  : 

6  Di  te  ament]  Formula  resalutan-  '  Divitiae  grandes  hominisunt,  vivere 
tis  et  remetlentis  iirbauitate  urbani-  parce  TEqno  animc' 

tatem.  Satis  habes]  Hoc  Megadori  verbo 

9  A  pecunia]  Quod  ad  pecuniam  et  arbitratur  Euclio  Megadorum  rescire 

crumenam  spectat.  aliquid  de  olla. 


AULULARl.E    ACT.    II.    SC.    2.  257 

Virginem  habeo  grandem,  dote  cassam,  atque  illocabilem, 
Ncque  earn  queo  locare  cuiquani.     Me.  tace  :  bonum  habe 

animum,  Euclio  :  15 

Dabitur  :  adjuvabere  a  me :  die  si  quid  opus  est,  impera. 
Eu.  Nunc  petit,  quom  pollicetur :  inhiat  aurum  ut  devoret. 
Altera  manu  fert  lapidem,  panem  ostentat  altera. 
Nemini  credo,  qui  large  blandu'st  dives  pauperi. 
Ubi  iiianum  injicit  benigne,  ibi  onerat  aliquara  zamiam.  20 
Ego  istos  novi  polypos,  qui  sibi  quicquid  tetigerint,  tcnent. 
Me.  Da  mibi  operam  parumper  :  paucis,  Euclio,  est  quod 

te  volo 
De  communi  re  appellare,  mea  et  tua.      Eu.  hei  misero 

mihi ! 
Aurura  mihi  intus  harpagatum  est :  nunc  hie  cam  rem  volt, 

scio, 

pertate.  Habeo  virginem  adultam,  sine  dote,  quce  non  potest  coUocari  matrimonio, 
neque  possum  collocare  cuiquam.  Me.  Tace:  esto  bono  animo,  Euclio :  dabitur  : 
adjuvabere  a  me:  loquere:  si  quid  opus  est,  impera,  EucL.  Rogat  nunc  qiiavdo 
promittit :  inhiat  ut  absorbeat  pecuniam.  Altera  vianufert  lapidem,  altera  ostendit 
panem:  conjido  nemini  diviti  qui  est  blandior  pauperi.  Quando  injicit  leviter  ma- 
num,  tunc  imponit  aliquam  nwlestiam.  Ego  novi  istos  polypos,  qui  tenent  quicquid 
occuparunt.  Me.  Audi  me  tantispcr.  Est  quod  te  volo  alloqui  paucis  de  re  com- 
muni mea  et  tua,  Euclio.     EucL.  Hei  mild  iii/elici  !  Aurum  7nilii  raplum  est  in 


qucror  Lgg. — 14  Filiam  habeo,  Sfc.  Varro  de  L.  L.  iv.  p.  5. — 15  HI.  1.  bonum 
animum  habe. — 16  C.  adjubabere.  Lgg.  et  Gceller,  quid  opust. — 19  HI.  1.  2. 
B.  1.  2.  blandius  est. — 20  C.  PI.  4.  inicit.  Lgg.  ibi  o.  a.  ^riixia.  HI.  1.  a  in.  pr. 
zama;  C.  Pll.  sex,  HI.  2.  et  HI.  a  ni.  sec.  zamiam;  HI.  2.  in  marg.  ^rifiiav 
B.  I.  zaniam;  B.  2.  ci(;amid. — 21  €.  qui  vibi ;  Pll.  1.  3.  4.  H.  M.  B.  2.  quiii 
ibi;  Pll.  2.  G.  et  ed.  Camer.  quin  ubi ;  PI.  5.  qui  quicquid,  omisso  sibi ;  HI.  1.  2. 
B.  1.  qui  ubi ;  G.  nunc  ibi ;  Uouza,  qui  ubi  quid  tetigerint,  tenent ;  H.  et  Lgg. 
tetigerunt ;  et  sic  HI.  1.  a  in.  sec. — 22  Nouiiis  p.  782.  37.  legit:  Da  mihi 
operam  parum,  si  opera  est,   Euclio,  id  quod  te  volo, — 24  Voc.  ijitus  deest  ia 

NOTiE 

14  Dote  cassatn"]  Graece,  &irpoiKou,  infert.     Zafxia,  pro  ^-ouiu,  Dorica  dia- 

indotatam.  lecto,    tnulcia,  damnum.      Hypallage 

Illocabileni]    'AveK^Scrtixov,  quae  om-  est,  onerat  zamiam,   pro  '  onerat  za- 

nino  nuptiti  tradi  non  potest  propter  mia    paiiperem.'      Sic    in     Horatio, 

iuopiani.  '  classes  aqnilonibiis  aicet,'  pro,  ar- 

18  Altera  manu]  Translatum  ab  iis  cet  a  classibiis  aquilones. 

qui   canes,  porrecto  pane,  illiciunt,  21  Polypos]  Polypus  a  pedum  nu- 

quibus  accedentibiis,  saxnm  illidant.  mere  dictns,  quod  quid  invaditiis  suis 

20    Manum    injicit]    Manum    cum  pedibus   nunqnam    diniitlit :    avaros 

manu  copulat.  ct  rapaces  poeta  inniiit. 

Onerat  zamiam]    Id  est,   damnum  24  Harpagatum]    Natuui    vocabu- 

Delph.  et  Var.  Clas.                      Plaut.  R 


258  M.    ACCn    PLAUTI 

Mecum  adire  ad  pactionem  :  verum  intervisam  domura. 

Me.  Quo  abis  ?  Eu.  jam  ad  te  revortar :  namque  est  quod 
visam  domum.  20 

Me.  Credo  edepol,  ubi  raentionem  ego  fecero  de  tilia, 

Mihi  ut  despondeat,  sese  a  me  derideri  rebitur. 

Neque  illo  quisquam  est  alter  hodie  ex  paupertate  parcior. 

Eu.  Di  me  servant,  salva  res  est :  salvom  est,  si  quid  non 
perit.  30 

Nimis  male  timui :  priusquam  intro  redii,  exanimatus  fui. 

Iledeo  ad  te,  Megadore,  si  quid  me  vis.  Me.  habeo  gra- 
tiam. 

Quaeso  quod  te  percontabor,  ne  id  te  pigeat  proloqui. 

Eu.  Dum  quidcm  ne  quid  perconteris,  quod  mihi  non  lu- 
beat  proloqui. 

Me.  Die  mihi,  quali  me  arbitrare  genere  prognatum  ?  Eu. 
bono.  35 

Me.  Quid  fide?  Eu.  bona.  Me.  quidfactis?  Eu.  ne- 
que malis,  neque  improbis. 

aditnis:  ulcirco  hie  vult  inire  mecum  pactum  de  ea.  Sed  interea  pergam  domum. 
Me.  Quo7iam  prqficisceris?  Evch.  Jum  redibo  ad  te ;  nam  est  quod  videam  domi. 
iN!  E,  Per  tedem  PoUucis  credo  t/uod  qutindo  ego/eci  mentionem  dejilia,  ut  mild  col- 
locet,  arbitrabitur  a  me  derideri  sese,  neque  est  ullus  alius  hodie  parcior  illo,  propter 
inopiam.  TLlcl.  Dii  m.e  servant :  est  res  salva:  est  salvum,  si  quid  non  pent,  {'e- 
ritus  sum  nimis  male  :  priusquam  reversus  sum  domum,  fui  metu  exanimatus.  Re- 
deo  ad  te,  3Iegadore,  si  vis  me  quid.  Me.  Ago  tibi  gratias.  Obsecro,  ne  te  pigeat 
dicere  quod  a  te  postulavero.  EucL.  Dum  quidem  non  a  me  postules  quod  mihi  non 
libeat  edicere.  Me.  Die  mihi  quali  genere  pulas  me  procreatum.  Elcl.  botio. 
Me.  Quid  de  fide]    EucL.  Bona.     Me.  Quid  de  factis?    EucL.  Neque  inalis, 


B.  1.  nunc  deest  in  Lgg. — 25  Vet.  cod.  INIeurs.  et  edd.  vett.  domi;  HI.  1.  2. 
15.  1.  2.  C.  Pil.  domum. — 26  Quo  nunc  abis  edd.  vett.  nunc  non  est  in  codd. 
Quonam  abis  Acidal.  et  Goeller.  nam  esfque  visam  domum  B.  2.  nam  quod  visam 
domum  est  B.  1. — 27  Credo  hercle  Hi.  1.  B.  1.  2,  ubi  ego  fecero  de  filia  mentionem 
B.  2.  fecerbn  Liig. — 29  C.  partior. — 30  Idem  codex,  salva  re  est — 31  Idem 
codex,  redi. — 33  Lgg.  quod  te  percontabor  proloqui.  PI.  6.  Iitinc  vs.  plane 
ouiisit. — 35  B.  1.  arbitrere.—Z6  HI.  1.  a  m.  pr.  neque  malum  neque  imprubum. — 


NOTiE 


lum  abHaipagone,  et  hoc  ab  opirafco,  niissio   nuptiarnm    futurarum.    Qui 

rapio.  poscit,  'mentionem  facere;'  qui  re- 

Eam  rem"]    Helleuismus,   pro   '  ob  spondet,    '  repromittere  '      dicitur.' 

earn  rem.'  Non  abludunt  verba  GrcPca  ixvrjarhs 

27  Mentioneni]  '  Mentio '  et '  repro-  et  p.vria-Tfia,  maritus,  marita. 

missio'    stipulationis    uxoriae     verba  29  £.r/;aM/jer^a^e]  Ex  omnibus  pau- 

sunt.  Unde  Florentinus  Jurisconsnl-  peribus,  ex  pauperum  ordine. 
tus,  *  Sponsaliasunt  mentio  et  repro. 


AULULARI/E    ACT.    11.    SC.    2.  259 

Me.  yEtatem  meam  scis  ?     Eu.  scio  esse  grandcm,  itidem 

ut  pecuniam. 
Me.  Ccrte  edepol  equidem  te  civem  sine  mala  omni  ma- 

litia 
Semper  sum  arbitratus,  et  nunc  arbitror.     Eu.  aurum  huic 

olet. 
Quid  nunc  me  vis?      Me.  quoniam  tu  me,  et  ego  te  qualis 

sis,  scio :  40 

Quae  res  recte  vortat,  mihique,  tibique,  tuaeque  filiae, 
Filiam  tuam  mihi  uxorem  posco :  promitte  hoc  fore. 
Eu.  Heia  Megadore,    baud   decorum    facinus  tuis  factis 

facis, 
Ut  inopem  atque  innoxium  abs  te,  atque  abs  tuis  me  irri- 

deas. 
Nam  de  te  neque  re,  neque  verbis  merui,  ut  faceres  quod 

facis.  45 

Me.  Neque  edepol  ego  te  derisura  venio,  neque  derideo: 
Neque  dignum  arbitror.     Eu.  cur  igitur  poscis  meam  gna- 

tam  tibi  ? 
Me.  Ut  propter  me  tibi  sit  melius,  mihique  propter  te  et 

tuos. 
Eu.  Venit  hoc  mihi,  Megadore,  in  mentem,  te  esse  homi- 

nem  divitem, 
Factiosum ;  me  item  hominem  pauperum  pauperrimum.  50 

neque  iinprobis.  Me.  Nosti  meam  cetatem  ?  Eucl.  Novi  esse  provectam,  quern'- 
admodum  pecuniam.  Me.  Per  adem  Pollucis  ego  ratus  sum  semper,  et  reor  nunc, 
te  esse  civem  sine  ullu  mitlitin.  Eucl.  Hie  adoratur  aurum.  Quid  me  vis  nunc? 
Me.  Quandoquidem  ego  intelligo  qualis  tu  sis,  et  tu  intelligis  qualis  ego  sum,  peto 
tuam  filiam  uxorem  :  qua  res  vertal  bene,  et  mihi,  et  tibi,  et  tucefilia.  Pollicere 
id  fore.  Eucx,.  Hei,  Megadore,  non  facis  rem  convenientem  tuisfactis,  ut  ludifices 
me  egenum  atque  innncentem  erga  te  atque  erga  tuos:  warn  non  meritus  sum  de  ie, 
neque  factis,  neque  dictis,  ut  ageres  quod  agi:<.  Me.  Neque  per  adem  Pollucis  ego 
venio  derisum  te,  neque  derideo,  neque  duco  esse  cequum.  Eucl.  Quare  ergo  tibi 
poscis  meam  filiam  ?  Me.  Ut  tibi  sit  melius  propter  me,  et  mihi  propter  te  et  tuo». 
Eucl.  Id  mild  venit  in  unimum,  Olegadore,  te  esse  hominem  locupletem,  prcepoten- 
tem,  me  vera  esse  hominem  inopem  prceter  ceteros  mortaks.     Nunc  si  tibi  collocs' 


37  HI.  1.  grandiorem,  hg^.itemuf. — 38  Lgg.  uon  habent  rh  equidem.  B.  1. 
omni  mala. — 39  h^<^.  hie  olet. — 41  li.  I.  vortant. — 42  Lgg.  uxorem  pnsco  mihi. 
—43  Eia  L-.'g.  Hei  Pll.  sex,  HI.  1.  2.  B.  1.  Si  B.  2.— 45  Lgg.  HI.  1.  2. 
B.  1.  2.  uti  faceres. —  48  B.  1.  2.  prop  te  et  tuos. — 49  Venit  hoc  M.  in  mentem 
H.  1.  V.  h.  mihi  in  mentem  Meg.  PI!,  sex  et  B.  2.  Venit  hoc  mihi  in  Megadoro 
mentem  Lgg. — 50  H.  3L  G.  B.  l.HI.  1.  me  item  esse  hominem ;  B.2.  me  in  te  esse 


260  M.    ACCII    PLAUTI 

Nunc  si  filiam  locassim  meam  tibi,  in  mentem  venit, 

Te  bovem  esse,  et  me  esse  asellum  :  ubi  tecum  conjunctus 

siem, 
Ubi  onus  nequeam  ferre  pariter,  jaceam  ego  asinus  in  luto: 
Tu  me  bos  magis  baud  respicias,  gnatus  quasi  nunquam 

siem. 
Et  te  utar  iniquiore,  et  meus  me  ordo  irrideat.  55 

Neutrubi  habeam  stabile  stabulum,  si  quid  divortii  fuat. 
Asini  me  mordicibus  scindant,  boves  incursent  cornibus. 
Hoc  magnum  est  peiiculum,  me  ab  asinis  ad  boves  tran- 

scendcre. 
Me.  Quam  ad  probos  propinquitate  proxime  teadjunxeris, 
Tam  optumum  est:  tu  conditionem  banc  accipe:  ausculta 

mihi,  60 

Atque  earn  desponde  mihi.     Eu.  at  nihil  est  dotis  quod 

dem.     Me.  ne  duas. 
Dummodo  morata  recta  veniat,  dotata  est  satis. 

vero  meam  filiam,  in  ineiitem  induxi  te  esse  hovem,  et  me  esse  asellum ;  quando  co- 
pulatus  s^^m  tecum,  quando  non  potvro  ferre  una  onus,  ego  asinus  lapsabo  in  luto: 
tu  bos  me  despicies  non  magis  quam  si  nunquam  natus  sim:  et  te  utar  iracundiore, 
et  homines  mecB  sortis  subsannabunt  me.  Nullibi  liabebo  stabulum  stabile,  si  acci- 
dat  aliquod  dissidium:  asini  me  concidant  morsilms,  botes  incursent  cornibus.  Hoc 
est  magnum  discrimen,  mc  dcvenire  ab  asinis  ad  boves.  Me.  Quam  te  jjropius  ad- 
junxeris  ad  boves,  tunto  melius  est :  tu  accipe  hanc  conditionem,  atque  ausculta 
mihi,  atque  earn  mihi  desponde.  Elcl.  Sed  est  nulla  dos  quam  dem.  Me.  Ne 
des.    Dummodo  veniat  bonis  moribus  ornata.  est  satis  dotata.     EucL.  Idcirco 


paup.  pauperrimum.  Alii  rh  esse  oinittimt. —  51  B.  1.  meam  locassim  tibi. — 
52  Lgg.  et  me  assellum,  oinisso  esse. — 54  B.  I,  Pli.  3.  5.  G.  quam  si  nunquam 
siem  ;  Lgg.  quam  nunquam  siem;  Pll.  2.  4,  C.  quasi  n.  siem ;  PI.  1.  respicias 
magis  quam  si  nunquam  siem. — 55  HI.  1.  nequiore,  et  in  niaig.  iniquiore.  Idem 
codex  a  m.  sec.  der ideal. — 56  Neutriobi  B.  1.  2.  Neu  ut  ruri  Lgg.  divorti  B.  1. 
C.  Pll.  2.  4.  Pll.  1.  C.  a  111.  pr.  divortii  fiat  PI.  5.-57  A.  m.  mordicus  Lgg.  C. 
Pll.  2.  3.  5.  6.  B.  1.  Ven.  1.  Bon.  et  ai.  ante  Aldnni ;  tnorsibus  Pll.  1.  4.  HI.  1. 
a  m.  .sec.  inordicibus,  et  mordicus,  et  itiorsicus,  HI.  1.  in  niai  g.  mordicibus  etiam 
Nonius  p.  503.  14.  A.  m.  mordicitus  Grnl.  et  Gceller. — 58  Pionomen  me  deest 
in  quibusdam  edd.  vetl.  quod  tamen  servant  omnes  rodd.  periclum  me  cod. 
Menrs. — 59  B.  1.  maxume  te. — GO  Voss.  1,  ausculta  mihi  iiroderis  atque. — 
61  B.  1.  dotis  fidem;  B.  2.  HI.  1.  2.  Pll.  sex  dotis  quidem.     Lgg.  ne  duas  ne. — 

NOT^ 

50  Si  quid  divorlii']  '  Divoitium' est      est,  denies,  in  Plautina  officina  cusa 
conjugiim  a  se  invicem,  sen  volun-      vox. 

taria,  sen   lege  et  judicio,  irrogata  58  Ab  asinis  ad  botes']  A  panpertini 

discessio.  ordine  ad  divitutn  affinitatem   pro- 

57  Mordicibus']    A    'mordices,'    id      ninipere. 


AULULARI7E    ACT.    FI.    SC.    2.  261 

Eu.  Eo  dico,  ne  me  thesamos  reperisse  censeas. 

Me.  Novi,  ne  doceas :  desponde.     Eu.  fiat:  sed  pro  Jup- 

piter ! 
Non  ego  disperii  ?     Me.  quid  tibi  est?     Eu.  quid  crepuit 

quasi  ferrum  modo  ?  65 

Me.  Hie  apud  me  hortum  confodere  jussi :  sed  ubi  hie  est 

homo? 
Abiit,  neque  me  certiorem  fecit :  fastidit  mei. 
Quia  videt  me  suam  amicitiam  velle,  more  hominum  facit. 
Nam  si  opulentus  it  petitum  pauperioris  gratiam. 
Pauper  metuit  congredi :  per  raetum  male  rem  gerit.        70 
Idem  quando  illaec  occasio  periit,  post  sero  cupit. 
Ev.  Si  hercle  ego  te  non  elinguandam  dedero  usque  ab  ra 

dicibus, 
Impero,  auctorque  sum,  ut  tu  me  cuivis  castrandum  loces. 
Me.  Video  hercle  ego  te  me  arbitrari,  Euclio,  hominem 

idoneum, 
Quern  senecta  eetate  ludos  facias,  haud  merito  meo.        75 
Eu.  Neque  edepol,  Megadore,  facio :    neque  si  cupiam, 

copia  est. 

dico  id  ne  putes  me  invenisse  thesnuros.  Me.  Scin,  ne  doceas,  deaponde.  EucL. 
Sed  proh  Jupiter,  non  ego  peril?  Me.  Quid  est  tibi?  EucL.  Quid  crepuit  modo 
quasi  ferrum?  Me.  Hie  mandavifodere  hortum  apud  me.  Sed  ubi  est  hie  homo? 
Abiit,  neque  me  fecit  certiorem,  Spernit  me  ;  quia  animadvertit  me  amhire  ejus 
amicitiam,  ftcit  more  hominum.  Nam  si  dives  it  rogatum  gratiam  inupis,  pauper 
formidat  coUoqui.  Non  bene  consulit  suce  fortumc  per  timorem:  ipse,  quando  ilia 
occasio  corruit,  postea  sero  optat.  EucL.  Per  Herculem  si  ego  non  dedero  te 
elinguandam  vs(iue  ab  radieibus,  demando  auctorque  sum,  ut  tu  me  loces  castran- 
dum cuiris.  Me.  Per  Herculem  ego  te  animadverlo  opinari,  Euclio,  me  hominem 
idoneum  quern  ludifeceris  provecta  wtate  iinmeritum.  Eucl.  Per  adem  Pollucis 
neque  facio,  Megadore,  neque  si  cupiam,  possum  facere.    Me.   Quidnutie?    Etiam 


63  Eo  dico, cam  lacuna  HI.  1.  thensauros  C. etPII.  sex;  al.  thesaurum. — 05  Nun 
ego  B.  1.  Num  ego  C.  PI.  3.  HI.  1.  a  ni.  sec.  HI.  2.  Ljig.  disparii  15.  2.  quod 
crepuit  C. — 60  Both.  1.  2.  confodiri  jussi.  Lgg.  C.  Iiinc  est  homo  ;  Giiit.  t'oiij. 
hinc  est  homo,  quod  recepit  Parens. — 07  Nonins  p.  703.  40.  non  awiioscit  pro- 
nomen  9«e. — 09  N.  si  opulentoYi.  \.'2. — 70  P.  m.  congrediri  Aciiial.  Gceller. 
ppmelum  Hi.  1.  malam  rem  Lgg.  remmale  B.  1.  malem  B.  2. — 71  B.  1.  perit. 
— 72  \i.\.  elingandam  ;  li,2.  clinguanda. — 73  B.  I.  ut  me  qnoi  vis  ;  HI.  1.  2. 
li,  2.  ut  me  cuivis.     Lgg.  non  agnoscunt  particulam  ut.—7i   Video  te  hercle 

NOT/E 

65  Quid  crepuit]  Hoc  dicto  irniui.      gadoro,  timens  suo  Uiesanro. 
pit  in  aidei  suas  Euclio,  relicio  Me-  y'^t't 


262  M.    ACCII    PLAUTI 

Me.  Quidnunc?  etiara  mihi  despondes  filiam?     Eu.  ilHs 

legibus. 
Cum  ilia  dote,  quara  tibi  dixi.     Mr.  sponden'  ergo?     Eu. 

spondeo. 
Me.  Istuc  Di  bene  vortant.     Eu.  ita  Di  faxint :  illud  facito 

ut  meraineris 
Convenisse,  ut  ne  quid  dotis  mea  ad  te  afFerret  filia.        80 
Me.  Meraini.     Eu.  at  scio,  quo  vos  soleatis  pacto  per- 

plexarier. 
Pactum  non  pactum  est,  non  pactum  pactum  est,  quod 

vobis  lubet. 
Me.  Nulla  controversia  raihi  tecum  erit :  sed  nuptias 
Hodie   quin  faciamus  niim  qu£ie  causa  est?      Eu.  immo 

edepol  optuma. 
Me.  Ibo  igitur,  parabo  :    nunquid  me  vis?      Eu.  istuc. 

Me.  fiet:  vale.  85 

Heus,  Strobile,  sequere  propere  me  ad  macellum  strenue. 
Eu.  Illic  hinc  abiit.     Di  immortales,  obsecro,  aurum  quid 

valet ! 

mihi  despo7ides  filiam  ?  Euct..  Illis  legibus,  cum  ilia  dote  quam  tibi  dLvL  Me. 
Spoiidesne igitur?  Eucu  Spoiideu.  Me.  Diiverta7it  bene  illud.  Evch.  Diifaciant 
ita.  Fac  ut  recorderis  te  dc  illo  convenisse  tnecum,  ut  mea  filia  non  ujferret  tibi 
ullam  dotem.  IVIe.  Recordor.  Elcl.  Sed  nuci  quomodo  vos  consueveritis  per- 
plexaii.  Pactum  non  est  pactum,  pactum  non  pactum  est,  quando  vobis  lubet.  Me. 
lyUii  erit  7iulla  lis  tecum:  sed  nam  aliqua  causa  est,  quominus  celebremus  hodie 
nuptias?  EucL.  Immo  per  crdem  Pollucis,  optima.  Me.  Ibo  ergo,  parabo :  num 
vis  me  aliquid?  Eucl.  Istud.  Me.  Fiat.  Vale.  Heus,  Strobile,  sequere  me  ce- 
leriter  strenue  ad  macellum.     Eucl.  Ille  abiit  hinc.     Dii  immortales,  rogo,  quid 


arbitrari  HI.  1.  ego  te  arbitrari  B.  1.  te  deest  in  C.  Video  ego  te  hercle  Pll.  1. 
3.  5.  Video  hercle  ego  te  arbitrari  PI.  6.-77  B.  1.  HI.  1.  etiam  despondes  mihi. 
— 79  Meg.  Di  bene  vortant.  Eu.  Ita  Di  faxint ;  illud  facito,  Sfc.  Acidal.  et 
Greller.  ex  edd.  Florent.  et  Colon.  Deinde  Acidal.  tu  illud  facito;  sed  iu  in 
niillo  nee  Ms,  legitur,  neqne  edito.  Ita  Di  faxint.  Eu.  Illud,  Sfc.  Pll.  Lgg. 
scito  pro  facito  C.  a  in.  pr.— 80  Leg.  mea  adferat  filia ;  HI.  1.  mea  ad  teafferat. 
—81  Lgg.  quomodo  soleatis.— 82  Vet.  cod.  Mems.  pedum.— 8  i  Hodie  ut  facia- 
mus Lgg.  numqua  causa  HI.  1.  a  ni.  sec.  Acidal.  e  cod.  Flor.  et  Col.  quod  re- 
cepit  Goeller.  Immo  pot  Osann.  Anal.  p.  215.  et  Goelier.  optxme  PI.  5.  B.  1. 
—85  Eu.  Istuc  fiet.  Vale  HI.  1.2.  B.  1.  2.  C.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  al.  ante 

NOT^ 

81  Perpkxarier'l  Id  est,  perplexe,      nectere  orationem. 
et   ad    incautioies    ciiciimveuieiidos 


AULULARIiE    ACT.    II.   SC.  3.  263 

Credo  ego  ilium  jam  inaudisse,  mihi  esse  thesaurum  dorai : 
Id  inhiat,  ea  affinitatem  hanc  obstinavit  gratia. 

valet  peatnia?    Ego  puto  ilium  inauiUvisse  jam  mihi  esse  thesaurum  domi,  inhiat 
huic,  idcirco  ambit  perlinaciter  hocfcedus. 


Acidalium  :_^(»<  Lgg.— 86  C.  sfrennue.—SS  Edd.  qua?dam  \ctt.  jam  ilium, 
contra  onines  codd.  inaudivisse  HI.  1.  a  m.  sec.  et  Nonius  p.  766.  9.  audicisse 
HI.  2.  mihi  t.csse  domi  HI.  1. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  TERTIA. 

EUCLIO,    STAPHYLA. 

Eu.  Ubi  tu  es,  quae  deblaterasti  jam  vicinis  omnibus, 
Meae  me  filiae  daturum  dotem?  heus  Staphyla,  te  voco : 
Ecquid  audis  ?  vascula  intus  pure  propera  atque  elue. 
Filiam  despondi  ego  :  hodie  nuptiim  huic  Megadoro  dabo. 
St.  Di  bene  vortant :  verum  ecastor  non  potest:  subitum 

est  nimis.  5 

Eu.  Tace,  atque  abi :  curata  fac  sint  quom  a  foro  redeam 

domum  : 

EuCL.  Ubi  es  tu,  quce  jam  rcsignasti  omnibus  ticinis,  me  daturum  dnicm  mea 
filia?  Heus,  Staphyla,  te  voco :  audisnel  accelera  eluere  vnsa  in  adibus.  Ego 
despondi  filiam:  dabo  nuptum  hodie  huic  Megadoro.  St.  Dii  bene  vertant :  sed 
per  Castorem  non  potest  fieri :  est  id  nimis  repentinum.  Eucl.  Site,  atque  profi. 
ciscere.    Quando  repeto  domum  a  foro,  fac  sint  omnia  parata,  et  occlude  ades.   Ego 


1  C.  Lgg.  deblaltavisti ;  F\\.  4.  6.  P\.  1.  a  m.  sec.  deblattravisti ;  PI.  2.  et 
PI.  1.  a  111.  pr.  delatravisti ;  PI.  3.  a  m.  pr.  blaterasfi ;  a  m.  vero  sec.  deblate- 
rasti ;  PI.  5.  dilatrasti ;  HI.  1.  deblacterasti ;  H!.  2.  et  Hi.  1.  a  m.  sec.  deblac- 
teravisti;  B.  1.  deblateravisli ;  B.  2.  deblatravisti. — 2  I\Je  niece  B.  1.  2.  HI.  1.  2. 
— 3  Y'\.\.V{.  pure  para  ;  VW.'I.  5.  pure  prcepara.—A  Pli.  sex,  HI.  1.  2.  B.  1. 
2.  C.  hodie  ego  huic  nuptum, — 3  Lgg.  verum  castor  .  .  .  subitum  nimis. — 6  Pa- 

NOTyE 

i  Vascula  intus  pure  propera'}  Id  est,  Propera  nctive.  Virgilius  :  *  pulcliram 

Propera  eltiere  vasa.     Sacrifioatiiri  properet  per  viilnera  mortem.' 

veteres  non  solum  vasa  ad  sacrifican-  4  Despondi]  Communis  dictio  cui- 

dum  necessaria  eluel>ant,  verinn  eli-  vis    rei    despondendae;    sed    niiptiis 

am  puri  eliiebaiit,  id  est,  ante  expi-  qtiasi   sponsioni   praestantissimaa    ac- 

ati  seu  aqua  niunda,  seu  sacrificio.  commodata. 


2G4  M.    ACCII    PLAUTI 

Atque  occlude  sedes  :  jam  ego  hie  adero.     St.  quid  ego 

nunc  agara? 
Nunc  nobis  prope  adest  exitium,  mihi  atque  herili  filiae : 
Nam  probrum  atque  paititudo  prope  adest,  ut  fiat  palam. 
Quod  celatum  est,  atque  occultatum  usque  adhuc,  nunc 

non  potest.  10 

Ibo   Intro,    ut  herus  quae   iraperavit,  facta,  cum  veniat, 

sient : 
Nam,  ecastor,  malum  moerorem  metuo,  ne  mistum  bibam. 

udito  jam  hie.  St.  Quid  agam  ego  nunc ?  Nobis  impendet  certus  intcritus  nunc, 
mihi  el  fiVue  heri :  nam  stuprum  et  partus  instat,  ut  sese  aperiat.  Quod  fuit  tec- 
tum (dque  operluin  hactcnus,  non  potest  nunc  latere.  Ibo  in  cedes,  ut  quundo  herus 
venict,  h<ec,  (jua;  demandavit,  sint  instructa  :  nam  per  (edem  Castoris  vereor  ne  bi- 
bam malum  mwrorem  mihi  propinatum. 


rei  2.  et  al.  VPtt.  quam  aforo;  omnes  vero  codd.  quom  a  foro. — 7  Atque  con- 
clude HI.  1.  hie  ero  B.  1.2.  Quid  ?i«nc,  omisso  pronomiiie  ego,  L^g.  Quid 
ergo  nunc  C— 9  C.  Nunc;  Pll.  sex,  Nam.  HI.  I.  a  m.  pr.  et  HI.  2.  paritudo. 
HI.  1.  ut  ptilamfial. — 10  Quod  c.  atque  occultatum  est  Lgs;.  HI.  1.  2.  B.  2.  Pll. 
sex,  C  et  edd.  vett. — 11  Edd.  qiia'dam  vett.  ut  hcec  qua;  C.  Pll.  sex,  ut 
crusqiue.  G.  cum  rcniel ;  H.  cum  venient. — 12  Groiiov.  conj.  mcnrore,  qnod 
recepit  IJotlit".  Mo\,i].  minixtum  ;  undo  Parens  i/nw?(.r<MTO  ;  Pll.  1.  2.  3.4. 
5.  »ie  mistum;  PI.  0.  uempe  mixlum ;  Grnt.  ap.  Sciop.  Susp.  Lert.  p.  199.  ne 
tnuslim  bibum ;  Scloppiiis  ipse,  malum  meracum  metuo  ne  mistutn  bibam;  al. 
7ie  ami/slim  bibam. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  QUARTA. 

STROBILUS,  ANTHRAX,    CONGRIC* 

St.  Postquam  opsonav    herus,  et  conduxit  cocos, 
Tibicinasque  hasce,  apud  forum,  edixit  mihi, 
Ut  dispartirem  opsonium  hie  bifariam. 

Stro.  Postquam  herus  opsonacit  et  conduxit  coquos  et  has  tibicines  apud  forum, 
mihi  mandacit  ut  diriderem  hie  opsonia  in  duas  partes.     Co.  Per  Herculem  non 

*  His  personis  C.addit,  Phrusium,  Exflesium,  Tibicince  II. 

NOTiE 

1   Conduxit  cocos]   Moris  erat,  ut      troniiis  coquos  appellat  coctores. 
et  mine  est,  nt  qiiibiis  non  esset  satis  2  Tibicinus]    Moris   etiam    tnni    nt 

rei  ad   iiabcndos  coquos  privatos   et      symplioiiia  in  nupliis  adiiiberelnr. 
familiares,  in  foro  conducereut.     Pe- 


AULULARIiE    ACT.    II.    SC.   4.  265 

Co.  Mc  quidem,  hercio,  dicam  palam,  non  divides. 
Si  quo  tu  totum  mc  ire  vis,  operam  dabo.  5 

An.  Bellum  et  pndiciim  vero  prostibulum  popli. 
Post  si  qiiis  vellct  (c,  hand  iion  vclles  dividi  ? 
Co.  Atqni  ego  istuc.  Anthrax,  aliovorsum  dixeiam, 
Non  istuc  quod  tu  insimulas.     St.  sed  herus  nuptias 
Meus  hodie  faciet.     Co.  cujus  diicit  filiara  ?  10 

St.  Vicini  hujus  Euclionis  e  proxumo. 
Ei  adeo  opsonii  hinc  dimidium  jussit  dari, 
Cocum  aiteruni,  itidenique  alteram  tibicinam. 
Co.  Nempe  huic  dimidium  dicis,  dimidium  domi  ? 
St.  Nempe  sicut  dicis.     Co.  quid?    hie  non  potcrat  de 
suo  15 

Senex  o  sonari  filia3  in  nuptiis? 
St.  Vah !    Co.  quid  negotii  est  ?   St.  quid  negotii  sit  rogas  ? 

»ne  divides,  loqiiar  apertc:  tibi  ohsequor,  si  tu  vis  me  ire  aliquo  integrum.  An.  O 
bellum  ei  caslum  jiroatibulum  pie  bis  !  tamen  si  quis  te  vellet  ditidere,  nolles  dividi? 
Co.  iSVd  ego  dixerum  id  alio  sensu  quam  tu  interpretaris,  o  Anthrax ;  non  in  earn 
partem  quain  tu  reprehendis.  St.  Sed  tneus  herus  celebrat  hodie  nuptias.  Co. 
Cujus  ducit  filiaml  .St.  Euclionis  hiijits  senis  vicini  proximi :  idcirco  jussit  ei 
tradi  dimidium  opsonii,  alterum  cocum,  et  itidem  alteram  tibicinam.  Co.  Nimirum 
dicis  esse  dandum  dimidium  huic,  et  dimidium  domi?  St.  Nempe  quemudmodum 
dicis.  Co.  Quid?  Hic  senex  non  poterat  opsonari  de  suo  in  nuptiis  svue  ftlitc'! 
St.  Vah!     Co.  Quid  rei  est?     St.  Pttis  quid  rei  sit  ?    Pumcxnonest  peiinde 

1  Codd.  omnes  obsonavit. — 2  Tibiciiias  hasce  C. — 4  Me  tu  qnidem  Paipi  2. 
Gneller,  et  al.  vett.  sed  tu  deest  in  oimiibus  codd.  hercle,  hic  tarn  palam 
HI.  1.2.  B.  1.  2.  Lips,  hercle  {dicam  propalam)  non,  Sfc.  Botlie. — 5  PI.  G. 
quo  tu  tectum  me.— 6  Pll.  sex,  HI.  2.  popidi.  HI.  1.  ppli.  Pro  vero  Lgs;.  Iiabent 
verum. — 7  C.  haul ;  PI.  G.  a  m.  sec.  aut  non  ;  PI.  .5,  hand  vero  ;  B.  1.  Pll.  I.  3.  5. 
G.  velles  divum ;  PI.  4.  et  PI.  1.  a  in.  sec.  cZu'u/h.— 8  Huic  versui  in  Monac. 
persona  Strobili  piaefixa  est  manu  veteris  correctoris.  Atque  HI.  1.  C.  Pll. 
sex  ;  Atque  ego  atrax  HI.  2.-9  Nunc  B.  1.  HI.  2.  HI.  1.  a  m.  pr.  istud  B.  1.  2. 
HI.  1.2.  quo  tu  Both.  1.  2.  el  Greller. — 10  Cuivis  B.  2.  Quovis  B.  1.  ducct 
HI.  1.  a  ni.  sec.  Li;g.  Goeller. — 11  Euclionis  senis  Parei  2.  et  al.  vett.  sed 
senis  abest  ab  omnibus  codd. — 12  B.  1.  obsomnii.  Aiil.  Gell.  in.  14.  legit, 
hinc  jussit  dimidium. — 14  Nempe  deest  in  edd.  qiiibusdani  vett.  ducis  B.  1.  2. 
HI.  1.  a  ni.  pr.  Pll.  sex,  omnes  Lambini,  Ven.  I.Bon,  al.  vett.  domum  Both. 
1.  2.  Goeller.    domui  Lgg. — 15  Nempe  ut  dicis  HI.  1.  a  ni.  sec. — 16  Senex  suce 

NOTJE 

4  3Ie  non  divides']  Jociis  est  sum-  cus   est  :    nam   Strobiliis  mandabat 

tus  ex  Congrionis  coqui  nomine,  quo  dividi  opsonia  et  coquos,  ita  ut  iinus 

nomine  est  etiam  piscis    queni   nos  eiim  altera  parte  opsonioruni  sit  apud 

vernacnlo  nostro  appellamus  tm  con-  ]Megadorum,et  alter  cum  altera  apud 

gre.     Dicit  igitnr  se  esse  opsonium  Enclionem.      Congrio   rapit    dictum 

mininie  dividenduin    ac    secaiuhim,  Strobili  in  jocum,  et  ait  non  esse  se 

quamvis  sit  Congrio  :  nee  abs  re  jo-  dividendum,  quasi  Strobilus    secari 


266  M.   ACCII    PLAUTI 

Pumex  non  seque  est  aridus,  atque  hie  est  senex. 

Co.  Ain'  tandem  ita  esse  ut  dicis?     St.  lute  existuraa. 

Quin  Divum  atque  hominum  clamat  continue  fidem,       20 

Suam  rem  periisse,  seque  eradicarier, 

De  suo  tigillo  fumus  si  qua  exit  foras. 

Quin  cum  it  dormitum,  follem  sibi  obstringit  ob  gulam. 

Co.  Cur?     St.  ne  quid  animal  forte  amittat  dormiens. 

Co.  Etiamne  obturat  inferiorem  gutturem,  25 

Ne  quid  animae  forte  amittat  dormiens? 

St.  Haec  mihi  te,  ut  tibi  me  aequom  est  credere. 

Co.  Immo  equidem  credo.     St.  at  scin'  etiara  quomodo  ? 

Aquam  liercle  plorat,  quom  lavat,  profundere. 

Co.  Censen'  talentum  magnum  exorari  potesse  30 

aridtis  atque  hie  senex.  Co.  Dicisne  tandem  Ha  esse  sictit  affinnas  ?  St.  Tu  ex- 
istima  per  teniet :  quin  vociferatur  cuntiniio  Jidem  Deorum  atque  homimnn  suam 
rem  periisse,  seque  everti  bonis,  si  fumus  exeat  foras  de  suo  titione.  Quin  quando 
proficiscitur  cuhilnm,  oblif^at  gulam  follis.  Co.  Quarel  St.  Ne  forte  dormiens 
amittat  aliquem  fiatum  follis.  Co.  Obluralne  etiamfoHem  inferiorem,  neforsilan 
dormiens  amittat  aliquid  spiritus?  St.  Est  par  te  mihi  credere  in  his  sicut  tne 
tibi.  Co.  Immo  credo.  St.  At  scisne  prcelerea  quo  pacta  est  sordidus?  Per 
Hcrculeni  lugct  aquam  profundere  cum  lavat  manus.     Co.  Pulasne  posse  obtineri 


obs.  Acidal.  sed  sute  in  nnllo  est  neque  scripto  neqiie  cdito  libro. — 18  C. 
non  eque. — 19  Aint  ita  Pll.  Ain.  tandem?  Str.  Ita  est,Sfc.  Parens. — 20.  21 
Hi  vss.  transpositi  sunt  iu  HI.  1.  2.  B,  1.  2.  C.  Pll.  H.  M.  G.  Ven.  1.  Bon.  al. 
J.  Gill.  Qui  divum  HI.  2.  B.  2.  Suam  rem  piisse,  atque  e.  ipsum  HI.  I.  et  sic 
B.  2.  sed  ipsum  deest ;  Quam  rem  perisse  seque,  Sfc.  HI.  2. — 22  De  suo  ligello 
HI.  1.  am.  see.  et  sic  Non.  p.  559.  560.  qnocl  Tni  neb.  Adv.  vi.  24.  praelulit. 
De  suo  tigillo  onines  alii  codd.  et  edd.  vett.  suo  deest  in  qnibusdani  edd. — 
23  G.  INI.  edd.  vett.  et  Gceller.  follem  obstringit,  omisso  pronomine.  B.  1.  ob- 
strinxit ;  B.  2.  obstringat.  Quidain  pro  gulam  le£;nnt  tolem. — 24  Nonius  p. 
GOG.  35.  neque  quid  immiltat  aninue  dormiens.  Cf.  Priscian.  v.  p.  G49.  Pntscli. 
forte  deest  B.  1.  2. — 25  Etiamne  obturas  Nonius  p.  601.  21. — 26  Turn  nequid, 
Sfc.  Parei  2.  et  al.  vett.  Turn  deest  in  omnibus  codd.  animai  Voss.  Hie  vs. 
non  extat  in  G.,  et  Bolbe  unris  incliisit  ut  spiirinm. — 27  C.  N(c  mihi.  Lgg.  ut 
tibi  cpquom ;  Acidal.  sicut  tibi  me  aqvum  ;  Bothe,  //.  in.  ted,  ut  tibi  med, 
eequom;  Aid.  me  cequomst  credere,  credo;  Acidal.  vero  emend.  Hoc  rnitte  : 
id  ut  mihi  te,  tibi  me  cequum  est  credere.  Crede ;  HI.  1.  2.  C.  Pll.  3.  4. 
5.  G.  credere,  credo. — 28  Acidal,  Str.  At  scin'  etiam  ?  Coc.  Quid  7nodo? 
— 29  Aquam  plorat  hercle  C.  Parei  2.  al.  vett.  Aquam  hercle  plorat  Pll. 
sex  alii(|iie  codd.— 30  PI.  5.  exorari  posse;  C.  PH.  1.  2.3.  4.  exo- 
rari potest.  Pll.  1.  2.  3.  4.  a  ni.  sec.  PI.  G.  a  m.  pr.  duo  Lamb.  HI.  1.  2. 
B.  1.  2.  exorari  potesse.      Both,  exorarier,  omisso  potesse;    Bentl.  ad  Te- 

NOTiE 
tnedinin  vellet  Congiionem.  tat.    Cicero  :  *  in  rusticis  nioribus,  in 

18  Pumex  non  ceque  est  aridus]  Pro-      victu  arido,  in  hac   lionida  incnlta- 
verbialis   formula    parsimouiam    uo-      que  vita.' 


AULULARI/E    ACT.    II.    SC.   4.  267 

Ab  istoc  sene,  ut  det,  qui  fiamus  liberi  ? 

St.  Famem  hercle  utendam,  si  roges,  nunquara  dabit. 

Quin  ipsi  pridem  tonsor  ungues  demserat ; 

Collegit,  omnia  abslulit  piaesegmina. 

Co.  Edepol  mortalem  parce  parcum  praedicas  :  35 

Censen'  vero  adeo  esse  parcum  et  misere  vivere  ? 

St.  Pulmentum  pridem  ei  eripuit  miluus  : 

Homo  ad  praetorem  deplorabundus  venit : 

Infit  ibi  postulare,  plorans,  cjulans, 

Ut  sibi  liceret  miluum  vadarier.  40 

Sexcenta  sunt,  quae  memorem,  si  sit  otium. 

Sed  uter  vestrorum  est  celerior?  memora  mihi. 


magnutn  talentum  ab  isto  sene,  ut  det  quo  famus  liberi?  St.  Per  Ilerculem  si 
postules  famem,  ut  ea  uiaris,  nuiiquam  dubit,  quin  to7isor  ipsi  secuerat  jampridem 
ungues:  collegit  omnia  prcesegmina,  abstulit.  Co.  Per  eedem  Pollucis  prcedicas 
hominem  parcissimum :  censesne  vero  esse  adeo  parcum,  et  esse  pauper  em  ?  St. 
RJilvus  eidem  abstulit  olim  pulmentum:  homo  deplorabundus  venit  ad  pratorem: 
ait  lugens,  ejnlans,  poslulnre  ibi  ut  sihi  liceret  dicerc  vadimonium  milvo.  Sunt  sex- 
centa  qua  referam,  si  liceret  per  otium.     Sed  uter  vestrum  est  velocior?  narra 


rent.  Phorm.  iii.  3.  2.  scribit  exorari  potest. — 31  Ab  hoc  sene?  ut  det,  Sfc. 
Bentl.  ibid.  Ab  sejie  istoc  etiii.  qnapdam  vett. — 33  Ed.  Paris.  Carpent.  <om- 
sori. — 35  Brix.  et  Parni.  morlalem  prteparcuut  pradicas.  Al.  ap.  Parenm, 
perseparcum. — 36  J.  Gnl.  esse  pai'um. — 37  Edd.  qnaedam  vett,  pridem  eid 
eripuit ;  al.;}.  ei  deripuit  ;  C.  a  m.  pr.  p.  ei  ripuit. — 38  Non.  p.  770.  58.  venit 
deplorabundus ;  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  PlI.  sex,  Ven.  Bon.  al.  plorabundus  devenit ; 
C.  plorandus  devenit, — 39  C.  a  m.  pr.  ejulas. — 41  Secenta  Lgg.     Sescenta  C. — 

NOTiE 

30  Talentum  7nagnum'\  Apud  Atti-     niilno.' 

cos  talentum  duplex,  magnum  et  par-  39  Postulare']  Primnm  qui  sese  ad 

vum.      Parvum    quarta    parte    erat  litem   accingebat,  '  scribebat   postu- 

magno  minus.     Hoc   octoginta,  illud  lationem,'  live  requeste,  in  qua  postu- 

sexaginta  constabat  minis  ;  sexcentis  labat  ut  eum  quem  in  libello  postula- 

unum,  alterum  octingentis  coronatis.  torio  scripscrat,  liceret  vadari.    Prae- 

Coronati  autem  triginta  quinque  so-  tor  subseribebat,  ripondoit  la  requcte. 

lidis  Turonensibus  sunt  aestimati.  Plinius   Junior  :  '  Sedeo    pro    tribu- 

31  Qui  fiamus  liberi]  Sev\\,  nume-  nali,  subnoto  libellos,  conficio  tabu- 
rata  interdum  pecunia,  dominis  suis  las.'  Hoc  ultimo  significatnr  jndici- 
nianiimiltebantur.  um. 

37  Miluus]  Per  Siaipetri;/,  ut  et  pau-  40     Vadarier]    Jurisconsultis,    ad- 

cis    post    versibus    miluum.     Ovidius  journer. 

eadem  utitur  dissolutioiie  :  '  Ut  vo-  41  Sexcenta  sunt]  Numerus  certus 

lucris  visis  rapidis^ima  miluus  extis.'  pro  incerto  Gallis  nostris,  11  y  amille 

Horatius:  '  Adulteretur  ut  columba  chases. 


268 


M.    ACCII    PLAUTI 


Co.  Ego,   lit  multo  melior.     St.  cocura  ego,  non  furem 

rogo. 
Co.  Cocum  ego  dico.     Sr.  quid  tu  ais?     An.  sic  sum,  ut 

vides. 
Co.  Cocus  ille  nundinalis  est,  in  nonum  diem  45 

Solet  ire  coctum.     An.  tun'  trium  literarum  homo 
Me  vituperas?  fur,  etiam  fur  trifurcifer. 

mihi.  Co.  Ego,  ut  multo  melior.  St.  Ego  pelo  cocum,  non  furem.  Co.  Ego 
dico  cocum.  St.  Quid  ais  tu?  An.  Sum  sicut  cernis.  Co.  Ille  cocus  est  nun- 
dinalis: snlet  ire  coctum  in  nonum  diem.  An.  Tu  homo  trium  literarum  me  vitu- 
peras?     Fur  etiam  fur  trifurcifer. 


42  Sed  u.  vostrum  B.  1.  S.  u.  vestrorum  B.  2.  H,  1.  a  m.  pr.— 43  Ego  m.  melinr 
Lgg. — 44  Cocum  ergo  Aciclal.  Gceller. — 45  Festiis  p.  i:i2.30.  Cocus  nnndin  ille 
est. — 46  Turn  trium  C.  a  m.  pr.  Tu  trium  Lgg.  B.  I.  2.  HI.  1.  2.  et  Camerar. 
—47  iVe  viluperas?  etiam  HI.  1.  Me  v.  fur?  Str.  Etiam  B.  1.  Scena 
quiuta  huic  scenae  subjiingitiir  in  B.  1.  HI.  1. 

NOT/E 

45  Cocus  ille  nundinalis]  Octo  die- 
bus  in  opere  noctiiino  positis,  riistici 
in  uibes  vicinas  uono  ibant  ad  leges 
de  novo  latas  cognoscendas,  ad  mer- 
catiiui  et  judicia.  *  Nundinalis  cocus' 
per  contenitiini  toiqiietur  in  enm 
qui  vilioribiis   personis,   atqiie  adco 


almnm  Aurora  extiilerit.'  Jnslioia- 
nus  ait,  in  nonum  diem  fieri  fxvrifxas, 
sen  memorias  niortuorum,  quae  voca- 
banlur  '  novemdiales,'  fiebat  hoc  die 
coena  qtiae  ab  Apnleio  '  feralis;'  '  si- 
licerninin'  a  Tertnlliano.  Festus 
'  cecum  nundinaiem  '  appeliat '  fera- 
palatis  minime  delicatis,  conveiiiret.  leni,'  •  novcmdialcm,'  id  est,  dignum 
Est  et  *  nnnilinalis  cocus,'  qnico(|uit  qui  coquat  crenam  mortuis,  qui  nee 
cibos  nono  die  in  parentalibus  nior-  mordent  nee  gustant.  Acutissimus  est 
tuorum.  Nimirum  Komanis,  non  an-  antem  jocus  defixus  in  Congrioneni  : 
te  diem  nonum  fiebant  parentatio,  quasi  dicat,  quod  alibi  Plautus  in 
ludi,  epulae,  inscriplio.  Donatus  :  Pseudolo,  '  Quin  ob  earn  rem  Orcus 
*  In  fiinere  nonus  dies  est  quo  pa-  recipere  huiic  ad  se  noluit,  Utesset 
rentalia  concluduntur.'  Et  Poeta  :  hie  qui  mortuis  coenam  coquat.' 
'  Prajterea  si  nona  diem  mortalibus  4G  Trium  literarum  homo^  Fur. 


ACTUS  SECUNDI   SCENA  QUINTA. 

STROBILUS,    ANTHRAX,    CONGRIO. 

St.  Tace  nunc  jam  tu  :  atque  agnum  hinc  uter  estpinguior. 

Stro.  Site  tu  nunc  jam,  el  die  tantum  uter  horum  agnorum  est  pinguior.     Co- 


1  HI.  1.  2.  PI.  4.  uictumi  hunc  uter;  PI.  G.  agnum  hunc  horum  vtcr ;  Lsg. 


AULULARI^    ACT.    II.    SC.   5.  269 

Co.  Licet.     St.  tu  Congrio  eum  sume,  atque  abi 

Intro  illuc,  et  vos  ilium  sequ  imini  : 

Vos  ceteri  illuc  ad  nos.     An.  hercle  injuria 

Dispertivi.sli :  pinguiorem  agnuni  isti  habent.  5 

St.  At  nunc  tibi  dabitur  pinguior  tibicina. 

I  sane  cum  illo,  Phrygia:  tu  autem,  Eleusium, 

Hue  Intro  abi  ad  nos.     Co.  o  Strobile  subdole, 

Huccine  detrusisti  me  ad  senem  parcissumum  ? 

Ubi,  si  quid  poscam,  usque  ad  ravim  poscam  prius  10 

Quam  quicquam  detur.     St.  stultum  et  sine  gratia  est 

Ibi  rectc  facere,  quando  quod  facias  perit. 

Co.  Qui  vero?     St.  rogitas?  jam  principio  in  sedibus 

Turba  istic  nulla  tibi  erit  :  si  quod  uti  voles, 

Donio  abs  te  afFerto,  ne  operam  perdas  poscere.  15 

Hie  apud  nos  magna  turba,  ac  magna  familia  est, 

Patet.  St.  Tu,  Conq;rio,  sume  eum  subito,  et  infroi  illuc,  et  tos  sequamini  ilium 
Euclionis  domum.  Vns  alii,  venite  ad  nos  apud  Megadorum.  An.  Profecto  in- 
juste  divisisti :  isti  habent  agnum  obesiorem.  St.  Sed  jam  tibi  dabitur  tibicina 
obesior.  I  cum  illo,  Phrygia  :  tii  vera,  Eleusium,  ingredere  hue  in  nostras  ades. 
Co.  O  Strobile,  callide  mene  detrudes  sic  ad  senem  jiarcissimum  ;  apud  quern,  si  pos- 
tules  aliquid,  postules  usque  ad  raucedinem  antequam  detur  quicquam']  St.  Es 
amens  et  ingratus  :  quis  te  ajficiat  beneficio,  si  perdit  sic  id  quod  dat  ?  Co.  Quo- 
modo  igilur?  St.  Rogas?  Primum  nulla  erit  tibi  turba  in  istis  icdibus ;  sifuerit 
opus  aliqua  re,  affer  a  tuis  cedibus,  ne  ludas  operam,  si  poscas.  Est  magna  turba 
hie  apud  nos  et  magna  familia,  supellex,  aurum,  vestimenta,  vasa  argentea:  si  ali- 


agnum  uter ;  B.  2.  al.  ap.  Camer.  Aid.  Jtint.  agnum  horum  uter. — 2  Parei  2 
et  al.  vett.  sume  actutum  tibi;  serf  liae  duas  voces,  actiitum  tibi,  desunt  in 
codd. — 5  Dispartivisti  B.  1.  H.  pinguiorem  C. — 6  C.  et  Paici  2.  dabitur  tibi ; 
PH.  sex,  Hi.  1.  2.  B.  1.  2.  tibi  dabitur.— 7  Phrygia  in  litma  Hi.  1.  frugia  B. 
1.  2.  Elusium  HI.  1.  Eleusum  C.  ium  autem  Elusium  ligK- — 8  Vett.  edd. 
abi  turn  ad  nos;  Aid.  Jiint.  abidum  ad  nos. — 9  Huccine  detrusti  Acidal.  et 
Gopller. — 10  HI.  1.  B.  2.  PH.  sex,  poscamus  ad  aram  poscamus;  sed  HI.  1.  in 
niarg.  iiabet  ravis ;  Lgg.  iwscamus  qua  ad  aram  poscamus  ;  alii  Lgg.  PH.  1.  4. 
a  m.  sec.  Non.  p.  577.  19.  poscamus  ad  ravim  poscamus  ;  C.  poscamus  qua  ad 
ravin  poscamus ;  B.  1.  poscamus  ravin  poscamus  ;  Non.  p.  696.  11.  poscas  usque 
ad  ravim  poscas. — 11  Stullus  et  sine  g.  es  Pll.  1.  2.3.  4.  B.  1.  HI.  1.  a  m.  pr. 
Stulttim  est  s.  g.  est  Pll.  5.  6.  Sfultus  est  C.  G.  H.  M.  PI.  4.  et  edd.  vett. 
Stultiim  est  et  s.  g.  Doiisa  Fil.  et  Gceller.— 12  Tibi  recte  Pll.  1.  2.  3.  4.  B.  1.  2. 
HI.  1. 2.  al.  ap.  Tauljm.  Te  ibi  Acidal.— 13  Quid  vero  HI.  1.  a  m.  sec.— 14  Turba 
istuc  B.  1.  si  quid  B.  1.  Lgg.  C.  Pll.  sex,  al.  si  qui  Both.  1.  2.— 16  Hie  autem 

NOT^ 

12  Ibi  [tibi]  recte  facere]  Id  est,  ex-      cias  recte.    Ellipsis  gemina,  quae  no- 
tremae  deinentiae  est  tibi  recte  facere.      tat  aifectum  aniuii  incitatiorem. 
Quod  facias  perit]  Id  est,  quod  fa- 


270  M.    ACCII    PLAUTI 

Supellex,  auriim,  vestes,  vasa  arg^entea: 
Ibi  si  perierit  quippiam,  (quod  te  scio 
Facile  abstinere  posse,  si  nihil  obviam  est,) 
Dicant,  coci  abstulerunt ;  comprehendite,  20 

Vincite,  verberate,  in  puteum  condite. 
Horum  tibi  istic  nihil  eveniet:  quippe  qui 
Ubi  quid  surripias,  nihil  est.     Sequere  hac  me.     Co.  se- 
quor. 

quid  perierit  (a  quo  credo  te  posse  facile  abstinere,  si  nihil  est  obviam)  diccnt,  coci 
abstulerunt ,  comprehendite,  constringite,  verberate,  pracipitate  in  puteum.  Nihil 
hurum  tibi  accidtt  hie:  videlicet  ubi  est  nihil  quod  suffureris.  Sequere  me  hac.  Co. 
Sequor. 

apud  nos  B.  1.  2.  HI.  1.  Lgg.  Both.  1.  2.  alteinm  magna  deest  in  C.  Pll.  sex  ; 
atque  familia  HI.  1.  a  m.  sec. — 18  Ubi  si  Pll.  4.  5.  periveritil.  perierit  Pll.  1.  3. 
per  vim  vierit  Pi.  2.  pervenerit  Pll.  4.  G.  si  quid  perit  Pi.  5.  quod  te  scio  Facere, 
^c.  B.  1.— 23  Ubi  nihil  est  Hi.  2.  Ubi  quid  7iihil  est  sequere  HI.  1.  B.  1.  2.  sur- 
ripiat  C.  Voss.  3.  Jtinlau.  subripit  Voss.  1.  Haec  vox  surripias  deest  in  PJl. 
sex,  Voss.  2.  et  Gud. 

NOT.« 

18  Qiiod  te  scio']  Jociis  est  in  Stro-      alibi  passim, 
bilum  contoitiis,  utpoie  seivum  fii-         21  In  putenm}  Caicerem  intelligit 
laceiii :   quod   pro  sicut   positiiin,   iit      profnndiini. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  SEXTA. 

STROIilLUS,    STAPHYLA,    COCI. 

St.  Heus  Staphyla  prodi,  atque  ostium  aperi.    St.  qui 

vocat? 
Str.  Strobilus.      St.  quid  vis?      Str.  hos  ut  accipias 

cocos, 
Tibicinamque  :  opsoniumquc  in  nuptias. 

Stro.  Ileus,   Staphyla,  regredere,  et  aperi  januam.     Sta.  Quis  me  vocat? 
Str.  Strobilus.    Sta.  Quid  vis?   Str.   Ut  admittas  hos  cocos,  et  tibicinam,et  op- 

mOTJE 

3  Opsowium]  Opsowmm  dicitnr  qiiic-  men   usii    venit   lit   pro    solo   pisce, 

quid  coqiiitnr,  ab  ti^ov,  quod  ab  otttoi,  taiiqiiam  delicatissimo  cibo,  accipia- 

coquo,  quic(|uid  una  ciini  pnne  come-  tur  :  unde  apud  Joan.  Evang.  vi.  9. 

ditur,  quicquid  in  niacello  venit.  Ta-  legitur  5uo  h^apia'   apiid  Matth.   et 


AULULARI/E    ACT.    II.    SC.   7.  271 

Mej^adorus  jussit  Euclioni  haec  mittere. 

St.  Ccredne,  Strobile,  has  factiiri  nuptias  ?  5 

Str.  Qui  ?     St.  quia  temcti  nihil  allatuai  intellego. 

S  I'R.  At  jam  afferetur,  si  a  foro  ipsus  redierit. 

St.  Ligna  hie  apud  nos  nulla  sunt.     Co.  sunt  asseres? 

St.  Sunt  pol.     Co.  sunt  igitur  ligna  ;  ne  quaeras  foris. 

Sr.  Quid?  impurate,  quanquam  Vulcano  studes,  10 

Coenaene  causa,  aut  tuai  mercedis  gratia, 

Nos  nostras  aedes  postulas  comburere  i 

Co.  Haud  postulo.    Str.  due  istos  intro.     St.  sequimini. 

sonium  ad  nuptias.  Blegadorus  mandavit  mUtere  hccc  Euclioni.  St  a.  Suntne  ce- 
lebraturi  has  nuplias  Cereri?  Str.  Qui?  Sta.  Quia  video  nihil  aWitum  vini.  Str. 
Sed  afferetur  modo,  quaiido  3J('gadorus  redierit  a  foro,  Sta.  Nulla  sunt  ligmi 
apud  nos.  Co.  Sunt  asseres?  Sta.  Sunt  per  PoUucem.  ilo.  Ergo  sunt  ligna  ; 
ne  quceras  foris.  Sta.  Quid  ais,  impure,  qiianquam  servis  Vulcano  Deo?  An 
cwnce  gratia,  aut  tuce  mercedis,  vis  nos  incendere  nostrum  domv.m  1  Co.  Nolo. 
Str.  Introduc  istos.  Sta.  Sequimini. 


3  Tibicinam  obsoniumqne  HI.  1.  a  m.  pr. — 5  Cererin  HI.  1.  2.  Veil.  1.  Bon.  al. 
vett.  Cererim  B.  1.2.  Cererin'  S.  eslis  facturi  Palmer.  Spicil.  Cererin  mi  S. 
hi  sunt  facturi  Maciob.  Sat.  iii.  11.  istas  facturi  Meuis. — 6  Str.  Qua  B.  1. 
— 7  HI.  1.  a  m.  sec.  si  jam  a  foro. — 11  Ccenave  Lgg.  C.  PI.  4.  Pll.  2.  3.  a  m. 
pr.  et  edd.  vett.  Cancene  Pll.  1.  5.  G.  et  PI.  2.  3.  am.  sec— 13  Hi.  a  iii. 
pr.  intro  sequimini. 

NOTiE 

Marc.  VI.  38.  et  Lnc.  IX.  13.  5^0  ix^uas  bidinoso  dicitur,  qiiain  de  alio  qnovia 

legas,    Ab  '  opsoniis' dicebanttir  '  op-  facinoroso. 

souomi'    aidiles,  qnoniiu    erat   cura  QuanquamVulcajio  studes'\  Coc'i  ere- 

aedulioruni  in  macello.  bro  ad  ignem,  bine  studere  dicuiitur 

5  Cererine]    Servins  :    '  Alind   est  Vulcano,  nisi  snbsit  bis  verbis  jociis 

sacrificium,  aliud  nuptias  celebrare,  in  servuiu  semper  paratum  ad  incen- 

in  quibns  revcra  vinum  adliiberi  ne-  dendani  domnm  :  ignis  antem  est,  in- 

fas  erat;'  sed  Ambarvalia  cum  vino  jectum  metallum  de  irapuro  redde?e 

celebrabantur.  puruui. 

10  Impuruie]  '  Impure '  tam  de  li- 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  SEPTIMA. 

PYTHODICUS.* 

Curate  ;  ego  intervisam  quid  faciant  coci : 

PvTH.  Curate  interim :  ego  ohservabo  quid  faciant  coci.     Est  cura  maxima  ut 


*  Pro  Pythodicus  Lgg.  habent  Fitodicus. 


272  M.    ACCil    PLAUTl 

Quos  pol  lit  ego  hodie  scrvem,  cuia  maxuraa  est : 

Nisi  unum  Iioc  taciam,  ut  in  puteo  ccenam  coquant, 

Inde  coctam  sursum  subducemus  corbulis. 

Si  autem  deorsum  comedent,  si  quid  coxerint,  5 

Superi  incoenati  sunt,  et  coenati  int'eri. 

Sed  verba  Lie  facio,  quasi  negotii  nihil  siet, 

Rapacidarum  ubi  tantum  siet  in  aedibus. 

eo8  observem  hodie:  nisi  curem  hoc  unum  ut  coqnant  ccenum  in  imo  puteo,  ct 
educamus  inde  in  altum  corbulis  quando  erit  cocta :  si  vera  comedent  deorsum  qua 
coxeritnt,  sane  superi  erunt  incanuti,et  inferi  canati.  ScdhicJ'abuhr,  quasi  nihil 
mihi  sit  negotii  in  trdibus  in  quibus  tot  sunt  rapaces. 


1  HI.  2.  CO  intervisum. — 3.  4  Nonius  p.  710.  35.  cennm  coquam ;  Inde  coc- 
tam, Sfc.  L'.'g.  Inde  c.  subducemus  corbulis  sursum;  edd.  quaedain  velt.  Coctum 
inde;  C.  PH.  sex,  al.  Inde  cnctam  sursum,  Sfc.  Edd.  qiiaidam  vett.  deducemus, 
contra  onines  codd.— G  Edd.  vett.  et  HI.  1.  in  litiira,  sint ;  Lgj;.  C.  Pll. 
HI.  2.  B.  1.  2.  al.  sunt.— 7  Sic  verba  B.  1.  2.  Pll.  sex,  Yen.  1.  Bou.  al.  vett.  et 
sic  Douza. 

NOTiE 

6  Superi  inccenati]  Ludit  in  verbis  8i?rt;jrtcJdar«»i]  PatronymicumPlau- 
superi,  inferi:  quasi  dicat,  tarn  absiir-  tinum  a  '  rapax,'  '  rapacidae;'  ut  ab 
dum  sit  quam  si  superi,  id  est,  vivi,  *;Eaco,"il£acidae,' a  '  Scipioiie,' '  Sci- 
incoenati  siut,  etin/eri,  id  est,  niortui,  piada-;'  quasi  sit  faniilia  quaidam 
coenati.  fuium. 


ACTUS  SECUNDl  SCEXA  OCTAVA. 

EUCLIO,    CONGRIO. 

Eu.  VoLUi  animum  tandem  confirraare  hodie  meum, 

Ut  bene  haberem  filiae  nuptiis. 

Venio  ad  macellura,  rogito  pisces:  indicant 

Caros  ;  agninam  caram,  caram  bubulam, 

Vitulinam,  cetum,  porcinam  ;  cara  omnia :  5 

EucL.  Tandem  voliii  hodie  in  nnimum  meum  inducere,  ut  me  haberem  liberaliter 
in  nuptiis  filice .  Venio  ad  maccllum,  rogilo  quanti  sint  pisces.  Cotisiituunt  pre- 
tium  carum  piscibus,  carum  agnina,  carum  bubulte,  carum  vitulincc,  ceto,  porcina, 


1  V.  tandem  animam  HI.  1.  animum  tandem  confirmarem  B.  2. — 2  Ut  bene  me 
haberem  fiUai  in  nuptiis  Voss.  Botb.  1.  2.  habere  me  C.  a  ni.  sec.  JUiiE  me  in 
nuptiis  Arg.  3.  in  nuptiis  B.  1.  mece  me  filice  in  nuptiis  vett.  quaedam  edd.  sed 


AULULARI.Ii    ACT.    II.    SC.    8.  273 

Atque  eo  fuerunt  cariora,  ass  non  erat. 

Abeo  iratus  illinc,  quoniam  nihil  est  qui  emam. 

Ita  illis  impuris  omnibus  adii  manum. 

Deinde  egomet  mecum  cogitare  inter  vias 

Occepi :  festo  die  si  quid  prodegeris,  10 

Piofesto  egere  liceat,  nisi  peperceris. 

Postquam  lianc  rationem  cordi  ventrique  edidi, 

Accessit  animus  ad  raeam  sententiani, 

Quam  minimo  sumtu  filiam  ut  nuptum  darem. 

Nunc  tusculum  emi,  et  hasce  coronas  floreas :  15 

Ha3C  imponentur  in  foco  nostro  Lari, 

Ut  fortunatas  faciat  gnatae  nuptias. 

Sed  quid  ego  apertas  asdes  nostras  conspicor  ? 

Et  strepitus  est  intus  :  numnam  ego  compilor  miser  ? 

Co.  Aulam  majorem  si  potes,  vicinia  20 

ciincta  cam.  Et  fuerunt  eo  cariora,  quod  non  erat  pecunia.  Me  proripio  iratum 
hinc,  quoniam  est  nihil  quo  emam.  Sic  illis  impuris  valedixi.  Deinde  occcepi  cugi- 
tare  egomet  mecum  per  vias:  si  prodegeris  aliquid  die  festo,  oportebit  egere  die 
profesto,  nisi  parens  fueris.  Postquam  altuli  hanc  rationem  cordi  et  ventri, 
mens  descendit  in  miam  sententiam,  ut  collocarem  filiam  quam  minimo  sum- 
tu: emi  nunc  thus  et  has  coronas  floreas.  Hac  imponentur  nostro  Lari  in  foco, 
ut  faciat  nuptias  fortunatas  filia.  Sed  quid  ego  conspicor  nostras  cedes  apertas? 
Et  est  strepitus  intus:  an  compilor  infelix?  Co.  Pete,  si  potes,  ollam  majorem  vi- 


rh  mecB  abest  ab  omnibus  codd.  Parei.— 5  Vitilinam  Ljrg. — 6  Atque  ea  E.  I. 
cariora  quia  as  Lgj;.  Alii  quo  pro  quia.— 7  Iratus  illinc  abeo  Ls;g.  Abeo 
illinc  iratus  edc).  vett.  est  nil  G.— 8  Ita  illis  illam  impuris  omil>usV\.Z.  Ita 
illis  imp.  ominibus  PI.  5.  Ita  ilium  HI.  1.  a  ni.  pr.  lllam  illis  \\\.  2.  Ita  ill' 
B.  2.  udivi  manum  Both.  1.  2.  abii  inanis  HI.  1.  in  niarg.  abii  in  anis  PI.  3. 
inter  lineas.— 10  HI.  1.  prodtgeris.— II  ProfectoHl.  1.  nisi  riisi  B.  1.  priore 
cxpuncto;  ubi  B.2.  et  in  niarg.  jiisi  am.  sec— 12  Post  hanc  Hi.  1.2.  B.  1.2. 
ventri  cordique  Lgg.  Gceller — 15  Nunc  thusculum  emi  hoc,  et  coronas  Priscian. 
p.  Gil.  Piitscb.  Hunc  tusculum  B.  1.  2.  HI.  1.2.— IG  Htec  imponeuntur  C. 
Hac  imponantur  Pi.  3.  Hoc  imponetur  PI.  6.-18  Si  quid  apertas  edd.  quipfiain 
vett.  Si  quid  ego  apertas  oinnes  codd.  et  edd.  post  P^ireum.  cedis  C.  fores  nos- 
tras PI.  1.  et  inter  Wneas  cedes. — 19  Edd.  vett.  numnam  compilor. — 20  Edd. 
vett.  sipote;  Botlj.  1.  2.  Doiiza,   al.  si  potest ;  omnes  codd.  si  potes.    B.  1.  2. 

NOTiE 

6  jEs}  Apud  Romanes  perinde  at-  loco   Plautns,   atcpie  nos  vernacnla 

que  apud  nos,  etiamnum  nnniniis  aj-  nostra,  Je  baise  les  mains  a  Messieurs 

reis   comparabantur    vulgo    edulia  ;  les  Bouchers,  et  d  Mesdames  les  Haran- 

quia  aptiores  sunt  ciiivis  parando  op-  geres.     Nam  verbum  hoc  serio  dic- 

sonio  et  componendo  pretio.  turn    obsequii    testificationem,   joco 

8  Adii  tnanuni]  Idem  significat  hoc  fraudatam  expectationem  notat. 

Delph.  et  Var.  Clas.                     Plaut.  S 


274  M.    ACCII    PLAUTI 

Pete  :  hasc  est  parva,  capeie  non  quit.     Eu.  hei  mihi. 

Peril  hercle !  aurum  rapitur,  aula  quaeritur. 

Nimirum  occidor,  nisi  ego  intro  hue  propere  propero  cur- 

rere. 
Apollo,  quaeso,  subveni  mihi,  atque  adjuva: 
Confige  sagittis  fures  thesaurarios  :  25 

Cui  in  re  tali  jam  subvenisti  antidhac. 
Sed  cesso  prius  quam  prorsus  perii,  currere  ? 

cinia,  hcec  est  angustior,  non  potest  capere  coquenda.  Eucl.  Hei  mihi!  per  Her- 
culem  perii:  expilntur  aurum,  qucerilur  olla :  scilicet  inter imor,  nisi  ego  accelero 
celeriter  currere  hue  intra.  Apollo,  obsecro,  auxiliare  mihi,  alqiie  confige  sagittis 
fures  mei  thesauri.  Mihi  subvenisti  jam  antea  iii  re  simili.  Sed  cesso  currere 
antequam  prorsus  occidi? 

HI.  1.  a  m.  pr.  HI.  2.  viciniam. — 21  Pole  h.  p.  est  HI.  1.  B.  1.  Hei  miser  HI.  1. 
parva  est,  ei  mihi  Lgg. — 22  Perii  hodie  Brix.  Perii  Dii  J.  Giil. — 23  N.  occidi 
H.  Pll.  1.2.  5.  G.  Lgg.  nisi  ego  hue  intro  propero  currere  B.  1.  Pll.  sex  ;  propere 
deest  etiam  in  HI.  1. — 25.26.  '  Hos  vss.  sedein  inutare  jussit  Bothe  :  nee 
male,  nee  neresse  videtur.'  Gteller.  jam  deest  in  B.  1.  in  re  talia  subvenit 
antidhac  C.  subvenitur  PI.  1.  ante  hac  HI.  1.  2.  B.  2.  et  Pll. 

NOTiE 

23  Propere  propero]  Celeritate  pe-      appeliat. 

duni  liiijiis  ver>ns  exprimitiir  ciirsus         25  Sagittis']   Sua  cuiqne   Deorurn 

senis,  qnem  avarilia  sua,  seu  stimu-  arnia  tribuuntur:  sed  inpriniis  Apol- 

lus,  praccipitem  agit.  lini  sagittae :    puto    quud   radii   soils 

24  ApoUo]  Apollinem,  quasi  nialo-  ab  eo,  quasi  qusedauj  sagittae,  niit- 
rnm  depulsorem,  ad  praesidium  suuin  tnnlur. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  NONA. 

ANTHRAX. 

Dromo,  desquama  pisces  :  tu  Machaerio 
Congrum,  muraenam  exdorsua,  quantum  potes  ; 
Atque  omnia,  dum  absum  hinc,  exossata  fac  sient. 
Ego  hinc  artoptam  ex  proxumo  utendara  peto 

Anth.  Dromo,  deme  squamas  piscibus:  tu  detrahe  pellem  congro  et  murence 
quam  velocissime  poteris,  atque  da  operam  lit  universis  ossa  eximantur,  intereadum 
absum  hinc.     Ego  eo  petitum  mutuant  artoptam  a  Congrione  apud  Megadoruin. 

1  Dromades  quam  aspicis  B.  2.  C.  piscis  B.  1.  '  Pll.  fere  omnes  banc  scenam 
connectunt  cum  praecedenli.'  Parens. — 2  HI.  exossa,  et  in  niarg.  exdorsua. — 
3  C.  Pll.  quinque,  Lgg.  exossata  sient ;  HI.  2.  exossata  fac  sient.     Hie  versus 


AULULARIiE    AC'l'.    III.    Sr.  1.  275 

A  Congrione  :  tu  istum  gallum,  si  sapis,  5 

Glabriorem  reddes  mihi,  qiiaiu  volsus  ludiu'st. 
Sed  quid  hoc  clamoris  oritur  hinc  ex  proxumo  ? 
Coci  hercle,  credo,  faciunt  officium  suum. 
Fugiam  Intro,  ne  quid  hie  turbae  fiat  itidem. 

Tu,  si  sapis,  mihi  reddes  hunc  gallum  glabriorem  quam  est  Lydius  depilatus.  Sed 
quis  clamor  auditur  hinc  ex  vicinisl  Credo  profecto  coquos  implere  suum  officium  : 
accelerabo  intrare,  ne  turba  hicfiant  pariter. 


«leest  io  HI.  1. — 4  Ego  hie  arctoUam  B.  1.  2.-6  Glabrionem  Pll.  1,  3.  4.  5.  6. 
PI.  2.  a  ni.  pr.  Lydius  est  B.  1.  a  m.  sec,  lidi'  est  B.  2.-8  Sed  quid  hoc  C. 
et  Pll.  sex. — 9  HI.  1,  ne  quid  turbce  itidem  fiat  hie  mihi  ;  HI.  2.  ne  quid  t.  hie 
itidem  fiat  mihi ;  B.  1.  ne  quid  turbce  hie  itidem  fiat ;  B.  2.  ne  quid  turba  hie 
itidem  fiat  congrio. 

NOTiE 

4  Artoptam}    Coqiiinaiiiim   instni-  gentes  nonnullas  certis  rebus,  et  ad- 

mentiira    coquendis     placentis    ido-  dictiores   ceinimiis  et  aptiores;  aut 

neuni:  une  poSle  dfrire:  une  poele  d.  ad  exemplum  Lydorum  instituti,  In- 

bignets:  sartago.  dos  obibant,  Lydii  vocabantur,  qui- 

6  Volsus  ludiu'st]  Adolescentes  qui  bus  quo  gratiores  erant  spectatori- 

aut  a  Lydia  vocabantur  ad  ludos,  at  bus,  barba  convellebatur  radicitus. 


ACTUS  TERTII  SCENA  PRIMA. 

CONGRIO. 

Opt  ATI  elves,  populares,  incolae,  accolae,  ad  venae  omnes. 
Date  viara  qua  fugere  liceat,  facite  totae  plateae  pateant. 
Neque  ego  unquam,  nisi  hodie,  ad  Bacchas  veni  in  Bac- 
chanal coquinatura, 

Co.  Carinsimi  cices,  populares,  incolce,  accolce,  adrence  universi,  facite  viam  qua 
possim  fugere ;  facite  ut  totce  platece  pateant.  Ego  arbitror  me  incidisse  in  Bac- 
chas et  Bacchanal,  et  nou  in  cullnam,  ad  coquendum,  adeo  me  male  exceperunt 

1  Optati  vires  C.  Optati  jures  al.— 3  C.  a  m.  pr.  Pll.  4. 5.  6.  Bachinal.  C.  et 

NOTJE 

2  Date  viatn]  His  verbis  additis  3  Bacchas]  Bacchae  a  Baccho  dic- 
summovebant  tnvbam  obviain  inagis-  tae.  Tertio  quoque  anno  Orgia,  seu 
tratibus  lictores,  addito  tantum  ma-  saltationes  et  cursus,  celebrabant  in- 
gistratus  nomine,  '  Date  viam  Con-  gentibus  clamoribus  et  thyrsis,  seu 
suli,'  '  Date  viam  Praetori,'  &c.              baculis,  obvios  quosque  furiosae  pul- 


276  M.    ACCH    PLAUTI 

Ita  me  miserum  et  meos  discipulos  fustibus  male  contude- 

runt. 
Totiis  doleo,  atque  oppido  peril,  ita  me  iste  habuit  senex 

gymnasium.  5 

Neque  ligna  ego  usquam  gentium   praeberi  vidi  pulchrius  : 
Itaque  omnis  exegit  foras,  me  atque  hos,  onustos  fustibus. 
Attat,  perii  hercle  ego  miser!  aperit  Bacchanal :  adest: 
Sequitur:  scio  quam  rem  geram :  lioc  ipsus  magister  me 

docuit. 

fustibus,  et  meos  discipulos.  Totus  doleo,  et  plane  ijilerii,  adeo  Euclio  sese  exercuit 
in  me  verberando.  Neque  ego  vidi  usquam  terrurum  ministiwi  pulchrius  ligna. 
Tfaqne  me  ejecit  foras,  atque  omnes  hos  oneralos  fustibus.  Atut  ego  inierii  per 
Herculem,  infelix.  Aperit  locum  buccharum.  Adest:  sequitur.  Scio  quid  agam  : 
fiigiara.     Magister  ipse  me  docuit  hoc. 


Fest.  coquitatiim;  HI.  1.  coquatum. — 6.  7.  Hi  versus  destint  iiic  in  B.  1.  2.  et 
HI.  1.  Itaque  omnis  B.  2.  exigit  HI.  1.  a  m.  pr. — 8  At  at  p.  h.  miser,  ah  perii! 
Bacchinul  iioiimilli  codd.  ap.  Pareiiin  ;  Atat  ego  perii  hercle  ego  B.  1.  Atat  p. 
ego  miser  hercle  B.  2.  Vss.  6.  7.  hie  inseruutiir  in  B.  1.  2. — 9  HI.  I.  quam  ge- 
ram rem. 

NOTyE 

sabant.     Hue  alltidit  Congrionis  ora-  quo  pltires  juxta  habitant. 

tio.  8    Bacchanal]    Locus    et    spatium 

5  Gymnasium]  Flagri  videlicet.  quod    clanioribus     suis     infestabant 

6  Prceberi]  Preebere,  irapexeiu,  unde  B.icclia!,  aut  etiam  sacrarium  et  ady- 
vapoxoi.  Horat.  I.  Sat.  5.  '  Proxiuia  tuiu  Bacclii.  '  Virginal' a  Prudentio 
Campana  ponti  quae  villula,  tectum  locus  in  quo  virgines  commorantur: 
Prasbuit,  et  parochi,  quaj  debent,  unde  '  Virginalia'  dici  possunt  coe- 
ligna  salemque.'     Unde  translatum  nobia  virginum. 

ecclesiasticum     verbiim,     Parocliia,  9  Docuit]  Fugere  quando  inseqni- 

Paroisse:  nisi  sit  a  napoiKia,  locus  in      tur. 


ACTUS  TERTII  SCENA  SECUNDA. 

EUCLID,     CONGRIO. 

Eu.  Redi,  quo  fugis  nunc?  tene,  tene.     Co.  quid,  stolide, 

clamas  ? 
Eu.  Quia  ad  tresviros  jam  ego  deferara  tuum  nomen.    Co. 

quamobrem  ? 

EccL.  Revertere.     Quo  fugis  jam?  tene,  tene.     Co.  Quid  vocifernris,  stolide  ? 
EuCL.  Quia  ego  jam  deferam   tuum  nomen  ad   tresviros^     Co.    Quapropter? 


AULULARIvf;   ACT.  HI.   sc.  2.  277 

Eu.  Quia  cultrum  habes.     Co.  cocum  decet.     Eu.  quid 

comminatus 
Mihi  ?     Co.  istuc  malefactura  arbitror,  quia  non  latus  fodi. 
Eu.  Homo  iiullus  est  te  scelestior  qui  vivat  hodie,  5 

Nequecui  egode  industria  ampliusmale  plus  lubensfaxim. 
Co.  Pol  etsi  taceas,  palam  id  quidem  est :  res  ipsa  testis 

est. 
Ita  fustibus  sum  mollior  miser  magis,  quam  uUus  cinsedus. 
Sed  quid  tibi  nos,  mendice  homo,  tactio  est  ?  quee  res  ? 
Eu.  Etiam  rogitas  ?  an  quia  minus  quam  aequom  erat  feci  ? 
Co.  Sine :  at  hercle  cum  malo  magno  tuo,   si  hoc  caput 

sentit.  11 

Eu.  Pol  ego  baud  scio  quid  post  fiat,  tuum  nunc  caput 

sentit. 
Sed  in  eedibus  quid  tibi  meisnam  erat  negotii, 
Me   absente,   nisi   ego  jusseram  ?  volo  scire.      Co.  tace 

ergo. 

EucL.  Quia  habes  cullrum.  Co.  Decet  cocum  habere.  Eucl.  Quare  mihi  com- 
minatus es?  Co.  Arbitror  male  me  fecisse,  quod  non  defixi  in  latus.  Elcl.  Est 
nullus  homo  nequior  te,  qui  vivat  hodie,  neque  cui  ego  male  fecero  lubenlius  data 
opera.  Co.  Per  PoUucem  etsi  taceas,  id  profecto  patet :  res  ipsa  est  testis.  Adeo 
contritus  sum  fustibus,  ut  simjam  mollior  ullo  cinado.  Sed  quare  nos  pulsasti,  vien- 
dice  homo?  Qua  res?  JiucL.  Etiam  mgas?  An  quia  pulsavi  7ninus  quam  erat  par  ? 
Co.  Sine  me.  At  per  Herculem  cum  tuo  magno  malo,  si  liocce  caput  sentit. 
Eucl.  Per  PoUucem  ego  nescio  quid  fiat  postea  de  tuo  capite.  Sentit  nunc.  Sed 
(juidnam  negotii  erat  tibi  in  meis  cedibus,  ut,  me  absente,  veiiias  in  eas  injussus? 


1  Eucl.  Dedi  Lgg. — 2  HI.  1.  a  ni.  pr.  iris  viros  ego ;  hgg.Jamperfero  nomen 
tuum;  HI.  1,  2.  B.  1.2.  eliam  nomen  tuum. — 3  Acidal.  quin  comminatus,  omisso 
signo  interrogaiidi;  quid  cominatus  C.  PU.  l.i a.  6.  quid  eo  mittatus  a\. — 4  C.  et 
Pll.  istud.  HI.  1.  qr.  non  I.  fodi. — 6  Neque  quoi  Lgs;.  7nali  G.  malis  H.  libens 
C,  et  sex  Pll. — 7  Pol  etsi  tu  taceas  HI.  1.  a  in.  sec. — 8  Nonius  p.  487.  23. 
mollior  magis  quam  ullus  cinccdus ;  B.  1.  magis  miser;  nonnulli  submolior ;  et 
sic  Both.  1.  2.  sum  deest  in  HI.  1.— 9  Sed  tibi  quid  HI.  I.  B.  1,  Sed  quod  tibi 
Lgg.  qu(B  res  est  t  dd.  qua^dani  vett.  est  deest  in  C.  et  Pali,  sex. — 10  Bothe 
rogas.  Lgs.  erat  (pquum.— II  Lgg.  magno  malo  tuo;  C.  Pll.  3.4.  5. G.  B.  1. 
malo  tuo  magno.  Pll.  1.  2.  non  liabent  rb  at.  Edd.  qufpdam  vett.  hocce  caput, 
contra  onines  codd. — 12  Nonnnlli  ap.  Paieimi,  post  fuat.     Hie  versus  deest 

NOT/E 

2  Tresvirosl    Tresviri,  judices  ca-  taculis  assuetnm,iit  pluiiinum  volup. 

pitales.     Supra  in  Aniphitr.  latins.  tatibus  deditnin  erat,  juvenes  effce- 

8  Cinadus']  Cinaedi  apud  Romanos  iiiinali,  sive  sallationibus  darent  ope- 

erant  juvenes,  quorum  erant  flexiles  ram,  sive  non,  cinaedi  sunt  appellati 

inprimis  artus  ad  saltationem.    Quo-  a  Kivi<»,  moveo. 

niam  vero  hoc  genus  theatris  et  spec-  11  Caput  sentii}  In  hoc  versii  caput 


278  M.  ACCII    PLAUTI 

Quia  venimus  coctum  ad  nuptias.  Eu.  quid  tii,  malum, 
ciiras  15 

Utrum  crudum  an  coctum  edim  ;  nisi  tu  mihi  es  tutor? 

Co.  Volo  scire,  sinas  an  non  sinas  nos  coquere  hie  coenam? 

Eu.  Volo  scire  item  ego,  meee  dorai  meane  salva  futura? 

Co.  Utinam  mea  mihi  modo  auferam,  qusB  attuli,  salva  ! 

Me  haud  pcenitet,  tua  ne  expetara.  Eu.  scio  :  ne  doce,  novi. 

Co.  Quid  est,  qua  prohibeas  nunc  gratia  nos  coquere  hie 
coenam  ?  21 

Quid  fecimus  ?  quid  diximus,  tibi  sequius,  quam  velles? 

Eu.  Etiara  rogitas,  sceleste  homo,  qui  angulos  omnis 

Mearum  aedium  et  conclavium  mihi  perviam  facitis  ? 

Voln  scire.  Co.  Site  ergo.  Quia  venimus  coctum  ad  nuptias.  EucL.  Quid  eu- 
ros tu,  malum,  utrum  edum  crudum  an  coctum,  nisi  tu  es  meus  tutor  ?  Co.  Volo 
scire,  patiarit  an  non  patiaris  nos  coquere  hie  ccenam.  EucL.  Ego  volo  item  scire 
vtrum  mea  bona  sint  futura  salva  in  meis  ledibus.  Co.  Utinam  auferam  modo 
salva  ca  quce  attuli!  non  euro  tua  expetere.  EucL.  Scio,  ne  doce,  novi,  Co. 
Quid  est'/  Qua  causa  nos  prohibeas  nunc  nos  coquere  kic  coenam?  Quid  feci- 
mus? Quid  diximus  tibi  sequius  quam  velles?  EucL.  Etiam  rogitas,  nequam 
homo,  qui  mihi  facitis  pervios  omnes  atigulos  mearum  cedium  et  conclavium  1   Non 


in  B.  1.  2.  HI.  1.  2.  et  sex  Pll. — 14  B.  1.  volo  ego  scire. — 15  Goeller,  quid  ma- 
lum, omisso  pronomiiie  tu. — 16  Ego  utrum  Reiziiis ;  Ego  utrum7ie  Herman. 
Docir.  Metr.  p.  455.  coctum  ego  edim  Lgg.  coctum  edam  HI.  1.2.  B.  2.  Ve- 
rum  c.  an  coctum  edum  B.  1. — 17  Lgs^,  sinas  item  sinas ;  HI.  2.  Volo  scire  an 
non,  Sfc.  Verba,  an  non  s.  n.  c.  h.  coenam?  Volo  scire,  desiint  in  HI.  1. — 
18  Volo  scire  ego  item  HI.  1.  2.  C.  Pll.  sex,  Parei  1.  2.  al.  vett.  item  ego  B.  1. 
mea  domi  mea  salva  futura  B.  1.  2.  Pll.  sex;  ?neane  deest  HI.  1.  2. — 19  Hie 
versus  Canierario  miiiilns  videbatiir,  sed  ita  legitiir  in  omnibus  codd.  pra>ter 
HI.  1.  qui  exliibet  Utinam  mihi  mea. — 20  3Ievm  haud  pcenitet  Camer.  Me  haud 
penus  est  B.  2.  expectam  C.  Pil.  sex  ;  sed  PI.  4.  super  me  haud,  liabet  mea 
vt.  Qnidam  editores,  I\Ie  apud  penes  est ;  alii,  Mea  haud  cesus  (ve\  usus}  est, 
ne  tua  expetam;  vel,  tua  ne  expetam. — 21  Lips.  B.  1.  Both.  1.  2.  Greller,  pro- 
hibes. — 22  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Pll.  sex,  Ven.  1.  Bon.  Gceller.  secus  quam;  C. 
sequi  vsquam ;  Kittersli.  ap.  Sciopp.  Susp.  Lectt.  p.  200.  conj.  secius  quam  ; 
Lgg.  tU'iseu  cuiquam  non  velles. — 23  Parei  2.  et  al.  vett.  qui  a.  hie  omnis;  sed 
hie  abest  ab  omnibus  codd. — 24  C.  et  onmes  edd.  ante  Camer.  pervium ;  PI. 
3.  per  viam ;  PI.  5.  et  PI.  4.  a  ni.  sec.  per  via;  Lgg.  conclavium  perviu7n, 
oiiiisso  mihi;  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Pll.  1.  4.  6.  servant  perviam;   Diss,  perviam 

NOTiE 

sentit,  id  est,  si  nllns  est  mihi  sensiis  nnde  '  poenitentia,'  tarn  de  pcenis  quae 

lionoris,  Je  veux  que  vous  me  preniez  ab  ecclesia  imponuntur  ad  expianda 

pour  une  bete.     In  sequent!  versu  ra-  criniina,  quam  de  dolore  mentis.    Ita- 

pit  in  jocum,  si   hoc  caput  sentit,  et  que  hoc  loco  nihil  aliud  innuitEnclio- 

dicit  Congrioni  ejus  '  caput  sentire,'  ni  Congrio,  quam  si  vernaculo  nostro 

dolorem  videlicet  ictuum  modo  a  se  diceret,  Je  me  tnets  bien  en  peine  de 

inflictonmi.  ce  qtd  vous  appartient,  et  de  le  dhirer, 
20  3Ie  haud  pcenitet]  A. '  poena'  est, 


AULULARIZE    ACT.    III.   SC.   2.  279 

Id  ubi  tibi  erat  negotium,  ad  focum  si  adesses,  25 

Non  fissile  haberes  caput :  merito  id  tibi  factum  est. 

Adeo  ut  tu  meam  sententiam  jam  jam  noscere  possis. 

Si  ad  januam  Imc  accesseris,  nisijussero,  propius. 

Ego  te  faciam  raiserrimus  raortalis  uti  sis. 

Scis  jam  meam  sententiam  ?  quo  abis  ?  redi  rursum.        30 

Co.  Ita  me  bene  amet  Laverna,  te  jam,  nisi  reddi 

Mihi  vasa  jubes,  pipulo  hie  difleram  ante  aedis. 

Quid  ego  nuncagam?  nse  ego  edepol  veni  hue   auspicio 

malo. 
Nummo  sum  conductus:  plus  jam  medico  mercede  opus 

est. 

haberes  caput  fissile,  si  adesses  ad  focum  ubi  tibi  erat  negotium  :  tibi  factum 
est  id  merito,  Adeo  ut  jamjam  tu  possis  noscere  meam  meiitem  ;  si  accesseris 
propius  ad  januam,  nisi  mandavero,  ego  faciam  ut  tu  sis  miserrimus  omnium  niortU' 
Hum:  tenesne  jam  meam  mentem?  Quo  abis?  Revertere  rursum.  Co.  Ita  La- 
verna me  amet  bene :  tiisi  mandas  mihi  reddi  mea  vasa,  te  differam  hie  convicio 
ante  cedes.  Quid  agamego  nunc?  Per  cedem  PoUucis  ego  veni  hue  malo  augurio. 
Sum  conductus  nummo  :  jam  plus  opus  est  nummo  in  mer cedem  medici. 


facis. — 25  PlI.  sex,  sic  adesses ;  Lgrg.  partim,  si  non  adesses. — 26  Non  fixile  B. 
1.  Non  fixille  B.  2.  Non  fissile  sic  Paiei  2.  et  al.  vett.  sed  sic  deest  in  om- 
nibus codd.  Non  fissilea  H.  inerito  id  factum  est  (no  L£;g. — 27  Adeo  ut  meam 
GtEller.  jam  non  geininalur  in  C.  Pll.  sex,  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Pro  quo  PI.  4. 
liabebat  a  in.  pr.  idem. — 2S  Si  ad  j.  hoc  J.  Gul.  hoc  tanien  servant  onines 
codd. — 29  Douza,  mortalium. — 31  Ita  bene  HI.  1.  a  m.  pr,  Lavernea  PI.  2. 
— 32  Lgg.  C.  popido ;  V\\.  2.  4.  a  m.  sec.  PI.  3.  a  m.  pr.  et  edd.  vett.  pipulo  ; 
HI.  1.  piputlo,  GcEller,  differam  hie.  Edd.  vett.  te  ante;  sed  pronomen  te 
deest  in  omnibus  codd.  Post  bunc  versnni  inseruntnr  in  Hi.  1.  versus  17. 18, 
sue  loco  oinissi. — 33  B.  1,  ncB  cedipol,  omisso  pronomine  ego. — 34  B.  1.  Pll. 
3.  4.  .5.  6.  plus  jam  medio ;  Pll.  1.  2.  plus  jam  media.  HI.  1.  a  ra.  pr.  medico 
opus  est. 

NOTiE 

31  Laverna^  Dea  a  furibns  invo-  cium,  auctoritate  deceinviroriim,  fie- 
cari  solita.  Horatius :  '  Pulclna  La-  bat  ante  aedes  bujus  qui  fraudis  esset 
verna,  da  mihi  fallere ;  Da  justum  reus,adbibitis  testibus. 
sanctumque  videri.'  Apud  Gracos  33  Auspicio  main]  '  Auspicinni '  ab 
praxidice  Dea,  sen  potius  caput  avibus  aspiciendis :  mala  anteni  ans- 
Desp,  quia  oorpore  carebat  reliquo.  picia  a  malis  avibus :    aves  enini  aliae 

32  Pipidn  differam]  Id   est,  nonien  nialae,  aliae  bonae  in  auspiciis. 

tuuni  longe  lateque  spargam.     Pipii-  34   A'Hwmo]  Quando  nummus  dici- 

lus  est  exsibilatio  liominis,  qui,  quod  tnr  sine  addito,  nummus  intelligitur 

nullis  tabulis  convinci  potuisset,  fiau-  aureus,  qui  quideni  duobus  nnmniis 

dem  fecisset.     Quod  quidein   convi-  aureis  nostris  fere  asquivalebat. 


280  M.    ACCIl    PLAUTI 


ACTUS  TERTII  SCENA  TERTIA. 

EUCLIO,    CONGRIO. 

Eu.  Hoc  quidem  hercle,  quoquo  ibo,  mecum  erit,  mecura 

feram, 
Neque  istuc  in  tantis  periclis  unquam  committam  ut  siet : 
Ite  sane  nunc  jam  intro  omnes,  et  coci,  et  tibicinse. 
Etiam  introduce,  si  vis,  vel  gregem  venaliuni. 
Coquite,  facite,  festinate  nunc  jam  quantum  lubet.  5 

Co.  Temperi :  postquam  implevisti  fusti  fissorum  caput. 
Eu.  Intro  abi ;  opera  hue  conducta  est  vestra,  non  oratio. 
Co.  Heu  senex,  pro  vapulando,  hercle,  ego  abs  te  raerce- 

dem  petam. 
Coctum  ego,  non  vapulatum  dudum  conductus  fui. 
Eu.  Lege  agito  mecum,  raolestus  ne  sis:  i,  et  coenara  co- 

que,  10 

Aut  abi  in  malum  cruciatum  ab  aedibus.  Co.  abi  tu  modo. 

EucL.  Per  Herctilem  qnemcumqiie  in  locum  ibo,  licpc  olla  erit  mecum:  neque 
commilam  unquam  ut  id  rerselur  iti  tantis  periculis.  Intnite  prnfecto  nunc  jam 
universi,  ct  coqui,  et  tibicina.  Introduc  adhuc,  si  vis,  vel  gregem  renalium :  co- 
quite,facite,  ■properute  nunc  jam  quantum  lubet.  Co.  Tempesiive,  postquam  onerasti 
fustibus  istorum  caput,  EucL.  Ingredere,  vestra  opera  est  conducta,  non  oratio. 
Co.  Hen  senex!  ego  per  Herculem  a  te  postulabo  mercedem  pro  iclibus.  Jampri- 
demfui  conductus  ad  coquendum,  non  ad  verbera.  EuCL.  Contende  mecum  judicio, 
ne  sis  molestus :  i,  et  coque  ccenam,  aut  excede  ab  cedibus  in  malum  cruciatum.  Co. 
Ahi  tu  modo. 


1  Parei  2.  et  al.  vett.  ibi  nunc;  sed  nunc  deest  in  omnibus  codd. — 2  Nutic 

islud  B.  1.— 3  Ita  C,  Pi.  ].   a  m.   pr.  Pll.  2.  4.  6.  HI.  1.  jam  nunc  Hi.  1 

4  Eliai/i  introduc  te  PI.  4.  Etiam  hue  introduce  Parei  2.  et  al.  vett.  hue  extat 
in  nullo  rodd. — 6.  7  Hon  perii  abi.  Ev.  Abi  opera,  oniissis  intermediis,  HI. 
1.2.  Hem  perii.  Ev.  Abi  opera  V>.  1.2.  Hem  perii  ubii  opera  Pll.  sex,  C.  et 
edd.  vett.  Lacuna  siipplettir  in  C.  ad  orani  manu  antif|iia.  Verbnm  est 
deest  in  Ljrg.— 8  Hem  senex  Hi.  1.  a  m.  sec.  Eu  senex  C. — 10  Lgg.  H.  M. 
HI.  1.  Both.  1.2.  ne  sis,  aut  ccenam ;  B.  1.  ne  sis;  et. 

NOT/E 

10  Lege  agito]  Est,   actionem  in-  11  In  malum  cruciatuml  Id  est,  in 

tendere,  intenter  un  proces  :  ex  prae-  malam  crucem.  Est  imprecatio  atro- 

scripto  Legum  xii.  Tabulariun  et  Ju-  cissima. 
ris  Civills. 


AULULARI/K    ACT.     HI.    SO.   4.  281 


ACTUS  TERTII  SCENA  QUARTA. 

EUCLIO. 

Illic  hinc  abiit.     Di  immortales,  facinus  audax  incipit, 
Qui  cum  opulento  pauper  homine  coepit  rem  habere  aut 

negotium, 
Veluti  Megadorus  tentat  me  omnibus  miserum  modis  : 
Qui  simulavit,  mei  honoris  mittere  hue  causa  cocos, 
Is  ea  causa  misit,  hoc  qui  surriperent  misero  mihi.  5 

Condigne  etiam  mens  me  intus  gallus  gallinaceus. 
Qui  erat  anui  peculiaris,  perdidit  paenissume. 
Ubi  erat  haec  defossa,  occoepit  ibi  scalpurire  ungulis 
Circumcirca:  quid  opus  est  verbis?  ita  mihi  pectus  per- 

acuit : 
Capio  fustem,  obtrunco  gallum,  furem  manifestarium.      10 
Credo  ego  edepol  illi  mercedem  gallo  pollicitos  cocos. 
Si  id  palam  fecisset:  exemi  e  manu  manubrium. 
Quid  opus  est  verbis?  facta  est  pugna  in  gallo  gallinaceo. 
Sed  Megadorus  meus  affinis  eccum  incedit  a  foro. 

EucL.  Illic  ubit  hinc.  Dii  immortales,  orditur  facinus  audax,  qui  pauper 
capit  habere  negotium  aut  rem  cum  homine  locuplete,  velut  Megadorus  tentat 
me  miserum  omnibus  modis:  qui  Jiuxit  mittere  hue  coquos  mei  honoris  gratia, 
is  misit  idcirco  ut  mihi  surriperent  infelici  hoc  awvm.  Meus  gallus  gallina- 
ceus,  qui  erat  peculiaris  Staphylce,  me  etiam  perdidit  prorsus  intus.  Occce- 
pit  scalpere  unguibus  circum  locum  in  quo  hcec  olla  erat  defossa.  Quid  opus  est 
pluribus  verbis?  Mihi  adeo  movet  bitem  :  capio  baculum,  obtrunco  gallum,  furem 
manifestarium.  Per  adem  Pollucis  ego  credo  cocos  pollicitos  mercedem  illi  gallo, 
si  patefecisset  id.  Eripui  coqiiis  amam  fiirandi  e  manu.  Quid  plura?  Expug- 
navi  gallum  gallinaceum.     Sed  ecce  Megadorus  meus  affinis  venit  a  foro.     Non 


1  ^SS-  puuper  cepit  rem  habere  aut;  al.  pauper  homo  cepit  rem  habere  aut. 
PI.  4.  a  111.  pr.  agere  pro  habere.— 3  Velut  HI.  1.  B.  1.  Lgg.  Vult  IJ.  2.  Veluti 
me  Gftller.  me  deest  in  Parei  2.  et  al.  veft. — 5  Is  mea  causa  edd.  qiiEFdam 
vett — 6  Voss.  intus  me. — 7  C.  anui  peculiaris  p.  penussime, — 8  Nonius  p.  581. 
37.  scalpurire  unguibus.  Hi.  1.  a  ni.  sec.  scaljiturire  ;  PI.  5.  scalpere;  PI.  6. 
scalpulire,  postea  deletis  u  et  I.  — 9  Sunt  qui  legant  ira  mi  pectus. — 11  Credo 
edepol  M.  H.  G.   edepol  ego  Lgg. — 12  C.  Pil.  H.  ex  manu  ;  Meiiis.  manubium. 

NOTJE 

10  Furem  manifestarium'^  In  mani-  verbiale,  qnod  aliter  effertnr,  si  an- 
festo  furto  deprehensnm.  sam  prsescidisse  dicas  :  et  utrunique 

12  Exemi  manubrium]  Dictum  pro-     occasionera  notat. 


282  M.   ACCII    PLAUTI 


Jam  hunc  non  ausim  praeterire,  quin  consistam  et  collo- 
quar.  15 

ausim  hunc  praterirejam,  quin  consistam  et  confabuler. 


—13  HI.  1.  C.  Pll.  1.  2.  6.  gallinatio.—l&  B.  1.  a  m.  pr.  ausww,  HI,  1.  am.pr. 
el  eloquar ;  B.  1.  et  proloquar. 


ACTUS  TERTIT  SCENA  QUINTA. 

MEGADORUS,  EUCLIO. 

Me.  Narravi  amicis  miiltis  consilium  meum 

De  conditione  hac.     Euclionis  filiam 

Laudant :  sapienter  factum  et  consilio  bono. 

Nam,  meo  quidem  animo,  si  idem  faciant  ceteri 

Opulenliores  pauperiorura  filias  5 

Ut  indotatas  ducant  uxores  domum  : 

Et  multo  fiat  civilas  concordior, 

Et  invidia  nos  minore  utamur,  quam  utimur: 

Et  illae  malam  rem  metuant,  quam  metuunt,  magis : 

Et  nos  minore  sumtu  simus,  quam  suraus.  10 

Me.  Narrnvi  multis  ex  meis  amicis  meum  consilium  de  hac  conditione  uxoria, 
Prtrdicani  filiam  Euclionis  :  dicunt  a  me  factum  sapienter,  et  bono  consilio:  nam 
meo  quidem  animo,  si  rcliqui  faciant  idem,  ut  lucupletiores  viri  ducant  domum  t/.r- 
ores  filias  tenuiorum  sine  dote,  et  urbs  evadat  longe  magis  concors,  et  nos  erimus 
obnoxii  minori  invidice  quam  sumus,  et  illce  timeant  magis  malam  rem,  quam  ti' 
ment,  et  nos  faciamus  minores  sumtus  quam  facimus.     Id  est  utilissimum  maxi- 


1  Narravi  a.  meis  cons.  edd.  qnapdam  vett.  midtis  tamen  servant  omnes 
codd. — 2  De  c.  ac  Euclionis  filia  Giut.  et  sic  plane  legitiir  in  B.  1.  Pll.  3.  5. 
PI.  1.  a  m.  sec.  Al.  De  cond.  hac  Euclionis  filiie.—^  HI.  1.  factum  sapienter. 
— 4  Hl.l.  inter  lineas  ficerent. — 6  Edd.  quadam  vett.  uxorem,  contra  omnes 
codd.— 8  Lgg.  C.  Pll.  sex,  B.  1.  minore  nos;  B.  2.  minorem  nos,  am.pr. — 
9  Hi.  I.  mitius  quam  metuunt.     In  omnibus  Pll.  C.  et  Lamb,  est  magis ;  unus 

NOTyE 

2  Conditioned  Id  est,  conjnnctione      *  Conventa  conditio  dicebatur,  cum 
quae  vinculo   matrimonii  intercedit.      primus  sermo  de   nuptiis,  et  earum 
Unde  solennia  repudii  verba  erant,      conditione,  Labebatur.' 
'conditione  tua  non  utor.'     Festus  : 


AULULARI^    ACT.    III.    SC.   5.  283 

In  maxnmara  illuc  populi  partem  est  optumum. 

In  pauciores  avidos  altercatio  est. 

Quorum  animis  avidis,  atque  insatietatibus, 

Neque  lex,  neqiie  tutor  capere  est  qui  possit  modum. 

Namque  hoc  qui  dicat.  Quo  illaj  nubent  divites  15 

Dotatce,  si  istud  jus  pauperibus  ponitur  ? 

Quo  lubeat  nubant,  dum  dos  ne  fiat  comes. 

Hoc  si  ita  fiat,  mores  meliores  sibi 

Parent,  pro  dote  quos  ferant,  quara  nunc  ferunt. 

Ego  faxim  muli,  pretio  qui  superant  equos,  20 

Sient  viliores  Gallicis  cantheriis. 

Eu.  Ita  me  Di  amabunt,  ut  ego  hunc  auscullo  lubens. 

Nimis  lepide  fecit  verba  ad  parsimoniam. 

Me.  Nulla  igitur  dicat,  Equidem  dotem  ad  te  attuli 

Majorem  multo,  quam  tibi  erat  pccnnia.  25 

Enim  mibi  quidem  aequom  est  purpuram  atque  aurum  dari, 

mcp  parti  populi,  Superest  contentio  cum  paucis  cupidioribus  dicitiarum,  quorum 
animis  aiidis  et  insatiabilibus  neijue  lex  nequc  tutor  est  qui  possit  ]>onere  limites. 
Nam  si  quis  dicat :  Cui  nubent  ilia;  diritcs  dotal ce,  si  slutuitur  id  jus  tcnuioribus? 
Nubant  ubi  placeat,  dummodo  arros;aiitia  ex  dote  won  eas  comitetur.  Si  hoc  fiat 
sic,  sibi  comparent  meliores  mores  quos  ferant  pro  dote,  quam  nunc  ferunt.  Ego 
faciam  ut  muii  qui  vincunt  equos  pretio,  sint  viliores  cantheriis  Gallicis.  EucL. 
Ita  me  Dii  amabunt,  ut  ego  hunc  audio  lubenter :  habet  orationem  nimis  festivam 
ad  exprimendani  parsimoniam.  Me.  Itaque  nulla  dicat:  Profecto  ego  ad  te 
attuli  dotem  multo  ampliorem  quam  tibi  erat  pecutiia :  nam  pur  est  profecto  ut 


Lg.  habet  minus.  Hie  vs.  deest  in  B.  1. — 11  In  maxima  illecp.  parte  est  opti- 
ma HI.  1.  B.  1.  2.  Pll.  Li  maxumam  illcec  optumum  Lgg. — 12  In  pauciori  avidis 
B.  1.  2.  Hi.  1.  Pll.  1.  2.  5.  6.  In  pauciore  avidis  Pll.  3.  4.— 13  Lgg.  avidis  nee 
veins.  C  in  satietatibus. — 14  Lgg.  C.  Pll.  4.  6.  PI.  1.  in  maig.  sulor  capere  ; 
Meurs.  legit,  tutor  pacere  ;  al.  cavere,  vel  parcere,  prapter  cotld. — 15  Neque 
hoc  B.  1.  2.  HI.  1.  2.  Pil.  1.2.3.  4.  G.  quod  dicat  Pi. 4.  Cumille  HI.  1.  am.  sec. 
Al.  Quoi  nice;  vel,  Quoi  lubeat;  n.  d.  d.  ne  fuat  comes;  vel,  Nam  quod  qui, 
absque  codd.  aiictoiitate.— 16  Dotata  es  B.l.  2.  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  Dotata 
HI.  1.  Dolatce  illud  Lgg.— 17  Quo  jubeant  B.  1.  2.  HI.  1.  2.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6. 
Ven.  1.  Bon.  Quoque  jubent  C.  Vl,  5.  Quoque  lubeant  C  a.w.pr. — 18  Hue  ita 
si  edd.  qiufidani  vett.  fiet  B.  1.  HI.  1. — 19  Pariant  HI.  a  ni.  pr. — 20  Ego  /. 
mulli  HI.  I.  Ego  f.  nulli  in  qiiibnsdam  vett.— 21  Pll.  1.  2.  3.  .5.  6.  canieriis. — 
22  Ita  Di  me  B.  1.    auscultabo  HI.  1.  a  ni.  sec— 23  B.  1.  2.  C.  Pll.  sex,  ad 

NOT;E 

21  Gallicis  cantheriis}    Cantherius      hoc  distat  ab  eqiio,  quod  majalis  a 
esi  eqnus  sectns.    Addncebantiir  au-      verre,  capus  a  gallo,  vervex  ab  ari- 
tem  eqni  hujusmodi  e  Gallia,  non  ita      etc,' 
magni  pretii.     Festus :    '  Canthetiiis 


284  M-    ACCII    PLAUTI 

Ancillas,  mulos,  muliones,  pedissequos : 

Salutigerulos  pueros,  vehicula  qui  vehar. 

El'.  Ut  matronarum  hie  facta  pernovit  probe  ! 

Moribus  praefectura  mulierura  hunc  factum  velim.  30 

Me.  Nunc  quoquo  venias,  plus  plaustrorum  in  aedibus 

Videas,  quam  ruri,  quando  ad  villara  veneris. 

Sed  hoc  etiam  pulchium  est,  pree  quam  ubi  sumtus  petunt. 

Stat  fullo,  phrygio,  aurifex,  lanarius  : 

Caupones,  patagiarii,  indusiarii,  35 

Flammearii,  violarii,  carinarii, 

mihi  des  purpiram  atqve  aurum,  ancillas,  mulos,  muliones,  pedisseqiws,  pueros  ad 
salutem  fcrendam,  vehicula  quibus  vehar.  El'CL.  Ut  hie  tenet  penitus  facta  ma- 
trnmiruin!  Optarem  prajici  hunc  moribus  muherum.  Me.  Nunc  unde  unde  venias, 
videos  plus  curruum  in  ledibus,  quam  ruri,  quando  veneris  ad  villam.  Sed  hoc  est 
veljucundum  prce  eo  quod  fit  quando  sumlus  repetunt :  nam  astatfullo,  phrygio,  au- 
rifex, lanarius ;  caupones  patagiarii,  indusiarii,  flammearii,  violarii,  carinarii,  aut 


parsimonia}n.—26  Enim  non  mihi  HI.  1.  a  ni.  sec— 27  HI.  1.  mullos  mnlliones. 
Pll.  5.  C.  pedissequas.—2S  Saluti  gerulosB.  2.  C.  Sandaliger ulos  cou).  Voaza, 
Lgg.  ferar  pro  vehar;  HI.  1.  tehat ;  B.  1.  vehant.— 29  L<,'g.  oniittunt  tJ) /i/c. 
^30  Codd.  Lambini  oniitlunt  /ac/um;  quod  tamen  exUibent  omnes  Pll.  C. 
HI.  1.2.  B.  1.  2.  Yen.  1.  Bon.— 33  HI.  1.  a  in.  pr.  B.  1.  pukherrumum ;  B.  1. 
pulcrum;  L,gs.  polcrum.  B.  1.  prce  q.  divisim  ;  B.  2.  perquam. — 34  Voc./u//o  est 
in  litiira  in  Hi.  1.  Phullo  PI.  4.  phyrgio  C.  PI.  4.  Unarms  C.  a  m.  pr.— 35  Ci- 
niflones  qiiaedam  edd.  ap.  Parenm.  indusiarii  Pll.  2.  3,  indusarii  B.  1.  inclusa- 
rii  PI.  5.-36  Flnmmarii  H.  M.  C.  Pll.  sex,  et  B.  1.  H»c  vox  deest  in  B.  2. 
coriarii  Non.  p.  705.  II.  at  p.  790.  19.  citat  carinarii;  B.  2.  carrinarii.  Al. 
ccerinarii,  de  quibiis  Ovid.  Art.  Am.  in.  164.  vel  callularii,  a  colore  caltulae. — 

NOT^ 

28      Salutigerulos]    '  SaUitigernli  '  de  aliis  qnibusvis  qui  emta  a  se  de- 

dicebantur  pneri  qui  niittebantur  ad  nuo  vendunt.     Igitnr  sunt,  caupones 

salutandum   et   ad    rogandum    vale-  patagiarii,     caupones    indusiarii    et 

retne  amicus,   unde  fortasse  verna-  flammearii,  &c. 
cnlo  nostro,  valet.  Patagiarii]  Qui  vcndebant  patagia, 

id" Moribus  prafecium  mulierum]  E-  id  est,  clavos  aureos  illustrandis  vcs- 

rant  apud  Griecos  constituti  viginti,  tibus  mulieruni,  et  forte  couserendis 

qui  mulierum  ornatui  praeessent,  7u-  et   comniittendis  fibularum    loco,  ut 

vaiKOKdffnot  dicti.     Cicero:  'Necve-  jam   lautiores  nodes  habent   argen- 

ro    mulieribus   pra?fectus   praepona-  teos,  deauratos,  boutons  d'orfivrerie. 
tur,  qui  apud  Gra?cos  creari  solet ;  Indusiarii]     Nonius:     '  Indusium 

sed  sit  censor,  qui  viros  doceat  mo-  vestimentum  est  quod  corpori  intra 

rari  uxoiibus.'  plurimas  vestes  adiiaeret.' 

Z\  Phrygio]  Vnhrodeur.  \'\Tg\\'m&:         36    Flammearii]    Flammeum    lutei 

'  Picturatas  auri  sub  tegmine  vestes.'  coloris  peplum,  une  hharpe,une cappe, 

35  Caupones]  Non  de  lis  lantum  qui  Festus :  '  Flammeum  est  luteum  teg- 

vinum  emlum  revendunt;  sed  etiam  men  quo  matronae  velabantur.' 


AULULARIiE    ACT.    HI.    SC.   5.  285 

Aut  manulearii,  aut  murobathrarii, 

Propolas,  linteones,  calceolarii, 

Sedentarii  sutores,  diabathrarii, 

Solearii  astant,  astant  molochinarii,  40 

Petunt  fullones,  sarcinatores  petunt. 

Strophiarii  astant,  astant  semizonarii. 

Jam  hosce  absolutes  censeas:  cediint,  petunt. 

Trecenti  cum  stant  phylacistae  in  atriis, 

Textores,  limbolarii,  arcularii  ducuntur:  datur  45 

manulearii,  aut  murobathrarii,  propola,  linteones,  calceolarii,  sedentarii  sutores, 
diabathrarii,  solearii  aslant,  molochinarii  aslant,  fuUones  petunt,  sarcinatores  pe- 
tunt, strophiarii  astant,  semizonarii  astant.  Jam  pules  istos  dimissos:  cum  alii 
accedunt,  petunt.     Cum  trecenti  phylacislce  stant  in  atriis,  iextores,  limbolarii, 


37  Aut  mamillearii,  aut  mirobatharii  B.  1.  manuelarii  C.  PH.  2.  4.  6.  manulearii 
PI.  1.  manuelarii  PI.  3.  mammiellarii  PI.  5.  murubanarii,  vel  cinobntrarii  Lgg. 
myrobrecharii  cod.  Meurs.  Arj;.  3.  murrobathrarii  C.  Pll.  5.  ndrubatarii  PI.  5. 
G.  A\,  murobathrarii,  vel,  mirebrecharii. — 38  ProbolcB  B.  1.  PropolctUnteones 
C.  cakeonarii  PH.  1.  3.  4.  5.  6.  carceolarii  PI.  2.  calcohirii  PI.  G.  a  m.  pr.  cal- 
teolarii  C — 39  Quidani  codd.  Sedentarii  sutates  ;  PI.  3.  siitades  ;  PI.  4.  suca- 
tes;  C.  am.  pr.    sutares ;  HI.  1.    sudates ;  C.  et  Pll.  1.  2.  3-  G.   diobathrarii ; 

B.  1.  diobatharii ;  B.  2.  a  id.  pr.  diobathariis ;  HI.  PI.  4.  cliobatharii ;  IM.  1. 
a  m.  sec.  et  PI.  5.  dijobaltharii.—AQ  Solarii  PI.  5.  moloci  narii  C.  Pll.  1.  2.  4. 
5.  6.  Pt  PI.  3.  a  m.  sec. — 41  Petunt  ciniflones  cod.  Meur.s.  quod  rece|)il  Cal- 
ler.    Vnlgo  fuUones ;  sed  hi  jam  memorati  sunt  vs.  34. — 42  B.  1.  2.  HI.  1.2. 

C.  Pli.  sex,  semisonarii. — 44  Treceni  constat  Pll.  2.  3.  Tercentum  adstunt  PI.  5. 
Traceni  cum  stant  PI.  6.  Trecenti  constant  HI.  1.  et  ab  al.  m.  cum  ad  slant ; 
Tercenli  cum  stant  al.  ap.  Pareuin. — 45  C.  linbuarii;  Pll.  sex,  HI.  1.  2.  B.  1.  2. 

NOTiE 

Violarti]  Qui  violaceo  colore  ves-  Attulit,  et  pretio  ingenti  dat  priiui- 

tes  inficiunt.  tu'  paucos.' 

Carinarii'\  Qui  cerino  colore  infici-  39  Diabathrarii']  Calcei  GrjEci  ge- 

iint  pannos.     Nam  cera  Dorice  Kaphs  nus  diabalhrum. 

dicitur,   quae   alias  Ktiphs,  couleur  de  40  Molochinarii']  Qui  coloreni  mls- 

cire,  cet  ad  purpnram  inclinantem,  qualis 

37  Manulearii]  Qui  vestes  manica-  est  ille  malvarum,  qua;  fxo\6xa'i  di» 
tas  vendunt :  unde  '  manuleata  ves-  cniitnr,  cramoisi. 

tis' toga  est  manicata.  42  Strophiarii]  Strophium  est  fas- 

Murobathrarii]    Unguentarii,    seu  cla    pectoralis    muliertim.     Nonius : 

qui  vestes  suavihus  odoribus  imbu-  '  Fascia  brevis,  quee  virginalem  pa- 

unt.  pilhuum  tumorem  cohibet.'     Catull. 

38  Propolcc]  Est  a  pro  praepositione  'Non  tereti  strophio  lactentes  vincta 
Latina,   et  TtwKeai,  vendo,  non  a  irph  papillas.' 

prappositione  Graeca.     Alioquln  pro  44  P/ii//flcis<«]  Custodes  niancipio- 

in  propola  esset  breve,  quod  taiiien  rum  in  ergastulis. 

est  longum.     Sic  Lucilius  :    'Sicnti  45  Limbolarii]  Qui  limbo  vestium 

cum  ficus  primus   propola  recentes  eras  pra?texunt  et  muniunt :  lii^bus 


286  M.    AOCII    PLAUTl 

^s:  jam  hosce  absolutes  censeas. 

Cum  incedunt  inl'ectores  crocotarii ; 

Aut  aliqua  mala  crux  semper  est,  quae  aliquid  petat. 

Eu.  Compellarem  ego  ilium,  ni  metuam  ne  desinat 

Meraorare  mores  mulierum  :  nunc  sic  sinam.  50 

Me.  Ubi  nugigerulis  res  soluta  est  omnibus, 

Ibi  ad  postremum  cedit  miles,  aes  petit. 

Itur,  putatur  ratio  cum  argentario, 

Impransus  miles  astat,  aes  censet  dari. 

Ubi  disputata  est  ratio  cum  argentario,  5.5 

Etiam  plus  ipsus  ultro  debet  argentario. 

Spes  prorogatur  militi  in  aliura  diem. 

Haec  sunt  atque  aliae  multae  in  raagnis  dotibus 

Incommoditates,  sumtusque  intolerabiles. 

Nam  quae  indotata  est,  ea  in  potestate  est  viri.  60 

arcularii  indiicuntur.  Datur  argentum.  Jamqite  putes  hosce  dimissos,  quando 
accedunt  infeclorcs  crocotarii,  aut  est  semper  aliqua  alia  mala  crux  qua  Jiagitet 
aliquid.  El'CL.  Ego  ilium  compellarem,  ni  metuam  ne  desinat  commemorare 
mores  mulierum.  Nunc  sic  sinam  verba  f'acere.  Me.  Quando  res  est  soluta 
cunctis  nugarum  architeclis,  ad  postremum  Wii/c!  accedit.  Petit  argentum  :  statur, 
putantur  rationes  cum  trapezila:  miles  astat  impransus,  sperat  sibi  dandum  <es. 
Quando  rationes  disputatce  sunt  cum  argentario,  ipse  niaiitiis  etiam  debet  ultro 
plus  argentario;  procrastinatur  spes  militi  in  ulium  diem.  Hcec  sunt  incommoda 
atque  multa  alia  in  magnis  dotibus,  et  sumtus  intolerabiles.     Nam  uxor  qucB  indo' 


limbuarii.  PI.  3.  dicuntur.  Edd.  quaedara  vett.  his  datur  JEs,  omisso  ducuntur. 
— 46  Viiljio  ante  Pareiim,  jamque  hos. — 47  Turn  HI.  1.  a  m.  sec.  crocatarum 
B.  1.  2. — 49  Compellem  Goeller,  e  conj.  Acidalii.  Pll.  1.  2.  ni  metuam  desinat. 
— 51  Ubi  nvgivendis  G.  PI.  4.  a  m.  sec.  Pll.  3.  5.  B,  1.  ed.  Tarvis.  1482.  Tar- 
lac.  Aid.  Jimt.  al.  vett.  et  Lamb,  et  sic  Nonius  p.  5GG.  9. — 52  Gamer,  redit 
miles. — 54  Mdes  impransus  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  C.  Pll.  sex,  Lgi.'.  Ven.  1.  Bon. — 
55  Ubi  dispuncta'\\ai\X\\.  —  5(i  Lamb,  et  Bothe  delent  jj/ms.  Post  hiinc  versum 
Parens  et  al.  inserunt,  Pro  illis  crocolis,  strophiis  sumlu  uxorio,  qui  versus  so- 
lius  Nonii  anctoritate  iiititur. — 58  Hw  stint  Lgg. — 59  Pll.  plerique,  intollere- 

NOT/E 

ille  olim  purpureus.  singulis  pro  proportione  census  exi- 

47  Crocotarii~\  Qui  vestes  croceas  gebalnr.     Ab  hoc  ea  quae  assignata 

fariunt.  erat,  attributum  dictum.   Ab  eo  quo- 

52  Miles']  Tribules  singuli  nonnihil  que  quibus   attributa  erat  pecunia, 

Romae  pensitabant  anniiatim  in  sum-  ut  militi  reddant,  tribuni  aerarii  dic- 

tus  publicos,  ct  a  tribubus  dicebatur  ti.     Id  quod  attributum  erat,  <es  mi- 

'  tribiitum.'     Varro  :  '  Tributum  die-  litare:    hoc   est,   quod  ait    Plautus, 

turn  a  tribubus,  (juod  ea  pecunia,  qua?  '  Cedit  miles,  aes  petit.' ' 
a  populo  imperata  erat,  tributim  a 


AULULARl/E    ACT.    III.    SC.    6.  287 

DotatfB  mactant  et  malo  et  darano  viros. 

Sed  eccum  affinem  ante  aedes :  quid  ais,  Euclio  ? 

tata  est,  est  in  potestate  viri:  dotatee  uxores  mactant  viros  et  malo  et  damno.    Sed 
ecce  affinem  Euclionem  ante  cedes.     Quid  ais,  Euclio  ? 


rabiles.— 60  Namque  H\.  1.—61  Nonius  p.  C78.  10.  citat,  Do  date  niactantem 
malo  et  damno  viros. — 62  C.  Pll.  sex,  Acidal.  Goeller.  quid  agis;  edcl.  vett. 
quid  agitur. 


ACTUS  TERTII  SCENA  SEXTA. 

EUCLIO,    MEGAUORUS. 

Eu.  NiMiuM  lubenter  edi  sermonem  tuum. 

Me.   Ain'  ?    audivisti  ?      Eu.   usque   a  principio   omnia. 

Me.  tamen, 
E  meo  quidem  animo,  aliquanto  facias  rectius, 
Si  nitidior  sis  filiae  nuptiis. 

Eu.  Pro  re  nitorem,  et  gloriam  pro  copia  5 

Qui  habent,  raeminerint  scse  unde  oriundi  sient. 
Neque  pol,  Megadore,  mihi,  neque  cuiquam  pauperi, 

EuCL.  Devoravi  aiiribus  tuam  orationemnimium  libenter.  Me.  Dicisne?  Au- 
divisti? EucL.  Unitersa  usque  ab  initio.  Me.  Attamen  e  mea  quidem  sententia 
facias  melius,  si  sis  aliquanto  lautior  in  nuptiis  filice.  Eucl.  Qui  habent  nitorem 
pro  re  familiari,  et  gloriam  pro  copia,  recurdentur  unde  sint  oriundi.  Per  ccdem 
PoUucis,  Megadore,  res  familiaris  won  est  melius  instructa  apud  me,  aut  apud 


I  N.  I.  di  audivi  sermonem  C.  a  ni.  pr.  N.  I.  audivi  s.  tuum  HI.  1.  2.  B.  1.2. 
Pll.  sex,  Sambuc.  odi  s.  tuum  Acidal. — 2  An  audivisti  HI.  1.  B.  1.  C.  a  in.  sec. 
An  audistis  B.  2.    E  tamen  Meo,  S^c.  Goeller  et  Acidal.  contra  omnes  codd. — 

3  Tamen  et  meo  HI.  1.  quid  aliquando  idem  codex  ;    paulo  f.  rectius  Gccller. — 

4  Lgg.  si  es  filice ;  Acidal.  Si  n.  sies  in  filice  ;  Pll.  Sis  n.  filice  ;  Goeller,  Ji- 
liai ;  HI.  I.  nuptiis  filice. — 5  Prcs  re  . . .  prce  copia  Gceller  ex  emend.  Scioppii 
Susp.  Lect.  p.  181.  et  pro  copia  gloriam  Lgg. —  6  Lgg.  Hl.ani.pr.  meminerunt. 

NOTiE 

5  Pro  re  nitoreml  Quasi  dicat  Eu-     bus.    Tibull.  '  Nam  mihi  cum  magnis 
olio  Megadore  :  Suades  railii  ut  lau-     opibus  domus  alta  niteret.'     Horati- 
tior  sim  in  nuptiis  fiiiae :  vis  videli-      us  :  '  Ue»  ubi   magna  nitet   domino 
cet  de  me  dici,  quod   nitorem  quae-      sene.' 
ram,  et  non  opes,  et  fastum  pro  opi- 


288  M.    ACCII    PLAUTI 

Opinione  melius  res  structa  est  domi. 

Me.  Immo  est,  et  Dii  faciant  uti  siet, 

Plus  plusque  istuc  sospitent  quod  nunc  habes.  10 

Eu.  Illud  mihi  verbum  non  placet  :  Quod  nunc  habes. 

Tarn  hoc  scit  me  habere,  quara  egoraet:  anus  fecit  palam. 

Me.  Quid  tu  te  solus  e  senatu  sevocas  ? 

Eu.  Pol  ego  te  ut  accusem  merito  meditabar.     Ma.  quid 

est? 
Eu.  Quid  sit,  me  rogitas?  qui  mihi  omnis  angulos  15 

Furum  implevisti  in  aedibus  misero  mihi: 
Qui  intromisisti  in  aedibus  quingentos  cocos, 
Cum  senis  manibus,  genere  Geryonaceo  : 
Quos  si  Argus  servet,  qui  oculeus  totus  fuit, 

quenquam  egenum,  qvam  jiutant.  Me.  Immo  est,  et  Dii  faciant  ut  sit  diuliini, 
fortunent  magis  magisque  id  quod  hahes  nunc.  E'JCL.  Illud  dictum  non  mihi 
placet :  Quod  habes  nunc.  Hie  scit  me  habere  thesaurum,  tanquam  egomel :  Sta- 
phyla  itidicuvit.  Me.  Quare  te  segregas  tu  solus  de  senatu?  EucL.  Per  adem 
Pollucis  ego  meditabar  merito  quemadmodum  ego  te  accusem.  Me.  Quid  est? 
EucL.  Me  7-ogas  quid  sit?  qui  mihi  inftlici  implevisti  omnes  angulos  furibus  ;  qui 
apud  me  induxisti  quingentos  coquos  in  cedes  cum  senis  manibus  genere  Geryo'.is, 
quos  si  Argus,  quern  Juno  addidit  quondam  custodem  loni,  servet,  qui  fuit  totus 


— 7  B.  1. 2.  necquoiquam ;  C.  neque  quisquam. — 8  C.  melius  reslructa  est. — 9  Griit. 
conj.  Immo  est,  immo  est ;  edd.  quipdam,  Immo  est  diu,  et  Di,&^c.  sed  illiid  diu 
in  nullo  codice  est,  iiec  ed.  vet.  Lgg.  ut  sit ;  B.  1.  et  al.  Lgg.  ul  siet. — 10  Plus 
plusque  sosp.  istuc  C  istuc  non  lialunt  Pll.  — 11  Illud  v.  non  mihi  placet  B.  I. — 
12  Tarn  hie  seit  Pll.  3.  5.  Tarn  hie  scit  cod.  Camer.  Biix.  al.  vett.  et  Gceller. 
Prononien  me  deest  in  Hl.l.  '  Hie  vs.  oh  siniilem  tirniinationeni  toD /lafces, 
in  omnibus  edd.  fuit  omissus;  sed  extat  in  C.  et  Pll.'  Pareus. — 13  Lgg.  so- 
lum e  senatu  ecocas ;  C.  e  senatus  evocas. — 14  Acidal.  conj.  ut  te  accusem  medi- 
tor.  Meg.  Menetu?  quid  est?  C,  accussem. — 15  Quid  sit  rogitas  B. I.  Quid  si 
me  r.  B.  2.  omnes  B.  1.  a  ni.  pr, — 16  Furum  in  cedibus  implevisti  HI.  1. — 17  Qui 
mihi  intromisisti  HI.  1.  B.  1.  2.  Qui  intromisti  Lgg.  Pll.  1.  2.  Qui  immisisti 
edd.  qneedam  vett. —  IS  HI.  1.  geryoncco  ;  C.  Pll.  4.  5.  gerronaceo ;  Pll.  I.  2. 
geridnatio;  PI.  3.  gerionio ;  Pi.  G.  gerioniaco,etam.  \n\  gerioneo. — 19  Quo  si 

NOT;E 

8  Res  structa]  Horat.  '  et  stiiictis  paniee  fabnloso,    cui  corpus  triplex, 

in  altnm,  Divitiis  potietur  haeres.'  sena  bracliia. 

11  Non  placet]  Graphica  descrip-  19  Argus  oculeus]  In  eo  tot  erant 

tio  senis  siispiciones  ex  vocula  cap-  oculi,  ut  videietiir  er.se  unus  oculus. 

tantis:  putat  enim  Euclio  protiitum  Unde  Graecis  iroi'OTrTTjs  dictus.     Non 

esse  secretiim  suum  de  olla  et  anro.  absimili  phrasi  Ovidius  dicit  Famani 

13  E  [de]  senatu]  Id  est,  de  coetn.  '  totam  esse  ex  aere  sonanti,'  vel  '  ex 

18  GeryoJiaceo]  Geryone  rege  His-  ore  sonauti.' 


AULULARI^    ACT.    III.    SO.   G.  289 

Quern  quondam  loni  Juno  custodem  addidit,  20 

Is  nunquam  servet :  prosterea  tibicinam, 
Quae  mihi  interbibere  sola,  si  vino  scatet, 
Coiinthiensem  fontem  Pirenem  potest. 
Turn  opsonium  autem !     Me.  pol  vel  legioni  sat  est. 
Etiam  agnum  misi.     Eu.  quo  quidem  agno,  sat  scio,      25 
Magis  curiosam  nusquam  esse  ullam  belluam. 
Me.  Volo  ego  ex  te  scire  qui  sit  agnus  curio. 
Eu.  Qui  ossa  atque  pellis  totus  est,  ita  ut  cura  macet. 
Quin  cxta  inspicere  in  sole  etiam  vivo  licet, 
Ita  is  pellucet  quasi  laterna  Puuica.  30 

Me.  Casdundum  ilium  ego  conduxi.      Eu.  turn  tu   idem 
opturaum  est 

oculeiis,  nunquam  servet.  PrcBterea  tibicinam,  quce  sola  potest  siccare  fontem  Pi' 
renem  Corinlhiensem,  si  scafet  vino.  Turn  autem  opsonium.  Me.  Per  PoUuceni 
hoc  opsnnium  vel  satis  est  legioni.  Misi  quoque  agnum.  Euct,.  Quo  quidem  agno 
sat  scio  esse  nusquam  ullam  belluam  tnagis  curiosam.  Me.  Ego  volo  scire  ex  te 
ijuis  sit  agnus  curio.  EucL.  Qui  est  totus  pellis  et  ossa,  ita  aret  cura,  quin  etiam 
illi  vivo  licet  inspicere  exta  in  sole.  Is  pellucet  sicut  laierna  Carlhaginiensis.  Me. 
Ego  ilium  conduxi  occidendum.     Eucl.  Turn  est  bonuiu,  ut  tu  idem  loces  cfferen- 


Hl.  1.    Quod  si  Priscian.  vr.  p.  686.  Putsch.  occuleusC. — 20  Quern  condamTi. 

1.  Yoni  Pll.  1.  2.— 21  C.  prarea.—22  PH.  3.  4.  5.  6.  Lgg.  HI.  1.  scat  eat ; 
Lamb.  Turneb.  Goeller,  sca<((^ — 23  PyreneuYen.l.  Pirineum  C.  et  Pireneuni 
Tarvis.  1482.  et  Pirceneum  HI.  1.  Pyrenem  Biix. — 24  Acidal.  autem  pol  vel, 
^c.  B.  1.  Lgg.  Pll.  sex,  C.  a  m.  pr.  Me.  Pol  vel  leoni ;  B.  2.  Me.  Polleoni ; 
al.  autem  vel  leoni.    C.  a  m.  pr.  sata  est. — 25  Ac'ulal,  7nisi  quo,  S^c.  et  sic  B.  1. 

2.  scio  saiis  HI.  1.  a  m.  sec. — 26  31.  Curionem  Donz.  Botli.  1.  2.  GojUtr.  Pll. 
1.  2.  pro  nusquam  hahent  haud  ;  PI.  6.  nnii  habet  tdlum. — 27  Volo  ex  ted  ego 
scire  edd.  quaedam  vett.  contra  onines  codd.  quid  Pll.  sit  a  curiosus  HI.  1.  et 
C.  et  PI.  3.  a  ni.  sec— 28  Quia  ossa  C.  Pll.  1.  2.  4.  5.  6.  ac  pellis  Lgg.  B.  1. 
HI.  1.  2.  Pll.  C.  Ven.  1.  Bon.  et  Nonius  p.  771.  est  totus  HI.  1.  crura  macet 
edd.  qiisdain  vett.  ita  curam  cegei  C.  a  m.  pr.  iia  cura  magei  PI.  1.  ita  cura 
mage  PI.  2.  ita  cura  macrct  PI.  5. — 29  Quin  extra  B.  1.  in  solee  vivo  C.  a  ni.  pr. 
evivo  C.  a  ni.  sec.  et  vivo  Pll.  sex,  B.  1.  HI.  1.  etiam  vivo  edd.  quaedam  vett. — 
30  Pll.  3.  4.  5.  6.  lacerna;  C.  lanterna. — 31  Nonius  p.  539.  53.  Ccedendum  co.'i- 

NOT^E 

20  loni}  lo  Inaclii  filia,  commissa  'Curionem  agnnm  Plautus  pro  ma- 

Argo  ciistodienda  ocnleo  a  Junone.  cro  dixit,  quasi  ciiia  macruisset.' 

23   Pirenem']     Pons    Acrocoiinthi,  29  Rxla]  Sunt  cor,  jecur,  pulmo, 

dePlirygia  tibicina  bibacissinia.  Hj-  et  nobiliora  viscera, 

perbole.  Exta  inspicere  in  sole]  Cedrenus  de 

26  Curiosam]  In  quo  impinguando  Leone  Inii)eratore  narrat,  quod 'sive 
cura  incredibilis  collocata  est.  ante,  sive  post,  cum  ignis  esset,  per 

27  Agnus  curio]    Id   est   curiosus,  ventreui  ejus  ac  dorsum  pellucebat.' 
cura    factus     niacilentus.       Festus  :  30  Laterna  Pmiica]  Laternas  Puni- 

Delph.  et  Var.  Clas.  Plaut.  T 


290  M.    ACCil   PLAUTI 

Loces  efferendum :  nam  jam  credo  mortuus  est. 

Me.  Potare  ego  hodie,  Euclio,  tecum  volo. 

Eu.  Non  potem  ego  quidem  hercle.     Me.  at  ego  jussero 

Cadum  iinum  vini  veteris  a  me  afferrier.  35 

Eu.  Nolo  hercle;  nam  mihi  bibere  decretum  est  aqiiam. 

Mr.  Ego  te  hodie  reddam  madidum,  sed  vino,  probe, 

Te,  cui  decretum  est  bibere  aquam.     Eu.  scio  quara  rem 

agat. 
Ut  me  deponat  vino,  eam  afFectat  viam  : 
Post  hoc,  quod  habeo,  ut  commutet  coloniam.  40 

Ego  id  cavebo,  nam  alicubi  abstrudam  foris. 
Ego  faxo,  et  operam  et  vinum  perdiderit  simul. 
Me.  Ego,  nisi  quid  me  vis,  eo  lavatum,  ut  sacruficem. 
Eu.  Edepol  nae  tu,  aula,  multos  inimicos  habes, 

dum  ;  nam,  credo,  est  jam  mortuus.  Me.  E^o  rolo  potare  tecum  hodie,  Euclio. 
Eucr.  Per  Ilerculem  ego  quidem  voti  potabo.  Me.  Sed  ego  mandavero  afferri  a 
me  vnum  cadum  vini  veteris.  EvCL.  Nolo  per  Hercidem:  nam  mihi  decretum  est 
bibere  aquam.  Me.  Ego  te  reddam  hodie  ebrium  egregie,  sed  vino,  te  qui  statuisti 
bibere  aquam.  Eucl.  Novi  quid  moliatur,  init  earn  viam,  nimirum  ut  me  sternat 
vino,  ut  postea  thesaurus  eat  in  aliam  coloniam.  Ego  videbo  ne  id  fiat :  nam  abs' 
condam  alicubi  foris.  Ego  faciam  ut  perdat  et  operam  et  rimim  una.  Me.  Ego 
eo  lavatum  ut  sacrificem,  nisi  me  vis  aliquid.     Eucl.  Per  tedem  Pollucis,  olla, 


duxi  ego  ilium.  Lamb,  pro  conduxi  vnlt  legi  locavi.  Lgg.  optumst ;  PI* 
5.  optu7num  'st  ;  C  optimus  est. — 33  Edd.  quspdam  vett.  tecum  h,  Eu- 
clio volo. — 34  mehercule  edd.  quaedam  vett.  At  jussero  B.  1. — 35  HI. 
1.  am.  pr.  ad  me  afferrier. — 36  HI.  1.  B.  1.  2.  aquam  est. — 37  B.  1.  2.  si 
vino  ;  Pll.  sex,  omnes  Gnit.  H.  M.  G.  C.  a  m.  sec.  al.  si  vivo  ;  Lgg.  madidum 
vino  probe. — 38  Tibi  an  decretum  B.  1.  HI.  1.  cod.  Mems.  PI.  3.  Tibi  cui  de- 
cretum C.  Pll.  1.  2.  4.  G.  B.  2.  HI.  1.  a  m.  sec.  Tibi  tibi  bibere  decretum  est 
PI.  5.  Al.  Tibi  qui,  vel   Tibi  cur,  vel  Te  cui,  teste  Pareo — 43  HI.  1.  vis  me. — 

NOT^ 

cje  erant,  ut  hinc  conjicere  est,  in-  tiis,  ut  '  oleum  et  operam.' 

primis  pellucidap.  43  Lavatum]  Institiitum  erat  vete- 

35     Vini  veteris]    Vetustas  viniim  riim,  ut   si   quid  gravioris  inomenti 

semper     commendavit,      praesertim  susciperent,  qualis  est   coliocatio  fi- 

apud  senes.  lite,  a  sacrificiis  ordirentur,  quo  De- 

39  Ut  me  deponat]  Id  est,  ut  me  um  haberent  propitium,  neque  illoti 
niniio  vino  sternat.  ad  aras  et  sacrificia  accederent. 

40  Coloniam]  Metaphora  ducta  a  44  Inimicos  habes]  Ollani,  et  aurum 
coloniif  deducendis  in  eas  regiones,  olia  contentum  alloquitur.  Rogatus 
quae  aut  essentantea  incultae,  aut  ar-  Diogenes  'cur  esset  aurum  palli- 
mis  Rouianorum  occupatae.  dum,'  respondit,  'quia  multos  liabe- 

42  Operam  et   vinum]  Dicit  Plan-      ret  insidiatores.' 


AULULARIiE    ACT.    JV.   SC.  1.  291 

Atque  istuc  aurum,  quod  tibi  concreditum  est.  45 

Nunc  hoc  mihi  factum  est  optumum,  ut  te  auferam 

Aulam  in  Fidei  fanum :  ibi  abstrudam  probe. 

Fides,  novisti  me  et  ego  te  :  cave  sis  libi, 

Ne  tu  in  me  mutassis  nomen,  si  hoc  concreduo. 

Ibo  ad  te,  fretus  tua.  Fides,  fiducia.  50 

habes  multos  inimicos,  ct  istud  aurum  quod  tibi  est  concreditum.  Nunc  est  mihi 
optimum  factu,  ut  te  deferam,  o  olla,  in  templum  Fidei:  abscondam  recte  ibi.  Fi- 
des, me  novisti,  et  ego  te.  Cave  tibi,  si  vis,  ne  tu  mutaveris  nomen  iii  me,  si  con- 
fido  hoc.     Proficiscar  ad  te.  Fides,  fretus  tua  fiducia. 


45  C  congreditum, — 46  'Lgg.  facto;  Both.  1.  2.  Greller /acfu.  Both.  1.  2.  rt 
edd.  qnaedam  vett.  ut  auferam;  Goeller,  ut  ted  auferam. — 47  Ted  Aula  Both. 
1.  2.  Aula  Goeller,  et  sic  legitur  in  HI.  1.  Aidam  omnes  alii  codd.  ibi  te  abs- 
trudam M.  Both.  1.  2.  Vid.  Davis,  ad  Cic.  Leg.  ii.  16. — 49  Ne  tu  immutassis 
edd.  quaedam  vett. — 50  Hie  vs.  abest  a  PH.  4.  G. 

NOTiE 

46  Factum  est  optumum]  Sumtum  fuisset  religione  loci  conimunien- 
ex  veteri  formula  edictorum,  Et  vous     dum. 

ferez  bien.  48  Care]  Interminatur  convicium 

47  In  Fidei  fanum']  iErarium  Ro-  Fidei,  et  monet  de  Fide  infidani  esse 
maniim  erat  in  -cede  Saturni,  prorsus  appellandam,  ni  creditum  sibiaurnin 
quasi  adversus  hominum  cupiditatem  custodiat  diligenter. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  PRIMA. 

STROBILUS. 

Hoc  est  servi  facinus  frugi,  facere  quod  ego  persequor: 

Nee  morae  molestiaeque  imperium  herile  habeat  sibi. 

Nam  qui  hero  ex  sententia  servire  servus  postulat, 

In  herum  matura,  in  se  sera  condecet  capessere. 

Sin  dormitet,  ita  dormitet,  servom  sese  ut  cogitet.  5 

Stro.  Id  est  officium  boni  servi,  facere  quod  ego  conor,  ne  mandatum  heri  im- 
pleatur  cum  mora  et  molestia.  Nam  servus  qui  sibi  proponit  servire  hero  ex  animi 
sententia,  debet  esse  velox  iw  rebus  hcrilibus,  tardus  in  suis:  si  dormitet,  ita  dor- 
mitet, ut  cogitet  se  esse  servum.     Nam  qui  sercit  hero  amanti,  quemadmodum  ego 


1  B.  1.  2.  et  edd.  qnsedam  vett.  proscquor. — 2  Ne  mora  B.  1.  2.  HI.  1. — 
3  Hunc  et  antecedentenii  vs.  trausposuit  Gneller.  sertire  servos  HI.  1. — 4  HI. 
1.  am.   pr.   campescere. — 5  Lgg.    si  dormitet;  C.  a  m.  pr.  dormitut ;  HI.   1. 


292  M.    ACCII    PLAUTI 

Nam  qui  amanti  hero  servitutem  servit,  quasi  ego  servio. 
Si  herura  videt  superare  amorem,  hoc  servi  esse  officium 

reor, 
Retinere  ad  salutera  :  non  eura,  quo  incumbat,  eo  impel- 

lere. 
Quasi  pueri,  qui  nare  discunt,  sciroea  induitur  ratis. 
Qui  laborent   minus,   facilius  ut  nent,   et  raoveant  ma- 

nus :  10 

Eodem  modo  servom  ratem  esse  amanti  hero  aequom  censeo, 
Ut  toleret,  ne  pessurn  abeat,  tanquam  *  * 
Herile  imperiura  ediscat,  ut  quod  frons  velit,  oculi  sciant ; 
Quod  jubeat,  citis  quadrigis  citius  properet  persequi. 
Qui  ea  curabit,  abstinebit  censione  bubula,  15 

seriHo,  si  videt  amove  superari  hcrum,  arbitror  id  esse  servi  officium  retinere  ad 
sulutem,  non  euin  impclkre  co  quo  propendet.  Quemadmodum  ratis  scirpea  subji' 
citur  pueris  qui  discunt  nature,  ut  laborent  minus,  ut  natcnt  facilius,  et  moveant 
vinnus  ;  eodem  modo  censeo  esse  aquum,  servum  esse  ratem  hero  amanti,  ut  toleret, 
ve  corruat  pessum,  condiscat  imperium  heri ;  ut  oculi  intelligant  quid  velit  frons, 
acceleret  implere  velocius  velocibus  quadrisis  id  quod  pracipiat  herus.    Qui  curabit 


et  ila  dormitet. — G  HI.  1.  servit  servitutem. — 7  B.  1.  officium  esse  reor, — 
8  Lgg.  et  C.  710U  enim.  Pll.  1.  2.  3.  quo  incubat. — 9  Quasi  pueris  Fll.  3. 
5.  B.  1.  Both.  1.  2.  inducitur  Pll.  sex,  C.  a  ni.  pr.  B.  1.  2.  scirpo  in- 
duetur  ratis  Fest.  p.  204. -iS.— 10  Qui  laborant  HI.  1.— 12  Ut  toller  et  YW.  \. 
C.  Vt  coleret  ne  p.  Iiuhcat  Pll.  1.  2.  non  ut  ;».  abeat  PI.  5.  haheat  etiani  PI.  4. 
et  Pi.  3.  a  ni.  pr.  Omnes  codd.  et  edd.  hiiiic  vs.  mancuni  liabent,  nt  sit  la- 
cuna post  tanquam,  qiiam  explere  tentavil  Lambiuus,  addens,  tanquam  catupi- 
rates  tnaris.  liotlie  edidit,  Quasi  pueris  qui  nare  discunt,  scirpea  induitur  ratis: 
I  Vt  toleret,  ne  pessum  abeant,  et  uti  facilius  moreunt  manus  :  |  Eodem  modo  ser- 
vom ratem  esse  amanti  hero  cequom  censeo ;  \  Tamque  imperium  ediscat,  ut  quod 
frons  velit,  oculi  sciant. — 13  B.  1.  HI.  1.  ut  q.  non  os  velit,  Al.  ap.  Pareiim, 
non  hos,  in  eos,  nam  os,  nam  hos. — 14  Quod  lubet  HI.  1.  ciciu  properet  C.  prose- 
qui B.  1.  et  HI.  1,  a  ni.  pr. — 15  C.  censeone ;  Pi.  5.   censeone  bibula ;  HI.  1. 

NOTiE 

8  Quo  inanjibat^  Cicero  :  '  Satis  catapii-ates  maris,  vel  tanquam  catapi- 
est  homines  imprudentia  lapses  non  rateria.  Isidoro,  KaTanfipTiT^ip,  tinea 
erigere  :  urgere  vero  jacentes,  aut  cum  tnassa  plumbea  qua  tnaris  altitudo 
ppEecipilantes    impellere,  certe    est  tentatur. 

inliumannm.'  14  Citis  quadrigis]  Celeritatis  sin- 

9  Scirpea  ind.  vans']  Siibjicicbatnr  gnlaris  e\empliini  crebro  in  quadrigis 
puero  natare  niolieiiti,  '  fasciculus  positum  ;  quia  in  hidis  publicis  ere- 
scirpeus,'    ut  jam   ciicurbitiJe.      Est  bro  qtiadrigae  obversabantur. 

inde  id  Horatii,  '  sine  cortice  nare.'  15  Censione  bubuhi]  Pro  'censnra 

12  T««gHum]  Sequitur  lacuna  quam  Ixibula,'  aut  ut  melius  '  vindicta  bu- 

Laiubinus  explendani  putat,  tanquam  bula,'  quani  nunc  'neivum  bubulum  ' 


AULULARI^    ACT.    IV.    SC.    2.  293 

Nec  sua  opera  rediget  nriquam  in  splendorem  compedes. 
Nunc  heius  mens  amat  filiam  hujus  Euclionis  pauperis: 
Earn  hero  nunc  renuntiatum  est  nuptum  huic  Megadoro 

dari. 
Is  speculatura  hue  raisit  me,  ut,  quae  fierent,  fieret  parti- 

ceps. 
Nunc  sine  orani  suspicione  in  ara  hie  assidam  sacra.       20 
Hinc  ego  et  hue  et  illuc  potero,  quid  agant,  arbitrarier. 

ea,  non  senliet  sciiticas  bubiilas,  nec  rediget  in  splendorem  unquam  compedes  sua 
opera.  Nunc  mens  hirus  amat  filiam  hujus  Euclionis  pauperis :  nunc  renuntia- 
tum est  hero  earn  dari  nuptum  huic  Megadoro.  Is  me  misit  hue  speculatum,  ut 
fieret  certus  eorum  quce  fierent.  Nunc  ussideho  hie  in  ara  sacra,  jwocul  ab  omni 
suspicione.     Hinc  ego  potero  specidari  hue  et  illuc  quid  agant. 


B.  1.  censeo  nebulula ;  B.  2.  censeo  nebuhulum, — 16  HI.  l.am.  pr.  compendes. — 
18  li\.\.  Megadori. — 19  HI.  1.  htic  misil.  B.  1.  particeps  fieret ;  C.  a  m.  |)r. 
furet  particeps. — 21  Hinc  ego  hue  edd.  quaedam  vett. 

NOTiE 

vulgo  dicimiis,  U7i  nerf  de  bceuf,  une  pitis  nonnuUis,  eaeque  in  aperto  non- 
^Iriviere,  wne  laisse  de  cuir  de  bceuf.  nunqiiam. 

20  Ara]  Eiant  arae  in  viis  et  com- 


ACTUS  QUARTI  SCENA  SECUNDA. 

EUCLIO,    STROBILUS. 

Eu.  Tu  modo  cave  cuiquam  indicassis,  aurum  meura  esse 

istic.  Fides. 
Non  metuo  ne  quisquam  inveniat:   ita  probe  in  latebris 

situiu  est. 

EucL.  Tu  modo,  Fides,  vide  ne  indicavcris  meum  aurum  esse  hie :  non  metuo 
ne  quisquam  reperiat :  adeo  est  bene  sepultum  in  latebris.     Per  adem  PoUueis  Hie 


1  B.  1.  2.  HI.  1.  C.  a  m.  sec.  cave  quiquam.    Pll.  et  C.  a  m.  pr.  quicquam. — 

NOTiE 

1  Cave  c,  indicassis]    Hinc  Fidei,      quia  Fides  tecta  esse  debet  et  velata. 
nianu  pannoinvoluta,  sacrificabalur ; 


294  M.    A ecu    FLA DTI 

Edepol  nae  illic  pulchram  prasdam  agat,  si  quis  illam 
invenerit 

Aulam  onustara  auri :  verum  id  te  quaeso  ut  prohibessis. 
Fides. 

Nunc  lavabo,  ut  rem  divinam  faciam,  ne  affinem  morer,     5 

Quin  ubi  arcessat  nie,  meam  extemplo  filiam  ducat  domum. 

Vide,  Fides,  etiam  atque  etiam  nunc,  salvam  ut  aulara  abs 
te  auferam. 

Tuae  fidei  concredidi  aurum :  in  tuo  luco  et  fano  modo  est 
situm. 

St.  Di  iramortales !  quod  ego  hunc  hominem  facinus  audio 
loqui  ? 

Se  aulam  onustam  auri  abstrusisse  hie  intus  in  fano.  Fi- 
des, 10 

Cave  tu  illi  fidelis,  quaeso,  potius  fueris,  quam  mihi. 

Atque  hie  pater  est,  ut  ego  opinor,  hujus,  herus  quam  amat. 

Ibo  hinc  intro :  perscrutabor  fanura,  si  inveniam  uspiani 

Aurum,  dum  hie  est  occupatus  :  sed  si  repperero,  o  Fides, 

Mulsi  congialera  plenam  faciam  tibi  fideliam.  15 

auferat  egregiatn  pradntn,  qui  invenerit  illmn  ollam  plenam  auri:  ventm  te  rogo, 
fides,  ut  caveas  id.  Nunc  luiabo  ut  oheum  rem  divinam,  ne  retardem  Megadorum 
iiffineni  (juomiuus  ducat  extemplo  domum  meuni  filinm ,  quando  me  accersct.  Vide 
ttiam  atque  etiam  nunc.  Fides,  ut  auferam  ahs  te  ullam  sulram.  Commisi  aurum 
tu<B  fidei,  sepultum  eat  nunc  in  tuo  luci)  et  fano.  Str.  Dii  immortales,  quam  rem 
audio  ego  loqui  hunc  hominem,  condidisse  se  hie  intus  in  fano  ollam  refertam  auro  ! 
Fides,  cave,  quceso,  ne  tii  illi  fueris  fidelis  potius  quam  mihi.  Et  est  hie  pater,  ut 
ego  arbitror,  ilUus  \\rg\n\s  quam  ineus  herus  amat.  Ibo  hinc  intro:  perlustrabo 
templum,  si  inveniam  uspiam  aurum  dum  hie  est  occupatus.  Sed  si  reperero,  o  Fides, 


2  HI.  1.  ut  quisquain. — 3  L<rg.  polcram  pro  pulchram.  HI.  1.  d  m.  pr.  si  quis 
eam;  edd.  qnaBdani  vett.  et  CJreller.  si  qui  illam. — 5  Nunc  laudo  HI.  1. — 
6  Both,  et  Greller  delent  pionomen  me.  Wox  meam  deest  in  HI.  1.  a  m.  pr. 
ex  templo  li.  1.2.— 7  HI.  1.  ct  nunc  atque  et  nunc ;  Lag.  etiam  nunc  salvam 
abs  te  aulam  ut  auferam.— 8  B.  1.  id  in  tun  luco;  HI.  1.  in  tuo  luco  meum  et 
fano  mo  sitit  est ;  ubi  luco  est  inter  lineas  ;  Ga-ller  est  situm.  Edd.  Florent.  et 
Colon,  non  agnosciintrb  »jo</o.— 10  HI.  1.  abstru.xisse ;  B.  1.  obtrusisse.  Ari- 
dal,  in  fano  Fide  ;  Farm,  et  Goeller,  in  fano  fidts  ;  C.  PH.  sex,  HI.  1.  2.  B.  1. 
2.  in /((no  Firfei.— 11  Lgg.  potius  eris.—\2  Edd.  qiiffidam  vett.  herus  meus  ; 
sed  illud  meus  abest  ab  oniiiibus  codd. 

NOT/E 

15   Congialem']  Congiiis  erat  sexta-      tier. 
riorum   sex,    trois  pintes  :   sextarius,  Faciam]  Libabo,  sacrificabo. 

chopine  :  unde,  seniisextarius,  demise-         Fideliam]  Vas  in  quo  colores  dilue- 


AULULARI.E    ACT.    IV.    SC.    4.  295 

Id  adeo  tibi  faciam :  verum  ego  mihi  bibam,  ubi  id  feccio. 

tibi  fundam  fideliam  congialem  flenam  mulsi.     Id  adeo  tibi  faciam:  scd  ubifecero, 
id  ego  bibam  mihi. 

aOTJE 

bantiir:  unde  '  dnos  parietes  de  ea-      etiam  quo  bibatur  largitis. 
dem  fidelia  dealbare  :'  hoc  loco  est 


ACTUS  QUARTI  SCENA  TERTIA. 

EUCLIO. 

NoN  temere  est,  quod  corvos  cantat  mihi  nunc  ab  laeva 

manu. 
Semel  radebat  pedibus  terram,  et  voce  crocibat  sua. 
Continuo  meum  cor  coepit  artem  facere  ludicram, 
Atque  in  pectus  emicare  :  sed  ego  cesso  currere. 

EuCL.  Nan  est  fruslra  quod  corvus  mihi  cantat  nunc  a  lava:  scalpebat  nemcl 
terram  pedibus,  et  crocitabat  sua  voce.  Statim  meum  cor  coepit  facere  artem  ludi- 
cram, et  subsilire  in  pectore.     Sed  ego  cunctor  currere. 

1  Hjec  Scena  sequent!  subjiingitiir  in  HI.  1.  B.  1.  2.  Pll.  sex.  Nonius  p. 
740.  17.  cantat  nunc  mihi;  et  sic  Hi.  1.  a  leva  idem  cod.  manu  deest  in  B.  1. 
manum  exliibet  B.  2.-2  Simul  PI.  5.  Pll.  3.  6.  a  m.  sec.  C.  et  edd.  qua-darn 
vett.  ita  qiioque  citat  Nonius  p.  508.  40.  chrocibat  PI.  6.  crohinubat  ¥'\.  \. 
crocitabat  HI.  1.  et  PI.  1.  a  m.  sec.  groccibat  B.  1.  PI.  3.  Pro  sua,  Both,  et 
Greller  habent  fera. — 3  Continuo  mecum  C.  a  ni.  pr.  et  Parei  2. 

NOTyE 

1  Cortos]  Corvi,  pica\  buboues,  sinistra  cava  praedixit  ab  ilice  cor- 
&c.  aves  mail  ominis.  nix.' 

Ab  lava]  A  lasva   si  comparerent  3    Artem  facere  ludicram]    Moveri 

aves,  anspicium  credebatiir  sinis-  gravius  in  peciore.  Quod  accidit 
trum   et   infaustura.     Virgil.  '  Sirpe      prae  nietu  graviore. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  QUARTA. 

EUCLID,    STROBILUS. 

Eu.  For  AS,  lumbrice,  qui  sub  terra  erepsisti  modo, 

EucL.    Foras,  lumbrice,  qui  irrcpsisti    viox    sub  terra,   qui  nusquatn  appa- 


29G  M.    ACCII    PLAUTI 

Qui  modo  niisquam  comparebas :  nunc,  qiiom  compares, 

peris. 
Ego  edepol  te,  praestigiator,  miseris  jam  accipiara  modis. 
St.  Qiite  te  mala  crux  agitat?  quid  tibi  mecum  est  com- 

mercii,  senex? 
Quid  me  afflictas?  quid  me  raptas  ?  qua  me  causa  ver- 

beras  ?  5 

Eu.  Verberabilissime,  etiam  rogitas  ?  non  fur,  sed  trifur? 
St.  Quid  tibi  surripui  ?     Eu.  redde  hue  sis.   St.  quid  tibi 

vis  reddam  ?     Eu.  rogitas? 
St.  Nihil  equidem  tibi  abstuli.     Eu.  at  iliud,  quod  tibi 

abstuleras,  cedo. 
Ecquid  agis  ?      St.  quid  agam  ?     Eu.  auferre  non  potes. 

St.  quid  vis  tibi? 
Eu.  Pone.     St.  equidem  pol,  te  datare,  credo  consuetum, 

senex.  10 

Eu.  Pone  hoc  sis:  aufer  cavillam:  non  ego  nunc  nugas  ago. 

rehas  max:  nunc,  quando  appares,  periisti.  Per  ceclem  Pollucis,  o  presstigiatnr, 
ego  te  exdpiam  jam  modis  miseris.  St.  Qkcc  mala  crux  te  agitat  ?  Quid  negotii 
est  tibi  mecum,  a  senex  ?  Quid  me  afflictas  ?  Quid  me  truliis  I  Qunre  me  pulsus? 
Evch.  liogas  etiam,  verberibus  dignissime,  nou  fur,  sed  trifur  ?  St.  Quid  tibi 
suffuratus  sum  ?  Elcl.  Redde  hoc,  si  vis.  St.  Quid  vis  tibi  reddam?  EuCL. 
Rogas  ?  St.  Profecto  ego  nihil  abstuli  a  te.  EtCL.  At  cedo  illud  quod  pro 
te  abstuleras.  Quid  agis  ?  St.  Quid  agam  ?  EucL.  A'oJi  potes  auferre.  St. 
Quid  vis  tibi?  JLvcl.  Depone.  St.  Per  Polluccm  credo  te  consuetum  datare, 
senex.     Eucl.  Depone  hoc,  sir  is:  aufer  cavillationes:  non  ego  nugor  nunc.    St. 


1  Foras,foras  G.  Camer.  Both.  1.  2.  Goeller.— 2  Quim.  n.  comparebas,  modo 
compares,  peris,  IM.  Qui  non  comparebas  modo  G.  Qui  nusquam  comparebas  mo- 
do, modo  quom  compares,  peris  Both,  nunc  euin  compares  HI.  1. —  3  Ego  pol  te 
Lgg.  prestrigialor  C.  jam  jam  HI. — 6  Edd.  quupdam  vett.  etiam  rogas.  Lgg. 
oniittnnt  etiam.— 7  C.  subrijiui.—  S  C.  a  m.  pr.  ahstoli.  HI.  1.  At  tibi  illud  q' 
abstuleras;  C.  abstoleras. — 9  Htec  quid  C.  Voss.  1.  He  ecquid  aliqui  Lgg. 
Hem  quid  edd.  qnaedam  vett.  Ecquid  reliqtii  Lgg.  onines  Pll.  HI.  1.  2.  B.  1. 
2.— 10  St.  Di  quidem  pol  C.  Pll.  3.  4.  5.  B.  1.  2.     Di  quid  pol  Hi.  1.  id  qui- 

NOTjE 

1  Lumbrice'] '  Lnmbricu?,'  vermicu-  positive  '  verberabilissimns '  per  ana- 

lusestquiquideni  profertseseabimo.  logiam  fit ;  sed  licentiaconiica.     In- 

Strobilus,  turn  cum  non  compareret  terdiim  in  veinacnlo  nostro  hnjusce- 

antea,  sicnt  lumbricus  e  tena,  sese  modi   facimus    snperlativa,  sed   non 

aperit.et  ab  Eiiclionecernitnr.  Liim-  sciibimiis.     Sic  dicimus  '  bellissime,' 

bricns  etiam  dicitnr  noviis  homo  e-  '  grandissime,' &c. 

mersiis  ad  honores.  10  Datare']  Vox  obscoena. 

6  rc)-6f?-a6(7tssjw(;]  A' verberabilis'  II   Cari/Zani]  '  Cavil  lari '  est  jocis 


AULULARIyE    ACT.    IV.    SC.    4.  297 

St.  Quid  ego  ponam  ?  quiii  tu  eloquere  quicquid  est,  suo 

nomine. 
Non  hercle  equidem  quicquam  sumsi,  nee  tetigi.   Eu.  os- 

tende  hue  manus. 
St.  Ilem  tibi !    Eu.  ostende.    St.  eccas.    El  .  video  :  ase 

ostende  etiam  tertiam. 
St.   Larvae   hunc   atque    intemperiae    insaniaeque   agitant 

senem.  15 

Facisne   injuriam  mihi,    an  non  ?    Eu.  fateor,    quia  non 

pendes,  maxumam. 
Atque  id  quoque  jam  fiet,  nisi  fatere.    St.  quid  fatear  tibi? 
Eu.  Quid  abstulisti  hinc  ?     St.  Di  me  perdant,  si  ego  tui 

quicquam  abstuli. 
Eu.   Nive  adeo  abstulisse  vellem.     Agedum,  excutedura 

pallium. 

Quid  ponam  ego?  Qitin  eloquere  tu  quicquid  est  suo  nomine.  Per  Herculern  equi- 
dem non  quicquam  sumsi,  nee  tetigi.  EucL.  Ostende  mihi  manus.  St.  Hem  tibi 
unain  !  EuCL.  Os^^nrfe  alteram.  St.  Eice  ambas.  Elcl.  Video:  age  ostende 
adhuc  tertiam.  St.  Larvce  atque  intemperia  et  insanicp.  vexanl  hunc  senem.  Mi- 
hinefacis  injuriam,  an  nun  ?  EucL.  Fateor  me  tibifacere  magnam  injuriam,  quia 
non  pendes:  atque  id  jiit  jam  quoque,  nisi  fateare.  St.  Quid  tibi  fatear?  EucL. 
Quid  abstulisti  liinc  ?  St.  Dii  me  perdant,  .si  ego  abstuli  quicquam  quod  ad  te 
pertineat.     Evcl.  Aut  si  velkm  abstulisse :  agedum  txculias  pallium.     St.  Tuo 


dem  conj.  Parens,  data  re  B.  2.  Hie  ver.siis  deest  in  qiiibusdain  edd.  ante 
Parenm. — 11  Qiiirdain  fdd.  vett.  caviUum. — 12  Quid  ergo  Lgs.  — 13  Lgir-  non 
nercle  quicquam.  \i\.\.  onde  hue. — 14  Hem  tibi  ostendo :  eccas  HI.  1.  H.  PI.  5. 
Hem  tibi  ostendi  eccas  B.  1.  2,  etiam  etiam  B.  1.  2. — 16  Facio,  quia,  S^c.  Doiiza. 
Haec  verlia,  quia  non  pendes,  non  sunt  in  Lgg.  non  perdes  B.  1.  2. — 17  Atque 
deest  in  Lgg. — 19  Neve  ado  HI.  1.     Nive  a.  a.  vellem.     Eu.  Agedum  Gceller. 

NOT.E 

certare  :  tricis  forensibus  '  cavillaii'  Strobihim,   esse  de  genere  Geryona- 

est  legnleiorum,  *  caveie' juiiscon-  ceo  senis  manibus.     Hie  tertiam  ro- 

siiltorum.  gat,  visis  duabns. 

11  A'Mg-as]'Nugae' et 'naeniae' idem;  15  Larvw]  A   Laribns    dicebantur 

in  Asinaria  Plautiis :  *  liae  snnt  non  movtuoruin  genii  niali,  qui  hoc  a  La- 

nngae :  non  enim  mortalia.'    N^niae  ril)us  diffenint,  quod  lii  certis  sedi- 

aiitem  carmina  sunt  incondita,  a  prae-  bus  addicti  saiutares  sint,  illi  sedi- 

ficis  dim  in  exequiis  cantari  solita.  bus  inrertis  vagentur.     Dicuntur  et 

In  aliis   auctoribus   nugse  interdum  lemures,  quibus  infestje  sunt  nonnan- 

opponnntur  seriis,  ut  levia  soiidis.  quam  et  aedes  et  vioe. 

14  Ostende  etiam  tertiam]  Ridicu-  18  Di   me  perdant]  Imprecationis 

Inm  quo  Euclio  id  quod  edixerat  an-  formula, 
tea,  confirmat,   servos,   et  inprimis 


298  M.    ACCII    PLAUTI 

St.  Tuo  arbitratu.   Eu.  ne  inter  tunicas  habeas.    St.  tenta 

qua  lubet.  20 

Eu.  Vah,  scelestus,  quam  benigne!  ut  ne  abstulisse  intel- 

legam. 
Novi  sycopbantias  :  age !  rursum,  ostende  hue  manum 
Dexterara.    St.  hem  !    Eu.  nunc  lasvam  ostende.    St.  quin 

equidem  ambas  profero. 
Eu.  Jam  scrutari  mitto  :  redde  hue.     St.  quid  reddam  ? 

Eu.  ah  nugas  agis, 
Certehabes.  St.   habeoego?  quidhabeo?    Eu.  nondico: 

audire  expetis.  25 

Id  meura   quicquid  babes,  redde.    St.  insanis :  perscru- 

tatus  es 
Tuo  arbitratu,  neque  tui  me  quicquam  invenisti  penes. 
Eu.  Mane,  mane :  quis  illic  est,  qui  hie  intus  alter  erat 

tecum  simul? 
Perii  hercle !  ille  nunc  intus  turbat :  hunc  si  amitto,  hie 

abierit. 
Postremo  jam  hunc  perscrutavi :  hie  nihil  habet :  abi  quo 

lubet.  30 

arhilratu.  EuCL.  Ne  habeas  intra  tunicas.  St.  Tenta  qua  roles.  Eucl.  Vah! 
sceleste,  ({uam  uUro !  nnvi  sijcophantias,  ut  nnn  animadverlam  te  abstulisse:  age 
rursum,  ostende  hue  manum  dextram.  St.  Hem  !  Eucl.  Nunc  ostende  Icetam. 
St.  Quin  equidem  profero  ambas.  Eucl.  Mitto  jam  scrutari:  redde  hue.  St. 
Quid  reddam?  Eucl.  Vah!  nitgaris:  prafecto  habes.  St.  Hnbeo  ego?  Quid 
habeo?  Eucl.  Non  dico,  optas  audire:  reslitue  id  quicquid  habes  meum.  St. 
Desipis,  perscrutatus  es  tuo  arbitratu,  neque  invenisti  quicquam  quod  sit  tuum  penes 
me.  Eucl.  Mane,  mane:  quis  est  ille  alter  qui  hie  erat  tecum  intus?  Perii  hercle! 
Ille  turbat  nunc  intus:  si dimit to  hunc,  hie  abierit.     Denique  hunc  excussi  jam: 


minime  adeo  G.  M.— 21  Vah  scelestissimus  HI.  1.  B.  1.  2.  abstulisse  quid  B.  1. 
intclligam  quid  HI.  1.— 22  G.  rursus ;  quod  recepenint  Botlie  ef  Goeller.  hanc 
manum  HI.  a  ni.  sec— 23  En.  El.  Nunc,  <^-c.  HI.  1.  a  ni.  pr.  Em  C.  profero 
deest  in  Lgg.  profecto  PI.  2.-24  An  nugas  HI.  1.  B.  1.  2.  PH.  sex.  Ha  nugas 
C.  Acmigas,  omisso  agis,  Lgg.— 25  HI.  1.  B.  1.  2.  audire  et  petis.—26  Illud 
quod  tneum  /latcs  Lgg.— 27  Lgg.  pctnes.—2S  C.  Pli.  1.  2.  4.  5.  6.  quis  hie  in- 
tus ;  HI.  1.  2.  B.  1.  quis  intus  hie ;  B.  2.  quis  it  uc  intus ;  edd.  qiiirdam  vett. 
quis  ille  intus  alter,  contra  codi\ — 29  Edd.  quiedain  vett.  si  omit  to ;  B.  2. 
hunc  si  admitto!  Bothe  hinc   abierit.— iO  Nouius  p.  C64.  46.  hunc  jam  jter- 

NOTiE 

22  Sycophnntias]  A  (tvkov  et  (jyaifoi     ne   quis   ficus    ex   urbe   efferret,  et 
accuso.     Lege  cautum  erat  Athenis,      poena  in  inobsequentes  posita.     Qui 


AULULARI/E    ACT.  IV.    SC.  5.  299 

Juppiter  te  Dique  perdant.     St.  baud  male  agit  gratias. 
Eu.    Ibo   hinc  intro :  atquc  illi  socicnno    tuo  jam  inter- 

stringam  gulam. 
Fugin'  hinc  ab  ociilis?  abin'  hinc,   an  non?     St.  abeo. 

Eu.  cavesis  te  videam. 

hie  nihil  hahet :  abi  quo  placet.  Jupiter  omnesque  Dii  te  perdant.  St.  Hand 
agit  male  gralias.  Eucl.  Jbo  hinc  intra,  ibo  atque  interstrivgam  jam  gulam  illi 
tuo  socio.  Fugisne  hinc  ab  oculis?  Abisne  hinc,  an  non?  St.  Abeo.  Eucl. 
Cave  si  vis  ne  te  videam. 


scrutavi,  nihil  habet ;  Pll.  2.  3.  Tiihili  habet.—^l  Juppiter  te  Dique  omnes  perdant. 
Eu.  Haud  male  agit  gratias  C.  07««(S  ileest  in  Lgg.— 32  Ibo  inlro  AU\.  Jwut. 
hinc  servant  omnes  codd.  et  eiid.  ante  Aldtim.  Ibi  hinc  intra  Lgg.  illi  socio 
Pll.  1.  2.  4.  5.  PI.  6.  a  ni.  pr.  et  HI.  1.  a  m.  pr.  intus  stringam  B.  1.  interfingam 
B.  2. — 33  Fug e  hinc  HI.  1.  a  ni.  pr.  Cave  sis  revidcam  }&i.n\\.  1.  2.  Cave  re- 
videam  GcBller  ;  Cave  si  te  videam  B.  1.  2.  HI.  a  in.  pr.  videam  mortuum  ties 
codd.  ap.  Pareum. 

NOT^ 
qiiempiatn  ficns  extulisse,  sen  meri-      phanta  appellabatnr :  dcinde  de  solis 
to,  sell  immerito,  deferebat,  syco-      caUiraniatoribus  dictum. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  QUINTA. 

strobilus. 
Emortuus  ego  me  mavelim  leto  malo, 
Quam  non  ego  illi  dem  hodie  insidias  seni : 
Nam  hie  jam  non  audebit  aurum  abstrudere. 
Credo  referet  jam  secum,  et  mutabit  locum. 

Stro.  Ego  malim  me  emori  malo  fato,  quam  ego  non  struam  hodie  insidias  illi 
seni:  namque  hie  nun  audebit  jam  abstrudere  aurum.     Credo  referet  jam  secum,  et 


1  Hei  mortuum  PI.  6.  unus  Lg.  Mortuum  B.  1.  EmortuumH\.  I.  Hen 
tnorluum  ceteri  Pll.  Hem  mortuum  celei  i  Lgg.  Hec  mortuum  M.  Ecmortuum 
Both,  et  Gceller.  Iceto  malo  Lgg.  et  C.  a  m.  pr.  Iccla  malo  HI.  1.— 3  Namque 
hie  edd.  vett.  Botb.  Gotller.  Jam  hie  non  audebit  HI.  1.  Nam  hie  jam  omnes 
Pll.  jam  deest  in  edd.  quibusdam  vett.  abstrudere  B.  1. — 4  Credo  hoc  efferet 
B.  1.  2.  C.  hoe  feret  HI.  1.  2.  Pll.  Lgg.  edd.  vett.   C.  hcec  feret  C.   C.  eeferet 

NOTjE 

I  Leto  malo}  Hoc  aliis  verbis  *  bona  mors  '  et  bonesta  bonis  et  ho- 
'malam  crucem'  appellavit.    Porro     nestis  est  in  votis. 


800  M.    ACCII    PLAUTI 

Atat  foris  crepuit !  senex  eccum  aurum  effert  foras,  5 

Tantisper  hie  ego  ad  januam  concessero. 

mutabit  locum.  Sed  foris  crepuit.  Ecce  senex  effert  aurum  foras.  Ego  conces- 
sero  hue  tantisper  ad  ostium. 

Sciopp.  Susp.  Lect.  p.  115.  Both.  1.2.  Gwller. — 5  C.  aurum  ecfert;  omnes 
Pll.  aurum  jfert,  sive  effert ;  B.  2.  aurum  fert.  Totuni  h.  I.  e  Nonio  p.  673. 
ita  legit  Sciopp.  Susp.  Lectt.  p.  31.  Atat  foris  crepuit:  sed  (vel  et)  fano 
egreditur  foras,  Tantisper  hie  ego  ad  januam  concessero.  Hinc  ex  occulto  sermo- 
nes  satos  suhlegam.  Cctller  conj.  Atat  foris  crepuit!  e  fano  egreditur  foras. 
Hinc  ex  occulto  stans  sermonem  subkgam.  Tantisper  hitic  ego  ab  janua  con- 
cessero. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  SEXTA. 

EUCLIO,    STROBILUS. 

Eu.  FiDEi  censebam  raaxumam  multo  fidem 

Esse  :  ea  sublevit  os  mihi  pgenissume. 

Ni  subvenisset  corvus,  periissem  miser. 

Nimis  hercle  ego  ilium  corviim  ad  me  veniat,  velira, 

Qui  indicium  fecit,  ut  ego  illi  aliquid  boni  5 

Dicam:  nam  quod  edit,  tarn  duim,  quam  perduim 

Nunc,  hoc  ubi  abstrudam,  cogito  solum  locum. 

Sylvani  lucus  extra  murum  est  avius, 

Ei'CL.  Existimabam  esse  habendum  jidem  multo  maximam  Fidel :  ea  me  decepit 
penitus.  Nisi  Corvus  succurrisset ,  interiissem  infelix.  Per  Herculem  ego  velim 
nimis  ilium  corvum  qui  indicavit,  ut  veniat  ad  me,  ut  ego  illi  dicam  aliquid  boni. 
Nam  perderem  id  quod  illi  darem  ad  manducandum.  Nunc  cogito  hoc,  solitarium 
locum  in  quo  occuUabo  hoc  aurum.    Est  extra  murum  lucus  Sylvani,  avius,  oppletus 


1  Fide  MeuTs.  apxatKcvr  ct  sic  Gceller. — 2  C.  ea  subluit ;  PI.  6.  B.  1.  earn 
sublevit  ;  Pll.  1.  2.  4.  Esse  earn  snbluit ;  HI.  1.  a  m.  pr.  ea  sublivit.  Pll.  tres, 
ptenussime ;  qnwdani  edd.  pleiiissimc. — 3  Nisi  B.  1.  perissem  B.  1.  2.  HI.  1. — 
C  B.  1.  nam  quicquid  dicat  tandiu  ;  HI.  1.  lam  diu  ;  B.  2.  nam  quo  dedit  tarn  diu; 
C  tarn  dium  quam  pcrdium;  Pll.  omnes,  quo  dcdit  lam  diu  est,  quam  perditum. 
—7  HI.  1.  obstrudam S  S.  lacus  C.  S.  locus  PI.  2.  est  aulus  C.  B.  1.  2.  HI.  1. 

2  Sublevit]  Moris  est   in  eos  qui  colore  illinitur,  vnlgo  illuditiir. 
dormiunt,   quid  vis   audere;   idem  in  G  Tarn  duim,   quam  perduim']  Pro, 
eos  qui  liebetiori  sunt   ingenio.  '  Os  tam  perduim,  quam  duim. 
snblinere  '  idem  significat  atqiie  '  il-  8    Sylvani   lucus]    Sylvanus   Deus 
ludere:'   iis  enim   quibus  os  quovis  sylvarum  et  lucorum. 


AULULARliE    ACT.    IV.  SC.   7.  301 

Crebro  salicto  oppletus  :  ibi  sumam  locum. 
Certum  est,  Sylvano  potius  credam,  quam  Fidei.  10 

St.  Euge!  euge !  Bi-  me  salvom  et  servatum  volunt. 
Jam  ego  illic  praecurrara,  atque  iiiSceadani  aliquam  in  ar- 

borem  : 
Indeque  observabo,  aurum  iibi  abstiiidat  senex. 
Quanquam  hie  maneie  herus  me  sese  jusserat, 
Certum  est,  raalam  rem  potius  quaeram  cum  lucro.  15 

crebro  salicto :  sumam  ibi  locum.  Certum  est  credere  potius  Sylvano,  quam  Fidei. 
St.  Euge,  euge,  Dii  volunt  me  salvum  et  servatitm.  Jam  ego  pracedam  illuc,  et 
conscendam  in  aliquam  arborem,  et  inde  speculabor  in  quo  ubstrudat  aurum.  Tam- 
etsi  herus  mandaverat  me  sese  expectare  hie,  constitui  apud  me  qucerere  lucrum 
etiam  cum  periculo. 

a  111.  sec.  Hie  vs.  et  sq.  desnnt  in  HI.  a  m.  pr. — 9  C.  a  ni.  pr.  ubi  sumam. — 
10  Certust  Lgg.  Fide  Botli.  Gceller.— 11  Fuge,  fuge  B.  1.  C.  Pll.  sex.  salvon 
B.  1. — 12  PI.  6.  procurram ;  C.  percurram.  HI.  I.  in  arborem  aliquam.  Lgg. 
Pll.1.2.  6.  oniittuiit  in.  Pll.  3.  5.  aliqua  in  arborem.— l^  i/uyue  HI.  1.— 14  C. 
Pll.  sex,  al.  me  eras  ;  Lgg.  H.  M.  me  herus. — 15  Certust  Lgg.    queram  C. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  SEPTIMA. 

LYCONIDES,    EUNOMIA,    PH/ILDRIA. 

Ly.  Dixi  tibi,  mater:  juxta  rem  mecum  tenes. 
Super  Euclionis  filia :  nunc  te  obsecro, 
Fac  mentionem  cum  avunculo,  mater  mea : 
Resecroque,  mater,  quod  dudum  obsecraveram. 

Ly.  Tibi  dixi,  mater :  scis  rem  perinde  atque  ego  dejilia  Euclionis  :  nunc  ie  ob- 
testor,  confer  cum  meo  avunculo,  mea  mater:  resecratiune  solvo,  o  mater,  quod  pri- 


1  HI.  1.  justa. — 2  Lgg.  omittunt  nunc— 4  Resecro  <e  B.  1.  2.  Pll.  1.2.  Re- 
secroque te  HI.  1.    Reobsecroque  PI.  5.    Re  ohsecroque  Lgg.     Hunc  vs.  aine  ter- 

NOT/E 

3  Fac  mentionem']  Id  est,  poslula  diccret  de  vitio  Phapdriae  illato: 
Phaediiam  mihi  in  niatiiiiioniiini.  nunc,  quoniam  est  tempiis  aperiendre 
Vide  not.  in  act.  1.  2.  lei,    solvit:    perniittit    EunomJEe    ut 

4  Resecroque]  Obsecravcrat  jam-  dicat.  Obsecrabant, inleiposito  no- 
dtidum   Lyconides  matreiu,  ne  quid  mine  alicujiis  Dei :  idcirco  nefas  erat 


302  M.   ACCII    PLAUTI 

Eu.  Scis  tute,  facta  velle  me,  qua?  tu  velis;  5 

Et  istuc  confido  a  fratre  nie  impetrassere. 

Et  causa  justa  est,  siquidem  ita  est  ut  prasdicas, 

Tc  earn  compressisse  vinolentum,  virginem. 

Ly.  Egone  ut  te  advorsum  mentiar,  mater  mea? 

Ph.  Peril,  mea  nutrix  !  obsecro  te,  uterum  dolet.  10 

Juno  Lucina,  tuam  fidera  !    Ly.  hem,  mater  mea, 

Tibi  rem  potiorera  video  :  clamat,  parturit. 

Eu.  I  hac  intro  mecum,  gnate  mi,  ad  fratrem  meum, 

*  Ut  istuc  quod  tu  me  oras,  efficiam  tibi,* 

Ut  istuc  quod  me  oras,  impetratum  ab  eo  auferam.  15 

Ly.  I,  jam  sequor  te,  mater:  sed  servora  meum 

Strobilum  miror  ubi  sit,  quern  ego  me  jusseram 

dem  nbsecraveram.  EuN.  Nosti  tu  me  velle  fieri  quce  tu  opfes,  et  confido  me  im- 
petrattii'um  istud  a  fratre,  Et  ratio  est  aqua,  siquidem  est  sicut  pradicas,  te 
ebriuin  cognovisse  earn  virginem.  Lv.  Egone  ut  mentiar  adversum  te,  o  mea  ma- 
ter? Ph.  Perii,  0  men  nutrix  !  te  obtestor.  Uterus  dolet.  Juno  Lucina,  tuam 
fidem!  Ly.  Hem!  mea  mater,  video  rem  tibi  facilior cm,  clamat,  parturit.  EuN. 
Introi  hac  mecum,  gnate  mi,  ad  meum  fratrem,  ut  tibi  prtcstem  istud  quod  tu  a  me 
postnlas,  ut  consequar  ab  eo  illnd  quod  me  rogas.  Ly.  /,  jam  te  sequor,  mater : 
sed  miror  ubi  sit  servus  meus  Strobilus,  quem  ego  jusseram  me  expectare  hie.  Nunc 


tium  locant  Both,  et  Gneller.— 5  Edd.  ante  Aid.  facta  velle  ceque  tu  velis  ;  HI. 
1.  B.  1.  vellem  <cque  velis ;  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  B.  2.  et  C.  vellcm  uque  tu  velis;  PI. 
5.  velle7n  ceque  quce  tu  velis. — 6  Lgg.  B.  1.  confido  fratre  ;  C.  Pll.  3.  5.  6.  Ven.  1. 
confido  fratri.  B.  1.  HI.  1.  impetrare. — 8  Te  cam  oppressisse  HI.  1.  a  in.  sec.  in 
marg.  vinulenlum  C. — 9  Egone  te  Lgg.  Vide  Non.  p.  613.  30. — 10  Lgg. 
uterum  doleo ;  B.  2.  PI.  4.  a  m.  sec.  Pll.  1.2.3. 5.  uterus  dolet.  Nonius  p.  013. 
50.  non  habet  pronomen  te. — 12  Hie  versus  deest  in  HI.  1.  a  m.  pr. — 13  Ei 
hac  intra  Lgg.  C.  a  ni.  pr.  /  deest  in  Pall,  hac  deest  in  aliis  ap.  Pareuni. — 

14.  15  Edd.  vett.  C.  Pll.  3.  4.  5.  6.  B.  I.  Ut  istuc  quod  me  oras,  efficiam  tibi, 
impetratum  ab  eo  auferam,  nisi  quod  iidem  onines  uno  veisu  cuncta  inciuiiant. 
Pll.  1.  2.  non  liahent  ilia,  impetratum  ab  eo  auferam.  Ed.  Paris.  Ut  istuc  quod 
me  oras  ofiicium  tibi  impetratum  ab  eo  auferam;  et  sic  C.  nisi  quod  pro  ofiicium 
habet  efficiam.  Parei  1.  Ut  istuc  quvd  tu  me  oras  impetratum  ab  eo  aver  tarn  ; 
Parei  2.  Ut  istuc,  quod  me  oras,  efficiam  tibi;    impetratutn  ab  eo  auferam.    Vs. 

15.  deest  in  B.  2.  HI.  2.  Nihil  de  his  duobus  vss.  habent  Lgg.  nisi  haec, 
quod  me  oras  efficiam  tibi  impetratum. — 16  Jam  sequor  Lgg.  HI.  1.  C.  a  m.  pr. 
B.  1.  2.    Jam  ego  sequor  edd.  vett.    ego  deest  in  PH.  sex.  mater  mea  Lgg. — 

NOTiE 

violare  obsecralionem.     Id  in  Asina-  11  Juno  Lucina]  Donatiis  :  '  Juno 

ria  videre  licet,  in  qua  Libanus  he-  Lucina,  Jnnonis  lilia,  Graecis  El\(l- 
rum  fuerat  obtestatus  per  Deum  Fi-  fiwa  dicilur.'  Juwo  a' juvando  '  dicta  : 
dei.  Resecrabant  quando  religione  Lucina,  quod  ejus  opera  veniant  in 
obsecrationis  liberabant.  '  lucem  '  partus. 


AULULARI^    ACT.    IV.   SC.   8.  303 

Hie  opperiri :  nunc  ego  mecum  eogito. 

Si  mlhi  dat  operam,  me  illi  irasci  injurium  est. 

Ibo  intro,  ubi  de  capite  meo  sunt  coniitia.  20 

ego  statuo  mecum,  si  niihi  dat  operam,  est  injurium  me  illi  irasci.     Introibo  ubi 
ineuntur  consilia  de  mea  vita.  ' 

19  Sed  mihi  HI.  1.  a  m.  pr. 

NOT^ 
20  Comitia]  In  rebus  publicis  trac-      tractiini  id  quod  dicit  Lyconides. 
tandis    liabebantur    coniitia  :     inde 


ACTUS  QUARTI  SCENA  OCTAVA. 

STROBILUS. 

Pici  divitiis,  qui  aureos  montes  colunt. 

Ego  solus  supero  :  nam  istos  reges  eeteros 

Memorare  nolo,  hominum  raendicabula. 

Ego  sum  ille  rex  Pliilippus  :  o  lepidum  diem  ! 

Nam  ut  dudum  hinc  abii,  multo  illuc  adveni  prior,  5 

Multoque  prius  me  collocavi  in  arborem  : 

Indeque  expectabam  ubi  aurum  abstrudebat  senex. 

Ubi  ille  abiit,  ego  me  deorsum  duco  de  arbore ; 

EiFodio  aulam  auri  plenam  :  inde  ex  eo  loco 

Str.  Ego  supero  solus  divitiis  Picas,  qui  tenent  monies  aureos :  nam  nolo  com- 
memorare  istos  alios  reges,  mendicahula  homimim  pi  ae  me.  Ego  sum  ille  rex  Plii- 
lippus: 0  diem  jucundum  !  Nam  q^tando  modo  excessi  hinc,  adveni  multo  prior  illo, 
meque  collocavi  in  arborem,  indeque  speculabar  ubi  senex  conderet  aurum.  Ubi 
ille  abiit,  ego  descendo  sensim  de  arbore :  effodio  ollam  plenam  auri,     Inde  video 


1  Dites  B.  1.  2.  Pll.  1.  2.  3.  5.  PI.  4.  a  ni.  pr.  Picis  divitiis  C.  Picas  Dou- 
za. — 5  C.  abi,  et  a  m.  sec.  abii.  Edd.  quaedam  vett.  illo  veni. — 7  Pll.  3.  4.  B. 
1.  spectabam  ;  Pare!  2.  espectabam ;  al.  Inde  aspectnbat.  B.  1.  Pll.  sex,  C.  au- 
rum ubi,  Lgg.  aspectabam  aurum  ubi. —  8  Nonius  p.  645.  51.  abit,  e.  m.  duco 
deorsum  ;  Sciopp.Susp.  Lectt.  p.  183.  abiit,  e  m.  duo  deorsum.  Lgg.  ex  arbore. 
—9  Exfodi  PI.  6.  HI.  1.    Exfodio  C.  Pll.  3.  4.  inde  deest  in  PI.  G.  utor  ex  colo 

NOTiE 

1  Pici]    Nonius:   '  Picos  veteres     ro  apud  Arimaspos  in  Scytliia. 
esse  voluerunt,   quos   Graeci  ypinas         Aureos  monies]  Mela:  'In  Scytliia 
appellant.'     Vocat  Herodotus  xp^'^'o-      Europsea    Rhipaeis    montibus    affini 
^i/AaKax,  dicitque  esse  magno  nume-      egesto  terraeauro  incubant  gryphes.' 


304  M.    ACCII    TLAUTI 

Video  recipere  se  senem  :  ille  me  non  videt ;  10 

Nam  ego  modo  declinavi  paulum  me  extra  viam. 
Attat !  eccum  ipsura  :  ibo,  ut  hoc  condam  domum. 

senem  recedere  ex  eo  loco :  ille  me  non.  videt ;  nam  ego  me  averti  modo  pauUspej'  a 
via.     Atat !  ecce  ilium  :  ibo  domum,  ut  abscondam  hoc  aurum. 


PI.  3.  inde  exeo  illico  Video,  Sfc.  J.  Gul.  quod  in  textuni  recepit  Both. — 
11  Nam  ego  no  HI.  1.  C.  Fll.  4.  5.  G.  modo  deest  in  Pll.  1.  2.  paulum  deest  in 
L^g.  Nam  ego  non  me  d.  paulum  Both.  1.2. — 12  Alal  senem  eccum  edd.  quze- 
daiii  vett.    Atat  eccum  L^g. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  NONA. 

EUCLID,    LYCONIDES. 

Eu.  Peru  !  interii !  occidi !  quo  curram  ?  quo  non  curram  ? 
Tene,  tene  !  quem  ?  quis  ?  nescio,  nihil  video,  caecus  eo  ; 

atque 
Equidem  quo  earn,  aut  ubi  sim,  aut  qui  sim,  nequeo  cum 

animo 
Certum  investigare  :  obsecro  vos  ego,  mihi  auxilio, 
Oro,  obtestor,  sitis,   et  hominem   demonstretis,   qui   earn 

abstulerit,  5 

Qui  vestitu  et  creta  occultant  sese,  atque  sedent  quasi 

sint  frugi. 


EucL.  Perii,  interii,  occidi/  quo  vadam?  quo  non  vadam?  Tene,  tene!  quem? 
quis?  nescio,  nihil  video,  eo  cwcus,  atque  equidem  non  possum  invenire  cogitutione 
quo  cam,  aut  ubi  sim,  aut  qui  sim.  Ego  vos  obtestor,  sitis  mild  auxilio,  oro,  rogo  ut 
demonstretis  hominem  qui  earn  abstulerit ;  qui  sese  coiidunt  teste  atque  fuco,  atque 


1  HI.  1.  quo  nunc  curram,  a  m.  sec. — 3  HI.  1.  aut  ubi  sum,  a  m.  sec.  C.  Pll. 
B.   1.   2.   veibo  Nequeo  oidluiilur  versuiu   quaituiu.     Vide   Heini.  Doctr. 

NOT/E 

2  Tetie,  <ene]  Vox  inseqnentiiim  fa-  et  cretatanim  miiltiis  erat  Romre  in 
cinorosoSjUt  nos  vernacule,  (/neic,  ur-  exequiis,in  candidatu  niaglstratiium, 
rele.  et  aliis  :   et  lioc  indicio  caiididati  iiio- 

G  Creta]  Usus  albariim    vestiiun      rum  iuiioceuliam  piofitebantiir. 


AULULARI/E    ACT.    IV.    SC.   9.  305 

Quid  ais  tu?  tibi  credere  certum  est:  nam  esse  bonum,  e 

vultu  cognosco. 
Quid  est?  quid  ridetis?  novi  omues,  scio  fures  esse  hie 

complures. 
Hera,  nemo  habet  horum !  occidisti :  die  igitur,  quis  ha- 

bet  ?  nescis ! 
Heu  me  miserum,  miserum  !  perii  male  perditus  !  pessume 

ornatus  eo  10 

Tantum  gemiti  et  malae  moestiliae  hie  dies  mihi  obtulit, 
Famem  et  pauperiem  :  perditissimus  ego  sum  omnium  in 

terra. 
Nam  quid  mihi  opus  est  vita,  qui  tantum  auri  perdidi, 
Quod  custodivi  sedulo  ?  egomet  me  defraudavi, 
Animumque  meum,  geniumque  meum  :  nunc  eo  alii  laetifi- 

cantur,  15 

Meo  malo  et  damno  :  pati  nequco. 
Ly.  Quinam  homo  hie  ante  aedis  nostras  ejulans  conque- 

ritiir  moerens  ? 
Atque  hie  quidem  Euclio  est :  est,  opinor,  oppido  ego  in- 

terii !  palara  est  res. 

sedent  quasi  sint  boni.  Quid  ais  tu  ?  Statui  apud  me  tibi  credere;  nam  vultu  cog- 
nosco esse  bonum.  Quid  est  ?  quid  ridetis?  Novi  omnes.  Scio  esse  hie  complures 
fures.  Hem !  nemo  horum  habet  !  occidisti !  Die  igitur  quis  habet  ?  Nescis  ?  heu 
me  miserum  !  infelicem  !  iitterii  male  perditus!  Eo  sordidatus,  tantum  hie  dies  at- 
tulit  gemitus  et  malce  mcesliti<E,famis  et  egestalis  :  ego  sum  perditissimus  omnium 
mortalium.  Nam  quid  mihi  opus  est  vita,  qui  amisi  tantum  pecunia,  quod  ser- 
vavi  dilig enter  1  egomet  me  defraudavi,  et  meum  animum  et  meum  genium:  nunc 
alii  eo  Itetificantur  meo  malo  et  damno  :  nequeo  pati.  Ly.  Quinam  hie  homo  mce- 
stus  conqueritur  ante  nostrum  ostium?    Atque  hie  quidem  Euclio  est,  opinor :  atque 


Metr.  p.  411.  Lips.  Elect,  i.  13,  et  Galler  ad  !i.  1.— 5  C  quis  earn;  at  PII. 
omnes,  qui  eam. — 7  PII.  1.  2.  et  PI.  4.  a  m.  sec.  te  vultu;  Lfjsr.  C.  PI.  6.  et 
voltu. — 8  C  quod  ridetis.  B.  1.  novi  orans  ;  edd.  vett.  novi  homines,  Lg?.  hie 
esse. — 9  Em  C.  et  noiinulli  PII.  di  igitur  Lgg — 10  Heu  me  miserum  perii  G.  et 
B.  1.  Heu  me  miserum  male  perii  HI.  1.  a  ni.  pr.  Heu  me  miserum  misere  C  a 
m.  sec.  et  sic  edidit  Pareus.  perditus  penissume  L^'g.  ;u'ss»h(/s  edd.  quaedani 
ante  Pareum. — 11  T.  g.  et  mali  B.  1.  2.  PI.  3.  4.  6.  T.  g.  mali  mcestiti<eque 
Nonius  p.  758.  41.  et  sic  PI.  5.  T.  g.  mali  et  meestitia  mihi  hie  dies  obtulit 
Mercer,  e  Mss.  T.  gemilice  C.  a  m.  sec.  T.  gemit  ne  meslitite  C.  a  m.  pr. 
T.  genite  et  m.  inest  hie  PII.  1.  2.  optulit  C. — 12  Greller,  perditus  penissume 
omnium. — 13  Lgg.  opust  vita. — 14  Quod  concustodivi  C.  ego  met  met  fraudam 
HI.  1.  me  fraudavi  M.  G.  H.  B.  1.  2. — 16  Meurs.  legit  patirinequeo ;  G.  nequeo 

NOTiE 

16  Pati  nequeo"]  Alii  patiri,  ut  alibi  '  gradiri,'  '  moriri.' 
Delph.elVar.Clas.  Plaut.  U 


306  M.    ACCII    PLAUTI 

Scit  peperisse  jam,  ut  ego  opinor,  filiam  suam  :  nunc  mihi 

incertura  est, 
Quidagam?  abeam  an  maneam?  anadeam?  anfugiam? 

quid  agam  edepol  nescio.  20 

ego  plane  perii :  res  patefacta  est.  Scit  jam  suam  filiam  peperisse,  ut  ego  arbitror. 
Nunc  incerfum  est  quidfaciam  ?  Abeam  an  maneam  ?  an  adeam  1  anfugiam  1  Per 
tedem  PoUucis  nescio  quid  agam. 


pati. — 17  Q.  ho  hie  an  HI.  1.  (sdes  B.  1. — 18  EucUo'st  ut  opinor  C.  Pll.  Parei 
1.  2.  Euclio  est  ut  opinor  HI.  1.  B.  1.  Euclio  est,  oppido  sunt  res  Lgg.  palam  'st 
res  C.  Pll.  HiE  ties  voces  desiint  in  Parei  2. — 19.  20  Botha  edidit:  nunc 
mi  incertum  est,  Abeam  an  maneam,  adeam  an  fugium.  Quid  again  edepol  nescio  ; 
Gceller.  nunc  mild  i.  est.  Abeam  an  muneam?  fugiam  an  adeaml  quid  agam, 
edepol  nescio;  Bentl.  ad  Terent.  Phorm  v.  1.  10.  Quid  agam?  abeam  an 
maneam?  adeam  anfugiam?  Verbuin  nescio  deest  iu  Lgg.  Quid  agam  ha- 
beam  C. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  DECIMA. 

EUCLIO,    LYCONIDES. 

Eu.  Quis  homo  hie  loquitur?     Ly.  ego  sum.    Eu.  immo 

ego  sum  miser,  et  misere  perditus, 
Cui  tanta  mala,  moestitudoque  obtigit.    Ly.  animo  bono  es. 
Eu.  Quo  obsecro  pacto  esse  possum ?     Ly.  quia  istuc  fa- 

cinus  quod  tuum 
Solicitat  animum,  id  ego  feci,  et  fateor.     Eu.  quid  ego  ex 

te  audio  ? 

EccL.  Quis  homo  loquitur  hie?  Ly.  Ego  sum,  EucL.  Immo  ego  sum  miser 
et  misere  perditus,  cui  tot  calamitates  et  vicerores  evenerunt.  Lv.  Esto  cequo  ani- 
mo. EucL.  Quomodo,  quceso,  esse  possuni?  Ly.  Quoniatn  ego  feci  illud  f aci- 
nus quod  angit  tuum  animum,  et  ego  fateor,     EucL.  Quid  ego  audio  ex  te?     Ly. 


1 


1  Ly.  ego  su7n,  miser,     Eu.  immo  ego  sitm  et  misere  Acidal.  et  Gceller. — 
2  Quoi  B.   1.  vicestitudo  optigit  edd.  velt.  et  Goeller.— 5  Id  quod  versum  C. 

NOT.E 

2  Animo  bono  es]  Hinc  ars  poetas     multos  versus.    Frustratio  est  et  er- 
elucet  :  nam  Euclio  de  oUa  loquitur,     ror  jucundisslmus. 

et  Lyconides  de  Phaedria  ;  idque  per 


AULULARI.E    ACT.    IV.   SC.   10.  307 

Ly.   Id  quod   veruni   est.     Eu.  quid  ego   emerui,   ado- 

lescens,  mali,  5 

Quamobrem   ita  faceres,   meque    meosque   perditura  ires 

liberos  ? 
Ly.  Deus  impulsor  mihi  fuit,  is  me  ad  illam  illexit.     Eu. 

quo  modo  ? 
Ly.  Fateor  peccavisse,  et  ine  culpam  comraeritum  scio. 
Id  adeo  te  oratura  advenio,  ut  aninio  aequo  ignoscas  mihi. 
Eu.  Cur  id  ausus  facere,  ut  id  quod  non  tuum  esset  tan- 

geres?  10 

Ly.  Quid  vis  fieri?  factum  est  illud.     Fieri  infectum  non 

potest. 
Deos  credo  voluisse  :  nam  ni  vellent,  non  fieret,  scio. 
Eu.  At  ego  Deos  credo  voluisse,  ut  apud  te  me  in  nervo 

enicem. 
Ly.  Ne  istuc  dixis.     Eu.  quid  tibi  ergo  meam  me  invito 

tactio  est? 
Ly.  Quia  vini  vitio  atque  amoris  feci.     Ev.  homo  auda- 

cissume,  15 

Id  quod  est  verum.  EccL.  Quid  ego  connneruimali,  ojuvenis/  qumnobrem  ita 
mecum  ageres,  et  perderes  et  me  et  meos  liberos?  Ly.  Deus  me  impulit  hue,  is  me 
pellexit  ad  illam.  Eucl.  Quomodo?  Ly.  Confiteor  me  peccavisse,  et  scio  me 
commeruissc  culpari:  id  adeo  advenio  te  rogatum,  ut  mihi  condones  ceijuo  animo. 
Eucl.  Quare  ausus  es  tangere  id  quod  non  erat  tuum  I  Ly.  Quid  visfievi?  Illud 
est  factum,  nequit  esse  non  factum.  Existimo  Deos  voluisse :  nam  scio  nisi  vellent, 
non  fieret.  Eucl.  Sed  ego  existimo  Deos  voluisse  ut  te  enecem  apud  me  in  vin- 
culis.  Ly.  Nedixerisid.  Eucl.  Igitur  quare  tetigisti  meam  me  invito?  Ly. 
Quia  feci  culpa  vini  et  amoris.     Eucl.  Homo  audaclHsime,  impudens,  tene  ausum 


Pol  quod  verum  est  G.  verum  'st  Pll.  ego  emerui  adulescens  Lgg.  et  vett.  quid  ego 
de  te  merui  Donz.  quid  ego  merui  Pll.  3.  .5.  6. — 6  C.  a  ni.  pr.  el  Pll.  sex,  per- 
ditumiri, — 7  Edd.  (|iiaei]am  ante  Paveam,  mihi  inpulsor.  HI.  1.  mihi  iinpidsor. — 
8  F.  me  peccavisse  C.  et  Pll.  I.  2.  3.  4.    tne  hanc  cidpam  vett.  edd. — 9  H.  et  B. 

1.  exoratum  advenio;  Lgg.  oratum  venio.— 10  B.  1.  ttium  non  esset;  G.  M, 
tuom  non  esset. — 11  Pronomen  illud  deest  in  Lgg.  infestum  B.  1. — 13  Galkr, 
apud  tne  te.  Acidal.  conj.  ob  te,  i.  e.  propter  te,  tua  causa.  C.  Pll.  sex,  B.  1. 

2.  enecem;  Lgg.  enicem. — 14  Ne  i.  dixeris  B.  1.  2.    mea  tne  B.  1.    tactio'st  C. — 

NOT.^ 

7  Deus  impulsor'l   Etlmici   utcum-  quo  incliiduntur  pedes,  manus,  et  ip- 

que   suorum   scelernm,  et    inprimis  sum  collum. 

impudiciti2e,  conscientiam  leniebant  14  Tibi  ergo  meam  me  i.  tactio  es<] 

hoc  erroie  quo  existiniabant   ad  ea  Id  est  pecuniam,  pro   '  tu   tetigisti 

Deos  esse  impulsores.     De  Cupidine  meam  pecuniam.'  Plu  asis  Plauti  pro- 

Plautus  liic  loquitur.  pemodum  unius. 

13  Nerval  Nervussignificat  fenum 


308  M.    ACCII    PLAUTI 

Cum  istacin'   te   oratione  hue  ad   me  adire  ausum,   im- 

pudens? 
Nam  si  istuc  jus  est,  ut  tu  istuc  excusare  possies. 
Luce  claro  deripiamus  aurura  matronis  palam. 
Post  id,  si  prehensi  sumus,  excusemus,  ebrios 
Nos   fecisse   amoris   causa  :    nimis  vile  'st   vinum   atque 

amor,  20 

Si  ebrio  atque  amanti  impune  facere,  quod  lubeat,  licet. 
Ly.  Quin  tibi  ultro  supplicatum  venio  ob  stultitiam  meam. 
Eu.    Non  mihi  homines  placent,   qui,    quando   male  fe- 

cerunt,  purgitant. 
Tu  illam  scibas  non  tuam  esse :  non  attactam  oportuit. 
Ly.  Ergo  quia  sum  tangere  ausus,  baud  causificor  quin 

earn  25 

Ego   habeam   potissimum.      Eu.    tun'   habeas   me   invito 

meam  ? 
Ly.  Haud  te   invito   postulo :  sed  meam   esse  oportere 

arbitror. 
Quin  tu  eam  invenies,  inquam,  meam  illam  esse  oportere, 

Euclio. 

ud  me  adire  hue  cum  hac  oratione?  Nam  si  est  istud  cequum,  ut  tu  possis  excusare 
sic  istud,  diripiamus  palam  luce  clara  aurum  matronarum  :  postea  si  deprehensi  su- 
mus, excusemtis  nos,  ijiiod  nos  fuerimus  cbrii  propter  amorem.  Vinum  est  nimis 
vile,  et  utnor,  si  licet  ebrio  atque  amanti  facere  impune  quodlil>et.  Ly.  Quin  accedo 
deprecatum  veniain  ob  meam  stultitiam.  Eucl.  Homines  non  mihi  probantur, 
qui,  quando  peccaverunt,  sese  excusant.  Tu  sciebas  illam  non  esse  tuam,  non  opor- 
tebat  altingere.  Ly.  Igitur  quia  attsus  sum  tangere,  non  recuso  quominus  eam 
halieam  potissimum.  Eucl.  Tune  habeas  meam,  me  invito?  Ly.  Haud  postulo  te 
invito;  sed  arbitror  oportere  esse  meam.  Quin  tu  invenies,  Euclio,  inquam,  illam 


16  Cum  isfac  te  B.  1.  2.  Pll.  1.  2.  3.  5.  6.  Cum  isfac  in  te  C.  Ven.  1.  Bon. 
Cum  istac  re  PI.  4. — 17  Lgg.  est,  vtl  istuc  ;  Parei  2.  ut  sic  tu  istuc  ;  verba  sic 
et  istuc  (lesnnt  in  C.  Pll.  I.  3.  4.  5.  6.  et  tu  istuc  liabet  PI.  2. — 18  Luce  clara 
HI.  1.  B.  1.  2.  C.  Pll.  sex,  Leg.  Ven.  1.  Bon.  Aid.  Jniit.  Luce  claro  Nonius 
p.  602.  Luci  claro  Gneller.  Vide  Bentl.  ad  Terent.  Ad.  v.  3.  55.— 19  C.  et 
PI.  3.  prensi.  Mox,  G,  fuerimus ;  Lgg.  prensi  suuius  ;  dUqnot  edd.  simtis. — 
20  Non  Lgg.  ville'st  PI.  3.  vil'  est  Ljig.  vile  est  B.  1.  2.-22  Edd.qnredain 
vett.  advenio. — 24  B.  1.  Jion  actractari;  B.  2.  non  attractari ;  Pll.  I.  2.  obtrec- 
tare;  al.  Pll.    attractam,  sive    ottrectari,  sive    uttrectari ;  Lgg.   non  taclum. 

NOT.E 

18  Luce  claro]  '  Lnx  '  ambigui  ge-  omnium  inipunifatem  ebrio. 

neris.  28  Quin  Ik  earn]  Qui  civem  Roma- 

20  Nimis vile'l  Id  est  :  non  potest  nam  vitiarat,  aut  earn  indotatam  du- 

satis   emi  vinum,  si   dat   facinorum  cebat,  aut  dotabat. 


AULULARI/E    ACT.    IV.    SO.    10.  309 

Eu.  Nisi  refers.     Ly.  quid  tibi  ego  referam  ?     Eu.  quod 

surripuisti  meum. 
Jam  qiiidera  heroic  te  ad  praetorcm  rapiam,  et  tibi  scribam 

dicam.  80 

Ly.  Surripio  ego  tuum?  unde?  aut  quid  id  est?     Eu.  ita 

te  amabit  Juppiter, 
Ut  tu  nescis?     Ly.  nisi  quidem   tu  mihi,  quid  quaeras, 

dixeris. 
Eu.  Aulam  auri,  inquam,  te  reposco,  quam  tu  confessus 

mihi 
Te  abstulisse.      Ly.   neque  edepol  ego  dixi,  neque  feci. 

Eu.  negas  ? 
Ly.  Pernego  immo :  nam  neque  ego  aurum,  neque  istaec 

aula  quae  siet,  35 

Scio,  nee  novi.     Eu.  illam,  ex  Sylvani  luco  quam  abs- 

tuleras,  cedo. 
I,  refer:  dimidiam  tecum  potius  partem  dividam. 
Tametsi  fur  mihi  es,  molestus  non  ero  :  i  vero,  refer. 

meam  esse  oportere.  Eucl.  Nisi  refers,  Ly.  Quid  ego  ad  te  referam?  EucL. 
Quod  jam  surriiniisti  meum.  Per  Herculem  quidem  te  rapiam  nd  prcetorem,  et 
tibi  scribam  litem.  Ly.  Ego  surripui  tuum?  Unde?  aut  quid  est  id ?  Eucr,. 
Ita  te  amabit  Jupiter,  ut  tu  nescis?  Ly.  Nisi  profecto  <u  mihi  dixeris  quid  qiue- 
ras.  EuCL.  A  te  reposco  ollam  auri,  inquam,  quam  tu  mihi  confessus  es  te  abstu- 
lisse. Ly.  Neque  ego  dixi,  neque  feci.  EucL.  Negas?  Ly.  Pernego  immo: 
nam  neque  ego  scio,  nee  novi,  neque  aurum,  neque  quce  sit  ista  olla.  EucL.  Cedo 
illam  quam  attuleras  e  luco  Sylvani :  I,  refer,  partiar  potius  tecum  dimidiam  par- 
tem,    Quanquam  mihi  es  fur,  non  ero  molestus :  i  vero,  refer.     Ly.  Tu  non  es 


Vid.  Aiil.  Gell.  N.  A.  i.  7.-28  B.  1.  esse  oportet,—29.  30  Hos  vss.  transpo- 
niint  Acidal.  et  Goeller.  quod  tibi  surripuisti  meum  M.  ne  si  ego  tibi  surripuisti 
quidem  hercle  te  ad  pratorem  Lgg.  hercle  ad  prcetorem  PI.  5.  ad  deest  in  Pll.  1. 
2.— 31  Surripui  B.1.2.  Pll.  sex,  H.  M.  Parei  2.  Gceller.  Surripio  amis  Lg.  C. 
Ven.  1.  Bon.  Surripuin  ccteri  Lgg.  aut  quid  est  id  HI.  1.  te  ambit  C.  et  Pll.  1. 
2.  4.  a  m.  pr. — 32  HI.  1.  qui  quaras. — 33  Edd.  qiifdani  vett.  quam  turn. — 
34  B.  1.  cedepol  d('.i7.— 35  B.  1.  immo  neque  aurum  ;  B.  2.  imo  nanque  ego  au- 
rum. Verba  neque  ego  desiint  in  HI.  1.  Mox,  Acidal.  istanc,  vel  istam  aulam, 
C  que  siet, — 36  Nescio  Hi.  1.  ex  non  agnosciint  Lgg.  et  C.  a  m.  pr.— 37  Lgg. 
dimidiam, — 38  Herald,  legit  e  IMss.  non  ero  furi:  refer  ;  et  sic  Pll.  sex,  B.  1. 
2.  HI.  1.  et  Aid.  Junt.  Both.  Greller,  edd.  Camer.  priores.  Falso  Parenm 
notare  argnit  Gniterns,  in  C.  initio  fnisse  furi,  atqne  ex  interpolatione  fac- 
tnni  ivero,  sive  fucro.  Immo,  ait,  illud  vero  totum  est  sine  correctlone,  so- 
lum prima  litera  scalpellum  passa  est,  adeo  ut  verisimile  fiat  fuisse  initio 

NOTiE 

30  Scribam  dicam^  Kal  ffo\  ypi(pM  diKjjv,  tibi  lUem  intendam,  Jc  t'uctionncrui. 


310  M.    ACCII    PLAUTI 

Ly.    Sanus    tu   non    es,    qui    furem    me   voces  :    ego   tc, 

Euclio, 
De  alia  re  rescivisse  censui,  quod  ad  me  attinet.  40 

Magna  est  res,  quam  ego  tecum  otiose,  si  otium  est,  cupio 

loqui. 
Eu.  Die  bona  fide:    tu  id  aurum  non  surripuisti?     Ly. 

bona. 
Eu.  Neque  scis  quis  abstulerit?     Ly.  istuc  quoque  bona. 

Eu.  atque  id  si  scies. 
Qui  abstulerit,  mihi  indicabis?     Ly.  faciam.     Eu.  neque 

partem  tibi 
Ab  eo,  quiqui  est,   inde  posces:   neque  furem  excipies? 

Ly.  ita.  45 

Eu.  Quid  si  fallis?     Ly.  turn  me  faciat  quod  voltmagnus 

Juppiter. 
Eu.  Sat  habeo  :  age  nunc  loquere  quid  vis.     Ly.  si  me 

novisti  minus, 

sanus,  qui  me  appelles  furem.  Ego  putabam  te  rescivisse  de  alia  re,  quod  ad  me 
special.  Euclio,  est  magna  res,  quam  ego  opto  loqui  tecum  otiose,  si  otium  est. 
EucL.  Die  bona  fide  :  tu  non  surripuisti  id  aurum?  Ly.  liona.  EucL.  Neque 
scis  quis  abstulerit?  Ly.  Istud  quoque  bona.  EucL.  Atque  mihi  indicabis  qui 
abstulerit,  si  id  scies?  Lv.  Indicabo.  EucL.  Neque  posces  inde  partem  pro  le 
ab  eo,  quiqui  sit,  neque  excitiies  furem  ?  Ly.  Ita.  Eucl.  Quid  si  fallis  Jidem? 
Ly.  Turn  magmts  Jupiter  faciat  quod  volet.  Eucl.  Sat  habeo:  age  loquere  nunc 
quid  vis.     Ly.  Si  me  non  novisti,  neque  quo  genere  sut7t  procreatus ;  hie  Megado- 


faero,  qiioniodo  erat  in  Lgg.  ex  his  aiitem  ita  enotatiim  :  mihi  es  molestus,  non 
ego  fuero,  refer;  alii  eonim,  mihi  es  molesttis,  non  ego  furi. —  40  Herald,  quw 
ad  me  adtineat  ;  B.  1.  quce  ad  me  attinet. — 41  C.  si  ocium'sf. — 42  Ly.  bona  non 
HI.  1.  B.  1.  2.  Pll.  sex.— 43.  44  Pll.  sex,  HI.  I.  B.  1.  2.  Eu.  Istuc  quoque 
bona  atque  si  scias  abstulerit,  Neque  scis  qui  abstulerit,  ynihi  indicabis.  Ly.  fa- 
cium.  C.  a  111.  pr.  Ly.  Istuc  quoque  bona.  Eu.  Atque  ut  si  sciesque  abstulerit ; 
postea  factum,  Atque  id  si  scies  qui,  Sfc.  Edd.  vett.  neque  id  scis,  quis  abstule- 
rit. G.  indicassis. — 45  Tibi  ab  eo  quoi  sit  indipisces  B.  1.  Tibi  ab  eo  cuique  est 
inde  posces  B.  2.  cui  sit  indipisces  PI.  1.  a  m.  sec.  HI.  1.  cuiquam  est  inde  jwsces 
PI.  L  a  111.  pr.  cuicumque  est  PI.  5.  cuiquam  est  dinipisces  Lgg.  Pll.  2.  6.  5.  C. 
Nonius  p.  556.  59.  citat,  Nee  partem  tibi  adeo  cui  sit  indipisces,  neque  furum 
excipies;  at  p.  051.  21.  Neque  partem  ab  eo,  qui  qui  est,  inde  posces,  neque 
furem  excipias.  Vet.  quoque  ed.  Rlours.  H.  M.  G.  indipisces.  Mss.  aliquot 
Nonii,  inde  posces.  C.  ct  PI.  a  ni.  pr.  expies. — 40  Eu.  Id  fallis  B.  1.  2.  HI.  1. 
It  fallis  C.  a  m.  pr.    Id  si  fallis  Pll.  sex  ;    Si  id  fallis  PI.  1.  a  m.  pr.   Si  fallis 

NOTjE 

42    Die   bona  Jide'\    Formula  qu<e      exigimus. 
etiamnnm   viget   aimd  nos,  qua  rei  45  Inde poscesj' AlW  indipisces. 

veritatem     sacraraento     iuterposilo 


AULULARI^    ACT.    IV.    SC.    10.  311 

Genere  qui  sim  gnatus :  hie  mihi  est  Megadorus  avonculus : 
Meus  fuit  pater  Antimachus:  ego  vocor  Lyconides : 
Mater  est  Eunomia.     Eu.  novi  genus:  nunc  quid  vis?  id 

volo  50 

Noscere.    Ly.  filiam  ex  te  tu  habes.     Eu.  immo  eccillam 

domi. 
Ly.  Earn  tu  despondisti,  opinor,  raeo  avonculo.     Eu.  om- 

nem  rem  tenes. 
Ly.  Is  me  nunc  renuntiare  repudium  jussit  tibi. 
Eu.  Repudium,  rebus  paratis,  atque  exornatis  nuptiis? 
Ut  ilium  Di  immortales  omnes  Deaeque,  quantum  est,  per- 

duint,  55 

Quem  propter  hodie  auri  tan  turn  perdidi,  infelix,  miser. 
Ly.  Bono  animo  es,  et  benedice :  nunc  quas  res  tibi  et 

gnatae  tuas 
Bene  feliciterque  vortat.     Ita  Di  faxint,  inquito. 
Eu.  Ita  Di  faciant.    Ly.  et  mihi  ita  Di  faciant:  audi  nunc 

jam. 
Qui  homo  culpam   admisit  in   se,  nullus  est  tarn   parvi 

prett,  60 

Quin  pudeat,  quin  purget  se:  nunc  te  obtestor,  Euclio, 
Si  quid  ego  erga  te  imprudens  peccavi,  aut  gnatam  tuam, 

rus  est  meus  avunculus:  Antimachus  fuit  meus  pater:  ego  vocor  Lycovides:  Euno- 
mia est  mater.  Eucl.  Novi  genus:  nunc  quid  vis?  Volo  id  noscere.  Ly.  Tu 
habes  ex  tejiliam.  Euci,.  Immo  ancillam  domi.  Ly.  Tu  cam  despondisti,  arbi- 
iror,  meo  avnnculo.  Eucr,.  Tu  scis  omncm  rem.  Ly.  Is  me  Jussit  tibi  renuntiare 
repudium.  Eucl.  Repudium,  rebus  cumparatis,  atijue  nuptiis  instructis?  Ut  om- 
nes Dii  immortales  Deteque  ilium  perdaut,  quantum  est,  propter  quem  perdidi  ho- 
die tantum  auri  infelir,  miser.  Ly.  Eslo  bono  animo,  et  benedic.  Nunc  I'es  quce 
tibi  bene  vertant  etfeliciter,  die  Dii  faciant  sic.  Eucl.  Dii  faciant  ita.  Ly.  £f 
Dii  mihi  faciant  ita:  audi  nunc  jam.  Est  nullus  homo  tarn  parvi  pretii,  qui  admi- 
sit culpam  in  sese,  quin  pudeat,  quia  excuset  sese.  Nunc  te  obsecro,  Euclio,  ut 
mihi  ignoscas,  si  quid  ego  peccavi  imprudens  erga  te  aut  tuam  jiliam,  et  eam  mihi 


PI.  6.  a  ni.  sec.  et  Lgg. — 47  M.  et  G.  quodvis.—i8  Genere  quo  sim  HI.  1.  Lgg. 

Greller 50  C.  a  ni.  pr.  id  roto.— 51  Noscere  ex  te  M.  G.  Goeller.    Noscere 

filiam  B.  1.  2.  e  cillam  C.  Pll.  1.2.  3.4.  5.  eccillum  PI.  C— 52  Lv.  .Jam  tu 
HI.  1.  B.  1.  2.  meo  av.  opinor  HI.  1. — 53  Is  me  repudium  nuc  reniiciarc  jossit 
HI.  1.  Is  nunc  me  Lgg.  Greller.— 54  Eu.  Repuduum  B.  1.  Nonius  p.  543.  20. 
hiinc  citat  versuni  sine  ulla  verboruin  discrepantia. — 55  C.  et  Pll.  sex,  per- 
diunt. — 57  Lgg.  et  Goeller,  benedice  nunc,  qua,  8fc.  C.  que  res. — 58  B.  1.  wr- 
tant.— 59  Lgg.  audi  jam,  omisso  adverbio  nuMC— CO  Lgg.  7«m//«s  iam,  omisso 
est.— 61  B.  1.  2.  Goeller.  quin  p.  sese.— 62  Ut  quod  erga  te  B.  1.    Uli  si  quid 


312  M.    ACCII    PLAUTI 

Ut  mihi  ignoscas,  earaque  uxorcm  mihi  des,  ut  leges  ju- 

bent: 
Ego  me  injuriam  fecisse  filiae  fateor  tuae, 
Cereris  vigiliis,  per  vinum,  atque  impulsu  adolescentiae.  65 
Eu.  Hei  mihi!  quod  facinus  ex  te  ego  audio?     Ly.  cur 

ejulas? 
Quern  ego  avom  feci  jam  ut  esses  filiae  nuptiis  : 
Nam  tua  gnata  peperit,  decumo  meuse  post :  numerum 

cape : 
Ea  re  repudium  remisit  avunculus  causa  mea. 
I  intro,  exquire,  sitne  ita,  ut  ego  praedico.     Eu.  perii  op- 

pido !  70 

Ita  mihi  ad  malum  malae  res  plurimae  se  agglutinant. 
Ibo  intro,  ut  quid  hujus  veri  sit,  sciam.     Ly.  jam  te  se- 

quor. 
Haec  propemodum  jam  esse  in  vado  salutis  res  videtur. 
Nunc  servom  esse  ubi  dicam  meum  Strobilum,  non  re- 

perio. 

des  urorem,  ut  leges  prcpcipiunt.  Ego  confiteor  we  fecisse  injuriam  tucefilicB  vigi- 
liis Cereris,  per  vinum,  nt(]ue  impulsu  (tdolescenti(E.  EucL.  Hei  mihi!  quod  faci- 
nus ego  audio  ex  te  ?  Ly.  Cur  ejtdns  ?  Quern  ego  feci  hodie  ut  esses  jam  atus  in 
nuptiis  filicE  ;  nam  tun  fiUa  peperit  dccimo  mense  post:  vumerum  cape:  ea  re  avun- 
culus remisit  repudium  mea  causa.  I  intro,  exquire  utrum  sit  ita  uti  ego  pradico. 
EuCL.  Occidi  oppido,  ita  plurima  malce  res  me  circumstant.  Introibo  ut  scium 
quid  veri  sit  hujus.  Ly.  Jam  tc  sequor.  H(EC  res  videtur  esse  ferme  jam  in  vado 
salutis.     Non  reperio  nunc  ubi putcm  meum  servum  Strobilum  esse:  hie  operior  ad' 


erga  te  C.  a  m.  pr.  Ut  quid  ego  erga  te  Pll.  1.  2.  4.  5.  Ut  qui  erga  te  PI.  6. 
Ut  quod  ego  erga  te  B.  2. — 63  Id  mihi  edd.  qiiapdam  vett.  contra  omnes  codd. 
mihi  uxnrem  des  B.  1.  juheant  Pll.  ties. — 64  Pll.  sex,  Lgg.  C.  B.  1.  fitia  fe- 
cisse ;  B.  2.  Jilia  fateor  fecisse  tua. — 66  Ei  mihi  C.  Lgg.  ego  ex  te  audio  edd. 
qiiaedam  ante  Pareiini.  curre  i.  vias  B.  1.2.  curre  eirias  C.  curre  in  rias  Pll. — 
67  Queiii  ego  aron  B.  1.  Quem  hodie  ego,  ifc.  edd.  quzedam  vett.  contra  omnes 
codd. — 68  Nonius  p.  628.  10.  decimo. — 70  /  intus  PI.  4.  Intro  C.  a  w.  pr. 
Pll.  1.  2.  3.  /  intro  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Pll.  5.  6.  et  PI.  3.  a  m.  sec.  exquere  B.  1. 
Pll.  3.  4.  /  intro,  exqucrre  vet.  cod.  Meurs.  et  Prisciau.  i.  p.  561.  Putsch. 
exqucere  etiam  PI.  2.  et  H. — 71  Edd.  queedam  vett.  sese. — 72  B.  1.  ve  si  sit  ; 
B.  2.   ne  si  sit;  Lgg.    viri  sit ;  PI.  5.  G.  et  vett.  rei  sit;  Botlie,  terumsit; 

aOTIE 

70  Exquire']  AVu  exquare.  vado,   id  est,  in  securitate;  nam  tit 

72  Hujus  veri  sit]  Alii,  quid  hujus     in  profundo  pericuUim,  in  vado  secu- 
rei  sit.  ritas. 

73  In   vado  salutis}  Donatus  :  In 


I 


AULULARIyE    ACT.    V.  313 

Nisi  etiam  hie  opperiar  tamen  paiilisper ;  postea  intro    75 
Hunc  subsequar:  nunc  interim  spatium  ei   dabo   exqui- 

rendi 
Meum  factum  ex  gnatoe  pedisequa  nutrice  anu:  ea  rem 

novit. 

hue  paululum,  postea  subsequar  hunc  intro.     Nunc  interim  ei  dabo  tempus  invcsli- 
gandi  meumf actum  ex  pedissequa  filice  nutrice  anu.     Ea  novit  rem. 


Pll.  1.  2.  4.  6.  vesisit. — 73  Nee  B.  1.  invado  B.  1.  2. — 76  Hinc  subsequar  Lug. 
exquirenti  PI.  1. — 77  C.  pedissiqua;  Lgg.  pedisequa:  an  vera  novit;  B.  1.2. 
Pll.  sex,  nutrice:  an  vera  novit;  C.  an  verurn  novit. 


ACTUS  QUINTUS. 

STROBILUS,    LYCONIDES. 

St.  Di  iraraortales,  quibus  et  quantis  me  donatis  gaudiis  ! 
Quadrilibrem  aulam  auro  onustam  habeo :  quis  me  est  di- 

vitior? 
Quis  me  Athenis  nunc  magis  quisquam  est  homo,  cui  Di 

sint  propitii? 
Ly.  Certo  enim  ego  vocem  hie  loquentis  modo  me  audirc 

visus  sum.     St.  Hem  ! 
Herumne  ego  aspicio  meum?     Lv.  video  ego  hunc  Stro- 

bilum,  servum  meum  ?  5 

St.  Ipsus  est.     Ly.  baud  alius  est.    St.  congrediar.     Ly. 

contollam  gradura. 

St.  Dii  immortales,  quibus  et  quantis  gaudiis  me  donatis!  habeo  oUam  quadri- 
librem plenum  auro:  quis  est  locupletior  me?  Quis  homo  est  Athenis  nunc  quis- 
quam, cui  Dii  sint  77iagis  propitii  quam  mihi?  Ly.  Ego  visus  sum  me  audire  hie 
vocem  loquentis.  St.  Egone  aspicio  meum  herum  ?  Ly.  Egone  cemo  hunc  Stro- 
bilum  meum  servum?     St.  Est  ipse.      Ly.  Haud  est  alius,     St.  Congrediar. 


1  Acidal.  quibus  med  oneratis  gaudiis. — 2  Lgg.  ego  habeo.  B.  1.  quis  est  me. 
— 3  Edd.  queedani  ante  Paieum,  usquam,  pro  quisquam. — 4  Personam  notatio- 
nem  oniittiint  B.  1.  2.  et  Lgg.  inodo  deest  in  edd.  qnibnsdam  vett.  et  mox 
Hem,  pro  quo  tres  Pll.  heri. — 5  Lgg.  video  hunc  Strobulum  servum  meum? 
Ipsus,  3fc.  alteram  ego  deest  in  G.  videon  ego  mmc  B.  1.  videon  ego  hinc  Lamb. 
video  ego  nc  \i\.\.  nunc  etiain  PI.  4. — 0  Ipsus  est,  hnud  alius  est:  congrediar 
Lgg.  slue  persouaniin  notdtioue.     Pll.  sex  et  C  aliud.     Mox,  est  deest  iu 


314 


M.    ACCIl    PLAUTI 


Credo  ego  ilium,  ut  jussi,  eampse  anura  adisse,  hujus  nu- 

tricem  virginis. 
St.  Quin  ego  illi  me  invenisse  dico  banc  praedam,  atque 

eloqiior  ? 
Tgitur  orabo  ut  manu  me  mittat :  ibo  atque  eloquar. 
Repperi.     Lv.  quid  repperisti?    St.  non,  quod  pueri  cla- 

mitant,  10 

In  faba  se  repperisse.     Ly.  jamne  autem,  ut  soles,  delu- 

dis? 
St.  Here,  mane,  eloquar,  jam  ausculta.     Ly.  age  ergo 

loquere.     St.  repperi  hodie. 
Here,  divitias  nimias.     Ly.  ubi  nam?     St.  quadrilibrem, 

inquam,  aulam  auri  plenam. 
Ly.  Quod  ego  facinus  audio  ex  te?     St.  Euclioni  huic 

seni  surripui. 

Ly.  Accelerabo  gradum:  ego  pttto  ilium  adiisse  eampse  anum  nutricem  hujus  virgi- 
nis, ut  imperavi.  St.  Cum  ego  illi  dicam  me  invenisse  hnnc  prcedam,  ntque  eloquar? 
I^ilur  orabo  ut  me  mnnumittat :  ibo  atque  eloquar.  Reperi.  Ly.  Quid  reperisti  ? 
St.  Non  quod  pueri  clamitant  se  reperisse  in  faba.  Ly.  Jamne  autem  deludis,  ut 
soles  ?  St.  IJere,  mane,  eloquar :  jam  attende.  Ly.  Age  ergo  loquere.  St.  In- 
reni  hodie,  here,  nimias  opes.  Ly.  Ubinam  ?  St.  Ollam,  inquam,  quadrilibrem, 
jdenam  auri.    Ly.  Quid  ego  audio  ex  te  ?     St.  Surripui  huic  seni  Euclioni.    Ly. 


diiobus  Pll — 7  Credo  ilium  ego  H.  1.  Ly.  Credo,  Sfc.  Lgg.  Goeller.  earn  adse 
anum  B.  1.  2.-8  Veibnm  dico  deest  in  HI.  1.  a  m.  pr.  Edd.  qusedam  vett. 
eloquor  ;  sed  Fll.  et  C.  liabent  eloquar.— 9  C.  ut  m.  mee  mittat ;  iinde  Pareus, 
ut  m.  me  emittat  ;  B.  2.  ut  me  manu  mittat.  ]\Iox,  in  quibiisdam  codd.  iboque 
atque  eloquar;  et  sic  B.  1.  2.  eloquor  L^'g.— 10  C.  a  m.  pr.  quod  reperisti. — 
11  B.  1.  jam  nunc  ut  soles.  Pro  deludis,  Palmer.  Spicil.  p.  6G3.  legit  delicis ; 
al.  me  ludis. — 13  Repperi  quia  here  divitias  magnas ;  et  niox  quadrilibrem  au- 
lam,  omisso  t<J)  inquit,  Lgg.   Repperi  hodie  here  B.  1.    Here  divitias  miras  HI. 

NOTvE 

9  Manu  me  mittaf}  Me    libertate     minimis  rebus,  qualis  est  ille  vermi- 
donet.     Nam   dominus  apprehende-     cuius. 


bat  servum  aut  capite,  ant  hnmero, 
aut  manu,  et  hsc  soleniiia  verba  niit- 
tebat :  '  Hnnc  liominem  liberum  esse 
volo  ;'  et  manu  dimittebat. 

11  In  faba  se  repperisse]  Curculio- 
neni  videlicet,  vel  INIidam,  verniiru- 
lum  in  fructibus  nasci  solitum.  In- 
nuit  hoc  loco  Stroliihis  suam  iilam 
laetitiam  non  esse  pueri  Istautis  in 


13  Quadrilibrem']  Quatuor  libra- 
rum.  Libra  Graece  xWpa,  r  in  0,  ut 
in  reperpov  terebra.  Libra  vulgo  nos- 
tro  dicitur  Ziico?!.  Ulrnm  autem  'li- 
bra '  IiEBC  nova  respondeat  veteri, 
quJEStio  est  hoc  difficilior  enodatu, 
quod  eodem  nomine  diversum  plane 
mensura;  genus  expriniatur. 


AULULAR[yE    ACT.    V.  315 

Ly.  Ubi  id  est  aurura ?  St.  in  area  apud  me:  nunc  volo 
me  emitti  manu.  15 

Ly.  Egone  te  eniittam  manii,  scelerum  cumulatissime ? 
St.  abi  here,  scio 

Quam  rem  geras:  lepide,  hercle,  animum  tuum  tentavi: 
jam 

Vt  eriperes,  apparabas :  quid  faceres,  si  repperissem? 

Ly.  Non  potes  probasse  nugas:  i,  redde  aurum.  St.  red- 
dam  ego  aurum  ? 

Ly.  Redde  inquam:  ut  huic  reddatur.  St.  ah,  undo? 
Ly.  quod  modo  fassus  es  esse  20 

In  area.  St.  soleo,  hercle,  ego  garrire  nugas:  ita  loquor. 
Ly.  at  scin' 

Quomodo?  St.  vel  hercle  enica,  nunquara  hinc  feres  a 
me. 

Uhi  est  aurum  ?  St.  In  area  apud  me :  vunc  volo  me  manumitti.  Ly.  Egone  te 
manumittam,  cumulatissime  scelerum?  St.  Abi:  scio,  liere,  quam  rem  geras:  le- 
pide per  Ucrculem  tentavi  tuum  animum:  jam  apparabas  tit  eriperes:  quid  faceres 
si  invenissem?  Ly.  Nequis  probasse  tiugas:  redde  aurum.  St.  Ego  reddam  au- 
rum ?  Ly.  Redde,  inquam,  ut  reddatur  huic.  St.  Ah  unde?  Ly.  Quod  es  fassus 
tnox  esse  in  area.  St.  Cerle  ego  soleo  garrire  nugas  :  ita  loquor.  Ly.  At  scisne 
quomodo  ?    St.  Vel  eneca  per  Herculem,  nunquam  feres  tunc  a  me. 


1.  a  m.  sec. — 14  Quo  ego  C.  a  m.  pr. — 15  Ubinam  B.  1.  manu  7ne  e7nitti  Gccl- 
ler  ex  emend.  Acidalii. — IG  C.  cumulatissume. — 17  C.  Parei  2.  tempiavi. — 
18  Lgg.  et  viilgg.  si  non  reperissem. — 19  Lgg.  nugas:  redde. — 20  C.  B.  1.  2. 
non  agnoscinit  partictilam  ah.  PI.  1.  vide  quomodo  ;  Pll.  2.  3.  4.  5.  G.  vide  quod 
modo. — 22  li.  2.  hinc /eras.  Hie  finem  fabnlae  faciiint  onines  Pll.  et  C.  ((ni 
iiiilliim  addit  '  Explicit,'  siciiti  ceteris  falinlis  omnibus  suhjiir.gi  solet.  Quin- 
tus  actus  deficit.     Huclenus  reperta  hcec  fabula  B.  1.     Aulularia  non  est  iota  B. 

2.  Imperfecta  fabula  Aid.  In  margine  ed.  Aid.  penes  editorem  hi  exaiati 
sunt  versiciili  manu  antiqua  : 

Nunquarn  hinc  feres  a  me.     Ly.  tion  occidam,  sed  crnciabo  diu 

Quotidie,  ut  pereas  scepius,  ni  aula  mens  statim  habeal  socer, 

Unde  uxori  mece  det  dotenu     St.  ain  vero  tuu'st  socer 

Hie  Euclio  ?     JEdepol  gratulor,  et  lubens  aurum  dabo, 

Sed  jube  sim  liber :  erunt  festiviores  nupticr. 

Ly,  De  istoc  post  videro,  soceri  arbilratu,   Vos  plaudile. 

NOTiE 

16  Scelerum  cumulatissime^  Depre-  libertas  in  jus  civitatis  vocabat,  quo 
catur  a  se  Lyconides  injuiiam  con-  non  donari  sceiestus,  nisi  a  scelesto 
cessaj  libertatis  lioniini  nequam,  quia     putabatur. 


31G  AULULARIiE    SUPPOSITA. 


S  U  P  P  O  S  I  T  A.* 

Quid  hie  quondam  pervious  addit  ? 

Non  feramn'  unquam  ?     St.  quod  non  habeo.    Ly.  efFeraris  cave, 
Nisi  actutum  seni  id  auri  redditio  est.     St.  sive  perpensus  ferar 
Libitinarius,  sive  poUinctorius  efferar,  nunquam  dabo  nisi  fodiam 
Noviter  arrogiam.     Ly.  vah  capiti  tuo !    St.  immo  senis  et  capiti 
Et  pectori,  qui  auri  tantum  perdidit.     Ly.  quis  repperit?  6 

St.  Quem  repperisse  vis.     Ly.  qui  in  area  illud  subreptum  ha- 
bere 
Autumat.     St.  quam  pulcre  tibi,  here,  eonniverent  oculi,  si  id 
Factum  fateor  !  ludo :  quod  lusi  tecum,  non  par  est  identidem 
Serio  vortier.     Ly.  at  nunc  jam  ne  me  irritassis,  i,  et  aurum      10 
Redde  :  susque  deque  baud  agites.     St.  here,  id  si  reperibitur, 
Certum  est  geminam  te  lanceara  confitentem  icere.     Ly.  i,  et 

redde. 
St.  Vis  crassum?     Ly.  i,  et  redde.     St.  atat  incassum  quoeritas. 
Ly.  I,  et  redde :  ego  ad  senem  propero,  ut  quid  comitiis 
Proxumis  videam.     Senex  aulam  auri  perdidit,  Megadorus         15 
Repudium  renuntiat.     Filiam  peperisse  vitio  reseiit.     St.  hero 
Meo,  quantum  ego  video,  nemo  est  benignior.     Alii  non  quod 
Inventum  est  non  oeeulunt,  modo  negant :  occulunt  vaniloqui. 
Sed  aliud  post  aliud  si  qua  sit  opportunitas,  harpagatum 
Volunt,  si  Eleusinie  sit,  facilera  Deam  creduant ;  si  Cotytto :    20 
Non  videre  quem  batuat.     Ita  neque  amicis,  neque  eognatis, 
Neque  Dis  parcunt,  dum  bene  parcant  sibi :  istic  quidem, 
Ne  miserum  facial  senem,  aut  illius  familiam  opulentam, 
Auri  aulam,  grandem,  onustam,  plenam,  referri  jubet. 


i 


*  Sequuntnr  snpplementa  duo  miUilae  in  fine  fabulae,  qnornm  prius  non 
cxhibet  solum  ed.  Medici.  1500.  Caipentar.  1513.  Giypii.  1540.  Colon.  Lon- 
golii  et  Hervag.  15(38.  sed  invenit  id  etiam  in  cod.  sue  Ms.  et  a  Planto  ipso 
profectum  censet  IMeuisiiis  Exc.  Crit.  1, 

1  Nonius  V.  '  Pervico,'  hie  quidem  p.  custodem  addidit ;  Aid.  p.  1409.  et  qui 
earn  ed.  exprinuint,  hie  (juidam,  Sfc.  Paris.  1511.  pervicus  totidem  addit. — 
2  Mediol.  ne  efferaris  eave.—  5  Boih.  vce  capiti  tuo.— 7  Q.  r.  vis?  Mediol.— 12 
Medio],  cotifitente — 13  Mei\\o\.  aint  massum ;  Meurs.  correxit,  atat  incassum. 
— 17  Mediol.  hodic  video.— 20  Volunt.  Si  ElcusincE  Mediol.  cuduunt  conj. 
Bolhe.  Cotytis  Mediol.— 21  Mediol.  quod  batuat. 


» 


AULULARI/E   SUPPOSITA.  317 

Ut  se  facial  olim  miserum,  atque  suam  familiam.     Ast  ego  par- 
tem 25 
Impartiri  malim,  unde  redimar.     Quod  vortet  bene,  pious 
A  sinistris  cantitat,  qui  auri  custos  hercle  olim  traditur. 
Ibo,  et  aulam  referam  :  quod  illaic  mihi  bene  avis  occinat. 


SUPPLE MENTUM 
AULULARIJE. 

ANT.  CODRO  URCERO, 

ITALO    SCHOLASTICO    ET  PROFESSORE    BONONIENSI,  AUCTORE, 
QUI    VIXIT    SUB    IMPP.    SIGISMUNDO    ET    FRIDERICO    III.    AUG. 

STROBILUS,    LYCONIDES. 

Quadrilibrem  aulam  senis,  quam  non  habeo.     Ly.  ferani, 

Velis  nolis  ;  cum  te  quadrupedem  strinxero  : 

Et  herniosos  testes  ad  trabem  tibi 

Divellam  appenso.     Sed  cur  in  fauces  moror 

Hujus  scelesti  ruere  ?  et  animam  protinus  •♦S 

Cur  non  compello  facere  iter  prseposterum  ? 

Das,  an  non  ?     St.  dabo.     Ly.  des  ut  nunc,  non  olim  volo. 

St.  Do  jam  :  sed  me  animam  recipere  sinas  te  rogo. 

Ah  ah  !  quid,  ut  dem,  poscis,  here  ?     Ly.  nescis,  scelus  ? 

Et  aulam  auri  plenam  quadrilibrem  mihi  10 

Audes  negare,  quam  dixti  modo 

Te  arripuisse  ?  heia,  jam  ubi  nunc  lorarii? 

St.  Here,  audi  pauca.     Ly.  non  audio  :  lorarii, 

Heus,heus  I 

*  *  *  Ly.  Feram,  sive  velis,  sive  nolis,  quavdo  alligavero  siciit 
quadrupedem  ad  palum,  et  jiissero  divilli  (ihi  pendenti  testes  herniosos.  Sed 
quid  moror  involare  in  fauces  liujus  nefarii  ?  et  cur  non  cogo  ejus  animam  exire  sta- 
tim  per  poslicam  ?  Dasne  an  non?  Sr.  Dalm.  Ly.  Volo  ut  des  nunc,  non  olim. 
St.  Do  jam:  sed  te  rogo,  sine  me  respirare.  Ah  ah!  quid  poscis,  here,  ut  dem  f 
Ly.  Nescis,  scelestel  et  audes  mihi  negare  olbun  quutunr  Ubrurum  plenam  auro, 
quam  dixisti  modo  te  surripuissc?  Heia,  ubi  sunt  lorarii  ?  St.  Here,  audi  panca. 
Ly.  Non  audio :  Lorarii,  hens,  heus. 


318  AULULARIiE    SUPPOSITA. 


LORARII,    LYCONIDES,    STROBILUS. 

Lor.  Quid  est?     Ly.  parari  catenas  volo. 
St.  Audi,  quseso,  post  me  ligare  jusseris 
Quantum  libet.     Ly.  audio  :  sed  rem  expedias  ocyus. 
St.  Si  me  torqueri  jusseris  ad  necem,  vide 

Quid  consequare  :  primum  servi  exitiura  habes  :  5 

Deinde,  quod  concupisces,  ferre  non  potes. 
At  si  me  dulcis  libertatis  prsemio 
Dudum  captasses,  jamdudum  votis  fores 
Tuis  potitus.     Omnes  Natura  parit  liberos, 

Et  omnes  libertati  natura  student.  10 

Omni  malo,  omni  exitio,  pejor  servitus  : 
Et  quem  Juppiter  odit,  servom  hunc  primum  facit. 
Ly.  Non  stulte  loqueris.     St.  audi  reliqua  nunc  jam  : 
Tenaces  nimium  dominos  nostra  setas  tulit : 

Quos  Harpagones,  Harpyas  et  Tantalos  15 

Vocare  soleo,  in  opibus  magnis  paiiperes, 
Et  sitibundos  in  medio  oceani  gurgite  : 
Nullae  illis  satis  divitiee  sunt,  non  Midse, 
Non  Croesi  :   non  omnis  Persarum  copia 

Explere  illorum  Tartaream  ingluviem  potest.  20 

Inique  domini  servis  utuntur  suis, 
Et  servi  inique  dominis  nunc  parent  suis  : 
Sic  fit  neutrobi,  quod  fieri  justum  foret. 
Penum,  popinas,  cellas  promtuarias 

Occludunt  mille  clavibus  parci  senes.  25 

Quae  vix  legitimis  concedi  natis  volunt, 


Lor.  Quid  est?  Lv.  Volo  distrivgi  catenas.  ST.Audi,qua!so,posteajubebis 
me  ligari  quantum  volueris.  liM.  Audio :  scd  expedi  celeriler  quid  tibi  velis. 
St.  Si  jusseris  me  torqueri  ad  necem,  ride  quid  assequare.  Primum,  hnbes  exitium 
servi:  deinde  non  poteris  accipere  ollam  quam  optas.  At  si  me  captasses  mercede 
grata  libertatis,  jampridcm  esses  compos  votorum.  Natura  -parit  omnes  homines 
liberos,  et  omnes  student  libertati  a  natura.  Servitus  est  pejor  quovis  malo  et  quo- 
vis  exitio  :  et  Jupiter  facit  servum  ilium  quem  odit.  Ly.  Non  loqueris  stidte. 
St.  Accipe  7iunc  cetera :  nostra  atas  tulit  heros  nimium  avaros.  Soleo  illos  vocare 
Harpagones,  Harpijias  et  Tantalos,  pauperes  in  magnis  opibus,  et  sitietites  in  medio 
oceuno  :  nulla  divitiee  sunt  satis  illis,  non  Midte,  non  Crasi:  won  omnes  copies 
Persarum  possunt  explere  illorum  ingluviem  Tartaream.  Domini  utuntur  inique 
suis  servis,  et  servi  obtemperant  male  suis  dominis.  Sic  non  utrobique  fit  quod 
aquum  esset  fori.  Senes  avari  claudiint  mille  clavibus  penum,  popinas,  cellas 
promtuarias.     Servi  furaces,  versipeUes,  callidi  reserant  ea  qua:  sunt  clausa  mille 


AULULARI^    SUPPOSITA.  319 

Servi  furaces,  versipelles,  callidi, 

Occlusa  mille  clavibus  sibi  reserant ; 

Furtimque  raptant,  consumunt,  liguriunt, 

Centena  nunquam  furta  dicturi  cruce  :  30 

Sic  servitutem  ulciscuntur  servi  mali 

Risu  jocisque.     Sic  ergo  conclude,  quod 

Servos  fideles  liberalitas  facit. 

Ly.  Recte  quidem  tu,  sed  non  paucis,  ut  mihi 

PoUicitus.     Varum  si  te  facio  liberum,  35 

Reddes,  quod  cupio?     St.  reddam  :  sed  testes  volo 

Adsint :  ignosces,  here;  parum  credo  tibi. 

Ly.  Ut  lubet;  adsint  vel  centum  ;  jam  nil  moror. 

St.  Megadore,  et  tu  Eunomia,  adeste  precor,  si  libet. 

Exite :  perfecta  re  mox  redibitis.  40 

clavibus,  quce  vix  parei  senes  volunt  concedi  natis  legitimis.  Furtlm  raptant,  co7i- 
sumunt,  liguriunt,  qui  si  aganttir  in  crucem,  nunquam  fateantur  centesima furta. 
Sic  mali  servi  ulciscuntur  servitutem  risu  jocisque.  Ergo  sic  concludo,  quod  libera- 
litas reddit  servos  fideles.  Ly.  Tu  quidem  recte  perorasti :  sed  non  paucis,  ut 
eras  pollicitus.  Sed  si  te  facio  liberum,  reddesne  quod  cupio  ?  St.  Reddam :  sed 
volo  testes  adsint :  ignosces,  here;  parum  credo  tibi.  Ly.  Ut  lubet;  adsint  vel 
centum,  jam  nihil  moror.  St.  Megadore,  et  tu,  Eunomia,  adeste,  precor.  Si  libet, 
exite :  redibitis  mox,  re  perfecta. 


MEGADORUS,    EUNOMIA,    LYCONIDES,    STROBILUS. 

Me.  Qui  nos  vocat?  hem  Lyconide.    Eu.  hem  Strobile,  quid  est? 
Loquimini.     Ly.  breve  est.     Me.  quid  est?     St.  vos  testes  voco. 
Si  quadrilibrem  aulam  auri  plenam  hue  afFero, 
Et  trado  Lyconidse,  Lyconides  me  manu 

Mittit ;  jubetque  juris  esse  me  mei.  5 

Itane  spondes  ?     Ly.  spondeo.     St.  jamne  audistis  hoc 
Quod  dixit?     Me.  audivimus.     St.  jura  enim  per  Jovem. 
Ly.  Hem  quo  redactus  sum  alieno  malo ! 
Nimis  procax  es  :  quod  jubet,  faciam  tamen. 

Me.  Quis  nos  evocat ?  Hem  Lyconide !  Eun.  Hem,  Strobile,  quid  est?  Lo- 
quimini. Ly.  Breve  est.  Me.  Quid  est?  St.  Vos  voco  testes,  si  ajfero  hue 
aulam  quadrilibrem  auri  plenum,  et  trado  Lyconidce,  Lyconides  mc  manumiitit,  et 
jubet  me  esse  mei  juris.  Spondesne  ita?  L\.  Spondeo.  Sr.  Jamne  audistis  hoc 
quod  dixit?  Me.  Audivimus.  St.  Jura  etiam  per  Jovem.  Ly.  Hem!  quo  red- 
actus sum  alieno  malo  !  I^imis  procax  es.    Faciam  tamen  quod  jubet.    St.  Heus 


320  AULULARI/E    SUPPOSITA. 

St.  Heus  tu,  nostra  aetas  non  multum  fidei  gerit :  10 

Tabulae  notantur :  adsunt  testes  duodecitn  : 

Tempus  locumque  scribit  actuarius  ; 

Taraen  invenitur  rhetor,  qui  factum  neget. 

Ly.  Sed  me  cito  expedi  sis.     St.  hem  silicem  tibi, 

Ly.  Si  ego  te  sciens  fallam,  ita  me  ejiciat  Diespiter  15 

Bonis,  salva  urbe  et  arce,  ut  ego  hunc  lapidem.     Satin' 

Jam  feci  tibi  ?     St.  satis  :  ut  ego  aurum  apportem,  eo. 

Ly.  I  Pegaseo  gradu,  et  vorans  viam  redi. 

tu,  nostnan  scECulum  non  multum  fidei  habet :  consignanlur  tabula,  adsunt  duode- 
cim  testes,  actuarius  scribit  tempus  et  locum ;  lamen  invenitur  causidicus  qui  neget 
factum.  Ly.  Sed  expedi  me  celeriter,  si  vis.  Ut.  Hem  ecce  silicem  accipe.  L\.Si 
ego  te  fallam,  Diespiter  ita  me  ejiciat  bonis,  salva  urbe  et  arce,  ut  ego  hunc  lapidem 
jacio.  Tibine  jam  satisfeci  >  Sr.  Satis :  eo  ut  aurum  apportem.  L\.  I  Pegaseo 
gradu,  el  redi  vorans  viam. 


LYCONIDES,   MEGADORUS,  EUNOMIA. 

Ly.   Grave  est  homini  pudenti  morologus  nimis 

Servus,  qui  sapere  plus  volt  hero  suo. 

Abeat  hie  Strobilus  in  malam  liber  crucem, 

Modo  mihi  apportet  aulam  auro  puro  gravem  ; 

Ut  Euclionem  socerum  ex  luctu  retraham  5 

Ad  hilaritatem,  et  mihi  conciliem  filiam. 

Ex  compressu  meo  novam  puerperam. 

Sed  ecce  redit  onustus  Strobilus  :   ut  reor, 

Aulam  apportat :  et  certe  est  aula,  quam  gerit. 

Ly.  Servus  qui  plus  cvquo  sapit,  et  qui  vult  videri  magis  sapere  quam  suus  herus, 
est  admodum  mulestus  Iwmini  verecundo.  Hie  Strobilus  abeat  in  malam  crucem, 
poslquam  manumisero,  modo  ad  tne  ajferat  ollam  plenum  auro  puro,  ut  abstergam 
lacrymas  EucUonis  snceri,  et  eum  cum'ulem  gaudio,  el  ineam  gratiam  Vh^edr'ix  ejus 
filicE,  qua  peperit  nuper  ex  meo  compressu.  Sed  ecce  revertilur  onustus  Strobilus. 
Ut  reor,  affert  ollam:  et  certe  est  olla,  quam  bajulat. 


STROBILUS,  LYCONIDES,  MEGADORUS,  EUNOMIA. 

St.  Lyconide,  apporto  inventum  promissum  tibi, 
Aulam  auri  quadrilibrem  :   num  serus  fui? 

St.  Lyconide,  ad  te  apporto  id  quod  inveni,  sicut  pollkitus  sum ;  nimirum  ollam 


AULULARIiE    SUPPOSITA.  321 

Ly.  Nempe  :  o  Dli  immortales,  quid  video,  aut  quid  habeo  ? 

Plus  sexcentos  Philippeos  ter  et  quater. 

Sed  evocemus  Euclionem  protinus.  5 

quadriUbrem  auri.  Num  desii  esse  seiTUs?  Ly.  Nempe.  O  Dii  immortales, 
quid  video,  aut  quid  teneo?  Plus  ter  aut  quater  sexcentos  Philippeos.  Sed  evoce- 
mus Euclionem  protinus. 


LYCONIDES,    MEGADORUS,    EUNOMIA,    EUCLIO, 
STROBILUS. 

Ly.  O  Euclio,  Euclio  !     Me.  Euclio,  Euclio  !     Eucl.  quid  est? 

Ly.  Descende  ad  nos  :  nam  Dii  te  servatum  volunt. 

Habemus  aulam.     EucL.  habetisne,  an  me  deluditis  ? 

Ly.  Habemus,  inquam  :  modo,  si  potes,  hue  advola. 

EucL.  O  magne  Juppiter  !  o  Lar  familiaris,  et  5 

Regina  Juno,  et  noster  thesaurarie 

Alcide,  tandem  miserari  miserum  senem  ! 

Oh,  oh,  quam  Igetis,  aula,  tibi  amicus  senex 

Complector  ulnis,  et  te  dulci  capio  osculo  ! 

Expleri  nequeo  mille  vel  complexibus.  10 

O  spes,  o  cor  !  luctum  depulveians  meum. 

Ly.  Auro  carere  semper  duxi  pessumum 

Et  pueris,  et  viris,  et  senibus  omnibus. 

Pueris  prostare  cogit  indigentia, 

Viros  furaii,  mendicarier  ipsos  senes.  15 

At  multo  pejus  est,  ut  video  nunc,  supra 

Quam  quod  necesse  est  nobis  auro  opulescere. 

Heu  quantas  passus  est  eerumnas  Euclio, 

Ob  aulam  paulo  ante  a  se  deperditam ! 

Eucl.  Quoi  meritas  referam  grates?  an  Diis,  qui  bonos  20 

Ly.  O  Euclio,  Euclio!  Me.  Euclio,  Euclio!  Eucl.  Quid  est?  Ly.  De- 
scende ad  7ios:  nam  Dii  te  volunt  ivcolumem.  Habemus  tuam  aulam,  Eucl. 
Habetisne,  an  me  deluditis?  Ly.  Habemus,  inquam:  modo,  si  potes,  hue  advola. 
Eucl.  O  magne  Jupiter!  o  Lar/amiliaris,  et  Regina  Juno,  et  noster  thesaurarie, 
Alcide,  tandem  te  miseret  calamitosi  senis.  Oh,  oh,  olla,  quam  te  complector  latis 
ulnis  amicus  senex,  et  te  occupo  dulci  osculo  !  Neqtieo  expleri  vel  mille  complexilnis. 
O  spes  !  0  cor  !  mihi  abstergis  luctus.  Ly.  Semper  duxi  esse  pessimum  et  pueris, 
et  viris,  et  senibus  omnibus  auro  carere.  Indigentia  cogit  pueros  prostare,  viros 
furari,  senes  ipsos  mendicare.  Sed  est  multo  pejus  nobis,  ut  animadvcrlo  nunc,  di- 
tari  supra  quam  quod  est  necesse.  Heu  !  quantas  cerumnas  passus  est  Euclio  prop- 
ter ollam  quam  perdiderat  paulo  ante  !  Eucl.  Cut  referam  meritas  gratias?  An 
Delph.  et  Var.  Clas.  Plant.  X 


322  AULULARI/E    SUPPOSITA. 

Respectant  homines  ?  an  amicis,  rectis  viris  ? 

An  utrisque?  utrisque  potius.     Et  primum  tibi, 

Lycouide,  principium  et  auctor  tanti  boni, 

Hac  ego  te  aula  auri  condono  :  accipias  libens  : 

Tuam  banc  esse  vole,  et  filiam  meam  siraul,  25 

Prsesente  Megadoro,  et  sorore  ejus  proba 

Eunomia.     Ly.  et  habetur,  et  refertur  gratia, 

Ut  meritus  es,  socer  exoptatus  mihi,  Euclio. 

EucL.  Relatam  mihi  satis  putabo  gratium. 

Si  donum  nostrum,  et  me  ipsum,  accipias  nunc  libens.  30 

Ly.  Accipio,  et  Euclionis  volo  mea  sit  domus. 

St.  Quod  restat,  here,  nunc  memento,  ut  sim  liber. 

Ly.  Recte  monuisti :  Esto  merito  liber  tuo, 

O  Strobile,  et  turbatam  jam  intus  ccenam  para. 

St.  Spectatores,  naturam  avarus  Euclio  35 

Mutavit :  liberalis  subito  factus  est. 

Sic  liberalitate  utimini  vos  quoque  : 

Et,  si  Fabula  perplacuit,  clare  plaudite. 

D lis,  qui  respectant  bonos  tiros?  an  amicis,  rectis  viris?  an  utrisque?  Utrisque 
potius.  Et  primum  te,  Lyconide,  qui  es  priiicipium  et  auctor  tanti  boni,  ego  te 
dono  hac  ollii  auri :  accipe  lubenter :  volo  hanc  esse  tuam,  et  meam  filiam  simul, 
prasenle  Megadoro,  et  sorore  ejus  proba  Eunomia.  Ly.  Et  habeo  gratiam,  et  re- 
fero,  ut  meritus  es,  Euclio,  socer  mihi  exoptate.  EucL.  Putabo  mihi  satis  relatam 
esse  giatiam,  si  accipias  nunc  libens,  et  nostrum  ynunus,  et  meipsum.  Ly.  Accipio, 
et  volo  domus  Euclionis  mea  sit.  St.  Quod  restat,  here ,  memento  nunc,  ut  sim 
liber.  Ly.  Recte  monuisti:  Esto  liber  tuo  merito,  o  Strobile,  et  para  intus  nunc 
ccenam  turbatam.  St.  Spectatores,  avarus  Euclio  mutavit  naturam  :  subito  factus 
est  liberalis.     Vtamini  etiam  liberalitate:  et  si  Fabula  placuit,  plaudite  clare. 


EXCURSUS      I.* 

AD  I.  1.  38.  39. 

FAMIANI    STRADiE 

ROMANI     PR^LECTIO     PLAUTINA   If. 
De  Plautina  litera  disputatio. 


Sunt,  qui  nullam  certain  liferam  desigiiari  pufent,  sed  ciiaiacteres  solito 
graiidiores  atque  palmares,  ut  possint  ab  omnibus  procul  legi.  Ita  par 
eruditorum  nobile,  Dionysius  Lambinus  et  Adr.  Turnebus  Adv.  xxiv.  31. 
Sunt  qui  non  dissimili  ratione  literas  interpretentur,  quae  nominibus  prze- 
poni  Solent,  et  capitales  appellantur.  Alii,  in  quibus  nomen  profitetur  suum 
Joseph.  Castalionis  Observ.  Ciit.  ii.  9.  literam  L;  alii  Graecam  A;  alii  T 
esse  Plauto  literam  longani  arbitrautur.  Sed  primos  acriter  insectatur  J. 
Lipsius  de  Pronunc.  c.  8.  tanquam  oblitos  Romanorum  moris,  apud  quos 
olim  minusculae,  quibus  nunc  utimiir,  usurpatae  non  fuere  notee.  Sed  imnie- 
rito  eos  carpit  mea  quidem  sententia.  Neque  enini  ignoraverunt  illi,  unum 
Quiritibus  fuisse  scribendi  genus :  sed  cum  scirent,  illud  potuisse  aut  pro- 
duci  grandibus  et  niaxiniis  literis,  ut  ait  Cicero,  et  cubitum  longis,  ut  hidit 
Plautns  Poeu.  iv.  2. 15.  Rud.  v.  2.  7.  aut  minutis  literulis,  ut  loquitur  idem 
Cicero ;  existimarunt  Plautinuni  jocum  ad  aliquam  ex  literis  cubitalibus 
esse  referendum.  Potius  convicio  Lipsiano  vapulare  debuerantsecundi,  qui 
longam  Plauti  literam  primum  in  unaquaque  sententia  characterem,  et  vel- 
uti  ductorem  elementarii  agminis  interpretantur.  Nee  minus  aberrant, 
qui  ad  L  confugiunt,  cum  figuram  hujus  literas  non  magis  pedibus  expri- 
mant,  qui  pendent,  quam  qui  suis  liumi  vestigiis  insistunt.  Nam  qui  ad 
flexum  obstipumque  collum  id  forte  referreut,  invertere  deberent  elemen- 
tum.  Addite,  quod  isti  imperite  sentiunt,  L  sicut  apud  nos,  ita  apud  vete- 
res  fuisse  ceteris  longiorem,  siquidem,  uti  dicebam,  literae  olim  Romanis 
quadrata;  ac  pares  erant.  Nee  mihi  sententiam  suam  satis  probant,  qui 
hominem  pendentem  divaricatis  cruribus  cum  A  comparant,  quasi  eadem 
utriusque  tigura  sit.  Hi  enim  non  videntur  inter  hominis  partes  enimierare 
caput  et  pectus,  quas  in  A  non  reperiunt.  Doctius  interpretamentuni  est 
Coelii  Rhodigini  A.  L.  x.  8.  qui  ad  elementum  T  Plautinas  ambages  ait  re- 
ferri  oportere  :  quia  qui  pendet,  ejus  plane  literae  reddit  imaginem.  Pen- 
dulum enim  libratumqne  corpus  lineam  a  summo  ad  imum  productam  expri- 
niit,  tignum  vero  aut  trabs,  ex  qua  laqueus  demittitur,  transversum  literae 

*  Ex  editione  Franc.  Gceller,  Colon,  ad  Rhen.  1825. 


324  FAM.    STRADiE    EXCURSUS 

diictiim  fingere  videtnr.  Atqiie  Iiinc  est,  quod  jndicio  vocalinm  Lucianns 
torn.  X.  p.  70.  ed.Bipont.  facete  indncit  2  obloquenteni  adversns  T  literara 
furacem  ac  dignam  quae  siippliciiim  in  sua  figura  sustineat  atqne  in  crucem 
ac  furcas,  quas  ipsa  expriniit,  extollatur.  Sed  haec,  quanquani  erudita,  non 
tamenostendunt,  Tliteram  esse  longani  eminentemque,  quod  ad  Plauti  jocum 
explic-andum  necessarium  erat.  Quare  longe  iii*,  qnos  adhuc  nominavi,  per- 
spicacius  liomo  omnium  oculatissinius  J.  C.  Scaliger  de  Causis  L.  L.  x,  40. 
a  quo  mutuatus  idem  videtur  J.  Lipsius,  unum  vidit  inter  elementa  charac- 
terem  ceteris  proceriorem  ac  pendentis  staturaa  accomniodatum,  I  literam 
loquor,  qurB  ex  gemino  I  I  sa;pe  ab  veteribus  contrahebatnr  in  unum  I  ac 
supra  ceteros  apices  literanim  extendebatur.  Ut  grapbice  quidem  videatur 
referre  eum,  qui  se  ipso  productior  obiongiorqne  sit,  dum  rectus  pendet. 
J.  Palmerius  in  Spicil.  p.  671.  sic  legendum  judicavit :  quam  ex  me  id  uvam 
faciam,  aut  literam  Longam.  Quod  ut  ridiculum  commentum  traducit  Gru- 
terus  in  ultima  sua  editione,  quae  '  venenorum  omnium  pyxis  Pandorae  al- 
tera.' Verum  quamvis  haec  ita  se  habcaiit,  ingenioseque  dicta  sint  omnia; 
tamen  ex  animo  nunquam  avelli  potuit  injecta  pridem  suspicio  insignioris 
alirujus  mendi,  quo  locus  ille  vitiatus  frustra  viros  doctissimos  in  islhapc 
dissidia  velitationesque  distulerit,  donee  me  Hieron.  Aleander  conjectura 
in  h.  1.  sua  niirifice  confirmavit.  Etenim  hie,  quod  przeter  alia  indecorum 
ei  videretiir,  anum  et  servam  argutari  de  re  lite'raria,  literatisqvie  tantnm 
viris  cognita,  admonuit  me,  queni  in  Plautina  ilia  litera  haerentem  animad- 
verterat,  ut  viderem,  numqnid  alio  transferri  posset  Plauti  jocus,  et  alter- 
utro  ex  his  modis  loqui,  aut,  neque  quicquam  melius  est  mihi,  Ut  opinor,  quam 
ex  me  ut  uvam  faciam  linea  Longa,  mi  laqueo  collum  qiiando  ohstrinxero.  Sic 
enim  non  niodo  personae  decorum  servatiir,  siquidem  muliercularum  potius 
est,  uvam  ad  donicsticos  usns  filo  suspendere,  quam  literas  facere,  sed  etiam 
ad  nomen  2Ta</)v\^,  h.  e.  wia,  quo  nomine  anus  ilia  vocabatur,  alluditur.  Id 
quod  insolens  Plauto  non  esse,  ex  noniinis  significatione  jocum  captanti,  quis 
ignorat  ?  Aut,  quoniam  literam  et  longum  constantissime  legitur,  hoc  in 
libris  nianu  exaratis,  illud  ubique,  minore  literarnm  varietate  :  neque  quic- 
quam melius  est  mihi,  Ut  opinor,  quam  ex  me  ut  uvam  faciam  ad  literam,  Longum 
mi  laqueo  collum  quando  obstrinxero.  Nempe  ad  literam,  et  noniinis  sui  simili- 
tudinem  Stapbyla  ut  uvam  faceret,  si  se  pendulam  demitteret.  Quae  con- 
jectura ut  siniillima  vero  videatur  mihi,  fariunt  profecto  tum,  quod  ea  locu- 
tio  ab  uva  ad  suspendium  translata  plane  Plautina  est.  Sic  enim  ipse  alibi 
Poenul,  I.  2.  98.  cum  adolescens  servum  alloquens  dixisset,  '  Ausculfa 
mihi  modo  ac  suspende  te  ;'  respondentem  audit  servum,  'Siquidem  tu  es 
mecum  futurus  pro  uva  passa  pensilis :'  tum  quod  '  longani  lineam  '  lego  in 
banc  sententiam  apud  Colum.  viii,  11.  15.  dum  '  ligato  pede,'  inquit,  'longa 
linea,  gallina  custoditur;'  tum  denique  quod  fili  flexus  circa  racemi  caput, 
ac  nodi  complicatio,  uvjeqne  demissio  multo  melius  rem  ipsam  objicit  oculis, 
quam  cujuslibet  literae  conformatio.  Post  banc  Stradae  disputationem  jam 
iuclinat  animus  eo,  ut  legam,  Ut  opinor,  quain  ex  me  ut  uvam  faciam  linea 
Longa,  mihi  laqueo  collum  quando  obslrinxero> 


IN    AULULARIAM    PLAUTI.  325 

EXCURSUS    II, 
Ad  11.4,28. 

De  hiatu  in  pentheminieri  senarioruin  a  Planto  adtnisso  Osaniii  disputatio 
in  Anal.  Crit.  p.  113.  sqq. 

Hoclocosemel  taugam  hiatus  apiid  Latinos iisiim,qiiem,cnm  hac  in  re  a  viris 
doctis  diversissinias  in  seutentias  discedi  animadverterini,  fusius  alibi  dahi- 
tiir  locus  examinandi :  nunc  id  solum  agendum,  ut  hiatiim  in  pentlieinimeri 
admissum  defendam,  qneni  etsi  non  Terentio,  certe  Plauto  concedenduni 
jam  vidit  Bentleius  ad  Ter.  Eun.  in.  1.  18.  Apponam  exenipla,  quae  innu- 
meris  fere  locis  augeri  possunt,  evidentia  aliquot,  quibus  rem  nunc  volo  non 
tarn  iliustrari,  quam  confiimari.  Ampli.  Prolog,  vs.  89.  *  Quid  aduiirati 
estis?  quasi  vero  novum.'  Botliius,  estis  admirati.  Aulul.  ii.  4.  28.  '  Immo 
equidem  credo.  An  scin'  etiam  quoniodo  ?  '  iv.  6.  13.  '  Indeque  ob- 
servabo,  auruni  nbi  abstrudat  senex.'  Post  observabo  Botliius  de  sno 
adjecit,  ego.  Capt.  i.  1.  6.  '  Estne  invocatum,  an  non  ?  Est  planissume.' 
iibi  Bossclia  dedit,  Estne  invocatum,  an  non  est  ?  est  planissume.  Curcul. 
III.  16.  '  Edepol  nae  ego  hie  me  intus  explevi  probe.'  vs.  28,  '  Nam  ilia; 
catapultae  ad  me  crebro  commeant.'  vs.  45.  '  Quia  vestimento,  nbi  obdor- 
mivi  ebrius.'  Cas.  Prolog,  vs.  51.  '  Pnellam  exponi  :  adit  extemplo  ad  mu- 
lierein.'  i.  4.  '  Quasi  umbra,  quoquo  ibis  tu,  te  persequi.'  Bothe  </«oqMO(/.  n. 
8.35.  'Tibi  et  Chalino  :  ita  rem  gnatam  intellego,'  Cist.  i.  3.  33.  '  Pepe- 
risse  gnatam,  atque  eam  se  servo  illico.'  Botiie,  servulo  e  loco.  ii.  3.  9. 
'  Extimuit  tum  illo  ?  Horret  corpus,  cor  salit.'  vs.  31.  '  Servate  me  Di, 
obsecro.  At  me  perditis  ;'  etsi  legere  posses  Divi.  ii.  5.  61.  '  Quid  istuc  est 
verbi?  Ex  priore  muliere.'  Bothe,  verbi  est.  vs.  75.  '  Ego  eam  projeci : 
alia  inulier  sustulit.'  Bothe,  miilier  alia,  vs.  76.  'Ego  inspectavi :  herus 
hauc  duxit  postibi.'  Bothe,  duxit  herus.  Poen.  ii.8.  '  Iratus :  vetui  exta 
prosicarier.'  Bothe,  exta  vetui.  Rud.  iii.  6.  21.  '  Ego  hunc  scelestum  in 
jus  rapiam  exulem.'  Reiz.  Scelestum  rapiam  jam  in  jus.  Hiatum  contra 
Botliius  bene  expulit  Aulul.  in.  6.  33.  '  Potiire  ego  hodie,  Euclio,  tecum 
volo.'  Neque  aliter  Bothe  in  ed.  minore.  Cas.  iv.  1.  10.  '  Vestitus  laute 
exornatusque  auibulat.'  Bothe,  Vestitus,  exornalus  laute,  obambulat.  Vet. 
Cod.  Cam.  ut  vulgo.  Pall,  teste  Pareo,  Vcsiilus  laute  exornatus  obambulat. 
Alii,  in  his  Helmst.  lauteque.  Legerim,  Vestitus  lauteque  exornatus  am- 
bulat. 

EXCURSUS    III. 
Adii,  4.  33. 

C.  A.  Bottigeri  de  tonstrinis  veterum  ad  Sabinam  excursus  p.  330.  sqq. 

Vel  nomina  Kovpehs  et  tonsor,  pra;ter  vocabula  inde  ducta,  satis  probant, 
proprie  a  tondeudis  capillis  profectum  esse  totum  negotiiim,  quod  reccntio- 
rum  linguEB  ei,  qui  barbicr  dicitur,  tribuunt,  nomen  duceiites  a  voce  barba- 
rica,  '  barbatorius,'  quae  tamen  vox  jam  in  lingua  rustica  apud  Petronium 


326  FAM.   STRAUiE    EXCURSUS 

reperitnr.     Cum  enim  veteres  turn  Grzeci  turn  Romani  multo  priiis  atque 
frequentius  capillos  circum  circa  caput  tonderentur,  quam  niovem  ex  Ori- 
ente  et  ^gypto  ad  Graecos  aetate  Alexandii  ^  traditum  barbae  ponendae  seqiie- 
rentur  ;  longe  prius  fuerunt,  qui  capillos  quani  qui  barbam  tonderent.    Ve- 
lumtamen  haec  tota  disquisitio,  specie  quidem  levior,  sed  ad  mort-s  et  histo- 
riani  artium  niinime  spernenda,  ad  nanationem  de  vario  barbae   radendae 
usu   pertinet,  cui  quidem  post  Hotomanni  de  Barba  libelluni  multa  addi 
poterunt  (v.  Fabric.  Bibliogr.  Antiq.  p.  850.  sq.).  sed  adhuc  opus  desidera- 
tnr,  quo  et  ex  doctrina  antiquitatum  varius  ille  usus  et  quam  vim  liabuerit 
in  mores  cultumque  hominum,  exponatur.     Caremus  omnino  libro,  quo  de 
technologia  veterum  et  opificiis  exponatur,  qui  ope  Onomastici  Pollucis  et 
Anthologiae   Graecae   si  conscribatur ;    praeclare   hoc   argumentum  tractari 
possit  additis  Beckmanni  et  Schneideri  ad  singula  hujus  discipiin<E  obser- 
vationibus.      Hoc   quidem    loco   ista   sufficiant :  Negotium    tonsoris   apud 
veteres  multo  gravioris  momenti  erat,  quara  apud   nos,  quoniam  antiquig 
temporibus  viri  quotidie  fere  mane  in  tonstrinis  cultui  corporis  et  munditia: 
operani  darent;  domi  enim    neque  pectine,   neque  speculo,  neque   cetero 
apparatu  curando  corpori  utebantur.'>     Hinc  magni  illi  hominum  et  aiiorum 
et  garrulorum  praecipue  conventus  in  toDstrinis."^    Sed  apud  veteres  tensor 
idem,  ut  etiamnum  in  Anglia  hinc  illinc  usu  venit,  capillos  ornabat,  barbam 
tondebat,  idem  ungues  prsesecabat.     Lautioribus  tantum  liominibus  appa- 
ratus ei  cultui  accommodatus  domi  fuit  ;  iidem  propriis  ad  illam  rem  curan- 
dam    servis  utebantur.     Quin  etiam   speculum  multi  tantum  in    tonstrina 
reperiebant,  in  qua  tonsuram  capitis  inspicerent."!     Triplex  erat  tonsorura 
opera,  ut  primum  capillos  tonderent,  cui  operae  non  tarn  forfices  adhibe- 
bant,  quam  cultris  variae  et  magnitudinis  et  aciei  capillos  per  pectinem  ton- 
debant.*     Itaque  Lucianus,  ubi  apparatum  tonstrinaB  describit,  inter  alia 
magnam  copiam  cultellorum  memorat,  neque  apud  Pollucem,  qui  duobus 
locis  instrumenta  tonsorum  enumerat,  nisi  cultri  tonsorii  leguntur.  V.  Polluc. 
II.  32.  X.  140.  et  Lucian.  adv.  Indoct.  c.  29.  toni.  in.  p.  124.  ed.  Bip.     In- 
primis  memorabile  hoc  est,  quod  pro  pulcherriraarum  una  tonsurarum  quae 
habebatur  (tonsura  autem  solus  tunc  temporis  capillorum  ornatus  fuit)  /ii'o 
ndx^pa,  i.  e.  tonsura  unius  cultri,  dicehatur.  V.  Aristoph.  Acliarn.  vs.  849.  Sed 
etiam  bini  cultri  coiuponebantur,  ut  quasi  forficis  usum  praeberent.     Hoc 
erat  dnrXv   ixaxaipa  tonderi,  ut  ait  Pollux,  n.  32.  V.  Vales,  ad  Hesych.  t.  ii. 
p.  599.  14.     Cr.iier  autem  tondendis  capillis  appellabatur  tpaXls,  sive  sim- 
plex fuit  (Pollux  X.  140.)  sive  duplex,  unde  quod  instrumentum  nos  schee- 
ren  dicimus,  ortum  est.  V.Jacobs,  ad  Anlliol.  vol.  ii.  P.  i.  p.  171.     Solenne 
autem  vocabulum  fuit  judxo'pa  (v.  Lucian.  Pise.  c.  46.  1. 1.  p.  G13.)  unde  vox 
scheere,  omissa  prima  syllaba,  facta  esse  videtur.     In  tonsura  autem,  ut  pa- 
tet  ex  Horat.  i.  Sat.  3.  31.  et  i.  Epist.  1.  94.  maxime  spectabatur  aequalitas. 

»  V.  Chrysippi  fragm.  ap.  Athen.  adire. 

xiii.  2.   p.  565.  A.  B.    V.    Bagueti  "   V.    Casaubon.    ad    Theophrast. 

Comment,  de  Chrysipp.  p.  267.  sqq.  Charact.  1.  xi.  p.  137. 

^  V.  Artemidor.  Onirocrit.  i.  23.  '' Plutarch,  de  Audit,  c.  6.  t.  vii.  p. 

p.  23.  ubi  disertis  verbis  dicitur,  om-  140.  Hutten. 

nem   virum  venustiorem   tonstrinas  «  V.  Lobeck.  ad  Phryn.  p.  60. 


IN    AULULARIAM    PLAUTI.  327 

Conf.  Salmas.  de  Coma  p.  23.  sq.  ideoque  tonsores  artis  peritiores  post  ton- 
sos  capillos,  qui  forte  capilliili  eminerent,  eos  diligentissime  sublegfbant, 
quam  operam  Pollux  ii.  34.  ■KapaKiy^adai  dictam  docetJ  Alteium  negotinm 
fuit  baibfE  ciiratio,  quae  si  fieret,  tonsores  vetenim  quoque  mantile,  ut  in  usu 
turn  erat,  villosum  intonsumqne,  quo  detergeietur  qui  tondebatur,  humeris 
circumdabant.  Quod  mantile  quia  constabat  lino  non  tosto,  wfx6\ivov  Graeci 
dicebant.  V.  Plutarch,  de  Garrul.  p.  511.  4.  Plautus  lusu  allegorico  ap- 
peliat  •  involucre'  Capt.  ii.  2.  17.  V.  Casaubon.  ad  Athen.  p.  C98.  et  Mer- 
curial.  V.  L.  vi.  2.  p.  324.  Tertium  denique,  cui  operam  dabant,  unguium 
lesectio  in  manibus,  (nam  pedum  quidem  in  balneis  resecabantur,)  cui  rei 
propria  nomina  ouvxi^eiv,  aTroruxiT*'"  indiderunt.  V.  Aristoph.  Eq.  vs.  70G. 
ibique  Schol.  Pollux  ii.  14G.  et  Kulin.  ad  Polluc.  vii.  165.  Sed  postea  dis- 
crimen  hoc  statutum  est,  ut  oyux'T*"'  esset,  ad  prcesectum.  vnguem  exigere ; 
anovvxi^eii',  ungues  preesecare.  V.  Meurs.  ad  Phrynich.  Eclog.  p.  12G.  sq.  Cui 
operae  qui  cultelli  adhibebantur  appeilati  sunt  owxtcTTripia.  Pollux  x.  140. 
ibique  Jungerm.  Hue  facit  jocosa  apud  Plautura  Euclionis  avaritiae  de- 
scriptio  Aulul.  ii.  4.  34.  '  Quin  ipsi  pridem  tonsor  ungues  demserat,  Colle- 
git,  omnia  abstiilit  praesegmina,'  nbi  Gruterns  oblitus  est,  vel  tenuissimum 
tonsoris  ad  ungues  prtesecandos  opera  usum  esse.  Hinc  Martialis  cinae- 
dum  quendam,  qui  operam  illam  tonsoris  variis  eniplastris  pissinis  superva- 
caneam  sibi  reddiderat,  '  quid  facient  ungues  ?'  interiogat,  i.  e.  quis  tibi 
ungues  resecabit?  V.  epigr.  iii.  74.  ibique  Ramirez,  p.  272.  Hinc  Tibullus, 
nbi  effoemiuatum  ilium  Maratiiuni  describit  i.  8.  11.  'ungues'  memorat 
'  artificis  docta  manu  sectos,'  ubi  v.  Broekhuys.  Jam  sensus  intelligetur 
epigrammatis  Martialis  in  cultrum  tonsorium  :  'ferramenta  tonsoria'  xiv. 
36.  Magis  etiam  qui  memoretur  dignus  est  Insus  in  tonsorem  Eugathem 
Phaniae  in  Anal.  t.  ii.  p.  53.  6.  ubi  totus  apparatus  capilloruni  illius  con- 
cinnatoris  recensetur.  In  illo  etiam  panniculus  pili  de  pileo  usu  jam  de- 
trito  memoratur  ad  cultrum  abradendiim,  quern  Toup.  Emend,  ad  Suid. 
t.  in.  p.  451.  Lips,  errat,  cum  pileum  tonsoris  shaving  cap  intelligit,  neque 
verum  vidit  Jacobs,  in  commeutariis  ad  h.  1.  ceteroquin  lectu  dignis- 
simis. 

EXCURSUS    IV. 
Ad  IV.  9.9. 

De  toga  Candida  Lipsii  dissertatio  in  Elect.  1. 13. 

De  colore  vestium  apud  Romanos  itemque  de  candidatis,  sordidatis, 
palliatis  non  satis  plana  hodie  res  est.  Ego  paulo  uberius  dicam,  quam  qui 
ante  me :  et  quicquid  in  his  arduum  aut  clivosimi  explanabo  exorsus  rem  a 
capite,  et  quod  Aristophanes  ait,  airh  ^aX^idoov. 

Romanis  in  vestitu  placitum  reperio  colorem  album,  sive  quia  is,  ut 
Plato  alibi  vult,  lastitias  proprius  et  Deorum:  sive  potius  agrestis  ilia  et 

f    Ceterum   constat  ex   Plutarchi      modo  te  tondeam  ?'  interrogate  soli- 
libello  de  Garrul.  p.  510.  11.  lonso-      turn  esse. 
rem  priusquam  opus  faceret,  '  quo 


828  FAM.   STRAD^    EXCURSUS 

prima  gens,  spretis  accersitis  coloribus,  lanae  nativiim  retinnit  i.  e.  album. 
Iti«  toga  Romanornm  alba  et  tunica  fuit,  et  calcei,  et  omnis  qnotidiana 
vestis.  Toga,  inqiiain,  alba.  Titinnius,  poeta  vetus,  '  Qui  in  togis  candidis 
sunt,  tunicis  sordidis.'  A.  Gellius  N.  A.  iii.  4.  '  eumque,  cum  esset  reus, 
Deque  baibam  desisse  radi,  neque  non  Candida  veste  uti,  neque  fuisse  solito 
cultu  reonim,'  de  Afiicano  dicit.  Plautus  Cas.  ii.  6.  9.  *  At  candidatus 
cedit  hie  mastigia,'  de  Olympione,  qui  jam  libertus.  At  liberti  novi  in  toga 
apparebant,  i.  e.  communi  civiiim  veste.  TeituUian.  de  Resurrect.  Carnis : 
'  Sifamuliim  tuum  libertate  mutaveris,  et  vestis  albae  nitore,  et  aurei  annnli 
honore,  et  patroni  nomine,  ac  tribu  mensaque  honoratur.'  Toga  igitur 
alba.  Statins  in  Sylvis,  *  Albentique  humeros  indiixit  amictu,'  albenten* 
amictum  togam  appellat  virilem,  ab  eodem  colore  Gra?cis  modo  \6wVj 
mode  ad  discrimen  pra;lext?B,  dictam  oKo\evKT\v.  Eandem  circum^cripsit 
Persius  :  '  totaque  impune  Suburra  Permisit  sparsisse  oculos  jam  candidus 
umbo.'  Candidus  umbo  synecdochice,  pais  pro  ipsa  veste.  Nam  umbones 
in  toga  agnoscit  TertuUianus  de  Pallio,  et  describit  eos  eleganter.  Apu- 
leius  lib.  xi.  in  palla.  Martialis  etiam  album  coloreni  togae  aliquot  locis 
dat,  nt,  '  Et  toga  non  tactas  vincere  jussa  nives  ;'  item,  '  Non  amet  banc 
vitam,  quis(|uis  me  non  amat,  opto  :  Vivat  et  uibanis  albns  in  offitiis.'  Al- 
bus  non  ad  pallorem,  sed  ad  vestem  :  quoniam  officia  bac  anteambulonum 
ID  toga  alba.  Ideo  Jiivenalis,  '  niveosque  ad  frzena  Quirites.'  Et  exempla 
plura  sunt,  quae  mox  opportune  reddam.  Objiciunt  ista  :  Si  togae  vulgo 
alb?e,  cnr  qui  prensabant  induebantur  toga  Candida,  ut  bac  quasi  nota  in- 
tellisi  ft  excerni  possent  a  reliqua  pkbe?  Respondeo :  albi  coloris  togas 
vulgo  fuisse,  non  candidi.  Albus  color  nativus  lanae  est ;  candidus  proprie 
splendens  ille  et  qui  est  ab  arte.  Ideo  Polybius  \afxirpai'  dicere  maluit 
petitorum  togam  quam  Aewiijv  et  Latiue  commode  earn  dixerimus  splenden- 
tem.  Seneca,  *  Non  splendeat  toga,  nee  sordeat  quidem.*  Spernit  enim  a 
sapiente  liunc  colorem  eximie  candentem.  Subtilia  base  videniur  ?  Sunt 
vera.  Nam  petitores  non  contenti  insito  lanse  colore  cretain  addebant  in 
vestem  ut  candesceret,  inimo  splenderet.  Hac  ergo  nota  discreti  a  vulgo 
et  dicti  candidati.  Isidorus,  '  Fit  toga  addito  quodam  crelae  genere  can- 
didior.'  Persius  hue  alludens,  '  quem  ducit  hiantem  Cretata  ambitio.' 
Livius  IV.  25.  '  Placet  tollendae  ambitionis  causa  tribunos  legem  promul- 
gate, ne  cui  album  vestimentum  addere  petitionis  causa  liceret.  Parva 
nunc  res,  et  vix  serio  agenda  videri  possit,  quae  tunc  ingenti  certamine 
patres  ac  plebem  accendit.'  Eniendo,  '  ne  cui  album  in  vestinientuni  ad- 
dere,' auctoribus  libris  et  sententia  ipsa,  quoniam  non  alba  vestis  inter- 
dicta  (absurdum  id), sed  additio  albi  in  vestem,  i.  e.  cretip. 

Objiciunt  item  de  diebus  festis.  Romani,  inquiunt,  salteui  per  dies  festos 
in  veste  alba  erant :  non  ergo  quotidianas  togas  censendiim  Candidas.  Hora- 
tius,  '  Ille  repotia,  natales,  aliosque  dierum  Festos  albatus  celebret.' 
Xiphilinus  die  celebri  Romae  ob  ingressum  Tiridatis  maxime  ait,  fonmi  im- 
pletum  bominibus  fuisse;  dimidium  ejus  populus  candidatus  et  laureatus 
centnriatim  obtinuit ;  dimidium  exercitus  splendide  armatus.  Laiinus 
Pacatus  in  Panegyrico  ad  Theodosium,  'Quid  ego  referam  festum  liberae 
nobilitatis  occursum  ?  conspicuos  veste  nivea  scnatores?'     Vopiscus  iu  Flo- 


IN    AULULARIAM    PLAUTI.  329 

riano,  *  Tantum  illiid  dico,  senatores  omnes  ea  esse  laetitia  elatos,  iit  domi- 
biis  siiis  omnes  albas  hostias  ca^derent,  albati  sederent.'  Persius,  '  negato 
Jupiter  hoc  illi,  quamvis  te  albata  rogarit.'  Sed  expedio  me  ab  hoc  nodo 
et  dico  noil  aliud  fuisse  in  eo  more,  quani  lit  per  dies  privatiin  aut  piiblice 
laptos  togas  recentes  sumerent  et  usu  nonduin  sordidas  aut  obsoletas. 
Pollux  I.  25.  id  expriniit,  virb  veovpy^  ffroKyJ,  virh  yeoir\vyi7  iadriTt.  Clare 
discimus  ex  Prudentio  ad  Syinniachum,  '  Exultare  patres  videas,  pulcher- 
rima  mundi  Lumina,  conciliiinique  senum  gestire  Catoinini  Candidiore  toga, 
niveum  pietatis  amicuin  Suniere  :'  et  ex  Ovidio  Fast.  i.  80.  '  Vestibus  in- 
tactis  Tarpeias  itur  ad  arces  :  Et  popnlus  festo  concolor  ipse  suo  est.' 
Ecce  ait  'vestes  intactas,' et  bene  Persius  in  re  simili,  'recentes:'  'Sci- 
licet hoc  populo  pexusque  logaque  recenti  Et  nafalitia  tandem  cum  sardo- 
iiyche  aibus  Sede  leges  celsa.'  Color  enim  ille  a  principio  in  omni  toga  niveus 
habendo  sordes  trahebat  et  squalorem  :  quod  in  vulgata  toga  ferebant,  non 
ferebant  per  dies  festos.  More  plane  gemino  moribus  nostris.  Inde  est,  quod 
per  ludos  apud  Martialem  et  alios  candidal!  leguntnr:  inde  quod  apud  Plau- 
tnm  Anlularia  scribitur, '  Qui  vestitu  et  creta  se  occultant  et  sedent  quasi  sint 
frngi.'  In  homines,  nisi  fallor,  tenuiores,  qnibus  cum  copia  mutandic  toga? 
non  esset;  tamen  ut  nitidi  et  melioris  fortunae  apparerent,  sub  dies  ludorum 
togulam  suam  ineretabant.  Potest  et  referri  ad  servos,  qui  nt  liberos 
mentirentur,  fortasse  cretam  addebant  in  vestem,  ut  in  cavea  fallerent 
permixti.  Nee  Romani  solum  in  laetitia  aut  in  sacris  adhibebant  hunc 
colorem,  sed  etiam,  ut  observatum  mihi,  externi.  Liv.  xlv.  20.  de  Rhodiis : 
'  Inter  multas  Asiae  Gra-ciaeque  legationes  Rhodiornm  raaxime  legati  civita- 
tem  converterunt.  Nam  cum  priino  in  veste  Candida  visi  essent,  (quod  et 
gratulantes  decebat,  et,  si  sordidam  habuissent,  Ingentium  Persei  casum 
praebere  specieni  poterant,)  postquam  consulti,'  &c.  Suetou.  Aug.  c.  99.  de 
iEgyptiis  :  '  Forte  Puteolanuni  sinum  praetervehenti  vectores  nautaeque  de 
navi  Alexandrina,  quae  qnidem  tunc  appulerat,  candidati  coronatique  et 
thura  libantes  fausta  omina  et  eximias  laudes  congesserant.'  Propter  has 
togas  albas  fullonum  apud  veteres  creberrimus  nsus ;  rarus  tinctorum : 
fullonum,  qui  maculas  scilicet  ac  sordes  e  toga  einebant,  et  addito  sulfnre 
ac  creta  iteruni  eam  candefacicbant.  Adi  Plinium  de  iitroque  H.  N.  xxxv. 
15.  et  17.  Comcediae  plenJE  fullonum,  testes  togata?.  Et  eorum  munus 
expressit  eleganter  Titinniiis  apud  Noniuni :  *  terra  haec  est,  non  aqua  Ubi 
tn  solitus  argutarier  pedibus  Cretam  dum  compescis  vestimentaque  lavas.' 
Argutationem  pedum  vocat  id  quod  Seneca  '  fulloniiim  saltum.' 

i\lba  igitur  toga,  et  ea  quamdiu  communi  in  usu,  discrimen  nullum  inter 
cives  fait  a  colore  vestis,  nisi  quod  divites,  munduli,  elegantes  semper  in 
toga  sua  a  fullone  nivea,  vulgus  fere  sordidiores  essent,  togisqne  magis 
pallentibus,  ac,  ut  proprie  dicani,  obsoletis.  Ideo  Seneca  Ep.  cxv.  per  sor- 
didos  intelligit  vulgum  :  '  Mirari  quidem  non  debes,'  inquit, 'corrupta  ex- 
cipi  non  tantum  a  corona  sordidiore  sed  ab  hac  turba  quoque  cultiore.  Togis 
enim  inter  se  isti,  non  judiciis  dissident.'  Ait  diserte,  '  togis.'  Sed  et  viri 
illustres  ac  nobiles  rei  facti  per  dies  judicii  sumebant  banc  togam  sordidam, 
posita  nivea,  ut  niiserabiliores  essent  in  veste  plebeia.    Itaque  rei  in  sordi- 


330  EXCURSUS    IN    AULULARIAM    PLAUTI. 

bus  esse  dicnntnr  ant  sordidati,  non  piillati,  ne  quis  erret;  qni  color  tantum 
fnnehris.  Viri  etiam  graves  ac  rigid!  non  amabant  exiniium  ilium  cando- 
rem,  et  ab  hac  re  simia  ilia  apud  Herat,  i.  Ep.  19.  13.  '  Exiguaeque  togae 
simulat  tesquore  Catonem,'  Recta  ilia  lectio.  Male  vulgo,  textore.  Duo 
enim  lauti  homines  amabant  in  toga  laxitatem  et  candorem,  spreverat 
utrunique  Cato  arcta  toga  contentus  et  ea  sqnalenti.  Id  enim  Horatio 
'  tesquor  :'  sed  vide  Feam  ad  h.  1.  Haec  olim.  Multa  republica  et  iniperio 
labente  mirum  quantum  mutaverit  vestis. 


M.    ACCII    PLAUTI 

CAPTEIVEI. 


DRAMATIS    PERSON/E. 

Ergasilus,  Parasitus. 
Hegio,  Senex. 

LORARIUS,  "^ 

Philocrates,  \Captivi. 

Tyndarus,      j 

Aristophontes. 

PuER  Hegionis. 

Philopolemus. 

Stalagmus. 

Grex. 


ARGUMENTUM,   UT    QUIBUSDAM    VIDETUR,    PRISCIANI. 

Captus  est  in  pugiia  Hegionis  filiiis. 
^liiim  qnadiimum  fiigiens  servus  vendidit. 
Pater  captives  commercatur  Alios, 

Pliilopolennis  JiUus  Hegionis  captus  est  in  certamine  ab  Eliensibns.  Stalag- 
mus servus  ejusdeni  Hegionis  fugitivus  vendiderat  antea  alterum  filiuni  Hefjio- 
nis,  nomine  Papgnium  sen  Tyndarum.     Hegio  emit  captives  EUcnses  eo  consi- 


*  Incipit  fabula  Captivorum  Plauii  C.  non  Captcivorum  ;  neqiie  aliter  est  in 
omnibus  Pll.sed  Argumenti  d/cpoo-TiX's  arguit,non  aliter  scribenduni  a.pxo-"<oiS' 
Inscribitur  Cuptividuo  in  V.  2.  3.  J.  Captivi  simpliciter  in  B.1.2.  HI.  1.  V.  1. 
Captives  Plauti  Canierarius  pntabat  intercidisse,  liuic  autem,  quze  ad  uos 
pervenit,  Comcediae  titulnm  fuisse  Captivi  duo. 

1  Captus  fuit  Canier.  Captu'st  Bossclia  in  ed.  sua,  Amstel.  1817.  Egionis 
HI.  t, — 3  Aleos  C.  Parei  2.    Alios  Pll.  alteros  edd.  queedam  ante  Pareuni. — 

NOTiE 
3  Aliosl  Id  est  Elios,  ab  nrbe  Elide. 


332  ARGUMENTA. 

ranliim  stndens,  uti  natum  recuperet. 

Et  in  ibiis  emit  oiim  amissiim  filinni.  5 

Is  suo  cum  domino  veste  versa  ac  nomine. 

Ft  amittatur  fecit :  ipsiis  plectitnr. 

Et  is  rediixit  captum  et  ftigitiviim  simul, 

Jndicio  cnjiis  alium  agnoscit  filium. 

lin,  ut  recuperaret  Philopolemum  &\\nm  filium:  et  inter  illos captivos  emit  impru- 
deas  filium  Tyndarum,  quern  amiserat  olim.  Tyndariis /«tjY  wt  Philocrates 
dominus  dimittatur,  versis  nominibus  ac  vestibus.  Ipse  dat  pcenas  pio  Pliilocrate 
domino.  Piiiiocrates  r(;d(/cj<  Pliilopolemuni,  et  Stala^nuim  s.ev\nva  fugitivum 
cum  eo :  cujus  fngitivi  indicia  cognoscit  Tyndarum  alium  filium. 


4  HI.  1.  B.  1.2.  ut  natum;  edd.  quaedam  vett.  uti  natum  suum  ;  Lgg.  uti 
gnatum  reciperet ;  Arg.  recuperet  suum. — 5  Et  inibi  HI.  1.  H,  C.  Pll.  Lgg.  al. 
ap.  Bossch.  Et  interibi  edd.  quaedam  vett.  Et  mild  al.  ap.  Langiuni. — 
9  HI.  1.  a  ni.  sec.  coius;  V.  3.  ejus.    Hi.  1.  J.  cognoscit. 

NOTvE 

5  Etinibus]  Pro  '  iis.'   'Is'enim,      tise   declinationis  in  is,  in  dativo  et 
secundum  analogiam  nominum  ter-     ablativo  plurali  debet  habere  ibus. 


ALIUD    ARGUMENTUM    CAMERARIl. 

FABur-iE  buic  nomen  Captivi  duo.  Inter  Plautinas  onines  liaec  et  argu- 
mento  et  expositione  optima  est  et  elegantissima.  Ipse  etiam  poeta  banc 
conimendat  ut  pnblice  scriptam.  Miiltsque  bonae  sententiae  in  hac  in- 
sunt,  et  eximitK  fidei  exemplum  servi  erga  berilem  filium.  Cum  enim 
bellum  esset  inter  iEtolos  et  Elienses,  capitur  Philopolemus  ^Etolus,  He- 
gionis  filius,  itemque  Eliensis  Philocrates.  Hunc  Hegio  una  cum  servo 
Tyndaro  emit,  quod  speraret,  posse  aliqua  permutatione  captivorum,  re- 
cuperare  se  filium  suum.  Sed  inter  dominum  et  servum  convenit,  ut  ser- 
vus  86  dominum  esse  simularet.  Ita  dimissus  aestimatus  Philocrates  ut 
servus,  rediit  in  patriam.  Fraude  detecta  per  alterum  captivum  Aristo- 
phontem,  vehementissime  irascitnr  senex,  et  Tyndarum  compedituni  in 
lapidicinas  conjicit.  Hie  erat  filius  ipsius,  furto  surreptus  eetate  puerili  a 
servo.  Interea  revertilur  Philocrates,  et  adducit  filium  Hegionis,  et 
servum  etiam  ilium  furem.  Itaque  agnitus  Tyndarns  in  libertatem  et  fa- 
miliam  suam  restituitur.  Argumentum  ita  est  snmtum  quasi  res  geratur 
in  y£tolia. 


IN    CAPTEIVUM    PROLOGUS.  333 


PROLOGUS. 

Hos  quos  videtis  stare  hlc  captives  duos, 

Illi  qui  astant,  hi  stant  ambo,  non  sedent. 

Vos  vos  mihi  testes  estis  me  venim  loqui. 

Senex  qui  hie  habitat,  Hegio  est  hujus  pater. 

Sed  is  quo  pacto  serviat  sno  sibi  patri,  5 

Id  ego  hie  apud  vos  proloquar,  si  operam  datis. 

Seni  huic  fuerunt  filii  nati  duo, 

Alterum  quadrimum  puerum  servus  surpuit, 

Eumque  hino  profugiens  vendidit  in  Alide 

Patri  hujusce:  jam  hoc  tenetis?  optimum  est.  10 

Negat,  hercle,  ille  ultimus  :  accedito. 

Si  non  ubi  sedeas  locus  est,  est  ubi  ambules. 

Quando  histrionem  cogis  mendicarier. 

Ego  me  tua  causa,  no  erres,  non  rupturus  sum. 

Vos  qui  potestis  ope  vestra  censerier,  15 

Hi  gemini  captivi,  Philociates  et  Tyndanis,  guos  conspicitis  hie  stantes,  illi 
ambo  qui  sta7it,  slant,  non  sedent,  Vos  vos  appello  testes  me  dicere  verum.  Senex 
qui  manet  hie  est  Hegio  pater  hujus  Tyndari.  Ego  aperiam  voMs  quomodo  est 
Tyndarus  servus  sui  patriSy  si  attente  audiatis.  Hie  senex  hahuit  duos  natos,  Phi- 
lopoleniiiiii  el  Tyndarnm.  Mancipium  Stalaginus  siiffurutus  est  allcrum  puerum 
Tyndaiiim,  quatuor  annis  nntum,  arreptaque  hinc  Juga,  eum  vendidit  in  Elide 
patri  hujusce  FhWocratis.  Intelligitis  nunc  id  1  Bene  est.  Profecio  ille  qui  in 
ultima  area  est,  negat  audire.  Accede:  si  non  est  spatium  in  quo  sedcns,  est  in 
quo  ambules.  Quandoquidetn  adigis  histrionem  ad  inopiam,  ut  qui  gratis  aiidis, 
ego  non  mihi  ilia  rumpam  propter  te:  ne  ignores,     Vos  qui  poteslis  in  censum  re- 


1  ISIosquosVW.  1.2.  4.5. G.  hie  stare  Lgg.— 2  Jlli  qui  stant  H.U.m,  1.2.3, 
4.  6.  V.  1,  J.  B.  1.  HI.  1.  quidemslant  PI.  5.  G.  qui  stunt  instant  L.  1.— 3  Hoc 
vos  C,  a  in.  sec.  et  Parei  2.  Hos  vos  C.  a  ni,  pr.— 4  L.  1.  qui  habitant ; 
Lgg.  habitat  hvjus  est  pater.— 6  Id  ego  id  hie  B.  1.  pi^oloquor  Y. 'S.—S  Alium 
V.  1.  Bosscli.  al.  vett.  subripuit  V.  1.  Pil.  HI.  1.  surriput  B.  1.  surriipuit  Lgg. 
C.    Parei    2.-9  Eu7n  hinc  Lgg.    fugiens  V.  2.  3.  J.    in  Aulide  Hi.  1.  B.  1. 

2,  Pll.  in  Alida  Lgg.— 10  Hujusce  patri  Bossclia. —  II  Sed  negat  h,  se  illic  Arg. 

3.  Negat,  mehercle,  i,  u.  discedito  Bosscha.— 13  C.  Pll.  1.2.  3.  hystrionem ; 

NOTyE 

1  Hos  quos  videtis]  Pro  '  hi  quos,'  15  Vos qtii potestis  .,,  eenserier^Vos 

non  solum  Plauti,  verum  e«iam  Te-  quibus   est  satis    divitiarum,  ut    in 

rentii,  et  omnium  illius  sscculi  scrip-  censum  referri  possitia.     Qui  censu 

torum,  estj  ut  relativum  et   antece-  carebant,  civitatis  jure  cxcludeban- 

dens,  quemadmodum    substantivum  tur,  necjue  a  censoiibus  quinto  quo- 

et  adjectivum  casu  eodem  efferant.  que  aiiuo  ut  C8et«rlceasebantur,  sen 

EESTTY  ) 
IFC 


334  M=    ACCll    FLAUTI 

Accipite  reliquom  :  alieno  uti  nihil  raoror. 

Fugitivus  ille,  ut  dixeram  ante,  hujus  patri, 

Domo  quern  piofugiens  dominura  abstulerat,  vendidit. 

Hie  postquam  iiunc  emit,  dedit  eiira  huic  gnato  suo 

Peculiareni :  quia  quasi  una  aetas  erat.  20 

Hie  nunc  domi  servit  suo  patri,  nee  scit  pater. 

Enimvero  Di  nos  quasi  pilas  liomines  habent. 

Rationera  habetis,  quomodo  unura  araiserit. 

Postquam  belligeiant  J^toli  cum  Aliis, 

Ut  fit  in  bello,  capitur  alter  filius.  25 

Medicus  Menarchus  emit  ibidem  in  Alide. 

Coepit  captives  commercari  hie  Alios, 

ferri  testris  opibus,  audile  cetera.  Non  euro  placare  ahalienatos.  Hie  Stalagmns 
fugitivus,  sicut  dixeram  antea,  vendidit  Theodoroinedi  Pliilocratis  patri,  dami- 
vum  quern  surripuerat  aufugiens  domo.  Hie  Tlieodoroinedes  postquani  coemit 
hunc,  dedit  suo  filio  Pliilocrati  peculiarem,  quia  erat  fere  eadem  cetas.  Hie  minis- 
irat  jam  suo  patri  domi,  nee  pater  scit.  Nam  Dii  nosjactant  homines  veluti  pilas. 
Tenelis  qua  ratione  perdidcrit  unum.  Intereadum  /Etoll  bellum  gerunt  cum  FJien- 
sibus,  alter  Hegionis//»<s  Philopolemus  capilur  sicut  in  bello  accidit.  Medicus 
Menarchus  emit  eum  ibidem  in  Elide.     Hegio  instituit  commereium  Eliensium 


V.  2.  histrio7ies.  PI.  2.  medicaricr. — 17  Lgg.  Fugitives.  HI.  1.  J.  ut  ante  dixe- 
ram.—1%  V.  2.  3.  J.  Domino.  In  L.  1.  et  Lgg.  deest  qiiem.  C.  a  m.  pr.  profu- 
gens. — 19  V.  2.  dedit  ei.  Nonnullaj  edd.  non  agnoscunt  huic. — 22  Est  vera. 
Di  V.  1.  2.  3.  L.  1.  Ast  vero  di  Lgg.  Est  vero  divos  PI.  6.  Est  vera  Svptas  PI. 
5.  Est  vero  dives  PL  3.  Est  vero  dinos  PIL  1.  2.  4.  Enim  vero  Di  C.  Et  vero 
Di  nos  B.  1.  Est  vero  nos  Dii  HI.  1.  homines  deest  in  J. — 21  Alidis  V.  1.  Lgg. 
Aulidis  HI.  1.  B.  1.  V.  2.  3.  L.  1.  J.  PH.  Aliis  edd.  quffidam  vett.— 25  Uti  Jit 
Bosscha.     Ut  in  bello  fit  edd.  vett.— 26  Merenchus  V.  2.  in  aulide  HI.  1.  B.  1. 

NOT.E 

in  Instrnm  et  censum  referebantur.  ludus  puerorum.     Interrogafus  jEso- 

22  Di  nos  quasi  pilas  homines  habent]  pus,   quid    agerent   Dii,    respondit, 

Festus  :    'PilaD   et  effigies  viriles   et  cos  to. /u-lv  oiKoSoixelv  raSe  Kara^dWeiv, 

niuliebres  ex  lana  Compitalibiis  sus-  struere  et  destruere. 

pendebantur  in  compitis,  quod  hunc  24  ^Etoli]    .'Etolia  Graeciae  regio, 

diem  festum  esse  Deorum  inferoruni,  Epiro,   Acarnaniae,    et   Locris  con- 

quos   vocant  Lares,    pntarent ;  qui-  termina. 

bus  tot  pilap,  quot  capita  servorum  ;  Cum  Alas'}  Alii  cume.  Veteres  di- 

tot  effigies,  quot  essent  liberi,  pone-  cebant  *  cume,'    'tame,'    '  quame,' 

bantur  ;  nt   vivis  parcerent,   et   es-  pro  '  cum,"  tarn, 'quam  ;' et  aliquan- 

sent  bis  piiis  et  simulacris  contenti.'  do  d  interserebant,  'cumde,'  '  tam- 

Unde    forsitan    Lares    pingebantur  de,'  '  quamde.' 

cum  pila  in  mami.  Plato  dictitabat  27  Alios]  Elis,  regie  Graeciae  in 
homines  esse  Qfuv  aOvpfj-aTa,  Deo-  Peloponeso,  et  nrbs  quae  est  re- 
rum  ludus.     Alius  appellat    Tralyvia,  gionis  caput. 


IN    CAPTEIVUM    PROLOGUS.  335 

Si  quem  reperire  posset,  cum  quo  mutet  suum 

Ilium  captivura  :  hunc  suum  esse  nescit,  qui  domi  est. 

Et  quoniam  heri  inde  audivit,  de  sumrao  loco  30 

Summoque  genere  captum  esse  equitera  Alium, 

Nihil  pretio  parsit,  filio  dura  parceret, 

Reconciliare  ut  iacilius  posset  domum  ; 

Emit  hosce  de  praeda  ambos  de  quaestoribus. 

Hice  autem  inter  sese  hunc  confinxerunt  dolum,  35 

Quo  pacto  hie  servus  suum  herum  hinc  amittat  domum. 

Itaque  inter  se  commutant  vestem  et  nomina. 

Illic  vocatur  Philocrates,  hie  Tyndarus. 

Hujus  illic,  hie  illius  hodie  fert  imaginem, 

Et  hie  hodie  expediet  banc  docte  fallaciam,  40 

Et  suum  herum  faciet  libertatis  compotem, 

Eodemque  pacto  fratrem  servabit  suum, 

Reducemque  faciet  liberum  in  patriam  ad  patrem, 

Imprudens :  itideraque  ut  saepe  jam  in  multis  locis 

captivorum,  ut  inveniret  quempiam  qucm  commutaret  cum  filio  caplito  apitd  Elien- 
ses,  Ignorat  Tyndarvxm  (jid  est  domi,  esse  suum  filium.  El  quia  accepit  heri 
hinc  captum  esse  equitem  Eliensem  illustri  loco,  nobiLissimo  sanguine,  nidli  parcit 
sumtui,  ditm  recuperet  filium,  ut  posset  revocare  domum  ;  emit  a  qucestoribus  hos 
duos  de  prada.  Hi  vero  machinati  sunt  hunc  fraudem  inter  scse,  qua  ralione  hoc 
mancipium  dimitiat  hinc  ad  patrem  suum  dominum.  Quocirca  commutatis  inter  se 
vestibus  etnominihus,  ilk  appellalur  Philocrates,  hie  Tyndarus.  Hujus  Hie,  hie 
gerit  hodie  habitum  illius,  et  hie  e.rplicabit  cullide  hodie  Hlam  asiutiam,  et  reddet 
Pliilocratem  suum  domitium  compotem  libertatis.  Eodem  tnodo  erit  salutaris  suo 
/r«<ri  Philopolemo,  rcducetque  liberum  in  patriam  /Etoliam  ad  patrem. He^\o- 
iiem  inscius :  ci  itidem  ut  plerumque  etium  in  compluribus  locis  non  desunt  qui 


in  Alide  Lgg. — 27  C.  PlI.  conmercari;  Lg».  commer care, —28  PI.  2.  cum  qui ; 
V.  3.  J.  quo  cum  ;  rb  cum  deest  in  L.  1.  et  Bosscli. — 29  Ilium  captivum  smim 
Lgg — 30  Parews,  ittd  audivit,  ecodd.  C.  et  PH.— 31  HI.  1.  B.  1.  V.  3.  J. 
nntis  Lg.  Pil.  3.  5.  equitem  allum ;  V.  1.  equitem  aleum ;  L.  1.  militem  alium; 
V.  2.  et  nonnulli  Lgg.  equitem  alterum ;  PH.  1.  2.  M.  mUitem  altum;  Pi.  (j. 
equitem  alium.— S2  Vox  parsit  e.st  in  litura  in  HI.  1.— 33  L.  1.  faciiius  est.— 
34  Emit  hosce  ambos  Lgg.  umbo  PI.  1.  in  niaig.  H.  M.  V.  2.  J.  B.  1.  Hi.  1.  a 
quastoribus  PI.  2.-35  Hisce  J.  V.  1.  2.  C.  a  ni.  pr.  PlI.  hunc  deest  in  HI.  I . 
B.  1.  V.  2.  L.  1.  J.— 3G  Quo  p.  is  M.  B.  1.  HI.  1.  a  ni.  sec.  PH.  V.  2.  3.  L.  1. 
Quo  p.  his  C.  a  m.  pr.  servos  C.  V.  2.  3.  L.  1.  servos  servom  J.  sevum  herum 
M. — 37  J.  V.  3.  inter  sese.  L.  1.  ac  nomina. — 40  HI.  1.  a  ni.  pr.  hanc  iulam 
fallaciam.—A2  C.  servavit.—U  PH.  HI.  1.  B.  1.  2.  V.  2.  3.  L.  1.  J.  G.  H.  M. 

NOTyE 
34  Quastoribus']    Inter  alia  munia      divenderent,  quorum  pretium  in  aeia- 
id  erat  quaestoruni,  ut  spolia  hostiuni      riuni  publicum  confenent. 


336  M.    ACCII    PLAUTI 

Plus  insciens  qiiis  fecit,  quam  prudens  boni.  45 

8ed  inscientes  sua  sibi  fallacia 

Ita  compararunt  et  confinxerunt  dolum  : 

Itaque  hi  commenti  de  sua  sententia, 

Ut  in  servitute  hie  ad  suum  maneat  patrem  : 

Ifa  nunc  ignorans  suo  sibi  servit  patri.  50 

Homunculi  quanti  sunt !  cum  recogito, 

Haec  res  agetur  nobis,  vobis  Fabula. 

Sed  etiani  est,  paucis  vos  quod  monitos  voluerim. 

Profecto  expediet,  Fabulae  huic  operam  dare. 

Non  pertractate  facta  est,  neque  item  ut  cetera) ;  55 

Neque  spurcidici  insunt  versus  immemorabiles ; 

Hie  neque  perjurus  ieuo  est,  nee  raeretrix  mala, 

Neque  miles  gloriosus.     Ne  verearaini. 

Quia  bellum  iEtolis  esse  dixi  cum  Aliis. 

afferant  plus  emolutnenti  imprudent es,  quam  scientes.  Sed  inscientes  sic  concinna- 
runt,  et  architectati  sunt  fruudtm.  Itiique  hi  invenerunt  suo  3Iarte,  ut  it7ius  ma- 
neat servus  apud  suum  patrem.  Sic  ministrat  nunc  ignarus  sua-  sortis  suo  patri. 
Quanti  hoinines  sunt  asthnandi !  si  bene  reputemus  iiobisciini  eonini  sortem,  id 
a  nobis  reprcesenlabilur  nt  res  gesta,  quamvis  est /alula.  At  est  praterea  cujus 
vos  mnnuerim.  Sane  utile  crit  audire  attente  hanc  Fabulam.  Non  constat  stylo 
I'ulgari  et  solito,  non  sordet  cat  minibus  impudicis  de  memoria  abolendis.  Abest 
hinc  impudiciti(E  minister  infidus,  non  infame  scortum,  non  miles  injlaiits.  Ne 
mirum  videatur,  si  7nonui  esse  bdhim  JEtolis  cum  Eliensibus :  pugnw  committeU' 


itidem  et  scepe.  Mox,  jam  deest  in  Lgg. — 45  HI.  1.  a  m  pr.  quid  fecit,  Edd. 
qiicedam  vett.  quatn  sciens. — 46  HI.  1.  fallacia  dolum.  G.  sed  hi  inscientes. — 
47  V.  1.  confixerunt.  Lgg.  dolis ;  rh  dolum  deest  hie  in  HI.  1. — 50  Itaque  nunc 
HI.  1.— 51  B.  1.  quom~[yro  cum.  HI.  1.  B.  1.  2.  PlI.  1.  2.  3.  4.  5.  V.  2.  J.  G. 
M.  H.  et  cod.  Bartli.  rem  cogito ;  PI.  6.  rem  cognito. — 53  Edd.  quaedam  vett. 
quod  monitos  vos  volnerim. — 55  Nam  V.  3.  J.  PlI.  1.  6.  HI.  1. — 56  Neque  spur- 
cidi  HI.  1.— 57  Hie  nee  L.  1.  pejurus  Lsg.— 58  HI.  1.  B.  1.  C.  a  ni.  pr.  glori' 
osus  esse  ne  vtreamini ;  Lgg.  gloriosusne  vereamini. — 59  Alidis'Lgg.  C.    Aididis 

NOTiE 

55   Non  pertractate]   Id   est,  nova  crobius :    *  Impiidica  et   praetextata 

fabula   est:    quasi    dicat,  nunc  pri-  verba  jacientis.'  Alii  pcrac<a<e,  id  est, 

mum  luditur  htcc  fabula.   Non  repe-  jnvcuiliter,  lascive.  Nam  '  peractati ' 

titur  ut  aliiF,  qua;  jam  spectatae  sas-  olini  juvenes  dicebantur.     Lucilius 

plus    reponuntur.      Alii    prtetextate,  apud  Nonium, '  Inde  peractate  chla- 

id  est,   scuriiliter.     '  Praetextatum '  mides    ac    barbula    prima.'      Idem, 

pro  obscceno  veteres  ponebant.   Au-  '  Turn  ephebum  quendam,  quem  vo- 

lus  Gellius  ;  '  Non  pratextatis,  sed  cant  peractaluui.' 
puris  honestisqne  verbis,'  &c.     Ma- 


CAPTEIVORUM    ACT.    I.    SC.    1.  337 

Foris  illic  extra  scenam  fient  praslia.  60 

Nam  hoc  paene  iniquum  est  comico  choragio, 

Conari  do  subito  nos  agere  tragoediam. 

Proin,  si  quis  pugnam  expectat,  lites  contrahat : 

Valentiorem  nactus  advcrsarium 

Si  erit,  ego  laciam  ut  pugnam  inspectet  non  bonam :         65 

Adeo  ut  spectare  postea  omneis  oderit. 

Abeo.     Valetc,  judices  justissimi, 

Donii,  bellique,  duellatores  optumi. 

iur  illic  foris  extra  tlieatrum.  Hoc  enim  est  propemodtim  inconveniens  apparalui 
comico,  si  aggrediamur  de  repente  exhibere  trngcediam.  Ilaque  si  quis  desiderio 
ienetur  piigncB,  moueat  rixain.  Si  incidat  in  hoslem  robustiorem,  ego  efficium  ut 
spectator  sit  certaminis  non  ita  jucuudi,  adeo  ut  vereatur  dcinceps  spectator  esse 
cujusvis  pugncE.  Abeo.  Falete,  judices  CBquissimi,  pace  et  armis  strenuissimi 
duces, 

Pll.  HI.  1.  B.  1.  2.  esse  deest  in  HI.  1.  B.  1.— CO  V.  2.  fiant.— 61  Lgg.  et 
Bossch.  iniquom'st.—  G2  V.  1.  J.  HI.  1.  B.  1.  2.  de  siibitontos;  V.  3.  de  siibi- 
tentos.  C.  Pll.  Tragceidiam. — 63  Proinde  PH.  1.  2.  6.  expetat  V.  I.  expetet  V. 
2.  spectet  Lgg. — 65  Sin  erit  HI.  a  m.  pr.  B  2.  J.  ego  faxim  iionnulli  vett.  ut 
p.  cernat  Bos. — 66  Pll.  sex,  C.  omnis. 

NOTyE 

61  Choragio']  Est  apparatus  sceni-     institiitiis.    Ciioragiuni  auteui   tragi- 
cus  exhibendis  tragcediis  et  comctdiis      cum  differebat  a  comico. 


ACTUS  PRIMI   SCENA  PRIMA. 

ERGASILUS. 

JuvENTUS  nomen  indidit  scorto  mihi, 
Eo  quia  invocatus  soleo  esse  in  convivio. 

Erg.  Juvenes  tne  insignierunt  nomine  scorti,  propterea  quod  consuevi  esse  inio- 


1  Juv.  indidit  scorto  mild  nomen   L.  1. — 2  Lgg.  in  convicium.—^  C.  aio  ; 

^OTJE 

2  Invocatusl  Est  jociis  in  hoc  vo-  non  invocabant  parasitoinm.  '  luvo- 
cabulo  :  amatores  enim  in  conviviis  catns  '  autem,  quia  significat  et  quern 
invocabant  amicanim    nomina,  sed      invocant,  et  quem  uon  vocant ;  id- 

Delph.  et  Var.  Clas.  Plaut.  Y 


338  1\I.    ACCII    PLAUTI 

Scio  absurde  dictum  hoc  derisores  dicere, 

At  ego  aio  recte:  nam  in  convivio  sibi 

Aniator,  talos  cum  jacit,  scortum  invocat.  5 

Estne  invocatum,  an  non?  est  planissume. 

Verum,  hercle,  verum  nos  parasiti  planius, 

Quos  nunquam  quisquam  neque  vocal,  neque  invocat. 

Quasi  mures  semper  edimus  alienum  cibum. 

Ubi  res  prolatae  sunt,  cum  rus  homines  eunt,  ^        10 

Siraul  prolatae  res  sunt  nostris  dentibus. 

Quasi  cum  caletur,  cochleae  in  occulto  latent, 

Suo  sibi  succo  vivunt,  ros  si  non  cadit : 

Item  parasiti  rebus  prolatis  latent 

catiis  in  ccenis.  Intelligo  ens  qui  rident  detorquere  hoc  verbum  aliorsiim :  itt 
ego  contendo  id  apposite  did.  Nam  amans  invocut  scortum  quando  miltit  talos. 
Invocatur,  an  non/  Iiivocatur  sine  dubio.  Hoc  constat  per  Hercukm:  sed 
in  nobis  parasilis  magis  constat,  qui  neque  rocati,  neque  invocati,  obligurimus 
semper  ccenam  alienam,  reluti  mures.  Quando  judiciu  stint  procrastinatd ; 
quando  potcntiores  proftciscuntur  rus,  uno  tempoi'e  res  sunt  procrastinates  nos- 
tro  ventri.  Quemadmodum  cum  astus  est,  limaces  sese  continent  in  tentbris, 
victitunt  suo  projuio  humore,  si  ros  non  depluat  ;    sic  parasiti  abscondunt  se  in 


quod  tamen  ainbigiie  scribitiir,  quasi  clio  ;  ad  oram  l!al)et,  nt  dico ;  quod  le- 
tinent  Pll.  sex.  dico  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  V.  1.  2.  3.  L,  1.  J.  natn  scortum  in  HI. 
I.  B.  1.  2.  Pll.  V.  1.  2.  L.  1.— .5  Sibi  amator  HI.  1.2.  B.  1.  2.  Pll.  C.  scortum 
deest  PI.  5.  V.  3.  inrocat  scortum  HI.  1.— 6  V.  I.  2.  3.  L.  1.  J.  Lgg.  Pll.  HI.  1. 
B.1.2.  an  7ion  planissume ;  C.  an  non  plantissime.  Vs.  G.  7.  8.  desiint  hie  in 
HI.  1.  sed  inseruntnr  post  vs.  10. — 7  Verum  h.  vera  PI.  1.  PI.  3.  a  ni.  sec.  Ve- 
rum h.  vere  V.  2. — 8  J.  nee  vocut,  nee.  — 10  Voc.  rus  deest  in  L.  1. — 12  Quasi 
cum  calent  B.  I.  calent  est  in  litiira  in  Hi.  1.  calcetur  Lgg.  cocclea  C.  code  PI. 
6.  coclea  Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  occleo  Lgg.  L.  1.  V.  1.— 13  Lgg.  C.  PI,  1.  a  m.  sec. 

NOT;E 

circo  Ergasiliis  '  invocatum  '    se  di-  jaciebanlnr  tali  ad  sortiendas  biben- 

cit,   non   qiiod  iiivocetiir,  sed  quod  di  vices,  titpote  voliiptati  servientes. 

non  vocetur.     '  Invocaie  '  est,  nsur-  3  Derisores']   Triplex   parasitorum 

pare    alta    voce    nomen    ejus    queni  genus :  Derisores,  plagipatidae,  seu 

invocant,      quando     jacinnlur     tali  Lacones,  et   adulatores,  qui   vel  ex 

ad   sortiendam    vicem    bibendi,   hoc  suo  nomine  satis  cognoscuntur:  nam 

ferme  modo  :  '  Ergasile,  te  iuvoco.'  derisores    erant,    qui,    ut    asymboli 

Id   fieri  solebat  ab   aniatoribus   qui  ccenarent,  risum  e  re  quavis  capla- 

invocabant    nomen    amicarum,   tan-  bant :  plagipatidas   erant  ii  in  quos 

quani    Nuuiinum    et   Venerum    sua-  licebat   quidvis  audere:    adulatores 

rum,  ad  hunc   fernie   modum  :   'Te  erant  subdoli  et  vani  admiratores  et 

invoco,  mea   Piiileniism,'   si  jaceret  factorum  et  dictorum  ejus  ad  cujus 

talos   Argyrippns  scoita  et  parasiti  niensam  sedere  liccret. 

ad    convivia   vocari   soliti  ;  et    invo-  14   Rebus  prolatis]  Est  rei  in  aliud 

cari  soliti  iidem  in  conviviis,  qusndu  tempus  translatio.     Igitur  res  para- 


CAPTEIVORUM    ACT.    I.    SC.    1.  339 

In  occulto,  miseri  viclitant  succo  suo,  15 

Dum  ruri  rurant  homines  quos  liguriant. 

Prolatis  rebus  parasiti  venatici 

Sumus  :  quando  res  redierunt,  inolossici 

Odiosicique  et  multum  incommodistici. 

Et  hie  quidem,  hercle,  nisi  qui  colaphos  perpeti  20 

Potis  parasitus,  frangique  aulas  in  caput, 

Vel  ire  extra  portam  trigerainam  ad  saccum  licet. 

Quod  mihi  ne  eveniat,  nonnullum  periculum  est. 

Nam  postquam  meus  rex  est  potitus  hostium, 

Ita  nunc  belligerant  vEtoli  cum  Aliis.  25 

Nam  ^tolia  haec  est :  illic  captu'st  in  Alide 

latihulis  justilio  indicfo,  infelices  ritam  tolerant  suo  succo,  Interea  homines  quos 
possU7it parasitari,  luri  commorantur.  Parasiti  suttius  famelici,  ca'nis  piocrasfina- 
tis :  sed  cum  res  redeunt,  vonices,  odiosique,  et  valde  importuni.  Et  hie  profecto 
eundum  est  ad  saccum  extra  portam  trigeminam,  iiisi  qui  parasitus  est,  potest  per- 
ferre  alapas,  et  offerre  caput  frangeudis  ollis.  Est  quoddam  periculum  ne  hoc 
mihi  accidat,  postquam  meus  nutritius  in  potestatem  venit  hostium,  Ita  JEtoli 
bellum  gerunt  jam  cum  Eliensibus.     Nam  est  hcec  JEtolia,     Philopolemus  filius 


svco,  HI.  1.  si  non  codit, — 15  Csuosuco;  hga:,  suco  suo. — 16  hgs.  Ugurriant, 
—  17  HI.  1.  B.  1.  2.  C.  Pll.  sex,  V.  1.2.  3.  J.  \-enatici  canes  ;  L.  1.  venaticique 
canes,— 19  PI.  4.  C.  V.  1.  3.  J.  incomodestici ;  Pll.  1.  2.  3.  5.  G.  Lgg.  HI.  1.  2. 
B.  !.  2.  incommodestici.— 21  Potest  Pll.  sex,  V.  2.  3.  L.  C  J.  HI.  1 .  B.  1.  2. 
Pates  V.  1.  C. — 22  Vel  extra  portam  Bossch.  L.  1.  poram  C.  a  m.  pr.  ad  sac- 
culum  J.  HI.  1.  2.  B.  1.2.  Pll.  1.  3.  1.  5.  C.  «jti!  saculum  PI.  2.— 23  Lamb. 
periculum  est  nunc. — 24  Nam  pol  postquam  PI.  5. — 25  Aulidis  HI.  1.  B.  1.2. 
Pll.  sex,  V,  2.  3.  L.  1.  J.  aliis  Lgg.  Alidis  C.  V.  1.— 26  V.  2.  3.  J.  HI.  1.  B.  1. 

NOTyE 

sitorum  prolatap,  siintcoenae  procras-  modo,  Plantina  vocabula. 

tinatJE,  sen  jiistitium  dentiuin,  esu-  20   Colaphos  perpeti]   Parasiti   ho- 

riales  feriap.  mines,    alioqiiin    libeii,  quo    lantiiis 

17  Venatici']  Tam  homines  quam  ccenarent,  quidvis  patiebantur,  nt 
eanes  venation!  dediti  minus  sunt  servi  et  vilia  mancipia :  et  hi  plagi- 
obesi    propter    exercitationein    ere-  patidae. 

bram,  atque  adeo  famelici  inprimis,  22  Portam  trigeininam]  Porta  Os- 

unde    Data    proverbialis    similitudo  tiensis  trigemina,  a  tribus  Horatiis 

Ga\\\c,a,  affam{^  comme  un  chasseur.  et  Curiatiis  trigemina.     Extra  banc 

18  Molossici]  Canes  allati  ex  Mo-  portam  obsidebant  vias  meudici  cum 
lossia  regione  Epiri,  iiigluviei  pro-  saccis,  in  quos  mittereni  quicqnid 
fnndiB  :  inde  coniparatio  cum  para-  erogaretnr. 

sitis.  24  Rex]  Reges  appellabant  para- 

19  Odiosici]  '  Odiosicus  '  ab  odio-  siti  eos  a  quibus  alerentur,  idque,  ut 
so:    '  incommodisticns  '    ab   incom-  videre  est,  per  adulationern  parasiti- 


340  M.    ACCII    PLAUTI 

Philopolemus  hujus  Hegionis  filius 

Senis,  qui  hie  habitat :  quae  sedes  lamentariae 

Mihi  sunt:  quas  quotiescumque  conspicio,  fleo. 

Nunc  hie  occepit  quaestum  hunc  filii  gratia  30 

Inhonestum,  maxume  alienura  ingenio  suo. 

Homines  eaptivos  commercatur,  si  queat 

Aliquem  invenire,  suum  quieiim  mutet  filiura. 

Nune  ad  cum  pergam :  sed  aperitur  ostium, 

Unde  saturitate  saipe  ego  exii  ebrius.  35 

hujus  Hegionis  senis,  cvjus  adest  domus,  comprehensus  est  in  Elide  :  quod  quidem 
dumiciUum  mihi  gemitum  extorqttet.  Quoties  video  hoc,  collacrijmor.  Hie  insti- 
tmt  hoc  commercium  Uliberale,  et  maxime  aliemitn  a  suo  ivgenio,  in  giatiam  sui 
flii.  Coemit  vivos  hello  captos,  ul  possit  hnbire  quempiam  quocum  permutet  suum 
fitium.  Jam  ibo  ad  euin :  sed  reseratur  janua,  ex  qua  ego  excessi  scepe  temulen- 
tus  et  satur. 

illic  est  captus  in  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  Pll.  Aulide.— 27  Philopolemeus  h.  Egionis  C. 
Egionis  Lgg. — 29  Lgg.  aspicio.—a\  Inhonestum,  et  maxime  Lge- — 33  B.  1.  V. 
2.  Pll.  C.  qui  commutet ;  Fl.  1.  a  ni.  sec.  qui  cummutet  ;  V.  1.  3.  L.  1.  quicum 
mutet;  J.  quicum  commutet.  HI.  1.  qui  cu  commutet . — 34  Pll.  sex,  C.  hosli- 
um. — 35  G.  M.  et  Both,  exivi. 

NOT/E 
cae  germanam  soiorem  :  et  hi  adiila-      inter  hapc  verba  ostendit  spectatori- 
tores.  bus  facicm  tlieatri,  in  qua  repraeseii- 

26  Nam  JEtolia  hwc  est]  Parasitus      tabalur  yEtolia. 


ACTUS  PRIMI  SCENA  SECUNDA. 

HEGIO,    LORARIUS,    ERGASILUS. 

Hii.  Advorte  animum  sis  tu:  istos  eaptivos  duos. 

Here  quos  emi  de  praeda,  de  quaestoribus, 

His  indito  catenas  singularias  ; 

Istas  majores,  quibus  sunt  vineti,  demito. 

He.  Audi,  Lorarie,  injice  catenas  singulas  singulis  captivis  quos  mercatus  sum 
heride  spoliis  hoslium  a  qucestoribus  :  aufer  illas  graviores,  quibus  sunt  constricti. 


1  j4 cor <<>  Lgg.   Advorte  animum:  sis  tu  istos,  Sfc.  L.  1.    Advorte  animum  sis  : 
tu,  ^c.  J.  V.  2.  duo  G 2  Heri  Pll.  C.  G.— 4  L.  1.  vineti  devincito ;  J.  tincli 


CAPTEIVORUM    ACT.    ).    SO.    2.  341 

Sinito  ambulare,  si  foris,  si  intus  volent:  5 

Sed  uti  asserventur  magna  diligentia. 

Liber  captivus  avis  ferae  consimilis  est : 

Semel  fugiendi  si  data  est  occasio, 

Satis  est :  nunquam  post  illam  possis  prendere. 

Lo.  Omnes  profecto  liberi  lubentius  10 

Sumiis,  quam  servimus.     He.  non  videre  ifa  tu  quidem. 

Lo.  Si  non  est  quod  dem,  mene  vis  dem  ipse  in  pedes? 

Hk.  Si  dederis,  erit  extemplo  mihi,  quod  dera  tibi. 

Lo.  Avis  me  ferae  consimilem  faciam,  ut  praedicas. 

He.  Ita  ut  dicis  :  nam  si  faxis,  te  in  cavcam  dabo.         15 

Sed  satis  verborum  est :  cura  quae  jussi,  atque  abi. 

Er.  Quod  ego  quidem  nimis  quam  cupio  tit  impctret ; 

Nam  ni  ilium  reel  pit,  nihil  est  quo  me  recipiam. 

Nulla  juventutis  est  spes  :  sese  omnes  amant. 

Hie  demura  antiquis  est  adolescens  moribus:  20 

Concede  incedere,  si  luhcat  sen  /oris,  seu  domi.  At  vt  custodiantur,  singulari 
opus  est  vigilantia,  Solutus  capticim  est  similis  avi  minime  c'icuri :  si  via  iipertu 
est  semel  evadendi,  sufficit.  Nequeiis  eum  tenere  deinceps.  Lor.  Suie  diibio 
sumiis  universi  lubentius  liberi,  (juam  servi.  He.  Non  tu  sane  mihi  videris  ejus- 
modi.  Lor.  Si  non  habeo  quod  impendain,  sinisne  ut  me  dem  in/ugam?  He.  Si 
aufugeris,  liubebo  statim  plagas  quas  tibi  largiar,  LoR.  Efudnm  similis  avis 
fercE,  evolabo  quemadmodum  dicis.  He.  A'on  ita  male  ;  namsi  fugeris,  te  inclu- 
dam  in  caveam.  Sed  f^t  satis  dictum  :  cura  quce  imperavi,  et  proficiscere. 
Erg.  Equidem  quam  magnopere  exoptout  id  assequatur:  7iam  uisi  recipiut  Philo- 
polemxan,  non  est  quo  me  recipiam.  Nulla  est  spes  in  juvenluie  ponenda:  quivis 
sese  amant :  una  verba  ille  juvenis  est  vetustis  moribus,     Nunquam  exiiilaravi 


dimilto.—7  V.  1.  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  avis  fere;  L.  1.  animus  ferre.— 9  PI.  6. 
post  ilia;  C.  postilld ;  V.  1.  G.  Aid.  Jiint.  I5ossch.  poslilla.  Hl.l.  prehendere ; 
v.  1.  pralendere. — 10  Ha>c  usque  ad  non  videre  Hegioni  tribiiiintiir  in  V.  1. 
2.  3.  L.  1.  J. — 1 1  C.  novi  de  re  ita  ;  HI.  tu  ita  qtiidem.  Pll.  et  C.  Iiaec  et  totiim 
versiim  seq.  attribiuiiit  Lorario. — 12  HI.  1.  ipse  impedes. — 14  V,  1.  2.  L.  1. 
J.  Pll.  sex,  Lgg.  ut  pradixisti ;  C.vt  pdixisti ;  V.3.  ut  prcedisti. — 16  J.  est 
verborum.— 17  Quod  quidem  ego  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  PH.  sex,  C.  Liig.  V.  1.  2.  S. 
L.  1.  J.  inpetret  J.  impei'et  C.  et  PI.  1.  2.  3.  4.  .5.  Haec  omnia  usque  ad  vs. 
20.  L.  1.  Hegioni  tribuit.  — 18  L.  1.  V.  3.  quod  me. — 19  Nulla  est  spes  juven- 
tutis V.  1.  2.  3.  L.  1.  B.  1.  Pll.  sex.  C.  Nulla  est  j.  spes  HI,  1.  Nulla  spe'i  esl 
juventutis  3. — 20  HI.  1.  B.  1.  2.  V.  1.  3.   L.  1.  3.  adolescens  est;  C.  est  adhu- 

NOT/E 

12  Si  non  est  quod  dem]  Si  non  ha-  voce  :  nam  '  cavea  '  et  septum  est 
beo  quod  dem  tibi  ad  me  redimen-  includendis  avibus  contextum,  et 
dum,  me  dabo  t'ugw,  ut  me  redi-  custodia  letinendis  liominibus  facta, 
mam.  nos  vernacule  cachot. 

13  /n  cat'fa/n  da&o]  Liisus  est  in  Lac         20  Antiquis  est  adolescens  moiibus'] 


342  M.    ACCIl    PLAUTI 

Cujus  nunquam  voltum  tranquillavi  gratiis. 

Gondigne  est  pater  ejus  moratus  moribus. 

He.  Ego  ibo  ad  fratrem,  ad  alios  captivos  meos : 

Visani  ne  nocte  hac  quippiam  turbaverint. 

Inde  me  continuo  recipiam  rursum  domum.  25 

Er.  JEigre  est  mihi,  hiinc  facere  quaestum  carcerarium, 

Propter  sui  gnati  miseriam,  miserum  senem. 

Sed  si  ullo  pacto  ille  hue  conciliari  potest, 

Vel  carnificinam  hunc  facere  possum  perpeti. 

He.  Quis  hie  loquitur?  Er.  ego,  qui  tuo  moerore  maceror, 

Macesco,  consenesco,  et  tabesco  miser.  31 

Ossa  atque  pellis  sum  misera  macritudine. 

Neque  unquam  quicquam  me  juvat  quod  edo  domi : 

Foris  aliquantillum  etiam  quod  gusto,  id  beat. 

f^ratis  ejus  animum :  ejus  pater  est  similibus  institutis  ornalus.  He.  Ego  pro- 
Jiciscar  ad  fratrem,  ad  meos  alios  capticos:  videru  ne  egerint  uliquas  turhas  hac 
nocte.  Hinc  uno  tempore  repetam  rursum  domum.  Ekg.  Est  mild  permuleslum, 
ijuod  infelix  senex  inslituit  commercium  captivorum,  propter  cnptuitatem  suijilii. 
Veruni  si  ille  potest  revocari  hue  ulla  ratione,  possum  pcrferre  hunc  exercere  vel 
carnificinam.  He.  Quem  audio  hie?  Erg.  3Ie  qui  discrucior  tuo  dolore,  ma- 
cesco,  deficio,  et  cnnficior  infelix.  Nihil  sum  nisi  ossa  et  cutis  deploranda  made. 
Neque  unquam  quicquam  quod  manduco  domi,  me  dclectat :  id  quod  comedo  foris. 


lescens.— 21  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  J.  V.  3.  tranquillavit ;  et  .sic  V.  1.  a  m.  .sec. 
gratiis  V.  1.  3.  gratis  V.  2.-22  C.  pater  est  HI.  1.  B.  1.  V.  1.  2.  3.  J,  Bossch. 
— 23  Edil.  qnapdam  vett.  atque  alios. — 24  C.  quipiam. — 2G  Egre  est  .  . .  que- 
stum  C. — 28  Sed  sin  ullo  li.  I.  Sed  si  illo  HI.  1.  a  m.  pr.— 30  Quis  loquitur 
HI.  1.  B.  1.  V.  1.  J. — 32  C.  a  m.  pr.  Paiei  2.  V.  3.  Bosscli.  sum  iniser  a  ;  Lgg. 
sum  tnisere  a;  J.  sunt  misera.— 5i  J.  uliquatitulum.  Lgg.  non  agnoscunt  rh 

mOTJE 

Quia  '  antiqui  mores  '  erant  a  fiico  tiqiionim,  alii  alia  dicunt  ;  sed  veia 

alieniores,    siniplicioresque.      Idem  germanaqiie   ratio  est,  quia  homo  a 

in  Triiiiimmo  :  '  Antiquis  vivito  mo-  Deo   ad    Dei  iiiiaginem  factiis,  quo 

ribiis.'     Virgiiiiis:    '  Piisca   et  caiia  vicinior  est  fonti  suo  et  aiictori  Deo, 

fides.'    Terentiiis  :    '  Homo   antiqua  hoc   simplicior,  candidior,    iunocen- 

virtute  et  fide.'     Cicero  :  '  Homines  tior. 

antiqtii,  qui  ex  uatura  sua  ceteros  2G  Qucestum  carcerariwn]  Hinc  ap- 
fingerent.'  Idem:  '  In  qua  mulicre  parel  vile  fuisse  et  iniionestnm  cap- 
vestigia  antiqui  officii  remanent.'  tivornm  servorumque  commercium, 
Tacit.  '  Piso  vultu  habituqne  moris  ut  nunc  eqnorum. 
antiqui,  et  recta  aestimatione  seve-  29  Carnificinam  facere^  Odio  sunt 
rus.'  Ennius :  *  Moribus  antiquis  et  contemtui  carnifices,  ut  fuerunt 
res  Stat  Romana,  virisque.'  Quare  semper, 
autem  laudatiores  fuerint  mores  an- 


CAPTEIVORUM    ACT.    I.    SC.   2.  343 

He.  Ergasile,  salve.  Er.  Di  te  bene  ament,  Hegio.  85 
He.    Ne  fle.     Er.   egone  ilium   iion  fleam?    egone   non 

defleam 
Talem  adolescentem  ?     He.  semper  sensi  filio 
Meo  te  esse  amicum,  et  ilium  intellexi  tibi. 
Er.  Turn  denique  homines  nostra  intelligimus  bona. 
Cum  quas  in  potestate  habuiraus,  ea  ami.simus.  40 

Ego,  postquam  gnatus  tuus  potitu'st  hostium, 
Expertus  quanti  fuerit :  nunc  desidero. 
He.  Alienus  cum  ejus  incommodum  tam  gegre  feras, 
Quid  me  patrem  par  ("acere  est,  cui  ille  est  unicus  ? 
Er.  Alienus  ego  ?  alienus  ille?  ha,  Hegio!  45 

Nunquam  istuc  dixis,  neqiie  animum  induxis  tuum. 
Tibi  ille  unicu'st,  mihi  etiam  unico  magis  unicus. 
He.  Laudo,  malum  quom  amici  tuum  ducis  malum. 
Nunc  habe  bonum  animum.     Er.  eheu  !     He.  huic  illud 

dolet, 

adhuc  suave  est  tantisper.  He.  Ergasile,  salve.  Erg.  Dii  te  dilignnl  bene, 
Hegio.  He.  Noli  lacrymari.  Erg.  Egone  non  ilium  deplorabo?  Egone  non 
lugcam  ejusmodi  juvenem?  He.  Semper  animndverli  te  esse  amicum  tnei  filii,  et 
7iovi  tuum  ilium  esse.  Erg.  Quando  privati  su7nus  iis  (jiiontm  compotes  fuimus,  turn 
deinum  agnoscimus  nostra  bona.  Postquam  tuus  Jilius  venit  in  potfstatem  hoslium, 
ego  agnovi  quanti  fuerit :  nunc  ejus  desiderio  teneor.  He.  Quandoquidem  alienus 
tam  doles  ejus  vicem,  quid  est  lequum  me  teslavi  patrem,  cui  est  unicus  '!  Erg. 
Alienus  ego?  alienus  ille?  Ah  Hegio!  nunquam  dixeris  istud,  neque  induxeris  in 
tuum  animum.  JIabes  utiicum,  habeo  magis  unicum  unico.  He.  JEstimo,  quia  exis- 
tinuLs  malum  amici  esse  tuum  malum.   Nunc  esto  bona  mente.  Erg.  Elieu  !  He.  Id 


etiam. — 35  Ergo  sile  salus  C.  Egio  Pil.  sex,  C. — 36  Egone  ilium  fleam  ?  HI.  1. 
B.  1.  2.  L.  1.  J.  V.  2.  Pll.  sex,  C.  ego  me  non  defleam  HI.  B.  1.  2.  L.  1.  J.  V.  2. 
Pll.  sex.— 37  FIl.  ties,  adulescentem.—VJ.  40  Hi  versus  in  V.  1.  2.  et  L.  1. 
Hegioni  tiibuuntiir. — 41  HI.  1.  B.  1.  potitus  est.  C.  ostium. — 45  V.  1.  L.  1. 
Pil.  1.  4.  G.  all  hegio;  Lgg.  alienus:  a  Hegio;  iiiterjeciio  deest  in  PI.  3. — 
4G  L.  1.  dixeris;  V.  l.induxisti. — 47  HI.  1.  B.  1.  unicus  est.  Edd.  qiiiedam 
vett.  qui  mihi  est  unico. — 48  Lgg.  el  al.  ap.  Bossch.  t/icis. — 49  Heu  HI.  1.  J. 

NOTiE 

89  Turn  deni</ue]  Expressnm  ex  So-  44   Unicus]   L'^«icHS  non  diritur  qui 

pliocle  in  Ajare,Ot  yap  KaKolyviifjLaicri  unus  sit  sine  fratre,  sed  qui  unice  di- 

TOYa^bi/ x^po'" "Exoi'Tes,  ovKXcratri  irpiv  lectus.     Gra-ci  wn/cum  dicunt  d7a7r?j- 

Tis  iKfidAij.  Mali  qui  habent  in manibus  t6v.     Salomon   de   se  in   Proverbiis, 

bona,  non  agnoscunt   donee   amiserint.  '  Cum  tener  esseni  et  unicus  coram 

Horatius :  '  Virtntem  incohimem  odi-  matre:'  plnres  enim  erant  filii  Da- 

mus ;  Sublatiun  ex  oculis  quierimus  vid  ex  Bersabea. 

jnvidi.'  49  Huic  illud  dolet]  Ha;c  ad  spec- 


344  M.    ACCH    PLAUTI 

Quia  nunc  remissus  est  edendi  exercitus,  50 

Nullumne  interea  nactus,  qui  posset  tibi 

Remissum,  quern  dixti,  imperare  exercitum  ? 

Er.  Quid  credis  ?  fogitant  omnes  banc  provinciani 

Quoi  obtigerat,  postquam  captu'st  Philopolemus  tuus. 

He.  Non  pol  mirauduni  est,  fiigitare  banc  provinciani.    55 

Multis  et  multigeneribus  opus  est  tibi 

Militibus:  primura  dum  opus  est  pistoriensibus  ; 

Eorum  sunt  genera  aliquot  pistoriensium  : 

Opus  paniceis,  opus  placentinis  quoque, 

Opus  turdetanis,  opus  est  ficedulensibus  :  GO 

Jam  marilumi  omnes  milites  opus  sunt  tibi. 

Er.  Ut  saepe  summa  ingcnia  in  occulto  latent ! 

hk  iniqun  animofert,  quia  cxercitalio  edendi  est  ninic  inlermissa.  Nullumne  nac- 
tus es  uiterca  qui  posset  tibi  iustaurare  excrcitationevi  quamdixisti  in(erinissa>n? 
Erg.  Quid  drbitraris  ?  'Omnes  declinant  hoc  munus,  juistquam  tuus  Philopolemus, 
cui  conti^^erat,  cttplus  est.  He.  Per  Pollucem  non  mirum  si  fugitant  hoc  munus. 
Conducendi  sunt  multi  et  multi  generis  homines,  Primo  est  opus  pistorihus  :  sunt 
quadam  genera  pistorum.  Opus  panijicis,  opus  eiiam  placentariis,  opus  turdonnn 
mercatoribus,  opus  jicedular urn,  jam  omnes  coqui  7naritimi  tibi  sunt  opus.  Erg.  Ut 


He  heu  B.  1, — 50  V.  3.  B.  1.  edundi  remissus;  HI.  1.  remissu  est  edundii, — 
51  Lgg.  nactus  es ;  Bosi-ch.  nactus;  L.  1.  nafus. — 52  hgg.  C.  qucm  dixit; 
L.  1.  quern  dixisti ;  PI.  3.  quern  riix,  tine  vocis  omissa. — 53  V.  2.  fugitant  ho- 
mines. V.  3.  hnnc  omnes— 5i  Quod  HI.  1.  B.  1.  2.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  PH.  sex, 
C.  tuus  ilelet  Bo>scli. —  55  B.  1.  V.  3.  fui;itare  mirandum  est. — 56  B.  1.  Voss.  1 . 
3.  multis  generibus ;  Leid.  1.  duo  PH.  multis  gentibus.  Lgg.  opu'st  tibi, — 
57  Meiirsii  codex  et  PI.  3.  primo  dum.  Lgg.  V.  1.  2.  3.  L.  I.  J.  C.  PH.  sex 
Pistorensibus — 58  HI.  L  B.  L  V.  1.  3.  nliquot  genera.  Lgg.  G.  H.  M.  Pisto- 
rensium. — 59  Opus  est  paniceis  PI.  5.     O.  p,  est  L.  1.  J.  Lgg. — CO  O.  lurdenta- 

NOT/E 

tatores  conversus  Hegio.  Placentinis]  Planum  est  et  patro- 

56  MuUigenerilius  .  .  ..  Militibus]     nymicinn,  et  allnsio. 

Id  est,  servis  ad  niinistrandum  men-  CO   Turdetanis]  Tnrdetani  Gadiiim 

sis,  qui  Promocondo  dure  et  impera-  accnla>,  a  tuniis  Grive. 

tore  ultro  citroque  commeant  cum  Ficedulensibus]    Patronymicnm     a 

variis  annis  convivalibns.  Ficednla  avicnia,  quae,  ut  ipsum  so- 

57  Pistoriensibus]  Pistoriiim  oppi-  nat   verbum,    ficos  edit  utpluriinuni. 
dum  Italiap,  unde  per  allusionem  ad  Piroine, 

incolas  liujus  Uibis  patronjmico  vo-  61  Maritumi  o))ines]  Inde  et  patro- 

cabulo  pistores  expriniit.  nymica  fingere  potest  quilibet  a  pis- 

59  Paniceis]  Et  patronymicum  jo-  catoribus,  a  piscibus. 
culare  est. 


CAPTEIVORUM    ACT.    1.    SO.  2-  345 

Hie  qualis  imperator  nunc  privatus  est ! 

He.    Habe   modo   bonum    aniinum  :    nam    iilum    confido 

doniuni 
In  his  diebus  rae  reconciliassere.  (J5 

Nam  eccum  hie  captivum  adoleseentem  Alium, 
Prognatum  genere  snmmo,  et  sumniis  divitiis  : 
Hoe,  iJlum  me  mutare,  confido  tore. 
Er.  Ita  Di  Deaeque  faxint.     He.  sed  num  quo  foras 
Vocatus  ad  coenam  ?     Er.  nusquam,  quod  seiam.  70 

Sed  quid  tu  id  quaeris?     He.  quia  mihi  est  natalis  dies; 
Propterea  te  vocari  ad  coenam  volo. 
Er.  Facete  dictum.     He.  sed  si  pauxillum  potes 
Contentus  esse.     Er.  nae  perpauxillum  modo: 
Nam  istoc  me  assiduo  victu  delecto  dorai.  75 

He.  Age  sis,  rogo.    Eii.  emin'  tu  ?    He.  nisi  qui  meliorem 

afleret. 

plerumque  excchce  animce  latent  in  nbscondito  !  dux  stat  inter  priratos.  H  e.  Esto 
jam  aquo  animo.  Ndin  sperofore  ut  emu  ego  revocarero  ilomiim  intra  Iws  dies. 
Etenim  ecce  mihi  est  hie  wlolescens  captivus  Eliensis,  ortus  illustti  fumilia  et  am- 
plissimis  opibus :  sperofore  ut  ego  eum  permittem  cum  illo.  Erg.  Ita  Dii  Dece- 
que  facianl.  He.  Verum  invitatusne  es  ad  convivium  aliquod  foras  ?  Erg. 
Nulla  modo  sane,  quod  norim.  Sed  quare  a  me  pet  is  tu  id?  He.  Quoniam  hie 
mens  est  natalis  dies :  idcirco  cupio  te  inviiare  ad  convivium.  Erg.  Jucunde  dic- 
tum! He.  Sed  si  potes  esse  contentus  paucis.  Erg.  Cei'te  perpauxillo  fuero : 
nam  delector  isto  victu  quotidiano  dumestico.  He.  Age  si  vis  rogo.  Erg.  £m- 
tumne  vis  ?     He.  Nisi  qui  meliorem  conditionem  afferet.    Erg.  Quce  conditio 


nis  HI.  1.  B.  1.— Gl  Jawjnm  J.— 01  Voc.  modo  deest  in  V.  1.  3.  J.  HI.l.  B.  1. 

— 65  Nonniilli  Pll.  reconciliasse.—  (J6  HI.  1.  hie  captum,  et  captivum  in  marg. 
adoleseentem  capteivom  V.  2.  3.  adoleseentem  alium  captivum  Doiiniilli  Lg?.  cap- 
tivum  hie  Pll.  hie  eceum  a.  captivum  B.  1. — G9  Ljrg.  quo  fucras ;  HI.  1.  sed 
num  quoque  foras. — 70  Vocatus  es  ad  PI.  1.  a  m.  sec.  PI.  3.  a  ni.  pr,  nusquam 
pot,  quod  seiam  Aid.  Jnnt.  nusquam  equidem,  quod  edd.  quaedam  vett.  nusquam, 
quod  equidem  Bosseli.— 71  Sed  q.  dum  id  HI.  1.  V.  2.  3.  J.  Sed  q.  diu  id  V.  I. 
L.  1.  quia  dee^t  in  B.  1.  mi  natuli'st  Bossch. — 72  HI.l.  ud  cenam  te  vocari ; 
C.  a  ni.  pr.  vocari  ail  te  nam  ro/o.  — 74  Pll.  1.  2.  Contenctns  ;  C.  Contemjitus. 
Lgg.  ne  per  pauxillum.— 75  C.  meas  si  duo  viclu.~76  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  HI.  1. 
B.  1.2.  roga.    HI.  1.  emplum  nisi  quis ;    B.  1.  emplum  nisi  qui.    Pll.  sex,  C. 

NOT/E 

63  Hie  qualis  imperator]  Ergasilus  tiir,  et  qiiibiis  potest  Ifetiiiae  signis, 

jocum  joco  remetitur,  et  statim  iin-  niaxime  vero  ccena  celebret. 

peratoreni  Hegionein  saliitat,  nt  cum  70  Rogo  [roga]  Conveniiones  sen 

eo  ccenet.  scripto  consignata?,  sen   verbo  tan- 

71  Natalis  dies]  Mos  semper  ftiit,  turn  expressae,  certis  verbis  constant. 

lU  quivis  natalis  diei  niaxinic  recoide-  Itaque  roga,  id  est  interroga.     Em- 


346  M.    ACCII    PLAUTI 

Er.  Quas  niihi  atqiie  amicis  placeat  conditio  niagis  ? 

Quasi  fundura  vendam,  raeis  me  addicam  legibus. 

He.  Profundum  vendis  tu  quidem,  baud  fundum  raihi. 

Sed  si  vcnturus,  terapori.    Er.  hem  !  vel  jam  otium  est.  80 

He.  I  modo,  venare  leporem  :  nunc  erira  tenes. 

Nam  meus  scruposam  victus  commeat  viam. 

Er.  Nunquam  istoc  vinces  me,  Hegio  ;  ne  postules: 

Cum  calceatis  dentibus  veniam  tamen. 

He.  Asper  meus  victus  sane  est.     Er.  sentisne  esitas?  85 

He.  Terrestris  coena  est.     Er.  sus,  terrestris  bestia  est. 

He.  Multis  oleribus.     Er.  curato  aegrotos  domi. 

arrideat  phis  mihi  atque  amicis?  Quasi  in  vendendo fundo  me  subjiciam  meis 
conditionibus.  He.  Tu  sane  mihi  vendis  profundum  ventrem,non  fundum  agri: 
sed  si  tentpestive  veneris.  Erg.  Hem!  vel  jam  otium  est.  He.  I  sane,  venare 
leporem,  nunc  uccipitrem  habes  ;  nain  tnea  coena  constat  cibis  minime  delicatis,  et 
duris.  Erg.  Nunquam  me  superabis  hac  ratione,  Hegio,  ne  expectes :  tamen 
adero  cum  dentibus  calceatis.  He.  3Ieus  cibus  est  prnfecto  non  mollis.  Erg. 
Comedisne  vepres?  He.  Est  ccena  terrestris.  Erg.  Aper  terrestris  est /era. 
He.   Vescor  oleribus.     Erg.  Curam  agrotorum  gere  domi.     Numquid  vis?  He. 


cmtum. — 77  Quern  C — 78  Bossch.  et  edd.  qiiaedatn  vetf.  vendens.  HI.  1.  a 
m.  pr.  meisque  adicum  ;  Leid.  1.  J.  meis  me  ubdicam — 79  Pruh  fundum  HI.  1. 
B.  1.  h^i.  L.  1.  J.  V.  1.  3.  hand  fumum  Lgg.— 80  Lgg.  temperi.  Hi.  I.  B.  1. 
emulis  jam  ocium  est ;  J.  emulis  jam  otium  est  ;  PI.  2.  emlis  j.  o.  est ;  Hi.  1.  in 
niarg.  filius  j.  o.  est ;  PI.  1.  a  m.  pr.  em  Us  jam  octiitm  est ;  V.  I.  sikis  jam  o, 
est, — 81  Immo  Lgg.  venire  Pi.  5.  venare  est  in  litma  in  HI.  1.  itym  cenes  HI. 
1.  yrim  cenes  V.  3.  iiim  canes  B.  1.  ilim  cenes  J.  irini  tenes  V.  1.  Lug.  ilirims 
tenes  L.  1.  ithim  tenes  al.  Lgg.  PI.  2.  ytim  tenes  V.  1.  PI.  1.  yrim  tenes  PI.  4. 
ilim  tenes  Pll.  3.  G.  retim  tenes  PI.  5. — 82  Nuni  meus  Lgg.  Nommeus  al.  Lgg. 
Non  mens  V.  1.  2.  3.  J.  Non  meum  L.  1.  commetat  V.  1.  2.  3.  Lgg.  B.  1.  HI.  1. 
in  marg.  et  Bosscli.  conmetat  C.  Pll.  1.2.  4.  5.  commutat  PI.  3. — 83  V.  3. 
istec.  C.  Hejo, — 84  Cum  calciatis  B.  1.  V.  3.  Nam  calceatis  Seal.  Cum  calca- 
<?s  J.— 85  est  sane  HI.  1.  B.  1.  sentisne?  hcesitas  HI.  1.  B.  1.  V.  2.  3.  L.  1.  J. 
et  liiEC  verba  Hegioni  tribimnt.    V.  1.  sentisne?  essitas. — 87  M.holeribus  C. 

NOT^E 

tioneni  enim  ordiebantnr  ab  his  ver.  tis,  res  erat  emtoris  quasi  consignatis 

bis,  'Emisnef     Quod  cum   effera-  tabiilis. 

tur     per    interrogationem,    quando  ]\Ielioremafferet]S»p[)]e  '  condhio- 

Hegio  ad  parasitiim  ait,  rog-rt,  id  est,  nem.'     Ellipses  ejusinodi  vnlgo  fiunt 

die  mihi,    Eniisne  ?  jocus   in    parasi-  in  iis  quce  adeo  crebra  sunt,  ut  imo 

tuni,  qui  se   proponat  venaieni    pro  verbo  intelligantur.    Non  est  absimi- 

coena.  le  id  vernaculi  nostri,  On  m'en  donne 

Emin'  tu]    INIoris  erat  ut  in  ven-  davantage,  supple  d'argent. 
dendo   quopiam,  qui  venderet  clara         79  Profundum]  Id  est,  ventrem. 
voce  diceret   eintori,   '  Emisue  f'  re-  81   Erim  [cirim]  teiies]  Accipitrem. 

sponderet   enitor,  '  Emtum  :'  et  his  87  Multis  oleribus]  Ex  parasiti  re- 

duobus  verbis  ultro  citroque  prola-  sponsiouepatet  curates  illis  tempori- 


CAPTEIVORUM    ACT.    11.    SC.    I.  347 

Nunquid  vis  ?    He.  venias  tempori.    Er.  raemorcm  moncs. 
He.  Ibo  intro,  atquc  intus  subducani  ratiunculam, 
Quantillutn  argenti  mihi  apud  trapezitam  siet.  90 

Ad  fratrera,  quo  ire  dixeratn,  mox  ivero. 

Adesto  tempestive.  Erg.  3Jones  memorem.  He.  Introibo,  atque  suhduca7n  intus 
nonnuUam  ralionem,  quantum  mihi  sit  ■pecunia  apud  urgentarium.  Modo  prnficiscar 
adfratrem,  quo  dixi  me  iturum. 

Haec  verba  Ergasilo  tribunntiir  in  L.  1.  et  V.  3. — 88  Lgg.  C.  tcmperi. — 
90  Quantulum  HI.  1.  mild  deest  in  V.  1.  mi  V.  1.  2.  L.  1.  J.  Bosscli.  trapeze- 
tarn  Lgg.  fuet,  pro  siet,  V.  1. — 91  C.  Pll.  sex,  HI.  I.  B.l.  2.  mox  iero. 

NOT/E 

bus  aegrotos  oleribiis  et  herbis.  90  Trapezitam]  Trapezitae  dabatnr 

89    Subducani  ratiunculam]  Digitis      pecunia,  quo  foenus  majus  esset,  vel 
nuinerabo.  tanquam  depositum. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  PRIMA. 

LORARII,    PHILOCRATES,    TYNDARUS. 

Lo.    Si   Dii  immortales  id  voluere,   vos  banc  aerumnam 

exequi, 
Decet  id  pati  anirao  aequo  :  si  id  facietis,  levior  labos  erit. 
Domi  fuistis,  credo,  liberi : 

Nunc  servitus  si  evenit,  ei  vos  morigerari  mos  bonu'st, 
Eamque  herili  imperio  ingeniis  vestris  lenem  reddere.        5 

Lo.  Si  Dii  immortales  statuerunt  vos  perferre  hunc  mcerorem,  oporlet  earn  tale- 
rare  mente  <rqua  :  si  pra:stetis  id,  molestiu  erit  tolerahilior.  Fuisiis  liberi  apud 
vestros,  ut  credo.  Nunc  si  servitus  uccidit,  est  recta  frugi  ei  vosmet  subjiccre,  et 
earn  efficere  suavem  vestra  industria,  parendo  tiUro   mandato  domini.     Oportet 


1  Si  deest  in  HI.  I.  B.  1.  2.  L.  1.  V.  1.  3.  hanc  vos  V.  3.  volverunt  vos  hanc 
Lgg. — 2  Pll.  sex,  HI.  1.  B.  1.  V.  3.  J.  csquo  animo.—i  Servitus  nunc  L.  1.  V. 
3.  si  eveniet   L.  1.  bonus  est  Hi.  1.  B.  I.  2. — 5   Eamque  et  herili  V.  1.  2.  3. 

SOTJE 

2  Levior]  Horatius :' Durum  :  sed  belium,  concordia  ;  cetera,  qnornni 
levins  fit  patientia,  Quicqnid  corri-  Adventii  manet  incolnmis  natura  abi- 
gere  est  nefas.'  tntiue:   Hiuc  soliti  sunius,  ut  par  est, 

4  Evenit]  Lucret. '  Servitinni  con-      eventa  vocare.' 
tra,  libertas,  divitiaeque,  Paupertas,         5  /ieri/t  imperio]  Curtius  :' Regnm 


348  M.  ACCII    FLAUTI 

Indigna  digna  habenda  sunt,  herus  quae  facit.     Ph.  oh! 

oh !  oh ! 
Lo.  Ejulatione  haud  opus  est:  oculis  raul'^'im  raiseriam 

additis. 
In  re  mala  animo  si  bono  utare,  adjuvat. 
Ph.  At  nos  pudet,  quia  cum  catenis  sumus.    Lo.  at  pigeat 

postea 
Nostrum  herum,  si  vos  eximat  vinculis,  10 

Ant  solutos  sinat,  quos  argento  emerit. 
Ph.  Quid  a  nobis  metuit  ?  scimus  nos 
Nostrum  oflicium  quod  est,  si  solutos  sinat. 
Lo.  At  fugam  fingitis  :   sentio  quam  rem  agitis. 
Ph.    Nos  fugiamus  ?    quo  fugianius  ?      Lo.    in   patriam. 

Ph.  apage  :  haud  nos  id  deceat  15 

Fugitivos  imitari.     Lo.  immo  edepol  si  erit  occasio,  haud 

dehortor. 

vos  existimare  ea  esse  jitsta,  qua  herus gerit  injiiste.  Phi.  Oh!  oh!  oh!  Lo.  Non 
est  ingemiscendum  :  adjicitis  luctum  luctiii.  Si  sit  mens  cotislans,  adjuvuhil  in  ad- 
versis.  Phi.  Sed  nos  pudet,  quoniain  sumus  in  vinculis.  Lo,  Sed  nostrum  dominum 
pigeat  modo,  si  vobis  adimut  vincula,  et  paliatur  eos  quos  7nercatus  est  pecunia,esse 
solutos.  Phi.  Quid  a  iwhis  meluit?  scimus  nos  quod  est  nfficium  nostrum,  si  sinat 
solvi.  Lo.  Scd  medilamini fugiim :  inlelligo  quid  violiamiiii.  Phi.  ?^^os fugiamus? 
Quo  fugiamus?  Lo.  In  patriam.  Phi.  Apage!  dedecet  nos  imitari  fugitivos. 
Lo.  Immo  per  adem  Pollucis,  si  erit  locus  fugce,  non  deterreo.     Phi.  Concedite 


J.  L.  I.  HI.  1.  B.  \.  2.  Pll.  sex,  C.  et  herile  imperium  Bosscli. — 6  Oi,  eoi, 
ei  Bossch.  oho,  hoh  V.  2.  3.  C.  PI.  2.  oho,  oh  V.  \.  PI.  4.  ho,  ho  L.  1.  ohoh  Pll. 
3.  G.  oh,  oh  J.  ho,  hoh  Lgg.  oh,  oh,  oh,  PI.  5. — 7  V\  1.  J.  opus  est  multa.  Ocu- 
lis tnuitu  misera  cuditis  ;  L.  L  o.  est  multa.  O.  m.  miradicis  ;  V.  1.  C.  Lgg. 
o.  est  multa.  Oculis  multa  miraclitis ;  V.  3.  o.  est  multa.  O.  m.  tniracuditis 
miraditis;  HI.  1.  o.  est  multa:  oculi  multa  mira  cuditis ;  B.  1.  PI.  I.  a  m.  sec. 
Pll.  3.  4.  5.  o.est:  multa  oculis  multa  mira  cuditis  ;  PI.  6  7nolta  multa  miseria 
cuditis;  PI.  2.  Ejulaticem:  aut  o.  est  multa  oculis  multa:  miradicis;  Ven.  1. 
Bon.  multa  mira  dicis ;  al.  mustatn  miseriam  additis.  Alii  aliter.  Vss.  7.  8. 
transpositi  sunt  in  HI.  L— 9  C  cum  catenatis;  P\\.  se\,  cum  catenis  ;  Parei 
L  2.  quia  concatenati  sumus.  C.  ad  pigeat;  Lgg.  at  pigebit. — 10  N.  erum  C. 
Pll.  sex.  i-os  iam  si  Bosscli. — 11  Haud  svlutos  V.  3.  sinalquequos  L.  1. — 14  At 
fugiamfugitis  J.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  HI.  I.  B.  1.  2.  fu^ilis  Lgg.  scioquam  J.  HI.  1. 
B^  I.  2.  Lgg.  agitis  J.  V.  1.  2.  3.  L.  1.— 15  Voc.  apage  deest  in  J.  HI.  1.  B.  1. 
haud  nos  decet  J.  HI.  1.  B.  1.  haud  id  nos  decet  V.  I.  L.  1.  haud  nos  nos  deceat 

NOT;E 
dncumqne  dementia  non  in  ipsonim      rent,   ingeniis  sita    est.      Obseqiiio 
niodo,  sed  etiam   in  illorum,  qui  pa-      mitigantur  iinperia.' 


CAPTRIVORUM    ACT.    II.    SC.    3.  349 

Ph.  Unum  exorare  vos  sinite  nos.     Lo.  quidnam  id  est  ? 

Ph.  ut  sine  his  arbitris 
Atque  vobis,  nobis  detis  locum  loquendi. 
Lo.  Fiat:  abscedite  hinc:  nos  conccdamus  hue  :  sed  bre- 

vem  orationem  incipesse. 
Ph.  Hem  istuc  mihi  certum  erat:  concede  hue.    Lo.  abite 

ab  istis.     Ty.  obnoxii  ambo  20 

Vobis  sumus  propter  banc  rem  ;  cum,  quae  volumus  nos, 
Copia  est,  ea  facitis  nos  compotes. 
Ph.  Secede  hue  nunc  jam,  si  videtur,  procul ; 
Ne  arbitri  dicta  nostra  arbitrari  queant : 
Neve  permanet  palam  haec  nostra  failacia.  25 

Nam  doli  non  doli  sunt,  nisi  astu  colas, 
Sed  malum  maxumum,  si  id  palam  provenit. 
Nam  si  herus  mihi  es  tu,  atque  ego  me  tuum  esse  servum 

assimulo, 
Tamen  viso  opu'st,  cauto  est  opus,  ut  hoc  sobrie,  sineque 

arbitris. 
Accurate  hoc  agatur,  docte  et  diligenter.  30 

Tanta  incepta  res  est :  baud  somniculose  hoc 

nobis  implorare  a  vobis  unum.  Lo,  Quid  est  hoc?  Phi.  Ut  nobis  prabeatis 
licentiam  cnlloquendi  sine  his  testibus  atque  vobis.  Lo.  Esto,  migrate  hinc ;  nos 
pergamus  hue  ;  sed  instituite  confubulationem  brecem.  Pur.  Hem!  mild  propo- 
nebam  hanc  brevitatem  olorari.  Vcni  hue,  Tynddre.  ho.  Abile  ab  istis.  Tyn. 
Vobis  sumus  uterque  derincti,  quando  conceditis  quod  nos  rogamus,  et  nos  ejus 
facitis  compotes.  Phi.  Secede  hue  nunc  jam  Innge,  si  placet,  ne  testes  audianl 
nostra  verba,  et  ne  detegatur  noster  dolus.  Nam  dolus  non  est  dolus,  nisi  instrua- 
tur  collide.  Sed  est  ingens  labes,  si  id  pateat.  Nam  si  tu  es  mens  herus,  atque  ego 
jingo  me  esse  tuum  servum,  tamen  est  videndum  et  cavendum  ut  id  geratur  accu- 
rate, perite,  et  strenue,  et  sine  testibus.     Res  tanta  est  jam  institula,  non  est  ge- 


V.  3. — 16  F.  i.  apage\l\.\. — 17  Lgg.  C.  Pll.  sex, /usee.  L.  1.  arbitris  coepit. — 
19  J.  V.  3.  hinc  vos  conced.  Lgg.  V.  3.  incepisse  ;  al.  incipisse. — 21  Lgg.  quam 
volumus  ;  C.  Pll.  1.  3.  4.  5.  6.  cumque  volumus ;  PI.  2.  cuique  volumus. — 22  Ver- 
biim  £sf  deest  in  PI.  4.  J.  et  Hl.l.  am.  pr.  est  ea  delet  Bossch.  Primum  copia 
facitis  PI.  6. — 25  Lamb,  pro  manet.  Mox  palam  delet  Bosscli. — 26  J.  HI.  1. 
ni  astu  coles  ;  C.  et  Pll.  tie?,  ni  astu  colas  ;  Hl.l.  a  ni.  sec.  colas. — 27  J.  HI.  1. 
pnlam  id. — 28  Bosscli.  tu  mild  es.  C  assundlo  ;  Y.  \.  2.  J.  servum  esse. — 29  V. 
1.  2.  J.  cauto  est  opus  ;  L.  1.  V.  3.  cauto  opus  est;  B.  1.  viso  opus  est,  cauto 
opus  est ;    HI.  1.  viso  opus  est,  cauto  est  opus.     JNIox  hoc  deest  in  HI.  i .  am.  pr. 

NOT/E 

23  Secede  hue  mine  jam^  Pliilocra-      convertlt  ad  Tyndariim,  ita  ut  lora- 
tes  avertit   a  lorariis  orationem,  ct      rii  n)inime  aiidiant. 


350  M.    ACCII    PLAUTi 

Agendum  est.     Ty.  ero,  ut  me  voles  esse.     Ph.  spero. 

Ty.  Nam  tu  nunc  vides  pro  tuo  caro  capite, 

Carum  ofFene  meum  caput  vilitati. 

Ph.  Scio.    Ty.  at  scire  memento,  quando  id,  quod  voles, 

habebis.  35 

Nam    fere  maxima   pars   morem  hunc    homines  habent : 

quod  sibi  volunt, 
Dum  id  impetrant,  boni   sunt:  sed  id  ubi  jam  penes  sese 

habent, 
Ex  bonis  pessumi  et  fraudulentissumi 
Sunt :  nunc  ut  te  mihi  volo  esse,  esse  autumo. 
Quod  tibi  suadeam,  suadeam  meo  patri.  40 

Ph.  Pol  ego  te,  si  audeam,  meum  patrem  nominem  ; 
Nam  secundum  patrem  tu  es  pater  proximus. 
Ty.  Audio.     Ph.  et  propterea  saspius  te,  ut  raemincris, 

moneo. 

rendum  id  osciianter.  Tyn.  Ero  ut  voles  me  esse.  Phi.  Spero.  Tyn.  Nam 
tu  nnimadvertis  me  ohjicire  nunc  mtvm  cnjmt  exitio  pro  tuo  capite.  Piii.  Ani- 
madverto.  Tyn.  At  recordare  te  aiiimadvertere  id,  quando  habebia  id  quod  tibi 
proponis.  Nam  maxima  pars  Iwminum  consuerit  ;  sunt  boni  dummodo  conse- 
quanlur  id  quod  contendunt  :  sed  statim  atquc  habent  id  in  sua  potcstate,  evadunt 
ex  bimis  nequissimi  et  pcrfidissimi.  Nunc  exislimo  te  esse  ejusmodi  erga  me 
qualem  optem.  Suadeam  meo  patri  id  quod  tibi  siiadeo.  Put.  Per  PoUncem 
ego  te  appeUem  meum  patrem,  si  audenm  ;  nam  post  patrem  mihi  es  proximus. 
Tyn.  Audio.     Phi.  Et  idcirco  te  moneo  scepius  ut  recorderis :  ego  non  sum  luus 


sine  arbitris  edd.  quzedam  vett. — 30  Accurate  agaiur  J.  et  Bossch. — 33  Lgg. 
capile  caro. — 34  V.  I.  2.3.  L.  1.  et  Bossch.  me  meum. — 35  Bosscli.  at  scire 
turn — 36  Nam  pars  maxima  fere  homines  habent  hunc  morem  :  quod  volunt  sibi 
Bosvch.  habent  homines  J.  quod  si  volunt  B.  1.  a  ni.  pr.  quod  volunt  sibi  HI.  1. 
■ — 67  ijO»>cii.  sunt  boni.  Mox,  jam  deest  in  V.  3.  id  ubi  penes  iam  Bossch. 
poenes  Lgg. — 39  Fiuiit  Bossth.  nunc,  ut  mihi  te  volo,  esse  autumo  HI.  I.  B.  1.  2. 
C.  Pll.  sex,  V.  1.  2.  3.  J.  L.  1.  Bossch.— 40  Edd.  vett.  suadeo.—A\  Pll.  sex, 

THOTJE 

36    Maxima  pars  . .  .  homines']  Pro  cuiant.'   Callimaohns  :  Tlpiv  ti  \a0e7v 

'honiimim.' Enallage.     Cicero  vocat  (pi\fov(ri,  arap  aruy^ovai  \al36vres.  An- 

'  hos  astiitos  et  ingratos.'     Catullus  :  tequam  recipiant,  amanf ;  frigent  post- 

'  Qui   dum    aliquid    cupiens    animus  quam  reccperint. 

przegestit  apisci,  Nil  metiiunt  jmare,  40  Suadeam  meo  patri]  Proverbiaiis 

nihil  promittere  parcunt.     Sed  simul  forumla    ejus    qui   cuipiam    salutare 

ac  cupidae   mentis  satiata  libido  est,  consilium  aperit. 
Dicta  nihil  metuere;  nihil  perjuria 


CAPTEIVORUM    ACT.    11.    SC.    1.  351 

Non  ego  herus  tibi,  sed  servus  sum  :  nunc  obsecro  tc  hoc 

unum, 
Quoniam  nobis  Di  immortales  animum  ostenderunt  suum, 
Ut  qui  herum  me  tibi  fuisse,  atque  esse  nunc  conservutn 

velint ;  46 

Quod  antehac  pro  jure  imperitabam  meo,  nunc  te  oro  per 

precem. 
Per  fortunam  incertam,  et  per  mei  te  erga  bonitatem  pa- 

tris, 
Perque  conservitium  commune,  quod  hostica  evenit  raanu, 
Ne  me  secus  honore  honestes,  quam  ego  te,  cum  servibas 

mihi,  50 

A.tque  ut  qui  fueris,  et  qui  nunc  sis,  meminisse  ut  memi- 

neris.  *^ 

Ty.  Scio  qiiidem  me  te  esse  nunc,  et  te  esse  me.     Ph. 

hem  !  istuc  si  potes 
Memoriter  meminisse,  inest  spes  nobis  in  hac  astutia. 

herus, sed  servus.  Nunc  rogo  te  hoc  uninn,  quia  D'dimmortales nobis  patefecerunt 
quid  vellenl,  et  se  voluisse,  me  fuisse  tuuin  herum,  atque  velle  nunc  me  esse  tuum 
conservum :  quod  nntea  mandabam  pro  meo  jure,  nunc  te  rogo  idem  per  sortem 
inconstantem,  et  per  bonitatem  mei  patris  erga  te,  jierque  conservilium  commune 
quod  accidit  hostiii  manu,  ne  me  ajficias  majori  rererentia,  quam  ego  te,  quando 
mihi  ministrabas ;  atque,  ut  recorderis,  recordari  qui  fueris,  et  qui  sis  nunc.  Tyn. 
Intelligo profecto  me  esse  nunc  tuum  herum,  et  te  esse  meum  servum.  Phi.  Hem! 
si  potes  recordari  istud,  est  nobis  spes  in  hac  astutia. 


C.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  si  teaudeam.—4^  HI.  1.  J.  te  scBpius.—4i  B.  1.  V.  3. 
sed  tibi  servos  sum:  nunc  te  obsecro  ;  rh  sed  deest  in  L.  1. — 45  Di  im.  nobis  V. 
3.  L.  1.  J.  HI.  1.  B.  1.  2. — 46  L.  1.  cs.se  non  conservum. — 47  HI.  1.  a  m.  pr.  non 
agnoscit  pro.  Parei  2.  nunc  oro,  oniisso  prononiiiie. — 48  Edd.  quiEdani  veit. 
ted  erga. — 50  V.  1.  2.  L.  1.  HI.  1.  li.  1.  PH.  C.  Bossch.  honestes,  quam  qnom. 
B.  1.  2.  Hl.l.  serviebas. — 51  L.  1.  qui  fuerit.  HI.  1.  nunc  sies. — 52  V.  3.  hero 
istuc. 

NOTJE 

47  Per  precc?n']  Deam.  Homerus  :      niimeu  est  instabile. 

Kal  yap  re  Airat  Aihs  Kovpai  fxeydXow.  49    Conservitium]    Bonornni  nialo- 

Nampreces  suntfilia  Jovis  magni.  rnmqne  coniniunio  et  societas  augct 

48  Per  fortunam  incertam']  Fortnna      conjuDctioneni  et  amicitiam. 


.152  M,    ACCII    PLAUTI 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  SECUNDA. 

HEGIO,    PHILOCRATES,    TYNDARUS. 

Hk.  Jam  ego  revertar  intro,  si  ex  his  quae  volo  exquisivero. 
Ubi  sunt  isti,  quos  ante  aedis  jussi  hue  produci  foras  ? 
Pii.  Edcpol  tibi  ne  quaestioni  essemus,  cautum  intellego; 
Ita  vinclis  custodiisque  circumraoeniti  sumus. 
He.  Qui  cavet,  ne  decipiatur,  vix  cavet,  cum  etiara  ca- 

vet.  5 

Etiam  cura  cavisse  ratus  est,  saepe  is  cautor  captus  est. 
An  vero  non  justa  causa  est,  ut  vos  servem  sedulo, 
Quos  tarn  grandi  sira  mercatus  praesenti  pecunia? 
Ph.  Neque  pol  tibi  nos,  quia  nos  servas,  aequom  est  vitio 

vortere : 
Neque  te  nobis,  si  abeamus  hinc,  si  fuat  occasio.  10 

He.  Ut  vos  hie,  itidem  illic  apud  vos  meus  servatur  filius. 
Ph.  Captus  est?     He.  ita.    Ph.  non  igitur  nos  soli  igna- 

vi  fuimus. 

He.  Ego  redibo  modo  in  cedes,  si  ab  its  petivero  ea  quce  volo.  Ubi  sunt  isti  quos 
mnndavi  adduci  hue  ante  cedes?  Phi.  Per  ccdem  PoUucis  animadverto  a  te  esse 
provisuin  nc  essemus  quarendi,  adeo  circumventi  sumus  vinculis  et  prcesidiis.  He. 
Qui  videt  ne/tdlatur,  vix  vidit  q^iando  etiam  videt ;  quando  etiam  arbitratus  est  se 
cavisse,  plerumque  is  observator  fallitur.  An  vera  non  est  justa  ratio  cur  vos  cus- 
todiam  diligent er,  quos  end  pecunia  numerala  tarn  numerosa?  Phi.  Per  cedem 
PoUucis  neque  par  est  nos  tibi  vertere  vitio,  quia  nos  custodis ;  neque  dtbes  nobis 
vertere  vitio,  si  evadamus  hinc,  si  occasio  sese  ojferat.  He.  Ut  meus  filius  cuslo- 
ditur  illic  apud  vos,  itidem  vos  hie.  Phi.  Tenemus  hominem?  He.  Etiam. 
Phi.  (\os  non  extitimus  ergo  uni  imbelles?    He.  Secede  hue ;  etenim  sunt  qua; 


1  Jam  revertar  3.  ex  iis  L.  1.  inquisivero  ecld.  queedam  vett. — 2  Pll.  cedes, 
HI.  1.  jossi.  —  3  ProDonien  tibi  deest  in  J.  ne  in  questione  C.  PI.  5.  ne  questione 
V.  1.  2.  3.  L.  1.  Pll.  1.2.  3.4.-4  V.  1.  B.  1.  circummuniti  ;  HI.  1.  a  m.  pr. 
circum  muniti ;  L.l.  circummoniti. — 6  BossrU.  ratu'st ;  M.  sapius  cautor.  V.  1. 
raptus  est. — 7  Edd.  ql^^edalu  veli.  cur  vos ;  et  sic  Lamb. — 8  J.  sum,  B.  1.  2. 
HI.  1.  J.  prcesentia  pecunia, — 9  Neque  ccdipol  HI.  1.  J.  equom  slultio  vortere  C. 
a  ni.  pr.  cequum  stultio  PI.  1.  a  ni.  pr.  et  PI.  2.  stullio  etiam  V.  1.  scultro  L.  I. 
stultitice  Pll.  3.  4.  5.  6.  V.  2.  3.  J.  HI.  1.  B.  1.  2.— 10  HI.  1.  a  m.  pr.  si  fiat. 
— 11  C.  aput. — 12  Lgg.  C.  a  m.  pr.  V.  1.  ignari ;  L.  1.  non  ignavi  nos  soli  fui- 

NOTiE 

4  Circummoemti'\  Pro  '  circummu-     *  pcmcerium  '   post  '  moeros,'   id  est 
niti'  siiimis  ;    anticjne  dicttim  oe  pro      '  ninros.' 
M,  '  moeri  '  pro  '  muri  ; '  tinde  mansit  10  Fuat]  Ab  antlquo  '  fuo,  fiiis  :' 


CAPTEIVORUM    ACT.    il.    SC.    2.  353 

Hk.  Secede  hue:  nam  sunt  ex  te  quae  solo  scitari  volo, 
Quarum  rerum  te  falsiloquum  mihi  esse  nolo.  Ph.  non  ero. 
Quod  sciam :  si  quid  nescivi,  id  nescium  tradara  tibi.  15 
Ty.  Nunc  senex  est  in  tonstrina:  nunc  jam  cultros  atlinet. 
Ne  id  quidera  involucre  injicere  voluit,  vestem  ut  ne  in- 

quinet. 
Sed  utrum,  strictimne  attonsumm  dicam  esse,  an  per  pec- 

tinem, 
Nescio:  veium  si  frugi  est,  usque  admutilabit  probe. 
He.  Quid  tu?  servus  ne  esse,  an  liber  mavelis?  memora 

mihi.  20 

Ph.  Proximum  quod  sit  bono,  quodque   a   malo    longis- 

sime. 
Id  volo :  quanquam  non  multum  fuit  molesta  servitus : 
Nee  mi  secus  erat,  quam  si  essem  familiaris  filius. 
Ty.  Eugepse !     Thalem  talento  non  emam  Milesium  : 

opto  accipere  a  tc  uno,  et  nolo  te  esse  falsidicum  in  Us  rebus.  Phi.  Non  ero, 
quod  sciam :  si  alujuid  ignorcm,  tibi  dicam  me  id  nescire.  TvN.  Jam  senex  est 
in  tonstrina,  tenet  jam  Pliilocrates/or^ces  ;  ne  voluit  quidem  sese  succingere  invo- 
lucro,  ne  fadet  indumenta.  Verum  ignoro  ulruin  attondeat  an  ad  cutem,  an  ad 
jiectinem.  Sed  si  supit,  decurtahit  penitus.  He.  Quid  tu?  malisne  esse  servus, 
an  liber  ?  Die  mild.  Phi.  Volo  id  quod  sit  finitimum  bono,  et  quod  remotissimum 
a  malo  :  quamvis  servitus  minitne  fuit  incommoda  :  neque  mild  fuerit  secus  quam 
si  essem  jitius familiaris,    Tyn.  Eugepce  !  non  mercatusfuero  Tlialetem  Sliiesium 


fnus. — 13  Lgg.  V.  1.  2.  3.  J.  L.  1.  quce  ex  te  solo. — 14  Quorum  HI.  1.  fatsilo. 
qum  C.  falsum  loquutn  V.  3.  falsiloquum  nolo  Lgg.  mild  te  esse  L.  1. — 15  Quid 
sciam  L.  1.  si  quod  V.  1.  3.  nescivo  C.  a  m.  pr.  tradam  tibi  id  nescium  L.  1. 
— 10  CPU.  in  tostrina.  PI.  .5.  cultros  acidt ;  a\.  cultros  atteret,  \e\afferet. — 
17  Ne  is  quidem  Dissakl.  sc.  Philocr.  injicere  est  in  litiira  in  Hi.  1.  inicere  C. 
PH.  1.  2.  4.  ut  deest  in  J. — 18  V.  2.  strictumne.  V.  1.  ad  tonsorem.  C.  adton- 
surum. — 19  Lgg. /(Mg'i'sf.  \.\.  amutilabit ;  C  ndmutilalabit  probe. — 20  Lgg. 
servos.— 21  Codd.  qninque  Gronovii,  H.  M.  G.  bonum. — 23  Nee  mild  C.  et 
sex  PH.— 24  Euge  pol  talem  HI.  1.  PI.  1.  a  in.  sec.  PI.  6.  a  m.  sfc.  V.  1.  3. 
Euge  po  talem  PI.  4.  V.  2.  J.  Euge  ol  talem  Pi.  6.  a  m.  pr.  Euge  ob  talem  PI. 
5.  L.  1.    Euge  ho  talem  PJ.  2.    Euge  pe  talem  PI.  3.    Euge  petalem  tanknto  C. 

NOTiE 

unde  manet  *  fui,'  et  quae  ex  illo  Longa  et  elegans  aliegoiia  Hegionis 
praeterito  sobolescunt  tempora  :  a  senis,  ad  qneni  emungendiim  accin- 
'  futnm,' '  futnrns.'  gimt  scsejuvenes  duo,  Pliilocrates  et 

12  Non  . .  soli  ignavi  fuimus]  He-      Tyndarns.     Hie  seoisim  et  solus  se- 
roicis  illis  teniporiijus,    ant  vincen-      cum  loquitur. 

dum  erat  aut  moriendiini  ;  capi  aut  24  Thalem  talento  non  emam]  Gra- 
fugere,  ignavia;  Iribnebatnr.  tulatur  astutire  doniini  sui  Pliilocra- 

16    Nunc    senex    est   in   tonstrina]     tis,  qui  seivuni  simulat,  et  eum  sapi- 
Delph.  et  Var.  Clas.  Plant,  Z 


354  M.    ACCII    PLAUTI 

Nam  ad  sapientiam  hujus  niraiiis  nugator  fuit.  25 

Ut  facete  orationem  ad  servitutem  contulit ! 

He.  Quo  de  genere  natu'  st  illic  Philocrates?  Ph.  Poly- 
plusio  : 

Quod  genus  illic  est  unum  pollens  atque  honoratissiraum. 

He.  Quid  ipsus  hie?  Quo  honore  est  iilic?  Ph.  sum- 
mo,  atque  ab  summis  viris. 

He.  Turn  igitur  ei  cum  in  Aleis  tanta  gratia  est,  ut  prae- 
dicas,  30 

Quid  divitite,  sunt  ne  opiraae  ?  Ph.  unde  excoquat  se- 
vum  senex. 

He.  Quid  pater  ?  vivitne  ?  Ph.  vivum,  cum  inde  abiimus, 
liquimus. 

Nunc  vivat,  nee  ne,  id  orcum  scire  oportet  scilicet. 

nno  talento  :  nam  ille  fuit  nimis  insulsvs,  si  conferatur  cum  hvjus  sapientia.  Ut 
accommodavit  festive  sermonem  ad  servitutem!  He.  De  qua  gent e  ortus  est  hie 
Philocrates?  Phi.  Pohjplusiu :  qua  una  gens  est  potcns  illic  et  honnratissbna. 
He.  Quis  ipse  hie?  qua  gente  est  illic']  Phi.  Summo  et  a  summis  viris.  He. 
Turn  ergo  quoniam  ei  est  tanla  gratia  apud  Elienses,  ut  dicis,  qua  sunt  divitia? 
suntne  piiigues  ?  Phi.  Unde  senex  e.rcoquat  sevum.  Be.  Quid,  jxiter?  vivitne? 
Phi.  Qiiando  inde  profecti  sumus,  reliquimus  vivum:  sed  si  vivat  nunc,necne, 


Euge  obthalem  B.  1.  Etigepel  Thalem  Lgg.— 25  Arg.  Nam  is  ad.  L.  1.  V.  2.  3. 
Parei  2.  al.  vett.  Bohscli.  hujus  ille.  V.  1.  J.  HI.  1.  nimis.— 26  Lgg.  servitiutn. 
—27  Philocrathes  C.  poliplusio  L.  1.  polifrusio  J.— 28  HI.  1.  est  illic.  Mox, 
pollens  deest  in  Lgg.— 29  Quid  ipsius  L.  1.— 30  Auleis  Pll.  Aliis  edd.  vett. 
Medio).  Arg.  3.  Aid.  Junt.  et  Bosscli.  cum  in  aliis  est  tanta  gratia  ut  HI.  1. 
B.  1.  V.  1.— 31  Pll.  1.  2.  5.  L.  1.  V.  2.  C.  optuma  ;  J.  V.  3.  insuntne  optumce ; 
Pll.  3.  4.  insunt  optume ;  PLC.  ne  insunt  optume ;  V.  \.  insuntne  optume ;  et 
in  L.  1.  post  optumo!  statim  sequuntur  verba,  unde  abivimus  liquimus,  S(c. 
quae  Pliil.  tiibuuntiir,  cum  reliqua  intermedia  desiint,  Pll.  pleriqne  et  C. 
exquoquat.    HI,  1.  sebum.— ^2  G.  abimus.    J.  reliquimus ;    C.  a  ni.  pr.  linqui- 

NOTiE 

entla  Thaleti  Milesio,  iini  e  septem  et  sumere  Tyndarum  pro  Philocrate. 

illis    GriEcise    sapientibus,    tanqnani  29  Ab  sumtnis  viris]  Hector  apud 

meronugatori,  anleponit.  Naevium  :    '  Laetus   sum    laudari   me 

25  Ad  sapientiaml  En  eomparaison.  abs  te,  pater,  laudato  viro.' 

Terentius  :  '  Niliil  ad  nostrani  hanc'  31   Unde  excoquat  sevu7n  senex]  Ut 

Cic. '  Nihil  ad  Persium.'  ostendat  esse  opinias  senis  divitias, 

27  Polyplusio]  Quia  ex  re  qualibet  quasi  allegoria  sumta  ab  iis  qua?  sunt 

auguriuin  aucupantursenes.    Ad  de-  praepingnia,   non   solum   ait  opimas 

cipiendum  Hei;ionem  Philocrates  ge-  divitias,  sed  etiam  manare  ab  iis,  et 

nus   fingit   quod   divitiarum  copiam  circumfluere  sicut  liquatum  sevum. 
notat.    Hinc    enare  incipit  Hegio, 


CAPTEIVORUM    ACT.    II.    SC.   2.  355 

Tv.  Salva  res  est:  philosophatur  quoque  jam,  non  men- 

dax  modo  est. 
He.  Quod  erat  ei  nomen?    Ph.  Thesaurochrysonicochry- 

sides.  35 

He.  Videlicet  propter  divitias  inditum  id  nomen  quasi 

est. 
Ph.  Immo  edepol  propter  avaritiam  ipsius,  atque  auda- 

ciam. 
Nam  ille  quidem  Tlieodoromedes  fuit  germano  nomine. 
He.  Quid  tu  ais?  tenaxne  pater  ejus  est?    Ph.   immo 

edepol  pertinax. 
Quin  etiam  ut  magis  noscas :  Genio  suo  ubi  quando  sacru- 

ficat,  40 

oporlet  inferos  scire  id  scilicet.  Tyn.  Res  est  Integra,  est  jam  non  solum  meyidax, 
sed  etiam  philosophatur.  He.  Quod  nomen  hahebat  ?  Phi.  Thesaurochrysonico- 
chrysides.  He.  Nimirum  illud  nomen  trihutum  est  veliiti  propter  opes.  Phi. 
Immo  per  cedem  PoUucis  propter  ejus  avaritiam  et  audaciam,  Etenim  ille  quidem 
fuit  vero  nomine  Theodoromedes.  He.  Quid  ais  tul  Ejus  pater  estne  parcus? 
Phi.  Immo  per  adem  Pullucis  parcissimus :    quin  etiam  ut  cognoscas  inagis. 


mus. — 33  At  nunc  C.  a  ni.  sec.  et  edd.  vett. — 34  Edd.  qnsdam  vett.  omiftnnt 
jam.  Hie  vs.  Hegioni  tribuitur  in  V.  3.-35  Quid  V.  2.  Thesauro  chrisonico 
chrisides  B.  1.  Tliensaurochrysonicochrusides  C.  a  m.  pr.  Theurochrysoniochry- 
sides  L.  1.  Thesaurocrypsonicochrysides  al.  ap.  Pareum. — 36  V.  1.  3.  HI.  1.  2. 
B.  1.2.  id  nomen  qitasi  inditum  est ;  J.  quasi  indicium  est. — 37  Pil.  1.  3.  4.  5. 
6.  L.  1.  G.  avaritiam  ejus:  edd.  vett.  atqtie  ienadajn.— 38  Nam  illi  V.  1.  2.  3. 
L.  1.  J.  Pli.  sex,  HI.  1.  B.  1.  2.  Nam  illic  C  Lgg.  Iheodoromides  HI.  1.  a  m. 
pr. — 39  L.  1.  V.  1.  ejus  pater  est ;  verbum  est  deest  in  PI.  6.  J.  perartinax  L. 
1.  pertenax  G.— 40  Pll.  3.  5.  qiiandoque  sacruficat ;  Lgg.  et  al.  ap.  Paieiira 

NOTiE 

35  Thesaurochrysonicochrysides^  No-  conscientia  divitiarum,  propter  affi- 

men  item  et  eodem  confictiun  consi-  nitatem  pronuntiationis,  ad  decipien- 

lio,  qnod  thesaurum,  aurum,  etvictori-  dum  senem.   Alii  vs.  37.  adducti  scri- 

am  significat.   Alii  scribiint  T/ifsauro-  bendiim  pntant  Thesauro-cryps-onico- 

chrys-onycho-crysides :    in   quo  nomi-  chi'ysides:  ut  insit  condendi  verbum  ; 

ne   est  unguis  significatio,   ut  note-  nam  est  avari  KpiirTfiv  robs  Brjaavpovs, 

tur   hominis  avaritia.     Untie  vs.  37.  propter  avaritiam,  et  vikSv  Swa<T6ai 

'  propter  avaritiam.'     Alii  Thesauro-  r^  xp^<^Vf   propter    audaciam  quam 

chryso-nico-cry sides,    in    quo   nomine  afferunt  diviliae  praegrandes. 

e&tvictorice  nomen,  ut  patet  per  vs.37.  40  Ge7iio  suo  sacrujicaf]  Genius  pro 

'  audaciam.'     Ego  facile  crediderim  Lare  accipitur  utplurimum.     Ei  sa- 

Pliilocrateni  abuti  consulto  utroque  crificabant  veteres  sub  nomine  Genii, 

nomine,  et  unguis  ad  significandam  non  Laris,  quando  lautius  erant  cce- 

'  avaritiam,'  et  victori(B  ad  notandam  naturi.  Hinc  '  genio  indulgere,'  '  de- 

'  ferociam  '    quam   parit   in  honiine  fraudare  genium.' 


356  W.   ACCII    PLAUTI 

Ad  rem  divinam  quibus  est  opus  Samiis  vasis  utitur, 
Ne  ipse  Genius  surripiat:  proinde  aliis  ut  credat  vide. 
He.  Sequere  hac  me  igitur :  eadem  ego  ex  hoc,  quae  volo, 

exquassivero. 
Philocrates  hie  fecit,  hominem  frugi  ut  facere  oportuit : 
Nam  ego  ex  hoc,  quo  genere  gnatus  sis,  scio :  hie  fassu'st 

mihi :  45 

Haec  tu  eadem  si  confiteri  vis,  tua  re  feceris : 
Quae  taraen  scito  scire  me  ex  hoc.     Ty.  fecit  oflScium  hie 

suum. 
Cum  tibi  est  confessus  verum :  quanquam  volui  sedulo 
Meam  nobilitatem  occultare,  et  genus,  et  divitias  meas, 
Hegio:  nunc  quando  patriam  et  libertatera  perdidi,        50 
Non  ego  istunc   me   potius,  quam    te  metuere,   aequum 

censeo. 
Vis  hostilis  cum  istoc  fecit  meas  opes  aequabiles. 
Memini,  cum  dicto  hand  audebat ;  facto  nunc  laedat  licet. 

quando  litat  suo  Genio,  utitur  vasis  Samiis  quibus  opus  est  ad  rem  divinam,  ne 
Genius  ipse  suffuretur :  proinde  vide  quotnvdo  conjidnt  aliis.  He.  Sequere  me  liac 
ergo :  ego  pelicero  eadem  qua:  volo  ex  hoc.  Hic  Philocrates  egit  ut  decebat  agere 
hominem  bonum :  nam  ego  accipio  ab  eo  qua  gente  procrealus  sis:  kic  mihi  con- 
fessus est  :  consulueris  tuce  fortuna  ;  tu  visfateri  hccc  eadem,  qua  scis  tamen  mc 
accepisse  ab  hoc.  Tvn.  Hie  functus  est  suo  officio,  quando  tibi  confessus  est  ve- 
rum :  quanquam  volui  diligenter  dissimularc  meam  nobilitatem  et  originem,  et  meas 
capias,  Hegio :  quando  amisi  patriam  et  libertalem,  ego  non  existimo  esse  par,  me 
timere  ilium  potius  quam  te.  Vis  hostilis  fecit  meas  copias  aquales  cum  hoc.  Re- 
corder quando  minime  audebat  Icedere  dicto,  nunc  licet  Icedere  facto.     Sed  videsne  ? 


omittuDt  qtiando ;  Pll.  1.  2.  ut  quando  s.  al.  sibi  quando  s. — 41  HI.  1.  V.  1.  3.  J. 
Bosscli.  opus  est. — 42  V.  2.  alius  et  credat ;  L.  I.  alius  ut  credat  inde. — 43  iS. 
me  hac  V.  3.  quod  volo  V.  1. — 44  P.  hic  fecit  officium  suum,  id,  Sfc.  Lgg.  oportet 
Parei  2.  oporteat  edd.  vett. — 45  Nam  ex  hoc  quo  genere  gnatussis :  sis:  scio  L.  1. 
ex  /iocdesuut  in  V.  1.  natns  sies  HI.  1.  fasstts est  C.  Pll.  HI.  I. — 46  Edd.  vett.  et 
Bossch.<Maere;  HI.  1.  tuabre;  G.  tua  in  re  ;  Botli.  tuam  in  rem  ;  Aid.  Jnnt.  tua 
ex  re. — 47  Lgg.  ine  scire.  J.  facit. — 48  Cum  t  es  L.  1.  qiiem  volui  HI.  1.  B.  1. 
Pll.  3.  6.  V.  3.  J.  qua7n  volui  L.  1.  nonnulli  Lgg.  C.  Pll.  1.  2.  4.  quod  volui  Pi. 
5.  qtiom  toZid  al.  Lgg.  quam  quam  volui  al.  ap.  Pareiim;  qua;  volui  Y.  1. — 
50  Edd.  vett.  oniittunt  nunc ;  V,  1.  L.  1.  J.  HI.  1.  B.  1.  2.  omittunt  quando. 
Mox  et  deest  in  L.  1. — 51  Aon  e.  istuc  V.  1.  eccum  censeo  L.  1. — 52  L.  1. 

NOT^ 

41  .9(i>Hiis  rasis]  Fictilia.  ejus   verbis  utitur    ad  decipienduin 

.'>:}  Mtmini]  Tyiidarus  seivus  per-      Hegioneni. 
sonani  Ueii  Philocratis  sustinet,  et 


C.4PTEIV0RUM    ACT.   II.    SC.  2.  357 

Sed  vidcn'  ?     Fortuna  humana  fingit  artatque  ut  lubet : 
Me,  qui  liber  fueram,  servum  fecit:  e  suramo  infiraum.    55 
Qui  imperare  insueverara,  nunc  alterius  imperio  obsequor. 
Et  quideni  si  proinde  ut  ipse  fui  iniperator  familiag, 
Habeam  dominum,  non  verear  ne  injuste  aut  graviter  mihi 

imperet. 
Hegio,  hoc  te  monitum,  nisi  forte  ipse  non  vis,  volueram. 
He.  Loquere  audacter.    Ty.  tarn  ego  fui  ante  liber,  quam 

gnatus  tuus.  60 

Tarn  mihi,  quam  illi,  libertatera  hostilis  eripuit  manus. 
Tam  ille  apud  nos  servit,  quam  ego  nunc  hie  apiid  te 

servio. 
Est  profecto  Deus,  qui,  quas  nos  geriraus,  aiiditque  et  vi- 

det. 

Sors  res humanas  tractat  volvitque  ut  placet:  me  reddidit  servum,  quifueram  liber: 
imum  e  summo :  qui  solitus  fueram  dominari,  nunc  obtempero  mandato  alterius. 
Sane  si  hahemn  dominum  similem  milii,  quundo  ipse  fui  dominus  familiiB,  non 
timeo  ne  Hegio  mihi  imperet  injuste  aut  dure :  volueram  te  admonere  liujus  rei, 
nisi  forte  id  tibi  est  molestxim.  He.  Die  audacter.  Tyn.  Ego  fui  antea  tam 
liber  quam  tuus  jilius  :  exercitus  hostium  illi  eripuit  libertutem,  sicul  mihi ;  ille 
servit  apud  7ios,  tanquam  ego  servio  nunc  hie  apud  te.     Est  sane  Dcus  qui  audit  et 


quom  istoc. — 54  HI.  1.  2.  B.  1.  PH.  arctatque  ;  Meurs.  aptatque.  Hie  versus 
deest  in  L.  1. — 55  Voc.  servum  deest  in  HI.  1.  a  m.  pr. — 56  HI.  1.  C.  Pll.  1. 
4.  M.  Lgs;.  et  eiid.  vett.  iusueram ;  PI.  2.  inscieram;  PI.  5.  constieveram. — 
57  Equidem  J.  V.  3. — 58  HI.  1.  a  coirecloiis  maDU,  non  verebor. — 60  hgg.fui 

NOT.E 

54  Hunjona]  Id  est 'res  huinanas.'  sum  Pectoris  antra  tegunt.     Cernit 

Salliistiiis :   'Fortuna   plerasque  res  Deus  omnia  praesens.'  Silius  :' Idem 

ex  libidine  sua  agitat.'   Caius  Plinius  justiti*  cultor:  quactimque  capesses, 

Secundus:    '  Huic    omnia    expensa,  Testes    factorum    stare    arbilrabere 

huic  omnia  feruntur  accepta;  et  in  Divos.'     Livius :  '  Dum  pro  se  quis- 

tota  ratione  mortalium  sola  utramque  que  Deos  esse,  et  non  negligere  hu- 

paginam    facit.'      Vide   in   editione  mana,  fremunt.'      Ibid,    de   Manlio 

Delphiniana  in  ipso  Auctore  i.  7.  Torquato  :  '  Est  coeleste  Numen,  es 

63  Est  profecto  Deus^  Sophoci.  E-  niagne  Jupiter.'    Id  nsurpabant  Etli- 

lectraj^EffTi  jM67as  eV  ovpavcf  Zcus,  6s  nici  ad  calamitatum  solatium,  et  ad 

((pcapd  irdvTa,  Kol  KpaTvvei.    Est  magnus  deprecandam    injuriam.       Sallustius 

in  coelo  Jupiter,  qui  videt  universa  et  ad   Czesarem:    '  Namque   mihi    pro 

continet.  Item :  "Eari  Si'ktjs  d(b9a\p.hs,  vero  constat,  omnium  mortalium  vi- 

So-Ttsirai/fl' 6pa.  Est  oculus qui  videt  uni-  tam  divino  nuniine  invisi :  neque  bo- 

versa.  Jiivencus  lib.  Hist.  Evang. 'Nil  num  neque  malum  facinus  pro  nibilo 

aJiseateDeoloquimur;nilabditaclau-  haberi,  sed  ex  naturadiversa  praemia 


358  M.   ACCII   PLAUTI 

Is,  uti  tu  me  hie  habueris,  proinde  ilium  illie  curaverit  : 
Bene  merenti  bene  profuerit,  male  mereuti  par  erit.         65 
Quam  tu  filium  timra,  tarn  pater  me  mens  desiderat. 
He.  Memini  ego  istoc :  sed  faterin'  eadem  quae  hie  fas- 

su'st  mihi? 
Ty.  Ego  patri  raeo  esse  fateor  summas  divitias  domi, 
Meque  summo  genere  gnatum :  sed  te  obtestor,  Hegio, 
Ne  tuura  animum  avariorem  faxint  divitias  meae :  70 

Ne  patri,  tametsi  unicus  sum,  decere  videatur  magis. 
Me  saturum  servire  apud  te  sumtu  et  vestitii  tuo, 
Potius  quam  illi,  ubi  minime  honestum  est,  mendicantem 

vivere. 
He.  Ego  virtute  Deum  et  majorum  nostrum  dives  sura 

satis. 
Non  ego  omnino  lucrum  omne  esse  utile  homini  exis- 
timo.  75 

Scio  ego ;  multos  jam  lucrum  luculentos  homines  reddi- 
dit. 

videt  qua:  nos  agimvs.  Is  sicut  tu  mecum  egeris  hie,  perinde  curabit  ilium  illic. 
Bene  profuerit  bene  merito,  erit  par  male  merito.  Mens  pater  me  desiderat,  tan- 
quam  tu  desideras  tuum  filium.  He.  Ego  recordor  hoc,  sed  faterisne  eadem  quce 
hie  mihi/assus  est?  Tyn.  Ego  fateor  meo  patri  esse  summas  opes  domi,  .meque 
genitum  summo  genere.  Sed  te  rogo,  Hegio,  ne  mece  opes  reddant  tuum  animum 
avariorem, ne  tametsi  sum  urticus,  putet  pater  magis  decere  me  servire  tibi,  minime 
carentem  cibo  apud  te  e  tua  re,  et  vestibus  a  te  traditis,  quam  vivere  mendicum  in 
patria,ubi  minime  honeste  est  sic  vivere.  He.  Ego  sum  satis  locuples  gratia 
Deorum  et  majorum  nostrorum.  Ego  non  puto  quemvis  qucestum  esse  utilem 
homini.   Ego  scio,  quastus  effecit  jam  plures  homines  illustres.     Est  eliam  in  quo 


liber — C4  Is  uti  me  J.  HI.  1.  a  m.  pr.  habueritis  J.  ilium  hie  L.  1.— 65  C.  uni- 
ca.  d'lctlone  pareril. — 66  L.  1.  V.  ^.  me  pater  mens ;  rb  me  deest  in  HI.  1.  a  m. 
pr.— 67  31.  ego  istac  L.  1.  G.  M.  fassus  est  C.  Pll.  sex,  HI.  1.— 69  G.  Me 
quoque  summo.  C.  optestor.—7i  P.  q.  illic  HI.  1.  B.  1.2.  J.  V.  3.— 74  L.  1. 
nostrorum. — 75  Voc.  omnino  est  in  litura  in  HI.  1.  omne  lucrum  Bossch.  ex- 
istumo  PI.  ^. — 76  In  L.  1.  jam  deest;  sed  in  V.  1.  reperiiur  post  homines.  C 

NOTiE 

bonos  malosqne  sequi.'  quando   dederit,   necesse  sit  postea 

72  Me  saturum]  Teobtestor,o  He-  me  vivere  in  summa  inopia  ;  tametsi 

gio,ne  meae  divitiae  te  reddant  magis  ejus  sum  tilius  unions,  tamcn  me  si- 

avarum,  efficiantque  ut  a  patre  petas  net  potius  vivere  apud  te  in  servi- 

majus  pretium  ad  me  rediraendum,  tutequidem,  sed  saturum,  id  est,  pane 

quam  dare  polerit.     Nam  si  tantum  et  cibis  minime  carentem,  et  vestitu, 

pretium  petas  in  me  redimendo,  ut  quam  in  libertate  apud   patrem  in 


CAPTEIVORUM    ACT.    II.  SC.   2.  359 

Est  etiam,  ubi  profecto  damnum  praestet  facere,  quam  lu- 
crum. 

Odi  ego  aurura:  multa  multis  saepe  suasit  perperam. 

Nunc  hoc  animum  advortito,  ut  ea  quae  sentio,  pariter 
scias. 

Filius  mens  illic  apud  vos  servit  captus  Alide :  80 

Eum  si  reddis  mihi,  praeterea  unum  nuramum  ne  duis: 

Et  te  et  hunc  amittam  hinc :  alio  pacto  abire  non  potes. 

Ty.  Optumura  atque  aequissimum  eras,  optimusque  homi- 
num  homo  es. 

Sed  is  privatam  servitutem  servit  illi,  an  publicam  ? 

He.  Privatam  medici  Menarchi.  Ph.  pol  hie  quidem  hu- 
jus  est  clieng.  85 

Tam  hoc  quidem  tibi  in  proclivi,  quam  imber  est,  quando 
pluit. 

prcBstet  facere  damnum  quam  lucrum :  ego  odi  aurum ;  suasit  plerumque  plura  plu- 
ribus  incassum.  Nunc  adhibele  mentem  hue,  ut  intelligas  etiam  quid  scntiam. 
Mens  filius  captus  est  in  Elide,  serrit  illic  apud  vos.  Si  mihi  ilium  reddis,  prater 
eum  ne  dederis  unum  nummum,  dimittam  hinc  et  te  et  hunc.  Nequis  demigrare 
hinc  alio  modo.  Tyn.  Rogas  reclissimum  ctjustissimum,  esque  opt imus  omnium 
hominum,  Verum  serrit  illic  servitutem  privatam,  an  publicam  >  He.  Privatum 
apud  Menarchum  medicum.  Phi.  Per  Pollucem  hie  profecto  est  cliens  hujus. 
Hoc  quidem  tibi  est  tam  in  proclivi,  quam  est  imber  quando  pluit.     He.  Fac  ut  is 


PI.  4.  httiUentos  ;  Pll.  1.  6.  loculcntos.—78  L.  1.  multis  sese ;  J.  multa  seepe 
multis.— 19  Nunc  hue  HI.  1.  J.  Hue  hoc  L.  I.  Aid.  Jiint.  advorte  V.  2.  3.  J. 
L.  1.  Pll.  advortite  C.  V.  1.  Nunc  animum  hue  advorte  edd.  quaedam  vett. — 
80  F.  m.  illucY.  2.  Aulide  Pll.  sex,  HI.  1.  B.  1.  2.— 81  L.  1.  unum  minimum. 
—82  L.  I.  amittam:  hinc  alio,  Sfc.—S^  O  precium  atque  L..  1.  omnium  homo 
es  J.  esses  homo  V.  1.  es  homo  Pll.  sex,  G.  et  edd.  vett.— 84  Sed  is  servitutem 
servit  illic  privatam  HI.   1.  J.    illic  B.  1.2.   V.  3.-86  Tam  hoc  tibi  Lgg.  in- 

NOTiE 

patria  mendicantem,  id  est,  in  summa  Majorem   turbam    punitornm    repe- 

egestate.  ries.'     Hesiod.    Mr;    kuko.   KfpSaivfiV 

77  Est  etiam]    Terenliiis :  '  Pecu-  KaKo.  KipSea,  h'  Uri^aiv.     Ne  male  lu- 
niam  in  loco  negligere,  niasimum  in-  creris  :  mala  lucra  aqualia  damnis. 
terdum  est  lucrum.'  84    Privatam    servitutem]     Liberti 

78  Aurum  :  multa  multis  suasit]  qui  viris  pnblicis  minlstrabant,  ut  e- 
Phaedr.  '  Periculosum  semper  repu-  rant  sacerdotes  et  magistratus,  ap- 
tavi  lucrum:  Sed  dicis,  Qui  rapu-  pellabantur  'servi,'  non  a  condi- 
ere  divitias,  habent.  Numeremus  tione,  sed  ab  officio  et  opere.  Hi 
agedum>  qui  depreliensi  perierint  :  '  publici  servi.' 


860  M.    ACCII    PLAUTI 

He.  Fac  is   homo  ut  redimatur.     Ty.  faciam :  sed  te  id 

oro,  Hegio. 
He.  Quidvis,  dum  ab  re  ne  quid  ores,  faciam.     Ty.  au- 

sculta  dura,  scies. 
Ego  me  amitti,  donicum  ille  hue  redierit,  non  postulo. 
Verum,  te  quaeso,  ut  aestimatum  hunc  mihi  des,  quem  mit- 

tam  ad  patrem,  90 

Ut  is  homo  redimatur  illi.    He.  immo  alium  potius  misero 
Hinc,  ubi  erunt  inducise,  illuc  tuum  qui  conveniat  patrem: 
Qui  tua,  quae  tu  miseris  mandata,  ita,  ut  velis,  perferat. 
Ty.  At  nihil  est,  ignotum  ad  ilium  mittere:  operam  lu- 

seris. 
Hunc  mitte,  hie  omne  transactum  reddet,  si  illuc  venerit. 
Nee  quenquam  fideliorem,  neque  cui  plus  credat,  potes  96 
Mittere  ad  eum,  nee  qui  magis  sit  servus  ex  sententia: 
Neque  adeo  cui  tuum  concredat  lilium  hodie  audacius. 
Ne  vereare,  meo  periculo  hujus  ego  experiar  fidem, 
Fretus  ingenio  ejus,  quod  me  esse  scit  erga  se  benevo- 

lum.  lOO 

He.  Mittam  equidem  istunc  aestimatum  tua  fide,  si  vis. 

Ty.  volo; 

homo  redimatur.  T\N.  Faciam,  sed  te  ohsecro,  Hegio.  He.  Quid  vis  agnm, 
dummodo  nihil  ores  ab  re.  Tyn.  Audi,  accipics.  Ego  non  rogo  me  dimilti 
usque  eo  dum  ille  reversus  sit ;  sed  te  ohsecro  ut  mihi  des  hunc  postqunm  astima- 
veris,  ut  mittam  ad  patrem,  ut  is  homo  redimatur  iUic.  He.  Itnmo  tnisero  pntius 
alium  hinc  illuc,  ubi  erunt  inducia,  ijui  adcat  tuum  patrem:  qui  perferat  tua  man- 
data,  qua:  tu  miseris  sicut  relis.  Tyn.  Sed  nihil  assequaris  si  ad  ilium  miltas 
incognitum :  pcrdideris  operam :  mitte  ilium,  hie  univcrsa  perjiciet,  si  pervenerit 
illuc  ;  neque  potes  ad  eum  mittere  ullum  fideliorem,  neque  cui  magis  covfidut,  neque 
qui  sit  servus  magis  ex  sententia,  neque  adeo  cui  covfidut  hodie  Pliilopolemuin 
tuum  filium  securius.  Ne/ormida  :  ego  probabo  ejus  fidem  meo  perictdo,  confisus 
ejus  industria,  quia  scit  se  amari  a  me.     He.  Si  vis  ego  mittam  istum  ceslimatum, 

proclive  C— 87  Fac  sis  vSciopp.  Facis  jiinctim  C.  PH.  3.  4.  .5.  homo  deest  in 
L.  1.  sed  te  oro  id  HI.  1.  sed  id  te  oro  B.  1.— 88  V.  1.  2.  3.  J,  L.  1.  PU,  3.  4. 
5.  6.  twn  scias;C.  ttim  scias,  al.  tu  scies;  al.  ap.  Pareiini,  auscultandum 
scies.— 89  Pll.  2.  3.  .5.  6.  C.  V.2.  donee  cum.  L.  1.  illic  hue— 90  Edd.  vett. 
quceso  te.  C.  cestumatum ;  V.  1.  2.  3.  J.  L.  1.  extumatum,  sive  exlimalum 
V.  1.  L.  1.  des  hunc  quem.—9\  Ut  his  V.  2.  illic  V.  1.  2.  3.  J.  L.  1. 
—92  Pll.  1.  2.  L.  1.  V.  3.  coMifwii.— 93  H.  M.  HI.  1.  2.  B,  1.  2.  C.  Pll. 
sex,  V.  1.  2.  3.  J.  L.  1.  et  edd.  vett.  qua  tu  jusseris.—9a  Bossch.  hie 
transactum  reddet  omne;  rh  hie  deest  in  HI.  1.  a  m.  pr.— 96  Ne  quenquam 
C— 97  C.  ne  qui.— 9S  Nequi  twnn  Lgg.  tuum  deest  in  PI.  6.  J.  suum  liabent 
C.  L.  1.— 99  Pioiiomen  ego  deest  in  L.  1.  experiar  vicem  fidem  V.  2.  via 
fidem  Parei  2.   vice  fi.dem  C.  Lgg 100  Bossch.  et  edd.  vett.  med  esse  scio ; 


CAPTEIVORUM    ACT.    II.    SC.   2.  3G1 

Qaara  citissirae  potest,  tarn  hoc  cedere  ad  factum  volo. 
He.  Num  qua)  causa  est,  quin  si  ille  hue  non  redeat,  vi- 

ginti  minas 
Mihi  des  pro  illo?     Ty.  optima  immo.     He.  solvite  is- 

tum  nunc  jam, 
Atque  utrumque.     Ty.  Di  tibi  omnes  omnia  optata  affe- 

rant,  105 

Cum  me  tanto  honore  honestas,  cumque  ex  vinclis  eximis. 
Hoc  quidera  haud  molestum  est  jam,  quod  collus  collaria 

caret. 
He.  Quod  bonis  benefit  beneficium,  gratia  ea  gravida  est 

bonis. 
Nunc  tu  ilium  si  illo  es  missurus,  dice,  demonstra,  prae- 
cipe, 
Quae  ad  patrem  vis  nuntiari:  vin'  vocem  hue  ad  te?    Ty. 

voca.  110 

te  sponsore.  Tyn.  Volo  id  fieri  quam  velocissime  poferit.  He.  Esfne  aUqua 
causa  cur  mihi  des  viginti  tninas  pro  illo,  si  ille  non  redeat  hue  1  T\n.  hnmo  est 
optima  causa.  He.  Solvite  istum  nunc  jam,  atque  utrumque.  Tyn.  Cuncti  Dii 
tibi  apporlent  omnia  propitia,  quaiido  me  afficis  tanto  honore ;  cumque  eximis  ex 
vincuiis :  hoc  sane  non  est  acerbum  quod  collum  caret  collari.  He.  Beneficium 
quod  exhibetur  bonis,  parit  bona  et  gratiam.  Si  tu  missurus  es  nunc  ilium  illo, 
die,  ostende,  nmnda  qua  vis  nuntiari  palri.     Vis  vocem  hue  ad  te  ?    Tyn.  Voca. 

V.  1.  2.  3.  L.  1.  HI.  1.  2.  B.  1.  erga  sese ;  J.  med  sese  sciet  erga  sese. — 101  HI. 
1.  a  m.  sec.  B.  1.  Pll.  C.  istum ;  in  HI.  I.  a  ni.  pr,  et  J.  isiunc  deest.  Pll.  I.  2. 
3.  5.  6.  exlumatum.  L.  1.  si  vis  tua  fide. — 102  V.  1.  hoc  credere. — 103  Nunc 
qucE  V.  1.  Nunquam  causa  B.  1.  Nunc  qua  edd.  vett. — 10  4  Q.optuma;  Fll. 
sex,  V.  1.  J.  L.  1.  optume. — 105  Atque  utrinaue  HI.  1.  a  m.  pr.  optata  ferant 
Lgg.  V.  2.  Pll.  sex,  C.  B.  1,  optata  omnia  ferant  V.  1.  3.  J.  L.  1.— 107  PI.  5. 
oniittit  jam.    Lgg.   collario    caret. — 108    Edd.   qiiaedaiu    vett.    ac  gravida. — 

109  Huuc  tu   C.   si  illi  es  V.  3.   die  Bosscli.  doce,  monstra,  prcecipe  Diss. — 

110  Quod  ad  L.  1. 

NOT;E 

102  Cedere  ad  factum]  Perduci  ad         108  Q"od  f'onis  henefif]  Id  est,  be- 
eflFectiini.     Alii  accedere.  Deficiiim  est  gratia  gravida  et  praeg- 

103  Num  quce  causa]  Stipulationis      nans  bonis, 
formula. 


3G2  M.   ACCII    PLAUTI 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  TERTIA. 

HEGIO,    PHILOCRATES,   TYNDARUS. 

He.  QUiE  res  bene  vortat  mihi,  meoque  filio, 

Vobisque:  vult  te  novus  herus  operam  dare 

Tuo  veteri  domino,  quod  is  velit,  fideliter. 

Nam  ego  te  sestimatum  huic  dedi  viginti  minis; 

Hie  autem  te,  ait,  mittere  hinc  velle  ad  palrem,  5 

Meum  ut  illic  redimat  filium:  rautatio 

Inter  me  atque  ilium  ut  nostris  fiat  filiis. 

Ph.  Utroque  vorsura  rectum  est  ingenium  meum. 

Ad  te  adque  ilium  :  pro  rota  me  uti  licet. 

Vel  ego  hue  vel  illuc  vortar,  quo  imperabitis.  10 

He.  Tute  tibi  ea  tuopte  ingenio  prodes  pluriraum. 

Cum  servitutem  ita  fers,  ut  ferri  decet. 

Sequere:  hem  tibi  hominem.     Ty.  gratiara  habeo  tibi, 

Quom  copiam  istam  mihi  ct  potestatem  facis : 

He.  Qucb  res  mihi  ccdat  feliciter  et  meo  filio,  et  vobis!  Ego  Hpgio,  tuns  no- 
tus  dotninus,  volo  te  obtemperare  fideliter  tuo  pristino  hero  Pliilocrati  in  lis  qua 
voluerit;  nam  eg:o  te  dedi  huic  astimatum  viginti  minis.  Hie  autem  dicit  optare 
te  miltere  hinc  ad  siiitm  patrem,  id  redimat  illic  meitm  filium,  ut  fiat  commutatio 
nostrorum  filiorum  inter  me  et  ilium.  Phi.  Ego  habeo  animum  paralum  ad  om- 
nia. Tu  et  ille  potestis  uti  vie  sicut  rota.  Ego  volvar  vel  hue  vel  illuc  quocumque 
mandabilis.  He.  Idcirco  tu  tibi  es  plurimum  utilis  tuamet  industria,  quando  sic 
toleras  servitutem  vt  oportet  ferri.  Sequere  hac:  hem  tibi  hominem.  Tyn.  Tibi 
ago  gratias  quod  mihi  exhibes  istam  licentiam  et  facultatem,  ut  ego  remittam  hunc 


1  L.  1.  vortant. — 3  Lqg.  fideliter  velit. — 4  L.  1.  extumatum  dedi  hue;  J. 
dedi  hinc  ;  Bossch.  tededi  astumatumhuic  viginti,  Sfc. — C  L.  1.  ut  ille. — 7  Lgg. 
fuat filiis  ;  J.  HI.  }.  filiis  fiat.— 8  Utrobique  C.  a  m.  sec— 9  At  te  V.  1.  L.  1. 
C.  HI.  1.  et  noniuilli  PH.  ac  te  al.  Pll.  J.  V.  3.  Ad  te  atque  ad  ilium  V.  1.  Ac 
me  PI.  6.  ad  ilium  C.  a  m.  sec.  pro  rata  HI.  1. — 10  V.  1.  hue  ut  illuc.  V.  3. 
L.  1.  imperabis. — 11  Bossch.  tibi  a,  L.  1.  tu  aptc ;  Lgg.  tuapte  plurimum.  HI. 
1.  a  m.  sec.  et  C.  prndis. — 12  Bossch.  uli  ferri;  edd.  vett.  utiferre;  C.  Pll. 
HI.  1.  B.  1.  2.  V,  1.  2.  3.  L.  1.  J.   ut  ferri.— U  Sequere  hac  Bossch.  Sequere 

NOT« 

9  Pio  rota  me  uti]  Ut  rota  quamvis  tendo.' 
in   partem  volvittir,  sic  Philocrates         11  EaJ  Sub. 'ratione  :'  qnarc,  id- 

morigernm  se  pollicetiir,  et  abitiiin  circo. 
reditumque  veloceni.  Versutus  a'  ver- 


CAPTEIVORUM    ACT.  II.    SC  3.  8G3 

Ut  ego  ad  parentes  hunc  remittam  nuntium,  1-5 

Qui  me  quid  rerum  hie  agitem,  et  quid  fieri  velini, 
Patri  meo  ordine  omnem  rem  illuc  perferat : 
Nunc  ita  convenit  inter  me  atque  hunc,  Tyndare, 
Ut  te  aestiraatum  in  Alidera  mittam  ad  patrem  : 
Si  non  rebitas  hue,  ut  viginti  minas  20 

Dera  pro  te.     Ph.  recte  convenisse  sentio. 
Nam  pater  expeetat,  aut  me,  aut  aliquem  nuntium, 
Qui  hinc  ad  se  veniat.     Ty.  ergo  aninmm  advortas  volo, 
Quae  nuntiare  hinc  to  volo  in  patriam  ad  patrem. 
Ph.  Philoerates,  ut  adhuc  locorum  feci,  faciam  sedulo,  25 
Ut  potissimum  quod  in  rem  recte  conducat  tuam. 
Id  petam,  id  persequarque  corde  et  animo  atque  viribus, 
Ty.  Facis  ita,  ut  te  facere  oportet :  nunc  animum  advor- 
tas volo : 
Omnium  primum  salutem  dicito  matri  et  patri, 
Et  cognatis,  et  si  quem  alium  benevolentem  videris,       30 
Me  hie  valere  et  servitutem  servire  huic  homini  optumo, 

nuntium  ad  parentes,  qui  perferat  omnia  ordine  ad  meum  patrem,  quid  faciam  hie 
et  quid  velim  fieri.  Sic  convenit  nunc  inter  me  atque  hunc,  Tyndare,  ut  te  mittam 
(Estimatum  in  Elidem  ad  patrem :  si  non  repeias  hue  ut  numerem  viginti  minas  pro 
te.  Phi.  Audio  recte  convenisse :  nam  pater  operitur  aut  me,  aut  quendam  nun- 
tium qui  veniat  hinc  ad  se.  Tyn.  Igilur  cupio  adhibeas  mentem  ad  ea  quce  nplo 
perferre  hinc  in  patriam  ad  patrem.  Phi.  Philoerates,  faciam  diligenter,  ut  feci 
hucusque  temporis,  ut  postulcm  id  quod  facial  potissimum  rede  in  tuas  utilitntes, 
et  persequar  id  corde,  et  animo,  et  viribus.  Tyn.  Agis  sicut  oportet  te  facere  : 
nunc  cupio  adhibeas  inentem.  Primum  omnium  die  salutem  patri  et  matri  et  cog- 
natis ;  et  si  videris  aliquem  amicum,  die  me  incolumem  esse,  et  servire  hie  servi- 


en  tihi  HI.  1.  PI.  5.  Sequere  em  tibi  C. — 15  C.  ad  p.  meos  hunc ;  Pll.  2.  5.  M. 
ad  p.  hinc. — 16  hfig.  rerum  agilem, — 17  J.  rem  perferat. — 19  Aulidem  Pll.  in 
deest  Lgg. — 20  V.  2.  3.  L.  1.  J.  reditus ;  Pll.  reditas,  vel  redditas ;  C.  in 
margr.  redeas. — 21  Demprodote  L.  1.  censeo  V.  3. — 24  Qucb  te  n.  J.  HI.  1.  hie 
volo  HI.  1.  hinc  volo  J.— 25  Philoerates  deest  in  Pll.  sex,  HI.  1.  B.  1.  V.  I.  2. 
J.  L.  1. — 26  Edd.  quaedam  vett.  oinittiint  paiticnlam  recte. — 27  liossch.  id- 
que  persequar;  L.  1.  Pll.  2.  4.  5.  id  prosequarque ;  PI.  3.  id  persequar  ;  PI.  1. 
caret  voce  id.  B.  I.  corde  animo.  Lgg.  et  auribus ;  C.  V.  1.  atque  auribus. — 
28  L.  I.ut  facere. — 29  O.  primo  HI.  1.  a  m.  pr.  patri  et  matri  HI.  1.  B.  l.V.  2. 
3.  J.— 30  13.  1.  L.  1.  V.  1.  2.  J.etquem;  HI.  1.  et  illisquem.—U  V.  2.  huic  ser- 

NOTiE 

20  Rebitas']    Vetus    et    obsoletnm     eo,  vado,  rebito,  redeo. 
veibum  a  *  beto,'  quod  forte  a  Baiv, 


364  M.    ACCII    PLAUTI 

Qui  me  honore  honestiorem  semper  fecit,  et  facit. 

Ph.  Istuc  ne  praecipias :  facile  raemoria  memini  tamen. 

Ty.  Nam  quidera,  nisi  quod  custodem  habeo,  liberum  me 

esse  arbitror. 
Dicito  patri,  quo  pacto  mihi,  cum  hoc  convenerit  35 

De  hujus  filio.     Ph.  quae  memini,  mora  mera  est  mone- 

rier. 
Ty.  Ut  eum  redimat,  et  remittal  nostrum  hue  amborum 

vicem. 
Ph.  Meminero.     Hr.    at  quamprimum  poteris,  istuc  in 

rem  utrique  est  maxurae. 
Ph.  Non  tuum  tu  magis  videre,  quam  ille  suum  gnatum 

cupit. 
He.  Meus  mihi,  suus  cuique  est  carus.     Ph.  Numquid 

aliud  vis  patri  40 

Nuntiari?     Ty.  me  hie  valere,  et  tute  audacter  dicito, 
Tyndare,  inter  nos  fuisse  ingenio  baud  discordabili : 
Neque  te  commeruisse  culpam,  neque  me  advorsatum  tibi : 
Beneque  hero  gessisse  morem  in  tantis  aerumuis  tamen  : 
Neque  med  unquara  deseruisse  te,  neque  factis,  neque  fide. 
Rebus  in  dubiis,  egenis:  base  pater  quando  sciet,  46 

tulem  hide  nptimo  domino,  qui  me  honore  afficit  in  dies  singidos  magis  magisque. 
Phi.  Ne  admoneas  me  istius  rei,  memini  facile  memoria.  Tyn.  Etenim  cxistimo 
mc  esse  liberum,  nisi  quod  habeo  custodem.  Die  patri  quomodo  mihi  convenerit 
cum  hoe  dc  ejus  filio.  Phi.  Est  perdere  tempus  me  admonere  eorum  qua  recordnr, 
TVN.  Ut  eum  redimat  et  remittat  hue  pro  nobis  ambohus.  Pm.  Recordubor.  He. 
Sed  illud  est  utrique  in  rem  mnxime  id  agere  quam  citissime  poteris.  Phi.  Tu 
nan  cupis  magis  videre  tuum  Jilium,  quam  ille  suum.  He.  3Ieus  mihi  est  cants, 
suus  est  cuique.  Phi.  Nnmquid  ris  nuiitiari  aliud  ?  Tyn.  Me  hie  valere ;  et  tu 
dicito  audacter,  Tyndare,  nos  fuisse  animo  minime  discordi,  neque  te  meritum 
fuisse  culpam,  neque  me  tibi  advcrsalum  fuisse,  et  te  bene  obtemperasse,  quamvis 
constituto  in  tantis  arumnis,  me  nunquam  te  destituisse  neque  factis  neque  fide  in 
rebus  adversis  inopibus.     Quando  pater  aceipiet  hac,  Tyndare,  quomodo  fueris  af- 


tire. — 33  V.  1.2.  L.  1.  J.  non  pracipias. — 34  Nam  equidem  Lamb. — 35  Arg. 
1514.  et  Both,  cum  hoc  mihi.  HI.  1.  2.  B.  1.  L.  1.  V.  1.  3.  J.  convenit. — 
36  Lgg.  qui  memini;  Hi.  1.  J.  qua:  ego  memini  mora  est  me  monerier ;  L.  1.  V.  2. 
mora  me  est ;  V.  3.  H.  qucs  ego  memini  mora  mera  est  me  monerier. — 37  HI.  1.  J. 
hue  nostrum. — 38  L.  2.  J.  V.  2.  poteris:  istuc  in  rem  ufrique ;  V.  1.  3.  poteris: 
istuc  in  rem  ulique ;  eiid.  quaedam  vett.  tarn  in  rem. — 39  Lgjr.  ille  suum  deside- 
rat.~AO  In  J.  deest  aliud;  in  L.  1.  lis. — 43  L.  1.  Nee  te  ;  in  J.  et  V.  2.  te 
deest.  PI.  1.  commeruisse  qiiippiam  ;  HI.  1.  B.  I.  Neque  c.  c.  te.  Lggr-  adver- 
satum  mj/ti.— 45  Neque  me  HI.  1.  B.  1.  Pll.  unquam  deest  in  L.  1.— 46  HI.  1. 


CAPTEIVORUM    ACT.    II.   SC.  3.  3G5 

Tyndare,  ut  fueris  aniraatus  erga  suum  gnatum  atque  se, 
Nunquam  erit  tarn  avarus,  quin  te  gratus  emittat  manu : 
Et  mea  opera,  si  hinc  rebito,  faciam  ut  faciat  I'acilius. 
Nam  tua  opera  et  comitate  et  virtutc  et  sapientia  50 

Fecisti,  ut  redire  liceat  ad  parentes  denuo  ; 
Cum  apud  liunc  confessus  es  et  genus  et  divitias  meas. 
Quo  pacto  emisisti  e  vinclis  tuum  herum,  tua  sapientia. 
Ph.  Feci  ego  ista  ut  comraemoras :  et  te  meminisse  id 

gratum  est  mihi. 
Merito  tibi  ea  evenerunt  a  me :  nam  nunc,  Philocrates,   55 
Si  ego  item  memorem  quas  me  erga  multa  fecisti  bene, 
Nox  diem  adimat :  nam  si  servus  mens  esses,  nihilo  secius 
Mihi  obsequiosus  semper  fuisti.     He.  Di  vostram  fidem, 
Hominum  ingenium  liberale  !  ut  lacriimas  excutiunt  mihi ! 
Videas  corde  amare  inter  se:  quantis  laudibus  suum  he- 
rum  60 
Servus  collaudavit !     Ph.  istic  pol  baud  me  centesiraam 
Partem  laudat,  quam  ipse  meritus  est,  ut  laudetur  laudi- 
bus. 

fectus  erga  smim  filium  et  se,  nunquam  erit  tarn  avarus,  ut  non  te  manumitiat 
gratis.  Et  si  reversus  fuero  hinc,  factum  meopte  Blarte,  ut  faciat  lectins.  Nam 
fecisti  tua  industria  et  humanitate  et  virtute  et  sapientia,  ut  liceat  reverii  rursus  ad 
parentes,  quando  confessus  es  apud  hunc  et  genus  et  meas  capias:  quomodo  eduxisti 
evinculis  tuum  herum  tua  sapientia.  Phi.  Ego  feci  ista,  ut  commemoras,  et  mihi 
jucundum  est  te  meminisse  id.  Ea  tibi  evenerunt  merito  a  me :  nam  nunc,  Philo- 
crates, si  ego  commemorem  etiam  multa  beneftcia  quibus  me  affecisti,  nox  adimat 
lucem,  Narn  si  esses  7neus  servxis,  nihilominus  fuisti  semper  tnorigerus.  He.  Dii 
vestram  fidem  !  animum  ingenuum  hominum !  ut  mihi  exprimunt  lacrymas!  con- 
spicias  inter  se  diligere  corde:  quantis  laudibus  servus  affccit  suum  herum  !  Phi. 
Per  Pollucem  ille  minime  me  laudat  centesimam  partem,  quam  ipse  est  promeritus 


L.  1.  hoc  pater. — 47  Tyndarusl,.!.  a^^Me  se  desiint  in  J. — 48  Non  erit  L.l. 
gratis  M.  V.  2.  3.  C.  J.  L.  1.  H.— 49  J.  P!l.  sex,  hincredibo;  L.  1.  hucredibo; 
V.  2.  C.  hue  redito.—5^  Quo  facto  legi  malit  Lamb,  tuum  herum  desunt  in  L. 
1. — .54  V.  1.  istas.  In  L.  1.  deest  id. — 55  L.  1.  tibi  ea  evenerunt  tibi  a  me. — 
56  Si  ego  in  te  Hi.  1.  J.  H.  G.  M.  qucs  erga  me  fecisti  bene  L.  1.  bono  Pont.— 
58  Obsequiosus  mild  fuisti  semper  Bossch.- — 60  HI.  l.inter  sese.  V.  1.2.  3.  L. 
1.  B.  1.  quantis  lauduvit ;  in  V.  3.  supersciiptiim  est  laudibus. — 61  €.  a  ni.  pr. 
H.  G.  M.  HI.  1.  2.  B.  I.  V.  2.  3.  L.  1.  J.  etedd.  vett.  pd  istic  mc  haud.—G2  P. 

aOTJE 

53  Emms<j  [Em!S<i]  Emisisti.  invicem.   Piopertius  :  '  luter  noslae- 

60    Amare    iiitcr     se]      Voyez-vous      teiiiui  amantes." 
comme  Us  s'entr'aiment  ?  Liter  se,  est 


36(>  M.   ACCII    PLAUTI 

He.  Ergo  cum  optume  fecisti,  nunc  adest  occasio 

Benefacta  cumulare,  ut  erga  hunc  rem  geras  fideliter. 

Ph.  Magis  non  factum  possum  velle,  quam  opera  experiar 

persequi :  65 

Id  ut  scias,  Jovem  supremum  testem  laudo,  Hegio, 
Me  infidelem  non  futurum  Philocrati.      He.   probus   es 

homo. 
Ph.  Nee  me  secus  unquam  ei  facturum  quicquam,  quam 

memet  mihi. 
Ty.  Istaec  dicta  te  experiri  et  operis  et  factis  volo: 
Et  quo  minus  dixi,  quam  volui  de  te,  animum  advortas 

volo :  70 

Atque  horunc  verborum  caussa  caveto  mihi  iratus  fuas. 
Sed  te  quaeso,  cogitato,  hinc  mea  fide  raitti  domum 
Te  aestimatum,  et  meara  esse  vitam  hie  pro  te  positam  pig- 

nori. 
Ne  tu  me  ignores,  cum  extemplo  meo  e  conspectu  absces- 

seris, 
Quom  me  servum  in  servitute  pro  te  hie  reliqueris ;         75 

celebrari  laudibus.  He.  Igitur  quoniam  fecisti  rede,  adest  nunc  occasio  cumulan- 
dorum  rede  factorum,  ut  geras  rem  fideliter  erga  hunc.  Phi.  Non  possum  op- 
tare  id  fieri  tain  velociter  quam  persequar  reipsa.  Ut  scias  id,  Hegio,  appello  tes- 
tem supremum  Jovem,  me  non  futurum  infidelem  Philocrati.  He.  Es  bonus  vir. 
Phi.  Neque  me  acturum  secus  unquam  quicquam  quam  memet  mihi.  Tyn.  Volo 
te  experiri  ista  promissa  et  ufiiciis  et  factis ;  et  animadvertas,  quctso,  me  quo  mino- 
ra dixi  de  te  quam  volui,  eo  plura  esse  exhibitiirum :  et  vide  ne  sis  iratus  mihi 
propter  ea  verba.  Verum  te  obsecro,  cogita  te  dbnitti  domum  hinc  astimatum  me 
sponsore,  et  meam  vitam  esse  oppignoratam  pro  te.  Ne  tu  mei  obliviscaris,  quando 
abscesseris  repente  a  meo  conspectu,  quando  me  deserueris  hie  servum  in  servitute 


laudet  L.  1. — 63  L.  1.  ergo  opt.  quom. — 65  L.  1.  prosequi. — 66  B.  1.  V.  1.  2.  3. 
L.  1.  J.  C.  Pll.  2.  3.  5.  6.  testem  do.— 67  L.  I.  fidelem.— 68  Pll.  sex,  Cam. 
pr.  J.  V.  1.  non  agnosciint  quicquam.  Max,  quam  deest  in  L.  1. — 69  Isthcrc 
te  dicta  B.  1.  te  expcrire  C.  me  experiri  H.  J.  opera  HI.  1.  B.  1.  V.  1.  2.  3. 
L.  1.  J.  Lgg.— 70  Et  quod  minus  Pll.  1.  4.  5.  6.  V.  1.  B.  1.  Et  quidem  minus 
PI.  3.  dixi  deest  in  HI.  1.  a  ni.  pr.  quam  noliii  Pi.  2. — 71  Atque  horum  HI.  1.  2. 
B.  1.  2.  Voss.  1.  2.  3.  J.  L.  1.  Pll.  cave  mihi  Aid.  Jiint.  cave  tu  mi  Bosscli. — 
72  In  V.  1.  deest  cogitato.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  hinc  te  mea.— 7^  Te  deest  in  J. 
esse  hie  vitam  L.  1.— 74  Lgg.  quin  extemplo.  3.  et  Hi.  1.  a  ui.  pr.  meo  conspectu, 

NOTyE 

66  Testem  laudo]  Nonins  :    '  Lau-         74  Ignoresl  Ne  faites  pas  semblant 
dare   significat   prisca  lingua  noini*     dene  me  point  connoitre, 
nare,  appellareqiie.' 


CAPTEIVORUM    ACT.    II.   SC.   3.  367 

Taque  te  pro  libero  esse  diicas,  pignus  deseras  : 

Neque  des  operam,  pro  me  ut  hujus  reducem  facias  filiura. 

Scito  te  hinc  minis  viginti  aestimatum  mittier. 

Fac  fidelis  sis  fideli :  cave  fidem  fluxam  geras. 

Nam  pater,  scio,  faciet,  quse  ilium  facere  oportet,  omnia.  80 

Serva  in  perpetuum  tibi  amicum  me,  atque  hunc  inventum 
inveni. 

Haec  per  dexteram  tuam,  te  dextera  retinens  manu, 

Obsecro,  infidelior  mihi  ne  fuas,  quam  ego  sum  tibi. 

Tu  hoc  age  :  tu  mihi  herus  nunc  es,  tu  patronus,  tu  pater  : 

Tibi  commendo  spes  opesque  meas.  Ph.  mandavisti  sa- 
tis. 85 

Satin*  habes,  mandata  quae  sunt,  facta  si  refero?  Ty. 
satis. 

Ph.  Et  tua  et  tua  hue  ornatus  reveniam  ex  sententia. 

Numquid  aliud?  Ty.  ut  quamprimum  possis,  redeas. 
Ph.  res  monet. 


pro  te  :  neque  ducas  te  esse  liberum,  destituas  pignus  :  sed  enitaris  nt  facias  re- 
ducem filium  hujus  pro  me:  scito  te  niitti  hinc  cestimatum  viginti  minis.  Da  ope- 
ram sis  fidelis  fideli,  cave  ne  sis  fide  fiuxa-  Nam  pater,  scio,  geret  cuncta  quw 
oportet  ilium  facere.  Serva  me  tibi  in  perpetuum  amicum,  atque  tibi  comparn  hunc 
Hegionem  jam  comparatum.  Hac  rogo  per  tuam  dextram,  te  retinens  manu  dex- 
tra,  ne  mihi  sis  infidior,  quam  ego  tibi  sum.  Tu  age  hoc :  tu  mihi  es  nunc  herus, 
tu  patronus,  tu  pater:  tibi  commendo  meas  spes  et  opes.  Phi.  Satis  pracepisti : 
eslne  satis  si  faciamqucB  sunt  impe  rata?  Tys.  Satis.  Phi.  Hue  revertar  orna- 
tus eX  tua  sententia.     Numquid  vis  aliquid  aliud?    Ttn.   Ut  repetas  quam  celev' 


omissa  prjepositione. — 75  Quom  servinn  J. — 76  V.  1.  J.  HI.  1.  B.  1.  non 
agnoscnnt  rh  ducas.  V.  1.  2.  3.  C.  J.  HI,  1.  B.  1.  et  sex  PII.  desideras.— 77  At- 
que des  HI.  1.  B.  1.  L.  1.  J.  V.  3.  me  hujus  hujus  C. — 78  Scio  V.  1.  L.  I .  mitiere 
V.  1. — 79  Fac  fidele  sis  fidelis  BosscU.  fac  fidele :  sies  fidelis  HI.  1.  Facfidele 
fideli  G. — 80  V.  3.  nuric  scio  pater ;  V.  1.  nunc  patrem  ;  J.  nunc  pater. — 
81  Serva  tibi  in  HI.  1.  2.  B.  1.  H.  M.  V.  1.  2.  3.  L.  I.  J.  Pll.  G.  Serva  tibi 
imperpefuum  C.  Mox,  hmic  deest  in  Lgg. — 82  L.  1.  relrahis  manu. — 84  Edd. 
qiiaedam  vett.  tu  mihi  herus  meus  es  ;  Bossch.  tu  mihi  nunc  mens  herus  es.  L.  1. 
tu  prolinus  ut  pater. — 86  L.  1.  mandata  si  refero. — 87  Et  tua  hue  Pll.  V.  I.  J. 
L.  1.  HI.  1.  B.  1.  Lgg.    oneratus  HI.  1.  B.  1. — 88  L.  1.  tu  quamprimum  redeas; 

NOTjE 

76  Pignus  deseras]  Tyndarum,  qui  tibi   devinctntn   henim   tnis   officiis, 

quidem  pignus  et  obses  pro  abeunte  sic  singulari  beneficio  devincias  arc- 

Pliilocrate.  tins. 

81    Inventum  inveni']   Fac  ut  jam 


368  M.    A  ecu    PLAUTI 

Hr.  Sequere  me,  viaticum  ut  dem  hinc  a  trapezita  tibi : 
Eadem  opera  a  prsetore  sumam  syngraphum.     Ty.  quem 

syngraphum  ?  90 

He.  Quera  hie  ferat  secum  ad  legionera,  hinc  ire  huic  ut 

liceat  domum. 
Tu  Intro  abi.    Ty.  bene  ambulato.     P[4.  bene  vale.     He. 

edepol  rem  meara 
Constabilivi,  cum  illos  emi  de  praeda  a  quaestoribus. 
Expedivi  ex  servitute  filium,  si  Dis  placet. 
At  etiam  dubitavi  hos  homines  emerem,  an  non  emerem, 

diu.  95 

Servate  istum  sultis  intus,  servi :  ne  quoquam  pedem 
EfFerat  sine  custode :  ego  apparebo  domi. 
Ad  fratrem  modo  captivos  alios  inviso  meos. 
Eadem  percontabor,  ecquis  banc  adolescentem  noverit. 
Sequere  tu,    te   ut   amittam,    ei    rem    primum   praevorti 

volo.  100 

rime  potueris.  Phi.  Res  horfatur.  He.  Sequere  me  hinc,  ut  tibi  dem  viaticum  a 
trapezita :  eodem  tempore  accipiam  syngraplium  a  prcetore.  Tyn.  Quem  syn- 
}:;raphtim  ]  He.  Quem  hie  ferat  secum  ad  legionem,  ut  huic  liceat  ire  domum. 
Tu  abi  intro.  Tyn.  Ambidnto  bene.  Phi.  Bene  vale.  He.  Per  cedem  Pollucis 
consului  recte  meis  rebus,  quando  illos  emi  a  quastoribus  de  prada.  Expedivi 
filium  ex  servitute,  si  Diis  placet.  At  dubitavi  etiam  diu  utrum  emerem  hosce 
homines,  an  non  emerem.  Servi,  servate  istum  intus,  si  vultis,  ne  eat  quoquam 
sine  custode.  Ego  jam  pmficiscar  domum.  Ad  fratrem  invisam  max  meos  alios 
captivos.  Percontabor  eodem  tempore,  ecquis  novit  hunc  adolescentem.  Tu  sequere, 
at  te  dimittam.    Volo  ante  omnia  consulere  ei  rei. 


rh  ut  deest  in  HI.  1.— 89  Pll.  C.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  HI.  1.  H.  M.  non  agnos- 
ciint  rb  hinc. — 90  HI.  1.  B.  1.  J.  V.  3.  a  p.  sumas. — 91  HI.  1.  huic  hinc  ire  ;  rh 
huic  deest  in  J.  ah  legione  V.  1.  domum  deest  in  L.  1. — 92  Tu  modo  ahii  V.  2. 
— 93  Y.  2.  3.  J.  HI.  a  m.  pr.  ilium  emi;  B.  1.  quom  ilium. — 94  J.  de  servitute. 
— 97  Ecferat  C.  jamjam  ego  edd.  vett.  et  Bosscli. — 98  HI.  1.  i7ivisa  meos  alios  ; 
rh  alios  deest  in  J.  alios  in  viso  meos  B.  1.— 99  Bossch.  ecqui.  Mox,  hunc  deest 
in  J.  HI.  1.  B.  1.  et  sex  Pll. — 100  Voc.  rem  deest  HI.  1.  a  in.  pr.  rei  vero 
habet  a  m.  sec. 

NOT^ 

99  Eadein]  Sub, '  opera: '  eodem  tempore. 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.   SO.   1.  369 


ACTUS  TERTII  SCENA  PRIMA. 

ERGASILUS. 

Miser  homo  est,  qui  ipse  sibi  quod  edit  quaerit,  et  id 

aegre  invenit : 
Sed  ille  est  miserior,  qui  et  aegre  quaerit,  et  nihil  invenit. 
lUe  miserriraus  est,  qui  cum  esse  cupit,  quod  edit  non 

habet. 
Nam,  hercle,   ego  huic   diei,   si   liceat,   oculos   efli)diara 

libens, 
Ita  malignitate  oneravit  omnes  mortales  mihi.  5 

Neque  jejuniosiorem,  neque  magis  efFertum  fame 
Vidi ;  nee  qui  minus  procedat,  quicquid  facere  occeperit. 
Itaque  venter  gutturque  resident  esuriales  ferias. 
Ilicet  parasiticae  arti  maximam  in  raalam  crucem  ! 
Ita  juventus  jam  ridiculos  inopesque  ab  se  segregat.        10 
Nihil  morantur  jam  Laconas  imi  subsellii  viros. 

Erg.  Homo  qui  quarit  ipse  quod  manducet,  et  id  reperit  difficile,  est  infelix, 
verum  ille  est  infelicior,  qui  et  quarit  cegre,  et  reperit  nihil.  Ille  est  infeiicissimus 
qui,' quando  esurit,  non  habet  quod  manducet.  Nam  per  Herculem  ego  eruam 
lubenter  oculos  huic  diei,  si  liceat,  adeo  instruxit  universes  homines  nequitia  ad- 
versusme:  neque  conspexi  jejunioremneque  pleniorem  esurie ;  neque  cui  succedat 
minus  quicquid  instituerit  agere.  Igitur  venter  et  gutlur  agitant  ferias  esuriales. 
Licet  ire  arti  parasiticce  in  malum  crucem  maximam  !  adeo  juventus  smnmovet  jam 
a  se  eos  qui  movent  risum  et  egenos.    Aspernantur  nunc  parasilos,  viros  Laconibus 


1  Lgg.  L.  1.  Bosscli.  qui  ipse  quod.  V.  1.  L.  1.  HI.  1.  edal.—2  L.  1.  sed  et 
ille  est. — 3  Bosscli.  cupit  esse.  B.  1.  HI.  1.  am.  pr.  L.  1.  V.  1.  J,  edat. — ^4  Pro- 
nomen  ego  deest  in  L.  1.  HI.  1.  a  ni.  pr.  B.  1.  si  licet  edd.  quaBdain  vett. — 
5  V.  3.  oneravert. — 6  C.  ecfcrtum ;  Pll.  sex,  L.  1.  V.  1.  2.  J.  effraction. — 
7  L.  1.  ne  qui ;  V.  I.  nee  qui ;  G.  H.  M.  Sarrac.  V.  2.  3.  J.  nee  cui ;  Bossch. 
7iec  quoi. — ^8  Ita  venter  Bossch. — 9  Licet  Pll.  sex,  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J,  in  deest 
HI.  1.  B.  1.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  /  licet  parasitica  ars  Heins. — 10  L.  I.  jam  ju- 
ventus. Lgg.  inopes  ab  se.  L.  1.  V.  1.  2.  3.  J.  HI.  1.  B.  1.  Pll.  sex,  C. 
ab  sese. — 11  Nihil  jam  mor.  V.  2.    Lacones  L.  1.  V.  1.  2t  3.  J.    uni  subselli  C. 

NOTiE 

7  Nee  qui  minus']  Qui  pro  *  quo.'         sic  venter  et  guttur  ab  edendo  ces- 

8  Resident  esuriales  ferias]   Id  est,      sant. 

agitant  sedendo.     '  Residere  '  active  9  Ilicet]  Id  est,   licet  arti  nostrai 

positum.    Esuriales  autem  feri(s  di-     ire  in  crucem,  aut  valeat  ars  nostra, 
cnutur,    quia    qnemadmodtini    festis  11  Laconas]  Larones  solebant  pue- 

diebus  ab  opere  cessantet  quiescunt,     ros  et  adolescentes  crebro  et  publice 
Delph.  et  Var.  Clas.  Plaut.  2  A 


370  M.    ACCII    PLAUTI 

Plagipatidas,  quibus  sunt  verba  sine  penu  et  pecunia. 
Eos  requirunt,  qui,  libenter  cum  ederint,  reddant  domi. 
Ipsi  opsonant,  quae  parasitorum  ante  erat  provincia. 
Ipsi  de  foro  lam  aperto  capite  ad  lenones  eunt,  15 

Quam  in  tribu  aperto  capite  sontes  condeninant  reos. 
Neque  ridicules  jam  teruncii  faciunt :  sese  omnes  amant. 
Nam  ut  dudum  hinc  abii,  accessi  ad  adolescentes  in  foro: 
Salvete,  inquam :  Quo  imus  una,  inquam,  ad  prandium  ? 

atque  illi  tacent. 
Quis  ait?  hoc,  aut,  quis  profitetur?  inquam:  quasi  muti 

silent :  20 

Neque   me   rident.      Ubi   coenamus  J    inquam,   atque  illi 

abnuunt. 
Dice  unum  ridiculum  dictum  de  dictis  melioribus, 

similes,  imorum  lectorum,  plagarum  patientes,  quihus  sunt  verba  sine  penu  et  pe- 
cunia.  Qucerunt  eos,  qui,  quando  manducavint,  reddere  possint  domi.  Parant 
ipsi  upsonia,  quod  erat  antea  munus  parasitorum.  Ipsi  commeant  de  foro  ad  leno- 
nes, capite  perinde  detecto,  atque  condemnant  reos  in  tribu,  capite  detecto;  neque 
aslimant  tribus  imciis  eos  qui  risum  movent.  L'niversi  sese  amant.  Nam  quando 
excessi  pridem  hinc,  conveni  juvenes  in  foro :  Salvete,  inquam  !  Quo  pergimus 
simul,  inquam,  ad  ccenaml  Atque  illi  silent.  Quis  dicit  illuc?  aut  quis polUcetur 
ccenam  ?  alloquor.  Tacent  velut  elingues,  ne  irrident  quidem  me.  Ubi  coenabi- 
muSf  inquam  ?    Atqui  illi  abnuunt.     Profero  unum  verbum  facetum  de  acutioribus 


Pll.  2.  3.  4.  6.— 12  Plagipalhidas  HI.  1.  B.  1.— 13  HI.  I.  a  m.  pr.  cum  ederunt ; 
C.  comederint. — 14  V.  3.  quod  parasitorum  ;  HI.  I.  a  m.  pr.  opsonia,  quce  para- 
torum. — 15  C.  Pll.  sex,  lenon  es ;  PI.  4.  a  m.  pr.  leones. — 16  In  tribu  quam 
cdd.  vett.  et  Bossch.  Quin  in  tribu  L.  1.— 17  PH.  3.  4.  6,  L.  l.Hl.  1.  B.  1.  tarn, 
pro  jam.  PI.  4.  terrunci ;  Pll.  tres  trunci.  HI.  1.  B.  1.  V.  2.  3.  J.  quam  sese. — 
18  Namque  ut  Bossch.  accessit  V.  I.  ad  deest  in  V.  2.  L.  1. — 19  G.  et 
Bossch.  Quo  imus  una,  ad  prandiutn? — 20  Quis  agit  hoc  HI.  1.  B.  1.  V.  2.  3.  J. 
Pll.  1.  2.  3.  4.  5.— 21  L.  1.  a«  illi;  rh  illi  deest  in  Lgg.— 22  Dico  unicum 

NOTJE 

verberibus  concidere,  ad  eos  ad  pa-  liberatione. 

tientiam  indurandos.     Laconas   ap-  12  Plagipatidas']  Qui  plagas  ultro 

pellat  parasites,  id  eet,  ad  omne  con-  patiiintiir  :  idem  quod  Lacones. 
tumeliarum  genus  t'actos  homines.  15  Aperto  capite]  Nonnisi  invuluto 

Imi  snbsellii  viros]  Parasiti  in  ulti-  capite  etiam  Ethnici   in    loca  inho- 

ma  subsellia,  imo.>qne  accumbentium  nesta  ingiediebantnr.  Parasitiis  hoc 

mensae    lectos    siiminovebantnr    per  notat  corniptos  sjecnli  sni  mores, 
contemtnm.    Imi   etiam  subsellii  di-  17  Ne  teruncii  faciunt]  Id  est,  tri- 

ciintur  in  ordine  suo  omnium  minime  bus  unciis.     Pretium  certuin  prover- 

spectati.     Cicero:   'Res   longi  sub-  bialiter  pro  incerto. 
sellii '  est,  quae  multorum  indiget  de- 


CAPTKIVORUM    ACT.    III.    8C.    1.  371 

Quibus  solebam  menstruales  epulas  ante  adipiscier. 
Nemo  ridet :  scivi  exteniplo  rem  de  compacto  geri. 
Ne  canera  quidem  irritatam  voluit  quisquara  iraitarier.    25 
Saltern,  si  non  arridercnt,  dentes  ut  restringerent. 
Abeo  ab  illis  poslquam  video  me  sic  ludificarier. 
Pergo  ad  alios,  venio  ad  alios,  deinde  ad  alios :  una  res. 
Omnes  compacto  rem  agunt,  quasi  in  velabro  olearii. 
Nunc  redeo  inde,  quoniara  me  ibi  video  ludificarier.         30 
Item  alii  parasiti  frustra  obambulabant  in  foro. 
Nunc  barbarica  lege  certum  est  jus  meum  omne  persequi. 
Qui  concilium  iniere,  quo  nos  victu  et  vita  prohibeant ; 
His  diem  dicam,  irrogabo  multam:  ut  mihi  coenas  decern 
Meo  arbitratu  dent,  cum  cara  annona  sit :  sic  egero.        35 
Nunc  ibo  ad  portum  bine :  est  illic  mihi  una  spes  cce- 
natica : 

verbis  quibus  consueveram  antea  consequi  epulas  in  mensem  integrum :  nemo  ridet. 
Intellexi  slatim  id  fieri,  veluti  de  composito :  ne  unus  quidem  voluit  imitari  canem 
iratam :  si  non  arrident,  quin  saltern  stringunt  dentes.  Postquam  nnimadverto 
me  ludificari,  sic  discedo  ah  iis,  demigro  ad  alios,  deinde  ad  alios:  est  eadem  res. 
Cuncti  genint  id  ex  compacto,  velut  in  tabernaculo  in  quo  est  oleum  venale. 
Jam  revertor  inde,  quoniam  animadverto  me  ludificari  ibi.  Sic  celeri  parasiti ; 
versabantur  incassum  in  foro.  Nunc  statui  persequi  omne  meum  jus  lege  Komana  ; 
dicam  diem  iis  qui  iniv ere  consilium,  quomodo  nos  arceant  victu  et  vita:  lata  in 
eos,  infiigam  pcenam,  ut  mihi  parent  decem  cwnas  ad  meum  nutum,  quando  annona 
erit  cara.     Sicfaciam.     Nunc  proficiscar  hinc  ud  portum.     Mihi  affulget  illic  spes 


edd.  quasdani  vett. — 23  Qui  s.  Douz.  Quibus  s.  dico  HI.  1.  ante  epulas  Lg?. 
— 24  C.  et  sex  Pll.  rem  conpacto. — 25  Nee  canem  V.  2.  3.  J. — 26  V.  2.  arri- 
dent.— 27  HI.  1.  videro. — 28  Demum  ad  alios  V.  3. — 30  V.  2.  ^.J.ctimme; 
L.  1.  inde,  inde  cum  video  ;  HI.  1 .  cum  me  ibi  videro  ;  B.  1.  quom  me  ibi  video. 
— 31  V.  2.  L.  1.  obambulant. — 32  Nunc  barhara  V.  2.  lege  deest  in  HI.  1.  a  ni. 
pr.  oinne  meum  J.  HI.  1.— 33  Qui  consilium  L.  1.  J.  V.  1.  S.qui  nos  G. — 
34  Pll.  5.  6.  mulctam;    PI.  2.  tnulta.—35  HI.  1.  siel.—i6  In  J.  et  HI.  1.  est 

NOTyE 

25  Canem  irritatam'\  Nudat  dentes  riis  ad  arcendum  calorem  solis.    Pa- 

canis  irritata,  qnamvis  sine  joco  :  id  rasitiis    conqiier4tiii'    de    jtivenibus, 

optaret  sibi   exhibeii  saltern   ab  ju-  quibus   est  eadem  agendi  ratio  ;  et 

ventute  parasitus.  rejiciendoruni     jiaiasitornm,     quasi 

29  Quasi  in  velabro  olearii]  Qui  res  facta  conspiratione,  voluntas, 

easdem  venales  proponunt,  earn  sibi  32  Barbarica  lege]  Id  est,  Komana. 

legem  indicunt,  ut  eodem  pretio  di-  Fingit  enim  I'lautus  in  GraRcia  banc 

vendant.     '  Velabrum  olearii'   nihil  exbiberi  Fabulam.     Erat  autem  Ro- 

est   aliud    quam   quod    superjicilnr,  ma'  lex,  ut  ne  qiiis  auctoritate  pri- 

tabcrnaculi  in  niodum,  oleo  et  olea-  vata  conventum  celebraret.    Parasi- 


372  M.    ACCII    PLAUTl 

Si  ea  decollabit,  redibo  hue  ad  senera,  ad  coenam  asperam. 

una  ccenandi :  si  eafefdlerit,  repetam  hue  ad  coenam  insuavem  apud  Hegionem. 


deest :  mi  illicit.  1.    »zi/u  deest  in  Lgg. — 37  'Qo&ich.  decolahit ;    PI.  1.  deco- 
laudabit ;    PI.  2.  decollaudabit  ;   PI.  5.  decollapsit ;  lacuna  est  in  PI.  3. 

NOT/E 

tiis  reosjuvenes  dicit  hiijus  sceleiis,  lo  appendebant  crumenam.  Suetonio 

utpote  qui  in   parasites,  quasi  con-  '  siiccollare,'   hiimeris  subire.     'De- 

ventii  liabito,  consplrarint.  collare'    aliis    est    'colluni    abscin- 

37  DecoUahit]  Nonius:  *  De  colic  dere.'     Aliis  cum  uno  I,  decolabit,  a 

deponet.'     Dfco?ia/(i<,  id  est,  de  colic  liquoribns  sumtum  qui  defluunt  per 

decidat,  cadat.   Veteres  enim  de  col-  coUun. 


ACTUS  TERTIJ  SCENA  SECUNDA. 

HEGIO. 

Quid  est  suavius,  quam  bene  rem  gerere  bono  publico? 

sicut  ego  feci  heri, 
Cum  emi  hosce  homines:  ubi  quisque  vident,  euntobviam, 
Gratulanturque  eam  rem  :  ita  me  miserum  restitando, 
Retinendoque  lassum  reddiderunt. 

Vix  ex  gratulando  miser  jam  eminebam.  5 

Tandem   abii   ad   praetorem  :  ibi  vix  requievi :  rogo  syn- 

graphum : 

He<;.  Quid  est  jitcundius  quam  administrare  recte  negotium  in  honum  publi- 
cum, quemadmodum  egi  hcri,  quando  mercatus  sum  illos  homines  ?  Stutim  atque 
omnes  me  conspiciunt,  veniunt  obviam,  gratuluntur  eam  rem.  Sic  me  defatigave- 
runt  infelicem,  in  me  sislendo  retinendoque.  Vix  surgebam  jam  infelix  ex  gratu- 
lando :  tandem  profectus  sum  ad  pratorem.     Vix  consedi  ibi ;  rogo  syngraphum. 


1  Bossch.  Aere/m. — 3  Lgg.  L.  1.  V.  2.  3.  rescitando. — 4  Retinendo  Bossch. 
lapsum  V.  2. — 5  H.  Vix  e  grat.    PI.  5.  eximebam. — 6  Tandem  adii  edd.  qua- 

NOT.E 

5  Miser]  Miserum  se  ipse  vocat,  niittunt  sese,  deniisernntqne  semper 
quod  complexu  et  gratulalione  ami-  homines  ;  unde  cum  resurgunt,  '  erai- 
coruni  retentus  ac  defessus  sit.  nere  '  dicit  poeta. 

Eminebani]  Inter  saiutandum  de- 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.    SC.   3.  373 

Datur  mihi :  ilico  dedi  Tyndaro  :  ille  abiit  domum. 
Inde  ilico  revortor  domum,  postquam  id  actum  est,  eo : 
Protinus  ad  fratrem  inde  abii,  mei  ubi  sunt  alii  captivi. 
Rogo,  Philocratem  ex  Alide  ecquis  omnium  noverit?      10 
Tandem  hie  exclamat,  eura  sibi  esse  sodalem  :  dico  esse 

eum 
Apud  me  :   hie  extemplo  orat  obsecratque,  eum  sibi  ut 

liceat 
Videre  :  jussi  ilico  hunc  exsolvi :  nunc  tu  sequere  me, 
Ut   quod  me  oravisti,  impetres,   eum   hominem  ut  con- 

venias. 

Mihi  dalur :  illico  dedi  Tyndaro:  ille  migravit  domum.  Inde  statim  reverter  do- 
mum, postquam  id  gestum  est  ihi :  prolinvs  ego  commeavi  ad  fratrem,  ubi  sunt 
mei  alii  captivi.  Peto  num  quis  eorum  norii  Pliilucratem  Eliensem?  Tandem 
hie  exclamat  eum  esse  suum  sodalem.  Dico  eum  esse  apud  me :  hie  statim  rogat 
obtestaliirque  ut  sibi  liceat  eum  intueri.  Mandavi  statim  hunc  exsolci.  Nunc  tu, 
sequere  me,  ut  consequaris  quod  me  rogacisti,  ut  alluquaris  hominem. 


dam  vett. — 7  Bossch.  rogo  s.mi:  Datur:  illico,  Sfc. — 8  V.  3.  HI.  1.  tres  PlI. 
ed.  pr.  prcevortor ;  V.  2.  pervortor. — 10  Lgs.  P.  Alide.  Bossch.  norit. — 
11  Tandem  deest  in  H.  G.  M.  B.  1.  a  m.  pr.  HI.  1.  2.  L.  1.  J.  V.  2.  3.  et  edd. 
vett.  Hie  aristophaties  exclamat  B.  1.  dico  eum  esse  HI.  1.  B.  1. — 13  Piono- 
inen  tu  deest  in  L.  1. 


ACTUS  TERTII  SCENA  TERTIA. 

TYNDARUS. 

Nunc  lllud  est,  cum  me  fuisse,  quam  esse,  nimio  ma- 
velim : 

Tyn.  Nunc  ita  se  res  habel,  ut  malim  me  esse  mortuum,  quam  vivere :  nunc  spes, 


1  Nunc  illuc  HI.  1.  a  m.  pr,  quor  me  fuisse,  quam  ego  nemo  mavelim  L.  1.  nemo 

aOTJE 

1  Nimio  mavelim']  Alii,  nimio  ma-     liter  tradidit  direre  :  et  '  volim '  ta- 
volim.     'Mavolim'   et  '  volini '    an-      men  pro  '  velim' proferebant  antiqui.' 
tiquitiiSjO  retenta,  sicut  retinuit 'no-      Cicero:  'Quo  facilius    id  quod   di- 
lim.'      Priscianus  :    '  Pro    '  volam,'     cere  volinius,  inlelligere  possit.' 
'velim'    auctoritas  uon  irrationabi- 


374  M.    ACCIl    PLAUTI 

Nunc  spes,   opes,   auxiliaque  a   me  segrcgant,  spernunt- 

que  se. 
Hie  ille  est  dies,  cum  nulla  vitae  raese  salus  sperabilis  est : 
Neque  exilium  exitio  est;  neque  adeo  spes,  quae  mihi  hunc 

aspellat  metum : 
Nee    mendaciis   subdolis    mihi    usquam    mantellum    est 

meis :  5 

Nee  sycophantiis,  nee  fucis  ullum  mantellum  obviam  est : 
Neque  deprecatio  perfidiis  meis,  nee  malefactis  fuga  est: 
Nee  confidentiae  usquam  hospitium  est,  nee  diverticulum 

dolis. 
Operta  quae  fuere,  aperta  sunt :  patent  praestigiae. 
Omnis  res  palam  est :    neque   de  hac  re   negotium   est, 

quin  male  10 

Occidam,  oppetamque  peslem,  heri  vicem  meamque. 
Perdidit  me  Aristophontes  hie,  qui  intro  venit  raodo. 
Is  me  novit :  is  sodalis  Philocrati  et  cognatus  est. 

opes,  prasidia,  recedunt  a  me,  contemnuntque .  Hie  dies  est  ejusmodi,  uljam  nulla 
salus  uffulgeat,  neque  apparet,  quo  declinem  exitium.  Neque  adeo  est  spes  ulla 
qua  depellat  a  me  metum  :  neque  mihi  est  usquam  pratextus  meis  callidis  menda- 
ciis, nee  occurrit  ullum  velamentum  sycophantiis  et  fucis,  neque  excusatio  meis 
fraudibus,  neque  est  declinalio  malefactis:  neque  est  usquam  perfugium  audacia, 
neque  diverticulum  fullaciis :  ea  qncefuerunt  tecta,  sunt  retecta ;  prastigice  patent  ; 
omnis  res  est  palam:  neque  est  quicquam  quod  impediat  quominus  dispeream  male, 
et  oppetam  mortem  pro  me  et  pro  meo  hero.  Hie  Aristophontes,  qui  mox  ingressus 
est,  me  perdidit :  is  me  novit :  is  est  socius  Philocrati,  et  cognatas.     Neque  Salus 


viavelim  etiam  Leg.  J.  V.  1.2.  3. — 2  V.2.  sperant  segregantque  me ;  P\.4.sperant' 
que  me  ;  HI.  1.  B.  1.  J.  V.  1.  3.  L.  1.  spernuntque  me. — 3  B.  I.  salus  s.  est  mecum. 
G.  Hie  est  ille  dies,  quom  . .  .  salus  superabilis,  oniisso  est. — 4  C  Pll.  sex,  exitio 
'si.  Mox,  metumdeesi  in  HI.  1.  B.  1.  expellat  PI.  5.  cispellat  Parens.— 5  Neque 
edd.  qiiaedam  vett.  Nee  subdolis  mendaciis  »n.  tt.  integnmentum  'st.  Bosscli.  in- 
tegumentum  cod.  Meldens.  ap.  Lamb,  tegmentum  V.  2.  lu  J.  deerat  hie  ver- 
sus, sed  alia  nianiis  ascripsit. — 7  Neque  precatio  HI.  1.  B.  1.  J.  V.  I.  2.  3.  L.  1. 
— 9  Opera  L.  1. — 10  Bosscli.  hac  de  re. — 11  Bosscli.  meam,  om'\sso  rtp  que. — 
12  HI.  1.  B.  1.  2.  Lgg.  Pll.  sex,  C  V,  1.  2.  3.  J.  L.  1.  qui  venit  modo  intro — 

NOTiE 

4  Exilium  e.xitio  est]    Id  est,  qua  velandis  aniiuo  animique   vitiis  ido- 

evadam  exitium,  sive  ab  exitio.    Exi-  iienm. 

Hum  hie  est '  exitus.'  7  Neque  deprecatio  perfidiis]  '  De- 

6  Mantellum]    Pahidamenti   genus  precari '  apud  oratores,  est  cnm  fa- 

tegendo   et  occultando  corpori  ap-  cinus  confitetur  reus,  sed  veniam  ro- 

tum,  translatum  ad  prEetextiim,  ob-  gat. 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.    SC.   4.  375 

Neque  jam  Salus  servare,  si  volt,   me  potest :    iiec  co- 

pia  est : 
Nisi  si  aliquam  corde  machinor  astutiam.  15 

Quam,  malum!  quid  machiner  ?  quid  comminiscar  ?  max- 

umas 
Nugas  ineptiasque  incipisso.  Haereo. 

ipsa  me  valet  servare,  si  cupiat :  nee  est  facultas,  nisi  comminiscnr  quandam 
fnlUtciam  in  animo.  Quam,  malum  !  Quid  excogilem  ?  Quid  invcitiatn  ?  In- 
cipio  maximas  nugas  ineptiasque.     Hcereo. 


14  Sahis  me  C.  Pll.  servare  Salus  Bossch. — 15  Neque  si  V.  3.  Nisi  si  meo 
Bninck.  Bosscli.  al.  meo  deest  in  omnibus  codd.  in  L.  1,  deest  qiioque  si.  V. 
2.  cordis. — 16  Qua  malum  Lgg.  Quod  malum  PI.  2.  quidem  machinor  Pll.  1.  2. 
qui  machiner  PI.  3.  quid  machinor  L.  1. — 17  PI.  5.  inceptias  incepisso  ;  V.  1.  C. 
Mediol.  1500.  Arg.  1514.  incipisse ;  L.  1.  aliquot  Lgg.  G.  H.  incepisse ;  Aid. 
ineptiasque  huud  dubium  est,  me  ccepisse  horreo.    PI.  6.  Paiei  2.  horreo. 

14  Neque  jam  Salusi  Hyperbole  est  est  interjectio  impatientis  animi.  Af- 

quae  innuit    tarn    funditus   fortunas  fines  sunt  interjectiones,  illlberales 

esse   eversas,  ut  fiustra  Salus  ipsa  quidera,  sed  apud  nos  plus  aequo  usi- 

snc«Minat.  Xa.t3d,diable  !    peste  ! 

16  Quam,  malum]   Malum  hoc  loco 


ACTUS  TERTII  SCENA  QUARTA. 

HEGIO,    TYNDARUS,   ARISTOPHONTES. 

He.  Quo  ilium  nunc  hominem  proripuisse  foras  se  dicara 

ex  aedibus  ? 
Ty.  Nunc  enini  vero  ego  occidi:  eunt  ad  te  hostes,  Tyn- 

dare.    Quid  loquar  ? 

He.  Quo  nunc  ille  homo  se  suhduxit  ex  adibus?     Tyn.  Nunc  enimvero  ego  in- 
terii:  hostes  veniunt  ad  te,Tyndare.    Quid  dicam?    Quidloquar?    Quidnegabo? 


1   Quo  im  nunc  Bosscli.  Quo  nunc  ilium  V.  3.  foras  dicam  Lgg. — 2  V.  2.  J. 

NOT/E 
2  Eunt  ad  te  hastes]    Quasi  dicat,  Tyndarc,  tiiels-loi  bien  sur  tes  gardes. 


37G 


M.    ACCII    PLAUTI 


Quid  fabulabor  ?  quid  negabo  ?  aut  quid  fatebor  ?  mihi 
Res  omnis  in  incerto  sita  est :  quid  rebus  confidam  meis  ? 
Utinam  te  Di  prius  perderent,  quam  periisti  e  patria  tua,  5 
Aristophontes,  qui  ex  parata  re  imparatam  omnem  facis. 
Occisa  est  base  res,  nisi  reperio   atrocera  mihi   aliquam 

astutiam. 
He.   Sequere  :  hem  tibi  hominem !  adi,  atque  alloquere. 

Ty.  quis  homo  est  me  hominura  miserior? 
Ar.  Quid  istuc  est,  quod  meos  te  dicam  fugitare  oculos, 

Tyndare? 
Proque    ignoto    me   aspernari,    quasi   me   nunquam    no- 

veris  ?  XO 

Equidera    tarn    sum    servus,    quam    tu  :    etsi    ego    dorai 

liber  fui, 
Tu  usque  a  puero  servitutem  servivisti  in  Alide. 
He.  Edepol  minime  miror,  si  te  fugitat,  aut  oculos  tuos, 
Aut  si  te  odit,  qui  istum  appelles  Tyndarum  pro  Phi- 

locrate. 
Ty.  Hegio,  hie  homo  rabiosus  habitus  est  in  Alide.        15 
Ne  tu,  quod  istic  fabuletur,  aures  immittas  tuas ; 
Nam  istic  hastis  insectatus  est  domi  matrem  et  patrem. 

aut  quid  cmfitear  ?  Omne  negotium  est  posilum  in  ancipiti.  Quid  credatn  mees 
sorti  ?  Utinam  Dii  te  perdidissent  nntequam  perderes  putriam,  Aristophontes,  qui 
efficis  ex  re  instituta  rem  confusam  !  hac  res  est  eversu,  nisi  comminiscor  quandum 
Jallaciam  immanem.  He.  Sequere.  Hem!  tibi  hominem:  adi,  atque  alloquere. 
Tyn.  Quis  est  homo  miserior  me  hominum?  Ah.  Quid  est  illud,  quod  fugitas  sic 
meos  oculos,  Tyndare,  meque  contemnis  quasi  ignotum,  quasi  me  nunquam  noveiis? 
Equidem  sum  tarn  captivus  quam  tu  ;  etsi  ego  fui  liher  domi,  tu  serristi  servitutem 
in  Elide  usque  a  pueritia.  He,  Per  adem  Pollucis  non  miror,  si  a  te  declinat,  et 
a  tuis  oculis,aut  si  tc  nversatur,  qui  eum  appelles  Tyndarum  pro  Philocrute.  Tyn. 
Hegio,  hie  homo  creditus  est  rabiosus  in  Elide ;  ne  tu  adhibeas  tuas  aures  ad  ea 
qu(B  isle  garril ;  elenim  iste  persecutus  est  domi  patrem  et  matrem  telis.     Et  Hie 


HI.  1.  a  111.  pr.  G.  H.  vero  occidi,  omisso  pronomine. — 3  Lgg.  aut  fatebor. 
V.  1.2.  3.  L.  1.  J.  mihi  res. — 4  V.  2.  om?ns  incerto,  omissa  piaepositione. — 5  J. 
proprius  perderint ;  HI.  1.  B.  1.  J.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  quam  peristi ;  Bossch.  per- 
derent prius,  quam  peristi  e  patria,  omisso  tua.— 6  V.  3.  HI.  1.  a  m.  pr.  ed. 
Tarvis.  1481.  re  imparatam  rem  omnem  ;  V.  1.  2.  L.  1.  J.  C.  Pll.  2.  3.  4.  6.  im- 
paratam.—! Voc.  aliquam  deest  iu  L.  1.— 8  C.  em  tibi;  L.  1.  en  tibi;  V.  2. 
hunc  tibi.  Bosscli.  adi,  et  alloquere;  HI.  1.  a  ui.  pr.  arfi  atque  eloquere.  L.  1. 
est  hominum,  omisso  pronomine.— 9  Edd.  qua?dam  vett.  oculos  dicam  fugitare  ; 
Aid.  dicam  sic  fugitare,  Sfc— 12  Lgg.  servivisti  Alide. — 13  M.  miror  minime. 
HI.  1.  B.  1.  J.  V.  2.  G.  M.  is  si  fe.—\5  Noii.  rubidosus.  Lgg.  est  Alide.— \6 
V.  1.  J.  istuc.  HI.  1.  in  aures.— 17  HI.  1.  V.  1.  J.  patrem  et  matrem. — 18  Et 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.    SC.   4.  377 

Et  illic  isti,  qui  sputatur,  morbus  interdum  venit. 

Proin'  tu  ab  istoc  procul  recedas.     He.  ultro  istum  a  me. 

Ar.  ain',  verbero. 
Me  rabiosura  ?    atque  insectatum  esse  hastis  meum  me- 

moras  patrem  ?  20 

Et  eum  morbum  mihi  esse,  ut  qui  me  opus  sit  insputarier  ? 
He.  Ne  verere  :  multos  iste  morbus  homines  raacerat, 
Quibus  insputari  saluti  fuit.     Ty.  atque  Aliis  profuit. 
Ar.  Quid  tu  autem,  etiam   huic  credis  I     He.  quid  ego 

credam  huic  ?     Ar.  iosanum  esse  me. 
Ty.  Viden'  tu  hunc,  quam  inimico  voltu  intuetur?  concedi 

optumum  est.  25 

Hegio,  fit  quod  tibi  ego  dixi :  gliscit  rabies  :  cave  tibi. 
He.   Credidi   esse   insanum   exteraplo,   ubi  te   appellavit 

Tyndarum. 
Ty.  Quit!  suura  ipse  interdum  ignorat  nomen,  neque  scit 

qui  siet. 

morbus  ilium  corripit  nonnunquam,  qui  levatur  sputo.  Proinde  tu  absiste  longe 
ab  isto.  He.  Ultro  istum  a  me.  Ar.  Dicisne,  mastigia,  me  rabie  percitum  ?  et 
dicis  me  persecutum  esse  cum  telis  meum  patrem,  et  mihi  esse  eum  morbum  quem 
oportet  curari  sputo?  He.  Ne  pudeat  te  istius  iiiorbi :  iste  morbus  vexat  multos 
homines,  quibus  fuit  salutare  insputari,  Tyn.  Atque  fuit  saluture  Eliensibus. 
Ar.  Quid?  tu  etiam  huic  hubesjidem?  He.  Quid  huic  credam  igitur  ?  Ar.  Me 
esse  demenlem.  Tyn.  Cernisne  tu  hunc,  quam  intuetur  vultu  torvo'f  est  bonum 
absistere.  Hegio,  id  fit  quod  ego  tibi  dixi:  rabies  invadit :  cave  tibi.  He.  Arbi- 
tratus  sum  eum  esse  vecordem,  statim  atque  te  appellavit  Tyndarum.  Tyn.  Quin 
ipse  ignorat  suum  nomen  aliquando,  neque  scit,  qui  sit.     He.  Sed  etiam  dicebat  te 


ille  isti  L.  1.  isli  deest  in  quibnsdam  edd.  vett. — 19  Bosscli.  pmcul  abscedas. 
Lgg.  ain  verbiverbio. — 20  Lgg.  insectatum  hastis.  HI.  1.  hastis  esse. — 21  V.  3. 
Et  eum  mihi  morbum.  HI.  1.  a  ni.  pr.  Lgg.  et  Bosscli.  esse,  qui. — 22  HI.  1.  iste 
7noribus.  Mox,  homines  deest  in  C. — 23  V.  2.  sputari.  HI.  1.  B.  1.  V.  2.  3.  L.  1. 
J.  C.  et  nonniilli  Pll.  atque  his ;  aliquot  Lgg.  et  Pll.  et  V.  1.  a  m.  pr.  utqui 
Us ;  reliqui  Lgg.  atque  eis. — 24  Quid  autem  L.  1.  huic  etiam  V.  2. —  25  Voc.  in- 
tuetur deest  in  V.  1.  oplunmst  Lgg. — 26  L.  1.  J.  V.  3.  sic  quod  ;  V.  1.  sit  quod ; 
V.  2.  si  quod.  Edd.  qiiaedani  vett.  ego  tibi  dixi;  H.  M.  Aid.  Jnnt.  oniittiint 
prononien  ego. — 27  Voc.  extemplo  deest  in  Lgg.  ubi  te  desnnt  L.  1.  apellavit 
C. — 28  Quia  suum  C.  Pll.  sex,  V.  1.2.  L.  1.  interdum  ipse  B.  1.  ipse  deest  in 

NOTjE 

18  Qui  sputatur,  morbus]  Comll'iaVis  Pono  instinctii  nescio  quo  despiii. 

est,  sen  Herculeus,  ad  ciijus  arcen-  mns,si  aut  pntie  aliqnod  vtilnus  cou- 

dani  contagionem   despuendnm  esse  spiciinns,  aut  telro  aliquo  odore  oc- 

censebant  inedici,  si  qnis  in  eum  in-  cupaniur. 

cideret  qui  hoc    raorbo  jactaretur.  26  Gliscit]  Id  est,  augescit,  ignes- 


378  M.   ACCII    PLAUTl 

He.  At  etiam  te  suum  sodalem   esse  aiebat.     Tv.  baud 

vidi  magis. 
Et  quidem  Alcmceo,  atque  Orestes,  et  Lycurgus  postea  30 
Una  opera  mihi  sunt  sodales,   qua  iste.     Ar.  at  etiam, 

furcifer, 
Male  mihi  loqui  audes?  non  ego  te  novi  ?    He.  pol  planum 

id  quidem  est 
Non  novisse,  qui  istunc  appelles  Tyndarum  pro  Philocrate. 
Quern    vides,   eum   ignoras  :    ilium   nominas,    quem   non 

vides. 
Ar.  Immo  iste  eum  sese  ait,  qui  non  est,  esse  :  et  qui  vero 

est,  negat.  35 

Ty.   Tu   enim  repertus,   Pbilocratera   qui    superes   veri- 

verbio  ! 
Ar.  Pol,  ego  ut  rem  video,  tu  inventus,  vera  vanitudine 
Qui  convincas :  sed  quoeso,  hercle,  agedum  aspice  ad  me. 

Ty.  bem.     Ar.  die  modo, 

esse  suum  socium.  Tyn.  Nunquam  vidi  hominem ;  Alcmceo,  atque  Orestes  et  Ly- 
curgus, sunt  mei  sodales  periiide  atque  iste.  Ar.  Sed  etiam,  furcifer,  tu  audes 
male  loqui  de  me?  ego  non  te  7tovi?  He.  Per  Pollucem  id  pmfecto  est  apertum, 
te  nun  novisse  eum  quem  appellas  Tyndarum  pro  Philocrate.  Ignoras  eum  quem 
cernis,  nominas  ilium  quem  non  cernis.  Ar.  Immo  iste  dicit  sese  esse  eum  qui 
non  est ;  negat  vero  se  esse  qui  est.  Tyn.  Tu  enim  inventus  es  qui  vincas  Philo- 
cratetn  sinceritate  in  verbis  !  Ar.  Per  Pollucem,  ut  ego  animadverto,  tu  es  repeV' 
tus  qui  vera  dicentem  vincas  vanis  diclis.  Sed  agedum  per  Herculem,  aspice  ad 
me,quceso.    Tyu.  Hem!    Ar.  Die  jam,  negas  te  esse  Tyndarum?   Tyn.  Nege, 


HI.  1.  a  m.  pr.  et  J.— 29  At  etiam  suum  te  HI.  1.  Ac  etiam  V.  1.  2.  L.  1.  au- 
divi  Di  magis  J.  V.  3.  O,  audivi,  Di,  ynagis  Lgg.  audivi  Dii  magni  HI.  1.  B.  1. 
audivi  Dimagni  al.  ap.  Bossih — 30  Alcitwus  HI.  1.  B.  1.  nonnulli  Pll.  V.  2.3. 
Alcineus  L.  1.  Alciunus  J.  Alcmeus  C.  V.  1.  Alcmceus  Lgg.  Alcious  PI.  4.  Al- 
cynous  PI.  5.  Horestes  HI.  1.  B.  1.  LicurgusC.  Pll.  2,  4.— 31  Tua  opera  edd. 
quasdam  veit.  qua  et  iste  HI.  1.  a  m.  sec— 32  Male  mihi  I.  mihi  audes  C.  non 
ego  novi  HI.  1.  a  m.  pr.  num  ego  novi  J.  phannm,  vel  phanom  codd.  ap.  Bossch. 
phan'o  Hi.  1.  phamnn  B.  1.— 33  Voc.  istu}ic  deest  in  HI.  1.  L.  1.  V.  2.  3.  J.  ap- 
pellas V.  2.  J.-  3'>  Lgs:.  esse:  qui.  Mox,  vero  deest  in  J.— 36  Turn  enim  L.  1. 
V.  2.  Philocrates  q.  s.  verba  L.  1.— 37  Pol,  ut  rem  J.— 38  Quid  V.  2.-39  Tu 

NOT;E 
cit.     Est  a  Graeco  yKla-xofiai,  appeto.      mus,  Ampliiarai   et   Eriphils  filins, 
Virgil.     '  acceuso     gliscit    violentia      imperio    patris    matrem    interemit. 
Tiirno.'  Alter,  Agamemnonis  et  Clytemnas- 

30  Alcma-o,   atque   Orestes,  et   Ly-      trae  filiius  matrem  necavit.     Lycur- 
curgus]  Tres  furiosi  insigues.     Pri-     gus  Thracius,  quia  vitibus  excisis  in 


CAPTEIVORUM    ACI".    III.    SC.    4.  379 

Te  negas  Tyndanim  esse?     Ty.  nego  inquam.     Ar.  tun' 

te  Philocratera  esse  ais  ? 
Ty.    Ego    inquam.     Ar.    tune  huic   credis  ?      He.    plus 

quidem,  quam  tibi  aut  mihi :  40 

Nam  ille  quidem,  quem  tu  hunc  memoras  esse,  hodie  hinc 

abiit  Alidem 
Ad   patrem  hujus.     Ar.  quem  patrem,  qui   servus   est  ? 

Ty.  et  tu  quidem 
Servus  et  liber  fuisti,  et  ego  me  confido  fore. 
Si  hujus  hue  reconciliasso  in  libertatem  filium. 
Ar.  Quid  ais,  furcifer  ?  tun'  te  gnatum  memoras  liberum  ? 
Ty.  Non  equidem  me  Liberum,  sed  Philocratem  esse  aio. 

Ar.  quid  est?  46 

Ut  scelestus,  Hegio,  nunc  is  te  ludos  facit ! 
Nam   is   est    servus  ipse,    neque   praeter   se    unquam   ei 

servus  fuit. 
Ty.  Quia  tute  ipse  eges  in  patria,  nee  tibi,  qui   vivas, 

domi  est, 
Omneis  inveniri  similes  tibi  vis  :  non  mirura  facis.  50 


inquam.  Ar.  Tune  dicis  te  esse  Philocratem?  Tyn.  Ego,  inquam.  Ar.  Cre- 
disne  huic  tu,  Hegio  ?  Hk.  Magis  profecto  quam  tibi  aut  mihi.  Nam  ille  quidem 
quem  tu  loqueris  hunc  esse,  abiit  hodie  hinc  in  Elidem  ad  patrem  hujus.  Ar.  Quem 
patrem,  qui  est  servus  ?  Tyn,  Et  tu  quid e7n  fuisti  servus  et  liber,  et  ego  spero 
me  fore  liberum,  si  reduxero  in  libertatem  filium  Hegionis.  Ar.  Quid  ais,  fur- 
cifer ?  Tune  dieis  ie  natum  liberum  ?  Tyn.  Ego  profecto  non  dico  me  esse  libe- 
rum, sed  esse  Philocratem.  Ar.  Quid  est  quod  hie  nefarius,  Hegio,  te  ludificalur 
nunc  !  nam  is  ipse  est  servus,  neque  unquam  ei  fuit  servus  prceter  se.  Tyn.  Quo- 
niam  tu  ipse  es  innps  in  patria,  nee  tibi  est  domi  quo  vivas,  vis  cunctos  reperiri  libi 


negas  te  T.  esse?  tun'  te,  S^c.  Bossch,  tu  te  HI.  1.  B.  1.  V.  1.  te  tu  L.  1.— 40 
Ego  me  Bossih.  tu  hinc  HI.  1. — 41  V.  1.  3.  L.  1.  J.  quem  tu  mem.  esse ;  in  HI. 
1.  B.  1.  deest  hunc.  In  V.  1.  Alidem  deest. — 44  Si  hujus  hunc  C.  V.  1.  hue 
deest  in  Pll.  1.  2. — 45  J.  tuum  te  g.  m.  liberium  ;  Aid.  gnatum  esse  huic  m. 
liberum. — 47  Hegioni  huic  issle  Doiiz.  nuric  iste  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J. — 48  Pll. 
V.  2.  3.  L.  1.  J.  HI.  1.  B.  1.  prater  eum  quisquam  ei;  Voss.  1.  prceter  eum  quam 
ei ;  sed  ei  deest  in  C.  a  m.  pr. — 49  Lgg.  C.  domi'st. — 50  Omnis  C.  V.  1.  2.  3. 

NOTiE 

Thracia,  et  abrogato  vini  usu,  Bac-  ostendit   servos  fnisse  apiid  vcferes 

chum  offenderat,  in  furorem  actus  sicnt   beliiias,  in  qiiibus  nulla  cma 

est.  est  geneaiogiiP,  quo   patie   sint,   et 

42  Quem  patrem']  Id  Aristophontis  cujus  prolis  auctores. 


380  M.    ACCII    PLAUTI 

Est  miserorum,    ut    malevolentes    sint    atque    invideant 

bonis. 
Ar.    Hegio   vide  sis,   ne   quid  tu  huic   temere   insistas 

credere. 
Atque  ut  perspicio,  profecto  jam  aliqnid  pugnae  edidit. 
Filium   tuum  quod  redimere   se  ait,   id  neutiquam   mihi 

placet. 
Ty.  Scio  te  id  nolle  fieri :  efficiam  tamen  ego  id,  si  Di 

adjuvant.  55 

Ilium  restituam  huic,  hie  autem  in  Alidem  me  meo  patri. 
Propterea  ad   patrem  hinc  amisi  Tyudarum.     Ar.  quin 

tute  is  es  ; 
Neque  proeter  te  in  Alide  ullus  servus  istoc  nomine  est. 
Ty  .  Pergin'  servom  rae  exprobrare  esse,  id  quod  vi  hostili 

obtigit? 
Ar.  Enimvero  jam  nequeo  contineri.  Ty.  heus  !  audin'  quid 

ait  ?  quin  fugis  ?  60 

Jam  illic  hie  nos  insectabit  lapidibus,  nisi  ilium  jubes 
Comprehendi.      Ar.    crucior.      Ty.    ardent   oculi  :    fune 

opu'  st,  Hegio. 
Viden'  tu  illi  maculari  corpus  totum  maculis  luridis  ? 

similes :  non  facis  mirum,  est  infelicium  ut  sint  ynalevolcntes  atque  invidi  divitihus. 
Ak.  Vide,  si  vis,  Hegio,  ne  tu  pergas  huic  credere  temere ;  et,  ut  animadverto, 
jirofeclo  jam  machinnlus  est  aliquid  :  quia  dicit  se  redimere  tuum  jilium,  id  nulla 
modo  mihi  plncef.  Tyn.  Intelligo  te  nolle  id  fieri ;  tamen  usseqimr  id  ego,  si  Dii 
opitulcntur :  il  iini  huic  rcddam,  hie  vera  me  reddet  meopairi  in  Elide ;  idcirco  di- 
tnisi  hinc  Tyudarum  ud  patrem.  Ar.  Quin  es  tu  ipse,  neque  est  ullus  sercus  eo 
nomine  in  Elide  prater  te.  Tyn.  Prosequcrisne  exprobrare  me  esse  servum,  id 
quod  accidil  viribus  hostium?  Ar.  Profecto  non  possum  me  continere.  Tyn. 
Heus!  audisne  quid  ait?  quin  fugis?  Itle  nns  insequetur  modo  lapidibus,  nisi 
inundas  cum  leneri.  Ar.  Crucior.  Tyn.  Oculi  scintillunt :  opus  est  funibus, 
Hegio :  animadvertisne  tu  corpus  unicersutn  uspersum  7naculis  luridis?     Atra  bilis 


J.  L.  1.  HI.  1.  B.  1.  edd.  vett.  invenire  L.  I.  J.— .51  L.  1.  invident.—52  Vide  sis 
Hegio  Bosscli. — 53  Atque  ut  perficio  V.  2.  dcdit  Sciop. — 54  V.  2.  quo  redimere  ; 
L.  1.  quem  redimere  ;  H.  twmi  qnud  se  redimere  ait,  id  ne  utiquam,  ifc.  HI.  1. 
2.  B.  1.  J.  id  ne  innuam  mihi.  Bossch.  delet  mihi. — 55  Scio  id  te  J.  Di  audiunt 
L.  2.-57  L.  1.  V.  2.  hinc  admisi.  L.  1.  tute  es. — 59  J.  servo  e.rprobare  id. 
—60  L.  1.  PI.  2.  heus  quid  ugis ;  HI.  1.  B.  1.  V.  1.  2.  3.  J.  heus  tu  quid  agis? 
—61  B.  1.  L.  1.  V.  2.  inseclabitur.  C.  Pll.  Lgg.  nisi  illunc.—62  L.  1.  J.  V.  2. 

NOT.E 

63    Maculis  luridis^     Croceis,  quia   'liira'    esl   peliis   crnda  et   mininie 


CAPTEIVORUM    ACT.    111.    SC.   4.  381 

Atra  bilis  agitat  hominera.     Ar.  at  pol  te,  si  hie  sapiat 

senex, 
Atra  pix  agitet  apud  carnificem,  tnoque  capiti  illuceat.  05 
Ty.  Jam  deliramenta  loquitur  :  larvte  stimulant  virum. 
He.  Quid?  quid  si  hunc  comprehendi  jusserim?     Ty.  sa- 

pias  magis. 
Ar.  Crucior  lapidem  non  habere  me,  ut  illi  mastigiae 
Cerebrum   excutiam,   qui   me  insanum  verbis   concinnat 

suis. 
Ty.  Audin'  lapidem  quaeritare?   Ar.  solus  te  solum  volo, 
Hegio.     He.  istinc   loquere,   si   quid  vis,   procul   tamen 

audiam.  71 

Ty.  Naraque  edepol  si  adbites  propius,  os  denasabit  tibi 
Mordicus.      Ar.   neque    pol    me    insanum,    Hegio,   esse 

creduis, 
Neque  fuisse  unquam,   neque  esse   morbum   quera   istic 

autumat. 

vexat  hominem.  Ar.  Sed  per  Pollucem  si  hie  senex  sapiat,  pix  atra  te  ogitabit 
apud  carnificem,  infvndeturque  tuo  capiti  accensa.  Tyn.  Nunc  delirat,  intempe- 
rice  prcecipitant  hominem.  He.  Quid?  quid  si  mandaverim  hunc  cupi?  Tyn. 
Recte  feceris.  An.  Crucior  me  tion  habere  lapidem,  ut  excutiam  cerebrum  illifur- 
ci/ero,  qui  fingit  me  esse  insanum  suis  dictis.  Tyn.  Audisne  eum  quariUire  lapi- 
dem? Ar.  Volo  te  aWomn  solus  solum,  Hegio.  He.  Luquere  istinc,  si  vis  nli- 
quid;  tamen  accipiam  a  huge.  Tyn.  Nam  per  cedem  Pollucis,  si  accedas  propius, 
tibi  eximet  nasum  ex  vultu  dentibus.  Ar.  Neque  per  Pollucem  credas  me  esse  de- 
mentem,  Hegio,  neque  extitisse  unquam,  neque  esse  morbum  quern  isle  dicit :  sed 


3.  opus  est ;  C.  et  V.  1.  fit  opu'st. — 63  L.  1.  maculis  liridis. — C4  V.  2.  si  hoc 
agita  senex.  J.  sapit. — 65  Atra  pix  agitet  te  HI.  1.  agitat  L.  1.  V.  2.  Atra  p. 
apud  c.  agitet  Bossch. — 67  Hercle  quid  si  HI.  1.  B.  1.  se.x  Pll.  Lg:g.  sapis  V.  2. 
— 69  V.2.  qui  insa7>um. — 72  V.  2.  B.  1.  si  habites  ;  HI.  in  Mtnra,  si  abdites  ; 
HI.  1.  in  niarg.  siadhitcs.  Mox,in  eodem,  os  densabit ;  B.l.  os  desannnbit, — 
73  Mordicibus  PI.  4.  insanum  me  V.  3.  J.  Hegio  deest  in  V.  2.  L.  1. — 75  J. 

NOTiE 

tincta,  quae  celeriter  lutea  fit.    Hie  aut  bonae  mentis  expertia,  a  '  lira,' 

color  est  hominiim    furore    percito-  sea  siilco   agri,  qui,  nisi  rectus  est, 

rum.  delinis  esse  dicitiir. 

64  Atra  bilis]  Hiijiis  qnarti  linmo-  Laiva]  Lemiires,    mali   daemones, 
ris  peccatiim  est  vpcordia.  Finiip,  idem  sonant.     His  terreri  di- 

65  Atra  pix]  Liuiit  in  verbo  atra,  cebantnra  menie  sana  dejecti, 
Porro  pix  in  mactandis  servis  adhi-  72  yl(///i<es]  Accedes  :' adbito,' ve- 
bebatnr,  et  de  capite  accendebatiir.  tiis  verbum,   ut    'rebito,'    a  '  be{o  ' 

66  Deliramenta]  V^erba  ioconcinna,  veteri,  unde  est  'dubito.' 


382  M.   ACCII    PLAUTI 

Verum  si  quid  metuis  a  me,  jube  me  vinciri :  volo,  75 

Dum  istic  itidem  vinciatur.    Ty.  immo  enim  vero,  Hegio» 

Istic,  qui  volt,  vinciatur.  Ar.  tace  modo  :  ego  te,  Phi- 
locrates 

False,  faciam,  ut  verus  hodie  reperiare  Tyndarus. 

Quid  mi  abuutas  ?  Ty.  tibi  ego  abnuto  ?  quid  agat,  si 
absis  longius  ? 

He.  Quid  ais?  quid  si  adeam  hunc  insanum?  Ty.  nugas 
ludificabitur ;  80 

Garriet  quod  neque  pes  unquam,  neque  caput  compareat. 

Ornamenta  absunt;  Ajacem,  hunc  cum  vides,  ipsum  vides. 

He.  Nihili  facio,  tamen  adibo.  Ty.  nunc  ego  omnino 
occidi; 

Nunc  ego  inter  sacrum  saxumque  sto  ;  nee,  quid  fa- 
ciam, scio. 

He.  Do  tibi  operam,  Aristophontes,  si  quid  est,  quod 
me  velis.  85 

si  metuis  aliquid  a  me,  manda  me  constringi.  Volo,  modo  iste  similiter  constrin- 
gatur.  Tyn.  Immo  enimvero,  Hegio,  isle  conslringatur  qui  vulf.  Ar.  Sile 
modo,  ego  efficiam  hodie,  Tyndare,  ut  reperiaris  falsus  Fhilocraies,  Quure  mihi 
innuis  ociilis?  Tyn.  Ego  tibi  inmio?  Quid  faciat,  si  distes  longius?  He. 
Quid  diets?  Quid  si  accedam  ad  liunc  amentem?  Tyn.  Effutiet  nugas ;  proferet 
ea  in  quihus  non  appareat  neque  pes  neque  caput.  Nisi  quod  desunt  vestimenta, 
quando  cernis  hunc,  cernis  ipsum  Ajacem.  He.  Non  euro,  tamen  accedam.  Tyn, 
Nunc  ego  peril  funditus,  nunc  ego  sto  inter  sacrum  et  saxiim,  neque  scio  quid 
agam.     He.  Te  audio,  Aristophontes,  si  est  aliquid  quod  me  velis.    Ar.  Audies 


melius  a  jube,  C.  vincire. — 77  Pll.  sex,  C.  a  m.  pr.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  HI. 
1.  B.  1.  2.  ego  Philocrates. — 78  Veibuni  faciam  deest  in  L.  1.  rh  longius  in 
V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  HI.  1.  R.  1.  a  seq.  vs.  ad  fiiiem  luijiis  retractiim  est. — 79 
Quid  mihi  C.  et  sex  Pil.  obnutas  V.  2. — 81  Lamb,  quo  neque  ;  al.  ap.  Pareum, 
quoi  neque. — 82  Ortamenta  adsunt  HI.  1.  V.  1.  2.  Jlorta  menta  absunt  Pll.  sex, 
v.  3.  J.— 83  Nihil  V.  3.  omnino  ego  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.— 84  L.  1.  intra.  HI.  1. 

NOTiE 

79  Ab)iutas'\  '  Abnutare  '  est  innu-  praeceps  furore  et  amentia.    Alii,  ar- 

ere  aliquid   non  esse  dicenduiu  aut  menta, 
faciendum.  84  Inter  sacrum  saxu7nque  sto^Vro- 

81  Garriet  quod  neque  pes  unquam,  verbium  a  foederum  ineundorum  cse- 
neque  caput'\  Absurda  eft'ntiet ;  in  rimoniis:  feriebatnr  enim  saxo  porca 
quibus  neque  finis  initio,  neque  me-  in  capite  :  unde  '  ferire  foedns.'  Qui 
diuni  utrisque  coliaeieat.  igitur  porcam  *  saxumque  inter  stet,' 

82  Ornamental  Vestes  et  arma  necesse  est  feriri.  In  eo  autem  po- 
Ajacis  absunt ;  sed  adest  Ajax  ipse,  silum  est    proverbii  acumen,    quod 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.    SC.   4.  383 

Ar.  Ex  me  audibis  vera,  quae  nunc  falsa  opinare,  Hegio. 
Sed  hoc  primum  me  expuigare  tibi  volo,  me  insaniam 
Neque  tenere,  neque  mi  esse  ullum  morbum,  nisi  quod 

servio. 
At  ita  me  rex  Deorum  atque  hominum  faxit  patriae  com- 

potem, 
Ut  istic  Philocrates  non  magis  est,  quam  aut  ego,  aut  tu. 

He.  eho!  die  mihi,  90 

Quis   igitur   ille    est  ?      Ar.    quem   dudum   dixi  a  prin- 

cipio  tibi. 
Hoc  si  secus  reperies,  nullam  causam  dico,  quin  mihi 
Et  parentum  et  libertatis  apud  te  deliquio  siet. 
He.  Quid  tu  ais?    Ty.  me  tuum  esse  servom,  et  te  raeum 

herum.     He.  baud  istuc  rogo. 
Fuistin'  liber?    Ty.  fui.    Ar.  eniravero  non  fuit,  nugas 

agit.  95 

Ty.  Qui  tu  scis?  an  tu  fortasse  fuisti  meae  matri  obstetrix, 
Qui  id  tam  audacter  dicere  audes  ?    Ar.  puerum  te  vidi 

puer. 
Ty.  At  ego  te  video  major  majorem  :  hem  rursum  tibi ! 

ex  me  vera  qua  arhitraris  nunc  esse  falsa,  He^io :  sed  primum  volo  me  purgare  tibi 
de  his,  me  neque  insanirc,  neque  mihi  esse  morhum,  Jiisi  servitiitis.  Sed  rex  Deo- 
rum et  hominum  nunquam  me  restituat  patrice,  si  iste  est  magis  Philocrates,  quam 
aut  ego,  aut  tu.  He.  Eho!  die  7nihi  quid  est  igitur  ille ?  Ar.  Quem  tibi  dixi 
pridem  a  principio.  Si  reperies  hoc  secus  ac  dico,  sit  nulla  causa  quin  caream  pa- 
rentibus  et  liberlate.  He.  Quid  dicis  tu?  Tvn.  Me  esse  tuum  servum,  et  te  esse 
meum  herum.  He.  Non  peto  id :  fuistine  liber?  Tyn.  Fui.  Ar.  Certe  non 
fuit;  nugatur.  Tyn.  Quid  scis  tu?  Fuistine  fnrsitan  obstetrix  mea  matris, 
qui  audes  dicere  id  tam  audacter?  Ar.  Te  vidi  puerum  puer.  Tyn.  Sed  ego  te 
video  major  majorem.     Hem  !  id  tibi  repono.    Noli  curare  meas  res,  si  agas  recte : 


saccum  saxumque. — 85  L.  1.  si  quidem  est. — 87  Sed  istoc  Bossch.  Sed  hcec 
V.  1.  3.  J.  HI.  1.  2.  B.  1.  expugnare  L.  1.  V.  3.-88  L.  1.  esse  nullum.~S9 
Atque  ita  L.  1.  V.  2.  J.  Atque  me  HI.  1.  a  m.  pr.  ac  hominum  V.  2.  L.  1.  HI. 
1.  B.  1. — 91  Quis  i.  illic  est  Lgg.  Quis  illic  ergo  est  L.  1.  a  principio  tibi 
desunt  in  V.  2.  quam  dudum  a  principio  dixi  tibi  V.  3. — 92  Vor.  reperies  deest 
in  L.  1. — 93  C.  a  ni.  pr.  et  L.  1.  delinquio. — 95  PI.  3.  vero  non  fuit.  In 
V.  2.  desiint  nugas  agis ;  V.  3.  nugas  ait. — 96  Quid  tu  L.  1.  obstili'ix  C— fl7 
Quod  tam  id  L.  1. — 98  J.  HI.  1.  major  video.     V.  3.  hem  tibi  rursum;  V.  2. 

NOT;E 
'  dispendio  nostro  alii  pacem  ineant//""^ '"  poi^  ^  nos  dipens. 


384  M.   ACCII    PLAUTI 

Meam  rem  non  cures,  si  recte  facias  :  nura  ego  euro  tuam  ? 
He.  Fuitne  huic  pater  Thesaurochrysonicochrysides?  100 
Ar.  Non  fuit:  neque  ego  istuc  nomen  unquara  audivi  ante 

hunc  diem. 
Philocrati  Theodoromedes  fuit  pater.    Ty.  pereo  probe. 
Qnin  quiescis  dierectum  cor  meum  !  I,  ac  suspende  te. 
Tu  sussultas,  ego  miser  vix  asto  prae  formidine. 
He.  Satin'  istuc  mihi  exquisitum  est  fuisse  hunc  servum  in 

Alide,  105 

Neque  esse  hunc  Philocratem?      Ar.    tam  satis,   quam 

nunquam  hoc  invenies  secus. 
Sed,  ubi  is  nunc  est?     He.  ubi  ego  rainime,  atque  ipsus 

se  volt  maxume. 
Tum  igitur  ego  deruncinatus,  deartuatus  sum  miser 
Hujus  scelesti  technis,    qui  me,  ut  lubitum  est,  ductavit 

dolis. 
Sed  vide  sis.     Ar.  quin  exploratum  dico,  et  provisum  hoc 

tibi.  110 

non  c^o  euro  tuas.  He.  Thesaurochrysonicochrysides  fuitne  ejus  pater  ?  Ar. 
Non  fuit,  neque  ego  audivi  unquam  ante  hunc  diem  illiid  nomen.  Pater  Philocratis 
fuit  Theodoromedes.  'I'yn.  Pereo  plane.  Quare  non  qtdescis,  o  cor?  Quid  sic 
agitaris?  I,  et  tc  suspende.  Tu  suhsilis,  ego  infclix  vix  consisto  pra  metu.  He. 
Nunc  satis  jam  compertum  hunc  fuisse  servum  in  Elide,  neque  hunc  esse  Philo- 
cratem? Ar.  Adeo  satis,  ut  nunquam  invenies  secus.  Sed  ubi  est  nunc  Philo- 
crates  ?  He.  Ubi  ego  minime,  atque  ipse  se  vult  maxime.  Tum  igitur  ego  dedn- 
latus  sum,  membratim  discerptus,  infelix,  fraudibus  hujus  nefarii,  qui  me  circum- 
venit  ut  voluit.     Sed  vide  si  vis.    Ar.  Quin  tibi  dico  exploratum  et  compertum 


rursus  tibi  materialis  est  Non  cures. — 99  J.  ne  cures. — 100  Fuit  num  hie  V.  2. 
Thesauro-Chrysonico  Chrysides  Lgg.  Ceteii  codd.  variant  ut  snpra  ii.  2.  33. 
— 101  V.3.  audivi  hunc. — 102  Voc.  pnter  deest  in  HI.  1.— 103  Quin  quiesce  tu 
dierecte  Lamb.  Quin  quiesce  Bossch.  die  ereptum  . . .  suspendere  te  V.  2.  die 
ejectum  L.  1.  die  erectuni  cor  meum  ac  s.  te  B.  I.  cor  meum  die  enatum  ac  s.  te 
HI.  1.  cor  meum  dierectum  J.  die  rectum  V.  1.  die  erectum  V.  3.  meum  ac  C.  Pll. 
■ — 104  Tu  suffultum  Lgg. — 105  Satin'  exquisitum  mihi  istuc  est  fuisse  servum  in 
Alide  hunc  Lgg.  isdic  deest  in  L.  1.  V.  2.  J.  HI.  1.  B.  1.  mihi  deest  in  L.  1. 
fuisse  deest  in  V.  2.— 106  HI.  1.  B.  V.  2.  3.  L.  1.  J.  Lgz.  invenies  hoc— 107 
Sed  ubi  nunc  V.  3. — 108  PI.  5.  ergo  erumnatus ;  B.  1.  J.  V.  3.  ego  erumnatus; 
L.  1.  ego  herum  natus ;  V.  3.  ego  eririatus  dearmalur ;  HL  1.  ego  erupnatus. — 

NOTtE 

103  Dierectum  cor]  Id  est,  cor,  en-      parabili, '  di,'  et  *  erectns,'  quod  ac- 
jus   motus   est  erectus  et  incitatns.     cidit  in  velienienti  nietu. 
Vox  composita  a  praepositione  iuse- 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.    SC.   4.  385 

He.  Certon'?    Ar.  quin  nihil,  inquam,  invenies  magis  hoc 

certo  certius. 
Philocrates  jam  inde  usque  amicus  fuit  mihi  a  puero  puer. 
He.  Sed  qua  facie  est  tuus  sodalis  Philocrates  ?    Ar.  di- 

cam  tibi : 
Macilento  ore,  naso  acuto,  corpore  albo,  et  oculis  nigris, 
Subrufus  aliquantum,  crispus,  cincinnatus.    He.  convenit. 
Ty.  Ut  quidem,  hercle,  in  medium  ego  hodie  pessume  pro- 

cesserim.  11 G 

Vae  illis  virgis  miseris,  quae  hodie  in  tergo  morientur  meo ! 
He.  Verba  mihi  data  esse  video.    Ty.  quid  cessatis  com- 

pedes 
Currere  ad  me,  meaque  amplecti  crura,  ut  vos  custodiam  ? 
He.  Satin'  me  illi  hodie  scelesti  capti  ceperunt  dolo?  120 
Illic  servum  se  assimulabat,  hie  sese  autem  liberura. 
Nucleum  amisi,  reliquit  pigneri  putamina. 
Ita  mihi  stolido  sursum  vorsum  os  sublevere  ofFuciis. 

hoc.  He.  Certone  ?  Ar.  Quin  nihil  reperies  unquam  tnagis  certum  hac  re- 
Philocrates  fuit  semper  mens  amicus  jam  inde  usque  a  pueris  puer.  He.  Sed  quo 
vultu  est  tuus  socius  Philocrates  ?  Ar.  Tibi  dicum,  ore  viacilento,  naso  acuto,  cor- 
porealbo,  et  oculis  nigris,  subrufusaliqnantulum,  crispus, cincinnatus.  YiTS..  Convenit — 
Tyn.  Ut  quidem  ego  per  Herculem  venerim  hodie  in  medium  in/auste.  Vce  illis  in- 
felicibus  virgis  qua  morientur  hodie  in  meo  tergo!  He.  Video  me  esse  delusum. 
Tyn.  Quid  cessatis  compedes  accedere  ad  me,  amplectique  mea  crura,  ut  vos  servem  ? 
He.  Illi  nequam  caplivi  mene  satis  circumvenerunt  hodie  dolo  ?  Ille  se  assimulabat 
servum, hie  sese  autem  liberum  !  Perdidi  nucleum,  relictum  est  in  pignus  putamen. 
Sic  me  suspendere  stolidum  naso  in  omnem  partem  fraudibus.  Hie  sane  nunquam  irri- 


110  L.  1.  dicta  et  prov.  tibi  hoc. — 111  J.  et  HI.  1.  a  m.  pr.  unquam  invenies; 
L.  1.  inquam  invener is. — 112  In  L.  1.  mi/ii  deest. — 113  L«»g.  tuus  socius. — 115 
S.aliquantulum  L»si- — 116  Ut  q.  ego,  hercle,  in  m.  ego  \ .2. — 118  V.  mihi  esse 
dicta  V.  2. — 120  Santin  C.  capiti  V.  2.  et  C.  a  m.  pr.  captivi  edd.  qiiapdam 
vett. — 121  Illic  servom  sese  L.  1.  V.  2.  3.  J. — 122  Nuculeum  Lgg.  Pll.  reliqui 
HI.  1.  in  litura,  C.  PI.  2.  PI.  1.  a  m.  pr.  V.  2.— 123  C.  versum ;  Pll.  HI.  1. 

NOTiE 

122    Nucleum  amisi]    AUegoricnm     tinet  e  in  '  oppignero.' 
proverbium,  pro  decepto  lerum  cor-  Putamina]  Sunt  quae  sunt  resecan- 

ticibus  et  specie.     Alii  nuculemn,  ut      da,  ut  verbum  sonat  ipsum,  quibus 
olim  '  tempulum,'  '  templum,'  et  eti-     '  putatis,'    purae   putaeque    res    ma- 
amnum    *  periculum,'     'periclum,'     nent. 
'  vinculum,' '  vinclum.'  123  Offaciis}  A  'fuco.' 

Pigneri]  Vetus  pro  '  pignori.'  Re- 
Delph.  et  Vur.  Clas.  Plaut.  2  B 


386  M.   ACCII    PLAUTI 

Hie  quidem  me  nunquam  irridebit.     Colaphe,  Cordalio, 

Corax,  124 

Ite  istinc,  atque  efFerte  lora.     Lo.  num  lignatum  mittimur? 

debit  me.     Colaphe,  Cordalio,  Corax,  ite  istinc,  et  afferte  lora.     Lo.  num  mitti- 
mur ad  concidenda  ligna  ? 


B.  1.  2.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  OS  deest  in  L.  1.  hos  V.  1.  J.  suhlivere  HI.  1.  2.  B. 
1.  2.  Pll.  C.  a  m.  pr.  officiis  HI.  1.  vorsutis  os  sublevere  offuciis  J.  Gulielm. — 
125  Ite  istuc  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  atque  hcec  ferte  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  HI.  1.  2. 
B.  1.2.  ligatum  L.  1. 


ACTUS  TERTII  SCENA  QUINTA. 

HEGIO,    TYNDARUS,    ARfSTOPHONTES. 

He.  Injicite  huic  manicas  mastigiae. 

Ty.  Quid  hoc  est  negotii?  quid  ego  deliqui?     He.  rogas? 

Sator  sartorque  scelerum,  et  messor  maxume. 

Ty.  Non  occatorem  dicere  audebas  prius? 

Nam  semper  occant  prius,  quam  sarriunt  rustici.  5 

He.  At  lit  confidenter  mihi  contra  astitit! 

Ty.  Decet  innocentem  servom  atque  innoxium 

He.  Immittite  velociter  vincula  manibus  hujus  flagrionis.  Tyn.  Quid  rei  est 
illud?  Quid  ego  peccavi?  He.  Postulas?  sator  arti/exque  scelerum,  et  messor 
maxime.  Tyn.  Non  dixisti  prius  occatorem?  nam  agricolw  occant  semper  prius- 
quam  sarriunt.     He.  At  ut  mihi  astat  audacter !    Tyn.  Oportet  sercum  inno- 


1  Inicite  C.  Pll.  sex  ;  Injicite  actutum  Aid.  Jiint.  Ven.  1518.  &c.  actutum 
deest  in  Pll.  C.  V.  1.  2.  3.  J.  L.  1.  et  in  omnibus  edd.  ante  Aid.  manicas  huic 
Bossch.— 2  Quid  hoc'st  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  al.  Quid  est  L.  1.  negoti  V.  1.  2. 
L.  1.  J.  rogitas  V.  2.-4  Non  deest  in  Pll.  sex,  L.  2.  Lgg.  dtbebas  prius 
Lgg.  V.  2.  3.  J.— 5  Namque  semper  HI.  1.  a  m.  sec— 6  At  confidenter  J.  et 

NOT/E 

3  Sator  sartorque']  Hinc   patet   ex  more  Plautus  ludere  voluerit  affini- 

Plauti  sententia  'sartoreni'  dici,  non  tateduarum  vocum  sa<oret  sartor, 

solum  a   '  sartiendo,'  verumetiam   a  5  Occant]    '  Occare '  est,   grandi- 

'  sarriendo,'   id  est,  sarculo  inutiles  ores  glebas  comminueie,  ut  neobsint 

herbas  convellendo.    Vernacule  sar-  germinanti  et  surgenti  segeli,  et  quo 

cler.    Quasi  '  sariitor  :' nisi  (juod  suo  semen  contegatnr. 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.    SC.   5.  387 

Confidentem  esse,  siiura  apud  herum  potissimum. 

He.  Astringite  isti  sultis  vehementer  manus. 

Ty.  Tuns  sum,  tuas  quidem  vel  praecidi  jube.  10 

Sed  quid  negotii  est,  quamobrem  succenses  mihi? 

He.  Quia  me  meamque  rem,  quod  in  te  uno  fuit, 

Tuis  scelestis  falsidicis  fallaciis 

Delaceravisti,  deartuavistique  opes. 

Confecisti  omnes  res  ac  rationes  meas.  15 

Ita  mi  exemisti  Philocratem  fallaciis. 

Ilium  esse  servom  credidi,  te  liberum. 

Ita  vosmet  aiebatis,  itaque  nomina 

Inter  vos  permutastis.    Ty.  fateor,  omnia 

Facta  esse  ita,  ut  tu  dicis,  et  fallaciis  20 

Abiisse  eum  abs  te,  mea  opera  atque  astutia : 

An,  obsecro  hercle  te,  id  nunc  succenses  mihi  ? 

He.  At  cum  cruciatu  maxumo  id  factum  est  tuo. 

Ty.  Dum  ne  ob  malefacta  peream,  parvi  aestimo. 

Si  ego  hie  peribo,  ast  ille  ut  dixit,  non  redit :  25 

At  erit  mihi  hoc  factum  mortuo  memorabile ; 

Meum  herum  captum  ex  servitute,  atque  hostibus 


centem  et  innoxmm  esse  aiidacem,  apud  suum  herum  potissimum.  He.  Covslringile 
arctissime,  si  vuUis,  manus.  Tyn.  Sum  tuus.mandaamputari  etiam  eas  qtta  sunt 
tucB.  Sed  quid  rei  est,  quamobrem  irasceris  mihi  ?  He.  Quoniam  me  concidisti, 
et  meas  res,  quantum  fuit  inte  uno,  et  dilaceravisti  meas  opes  tidsdulis  mendacibus: 
confecisti  omnes  meas  res  ac  rationes.  Ni7nirum  viihi  subduxisti  Philocratem 
fraudibus:  existimavi  ilium  esse  servtim,  te  liberum,  sicut  vos  ipsi  dicebatis ;  et  id- 
circo  permutastis  nomina  inter  vos,  Tyn.  Confiteor  cuncta  esse  gesta  sicut  tu 
loqueris,  et  eum  discessisse  abs  te  fraudibus,  mea  opera  et  calliditate :  an  te  rogo 
mihi  irasceris  idcirco?  He.  Sed  id  commissum  est  cum  tuo  maximo  cruciatu. 
Tyn.  Non  est  mihi  tanti,  dummodo  non  peream  propter  scelus.  Si  ergo  peribo  hie, 
quia  ille  non  revertitur,  ut  est  poUicitus,  hoc  mihi  erit  gloriosian,  quando  ero 
murtuus,  effecisse  mea  morte  ut  mens  herus  cuptus  ab  hostibus,  recertatur  vin- 


HI.  1.  a  m.  pr.— 8  HI.  1.  suum  esse.— 10  Pll.  sex,  HI.  1.  B.  1.  2.  V.  2.  3.  J. 
L.  1.  tu  has,  pro  tuas. — 11  Sed  quid  negoti'st  Bosseli.  Hie  vs.  deest  in  L.  I. 
— 12  L.  1.  J.  V.  3.  HI.  1.  2.  B.  1.  2.  te  in  ?<no.— 14  Hie  et  duo  seqq.  vss.  de- 
snnt  in  L.  1.— 16  Ita  7nihi  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  sex,  J.  V.  3.  et  emisisti  J.  V.  3. 
B.  1. — 17  C  credi. — 18  L.  1.  itaque  nomina  vos ;  V.  2.  ita  vos  nomina;  V.  3. 
HI.  1.  itaque  vos  nomina. — 19  L.  1.  V.  2.  fateor  omnia  ita. — 20  Facta  esse  ut 
dicis  L.  1.  V.  1.  HI.  I.  ut  dicis  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  B.  1.  Facta  esse  ut  dicis  ita 
J. — 22  J.idimumnunc. — 23  J.id  unumfactum.—2'l  Bossch.  parvi  id  ceslumo; 
edd.  quaedam  vett.  parvid  cestimo ;  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  B.  1.  Lgg.  C.  Pll.  par- 
vi  iestumo ;  HI.  1.  parvi  extumo.— 25  Si  ergo  Gvonov.  Si  ego  V.  1.  2.  3.  HI.  1. 


388  M.    ACCII    PLAUTI 

Reducem  fecisse  liberum  in  patriam  ad  patrem, 

Meumque  potius  me  caput  periculo 

Praeoptavisse,  quam  is  periret,  ponere.  30 

He.  Facito  ergo  ut  Acheranti  clueas  gloria. 

Tv.  Qui  per  virtutem  peritat,  non  interit. 

He.  Quando  ego  te  exemplis  excruciavero  pessumis, 

Atque  ob  sutelas  tuas  te  morti  misero, 

Vel  te  interisse,  vel  perisse  praedicent,  35 

Dum  pereas,  nihil  interduo,  dicant  vivere. 

Ty.  Pol  si  istuc  faxis,  haud  sine  poena  feceris, 

Si  ille  hue  redibit,  sicut  confido  afFore. 

Ar.  Pro  Di  immortales!  nunc  ego  teneo:  nunc  scio 

Quid  sit  hoc  negoti :  meus  sodalis  Philocrates  40 

In  libertate  est  ad  patrem,  in  patria:  bene  est: 

Nee  est  quisquam  mihi,  aequo  melius  cui  velim. 

Sed  hoc  mihi  aegre  est,  me  huic  dedisse  operam  malam. 

Qui  nunc  propter  me,  meaque  verba  vinctus  est. 

dicatus  ex  servitute  el  hostium  manibus,  in  patriam  ad  patrem;  et  ego  maluerim 
objicere  vieum  caput  discrimini,  qnam  is  periret.  He.  Fac  ergo  ut  celebreris 
fatna  apud  Acherontem.  Tyn.  Qui  cadit  ob  virtutem,  non  cadtt.  He.  Quando 
ego  te  mactatero  modis  crudelissimis,  et  te  demisero  leto  propter  tuasfraudes,  laU' 
dent  te  quod  vel  cecideris,vel  perieris:  dummodo  pereas,  non  impedio  quominus 
dicant  te  vivere.  Tyn.  Per  Pollucem  si  feceris  illud,  haud  fades  sine  poena.,  si 
ille  revertetur  hue,  sicut  spero  fore.  Ar.  Pro  Dii  immortales  J  Ego  novi  nunc, 
scio  7tunc  quid  sit  id  rei.  Meus  sodalis  Philocrates  est  jam  liber  apud  patrem  in 
patria:  bene  est,  neque  mihi  est  ullus  cui  perinde  bene  velim.  Sed  hoc  mildest 
acerbum,  me  attulisse  illam  calamitatem  huic  qui  est  jam  constrictus  mea  causa. 


2.  B.  1.  2.  ast  ut  ille  dixit  L.  1.  reddibit  HI.  1.— 27  Voc.  captum  deest  in  L. 
I. — 29  M.  pocius  capud  HI.  1.  me  deest  etiam  in  V.  3.  captum  Lgg. — 30  Per- 
optavisse  PI.  5.  Pracipitasse  P\.  2. — 31  Pll.  sex,  V.  1.  2.  3.  J.  ducas  giomm; 
L.  1.  ducat  gloriam;  Lgg.  habent  etiam  gloriam. — 32  Non.  et  Seal,  perbitat. 
Bossch.js  non. — 33  Q.  ego  ex  exemplis  HI.  I.  pessumis  excruciavero  V.  1.  2.  3. 
L.  I.  J.  HI.  1.2.  Pli.  sex,  C.  Lgg.— 31  L.  1.  ob  stultitias.—36  Pll.  sex,  C. 
Hi.  1.  2.  B.  1.  2.  Lgg.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  nihil  interdico.—Sl  Pol  si  istud  L.  1. 
V.  2.— 38  V.  1.  B.  I.e.  Pll.  1.2.  3.  4.  6.  ffsicu<;  HI.  1.  V.  3.  J.  ct  sic;  V. 
2.  L.  1.  Lgg.  et  sicut  c.  afforet. — 40  C.  negotii. — 42  Nee  quisquam  est  HI.  1.  B. 
1.  C.  PW.  cui  melius  HI.  1.  B.  1.  V.  3.  J.— 44  Qui  propter  J.— 45  Votuin'  C. 

NOTiE 

31  Acherunti]  Adverbium  in  Ache-  36  Interduo]  Id  est,  '  interdo,'  a 
lunte.  veteii  '  iluO;'  quod  a  Sow,  do.     Unde 

Clueas']  A  '  clueo,' idem  quod  kAvoi,  '  diiint,' '  peiduiiit.'  Nihil  interduo, 
audio.  nihil  interest. 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.    SC.   5.  389 

He.  Vetuin'  te  quicquam  mihi  hodie  falsum  proloqui  ?    45 
Ty.  Vetuisti.     He.  cur  es  ausus  mentiri  mihi? 
Ty.  Quia  vera  obessent  illi,  quoi  operam  dabam  : 
Nunc  falsa  prosunt.     He.  at  tibi  oberunt.     Ty.  optunie 

est. 
At  herura  servavi,  quem  servatum  gaudeo  : 
Cui  me  custodem  addiderat  herus  major  meus.  50 

Sed  malene  id  arbitrare  factum  ?     He.  pessurae. 
Ty.  At  ego  aio  recte,  qui  abs  te  seorsum  sentio. 
Nam  cogitato,  si  quis  hoc  gnato  tuo 
Tuus  servus  faxit,  qualem  haberes  gratiam? 
Emitteresne,  necne,  eum  servom  manu  ?  55 

Essetne  apud  te  is  servus  acceptissumus  ? 
Responde.     He.  opinor.     Ty.  cur  ergo  iratus  mihi  es? 
He.  Quia  illi  fuisti,  quam  mihi,  fidelior. 
Ty.  Quid?  tu  una  nocte  postulavisti  et  die, 
Recens  captum  hominem,  nuperum  et  novitium,  60 

Te  perdocere,  ut  melius  consulerera  tibi, 
Quam  illi,  quicura  una  a  puero  aetatem  exegeram? 

tneorumque  verborum.  He.  Nonne  vet  ui  te  miki  dicere  quicquam  falsum?  Tyn. 
Vetuisti.  He.  Quare  es  ausus  mihi  mentiri?  Tyn.  Quia  vera  nocuissent  illi 
cui  serviebam :  nunc  falsa  prosunt.  He.  At  tibi  nocebunt.  Tyn.  Bene  est:  sed 
conservavi  herum  quem  lector  servatum,  cui  meus  herus  major,  ejus  pater,  me  ad- 
junxerat  custodem:  arbitrarene  id  esse  crimen?  He.  Nequissime.  Tyn.  Sed 
ego  dico  optime,  qui  aliter  sentio  alque  tu.  Nam  cogita  si  aliquis  titorum  servo- 
rum  fecerit  hoc  tuo  filio,  quam  gratiam  haberes  ?  Emitteresne  manu  eum  servum, 
necne?  Is  servus  essetne  acceptissi?nus  apud  te?  Responde.  He.  Opinor,  Tyn. 
Quare  igitur  es  iratus  mihi?  He.  Quia  illi  fuisti  fidelior ,  quam  mihi.  Tyn. 
Quid?  tune  postulavisti  ut  me  adduceres  servum  rudem  ac  novitium,  et  nuper  em- 
turn,  ut  te  perdocerem  tuis  praceptis  uno  die  et  una  nocte,  ex  quo  sum  tecum,  ut 
tibi  melius  consulerem,  quam  illi  cum  quo  traduxeram  vitam  a  pueris?     He.  Ita- 


V.  1.  Vocavin  PI.  2.  Votavin  L.  l.P\.  i.  Notavin  P\.  4.  ah  a.],  m.  Vetavin 
Pll.  1.  3.  5.  6.  V.  2.3.  J.  Votuint,  vel  Vetavi,  Lg?.— 46  Vetavisti  Pll.  1.  3.  4. 
5.  6.  V.  2.  3.  J.  Volavisti  C.  L.  K  Vocavisti  P\.  2.  Notavisti  PI.  4.  ab 
al.  m.  ausus  es  L.  1.— 48  J.  V.  3.  optumum  est  ;  at  est  deest  in  V.  2.  L. 
1.— 49  Atque  herum  V.  2.  Et  herum  L.  1.— 51  Sed  mule  ne  HI.  1.  B.  1.  fac- 
tum arbitrare  C.  Pll.  sex,  Hi.  1.  2,  V.  1.  2.  3.  L.  1.  factum  est,  arbitrare  J.— 
52  C.  Lgg.  sorsum;  Pall,  sex  seorsum.— 55  V.  1.  eums.  tuum  manu. — 56  V.  1. 
is  servus  apud  te.  In  L.  1.  desiint  apud  te. — 57  Responde  deest  in  eodem  cod. 
ingratus  mihi  es  B.  1.  tres  Pll.  Bossch.  L.  1.  al.  ap.  Par.  et  Pont,  iratus  m.  es 
C.  Pll.  ties  ;  iratus  es  mihi  HI.  1.  J. — CO  Voc.  nuperum  deest  in  V.  1.  nupe- 
rum etiam  nov.  HI.  1.  nuper  et  C.  nuperum  novitium  Merc,  nuperum  et  novi- 
tium B.  1.  Pll.  sex.— 61  Te  perdocerem  HI.  1.  a  m.  pr.— 62  C.  Pll.  sex,  al.  ap. 


390  M.    ACCII    PLAUTI 

He.  Ergo  ab  eo  pelito  gratiam  istam  :  ducite, 

Ubi  ponderosas,  crassas  capiat  compedes, 

Inde  ibis  porro  in  latomias  lapidarias.  65 

Ibi  quom  alii  octonos  lapides  efFoderint, 

Nisi  cotidianus  sesquiopus  confeceris, 

Sexcentoplago  nomen  indetur  tibi. 

Ar.  Per  Deos  atque  homines  ego  te  obtestor,  Hegio, 

Ne  tu  istunc  hominem  perduis.     He.  curabitur.  70 

Nam  noctu  nervo  vinctus  custodibitur, 

Interdius  sub  terra  lapides  eximet. 

Diu  ego  hunc  cruciabo,  non  uno  absolvam  die. 

Ar.  Certumne  est  tibi  istuc  1     He.  non  moriri  certiu'  st. 

Abducite  istum  actutura  ad  Hippolytum  fabrum,  75 

Jubete  huic  crassas  compedes  impingier  : 

Inde  extra  portam  ad  meum  libertum  Cordalum, 

In  lapicidinas  facite  deductus  siet : 

Atque  hunc  ita  me  velle,  dicite,  curarier, 

Ne  qui  deterius  huic  sit,  quam  quoi  pessume  est.  80 


que  Jlagita  a  Philocrate  istam  gratiam.  Ducite  Tyndarum  ubi  oneretur  compedi- 
hus  gravibus,  crassia :  inde  ibis  praterea  in  lapicidinas,  ubi  quando  ceteri  eruent 
octo  lapides,  nisi  quolidie  extiahas  duodecim,  tibi  erit  nomen  Sexcentoplagus,  quia 
sexcentis  plagis  oiieraberis.  Ar.  Ego  te  obsecro  per  Deos  atque  homines,  ne  tu 
perdas  istum  hominem.  He.  Aon  perdetur :  nam  servabitur  noclu  constrictus 
nervo,  interdiu  effodiet  lapides  sub  terra:  ego  hunc  mac tabo  lent e,  non  perimum 
uno  die.  Ar.  Estne  tibi  conslitutum  id?  He.  Non  est  certius  mori.  Abducite 
subito  ilium  ad  Hippolytum  fabrum,  mandate  huic  injici  graves  compedes:  inde 
curate  ut  deducatur  ad  meum  libertum  Cordalum  extra  portam  in  latomias:  et 
nuntiate  me  velle  sic  curari  hunc,  ne  in  aliqua  re  hubeatur  pejus  quam  qui  deter- 


Bosscli.  HI.  1.  2.  R.  1,  2.  una  puero.  C.  etatem.—6i  C  PI),  sex,  HI.  1.  B.  I. 
al.  ap.  Bossch.  gratiatn  istam  ;  hgg.  hanc  gratiam. — G5  P\\.  ires  ibi  porro.  Alii 
ap.  Par.  rh  porro  plane  oniittiint,  sed  contra  codd. — 66  HI.  1.  B.  1.  V.  ].  3. 
L.  1.  Lgg.  effodiunt  ;  C.  Pll.  se%,ecfodiunt ;  \^\\^on\..effoderint ;  al.  effodint,  vel 
effodent.  Voc.  Ibi  et  effodint  desnnt  in  V.  2.— 67  Nisi  cotidianus  sesque  opus 
C.  Nisi  quottidianus  sex  qui  opus  HI.  1. — 68  Sescentoplago  C.  Sescento  plago 
Lgg.— 69  L.  1.  ac  homines  ergo  te. — 70  Voc.  hominem  deest  in  HI.  1.  perdas, 
om'isso  curabitur,  V.  2. — 71  L.  1.  custodietur. — 72  Interdiu  HI.  1.  B.  1.  PU. 
sex,  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.— 73  Diu  hunc  ego  Lgg.  V.  1.  2.  C.  Pll.  sex,  a),  non 
numeroV.  2.  Totus  vs.  deest  in  L.  1.  curabo,  pro  cruciabo,  J, — 74  Voc.  tibi 
deest  in  qnibusdam  vett.  edd.  extat  vero  in  C.  Pll.  sex,  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  HI. 
1.  2.  B.  1.  non  moricertiu'  st  desnnt  in  V.  2.  non  mori  certius  est  HI.  1.  B.  1. 
non  m.  cercius  est  C.  non  emori  L.  1. — 75  Lgg.  fabrum  Hippolitum. — 78  V.  1. 
C.  diductus. — 79  Atque  hunc  me  ita  velle  Bipont.  Bosscli.  et  al.  itn  me  velle  V. 
1.  3.  C.  J.    itaquc  hunc  ita  me  velle  V.  2.    Atque  hunc  me  velle  ita  d.  cruciarier  h. 


CAPTEIVORUM    ACT.    III.    SC.   5.  391 

Ty.  Cur  ego  te  invito  me  esse  salvora  postulem  ? 

Periculum  vitae  meae  stat  tuo  periculo. 

Post  mortem  in  morte  nihil  est,  quod  raetuam,  mali. 

Etsi  pervivo  usque  ad  suramam  aetatem,  tamen 

Breve  spatium  est  perferundi,  quae  miuitas  raihi.  85 

Vale  atquc  salve  :  etsi  aliter  ut  dicam,  meres. 

Tu  Aristophontes,  de  me  ut  raeruisti,  ita  vale, 

Nam  mihi  propter  te  hoc  obtigit.     He.  abducite. 

Ty.  At  unum  hoc  quaeso,  si  hue  rebitet  Philocrates, 

Ut  mihi  ejus  facias  conveniundi  copiam.  90 

He.  Periistis,  nisi  hunc  jam  e  conspectu  abducitis. 

Ty.  Vis  haec  quidem  hercle  est,  et  trahi  et  trudi  simul. 

He.  Illic  est  abductus  recta  in  phylacam,  ut  dignus  est. 

Ego  illis  capteivis  aliis  documentum  dabo, 

Ne  tale  quisquam  facinus  incipere  audeat.  95 

Quod  absque  hoc  esset,  qui  mihi  hoc  fecit  palam. 

Usque  offraenatum  suis  me  ductarent  dolis. 

Nunc  certum  est  nulli  post  haec  quicquam  credere. 

rime.  Tvn.  Non  est  quod  ego  expectem  vie  esse  salvnm,  te  invito?  Discrimen 
mece  vita  est  conjunctum  cum  tucB  vita  periculo.  Niliil  est  mali  in  morte  post 
mortem  quod  timeam:  et  si  pervixero  usque  ad  extremam  senectutem,  tamen  spa- 
tium est  breve  patiendi  qua  mihi  minitaris.  Vale  atque  salve,  tametsi  mereris  ut 
loquar  aliter.  Tu,  Aristophontes,  sic  vale  ut  merilus  es  de  me:  nam  id  mihi  tua 
culpa  obtigit.  He.  Abducite.  Tyn.  Sed  id  obsecro  unum,  ut  si  Philocrates  re- 
vertatur  hue,  ut  mihi  facias  facultatem  ejus  conveniendi.  He.  Periistis,  jiisijam 
hunc  abducitis  a  conspectu.  Tyn.  Est  hac  vis  quidem  per  Herculem  et  rapi  et 
impelli  una.  He.  I  He  raptus  est  recta  in  custodiam,  ut  meretur:  ego  docebo  illos 
alios  caplivos,  ne  quisquam  audeat  aggredi  tale  facinus.  Nam  nisi  fuisset  hie 
Aristophontes,  qui  mihi  patefecit  hanc  Tyndari  et  Philocratis  fallaciam,  esset  sem- 
per aliquis  captivus  qui  me  ludijicaretur.     Nunc  constitutum  est  nulli  conjidere  in, 


1.  me  deest  in  Gronov. — 80  Ne  quid  PH.  sex,  al.  ap,  Bosscli. — 81  HI.  1.  pos- 
tulem salvum  me  esse  ;  J.  postulem  salvom  me  esse. — 82  C.  Pll.  sex,  V.  1.  2.  3. 
L.  1.  J.  Lgg.tuo  Stat ;  HI.  I.  B.  l.in  tuo  stat.—Si  In  J.  L.  1.  V.  3.  distingiiitur 
post  mortem.  Heiiisius  Advers.  p.  46.  pro  in  morte,  Ipgit  in  sorte. — 84  Etiam 
si  HI.  I.  supervivo  C.  pervivo  PH.  sex. — 87  L.  1.  ut  de  me,  —  88  Namque  mihi 
Lgg.T^gue  deest  in  C.  et  Pll.  omnibus.  Nam  propter  te  hoc  obtigit  7niEo^sclia. 
obtingitV.2. — 89  B.  1.  si  hue  redicet ;  HI.  1.  Pll.  sex,  al.  ap.  Bossch.  si  hucre- 
ditet ;  C.  si  hue  rebitet. — 90  Ut  mi  Bossch.  conveniundi  potius  L.  1. — 93  Al.  ap. 
Par.  abductu  'st. — 96  L.  1.  facit  palam. — 97  Usque  offerre  naium  HI.  1.  B.  1. 
Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  al.  ap.  Bossch.    Usque  ofere  natum  C.    Usque  ofere  gnatum  PI. 

NOT;E 
89  Rebitet]  Redeat.  93  Phylacam]  Custodiam,  Graecum. 


392  M.    ACCII    PLAUTI 

Satis  sum  semel  deceptus:  speravi  miser 

Ex  servitute  me  exemisse  filium.  100 

Ea  speselapsa  est:  perdidi  unum  filium 

Puerum  quadrimum,  quem  mihi  servos  surpuit: 

Neque  enim  servom  unquara  repperi,  neque  filium. 

Major  potitus  hostium  est :  quod  hoc  est  scelus  ! 

Quasi  in  orbitatem  liberos  produxerim.  105 

Sequere  hac :  reducam  te  ubi  fuisti :  neminis 

Misereri  certum  est,  quia  mei  miseret  neminem. 

Ar.  Exauspicavi  ex  vinclis :  nunc  intellego 

Redauspicandum  esse  in  catenas  denuo. 

posterum.  Su7n  satis  fraudatus  semel,  infelix ;  aperavi  me  eduxisse  filium  e  servi' 
tute.  Ea  spes  est  elapsa.  Amisi  unum  filium,  puerum  quadrimum,  quem  senms 
mihi  fur  at  us  est;  neque  eiiim  inveni  unquam  servum  neque  filium:  major  venil 
in  manus  hostium.  Quid  hoc  est  7  Quasi  ediderim  in  lucem  liberos  in  orbitatem. 
Sequere  hac :  te  reducam  ubi  fuisti.  Constitutum  est  misereri  neminis,  quando- 
quidem  neminem  miseret  mei.  Ar.  Mea  sors  me  eduxit  ex  vinculis,  nunc  eadem 
me  relrudit  denuo  in  vincula. 


6.    Usque  oferenatum  Lgg. — 100  Ex  servile  C.    Ex  sertitute  exemisse  Lgg. — 

101  Hie  vs.  deest  in  B.  1.  L.  1.  elabsa  C.  a  m.  sec.    perdidi  meum  filium  J. — 

102  C.  Pll,  sex,  HI.  i.  B.  1.  sunv>wjt.— 103  Neque  eum  al.  ap.  Bossdi.— 104  J. 
HI.  1.  B.  1.  quid  hoc  scelus?— 105  B.  1.  V.  'i.  fitios  perduxerim  ;  HI.  1.  J. 
filios  produxerim. — 106  HI.  1.  a  m.  \>r.  ncmini. — 107  hgg.  cerium 'st.  rhmei 
siiperscriptnm  est  in  C.  a  mann  recentiori ;  al.  ap.  Par.  mis  miseret. — 
108  Deest  in  C— 109  B.  1.  V.  2.  in  calenis. 

UOTJE 

108  Exauspicavi]  '  Exanspicare  '  le  cesserint.  '  ReHanspicavi,'  id  est, 
est,  auspicium  snmere.  '  Redanspi-  malo  auspicio  hue  veni,  ideo  ad  vin- 
care,'  repetere  auspicia,si  prioia  ma-      cula  redeo. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  PRIMA. 

ERGASILUS. 

JuppiTER  supreme,  servas  me,  measque  auges  opes. 

Er.  Jupiter  summe,  me  tueris  amplificasque  meas  opes,  et  mihi  adjicis  maxi- 


1  Jupiter  summe  L.  1.  Voss.  2.    J.  suppreme  C.   meas  usque  augens  opes  L.  1. 

NOTiE 

1  Auges  opes]  Vita  parasitica  est  nni  ludo,  obiectationi,  potationi,  epulis 
iDhiare. 


CAPTEIVORUM    ACT.    IV.    SC.    1.  393 

Maxumas  opimitates  opiparasquc  offers  raihi : 
Laudem,  lucrum,  ludum,  jocura,  festivitatem,  ferias, 
Pompam,  penum,  potationes,  saturitatem,  gaudium  : 
Nee  quoiquam  homini  supplicare  nunc  certum  est  mihi,    5 
Nam  vel  prodesse  amico  possum,  vel  inimicum  perdere. 
Ita  hie  me  amoenitate  amoena  amcenus  oneravit  dies. 
Sine  sacris  haereditatem  sum  aptus  effertissumam. 
Nunc  ad  senem  cursura  capessara  hunc  Hegionem,  cui 

boni 
Tantum  affero,  quantum  ipse  a   Dis  optat,  atque  etiam 

amplius.  10 

Nunc  res  certa  est,  eodem  pacto  ut  comici  servi  solent, 
Conjiciam  in  collura  pallium,  prirao  ex  me  hanc  rem  ut 

audiat : 

mas  copias  uberesque,  pradicationem,  qu<Es/um,  jucunditatem,  exullalionem,  Iceti' 
tiam,  otium,  celebritatem,  supellectilia,  potationem,  saturitatem,  gaudia,  et  mihi 
constilutum  est  pendere  a  nemine.  Nam  vel  possum  prodesse  amico,  vel  nocere  ini' 
mico.  Sic  hie  dies  jucundus  me  obruit  jucunditate  jucunda.  Adeptus  sum  hare- 
dittttem  copiosissimam  sine  sacris.  Nunc  ingrediar  iter  ad  hunc  senem  Hegionem, 
cui  affero  tantum  boni,  quantum  optat  ipse  a  Diis,  atque  amplius  etiam.  Nunc 
res  est  certa:  circumponam  humeris  pallium  eodem  pacto  ut  consueverunt  servi 


— 2  B.  1.  PI.  1.  optimitas;  Pll.  2.  4.  optimates;  HI.  1.  optumates ;  PI.  3.  ophi- 
mates;  Pll.  5.  6.  opimatas ;  Aid.  optumitates. — 3  HI.  1.  J.  ludum,  lucrum.  L.  1. 
festivitates.—i  L.  1.  potationem.— 5  Pll.  1.  2.4.  6.  HI.  1.  B.  1.  et  Bossch.  me 
nunc  certum.  Al,  ap.  Par,  omittunt  nunc.  Pronomen  me  deest  in  V.  1. — 
7  Ita  me  hie  J.  Ita  hoc  me  V.  2.  oneravi  mihi  V.  2.  oneravit  mihi  L.  1.  V.  1. 
3.  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  oneravit  dies  mihi  HI.  1.  a  m.  sec.  PI.  5.  dies 
amenus  oneravit  mihi  PI.  6.  In  PI.  4.  superscriptnm,  ^  hie,  i.  e.  dies.'  In  C. 
estjWte  mcenitate,  et  supra  lin.  pictum  a. — 8  Sine  saccis  B.  1.  sum  adeptus  HI. 
1.  B.  1.  Pll.  et  Lgg. — 9  V.  2,  capessam  ad  hunc ;  edd.  qiiaedam  vett.  Nunc  cur- 
sum  ad  senem,  Sfc.  Post  hinic  vs.  B.  1.  inserit  vs.  101.  sc.  ult.  act.  iii.  Et  spes, 
Sfc. — 10  Bossch.  contra  redd,  ipse  a  Dissibi  optat ;  C.  ipse  adis  optat ;  al.  ap. 
Par.  ipse  adipisci  optat ;  Pll.  omnes,  Prising.  HI.  1.  2.  B.  I.  2.  ipse  a  Dis  optat. 
—11  Nunc  certa  res  est  HI.  1.  B.  1.  Pll.  sex,  C.  V.  1.  2.  3.  J.  L.  1.— 12  Pll. 

NOTjE 

2  Opiparasque]    Festus:    '  Opipa-  et  ad  eum  ad  quern  transibat  heere- 

rum,  magnarum  opum  apparatum.'  ditas,  transibant  et   '  sacra.'     Unde 

5  Homini  supplicare^  Quia  hoc  fere  phrases,  '  transire  in  gentera  et  sa- 

mortales  sibi  proponunt,  cum  poten-  era:'  ant,  '  haereditas  cum   sacris,' 

tiorum  praesidium  ambiunt,  ut  sibi  et  vel '  sine  sacris.'   '  Sacra'  autem  ilia 

suis  prodesse  possint,  et  ininiicis  no-  non  fiebant  sine  sumtu.  Itaque  '  sine 

cere.  sacris  haereditatem  adipisci,' est  quod 

8  Sine  sacris']  Id  est,  sine  sumtu.  nos  yeraacnle,  heriter  sans  charge. 
Nam  cuivis  familiae  erant  sua '  sacra,'         12  Conjiciam  in  collum  pallium]  Quo 


394  M.   ACCII    PLAUTI 

Speroque  me  hunc  nuutiura  astern ura  adepturum  cibura. 

comici,  ut  accipiat  prima  ex  me  hanc  rem :  et  spero  me  adepturum  escam  sempiter- 
nam  oh  hunc  nuntium. 


qninqiie  et  C.  Coniciam.  Bosscli.  ex  me  primo  rem  hanc. — 13  Speroque  me  oh 
hunc  Bosscb.  Sp.  me  oh  hoc  B.  1.  et  HI.  1.  a  m.  sec.  nuntium  aviternum 
Bossch. 

NOTyE 

expcditiores  essent  comici  servi  ad  antea :  alii  etiam  genu  tenns  togam 

obennda  dominornni  niandata,  rejec-  succingebant,  unde  phrasis  Scriptii- 

to  ia  utrunique  hnmenim  pallio  in  rae   Sacrae,  '  succingeie  liimbos,'   id 

scena  versabantiir;    pallio,  inqiiam,  est,  seseconiparare  ad  agendum  et  ia- 

qno  et  lacerti  et  manus  tegebantiir  cedendiim. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  SECUNDA. 

HEGIO,    ERGASILUS. 

He.  Quanto  in  pectore  hanc  rem  meo  magis  voluto, 

Tanto  mihi  aegritudo  auctior  est  in  animo. 

Ad  ilium  modum  sublitum  os  esse 

Hodie  mihi  ?  neque  id  perspicere  quivi  ? 

Quod  cum  scibitur,  per  urbem  irridebor.  5 

Cum  extemplo  ad  forum  advenero,  omnes  loquentur: 

Hie  ille  est  senex  ductus,  quoi  verba  data  sunt. 

Sed  Ergasilus  estne  hie,  procul  quem  video  ? 

Collecto  quidem  est  pallio:  quidnam  actum  'st? 

Er.  Move  abs  te  moram,  atque,  Ergasile,  age  hanc  rem. 

He.  Quanto  magis  repeto  id  in  animo,  mihi  est  tanto  7najor  dolor,  me  esse 
lusum  hoc  modo  hodie,  neque  potuisse  agnoscere  id :  quando  hoc  scietur  in 
urbe,  irridebor.  Extemplo  cum  advenero  in  forum,  omncs  loquentur :  Ille  se- 
nex est  lusus,  hie  deceptus  est.  Sed  estne  ille  Ergasilus,  quem  video  procul? 
Est  quidem  pallio  collecto,     Quidnam  est  acturus  ?     Er.  Kumpe  omnes  moras, 


1  In  PI.  3.  annectitnr  liaec  scena  siiperiori.  HI.  1.  B.  1.  V.  2.  3.  hanc  meo 
magis  rem. — 2  C.  et  PI.  qninque  egriiudo.- — 3  C.  subitum. — 4  Hodie  decst  in 
J.  Voss.  2.  3.  L.  1.  HI.  1.  2.  B.  1.  sublitum  os  esse  hodie  Lgg.  mihi  os  esse  al. 
ap.  Lang,  os  esse  mi  hodie?  Neque  id,  c^c.  Bossch. — 5  Quod  com  C  scibitur 
jam  Bosscli.  ex  ingenio.  scribitur  li\.  1.  a  m.  pr. — 6  Lgg.  pervenero. — 7  Lgg. 
doctus  sunt  data;  Hi.  1.  a  m.  sec.  dictiis;  Pli.  omnes  ductus;  C.  a  m.  pr.  duc- 
tus quo.  Ai.  ap.  Par.  quos.  Donsa  doctus,  ill  in  Lgg. — 8  Lgg.  est  h.  p.  q. 
nequeo;  Bossclia,  ire  video. — 9  HI.  1.  'R.X.est  quidem;  ita  qnoqne  J. — 10  C. 
apste;  Bosscli.  abs  te  m.  omnem,  Ergasile,  atque  age;  L.  1.  at  pro  atque. — 


CAPTEIVORUM    ACT.    IV.   SC.   2.  395 

Eminor  interminorque,  ne  quis  mi  obstiterit  obviara :       11 

Nisi  qui  sat  diu  vixisse  sese  homo  arbitrabitur. 

Nam  qui  obstiterit,  ore  sistet.     He.  hie  homo  pugilatum 

incipit. 
Er.  Facere  certum  est :  proinde  ut  omnes  itinera  insistant 

sua, 
Ne  quis  in  hac  platea  negoti  conferat  quicquam  sui.       15 
Nam  meus  est  balista  pugnus,  cubitus  catapulta  est  mihi. 
Humerus  aries :  turn  genu  ad  quemque  jecero,  ad  terram 

dabo. 
Dentilegos  omnes  mortales  faciam,  quemque  offendero. 
He.  Quee  illaec  eminatio  est?  nam  nequeo  mirari  satis. 
Er.  Faciam  ut  ejus  diei  locique,  meique  semper  memi- 

nerit :  20 

et  age  hoc,  Ergasile.  Minitor,  interminitorque,  ne  quis  obstet  mihi  in  via,  nisi 
iUe  qui  existimabit  se  vixisse  satis  diu.  Nam  qui  erit  obvius,  dabo  vultum  in  ter- 
ram. He.  Hie  homo  orditur  pugilatum.  Er.  Constitutum  est  dare  operam  ut 
universi  prosequantur  iter  institutum:  ne  quis  conferat  de  quoquam  suo  negotio  in 
ha£  platea:  nam  meus  pugnus  est  balista,  meus  cubitus  est  catapulta,  huinerus 
aries  :  turn  ad  quemcumque  impressero  genu,  dabo  in  terram  :  efficiam  ut  universi 
mortales  quos  offendero,  habeant  suos  denies  colligendos.  He.  Qua  interminatio 
est  ilia?    Nam  nequeo  satis  mirari.     Er.  Efficiam  ut  recordetur  semper  hujus 

11  Eminor  atque  interminor  Bossch.  obstiterit  mihi  obviam  L.  1. — 12  Nisi  quis 
satis  HI.  1.  B.  1.  C.  Fll.  omnes,  V.  1.  3.  et  J.  arbitratur  C.  arbitrabitur  Pll. 
sex. — 13  Lgg.  incipiscit. — 14  Certum  est  facere  L.  1.  proin  ut  J.  perinde  V.  3. 
— 15  L.  1.  negotiis  conferant;  C.  negotii  conferat. — 16  C.  pallista ;  Pll.  1.2. 
hasilesta;  Pll.  3.  4.  5.  6.  alii  codd.  balista.  Mox,  mihi  deest  in  HI.  1.  B.  1. 
L.  1.  J.  V.  2. — 17  Umerus  C.  quemcumque  jecero  V.  3.  C.  PI.  5.  V.  3.  ad  quern 
iero  alii  Pll.  icero  Aid.  ut  quemque  icero  Bossch.  ad  quemque  jecero  V.  1.  2.  J. 
genus  ad  quemque  offendero  L.  1. —  IS  Denti  Iccos  PI.  6.  Dcnti  decos  PI.  3. 
Dentiloquos  PI.  5.  quemque  offendo  B.  1.  quemcumque  offendero  Pll.  1.  5.  6.  HI. 
1.  quemquem  offendero  al.  ap.  Par. — 19  Quce  illec  C.  coeminatio  V.  3. — 20  L.  1. 

NOT^E 

10  Age   hanc   rem]    Erat    formula  complicatis  pngnis. 

conciliandae  attentionis,  cnm  res  di-  16  Balista^  Machina  bellica  excn- 

vina  ageretnr.  '  Hoc  age,'  iinde  haec  tiendis    in   hostes    lapidihns    idonea. 

snmta,  et  in  aliis  rebns  usnrpari  soli-  Catapulta  erat  ad  conloiquenda  tela, 

ta,'  Age  hanc  rem,'  idem.  Sed  duo  haec  nomina  deinceps  pro- 

13  Ore  sistet}   Id  est,  sistet   png-  misciie  sunt  accepta. 

num  meum,  colapho  in  os  inipacto :  17  Aries]  Machina  bellica  lignea, 

nut,  sXernaLm  :  Je  lui  ferai  donner  du  everlendis   moenibus   apta  :   feriebat 

nez  en  terre.  feno  arniata,  in  modum  et  figuram 

Pugilatum  incipit]  Ut  pugil  sese  ad  capitis  aiietini,  unde  nomen  accepit. 
pugnani  accingit,  explicatis  lacertis, 


396  M.    ACCII    PLAUTI 

Qui  mihi  in  cursu  obstiterit,  faxo  vitae  is  exteraplo  obsti- 

terit  suae. 
He.  Quid  hie  homo  tantum  incipissit  facere  cum  tantis 

minis  ? 
Er.  Prius  edico,  ne  quis  propter  culpam  capiatur  suam. 
Continete  vos  domi,  prohibete  a  vobis  vim  meam. 
He.  Mira  edepol  sunt,  ni  hie  in  ventrera  sumpsit  confi- 

dentiam.  25 

Vae  misero  illi,  cujus  cibo  iste  factu'  st  imperiosior. 
Er.  Turn  pistores  scrophipasci,  qui  alunt  furfure  sues, 
Quarum  odore  praeterire  nemo  pistrinum  potest : 
Eorum  si  quojusquam  scropham  in  publico  conspexero, 
Ex  ipsis  dominis,  meis  pugnis  exculcabo  furfures.  30 

He.  Basilicas  edictiones,  atque  imperiosas  habet. 
Satur  homo  est :  habet  profecto  in  ventre  confidentiam. 
Er.  Tum  piscatores,  qui  praebent  populo  pisces  foetidos, 
Qui  advehuntur  quadrupedanti  crucianti  canterio  : 
Quorum  odos  subbasilicanos  omnes  abigit  in  forum,       35 

diei,  et  loci,  et  mei :  qui  occurrerit  mihi  in  cursu,  efficiam  ut  is  extemplo  ierit  con- 
tra vitam.  He.  Quid  hie  homo  incipit  facere  cum  tantis  minis  ?  Er.  Edico 
prius,  ne  quis  in  me  incidat  sua  culpa:  continete  vos  do7ni,  prohibete  meam  vim  a 
vobis.  He.  Hcec  sunt  mira  per  adem  Pollucis,  nisi  hie  duxit  spem  explendi  ven- 
tris.  Vce  illi  infelici  cibo,  in  quern  hie /actus  est  propensior  !  Er.  Tum  pistores 
scrophipasci,  qui  alunt  sues  furfure,  odore  quarum  nemo  potest  praterire  per  pistri' 
num,  si  conspexero  scropham  eujusquajn  eorum  in  publico,  excutiam  pugtiis  meis  fur- 
fures ex  dominis  ipsis.  He.  Condit  edicta  regia,  atque  plena  auctoritatis :  est 
homo  satur :  habet  certc  in  ventre  confidentiam.  Er.  Tum  piscatores  qui  vendunt 
populo  pisces  fwlidos,  qui  appurlantur  equo  claudo,  cid  est  pes  triplex,  equites  dis- 
crucianti  gravitate  incessus,  qicorum  odor  arcet  quosvis,  qui  sub  basilica  ambulant 


v.  1.  3.  HI.  1.  B.  1.  ut  hujus  diei ;  sic  Pll.  omnes.— 21  C.  opstiterit.  Mox,  is 
extemplo  desnnt  in  B.  1.  extemplo  deest  in  HI.  1.  L.  1.  Qui  mi  in  c.  o.  f.  vita 
is  obst.  Bossch.— 22  Voc.  tantum  deest  in  HI.  1.— 23  Prius  dico  edd.  quadam 
vett. — 24  L.  1.  omittit  a  vobis.— 26  Lgg.  et  Pll.  quinque  factus  est  impensior, 
ut  malint  Meurs.  Scaliger.  aliique.  Pronomen  illi  deest  in  L.  1.  iste  deest 
in  J.— 27  Bossch. /Mr/uri  qui  alunt,  ex  conjectura  Voss.  de  Anal.  i.  42.  furfure 
C.  et  Pll.  omnes. — 28  HI.  1.  odorem.— 29  Earum  si  quo  vis  quam  niargo  ed. 

Bossch 30  Ex  ipso  abdomine  Palm.  Ex  ipsis  dnis,  vel  dominis,  Pll.  omnes  et 

C— 31  Pll.  3.  6.  L.I.J.  ediliones.—i2  L.  1.  in  ventrem.—^S  C.  PI.  i.  feti- 
dos;  V.  3.  fetulos.—Z'l  PI.  3.  et  C.  crucia<i.— 35  C.  subbasilica  nos;  V.  3.  Hi.  1. 

aOTJE 

31  Basilicas  edictiones']  Regia  edic-     caballus  tripes,  et  claudicans,  et  a. 
ta.  rnmnostis,  et  ruptus  terga  verbere. 

34  Crucianti  canterio]  Ausonio,  est     Lucilio, '  succussarii.' 


CAFTEIVORUM    ACT.    IV.    SO.   2,  397 

Eis  ego  ora  verberabo  sirpiculis  piscariis : 

Ut  sciant,  alieno  naso  quam  exhibeant  molestiam. 

Turn  laiiii  autem,  qui  concinnant  liberis  orbas  oves. 

Qui  locant  caedundos  agnos,  et  duplam  agninam  danunt, 

Qui  petroni  nomen  indunt  verveci  sectario ;  40 

Eum  ego  si  in  via  petronem  publica  conspexero, 

Et  petronem  et  dominum  reddam  mortale.s  miserrimos. 

He.  Eugepe !  edictiones  asdilitias  hie  habet  quidem  : 

Mirumque  adeo  est,  ni  hunc  fecere  sibi  ^toli  agorano- 

mum. 
Er.  Non  ego  nunc  Parasitus  sum,  sed  regum  rex  regalior : 
Tantus  ventri  commeatus  meo  adest  in  porta  cibus.        46 
Sed  ego  cesso  hunc  Hegionem  onerare  laetitia  senem  ? 

in  foro,  ego  eis  feriam  os  scirpiculis  piscariis  per  ora,  ut  sentiant  quam  moles- 
tiam inferant  naso  alieno.  Turn  lanii  qui  efficiunt  oves  oj-bas  agnis,  qui  conducunt 
agnos  quasi  cadendos ;  sed  dant  carnem  altero  tanto  vetustiorem  ugnina,  qui  tri- 
buunt  arietibus  nomen  vervecis  sectarii;  si  ego  conspicatus  fuero  arietem  in  via 
publica,  reddam  et  arietem  et  duclorem  miserrimos  mortaUum.  He.  Eugepce ! 
hie  quidem  habet  eJicta  cedililia,  et  est  mirum  adeo,  nisi  JEtoli  fecerunt  hunc  suum 
eedilem  rerum  venalium.  Er.  Ego  non  sum  nunc  parasitus,  sed  rex  magnificentis- 
simus  regum :  adeo  mag7ius  est  commeatus  ciborum  in  portu  pro  meo  ventre.  Sed 
ego  cunctor  cumulare  hunc  senem  Hegionem  gaudio,  quo  homine  nemo  est  perinde 


B.  1.  PH.  sex,  sub  basilica  nos.  C.  V.  2.  L.  1.  J.  Pll.  2.  5.  6.  et  PH.  1.  3.  4.  a  m. 
pr.  abegit.—36  Eis  ergo  L.  1.  V.  1.  surpiculis  L.  1.  V.  1.  C.  Pll.  omnes,  al.  ap. 
Bosscli.  serpiculis  edd.  vett.— 39  C.  angnos.  HI.  1.  a  m.  pr.  datiunt.—AO  V.  2. 
induunt  v.  festario. — 43  Euge  Pll.  omnes  ;  Euge  pe  V.  3.  Eugepa  C.  edilicias 
habet  hie  in  eodem  cod.  quidem  habet  HI.  1.  B.  1. — 44  Mirum  adeo  J.  Etoli  C. 
—46  C.  portucibus;  quidatn  PH.  porticibus. — 47  Sed  ego  concesso  L.  1.  Iceti- 

NOTiE 

35  Subbasilicanos']  Otiosos  homines,  am  appellantnr  rusticani,    qiioniam 

qui   in   eedificiis  publicis,   audiendis  vulgo  rndes  et  intraciabiles  sunt, 

narrandisque  nuntiis  passim  operam  Verveci  sectario'}    *  Vervex   secta- 

dabant.      '  Subrostranos  '    appeilat  rius  '  est,  sectus  aries,  un  rnouton, 

Tullins,a  '  rostris ;'  quaB  erant  apud  43  Edictiones  cvdilitias]  Edicta  ae- 

Romanos,  quod  '  basilicas'  apud  Grae-  dilis,  minoris  videlicet  et  plebeii,  cu- 

cos.  Tales  apud  nos  sunt,  qui  uno  eo-  jus  erat  slatuere  de  rebus  venalibus. 

denique  consilio  apud  palatium  con-  Alii  aediles  erant,  qui  majoresetcuru- 

veniunt  juridicum.  les  erant.     Hie  ludit  in  verbo,  et  'e- 

M  Petroni]    '  Petrones  '    arietes  dilis  '  est  ab  *edo,' non  ab  '  aedibus.' 

sunt,  quorum,  quoniam  prasdura  est  44  Agoranomum]  Idem  erat  apud 

caro,  coctuque   difficilis   ac  esu,  et  Alheuienses,  qui  apud  Romanes  aedi- 

quodammodo    petrea,    '  Petrones  '  lis. 
dicuntur,  a  '  petra.'    '  Petrones  '  eti- 


398  M.   ACCII    PLAUTI 

Qui  homine  adgeque  nemo  vivit  fortunatior. 

He.  Quae  illasc  est  laetitia,  quam  illic  laetus  largitur  mihi  ? 

Er.  Heus,  ubi  estis  ?  acquis  hoc  aperit  ostium?     He.  hie 

homo  50 

Ad  ccenam  recipit  se  ad  me.     Er.  aperite  hasce  ambas 

fores, 
Priusquam  pultando  vel  assulatim  foribus  exitium  affero. 
He.  Perlubet  hunc  hominem  colioqui.   Ergasile !  Er.  Er- 

gasilum  qui  vocat? 
He.  Respice.     Er.  Fortuna  quod  tibi  nee  facit,  nee  faciei, 
Hocmejubes:  sed  qui  est?     He.  respice  ad  me,  Hegio 

sum.     Er.  oh  mihi !  55 

Quantum  est  hominum   optumorum  optume,  in  tempore 

advenis. 
He.  Nescio  quem  ad  portum  nactus  es,  ubi  coenes ;  eo 

fastidis. 
Er.  Cedo  manum.     He.  manum?     Er.  manum,  inquam, 

cedo  tuam  actutum.     He.  tene. 
Er.  Gaude.     He.  quid  ego  gaudeam  ?     Er.  quia  ego  im- 

pero  :  age  gaude  modo. 

felix.  He.  Qucb  est  ilia  latitia  quam  hie  Icctus  mihi  affert?  Er.  Heu!  ubi 
estis  vos?  ecquis  aperit  ostium?  He.  Hie  homo  se  recipit  ad  me  ad  cocnam.  Er. 
Aperite  hasce  ambas  fores,  antequnm  cis  affero  exitium,  eas  comminuendo  frusta-  . 
tim.  He.  Ferlubet  alloqui  hunc  hominem.  Ergasile !  Er.  Quis  vocat  Ergasi^ 
lum?  He.  Respice.  Ek.  Hoc  me  imtndasfaeere  quod  fortuna  nee  aget  nee  egit. 
Sed  quid  est  ?  He.  Respice  ad  me,  Hegio  sum.  Er.  Oh  mihi  quam  bene  est ! 
optime  omnium  hominum,  advenis  iempestive.  He.  Naetus  cs  nescio  quem  ad 
portum  ubi  coenes,  idcirco  axpernaris.  Er.  Da  manum.  He.  Manum?  Er. 
Tuam  manum,  inquam,  cedo  jam.  He.  Accipe.  Er.  Gaude.  He.  Quare  gau- 
deam ego?     Er.  Quia  ego  majido,  age,  gaude  modo.     He.  Per  Pollucem  mieror 


tiam  senem  HI.  1.  B.  1.  Icetieia  C. — 48  Qui  homine  hominum  adaque  V.  2.  in 
margine,  et  edd.  qiia>dain  vett.  Quo  homine  adteque  Lgg.  Qui  homine  omnium 
V.  2.  Voc.  hominum  noii  apparet  in  Voss.  1.3.  L.  1.  J.  C.  Pll.  sex,  HI.  1. 
B.  1. — 50  Hcus,  lieus  HI.  1.  estis  vos  edd.  qnaedam  vett.  sed  rh  vos  abest  ab 
omnibus  codd.  hoc  deest  in  HI.  1.  L.  1.  pro  quo  J.  Iiabetft/c. — 51  Recipit  ad cw- 
nam  J.  HI.  1. — 52  V.  2.  C.  et  Pll.  sex,  vel  assultatim ;  Pll.  4.  a  ni.  see.  vel 
asulatim.  Gruter.  delet  vel. —  53  Hergasile  C. — 54  Respice  weBossch. — 55  Pro- 
noraen  mihi  deest  in  Pll.  quis  est  V.  2.  3.  L.  1.  quid  est  J.  V.  1.  respice,  Hegio 
sum  Bossch.  sed  ad  me  extant  in  omnibus  codd.  L.  1.  babet  ego  sum,  et  omit- 
tit  oh. — 5G  HI.  1.  a  m.  sec.  optimo  in  tempore.     Voc.  udeenis  iuchoat  vs.  seq^ 

NOT^ 

54  Respice}   Id  est,   retro  aspice,      spondet  Ergasilus  non  ita  cum  He- 
quod  ejus  est  qui  jam  prseteriit.     Re-     gione  fortunam  agere,  quia  aspicit, 


CAPTEIVORUM    ACT.    IV.   SC.   2.  399 

He.    Pol,    moerores    mi   antevortunt  gaudiis.      Er.  noli 

irascier,  60 

Jam  ego  ex  corpore  exigarn  omnes  maculas  moerorum  tibi. 
Gaude  audacter.     He.  gaudeo,  etsi  nihil  scio,  quod  gau- 

deam. 
Er.  Bene  facis:  jube —    He.  quid  jubeam?     Er.  ignem 

ingentem  fieri. 
He.  Ignem  ingentem  ?     Er.  ita  dico,  magnus  ut  sit.     He. 

quid  ?  me,  volturie, 
Tuan'  causa  a^deis  incensurum  censes?     Er.  noli  irascier. 
Juben'  an  non  jubes  astitui  aulas?  patinas  elui?  60 

Laridum  atque  epulas  foveri  foculis  ferventibus  ? 
Alium    pisces    praestinatura    abire  ?       He.    hie    vigilans 

somniat. 

antevertit  mea  gaudla.  Er.  Noli  irasci,  ego  jam  tibi  abstergam  omnes  mcerores 
ex  corpore.  Gaude  audacter.  He.  Gaudeo,  etsi  nescio  cur  gaudeam.  Er.  Be- 
nefacis.  jube —  He.  Quid  jubeam?  Er.  Accendi  luculentum  focutn.  He.  Lii- 
culentum  focuml  Er.  Dico  ut  sit  luculentus.  He.  Quid?  vidturie,  existimasne 
me  incensurum  meas  ades  tua  causa  ?  Er.  Noli  irasci,  mandas  an  non  raandas 
ollas  stare  ad  ignem,  abstergi  patinas,  imponi  laridum  et  epulas  foco  ardenti, 
alios  jyroficisci  ad  emendos  pisces?     He.  Hie  somniat  vigilando.    Er.  Alios  pa- 


in  C.  Pil.  sex. — 57  Nescio  quein  tu  ad  Bossch. — CO  P.  m.  mihi  C.  et  Pil.  sex. 
gaudium  HI.  1.  Pro  noli  irascier,  qiiod  omnes  fere  codd.  exhibent,  non  ita  'st 
scieslegitnr  itiedd.qnibusdam  vett.  nnli  deest  in  V.  3. — 61  Pro  exigam,  quod 
servant  omnes  codd.  Parens  dat  eximam,  Dousa  et  Gulielm.  eluam. — 62  Ego 
gaudeo,  etsi  HI.  1.  quid  gaudeam  L.  1.  V.  2.  3.  et  Lgg. — 64  Quid  me  volt  uri 
HI.  1.  B.  1.  al.  ap.  Bossch.  C.  Pil.  1.  2.  3.  5.  6.  volet  uri  PI.  4.  quid  in  eo  volt 
vrier  al.  ap.  Par.  voluri  V.  3.  quid  me  Volturi  al.- — 65  C.  et  PlI.  omnes  eedis; 
niargo  ed.  Bossch.  me  cedis. — 67  Lardum  C.  a  m.  pr.  Laridum  vero  a  ni.  sec.  ut 

NOTiE 

nonrespicit;  favet  semper,  nnnqnam      vultnr  sit  avis  longe  voracissima. 
praeterit.  66  Astitui  aulas']  Constitui  in  pe- 

63  Ingenteml  '  Ingens  '  est  idem  ac      des  ad  focnm. 

immensns  :  Graece,  Tpiffniyiarus.  Te-  67     Foculis]     Alii    legunt    coculis. 

rent.    '  Magnas   vero    agere  gratias  *  Coctila' aiitem  sunt  vasa  anea,  qna- 

Thais  mihi?'  Gnato  Parasitnsrespon-  Ha  sunt  quae  a  nobis  dicuntur  coque- 

det,   'Ingentes.'     Ad    quod  Cicero:  mar. 

'Satis  erat    respondere  '  magnas  :  '         68  P»VES<ina<um]  Festus  :  '  Praesti- 

'ingentes,'  inquit.    Semper  auget  as-  nare  apud  Plautum  est  emere,  et  e- 

sentatio  id,  quod  is,  cujus  ad  volun-  mendo  tenere.' 

tatem  dicitur,  vnlt  esse  magnum.'  Vigilans  somniaf]  Lucretius:  '  Vi- 

64  Volturie  [vultxiri]  Pro  vulturie.  gilans  stertis.' 
Vulturiuni   vocat    Ergasihim,    auod 


400  M.    ACCir    PLAUTI 

Er.  Alium   porcinam,    atque  agninam,    et   pullos   galli- 

naceos  ? 
He.  Scis  bene  esse,  si  sit  unde.     Er.  pernam  atque  op- 

thalmiam,  70 

Horeeum,  scorabrura,  et  trigonum,  et  cetum,   et  mollem 

caseum? 
He.  Nominandi  istorura  tibi  erit  magis  quam  edundi  copia 
Hie  apud  me,  Ergasile.     Er.  mean'  me  causa  hoc  censes 

dicere  ? 
H E.  Nee  nihil  hodie, nee  multo  plus  tu  hie  edes,  ne  frustra  sis. 
Proin'  tu  tui  quotidiani  victi  ventrem  ad  me  afFeras.        75 
Er.  Quin  ita  faciara,  ut  te  cupias  facere  sumtum,  etsi  ego 

vetem. 
He.  Egone?     Er.  tute.     He.  turn  tu  mi  igitur  herus  es. 

Er.  immo  bene  volens. 
Vin'  te  faciam  fortunatum  ?     He.  malim,  quam  miserum 

quidem. 
Er.  Cedo  manum.     He.  hem  manum.     Er.  Di  te  omnes 

adjuvant.     He.  nihil  sentio. 
Er.  Non  enim  es  in  senticeto,  eo  non  sentis :  sed  jube  80 

rare  porcinam,  et  agninam,  et  pvllos  gallinaceos?  He.  Scis  edere  delicate,  si 
esset  unde  parares.  Er.  Pernam  et  ophthalmia,  horcBum,  scomhrum,  et  trigonum, 
et  cetum,  et  mollem  caseum?  He.  Tibi  erit  magis  copia  nominandorum  istorum 
opsoniorum,  quam  comedendorum  apud  me.  Er.  Existimasne  me  loqui  hcec  mei 
gratia?  He.  Tu  edes  hodie  aliquid  hie,  nee  tmdto  plus  solito,ne  erres.  Itaque 
affer  ad  me  ventrem  qui  contentus  sit  victu  quotidiano.  Er.  Quin  efficiam  ut 
optes  te  facere  sumtum,  quanquam  ego  vetem.  He.  Egone  ?  Er.  Tu.  He. 
Turn  tu  es  ergo  meus  herus,  Er.  Immo  amicus.  Visne  reddam  felicetn?  He. 
Malim  sane  quam  infelicem.  Er.  Do  manum.  He.  Do  manum.  Er.  Cuncti 
Dii  tibi  opitulentur.    He.  Sentio  nihil  auxilii.     Er.  Quia  non  es  in  senticeto, 


in  Pll.  omnibus.  Al.  ap.  Par.  ebulas  pro  epulas;  et  mox  coculis  pro  foculis. — 
69  Alium  porcinas  HI.  a  m.  pr. — 70  Voc.  atque  deest  in  V.  3.  ophthalmia  C.  et 
Bossch.  optalmiam  PI.  1.  apthalinum  PI.  2.  obtalmiam  Pll.  3.  5.  optalmia  PI.  4. 
optalimam  PI.  6.  ophlhalmiam  J.  V.  1.  L.  1. — 71  Lgg.  trigonum  cetum. — 74  V. 
1.  nee  milii.  V.  2.  hie  tu  edes.  L.  1.  nee  f.  sis;  HI.  ne/.sies;  C.  et  Pll.  nef. 
sis. — 75  Quotidiani  proin  tu  tui  Lgg.  coctidiani  C. — 76  L.  1.  te  ut  cupias ;  V.  3. 
ut  recupias  ;  V.  2.  ut  te  tu  cupias,  quod  recepit  Bosscli. — 77  Pro  tute,  J.  HI.  1. 
B.  1.  V.  1.  2.  3.  C.  et  Pll.  quinque  habent  tune,  cum  nota  interrogationis;  al. 
ap.  Par.  tu  nee ;  L.  1.  tune?  Igitur  mihi  herus  es. — 79  L.  1.  en  manum;  in- 
terjectio  hem  deest  in  HI.  1.  adjuvent  V.  1.    Haec  verba,  nihil  sentio,  in  C.  et 

aOTJE 

70  Opthalmiam]  PUnio'  oculatam  '         80  Senticeto'l  Digna  parasite  allu- 
quod  appellatio  Grstca  sonat.  sio  ad  '  sentio.' 

75   Victi]  Pro  *  victus.' 


CAPTlilVORUM    ACT.    IV.    SC.   2.  401 

Vasa  tibi  pura  apparari  ad  rem  divinam  cito, 

Atque  agnuin  afterri  proprium,  pinguem.     He.  cur?     Er. 

ut  sacrufices. 
He.  Cui  Deorum?     Er.  raihihercle:  nam  ego  tibi  nunc 

sum  sumraus  Juppiter. 
Idem  ego  sum  Salus,  Fortuna,  Lux,  Laetitia,  Gaudium. 
Proinde  tu    Deum   huncce    saturitate   facias  tranquillum 

tibi.  85 

Hii.  Esurire  mihi  videre.  Er.  mihi  quidem  esurio,  non  tibi. 
He.  Tuo   arbitratu  facile   patior.     Er.  credo,  consuetus 

puer. 
He.  Juppiter   te   Dique   perdant.      Er.  te,   hercle,   mihi 

sequom  est  gratias 
Agere  ob  nuntium  :  tantura  ego  nunc  porto  a  portu  tibi 

boni. 
Nunc  tu  mihi  places.     He.  abi  stultus,  sero  post  tempus 

venis.  90 

Er.  Igitur  olim  si  advenissem,  magis  tu  turn  istuc  diceres. 
Nunc  banc  laetitiam  accipe  a  me,  quam  fero :  nam  filium 
Tuum  modo  in  portu  Philopolemum  vivom,  salvom,  et 

sospitem 

idcirco  7ion  sentis.  Verum  mandd  tibi  comparari  vasa  pum  ad  rem  divinam,  et 
celeriter  afferri  agnuin  pinguem.  He.  Quure?  Er.  Ut  sacrifices.  He.  Cui 
Denrum?  Kr.  31ilii  per  Herculem.  Nam  ego  tibi  sum  summus  Jupiter.  Idem 
ego  sum  Salus,  Fortuna,  Lux,  Lcetitia,  Gaudium.  Proinde  tu  tibi  reddes  hunc- 
ce Deum  propitium.  He.  3Iihi  videris  esurire.  Er.  Equidem  mild  esurio,  non 
tibi.  He.  Patior  facile  te  esurire  tuo  arbitrio.  Er.  Credo,  consitevisti  pati  a 
puero.  He.  Jupiter  et  Dii  te  perdant.  Er.  Per  Herculem  par  est  te  mihiagere 
gratias  ob  nuntium,  adeo  est  magnum  bonum  quod  tibi  ajfero  nunc  a  portu.  Nunc 
mihi  places.  He.  Abi,  stulte,  venis  ad  ccenam  exacto  tempore.  Er.  Ergo  si  olim 
venissem,  turn  tu  diceres  id  magis.  Nunc  accipe  a  me  hanc  lalitiam  quam  ad  te 
affero.     Nam  vidi  modo  in  naci  publica  in  portu  tuum  filium  Philopolemum  vivum, 


Pll.  sex  adliEeicnt  versni  seq.— 80  HI.  1.  eho  non  sentis.— 81  Edd.  qiieedam 
vett.  appararier ;  C.  et  Pll.  sex,  apparari. — 82  V.  2.  affe.rre.  Pro  proprium, 
Seal,  legit  propere. — 83  V.  3.  nam  ego  nunc  tibi;  V.  1.  2.  J.  nam  ego  tibi  nunc; 
voces  nunc  sum  desiint  in  L.  1.  summus  sum  HI.  1.— 84  J.  lux,  vita,  latitia. 
HI.  1.  et  gaudium. — 85  Proin,  tu  Bosscli.  et  sic  HI.  1.  B.  1.  Deum  hunc  HI.  1. 
B.  1.  tranquillum  facias  HI.  1. — 87  Verba  Tuo  arb.  ^c.  tribuiintiir  Erpasilo 
in  codd.  credo  deest  in  L.  1.  J.  V.  2.  et  Pll.  1.  2.  3.  4.  5.  credo  consultus  PI.  6. 
— 88  C.  mi  cequom. — 90  Non  tu  mihi  pi.  abi  edU.  vett.  sero  deest  in  Camer. 
extat  tamen  in  C.  et  Pll.  sex — 91  HI.  1.  magis  tutum — 93  Tulum  modo  V.  2. 
Delph.  et  Var.  Clas.  Plant.  2  C 


402  M.    ACCII    PLAUTI 

Vidi  in  publica  celoce,  ibideraque  ilium  adolescentulum 
Alium  una,  et  tnum  Stalagmum  servom,  qui  aufugit  dorao. 
Qui  tibi  surripuit  quadrimum  puerum  filiolum  tuura.        9i> 
Hi:.  Abi  in  malam  rem:  ludis  me.     Er.  ita  me  amabit 

sancta  Saturitas, 
Hegio,  itaque  suo  me  semper  condecoret  cognomine, 
Ut  ego  vidi.     He.  meum  gnalum?     Er.  tuum  gnatum,  et 

Genium  meum. 
He.  Et  captivum  ilium  Alidensem?     Er.  fiu  tov  ' AttoKKw. 

He.  et  servolum  100 

Meum  Stalagmum,  meum  qui  gnatum  surripuit  ?     Er.  v^ 

Tav  Kopuv. 

He.  Jam  diu?  Er.  vij  rav  UpumaTr^v.  He.  venit?  Er. 
He.  Certon'?     Er.  vr,  tuv  fpgoixj-ivuim.     He.  vide  sis.     Er. 

V^  TO  'AXuTplOV. 

salviim  et  incolumem,  et  ibidem  ilium  alium  adolescentulum  una,  et  tuum  servum 
Stulagmum,  qui  aiifugit  domo,  qui  tibi  surripuit  tuumjiliolum,  puerum  quadrimum. 
He.  /  in  malum  crucem  :  ludijicaris  me.  Er.  Ita  sancta  Saturitas  me  amet, 
Hegio,  et  ita  me  afficint  suo  nomine,  ut  ego  vidi.  He.  Meum  gnatum?  Er. 
Tuum  filium  et  meum  Genium.  He.  Et  ilium  captivum  Eliensem?  Er.  Per 
ApolUnem.  He.  Et  meum  serculum  Stalagmum,  qui  sunipuit  meum  filium?  Er. 
Per  Sorcam  coloniam.  He.  Jampridem?  Er.  Per  Prceneste.  He.  Venit? 
Er.  Per  Signiam.  He.  Eslneverum?  Er.  Per  PArusfnonaw  coloniam.  He. 
Vide  si  vis.     Er.  Per  Alalreum  colonisim.     He.  Quare  juras  tu  per  urbes  bar- 


salvom,  sospi^em  Bossch. — 94  V.  1.  2.  J.  L.  1.  celote. — 95  Edd.  vett.  fugit ;  C. 
et  Pll.  onines,  aufugit. — 97  I  in  malam  Lanibin.  et  al.  ap.  Par,  et  sic  Bossch. 
saturmias  C.  satietas  Pi.  5.— 100  Matonapollo  HI.  1.  B.  1. — 101  HI.  1.  we  ten- 
coran  ;  B.  1.  na  tam  coram;  Lgg.  v/j  ray  l,6pav. — 102  Ain  tu  edd.  vett.  ne  ten 
p'>nestrcm  Hi.  1.  me  tam  praneste  B.  I.  ne  tan  sigeam  HI.  1.  nee  tam  sigeam 
V.  2.  B.  1. — 103  Hi.  1.  ne  tan  frusinonen ;  B.  1.  na  tan  frusinonem.     V.  1.  ne 

NOTM 

97  Sancta  Saturitas']  Ita  fit  nt  pro  herciile,' '  ejuno,' '  equiiine,' 'ecere/ 
Dils  Deabusque  sint  nobis  qnae  cete-  '  epol,'  '  ecastor.' 
lis  anteponimus.     Non   absiniile  est  101  N?;  tuu  KSpav  [SSpav]  Pro  tV» 
illud   Pauli,   '  quorum    Dens  venter  jEolica  dialecto.    Sora  colouia  earn- 
est,' et    illud    aliud    optimi    poetap,  paniap. 

'  Nos  facimns   fortuna  Deam.'     Pa-  102  N^  rav  Upaivf(TT7}v']  Praeneste, 

rasiti  Dea,  '  sanrta  Saturitas.'  iirbs  Campaniae. 

100  Ma  rhv  'AirSWoi]     Per   Apolli-  N^  TOf  ^Lyviav]  Signia,  urbs  Cam- 

nem.     Quod  veteres  Graeci  jua  et  v^  paniae. 

proponebaiit,  Latinis  erat   me  et  e.  103  Nij  ray  ^povcrivaiva]  Fru&iiione, 

Sic  '  iiK castor,'  '  mediusfiditis,' '  me-  urbs  Campania. 


CAPTEIVORUM    ACT.    IV.    SC.    2.  40^ 

He.  Quid  tii  per  barbaricas  urbes  juras  ?     Er.  quia  enim 

item  asperae 
Sunt,  ut  tnura  victum  autumabas   esse.     He.  vae   aetati 

tuae.  105 

Er.  Quippe  quando  mihi  nihil  credis,  quod  ego  dico  se- 

dulo. 
Sed  Stalagraus  quojus  erat  tunc  nationis,  cum  hinc  abiit? 
He.  Siculus.     Er.  at  nunc  Siculus  non  est:  Boius  est* 

Boiam  terit. 
Liberorum  quserundorum  causa,  ei,  credo,  uxor  data  est. 
He.  Die,  bonan'  fide  tu  mihi  istaec  verba  dixisti  ?     Er. 

bona.  110 

He.  Di  imraortales,  iterum  gnatus  videor,  si  vera  autu- 

mas. 
Er.  An  tu  dubium  habebis,  etiam  sancte  cum  jurem  tibi? 

laricas?  Er.  Quia  sunt  etiam  aspera,  ut  dicebas  esse  tuum  victum.  He.  Vcb 
tucB  alati.  Er.  Quippe  quia  non  mihi  credis,  quando  hquor  sedulo.  Vcrum  cu- 
jus  nationis  erat  Stalagmus,  quando  abiit  hind  He.  Siculus,  Er.  Sed  nun  est 
nunc  Siculus  ;  est  Boius,  terit  Boiam.  Credo,  ei  data  est  uxor  ad  quarendos  libe- 
ros.  He.  Die,  Erga^WQ,  dixistine  hcec  verba  serial  Er.  Serio.  He.  Dii  im- 
nwrtales!  videor  natus  denuo,  si  dicis  vera.    Er.  An  in  dubium  revocabis  etiam, 


tan  alatrinam ;  V.  2.  we  tarn  alatrium  ;  V.  3.  re  t^v  aliterium ;  B.  1.  na  tarn 
aliterium ;  HI.  1.  ne  tan  alaterium  ;  Bosscli.  v)]  Tav'AXaTpiov  Lgg.  vy^jhaKd.- 
Tpiov  al.  ap.  Lang,  ne  tam  alatrion. — 104  Quid  tu  barbaricas,  omisso  per,  J. 
HI.  1.  B.  1.  enim  ipsa  item  HI.  1.  eriim  ita  aspera  B.  1.  enim  Hem  asperce  C.  et 
Pll.  sex.  enim  asperce  Lgg. — 106  V.  2.  Quippe  quum.  L.  1.  nihil  mihi.  Pro- 
nomen  ego  deesl  in  V.  2. — 107  V.  1.  L.  1.  nunc  nationis ;  J.  nationis  tunc  cum; 
HI.  I.  tunc  n.  tunc  cum. — 108  Cujus  est  nunc.  Sicujgiic  e  bolus  boiam  terit 
HI.  1.  et  a  m.  sec.  boiam;  B.  1.  Qnoitis  et  nunc.  Par.  Si  quoiuslTc  e  bolus 
boiam  terit ;  V.  2.  Pll.  sex,  Cujus  et  nunc.  Er.  Si  cujus  nunc  est;  L.  1.  Cujus 
etiam  nunc.  Si  cujus  est ;  J.  Cujus  tuam  nunc.  Si  ciii  nunc  est  bolus  boiam  ;  Voss. 
1.  Sicinus  et  iiunc  Sicinus  non  est,  bolus  est  boiam;  V.  3.  Quojus  et  nunc.  Si  cujus 
nunc  est :  bolus  et  boiam ;  C.  Si  cujus.  Er.  et  nunc  si  cujus  non  est.  '  Siculus . . . 
At  7iunc  Siculus  non  est]  Ita  a  recenliorilnis  cdi  solet ;  mihi  tamen  magis  pla- 
ceret  veterum  edd.  lectio :  Quojus  et  nunc.  Er.  Si  qunjtis  nunc  est.'  Bosscha. — 

NOTiE 

N^  rh  'AXdrpiov']  Aletiiiium,  Cam-  antem  est   vel   loinm   biibulum,   vei 

paniae  oppidiini.  collare  ferreiini. 

105   Vec  cEtali  tuce]  Imprecatio.  Terit]  Id  est,  in  splendorem  dat. 

108  Boius  est;  Boiam  terit}  AWua'io  l\0  Bonan' Jide]  Erat  illiiis  tempo- 
ad  Boios  Galliae   populos,     '  Boia'  ris  jiisjurandiim. 


404  M.   ACCII    PLAUTI 

Postremo,  Hegio,  si  parva  jurijurando  est  fides, 

Vise  ad  portum.     He.  facere  certum  est:  turn  intus  cura 

quod  opus  est. 
Sume,  posce,  prome  quidvis :  te  facio  cellarium.  115 

Er.  Nam,   hercle,   nisi   mantiscinatus    probe    ero,    fusti 

pectito. 
He.  -Sternum  tibi  dapinabo  victum,  si  vera  autumas. 
Er.  Unde  id  ?     He.  a  me  meoque  gnato.     Er.  sponden' 

tu  istud?     He.  spondeo. 
Er.  At  ego  tuum  tibi  advenisse  filium,  respondeo. 
He.  Cura  quam  optume  potes.     Er.  bene  arabula  et  red- 

ambula.  120 

qvando  tibijurabo  religiose?  Detnum,  Hegio,  si  fides  est  parva  jurejtirando,  perge 
ad  porlum.  He.  Constat  facere,  tu  cura  in  adibus  quod  opus  est,  sume,  posce, 
prome,  quid  plural  Te  conslituo  mcum  cellarium.  Er.  Elenim  vero  certe  nisi 
divinavcro  rede,  pecte  me  fuste.  He.  Tibi  decernam  victum  sempiternum,  si 
dicis  vera.  Er.  Unde  id?  He.  A  me  et  nieo  filio.  Er.  S pond esne  istud?  He. 
Spondeo.  Er.  At  ego  tibi  respondeo  tuum  filium  advenisse.  He.  Cura  quam 
optime  potes.     Er.  Bene  ambula,  et  revertere. 


109  C.  data'sl.—U2  Ain  tu  HI.  1.  Lgg.  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  J.  V.  2.  V.  1. 
cum  ego  HI.  1.  B.  1.  C.  et  Pll.  sex  ;  quom  ego  V,  1.  2.  3.  L.  J.— 1 13  Egio  C— 
114  Viserat  porlum  V.  1.  certum'st  Lgg.  tu  intus  HI.  I.  B.  1.  opus  sume  Lgg. 
— IIG  Hegioni  liiinc  vs.  tiibunnt  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  mantinntus  PI.  2.  manti- 
cinatus  Pll.  3.  5.  et  L.  1.  mantisie  7iatus  PI.  6.  et  siiperscriptum,  '  i.  e.  valid- 
natus;'  at  Pi.  4.  siiperscriptuni  liabet  mentibus ;  Lgg,  mantissinatus ;  J.  V.  1. 
2.  3.  mantiscinatus.  L.  1.  V.  2.  3.  probe  hero  fuisii  petito ;  C.  a  m.  sec.  fusti 
pledilo;  Pll.  1.  2.  3.  5.  6.  HI.  1.  B.  1.  fuisti  petito;  PI.  4.  fuisti  pectito;  Lgg. 
et  C.  a  m.  pr.  fusti  pectito;  V.  1.  probe  ero,  fusli  pectito. — 117  Edd.  vett. 
dapinabo  cibum ;  Samb.  tibi  dabo  victum;  HI.  1.  B.  1.  Lgg.  C.  Pll.  sex,  al. 
tibi  dapinabo  victum. — 118  Lgg.  sponde.  Heg.  Spondeo;  C.  sponde  tu  istud; 
Pll.  1.  2.3.5.  spo7iden'  tu  istud.  HI.  1.  tu  isluc. — 119  Pronoiiien  tibi  deest 
in  J.— 120  PI.  5.  et  deambula. 

NOT/E 
116  Mantiscinatusl    A   p.dvris  fac-      tiiani  parasiticam. 
turn,  quod  vatem  significat.     Sed  et  117  Dapinabo  victum"]  Est  fictum  a 

alliidit  ad  nianticam  asseclam  perpe-      '  dapibiis  '  verbuni. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  TERTIA. 

ERGASILUS. 

Illic  hinc  abiit :  mihi  rem  summam  credidit  cibariam. 

Er.  Ille  migravit  hinc,  mihi  credidit  rem  summam  cibariam.     Di  iimmortales  ! 


1 


CAPTEIVORUM    ACT.   IV.   SC.   4.  405 

Di  immortales,  jam  ut  ego  collos  praetruncabo  tcrgoribus ! 
Quanta  pernis  pestis  veniet !  quanta  labes  larido! 
Quanta  sumini  absumedo !  quanta  callo  calamitas ! 
Quanta  laniis  lassitudo  !  quanta  porcinariis  !  5 

Nam  si  alia  memorem,  quae  ad  ventris  victum  conducunt, 

mora  est. 
Nunc  ibo  ad  prasfecturam,  et  jus  dicara  larido  ; 
Et  quae  pendent  indemnatae  pernae,  eis  auxilium  utferam. 

ut  ego  prcecidammodo  colla  tergoribus  !  quanta  peslis  uccidet  pernis!  quanta  tabes 
larido!  quanta  absumedo  sumini!  quanta  calamitas  callo!  quanta  lassitudo  laniis! 
quanta  porcinariis !  Nam  si  memorem  cetera  qua  conducunt  ad  victum  ventris, 
longus/uero.  Nunc  ibo  ad  pra-fecturam,  et  dicam  jus  larido ;  et  utferam  auxilium 
eis  pernis  qua:  pendent  indenmatce. 


1  Illinc  hie  L.  1.— 2  HI.  1.  B.  1.  V.  2.  3.  J.  L.  1.  Di  immortales,  ut ;  V.  1. 
jam  ut.  HI.  1.  B.  1.  V.  1.  3.  pertruncabo ;  L.  1.  detruncabo  tragonibus  ;  Lgg. 
detruncabo  tergoribus. — 3  Duo  Pll.  laritudo. — 4  Q.  s.  ahsximendo  HI.  1.  L.  1. 
V.  2.  3.  Q.  s.  assumendo  B.  1. —  6  Nam  alia  si  HI.  1.  Nam  si  a.  admemorem 
V.I.— 7  Nuncibout  p.  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  1.2.  3.  4.  J.  L.  1.  V.  1.  3.  Nuncibo 
in  mcam  p.  Bossch.  Nunc  ibo  ad  meant  p.  Pi.  G.  Nunc  ibo  ad  p.  PI.  5.  et  Lgg, — 
8  HI.  1.  in  dempnate  ;pnis  auxiliu ;  B.  \.  indemnate  pernis  auxilium.  Verba, 
pernis  auxilium  habent  etiam  Lgg.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  PH.  sex,  perne  auxi- 
lium C. 

NOT;E 

2  Collos']  Colla.  pnignum,'  est  quod  nos  dicimus  hhi- 
4  Callo]  '  Callus  *  seu  '  calluni  a-      ?^^e. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  QUARTA. 

PUER    HEGIONIS. 

DiESPiTER  te  Dique,  Ergasile,  perdant  et  ventrem  tuum, 
Parasitosque  omnes,  et  qui  posthac  coenam  parasitis  da- 
bit. 
Clades  calamitasque,  intemperies  modo  in  nostram  advenit 
domum. 

PuER  Heg.  Jupiter  et  Dii  te  perdant  et  tuum  ventrem,  Ergasile,  et  omnes 
parasitos,  et  qui  dabit  deinceps  coenam  parasitis.    Clades  et  calamitas,  intemperies 


1  Haec  scena  in  Pll.  tribus  addltur  praecedenti ;  non  item  ceteris.  Erga- 
sile deest  in  HI.  1.  a  m,  pr.  te  et  Ergasile  desunt  in  J. — 2  PI.  5.  post  hcec ; 
C.  post  hanc ;  sed  rh  ?i  expunctum  est  a  ni.  recentiori. — 3  Cladis  Lgg.  C.  Cla- 
des Vl\.   intemperies,  calamilasque  Lgg,     Cladis  calamitas:  qua  intemp.  a\.  ap. 


40(>  M.    ACOIl    PLAUTI 

Quasi  lupus  esuriens,  metui  ne  in  me  faceret  impetum. 
Nimisque,  hercle,  ego  ilium  male  formidabam  :  ita  frende- 

bat  dentibus.  5 

Advem'ens  deturbavit  totum  cum  came  carnarium. 
Arripuit  gladium,  praetruncavit  tribus  tergoribus  glandia. 
Aulas,    calicesque    omnes    confregit,   nisi   quae  modiales 

erant. 
Cocum  percontabatur,  possentne  seriae  fervescere. 
Cellas  refrcgit  oranes  intus,  reclusitque  armarium.  10 

Asservate   istunc,   sultis,   servi :   ego   ibo,   ut    conveniam 

senem. 
Dicam,  ut   sibi   penum    aliud    ornet,   siquidem   sese   uti 

volet. 

incidit  mox  in  cedes  nostras.  HIetui  ne  faceret  quoque  impetum  in  me,  quasi  lupus 
esuriens!  Per  Herculem,  ilium  pertimescebam  nimis  male,  adeo  ringebnt  dentibus. 
Suo  adventu  everlit  iolum  carnarium  cum  came.  Arripuit  gladium,  abscidit  glan- 
dulas  a  tribus  tergoribus  siiilibns  ;  confregit  cuncfas  ollas  et  calices,  prater  eas 
qucB  nan  erant  unius  modii.  Sciscitabatur  a  coquo,  utrum  possent  series  toco  im- 
positae  fervescere:  perfregit  intus  omnes  cellas,  reclusit  armarium.  Asservate 
istum,  si  vultis,  servi.     Ego  ibo  ut  adeam  senem.     Dicam  ut  sibi  adoruet  alium 


Par.  Clades,  calamitasque  intcmperiesque  al.  ibid,  sed  ultimum  que  in  nullis 
codd.  extat.  Mox,  L.  1.  venit. — 4  V.  J.  metuit  ut  in.  Bosscli.  et  edd.  vett. 
in  me  quoque ;  sed  rb  quoque  di-est  in  V.  I.  2.  3.  L.  I.  J.  HI.  1.  B,  1.  C.  Pll.  1. 
2.  3.  4.  5.  6.  et  edd.  recentt. —  6  A.  decribavit  Lgg.  al.  ap.  Par.  A.  modo  de- 
turbavit Aid.  A.  deturbavit  C.  Pll.  sex,  HI.  1.  B.  1.  Voss.  1.  2.  3.  J.  L.  1.— 
7  HI.  1.  B.  1.  V.  2.  Pll.  5.  C.  pertruncavit ;  C.  PI.  1,  2.  3.  4.  detruncavit ;  Lgg. 
^rcBtruncavit.  Pro  tergoribus,  quod  servant  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  sex,  V.  1.2.  3. 
J.  tragotiibus  e\\uhet  Jj,  I.  tegoribus  Tavn.  pecoribus  l,^mh. — 8  '  C.  confrin- 
git ;  nnde  non  nemo  divinat  confrigit  jejune.'  Par.  confringit  etiam  Lgfj. — 
9  V.  2.  3.  L.  1.  J.  HI.  1.  possent  ne  seri  refervescere ;  B.  1.  possent  nee  seri  refer- 
vescere. — 10  Cellas  infregit  HI.  I. — 11  L.  1.  asserrare  istum  si  voltis  servi. — 
12  V.  3.  poenam  alium  ,  .  .  valet  ;    V.  2.  si  quid  est  sese. — 13  Nam  hie  q.  ut  ador- 

NOT/E 

7  Glandia]  '  Glandium,'  pars  suis,  8  Modiales]  Id  fernie  fit  etiamnnm 

sen  sylvestris,  sen  domestici,  qna  col-  ab  insignibns  nepolibus,  qui  calices 

lum    cum    capite    comniitiitur.       A  et  cyallios  conf'ringunt,  qui  non  vi- 

'  glandulis  '    qn*    subsunt,  dictum,  dentiir  satis  capaces  ad  explendani 

Haec  in  deliciis  erat  Romani?.     Pli-  bibemli  libidinem. 
nius ;  '  Neqne  ex  alio  animali  nume-  9  Seria]  Saloir.     Erant  seriae  fic- 

rosior  materia  ganeaj :  quinquaginta  tiles    ut   plurimum.     Non  conlentus 

prope  sapores,  cum  ceteris   singuli.  parasitus   depioniere  frusta  suiiia  e 

Hinc  censoriarum  legnm  paginje  in-  seriis,  totas  seriasvult  foco  imponi. 
terdictaque  coenis  abdumina  glatidia,'         12  Penum]    Hie,  haec,  hoc  penus, 

Ac.  hoc  penum. 


CAPTEIVORUM    ACT.  V.    SC.  1.  407 

Nam  hie  quidetn  ut  adornat,  aut  jam  nihil  est,  aut  jam 
nihil  erit. 

penum,  si  volet  uti  penu.     Nam,  ut  hie  sese  nccingit,  aul  nunc  est  nihil  doini,  aut 
modo  erit  nihil. 


net  at  J.  n,  e.  aut,  ^x.  V.  2.  sed  aut  jam  L.  1 .  Nam  hie  q.  vt  ornat  J.  Nam  hie 
q.  ut  adornat  V.  1.  3.  quidem  ornat  HI.  1.  a  m.  pr.  quidem  ut  ornat  HI.  1.  a  m. 
sec. 


ACTUS  QUIXTI  SCENA  PRIMA. 

HEGIO,    PHILOPOLEMUS,    PHILOCRATES. 

He.  Jovi  Disque  ago  gratias  merito  magnas, 

Quom  te  redueem  tuo  patri  reddiderunt, 

Quomque  ex  miseriis  plurimis  me  exemerunt, 

Quae  adhuc  te  carens,  dum  hie  fui,  sustentabam : 

Quomque  hunc  conspicio  in  potestate  nostra,  5 

Quomque  hax  reperta  est  fides  firma  nobis. 

Satis  jam  dolui  ex  animo,  et  cura  me  satis 

Et  lacrymis  maceravi.     Hoc!  satis  jam  audivi 

Tuas  serumnas,  ad  portum  mihi  quas  memorasti. 

Hoc  agamus.     Philoc  quid  nunc,  quoniam  tecum  servavi 

fidem,  10 

Tibique  hunc  redueem  in  libertatem  feci?     He.  fecisti,  ut 

tibi. 

He.  Merito  ago  magnas  gratias  Jovi  et  Diis,  quod  te  restituerunt  redueem  tuo 
patri,  et  quod  me  vindicarunt  ex  plurimis  calamitutibus  quee  perluli  hueusque  pri- 
vatus  te,  dum  fui  hie,  et  quando  eonspicor  hune  in  nostra  potestate,  et  quando  fides 
Philoeralis  est  inventa  inviolnhilis  erga  nos.  Satis  dolui  jam  ex  animo,  et  me 
satis  offlicluvi  solicitudine  et  lacrymis.  Satis  audivi  jam  tuas  cerumnas,  quas  mihi 
narravisli  ad  portum.  Nunc  agamus  hoe.  Philoc.  Quid  fades  nunc,  quia  ser- 
vavi Jidem,  et  tibi  feci  hunc  redueem  in  liberlalem?    He.  Effeeisti,  Philocrates,  ut 


2  HI.  1.  a  m.  pr.  rediderint ;  C.  reddcrunt. — 3  HI.  1.  B.  1.  e  miseriis. — 4  Qui 
adhuc  V.  2.  Quas,  dum  te  carendum  hie  fail  Bipont.  et  al.  ap.  Par.  Qute adhuc 
te  carens  B.  1.  HI.  1.  2.  PI.  sex,  C.  aliiqne  codd. — 5  Q.  huricce  Bosstli. — G  Q. 
hujus  reperta  idem  ;  reperta  est  hac  L.  I.  firma  in  nobis  PI.  2. — 7  Sati  dolui  ex 
animo  jam  Bosscli.  et  me  eura  Hi.  1.  J.  satis  et  Bosscli. — 8  Lacrymis  maceravi. 
Oh  jam  satis  audivi  tuas  Bossch.  Oh!  satis,  Ifc.  eUam  Bipoiit.  Hoc  s.  jam 
audivi  desiint  in  V.  2.    Hie  PI.  2.-9  Erumnas  C.  apud  portum  V.  2.  L.  1.  J. 


408  M.    ACCII    PLAUTI 

Philocrates,  nunquam  referre  gratiam  possim  satis, 
Proinde  ut  tu  proraeritu's  de  me  et  filio  meo.    Phi  log.  im- 

mo  potes, 
Pater,  et  poteris,  et  ego  potero  :  et  Di  earn  potestatem  da- 
bunt, 
Ut  beneficium  benemerenti  nostro  merito  muneres.  15 

Sicut  tu  huic  potes,  pater  mi,  facere  merito  maxume. 
He.  Quid  opu'st  verbis  ?  lingua  nulla  est,  qua  negem  quic- 

quid  roges. 
Philoc.  Postulo  abste,  utmihi  ilium  reddas  servom,quem 

hie  reliqueram 
Pignus  pro  me,  qui  mihi  melior  quam  sibi  semper  fuit : 
Pro  benefactis  ejus  uti  ei  pretiura  possim  reddere.  20 

Hk.  Quod  benefecisti,  referetur  gratia,  id  quod  postulas, 
Et  id,  et  aliud  quod  rae  orabis,  impetrabis :  atque  te 
Nolim  succensere,  quod  ego  iratus  ei  feci  male. 
Philoc.    Quid  fecisti?     He.  in  lapicidinas  corapeditum 

condidi, 
Ubi  rescivi  mihi  data  esse  verba.     Philoc.    vae  misero 
mihi !  25 

Propter  meum  caput  labores  homini  evenisse  opturao. 
He.  At  ob  cam  rem  mihi  libellam  pro  eo  argenti  ne  duis. 

nunquam  libi  queam  referre  satis  gratiam,  ut  tu  prottieritus  es  de  me  et  meo  filio- 
Philop.  hnmo  potes  paler,  et  poteris,  et  ego  potero,  et  Dii  dabunt  hanc  potestu' 
tern,  ut  muneres  munus  benemerenti  nostro  merito,  sicut  tu  huic  potes  facere  merito 
maxime,  pater  mi.  He.  Quid  opus  est  verbis?  Est  nulla  lingua  qua  negem 
quicquid  postules.  Philoc.  Abs  te  rogo  ut  mihi  reslituas  servum  quern  hie  reli- 
queram pignus  pro  me,  qui  mihi  fuit  semper  melior  quam  sibi,  ut  possim  ei  reddere 
pramium  pro  ejus  benificiis.  He.  Referam  gratiam  quod  me  affecisti  munere, 
impetrabis  quod  postulas,  et  id  et  aliud  quod  me  rogabis,  atque  nolim  te  succensere 
mihi,  quod  ego  iratus  eifeci  male.  Philoc.  Quidfecisti  ?  He.  Dedi  in  latomias 
vinctum  compedibus,  ubi  rescici  mihi  esse  data  verba.  Philoc.  Vce  mihi  infelici! 
labores  evenisse  optima  viro  propter  me.    He.  Sed  non  mihi  dabis  libellam  pecunia 


HI.  1.  B.  1.  mihi  deest  in  L.  1.  J.  HL  1.  B.  1.  quas  deest  in  V.  2.— 12  V.  S. 
referrere.  L.  1.  Ven.  et  Both,  gratias.  HI.  1.  satis  possim. — 13  Camer.  ^^jo 
meo;  sed  meo  deest  in  H.  M.  G.  C.  et  Pli.  sex  :  deleiit  itaqne  Bossch.  et 
Both. — 14  Pi  potestatem  Gryph.  Aid.  Jiint.  Bossch.  et  Both. — \5\'.2.bene 
meriti. — 16  HI.  1.  merito  facere. — 18  Bossch.  ut  mi  ilium ;  Both,  ut  mi  illunc. — 
20  Voc.  ei  deest  in  C.  Pll.  sex,  V.  2.  L.  1.  J.— 21  L,  I.  V.  2.  3.  J.  refertut. 
L.  1.  quid  benef— 22  L.  1.  HI.  1.  B.  1.  J.  pro  atque  habent  et ;  item  V.  2.  sed 
sine  te.  In  J.  est  a  me ;  B.  1.  quo  me. — 23  Noli  V.  2.  L.  1.  J.  qui  ego  V.  2. 
quod  ego  ret  iratus  L.  1. — 24  PI.  6.  lapididinas, — 28  Gratis  ut  sit  a  me  HI.  1. 


CAPTEIVORUM    ACT.   V.  SC.   2.  409 

Gratis  a  me,  ut  sit  liber,  abducito.  PuiLOcedepol,  Hegio, 
Facis   benigne:  sed  quaeso,   hominem   ut  jubeas  arcessi. 

He.  licet. 
Ubi  estis  vos?  ite  actutum,  Tyndarum  hue  arcessite.      30 
Vos  ite  intro :  interibi  ego  ex  hac  statua  verberea  volo 
Erogitare,  meo  minore  quid  sit  factum  tilio. 
Vos  lavate  interibi.     Phi  lop.  sequere  hac,  Philocrates, 

me  intro.    Phi  log.  sequor. 

pro  eo  oh  earn  rem,  Hahete  a  me  gratis  ut  sit  liber.  Philoc.  Per  cedem  PoUucis, 
Hegio,  facis  benigne.  Sed  obsecro  ut  mandes  accersi  hominem.  He.  Licet.  Ubi 
estis  vos?  Ite  velociter,  arcessite  hue  Tyndarum.  Vos  ite  intra.  Interim  ego 
volo  sciscitari  ex  hoc  stipite  cadendo  verberibus,  quid  sit  factum  de  meo  ftlio 
minore.  Vos  lavate  interim.  Philop.  Sequere  me  hac  intro,  Philocrates.  Phi- 
loc. Sequor. 

Gratis  ut  sit  ab  me  V.  2.  J.  tecum  abducito  Lambiii.  aducito  V.  2.  J.  C.  Pll.  1. 
4.  6.  adducito  L.  1.  PI.  2.— 30  Ubi  vos  estis  Bossch.  accersite  C— 31  Prono- 
men  ego  deest  in  HI.  1.  vervecea  Pll.  sex,  HI.  1.  B.  1.  L.  1.  J.  V.  3.  ververce 
avolo  V.  1.  vervelia,  sine  volo,  V.  2.  ververea  C.  ververe  a  volo  Lgg.— 33  Vos 
I.  inter  ibo  C.  PI.  2.  et  Pll.  1.  4.  a  m.  pr.  Vos  I.  introibi  Lgg.  Vos  I.  intus  ibi 
L.  1.     Vos  I.  interibi  Pll.  3.  6.  V.  1.  2.  3.  HI.  1.  B.  1. 

NOTiE 

27  Libellam argenti]  Id  est,  ne      '  assem  '  et  '  libellam.' 

teruncium  quldem,  id  est,  nihil.  Mi-  31  Statua  verberea'}  Homo  qni  ver- 
niiiiani    pecuniae     partem    dicebant     beribns  induruit. 


ACTUS  QUINTI  SCENA  SECUNDA. 

HEGIO,    STALAGMUS. 

He.  Age  tu  illuc  precede,  bone  vir,  lepidum  mancipium 

meum. 
St.  Quid  me  oportet  facere,  ubi  tu  talis  vir  falsura  autumas  ? 

He.  Age  tu,  procede  illuc,  bone  vir,  mi  lepide  serve.     Sta.  Quid  mihi  facien- 
dum est  servo,  si  tu  doniinns  ejustnodi  vir  dicis  falsum?     Nunquam  ego  fui 


1  J.  lepidum. — 2  Bossch. /ace7'e  oportet.  V.  2.  ubi  talis,  omisso  pronomine  tu. 

aOTJE 

2  Quid  me  oportet  facere]  Argnmen-  '  quid  mirum  si  mendax  sum  ?'  Men  - 
turn  a  minori  ad  majus.  'Si  herus  dacem  autcni  Hegioneni  probat,  quod 
meus  est  mendax,'  inquit  Stalagmus,     ab  eo  vocetur  '  bonus  vir,' 


410  M.    ACCII    PLAUTI 

Fui  e^o  bellus,  lepidus,  bonus  vir  nunquara,  ueque  frugi 

bonae, 
Neque  ero  unquam :   iie  tu  spem  ponas  me  bonee  frugi 

fore. 
He.  Properaodum  ubi  loci  fortunae  tuae  sint,  facile  intelle- 

gis.  5 

Si  eris  verax,  tua  ex  re  facies,  ex  mala  meliusculara. 
Recta  et  vera  loquere  :  sed  iieque  vere,  neque  recte  adhuc 
Fecisti  unquam.     St.  quod  ego  fatear,  credin'  pudeat,  cum 

autumes  ? 
He.  At  ego  faciam  ut  pudeat:  nam  in  ruborem  te  totum 

dabo. 
St.  Eia  credo  ego,  imperito  plagas  minitaris  mihi.  10 

Tandem  ista  aufer,  dicque  quid  fers,  ut  feras  hinc  quod 

petis. 
He.  Satis  facundu''s:   sed  jam  fieri  dictis  compendium 

volo. 

bellus,  festivus,  bonus  rir,  neque  boneie  frugi,  neque  ero  unquam:  ne  tu  speres  me 
fore  probum.  He.  Vides  facile  quo  loci  devenerint  iucB  fortunes.  Si  vera  dixeris, 
efficies  ex  tua  re,  qua  est  mala,  meliusculam.  Die  recta  et  vera:  terum  neque 
recte  neque  vere  fecisti  hncusque  unquam.  Sta.  Existimasne  quantum  pudeat 
quod  ego  fateor,  quia  diets?  He.  Sed  ego  efficiam  ut  pudeat:  nam  efficiam  ut 
erubescas  totus  sanguine.  Sta.  Eia:  ego  exislimo  quod  mihi  minitaris  verbera 
inexperto,  Dcnique  amitle  minas,  et  aperi  quid  tibi  velis,  ut  accipias  a  me  quod 
postulas.     He.  Satis  disertus  es:  sed  volo  rem  contralii  paucis  verbis.    Sta.  Fiat 


Mox,  salsum  autumns  conj.  Dan.  Heinsiiis. — 3  'Post  liunc  vs.  in  Ms.  Ensta- 
diensi  qiiidam  versuni  liiiiic  reperenint,  Atque  ubi  ego  fui  in  lapicidinis  bonus 
vir :  neque  fru^i  bonce.  Sed  putem  e<;o  errore  exsciiptoiis  hue  suffarciiiatnm 
ex  sc.  4. 1.  3.'  Pareus. — 4  PII.  sex,  V.  1 . 3.  J.  neque  spem ;  V.  2.  ero  nunquam,  ne- 
que spem;  al.  ap.  Par.  ne  tuin  spe.  Totus  versus  deest  in  L.  1. — 5  Post  hunc 
vs.  legitur  in  Hi.  1.  Atque  ego  ubi  fui  in  lapidicinis  bonus  vir  nunquam  neque 
frugi  bonce.  Vide  supra  ad  vs.  3. — 6  Aid.  Jnnt.  Grypii.  Bosscii.  tuam  rem  facies. 
Pll.  1.2.  exte. — 7  Recte  et  reraTarvis.  Ven.  1.  Aid.  Junt.Grypli.  Bossch.  item 
Voss.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  loquere  mihi  Hossch.  mihi  loquere  Lanil)in. — 8  Pll.  9«id 
ego.  V.  3.  fateor,  c.  p.  c.  autumas ;  al.  ap.  P.ir.  cum  tu  autumes. — 9  C.  in  rumo' 
rem ;  Pll.  sex,  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  roborem. — 10  HI.  1.  B.  1.  ego  imperito  ;  pro- 
nomen  ego  deest  in  Gronov. — 11  C.  a  m.  pr.  die  qui  id  fers ;  Voss.  1.  2.  3.  J. 
L.  1.  T?\\.  die  quid  fers.— \2  Satisfaciundus :  sed  HI.  1.  B.  1.  Satis  facundus, 
sed  fieri,  omhso  rf  jam,  Aid.  Junt.  Grypli.   jam  vero  extat  in  omnibus  codd. 

NOT^ 

8  Quod  ego  fatear]  Non  pudet  fa-     tern,  qui  si   non  vultu  ob  pudorem, 
teri  quod  tu  affirmas.  saltern  humeris  ob  vibices  rubeat. 

9  In  ruborem]  Jocus  in  impuden- 


CAPTKIVORUM    ACT.    V.    SC.  2.  411 

St.  Ut  vis,  fiat.     He.  bene  morigerus  fuit  puer  :  nunc  non 

decet. 
Hoc  agamus :  jam  animum  advorte,  ac  mihi  quas  dicam, 

edissere. 
Si  eris  verax,  tiiis  rebus  feceris  meliusculas.  15 

St.  Nngae  istaec  sunt :  non  me  censes  scire  quid  dignus 

siem  ? 
He.  At  ea  subterfugere  potis  es  pauca,  si  non  omnia. 
St.  Pauca  effugiam  scio  :  nam  multa  evenient,  et  merito 

meo ; 
Quia  et  fugi,  et  tibi  surripui  filium,  et  eura  vendidi. 
He.  Cui  homini?     St.  Theodoromedi  in  Alide  Polyplusio 
Sex  minis.     He.  pro  Di  immortales!  is  quidera  hujus  est 

pater  21 

Philocratis.     St.  quin  melius  novi,  quam  te,  et  vidi  sae- 

pius. 
He.  Serva,  Juppiter  supreme,  et  me  et  meum  gnatum 

mihi. 
Philocrates,  per  tuum  te  ingenium  obsecro,  exi :  te  volo. 

ut  postulas.  He.  Fuit  puer  bene  morigerus:  nunc  non  decet.  Simus  toti  in  hoc 
uno ;  et  mihi  qua;  rogabo  si  vera  dixeris,  reddideris  tuas  res  paulo  meliores.  Sta. 
Sunt  ist(B  nugce:  nonne  existimas  me  intelligere  quid  commeruerim?  He.  Sed 
potes  declinare  pauca,  si  non  uni versa  mala.  Sta.  Arcebo  pauca,  scio :  nam  plura 
evenient  et  meo  merito,  quia  et  fugi,  et  tibi  suffuratus  sum  tuum  filium,  et  eum 
vendidi.  He.  Cui  ho7nini?  Sta.  Theodoromedi  in  Elide  Polyplusio  sex  minis. 
He.  Pro  Dii  immortales !  is  quidem  est  pater  hujus  Philocratis.  Sta.  Quin  novi 
melius,  et  vidi  scepius  quam  te.  He.  Jupiter  supreme,  serva  wu7u  et  me  et  meum 
gnatum.    Philocrates,  obsecro  te  per  tuum  genium:  exi:  te  volo. 


—13  QuidvisfiatY.  1.  3.  L.  1.  Bossch.  fui  puer  3.— \i  HI.  1.  B.  1.  V.  1.  3.  J. 

Pll.  2.  3.  4.  5.  (J.  C.  adcorte  hac  mihi ;  PI.  1.  advorle  hoc  mihi ;  HI.  1.  a  m. 
sec.  et  V.  2.  advorte  hue  mihi. — 15  Both,  tua  ex  re  fades  ex  mala  meliusculum ; 
Bossrh.  tuis  ex  rebus  feceris  meliusculas;  Aid.  Junt.  Giypli.  tuus  res  feceris  me- 
liusculas;  PI.  4.  et  Canier.  e  tuis  rebus ;  V.  3.  HI.  1.  a  ni.  sec.  et  Bossch.  tuis 
ex  rebus;  V.  1.  2.  L.  1.  J.  Pll,  1.  2.  3.  5.  6.  C.  HI.  1.  B.  1.  tuisrebus.—l6  Nu- 
gce ista  liacY.  1.  num  me  HI.  1.  B.  1.  nnn  me  Hi.  1.  a  in.  sec.  quidignus  Hi.  1. 
quod  digmim  siet  L.  1.  num  me  .  .  .  qui  dignus  siem  J. — 17  Pro  potis  es,  C.  lialiet 
potisses ;  HI.  1.  a  in.  pr.  potis  est.-  18  Hie  versus  deest  in  Hi.  1.  B.l.  etV.3. 
Vide  ad  vs.  20.  Pauca  efficiam  HI,  1.  B.  1.  V.  1.  L.  1.  J.  Pauca  effugio  V.  2. 
— 20  Quoi  homini?  Aid.  Junt.  Grypii.  Bossrh.  Botii.  Theodoro  medico  C.  Pll. 
sex,  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  Theodoromedi  Aid.  Junt.  Grypii.  et  receiiK.  in  deest 
in  Lgg.  in  Aulide  Aid.  Junt.  Gryph.  in  Alide  TroAuTrAoyo-i^  Both.  Po>t  hiinc 
vs.  inseitiis  est  vs.  18.  in  Hi.  1.  B.  1.  V.  1.  2,  L.  1.  J.  Hie  PI.  5.  deficit.— 
23  Jupiter  summe  L.  1.  V.  1.  Juppiter  suppreme  C.  et  me  meum  V.  1. — 24  Pll.  3, 
4.  HI.  1.  B.  I.  V.  2.  Z.i.per  tuum  genium ;  V.l.  L.  1.  Pll.  1.  2.  6.  C.  per  tuum 
ingenium. 


412  M.   ACCII    PLAUTI 

ACTUS  QUINTI  SCENA  TERTIA. 

PHILOCRATES,   HEGIO,    STALAGMUS. 

Ph.    Hegio,   assum  :    si  quid  me  vis,  impera.     He.  hie 

gnatum  meum 
Tuo  patri  ait  se  vendidisse  sex  minis  in  Alide. 
Ph.  Quamdiu  id  factum  est?     St.  hie  annus  incipit  vice- 

simus. 
Ph.  Falsa  memorat.     St.  aut  ego,  aut  tu :  nam  tibi  qua- 

drimulum 
Tuus  pater  peculiarem  parvolum  puero  dedit.  5 

Ph.  Quid  erat  ei  nomen  ?  si  vera  dicis,  raemora  dum  mihi. 
St.  Psegnium  vocitatu  'st:  post  vos  indistis  Tyndaro. 
Ph.  Cur  ego  te  non  novi  ?     St.  quia  mos  est  oblivisci  ho- 

minibus, 
Neqiie  novisse,  cujus  nihili  sit  faciunda  gratia. 
Ph.  Die  mihi:  isne   istic  fuit,  quem  vendidisti  meo  pa- 
tri, 10 
Qui  mihi  peculiaris  datus  est,  hujus  filius  ? 
He.  Vivitne  is  homo  ?     St.  argentum  accepi,  nihil  curavi 

ceterum. 
He.  Quid  tu  ais  ?     Ph.  quin  istic  ipsu  'st  Tyndarus  tuus 

filius, 

Pnr.  Adsum,  Hegio :  si  vis  me  aliquid,  manda.  He.  Hie  ait  se  vendidisse  in 
Elide  sex  minis  meum  filium  tun  patii.  Phi.  Quamdiu  id  est  factum?  Sta.  Hie 
annus  vicesimus  incipit.  Phi.  Dicit  falsa.  Sta.  Aut  ego,  aut  tu  dicis :  nam  tuus 
pater  tibi  addidit  puero  pnrvulum  quadrimum,  peculiarem  servum.  Phi.  Die  mihi 
igitur  quod  nomoi  ei  erat,  si  dicis  vera.  Sta.  Vocatus  est  Piegnium,  postea  ros 
dedistis  Tyndaro.  Phi.  Quare  ego  non  te  novi?  Sta.  Quia  est  mos  hominibus 
oblivisci,  neque  novisse  cujus  gratia  nihili  sit  facienda.  Phi.  Die  mihi,  illenefuit 
istic,  quem  vendidisti  meo  patri,  qui  mihi  additus  est  peculiaris,  hujus  filius?  He. 
Is  homo  vivitne?  Sta.  Accepi  pecuniam,  ceterorum  nihil  curavi.  He.  Quid 
dicis  tu?     Phi.  Quin  iste  est  ipse  tuus  filius  Tyndarus,  ut  quidem  hie  indicat 


1  Ego  adsum  V.  2. — 3  C.  et  Lgg.  vicensimus  ;  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  vigesimus. — 
6  Quod  erat  HI.  1.  B.  1.  J.  V.  1.  2.  3.  L.  1.— 7  Pecninm  PI.  G.  C.  Pecnion  PI.  3. 
in  maig.  Primum  vero  in  textu  ;  Pecimum  PI.  2.  Pccinium  PI.  4.  Pegmium 
edd.  antiq.  vocatus  est  V.  2.  J.  vocatu'st  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  indidistis  HI.  1. 
B.  1. — 8  Cur  ego  non  Parens,  mos  oblivisci  hominibus  est  HI.  1.  obliviscier  V.  3. 
— 10  Verbnni  fuit  deest  HI.  1.  a  m.  pr. — 11  Brnnck.  et  Bosscli.  datus  est? 
St.  Istic,  hujus  filius.— li  V.  2.  quinistuc. — 15  B.  1.  educatus  est ;  verbum  est 


CAPTEIVORUM    AC!T.    y.   SC.  4.  413 

Ut  quidem  hie  argumenta  loquitur :  nam  is  mecum  a  puero 

puer 
Bene  pudiceque  educatu  'st  usque  ad  adolescentiam.       15 
He.  Et  miser  um,  et  fortunatus,  si  vos  vera  dicitis : 
Eo  miser  sum,  quia  male  illi  feci,  si  gnatus  meu  'st. 
Eheu !  cur  ego  plus  minusque  feci,  quam  asquum  fuit ! 
Quod  male  feci,  crucior :  modo,  si  infectum  fieri  possiet ! 
Sed  eccum,  incedit  hue  ornatus  haud  ex  suis  virtutibus.   20 

signa:  nam  is  educatus  est  mecum  puer  a  puero  usque  ad  adolescentiam  bene  pudi- 
ceque. He.  Sum  et  fortunatus  et  infortunatus,  si  vos  dicitis  i-era:  idcii'co  sum 
miser,  quia  illi  malefeci,  si  est  mens  filius.  Eheu  !  cur  ego  feci  plus  minusque 
quam  par  fuit!  Crucior  modo  quod  ego  malefeci,  si  possit  fieri  infectum,  Sed 
ecce  accedit  hue  ornatus  haud  ex  suis  7neritis. 


decst  in  HI.  1.  a  ni.  pr,  ad  adulescentiam  Ljrg.— 16  L.  1.  Et  miser  et  fort,  sum; 
V.  2.  si  vera  dictites ;  L.  1.  J.  Pll.  1.  2.  6.  sivera  dictetis;  V.  1.  si  vera  dicetis; 
V.  3.  si  vera  diceres  ;  PI,  3.  si  veradiclitetis ;  al.  ap.  Par.  si  vera  dictatis;  HI. 
1 .  B.  1.  C.  Pi.  4.  si  vera  dicitis. — 18  Heheu  quom  ego  plus  m.f.  illi  quam  aquom 
Aid.  Jiint.  Eheu  quam  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  Eheu  quom  Lgg.  V.  1.3.  L.  1.  Heu 
quont  J.  V.  2.  illi  quam  habet  etiam  Bosscli.  plus  minusve  Briinck.  plus  mali, 
minus  boni  Lambin.  Hie  vs.  deest  in  HI.  1.  — 19  Qui  male  V.  2,  Quam  male 
y.  3.  fieri  posset  HI.  1.  B.  1.— 20  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  ortiatus  audax  suis  virtu- 
tibus; V.  1.  ornatur  audax  suis  virtutibus ;  L.  1.  V.  2.  3.  HI.  1.  B.  I.  ornatus 
audax  suis  viribus. 

NOTiE 

15  Bene  pudiceque"]  Ea  est  prseci-  19  Cruciorl  Sed  infectum  esse  non 
piia  edncatioiiis  pueiilis  laus,  si  '  pu-  potest  quod  factum  est,  baud  ex  suis 
dica  '  sit.  virtutibus,  id  est,  meritis. 


ACTUS  QUINTI  SCENA  QUARTA. 

TYNDARUS,    HEGIO,  PHILOCRATES,  STALAGMUS. 

Tyn.  ViDi  ego  multa  ssepe  picta,  quae  Acherunti  fierent 

Tyn.  Ego  vidi  plerumque  multos  cruciatus  depictos,  qui  infligerentur  in  in« 


1  Acheronli  V.  2.  3.  J.  L.  1.    sub  Acheronte  Aid.  Junt.  Gryph.— 2  Eaedem 

NOTJE 

1  Acherunti'}  Patet  liinc  illis  tern-     mortem  mactantur;  idque  ad  aver- 
poribus  depicta  fnisse  in  tabulis  sup-      teudos  a  vitio  homines, 
plicia,   quibus   reorum    animee    post 


414  M.*ACCII    PLAUTI 

Cruciamenta ;  verum  enimvero  nulla  adaeque  est  Ache- 
runs, 

Atque  ubi  ego  fui  in  lapicidinis.  Illic  ibi  demum  est 
locus, 

Ubi  labore  lassitudo  omni  'st  exigunda  ex  corpore. 

Nam  ubi  illo  adveni,  quasi  patriciis  pueris  aut  mone- 
dulae,  5 

Aut  anates,  aut  coturnices  dantur,  quicum  lusitent : 

Itidem  hcec  mihi  advenienti  upupa,  qui  me  delectet,  data 
est. 

Sed  herus  eccum  ante  ostium,  et  herus  alter  eccum  ex 
Alide 

Rediit.  He.  salve,  exoptate  gnate  mi.  Ty.  hem!  quid, 
gnate  mi  ? 

Attat,  scio  cur  te  patrem  assimules.  esse,  et  me  filium  :     10 

Quia  mihi,  item  ut  parentes,  lucis  das  tuendas  copiam. 

feris:  sed  nulli  ivferi  &unf  similes  lapicidinis  a  quibus  prodeo.  Est  ille  locus  in 
quo  omnis  defatigatio  suscipienda  est  memhris.  Nam  uhi  accessi  ad  hunc  locum, 
quemadinodum  dantur  aut  monedultB,  aut  anates,  aut  coturnices  pueris  patriciorum, 
quibuscum  lusitent ;  itidem  hie  malleus  mihi  datus  est  advenienti  ad  vie  oblectan- 
dum,  Verum  ecce  herus  ante  jamtam,  et  ccce  alter  herus  reversus  est  ex  Elide. 
He.  Salve,  gnate  mi  exoptate.  Tyn.  Hem!  quid,  gnate  mi?  Atat,  scio  cur 
fingas  te  esse  patrem,  et  me  filium  :  quia  mihi  tribuis  facultatem  intuenda  lucis. 


cdd.  nullus  adaque  'st,  contra  omiies  codd.—  3  Atque  ego  ubi  L.  1.  V.  3.  in  la- 
pricidinis  C.  ibi  erasiim  est  ex  HI.  1.  illic  demum'st  Lgij. — 4  C.  Pll.  1.  2.  3.  4. 
C.  HI.  !.  B.  1.  Aid.  Jiiiit.  Grypli.  est  omnis  ;  Bossch.  lassilttdo'st  exigunda;  V. 
1.  2.  3.  L.  I.  J.  lassitudo'st  omnis  exigunda. — 5  Particiila  aut  deest  in  HI.  1. 
a  ni.  pr.  monenda  Lgg.  C.  Pll.  1.  3.  4.  6.  monerlula  PI.  2. — 6  Aut  unites  C. 
Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  aut  contranices  PI.  6.  a  coturnices  C  et  a  m.  sec.  quis  cum 
HI.  1.  qui  cum  V,  3.  J. — 7  Itidem  mi  hac  L.  1.  /.  hue  mihi  Aid.  Jnnt.  Gryph. 
/.  mihi  hoc  V.  1.  2.  3.  /.  mi  hue  J.  quce  me  delectet  PI.  3.  Aid.  Junt.  que  mihi 
dellectet  PI.  2.  qui  me  delectem  PI.  1.  V.  3.  ut  conj.  Doiisa  ;  et  sic  edidit 
Bossch.  que  me  delectem  PI.  4.  qui  me  delecter  PI.  6.  qui  me  delectat  V.  2.  L.  1. 
qui  me  delectat  C.  HI.  1.  B.  I.  J.  data'st  Lc;?.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  C  Pll.  1.  2. 
3.  4.  (i.  Yen.  1.  2.  Bon.  Aid.  Junt.— 8  Sed  hernm  V.  1.  2.  3.  J.  L.  I.— 9  Redit 
C.  V.  1.  2.  3.  J.  L.  1.  Ven.  1.  Bon.  Aid.  Junt.  salve  tu  Bossch.  hunc  qui  gnate 
mi  L.  1.   V.  2.— 11  Qui  mihi  J.  V.  1.  Aid.  Junt.    itidem  ut  J.     tuendi  Lgg. — 

NOTiE 

7   Upupa']  Jocns  sunitus  ab  oblec-  neo. 

tamentis  pueiilibus  u;j«y)a  dicitur,  et  11  Lucis  tuenda']  Id  est,  intnendae. 

de  ave  Imjus  nominis  hupe,  et  de  li-  Poiro  parentnni  est  edere  in  lucem 

gone,  cujns  forma  non  absimilis  res-  liberos,  ut  Hegio  e  tenebris  lapitidi- 

tro  upnpino  eruendis  lapidibus  ido-  narum  edit  Tjndaruiu. 


CAPTEIVORUM    ACT.    V.    SC.   4.  415 

Ph.  Salve,  Tyndare.    Ty.  et  tu,  quojus  causa  banc  a^rum- 

nani  exigo. 
Ph.  At  nunc  liber  in  divitias,  faxo,  venies  :  nam  tibi 
Pater  hie  est ;  bio  servus,  qui  te  huic  bine  quadrimum  sur- 

puit, 
Vendidit  patri  meo  te  sex  minis  :  is  te  raihi  15 

Parvolum  peculiarem  parvolo  puero  dedit. 
IHic  indicium  fecit:  nam  bunc  ex  Alide  hue  reducimus. 
Ty.  Quid,  bujus  filium?     Ph.  intus  cecum  fiatrera  ger- 

manum  tuum. 
Ty.  Quid  tu  ais?  adduxtin'  ilium  bujus  captivum  filium  ? 
Ph.  Quin,  inquam,  intus  hie  est.     Ty.  fecisti  edepol  et 

rccte  et  bene.  20 

Ph.  Nunc  tibi  pater  bic  est :  bic  fur  est  tuus,  qui  parvom 

bine  te  abstulit. 
Ty.  At  ego  bunc  grandis  grandem  natu,  ob  furtum,  ad  car- 

nifieem  dabo. 
Ph.  Meritus   est.      Ty.    ego   edepol    meritam    mereedem 

dabo. 
Sed  die  oro :  pater  mens  tune  es  ?  He.  ego  sum,  gnate  mi. 

sicut  parentes.  Phi.  Salte,  Tyndare.  Tyn.  Et  tu,  cujus  gratia  perfero  hunc 
arumnam.  Phi.  Sed  jam  faciam  ut  venias  liber  in  divitias:  nam  hie  est  tuus 
pater,  hie  servus  qui  te  surripuit  huic  quadrimum,  et  te  vendidit  meo  patri  sex 
minis :  is  te  dedit  mihi  parvulum  parvulo  puero.  Ille  fecit  indicium :  nam  hunc 
revocavimus  ex  Elide  hue.  Tyn.  Quid,  hujus filium  1  Phi.  Ecce  est  in  adibus 
tuus  frater  germunus.  Tyn.  Quid  dicis  tu?  Adduxistine  ilium  ejus  filium  capti- 
vum? Phi.  Quin,  inquam,  est  in  adibus.  Tyn.  Fecisti  per  cedem  Pollucis  et 
recte  et  bene.  Phi.  Nunc  hie  est  tuus  pater  :  hie  est  tuus  fur,  qui  te  abstulit  hinc 
parvum,  Tyn.  Sed  ego  dabo  hunc  grandem  natu  grandis  ad  carnificem,  ob  furtum. 
Phi.  Meritus  est.  Tyn.  Ego  per  cedem  Pollucis  dabo  huic  prcemium  meritum. 
Sed  die,  rogo,  esne  tu  meus  pater?    He.  Ego  sum,  gnate  mi.   Tyn.  Nunc  demum 


14  y.  2.  huic  hunc.  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  1.  2.  3,  4.  6.  surripuit  .—In  Vendidit  te 
patri  meo  sex  L.  1.  Vendidi  patri  Ahi.  Vendiditque  al.  vett.  vieo  sex  HI.  a 
ni.  pr.  Lgs-  isle  mihi  L.  I.  V.  1.— 17  Pll.  1.  2.3.  4.  G.  reduximus ;  margo  cd. 
Gronov.  adduximus.~l9  HI.  1.  addiixistin ;  C.  Pll.  1.  .S.  aduxtin  ;  L.  1.  J.  au- 
distin  ilium.  V.  1.  2.  3.  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  C.  Veii.  1.  2.  Bon.  filium 
captivum.— 21  HI.  1.  pater  h.  est:  fur  tuus  qui.— 22  At  ego  nunc  H.  M.  G.  V.  1. 
2. 3.  L.I.J.  Pll.  1.2.  3.  4.6.C.  Ven.l.2.Tarvis.Alil. /tint.  At  ego  hunc  HI.  1. 
B.  1.  C.  a  m.  sec— 23  Ergo  edepol  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  V.  1.2.  3.  J.  Aid.  Junt. 
Gryph.  merito  meritam  Lambin.  et  Bossch.  huic  meritam  al.  vett.  Totiis  vs. 
Tyndaro  tribiiitur  in  V.  1. — 24  Bossch.  tune  pater  es  mens?     He.  Ego  is  sum. 


416  Rl.    ACCII    PLAUTI 

Ty.  Nunc  demum  in  memoriam  redeo,  cum  mecum  co- 

gito,  25 

Nunc  edepol  demum  in  memoriam  regredior,  audisse  me 
Quasi  per  nebulam,  Hegionem  patrem  meum  vocarier. 
He.  Ego  sum.     Ph.  compedibus,  quaeso,  ut  tibi  sit  levior 

filius, 
Atque  hie  gravior  servus.     He.  certum  est  principium  id 

praevortier. 
Eamus  intro,  ut  arcessatur  faber :  ut  istas  compedes       30 
Tibi  adimam,  huic  dem.     St.  cui  peculii  nihil  est,  recte 

feceris. 

ego  redeo  in  memoriam,  quando  cogilo  mecum ;  nunc  demum  redeo  in  memoriam 
per  cedem  FoUucis,  me  audivisse  quasi  per  nebulam  7neum  patrem  vocari  Hegionem. 
He.  Ego  sum.  Phi.  Rugo  ut  tuo  jilio  eximantur  compedes,  et  addantur  huic 
servo.  He.  Constitum  est  inde  incipere :  introeamus  tit  arcessatur  faber,  ut  tibi 
adimam  has  compedes,  et  dem  huic.  Sta.  Recte  feceris  homini,  cui  nihil  est 
peculii. 


contra  omnes  codd. — 25  Hie  vs.deest  in  G.  Nunc  ego  Camer.  recogilo  Osann, 
Anal.  Crit.  p.  200.  et  sic  edidit  Bosscli.  Ceterum  ex  hoc  et  seq.  versii,  trans- 
posilione  veiboium,  unum  conflavit  Bothiiis,  hoc  niodo,  Nitnc  edepol demu?n in 
memoriam  regredior,  qiiom  cogito. — 26  Voc.  edepol  deest  in  J.  audissem  me  C — 
27  J.  et  V.  2.  HI.  1.  meum  patrem.  Pro  vocarier,  quod  servant  Lgg.  Hi.  1. 
B.  1.  C.  Pil.  1.  2.  3.  4.  6.  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  H.  G.  M.  Ven.  1.  2.  Bon.  Med. 
1.  2.  Aid.  Jiint.  Gryph.  nominarier  legitur  in  edd.  qiiibiisriam  ante  Par. 
— 28  Bossch.  te  quceso.  L.  1.  levior  sit. — 29  Qiia>dam  edd.  ante  Bossch. 
principio  ;  et  sic  Lanibin.  id  principium  pravortier  B.  1.  V.  3.  prima  id 
prevortier  HI.  1. — 30  Pll.  1.  2.  6.  accersatur.  C.  compedis. — 31  C.  a  in.  pr. 
peculi. 

NOTiE 

27  Per  nebulam^  Translatio  a  sensu  lagmus  quod  Hegio  dandas  esse  com- 

ad  sensum :    videnius   per  nebuiani}  pedes  dicat:  '  Recte,' inquit,  '  fece- 

non  andiuius.  ris  :  nam  niihi  uon  erat  peciilium.' 

31  Peculii  nihil  esf]    Jocatur  Sta- 


CATERVA.* 

Spectatores,  ad  pudicos  mores  facta  heec  fabula  est. 
Neque  in  hac  subagitationes  sunt,  ncque  ulla  amatio, 

Grex.  IIccc  Fabula  accommodata  est  moribus  castis,  o  spectatores!  neque  in 
hac  sunt  motus  iiiverecundi,  neque  ullus  amor,  nee  suppositio  pueri,  nee  dcfraudatio 

*  Grex  V.  1.  2.  3.  L.  1.  J.  Aid.  Junt.  Gryph.    Caterva  C.  Pll.  1.  2.  3.  4. 
6.  HI.  1.  B.  1.  Ven.  1.  2.  Bon.    Recitator  margo  ed.  Gronov.— 2  C.  Pll.  1. 


CAPTEIVORUM   ACT.   V.   SC.  4.  417 

Nec  pueri  suppositio,  nee  argenti  circumductio, 

Neque  ubi  araans  adolescens  scortum  liberet  clam  patrem 

suiira. 
Hujusmodi  paucas  poetae  reperiunt  Comoedias,  5 

Ubi  boni  meliores  fiant :  nunc  vos,  si  vobis  placet, 
Et,  si  placuimus,  neque  odio  fuimus,  signum  hoc  mittite  : 
Qui  pudicitiae  esse  voltis  praemium,  plausum  date. 

ftecunicB :  neque  ubi  adolescens  amans  manumittat  meretricem  clam  suum  ■patrem. 
PoetcB  reperiunt  paucas  Comoedias  hujusmodi,  in  ifuibus  boni  fiant  meliores.  Nunc 
si  hac  Comoedia  vobis  placet,  et  si  odio  non  fuimus,  vos  date  hoc  indicium :  qui 
vultis  dari  pramium  pudicititr,  date  plausum. 


2.  3.  4.  6.  J.  L.  1.  V.  1.  2.  3.  Ven.  1.  2.  Bon.  Aid.  Jiint.  subitcB  cogitationes ; 
Lgg.  subigitationes. — 3  Bosscli.  aut  argenti,  contra  onines  codd. — 4  Lgg.  adu- 
lescens  suum  patrem ;  B.  1.  L,  1.  clam  suo  patre ;  HI.  1.  clam  suo  patrem  pretio ; 
C.  PH.  1.  2.  3.  4.  6.  V.  1.  2.  3.  J.  clam  suum  patrem. — 7  Et  placuimus  HI.  1.  a 
m.  pr. — 8  L.  1.  esse  vobis  premimhii. 

NOT^ 

7  Signum]  Quo  apparet  placuisse  Fabulam.    Signum  autem  hoc  plausus 
est. 


Del  ph.  et  Var.  Clat.  Plant.  2  D 


M.    ACCII    PLAUTI 

C   U  R  C   U   L  I  O. 


DRAMATIS    PERSONS. 

Pahnurus,  Servus. 
Ph^dromus,  Adohscem. 
Lena,  Anus. 

P  L  A  N  E  S I  U  M  ,     Virgo . 

Capfadox,  Letm. 

Cocus. 

CuRCULlo,  Parasitus. 

Lyco,  Trapezita. 

Choragus. 

Therapontigonus,  Miles. 


ARGUMENTUIM,    UT    QUIBUSDAM    VIDETUR,    PRISCIANI. 

CuRCULio  missus  Pli5cdronii  it  Cariam, 
Ut  petal  argentiim:   ibi  ille  eludit  annnlo 
Rivalem  :  scribit  atque  obsignavit  liteias. 

Curculio  parasitus  Phadromi  proficiscitur  in  Cariam,  ttt  roget  pccuniani  a 
quopiani  sodali  siio.  Curculio  siiffuratur  annulum  ejus  ricnlis,  Tiieiapoiitigoni 
niilitis,  in  Caiia.     Scrihit  literas,  et  obsignat  eodem  annulo.     Qiiando  Lyco 


1  Aid.  Jiint.  missus  a  P.  it  in  Cariam ;  Gulielni.  missu  P.  it  in  Cariam ;  Lgg. 
H.  G.  M.  C.  Pii.  1.  2.  3.  4.  G.  missus  P.  it  Cariam.  Parens  vero  e  Lgg.  ciiat 
missu. — 2  H.  M.  G.  C.  PII.  qiiinque,  HI.  1.  B.  1.  non  agnoscunt  pronomen 
ille.    Pi.  2.  elludit.    C.  anulo.—  i  Aid.  Junt.  al.  vett.  ct  Both,  obsignat.— ii  HI, 

NOTvE 

1  It  Cariam']  Id  est,  '  in  Cariam.'  abfuisse  Epidauro,  qiiaj  est  iirbs  Pe- 
Caria  est  regio  Minoris  Asia?,  inter  loppnnesi.nisi  quatridiio :  quod  diffi- 
Lyciam  et  loniani,  nunc  Lango.  Ex  cile  est  statuire  de  Caria  Minoris 
hac  Fabula  colligere  licet  Cariam  non     Asiae. 


420  M.   ACCII    PLAUTI 

Cognoscit  signum  Lyco,  iibi  vidit,  mililis: 

Ul  amicani  tnittat,  pretium  lenoni  dedit.  5 

X,yconem  miles  ac  leiionem  in  jus  rapit. 

/psus  sororem,  qnam  peiibat,  repperit: 

Oratu  cujus  Plitedromo  niiptum  locat. 

trapezita  videt  signum  Therapontigoni,  id  slatim  agnoscit,  el  numeral  Cappadoci 
lenoni  pretium,  ut  Planesium  ainicam  Tlieraponligoni  dimittal.  Theniponligo- 
nus  vocal  in  jns  Lijcnnem  Irapez'itam,  el  ^enonew  Cappadocem.  Tlierapuntigo- 
nus  agnuscil  Planesiam,  quam  deperit,  fsie  swnm  sororem.  Plunesiim 'Iheia.' 
pontigouuni  fratrem  rogat,  ul  tradalur  nuplum  Phadrovio. 


I.  a  111.  sec.  ct  lenonem. — 7  HI.  1.  B.  1.  qua;  peribal. 


ALIUD    ARGUMKNTUM    CAMERARII. 

Hujus  Comoedice  argumentum  est  temie  ac  simplex,  in  sola  parasiti  frande 
fortuita  paiilo  pleniiis.  Nam  introdiiciliir  adolescens  amans  puellam,  a 
lenone  avaro  quam  ille  quidem  ledimeret,  nisi  pecvinia  decsset.  Hanc 
in  Caria  se  posse  niiiluo  suinere  sperans,  mittit  ilio  parasitnm  sunm,  qni 
petal.  Is  pecnniam  quidem,  qnam  mutuo  accipiat,  reperit  nullam  :  sed 
annulnm  in  potii  suffnratni  mililis,  a  quo  fueiat  ad  ccenam  invitatns. 
Atque  nt  de  eodem  cognoverat,  quod  emisset  puellam  a  lenone,  et  pecu- 
niam  sitam  esse  apud  trapezitam,  consignat  annulo  militis  literas,  cas- 
que trapezitze  reddit,  atque  opera  liujns,  mnlieiem  abducit,  tanquam  a 
milite  missus.  Venit  postea  miles,  et  se  circumventum,  inque  ira  et  in- 
dignatione  mulierem  illam  soiorem  esse  siiam  cognoscit.  Itaque  petenti 
haec  datur  Pliasdromo:  et  a  lenone  triginta  minre  exiguntur.  Res  geritur 
Epidauri. 


ACTUS  FRIMI  SCENA  PRIMA. 

PALINURUS,   PH^DROMLS. 

Pa.  Quo  ted  hoc  noctis  proticisci  foras 

Pa.  In  quem  locum  contendis  lam  proi-ecla  node,  cum  ilia  vtste  et  cum  hoc 


1   Quo  led  hac  noctis  C.    Quo  lehac  noctieP\l.2.5.  4,    Quo  te  hocnoclisPl.  6. 
Quo  led  hoc  noctis  PI.  1.    Quo  te  noctis  HI.  I.  sed  hoc  insertum  est  inter  lineas 


CURCULIONIS    ACT.    1.    SC.    1. 


421 


Cum  istoc  ornatu,  cunique  Imc  pompa,  Pliaedromc  ? 

Ph.  Quo  Venus  Cupidoque  imperat,  suadetque  amor. 

Si  media  nox  est,  sive  est  prima  vespera  : 

Si  status  condictus  cum  hoste  intercedit  dies,  5 

Tamen  est  eundum,  quo  imperant,  ingratiis. 

Pa.  At  tandem  tandem.     Ph.  tandem  es  odiosus  mihi. 

Pa.  Istuc  quidem  nee  bellum  est,  nee  memorabile : 

Tute  tibi  puer  es  :  lautus  luces  cereum. 

apparatv,  Phcedrome?  Ph.  Quo  Venus  Cupidoque  jubet,  el  amor  imilat,  Sive 
est  media  nox,  sive  advesperascit,  sive  occurrit  dies  constitutus,  denunliatus  pere- 
grino,  tamen  ire  oportet,  etiain  invito,  quo  jubent.  Pa.  Sed  demum  demum.  Ph. 
Demum  es  mihi  invisus.    Pa,  Id  profecto  nee  est  puUhrum  nee  laudabile.     Tu  tibi 


a  mami  reoentiori. — 3  Quo  V.  Cupido  imperat  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  Lgg.  Quo  V. 
Cupidoque  imperat  PI.  6.    imperant  Aid.  Jiiiit.  Arg.  3. — 4  Sivetnedia  eHd.  qiiae- 

dain  vett 5  Voc.  condictus  est  in  littira  in  HI.  1.— 6  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  C.  HI. 

1.  B.  1.  quo  imperat.  B.  1.  ingratus ;  HI.  1.  a  m.  sec.  ingratis.—S  HI.  1.  neque 
b.  est,  neque. — 9  Tute  t.  p.  es  lautus  :  luces,  Sfc.  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6.  Aid.  Junt. 

NOTiE 

2  Cum  istoc  ornatii]  Suns  erat  ania-      a  •  rector,* '  mensoris  '  a  '  niensor.' 
toribiJs  apparatus,  lit  eo  uno  dignos-  3  Cupido^     Nonius:    '  Cupido    et 

ceres  a  ceteris,  sicut  snuni  erat  pere-  Amor  idem  significare  videntur:  sed 
grinoruni,  nautarnm,  &c.  Exeoap-  est  diversitas.  Cnpido  enim  est  in- 
paratu  amatorio  erat,  quod  fax  cerea  consideratae necessitatis;  Amor,  judi- 
et  funalis  iis  pra^ferretur,  praeirent  cii.  Plantus  in  Cnrcnlione  discrevit, 
servi  qui  vinum  et  jentaculum  fer-  et  vim  ejusdem  discretiouis  expres- 
lent  Veneri :  quod  vocat  Palinnrus     sit.' 

4  Si  media]  Si  pro  '  sive,'ut  '  iii  ' 
pro  '  nive.' 

5  Status  .  .  .  dies]  Festus:  '  Status 
dies  est  qui  jndicii  causa  est  constitu- 
tus  cum  hoste,  id  est,  peregrino :  e- 


'  pompam.' 

Phitdrome]  Est  dactylus  in  Plauto, 
atque  adeo  penultima  est  correpta, 
quanquam  descendat  a  ^aiopojfios 
Graece,  cujns  est  penultima  produc- 
ta.     Ratio  est,  quia  Latini  in  pronun-     jus  enim  generis  ab  antiquis  liostes 


tiatione  vocum  secuti  sunt  accentum 
Graecarum  a  quibus  essent  factfe. 
Sic  dixerunt  '  I'dola,'  '  Trigouus,  ' 
'  Pliilippus, '  '  A'ratus.  '  Et  quia 
in  pronuntiatione  penultima  est  bre- 
vis,  fecernnt  et  brevem  in  quantita- 
te  Prudentius,  Ausonius,  Sidonius. 
Sic  *  Sidonius,'  '  Marsiam,'  *  Euri- 
piileui,'  quia  accentus  in  Gra'cis  est 


appellabantur,  quod  erant  pari  jure 
cum  populo  Romano:  atque  liostire 
ponebatur  pro  apquare.' 

9  Tute  tibipuer  es :  lautus]  In  appa- 
ratu  nuptiali  erant  piieri  elegantes 
et  forma  et  vestibiis,  qui  lucem  pr«- 
ferrent  sponsis.  Hie  sibi  ipse  lucem 
niinistrat  Pliaedromus. 

Luces  cereum]     Hell,   per    cereum. 


in  penultima.  Contra  '  Nestorem,'  Cereum  prcefers  tibi  lucentem.  Cic. 
•Htct6iem,'  temporibus  Plauti  dix-  '  Praelucere  bonam  spera,' praferre, 
erunt,   decepli  analogia  *  rect6ri8  '     ostendere. 


422  M.    ACCII    PLAUTI 

Ph.  Egon'  apicularum  opera  congestura  non  feram,        10 

Ex  dulci  oriundum,  melliculo  dulci  meo  ? 

Pa.  Nam  quo  tc  dicam  ego  ire?    Ph.  si  tu  nie  roges, 

Dicam,  ut  scias.     Pa.  si  rogitem,  quid  respondeas  ? 

Ph.  Hoc  ^sculapi  fanuvn  est.     Pa.  plus  jam  anno  scio. 

Ph.  Huic  proxumum  illud  ostium  occlusissimum.  15 

Salve :  valuistin'  usque,  ostium  occlusissimum  ? 

Pa.  Caruitne  febris  te  heri,  vel  nudius  tertius? 

Et  heri  coenavistine  ?     Ph.  deridesne  me  ? 

Pa.  Quid  tu  ergo  insane  rogitas,  valeatne  ostium  ? 

Ph.  Bellissimum,  hercle,  vidi  et  tacilurnissimum.  20 

Nunquam  ullum  verbum  muttit :  quora  aperitur,  tacet : 

Cumque  ilia  noctu  clanculum  ad  me  exit,  tacet. 

Pa.  Nunquid  tu,  quod  te  aut  genere  indignum  sit  tuo 

Facis,  aut  inceptas  facinus  facere,  Phaedrome  ? 

ipse  es  minister,  scitus  prcefers  faccm.  Ph.  Egone  non  gestarem  quod  gesserunt 
pnrrulce  apes  secretum  e  suavi  cera,  svari  melli  jneo  anncse?  Pa.  Quonam  offir- 
mabo  ego  te  vadere?  Ph.  Si  tu  a  me  petas,  uperiam  quo  intelUgas.  Pa.  Si  posta- 
km,  quid  reponas?  Pii.  Adest  templum  JEsctdapii.  Pa.  Novi  id  jam  twiplius 
anno.  Ph.  Hac  janua  jiinctissima  huic  contigua.  Sidve,  limen  optime  junctum, 
sanumne  fuisti  semper?  Pa.  Febris  tene  desernit  hesterna  die,  vel  a  duobus 
diebus?  Et  epulatusne  es  hesteriia  luce?  Vii.  Hindis  mihi?  Pa.  Quare  igilur, 
amens,  tu  poslulas,  valeatne  ostium?  Ph.  Per  Hcrcidem,  animadverti  putclierri' 
mum,  et  secreto  aptissimum ;  nunquam  effert  idlum  dictum:  silet  cum  panditur: 
et  cum  ilia  egreditur  ad  jne  occulte  node,  muta  est.  Pa.  Nvnne  tu  agis  quod 
alienum  sit  a  te,  aut  a  tua  prusapia,  aut  auspicaris  quoddam  crimen,  Plitedrome? 


Al.  pro  lautus  legunt  duucus ;  al.  Tute  tibi,  puere,  lautus  luces,  ^c— 10  Ego  G. 
el  Both.— 11  Boih.  melculo  dulci.— 12  Nam  te,  quo  HI.  1.— 14  jEsculapii  Aid. 
Jiint.  Giyph.  al.  vtlt.  plus  anno  Lgg.  plusium  anno  al.  ap.  Lang.— 15  Pll.  3. 
4.  occulissimum ;  Lgg.  oculissimum.— 16  Festns,  Lgg.  et  edd.  wedlse,  ocuitssi- 
inum,  i.  e.  carissiiimni ;  piobaiit  Tniiieb.  H.  Steph.  J.  Doiisa,  et  inpiimis 
Miiret.  oclusissimum  Ah\.  usque  deest  in  Hl.l.  B.  1.— 17  Iniitne  febris  Palm. 
heri  nudius  HI.  1.  al.  ap.  Par.-20  C.  Pll.  I.  2.  3.  4.  HI,  1.  B.  1.  H.  M.  hercle 
vide;  ita  quoqne  Ms.  Boxhornii  ;  Bel.  ergo  vide  PLC  Bel.  ergo  unde  G.— 
21  Pll.  1.  2.  3.  4.  0.  H.  M.  tnittit;  Lgg.  C.  muttit.— 22  Quomque  Camer. 
Quomilla  C.  PH.  1.  2.  3.  4.  6.  Aid.  Junt.  Giypli.— 23  C.  et  ires  Pll.g:enm.— 

NOT/E 

15    Occlusissimum}     Alii,     oculissi-  non' febris  caret  eo.'   Valuisti7ie,osti- 

mum,  id  est,  carissiinuni  in  ocnlis.  urn?  et  Caruitne  te  febris?  orationes 

n  Caruitne  fc'hris  te]    Oialionem  insulsa;  a.nbap.     Palinurus  porro  sub- 

insulsam  domini  sui   Phaedromi  irri-  notat  verba  heri  siii  esse  hominis,  aut 

det  Palinnrus  alia  oratione  lidicula  ex  febri,  aut  ex  largiori  ccena  deli- 

perinde:  nam  dicitur  'caret  febri,'  rantis. 


CURCULIONIS    ACT.    I.    SC.   1.  423 

Num  tu  pudicae  cuipiam  insidias  locas  ?  25 

Aut  quam  pudicara  oportet  esse  ?     Ph.  nemini. 

Nee  me  ille  sinit  Juppiter.     Pa.  ego  item  volo. 

Ita  tuum  conferto  amare  semper,  si  sapis, 

Ne  id  quod  ames,  populus  si  sciat,  tibi  sit  probro. 

Semper  curato  ne  sis  intestabilis  :  30 

Quod  amas,  amato  testibus  praesentibus. 

Ph.  Quid  istuc  est  verbi?     Pa.  caute  ut  incedas  via. 

Ph.  Quit!  leno  liic  habitat.     Pa.  nemo  hinc  prohibet  nee 

vetat, 
Quin  quod  palam  est  venale,  si  argentum  est,  emas. 
Nemo  ire  quenquam  publica  prohibet  via.  35 

Dum  ne  per  fundura  septum  facias  semitam, 
Dum  tete  abstineas  nupta,  vidua,  virgine. 

An  tu  insidiaris  alicui  casta: ;  aut  ei  quae  debet  esse  casta?  Ph.  NuUi,  neque  ille 
Jupiter  me  patittir facer e.  Pa.  Ego  opto  eliam:  coUoca  semper  sic  tuum  amorem, 
si  consultus  cs,  ne  si  plebs  condiscat  id  quod  amas,  tibi  sit  dedecori.  Vide  semper 
ne  evadus  indignus  qui  testeris:  ama  quod  amas,  adkibitis  testibus.  Ph.  Quodnam 
est  hoc  dicti?  Pa.  Quo  nitaris  via  prudenli.  Ph.  Quin  leno  hie  manet.  Pa. 
Nullus  prohibet  neque  vetat,  quominus  emas  hie  quod  est  venale  coram,  si  habes 
pecuniam.  Nemo  impedit  quenquam  ire  regia  via.  Modo  nnn  aperias  iter  per 
agrum  clausum:  modo  temet  contineas  a  nupta,  vidua,  virgine,  juventute,  et  ptieris 


24  C.  incaptas.—25  C.  PH.  1.  2.  3.  4.  6.  pudice.— 26  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  1.  2. 
3.4.  6.  esse  oportet.— 27  Ne  me  irriserit  Jup.  Lgg.  Parens  vero  ex  Lgg.  sirit: 
et  sic  edidit  Both,  e  conjectura  Giiil.  ct  Mnrcti.— 28  Lgg.  amorem,  nt  conj. 
Muret.  amare  H.  1.  B.  1.  C.  Pll.  omnes.— 31  H.  1.  B.  1.  C.  Pll.  1.  2.  3.  4.  6. 
ama  testibus.— '^2  In  HI.  1.  et  B.  1.  verbi  deest.  PI.  3.  caute  incedas,  omisso 
ul.  '  M.  C.  lata  ut  incedas.'  margo  ed.  Gronov. — 33  PI.  0.  nemo  hanc ;  C.  ne- 
mo hie;  Pll.  1.  2.  3.  4.  nmio  hinc. — 34  Lgg.  palam  'sL  Mox,  pro  emas,  HI.  1. 
amas.— ^5  \h\.  prohilict  publica  via  ;  al.  ap.  Par.  publica  vetat  via  ;  C.  et  V\\. 
quinqiie,  publica  prohibet  via.—Z7    Dum   te  H.  M.   G.  C.    Pll.   quinque — 

NOT^E 

28  Tuum  amare]   Pro   tnnm   amo-  Prohibitorla  edicta  pratonim.    '  V^e- 

reni,  ut  in  bono  poeta, '  Scire  tuum  tare  '  est,  dictis  resistere.  Porro  hanc 

nihil  est.'    Hellenismns.    Nos  verna-  oratio  Paliniui  qiiam  parum  conve- 

culo  nostro  dicimus,  ton  s^avoir,  sal-  niat  cum  lege    Dei,  statiin  agnoscit 

tern  in  nostra  poesi.  Christianus.     Neque   enini    satis  est 

30  Intestabilis]   Ei  cui  inusta  erat  *  abstinere  a  nupta,   virgine,  vidua, 

nota  infamiae,  testimonium  dicerenon  juventute  et  pueris  liberis,'  sed  ab 

licebat,   nee    testamentum    morieuti  omni  prorsus  libidine,  cujus  stabula 

condere.  videtur  Iiac  apeiire  oratione  Palinu- 

33  Prohibet]    '  Prohibere  '  est,  a-  rus. 
vertere   et   impedirc   ne  quid    fiat. 


424  M.   ACCII    PLAUTI 

Juventute,  et  pueris  liberis,  ama  quid  lubet. 

Ph.  Lenonis  has  sunt  aedes.     Pa.  male  istis  eveniat. 

Ph.  Qui?     Pa.  quia  scelestam  servitutera  serviunt.       40 

Ph.  Obloquere.     Pa.  fiat  maxunie.     Ph.  etiam  taces? 

Pa.  Nerape  obloqui  me  jusseras.     Ph.  At  nunc  veto. 

Id  uti  occepi  dlcere ;  ei  ancillula  est. 

Pa.  Nempe  huic  lenoni,  qui  hie  habitat  ?    Ph.  recte  tenes. 

Pa.  Minus  formidabo  ne  exedat.     Ph.  odiosus  es.         45 

Earn  volt  raeretricem  fc\cere :  ea  me  deperit. 

Ego  autem  cum  ilia  facere  nolo  mutuum. 

Pa.  Quid  ita?     Ph.   quia  proprium  facio:   amo  pariter 

simul. 
Pa.  Malus  clandestinus  est  amor,  damnum  'st  merum. 
Ph.  Est,  hercle,  ita  ut  tu  dicis.     Pa.  jamne  ea  fert  ju- 

gum?  50 

Ph.  Tam  a  me  pudica  est,  quasi  soror  mea  sit :  nisi 

ingenuis,  ama  gukquid  placuerit.  Ph.  Hac  est  domits  lenonis.  Pa.  Male  istis 
accidat.  Ph.  Cur?  Pa.  Quaniam  subjkiuntur  sertiluti  scderatce.  Ph.  Oblo- 
queris.  Pa,  Faciam  lubenler.  Ph.  Non  titcebis?  Pa.  Nimiriim  mihi  statim 
imperasli  ut  obloquerer.  Ph.  At  nunc  veto.  Sed  accipe  nunc  sicut  ccepi  hoc  aperire: 
hubet  ancillulam.  V A.  Scilicet  hie  leno  qui  hie  mnnel?  1'h.  Bene  tenes.  Pa.  Mi- 
■nus  pertimesco  ne  effiuat  nienioria.  Ph.  Odiosus  es.  Cupit  eamprosiituere :  eu  me 
perdite  antat,  ego  vera  nolo  habere  mutuam  illam.  Pa.  Quare?  Ph.  Quiavolo 
habere  peculiarem.  Redamo  pariter  illam.  Pa.  Amor  occuUus  est  nequam,  e&t 
mera  pernicics.  Ph.  Est,  per  Herculem,  ita  ut  tu  affirmas.  Pa.  Jamne  cuiquam 
viancipata  est  ?     Ph.   Est  adeo  casta  ex  mea  parte,  quam  si  sit  mea  soror,  nisi  si 


38  Particula  et  deest  in  qnibnsdam  edd.  ante  Par. — 39  Lenonis  hcec  sunt  H. 
et  Both. — 41  Edd.  qiia-dam  vett.  etiam  tu  taces;  sed  illiid  tu  exniat  ab  omni- 
bus codd. — 43  Inducias  occepi  PI.  6.  Inducias.  Pa.  Occepi  Pll.  1.  2.  3.  4.  HI. 
1.  B.  1.  Ph.  £i  Pll.  qiiatuor,  HI.  l.B.l.  <>?«  a),  ap.  Par.  ancillola  hgg.  Si  in- 
dulias  occ.  die.  H.  Sed  ita  ut  occ.  conj.  Muretiis. — 44  Both,  malit,  qui  hie 
habet.—45  Nimis  formido  Pll.  1.  2.  3.  4.  G.  Aid.  Jiint.  Minus  formidabo  H. 
Lgg.  HI.  1.  B.  1.  C.  7ie  exeodat  PI.  3.  ne  cxcidat  H.  et  Both,  ne  exedat  C. 
Pll.  1.  2.  4.  6.  HI.  1.  B.  1.  ne  excadat  al.— 47  Boxliorn,  cum  illo.  PI.  2.  3. 
facere  volo ;  Lgg.  nolo  facere.— 50   Est  ita  hercle  ut  dicis  HI.  1.  B.  1. — 51  PI.  6. 

NOT^ 

45  Ne  exedat]    Si  teneo  pnellam,  arbitror,  cum  par  voluntas  accipitur 

minus  metuo  ne  exedat,  id  est,  voret  et  redditnr.' 
leno.  50  Jamne  ea  fert  jugum']  Pro  '  ma- 

47  Facere  nolo  tjiutuum']  C\c. '  Q[\o(i  trinionio  '  acripiliir:  luide  '  conjux,' 

autem  ita  scribis  pro  miituo  inter  nos  *  conjiigiiim,'   nietaphoriciim  nomen 

animo,  quid  tu  exislimas  esse  in  ami-  ab  illis  belluis  sumtum,  quae  cum  es- 

citia  mutuum,  nescio  :  equidem  hoc  sent  antealiberas  eisolulaejugo  sub- 


CURCULIONIS    ACT.   I.   SC.   1.  425 

Si  est  osculando  quidpiam  impudicior. 

Pa.  Semper  tu  scito,  flamma  fumo  est  proxuma. 

Fumo  comburi  nihil  potest,  flamma  potest. 

Qui  e  nuce  nucleum  esse  volt,  frangit  iiucem.  65 

Qui  volt  cubare,  pandit  saltum  saviis. 

Ph.  At  ilia  est  pudica,  neque  dnm  cubitat  cum  viris. 

Pa.  Credam,  pudor  si  cuipiam  lenoni  siet. 

Ph.  Immo  ut  illam  censes?  ut  qua3que  illi  occasio  est 

Surripere  se  ad  me,  ubi  savium  oppegit,  fugit.  60 

Id  eo  fit,  quia  hie  leno  aegrotus  incubat 

In  ^sculapii  fano,  is  me  excruciat.     Pa.  quid  est? 

Ph.  Alias  me  poscit  pro  ilia  triginta  minas. 

Alias  talentum  magnum  ;  neque  quicquam  queo 

^qui  bonique  ab  eo  impetrare.     Pa.  injuriu's,  05 

Qui,  quod  lenoni  nulli'st,  id  ab  eo  petas. 

Ph.  Nunc  hinc  parasitum  in  Cariam  misi  meum, 

est  paulo  impudicior  osculis.  Pa.  Pio  certo  haheto  jlammam  esse  semper  proximam 
fumo.  Nihil  potest  consumi  fumo,  potest  flamma.  Qui  cupit  cumedere  nucleum 
nucis,  frangit  nuceyn:  qui  vnlt  cubare,  incipit  a  suaviis.  Ph.  Sed  ilia  est  casta, 
necdum  cubat  cum  viris.  Pa.  Credam,  si  sit  lenoni  alicui  pudor.  Ph.  Immo 
qualem  censes  ilium  esse?  Quando  sese  offerl  occasio  sese  surripiendi,  ut  veniat  ad 
me,  statim  atque  dedit  osciilum,  fugit.  Id  fit,  quoniam  leno  ager  cubat  hie  ?n 
templo  JEsculapii:  ille  me  enecat.  Pa.  Quare?  Ph.  Modo  a  me  petit  triginta 
minas  pro  ilia,  modo  magnum  talentum,  neque  ;<««.<«»«  ohtinere  ab  eo  quicqun7n  justi 
ac  recti.  Pa.  Injuriam  facis  homini,  ut  qui  ab  eojiagites  id  quod  in  nullo  lenone 
est.     Ph.  Jam  misi  meum  parasitum  hincin  Cariam,  rogatum  pecuniam  mutuam 


quatn  si  soror ;  Lgg.  pudica,  quamsi  soror. —  55  Lgg.  nuculeum. — 56  Pll.  1.  3.  a 
m.  sec.  pangit  s.  suavium;  PI.  2.  prandit  s.  suavium  ;  Pll.  etiani  reliqiii,  et  HI. 
1.  suavium  ;  B.  1.  savium  ;  Lgg.  pandit  s.  suavius. — 58  H.  G.  Both,  et  B.  1.  si 
quoiquum;  edd.  vett.  si  quoipiam  ;  Lsg.  si  cuipiam  ;  HI.  1-  si  pudor  cuiquum, — 
59  Immo  quid  censes  nonniilii  ap.  Par.  Alii  pro  illam  hdbenl  ilium ;  oiiines 
vero  fodd.  servani  illam  censes. — 62  7m  Esculapi  C. — 65  Hi.  1.  B.  1.  et  inargo 
ed.  Gronov.  ex  scriptis,  injurium  est. —  66  Ph.  Quid?  Pa.  Quod  Pll.  1.  2.  3. 
4.  C.  HI.  1.  B.  1.  Aid.  Juiit.    Qui  quod  I.  nulli  es  C.  a  ui.  sec.    quod  quod  petas 

HOTJE 

jiciiintiir,   ut  hominibus   esse  utiles  Quo  fit  uteorum  responsa  essent  fere 

possint.  niera  somuia.    Virgil-  '  cassarum  ovi- 

53  Flamma']  Exactae  piulicitiae  est,  «ni  sub  node  silenli   Peliibus  incu- 

neqne  ferre,  neque  inferre  ullum  libi-  buit  strati^,  somnosque  petivit.' 

dinis  indicium  vel  levissimuin.  CI  TuUnlum   magnum]   Valet  cen- 

Gl  Incubat  In  JEsculapii  fano]  Mo-  turn  uiiuas  ;  niinae,  centum  drachmas, 

ris  erat  ut  passim  in  Deorum  templis  Mina  valet  septemdeciai  libiasTuro- 

cubarent,  quorum  opemexpectareut.  nenses  cum  semisse. 


4'26  M.    ACCII    PLAUTl 

Petiturn  argentum  a  meo  sodali  mutuura  : 

Quod  si  non  affert,  quo  me  vortam  nescio. 

Pa.  Si  Deos  salutas,  dextrovorsum  censeo.  70 

Ph.  Nunc  ara  Veneris  haec  est  ante  horum  fores. 

Me  inferre  Veneri  vovi  jam  jenfaculum. 

Pa.  Quid?  an  te  pones  Veneri  jentaculo? 

Ph.  Me,  te,  atque  hosce  omnes.     Pa.  turn  tu  Venerem 

voraere  vis  ? 
Ph.  Cedo,  puere,  sinum.     Pa.  quid  facturus?     Ph.  jam 

scies.  75 

Anus  hie  solet  cubit?\,re  custos,  janilrix, 
Noraen  ei  est  lenae,  multibiba  atque  merobiba. 
Pa.  Quasi  tu  lagenam  dicas,  ubi  vinum  solet 

a  meo  sodali.  Nisi  appoiiat,  nescio  quo  me  vertam.  Pa.  Si  salutas  Deos,  existimo 
te  verlenduin  esse  in  dexleram.  Vn.  Hoc  allure  Veneris  est  jam  ante  horum 
limcn.  Vovi  jam  ine  offerre  jentaculum  Veneri.  Pa.  Quid  ?  ponesne  te  ante 
Venerem  pro  jentaculo?  Ph.  Me,  te,  et  hosce  omnes.  Pa.  Tum  tu  vis  Venerem 
vomere?  Ph.  Da  poculum,  puer.  Pa.  Quid  fades?  Ph.  Jam  intelliges.  Velula 
solet  hie  culiitare,  et  custodire  januam.  Vacatur  nomine  lena  tnullum  bibens,  et 
mnum  bibens.  Pa.  Tu  dicas  quasi  lagenam,  in  quam  vinum  laudatissimum  consue- 


Lgg. — 67  HI.  1.  in  curiam;  Gronov.  in  Curiam. — 71  AI.  ap.  Par.  heic  est. 
L?^.  et  C.  horunc fores. — 72  Enim  inferre  al.  ap.  Par. — 73  Ita  Angl.  Pontani. 
Quid  antcpones  Veneri  a  jentaculo  HI.  1 .  B.  1.  Veneri  a  jentaculo  PlI.  1.  2.  3.  4. 
6.  Veneri jentaculi  PI.  1.  am.  sec.  Veneri  alentaculo  C.  et  intra  Uncus, lentacu- 
lum;  al.  ap.  Par.  Ven.  pro  jentaculo ;  vett.  ap.  Botli.  Venerei. — 74  HI.  1.  B.  1. 
tun  tu  Venerem. — 7ii  Pro  puere,  quod  servant  Pll.  qiiinqne  et  C.  pure  legitiir 
in  qiiibusdani  edd.  vett. — 76  Anus  hie  recubare  sulet  HI.  1.  B.  1.  Ven.  1.  Bon. 
Aid.  Junt.  cubare  solet  C.  solet  cubare  al.  ap.  Par. — 77  Nomen  est,  omisso  r$ 
ei,  HI.  1.  B.  1.  C  Pll.  quinqne,  H.  G.  M.  Ven.  1.  Bon.  Aid.  Jiint.  Both,  leene 
C, — 78  Q.  tu  lagcenam  ducas  Lgg.    ubi  vinum  Chium  Solet  esse  HI.  1.  B.  1.  C. 

NOTiE 

70  Dfxfroforsuw]  Qui  Deos  venera-  75  Sinum"]    Vasis    genus  ventrio- 

bantur,  versus  dextrani  sese  conver-  sum. 

tebant.     '  Salutare  Decs,' est  adora-  Puere']  Puer.  Varro:  '  Primo  gra- 

re  Deos,  venerari.     Tacitus,  '  adora-  du  usque  ad  annum  decimum  quin- 

re  vulgum,'  pro  '  salutare  vuigiim.'  turn  pueri  sunt  dicti,  quod  pnri  sint 

72  Inferre  Veneri jentaculum]  atque  impuberes.'     Unde  '  pullus  '  a 

Quia  csculentaet  potulentafert  lenae  '  purus.' 

et  Planesio  Pliaedroinus,  dicit  Pali-  78  Quasi   tu  lagenam]    Anus   vino 

nuro  seferre  Veneri  jentaculum.    Per  dedita  dicitur  '  lagena,*  ut  ab  aucto- 

Venerem'\nX(:\\ig\tP\auesi\un.Jentacu'  ribus  corpus  nostrum   '  nter,'  '  cor- 

iuw  est  primus  diei  cibus,  ferme  usur-  tex,'  '  foUis.'     Varro:  '  Sic  invitata 

patus  ab  solis  pueris.    '  Siirgite,  jam  anima  corpoream  corticeni  facile  re- 

vendit  pueris  jentacula  pistor.'  Mar«  linquit.' 
tial. 


I 


CURCULIONIS    ACT.    I.   SC.   1.  427 

Chium  esse.     Ph.  quid  opu'st  verbis?  vinosissuma  est, 

Eaque  extemplo  ubi  vino  has  conspersi  fores,  80 

De  odore  adesse  me  scit,  aperit  illico. 

Pa.  Eine  hie  cum  vino  sinus  fertur  ?     Ph.  nisi  nevis. 

Pa.  Nolo  hercle:  nam  istunc  qui  fert,  afflictura  velim  : 

Ego  nobis  aflerri  censui.     Ph.  quin  tu  taces? 

Si  quid  super  illi  fuerit,  id  nobis  sat  est.  85 

Pa.  Quisnam  istic  fluvius  est,  quem  non  recipiat  mare? 

Ph.  Sequere  hac,  Palinure,  me  ad  fores  :  fi  mihi  obsequens. 

Pa.  Ita  faciam.     Ph.  agite,  bibite,  festivas  fores ; 

Potate,  fite  mihi  volentes  propitise. 

Pa.  Voltisne  olivas,  aut  pulpamentum,  aut  capparim?  90 

Ph.  Exsuscitate  vostram  hue  custodem  mihi. 

Pa.  Profundis  vinum:  qna3  te  res  agitant?     Ph.  sine. 

Viden'  ut  aperiuntur  aedes  festivissimae? 

Num  muttit  cardo?  est  lepidus.     Pa.  quin  das  saviura. 

vil  ivfundi.  Ph.  Quid  necesse  est  verbis?  Est  vino  dcdilissima :  et  cum  primnni 
infudi  vimim  huic  junuce,  txlemplo  scit  me  adesse  per  odorem  villi,  reserat  slatim. 
Pa.  Eine  datur  cum  vino  hie  sinus?  Ph.  Ferliir,  nisi  vetas.  Pa.  Nolo  per 
Herculem  :  nam  oplem  hunc  qui  fert  afflictum  cnsu.  Ego  existimnvi  nobis  appor- 
tari.  Ph.  Quin  lu  obnmtescis'/  si  illi  superfuerit  aliquid,  nobis  sufficit.  Pa. 
Quodnam  hoc  flumen  est,  quod  mare  non  cbibat  ?  Ph.  Veni  hue,  Pulinuie,  post 
me  ad  ostium,  sis  wi/ii  morigerus.  Pa.  Sequor.  Ph.  Agile,  bibile, /estiva  limina, 
potate,  estate  mihi  benevolentes,  faventes.  Pa.  Vultis  olicas,  aut  pulpamentum, 
aut  capparim?  Ph.  Exsuscitate  mihi  hue  vestram  custodem.  Pa.  Effundis 
vinum:  qucefuria  te  vexunt?  Ph.  Site:  aspicisneutjanuafestivissimaaperitur? 
Num  cardo  strepit?  est  scitus.    Pa.    Quinjigis  suavium.    Ph.    Tace ;  absconda- 


Pll.  1.2.3.4.  6.-79  Quid  opus  est  C.  et  quinqne  PH.— 80  Vnv.  extern puh  ; 
Pll.  qiiinqiie,  C.  HI.  1.  B.  1.  extemplo;  HI.  1.  vino  jam  conspersi.  Mox,  Par. 
forts;  C.  fores.— 82  Hei  ne  HI.  1.— 83  PI.  G.  num  istuc  quid.~S5  C.  snt'st. — 
8G  Quid  nam  HI.  I.— 87  Pll.  quinqne,  si  mihi  uhsequeris  ;  eil.  Par.  si  mild  ob- 
se'iucns.— 89  Pll.  quinqne  et  C.  site  mihi.  HI.  1.  mihi  vos  volentes.— 90  G. 
aut  pulmentum,  ut  legi  jnssit  Seal,  probante  Bentl.  ad  Terent.  Eiin.  in.  1.  36. 
Muretus  delebat  aut  utruiiique  ;  bis  taiiien  extat  in  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  1.  2.  3. 
4.  G.  capparinFX.  I.  cnpaium  Pll.  2.  4.  capani  H\.  I.  caparinmV\.6.  cajui- 
rim  B.  1.  Pi.  3.  C— 91  H.  hanc  custodem.— Q'i   Vidin  C.     Vide  ut  Both.— 

NOTiE 

Vinum  Chium]  Ex  insula  Chio  jEgeei  et  eas  ornare  floribus. 

maris  allatum.  90   Vollisne  olivas]  Herum   irridet 

87  Fi]   Id  est,    esto.     Horat.    '  fi  Palinurns. 

cognitor  ipse.'  91  Quin  das  savium]  Foribus,  vide- 

88  Bibite]   Solebant  amatores,  et  licet  irrisio. 
eifundeie  meruni  ad  fores  amicarum, 


4*28  M.    ACCII    PLAUTI 

Ph.  Tace  :  occultemus  lumen  et  voceni.     Pa.  licet.      95 

vius  lumen,  et  vocem  premamus.    Pa.  Licet. 


94  Non  mutit  cardo  PH.  quinqne.— 95  Voc.  lumen  deest  in  HI.  1.  a  m.  pr. 


ACTUS  PRIMI  SCE.VA  SECUNDA. 

LENA,  PHiEDROMUS,  PALINURUS. 

Le.  Flos  veteris  vini  meis  naribus  objectus  est. 

Ejus  amos  cupidam  me  hue  prolicit  per  tenebras. 

Ubi  ubi  est  ?  prope  me  est :  evax  habeo.     Salve,  anime 

mi, 
Liberi  lepos :  ut  veteris  vetusti  cupida  sum  ! 
Nam  omnium  unguentum  odor  prae  tuo,  nautea  est.  5 

Tu  mihi  stacte,  tu  cinnamomum,  tu  rosa, 
Tu  crocinum  et  casia  es,  tu  bdellium  :  nam  ubi 

Le.  Odor  vini  veteris  perrenit  ad  meas  nares  :  ejus  desiderium  me  prolcclat  hue 
in  tenebris:  Ubi  ubi  est?  Estju.rta  me:  profecto  teneo.  Salve,  mi  anime,  deli- 
cia-  Bacchi,  quanto  desidcrio  Icneor  vetusti  vetustioris .'  Nam  odor  omnium  aroma- 
turn  est  scniina  pra  tuo:  tu  mihi Jlos  myrrha,  tu  cinnnnwmum,  tu  rosa,  tu  croci- 
num et  casia  es,  tu  bdellium :  etenim  in  eo  loco  in  quo  effusum  es,  ego  peroptem  me 


2  Ejus  amorVU.  omnes,C.  M.  Arg.  3.  Alii.  JuiU. — 4  Jioth. vetusta. — 
?II.  quinqne,  C.  HI.  1.  B.  1.  odor.  HI.  l.Jituo.  Fll.  1.  2.  3.  G.  nau: 
?\\.  2.  4.  tu  cinnamum. — 7  Tu  crock  HI.  1.    Tucrocum  H.  G.  Pll.  1. 


-5  H.odos; 
Pll.  quinqne,  C.  HI.  1.  B.  1.  odor.  HI.  l.ptuo.  Fll.  1.  2.  3.  G.  nausea.— 6  C. 
Pll.  2.  4.  tu  cinnamum.— 7  Tu  crock  HI.  1.  Tucrocum  H.  G.  Pll.  1.  2.  3.  4.  G. 
Tu  crocinum  Lgg.  et  C.  Tucroceum  B.  1.  tu  telium  C.  PI.  C.  tu  pdellium  Pll.  3. 
4.  et  C.  ill  niaig.    tu  tlulium  PI.  1.    tu  pitheliuni  HI.  1.  et  Lg'g.  tu  ptellium ; 

NOT^ 

1  Flos  veteris  vini]  Id  est,  odor  vi-  et  armiger.' 

ni,  vel  vinuin  exquisitis«imnni,  et,  ut  Veteris  vetusti]  '  Vetus,  veteris,'  et 

ita  dicani,  omnium  viiioi  um  flos.   Sic  '  vetiislum,  vetusti,'  id  est,  viiiiiui  ve- 

dicitiir  'flos    a>talis,'    'flos  geiitis,'  tiistissinium. 
'  flos  ainicorum,'  &c.  G  Stacte]  Tlieopbr. '  Latex  oleumve 

2  Amos]  '  Colos,'  '  vapos,'  *  nidos,'  e  cinnamomo  et  myriha   iiicisa   su- 
'  odos,' '  lepos,'  ut  etiaiiinnm  '  flos.'  dans.' 

4  Liberi  lepos]  Vano  :  '  Hilaritatis  Cintiamoyyinm]  Aiouna  fragiantissi- 

seminaiium,   medela  aegriludiuum.  '  nuim.    '  Cinnamum  '  et '  cinamnm.' 
AthenjEUS  :    '  Vinum,    lac   Veneris.'  7  Crocinutn]    E   '  croco,  '  unguen- 

Apuleius:  '  Vinum  Veneris  liortalor  turn. 


I 


CURCULIONIS   ACT.    I.  SO.  2.  429 

Tu  profusus,  ibi  ego  me  pervelim  sepultam. 

Sed  cum  adhuc  naso  odos  obsecutus  es  meo. 

Da  vicissim  meo  gutturi  gaudium.  10 

Nihil  ago  tecum  :  ubi  est  ipsus  ?  ipsum  expeto 

Tangere,  invergere  in  me  liquores  tuos 

Sino  ductim :  sed  hac  abiit,  hac  perscquar. 

Ph.  Sitit  haec  anus.     Pa.  quantillum  sitit  ?     Ph.  modica 

est, 
Capit  quadrantal.     Pa.  pol,  ut  tu  praedicas,  15 

Vindemia  haec  huic  anui  non  satis  est  soli. 
Canem  esse  banc  quidem  magis  par  fuit :  sagax 
Nasum  habet.     Le.  amabo,  cuja  vox  sonat  procnl  ? 
Ph.  Censeo  banc  appellandam  anum  :  adibo :  redi, 
Et  respice  ad  me,  lena.     Le.  Imperator  quis  est?  20 

Ph.  Vini  pollens,  lepidus  Liber, 
Tibi  qui  screanti,  siccae,  semisomnge 
AfFert  potionem,  et  te  sedatum  it. 

sepultam.  At  quoniam  odove  afflatus  est  tantum  mens  nasus,  pcrfimde  etiam  gau- 
diomeumguitur :  nihil  te  moror :  ubi  est  ipse  odor?  Exopto  ipsum  levere,  patere 
ut  infundamjiigiter  in  rneum  gullur  tuos  tatices.  Sed  accessit  hac,  occurram  hac. 
Ph.  Hcec  vetula  sicca  est.  Pa.  Aliquatttum  sitit/  Ph.  Eit  parco  cnntenta  : 
skcat  ya^  octo  et  qnadrnginta  sexlariorum.  Pa.  Per  Pollucem,  ut  tu  dicis,  Inte- 
gra vindemia  non  sufficit  huic  uni  vetulce.  Prastitit  sane  illam  esse  canem  :  sunt 
illi  nares  sagaces.  Le.  Obsecro,  quce  vox  auditur  a  longe  ?  Vh.  Exist  imo  eain 
esse  arcessendam  vetulam.  Conveniam.  Revtrtere  hue,  et  aspice  ad  me,  lena. 
Le.  Quis  mihi  imperat?  Ph.  Vinipotens,  festivus  Bacchus,  qui  lild  propinat 
vinum  sitibundce,  screanti,  insomni,  et  accedit  ad  ie  sedandam.     Le.  Quam  remo- 


B.  I.  tu  pthelium.—9  C.  Pll,  1.  6.  odos  obsecutus  est ;  Pll.  2.  3.  4.  odos  subsecu- 
tus  es.~ll  C.  vibi  est.— 12  HI,  1.  invergc  ;  Pil.  1.  6.  inungere 13  Sine  duc- 
tim C.  Pll.  qiiinque,  B.  1.  et  Dousa;  Sinodotim  HI.  1.  a  ni.  pr.— 14  Slat  hac 
HI.  1.  a  m.  pr.  quantulum  sitit  PI.  2.  quantillum  sitit  Lgg.  C.  Pll.  1.  3.  4.  6. 
— 15  Lgg.  et  HI.  1.  ut  pradicas. — 16  Lgg.  luec  anui  non  sufficit  solo.— 17  Lgg. 
quidem  par — IS  Both,  quoia  vox — 20  Pll.  3.  4.0.  me  hue  lena ;  sed  illud  hue 

NOT;E 

13  Sino]  E  sino,  vase  vinario.  bonne  femme  a  un  peu  soif. 

Ductim]    Tout  d'un  trait,  awvevajl,  15    Qundrantal]    Vas    iiniiis    pedis 

sans  reprendre  halcine.  in  qiiadinm,  quod  octo  et  qiiadragin- 

14  Quantillum  sitit]  Scriptnm  ciim  ta  sextarios  capit :  '  ainplioia  '  Grae- 
interrogatioue;  sed  cominodiiis  cilra  ca  ab  ansis,  qnibus  iitiimque  tolleba- 
interrogationem  :    (|uasi  iinus  dicat,  tiir. 

La  bonne  femme  a  soif;  et  alter,  qtiod  18  Nasum]  Olim  geneie  neulro. 

tit,   aliis  verbis  ferine  idem,  Out,  la 


430  M.    ACCII    PLAUTI 

Le.  Quam  longe  a  me  abest?     Ph.  lumen  hoc  vide. 
Le.  Grandiorem  gradum  ergo  fac  ad  me,  obsecro.  25 

Ph.  Salve.     Le.  egon'  salva  sim,  quae  siti  sicca  sum  ? 
Ph.  At  jam  bibes.     Le.  diu  sit.     Ph.  hem  tibi  anus  Ic- 

pida. 
Le.  Salve,  oculissime  homo.     Pa.  age,  effunde  hoc  cito 
In  barathrum  :  propere  prolue  cloacam.     Ph.  tace 
Nolo  huic  maledici.     Pa.  faciam  igitur  male  potior.       30 
Le.  Venus,  de  paulo  paululum  hoc  tibi  dabo, 
Hand  lubenter  :  nam  tibi  amantes,  propinantes, 
Vinura  potantes  dant  omnes  :  mihi  baud  S3epe 
Eveniunt  tales  haereditates.     Pa.  hoc  vide,  ut 
Ingurgitat  impura  in  se  raerum  avariter,  35 

Faucibus  plenis!     Ph.  perii    hercle !  huic   quid   primum 

dicam 
Nescio.     Pa.  hem  istuc,  quod  mihi  dixti.     Ph.  quid  id 

est? 
Pa.  Periisse  ut  te  dicas.    Ph.  male  tibi  Di  faciant. 

tusame?  Ph.  Aspice  hanc  facem.  Le.  Accede  ergo  passu  majori  ad  me,  ama- 
ho.  Ph.  Salce.  Le.  Simne salva?  Exastuo  siti.  Ph.  At  bibes  stalim.  Le. 
Q nam  lovgutn  id }?im[  Ph.  Accipeid.jucundavelula.  Le.  Salve,  vir  suavissi- 
me.  Pa.  Age  inverge  id  celenter  in  gurgitem:  iniple  vehciler  voraginem.  Ph. 
Site,  (Pgrefero  huic  did  cutivitium.  Pa.  Inftigam  ergo  ei  potius  malion.  Le.  O 
Venus!  tibi  propinalm  puntm  vini  de  pauco,  non  ullro :  etenim  amnlores  UbaU' 
tes  tibi  quando  bihunt,  offcrunt  cuncti  mcruin ;  non  frequenter  mihi  contingunt 
fjustnodi  bona.  Pa.  Jd  aspice,  quomodo  scelesta  vorat  avide  vinum  in  se 
ioto  gutfure !  Ph.  Occidi  per  Herculem !  quid  prius  elnquar  huic,  ignore. 
Pa.    Hem !    id  quod  mild   locutus  es.     Ph.    Quid  est   illud  ?     Pa.    Ut   cla. 


deest  in  Pll.  1.  2.  C.  Lgg.  quis  es  PH. — 23  Par.  et  al.  vett.  et  sitim  sedatum 
it ;  illud  sitim  extat  solum  in  C.  ab  aliena  nianu. — 24  Canier.  abest  a  me ;  C. 
Pll.  qninque,  aliique  codil.  a  me  abest. — 25  G,  ergo  gradum  Lgg. — 26  HI.  1. 
salva  siem. — 27  Al.  ap.  Par.  en  tibi,  sc.  quod  bibas  ;  et  sic  Lambin.  hem  tibi  C. 
et  qninque  PH.— 29  H.tace  modo.—il  Pll.  4.  6.  C.  paululum  hie  ;  Pll.  I.  2.  3. 
paululum  hoc.^^^  C.  dant  homines,  el  in  niargine  omnes.  At  Pll.  nnllus  babet 
vel  omnes,  vel  homines.  Omnes  deest  etiam  in  HI.  1.  B.  1,  Al.  Vinum  danunt 
omnes,  contra  codd. — 34  Veniunt  edd.  quapdam  ante  Par.  Eve7iiunt  C.  Pil. 
qninque,  aliique  codd. — 3G  Plenis  faucibus  HI.  1.  B.  1.— 38  Perisse  HI.  1, — 

NOTiE 

28  Oculissime]  Id  est,  carissinie  29  Barathrum']  Festns:  •  Bara- 
in  oculis.  Catullus  :  '  Anibobns  mi-  thrum  Grseci  appellant  locum  prse- 
bi  quae  carior  est  ocnlis.'  '  Oculitus  cipitem,  unde  emergi  non  possit. 
amare,'  impensissiue  amare.  Dictum  ab  eo  quod  est  $apvs.'  Herat. 


I 


CURCULIONIS    ACT.    I.   SC.   2.  431 

Pa.  Die  isti.    Le,  ah!    Pa.  quid  est?  ecquidlubet?    Le. 

lubet. 
Pa.  Etiara  mihi  quoque  stimulo  fodere  lubet  to.  40 

Ph.  Tace,   noli.     Pa.   taceo  :    ecce   autera  bibit  arcus ; 

pluet 
Credo   hercle  hodie.     Ph.  jamne   ego   huic   dico  ?     Pa. 

quid  dices  ? 
Ph.  Me  periisse.     Pa.  age  dico.      Ph.  anus  audi:  hoc 

volo 
Scire  te,  perditus  sum  miser.     Le.  at  pol  ego  oppido 
Servata  :  sed  quid  est,  quid  lubet  perditum  45 

Dicere  te  esse?     Ph.  quia  id,  quod  amo,  careo. 
Le.  Phsedrome  mi,  ne  plora,  amabo :  tu  me 
Curato  ne  sitiam,  ego  tibi,  quod  amas,  jam  hue  adducam. 
Ph.  Tibi  na3  ego,  si  fidem  servas  mecum, 
Vineam  pro  aurea  statua  statuam,  quae  tuo  50 

Gutturi  sit  monimentum  :  qui  me  in  terra  aeque 
Fortunatus  erit,  si  ilia  ad  me  bitet, 
Palinure  ?     Pa.  edepol,  qui  amat,  si  eget,  misera  afficitur 

mes  te  occidisse.  Ph.  Dii  te  perdant !  Pa,  Die  isti.  Le.  Ah!  Pa.  Quid 
vis?  Ecquid  lubet?  Le.  Lubet.  Pa.  Mihi  placet  eiiam  te  scindere  stimulo. 
Ph.  Site,  noli.  Pa.  Silco:  ecce  vero  Iris  petal :  existimo  per  Herculem  futuruni 
ut  pluat  hodie.  Ph.  Huicne  dico  ego  nunc  /  Pa.  Quid  dices?  Ph.  3Ie  perdi- 
tum esse.  Pa.  Age  effare.  Ph.  Ausculta,  vctula,  id  opto  te  intelligere ;  peril 
infelix.  Le.  Per  Pollucem  en  ego  incolumis  viaxime.  Sed  quid  est  ?  quid  lubet 
affirmare  te  interiisse  ?  Ph.  Quoniam  eo  privatus  sum  quod  dcpereo.  Le.  Phce- 
drome  mi,  noli  lacrymari,  obsecro:  tu  vide  ne  ego  sitiam,  ego  jam  tibi  adducam  hue 
id  quod  deperis.  Ph.  Certe  ego  tibi  afferam  vineam  pro  aurea  statua  qua  sit  tuis 
faucibus  monimentum,  si  mihi  sis  fida.  Quis  erit  sic  beatus  ut  ego  in  vita,  si  hac 
ad  me  venial,  Palinure  ?     Pa.  Per  cedem  Pollucis  amator,  si  inops  est,  e.rperitur 


40  Lgg.  fodere  te. — 41  Pn.Tacemodo.  Pa.  Taceo,  §-c.  Lgg.— 42  B.l.jamiie 
huic  dico  ;  HI.  l.jamnehuic  ego  dico. — 43  Me  perisse  HI.  1. — 44  Lgf^.perditis- 
simus  sutn. — 45  B.  1.  et  qninque  Pll.  quodjubet;  HI.  quod  lubet. — 46  HI.  1. 
quia  eo  quod. — 47  P/wdrome  C.  et  quiiiqiie  Pll. — 48  C.  sJdrt/«.— 49  Tibi  ne  ego 
C.  et  Pll.  omnes. — 51  Lgg.  qui  me  interea. — 53  C.  qui  emat.    HI.  1.  rniseru  ef- 

NOT^ 

*  barathrum  niacelli '  helliio,  qui  quic-  tial. '  Casuras  alte  si  rapit  Iris  aquas.' 
quid  in  niacello  est,  vorare  possit.  Plautus  hie  notat  cnrvani  senectute 

41  Bibit  arcus]   Virgil.   '  bibit  in-      aiuini  et  arcuatam,  et  una  bibacissi- 
gens  Arcus.'    Propert.  '  Purpureas      mam. 
pluvias  cur  bibit  arcus  aquas?'  Mar- 


432  M.   ACCII    PLAUTI 

yErumna.    Ph.  non  ita  res  est :  nam  confido 
Parasitum  hodie  adventurum  cum  argento  ad  me.  55 

Pa.  Magnum  inceptas,  si  id  exspectas,  quod  nusquam'st. 
Ph.  Quid  si  adeam  ad  fores,  atque   occentem?     Pa.  si 

lubet, 
Neque  veto,  neque  jubeo:  quando  ego  te  video 
Immutatis  moribus  esse,  here,  atque  ingenio. 
Ph.  Pessuli,  heus  pessuli,  vos  saluto  lubens,  60 

Vos  amo,  vos  volo,  vos  peto,  atque  obsecro, 
Gerite  amanti  mihi  morem :  amoenissumi 
Fite  causa  raea  Lydi  barbari, 
Sussilite  obsecro,  et  raittite  islanc  foras, 
Quae  mihi  misero  amanti  ebibit  sanguinem.  65 

Hoc  vide  ut  dormiunt  pessuli  pessumi. 
Nee  mea  gratia  coramovent  se  ocyus. 
Respicio,  nihili  meam  vos  gratiam  facere. 
Sed  tace,  tace.     Pa.  taceo  hercle  :  quid  est?     Ph.  sentio 

sonitum. 

luchwsam  calamiluiem.  Ph.  Res  non  i(a  se  hnbet :  nam  spero  parasitum  adventw 
rum  ad  me  hodie  cum  pecunia.  Pa.  Hloliris  rem  magnam,  si  experiris  id  quod 
tiusfjuam  gentium  existit.  Ph.  Quid  si  acccdam  adjanuum,  atque  cantem  ante  earn  ? 
Pa.  Si  placet,  7iec  prohibeo,  nee  impero :  quonium  ego  te  animadcerto  esse  instilulis 
aliis  et  menle,  here.  Ph.  Pessuli,  heu  pessuli,  vos  salututos  volo  ultro,  vos  diligo, 
vos  exopto,  vos  rogo  et  ohteslor,  estate  morigeii  mihi  amanti.  .lucundissimi  evadite 
mea  gratia,  Lydii  llalici ;  saltate  rogo  vos,  atque  hanc  dimitlite  foras,  quce  mihi 
ebibit  sanguinem  infelici  amanti.  Vidcs  ut  obsurdi  sunt  maligni  pessuli,  neque 
sese  subducunt  celeriter  mea  causa.  Video  vos  flocci  facere  meam  amicitiam. 
Sed  site,  sile.     Pa.  Taceo  per  tlerculem :  quid  est?     Ph.  Audio  crepitum.    De- 


ficit ;  et  a  m.  sec  misera  effietur. — 54  C.  rest  est. — 59  Lgg.  moribus  esse  atque 
ingenio. — 61  Vos  amo,  vos  colo  HI.  1.  a  id.  sec. — 62  Idem  codex  a  m.pr.  aman- 
tissimi. — 63  Site  HI.  1.  B.  1.  Lidi  C. — 64  Subilile  B.  a  m.  pr.  Sussilite  Lgg. 
— 66  Voc.  pessuli  deesl  in  qnibiisdam  vett. — 68  Perspicio  Lambin.  Respicio 
C.  Pll.  quinque,  HI.  I.  B.  1.  Ven.  1.  Bon.  Aid.  Junt.  Gryph.— 69  'St,  tace, 
lace  Lanibiii.    Pro  quid  est,  B.  1.  habel  quidem ;  et  sic  C.  et  quinque  Pll. — 

NOT.E 

60  PessiUi]  Moris  erat  apiid  anti-  tii,  quae  prima  liico  symplioniee  an- 

quos  ut  amicarum  fores  inscriberent  diiintur.  Les  serenades  et  les  aubades. 

laudibiis,  corouarent  floribiis,  asper-  63  Lydi  barbari]   Lydii  erant.sal- 

gerent  vino,  occantarent.  Pers. '  dum  tationibiis  deditissimi,  et    iis  utplti- 

Chrysidis  iidas  Ebriiis  ante  forts  ex-  rimiim  in  clioieis  histriones  uteban- 

tincta  cum  face  canto.'   Mos  iile  nee-  tiir.     Barbari  dicuntur,  id  est,  Ita- 

diini  apud  nos  desiit :  liinc  quae  noc-  lici. 


CURCULIONIS   ACT.   I.   sc.  3.  433 

Tandem  edepol  mihi  moiigeri  pessuli  fiunt.  70 

nique  per  adem  Pollucis  pessuli  mihi  obsequuntur, 
70  C.  tnihi  morieri. 


ACTUS  PRIMI  SCENA  TERTIA. 

LENA,    PLANESIUM,    PH/EDROMUS,   PALINORLS. 

Le.  Placid e  egredere,  et  sonitum  prohibe  forum,  et  cre- 

pitum  cardinum  : 
Ne  quod  hie  agimus,  herus  percipiat  fieri,  mea  Planesium. 
Mane,  suffundam  aquulam.      Pa.  viden'  ut  anus  tremula 

medicinam  facit? 
Eapse  merum  condidicit  bibere,  foribus  dat  aquam  quam 

bibant. 
Pl.  Ubi  tu  es,  qui  me  convadatus  Veneriis  vadimoniis?  5 
Ubi  tu  es,  qui  rae  libello  Venerio  citavisti  ?  ecce  me. 
Sisto  ego   tibi  me,   et  mihi    contra   itidem   te   ut   sistas 

suadeo. 
Ph.  Assum  :  nam  si  absira,  baud  recusem  quin  mihi  male 

sit,  mel  meum. 
Pl.  Anime  mi,  procul   amantera  abesse  baud  consenta- 

neum  est. 

Le.  Prodi  placide,  ulque  impedi  crepitumjanuce,  et  viurmur  cardinum,  ne  domi- 
71US  sentiat  fieri  hie  quod  gerimus,  mea  Planesium.  Sine,  instillavero  purum  aqua;. 
Pa.  Aspice  quemudmodum  vetula  tremens  miscet  medicamenta  :  ipsa  novit  pntare 
vinum,  invergit  aquam  januce  quam  potet.  Pla.  Adesdum  qui  mihi  dixisii  vadi- 
monium  amatorium?  Adesdum  qui  me  vocasti  tabulis  amatoriis?  Prcesto  sum. 
Ego  memet  offero  tibi,  atque  hortor  ut  te  offeras  obviam  etiam  mihi.  Ph.  Adsum : 
nam  si  non  adsim,  non  deprecabor  a  me  quodtis  malum,  mel  meum.  Pla.  Anime 
mi,  non  est  aquum  profecto  amantem  distare  longe.     Ph.    Palinure,  Palinure. 


1  G.  et  strepitum.  C.  cardium;  Pll.  qiiinqtie  cardinum. — 2  Neque  quod  C.  a 
in.  sec. — 3  Lgg.  Mane,  mane.  C  vidin ;  Pll.  quinque  viden. — 4  E.  m.  quom 
didicit  al.  ap.  Par.  condidit  HI.  1.  a  m.  pr.  condidicit  C,  et  quinqne  Pll. — 
6  Ubi  es  tu  HI.  1.  et  niox  citasti.  Hie  vs.  deest  in  Lgg.  H.  M.  G.  C.  Pll.  1.  2. 
3.  4.  In  Pll.  1.  3.  scribitnr  ad  marg.— 7  Sisio  udes  contra  HI.  1.  te  deest  in 
HI.  1.  B.  1.— 8  Assu7n,  si  absim  Lgg.— 9  Anime  me  HI.  1.  a  m.  pr.    Anime  mi, 

NOTiE 

5  Vadimoniis]    Convadatus,    vadi-      et  ilicet  vs.  30.  a  foro  translata  ad 
tnoniis,  libello,  citavisti,  sisto,  sistas,      res  amatorias  verba  uota  sunt. 
Delph.  et  Var,  Clas.  Plaut.  2E 


434  M.    ACCII    PLAUTI 

Ph.  Palinure,   Palinure.     Pa.  eloquere  :  quid   est,   quod 

Palinurum  voces?  10 

Ph.  Est  lepida.    Pa.  nimis  lepida.    Ph.  sum  Deus.    Pa. 

immo  homo  baud  raagni  preti. 
Ph.  Quid  vidisti,  aut  quid  videbis  magis  Dis  aequipara- 

bile? 
Pa.  Male  valere  te,  quod  mihi  aegre  est.    Ph.  male  mihi 

morigerus,  tace. 
Pa.  Ipsus  se  excruciat,  qui  homo  quod  amat,  videt,  nee 

potitur  dum  licet. 
Ph.  Recte  objurgat :  sane  baud  quicquam  'st  magis  quod 

cupiam  taradiu.  15 

Pl.  Tene  me,  amplectere  ergo.     Ph.  boc  etiam  est,  quam- 

obrera  cupiam  vivere. 
Quia  te  prohibet  berus,  clam  bero  potior.    Pl.  prohibet, 

nee  prohibere  quit. 
Nee  probibebit,  nisi  mors  meum  animum  abs  te  abaliena- 

verit. 
Pa.  Enimvero  nequeo  durare,  quin  ego  herum  accusem 

meum: 
Nam  bonum  est,  pauxillura  amare  sane,  insane  non  bonum 

est :  20 

Verum  totum  insanum  amare,  boc  est,  quod  meus  berus 

facit. 

Pa.  Die:  quid  est  quod  Palinurum  appellas?  Ph.  Est /estiva.  Pa.  Nimis 
festiva.  Ph.  Sum  Deus.  Pa.  Immo  homo  es  parvi/aciendus.  Ph.  Quid  con- 
spexisti,  vcl  quid  conspicies  quo  propius  accedam  ad  Deos  ?  Pa.  Quod  insanias, 
hoc  indigne  fero.  Ph.  Tace,  viihi  immorigerus.  Pa.  Homo  qui  conspicit  quod 
deperit,  nee  fruitur  dum  licet,  se  excrueiat  ipse.  Ph.  Bene  obslrepit.  Profecto 
nihil  est  quod  ardentius  exoptcm  dudum.  Pla.  Tene  me,  amplectere  ergo.  Ph. 
Id  est  etiam  cur  optem  vivere :  quoniam  domimts  vetat ,  fruor  inscio  domino,  Pla. 
Nee  vetat,  vec  vetarc  valet,  nee  vetabit,  tiisi  letum  sejunxerit  nieam  mentem  abs  te. 
Pa.  Profecto  non  possum  temperare,  quominus  ego  insimulem  dominum  meum. 
Etenim  bonum  est  amare  parum  sapienler  ;  non  est  bonum,  insipienler :  sed  amare 
prorsus  insane,  id  est  quod  meus  dominus  committit.    Ph.  Reges  servent  sua  scep- 


me  procul  G.  et  M.  procul  quidem  amantem  edd.  qua?dam  vett.  rh  quidem  nus- 
quam  conspicitur  in  codd. — 11  Lgg.  i>n>no  hand;  C preli ;  PlI.  p^ci ;  HI.  1. 
B.  1.  precii. — 13  HJale  vales  ere  quod  al.  ap.  Par.  te  quidem  mild  a\.ih\d. — 
15  HI.  I.  aut  quicquam  est ;  C.  aut  quicquam  'st ;  Pll.  quiiique  haud  q.  est.  Dou- 
za,  quod  c.  jamdiu, — 17  Quia  te  herus  prohibet  Aid.  Junt.   Gryph.  et  Both. — 

NOTiE 
21  Insanum']  Insaae. 


CURCULIONIS   ACT.  I.  sc.  3.  435 

Ph.  Sibi  sua  habeant  regna  reges,  sibi  divitias  divites : 
Sibi  bonores,  sibi  virtutes,  sibi  pugnas,  sibi  praelia  : 
Dum  mihi  abstineant  invidere,  sibi  quisque  habeant  quod 

suum  est. 
Pa.  Quid  tu  ?    Venerin'  pervigilare  te  vovisti,  Phaedro- 

me  ?  25 

Nam  hoc  quidem  edepol  haud  multo  post  luce  lucebit. 

Ph.  tace. 
Pa.  Quid  taceam  ?   quin  tu  is  dormitum?     Ph.  dormio, 

ne  occlamites. 
Pa.  Tu  quidem  vigilas.     Ph.  at  meo  more  dormio  :  hie 

somnu'st  mihi. 
Pa.  Heus  tu  mulier :  male  merere  de  immerente  inscitia 

est. 
Pl.  Irascere,  si  te  edentera  hie  a  cibo  abigat.     Pa.  ili- 

cet.  30 

Pariter  hos  perire  amando  video  :  uterque  insaniunt : 
Viden',  ut  raisere  moliuntur!  nequeunt  complecti  satis. 
Etiam  dispertimini  ?     Pl.  nulli  est  homini  perpetuum  bo- 

num. 
Jam  huic  voluptati  hoc  adjunctum  est  odium.     Pa.  quid 

ais  propudium  ? 

tra,  opulenti  opes,  sibi  honores,  virtutes,  sibi  pugnas,  sibi  certamina,  dummodo  non 
mihi  invideant,  conservet  quilibet  quod  ad  se  pertinet.  Pa.  Quod  tu  votum  7iU7icu- 
pasti  te  pervigilatim.  Veneris  celebraturum,  Pliadrome  ?  Etenim  hoc  caelum  per 
adem  Pollucis  mox  illustrabitur  lumine.  Ph.  Sile.  Pa.  Quare  silebo  ?  Quare 
tu  non  is  dormitum?  Ph.  Dormio;  ne  obloquare.  Pa.  Tu  profecto  excitatus  es. 
Ph.  Sed  dormio  ut  soleo,  hie  mihi  est  somnus.  Pa.  Heus  tu  mulier!  amentia  est 
male  mereri  de  immerito.  Pla.  Moleste  feras,  si  hie  te  depellat  mensa  coenantem. 
Pa.  liicet.  Video  hos  perire  amando :  uterque  insaniunt :  . . . .  Pl.  NuUus  homo 
perenni  felicitate  fruitur.     Hac  molestia  hanc  sequitur  jucunditatem.     Pa.  Quid 


21  Verbum  est  deest  in  HI.  1. — 23  Non.  sibi  pugnas,  sibi  moenia. — 24  HI.  1.  et 
B.  1.  sibi  habeat  quisque.  Lgg.  suum  'st. — 25  Quin  tu  HI.  1. — 27  HI.  1.  B.  1. 
ne  acclamites. — 28  HI.  1.  meomS,  i.  e.  modo.  Douza,  hcec  somnu'st,  sc.  Planes. 
hie  som.  C.  et  qainque  Pll. — 29  HI.  1.  B.  1.  mereri. — 32  Vidin  C  a  m.  pr.  ne- 
que  queunt  PI.  C.  nee  queunt  al.  ap.  Par. — 33  Etjam  C.  a  m.  sec.  dispartimi- 
ni  M.  et  Botb.    homini,  HI.  1. — 34  Hie  vs.  deest  in  Pl.  3.  hoc  adjectum  est  Pl. 

NOT^ 

22  Sibi  sua  habeant  regna"]  Est  lu-      artis. 
culenta  amplificatio,  in  qua  utinam         30  Ilicef]  Pro  ire  licet.    Vox  erat 
esset  tantum  moris  boni,  quantum  est     praetoris  judicia  dimittentis. 


436  M.    ACCll    PLAUTI 

Tun'  etiam  cum  noctuinis  oculis,  odium  me  vocas?  35 

Ebiiola,  persolla  :  nugas.     Ph.  tun'  meam  Venerem  vitu- 

peras? 
Quod    quidem   mihi    polluctus  virgis    servus    sermonem 

serat. 
At  nae  tu,  hercle,  cum  cruciatu  raagno  dixisti  id  tuo. 
Hem  tibi  maledictis  pro  istis :  dictis  moderari  ut  queas. 
Pa.  Tuam  fidem,  Venus  noctuvigila!     Ph.  pergin'  etiam 

verbero  ?  40 

Pl.  Noli,  amabo,  verberare  lapidem,  ne  perdas  manum. 
Pa.  Flagitium  probrumque  magnum,  Phaedrome,  experge- 

facis : 
Bene  monstrantem  pugnis  caedis,  banc  amas :  nugas  meras. 

diets,  infame  scorlum?  Tune  vocas  me  molestum,  tu  cui  sunt  oculi  bubonis?  Ebri- 
ola,  larvula,  nugacula.  Ph.  Tune  maledicis  mece  amica  ?  Quod  quidem  manci- 
pium  concisum  virgis  mihi  ogganniat.  Sed  per  Herculem  tu  id  attulisti  tuo  magno 
infortunio,  Ecce  id  tibi  persolvo  pro  istis  convitiis,  ut  queas  ubstinere  probris. 
Pa.  Adeslo  mihi,  Venus,  qu<e  noctu  vigilas.  Ph.  Addisne  quid  adhuc,  mastigia? 
Pr.A.  Nc  percutias  saxum,  rogo,  ne  elidas  manum.  Pa.  Committis,  Phcedrome, 
ingens  scelus  et  pudendum ;  percutis  pugnis  recte  monentem,  et  hanc  deperis :  nugas 


1,  rb  est  deest  in  C. — 35  Turn  e.  c.  nocturnis  B.  1.  Tun'  e.  c.  nocturnis  HI.  1. 
nocturnis  etiam  quinqiie  Pll.  noctu  in  is  osculis  C.  a  iii.  pr. — 36  Ebriola  perso- 
let  nugeC.  a  w.  pr.  Ebriola  persolve  HI.  I.  E,  persolaB.  I.  Turn  meam  B.l. 
—  37  Quern  quidem  HI.  1.  a  in.  sec.  B.  1.  al.  ap.  Par.  Quod  mihi  quidempolu- 
fus  P\\.  1.2.  Quod  quidem  mihi  pollitus  P\.  d.  pollutus  P\.  6.—S8  HI.  l.B.  1. 
dixisti  tuo,  omisso  tc^  id. — 39  Heus  tu  edd.  qna-dam  vett.  Hem  tibi  HI.  1.  B. 
1.  C.  et  qiiinqne  Pll. — 40  Venus  noctu  vigila  B.  1.  et  sic  legit  Tuinehiis  ;  Ve- 
7IUS  hem  noctu  vigila  HI.  1. — 41  HI.  1.  ne  perdis. — 42  Magnum  flagitium  pro- 
brumque  HI.  1.  B.  1.  et  Pll.  qninque ;  Flagitiumque  probrumque  magnum  edd. 

NOTyE 

34  Propudium']    Id    est,  profligati  ciili  sacra  sumta  metaphora. 
pndoris.  40  Noctuvigila]    Venus  noctuvigila 

35  Noctuinis  oculis]  Laus  octilorum  dieitiir,  quod  tenebras  amet,  utpote 
vertitur  in  probrum  ab  Palinuro.  furtis  aptas,  et  pudoris  quasi  quod- 
'  Glauci  '  enim  et  '  noctuini  oculi  *  dam  velamen.  Istis  compositionibus 
apnd  Graecos,  apud  quos  est  scena,  gaudebant  veteres,  ad  imitationeni 
ut  apud  Romanos  '  nigri,'  erant  in  Graecoruni:  sed  sermo  Romanus  non 
pretio.  est     tam    aptus    ad    compositiones. 

36  Persolla]  Diminut.  personula;  '  Noctiluca  '  Luna;  somnus  '  inter- 
petitesotte.  vigilus ;'  canes  '  levisoiiini.'     *  Mar- 

37  Polluctus  virgis]  Id  est,  refer-  vigila' cianiabant  jamjam  commissu- 
tus,  cnmulatus  virgis.    Ab  ara  Her-  ri  praelium  duces. 


CURCULIONIS    ACT.    I.   sc.  3.  437 

Hoccine  fieri,  ut  immodestis  te  hie  moderere  raoribus  ? 
Ph.  Auro  contra  cedo  modestum  araatorem :  a  me  auruni 

accipe.  45 

Pa.  Cedo  mihi  contra  aurichalco,  cui  ego  sano  serviam. 
Pl.  Bene  vale,  ocule  mi :  nam  sonitum  et  crepitura  clau- 

strorum  audio, 
iEdituum  aperire  fanum  :  quousque,  quaeso,  ad  hunc  mo- 

dum 
Inter  nos  araore  utimur  semper  surrepticio? 
Ph.  Minime  :    nam   parasitum   misi  nudius  quartus   Ca- 

riam,  50 

Petere  argentura :  is  hodie  hie  aderit.     Pl.  nimium  con- 

suhas  diu. 
Ph.  Ita  me  Venus  amet,  ut  ego  te  hoc  triduum  nunquam 

sinam 
In  domo  esse  istac,  quin  ego  te  liberalem  liberem. 
Pl.  Facito  ut  me  memineris :  tene  etiam,  priusquam  hinc 

abeo,  savium. 
Ph.  Siquidem,   hercle,   mihi  regnum   detur,  nunquam  id 

potius  persequar.  55 

meras  canis.  Idne  fieri  par  est,  ut  te  geras  coram  cupiditate  immoderata?  Ph. 
'^ffer  econtra  unum  amatorem  moderatum,  numerato  auro :  accipe  a  me  aurum. 
Pa.  Profer  mihi  econtra  aurichulco  uppenso,  cui  ego  ministrem  sapienti.  Pla. 
Bene  vale,  cor  nteum:  nam  exaudio  sonitum  et  crepitum  claustrorum,  custodem 
templi  aperire  templum  ;  ad  quod  tempus,  rogo,  usurpamus  ambo  sic  semper  umo- 
rem  furlicum  ?  Ph.  Nequaquam.  Etenim  misi  a  diebus  quatuor  parasitum  in 
Curiam,  qucesitum  pecuniam:  is  redibit  hodie  hue.  Pla.  Procrasiitias  diutius. 
Ph.  Ita  me  amet  Venus,  vt  ego  te  patiar  nunquam  tribus  hinc  diebus  manere  in 
istis  cedibus,  quin  ego  te  in  Ubertatem  asseram.  Pla.  Fac  ut  recordcris.  Accipe 
etiam  osculum  antequam  hinc  proficiscor.     Ph.  Per  Herculem  si  mihi  offeratur 


vett.  Flagitium  prohrumque  magnvm  C.  et  L^jf. — 44  Edd.  quaedam  vett.  im- 
modestis hie  te  modereris  ;  Lgg.  immodestis  hisce  modereris;  Pll.  1.  3.  immo- 
destis hie  te  moderere  ;  Pll.  2.  6.  i.  hie  te  mordere  ;  Pl.  4.  C.  et  HI.  1.  a  m.  pr. 
i,  te  iiic  7nodereris. — 46  A\.  oricalco. — 48  Edituum  a.  f.  q.  queso  C. — 50  Acidal. 
Minima,  sc.  temporls  spatio. — 53  Gold,  liberali  liberem,  sc.  cansa  ;  liberalem 
liberem  C.  qiiinque  PH.  HI.  1.  B.  1. — 54  Facito  ut  memineris  HI.  1.  B.  1.    Pro 

NOT/E 

46  Aurichalco]   Du  laiton.    Melius  48  Mdituumi    Ab   *  apde  tnenda :' 

'  orichalcnm,'   quam  '  anrichalcum.'  quod  ait  Varro.    Apud  nos,  margnil- 

Horat.  *  Tibia  non,  ut  nunc,  oriclial-  Her, 

CO  vincta.'  53  Liberalem  liberem']  Pleonasmus ; 


438  M.   ACCII    PLAUTI 

Quando  ego  te  videbo?     Pl.  hem,  istoc  verbo  vindictara 

para. 
Si  amas,  erne:  ne  rogites;  facito  ut  pretio  pervincas  tuo. 
Bene  vaJe.     Ph.  jamne  ego  relinquor?  pulchre,  Palinure, 

occidi. 
Pa.  Ego  quidem,  qui  et  vapulando  et  somno  pereo.    Ph. 

sequere  me. 

imperium,  nunqtiam  accipiam  litbentius  id,  quam  ego  videbo  te.  Pla.  Ehem  !  para 
vindictam  hoc  verbo  piastito :  redime,  si  amas :  ne  rogites  amplius :  facito  ut  su- 
peres  quemvis  pretio.  Bene  vale.  Vh.  Jamne  ego  deser or?  Palinure,  jucunde 
perii.     Pa.  Equidem  pereo  ipse  vapulando  et  vigilundo.     Ph.  Sequere  me. 


tene,  quod  firmant  qninque  Pll.  alii  ap.  Par.  habent  tolle. — 56  Al.  ap.  Par. 
ehem;  Pll.  quiDqtie  et  C.  hem. — 57  B.  1.  et  HI.  1.  a  m.  pr.  ne  rogitas. — 
58  Bene  vale  jam  HI.  1.  ego  relinquor  pulckre?  C. — 59  Voces  sequere  me  de- 
siint  in  C.  extant  tamen  in  quiuque  Pll.  HI.  1.  B.  1.  H.  M.  G. 

NOTiE 

quasi  dicat,  liberem  libertate.  Alia  5(i  Vindictam  para]  Vindicta  erat 
enim  esse  potest  liberatio,  ut  a  peri-  bacillus,  quo  feriebautnr  qui  manu- 
culo,  ab  a.'re  alieuo.  niittebantur. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  PRIMA. 

CAPPADOX,    PALINURUS. 

Ca.  Migrare  certu'st  jam  nunc  e  fano  foras, 

Quando  ^sculapi  ita  sentio  sententiam, 

Ut  qui  nihili  f'aciat,  nee  salvom  velit. 

Valetudo  decrescit,  accrescit  labor. 

Nam  jam,  quasi  zona,  liene  cinctus  ambulo.  5 

Ca.  Constitui  excedere  jam  ex  templo.  Nam  animadverto  sic  placere  Mscula- 
pio,  utpote  qui  aspernatur  meas  preces,  et  sanare  non  vult.  Vires  minuuntur,  mor- 
bus augetur.     Etenim  jam  sum  succinctus  liene,  quasi  quodam  cingulo :  credasme 


2  Esciilapii  C. — 4  Valitudo  Lgg. — 7  HI.  1.  nisitnedius,  omissowe;  B.  1.  nisi 

NOTyE 
5  Quasi  zona,  liene  cinctus]  Revera     ut  exterius  zona, 
visciis  illud  interius  abdomen  cingit, 


CURCULIONIS    ACT.    II.   SC.   1.  489 

Geminos  in  ventre  habere  videor  filios. 

Nihil  metuo,  nisi  ne  medius  disrumpar  miser. 

Pa.  Si  recte  facias,  Phaedrome,  auscultes  raihi, 

Atque  istam  exturbes  ex  animo  aegritudinem. 

Paves,  parasitus  quia  non  rediit  Caria.  10 

Afferre  argentiim  credo :  nam  si  non  ferat, 

Torraento  non  retineri  potuit  ferreo, 

Quin  reciperet  se  hue  esum  ad  praesepim  suam. 

Ca.  Quis  hie  est,  qui  loquitur?     Pa.  quojam  vocera  ego 

audio? 
Ca.  Estne  hie   Palinurus   Phaedromi  ?     Pa.  qui  hie  est 

homo  15 

Cum  collativo  ventre,  atque  oculis  herbeis  ? 
De  forma  novi,  de  colore  non  queo 
Novisse  :  jamjam  novi :  leno  est  Cappadox. 

gesture  in  ventre  geminos  filios  :  unum  titneo,  videlicet  ne  disrumpar  medius.  Pa. 
Si  facias  bene,  Phccdrome,  audias  me,  atque  ejice  ex  menle  illam  molestiam.  Anxius 
es,  qitoniam  parasitus  non  reversus  est  ex  Caria.  Spero  allaturum  esse  pecuniam  : 
nam  si  non  afferat,  mm  potuit  illic  impediri  vinculis  velferreis  quominus  repeteret 
hue  esum  ad  suum  stabulum.  Ca.  Quis  hie  est  qui  loquitur?  Pa.  Cujiis  vocem 
audio  ?  Ca.  Estne  hie  Palinurus  semus  Phaedromi  ?  Pa.  Quis  est  hie  homo 
cum  ventre  protento,  et  oculis  luridis  ?  Formam  novi  hominis,  non  possum  nosse 
colorem.    Jam  novi :  leno  est  Cappadox.     Convenio  hominem.     Ca.  Salve,  Pali- 


me  medius. — 10  C.  redit  Caria;  HI.  1.  rediit  ex  Caria. — 12  HI.  1.  a  m.  pr.  reti- 
neri poterit. — 13  Lgg.  esum  hue.  HI.  1.  C.  ad  prasepe  suum;  cod.  Camer.  urf 
prascepe  suum,  tesie  Groiiov.  in  marg.  ad  presepe  suum  PI.  3.  ad  tormentum 
suum  Pll.  1.  2.  ad  prasepim  suam  Nonius  ;  ad  prcesepem  suum  PI.  1.  a  m.  sec. 
— 14  HI.  1.  cojam  vocem  audio,  oniisso  pronomine  ;  Pll.  qtiinqiie,  B.  1.  Ven.  1. 
al.  vett.  quojam  vocem  audio ;  C.  quojam  v.  ego  audio. — 15  C.  am.  sec.  quis  hie  ; 
Pll.  quinqiie,  HI.  1.  B.  1.  qui  hie. — 16  Concollativo  Vl\.  qulnque. — 18  Capa- 

NOTiE 

12  Tormento  .,,.  ferreo]  Macliinae  pii.'  Hoc  vocabnlo  movetur  in  pa- 
bellicae  rudentibus  contortls  conten-  I'asitos  contemtiis,  et  in  eos  qui  iiifro 
debantnr,  quo  giavior  asset  eariim  in  admittunt :  illi  enim  beiliia;,  hi  bei- 
muros  hostiles   impressio.    A   *  tor-  liianini  niitiitii  innunntnr. 

qneo/ '  torquiinentiim,"  tormentum.'  16  Collativo  ventre]  Distentus  ven- 

Unde   '  contorquere  '  tehim,  pro  vi-  ter,  lit  pr2e<;nantis.     Festus  :  '  Mag- 

brare.  no  et  turaido:  quia  in  euni  omnia  e- 

13  Prasepim    suam]     '  Praesepes,  dulia  conferanlur.' 

praesepisj'  aut 'praesepis,  praesepis;'  Oculis  herbeis]  Virides  oculi  moi- 

'  prasepe,    praesepis;'    '  praesepia,      bum  indicant, 
praesepiae ;'  ct  '  pra?sepium,  praese- 


440  M.    ACCII    PLAUTI 

Congrediar,     Ca.  salve,  Palinure.    Pa.  o  scelerum  caput, 
Salveto :  quid  agis  ?  Ca  .  vivo.    Pa.  nempe  ut  dignus  es.  20 
Sed  quid  tibi  est?     Ca.  lien  necat,  renes  dolent, 
Pulmones  distrahuntur,  cruciatur  jecur, 
Radices  cordis  pereunt,  hirse  omnes  dolent. 
Pa.  Turn  te  igitur  morbus  agitat  hepatarius. 
Ca.  Facile  'st    miserum    irridere.     Pa.    quin  tu    aliquot 
dies  25 

Perdura,  dum  intestina  exputescunt  tibi. 
Nunc  dura  salsura  sat  bona  'st,  si  id  feceris. 
Venire  poteris  intestinis  villus. 
Ca.  Lien  dierectu  'st.     Pa.  arabula,  id  lieni  optumura  'st. 


nure.  Pa.  O  scelerum  caput,  salveto.  Quidfacis?  Ca.  Vivo.  Pa.  Nimirum 
ut  mereris.  Sed  quid  tibi  est  ?  Ca.  Lien  perimit,  reyies  dolent,  pulmones  distra- 
hu7itur,  cruciatur  jecur,  pereunt  radices  cordis  omnes,  hires  dolent.  Pa.  Turn  te 
igitur  vexat  morbus  hepatis.  Ca.  Facile  est  viiserum  jocari.  Pa.  Quin  tu  per- 
fers  aliquot  diebus  usque  to  dum  intestina  tibi  compuiruerint.  Nunc  dum  salsura 
satis  bona  est,  si  id  feceris,  vendi  pnteris  vilius  intestinis  adenitis.  Ca.  Lien  dis- 
tentus  est.    Pa.  Ambula,  id  lieni  salubre  est.    Ca.  Omitte  ista,  rogo,  atque  repo- 


dox  Pll.  qiiinqiie,  et  C— 19  Congredior  HI.  1.  a  m.  sec— 23  C.  Pll.  1.  2.  3. 
a  111.  sec.  chir(E  omnes;  PI.  1.  a  m.  pr.  HI.  1.  throe  otnnes ;  HI.  1.  a  in.  sec. 
chrie  omnes;  B.  1.  PI.  2.  a  in.  pr.  Pll.  4.  0.  crie  omnes. — 24  PI.  3.  epatriarius, 
et  a  m.  sec.  epatarius  ;  C.  Pll.  2.  (i.  et  PI.  1.  a  ni.  sec.  epatiarius  ;  Lgg.  hepa- 
tiarius. — 2G  Dura  dutn  i.  putescant  al.  ap.  Par.  Perdura  C.  Pll.  qiiinr|ue,  HI.  1. 
B.  1.  exputrescunt  Pll.  2.  6.  cxputescant  Lgg. — 27  HI.  1.  B.  l.etquinqiie  Pll. 
saltura;  C.  salsura  ;  Al.  ap.  Par.  Nondum  salsura  s,  b.  est,  ni  id,  ifc. — 28  C.  a 
m.  pr.  rilibus ;  Pll.  quinqiie  et  C  a  in.  sec.  vilius. — 29  Lien  direptus  li\.  \. 
Lien  disrujytus  R.  1.  Pll.  1.  3.  Lien  dirruptus  PI.  2.  Liendieructus  C.  Lien  du- 
ruptus  PI.  4.    Lien  diruptus  PI.  G.    Lien  dieructns  Lgg.    Lien  diruptust  codd. 

NOT^ 

23  Hira'}  Festiis  :  '  Hira  quae  di-  turn  ubiqne  idem  est  ac  '  in  crnceni 

miniitive  dicitiir  liilla,  quam  Graeci  actus.'     Hoc   loco  lien  est   ita  dis- 

dicunt  vrJTTiv,   intestiniim   est  quod  tractiis  ac  distentns,  ut  videatur  esse 

jejunum  \ocant.'  in  cruceni  actus.     Aliis  disruptus,  di- 

26  E.rputescunt]  Cicero  :  '  Ut  non  riiptus. 
inscite  illnd  dictum  videatur  in  sue,         Ambula,  id  lieni  opiumum'st']   Cel- 

animain  illi  pecudi  datam  pro  sale  ne  sus  :  '  Vitium  lienis  quiete  augetur, 

putisceret.'  exercitatione  niinnitur.'     Id  experi- 

28  F<?nJrepot<;)-is]  Id  est,  si  intesti-  entia  comprobatum  narrat  Plutar- 
na  tua  condiantur,  salsura  erunt  te  clius  Laoniedontis  Orchomenii,  qui 
toto  cariora.  Hoc  dicterio  nequi-  in  expugnando  lienis  vifio  cursor  e- 
tiam  Cappadocis  vellicat.  vadit  pra?stantissinHis.   Idem  et  Ora- 

29  Dierectus]  Dierectus  apudPldU'  tori  Demostheni  contigit. 


Cl/RCULIONIS    ACT.    II.    SC.   2.  441 

Ca.  Aufer  istasc  quaeso,  atque  hoc  responde  quod  rogo.  30 

Potin'  conjecturam  facere,  si  narrera  tibi, 

Hac  nocte  quod  ego  sornniavi  dorraiens  ? 

Pa.  Vah,  solus  hie  homo  'st,  qui  sciat  divinitus. 

Quin  conjectores  a  me  consilium  petunt: 

Quod  eis  respondi,  ea  omnes  slant  sententia.  35 

ne  hoc  quod  rogo.  Potesne  interpretari,  si  tibireferam,  quod  ego  sornniavi  dormiens 
hac  nocte  ?  Pa.  Vah  !  hie  homo  est  unus  qtii  novit  diviriare.  FMam  ipsi  conjec- 
tores me  consulunt :  quicquid  eis  edixi,  omnes  manent  in  mea  sententia. 


Lambini. — 31  Potin*  tu  HI.  1.  a  m.  sec— 32  Hac  noctu  Aid.  Jnnt. 

NOTiE 
33  Sciat  divinilus]  Divinus,  ndur-qs.  rosque  divinos.'  Hoc  dicit  Palinurng 
Horatius  :  '  Imbriutn  divina  avis  im-  de  seipso,  velut  admota  ad  pectus 
niinentum.'  Idem,  '  divina  fiitnri.'  nianti,  ad  se  demonstrandum  :  quasi 
Martialis  :  '  Non  sum  divinus.'  Ci-  dicat,  Te  moques-iu?  Iln'y  aquePa- 
ceio  :  ♦  Falli  sperat  Chaldaeos,  cete-     linure  qui  y  entende  quelque  chose. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  SECUNDA. 

COCUS,    CAPPADOX,    PALINURUS,    PHiEDROMUS. 

Co.  Pali NU RE,  quid  stas?  quin  depromuntur  mihi, 
Quae  opus  sunt:  parasite  ut  sit  paratum  prandium, 
Quom  veniat?     Pa.  manesis,  dum  huic  conjicio  somnium. 
Co.  Tute  ipse,  si  quid  somniasti,  ad  me  refers. 
Pa.  Fateor.     Co.  abi,  deprome.     Pa.  age,  tu  interea  huic 
somnium  5 

Co.  Quid  stas,  Palinure?  Quin  mihi  proferuntur  quw  sunt  necessaria,  quo 
coena  apponntur  parasito  cum  revenerit  1  Pa.  Expecta,  si  placet,  usque  eo  dum 
explico  hujus  somnium.  Co.  Tu  ipse  consulis  me,  si  quid  somnii  fuerit.  Pa. 
Confiteor.    Co.  Proficiscere.    Pa.  Age,  tu  refer  huic  interim  somnium:  tibi  sup- 


2  Lgg.  sunt  parasito,  ut  sit  parasito. — 3  Conveniat  C.  et  Pll.  quinque.    dum 

NOT/E 

4  Admere/ers'\  '  Referre  '  est  ver-      conjectores. 
bum  narrandis  somnis  proprium  apud 


442  M.   ACCII   PLAUTI 

Narra:  meliorem,  quam  ego  sum,  suppono  tibi. 

IVam  quod  scio,  omne  ex  hoc  scio.     Ca.  operam  ut  det. 

Pa.  dabit. 
Ca.  Facit  hie  quod  pauci,  ut  sit  magistro  obsequens. 
Da  mihi  igitur  operam.     Co.  tametsi  non  novi,  dabo. 
Ca.  Hac  nocte  in  somnis  visus  sum  viderier,  10 

Procul  sedere  longe  a  me  ^sculapium, 
Neque  eum  ad  me  adire,  neque  me  magnipendere 
Visu'st.     Co.  item  alios  Deos  facturos  scilicet. 
Sane  illi  inter  se  congruunt  concorditer. 
Nihil  est  mirandum,  melius  si  nihil  sit  tibi :  15 

Namque  incubare  satius  te  fuerat  Jovi, 
Qui  tibi  auxilium  in  jurejurando  fuit. 
Ca.  Siquidem  incubare  velint,  qui  perjuraverint, 
Locus  non  praeberi  potis  est  in  Capitolio. 
Co.  Hoc  animum  advorte :  pacem  ab  ^sculapio  20 

pono  pro  me,  peritiorem  me.  Etenim  quicquid  scio,  scio  illo  magistro.  Ca.  Sed 
audiet.  Pa.  Audiet.  Ca.  Hie  prcestat  quod  panci  praestant,  ut  sit  morigerus 
suo  magistro.  Audi  me  ergo  attente.  Co.  Quanquam  non  nosco  te,  audiam. 
Ca.  Putnbam  vidcre  dormiens  hac  nocte  JEsculapium  sedentem  longe  a  me,  neque 
eum  accedentem  ad  me,  neque  magnifacientem  me.  Co.  Oportet  te  scire  alios 
Deos  facturos  idem:  sine  dubio  illi  consentiunt  una  inter  se.  Xihil  tnirum,  si  me- 
lius non  te  habeas:  inelius fccisses  si  excubias  egisses  in  templo  Jovis,  qui  tibi  auxi- 
lio  fuit  pejeranti.  Ca.  Profecto  si  excubias  illas  agant,  qui  perjuri  fuere,  non 
potest  esse  satis  loci  iii   Capitolio.     Co.  Hue  adhibe  mentem  ;  postula  pacem  ab 


huic  conitio  C— 4  HI.  1.  me  referes.—6  C.  subpono.—S  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll. 
quinqiie,  et  Lgg.  magistro  obsequens ;  edd.  quaedam  vett.  magistro  suo  obse- 
quens.— 9  HI.  1.  B.  1.  et  quinqiie  Pll.  et  si  non  novi.  Al.  ap.  Par.  vovi. — 
10  Hac  noctu  Aid.  Jiiiit.  visus  sum  tuerier  Lambin.  v.  s.  viderier  C.  Pll.  quin- 
qne,  HI.  1.  B.  1. — 13  Visum  est  B.  1.  et  HI.  1.  a  in.  sec. — 16  Leg.  incubitare. 
Prononien  te  deest  in  C.  a  m.  pr. — 17  Tibi  qui  auxilio  G.  Qui  tibi  auxilio  HI. 
1.  Lgg.  Pll.  1.  3.  4.  6.  Quid  tibi  auxilium  PI.  2.  Qui  tibi  auxilium  C.  Tibi 
quiauxiliumj.  tulit  al.  ap.  Par.  Qui  tibi  in  j.  auxilio  B.  1. — 20  Hue  HI.  1.  B.  1. 

NOTiE 

6  Narra']  '  Narrare  '  est  idem  ac  vernm  Capitolium. 
'  referre.'  20  Pacem  ab  JEsculapio  Petas]   Id 

16  Jovi]  Vide  not.  i.  1.  62.  est,  veniam.     '  Pacem  '  aiitem  '  pe- 

19    In  Capitolio]   Capitolium  dim  tere,'  est  hominis,  qui  cum  reus  sit 

dicebatur  quodvis  templum  insignis  nonnullius    delicti,    antequam   qnic- 

magnitudinis.     Alioquin  lapsus  esset  quam  roget  a  Deo,  reconciliari  cum 

poiita  in  hoc  verbo,  ut  qui  scenam  eo  debet:  alioquin  frustra  rogaverif, 

Epidauri  esse  fingat,   ubi  non  erat  ut  hostis  ab  lioste. 


CURCULIONIS   ACT.   II.   sc.  3.  443 

Petas,  ne  forte  tibi  eveniat  magnum  malum. 

Quod  in  quiete  tibi  portentum  'st.     Ca.  bene  facis  : 

Ibo  atque  orabo.     Co.  quae  res  male  vortat  tibi. 

Pa.  Pro  Di  immortales,  quera  conspicio  !  qui  illic  est? 

Estne  hie  parasitus,  qui  missu'st  in  Cariam?  25 

Heus  Phoedrome,  exi,  exi :  exi,  inquam,  ocyus. 

Ph.  Qui  istic  clamorem  tollis?     Pa.  parasitum  tuum 

Video  occurrentem,  ellum  usque  in  platea  ultima. 

Hinc  auscultemus  quid  agat.     Ph.  sane  censeo. 

Msculapio,  ne  forte  tibi  accidat  ingens  malum  quod  est  objectwn  tihi  in  somnie. 
Ca.  Recte facis:  ibo  atque  deprecahor.  Co.  Quod  tibi  infauslum  sit.  Pa.  Pro 
Dii  immortales !  quern  video?  Quis  ille  est?  Estne  hie  parasitus  qui  missus  est 
in  Cariam  ?  Heus  prodi,  Pluedrome  !  prodi  !  prodi !  prodi,  inquam,  velociter. 
Ph.  Quis  est  qui  ita  clamorem  tollit  ?  Pa.  Prospicio  tuum  parasitum  accurren- 
tem.  En  ilium  usque  ab  extrema  platea,  Hinc  observemus  quid  facial.  Ph. 
Certe  censeo. 


Ven.  1.  Bon.  Aid.  Jiint.  Grypli. — 25  C.  et  qninque  Pll.  Estne  Parasitus.  C. 
missus  est  in  Chariam  ;  Pll.  qiiinqne,  missus  est  in  Cariam. — 26  Ph.  e.ri,  exi  in- 
quam Pll.  quinque.  Hi.  1.  Ph.  exi,  exi  qunm  ocyus  B.  1.  ocyus  deest  in  C. — 
27  Qui  istinc  HI.  1.  Quid  istic  B.  1. — 28  Video  currentem  G-  et  Both.  Video 
occurrentem  C.  et  quinque  Pll.  Vide  occ.  B.  1.  et  HI.  1.  a  m.  sec.  Vidi  ecc. 
HI.  1.  a  m.  pr. — 29  Hinc  a.  quid  ait  Seal. 

NOTyE 

22  Portentum  'st}  Portentum  a '  per-  periciili  adventare  a  longe,  idque  pro- 
tendo.'  '  Portentiis,  a,  iim,'  '  Por-  digioso  aliquo  signo,  quod  movet 
tendere'  autemest,  significare  allquld      ante  malum  mail  metum. 


ACTUS  SECUNDI  SCENA  TERTIA. 

CURCULIO,   PHiEDROMUS,   PALINURUS. 

Cu.  Date  viam  mihi,  noti  atque  ignoti,  dum  ego  hie  offi- 

cium  meum 
Facio :  fugite  omnes,  abite,  et  de  via  secedite : 
Ne  quem  in  cursu  capite,  aut  cubito,  aut  pectore  offendam, 

aut  genu. 

CoR.  Pandite  mihi  spalium,  cogniti  atque  incogniti,  dum  ego  fungor  meo  officio : 
fugite  cuncti,  absistite  et  declinate  de  via,  ne  in  quempiam  capite  in  itinere  incur- 


1  Date  mihi   viam   Hi.  1. — 2  Lgg.  et  Both,  abite,  de  via, — 3  C.  et  PI.  4 


444  M.    ACCn    PLAUTI 

Ita  nunc  subito,  propere,  et  celere  objectum  'st  mihi  nego- 

tium. 
Nee   quisquam   sit   tarn  opulentus,  qui  mihi  obsistat  in 

via,  5 

Nee  strategus,  nee  tyrannus  quisquam,  nee  agoranomus, 
Nee  demarchus,  nee  comarclius,  nee  cum  tanta  gloria, 
Quin  eadat,  quin  capite  sistat  in  via  de  semita. 
Turn  isti  Graeci  palliati,  capite  operto  qui  ambulant. 
Qui  incedunt  suftareinati  cum  libris,  cum  sportulis,         10 
Constant,  conferunt  omnes  sermones  inter  sese  drapetae : 
Obstant,  obsistunt,  incedunt  cum  suis  sententiis. 

ram,  aut  cubito,  aut  pectore,  ant  genu  ;  adeo  repente,  velociter,  et  celeriler  mihi  nunc 
demandatum  est  negotium.  NuUus  sit  tarn  dives  qui  occurrat  mihi  in  via,  nee  im' 
perator,  nee  ullus  rex,  nee  cedilis,  nee  tribunus  plebis,  nee  vicimagisler,  nee  alius  si- 
milisconditiunis,  quin  corruat,  quin  tavgat  terrain  capite.  Turn  isti  Graci  palliati, 
qui  incedunt  capite  intoluto,  qui  cummeant  cum  libris,  onusti  cum  sporlulis,  adstant, 
miscent  coHoquia  fugititi :  obstant,  obsistunt,  obambuUint  cum  suis  effatis.     Hos 


incursu ;  PH.  1.  2.  3.  6.  in  cursu. — 4  /  nunc  subito  et  propere  Lgg.  et  Both,  aut 
c,  0.  est  nes^otium  mihi  HI.  1. — 5  Nee  quisquam  'si  C.  et  (|uinqiie  PH.  Nee  quis- 
quam estHl.  1.  B.  1. — 7  C.  chomarcus. — 8  PH.  1.  4.  G.  in  viam  de  semita;  PI.  2. 
de  via  in  semita  ;  PI.  3.  et  C.  in  via  de  semita. — 9  Tum  istic  Pll.  quinqiie, 
et  C.  in  quo  etiam  Grati. — 10  Pll.  qtiinque,  cum  liberis. — 11  C,  conserunt  ser- 
mones;  et  a  m.  sec.  conferunt,  quod  tirmant  Pll.  quinque.     Mox,  HI.  1.  B.  1. 

NOT^E 

6  Strategus']  Dux,  impeiator,  prae-         9  Grteci palliati]  '  Pallium'  Graecis, 
tor,  e  Grapco  factum.  '  toga'  Latiiiis  fuit. 

Agoratiomus]    iEdilis  rerum  vena-  Copiteo/jerto]  Interduin  vel  necog- 

liuni;  praefectus  foro  et  annonap.  noscerentur,    vel    ut    caloreni,    vel 

7  Cotnarchus]  Piaefectus  vico,  sea  etiam  ut  fiigns  arceient,  reducta  in 
vicimagister.  caput     lacinia     pallii     amhulabant. 

8  Capite  sistat]  Ne  levatus  a  me,  Molliorum  erat  curiosius  caput  con- 
in  caput  praeceps  affligatur:  lui  met-  tegere. 

tre  la  tele  ow  il  a  les  pieds.    '  Capite  10    Suffarcinali  libris]    Parasitica 

sistere  '  est  idem  atque  catoniio  sns-  comparatio  ;  nam  ab  ediiliis  est '  suf- 

pendi,  la  tete  en  has,     '  Catomium'  farcinaie  '  quod  idem  cum  '  farcire.' 

autem  est  vinculum,  quo  pedibus  in  '  Libri '    enim  sub   axilla  pallioque 

altum  versis,  dejectoque  capite,  rei  positi,    tumidioiem    exhibent  homi* 

suspendebantur.  nem :  quod  '  farcimen '  in  eduliis  '  far- 

In  via  de  semita]  Id  est,  Si  niilii  oc-  ciendis'  facit. 

currat  in  semita  quam  inivi,  et  se-  11  D/vipe/ts]  LevitasGraecoram  hoc 

quor,  supplantatum  dejiciam  ir>  caput  vocabulo  notatur,  quod  incertis  sedi- 

in  viam,  sen  in  alterutram  regionem  bus  et  stationibus  vagari  delectaren- 

viee,   quae   hinc   inde    est  juxta   se-  tur.     A  Bpt/xw, 
mitam. 


CURCULIONIS    ACT.    II.   SO.   3,  445 

Quos  semper  videas  bibentes  esse  in  Thermopolio  : 
Ubi  quid  surripuere,  operto  capitulo  calidura  bibunt, 
Tristes  atque  ebrioli  incedunt:  eos  ego  si  offendero,        15 
Ex  unoquoque  eorum  exciani  crepitum  polentarium. 
Turn  isti  qui  ludunt  datatim  servi  scurrarum  in  via, 
Et  datores,  et  factores  omnes  subdam  sub  solum. 
Proinde  se  domi  contineant,  vitent  infortunio. 
Ph.  Recte  hie  raonstrat,  si  imperare  possit:  nam  ita  nunc 
mos  viget,  20 

Ita  nunc  servitium  'st :  profecto  modus  haberi  non  potest. 

conspicias  perpeiuo  bibere  in  cauponis:  quando  quippiam  suffurati  sunt,  bibunt  call- 
dum  involuto  capite,  ambulant  tristes  atque  titubanies :  ego  si  in  eos  incidero,  ex- 
primam  a  singulis  crepitum  polentarium.  Turn  pessumdabo  omnes  servos  istos  scur- 
rarum, qui  colludunt  pila  in  vicis,  qui  dant  pilam,  et  qui  recipiunt.  Iluijue  maneant 
apudse,  declinent  pernkiem.  Ph.  Hie  ostendit  bene  se  dominum  esse  posse.  Nam 
vsus  nunc  sic  invaluit.     Mac  servilutis  ratio  est :  sane  in  officio  non  potest  contine- 


C.  et  quinque  Pll.  in^pr  se.  C.  trapetcB.—\3  PI.  3.  Ubentes  esse;  cod.  Lipsii 
lubentes  esse ;  Pll.  1.  2.  4,  6.  C.  HI.  1.  B.  1.  et  PI.  3.  a  m,  sec.  bibentes  esse. 
B.  1.  HI.  1,  in  hermopolo ;  C.  et  PI.  6.  in  hermopolio  ;  PI,  3.  in  thermoptdio,  cum 
glossa,  '  iibi  venditur  viniim  calidura  ;'  PI.  1.  a  m.  sec.  in  cenupulio.  Botliius 
edidit  e  cod.  Lips,  et  H.  Quos  videas  semper  lubentes  esse  in  thermopolium. — 
14  Ubi  quom  sorbuere  calidum,  operlo  capitulo  bitutit  Aciflal.  in  marg.  ed.  Gio- 
nov.  Ubi  quid  surripuere  HI.  1.  B.  1.  C.  et  quiiiqne  Pll. — IG  B.  1.  ejiciam  ; 
HI.  1.  citiam ;  Pll.  qiiinqiie  eiciam ;  C.  extiam  ;  edd.  qiiaedam  vett.exculiam  ; 

Lgg.  exciam. — 17  Tum  istos  Lgg.    dadatim  C.   datatim  Pll.  quinque 18  Et 

datores  et  fautores  Long,  in  marg.  ed.  Gronov. — 19  Proin  se  domi  C.  et  qnin- 
que  Pll.  vitent  infortunia  C.  quinque  Pll.  HI.  1.  B.  1.  et  margo  ed.  Gronov. 
ex  Mss. — 20  Pont,  in  marg.  ed.  Gronov.  si  impetrare  possi}it ;  al.  ap.  Par.  se 

NOTiE 

13  Thermopolio']  Ubi  cibi  calidi  et  nisi  parasitus,  aut  parasitica  scurrili- 
inoUiores  apponuntur.    Alii  liermopo-  tate  nominet  urbane  et  lioneste. 

lio.    Forsitan  sub  signo  Mercurii  erat  17   Ludunt  datatim]    Id  est,    pila. 

caupona.  Datores,  ceux  qui  servenl ;  factores, 

14  Operto  capitulo  cal,  bib.  Tristes]  ceux  qu'on  serl.  In  '  faciiones'  di- 
Quodoper/omoUes,  quodca/)ifM/oleves  videbantur  '  factores,'  Factio,  une 
notantur;  quod  caiidMm  iitonf,  volnp-  par  tie  ;  '  ludere  datatim,'  servir  ; 
tuosi;  quod  tristes  aftectata  gravi-  '  rapt  im,' joMe/;  '  expulsim,' repous- 
tate,  iidiculi,  ser  et   renvoyer.     '  Ludere  datatim,* 

16   Crepitum  polentarium]    Flatnm  Rletapli.  iS"  entr'envoyer  la  balle. 

ventris  ex   comesta   polenta  natum.  19  Vitent  infortunio]  Id  est,  cave- 

'  Polenta'  autem  erat  farina  hordei  ;  ant  infortunio.     AVu  infortunia. 

cibus  Stoicornm  Philosophorum  quo-  21    Ita  nunc   serviiiutn  'st]    Tales 

tidianus,  ut  delicias  in  cibis  vitarent.  nunc  servi  sunt. 
'  Crepitus '  est  in  vocibus  quas  nemo. 


446  M.  ACCII    PLAUTI 

Cu.  Ecquis  est,  qui  inihi  commonstret  Phoedromura  genium 

meum? 
Ita  res  subita  est :  celeriter  mihi  hoc  homine  convento  est 

opus. 
Pa.  Te  ille  quaerit.     Ph.  quid  si  adeamus  ?  heus,  Curcu- 

lio,  te  volo. 
Cu.  Quis  vocat?  quis  nominat  me?     Ph.  qui  te  conven- 

tum  cupit.  25 

Cu.  Haud  magis  cupis,  quam  ego  te  cupio.    Ph.  o  mea 

opportunitas ! 
Curculio  exoptate,  salve.    Cu.  salve.    Ph.  salvom  gaudeo 
Te  advenire  :   cedo  tuara  mihi  dextrara  :    ubi  sunt  spes 

meae? 
Eloquere,  obsecro,  hercle.     Cu.  eloquere,  te  obsecro,  ubi 

sunt  meae  ? 
Ph.  Quid  tibi  est?     Cu.  tenebrae  oboriuntur,  genua  inedia 

succidunt.  30 

Ph.  Lassitudine,  hercle,  credo.    Cu.  retine,  retine  me,  ob- 
secro. 
Ph.  Viden'ut  expalluit!  datin'isti  sellam,  ubi  assidat,  cito, 
Et  aqualem  cum  aqua?  properatin'  ocyus?     Cu.  animo 

male  est. 

ri.  Cur.  Quis  mihi  ostendat  Phtrdromum,  meum  Deum?  Negotium  adeo  instat, 
oportet  conveniam  liunc  hominem  velociter.  Pa.  Ille  te  qucerit.  Ph.  Quid,  si  ac- 
cedamus?  Heus,  Curculio,  te  volo.  Cur.  Quis  appellat  ?  Quis  me  nominat?  Ph. 
Qui  exoptat  te  alloqui.  Cur.  I^on  desideras  magis,  quam  ego  desidero.  Ph.  O 
mea  felicilas!  Curculio  optatissime,  ave.  Cur.  Salve.  Ph.  Lcetor  te  reverti 
iticolumem:  da  mihi  tuam  manum :  ubi  sunt  spes  mece  argentariae  ?  Die,  rogo,  per 
Herculem.  CuR.  Die,  te  obtestor,  ubi  sunt  spes  mece  cibariae?  Ph.  Quid  habes? 
Cur.  Tenebra  obcwcant,  genua  supplicantur.  Ph.  Lassitudine  per  Herculem  ex- 
istimo.  Cur.  Susline,  susline  me,  Togo.  Ph.  Cernisne  ut  expalluit?  Date  isti 
sellam,  ubi  sedeat  celeriter,  et  aqualam  cum  aqua.    Accelerate  velociter.    Cur. 


imperare  posse;  P\.  -i.  se  imperare  possit. — 23  Ita  res  subita  'st  C.  et  quinqiie 
Pll,  opus  est  HI.  1.— 26  Pll.  1.  3.  4.  6.  et  C.  oportunitas ;  PI.  2.  Hl.l.B.  l.al. 
opportunitas. — 28  HI.  1.  sunt  opes  mecs. — 29  C.  et  quinque  Pll.  ted  obsecro ; 
pronomea  te  deest  iu  Hi.  1.    te  obsecro  B.  1.— 30  Hi.  1.  B.  1.  getiua  media. — 

NOTiE 

20  Opportunitas]  Dea.  indicia  sunt  fatiscentis  corporis   et 

30  Succidunt]  Lucretius  : '  Caligare      valetudinis. 
oculos,  sonare  aures,  succidere  artus,' 


CURCULiONIS   ACT.    II.   sc.   3.  447 

Ph.  Vin'  aquam?  Cu.  si  friistulenta  est,  da  obsecro,  her- 
cle;  obsorbeara. 

Ph.  Vae  capiti  tuo !  Cu.  obsecro,  hercle,  facite  ventum 
ut  gaudeara.  35 

Ph.  Maxume.  Cu.  quid  facitis,  quaeso?  Pa.  ventum. 
Cu.  nolo  equidem  mihi 

Fieri  ventulura.  Ph.  quid  igiturvis?  Cu.  esse,  ut  ven- 
tum gaudeam. 

Ph.  Juppiter  te  Dique  perdant.  Cu.  perii,  prospicio  pa- 
rum, 

Os  araarum  habeo,  dentes  plenos,  lippiunt  fauces  fame, 

Ita  cibi  vacivitate  venio  laxis  lactibus.  40 

Ph.  Jam  edes  aliquid.  Cu.  nolo,  hercle,  aliquid :  certum 
quam  aliquid  raavolo. 

Animus  deficit.  Ph.  Visne  aquam?  CvR.  Si  frusta  innatent  esc\\\ea{a,  prabe, 
precor,  absorbeam  per  Herculem.  Pii.  Dii  te  perdant !  Cur.  Oblestor  per  Her- 
culem,  facite  ventum  ut  gaudeam.  Ph.  Maxime.  Cur.  Quidagitis,  rogo?  Pa. 
Ventum.  Cvr.  Nolo  equidem  milii  concitari  ventum.  Vh.  Quid  vis  igilur?  CuR. 
Edere,  ut  gratuler  mihi  de  meo  adventu.  Ph.  Jupiter  Diique  te  perdant !  Cur. 
Interii!  hebescuntoculi,  amarescitos,  dentibus  est  cerugo,  fauces  surdescunt  inedia; 
adeo  la.ra  sunt  intestina  cibo  vacua.  Ph.  Comedes  modo  aliquid.  Cur.  Nolo  per 
Herculem  aliquid  ;  7nalo  certum  ^wam  aliquid.     Ph.  Immo  si  scias  ijucb  super- 


34  Lgg.  da,  hercle,  omissa  voce  obsecro.  Mox,  quEedam  vett.  edd.  absorbeam; 
C.quinquePll.  HI.  I.  B.  \ .  obsorbeam.—35  Hi.  l.B.l.  ventum  mihi  ut. — 39  Edd. 
(\nxdi{u>  veil,  dentes  blennos ;  HI.  1.  B.  1.  C.  et  quinque  Pll.  dentes  plenos. — 
40  Ita  cibi  vacuilate  C.  et  quinque  Pll.    lassis  lactibus  Hi.  1.  B.  I.  quinque 

NOTjE 

34  Frtistulenta']  Frustis  escnlentis  morcrassior  qui  oculos  occupat,  pru- 

tnixta.  rigine  molestus.      Revera  in   inedia 

39  Osamaruni]  Vasest  qnod  Graeci  insidet  faucibus  piiniis  liunior  aliquis 
appellant  kucttij'  xo^'jSoxo!',  quo  fel  perinde  molestus  nausea  quam  mover, 
sese  insinuat  in  stomacbuui  ad  titil-  quam  lippitudo  est  oculis. 
landam  famem  :  sed  propter  inediam  40  Laxis  lactibus]  Hae  lactes  plu- 
ex  stomaclio  amarities  exurgit  ad  ralis  numeri.  Dictae  a  '  lacio  '  anti- 
lingua?  radicem.  Hie  Plautum  me-  quo,  quod  intestina  sint  quae  cibum 
dicum  agnosce.  alliciant.  Quas  sint  ilia  intestina,  non 

Dentes  plenos']  AlW  blennos,  a  fiXf^va,  conveniuut   niedici.      Hoc  loco    su- 

mucus,  id  est,  sordidos  et  impeditos  mnntur   pro   toto    ventre    varuo   et 

carie  et   rubigine  :  quo    alludat    ad  {»endente.     Alii  lassis  lactibus.     Sed 

ferrum,    quod    nisi    deteratur    usu,  idem  apud  antiques  lassis   et   laxis, 

rubigine  sordescit.     Ita  dentes  para-  ut '  adassint '  et  '  adaxint.'  *  Lactes  ' 

sitici.  significat  etiam  la  kcle  du  poi&son, 

iippiunf/aaces]  *  Lippitudo' est  hu-  quod  masculorum  est,  ut  sunt  ova 


448  M.    AOCII    PLAUTI 

Ph.  Iramo  si  scias,  reliquiae  quae  sint.     Cu.  scire  nimis 

lubet 
Ubi  sient:  nam  illis  conventis  sane  opus  est  meis  den- 

tibus. 
Ph.  Pernam,  abdomen,  sumen,  suis  glandium.    Cu.  ain' tu 

omnia  haec? 
In  carnario  fortasse  dicis.     Ph.  immo  in  lancibus:         45 
Quae  tibi  sunt  parata,  postquam  sciimus  veniurum.     Cu. 

vide, 
Ne  me  ludas.     Ph.  ita  me  amabit,  quam  ego  amo,  ut  ego 

baud  mentior. 
Sed  quo  te  misi,  nihilo  sum  certior.     Cu.  nihil  attuli. 
Ph.  Perdidisti  me.     Cu.  invenire  possim,  si  mihi  operam 

datis. 
Postquam  tuo  jussu  profectus  sum,  perveni  in  Cariara.   50 
Video  tuum  sodalem,  argenti  rogo  uti  faciat  copiam. 
Scires  velle  gratiam  tuam ;  noluit  I'rustrarier, 
Ut  decet  velle  hominem  amicum  araico,  atque  opitularier  : 
Respondit  mihi  paucis  verbis,  atque  adeo  fideliter. 


fuerint.  Cur.  Utinavi  notum  esset  uhi  sint !  nam  necesseest  profedo  meos  denies 
illas  reliquias  convenire.  Ph.  Pernam,  abdomen,  tiber,jugulum  suis.  CuR.  Di- 
cisne  tu  cunctu  liac  esse?  Nnrras  forte  esse  iti  carnario.  Ph.  Immo  inferculis 
tibi  paratis,  quando  novimus  te  venturum.  CuR.  Cave  me  irrideas.  Ph.  Sic  me 
a7net  quam  ego  depereo,  ut  ego  niinime  mentior.  Sed  nihilo  sum  certior  de  his  quce 
fecistiin  Curia.  CuR.  f^ihil  attuli.  Ph.  Perdidisti  me.  Cur.  Possim  repe- 
rire,  si  me  attente  audiatis.  Postquam  discessi  hinc  tuo  mandato,  perveni  in  Ca- 
riam.  Video  tuum  socium :  oro  ut  commodet  pecuniam.  Dicas  eum  optare  de  te 
bene  mereri :  noluit  spe  inani  ducere,  ut  decet  amicum  hominem  velle  amico  et  opem 
ferre.    Mihi  reposuit  breviter,  atque  adeo  fideliter ^  item  sibi  esse  quod  tibi  est. 


Pll.  et  C. — 41  C.  aliquit  mavolo. — 42  Idem  cod.  requice. — 44  Voc.  sumen  de- 
est  in  HI.  1.  B.  1.— 16  C.  a  ni.  sec.  HI.  1.  B.  1.  Pll.  3.  4.  6.  scimus ;  Pll.  1.  2. 
et  HI.  1.  a  m.  sec.  scivimus  ;  C.  a  m.  pr.  sciimus. — 49  C.  Pll.  1.  3.  4.  6.  HI.  I. 
B.  1.  possum;  PI.  2.  possim.  Mox,  si  mihi  operam  datas  Grut.  datis  habent 
HI.  1.  B.  I.  C.  et  qninqiie  Pll.  duis  al.  ap.  Par.— 52  Scire  velles  HI.  1.  B.  1. 
Si  ire  vellet  PI.  2.  Scires  relies  PI.  1.  Scires  velle  C.  PH.  3.  4. «.  nolint  PI.  1.— 
53  Ut  d.  vellem  HI.  1.    opitulariler  edd.  quaedam  vett.    optulariter  Lgg. — 

NOTiE 
fceminanim.  ratio,  etad  versumSS.patetluculenta 

.50  Cariam]    Regio   Asiae  Minoiis,      ilia,  et  Plauto  digna. 
juxta  Masandrum.     Hinc  incipit  nar- 


CURCULIONIS   ACT.   II.   sc.  3.  449 

Quod  tibi  est,  item  sibi  esse  magnain  argenti  inopiam.  55 
Ph.  Perdis  rae  tuis  dictis.     Cu.  immo  servo,  et  servatura 

volo. 
Postquam  mihi  responsum  est,  abeo  ab  illo  moestus  ad 

forum 
Me  illo  frustra  advenisse :  forte  aspicio  militem  : 
Aggredior  hominem :  saluto  adveniens.    Salve,  inquit  mihi, 
Prehendit  dextram,  seducit,  rogat  quid  veniam  Cariam.    GO 
Dico  me  illo  advenisse,  animi  caussa:  ibi  me  interrogat 
Ecquem  in  Epidauro  Lyconem  trapezitam  noverim  ? 
Dico  me  novisse :  quid  lenonem  Cappadocem?  annuo 
Visitasse:  sed  quid  eum  vis?  quia  de  illo  emi  virginera 
Triginta  minis,  vestem,  aurum :  et  pro  iis  decem  coacce- 

dunt  minae.  65 

Dedisti  tu  argentum  ?  inquam :  immo  apud  trapezitam  si- 

tum  est. 
Ilium  quera  dixi  Lyconem :  atque  ei  mandavi,  qui  annulo 

meo 
Tabulas  obsignatas  attulisset,  ut  daret  operam, 
Ut  mulierem  a  lenone  cum  auro  et  veste  abduceret. 

summam  inopiam  pecuniae.  Ph.  Enecas  me  tuis  verbis.  Cur.  Immo  servo,  et  vo- 
lo servatum.  Postquam  mini  respondit,  discedo  ab  illo  ad  forum,  iristis  me  venisse 
illo  perperam:  forte  video  militem :  aggredior  hominem.  Salve,  ait  mihi:  appre- 
hensa  manu  seducit,  petit  quce  mihi  causa  adventus  in  Cariam  1  Aio  me  venisse  illo 
oblectationis  gratia.  Hie  a  me  sciscitatur  ecquem  cognoscam  Epidauri  Lyconem 
argentariiim?  Dico  me  novisse.  Quid  lenonem  Cappadocem?  Annuo  vidisse.  Sed 
quid  eum  vis?  Quia  emi  de  illo  virginem  triginta  ininis,  vestem,  aurum;  et  addun- 
tur  decem  mina  pro  iis.  Numerasti  pecuniatn?  dicam.  Immo  apud  ilium  argenta- 
rium  sita  est,  quern  nominavi,  Lyconem,  et  imperavi  ut  daret  operam  ei  qui  obtulis- 
set  literas  obsignatas  sigillo  meo,  ut  redimeret  virginem  a  lenone  cum  auro  et  veste. 


54  Mihi  respondet  Both.— 55  Quod  tibi  esset  Both.  Quod  tibi 'st  A\d.  J  ant. — 
57  Aid.  Jiiiit.  responsust.  Diss,  abeo  ab  iilo  ad  forum,  mwstus  Me  illo  frustra  ad- 
venisse. — 60  Prendit  Aid.  Jant.  Both,  dexteram  Both. — 61  Dico  me  illo  ve- 
nisse C.  a  m.  pr.  sed  corr.  advenisse,  iiti  in  cpiinqiie  Pll.  et  Lgg.— 62  Both. 
trapezitam  Lyconem ;  Lgg,  Lyconem  tntpezetam.—G^  Capadocem  C. — 05  Mnis 
triginta  G.  cod.   Menrs.  edd.  qiiicdam   vett.    et  Both,    et  pro  his  M.   HI.  1. 

B.  1.  et  C. — 6G  Lgg.  trapezelam. — 67  Liconidem  C.  Pll.  1.  2.  4.  6.    anulo  C 

68  Meo  tabellas  Lgg.  G.  M.  al.  ap.  Both,  et  edd.  antiq.— 69  Ut  mulierem  ille 
quaedam  edd.  ante  Par.  sed  ille  deest  in  Hi.  1.  B.  1.  C.  quinqtie  Pll.  et  Lgg. 

NOT/E 

62  Epidauro]  Urbs  Ptlopoiitiesi. 

Delph,  etVar.Clas.  Plaulm.  2F 


450  M.    ACCII    PLAUTI 

Postquam  hoc  mihi  narravit,  abeo  ab  illo :  revocat  me 
illico,  70 

Vocat  ad  coenam  :  religio  fuit,  denegare  nolui. 

Quid  si  adeamus,  ac  decumbamus  ?  inquit :  consilium 
placet. 

Neque  diem  decet  me  morari,  neque  nocti  nocerier. 

Omnis  res  parata'st:  et  nos,  quibus  paratum  est,  assumus. 

Postquam  coenati  atque  appoti,  talos  poscit  sibi  in  ma- 
num :  75 

Provocat  me  in  aleara,  ut  ego  ludam :  pono  pallium  : 

llle  suum  annulum  opposuit:  invocat  Planesium. 

Postquam  7nihi  narravit  hoc,  recedo  ab  illo:  revocat  me  statim,  invitat  ad  convi- 
viutn:  nefas  esse  putaii  iion  ire,  recusare  nolui.  Quid  si  adeamus,  ac  mensce  accum- 
bamus?  inquit.  Sententia  arridet :  neque  enim  parasitum  invitatiini  retardari 
decetacoena,  ulla  hora  aut  diei  autnoctis.  Omnis  cwna  instructa  est:  et  nos  adsu- 
mus  quibus  est  instructa.  Postquam  comedimus  atque  bibimus,  talos  petit  sibi  in 
manum  :  invitat  ad  ludendum  secum  in  aleam.     Depuno  pallium  ;  ilk  suum  sigil- 


— 71  Vocat  me  ad  HI.  1.  B.  1.  denagare  C. — 72  Quid  si  nunc  adeamus,  etHU  1. 
a  in.  sec.  Quid,  si  abeamus,  decumbamus  Both,  et  decumbamus  G.  ac  decumb. 
HI,  1.  am.  ytr.  B.  1.  M.  H.  Quodsi  adeamus  ac  decumb.  C.  Quid  si  audeamus 
ac  decubamus  PI.  1.  Quid  si  adeamus  et  decubamus  Pll.  2.  3.  4.  6.  abeamus  lua- 
lit  etiam  Brantius. — 74  Omnes  res  paratas  omnes  et  nos  B.  1.  HI.  1.  Omnes 
res  paratas  et  nos  HI.  1.  a  ni.  sec.  paratas  eliam  C.  et  Pll.  et  omnis  nos  Pll. — 
75  Lgg.  atque  poti. — 77  lUe  suom  a,  opposivit  Both,  opposivit  etiam  Donza. 
anulum  Lgg.    animulum  C.  et  in  marg.  annulum.    Pll.  2.  3.  4. 6.  C.  HI.  1.  B.  1. 

NOT/E 

71  Religio  fuit]  J'ai  fait  conscience,  sunt  taxilli  nostri,qnos  veinacule  vo- 

73  31e  morari]  Moris  erat  ut  non-  camus  dez,  nisi  qnod  duo  coalescant 

nisi  sub  vesperam,  eamque  provec-  in  unuin,  et  in  utraque  parte  extrema 

tarn,  cibum   caperent  antiqni:  alio-  vacent  piinctis.     In  uno  latere  punc- 

qnin  si  de  nimia  die  coenarent,  vitio  turn  unum  est,  qnod  vocatur  *  Canis,' 

illis  vertebafur.     Hie  parasitus  pro-  sen  '  Canicula.'     Haec  '  damnosa  Ca- 

titetur  se  non  morari  dieni ;  id  est,  nicula '  dicitiir    a  Persio  ;  quia  qui 

non    curare    dlesne    sit  adhuc   mul-  jactaverat,    converso    in    caniculam 

tus,   necne  :    neque   si  injuriam  fa-  talo,  nummum  unum  sine  lucre  de- 

ciat    nocti,  ut    qui   usurpet    de   die  ponebat,   seu    addebat   pignori   vic- 

cibum,  nocte  sola  adventante  capi-  torias  e  ludo.     Ejus  oppositum  latus 

endum.  septena  puncta  continet,  et '  Venus ' 

75  Talos  poscit]   '  Talus'  proprie  seu  '  Cous'  dicebatur.     Conversus  in 

est  ossiciilinn  quoddani  pedis  anirna-  cam  partem  talus  jus  dabat  in  num- 

lium  bisulcorum.     Vulgo  virgunculee  mos  sex  sortis  lusorii,et  in  damna  ca- 

arietinis  cum  sphaerula  lusitaut,  sed  niculae.     Ternarius  '  Chius,'  et  qiia- 

niilla  coinpuuclis  nota.     Hie  est  ossi-  ternarius  '  Senio  ;'  quia  lucri  num- 

culum  quatuor  lateribus  detritum,  ut  Dios  quatuor  hie,  ille  tres  tribuebat. 


CURCULIONIS    ACT.    II.    SC.   .3.  451 

Ph.  Meosne  amores?    Cu.  tace  parumper:  jacit  voltorios 

quatuor. 
Talos  arripio,  invoco  almam  meam  nutricem  Herculera. 
Jacto  basilicum  :  propino  magnum  poculum  :  ille  ebibit :  80 
Caput  deponit :  condormiscit :  ego  ei  subduco  annulum. 
Deduce  pedes  de  lecto  clam,  ne  miles  sentiat. 
Rogaat  me  servi,  quo  earn?  me  dico  ire,  quo  saturi  solent. 
Ostium  ubi  conspexi,  exinde  me  illico  protinam  dedi. 
Ph.  Laudo.     Cu.  laudato,  quando  illud  quod  cupis,  efFe- 

cero.  85 

Earaus  nunc   Intro,  ut  tabellas   consignemus.      Ph.  num 

moror  ? 


lum  deponit:  invocat  Planesium.  Ph.  Meamne  amicain?  Cur.  Sile  tantisper: 
jacit  quatuor  vuUurios :  sumo  talos:  invoco  meam  almam  nutricem  Herculcm.  Jacto 
basilicum:  misceo  victo  militi  magnum  poculum:  milts  siccnt,  cubat,  indormiscit. 
E^o  ei  surripio  sigillum :  detraho  pedes  clam  de  strata,  ne  miles  sentiat.  Petunt  a 
me  servi,  quo  vadam  ?  Dico  me  ire  quo  bene  pransi  consueverunt.  Ubi  vidijanuam., 
ego  inde  me  dedi  in  fugam  protinus  illico.  Ph.  Laudo.  CuR.  Laudabis  quando 
prcEstitero  id  quod  optas,     Eatnusjam  intro,  ut  obsignemus  tabulas.     Ph.  Num 


M.  H.  G.  al.  opposuit  ;  Pl.  1.  apposuit. — 78  Lgg.  vulturios;  C.  volturios. — 
79  Lgg.  nutricem  Herculeam ;  PI.  6.  nutricem  liercle  ;  al.  ap.  Par.  nutricem 
Cerem,  pro  Cererem;  al.  nutricem  Hwrem, — 80  Jactobasilicum  Pll.  1.  3.  Jacto 
pasiliscum  C.  Jacto  basilicum  HI.  1.  B.  1.  Pll.  2.  4.  6. — 81  B.  1.  quom  dormis- 
cit ;  HI.  1.  cum  dormiscit. — 83  Rogitant  G.  et  Bolli.  ego  dico  me  ire  HI.  1.  B. 
1.  et  quinqiie  Pll.  ego  me  dico  ire  M.  et  Both,  dico  me  ire  C. — 84  B.  1 .  exiii 
me ;  HI.  1.  exivi  me. — 8.5  C.  et  qiiinque  Pll.  ecfecero  ;  al.  ap.  Pareum,  exefece- 
ro.—86  Pll.  2.  3.  C.  tabulas;  Pll.  1.  4.  6.  tabellas.    Pll.  qiiiuque,  HI.  1.  B.  1. 

NOTiE 

•  Dexter  Senio '   dicitur  a    Persio,  epiiliitn  praebebatur  temiioribus  civi- 

quia  faustissiiuus  erat  post  Venereni  bus,  in  quibus  erant  parasiti.     Alii 

Humerus.  nutricem  lierem.      Festus  :    '  Herein 

78  Jacit  voltorios  quatuor]  '  Vultu-  Martiam  aiitiqui  accepta  lisereditate 
rius  '  idem  est  cum  '  Cane.'  Jactus  colebant,  quae  a  nomine  appellabatur 
iufaustus  sic  dictus,  quod  canis  instar  haeredum,  et  esse  una  ex  Martis  co- 
et  vulturis   voret  substautiam   ludo  mitibus  putabatur.' 

deditoruni.  80  Jacto  basilicum  [basiliscum'\  'Basi- 

79  Nutricem  Herculem]  Moris  erat,  liscus' jactus  idem  est  qui '  Venerius,' 
ut  alibi  notavimus,  ut  qui  talos  jace-  quaudo  videlicet  fades  nulla  jacto- 
rent,  Deum  aliquem  invocarent,  ut  rum  talorum  quatuor  conveniret. 
jactus  esset  felix.  Sic  milites  Mar-  83  Quo  saturi  solent]  Honeste  dic- 
tem,  amatores  Venerem  aut  amicam.  tum,  pro  ad  exouerandam,  sen  alvum, 
Parasiti  invocabant  Herculem,  (juia  seu  vesicam. 

Merculi  decimas  offerebant,  e  quibus         84  Protinam]  Protinus. 


452  M.   ACCII    PLAUTI 

Cl.  Atque  aliquid  prius  obtrudamus,  pernam,  suraen,  glan* 

dium : 
Haec  sunt  ventri  stabilimenta,  panem  et  assa  bubula, 
Poculum  grande  :  aula  magna :  ut  satis  consilia  suppetant. 
Tute  tabellas  consignato  :  hie  ministrabit:  ego  edam.      90 
Dicam  quemadmodum  conscribas :  sequere  me  hac  Intro. 

Ph.  sequor. 

retineo  ?  Cur.  Atque  voremus  antea  quippiam,  pernam,  sumen,  glandium.  Hcec 
sunt  ventris  stabilimenta,  panis  et  assa  bubula,  grande  poculum:  olla  capacissimu : 
ut  non  desint  consilia.  Tu  consigna  literas :  hie  mild  serviet:  ego  comedam:  do- 
cebo  quomodo  scribas.    Sequere  me  hac  intra.    Ph.  Sequor. 


non  moror  ;  C.  et  Leg.  num  moror. — 87  Nonnulli  ex  Festo  emend,  prius  obs- 
trundamus  ;  C.  et  quinque  Pll.  prius  obstrudamus. — 88  B.  1.  HI.  1.  a  m.  sec. 
Mm.  Med.  2.  Arg.  3.  Junt.  pane;  Aid.  panis;  C.  et  quinque  Pll.  panem. — 
90  Tu  tabellas  Lgg.  HI.  1.  Tute  tabulas  C.  Tute  tabellas  C.  a  m.  sec.  et  Pll. 
quinque  ;  Tu  Tabulas  Ven.  6.  Tu  consignato  tabellas  Both,  hicmihi  Camer.  et 
Pareus  ;  sed  illud  mihi  deest  in  C.  Pll.  quinque,  HI.  1.  B.  1. 

NOTiE 

88  .S<aWi»ien<a]  Id  est,  fundamenta.  Panem']  Veteres  '  pane'  neutrum, 
Horatius  :  '  Deficient  inopem  vcnaE;  et  '  panis  '  tfferebant.  Nonius:  '  Pa- 
te, ni  cibus,  atque  Ingens  accedat  nis  consuetudine  njasculino  genere 
stomacho  fultura  ruenti.'  dicitur,  neutro  Plautus  Cuiculione,' 


ACTUS    TERTIUS.* 


LYCO,   CURCULIO,   LENO. 

Ly.  Beatus  videor  :  subduxi  ratiunculam, 
Quantum  oeris  mihi  sit,  quantumque  alieni  siet. 
Dives  sum,  si  non  reddo  eis,  quibus  debeo : 
Si  reddo  illis,  quibus  debeo,  plus  alieni  est. 

Ly.  hum  videor  felix :  subduxi  rationes  quantum  habeam  pecunia,  quantum- 
que sit  alieni.    Dives  sum,  si  nun  restituo  lis  quibus  debeo :  si  restituo  illis  quibus 


*  '  Censent  nonnulli  in  hoc  Actu  pluresScenas  desiderari:  sed  consensus 
omnium  Mss.  refiagatur.' Pdieus. — 2  Lgg.  alieni  est;    al.  ap,  Pareum,  aiienj 

NOTiE 

1  Beatus]  Dives.  enum  est  quod  nos  aliis  deltemus  :  aps 

2  Xris  tnihi]  Ulpianus :  '  JfLs  ali-      sunm  est  quod  nobis  alii  debent.' 


CURCULIONIS    ACT.    III.  453 

Verum,  hercle,  vero  cum  belle  recogito,  5 

Si  magis  me  instabunt,  ad  pra^torem  suffeiam. 

Habent  hunc  morem  plerique  argentarii, 

Ut  alius  alium  poscant,  reddant  nemini: 

Pugnis  rem  solvant,  si  quis  poscat  clarius. 

Qui  homo  mature  quaesivit  pecuniam,  10 

Nisi  earn  mature  parsit,  mature  esurit, 

Cupio  aliquera  emere  puerum,  qui  usurarius 

Nunc  mihi  quaeratur :  usus  est  pecunia. 

Cu.  Nil  tu  me  saturum  monueris:  raemini  et  scio. 

Ego  hoc  affectum  lepide  tibi  tradam  :  tace.  15 

Edepol  nae  ego  hie  me  intus  explevi  probe, 

Et  quidem  reliqui  in  ventre  cellas  uni  locum, 

Ubi  reliquiarum  reliquias  reconderem. 

debeo,  plus  alieni  aris  est.  Verum  enimvero  quando  serio  mecum  reputo,  si  me  ur- 
gebunt,  patiar  potius  ad  pratorem  trahi,  Compluribus  trapezitis  mos  est  ut  mutuo 
accipiiint  alius  ab  alio,  reddant  nemini :  Solvant  controversiam  pugnis,  si  quis  pe- 
tat  altiori  voce.  Qui  cito  comparavit  argentum,  nisi  eo  parce  utatur  cito,  cilo  esurit, 
Statui  emere  quempiam  puerum  usurarium:  opus  est  mihi  et  pecunia.  Cuu.  A'e 
tu  adhorteris  me  bene  ccenaturn:  memini  et  scio.  Ego  tibi  prcestabo  lepide  hoc  offi- 
cium.  Site.  Per  tedem  Pollucis  ego  me  egregie  explevi  in  his  adibus.  Et  qui- 
dem, servavi  in  ventre  unam  cellam  in  qua  reponerem  reliquias  reliquiarum.     Quis 


inest ;  HI.  1.  B.  1.  C.  et  qiiinqne  Pll.  alieni  siet. — 4  Ven.  6.  Junt.  Grypli.  ali- 
enVst ;  Lgg.  C.  Pll.  qiiinque,  HI.  1.  B.  1.  alieni  est. — 5  Verum  hercle  vero  viros 
convellere  cogito  Both.  V.  h.  non  convellere  cogito  B.  1.  V.  h.  enimvero  convellere 
cogito  H.  1.  Fl.  3.  V.  h.  enim  non  convellere  cogito  H.  convellere  cogito  Pll.  1. 
2.  4.  6.  compellere  cogito  edd.  qn<edam  vett.  cum  velle  recogito  Lgg.  V.  h. 
vero  convellere  illis  cogito  Ven.  6.  cum  vere  recogito  Donza  ;  vero  cum  belle  re- 
cogito est  ex  emend.  Giilielmi. — C  Si  magis  mi  al.  ap.  Parernn  ;  Si  w..  »ne  C. 
et  qiiinque  Pll. — 7  Voc.  plerique  est  in  litura  in  HI.  1. — 9  Pll.  quinque  a  ni. 
pr.  rem  soleant.  Mox,  Pll.  1.  3.  4.  G.  HI.  1.  B.  1.  et  Lamb,  poscat  dwius ; 
Lgg.  C.  poscat  clarius.  PI.  2.  destituitnr  tarn  voce  clarius,  quam  durius. — 
11  Nisi  eee  Lan)b.  parsat  C. — 12  Pll.  quinqiie  usurariis ;  correciiim  tainen  in 
nonnullis — 17  Et  deest  in  PI.  2.    Et  equidem  C.  et  Pll.  3.  4.  0.    Et  quidem 

NOTyE 

6  Me  instabunt]  Uigebunt.  inagnificus,     Vel  hoc  uno  intelliget 

10  Qui  homo]  Una  haec  est  senten-  Serenissimiis  Delphinus    nianns    le- 

tia   Plaiitina,    qiiam   praeter  ceteras  gias  non  abhorrnisse  a  contrectalione 

hahebat  in  ore  pater  ille  popiili  Lu-  hiijns  nostri  niolitoris. 

dovicns  xn.  Francoruni    rex.     Quae  II  Earn  parsit  [parcit]Pro  dparcit. 

quanquani  vldetnr  esse  hominis  in  re  12  Puerum,  qui  usurarius]  Piier,  quo 

sua,  sen  tuenda,  seu  etiani  augenda  seu  ntatur,  sen  abutatur  ad  certum 

inpiimis  diligentis  et  attenti ;  tamen  tempus,  ut  in  Amphitryone  uxorem 

nuUus  unquam  extitit  priaceps  tain  usurariam  dixit. 


454  M.   ACCII    PLAUTI 

Quis  hie  est,  qui  operto  capite  ^Esculapium 

Salutat?  attat!  quem  quaerebam :  sequereme:  20 

Simulabo  quasi  non  noverira  :  heus  tu  !  te  volo. 

Ly.  Unocule,  salve.     Cu.  quaeso,  deridesne  me? 

Ly.  De  Coclitum  prosapia  te  esse  arbitror : 

Nam  ii  sunt  nnoculi.     Cu.  catapulta  hoc  ictum  est  mihi 

Apud  Sicyonem.     Ly.  nam  quid  id  refert  raea,  25 

An  aula  quassa  cum  cinere  effossus  siet? 

Cu.  Superstitiosus  hie  quidem  est:  vera  praedicat : 

Nam  illaee  catapultae  ad  me  crebro  commeant. 

Adolescens,  ob  rempublieam  hoc  intus  mihi 

Quod  insigne  habeo,  quasso,  ne  me  incomities.  30 

Ly.  Licetne  inforare,  si  incomitiare  non  licet? 

Cu.  Non  inforabis  me  quidem  :  nee  mihi  placet 

Tuum  profecto  nee  forum,  nee  comitium. 

est  ille  qui  veneratur  Msculapium  capite  obvelato  ?  Atat  !  is  est  quem  qucerebam  : 
sequere  me:  fingam  me  minime  nosse.  Adesdum :  te  tola  alloqui.  L-v.  Ave,  o 
Codes!  Cur.  Amabo,  ludificarisne?  Ly.  De  genere  Coclitum  te  natum  puto  : 
nam  illi  sunt  unius  oculi.  CuR.  Id  mihi  infiictum  est  tormetito  apud  Sicyonem. 
Ly.  Quid  mea  interest,  an  sit  ereptiis  cum  cinere  olla  comminuta?  CuR.  Profecto 
hie  divinat,  vera  renunliat :  etenim  ista  cutapultce  vibrantur  frequenter  in  me. 
Obsecro,  adolescens,  ne  me  voces  in  comitium,  et  vituperes,  quoniam  illam  notam 
insignem  gero  quam  acccpi  pro  republica.  Ly.  Licetne  vocare  in  forum,  si  non  li- 
cet vocare  in  comitium?  Cur.  Non  me  vocabis  in  forum,  neque  tuum  forum  et 
tuum  comitium  placet.     Verum  si  poles  indicare  hunc  quem  quaro,  me  afficies 


PI.  I. — 19  Esculapium  C. — 20  Yen.  C.  atat  pot  quem.  Verba  sequere  me  desunt 
in  Lgg. — 22  Unioculi  Lgg.  Uneocule  C.  et  quinque  PH.— 23  De  caelitum  B.  1. 
pro  sapia  HI.  1.  prosapientia  C.  prosapia  Pll.  quinque. — 24  Nam  hi  sunt  HI.  1. 
C.  Pll.  quinque,  Yen.  6.  Junt.  Grypli.  jtctum  est  inihi  C. — 25  Apud  Sijcionem 
C. — 26  An  aula  qua  sa  C.  a  m.  pr. — 27  Suspiciosus  HI.  1. — 28  Nam  illacce  edd. 
queedam  vett.  Nam  ilhec  Lgg.  C.  Pll.  quinque,  HI.  1.  B.  1.  Ven.  1.  Bon.  Ven. 
2.  6.  Junt.  Gryph. — 29  Al.  ap.  Pareum,  hoc  incussum  est  mihi.  Pronomen 
mihi  deest  in  Lgg.  hoc  intus  mihi  C.  quinque  Pll.  HI.  1.  B.  1.  Ven.  C.  Jnnt. — 
31  Licetne  informare  HI.  I.— 32  HI.  1.  B.  1.  C.  Pll.  quinque,  7iec  mihi  placens. 

NOTiE 

23  De  Coclitum  prosapia']  Horatius,  coclites  vocabantur:  qui  parvis  ntris- 

revera  Codes,  propter  virtutem  sin-  que,  ocellae  sive  ocelli.' 

gularem,   auctor  fuit  prosapiae  cla-  30  Incomities]  Id  est,  '  ad  comitia 

rissimje  apud  Romanes,  de  qua  qui  vocare.'  Festus :  '  Incomitiare  signi- 

nascerentur,  etiam  cum  binis  oculis,  ficat,  tale  convitium  facere,  pro  quo 

nihiloniiniis   Cnclites   appellabantur,  necesse  sit  in  comitium,  hoc  est,  in 

Varro :    '  Codes    quasi    odes,    qui  conventiim  venire.' 

unum    haberet    oculum.'      Plinius  :  32  Inforabis]  Ad  forum  vocabis. 
'  Qui  altero  lumine  orbi  nascerentur, 


CURCULIONIS    ACT.    III.  455 

Sed  hunc,  quem  quaero,  commonstrare  si  potes, 

Inibis  a  me  solidam  et  grandem  gratiam  :  35 

Lyconem  quaero  trapezitam.     Ly.  die  mihi 

Quid  eura  nunc  quaeris?  autcujatis?     Cu.  eloquar. 

Ab  Therapontigono  Platagidoro  milite. 

Ly.  Novi  edepol  nomen :  nam  mihi  istoc  nomine, 

Dum  scribo,  explevi  totas  ceras  quatuor.  40 

Sed  quid  Lyconem  quaeris?     Cu.  mandatum  'st  mihi, 

Ut  has  tabellas  ad  eum  ferrem.     Ly.  quis  tu  homo  es  ? 

Cu.  Libertus  illius,  quem  omnis  Summanum  vocant. 

Ly.  Summane,  salve:  qui  Summanus?  fac  sciam. 

Cu.  Quia  vestimenta,  ubi  obdormivi  ebrius,  45 

Summano  :  ob  earn  rem  me  omnes  Summanum  vocant. 

Ly.  Alibi  te  meliu'st  quserere  hospitium  tibi : 

Apud  me  profecto  nihil  est  Summano  loci : 

Sed  istum,  quem  quaeris,  ego  sum.     Cu.  quaeso,  tune  is  es 

Lyco  trapezita?     Ly.  ego  sum.     Cu.  multam  me  tibi    50 

Salutem  jussit  Therapontigonus  dicere, 

Et  has  tabellas  dare  me  jussit.     Ly.  mihin'?     Cu.  ita. 

Cape,  signum  nosce :  nostin'?     Ly.  quid  ni  noverim? 

magno  et  insigni  beneficio:  quaro  Lyconem  argentarium.  Ly.  A]Hri  mihi  quare 
eum  quarts  jam?  out  cigas  es?  Cur.  Aperiam.  Venio  ab  milite  Therapontigono 
Platagidoro.  Ly.  Per  cedem  Pollucis  novi  hoc  nomen :  nam  dum  scribo,  explevi 
hoc  nomine  quatuor  paginas  integras.  Verum  quare  quceris  Lyconem  ?  CuR.  Mihi 
imperatum  est,  ut  ad  eum  deferrem  has  literas.  Ly.  Quis  es  tu  ?  Cur.  Libertus  il- 
lius, quetn  cuncti  appellant  Summanum,  Ly.  Salve,  Summane.  Qui  ?  Summanus? 
fac  noscam.  CuR.  Quoniam  quando  obdormivi  temvlentus  alicnbi,  rapio  vestimen- 
ta eonini  qiiibuscum  dormivi,  sicut  Summanus :  idcirco  cuncti  me  appellant  Sum- 
manum. Ly.  Prastat  te  parare  do7nicilium  alibi.  Sane  non  est  locus  pro  Sum- 
mano :  sed  ego  sum  iste  quem  quaris.  Cur.  Esne  tu  ille  Lyco  nummularius? 
Ly.  Ego  sum.  Cur.  Therapontigonus  mihi  maridavit  ut  tibi  dicam  salutem,  et 
imperavit  me  dare  has  literas.  Ly.  Mihinc?  Cur.  Ita:  accipe,  agnosce  sigil- 
lum.    Agnoscisnel     Ly.  Cur  non  noverim?  in  quo  miles  clypeatus  dissecat  ense 


— 33  Al.  ap.  Pareum,  neque  forum. — 36  Lgg.  trapezetnm.—Al  C.  mandatu'st 
mihi;  PH.  qiiinque,  mandatum  est. — 42  C.  ad  eum  ferret ;  Pll.  qiiinque,  ad 
eum  ferrem. — 43  Ven.  6.  Junt,  quem  omneis ;  al.vett.9uem  homines;  C.  et 
qiiinqiie  PW.quem  omnes. — 44  HI.  1.  B.  1.  quid  suminanus.  Lgg.  face  sciam. — 
45  Qui  vestimenta  B.  1.  ubi  obdormivit  ebrius  Seal,  ubi  obdormivi  ebrius  C.  PH. 
quinqiie,  HI.  1.  B.  1.  Lgg.— 50  Lgg.  trapezeta. — 51  B.  1.  ore  dicere.— 5i  B.  1. 

NOTiE 

43  Summanum'\  Snmmus  niaDiiim  tonis  more.'  '  Siibmanare  '  est  '  sub 
Dens  Pluto.  Unde  '  summanare  '  est  manes  ducere.'  Videtur  hie  jocum 
'  lapere.'   '  Summani,'  id  est,  '  Pin-     captare  ex  aliusione  *  inanus.' 


456  M.    ACCII    PLAUTI 

Clypeatus  elcphantum  ubi  machaera  dissicit. 

Cu.  Quod  istic  scriptum  est,  id  te  orare  jusserat,  55 

Profecto  ut  faceres,  suara  si  velles  gratiam. 

Ly.  Concede,  inspiciara  quid  sit  scriptum.    Cu.  maxima, 

Tuo  arbitratu,  dura  auferara  abs  te  id  quod  peto. 

Ly.  Miles  Lyconi  in  Epidauro  hospiti  suo 

Therapontigonus  Platagidorus  plurimam  60 

Salutem  dicit.     Cu.  meus  hie  est,  hamum  vorat. 

Ly.  Tecum  oro,  et  quaeso,  qui  has  tabellas  afferet 

Tibi,  ut  ei  detur,  quam  istic  emi  virginem, 

Quod  te  praesente  istic  egi,  teque  interprete, 

Et  aurum,  et  vestem  :  jam  scis,  ut  convenerit.  65 

Argentum  des  lenoni:  huic  des  virginem. 

Ubi  ipsus?  cur  non  venit?     Cu.  ego  dicam  tibi: 

Quia  nudius  quartus,  venimus  in  Cariam 

Ex  India :  ibi  nunc  statuam  volt  dare  auream 

Solidara  faciundam  ex  auro  Philippeo,  quae  siet  70 

Septempedalis  :  factis  monumentum  suis. 

Ly.  Quamobrem  istuc  ?     Cu.  dicam:  quia  enim  Persas, 

Paphlagonas, 
Synopeas,  Arabas,  Caras,  Cretanos,  Syros, 

elephantem.  Cur.  Iste  mandaverat  a  te  rogare  ut  faceres  quod  est  scriptum  istic, 
si  velles  esse  ejus  amicus.  Ly.  Concede,  videbo  ijidd  sit  scriptum.  Cur.  Maxi- 
me,  ut  voles,  dummodo  consequar  abs  te  id  quod  poslulo.  Ly.  Miles  Theraponti- 
gonus Platagidorus  dicit  plurimam  salutem  Lyconi  suo  hospiti  in  Epidauro.  CuR. 
Hie  est  7neus,  deglutit  hamum.  Ly.  Rogo  te,  et  obtcstor,  ut  detur  ei  qui  tibi 
afferet  has  lileras,  ea  virgo  quam  emi  hie,  quod  feci  istic  te  prasente  et  te 
adjutore,  ut  detur  etiam  aurum  et  vestis.  Scis  jam  ut  convenerit:  da  pecu- 
niam  lenoni :  da  illi  virginem.  Ubi  est  ipse  ?  quare  non  venit  ?  CuR.  Ego 
tibi  uperiam.  Quuniama  tribus  diebus  venimus  in  Cariam  ex  India,  ubi  rult  dare 
nunc  statuam  auream  snlidam  fundendam  ex  auro  Philippeo,  quce  sit  septempedalis, 
ut  sit  monumentum  suorum  praclare factorum.  Ly.  Quare  istud?  Cur.  Dicam. 
Quia  ipse  Fersas,  Paphlagonas,  Synopeas,  Arabes,  Caras,  Cretanos,  Syros,  Rhodiam 


nostin'  nostra.— 5i  HI.  1.  B.  1.  tibi  machccra  diligit ;  Lgg.  ubim.  descicit;  C. 
ubimachera  dessicit ;  PIL  1.  2.  G.  tibi  m.  dissicit. — .S6  Perfectum  conj.  Brantiiis. 
— 58  C-  dum  adferam;  unde  Parens  conj.  dum  abferam,  \.  e.  auferam,  iiti  legi- 
tiir  in  HI.  1.  B.  1.  et  qninqiie  PH.— 61  Yen.  G.  cumeus  hie  est — 67  HI.  1.  ego 
dicam  tibi  hodie. — 73  Sinopas  HI.  1.  B.  1.  C.  et  quinque  PH.     Sytiopas  Lgg. 

NOTiE 

5A  Dissicit]  Dissecat,  antique  die-      a  •cum'  et  'do,  das;'  non  *  condo, 
turn,  ut  in  usu  est  '  condo,  coudis/     condas.' 


CURCULIONIS   ACT.    III.  457 

Rhodiam  atque  Lyciam,  Perediam  et  Perbibesiam, 

Centauromachiam,  et  Classiam  Unomaminiam,  75 

Libyamque  oram  omnem  Conterebroraiam, 

Dimidiam  partem  nationum  usque  omnium 

Subegit  solus  intra  viginti  dies. 

Ly.  Vah  !     Cu.  quid  mirare?     Ly.  quia  enira  in  cavea  si 

forent 
Coiiclusi,  itidem  uti  pulli  gallinacei,  80 

Ita  non  potuere  uno  anno  circumirier. 
Credo,  hercle,  te  esse  ab  illo  :  nam  ita  nugas  blatis. 
Cu.  Immo  etiam  porro,  si  vis,  dicam.     Ly.  nihil  moror : 
Sequere  hac;  te  absolvam,  qua  advenisti  gratia. 
Atque  eccum  video.     Leno,  salve.     Le.  Di  te  araent.     85 
Ly.  Quid  hoc,  quod  ad  te  venio?     Le.  dicas  quid  velis. 
Ly.  Argentum  accipias,  cum  illo  mittas  virginem. 
Le.  Quid,  quod  juratus  sum  ?     Ly.  quid  id  refert  tua, 
Dum    argentum   accipias  ?      Le.  qui  monet,   quasi    ad- 

juvat. 

atque  Lyciam,  Perediam  et  Perbihesiam,  Centauromachiam,  et  Classiam  VnO' 
mammiam,  Libyamque,  et  oram  omnem  Conterebromiam,  dimidiam  partem  natio- 
num usque  omnium  subeg it  solus  intra  viginti  dies.  Ly.  Vah!  Cur.  Quid  ad- 
miraris?  Ly.  Quia  si  essent  inclusi  in  cavea,  %it  pulli  gallinacei,  non  possent  ita 
circumiri  uno  anno.  Credo  per  Herculem  te  pertinere  ad  ilium,  adeo  deblateras 
nugas.  Cur.  Immo  adhuc  plura  dicam,  si  placet.  Ly.  Non  euro  ista :  sequere 
hac :  exequar  ea  propter  quce  advenisti :  et  ecce  eum  video.  Salve,  leno.  Le.  Dii 
te  ament.  Ly.  Scisne  quarc  ad  te  venio  ?  Le.  Die  quid  velis.  Ly.  Accipe  ar- 
gentum, mitle  virginem  cum  illo.  Le.  Quid,  quod  juravi  traditurum  virginem 
Phcedromo  ?     Ly.  Quid  tua  interest,  dummodo  accipias  pecuniam  ?    Le.  Qui  mo- 


Arabes  HI.  I.  B.  C.  et  quinqne  Pll.  Arabos  margo  ed.  Groiiov. — 74  RhodiaC, 
Rhodiam  quinqne  Pll.  et  perheliam  HI.  1.  B.  1.  Perrehdiam  et  perheblesiam  C. 
rediatn  et  Perheliam  PI.  6.  Perhediam  et  Perheliam  Pll.  1.  2.  3.  Perediam  PI.  4. 
Perediam  et  Bibesiam  Ven.  6. — 75  Pi.  4.  et  classem  iinomanniam. — 76  Conteno- 
bromiam  C.  cum  terebromia  PI.  3.  et  PI.  4.  a  m.  pr.  cum  terrebromia  PI.  6. 
Contenebromiam  Lgg.  Conterebromiam  Pil.  1.2.  et  PI.  4.  a  in.  sec. — 78  C.  so- 
lus interea. — 80  C.  et  quinqne  Pll.  ut  pulli. — 82  Gnil.  te  esse  ab  illo  jam  :  ita 
enim  nugas.  If c.  C.  qninqne  Pll.  HI.  1.  B.  1.  alii  codd.  nam  ita  ;  hgg.  illo: 
ita  nugas  blattis ;  HI.  1.  blactis. — 84  C.  ted  absolvam.  Lgg.  qua  venisti. — 90  HI. 

NOTjE 

74  Perediam  et  Perbibesiam vino  feracem,  ant Baccliosacram,  qui 

Conterebromiam'^  Fictae  snnt  a  poeta  '  Bromins' appellatnr.  Festus:'Per- 

voces.     Duae  prioiae  faciles,   ultima  ediam  et  Perbibesiam  Plautus  qnan- 

ab  assiduitate  bibendi  dicitur  '  bro-  do  dixit,  intelligi  voluit  cupiditatem 

mia  trita  et   contrita  regio.'     Per  edendi  et  bibendi.' 
'  bromiam '  intelligit,  aut  regionem 


458  M.   ACCII    PLAUTI 

Sequimini.    Cu.  Leno,  cave  in  te  sit  mihi  mora.  90 

net,  quasi  adjuvat.    Sequimini.    Cur.  Cave,  leno,  ne  me  retardes. 


1.  siet  morari  mihi ;  B.  1.  Pll.  1.  2.  4.  6.  sit  morari  mihi;  C.  mora  mihi.  Voces, 
sit  mihi  mora,  desunt  in  PI.  3. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  PRIMA. 

CHORAGUS.* 

Edepol  nugatorem  lepidum  lepide  hunc  nactu'st  Phae- 

dromus. 
Halophantam  an   sycophantam  hunc    raagis  esse  dicam 

nescio. 
Ornamenta,  quae  locavi,  metuo  ut  possim  recipere : 
Quanquam  cum  istoc  mihi  negoti  nihil  est:  ipsi  Phaedromo 
Credidi ;  tamen  asservabo  :  sed  dum  hie  egreditur  foras,    5 
Commonstrabo,  quo  in  quemque  hominem  facile  inveniatis 

loco, 

Chob.  Per  cedem  PoUucis  Phadromusinvenit  pulchre  hunc  nugatorem  festivum. 
Nescio  utruin  halophantam  an  sycophantam  a]ti)elUm.  Vereor  ne  non  possim  recipere 
ornamenta  qiuc  locavi,  quamvis  nihil  mihi  est  rci  cu7n  illo.  Credidi  Phccdromo  ipsi : 
tamen  custodiam.  Ferum  intereadum  hie  prodit  foras,  judicabo  in  quo  loco  reperia- 
tis  facile  quemvis  hominem,  ne  laboret  plus  junto,  si  velit  convenire  quempiam  vel 


2  Kalophantam  Pll.  1.  2.  3.  6.  et  C.  a  m.  sec.  Kalophantem  C.  a  m.  pr.  OJo- 
phantam  pro  var.  lect.  in  PI.  1.  Halophantam  PI.  4.  a  m,  pr.  Halophantam  Gro- 
nov.  Alopantam  al.  ex  Festo.  Hunc  halophantam  an  sycophantam  esse  magis 
Lambin.  hunc  magis  hoc  esse  HI.  1.  B.  1.  hunc  magis  dicam  nescio,  omisso  r^ 
esse,  Ven.  C.  Jnnt.  hoc  magis  hunc  esse  PI.  4.  magis  esse  dicam  C.  Pll.  1.  2.  3. 
6 — 3  Pll.  I.  2.  3.  4.  6.  C.  HI.  1.  B.  1.  et  Lgg.  metuo  haud  possim.— 5  Pll.  1.  4. 
6.  regreditur ;    C.  egreditur, — 6  Voc.  facile  deest  in  HI.  1.  2.  B.  1.  Ven.  1.  6. 

NOT^ 

*  Choragus]  C horagus,  ut  Grdecum  /)a7i<am:  *  Halapanta  significat  omnia 

sonat,  est  qui  ducit  cliorum.     Chorus  mentientem;    airh  rrjs  a\7jy,  id   est, 

autera  est  id  quod   ant  dicitur  aut  7rAd>7js,  et  aTravra.'  Sed  visum  est  aliis 

canitur  inter  duos  actus.     Est  et  qui  melius  Halophantam,   irapa  tV  S^«, 

e  re  sua  cliorum  conducit,  sen  scenam  quo  notet  impostorem  marinum;  sicut 

exhilarat  clioro  conductis  histrioni-  per  sycophantam,  irapa,  rb  (tvkov,  urba- 

bns.      Hie    choragus   est,   qui   locat  num.    Jamjam  enim  Curculio  rever- 

ornamenta  scenica  histrionibus.  sus  mari  ex  Caria. 

2  Halophantam}  Festus  legit  Hula- 


CURCULIONIS    ACT.    IV.   SC.   1.  459 

Ne  nimio  opere  sumat  operam,  si  quem  conventum  velit, 
Vel  viiiosum,  vel  sine  vitio :  vel  probura,  vel  improbura. 
Qui  perjurum  convenire  volt  hominem,  mitto  in  comitium. 
Qui  mendacera  et  gloriosum,  apud  Cloacinae  sacrum.       10 
Ditis,  damnosos  maritos  sub  basilica  quaerito. 
Ibidem  erunt  scorta  exoleta,  quique  stipulari  solent : 
Symbolarum  collatores  apud  forum  piscarium  : 
In  foro  infimo  boni  homines,  atque  dites  ambulant : 
In  medio  propter  canalem,  ibi  ostentatores  meri :  15 

Confidentes,  garrulique,  et  malevoli  supra  lacum. 
Qui  alteri  de  nihilo  audacter  dicunt  contumeliam, 
Et  qui  ipsi  sat  habent,  quod  in  se  possit  vere  dicier. 
Sub  veteribus,  ibi  sunt  qui  dant,  quique  accipiunt  fcenore. 
Pone  sedem  Castoris,  ibi  sunt,  subito  quibus  credas  male : 
In  Tusco  vico,  ibi  sunt  homines,  qui  ipsi  sese  venditant : 
In  Velabro  vel  pistorem,  vel  laniura,  vel  aruspicem,       22 
Vel  qui  ipsi  vortant,  vel,  qui  alii  subvorsentur,  praebeant. 

vitiosum  vel  sine  vitio,  vel  bonum  vel  malum.  Qui  vull  adire  hominem  perjurum,  mitto 
in  comitium  :  qui  mendacem  et  superbum,  apudfanum  Cloacina  :  qucero  stib  basilica 
maritos  dites  profusos.  Erunt  ibidem  meretrices  exoleta,  et  qui  solent  facere  sti- 
pulationes :  qui  conserunt  symbolas  apud  forum  piscium  :  boni  homines  et  dites  ex- 
patiantur  in  foro  imo :  in  medio,  juxta  canalem,  sunt  in  eo  loco  ostentatores  meri, 
confidentes,  garruli,  et  malevoli  supra  lacuyn.  Qui  inferunt  aliis  contumeliam  de 
nihilo,  et  qui  ipsi  habent  satis  quod  possit  did  vere  in  se.  Sub  veteribus  tabernis 
$unt  qui  dant  et  recipiunt  fcenore.  Pone  cedem  Castoris  sunt  quibus  tu  male  des 
pecuniam  extemplo.  Homines  qui  sese  vendunt  ipsi,  sunt  in  vico  Tusco :  ii  qui  vel 
fraudant  ipsi  pistorem,  vel  lanium,  vel  aruspicem,  vel  qui  adjuvant  alios  in  iisdem 


Bon.  Junt. — 9  Al.  ap.  Pareum,  ito  in  comitium. — 10  B.  1.  apud  clonic  sacrum. — 
12  Lgg.  exstipulari ;  C.  quinqiie  Pll.  HI.  1.  B.  1.  stipulari. — IG  Confiientes  C. 
— 18  HI.  1.  B.  1.  quid  ipsis  possit ;  Lgg.  C.  Pll.  4.  6.  quod  in  se  possit ;  PI.  3. 
quod  ipsus  possit ;  PI.  2.  quod  ipse  possit ;  PI.  1.  quod  ipsi  possit. — 20  Gruter. 
delet  cedem. — 23  HI.  1.  a  ro.  sec.  ut  subvorsentur ;  C.  et  quincjue  Pll.  vel  qui 
alii  subcersentur  ;    Aid.  Junt.  subversandos  ;   al.  ap.  Pareum,  subvertendos. — 

NOTiE 

9  Comitium]  Locus  habendis  conii-  12  Exoleta]  Festns  :  '  Exoletns  qui 
tiis  designatus.  olesceie,  id  est,  crescere  desiit.' 

10  Cloacina  sacrum]  Piimi  Roroani  15   Canale7n]   Festus  :   '  Canalicolas 
cum  in  cloaca   reperlsseut  effigiem,  forenses  homines  panperes,  diet!  quod 
quam  esse  numinis  aibitrabantur,  ei  circa  canalem  fori  consisterent.' 
eodem  loci  aram  struxerunt,  et  Cloa-  23   Vortant]    Id  est,  versuram  fa- 
cinam  appellarunt.  ciunt ;  id  est,  aes  alienum,  coDtracto 

11  Sub  basilica]  Unde  subbasilica-  aere  alieno,  alio  dissolvunt. 
ni,  basilicanus,  basilicarius. 


460  M.   ACCU    PLAUTI 

Ditis,  damnosos  maritos  apud  Leucadiam  Oppiam. 
Sed   interim    fores   crepnere  :    linguae    moderandum    est 
mihi.  25 

fraudandis,  in  Velabro.   Apud  Leucadiam  libertam  Oppiorum  sunt  mariti  divites 
prodigi.    Sed  intereafores  creptiere.     Parcendum  est  linguce. 


24  Hunc  vs.  pro  gloss,  habet  Pareus.  Extat  tamen  in  codd.  C.HI.  1.  B.  et 
quinque  PII.  Operiam  PI.  1.  a  m.  pr.  et  PI.  2.  namque  apud  Lecadiam  Opium 
PI.  6.  Oppiam  iu  C.  et  reliquis  PH.  item  in  PI.  1.  a  ni.  sec. 

NOTiE 

24    Leucadiam   Oppiam]    Intelligit     quas  erat  static  maritis  niaiis. 
forsitan    aedes   Oppii    cnjusdam,   ad 


ACTUS  QUARTI  SCENA  SECUNDA. 

CURCULIO,    CAFPADOX,    LYCO. 

Cu.  I  TU  pree,  vivgo  :  non  queo,  quod  pone  me  est,  servare. 
Et  aurum,  et  vestem  omnem  suam  esse  aiebat,  quicquid 

hasc  haberet. 
Ca.  Nemo  it  inficias.     Cu.  attamen  meliusculum  est  mo- 

nere. 
Ly.  Memento  promisisse  te,  si  quisquam  banc  liberali 
Caussa   manu  assereret, .  mihi  omne   argentum   redditum 

i",  5 

Minas  triginta.     Ca.  meminero  :  de  istoc  quietus  esto; 

Cur.  Proficiscere  tuante,  otirgo!  nequeo  observare  quod  est  pone  me.  Dicebat 
miles  et  aurum  et  omties  ejus  vestes,  et  quwcumque  ilia  possideret,  ad  se  perlinere. 
Ca.  Nemo  negat.  Cur.  Verumtamen  est  melius  admonere.  Ly.  Recordare  te 
esse  pollicitum,  si  atiquis  illam  in  libertutem  assereret,  mihi  reddendum  omnem 
pccuniam,  videlicet  triginta   minas.     Ca.  Recordabor :  esto  quietus  de  hoc;  et 


1  Prodi  virgo  C.  Prode  virgo  ab  al.  m.  a  tertia  vero  mann,  Ei  tu  pra  virgn; 
particiila  jirce  deesi  in  quinque  PII.  Ei  tu  prode  virgo  cod.  Camer.  in  marg. 
ed.  Gronov.  nequeo  Lgg. — 2  C.  ap.  Pareum,  cuique  hac  haberet ;  Camer.  in 
marg.  ed.  Gronov.  cuiquam  ;  et  sic  Lgg.  quicquid  hie  haberet  PH.  2.  3.  4.  6. 
quicquid  ha:c  haberet  PI.  1.  HI.  1.  B.  1.  esse  deest  in  qiiibnsdam  edd.  ante  Pa- 
leum  ;  extat  vero  iu  C.  PII.  quinque,  HI.  1.  B.  1.— 5  Causam  HI.  1.  B.  1.  red- 
ditum Jiri  C.  et  PI.  1.  argentum  fri,  exclusa  voce  redditum,  PI.  2.  redditum 
fieri  Pll.  3.  4.  reditum  fieri  PI.  G.firi  redditum  Lgg.— 0  Mss.  Camer.  in  marg. 


CURCULIONIS    ACT.    IV.    SO.   2.  4G1 

Et  nunc  idem  dico.     Cu.  et  commeroinisse  ego  hgec  vo- 

1am  te. 
Ca.  Memini,  et  mancipio  tibi  dabo.     Cu.  egon'  ab  lenone 

quicquam 
Mancipio  accipiam  ?  quibus  sui  nihil  est,  nisi  una  lingua, 
Qui  abjurant,  si  quid  creditum  est :  alienos  mancupatis,  10 
Alienos  raanumittitis,  alienisque  imperatis  ; 
Nee  vobis  auctor  ullus  est,  nee  vosmet  estis  ulli. 
Item  genus  est  lenonium  inter  homines,  meo  quidem  animo, 
Ut  muscae,  culices,  pedesque,  pulicesque, 
Odio  et  malo  et  molestiae  :  bono  usui  estis  nulli.  15 

Nee  vobiscum  quisquam  in  foro  frugi  consistere  audet. 
Qui  constitit,  culpant  eum,  conspuitur,  vituperatur: 
Eum  rem  fidemque  perdere,  tametsi  nihil  fecit,  aiunt. 
Ly.  Edepol  lenones,  meo  animo,  novisti,  lusce,  lepide. 
Cu.  Eodem,  hercle,    vos  pono  et  paro :    parissumi   estis 

iibus.  20 

nunc  dico  idem.  Cur.  Et  ego  volam  te  recordari  hujus  rei.  Ca.  Recordor,  et  iihi 
dabo  quasi  de  mea  re.  Cur.  Accipiamne  ego  (juicquam  a  lenone,  quasi  sit  id  ejus  ? 
qui  nihil  fiahent  nisi  linguam,  qua  negant  perjurio,  si  est  creditum  aliquid.  Capi- 
tis manu  alienos,  mitlitis  manu  alienos,  dominamini  in  alienos  ;  et  nullus  est  qui 
vobis  vendat  rem  suo  periculo,  nee  vosmet  venditis  ulli  vestro  periculo.  Lenones 
sunt  inter  homines,  meo  quidem  judicio,  veluli  muscce,  et  culices,  et  pediculi,  et  pu- 
lices.  Estis  odio,  et  molestice,  et  incommodo,  nulli  bono  usui,  nee  quisquam  frugi 
audet  versari  vobiscum  in  foro  :  qui  consistit  vobiscum,  culpatur,  conspuitur,  vitu- 
peratur: dicunt  eum  amittere  rem  et  fidem,  etiamsi  agit  nihil.  Ly.  Per  cedem 
Follucis  lenones  novisti  meo  animo,  lusce,  festive.  Cur.  Per  Herculem,  vos  repo- 
no  et  refero  in  eundem  numerum.     Vos  estis  simillimi  us.    li  certe  venules  sunt  in 


ed.  Gronov.  meminero  de  istoc,  quietus  esto. — 7  Qiiidam  codd.  ap.  Pareiim, 
ego  hoc;  pronomen  fg-o  deest  in  aliis.— 8  Edd.  qua^dam  veit.  egon  ut  ab  le- 
none;  Lc;g.  egone  ab  lenone. — 9  31.  occipiam  C.  Pll.  3.  4.  6,  31.  accipiam  Pll.  1. 
2. — 10  Quid  a.  si  quid  Pll.  quinque  ;  Qui  a.  si  qui  C.  el  Lsr<?. — 12  Nee  vobis 
adactor  HI.  1.  a  ni.  pr.  ullu'st  C.  7iec  v.  testis  Parens  et  al.  vett.  nee  v.  estis  C. 
quiuque  Pll.  HI.  1.  et  B.  1.— 14  Uti  muscceque  edd.  quaedam  vett.  Vt  muscce, 
culices  Lgg.  HI.  1.  B.  I.  C.  et  quinque  Pll. — 16  Nee  quisquam  vobiscum 
HI.  1.— 17  C.  a  in.  pr.  et  quinque  VU.  conspieilur ;  Cam.  sec.  conspuitur. 
—20  C.  Pll.  2.  3.  4.  Lgg.  B.   1.  hibus ;    et  sic  legit  Priscian.    ibus  HI.  1.  Pll. 

NOTJE 

8  3Iancipio  dabo]  '  Mancipio  dare  '  enain  perjurio  negare.  Virgil.  '  abju- 

alicui,  est  ita  dare,  ut  quod  erat  antea  rataeque  rapinae.' 

dantis,    deinde    fiat    accipientis,   et  12  Auctor  tdlus  est]    Auctoris  est 

evictionis  periculuni  in  se  recipere  :  rem    periculo    suo   vendere,    vendre 

vendre  avec  garantie-  avec  garantie, 

10  Abjurant]  Abjurant  est,  rem  ali-  20  Iibus]  Id  est,  iis. 


462  M.   ACCII    PLAUTI 

Hi  saltern  in  occultis  locis  prostant,  vos  in  foro  ipso. 
Vos  foenore,  hi  male  suadendo,  et  lustris  lacerant  homines. 
Rogitationes  plurimas  propter  vos  populus  scivit, 
Quas  vos  rogatas  rumpitis  :  aliquam  reperitis  rimam : 
Quasi  aquam  ferventem,   frigidam  esse,    ita  vos  putatis 

leges.  25 

Ly.  Tacuisse  mavellem.     Ca.   au  !  male  meditate  male 

dicax  es. 
Cu.  Indignis  si  male  dicitur,  maledictum  id  esse  dico: 
Verum  si  dignis  dicitur,  benedictum  'st,  meo  quidem  animo. 
Ego  mancipem  te  nihil  moror,  nee  lenonem  alium  quem- 

quam. 
Lyco,  nunquid  vis  ?     Ly.  bene  vale.     Cu.  vale.     Ca.  hens 

tu,  tibi  ego  dico.  30 

locis  absconditis,  vos  in  foro  ipso.  Vos  voratis  homines  fanore,  hi  male  suadendo 
interimuni  in  lustris.  Populus  rogavit  complures  leges  propter  vos,  quas  vos  per- 
fringitis  rogatas,  quando  invenitis  nonnuUam  rimam:  vos  existimatis  leges  ita  sese 
habere,  ut  aquam  viodo  ferventem,  jam  frigidam.  Ly.  Mallem  tacuisse.  Ca. 
Auh  !  es  contumeliosior,  et  accedis  hue  meditatus  ad  maledicendum.  Cur.  Si  ma- 
ledicatur  immeritis,  existimo  id  esse  maledictum:  verum  si  dicitur  meritis,  est 
benedictum  mea  quidem  mente.  Ego  non  euro  te  esse  prcedem,  nee  quenquam  alium 
lenonem.    Lyco,  visne  aliquid?    Ly.  Vale  bene.    Clr.  Vale.     Ca.  Heus  tu! 


1.  6.  iihus  Ven.  6.  Junt.  Gryph.  et  recentt. — 21  His  C.  nnde  Parens  conj. 
Hii,  tit  exlat  in  PI.  1.  in  voro  ipso  C. — 23  Lgg.  scivit  populus.— 25  '  Hee  duas 
voces,  frigidam  esse,  extant  quidem  in  omnibus  Mss.  nostiis  ;  sed  planissime 
videntur  otiosae.'  Parens.  Idem  sentit  Brantins.  ita  v.  p.  legem  Lgg. — 26  Ta- 
cuisse mallem  Lgg.  C.  HI.  1.  B.  1.  hand  vel  in  male  meditantem  B.  I.  Pll.  1.  4.  6. 
haud  in  male  meditantem  maledicaris  PI.  2.  haud  in  male  vel  meditantem  HI.  I. 
an  male  meditate  maledicaxes  C.  haud  in  male  meditantem  male  dicassis  Ven.  6. 
Jnnt.  Brix.  Gryph.  al.  vett.  Au!  in  male  meditantem  maledicaxes  al.  ap.  Lang. 
au  male  meditare  Lgg. — 27  Lgg.  maledictum  esse,  hamh'in.  esse  duco ;  HI.  1. 
B.  1.  C.  et  quinque  Pll.  esse  dico. — 30  Num  quid  me  vis,  oniisso  nomine  Lyco, 

HOTJE 

23  Rogitationesli  Tribunitias  leges,  male  dicassis.    Dicassis    pro    dixeris. 

plebisciia.  Veteribus  enim  '  dicere  '  et '  dicare;' 

25  Quasi  aquam  ferventem^  Compa-  '  lavere  '  et  '  lavare,' unde  '  lavi '  in 
ratio  siimta  ex  trivio,  sed  apposita.  praeterito  ;  '  tonere  '  et  '  tonare  ; ' 
Aquam  x'ldeWcetfervetitem  tangere  ne-  '  boere '  et '  boare.' 

mo  audet ;  frigidam  factam  nemo  for-  29  Mancipem  te]  '  Manceps,'  prses, 
niidat.  Leges  recens  latse,  formida-  fideijussor,  caution.  Pollicetur  em- 
biles;  vetustae  spernnutnr.  tori  se  periculum  pr£estiturum :  g^a- 

26  Male  meditate  male  dicax  es]  Alii  rantie. 
et   melius,  Haud  in  male  meditantem 


CURCULIONIS   ACT.   IV.   SC.  2.  463 

Cu.  Eloquere,  quid  vis?     Ca.  quaeso,  ut  banc  cures,  bene 

ut  sit  isti. 
Bene  ego  istam  eduxi  meas  domi  et  pudice.     Cu.  si  hujus 

raiseret, 
Ecquid  das,  qui  bene  sit?     Ca.  malum.     Cu.  tibi  opus 

est  hoc,  qui  te  procures. 
Ca.  Quid,  stulta,  ploras?   ne  time ;  bene,  hercle,  vendidi 

ego  te. 
Fac  sis  bonge  frugi  sies  :  sequere  istum  bella  belle.  35 

Ly.  Summane,  numquid  nunc  jam  me  vis?     Cu.  vale  at- 

que  salve  ; 
Nam  et  operam  et  pecuniam  benigne  praebuisti. 
Ly.  Salutem  raultam  dicito  patrono.     Cu.  nuntiabo. 
Ly.  Numquid  vis,  leno  ?     Ca.  istas  minas  decern,  qui  me 

procurem, 
Dum  melius  sit  mihi,  des.     Ly.  dabuntur :  eras  peti  ju- 

beto.  40 

Ca.  Quando  bene  gessi  rem,  volo  hie  in  fano  supplicare. 
Nam  illam  minis  olim  decem  puellam  parvolam  emi. 
Sed  eum,  qui  mihi  illam  vendidit,  nunquam  postilla  vidi: 
Periisse  credo  :  quid  id  mea  refert  ?  ego  argentum  habeo. 
Quoi  homini  Dei  sunt  propitii,  lucrum  ei  profecto  obji- 

ciunt.  45 

egntibidico,  CvR.  Die  quid  vis?  Ca.  Rogo,ut  cures hanc,ut  sit  bene  isti.  Egoedu.- 
cavi  bene  et  pudice  istam  mece  domi.  Cuk.  Si  te  miseret  ejus,  quid  das,  qno  sit  laute  ? 
Ca.  Malum.  Cur.  Et  tibi  opus  est  hoc  quo  te  cures  melius.  Ca.  Quid  lacrymaris, 
insana  ?  ne  metue  ;  ego  te  care  vendidi,  per  Herculem.  Da  operam  ut  sis  bonce  frugi. 
Sequere  hunc  belle.  Ly.  Summane,  mihi  vis  aiiquidjam?  CuR.  Vale  et  salve  ; 
nam  prabuisti  liberaliter  et  operam  et  pecuniam.  Ly.  Dicito  patrono  multam  sa- 
lutem. Cur.  Nuntiabo.  Ly.  Visne  aliquid,  leno?  Ca.  Numera  decem  viinas, 
quibus  me  procurem,  intereadum  sit  melius.  Ly.  Dabuntur:  eras  manda  peti. 
Ca.  Quandoquidem  bene  gessi  rem,  volo  sacra  facer e  hie  in  templo  :  nam  emi  illam 
puellam  parvulam  olim  minis  decem.  Verum  nunquam  vidi  postea  eum  qui  mihi 
illam  vendidit;  credo  periisse:  quid  mea  refert  !  Ego  habeo  argentum.  Dii  ob- 
jiciunt  lucrum  sine  dubio  ei  homini,  cui  sunt  faventes.    Nunc  dabo  operam  rei  divi- 


B.  1.  Lyco,  num  quid  me  vis  HI.  1.  ego  tibi  dico  HI.  1. — 31  C.  et  qiiinqne  PII. 
bene  sit  isti;  al.  ut  bene  sit  isti. — 33  Ecquod  das  quod  bene  Lgg.  Equid  das  quod 
bene  HI.  1.  et  ut  bene  in  niarg.  qui  me  procurem  al.  ap.  Pareiim  ;  qui  te  procu- 
res  C.  et  qninqiie  Pll. — 35  Fac  sis  bene  HI.  1.  B.  1.  bona:  HI.  1.  in  maig. — 
37  HI.  1.  bene  prabuisti ;  et  in  niaig.  benigne. — 39  Num  quid  me  vis  HI.  1.  a  m. 
sec. — 40  Al.  ap.  Pareum,  melius  sit;  C  et  qiiatuor  Pll.  melius  fit.  Pll.  quin- 
que  dabunt. — 43  HI.  1.  B.  1.  vendidit  illam, — 44  Perisse  HI.  1.    quid  mea  refert 


464  M.   ACCIl    PLAUTI 

Nunc  rei  divinae  operam  dabo  :  certum  est  bene  rae  curare. 

ncc.    Deliberatum  est  me  bene  tractare. 


G. — 45  Cui  h,  dii  HI.  1.  obiciunt  quatuor  PU.  C  HI.  1.  lucrum  est  profecto  op- 
tumum  Palm,  et  Lgg. — 46  C.  quinque  Pll.  et  B.  1.  certum  sit ;  HI.  1.  certum 
scit ;  Ven.  6.  JuDt.  Giypli.  al.  vett.  certu'st ;  al.  certum'st. 


ACTUS  QUARTI  SCENA  TERTIA. 

THERAPONTIGONUS,    LYCO. 

Th.   Non  ego  nunc  mediocri  incedo  iratus  iracundia ; 

Sed  eapse  ilia,  qua  excidionem  facere  condidici  oppidis. 

Nunc  nisi  tu  mihi  propere  properas  dare  jam  triginta  minas, 

Quas  ego  apud  te  deposivi,  vitam  propera  ponere. 

Ly.  Non  edepol  nunc  ego  te  mediocri  macto  infortunio  :  5 

Sed  eopse  illo,  quo  mactare  soleo,  quoi  nihil  debeo. 

Th.  Ne  te  raihi  facias  ferocem,  aut  supplicare  censeas. 

Ly.  Nee  tu  me  quidem  unquam  subiges,  redditum  ut  red- 
dam  tibi, 

Nee  daturus  sum.  Th.  idem  ego  istuc  quom  credebam, 
credidi 

Te  nihil  esse  redditurum.  Ly.  cur  nunc  a  me  igitur  petis?  10 

Th.  Scire  volo  quoi  reddidisti.     Ly.  lusco  liberto  tuo, 

The.  Ego  sum  nunc  incitatus  non  mediocri  ira ;  verum  ea  ilia  qua  soleo  exscin- 
dere  urbes.  Nunc  nisi  tu  acceleras  mihi  numerare  celeriter  triginta  minas,  quas  ego 
deposui  apud  te,festina  oppetere  mortem.  Ly.  Per  cedem  Pollucis  ego  macto  jam 
te  malo  non  mediocri :  verum  eo  ipso  quo  soleo  mactare  eum  cui  debeo  nihil.  The. 
Nee  te  prabeas  mihi  elatum,  aut  existimes  me  tibi  futurum  supplicem.  Ly.  Ntc 
unquam  tu  me  cages  ut  tibi  restituam  jam  restitutum,  nee  sum  daturus.  The. 
Quando  ego  tibi  credebam  illud,  idem  credidi  te  redditurum  esse  7iihil.  Ly.  Quure 
ergo  a  me  postulas  nutic?    The.  Cupio  7wsse  cui  reddidisti.    Lv.  Tuo  liberto 


2  ligs- Sed  eopse  quo.  Pll.  c\\\\n(\ne  qua  excidilionem  ;  al.  ap.  Pareuni,  ^ua 
exscidionem ;  C  qua  excidionem. — 3  Both,  legendnm  censet,  properas  danere 
triginta. — A  C.  aput  te.  C.  Pll.  qninque,  HI.  I.  B.  l.Ven.  1.  Bon.  Ven.  6. 
Brix.  al.  vett.  deposui.  HI.  1.  B.  1.  propera  deponere. — 6  Sed  eapse  ilia  qua  HI. 
1.  B.  1.  et  quinque  Pll.  eopso  C.  Sed  eopso  illo  quo  Pll.  2.  6.  a  m.  sec.  quoi 
non  debeo  HI.  1.  a  m.  sec. — 7  Ven.  6.  Jmit.  Gryph.  hatid  supplicare;  C.  quin- 
que Pll.  HI.  1.  B.  1.  aut  supplicare.— \0  Lgg.  qur  nunc. — 11  Lusco,  quasi  no- 

NOTyE 

1  Iratus  iracundia]  Atticisinus  priniis  Roinanae  linguae  saeculis  usitatus. 


CURCULIONIS   ACT.   IV.  sc.  3.  4G5 

Is  Summanum  se  vocari  dixit :  ei  reddidi. 

Qui  has  tabellas  obsignatas  attulit.     Th.  quas  tu  mihi  ta- 

bulas  ? 
Quos  tu  mihi  luscos  libertos?  quos  Summanos  somnias? 
Nee  mihi  quidem  libertus  ullu'st.    Ly.  facis  sapientius,  15 
Quam  pars  latronum,  libertos  qui  habent,  et  eos  deserunt. 
Th.  Quid  fecisti  ?     Ly.  quod  mandasti,  feci  tui  honoris 

gratia ; 
Tuum  qui  signum  ad  mo  attulisset,  nuntium  ne  spernerem. 
Th.  Stultior  stulto  fuisti,  qui  iis  tabellis  crederes. 
Ly.  Quis  res  publica  et  privata  geritur,  nonne  iis  crede- 

rem  ?  20 

Ego  abeo:  tibi  res  soluta  'st  recte:  bellator,  vale. 
Th.  Quid  valeam  ?     Ly.  at  tu  aegrota,  si  lubet,  per  rae, 

aetatem  quidem. 
Th.  Quid  ego  nunc  faciam  ?  quid  refert  me  fecisse  regibus, 
Ut  mihi  obedirent,  si  hie  me  hodie  umbraticus  deriserit? 

cocliti :  is  dixit  se  appellari  Sum7tianum  :  ei  reddidi  qui  attulit  has  tahulas  obsig- 
natas.  The.  Quas  tabulas  mihi  nanas  ?  Quos  libertos  coclites,  quos  Summanos 
mihi  navras  tu?  Equidem  nullum  habeo  libertum.  Ly.  Agis  sapientius  quam 
plerique  milites  qui  habent  libertos,  et  eos  deserunt.  The.  Quid  fecisti?  Ly. 
Feci  quod  imperasti,  tui  honoris  causa,  ne  viderer  aspernatus  nuntium  qui  ad  me 
attulisset  tuum  signum.  The.  Fuisti  amentior  amentissimo,  qui  habuisti  Jidem  iis 
tabulis.  Ly.  Nonne  haberem  jidem  iis  quibus  res  privata  et  publica  administratur  ? 
Ego  proficiscor :  res  tibi  est  soluta  recte.  Vale,  miles.  The.  Quid  valeam? 
Ly.  At  tu  tEgrota  per  me  licet,  si  lubet,  et  totam  wtatem  quidem.  The.  Quid 
agam  ego  nunc?  Quid  prodest  me  adegisse  reges,  ut  mihi  obtemperarent,  si  hie 
imbellis  me  ludificatus  fuerit  hodie  ? 

men  propriiim,  Lgg.  Ven.  6.  Jiint. — 12  Ecld.  queedam  vett.  et  Both,  eji  reddi- 
di; C.  Pll.  quinqiie,  HI.  1.  B.  1.  ei  reddidi.— IS  Pronomen  mihi,  quod  servant 
C.  HI.  1.  B.  1.  et  qiiinqiie  Pll.  deest  in  add.  quibiisdam  vett.  tabellas  H.  M. 
Ven.  1.  2.  Med.  Jnnt. — 14  Tu  mihi  Lgg.— 15  Ven.  6.  Junt.  Gryph.  libertu'st 
ullus ;  HI.  1.  B.  1.  Lgg.  C.  et  qiiinqiie  Pll.  libertus  idlu'st. — 16  Quam  pars  le- 
notium  HI,  1.  B.  1.  C.  quinque  Pll.  Med.  2.  Ven.  1.  Bon.  Ven.  6.  Junt.  Arg.  3. 
— 17  Quid  feci,  quod  C  Quid /ecis^i  quinque  Pll.  HI.  1.  gratiam  C. — 19  H. 
G.  M.  et  Both,  qui  his  tabulis. — 20  HI.  1.  B.  1.  non  eis  ;  C.  non  is — 21  Ego  ha- 
beo tibi  res  solutas  recte  HI.  1.  B.  1.  C.  et  Pll.  quinque,  Ven.  1.  Bon.  Med.  2. 
Arg.  3.  Ven.  6.  Junt.  Gryph.— 22  Both.  Quivaleam?  C.  si  juvet  per  me ;  HI. 
1.  Pll.  3.  6.  H.  si  vives  per  me  quidem  cetatevi ;  B.  1.  Pll.  1.  2.  M.  si  vivis  per  me 
quidem  etatem  ;  PI.  4.  si  vivet  per  tne  quidem  cetatem. — 24  C.  obadirem ;  Pll. 
quinque,  HI.  1.  B.  1.  obedirent.  HI.  1.  a  ni.  pr.  U7nbratus. 

NOTiE 

16  Latronum']  Id  est,  militum.  24  Umbraticus']   Vox   et   per  con- 

21  Bellator,  vale]  Lyconis  trapezi-     temtum  dicta  de  trapezita,  qui  pro- 

tac  ad   bellatorem  Tlierapontigonum     cul  ab  armis  in  umbra  vivit;  miles 

vox  risu  plena,  admixto  contemtu.         in  luce  et  gloria. 

Delph.  et  Var.  Clas.  Plant.  2  G 


466  M.    A  ecu    PLAUTJ 

ACTUS  QUARTI SCENA  QUARTA. 

CAPFADOX,    THERAPONTIGONUS. 

Ca.  Quoi  homini  Diisunt  propitii,  ei  non  esse  iratos  puto* 

Postquam  rem  divinam  feci,  venit  in  mentem  mihi, 

Ne  trapezita  exulatum  abierit,  argentiim  ut  petara : 

Ut  ego  potius  coraedim,  quarn  ille.    Th.  jusseram  salvere 

te. 
Ca.  Therapontigonoplatagidore,  salve :  salvus  quom  ad- 

venis  5 

In  Epidaurum,  hie  hodie  apud  me  nunquara  delinges  salera. 
Th.  Bene  vocas  :  verura  vocata  res  est,  ut  male  sit  tibi. 
Sed  quid  agit  mcum  merciraonium   apud   te  ?     Ca.  nihil 

apud  rae  quidem. 
Ne  facias  testes  :  neque  equidem  debeo  quicquara.  Th.  quid 

est? 
Ca.  Quod  fui  juratus,  feci.    Th.  reddin',  an  non,  virgi- 

nem,  10 

Priusquam  te  huic  raeac  machaera?  objicio,  mastigia? 
Ca.  Vapulare  ego  te  vehementer  jubeo  :  ne  me  territes  : 

Ca.  Non  existimo  Deos  esse  infensos  ei  homini  cui  favent.  Postquam  obivi 
rem  dicinnm,  mihi  venit  in  animum  ut  petam  pecuniam  nb  ai's^entario  :  ut  ego  potius 
comedam  quam  ille.  The.  JSIandacermn  te  salvere.  Ca.  Therapontig"no}dntngi- 
dore,  S(dve :  quando  advenis  salvus  in  Epidaurum,  non  delinges  satem  hodie  apud  me. 
The.  Invitas  urbane :  sed  es  vucatus  ad  infortunium.  Sed  quid  facit  apud  te 
puella  quam  mercatus  sum  ?  Ca.  Puetla  nihil  facit  apud  me  :  ne  uppclles  testes  ; 
neque  deheo  quicquam.  The.  Quid  est?  Ca.  Feci  quod  juravi  me  facturum. 
The.  Restituisne  virginem,  furcifer,  anteqiiam  te  obtrunco  hoc  meo  gladio.  Ca. 
Ego  te  jubeo  poenas  dare  ingentes,     Ne  me  territes:  ilia  est  abducla :  te  sic  exci- 


1  Quoi  hominum  G.  PI.  2.  homini  dee^t  in  PI.  4. — 3  Ne  trapezeta  Lgg.  exul- 
latum  C.  a  ni.  pr.  et  Pll.  qiiinc]ne  ;  exulatum  C.  a  m.  sec.  ut  petal  B.  1.  et  HI.  1. 
a  ni.  pr. — 4  Edtl.  qnaedam  vett.  jusserim ;  C.  qninqne  Pll.  HI.  1.  B.  1.  jusse- 
ram.— 5  Theraponligone  Platagidore  G.  M.  H,  et  Both. — 8  Sed  quid  agat  HI.  1. 
Sed  quod  agit  B.  1.  Sed  quid  agit  C.  et  tres  Pll.  apud  me  quidem  desuiit  in 
Lgg.— 11  PI.  3.  et  C.  obicio.  C.  machera.— 12  C.  PI.  4.  am.  sec.  Pll.  1.  6. 

NOTJE 

5  Salvus  quom  advenis']  Ellipsis,  quo  Somnins  Capito  refert,  turn  dici 
'  gandeo.'  Voussoiezle  bienvenu.  For-  solitnm  esse,  cum  vellent  minantibiis 
inula  gratulantium  de  aniici  adventn.     significare,  se  eos  negligere  et  non 

12  Vapulare]  Festus:  '  Vapnla  Pa-  curare,  freios  jure  libertatis.'  Lex 
piria,  in  proverbio  antiquis  fuit:  de     enim  Papyria,  id  est,  in  Papyrium 


CURCULIONIS   ACT.    IV.   sc.   4.  467 

Ilia  abducta  est:  tu  auferere  hinc  a  me,  si  pcrj^es  mihi 
Male  loqui  profecto :  quoi  e^o,  nisi  malum,  nihil  debeo. 
Th.  Miliin'  malum  minitare  ?     Ca.  atque  edepol  non  mi- 

nitabor,  sed  dabo,  15 

Mihi  si  pergis  molestus  esse.     Th.  leno  minitatur  mihi  ? 
Meajque  pugnae  praeliares  plurimaj  obtritas  jacent? 
At  ita  me  machaera  et  clypeus 

Bene  juvent  pugnantem  in  acie  :  nisi  mihi  virgo  redditur, 
Jam  ego  te  faciam  ut  hie  formicae  frustillatim  difierant.    20 
Ca.  At  ita  me  volsellae,  pecten,  speculum,  calamistrum 

meum 
Bene  me  amassint,  meaque  axicia,  linteumque  extersum; 
Ut  ego  tua  magnifica  verba,  neque  istas  tuas  magnas  minas 
Non  plurisfacio,  quam  ancillam  meain,  quae  latrinam  lavat. 
Ego  illam  reddidi,  qui  argentum  a  te  attulit.     Th.  quis  is 

est  homo  ?  25 

pinin,  ut  sis  auferendus  alienix  7nanibus,  si  perges  mihi  esse  molestus :  eso  non  tibi 
debeo  aliiid,  nisi  in/tntunium.  The.  Mihine  minitaris  maluinl  Ca.  Et  per  adem 
Foltucis  nun  modo  ininitubor,  sed  infiigmn,  si  pergis  mihi  esse  incommodttt.  The. 
Leno  mihi  minitatur,  et  mea  certnmina  crtienln  innumera  jacent  conlemta  ?  Sed 
macheera  et  clypeus  ita  me  bene  juvent  decertnntem  in  acie;  nisi  mihi  restituitur 
virgo,  ego  te  jam  cnncidam  adeo  minutatim,  vt  formicie  te  differant.  Ca.  Sed  vie 
volsellfp,  pecten  specxdum,  calamistrum,  forfices,  et  linteum  ad  extergendum  me,  ita 
bene  anuiverint,  ut  ego  nonfacio  pluris  tua  magnifica  verba,  neque  istas  tuas  mag- 
nas minus,  quam  ancillam  meam  qua  lavat  latrinam  :  ego  reddidi  puellam  ei  qui 
attulit  argentum  ate.     The.  Quis  est  is  homo?     Ca.  Dicebat  sese  esse  Summa- 


jubeho ;  Pll.  2.  3.  videbo ;  PI.  4.  a  ni.  ))r.  jubeo. — 13  Ilia  abdncia 'st  hgg. — 
14  3Iale  eloqui  Pll.  1.  2.4.  6.  C.  Hi.  1.  Male  loqui  PI.  3.— 1.5  Edtl.  qiise- 
dani  vett.  non  minitor ;  C.  et  qiiinqiie  I'll,  non  minitabor. — 17  Mi'cb  pugncB 
Lgg-  prelia  res  B.  1.  Meaque  pugnce  et  pralia,  et  res  plurimce  Lamb. — 
18  Paiei  1.  et  aliae  edd.  et  clypeus,  et  lorica,  et  cassida juvent. — 20  HI.  1. 
a  m.  pr.  frustulatum.  Forte  hinc  f.  f.  deferant :  et  sic  roiij.  Scriver. 
— 22  Sed  amassint  C.  a  ni.  t>r.  Sed  me  a.  C.  a  m.  sec.  et  quinqiie  Pll.  exicia 
Pll.  1.  2.  4.  6.  axicia  C.  et  PI.  3.  extersui  edd.  qiiEedam  vett.  extersum  C.  et 
qiiinqne  PH.— 23  HI.  1.  magnas  nugas. — 25  Lgg.  argentum  attulit.  HI.  1.  ad 

NOT^E 
lata,  fuit,  ne  quis  in  hominem  libe-     confictum. 
riiin  qnicqnani  anderet.  22  Axicia   [exicia]    Forex  quo  se- 

17  Pugna  praiiares]  Quibus  oppo-     cantiir  capilli.  '  Exicaie,"exsecare  :' 
niintur  velitationes,  dejustes  combats,     alii  excutia,  scops  parvae,  des  brasses, 

18  At  ita  me  machccra  et  clypeus}     des  vergettes. 

Formula  jurandi,  etjniaudo  affirman-  24    Latrinam,}    Lavatrinam,    latri- 

di,  usitata  militibus.  nam.    '  Latrina  '  est  balneum   priva- 

21  At  ita  me  vohella}  Juramentum  turn, 
lenonium,  ad  exsibilandiiin   militare 


4G8  M.   ACCII    PLAUTI 

Ca.  Tuum  libertum  sese  aiebat  esse  Summanum.  TH.me- 

um? 
Attat !  Curculio,  hercle,  verba  mihi  dedit,  quom  cogito. 
Is  mihi  annulum  surripuit.     Ca.  perdidistin'  tu  annulum  ? 
Miles  pulchre  centuriatus  estexpuncto  in  manipulo. 
Th.  Ubi  nunc  Curculionem  inveniam  ?     Ca.  in  tritico  fa- 

ciliirae  30 

Vel  quingentos  Curculiones  pro  uno  faxo  reperias. 
Egoabeo:  vale  atque  salve.     Th.  male  vale  ;  male  sit  dbi. 
Quid  ego  faciam?    maneara  an  abeam?  siccine  mihi  esse 

OS  oblitum? 
Cupio  dare  mercedem,  qui  illunc,  ubi  sit  commonstret  mihi. 

num,  ttmm  liberlum  ?  The.  Meumliherlum?  Atat !  Curculio,  per  Herculem, 
mihi  dedit  verba,  quando  ego  reputo.  Is  mihi  suffurutus  est  annulitm.  Ca.  Tune 
perdidisti  annulum  ?  Miles  centuriatus  est  in  manipulo  expuncto.  The.  C^bi  reperiam 
vuric  Curculionem?  Ca.  In  tritico  facitlime  efficiam  ut  invenias  vel  quingentos 
Curculiones  pro  uno.  Egoabeo  :  v<dc,  atque  salve.  The.  Male  vale  :  tibi  sit  male. 
Quid  faciam  1  Mancam  an  proficiscar?  Siccine  mthi  esse  illusum  ?  Cupio  dare 
mercedem  ei  qui  mihi  indicet  ubi  ille  sit. 


teattulit;  B.l.  ad  fe  afulit.— 26  EHd.  qnaedam  vett.  cum  codd.  HI.  1.  et  B. 
1.  C.  et  Pll.  qiiinque,  esse  aiebat  sese. — 27  At  curculio  HI.  1.  mihi  verba  dedit 
HI.  I.  B.  1.— 28  C.  subrupuit.  Lgg.  prabuit.  Ca.  perdidist  in  annulum. — 
29  Parei  1.  pulchre  excenturiatu'st ;  C.  pulchere  centuriatus  est ;  Pll.  quinque, 
pulchre  centuriatus  est. — 30  C.  facillume. — 33  Quod  ego,..sicine  C. 

NOTyE 

29  Miles   centuriatus']    In  centuria  '  pittacia,'    '  breves,'    '  laterciilum,' 

scriptiis  et  ascriptiis.  '  matricnlam,' referebanlur.     In  eas- 

Expuncto   in  inanipulo']    Centnriati  dem  tabulas  referebant  nomina  mor- 

milites,  sen  script!,  expungebantnr,  tuonim,  et  notabant  una  6.  quia  est 

onles  cassait,  quando  discedere  a  mi-  initium  Bdvaros,  mors.     Unde  et  reo- 

litia    cogebantur.     Lecti    niilites   in  rum  froiiti  inurebatur  6.  ut  victimis 

tabulas   et    codices,    quos   vocabant  justitiaj  debitis. 


ACTUS  QUINTI  SCENA  PRIMA. 

CURCULIO. 

Antiquom  poetam  audivi  scripsisse  in  tragoedia, 
Mulieres  duas  pejores  esse,  quam  unam  :  res  ita  est. 

CuR.  Accepi  veterem  poetam  scripsisse  in  tragoedia,  duas  mulieres  esse  nequiores 


CURCULIONIS    ACT.   V.   sc.  2.  469 

Verum  mulierem  pejorem,  quam  haec  arnica  est  Phaedromi, 
Non  vidi,  neque  audivi,  iieque  pol  dici,  nee  fingi  potest 
Pejor,  quam  haec  est :  quae  ubi  me  habere  hunc  conspicata 

est  annulum,  5 

Rogat  unde  habeam  :  quid  id  tu  quaeris  ?  quia  mihi  quae- 

sito  'st  opus. 
Nego  me  dicere :  ut  eum  eriperet,  manum  arripuit  mordicus* 
Vix  foras  me  abripui,  atque  effugi :  apage  istanc  caniculam. 

una.  Res  se  habel  ita.  Verum  non  vidi  ncquiorem  mulierem  hac  amica  Phcedro- 
mi;  neque  audivi,  neque  per  Pollucem  dici  potest,  nee  fingi  deterior  hac.  Statim 
atque  vidit  me  habere  hunc  annulum,  rogat  unde  habeam.  Quare  tu  rogas  id? 
Quia  mihi  opus  est  quasito,inquit  Planesium:  recuso  aperire.  Arripuit  mordi- 
cus  manum,  ut  eum  eriperet.     Vix  me  proripui  foras,  et  avfugi.    Apage  istam 


1  Lgg.  audivi  pol. — 4  HI.  a  m.  sec.  neque  p.  d.  neque  fingi;  HI.  1.  am.  pr. 
nee  p.  d.  nee  fingi. — 5  HI.  1.  quam  hac  est  me  quce  ubi  hunc  habere  ;  C.  med  ha- 
bere.—8  HI.  1.  B.  1.  C.  et  qiiinqiie  Pll.  arripuit.  HI.  1.  a  ni.  sec.  atque  au- 
fugi.     HI.  1.  Lgg.  apage  istam  caniculam. 

NOTyE 

5  Quce  ubi  me  habere  hunc']    Hinc  8  Caniculam']   Sic  Planesium  virgo 

incipit  a.vayv(iipia-p.hs,  id  est,  agnitio,  appellatnr,  ()iise  adhibitis  dentibiis  ut 
qu2E  in  theatri  disciplina  vocatur  ver-  canis,  annulum  ab  Curculione  extor- 
uaculo  nostro  le  dinouement.  quere  conata  est. 


ACTUS  QUINTI  SCENA  SECUNDA. 

PLANESIUM,    PH^DROMUS,    CURCULIO, 
THERAPONTIGONUS. 

Pl.    Ph^droiVie,   propera.     Ph.    quid   properem  ?     Pl. 

parasitum  ne  amiseris. 
Magna  res   est.     Ph.  nulla  est  mihi:  nam,  quam  habui, 

absumsi  celeriter. 
Pl.    Tene.     Ph.  quid  negotii  est?    Pl.  rogita,  unde  is- 

tunc  habeat  annulum: 

Pla.  Phadrome,  accelera.  Ph.  Quid  accelerem?  Pla.  Ne  passus  fueris 
abire  l-'arasitum.  Est  magna  res.  Ph.  Nullam  habeo  :  nam  absumsi  velocissime 
omnemrem  quam  habui.  Pla.  Tene  Curculionem,  ne  fugiat  cum  annulo.  Ph. 
Quare  ?     Pla.  Roga   unde   habeat  istum  annulum  :  meus  pater  portavit  istum. 


2    Acidal.  Pl.  celeriler  Tene,  Ifc. — 3  Teneo  C.  et   quinqiie  Pll.   negoiiist 


470  M.    ACCII    PLAUTl 

Pater  istum  rneus  gestitavit.     Cu.  at  mea  malertera, 

Pl.  Mater  ei  utcndum   dederat.     Cu.  pater  tuus  rursum 

tibi !  5 

Pl.  Nugas  garris.     Cu.  soleo  :  nam  propter  eas  vivo  fa- 

cilius. 
Quid  nunc?     Pl.  obsecro,  parentesne  meos  mihi  prohi- 

beas? 
Cu.  Quid?  ego  sub  gemman' abstrusos  habeo  tuara  matrem 

et  patrem  ? 
Pl.  Libera  ego  sum  nata.     Cu.  et  alii  multi,  qui  nunc 

serviunt. 
Pl.  Enimvero  irascor.     Cu.  dixi  equidem  tibi,  unde  ad 

me  hie  pevvenerit.  10 

Quoties  dicendum  est?  elusi  militem,  inquam,  in  alea. 
Th.  Salvos  sum  :  eccom,  quem  quaerebam :  quid  agis,  bone 

vir?     Cu.  audio. 
Si  vis  tribus  bolis,  vel  in  chlamydem.     Tii.  quin  tu  is  in 

raalam  crucem 
Cum  boletis,  cum  bulbis  :  redde  etiam  argentum,  aut  virgi- 

nera. 

Cur.  Sed  per  PoUucem  soror  mea  tnntris.  Pla.  Mater  ei  commodaverat.  Cur. 
Tuus  pater  rursum  tibi  commoduverat .'  Pla.  Nugaris.  Cur.  Soleo :  nam  id- 
circovivofacilius.  Quid  nunc?  Pla.  Obsecro,yruliibeasne  mihi  meos  parentes? 
CtiR.  Quid  ?  egone  habeo  tuam  matrem  et  patrem  inclusos  sub  gemma  ?  Pla. 
Ego  sum  nata  libera.  CuR.  Et  alii  mulii,  qui  serviunt  nunc.  Pla.  Enimvero 
irascor.  CuR.  Eipiidetn  aperui  tibi  unde  hie  inciderit  in  meas  manus.  Quoties 
est  dicendum?  Fefelli  militem,  inquam,  in  alea.  The.  Sum  salvus  :  ecce  quem 
qucerebam.  Quid  agis,  hune  vir?  Cl'R.  Audio.  Si  tis  ludam  tribus  jactihus 
talornm,  vel  in  chlamydem.  The.  Quin  tu  is  in  malam  crucem  cum  boletis  et 
bulbis:  redde  mihi  jam  pecuniam,  aut  virginem.     Cur.  Quam  pecuniam,  quas  tri- 


Lgg.— 4  Paler  isiunc  HI.  1.  gestavit  qninqiie  Pll.  gestitavit  Lgg.  et  C.  ac  pol 
mea  Parei  1.  sed  illiul  pol  nei-  in  (;.  ncc  in  Pll.  ullis.  reperitiir.— 5  Leg.  pater 
ejus.  Gnu.  et  Bipoiit.  rursum  mihi;  C.  pater  lois  risutn.—  7  C.  et  Pll.  quin- 
que,  parenlisne.—8  C.  gemma.— 12  B.  1.  HI.  1.  a  m.  pr.  eccom  qucerebam, 
onusso  T^  quem. — 13  HI.  l.B.  1.  velim  chlamydem.     C.  tu  eis  in.     Lgg.  Suus 

11  Elusil  Donatiis:    '  Eliidere  est  descendens,  qiialem   nunc  subjiciimt 

gladiatoriim,  cnni   vicerunt,  et  liido  eqiiites  no.stri  balteo,  et  quam  vora- 

finem  imposueriint.'  miis  nostra  Wngw^,  juste-aii-corps,  e\- 

13  Tribus  bolis]  b6\os,  jactus.  que  ad  arcendani  pliiviani  siiperjici- 

Chlamydem]  '  Clilamys,'  vestis  mi-  unt  pallium.   Vel  in  chlamydem,  s»\)p\e 

lilaris  stiictioribus  manicis  ad  genua  '  ludam/  id  est,  in  tuam  vestem  niili- 


CURCULIONIS    ACT.    V.    SC.    2.  471 

Cu.  Qdod  argentum,  quas  tu  mihi  tricas  narras  ?  quam  tu 

virginem  «  15 

Me  reposcis?     Th.  quam  ab  lenone  abduxti  hodie,  scelus 

viri. 
Cu.   Nullam  abduxi.     Th.   certe  eccistam,   video.     Ph. 

virgo  base  libera  est. 
Th.  Mean'  ancilla  libera  ut  sit?  quam  ego  nunquamemisi 

manu. 
Ph.  Quis  tibi  banc  dedit  raancupio?  aut  unde  emisti?  fac 

sciam. 
Th,  Ego  quidem  pro  istac  rem  solvi  ab  trapezita  meo.    20 
Quam  ego  pecuniam  quadruplicem  abs  te  et  lenone  auferam. 

cas  mild  narras  tu?  Quam  virginem  a  me  repetis  tu?  The.  Quam  abduxisti 
hodie  a  lenone,  scelesti^sime  vir.  Cur.  Nullam  abduxi.  The.  Profecto  ecce 
illam  video.  Ph.  Utec  virgo  est  libera.  The.  Meane  ancilla,  ul  sit  libera,  quam. 
ego  nunquam  manumisi  ?  Ph.  Quis  tibi  dedit  hanc  mniicipio,  aut  unde  emisti  ? 
fac  intelligam.  The.  Equidem  solvi  pecuniam  pro  ista  a  meo  argentario :  quam 
pecuniam  ego  auferam  a  te  et  ab  argentario,  interposita  poena  quadrupU.     Ph. 


trihus  polus  in  chlamidem, — 14  Cum  bollis,  cum  Inillis  hs,^.  Cum  bolis  cum  bullis 
reddes  argentum  B.  1.  Cum  bolis  cum  bullis  redde  etiam  HI.  1.  reddin  etiam 
argentum  aut  virginem  Doiiza.  Cum  boleis  C  Cum  bolis  cum  bulis  PI.  2.  Cum 
hoUis  cum  bulis  PI.  G.  Cum.  bolis  eliani  reliqiii  Pll.  redde  etiam  C.  et  Pll.  qniii- 
qiie. — 15  HI.  I.  B.  1.  quns  mihi  tricas. —  IG  HI.  1.  a  lenone. — 19  C.  mancipio. 
— 20  Parei  1.  istac  resold ;  C.  et  Pll.  quinque,  rem  solvi. — 22  Qui  scies  C. 

NOTiE 

tarem  :  Je  vous  joiierai  voire  ju.ste-au-  Scelus  viri]  Scelestissime  vir.   Me- 

corps.  tonymia  est  adjuuctaE;  vocis  pro  siib- 

14  Boletis]  'Boletiim'  est  species  jecta,  '  sceleris '  pro  '  scelesto.'  Et 
fungi.  A  '  biilbo  '  fit  '  boleliim.'  'Bill-  sita  est  amplificatio  insignis  in  hac 
bus'  antem  est  radix  rotunda  tnni-  voce:  quasi  dicas,  Non  est  tarn  sce- 
cata.  Alliidit  ad  '  bolos '  superioris  lestus  quam  ipsum  scelus.  Hoc  con- 
versus.  Vulgus  crassiiis  abundat  ejus-  vitium  crebro  contorqnet  in  Pisones 
modi  annotiiinationibus.  snos,    Claudios,   Gabinios,    Catiiinas 

15  Tricas  narras]    Nos  vcrnacule,  Tullius. 

tricherie.      Lucilius  :    '  Hie    tricosu'  19  Dedit  mancupio]  Quis  tibi  hanc 

boviuatorque  ore  improbu'  duro.'  sic  vendidit,  ut  in  se  periculum  evic- 

16  3Ie  reposcis]  Id  est,  a  me  repos-  tionis  receperit?  Quivousl'avendue 
cis.     Me   accusativi    casus    est:    nt  avec  garantie? 

'  rogo  te,'  pro  '  rogo  a  te.'    Qua;  ver-  21  Pecuniam  quadruplicem]  Lex  e- 

ba,  quoniani  affinia  sunt,  nisi  quod  rat,  ut  qui  in  manifesto  furto  depre- 

hoc   est   supplicis,  iliud    imperantis,  hensus  esset,  poena  quadruplici  mul- 

affinem  eiiani  babent  syntaxim.  taretur. 


472  M.    ACCII    PLAUTI 

Ph. Qui  scias  mercari  furtivas  atque  ingenuas  virgines, 
Ambula   in  jus.     Th.    non  eo.     Ph.    licet   te  antestari? 

Th.  non  licet. 
Ph.  Juppiter  te  male  perdat:  intestatus  vivito. 
Cu.  At  ego,  quem  licet,  te.     Ph.  accede  hue.     Th.  servora 

antestari !  vide.  25 

Cu.  Hem  !  ut  scias  me  liberum  esse.     Th.  ergo  ambula  in 

jus  :  heus  tibi ! 
Cu.  O  cives,  cives  !     Th.  quid  clamas?     Ph.  quid  istum 

tibi  tactio  est? 
Th.  Quia  mihi  libitum  est.     Ph.  accede  hue  tu  ;  ego  ilium 

tibi  dedam,  tace. 

Veni  ad  judicem,  ut  condiscas  emere  rirgines  furto  ahlatas,  et  natas  liberas.  The. 
Nolo  ire,  Vu.  Licetne  mihi  appellare  testes?  .The.  Non  licet.  Ph.  Jupiter 
te  male  perdnt!  tive  ijitestatus.  CiJR.  Sed  ego  adsum,  o  Pl\2Edrome ;  potes  me 
vocare  testem.  Ph.  Veni  hue,  ut  amiciilain  apprehendam,  o  Ciirciilio ! 
The.  Oportetne  servum  te  testem  sistere?  Vide.  CuR.  Hem!  ut  intelligas  me 
esse  liberum.  The.  Igitur  vini  ad  judices.  Hem  tibi  alapa!  Cur.  O  cives, 
cives!  The.  Quid  vociferaris?  Ph.  Quare  cum  pulsas  tu?  The.  Quia  mihi 
libet.     Ph.   Veni  hue  tu,  miles,  ego  tibi  Curculionem  dedam :  tace.     Cur.  Phce- 


a  m.  sec.  et  qnatiior  Pll.  Qui  scias  PI.  2.  et  ingenuas  HI.  1.  a  m.  pr. — 
23  Edd.  vett.  licet  antestari,— 2i  Te  male  Jupiter  HI.  1.— 25  HI.  1.  te  licet; 
pionoiiien  te  deest  in  li.  1.  et  PI.  4.     Ph.  tu  accede  PI.  4.  HI.  I.  B.  1.  serum 

antestari  C 20  HI.  1.   B.  1.  hem  tihi.—21  Cives,  cives  C.  omissa  inteijee- 

tioue  ;  quid  istunc  HI.  1.  B.  1.  et  Parei  1.  quid  istum  C.  et  qtiinqne  Pll. — 2b  Q. 

NOTiE 

22  Qui  scias  mercari  furtivas  atque  liaereditas  non  est  testamento  adita, 
ingenuas  virgines]  Qui  quempiam  '  intestatus' appellatiir.  Cicero: 'In- 
quem  sciebat  liberum,  ant  alienum  testate  moritur,'  id  est,  non  scripto 
servum,  emebat  retinebatque  domi,  testamento,  '  Intestabilis  '  dicitur  qui 
vocatus  est  '  plagiarius ;'  quia  lege  neque  testimonium  dicere,  neque  re- 
Flavia  plagis  afficiebatiir.  Hoc  loco  cipere  potest.  Et  erat  gravis  nota 
Phaedromus  interminaturpoenam  pla-  infamiae  homiui  libero,  ut  qui  in  con- 
gii  Therapontigono,  ut  qui  commer-  ditionem  servilem  descendisse  vide- 
cium  instituat  personarum  liberarum  retur.  Horatius :  •  uter  aedilis  fuerit, 
in  Planesio.  vel  Vestrum  praetor,  is  intestabilis  et 

23  Licet  te  antestari]  Visne  ut  tes-  sacer  esto.' 

tes  vocem,  quibus  constet  quemad-  25  Accede  hue]   Et  auriculam   ap- 

modum  recusas  in  judicium  venire  ?  preliendam  ;    quia    testes,    auricula 

Non   licet]    Quia   videlicet    nullus  apprebensa,  nionebantur,  et   in   jus 

adest  liber.     Porro  non  licebat  ser-  veniendum,  et  eoruni  quae  vidissent 

vum  testari.  aut  audissent,  recordandum. 

24  Intestatus  vivito]  Et  qui  moritur  27   O  cives,  cives]  Solebat  ille  cui 
nullo  confecto  testamento,  et  cnjus  vis  aliqua  fiebat,  si  ruri  ageret, 'ju. 


CURCULIONIS   ACT.   V.   sc.  2.  473 

Cu.  Phaedrorae,  obsecro,  serva  me.  Pii.  tanquam  me  ct 
Genium  meura. 

Miles,  quaeso  ut  mihi  dicas,  unde  illunc  habeas  annulum, 

Quern  parasitus  hie  te  elusit.  Pl.  per  tua  genua  te  ob- 
secro, 31 

Ut  nos  facias  certiores.     Th.  quid  istuc  ad  vos  attinet? 

Quseratis  chlamydem  et  machaeram  banc,  unde  ad  me  per- 
venerit. 

Cu.  Ut  fastidit  gloriosus  !  Th.  mitte  istum  :  ego  dicam 
omnia. 

Cu.  Nihil  est,  quicquid  ille  dicit.  Pl.  fac  me  certiorem 
obsecro.  35 

Th.  Ego  dicam:  surge:  banc  rem  agite,  atque  animum 
advortite. 

Pater  mens  habuit  Periphanes.     Pl.  Periphanes ! 

Th.  Is,  priusquam  moritur,  mihi  dedit  tanquam  suo, 

Ut  aequom  fuerat,  filio.     Pl.  proh  Juppiter! 

drome,  obsecro,  serva  me.  Pii.  Te  servabo  tanquam  me,  et  meum  Genium.  Mi' 
les,  obsecro  ut  mihi  aperias  unde  habeas  ilium  annulum,  quern  hie  parasitus  tibi 
surripuit.  Pla.  Te  rogo  per  tua  genua,  ut  nos  facias  certiores.  The.  Quid  il- 
lud  spectat  ad  vos?  Quceratis  etiam  unde  hccc  chlumys  et  machwra  pervenerit  ad 
me.  Cur.  Ut  ferox  est  et  superbus .'  The.  Dimitte  Curculionem,  V\\£drome  : 
ego  patefaciam  omnia.  CuR.  Quicquid  loquitur  miles,  est  nihil.  Pi,A.  Obsecro, 
fac  me  certiorem.  The.  Ego  dico :  surge:  hoc  agite,  et  animadterlite.  Mews 
pater  Periphanes  habuit.  Pla.  Periphanes!  The.  Ille  ante quam  moriatur  mihi 
tradidit,  tanquam  suo  Jilio,  ut  par  erat.     Pla.  O  Jupiter!    The.  Et  iste  me 


Ml.  luhitum  'st  C 29  C.  tamqua  jne.— 30  HL  I.  unde  ilium.— i\  Quo  edd.  qnae- 

dam  vett.  Quern  C.  PII.  qiiinqiie,  HI.  1.  B.  I. — 32  HI.  1.  ad  nos  pertinet,el  in 
marg.  attinet. — 35  Lgg.  C.  quinque  PII.  et  Parei  1.  quod  ille  dicit. — 36  Ego 
d.  surgite  Ven.  6.  Jiinl.  al.  vett.  Ego  d.  surge  C.  PII.  qninqiie,  HI.  1.  B.  1. 
— 37  Periplanes  Lgg.  C.  Pl.  3.  Peripanes  Pll.  1.  2.    Periphanes  PU.  4.  C. — 

NOTyE 

bilare:'  si  vcro  Romap,  '  qniritare,'  mm  esse  Curculionem  furem  annu- 

qiiod  est,  '  Quirites  conclamare,'  ait  lariuni. 

Donatus,  seu  '  in  aiixilium  vocare.'  29  Tanquam  me  et   Genium  meum'\ 

28  Accede  hue  tu']  Hoc  loco  videtur  Alii  tanquam  met  Genium  meum,  id  est, 

redire  in  gratiam  cum  Therapontigo-  meum  met   Genium,  supple  '  servat.' 

no  Pha^diomiis,  quo  in  gratiam  suae  Met  et  mcd  pro  we.     Alii,  et  melius, 

Planesii  placide  loget,  et  discat  unde  tanquam  met  Genius  meus. 

habeat  annulum  signatorium.   Ilaque  37   Pater  meus   habuit   Periphanes] 

poUicetur  Tlierapontigono  so  deditu-  'AvayvwpL(riM6s, 


474  Af.    ACCII    PLAUTI 

Th.  Et  iste  rae  haeredem  fecit.     Pl.  pietas  mea,  40 

Serva  me,  quando  ego  te  servavi  sedulo. 
Frater  mi,  salve.     Th.  qui  credara  istuc  ego  ?  cedo. 
Si  vera  memoras,  qua?  fuit  mater  tua  ? 
Pl.  Cleobula.     Th.  nutrix  quae  fuit  ?     Pl.  Archestrata. 
Ea  me  spectatum  tulerat  per  Dionysia.  45 

Postquam  illo  ventum  est,  jam  ut  me  coUocaverat, 
Exoritur  ventus  turbo  :  spectacula  ibi  ruunt : 
Ego  pertimesco:  turn  ibi  me,  nescio  quis,  arripit, 
Timidam  atque  pavidam,  nee  vivam,  nee  mortuam  : 
Nee,  quo  me  pacto  abstulerit,  possum  dicere.  50 

Th.  Meministin'  banc  turbam  fieri?  .sed  tu  die  mihi, 
Ubi  is  est  homo,  qui  te  surripuit  ?     Pl.  nescio. 
Verum  hunc  servavi  semper  mecum  una  annulum. 
Cum   hoc  olim  perii.     Th.  cedo  ut  inspiciam.     Cu.  Sa- 
naa' es. 
Quae  isti  committas  ?     Pl.  sine  modo.    Th.  pro  Juppiter! 
Hie  est  quern  ego  tibi  misi  natali  die.  56 

Tam  facile  novi,  quam  me  :  salve,  mea  soror. 

scripsit  haredem.  Pla.  IMea  Pietas,  tuere  me,  quoniam  ego  te  servavi  sedulo. 
Mi  frater,  salve.  The.  Quomudo  ego  crednm  istiid?  Die,  quee  fuit  tua  mater, 
»i  vera  memoras?  Pla.  Cleobula.  The.  Quce fuit  nutrix?  V la.  Archestrata. 
Ea  me  tulerat  per  Dionysia,  ad  spectandos  ludos,  Postquam  ventum  est  itluc, 
cum  me  collocasset  ibi  ad  spectandum,  turbo  venti  exoritur.  Turn  ornumenta  thea- 
tri  corruunt :  pertimesco  :  turn  nescio  qui  me  comprehendit  ibi  trepidam  atque 
territam,  semianimem  ;  nee  possum  dicere  quomodo  me  abripurrit.  The.  Recor- 
darisne  quomodo  ista  perturbatio  acciderit?  Sed  tu,  die  mihi,  ubi  est  hie  homo  qui 
te  surripuit?  Pla.  Nescio:  sed  servavi  semper  hunc  annuhnn  una  mecum.  Perii 
olim  cum  hoc.  The.  Da  ut  inspiciam.  Cur.  Esne  saun,  Planesium,  qua  com- 
mittis  amiulum  fidei  inilitis.  Pla.  Sine  modo.  The.  Pro  Jupiter!  est  ille 
quern  ego  tibi  misi  die  natali.     Nvvi  tam  bene,  quam  me  novi.     Salve,  mea  soror. 


42  HI.  I.  B.  1.  ego  istuc. — 45  Dinnisia  C. — 47  C.  spectacla ;  HI.  1.  speclatoret 
isti  ruunt;  B.  I.  speclatores  ibi  ruunt. — 48  HI.  1.  tuni  tibi  nescio  quis  me. — 
51  Meministi  istanc  turba.  H.  et  al.  ap.   Parenni.     Meministin'  hanc  C.  et 

NOTvE 

45    Dionysia"]    Festi    dies    Baccho         Spectacula']   Moris  semper  fiiit,  ut 

sacri,  in  festis  tliebus,  ant  mmdlnis  et  mer- 

47  Exoritur  ventus  turbo]  Apiileiiis  :  catibus  celebribiis  exiiiberentiir  spee- 

'  Turbo  dicitnr,  qui  repeutinus  flati-  taenia;  quia  tuni  freqiientiores  cele- 

btis  prosilit,  et  omnia  tiubat.'  Lucre-  brantur   conveulus,   et   spectatorum 

tins  :  '  Veutus  versabuudiis.'  turba  major. 


CURCULIONIS   ACT.    V.   sc.   2.  475 

Pl.  Frater  mi  salve.     Ph.  Deos  volo  bene  vortere 

Istara  rem  vobis.     Cu.  et  ego  nobis  omnibus  ; 

Tu  ut  hodie  adveniens  coenam  des  sororiam  :  GO 

Hie  nnptialem  eras  dabit.     Ph.  proraittimus 

Th.  Tace  tu.     Cu.  non  taceo,  quando  res  vortit  bene. 

Tu  istanc  desponde  huic,  miles  :  ego  dotem  dabo. 

Ph.  Quiddotis?     Cu.  egone  ?  ut  semper,  dum  vivat,  me 

alat. 
Th.  Verum  hercle  dico,  me  lubente  feceris.  65 

Et  leno  hie  debet  nobis  triginta  minas. 
Ph.  Quamobrera  istuc?      Th.  quia    ille    ita    reproraisit 

mihi : 
Si  quisquam  banc  liberali  asseruisset  manu. 
Sine  controversia  omne  argentum  reddere. 
Ph.  Nunc  eamus  ad  lenonem.    Th.  laudo.     Ph.  hoc  prius 

volo,  70 

Meam  rem  agere.     Th.  quid  id  est?     Ph.  ut  mihi  banc 

despondeas. 
Cu.  Quid  cessas,  miles,  banc  huic  uxorem  dare? 
Th.  Si  haec  volt.     Pl.  mi  frater,  cupio.    Th.  fiat.     Cu. 

bene  facis. 

Pla.  Salve,  mi  frater.  Ph.  Cupio  Deos  vohis  verlerc  bene  hnnc  rem.  CuR.  Et 
ego  cupio  ut  tu  vuhis  des  omnibus  hodie  cceuum,  sorore  reperta  in  tuo  adventu: 
Phcedromus  ditbit  eras  nuptiahm.  Ph.  PolUcemur.  The.  Sile  tu.  Cvr.  Non 
sileo,  quill  res  vertit  bene.  Bliles,  doponde  tu  I'hcedromo  istam:  ego  dabo  dotem. 
Ph.  Quid  dotis?  Cur.  Egone?  ut  me  nutriat  semper  dum  vivet.  The.  Per 
Herculem  dico  verum:  egeris  me  lubente:  et  hie  leno  nobis  debet  triginta  minas. 
Ph.  Quare  id?  The.  Quoniam  tile  mihi  sic  restipulatus  est,  si  quisquam  hanc 
asseruisset  manu  ut  liberam,  ut  redderet  sine  controversia  omnem  pccuniam.  Ph. 
Eamus  jam  ad  lenonem.  'J"he.  Volo.  Ph.  Volo  prius  agere  mecum  meam  rem. 
The.  Quid  est  id?  Ph.  Ut  mihi  hanc  despondeas,  C'dr.  Quid  moraris,  miles, 
huic  dare  hanc  uxorem  ?    The.  Si  hcec  vuU,    Vl\,  Mi  frater,  opto.    The.  £«to. 


Pll.  qninqne.  Memini  istanc,,.  turn  die  Both. — .59  Istam  rem  nobis  C. — 
CO  Tu  ftot/ie  HI.  1.  a  i».  sec— 63  Voc.  tniks  deest  in  B.  1.  et  in  HI.  a  m. 
pr.— G.5  C.  et  qiiiiique  Pll.  me  jubente.— 66  Th.  Sed  hie  leno  Pist.  et  F^arei 
1.  Et  lemt  hie  C.  et  Pll.  quinqiie.— 67  C.  et  Pll.  tiuinqiie,  i(a  re  promisit ; 
edd.  quaedain  ante  Paiemii  non  liabent  rhita. — 69  C.  et  Pll.  ties  redderet; 
duo  Pll.  reddere.— Hi  Ph.    hie   prius  PI.  6.   Veu.  6.    Junt.— 72  Lgg.    huic 

NOT^ 

60  Ceenam  des  sororiam}  '  Ccena  so-     ginqiio. 
roria,'   quts   soiori    repertae    datiirJ         67  ife/jromisii]  '  Reproniittere  '  est, 
*  adventoria,'  quae  advenienti  e  Ion-     stipulanti     promittere,    hoc    raodo  • 


476  M.    ACCII    PLAUTI 

Ph.  Spondesne,  miles,  mihi  banc  uxorem  ?     Th.  spondee 
Cu.  Et  ego  hoc  idem  unum  spondeo.    Th.  lepide  facis.  75 
Sed  eccum  lenoaem,  incedit,  thesaurum  meura. 

Cur.  Rede.  Ph.  M thine  spondes  hanc  uxorem?  The.  Spondeo.  CuR.  Et  ego 
spondeo  hoc  idem  unum.  The.  Facis  festive.  Sed  ecce  leno,  mens  thesaurus, 
pergit  hue, 

dare,  omissa  voce  uxnrem. — 74  B.  1.  spondesne  jnihi  miles  hanc. — 75  Et  ego 
liuic  cibum  una  spondeo  edd.  quapdam  vett.  Et  ego  hoc  C.  et  qiiinqiie  Pll. — 
70  Sed  eccum  leno  al.  ap.  Pareum ;  Sed  eccum  lenonem  C.  et  quinqtie  VU.incudit 
Lgg.  thensaurum  C. 

NOTjE 

'Sponden' ?  Spondeo.  Promittis?  Pro-  76  Thesaurum  meum"]  Id  est,  tri- 
niilto.'  ginta  minae  in  ejus  potestate  positae. 


ACTUS  QUINTI  SCENA  TERTIA. 

CAPPADOX,   THERAPONTIGONUS,    PH^DROMUS, 
PLANESIUM. 

Ca.  ARGENTARiismalecredi,  qiiiaiunt,  nugas  praedicant ; 
Nam  et  bene  et  male  credi  dico  :  id  adeo  hodie  ego  exper- 

tus  sum. 
Non  male  creditur,  qui  nunquam  reddunt ;  sed  prorsum 

perit : 
Velut  decem  minas  dum  hie  solvit  omnis  mensas  transiit. 
Postquam  nihil  fit,  claraore  hominem  posco  :  ille  in  jus  me 

vocat :  5 

C4.  Qui  dicunt  committi  pecuniam  male  trepezitis,  dicunt  nugas ;  nam  con- 
tendo  committi  et  bene  et  male,  id  adeo  ego  periclitatus  sum  hodie.  Non  male 
cominitlitur  iis  qui  nunquam  restituunt ;  sed  perit  omnino  ;  sicut  dum  hie  numera- 
vit  decem  tninas,  cunctas  tnensas  adiit.     Postquam  est  nihil,  Jiagito  hominem  cla' 


2  Nam  etiam  bene  B.  I.  Nee  bene,  nee  male  al.  ap.  Pareum;  Nam  et  bene  C. 
quinqne  Pll.  et  HI.  1.  ego  deest  in  C.  extat  tamen  in  Pll.  qninqiie,  B.  1.  HI. 
1.— 3  Nam  male  HI.  1.  sed  prosum  PI.  3.  sed  prorsum  C.  HI.  1.  B.  1.  Pll.  1.  2. 
sed  prorsus  edd.  qusedam  vett. — 4  Quin  decem  Lgg.  Vel  ul  decem  C.  Velut  hie 
decem  al.  ap.  Parenni  ;  Vet  decem  minas  Lambin.  Voces  hie  et  mensas  desunt 
in  HI.  1.  hie  deest  in  B.  1.  qui,  pro  mensas,  habet  mensis. — 5  HI.  1.  ctamorem. 

NOT/E 

5  Clamore  hominem  posco]  Id  '  pipu-  delicet  is  cni  debebatur,  ante  a-des 
lum '  antea  vocavit  Plautus,  quo  vi-     debitoris,  conceptis  verbis,  praesen- 


CURCULIONIS    ACT.    V.   sc.   3.  477 

Pessume  metui,  ne  mihi  hodie  apud  praetorem  solveret. 

Veram  aniici  compuleiuiit,  roddit  argentum  domo. 

Nunc  domum  properare  certum  'st.  Th.  heus  tu  leno,  te 
volo. 

Ph.  Et  ego  te  volo.  Ca.  at  ego  vos  nolo  ambos.  Th. 
sta,  sis,  illico, 

Atque  argentum  propere  propera  vomere.  Ca.  quid  rae- 
cum  est  tibi?  10 

Aut  tecum?  aut?  Th.  quia  ego  ex  te  hodie  faciam  pilum 
catapultarium  : 

Atque  ita  te  nervo  torquebo,  itidem  uti  catapultae  solent. 

Ph.  Delicatum  te  hodie  faciam  cum  catello  ut  accubes, 

Ferreo  ego  dico.  Ca.  at  ego  vos  ambo  in  robusto  car- 
cere, 

Ut  pereatis.  Th.  collum  obstringe,  abduce  istum  in  ma- 
lam  crucem.  15 

Ph.  Quid?  quid  est?  ipse  ibit  potius.  Ca.  pro  Deum 
atque  hominum  fidem  ! 

more:  ille  me  vncat  injudicum:  magnopere  timui  ne  mihi  solveret  hndie,  facia 
cessiotie  coram  'prwlore.  Sed  nostri  amici  communes  compulerunt  ut  Lyco  redderet 
pecuniam  e  suo.  Nunc  libet  ire  vclociter  dnmum.  The.  Ileus  tu,  leno,  te  volo. 
Ph.  Et  ego  te  volo.  Ca.  Sed  ego  vos  nolo  ambos.  The.  Stn,  si  vis,  illico,  et 
accelera  ccleriter  reddere  argentum.  Ca.  Quid  rei  est  tibi  mecum,  aut  mihi  te- 
cum?  The.  Quaniam  ego  faciam  hodie  pilum  catapultarium  ex  ie,  et  te  ejiciam 
fune,  sicut  solent  catapulta.  Ph.  Efficinm  ut  mollis  cubes  hodie  cum  catello,  ego 
dico  ferreo.  Ca.  Sed  ego  efficiam  ut  vos  ambo  pereatis  in  carcere,  71071  in  molli, 
sed  in  valido.  The.  Trahe  collo  ohstricto,  adduc  eutn  171  7naluin  cruciatuvt.  Ph. 
Quicquid  est?  ipse  ibit  potius  ultra.     Ca.  Pro  Jidem  Deorum  atque  ho7)iinum! 


—  6  HI.  1.  ne  minis  hodie ;  B.  1.  ne  memini  hodie. — 7  Qtiidam  codd.  reddct ; 
al.  redderet;  C.  qninque  PH.  HI.  1.  B.  1.  reddit  ;  edd.  qtiaedam  vett.  reddi- 
dit. Voc.  domo  noil  legiliir  in  Pll. — 9  Al.  vos  volo;  C.  quinque  Pll.  HI.  1. 
B.  I.  vos  nolo. — 11  Mi;  quia  ex  te  hodie  faciam  Lgg.  HI.  1.  a  ni.  pr. — 12  C.  et 
quinque  Pll,  ut  catapultw. — 14  B.  1.  anibos ;  HI.  1.  a  m,  pr.  amaio. — 15  Lgg. 
astriTige.     HI.  1.  C7'ucem  ego  dico. — 16  Quicquid  al.  ap.  Paieuni. — 17  Arg.  1. 

NOTiE 

tibus  testibus,  debitorem  compella-  tori  licebat  conjicere  debitorem,  nisi 

bat.  a'S  intra  dies  triginta  redderet  a  jii- 

6  Apud  prcBtore7n  solveret'\  Id  est,  dicio  lato. 
foro  cederet :  quod  est  compendium         13  Catello']  Festus:  '  Catellus,  ge- 

aeris  a'lieni  <lissolvendi.  nus  quoddam  vinculi,  qui   iiiterdum 

12  Nei-vo]  Ferrnm  quo  et  collum  canis  appellatur  :   a  catena,  cateila, 

et  pedes  includebantur, '  nervus'  ap-  catellun).' 
pellabatur.     In  vincula  autem  credi- 


478  M.    ACCII    PLAUTf 

Hoccine  pacto  indemnatum  atqiie  intestatum  me  arripi  ? 
Obsecro,  Planesium,  et  te,  Phasdrome,  auxilium  ut  feras. 
Pl.  Prater,  obsecro  te,  noli  hunc  condemnatum  perdcre. 
Eene  et  pudice  me  domi  habuit.     Th.  baud  voluntate  id 

sua:  20 

^sculapio  huic  habeto,  quom  piidica  es,  gratiam  : 
Nam  si  is  valuisset,  jam  pridem,  quoquo  posset,  mitteret. 
Ph.  Animum  advortite,  si  potis  sum  hoc  inter  vos  com- 

ponere. 
Mitte  istunc  :  accede  hue,  leno  :  dicam  meam  sententiam : 
Siquidem  voltis,  quod  decrero,  facere.     Ca.  tibi  permitti- 

mus :  ,  25 

Dum  quidem,  hercle,  ita  judices,  ne  quisquam  a  me  argen- 

tum  auferat. 
Th.  Quodne  promisti  ?     Ca.  qui  promisi  ?     Ph.  lingua. 

Ca.  eadem  nunc  nego. 
Dicendi,  non  rem  perdendi  gratia,  haec  nata  est  mihi. 
Th.  Nihil  agit :    collum    obstringe  homini.     Ca.  jamjam 

faciam  ut  jusseris. 

hoccine  modo  me  arripis  indemnatum  ct  intestatum  7  Rogo,  Planesium,  et  te,  Phce- 
drome,  ut  feras  auxilium.  Pla.  Prater,  te  quasu,  noli  perdere  hunc  cmdemna- 
<Mm  jiidicio  pra-toris  :  me  sercacit  domi  bene  el  pudice.  'Ihe.  Si  es  pudica,  id 
habes  non  ex  ejus  arbilrio,  sed  gratia  liujus  jEsculnpii :  nam  si  fuisset  sanus,  jam- 
dudum  misissct  quocumque  pntuisset.  Fh.  Anitnadverti.le  si  possim  coniponere 
vestram  controversiam.  Dimitte  hunc :  accede  hue,  leno:  aperinm  meam  mentem, 
si  vultis  agere  quod  decrever».  Ca.  Tibi  conccdimus,  dummodo  per  Herculem 
ita  statuas,  ne  quisquam  auferat  a  me  pecuniam.  The.  An  quod  pollicitus  es ? 
Ca.  Quo  pacta  pollicitus  sum?  Ph.  Lingua.  Ca.  Nego  nunc  eadem.  Hac 
mihi  tributa  est  loquendi  causa,  non  amittendce  rei.  The.  Nugattir,  constringe 
collum  homini.     Ca.  Max  faciam  ut  prcecepisli.    The.  Quotiiam  es  vir  bonus, 


inanleslatum ;  C.  qninque  Pll.  HI.  1.  B.  1.  Yen.  I.Bon.  Ven.e.  Jiint.  a1.  intes- 
tatum. Bipont.  ahripi. — 19  Fiis.  Ven.  1.  Veil.  6.  Jmit.  indemnatum ;  C.  qiiin- 
<)iie  Pll.  HI.  1.  B.  1.  condempnatum. — 21  Pll.  oinnes,  quod  pudica;  C.  quom 
pudica;  al.  vett.  quem  pudica. — 22  Pronomen  is  deesl  in  quiiKine  PH.  HI.  B. 
1.  Ven.  1.  6.  Jiint.  al.  vett.  extat  vero  in  C.  quoque  posset  HI.  1.  B.  1. — • 
23  HI.  1.  et  Lgg.  advorle  si  possum;  al.  ap.  Vareyim,  Annnadvortite,  si  potis- 
sum;  C.  et  qninque  Pll.  advortite,  si  potissum.—  2i  Mttle  istuc  C.  Mitte  istunc 
qninque  Pll.  HI.  1.  B.  1.  Leno  cleest  in  HI.  1.  B.  1. — 27  Quodne  prumisisti  C. 
Pll.  3.  4.  6.  Quodne  promisti  Pll.  1.  2.  et  PI.  4.  a  ni.  sec.  promisi  lingua  eadem 
Lgg.  quod  promisi  al.  ap.  Pareum. — 28  Ditandi  Acidal.  Dicendi  C.  qninque 

NOT^ 

17   Tntestatum]     Teslibiis    minime         19  Condemnatum']  Alii  indemnatum. 
convictum. 


CUROULIONIS    ACT.    V.   sc.  3.  470 

Th.  Quando  vir  bonus  es,  responde,  quod  rogo.    Ca.  ro<;a 

quod  lubet.  30 

Th.  Promistin',  si  liberali  quisquam  banc  assereret  manu, 
Te  omne  argeutum  redditurum?     Ca.  non  coramemini  di- 

cere. 
Th.  Quid?  negas?  Ca.  nego  hercle  vero :  quo  praesente? 

quo  in  loco  ? 
Th.  Meipso  praesente,  et  Lycone  trapezita.     Ca.  non  ta- 

ces  ? 
Th.  Non  taceo.     Ca.  non?  ego  te  floccifacio,  ne  meter- 
rites.  35 
Th.  Meipso  praesente,  et  Lycone  factum  est.     Ph.  satis 

credo  tibi. 
Nunc  adeo,  ut  tu  scire  possis,  leno,  meam  sententiam  : 
Libera  haec   est,  hie  hujus  frater  est,  haec  autem  illius 

soror. 
Haec  mihi  nubet :  tu  Imic  argentum  redde  :  hoc  judicium 

meum  est. 
Th.  Tu  autem  in  nervo  jam  jacebis,  nisi  mihi  argentum 

redditur.  40 

Ca.  Hercle,  istam  rem  judicasti  perfidiose,  Phaedrome ; 
Et  tibi  oberit  :  et  te,  miles,  Di  Deaeque  perduint ! 
Tu  me  sequere.     Th.  quo  sequar  ego  te  ?     Ca.  ad  trape* 

zitam  meum, 

responde  quod  peto.  Ca.  Postula  quod  lubet.  T>IE.  Esne  poUicilus  te  redditu- 
rum omnem  pecuniam,  xi  quisquam  assereret  Phmesium  ut  in^enuam.  Ca.  Non 
recordor  me  dixisse.  The.  Quid?  negas?  Ca.  Nego  per  Herculem  :  quo  prce- 
sente?  quo  in  loco?  The.  flleipso  prcesente,  et  Lycone  trapezita.  Ca.  Non 
sites?  The.  Non  sileo.  Ca.  Non?  ego  floccifacio  te,  ne  me  terreas.  The. 
Meipso  prasenie,  et  Lycone,  actum  est.  Ph.  Tibi  satis  coufldo.  Nunc  adeo,  ut 
tu  queas  tenere  meam  mentem,  leno  ;  hcpc  est  libera,  hie  est  ejus  frater,  hac  vero 
ejus  soror:  hipc  mild  nubet:  tu  redde  illi  pecuniam.  Hwc  est  meu  sententia. 
The.  Tu  vero  jacebis  jam  in  7iervo,7iisi  mihi  redditur  pecunia.  Ca.  Per  Hercn- 
lem  judicasti  perfidiose  hanc  rem,  Phadrome,  et  tibi  nocebit:  et  te,  miles,  ])ii 
Deceque  perdant !   Tu,  sequere  me.     The.  Quo  ego  te  sequar?     Ca,  Ad  meiun 


Pll.  HI.  1.  B.  1.  hcec  gratia  quinqne  Pll. — 30  HI.  1.  vide  pro  responde. — 31  Pro- 
misistin  Pll.  qiiinque;  Promistin  C. —  32  C.  non  conmeni. — 34  j\Ie  prcesentc 
HI.  1.  B.  1. — 35  Alii,  non  ego  te,  Sfc. — 40  Tu  a.  in  nervom  qninqiie  Pll.  Tu  a. 
in  nervo  C.  HI.  1.  B.  1. — 43  Edd.  qua?(lani  vett.  ergo  te ;  al.  egolum;  HI.  1. 
B.  1.  C.  quinqne  Pll.  Veil.  1.  Bou.  Veil.  G.  Jiiiit.  ego  te.     Lgg.  trapczcta. — 


480      M.  ACCII    PLAUTI    CURCULIONIS   ACT.  V.   SC.  3. 

Ad  praetorem  :  nam  inde  rem  solvo  omnibus,  quibus  debeo. 
Th.  Ego  te  in  nervom,  baud  ad  praetorem  hinc  rapiam,  ni 

argentura  refers.  45 

Ca.  Ego  te  vehementer  perire  cupio,  ne  tu  me  nescias. 
Th.  Itane  vero  ?     Ca.  ita  hercle  vero.    Th.  npvi  ego  hos 

pugnos  meos. 
Ca.  Quid  tum?    Tn.  quid  tum?  rogitas?  hisce  ego,  si  tu 

me  irritaveris, 
Placidum  ted  hodie  reddam.     Ca.  age,. ergo,  recipe  actu- 

tum.    Th.  licet. 
Ph.  Tu,  miles,  apud  me  coenabis :  hodie  fient  nuptiae.     50 
Th.  Quae  res  bene   vortat  mihi   et  vobis.     Spectatores, 

plaudite. 

nummularium,  ad  prcptoretn  :  nam  capio  inde  unde  solvam  rem  quibus  debeo.  The. 
Ego  te  rapiam  in  nervum,  non  ad  pratorem,  nisi  refers  argentum.  _  Ca.  Ego  ex- 
opto  vehementer  te  perire,  ne  tu  meam  mentem  ignores.  The,' llane  vero?  Ca. 
Sic  per  Herculcm.  The.  Ego  navi  Tios  meos  pugnos.  Ca.  Quid  tum  ?  The. 
Quid  turn?  rogas?  Si  tu  mihi  bilcm  moveris,  ego  te  efficiam  hodie  mansueiiim 
hisce.  Ca.  Age  igitur,  accipe  modo.  The.  Licet.  Ph.  Tu,  miles,  coenabis 
apud  me  :  celebrabuntur  hodie  nuptice.  The.  Qucb  res  mihi  rertat  bene  et  vobis. 
Plaudite,  spectatores. 

44  Pist.  resoho  omnibus ;  al.  resolve  omnibus ;  C.  PH.  quinq>ie,  rem  solve  omni- 
bus.— 45  Ego  te  in  nervo  H.  C.  Pll.  quinqne,  HI.  1.  B.  1.  Particula  ni  est  in 
litina  in  HI.  I. — 4G  HI.  1.  a  tn.  pr.  ne  tu  me  scias. — 49  P.  te  hodie  HI.  1.  B. 
1.  C.  et  Pll.  quinqne, — .'51  HI.  1.  B.  1.  variant.  B.  1.  AucTOu:  Spectatores, 
plaudite  ;  C  PH.  2.  G.  et  vobis !    Spectatores.     Plaudite!  Plaudite! 

NOT/E 

46  Ne  tu  me  nescias]  Alii  tie  tu  me  lim '  antiqni  dicebant  pro  '  clam,'  nt 
noceas.  Me  pro  '  mi,'  sive  '  mihi.'  Sic  '  nis  '  pro  '  nobis;'  '  sam  '  pro  '  su- 
'  nis '  olim  pro  '  nobis.'  Festus  : ' '  Ca-     am  ;'  '  im  '  pro  '  eum.' ' 


I 


L  007  625  725  2 


SOUTHERN 

nriiVER'-' ' 


iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii 

AA    000  404  900    3 


'W4^^ 


^v^vv^; 


■•^:M 


h-j^-'     V' 


J  *.     V  V  V  ^' 


M# 


«"<«•• 


,.,(*)  *ii* 


'-^^ssip^yv,' 


r.^^:^', 


ri^ 


'^ 


^^HV.*^ 


Lt^^lll 


*jj^^^^yS^^\ 

5  ■    ^'-  t 

.   d£i 

^^^K 

t jajL'  1 

^  - 

;ffi^i^ 

li^-~ "  ^uifti 

^1? 

.-;       '^ 

|Bp?^^ 

iP^. 

^^^'"^ 

^^^ 

W' 

Mfei  ':.'l 

IWf^':'' 

trv* 

B  ^ 

•'a.«'»*.'£.'Srgy» 

f  w" 

^R^  W 

^liaLC'fpJp 

^5  V 

'■    ■^'   W  !l^;   k-"y' 

iM^sBKiWs  ^iw^  ^ 

-.■it^?^y*'i 

»i.ii 

id^^i?^ 

■''■^1' *fisl-i^ 


ky'^V;?' 


l^lwbfelfeSi^iiiv. 


^•:-;vV 


-^^^y^^g^^'