>>
ΜΝ ἵν, ἤν τυ
j We WY
Mic |
o HHO Poof ooo
CCE KG
Ma ἐς
Lm cena
τ
ν᾽ ἘΝ
WAY
ν
ν'
CAG Gea
< ὦ «Ξϑ.
” 7a
ao x <s < «-ς
[ my 2
we - “ι c
g (Ὁ a .
τὰ cam c ; SSS :
ἀπ SS CG PONE
é Ἢ >> - 5 — ΄
> Σ τ ᾿ x
« a4 Σ ΄,.»ε»»---
ς : > --
Wy ay Mi
ye ay) Ne
eae a) WWW
2
pf VU
Bios
Ve4 | -
ἢ ὡς ἜΠΟΣ ο,
bik al Dye
Det in classics
Southern Branch
of the
University of California
Los Angeles
>
book is
Form L-9-15m-8,’26
--πα το
ἡ
DUE on the |
Pe
ane date stamped below
Digitized by the Internet Archive
in 2008 with funding from
Microsoft Corporation
htto://www.archive.org/details/delphinclassics137valp
C. PLINIT SECUNDI
NATURALIS HISTORLA LIBRI XXXVI.
VOL, VIII.
Delph. et Var, Clas Plinius
TH 1 ΕΝ γι THO
- ν ι > r J 5 ‘ Te (- ee,
a BALTORE Fiala AD ΠΧ ΟΤΤΗ
᾿ ιν ᾿κηκυιλε ἐσσι, κεν
: a. ; ΜΠ , 3 τ é. ! 1 A
BAAR RM cht HAA
a ἘΠ λον
ν ένα
'
ἱ “τ
J 4
é :
ὮΝ
id
At. ω
᾿ ney
is ' a Pott ATA a A
᾿ Apiary Fhe eat Kae
τ PLINIL.SECUNDI
NATURALIS HISTORIA! LIBRI XXXVII.
EX EDITIONE GABRIELIS BROTIER
CUM NOTIS ET INTERPRETATIONE
IN USUM DELPHINI
VARIIS LECTIONIBUS
NOTIS VARIORUM
RECENSU EDITIONUM ET CODICUM
τῇ
INDICIBUS LOCUPLETISSIMIS
ACCURATE RECENSITI.
ΕΞ Th lel Ὁ
VOLUMEN OCTAVUM.
a7
LONDINI:
CURANTE ET IMPRIMENTE A, J. VALPY, A. M.
1896.
σι.
4
--
ει
Ὁ
5085 OQ
ae ee?
aay
a
YAR
CF
» ad 4.44
be NAT. HIST. LIB. XIX. 24. 3009
culo standi non sunt, velocitas pernix, levi umbra? cameras
ac pergulas operiens. Inde hzc duo prima genera: ca-
merarium;‘ et plebeium, quod humi repit. in priore® mire
tenui pediculo libratur pondus immobile aurz. Cucurbita
quoque omni modo fastigatur,+ vaginis maxime vitilibus,"
conjecta in eas postquam defloruit: crescitque qua cogi-
tur’ forma, plerumque et draconis intorti figura, Libertate
vero pensili concessa, jam visa est novem pedum °® longi-
tudinis. Particulatim'! cucumis floret, 5101 ipse superflo-
rescens, et sicciores locos patitur, candida lanugine obduc-
tus, magisque cum crescit.
Cucurbitarum numerosior usus. Et primus caulis! in
cibo. Atque ex eo in totum’* natura diversa.’ Nuper
in balinearum usum venere urceorum vice, jam pridem
vero etiam cadorum ad vina condenda. Cortex viridi te-
ner: deraditur nihilominus in cibis. Cibos salubres' ac
lenes pluribus modis existimant,*® qui perfici humano ven-
Ὁ Et primus quidem caulis in cibos admittitur. At ex eo tempore, postquam in-
crevit et induruit, omnino diverse nature ille est, nec in cibis ultra recipitur.
΄“΄““““5“΄““““Γ΄
umbra.—4 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. figuratur Vet. Dalec. fastigiatur
Gronov. et al. vett.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin.
1. 2. 3. et recentt. crescit qua cogitur Gronov. et vulgg.—6 Chiff. VIII.
pedes; alii ap. Dalec. ternorum pedum.—7 Ita codd. Harduini, Dalec. et
Chiff. cum edd. Harduin. 1.2.3. et recentt. Atque ex eo totum Gronov. et
al. vett. Lege, At corticis in totum.’ Dalec.—8 Ita ex codd. Harduinus et
NOTE
f Camerarium] Quod in cameras,
testudinesve, et pergulas scandit.
Pergulz, des treilles, et des cabinets de
jardin.
& In priore] In camerario genere.
h Vaginis m. vitilibus] Forte rec-
tius, fictilibus. Nam forma fictili in-
cludi cucumeres Palladius jubet, pau-
lo ante laudatus a nobis, ut crescant
qua coguntur forma. Vase testaceo,
auctor Geopon. x11. 19, p. 342.
i Particulatim] Non tota simul
planta flores emittit, sed partes alia
deinceps ex aliis flore induuntur.
Delph. et Var, Clas.
Plinius.
i Et primus caulis] Ut in brassicis
cy, qui delicatiores sunt ipsorum
caulium, tenerioresque cauliculi, ut
dicetur cap. 41. Forte haud perpe-
ram legas, Eé primus, caulis in cibo,
Primus usus scilicet.
k Atque ex eo in totum] Sic Mss.
omnes: non, ut vulgati libri, ex eo to-
tum diversa natura, que ne QG:dipus
quidem explanarit. Familiaris hee
Plinio loquendi formula, in totum.
1 Cibos salubres| Vide Ruellium lib.
1. p. 378.
9 E
3010 C. PLINII SECUNDI
tre non queant, sed non intumescant. Semina quze™ prox-
ima collo fuerint,? proceras pariunt: item ab imis, sed non
comparandas supra dictis: que in medio, rotundas: que
in lateribus, crassas brevioresque. Siccantur in umbra, et
cum libeat serere, in aqua macerantur. Cibis, quo longio-
res tenuioresque, eo gratiores.'? Et ob id salubriores,
que pendendo crevere: minimumque seminis tales habent,
duritia ejus in cibis gratiam terminante.© Eas que semi-
ni” serventur, ante hyemem precidi non est mos. Postea
fumo siccantur, condendis hortensiorum ° seminibus rusticz
supellectili.' Inventa est ratio,’ qua cibis quoque serva-
rentur: eodemque modo cucumis,™ usque ad alios pane
proventus: et id quidem in muria ἢ. Sed et scrobe,"
opaco in loco arena substrato, foenoque sicco opertos, ac
deinde terra, virides servari tradunt. Sunt et sylvestres in
utroque genere, et‘? omnibus fere hortensiis. Sed et his
medica* tantum natura est. Quam ob rem differentur in
sua volumina.
© Duritia seminis gratiam in cibis cucurbitis auferente.
΄΄“““““““““ PE
recentt. ‘ Cibo salubres ac leves pluribus modis existimantur Vet. Cibos, (δ. ut
in Vet.) existimant Ms.’ Dalec. Cibus saluber ac lenis pluribus modis existima-
tur Gronoy. et al. ante Harduin.—9 Chiffl. fuerunt.—10 Chiffl. et gratiores.
—11 Vet. Dalec. et rustice suppellectili ; Dalec. rustica suppellectile ; Gronov.
rustice suppellectili.—12 Ita codd. Harduini, et Chiff. eum edd. Harduin.
1, 2.3. et recentt. cucuminis Gronoy. et vulgg.—13 Chiff. ea.
NOTE
m Semina que} Pallad, lib. 1v. in
Martio, tit. 9. pag. 91. ‘Hoe in cu-
curbitis insigne est, quod longas fa-
ciunt et exiles semina que in earum
cervice nascuntur: que in ventre
fuerant, cucurbitas faciunt crassio-
res: que in fundo, latas, si inversis
cacuminibus obruantur.’ Qua ratione
ex eodem seminio hec varietas fieri
possit, suo carmine Columella de-
monstrat in Hort. lib. x,
" Eas que semini| Pallad. loc. cit.
‘ Que servantur ad semina, usque ad
hyemem in sua vite dependeant ;
deinde sublate in Sole ponantur, aut
fumo: aliter semina putrefacta de-
pereunt.’
° Hortensiorum] Ita Mss. omnes.
Hortensia sunt que in hortis serun-
tur.
P Inventa est ratio} Describit hane
fuse Nicander in secundo Georgico-
rum, apud Athen. lib, 1x. pag. 372.
4 In muria fit] Modum edocet auc-
tor Geopon. loc. cit. pag. 344.
τ Sed et scrobe] Sic etiam auctor
Geopon. loc. cit. pag. 343.
* Sed et his medica] Nullus horum
NAT. HIST. LIB. xX1xX. 95. 9011]
xxv. Reliqua cartilaginum nature terra occultantur
omnia. In quibus de rapis abunde‘ dixisse poteramus
videri, nisi medici” masculini sexus facerent in his rotun-
da, latiora vero et concava’™ foeminini, praestantiora suavi-
tate, et ad condiendum” faciliora: qua sapius sata”
transeunt in marem. Jidem naporum** quinque genera
fecere: Corinthium, Cleonzeum, Liothasium,’ Boeoticum,
et quod per} se viride’ dixerunt. Ex iis* in amplitudi-
nem adolescit Corinthium, nuda fere radice. Solum enim
hoc genus superne tendit, non, ut cetera, in terram. Liotha-
sium? quidam Thracium+ appellant, frigorum patientissi-
mum.
Ab eo Beeoticum*’ dulce est, rotunditate etiam
DL POPPI LOLS
Cap. xxv. 1 Gronov. latiora vero concava, omissa conjunctione.—2 Margo
edd. Dalec. et Gronov. raphanorum, e Theophr.—3 Alii apud Dalec. super.
NOT
in cibis usus: omnis in medicina,
© De rapis abunde] Lib. xvii. cap.
34.
ι Nisi medici] Medicis preivit
Theophr. Hist. vit. 4. Medicos fu-
isse Grecos ipse Plinius admonuit
loco proxime appellato.
ν Et ad condiendum] De condiendis
rapis, vide Palladium in Decembri,
tit. 5.
W Que sepius sata] Ita Mss. quo-
que. Theophr, loc. cit. monet, si den-
sius spissinsve serantur, in marem
transire: Τογγυλίδος δὲ of μέν φασιν
εἶναι γένη, οἱ δ᾽ οὔ φασιν" ἀλλὰ καὶ τῷ
ἄῤῥενι καὶ τῇ θηλείᾳ διαφέρειν" γίνεσθαι
δὲ ἐκ τοῦ αὐτοῦ σπέρματος ἄμφω" πρὸς
δὲ τὸ ἀποθηλύνεσθαι, πηγνῦναι δεῖ μανάς"
ἐὰν γὰρ πυκνὰς, πάσας ἀπαῤῥενοῦσθαι.
Χ idem naporum] Igitur ii medici,
guorum nune placita referuntur, na-
pos appellavere, quos raphanos sive
radiculas verius appellassent: nam
Theophr. Hist. vit. 4. quinque hee
ipsa τῶν ῥαφανίδων genera agnoscit,
ita prodente Athenzo lib. 11. pag. 56.
ex quo Theophrasti locus, qui nunc
in mendo cubat, refingi debet: Θεό-
φραστος δὲ ἐν τοῖς περὶ φυτῶν, inquit,
γένη ῥαφανίδων φησὶν εἶναι πέντε" ζοριν-
θίαν, Λειοθασίαν, Κλεωναίαν, ᾿Αμωρέαν,
Βοιωτίαν: καλεῖσθαι δ᾽ ὑπό τινων τὴν
Λειοθασίαν Θρᾳκίαν, κι τ. ΧΑ. Des rat-
forts.
y Liothasium] Sic Athenzeus mox
citatus. Theophr. loc. cit. Δειοθαλάσ-
σιον, cui favere Hesychius videtur, in
ἔΛπλυτοι ῥαφανίδες. Has ipsas tamen,
que Ποῖα ἄπλυτοι vocitantur, Θασίας
Atheneus vocat.
z Et quod per se viride] 1d videtur
esse, quod ᾿Αμώρεον Athenzus appel-
lat.
a Ex 115] Theophr. 106. cit. de ra-
phanis. Εὐαυξεστάτην δέ φασι τὴν Ko-
ρινθίαν: ἣ καὶ τὴν ῥίζαν ἔχει γυμνήν"
ὠθεῖσθαι γὰρ εἰς τὸ ἄνω, καὶ οὐχ wSa i
ἄλλαι κάτω.
b Liothasium] Theophr. ex Athe-
nxo loco proxime allato.
¢ Ab eo Beoticum| Theophyr. loc.
cit. iisdem verbis.
3012 C. PLINIT SECUNDI
brevi notabile, neque, ut Cleonzum, prelongum. In totum
quidem,? quorum tenuia‘’ folia, ipsi quoque dulciores:
quorum scabra, et angulosa, et horrida, amariores. Est
preeterea* genus sylvestre, cujus folia sunt eruce similia.
Palma Romz Amiterninis’ datur, inde Nursinis:° tertia
nostratibus.£ Cetera de satu eorum in rapis dicta sunt."
XXvI. Cortice et cartilagine constant raphani:' multis-
que eorum cortex crassior etiam, quam quibusdam arbo-
rum. Amaritudo? plarima illis' est, et pro crassitudine
corticis. Cetera quoque aliquando lignosa. Et vis mira“
colligendi spiritum, laxandique ructum: ob id cibus illibe-
ralis, utique si proxime olus mandatur: si vero cum olivis
drupis,* rarior ructus fit, minusque foetidus. A®gypto!
mire celebratur propter olei fertilitatem, quod e semine
ejus faciunt. Hoc maxime cupiunt serere, si liceat: quo-
niam et questus plus quam a frumento,} et minus tributi
est, nullumque copiosius oleum.
GOL OPEL IPL “2
—4 Threicium Dalec.—5 Ita ex codd. Harduinus et recentt. tenuiora edd.
vett. et Gronov. et in margine, leviora.—6 Marsis codd. Dalec.
Cap. xxvi. 1 Ita codd. Harduini et Vet. Dalec. cum edd. Harduin.
1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. illic Chiff. illi Gronov. et al. vett.—2 Chiff.
si vero ipse cum ος drupis.—3 Chiffl. ὁ frumento.—4 Idem codex, ac fruticosa.
NOT
4 In totum quidem] Theophr. loc.
cit. Ὅσων δ᾽ ἂν ἣ λεῖα τὰ φύλλα,
K. τ. λ.
© Est preterea} Theophr. Γένος δέ
τι παρὰ ταῦτά ἐστιν, ὃ ἔχει τὸ φύλλον
εὐζώμῳ ὅμοιον. We eruca xx. 49.
ΓΟ Amiterninis| Vide que diximus
XVill. 35. Rapi vero hi proprie sunt,
non raphani, ut priores.
5. Tertia nostratibus} Romani agri.
h In vapis dicta sunt} Lib. xvi.
cap. 94.
* Cortice....raphani] Quas Graci
papavidas vocant: Galli, des raiforts.
Radices qua sunt edendo, multa car-
ne sunt munite, velut raphani, napi
rapa: immo nonnulle quandam car-
tilaginis speciem pre se ferre con-
spiciuntur: quapropter et cartilagi-
nex nominantur: ut raphani.
ὁ Amaritudo| Δριμύτης, acrimonia,
dicitur a Theophr. loc. cit. Sed
amaritudinem appellare saporem eum
acutum, qualis in raphano sentitur,
familiare Plinio est.
k Et vis πεῖνα] Inflationem habe-
re hunc cibum ait, ae vim ciendi
ructus. Quod et Diose. edocet, 11.
137. Ῥαφανὶς καὶ αὕτη πνευμάτων γεν-
VITUCH), « ««« ἐρευκτικὴ δὲ, κι. τ. Δ.
! Leypto| Plinius ipse xv. 7. ‘ Plu-
rimum autem in /Egypto fit oleum e
raphani semine.’
NAT. HIST. LIB. XIX 90. 3013
Genera raphani™ Greaci fecere tria, foliorum differentia,
crispi, atque laevis, et tertium sylvestre. Atque huic le-
via" quidem, sed breviora ac rotunda, copiosaque; atque
fruticosa:+° sapor autem asper, et medicamenti instar ad
eliciendas alvos.? Et in prioribus‘ tamen differentia a
semine est:5 quoniam aliqua pejus, aliqua admodum
exiguum° ferunt. Heec vitia” non cadunt, nisi in crispa
folia.
Nostri alia fecere genera: Algidense* a loco, longum
atque translucidum. Alterum rapi figura, quod vocant7
Syriacum, suavissimum fere ac tenerrimum, hyemisque
patiens. Przecipuum tamen est, quod e Syria non pridem
΄““““““““““
—5 Ita codd. Hardnini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
differentia seminis est Gronov. et al. vett.—6 Margo edd. Dalec. et Gronov.
NOTE
™ Genera raphani} Genera ejus παρ᾽ ἡμῖν ῥάφανος. Habet eadem A-
quod Greci ῥάφανον appellarunt, fe-
cere illi tria. Verum, ne quempiam
nomenclatio remoretur, attendendum
est apud Atticos appellatione rapha-
ni brassicam venire: sic Aristopha-
nem, sic etiam Theophrastum, et
alios plerosque pro brussica constat
usurpasse. Atque ut in Theophrasto
polissimum morer, cujus orationem
verti nune a Plinio perspicuum est,
sic ille habet, Hist. vir. 4. Τῆς δὲ
ῥαφάνου τριχῇ διαιρουμένης, ov λειοφύλ-
λου τε, καὶ λειοφύλλου, καὶ τρίτης τῆς
ἀγρίας, κ᾿ τι Χ. Ea brassicae, non ra-
phano proprie dicto referuntur: si-
quidem Marcus Cato ultima volumi-
nis parte, quam brassice dicavit,
tria fecit eadem illius vestigia: tres
pariter notas attulit. Prima est le-
vis, altera crispa, tertia que proprie
crambe nominatur: singula deinde
genera suis notis describit, quas om-
nes Theophrasti verbis suffragari
constat. Hesychius: ‘Paparls, καὶ
ῥάφανος διαφέρει παρὰ τοῖς ᾿Αττικοῖς"
ῥάφανος μὲν γὰρ ἣ κράμβη" ῥαφανὶς δὲ
pollodorus Carystius apud Athen.
lib. 1. pag. 34. Wide plura in eam
rem apud Galenum 11. de Alim, Fa-
cult. 11. 44. pag. 361.
0 Atque huic levia] Theophr. tisdem
verbis, de brassica.
ο Atque fruticosa] Ramosa, πολύκλα-
dos, Theophr.
P Ad eliciendas alvos|} Ad dejicien-
dam, ad ciendam alvum, atque pur-
gandam. De brassica, Theophr. loc.
cit. Ἔτι δὲ χυλὸν ἔχουσα δριμὺν καὶ
φαρμακώδη" διὸ καὶ πρὸς τὰς κοιλίας av-
τῷ χρῶνται οἱ ἰατροί.
4 Et in prioribus] In ecrispa, levi-
que brassica. Theophr. loc, cit. de
brassica: Ὁμοίως δὲ... εἶναι δοκοῦσι
διαφοραὶ καὶ ἕτεραι" ἐπεὶ ἄσπερμόν τι γέ-
vos αὐτῶν ἐστιν, ἢ κακόσπερμον, κ. τ. A.
"ΗΟ vitia] Seminis parvitas, aut
imbecillitas.
8 Algidense] Ab Algido monte Ro-
mz vicino, de quo nos alibi. Sed
nune de Italis vernaculisque rapha-
nis, atque adeo veris ac proprie dictis,
agit, non de brassica.
9014 C. PLINII SECUNDI
advectum apparet, quoniam apud auctores non reperitur:
id autem tota hyeme durat. Etiamnum unum‘ sylvestre
Greci agrion vocant, Pontici armon, alii leucen, nostri
armoraciam, fronde copiosius quam corpore. In omnibus
autem probandis maxime spectantur caules: immitium
enim rotundiores crassioresque, ac longis canalibus. Folia
ipsa tristiora, et angulis horrida.
Seri vult raphanus terra soluta, humida.
palea contentus.
Fimum odit,
Frigore adeo gaudet, ut in Germania
infantium puerorum magnitudinem equet.
Seritur post
Idus Febr. ut vernus sit: iterumque circa Vulcanalia,"
quz satio melior.
Septembri.
Multi et Martio, et Aprili serunt, et
Incipiente incremento, confert alterna folia
circumobruere, ipsos vero accumulare.”
terram emersit, durus fit atque fungosus.
Nam qui extra”
Aristomachus *
detrahi folia per hyemem jubet, et, ne lacune stagnent,
accumulari: ὃ ita in astatem grandescere.
Quidam prodi-
GP OL PILL LOL?
nullum, e Theophr.—7 Dalec. et quod vocant.—8 Ita codd. Regg. Brot.
Dalec. Chiffl. et Editio princeps ; accumulare Gronov. Harduin. et recentt.
NOTE
© Etiamnum unum] Raphani_ nimi-
rium, non brassice, sylvestre genus,
Philoxenus in glossis : Ῥαφανίδες, ar-
moracia. Isidorus xvit. 10. armora-
ciam esse lapsanam falso putat. U-
tramque distinguit Columella 1x. 4.
‘Jam vero,’ inqnit, ‘ note vilioris
innumerabiles nascuntur herbe...
ut vulgares lapsane, nec his pretio-
sior armoracia. Italia, rerum anti-
quarum parens, adhuc Aramoraci, et
Remolact nominat, teste Anguillara,
par. 7. p. 112. Nostri, Rave saurage.
Diose. 11. 138. ‘Paparis ἀγρία, ἣν Ῥω-
μαῖοι ἀρμυρακίαν καλοῦσι, kK. τ. A.
" Circa Vulcanali«] Columella xt.
*Ceterum Augusto circa Vulea-
nalia, tertia satio est: eaque optima
radicis, (hoc est, raphani,) et rapa,
itemque napi, et siseris,?’ ἄς. Ac
°
5
multo post: § Raphani radix bis anno
seritur: Februario mense, cum ver-
num fructum expectamus: et Angus-
to mense circa Vulcanalia, cum ma-
turius. Sed hee satio sine dubio
melior habetur.’
Υ Ipsos vero accumulare] Aggerare
terram, circumfundere. Colum. loc.
cit.
w Nam qui extra] Columelia iisdem
verbis, loc. cit.
* Aristomachus] Theophr. quoque,
de Causis ν. 5. p. 330. Ὁμοίως δὲ
τοῦτο συμβαίνει καὶ ἐν τοῖς Aaxdvois’
ἐφ᾽ ὧν παχύνουσι τὰς ῥίζας, τῶν μὲν
ἀφαιροῦντες τὰ φύλλα, καθάπερ τῆς ῥαφα-
vidos, ὅταν μάλιστα εὐαύξωσι τοῦ χειμῶ-
νος, καὶ κατασάττοντες τὴν γῆν, ὥστε καὶ
τὸ ὕδωρ ἀποστέγειν" ἐν γὰρ τῷ θέρει γίνον-
ται θαυμασταὶ τῷ πάχει.
NAT. HIST. LIB. X1X. 26: 3015
dere, si palo adacto caverna palea insternatur sex digito-
rum altitudine, deinde in semen fimumque et terra con-
geratur,? ad magnitudinem scrobis crescere. Pracipue
tamen salsis aluntur. [taque etiam talibus aquis irrigan-
tur, et in Aigypto’ nitro sparguntur, ubi sunt suavitate
precipui. In totum quoque salsugine amaritudo eorum
eximitur, fiuntque coctis similes. Namque et cocti dul-
cescunt, et in naporum vicem transeunt. Crudos medici
suadent, ad colligenda acria viscerum, dandos '° cum sale’
jejunis esse,"’ atque ita vomitionibus prapafant'*? meatum.
Tradunt et precordiis necessarium hunc succum: quando
phthisin * cordi intus inherentem non alio potuisse de-
pelli compertum sit in Augypto, regibus corpora mortuorum
ad scrutandos morbos insecantibus.% Atque, ut est Graeeca
vanitas, fertur in templo Apollinis Delphis adeo ceteris
cibis preelatus raphanus, ut ex auro dicaretur,'5 beta ex
argento, rapum 6 plumbo. Scires non ibi genitum Manium
Curium” imperatorem, quem Samnitium ™ legatis aurum
ee ee el “Γ΄
Margo edd. Dalec. et Gronov. terram accumulare, e Theophr.—9 Cod. Dalec.
deinde semen, §c. Dalec. deindeque semen fimo, &c. Alii ap. Dalec. deinde semen
fimoque et terra contegatur.—10 Vox dandos deest in codd. Dalec. et Chiffl.
edendos alii ap. Dalec.—11 Cod. Dalec. edere.—12 Vet. Dalec. preparandum.
—13 ‘Ita quidem recentiores editiones. Corruptum morbi nomen in Ms.
Reg. 1. qui habet ithiriusin. Sed, ut mihi videtur, ex Plinio Valeriano, qui
multa e Plinio excerpsit, emendandum, phihiriasin. Sic enim ille, de Re Me-
dica tv. 1. “ Contra phthiriasin succus ejus (raphani) adhibetur, qui solus
potest tenuitate subtili ad imi corporis liniamenta cor penetrare. Agyptii
enim reges quibus erat studium scrutari corpora mortuorum, et causas vale-
tudinum occulta fide recoguoscere, in corde ipso nasci ejusmodi vitium pro-
diderunt.’ Phthiriasis, la Maladie pédiculaire.’ Brotier.—14 Vet. Dalec.
dissecantibus.—15 Margo edd. Dalec. et Gronov. duceretur.—16 Chiff. hos-
pitium.
NOTE
Υ Et in Lgypto] Plinius xxx. 46.
4. ‘Salis vice utuntur ad raphanos
nitro AEgyptio: teneriores eos facit :
olera viridiora :’ ubi raphanos ab ole-
ribus, hoe est, a brassica, secernit.
Dandos cum sale| Eadem de ra-
phano Diose. αι, 137. “Αρμόζξει δὲ καὶ
τοῖς ἐμεῖν μέλλουσι προεσθιομένη. De
radicula Celsus, ut dicemus ΧΥ 1.
13.
a Phthisin] Lentam ea vox tabem
sonat. De hoc cordis vitio egimus
XI. 69, Vide Notas et Emend. num.
10.
b Manium Curium]| Rem narvat ele-
ganter, ut solet, Val. Max. rv. 3. p
208. Cicero in Catone: Megacles
quogue, de Viris Illustribus, apud
Athen, lib. x. p. 419. Plutarchus in
Apophth,
3016 Cc. PLINII SECUNDI
repudiaturo afferentibus rapum torrentem in foco inventum
Annales nostri prodidere. Scripsit et Moschion Graecus
unum de raphano volumen. Utilissimi in cibis hyberno
tempore existimantur: iidemque dentibus semper inimici,
quoniam atterant. Ebora certe poliunt. Odium his® cum
vite maximum, refugitque juxta satos.
xXvuil. Lignosiora sunt reliqua, in cartilaginum genere
a nobis posita. Mirumque, omnibus vehementiam saporis
inesse. Ex iis pastinacz unum genus agreste sponte pro-
venit: staphylinos* Greece dicitur. Alterum seritur® ra-
dice vel semine, primo vere vel autumno: ut Hygino
placet, Februario, Augusto, Septembri, Octobri, solo quam
altissime refosso. Annicula utilis esse incipit, bima utilior,
gratior autumno, patinisque’ maxime, et sic quoque Virus “
illi intractabile* est.
Hibiscum‘ a pastinaca gracilitate
distat, damnatum in cibis, sed medicine utile.
Est et
quartum?% genus in eadem similitudine pastinace, quam
@ Sapor.
PLL LI 7275“ “7
CAP. XXVII.
1 Cod. Dalec. patinis quam.—2 Cod. Dalec. vis alli intracta-
bilis.—3 Est autem quartum margo edd. Dalec. et Gronov.—4 Cod. Dalee.
NOTE
ς Odium his) Raphanis scilicet:
nec minus brassice, uti ex Theo-
phrasto vidimus, xv. 37. et ex Pli-
nio ipso visuri sumus, XX1v. 1. ‘ Per-
nicialia et brassice cum vite odia.’
Palladius lib. 1x. in Augusto, tit. 5.
*‘Raphanum tamen, sive brassicam,
constat esse vitibus inimicum: nam
si circa se serantur, natura discor-
dante refugiunt.’ Ῥάφανον de bras-
sica recte accepit. Sed et raphano
proprie dicto, hoc est, ῥαφανίδι, vis
eadem est.
" Staphylinos| Σταφυλῖνος Athenwo
lib. 1x. p. 371. Hee pastinaca tenui-
folia sylvestris, que pingitur a Dodo-
neo, pag. 668. visa a nobis in horto
Regio.
e Alterum seritur] Pastinaca sativa,
que in Gallia vulgo Panais nominatuar.
Dodoneo, p. 669. Pastinaca sativa
latifolia est.
£ Hibiscum] Pastinaca latifolia syl-
vestris Dodonai hee est, p. 669. Pa-
nais sauvage.
& Est et quartum] In eo genere est
illud haud postremum quod vulgo no-
tum Carot@ nomine, et Dauci offici-
narum, ut recte Anguillara, par. 7,
pag. 129. preedulei radice, odorata,
lutea, rufa, vel interdum purpurea,
quam cum farina et oleo frigunt ad
mensarum usus: aut coctam in ace-
to et oleo mandunt. Tenuifolia sa-
tiva pastinaca dicitur Dodonexo, pag.
6067.
NAT. HIST. LIB: X1x: 29. 9017
nostri Gallicam vocant, Greeci vero daucon: cujus genera
etiam+ quatuor" fecere: inter medica’ dicendum.
XXvul. Siser' et ipsum Tiberius princeps nobilitavit,
flagitans omnibus annis e Germania.’ Gelduba? appella-
tur castellum Rheno impositum, ubi generositas preecipua.
Ex quo apparet frigidis locis convenire. Inest longitudine
nervus, qui decoctis extrahitur, amaritudinis tamen magna
parte relicta: que mulso in cibis temperata, etiam in gra-
tiam vertitur.
annicule. Siseris satus *
Nervus idem et pastinacz majori, duntaxat
mensibus Februario,
Martio,
Aprili, Augusto, Septembri, Octobri.
ΧΧΙΧ. Brevior
his est, sed torosior,** amariorque,;
inula,** per se stomacho inimicissima: eadem dulcibus
mixtis saluberrima.
gratiam invenit.
Ὁ In libris de medicina.
Pluribus modis'!
Namque et in pollinem tunditur arida,
austeritate victa
« Carnosior.
“΄“΄“““““““““ ΄
dauct genera etiam. Gronov. et al. ante Harduin. cujus genera etiam quatuor
fecere.
Cap. XXVIII.
Inter medica dicendum siser : et ipse Tiberius, &c.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1. 2. 3.
et recentt. a Germania Gronov. et vulgg.—2 Siser his seritur cod. Dalec.
Cap. xxix. 1 Cod. Dalec. e¢ torosior.—2 Chiffl. in nulla; alii ap. Dalec.
NOTA
h Cujus genera etiam quatuor] De
his dicemus opportunius xxv. 64, in-
ter medica, ut Plinius ait.
i Siser] Dioscoridi, lib. 11. c. 139.
Σίσαρον. Nostris, Chervi. Iconem Do-
donzus exhibet, p. 670. Quanquam
an siser Grecia, cum sisere Geldube
sive Germanorum sit idem, subdubi-
tat Anguillara, par. 7. pag. 112.
J Gelduba] Ex Tacito Geldubz si-
tum agnoscimus haud procul fuisse
Novesio, Nuys: in citeriore Rheni
ripa, ubi mune pagus est cum prisci
nominis vestigio Gelb. Vide Tacit.
Hist. 1v. p. 95. et 96. Castra Rheno
imposita scito plurima fuisse, in qui-
bus Romane cohortes presidii causa
excubarent. In Cone. Agrippinensi,
anno cccxLvi. ‘Epistola plebis A-
grippinensium, sed et omninm cCas-
trorum Germaniz secunde.’
k Amariorque, inula] Hoc est, acrio-
ris succi. Sic Horatius, 11. Sat. 2. 44.
‘acidas inulas’” appellat, de quibus
idem postea 11. Sat. 8. 51. ‘Inulas
ego primus amaras Monstravi inco-
guere.’ Grecis ἑλένιον dicitur. Nos-
tris, de l’Aunée. Officinis, ‘ Enula
Campana.’ Iconem vide apud Do-
don. pag. 342.
1 Pluribus modis] Tres quatuorve
inule condituras, quibus amaritudi-
nem dimittat omnem, affert Columel-
la x11, 46.
3018 C. PLINII SECUNDI
liquidoque dulci™ temperatur: et decocta posca," aut
asservata, vel macerata pluribus® modis, et tunc mixta
detruto,? aut subacta melle, uvisve passis, aut pinguibus
caryotis. Alio rursus modo cotoneis malis, vel sorbis, aut
prunis, aliquando pipere aut thymo variata, defectus pre-
cipue stomachi excitat, illustrata maxime Julia Auguste?
quotidiano cibo. Supervacuum?’ ejus semen: quoniam
oculis* ex radice excisis, ut arundo seritur. Et hee au-
tem, et siser,s et pastinaca, utroque tempore, vere et
autumno, magnis seminum intervallis: inula ne minus *®
6 Sationi inutile.
PLL LILI LIL LD ΄
nullave.—3 Cod. Dalec. aut asservata defruto, omissis que interjacent.—4 Vet.
Dalec. caricis; Chiff. cereotis.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz. Et hec autem seritur, et siser
NOTE
m Liquidoque dulci} Liquore aliquo
dulci.
» Decocta posca] Decoqui inulam
jubet ex posca. Poscam Latini vo-
cant id quod Greci ὀξύκρατον, quod
potionis genus ex aque et aceti mix-
tura fit. Decoqui ex aceto Columel-
la precipit, loc. cit. quod idem est:
nam aceti solius nomine sepe posca
exprimitur. Plautus in Rudente:
‘Sed hic rex cum aceto pransurus
est, et sale.’ Spartianus in Pescen-
nino: ‘ Jussit vinum in expeditione
neminem habere, sed aceto univer-
sos esse contentos.’ Vulcatius in
Avidio: ‘ Prater laridum, et buccel-
latum, et acetum.’
© Macerata pluribus) Preesertim mu-
ria, ex Columella, Cum succo rute,
schola Salernitana: ‘ Enula Campa-
na reddit precordia sana, Cum succo
rite succus si sumitur ejus, Affir-
mant ruptis quod prosit potio talis.’
» Julie Auguste] Sive Livia, que
in familiam et nomen Julie gentis
ascita adoptione est.—‘ Julia Au-
guste] Que Cesaris Augusti filia,
Tiberii Augusti conjux fuit. Vixit
illa perhonorifice usque ad quartum
saltem Tiberii Augusti annum : teste
nummo singulari, ex ere minimo,
apud Ὁ. Abb. de Fontenu: hac epi-
graphe Greca in corona laurea, TIB.
KAICAP. In aversa parte spica erec-
ta, fertilitatis Judea symbolum :
hine I0Y. inde ΔΙΑ, infra E. A. ‘ an-
no quarto’ Julia Tiberii conjugis,
cujus causa imperium ille in Judea
obtinebat. Nam Cesar ipse fuit et
hares Augusti ob illud conjugium.
Adde Achaten Tiberianum, ut ap-
pellant, quem alibi explicuimus ; et
nummum perrarum argenteum ex
Museo nostro, consecrationis ejus in-
dicem, DIVA IVLIA AVGYSTA: ut jam
superius diximus ad lib. vit. Ed.
sec.
4 Quoniam oculis| Sive bulbis, ut
diximus xvi. 67. Palladius in Febr.
tit. 24. “ Hoc mense inula seritur, quo
canneta ponuntur, Seritur ocuilis,
sicut calami,’ &c.
r Inula ne minus] Colum, Xt. 3.
‘Pastinaca, siser, atque inula con-
NAT. HIST. LIB. XIX. 30. 3019
quam ternoram pedum, quoniam spatiose fruticat. Siser
autem transferre melius.
xxx. Proxima his est bulborum* natura, quos
inprimis serendos precepit," celebrans Megaricos.?
rum nobilissima est 501,5 quanquam medicamini
acetoque? exacuendo.* Nec ulli amplitudo major,
nec vis asperior. Duo genera medica:3 masculum albis
foliis,+ foemina nigris. Et tertium*® genus est cibis gra-
tum: epimenidium’ vocatur, angustius folio, ac minus
aspero. Seminis plurimum omnibus. Celerius tamen pro-
veniunt sata bulbis circa latera natis. Et ut crescant,*
Cato
Ve-
nata,
sicut
΄““““““““““ “7
Gronov. οἵ al. vett.—6 Ita edd. Harduin. 1.2.3. et recentt. intervallis, nullave
minus Gronov. etal. vett. Mox, pro quam ternorum, Chiff. habet, quaternorum.
Cap. xxx. 1 Chiffl. -precipit—2 Idem codex, eaxacuendoque aceto.—3
Codd. Dalee. et Chiffl. medice.—4 ‘Ita codd. Regg. 1. 2. et Editio princeps.”
Brotier. masculus albis foliis Gronov. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—5 Epi-
NOT
valescunt alte pastinato et stercorato
loco: sed quam rarissime ponenda
sunt, ut majora capiant incrementa.
Inulam vero intervallo trium pedum
seri convenit, quoniam vastos facit
frutices.’ Sic etiam Pallad. loc. cit.
*Seritur inula oculis sicut calami,
quos abscindere, et terra leviter de-
bemus obruere, terra fossa et subac-
ta, excitatis ad lineam pulvinis, qui-
bus ejus oculos oportet infodere :
trium pedum inter se spatio separan-
tur.’
ἃ Proxima .... bulborum] Dioscor.
11. 200. Βυλβὸς γνώριμος πᾶσιν, dv ἐσθί-
ομεν. Bulborum facies notior est visa
Dioscoridi, Plinioque, quam que de-
beret representari: nunc incognita
omnibus fere cum Medicis tum offi-
cinis habetur: quoniam bulbi omnes
ii edi jam desiere. Inveniuntur ta-
men hodieque σορῷ modo tunicati
bulbi, qaibus rura sibi vorandi facul-
tatem moliuntur: miram enim exci-
tant aviditatem: quare ‘ Appetitus’
appellationem in agris sibi vindica-
runt.
Ὁ Megaricos] Meyapijas βολβοὺς lau-
datetiam Nicander, apud Athen. lib.
11. p. 64. Dammnat Ovid. de Remed.
Amor. circa finem, ob Venerem sci-
licet, quam mirum in modum stimu-
lat: his numeris: ‘ Daunius, an Li-
bycis bulbus tibi missus ab oris, An
veniat Megaris, noxius omnis erit.’
© Scilla] Squillam exemplo Varro-
nis omnes nunc vocant officine. Gre-
ci σκίλλαν, et σκύλλαν. Nostri, Oignon
marin, ou squille. Scilla Hispanica
Clusii est Rarior. Plant. 1. 11. p. 171.
radice alba. Vidimus in horto Regio.
4 Acetoque] Fit enim ex ea scilli-
num acetum, uti dicemus xx. 39.
e Et terltium] Neque omnem scille
radicem in cibis approbat Theophr.
Hist. vir. 11. sed illius tantum, que
Epimenidia appellatur, ἀλλὰ τῆς Ἔπι-
μενιδείου καλουμένης, que angustiore
folio ac leviore est, στενοφυλλοτέρας
καὶ λειοτέρας.
f Et ut crescant] Theophir. loco ci-
tato,
3020 C. PLINII SECUNDI
folia que sunt his ampla, deflexa circa obruuntur. Ita
succum omnem in se trahunt capita. Sponte nascuntur
copiosissime® in Balearibus Ebusoque insulis, ac per His-
panias. Unum de 115 volumen condidit Pythagoras phi-
losophus, colligens medicas vires, quas proximo reddemus
libro. Reliqua bulborum ® genera differunt colore, magni-
tudine, suavitate. Quippe cum? quidam crudi mandantur,
ut in-Cherroneso Taurica. Post hos in Africa’ nati max-
ime laudantur, mox Apuli. Genera Greci? hee fecere:
bulbinen, setanion, pythion, acrocorion,* zgilopa, sisyrin-
chion. In hoc mirum' imas ejus radices crescere hyeme :
verno autem, cum apparuerit viola, minui et contrahi, tum
deinde bulbum pinguescere.
Est inter genera7™ et quod in AXgypto aron vocant,
scille proximum amplitudine, foliis lapathi, caule recto
duum cubitorum, baculi crassitudine, radice mollioris na-
ture, que edatur®" et cruda. Effodiuntur bulbi ante ver,
aut deteriores illico fiunt.2 Signum maturitatis, folia in-
arescentia ab imo: vetustioresque improbant: item parvos
΄“““““““΄““““ “7
menidum Chiff.—6 Cod. Dalec. copiosissime.—7 Est inter hec genera Vet.
Dalec.—8 Chiff. que estur.—9 ‘ Ms. fiunt, si finduntur. Lego, et finduntur.
Signum, Dalee. Mox, Chiffl. maturitatis est. Vet. maturitatis f. marcescentia.
NOTE
= Reliqua bulborum] Theophr. Hist.
vil. 13.
h Quippe cum] Theophr. loc. cit. et
ex eo Athenzus |. 11. p. 64.
1 Post hos in Africa} Λιβυκοὺς lau-
dat pariter Athenzus loc. cit. Liby-
cos, Dauniosque, sive Apulos, Ovi-
dins panlo ante appellatus.
) Genera Greci] Theophr, inpri-
mis, loc. cit. ubi hee genera recen-
sentur: Τὸ λευκόϊον, καὶ βολβίνη, καὶ
ὁ πυθίων, καὶ κὐϊξ, καὶ τρόπον τινὰ τὸ
σισυρίγχιον. Rectius forsan, συσιρίγ-
xXtov, ἃ rostri suilli similitudine, Hu-
jus iconem apud Dodon., vide, p, 210.
Est et in Eystettensi horto,
k Acrocorion] An acroscorodon? Ut
ut est, bulborum ejuscemodi ignota
facies, uti et pythionis.
1 In hoc mirum] Nempe in sisyrin-
chio. Hee Plinius ex Theophr. acce-
pit, loc. cit.
m Est inter genera] Nempe bulbo-
rum. De aro autem A°gyptiaca lo-
quitur, que diversa a Dioscoridis aro
vulgari. Aigyptiaca colocasia genus
est alterum, quod cum faba Aegyptia
plerique confuderunt: Plinius apte
distinguit. Pingitur a Dodonxo, p.
318. Vidimus in borto Regio.
" Que edatur] Theophr, Hist, yit,
11,
NAT. HIST. LIB. XIX. ΟἹ. 9091
et longos. Contra rubicundis rotundioribusque laus, et
grandissimis. Amaritudo plerisque in vertice est. Media
eorum dulcia. Bulbos non nasci, nisi e semine,’° priores
tradiderunt. Sed et in Pranestinis'' campis sponte nas-
cuntur, ac sine modo etiam in Remorum arvis.
XXXI. (vi.) Hortensiis' omnibus fere singule radices,
ut raphano,? betz, apio, malve.* Amplissima’ autem
lapatho, ut que descendat ad tria cubita. Sylvestri mi-
ΠΟΙ“ et humida:? effossa quoque diu vivit. Quibusdam
tamen capillatz,* ut apio, malve: quibusdam surculose,*
ut ocimo. Aliis carnose, ut bete,' aut magis etiamnum
croco:*£ aliquibus" ex cortice et carne constant, ut ra-
phano, rapis: quorundam geniculate‘ sunt, ut graminis.
IOP LIC PLO LS
—10 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. et recentt. nisi ex se-
mine Gronov. et al. vett.—11 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Har-
duin, 1.2.3. et edd. recentt. Sed et Prenestinis Gronov. et al. vett.
Cap. xxxt. 1 Hortensibus cod. Dalec.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov.
lapatho, e Theophr.—3 Ita codd. Harduini et Vet. Dalec. cum edd. Har-
duin, 1. 2. 3. et recentt. Silvestri minores, tumide Gronov. et al. vett.—4
NOTE
4. Hortensits...ué raphano| Theo-
phr. Hist, Plant. 1. 9. Σχεδὸν δὲ καὶ
τῶν λαχανωδῶν τὰ πλεῖστα μονόῤῥιζα"
οἷον ῥάφανος, τεῦτλον, κι τ. λ. Ῥάφανος,
ut monuimus, brassica Theophrasto
est, non raphanus, quem ille fapavida
vocat. Verum aut ῥαφανὶς hoc loco
seripsit, aut raphanum nunc ipse in-
tellexit: nam brassicam μονόῤῥιζον
esse, falsum est. Et sane idem Hist.
Vil. 2. ubi ea recenset, que singulari
radice constant, appellat σέλινον, api-
um, τεύτλιον, betam, papavida, rapha-
num, γογγυλίδα, rapam: ῥάφανον non
appellat.
b Amplissima} Theophr. Hist. vu.
2. Μονουῤῥιζότατον δὲ τούτων πάντων τὸ
λάπαθον.... ἔχει γὰρ μείξω τριῶν ἡμιπο-
δίων, majores habet radices terno semi-
pede, hoc est, sesquipede.
© Sylvestri minor | Nempe sylvestri
lapatho. Vide Notas et Emend. num.
11.
4 Capillate] Que fibras habent,
hoc est, minores radiculas, oblongas,
in capilli modum extenuatas, in quas
velut extremas, crassiores efluse
sparguntur.
© Surculose] Hoc est, lignose.
Theophr. Hist. vir. 3. Τῶν δὲ ῥιζῶν
ξυλωδέσταται πασῶν αἱ τοῦ ὠκίμου, κα-
θάπερ ὃ καυλός. Addit idem, c. 2. bli-
tum, atriplicem, erucam, anethum,
brassicam, coriandrum: et Hist. 1,
10. magnam sylvestrium partem,
f Ut bete] Theophr. Hist. vir. 2.
§ Croco] Theophr. Hist. 1.9. Εἰσὲ
μὲν σαρκώδεις καθάπερ papavidos, yory-
γυλίδος, ἄρου, κρόκου, Idem repetit
Hist. vir. 8.
» Aliquibus] Theophr. Hist. 1. 10.
' Geniculate] Geniculate radices
3022 C. PLINII SECUNDI
Que rectam! non habent radicem, statim plurimis nascun-
tur’ capillamentis, ut atriplex, et blitum. Scilla autem,
et bulbi, et cepe, et allium, non nisi in rectum radicantur.$ *
Sponte nascentium' quedam numerosiora sunt radice,
quam folio, ut aspalax,”? perdicium, crocum.
Florent confertim®™ serpyllum, abrotonum, napi, ra-
phani, menta, ruta: et cetera quidem cum ccepere, deflo-
rescunt:? ocimum autem” particulatim et ab imoincipit:
qua de causa diutissime floret. Hoc et'® in heliotropio®
herba evenit. Flos aliis? candidus, aliis luteus, aliis pur-
pureus. Folia cadunt* a cacuminibus, origano, inule, et
aliquando rute injuria lesz. Maxime concava’ sunt cepe,
gethyo."
xxxu. Allium cepasque* inter Deos in jurejurando
“΄“΄“““““΄“΄““ 5 “
Margo edd. Dalec. et Gronov. aro, asphodelo, e Theophr.—5 Codd. Dalec.
et Chiffl. pluribus nituntur.—6 Dalec. et cepa, et arum, in acutum non radican-
tur, e Theophr.—7 ‘ He quidem de sponte nascentibus habet Theophras-
tus, Hist. Plant. 1.11. At quid sit aspalax, incompertum. In Mss. Reg. 1.
Lang. et editione principe, calax. In Mss. Reg. 2. galax.’ Brotier.—8 Ita
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ἀθρόως Theophr. Florent cum fraxino serpyllum
Gronov. et al. vett.—9 Dalec. statim efflorescunt.—10 Margo edd, Dalec. et
Gronov. et faba, e Theophr.—11 Gronov, et vulgg. gethio.
NOTE
universum florem emittunt, non par-
ticulatim. Vide Notas et Emend.
vocantur, que nedis quibusdam in-
terstinctz protuberant, rotunda, et
leviter capitulate. Γονατώδεις, Theo. num. 12.
phr. Hist. 3. 10. » Ocimum autem] Theophr, Hist.
J Que rectam] Theophr. Hist. 1. 9. vir. 9.
k In rectum radicantur]. Radienm
natura est a lateribus radiculas alias
fundere, quas ἐπιφυάδας appellamus,
inguit Theophr, Hist. 1.10, at ejus-
modi nullam bulbi habent. Omnes
enim radices bulborum in reetum
tendunt: nec a latere funduntur, sed
a Capite,
! Sponte nascentium] Theophr. Hist.
i. 11. iisdem fere verbis, Sed que
sit aspalax, incompertum.
™ Florent confertim| Hoc est, simul
ο Hoc et in heliotropio] Theophr.
Hist. vir. 3.
P Flos aliis] Theophr. Hist. vit. 9.
4 Folia cadunt) Theophr. Hist. 1.
15. quem locum fidelius multo Pli-
nius, quam Gaza, reddidit.
τ Maxime concava| Theopir. Hist.
1.16. “Idioy δὲ ἐπὶ τῶν λαχανωδῶν, οἷον
κρομμύου, γηθύου, τὸ κοιλόφυλλον.
a * Allium cepasque) Agyptii, in-
quit, cum jurant per Deos suos, simul
per opes suas jurant, que sunt alliam
NAT. HIST. LIB. XIX, 32. 3023
habet AZgyptus. Cepz genera? apud Grecos, Sardia,*
Samothracia, Alsidena,* Setania, Schista, Ascalonia, ab
oppido Judez nominata. Omnibus etiam odor lacrymo-
sus,° et precipue Cypriis,? minime Gnidiis. Omnibus
corpus totum pinguitudinis earum cartilagine3* Τὸ cunctis’
setania minima, excepta Tusculana, sed dulcis. Schista
autem et Ascalonia condiuntur. Schistam hyeme cum
coma sua relinquunt, vere folia detrahunt, et alia subnas-
cuntur iisdem divisuris: unde et nomen. Hoc exemplo®
reliquis quoque generibus detrahi jubent, ut in capita cres-
cant potius, quam in semina. Ascaloniarum' propria
΄““““““““““Γ
Car. xxxir. 1 Sarda Chiffl.—2 Cnidia margo edd. Dalec. et Gronov.—3
‘Ita Mss. Reg. et Editio princeps. Emendabat Cl. Dalecampius, omnibus
radicum corpus tectum pingui cartilagine. Forte tantum intelligendum, constat,’
NOTE
οἱ σορῷ, Non dicit inter Deos re- rum tunicas. Vaporem lentum ac te-
poni vel coli ab A-gyptiis allium et
cepas: quantumvis scribat Juvenalis
Sat. xv. 1. ‘ Quis nescit, Volusi Bi-
thynice, qualia demens A’gyptus por-
tenta colat?... Porrum et cepas ne-
fas violare, et frangere morsu. O
sanctas gentes, quibus hee nascun-
turin hortis Numina!’ De his Pru-
dentius qnoque eleganter, περὶ στε-
φάνων, Hymno x. in 5. Romanum vs.
255. et in Symmach. 11. 866. quem
consule. At Horat. 1, Ep. 12. £ Ve-
rum sen pisces, seu porrum, et cepe
trucidas,’ jocose dixit atque ironice,
pro eo quod est, si nihil aliud occidis
inceenam. Hoc tantum.’ Ed. sec.
> Cepe genera] Theophr. Hist. vir.
4. a quo hee enumerantur: Σάρδια,
Κνίδια, Σαμοθράκια, καὶ πάλιν Σητάνια,
καὶ Σχιστὰ, καὶ ᾿Ασκαλώνια. Des οἷ-
gnons. Alsidenorum mentio alibi nulla.
© Odor lacrymosus] Lacrymas ciens.
Lucilius Sat. lib. v. ‘ Flebile cepe si-
mul, lacrymoseque ordine talle.’ Tal-
las Festus appellat interiores cepa-
nuem expirat cepa, qui ad oculos ir-
reptans lentitia coheret, et sui tenui-
tate lancinans dolorem excitat, et sic
lacrymas exigit. Vide Ruell. lib. 11.
p. 399.
4 Cypriis] Cyprias cepas laudat
Marcellus Empiricus, 6. 15. ad angi-
nam, p. 105.
€ Omnibus .... cartilagine|] Subin-
tellige, ‘ constat:’ vel e cartilagine
legito.
f E cunctis] 'Theophr. loc. cit.
5 Unde et nomen] Ut nempe σχισταὶ,
hoc est, cepa fissiles, appellentur.
Sic Theophr. Joc. cit.
h Hoc exemplo| Palladius 1. 11. in
Febr, tit. 24. p. 68. ‘ Si capita volue-
rimus his esse majora, folia omnia
debemus auferre, et sic suceus ad in-
feriora cogetur.’
i Ascaloniarum] Has adhue hodie
Galli nominant Eschalotes, quasi As-
calotas, relictis pristini vocabuli rue
dimentis. Vide Glossarium Du-Can-
gii, verbo Aloigna.
3024 Ὁ. PLINII SECUNDI
natura. Etenim velut; steriles sunt+ ab radice, et ob id
semine seri illas, non deponi, jussere Greeci. Praterea
serius circa ver, cum germinant,’ transferri: ita crasses-
cere, et tunc properare preteriti temporis pensitatione.
Festinandum * autem in his est, quoniam mature. celeriter
putrescunt. Si deponantur,' caulem mittunt® et semen,
ipseeque evanescunt. Est et colorum differentia. In Isso
enim 7™ et Sardibus candidissime proveniunt. Sunt in
honore et Cretice, de quibus dubitant, an eadem sint, que
Ascaloniz, quoniam satis" capita crassescunt:* deposi-
tis, caules et semina.? Distant sapore tantum dulci. |
Apud nos duo prima genera. Unum condimentariz,
quam illi gethyon,° nostri pallacanam vocant. Seritur
mensibus, Martio, Aprili, Maio. Alterum capitate,’ que
ab aquinoctio autumni, vel a Favonio. Genera ejus aus-
teritatis ordine, Africana, Gallica, Tusculana, Ascalonia,
“΄““““) ae
Brotier. Pintian. Omnibus corp. totum pene tunicarum cartilagine.—4 Vet.
Dalec. sterilescunt.—5 Chiff. germinent ; Th. germinaverint.—6 Chiffl. caulem
mittunt ; Gronov. et al. vett. δέ caulem mittunt. Cod. Dalec. omittit etiam eé.
Mox, Vet. Dalec. et sementant. Deinde, pro evanescunt, Nic. Heinsius ex
membranis emendandum putavit eviescunt. Vid. Advers. 111. 9. p. 460.—7
Chiff. differentia. amisso enim ;*Gronov. et al. ante Harduin. differentia.
Samo enim.—8 Chiff. sate radices ugunt.—9 Idem codex, caulis et semen.—
NOTE
ἡ Etenim velut] Apud nos tamen et
radice melius, seu bulbo, seruntur.
Festinandum] Cito evellende:
alioqui putrescunt: πολὺν δὲ χρόνον
ἐαθέντα ἐν τῇ γῆ σήπεται. Theophr.
loc. cit.
' Si deponantur] Si plantentur, φυ-
τευθέντα, Theophr.
™ In Isso enim] Vide Notas et E-
mend, num. 13.
" Quoniam satis] Hoc est, quoniam
cum seruntur semine, capita eis cras-
sescunt: σπειρόμενον μὲν, inquit Theo-
phrastus : cui φυτευόμενον opponitur,
depositum sive plantatum.
° Gethyon] Γήθυον, quod fere sine
capite est, cervicis tantum longe :
ideoque totum in frondem luxuriat.
Vulgns nostrum sua consuetudine ce-
bulam, quasi cepulam, vocat : alii si-
boulam, Ciboule: nonnulli civas, vel
civones, quasi cepinas, vernaculo ser-
mone proferunt.
P Alterum capitate] Quod fere ci-
tra cervicem in caput extuberat.
Hau vocant unionem veteres rusti-
ci, ut testatur Columella x11, 10. quod
nomen apud Gallos velut triviale,
hactenus usurpatam est: siquidem
quod singulari constat capite, nec
pluribus coagmentatur bulbis, unio-
nem Gallica lingua nominat Oignon,
NAT. HIST; LIB. XIX. 33.
Amiternina.'? Optima autem, que rotundissima. Item
rufa acrior, quam candida: sicca, quam viridis: et cruda,
quam cocta: sicca, quam condita. Seritur Amiternina
frigidis et humidis locis, et sola allii modo capite, reliqua
semine. Proxima que estate nullum semen emittunt,™
sed caput tantum, quod inarescit."* Sequenti autem anno
permutata ratione semen gignitur, caput ipsum corrumpi-
tur. Ergo omnibus annis separatim semen cepz causa
seritur, separatim cepa seminis. Servantur autem optime
in paleis. Gethyum peene® sine capite est cervicis tan-
tum long, et ideo totum in fronde: sapiusque resecatur,
ut porrum. Ideo et illud serunt, non deponunt. Cetero
cepas" ter fosso solo seri jubent, extirpatis radicibus her-
barum, in jugera* denas libras. Intermisceri' satureiam,
quoniam melius proveniat. Runcari" preterea, et sarriri,
si non sepius, quater. AscaloniamY’ mense Februario
serunt nostri. Semen ceparum nigrescere incipiens, ante-
quam marcescat,3” metunt.
XXxX111. Et de porro* in hac cognatione dici conveniat,
preesertim cum sectivo nuper auctoritatem dederit princeps
Nero, vocis gratia,” ex oleo statis mensium omnium diebus,
nihilque aliud, ac ne pane quidem vescendo. Seritur se-
mine ab zquinoctio autumno: si sectivum facere © libuit,
4“““΄“ 45“ 5555
10 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. et Bipont. Africa,
Gallica, Tusculana, Ascalonia, Amiternina Harduin. 2.3. Miller. et Franz.
Africana, G. Tusculana, Amiternina Gronov. et al. vett.—11 Proxima que, §c.
emittit Dalec.—12 Idem, quod increscit.—13 Chiff. marcescant.
NOTE
9 Gethyum pane] Ex Theophr. Y Ascaloniam] Sic Columella loc.
Hist. vir. 4. cit.
τ Cetero cepas} Columella xr. 3.
5. In jugera] Denas seminis cepa-
rum libras in singula jugera seri ju-
bet.
© Intermisceri} Colum. loc. cit. et
Pallad. lib. m1. in Febr. tit. 24. p.
68.
" Runcari| Colum. loc. cit.
Delph. et Var. Clas.
Plinius.
w Semen....antequam marcescat]
Columella: ‘Sed nec patiendum est,
ut perarescat,’ &c.
a Et de porro| Gallis, Poireau.
Ὁ Vocis gratia] Cui splendorem af-
fert, ut dicetur xx, 21,
© δὲ sectivum facere] Colum. ΧΙ. 3.
‘ Porrum si sectivum facere velis,
9F
3026 Cc. PLINiI
densius.
turque semper.
SECUNDI
In eadem area secatur, donec deficiat, stercora-
Si nutritur in capita,’ antequam secetur,
cum increvit,' in aliam aream transfertur, summis foliis
leviter recisis ante medullam
cisve extremis.”
: et capitibus retractis, tuni-
Antiqui silice® vel tegula subjecta capita
dilatabant: hoc item in bulbis.
Nunc sarculo leviter con-
velluntur radices, ut delumbatz alant, neque distrahant.3
Insigne, quod cum fimo letoque solo gaudeat, rigua odit,
et tamen* proprietate quadam soli constant.
Laudatissi-
mus* in Aigypto, mox Ostiz,° atque Aricie.' Sectivi
duo genera: Herbaceum folio incisuris ejus evidentibus,
quo utuntur medicamentarii.
folii,£ rotundiorisque, incisuris levioribus.
Alterum genus pallidioris 7
Fama est, Me-
PLP LLLP LIL OD?
CaP. XXXIII.
autritur in capita, antequam secetur.
1 Ita Harduin. 1. 2.
3. et recentt. stercoraturque semper :
Cum increvit Gronov. et al. vett.—2
Dalec. detractis tunicis extremis, ut de allio et cepa Theophr. scripsit de
Caus. 1. 4.—3 Vet. Dalec. distrahantur.—4 Vet. Dalec. hec tamen.—5 ‘ Vet.
Laudatissimum ; quanquam apud Palladium porrus legitur.’ Dalec.—6 Ita-
codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Gronov. et al. vett.—7 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
Fortassis, flavidioris.’ Dalec. savidioris Chiff.
Mox, levioribus incisuris Chiff.
Orchie
‘Ms. suavidioris.
‘ Forte, validioris.’ Pintian.
NOTE
densius satum preceperunt priores
relinqui, et ita, cum increverit, seca-
ri. Sed nos docuit usus,’ &ce. Por-
rum sectivum est, quod sewpius seca-
tur, demetiturque in usum culina.
* Sectile porrum’ Juvenalis appellat:
Martialis, ‘ tonsile:’ ‘sectum,’ auc-
tor Moreti. Rursum de hoc Martia-
lis Epigr. x11.18, cujus lemma, ‘ Por-
ri sectivi:’ ‘Fila Tarentini graviter
redolentia porri Edisti quoties, oscu-
Ja clausa dato,’
4 Si nutritur in capita] Si vis por-
rum esse capitatum. Vide Notas
et Emend. num. 14, Capitatum por-
rum, aradice qu in caput extuberat,
5101 nomen usurpavit.
© Antiqui silice) Ita Sotion, in Geo-
pon. Xi, 29. p. 351. Ὁμοίως τὰ πράσα
ἔσται μεγάλα, εἰ μεταφυτεύων αὐτὰ,
ὄστρακον ἢ λίθον πλατὺν ὑποθήσεις, καὶ
μὴ ποτίσεις. Similiter porri magni fient,
si dum ipsos transfers, testam latumve
lapidem supposueris, nec rigabis. Co-
lumella quoque x1. 3. ‘In eo autem
quod magni capitis efficere voles,
servandum sit, ut antequam transla-
tum deponas, omnes radiculas ampu-
tes, et fibrarum summas partes in-
tondeas. Tum testule vel conche,
quasi sedes in singulis subjectz semi-
nibus adobruuntur, ut fiant capita la-
tioris incrementi.’
τ Atque Aricie] Martialis x1m. 19.
cui titulus, * Porri capitati:’ * Mittit
precipuos nemoralis Aricia porros,
In niveo virides stipite cerne co-
mas.’
& Alterum. ..pallidioris foi] Hoe
est, dilutioris viriditatis. In Mss,
NAT. HIST. LIB. XIX. 94. 3027
Jam" equestris ordinis reum ex procuratione a Tiberio
principe accersitum, in summa desperatione succo porri ad
trium denariorum argenteorum pondus hausto, confestim
expirasse sine cruciate. Ampliorem modum negant nox-
jum esse.
xxxiv. Allium’ ad multa ruris' preecipue medicamenta
prodesse creditur. ‘Tenuissimis, et quz separantur, in uni-
versum * velatur membranis: mox pluribus coagmentatur
nucleis,) et his separatim vestitis. Asperi saporis: quo
plures nuclei fuere, hoc est asperius. 'Tadium huic quo-
que halitu,? ut cepis: nullum tamen coctis. Generum dif-
ferentia“ in tempore :4+ praecox maturescit sexaginta die-
bus: tums in magnitudine.! Ulpicum ™ quoque in hoc
genere Greeci appellavere allium Cyprium, alii antiscoro-
don, pracipue Africe celebratum inter pulmentaria” ruris,
΄
΄“““““““242 “7 45
Cap. ΧΧΧΙν, 1 Dalee. rusticis—2 Cod. Dalec. separantur, universum,
omissa prepositione.—3 Vet. Dalec. halitus.—4 Th. ap. Dalec. tempore et
NOTA
suavidioris. Forsan, jflavidioris, qua
de voce diximus xviir. 34. ut viridi-
ori herbaceo opponatur.
h Fama est, Melam] Si Mela is est,
cujus Geographici nune manibus om-
nium teruntur libri, ut simile quidem
veri videtur, vana eorum conjectura
intelligitur, vel ex hoc Plinii loco,
qui Claudii principatu Melam vixisse
asseverant.
i Allium] De lV Ail. Simeon Sethi
de Alim, tit. Sxépo5a,ex Galeno, alli-
um vocat θηριακὴν τῶν ἀγροτῶν, theria-
cam rusticorum.
J Nucleis] Cohzrentes bulbi, in
quos allii caput extumuit, qui seor-
sum consiti novam creant sobolem,
et nuclei, et spice, Latinis auctori-
bus appellantur: sicut Gracis γέλ-
yes et ἄγλιθες grana dicuntur, quibus
allii caput compactum est. Theophr.
Hist. vit, 4. et Diose. τι. 182.
k Generum differentia] Quoniam ali-
ud precox, aliud serotinum, πρώϊον,
καὶ ὄψιμον. Theophr. loc. cit.
1 Tum in magnitudine] Differunt
etiam magnitudine, et parvitate.
Magnitudine siquidem prestat cete-
ris genus illud quod Cyprium vocant:
Καὶ μεγέθει, καὶ μικρότητι. Καὶ yap τῷ
μεγέθει γένος τι διαφέρον ἐστὶ, μάλιστα
δὲ τὸ Κύπριον καλούμενον τοιοῦτον.
Theophr. loc. cit.
m Ulpicum] In eo est illud genere,
quod ceteris mole capitis antecellit.
Columella in Hortulo, p.349. ¢ Allia-
que infractis spicis et olentia late
Ulpica.’ Et xt. 3. pag. 394. “ Ulpi-
cum, quod quidam allium Punicum
vocant, Greci autem ἀφροσκόροδον ap-
pellant, longe majoris est incrementi
quam allium...habet velut allium
plures coherentes spicas,’ ἄς.
» Inter pulmentaria] In moretis
utuntur, ingnit Gaza illud Theo-
phrasti vertens, πρὸς τοὺς μυττωτοὺς
3028
grandius allio.
increscat spuma.°
Cc. PLINIL SECUNDI
Tritum® in oleo et aceto, mirum quantum
Quidam ulpicum et allium in plano
seri vetant, castellatimque grumulis’ imponi,’ distantibus
inter se pedes ternos. Inter grana digiti interesse * debent:
simul atque tria [0118 Ὁ eruperunt, sarriri.
Maturescentium’ caules depressi
quo sepius sarriuntur.
Grandescunt,
in terram obruuntur: ita cavetur ne in frondem luxurient.
In frigidis* utilius vere seri, quam autumno.
Cetero,9 ut
odoret careant, omnia hac jubentur seri, cum Luna sub
terra sit: colligi, cum in coitu.
Sine his" Menander 6
“΄““΄““““““““ “Γ΄
cultu.—5 Chiff. tamen.—6 Trito Vet. Dalec.—7 Vet. Dalec. imponi jubent.—
8 Cod. Dalec. digiti quatuor interesse.—9 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
NOTE
χρῶνται, Recte: est enim id pul-
mentarium ruris moretum, cui allium
immixtum intritumque est: inde ei
alliato nomen. Meminit Plautus in
Mostell. 1. 1. 44. «Tu tibi istos ha-
beas, turtures, pisces, aves: Sine me
alliato fungi fortunas meas.’
° Increscat spuma] Hine ἀφροσκόρο-
Sov, ut arbitror, alii apnd Columellam
vocant.
P Castellatimque grumulis| Castel-
latim idem fere quod acervatim, ow-
pndév. Grumulos, sive cumulos spica-
rum allii seri jubet ita, ut cumuli
multis in orbem constent granis: in-
ter grana singula digiti unius inter-
vallum sit: ternum pedum, inter cu-
mulos singulos : qui cumuli sic dispo-
siti castellorum speciem quandam re-
ferunt. Namque in limitibus Imperii
ad fininm custodiam adversus incur-
siones hostinm castella statuebantur,
aliquot inter se discreta passibus.
Anonymus auctor, de rebus bellicis:
‘Est preterea inter commoda Reip.
utilis limitum cura, ambientium ubi-
que latus imperii. Quorum. tutelz
assidua melius castella prospicient:
ita ut millenis interjecta passibus sta-
bili muro et firmissimis turribus eri-
gantur,’ &c. Usus ea voce Livius,
lib. xvur. ubi ‘ castellatim dispositos
cirea collem’ milites ait. Aliter seri
precipit Columella loc. cit.
4 Simul atque tria folia] Columella
x1. 3. Cum ternas fibras emiserunt
spice, sarriantur; nam quo sepius
id factum, majus semina capiunt in-
crementum.’ Sic Palladius in No-
vembri, tit. 6.
© Maturescentium] Colum. loc. cit.
*Antequam caulem faciant, omnem
viridem superficiem intorquere, et
terram prosternere conveniet, quo
vastiora capita fiant.’
5. In frigidis| Vide Celum. loc. cit.
τ Cetero, ut odore} Columella loc.
cit. ‘Sed quandocumque conseremus
..+. servabimus.... ut Luna infra
terram sit: nam sie sata, et rursus
sie recondita, existimantur neque a-
cerrimi saporis existere, neque man-
dentium halitus inodorare.’ Idem
habet auctor Geopon. x11. 30. “Avoc-
μα δὲ ἔσται, &c. Palladius in Novem-
bri, tit. 6.
u Sine his] Hoe est, citra hane
opera, sive hac praceptione neg-
NAT. HIST. LIB. XIX. 94. 3029
Greecis auctor est, allium edentibus, si radicem betz in
pruna tostam superederint, odorem extingui. Sunt qui et
allium ulpicum inter Compitalia ἡ ac Saturnalia seri aptis-
sime putent. Allium et semine” provenit, sed tarde. Pri-
mo enim®* anno porri crassitudinem capite eflicit : 1° se-
quenti dividitur,’ tertio consummatur: pulchriusque’ tale
existimant quidam.'' In semen exire non debet, sed intor-
queri caulis satus gratia,* uti'* caput validius fiat. Quod
si diutius allium cepamque inveterare libeat, aqua salsa
tepida ungenda sunt.'* Ita diuturniora fient, melioraque
usui, sed in satu sterilia. Alii contenti sunt primo "ἢ super
prunas suspendisse, abundeque ita profici arbitrantur ne
germinent: quod facere allium cepamque extra terram
quoque certum est, et cauliculo acto evanescere. Aliqui et
allium palea optime servari'® putant. Allium est et in
arvis® sponte nascens, alum hoc vocant: quod adversus
improbitatem alitum depascentium semina coctum, ne re-
΄σσ“““““““““ Γ΄
edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. Ceterum Gronov. et vulgg.—l0 Ita codd-
Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. crassitudine caput
efficitur Gronov. et vulgg.—11 Cod. Dalec. existimatur a quibusdam.—12 Ita
ex codd. Harduinus et recentt. satus gratia, ut Chiffl. sationis gratia, uti
Gronov. et vulgg.—13 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin., 1. 2.
3. et recentt. inveterari Gronov. et al. vett.—14 Ita Harduin. 1. 2. 3, et re-
centt. tepida capita intingenda sunt Gronov. et vulgg. unguenda etiam Chiff.
—15 Vet. Dalec. fumo.—16 Chiffl. servare optime—17 Ita codd. Harduini et
NOT
lecta, quam proxime attulimus, ut
sint allia odoris expertia.
Y Compitalia] In Kalendario rusti-
co apud Grater. p. 133. Compitalia,
sexto Nonas Malti; Saturnalia, deci-
mo sexto Kalendas Januarii assignan-
tur.
Ὑ Allium et semine] Theophr. Hist.
vil. 4.
* Primo enim] Theophr. loc. cit.
y Sequenti dividitur] Hoe est, dis-
cernitur in nucleos, γελγιοῦται.
* Pulchriusque] Cum nihil sit eo
deterius, quidam tamen prestantius
putant, quam si deponatur, sive plan-
tetur: καὶ οὐδὲν χεῖρον᾽ ἀλλ᾽ ἔνιοί γε
καὶ κάλλιόν φασι τοῦ πηκτοῦ.
a Satus gratia] Nucleis enim serere
satius est, quam semine.
b Allium est et in arvis] Illud esse
arbitrantur, quod agreste allium, et
ὀφιοσκόροδον Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vit. p. 280. Diose. 11. 182.
aliique vocant. Nos suspicamur es-
se sylvestre tenui folium Dodonzi,
p. 672. quale visum a nobis in Horto
Regio.
3030 c. PLINII SECUNDI
nasci possit, abjicitur: statimque que devoravere aves,
stupentes manu capiuntur: et si paulum commovere,* so-
pite.'7 Est et sylvestre,* quod" ursinum vocant, odore
molli, capite praetenui, foliis grandibus.
xxxv. (vu.) In horto satorum * celerrime nascuntur
ocimum, blitum, napus,’ eruca: tertio enim die erumpunt:
anethum quarto, lactuca* quinto, raphanus sexto, cucu-
mis et cucurbitez septimo, prior cucumis: nasturtium ac
sinapi quinto, beta estate sexto, hyeme decimo: atriplex
octavo, cepe XIX. aut vicesimo, gethyum decimo, aut duo-
decimo. Contumacius‘ coriandrum. Cunila quidem,® et
origanum post XXX. diem. Omnium autem difficillime
apium: quadragesimo enim die cum celerrime, quinquage-
simo majore ex parte emergit.
Aliquid et seminum" etas confert, quoniam recentiora
maturius gignuntur, in porro, gethyo, cucumi,? cucurbita:
ex vetere autem celerius proveniunt apium, beta, carda-
mum, cunila, origanum, coriandrum. Mirum in betz se-
mine: non enim totum+ eodem anno gignit, sed aliquid se-
quente, aliquid tertio. Itaque ex copia seminis modice
΄“““““““““ “7΄
Chiff. cum edd. Harduin. et recentt. commovere resopite duo codd. Dale-
campii; commoravere, sopite Gronov. et al. vett.—18 Chit. οὐ quod. Mox,
cod. Dalec. odore mitt; unde Dalecampius conj. odore simili.
Cap. xxxv. 1 Th. in marg. Edd. Dalec. et Gronov. papavis.—2 Chiff. lac-
tucaque. Mox, Th. vel quario.... quinto, sexto, vel septimo.—3 Ita codd. Har-
duini, cum edd, Harduin, 1. 2. 3. et recentt. cucumere Gronov. et vulgg.—4
NOT
© Et si paulum commovere] Si ita sa-
tum aves ez vel paululum commove-
rint. Ita Mss. etsi fortasse rectius,
commorentur.
4 Est et sylvestre} Allium sylvestre
latioris folii, sive Allium Ursinum Do-
donei, loc. cit. in pradicto etiam hor-
to observatum a nobis,
© In horto satorum] Que hac secti-
one continentur, totidem fere verbis
expressa e Theophrasti libro Hist.
Vil. 1. Τάχιστα μὲν οὖν ὥκιμον, kK. τ. A,
Causas singulorum idem investigat,
de Causis 1v. 3. p. 299.
f Contumacius] Difficilius, morosius.
Causam cur egre proveniat, aperit
Theophr. de Causis tv. 3.
& Cunila quidem] Theophr. Hist.
Vit. 1, Θύμβρα δὲ καὶ dplyavos.
h Aliquid e¢ seminum] Theophr., loc,
cit. Apii vetus semen celerins nasci,
novellum serius, seribit etiam Pal-
lad. lib. v. in Aprili, tit. 3. pag. 110.
NAT. HIST. LIB. XIX. 36. 3031
nascitur. Quaedam anno tantum 5110 5 pariunt, quedam
seepius, sicut apium, porrum, gethyum. Hec enim semel
sata pluribus annis restibili fertilitate’ proveniunt.
XXXVI. Semina plurimis! rotunda, aliquibus oblonga,
paucis foliacea et lata, ut atriplici. Quibusdam angusta,
et canaliculata, ut cumino. Differunt et colore, nigro can-
didoque: item duritia surculacea.« In folliculo™! sunt,
raphano, sinapi, rapo. Nudum™ semen apii, coriandri,
anethi, foeniculi, cumini. Cortice"™ obducta bliti, beta,
atriplicis, ocimi. At lactucis® in lanugine. Nihil ocimo *”
foecundius : cum maledictis’ ac probris serendum preci-
piunt: ut letius’ proveniat, sato? pavitur terra. Et cu-
minum * qui serunt, precantur ne exeat. Quze in cortice ‘
sunt, difficillime inarescunt, maximeque ocimum et gith:
΄“΄“΄“΄“΄“΄“΄“΄““““
Codd. Dalec. et Chiff. tota.—5 ‘In cod. suo deest.
Dalec, ,
Cap. xxxvi._ 1 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. et re-
centt. duritie, mollitie. In, &c. Dalec. item duritie. Surculacea in folliculo
Gronov. et vulgg.—2 Chit, cumino.—3 Cod. Dalec. precipiunt. Latius prove-
Lego, tantum semel.’
NOT
' Restibili fertilitate] Assidua plu-
rium annorum fertilitate. Διαμένει
χρόνον πλείονα, καὶ οὐκ ἔστιν ἐπέτεια,
Theophr.
) Semina plurimis] Hee deinceps
ex Theophir. Hist. vir, 2.
k Item duritia surculacea] Hoe est,
lignosa, ut alibi monuimus. Theophr.
Hist. vir. Τὰ μὲν μέλανα, τὰ δὲ λευκό-
τερα" καὶ τὰ μὲν ξυλώδη. Sic enim le-
gisse Plinium constat : etsi in li-
bris vulgatis trajectione laborat hic
locus.
' In folliculo] Quadruplex semi-
num genus distinguit: 1. quod in fol-
liculis. 2. quod nudum. 3. quod ob-
ductum cortice. 4. quod lanugine
continetur. Theophrasto, loc. cit.
Ἑλλοβοσπέρματα, ἢ γυμνοσπέρματα, ἢ
ἐμφλοιοσπέρματα, ἢ παπποσπέρματα.
“Ραφανὶς μὲν γὰρ, καὶ νάπυ, καὶ γογγυλὶς,
ἐλλοβοσπέρματα, κ. τ. As
m Nudum] Theophr. loc. cit. γυμ-
νοσπέρματα, que nec folliculo, nec
vasculo continentur.
. Cortice] Theophr. loc, cit.
° At luctucis] Θριδακίνη δὲ, παππο-
σπέρματον. Theophr.
P Nihil octmo] Vide Notas et E-
mend. num. 15.
4 Cum maledictis}] Et hoc de cumi-
no Theophr. Hist. vir. 3. de ruta
Palladius lib. 1v. in Martio, tit. 9.
τ Ut letius] Columella x1. 3. ‘ Fere
etiam his diebus ocima seruntur,
quorum cum semen obrutum est dili-
genter, inculcatur pavicula vel cy-
lindro: nam si terram suspensam re-
linquas, plerumque corrumpitur.’ 1-
dem et in Horto repetit.
5. Et cuminum] Theophr, 1x. 9.
τ Que in cortice] Δυσξηραντότερα δὲ
τὰ ἐμφλοιοσπέρματα, Kal τούτων μάλισ-
τα ὥκιμον, Theophr. Hist. vil. 3.
3032 C. PLINII SECUNDI
siccantur omnia,+ ac sunt fcoecunda." Utique meliora”*
nascuntur acervatim sato semine, quam sparso. Ita certe
porrum et allium serunt in laciniis” colligatum. Apium
etiam * paxillo caverna facta, ac fimo ingesto.
Nascuntur autem’ omnia aut semine, aut avulsione.’
Quedam semine,* et surculo: ut ruta, origanum, ocimum :
preecidunt enim’ et hoc, cum pervenit ad palmum altitu-
dinis. Quedam et radice’ et semine, ut cepa, allium,
bulbi, et si quorum® radicem anniferorum relinquunt. Eo-
PLL OEP ILOILO?
niet. Sato.—4 Dalec. et gith. Siccata omnia sunt, e Theophr.—5 Dalec.
NOTE
u Siccantur....ac sunt fecunda]
Hoe est, atque ita fiunt foecunda.
Theophr. Πάντα δὲ ξηρανθέντα πολυ-
καρπότερα γίγνονται" διὸ καὶ προαφαι-
ροῦντες αὐτὰ ξηραίνουσιν.
Y Ulique meliora] Theophr. Eis τὸ
ἀθρόον τιθέμενα... .. οὕτω yap τὸ τοῦ πρά-
σου, καὶ τὸ τοῦ σελίνου τιθέασιν, ἂἄπο-
δήσαντες εἰς ὀθόνιον.
ὙΠ laciniis] In linteolo. De apio,
Columella x1. 3. ‘ Quod si quis velit
apium lati folii facere, quantum se-
minis possnnt tres digiti comprehen-
dere, raro linteolo illiget, et ita in
areolas dispositum releget.’
* Apium etiam] Cum apium trans-
fertur, adigi paxillum tam alte pra-
cipiunt, quam apium fieri magnum
placet. Quin etiam et apii semen
panniculo exceptum, stercore terra-
que pleno, in cayernam paxillo jam
antea reclusam dimitti. Sie Theophr.
Hist. vir. 3. Plinius supra xvir. 27.
‘Palis laxato prius meatu:’ et Co-
Jumella tv. 16. ‘ Prius paxillo perfo-
rato solo.’
¥ Nascuntur autem] Ex Theophr.
ista deinceps, Hist. vir. 2.
* Avulsione] Avulsionem fieri nune
intellige, cum vel ramus e matre
avulsus cum parte radicis aliqua, in
terram depangitur, quod in brassica
fieri Theophrastus admonet, loc. cit.
vera: δὲ πάντα τοῦ omépuaros: ἔνια δὲ
καὶ ἀπὸ παρασπάδος, καὶ κλωνὸς, καὶ
ῥίζης" ἀπὸ μὲν παρασπάδος, ἣ pdpavos-
ἀεὶ γάρ τι καὶ ῥιζῶδες προσλαβεῖν.
a Quedam semine| Theophr. loc.
cit. ᾿Απὸ δὲ τῶν βλαστῶν, πήγανον,
ὀρίγανος, ὥκιμον.
καὶ τοῦτο, ὅταν σπιθαμιαῖον ἢ μεῖζον γέ-
νηται, τεμόντες εἰς τὸ ἥμισυ. Ramo se-
runtur, ruta, origanum, ocimum: trans-
ferunt enim et hoc, cum pervenit ad
palmum, aut plus altitudinis, medium-
que pracidunt. Apud nos recusat ita
provenire ocimum: novo quotannis
semine nascitur: plantaque annua
est: in Grecia, ubi Theophrastus
hee scripsit, diuturnior. Columella
xt. 3. ‘Mense autem Februario, vel
planta, vel semine ruta,’ &c.
b Quadam εἰ radice] Theophr, loc.
cit.
© Et si quorum) Hoc est, et quorum
radices longiori temporis spatio
durant, quanquam annvo tantum
caule constant. Sic enim Theophr.
loc. cit. Φύεται δὲ καὶ ef τινων αἱ ῥίζαι
διαμένουσιν ἐπὶ πλείονα χρόνον, ἐπετειο-
καύλων ὄντων,
᾿Αποφυτεύουσι γὰρ
NAT. HIST. LIB. XIX. 87. 3033
rum vero’ que ἃ radice nascuntur, radix diuturna et fruti-
cosa est, ut bulbi, gethyi, scilla. Fruticant® alia* et non
capite,‘ ut apium et beta. Caule reciso fere quidem omnia
regerminant, exceptis quee * non scabrum caulem habent:
et in usum" vero ocimum,7 raphanus, lactuca. Hance eti-
am‘ suaviorem putant a regerminatione. Raphanus uti-
que) jucundior detractis foliis antequam decaulescat. ὅ ἢ
Hoc et in rapis. Nam et eadem dereptis 9 foliis cooperta
terra crescunt, durantque in estate.
XXXVII. Singula genera* sunt ocimo, lapatho, blito,
nasturtio, erucee, atriplici, coriandro, anetho. Hec enim
ubique eadem sunt, neque aliud alio melius usquam. Ru-
΄“΄“΄“““““““ “45
eliam. Mox, Vet. Dalee. ad palmi altiiudinem.—6 Fructificant Chiff. Mox,
Dalec. et alia non capitata.—7 Margo edd. Dalec. et Gronov. sed οὐ usum
evidentissima ocimum, e Vheophr.—s Ibid. caulis grandescat : πρὸ τοῦ διακαυ-
Atoat.—9 Ita codd. Dalee. et Chiffl. direptis ἄτοπον. Harduin. et recentt.
Mox, durantque in estatem Vet. Dalec.
NOTE
4 Forum vero] Theophr. loc. cit.
Fruticosa porro radix vocatur, que
sub terra crescit ita, ut ad novam
sobolem decerpi quotannis ex ea por-
tio aliqua possit, ut allii nuclei sive
spice.
© Fruticant alia] Theophr. Παρα-
βλαστάνει δ᾽ ἔνια καὶ τῶν μὴ κεφαλοῤ-
ῥίζων, χρονιωτέρων δὲ, οἷον σέλινον καὶ
τεύτλιον.
f Et non capite] Non radice fruti-
cant, quam capitatam non habent:
sed coma, que secta regerminat.
8 Exceptis que] Πλὴν τῶν λειοκαύ-
λων, Scilla tamen, apium, lapathum-
que, que sunt levi caule, deciso cau-
le sepe regerminant.
b Et in usum] Manifestum vero hec
maxime regerminare caule reciso,
quz in usum quotidianum veniunt:
cujusmodi sunt ocimum, raphanus,
lactuca. In brassica Theophrastus,
non in raphano, exemplum posuit:
Ἐμφανέστατα δὲ ὥσπερ καὶ εἰς χρείαν,
ὥκιμον, θρίδᾶξ, ῥάφανος.
i Hane etiam} Theopir. loc. cit.
Kal τῆς μὲν θρίδακος ἡδίους φασὶ τοὺς
παλιβλάστους εἶναι καυλούς. Εἰ lactu-
ce quidem regerminatos caules suaviores
esse affirmant.
} Raphanus utique] Ut Plinium cri-
tici reprehendant, de raphano ac-
cepisse ea fingunt, que de brassica
Theophrastus prodidit, loc. cit. atque
omnia fede miscuisse. Verum tam
sunt affinia que Theophrastus, et
que Plinius refert, quam ovis est
ovo similis. Que de raphano rapis-
que nunc astruuntur, sunt verissima,
et ex alic fonte, quam ex Theophras-
to, hausta.
k Antequam decaulescat] Sive cau-
lescat. Nam idem est. Sic ἐκκαυλέω
apud Grecos et erumpere in caulem
sonat, et simul est contrarie signifi-
cationis : quoniam ἐκκαυλεῖν etiam
dicuntur ea, quorum caules marces-
cunt.
a Singula genera] Hee a Theophy,
Hist. vil. 4.
3024 C. PLINIL SECUNDI
tam furtivam tantum provenire fertilius putant, sicut apes °
furtivas pessime. Nascuntur etiam’ non sata, mentas-
trum, nepeta, intubum, pulegium. Contra plura genera
sunt eorum que diximus, dicemusque : et inprimis apio.?
(viit.) Id enim quod sponte in humidis nascitur, heliose-
linum ¢ vocatur, uno folio, nec hirsutum. Rursus in siccis
hipposelinum,* pluribus foliis, simile helioselino. Tertium
est oreoselinum,' cicute foliis, radice tenui, semine anethi,?
minutiore tantum. Et sativi autem® differentia: + in folio
denso, crispo, aut rariore et laviore:5" item caule tenuiore
aut crassiore. Et caulis aliorum' candidus est, aliorum
purpureus, aliorum varius.
΄σσ“““““4“4“ Κ “ὃΔἘὃ'
CAp. xxxvit. 1 Nascuntur autem etiam margo edd. Dalec. et Gronov.—
2 Cod. Dalec. de apio.—3 Margo edd. Dalec. et Gronov. cymini, e Diose.—
4 Dod. Dalec. Est autem sativi differentia.—5 ‘Forte melins, et latiore.
Theophrasto enim, Hist. Plant. vir. 4. est μανώτερον καὶ πλατύτερον. Brotier.
et latiore conj. etiam Dalec. ex eodem Theophr.
NOTE
b Rutam] Pallad. in Martio, tit. 9.
pag. 90. ‘Hoc mense ruta seritur
-.+.sed, ut asserunt, melius furtiva
proveniet. Sub fici arboris umbra
libentius acquiescit.’
© Sicut apes] Plinius x1, 15. de api-
bus, ‘Et furem odere.’
4 Helioselinum] Ἑλειοσέλινον, hoc
est, Apium palustre, et Apium idem
officinarum: Gallis, Ache. A Dodo-
neo pingitur, pag. 683. A paludibus
nomen habet: Theophr. Hist. vir. 6.
Td μὲν yap ἑλειοσέλινον, τὸ παρὰ τοὺς
ὀχετοὺς, καὶ ἐν τοῖς ἕλεσι φυόμενον, μα-
νόφυλλόν τε καὶ οὐ δασὺ γίνεται. Pa-
ludapium enim, quod apud aqueductus,
et in paludibus provenit, folio raro, nec
hirsuto constat. Ubi μονόφυλλον legis-
se perperam Plinius videtur, Rectius
multo Palladius, in Aprili, tit. 3.
Theophrastum accurate interpreta-
tus, heleoselinon molli folio, et caule te-
nero, quod nascitur in lacunis, et hippo-
selinon durius austeriusque dixit.
© Hipposelinum] Theophr. loc, cit.
Τὸ δ᾽ ἱπποσέλινον, φύλλον μὲν ἐμφερὲς
τῷ ἑλειοσελίνῳ" δασὺ δὲ καὶ μεγαλόκαυ-
λον. Officine Petroselinum Mace-
donicum vocant. Galli, ? Alexandre.
Depingitur a Dodoneo, p. 686. et a
Lobelio in Observ. p. 406.
f Oreoselinum] ᾿Ορεοσέλινον, a locis
montuosis, in quibus nascitur, nomen
adeptum, Apinm montanum: quod
delineatur a Dodonwo, pag. 684. a
Clusio Rarior, Plant. lib. vi, p. 195.
Pliniana hee oreoselini descriptio
tota e Theophrasto est loc. cit. An-
guillara, par. 7. pag. 123, existimat
esse vulgare Cerfoglio.
& Et sativi autem] Apii videlicet
hortensis, quod vulgo Persil dicimus,
seu petroselinum. Iconem apud Do-
donzum vide, pag. 682. Aliud cris-
pum, latifolium aliud in horto Regio
vidimus,
h Et leviore] Vide Notas et Emend.
num. 16.
i Et caulis aliorum] Theophr. Hist.
vu, 4. de generibus apii; Τούτων δὲ
NAT. HIST. LIB. XIX. 38. 3035
xxxvill. Lactuce Greci/ tria fecere genera: unum
lati caulis, adeo ut ostiola'* olitoria ex his factitari prodi-
derint. Folium his' paulo majus herbaceo, et angustissi-
mum, ut alibi consumto incremento.* Alterum rotundi
caulis: tertium sessile," quod Laconicon yocant. Alii co-
lore," et tempore satus, genera discrevere. Esse enim nigras,
quarum semen mense Januario seratur: albas, quarum
Martio: rubentes, quarum Aprili. Et omnium? earum
plantas post binos menses deferri. Diligentiores plura ge-
nera faciunt: purpureas, crispas, Cappadocas,° Grecas.
Longioris has folii, caulisque lati: praeterea longi et angus-
ti, intubi similis. Pessimum autem genus cum exprobra-
tione amaritudinis appellavere picrida.? Est etiamnum alia
OPI LLL OL OLLI?
Cap. xxxviil. 1 Cod. Dalec. urceola ; Gronov. hostiolaa—2 Vet. Dalec.
nutrimento.—3 At omnium cod, Dalec. Mox, menses differri Gronov.—4
‘ Long. has latique caulis, preterea folii longi, &c. Vet. recte. Longiora his folia
NOT
πάλιν τὰ μὲν λευκόκαυλα, τὰ δὲ πορφυ-
ρόκαυλα, ἢ ποικιλόκαυλα.
J Lactuce Greci] Theophr. loc. cit.
candid lactuce, que dulcior tene-
riorque est, tria hac esse genera ad-
monet : Γένη δὲ λευκῆς ἐστιν ἄλλα Tpia’
τό τε πλατύκαυλον, καὶ στρογγυλόκαυ-
λον, καὶ τρίτον Λακωνικόν. Des Lai-
tues.
κ᾿ Adeo ut ostiola] Theophr. loc. cit.
Τῶν δὲ πλατείων οὕτω τινὲς πλατύκαυλοι
γίνονται, ὥστ᾽ ἐνίους φασὶ καὶ θύραις
χρῆσθαι κηπωρικαῖς. Inter latas lac-
tucas quedam adeo laticaules fiunt, ut
pro valvis hortorum his nonnulli utan-
tur.
! Folium his] His, inqnit, candidis
lati caulis lactucis folium oblongius
est, quam herbaceis, seu viridioribus :
idemque angustum, consumto alibi,
nempe in caulem, nutrimento. Et
hic multi falso Plinium coarguunt,
quos refellere nec otium fert, nec in-
genium.
™ Tertium sessile] Sessilis lactuca
dicitur, quz in altum non assurgit,
nec in caulem crescit: sed in latitu-
dinem potius, et in plano se spargit.
Greci χαμαίζηλον vocant. Sunt qui
sessilem vocent, quam alii capitatam
appellant, Laitue pommée : sed errore
illi ducti hand sane levi. Sessiles
lactucas Martialis quoque commen-
dat, inter beati copias ruris, 111. 47.
a Alii colore}| Columellam notat,
apud quem hee multo uberius trac-
tata, ΧΙ. 3. atque etiam in Hortulo
lib. x. numeris elegantibus, pag. 351.
‘ Altera crebra viret, fusco nitet alte-
ra crine,’ &c.
ο Cappadocas} Viles Cappadoce,
Martiali v. 79. Columella, in Hor-
tulo, pag. 351. ‘ Tertia, que spisso,
sed puro, vertice pallet, Hae sua
Cappadoce servat cognomina gen-
tis” Et xr. 3. pag. 396. ‘ Cappado-
cia, qua pallido, et pexo, densoque
folio viret,’ &c.
P Picrida] Est enim πικρίζειν Gre-
cis amarescere. Exodi cap, 12. Φά-
3036 Cc. PLINI] SECUNDI
distinctio atrae, quee meconis Ὁ vocatur, a copia lactis sopo-
riferi, quanquam omnes somnum parere’ creduntur.’ Apud
antiquos Italia hoc solum genus carum fuit, et ideo lactu-
ce* nomen adepte. Purpuream maxime radicis,° Ceci-
lianam‘t vocant. Rotundam vero ac minima radice, latis
foliis, astytida:7"% quidamque eunuchion, quoniam hee
maxime refragetur Veneri.’ Est quidem natura” omnibus
refrigeratrix, et ideo estate grate stomacho fastidium au-
ferunt, cibique appetentiam faciunt. Divus certe Augus-
tus lactuca conservatus in egritudine* fertur prudentia *
Musee medici,’ cum prioris Camelii’ religio nimia eam ne-
garet:9 in tantum recepta commendatione, ut servari etiam*
GL PIL ILL LIL SD
caulesque lati, &c. similes Ms.’ Dalec.—5 Cod. Dalec. credantur.—6 Chiffi.
maxime radicibus. Mox, Ceciliam margo edd. Dalec. et Gronov.—7 Ita
Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. astylida edd. vett. et Gronov.—
8 Cod. Dalec. providentia. Vid. Sueton. Aug. cap. 81.—9 Ita Harduin. 1.
NOT
γονται τὰ κρέα τῇ νυκτὶ ταύτῃ ὑπτὰ πυρὶ, citando. Vide et Marcellum c. 33.
καὶ ἄζυμα ἐπὶ πικρίδων ἔδονται. Inter- Ρ. 228.
pres: Edent carnes hac nocte assas ig'-
ni, et azymos panes, cum lactucis agres-
tibus. Vide que diximus vu. 41.
4 Que meconis] Dicemus de ea xx.
26.
© Somnum parere] Diose. τι. 165. et
166. sativam, sylvestremque lactu-
cam ὑπνωτικὴν esse pariter admonet.
Galenus de Alim. Facult. 11. 40. pag.
359. tomo vi. lactucam vespere com-
manducatam fuisse sibi adversus vi-
gilias remedio singulari prodit.
* Et ideo lactuce} Quod abundan-
tia lactis exuberent, inquit Pallad.
lib. m.in Jannar. tit. 14. p. 44.
' Cacilianam] ‘ Cecilii de nomine
dicta Metelli,’ ut canit in Hortulo
Columella, p. 351. ejus nimiram qui
primo Punico bello Rome Consula-
tum gessit, anno Urbis 0111.
" Astytida] Vide Notas et Emend.
num. 17.
* Veneri) Geniture profluvinm co-
hibere, auctor est Galenus, loco mox
W Est quidem natura] Diose. 11.
165. Galenus de Facult, Simp. Me-
dic. lib. vi. p. 178. et alii.
x In egritudine] Idcireo lactuca
Columelle dicitur ea esse, ‘ Tristia
qua relevet longi fastidia morbi.’
In Hortulo, pag. 351. Incidit in
morbum eum Augustus, anno U. C.
DCCXXX{. ipso undecimum, Calpur-
nio Pisone Coss. Vide Dion. lib.
Lit. p. 517, et Sueton. in Aug. cap.
81.
yY Muse Medici] Fuit is Antonius
Musa, cui idcirco statuam, wre colla-
to, juxta signum Aésculapii plebs sta-
tuit, ut auctor est Tranquillus in Aug.
c. 59. Extat bujus libellus, de her-
ba Vetonica, cum notis Humelber-
gii. De eo rnrsum dicemus XXIX, 5.
Cum prioris Camelii] Prioris Me-
dici, quo usus ante Masam Augustus,
fuisse id nomen videtur, Vide No.
tas et Emend. num, 18,
® Wt servari etiam|) Muria condiri
NAT. HIST. LIB. XIX. 39. 3037
in alienos menses eas oxymelite’ repertum sil. Sangui-
nem quoque augere creduntur. Est etiamnum, que voca-
tur caprina™ Jactuca, de qua dicemus " inter medicas. Et
ecce cum maxime ccepit irrepere sativis admodum probata,
que Cilicia vocatur, folio Cappadociz,'* nisi crispum la-
tiusque esset.
XXX1Ix. Neque ex eodem' genere possunt dici, neque
ex alio, intubi,° hyemis patientiores, virusque preferentes,
sed caule non minus grati. Seruntur verno plantz eorum:
ultimo vere transferuntur. Est et erraticum®’ intubum,
quod in Agypto cichorium vocant, de quo plura alias.“ In-
ventum omnes thyrsos,' vel folia lactucarum, prorogare
urceis conditos, ac recentes* in patinis coquere.
Seruntur lactucz % anno toto leetis et riguis, stercoratis-
PRPLP LIP LPL IL
2. 3. et recentt. Camilli religionum omni die manducarent codd. Dalec. et
Turneb. Cameli religio nimia omni caret Chiffl. ‘In Camelii nomine latet
certe nomen medici, quem ante Musam Augustus habuerat. At quodnam
sit ejus nomen divinare non licet, cum in boc loco valde corrupti sint Mss.
codices. Ad ductom literarum, que supersunt in Mss. emendabat Illustr.
Hermolaus Barbarus, cum priores caverent, religione nunc omni caret.’ Brotier.
Barbarum secuti Erasm. Dalec. Elz. Gronov. et al. ante Harduin. Vid.
Nott. et Emend. ἢ. 18.—10 Chiffl. oxymelitum.—11 Celsus, 11. 12. marina.—
12 Ita codd. Regg. Brot. Dalec. Chiff. et Editio princeps. Cappadoce
Gronov. Dalec. Elz. al. vett. Hardnin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.
Cap. xxx1x. 1 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. Nec ex eodem edd. vett. et Gronov. Mox, Chifh. possiné dict.—2
NOTE
solitas auctor est Diose. loc. cit. De
usu lactuce in mensis veterum Mar-
tial. lib. t. ‘ Claudere que coenas lac-
tuca solebat avorum, Dic mihi cur
nostras inchoét illa dapes?’
b De qua dicemus| Lib. xx. cap.
tur, qua sua sponte nata, omni hu-~
mano cultu carent, nullaque olitoris
lege coércita, libere vaganitur et er-
rant.
© De quo plura alias} Lib. xx. cap.
29. et XxI. 52.
24.
© Intubi] Intybus sativa, sive Endi-
via vulgaris, a Dodoneo pingitur,
p- 623. Cichorium hortense vulgus
appellat. De hoc Columella xr. 3.
‘Eadem est ratio etiam intybi, nisi
quod hyemem magis sustinet: ideo-
que vel frigidis regionibus autumno
seri potest.’
4 Est et erraticum] Erratica dicun-
f Omnes thyrsos] Caules, quiin vir-
gule modum, seu teli rectitudinem
consurgunt, thyrsi nomen sibi vindi-
cant. Hos itaque urceis conditos in
alienos quoque menses prorogabant,
viridesque servabant: extractosque
urceis quasi recentes percoquebant.
Vide que de brassica dicenda sunt
c. 41. ac de ferula semine c. ὅθ.
8. Seruntur lactuce| Palladius lib.
3038 Cc. PLINII SECUNDI
que, binis mensibus inter semen, plantamque, et maturita-
tem. Legitimum tamen, a bruma semen jacere, plantam
Favonio transferre: aut semen Favonio, plantam aquinoc-
tio verno. Albz maxime hyemem tolerant. Humore om-
nia hortensia gaudent, et stercore precipue Jactuce, et
magis intubi. Seri etiam" radices illitas? fimo interest,
et repleri’ ablaqueata+ humo. Quidam et aliter amplitu-
dinem augent: recisis, cum ad semipedem excreverint, fi-
moque suillo recenti illitis. Candorem vero! putant con-
tingere iis duntaxat quz sint seminis albi, si arena de lit-
tore a primo incremento congeratur in medias, atque incres-
centia folia contra ipsas religentur.
xu. Beta hortensiorum levissima est. Ejus quoque* a
colore duo genera Greci faciunt, nigrum, et candidius,
quod’ przeferunt, parcissimi seminis: appellantque Sicu-
lum, candoris sane discrimine preeferentes et lactucam.*
Nostri beta genera faciunt, vernum et autumnale, a tem-
΄“““““““2“2“ 4“4Ἢ΄
ΟἹ. et recentes.—3 Cod. Dalec. radice illita——4 ‘Vet. ablaqueatas. Lege,
et regeri ablaqueatis humum.’ Dalec.
Cap. xu. 1 Cod. Dalec. nigram, et candidam, quam.—2 Gronov. lactuce ;
codd. Dalec. et Harduin. item edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. lactucam.—
NOTE
11. in Januar. tit. 14. p. 43. ‘ Mense
Januario lactuca serenda est, vel De-
cembri, ut planta ejus Februario
transferatur : itemque Februario se-
ritur, ut possit Aprili mense trans-
ferri. Sed certum esteum toto anno
bene seri, si locus sit lwtus, stercora-
tus, irriguus.’
" Seri ediam) Pallad. loc. cit. ‘An-
tequam pangantur, radices ejus rese-
cemus equaliter, et liquido fimo lina-
mus: vel que jam pacte sunt, nuda-
ta letamen accipiant.’
' Et repleri) Fimo videlicet, sive
letamine, ut Palladius vocat.
} Candorem vero] Pallad, loc. cit.
‘Candide fieri putantur, si fluminis
arena, vel littoris, frequenter spar-
gatur in medias, et collectis ipse fo-
liis alligentur.’
Kk Ejus quoque] Theophr. Hist. vie.
4. Inter betas, inquit, candida sapore
prestat nigra, et paucioris est seminis:
hance Siculam quidam appellarunt. Pari
modo in genere lactucarum candida dul-
cior atque tenerior est. ἙΕὐχυλότερον δὲ
καὶ τῶν τευτλίων τὸ λευκὸν τοῦ μέλανος,
καὶ ὀλιγοσπερμότερον, ὃ καλοῦσί τινες
Σικελικόν" ὡσαύτως δὲ καὶ τῆς θριδακίνης"
ἢ γὰρ λευκὴ γλυκυτέρα καὶ ἁπαλωτέρα.
Gallis, de la Poirée, ou Bete: carnosx
foliovum partes in cibis familiares,
des Cardes de poirée. In officinis, ve-
tere retento nomine, Beta alba Sicla
nominatur.
NAT. HIST. LIB. XIX. 40. 3039
poribus satus,’ quanquam et Junio seritur. Transferuntur
autem in planta he quoque,* et oblini fimo radices suas,
locumque similiter madidum amant. Usus iis et cum lente
ac faba, idemque qui oleris: et precipuus,’ ut lenitas ex-
citetur acrimonia sinapis. Medici nocentiorem °®! quam
olus™ esse judicavere. Quamobrem appositas non memi-
ni: degustare etiam? religio est, ut validis potius in cibo
sint. Gemina iis natura, et oleris, et capite ipso” exsili-
entis bulbi: species summa ° in latitudine. Ea contingit,?
ut in lactucis, cum coeperint colorem trahere,® imposito
levi pondere. Neque alii hortensiorum latitudo major. In
binos pedes aliquando se pandunt, multum et soli natura
conferente. He quidem? in Circeiensi agro amplissime
proveninnt. Sunt qui betas’ Punica malo florente optime
seri existiment: transferri autem, cum quinque foliorum
esse coeperint. Mira differentia,’ si vera est, candidis solvi
alvyos modice,’° nigris inhiberi. Et cum brassica corrum-
΄“σσ“““σ“““ 7
3 Ita codd. Harduini, Vet. Dalec. et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. οἷ
recentt. sativis Gronov. et vulgg.—4 Dalec. harum plant@ quoque.—5 Dalec.
sed pre@cipuus.—6 ‘Ita quidem recentiores editiones. Et beta largius sumta
nocet stomacho, teste Galeno. In Mss. Regg. Lang. Pintian. et Editione
principe, innocentiorem,’ Brotier. innocentiorem etiam codd. Dalec. et Chiff.
—7 Edd. vett. appositas non nemini degustare etiam: sic et Cod. Dalec.
nisi quod nemini non habeat.—8 Vet. Dalec. caulem trahere.—9 Cod. Dalec.
confert eis. Et quidem.—10 ‘ Chiffi. candidis alvo melici. Lego, candidis alvom
(alvum) elicit.’ Dalec.
NOTE
' Medici nocentiorem] Galenus qui- quo est aliqua similitudo bulbi.
dem, de Alim. Facult. 11.43. tomo vi.
p. 360. stomacho noxiam ait esse, si
largius sumatur.
™ Quam olus| Hoe est, brassicam.
Tamen melioris succi esse betam,
quam brassicam, ac magis alere, auc-
tor est Diphilus Siphnius Medicus
apud Athen. lib, 1x. pag. 371. Δίφι-
Aos δ᾽ 6 Σίφνιος τὸ τεὐύτλιόν φησιν εὺ-
χυλότερον εἶναι τῆς κράμβης, καὶ θρεπτι-
κώτερον. Et sane Pliniani codices
Mss. hoc loco innocentiorem exhibent :
sed nocentiorem legi sententia pos-
cere videtur.
» Et capite ipso] Radicis capite in
ο Species summa] In Priapeiis:
‘Nec hortus educat latas meus be-
tas.’
P Ea contingit] Imposito lapillo la-
tiore, aut testa fictili: quo pondus-
culo cohibitam betam in latum se dis-
tendere, candoremque contraliere,
Sotion asseverat, in Geopon. xu. 15.
4 Sunt qui betas} Columella x1. 3,
‘ Beta florenti Punico malo semine
obruitur, et simul atqne quinque fo-
liorum est, ut brassica, differtur aws-
tate, si riguus est hortus: at si sic-
caneus, autumno, cum jam plavie
incesserint, disponi debebit’
3040 C. PLINII SECUNDI
patur in dolio vini sapor, odore betz foliis demersis re-
stitui.
XLI. Olus caulesque, quibus nunc principatus hortorum,
apud Grecos in honore fuisse non reperio. Sed Cato*
brassicz miras canit laudes, quas in medendi loco redde-
mus. Genera ejus facit® tria: unam extentis foliis,’ caule
magno: alteram crispo folio, quam apianam* vocat:~* ter-
tiam minutis caulibus, lenem, teneram, minimeque probat.
Brassica toto anno seritur, quoniam et toto secatur. Uti-
lissime tamen ab eequinoctio autumni : transferturque, cum}
quinque® foliorum est. Cyma* a prima sectione* pre-
“΄“,4“““““΄“ 4 “π΄
Cap. xu. 1 Chiff. laéis foliis —2 Idem codex, quam Appiacam vocant. Mox
minimeque p.codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1.2.3. et recentt. fe-
neram, quam minime probat Vet. Dalec. teneram, minime probat Gronov. et a}. vett.
—3 Ita Chiffl. Harduin, 1. 2. 3, Miller. Bipont. et Franz. autumni. Transfertur
cum τόμον. et al. vett.—4 ‘Ita bene codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier.
Cymas a prima satione Vet. Dalec. Cymas a prima sectione Gronov. et vulgg.
NOTE
τ Mira differentia] Habet quiddam scripta est. Item est tertia, que le-
simile Diphilus Siphnius, loc. cit.
cum ait, alvos candida beta magis
solvi: nigra vehementius urinas cieri:
εὐκοιλιώτερον δὲ τὸ λευκὸν, τὸ δὲ μέλαν
Sed aperte Diocles
Carystius apud eundem Athen. lib.
iit. p. 120. hoe discrimen agnoscit :
betam candidam egestionem irritare:
nigram, cohibere: τεῦτλον τὸ λευκὸν
ἐκκρίσεις ποιεῖν" τὸ δὲ μέλαν καθεκτικὺν
εἶναι ἐκκρίσεως. Ita et Dioscorides
11. 249.
* Sed Cato] Libro de Re Rust. cap.
156. et 157.
» Genera gus facit]) Cap. 156. pag.
83. ‘Nune uti cognoseas naturam ea-
rum: prima est levis, que nomina-
tur λεία, grandibus et latis foliis,
caule magno : validam hac habet na-
turam, et vim magnam habet. Alte-
ra est crispa, apiacon vocatur: hee
est natura et aspectu bona: ad cura-
tionem validior est quam que supra
οὐρητικώτερον.
nis vocatur, (vet. cod. Meursii, et
editio Aldi, que κράμβη,) minutis
caulibus, tenera, (vet. cod. et Ald. te-
nuioribus foliis) et acerrima omnium
est istarum, tenui succo vellemen-
tissima.’
© Apianam] Ita Reg. cod. At Colb.
Th. et Chiffl. Apiacam. ΣΣελινοειδὴς
a Catone vocatur c. 157. ob similitu-
dinem apii. Foliorum densitate et
crispitudine hee brassice cum apio
similitudo constat. Est Dodonzi
brassica selinoides, pag. 611, Choux
frisés.
4 Transferturque, cum quinque) Co-
lum. x1. 3. pag. 395. ‘Brassica cum
vi. foliorum erit, transferri debet,’
&c.
© Cyma [cymas] Cyma quidam sunt
scaporum delicatiores, ut Plinius ait,
tenerioresque cauliculi. Namque ubi
vernum tempus appetit, primo quo-
que foliorum pullulatu, praclusis ad-
NAT. HIST. LIB. XIX. 41. 3041
stat proximo vere. Hic est quidam ipsorum caulium de-
licatior teneriorque cauliculus, Apicii' luxuriae, et per eum
Druso Cesari fastiditus,’ non sine castigatione Tiberii pa-
tris. Post cymam ex eadem brassica contingunt eestivi au-
tumnalesque cauliculi, mox hyberni, iterumque cyme,
nullo aque genere multifero, donec sua fertilitate consuma-
tur. Tertia circa® solstitium, ex qua si humidior locus
est, astate ; si siccior, autumno plantatur. Humor fimus-
que si defuere, major saporis gratia est: si abundavere, la-
tior fertilitas. Fimum asininum maxime convenit.
Est heec quoque res inter opera ganez: quapropter non
pigebit verbosius persequi. Praecipuus fit caulis sapore ac
magnitudine, primum omnium si in repastinato seras: dein
si terram fugientes cauliculos seces,° a terraque attollentes
se proceritate luxuriosa7? exaggerando aliam" accumules,
ita ne plus quam cacumen emineat. ‘'Tritianum hoc genus
vocatur, bis computabili impendio, teedioque.
Cetera genera complura sunt. Cumanum’ sessili folio,
΄σ““““““““““ “7
item Harduin, 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz.—5 Vet. Dalec. et perinde D.
C, blanditus.—6 Vet. Dalec. sequaris.—7 Ita codd. Harduini, cum edd. Har-
duin, 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. proceritate luxuriosa atiollentes se Gro-
NOTE
hue florum calycibus, quosdam quasi
turiones olus subministrat, in quibus
floris primum, mox seminis feetus
cat ΧΙ. 3. pag. 395. et XII. 7. pag.
416.
f Apicii] De eo diximus vill. 77.
eoncluditur. Greci κύημα, quasi par-
tum, dicunt, teste Galeno de Alim.
Fac, τι. 58. p. 365. et contracte κῦμα,
ducta felici translatione a ventrem
ferentibus foeminis ad brassicam, que
ineunte vere turgens succo, et pluri-
mum cymosa sobole gravida, cauli-
culos enititur. Cyma_ porro licet
muliebri sexu frequentius soleat usur-
pari, nonnunquam genere neutro
Grecorum imitatione legitur, ut apud
Columellam, carmine quod hortorum
cultui nuncupavit, lib. x. pag. 350.
‘Frigoribus caules, et veri cymata
mittit.” Tamen idem et cymam vo-
Delph. et Var, Clas.
Plinius.
Est et alter Apicius, cujus libri ex-
tant, de opsoniis et condimentis, sive
de arte coquinaria: cymas et colicu-
los condiendi modum is edocet 111. 9.
De his Martialis quoque v. 79. inter
cene fercula: ‘ Ponetur digitis te-
nendus unctis Nigra cauliculus virens
patella, Algentem modo qui reliquit
hortum.’
8. Tertia circa] Nempe tertia cyma.
h Exaggerando aliam] ‘Terram ag-
gerando, ac circumfundendo,
i Cumanum] Brassicarum hee ge-
neta, aliaque commemorat Columella
lib. x. qui de cultu hortorum agit,
9G
3042 C. PLINII SECUNDI
capite patulum. Aricinum) altitudine non excelsius, folie
numerosius, quam tenuius. Hoc utilissimum existimatur,®
quia sub omnibus pene foliis fruticat cauliculis peculiari-
bus. Pompeianum * procerius, caule ab radice tenui, intra
folia? crassescit. Rariora hac angustioraque: sed tene-
ritas in dote, si frigora'® non tolerat: quibus etiam aluntur
Brutiani,'! pregrandes foliis, caule tenues, sapore acuti.
Sabellico™ usque in admirationem crispa sunt folia, quo-
rum crassitudo caulem ipsum extenuat: sed dulcissimi
perhibentur ex omnibus. Nuper subiere Lacuturres” ex
convalle Aricina, ubi quondam fuit lacus, turrisque que re-
manet: capite preegrandes, folio innumeri: alii in orbem
porrecti, alii in latitudinem torosi. Nec plus ullis capitis
post Tritianum, cui pedale aliquando conspicitur, et cyma
nullis serior. Cuicumque autem generi pruinz ὃ plurimum
Suavitatis conferunt: et nisi obliquo vulnere? defendatur
medulla, plurimum nocent. Semini destinati non secantur.
΄““““““““΄“““4͵΄
nov. Dalec. Elz. et al. ante Harduin.—8 Hoc inutilissimum existimatur Vet.
Dalec. Mox, ineodem, quia super omnibus.—9 Vet. Dalec. inter folia.—10
NOTE
p. 350. ‘Que pariunt veteres cespo- Choux fieurs. Sed peregrina hee
so littore Cume, Que dulcis Pom-
peia palus vicina salinis Herculeis,
vitreoque Siler qui defluit amni:
Que duri prebent cymosa stirpe Sa-
belli, Et Turni lacus, et pomosi Ti-
beris arva, Brutia que tellus, et ma-
ter Aricia porri.’ Et nostra etas non
pauciora quoque observat, forma vel
colore dispari. In horto Regio am-
plius vicena notata a nobis. Cuma-
nam brassicam, sive rubram, a Dodo-
neo delineatam, p. 610. Galli vocant
Chou rouge.
ὁ Aricinum] Ab Aricino agro, de
quo 11. 9.
Pompeianum] A Pompeiis, Campa-
niz oppido, de quo 111, 9. uti ex Co-
lumella mox vidimus. Videtur hee
Dodonexo, p, 613. brassica cauliflora,
Italia est: semenque optimum cau-
lifloree Alepo Syriw oppido asporta-
tur, diligenterque coli vult, aut a
propria laude degenerat.
' Brutiani) Frigoribus, inquit, Bru-
tii agri caules aluntur.
πὶ Sabellico) Huie generi a Sabellis
nomen, qua de gente egimus 11}. 17.
Crispa Dodonei brassica, p. 611. Lo-
belio in Observ. p. 124. fimbriata :
Chou crespu.
n Lacuturres} Et hoe genus Colu-
melle superius memoratum vidimus.-
Ruellius lib. 11. p. 360. hos esse putat,
quos vulgaris sermo noster Choux ca-
bus, quasi capitulatos, appellat, quo-
niam in capitis formam extuberant.
ο Pruine] La gelée, gelée blanche.
P Obliquo vulnere] Cum secantur.
NAT. HIST. EIB.) ΕΣ. 41. 3043
Est etiam sua gratia nunquam "ἢ plantz habitum excellen-
tibus: halmyridia* vocant, quoniam nisi in maritimis non
proveniunt, navigatione quoque longinqua viridibus asser-
vatis. Statim desecti ita ne humum attingant, in cados
olei quam proxime siccatos obturatosque conduntur, omni
spiritu excluso. Sunt qui plantam” in transferendo alga
subdita pediculo, nitrove trito, quod tribus digitis capiatur,
celeriorem ad maturitatem fieri putent. Sunt qui semen‘
trifolii nitrumque simul tritum aspergant foliis. Nitrum
in coquendo*t etiam viriditatem custodit: aut Apiciana 1"
coctura, oleo ac sale, priusquam coquantur, maceratis. Est
inter herbas genus inserendi, preecisis germinibus caulis,
et in medullam semine ex aliis addito.. Hoc et in cucu-
mere sylvestri. Necnon olus quoque sylvestre est trium
foliorum,'+ Divi Julii carminibus preecipue jocisque milita-
ribus celebratum: alternis quippe versibus exprobravere
lapsana '5" se vixisse apud Dyrrachium, pramiorum par-
simoniam cavillantes : est autem id cyma '° sylvestris.
΄““““““““““ “7
Dalee. sed frigora.—11 Vet. Dalec. nonnunquam.—12 Dalec. ut in Apiciana.—
13 Cod. Dalec. abdito.—14 ‘Al. triumphis; vel, triumphalibus, quod magis
probo.’ Dalec.—15 Margo edd. Dalec. et Gronov. lampsana,e Diosc. Vid.
Sueton. Julio, cap. 68.—16 Dalec. id brassica.
NOT
4. Halmyridia] Meminit Eudemus
Atheniensis, in libro de oleribus, lau-
datus ab Athen. lib. rx. p. 369. bras-
sice illius quam ἁλμυρίδα vocant.
Brassica marina ea est, quam Lobe-
lius delineat, describitque, in Adver-
sariis, p.92. Locis Anglie mariti-
mis nascitur: vidimus et in horto
Regio. Italis Soldanella, teste An-
guillara, par. 7, p. 113.
τ Sunt qui plantam] Colum. x1. 3.
p. 395. ‘ Brassica, cum sex foliorum
erit, transferri debet, ita ut radix
ejus liquido fimo prius illita, et invo-
luta tribus algz taniolis pangatur :
hec enim res efficit, ut in coctura
celerius madescat, et viridem colo-
rem sive nitro conservet.’ Refert
id quoque Palladius ex Colum. lib.
111. in Febr. tit. 24.
5. Sunt qui semen] Ad celeriorem
scilicet maturitatem promovendam.
τ Nitrum in coquendo] Apicius 111,
1. ‘Omne olus smaragdinum fiet, si
cum nitro coquatur.’ Pallad. loc.
cit. ‘Celerius coquitur virore serva-
to, si dumm est trium vel quatuor foli-
orum, nitrum tritum cribello desuper
spargas, ut speciem pruine canden-
lis imitetur.’ Sic totidem fere ver-
bis auctor Geopon. x11, 17. Et Mar-
tialis xuit. 17. cni lemma, ‘ Coliculi :’
‘Ne tibi pallentes moveant fastidia
caules, Nitrata viridis brassica fiat
aqua,’
3044 C. PLINII SECUNDI
xu. Omnium hortensiorum lautissima cura asparagis.*
De origine eorum in sylvestribus curis abunde dictum,’ et
quomodo eos juberet Cato in arundinetis seri. Est et aliud
genus incultius asparago, mitius corruda, passim etiam mon-
tibus nascens, refertis superioris Germaniz campis, non in-
ficeto* Tiberii Casaris dicto, herbam ibi quandam nasci
simillimam asparago. Nam quod in Neside* Campaniz
insula sponte nascitur, longe optimum existimatur. Hor-
tensium® seritur spongiis:* est enim plurime radicis, al-
΄“΄““““““΄““ “7
Cap. xuit. 1 Dalec. arboribus dictum.—2 Ita codd. Harduini, Dalec. et
Chif. cum edd. Harduin.1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. inscito Vet. Dalec.
NOTE
ἃ Lapsana] Diose. 11. 142. Λαμψάνη
dicitur olus sylvestre, cujus folia
caulesque in cibo coquunter: Adxa-
vév ἐστιν ἄγριον. .. οὗ τὰ φύλλα καὶ ὃ
καυλὸς ἐσθίεται ἑφθά.--- Dionys. Ex-
ig. in Vita S. Pacomii, ¢.8. ‘ Lap-
sanas enim, id est, agrestia olera, et
herbas alias preter oleum consueve-
rant dare.’’ Ed. sec. Porro preter id
olus, quod trium foliorum fuisse Pli-
nius ait, et cymam sylvestrem, aliud
in cibis Cesariani milites adhibue-
runt: radicem nimirum edulem, pani
conficiendo idoneam, cujusmodi lap-
sane radix non est tenuis et lignosa.
Hanc radicem Cesar ipse de bello
Civili lib. 111, ‘charam’ vocat: ‘ Est
etiam genus radicis,’ inquit, ‘ inven-
tum ab iis qui fuerant cum Valerio,
quod appellatur chara, quod admix-
tum lacte multum inopiam levabat.
Id adsimilitudinem panis efficiebant :
ejus erat magna copia. Ex hoc effec-
tos panes, cum in colloquiis Pom-
peiani famem nostram objectarent,’
&c. Suetonius in Julio c. 68, ‘ Dyr-
rhachina munitione Pompeius, viso
genere panis ex herba, quo sustine-
bantur, cum feris sibi rem esse dix-
it.’ Diceret fortean ‘ex radice’
commodius: quanquam et eo verbo
utitur Appian. Bell, Civil. lib. a. p.
465. idipsum narrans, τὴν πόαν ἀρτο-
ποίουν. Ea nobis videtur esse pasti-
naca Gallica, quam Diose. in No-
this, p. 454. ab aliis κέρας, a Romanis
καρόταμ vocitari tradit: quo nomine
etiaimpum vulgo nota. Insigniter er-
rant, qui hoc trium foliornm olus, de
quo nune agitur, aut cum armoracia
confundunt, de qua ec. 26. quaque
fronde copiosa est, aut cum eo ge-
nere pastinace, quod pariter πολύ-
φυλλον.
a Asparagis] Greci ἀσπάραγον et
ἀσφάραγον dicunt. Nostri, Asperge.
Apud Dodonzum iconem vide, pag.
691. asparagi hortensis.
b Abunde dictum] Lib. xvi. c. 67.
© In Neside] Meminit hujus insule
Seneca Epist. 53. pag. 268. Ciceru
quognue Epist. ad Attic. xvi. 1, sta-
tim initio. Hodie Nisitu, hand pro-
cul Puteolis. Vide Cluver, Ital. An-
tiq. p. 1167.
4 Hortensium] Genus subintellige,
quod alii hortense vocant.
© Spongiis] Radicibus. Palladius
lib. iv. in Martio, tit.9. p. 89. ‘Hoe
mense asparagos seremus, circa Apri-
les Kal. Sed expeditior ratio est,
si asparagorum spongias ponas, que
NAT. HIST. LIB. XIX. 42.
tissimeque germinat.
3045
Viret thyrso primum emicante: qui
caulem educens, tempore ipso > fastigatus in toros ἡ striatur.
Potest et semine seri.
Nihil diligentius comprehendit Cato,? novissimumque
libri est, ut appareat repentinam ac novitiam viro curam
fuisse.
Locum subigi jubet humidum et crassum: semi-
pedali® undique intervallo seri, ne calcetur.
Preeterea ad
lineam' grana bina aut terna paxillo demitti: + videlicet
semine tum tantum serebantur: id fieri secundum eequi-
noctium vernum.
Stercore satiari, crebro purgari, caveri
ne cum herbis evellatur asparagus.
Primo anno stramento
ab hyeme protegi: vere aperiri, sarriri, runcari: tertio!
incendi verno.
provenit.
nant incendi.*
Quo maturius incensus est, hoc melius
Itaque arundinetis maxime convenit, que festi-
Sarriri jubet idem, non antequam aspara-
gus natus fuerit, ne in sarriendo radices vexentur.
Ex eo
velli asparagum ab radice: nam si defringatur,’ stirpes-
cere, et intermori.
Veili, donec in semen eat.
Id autem
΄σ΄“““““΄“»“““᾽
infaceto Gronov.—3 In vet. cod. Dalecampii ipso non legitur.
giatus Gronov. et al. ante Harduin.—4 Ita Hardnin. 1.
Mox, /fasti-
2. 3. et recentt,
item Pintian, e Catone, cap. 140. dimitti Gronov. et vulgg.—5 Cod. Dalec.
NOTE
cito fructum ministrent. Hee sic
fient : Semina asparagi quanta tri-
bus digitis comprehendere possis,
post Idus Febr. pingui et stercorato
solo in singulis fossis ponis, et levi-
ter obruis. His coéuntibus, radix
connexa nascetur, que appellatur
Spongia, &c. Implicatas radices,
que quasi unitatem faciunt, sic illi-
gatas, atque connexas, olitores spon-
gias vocant, inquit Colum. ΧΙ. 3.
f In toros] Toros appellat, ut qui-
dem videtur, spicam asparagi maxi-
me cibis expetitam: hee caro, hec
pulpa asparagi est.
s Cato] De Re Rust. c. 161. p.
90, ubi ea extant, que Plinius hoc
loco refert, ad ea usque verba, ‘ Nec
quicquam postea tentatnm,’ &c.
h Semipedali] Cato: ‘ Cum areas
deformabis,‘ hoc est, delineabis, ‘ in-
tervallum facito inter eas semipe-
dem latum in omnes partes : deinde
serito.’
i Preterea ad lineam] Cato loc, cit.
‘Ad lineam palo grana bina aut ter-
nademittito.’ Sic etiam Pallad. loc.
cit. et Didymus in Geopon. xit. 18.
p. 340.
} Tertio] Cato: ‘Post annum ter-
tium quam severis, incendito vere
primo.’
k Que festinant incendi] Plinius
xvii. 47, “ Necnon ignis aliquid
prodest, ut arnndini: ambusta nam-
que densior mitiorque surgit.’
3046 Cc. PLINII SECUNDiI
maturescere ad ver,' incendique: ac rursus, cum apparu-
erit asparagus, sarriri ac stercorari. Ac post annos novem,
cum jam vetus sit, digeri subacto solo stercoratoque. Tum
spongiis™ seri, singulorum pedum intervallo. Quin et
ovillo fimo nominatim uti, quoniam aliud herbas creet.®
Nec quicquam postea tentatum utilius apparuit, nisi quod
circa Idus* Februarii defosso semine acervatim parvulis
scrobibus serunt, plurimum?’ maceratum fimo. Dein nexis
inter se radicibus spongias factas post aquinoctium au-
tumni disponunt pedalibus intervallis, fertilitate in denos
annos durante. Nullum gratius his solum quam Ravenna-
tium° hortorum.
Indicavimus? et corrudam. Hunc enim intelligo® syl-
vestrem asparagum, quem Greci hormenum,?? aut mya-
canthon' vocant, aliisve nominibus. Invenio’ nasci et
arietis cornibus tusis atque defossis.
PPL L PIPL DLP D
defrangitur ; Chiff. defrangatur.—6 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin.
1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. aliud herbasceret Gronov. et al. ante
Harduin.—7 Margo edd. Dalec. et Gronov. defossum semen acervatim,
par. scr. ser. plurimi.—8 Hanc intelligimus Vet. Dalec.—9 Margo edd.
NOTE
1 Idautem...adver|) At Cato ma-
turum id fieri ad autumnum dixit, ut
quidem videtur, rectius, ita rerum
natura exigente.
m Tum spongiis| Hoc est, radicibus,
ut ante monuimus. Cato: ‘ Deinde
fossulas facito, qua radices asparagi
demittas : intervallum sit ne minus
pedes singulos inter radices aspa-
ragi.’
Ὁ Nisi quod circa Idus} Columella,
et Pallad. locis citatis.
° Ravennatium] Vel sylvestribus
tamen asparagis cedere hos innuit
Martialis in Xeniis x11. 21. cui titu-
lus, ‘ Asparagi τ᾿ ‘ Mollis in equorea
que crevit spina Ravenna, Non erit
incultis gratior asparagis.’ Sativus,
inquit, asparagus, non erit sylvestri
gratior. ‘In totum spina est aspa-
ragus,’ inquit Plinius ΧΧΙ, 54,
P Indicavimus} Tum xvi. 67. tum
etiam libri hujus cap. 19. Corruda
porro sylvestris asparagus est, foliis
acutis, qualis a Clusio depingitur
Rarior. Plant. v. 60. p.177. Hane
toto Castella Granatensique regno
nasci prodit: nos hic in horto Regio
vidimus, Sed et sativum asparagum
a rusticis corrudam appellari, Colu-
mella est auctor, x1. 3.
4 Greci hormenum}] Apud Hesych,
“Opuevos legitur. “Opwevos, inquit, dvo-
μα κύριον, καὶ πόλις OerTaAlas.... οἱ
δὲ τὸν ἄγριον ἀσπάραγον. Julius Pol-
lux vi. 9. non sylvestrem, sed sati-
vum asparagum ὕρμενον vocari seri-
bit: nimirum ut corrude apud Lati-
nos, sic apud Graecos dpuévov com-
munis utrique generi appellatio fuit,
© Myacanthon] Quasi muvris spi-
nam. Diosc. 11. 152, ᾿Ασπάραγος πε-
NAT. HIST. LIB. XIX. 44. 3047
X Lili. Poterant videri dicta omnia que in pretio sunt,
nisi restaret res maximi queestus, non sine pudore dicenda.
Certum est quippe carduos apud Carthaginem magnam,
Cordubamque preecipue, sestertium sena millia‘ e parvis
reddere areis : quoniam’ portenta quoque terrarum in ga-
neam vertimus, etiam ea que refugiunt quadrupedes con-
scie. Carduos ergo" duobus modis_ serunt : autumno
planta, et semine ante Nonas Martias: planteeque ex co
disponuntur ante Idus Novembris, aut in locis frigidis
circa Favonium. Stercorantur’ etiam, si Diis placet,
letiusque proveniunt: condiunturque aceto melle diluto
addita laseris radice, et cumini, ne quis dies sine carduo
sit.
XLiv. Cetera in transcursu dici possunt.
Ocimum *
POLE LL ILE DIF
Dalec. et Gronov. horminum, e cap. 23. libri sequentis. Gronov. et al. ante
Harduin. ormi.
CAP. XLitt.
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. sestertia sena millia ut
narcius, reddere ; quoniam Gronov. etvulgg. Proe parvis, Vet. Dalec. habet
5 >
ex arvis; Chiffl. a parvis reddere eis.
NOT
Tpaios, ἣν μυάκανθαν καλοῦσι. Gale-
nus de Facult. Simp. Med. lib. vi. p.
160. ᾿Ασπάραγος πετραῖος ἢ μυακάνθι-
VOS.
5. Invenio] Nempe apud auctores
haud sane satis idoneos, quorum
fidem hac in parte Dioscorides ele-
vat, loc. cit. quamvis suffragari iis
videatur Didymus in Geopon. x11.
18. p.340.
t Sestertium sena millia] Que mo-
nete nostre Gallice efficiunt libras
sexcentas.
“ Carduos ergo] Eos intelligit, quo-
rum e genere scolymus est, ut ex
oratione Plinii liqnet, xx. 99. ubi de
carduorum medicinis agit, quorum
nune tempora satus explanat, inpri-
misque scolymi, UArtichaut, quam
Latiui cinaram quoque appellarunt.
Nam que de carduorum satu nunc
afferuntur a Plinio, eadem ferme re-
tulit Coiumella de cinara, ΧΙ. 3. ‘Ci-
narz sobolem,’ inquit, ‘melius per
autumni equinoctium disponemus :
semen commodius circa Kalendas
Martii seremus, ejusque plantam cir-
ca Kalendas Novembris deprimemus,
et multo cinere stercorabimus: id
enim genus stercoris huic oleri vide-
tur aptissimum.’ Est et cinara spi-
nosa, qui Matthiolo in Diose. lib. 111.
pag. 667. carduus aculeatus dicitur,
Cardon d’ Espagne.
v Stercorantur] Pallad. lib. 1v. in
Martio, tit. 9. p. 87. ‘ Terram ster-
coratam et solutam diligit carduus,
quamvis in pingui possit melius pro-
venire.’
* Ocimum] Basilicum Lobelio dic-
tum, in Advers. p. 215. et Gallis
quoque Buasilic. A Matthiolo in
Diose. lib. 11. Ὁ. 533. pingitur accu-
rate, et ocimum medium nuncupatur.
3048 C. PLINII SECUNDI
Parilibus optime seri ferunt: quidam et autumno:? ju-
bentque, cum hyeme seratur, aceto semen perfundi. Eruca
quoque’ et nasturtium vel estate vel hyeme facillime nas-
cuntur. Eruca precipue frigorum contemtrix, diverse est,
quam lactuca, nature, concitatrix® Veneris: idcirco jun-
gitur illi® fere in cibis, ut nimio frigori par fervor immixtus
temperamentum equet. Nasturtium’ nomen accepit a na-
rium tormento. Et inde vigoris significatio proverbio 1
id vocabulum? usurpavit, veluti torporem excitantis. In
Arabia mire amplitudinis dicitur gigni.
χων. Ruta quoque” seritur Favonio, et ab sequinoctio
autumni:!' odit hyemem,' et humorem, ac fimum. Apri-
΄“΄““““““““““΄
Cap. xutv. 1 Vet. Dalec. significatione proverbium.—2 Cornarius, ejus eswm.
Cap. xLyv. 1 Ita codd. Regg. Brot. et Editio princeps. autwnno codd.
Harduini, cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et recentt. auéwnnt habent etiam
NOTE
In horto Regio vidimus. Parilia Ro-
mz celebrata x1. Kalend. Maias,
diximus sup. lib. c. 66. Colum. x1, 3.
seri ocimum circa Idus jubet.
>» Quidam et autumno}| Colum. xt.
3. Etiam Aprili cum seritur, ut cito
nascatur, aqua calida perfundi Pal-
Jadius jubet, in Aprili, tit. 3.
© Eruca quoque}] Ita Pallad. lib. 1.
in Januar, tit. 14. pag. 44. Nostris,
Roquette. A Matthiolo pingitur in
Diose. lib. 11. pag. 530.
4 Concitatrix] Sie Diose. 11. 170,
Galenus de Alim, Facult. 11. 53. pag.
364. Columella in Hortulo: * Et
que frugifero seritur vicina Priapo,
Excitet ut Veneri tardos eruca ma-
ritos.’ Marcellus Empir. cap. 33.
pag. 228. ‘Ad abundantiam seminis
preparandam, erucam decoctam bi-
bat, quoties quisque inopia seminis
se laborare perspexerit: vel potius
assidue incoctam manducet.’ Id-
circo ‘ salaces erucas’ Naso vocat
de Remed. Amor, prope finem.
© Jungitur ili) Lactuce scilicet.
Hoc ipsum fieri Galenus precipit
loc. cit.
ΓΟ Nusturtium] ‘ Nasturtium nonne
vides,’ inquit apud Nonium Varro,
“ab eo dici quod nasum torqueat?’
Et Auctor Moreti : ‘ Quaqne trahunt
acri vultus nasturtia morsn.’ Porro
nasturtii iconem apnd Lobel. vide in
Observ. pag. 107. Nostris Cresson
Alenois: Narbonensibus, Nasitort.
8 Proverbio] Adagium id est, ἔσθιε
κάρδαμον, dictum olim in socordem,
ignavum, hebetem. Vossium vide in
Etymol. verbo Nasturtium. Auctor
Geopon. xt. 27. Φασὶ δὲ τοὺς ἐσθίον-
τας κάρδαμον, ὀξυτέρους τὴν διάνοιαν γί-
Aiunt vescentes nasturtio men -
tis acumine subtiliores evadere.
h Ruta quoque] Pingitur a Lobelio
ruta hortensis, in Observ. pag. 506.
Gallis, de la Rue. Et hane autumno
seri, differri mense Martio, precipit
Colum. lib. xt. cap. ult.
i Odit hyemem| Theophr. Histor.
vil. 5. Aquas et fimum, inquit, olera
omnia diligunt, preter rulam: Φίλυδρα
δὲ πάντα τὰ ἄλλα λάχανα, Kal φιλόκο-
πρα, πλὴν πηγάνου.
νεσθαι.
NAT. HIST. LIB. XIX. 46. 3049
cis) gaudet et siccis, terra quam * maxime lateraria. Ci-
nere vult* nutrivi: hic et semini miscetur, ut careat erucis.
Auctoritas etiam peculiaris apud antiquos ei fuit. Inve-
nio mustum rutatum populo datum a Cornelio Cethego, in
consulatu! collega Quinti Flaminini,? comitiis peractis.
Amicitia™ est ei et cum fico, in tantum, ut nusquam letior
proveniat, quam sub hac arbore. Seritur et surculo,
melius in perforatam” fabam indito, que succo nutrit com-
prehendendo surculum. Seritur et a seipsa.° Namque
incurvato cacumine alicujus rami, cum attigerit terram,
statim radicatur. Eadem et ocimo? natura, nisi quod
difficilius crescit. Sed durata runcatur non sine diflicul-
tate, pruritivis ulceribus,+? ni munitis manibus id fiat,
oleove defensis. Conduntur autem et ejus folia, servan-
turque fasciculis.
xLvi. Ab equinoctio’ verno seritur apium, semine
paululum' in pila pulsato.S Crispius sic putant fieri, aut
΄’“““““““““ “7
Dalec. Elz. Gronov. et al. veit. ante Harduin.—2 Cod. Dalec. terraque quam.
—3 Quinti Flaminii Brotier in Notis. Quinti etiam codd. Regg. Brot. 1. 2.
Edd. ante Brotier, Quintii—4 Cod. Dalec. uterque et Chiffl. prorituus ulce-
ribus; Gronov. et al. ante Harduin. provenientibus hulceribus.
NOTE
J Apricis] Palladius lib. 1v. in Mar-
tio, tit. 9. p. 90. ‘ Prosequuntur eti-
am maledictis, et maxime in terra
soluti lateris ponunt, quod prodesse
certissimum est.’ Columella x1. 3.
kK Cinere vult] Pallad. Joc. cit.
‘Hoc mense ruta seritur, locis apri-
cis, solius cineris inspersione con-
tenta.’
1 In consulatu]
Anno Urbis
ceccexx1. Sed vitio facti Consules
abdicarunt: ut in Fastis recte est
anvotatum.
m Amicitia] Pallad. loc. cit. ‘ Sub
fici arboris umbra libentins acquies-
eit.’ Adde et Arist. ο. 20. problem.
18. p. 773. querentem, *‘ Quam ob
causam ruta insita in ficum, pulcher-
rima, plurimaque proveniat.’
n Melius in perforatam] Pallad. loc.
cit. ‘Nonnulli ramulos rute pertusz
fabe inserunt, vel bulbo, atque ita
obruunt, alieno vigore servandos,’
© Seritur et a seipsa] Nempe pro-
pagine, uti fere de rubis dictum est
xvil. 21. Sic etiam Pallad. loc.
cit.
P Eadem et ocimo] Ut propagine ni-
mirum, eque atque ruta, seratur.
4 Pruritivis ulceribus] Natis ulceri-
bus ex prurigine. Vide Notas et E-
mend. num. 19.
τ Ab e@quinoctio] Pallad. lib. v. in
Aprili, tit. 3. p. 110. et Colum. ΧΙ.
3.
5. In pila pulsato] Hoc est, in vase
concavo, sive mortario, pinsi prius
necesse est. De pile vocis usu, eo
3050 Cc. PLINII SECUNDI
si satum calcetur cylindro pedibusve. Proprium ei, quod
colorem mutat. Honos ipsit in Achaia, coronare victores
sacri certaminis Nemez.
xLvil. Eodem tempore seritur menta planta:* vel si
pondum germinat, spongia. Minus μοῦ" humido gaudet.
“Estate viret, hyeme flavescit. Genus ejus sylvestre men-
tastrum® est. Et hoc propagatur, ut vitis, vel si inversi
rami* serantur. Mentz nomen* suavitas odoris apud
Greecos mutavit, cum alioqui mintha vocaretur, unde nos-
tri nomen declinaverant.* Grato mensas odore* percurrit
in rusticis dapibus. Semel sata, diutina etate durat.
Congruit pulegio,’ cujus natura in carnariis reflorescens
SLIP LOLIOC IIS
Cap. xtvr. 1 Cod. Dalec. paulum ; Chiff. paulum in pilato. Mox, margo
edd. Dalec. et Gronov. pro pulsato, habet pinsito, e Columel.
Cap. xLvit. 1 ‘Itacodd. Regg. 1. 2. et Editio princeps.’ Brotier. decla-
raverunt edd, vett. et Gronov. declinaverunt Harduin. 1, 2. 3. Miller, Bipont.
et Franz.—2 ‘ Ita bene cod. Reg. 2.’ Brotier. Edd. ante Brotier, Grato menta
NOTE
intellectu, alibiegimus. Expressum 95. De la mente, du Baume.
hoc a Columella x1. 3. pag. 397. ‘Si
crispe frondis apium fieri maluerit,
semen ejus inditum pile, et saligneo
palo pinsitum, exspoliatumque, in
linteolis ligatum obruet. Potest eti-
am citra hane operam fieri crispum
qualitercumque satum, si cum est
natum, incrementum ejus supervo-
luto cylindro coérceat.’ Sic etiam
Pallad. loc. cit. et Theophr. his prior,
Hist. 11. 5. et de Causis v. 6. p. 331.
t Honos ipsi] Juvenalis Sat. vit.
226. “ Graiawque apium meruisse co-
rone. Ideirco Nemeaum apium
Nicandro dicitur in Theriac. p. 47.
Suidas, tom. 11. p. 213. Νεμέας σέ-
Awa. Vide Plntarch. Sympos. Quest.
ν. 3. p. 676. quibus adde que dixi-
mus XV. ὃ,
a Eodem planta} Transferri
mentam in planta ait aquinoctio
verno: ac si nondum germinaverit,
radice sen spongia, ut diximus. Pin-
gitur a Dodonao menta prima, pag,
b Minus hec] Vide Notas et E-
mend. num. 20.
© Mentastrum] Dioscoridi m1. 42.
ἡδύοσμον ἄγριον, menta sylvestris:
officinis, alba menta. Iconem exhi-
bet idem Dodoneus, p. 96. Greci
καλαμίνθην vocant, inquit Apuleins,
cap. 91. Gallis, Mente sauvage. In
Nothis Diose. p. 454. τὸ δὲ ἡδύοσμον
ἄγριον, ὃ Ρωμαῖοι μεντάστρουμ καλοῦσι.
ἃ Vel si inversi rami} Colum, Xt. 3.
‘Mente si forte semina defecerunt,
licet de novalibus sylvestre mentas-
trum colligere, atque ita inversis ca-
cuminibus disponere: que ves feri-
tatem detrahit, atque edomitam red-
dit.’
ὁ Menta nomen] Diose. 11, 41. Ἡ-
δύοσμος, of δὲ μίνθην. Et Galenus de
Simp. Medic. Facult. lib. vi. p. 176.
Ἡδύοσμον, ἔνιοι δὲ μίνθην εὐώδη mpooa-
γορεύουσιν.
f Congruit pulegio) Nostri Pouliot
vocant. Kegium vulgatum pouliot
NAT. HIST. LIB. XIX. 48.
seepius dicta est.
9021
Hac quoque servantur simili genere,
mentam dico, pulegiumque, et nepetam.$
Condimentorum tamen omnium fastidiis cuminum® ami-
cissimum.?
sublime tendens.
medio serendum vere.
Nascitur in summa tellure vix herens, et in
In putridis et calidis maxime locis,
Alterum ejus genus sylvestre quod
rusticum vocant, alii Thebaicum: si tritum ex aqua pote-
tur, in dolore stomachi' prodest.
In Carpetania/ nostri
orbis maxime lJaudatur: alioqui Aithiopico“ Africoque
palma est.
Quidam huic Ag¢yptium praferunt.
XLVI. Sed precipue olusatrum! mirz nature est.
“΄““΄“΄“΄“““““““77
mensas.—3 “ Codex uterque, nepitam in condimento sumpta. In omnia (lego, ad
omnia) que fastidio sunt, cuminum amicissimum.
Vet. nepitam. Condimentario-
rum tamen omnium stomachi fastidiis; al. Vet. omniumque fastidiis.’ Dalec. ne-
pitam.
Condimentorum, &c. Gronov. et al. ante Harduin.
NOTA
royal, delineatur a Lobelio in Obser-
vat. p- 266. De pulegio porro in
carnariis reflorescente diximus ΧΥ ΤΠ].
60.
8 Et nepetam] Que sylvestre pule-
gium etiam appellatur, Pouliot sau-
vage. Wide Dodoneum, p.98. Alia
est nepeta vulgaris officinarum, que
menta cataria, lU’herbe au chat. Alii
nepitam scribunt.
h Cuminum] Cuminum Latini jux-
ta et Galli vocant : Hebrwi ipsi 122
cammon: ruva nostra, comin. Utrum-
que genus, sativum et sylvestre,
quale nos vidimus, a Dodoneo pin-
gitur p. 298,
i In dolore stomachi] Adversus tor-
mina et inflationes, bibi tritum ex
aqua: ex vino ad imbecillitatem sto-
machi, jubet Diosce. 111. 69,
} In Carpetania] Diose. loc. cit. in
Carthagine Hispanie oppido. Tole
tum in Hispania est Carpetanorum
caput.
k 4Ethiopico} Quod Hippocrates Re-
ginm vocat, quoniam illud palmare
putat, inquit Diosc. 11. 68, secun-
das defert gyptio.
' Sed ... olusatrum|] Sive atrum
olus, sic dictum a semine et radice
atra. Colum. ΧΙ. 3. p. 398. ‘Atrum
olus, quod Grecorum quidam vocant
ἱπποσέλινον, nonnulli σμύρνιον, &e.
Adde Apuleium lib. de Virtutibus
Herb. c. 107. In Grecis vero He-
sychius: Σμύρνιον, τοῦ ἱπποσελίνου 6
καρπὸς, καὶ αὐτὴ ἣ βοτάνη. Schol. Ni-
candri, in Theriac. p. 39. Td Σμύρ-
νειον ὅμοιόν ἐστι τῷ μεγάλῳ σελίνῳ" ὃ
καὶ ἱπποσέλινον καλεῖται" σμυρνεῖον δὲ,
ἐπειδὴ ἐμφερές ἐστι τῇ σμύρνῃ κατὰ τὴν
ὀσμήν. Et Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vin. p. 230. Σμύρνιον, οἱ δὲ
ἱπποσέλινον ὀνομάζουσιν ἄγριον. Cave
porro agi nunc existimes de hippo-
selino, de quo instituta oratio est
ο. 37. quanguam et illud smyrninm
nuncupatum sit, teste Diose. 11.78.
De smyrnio vere ac proprie dicto
nunc sermo est, cui etiam in Cilicia
hipposelini tributa appellatio est, ut
prodidit idem Diose. cap. seq. Hip-
poselinum illud Theophrasti est,
idemque smyrnion Dioscoridis, a
3052 C. PLINIT SECUNDI
Hipposelinum Graci vocant, alii smyrnium.'' E lacryma
caulis sui nascitur. Seritur et radice. Succum ejus™
colligunt,* myrrhz saporem habere dicunt. Auctorque®
est Theophrastus, myrrha sata natum. Hipposelinum
veteres® preeceperant in locis incultis, lapidosis, juxta ma-
ceriam seri: nunc et repastinato seritur, et a Favonio post
eequinoctium autumnum.3 Quippe cum capparis+? quo-
que seratur siccis maxime, area in defossum cavata,’ ri-
pisque undique circumstructis lapide: alias evagatur per
agros, et cogit solum sterilescere. Floret estate: viret 4
usque ad Vergiliarum occasum, sabulosis’ familiarissi-
΄“’“““““““““
Cap. ΧΙ. 1 Cod. Dalec. zmyrnium.—2 Succum ejus qui colligunt Gro-
πον. et al. ante Harduin. Mox, murrhe, et paulo post murrha, cod. Dalec.
—3 ‘Ita codd. Regg. Lang. et Editio princeps.’ Brotier. autumni Gronov.
al. vett. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—4 Ita edd. vett. et Gronov. cappari ex
codd, Harduinus, quem secuti sunt Miller. Bipont. et Franz.—5 ‘Ita codd.
Regg. et Editio princeps.’ Brotier. area in defossu cavata Gronov. al. vett.
NOTE
Matthiolo delineatum, p. 773. quale
in Horto Regio visuma nobis. Deeo
rursum XXvit. 109.
m Suceum ejus} Theophr. Hist. vir.
6. Tivera δὲ καὶ τὸ δάκρυον ἐξ αὐτοῦ
ὅμοιον τῇ μύῤῥᾳ" οἱ δέ φασιν ὅλως μύῤῥαν.
Lacryma ex eo fluit myrrhe assimilis :
quidam omnino myrrham id esse asseve-
rant. FE radice potius quam e caule
succum manare scimus.
» Auctorque|} Verba hec sunt Gre-
Οἱ scriptoris, Hist. rx. 1. Kal τινες
ἀκούσαντες ὡς ἐντεῦθεν ἣ σμύρνη, ἡγοῦν-
ται βλαστάνειν ἐξ αὐτῆς ἱππουσέλινυν"
φυτεύεται γὰρ καὶ ἀπὸ δακρύου τὸ ἱππο-
σέλινον. Cum ex hipposelino myrrham
nasci quidam audivissent, hipposelinum
ex myrrha provenire ctiam putarunt,
que lacryma hipposelini est. Seritur et
hipposelinum sua lacryma,
° Hipposelinum veteres| Colamella
loc. cit. de hipposelino, quod et olus-
atrum, et smyrninm pariter appel-
lat: ‘Pastinato,’ inguit, ‘loco. se-
mine debet conseri, maxime juxta
maceriem: quoniam et umbra gau-
det, et gualicumque convalescit lo-
co.”
P Quippe cum capparis [cappari]
‘Cappari’ neutro genere dicitur, et
‘capparis’ feeminino. Colum. xt. 3.
‘ Capparis ....si serenda fuerit, sic-
cum locum desiderabit : isque debe-
bit ante circumdari fossula, que re-
pleatur lapidibus, et calee, vel Pu-
nico luto, ut sit quasi quedam lorica,
ne possint eam perrumpere pradicti
seminis frutices : qui fere per totum
agrum vagantur, nisi miunimento ali-
quo prohibiti sint.... Et noxium
virus habent, suecoque suo sterile
solum reddunt.’ Capparis in Gallia,
un Caprier, vel, ut aliis visum est ef-
ferre, un Capier. Capparis retuso
folio apud Lobel. in Obsery, p. 359.
Monspelii in hortis pulehre et copi-
ose fruticat.
4 Floret....viret] Hee a Theophr,
Hist. νι. 5.
τ Subulosis] Theophr, loc. cit. Χαί-
NAT. HIST. LIB. XIX. 50.
mum.’ Vitia ejus,’ quod trans? maria nascitur, diximus
inter peregrinos frutices.
xLix. Peregrinum et Careum,' gentis sui’ nomine ap-
pellatum, culinis principale. In quacumque terra seri vult,
ratione eadem, qua olusatrum. Laudatissimum tamen in
Caria, proximum Phrygia.
L. Ligusticum* sylvestre est in Ligurize sue montibus:
seritur ubique: suavius sativum, sed sine viribus. Pana-
cem” aliqui vocant. Cratevas* apud Grecos cunilam
bubulam eo nomine appellat: ceteri fere conyzam, id est,
cunilaginem:' thymbram vero, que sit cunila. Hec apud
nos habet vocabulum et aliud, satureia dicta? in condi-
΄“΄“““““““, ““Κ5
Harduin. Miller. Bipont. et Franz.—6 Dalec, familiarissima. Vid. x111. 44.—
7 Dalec. que trans.
Cap. XLix.
1 Ita edd. vett. Gronoyv. Harduin, 1. et Bipont. gentis sue
Harduin. 2.3. Miller. et Franz. et sic Vet. Dalec.
CAP: I.
et Franz.
1 Ita codd. Harduini, eum edd. Harduin. 1. 2.3. Miller, Bipont.
‘Vet. cunizam idem cunilaginem, §c. Lego, conyzam, cunilaginem.
Tidem vero thymbram, que sit.’ Dalec. Gronoy. et al. vett. conyzoides, cunila-
NOTE
ρει δὲ ὑφάμμοις καὶ λεπτογείοις χωρίοις.
5. Vitia ejus] Dicta hee xt. 44.
τ Careum| Apicio quoque vit. 2.
Careum. Dioscoridi 111. 66. Kdpos.
Pingitur a Dodoneo, p. 297. In Offi-
cinis Carvi nominari: apud Germa-
nos Bohemosque, non in Caria modo,
unde origo nominis, frequens nasci
prodit.
ἃ. Ligusticum] Diosc. 111.58. Avyv-
στικὸν φύεται μὲν πλεῖστον ev Avyupia,
ὅθεν καὶ τὴν προσωνυμίαν ἔσχηκεν. Πά-
νακες δὲ αὐτὸ καλοῦσιν οἱ ἐπιχώριοι, κ.
τ. λ. Eadem habet Oribas. lib. x1.
fol. 204. Siler montanum Dodonei
est, a quo accurate delineatur, quale
in Horto Regio vidimus, p.308. Gal-
lis, Sermontaine. Officinis nonnullis,
Seseli, sed falso.
b Panacem] Quoniam panaci He-
racleotico et viribus simile est, et ra-
dice atque caule, inquit Diosc. loc. cit.
© Cratevas] Grzcorum inconstan-
tiam in assignandis plantarum nomi-
nibus obiter indicat, non usquequa-
que approbat. Et falso quidem cu-
nile bubule nomen esse Ligustico
inditum, diserte admonet, xx. 60.
4 Satureia dicta] Thymbra igitur
gemina: et utrague affinis alteri: al-
tera Graecorum, Latinorum altera,
gue et satureia, thymbrae quidem
zmula, et cunila appellata: sed dis-
crepans tamen a thymbra. Colum,
1x. 4. p. 320. “ Thymbre, vel nostra-
tis cunile, quam satureiam rustici
vocant.” Et in Hortulo: ‘ Et satu-
reia thymi referens, thymbreque sa-
porem.’ Scribonius Largus Compos.
124, ‘Cunila, quam satureiam qui-
dam vocant.’ Satureiam seu cunilam
Galli nune Sarriette nominant. Pin-
gitur a Dodonzo, p. 288. Thymbra,
p. 287. Utramque Regio in horto vi-
dimus. Thymbra in Grecia frequens,
maximeque in Chio, teste Anguillara,
3054 Cc. PLINI’ SECUNDI
mentario genere. Seritur mense Februario, origano emu-
la.» Nusquam utrumque additur, quippe similis effectus.
Sed cunile Aigyptium origanum tantum preefertur.
Li. Peregrinum fuit et lepidium.* Seritur a Favonio:
dein cum fruticavit, juxta terram’ preciditur: tunc run-
catur, stercoraturque: per biennium hoc. Postea iisdem
fruticibus utuntur, si non seevitia hyemis ingravat, quando
impatientissimum est frigoram. Exit et in cubitalem al-
titudinem, foliis laurinis, sed mollibus: ususque ejus* non
sine lacte.
Lil. Gith pistrinis,? anisum et anethum culinis et medi-
cis nascuntur.
sed medicine tantum.
Sacopenium " et ipsum in hortis quidem
p ’
Lit. Sunt quaedam comitantia aliorum satus, ut papa-
ver.
eruca cum lactuca.
Namque cum brassica seritur, ac portulaca:! et
Papaveris sativi tria genera: candi-
dum,’ cujus semen tostum in secunda mensa/ cum melle
apud antiquos dabatur.”
Hoc et panis* rustici cruste in-
spergitur,? affuso ovo inhzrens, ubi inferiorem crustam
apium*+ githque cereali sapore condiunt.
Alterum genus!
΄““““““““““
ginem.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. thymo @mula, e Diose.
CAP. LI.
CAP. LIII.
1 Pintian. usus ejus.
1 Vet. Dalec. et portulaca.
Mox, et eruca et cum lactuca alii
ap. Dalec.—2 Cod. Dalec. edcbatur.—3 Dalec. inspergunt.—4 ‘ Ammi, vel
NOTE
par, 12. p. 203.
© Lepidium] Gallis, Passerage. Ico-
nem vide apud Dodonenm, p. 704.
nos plantam ipsam in horto Regio vi-
dimus.
f Juxta terram] Colum. x1. 3. ‘ Le-
pidiaimn velut porrum sectivam deme-
tere poteris, rarius tamen,’ &c.
& Gith pistrinis] Gith Dioscoridi
111. 93, μελάνθιον dicitur, enjus semen
inspergi gratissime panibus condien-
dis monet: idcirco pistrinis nascitur.
De 60 rursum xx. 71, Sativum me-
lanthium depictum vide apud Dodon.
p- 301. Gallis, de la Néelle: etsi du-
bitat Anguillara, par. 12, p. 216.
h Sacopenium] De eo dicemus xx.
75.
i Candidum)] Pavot blanc. Vide
apud Dodon, p. 442.
J In secunda mensa] ‘ Cocetum,’ in-
quit Festus, ‘ edulii genus ex melle
et papavere factum.’
k Toc et panis| Annon idcirco dic-
{um est a Marone, ‘ Cereale papa-
ver?’
' Alterum genus] Pavot noir, apud
eundem Dodon. loc. cit.
NAT HIST! LIBS ΧΙ ΧΙ 54; 3055
est papaveris nigrum, cujus scapo inciso lacteus succus
excipitur. Tertium genus™ rhoeam* vocant" Greci, id
nostri erraticum. Sponte quidem, sed in arvis® cum hor-
deo 5 maxime nascitur, erucz simile, cubitali altitudine,
flore rufo et protinus deciduo: unde et nomen? a Grecis
accepit. De reliquis4 generibus papaveris sponte nascen-
tis dicemus in medicine loco. Fuisse autem in honore
apud Romanos semper, indicio est Tarquinius’ Superbus,
qui legatis a filio missis decutiendo papavera in horto al-
tissima, sanguinarium illud responsum hac facti ambage
reddidit.
Liv. Rursus alio comitatu equinoctio autumni seruntur
coriandrum, anethum, atriplex, malva, lapathum, cerefo-
lium, quod pederota* Grzci vocant: et acerrimum sa-
΄““΄“΄““΄““΄““““Γ΄
anisum. Apium inspergi nusquam alibi legitur.’ Dalec,—5 Dalec. rhaada.—
6 Cod. Dalec. sed maturius cum hordeo.
NOT
m Tertium genus] Quod libro se-
quente c. 77. inter sylvestria, sativa-
que, medium genus facit, Est illud
erraticum Dodonei, p. 444. Lobelii
qnoque, in Observ. p. 143. Apud
Gallos Coquelicot, ou pavot sauvage.
" Rheeam vocant] Galenus de Fac.
Simp. Med. 1. vir. p. 207. ‘Poids dvo-
μάζξεται. Et paulo post, ὀνομάζουσι
ῥοιάδα. Rheeada sane rectius diceret :
sed Latino ritu ac sono efferre ma-
luit, quod et alias ei familiare est.
Sic Q. Serenus caput 88. p.150. ‘ de
ischia’ inscripsit, cum ‘ de ischiade ’
dici ars Grecorum postulet.
ο Sed in arris] In segetibus, ἐν ἀρού-
pus φύεται, inquit Diose. iv. 64. a
quo iisdem fere verbis describitur,
uti et a Theophr. prius Hist. rx. 13.
Ρ Unde et nomen] ᾿Απὸ τοῦ ῥέειν,
quod fluere, ac decidere sonat. Diose.
Μήκων poids: ὠνόμασται δὲ διὰ τὸ ταχέως
τὸ ἄνθος ἀποβάλλειν.
4 De reliquis] Lib. xx. ¢. 76.
τ Tarquinius] Simile Thrasybuli
factum inaudierat, de quo Herod. I.
v. p. 324. Vide Livium lib. 1. p. 19.
Flor. 1. 7. p. 18. Frontin. Strateg. ec.
1. et Valerium denique Max. vit. 4.
2. Dissidet a ceteris scriptoribus Na-
so, qui in liliis id factnm ait, quod in
papaveribus alii, Fast. 11. 703. ‘ Hor-
tus odoratis suberat cultissimus her-
bis, Sectus humum rivo lene sonan-
tis aque. Tlic Tarquinins mandata
latentia nati Accipit, et virga lilia
summa metit. Nuntius ut rediit, de-
cussaque lilia dixit: Filius, Agnosco
jussa parentis, ait. Nee mora, prin-
cipibus cesis ex urbe Gabina, Tra-
duntur ducibus meenia nuda suis.’
ἃ Quod pederota] Sic Apuleius ec.
104. “ Greci pederota vocant....
Latini cerefolium.’ Columellain Hor-
tulo : ‘ Jam breve cherephylum.’ Et
x1. 3. § Cherephyllum, itemque olus
atriplicis, circa Kalend. Octobr, ob-
rui oportet non frigidissimo loco... .
Papaver et anethum eadem habet
conditionem sationis, quam chere-
3056 C. PLINII SECUNDI
pore,” ignei effectus,° ac saluberrimum corpori, sinapi,*
nulla cultura, melius tamen planta® tralata. Quin e di-
verso vix est sato semel eo liberare locum, quoniam se-
men cadens protinus viret. Usus ejus etiam pro pulmenta-
rio in patellis decocto, citra intellectum acrimonize.* Co-
quuntur et folia,'’ sicut reliquorum olerum. Sunt autem
trium’ generum: unum gracile, alterum simile rapi foliis,
tertium eruce. Semen optimum AZgyptium. Athenien-
505 "ἢ napy appellaverunt, alii thapsi, alii saurion.
Ly. SerpyHo: et sisymbrio montes plerique* scatent,
sicut in Thracia: utique deferunt ex his* avulsos ramos,
seruntques Item Sicyone* ex suis montibus, et Athenis
2 Sine ullo sensu ucrimonia@.
΄“΄“““““΄“““ 42)
Cap. Liv.
folia.
Cap. Lv.
1 Margo edd, Dalec. decocto. Citra int. acrim. coquuntur ejus
1 Theophr. in marg. Ed. Dalec. pluntaque.—2 Ita ex codd.
Harduinus et recentt, wbi aque deferunt ex iis Gronov. et vulgg.
NOTE
phyllum, et atriplex.’? Gallis, Cer-
feuil. A Dodonxo delineatum, pag.
688. Aliud porro ab isto olere acan-
thi genus est, de quo dicturi sumus
XXII. 34. quanquam et istud aliqui,
ut Plinius admonet, paderota simi-
liter vocant.
b Et acerrimum sapore] Ad sinapi
lec pertinent, de quo statim fit men-
tio: quanquam ad cerefolium Pli-
nius alter retulit, de Re Med. iv. 37.
“ Cerifolio,’ inquit, ‘ ignea vis, et
acerrima est.’ Falso.
© Ignet effectus) Impositum certe
corpori pusulas, instar ignis, excitat :
quod in quibusdam morbis expetitur :
atque hee curatio σιναπισμὸς dicitur,
de qua Celius Aurelianus, Celsusque
ipse passim,
4 Sinapi} Moutarde. Vide iconem
apud Lobel. in Obsery. p. 100. “ Si-
napi sativum eruce aut rapi folio.’
© Melius tamen planta) Pallad. lib.
Xt, in Octob. tit. x1. p. 150. ‘De quo
semen legere disponis, suo loco esse
patieris : quod ad escam parabis, ro-
bustins facies transferendo.’
f Coquuntur et folia] Et cyme de
quibus Colum. x1. 3.
& Sunt autem trium| Hoe tergemi-
num sinapis genus, nec Dioscoridi,
nec Theophrasto notuin.
h Athenienses] Νάπυ Attici pro
olynm dixere, teste Athen. 1. 1x. De
reliquis nominibus, vide Notas et E-
mend. num. 21. :
i Serpyllo] Nustri Serpolet vocant.
Pingitur a Matthiolo in |. 111. Diose,
p. 724. Vide Notas et Emend. num.
22.
J Seruntque] Planta serunt. Pallad.
in Martio: tit. 9. ‘ Nune etiam ser-
pyllum seritur plantis et semine,
Colum. x1. 3. ‘ Thymum, et transma-
rina cunila, et serpyllum... he tres
et semine et plantis circa awquinoc-
tium vernum seruntur.’
kK Item Sicyone]) Theophr. Hist.
VI. 7.
NAT. HIST. LIB. X1X. 56. 3057
ex Hymetto. Simili modo! et sisymbrium serunt. Le-
tissimum™ nascitur in puteorum parietibus, et circa pisci-
nas ac sfagna.
LVI. (1X.) Reliqua sunt ferulacei generis ceu foenicu-
lum,” anguibus (ut diximus)° gratissimum, ad condienda
plurima, cum inaruit.". Hique perquam similis thapsia, de
qua diximus? inter externos frutices. Deinde utilissima
funibus cannabis? seritur a Favonio.” Quo densior est,
eo tenuior.27* Semen ejus cum est maturum, ab aquinoc-
tio autumni distringitur,? et Sole, aut vento, aut fumo' sic-
catur. Ipsa cannabis vellitur post vindemiam, ac lucubra-
‘ tionibus" decorticata purgatur. Optima Alabandica,” pla-
garum precipue usibus. Tria ejusibi genera. Lmprobatur ”
cortici proximum, aut medullee: laudatissima + est et medio,
LLL LI PLL OL TS
Cap. νι. 1 Cod. Dalec. tnaruerii.—2 Ita codd. Harduini, et Vet. Da-
lec. item edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. co tenerior cod.
Reg. Brot. 1. edd. vett. et Gronov.—s Chifl. desiringiivur.—4 Ita ex codd.
Harduinus et recentt. prozima, αὐ med. laudalissina Vet. Dalec. Legitur et
NOTE
! Simili modo] Hoc est, etiam plan-
ta. Anctor Geopon. xit. 35. Σισύμ-
βριον Tieophr. 1. 1. Dicemus de eo,
KX ΘΙ.
m Letissinum| Theophr. Hist. v1.
7. Ἑὐαυξέστοτος δὲ cis φρέαρ.
" Feniculum| Grecis μάραθρον, Fe~
nouil, vulgo notum. Pingitur a Do-
don. p. 295.
ο Ut dixiinvs| Lib. vit. 41.
P De qua diximus] Lib. xv. 43.
4 Cannuvis| Chanvre. Iconem vide
apud Dalecamp. Hist. Plant. 1v. 64.
p. 467.
ΤΥ A Favonio] Ultimo mense Fe-
bruario seri Palladius precipit, 1. 111.
in Febr. tit. 5.
5. Quo deisior est, eo tenuior] Vide
Notas et Emend. num, 23.
* Aut venio, aut fumo| Gyatius, in
Cyneget. ‘ Illa vel ad flatus Helices
appande serene, Vel caligineo lax-
anda reponito fumo.’
Delph, et Var. Clas.
Plinius,
u Ac lucubrationibus| Lucubratione
vespertina, vel antelucana, ut dictum
est, xvitt. 63. Esti enim illud e noc-
turnis operibus, que vigilia constant,
cum sint noctes tum tan‘o ampliores.
‘Malus est autem paterfamilias, ut
dictum est xrx. & ‘ quisquis interdiu
faceret, quod nocie posset, nisi in
tempestate celi.’
ν Alabendica] Gratius in Cyneget.
vs. 46. “ At pauper rigui custos Ala-
bandicus horti Cannabias nutrit syl-
vas, quam commoda nostro Arma-
menta operi! gravis est tutela sed
ipsis, Tu licet A’monios includas re-
tibus ursos.’ Valide, inquit, predam
sibi concrediiam tuebuntur plage ex
cannabi Alabandica, ne qua perrum-
pat: ne Amonii quidem ursi.
w JImprobatu] Stupa vocatur id
quod lini cannabisve cortici vel me-
dulle est proximum.
9H
3058 C. PLINII SECUNDI
que mesa* vocatur: secunda Mylasea.’ Quod ad proce-
ritatem quidem attinet, Rosea’ agri Sabini arborum alti-
tudinem zquat. Ferula duo genera in peregrinis fruticibus
diximus.* Semen ejus” in Italia cibus est. Conditur quip-
pe, duratque in urceis vel anni spatio. Duo ejus genera: “
caules, etracemi. Corymbiam hanc vocant, corymbosque 4
quos condiunt.
Lvit. (X.) Morbos hortensia quoque sentiunt, sicut reli-
qua terre sata.t. Namqueetocimum® senecta degenerat in
serpyllum, et sisymbrium in mentam.**‘ Et ex semine £ bras-
sicee veteris rapa fiunt, atque invicem. Et necatur? cumi-
num ab limodoro,+" nisi repurgetur. Est autem unicaule,
΄““““““΄““““45δσ
laudatissima in Chiff. laudatissimum Gronov. et al. ante Harduin.—5 Ger-
men margo edd. Dalec. et Gronov.
Cap. tyr. 1 Chiff. terra sata.—2 ‘Theophrastus Hist. Plant. 1. 5, εἰς
μίνθην. Male Editio princeps, in zmintham. Alize, in calamintham.’ Brotier.
Dalec. Elz. Gronov. al. vett. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. in
calamintham.—3 Enecatur Vet. Dalec.—4 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont.
et Franz. ab hemodero margo edd. Dalec. et Gronov. e Theophr. ab imo
NOTE
* Que mesa] Méon Greecis “media
est.
y Mylasea} A Mylasis oppido Ca-
riz, de quo v. 29.
Rosea] Id ei cannabi nomen a
Rosew campis, de quibus in agro Sa-
bino dictum est 111. 17. et XVII. ὃ.
@ Ferule ...diximus} Lib. xt. 42.
b Semen ejus] Sic umbellam vocat,
qua semen complectitur, cum cauli-
culis.
© Duo ejus genera] Fjus nempe se-
minis, seu fructus, qui edulis est, duo
sunt genera: alterum e caulibus pe~
titum, alterum e racemis quos con-
diunt. De ferule conditura, Colu-
mellam vide x11. 7.
4 Corymbosque) Corymbi proprie
dicuntur hederarum uve, dependen-
tibus acinis coacte: transferuntur
tamen ad multos herbarum fructus,
quarum fastigia acini jucunda vetus-
tate comant,
© Namque et ocimum] Pallad, lib. v.
in Aprili, tit. 3. p.110. ‘ Rem miram
de ocimo Gargilius Martialis affirmat,
quod modo purpureos, modo albos
flores, modo roseos pariat: et si ex
eo semine frequenter seratur, modo
in serpyllum, modo in sisymbrium
mutetur.’ Hoc vero Plinius a Theo-
phrast. hausit, de Causis v. 8. pag.
333.
£ In mentam [calamintham] Quam su-
perius mentastrum, et sylvestre men-
tz genus vocavit, c.47. In mentam
mutari, εἰς μίνθην, dixit Theophr, Hist.
11. 5. et Hist. νι. 7. et de Causis 11.
8. Uterque recte.
& Et ex semine} Hee totidem ver-
bis Varro de Re Rust. 1. 40, p. 65, et
Palladius lib, 111. in Februar. tit. 24,
p» 68.
h Ab limodoro] Vide Notas et E-
mend. num. 24, Limodorum statim
ab radice cumino adnasci, nec caule
NAT. HIST. LIB. XIX. 58. 3059
radice bulbo simili, non nisi in solo gracilinascens. Alias 5
privatim' cumini morbus scabies. Et ocimum) sub Canis
ortu pallescit. Omnia vero" accessu mulieris menstrualis
flavescunt.' Bestiolarum quoque genera innascuntur. Na-
pis culices," raphano °® erucz, et vermiculi: item lactucis
et oleri: utrisque hoc amplius, limaces et cochlee. Porro
vero privatim™ animalia, que facillime stercore injecto
capiuntur, condentia in id se. Ferroque7 non expedire tangi
rutam, cunilam, mentam, ocimum, auctor est Sabinus®
Tiro in libro Cepuricon, quem Mecenati dicavit.
LviiIle Idem contra formicas, non minimum hortorum ex-
itium, si non sint rigui, remedium monstravit, limum mari-
num, aut cinerem,® obturandis earum foraminibus. Sed
eflicacissime heliotropio herba necantur. Quidam et aquam
diluto latere crudo inimicam eis putant. Naporum medi-
cina est, siliquas una seri:? sicut olerum cicer;*% arcet
enim’ erucas. Quo si omisso jam nate sint,’ remedium
LIL L LIPO L LIDS
dorso Gronovy, et al. vett.—5 Alius Vet. Dalec.—6 Radiculis pulices, brassice
margo edd. Dalec. et Gronov. e Theophr.—7 Margo edd. Dalec. et Gronov.
lactucis, porris et aliis pluribus animalia, δα. in id se: et hoc amplius limaces seu
cochlee. Ferro, e Theophr.—8 Sabinius Chiff.
NOTE
esse absimili, prodit Theophr. Hist.
VIII. 8. οὐκ ἀπεμφερὲς τῷ καυλῷ, K.
TX.
* Alias privatim] Theophr. vitt. 10.
"Evia δὲ καὶ ψώραις καὶ ἅλμαις, καθάπερ
τὸ κύμινον, Nonnuila etiam scabie atque
salsugine pereunt ut cuminum.
j Et ocimum] Theophr. Hist. vu.
5. Ὑπὸ δὲ τὸ ἄστρον ὥκιμον λευκαίνεται.
Κ Omnia vero] Vide que diximus
vil. 13.
' Flavescunt] Ita Mss. recte, ut dixi-
mus Xv. 36.
m Napis culices} Auctor Geopon.
Xu. 7. et Theophr. Hist. vi. 5.
ἢ Porro vero privatim] Que in porro
animalia nascuntnr, ἐν τῷ πράσῳ, inde
πρασοκουρίδες appellantur: hee ster-
cus avide appetunt, in illudque sub-
eunt, et ibi quiescunt. Tune venari
ea facile est: alias capiendi nulla fa-
cultas datur. Theophr. Hist. vir. 5.
© Aut cinerem] Pallad. 1. 35. pag.
28.
P Siliquas una seri] Precipue ervi-
nas. Theophr. loc. cit. Pallad. loc.
cit. ‘Ut olera animalia infesta non
generent.... prastare fertur ervum
aliquantulum satum, precipue ubi ra-
dices et rapa nascuntur.’ Eadem ha-
bet Anatolius in Geopon. x11. 7. pag.
319.
4 Sicué olerum cicer] Pallad. loc. cit.
‘ Cicer inter olera, propter multa por-
tenta, serendum est.’
τ Arcet enim] Arcet erucas ab olere
3060 C. PLINII SECUNDI
est absinthii succus decocti inspersus: et sedi, quam’°
aizoum vocant: genus hoc herbe diximus. Semen olerum
si succo ejus madefactum seratur, olera nulli animalium
obnoxia futura tradunt. In totum vero nec erucas,* si
palo imponaniur in bhortis ossa capitis ex equino genere,
foemine duntaxat. Adversus erucas" et cancrum fluviatilem
in medio horto suspensum auxiliavi narrant. Sunt qui
sanguincis’ virgis tangant ea,3} que nolant his obnoxia
esse. Iniestant culices hortos riguos precipue si sint ar-
buscule alique. Hi galbano™’ accenso fugantur.
(x1.) Nam quod ad permutationem* seminum attinet,
quibusdam ex iis firmifas major est, ut coriandro, bete,
porro, nasturtio, siaapi, erucee, cunile, et fere acribus.
Infirmiova auicm sunt atriplici,* ocimo, cucurbite, cucu-
mi: et estiva omnia bybernis magis durant: minime autem
gethyum. Sed ex his que sunt fortissima, nuilum ultra
΄““““““““““ “Γ΄
Cap. ΠΥΠῚ. 1 Vet. Dalec. jam enate sint.—2 Dalec. nec erucis ; Vet.
Dalec. necari.—3 Ita Chiff. item Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.
tangimt eo Dalec. Elz. al. vett. et Gronov. Mox, cod. Dalec. noliné infestari.
Infesiant.—4 Margo edd. Daiec. et Gronov. suné gethyo atriplicii—5 Cunilis
NOTE
cicer. Has tamen ciceri ipsi innasci
auctor est Aulianus Hist. Anim. ix.
39.
® Bt sedi, quam] Subintellige, quam
herbam. [ἃ vero jam supevins aiii-
git, xvii.45. Vide que ibi diximus.
Columella xt. 3. p. 405. Ubi apricis
regionibus post plavies noxias inces«
tuta servari, si... eque calvaria, sed
non virginis, intra hortum ponatur,
vel etiam asine : creduntur enim sua
presentia foecundare que spectant.’
ἃ Adversus erucas| Pallad. loc. cit.
p- 28. « Aliqui fluviales cancros pluri-
bus locis intva hortum elavis figunt.’
Vv Suné qui sanguineis] E sanguineo
serunt animalia, que a nobis appel-
lantur ervem, Grece autem κάμπαι
nomivantur, vel manu colligi debeni,
vel matutiais temporibus frutices ole-
rum concuii.... Id tamen superva-
cunm est facere, si anie saiionem se-
mina, uti jam preedixi, succo herbe
sedi macerata sunt: nibil enim sic
medicatis nocent ervce.’
* In totum vero] Pallad, 1. 35. pag.
31. ‘Omnia semina horti vel agri fe-
runutur ab omnibus malis et monstris
fintice, de quo xvi. 30.
W Higeluano] Pallad. 1. 35. p. 29.
x Nain quod ad permutationem] Ad-
versus permutationem, ne mutentur,
ne veiusiaie deteriora fiant, E Theo-
phrasto petiium find, Hist. vir. 6.
Τῶν δὲ σπερμότων τὰ μέν ἐστιν ἰσχυρό-
τέρα, τὰ ὃὲ ἀσθενέστερα πρὸς διαμονὴν,
k.7.A. Nam que reliqua hac sec-
tione continentur, ea totidem yverbis
Grace habet.
WAT. HIST: UIE. RIX: 60;
quadrimatum utile est, duntaxat serendo.
ultra tempestiva sunt.
9001
Culinis 5} et
LIX. Peculiaris* medicina raphano, betz, ruta, cunile,
in salsis aquis, que et alioqui’ plurimum suavitati et fer-
tilitati conferunt.
sunt.
suavissime.
tamen imbres alunt.
cantur.3
Ceieris dulcium® aquarum rigua pro-
Utilissime: ex iis, que frigidissime, et que potu
Minus utiles e stagno,® οἱ quas elices?* in-
ducunt, quoniam herbarum semina invehuat.
Precipue
Nam et bestiola* innascentes ne-
LX. (xi!.) His hore‘ rigandi, matutina’ aique vespera,
ne infervescat aqua Sole.
Ocimo tantum® et meridiana:
etiam satum celerrime erumpere putant, inter initia ferven-
ti aqua aspersum.
dioraque fiunt, maxime porri, napique.*
Omnia autem? translata meliora gran-
In translatione:
GL PPL OL LLL PP
Gronov. et al. ante Harduin. ita quoque codd. manuscripti. Culinis emenda-
vit Pintian. e Theophr. Hist. Plant. vir. 6. receperunt Harduin. Miller, Bi-
pont. et Franz.
Cap. LIX.
1 Hee, et alioqui, desunt in cod. Dalec.—2 Chiff. et que ilices.
—3 Nam et bestiolas innascentes necant Vet. Dalec.
CaP. Lx.
1 Chiff. matutino.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. radicula,
NOTE
Υ Culinis} Adusumculinarum, Vide
Notas et Emend. num, 25.
® Peculiaris} Theophr. de Causis
11.7. p. 240. ‘In olerum genere,’ in-
quit, ‘humoribus salsis javantur ῥά-
φανος, τεύτλιον, mhyavoy, εὔζωμος, bras-
sica, beta, ruta,eruca: hec enim cum
aquis salsis rigantur, longe meliora
evadunt.’
> Ceteris dulcium] Reliqua deinceps
e Theophr. accepta, Hist. vi. 5.
© Minus utiles e stagno] Verba hee
sunt Greci scriptoris, loc. cit. Xe-
ριστα δὲ τὰ ἁλυκὰ, καὶ δυσμενῆ. Ubi le-
gisse Plinius videtur, καὶ τῆς λίμνης;
vel aliunde accepisse.
4 Et quas elices] Elices sunt sulci
aquarii, teste Columella τι, 8. Theo-
plrast. loc, cit. Διὸ καὶ ἐκ τῶν ὀχετῶν
ἧττον εὔχρηστα" συμπεριφέρει γὰρ σπέρ-
ματα τῆς πόας.
© Nam eé bestiole| Theophr. ᾿Αγαθὰ
δὲ τὰ ce Διός: ταῦτα γὰρ δοκεῖ καὶ φθεί-
ρειν τὰ θηρία γινόμενα, τὰ γόνιμα κατεσ-
θίοντα.
f His hore] Et hee a Theophr.
Hist. vii. 5.
& Ocimo tantum]| Theophy. loc. cit.
et Pallad. lib. v. in Aprili, tit. 3. pag.
110.
h Omnia autem] Theophr. loc. cit.
qui pro napis, ῥαφανίδας habet, rapha-
NOS.
i In translatione] Theophr. loc. cit.
ubi pro raphano, ῥάφανον ἴῃ exemplum
affert, hoc est, brassicam: quam Pli-
nius vocabulo Greco expressit.
3062 C. PLINII SECUNDI
et medicina est, desinuntque sentire injurias, ut gethyum,
porrum, raphani,} apium, lactucz, rapz,*+ cucumis. Omnia
autem sylvestria) fere sunt et foliis minora, et caulibus,
succo acriora:5 sicut cunila, origanum, ruta. Solum vero‘
ex omnibus lapathum sylvestre melius: hoc in sativis ru-
mex ! vocatur, nasciturque fortissimum: traditur certe se-
mel satum durare, nec vinci unquam a terra,® maxime
juxta aquam. Usus ejus cum ptisana tantum in cibis le-
viorem gratioremque saporem prestat. Sylvestre™ ad
multa medicamina? utile est. Adeoque nihil omisit cura,
ut carmine quoque comprehensum reperiam, in fabis* ca-
prini” fimi singulis cavatis, si porri, eruce, lactuce, apii,
intubi, nasturtii semina inclusa serantur, mire provenire.
Quz sunt sylvestria,9° eadem in sativis sicciora intelli-
guntur, et acriora.
LX1. Namque et succorum saporumque dicenda diffe-
rentia est, vel major in his quam pomis.? Sunt autem
acres‘ cunile, origani, nasturtii, sinapis. Amari, absinthii,
centaurei. Aquatiles," cucumeris, cucurbite, lactuce.
΄““““““““΄““ Γ΄
ε Theophr.—3 Ibid. ex eodem, raphanidas.—4 Chiff. rapa.—5 Vet. Dalec.
succoque acriora.—6 Cod. Dalec. nec unquam vitiari terra.—7 Idem codex, me-
dicamenta.—8 Vet. Dalec. in globis.—9 Ita codd. Harduini et Dalec. cum
edd. Harduin. et recentt. sunt δέ sylvestria edd. vett. et Gronov. Mox, Vet.
Dalec. iisdem sativis sicciora i. et acutiora.
NOTE
1 Omnia autem sylvestria] Hee de-
inceps e Theophr. Hist. vir. 6. ubi
pro cunila θύμβραν adducit, de qua
diximus c. 50.
K Solum vero] Lapathum sylvestre,
inquit Theophr. loc. cit. sativo sua-
vius est ad gustum : succo tamen aci-
diore est: τὸν δὲ χυλὸν ὅμως ὀξύτερον
ris semina condantur.
© Que sunt sylvestria] Theophr.
Hist. vii. 6. Πάντα δὲ καὶ ξηρότερα τῶν
ἡμέρων" καὶ ἴσως αὐτῷ τούτῳ πολλὰ καὶ
δριμύτερα καὶ ἰσχυρότερα.
P Quam pomis}] Quot in pomis sa-
porum sint genera, dictum est antea,
XV. 32.
ἔχει.
' Hoc in sativis rumex] Cum in hor-
tis seritur. Vide xx. 85.
™ Sylvestre] Dicemus de eo libro
seq. c. 85,
" In fabis caprini] In globalis fimi,
fabe magnitudine, si cujusque gene-
4 Sunt autem acres| Theophr. Hist.
1.19. Οἱ δὲ δριμεῖς, οἷον dpvyavov, θύμ-
βρας, καρδάμου, νάπυος, οἱ δὲ πικροὶ,
ἀψινθίου, κενταυρίου.
Aquatiles] Theophr. loc. cit. “AAAn
δὲ HSaphs* ... οἷον σικύου, κολοκύνθης,
θριδακίνης.
NAT. HIST. LIB. XIX. 62. 3063
Acuti, thymi,’ cunilz." Acuti et odorati,‘ apii, anethi,
foeniculi. Salsus tantum e saporibus non nascitur, ali-
quando extra insidit pulveris modo, ut cicerculis tan-
tum.” "
Lx. Atque ut intelligatur vana, ceu plerumque, vite
persuasio: panax piperis saporem reddit, et magis etiam
siliquastrum, ob id piperitidis nomine accepto. Libanotis
odorem thuris, smyrnium myrrhz.'’ De panace ’ abunde
dictum est. Libanotis* locis putribus* et macris ac ros-
cidis seritur semine. Radicem habet’ olusatri, nihil a
thure differentem. Usus ejus post annum stomacho salu-
berrimus. Quidam eam nomine alio rosmarinum appel-
lant. Et smyrnium? olus seritur iisdem locis, myrrhamque
radice resipit. Eadem et siliquastro satio. Reliqua a
ceteris et odore et sapore differunt, ut anethum. Tantaque
΄σσ“““““4““ ᾽εοὨἁ
Cap. txt. 1 Duo codd. Dalec. et Chiffl. Acuti tantum cunile tumi ; unde
Dalecampius legit tani, de quo xx1. 50. Sic et Turneb.—2 Ita Harduin.
1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. et cuniculis, §c. Vet. Dalec, et circulis tan-
tum aque: ut intelligatur, &c. Gronov. et al. vett.
Cay. ux. 1 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. myrrha
myrrhe Gronoy, etal, vett. myrris myrrh@ margo edd. Dalec. et Gronov.—2
NOT
5. Acuti, thymi] Vide Notas et E-
mend, num. 26.
© Acuti et odorati] Theophr. loc. cit.
Αἱ δὲ καὶ εὐωδίαν, ὥσπερ ai τοῦ σελίνου,
ἀνήθου, μαράθρου, καὶ τῶν τοιούτων.
“ Ut cicerculis tantum] Vide Notas
et Emend. num. 27. Theophrasti épe-
βίνθους Plinius circerculas ubique red-
dit.
Y Smyrnium myrrhe] Vide Notas et
Emend. num, 28.
W De panace} Lib. xt. ¢. 58.
* Libanotis| Oribasii interpres lib.
x1. fol. 204. ‘ Libanotis vero, quam
rosmarinum Romani vocant, qua u-
tuntur ii qui coronas nectunt.’ Est
seseli Zthiopicum herba Dodonai, p.
310. non Rosmarinum hortense nos-
trum, quod vulgo Romarin appella-
mus. Libanotidem in horto Regio vi-
dimus.
Υ Radicem habet] Foris nigricantem,
intus candidam, Diosc. lib. 111. Ὁ. 87.
‘Pita δὲ λευκὴ, εὐμεγέθης, ὄζουσα λιβά-
νου. Radix alba et pregrandis, thuris
odorem habet. Et paulo ante, genus
libanotidis alterum agnoscit, quod
radicem habeat, ῥίζαν ἐκ μὲν τοῦ ἐκτὸς
μέλαιναν' θλασθεῖσαν δὲ λευκήν.
2 Et smyrniwn} Lllud nimirum, de
quo superius dictum est, c.48. De
eo-rursum Plinius xxvir. 109. Radi-
cis odor myrrhe habet qualitatem :
unde et nomen.’ Galenus de Alim.
Facult. 11. 52. pag. 363. tom. vi. τὸ
σμύρνιον ait Rome maxima copia dis-
trahi, et habere quiddam aromaticum,
καί τι καὶ ἀρωματῶδες“ ἔχει.
3064 c. PLINII SECUNDI NAT. HIST. LIB. ΧΙΧ. 62.
est diversitas atque vis, ut non solum aliud? alio* mute-
tur, sed etiam in totum auferatur. Apio eximunt coqui
opsoniis acetum:* eodem cellarii in saccis odorem vino
gravem.
Et hactenus hortensia dicta sint, ciborum gratia duntaxat.
Maximum quidem opus in iisdem nature restat, quoniam”
proveniust antum adhuc, summasque quasdam tractavi-
mus. Vera autem cujusque natura non nisi medico effectu+
pemosci potesi, opus ingens occultum divinitatis, et quo
nullum reperiri possit majus. Ne singulis id rebus contex-
eremus,’ justa fecit ratio, cum ad alios medendi desideria
pertinerent, longis utriusque dilationibus futuris, si miscu-
issemus. Nunc suis queque partibus constabunt, pote-
runtque a volentibus jungi.
* Apio admizxto in opsoniis coqui mitigant aceti vim.
PRI LPL LILI LE?
Vet. Dalec. putridis—3 ‘Ms. alius; subaudi ‘sapor.’’ Dalec.—4 Margo
edd. Dalec. et Gronoy. effecto.—5 Vet. Dalec. herbis attexeremus.
NOTE
@ Aliud alio} Alius sapor alio vin- proveniant, explicuimus: ae de sin-
citur. gnlorum natura summatim atque ge-
Ὁ Quoniam] Quoniam uti queque neratim tractavimus.
NOTA ET EMENDATIONES
AD LIBRUM XIX.
NATURALIS HISTORLE
Co BEEN Et
SECUNDI.
1. Cap. 1. Sed fractum tusumque]
Ita rescripsimus ex cod, Reg. 2. cum
prius legeretur, sed passum tuswinque.
Astipulatur ei lectioni Apuleius in li-
bro de Remediis salutaribus, quem
Salmasins quoque vidit, in Solin. pag.
261. Sic enim is Plinianum locum
hune totum compilavit : ‘ Parvo er-
go semine nascitur, quod orbem ter-
rarum ultro citro portat, tam gracili
avena, tam non alte a tellure sublata:
nec viribus suis nexum, sed fractum
tusumque, et in mollitiem lanz coac-
tum,’
2. Car. 11. Et hi casses vel ferri
aciem vincunt] Prius legebatur, eé he
cassesve ferri, &c. Mss. et etasceve. Nos
ex conjectura ita rescripsimus. In
Mss. ve pro vel nobis haud semel oc-
currit, ut alibi rursum monituri su-
mus.
3. Cap. x. CCCXC., annis ante nos]
Nempe anno Urbis condite ccccxtL.
ut dictum est ΧΕΙ. 30. et xv.1. Hee
vero Plinins commentabatur anno
NCCCXXX. ut ipsemet fatetur xIv. 5.
Quare a Theophrasto ad Plinium in-
tervallum fuit cccxc. annorum, non,
ut libri hactenus editi exhibent,
CCCCXC, addita perperam cente-
Narii nota, que superfluit.
4, Cap. xit. Et quod in Thracia ton,
et quod in Grecia gerunion| Mutilus
hic locus iu libris hactenus editis fuit
hoe modo, οὐ quod in Thracia cerau-
nium. Nos retinximus feliciter, ut re-
mur, ex hbri hujus Indice, in quo
diserte legitur, ex Mss. omnium fide,
Misy, iton, geranion: nec paulo sane
certius ex ipso Theophrasto, hee tria
tuberum genera iisdem fere verbis
laudante, apud Athen. lib. 11. p. 62.
Λέγει δὲ περὶ αὐτῶν Θεόφραστος; Td
ὕδνον ὃ καλοῦσί τινες Γεράνειον, καὶ εἴτι
ἄλλο ὑπόγειον. Καὶ πάλιν"
γεοτόκων τούτων γέννησις ἅμα καὶ φύσις.
‘H τῶν ἐγ-
οἷον τοῦτε ὕδνου, καὶ τοῦ φυομένου περὶ
Κυρήνην, ὃ καλοῦσι μίσυ. Δοκεῖ δ᾽ ἡδὺ
σφόδρα τοῦτ᾽ εἶναι, καὶ τὴν ὀσμὴν ἔχειν
κρεώδη. Καὶ τὸ ἐν τῇ Θρᾷκῃ δὲ γενό-
μενον ἵτον, κ. T. Δ. De tuberibus hac
Theophrastus. Tuber quod geranion qui-
dam nuncupané, et si quid aliud sub ter-
ra generatur. Ac rursun: Eorum que
sub terra pariuntur, ejusmodi natura est
atque generatio, quemadmodum tuberis,
et misy: sic enim vocant quod circa Cy-
renen gignitur, ef suavissimet gustus
3066
esse credunt, et odore carnis.
ejusmodi iton, quod in Thracia effodiunt,
&c. Adde et Apuleium, qui cum li-
brum suum de salutaribus herbarum
remediis ex Plinio concinnarit, hunc
locum integrum fere sic represen-
tat: ut Salmasius etiam vidit, in So-
lin. p. 708. ‘Simile est quod in Cy-
renaica provincia vocant misy, pre-
cipuum suavitate odoris ac saporis:
et quod in Thracia iton, et quod in
Grecia geranion.’ Eustathius in Il.
A. tuber geranium pariter vocari auc-
tor est: ἔστι yap κατὰ τὸν μύκητα καὶ
τὸ ὕδνον τὸ καὶ γεράνειον κατά τιναξ.
5. Cap. xv. Caule ferulaceo, aut si-
mili crassitudine] Ita Mss. omnes,
Reg. Colb. Th. Chiff. non, uti hacte-
nus editi, haud simili. Favet Theophr.
Hist. vi. 3. Toy δὲ καυλὸν ἡλίκον νάρ-
Ont, σχεδόν τε kal τῷ πάχει παραπλή-
σιον. .
6. Ibid. Folium ipsum vero deci-
duum] Hactenus vere legebatur: un-
de arrepta statim a Criticis, quos
Salmasius secutus est in libello, cui
titulum fecit Prefationis ad Plinium,
p. 104, occasio calumniandi, perverse
omnino reddita esse a Plinio hee
Theophrasti verba, Hist. vr. 3. ἅμα
μὲν οὖν τῷ ἦρι τὸ μάσπετον ἀφίησι, qui-
bus ille non amitti vere, sed emitti
tum potius folia significat: at sus-
picionem omnem erroris abstulit sin-
cera lectio codicum Mss. Reg. 1.
Colb. Chiff. &c. in quibus vero, non
vere, legitur. Quo porro tempore ea
decidant, Plinius ipse post paulo de-
clarat, ‘ Folia aurei coloris pro semine
fuisse, cadentia a Canis ortu Austro
flante,’ Cui sententia Theophrastus
ipse preivit, ut in prioribus Notis
monuimus,
7. Ibid. Rhizias, atque caulias, vilior
illo uc putrescens| Constans hee est
exemplaritim omnium scriptura, Reg.
Colb. Th. Chiff. &e. qua suceam
cauliam appellatum viliorem = esse,
prastantiorem rhizian, haud obscure
declaratur, Favet Theophrastus
Est et ©
NOTH ET EMENDATIONES
Hist. 1x. 2. a quo hee manarunt:
Καλοῦσι δὲ τῶν ὀπῶν τούτων, Thy μὲν
καυλίαν, τὸν δὲ ῥιξζίαν" καὶ ἔστι βελτίων
ὃ ῥιζίας' καθαρὸς γὰρ καὶ διαφανὴς, καὶ
ξηρότερος" 6 δὲ καυλίας ὑγρότερος. Ne-
quicquam refragante Apuleio, qui
dum hune locum transcriberet ex
vitioso codice, in lib. de remediis
herbarum vilior ille legisse in eo vi-
detur.
8. Cap. xviit. Caule ferulaceo, te-
nui, et ipso cibis indigenarum expetito,
et unguentis, quicquid sit cum quo deco-
quatur] Libri hactenus editi, et tin-
genti. Mss. omnes, Reg. Colb. Th.
etiam quos Pintianus vidit, unguentz:
quod ille approbat, ac veteri more
dictum pro ungenti putat. Nos ex
conjectura, et cibis caulem eum, et
unguentis expetitam interpretamur,
quicquid sit demum id cum quo de-
coquatur, seu rosa, seu lilium, alind-
ve simile quidpiam, unde unguenta
constant: que planissima hujus loci
sententia est.
9. Cap. x1x. Hortoque et foco tan-
tum contra invidentium effuscinationes
dicari videmus in remedio Satyrica sig-
na] Sic totidem plane apicibus ac li-
teris, teste Dalecampio, Chiffletianus
codex: sic et alii probatissimi, quos
habemus. Prius legebatur, Hortos-
que et fores tantum contra invidentium
effascinationes dicart videmus. In re-
medio Satyrica signa, Salmasius, Ex-
ercit. in Solin. pag. 310. Hortoque
et foro mayult: cetero a nobis facit.
Hortos certe dicari, vel fores, nulla
veterum monumenta indicant: dicari
signa, tralatitium est: uti vel ex una
hac inscriptione palam est, quam
Gruterus affert, pag. 66. LiBERo.
AvG. SIGNVM. SILENL ET. SATYRI.
Ut vero horto et foco, cum Mss, ex-
emplaribus, quam horto et foro, ex
Salmasii conjectura, quam nullis ille
argumentis constabilit, libentius am-
plectamur, hee faciunt. Primum,
conditivorum exemplarium auctori-
tas, a quibus discedere religio est.
AD 6.
Deinde quod fabri quoque ante ca-
mina ipsi sna suspendere soliti erant
signa ejuscemodi, resque turpiculas,
arcende invidie causa: Greci mpo-
βασκάνια, mutonia Latini dixere, in
vetere Glossario. Testis Julius Pol-
lux vil. 24, pag. 351. Πρὸ δὲ τῶν κα-
μίνων τοῖς χαλκεῦσιν ἔθος ἦν γελοῖά τινα
καταρτᾷν, ἢ ἐπιπλάττειν, ἐπὶ φθόνου ἀπο-
τροπῇ" ἐκαλεῖτο δὲ βασκάνια, κ. τ. A.
Ut ab interiorum edium focis ad fa-
brorum officinas hee consnetudo
transisse videri possit. Denique
quod fluxisse hic mos a nobis creda-
tur, ab illo foci exemplo, quod a Pli-
nio recitatur Jib. XxXvI. extremo, his
verbis: ‘Non preteribo et unum
foci exemplum, Romanis literis cla-
rum. Tarquinio Prisco regnante tra-
dunt repente in foco ejus comparnis-
se genitale e cinere masculini sexus :
eamque que insederat ibi, Tanaquilis
regina ancillam Ocrisiam captivam,
consurrexisse gravidam. Ita Servium
Tullum natum, qui regno successit.
Inde et in regia cubanti puero caput
arsisse visum, creditumque Laris fa-
miliaris filium. Ob id compitalia et
ludos Laribus primum instituisse.’
Hoc et alii scriptores referunt, quos
ibi appellaturi sumus, Quid porro
similius veri, quam ob id quoque fo-
co deinceps dicata signa Satyrica fu-
isse, que ipsa esse τὰ αἰδοῖα in Notis
prioribus animadvertimus ?
10. Cap. xxvit. Quando phthisin
cord intus inherentem, &c.| Phthisin
certe, ut libri omnes editi habent,
hoc est, tabem, congruere huic loco
aptins, quam phthiriasin, hoc est,
morbum pedicularem, nemo, opinor,
inficias ierit. 'Tamen, ne quid dissi-
mulem, in Mss. Reg. 1. tirtasin, in
Reg. 2. phthiriasin diserte legimus.
Quin Plinius alter Valerianus appel-
latus de Re Medica tv. 1. hune Pli-
nii nostri locum exscribens, legisse
sic omnino videtur. Nam de rapha-
ni virtutibus disputans, ‘ Contra
phthiriasin,’ inquit, ‘succus ejus ad-
PLINII SECUNDI LIB. XIX.
3067
hibetur, qui solus potest tenuitate
snbtili ad imi corporis liniamenta
cor penctrare. /Xgyptiienim reges,
quibus erat studium scrutari corpora
mortuorum, et causas valetudinum
occulta fide recognoscere, in corde
ipso nasci ejusmodi vitium prodide-
runt.” Quid si φθειριάσεως, seu pedi-
cularis morbi, causas, quod Medicis
omnibus adhue latet,ex pravo cordis
habitu repeti jubeat?
11. Cap. xxx. Sylvestri minor et
humida] Perperam in libris editis,
sylvestris minores tumid@, cum sequa-
tur proxime, effossa quoque diu vivit.
In Mss. Reg. &c. minore twnida. Fir-
mat emendationem Theophrastus, a
quo hee profecta, Hist. ναι ὦ, Td δὲ
ἄγριον βραχυτέραν. Πολυχρονιώτερόν τε
τοῦ ἀγρίου... ἔχει δὲ σαρκώδη τὴν
σάρκα, καὶ ἔνικμον" διὸ καὶ ἐξαιρεθεῖσα
ζῇ πολὺν χρόνον.
12. Ibid. Florent confertim serpyl-
lum, abrotonum] Prius legebatur, flo-
rent cum fraxino. Atqui florere frax-
inum mature, et quidem priusquam
serpentes prodeant, ipsemet admo-
nuit Xvi. 24. sero abrotonum, serpyl-
lumque: abrotonum certe estate, ut
ait ipse xxr. 34. Ex Theophrasto,
auctore certissimo, a quo hc desum-
ta constat, medicinam huic loco fe-
cimus. Sic enim ille Hist. vi. 3.
᾿Ανθεῖ δὲ τῶν μὲν ἄλλων ἕκαστον ἀθρόον"
τὸ δὲ κατὰ μέρος κάτω πρῶτον" εἶθ᾽ ὅταν
ταῦτα ἀπανθήσῃ, τὰ ἄνω" διὸ καὶ πολυ-
χρόνιον ἐν τῷ ἀνθεῖν, καθάπερ κύαμος,
καὶ τῆς πόας τὸ ἡλιοτρύπιον, κ. τ. A.
Ubi perspicunm est, tum a Greco
scriptore, tum a Plinio, qui locum
eum summa fide expressit, opponi ea
inter se que confertim, et que par-
ticulatim, seu primum ab imo flores-
cunt. Id enim Latinus anctor imita-
tus statim subjicit, ‘Ocimum autem
particulatim, et ab imo incipit.’
13. Cap. xxxul. Est et colorum dif-
ferentia. In Isso enim et Sardibus, §:c.]
Prius legebatur, Samo enim et Sar-
dibus. In Mss. Reg. Colb. Chiff.
3068 NOTA ET
differentia amisso enim et Surdibus.
Nostram egregie constabilit conjec-
turam Theophr, Hist. vir. 4. unde
hee accepta esse perspicuum est: Ἔν
Ἴσσῳ yap μὲν ἄλλα ὅμοια τοῖς λευκοῖς"
λευκὰ δὲ σφόδρα τῇ χροιᾷ" φέρειν δέ
φασιν ὅμοια τοῖς Σαρδιανοῖς.
14. Cap. xxx. St nuérifur in ca-
pita] Voculam s?, quam libri hacte-
nus editi omisere, magno totius sen-
tentie detrimento, ex Reg. cod. et
Colb. supplevimus: et quod certius
aliqnanto est, ex Columella, quem
Plinius nune auctorem sequitur. Sic
enim ille x1. 3. ‘In eo autem porro,
quod magni capitis efficere voles,
servandum est, ut antequam trans-
latum deponas, omnes radiculas am-
putes, et fibrarum summas partes in-
tondeas. Tum testule, vel conche,’
Χο. Fibras pro foliis eo capite haud
raro usurpat.
15. Cap. xxxvi. Nihil ocimo feecun-
dius} Ita libri omnes, etiam manu
exarati: reponere frustra conante
Pintiano, Nihil cumino fecundius.
Facit enim pro recepta_ lectione
Theophr. Hist. vir. 3. Πολυκαρπότα-
τον δὲ τὺ ὥκιμον.
16. Cap. xxxvir. Aut rariore, οἱ
leviore} Sic pertinaciter libri omnes
habent. Verum, an leviore rectius ὃ
nam Jeve, nec hirsutum, heleoselini
folium paulo ante commendat. An
latiore sincerius? Nam ‘Theophras-
tus, a quo hee sumia plane constat,
Hist. vir. 4. Apiz, inquit, tum in fo-
liis, tum in caulibus discrimen constat :
aliud enim folio spisso, crispo, denso-
que: aliud rariore ac latiore, cauleque
majore. Τῶν δὲ σελίνων καὶ ἐν τοῖς
φύλλοις, καὶ ἐν τοῖς καυλοῖς αἱ διαφοραί"
τὸ μὲν γὰρ πυκνὺν, καὶ οὖλον, καὶ δασὺ
τὸ φύλλον ἔχει" τὸ δὲ μανώτερον καὶ
πλατύτερον' καυλὸν δὲ μείζω.
17. CAP. XXXviIl. Astytida, qui-
damque cunuchion, quoniam hae maxime
refragetur Veneri] Astytida, legi opor-
tere, non, uti prius, Astylida, evineit
planissime hic Enstathii locus, unde
EMENDATIONES
et que vis subsit ei voci, intelligas.
Sic igitur ille in Tliad. X. pag. 1283.
Δεδήλωται ἀλλαχοῦ (nempe pag. 849.)
ὅτι ἐκ τοῦ στύειν γίνεται καὶ ὃ ἄστυτος"
οἷον παρὰ Ξενάρχῳ, Πελοπιδῶν ἄστυτος
oikos* ἤγουν ἄκαρπος" ἄγονος... Φασὶ
δὲ Kurd τὴν πορὸ τῷ ᾿Αθηναίῳ ἱστορίαν,
καὶ θρίδακα τὴν ἐκ γενέσεως πλατύφυλ-
λον, καὶ τετανὴν, κοὶ ὄκαυλον, ἀστυτίδα
καλεῖσθαι ὑπὸ γυναικῶν" εὐνοῦχον δέ γε
ὑπὸ τῶν πηυθαγορείων" ἐπειδή, φησιν,
ἀσθενεῖς εἰσι πρὸς τὰ κατὰ τὴν ᾿Αφροδί-
τὴν Of συνεχῷς χρώμενοι θρίδαξι, κ. T. A.
Athenzi locus quem spectat, e libro
secundo est, pag. 69, Eadem habet
Florentinus in Geopon. x11. 13. pag.
333. Plura apud Eustathium vide,
tum loc. cit. tum pag. 849. et 862.
que aut Grece transcribere, aut
Latine reddere, pudor vetat. Porro
ἀστυλὶς apud Hesychium longe est
alind, nempe planta unde visetim le-
gitur, Eubuli vero Poéte Comici,
apud Athen, lib. 11. pag. 69. trage-
diam scimus ᾿Αστύτους appellatam, in
qua de lactuce viribus disputatur.
18. 1014. Cum prioris Camelii reli-
gio nimia eam negaret] Visa nobis po-
tior ea lectio est, quam que recepta
hactenus, excogitata ab Hermolao
est, cum priores caverent, religione
nunc omni caret. In codice Reg. 1.
cum priores cameli religio minime omne
caret. Apuleius, libro de remediis
salutaribus, qui nondum editus ἴῃ
lucem, extat in Bibliotheca Regia,
totus ex Plinii verbis concinnatus,
hunc locum ita expressit : Divus certe
hac lactuea conservatus in @gritudine
Sertur, prudentia Muse Medici, cum
prioris Cameli religio nimia ei abnega-
ret, vel ipso teste Salmasio, qui pari-
ter vidit, in Solin, pag. 1270. In
Chiff. cod. Cameli religio nimia omni
Camelii nomen ei medico fu-
isse videtur: et in Gruteri sane in-
scriptionikus Camelium haud semel
legimus. Cur in diversam plane con-
jecturam Hermolaus abiret, cansa
hee fuit, quod ab esu lactuce absti-
caret.
AD C. PLINII SECUNDI LIB.
nuisse veteres existimaret, religione
ductos, quoniam sub ea sepultum A-
donin ferunt, ab apro interfectum :
quam ob rem et mortuoram edulium
νεκύων βρῶμα ab Eubulo in Astytis
Jactuca nominatur, apnd Athen. lib.
11. pag. 69. Unde et Pellicerins in
Notis Mss. num restiiui locus hic ita
posset, ambigebat : Cum prior ceias
eam religione Adonis nimia devitarei.
Sed hee abesse nobis visa sunt lon-
gius a vestigiis veterum codicum,
quibus institisse propius videmur,
Quanguam et vox illa prioris baud
facit auimo sane delicato satis: vi-
sunique aliquando satius legi, Cum
Artorii Camelii retigio, &c. Artorium
enim Augusti Medicum in castris
Philippensi prelio fuisse tradunt
Eusebius in Chioa. Lactaniius is. 8.
Celius Aurelian. 11. 1}. et 14. Vel-
leius Paterc. Jib. 11. Val. Max. vir.
1. Utrum igitur iia legi prestabilius
fuerit, permitiimus legentinm arbi-
trio. Ut in laciuea porro, sic in
beta egris danda, piiscorum teligio
fuit, de qua Plinius ipse hojus libvi
cap. 40, ‘ Medici noceniiorem beiam,
quam olus, esse judicavere. Quam.
obrem apposifas non memini: de-
gustare etiam veligio esi, ut validis
potius ia cibo sint.’
19. Cac. xiv. Sed duraia runcatur,
non sine difjiculiaie, pruricicis ulceribus,
ni muniiis manibus id fiac| La libris
hactenus editis, provenientibus ulceri-
bus. In Mss. Reg. ec Colb. provitivis :
unde nos pruriitvis efiecimus. Adju-
vat Columella xi. 3. ‘Sed velaia
manu debet runcari, quain nisi con-
texeris, perniciosa vascuntur uleera,
Si tamen per ignoraniiam veda manu
runcaveris (et piviigo aique tumor
incesserii, oleo subinde pevungvito.’
20. Cap. xivit. Miius hee humido
gaudet, @slaie viret| Lia sane libri
omnes. Ai ego liventius muito ag-
noverim, Non minus hec humido gau-
deft, ut ad apium, de quo proxime
sermo, respiciat: illud evim perinde
EX; 3069
ac mentam humido letari Columella
seribit x1. 3. ‘Apium,’ inquit, ‘ pre-
cipue aqua letatur, et ideo secundum
fontem commodissime ponitur. Et
paulo post: ‘Menta dulcem deside-
rat uliginem: quam ob causam juxta
fontem mense Martio recte ponitur.’
Nisi forte, id quod simile veri arbi-
tramur, de colo, non de solo humido,
intellexit Auctor, quoniam proxime
sequitur, @stale virei.
2i. Cap. Liv. Athenienses napy ap-
pellaverunt, alii thapsi, alii saurion]
De prima appellatione νάπεως suo
loco egimus : Od, ob similitudinem
cum ferule thapsiw semine, qua de
egimus ΧΕΙ, 43. dici suspicabamur :
Σοαύριον, quod acrimonia sua, cen la-
certa, moideat: est enim Grecis la-
cerita catpa. Quam oh causam et
σαυρίδιον dixere nasturtium, quod na-
res forquet. Verum pro thaps?, num
legi thlaspi sit satius, considerandam :
pam XXVvit. 113. thlaspi quidam napy
vocanit: et Hesychius, Θλασπὶς, in-
quit, wu, ἣν ἔνιοι σαύριον. Dictum
autem thiaspi tum sinapi fuerit, a
θλόω, quod molitur frangiturque.
22. Car. tv. Serpyllo et sisymbrio
moles plerigue scoient] Lia libri om-
nes : quanquam sant gui malint,
niontes planeque scatent. Sed non ad-
modum favet ei conjecture Theo-
phrasins, a quo hac desumia sunt, e
libro nempe Hist. Plant. sexto, cap.
4, Tlop’ ἄλλοις δὲ ὄρη πλήρη καὶ τόποι,
ποθώπερ ἐν τῇ Θράκῃ. Quod porro
proxime sequitur apud Plinium : Sic-
ul in Vhracia: udigue deferunt ex tis
avulsos raios, serunique: sic restitu-
ium a nobis inielligito, cum prius le-
geretur, aque deferunt....se-
runégue, quod insulsam per se appa-
vet. In Mss. ué eaque deferunt. At
Theophe. loc, cit. qai Plinio praeit, et
nositain fulcit emendationem, et que
sit loci senientia, aperit: Καὶ yap
ἕρπυλλός ἐστιν ἄγριος, ὃν κομίζοντες ἐκ
ἐ
τῶν ὀρῶν φυτεύουσι" καὶ ἐν Σικυῶνι καὶ
᾿Αθήνῃσιν ἐκ τοῦ Ὑμήττου. Et serpyllum
3070
sylvestre est, quod deferunt e montibus,
seruntque : item Sicyone ex suis monti-
bus, et Athenis ex Hymetto.
23. Cap. LvI. Quo densior est, 60 te-
nuior] Ita scribi oportere, non tene-
rior, rei fides historiaque comprobat,
non modo in cannabi, sed in omni
plantarum genere, ut quo densius
spissiusque sata sunt, eo graciliora
surgant: alioqui quid cannabis tene-
ritate opus, quando in usum cibi
planta non veniat ἢ
24. Cap. nvit. Et cuminum necatur
ab limodoro, nisi repurgetur] Hactenus
editum, ab imo dorso, quod plane in-
sulsum est. Auctor emendandi The-
ophrastus extitit, a quo hee accepta
haud dubie, Hist. virr. 8. Td δὲ ὕπο-
φυόμενον εὐθὺς ἐκ τῆς ῥίζης τῷ κυμίνῳ
«ον τὸ λιμόδορον, μονόκαυλον, .. . ῥίζαν
δὲ ἔχει ὑποστρόγγυλον. Quod autem
statim ab radice cumino subnascitur, et
limodorum vocatur, unicaule est .... et
radice subrotunda innititur. Sic enim
in edit. Ald. et Basil. legitur. Alii
αἱμόδωρον'" ἱμόδερον alii legi malunt,
ut Dalecampius in Hist. Plant. pag.
485. Sed λιμόδορον omnino scriben-
dum cum Pellicerio sentimus, in No-
tis marginalibus Mss. ad Theophrasti
locum citatum.
25. CAp. Lviit. Culinis et ultra tem-
pestiva sunt) Libri antehac editi, Cu-
nilis,inepte. Errorem Theophrastus
retegit, Hist. vil. 6. ubi in eodem ar-
gumento habitat: Πρὸς δὲ τὴν μαγειρι-
κὴν χρείαν ἐπὶ πλείω διαμένει. Ad usum
culinarium, sive cibarium, diutius per-
durant, Vidit hoc ante nos Pintia-
NOTZ ET EMENDATIONES AD LIB.
XIX.
nus.
26. Cap. “xt. Aculi, thymi, cunile}
Prius legebatur, acuti tantwn cunile.
At in Mss. Reg. 1. Colb. ὅσ. acuti
tami, δὲ. In Rey. 2. Aculi tumi.
Nos thymi auctore Theophrasto re-
scripsimus: sic enim ille Hist. 1. 19.
unde hee accepta esse constat: Al
δὲ ἤδη δριμύτητά τινα ἔχουσι : καθάπερ
ἡ τοῦ θύμου, καὶ OiuBpas. Nonnulli
acrimoniam quandam sortiuntur, ut thy-
mus et satureia.
27. Ibid. Ué cicerculis tantum. At-
que ut} Insigniter corruptus ad hune
diem locus hic extitit, cum ita lege-
retur, ef circulis tantum aque. Auc-
tor emendandi fuit Theophrastus, a
quo hec Plinius, ut alia pleraque,
mutuo accipit. Sic enim ille de Cau-
sis Plant. νι. 14. pag. 366. Οὐδὲν
τῶν φυομένων ἁλυκόν" ὥστε καὶ ἐν ἕαυ-
τῷ τοιοῦτον ἔχειν τὸν χυλόν' ἀλλ᾽ ἐν
τοῖς περὶ τὰ ἔξω γίνεταί τις ἁλμυρὸς, οἷον
καὶ τοῖς épeBivOois, Nihil in genere
plantarum salsum pereipitur : scilicet
ita ut in se talem habeat saporem. Sunt
enim quorum swnmam partem duntaxat
salsugo quedam obducit, ut cicer, Hu-
jus loci vitium subodoratus est ante
nos Pintianus, qui ex eodem Theo-
phrasti loco legi censuit oportere, ué
ciceris tuntum cuti.
28. Cap. uxu. Smyrnium myrrhe]
Subintellige, saporem reddit. Prius
legebatur, myrrha myrrhe, insulse.
Ipsa loci sententia prodit, tergemi-
nam modo plantam laudari, libano-
tidem, siliquastrum, smyrnium: qua-
rum nature deinceps explanantur.
C. PLINII SECUNDI
NATURALIS HISTORIZE
LIBER XxX.
Medicine ex his que seruntur in hortis.
1. Maximum hine opus nature ordiemur, et cibos suos
homini narrabimus, faterique cogemus ignota esse, per qux
vivat. Nemo id parvum! ac modicum existimaverit, no-
minum vilitate deceptus. Pax secum? in his aut bellum
nature dicetur, odia, amicitiaque rerum? surdarum ac sen-
su carentium: et, quo magis miremur, omnia ea hominum
causa, quod Greci sympathiam appellavere: quibus
cuncta constant,* ignes aquis restinguentibus, aquas Sole +
PLO PILI L OL
Cap.1. 1 Chiffl. vivat, neid parvum.—2 ‘Ita Mss. Regg. Editio princeps, et
Cl. Rezzonicus. Frustra emendavit Gelenius, Pax simul.’ Brotier. Pax secum
etiam Chiff. Pax simul Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.—3 ‘Ita
codd. Regg. Cl. Rezzonicus, et Editio princeps.’ Brotier. Ita quoque Chiff.
amicitieque rerum edd. vett. Gronov. Harduin, 1. 2. 3. et recentt.—4 Ita ex
NOT
8. Quibus cuncta constant] Mira est,
inquit, rerum etiam sensu carentium
consensio et conspiratio ad hominum
utilitates procurandas: quam con-
spirationem, ac veluti condolentiam
et commiserationem Greci συμπάθειαν
yocant: etsi ignes et aque, quibus
cuncta constant, Sol ac Luna, quibus
cuncta gignuntur, perpetuum sibi
bellum indixisse videantur. Hunc lo-
cum Pintianus cum non intelligeret,
mutilum esse ae vitiatum falso exis-
timavit : etantipathiam addi hic opor-
tere.
3072 C. PLINII SECUNDI
devorante, Luna pariente, altero alterius injuria deficiente
sidere. Atque ut a sublimioribus recedamus, ferrum ad se
trahente magnete lapide, et alio rursus abigente® a sese:
adamantem* opum gaudium, infragilem omni cetera vi et
invictum, sanguine hircino rumpente, queeque alia in suis
dicemus locis, paria, vel majora, mira.© Tantum venia sit,
a minimis, sed a salutaribus ordienti, primumque ab hor-
tensiis.”
1. (1.) Cucumim sylvestrem esse diximus,° multo infra
magnitudinem sativi. Ex eo fit medicamentum, quod voca-
tur elaterium,’ succo expresso e semine.'® Cujus causa
nisi maturius*‘ incidatur, semen exsilit, oculorum ctiam
periculo. Servatur autem* decerptus una nocie: postero
“΄““““““΄“΄“5 “4 πΓ
codd. Harduinus et recentt. aquam sole Gronov. et vulgg.—5 Chiff. a sese
adamatarum.—-6 Dalec. iniracula.—7 Ita codd. Harduini et Dalee. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. venia sit si a min. sed a sal. ordiemur p. ab horten-
sibus Vet. Dalec. venia sit am. sed as. ordienti, p. ab hortensibus Gronov. et
al. vett.
CAP. It.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. e fructu; et sic toto capite,e
Diose.—2 Chiff. maturus.—3 Chit. queque.
NOTE
Ὁ Et alio rursus abigente] Nempe
Theamede lapide, de quo ΧΧΧΥΙ. 25.
Vide Notas et Emend. aum. 1.
© Cuctmin...diximus| Superiore
libro, c. 24, Diosc. iv. 154. Sirus ἄγ-
plos τῷ καρπῷ μόνῳ διαφέρει τοῦ ἡμέρου
σίκυος" ἐλάσσονα πολλῷ ἔχων, Ke τ. Δ.
4 Flaterium| Ita vocaiur a Celso,
v. 12. Galenus, tom. τι. in Explic.
vocum Hippocr. p. 89, ᾿δλατήριον, οὐ
μόνον τὸ ἀπὸ τοῦ ἀγρίου σικύου γιγνό-
μενον, ἀλλὰ καὶ πᾶν τὸ τὴν κύώτω κοιλίαν
καθαῖρον. Hlaferium, nou solum ex syl-
vestri cucunere ἡσοΐ τις, sed etiam one
quod alvun purguéi per iifernas partes.
Hesychius : ἐλατήριον, φόρμοαιςον καθαρ-
τικόν. Sciibonias Largus, Compos.
70. “ Elaterium qui esi succus cuco-
meris sylvatici.” “Awd τοῦ ἐλᾷν, pel-
dere, quasi depulsorium, quod vim pur-
gandi habet acrem.
4 E semine]
Hoc est, e fructu,
Theophrastum ex verbo reddit, ita
statuentem, Hist. 1x. 10. Td δὲ σπέρ-
μα κυλισθὲν ποιεὶ τὸ ἐλατήριον. Succus
expressus 6 senine sucit elaterium. At
Diose. 1v. 155. Τὸ δὲ λεγόμενον ἐλα-
τήριον ἐκ τοῦ καρποῦ τῶν σικύων σκευά-
ζεται, κι τὸ A. ubi parandi idem arti-
ficium fuse edocet, quod a Plinio
paulo coniractius.
f Nist maiurius}| Ante nimirum
quam matuvijatem 51 assecutus.
Nam si maiuritas expectetur, tum
taciu vel impulse fenuissimo pedicu-
lus cncumim desiituit, factoque osti-
οἷο siaiim inieraus hemor summo
cum impetu, ἃ cum semine, ejacu-
latur. Cucumim asininum vyocant:
utvecte Angnillava par, 14. p. 291,
Vidinns in horto Regio: est et in
Eystetensi. A Dodonwo pingitur, p,
652.
& Servatur autem] Diosc. loc. cit.
NAT. HIST. LIB, XX. 2. 3073
die inciditur arundine. Semen quoque" cinere conspergi-
tur, ad coércendam succi abundantiam : qui expressus sus-
cipitur aqua coelesti, atque subsidit: deinde Sole cogitur
in pastillos, ad magnos mortalium usus. Obscuritatesi et
vitia oculorum sanat, genarumque ulcera. Tradunt hoc
succo tactis radicibus vitium, non attingi uvas ab avibus.
Radix autem! ex aceto cocta podagris illinitur, succoque
dentium dolori medetur. Arida cum resina* impetiginem
et scabiem, qua? psoram' et lichenas vocant, parotidas™
et panos” sanat, et cicatricibus colorem reddit.
Et folio-
rum° succus auribus surdis cum aceto instillatur.
111. Elaterio* tempestivus' est autumneo: nec ullum”
POLLO L ILI LOLS
CAP. III.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Mil-
NOT
h Semen quoque| Semen iterum pro
fructu usurpat. Nune a Diose. pa-
rum discedit.
i Obscuritates| Diosce. loc. cit.
J Radix autem] Diose. 1v. 154. Mar-
cellus Empir. c. 36. p. 250. Plinius
Valer. uit. 14, Apuleius, c. 113. tit.
1. ‘ Ad nervorum dolorem, et poda-
gram: Cucumeris sylvatici radices
in olei cibarii pondo tribus decoques
ad tertias, et exinde perunges, sana-
buntur.’ Et tit.4. ‘Cum aceto de-
cocta radix valet contra podagram,’
Accepere omnes a Celso rv. 24. ‘ Fo-
vere oportet spongia, que in aquam
calidam demittatur, in qua cucumeris
sylvestris radix decocta sit.’
k Arida cum resina] Diose. loc. cit,
Μετὰ ῥητίνης τερεβινθίνης. Avidam au-
tem radicem intellige: ξηρὰ δὲ καὶ
λεῖα ἀλφοὺς, λέπρας, καὶ λείχῆνας σμή-
χει. Adde et Theophr. Hist. 1x. 10.
1 Que psoram] Ψώρα scabiei genus
est, corporis summam cutem varia
erosione depascens, furfurosaque ma-
gis quam squamosa ex se remittens.
Vulgo, le mal Saint Mein. At λειχὴν
impetiginosi morbi genus, quod men-
tagram Latinos vocasse Plinius auc-
Delph, ef Var. Clas.
Plinius.
tor est xxvi. 2. foedo pariter cutis
furfure totos primum vultus, deinde
vero et colla, pectusque, et manus
occupante, oculis tantum immunibus,
Martialis xr. 99. * Nec triste men-
tum, sordidique lichenes.’ Gallis,
Dartre farineuse.
τ Parotidas] Παρωτίς. “ Tumores re-
pentinos sub auribus innatos, paroti-
das vocamus,’ inquit Theod. Priscia-
nus I, 8. de parotidibus. Galli, Paro-
tide.
. Et panos] Diosc. φύματα ῥήττει.
φῦμα tumor est preter naturam obor-
tus in quacumque corporis parte, cum
inflammatione: et hos appellant ali-
qui panos. Celso v. 25. panus tumor
dicitur non altus, latus, in quo quid-
dam pustule simile est. Sunt qui
φύγεθλον dici Grece velint, et a phy-
mate differre. Vide Gorrezum in De-
finit. Med. Apuleius c. 113. tit. 3.
pro panis tumores dixit.
° Et foliorum] Diosce. loc. cit. “Αρ-
μόζει δὲ ὁ τῶν φύλλων χυλὺὸς ἐνσταζό-
μενος ὠταλγίαις. Sic et radicis suc-
cum ad sonitum aurinm emendandum
prodesse Celsus monet, vi. 7.
* Elaterio] Theophr. Hist. rx. 10.
91
3074 CG. PLINII SECUNDI
ex medicamentis longiore zvo durat. Incipit a° trimatu.
Si quis recentiore uti velit, pastillos in novo fictili igne
lento in aceto domet. Melius, quo vetustius : fuitque jam *
ducentis annis servatum, ut auctor est Theophrastus.? Et
usque® ad quinquagesimum lucernarum lumina extinguit.
Hoc enim veri experimentum est, si admotum priusquam
extinguat, scintillare sursum ac deorsum cogat3 Pallidum‘
ac leve herbaceo ac scabro melius, ac leniter amarum.
Putant® conceptus adalligato semine adjuvari, si terram
non attigerit. Partus vero, si in arietis lana alligatum in-
scientis lumbis fuerit, ita ut protinus ab enixu rapiatur +
extra domum.
Ipsum cucumim qui magnificant, nasci precipuum in
Arabia, mox in Arcadia, Cyrenis alii tradunt,’ similem he-
liotropio," cujus inter folia et ramos provenire magnitudine
nucis juglandis. Semen autem esse‘ ad speciem scorpio-
num cauda replexa, sed candida.® Aliqui etiam ab eo scor-
PIL LPL LL OL 752
ler. Bipont. et Franz. Elaterium tempestivum Gronov. et al. vett.—2 Cod.
Dalec. vetustius erit, jamque.—3 Idem codex, cogit.—4 Ita ex codd. Hardui-
nus et recentt. ab ea eximatur et rapiatur cod. Dalec. protinus ab exitu rapia-
tur edd. vett. et Gronov.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin.
1.2.3. Miller. Bipont. et Franz. Mox Cyrenis, alii in Arcadia tradunt ἄτοπον.
et edd. vett.—6 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. semen. Esse autem ad speciem scorpionis cauda reflexa, sed candida
NOTE
τίλλεται δὲ τοῦ φθινοπώρου (τὸ σπέρμα,) f Pallidum] Sie Dioscor. tv. 154.
τότε γὰρ βέλτιστον. Legitur autumno candidum ac leve, gustuque amarum,
Sructus: tunc enim optimus ad elate-
rium concinnandum.
b Nec ullum] Theophr. Hist. 1x. 14.
© Incipit a) A bimatu ad decennium
utile esse dejectionibus scribit Dios-
cor. loc. cit.
4 Theophrastus] Hist. 1x. 14,
© Et usque] Humorem servat ad
illud usque tempus: quare etiamtum
lucernis admotum, lucem extinguit,
ob humoris copiam: ᾿Αλλ᾽ ἄχρι πεν-
τήκοντα ἐτῶν σβέννυσι προσαγόμενον
τοὺς λύχνους" αἰτία δὲ τῆς χρονιότητος
ἢ ὑγρότης. Theophrastus loc. cit.
λευκὸν, λεῖον, πικρότατον TH γεύσει an-
teponit alteri quod scabrum est, et
porracei herbidive coloris: τὸ μέντοι
πρασίζον, καὶ τραχὺ, φαῦλον.
& Putant] Superstitiose.
h Similem heliotropio| 'Tricocco ni-
mirum, sive scorpiuro heliotropio, de
quo xxl, 29, Hee vero non de cu-
cumere quovis, sed Arabico, Arca-
dico, Cyrenaicoque accipienda sunt.
i Semen autem esse] Semen cucu-
mere illo peregrino inclusum intelli-
git.
NAT. HIST. BIB: SX. 4. 3075
pionium cucumim vocant, eflicacissimum contra scorpio-
num ictus et semine et elaterio, et ad purgandum uterum
alvosque. Modus portione virium ab dimidio obolo ad
solidum,/ Copiosius necat. Sic et contra phthiriasin * bi-
bitur: et hydropises.7' Ilitum™ anginas et arterias" cum
melle et oleo vetcre sanat.
ιν. (11.) Multi hune esse apud nos qui anguinus* voce-
tur,’ ab aliis erraticus, arbitrantur. Quo decocto* sparsa
mures non attingunt.2 Lidem+ podagris cum articuli mor-
bis’ decoctum in aceto illiniunt,° presentaneo remedio.
΄““““““““ 7 4 77“
Gronov. et al. vett.—7 ‘In codd. Regg. et Editione principe, et hydropi-
cis.’ Brotier. Ita quoque cod. Dalec.
Cap. iv. 1 Chiff, vocatur.—2 Vet. Dalec. arbitrantur, cujus decocto.—8
Ita codd. Harduini cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. mures de ejus medi-
cina non attingunt τόπον. et al. vett. ‘Hec, de ejus medicina, supervacua
videntur.’ Dalec.—4 Idem cod. Dalec.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. item
edd. Hardnin. 1. 2.3. et recentt. cum articulorum morbis Gronoy. et vulgg.
et articulorum morbis Vet. Dalec.—6 ‘Ita codd. Regg. et Editio princeps.’
NOTE
} Ad solidum] Ad integrum obolum.
Diose. loc. cit. ‘H δὲ τελεία δόσις, ὄβο-
Aos’ ἡ δὲ ἐλαχίστη, ἡμιωβόλιον ... πλεῖον
γὰρ ποθὲν κίνδυνον ἐπιφέρει.
K Phthiriasin] Φθειρίασις, pedicula-
ris morbus est in quo pediculi acer-
vatim per cutim erumpunt. Gignun-
tur vero ii non in superficie cutis, ut
furfures, ‘ sed in ejus profundo,’ in-
quit Gorreus in Defin. Med.
! Et hydropises] Mss. omnes, hydro-
picis. Sed hydropises legi structura
orationis jubet. Est autem hydrops
morbus, quem Latini aquam inter-
cutem vocant: ejus tres species Cel-
sus definit, rt. 21.
m Illitum] Diose. loc. cit. Συναγχι-
κοῖς δὲ διάχρισμα πρακτικὺν μετ᾽ ἐλαίου
παλαιοῦ, ἢ μέλιτος, ἢ χολῆς ταυρείας.
De angina Celsus tv. 4. ‘ Pestiferum
acutumque morbum in faucibus nos-
tri anginam vocant: apud Grecos
nomen, prout speciesest. Interdum
enim neque rubor, neque tumor ul-
lus apparet, sed corpus aridum est,
vix spiritus trahitur, membra solvun-
tur: id cuvayxny vocant. Interdum
lingua faucesque, cum rubore intu-
mescunt, vox nihil significat, oculi
vertuntur, facies pallet, singultusque
est: id ὡς συνάγχη vocatur. Illa com-
munia sunt: eger non cibum devo-
rare, non potionem potest: spiritus
ejus includitur. Levius est, ubi tu-
mor tantummodo et rubor est, cetera
non sequuntur: id παρασυνάγχην ap-
pellant?
n Et arterias] Hoc est, fauces, an-
gina scilicet et suffocatione spiritus
laborantes. In faucibus enim aspera
arteria est, quz spiritus couceptacu-
lum, quo vox editur.
@ Qui anguinus] Cucumis flexuo-
sus Lobelio, a quo pingitur in Ob-
servat. p. 363. ita dictus a figura
fructus, qualem in horto Regio vidi-
mus,
3076
c. PLINII SECUNDI
Lumborum vero dolori semine Sole siccato, dein trito, xx.
X. pondere” in hemina dato aque.
tos illitum cum lacte® mulierum.
Sed gravidis ° abortum facit.
vero® regio in nares conjectum.
e facie tollit in Sole illitum.
Sanat et tumores subi-
Purgat eas” elaterium.
Suspiriosis prodest. Morbo
Lentigines ὃ ac maculas
v. Multi eadem omnia sativis attribuunt. Magnum etiam
in eis momentum. Namque et eorum semen, quantum
tres digiti apprehenderint, cum cumino tritum, potumque in
vino, tussientibus auxiliatur.
Et dysentericis acetabuli mensura.
mulieris.
Sed et phreniticis* in lacte
Purulenta®
autem exspuentibus cum cumino pari pondere, et jocineris
vitiis in aqua mulsa.
Urinam movet" ex vino dulci, et
in renum dolore clysteribus simul cum cumino infunditur.
vi. Pepones' qui vocantur, refrigerant maxime in cibo,
a ae 4 ““᾽
Brotier. illinunt Gronov. edd. vett. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—7 ‘In Mss.
Reg. 1. et 2. et Editione principe, XXX. pondere.
dum, XX. X. pondere, id est, viginti denariorum pondere.
Unde, ut videtur, legen-
Male in recen-
tioribus editionibus emendatum, triginta denariorum pondere: maxime cum
ille cucumis violentissimum sit remedium.’ Brotier.
Sole siccato, dein trito XX. trium Chiff. Sole siccato, dein
XX. cod. Dalec.
Sole siccato, dein trito
trito, triginta denariorum pondere Gronov. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—8
Margo edd. Dalec. et Gronov. conjectum cum lacte, e Diosc.
CAP. V.
1 Sed et nephriticis Vet. Dalec.
NOTE
>’ Purgat eas] Mulieres.
© Sed gravidis] Dioscor. tv. 154.
Κινεῖ δὲ τὸ ἐλατήριον καὶ ἔμμηνα, καὶ
ἔμβρυα κτείνει ἐν προσθέτῳ. Menses ciet,
et partus necat elaterium in pesso subdi-
ium,
4 Morbo vero] Diosce. loc. cit. Ἐγ-
χυθὲν δὲ μετὰ γάλακτος εἰς τοὺς ῥώθωνας,
ἴἔκτερον ἀποκαθαίρει, κ. τ. Δ. Cum lacte
naribus infusum, regium morbum pellit,
&c. Quis sit morbus, dicemus c. 34,
© Lentigines| Sic etiam Marcellus
Empir. c. 19. p. 129.
f Et dysentericis| Inter intestino-
rum mata, inquit Celsus rv. 15. tor-
mina esse consueverunt, ducevrepla
Intus intestina ex-
ulcerantur; ex his cruor manat: is-
Grece vocatur,
que modo cum stercore aliquo, sem-
per liquido, modo cum quibusdam
quasi mucosis excernitur: interdum
simul quedam carnosa descendunt.
Frequens dejiciendi cupiditas, dolor-
que ip ano est, &c. Plinius Valer.
iv. 15. ‘Semen cucumeris dysenteri-
cis ex lacte muliebri acetabuli men-
sura datum prodest.’
& Purulenta] Plinius Valer. loc. cit.
ad verbum.
h Urinam movet] Plinius Valer. loc.
cit. Diocles item Carystius libro pri-
mo de tuenda valetudine, apud Athen,
lib, 11. pag. 68. cucumim elixum ad
ciendam urinam laudat inprimis.
i Pepones| Ad verbum hee Pli-
nius Valer. αν, 14,
NAT. HIST.
et emolliunt alvum.
doloribus imponitur.
LAE. 1K Χο 6. 38077
Caro eorum! epiphoris oculorum aut
Radix sanat* ulcera concreta in
modum favi, que ceria! vocant.
Eadem contrahit vomiti-
ones: *™ siccatur, et in farinam tusa datur quatuor obolis in
aqua mulsa, ita ut qui biberit, quingentos postea passus
ambulet.
quoque vomitionem movet, faciem purgat.
Eadem* cum melle et epinycti-
cujuscumque sativi illita.
das? sanant: cum vino, canis morsus.!
Heec farina et in smegmata” adjicitur.
Cortex
Hoc et folia?
Item millepedee :*
΄“““7“““ “222 245
CAP. VI.
1 ‘Ita emendavit eruditus Harduinus, secutus Diose. 11, 164.
qui docet radicem peponis siccam in aqua mulsa, drachme pondere, po-
tam, vomitum ciere.
tiones.’ Brotier.
ciendas v. Cornar. e Diosc.—2 Cod. Dalec. sativi.
Eadem contra vomitiones edd. vett. et Gronov.
In Mss, Reg. et Editione principe, Eadem contra vomi-
Eadem ad
Πα eadem. Mox, Chiff.
NOTE
} Caro eorum] Plinius Valer. loc.
cit. et Diosc. 11. 164. Ἡ δὲ τοῦ πέπο-
vos capt... ὀφθαλμοῦ φλεγμονὰς mpai-
VEl,
« Radix sanat] lisdem verbis Mar-
cellus Empir. c. 4. p. 42. et Plinins
Valer. 111. 22. Diosc. quoque loc. cit.
ὑγγιάζει δὲ καὶ κηρία καταπλαθεῖσα μετὰ
τοῦ μέλιτος.
! Que ceria} Knpta, et μελικηρὶς, a
favi mellisque similitudine, propter
foramina, et mellei coloris emanan-
tem humorem, ut testis Aétins Serm.
vir. 15. p. 8. § Tubereula, quae μελι-
κήρια, id est, favi,’ inquit Celsus v.
18.
m Eadem contrahit vomitiones] Vo-
mitionem movet. Vide Notas et E-
mend. num. 2.
n Hee farina et in smegmata] Etiam
et smegmatis vicem obtinet, et faciei
nitorem conciliat, suecus cum semi-
ne, auctore Diosce. 11. 164. Ὁ δὲ χυ-
Ads σὺν τῷ σπέρματι μιγεὶς ἀλεύρῳ καὶ
ξηρανθεὶς ἐν ἡλίῳ, σμῆγμα γίνεται ῥυπ-
τικὸν καὶ λαμπρυντικὸν προσώπου. De
radice vero in farinam tusa, consen-
tit Plinio Galenus de Simpl. Medic.
Facult. lib. vir. p. 228. Est antem
σμῆγμα medicamentum ad_ tergen-
dum. Unde et dentifricia tergendis
dentibus sic appellantur.
© Hoc et folia] Hoc prestant, in-
quit, nempe faciem purgant et folia
sativi cucumeris, trita, et illita.
P Epinyctidas} Corn. Celsus v. 28.
¢Pessima pustula est,’ inquit, ‘que
ἐπινυκτὶς vocatur: colore vel sublivi-
da, vel subnigra, vel alba esse con-
suevit. Circa hance autem vehemens
inflammatio est: et cum adaperta
est, reperitur intus exulceratio mu-
cosa. Color est humori suo similis.
Dolor ex ea supra magnitudinem ejus
est: neque enim faba ea major est.
Atque hee quoque oritur in eminen-
tibus partibus, et fere noctu: unde
nomen quoque a Grecis ei ἐπινυκτὶς
impositum est.’ Hactenus Celsus.
Est et alia ei voci vis, de qua dice-
mus ¢, 21.
a Cum vino, canis morsus] Plinius
Valer. iv. 15.
r Item milleped@...] Subintellige,
morsus sanat. Multipedam yocat
idem ο. 20.
3078 C. PLINIL SECUNDI
sepa? Greci* vocant, oblongam, pilosis pedibus, pecori
pracipue nocivam.' Morsum tumor insequitur, et putres-
citlocus. Ipse cucumis+ odore defectum animi." Coctos
deraso cortice, ex oleo, et melle,5 jucundiores esse certum
est.
vil. (111.) Cucurbita quoque sylvestris invenitur, spon-
gos' a Grecis’ appellata, inanis, (unde et nomen) digitali
crassitudine, non nisi in saxosis nascens. Hujus com-
manducate succus stomacho admodum prodest.
vil. Colocynthis* vocatur alia, ipsa plena, sed minor
quam sativa. Utilior pallida,” quando ejus sunt medicine.
Herbacea® arefacta per se inanit alvum. Infusa quoque*
clysteribus, intestinorum omnibus vitiis' medetur, et re-
LOLS ILO LOL LS
et epinyctidas. In Edd. vett. εἰ deest.—3 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. spea
Gronoy. et al. vett. sepa Lucano. tabificus seps al. ap. Dalec. multiped@ sepe
Chiff. Paulo post, pecori p. noxiam Vet. Dalec.—4 Cod. Dalec. locus ipse.
Cucumis. Vet. Dalec. locus. Reficit cucumis odore defectos animo. ΑἹ. vett. ap.
Dalec. animi revocat. Deraso.—5 Ita Harduin., 1. 2. 8. οἵ recentt. ea oleo, acete
et melle edd. vett. et Gronov.
Cap. vit. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bi-
pont. et Franz. somphos Gronov. et al. vett.
Cap. vit. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
NOTE
* Sepa Graci} Σῆπα, a tabe quam nes, a fungosa nimirum laxitate, in-
infligit suo morsu, in quo vis tabifica star spongiw. Libri editi, somphos,
inest, σηπτικὴ δύναμις. De hac mille- coupds, que vox pariter imanem et
peda dicetur uberius xx1x. 39. Alius fungosum sonat. Marcellus Empir.
ab isto seps est, de quo Lucanus 1x. c. 12. p. 92. “ Cucurbite radix quam
723. et Diosc. 1. 70. serpentis nimi- Graeei sonchon appellant.’ Forte
rum genus, aut lacerte potius, spongon rectins.
τ Nocivam] Sic libri omnes, etiam 4 Colocynthis] Sive encurbita syl-
Mss. Usus et ea voce Phadrus lib. vestris. Diosc. 1v. 178. Κολοκυνθὶς,
1. ‘Plerumque stulti, risum dum cap. οἱ δὲ κολόκυνθα ἄγριος, of δὲ σικύαν πι-
tant levem, Gravi destringunt alios κρὰν, κ. T. A.
contumelia, Et sibi nocivum conci- b Utilior pallida] Sic eligendam cu-
tant periculum.’ curbitam Dioscorides admonet, loc.
" Ipse cucumis ... defectum animi] cit. cum cceperit ad colorem pallidio-
Subintellige, insequitur, ex antece- rem vergere, ἀρχόμενον μεταβάλλειν
dentibus: hoc est, pellit. Diose. 11. ἐπὶ τὸ ὠχρότερον.
163. de cucumere sativo ; ἀνακτητικὸς © Herbacea] Viridior, herbidique
λειποθυμιῶν ὀσφραινόμενος, olfactu de- coloris.
fectos animo recreat.
4 Infusa quogue] Diose. loc, cit.
Y Spongos a Gracis| lta Mss. om-
NAT. HIST. LIB. XX. 8. 3079
num, et lumborum, et paralysi: ejecto semine, aqua mulsa
in ea decoquitur ad dimidias: tutissimo® infunduntur oboli
quatuor.* Prodest et stomacho, farinz aride pilulis cum
decocto melle sumtis.} In morbo regio utiliter semina ejus
sumuntur, et protinus aqua mulsa. Carnes ejus' cum
absinthio et sale dentium dolorem tollunt. Succus vero%
cum aceto calefactus mobiles sistit. Item spine," et lum-
borum, ac coxendicum dolores, cum oleo si infricetur.
Preterea,’ mirum dictu, semina ejus si fuerint pari nu-
mero adalligata febribus, sanare+ dicuntur, guas Greeci
periodicas! vocant. Sativaes quoque* rasz succus te-
pefactus auribus medetur. Caro ejus interior sine semi-
ne, clavis pedum, e suppurationibus, qua 5 Graeci vocant
apostemata.' Decocte autem ™ universe succus dentium
motus stabilit, et dolores inhibet. Vinum cum ea® ferve-
΄““““““-“2““4
et recentt. omnium vitiis Gronov. et αἱ, vett.—2 Ita codd. Harduini, cum
edd. Harduin, et recentt. sic tutissimo infunduntur oboli quatuor Chiff. sie
tussienti infunditur obolis quatuor Gronov. et vulgg. ‘ Vide num legendum
bibitur.’ Dalec.—3 Vet. Dalec. pulvis cum dec. mel, sumptus.—4 Vet. Da-
NOTE
ὁ Tutissimo} Ita codex Chiffletia-
nus, et alii: qua lectio ut nobis ma-
gis arrideat, quam que recepta hac-
tenus, sic tussienti infunditur obolis
qualuor, facit ipsa orationis series, et
medicine ratio.
€ Carnes ejus] Decoqui in eum usum
cum aceto nitroque, jubet Diosc. rv.
178.
& Succus vero] Plinius Valer. τὶ 66.
h Jtem spine] His vero morbis non
succum prodesse, sed semen coutri-
tam, Marcellus Empir. prodidit cap.
25. p.173. At succum Galenus quo-
que ischiadicis utilem fatetur de Fa-
cult. Simp. Med. lib. vir. p. 193. et
Diose. loc. cit.
i Preterea) Superstitiosum.
3 Greci perivdicas] Περιοδικοὶ πυρε-
τοὶ, febres circulares, febrium circui-
tus, febres reduces, que statis certis-
que diebus recurrunt.
k Sative quoque] Ita Diose. 11. 162.
Marcellus Empiricus c. 9. pag. 77. et
Plinius Valer. iv. 6. ubi ejus rei
auctorem Galenum laudat. Galeni
locus est e lib. vir. de Facult. Simp.
Med. pag. 193. Scribonius Largus
Compos. 39. ‘Ad auricule et tumo-
rem et dolorem sine ulcere, prodest
cucurbite ramentorum succus tepens
per strigilem in foramen auris dolen-
tis infusus.’
ι Greci ... apostemata] Diose. loc.
cit. Οἰδήματα καὶ ἀποστήματα mpaiver.
᾿Απόστημα suppurationem sonat: Gale-
nus in definitionibus, ait esse trans-
itum corporis ab inflammatione ad
pus. Gallis, une Apostume.
m Decocte autem] Diose. loc. cit. et
Plinius Valer. 1. 36.
» Vinum cum ca} Diose. loc. cit.
3080 C. PLINIL SECUNDI
factum, oculorum etiam impetus. Folia ejus cum recenti-
bus cupressi contusa, et imposita: ipsa quoque tosta in ar-
gilla, ac trita cum adipe anseris, vulneribus medetur.° Nec-
non ramentis® corticis recentes’? podagras refrigerat, et
ardores capitis,’ infantium maxime. Et ignes sacros,’ de
strigmentis,’ vel his impositis,? vel seminibus. Succus ex
strigmentis,* illitus cum rosaceo et aceto, febrium ardores
refrigerat. Aride cinist impositus mire combusta sanat.
Chrysippus medicus damnabat eas in cibis. Sed omnium
consensu stomacho utilissime judicantur, et interaneorum
vesicarumque exulcerationibus.
Ix. Est et rapo* vis medica. Perniones® fervens impo-
΄“““““““““““ “π΄
lec, febres sanare.-—5 Idem Vet. φια8.--- 6 Cod. Dalec. medentur.—7 Chiffi.
recens.—8 Margo edd. Dalec. et Gronov. sacros vel strigmentis impositis,
NOTE
° Necnon ramentis] Diosce. 106. cit.
et Plinius Valer. tv. 6. Vide Notas
guitur.’ Idem Virgil. Georg. 11.
‘Nec longa moranti Tempore, con-
et Emend. num. 3.
P Et ardores capitis] Diose. et Plin.
Valer. locis cit. Marcell. Empir. ec. 1.
Ρ. 35. Hunce capitis ardorem in pue-
ris Greci ceplacw vocant: hoc est,
ex vehementi Solis δία capitis in-
flammationem. Adustionem infan-
tinm appellat idem xxx. 47.
4 Et ignes sacros] Ignis sacer mor-
bi genus ex pustulis perexiguis, in
quibus semper fere pus est, et sepe
rubor cum calore. Vulgo S. Antonii
ignem appellant, le Feu iS. Antoine.
Sepius tamen ubi Dioscorides ἐρυσι-
πέλατα dicit, Plinius, qui ex iisdem
fontibus hausit, sucros ignes reddit :
vix ut aliud morbi genus inteliexisse
eum existimandum sit. Et in Glos-
sis sane Greco-Lat. Mss. ἐρυσιπέλας,
sacer ignis dicitur. Sacer autem, hoc
est, crudelis et pessimus : quomodo Do-
natus ad Virgilii Aeneid. vit. vocem
‘ sacer’ interpretatur: ‘unde,’ sub-
dit ille, ‘ et ignis sacer dicitur mor-
bus, qui Lominem perniciose perse-
tractos artus sacerignis edebat.’ Li-
ber Miraculorum 8. Theodorici Ab-
batis Remensis: ‘ Ea tempestate sa-
cer ignis, quem Greci heresipelam
dicunt,’ &c. Qui eo morbo correpti
‘Ardentes’ dicebantur olim : in Gal-
lias sepe pervasit hee lues: cui
1). Genovefe patrocinium remedium
fuit: quare Lutetiz Parisiorum exe
structa ei des, ‘ Ardentium’ cog-
nomine. Quiex hoc argumento scrip-
serint auctores, vide apud Du-Can-
ginm in Gloss. v. ‘ Ardentes.’
τ De strigmentis] Hoe est, de ra-
mentis,
9 Succus ea strigmentis] Diose. loc.
cit. Ὁ δὲ χυλὸς τῶν ξυσμάτων, κ. τ. A.
Hee iisdem verbis Plinins Valer.
Iv. 6.
τ Arid@ cinis| Ad verbum hee quo-
que idem Plinius Valer, 14. 36.
a Est et rapo] Plinius Valer, iis-
dem verbis, αν, 34.
b Perniones| Plinius Valer. loc.
cit. Marcellus cap. 34. pag. 236, et
NAT. HIST. LIB: XxX. 10.
situm sanat.
3081
Item frigus* pellit e pedibus. Aqua decocti
ejus ‘fervens ' podagris etiam frigidis medetur : et crudum
tusum cum sale, cuicumque vitio pedum.
Semen illitum°
et potum in vino, contra serpentes et toxica salutare esse
proditur.
oleo.
inflationes.
A multis vero‘ antidoti vim habere in vino et
Democritus * in totum ea abdicavit in cibis, propter
Diocles magnis laudibus tulit,* etiam Vene-
rem ἢ stimulari ab eis professus: item Dionysius: magis-
que, si eruca condirentur.'
dolori cum adipe prodesse.
Tosta? quoque? articulorum
x. Sylvestre rapum" in arvis maxime nascitur, frutico-
sum, semine candido,' duplo majore, quam papaveris. Hoc
Fd ee
Car. Ix.
bus decoctum.
1 Ita ex codd. Harduinnus et recentt.
Et jus fervens Gronov. et vulgg.—2 Cod. Dalec. et Vet.
Item frigus pellit e pedi-
ejusdem, laudibus extulit.—3 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiffl. cum edd.
Harduin. 1.
ita quoque Salmasius.
Chiff.
2. 3. Miller. Bipont. et Franz.
Costa τόπον. et vulgg. Mox, cum adipe prodest
Cocta Vet. Dalec. et Cato;
NOT
Diose. 11. 184, Est autem pernio χί-
μετλον, morbus pedum ex nimio fri-
gore proveniens, et calcaneum maxi-
me infestans hyeme: unde et nomen
Grecum χίμετλα, perniones, et ambus-
ta frigore. WVulgus in Gallia mulas
vocat, Avoir les mules aux talons.
© Item frigus|] Plinius Valer. loc.
cit.
d Aqua decocti ejus} Tisdem verbis
Plinius Valer. loc. cit. « Aqua in qua
discocta sunt, frigidis podagris salu-
bre fomentum est.’ Diose. quoque,
loc. cit. Td δὲ ἀφέψημα αὐτῆς ποδά-
γρας καὶ χιμέτλων ἐστὶ κατάντλημα.
€ Semen illitum] Diosc, et Plinius
Valer. loc. cit.
f A multis vero] A Diocle et Dio-
nysio, ut refert Plinius Valer. loc.
cit. Adde Galenum de Antidotis 1.
1. p. 899.
& Democritus] Ad verbum hec quo-
que Plinius Valer. iv. 94, Demo-
crito Galenus subseribit de Facult.
Simp. Med. lib. vr. pag. 168. Hine
carmen illud in ore vulgi: ‘ Ventum
sepe rapis, si tu vis vivere rapis.’
Et Schola Salernitana; ‘Rapa juvat
stomachum, novit producere ventum,'
&c.
h Etiam Venerem] Diosc. et Gale-
nus loe. cit.
i $i eruca condirentur| Si eruca ad-
misceretur, gue herba concitatrix
Veneris est, ut dictum est ΧΙΧ. 44.
Ita Plinius Valer. loc. cit. Audacu-
lus nescio quis emendabat, si muria
condirentur.
} Tosta quogue] Plinius Valer. loc.
cit. Vide Notas et Emend. num, 4.
k Sylvestre rapum] lisdem verbis
Diose. describitur, τι. 135. γογγύλη
ἀγρία. A Dodoneo pingitur, p. 163.
1 Semine candido] Fovis nigro, intus
candido, Diose. loc. cit.
3082
Cc. PLINII SECUNDI
ad levigandam '™ cutem in facie, totoque corpore, utuntur,
mixta farina, pari mensura, ervi,” hordei, tritici, et lupini.
Radix ad omnia inutilis.?
χι. (ιν.) Naporum®’ duas differentias et in medicina
Greci servant.
Angulosis? foliorum caulibus florentis,
quod! bunion vocant, purgationibus Ὁ foeminarum, et vesi-
ce et urine’ utile decoctum, potum ex aqua mulsa, vel
succi drachma.
Semen dysentericis * tostum, tritumque in
aqua calida, e cyathis quatuor.
Sed urinam ἢ inhibet, si
non lini semen una bibatur. Alterum genus buniada" ap-
Φ“΄““““““4“σ΄σ 5 Γ
CaP. x.
1 ‘Uterque codex, ad albicandam.
Lege potius, dealbandam.’
Dalec. ad levigandum Chiffl.—2 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et
Franz. mista urina pari mensura.
Gronov. et al. vett.
Cap. XI.
Ervi, hordei, tritici, et lupini radix, &c.
1 ‘ Angulosis caulib. folio apii, flore anethi, quod, e Diosc.’ Dalec.
alterum angulosis caulib. florentem, §c. Cornarius,
NOTE
m Ad levigandam] Diose. ad deter-
gendam. Q. Serenus c. 12. de cutis
et faciei vitiis propellendis, p. 131.
“Crudaque dulcacido miscebis rapa
liquori.”, Dulcacidum liquorem ace-
tum vocat.
" Mixta farina, pari mensura, ervi]
Vide Notas et Emend. num. 5.
° Naporum] Hee iisdem fere ver-
bis Plinius Valer. 1v, 33. ‘ Non unam
eandemque virtutem in omnibus na-
pis experta est medicina. Id enim
quod angulosis foliorum caulibus ad
anethi floret similitudinem, vesice
laboranti, itemque cessantibus men-
struis feminarum decoctum ex aqua
mulsa utile existimant,’ ἄς, Has
porro differentias, quas in napis Gre-
ci agnoscunt, Plinius quidem affert in
medium, nec tamen probat. Caute
videlicet, nam quod βούνιον vocant,
diversa longe planta a napo est. Ef-
ficit enim, preter cetera, similitudo
cum anetho, apioque, quam in bunio
Diosc. ιν, 124, et Plinius Valer. prox-
jme laudatus, agnoscunt, ut non ali-
am esse existimem, quam saxifragam
Dodonei, Pemptad. 1. lib. v. ¢. 21.
p- 312. que ob radicis affinitatem
napi quoque appellatione venire forte
potuerit apud Medicos Grecos,
P Angulosis] Utile, inquit, decoc-
tum foliorum ejus generis quod est
angulosis caulibus : bunion Greci vo-
cant: utile, inquam, purgationibus
feminarum, &c. Diose. quoque loc.
cit. caunle esse quadrangulo animad-
vertit, καυλὸν ἀνίησι τετράγωνον.
4 Purgationibus| Galenus de Facult.
Simp. Med. lib. vi. p. 164. et Plinius
Valer. loc. cit.
τ Et vesica et urine] Forte, et vesi-
ἐῶ et reni, cum Diose. loc. cit. SrAnvi
τε, καὶ νεφροῖς, καὶ κύστει ἐπιτήδειον.
Verum et per se urinas ciere, οὐρητι-
κὸν εἶναι, idem prodit.
® Semen dysentericis] Plinius Valer.
ιν. 33. ad verbum.
t Sed urinam] Plinius Valer. loc.
cit. totidem verbis.
ἃ Alterum genus buniada] Diose. it,
126. Hac Grecorum βουνιὰς Lati-
NAT. HIST. LIB. XxX. 15. 3083
pellant, et raphano et rapo simile: seminis praclari contra
venena: ob id et in antidotis”’ utuntur illo.
xit. Raphanum et sylvestrem esse diximus.” Laudatis-
simus in Arcadia: quanquam et alibi! nascitur, utilior urine
duntaxat ciendz. Cetero zstivi usus* in Italia,* et armo-
raciam vocant.
X11. Et sativi vero, preter ea que circa 605" dicta sunt,
stomachum purgant, pituitam extenuant, urinam concitant,
bilem detrahunt. Przeterea cortices in vino decocti,’ mane
poti ad ternos cyathos, comminuunt et ejiciunt calculos.
Tidem in posca decocti contra serpentium morsus illinuntur.
Ad tussim? etiam mane jejunis raphanus prodest cum
melle: semen” eorum tostum, ipsumque commanducatum,
ad lagoneponon:* aquam foliis ejus decoctis bibere, vel
GLP L IIL IIS I Γ΄
Cap. xr. 1 Cod. Dalec. diximus, laudatissimum in Arcadia. Qui alibi.—
2 ‘Male codd. Regg. Lang. et Editio princeps, @stivosus in Italia, Cl, Har-
duinus, cestivo usus in Italia.’ Brotier. Cetero bilem detrahunt. Preterea
cortices in vino. Preter ea que circa eos dicta sunt, stomachum purgant, pitui-
tum eatenuant, urinam concitant. Est et sativi usus in Italia, et armoraciam vo-
cant. Et sativi vero decocti Gronov. et al. vett. ante Harduin, Detrahit
cortex in vino. Preterea Vet. Dalec. ‘ Legendum prorsus, sylvestris usus.
In Italia’ Datec.
Cap. xu. 1 Ita Harduin. 1.2. 3. Miller. Bipont. et Franz. Vide ad
cap. preced. item Not. et Emend. ἢ. 6.—2 Cod. Dalec. prodest. Cum melle
NOTE
norum napus est, eademque que ‘yoy-
γυλίς, Galenus de Alim. Facult. 11.
62. p. 367. Eire γογγυλίδα καλεῖν, εἴτε
βουνιάδα τὸ φυτὸν τοῦτο λαχανῶδες.
De napis egimus xvitt, 35. et XIX.
25. Transcripsit et hunc locum Pli-
nius Valer. αν. 33.
νυ Ob id et in antidotis] Plinius Va-
ler. loc. cit. Andromachus junior,
Andromachi senioris Εἰ, ejus qui Ne-
ronis a&pxtatpos extitit, apud Galen.
de Antid. 1. 7. p. 877. βουνιάδος σπέρ-
ματος, 6 semine buniadis ; certum ad-
hibet modum theriace e viperis con-
cinnande.
~ Raphanum,.. diximus] Lib. xix.
6. 26.
x Cetero estivi [wstivo] usus] Estive
nempe raphano. Wide Notas et E-
mend. num.6. De armoracia diximus
XIX. 26.
4 Preter ea que circa 605] Prater
ea reinedia, que circa raphanos jam
dicta sunt.
b Ad tussim| Sic Florentinus in
Geopon. x11. 22. p. 346. Nec mul-
tum discrepat Diosc. 11. 137. “Epé? δὲ
ποιεῖ χλαμβανομένη βήσσουσι Xpoviws, καὶ
τοῖς πάχος γεννῶσιν ἐν θώρακι. Elixa
vero si sumatur, valet ad eos qui diutur-
na tussi infestaniur, quique crassiores
succos in pectore cumulant.
© Ad lagonoponon] Λαγόνων πόνον,
tliorum dolorem.
3084 C. PLINIL SECUNDI
succum ipsius cyathis binis contra phthiriases: phlegmoni:
ipsos illinere tusos, livori vero“ recenti corticem cum melle:.
veternosis © autem quam acerrimos mandere: semenque tos-
tum,’ dein contritum cum melle, suspiriosis. JTidem et
contra’ venena prosunt. Cerastis et scorpionibus +" ad-
versatur: vel ipso, vel semine* infectis manibus impune
tractabis: impositoque’ raphano scorpiones moriuntur.
Salutares et contra fungorum aut hyoscyami venena zque,
ut Nicander " tradit: et contra viscum quoque dari Apol-
Jodori duo’ jubent: sed Citiceus semen ex aqua tritum,
Tarentinus’ succum. lLienem item™ extenuant: jocineri
prosunt, et lumborum doloribus. Hydropicis" quoque ex
aceto aut sinapi sumti,° et lethargicis. Praxagoras et ilio-
sis dandos censet: Plistonicus et coeliacis.7° Intestino-
΄““““““““““4΄
semen.—3 Dalec. phlegmonis. ‘ Bene Editio princeps, phlegmoni.’ Brotier.—
4 Cetero et scorponibus Gronov. et al. ante Harduin. Mox, cod. Dalec.
adversantur ipso .... tractabilibus : imposito raphano scorpionibus.—5 Cod. Da-
lec. jubent, Scilleus et Tarentinus ; al. Scilleus semen; Chiff. Cilleus. Gro-
nov. Tarantinus.—6 Cod. Dalec. exsumpti; unde ille, presumti.—7 Vet. Da-
NOTE
ἃ Livori vero] Plinius Valer. 11].
47. Marcellus Empir. c. 19. p. 132.
‘ Radicis,’ inquit, ‘ que manducatur,
id est, raphani, cortex tritus diligen-
ter, et cum melle permixtus, illitus-
que, sugillationes, atque livores, qui
ex ictibus eveniunt, celeriter abster-
get.’
© Veternosis] Veternosus est, qui
gravi somno premitur, inguit Fes-
tus.
ΓΟ Semenque tostum] Plinius Valer.
Iv. 1.
& Lidem et contra] Diose. 11. 137, et
Florentinus loc, cit.
5 Cerastis et scorpionibus] Vide No-
tas et Emend. num. 7.
' Vel ipso, vel semine] Ita etiam
Mss. omnes. Sic et Florentinus in
Geopon. x11, 22, p. 346. Εἰ δέ τις χυ-
AP ῥαφανίδος ἐπιμελῶς τὰς χεῖρας ἕαυ-
τοῦ χρίσει καὶ τρίψει, ἀφόβως καὶ ἄκιν-
δύνως ἑρπετῶν ἐπιλήψεται. Habet ea-
dem Diophanes xu. 9. p. 367.
J Impositoque] Florentinus et Dio-
phanes locis citatis.
k Nicander] Contra hyoscyamum
prodesse seribit Nicander in Alexiph.
p. 159. adversus fungos, p. 167. De
fungis quoque Diose. 11. 137. Et
Scribonius Largus Compos. 198. ‘ Ad
fungos venenatos. Adjuvantur autem
radice ea quam nos edimus, acri,
quamplurima, per se, vel cum sale
manducata: ejusque semine, si ipsa
non fuerit, poto ex vino.’
1 Apollodort duo} De his in Aucto-
rum Indice.
m Lienem item] Dioscor. loc. cit.
semini raphani hance vim adjudicat,
quod ex aceto bibatur, Florentinus
quoque loc, cit.
n Hydropicis] Diose, et Vlorenti-
nus locis citatis.
NAT. HIST. LIE. XX. 13. 3085
rum ulcera sanant: ac purulenta® precordiorum, si cum
melle edantur. Quidam ad hec coquere eos in luto illitos
malunt:9 sic et foeminas purgari. Ex aceto et melle? sum-
ti, intestinorum animalia detrahunt. Item ad tertias? de-
cocto eorum poto cum vino. Enterocelis" prosunt : '? sangui-
nem quoque inutilem* sic extrahunt. Medius‘ ad hac et
sanguinem exscreantibus coctos dari jubet : et puerperis “ ad
lactis copiam augendam. Hippocrates” capitis mulierum
defluvia 11 fricari raphanis: et super umbilicum™’ imponi
contra tormenta vulva. Reducunt et cicatricem™* ad colo-
POLL LL IL AL LDL
lec. δὲ colicis; Chiff. et coliacts—8 Ita ex codd. Harduinus et recentt. αὐ
purulentia Gronov. et al, vett.—9 ‘ Ita bene codd. Regg. et Editio princeps.
Perperam omissum in recentioribus editionibus, illitos.’ Brotier. ilitos deest
in codd. Dalec. item in edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.
‘Lego, eos luto oblitos malunt.’ Dalec.—10 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt.
cum vino enterocelis prosunt Gronov. et al. vett.—11 Cod. Dalec. capillos mui.
NOTE
ο Et celiacis] Ceeliacus dicitur, qui
morbo ventriculi cceliaco laborat:
de quo Celsus 1v. 12. ‘In ipsius ven-
triculi porta consistit is, qui et lon-
gus esse consuevit, κοιλιακὸς a Gree-
cis nominatur. Sub hoc, venter in-
durescit, dolorque ejus est. Alvus
nihil reddit, ac ne spiritum quidem
transmittit: extreme partes friges-
cunt: difficulter spiritus redditur.’
Aliter, et brevius, Scribonius Largus
Compos. 95. ‘Ceeliacus, qui subito
universa dejicit.?, Marcellus Empiri-
cus similiter, c. 27. p. 186. ‘Ad celi-
acos,’ inquit, ‘id est, qui subito et
multa defundunt.’
P Ex aceto et melle| Vide Notas et
Emend. num. 8.
4 Item ad tertias] Marcellus Empir.
c. 28. p. 200. et Plinius Valer. 11. 21.
ad tineas ejiciendas.
r Enterocelis] Ἐντεροκήλη, ramex
intestinorum, descensus intestini in
alterum nature locum. Celsus vir.
18. de scroto loquens : ‘ Interdum vel
ex morbo primum inflammatur, de-
inde postea pondere abrumpitur, vel
ex ictu aliquo protinus rumpitur tu-
nica, que diducere ab inferioribus
partibus intestina debuit: tum pon.
dere eo devolvitur aut omentum, aut
etiam intestinum... ἐντεροκήλην, et
ἐπιπλοοκήλην Greci vocant: apud
nos indecorum, sed commune his her-
nie nomen est.’
8 Sanguinem q. inutilem] E pectore.
t Medius] De eo in auctorum in-
dice. Suffragatur ei quoque Diosc.
11. 137, Marcellus, c. 16. p. 120. et
Florentinus in Geopon. x11. 22. pag.
346.
" Eét puerperis] Plinius Waler. ty.
1.
v Hippocrates] De morbis mulie-
rum 11. 67. Ἣν δὲ ῥέωσιν ai τρίχες...
καὶ ἣν μαδίσῃ, κύμινον ἔμπλασσε, ἢ ῥά-
φανον τριπτὴν, κι τ. A. Ῥάφανος Hip-
pocrati ubique raphanus est: brassica,
κράμβη. Alopecias raphani affrictu
sanari scribit et Florent. loc. cit.
w Et super umbilicum] De morbis
mulierum 11. 78.
* Reducunt et cicatricem] Sic Flo-
rentinus loc. cit, Et ad sugillata to}-
3086
rem.
que phagedzenas’ vocant.
Cc. PLINII SECUNDI
Semen quoque’ ex aqua impositum, sistit ulcera,
Democritus? Venerem hoc
cibo stimulari putat: ob id fortassis voci? nocere aliqui tra-
diderunt.
Folia que in oblongis duntaxat nascuntur, exci-
tare oculorum aciem dicuntur.
Ubi vero acrior raphani
medicina admota sit, hyssopum dari protinus imperant.
Heec antipathia‘ est.
phani instillant.
utilissimum est.
Et aurium 15 gravitati? succum ra-
Nam vomituris summo™ cibo® esse eos,
XIV. Pastinace simile hibiscum,‘ quod molochen agriam
΄“5“““““ 7
defluos.—12 ‘Ita codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier. At aurium al.
ante Brotier.—13 Margo edd. Dalec. et Gronov. primo, e Diose. Supra,
X1x. 26, ‘ dandos jejunis.’
NOT
lenda Galenus raphanum commendat,
de Simp. Med. Face. lib. vill. p. 224.
y Semen quoque] Lisdem verbis hxe
Marcellus Empir. c. 4. p. 42. et Pli-
nius Valer, 111. 22. sed apud hune fa-
redines corrupte legitur in libris edi-
tis, pro phagede@nas.
Phagedenas|] Φαγέδαινα, ulceris
nomen ab exedendo. Est autem ul-
eus, quod huc atque illue serpendo,
cutem ac subjectam illi carnem, sed
extimam tantum, et in superficie
constitutam, depascitur ac rodit.
Celsus vi. 18. caput inscripsit, de
phagedznz in cole nascentis curati-
one, aitque esse cancri genus. Vide
Palladium in Hist. Lausiaca cap. 30.
de Stephano abbate. Alia, preter
istam, phagedana est, stomachi affec-
tus, de quo alibi dicturi sumus.
2 Democritus} Et Plinius Valer.
τὰς 41.
> Ob id forlassis voci] Hoe ipsum
anctoritate Florentini tradit auctor
Geopon, xu. 22. Ex quo intelligis
ea qua libidinem incitant, vocem
quogue ledere: uti e diverso, que
Venerem inhibent, vocem juvare,
Nam Plinius xxvr.61, auctor est, ra-
dicem Nymphee inhibere Venerem,
et effluentiam geniture, ob idque
corpus ac vocem alere.
© Hee antipathia] Raphanum hu-
mectare, hyssopum vero calidum na-
tura esse, docet Hippoer. de dizta,
11. 25. et 26.
4 Et aurium gravitati] Marcell.
Empir. de Medic. c. 9. p. 75. ‘ Ra-
phani quoque,’ inquit, ‘id est, radi-
cis que manducatur, succus infusus
auricule dolenti, infinitum prodest.’
© Nam vomituris summo cibo] Hoc
est, primo cibo, et a jejunis. Dioscor.
It. 137. ‘Apud&er δὲ καὶ τοῖς ἐμεῖν μέλ-
λουσι προεσθιομένη. Atque ipse qui-
dem Plinius xix. 26. de raphanis,
‘Medici suadent,’ inquit, * dandos
cum sale jejunis esse, atque ita vomi-
tionibus preparant meatum.’ Hau-
sit a Celso 1.3. ‘Qui vomere post
cibum volet, si ex facili facit, aquam
tantum tepidam ante debet assumere :
si difficilius, aque, vel salis, vel mel-
lis paulum adjicere. At qui mane
vomiturus est, ante bibere mulsum,
vel hyssopum, aut esse radiculam de-
bet.’ Quando preterea juvet ex ra-
phano ciere vomitum, vide apud Ga-
len. κατὰ τόπους, |. 11.
Γ Pastinace...hibiscum] Πα ip-
NAT. HIST. LIB, XX.: 15. 3087
vocant, et aliqui pistolochiam, ulceribus cartilaginis* et os-
sibus fractis medetur. Folia ejus ex aqua pota alvum sol-
vunt, serpentes abigunt. Apum, vesparum, crabronum
ictibus illita* medentur. Radicem ejus ante Solis ortum
erutam involvunt lana coloris, quem nativum vocant,® pre-
terea ovis que foeminam peperit, strumisque vel suppura-
tis alligant. Quidam ad hunc usum auro? effodiendam cen-
sent: cavendumque ne terram attingat. Celsus+" et podagris
que sine tumore sint, radicem ejus ex vino decoctam im-
poni jubet.
xv. (v.) Alterum genus est staphylinos,' quod pastina-
cam vocant.'. Ejus semen’ contritum et in vino potum,
tumentem alvum, et suflocationes mulierum, doloresque
lenit in tantum, ut vulvas corrigat: illitum quoque e passo
ventri earum prosit:* viris vero prodest,} cum panis por-
tione «equa tritum, ex vino potum contra ventris dolores,
Pellit et urinam:* et phagedzenas' ulcerum sistit recens
GPP LOLI POEL OF
Cap. xiv. 1 Cod. Dalec. uberibus, cartilagini.—2 Ita Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. illata Gronov.—3 Vet. Dalec. aurora.—4 Celsus deest in cod,
Dalec.—5 Cod. Dalec. humore. Mox, Chiffl. in vino. Denique, cod. Dalec.
impont jubent.
Cap. xv. 1 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2.3.
Miller. Bipont. et Franz. pastinacam erraticam vocant Gronov. et al. ante
Harduin.—2 Cod. Dalec. prodest,—3 Chiffi. prosit. Mox, aut ex vino Da-
NOTE
sum, de quo egimus x1x. 27. Id ve-
ro a nonnullis perperam appellari μο-
Adxnv sive μαλάχην ἀγρίαν, hoc est,
malvam agrestem, et πιστολοχίαν, obi-
ter admonet.
& Quem nativum vocant] Is pullus
scilicet colos est. De nativis colori-
bus egimus VIII. 73.
h Celsus}] Lib. 1v. 24. de articulo-
rum doloribus in manibus, pedibus-
que: ‘Ubi dolor,’ inquit, ‘ vehemens
urget, interest sine tumore is sit, an
tumor cum calore... Nam si tumor
nullus est, calidis fomentis opus est
... ac deinde noctu cataplasmata ca-
lefacientia imponere, maximeque hi-
bisci radicem ex vino coctam.’
i Staphylinos] Pastinace gepus
agreste intelligit, de quo XIX. 27.
Dioscoridi 1. 59. est σταφυλῖνος
ἄγριος.
i Ejus semen} Plinius Valer, tv.
32.
k Pellit et urinam] Ita Diocles
Caryst. libro primo de tuenda vale-
tud. apud Athen. lib. 1x. pag. 371.
Galenus lib, vu. Fac. Simp. Med.
pag. 231.
1 Et phagedenas| Galenus loc.
cit. Plinius Valer, αν. 32. Diose. loc.
cit.
3088 Cc. PLINII SECUNDI
cum melle impositum, vel aridum farina inspersum. Ja-
dicem ejus™ Dieuches* contra jocineris, ac lienis, ilium,
lumborum, et renum vitia ex aqua mulsa dari jubet. Cleo-
phantus et dysentericis’” veteribus. Philistion in lacte
coquit,° et ad stranguriam? dat radicis uncias quatuor:
ex aqua hydropicis,? similiter et opisthotonicis,’ et pleu-
riticis, et comitialibus. Habentes eam‘ feriri a serpenti-
bus negantur: aut qui ante‘ gustaverint, non ladi.© Per-
cussis imponitur cum axungia. Folia contra cruditates
manduntur. Orpheus amatorium inesse staphylino dixif,
fortassis quoniam WVenerem stimulari® hoc cibo certum
est: ideo conceptus” adjuvari’ aliqui prodiderunt. Ad
reliqua” et sativa pollet. Efficacior tamen sylvestris,
magisque in petrosis nata. Semen sativa * quoque contra
scorpionum ictus,® ex vino aut posca, salutare est. Ra-
dice ejus¥ circumscalpti dentes dolore liberantur.
XVI. Syria in hortis operosissima est : indeque prover-
΄σ΄σ΄σ“΄““““““ “Γ΄
lec.—4 Vet. Dalec. vel aridi ejus farina inspersa. Radicem Dieuches ; Chiff.
vel arideé fariné inspersum.—5 Vet. Dalec. dysenteriis—6 Vet. Dalec. ac
qui an. gust. ledi.—7 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. et re-
centt. adjuvare Gronovy. et al. vett.—8 Cod. Dalec. contra serpentium ictus.
NOTE
m Radicem ejus| Plinius Valer. ioc.
cit.
ἈΞ Et dysentericis] Sic etiam Plinius
idem Valer. Dysentericis vetustis.
© Philistion in lacte coqut| Nempe
ad dysenteriam, et preterea ad
stranguriam : uti ex Plinio Valeriano
intelligimus.
P Ad stranguriam] Ξτραγγουρίαν
Greci dixere, uring stillicidium, dum
scilicet urina nonnisi per intervalla
stillis fluit.
4 Ex aqua hydropicis] Plinius Va-
ler. loc. cit. et Dioscor, 111. 59.
© Opisthotonicis| ᾿Οπισθοτονικὺς di-
citur, cui cervix in posteriorem par-
tem ita contractis nervis diriguit, ut
flectinon possit. Plinius xxvii 52.
dolorem inflexibilem ὀπισθότονον defi-
nit. Vide et que dicturi sumus XxIII.
24.
8 Habentes cam] Sic Plinius Valer.
loc. cit.
t Aut qui ante] Diosc. loc. cit. et
Plinius Valer.
" Venerem stimulari] Diphilus Siph-
nius apud Athen, lib. 1x, p.371. qui
et idcirco ait φίλτρον id a nonnullis
appellari. Sic Plinius Valer. loc.
cit.
Y Ideo conceptus] Dioscor. loc. cit.
Συνεργεῖ δὲ καὶ συλλήψει.
w Ad reliqua] Dioscor. loco citato.
* Semen sative)] Plinius Valer. Iv.
32.
Υ Radice ejus] Plinius Valer, loc.
cit.
NAT. HIST: LIB] XX) 17.
bium Grecis: ‘Multa Syrorum® olera.’
3089
Simillimam sta-
phylino herbam serit, quam alii gingidion” vocant, tenuius
tantum et amarius, ejusdemque eflectus.
crudumque* stomachi magna utilitate.
alto?* omnes ejus humores.
Estur coctum °
Siccat enim ex
Xvil. Siser erraticum © sativo simile est, et effectu: sto-
machum excitat,’ fastidium absterget, ex aceto laserpi-
tiato® sumtum, aut ex pipere et mulso, vel ex garo.
nam ciet,' ut Opion’ credit," et Venerem.
sententia est et Diocles.
Uri-
In eadem
Preeterea cordi convenire con-
valescentium, aut post multas vomitiones perquam utile.
Heraclides contra argentum vivum dedit, et Veneri subinde
΄σ’““““““2“““7
Cap. XVI.
Cap. XVII.
absterget.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. et conditum, e Diosc.—2
Margo edd. Dalec. et Gronov. exactos.
1 Ita Harduin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz. fastidium
Ex aceto.... vel ex garo urinam ciet Gronov. et al. vett.—2 Opi-
nion Chiffl.—3 Vet. Dalec. et post multas v. esse perquam utile.—4 Vet. Dalec.
NOTH
. Multa Syrorum] Πολλὰ Σύρων Ad-
xava: quo de proverbio, vide Czl.
Rhodig. xxv. 25. p. 1188. et Eras-
mum, Chiliad. 1. Cent. 8. Adag. 56.
Id ad Syrorum ignaviam Celius re-
fert.
b Gingidion] Galenus de Alim.
Fac. τι. 55. p. 364. tom. vi. Πλεῖστον
ἐν Συρίᾳ τὸ γιγγίδιον φύεται. Simil-
limum pastinace sylvestri pariter
Dioscorides facit, 11. 167. sed tenui-
us, amariusque. Greci scriptoris
verba sic legenda esse ex Crateva
suo prodit Anguillara, par. 7. p. 107.
Φύεται πλεῖστον ἐν Κιλικίᾳ τε καὶ Συρίᾳ,
βοτάνη σταφυλίνῳ μὲν ἐοικυῖα ἀγρίῳ,
λεπτοτέρα δὲ καὶ πυκνοτέρα, καὶ πικρὰ
πρὸς τῇ γεύσε. Vulgo Visnagha et
Busnagha vocant. A Matthiolo pin-
gitur in Diosce. lib. 11. p. 525. quale
in horto Regio yidimus. Glosse Phi-
loxeni: Cerepulium, γιγγίδιον : ubi
ernditi Cerefulium legi monent opor-
tere : idque adeo esse gingidion cen-
sent, quod Galli Cerfeuil vocitant :
Delph. et Var. Clas.
Plinius.
falso imperiti Glossarum concinna-
toris errore delusi: neque enim ce-
refulium γιγγίδιον est.
© Estur coctum] Tisdem verbis
Diosc. loc. cit. Δαχανεύεται δὲ ὠμὸν καὶ
ἐφθὸν, καὶ ταριχευθὲν ἐσθίεται" ἔστι δὲ
εὐστόμαχον. Vide et Galen. de Simp.
Medic. Fac. lib. vi. p. 166.
4 Siccat enim ex alto] Ita libri om-
nes. Fuit enm ex alvo mallem. Sed
ex alto idem valet atque ex imo ac
profaundo stomachi recessu, sinuve.
e Siser erraticum] De sativo dic-
tum est ΧΙΧ. 28.
f Stomachum excitat] Diosc. 11. 139. ©
Stomacho prodest, urinam ciet, appe-
tentiam invitat: εὐστόμαχος, οὐρητι-
Kh, ὀρέξεως προκλητικῆ. Vide Notas
et Emend.- num. 9.
& Laserpitiato} Quod fuerit prius
laserpitii succo dilutum.
b Opion credit] In Mss. Opinion.
Nos Ophelion, ut in Indice dicemus,
sincerius arbitramur.
9K
3090 C.
offensanti,' egrisque se recolligentibus.
PLINIT SECUNDI
Hicesius ideo
stomacho utile! videri dixit, quoniam nemo tres siseres
edendo continuaret:* esse tamen utile+ convalescentibus
ad vinum transeuntibus.
caprino potus sistit alvum.
Sativi privatim succus cum lacte
Xvill. Et quoniam plerosque similitudo nominum Gre-
corum! confundit, conteximus et de sili:*! sed hoc est
vulgatz notitiz.3
et fulvo est.
odoratissimum omnium.
men esse+ et vultures dicuntur.
veterem,° rupta, convulsa,? in vino albo potum.
Optimum Massiliense:™ lato enim grano
Secundum Axthiopicum, nigrius.
Creticum
Radix jucundi" odoris est. Se-
Prodest homini ad tussim
Item
opisthotonicis,’ et jocinerum vitiis, et torminibus, et stran-
΄““““-“““2“““747͵
inutile.
CAP. XVIII.
1 Grecorum deest in cod. Dalec.—2 Seseli margo edd. Da-
lec. et Gronov. e Diose.—3 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin.
1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. vulguris notitie edd. vett. et Gronov.—4
Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Semen
NOTE
i Et Venert....offensanti] Defici-
enti.
J Ideo stomacho utile] Ita libri om-
nes. Sunt qui velint inutile legi:
frustra. Idcirco utile Hicesius sto-
macho credidit, quod periculi nihil
sit ne Jargius sumatur: neminem
enim esse qui siseres tres edere con-
tinuo possit. Modice porro sumtos,
prodesse : nocere, si copiosius edan-
tur.
k Continuaret} Sic Horat. lib. 1. 6.
“ Continuatque dapes.’
1 Et de sili) Veteribus Gracis Σέλι
sive Σίλι, idem fuit, quod recentiori-
bus deinde σέσελι. Herodoto in Eu-
terpe, σιλλικύπριον, quod Diose. Iv.
164. Κύπριον. Nec Grecis
modo, sed et Latinis scriptoribus.
‘Silatum antiqui, pro eo
quod nune jentaculum dicimus, ap-
pellabant: quia jejuni vinum sili con-
ditum ante meridiem absorbebant.’
™ Massiliense| Tria hee genera in
σέσελι
Festus:
horto Regio vidimus. Massiliense a
Lobelio pingitur, in Obsery. p. 457.
Creticum sive Tordylion, ab eodem,
p. 425. AEthiopicum seseli frutex a
Dodoneo, p. 310.
» Radix jucundi] In triplici nempe
genere proxime laudato. Dioseor.
quoque 111. 60. de Massiliensi, ῥίζα
μακρὰ, εὐώδης.
° Prodest...
Diose. loc. cit.
P Rupta, convulsa] Ῥήγματα καὶ σπάσ-
ματα Greci dicunt, ut Diosc. Edzop.
11. 34. p. 78. Ῥῆγμα nervorum, ten-
donumque fractura est : (alii arteri-
arum et venarum esse volunt:) Σπάσ-
μα eorundem nervorum convulsio, re-
tractio, et queedam quasi complica-
tio.
4 Item opisthotonizis] Orthopnoi-
cis et strangurie mederi prodidit
similiter Galenus de Fac. Simp. Me-
dic. lib. vii. p. 227.
.ad tussim veterem]
NAT. HIST. LIB. XX. 19. 9091
guries, duarum aut trium ligularum" mensura.’ Sunt et
folia® utilia, ut qua partus adjuvent etiam quadrupedum.
Hoc maxime* pasci dicuntur cerve pariture. Illinuntur
et igni sacro.© Multumque in summo cibo" concoctioni-
bus confert, vel folio, vel semine. Quadrupedum quoque
alvum sistit, sive tritum potui infusum, sive mandendo
commanducatum e sale? Boum morbis tritum infundi-
COr.S
ΧΙΧ. Inula quoque* a jejunis commanducata, dentes
confirmat, si ut eruta est, terram non attingat: condita
tussim” emendat. Radicis vero decocta*° succus tineas
pellit:° siccatae autem in umbra farina tussi, et convulsis,
ejus esse Gronov. et vulgg.—5 Codd. Dalec. et Chiffl. linguarum mensura.—
6 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.
Iliinitur et igni sacro Gronov. et vulgg, Illinuntur et igne sacro Chiff.—7 Cod.
Dalec. edendo manducatum cum sale.
NOTE
© Trium ligularum] In Mss. trium
linguarum,. Lingua, seu ligula, men-
sure genus est, que et cochilear di-
citur: est autem pars quarta cyathi,
de quo xxi. 109.
* Sunt et folia] Et semen quoque
capris, ceterisque pecudibus, ad par-
tum juvandum dari, scribit Dioscor.
11. 60. Δίδοται δὲ καὶ ait) καὶ τοῖς λοι-
ποῖς κτήνεσι πρὸς εὐτοκίαν ποτόν.
τ Hoc maxime] Vide que diximus
vill. 50.
u Multumque in summo cibo] Pri-
mo cibo, ut suprac. 13. Semen qui-
dem 6 vino potum, conferre concoc-
tiont plurimum, auctor est Diose.
loc. cit. Et vinum silatum idcirco
ante meridiem bibere solitos veteres
fuisse paulo ante ex Festo diximus.
Y Boum.... infunditur] Faucibus
scilicet.
® Inula quoque] Ad verbum hee
Plinius Valer.1, 36. et Apuleius cap.
95. tit. 2.
> Condila tussim] Nempe condita
melle. Plinius Valer. 1, 58. “ Inule
pulvere,’ inquit, ‘ ligula plena meile
mixto et cocto, anam mane, et alte-
ram sero accipies : hoc tussi mede-
tur, et arterias lenit.’
© Radicis vere decocte| In vino vi-
delicet. Nam Marcellus Empir. cap.
28. p. 200. ‘ Radix inule,’ inquit, ὁ in
vino decoquitur : deinde succus ejus
exprimitur, potuique datur ad tineas
enecandas. Sed ea radix posteaquam
eruta est, terram non debet attin-
gere. Eadem habet pene totidem
verbis Plinius Valer. αι. 21. De fo-
liis Apuleius c. 95. tit. 3. ‘Ad lum-
bricos ” ‘ Herbe inulz folia ex vino
trita, mirifice, cum bibuntur, necant
lumbricos.’
4 Tineas pellit| Sive tenias. Ταινίαι
vocantur lati longissimique vermes,
qui totius intestini longitudinem in-
terdum adaquant. Veteres tenias
et tineas indiscrete dixerunt, Sic
Cato de Re Rast. c. 126. ‘Si tinee
et lumbrici molesti erunt.’ Scribo-
3092 Cc. PLINII SECUNDI
et inflationibus, et arteriis medetur. Venenatortuim morsus
abigit. Folia ex vino*® lumborum dolori? illinuntur.
xx. Cepz sylvestres non sunt. Sative olfactu ipso οἵ
delacrymatione ‘ caligini medentur, magis vero succi inunc-
tione.< Somnum' etiam" facere traduntur, et ulcera oris
sanare, commanducate cum pane. Et canis morsus,' vi-
rides ex aceto illite, aut siccaze cum melle* et vino, ita ut
post diem tertium solvantur. Sic et attrita) sanant.3 Coc-
tam in cinere+ et epiphoris multi imposuere cum farina
hordeacea, et genitalium ulccribus. Succo* et cicatrices 5
oculorum, οἱ albugines, et argema inunxere: et serpentium
΄“΄“““““““““ Pe?
Cap. xix. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. ischiadi, e Diose.
Cap. xx. 1 Sotunium Chiff.—2 ‘Margo edd. Dalec. et Gronov. illite
cum aceto, rutu, melle, e Diosc.—3 Ita codd. Harduini, et Vet. Dalec. item
Harduin. 1. 2. 3. Miller, Bipont. et Franz. et trite sanant ἄτομον, et al. vett.
—4 Tostum in cinerem Vet. Dalec.—5 Margo edd. Dalec. et Gronov. νεφέλια,
NOTE
Med. lib. vir. p. 198. Εἰ Latinis Pli-
nius Largus Compos. 140. ‘ Ad tineas
et lumbricos necandos.’ Apuleius
item cap. 35. tit. 4, ‘Ad lumbricos et
tineas.’ Plinius Valer. τι. 21. “ Ti-
nee quoddam vitium ventris est,’ &c.
Q. Serenus cap. 31. de lumbricis et
tineis purgandis, p. 145. ‘Quid non
adversum miseris mortalibus addit
Natura, interno cum viscere tinea
serpens, Et Iumbricus edax,’ ἄς.
Alias etiam Plinio nostro tinew ΧΙ,
41. ew sunt fere, quas idem blattas
appellat, xx1x. 39. quas simul, ceu
diversas, appellat Horat. 11. Sat. 3.
‘ Stragula vestis, Blattarum ac tine-
arum epule.’
© Folia ex vino] Plinius Valer. τι.
36. ‘Lumbis dolentibus curandis :
Innle foliorum sive radicis pulveris
denarii duo ex vini cyatho uno bibiti,
emendant.’
" £t delacrymatione] Delacrymatio,
inquit, acrimonia ceparum excita,
oculorum caligini depellende prodest.
τ Succi inunctione] Sic Diose. 11.
151. et Galenus de Facult. Simp.
nius Valer. 1.18. omnes Hippocratem
secuti, cujus illud effatum est, de
dieta lib. 11. κρόμυον τῇ ὄψει ἀγαθόν.
h Somnum etiam] Plininus Valer.
ιν, 26.
i Et canis morsus] Diosc. et Plini-
us Valer. locis citatis.
J Sic et attrita] Attritus nempe cal-
ceamentorum. Vide Notas et E-
mend, mum. 10.
k Succo] Diose. loc. cit. Cicatrix
porro νεφέλιον est, vitium scilicet
oculorum, quod nubeculam vocant,
Paulus gineta lib. 111, albugines et
cicatrices ita distinguit, ut has in su-
perficie consistere dicat, et non so-
lum οὐλὰς, sed et νεφέλια appellari :
illas vero λευκώματα dictas, altius
progressas cicatrices esse, “Apyeua
vero tum dicitur, quoties cirea or-
bem iridis, propinquasque ei partes,
sic exulceratio fit, ut extime iridis
partes rubere, interiores vero albes-
cere videantur. “Apynuoy vocat Hip-
pocr. de Morb. Mul. αὶ
c
NAT. HIST. LIB. XX. 20. 3093
morsus, et omnia vulnera® cum melle. Item auricularum
cum lacte mulierum: et in iisdem sonitum! ac gravitatem
emendantes, cum adipe anserino, aut cum melle stillavere.7
Et ex aqua™ bibendum dedere repente obmutescentibus.®
In dolore quoque” ad dentes colluendos instillavere, οἵ
plagis bestiarum omnium, privatim scorpionum. Alope-
cias° fricuere, et psoras, tusis cepis. Coctas dysenteri-
cis’ vescendas dedere, et contra lumborum dolores: pur-
gamenta quoque earum cremata in cinerem illinentes ex
aceto serpentium morsibus, sepisque multipeda 9%" ex
aceto. Reliqua inter’ medicos mira diversitas. Proximi*
utiles esse '° praecordiis et concoctioni, inflationemque et
sitim facere dixerunt. Asclepiadis schola,'’ ad colorem
quoque‘ validum*™ profici hoc cibo. Et si jejuni” quoti-
GILL ILL IG LOL
nubeculas.—6 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2, 3. Miller.
Bipont. et Franz. et omnia hulcera Gronov. et vulgg.—7 Dalec. instillavere.—
8 Gronov. obtumescentibus.—9 Ita codd. Harduini, Vet. Dalec. Harduin. 1. 2.
3. Miller. Bipont. et Franz. ipsasque multipede Gronov. et vulgg. ipsas quoque
multipede cod. Dalec.—10 Ita ex codd. Harduinus et recentt. imutilesesse Vet.
Dalec. inutilia esse Gronov. et al. vett.—11 Asclepiadis schole cod. Dalec.—12
NOTE
! Et in tisdem sonitum] Diose. τι.
181. Marcellus Empir. lib. de Me-
dic. c. 9. p. 80. ‘ Cepz succus cum
melle permixtus, et auricule instil-
latus, graviter audientes emendat,
dolorem sedat, purulenta expurgat,
vermes enecat: aquam etiam, que
ingressa fuerit, et omnem humorem
educit.’ Plinius Valer. 1. 11. ‘ Cepx
succum cum melle, quod in carboni-
bus calefacies, et auricule infundis,
mire sanat.’”. Theodor. Priscianus 1.
7. ‘de aurium causatione: Sed et
ceparum succum, cum anserinis adi-
pibus mixtum similiter injicito, et
ovi alborem cum lacte mulieris.’
m Ft ex aqua] Plinius Valer. rv.
26.
Ὁ In dolore quoque] Plinius Valer,
loc. cit.
© Alopecias] Plinius Valer. locis
citatis. Marcellus Empir. c. 6. p. 45.
Schola Salernitana: ‘ Contritis cepis
loca denndata capillis Sepe fricans,
capitis poteris reparare decorem.’ E
Grecis Dioscor. et Galenus, locis
citatis,
P Coctas dysentericis] Plinius Va-
ler. loc. cit.
4 Sepisque multipede] Subintellige,
morsibus. De sepe multipeda, sive
millepeda, supertus c. 6.
τ Reliqua inter} Heec totidem ver-
bis Plinius Valer. 1v. 26.
s Proximi] Inter medicos novissi-
mi, quos etiam Dioscorides secutns
est, cap. cit. de cepis: * Diosco-
rides,’ inquit, ‘ putat ex cibo earum
sitim accendi, inflationes fieri, caput
pregravari.’ Dioscoridis verba re-
petenda, ex lib. 11. c. 181.
τ Ad colorem quoque| Plinius Valer.
3094 C PLINIL SECUNDI
die edant, firmitatem valetudinis custodiri: stomacho utiles
esse, spiritus agitatione: 3° ventrem mollire, hamorrhoi-
das” pellere, subditas pro balanis:* succum cum succo
foeniculi contra incipientes hydropises '+ mire proficere.
Item contra anginas,’ cum ruta et melle. Excitari eis-
dem '5? lethargicos. Varro, que sale et aceto pista est '
arefactaque, vermiculis non infestari, auctor est.
XXI. (vI.) Porrum sectivum® profluvia sanguinis sistit
in naribus contrito eo obturatis, vel gallaz mixto, aut
mente: item ex abortu profluvia, poto succo cum lacte
mulierum. ‘Tussi etiam? veteri, ac pectoris et pulmonis
vitiis medetur. THllitis foliis sanantur et ambusta, et epi-
nyctides: ita vocatur ulcus, que et syce,° in angulo’ oculi
LOLI L “242 4“ 7
Vet. Dalec, vividum; al. vet. pallidum.—13 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
utiles esse ac cogitationi cod. Dalec. utile esse spiritus a cogitatione Chiff, utilia
esse 8. agitatione Gronov. et al. vett.—14 Cod. Dalec. hydropes; margo edd.
Dalec. et Gronov. hypochyses, e Diosc.—15 Chiffl. eadem.—16 Codd. Regg.
Brot. et Editio princeps, pisa est. Vet. Dalec. sale pisto cum aceto madefacta est.
Car. xxt. 1 ‘Alii, huleus aciem hebetans et in angulo. Certe in codd.
hee verba, que et syce, desunt.’ Dalec. Mox, pro perpetuo, cod. Dalec.
NOTE
loc. cit. Schola Salernitana, de ce- 20. et Diosce. loc. cit.
pis: ‘Non modicum sanas Asclepius a Porrum sectivum] Marcellus Em-
asserit illas, Presertim stomacho,
pulchrumque creare colorem.’
“ Et si jejuni] Plinius Valer. loco
citato.
Y Spiritus agitatione] Ea _ ratione
quod spiritus agitet, inquit Plinius
Valer. loc. cit.
’ Hemorrhoidas| Galenus de Fac.
Simp. Med. lib. vit. p. 198.
x Pro balanis| Balani sunt glandes,
et id quod glandis forma ad subdu-
cendam alvum in podicem mann in-
ditury. Suppositoriam vulgus offici-
narum vocatur, Donner un suppositoire
ad un malade.
Y Item contra anginas| Dioscor. 11.
181.
* Excitari eisdem] Cepis scilicet,
si largius edantur. Vide Celsum 111.
pir. c. 10. p. 83. ‘De porro sectivo
trito nares fluentes recte obturantur.’
Et Plinius Valer. de Re Med. τ. 26.
‘Ad profluvium narium:’ ‘In hoe
casu,’ inquit, ‘porro sectivo trito
nares obturantur.’ De galla in hune
usum admiscenda, meminit idem Mar-
cellus. Addi manne vel thuris micam
jubet Diosce. τι. 179.
b Tussi etiam] Plinius Valer. 1. 63.
cui titulus, ‘Ad sangnuinem exscre-
antes, et phthisicos affectus :’ ¢ Por-
ri sectivi succum cum lacte mulieris,
cyathos duos jejuno dabis tepefac-
tum.’ Adde et Diose. τι. 179.
© Ita vocatur.... qua et syce] Alia
ἐπινυκτίδος acceptio hwe est, preter
eam quam c. 6, attulimus. Est porro
συκὴ, uleus in capite, superciliis, men-
NAT. HIST. LIB. XX. 91]. 3095
perpetuo humore manans. Quidam‘ eodem nomine ap-
pellant pusulas* liventes, ac noctibus inquietantes. Et
alia ulcera® cum melle trito: vel bestiarum morsus ex
aceto: item serpentium.’ Aurium? vero vitia® cum felle
caprino, vel pari mensura mulsi: stridores cum _ lacte
mulieris: capitis dolores, si in nares fundatur: dormitu-
risve,” in aurem duobus succi cochlearibus, uno mellis.
Succus et ad serpentium’ scorpionumque ictus+ bibitur
cum mero, et ad lumborum) dolores cum vini hemina po-
tus. Sanguinem vero ἢ exscreantibus et phthisicis, distilla-
tionibus longis, vel succus, vel ex ipso cibus prodest.
Item morbo! regio, vel hydropicis. Et ad renum dolores,
΄“΄“““5“““““ “φ4
habet perpetim.—2 Sic ubique codd. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et recentt.
pustulas τόπον. et vulgg.—3 Aliorum Chiff.—4 Idem codex, potus—5 Tos-
NOTE
to, ac podice, cui a fici similitudine
nomen est: tuberculum videlicet ul-
cerosum, rotundum, subdurum, rubi-
cundum, cum dolore, in partibus pre-
cipue que pilo vestiuntur: capite,
palpebris, mento, &c. Σύκωσις Celso
dicitur vi. ὃ. Et Scribon. Largus
Compos. 38. ‘ Excrescentem carnem,
σύκωσιν quam vocant.’ Lusit in hoc
morbi genus Martialis 1. 66. ‘Cum
dixi ficus, rides quasi barbara verba,
Et dici ficos, Ceciliane, jubes. Di-
cemus ficus, quas scimus in arbore
nasci: Dicemus ficos, Ceciliane, tu-
os.’ Et ‘ficos’ Plinius non semel de
arborum foetu dixit: at femineo, ut
vocant, genere, non virili.
4 Quidum] Quos inter Celsus a no-
bis landatus c. 6.
e £t alia ulcera) Theodorus Prisci-
anus 1. 17.
f Item serpentium] Theod. Priscia-
nus 1, 22. ‘ de apum percussibus, vel
scorpionum, ceterorumque serpen-
tinm:’? ‘Et porrum tritam imposi-
tum, statim curat.’
& Aurium vero vitia| Plinius Valer.
1. 10. et 1v. 20. de porro: ‘ Aurinm
quoque dolores,’ inquit, ‘cum felle
caprino, vel pari mensura usi (lege
mulsi) compescuerunt.’ Plinins ipse
noster xxvii. 48. taurinum fel ad
aurium dolores et vitia commendat,
cum porri succo. Diose. quoque his
adjungendus, 11. 179. et Marcellus
Empir. cap. 9. p. 80.
b Dormiturisve] Plinius Valer. tv.
20. et Marcellus Empir. c. 1. § Porri
sectivi succum cochlearia duo, et
unum mellis, permixta, ituro dormi-
tum, vel in nares, vel in auriculam
tepidum infunde, statim proderit.’
i Succus et ad serp.] Diosc. 1. 179.
Sotion in Geopon. Xxil. 29. p. 352.
Theod. Priscianus loc. cit.
j Et ad lumborum] Marcellus Em-
pir. c. 25. p. 172. et Plinius Valer.
11. 36. et Iv. 20.
k Sanguinem vero] Marcellus Em-
pir. ¢. 16. p. 120. et Plinius Valer.
ιν. 20.
! Item morbo| Plinius Valer. 11. 59.
3096
cum ptisane succo acetabuli mensura. Idem modas cum
melle, vulvas purgat. Estur vero’ et contra fungorum
venena: imponitur et vulneribus. Venerem stimulat,” si-
tim sedat: ebrietates discutit: sed oculorum aciem" he-
betare traditur: inflationem quoque facere, que tamen
stomacho non noceat, ventremque molliat.© Voci7 splen-
dorem ° affert.
Xx. Capitato major* est ad eadem effectus. San-
euinem "ἢ rejicientibus succus ejus cum galla' aut thuris
farina, vel acacia, datur. Hippocrates* et sine alia mix-
tura dari jubet: vulvasque contractas aperire putat:* foe-
cunditatem etiam fceminarum hoc cibo augeri.3 Contri-
tum* ex melle ulcera purgat. Tussim® et distillationes
thoracis, pulmonis et arteriz vitia sanat, datum in sorbi-
tione ptisane:' vel crudum, preter capita,® sine pane, ita
C. PLINII SECUND1
΄“““““““““““5 Γῆ
tus vero estur Vet. Dalec.—6 Margo edd. Dalec. et Gronov. mollire. Diose.
εὐκοίλιον.--- Vocis Chiff.
CaP. XXII.
1 Vet. Dalec. galla.—2 Chiffl. contractis aperire se putat.—3
NOTE
m™ Venerem stimulat] Diose. 106. cit.
ἢ Sed oculorum aciem] Diose. loc.
cit.
© Voci splendorem] Diose. loc. cit.
Καθαίρει δὲ καὶ τὴν ἀρτηρίαν, purgat ar-
teriam, Arist. Problem, τι. 39. p. 741.
Διὰ τί τὰ πράσα συμφέρει πρὸς εὐφωνίαν,
ἐπεὶ καὶ τοῖς πέρδιξιν ; Cur porrum voci
confert ? nam et perdict in ea re conferre
scimus, Sotion quoque in Geopon.
loc. cit. Wide que de Nerone dicta,
ΧΙΧ, 33.
4 Capitato major) Hee Plinins Va-
Jer. a Nostro plane ad verbum, tv. 20.
υ Sanguinem] Plinius Valer. loc. cit.
© Hippocrates! De morbis mulier,
lib. 1 tex. 89. p. 612. ac de sterili-
bus, tex. 13. p. 630. Item Plinius
Valer, loc. cit. In valve praclusione
ac duritie, πρὸς μύσιν καὶ σκληρίαν
ὑστέρας, porri capitati comam in ace-
to coctam dari Diose, jubet, 11.179,
4 Contritum] Marcellus Empir. 6.
4. p. 42. et Plinius Valer. ut. 22. et
Iv. 20,
© Tussim] Ad verbum hee Plinius
Valer. iv. 20. Marcellus Empir. 6.
16. p. 116. ‘ Porri contusi suceus
expressus, cum oleo decoctus, et epo-
tus, plurimum tussientibus prodest.’
f Sorbitione plisane] Sive ptisane
dicatur, de qua xvi, 15. sive ali-
ce, de qua libro eodem cap. 29.
perinde est. Marcellus Empir, c¢. 18.
p. 100. “ Pulticulam ex alica facies,
in quam capita porrorum contusa
mittes, et simul decoques, et deinde
colabis et sorbitione ea contra fau-
cium molestias, cum volueris, uteris.’
Et cap. 17. p. 124. ‘ Utiles sunt inter
initia, quamvis molesta, suspiriosis
sorbitiones de porro capitato facte,
et ex urtica, atque nasturtii semine,
Hausere omnes a Celso ty, 4. qui ad
NAT. HIST. LIB. XX. 23. 9097
ut alternis diebus sumatur:+ vel si pura‘" exscreentur.
Sic et voci,' vel Veneri, somnoque multum confert. Capi-
ta bis) aqua mutata cocta, alvum sistunt, et fluxiones®
veteres. Cortex decoctus illitusque inficit canos."
xx. Allio magna! vis, magne utilitates contra aqua-
rum™ et locorum mutationes. Serpentes abigit,” et scor-
piones odore: atque, ut aliqui® tradidere, et bestiarum
omnium ictibus medetur, potu, vel cibo, vel illitu: priva-
tim contra hamorrhoidas? prodest, cum vino redditum
vomitu. Ac ne contra? araneorum murium venenatum
morsum valere miremur, aconitum, quod alio nomine par-
dalianches vocatur, debellat: item hyoscyamum: canum
PLL LIPO PELL ES
Idem codex, augere.—4 Vet. Dalec. ita ut tria capita sine pane alternis diebus
sumantur.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et re-
centt. purulenta Gronov. et vulgg.—6 Vet. Dalec. et inflationes.
NOTE
tussim ‘ sorbitiones’ commendat, “ in
quibus porrum incoctum tabuerit :
cibumque mollem, ut malvam, et ur-
ticam.’
5 Preter capita] Demtis capitibus,
folia uti cruda edantur. Sic in morbo
haud multum absimili, Plinius Valer.
1. 28. ¢ Ad stillationem narium ex
humore :᾿ ‘ Porri capitati folia crada
sine pane eduntur.’ Item de sectivo
Marcellus, c. 14. p. 102. ‘ Uve di-
stillationi .... prosunt porri sectivi
folia non cocta, sine pane, assidue
manducata.’
h Vel si pura] Etiam si e thorace
pus exscreetur, Diosc. 11. 179. ᾿Ανά-
yeu τὰ ἐκ θώρακος.
i Sic et voci) Hee totidem verbis
Plinius Valer. αν. 20.
J Capita bis] Plinius Valer. loc.
cit.
k Jnficit canos}] Canitiem pellit, ca-
pillosque denigrat.
! Allio magna] Ad verbum hec Pli-
nius Valer. Iv. 17,
m Contra aquarum] Plinius Valer.
loc. cit. ‘Peregrinantibus esui da-
tum, minime patitur eos aquarum ac
locorum mutatione perturbari.’
n Serpentes abigit} Plinius Valer.
loc. cit. et Simeon Sethi de Alim. tit,
de Allio: Φεύγουσι δὲ τοῦτο καὶ oi
ὄφεις, ὥσπερ καὶ τὰ πήγανα, κ. τ. Ae
© Atque, ut aliqui] Plinins Valer.
loc. cit. et auctor Geopon. ΧΙ. 30.
p. 353.
» Privatim contra hemorrhoidas|
Αἱμοῤῥοῖς non morbi hoc loco, sed ser-
pentis quoddam genus est, ex eo dic-
tum, quod morsu sanguinem eliciat,
et dissolutis venarum commerciis,
quicquid anime est, evocet per cru-
orem, ut refert Solinus, c. 27. p-5i.
De eo Lucanus 1x. 708. ‘At non
stare suum miseris passura cruorem,
Squamiferos ingens hemorrhois ex-
plicat orbes.’ Vide Sarraceni notas
in Diose. 11.182. De serpente porro
hic agi, non de morbo venarum ani,
qui hemorrhois quoque appellatur,
vel ex orationis serie ipsa constat.
4 Ac ne contra] Dioses τι. 182.
3098 C. PLINII SECUNDI
morsus,’ in que vulnerat cum melle imponitur. Ad ser-
pentium’ quidem ictus potum cum restibus suis‘ eflicacis-
sime ex oleo illinitur, attritisque corporum partibus, vel si
in vesicas" intumuerint.” Quin et suflitu eo’ secundas
partus 3 evocari existimavit Hippocrates: cinere eorum”
cum oleo, capitis ulcera manantia sanitati restituens. Su-
spiriosis * coctum, aliqui crudum id dedere.+ Diocles hy-
dropicis cum centaurio, aut in fico duplici” ad evacuandam
alvum: quod efficacius preestat viride cum coriandro in
mero potum. Suspiriosis* aliqui et tritum in lacte dede-
runt. Praxagoras” et contra morbum regium vino mis-
cuit: et contra ileum in oleo et pulte: sic illinens strumis
i el
Cap. xxi. 1 Cod. Dalec. inque vulnera.—2 Cod. Dalec. vel si vesica in-
tumuerit.—3 ‘ Vet. secundas et partus; al. secundas a partu, Lego secundos
partus, ut infra cap. 44.’ Dalec.—4 ‘Ita codd. Regg. 1. 2. et Editio princeps.
In recentioribus editionibus, crudum id tritum dedere.’ Brotier. Gronoy. et
al. ante Harduin. etiam, crudum id dedere. Cod. Dalec. cum edd. Harduin.
NOTE
τ Canum morsus] Diosce. loc. cit. et
Plinius Valer. 111. 51. et tv. 17.
* Ad serpentium] Hee ad verbum
Plinius Valer. tv. 17.
τ Cum restibus suis] Cum foliis.
u Vel si in vesicas] Etiamsi partes
ex attritw, in vesice morem intumes-
cant. Plinius Valer. loc. cit. ‘ Que-
que in vesica (lego, in vesicas) tu-
mescunt, lenit impositum.’
Y Quin et suffitu eo} Et esu quoque
allii secundas evocari auctor est
idem Hippocrates de Morbis Mul. 1.
74. Suffitu vero Plinius Valer. loc.
cit. ex eodem Hippocrate: et Diosc.
11,182. Secundas porro, ὑστέραν, La-
tini pariter ac τοὶ membranam
eam vocant, qua partus obvolutus ute-
ro prodit, que et secundina dicitur.
Vulgo ab Anatomicis, L’arriére-faix.
~ Cinere corum] Plinius Valer. tv.
17. et Marcellus Empir. c. 4. p. 40.
*‘ Alliom cum sua veste comburitur,
cinisque ejus ex oleo capiti ulceroso
imponitar.’
κ᾿ Suspiriosis] Vide Notas et E-
mend. num. 11.
Υ Diocles} Ad verbum hee Plininus
Valer. loc. cit.
z Aut in fico duplict] Plinius Valer.
lib. 11- cap. de hydropisi: ‘ Allium
viride,’ inquit, ‘cum fico duplici ma-
lum evocat.’ Et lib. 11. de allio: ‘ Vi-
ride cum coriandro et ficu datum, al-
vum mollire perhibetur.’ Ficus du-
plex ea est, que reliquis major, am-
pliorisque forme, que et marisca ap-
pellata est, χν. 19. Vegetius Artis
Veterin. lib. 1. ‘ Addisne novem du-
plices ficus ?’? Idem alioloco: ‘ Ficus
duplices viginti, rute fasciculum.’
Horat. τι. Sat. 2. 122. “Αἱ nux orna-
bat mensas, cum duplice ficn.’
a Suspiriosis} Plinins Valer. rv. 17.
b Praxagoras|] Plinius Valer, hee
iisdem verbis loc. cit. et 11.59. Q.
Serenus c. 59, de regio morbo pellen-
do, p. 161. ¢ Allia trita dabis vino ma-
defacta calenti.’
NAT. HIST. LIB.. XX. 25. 3099
quoque. Antiqui et insanientibus dabant crudum. Diocles “
phreneticis elixum. Contra anginas tritum imponi, et gar-
garizare 5 prodest. Dentium dolorem tribus capitibus in
aceto tritis imminuit,° vel si decocti aqua‘ colluantur,
addaturque ipsum in cava dentium. Auribus etiam ® in-
stillatur succus cum adipe anserino: phthiriases‘ et por-
rigines7° potum, tusum item cum aceto et nitro compes-
cit: distillationes cum lacte, vel tritum, permixtumve ®
caseo molli: quo genere et raucitatem extenuat: vel phthi-
sin, in fabze sorbitione. In totum autem" coctum utilius
est? crudo, elixumque tosto: sic et voci confert. Tineas'°'
et reliqua animalia interaneorum pellit, in aceto mulso
coctum. Tenesmo!/ in pulte medetur. Temporum * do-
loribus illitum elixum: et pusulis coctum cum melle, dein-
de tritum. ‘Tussi cum adipe' vetusto decoctum, vel cum
΄“΄““““““““΄“
1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz. crudum id tritum dedere.—5 ΟΠ. gargaris-
sare.—6 Chiffl. minuit.—7 Ita codd. Harduini, Chiffl. et Vet. Dalec. item
edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. δέ prurigines edd. vett. et Gronov, πίτυρα,
furfures, margo edd. Dalec. et Gronov. e Diose.—8 Vet. Dalec. permistum-
que.—9 Verbum est deest in cod. Dalec.—10 Tenias alii ap. Daiec.—-i1 Ita
NOTE
€ Diocles] Et Plinius Valer. 111. 9.
4 Dentium ... vel si decocti aqua}
Plinius Valer. 1. 36. et Diose. 11.
182.
© Auribus etiam] Plinius Valer, rv.
17. Rursnm hoc medicamentum pro-
ponitur ad aurium vitia, xx1x, 39.
Phthiriases} Q. Serenus c. 6. de
phthiriasi arcenda, pag. 128. ‘ Sepius
ergo decet mordax haurire sinapi:
Vel nitro ac sale permixtis, acidove
liquore Laxatis, ut sint simul allia,
tangere corpus.’
& Et porrigines] Porrigo, Grece m-
tuplacis, est ubi inter pilos quedam
quasi squamule surgunt, eeque acu-
te resolvuntur, in modum furfuris, et
interdum madent, multo sepius sicce
sunt. Fere in capillo fit, rarius in
barba, aliquando in supercilio. Cel-
sus v1.2. Describitur satis eleganter
a Ὁ. Sereno, cujus carmen recitabi-
mus cap. 84. Vide Notas et Emend.
num, 12,
h In totum autem] Plinius Valer.
Iv. 17.
i Tineas} Marcellus Empir. c. 28.
p. 200. Plin. Valer. τι. 21. et 1v. 17.
Scribonius Largus Compos. 140. ‘ Ad
tineas necandas, ejiciendas, per tri-
duum alliam plurimum edat,’ &e.
ἡ Tenesmo] Plinius Valer. αν. 17.
k Temporum] Piinius Valer. loc.
cit.
! Tussi cum adipe] Crudum coctum-
ve allinm in cibo sumtum, tussim le-
nire ait Diose. 11.182. Q.Serenus c.
18. pag. 136. “ Interdum fauces tussi
quatiuntur acerba: Allia tum sumes
decocta, et melle peruncta.’ Celsus
3100 C. PLINII SECUNDI
lacte: aut si sanguis etiam exscreetur, vel pura,"’ sub
pruna coctum, et cum mellis pari modo sumtum: convul-
sis, ruptis, cum sale et oleo. Nam cum adipe tumores
suspectos '*™ sanat. Extrahit fistulis® vitia cum sulfure
et resina, etiam arundines® cum pice. Lepras,? lichenas,
lentigines exulcerat, sanatque cum origano: vel cinis ejus®
ex oleo et garo illitus. Sic et sacros’ ignes. Sugillata*
aut liventia ad colorem reducit, combustum ex melle. Cre-
duntt et comitialem morbum sanari,%3 si quis eo in cibo
utatur ac potione. Quartanas quoque" excutere potum
caput unum cum laserpitii obolo in vino austero. ‘Tussim
et alio modo,’ ac pectorum suppurationes quantaslibet
sanat, fractae incoctum fabz,” atque ita in cibo'+ sum-
tum, donec sanitatem restituat. Facit et somnos, atque in
totum rubicundiora corpora. Venerem quoque stimulat cum
coriandro viridi tritum, potumque e mero. Vitia ejus*
΄““:“““““““
codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. οἵ recentt. purulenta
Gronov. et vulgg.—12 ‘Alii, ne in abscessum, vel gangrenam transeant. Alii,
cancerosos. Alii, pestilentes, aut venenatos.’ Dalec.—13 Ita codd. Harduini,
Dalec. et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. sanare Gronov. et al.
NOTE
iv. 4. ubi de tussientibus: * Utilis
est,’ inquit, ‘cibus interdum mollis,
ut malva, ut urtica: interdum acer,
ut lace cum allio coctam.’
™ Tumores suspectos| Quos esse pes-
tilentes jure suspiceris.
Ὁ Extrahit fistulis] Ad verbum hee
Plinius Valer, 111.22. Et Marcell.
Empir. c. 4. p. 42. ‘Allium contritum
cum sulfure et resina, ulcerum et fis-
tularom quelibet vitia extrahit,’
° Etiam arundines}| Arundinum in-
fixas corpori assulas. Vide Notas et
Emend, num. 13.
» Lepras) Diose. 11. 182.
“ Vel cinis ejus} Plinius Valer, 111.
34.
® Sic et sacros} Plinius Valer. loc.
cit.
* Sugillata| Diosc. loc, cit, et Pli-
nius Valer. 111. 47. iisdem verbis.
Sngillata, Gracis τὰ ὑπώπια, partes
sunt cirea oculos percussionibus con-
tuse et livide: sed et de omni con-
tusione corporis, et livore, in qualibet
parte, ea vox tum Latina tum Greca
effertur. Glossarium ; Sugillare, πλήσ-
σειν, ὑπωπιάζειν,
τ Credunt}) Plinius Valer. it. 58.
“ Quartanas quoque) Plinius Valer,
ad verbum, 111, 6.
Y Tussim et alio modo] Preter alla-
tum proxime his verbis: ‘ Tussi eum
adipe vetusto decoctum, vel cum lac-
te.’ Hic Gelenius cespitavit.
w Fracte incoctum faba] Plinius
Valer. 1v. 17. ubi hee transcripsit,
‘in faba coctum’ dixit.
x Vitia ejus| Hee pariter Diose.
11. 182. Oculos hebetare prodidit
NAT. HIST, LIB. XX.’ 25.
810:
sunt, quod oculos hebetat, inflationes facit, stomachum
ledit copiosius sumtum, sitim gignit.
Cetero contra’ pi-
tuitam, et gallinis et gallinaceis prodest mixtum farre in
ciko.
si trito'’ natura tangatur.’
Jumenta urinam reddere, atque non torqueri tradunt,
xxiv. Lactucz sponte nascentis* primum est genus
ejus, quam caprinam” vocant, qua pisces in mare dejecta
protinus necantur, qui sunt in proximo.
Hujus lac “ spis-
satum, mox in aceto pondere obolorum duum, adjecto aque
uno cyatho, hydropicis datur.
asperso sale, nervi incisi’ sanantur.
Caule et foliis' contusis,
Eadem trita® ex
aceto, colluta matutinis bis mense, dentium dolorem pro-
hibent.
xxv. (vil.) Alterum est genus quod Greci cesapon ''
vocant.
Hujus folia trita et cum polenta illita vulneribus
΄΄“““΄““““΄“““»’
vett.—14 Chiffl. facte i. f. a. i. in cibos.—15 Cod. Dalec. si eo trito.
CAP. XXIV.
CaP. χχυ.
sesapon Vet. Dalec. esopon Gronov. et vulgg.
rum, de Chervi, ut voluit eruditus Salmasius.
1 Caule vero et foliis Vet. Dalec.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. et recentt.
‘Certe cxsapon non est sisa-
Videtur esse aliqua lactuce
sylvestris species, quam determinare non ita pronum est. In Mss. Reg. 1.
NOTE
etiam Hippocr. lib. 1. de dieta, tex.
24. p. 224.
y Cetero contra] Vide que diximus
x. 78.
2 Natura tangatur| Natura pro ge-
nitalibus frequenter usurpat, vere-
cundiz cansa. Alii Latine, ‘ radium,’
‘colem,’ ‘ virilitatem.’ Vide inferius
ΧΧΙΙ. 15.
a Lactuce sponte nascentis} Hoc est,
sylvestris, que a sativa distat.
> Quam caprinam] Hanc eo nomine
jam superius indicavit x1x. 39. Ma-
rinam vocat Celsus 11. 12. * Lactuce
marine lac,’ inquit, ‘ cujus gutta pani
adjecta abunde purgat.’ Et ur. 21,
de aqua inter cutem : ‘ Prodest etiam
lactuce marine, que grandis juxta
nascitur, semen cum aqua potui da-
tum.’ Eadem τιθύμαλος est, uti dice-
tur Xxvi. 39. Et testis quoque Cel-
sus v. 7. §Lactuca marina,’ inquif,
‘que aGrecis τιθύμαλος nominatur.’
Igitur istud est tithymali genus, quod
paralium vocant, purgationibus ap-
tum, de quo xxvi. 41. Plinius ipse
ejusdem lib. xxvi. 39. “ Tithymalum
nostri herbam lactariam vocant, alii
lactucam caprinam,’ &c.
¢ Hujus lac] Diose. 11. 166. hane
vim eandem lactucz sylvestris lacti
ascribit, eundemque fere dandi mo-
dum imperat: lactuce marine semi-
ni, Celsus 14. 21.
4 Nervi incisi] Ad hos usus adhibi-
tum a se tithymali succum Galenus
ipse prodidit κατὰ γένη, 111. 2. p. 716.
© Eadem trita| Idem fere de tithy-
malo Diose. tv. 165.
f Greci cesapon] Sic libri omnes
etiam Mss, tum hoe loco, tum in hu-
jus loci Indice. Dalecampius esopox
3102 Cc. PLINII SECUNDI
medentur. Heec in arvis nascitar.2 Tertium genus ¢ est in
sylvis nascens, isatin vocant. Hujus folia® trita cum polenta
vulneribus prosunt. Quarto’ infectores lanarum utuntur:
simile erat lapatho sylvestri foliis, nisi plura haberet,’ et
nigriora. Sanguinem sistit) Phagedeenas et putrescentia
ulcera, qua serpunt,+ sanat: item tumores ante suppura-
tionem. Contra ignem sacrum radice vel foliis prodest :
vel ad lienes* pota.’ Hee propria singulis.
xxvi. Communia autem sponte nascentibus,' candor,
caulis interdum cubitali longitudine, et ipsi'™ et foliis
scabritia. Ex his rotunda folia et brevia habentem sunt
“΄“΄““““΄““΄““ “Γῆ
cuntur cod. Dalec.—3 Ita codd. Harduini et Chiffl. item Harduin. 1. 2, 3.
et recentt. Quurto infectores lanarum utuntur, quod glastum vocant: simile erat
lapatho silvestri foliis, nisi quod plura habet Gronov. et al. vett. Pro plura,
margo edd. Dalec. et Gronoy. pinguiora, e Diosc.—4 Vet. Dalec. et que ser-
punt.--5 Vet. Dalec. potu.
Cap. xxvi. 1 ‘ Male recentiores editiones, et ipso. Ms. Reg. 2. et ipse.
Smendandum certe fuit, ef iysi; nempe et ipsi cauli et foliis est scabritia.’
Brotier. et ipso Dalec. Elz. Gronov. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ed in ipso
Vet. Dalec. et thyrso cod. Dalec.—2 Chiffl. qui heracliam.—3 Cod. Dalec.
NOT
legit: sed in ea voce nngari eum rec-_ res utuntur: folia plantaginis habet,
te Salmasius admonuit, in Solin, pag.
258.
& Tertium genus] Lactuce videlicet:
quo nomine nunc comprehenduntur
genera herbarum omnia, que lacteum
succum fundunt. Hane porro isatin,
quam in sylvis nasci Plinius admonet,
sylvestrem intelligi ab eo perspicuum
est, atque adeo diversam ab ea qua
infectores uti consuevere: hac enim
sativa est, uti mox ex Oribasio doce-
bimus: quod Salmasium fugit, loc.
cit.
h Hujus folia] Sic Diose. 11. 216.
nec paulo etiam expressius Galenus
de Simp. Medic. Fac. lib. vi. p. 179.
' Quarto) Isati nimirum. sativa.
Oribasius lib. x1. fol. 199. post Diose.
11. 215, et Galenum de Fac. Simp.
Medic. lib. vi. p. 179. ‘Isatis sativa
herba est, qua tingendis Janis infecto-
pinguiora tamen et nigriora. Sylves-
tris vero isatis est sative similis : fo-
lia tantum habet majora ad lactuce
foliorum similitudinem,’ &c. De isa-
ti plura dicemus xx11. 2. Sylvestris
iconem exhibet Dodoneus p.79. Sa-
tive idem, et Lobelius in Observ. p.
189.
ὁ Sanguinem sistit]) Hee totidem
verbis Diosc. 11. 215. de sativa isati :
et Galenus loc. cit. Uterque post
Hippocr. de Ulceribus, tex. 7, pag.
669.
k Vel ad lienes} Et isati quoque
sylvestri hane vim attribait Diose,
loc. cit.
1 Communia autem sponte nascenti-
bus] Hoe est, sylvestribus, superius
explicatis. De sativis inferius.
m Et ipsi [ipso] Et in ipso caule,
et in foliis quedam scabrities inest.
NAT. HIST. LIB. XX. 26. 3103
qui hieraciam*" vocent, quoniam accipitres scalpendo eam,
succoque oculos tinguendo,? obscuritatem, cum sensere,
discutiant. Succus omnibus candidus, viribus quoque pa-
paveri+ similis: carpitur per messes inciso caule: condi-
tur in fictili novo, ad multa praeclarus. Sanat omnia ° ocu-
Jorum vitia cum lacte mulierum: argema, nubeculas,’ cica-
trices, adustionesque omnes: praccipue caligines. Impo-
nitur etiam oculis in lana contra epiphoras.? Idem succus'
alvum purgat, in posca potus ad duos oboles. Serpentium®*
ictibus medetur in vino potus. Et folia, thyrsique triti,7
ex aceto bibuntur. Vulneri illinuntur maxime contra scor-
pionum ictus. Verum contra phalangia commixto vino ex
aceto. Aliis quoqne venenis resistunt, exceptis que
΄“’““““2“““4 LS
cesapon ; et in indice, ce@sapo, alibi gessato.’? Brotier.—2 He in arvis innas-
unguendo.—4 Idem codex, quibus papaver.—5 Ita ex codd. Harduinus et re-
centt. arcema nubiculas Chiff. arcet nubeculas Gronov. et al. ante Harduin.—
6 Scorpionum et phalangiorum margo edd. Dalec. et Gronov. ὁ Diose.—7 Ita
codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ef folia
tosta thyrsique triii Gronov. et al. vett. triii deest in Vet. Dalec.—8 Cod.
NOTE
" Qui hieraciam] Apuleius cap. 39.
‘Grecis thridax agria dicitur, aliis
hieracion... Italis lactuca sylvatica.’
Et tit. 1. ‘ Ad oculorum caliginem τ᾿
‘Dicunt aquilam, cum in altum volare
voluerit, prospicere rerum naturas,
lactuce sylvatice folium evellere, et
succo ejus sibi oculos tingere, et
maximain inde claritudinem accipere.
Herbze igitur lactuce sylvatice suc-
cum Cum vino optimo vetere, et melle
acapno, quod sine fumo collectum est,
mixtum, in ampullam vitream condi-
to, et eo utaris: summam medicinam
experieris.’ Hoc ipsum refert de ac-
cipitre /Elianus Hist. Anim. 1. 43.
° Sanat omnia] Apuleius loc. cit.
Et Diose. 11. 166. ᾿Αποκαθαίρει δὲ καὶ
ἄργεμα ἀχλύν. Ποιεῖ καὶ πρὸς ἐπικαύσεις
ἐγχριομένη σὺν γυναικείῳ γάλακτι. Hoc
loco émikavois, oculorum est sordi-
dum, impurum, crustosumque ulcus.
P Adustionesque omnes] Ulcera ocu-
lorum exusta putat hic Dalecampius
intelligi: nos ambusta, (nisi de tis
paulo post sermo foret) hoc est, adus-
tiones a fervente aqua vel igni factas.
De his enim Theodorus Priscianus 1.
17. ‘ De ustione calide, vel ignis....
Et lactuce trite cum salibus, pro ca-
taplasmate imposite, continuo cu-
rant... Alumine scisso cum oleo con-
trito omnes ustiones ungo.’
4 Contra epiphoras| ’Emiopad, oculi
precipue morbus est, qui fit ab humo-
rum influxu, atque impressione. Is
cum cetera membra obsidet, partis in
quam fit impetus ingruentis humoris
semper nomen adjici consuevit, ven-
tris puta, aut uteri, aut testium epi-
phoras appellando.
r Idem succus] Diose. loc. cit. Καθ-
αίρει δὲ μετ᾽ ὀξυκράτου ποθεὶς 6 ὀπὸς
δυοῖν ὀβολοῖν ὁλκὴ, ὑδατώδη κατὰ κοι-
λίαν.
5 Serpentium] Diose. loc. cit. Scor-
pionum,
3104 Ὁ. PLINII SECUNDI
strangulando necant, aut iis que vesice nocent: item
psimmythio excepto. Imponuntur et ventri ex melle atque
aceto, ad detrahenda vitia alvi. Urine difficuitates, succus
emendat. Cratevas eum et hydropicis obolis duobus in
aceto et cyatho vini dari jubet.
Quidam et 6 sativis' colligunt succum minus eflicacem.?
Peculiares earum vires partim '° jam dicte sunt," somnum
faciendi, Veneremque inhibendi, estum refrigerandi, sto-
machum purgandi, sanguinem augendi. Non" pauce re-
stant: quoniam et inflationes discutiunt, ructusque lJenes
faciunt. Nec ulla'™ res” in cibis aviditatem incitat, inhi-
betque eadem: in causa alterutraque 13 modus est.” Sic
et alvum copiosiores solvunt, modicz sistunt. Lentitiam
pituite digerunt, atque, ut aliqui tradiderunt, sensus pur-
gant.” Stomachi dissoluti utilissime adjuvantur: in eo
usu et oxypori obolis * asperitatem addito dulci ad intince-
tum aceti temperantes: si crassior pituita sit, scillite aut
* Utrumque prestat, pro diverso sumendi modo.
΄“’““““““-““““ 7
Dalec. et aceto.—9 Cod. Dalec. succo minus efficaci.—10 Vet. Dalec. particu-
latim.—11 Nune non cod. Dalec.—12 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ructusque lenes faciunt, concoctiones (Chiff. con-
coctionem) adjuvant. Cruditatem ipse nequaquam faciunt. Nec ulla ἄνομον. et
vulgg.—13 Cod. Dalec. alterutrimque; Vet. Dalee. utrimque.—l4 Stomachos
dissolutos util. adjuvant cod. Dalec. Stomachi dissoluti τι. adjuvant, wli ne eo usu
abluantur. Oxyporopale, δὲ. Vet. Dalee. Aqueus in vulgata lectione legit,
oxyporopole. Al. vett. ap. Dalec. et oxyporo lactuce, §c. et aceto temperant ;
NOTE
* Quidam et e sativis] Diosc. loc.
cit. iisdem verbis.
u Peculiares ...jam dicte sunt} Lib.
XIX. ¢. 38. Has quoque lactuce do-
tes complexus est Diose. τι. 165, et
166.
’ Nec ulla res} Forte, nec alia res.
W Sensus purgant] Sie paulo infe-
rins, c. 34, brassice esu sensus pur-
gari dicit.
* Oxypori obolis} Lactucis, inquit,
stomachi adjuvantur, cum oxyporo,
quod oboli mensura capiatur, cujus
asperitatem addito passo (γλυκεῖ, dul-
ci) mitigant ad intinetum aceti. Si
crassior pituita in stomacho videbitur,
non oxyporo dulcibus edomito, sed
scillite aceto, aut absinthite vino
utendum enm lactucis. ᾿᾽Οξύπορα dice-
bantur, qu aceto condita ad intinc-
tus servabantur, Apud Colum. 1. ΧΙ.
caput postremum inseribitur: * Mo-
retum oxyporum, vel, ut alii, oxyga-
rum, quemadmodum componas,’ Mu-
ria condiri lactucas anetor est Diose.
τι, 165. Oxymelite, Plinius x1x, 38.
NAT. HIST. LIB. XX. 26. 3105
vino "+ absinthite: et si tussis sentiatur, hyssopite admix-
to. Dantur coeliacis cum intubo erratico, et ad duritiam
precordiorum. Dantur et melancholicis candida copiosi-
ores, et ad vesice vitia. Praxagoras et dysentericis de-
dit. Ambustis quoque prosunt recentibus, priusquam pus-
tule: fiant, cum sale "5 illita. Ulcera etiam, qua serpunt,
coercent, initio cum aphronitro,’® mox in vino. Tritz igni
sacro illinuntur. Convulsa et luxata caulibus tritis cum
polenta ex aqua frigida leniunt. Eruptiones papularum,’
ex vino et polenta. In cholera quoque coctas patinis "7
dederunt : ad quod utilissimes quam maximi caulis et
amare. Quidam lacti'® infundunt.? Defervefacti hi cau-
les et stomacho utilissimi traduntur: sicut somno estiva "9
maxime lactuca, et amara lactensque, quam meconidem
vocavimus.* Hoc lac* et oculorum claritati cum muliebri
lacte utilissimum esse precipitur,*° dum tempestive capiti
inunguntur. Oculorum quoque vitiis,” quze frigore in iis
facta sunt. Miras et alias invenio laudes: thoracis etiam
vitiis prodesse, non secus quam abrotonum, cum melle At-
tico. Purgari et foeminas hoc cibo. Semen sativarum con-
ὁ Quidam eum lacte infundunt clysteribus.
PELL L LOOSE?
al. ap. eund. et oxyporo oleris——14 Chiff. intinctum temperantes: si er. pit. sil,
et aceto scillite aut vino; Vet. Dalec. intinctum .... scillite vino aut.—15 Margo
edd. Dalec. et Gronov. lacte muliebri, e Diose.—16 Cod. Dalec. asso nitro.—
17 Vox patinis deest in cod. Dalec. Mox,idem codex, maximo caule.—18 Ita
codd. Dalec. et Chiffl. lacte Gronov. et al. vett. item Harduin. 1. 2. 3. Miller.
Bipont. et Franz.—19 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiff. cum edd. Har-
duin, 1. 2. 3. Miller, Bipont. et Franz. summo sativa Gronov.—20 Cod.
Dalec. percipitur. Vet. ejusdem: precipitur, et cum tempora capitis junguntur,
oculorum quoque, &c.
NOTE
y Eruptiones papularum] Quz Gre-
ci ἐξανθήματα, Plinius nunc papulas,
nunc eruptiones pituite vocat: tu-
bercula videlicet, que jejune salive
defricatione curantur. Papulis cutis
exasperatur, et rubet, leviterque ro-
ditur. Celsum vide, |. v. cap. postre-
mo, tit. de papulis.’
* Meconidem vocavimus] Lil. x1x. 87.
Delph, et Var. Clas.
Plinius.
Μηκωνὶς atre lactuce et amare ge-
nus, cui nomen est a lactis soporiferi
copia. Laudat eam Galenus κατὰ τό-
Tous, VIII. 4. p. 577.
a Hoc lac] Diose. 11. 166.
Ὁ Oculorum quoque vitiis] Adustio-
nibus forte ex frigore, quas ἐπικαύ-
σεις 60 loco appellat Dioscorides.
91,
3106 Ὁ:
PLINIL SECUNDI
tra scorpiones dari. Semine trito ex vino poto et libidinum
imaginationes in somno compesci.
nocere lactucam edentibus.
Tentantes aquas* non
Quidam tamen frequentiores
in cibo officere claritati oculorum tradiderunt.
XXVI. (viil.) Nec beta sine remediis est' utraque.
Sive candidz, sive nigra radix recens, et madefacta, sus-
pensa funiculo, contra serpentium morsus eflicax esse di-
citur.
Candida beta‘ cocta, et cum allio crudo sumta con-
tra tineas:* nigrz radices ita in aqua cocte, porriginem
tollunt:® atque in totum efficacior esse traditur nigra.
Succus ejus capitis dolores veteres, et vertigines : item so-
nitum‘ aurium sedat, infusus iis: ciet urinam.
Medetur
dysentericis injecta, et morbo regio. Dolores quoque den-
tium sedat illitus succus.
Et contra serpentium ictus va-
let, sed hujus radici+ duntaxat expressus. Ipsa vero decoc-
ta," pernionibus occurrit.
Albze succus' epiphoras 5 se-
dat, fronte illita: aluminis pauco admixto, ignem sacrum!
GLE IOLIOL ILD
Cap. xxvir. 1 ‘Ita cod. Reg. 1. et Editio princeps.’ Brotier. sine re-
medio est edd. ante Brotier.—2 Dalec. tenias.—3 Vet. Dalec. vertigines infu-
sus naribus: item son. aur. sedat: ciet urinam. Cod. Dalec. cit urinam.—4 Vet.
Dalec. sed is radice.—5 Alba epiphoras cod. Dalec.
Mox, alumine pauco Vet.
NOTE
© Tentantes aquas] Aquas que sen-
*sus cerebrumve tentent, quales me-
morantur ΧΧΧΙ, 11. 12, &c.
4 Candida beta] Hee totidem ver-
bis Plinius Valer, τι. 21.
© Porriginem tollunt| Marcellus Em-
pir. c. 4. p. 40. “ Bete viridis contu-
s@ expresseque succo porriginosum
caput frequenter in balneo lotum,
omni tabe purgatur.’ Diosce. 11. 149,
Td δὲ τῶν ῥιζῶν καὶ τῶν φύλλων ἀφέψη-
μα, πιτύρων καὶ κονίδων σμητικὸν, κ. τ. As
Γ Item sonitum] Plinius Valer. 1.
10. ‘Gummi hedera,’ inquit, ‘ cum
bete nigra succo tritum et tepefac-
tum auribus infundis: ita tamen ut
et rubi teneri succum misceas,...
ventositatem et dolorem tollit.’
® Et morbo regio} Celsus 111, 42,
‘potui dat (ictericis) cum aqua betam
albam contritam.,’
b JIpsa vero decocta] Plinius Valer.
Iv. 10. de beta: “ Pernionibus in fo-
mento adhibita prodest.’ Theod. Pris-
cianus 1. 28. de pernionibus: ‘ Pro-
sunt et decoctiones betarum, quibus
alumen scissum infuderis.’ Diose. loc.
cit. Td δὲ τῶν ῥιζῶν καὶ τῶν φύλλων
ἀφέψημα... χιμέτλης πραῦντικὸν καταν-
τλούμενον, Decoctum radicum ac folio-
rum perniones fotu mitigat,
i Alb@ succus} Plinius Valer, 1. 14.
‘ Ad oculorum dolorem :’ ὁ Beta alba
trita fronti imponitur,’
δ Ignem sacrum] Huic medendi fa-
cultatem utriusque betx radici Di-
oscorides adjudicat, 11, 149.
NAT. HIST. LIB. XX. 98, 3107
Sine oleo trita licet,°* adustis medetur.' Et contra erup-
tiones™ papularum, coctaque eadem contra ulcera que
serpunt, illinitur: et alopeciis" cruda, t ulceribus que in
capite manant. Succus ejus® cum melle naribus inditus
caput purgat. Coquitur et cum lenticula addito aceto, ut
ventrem molliat.2. Validius cocta‘ fiuxiones7 stomachi
sistit et ventris.
XXvVill. Est et beta’ sylvestris, qaam limonium ἢ vocant,
alii neuroides, multum minoribus tenuioribusque ac densi-
oribus foliis, undecim szepe, caule lilii.* Hujus folia am-
bustis utilia, gustantium os‘ astringunt.3 Semen acetabuli'
SOL LLILLI PED?
Dalec.—6 Vet. Dalec. trita scilicet; alii vett. ap. eundem, (rita illitu
adustis.—7 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. cocta
fluctuationes Vet. Dalec. legitur et cocta in Chiff. cocto fluxiones Gronov.
et al. vett.
Cap. xxvur. 1 Ita Chiff. Edd. ante Brotier, limonion. Mox, multo mi-
noribus Dalec.—2 Gronov. caulium.—3 Ita Harduin. 1.2.3. Miller. Bipont.
NOTE
k Sine oleo trita licet] Forte rectius,
sine oleo trita eclixave. Nam Theo-
dorus Priscianus 1.17. ‘ De ustione
calide, vel ignis τ᾿ ‘ Betz elixa con-
trite imponuntur.’
1 Adustis medetur] Sive ambustis,
πυρικαύστοις, Diosc. loc, cit. de radice
betz cocte.
m Et contra eruptiones] Dioscorides
loco citato.
" Et alopeciis} Diose. loc. cit. et
Plinius Valer. rv. 10.
© Succus ejus] Diosc. loc. cit. et
Marcellus Empir. ¢. 5. p. 44.
P Ut ventrem molliat] Alba nimirum
beta, que mollit alvum: ut dos est
nigre contraria, sistendi: Diosc. loc,
eit. Τεῦτλον δισσόν ἐστιν, ὧν Td μὲν μέ-
λαν σταλτικώτερον κοιλίας σὺν φακῇ ἑψη-
Oév καὶ μᾶλλον ἣ ῥίζα" τὸ δὲ λευκὸν, εὐ-
κοίλιον. Martialis 11. 47. ¢ Pigroque
ventri non inutiles betas.’ Injusta
accusatione hoc loco Dalecampius
Plinii fame notam inurit, quem rei
medicz fuisse rudem ait: quod con-
vitium quidem cum ingerit, suam ma-
gis inscitiam prodit.
4 Validius cocta] Ut brassicam con-
stat inter auctores, quemadmodum
dicetur c. 34. non percoctam alvyum
solvere, bis coctam sistere: idem et
in beta fieri indicat: ut non percocta
ventrem molliat, validius cocta sis-
tat. Quare sic et Celsus accipiendus
est, quill. 30. inter ea que ventrem
astringunt, lenticulam affert, cui beta
adjecta sit, brassicamque bis decoc-
tam.
t Est et beta] Hee iisdem verbis
Oribasius lib, x1. fol. 204. Oribasio
Dioscorides preivit, 1v. 16. Vide
Notas et Emend. num. 14. Pingitur
a Matthiolo λειμώνιον, seu νευροειδὲς,
in Dioscor. 1. 1v. p. 980. quale in hor-
to Regio observavimus. Λειμώνιον por-
ro scito vocitari, quod in pratis nas-
citur, ut Diosce. ait, ἐν λειμῶσιν.
5 Gustantium os] Vide Notas et
Emend, num, 15.
' Semen acetabuli] Diose. loc. cit.
9108 C. PLINII SECUNDI
mensura dysentericis prodest. Aqua et e radice+ cocte
maculas vestium elui dicunt, itemque membranarum."
xxix. Intubi quoque* non extra remedia sunt. Succus
eorum ἢ cum rosaceo et aceto capitis dolores lenit. Idem-
que cum vino'* potus, jocineris, et vesice: et epiphoris
imponitur. Erraticum apud nos quidam ambulam* appel-
lavere.4 In AZgypto cichorium vocant,* quod sylvestre
sit: sativum autem serin, quod est minus et venosius.
Xxx. Cichorium‘ refrigerat. In cibo sumtum et illitum
collectiones, succusque decocti’ ventrem solvit. Jocineri,
et renibus,* et stomacho prodest. Item si in aceto deco-
quatur, urine tormina discutit. Item morbum regium ὁ
mulso, si sine febre sit. Vesicam adjuvat. Mulierum
quidem purgationibus decoctum in aqua adeo prodest, ut
OLLI LL LOO LS
et Franz. guttantia astringunt Gronov. et al. vett. gustatu astringunt Vet.
Dalec.—4 Dalec. cum radice, nempe struthio.
Cap. xxix. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1. 2. 3.
et recentt. Jdem cum vino Gronov. et al. vett. Mox, jocinori Gronov.—
2 Margo edd. Dalec. et Gronov. ambubeiam, e Celso. Chiffl. ambubulam ;
Gronovy. et al. ante Harduin. ambugiam.
Cap. xxx. 1 Vet. Dalec. succus decocti.—2 Ita edd. vett. Gronov. Har-
duin. 1. et Bipont. Jocineri, renibus, omissa conjunctione, Harduin. 2. 3.
NOTE
et Galenus de Facult. Simp. Med.
l. vil. p. 201.
" Itemque membranarum] Pergame-
narum membranarum elui sordes ait
aqua ea, in qua cum sua radice cocta
beta sit.
® Intubi quoque] Intubus vel intu-
bum Latinis, genera duo complecti-
tur: sativum, sive serin: et cichori-
um, quod sylvestre sive erraticum.
b Succus eorum] Plinius Valer. ad
verbum, tv. 11. de intubo.
© Idemque cum vino] Plinius Valer.
loc. cit. * Jecoris et vesice vitia in-
tubus cum vino haustus emendat.’
Theod, Priscian. lib. 11, parte 2. ς. 13.
‘Intuba frequenter comesta semper
hepaticos juvant.’
Ita Mss.
* Ambulam appellavere}
omnes, quos vidimus, quasi indita ap-
pellatione ab ambulando, quo satis
apte convenit cum altera erratici in-
tubi nomenclatione. Tidem tamen li-
bri in Indice, Ambubaia. Celsus 11.
30. ¢ Velintubus, vel ambubeia,’ non
semel, Est cichorium sylvestre sive
picris Dodonezi, p. 624. Chicorée sau-
vage.
© In Agypto cichorium vocant) Er-
raticum scilicet illud genus, de quo
dictum proxime, Ita Galenus de Fae.
Simp. Medic. 1. vii. p. 227. πικρίδα
et κιχώριον vocat sylvestre genus:
σέριν sativum. Quanquam et ipsum
sylvestre cichorium Aétius σέριν vo-
cat.
£ Cichorium] Erraticum videlicet
intubum, sive mixpls.
NAT, HIST: LIB! Xx 32. 9109
emortuos partus trahat. Adjiciunt Magi, succo totius ? cum
oleo perunctos favorabiliores fieri, et quae velint, facilius
impetrare. Quod + quidem propter singularem salubritatem
aliqui chreston’*® appellant, alii pancration.
xxx. Et sylvestre genus,” aliit hedypnoida vocant,
latioris folii. Stomachum dissolutum astringit cocta: cru-
daque sistit alvum. Et dysentericis prodest, magis cum
Jente. Rupta et convulsa utroque genere juvantur. Item
quibus genitura' valetudinis morbo efiluat.
XXXII. Seris et ipsa’ lactuce simillima, duorum gene-
rum est: sylvestris melior. Nigra ista,' et estiva. De-
terior hyberna, et candidior.* Utraque amara, stomacho
utilissima, praeecipue quem humor? vexat.' Cum aceto™
in cibo refrigerant vel illite: discutiuntque et alios,”
quam? stomachi. Cum polenta® sylvestrium radices sto-
““45““ 5“ 5““ LS
Miller. et Franz.—3 Vet. Dalec. intybii—4 Hoc Vet. Dalec.—5 Chiff.
chreteston.
Cap. xxx. 1 Vet. Dalec. aliud.
Cap. ΧΧΧΙΙ. 1 Nigra est cod. Dalec.—2 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller.
Bipont. et Franz. Utraque amara stom. utilissima, prac. quem uror Chiff.
Utraque tamen stom. utilissima, prec. quem humor Gronoy, et al. vett.—3 Vet.
NOT
& Aliqui chreston|] Χρηστὸν, a boni-
tate, παγκράτιον ab eximia vi, effici-
entiaque omnimoda.
h Eé sylvestre genus| Cichorium la-
tioris folii, apud Dodon. p.623. Quod
in cibo sumtum jucundiorem animam,
suavioremque faciat, id apud Graecos
nomen invenit, ἡδυπνοΐς,
' Item quibus genitura] Genitale se-
men.
i Seris et ipsa] Colum, vu. 14.
* Genus intubi, quod Greci σέριν ap-
pellant.’ Sativum videlicet, sive hor-
tense: Chicorée. Hec duum gene-
rum, Dioscoride etiam auctore, est,
11. 160. quanquam is diversas discri-
minis notas affert. De vocis hujus
Seris intellectu, vide Galenum de
Alim. Fac. 41, p. 360.
k Deterior...et candidior] Que a
similitudine lactuce, alba lactuca a
Plinio Valeriano dicitur, eo quem
mox afferemus loco. Sylvestris ea-
dem appellatur, quod est, utait Diose.
angustiore folio, et amariore.
1 Quem humor vexat| Ita Mss. Reg.
Colbert. &c. In Chiff. quem uror
vexat. Diosc. loc. cit. prodesse ait
dissoluto et zstuanti stomacho, ἄτο-
νοῦντα στόμαχον παρηγοροῦσι, καὶ καυ-
σόμενον.
m Cum aceto| Diose. loc. cit.
n Discutiuntque et alios}] Humores
videlicet, quz vox ex antecedentibus
subintelligi hoc loco debet.
ο Cum polenta] Cum farina hordea-
cea: σὺν ἀλφίτῳ, Diose. loc. cit.
9110 C. PLINII SECUNDI
machi+ causa sorbentur: et cardiacis ” illinuntur super si-
nistram mammam ex aceto.s Omnes he et podagricis
utiles, et sanguinem rejicientibus: item quibus genitura
fluat, alterno® dierum potu.1 Petronius Diodotus, qui an-
thologoumena7* scripsit, in totum damnavit serin multis
modis arguens. Sed aliorum omnium opinio resistit.
XXXII. (1X.) Brassice laudes longum est exequi, cum
et Chrysippus* medicus privatim volumen ei dicaverit, per
singula membra hominis digestum, et Dieuches: ante omnes
autem Pythagoras et Cato non parcius celebrarint. Cujus
sententiam vel eo diligentius persequi par est, ut noscatur
qua medicina usus sit annis pc.» Romanus populus. In
tres species*® divisere eam Greci antiquissimi. Crispam,
GDP LR EP 5“ “ζ 4“
Dalec. alias quam.—4 Vet. Dalec. stomachicis.—5 Chiffl. εἰ ex aceto.—6 Ita
codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. fluat, altero Chiff.
fluit, alterno edd. vett. et Gronov.—7 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin.
1. 2. 3. et recentt. antilegomena ἄτοπον. et vulgg. Mox, damnavit serian
Chiff,
NOTE
P Et cardiacis] Diose. loc. cit. et
totidem fere verbis Didymus in Geo-
pon. xi. 28, p. 350. Plinius Valer.
ui. 11. ‘ Cardiacis sanandis:’ ‘ Lactu-
cz albe nomen est seris: que trita
et impositamamme sinistre, magni-
fice sudorem minuit.’ Cardiacus di-
citur, qui morbo laborat cardiaco.
Ait autem Celsus 111. 19. cardiacum
morbum aliud nihil esse, quam ni-
miam imbecillitatem corporis, quod
stomacho languente immodico sudore
digeritur. Καρδίαν veteres stoma-
chum appellabant, hoc est, os ventri-
cull,
4 Alterno dierum potu] Si alternis
diebus sumatur. Didymus in Geo-
pon. loc. cit. Αἰἱμοπτυϊκοῖς 5 χυλὸς
ὠφελιμώτατος, εἰ παρὰ μίαν πίνοιεν.
τ Anthologoumena]| ᾿Ανθολογούμενα,
(sic enim Mss. Reg. Colb, et ΟΠ].
non, ut libri editi, antilegomena:) hoc
est, florilegia.
ἃ Cum et Chrysippus] Transcripsit
hee Plinius Valer. de Re Med. rv.
29.
b Annis DC.] Quot ab Urbe con-
dita anni fluxere ad Catonis evum.
Elegans est Plinii Valeriani para-
phrasis in hune locum, cap. cit. ‘ Ca-
to tradit populum Romanum,’ inquit,
*sexcentis fere annis medicina bras-
sice usum: nondum enim in Urbem
commeaverant Medici, qui in artem
redegerunt, quemadmodum magno
sanitas constet, et peregrina secum
pigmenta attulerunt, ut illis impone-
rent pretia que vellent. Ceterum
militares viri gloriosas cicatrices gra-
tuito olere curabant: eodem horto
cura usi ad salutem, dum illos pascit,
et sanat.’ °
© In tres species] De his actum est
xix. 41. Greci vocant σελινοειδέα,
λεῖαν sive καυλώδη, κράμβην.
NAG. HIST. LIB. XX, 33. 911!
quam selinoidea* vocaverunt, a similitudine apii foliorum,
stomacho utilem, alvum modice mollientem. Alteram leam,
Jatis foliis e caule* exeuntibus. Unde caulodem quidam
vocavere, nullius in medicina momenti. 'Tertia est proprie
appellata crambe, tenuioribus foliis, et simplicibus, den-
sissimisque : amarior, sed eflicacissima. Cato crispam4
maxime probat, dein levem? grandibus foliis, caule magno.
Prodesse tradit * capitis doloribus, oculorum caligini scin-
tillationique,+ lieni, stomacho,’ praecordiis, crudam ex aceto
et melle, coriandro, ruta, menta,® laseris radicula, sumtam
acetabulis duobus matutino: tantamque esse vim, ut qui
terat heec, validiorem fieri se sentiat. Ergo vel cum his
tritam, sorbendam, vel ex hoc intinctu sumendam. Po-
dagree autem ‘ morbisque articulariis 7 5. illini cum ruta, co-
riandri, et salis mica, hordei farina. Aquaquoque ejus*
decocta nervos articulosque mire juvari. Si foveantur'
vulnera,® et recentia et vetera, etiam carcinomata, que nul-
lis aliis medicamentis sanari possint. Foveri prius aqua
calida jubet, ac bis die tritam imponi. Sic etiam fistulas,’
΄“’“΄“““““““ 2 PO
Cap. xxx. 1 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. ‘ Legen-
dum videtur, selinoidea, sive selinoide, e Catone de Re Rust. cap. 157. unde
hec omnia sunt desumta.’ Dalec. selinada Gronov. et al. vett.—2 Margo
edd. Dalec. et Gronov. e magno caule, e Catone.—3 Gronov. levem.—4 Ita
codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. sctntillationi-
busque Gronov. et al. vett.—5 Gronov. et al. ante Harduin. vel stomacho.—6
Vet. Dalec. ruta, coriandro, salis mica, et hordei.—7 Vet. Dalec. articularibus.
—8 Margo edd. Dalec. et Gronov. juvari, si foveantur, Item vulnera.—
NOTE
4 Calo crispam] De Re Rust. cap.
157. p. 85.
© Prodesse tradit} Ibidem, pag. 86.
Hec ad verbum Plinius alter Valer.
ιν. 29. ubi hoe Catonis antidotum vo-
cat.
f Podagre autem| Idem Cato, pag.
86.‘ Verum morbum articularium oul-
la res tantum purgat, quantum bras-
sica cruda, sieam edes cum ruta et
coriandro concisam.’ Tta etiam Paxa-
mus in Geopon, XI. 17. pag. 337. ct
Plinius Valer. loc. cit.
s Articulariis] Ita Mss. omnes, Pli-
nius Waler. articularibus. Quedam
Catonis exemplaria articularem mor-
bum habent.
h Aqua quoque ejus] Plinius Valer.
Iv. 29.
τ Si foveantur] Cato c. 157. pag. 85.
Plinius Valer. 111. 22. Paxamus in
Geopon. loc. cit.
i Sic etiam fistulas! Vide Notas et
Emend. num. 16.
5112 Ο. PLINII SECUNDI
et luxata, et humores% evocari, queque discuti opus sif.
Insomnia etiam," vigiliasque tollere decoctam,'’° si jejuni
edant quamplurimam ex oleo, et sale. Tormina,' si decoc-
ta iterum decoquatur, addito oleo, sale, cumino, polenta.
Si ita sumatur sine pane, magis profuturam. Inter reli-
qua™ bilem detrahi™ per vinum nigrum pota. Quin et
urinam® ejus qui brassicam esitaverit, asservari, '* cale-
factamque nervis remedio esse. Verba ipsius subjiciam,
ad exprimendam sententiam: ‘ Pueros ° pusillos si laves ea
urina, nunquam debiles fieri.’ Auribus quoque? ex vino
succum brassice tepidum instillari suadet. Idque etiam
tarditati audientium prodesse asseverat. Et impetigines "3%
eadem sanari sine ulcere.
XXXIV. Gracorum quoque opiniones jam et Catonis
causa poni convenit, in iis duntaxat, qua 1116 pretermiserit.
Biles detrahere non percoctam putant. Item alvum solvere,
eandemque* bis coctam sistere. Vino adversari,” ut inimi-
΄““““““““““ “΄
9 Margo edd. Dalec. et Gronov. fistulas sanare et luxata, e Catone; fistulas
eluxatas et tumores Gronov. et al. vett.—10 Margo edd. Dalec. et Gronov.
unctam et caldam, e Catone. Mox, si j. edent Chiffl—11 Chiffl. detrahit.
—12 Chiff. adjuvari jubet.—13 Porce petigines Cato et Turneb. id est, vulve.
NOTE
k Insomnia etiam] Cato loc. cit. p.
86.
! Tormina] Cato c. 156. p. 84. et
c. 157. p. 87.
m Inter reliqua] Hee paulo enu-
cleatius Cato c. 156. p. 84.
" Quin et urinam] Cato c. 157. p.
87.
° Pueros| Cato loc. cit, et Plinius
Valer. rv. 29.
P Auribus quoque) Verba hec sunt
Catonis c. 157. fere extremo: ‘ Auri-
bus si parum audies, terito cum vino
brassicam, succum exprimito, in au-
rem intro tepidum instillato: cito in-
telliges te plus audire.’ Habet hoe
ipsum Plinins Valer. 1. 12. et Paxa-
mus in Geopon. x11, 17. p,. 338.
4 Et impetigines] Cato loc. cit.
‘Deinde impetigini parce brassicam
apponito, sanam faciet, et ulcus non
faciet.. Paxamus in Geopon. loc.
cit. Λειχῆνα δὲ ἐξαιρεῖ τὰ φύλλα προσ-
τριβόμενα. Impetigo, foedatio cutis
est, serpens cum pruritu, quam alii
scabiem siccam, asperam, et promi-
nentem intelligunt: alii morbum si-
milem scabieisquamosum. Plerique
λειχῆνα Grecis dici existimant, de
quo jam c. 2. egimus. Delicias Tur-
nebus facit, dum porce petigines hoc
loco legit.
« Item alvum solvere, eandemque}
Hwee quoque tradit Galenus de Simp,
Med. Fae. 11. 15. p. 70. et Diose. 1.
145. et 146. ‘ Brassicam bis decoctam
/
NAT? HIST? LIBJ Xx-34.
cam vitibus.
postea sumta crapulam discuti.
3113
Antecedente* in cibis caveri ebrietatem,
Hunc cibum® et oculo-
rum claritati conferre multum: succum vero crudz®* vel
angulis tantum tactis * cum Attico melle, plurimum.
cillime concoqui, ciboque eo sensus purgari.
Fa-
Erasistrati
schola clamat, nihil esse utilius stomacho nervisque,
ideo et paralyticis et tremulis‘ dari jubet, et sanguinem
exscreantibus.
coctam cum sale.
Hippocrates® cceliacis et dysentericis bis
Item ad tenesmum,* et renum causa:
lactis quoque" ubertatem puerperis hoc cibo fieri judicans,
et purgationem! seminis.
datur, partus quoque emortuos pellit.
Crudus quidem! caulis si man-
Apollodorus* ad-
versus fungorum venena semen aut succum bibendum cen-
set.
sale et melle.
Philistion opisthotonicis succum ex lacte caprino cum
Invenio et a podagra liberatos edendo eam,
SILI LL LICL DP
CAP, XXXIV.
1 Cod. Dalec. crud@ ungulis, vel tantum tactis.—2 Sic Chiff.
NOTE
alvum astringere’ Celsus pariter ad-
monet 11. 30. ‘movere, si subcruda
est,” c. 20.
> Vino adversari] Si quis, dum co-
quitur brassica, vini paululum instil-
let, minime percoctum iri, ait Geo-
pon. auctor v. 11. pag. 131. De hac
antipathia rursum c. 36.
© Antecedente} Hoc pariter auctor
Geopon. loc. cit. Theophrastus, Eu-
bulus, Apollodorus Carystius, Timz-
us, Nicochares, aliique apud Athe-
neum, lib. 1. Ὁ. 34. Aristoteles quo-
que, Problem. 111. 17. p. 697. Διὰ τί
ἣ κράμβη παύει τὴν κραιπάλην ; E La-
tinis etiam Cato ipse, c. 156. p. 83.
‘Si voles in convivio multum bibere,
ceenareque libenter, ante ccenam es-
to crudam brassicam quantum voles
ex aceto: et item, ubi ccenaveris,
comesto aliqua quinque folia: red-
dent te quasi nihil ederis, biberis-
que: bibesque quantum voles.’
4 Hune cibum] Ita etiam Paxamus
in Geopon. ΧΙ. 17, pag. 338. Diose.
quoque, 11. 140.
© Succum vero crude] Marcellus
Empir. c. 8. p. 55. * Brassica cruda,’
inquit, ‘ trita, cum pane candido ma-
defacto subacta, ac fronti illita, do-
lorem oculorum plurimum relevat.’
ΤΟ Et tremulis] Dioscor. u. 146. Tpo-
μώδεσιν, quibus sunt artus tremuli.
& Hippocrates] De Morb. Mul. libs
II.
h Lactis quoque| Hippocr. de Morb,
Mul. lib, 1. tex. 73. p. 460.
i Et purgationem] Hippocr. de Nat.
Mul. tex. 29. pag. 376. et tex. 31.
p. 391. Item de Morb, Mal. lib. 1.
tex. 74. p. 461.
J Crudus quidem] Hippocr. loco ci-
tato proxime, commanducatam bras-
sicam menses trahere prodidit : affri-
catam, partum ejicere, p. 377.
Kk Apollodorus] Paxamus quoque in
Geopon. loc. cit.
3114 C. PLINII SECUNDI
decocteque jus bibendo. Hoc et cardiacis datum, et co-
mitialibus morbis, addito sale. Item splenicis+! in vino
albo per dies XL. Ictericis," necnon et phreneticis radi-
cis’ crude succum gargarizandum bibendumque demon-
strat. Contra vero singultus cum coriandro et anetho,
melle ac pipere, ex aceto. [Illitam quoque prodesse infla-
tionibus © stomachi." Item serpentium ictibus, et sordidis
ulceribus, ac vetustis, vel ipsam aquam cum hordeacea
farina: succum ex aceto, vel cum foeno Greco.® Sic ali-
qui’ et articulis, podagrisque imponunt. Epinyctidas,? ac
quicquid® aliud serpit in corpore, imposita levat. Item
repentinas? caligines: has et si manditur ex aceto. Sugil-
lata vero et alios livores pura? illita. Lepras,’ et psoras
cum alumine rotundo ex aceto. Sic et fluentes '°* capillos
retinet. Epicharmus testium et genitalium malis hanc uti-
lissime imponi asserit."" Efficacius eandem cum faba trita.
Item convulsis cum ruta. Contra ardorem febrium et sto-
GPL P LLL LLL OD
Edd. ante Brotier, tenesmon.—3 Vet. Dalec. datur.—4 Ita codd. Harduini et
Chiff. cumedd. Harduin. 1.2.3. Miller. Bipont.et Franz. Item spleneticis Gro-
nov. et al. vett. Idem spleneticis Vet. Dalec.—5 Chiffl. raucis.—6 Vet. Dalec.
inflammationibus.—7 Margo edd. Dalec. et Gronov. furina. Succum ex aceto
et feno Greco aliqui, e Diose.—8 Chiff. et quicquid.—9 Vet. Dalec. cum sul-
phure.—10 Sic effluentes Chiffl.—11 ‘Ita quidem Editio princeps. Atin Mss.
Reg. 1. et 2. deest verbum, asserit. Unde melius supplendum, asseverat. Sic
NOTE
! Ttem splenicis] Heec pariter Paxa-
mus, loc, cit. Et Diose. σπληνικοὺς
ὠφελεῖ, loc. cit.
m Jctericis| Et his quoque in vino
albo dari per dies XL. Paxamus pre-
cipit loc. cit. Sunt autem icterici,
qui ictero morbo laborant, quem
Varro vocat regium morbum, ut di-
cemus xxi. 53. Vulgus in Gallia a
colore flavo, la Jaunisse.
» Inflationibus stomachi] Ita libri
omnes, etiam Mss. non, ut quidam
voluere, inflammationibus. Sunt enim
diverse ew affectiones stomachi, ut
Celsus docet 1v. 5
chi :
. de morbis stoma-
‘Modo ingens calor,’ inquit,
© modo inflammatio, modo exulceratio
afficit.’
° Vel cum feno Greco] Cum aceto,
et feeni Greci farina, podagricis ar-
ticularioque morbo prodesse, ulceri-
bus quoque sordidis ac vetustis, auc-
tor est Diose. τι. 146.
P Epinyctidas] Diose. loc. cit.
4 Item repentinas| Diose. loc. cit.
brassicam ait auxiliari plurimum iis,
quibus est obtusior oculorum acies :
ἀμβλυωποῦσι δὲ βοηθεῖ ἐσθιομένη.
r Lepras] Paxamus loc. cit. lis-
dem fere verbis.
8 Sic et fluentes| Diose. loc. cit. Ἴσ-
χει δὲ Kal ῥῦσιν τῶν ἐν κεφαλγ τριχῶν,
NAT. HIST. LIB. XX. 36. 9115
machi vitia cum ruta semine: et ad secundas.' Et muris
aranei '* morsus, foliorum aridorum farina alterutra parte "3"
exinanit.
χχχν. Ex omnibus brassicae generibus suavissima est
cyma,’ etsi inutilis habetur, diflicilis in coquendo, et reni-
bus contraria. Lllud quoque non est omittendum, aquam
decoctz, ad tot usus laudatam, foetere humieffusam. Stir-
pium brassicz aridorum cinis, inter caustica” intelligitur.
Ad coxendicum dolores cum adipe vetusto.". At cum la-
sere et aceto in vicem psilothri® evulsis illitus pilis, nasci
alios prohibet. Bibitur et cum oleo suffervefactus, vel
per se elixus, ad convulsa et rupta intus, lapsumque ex alto.
Nulla ergo sunt crimina brassice ? immo vero apud eosdem
anime gravitatem facere, dentibus et gingivis nocere: et
in Φσγρίο ὁ propter amaritudinem non estur.*
XXXVI. Sylvestris, sive erraticee, immenso plus effectus
laudat Cato,° adeo ut arida’ quoque farinam in olfac-
torio® collectam, vel odore’ tantum naribus rapto, vitia
΄“““““““““““
enim loquebantur antiqui.’ Brotier.—12 Vet. Dalec. vitia cum aceto, cum rute
semine ad secundas, et muris aranei.—13 Idem Vet. altius tumentes partes.
Cap. Xxxv. 1 Chiffl. vetusto ac. Gronov. οἵ al. ante Harduin. pervetusto.
—2 Vet. Dalec. non edi.
NOTE
bent.
© In vicem psilothri] Ψίλωθρον, pap-
μακον πρὸς ψίλωσιν τῶν τριχῶν, medica-
Ὁ Et ad secundas} Subintellige, eji-
ciendas: ἐκβαλεῖν xopla dixit Hippo-
crates de Morb. Mul. τ. 122.
u Alterutra parte] Sive superne vo-
mitum, sive inferne alvum ciendo,
ἃ Cyma]} In omni, inquit, brassice
genere, cyma quidem suavissima est,
ut agnoscunt omnes subtilioris gule
magistri: est enim, ut dictum est
xix. 41. ipsorum caulium tenerior
delicatiorque cauliculus : sed idem
tamen est medicine inutilis : quippe
difficilis in coquendo, &c. Cave cre-
das brassice genus cymam appel-
lari.
b Inter caustica] Καυστικὰ medica-
menta sunt, qua adurendi vim ha-
mentum ad evellendos pilos, quasi depi-
latorium.
4 Et in Egypto] Diose. 11. 145.
e Laudat Cato] Cap. 157. pag. 87.
et 88.
f Adeo ut aride} Cato loc. cit. pag.
88. ‘Si polypus in naso introierit,
brassicam erraticam aridam tritam
in malum conjicito, et ad nasum ad-
moveto: ita subducito sursum ani-
mam quamplurimum poteris:; in tri-
duo polypus excidet,’ &c.
& In olfactorio] ‘ Olfactorium,’ in-
quit Joan. de Janua, ‘vas est un-
3116 Cc. PLINII SECUNDI
earum graveolentiamque sanare affirmet. Hane alii pe-
traeeam vocant," inimicissimam vino,’ quam precipue vitis
fugiat; aut, si non possit fugere, moriatur. Folia habet
una,”) parva, rotunda, leevia, plantis oleris similior,* candi-
dior sativa, et hirsutior. Hanc inflationibus mederi, melan-
cholicis quoque, ac vulneribus recentibus, cum melle, ita ne
solvantur ante diem septimum: strumis, fistulis, in aqua
contritam, Chrysippus auctor est. Et alii vero compescere
mala corporis que serpant : nomas vocant.' Item excres-_
centia absumere. Cicatrices ad planum redigere. Oris
ulcera et tonsillas, manducatam et coctam, succo gargari-
zato cum melle tollere. Item psoras, et lepras veteres,
ipsius tribus partibus cum duabus aluminis in aceto acri
illitis. Epicharmus satis esse eam contra canis rabiosi
morsum imponi. Melius si cum lasere, et aceto acri.
Necari quoque canes ea, si detur, ex carne. Semen ejus
tostum auxiliatur contra_serpentes, fungos, tauri sangui-
nem3™ Folia cocta splenicis* in cibo data, et cruda illita
POLI LIC LICL
Cap. xxxvi. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. pulvere, e Catone.—2
Gronov. et al. vett. ante Harduin. bina.—3 Ita codd. Harduini et Chiff.
cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. serpentes, fungorumque venena, taurt
sanguinem Gronov. et al. vett.—4 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1.
2.3. et recentt, spleneticis Gronov. et al. ‘splenicis Chiff. hic et alias sem-
NOTE
guentarium muliebre, in quo odora-
menta gestantur,’ nempe ex Isidoro
ΧΙΧ. 91.
h Petr@am vocant] Quod in locis
petrosis, praruptisque mascitur, ἐν
κρημνώδεσι τόποις, ut ait Diosc. 11-
147. a quo hee ἀγρία κράμβη vocatur.
Hec eadem illa est, inquit Ruellius
11. 132. pag. 446. que tot exercuit,
immo fere occidit Grammaticos, illo
Satirici senariolo vaticinante, quan-
tam crucem nostris Criticis olim po-
neret, ‘ Occidit miseros crambe repe-
tita magistros.’
i Inimicissimam vino] Quippe cui
si vitis asseratur, a brassica recedat
ea quam possit longissime, ut quidem
prodit auctor Geopon. v. 11, pag.
131. Paxamus apud eundem aucto-
rem, XII. 17. pag. 339, ait aut tabe
tum brassicam, aut vitem interituram
esse. De hac inimicitia iterum Pli-
nius XXIv. 1.
5 Folia habet una] Ita Reg. 1. cod.
Alii bina legunt: sed falso. Una
vero idem est, atque unius generis,
ac modi. :
k Oleris similior] Hoc est, brassicx
sative.
1 Nomas vocant] Noual sunt τὰ ve-
μόμενα τῶν ἑλκῶν, ulcera serpentia
que depascunt.
m- Tuuri sanguinem] Et adversus
taurini sanguinis epoti venenum auxi-
NAT. HIST. LIB. XxX, 39. 3117
cum sulfure et nitro prosunt. Item mammarum duritiz.
Radicum cinis uve in faucibus tumenti tactu medetur: et
parotidas cum melle illitus reprimit: serpentium morsus
sanat. Virium brassice unum et magnum argumentum
addemus, et mirabile. Crustz si occupent intus vasa om-
nia, in quibus aque fervent in tantum, ut non sit eas ayel-
lere, si brassica in 1155 decoquatur, abscedunt.
XXXvVII. Inter sylvestres brassicas et lapsana” est, pe-
dalis altitudinis, hirsutis foliis, sinapi similis,’ nisi candi-
dior esset flore. Coquitur in cibo. Alvum lenit et
mollit.*
XXXvilt. Marina brassica? vehementissime ex omnibus
alvum ciet. Coquitur propter? acrimoniam cum pingui
carne, stomacho inimicissima.
XXXIX. Scillarum* in medicina alba est que masculus,
foemina nigra. Que candidissima fuerit, utilissima erit.
Huic aridis tunicis® direptis quod reliquum e vivo‘* est,
consectum suspenditur lino, modicis intervallis. Postea
arida“ frusta in cadum aceti quam asperrimi pendentia
΄““““““΄““““ 45
per.’ Dalec.—5 Vett. quedam edd. in his.
Cap. xxxvil. 1 ‘Ita codd. Regg. et Editio princeps. Male emendatum
in recentioribus editionibus, napi simillimis.’ Brotier. mnapi simillimis edd.
Dalec. Elz. Gronoy. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.—2 Ita codd.
Harduini et Chiff, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. leniter emollit Gro-
nov. et al, vett.
NOTE
liari brassicze semen, auctor est Diosc.
in Alexipharm. cap. 25.
= Lapsana| De qua xix. 41.
ὁ Coquitur in cibo] Et caulis et fo-
lia, inquit Diose. 11, 142.
P Marina brassicau] Hee totidem
verbis Diose. 11. 148. Galenus item
de Fac. Simp. Med. lib. vit. pag.
196. A Lobelio pingitur id brassicz
genus in Observ. pag. 329. quale in
horto Regio vidimns.
4 Coquitur propter] Lisdem verbis
Diosce. loc. cit.
ἃ Scillarum] Delibata hee jam xix.
30.
υ Huic aridis tunicis}] Hane ipsam
aceti scillini concinnandi rationem
vide apud Columellam x11. 33. Mar-
cellum Empir. cap. 20, pag. 149. et
apud Diose. v, 25.
© Quod reliquum e vivo] E medio,
quod tenerius, interiusque est. Mar.
cellus Empir. cap. 34. pag. 232.
‘Scilla bulbi,’ inquit, ‘ quod interius
est.’ Td μεσαίτατον, quod intimum est
meditullium, inquit Diose. 11. 202.
4 Postea arida] In umbra siccata.
Hee totidem verbis Diosce. loc. cit.
Sectas taleolas vocat Columella x11.
33.
3118 Cc. PLINII SECUNDI
immerguntur,? ita ne ulla parte vas contingant. Hoc fit
ante solstitium,® diebus xLviiI.2 Gypso deinde oblitus
cadus ponitur sub tegulis, totius diei Solem accipientibus.
Post eum numerum dierum tollitur vas, scilla eximitur,
acetum transfunditur. Hoc clariorem‘ oculorum aciem facit.
Salutare est stomachi laterumque doloribus, parum? sum-
tum binis diebus. Sed tanta vis est, ut avidius haustum ex-
tinctze + animze momento aliquo speciem prebeat. Prodest
et gingivis, et dentibus, vel per se commanducata. 'Tineas5
et reliqua ventris animalia pellit ex aceto et melle sumta.
Lingue quoque" recens subjecta prestat, ne hydropici
sitiant.© Coquitur pluribus7' modis: in olla, quz conjicia-
tur in clibanum aut furnum, vel adipe aut luto) illita, aut
frustatim in patinis. Et cruda* siccatur, deinde conciditur,
POLLO LL IOP eS
Cap, xxx1x. 1 Chiff. merguntur.—2 ‘Hee clausula in Chiff. sequitur
eam, cui hic preponitur, hoc niodo, Gypso deinde, &c. Hoc fit,’ δὲ. Dalec.
Verba, Hoc fit a. 5. ἃ. XLVIII. wocis inclusa sunt in Gronov, et al. vett.—
3 Vet. Dalec. paucwn.—4 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
Miller. Bipont, et Franz. tincte Gronov. et al. vett.—5 Tenias Vet. Dalec.
—6 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
sitim sentiant Gronov. et vulgg.—7 Edd. vett. plurimis.—8 Dalec. innatat cibus.
NOTE
© Hoc fit ante solstitium] Discrepat
Columella, qui diebus ante vindemiam
XL. id fieri pracipit.
Γ Hoc clariorem| Dioscor. vy. 25.
& Salutare est} Stomachicis, et iis
qui zgre cibum concoquunt. Diose.
loco proxime cit.
h Lingue quoque} Plinius Valer.
ut. 12, plane ad verbum. Apuleius
quoque cap. 42. tit. 4.
' Coquitur pluribus] Ita Diose. 11.
202.
videtur, fontibus uterque hausit. At
vocem ambiguam oraitds, que et
adipem, et furinam subactam, fermen-
tumve significet, de Ja paste, cur adi-
pem potius reddiderit quam farinam,
non liquet. Hesychius, pag. 862.
Στέατα, ἄλευρα, ζύμη. Στέατος, λίπους.
Nisi forte numero solum multitudinis,
ut Hesychius innuit, fermentum sig-
nificet, ac farinam: numero singulas
ri, adipem. At adipe involvi, inco-
quique scillam, minus commodum
} Vel adipe aut luto] Dioscor. loc.
cit. Σταιτὶ δὲ ἢ πηλῷ περιπλάσσεται,
καὶ δίδοται εἰς κλίβανον, ἢ ἄνθραξιν ἐγ-
κρύπτεται, μέχρις ἂν ὀπτηθῇ ἱκανῶς τὸ
περικείμενον σταῖς. Farina subacta, lu-
tove oblinitur, et in clibanum conjicitur,
aut prunis obruitur, donec ambiens crus-
ta sufficienter tosta sit. Ex iisdem, ut
videtur, quam si id farina fiat subac-
ta.
k ΕἸ cruda] Hee quoque Diose. 11,
202. Theod. Priscianus, 1. 22. de
apum percussibus, vel scorpionum,
ceterorumque serpentium: ‘ Scilla
cruda trita imponitur, et statim cu-
rat.’
NAT. HIST. LIB. XX. 39. 3119
coquiturque in aceto, tum serpentium ictibus imponitur.
Tosta quoque' purgatur, et medium ejus iterum in aqua
coquitur. Usus sic cocte™ ad hydropicos, ad urinam
ciendam tribus obolis cum melle et aceto potas. Item ad
splenicos, et stomachicos,” (si non sentiant ulcuas,)° quibus
innatet cibus. Ad tormina,’ regios morbos, tussim vete-
rem cum suspirio. Discutit et foliis* strumas, quadrinis
diebus soluta. Furfures’ capitis,? et ulcera manantia illi-
“΄“““2“2“ “7 25
‘
—9 Codd. Regg. Brot. et Editio princeps, quadrimis diebus, &c. Cod. Da-
lec. quadrinis diebus furfures capiti, &c. Vet. Dalec. quadrinis diebus sola.
NOTE
! Tosta quoque} Plinius Valer. 111.
12. ad verbum: et Scribonius Largus
Compos,. 76.
™ U/sus sic cocte] Diose. loco cit.
Apuleius quoque, cap. 42. tit. 1. et
ante hos Celsus 111.21. Plinius Va-
ler. loc. cit. ‘Scilla bulbus torretur,
deinde purgatur, et medium ejus in
aqua coquitur: cum madidum est,
ex eo tres oboli dantur potui ex mel-
le et aceto: evacuatur per trinam.’
Theodorus Priscianus lib. 1v. * Ad
hydropem :’ ‘ Squilla, id est, bulbus,
sub prunis furno assatur: deinde
circumpurgatur, et medietas ejus-
dem bulbi in aqua coquitur: postea-
quam coquendo colorem mutaverit,
tollitur. Ex quo bulbo scrupulus unus
et dimidius teritur cum oxymelle:
tribus cyathis calefactum, bibendum
datur: omnem calamitatem per uri-
nam evacuat.’
» Item ad splenicos, et stomachicos}
Diosc. loc. cit. Kal στομαχικῶν οἷς ém-
πολάζει τὰ σιτία. Stomachicis quibus
innatat cibus. Celsus iv. 9. in lienis
morbo ‘ acetum acre sorbere per se,
et magis etiam quod scilla conditum
sit, expedire’ ait. Σπληνικὸς est lie-
nosus, sive qui lienis indurationem
patitur. Vide Galen. κατὰ τόπους, 1x.
2. pag. 598. Στομαχικὸς, qui stoma-
cho, hoc est, ventriculi orificio, labo-
rat, et cibum continere nequit. Vocis
hujus acceptiones alias vide apud
eundem Galen. κατὰ τόπους, VIII. 2.
pag. 563.
ο Si non sentiant ulcus] Cavendus
enimvero scille usus iis, quibus in-
terna quepiam exulceratio est, in-
quit Dioscor. 11, 202. Φυλάττεσθαι δὲ
αὐτῆς τὴν δόσιν δεῖ, ἐφ᾽ Gv ἕλκωσίς τίς
ἐστιν ἐντός.
P Ad tormina] Diosc. loc. cit. Καὶ
ἐπὶ ixtépov, στροφουμένων, βηττόντων
χρονίως, ἀσθματικῶν, ἀναφορικῶν. Cel-
sus tv. 4, ad tussim pariter veterem
* delingere scillam ’ jubet. Scribonius
Largus Compos. 76. ‘Ad suspirium
faciunt bene inter simplicia quidem
acetum scillites, quod vocant, coch-
leario ter quaterve sumtum in die.
Prodest et ipsa scilla, argilla cireum-
data, et furno cocta, purgatis exteri-
oribus putaminibus, et quod tenerri-
mum est ejus mellis duabus partibus
Attici admixtum et tritum, cochlea-
rio semel in die bisve sumtum profuit
multis.’
4 Discutit et foliis| Theod. Priscia-
nus 1.9. ubi de furunculis, et stru-
mis: ‘Scilla quoque,’ inquit, “ si
contrita in vicem cataplasmatis im-
ponatur, quatuor diebus permanens
continuis, duritias solvit.’
© Furfures) Hance vim bulbis ascri-
3120 C. PLINII SECUNDI
ta, ex oleo cocta.'° Coquitur’ et in melle cibi gratia,
maxime uti coctionem facias. Sic et interiora' purgat.
Rimas pedum" sanat in oleo cocta, et mixta resine. Se-
men ejus lumborum dolori ex melle imponitur. Pythago-
ras‘ scillam in limine quoque januz suspensam malorum
medicamentorum introitum pellere tradit.
XL. Ceterum bulbi ex aceto et sulfure vulneribus in facie
medentur. Per se vero triti nervorum contractioni, et ex
vino porrigini:* cum melle, canum morsibus:? Erasistra-
to placet cum pice. Sanguinem idem eos sistere tradit
illitos cum melle. Alii, si e naribus fluat, coriandrum et
farinam adjiciunt. Theodorus et lichenas “ ex aceto bulbis
curat: et erumpentia‘ in capite, cum vino austero aut ovo.
Et bulbos epiphoris idem illinit, et sic lippitudini medetur.
Aque vitia que sunt in facie, eorum rubentes* maxime,
in Sole illiti cum melie et nitro emendant: lentiginem cum
PLP L OL EL OLED
Furfures, &c—10 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiffl. cum edd. Harduin. 1.
2. 3. et recentt. ex eo cocta ἄτομον. et al. vett.
CAP. XL.
1 Dalec. ut Erasistrato.—2 Vet. Dalec. aut cymino cocti; Chiff.
NOT
bit Diose. 11. 20. cum nitro cocto.
® Coquitur] Diose. totidem verbis,
11. 202.
Sic et interiora] Quoniam sic sum-
ta, viscida excrementa alvo detrahit,
inquit Diosc. loc. cit.
" Rimas pedum] Diose. loc. cit. et
Marcellus Empir. cap. 34. pag. 232.
totidem verbis.
Y Pythagoras! Et Diose. quoque
loc. cit. Ἔστι δὲ καὶ ἀλεξιφάρμακον ὕλη
πρὸ τῶν θυρῶν κρεμαμένη. Sic etiam
Zoroastres in Geopon. xv. 1. pag.
406. Quin et vulpes quoque, gnara
Jupo et scillam adversari, pro spelun-
ce foribus scillam suspendit, que
lupum ab ingressu arceat, teste Hab-
darrahmano A°gyptio, cap. 23. pag.
96. Scilla vim expiandi habere cre-
dita olim: quare apud Theophr, in
Charact. superstitiosus subinde se
scille circumlatione purificat. Vide
Casauboni Notas in eum locum.
ἃ Porrigini] Furfuribus, πιτύροις,
Diose. 11. 200. et Marcellus Empir.
cap. 4. pag. 40.
» Canum morsibus] Diosce. loc, cit.
cum melle, ac pipere trito.
© Theodorus et lichenas] Proximum
certe licheni et affine malum, elephan-
tiasin, hoc medicamento sanari auc-
tor est Plinius Valer. 11. 57. et Q.
Serenus cap. 11. liuic propellendo
malo, inquit, ‘ Non frustra bulbos, et
sulfura jungis aceto.’
4 2} erumpentia} Subintellige ulce-
ra: &x@pas dixit Diose. loc, cit.
© Eorum rubentes] E bulbis ii maxi-
me, quorum cortex radicis rubet,
Dioscoridi 11, 200. BoABds πυῤῥός,
NAT. HIST. LIB. XX. 40. 3121
vino,‘ aut cucumi cocto.* Vulneribus quoque*® mire pro-
sunt per se, aut, ut Damion, ex mulso," si quinto die sol-
vantur. lisdem et auriculas’ fractas curat, et testium pi-
tuitas. In articulorum doloribus miscent farinam. In vino
cocti* illiti? ventri, duritiam przecordiorum emolliunt.
Dysentericis' in vino ex aqua coclesti temperato dantur.
Ad convulsa intus, cum silphio pilulis faba magnitudine.
Ad sudorem™ tusi illinuntur. Nervis” utiles: ideo et
paralyticis dantur. Luxata® in pedibus, qui sunt! rufi ex
his, citissime sanant cum melle et sale. Venerem maxime ?
Megarici stimulant: hortensii+*? partum, cum sapa aut
passo sumti: sylvestres, interaneorum plagas et vitia, cum
silphio pilulis devoratis, sedant. Et sativoruam semen con-
tra phalangia bibitur in vino. Ipsi ex aceto illinuntur con-
tra serpentium ictus. Semen antiqui bibendum insanienti-
5555 958 75 Γ΄
aut cum cucumi.—3 Vet. Dalec. e¢ illiti.
Mox, Gronov. duritiem.—4 Dalec.
esculenti, e Diosc.
NOT
* Lentiginem cum vino} Cum melle
maluit Q. Serenus cap. 12. “ Prode-
tit et bulbus mellis dulcedine vic-
tus.’
& Vulneribus quogue] Hee Plinius
Valer. ad verbum, 111. 20.
h Aut, ut Damion, ex mulso] Vide
Notas et Emend. num. 17.
' Tisdem et auriculas| Diose. τι. 200.
ἡ Et testium pituitas} Sic, opinor,
aquosos testium tumores vocat. Do-
lorem testium simpliciter Marcellus
Empir. appellat, c. 33. p. 228. “ Bul-
bi ex mulso triti atque illiti, dolenti-
bus testiculis medentur.’
kK In vino cocti} Plinius VWaler, 11.
15. ‘ Bulbi triti,’ inquit, ‘ illiti ven-
tri, bene molliunt, et praecordiorum
tumorem curant.’
} Dysentericis] Plinius Valer. τι. 28.
‘Dysenteriz compescende :’ ‘ Per se
bulbi triti dantur, et in vino austero
potio miscetur.’
m Ad sudorem| Compescendum.
Delpir. et Var, Clas.
Plinius,
Diosc. 1, 200.
Nervis} Largiore tamen cibo
sumtos nervis nocere bulbos ait Di-
osc, 11. 200.
ο Luxata] Diosce. 11. 200. Graeci
στρέμματα, luxata, seu artus luxatos
vocant, cum suo loco mota ossa legi-
timos nature in ea parte motus cum
dolore remorantur.
P Venerem maxime] Hoc de bulbis
satis universe prodidit Galenus de
Fac. Simp. Med. lib. vi. p. 164. et
Diose. loc. cit. De Megaricis inpri-
mis Ovidius a nobis landatus xix. 30.
De Regiis appellatis, Athenzus lib.
11. pag. θά, Referri hue forte potest
vulgata illa apud eundem Atheneum
loc. cit. parcemia : 7 δὲ παροιμία φησὶν,
Οὐδὲν σ᾽ ὀνήσει BoAPds, ἂν μὴ vedp’ ἔχῃς.
Nervis carentem juverit bulbus nihil.
De qua Erasmum consule, Chiliad.
Iv. Cent. 2. Adag. 42.
4 Hortensii] Idemque sativi, wscu-
lentique appellati.
9M
3122 Cc.
bus dabant.
tatesque igne factas emendat.
Elixos assis minus utiles esse adjicit, et dif-
ab iis putat.
PLINiII SECUNDI
Flos bulborum tritus crurum maculas varie-
Diocles oculos’ hebetari
ficile concoqui ex vi uniuscujusque nature.
XLI. Bulbincm * Greci vocant herbam porraceis foliis,
rubicundo bulbo.
taxat recentibus.
Heec traditur vulneribus mire utilis dun-
Bulbus, quem? vomitorium vocant ab
effectu, folia habet nigra, ceteris longiora.*
XLII. (X.) Utilissimus*® stomacho cibus asparagi tra-
duntur.'
lique discutiunt: iidem oculis “ claritatem afferunt.?
Cumino quidem‘ addito inflationes stomachi co-
Ven-
trem leniter‘ molliunt. Pectoris et spinz doloribus, intes-
tinorumque vitiis prosunt, vino cum coquuntur addito.3
Ad lumborum® et renum dolores, semen trium obolorum
pondere, pari+ cumini bibitur. Venerem® stimulant. Uri-
΄“΄““““““““““ 5
Cap. xii. i Codd. ap. Brotier, et Editio princeps, folia habet multo ceteris
longiora.
Cap. xii 1 Ita Harduin. 1.2.3. Miller. Bipont. et Franz. asparagi, ut
traditur Gronov. et al. ante Harduin. Inter utilissimos stomachi cibos asparagi
traduntur Chifl.—2 Hee clausula, tidem oculis claritatem afferunt, deest in
cod, Dalec.—3 Chiffl. cum coquantur adjecto.—4 Idem codex, parte.—5 Ita
NOTE
* Diocles oculos} Diphilus quoque
Siphnius apud Athen, 1. 1. p. 64.
4 Bulbinem] Βολβίνη dicitur Theo-
phrasto Hist. vir 13. et Matroni
apud Athen. 1. 11. p. 64.
b Bulbus, quem] Oribasii interpres
1. xt. p. 198, post Diose. |. 11. p. 201.
‘Bulbus, qui ad ciendum vomitum ac-
commodatus dicitur, folia habet....
multo longiora, quam is qui edendo
est,’ ἄς, Dioscoridi, Βολβὸς euerucds,
κιτολι A similitudine quam folio cum
juncis habet, Hispani Jonquillas nun-
cupant: a qnibus et Galli Jonquille:
Jonquille @ Espagne: grande Jonquille:
petite Jonquille, Pingitur a Dodonexo,
p. 226. Sed et quisquis bulbus vomi-
tum ciet, vomitorins dici potest. Vide
Anguillaram, par. 7. p. 119,
© Utilissimus] Hee Plinius Valer.
ad verbum, rv. 30.
4 Cumino quidem] Plinius Valer.
loc. cit.
€ Jidem oculis] Plinius Valer. loc.
cit.
f Ventrem leniter] FPlinius Valer.
loc. cit. Diosc. τι. 152. et Diocles
apud Athen, 1. 111. p. 120.
§ Adlumborum] Plinius Valer. 1.
36. ‘ Asparagi semen et cumini,’ in-
quit, ‘ pari pondere tritum, et ex vi-
no vel aqua calida potni datum,
emendat lumborum et renum vitia.’
Et Q. Serenus ec, 26. de lumbis et re-
nibus sanandis: ‘ Aut caput asparagi
cum vino sume vetusto, Seu mavis,
appone: modus conducit uterque.’
h Venerem] Plinius Valer, tv, 30.
NAT. HIST. LIB. ΧΕ; 48. 3123
nam' cient utilissime, praterquam‘’ vesicam exulcerant.
Radix quoque,’ plurimorum preedicatione, trita, et ex vino
albo pota, calculos quoque exturbat, tumborum et renum *
dolores sedat. Quidam ct ad vulvz! dolorem radicem
cum vino dulci propinant. Eadem in aceto™ decocta con-
tra elephantiasin © proficit. Asparago trito ex oleo7 per-
unctum pungi ab apibus negant.
XLII. Sylvestrem asparagum aliqui Libycum vocant,"
Attici hormenum.'°® Hujus ad supra dicta? omnia effica-
cior vis, et candidiori major. Regium morbum ἃ extenuat.
Veneris causa aquam eorum decoctam bibi jubent ad hemi-
nam. Ad idem et semen valet cum anetho, ternis utrius-
que* obolis. Datur et ad serpentium ictus succus decoc-
tus. Radix miscetur radici marathri inter eflicacissima
auxilia. Sisanguis per urinam reddatur, semen asparagi,’
΄σ“ς“““΄5““““ζ“ Χ
eodd. Harduini, cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et recentt. preter quod cod. Da-
lec. preterquam quod Gronov. et al. vett.—6 Cod. Dalec. elephantiam.—7 Ita
codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. cum oleo
Gronov. et ἃ]. vett.
CAP. Xu.
recentt. aliqui corrudam, aliqui Libycum ....
1 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
orminium Gronoy. et al. ante
Harduin. hormenium Vet. Dalec.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin. 1, 2, 3. Miller. Bipont. et Franz. utrumque edd. vett. et τόμον.
NOTE
* Urinam] Plinius Valer. loc. cit.
j Radix quoque] Diosec. 1. 152.
Plinius Valer. 11. 36. et Iv. 30. 176.
et 179. Marcellus Empir. c. 25. pag.
173..et c. 26. p. 176.
Kk Lumborum et renum] Diose. loc.
cit. Marcellus Empir. c. 25. p. 173.
Plinius Valer. 1.36. et tv. 30. Apu-
leius c. 84, tit. 4.
1 Quidam et ad vulve] Plinius Va-
ler. Iv. 30.
m Eadem in aceto| Plinius Valer.
loc. cit. ‘Contra elephantiasim effi-
eax creditur.’ Marcellus Empir. ec.
19. p. 130. ‘Radix asparagi decocta
in aceto, et elephantiosis rationabili-
ter imponitur.’ Apuleius ο. 84. tit. 3.
“Δα elephantiosos:’ ὁ Herbe aspa-
ragi radix cocta contrita imponatur
elephantiaco, liberabitur.’
n Libycum vocant) Apuleius c. 84,
‘Greci myacanthan, alii asparagon
agrion, Latini corrudam, alii aspara-
gum agrestem, alii asparagum rusti-
cum, alii asparagum nostrum.’ Nos-
trum cum dicit, Libycum, opinor, in-
telligit. [uit enim is ex Africa, op-
pido Madaura.
ο Attici hormenum] Vide que dix-
imus ΧΙΧ. 42,
P Hujus ad supra dicta] Athenzus
lib. 11. p. 62. ὲ
4 Regium morbum] Diose. 11, 152.
-
3124 Cc. PLINII SECUNDI
et apii, et cumini ternis obolis in vini cyathis duobus, qui-
nis diebus, Chrysippus dari jubet. Sic et+ hydropicis
contrarium esse, quamvis urinam moveat, docet: item Ve-
ποι." Vesicz quoque, nisi decoctum: que aqua si cani-
bus 5* detur, occidi eos. In vino decoctz ὁ radicis succum,
si ore contineatur, dentibus mederi.
XLIV. (X1I.) Apio®* gratia in vulgo est.t Namque rami
largis portionibus per jura innatant, et in condimentis pe-
culiarem gratiam habent. Preterea oculis® illitum cum
melle, ita ut subinde foveantur ferventi succo decocti, ali-
isque membrorum epiphoris: per se tritum, aut cun’pane,
vel polenta impositum, mire auxiliatur. Pisces quoque si
eegrotent in piscinis, apio viridi recreantur.> Verum apud
eruditos non aliud erutum terra in majore sententiarum va-
ee ““ “7
—3 Chill. εἰ asparagi.i—4 Is et margo edd. Dalec. et αστοῦον.---ὖ Cod. Dalec.
decoctum aqua. Si canibus.
Cap. xtiv. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3, et recentt,
Apio gratia vulgo est Gronov. et al. vett.—2 Vet. Dalec. creatum.—3 Cod.
NOTE
τ Item Veneri] Chrysippum secatus
Diosc. loc. cit, docet decoctum radi-
cis asparagi haustum, ποιεῖν ἀτόκιον
καὶ ἄγονον, partum impedire, ac steri-
litatem inducere.
5 Que aqua si canibus] Et hoe ex
aliorum sententia refert Diosce. loc.
cit.
t In vino decocte] Marcellus Em-
pir. c. 12. p. 94. Apuleius ὁ. 84. tit.
2. ‘Ad dentium dolorem herbe as-
paragi succum in ore oportet conti-
nere,’ Plinius Valer. 1. 36. Aspa-
ragi sylvatici radicem in vino deco-
ques: ex hoc in ore contineat: dolo-
rem sedat: succusque ejus similiter
facit.” Adde his Diosce, loc. cit. et
Galenum de Fac. Simp. Med. lib. v1.
p. 160.
“ Apio} Sativum intelligit, sive
hortense: vulgo Persilum dicitur :
etsi aliter sentire intelligo Aloisium
Anguillar. par. 7. p. 121.
>’ Preterea oculis} Oculorum in-
flammationibus, πρὸς ὀφθαλμῶν φλεγ-
μονὰς, inquit Diose. 111. 74, Oculo-
rum epiphoris, (que Plinii hoc loco
mens est, cum sequatur statim, ali-
isque membrorum epiphoris’) Apu-
leius c. 118. tit. 1. ‘ Ad epiphoras
oculorum:’ ‘ Herba apio trita bene
cum pane molli, oculi tegantur: mi-
rifice sanat.? Eadem habet Plinius
Valer.1. 14. Oculis tumentibus, vel
dolentibus, apium imponi cum lacte
mulieris Marcellus Empir. jubet, c.
9. p. ὅθ, Theod. Priscianus 1. 10.
‘de oculorum cansis:’ * Et caseus
recens,’ ingnit, ‘ cum apiorum foliis
contritis impositus, sepe oculos libe-
ravit: et panis mundus vino infusus,
et cum oleo roseo tritus, par benefi-
cium prestitit.’
NAT. HIST. LIB. XX. 44, 3125
rietate est.3 Distinguitur sexu. Chrysippus foeminam
esse dicit crispioribus foliis et duris, crasso caule, sapore
acri et fervido. Dionysius nigriorem, brevioris radicis, ver-
miculos gignentem: ambo neutrum ad cibos admittendum,
immo omnino nefas: nam id defunctorum® epulis feralibus
dicatum esse: + visus quoque claritati inimicum. Caule
foeminze vermiculos gigni." Ideoque eos qui ederint, ste-
rilescere,° mares foeminasque.s In puerperiis® vero ab
eo cibo comitiales ἢ fieri qui ubera hauriunt. Innocentiorem
tamen esse marem. Eaque causa est, ne inter nefastos
frutices? damnetur. Mammarum® duritiam impositis fo-
liis emollit. Suaviores aquas"™ potui incoctum prestat.
Succo maxime radicis cum vino lumborum dolores miti-
gat. Eodem jure instillato gravitatem aurium. Semine
PIII LL LILI 4“
Dalec. autoritate est.—4 Vox esse non legitur hoc loco in cod. Dalec.—5
Hee duo verba, mares feeminasque, desunt in cod. Dalec.—6 In puerperis
codd. Dalec. et Chiffl.—7 Chiffl. frutex.—8 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller.
NOTE
© Nam id defunctorum] In feralibus
epulis usi convive corona ex apio.
Suidas : SeAlvou στέφανος. Πένθιμος"
τὸ γὰρ σέλινον πένθεσι προσήκει, ws ἔφη
καὶ Δοῦρις ἐν τῷ Περὶ ἀγώνων. Adde,
ut Plutarchus est auctor, in Vita Ti-
moleontis, coronari apio sepulcra:
unde vetus illud, ‘ Indigere apio,’ de
iis qui profligata valetudine utuntur.
Suidas, tom. 11. p. 930. verbo, Τοῦ ce-
λίνου δεῖται, ἐπὶ τῶν ἀσφαλῶς νοσούν-
των" Kal γὰρ εἰώθαμεν τὰ μνήματα στε-
φανοῦν σελίνοις, ὥς φασι Πλούταρχος.
Arnobius contra Gent. lib. v. p. 169.
“ Oblivioni etiam Corybantia sacra
donentur, in quibus sanctum illud
mysterinum traditur, frater trucidatus
a fratribus, interemti ex sanguine
Apium natum, prohibitum mensis o-
lus illad apponi, ne a manibus mortui
inexpiabilis contraheretur offensio.’
4 Vermiculos gigni] Cum e terra
erutus Soli exponitur,
© Tdeoque eos... sterilescere] Dis-
sentire a Chrysippo videtur auctor
Geopon, x1I. 13. Βρωθὲν δὲ τὸ σέλινον
καταφερεστέρας εἰς τὰ ἀφροδίσια ποιεῖ
τὰς γυναῖκας, kK. T A. Habet eadem
Simeon Sethi de Alim. tit. Σέλινον.
f Comitiales] Comitiales fieri, qui
apio in cibis utantur, auctor est Si-
meon Sethi loc. cit. Galenus tamen
in Consilio, pro puero epileptico,
tom. x. 6. 4. p. 491. apium, smyrni-
umque, quod genus apii est, degus-
tari ab ejusmodi egrotis utilissime
admonet: πράσου δὲ καὶ σελίνου, καὶ
σμυρνίου. προσάψασθαί ποτε συνοίσει,
κ.τ.λ.
ε Mammarwn} Diose. τι. 74. Mam-
mas, inquit, χονδριῶντας, grumoso lac-
te turgentes, reprimit.
h Suaviores aquas| Hine egris, qui-
bus vino interdictum est, vel hydro-
meli, vel apiatam aquam prescribit
Theod, Priscianus 11, 2, 2, et 6.
3126 if
urinam' οἷοί, menstrua, ac secundas partus.®!
veantur semine decocto, sugillata reddit colori.?
PLINII SECUNDI
Et, si fo-
Cum ovi
albo * illitum, aut ex aqua coctum ' potumque renibus me-
detur : i nfrigida tritum oris ulceribus.
Semen cum vino,
vel radix cum veteri vino, vesice calculos frangunt. Semen
datur et arquatis ex vino albo.
χων, Apiastrum ™ Hyginus quidem melissophyllon ap-
pellat.
Sed in confessa!® damnatione est venenatum in
΄σ΄““““““4“4 44
Bipont. et Franz. menstrua, secundas, ac partus Vet. Dalec. menstrua ac secun-
das, partus Chiffl. menstrua ac secundos partus Gronov. et vulgg.—9 Vet.
Dalec. colorem.
Cap. xLv. 1 Sed confessa Vet. Dalec. Sed et in confessa al.—2 Cod. Das
NOTE
i Semine urinam] Diosc. loc. cit.
Plinius Valer. 1v. 2. ‘de facultate
apii:’ ‘ Nulla res fortius vel urine
difficultates resolvit, vel foeminarum
menstruis imperat.’
i Ac secundas partus] Ita Mss. Reg.
et Colb. 1. ut c. 23. hoc est, secundas
ἃ partu. Prius legebatur, ac secun-
dos partus, aliena a Plinii mente sen-
tentia.
k Cum ovi albo] Vel sic sugillatis
sanandis, de quibus dictum est prox-
ime, adhiberi jubet Marcellus Empir.
ὁ. 19, p. 131. ‘Apium viride,’ inquit,
‘subtiliter tritum, cum ovi albo illi-
tum, livoribus prodest.’
' Aut ex aqua coctum| Hoe vero ad
verbum Marcellus exscripsit, c. 26.
p. 177.
m Apiastrum] Μελισσόφυλλον, ab
apibus, quae ea herba plurimum le-
tantur. Illud est quod in corona-
menta venire dicitur xx1, 39, Alii
citraginem aut Melitanam, Galli Me-
lissam vocant, Melisse, ow citronelle.
Apiastrum ab Hygino vocari cvepit,
eruditissimo alioqui viro, sed quem
omnes hac in parte damnent, et, quod
magis mirere, sequantur tamen. Nam
Marcus Varro ita appellat, de Re
Rust, 1. 16, et Diosc. in Nothis p.
457. Μελισσόφυλλον, of δὲ μελίτταιον,
οἱ δὲ μελίφυλλον.. «. Ῥωμαῖοι ἀπίαστρον,
οἱ δὲ κιτράγω, x. τι A. A Matthiolo
pingitur in Diose. lib. 111. p. 820. In
horto Regio septem melisse genera
diversa vidimus,
Ὁ Sed in confessa] Damnatur id ve-
ro, inquit, quod affinitatem habet no-
minis cum apiastro seu melissophyllo,
quoniam et ipsum apiastrum voca-
tur: non 60 sane, quod sit apibus gra-
tum, ut melissophyllum, de quo prox-
ime diximus: sed quod apium w#mu-
letur: nam que ita desinunt, imita-
tionem qnandam, ut Grammaticis
placet, important. Istud enim ipsum
est, quod batrachion, et ranunculum
appellant. Agemus de eo iterum
xxv. 109. Apuleius c. 8. de scele-
rata: ‘Greci, inquit, ‘ batrachion
dicunt... alii rhuselinon.. . alii seli-
non agrion....Latini apium rusti-
cum, iidem apium risus, iidem apias-
tellum,’ &c. Hee Sardonia herba
est, de qua historici multa, et Diose.
in Alexiph., c.14. Ruellinm vide de
Nat. Stirp. 1. 116. p, 4206. Agresti
apio, hoe est, apiastro, similem her-
bam eam Sallustius facit. Adversus
id venenum remedia plura Sennertus
affert, Pract. lib. vi, p. 1055.
NATe Histea LIB wx 4.47.
Sardinia.
3127
Contexenda enim® sunt omnia, ex eodem no-
mine apud Gracos pendentia.*
χων. Olusatrum,’ quod hipposelinum vocant, adversa-
tur scorpionibus.
medetur.
coctum ex mulso potum.
calculos pellit, et lumborum ac lateris dolores.
biosi morsibus potum et illitum medetur.
Quartum genus ἢ ex eodem faciunt
gentes calefacit potus.
Poto semine torminibus, et interaneis "
Itemque difficultatibus* urinee semen ejus de-
Radix ejus' in vino decocta
Canis ra-
Succus 6} 5 al-
aliqui oreoselinon, palmum * alto frutice ac recto semine,
cumino simili," urine et menstruis” efficax.
Sed et oreoselino ἡ foeminz
vis privata contra araneos.
purgantur e vino.
Helioselino
XLVII. (Χαι.) Alio genere petroselinum quidam appel-
jant in saxis natum, precipuum ad vomicas, cochlearibus
PLP OLLIL LS LL 4
lec. splendentia.
Cap. XLVI.
1 Ita codd. Hardnini et Chiff. eum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. torminibus, interaneis Gronov. et al. vett. torminibus interancorum
Vet. Dalec.—2 ‘ Vox palmum deest in V. C.’ Dalec.
NOTE
© Contexenda enim] Etiam ea, in-
quit, interdum connectimus, quorum
tractatio et natura dissimilis, sed no-
minis affinitas maxima. Sic xxi.
65. cum erineo, hoc est, caprifico
arbore, erinei quoque herb vires
explicat, ‘ propter gentilitatem,’ in-
quit, hoc est, propter similitudinem
nominis. Ea cautione admonet se
melissophyllon ab apiastro Sardo se-
cernere: nec alterutrius fieri men-
tionem, alterius admonitione, nisi
propter quandam cognationem nomi-
nis.
P Olusatrum] De quo xix. 48. Hee
Plinius a Nicandro in Theriac. pag.
60.
1 Itemque difficultatibus] Diose. 114.
78. totidem verbis Apuleius, c. 106.
tit. 1. ‘ Ad vesicz dolorem, et stran-
guriam :’ ‘ Herba olusatrum trita ex
passo in potu sumta, stranguriam
potenter emendat. E Grecis quo-
que, unus instar omnium Theophr.
hist. vit. 6.
τ. Radix ejus} Et petroselino has
vires assignat Diosc. 11. 77. At
hipposelino sive olusatro, Theophr.
loc. cit.
s Succus ejus] Hipposelino suo eas-
dem vires attribuit Diosc. 111.75.
Θερμαίνει τοὺς ῥιγοῦντας, πινόμενος καὶ
ἐγχριόμενος.
t Quartum genus] Primum enim ge-
nus apii hortensii, seu sativi, statui-
tur. Alterum apiastri. Tertinm, hip-
poselini.
« Cumino simili] Vide Notas et Ex
mend, num. 18.
v Urine et menstruis] Urine cien-
dw, menstruisque pellendis. Diose.
It. 76.
w Sed et oreoselino|] Totidem verbis
hoe Diosc. loc. cit.
3128 C. PLINIL SECUNDI
binis succi additis in cyathum marrubii succi, atque ita aquae
calidz' tribus cyathis. Addidere quidam buselinum,** dif-
ferens brevitate caulis a sativo et radicis colore rufo, ejus-
dem effectus. Pravalere*’ contra serpentes potu et li-
nitu.
XLVI. Ocimum quoque * Chrysippus graviter increpuit,
inutile stomacho, urine, oculorum quoque " claritati. Prae-
terea insaniam* facere, et lethargos, et jocineris’ vitia:
ideoque capras id aspernari, hominibus quoque fugiendum
censet.2, Addunt quidam ‘ tritum si operiatur lapide, scor-
pionem gignere: commanducatum et in Sole positum, ver-
mes.3 Afri vero,*® si eo die feriatur quispiam a scorpione,
quo ederit ocimum, servari non posse. Quinimmo 5 tra-
dunt aliqui manipulo ocimi cum cancris decem marinis vel
fluviatilibus trito, convenire ad id scorpiones ex proximo.®
Diodotus in empiricis, etiam pediculos ‘ facere ocimi cibum.
΄““““΄“““““ “Γῆ
Cap. xtyit. 1 Vet. Dalec. atque aque calid@, omisso ita; Chiff. atque ita
cald@ aque.—2 ‘Manuscer. et oposelinon.’? Dalec.—3 Vet. Dalec. lrevalet ;
alii vett. Peculiare, &c. potum et litum. Cod. Dalec. linitum.
Cap. xLvit, 1 Gronov. jocinoris.—2 Chiffl. censens.—3 ‘ Ita codd. Regge. et
Editio princeps. Frustra recentiores addunt vermes afferre.’ Brotier. vermes
afferre Dalec. Gronov. Elz. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.—4 Ala
vero cod. Daleec.—5 Cod. Dalec. ocimum sanari. Quinimo.—6 Ita codd. Har-
NOTE
x Buselinum] Βουσέλινον, quasi ma-
jus apium: ut ab hortensi apio, cui
brevitas caulis palmum non excedit,
magnitudine dirimatur, Nam_ par-
ticula βοῦ in compositione dictiones
auget: a bovis magnitudine, qui βοῦς
dicitur, Sic enim, auctore Festo,
‘Bulimum Greci magnam famem di-
cunt, assueti magnis et amplis rebus
praponere βου, a magnitudine scili-
cet bovis. Hine est, quod grandes
pueros bupedas appellant : et ma-
rviscam ficum, busycon.’
Y Prevalere) Alii peculiare legunt.
5. Ocimum quoque| Hee Plinius Va-
ler, ad verbum, ry. 21.
® Oculorum quoque) Plinius Valer.
loc. cit. Copiosiorve cibo si sumatur
scilicet, oculis nocere prodidit Diose.
11. 171.
© Preterea insaniam] Plinius Valer.
loc. cit.
4 Addunt quidam] Plinius .Valer.
loc. cit. ‘Ocimum,’ inquit, ὁ edere
nonnulli reformidant, quod comman-
ducatum, et in Sole positum vermi-
culos gignit:’
αὐτὸ, καὶ οὐκ ἐσθίουσι, διὰ τὸ μασσηθὲν
Φυλάσσονται δέ τινες
καὶ τεθὲν ἐν ἡλίῳ σκωλήκια γεννᾷν.
Quod vero scorpionem gignat, fal-
sum esse Galenus admonet, de Alim.
Facult. τα. 56. p. 365, tom, vi. Vide
que diximus 1x, 51,
e Afri vero) Plinius Valer. loc. cit.
Dioscorides contra loc. cit. Afros
ait in ea esse hewresi, ut existiment,
NAT. HIST. LIB. XX. 48.
Secuta etas® acriter defendit:
3129
nam7 id esse capras.
Nec cuiquam mentem motam, et scorpionum" terrestrium
ictibus, marinorumque * venenis mederi ex vino, addito
aceto exiguo.
matis refrigerationi.
Usu quoque compertum deficientibus ex
aceto odoratu? salutare esse.
Item lethargicis, et inflam-
Illitum capitis doloribus cum rosa-
ceo, aut myrteo, aut aceto: item oculorum! epiphoris im-
positum ex vino.
Stomacho quoque * utile, inflationes! et
ructum '° ex aceto dissolvere sumtum.
Alvum sistere ™
impositum, urinam ciere.” Sic et morbo regio et hydropicis
prodesse.
beri.
Choleras eo° et distillationes 1 stomachi inhi-
Ergo etiam cceliacis Philistion dedit :
dysentericis, et colicis Plistonicus.' ?
et coctum
Aliqui et in tenes-
ee
duini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. a proximo Gron. et al.
vett. Mox, Diodorus Gron. et al. ante Harduin.—7 Vox nam deestin Vet. Da-
lec.
Mox, in eodem Vet. capras,nec minus quam mentam aut rutam.
Scorpionum.
Cod. Dalec. mutari pro motam.—8 Margo edd. Dalec. et Gronov. draconum-
que marinorum, e Diosc.
1. 2. odoratum al.
ante Brotier.
Cod.
Mox, aceti exiguo Chiffl.—9 Ita codd. Regg. Brot.
Mox, et i. refrigerandis Vet. Dalec.—10
Dalec. inflationis ructum.—11 Cod. Dalec. prodesse etiam Cholericis.
Eo distillationes ; Chiffi. choleris distillationes—12 Chiff. et contra plistonicum.
NOTE
si scorpione quis feriatur, qui eo die
ocimum ederit, incolumem eum fore.
£ Etiam pediculos| Pediculis infes-
tari eos, qui ocimum adhibeant in ci-
bis.
8 Secutaetas] Posteriores medici,
inquit, innocuum esse ocimi esum de-
fenderunt, contra Chrysippum: ne-
que officere oculornm claritati, quan-
doquidem illud capre edunt, quibus
est visus acutissimus, ut dictum est
Vill. 76, neque insaniam facere, cum
nemini compertum sit motam ex eo
cibo mentem esse, &c.
h Et scorpionum} Diosce. loc. cit.
i [llitum capitis] Apuleius cap. 117.
tit. 1. ¢ Capitis dolori medendo:’
‘Herbam ocimum tritam cum oleo
rosaceo, aut myrtino, vel aceto, fron-
Ui imponas: mirabiliter capitis dolo-
rem sanat.’
j Item oculorum] Plinius Valer. 1.
14.ad verbum. Et Apuleius c. 117.
tit. 2. Ad epiphoras oculorum:’
‘Ocimum ex vino optimo tritum,
oculis illinitur.’ Vide et Diosc. 11.171.
k Stomacho quoque) Plinius Valer.
Iv. 15.
1 Inflationes] Plinius Valer. αν, 20.
et Diose. loc. cit.
m Alvum sistere] Plinius Valer. loc.
cit. et 1. 27.
n Urinam ciere| Hoe de ocimi. se-
mine Diose. loc, cit.
© Choleras 60] Χολερὰ stomachi, in-
testinorumque pariter vitinm est :
nam et dejectio et vomitus est, in-
testina torquentur, bilis supra infra-
que erumpit; Débordement de bile.
P Et colicis Plistonicus| In Mss, Fé
3180 C. PLINII SECUNDI
mo, et sanguinem exscreantibus, in vino: duritia quoque
preecordiorum. TIlinitur mammis, extinguitque’ lactis
proventum. Auribus utilissimum infantium, precipue
cum adipe anserino. Semen tritum’ et haustum naribus
sternutamenta movet, ct distillationes* quoque capiti %3 illi-
tum: vulvas purgat in cibo, ex aceto. Verrucas' mixto
atramento 16 sutorio tollit. Venerem stimulat. Ideo etiam
equis asinisque admissurz tempore ingeritur.
(xu.) Sylvestri ocimo " vis efficacior ad eadem omnia :
peculiaris ad vitia, que vomitionibus crebris contrahuntur.
Vomicisque vulve,'’ contraque bestiarum morsus e vino
radice eflicacissima.
XLIxX. Erucz semen* scorpionum venenis et muris ara-
nei medetur. Bestiolas omnes ἢ innascentes corpori arcet :*
Vitia cutis® in facie cum melle illitum. Lentigines ἢ ex
PLP LL LILI LO?
—13 Margo edd. Dalec. et Gronov. siccat capiti, e Diosc.—14_ Chiffl. cera-
mento.—15 Vomicis vulve Chiff. Mox, Gronov. et al. ante Harduin. con-
traque b. morsus radix in vino est efficacissima ; cod. Dalec. contra b. morsus ra-
dice efficucissima ; Chiff. contra b. morsus e vino radice efficacissima.
Cap. xix. 1 Chiff. corpore arcet.—2 Vet. Dalec. subituros poto, δ᾽, indu-
NOTE
contra Plistonicum aliqui: ut adhue
varietatem et contrarietatem opinio-
num de ocimo tractet.
4 Extinguitque} Quin immo Dios-
coride auctore loc. cit. lactis pro-
ventum facit: tanta fait olim senten-
tiarum de ocimo varietas, ut Plinius
animadvertit, inter vetustos scripto-
res, ut de ejus viribus discrepantia
pugnantiaque prodiderint,
© Semen tritum] Plinius Valer, rv.
20. iisdem verbis. Diosc. quoque 11.
71.
5 Et distillationes} Diose. loc. cit.
ocimi succo fluxiones capitis siccari
quoque prodidit.
' Verrucas| Plinins Valer. totidem
syllabis, loc. cit.
" Sylvestri ocimo] Prater sativum
ocimum, de quo suo loco egimus,
plura alia in horto Regio a nobis
sunt diligenter observata : ex quibus
quodnam sit illud quod sylvestre
Plinius nune appellat, incertum.
Cave interim Dalecampio credas ai-
enti ὠκιμοειδὲς a Plinio intelligi, de
quo Diose, αν. 28. cum sylvestris oci-
mi radicem Plinius landet, ὠκιμοειδοῦς
supervacnam esse Dioscorides haud
obscure testetur.
® Eruce semen] Plinius Valer. rv.
13. et Florentinus in Geopon, ΧΙ,
26. p. 349.
b Bestiolas omnes] Pediculos, cre-
do, pulicesque intelligit. Forte et
Jumbricos: nam Florentinus, loc. cit.
de eruca, ἕλμινθας ἐξάγει, inquit, lum-
bricos educit. Sed hos nusquam Pli-
nius bestiolas vocat.
© Vitia cutis] Plinius Valer, loc. cit.
NAT. HIST. LIB. XX. δύ. 9131
aceto. Cicatrices® nigras reducit ad candorem cum felle
bubulo. Aiunt verbera‘ subituris potum ex vino duritiam
quandam contra sensum inducere.* In condiendis * opso-
niis tanta est suavitas, ut Graeci euzomon" appellaverint.
Putant subtrita eruca si foveantur oculi, claritatem resti-
tui: tussim infantium! sedari.3 Radix ejus/ in aqua de-
cocta fracta ossa extrahit. Nam de Venere stimulanda
diximus:* tria folia' sylvestris eruce sinistra manu de-
cerpta, et trita, in aqua mulsa si bibantur.
L. E contrario nasturtium Venerem inhibet,* animum ex-
acuit, ut diximus.°
detrahit bilem potum x. pondere “ in aqua.
Duo ejus genera: Alvum' purgat,°
Cum lomento ὃ
΄“΄“““΄““““““ 4 ζ
ere. Chiffl. etiam induere.—3 ΟΠ, sedare.
CaP. L.
Edd, vett. ¢exacuit.
1 Vet. Dalec. exacuit, ut diximus.
. . ᾽ .
Ut diximus, duo ejus genera.
Duo ejus genera. Album.
Alvum. Mox, Chiff. po-
NOTE
4 Lentigines}] Plinius Waler. loc.
cit. et Ὁ. Serenus c. 12. p. 131. ‘ In-
vida si maculat faciem lentigo deco-
ram, Nec prodesse valent nature do-
na benigne, Erucam, atque acidum
laticem simul illine malis.’
© Cicatrices] Plinius Valer. loc. cit.
et 11. 46. et Florentinus loco citato.
® Aiunt verbera] Plinius Valer. αν.
13. et Florentinus loc. cit.
& In condiendis| Plinius Valer. loco
citato.
h Euzomon] Ἐὔζωμον, παρὰ τὸ εὖ et
ζωμὸς, propter suavitatem quam juri-
bus prebet, quasi juribus grata.
i Tussim infantium] Plinius Valer.
Iv. 13.
j Radix ejus] Plinius Valer. loco ci-
tato.
k Nam de Venere... diximus] Lib.
XIX. 44.
! Tria folia] Vide Notas et Emend.
num. 19.
a Venerem inhibet] Plinius Valer.
ιν. 12. Auctor Geopon. x11. 27. pag.
350. At dissentit ab utroque Diosc.
τι. 185. Conciliare ambos inter se
Psendo-Macer videtur, cum eam vim
inhibendi Venerem nasturtio tum so-
lum ascribit, cum usu frequenti adhi-
betur: ‘ Dicnnt ferventes quod ha-
bent nasturtia vires, Et siccas: hac
re Venerem ceu ruta coércent, Sic-
cando semen: fuerint si sumta fre-
quenter.’
b Utdiximus] Lib. x1x. 44.
© Alvum purgat] Illud nimirum,
quod minus nigrum est. Nam alte-
rum genus, ut mox dicetur, est ni-
grius. De hocigitur Marcellum Em-
pir. intellige, c. 30. cujus lemma est,
‘ Ad ventrem resolvendum, &c. Sic
enim ille, p. 215. “ Prodest et ad hoc
nasturtinm potum ex vino: nam et
calefacit, et mollit viscera, et urinam
movet. Prodest etintestinorum do-
loribus, et inflationibus, &c. Album
pro alvum legi hoe loco, etsi ita cons
tendente Barbaro, plane nolim, libris
invitis.
4 X.pondere| Hoc est, denarii ar-
gentei pondere.
© Cum lomento] Hoc est, cum fari-
na fabacea. Florentinus in Geopon.
3132 C. PLINII SECUNDI
strumis illitum, opertumque brassica, preclare medetur.
Alterum est nigrius, quod capitis vitia purgat.’ Visum
compurgat.© Commotas* mentes sedat ex aceto sumtum.
Lienem ἢ ex vino potum, vel cum fico.3 Tussim ex: melle,
si quotidie jejuni sumant. Semen ex vino! omnia intesti-
norum animalia pellit: efficacius addito mentastro. Pro-
dest et contra suspiria et tussim, cum origano et vino dulci.
Pectoris doloribus* decoctum in lacte caprino. Panos
discutit' cum pice, extrahitque corpori+ aculeos.” Et ma-
culas illitum ex aceto. Contra carcinomata adjicitur ovo-
rumalbum. Et lienibus illinitur ex aceto. Infantibus vero
emelle utilissime. Sextius adjicit," ustum serpentes fu-
gare, scorpionibus resistere. Capitis dolores contrito, et
alopecias® emendari addito sinapi: gravitatem aurium?
“5 “““““““ DO
tum X. pondere in aque VII.—2 Vet. Dalec. quoque. Commotas ; al. vett.
ap. eundem, clarificat. Commotas.—3 Chiff. jico suwmptum.—4 Vet. Dalec.
corpore-—5 Alii ap. Dalec. trito et imposito.
NOT
ΧΙ, 27, pag. 350. Καρδάμου σπέρμα
μιχθὲν ἀλεύροις κυαμίνοις, προσλαβὼν
στακτῆς μέρος, ἰᾶται χοιράδας,.. . . . Χρη-
στέον δὲ ἀντὶ ὀθόνης φύλλοις κράμβη“.
Plinius Valer. 111. 29, Cum alumine
contritum, illitum, vel impositum,
strumis opitulari ait Marcellus Em-
pir. cap. 15. p.108. Cum lomento,
idem pag. 109. et Apuleius, cap. 20.
tit. 4.
f Capitis vitia purgat} Ope sternu-
tationis, quam provocat. Apuleius
c, 20, de nasturtio, tit. 1. ‘Ad caput
deplendum:’ ‘ Herbe nasturtii suc-
cum naribus injicis, caput deplet, et
de phlegmate purgat. Hoe nastur-
tium non seritur, sed per se nascitur,’
Ita Ms.
& Visum compurgat] Ita Mss. om-
nes.
" Lienem|] Ad verdbum hee Plinius
Valer. 1v. 12. Celsus iv. 9. ‘ Nas«
lienem extenuat.’ Diose.
Is 185. ex melle, non ex vino, adhi-
turtiumn
bet.
i Tussim ex] Plinius Valer. loc. cit.
Florentinus in Geopon. loc. cit.
J Semen ex vino] Plinius Valer. et
Florentinus locis citatis, et Diose.
11, 185. sed hic minus distincte, quam
ceteri.
k Peetoris doloribus] Totidem ver-
bis Plinius Valer. 1, 57. et Florenti-
nus in Geopon. loc, cit. Dat Theod.
Priscianus 11. 2. 17. ipsum nasturti-
um ex melle coctum: ac mente viri-
dis pariter decoctum laudat.
! Panos discutit] Marcellus Empir.
c. 32. p. 224,
m Eatrahitque....aculeos} Plinius
Valer, aut, 49.
n Seatius adjicit] Et Florentinus,
loc. cit. et Dioscor, 11, 185. et Plinius
Valer. 1v. 12. Columella denique
lib, X. p. 353. ‘Spargantur cecis
nasturtia dira colubris.’
© Et alopecias} Marcellus Empir.
iisdem verbis, c. 6. p, 46. et Plinius
NAT: ‘HIST: LIB: XxX 51,
trito imposito 5 auribus cum fico.
so in aures succo.
adipe anserino.
3133
Dentium dolores ® infu-
Porriginem' et ulcera capitis cum
Furunculos*® concoquit cum fermento.
Carbunculos‘ ad suppurationem perducit, et rampit. Pha-
gedzenas ulcerum expurgat cum melle.
Coxendicibus" et
lumbis cum polenta ex aceto illinitur: item licheni:” item
unguibus scabris: quippe natura ejus caustica est.
mum autem” Babylonium.
effectus major.
Opti-
Sylvestri vero ad omnia ea
LI. In precipuis autem medicaminibus ruta est. Latiora
sative folia, rami fruticosiores. Sylvestris horrida'* ad
errr.
Cap, τὰ
΄΄
1 Vet. Dalec. fervida.—2 Cod. Dalec. noxam.—3 <Anacimum
NOTE
Valer. 1. 6. E Grecis Florentinus, ac
Diosc. locis citatis.
P Gravitatem aurium| Marcellus
Empir. c. 9. p. 82. ¢ Nasturtium tri-
tum cum fico, atque auricule indi-
tum, his qui gravius audiunt, prod-
esse fertur.’ Eadem habet Plinius
Valer.1. 12.
4 Dentium dolores\ Florentinus loc.
cit. et Plinius Valer. ad verbum,
Iv. 12.
© Porriginem] lisdem verbis Pli-
nius Valer. loc. cit. Marcellus Em-
pir. c. 4. p. 40. “ Nasturtii semen
mixtum adipi anserino, tritumque,
furfures capitis assidua levatione de-
pellit. Apuleius cap. 20, tit. 2.‘ Ad
capitis vitia, porrigines, vel furfures :’
‘ Herb nasturtii semen,’ ἄς. Flo-
rentinus item loc, cit. Sréap δὲ χή-
νειον προσλαβὼν, τὰ φυόμενα ἐν κεφαλῇ
ἑλκύδρια, καὶ πιτυρίασιν θεραπεύει. Ulce-
ra capitis Plinius intelligit ea, que
favi dicuntur, κηρία, de quibus c. 6.
8 Furunculos] Florentinus loc. cit.
Δοθιῆνας μετὰ ζύμης πεπαίνει. Sic et
Piinius Valer. 11. 32, et Apuleius
Joc. cit. tit. 5. Dioscorides loc. cit.
pro fermento muriam asciscit. Porro
furunculus, ut Celsus ait ν, 28. “ tu-
berculum est acutum cum inflatione
(legi malim, cum inflammatione) et
dolore: maximeque ubi jam in pus
vertit. Qui ubi adapertus est, et
exit, super apparet pars carnis in
pus versa, pars corrupta, subalbida,
subrubra, quem ventriculum quidam
furunculi nominant.’ Gallis, Fron-
cle.
τ Carbunculos] Dioscor. 11.185. Et
Plinius Valer. a1. 30. “ Carbunculo
medendo:’ “ Nasturtium fermento
mixtum utiliter medetur.” Et 1v. 12.
de nasturtio: ‘Fermentum mixtum
et appositum furunculos, itemque
carbunculos provocat, ac suppura-
ta dirumpit.’
“ Coxendicibus| Dioscor. loc. cit.
Marcellus c. 25. p. 173. Plinius Va-
ler, 11. 36. et Iv. 12.
v Item licheni] Diose. loc. cit.
W Optimum autem] Diose. loc. cit.
Κάλλιστον μὲν εἶναι δοκεῖ τὸ ἐν τῇ BaBu-
Nicander τὸ ἀπὸ Μή-
δων κάρδαμον laudat in primis.
a Sylvestris horrida] Veliemens, a-
cris. Diose, 11. 52. Πήγανον ὀρεινὸν
καὶ ἄγριον τοῦ ἡμέρου καὶ κηπευτοῦ δρι-
λῶνι κάρδαμον.
3134
effectum est, et ad omnia acrior. Succus exprimitur, tusa
et aspersa modice, et in pyxide Cypria asservatur. Hic co-
piosior datus veneni noxiam* obtinet, in Macedonia” max-
ime juxta flumen Aliacmonem.? Mirumque, cicutz succo
extinguitur: adeo etiam venenorum venena sunt, quando
cicute succus prodest manibus colligentium* rutam. Ce-
tero inter prima“ miscetur antidotis, praccipueque Galati-
ca. Quzcumque autem® ruta et per se pro antidoto va-
let, foliis tritis, et ex vino sumtis. Contra aconitum ‘
maxime, et viscum.? Item fungos," sive in potu detur, sive
incibo. Simili-modo' contra serpentium ictus, utpote cum
mustele: dimicaturee) cum his, rutam prius edendo se mu-
niant. Valent+ et contra* scorpionum, et contra araneo-
rum,’ apium, crabronum, vesparum aculeos, et cantharidas,'
C. PLINII SECUNDI
΄“΄““““΄““““ “ΚΓ
ΟἸΠΠἢ.--τ- 4 Valet Vet. Dalec.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Har-
NOTE
μύτερον, ἄθετον πρὸς βρῶσιν. Ruta ἴα quamplurima pota cum vino.’ Sic
montana et sylvestris acrior est quam
sativa et hortensis, et in cibis damnata.
Apuleius c, 89. de ruta: “ Altera est
usualis, altera agrestis atque virtutis
acrioris: sed utreque ferventissime
comprobantur.’
b In Macedonia] Dioscor. loc. cit.
Td δὲ ἐν Μακεδονίᾳ φυόμενον κατὰ τὸν
᾿Αλιάκμονα ποταμὸν, ἀναιρεῖν φασι βρω-
θέν.
© Manibus colligentium] Alioqui
enim, ut Columella est anctor, ΧΙ.
3. debet ruta velata manu runcari,
quam nisi contexeris, perniciosa nas-
centur ulcera, prurigo atque tumor
incesset, &c.
4 Cetero inter prima] Dioscor. loc.
cit. Galenus de Antidotis 11. 1. pag.
598. et 899,
© Quacumque autem| Sive sativa,
sive sylvestris. Diosc. lib. 11. ο. 52.
' Contra aconitum| Scribonius Lar-
gus Compos. 188. ad aconitum: ‘sed
adjnvantur facile quiidsumserint, ru-
etiam Theopompus Chius, apud A=
then. lib. 111. p. 85.
8 Εἰ viscum] Hoc est, adversus
chameleonis herbe venenatum suc-
cum, quem ἰξίαν Greci vocant, a vis-
co, quod ad ejus radices quandoque
invenitur. Idem de ruta ad ixiam
Scribonius Largus prodit, Compos.
192.
h Ttem fungos} Scribonias Compos,
198. ad fungos : ‘Item ruta ex aceto
trita et pota proficit.’
i Simili modo] Wee Plinius Valer.
ad verbum, Iv. 8. Diose. item loc.
cit.
J Mustela dimic.] Vide que dicta
sunt virt. 41.
k Valent et contra) Apuleius c.115.
tit. 7. ‘ Ad eos quos scorpio pereus-
serit:’ ‘Ruta sylvaticw semen con-
tritum ex vino dabis potui: dolorem
sedat.’
! Bt cantharidas] Scribonius Com-
pos.189, ‘Ad cantharidas;’ ‘Item
NAT. HIST. LIB. XX. 8]. 3135
ac salamandras, canisve rabiosi™ morsus: acetabuli men-
sura" succus e vino bibitur, et folia trita vel commanduca-
ta imponuntur cum melle et sale, vel cum aceto et pice
decocta. Succo vero perunctos aut eam habentes, negant
feriri ab his maleficiis : serpentesque,’ si uratur ruta, nido-
rem fugere. Efficacissima tamen est sylvestris radix cum
vino sumta. Eandem adjiciunt efficaciorem esse sub dio
potam. Pythagoras et in hac marem minoribus herbaceique
coloris foliis a foemina discrevit: eam letioribus foliis et
colore. Idem oculis noxiam putavit: falsum,° quoniam
scalptores et pictores? hoc cibo utuntur oculorum causa,
cum pane vel nasturtio: capree quoque sylvestres 1 propter
visum," ut aiunt. Multi succo*7 ejus cum melle Attico
inuncti discusserunt caligines, vel cum lacte mulieris*
puerum enixe, vel puro succo angulis occulorum tac-
PLO IF ELIS “ΚΓ
duin. 1. 2. 3. et recentt. scorpionum ictus. et araneorum Gronov. et al. vett.—
6 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.
putavit false Gronov. et vulgg.—7 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et
Franz. oculorum causa. Cum pane quoque vel nasturtio sative atque silvestris
propter visum, Ut aiunt, multi succo ejus Gronov. et al. ante Harduin. silves-
NOTE
tas et Emend. num. 20.
τ Propter visum] Idcirco Ovidius
de Remed. Amor. circa finem, ‘ acu-
oleum irinum ex ruta tritum, et po-
tum.’
™ Canisve rabiosi] Apuleius c. 89.
tit. 7 ‘Ad morsum canis rabidi :’
‘Herb rutz pondus denariorum sex
ex vino bibatur: plage vero impo-
nantur rute folia trita cum melle,
sale, et pice: liberabitur.’
™ Acetabuli mensura] Dioscor. loco
citato.
® Serpentesque| Odorem rutz odisse
viperam et alia venenata ait: Alber-
tus M. de Animal. vin. 2. 2. p. 251.
» Et pictores] Simeon Sethi, p. 97.
post Aétium, 1. 327. Λέγεται δὲ καὶ ὡς
ὀξυδερκές ἐστιν ἐσθιόμενον, καὶ διὰ τοῦτο
οἱ πρὶν ζωγράφοι συνεχῶς αὐτοῦ ἀπεγεύ-
ovto. Dicitur etiam visum comesta acu-
ere: aique idcirco pictores olim eam
assidue degustabant.
4 Cupre@ quoque sylvestres| Vide No-
entes lumina rutas ’ appellat.
8 Multi succo] Sic Florentinus in
Geopon. xu. 25. p. 349. Diose. 11.
52. cum feeniculi sueco et melle rutze
succnm adhibet. Simeon Sethi loc.
cit. Τινὲς δὲ καὶ τὸν πηγάνου χυλὸν μέ-
Autre μιγνύντες, ὀξυωπὲς ποιοῦσι φάρμα-
κον, Plinius Valer. 1.16. ‘ Ad lacry-
mosos oculos:’ ¢ Ruta sicca et melle
Attico zquis ponderibus mixta, ocu-
los inunges: certum est.’ Apuleius ec.
89. tit. 6. © Ad caliginem oculorum :’
‘Herbe rute rorem matutinum,
aut matutino madentis succos collec-
tos in vasculo habeto, et ex eo inun-
ges.’
' Vel cum lacte mulieris] Florenti-
nus loc. cit.
3136 Ὁ. PLINII SECUNDI
tis. Epiphoras* cum polenta imposita lenit. Item*® ca-
pitis ‘ dolores pota cum vino, aut cum aceto et rosaceo il-
lita. Si vero sit cephaleea,’ cum farina hordeacea, et ace-
to. Eadem cruditates discutit, mox inflationes,* dolores 9
stomachi’ veteres. Vulvas aperit,? corrigitque conversas,*
illita in melle,’° toto ventre et pectore. Hydropicis’ cum
fico,'' et decocta ad dimidias partes, potaque ex vino. Sic
bibitur® et ad pectoris dolores, laterumque, et lumborum,
tusses, suspiria: pulmonum, jocinerum, renum vitia, horro-
PPL ELI POPOL
iris succo, multi, ut aiunt, propter visum cum melle Vet. Dalec.—8 Ita codd,
Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. cum pol. imposito. Lenit
autem Gronov. et vulgg.—9 Dalec. et dolores.—10 Vet. Dalec. illito cum
melle.—11 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3, et recentt.
NOTE
“ Epiphoras} Oculorum videlicet.
Plinius Valer, 1. 4. ‘Ad epiphoras
oculorum, et tumores:’ ‘ Ruta ia po-
lenta contrita, et imposita, lenit do-
lorem.’ Apuleius c. 89. tit. 5. § Ad
epiphoras oculorum :᾿ ‘ Herba ruta
cum polenta bene trita et imposita
lenit epiphoras: nam et radix ejus
contusa et illita eas emendat.’ Diose.
it, 52, Tas ἐν ὀφθαλμοῖς περιωδυνίας
σὺν ἀλφίτῳ καταπλασθὲν πραὔνει.
Y Item capitis] Diosc. loc. cit. Apu-
leius c. 89. tit. 13. ‘ Ad capitis dolo-
rem :’ ‘ Herba ruta ex vino potui de-
tur, et trita capiti instilletur cum
aceto et rosaceo oleo.’ Q. Serenus
c. 8. de capite purgando, p, 129.
«Aut mixtum rate cerebro instilla-
tur acetum.’
w Cephal@a| Κεφαλαία, capitis do-
lor est inveteratus, atque egre ce-
dens, in quo differt ἀπὸ τῆς κεφαλ-
αλγίας. Vide Celsum αν, 2. et Gale-
num κατὰ τόπους, 11. 2. p. 377.
* Mox inflationes] Marcellus Em-
pir. cap. 20. p. 143. “ Ruta hortensis
paululum cibo sumtum, velin potione
dilatum atque epotum, inflationes
stomachi compescit.’ Sic etiam Apu-
leius c. 89. tit. 2.
Y Dolores stomachi} Marcellus Em-
pir. loc. cit. Apuleius e. 89. tit. 9.
‘ Ad stomachi dolorem τ᾿ ‘ Herb ru-
tz semen cum sulfure vivo, et aceto,
jejunus gustato; prodesse dicimus.’
2 Vulvas aperit] In eo nempe morbi
genere, quod suppressionem men-
sium Medici appellant: cujus morbi
causas, signa, curationesque varias
Sennertus affert, lib. 1v. pract. part.
2. sect. 2. c. 3. p. 663. Hoc illud est
quod Q. Serenus cecinit, 6. 35. p.
148. ‘ Sed si forte cruor clausa remo-
rahitur alvo, Aut molles nepeta, aut
rute quecumque bibantur,’
® Corrigitque conversas| Mutat enim
situm interdum uterus, enum suffoca-
tione. Vide Hippocr. de Morb, Mu-
lier, 11. 16. et 33. ac seqq. Vulva
strangulatui mederi rutam, auctor
est Diose. 111. 52. κατὰ τοῦ αἰδοίου
ἄχρι δακτυλίου ἐπιτεθέν.
b Hydropicis} Diose. loc. cit. tot-
idem verbis.
© Sic bibitur] Diose. loc. cit. Pli-
nius Valer. 1,57. Marcellus Empir.
ς. 22. p. 156.
NAPS HIST: LIBY ΧΟ]: 3137
res frigidos.“ Ad crapulz * gravedines '* decoquuntur folia
poturis. Et in cibo vel cruda, vel decocta conditave pro-
dest. Item torminibus‘ in hyssopo decocta, et cum vino.
Sic et sanguinem sistit interiorem,’ et narium" indita:™
sic et collutis dentibus prodest. Auribus quoque' in do-
Jore succus infunditur: custodito, ut diximus,) modo, in
sylvestri. Contra tarditatem vero sonitumque,'* cum ro-
saceo, vel cum laureo oleo, aut cumino et melle. Succus
et phreneticis* ex aceto trite instillatur in tempora et ce-
rebrum. Adjecerunt aliqui et serpyllum, et laurum, illi-
neates capita, et colla. Dederunt et lethargicis! ex aceto
olfaciendum. Dederunt et comitialibus ™ bibendum decoc-
tae succum in cyathis quatuor ante’ accessiones, quarum
frigus intolerabile est : alsiosisque" crudum in cibo. Uri-
nam quoque® vel cruentam pellit. Foeminarum etiam "
΄σ’““““““““““7 7
cum ficu Gronov. et al. vett.—12 Vet. Dalec. ad crapulam et gravedines.
—13 Vet. Dalec. sistit interioribus indita; alii ap. Dalec. sistit, trita et
narilus indita, e Diose.—14 Ita ex codd. Harduin. et recentt. ut dixi-
mus, modo. Εἰ silvestri vero contra tarditatem et sonitum Gronov. et vulgg.
ut diximus .... contra tarditatem vero sonitusque Chif.—15 Vet. Dalee.
succum cyathis quatuor et ante—16 Vet. Dalec. illini et vul. caus. et.
NOTE
4 Horrores frigidos] Rigores febri-
um Circuitu repetentes, ῥίγη περιοδικὰ,
inquit Diose. loc. cit.
© Ad crapule] Apuleius c. 115. tit.
6. “ Ad stertentes vino:’ ‘ Rutz syl-
vatice semen cum vino potum mire
facit.’
* Item torminibus] Marcellus Em-
pir. c. 27. p. 195. ad verbum, et Pli-
nius Valer. 11, 22.
& Sic et sanguinem sistit interiorem]
Hoc est, quem ex pectore hemo-
ptoici rejiciunt: item sangninem na-
rium iisdem indita ruta sistit. Vide
Notas et Emend. num. 21.
h Εἰ narium] Marcellus Empir. ec.
10. p. 85. ‘ Ruta sepius olfactata, vel
trita, illita, sanguinem ex naribus
nimis fluentem retundit.’ Sic etiam
Apuleius c. 89. tit. 1.
' Auribus quoque| Diose. 111,
Delph. et Var, Clas.
52.
Plinius.
Plinius Valer. 1. 10. et 1v. 3.
J Uédiximus|] Paulo ante: nam co-
piosior scilicet datus, veneni noxiam
obtinet.
k Succus et phreneticis] Plinius Va-
ler. 111. 9.
' Dederunt et lethargicis] Plinius
Valer. totidem verbis, 11. 7. Apu-
leius c. 89. tit.9. ‘ Ad lethargicos ex-
citandos:’ ‘ Herba ruta trita ex aceto
infundatur fronti. Item Q. Serenus
cap. 57. lethargie expellenda, pag.
160,
m Dederunt et comitialibus} Diosc.
loc. cit.
n Alsiosisque] Alsiosi dicuntur qui
nature sunt plus nimio frigescentis,
quique facile laduntur a frigore.
© Urinam quoque] Apuleius ο, 115.
tit. 4.
» Foaminarum etiam] Apuleius, ον
ΟΝ
3138 Cc. PLINH SECUND!
purgationes, secundasque, etiam emortuos partus, ut Hip-
pocrati? videtur, ex vino dulci nigro pota. Itaque illitam
et vulvarum causa etiam suflire '® jubet. Diocles et cardi-
acis’ imponit ex aceto et melle cum farina hordeacea. Et
contra ileum decocta farina in oleo, et velleribus collecta.
Multi vero et contra purulentas exscreationes sicce drach-
mas duas, sulfuris unam et dimidiam sumi censent: et
contra cruentas, ramos tres in vino decoctos. Datur et
dysentericis cum caseo in vino contrita. Dederunt et cum
bitumine * infriatam potioni propter anhelitum. Ex alto
lapsis seminis tres uncias.'7 QOlei libra vinique sextario
illinitur cum oleo coctis foliis, partibus quas*® frigus adus-
serit. Si urinam movet, (ut Hippocrati*t videtur,) mirum est
quosdam " dare velut inhibentem potui,'? contra incontinen-
tiam uring. Psoras et lepras cum melle et alumine illita
emendat. Item vitiligines,’ verrucas, strumas, et similia,
cum strychno et adipe suillo ac taurino sevo.*° Item ignem
sacrum” ex aceto et oleo, vel psimmythio: carbunculum *
POLL LOLOL ORS
suffiri—i7 Vet. Dalec. drachmas; al. vett. ap. eundem, obolos.—18 Cod.
Dalec. artubus quos.—19 Vet. Dalec. potu.—20 Vet. Dalec. tum adipe suillo,
NOTE
115. tit. 5. Si mulier intrinsecus ali-
quid mali habuerit,’ (hoc est, si men-
struorum, vel secunde retentione la-
borat,) ‘ herbe rute sylvatice se-
men contritum ex vino austero da bi-
bat, preter partum,’ (hoc est, quan-
do non est gravida:) “ liberabitur,’
Adde et Diose. 111. 52.
1 Ut Hippocrati] De Morb. Mul. τ.
128. Alia expulsoria idem affert, c.
110. Hippocratem sequitur Diose.
loc. cit.
© Diocles et cardiacis] Lisdem verbis
Plinins Valer, 111,11, Apuleius quo-
que c. 89. t. 8. ‘Ad cardiacos:’ ‘ Her-
be rute fasciculus cum rosaceo de-
coquatur: adjecta aloés uncia et olei:
perunctio dolorem sistit.’
* Dederunt et cum bitumine] Hoc me-
dicamentum phthisicis, et iis qui pura
exscreant, precipit Marcellus Empir.
c. 16. p. 121. ‘ Rute tenere contrite,’
inquit, ‘eum ramusculis suis, et ex-
presse succus, cum aliquantulo bitu-
mine, ex vino vetere calido, phthisicis
celeriter, similiter et empyicis in po-
tu medetur.’
t Si urinam....ut Hippocrati] De
Dieta 11. 26.
υ Mirum est quosdam] Quos Diosco-
rides sequitur, 111. 52.
Vv Item vitiligines] Dioscor. loco ci-
tato.
w Item ignem sacrum] Marcellus
Empir. c. 4. p. 43. sed pro psimmi-
thio sive cerussa, argenti spumam ad-
hibet. Psimmithium pratermisit A-
puleius c. 89, tit. 9. de ruta; ‘ Eadem
NAT. HIST. LIB. XX. Ol. 3139
ex aceto. Nonnulli laserpitium una illini jubent, sine quo
epinyctidas pustulas curant. Imponunt et mammis turgen-
tibus decoctam, et pituitee eruptionibus’ cumcera. Tes-
tium vero” epiphoris cum ramis laurez teneris, adeo pecu-
liari in visceribus his effectu,?! ut sylvestri ruta cum axungia
veteri illitos ramices sanari prodant. Fracta quoque mem-
bra semine trito cum cera imposito. Radix ruts sangui-
nem oculis suffusum, et toto corpore cicatrices aut macu-
las illita emendat. Ex reliquis que ** traduntur, mirum
est, cum ferventem rutz naturam esse conveniat, fascicu-
lum ejus* in rosaceo decoctum addita uncia aloes, per-
unctis sudorem reprimere. Itemque generationes” impe-
diri*3 hoc cibo: ideo in profluvio*+® genitali datur, et Ve-
nerem crebro per somnia imaginantibus. Praecavendum “
est gravidis abstineant hoc cibo: necari enim partus® in-
PIE LIEPEL IMP?
hircino, ac taurino.—21 Cod. Dalec. teneris.. Adeo peculiaris est in visc. his
effectus.—22 Ex reliquis quoque que cod. Dalec.—23 Chiff. generationem im-
pedire.—24 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et re-
NOTE
ignem sacrum ex aceto et oleo illinita
sanat.’ Plinius Valerianus similiter
ur. 34. At idem ry. 3. de ruta: ‘Ig-
nes sacros,’ inquit, ‘ cum aceto et oleo
rosaceo, et cerussa temperata, illico
extinguit.” Ad erysipelata quoque
rutam cum aceto et psimmithio, ro-
saceoque inungi jubet Dioscor. loc.
cit.
* Carbunculum] Ita Plinius Valer.
111. 30. Apuleius c. 89. tit. 6. et Theo-
dor. Priscianus 1. 18. ‘ Rute viridis
folia cum aceto.’
Υ Et pituite eruptionibus| His papu-
larum eruptionibus cum cerato myr-
teo prodesse rutam sativam auctor
est Diose. loc. cit. De papulis dixi-
mus c. 26.
z Testium vero] Diosc. i. 52. Tas
δὲ τῶν διδύμων φλεγμονὰς σὺν δάφνης
φύλλοις καταπλασθὲν ὠφελεῖ, Testium
inflammationibus cum lauri foliis impo-
sita medetur.
a Fasciculum 6715] Hee Plinius Va-
ler. ad verbum, 111. 11.
Ὁ Itemque generationes] Plinius Va-
ler. loc. cit. Diose. 111. 5. Γονήν τε
σβέννυσιν ἐσθιόμενον, καὶ πινόμενον, seu
esitata ruta seu bibita, genituram extin-
guit. Simeon Sethi p. 97. de ruta: Τὴν
πρὸς τὰ ἀφροδίσια προθυμίαν ἐπέχει, καὶ
ξηραίνει γενναίως.
¢ [deo in profluvio] Apuleius c. 89.
tit. 12. ‘Si fluit semen: ‘ Herba ruta
manducetur ex vino cum liquamine.’
4 Precavendum] Occurrit huic Pli-
nii cautioni Plinius alter Medicus αν.
3.‘ Stultissime quidam,’ inquit, ‘ rute
vitia dixere, quod ventrem inhibeat,
genitale semen extinguat, infantes in
utero necet. Facit enim hee non
ipsa, sed qui virtutis ejus obliti, nec
modum, nec tempus aspiciunt: ideo
temperare prudentis est, ut de auxi-
lio non fiat venennm.’
© Necari enim partus] Florentinus in
3140 Cc. PLINIT SECUNDI
venio. Eadem ex omnibus satis quadrupedum quoque
morbis in maximo usu est, sive difficile spirantibus, sive
contra maleficorum * animalium ictus, infusa per nares ex
vino: aut si sanguisugam exhauserint,?5 ex aceto: et
quocumque in simili*® morborum genere, ut in homine,
temperata.*7
Lit. (Xtv.) Mentastrum sylvestris menta est, differens
specie foliorum, quz sunt figura ocimi, pulegii colore.'®
Propter quod quidam" sylvestre pulegium vocant. [5
commanducatis‘ et impositis sanari elephantiasin, Magni
Pompeii eetate, fortuito cujusdam experimento propter
pudorem®* facie illita compertum est. Eadem illinuntur!
΄““““““““““4 4 Γῆ
centt. ideo profluvio, omissa prepositione, Gronov. et al. vett.—25 ‘Ita bene
cod, Reg. 2.’ Brotier. aut si sanguisuga exhauserit edd. vett. Gronov. Harduin,
1.2.3. et recentt. aut si sanguisugam hauserint margo edd. Dalec. et Gronov.
—26 Vet. Dalec. et in quocumque similii—27 Ita codd. Harduini et Vet. Da-
lec. cum edd, Harduin, 1.2.3. et recentt. temperato Gronov. et al. vett.
Cap. Lit. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. odore,e Diose.—2 Cod. Da-
NOTE
Geopon. xiI. 25. p. 349. ‘O δὲ καρπὸς
τοῦ ἀγρίου πηγάνου πινόμενος ἡμέρας ιέ
ἔμβρυα φθείρει, κ. τ. A. Semen sylvestris
eruce potatum per dies quindecim, fetus
necat, δα.
f Sive contra maleficorum] Florenti-
nus loc. cit. Καὶ τὰς ἐκ θηρίων βλάβας
μετὰ οἴνου πινόμενον.
& Ῥιιϊερτὶ colore} Quia nigriora pau-
lo, minusque incana folia, cujusmodi
mentastrum est Campense et Zwo-
lense Lobelii in Observ. p. 273. Da-
lecampii Hist. Plant. lib. v. p. 573.
Nos in horto Regio vidimus. Nullum
est e tribus calaminthe generibus,
que a Dioscoride deseribuntur, m1,
43. etsi vires utrobique vix dispares;
sed menta sylvestris, ab eodem deli-
bata, cap. 42, ut diximus x1x. 47.
Quare frustra hoe loco Dalecampius
Censoriam notationem distringit in
Plinium. Est tamen Galeni καλαμίνθη
de Pac. Simp, Med, lib. vir. 10, pag.
176, et 182.
h Propter quod quidam] Scholiastes
Nicandri, p. 8. de calamintha: τινὲς
δὲ ἀγρίαν γλήχωνα αὐτὴν καλοῦσιν. A-
puleius item c, 90.
i Tis commanducatis] Galenus et
Schol. Nicandri locis cit. Apuleius
c. 90. tit. 3. ad elephantiosos: ‘ Her-
be mentastri folia frequenter com-
manducato. Sanare certum est.’ Q.
Serenus c. 11. de elephantiasi propel-
lenda, p. 130. ‘ Mentastri folinm po-
tu, apposituque salubre est.” Et Mar-
cellus Empir. c. 19. p. 130, “ Mentas-
tri folia commanducata, vel contrita
apposita, elephantiosis medentur.’
Plinius Valerian, similiter, 11, 57.
Hoc ipsum de calamintha refert
Diose. 111. 48. ᾿᾽Ωφελεῖ καὶ ἐλεφαντιῶν-
τας βρωθεῖσα, ἐπιπινομένου ὀῤῥοῦ γάλακ-
τος. Esitata juvat elephuntiasos, δὶ se-
rum lactis superbiberint.
J Eadem illinuntur] Galenus loe, cit.
p. 182.
WA's HISP, LIBS. Xe 58- 9141]
bibunturque adversus scolopendras, et serpentium ictus,
drachmis duabus in vini cyathis duobus. Adversus scor-
pionum ictus cum sale, oleo, et aceto. Item adversus sco-
lopendras jus decocti: adversus omnia? venena servantur
folia arida, ad farinee modum. Substratum * vel accensum
fugat etiam scorpiones.+ Potum foeminas' purgat a partu:
sed partus necat. Ruptis, convulsis," sed parcius: ortho-
pnoicis,*" torminibus, choleris, eflicacissimum: item lumbis,°
podagris impositum. Succus auribus’ verminosis instil-
latur. Inregio morbo ἅ bibitur. Strumis" illinitur. Som-
nia Veneris inhibet. ‘Tineas pellit’ ex aceto® potum.
Contra porriginem ex aceto infunditur capiti in Sole.
Litt, Mentz ipsius* odor animum excitat, et sapor avi-
΄““““““΄“΄““ “-Φ7΄Ἤ
lec. putorem.—3 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. adversusque omnia Gronov. et al. vett.—4 Ita codd. Harduini et
Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. fugat scorpiones Gronov. et
vulgg.—5 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
necat. Orthnopoicis, intermediis omissis, Gronov. et al. vett. Mox, Gronov.
et vulgg. cholericis; Harduini vero codd. et Chiff. com edd. Harduin. 1. 2. 3.
Miller. Bipont. et Franz. choleris.—6 Margo edd. Dalec. et τόπον. cum
sale et melle, e Diosc.
NOTE
K Substratum] Nicander in Theriac.
p- 4. et de calamintha Diosce. 111. 43.
' Potum fominas| Galenus loc. cit.
et de sua calamintha idem refert
Diose. 111. 43.
m Ruptis, convulsis] Vide Notas et
Emend. num. 22.
ἢ Orthopnoicis] ᾿Ορθόπνοια morbi ge-
nus est, cum quis spirare non valet,
nisi recta cervice spiritus trahatur.
Asthmaticis prodesse calamintham
scribit Galenus loc. cit.
° Item lumbis) Ischiadicis pariter
calamintham suam prodesse Diosco-
rides tradidit loc. cit.
P Succus auribus| Plinius Valer. 1.
19, Apuleius cap. 90. tit. 1. ‘ Ad au-
rium vermes:’ ‘ Herbe mentastri
succus citm vino austero mixtus, et
in auriculam conjectus, vermes natos
necare traditur.’ Q, Serenus ¢. 13. p.
132. “ De aurium vitiis suecurrendis τ᾿
‘Mentastri liquor expressus condu-
cere fertur,’” Adde et e Grecis Ga-
lenum, loc. cit. p. 183. Vermes mi-
nutos, quales in caseis semiputridis
inveniuntur, ex auribus interdum pro-
dire, etiam et majores, exemplis com-
pluribus confirmat Schenckius Ob-
serv. Medic. lib. 1. p. 192.
4 In regio morbo] Galenus, loc. cit.
Diose. 111. 43. Schol. Nicandri, p. 8.
τ Strumis] Marcellus Empir. ec. 15.
p. 107. cum vino idcireo gargarizari
jubet.
8 Tineas pellit] Galenus et Diose.
locis cit. Plinius ipse superius c. 50.
ubi de nasturtio: ‘ Intestinorum ani-
malia pellit: efficacius mentastro ad-
dito.’
ἃ Mente ipsius| Plinius Valer, tv.
20,
3142 C. PLINII SECUNDI
ditatem in cibis, ideo enbammatum” mixture familiaris.
Ipsa acescere,° aut coire, denserique’ lac‘ non patitur.
Quare lactis potionibus additur, ne hujus coagulati potu
strangulentur. Datur* in aqua aut mulso: eadem vi re-
sistere generationi creditur, cohibendo genitalia denseri.°
Aique maribus ac foeminis sistit sanguinem :3 et purgatio-
nes foeminarum inhibet: cum amylo*’ ex aqua pota, ceeli-
acorum impetus. Syriation® et vomicas vulvze curavit
illa. Jocinerum‘ vitia ternis obolis ex mulso datis. Item
sanguinem" exscreantibus in sorbitionem. Ulcera in ca-
pite’ infantium mire sanat. Arterias humidas! siccat,
siccas astringit. Pituitas corruptas purgat in mulso et
aqua. Voci succus sub certamine utilis duntaxat, qui et
gargarizatur® uva tumente, adjecta ruta et coriandro ex
΄σ’““““““““ “7 “7
& Cap. 1111. 1 Dalec. densarique, ut paulo post ; Chiffl. deserique.—2 Date
codd. Dalee. et Chifll._—3 Vet. Dalec. prohibendo genituram densari @que
maribus ac feeminis. Sistit sanguinem. Chiff. ὁ. genitali densari, §c. Gronov.
et al. ante Harduin. etiam densari.—4 Cod. Dalec. faminarum. Inhibet
cum amylo,—5 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Syr. εἰ vom. vulv@ curavit.
Ille et jocinorum Gronov. et al. vett.—6 Chiffl. gargaridiatur.—7 Chiff. ut
NOTE
» Ideo embammatum] Ἔμβαμμα, ju- mine genitali accipit. Sic Hippocra-
rulentum est, quod ad intinctus para-
tur: liquidum illud quo panem in
vasculis, opsoniumve intingimus.
© Ipsa acescere| Ita Diose. 111. 41.
Coire lac, inqnit, densarique in ca-
seum non patitur, si folia ei immer-
gantur. Florentinus item in Geopon.
XI. 24. p. 348. Ei δὲ καὶ εἰς γάλα ἐμ-
βληθῇ, καὶ μετὰ ταῦτα ἡ πιτύα ἐπιβληθῆ,
οὐ παγήσεται τὸ γάλα. In lac si injicia-
tur, et coagulum postea immittatur, lac
non coagulabitur.
4 Denserique lac} Ita Mss. Reg.
Colb. &c. non densare, vel densari. Sic
Lucretius 1. 647, ‘ Nil prodesset enim
calidum denserier ignem,’ Et vs, 656,
* Denseri poterunt ignes.’
Genitalia denseri] Hoc est, vel τὰ
αἰδοῖα, ἐντείνειν, vel densari potius et
veluti coagulari genitale semen: nam
etc. 54. genitale pro genitura seu se-
tes de diata 11. 26. Μίνθη θερμαίνει...
καὶ ἢν πολλάκις ἐσθίῃ τις, τὸν σπόρον
αὐτοῦ τήκει, ὥστε ῥέειν, καὶ ἐντείνειν κω-
λύει, καὶ τὸ σῶμα ἀσθενὲς ποιεῖ, Menta
calfacit ...et si quis s@pe comedat, se-
men genitale colliquefacit, ut diffluat, et
arrigere prohibet, et corpus debile fucit.
f Cum amylo] Ita fere Q. Serenus
c. 27. p. 143.
8 Syriation] In Mss, Reg. et Colb.
Siratione ... curavit illa. Medici no-
men, vel obstetricis, priore vocabulo
contineri, haud dubium est: quod-
nam sit illud, adhuc obscurum. An
Serapion, de quo nos in Auctorum In-
dice? Antiochensis Medicus scilicet.
h Item sanguinem] Plinius Valer.
ιν. 23. Diose. 111. 41.
i Ulcera in capite] Apuleius c, 120,
tit. 2.
ἡ Arterias humidas) Fauces,
NAT. HIST, LIB. XX. δά. 3143
lacte. Utilis et contra tonsillas cum alumine: lingue as-
pere " cum melle. Ad convulsa intus per se, vitiisque
pulmonis. Singultus' et vomitiones7 sistit cum succo
granati, ut Democritus monstrat. Recentis succus narium
vitia spiritu subductus* emendat. Ipsa trita choleras, in
aceto quidem pota. Sanguinis fluxiones intus. [leum
etiam imposita cum polenta: et si mamme tendantur.™
Illinitur et temporibus” in capitis dolore. Sumitur et con-
tra scolopendras, et scorpiones marinos, et ad serpentes.
Epiphoris illinitur,? et omnibus in capite eruptionibus:
item sedis vitiis.° Intertrigines® quoque, vel si teneatur
tantum, prohibet. Auribus cum mulso'°? instillatur. Aiunt
et lieni mederi eam in horto gustatam, ita ne vellatur: si is
qui mordeat, dicat se lieni mederi, per dies 1x. Aridz
quoque* farinam tribus digitis apprehensam, et stomachi
dolorem sedare in aqua: et similiter aspersam in potio-
nem,™' ventris animalia * expellere.
Liv. Magna societas cum hac ad recreandos? defectos
animo pulegio, cum surculis suis in ampullas' vitreas
΄“““““““““““΄
vomitiones.—8 Vet. Dalec. subducto.—9 Chiff. linitur.—10 Margo edd. Dalec.
et Gronov. mulsa, e Diose.—11 Chiff. aspera potione. :
Cap. Liv. 1 Vet. Dalec. surculis in ampullas.—2 Cod. Dalec. utriusque.—
NOTE
k Lingue aspera] Diose. loc. cit.
! Singultus] Diosc. 111. 41.
m Et si mamme tendantur| Disten-
tas mammas, et nimio lacte turgentes
compescit. Diose. loc. cit.
n Illinitur et temporibus] Plinius
Valer. 1v. 23. Fronti, Diosc. loc. cit.
° Item sedis vitiis} Sedes a Medicis
pro natibus accipitur, totaque ea par-
te corporis, super qua sedentes inni-
timur.
P Intertrigines|] Intertrigo malum
est, quo femina equitatu, aliave si-
mili de causa atteruntnr, aduruntur-
que. Alias attrita dicnntur, ‘ Inter-
trigo,’ inquit Varro de Ling. Lat. lib.
iv. ‘ab eo quod duo inter se trita.’
4 Auribus cum mulso| 1056. 111.41.
cum mulsa: ᾿Ωταλγίαις δὲ ὁ xvAds σὺν
μελικράτῳ ἀρήγει. Plinius Valer. simi-
liter rv. 3. At Mss. mulso.
r Aride quoque] Hec iisdem verbis
Plinius Valer. αν. 23.
5 Ventris animalia] Hoe est, lum-
bricos. Plinius Valer. Diose. locis cit.
Theod. Priscianus τι, 2. 17. mente
viridis decoctum in hoe usu laudat
inprimis.
a Ad recreandos| Vel solum pule-
gium naribus admotum cum aceto,
defectos animo recreare, auctor est
Diose. 111, 36.
9144 C. PLINII SECGUNDI
aceti utrisque* dejectis.” Qua de causa dignior e pulegio
corona Varroni,© quam e rosis,? cubiculis nostris* pronun-
tiata est. Nam et capitis® dolores imposita dicitur levare.
Quin et olfactu’ capita tueri contra frigorum xstusque in-
juriam, et ab siti traditur: neque estuare eos, qui duos e
pulegio surculus impositos auribus in Sole habeant. Illi-
nitur etiam in doloribus cum polenta et aceto. Foemina®
efficacior.+ Est autem hac flore purpureo. Mas candi-
dum habet. Nauseas" cum sale et polenta in frigida aqua
pota inhibet. Sic et pectoris ac ventris dolorem. Stoma-
chi autem ex aqua item rosiones' sistit,’ et vomitiones
cum aceto et polenta. Intestinorum vitia melle decoctum
et nitro sanat. Urinam pellit) ex vino: et si aminzum
sit, et calculos,« et interiores omnes dolores. Ex melle!
΄“““““““4““71π
3 Varroni quam 6 rosa Chiff. vertigini, quam e rosis Gronov. et al. ante Har-
duin.—4 Femine efficacius Chiff.—5 Margo edd. Dalec. et ἄτοπον. interci-
NOT
> Ulrisque dejectis) Mente, pule-
giique surculis.
© Varroni] Vide Notas et Emend.
num, 23.
4 Cubiculis nostris] In quibus, ut
nune quoque fit, clavis alligabantur
acervi floram et herbarum odorata-
rum ad Medicos usus. Petronius in
Sat. p. 493. ‘ Mitia sorba Inter odo-
ratas pendebant texta coronas, Et
thymbre veteres, et passis uva race-
mis.’
© Nam et capitis] Q. Serenus ec. 2.
p. 126. inter remedia capiti medendo :
* Vel corno ex arbore sertum, Pule-
giumive potens una super aure leva-
bis: Aut illud mixto coctum clemen-
ter aceto Cauta nare trahes.’
etiam Apuleius c. 92. tit. 6.
Γ Quin et olfactu] Apuleius cap. 92.
tit. 1. “Capiti ne noceat estus aut fri-
gus: *Herbam pulegium tecum, aut
super aurem, aut sub annulo portato:
hoc et hyeme tota facies: nec gra-
Sic
vedinem senties, nec perfrictionem.”
& Fema] Apuleius c. 92. ‘ Duo
genera ejus sunt: masculus, et fee-
mina: masculus florem album habet,
foemina rubrum sive purpureum:
utrumque utile est, et mirabile.’
h Nauseas] Marcellus Empir. ce. 20.
p- 138. Apuleius c. 92. tit. 3. Con-
tra nauseam stomachi:’ § Pulegium
tritum, vel in aqua maceratum, cum
aceto potui dabis: nauseam sedas.’
Diose. 111. 36. ad nauseam μετὰ ὀξυ-
κράτου, ex posca, bibi precipit.
i Stomachi.. . rosiones|} Sive morsus.
Diose. δηγμουὺς στομάχου.
i Urinam pellit] Marcellus Empir.
c. 26. p. 181. Id vero vini genus pu-
leiatun a Lampridio appellatur, in
Elagabalo, p. 103. Gracis οἶνος yAn-
χωνίτης.
k Et calculos] Apuleius ec. 92, tit. 11.
1 Ex melle] Bibitum ejicere men-
strua et secundas, seribit pariter
Diosce. loc. cit.
NAB: HIST; EIB. XX 55. 9145
et aceto sedat menstrua, et secundas. Vulvas® conver-
sas™ corrigit. Defunctos7" partus ejicit. Semen obmu-
tescentibus° olfactu® admovetur. Comitialibus in aceto
cyathi mensura datur. Si aque insalubres bibende sint,
tritum aspergitur. Salsitudines? corporis, si cum vino
tradatur,? minuit. Nervorum causa," et in contractione,
cum sale et aceto et melle confricatur'° in opisthotono.
Bibitur ad serpentium' ictus decoctum: ad scorpionum et
in vino tritum, maxime quod in siccis nascitur. Ad oris
exulcerationes, ad tussim eflicax habetur. Flos recentis
incensus, pulices''’ necat® odore. Xenocrates‘ pulegii
ramum lana involutum, in tertianis ante accessionem olfac-
tandum dari, aut stragulis subjici, et ita collocari egrum,
inter remedia tradit.
LV. Sylvestri ad eadem vis eflicacior est, quod simile est
PPI OL LAIL “4 “74
siones sistit.—6 Vet. Dalec. menstrua, secundas et vulvas.
7 Chiffl. Defunc-
tis.—8 Idem codex, olfactum.—9 Vet. Dalec. si omnino tractetur.—l0 Pin-
tian. confricetur ; Chiff. infricatur.
Mox, opisthotono, omisso in, Edd. vett.
Vet. Dalec. et in opisthotono.—11 Vet. Dalec. culices.
NOTE
m Vulvas conversas} Wioscor. 111.
36. Πρὸς ὑποστροφὰς ὑστέρας ἁρμόζει.
ἢ Defunctos} WDiose. loc. cit. Apu-
leius c. 92. tit. 7. “ Si infans in utero
mulieris mortuus fuerit:’ § Pulegii
cauliculos tres recentes, quia dolent
suaviter, tritos in vino vetere optimo,
sextarii quartario da bibat, liberabi-
tur.’
° Semen obmutescentibus| Illud ni-
mirum est quod Apuleius aliquanto
planius c. 92. tit. 14. ‘Si mulier ob-
ticuerit:’ nempe in partu: * Pule-
gium contritum et in pulverem red-
actum lana convolutum subjiciatur
ab obstetrice.’
P Salsitudines] Forsan, Lassitudines
rectius. Idcirco enim et tueri capita
dicitur contra estus frigoruinque in-
juriam, que cause sunt lassitudinum:
et idem nervorum confricationi pro-
desse, quod lassitudinem pariter re-
spicit.
a4 Nervorum causa) Apuieius c. 92.
tit. 13. ‘ Contra spasmum :᾿ ‘ Pulegi-
um in aceti cyathis duobus jejunus
bibat, si spasmus molestus fuerit.’
Spasmus, nervorum distentio est, at-
que convulsio. Tetanus, eorundem
rigor, auctore Celso 11. 1. Opistho-
tonum spasmum Plinius dixit xxu.
9. De opisthotono diximus c. 15. Est
enim opisthotonos e tribus spasmi
generibus unum, que fusius explana-
turi sumus XXIII, 24.
¥ Bibitur ad serp.] Diose. 111. 36.
8 Pulices necat] Atque inde fortas-
sis pulegil nomen.
t Nenocrates} Apuleius quoque ec.
92. tit. 6. ‘Ad tertianas:’ ‘ Pulegii
ramulos tres lana involutos odoret
ante accessionem.”
PLINII
3146 σ. SECUNDI
origano, minoribus foliis,* quam sativum: et a quibusdam
dictamnus vocatur. Gustatum a pecore caprisque, balatum
concitat.2. Unde quidam Greci? litera mutata blechona?
vocaverunt. Natura tam fervens est, ut illitas partes exul-
ceret. Tussi in perfrictione* fricari ante balnea? conve-
nit: et ante accessionum horrorem, convulsis,’ et torminibus.
Podagris* mire prodest. Hepaticis cum melle et sale
bibendum datur: pulmonum vitia‘ exscreabilia facit. Ad
lienem £ cum sale utile est, et vesica:, et suspiriis, et infla-
tionibus : ἢ decoctum succo zqualiter, et vulvas+ corrigit: ᾿ς
et contra scolopendram terrestrem vel marinam : item scor-
* Decoctum equaliter prodest succo, et simul vulvas corrigit.
PPO LIS PII O PD?
Cap. ty. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. pulegio, sed folio majore, e
Diose. Mox, dictamnum Vet. Dalec. dictamnos Chiffl._—2 Ita ex codd. Har-
duinus et recentt. literas mutanies blechon Gronov. et vulgg. litera mutata
blechonen Chiffl. literas mutantes blechona cod. Dalec.—3 Ita Harduin. 1. 2.
3. et recentt.
frictiones fric. ante balinea Chiff.
Dalec.—4 Dalec. decoctum.
In tussi ex perfrictione, δὲ. Gronov. et vulgg.
Mox, horrorem.
Succus equaliter et vulvas—5 Dalec. scorpiones
Tussi inter
Convulsis torm. et podagris
NOTE
2 Balatwm concitat] Diose. 111. 36.
iisdein verbis : Καλοῦσι δέ τινες αὐτὴν
βλήχωνα, ἐπειδὴ τὰ γευσάμενα κατὰ τὴν
ἄνθησιν τῶν ποιμνίων, βληχῆς ὑποπίμ-
πλανται.
b Unde quidam Graci] Hesychius :
Βλήχων, yAnxwv, καὶ οὕτως λέγεται.
Apuleius quoque 92. ἀπὸ τῆς βληχῆς,
que vox balatwm sonat.
© Tussi in perfrictione] Eos, inquit,
qui tussi laborant, quam ex perfric-
tione collegerint, ut Marcellus Em-
pir. loquitur c. 16. p. 115. sylvestri
pulegio fricari ante balnea convenit.
Perfrictio, Gracis περίψυξις, vehemens
Jrigus est, a ‘ perfrigesco:’ qualis af-
“fectio illa est febre laborantium, que
precedit horrorem, hoc est, φρίκην,
Hoe frigore pars interdum aliqua una
tantum corporis laborat, quo et ri-
fescit, torpescitque : unde κατεψυγ-
μένη Kal παράφορος γλῶσσα, rigens et
balbutiens lingua dicitur.
4 Convulsis] Tots σπωμένοις, cum
melle et sale auxiliari ait Diosc. 111.
36.
© Podagris}] Diosc. loc. cit.
f Pulmonum vitia] Cum melle item
et sale: Diosc. loc. cit. Vide et Ga-
Jenum de Fac. Simp. Med. lib. vi. p.
167.
& Ad lienem] Diosce. loc. cit. Ex
aceto propinat Apuleius ad splenis
dolorem ο. 92. tit. 17.
h Et inflationibus] Apuleius ὁ. 92.
tit. 15. ‘Ad inflationem stomachi, vel
intestinorum:’ ‘ Pulegium ex aqua
calida contritum, vel ex vino, aut per
se dato: rem miraberis illico.’
i Vulvas corrigit] Conversas scili-
cet, ut dictum est c, 51. Ad inflati-
ones preterea duritiamque vulve
egregie facere scribit Diosc. loc. cit,
NAT. HIST. LIB. XX. 57. 3147
piones: privatimque valet contra’ hominis morsum. Ra-
dix contra increscentia! ulcera recens potentissima. Arida
vero cicatricibus decorem affert.®
Lv1. Item pulegio est nepeteque societas. Decocta
enim in aqua ad tertias discutiunt frigora,* mulierumque
menstruis! prosunt. Et estate sedant calores. Nepeta
quoque™ vires contra serpentes habet. Fumum ex ea ni-
doremque fugiunt, quam et substernere in metu obdormitu-
ris'" utile est. Tusa egilopiis® imponitur, et capitis
doloribus recens cum tertia parte panis temperata aceto
illinitur. Succus ejus” instillatus naribus supinis, proflu-
vium sanguinis sistit. Item radix, quae cum myrti semine —
in passo tepido gargarizata* anginis medetur.
Lvil. Cuminum sylvestre* est praetenue, quaternis aut
quinis foliis veluti serratis. Sed et sativo magnus usus,
a ee
valet, privatimque contra.—6 ‘ Radix c. i. ulcera potentissima, arida v. ὁ. deco-
rem affert] Lego, levorem affert, quo vocabulo Lucretius aliique non raro
utuntur.’ Nic. Heins. Vid. Advers., 1. 10. p. 94.
Cap. tvs. 1 Chiffl. eo dormituri.—2 Cod. Dalec. que cum semine in balneo
gargarizata.
NOTE
i Contra increscentia] In quibus ca-
ro supra modum excrescit.
k Discutiunt frigora] Que febrium
horrorem antevertunt.
' Mulierumque menstruis] Eam vim
pulegio vel soli Q. Serenus vindicat,
c. 35. p. 148. “ Pulegii calido purga-
tur foemina potu.’
m Nepeta quoque} Apuleius c. 94.
‘Morsibus serpentum curandis:’ ‘ Her-
be nepite montane ex vino trite
succus expressus cum vino potui da-
tur: cujus etiam folia contrita plage
utiliter imponuntur.’ Est hee for-
tassis Dioscoridis καλαμίνθη.
. In metu obdormituris] In eo loco
obdormituris, in quo serpentes me-
tuende.
ο Tusa egilopiis] Αἰγίλωψ oculi vi-
tium est, quod in angulo oculi, qui
est ad nares, fieri omnes testantur ;
esseque tumentem abscessum, qui in
ea parte suppuret, et fistula modo
distillet: Nostri Fistule lacrymale ex
eare vocant: Greci αἰγίλωπας et τὰ
αἰγιλώπια, que vox oculum caprinum
sonat, a vitio scilicet et labe, que
capris fere propria est et continua.
Vide Celsum vil. 7.
P Succus ejus| Quin et narium mor-
bis medetur, si Theod. Priscianum
audimus : * Naribus vero specialiter
sic medeberis,’ inquit ille 1.11. de
narium morbis, ‘ succum nepite,
quam Greci calaminthen vocant, fre-
quenter infunde: aut ejusdem sic-
cate et contuse pulverem per cana-
lem exsufflato.’
2 Cuminum sylvestre] Hee totidem
verbis interpres Oribasii, lib, xt. fol.
102. post Diose. 111. 69.
9148 Ο. PLINII SECUNDI
in stomachi precipue” remediis. Discutit pituitas,° et
inflationes,’ tritum et cum pane sumtum, vel potum ex
aqua vinoque: tormina quoque* et intestinorum dolores.
Verumtamen omne pallorem‘ bibentibus gignit. Ita certe
ferunt Porcii Latronis,’ clari inter magistros dicendi, as-
sectatores, similitudinem coloris* studiis contracti imita-
tos, et paulo ante Julium Vindicem” assertorem illum a
Nerone libertatis, captatione testamenti*' sic lenocinatum.
Narium sanguinem)! pastillis inditum vel ex aceto recens
sistit. Et oculorum; epiphoris* per se impositum, tumen-
tibus' cum melle prodest. Infantibus imponi in ventre +
satis est. Morbo regio™ in vino albo a balineis datur.
PL LLS OSL OR PES
Cap. Lvl. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. palloris.—2 Chiff. testamen-
tis,—3 Testiculorum margo edd. Dalec. et Gronov. e Diosc.—4 Dalec. ven-
NOTE
b In stomachi precipue] Marcellus
Empir. c. 20. p. 141. ‘ Cuminum te-
res, et vino mixtum dabis bibendum
jejuno, si non febricitabit: si febri-
citabit, ex aqua tritum dabis: conti-
nuo emendabis stomachi dolorem.’
Apud Diose. 111. 68. εὔστομον hodie
legitur, hoe est, ort gratum, forte pro
evotéuaxov. Nam sylvestre cuminum
c. 69.ad stomachi imbecillitatem le-
vandam inprimis laudatur.
© Discutit pituitas| Crassiores hu-
mores ac pituitosos per alvum et
urinas educit: eosdem a capite evo-
cat.
1 Et inflationes} Hee deinceps iis-
dem verbis Diose. tum de cumino sa-
tivo, tum de sylvestri, 111. 68, et 69.
© Tormina quoque} Wiosc. loc. cit.
Q. Serenus c. 27. de ventris dolore
mitigando, p. 142. ‘ Quin etiam ex
lymphis tritum potare cuminum Con-
veniet, quod jam nobis documenta
probarunt.’
' Pallorem] Unde “ cuminum pal-
lens’ Q, Sereno c. 14, et Persio Sat.
v. ‘Exangue cuminum’ Horat. 1.
Epist. 20, Et hoc pariter notat Diosce.
loc. cit.
§ Porctt Latronis] M. Porcius La-
tro, genere Hispanus, primus clari
nominis Professor, ut auctor est
Quintil. x. 5. p. 775. Hune Seneca
pater in Pref. Controv. p. 59, tam
egregie commendat, ut egregiis de-
clamatoribus, qui Augusti seculum
illustrarunt, preripuisse gloriam vi-
deatur.
b Julium Vindicem] Qui primus ad-
versus Neronem conspiravit : natio-
ne Gallus, stirpe regia, ordinis Sena-
torii. Vide Dionem lib. Lxit. pag.
724.
i Captatione testamenti] Cum ejus
testamentum et hereditatem Nero
captaret, sic ille Principis cupiditatt
lenocinabatur, ut ejus amicitia sum-
mos honores adipisceretur : dam pal-
lido interim colore simularet adversa
valetndine se premi, atque adeo bre-
vi interiturum.
δ Narium sanguinem] Diose. 111.
68.
k Et oculorum epiphoris] Vide No-
tas et Emend. num. 24,
ι Tumentibus] Oculis. Quem mor-
NAT. HIST. LIB. XX. 57. 8149
(xv.) Aithiopicum maxime in posca, et in ligmate 5"
cum melle. Africano privatim® urine incontinentiam co-
hiberi putant. Sativum datur ad jocineris vitia tostum,
tritum in aceto. Item ad vertiginem. {15 vero quos acrior
urina7 mordeat, in dulci tritum vino. Ad vulvarum vitia°
in vino: preterque, impositis vellere foliis : testium tumo-
ribus,? tostum tritamque cum melle, aut cum rosaceo et
cera.
Sylvestre ad omnia eadem eflicacius. Praeterea ad ser-
pentes cum oleo, ad scorpiones, ad scolopendras. Sis-
tit et vomitionem nauseasque ex vino, quantum apprehen-
derint tres digiti. Propter colum quoque bibitur illiniturque,
vel penicillis’ fervens apprimitur® fasciis. Strangulationes
vulyz potum in vino aperit, tribus drachmis in tribus cy-
athis vini. Auribus instillatur" ad sonitus atque tinnitus
POLL L FIO “““ “7
trali.—5 Vet. Dalec. ecligmate.—6 ‘Ita codd. Regg. et Editio princeps.’
Brotier. Africano paulatim Elz. Dalec. Gronov. al. vett. Harduin. 1. 2. 3.
Miller. Bipont. et Franz.—7 Ita ex codd. Harduinus et recentt. acriorum
urina Chiffl. acriore vi urina ἄτοπον. et vulgg.—8 Cod. Dalec, adstringitur.
—9 Gronov. sevo.
NOT
bum ita Serenus expressit c. 14. pag.
133. ‘Si tumor infestat, rufos et glis- Ὁ
cit in orbes.’ Vel, ut alii libri habent:
‘Si tumor insolitus typho se tollat
inani, Turgentes oculos vili circum-
line ceeno,’
m Morbo regio] Plinius Valer. 11.
59. ad verbum.
n In ligmate] Vel, ut alii, in eclig-
mate, "Ἐκλειίγμα arteriaca composi-
tio est, que linctu absumitur, non
vorando, ut catapotia. Vulgo Elec-
tuaria vocant. Ta ἐκλείγματα, que
ori imposita sensim liquefiunt, ac de-
inde deglutiuntur: ἃ λείχειν, hoc est,
lingendo.
° Ad vulvarum vitia] Hippocr. de
Morb. Mul. lib. 1. tex. 56. p. 450.
P Testium tumoribus| Testinm in-
flammationibus auxiliari Diosc. ait,
cum uva passa, et fabarum lomento,
vel cum cerato impositum : Διδύμων δὲ
φλεγμοναῖς ἀρήγει σὺν σταφίδι, καὶ ἐρεγ-
μίνῳ ἀλεύρῳ, ἢ κηρωτῇ ἐπιτεθέν. Theod.
Priscianus 1. 24. ὁ Fervores testium,
vel indignationes, cuminum cum mei-
le et oleo tritum, et appositum cu-
rat.’
4 Vel penicillis} Hoc est, linteolis
concerptis fervens cuminum imponi-
tur, deinde fasciarum ope ventri ap-
primitur,
τ Auribus instillatur] Marcellus Em-
pir. c. 9. p. 80. ‘ Cuminum sylvestre
contritum, et succo ruta immixtum,
instillatumque auricule, dolorem le-
nit: ventos quoque interius sonantes
removet, atque omne vitium potenter
emendat.’
3150 C. PLINII SECUNDI
cum sebo 9 vitulino, vel melle. Sugillatis*® illinitur cum
melle, et uva passa, et aceto. Lentigini nigra ‘ ex aceto.
Lviut. Est cumino* simillimum, quod Grzci vocant
ammi. Quidam vero’ Aithiopicum cuminum id esse ex-
istimant. Hippocrates® regium appellat, videlicet quia
efficacius Aigyptio* judicavit. Plerique alterius*® naturae
in totum putant, quoniam sit exilius et candidius. Similis
autem et huic usus: namque et panibus Alexandrinis sub-
jicitur, et condimentis'* interponitur. Inflationes et tor-
mina discutit.- Urinas*® et menstrua ciet. Sugillata? et
oculorum epiphoras mitigat. Cum lini semine scorpionum’*
ictus in vino potum drachmis duabus, privatimque ceras-
tarum, cum pari portione myrrhe. Colorem quoque!
bibentium similiter mutat in pallorem. Suflfitum cum uva
passa et resina, vulvam+ purgat. Tradunt facilius conci-
pere eas, que odorentur id per coitum.
LIX. De cappari satis diximus*‘ inter peregrinos frutices.
PPLE L LL POL OL
Car. tv. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. subigitur et condimen-
tis Vet. Dalec. subditur et condimentis Gronov. et vulgg. subditur et alimentis
cod. Dalec.—2 Urinam Gronov.—3 Chiff. myrne@.—4 Ita Chiffl. Harduin.
1. 2. 3. Miller. et Bipont. vulvas Gronov. al. vett. et Franz.
NOT
5. Sugillatis] Diosc. 111.69. Αἴρει δὲ
καὶ ὑπώπια μασσηθὲν Kal καταπλασθὲν σὺν
μέλιτι καὶ σταφίδι.
t Lentigini nigr@] Theod. Priscia-
nus r. 32. ‘Sunt quibus certis ex ac-
cidentibus maculz in corporibus fre-
quentius inheserunt. Sunt nigre,
sunt albe, velut elephantiasim an-
nuntiantes...Cuminum cum aceto
tritum, sepe profuit.’
a Est cumino] Hee totidem verbis
interpres Oribasii lib. x1. p. 189. post
Diose. 11.70. Ammi vulgare a Do-
doneo pingitur, p. 299. quo officine
passim utuntur,
» Quidam vero] Diose. loc. cit. "Au-
μι ἔνιοι καὶ τοῦτο Αἰθιοπικὸν, K. τ. Ae
© Mippocrates] Κύμινον Αἰθιοπικὸν Ἵπ-
ποκράτης βασιλικὸν ἐκάλεσε, Diose. II.
08.
4 Efficacius gyptio] Vide Notas
et Emend. num. 25.
6 Plerique alterius] Diose. 111. 70.
f Tormina discutit] Diosce. loc. cit.
& Urinas} Diose. loc. cit.
h Sugillata] Diosc. loc. cit. Καὶ
ὑπώπια καταπλασθὲν σὺν μέλιτι αἴρει.
i Scorpionum] Omnium venenato-
rum morsibus opitulari ex vino, scri-
bit Diosc. loc. cit.
5 Colorem quoque] Et potu, et ilktu
similiter colorem pallidiorem efficere,
ut cuminum, Diosc, etiam auctor est
loc. cit.
k De cappari ...diximus] Lib. x111.
ς. 44.
NAT. HIST. LIB. XxX. 59.
3151
Non utendum transmarino:! innocentius Italicum est. Fe-
runt, eos qui quotidie id edunt, paralysi non periclitari,
nec lienis doloribus.
si trita' in Sole fricentur.
Radix ejus vitiligines ™ albas tollit,
Splenicis*” prodest in vino
potus radicis cortex duabus drachmis, demto balinearum
usu.
totum lienem emitti.
paralysi.
decoctum,} vel manducata radix.
Ulcera’ que phagedzenas vocant,
dolori decoctum oleo.
folia et radix recens cum melle sanant.
Feruntque Xxxv.° diebus per urinam et alvum
Bibitur” in lumborum doloribus, ac
Dentium dolores" sedat tritum ex aceto semen
Infunditur’ et aurium
Sic et strumas'*
discutit radix: parotidas," vermiculosque+* cocta in aqua.
PLLA ILL IPL σ΄
CAP. LIX.
Harduin. 1, 2. 3. et recentt.
1 Chiff, si trite.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Spleneticis Gronov. et vulgg.—3 Chiffl. vel
NOTE
1 Non utendum transmarino] Afri-
cano scilicet, eo presertim quod
apud Marmaridas nascitur, vel quod
ex Arabia, et Rubro mari defertur:
nam id in ore pustulas excitat, et
gingivas osse tenus exedit, &c. Wide
Diose. τι. 204. et Galenum de Fac.
Simp. Med. lib. vii. p. 185.
m Radix ejus vitiligines] Diosc. loc.
cit. ᾿Αλφούς τε λευκοὺς ἀποσμήχει σὺν
ὄξει λεῖα, cum aceto trita lentigines al-
bas exterit. Sic etiam Galenus de
Fac. Simp. Med. lib. vir. p. 184.
n Splenicis}] Marcellus Empir. cap.
23. pag. 167. Plinius Valer. 11. 18.
‘Corticis ex radice capparum coch-
lear plenum teres, et dabis bibere
cum aqua Calida, addens, si volueris,
permodicum acetum : hocque per tri-
duum facies, et sanus eris.’ Aliter
Celsus tv. 9. de lienis morbo : ‘ Mul-
tis modis huic rei cappari aptum est.
Nam et ipsum cum cibo assumere, et
muriam ejus cum aceto sorbere com-
modum est. Quinetiam extrinsecus
radicem contritam, vel corticem ejus
cum furfuribus, aut ipsum cappari
cum melle contritum imponere expe-
dit.’
ο Feruntque XXXV.] Diose. loc.
cit. post dies xx. Galenus loc, cit.
spatium dierum nullum assignat.
P Bibitur] Diosc. loc. cit.
4 Dentium dolores] Diosc. et Gale-
nus locis citatis.
τ Infunditur] Diose. loc. cit. Σκώ-
ληκάς Te τοὺς ἐν ὠσὶν ὃ χυλὸς ἐγχυμα-
τισθεὶς κτείνει. Aurium vermiculos in-
fusus succus enecat. Sic etiam Gale-
nus loc. cit. p. 185.
8 Ulcera] Diosc. et Galenus locis
citatis.
t Sic et strumas] Galenus, καὶ χοι-
pddas διαφορεῖ, loc. cit. p. 184. Sic et
Diosc. loc. cit. Struma, inquit Cel-
sus v. 28, tumor est, in quo subter
concreta quedam ex pure et sangui-
ne, quasi glandule oriuntur. Latini
etiam scrofulas appellant : vulgo, les
écrouelles. Celsus eas maxime in cer-
vice ait oriri, sed in aliis etiam par-
tibus, inguinibus, lateribusque, et
mammis feeminarum.
3152 C. PLINII SECUNDI
Jocineris quoque malis medetur. Dant ct ad tenias‘ in
aceto et melle. Oris exulcerationes in aceto decocta tol-
lit: stomacho inutile” esse® inter auctores convenit.
Lx. Ligusticum (aliqui panacem* vecant) stomacho
utile ® est.‘ Item convulsionibus et inflationibus.© Sunt
et qui cunilam bubulam appellaverint, ut diximus,‘ falso.
LXI. (XVI.) Cunile preter sativam* plura sunt in me-
dicina genera. Que bubula‘ appellatur, semen pulegii
habet, utile ad vulnera commanducatum impositumque, ut
quinto post die solvatur. Et! contra serpentes ὃ in vino
bibitur, ac tritum plage imponitur. Vulnera ab iis facta
PPLOILL LIL IF
decoctum.—4 Vet. Dalec. auriumque vermiculos.—5 Ita codd. Harduini et
Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. tineas Gronov. et
al. vett.—6 Ita codd. Regg. Brot. Editio princeps et al. vett. sé. inutiles
esse Gronov. et vulgg. item Harduin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz. st.
inutilem esse Vet. Dalec.
CAP. Lx.
1. 2. 3. et recentt.
edd. vett. et Gronoy.
CaP. ΕΧΙ.
1 Ita codd. Harduini, Chiffl. et Vet. Dalec. cum odd. Harduin.
*Ex Diosc. nam coctionem juvat.’ Dalec.
st. inutile est
1 Et deest in Vet. Dalec.—2 Ita ex codd. Harduinus et re-
NOTE
ἃ Parotidas] Theod. Priscianus 1.
8. ‘ de parotidibus :’ ‘ Capparis cor-
ticem in aqua elixa: et cum vino
commisces, et cataplasina facies.’
Y Vermiculosque] Aurium scilicet,
de quibus dictum est proxime.
w Stomacho inutile] Κακοστόμαχον
et caulem et fructum perinde esse,
auctor est Diose. loc. cit.
@ Aliqui panacem)] Ut dictum est
ΧΙΧ. 60.
> Stomacho utile] Ita Mss. omnes,
et Parm. edit. Diosc. 111. 58. de li-
gustico: ἱκανῶς δὲ εὐστόμαχόν ἐστιν,
«.7T-A. In libris editis perperam ad
hunc diem inutile: uti et ex sequen-
tibus liquet.
© Et inflationibus | Subintellige, uti-
le est. Diose. loc. cit. Δύναμις καὶ τοῦ
σπέρματος καὶ τῆς ῥίζης ... ἁρμόζουσα
πρὸς ἐμπνευματώσεις, καὶ μάλιστα τὰς
περὶ τὸν στόμαχον, κι τ. α. Sic etiam
Galenus de Fac, Simp. Med. lib. vin.
p- 203. ἄφυσον ait esse, hoc est, flatus
extinguere.
4 Ut diximus] Lib, x1x. c. 50.
€ Preter sativam] Que satureia,
ut diximus 1x. 50.
f Que bubula] Cunila hee bubula,
uti indicavimus vill. 41. origanum
sylvestre est, quod ab aliis Heraclei
panacis, ab aliis, quos inter Nicander
est, teste Dioscor. 11. 34. cunilz no-
men accepit. Extat adhuc certe Ni-
candri carmen in Theriac. pag. 44.
Πανάκτειόν τε Kovidny, “Hy τε καὶ “Hpa-
κλειὸον ὀρείγανον ἀμφενέπουσι. Non pa-
nactea conila, Quam quidam Heracleon
origanon indigitarunt. Vulgo Origan.
Accurate a Lobelio pingitur in Ob-
serv. p. 263. a quo Agrioriganum sive
Onitis major vocatur. Vidimus in
horto Regio. Est origanum vulgare
Matthioliin Diose. lib. 111. p. 701.
& Et contra serpentes] Contra vene-
patorum morsus. Diosc. loc, cit,
NAT! ‘HISTS UBS XX.064,
pertricantur.
3153
Item testudines® cum serpentibus pugnatu-
re hac se muniunt: quidamque in hoc usu panaceam*
vocant.
Sedat et tumores, et virilium mala, sicca, vel fo-
liis tritis, in Omni usu mire Congruens ex vino.
LX. Est alia cunila,’ gallinacea appellata nostris,
Grecis origanum heracleoticum.'
dito sale.
Prodest oculis trita ad-
Tussim quoque! emendat, et jocinerum vitia.
Laterum dolores cum farina, oleo et aceto in sorbitionem
temperata.
Preecipue vero* serpentium morsus.
LX. Tertium genus’ est ejus, que a Grecis mascula,
a nostris cunilago vocatur, odoris foedi," radicis lignosez,'
folio aspero. Vires ejus vehementissimas in omnibus ge-
neribus *" earum tradunt.
Manipulo® quoque ejus abjec-
(0, omnes 6 tota domo blattas convenire ad eam. Privatim
adversus scorpiones ex posca pollere.
Tribus foliis? ex
oleo peruncto homine, fugari serpentes.
LXIV. E contrario que mollis’ vocatur, pilosioribus
΄’΄““““““““Κσ
centt. ob hunc usum panacem Vet. Dalec. in hunc usum panacem edd. vett. et
Gronov.
Cap. Lx. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. origanum silvestre et panax
heracleus, e Diosc.—2 Chiffl. farre.
Cap. LXIIl.
lec. objecto.
1 Chiff. linose.—2 Idem codex, his generibus.x—3 Vet. Da-
NOTE
h [tem testudines] Id jam antea in-
dicatum vii. 41.
' Est alia cunila] Apuleius cap. 122.
‘Origanum a Grecis Heracleoticum
...Latini cunilam Gallicam, (lege
ex Plinio, gallinaceam, sic enim Mss.
omnes,) et origanum nominant.’ Dios-
cor. If. 32. Ὀρίγανος Ἡρακλεωτικὴ,
οἱ δὲ κονίλην καλοῦσι, φύλλον ἔχει ἐμ-
φερὲς ὑσσώπῳ, kK. τ. A. Delineatum
accurate a Matthiolo in Dioscor. lib.
111, pag. 699. quale nos vidimus. De
eo rursum Plinius xxv. 12.
J Tussim quoque] Dioscor. 111. 32.
cum melle delingi ad tussim jubet.
‘Apuleius loc. cit. ‘ Tussi medendo :’
‘Herbam origanum commanducet,’
ἅς.
Delph. et Var, Clus.
Plinius.
k Precipue vero] Dioscor. loc. cit.
! Tertium genus} Hee conyza mas-
cula est, de qua rursum dicetur ΧΧΙ.
32. Eadem conyza major Diosc. 111.
136. cujus iconem Lobelius exbibet
in Advers. p. 146. qualem nos in hor-
to Regio vidimus.
τὸ Qdoris fedi] Βαρύοσμος Diose. |. c.
1 In omnibus generibus] Sive mas-
cula sit, sive foemina; sive sylvestris,
sive sativa.
° Manipulo] Substratu suffituque
venenatas fugare bestias, abigere cu-
lices, pulices necare, tradit Diosc. 111.
136.
P Tribus foliis] Folia serpentium
morsibus imponuntur utiliter, inquit
Diosce. loc. cit.
90
3154 C. PLINII SECUNDI
foliis ac ramis aculeatis, trita mellis odorem habet, digitis
tactu™ ejus cohzrescentibus. Altera thuris,” quam liba-
notidem appellamus.* Medetur utraque * contra serpentes
ex vino vel aceto. Pulices etiam‘ contrite cum aqua
sparse necant.
LXV. Sativa quoque“ suos usus habet. Succus ejus
cum rosaceo auriculas juvat. Ipsa ad ictus bibitur. Fit
ex ea montana,’ serpyllo similis, efficax contra serpentes.
Urinam ἡ movet: purgat et a partu mulieres. Concoctio-
nem mire adjuvat, et ad cibos aviditatem. Utraque? vel
in cruditate jejunis in potione aspersa. Luxatis quoque
utilis. Contra vesparum et similes ictus, ex farina hordea-
cea et posca, utilissima. Libanotidis* alia genera suis
dicentur locis.
PPL L LLLP LL LS
Cap. txtv. 1 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiffl. cum edd. Harduin,
1. 2..3. Miller. Bipont. et Franz. tractu Gronov. et al. vett.—2 Chiff. libano-
tidem appellaverimus.
Cap. Lxv. 1 Est et altera montana Vet. Dalec.—2 Ita edd. vett. Gronov.
et Harduin. 1. aviditatem utraque Dalec. Harduin. 2. 3. Miller. Bipont. et
Franz.
NOTE
4 E contrario que mollis} Eadem_ seris. Et c.15. de pulicibus, πρὸς
conyza feemina Theophrasto Hist. v1.
2. Conyza minor Diosc. loc. cit. a
Lobelio picta accurate in Adversar.
pag. 146. Visa a nobis in horto Re-
gio.
τ Altera thuris} Altera conyza, in-
quit, hoe est, mascula, thuris odorem
habet : quapropter et ipsa libanotis
appellatur, quanquam id nomen et
aliez plante verius sortiuntur, Pli-
nius ipse ΧΧΙ. 32, ‘ Folia foemine
mellis odorem habent. Mascule ra-
dix a quibusdam libanotis appellatur,
de qua diximus,’ hoc nimirum loco,
® Medetur utraque] Diose. loc. cit.
' Pulices etiam] Diose. loc, cit. ut
paulo antea diximus. Democritus in
Geopon. xu. 11. p. 370. ubi de culi-
cibus necandis, περὶ κωνώπων. Φεύξον-
ται δὲ, εἰ κόνυζαν ἑψήσεις, καὶ τῷ ζέμα-
τι ῥανεῖς τὴν οἰκίαν. Fugient, si cony-
zam decoxeris, decoctoque domum resper=
ψύλλας, p. 374. necari hos ait, κονύζης
ἑψηθείσης, τοῦ ζέματος ἐπιῤῥαινομένου.
"Sativa quoque] Sativa nempe cu-
nila; nam, ut dictum est initio c. 61.
cetera genera hactenus, preter sati-
vam, descripta sunt, Hee est quam
θύμβραν aliqui, rectius alii cunilam
nostram et satureiam vocarunt, ut
diximus x1x, 50.
Υ Fit ex ea montana} Satureia mon-
tana, que Thymbra Dodonei, pag.
287. visa a nobis in horto Regio.
w Urinam] Diose. loc. cit.
x Libanotidis] Aliarum herbarum,
quibus est libanotidis pariter nomen
inditum, genera viresque suis locis
dicentur : nempe xxiv. 59. ubi ros-
marinum tractabitur, quod alio no-
mine libanotidem appellari dictum
est superiore libro, cap, ult, ac gene-
ra quidem illius duo afferentur,
NAT. HIST. LIB. Xx. 68.
LXVI. (XVII.) Piperitis, quam et siliquastrum appella-
vimus,’ contra morbos comitiales bibitur. Castor et aliter?! ¢
demonstrabat, caule rubro et longo, densis geniculis, foliis
lauri, semine albo, tenui, gustu piperis, utilem gengivis,
dentibus, oris suavitati, et ructibus.
LXvit. Origanum quod in sapore cunilam* cemulatur,'
ut diximus,” plura genera in medicina habet: onitin® vel
prasion appellant, non dissimile hyssopo. Privatim ejus
usus* contra rosiones* stomachi in tepida aqua, et contra
cruditates: contra araneos? scorpionesque in vino albo:
luxata® et incussa in aceto, et oleo, et lana.
LXvill. Tragoriganum‘ similius est serpyllo sylvestri.
GLOL III OLA?
Cap. txvi. 1 Castor taliler cod. Dalec.
Cap. Lxvit. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin, 1. 2. 3. Miller.
Bipont. et Franz. quod in sapore cunile e@mulatur edd. vett. et Gronov. quod
sapore cunilam emulatur Vet. Dalee.—2 Cod. Dalec. torsiones.—3 Ita codd.
Harduini cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. aqua, et cru-
ditates: contra araneas edd. vett. et Gronov. aqua, et contra crud. contra araneas
Chiffl. aqua, et crud. contra araneos cod. Dalec.
NOTE
¥ Appellavimus] Lib. x1x. 62. Il- ei nomen inditum, quod ab asinis
lud est quod piper Indicum appel-
lant vulgo, quod quidem! quadrige-
mino genere a Dodonzo pingitur, sub
nomine Capsici, p. 704. et 705. nem-
pe oblongioribus, recurvis, latis, mi-
nimisque siliquis. Nostris, Potvre
ad’ Inde.
2 Castor et aliter|] Alterum intelligi
vult piperitidis genus, a Castore de-
scriptum.
a Origanum quod in sapore cunilam]
Sive satureiam.
> Ut diximus} Lib. x1x. 50.
© Onitin] Diose, 111.33. Ἡ δὲ ὀνῆ-
τις καλουμένη, λευκοτέρα τοῖς φύλλοις
ἐστὶ, καὶ μᾶλλον ἐοικυῖα ὑσσώπῳ, κ. τ. A.
Sic etiam interpres Oribasii lib. x11,
fol. 209. Galeno de Fac. Simp. Me-
dic. lib. vir. p. 215. ὀνῖτις seribitur.
Marcellus Empir. c. 30. p. 212. “ Cu-
nila, quam Greci onitim vocant.’ Id
precipue expetatur: Schol. Nican-
dri: ’Ovirida λέγει, ὅπερ of ὄνοι ἐσθίουσι.
Πράσιον ἃ viridi foliorum colore. Vi-
dimus in horto Regio.
4 Privatim ejus usus| Plinius Valer.
iv. 36. De origano: ‘ Ex vino albo
tritum, et in potione sumtum, scor-
pionum et araneorum venenis resis-
tit: cruditates discutit : morsus sto-
machi ex aqua calida datum lenit.’
6. Luzxata] Plinius Valer. loc. cit.
Γ Tragoriganum] Diosc. 111. 35. Tpa-
yoplyavos θαμνίσκος ἐστὶν ὀριγάνῳ ἢ Ep-
πύλλῳ ἀγρίῳ τὰ φύλλα καὶ τὰ κλωνία.
Ab hireis, quibus σταΐαμ [ἃ pabulum
est, nomen habere, ut ab asinis oni-
tin, auctor est scholiastes Nicandri.
Est Thymbra legitima Clusii, quam
ille pinxit Hist. Rar. Plant. lib. 111.
Ρ. 358. nosin horto Regio observavi-
mus.
3156 Cc.
PLINII SKECUNDI
Urinam ciet,’ tumores discutit, contra viscum" potum,
vipereeque ictum eflicacissimum, stomachoque ‘ acida ruc-
tanti, et preecordiis.
Tussientibus! quoque cum melle
datur, et pleuriticis, et peripneumonicis.' ἢ
LXIx. Heraclium' quoque tria genera habet, nigrius,"
latioribus foliis, glutinosum.
Alterum exilioribus,” mol-
lius, sampsucho non dissimile, quod aliqui prasion* vocare
malunt.
cetera eflicax.
jucunde olet.
Tertium est inter hec medium, minus quam
Optimum” autem Creticum.3
Proximum Smyrneum, odorius.°
Nam et
Hera-
cleoticum,+ ad potum utilius, quod onitin vocant.?
PPL OL PL LIP LIP
Cap. Lxvilt. 1 Chiff. et peripleumonicis.
in cod. Dalec.
Voces et peripneumonicis desunt
Cap. Lxix. 1 Origanum quoque tria genera habet, Heracleoticum nigrius
margo edd. Dalec. et Gronov. e Diosc.—2 Ibid. ex eodem, aliqui oniten.—
3 Cod. Dalec. efficax autem.
Miller. Bipont. et Franz.
vett.
Optimum Creticum.—4 Ita Harduin. 1. 2. 3.
Smyrneum. Deinde Heracleoticum Gronev. et al.
Smyrneum. Dorius Heracl. Chiff. Mox, Brotier conj. utilius eo, quod,
NOTE
8 Urinam ciet] Dioscor. loco ci-
tato.
» Contra viscum] Hoc est, contra
ἰξίαν, ut diximus c. 51. Dioscor. loc.
cit. Nicander in Alexiph. pag. 151.
tragoriganum valere ait contra ἰξιόεν
οὐλοφόνον.
i Stomachoque] 1086. loc. cit. Τοῖς
κακοστομάχοις, καὶ ὀξυρεγμιῶσι δίδοται"
καὶ ἐφ᾽ ὧν ἁλυσμὺς, καὶ ναυτία, καὶ θέρ-
μη ὑποχονδρίων παρακολουθεῖ, Stomacho
male affectis, et acida ructantibus exhi-
betur, et vis quos qualis ex maris agita-
tione anxietas, nausea, et precordiorum
e@stus comitantur.
J Tussientibus] Dioscor. loco citato:
k Et peripneumonicis] Diose. Βησί re
καὶ περιπνευμονίαις σὺν μέλιτι ἐν ἐκλεικ-
τῷ δίδοται, in ecligmate.
' Πεοναοϊϊηι} Sic in Indice hojus
loci: De origano heraclio : Genera tria.
Iilud ipsum quod Heracleoticum su-
perius appellatum est c. 62. Hoc
tragorigani genus quoddam letius
Dioscorides appellat 11. 35.
m Alterum exilioribus| Alterum tra-
gorigani genus apud Diose. loc. cit.
‘H δέ tis Tparyopiyavos λεπτόκαρφος, Kat
λεπτόφυλλος, ἣν καὶ πράσιον ἔνιοι κα-
λοῦσιν.
π΄ Optimum] Diose. loc. cit. ᾿Αρίστη
δὲ ἡ Κιλίκιος, καὶ ἡ ἐν KG, καὶ Χίῳ, καὶ
Σμύρνῃ, καὶ Κρήτῃ.
© Smyrneum, odorius] Ita Mss.
Reg. 2. Colb. 2. Chiffl. &c. ut sit
sententia, jucundius Smyrneum ori-
ganum olere, quam Creticum, Sunt
qui smyrnium legant: falso: quan-
quam esse percommode hic possit vi-
deri σμύρνιον sive σμύρνειον, a σμύρνα,
hoc est, amyrrha. Est autem odorius
ab odorus, que vox cum sepius in
absoluto gradu apud idoneos Latini-
tatis anctores occurrat, tum vero est
in comparativo infrequens.
P Quod onitin vocant] Hoe est, eo
quod onitin vocant. Vide Notas et
Emend. num, 26.
NAT. HIST. LIB. XX. 69. 3157
Communis autem“ usus serpentes fugare, percussis esui
dare decoctum, potu urinam ciere, ruptis, convulsis mede-
ri‘ cum panacis radice, hydropicis cum fico, aut cum
hyssopo, acetabuli mensuris decoctum ad sextam. Item
ad scabiem, pruriginem, psoras, in descensione°® balinea-
rum.’ Succus auribus infunditur cum lacte. ‘Tonsillis*®
quoque et uvis medetur, et capitis ulceribus. Venena opii'
et gypsi extinguit decoctum, si cum cinere in vino bibatur.
Alvum mollit" acetabuli mensura.
Sugillatis ἡ illinitur.
Item dentium dolori, quibus etiam et candorem facit, cum
melle et nitro.
decoquitur cum hordeacea farina.
Sanguinem narium sistit.
Ad parotidas
Ad arterias asperas
cum galla et melle teritur: ad lienem folia cum melle et
sale.
cum aceto et sale, sumtum paulatim.
tum cum oleo in nares* infunditur.
eo, ita ut ne venter attingatur.
Furunculos aperit cum fico trita:9 strumas cum
sanat.
oleo et aceto et farina hordeacea.
Fluxiones sanguinis in genitalibus tusum, et
Reliquias purgationum a partu.
fico illitum.
aceto illitum.
Crassiores pituitas” et nigras? extenuat coctum
Regio morbo ® tri-
Lassi perunguntur ex
Epinyctidas cum pice
Lateris dolores cum
ILI ORI III LS
δο.---
Vet. Dalec. medetur.—6 Cod. Dalec. in decessione.—7 Vet. Dalec. et
nigra.—8 Vet. Dalec. mortuo prodest ; et sic Diosc.—9 ‘ Ita bene Editio
NOTE
4 Communis autem] Communes He-
racleotici et onitidis vires. Sic Dios-
cor, 1π|, 32. et 32.
* In descensione balinearum] Diose.
111. 32. Κνησμοὺς δὲ καὶ ψώρας καὶ ἴκ-
τερον τὸ ἀφέψημα αὐτῆς ἐν λουτρῷ ὠφε-
Ace. Prurigini, psore, ac morbo regio
decoctum ipsius in balneo prodest.
5 Tonsillis} Dioscor. loc. cit. Mapia6-
μια, καὶ κιονίδας, καὶ ἄφθας θεραπεύει.
t Venena opii| Diose. loc. cit. iis
qui cicutam biberint, opinmve, pra-
bet ex vino dulci, seu passo: ex oxy-
melite, seu aceto mulso, iis qui gyps
sum.
« Alvum mollit] Diosc. toc. cit.
Ξηρὰ δὲ ποθεῖσα ὀξυβάφου πλῆθος σὺν με-
λικράτῳ, μέλανα κατὰ κοιλίαν ἄγει. Ari-
dum acetabuli mensura cum aqua mulsa
epotum, alros humores per alvum ex-
trahit.
νυ Sugillatis] Marcell, Empir. c. 19.
p. 182.
W Crassiores pituitas] Has per al-
vum extrahit, inquit Diose. loc. cit.
* Cum oleo in nares] Cum oleo irino
in nares infusum caput purgare, scri-
bit Diosc. loc. cit.
3158 σ:
LxxX. Lepidium® inter urentia intelligitur.
PLINII
SECUNDI
Sic etin fa-
οἷ ἢ cutem emendat exulcerando, ut tamen cera et rosaceo
facile sanetur.
facile, et cicatricum ulcera.'
Sic et lepras,° et psoras tollit semper
Tradunt in dolore’? dentium
adalligatum brachio qua doleat, convertere dolorem.’ ὃ
LXX1. Gith ex Grecis,’ alii melanthium, alii melansper-
mon‘ vocant.
quam nigerrimum.
pionum.
pentes fugari."
Optimum, quam ® excitatissimi odoris, et
Medetur serpentium plagis et scor-
Illini ex aceto ac melle reperio, incensoque ser-
Bibitur’ drachma una et? contra araneos.
Distillationem/ narium discutit tusum in linteolo olfactum.
Capitis dolores " illitum ex aceto et infusum naribus. Cum
΄““““5“““ “ΚΓ
princeps.’ Brotier.
Ita quoque Gronov. et al. ante Harduin. cum fico trito
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. cum fico tosta Vet. Dalec.
Cap. Lxx. 1 Vet. Dalec. Aulcerum cicatrices.—2 Ita codd. Harduini et
Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. compescere dolo-
rem ἄτοπον. et vulgg.
Cap. Lxx1. 1 Gronov. melaspernon.—2 Conjunctio et deest ap. Gronov.—
NOT
a Lepidium] Dioscor. 11, 205. Ae-
πίδιον. Δύναμις δέ ἐστι τῶν φύλλων δρι-
μεῖα ἑλκωτικὴ, κιτ. A. Vis foliorum acris
et exulcerans, &c.
Ὁ Sic et in facie] Inde nomen habet,
quod faciei nempe maculas, τὰς λεπί-
das, delet. Servi compuncti notas tol-
lebant lepidio: quare, id ubi animad-
versum est, candenti ferro inuri eos
invecta consuetudo est.
© Sic et lepras| Diose. loc. cit.
4 Tradunt in dolore| Totidem verbis
hae Diose. Sed collo lepidium ju-
bet appendi.
© Converlere dolorem] Sic Mss. om-
nes, Reg. Colb. Th. Chiff. In libris
editis, compescere,male. Excitat enim
pustulam, que bumoris impetum, quo
dens vexatur, ad brachinm revocet.
Sic quidam in eo morbo hodieque an-
rium radici medicamenta admovent,
que pustulas gignunt.
' Gith ex Gracis} Et Celso quoque
lib. 1%. cap. postremo, git. Item Scri-
bonio Largo, Compos. 131. Dioscori-
di μελάνθιον, ceteris, ἃ nigritia seminis,
μελάνσπερμον, μήκων ἄγριος μέλας, Ῥω-
μαίοις παπάβερ νίγρουμ, ut est in No-
this ejusdem, p. 456.
£ Optimum, quam] Dioscor. 111. 93.
Μέλαν, δριμὺ, εὐῶδες,
h Incensoque ... fugari] Dioscor. loc.
cit.
' Bibitur] Contra phalangiorum
etiam araneorum morsus: Βοηθεῖ δὲ
καὶ φαλαγγιοδήκτοις ὕσον < a’ μεθ᾽ ὕδα-
tos ποθέν. Diose. loc. cit.
i Distillationem] lisdem_ verbis
Diosc. loc. cit. Λεανθὲν δὲ καὶ ἐν ἀπο-
δέσμῳ δεθὲν, καὶ ὀσφραινόμενον, τοὺς
καταῤῥοιζομένους ὠφελεῖ, Sic etiam
Galen. |. vit. de Facult. Simp. Med.
p. 206. Κατάῤῥους ἰᾶται, θερμὸν ἐν ὀθονίῳ
προσφερόμενον, κ. τ. A.
k Capitis dolores} Diosc. loc. cit.
“Αρμόζει δὲ καὶ κεφαλαλγοῦσι καταπλασ-
NAT, HIST, LIBs ΣΧ 72; 3159
΄
irino oculorum epiphoras οἵ tumores. Dentium dolores!
coctum cum aceto. Ulcera oris tritum aut commanduca-
tum. Item lepras et lentigines™ ex aceto. Difficultates®
spirandi addito nitro? potum. Duritias,°? tumoresque ve-
teres, et suppurationes, illitum. Lacte+ mulierum ? auget
continuis diebus sumtum. Colligitur succus ejus, ut hyos-
cyami.’ Similiterque" largior,’ venenum est, quod mire-
mur: cum semen * gratissime panes etiam condiat. Oculos
quoque purgat: urinam‘ et menses οἷοί, Quinimmo lin-
teolo deligatis ° tantum granis XxX xX.secundas trahi reperio.
Aiunt et clavis ἃ in pedibus mederi tritum in urina: culices
suffitu necare: item muscas.
LXXi1. Et anesum '* adversus scorpiones ex vino bibi-
΄“΄““““““““““ Γ΄
3 Vet. Dalec. vino.—4 ‘ Ita codd. Regg. Antiquitus dictum lacte pro lac.’
Brotier. Ita quoque codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. Lac Gronov. et vulgg.—5 Vet. Dalec. largius.—6 Ita codd. Har-
duini et Dalec. item Harduin, 1.2.3. Miller. Bipont. et Franz. alligatis edd.
vett. et Gronov.
Cap. Lxxit. 1 * Ita codd. Regg. et Editio princeps.” Brotier. Et anisum
NOTE
σόμενον τῷ μετώπῳ καὶ τοῖς ἀρκομένοις
ὑποχεῖσθαι, ἐγχεόμενον εἰς τὰς ῥῖνας με-
τὰ ἰρίνου λεῖον.
! Dentium dolores] Diosce. loc. cit.
᾿Ὠφελεῖ δὲ καὶ ὀδονταλγίαν μετὰ tous
.+.. ἑψηθὲν καὶ διακλυζόμενον. Theod.
Priscianus 1. 14, ‘de dentium cura-
tionibus:’ ‘Quibus putres caverne
obvenerint, melanthium elixum in
aceto commixtum,’
m Item lepras et lentigines] Diosc.
Αἴρει δὲ Kal φακὸν καὶ λέπρας, K. τ. A.
Lentigo, φακὸς, macula est subrufa,
vel nigricans in facie, ad lentis simi-
litudinem.,
ἃ Difficultates} Diose. et Galenus,
locis citatis. Vide Sarraceni notas in
Diose.
οὐ Durilias] Diose. loc. cit.
P Lacte mulierum] Diosc. loc. cit.
Πινόμενον δὲ πλείους ἡμέρας γάλα ἄγει.
Lacte porro vetusto more Mss. omnes
exhibent, pro /ac, quod et antea ob-
servatum a nobis et in Plauto aliis-
que, ad Plin. xv. 16.
4 Ut hyoscyami] De quo dicetur
xxv. 17.
© Similiterque] Ut in hyoscyamo
evenit, cujus foliis constat mentem
corrumpi, ut suo loco dicetur mox ap-
pellato, si plura quam quatuor biban-
tur. De melanthio Diosc. loc. cit.
Φασὶ δὲ καὶ ἀναιρεῖν αὐτὸ πλεῖον ποθέν.
5. Cum semen] Libro sup. ¢. 52.
t Urinam] Si nempe pluribus die,
bus continuis sumatur, ut ait Diose.
loc. cit. Vide etiam Galen. de Fac.
Simp. Med. lib. vir. p. 206.
u Aiunt et clavis] Dioscor. loc. cit.
Kal ἥλους περιχαραχθέντας ἐκτινάσσει
σὺν οὔρῳ παλαιῷ. Clavos circumscari-
Jicatos excutit cum urina vetere imposi-
tum. Vulgati codices habent σὺν οἴνῳ.
At Serapio, ut Plinius, σὺν οὔρῳ 16-
git.
a Et anesum [anisum] Ita Nicander
3160 C. PLINHT SECUNDI
tur, Pythagorz inter pauca laudatum, sive cradum, sive
decoctum. Item viride aridumve, omnibus que condiun-
tur, queeque intinguntur, desideratum. Panis etiam crus-
tis inferioribus subditum. Saccis quoque” additur: cum
amaris nucibus vina commendat. Quin ipsum oris hali-
tum jucundiorem facit, foetoremque tollit manducatum ma-
tutinis cum smyrnio, et melle exiguo, mox vino collutum.+
Vultum juniorem prestat. Insomnia levat suspensum in
pulvino, ut dormientes olfaciant. Appetentiam ciborum
prestat, quando id quoque inter artificia deliciz fecere, ex
quo labor desiit cibos poscere. Ob has causas quidam ani-
cetum‘? id vocavere.
LXXil. Laudatissimum * est Creticum, proximum A!-
gyptium. Hoc ligustici vicem prestat in condimentis.
Dolores capitis‘ levat suflitum naribus. Epiphoris ocu-
lorum Evenor£ radicem ejus tusam imponit: [ollas ipsum"
cum croco pari modo et vino, et per se tritum cum polenta
ad magnas fluxiones, extrahendisque,? si qua in oculos in-
ciderint. Narium quoque carcinodes" consumit illitum
PPLPLPPPPP LOS
Edd. ante Brotier.—2 Vet. Dalec. colluti.
Cap. Lxxi, 1 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
Miller. Bipont. et Franz. e vino radicem ejus tusam imponit Iollas. Ipsum Gro-
nov.et vulgg. Evenoros radicem ejus tusam imponit Iollas. Ipsum Chiffl.—2 Vet.
NOTE
in Theriac. p. 44. ubi ἄννησον scribi-
tur: quod Attice consuetudinis esse
geminato ν scholiastes admonet, pag.
31. Sic etiam Diose. 111. 65. apud
quem ἄνισον vulgari more. De l’ Anis.
Iconem apud Dodon. vide, pag. 297.
In Mss. omnibus, Reg. Colbert. &c.
anesum legitur.
> Saccis quoque] Quibus vina sac-
cantur, sive percolantur, ut dictum
est XIV. 28, et xvi. 17. Vide Hie-
ron. Mercurial, Var. 11. 17.
© Quin ipsum] Dioscor. 111, 65.
“ Anicetum] ᾿Ανίκητον, invictun,
quod aliis omnibus medicamentis an-
tecellat. Non aniso id nomen, sed
anetho, in Nothis pag. 455. Pseudo-
Dioscorides attribuit.
© Laudatissimum] Sic Diose. loc.
cit. Auctor libri de Simp. Med. ad
Paternianum, qui Galeno ascribitur,
tom. ΧΙΠ]. pag. 985. ‘Anisum opti-
mum est Creticum, deinde Agypti-
um: Gallicum inertissimum,’ &c.
f Dolores capitis} Totidem verbis
Diose. loc. cit.
& Evenor] Ita eruimus e vestigiis
codicum Reg. Colb. &c. in quibus
Evenenor legitur. In editis, e vino,
perperam. De Evenore et Iolla, in
Auctorum Syllabo.
h Narium....carcinodes| Extat ea
NAT. HIST. LIB. XX. 73. 3161
ex aqua. Sedat anginas cum melle et hyssopo ex aceto
gargarizatum. Auribus?' infunditur cum rosaceo. Tho-
racis pituitas purgat tostum: cum melle sumtum melius:
Cum acetabulo anesi nuces amaras L. purgatas tere in
melle ad tussim. Facillime vero anesi drachme tres, pa-
paveris, ἀπὸ miscentur melle ad fabz magnitudinem, et
ternis diebus sumuntur. Pracipuum autem est ad ructus :!
ideo inflationibus * stomachi, et+ intestinorum torminibus,
et ceeliacis'! medetur. Singultus et olfactum potumque de-
coctum inhibet.’ Foliis decoctis™ digerit cruditates. Suc-
cus decocti cum apio olfactus sternutamenta®® inhibet.
Potum somnum concitat:7 calculos pellit: vomitiones
cohibet, et pracordiorum tumores. Et pectorum vitiis,
nervis quoque, quibus® succinctum est corpus, utilissimum.
Prodest et* capitis doloribus instillari succum cum oleo
decocti. Non aliud utilius ventri et intestinis putant:
ideo dysentericis et in tenesmo? daturtostum. Aliqui ad-
΄““““΄“΄“““““ “ΚΓ
Dalec. extrahendaque.—3 Fractis auribus margo edd. Dalec. et Gronov. e
Diose.—4 Conjunctio et deest in Vet. Dalec.—5 ‘ Ita codd. Regg. et Editio
princeps.’ Brotier. S. et olfactum decoctum, potumque, inhibet Gronov. al.
vett. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.—6 Ita edd. vett. et ἄτοπον.
sternumenta ex codd, Harduinus et recentt.—7 Vet. Dalec. conciliat.—8 Ita
ex codd. Harduinus et recentt. Prodest ejus et Gronoy. et vulgg.—9 Chiff.
NOT
vox apud Celsum lib. vi. de polypo.
Καρκινώδης ὄγκος hoc loco intelligitur
a Plinio, tumor cancro similis, qui abs-
que exesione est. In Mss. Reg. et
Colb. narium cardines.
i Auribus] Cum rosaceo tritum, in-
quit Diosc. 11. 65. et instillatum
fractis auribus medetur: Kal τὰς ῥή-
eis δὲ τῶν ὥτων λεῖον σὺν ῥοδίνῳ ἐνστα-
ζόμενον ἰᾶται.
i Precipuum...ad γιοίι8] Ad rue-
tum modice ciendum, Vide que de
anetho dicenda sunt cap. 74. statim
initio.
k Tdeo inflationibus] Diosc. loc. cit.
et Galenus de Fac. Simp. Med. cap.
48, pag. 157.
1 Et celiacis] Alvum enim sistere
scribit Diose. loc. cit.
m Foliis decoctis] Ita fere Galenus
et Diosc. locis citatis, cum aniso vim
pariter digerendi attribuunt, δύναμιν
διαφορητικήν.
n Sternutamenta [sternumenta] inhi-
bet] Ita Mss. fere ubique: infre-
quentius, sternutamenta, A€tius quo-
que, vi. 99. pag. 249. anisum cohibe-
re sternutationem scribit.
© Nervis quoque, quibus| Hoc ver-
borum ambitu septum transversum
signat, quod alii precordia, id est,
περικάρδια, plures διάφραγμα appel-
lant. Id enim membranis constat,
guibus cor et pulmo a jocinere et
3162 C. PLINII SECUNDI
dunt et opium, pilulis in die '° ternis lupini magnitudine in
vini cyatho dilutis. Dieuches et ad Jumborum dolores
succo usus est. Semen hydropicis Ρ et coeliacis dedit tri-
tum cum menta: Evenor radicem® ad renes."' Dalion
herbarius parturientibus ex eo cataplasma imposuit cum
apio: item vulvarum dolori: deditque bibendum cum
anetho parturientibus. Phreneticis quoque illinivit recens "ἢ
cum polenta. Sic et infantibus comitiale vitium, aut con-
tractiones* sentientibus. Pythagoras quidem negat corripi
vitio comitiali in manu habentes: ideoque quamplurimum
domi serendum. Parere quoque facilius olfactantes. Et
statim a partu dandum potui polenta aspersa. Sosimenes
contra omnes duritias ex aceto usus est eo, et contra lassi-
tudines, in oleo decoquens addito nitro. Semine ejus poto,
lassitudinis auxilium viatoribus spopondit. Heraclides ad
inflationes stomachi semen tribus digitis cum castorei obolis
duobus ex mulso dedit. Similiter ad ventris aut intestino-
rum inflationes. Et orthopnoicis, quod ternis digitis pre-
henderit*3 seminis, tantundem hyoscyami cum lacte asinino.
Multi vomituris acetabula "+ ejus et folia lauri decem trita
in aqua, bibenda inter coenam suadent. Strangulatus vul-
vee,'5 " si maducetur et linatur calidum, vel si bibatur cum
castoreo in aceto’® et melle, sedat. Veriigines a par-
΄“““““΄“““““Γ
in tenesmos.—10 Vet, Dalee. inde.—11 Ita Harduinus et recentt. ex codd,
ὁ vino, radicem ad renes Gronov. et vulgg. e vino, radicem et ad renes Chiffl. qui
mox Dallon.—!2 Ita Harduin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz. illinunt vel
recens Gronov. et vulgg. illevit recens cod. Dalee.—13 Chiff. prenderit.—
14 Vet. Dalee. acetabylum.—15 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin. 1. 2.3, Miller. Bipont. et Franz. Strangulationes vulvue Gronovy. et
al. vett.—16 Cod. Dalec. castoreo aceto, omisso in.
NOTE
liene dispescitur.
P Semen hydropicis] Potum semen,
inqnit Diose. 111.65. hydropicis sitim
sedat,
4 Evenor radicem] Ita rurvsum
Mss. omnes: non, ut libri editi, e
rino,
ut contractiones | Nervorum σπασ-
pots.
8 Strangulatus vulv@] Ita Mss. non
strangulationes. Uterina suffocatio,
que Dioscoridi ὑστερικὴ mit, Plinio
sepenumero vulye conversio, et yul-
va conversa dicitur: Est uteri ad su-
perna decursns, quo fit ut strangulari
et suffocari feemine videantur.
NAM HIST: LIB. xx. 74.
3163
tu cum semine cucumeris et lini pari mensura ternum digi-
torum, vini albi tribus cyathis discutit.
Tlepolemus ad
quartanas' ternis digitis seminis anesi et foeniculi usus est
in aceto et mellis cyatho uno.
eum amaris nucibus illitum.
nis adversari naturam ejus putent.
Venerem ἡ stimulat.
Vestes quoque a tineis defendit.
cohibet.
preestat.
semper recens, et quo nigrius.
est, praeterquam inflato.’
Lenit articulares morbos,
Sunt qui et aspidum * vene-
Urinam ciet.’ Sitim
Cum vino sudorem leniter
Efficacius *
Stomacho tamen inutile
LXXiv. (xvill.) Anethum quoque* ructus movet, et
q
tormina sedat.
nuntur ex aqua vel vino.
vens, olfactum.
Alvum sistit.
Epiphoris "ἢ radices illi-
Singultus © cohibet semen fer-
Sumtum ex aqua, sedat cruditates.*
Ci-
nis ejus* uvam in faucibus levat: oculos‘ et genituram
hebetat.
NOTE
ι Tlepolemus ad quartanas| Vide No-
tas et Emend. num. 27.
" Sunt qui et aspidum] Virulento-
rum animalium venenis adversari ait
Diose. 111. 65.
Y Urinam ciet] Diose. loe. cit.
w Venerem] Diose. loc. cit.
x Efficacius] Commendat inprimis
Diose. loc, cit. quod recens, qnod
odore vehementi, quod plenum, ac
minime furfurosum.
Σ Preterquam inflato] Nam prodest
ad inflationes, πρὸς ἐμπνευματώσεις,
Diose. loc. cit. et Plinius ipse su-
pra.
a Anethum quoque] Nempe, ut ani-
sum, de quo dictum est paulo ante.
Plinius Valer. id paulo uberius, tv.
27. de anetho: ὁ Stomachi querelas,’
inquit, ‘coctum in aque cyathis tri-
bus potum, miro modo relevat : indi-
cio est ructus, per quem intelligere
datur aperta omnia, qua clausa tor-
quebant: digestiones adjuvat: ideo
ventrem videtur inhibere. Diose. 111.
67. ᾿Ανήθου ξηροῦ τῆς κόμης καὶ τοῦ
καρποῦ τὸ ἀφέψημα πινόμενον ... στρό-
φους τε καὶ ἐμπνευματώσεις παύει. Α-
quam anethinam cum melle commen-
dat ad sedanda tormina Marcellus
Empir. cap. 27. pag. 176. et cap. 28.
pag. 201. Nostris, Aneth. Pingitur
a Dodonezo, pag. 296.
b Epiphoris] Plinius Valer. 1. 14.
‘ Ad epiphoras oculorum, et tumores
,..anethi radix ex vino trita illini-
tur.’ Et iv. 27. de anetho: ‘ Tritz
radices et imposite fervoribus me-
dentur oculorum.’
ο Singultus] Diosc. 111. 67.
4 Sedat cruditates] Plinius Valer.
Iv. 27. Q. Serenus cap. 19. pag. 137.
‘At male digestis si crapula seviet
escis, Aut cubitum pergens succum
cape tristis anethi,’ &c.
€ Cinis ejus} Plinius Valer, rv. 27.
de anetho: ‘ Cinis ejus suspendit
uvam faucibus ingravescentem,’ Q,
Serenus cap. 16. pag. 135. ‘Si vero
afflictam languor dejecerit uvam:
Tunc horas aliquot pronus recubare
memento: Aut illam pulvis tosti rele-
vabit anethi, Aut cinis ex cochlea,
vel torrida brassica flammis.’
3164 Cc:
LXXvV. Sacopenium, quod apud nos gignitur, in tetum
transmarino‘* alienatur. Hlud enim ® Hammoniaci lacry-
me simile, sagapenon vocatur. Prodest laterum' et pec-
toris doloribus, convulsis, tussibus vetustis, exscreationi-
busque,) preecordiorum tumoribus.?. Sanat* et vertigines,
tremulos, opisthotonicos, lienes, lumbes, perfrictiones.!
Datur et olfactandum ex aceto in strangulatu vulve.™ Ce-
teris et potui datur, et cum oleo infricatur. Prodest et con-
tra mala medicamenta.
LXXVI. Papaveris sativi tria diximus* genera: et
sponte nascentis alia promisimus. FE sativis, albi calyx ἢ
ipse teritur, et e vino bibitur somni causa. Semen elephan-
tiasi medetur. E nigro papavere sopor* gignitur® scapo
PLINIL SECUNDI
PPO LIIL POLL?
Cap. Lxxv. 1 Dalee. Sacopenio, quod, §c. transmarinum.—2 Vet. Dalec.
excreationibus, precordiorumque tumoribus,
Cap. Lxxvi. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Papaveris sativi dixi-
mus... promisimus. Sed sativi alibi calix τόπον. et vulgg. Papaveris sativi
ita diximus, δὲ. Chiff. proxime, pro promisimus, cod. Dalec.—2 Ita codd.
Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. opium Vet. Dalec.
opus alii ap. Dalec. sapor Gronoy, et yulgg. Mox, gignitur capite inciso Dalec.
NOTE
τ Oculos] Diosc. totidem verbis,
III. 57. ᾿Αμβλύνει τε Tas ὄψεις, καὶ yo-
viv σβέννυσι συνεχῶς πινόμενον. Leon-
tius in Geopon. x11. 34. pag. 355. Τὸ
ἄνηθον ἐσθιόμενον ἀμβλύνει τὴν ὄψιν.
& Transmarino] Longe discrepat a
transmarino.
» Tilud enim] Transmarinum vide-
licet: de quo Dioscor. 111. 95. Saya-
πηνὺν ὑπός ἐστι πόας ναρθηκοειδοῦς, γεν-
νωμένης ἐν Μηδείᾳ. Sagapenum ferula-
cee herbe liquor est, que quidem in
Media nascitur. Id et frutici et li-
quori, qui manat ex frutice, nomen
esse, Galenus de Fac. Simp. Med.
lib. viii. pag. 226. In officinis Saga-
penum, et Serapinum appellatur,
quoniam odore pinum refert. De-
scribitar a Charasio, in Pharmac.
pag. 298.
' Prodest laterum] Hee totidem
verbis Diose. 111. 95,
} Exscreationibusque} Quoniam eras-
sos humores pulmoni molestos expur-
gat, inqnit Diose. loc. cit.
k Sanat] Diose. loc. cit.
1 Perfrictiones] Δίδοται κατεψυγμέ-
vots, inquit Diose. Datur perfrigera-
tis, frigidis, quorum vel pars aliqua
corporis, vel totum pariter perfriges-
cit.
m Datur et....vulve@] Dioscor. lo-
co citato.
a Papaveris ...tria diximus] Lib.
XIX. Cap. 53.
> E sativis, albi calyx] Hee pariter
Diose. iv. 65.
© Sopor gignitur] Ita Mss. omnes,
Reg. 1. 2. Colbert. 1. 2. 3. &c. tum
hoc loco, tum in hujus libri indice :
non sapor. Soporem poétice pro suc-
co soporifero usurpavit, quem opium
vocant, ut mox dicetur,
NAT. HIST. LIB. Xx.°76. 3165
inciso, ut Diagoras suadet, cum turgescit:* ut Lollas, cum
deflorescit, hora sereni diei,? * hoc est, cum ros in eo exaru-
erit. Incidi jubent sub capite et calyce.+' Nec in alio
genere ipsum inciditur caput.
Succus et hic,5 et herbee cujuscumque lana excipitur:
aut si exiguus est, ungue pollicis, ut lactucis,°* et postero
die magis quod inaruit. Papaveris vero" largus’? densa-
tur, et in pastillos tritus in umbra siccatur, non vi sopori-
fera modo, verum si copiosior hauriatur, etiam mortifera
per somnos:*' opium vocant.9) Sic scimus interemtum
Postumii Licinii Ceecinz '° preetorii viri patrem in Hispa-
nia bavili,''* cum valetudo impatibilis! odium vite fecis-
POP PIP POI OP?
—3 Ita ex codd. Harduinus et recentt. hora diei serent Gronov. et vulgg.—
4 Dalec. aut calyce.—5 Succus et hujus Dalec.—6 Margo edd. Dalec. et Gro-
nov, aut conchylie, e Diose.—7 Vet. Dalec. largior.—8 Ita Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. somnum Gronov. et valgg.—9 ‘ Ita codd. Regg.’ Brotier. option
vocant Gronovy. al, vett. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—10 ‘ Ita Editio prin-
ceps. Nec aliter in codd. Regg. 1.2. Post. Licinii Cecine.’ Brotier. Licinit
Cecinne edd. vett.et Gronov. P. Licinii Cecinne Chiff. P. Licinti Cecine
Harduin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz.—11 ‘ Ita libri omnes scripti et
editi. Id nomen exprimere videtur, quod nos dicimus le Bailli. Inde forte,
ut observat ΟἹ. Harduinus, legendum dajuli. Antiquum enim fuit eorum judi-
cum nomen.’ Brotier. Hispania Bavili Gronov. Harduin. et recentt. Hispa-
NOTE
4 Cum turgescit] Cum germinat, et
florere incipit.
© Hora sereni dieci] Vide Notas et
Emend. num, 28.
f Sub capite, et calyce| Diosc. loc. cit.
᾿Οπίζοντας δὲ Sei, μετὰ τὸ τὰς δρόσους
ἀνικμασθῆναι, περιγράφειν μαχαιρίῳ τὸν
ἀστερίσκον, ὡς μὴ εἰς τὰ ἐντὸς διατρῆσαι"
καὶ ἐκ πλαγίων δὲ τῆς κωδίας ἐπ᾽ εὐθείας
ἐκτέμνειν ἐξεπιπολῆς, kK. τ. Δ. Αἱ opit
faciendi ratio he@c est: Cum ros exaru-
erit, stellulam que in summo papaveris
capite visitur, cultello ita scarificare
oportet, ut ne penitus intro adigatur:
et a capitis lateribus per directum sum-
mam cutem incidere, et erumpentem la-
crymam digito excipere, ὃς.
& Ut lactucis] Perinde, inquit, ut
in lactucis fieri mos est, cum ex iis
incisis succus lacteus excipitur. Sic
Diose. iv. 65. δακτύλῳ, digito, hune
succum excipi jubet, et in conchulam
deinde abstergi. Hunc idem adjicit
succo sylvestris lactuce sepe adulte-
rari.
h Papaveris vero] Hee pariter Di-
osc, loc. cit.
i Per somnos] Ita recte Reg. 2. alii-
que: non, per somnum.
i Opium [opion] vocant] “Omov, suc-
cus lacteus qui papaveris scapo inciso
manat. ’Ombs succum lacteum sonat, qui
non sponte, ut lacryma, id est, τὸ δά-
Kpvov, emanat, sed castratione, sca-
tificatione, terebratione, vel alio
quovis vulnere efiuit.
k In Hispania bavili] Vel Bajuli
potius; ut nomen id magistratus fue-
3166 σ.
set: item plerosque alios.
tatio extitit.
vere, ut mortiferum, infundi vetantes.
Addidit Andreas," ideo non protinus ex-
visul‘* noceret.
PLINII SECUNDI
Qua de causa magna concer-
Diagoras™ et Erasistratus in totum damna-
Preterea, quoniam
ceecarl eo, quoniam adulteraretur Alexandria. Sed postea
usus ejus non improbatus est medicamento nobili, quod
diacodion ° vocant.
Semine quoque Ρ ejus trito in pastillos,
e lacte utuntur ad somnum:"” item ad capitis® dolores
cum rosaceo: cum hoc’ et aurium dolori instillatur.,
Po-
dagris® illinitur cum lacte mulierum. Sic et foliis ipsis
utuntur.
Item ad sacros ignes‘ et vulnera ex aceto.
Evo
tamen" damnaverim collyriis addi: multoque magis * quas "4
vocant lexipyretos,” quasque pepticas et coeliacas.
Ni-
ee
nia Bilbili Dalec.—12 Diagoras, ut scribit Erasistratus, usum ejus in totum
damnavit oculorum lippitudini, et aurium vitiis infundi vetans, quoniam visut
margo edd. Dalec. et Gronov. e Diose.—13 Chiff. pastillo electo utuntur ad
somnium.—l4 Vet. Dalec. magis confectionibus quas.—15 Nigri semen margo
a
NOTE
rit, quem nos Bailli vocamus. Vide
Notas et Emend. num, 29.
1 Valetudo impatibilis] In Mss. om-
nibus, impetibilis, quod idem valet :
hoc est, non ferenda, nimia, intole-
randa.
m Diagoras} Ex Diagora quoque,
et Erasistrato, opii usum damnat Di-
oscorides iv. 65. tum in aurium dolo-
ribus, tum in lippitudine oculorum :
quoniam et visus aciem hebetet, et
somnum indueat.
π΄ Addidit Andreas] Diosce. loc. cit.
᾿Ανδρέας δέ φησιν, ὅτι εἰ μὴ ἐδολοῦτο,
ἐτυφλοῦντο ἂν οἱ eyxpiduevor ὑπ᾽ αὐτοῦ.
Addidit Andreas protinus excecatum ἐνὶ,
qui illinerentur, nisi adulteraretur.
© Quod diacodion] Διὰ κωδειῶν, ut
dicetur c. 79.
P Semine quoque] Diose. loc. cit.
1 Item ad capitis] Diose. loc, cit.
τ Cum hoc] Hoe est, cum rosaceo,
quod et rosam veteres appellaverunt:
utceram pro cerato dixerunt Mar-
no....infusus
cellus c. 9. p. 78. ‘ Virentis papave-
ris succus cum rosa, vel amygdali-
dolentibus auribus
prodest.’ Adhibet Diose. loc. cit.
amygdalinum, myrrham, et crocum,
8 Podagris] Diose. loc. cit.
t Item ad sacros ignes] Diose. loc.
cit. Kal πρὸς ἐρυσιπέλατα δὲ καὶ τραύ-
ματα σὺν ὄξει.
u Ego tamen] Ita Galenus κατὰ τό-
mous, 111. 1. p. 369. collyria ex apio
multis tanto fuisse detrimento ait, ut
etiam ἀμβλνυωπίαν, et βαρηκοΐαν, visus
hebetudinem, et aurium gravitatem in-
duxerint. Sunt autem collyria, et
medicamenta oculorum, et glandule
que ano, et pessi qui valve subdun-
tur, et que induntur naribus,
Y Multoque magis) Subintellige,
damnaverim addi iis, quas, &c.
w Lewipyretos] Ληξιπυρέτους. Medi-
cine sunt, que febres fugant, ἀπὸ τοῦ
λήγειν. Marcellus Empir. c. 16. p. 114.
‘Prodest et his qui sine horrore cir-
NAT. HIST. LIB. XX. 76. 3167
grum tamen'’ cceliacis in vino datur. Sativum omne ma-
jus: rotunda ei capita; at sylvestri * longa ac pusilla, et ad
omnes effectus valentiora.'° Decoquitur Y et bibitur contra
vigilias : cademque aqua fovent ora.'7 Optimum in siccis,
et ubi raro pluat."* Cum capita’ ipsa et folia decoquun-
tur, succus meconium vocatur, multum opio ignavior.
Experimentum opii est primum in odore:'9 sincerum
enim perpeti non est:* mox in lucernis,” ut pura luceat
flamma, et ut extinctum*®? demum oleat: que in fucato
non eveniunt. Accenditur quoque difficilius, et crebro ex-
tinguitur. Est sincerl experimentum et in aqua, quoniam
in nubila innatat : 5: 5 fictum in pustulas coit. Sed maxime
΄“΄““““““““““ “2
edd. Dalec. et Gronov. e Diosc.—16 Ita ex codd. Harduinus et recentt,.
Sativum omne magis rotundat cupita, At silvestri longum ac pusillum, et ad omnes
effectus valentius Gronov. et vulgg. rotundat caput Vet. Dalec. longa et pusilla,
et ad omn. ef. valentiora Chiff.—17 Vet. Dalee. foventur ora.—18 Ita codd.
Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2.3. Miller. et Bipont. et ubi raro
pluit edd. vett. et Gronov. ef whi raro et pluat Franz.—19 Ita codd. Har-
duini et Chiffl. cum edd. Harduin, et recentt. primwn odore Gronov. et vulgg.
—20 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd, Harduin. et recentt. flamma, aut
extinctum Gronov. et edd. vett.—21 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et
NOTE
cuitu febrium vexantur : quamobrem
lexipyretos hee compositio dicitur.’
Alexander [atros 111.66.‘ Lyxoperita
epithimata febrientibus:’ lege, Lexi-
pyreta epithemata. Interpres eo loci
in margine, ‘fervores apta lenire’
reddit. Πεπτικαὶ sunt que absces-
suum collectiones maturant, et que
stomachi concoctionem adjuvant.
Κοιλιακαὶ, que celiacis medentur.
Succum papaveris nigri, concoctio-
nem eam juvare, et ceeliacorum affec-
tibus auxiliari, scribit Diosc. 1v. 65.
x At sylvestri] Diosce. loc. cit.
Y Decoquitur] Diose. loc. cit.
2 Cum capita] Μηκώνιον, sive μηκώ-
μεῖον parari, tusis papaverum capiti-
bus, prelo expressis, tritis in morta-
rio, digestisque demum in pastillos,
docet Diose. loc. cit. Sed priusquam
torculari exprimantur, decoqui folia
et capita juvat.
ἃ Perpeti non est] Quoniam vel so-
lo odore soporem inducit: ἐν τῇ ὀσμῇ
καρωτικὺς, inquit Diosce. loc. cit.
b Mox in lucernis] Hee omnia pa-
riter Diosc. loc. cit.
© Quoniam in nubila innatut] Quo-
niam in nubium morem sparsum di-
luitur, et in aqua innatat: adultera-
tum contra in grumos coit, instar pus-
tularum. Diose. loc. cit. Prestan-
tissimus est ... qui facile aqua diluitur ...
neque asper, neque grumosus. Kpitdo-
τος δέ ἐστιν ὀπὸς... εὐχερῶς διειμένος
ὕδατι... οὐ τραχὺς, οὔτε θρομβοειδὴς,
k.T.A. Ita porro Mss. omnes. Α 118
magis placet, quoniam in nubecula: qua
forma dictum est ab eodem Plinio
Xxvill. 19. de urina: ‘ Mala, et in
qua veluti furfures et nubecule appa-
rent.’
3168
mirum, zstivo Sole deprehendi.
Cc. PLINII SECUNDI
Sincerum enim sudat, et
se diluit, donec succo recenti simile fiat. Mnesides *? op-
time servari putat hyoscyami semine adjecto : alii in faba.
LXXVII. (X1X.) Inter sativa et sylvestria medium genus,
quoniam in arvis,’ sed sponte, nasceretur, rhoeam vocavi-
mus © et erraticum."
toto calyce mandunt.
Quidam id decerptum protinus cum
Alvum exinaniunt‘ capita quinque
decocta in vini tribus heminis pota, et somnum faciunt.
LXXVIII. Sylvestrium’ unum genus, ceratitin vocant,
nigrum,’ cubitali altitudine,
calyculo inflexo,” ut cornicula.
quam ceteris sylvestribus.
radice crassa et corticosa,
Folia minora et tenuiora,
Semen exile,' tempestivum est?
messibus: alvum purgat* dimidio acetabulo in mulso.
Folia trita' cum oleo, argema jumentorum sanant.
Ra-
“΄““““““““΄“““4͵4
Franz. quia nebula innatat edd. vett. et Gronov.—22 Mnesicles Gronov.
Cap. Lxxvit. 1 Chiffl. empraticum.
Cap. Lxxvill, 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. vocant, sive nigrum, e
Theophr.
NOTE
4 Quoniam in arvis| Theophr. Hist.
IX. 13. "Ev ταῖς ἀρούραις, μάλιστα ἐν
ταῖς κριθαῖς, maxime inter hordea, que
cibaria sunt et sativa: sed ipsum ta-
men inter illa sponte, non satu, pro-
venit: idcirco medii generis cense-
tur.
© Rheam vocavimus] Lib. x1x. 53.
τ Alvum exinaniunt| Paulo aliter
Diose. ιν. 64. Ait enim capita pa-
paverum quina vel sena, in vini cya-
this tribus decocta, dum ad duos re-
deant, somnum pota inducere: se-
men autem acetabuli mensura ex aqua
mulsa potum, alvum leniter emollire.
Theophr. Hist. 1x. 13. hoc tantum,
καθαίρει δὲ κάτω.
& Sylvestrium] Hee totidem verbis
Theophr. loc, cit.
ἄγριαι πλείους" ἣ μὲν κερατῖτις καλου-
μένη, 7 δὲ μέλαινα, lego ἡ καὶ μέλαινα.
Papaver, ut remur, corniculatum vi-
elaceum est, quod in horto Regio vi-
Μήκωνες δ᾽ εἰσὶν
dimus, quale depictum est a Clusio
Hist. Rarior. Plant. ν. 6. p. 92. Ali-
ud preterea corniculatum vidimus
luteo, aliud pheeniceo flore.
h Calyculo inflexo] Siliqua longa, in
corniculi modam inflexa, unde et
nomen accepit, inquit Diosc, Iv. 66.
Καρπὸν δὲ μακρὸν, καμπύλον ὥσπερ κέ-
pas... ὅθεν καὶ ἐπωνόμασται.
i Semen exile} Diosc. αν. 66, Σπέρ-
μα δὲ μικρὸν, μέλαν, K. τ. Δ.
J Tempestivum est] Theophr. loc. cit.
Συλλέγεται δὲ περὶ πυροτομίας, per mes-
sem legitur.
k Alvum purgat} Theophr. Δύναται
δὲ καθαίρειν κοιλίαν, Diose. tv. 66, Td
δὲ σπέρμα πλῆθος ὀξυβάφου ποθὲν σὺν
μελικράτῳ, κοιλίαν ἐπιεικῶς καθαίρει.
! Folia trita] Theophr. et Diosce.
locis cit. Hujus verba sunt: Ta δὲ
φύλλα καὶ τὰ ἄνθη... . ἐγχρισθέντα, τὰ
ἐπὶ κτηνῶν ἄργεμα καὶ νεφέλια ἀποκα-
θαίρει.
NATE HISTS LEB XiX.079.
3169
dix ™ acetabuli mensura cocta in duobus sextariis ad dimi-
dias, datur ad lumborum vitia et jocineris.
Quidam hoc genus glaucion vo-
Nascitur enim in afflatu maris, aut
medentur ex melle folia.
cant,° alii paralion.?
nitroso loco."
Carbunculis”
LXXtx. Alterum* e sylvestribus genus heraclion voca-
tur, ab aliis aphron,' foliis (si procul intuearis) speciem
passerum? prabentibus,* radice in summa‘ terre cute,
semine spumeo.
Ex hoc lina‘ splendorem trahunt estate.
΄σ΄““΄““““““““π
Cap. Lxxix. | Margo edd. Dalec. et Gronov. aphrodes, e Diose.—2 Ita
codd. Harduini, cum edd, Harduin. 1. 2. 3. et recentt. reprasentantibus Vet.
NOTE
™ Radix] Diosc. loc. cit.
ἢ Carbunculis] Diose. loc. cit. Τὰ δὲ
purAAa....€oXdpas περιῤῥήττει κατα-
πλασθέντα σὺν ἐλαίῳ. Illita ex oleo
folia crustas emarginant, crustulas
ulcerum erodunt, carbunculos rum-
punt,
ὁ Glaucion vocant] Atque idcirco,
ut ait Diose. loc. cit. glaucion ex eo
factitari, (qui succus herbe est inSy-
ria nascentis, foliis similibus cornicu-
Jato papavevi, ut idem ait mr. 100.)
falso existimarunt, decepti quadam
foliorum similitudine.
P Alit paralion| Diose. loc. cit. Μή-
κων κερατῖτις, οἱ δὲ παράλιον, οἱ δὲ ἀγρίαν
μήκωνα, of δὲ θαλάσσιον, quod nempe
in maritimis prasertim sponte nasci-
tur: nune ubique satum provenit.
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. vir.
p- 208. Καλεῖται δ᾽ ὑπό τινων παραλία
μήκων, ἐπειδὰν τὰ πολλὰ πλησίον τῆς θα-
Adrrns φύεται.
4 Aut nitroso loco] Quoniam nitri
natura haud multum a sale, marini-
que afflatus virtute distat. Ita Mss.
Theophr. Hist. vi. 13. addit etiam
petroso loco provenire: Φύεται δὲ πα-
pa τὴν θάλατταν, οὗ ἂν ἢ πετρώδη Xw-
ρία.
ἃ Alterum| Theophrasto, loc. cit.
Delph. et Var. Clas.
Plinius.
Μήκων Ἡράκλεια. Diose. iv. 67. Μή-
κων ἀφρώδης, ὑπὸ δέ τινων Ἡράκλεια
κληθεῖσα, κ. T.A. Papaver spumeum:
ab aliquibus Heracleum vocatum, δ.
Nisi Latino ritu ac sono Greca se-
pius pronuntiaret Plinius, rectius sane
aphrodes, ut XXvit. 93. quam aphron
diceret. Spumeum porro appellatum
est a colore: nam spumam candore
refert, inquit Galenus, loc. cit. Pe-
plos est, sive esula rotunda, picta a
Joan. Bauhino, tom. in. p. 669. et a
Dodoneo, p. 371. Wisa a nobis in
horto Regio. Nostris vulgo dicitur
Réveil matin des vignes. Sic etiam
Ruellius, p. 654. et Dalee. lib. xvi.
p. 1658.
b Speciem passerum] Sicuti orpov-
θιον, hoc est, herba lanaria, sive radi-
cula, de qua x1x. 18. cui id nomen
quoque inditum a similitudine aliqua
cum eaave. Vide Notas et Emend.
num. 30.
© Radice in summa] Theopbr. Hist.
IX. 13. Ῥίζαν δὲ λευκὴν ἐπιπόλαιον.
Diosce, Iv. 67. Ῥίζαν δὲ λεπτὴν ἐπιπλέ-
ov, lege ex Theophr. ἐπιπόλαιον. Sic
ipse Diosc. tv. 66, radicem papave-
vis corniculati tradidit ἐξ ἐπιπολῆς
φυομένην, per summa cespitum nasci.
4 Ex hoc lina] Supra xrx. 4. ‘ Est
9P
3170 Cc. PLINII SECUNDI
Tunditur in pila * comitialibus‘ morbis, acetabuli mensura
in vino albo: vomitionem enim? facit. Medicamento,
quod diacodion ® et arteriace" vocatur, utilissimum. Fit
autem hujus papaveris aut cujuscumque sylvestris’ capi-
tibus cx x3 in aque ceelestis sextariis tribus biduo mace-
ratis, in eademque discoctis: deinde saccatis,*+ * iterumque
cum melle decoctis ad dimidias partes vapore tenui. Ad-
didere postea drachmas senas' croci, hypocisthidis, thu-
ris, acacie, et passi Cretici sextarium. Heec ostentatione:
simplex quidem et antiqua illa salubritas papavere et melle
constat.
LXXx. Tertium genus” est tithymalon,’ mecona vocant,
alii paralion,* folio lini,” albo, capite magnitudinis fabee.°
PP OL IO L LLL LS
Dalec. presentantibus Gronoy. et al. vett.—3 Vet. Dalec. vomitionem autem ;
Chiffl. vomitionem enim, quod receperunt Harduin. et recentt. vomitiones enim
edd. vett. et Gronov.—4 ‘ Vet. decoctis: deinde siccatis. Legitur et siccato in
Chiff. et mox, decocto ad dimidias.’ Dalec.
Cap. LXxxx. 1 Dalee. tithymalos.—2 Chiff. arihallion. Mox, pro lini, quod
habent edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. e Diosc. levi legitur ap. ἄτομον. et
vulgg.
NOTE
et inter papavera genus quoddam,
quo candorem lintea precipuum tra-
hnnt!
© Tunditur in pila] Hoc est, in mor-
tario, ut alibi monuimus.
ΓΤ Comitialibus} Acetabuli mensura,
inquit Dioscor. loc. cit. in aqua mul-
sa sumtum, vomitione purgat: priva-
timque hujuscemodi purgatio comiti-
alibus prodest. Theophr, hoc tantum:
Καθαίρει ἄνω ταύτης ἣ ῥίζα. Χρῶνται
δέτινες πρὺς τοὺς ἐπιλήπτους ἐν μελικρά-
τῷ, ex mulso.
& Diacodion] Διὰ κωδειῶν, hoc est,
ex capitibus papaveris: est enim κώ-
dea papaveris caput. Compositio-
nis hujus concinnande modos multi-
plices vide apud Galenum κατὰ τό-
mous, cap. 2. p. 535,
h Arteriace)} Est arteriace, omne
medicamentum ad arteria asper vi-
tia faciens, ut auctor est Aétins Serm,
Vill. c. 51. p, 38.
i Aut cujuscumque sylvestris] Vide
Notas et Emend. num. 31.
j Capitibus CX X.] Sequitur fere
_in arteriace paranda Here medici
placitum apud Galenum loe. cit.
k Deinde saccatis] Id est, colatis.
Sic Heras Medicus apud Galen. loc.
cit. p. 536. Kal διηθήσας, k. τ. A.
1 Drachmas senas] Non singulorum,
sed omnium simul generam. Sic He-
ras, Damocrates, Soranus, apud Ga-
len. loc. cit.
m Terlium genus] De quo Diose.
ιν. 165. Ὃ δὲ παράλιος τιθύμαλος, ὃν
ἔνιοι τιθυμαλίδα ἢ μήκωνα ἐκάλεσαν. Vi-
dimus hoe genus in horto Regio,
quale a Dodoneo pingitur, p. 366.
Dicetur de eo rursum, xxvi. 41, In
Indice quoque Reg. 1. &c. paralium
vocatur.
» Folio lini] Vide Notas et Emend.
num, 32.
NAT. HIST: ‘LIBs XX 51:
Colligitur’ uva florente.
Siccatur in umbra.
tum‘? purgat alvum, dimidio acetabulo in mulso.
“2171
Semen po-
Cujus-
cumque autem papaveris caput viride, vel siccum, illitum
epiphoras oculorum lenit.
Opium ex vino meraculo si
protinus detur, scorpionum ictibus resistit.
Aliqui hoc
tantum nigro tribuunt, si capita ejus vel folia terantur.
LXXXI. (XxX.) Est et porcilaca,' quam peplin’ vocant,
non* multum sativa’ eflicacior : cujus memorabiles usus
traduntur.
Sagittarum venena, et serpentium hamorrhoi-
dum, et presterum ‘ restingui :3 pro cibo sumta, et plagis im-
posita, extrahi.
succo.
dest.
ducata cum melle sanat.
Item hyoscyami, pota e passo expresso
Cum ipsa non est, semen ejus simili effectu pro-
Resistit et aquarum vitiis," capitis dolori,* alceri-
busque in vino tusa et imposita.
Reliqua ulcera comman-
Sic et infantium cerebro imponi-
΄΄“““““““ “4 “ 7͵ὖ΄
Cap. LXxxt. 1 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. portulaca Gronov. et al.
velt-—2 Vox non deest in Vet. Dalec.—3 Vet. Dalec. restringi.—4 Ita edd.
NOTE
ο Magnitudinis faba] Capite, inquit
Diose. loc, cit. in cacumine orbicula-
to, in quo semen ervi simile contine-
tur: κεφαλὴν δὲ ἐπ᾽ ἄκρου περιφερῆ, ἐν
ἡ ὃ καρπὸς ὡς ὄροβος. Est autem faba,
quemadmodum ervum, plane rotun-
da, ut diximus xvin. 30.
P Colligitur] Theophr. Hist. 1x.
12.
4 Semen potum] Diose. loc. cit.
πλῆθος ἡμίσους ὀξυβάφου ποτιζόμενα.
τ Est et porcilaca, quam peplin] Ita
Mss. omnes, tuin hoc loco, tum in In-
dice hujus libri. Editi, Est et portu-
luca, quam peplion. Hippocrates ta-
men peplion vocat, inquit Oribasius
lib. xin. p. 211.
Ss Non multum sativa] Quod sane
inirum : quoniam in religuis fere her-
barum generibus, vis efficacior syl-
vestribus est. Sativa certe, sive hor-
tensis, ac domestica, que ἀνδράχνη
Dioscoridis est, 11. 150. ut diximus
xiir. 40. vulgatissima est, le Pour-
pier, le Pourpier doré. Sylvestris an-
gustifolia, visa a nobis in horto Re-
gio, a Dodonwo pingitur, p. 650. De
ea Diose. in Nothis: ᾿Ανδράχνη ἀγρία
eee. οἱ δὲ τηλέφιον, Ῥωμαῖοι πορτουλά-
καμ,Κ. TA.
τ Et presterum] Ad hemorrhoi, dip-
sadisque morsus, portulacam pariter
commendat Diosce. in Theriacis c. 30.
Est autem prester serpentis genus
haud absimile, de quo Lucan. 1. 1x. p.
722. “ Oraque distendens avidus spu-
mantia Prester.’
u Et aquarum viliis] Prohibet ne
agnue pote noceant.
a Capitis dolori] Impositam cam
polenta capitis dolori Diase. mederi
dixit, mm. 150. Καταπλασσομένη μετὰ
ἀλφίτων κεφαλῆς ἀλγήμασι καὶ ὀφθαλ-
μῶν φλεγμοναῖς, καὶ ταῖς ἄλλαις, καὶ
στομάχου πυρώσεσι͵ κ. τ. A.
3172 Cc. PLINII SECUNDI
tur, umbilicoque prociduo. In epiphoris vero omnium,
fronte+ temporibusque cum polenta. Sed ipsis oculis, e
lacte et melle. Eadem, si procidant” oculi, [01115 tritis
cum corticibus faba. Pustulis cum polenta et sale et ace-
to. Ulcera oris tumoremque gingivarum* commanducata
cruda sedat: item dentium dolores.? Tonsillarum ulcera,
succus decocte. Quidam adjecere paulum myrrhe. Nam
et mobiles® dentes stabilit commanducata. Cruditates
sedat, vocemque firmat, et sitim arcet.© Cervicis dolores,
cum galla, et lini semine, et melle,? pari mensura sedat.
Mammarum vitia, cum melle, aut Cimolia® creta. Saluta-
ris est suspiriosis, semine cum melle hausto. Stomachum‘
in acetariis 9 sumta corroborat. Ardentibus 5 febribus im-
ponitur cum polenta. Et alias’ manducata refrigerat etiam
GAIL IP LOPS O LS
vett. Gronov. et Harduin. 1. fronti Dalec. Harduin. 2. 3. et recentt.—5 Ita
codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.
si procident, prodest, foliis Gronov. et al. vett.—6 Nam mobiles Chiffl. Mox, in
eodein : manducata. Cruda.—7 Ita codd. Harduini et ChitH. cum edd. Harduin.
1.2.3. et recentt. Hz voces, et melle, desunt in Gronov. et vulgg.—8 Ita
codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1.2.3. Miller. Bipont. et Franz.
et Cimolia Gronov. et al. vett.—9 Stomachum aceluriis, omissa prepositione,
NOTE
Ὁ Si procidant] Subintellige, tunc
imponitur, ex antecedentibus. Ocu-
lorum procidentia, morbus est uvee
tunice procidue, ab erosione aut
ruptura cornee. Celsus v1.6. ‘ Non-
nunguam,’ inguit, ‘ ingens inflamma-
tio erumpit tanto impetn, ut oculcs
sua sede propellat : πρόπτωσιν id, quo-
niam oculi procidant, Greci appel-
lant.’ Seribonius Largus Compos.
27. ‘ Vastus tumor, quem quia a loco
interdum videtur propellere oculum,
πρόπτωσιν vocant.’
© Gingivarum] Quin ‘ si ex gingivis
sanguis exit,’ inquit Celsus iv. 4.
‘portulacam manducasse satis est.’
4 Dentium dolores| Stuporem, in-
quit Diose. loc. cit. αἱμωδίαν, οἱ Gale-
nus de Fac. Simp. Med. vi. 43. pag.
156, post Arist. Problem. 1. 38, p. 683.
Marcellus Empir. c. 12. p. 94. * Por-
tulaca assidue commanducata, stri-
dorem dentium tollit.’
© Et sitim arcet] Auctor Geopon.
XII, 42. Td δὲ φύλλον αὐτῆς ὑποτιθέ-
μενον τῇ γλώττῃ ἀδιψοτέρους ποιεῖ, Fo-
lium ejus lingua subditum, sitim arcet.
f Stomachum] Marceilus ec, 20. p.
141. “ Portulaca,’ inquit, ‘ coquitur
diligentissime : et coctum bene ede-
tur ex aceto ab eo qui stomachum
dolebit, vel vitiosum habebit: cito
proderit.’
& Ardentilbus| In febribus etiam po-
tu prodesse scribit Diose. Joe. cit.
Impositam ventri et hypochondriis,
estuantes juvare plarimum in febri-
bus hecticis, Galenus de Fac, Simp.
Med. lib. vi. p. 156.
b Pt alias] Sic etiany Diose, 11. 150.
NAT. HIST. LIB. xX. 82. 3173
intestina. Vomitiones sistit. Dysenteriz et vomicis ‘ estur
ex aceto, vel-bibitur cum cumino. Tenesmis autem cocta,
et comitialibus cibo vel potu prodest. Purgationibus! mu-
lierum, acetabuli mensura in sapa. Podagris calidis, cum
sale illita, et sacro igni. Succus ejus potus renes juvat,
ac yesicas. Ventris animalia* pellit. Ad vulnerum dolo-
res ex oleo cum polenta imponitur. Nervorum duritias
emollit. Metrodorus, qui ᾿Επιτομὴν τῶν ῥιζοτομουμένων scrip-
sit, purgationibus apartu dandam censuit. Venerem inhi-
hibet, Venerisque somnia. Preetorii viri' pater est, Hispanize
princeps, quem 5010 propter impatibiles '° uve morbos, ra-
dicem ejus filo suspensam e collo gerere, praterquam in
balineis: ita‘ liberatum incommodo omni. Quin etiam
inveni apud auctores, caput illitum ea distillationem anno
toto non sentire.
Oculos tamen hebetare putatur.
LXXXI1. Coriandrum™ inter sylvestria non invenitur.
Preecipuum tamen esse constat Aigyptium.
Valet contra
serpentium genus unum, quod amphisbzenas vecant, potum
impositumque. Sanat et alia vulnera.
Sic et omnes ° tumores collectionesque cum
tulas tritum.
Epinyctidas,” pus-
΄΄“““““““““ LS
Chiffl.— 10 Margo edd. Dalec. et Gronov. impetibiles.—11 Ita°codd. Harduini
et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. et ita Gronov. et vulgg.
NOT
i Dysenteri@ et vomicis| Hoc est,
cruentis exscreationibus : πρὸς αἵματός
τε πτύσιν, καὶ δυσεντερίας. Dioscor. 11.
150. Celsus iv. 15. inter dysenteriae re-
media, affert et illud: ‘ Portulacam
vel coctam, vel ex dura muria edisse.’
i Purgationibus] Profluvio mulie-
rum sistendo, commendat Galenus,
loc. cit.
k Ventris animalia] Diose. loc. cit.
ἕλμινθας στρογγύλας, teretes lumbri-
cos.
' Pretorii viri] Licinii Cecine, de
quo superius c. 76.
m Cortundrum] Non est, inquit,
sylvestris coriandri forma dispar a
sativo, nec sunt vires diverse. Alias
enim et sponte sua provenit in pra-
tis, campestribusque locis. Et Ni-
cander in Theriac. p. 63. adversus
serpentes et scorpiones, laudat in-
primis καρπὸν dpvyevéos κορίοιο, monta-
ni coriandri semen. Nicandri Schol,
sativum a sylvestri quibusdam notis
secernit: sed nemine ipsi, quod qui-
dem sciam, suffragante. Nostris »-
que, ac Latinis, Coriandre. Pingitar
a Dodonzo, p. 300.
n Epinyctidas] Diose. 111.71. sanari
has ait, coriandro, cum melle et uva
passa, imposito.
ο Sic et omnes} Plinius Valer, iis-
3174 C. PLINIL SECUNDI
melle, aut uva passa. Panos? vero ex aceto tritum. Se-
minis grana® tria in tertianis devorari jubent aliqui ante
accessionem: vel plura illini fronti. Sunt qui et ante’
Solis ortum cervicalibus subjici efficaciter putent. Vis
magna* ad refrigerandos ardores viridi. Ulcera quoque,'
que serpunt, sanat cum melle vel uva passa: item testes,”
ambusta, carbunculos, aures: cum lacte mulieris ἡ epipho-
ras oculorum: ventris ’ et intestinorum fluxiones semen ex
aqua potum.
semen ot um.
Bibitur et in choleris cum ruta.
malia* interaneorum, cum mali Punici
Xenocrates® tradit rem miram, si vera’
Pellit ani-
succo et olea
est: menstrua contineri uno die, si unum granum biberint
foemine: biduo, si duo: et totidem diebus quot grana
sumserint.
Marcus Varro, coriandro subtrito cum aceto,
carnem incorruptam estate servari putat.
LXXXxuI. Atriplex* et sylvestre et sativum est.
Py-
PPLE LPL I PALS
Cap. Lxxxu. 1 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiff. cum edd. Harduin.
1, 2.3. Miller. Bipout. et Franz. rem, δὲ vera Gronov. et vulgg.
NOT
dem verbis, rv. 4. et de testinm
privatim tumoribus, Theod. Prisci-
anus 1, 24,
P Panos] WDiose. loc. cit. panos
ait et strumas discutere cum faba fre-
Sa, μετὰ ἐρεγμοῦ.
4 Seminis grana] Plinius Valer. loc.
cit.
τ Sunt qui et unte] Plinius Valer.
loc. cit.
* Vis magna] Diose. 111.71. Δύναμιν
ἔχει ψυκτικήν.
Ἢ Ulcera quoque] Plinius Valer. loc.
cit. ad verbum. Addit hoe loco Da-
lecampius ex Dioscoride, etiam ig-
nes sacros coriandro sanari, cum
pane ant polenta. At eo nomine re-
prehendi Dioscoridem a Galeno de
Fac. Simp. Med. lib. vit. p. 174. bo-
Medicns nescivit. Td igitur a
Plinio caute pretermissum.
“ Jtem testes} Plinius Valer. loco
nis
citato.
¥ Cum lacte mulieris] Plinins Va-
ler. loc. cit. et 1. 14, * Coriandrum
viride tritum, et mixtum lacte muli-
eris, super tumorem oculorum inun-
ges: et statim sanat.’ Habet eadem
Marcellus Empir. c. 8. p. 56.
W Ventris| Plinius Valer. ad ver-
bum, rv. 4.
x Pellit animalia] Lumbricos vide-
licet. Ita Dioscor., 111. 71. et Pli-
nius Valer. loc. cit. Apuleius c. 102.
tit. 1. infundiclysteribus juber,
y Xenocrates] Hee Plinius Valer.
iisdem verbis, loc. cit.
® Atriplex) Dioscoridi τι. 145, ’A-
τράφαξις, of δὲ χρυσολάχανον. Celius
Aurel. Chron, v. 11. ‘Atriplex, quam
Greci ἀνδράφαξιν vocant.’ Genera se-
decim diversa in horto Regio obser-
vata anobis. Sativam Galli vocant
Arroche, et Bonne-Dame. Tconem sa-
NAT. HIST. LIB. XX. 83.
3175
thagoras,' tanquam faceret hydropicos, morbosque regios,
et pallorem, concoqueretur* difficillime: ac ne in hortis
quidem juxta id nasci quicquam, nisi languidum, culpavit.’
Addidere Dionysius et Diocles, plurimos gigni ex eo mor-
bos. Nec nisi mutata seepe+ aqua coquendum: stomacho
contrarium esse, lentigines et papulas gignere. Miror,
quare difficulter in Italia id nasci tradiderit Solon Smyr-
-neeus. Hippocrates” vulvarum vitiis id infundit cum beta.
Lycus Neapolitanus contra cantharidas bibendum dedit.
Panos, furunculos* incipientes, duritias omnes, vel cocto
vel crudo utiliter illini putavit. Item ignem‘ sacrum, cum
melle, aceto nitroque:* similiter podagras. Ungues sca-
bros detrahere dicitur sine ulcere. Sunt qui et morbo’
regio dent semen ejus cum melle,® arterias et tonsillas
nitro addito perfricent, alvum moveant, cocto vel per se,’
GPPP OLE LOL OP
Cape. Lxxxut. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Atriplex et sylvestre
est, accusatum a Pythagora τόπον. et al. vett. et sativum accusatum a Pytha-
gora codd. Dalec. et Chiff.—2 Ita ex codd. Harduinus et recentt. coqueretur
Gronov. et al. vett.—3 Vet. Dalec. putavit.—4 Ita codd. Harduini et Chiffl.
cum edd. Harduin. 1.2 3. Miller. Bipont. et Franz. s@pius edd. vett. et
Gronov.—5 ‘ Man. acetoque nigro. Chiff. aceto nigro.’ Dalec.—6 Margo edd.
Dalec. et Gronov. cum mulsa, e Diose.—7 Vet. Dalec. cocto per se.—8 Ita
NOTE
tive apud Lobelium videsis in Ob- falso Dalecampius, et Medicus ta
sery. p. 127. Sylvestrium, apud Mat-
thiolum, p. 460. 4017 et 462.
> Hippocrates) De morbis mul. lib.
II, tex. 57. p. 588. Μητρέων ὀδύνης
éyxurov' ἣν ὀδύνη μοῦνον ἢ σπερχνὴ καὶ
βίαιος, ἀχλὺς ἐν τῇσι μήτρησιν ἔνι, καὶ
οὐκ ἔξεισι τὸ πνεῦμα, ἀλλ᾽ αὐτόθι μένει"
κακόν. Δεῖ οὖν οὕτως θεραπεύειν" ᾿Ανδρα-
φάξιος ἀγρίης καρπὸν, καὶ τεῦτλα τρίψας
ὁμοῦ λεῖα, XAuvas τε ἔγχεον ἐς τὰς μή-
tpas. Ad dolorem uterorum medicamen-
tum quod infundi debet. Sidolor solum
fuerit vehemens ac violentus, caligo in
uleris inest, nec flatus exitum habet, sed
manet ibi. Malum. Oportet igitur sic
curare: Atriplicis sylvestris semen, et
betus, simul trita uc tepefacta, in uteros
infundito. Hee vulvarum vitia, quam
men, inflammationem uteri interpre-
tatus sit, ex ipso fonte liquet, unde
hausit Plinius.—‘ Ex Hippocrate li-
quet, cui similia Plinius refert.’ Ed.
sec.
© Panos, furunculos] Hec deinceps
verbis iisdem Plinius Valer. αν. 7.
Galenus quoque de Fac. Simp. Med.
lib. vi. p. 161.
4 {tem ignem] Plinius Valer. loc.
cit. de atriplice: ‘ Ignes sacros se-
dat: podagre fervorem cum nitro
et aceto, cum melle restinguit.’
© Ungues scabros] Plinins Valer.
loco cit.
f Sunt qui et morbo| Ut Dioscor,
11. 145. Galenus loco mox citato,
et Plinius Valer. ty. 7.
3176
vel cum maiva aut lenticula, concitantes vomitiones.
c. PLINII
SECUNDI
Syl-
vestri capillos tinguunt, et ad supra scripta utuntur.®
LX XXIV. (XXI.) E contrario in magnis laudibus malva
est utraque,® et sativa et sylvestris.
Duo genera earum"
amplitudine folii discernuntur. Majorem‘ Greeci malopen '
vocant in sativis.
tam putant malachen.
Alteram/ ab emolliendo* ventre* dic-
E sylvestribus,? cui grande folium
et radices albe,' althea vocatur,™ ab excellentia® effec-
tus: a quibusdam plistolocia.+°
Omne solum, in quo se-
OL PL EL OL PILED?
codd. Harduini, Dalec. et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont.
et Franz. dicta utuntur Gronov. et vulgg.
Cap. LXxxtv. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. molochen, ex Athen. lopen
Chif.—2 Chiff. ventrem.—3 Et sylvestribus in quibusdam vett.—4 Chiff.
NOTZ
& Malva est utraque] Sativa, que
et hortensis appellatur, flore simplici,
in Eystetensi horto: eadem malva
major unicaulis, apud Matthiolum,
Ρ. 457. Preter istos etiam et a Do-
donzo pingitur, p. 641. priore loco:
a colore florum roseo nostris dicitur,
Rose d’Outremer, ou de Tremier. Vi-
dimus in horto Regio. Sylvestris
commune retinuit nomen, Mauve.
Pumila, proceriorque pingitur a Do-
dono, p. 642.
h Duo genera earum] Duo sative
genera, totidem sylvestris.
* Majorem| Que malva hortensis,
multiplici flore, apud Dodon. p. 641.
Malva major Matthioli, p. 456.
j Alteram] E sativis scilicet: quae
malva hortensis prior Dodonei, pag.
6Al.
k Ab emolliendo] Μαλάχην Greci
dixere, ἀπὸ τοῦ μαλάσσειν, a (ventre)
molliendo. Unde Martial. 11. 89,
‘ Utere lactucis, et mollibus utere
malvis, Nam faciem durum, Phebe,
cacantis habes,’ Forte dictum in Ves-
pasianum, qui erat vultu veluti ni-
tentis, inquit Suetonius in ejus vitae,
20. Schola Salernitana: ‘ Dixerunt
malvam veteres, quod molliat alvum,’
&e.
! Et radices alba] Intus albe, ῥίζαν
λευκὴν ἔνδοθεν, inquit Diose. Π|. 163.
Sed dum is folia althez attribuit,
que sint ut cyclamino rotunda, φύλ-
Aa περιφερῇ ὥσπερ κυκλάμινος, et cete-
ris adversatur, nec visam a se althe-
am prodit.
m Althea vocatur] Diose. loc. cit.
᾿Αλθαία, ἔνιοι δὲ iBioKov’ καλοῦσι, μαλά-
χης ἐστὶν ἀγρίας εἶδος... ᾿Ωνόμασται δὲ
ἀλθαία, διὰ τὸ πολυαλθὲς, καὶ πολύχρη-
στον αὐτῆς. Apuleius ὁ. 38. ‘ Gracis
appellatur althaa: alii althean rhi-
zan, alii eleomolochen, alii molochen
agriam ... Itali Ibiseum vocant.’ I-
biscus Dodonei est, pag. 644. Nos-
tris, Guimauve. Capitulare de Villis
cap. 70. ‘ Bismalvas, hoc est, alteas.’
» Ab excellentia] Διὰ τὸ πολναλθὲς,
ut ait Diosc. a verbo ἀλθαίνω, sive
ἀλθέω, medeor, curo, sano.
© Plistolocia [plistolycia] Πλειστολυ-
kia, forte quod instar Lycii medica-
menta prebeat plurimi effectus, Alii
πλειστολοχία mMalunt : quo nomine et
altera nominatur herba, xxv. 54. In
Reg. 1, 2. Colb, 2. Chiffl. plitolicia, In
NAT. HIST. LIB. XX. 84. 9177
rantur, pinguius faciunt. Huic contra? omnes aculeatos
ictus efficax vis,’ pracipue scorpionum, vesparum, simi-
liumque, et muris aranei. Quin et trita’ cum oleo qualibet
earum' peruncti ante, vel habentes eas non feriuntur,
Folium impositum scorpionibus torporem affert. Valent
et contra ὃ venena.® Aculeos omnes extrahunt illite: crude
cum nitro:7 pote vero* decoctz cum radice sua, leporis
marini venena restinguunt:® et, ut quidam dicunt," si vo-
matur.
De eisdem mira et alia traduntur. Sed maxime, si quo-
tidie quis succi ex qualibet earum sorbeat cyathum dimi-
dium, omnibus morbis cariturum. Ulcera manantia” in
capite sanant in urina putrefacta, lichenas et ulcera oris
cum melle. Radix decocta,” furfures capitis et dentium
΄“ς““““““““ 5
plitolicia ; Gronov. et al. ante Harduin. aristalthea, 1116, plistolycia.—5 Ita codd.
Harduini, Chiff. et Vet. Dalec. cum edd. Hardnin. 1, 2.3. et recentt. efficacior
vis Gronov. et al. vett.—6 ‘ Corrupte codd. contra phystim ; alii, psitim, venena.
Merito opinatur ernditns Harduinus emendandum, contra psimmithit venena.
Malvam enim decoctam cum radicibus valere contra epotum psimmithium
ψιμμιθίου δὲ ποθέντος, testatur Diose. 11. 163.’ Brotier. contra presterum ve-
nena cod. Dalec. contra phystim venena Chiff.—7 Codd. Dalec. et Vet. ejus-
dem, cum anetho ; Chiff. cum anitro.—8 Ita codd. Harduini et Vet. Dalec.
cum edd. Harduin. 1.2.3. et recentt. Edd. vero vett. et Gronov. venena
restringunt ; codd. Dalec. venenum restringunt ; Chiff. cum radice succo, lep.
NOT
num leporis marini. Alibi juvare ait
et malve cauliculos, et althe folia
recens elixata. Caules cum radice,
Indice, plistolocia. Interpolatores a-
ristalthea hic scripsere, nempe ex
Diose.
P Huic contra] Hee Diosce. toti-
dem verbis loc. cit. Theod. Priscia-
nus 1. 22. de apum percussibus, vel
scorpionum, &c,
4 Quin et trita] Habet hoc a Ni-
candro in Theriac. p. 7. Descripsit
ab eodem etiam Dioscor. 11. 144.
τ Qualibet earum] Nempe sylves-
trium.
* Valent et contra] Vide Notas et
Emend. num. 33.
τ Pote vero] Plinius Valer, 111. 54.
Avicenna tomo 1. lib. Iv. pag. 201.
semen altheae laudat, contra vene-
Diose. Εὐπορ. τι. 156. p. 123.
υ Et, ut quidam dicunt] Hos secutns
Aétius Serm. xin. 6. 53. p. 263. de
iis qui leporis marini venena sen-
tiunt: ‘His,’ inquit, ‘lac asininum
recens mulectum eum passo assidue
prabeatur: aut si hoc non adsit, bu-
bulum, aut malve decoctum: inde-
que confestim vomant,’ &c. Diose.
quogue i, 144,
Y Ulcera manantia] Diosc. 11. 144.
Et Marcellus Empiricus ὁ. 4, p. 40.
‘Malva erratica cum urina humana,
id est, puerili, trita et imposita, val-
3178 Cc. PLINII SECUNDI
mobilitates. Ejus, que unum* caulem habet, radice circa
dentem qui doleat pungunt,? donec desinat dolor. Eadem
strumas et parotidas panosque, addita hominis saliva, pur-
gat‘? citra vulnus. Semen in vino nigro potum ἃ pituita
et nauseis liberat. Radix mammarum’ vitiis occurrit,
adalligata in lana nigra. Tussim?’ in lacte cocta, et sorbi-
tionis modo sumta, quinis diebus emendat. Stomacho
inutiles '' Sextius Niger* dicit. Olympias Thebana, ab-
ortivas esse cum adipe anseris: aliqui purgari foeminas,
foliis earum manus plenez mensura in oleo et vino sumtis.
Utique constat parturientes foliis substratis celerius solvi:
protinus a partu revocandum,'’*” ne vulva sequatur. Dant
et succum bibendum parturientibus jejunis, in vino decoc-
te™% hemina. Quin et semen adalligant'+ brachio, geni-~
{16 5 non continentium. Adeoque ez Veneri nascuntur,
ut semen unicaulis* aspersum genitali, foeminarum avidi-
΄““““““““““ OP
mar. venenum restinguitur.—9 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. qui doleat punge Gronov. et al. vett. qui dolei punge cod. Dalec.
qui doleat perunge Vet. Dalec. qui doleat pungit Chiff. Dalecampius canj.
qui doleat pungito.—10 Chiffl. pungunt.—11 Cod. Dalec. utiles.—12 Vet.
Dalec. solvi, sed protinus a purtu revocanda; al. ap. eundem, solvi: sed id pro-
tinus, §c.—13 Gronov. decocta.—14 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. semen tritum adalligant edd. vett, et Gronov,—
NOT
de siccat capitis humores,’
tis uleeribus ibi sermo.
Radix decocta) Diosc. loc. cit. Q.
Serenus 6. 4. p. 127. ‘ Porrigini de-
pellende :’ ‘ Est insensibilis morbus,
sed noxia forma Cum caput immensa
pexum porrigine ningit, Copia farris
uti frendentibus edita saxis: Hane
poterit malve radix decocta levare,’
* Ejus, que wim) Plinius Valer,
iv. 5. ‘Radix unius caulis,’ inquit,
‘admota denti, pellit dolorem.’ Hee
malva major unicaulis Matthioli, de
qua superius dictum est.
¥ Radix mammarum] Plivius Valer.
IV. ὃ.
* Tussim) Malvamincibo commen-
De capi-
dat pariter ad tussim Celsus ry, 4.
4 Seatius Niger) Et qui Sextium
transcribit, etsi eundem in prvefatio-
ne vituperat, Dioscorides 11. 144.
Κακοστόμαχος δὲ καὶ εὐκοίλιος, K. τ. A,
Plinius Valer. 1v. 5. ‘ Olympias The-
bana abortivas putat esse malvas
cum adipe anseris genitali parti sub-
jectas. Sextius Niger et Dioscorides
stomacho inutiles arbitrantur.’
b Protinus a partu revocandum] Re-
movendum statim a parta medica-
mentum,
© Genitale] Seminis profluvio labo-
rantium. Genitale pro semine accipi
monuimus, Ο, 53.
4 Semen unicaulis] Malvw majoris
NAT. HIST. LIB. XX. 84. 3179
tates augere ad infinitum Xenocrates tradat: itemque tres '5
radices juxta adalligatas: tenesmo et dysentericis utilissime
infundi: item sedis® vitiis, vel si foveantur. Melancholi-
cis quoque succus datur cyathis ternis tepidus: et insa-
nientibus, quaternis.'° Decoctz comitialibus hemine succi.
His’ et calculosis, et inflatione, et torminibus, aut opis-
thotonico laborantibus, tepidus illinitur. Et sacris ignibus,'
et ambustis,? decocta in oleum'® folia imponuntur: et ad
vulnerum impetus cruda cum pane. Succus decocte?
nervis prodest, et vesice, et intestinorum rosionibus. Vul-
vas et cibo et infusione '9' emollit in oleo: succus decoctz
permeatus 7°) suaves facit.
Althee* in omnibus supra dictis eflicacior radix: pracci-
pue convulsis ruptisque. Coctain aqua alvum sistit. Ex vi-
POOL IFILL LI LIS?
15 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. item tres
Gronov. et vulgg.—16 Vox quaternis deest in cod, Dalec.—17 Is Vet. Dalec.
Mox, aut opisthotono in eodem Vet.—18 Vet. Dalec. in oleo.—19 Vet. Dalec. e¢
insessione.—20 ‘ Ita codd. Reg. 1. Colb. 2. et Editio princeps. In Colb. 1. et
recentioribus edd. port meatus.’ Brotier. permeatus etiam Chiff. port meatus
Gronovy, etal. vett. urine meatus Vet. Dalec. decoct@ potus halitus suaves alii
NOTE
unicaulis, de qua dictum est superius.
Plinius Valer. tv. 5. de radice malvz
unius caulis : ‘Eadem femori alligata
stimulat Venerem.’
© Item sedis} Dioscor. 11. 144.
£ Et sacris ignibus] Althez hance
vim Dioscorides attribuit, 111. 163.
quam et ad hec morborum genera ef-
ficaciorem esse reliquis, Plinius ipse
mox tradit. Erysipelatis sanandis
malvam idem commendat, 11. 144,
5. Et ambustis] Plinius Valer. 111.
36. ‘ Ambustis sanandis ;’ ‘ Malve fo-
lia ex aqua decoquuntur, et ex ea
aqua foventur combusta.’ Diose. item,
11. 144. Theodorus Priscianus 1. 17,
‘De ustione calide, vel ignis... Mal-
varum folia elixa, et cum oleo super-
intrita impones.’
h Succus decucte] Dioscor. 11, 144.
Apuleius c. 40, tit. 1. Ad vesice do-
lorem. Et tit. 2. Ad nervorum do-
lorem. ἕ
i Et infusione| Clysteribus. Alii in-
sessione legunt, invitis Mss. Diosc.
loc. cit. Td δὲ ἀφέψημα αὐτῆς μαλακτι-
κὸν ἐγκάθισμα ὑστέρας" εἴς τε ἐνείματα
πρὸς δηγμοὺς ἐντέρων καὶ μήτρας καὶ
δακτυλίου ἁρμόδιον. Ejus decoctum in-
sessione vulvas emollit: quin et ad intes-
tinorum, vulve, sedisque rosiones, com-
mode infunditur.
} Permeatus [port meatus] Ita libri
editi, cam Colb. 1. At Reg. 1. et
Colb. 2. cum Chiffl. Permeatus. Uri-
ne credo meatum intelligit: nam ve-
sice utiles malvz caules esse prodi-
dit Diose. loc. cit. of καυλοὶ κύστει
ὠφέλιμοι.
k Althea] Plinius Valer, αν, ὅ.
9180 Ο. PLINII SECUNDI
no albo! strumas, et parotidas, et mammarum inflammatio-
nes,*?™ et panos in vino" folia decoctaet illita tollunt. Eadem
arida in lacte decocta, quamlibet perniciosa tussi citissime
medentur. Hippocrates vulneratis, sitientibusque** defectu
sanguinis, radicis decoctze succum bibendum dedit: et
ipsam vulneribus cum melle et resina: item contusis,”3
luxatis, tumentibus, et musculis, nervis, articulis® impo-
suit: et asthmaticis ? ac dysentericis *+ in vino bibendum
dedit. Mirum, aquam® radice ea addita*’ addensari sub
dio,?°" atque lactescere. Efficacior autem, quo recen-
tior.
LxxXv. Nec lapathum® dissimiles effectus habet. Est
autem et sylvestre,'® quod alii oxalidem appellant, sapore
““““΄““΄“““ 7 4Φ
ap. Dalec. orisque meatus suaves alii ibid.—21 Chiffl. inflationes ; al. ap. Dalec.
inflammationes tollit. Mox, Vet. Dalec. panos in vi. fol. dec. et illita. Eadem.—
22 Vet. Dalec. siccescentibusque.—23 Cod. Dalec. convulsis. Mox, tumentibus
musculis Vet. Dalec.—24 Chiffl. ut s. spasticis dysentericis.—25 Vox addita
deest in cod. Dalec.—26 Chiff. sub divo.
Mox, atque lentescere Vet. Dalec.
Quidam ap. Dalec. latescere, id est, in laticem verti.
Cap. Lxxxv. 1 Est autem sylvesire, omissa conjunctione, cod. Dalec.—
NOT
! Ex vino alho| Diose. 111. 163.
᾿Εψηθεῖσα γὰρ ἐν μελικράτῳ ἢ οἴνῳ...
ποιεῖ πρὸς τραύματα, παρωτίδας, χοιρά-
δας, ἀποστήματα, μαστοὺς φλεγμαίνον-
τας, Κ΄ τ. A.
m Mammarum inflam.) Mss. inflatio-
nes, quod fere perinde est: cum ex
inflatione inflammatio fere consequi
soleat. Theod. Priscianus in Gyne-
ciis, sive 111. 1. ‘ Mamillas cum ten-
sione tumentes vel dolentes, quod
post partum quam maxime mulieri-
bus evenire consuevit, quas ex eo
etiam gravis dolor inquietat,’ &c. Et
mox: ‘Si indignatio illa his minime
potuerit prohiberi, et lactis aggrega-
tio maximum fervorem locis incus-
serit,’ &c.
® Et panos in vino] Ita Galenus de
Fac. Simp. Med. lib. vi. p. 170. Ter-
τικὴ φυμάτων δυσπέπτων, panos diffici-
les concoquit, sive discutit.
© Nervis, articulis}] Ad nervos arti-
culosque vulneratos althaz radicem
Galenus commendat, κατὰ γένη; 111.
7. p. 729.
Ρ Et asthmaticis] Mss. Reg. et Colb.
Imposuit, ut supra: spasticis, dysenteri-
cis, ce. De dysentericis, subscribunt
Diosc. 11. 163. et Galenus de Fac,
Simp. Med. νι. 5. p. 170.
4 Mirum, aquam] Dioscor, 111.163.
Πήγνυσι δὲ ἡ ῥίζα καὶ ὕδωρ, μιγεῖσα λεῖα,
καὶ συνεξαιθριασθεῖσα. Accepit ἃ Theo-
phrasto Plinius, Histor, 1x, 19.
r Sub dio] Mss. omnes, sub divo,
a Nec lapathum] Hortense videlicet,
Dodonei Lapathum sativum, p. 637.
Gallis, la Patience.
b Est autem et sylvestre] Id esse
NAT. HIST. LIB. XX, 85. 3181
proximum,* foliis acutis, colore betz candida, radice
minima: nostri vero rumicem,® alii lapathum cantherinum,®
ad strumas* cum axungia eflicacissimum. Est et alterum
genus fere,' oxylapathon * vocant, sativo idem similius, et
acutiora} habet folia ac rubriora, non nisi in palustribus
nascens.
tum.
usque, ac spissius.
Sunt qui hydrolapathon” tradunt in aqua na-
Est et aliud hippolapathon'! majus sativo, candidi-
Sylvestria scorpionum/ ictibus me-
dentur, et ferire+ prohibent habentes,
Radix aceto de-
SLL LL IO LOLOL SG
2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1.
sativo proximum Gronov. et al. vett.
2. 3. et recentt
Mox, Vet. Dalec. Est alterum genus feri.
—3 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
sativo id est, &c.
Vet. Dalec. sativo id quidem similius, sed acutiora alii vett.
ap. Dalee. sativo item, §c. Gronov. et vulgg.—4 Vet. Dalec. et feriri.—
NOTE
quod Gallicum vulgus oxalim adhue
imitatione Greca nuncupat, aliqui
ozellam, Ozeille: alii vinetam: e re-
centioribus herbariis plerique asseve-
rant: quibus ut assentiar, vehemen-
ter laboro: cum absit ab ozelle foliis
color betw candida: sunt enim e ni-
gro viridia. De hoc genere Diose.
1{. 140. Ἔστι δὲ καὶ τέταρτον εἶδος, ὃ
ἔνιοι ὀξαλίδα, ἢ ἀναξυρίδα, ἢ λάπαθον
καλοῦσι.
© Nostri vero rumicem] Cum in hor-
tis seritur. Sed et alii rumicem syl-
vestre lapathum appellarunt: ut Pli-
nius Valer. 1. 38.
4 Lapathum cantherinum] Forte quod
cantheriis, hoc est, jumentis, pabulo
datur. Sic hordeum cantherinum vo-
cat Columella ul. 9, p. 55. ὁ quod et
alia animalia que ruri sunt melius
quam triticum, et hominem salubrius
quam malum triticum pascit,’
ὁ Ad strumas] Vide Notas et E-
mend. num. 34.
Est et alterum genus fere] Ita libri
omnes : nequicquam (ἢ, hoc est, syl-
vestris, reponere tentante Pintiano.
Fere hoc genus alterum recte a Pli-
nio dicitur, quod sit nempe sativo,
etiam quam illud quod est proxime
antea memoratum, similius affinius-
que: vix ut diversi generis esse pu-
tes.
& Oxylaputhon] Τὰ ei nomen ob aeu-
tiora folia datum : ob id officine nos-
trates ‘ Lapathum acutum’ nominant.
‘Grandem oxillam’ officine dicunt :
vulgus Parellam, Pareille. Lapathum
sylvestre seu Oxylapathum Dodonei
est, p. 637.
h Sunt qui hydrolapathon}] Hanc hip-
polapatho congenerem herbam esse
nemo diffitebitur, cum aquarum ver-
nacula et ea sit, ambeque paludibus
exsiliant: sed oleribus repudiatur.
Galenus de Fac. Simp. Medic. lib.
VII. pag. 201. Ἱππολάπαθον, ἐν ἕλεσι
γεννᾶται.
i Est et aliud hippolapathon} A folii
amplitudine id nomen sortituv: ἵπ-
πος enim in compositione amplitudi-
nem supra modum designat. Hoc ge-
nus plerique Rhabarbarum Monacho-
rum nominant, quod ejus radice rha-
barbari loco nonnalli utuntur. Sic
Anguillara par. 7. p. 110. Pingitar
a Dodoneo, p. 637.
J Sylvestria scorpionum] Seu semen,
seu radix decocta bibatur, Diosc. 11.
140,
3182 C. PLINII SECUNDI
cocta, si colluaturs* succus, dentibus auxiliatur: si vero
bibatur, morbo regio.! Semen stomachi™ inextricabilia
vitia sanat. Hippolapathi® radices privatim ungues sca-
bros detrahunt. Dysentericos® semen duabus drachmis
in vino potum® liberat. Oxylapathi semen lotum in aqua
ceelesti, sanguinem rejicientibus adjecta acacia lentis mag-
nitudine prodest. Prastantissimos pastillos? faciunt ex
foliis et radice, addito nitro et thure exiguo.? In usu aceto
diluunt.
LXXXVI. Sed sativum in epiphoris oculorum illinunt
frontibus.'. Radice lichenas®? et lepras? curant. In vino
vero* decocta, strumas, et parotidas, et calculos: pota
GOLD PLO LISLE
5 ‘In Ms. Reg. 2. coluatur. Male recentiores editiones, coletur. Emen-
dandum fuit, colluatur. Sie enim Marcellus Empir. cap. 12. ¢ Lapathi radix
in aceto acerrimo coquitur, atque eo aceto dentes colluuntur, vel fo-
ventur.’ Plinius Valer. 1. 38. ‘ Agrestis lapathi, quod alii rumicem dicunt,
radix ...cum aceti cyathis quinque cocta, in ore aceto tento, dolorem
dentium tollit.’’ Brotier. colluatur etiam Vet. Dalec.—6 Chifil. optimum.—
7 Ita codd. Harduini, enm edd. Hardnin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz.
ita quoque Cornarius. et jure exiguo Gronov. et al. vett.
Cap. Lxxxvi. 1 Vet. Dalec. fronti et temporibus—2 Radice meliceridas et
NOTE
k Radix... si colluatur [coletur] Si
per vas aliquod aut linteolum panxil-
latim stillatimque exprimatur, Vide
Notas et Emend. num. 35.
1 Morbo regio] Plinius Valer. τι.
59. et Dioscor. loc. cit. Item Africa-
nus in Geopon. ΧΙ, 38. p. 357.
m Semen stomachi] Stomachi tan-
tum fastidia, ἄσην στομάχου, semine
poto depelli Diose. prodidit, loc. cit.
" Hippolapathi) Plinius Valer. tv.
8. ‘de lapatho :᾿ ‘Seabros ungues si-
ne injuria detrahit.’ Theod. Priscia-
nus 1.30. ‘ Secabiosos, veluti elephan-
tiosos, si quis forte ungues habuerit,
»..lapathi agrestis radix in aceto
cocta et contrita curat.’ Et Diose.
11. 140. λειχῆνας, ὄνυχας λεπρούς.
° Dysentericos| Plinius Valer. loc.
cit. et Diose, Πίνεται ὠφελίμως ped?
ὕδατο» ἢ οἴνου πρὸς δυσεντερίας. Gale-
nus quoque de Fac. Simp, Medic. lib.
Vil. p. 201.
P Pastillos] Τροχίσκους Greeci vo-
cant ab orbiculari forma. Pastilli
medicis arida sunt medicamenta, con-
{τὰ humore non pingui, aut vino
vel aceto incocta, que a coctione rur-
sus inaruerunt : que, cum utendum
est, subinde ejusdem generis humore
diluuntur, deinde vulneribus iilinan-
tur: non antem imponuntur, ut em-
plastra. Ita Budeus.
4 Radice lichenas} In Mss. Reg. 1.
2. &c, licherias male. Sed unde liche-
nas erui sincerius a nobis intelligas,
quam ab Hermolao, ceterisque qui
sunt deinde subsecuti, meliceridas.
Impetigines sive lichenas radice la-
pathi cum aceto decocta ad tertias,
sanari ait Marcellus Empir, cap. 19,
Ρ. 129.
r Jn vino vero] Plinius Valer, ty.
8, et Diose. 11. 140. —
NAT. HIST. LIB. XX. 87. 3183
vino® et lienes illita, cceliacos? eeque, et dysentericos, et
tenesmos. Ad eademquet omnia eflicacius jus lapathi: et
ructus* facit, et urinam οἷοί, et caliginem oculorum discu-
tit: item pruritum" corporis, in solia balinearum additum,
aut prius ipsum-illitum sine oleo. FirmatY et comman-
ducata radix dentes. Eadem decocta cum vino, sistit
alvum: folia solvunt.” Adjecit Solon (ne quid omitta-
mus)*5 bulapathon,* radicis tantum altitudine differens, et
erga dysentericos eflectu,® pote ex vino.
LXXXVII. (XX1I.) Sinapi, cujus in sativis tria genera
diximus,* Pythagoras principatum habere ex his, quorum
sublime! vis feratur, judicavit, quoniam non aliud magis
in nares et cerebrum penetret. Ad serpentium?” ictus et
scorpionum tritum cum aceto illinitur. Fungorum* venena
GILLI LILLIE “Γῆ
lepras Gronoy, et al. ante Harduin.—3 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
semine poto e vino, §c. Cornar. poto vino et lienes, ceeliacos Gronovy. et al. vett.
lienes inlita celiacos Chiff.—4 Vet. Dalec. quod ructus.—5 Cod. Dalec. solvunt
adjecto sale. Neque hic omittemus.
cactus.
Chiff. Solo pro Solon.—6 Cod. Dalec. effi-
Mox, pro pote, quod servant codd. Harduini, cum edd. Harduin. et
recentt. potum legitur in edd. vett. et Gronov.
Cap. LXxxvit. 1 Vet. Dalec. in sublime.—2 ‘Ita bene Editio princeps.
NOTE
S Pota vino} Ita Colb. 1. recte: non
poto. Marcellus Empir. c. 27. p. 194.
* Herba oxylapathos cum semine suo
arida, contrita et ex vino arido pota,
magnum incontinenti# ventris pre-
stat semedium.’ Plinius Valer. loc.
cit. “ Radices ex aceto coctx et po-
site, duritiem lienis confringunt.’ Id-
circo scilicet et potari Plinius et il-
lini voluit.
* Ad eademque] Plinius Valer. ad
verbum, Iv. 8.
" Item pruritum] Ita Diose. loc. cit.
Πραὔνει δὲ καὶ κνησμοὺς τῶν apabnua
αὐτῶν ἐπαντλούμενον, ἢ λούτρῳ μιγνύ-
μενον. Radicum decoctum pruritus cor-
poris sedat, vice fotus affusum, aut in
solia blia balinearum additum.
Y Firmat] Ita fere Marcellus Em-
pir. c.12. p. 92. ,
w Folia solvunt] Lapathi folia pari-
ter alvum solvere, semen vero sis-
tere, scribit Galenus, lib.de theriaca
ad Pison. ¢. 4. p. 935.
x Bulapathon] Quod idem cum hip-
polapatho videtur, aut affine certe;
nam βοῦς et ἵππος apud Grecos in
compositione solam magnitudinem in-
dicant : non similitudinem ullam cum
bove, nisi ea furte utraque composite
vocis parte designetur: ut in Bov-
γλωσσον, et βουκέρως, lingue cornuque
bubuli notatur effigies.
a Sinupi... tria gencra diximus] Lib.
XIX. 64.
b Ad serpentium] Hee Plinius Va-
ler. ad verbum, Iv. 28.
© Fungorum] Plinius Valer. loc. cit.
et Diosc. Εὐπορ. 11, 160, p, 124, et in
Alexiph, ¢. 23.
3184 Cc. PLINII SECUND!
discutit. Contra pituitam® tenetur in ore, donec liquescat,
aut gargarizatur cum aqua mulsa. Ad dentium dolorem
manditur: ad uvam®* gargarizatur cum aceto et melle. Sto-
macho‘ utilissimum contra omnia vitia, pulmonibusque.
Exscreationes faciles facit in cibosum tum: datur et suspi-
riosis. Item comitialibus ὃ tadiis* cum succo cucumerum.
Sensus, atque" sternutamentis caput purgat, alvum mollit,
menstrua et urinam οἷοί. Hydropicis' imponitur, cum
fico et cumino? tusum ternis partibus. Comitiali morbo,
et vulvarum+) conversione suffocatos’ excitat odore, aceto
mixto: item lethargicos.* Adjicitur tordylion.' Est autem
id semen ex seseli. Et si vehementior™ somnus lethargi-
“΄“΄“΄“΄“““΄““““ “Γῆ
In Mss. Reg. 1. et 2. comitialibus tadis. Male emendatum in recentioribus
editionibus, comitialibus tepidum.’ Brotier. comitialihbus tepidum Gronov. Har-
duin. 1. 2. 3. et recentt.—3 Margo edd. Dalec. et Gronov. imponitur cum
fico. cum cumino.—A Ita Harduin, 1. 2.3. et recentt. ternis partibus commitiali
NOTE
4 Contra pituitam] Marcellus Em-
pir. c. 5. p. 45. ‘ Mellis et sinapis
triti equaliter mixta partes tepeti-
unt: et humor multus e capite post
longam gargarizationem deducitur.’
Sic Diose. 11. 184, ᾿Αποφλεγματίζει
διαμασσηθὲν, commanducatum ad pitui-
tam capitis eliciendam valet.
© Aduvam] Plinius Valer. 1. 43.
τ Stomacho} Marcellus Empir. cap.
20. p. 150.
8 Item comitialibus| Diosce. 11. 184.
In Mss. non ¢epidum, sed comitialibus
tedis legitur: unde tediis forsan le-
gendum, ut Pelicerius in Notis Mss.
monet.
h Sensus, atque] Plinius Valer. 1v.
28.
* Hydropicis} Celsus quoque 11.
21. et ad hydropises crebrius imponi
ventri sinapi jabet, donec cutem ero-
dat. Vide Notas et Emend. num. 36,
) Comitiali morbo, et vulvarum] Diose.
11, 184, Ἐπιληπτικοῖς τε βοηθεῖ, καὶ
ὑστερικῶς πνιγομένας διεγείρει.
* Ilem lethargicos] Celsus 111, 20.
‘ Precipueque proficit, et ad exci-
tandum hominem, naribus admotum,
et ad morbum ipsum depellendum,
capiti frontive impositum sinapi.’
Quin et in sopore qui ex vulve con-
versione oritur, sinapi jubet idem,
Iv. 20. ‘super imum ventrem tertio
quoque aut quarto die imponi, donec
corpus rubeat.’
1 Adjicitur tordylion} Diose. 111. 63.
Τορδύλιον, ἔνιοι δὲ σέσελι Κρητικὸν κα-
λοῦσι. Ejusdem nominis fuerit cum
ipsa herba semen id quod ex ea pro-
dit. De Cretico seseli sive tordylio,
dictum est superius c. 18. Ὄρδυλον a
Nicandro dicitur in Theriac. p. 60.
Additum a Diose. articulum, ut Tép-
dvdov diceret, a Nicandro neglectum,
ait Anguillara par. 5. pag. 91.
m Et si vehementior] Diose. 11. 184.
Kal ἐπὶ ληθαργικῶν καταπλάττεται ξη-
pnbelons τῆς κεφαλῇς. Quin et lethargi-
corum capiti deraso illinitur. Plinius
Valer. tv, 28. “" Aiunt et lethargos
excitari, si pedes eorum simul tritis
sinapi et ficu arida perfricentur.’
NAT» HIST. LIB, &X.87. 5185
cos premat, cruribus aut etiam capiti illinitur cum fico ex
aceto. Veteres dolores" thoracis, lumborum, coxendicum,
humerorum, et in quacumque parte corporis® ex alto
vitia® extrahenda sunt, illitum caustica vi emendat, pustu-
las faciendo. At in magna duritia’ sine fico impositum:
vel si vehementior ustio® timeatur, per duplices ? pannos.
Utuntur ad* alopecias cum rubrica, psoras, lepras, phthi-
riases," litanicos,?* opisthotonicos. Inungunt quoque‘
scabras genas, aut caligantes oculos cum melle. Succus-
que tribus modis" exprimitur in fictili, calescitque in eo
Sole modice. Exit et e cauliculo’ succus lacteus, qui
΄“““4“““᾽7774Κ5
morbo. Et vulvarum Gronov. et al. vett. Ex vulvarum Vet. Dalec.—5 ‘ Ita
bene Mss. Reg. 1. et 2. Comitialis morbus maxime ad homines pertinet,
vulvarum conversio ad foeminas, Recte ergo dictum, suffocatos. Nec fuit
emendandum, suffocatas.’ Brotier. suffocatas Gronov. Harduin. 1. 2. 3. Mil-
ler. Bipont. et Franz.—6 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin.
1, 2. 3. et recentt. in quacumque corporis Gronov. et al. vett.—7 Ad magnam
duritiem cod. Dalec.—8 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1,
2.3. et recentt. urigo edd. vett. et Gronov.—9 ‘ Ita quidem codd. Regg. et
Editio princeps. In recentioribus, lithanicos. Quid sint litanici incomper-
tum, Videtur emendandum esse, ut multis placet, tetanicos. Tetanum, le
spasme des muscles, sepe memorat Plinius, ut et tetanicos.’ Brotier. tetanicos
NOTE
" Veteres dolores] Et hic quoque
ficos admisceri vult Dioscor. loc. cit.
Μιγὲν δὲ σύκοις, καὶ ἐπιτεθὲν ἄχρι φοινί-
ξεως, ἁρμόζει ἰσχιάδας, σπλῆνας, καὶ καθ-
ddov εἰς πᾶν χρόνιον ἄλγημα. Plinius
quoque tacite ficum subintelligit hic
adhibendam: cum proxime sequatur,
“Αἱ in magna duritia sine fico.’ Mss.
omnes paulo post ustio, non, ut editi,
urigo, exhibent,
ο Ex alto vitia] Cum ex alto in
summam cutem evocare humores ani-
mus est, translato scilicet in exti-
mam partem morbo interius latente :
ὕπου μετάγειν τι ἐκ τοῦ βάθους εἰς τὴν
ἐπιφάνειαν βουλόμεθα, τῷ τῆς ἑτεροπα-
θείας λόγῳ. Diosc. 11. 184. Hance cura-
tionem Medici sinapismum vocant:
cujus vis hujusmodi est, ut, quemad-
modum Celius Aurel, loquitur, 1m. 1.
* corpus valeat papulare lacessendo,’
Delph. et Var. Clas.
Plinius.
hoc est, pusulas facere.
p Per duplices} Supra, ‘ vel per
duplicatum pannum.’
4 Utuntur ad] Diosce. loc. cit.
r Phthiriases] Q. Serenus c. 6. de
phthiriasi arcenda, p. 128. ‘ Sepius
ergo decet mordax haurire sinapi.’
8 Litanicos [lithanicos] Ita libri om-
nes. Alii tetanicos: ego lichenas malim.
t Inungunt quoque] Dioscorides 11.
184.
υ Succusque tribus modis| E semine,
radice, cauliculo, De succo eo, qui
debet in fictilia Sole calescere, Diosc.
loc. cit.
v Exit et e cauliculo] Plinius Valer.
ad verbum, tv. 28. ° Est et alius suc-
cus qui caule colligitur: hic cum ex-
pressus fuerit, lacteam facit guttam,
utilem dentibus, si in dolore illinia-
tur.’
9Q
PLINII SECUNDiI
3186 C.
ita'® cum induruit, dentium dolori medetur. Semen ac
radix” cum immaduere musto, conteruntur, manusque
plenz mensura sorbentur ad firmandas*' fauces, stoma-
chum, oculos, caput, sensusque omnes: mulierum etiam
lassitudines, saluberrimz '** genere medicinz. Calculos
quoque discutit potum in aceto.% [linitur et livoribus ¥
sugillatisque cum melle et adipe anserino, aut cera Cypria.
Fit et oleum ’ ex 60 semine '* madefacto in oleo expresso-
que, quo utuntur ad nervorum rigores, lumborumque et
coxendicum perfrictiones. _
LXXXvViLI. Sinapis naturam effectusque eosdem habere
traditur adarca, inter sylvas tacta,* in cortice calamorum
sub ipsa coma nascens.
LXXXIX. Marrubium? plerique inter primas herbas
commendavere, quod Greci prasion vocant, alii linostro-
phon, nonnulli philopzda, aut philochares, notius quam ut
indicandum sit. Hujus folia semenque contrita prosunt
contra serpentes,° pectorum et lateris dolores, tussim“ ve-
PLLL LLL ILD
etiam margo edd. Dalec.—10 ‘ Caligantes ocu. succo cum melle, qui tribus mo-
diis (sub. “ seminis’) exprimitur, et in fictili deinde Sole modice crassescit. Exit
et 6 caul. suc. lactescens, qui ita partim ex Manuse. partim e conjectura. Ma-
nusc. habent, oculos melle, succoque tribus modiis, §c. deinde, succus latens ei ne
cui ila, δὸ. Dalec. calescitque eo in Sole Gronovy. et al. vett.—11 Chiffl. ad
confirmandas.—12 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. saluberrimo Gronov. et vulgg.—13 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
edd. Harduin, 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. ea aceto Gronovy. et al. vett.
—14 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ex
semine Gronov. et al, vett.
NOTE
* Semen ac radix] Plinius Valer.
loc. cit, totidem verbis.
* Saluberrime] Sic Mss. omnes,
Y Illinitur et livoribus] Tisdem ver-
bis Plinius Valer, 111, 47.
τ Fit et oleum) Plinius Valer. ad
verbom, αν, 28.
δ Adarca, inter sylvas tacta| Hoc est,
lib, Xvi. quo sylvestrium arborum
natura pertractantur, obiter indica-
ta ibi, c. 66. in arundinum tractatio-
ne, circa 4185 adarea nascitar.
Ὁ Marrubium] Diose. in Nothis, p.
457. Πράσιον of δὲ εὐπατώριον, of δὲ φι-
λοχαρὲς .. Ῥωμαῖοι μαῤῥούβιουμ. Nos-
tris, du Marrube.
© Contra serpentes| Et sane in the-
riacw compositionem asciscitur mar-
rubium virens, ab Andromacho apud
Galen. de theriaca ad Pison. 1.7. pag.
939.
ἃ Lateris dolores, tussim] Sic Diose,
11. 119. Apuleins cap. 45. tit. 1. fad
‘Herbam marru-
tussim gravem τ᾿
NAT. HIST. LIB. XX. 89. 3187
terem. Et iis qui sanguinem* rejecerint,' eximie utile,
scopis ejus' cum panico aqua decoctis, ut asperitas succi
mitigetur. Imponitur strumis* cum adipe. Sunt qui viri-
dis semen quantum duobus digitis capiant, cum farris pu-
gillo decoctum, addito exiguo olei et salis, sorberi jejunis *
ad tussim jubeant. Alii nihil comparant" in eadem causa
marrubii et foeniculi succis ad sextarios ternos expressis,
decoctisque ad sextarios duos, tum addito? mellis sexta-
rio, rursus decocto+ ad sextarios duos, si cochlearii men-
sura in die sorbeatur in aque cyatho. Et virilium vitiis
tusum cum melle mire prodest. Lichenas purgat ex aceto.
Ruptis, convulsis, spasticis nervis) salutare. Potum al-
vum solvit cum sale et aceto. Item menstrua* et secun-
das mulierum. Arida farina' cum melle ad tussim siccam
eflicacissima est. Item ad gangrasnas, et pterygia." Suc-
σ““““““““4 “Κ
Cap. Lxxx1x. 1 Cod. Dalec. rejiciunt.—2 ‘Ita codd. Regg. et Editio
princeps.’ Brotier. Ita quoque codd. Dalec. et Chiffl. sorbere jejunos Gronov.
et al. vett.item Hardnin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz.—3 Itacodd. Har-
duini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. cum addito Gronov. et
vulgg.—4 ‘ Ita codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier. rursus decocta Gro-
NOTE
bium decoques ex aqua, et dabis bi- 8. ‘Ad omnem duritiam:’ ‘Herba
bere eis qui graviter tussiunt: mire
sanat. Et Q. Serennus 6. 35. p. 148.
Preivit omnibus Celsus tv. 4. qui ad
tussim veterem jnbet ‘porri vel mar-
rubii succum assumi.’
© Et tis qui sanguinem] Plinius Valer.
1, 64. ‘Ad exscreationem cruentam
... Marrubii quoque scope cum pa-
ne (ex Plinio nostro scribe, cum
panico) decoquuntur; eque ex aqua
bibuntur.’ Marcellus Empir. c. 16,
p- 119. *« Marrubii viridis fasciculum,
et ambrosia fasciculum ... postea de-
eoque ad crassitudinem mellis : ex eo
uteris jejunus .,.ad sanguinis rejec-
tionem sedandam et stomachum con-
firmandum.’
? Scopis ejus] Manualibus fasciculis.
& Imponitur strumis] Marcellus Em~
pir. c. 15, p. 109. Apuleius c. 45. tit.
marrubium tusa cum axungia, et im-
posita, mire sanat.’
b Alit nihil comparant] Ita fere Mar-
cellus Empir. c.16. p. 116. et 117.
i Et virilium vitiis] Ulceribus sor-
didis genitalium, Diose. 11.119.
j Spasticis nervis] Contractis ac ri-
gentibus. Apuleius c. 45. tit. 9. ‘Si
quis ab opere lassus inciderit in lan-
guorem, et nervorum habuerit dolo.
rem et spasmum :’ ‘ Herbe marrubii
succo cum oleo rosaceo permixto
perunges eum: sine mora sanabi-
tur.’
K Item menstrua] Diose. loc. cit. et
Q. Serenus cap. 35. pag. 148. ex edit.
Pitheei.
| Arida farina] Diose. loc. cit.
m Et pterygia] Celsus vi, 19. “Τὰ
digitis recedere ab ungue caruncula
3188 C.
cus vero” auriculis, et naribus, et morbo regio, minuende-
que bili cum melle prodest. Item contra venena® inter
pauca potens. Ipsa herba? stomachum et exscreationes
pectoris purgat, cum iride et melle. UrinamS οἷοί : caven-
da tamen® exulceratz vesice, et renum vitiis. Dicitur
succus* et claritatem® oculorum adjuvare. Castor mar-
rubii duo genera® tradit: nigrum, et, quod magis probat,
candidum. In ovum inane‘ succum addit is, ipsumque
PLINIF SECUNDI
΄““““““΄“΄““““Γ
πον. Harduin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz.—5 Ita Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. et excreationes pectoris purgat. Cum iride et melle urinam Gronov. et
al. vett.—6 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et re-
NOTE
cum magno dolore consuevit: πτερύ-
γιον Greci appellant.’ Sunt ab his
diversa πτερύγια τὰ ἐν ὀφθαλμοῖς, un-
gues in oculis orientes: de quibus
idem Celsus vu. 7. ‘ Unguis vero,
quod πτερύγιον Greci vocant, est
membranula nervosa, oriens ab an-
gulo, que nonnunquam ad pupillam
quoque pervenit, eique officit. Sz-
pius a narium, interdum etiam a tem-
porum parte nascitur,’ &c. De prio-
re πτερυγίου genere, τοῦ ἐν δακτύλοις,
hic locus accipiendus est. Concinit
Plinio Diose. 111. 119.
n Succus vero] Diose. loc. cit. Ga-
lenus quoque, de Fac. Simp. Med.
lib. vitt. pag. 221.
© Item contra venena] Contra aco-
nita, Nicander in Alexiph. p. 130.
Diosc. Εὐπορ. 11. 137. p. 120. Apu-
leius cap, 45. tit. ‘ Contra venenum,
si quis sumsit:’ ‘ Herb marrubii
succum dabis ex vino vetere,’ &c.
P Ipsaherba] Vide Notas et Emend.
num. 37. Et Apuleium adi, cap. 45.
tit, 2. ‘ Ad stomachi dolorem ;’ ‘ Her-
ba marrubii succus potus,’ &c.
“ Cavenda tumen] Dioscor. 111. 119,
Κύστει μέντοι καὶ νεφροῖς ἀθετεῖ.
τ Dicitur succus} Cum vino scilicet
ac melle inunctus. Diose. loc. cit. et
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. viir.
pag. 221. Oleo quoque in quo mar-
rubii folia maduerint, Theod. Prisci-
anus 1.10. ‘de oculorum causis.’
8 Castor marrubii duo genera] Hoe
etiam Diosc. 1. c. hoe et ante Dios-
coridem Theophr. Hist. vr. 2. hoc
alii faciunt. Πράσιον candicans a
Diose. describitur m1. 119. Μέλαν
πράσιον, quod nigrum est Castoris
marrubium, βαλλώτη etiam Grece di-
cebatur: de qua Diosc. idem, lib.
cit. cap. 117. Βαλλώτη, of δὲ μέλαν
πράσιον καλοῦσι. Nigri marrubii for-
mam ac vires persequitur uberius
paulo Plinius xxvii. 80, Hujus ico-
nem Dodoneus exhibet, pag. 90. Can-
didi, Matthiolus in lib. 111. Diose.
pag. 828. Utrumque in horto Regio
vidimus.
© In ovum inane] Marcellus Empir.
hoc medicamentum ita digerit, cap.
17. pag. 125. ‘ Ovum incoctum in ca-
licem defunditur, et testa ejus succo
marrubii impletur, et in ipsum cali-
cem defunditur, et meilis optimi de-
spumati tantundem: omnia hee in se
permiscentur, ac tepefacta hauriun-
tur: miro modo vomicas rumpunt,
et ad sanitatem laborantem stoma-
chum perducunt.’
NAT. HIST. LIB. XX. 90. 3189
ovum infundit melle zquis portionibus, tepefactum: vomi-
cas rumpere, purgare, persanare promittens: illitis etiam "
vulneribus a cane factis tuso7 cum axungia veteri.
xc. Serpyllum a serpendo* putant dictum. Quod in
sylvestri® evenit, in petris maxime. Sativum non serpit,*
sed ad palmee '¢ altitudinem increscit. Pinguius volunta-
rium,’ et candidioribus foliis ramisque, adversus serpentes ‘
eflficax, maxime cenchrin,® et scolopendras terrestres ac
marinas, et scorpiones, decoctis ex vino* ramis foliisque.
Fugat et odore" omnes, si uratur.3 Et contra marinorum’
venena precipue valet. Capitis doloribus! decoctum in
΄σ““““““““““7
centt. succus claritatem Gronov. et vulgg.—7 Vet. Dalec. ipsumque infuso
melle, &c. persanare promiltit : illinit etiam vulnera a cane facta tuso. Chiff. tu-
sum cum ax. vetere.
CAP. xc.
1 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. palmi ἄτοπον.
et al. vett.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et re-
NOTE
u Jllitis etiam] Ad verbum hec Pli-
nius Valer. 111. 51.
a Serpyllum a serpendo] Et Grece
ἕρπυλλος ἀπὸ τοῦ ἕρπειν, inquit Diose.
lr. 46. quoniam radicatur, quacum-
que sui parte terram attingit,
b Quod in sylvestri] Est illud ser-
pyllum vulgare repens, quod Clusio
pingitur, Hist. Ravior. Plant. lib. 111.
pag. 359. visum a nobis in horto Re-
gio.
¢ Sativum non serpit] Ut Theophras-
ti Hist. vi. 7. sic etiam Plinii sati-
vum serpyllum, sive hortense, non
aliud est quam sylvestre Dioscoridis
in hortis satum, uti ante nos Matthio-
jus, etsi paulo obscurius, animadver-
tit, in lib. 11. Diose. Ὁ. 725. Ut in-
telligas temere Dalecampium Censo-
riam animadversionem hoc loco in
Plinium distrinxisse, perinde ac si
sativi sylvestrisaue serpylli formam
imprudenter miscuerit.
4 Sed ad palme] Ita recte Colb. 2.
non palmi, ut editi: vel palmwn, ut
alii Mss.
© Pinguius voluntarium] Illud ip-
sum, quod in hortis seritur, cum
sponte provenit: quamobrem sylves-
tre, ut diximus, a Diosc. appellatur.
* Adversus serpentes] Diosc. 111.°46.
Kal πρὸς ἑρπετὰ πινόμενός τε Kal κατα-
πλασσόμενος.
§ Maxime cenchrin] Genus id ser-
pentis est, quod et κεγχρίδιον Diose.
in Theriac. nominat, cap. 32. Pluri-
bus hune maculis variatam tingere
alvum Lucanus docet, 1x. 713. que
quoniam milii seminibus similes sunt,
quam frugem Greeci κέγχρον vocant,
nomen hoc serpenti fecerunt.
h Fugat et odore| Plinius Valer,1v.
38,
i Et contra marinorum] Leporis ma-
rini, draconis, pastinace.
J Capitis doloribus] Diose. 111. 46.
Plinius Valer. loc. cit. et Apuleius
cap. 99. tit. 1. ambo iisdem verbis.
Scribonius Largus Compos. Medic.
cap. 1. Ad capitis dolorem,
3190 C. PLINII SECUNDI
aceto illinitur temporibus ac fronti cum rosaceo. Item phre-
neticis,* lethargicis : contra tormina,! et urine difficultates,+
anginas, vomitiones, drachmis quatuor datur. Ex aqua bi-
bitur et ad jocinerum desideria.5" Folia obolis® quatuor
dantur ad lienem ex aceto. Ad cruentas° exscreationes
teritur in cyathis duobus aceti et mellis.
ΧΟΙ. Sisymbrium? sylvestre a quibusdam thymbreum *
appellatum, pedali non amplius altitudine. Quod in riguis®
nascitur, simile nasturtio’ est. Utrumque efficax * adver-
sus aculeata animalia, ut crabrones et similia. Quod in
sicco* ortum, odoratum est, et inseritur coronis, angustiore
΄“““““4΄“““““φΓ
centt. decoctis vino Gronov. et al. vett.—3 ΟΠ. uretur.—4 Ita Chiff. cnm
edd. Harduin. 1, 2. 3. et recentt. difficullatem Gronov. et vulgg.—5 Chiffl.
desiderium; Vet. Dalec. dolores; margo edd. Dalec, et Gronov. ardores,
phlegmonas, e Diosc.
Cap. xc.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. serpyllum, e Diosc.—2 Ita
NOTE
k Item phreneticis] Diose. loc. cit.
' Contra tormina] Diosc. et Plinius
Valer. loc. cit. Marcellus Empir. cap.
27. pag. 196. ‘Serpyllum ad pondus
victoriati argentei tritum bene valen-
ti ex vino, febriculento ex aqua po-
tui datum, omnes ventris dolores se-
dat.’
m Ad jocinerum desidcria] Ad ea
omnia que jecur desiderat, que opus
habet. Sic oris desideria dicit idem
xx. ὅθ. Thoracis precordiorum-
que desideria, xxvir. 109. Corporum
desideria superius, x1. 111. Ad joci-
neris inflammationes prodesse ser-
pyllum scribit Dioscorides, loc. cit.
" Folia obolis} Plinius Valer, tv.
38.
° Ad cruentas} Plinius Valer. loc.
cit.
P Sisymbrium| A quibusdam ser-
pyllum sylvestre appellatum, inquit
Diose. τι, 155. Σισύμβριον, of δὲ ἕρ-
πυλλὸν ἄγριον καλοῦσιν. Theophras-
tum, credo, indicat, qui Hist. νι, 7.
ἕρπυλλον ἄγριον in montibus ait θυμ-
βρώδη nasci, thymbre similem: atque
inde thymbrei appellatio sisymbrio
indita. Sisymbrinm est hortense
Matthioli in Diose. lib. 11. pag. 485.
4 Quod in riguis] Hoe sisymbrium
Dioscoridis allerum, 11. 166. Σισύμ-
βριον ἕτερον... . ἔνυδρός ἐστι πόα. Prius
enim in culto solo oritur, ἐν χέρσοις
φύεται. Aquaticum a Dodonzo pin-
gitur, pag. 97. idem sisymbrinm syl-
vestre Matthioli in Diose. lib, 11. pag.
486. Mente sauvage, quoniam sylves-
tris mente genus est.
r Simile nasturtio] Nasturtium gus-
tn representat, atque idcirco carda-
minen vocant, inquit Diose. αι. 156.
Καρδαμίνην ἔνιοι λέγουσι, διὰ τὸ ἐοικέναι
καρδάμῳ τὴν γεῦσιν.
5. Utrumque efficax] Hoc de solo
priore, quod in sicco nascitur, Dios-
corides prodidit, qui concise nimium
brevitati studens multa pratermisit.
t Quod in sicco] Hortense Matthioli
sisymbrium, ut diximus : quod, quem-
NAT. HIST. LIB. XX. 92. 3191
folio." Sedant utraque ’ capitis dolorem: item epiphoras,
ut Philinus tradit.* Alii panem addunt: alii per se deco-
quunt in vino. Sanat” et epinyctidas, cutisque vitia in
facie mulierum, intra quartum diem noctibus impositum,
diebusque detractum. Vomitiones,* singultus, tormina,
stomachi dissolutiones cohibet, sive in cibo sumtum, sive
succo potum. Non edendum gravidis, nisi mortuo conceptu.
Quippe etiam impositum ejicit. Movet urinam’ cum vino
potum: sylvestre* et calculos.3 Quos vigilare* opus sit,
excitat infusum capiti cum aceto.
xcir. Lini semen cum aliis quidem in usu est: et per se”
mulierum cutis vitia® emendat in facie. Oculorum aciem
succo adjuvat. Epiphoras* cum thure et aqua, aut cum
myrrha ac vino sedat: parotidas* cum melle, aut adipe,* aut
““““ς΄“““““““7 7
codd. Harduini, eum edd. Harduin. et recentt. ‘ Epiphoras, ut Philin. tradit
Vet. epiph. ut Plinius tradit Chiff. corrupta, sed ex qua lectione illa Veteris
confirmetur.’ Dalec. ut Philinus tradit desuut in edd. vett. et Grouov.—
3 Vet. Dalec. ejicit calculos.
Cap. ΧΟ. 1 Ita Gronoy, al. vett. Harduin. 1. et Bipont. cwn melle,
NOTX
admodum Diose. aif, loc. cit. foliis
latioribus est, quam menta hortensis,
ordoratius idem, et coronis inseri-
tur,
« Angustiore folio] Quam quod in
riguis nascitur.
¥ Sedant utraque] Hoe de solo prio-
re rursum Diosc. 11. 155. sed negli-
gentius, ut opinor: Ta δὲ φύλλα ἐπι-
πλάσσεται πρὸς κεφαλαλγίαν κατὰ τῶν
κροτάφων καὶ τοῦ μετώπου.
w Sanat] Hoe vero de solo poste-
riore, sive aquatico, Diose. 11. 156.
᾿Αποκαθαίρει δὲ καὶ φακοὺς καὶ ἔφηλιν
καταπλασθέντα δι᾽ ὕλης τῆς νυκτὺς, ἕωθεν
δὲ ἀποκλυσθέν,
* Vomitiones] Hee de priore pa-
riter, quod in sicco oritur, Diose. 11.
155. Galenus de Fac. Simp. Med.
lib. vitt. pag. 229.
¥Y Movet urinam] Hoe de utroque
etiam Diosc. prodit, 11. 155. et 156.
Marcellus item Empir. cap. 26. pag.
180. et Apuleius cap. 105. tit. 1. Ad
vesice dolorem, et stranguriam :”
‘Herbe sisymbrii contriti exceptos
succos unciis duabus....ex vino po-
tui dato,’ &c.
z Sylvestre] {ΤΠ sylvestre, quod
in sicco oritur. Diose. 11. 155.
ἃ Quos vigilure] Somnolentos, ve-
ternosos, lethargicos.
b Et per 56] Sine ulla admixtione
rei cujuscumque : quo sensu ‘ pec
se’ usurpatur a Scribonio Largo
Compos. 2, 10. 19. 23.189. Etiam
et Compos. 108. ‘ Vomitus per se
factus,’ id est, sponte.
© Cutis vitia] Ἐφήλεις etiam, hoc
est, vitia cutis in facie ab insolatione.
Diose. 11. 125.
4 Epiphoras) Omrem inflammatio-
nem. Diose. loc. cit.
© Parotidas| Lisdem verbis Plinius
3192 Cc. PLINII SECUNDI
cera: stomachi solutiones* inspersum polentz modo: an-
ginas in aqua‘ et oleo decoctum, et cum aneso? illitum.
Torretur, ut alvum sistat. Coeliacis,£ et dysentericis im-
- ponitur ex aceto. Ad jocineris dolores estur cum uva pas-
sa. Ad phthisin® utilissime e semine fiunt ecligmata.
Musculorum, nervorum, articulorum, cervicum+ duritias,*
cerebri membranas/ mitigat farina seminis, nitro aut sale
aut cinere additis. adem cum fico idem’ concoquit ac
maturat. Cum radice vero* cucumeris sylvestris extrahit
quzcumque corpori inhereant.' Sic et fracta®™ ossa.
Serpere ulcus in vino decocta”™ prohibet, eruptiones pitui-
΄“““““““““““
adipe Harduin. 2. 3. Miller. et Franz.—2 Dalec. dissolutiones, ut paulo ante.
—3 ‘Forte emendandum, anetho. Sic enim ad hunc morbum habent Mar-
cellus Empiric. c. 15. et Plinius Valer. 1.52. Brotier. Vide ad c. 94. n. 2.
—4 Vet. Dalec. cervicis.—5 Vet. Dalec. totidem; cod. Dalec. et idem; Da-
lecampius, item.—6 Sic effracta Chifl.—7 Ita codd. Harduini et Dalec. cum
NOTE
Valer.1.13. At pro melle lixivium
cellus Empir. cap. 18. pag. 127. “ Fa-
Dioscorides adhibet, loc. cit.
σὺν rina lini seminis addito nitro ex vino
κονίᾳ.
f Anginas in aqua] Vide Notas et
Emend. num. 38.
£ Celiacis] Diose. τι. 125.
h Ad phthisin} Plinius Valer. 1. 63.
Quid sit phthisis, ex Celso disces,
11, 22. ‘ Tertia est,’ inquit, ‘ lon-
geque periculosissima species tabis,
quam Greci φθίσιν nominaverunt.
Oritur fere a capite: inde in pulmo-
nem destillat: huic exulceratio acci-
dit: ex hac febricula levis fit: que
etiam cum quievit, tamen et repetit.
Frequens tussis est, pus exscreatur,
interdum cruentum aliquid. Quic-
quid exscreatum est, si in ignem im-
positum est, mali odoris est.’ Educi
ea que pectori intus herent, eo ec-
ligmate etiam Diose. affirmat, loc.
cit. Et Theod. Priscianus 11. 2. 10.
de empyicis : ‘Eclegmate utor, quod
ex lini semine frixo, cum nucleis et
melle despumato conficitur,’
' Cervicum duritias] Rigovem. Mar-
calido, in modum malagmatis tempe-
ratur, et imponitur : cervicum dolori
statim medetur.’
j Cerebri membranas] Inflammatas.
Inde est quod ad dolores capitis pue-
rorum lini semen tritum ex aqua
commendat Marcellus Empir. cap. 1.
pag. 88. Et phreneticorum, quibus
‘jugis insomnietas est ex meningis
tensione, succo lini seminis irrigari
articulos’ precipit Theod. Priscia-
nus if, 1. 2.
k Cum radice vero] Ad verbum hee
Marcellus Empir. cap. 34. pag. 233.
et Plinius Valer, 111. 49.
1 Que@cumque corpori inhereant] A-
culeos, spicula.
m Sic et fracta] Mss. Reg. Colb.
Chiff. sic effracta.
n Serpere ulcus in vino decocta] Pli-
nius Valer. κατ. 22. pariter in vino de-
coctae Marcellus Empir. cap. 4. pag.
42. ‘ex melle apposita.’
‘
NAT. HIST. LIB. XX. 93. 3193
tee° cum melle. Emendat ungues scabros cum pari modo
nasturtii:? testium7 vitia’ et ramices cum resina et myr-
rha:* et gangrenas ex aqua. Stomachi dolores* cum
foeno Greco sextariis utriusque decoctis in aqua mulsa.
Intestinorum et thoracis perniciosa vitia, clystere in oleo,
aut melle.9
ΧΟΙΙΙ. Blitum iners* videtur ac sine sapore, aut acrimo-
nia wla. Unde convitium' foeminis apud Menandrum fa-
ciunt mariti. Stomacho" inutile est. Ventrem adeo”* tur-
bat, ut choleram faciat aliquibus. Dicitur tamen * adver-
sus scorpiones potum e vino prodesse, et clavis pedum
illini: item lienibus, et temporum dolori,* ex oleo. Hippo-
crates menstrua sisti'’ eo cibo putat.
edd. Hardnin. 1. 2. 3. et recentt. et testium Gronov. et al. ante Harduin.—
8 Gronov. et al. vett. murrha.—9 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. olco et melle Gronov. et vulgg.
Cap. xciut. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. cieri, ex Hipp. de Diet. lib.
NOTE
11. ita quoque Chiff.
ο Eruptiones pituite| Marcellus Em-
pir. et Plinius Valer, loc. cit.
P Cum pari modo nasturtii} Adjicit
Diose. 11. 125. et parem etiam mellis
mensttram,
4 Testium vitia] Marcellus Empir.
cap. 33. pag. 228. ‘ Farina lini semi-
nis, cum resina et myrrha pari pon-
dere permixta, et imposita testiculis,
dolori ac tumori eorum subvenit.’
Sic etiam Plinius Valer.11,42. Adde
et Theod. Priscianum 1. 25. ‘ad ve-
retri dolores.’ ἡ
τ Stomachi dolores] Plinius Valer.
iisdem verbis, 11. 15.
5. Blitum iners} Ad verbum hee
Plinius Valer. iv. 9. Gallis, Blettes,
ou Bettes. Iconem apud Lobelinm
vide, in Observat, pag. 125. In Nar-
bonensi Gallia Turgon vocant, inquit
Ruellius lib. τι. pag. 356.
t Unde convitium) Plautus in Tru-
cul, iv. 4. ‘ Blitea et lutea est mere-
trix, visi quae sapit in vino ad rem
suam.’ Viles, abjectas, fatuasque
mulieres βλιτάδας antiqui vocabant.
Suidas: Βλιτάδας of παλαιοὶ τὰς εὐτε-
λεῖς γυναῖκας ἔλεγον. Quod nomen
adhue in nostrum vulgus manavit,
socordes ignavosque homines Belite-
ros Greca imitatione nominans, in-
quit Ruellius lib. 1. pag. 75. Festus:
‘Blitum, genus oleris a saporis stu-
pore appellatum esse ex Greco pu-
tatur, quod ab his βλὰξ dicatur stu-
pidus.’ At Grecis quoque βλίτον est.
Hesych. Βλίτον, λαχάνου εἶδος. Schol.
Aristoph. Βλίτον μωρὸν εἶναι δοκεῖ
λάχανον. Blitum videtur olus esse in-
sipidum.
ἃ Stomacho] Tamen bonam alvum
facere Diose. vere dixit, 11. 143.
Y Ventrem adeo] Hee totidem ver-
bis Plinius Valer, rv. 9.
W Dicitur tamen} Plinius Valer. loc.
cit.
* Temporum dolori} Sic Apollonius
apud Galenum κατὰ τόπους, 11. 1. p.
368. βλίτον τρίψας σὺν ἐλαίῳ διεὶς, χρῶ.
Υ Hippocrates menstrua sisti] Ita li-
3194 C. PLINII SECUNDI
χοῖν, (XX11.) Meum*®* in Italia non nisi a medicis se-
ritur, et iis admodum paucis. Duo genera ejus. Nobilius
Athamanticum vocant, illi tanquam ab Athamante inven-
tum, hi quoniam laudatissimum in Athamante reperiatur,
foliis aneso*? simile, et caule aliquando bicubitali,3° ra-
dicibus multis, obliquis, nigris,+“ quibusdam altissimis:
Minus rufum, quam illud alterum.£ Ciet urinam ‘ in aqua
potum, radice trita vel decocta. Inflationes*’ stomachi
mire discutit. Item tormina, et vesice ἢ vitia: vulvarum-
que articulis' cum melle, infantibus®! cum apio illitum
imo ventri urinas movet.
΄΄“““““ 4“ “ 4“
Car. xciv. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. et recentt.
Meon cod. Dalec. Meu Gronov. et vulgg.—2 Gronov. al. vett. Harduin. 1.
2.3. Miller. Bipont. et Franz. aniso; margo edd. Dalec. et Gronov. anetho,
e Diosc. et sic Vet. Dalec. Vide ad ec. 92. n.3.—3 Chiff. bipedali.—4 ‘ Ita
bene Editio princeps.’ Brotier. multis oblongis, nigris cod. Dalec. multis et
obnigris edd. vett. Gronov. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.—
5 Vet. Dalec. potum. Radice tr. vel decocta inflationes.—6 ‘ Vet. art. cum
NOTE
bri omnes. Et Plinius quoque Va- verunt.
ler.1v. 9. ‘ Hippocrate,’ inquit, ‘ pra-
cipiente ad sistenda omnia menstrua
feeminarum in cibo dandum.’ Hip-
pocrates sane de dieta, 11. 26. Βλῆτον
θερμὸν, οὐ διαχωρητικόν. Blitum calidum
est, non movens alvum,
ἃ Meum] Diosce. 1. 3. Μῆον τὸ ka-
Aovpevoy ᾿Αθαμαντικὸν γεννᾶται πλεῖστον
ἐν Μακεδονίᾳ καὶ Ἱσπανίᾳ. Galeno de
Antidotis 1. 7. p. 878. Μεῖον ᾿Αθαμαν-
τικόν. Vidimus in horto Regio, quale
depingitur a Dodoneo, p. 302, Meum
in Italia reperiri, et in Calabria qui-
dem ab incolis Jmperatrice appellari,
in montibus Nursinis Spicura, alibi
aliter, scribit Anguillara de Simp.
par. 1. p. 20. Etiam et in Gallia ob-
vium. Deseribitur a Charasio in
Pharmac. p. 134. Nostris officinis,
inquit Ruellius Jib. 11. pag. 284. ane-
thum sylvestre hodie vocatur, quod
anethum plane videatur imitari foliis,
et umbella, et caule: unde quidam
herbarii tortuosum anethum appella-
Ὁ Folits aneso| Vide Notas et E-
mend. num. 39.
© Bicubitali] Sie Diose. 1. 3. Δίπηχύ
που avaBaivev. Sic Oribasii interpres
lib. χα. fol. 206, Sic rerum ipsa na-
tura postulare videtur, Tamen Mss.
omnes, Reg. Colb. Chiff. bipedali.
4 Obliquis, nigris [et obnigris] In
Mss. Reg. Colb. &c. obolis, nigris.
Forte, oblongis, nigris. Diosc. μακραῖς.
Oribasii interpres, longis.
© Quam illud alterum) In Ttalia na-
tum.—* Quam illud} Quam Athaman-
ticum.’ Ed. sec.
£ Ciet urinam] Dioscor. loc. cit.
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. vin.
Ρ. 209.
& Inflationes...discutit] Diose. loc.
cit. Galenus quoque loc. cit. sed hane
exceptionem iste adjicit, quod simul
caput ledat: si tamen largius biba-
tur, inquit Diose.
h Et vesica] Diose. loc. cit.
ι Vulvarwnque articulis| Subintel-
NAT. HIST. LIB. XxX. 96. 3195
xcv. Foeniculum nobilitavere serpentes gustatu, ut
diximus,' senectam exuendo, oculorumque aciem succo
ejus reficiendo: unde intellectum™” est, hominum quoque
ealiginem pracipue eo levari.’ Colligitur hic caule tur-
gescente," et in Sole* siccatur, inungiturque ex melle.
Ubique hoc est. Laudatissimus® in Iberia? e lacrymis
fit, et e semine recenti.4 Fit ete radicibus®? prima ger-
minatione incisis.
xcvi. Est et in hoc genere sylvestre, quod alii hippo-
marathron, alii myrsineum'* vocant, foliis majoribus,
gustu acriore, procerius, brachiali crassitudine,* radice
΄“““““““““ “5:
melle prodest. Infantibus; alii vett. articulis dolentibus prodest: thoracis item
fluxionibus cum melle. Infantibus.’ Dalec.
Cap. xcv. 1 Chiffl. hominem...levare; cod. Dalec. hominum...relevari.—
2 ‘Ita codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier. turgescente. In Sole Gronov.
et al. vett. item Harduin. 1.2. 3. Miller. Bipont. et Franz.—3 Laudatissimus
tamen in Iberia Vet. Dalec.—4 ‘Ita codd. Regg.’ Brotier. et ex semine recenti
Gronov. Harduin. 1, 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.—5 ‘ [ta codd, Regg. 1.2.’
Brotier. Fit etiam et e radicibus Harduin. 1. 2.3. Miller, Bipont. et Franz.
Fit etiam e radicibus τόμον. et vuleg.
Cap. xcvr. 1.“ Murrhineum, quod murrham oleat radix ; vel murrhinum.’
Dalec.—2 Codd. Regg. Brott. 1. 2. bracchioli crassitudine.—3 Medicine in-
NOT
lige ex sequentibus, illitum urinas
movet.
J Infantibus] Diose. 1. 3. apium pra-
termisit.
K Feeniculum] Hee iisdem verbis
Plinius Valer, ry. 24,
' Ut diximus] Lib. ναπι. 41. Habet
et istud Diose. 11. 81.
™ Unde intellectum| Plinius Valer.
loc. cit. Q. Serenus c. 14. p. 133. Si
tenebras oculis obducit pigra senec.
tus, Express marathro gutte cum
melle liquenti Detergere malum po-
terunt: vel vulturis atri Fella, cheli-
doniz fuerint quis gramina mixta.’
Adde et Galenum de Fac. Simp. Med.
lib. vir, p. 206.
» Caule turgescente] Quod fit cum
primo germinat, κατὰ τὴν πρώτην ἐκ-
βλάστησιν, inquit Dioscor. 111, 81.
° Laudatissimus] Diose. loc. cit.
Caulem, inquit, medinm, dum floret
herba, demetunt indigene, ignique
admovent: quo facilius vi caloris vel-
uti exudans, lacrymam seu gummi
remilttat.
P Fit et er.] Lisdem verbis Diose.
loc. cit.
ἃ. Alii myrsineum] Mallem trajecta
literula smyrneum legi. Nam Ana-
creon in libro rei herbariw, seu περὶ
ῥιζοτομικῆς, hippomarathron a quibus-
dam σμυρνεῖον vocari scribit, teste
Nicandri Scholiaste, in Theriac. pag.
28. Smyrnium porro dici potuit,
quod, uti de altero smyrnio Plinius
refert, xix. 62. myrrham radice resi-
pit. Vidimus in horto Regio, quale
describitur a Lobelio in Advers. p.
347.
3196 C. PLINII SECUNDI
candida. WNascitur in calidis, sed saxosis. Diocles et
aliud® hippomarathri genus tradit, longo et angusto folio,
semine coriandri. Medicine in sativo,3° ad scorpionum
ictus et serpentium, semire in vino poto. Succus et au-
ribus‘ instillatur, vermiculosque in his necat. Ipsum
condimentis prope omnibus inseritur: oxyporis etiam ap-
tissime. Quin et panis crustis subditur. Semen stoma-
chum‘ dissolutum astringit, vel in febribus sumtum.
Nauseam‘ ex aqua tritum sedat. Pulmonibus® et joci-
neribus laudatissimum. WVentrem sistit," cum modice su-
mitur, urinam! ciet,+ et tormina mitigat decoctum, lac-
tisque defectu) potum mammas replet. Radix cum‘
ptisana sumta renes purgat, sive decocto*’ succo, sive
semine sumto. Prodest' et hydropicis radix ex vino
GLP PIIP OL ORE
sitivo Chif.—4 ‘ Ita cod. Reg. 2.’ Brotier. urinam eaciet edd. vett. et Gro-
nov. item Harduin. 1. 2.3, Miller. Bipont, et Franz. urinam excitat, et ἔ. γι.
totum decoctum Vet. Dalec. urinam exciet ad tormina totum decoctum Chiffi.
Mox, mammas replet radice cum ptisana sumpta. Renes Vet. Dalec.—5 Chiff.
NOTE
υ Diocles et aliud] Hee Dioscorides
111. 82. totidem verbis, tacito modo
Dioclis nomine. Galenus item, de
Fac. Simp. Med. lib. vir. p. 206. Sed
id foeniculi genus a nemine adhuc cog-
nitum ait Matthiol. in Diose, lib. 111.
p- 777. Ξ
© Medicine in sativo] Lisdem verbis
hee Plinins Valer. ιν. 24. Que de
feeniculo scilicet accipienda sunt.
4 Succus et auribus|] Plinius Valer.
loc. cit.
© Semen stomachum] Tisdem hec ite-
rum verbis Plinius Valer. loc. cit. Q.
Serenus c. 19. de digestione et sto-
macho medendo, p. 136.
Γ Nauseam] Plinius Valer. loc. cit.
has vires semini pariter, Diosc. 11.
$2. foliorum decocto attribuit.
5 Pulmonibus| Plinius Valer. loc.
cit.
h Ventrem sistit] Plinius Valer. loc.
cit.
i Urinam] Diose. 111. 81. Apuleius
ec. 124. ‘Urinam movet cibo datum,
lac provocat,’ &c. Galenus item, de
Fac. Simp. Med. lib. vil. p. 206.
J Lactisque defectu] Id vero de hip-
pomarathro Diose. 1. 82. De ma-
rathro sativo, seu feeniculo, Apuleius
loc. cit. et Galenus de Fac. Simp.
Medic. lib. vit. p. 206. Et de se-
mine quidem feeniculi, Plinius Valer.
ιν. 24. cum Hippocrate de Nat. Mul.
tex. 88. p. 405. qni parem hippo-
marathro queque vim ac dotem as-
serit.
k Radix cum] Plinius Valer. 1v, 24.
et 11. 37. § Radix foeniculi cum ptisa-
na decocta, et in cibo data, renum
densitates relaxat: et ejusdem radi-
cis succus ad cyathos duos in vino
potui datus mirabiliter vitia sanat.’
1 Prodest]) Plinius Valer. ιν, 24,
NAT. ΗΒ: Live wx: 97,
cocta. Item convulsis.
dentibus ex aceto.
3197
Illinuntur™ folia tumoribus ar-
Calculos vesice pellunt.
abundantiam quoquo modo haustum facit.
Geniturze
Verendis ami-
cissimum, sive ad fovendum radice cum vino cocta, sive
contrita in oleo illitum. Multi tumoribus et sugillatis cum
cera illinunt.
Et radice" in succo® vel cum melle contra
canis morsum utuntur, et contra? multipedam ex vino.
Hippomarathron ad omnia vehementius. Calculos pre-
cipue° pellit.
rum menstruis hzrentibus.
radix.
ditur in potionem.
Prodest vesice Ρ cum vino leni, et foemina-
Efficacius in eo semen, quam
Modus in utroque, quod duobus digitis tritum ad-
Petrichus,? qui Ophiaca scripsit, et
Micton,?* qui Rhizotomumena, adversus serpentes nihil
hippomarathro efficacius putavere. Sane et Nicander* non
in novissimis posuit.
xcevul. Cannabis* in sylvis primum nata est, nigrior
foliis, et asperior.'
virorum dicitur.
Semen ejus” extinguere genituram
Succus ex eo° vermiculos aurium, et
“΄““΄“΄“““΄““““ 2
decocti.—6 Et radicis succo Vet. Dalec.—7 Vet. Dalec. vel contra.—8 Petri-
dius Gronov. et al. vett.—9 Mictio Gronov. et vulgg. Myccon Chiff.
Cap. xcvil. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. nigrior et foliis asperior
NOTE
m Jllinuntur] Plinius Valer. loc.
cit. ‘ Tumores, et que ictu vel repen-
tina indignatione commota sunt, fo-
lia ex aceto trita dissolvunt.’
Ὁ Et radice] Plinius Valer. loc. cit.
hoc ipsum refert de semine: de ra-
dice, Diosc. 11. 81.
ο Calculos precipue] Diose. 11. 82.
Galenus loc. cit.
P Prodest vesice] Diosc. loc. cit.
Στραγγουρίας ἰᾶται.
4 Micton] In Mss. Reg. Colb. et
Chiff. Miccon: male. Vide Auctorum
Indicem. Mictoni interim Diosco-
rides suffragatur, loc. cit.
τ Sane et Nicander| In Theriacis,
p. 43. adversus serpentes: Ἠὲ καὶ
ἱππείου μαράθρου πολναυξέα ῥίζαν. Aut
magnas grandis radices hippomarathri.
a Cannabis] Diose. 11. 160. Κάννα-
Bis &ypla.... τὰ φύλλα ἔχει ὅμοια τῇ
ἡμέρῳ, τραχύτερα δὲ καὶ μελάντερα.
b Semen ejus] Dioscor. 111. 165. de
sativa cannabi: Galenus quoque, de
Facult. Simp. Medic. lib. vil. pag.
184.
© Succus ex 60] Ex recenti semine,
inquit Diosc. et post eum Galenus,
locis citatis, sunt qui succum expri-
mant, ad aurium dolores, ex obstruc-
tione, ut mihi quidem videtur, ὡς
ἐμοὶ δοκεῖ, natos, accommodatum max-
ime. At Plinius Valer. 1.10. et Mar-
cellus Empir. cap. 9. p. 76. et 80.
hune Plinii locum summa fide tran-
scribunt, et suo defendunt calculo.
3198 C. PLINII SECUNDI
quodcumque animal intraverit, ejicit, sed cum dolore capi-
tis. Tantaque vis“ ei est, ut aque infusa, coagulare eam
dicatur. Et ideo* jumentorum alvo succurrit pota in
aqua. Radix contractos‘ articulos emollit in aqua cocta:
item podagras, et similes impetus. Ambustis cruda illi-
nitur, sed szpius mutatur priusquam arescat.?
XcCvill, Ferula semen anetho simile habet. Quz ab
uno caule dividitur in cacumine, foemina putatur. Caules
eduntur" decocti, commendanturque' musto ac melle,
stomacho utiles. Sin plures*’ sumti, capitis dolorem? fa-
ciunt. Radix denarii/ pondere in vini cyathis duobus,
bibitur adversus serpentes. Et ipsa radix imponitur. Sic
et torminibus+* medetur. Ex oleo! autem et aceto, con-
tra sudores immodices, vel in febribus proficit. Succus
ferule alvum solvit’™ faba: magnitudine devoratus. E
viridi medulla" vulvis utilis, et ad omnia ea vitia.© Ad
sanguinem® sistendum decem grana seminis bibuntur, in
΄σ““““4“4“424224““»»
Chiff. nigriore folio et asperiore edd. vett. οἱ Gronov.—2 Vet. inarescat.
Cap. xcvitr. 1 Vet. Dalec. condiuntur.—2 Sed plures Vet. Dalec.—3 Greo-
nov. dolores—4 Semen torminibus margo edd. Dalec. et Gronov. e Diose.—
5 Vet. Dalec. sistit.—6 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Et viridi medulla
vuliui utilis est, et ad omnia ejus vitia cod. Dalec. vultui utilis etiam codd. Regg.
Brot. et Editio princeps, Et viride merulla vultuis utile est, δὲ, Chiff. Et viridi
NOTA
4 Tantaque vis] Quam ipse vim ex-
perimento non didicit, timide pro-
fert, nec audet asseverare. Caute id
quidem,
© Et ideo) Alvum sistit jumento-
rum, cum est concitatior: quoniam
vim spissandi habeat, et desiccandi.
* Radix contractos} Diosc. 111. 166.
& Similes impelus|’Emupopas, inflam-
mationes et tumores.
» Caules eduntur] Vide que dicta
sunt xix. 56.
Sin plures} Sic pariter Dioscor.
111,91.
4 Radix denarii] Q. Serenus cap.
de serpentium morsibus: ‘ Aut feru-
le radix potatur in imbre Lyai,’
Diosce. loc. cit. non radicem adversus
serpentes, sed medullam commendat. ἔ
Nicander quoque in Theriac. p. 43.
k Sic et torminibus| Hoc de poto
semine, Diose. loc. cit.
1 Ex oleo| Plinius Valer. 111. 11.
‘Radix item ferule ex oleo et aceto
perunctione sudorem minuit.’
™ Suecus ferule alvum solvit} Sistere
congruentius forsan diceret: nam cee-
liacis medullam epotam prodesse scri-
bit Diose. loc. cit. nisi sueccus ex-
pressus e ferula, medullaque ipsa,
dispares habent facultates.
. E viridi medulla] Vide Notas et
Emend. num, 40,
© Ad sanguinem] Hemoptoicis me-
NAT. HIST. LIB. XX. 99, 3199
vino trita, vel medulla. Sunt qui comitialibus morbis
dandum putant? Luna quarta, sexta, septima, lingule
mensura.*? Natura ferularum murenis infestissima est:
tacta siquidem ea moriuntur. Castor radicis succum et
oculorum claritati conferre multum putavit.
ΧΟΙΧ. Et de carduorum satu inter hortensia diximus : ἃ
quapropter et medicinam ex iis non differamus. Sylves-
trium genera sunt duo, unum fruticosius’ a terra statim:
alterum unicaule* crassius. Utrique folia pauca, spinosa,
muricatis cacuminibus. Sed alter florem purpureum mittit
inter medios aculeos, celeriter canescentem, et abeuntem
cum aura: scolymon Greci vocant. Hic antequam flo-
reat‘ contusus atque expressus, illito succo alopecias
replet. Radix cujuscumque ex aqua decocta potoribus *
sitim" facere narratur. Stomachum corroborat:” et vul-
΄“΄“““““““““7 “4 Γ
ramusculus, utilis est ad, §c. Gronov. Vid. Nott. Varr.—7 Chiff. bis dandum
putent.—8 ‘ Ita codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier. Ita quoque Chiff.
Regg. Hard. et Colb. ligule mensura Dalec. Gronoy. Elz. Harduin. Miller.
Bipont, et Franz.
_ Cap, xcix. 1 Cod. Dalec, potionibus ; Chiff. potioribus.—2 Chiffi. sic credi-
NOTE
dullam epotam prodesse scribit Dios-
cor. 11. 91. Galenus similiter, de
Fac. Simp. Medic. lib. vir. p. 213.
P Lingule [ligule] mensura] Mss.
Reg. Colb. Chiffi. lingule. Sed utrum-
vis dixeris, perinde est.
1 Et de cardworum ....
Lib. xix. c. 43.
τ Unum fruticosius| Scolymos est
Theophrasti, de quo xxu, 43. Eryn-
gium idem luteum Monspeliensium,
visum a nobis in horto Regio, quale
a Lobelio.delineatur, in Observ. pag.
478.
® Alterum unicaule} Cinara hec hor-
tensis aculeata, Dioscoridis σκόλυμος,
11. 16. Forte Theophrasti κάκτος,
Hist. vi. 4. L’Artichaut. Astipula-
tur etiam Anguillara par. vil. pag.
136.
diximus]
* Hic antequam floreat] Plinius Va-
ler. tv. 16. et Marcellus Empir. c. 6.
p. 46. iisdem verbis: ‘ Herbam car-
dui agrestis in mortario usque ad le-
vitatem terito: succoque ejus ex-
presso locum alopeciz novem diebus
oblinito: sed bis per dies singulos
perunctione renovata.’
ἃ Potoribus sitim] Plinius Valer.
Iv. 16. de carduo: ‘ Radix ex aqua
cocta, cupiditatem bibendi potori-
bus subministrat.’ Columella de cultu
hortorum, lib. x. p. 353. ‘ Hispida
ponatur cinara, que dulcis Iaccho
Potanti veniat, nec Phebo grata ca-
nenti.’
¥ Stomachum corroborat} Si-non avi-
dius sumatur, inquit Plinius Valer.
Iv. 16.
3200 C. PLINil SECUNDI
vis” (si credimus)* etiam conferre aliquid traditur, ut
mares gignantur. Ita enim Chereas Atheniensis scripsit,
et Glaucias, qui circa carduos diligentissimus videtur.
Mastiche cardui3* odorem commendat oris.
c. (xXiv.) Ante discessum ab hortensiis,, unam com-
positionem ex his clarissimam subtexemus, adversus ve-
nenata animalia, incisam lapide versibus* in limine edis”
Aisculapii. Serpylli* duum denariorum pondus: opopa-
nacis, et mei,** tantundem singulorum, trifolii pondus
denarii: anesi,? et foeniculi seminis, et ammi,* et apli, de-
nariorum senum singulis generibus, ervi farina duodecim.
Hec tusa cribrataque vino quam possit’ excellenti, dige-
runtur in pastillos, victoriati pondere. Ex his singuli
POPOL OLLI 7757
mus.—3 Gronov. et al. ante Harduin. manducatus carduus.
Cap.c. 1 ‘In codd. Regg. 1. 2. Et discessum. In Editione principe, E¢
ante discessum. Recentiores, Sed discessuri.’ Brotier. Sed discessuri ab horten-
siis Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. Sed discessuri ab hortensibus.
Gronov. et al. vett. ‘ Sed discessuri non legitur in Chiff.” Dalec. Vide Nott.
Var.—2 Gronov. et vulgg. ante Harduin. et milit.—3 Gronov. et vulgg.
anethi.—4 ‘Ita bene codd. Regg. 1.2. Brotier. δλμμι Greece. Vide Lex.
Gr. Schneider. et Galen. ab Harduino citatum. Harduin. 1. 2.3. Miller. Bi-
pont. et Franz. ammii; Brotier in Not. amni. Ammium quoque ex hoc Plinii
loco exhibent omnes fere Lex. Latt. Gronov. et al. ante Harduin. seminis, et
anisi, et ammii. In Vet. Dalec. desunt, et anisii—5 Margo edd. Dalec. et
NOTE
w Et vulvis] Transcripsit et istud
Plinins Valer. loc. cit. ubi Glauciam
pariter laudat auctorem.
* Mastiche cardui} Vide Notas et
Emend. num. 41. Mastiche ecardui,
tenuior ille est et qnodam modo lac-
teus succus, quem cinare radix, ubi
defloruit ac dureseit, scarificata emit-
tit, ut et experientia docet, et 'Theo-
phrastus conceptis verbis admonuit,
Hist. vr. 4.
® Versibus] Quos recitat Galenns
de Antidotis 11. 14, p. 922. ex Eude-
mo medico. Sunt omnino sedecim.
® In limine edis} Apud insulam
Coum in templo A&sculapii, inquit
Plinius Valer. 111. 57.
© Serpylli) Galenus loc, cit. reci-
tatis Eudemi versibus, medicamenta
que iis continentur, ita breviter col-
ligit: Mov ῥίζης, ἑρπύλλου, ὀποπάνα-
κος, ἀνὰ « β΄. Τριφύλλου σπέρματος,
<a’. ᾿Ανίσου, μαράθρου, ἄμμεως, σελί-
νου σπέρματος, ἀνὰ ὀξύβαφον. ᾿Αλεύρου
ὀροβίνου λεπτοτάτου ὀξύβαφα β΄. Olvov
παλαιοῦ εἰς ἀνάληψιν ὅσον ἐξαρκεῖ. ᾿Ανά-
πλασσε τροχίσκους, καὶ ξήραινε ἐν σκιᾷ"
καὶ δίδου τριώβολον μετ᾽ οἴνου κυάθων γ΄.
Que totidem ferme verbis Plinius
habet: modo tantum medicamento-
rum paululum discrepante.
4 Et mei) Ita ex Galeno modo lau-
dato rescripsimus: cum prius mélié
perperam legeretur. Plinius Valer.
111. 57. insulse mel pro meo deside-
rat: et pro ammi amylum, ly, 38,
NAT. HIST. LIB. xX. 100. 9901
dantur ex vini mixti cyathis ternis. Hac theriaca magnus
Antiochus * rex adversus omnia venenata® usus traditur.
ae eee Ae
Gronov. quantum possit.—6 ‘Ita codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier.
Ita quoque Chiffl. omnia venena Gronov. et al. vett. item Harduin. 1. 2. 3,
Miller. Bipont. et Franz.
NOTE
© Magnus Antiochus} Eo nomine
tertius, Syria Rex. Hune Philome-
tora Endemus vocat iis versibus, qui-
bus hac theriace compositio conti-
netur: “Inow μάθε τήνδε πρὸς ἑρπετὰ,
ἣν Φιλομήτωρ Νικήσας πείρᾳ κέκρικεν
᾿Αντίοχος. Hoc cape presidium ad ser-
pentia, quod Philometor Usu pracipuum
reperit Antiochus.
Delph. et Var. Clas. Plinius. 9R
NOTE ET EMENDATIONES
AD LIBRUM XX.
NATURALIS HISTORLE
συ ΒΝ
SECUNDTI.
1. CAp.1. Et alio rursus abigentea
8686] Alio nempe lapide, ut diximus,
abigente ferrum. Ita Mss. omnes,
ipsaque loci sententia legi ita pos-
tulat. Frustra sunt Majolus, Cesius,
aliique, qui allio hic scriptum a Pli-
nio autumant, quo ejus viri auctori-
tate magnetis et allii dissensionem et
antipathiam stabiliant: quasi mag-
nes allio confricatus ac perunctus
ferrum non trabat. Albertum tamen
Magnum scimus ita sensisse, Mine-
ral. 11. 2. 11. et ante eum, Zoroas-
trem in Geopon. xv. 1. et Jo. Tzet-
zen, Chiliad. 1v. Histor. 140. vs. 407.
Sed illud haud dubie nune Plinius
spectat, quod alibi planius expressit,
nempe XXXVI. 25. ‘ Alius rursus,’ in-
quit, ‘in eadem AXthiopia non procul
mons gignit lapidem theameden, qui
ferrum omne abigit, respuitque. De
utraque natura sepius diximus.’ Et
quidem nune primum de utraque di-
cit.
2. Cap. νι. Eadem contrahit vomi-
tiones: siccatur, &c.] Contraria plane
sententia prius legebatur: Eadem con-
fra vomitiones siccatur, Quid igitur
illa sibi volunt, que proxime sequun-
tur, Cortex quogue vomitionem movet ?
An non ea aperte significant eandem
modo cortici assignari vim, que ra-
αἰεὶ fuerant prius attributa? Adde
Diose. 11. 164. ubi de peponis facul-
tatibus: Ἢ δὲ ῥίζα ξηρὰ, inquit, πο-
θεῖσα σὺν ὑδρομέλιτι «: ὁλκῇ, ἐμέτους κι-
νεῖ, Sicca radix ex mulsa drachme
pondere bibita, vomitum ciet.
3. Cap. vit. Necnon ramentis cor=
ticis recentes podagras refrigerat, δὲ.
In Mss. recens. Plinius Valer. recen-
tis legisse videtur, hoc est, viridis.
Sic enim ille, 1v. 6. de cucurbita:
‘ Dioscorides,’ inquit, ‘ramenta cor-
ticis viridis in cucurbita laudat, ea-
rumque effectus sic tradit : Phthiria-
sim (lege ex Diosc. 11. 162. Siria-
sim) infantium, cuti imposita depel-
lunt cum polenta: podagre estuanti,
et ignibus sacris cum pane subveni-
unt.’ Verba sunt hee Greci scrip-
toris: Td δὲ ξέσμα αὐτῆς παιδίοις σιριῶ-
σιν ὠφελίμως κατὰ τοῦ βρέγματος κατα-
πλάσσεται. Item Marcellus Empir.
c. 1. p. 35. “ Cucurbite viridis ra-
menta cerebro imposita, infantibus
NOT
quoque, qui ex dolore capitis nauseam
patiuntur, validissime prosunt.’
4. CAp.1x. Tosta quoque|Rapa videli-
cet. Prius costa legebatur: ab aliis
cocta: a Salmasio, Cato quoque: nos
Tosta, tun ex Mss. Reg. Colb. &c.
tum ex Plinio Valer. 1v. 34. hee
totidem verbis describente, defendi-
mus.
5. Car. x. Mixta farina, part men-
gura, ervi, hordei, tritici, et lupini. Ra-
dix ad omnia inutilis] Naporum vide-
licet sylvestrium radix inutilis, In-
signiter corruptus hic locus ad hunc
diem fuit: sic quippe legebatur:
mixta urina pari mensura. Ervi, hor-
dei, tritici, et lupini radix ad omnia in-
ntilis. Quid cause est, amabo, cur
de ervi, hordei, ceterorumque radice
agat, ubi tota in rapis oratio habitat?
Et lupini radicem, ut ceteras omit-
tam, commendatin primis ad pellen-
dam urinam, xxi, 74. Detexit er-
rorem Dioscor. qui ex iisdem fontibus
areolas suas aspersit, ex quibus Pli-
nius rigavit hortos. Sie enim ille 11.
135. de rapo sylvestri: Μίγνυται δὲ
σμήγμασι προσώπου καὶ τοῦ ἄλλου χρω-
τὺς, ὅσα δι᾽ ἀλεύρων γίνεται θερμίνων, ἢ
πυρίνων, ἢ αἰρίνων, ἢ ὀροβίνων. Admisce-
tur in smegmata, quibus ad detergendam
cutem in facie, reliquoque corpore utun-
tur: que quidem ex lupini, tritici, lolii,
aut ervi farina fiunt. Et de ervo sane
diserte Plinius xx. 73. ¢ Farina
ejus macalas toto corpore emendat.’
De lupinornm et ervi farina, ad eos-
dem usus Hippocr. de Morb. Mulier.
11. 67. p. 596.
6. Cap. x11. Cetcro @estivo usus in
Ttalia, et armoracium vocant. Et sativi
vero, preter ea que circa eos dicta sunt,
stomachum purgant, pituitam extenuant,
urinam concitant, bilem detrahunt. Pre-
terea cortices in vino decocti, mane poti
ad ternos cyathos, §c.| Hune locum
ita restituimus ex fide Reg. 2. codi-
eis, cum omnia mire perturbata prius,
depravataque, sic legerentur : Cetero
bilem detrahunt. Preterea cortices in
ET EMENDATIONES AD LIB, XX. 3203
vino. Praterea, que circa eos dicta
sunt, stomachum purgant, pituitam ex-
tenuant, urinam concitant. Est et sati-
vi usus in Italia, et armoraciam vocant.
Et sativi vero decocti, mane poti ad ter-
nos cyathos, &c. Proh Superi! Tan-
tumne in bonos auctores aut criticis
aut librariis licuit, ut miscerent om-
nia ac pessumdarent? Ineamus, si
fieri potest, mendorum que scatent,
numerum, Cetero bilem detrahunt.
Orationis structura detrahit legi pos-
tulabat: antecedit enim, Laudatissi-
mus in Arcadia...alibi nascitur...
utilior urine. Mox, preterea cortices ...
preterea que circa eos. Geminata tam
repente ea vox preterea, Pliniine sty-
lum et ingenium sapit? Est e¢ sativi
usus in Italia, et armoraciam vocant.
At armoraciam constat esse sylvestris
generis, quod ipse Plinius diserte
confirmavit superiore lib. cap. 26.
Deinde, quam frigida rursum repeti-
tio earundem vocum, Est et sativi
usus, statimque, Et sativi vero. In Mss.
Cetero estivosus, Pintianus legi vole-
bat, Cetero estivosus ipse. Nos, uti
speramus, paulo felicius, Cetero esti-
vo usus in Italia, &c.
7. Cap. x11. Cerastis et scorpioni-
bus adversatur] Legebatur ante, Ce-
tero et scorpiontbus. In Mss. Reg. 1. 2.
&c. Ceteruscis, At emendatione lo-
cum egere Dioscorides admonuit, 11.
137. de raphano: ubi contra ceraste
morsum ex vino potum auxiliavi tra-
dit: Kat πρὸς κεράστου δῆγμα σὺν οἴνῳ
πινόμενον βοηθεῖ, Haud penitus tamen
improbanda prior scriptura.
8. Ibid. Ex aceto et melle sumti, in-
testinorum animalia detrahunt] Num
locus hic mutilus sit, considerandum
amplius. Nam Plinius Valer. qui
totum fere opus suum ex Plinii nos-
tri verbis contexuit, rv. 1.de raphani
virtutibus, ita habet: ‘Semine ra-
phani cum melle trito et sumto, su-
spirium mitigatur, et tussis arcetur.
Solus cum sale sumtus ventris ani-
malia extinguit.’ Nihil tamen sine
3204
vade movere ausim. Quod vero ad
periodum proxime insequentem atti-
net, que hactenus ita legebatur per-
petua serie, Item ad tertias decocto
eorum poto cum vino enterocelis prosunt :
in duas distrahendam esse partes ex
Plinio Valeriano, Marcelloque Empi-
rico constat: ut prior illa, ad tertias
decocto eorum poto, cum vino, ad su-
periorem morbum spectet, nempe ad
intestinorum animalia detrahenda.
Posterior, nova ibi instituta periodo,
ad enterocelas. Marcelli hac verba
sunt, c. 28. p. 200. ‘Raphanus ex
aqua ad tertias decoquitur, eaque
vino mixta, ad extirpandas tineas
utiliter bibitur.’ Plinii vero Valer.
11. 21. ‘Tineis purgandis:’ ‘ Rapha-
ni decoquuntur ex aqua ad tertias, et
€a aqua vino miscetur.’
9. Cap. xvi. Stomachum excitat,
fastidium absterget, ex aceto.... vel
ex garo. Urinam ciet, &c.] Prepostera
interpunctione locus hic ante Jabo-
rabat, in hunc modum: Stomachum
excitat, fastidium absterget. Ex aceto
.».. vel ex garo urinam ciet. Ut sic
restitueremus, auriculam vellit Ga-
lenus, et admonuit, de Alim. Facult.
11. 55. p. 364. de gingidio : Προσφέρον-
ται 8 αὐτό τινες Ov ἐλαίου, καὶ γάρου"
τινὲς δὲ καὶ οἶνον ἢ ὕξος ἐμβάλλοντες"
καὶ πολύ γε μᾶλλον εὐστόμαχόν τ᾽ ἐστι,
καὶ τοὺς ἀποσίτους προτρέπει μετ᾽ ὄξους
ἐσθιόμενον. Sunt qui ipsum cum oleo ct
garo mandant: alii autem vinum etiam,
vel acetum injiciunt: multoque magis
ita stomachum juvat, collapsamque cibi
appetentiam, δὲ cum aceto sumatur, ex-
citat,
10, Cap. xx. Sic et attrita sanant]
Prins legebatur, sic et trite sanant.
In Mss, trita, Emendandi Dioscori-
des auctor fuit, qui i, 181. contra
calceamentorum attritus utiles cepas
esse prodidit: πρὸς ἐκτρίμματα ὑπο-
δεμάτων χρήσιμος.
11. Cap, xxi, Suspiriosis coctum,
aliqui crudum id tritum dedere] Vocem
hance (ritum adjecimus, tum ex exem-
NOTA ET EMENDATIONES
plarium Mss. fide, tum ex vetustis
scriptoribus geminis, quorum alter a
Plinio nostro, ab altero Plinius ipse
noster hausit. Nam Plinius Valer.
Iv. 17. de allio: ‘ Suspiriosis quidam,’
inguit, ‘ per se crudum, aliqui et cum
lacte tritum dedere.’ Celsus iv. 4.
‘de difficultate spirandi:’ ‘ Datur
etiam utiliter frictum allinam, deinde
contritum, et cum melle mixtum.’
12. Ibid. Et porrigines] Prius δέ
prurigines legebatur. At erroris ad-
monuit Marcellus Empir. c. 4. p. 40.
‘Ad pityriasin,’ inquit, ‘et porrigi-
nes Capilis ... prodest ungere caput
allio trito ex aceto et nitro.’ Necnon
Dioscorides, qui 11. 182, τὰ πίτυρα al-
lio quoque eximi prodidit. Adde con
sensum exemplarium manu scripto-
rum, Reg. Colb. Chiffl. &c. in quibus
porrigines, non prurigines, scribitnr.
13. Ibid. Etiam arundines cwn pice}
Subintellige, allium extrahit. Ita li-
bri omnes, etiam Mss. Plane ut su-
spectasit fides antiqui exemplaris, ex
quo Pintianus Airudines, hoe est, san-
guistigas, reponere conatus est. Pre-
sertim Marcello Empirico, Plinioque
Valeriano, huie lectioni mire suffra-
gantibus: scriptoribus quidem non
eruditissimis, sed quibus tamen con-
cedendum in hac parte plurimum,
cum opus ambo suum ex Plinii fere
sententiis verbisque concinnarint. Et
ille quidem, c. 34. p. 233. “ Allium
elixum,’ inquit, ‘cum pice imposi-
tum, arundines extrahit corpori af-
fixas, Filix radix trita arundinem
extrahit: rursum arundinis radix,’
&c. Iste 11. 49. ‘Ad extrahenda ea
que corpori infixa sunt:’ ‘Allium
elixum cum pice, arundines extrahit,’
&e.
14. Cap. xxvitt. Est et beta...
foliis, undecim s@pe, caule lilit] Libri
hactenus editi, undecim sepe caulium.
Repugnat ipsa planta natura, quam
nos in horto Regio vidimus: ipseque
Dioscorides, qui ex iisdem fontibus,
unde Plinius noster hausit, ea que de
AD C. PLINII
limonio prodidit, mutnatus, librario-
rum in hac parte vitium retegit. Sic
enim ille 1v. 16. Λειμώνιον, of δὲ νευ-
poeides, τὰ μὲν φύλλα ἔχει ὅμοια σεύτλῳ,
λεπτότερα δὲ, καὶ μικρότερα, δέκα ἢ
πλείω. Καυλὸν λεπτὸν, ὄρθιον, ἴσον ὥσ-
περ κρίνου. Limonium, aliis neuroides
dictum, folia habet beta, verum tenuiora
et minora, decem aut plura. Caulem
tenuem, rectum, liliaceo equalem, δα.
15. Ibid. Gustantium os astringunt]
Prius legebatur, guttantia astringunt,
nulla plane sententia. In Reg. 1, et
Colb. 1.2. gustantia musati stringant.
In Reg. 2. gustantium os atistringant.
Dioscor. lib. tv. c. 16. rem decidit,
cum semen limonii prodit gustu a-
stringere, στύφοντα καρπὸν τὴν γεῦσιν,
10. Cap. xxx. Stic etiam fistulas,
et luxata, et humores evocari] Recepta
hactenus lectio fuit ejuscemodi, sic
etiam fistulas cluxatas, et lumores evo-
cari. At que fistula eluxate audite
unquam fuerint, aut vero esse pos-
sint, quive tumores evocandi, non sa-
tis intelligo. Locum sanavimus ex
auctore gemino: altero, qui ex Pli-
nio: altero, ex quo Plinius ipse hau-
sit. Ille enim, qui Plinius Valeria-
nus dictus est, 1v. 29. de brassica:
‘Fistulas,’ inquit, ‘ atque luxata dis-
cutit, humores aut evocat, aut spar-
git imposita, insomnia ac vigilias com-
pescit,’ ἄς. Cato vero, c. 157. p. 85.
‘ Si cancer ater est, is olet, et saniem
spurcam mittit. Si albus, purulentus
est. Sed si fistulosus, subtus suppu-
rat sub carne. In ea vulnera hujus-
cemodi tere brassicam, sanum faciet
-.» Et luxatum si quod est, bis die
calida foveto, brassicam tritam appo-
nito, cito sanum faciet.’
17. Cap. ΧΙ, Prosunt per se, aut, ut
Damion, ex mulso}] Plinium Valeria-
num miror, qui et Medicus haberi et
dici voluit, dam hunc scriptoris nos-
tri locum exscriberet, tam foedo er-
rore prolapsum, ut pro mulso, mus-
cum legerit, et suum nobis deinde er-
rorem intrepide obtruserit. Sic enim
SECUNDI LIB.
xXx. 3205
ille de Re Med. 111. 20. ‘ Efficaces,’
inquit, ‘sunt et bulbi triti per se ad
vulnera glutinanda, Adjiciebat ta-
men illis Damon medicus muscum
qui in aqua gignitur, et die quinto
solvebat.’ At multo cautius ex mulso
legit Marcellus Empiric. c. 33. pag.
228.
18. Cap. ΧΙ. Semine recto, cu-
mino simili] Non, ut prius editum
erat, simile: ad ipsum enim semen
vox ea refertur, cujus similitudo no-
tatur cum cumini semine. Diose. 111.
76. ᾿Ορεοσέλινον, καυλός ἐστι σπιθα-
μιαῖος εἷς ἐκ ῥίζης λεπτῆπ᾽ . «. ὅ καρπὸς
ἐπιμήκης, δριμὺς, λεπτὸς, εὐώδης, ἐοικὼς
κυμίνῳ.
19. Cap. ΧΗΧ. Nam de Venere
stimulanda diximus: tria folia sylves-
tris eruce sinistra manu decerpta, et
trita in aqua mulsa si bibuntur] Non ad
stimulandam Venerem, sed ad regium
morbum pellendum hoc medicamen-
to Florentinus utitur in Geopon. ΧΙΙ.
26. p. 349. ᾿Αγρίου δὲ εὐζώμου φύλλα
τὸν ἀριθμὸν γ΄, τῇ ἀριστερᾷ χειρὶ ληφθέν-
τα, ἴκτερον ἰᾶται. Quin et Plinius al-
ter Valerianus, qui suum opus ex
Plinii nostri verbis sententiisque con-
cinnavit, 11. 59. ad morbum regium
sanandum hec refert. Capitis lem-
ma est, ‘ Regio morbo pellendo =’ at-
que inter medicamenta illud accense-
tur: ‘Eruce sylvestris tria folia si-
nistra manu decerpta ex aqua mulsa
bibuntur.’ Nihil hic porro manu
scripti codices juvant: nihil conjec-
tura: quanqnam aut mutilatione ali-
qua verborum, aut trajectione sen-
tentiz laborare hune locum haud le-
vis suspicio est. Ad Venerem non
folia, sed semen ipsum eruce adhibet
auctor libri, qui falso Kiranus inseri-
bitur, p. 24.
20. Cap. 11. Idem oculis noxiam ru-
tam putavit. Falsum: quoniam sealp-
tores et pictores hoc cibo utuntur oculo-
rum causa, cum pane vel nasturtio: ca-
pre quoque sylvestres propter visum, ut
aiunt. Multi succo ejus cum melle Atti-
3206
co inuncti discusserunt caligines, δ 6.1 In
libris hactenus editis sic legebatur:
Idem oculis noxiam putavit falso, quo-
niam....oculorum causa. Cum pane
quoque vel nasturtio sative atque sylves-
tris propter visum. Ut aiunt, multi
succo ejus, &c. Quo in loco mire gras-
sata interpolatorum audacia est: nam
ut omittam fulso pro falsum, quod le-
vissimum est, primum voculam quoque
suo loco movere: adjecere deinde
alteram sative, que nusquam in libris
conditivis apparet: ac de sativa syl-
vestrique ruta locum hune accepere:
quem errorem Ruellius, Dalecam-
pius, et alii, qui Plinium exscripsere,
secuti sunt. Denique et inepta con-
structione verborum, cui nulla legiti-
ma sententia subest, et prepostera
interpunctione omnia corrupere. In
Mss. omnibus sic plane legitur : Fal-
sum,..cum pane vel nasturtio, atque
quoque sylvestres propter visum, ut aiunt.
Multt, &c. Unde nos ex conjectura,
quam? esse certissimam fidenter asse-
veramus, cupre quoque sylvestres, legi
oportere pronuntiamus, quod uti
nune de ruta Pythagoram, sic ipse
Plinius c, 47. Chrysippum in ocimo
coarguit, quod iste oculorum claritati
inimicum aiebat, secuta deinde wtas
cum Plinio falsum esse deprehendit,
‘nam id esse capras.’ Mox paulo ea-
dem cap. ubi prius legebatur: Epi-
phoras cum polenta imposito. Lenit
autem capitis dolores, ex Mss. fide
rescripsimus : Epiphoras cum polenta
imposita lenit. Item capitis dolores.
21. Ibid. Sic et sanguinem sistit in-
teriorem, et narium indila} Ita ΠΡ τὶ
omnes, etiam manu exarati. Mirum
est laborasse nonnullos uti hance vo-
cem, interivrem, vel omnino expunge-
rent, vel in deterius immutarent. Alii
sanguinem interioribus indita: alii trita
et naribus indita, legi voluere, At in-
teriorem sanguinem Plinii sedulus imi-
tator Marcellus Empir. ον 17. p. 123.
eruptionem sanguinis ex interioribus
partibus vocat. Et Plinius Valer. 1.
NOTA ET EMENDATIONES
64. cui titulum fecit, ‘Sanguinera
rejicientium curatio :’ ‘Aqua, ait,
‘in qua rosa, et ruta, et hyssopum de-
cocta sunt, vino miscetur, et ita potui
propinatur.’
22, Cap. Lit. Ruptis, convulsis, sed
parcius : orthopnoicis, torminibus, cho-
leris, §c.] Prioribus verbis preter-
missis recepta hactenus lectio id so-
lum exhibuit, orthopnoicis, torminibus
colericis. Lacunam intrepide supple-
vimus, tum ex fide codicum Mss. Reg.
Colbert. et vet. Dalec. tum ex Dioso.
qui easdem calaminthe sue vires
ascribit, quas mentastro Plinius. Sic
enim ille 111. 43. Bonde? δὲ καὶ ῥήγμασι,
σπάσμασιν, ὀρθοπνόαις, στρόφοις, χολέ-
ρᾳ, καὶ ῥίγει.
23. Cap. Liv. Dignior e pulegio co-
rona Varroni, quam e rosis, cubiculis
nostris pronuntiata est] Sincera hee
lectio est Reg. 2. cod. et Chiff. In
aliis, contra vartini. In editis corona
vertigini legitur, satis insulse. Et
certe dignior corona cubiculis cum di-
citur, ad cubiculorum magis ornatum,
quam ad remedium vertiginis, sugge-
rendum spectat haud dubie hee lo-
quendi forma. Deinde, ne quis te-
mere Varronem a nobis huc insertum
putet,in ipso hujus libri Indice, in-
ter primos appellatur. Et justum
hoc loco ac verum fuit, auctorem eum
qui digniorem e pulegio coronam,
quam e rosa pronuntiasset, appellas-
se. Id vero obiter quoque animad-
vertendum, non ‘ pulegium’ veteres,
sed, extrita litera g, ‘ puleium’ ubi-
que scripsisse. Martialis x11. 32,
‘Quadrima nigri nee corona puleii’’
24. Cap. Lv. Et oculorum epi-
phoris .... tumentibus cum melle pro»
dest} x Dioseoride, Testiculorum
epiphoris, hoe est, inflammationibus,
reponere Dalecampius omni ope niti-
tur; voceniqnue dumentibus, que mox
sequitur, de hernia nescio qna fla-
tuosa accipit: quain re vereor mag-
nopere ut suflragatores habeat Me-
dice rei magistros, Nos, qui nihil
ὦ
AD C. PLINII SECUNDI LIB. XX. 3207
astutius meditamur, pertinacem om-
nium codicum consensionem secuti,
de oculorum epiphoris, ac tumore ac-
cipimus: cum presertim de testium
tumore mox ex ipso cumino medicina
prescribatur, quam proinde hoc loco
ante delibare, non fuit opere pre-
tium.
25. Cap. Lviit. Θεία efficacius -
gyptio judicavit} In libris hactenus
editis, quia efficacius in Egypto judi-
cavié. Quid porro istud rei est αὶ id-
circone cuminum A&thiopicum Hip-
pocrates regium appellaverit, quo-
niam illud in Agypto efficacius judi-
carit? An coherent ista inter se sa-
tis apte? In Mss. Reg. Colb. &c. quia
efficacius AXgypto judicavit. Nos ex
indubitata conjectura Agyptio repo-
nimus: eui post AEthiopicum Dios-
corides pariter 111. 08, secundas par-
tes ac vires assignat ; Κύμινον τὸ ἥμε-
pov εὔστομον" καὶ τούτου μᾶλλον τὸ Ai-
θιοπικὸν, ὅπερ Ἱπποκράτης βασιλικὸν
ἐκάλεσε" δεύτερον τὸ Αἰγύπτιον, K.T.A,
26. Cap. “ix. Heracleoticum ad po-
tum utilius, quod onitin vocant| Since-
rius, credo, legas, eo quod onitin vo-
cant; vel, quam quod onitin vocant.
Discrepat enim onitis, de quo cap,
67. ab Heracleotico, de quo cap. 62.
Galenum adde, cujus eadem fere sen-
tentia est, de Fac. Simp. Med. lib.
Vl. pag. 215. Ὀρίγανος 7 μὲν Ἡρακλεω-
τικὴ δραστικωτέρα τῆς ὀνίτιδος, effica-
cior est onitide. Subscribit et Dios-
cor. 111.33. Atque hane esse Plinii
mentem, vel ex verbis, que proxime
subsequuntur, perspicuum est: sub-
jicitur enim statim, ‘ Communi sau-
tem usus,’ utriusque scilicet origani,
Heracleotici, onitidisque : quorum
forma dispar, ad potum dissimilis
usus, eedem in medicina vires.
27. Cap. Lxxit. Tlepolemus ad
guartanas ternis digitts seminis anisi et
feeniculi usus est in acetlo, et mellis cya-
tho uno] Hoe medicamentum dum Q.
Serenus a Tlepolemo, Pliniove, tran-
scriberet, pro aniso, anethum repo-
suit. Sic enim ille cap. de quartana
medicanda: ‘ Sume tribus digitis
apprensum semen anethi, ‘Tantundem
marathri, mulsum nec desit aceti:
In cujus cyatho predicta salubriter
hauris.’ Nisi forte amanuensium id
incuria factum est, qui pro anesi,
ut vetustiores libri omnes manu exa-
rati habent, anethi de suo inserue-
rint.
28. Cap. txxvi. Hora sereni diet}
Sic libri omnes, etiam conditivi, quos
vidimus : Reg. Colb. Th. &c. Rectius
forsan, ut in suis membranis vidisse
Gronovius contestatur, hora sereni
dici tertia: si probate admodum fidei
forent. Certe hora diei tertia, hoc
est, medio inter Solis exortum et me-
ridiem intervallo, ros inaresceresolet,
zstusque incipere: quare Columella
x1.2.in Augasto monet : ‘ Quascum-
que vineas culturi sumus, ne per es-
tum, sed mane usque in tertiam; eta
decima usque in crepusculum fodia-
mus.’ Sextam horam, meridiem in-
telligi oportet.
29. Ibid. P. Licinii Cecine Pra-
torii virt patrem in Hispania Bavili)
In Mss. Reg. 1, 2. &c. Postlicini.
Forte pro Postumii Licinti. Sed
quod ad vocem Bavili attinet, quam
libri omnes pertinaciter retinent,
ea si mutari debet, non in Bilbili,
quod nomen oppidi quidem*in Hispa-
nia est, sed quod a veteris scripture
vestigiis recedat sane longius, (quan-
quan ea fuit Dalecampii conjectura,
quam Salmasius avide arripuit, in So-
lin. pag. 876.) sed in Bajuli potius,
quod multo affinius est, cum tot-
idem plane vox ea constet apici-
bus, converti crediderim oportere.
Fuisse enim jam tum videtur in His-
pania, ut modo in Gallia, id Preto-
ris nomen: nam quos Ballivos dici-
mus, a voce ‘ Bajulus ’ dictos om-
nino constat, ut egregie observavit
V. Cl. Ὁ. Du-Cange in Glossario,
pag. 436. apud quem et Bajuli vo-
cem pro Ballivo usurpari sepe, et
3208
pro Mercatorum Pretore, et pro
aliis magistratibus, videre licet. Sta-
bilit egregie conjecturam nostram,
quod is ipse qui nunc in Hispania Ba-
julus appellatur, idem paulo mox
cap. 81. Hispania Princeps voca-
tur.
30. Cap. LXx1Xx. Foliis . . . speciem
passerum prebentibus. Ex hoc lina
splendorem] Quoniam Theophr. Hist.
1x. 13. de papavere Heraclio ita pro-
didit : Td μὲν φύλλον ἔχουσα οἷον στρου-
θὺς, ᾧ τὰ ὀθόνια λευκαίνουσι. Hoc est,
folium habet simile struthio, quo lintea
dealbantur. Idcirco geminum errorem
a Plinio nune admissum clamat Sal-
masius, in libello quem_ inscripsit,
‘ Prefatio in Plinium,’ pag. 110. Pri-
mum, quod vocis στρουθὸς ambigui-
tate deceptus, de passeribus inter-
pretatus est, quod de struthio herba
dicere debuit, qua de egimus x1x. 18.
Alterum, quod virtutem eam deal-
bandi lina, quia ad passerem non
poterat, ad heraclion papaver trans-
tulit, quod struthii herbe proprium
ac peculiare est. Sed ne hoc primum
a Salmasio animadversum putes, id
antea Hermolaus Barbarus, et Leo-
nicenus Pliniomastix, id deinde Mat-
thiolus, in Diose. lib. 1v. pag. 1061. id
Dalecampius in Notis, auctori nostro
jampridem objecerant. Sed frustra
omnes: est enim ille tum Plinii mos,
tum herbariorum omnium, ut non
herbas modo, sed et animalia, resque
surdas interdum, ac diversissimas in
exemplum afferant. Quod si, ut no-
minis, ita et formz similitudinem ali-
quam cum passere στρούθιον herba ha-
bet, quid cause demum esse potest,
cur non et cum eadem ave affinita-
tem habeat papaver heraclium, quod
ei herbe simillimum ultro agnosci-
tur, que cum ea ave quandam cog-
nationem forme ac nominis habeat?
Sic et in sylvestris quoque papaveris
genere, corniculatum unum _ dici
Theophrastus ipse seribit, quod frac-
tus inflexi, ut cornicula, figurantur,
NOTH ET EMENDATIONES
Sic cum psyllium describunt herbarii,
flores caninis capitibus similes pin-
gunt: cum echion, vipereis: cum
antirrhini fructum, vitulinis naribus:
cum myosotin, auribus murinis: cum
alectorolophon, cristis gallinaceis,
&c. Plura apud Collinutium vide, in
defensione Plinii adversus Leonice-
num, unde hee fere decerpsimus.
Sunt et apud nos que ab hujusmodi
affnitate nomen vernaculum habent,
Pied d’alouette, Gueule de ἴοι, δε.
31. Ibid. Fit autem hujus papaveris,
aut cujuscumque sylvestris} Hic falli
Plinium Dalecampius iterum asseve-
rat: quod Dioscorides ex sativo tan-
tum papavere diacodion concinnari
dicat. Bene se res habet. Exhan-
Sisse naturam omnem, viresque sin-
gularum rerum attigisse, Dioscori-
dem unum putat. Quid igitur fiet
Critoni Medico, et, qui Critonem se-
quitur, Galeno, qui κατὰ τόπους, VIL.
7. pag. 535. ad arteriacen parandam
κωδείας ἀγρίας desiderat? Quid Da-
mocrati, cujus hee carmina apud
eundem extant, pag. seq. Μήκωνος,
ἣν λέγουσιν of γεηπόνοι Μήκωνα ἀγρίαν,
οὐδὲ γάρ πω σπείρεται, Κεφαλὰς ἔτι
χλωρὰς, ἃς λέγομεν καὶ κωδύας. Quid
denique Scribonio Largo, ut et La-
tinos afferam, qui Compos. Medic,
18. ‘Ad tumorem et raucitatem ar-
teriz, et vocis abscissionem,’ num.
73. ‘Ad tumorem arterie,’ inquit,
‘papaveris sylvatici jam maturi, vi-
ridis tamen adhuc, capita quam plu. |
rima vase fictili conjiciuntur, aqna-
que superfunduntur, &c. Hoc me-
dicamentum ad arteriz tumorem, et
ad tussim facit.’
32. Cap. LXxx. Alii paralion, fo-
lio lint] Prius legebatur, foliolevi, In
Mss. Reg. Colb. &c. folio leni. Nos
intrepide lint rescribimus, a Diosco-
ride admoniti, cujus hee oratio est
in describendo tithymalo paralio,
ιν. 165. φύλλα ἐοικότα λίνῳ.
33. Cap. LXxxiv. Valent et contra
venena] Sic libri omnes editi, In
AD C.
Mss. Reg. 1. Colb. 1. 2. Valent et
contra phystim venena. In Reg, 2.
et contra psitim venena. Ut legi vi-
deatur oportere, Valent et contra
presterum venena. Est enim prester
eserpentium genere, quarum de ve-
nenis in presenti agitur. Vel certe,
Valent et contra psimmithii venena, hoc
est, cerusse : nam contra cerussam
epotam valere malve cum radicibus
decoctum, auctor est Diosc. Evzop. 11.
163. pag. 125. Ψιμμιθίου δὲ ποθέντος
«2 +e μολόχης ἀφέψημα σὺν ταῖς ῥίζαι».
34. Cap. Lxxxv. Lapathum canthe-
rinum, ad strumas cum axungia effica-
cissimum. Est et alterum genus fere,
oxylapathon vocant]| Num mutata in-
terpunctione legi in hunc modum
oporteat: Lapathum cantherinum. Ad
strumas cum axungia efficacissimum est
et alterum genus fere, §c. scrupulum
Apuleius, injicit. Is enim cap. 33.
tit. 1. ‘Si qua duritia in corpore:’
‘Herba oxylapathon,’ inquit, ‘cum
axungia vetere pisata, et cum pane
domestico facta quasi malagma, et
imposita mirifice sanat.’ Sed oxyla-
pathum is pro oxalide accepit haud
dubie, quam et oxylapalin appellari
prodidit Scholiastes Nicandri, in The-
riac. p- 39. ᾿Οξαλὶς, καὶ ὀξυλάπαλις,
καὶ avatupls καλεῖται.
85. Ibid. Radia aceto decocta si co-
letur, succus dentibus auxiliatur) Si
colluatur aliqui legi malunt, ad diffe-
rentiam bibiti, Sequitur enim, ‘Si
vero bibatur, morbo regio.’ Favere
ei conjecture Marcellus Empir. vi-
detur, cap. 12. pag. 95. ‘ Lapathi ra-
dix,’ inquit, ‘in aceto acerrimo co-
quitur, atque eo aceto dentes col-
luuntur, vel foventur.’ Plinius Valer.
1, 38. ‘Agrestis lapathi, quod alii
rumicem dicunt, radix,...cum aceti
cyathis quinque cocta, in ore aceto
tento, dolorem dentium tollit.’ Diose.
quoque, 1. 140. Παρηγοροῦσι δὲ. ...
ὀδονταλγίαν ἑψηθεῖσαι ἐν οἴνῳ, καὶ dia-
κλυζόμεναι. Nihilominus omnium ex-
emplarium, qu videre licuit, fidem
PLINILE SECUNDI LIB.
ΤΟΥΣ 3209
secntus, nihil muto. Colari enim ra-
dicis succum oportere Plinius ait ad
utrumque medicamentum: sive ad
dentium dolorem leniendum, quos eo
collui necesseest : sive ad potum, re-
gio morbo pellendo. Plinius Valer.
11. 59. ‘ Lapathi radices conteres ex
vino austero, colabisque, et potui
dabis: mire auruginem tollit.’
36. CAP. LXXxvil. Hydropicis im-
ponitur cum fico et cumino tusum ternis
partibus. Comitiali morbo, et vulva-
rum conversione suffocatas excitut odore,
aceto mixto| Prepostera interpunc-
tione perturbata hactenus omnia hoc
loco fuere, et que hydropicis adhibi-
ta remedia, eadem epilepticis attri-
buta. Sic enim legebatur: Hydro-
picis imponitur: cum fico et cumino tu-
sum ternis partibus comitiali morbo :
vulvarum conversione suffucatas excitat
odore, aceto mixto. Erroris admonuere
scriptores duo: alter qui de hydro-
picis, alter qui de epilepticis et vul-
varum conversione suffocatis eadem
prodidere. Plinius Valer. 111. 12.
de hydropisi: ‘Sinapi,’ inquit, ‘et
ficus, et cuminum, quis partibus
tusa, ventri imponuntur.’ Celius
Aurel. Chron. 1.4. de epilepsia: ‘Ar-
ticulos quoque omnes,’ inquit, ‘ liga-
tione constringentes, sternutamento
commoto ex aceto, naribus interius
flato, cum sinapi,....vel iis que ad
matricis prefocationes incendenda
posuerunt.’
37. Cap. Lxxx1x. Ipsa herba....
exscreationes pectoris purgat cum iride
et melle. Urinam ciet| Prius legeba-
tur: pectoris purgat. Cum iride et
melle urinam ciet. Vitiosam hance in-
terpunctionem esse Dioscorides ad-
monuit, cujus hee verba, 111. 119. de
marrubio agentis: ᾿Ανάγει καὶ πάχος
ἐκ θώρακος, ἴριδος ξηρᾶς μιγείσης. Cras-
sam quoque pituitam pectore conten-
tam, admixta iride sicca, exscreatione
purgat.
38, Cap. xcu. Anginas.... et cum
aniso illitum] In Mss. ubique, uti
NOTA
monuimus, hoc leco aneso pro aniso
seribitur. Sed anethum legerunt, Mar-
eellus Empir. cap. 15. pag. 106. ‘ Lini
semen,’ inquit, ‘ et anethum, cum
sale: et oleo, et aceto decoctum, be-
ne contra faucium dolores gargari-
zabitur:’ et pag. 108. ad fatices cu-
yandas rursum anethum adhibet: et
Plinius Valer, 1. 52. cui lemma in-
scriptum, ‘ Angine medendo:’ ¢ Lini
semen,’ inguit, ‘et anethum in oleo
et aqua decoctum ad tertias, imponi-
tur: acetum item et sal gargarize-
tur.’ Et cap. 45. de tonsillarum vi-
tio: ‘Lini semen,’ inquit, ‘et ane-
thum in oleo et aqua decoctum im-
ponitur, et acetum gargarizatur.’
39. Cap. xciv. Foliis aniso simile]
Et hic rursum in Mss. omnibus, Reg.
Colb. &c. ut proxime ante monuimus,
aneso legitur. WVerum haud dubie
anetho legendum, res ipsa et similitu-
do mei anethique foliorum admonet.
Adde Diosc. 1. 3. Mijov,... ὅμοιον
καυλῷ καὶ τοῖς φύλλοις ἀνήθῳ' παχύτε-
ET EMENDATIONES AD LIB. XX.
pov δὲ τοῦ ἀνήθου. Habet eadem quo-
que interpres Oribasii lib. x1. fol.
206.
40. Cap. ΧΟ. Εἰ viridi medulla,
vulvis utilis, et ad omnia ea vitia] Libri
hactenus editi, Et viridi ferula ra-
musculus utilis est ad omnia ea vitia.
Reg, 1. 2. Colb. 1.2. &c. Et viride
medulla vultui utile est ad omnia ea vi-
tia. In Chiffl. vultuis: unde nos satis
feliciter, ut remur, vulvis efiinximus.
Vocibus deinde istis, omnia ea vitia,
que Mss. omnes editique conspiran-
te consensu exhibent, ante dicta
morborum genera signari intelligi-
mus,
41. Cap. xc. Mastiche cardut odo-
rem commendut oris] Interpolatores
sic prius ediderant, Manducatus car-
duus. At in Mss. Reg. 1. 2. Colb.
1.2. ἄς. Mastethe carduis. Errorem,
auctore Plinio altero Valeriano, cor-
rigimus, ita scribente rv. 16. “ Mas-
ticha carduorum odorem oris com-
mendabilem reddit.
C. PLINIT SECUNDI
NATURALIS HISTORLE
LIBER XXI.
Natura florum et coronamentorum.
Faces) Tw hortis seri et coronamenta! jussit Cato, inenar-
rabili florum maxime subtilitate: quando nulli potest faci-
lius esse loqui, quam rerum nature pingere, lascivienti
preesertim, et in magno gaudio fertilitatis tam varie? lu-
denti. Quippe reliqua usus alimentique gratia genuit:
ideoque secula annosque tribuit iis. Flores vero odores-
que in diem gignit: magna, ut palam est, admonitione ho-
minum, que spectatissime floreant, celerrime ἢ marcescere.
Sed ne pictura quidem sufliciente* imagini colorum red-
dendz, mixturarumque varietati,’ sive alterni* atque mul-
΄σσ““““““““““
Cap. 1. 1 ‘Itacodd. Regg. Editio princeps, et ΟἹ. Rezzonicus.’ Brotier.
Ita quoque Dalec. Elz. Gronoy. et Franz. Jn h. seri coronamenta Harduin. 1.
2.3. Miller. et Bipont.—2 Ita codd, Hardnini et Chiff. cum edd. Hardnin,
1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz. varie Gronoy, et al. vett.—3 Chiffl. celerius.
—4 Vet. Dalec. sufficitt.—5 Ita codd. Harduini et Vet. Dalec. mixturarum
NOT
4 Sive alterni] Sive alterni flores tur, modo in obliquum: etiam quan-
atque multiplices nectantur in coro- doque toto corone ambitu, ut coro-
nam: sive singulorum generum di- ne complures in una corona ducte
versi funiculi modo in orbem ducau- videantur.
3212 C. PLINIL SECUNDI
tiplices inter se nectantur, sive privatis generum © funiculis
in orbem, in obliquum, in ambitum, quadam coronz per
coronas currunt.
1. (11.) Tenuioribus? utebantur antiqui, struppos' ap-
pellantes:* unde nata strophiola. Quin et vocabulum ip-
sum tarde communicatum est,* inter sacra tantum et bel-
licos honores coronis suum nomen yindicantibus. Cum
vero 6 floribus fierent serta, a serendo serieve* appella-
bantur:* quod apud Grzecos® quoque non adeo antiquitus
placuit.
111, Arborum enim ramis coronari in sacris certamini-
bus,’ mos erat primum. Postea variari'* cceptum mixtura
versicolori florum, que invicem odores coloresque accen-
deret, Sicyone,* " ex ingenio Pausiz pictoris atque Glyce-
΄“““““““““““7
varietatt Gronov. et vulgg.—6 Salmas. conj. privati generis.
Cap. τι. 1 ‘Ita codd. Regg. 1. 2. et Camerac. Vide Festum verbo ‘ strop-
pus.’’ Brotier. stroppos codd. Harduini, Chiff. et Laet. item edd. Harduin.
1.2.3. etrecentt. stropos Turneb. strophia τόμον. et al. vett—2 Margo edd.
Dalec. et τόμον. tarde inde communicatum est.—3 ‘In codd. Reg. 1. Camerac.
et Lang. serive appellabantur. Emendandum fuit, serieve appellabantur, ut con-
jecerat eruditus Harduinus.’ Brotier. Ita ante Harduinum conj. Salmasius.
fierent, serta a serendo appellabantur Turneb. Edd. ante Brotier, servic app.
Cod. Dalec. et Chiff. serive.
Cap. ur. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. variare.—2 Ita codd. Harduini,
cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. versicolori florum que in od. col. accen-
deret, Sicione 'Turneb. et Chiff. versicolori. Florumque invicem... Sicyonii
NOT
> Tenuioribus} Coronis videlicet,
non 6 floribus quidem, sed e duabus
tribusve teniis, sive corollis invicem
tortis: sic ut e pluribus una fieret.
Στρόφια dicebantur, hoc est, fascie
capitis. Nomen ex eo, quod essent
ew tortiles. Virg. in Copa: ‘ Et
gravidum roseo necte caput stro-
phio.’
© Struppos appellantes] Hoc est,
strophia. Vide Notas et Emend.
num. 1,
“ A serendo serieve [servia] Vide
Notas et Emend. num. 2. Serere
porro intellige ὁ ligare τ᾿ unde et con-
serere.
© Quod apud Gre@cos] Σπάρτα re-
centiores Grecos, ἃ σπείρω, quod et
sero seu necto significat, pro sertis
dixisse innuit. Quod et stabilire He-
sychius videtur, cum σπάρτα inter-
pretatur ῥάμματα, et βοστρύχια.
f In sacris certaminibus] Vide Ar-
chie Epigramma allatum a nobis, xv.
5.
g Postea variari] ‘ Pancarpiw,’ in-
quit Festus, ‘ dicuntur corone ex
vario genere florum facte.’
h Sicyone] Sic Mss. Reg. Colb-
&c. De Glycera, Pausiaque, hee
multo tradentur uberius, Xxxy. 40,
NAT. “HIST. ΓΕ Ἐ ΣΡ. 4. 3213
ra coronarie, dilectae admodum illi, cum opera ejus pictura
imitaretur, et illa provocans variaret, essetque certamen
artis ac nature: quales etiam nunc extant artificis illius
tabella, atque inprimis appellata Stephaneplocos,}' qua
pinxit ipsam. Idque factum est post Olympiadem + cen-
tesimam. Sic coronis e floribus receptis, paulo mox sub-
iere, que vocantur Z¢yptie, ac deinde hyberne,‘ cum
terra flores negat, ramento e cornibus tincto. Paulatimque
et Rome surrepsit appellatio, corollis inter initia propter
gracilitatem nominatis: mox et corollariis, postquam e
lamina’ grea tenui inaurata aut inargentata dabantur. ἡ
Iv. (111.) Crassus dives, primus argento auroque folia
imitatus, ludis suis coronas dedit.
Accesseruntque et
lemnisci,' quos adjici ipsarum coronarum honos erat, prop-
ter Etruscas,” quibus jungi nisi aurei non debebant.
Celare eos primus instituit P. Claudius Pul-
diu fuere il.
Puri
cher," bracteasque ° etiam philyrze ' dedit.
Sa ada
Gronov. et vulgg.—3 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ex codd. Stephanoplocos
Gronov. et vulgg.—4 Olympiada Chiffl.—5 Chiff. corrollatis postquam e lamna.
Cap.iy. 1 Vet. Dalec. bractearumque etiam philyras.
NOTE
Stephaneplocos] Ita Mss. laudati,
non stephanoplocos. Στεφανηπλόκος, ut
apud Theophr. legitur Hist. vi. 7.
qui vel que nectit, et texit coronas.
De hace pictura seu tabula dicetur
fusius loco cit.
i gyptia@] Ex hedera, narcisso,
mali punice floribus, aliisque quas
Atheneus enumerat, lib. xv. pag.
679. et 680.
k Hyberne| Quales nunc fiunt e
charta picta atque concisa, flores
multiplices representante,
1 Lemnisci] Festus : ‘ Lemnisci sunt
fasciz colorie dependentes ex coro-
nis, quod antiquissimnm fuit genus
coronarum lanearum.’ Hesychius :
Λημνίσκους, τὰς στενὰς Συρακούσιοι ται-
vias. Capitolinus in Vero, pag. 37.
‘Coronas quin etiam datas, lemniscis
aureis interpositis, et alieni temporis
floribus.’?, Nempe ad imitationem ve-
terum, ex lauro foliisque nex coro-
ne: quibus lemnisci aurei additi.
Antiquitus ex auro, nunc e serico
fasciole sunt, quibus lemniscorum
possit appellatio tribui, des rubans.
Non coronis modo, sed et palmis,
que premia Circensis victorie, lem-
nisci addebantur : unde utraque lem-
niscate dicte.
τὰ Etruscas] Tertullianus de Coro-
na Mil. anteponi ait reliquis coronis
Etruseas : subjicitque, ‘ Hoc vocabu-
lum esse coronarnm, quas gemmis
et foliis ex auro quercinis, ob Jovem
insignes, ad deducendas tensas cum
palmatis togis sumebant.’ Plinius
ipse xxx. 4. ‘Corona ex auro E-
trusca,’
3214 Cc. PLINIE SECUNDI
v. Semper tamen auctoritas vel ludicro quesitarum fuit.*
Namque ad certamina in Circum per ludos et ipsi descen-
debant, et servos suos quique' mittebant. Inde illa x11.
tabularum P lex: ‘ Qui coronam parit ipse, pecuniave ejus,
virtutis ergo duitor οἱ. 55. Quam servi equive meruissent,
pecunia partam lege dici, nemo dubitavit. Quis ergo ho-
nos? ut ipsi mortuo, parentibusque ejus,” dum intus posi-
tus esset, forisve ferretur,3 sine fraude esset imposita.
Alias in usu promiscuo ne ludicree + quidem erant.
vi. Ingensque et hinc severitas.t. L. Fulvius argenta-
rius,* bello Punico secundo, cum corona rosacea interdiu e
* Semper magna fuit auctoritas coronarum, etiam earum que ludo parabantur.
PLPL IL PL PIP?
Cap. v. 1 Salmasius, et servos suos equosque.—2 Ita Harduin. 1. 2. 3. Mil-
ler. Bipont. et Franz. virtutis ergo arduitor Lipsius ; virtutis sue ergo dividi-
tor οἱ Turneb. virtutisve ergo dividitor ei Vet. Dalec. virtutisve ergo dividitur ei
Chiff. virtutis ergo arguitur Gronov. et edd. vett.—3 Vet. Dalec. efferretur.
—4 Turneb. e vet. cod. ludie.
Cap. vi. 1 ‘Ita codd, Regg. 1. 2.’ Brotier. et hic severitas codd. Harduini
et Chiff. cum edd. Harduin. 1.2.3. Miller. Bipont. et Franz. et his severitas
NOT
Ὁ P, Claudius Pulcher] Is qui Con-
sulatum Rome gessit, anno U. Ὁ,
DLXx. L. Porcio Licinio collega, ex
Fastis.
° Bracteasque| Tenuisque jam, phi-
lyre instar, ex auro argentove la-
minis, quibus lemnisci constabant,
adjecit tenuiores bracteas alias, que
teniarum instar attexte ac pendula
forent.
P Ila XII. tabularum] Sie ab Ursi-
no emendata: QUEI. CORONAM. PaA-
RBT. IPSIUS. PECUNIAEVE, EJUS. VIR-
TUTISVE. DIDITOR. IPSEIQUE. MOR-
TUO. PARENTALIBUS. EJUS. QUOM
ENTUS, POSITOS. EST. QUOMQUE. FO-
RIS. EXFERTOR. IMPOSITAD. SE? FRAU-
DE. ESTOD. Sententia est: ut qui
coronam vel ipse virtute peperisset,
vel servorum ministerio et quadrigis,
eidem ea donaretur: eique etiam
mortno acquisita corona sine fraude
imponeretur: non tantum illis sep-
tem diebus, quibus intus, id est, domi,
positus esset: sed eo etiam die, quo
cum pompa et ornatu in forum ad
Rostra efferretur,
9 Duitor ei] ᾿Αρχαϊκῶς pro dator εἰ,
In Mss. Reg. 2. &c. dividitur: non, ut
editi, arguitur.
τ Parentibusque ejus] Haud legisse
satis diligenter eam legem Ursinus,
vel ex eo loco intelligitur, cum ΡᾺ-
RENTALIBUS, pro PARENTIBUSQUE
scripsit. Nam preter Plinium acce-
dit Tullii ipsius auctoritas, ita legem
referentis, de Legibus lib. 11. ‘Illa
jam significatio est, landis ornamenta
ad mortuos pertinere, coronam virtn-
te partam, et ei qui peperisset, et
ejus parenti sine fraude esse lex im-
positam jubet.’ Vide et Suidam, ver-
bo Kardyew.
5 Argentarius] Tpamefirns, un Ban-
quier,
NAT. HIST. BIB. XXe 7. 3215
pergula sua in forum prospexisse dictus, ex auctoritate
senatus in carcerem abductus,” non ante finem belli emissus
est. P. Munatius, cum demtam Marsyz coronam‘ e flori-
bus capiti suo imposuisset, atque ob id duci eum in vincula
triumviri jussissent, appellavit tribunos plebis. Nee inter-
cessere" illi: aliter quam’ Athenis, ubi comessabundi?
juvenes ante meridiem conventus sapientium quoque doc-
trinze frequentabant.4 Apud nos exemplum licentiz hujus
non est aliud quam filia Divi” Augusti, cujus luxuria noc-
tibus coronatum Marsyam, literz illius Dei* gemunt.
vil. Florum quidem populus Romanus honorem Scipio-
ni tantum habuit.'’ Serapio * cognominabatur, propter si-
GL ILIPIOPL OR
cod. Dalec. et hunc severitas Gronov, et vulggs—2 Pintian, adductus.—3 Chiffl,
commissabundi.—4 Dalec. conventus quoque sapientium doctrine causa frequen-
tabant,
Cap. vil. 1 Cod. Dalec. adhibuit.—2 ‘ Supra vii. 12. (10.) mancipii suarii.’
NOTE
τ Marsye coronam] Capiti ejus Dei
impositam. Marsyas minister Liberi
Patris per civitates liberas in Foro
positus, libertatis indicium est, qui
erecta manu testatur nihil urbi de-
esse, inquit Servius, in Aineid. 1v.
58.
" Nee intercessere] Sed castigan-
dum censuere,
Y Aliter quam} Contrario Athenien-
sium more, apud quos juvenes co-
messabundi ludum Philosophicum pe-
tebant.
Filia Divi] Julia, de qua dixi-
mus vit. 46, Ut ad statuam Marsyz
in Foro positam, mefetricule con-
venirent, impudicitieque sue testem
corollam alicui minorum gentium Deo
imponerent, malo te a Lipsio, si pu-
dor suadet, ediscere, Antiq. Lect.
lib. 111. pag. 120. quam immorari me
in ista tenebris Stygiis digna fcedi-
tate. De Julia Seneca de Benef. vi.
32. “ Augustus flagitia principalis do-
mus in publicum emisit, admissos
gregatim adulteros, pererratam noc-
turnis comessationibus urbem ....
quotidianum ad Marsyam concursum;
cum ex adultera in questuariam ver-
8a,’ &e.
* Litere illius Dei] Ita Mss. omnes,
Sic dolenter scriptas literas eas in«
nuit, ut ingemiscere quodammodo
viderentur. Deum autem vocat, ut
vir. 46. ‘In summa Deus ille, ce-
lumque nescio adeptus magis, an me-
ritus,’ &c.
4 Serapio] Diversus hic videtur ab
eo Scipione Nasica, quem Serapio-
nem quoque cognominatum vidimus
vit. 10. Neque enim Nasicam Tri-
bunum fuisse plebis, aut quisquam
prodidit, ant simile veri est: nec
fuit is ex Africanorum familia, sed
ex Cornelia tantum Scipionum gente,
in qua familia due diverse Nasica-
rum, et Africanorum fuerunt. Nec
tam angusta re fuit, Pontifex Max.
cum esset, et agrum publicum tene-
ret, ut Plutarchus refert in Gracchis,
3216 Ci
militudinem suarii* cujusdam negotiatoris.
PLINII SECUNDI
Ob id erat in
tribunatu plebi? admodum gratus, dignusque Africano-
rum familia.
Nec erat in+ bonis funeris impensa.
Asses
ergo” contulit populus, ac funus elocavit, quaque pre-
ferebatur,’ flores e prospectu “ omni sparsit.
vii. Et jam tunc coronze Deorum honos? erant, et La-
rium publicorum®* privatorumque, ac sepulcrorum,' et Ma-
;, “““4““ζ “᾽
Dalec.—3 Gronov. et al. ante Harduin. plebei.—4 Defuit in cod. Dalec.—
5 Cod. Dalec. et qua parte ferebatur.
NOTE
uti funeri deesset impensa: nec deni-
que is Rome, sed Pergami in Asia
diem extremum obiit, uti ex Plutar-
cho loc. cit. p. 834. aliisque didici-
mus. Aliquem unum a Nasice libe-
ris fuisse hunc necesse est, qui quam
esset similis suario negotiatori pater,
tam ipse vultu referret patrem.—
‘ Serapio] Is quem Serapionem quo-
que cognominatum vidimus vir. 10.
Quem cum et Tribunum fuisse plebis,
et dignum Africanorum familia, Plin.
dicit, servili origine fuisse eum, sed
manumissum ab aliquo e Scipionibus,
proptereaque Scipionem cognomina-
tum, oblique significat.’ Ed. sec.
> Asses ergo] Factitatum id et alias,
ut in funere Valerii Publicole regum
exactoris: Menenii Agrippa, qui
populom cum Senatu in gratiam ad-
duxerat: Ὁ, quoque Fabii Maximi,
ut Valerius Max. prodidit, v. 2. pag.
253. His wre collato a populo Rom.
justa sunt peracta. Huc pertinet
vetus inscriptio, apud Gruter. pag.
488,
M. VINICIO. Ρ. F.
POST. MORTEM
MUNICIPES. 501
AERE. CONLATO
PIETATIS, CAUSA
PP,
© Flores e prospectu] FE pergulis, 6
fenestris, unde prospectus in vicum,
Supra x1x. 19. ‘ Prefigi prospectus,’
hoc est, obstrui fenestras. Has ἀν-
θέων βολὰς, florum sparsiones, receptas
in eos, quos honore volebant affectos,
Lipsius ad Taciti Ann. xv. jam olim
ex variis Auctoribus annotavit. Id
observatum quoque in Bruti funere,
auctor est Dionys. Halic. lib. v. In
funere etiam filiz Virginii, lib. xr.
4 Deorum honos} Vetus inscriptio
in thesauro Goltzii, pag. 272. coRo-
NAE. CENTENAE. FORTUNAE, PRIMI-
GENIAE. DEDICATAE.
e Larium publicorum| Compitalium
scilicet, de quibus diximus in Notis
et Emend. ad lib. 1. num. 406, Adi
quoque Notas et Emend. ad hunce li-
brum, num, 2. De privatis atque
domesticis, Cato de Re Rust. cap.
143. ‘ Villica focum purum circum-
versum quotidie, priusquam cubitum
eat, habeat. Kalendis, Idibus, No-
nis, festus dies cum erit, coronam
in focum indat, perque eos dies Lari
familiari pro copia supplicet.’ Plau-
tus in Trinummo 1. 2. ‘ Larem coro-
na nostrum decorari volo. Juvena-
lis Sat. rx. “Ὁ parvi nostrique La-
res, quos thure minuto, Aut farre,
aut tenui soleo exornare corona.’
f Ae sepulcrorum] Idem Tibullus
1. 4. Atque aliquis senior veteres
veneratus amores, Annua constructo
serta dabit tumulo.’ Arain sepulcra-
NAT. HIST. LIB. XXI. 9. 3217
nium: summaque auctoritas pactili’ corone.2 Sutiles "
Saliorum sacris?' invenimus, et solennes coenis. Transiere
deinde ad rosaria:) eoque luxuria processit, ut non esset
gratia nisi mero folio:* sutilibus mox petitis ab India, aut
ultra Indos. Lautissimum quippe habetur e nardi folio
eas dari, aut veste serica versicolores unguentis madidas.
Hunc habet novissime exitum luxuria foeminarum.
1X. Et apud Gracos quidem de coronis privatim scrip-
sere Mnesitheus' atque Callimachus medici, que nocerent
capiti:' quoniam et in hoc est aliqua valetudinis portio, in
PROP L OL OI LID
Cap. vin. 1 Chiff. ficttlii—2 Ita ex codd. Harduinus et recentt. corona.
Sutiles aliorum sacris Gronoy. et vulgg. corona, uti Suliorum sacris Salmas.
corone ut in Saliorum sacris invenimus solennes et cenis Turneb.
CaP. 1x.
1 Ita codd. Harduini, Chiff. Laet. et Turneb. item Harduin.
NOT
lem coronari solitam ex vetere in-
scriptione scito, que apud Gruterum
extat, p. 715.
8 Pactili corone] Seu plectili, quod
idem est. E multiplici flore folioque
texte. ‘Plexa,’ inquit Festus, ‘ col-
ligata significat, ex Greco’ πλέκω, id
est, concinno, texo, necto. Πλεκτὸν
Greci dicunt, et πηκτὸν, a πηγνύω,
compono.
h Sutiles] He pactilibus opponun-
tur: e rosarum foliis consute. Mar-
tial. v. 65. ‘ Pinguescat nimio madi-
dus mihi crinis amomo, Lassenturque
rosis tempora sutilibus.’” Et 1x. 91.
ad Flaccum : ‘ Perfundas glaciem tri-
ente rubro: Frontem sutilibus ru-
ber coronis,’ &c. Et Epigr. 94. ‘ Su-
tilis aptetur decies rosa crinibus.’
Sic et ‘lapillos sutiles’ Prudentius
appellat, Hymno vii. vs. 158. et hy-
acinthos sutiles, in Hamartigenia, vs.
268.
i Saliorum sacris] Salii sacerdotes
Rome fuere, a saliendo dicti, quod
ancilia per urbem gestantes salire
soliti. Varro de Ling. Lat. lib. Iv.
Delph, et Var, Clas.
‘ Salii a saltando, quod facere in Co-
mitio in sacris quotannis et solent,
et debent.’ Inde saliares epule, pro
Jautis et opiparis, quia tales erant
Saliorum. Vide Festum.
j Ad rosaria} Ute solis rosis coro-
ne necterentur,
k Nisi mero folio] Rosarum foliis,
e quibus sutiles corona: cum anti-
quitus tote rose sutilibus insereren-
tur. Sed eo tandem luxuria proces-
sit, ut fastidita gratia floris pulcher-
rimi, ejus tantum folia retenta sint,
que ut alia aliis veluti squamatim
insererentur, inventa est conditure
ratio, qua sic macerarentur, ut ma-
nus artificis, et puncturas quibus
necterentur, pati possent. Tradit eam
rationem Apicius de Re Culinar,
cap. 1.
1 Que nocerent capiti] Aristoteles
ἐν τοῖς φυσικοῖς προβλήμασιν, inquit
Athen. lib. xv. p- 692. hoc querit,
cur magis canescant, qui unguento
magis caput illinunt? causasque ali-
quas affert, que in Problematum li-
bro hodie non leguntur.
Plinizs. 95
3218 C. PLIN{1 SECUNDI
potu atque hilaritate pracipue odorum vi subrepente fal-
laciter, scelerata* Cleopatra solertia. Namque in ap-
paratu 3 belli Actiaci gratificationem ipsius reginee Antonio
timente, nec nisi preegustatos cibos sumente, fertur pavore
ejus lusisse, extremis coronz floribus veneno illitis, ipsa-
que capiti imposita, mox procedente hilaritate invitavit
Antonium, ut coronas biberent. Quis ita timeret insidias ?
Ergo concerpta in scyphum incipienti haurire opposita ma-
nu: ‘En ego sam,’ inquit, ‘illa, Marce Antoni,* quam tu
nova preegustantium diligentia caves: adeo mihi,’ ™ si pos-
sim sine te vivere, occasio aut ratio deest.’ Inde eductum”
custodia bibere jussit, illico expirantem. De floribus supra
dictos*° scripsit Theophrastus ° apud Greecos. Ex nostris
autem inscripsere aliqui libros Anthologicon:? flores vero
persecutus7 est nemo, quod equidem inveniam. Nec nos
nunc scilicet coronas nectemus: id enim frivolum est:
sed de floribus, que videbuntur digna, memorabimus.
X. (IV.) Paucissima nostri genera coronamentorum inter
hortensia novere, ac pzene violas rosasque tantum. Rosa
nascitur spina verius, quam frutice, in rubo quoque® pro-
* Preter dictos ante scriptores.
΄“““““““““““57
1.2.3. Miller. Bipont. et Franz. Mnestheus Gronov. et vulgg.—2 Chiffi.
scelerate.—3 lta codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et re-
centt. Namque appavatu Gronov. et vulgg.—4 Ita ex codd. Harduinus et
recentt. chare Antoni Gronoy. et vulgg-—5 Cod. Dalec. ideo mihi; Vet.
Dalec. At mihi, si possim sine te vivere, occidendi ratio adest. Cod. Dalec. ratio
adest. Inde ductum in custodiam bibere jussit, illico expirantem. Turneb. ratio
deest. Inde eductam custodiam, §c. Chiff. Inductam custodiam, §c. expirantem.
Gronovy. et al, ante Harduin. illico exspirante ; codd. Harduini, illico expi-
rantem.—6 Ita Harduin. 1.2.3. et recentt. supradictis Chiff. extra supradictos
Gronov. et vulgg.—7 Cod. Dalec. prosecutus.
NOT
neorum sonat: non quod de floribus
hortorum hi libri tractarent, sed quod
sententiarum flores ex variis scripto-
m Adeo mihi] Ἑἰρωνικῶς.
» Inde eductum] Reum unum ali-
quem,
Ὁ Theophrastus] Maxime Hist. Plant.
vi. 6. et 7.
P Anthologicon] ᾿Ανθολογικῶν. Vox
ea florilegium, seu librum Collecta-
ribus collectos continerent.
4 In rubo quoque] In cynosbato, de
quo xvi. 71.
NAT. HIST. LIB.’ XXI. 10. 3219
veniens, illic etiam jucundi odoris, quamvis angusti." Ger-
minat omnis primo inclusa granoso cortice.* . Quo mox in-
tumescente, et in virides alabastros' fastigato,’ paulatim
rubescens dehiscit, ac sese pandit, in calycis" medio sui
stantis* complexa luteos apices. Usus ejus in coronis
prope minimus * est.3 Oleo maceratur, idque jam a 'Tro-
janis temporibus, Homero teste.” Praeterea in unguenta
transit, ut diximus.* Per se medicas artes prebet. Em-
plastris atque collyriis inseritur mordaci subtilitate.t Men-
sarum etiam deliciis perungendis 5 minime noxia.
Genera ejus nostri fecere celeberrima, Pranestinam ¥ et
Campanam.’ Addidere alii Milesiam, cui sit ardentissimus
colos, non excedenti © duodena folia. Proximam ei Trachi-
΄σ“““σ“445“““Γ
Cap. x. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1.2. 3. et recentt.
fastigiato Gronov. et vulgg.—2 Vet. Dalec. stanteis.—3 Vet. Dalec. nimius
est.—4 Alii ap, Dalec. utilitate.—5 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd.
Harduin. 1.2. 3. et recentt. integendis Vet. Dalec. inungendis Gronov, et
vett.—6 Ita codd. Harduini et Chiffl. cujus...excedentis Gronov. et vulgg.
NOTE
τ Quamvis angusti] Nec late sese
spargentis.
8 Granoso cortice] Intus veluti qui-
busdam granis scabro. Nodum enim,
seu globulum eum quo semen conti-
netur, corticem Plinius nuncupat,
non semel. Nam infra, ‘ Tardissi-
me proveniunt semine, quod in ipso
cortice est. Μῆλον Theophrastus
appellat, Hist. v1.6. Unmbilicum, ou-
φαλὸν, Arist. Problem. xi. 8.
τ In virides alabastros| Alabastrum
vocat rosw calycem, antequam ea sit
expansa : ἃ similitudine nimirum
cum alabastro, vase unguentario, cu-
jus est longitudo fastigata, in plenio-
rem orbem desinens, ut Plinius ipse
ait, 1x.56, Poéta quidam pyramides
vocat, quos Plinius alabastros: et
calathos, quos ille calyces: ‘Prima
dies ostendit spicula florum, Altera
pyramides nodo majore tumentes ἢ
Tertia jam calathos.’
" In calycis| Forte sincerius, 8686
pandit in calyces, medio sui stantes com-
plexa luteos apices. Calyx vocatur, qui
lutea stamina seu apices, et floris
folia continet.
Y In coronis prope minimus] Pre
ceteris utilitatibus, quas rosa pra-
bet: nam et oleo preterea macera-
tur, et in unguepta transit, et em-
plastris inseritur, &c. Hunec locum
Barbarus prave intellexit: dum πὲ-
mius, contra codicum fidem, et men-
tem Scriptoris reposuit.
W Homero teste) liad. ¥. 186. ubi
oleuni rosaceum memoratur: Ροδόεντι
δὲ χρῖεν ἐλαίῳ.
x Ut diximus] Lib. x11. cap. 2.
yY Prenestinam] Ea est quam vul-
gus Provincialem appellat, Rose de
Provins, ut quidem Clusius arbitra-
tur, Hist. Rar. Plant. 1. 114.
Campanam] Ubi nimirum biferi,
ut Mara cecinit, rosaria Pesti,
3220 C. PLINIIT SECUNDI
niam* minus rubentem. Mox Alabandicam viliorem, albi-
cantibus foliis. Vilissimam 7 vero plurimis, sed minutissi-
mis, spineolam.’ Differunt® enim multitudine foliorum,
asperitate, lavore, colore, odore. Paucissima quina folia,
ac deinde numerosiora: cum sit genus ejus, quam centifo-
liam ἢ vocant: que est in Campania Italia, Greeciz vero?
circa Philippos: sed ibi non sue terre proventu. Pangzeus®
mons '° in vicino fert, numerosis foliis ac parvis: unde"
accole transferentes conserunt, ipsaque ™ plantatione pro-
ficiunt. Nonautem talis‘ odoratissima est, nec™ cui la-
tissimum maximumque folium. Breviterque 8 indicium
est odoris, scabritia corticis. Caepio Tiberii Cesaris prin-
Cipatu, negavit centifoliam in coronas addi, praterquam
extremas velut ad cardines.'* Nec odore, nec specie" pro-
babilis est, quze Graeca appellatur a nostris, a Greecis lych-
nis,’ non nisi in humidis locis proveniers, nec unquam ex-
LID LL OP LOL EDL
excedenteis Vet. Dalec.—7 Ita codd. Harduini, Dalec. Laet. et Chit. item
edd. Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. Utilissimam Gronov. et
vulgg.—8 ‘ In cod. Reg. 2. et Editione principe, spinosam.’ Brotier.—
9 Grecia vero Vet. Dalec.—10 Cod. Dalee. namque mons.—11 Vet. Dalec.
parvis. Inde.—12 Vet. Dalec, ipseque.—13 Margo edd. Dalec. et Gronov.
sed,e Theophr. Mox, cod. Dalec. maximumve folium.—14 ‘ Ita codd. Regg.
et Editio princeps. Sic Granius apnd Nonium dixit, ‘ Sonat impulsa cardo
regia.’’ Brotier. extremos velut ad cardines Harduin., 1. 2. 3. et recentt. ea-
tremos velut ad cardines. Nec odore, nec specie probabilem, et que Grecia Gronov.
NOTE
* Trachiniam] Ab Heraclex agro,
que Trachin appellata est, ut vidi-
mus Iv. 14.
delineatur, Hist. Rarior. Plantar. lib.
I. pag. 113.
ὁ Pangaus) Theophr. ἐκ τοῦ Παγ-
υ Vilissimam] Ita Mss. Reg. Colb. γαίου.
Chiff. non utilissimam. Recte: ante- f Non autem talis}] Theophr. loc.
cedit enim viliorem. Spineola veroa_ cit.
spinarum densitate, quibus est obsi-
ta, traxisse nomen videtur.
© Differunt] Hee accepta a Theo-
phr. Hist. v1. 6.
& Breviterque] Theophr. Ἔν δὲ τοῖς
μεγάλοις εὐώδη μᾶλλον, ὧν τραχὺ τὸ
κάτω. Odoratiores sunt inter amplas,
quibus pars ima scabra.
4 Centifoliam] Et nos trecentifo-
liam maximam in horto Regio vidi-
mus, flore, ut aiunt, incarnato: eam-
que odoris perjucundi. Centifoliam
quoque Batavicam, qualis a Clusio
h Nec odore, nec specie] Vide Notas
et Emend. num. 3.
i Lychnis] Dioscoridis hee corona-
ria lychnis est, sive sativa, de qua
concisa brevitate Grecus auctor, 110.
NAT. HIST. LIB. xxi. 10. 3221
cedens quinque folia, violeque magnitudine,'’ odore nul-
lo. Est et alia Grecula appellata, convolutis toliorum
paniculis,) nec dehiscens nisi manu coacta, semperque nas-
centi similis, latissimis foliis. Alia funditur e caule mal-
vaceo,‘ folia olez "6 habente, mosceuton ‘7! vocant. Atque
inter has media magnitudine autumnalis, quam coroneolam
vocant.'® QOmnes sine odore, preter coroneolam et in rubo
natam: tot modis adulterantur. Et alias vera quoque
plurimum solo prevalet. Cyrenis™ odoratissima est :
ideoque ibi unguentum pulcherrimum. Carthagine Hispa-
nize, hyeme tota preecox. Refert et coeli temperies. Qui-
busdam enim annis minus odorata provenit. Praeterea
omnis *°" siccis quam humidis odoratior. Seri nec pin-
guibus vult, nec argillosis** locis, nec riguis, contenta raris,
proprieque ruderatum agrum® amat. Pracox Campana
est, sera** Milesia. Novissime tamen desinit Preenestina.
Fodiuntur altius quam fruges, levius quam vites. Tardis-
sime proveniunt semine, quod in ipso cortice” est, sub ipso
GL PLIP PIPPI LP
et al. ante Harduin.—15 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1.
2.3. et recentt. violeque magnitudinem codd. Daiec. viole magnitudine Gro-
nov. et vulgg.—l6 Vet. Dalec. ulmi.—17 ‘ Ms. aceton. Lege, moscheuton.’
Dalec.—18 Chiffl. appellant.—19 Vet. Dalec. queque.—20 Ita codd. Har-
duini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. locis omnis Gronov. et
vulgg.—21 Chiffl. neque ping. neque argillosis.—22 Ita codd. Harduini et
Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2,3. et recentt. Campana, sera Gronov. et vulgg.
NOTE
114. Λυχνὶς στεφανωματικὴ, ἄνθος ἐστὶν 1 Mosceuton} In qnibusdam Mss.
ὅμοιον λευκοΐῳ, ἐμπόρφυρον δὲ, πλεκόμε-
νον εἰς τὰ στεφάνια. Pingitur a Dodo-
neo, pag. 170. Galli vocant Gillet-
Dieu, ou Passerose.
ὁ Foliorwn paniculis] Quicquid sub-
longa et subrotunda forma tumet, ut
hic rose foliorum globulus, panicula
appellatur.
Kk Alia ... e caule malvaceo| Forte
althea rosea, rose d’outremer, sed pe-
regrina, ab unicauli malva, de qua
diximus superiore libro, diversa, etsi
commune nomen utrique vulgus im-
posnit. Vidimus in horto Regio,
muceuton. In aliis, aceton.
m Cyrenis}| Theophr. Hist. vi. 6.
Evooudrara δὲ τὰ ἐν Κυρήνη" διὸ καὶ τὸ
μύρον ἥδιστον.
» Praterea omnis} Omnis rosa sci-
licet. Didymus in Geopon. x1. 19.
pag. 315. Εἰδέναι δὲ χρὴ, ὡς ἐν τοῖς
ἀνύδροις ῥόδα, ὁμοίως δὲ καὶ τὰ κρίνα
εὐωδέστερα ἔσται.
ο Ruderatum agrum] In quo rude-
ra, veterumgue edificiorum materies
plurima inest.
P Quod in ipso cortice] Ex Theo-
phr. loc. cit. Φύεται μὲν οὖν 7 ῥοδωνία
3222 C. PLINII SECUNDI
flore,*3 opertum lanugine: ob id potius caule conciso% in-
seruntur: et ocellis*4+ radicis, ut arundo," unum genus
inseritur pallidae, spinosz, longissimis virgis, quinquefoliz,
que 6 Grecis*5 altera® est. Omnis autem recisione at-
que ustione proficit: translatione quoque, ut vitis, optime *°
Ocyssimeque provenit, surculis quaternum digitorum longi-
tudine, aut ampliore, post Vergiliarum occasum sata: dein
per Favonium translata, pedalibus intervallis crebroque
circumfossa. Qui precocem” faciunt, pedali circa radi-
cem scrobe aquam calidam infundunt, germinare incipiente
calyce.
ΧΙ. (v.) Lilium rosz nobilitate proximum est, et qua-
dam cognatione unguenti oleique, quod lirinon * appellatur.
Et impositum τ" etiam maxime rosas decet, medio proventu
earum incipiens. Nec ulli florum excelsitas major, inter-
dum * cubitorum trium, languido semper collo, et non suffi-
ciente capitis oneri. Candor ejus eximius, foris striati, et
ab angustiis in latitudinem paulatim sese laxantis; effigie
΄““““2““2 25
—23 ‘Ms. fere. Lege, quod sub ipso cortice est fere, opertum.’ Dalec.—
24 Vet. Dalec. at ocellis—25 ‘ Mss. que Grecula. Lego, a Greculis altera
est.’ Dalec.—26 Chiff. ut vitis optima.
Cap. ΧΙ. 1 Vet. Dalec. Et appositum.—2 Vet. Dalec. caule interdum.—
3 Ita ex codd. Harduinus et recentt. foliis foris striatis . ..laxantibus ἄτοπον.
NOTE
καὶ ἐκ τοῦ σπέρματος" ἔχει δὲ ὑπὸ τὸ
ἄνθος ἐν τῷ μήλῳ... ἔχον δέ τινα χνοῦν.
Quid cortex sit, superins diximus.
4 Caule conciso} Malleolis a caule
decisis. Theophr. Hist. vi. 6. Kara-
κόπτοντες Tov καυλὸν φυτεύουσιν.
τ Et ocellis r. ut arundo} Quid sint
in arundine oculi, diximus xvi. 67,
Quod genus illud sit rose pallida,
spinose, Grecule, quinquefoliz, non
satis compertum.
° E Gracis altera} Que paulo ante
Grecula appellata.
‘ Omnis autem] Hee a Theophr.
loc. cit.
" Qui precocem] Palladius lib. 111.
in Februar, tit,21. ‘Si rosam tempe-
rius habere volueris, duobus palmis
ab ea in gyrum fodies, et aqua calida
bis rigabis in die.’ Sic Didymus in
Geopon. loc. cit.
8. Quod lirinon] Λειρινὸν, nam Gre-
ci Aefpiov lilium appellant. Idem et
σούσινον nuncupavere, ut diximus XIIT.
2. Diose. 111. 16. de lilio: ᾿Αφ᾽ οὗ καὶ
τὸ χρίσμα κατασκευάζεται, 5 τινες λειρι-
νὸν, οἱ δὲ σούσινον καλοῦσι.
b Et impositum] Mallem interposi-
tum. Intelligit enim, opinor, gratiam
hortorum, vel coronaram, esse non
levem, quemadmodum Maro cecinit
Eneid. xur. ‘ Mixta rubent ubi lilia
multa Alba rosa.’
NAT. HIST. LIB. XXI. 12. 3223
calathi, resupinis per ambitum labris, tenuique filo, et se-
mine,* stantibus in medio crocis. Ita odor, colorque du-
plex, et alius calycis, alius staminis, differentia angusta.
In unguenti vero oleique usu, et folia non spernuntur.
Est flos non dissimilis illi in herba, quam convolvulum °
vocant, nascens 5 per frutecta, nullo odore, nec crocis intus:
candorem tantum referens, ac veluti nature rudimentum
lilia facere condiscentis. Alba lilia‘ iisdem omnibus mo-
dis seruntur, quibus rosa: et hoc amplius lacryma sua,‘
ut hipposelinum:' nihilque est foecundius, una radice
quinquagenos sepe emittente bulbos. Est et rubens © lili-
um, quod Greeci crinon vocant.° Alii florem ejus cynor-
rhodon.7" JLaudatissimum in Antiochia, et Laodicea Sy-
riz, mox in Phaselide.' Quartum locum obtinet in Italia
nascens.
xii. Sunt ef purpurea! lilia,* aliquando gemino caule,
carnosiore tantum radice, majorisque bulbi, sed unius:
PROF PLL ILI 4
et vulgg.—4 Chiff. pilo et semine; Vet. Dalec. filo et staminis; alii ap. Da-
lec. filo et staminum.—5 Vet. Dalec. vocant. Nascitur.—6 Vet. Dalec. crinon
agrion vocant.—7 Vet. Dalec. crinorrhedon.
Cap. x11. 1 Sunt et preterea leiria margo edd. Dalec. et ἄτοπον. e Theophr.
NOTE
© Convolvulum] Gallis, Lizeret. Smi-
lax levis minor a Dodoneo vocatur,
apud quem iconem ejus vide.
4 Alba lilia] Ex Theophr. Histor.
Il. 2. “Ῥοδωνιὰ δὲ καὶ κρινωνιὰ, K. τ. A.
© Lacryma sua) Theophr. Hist. vr.
6. Ποιεῖ δέ τινα καὶ δακρυώδη συῤῥοὴν, ἣν
καὶ φυτεύουσι. Reddit lilium lacryma-
rum confluxum quendam, quem et se-
runt. Et lib. 11. ejusdem operis cap.
2. ᾿Ιδιωτάτη δὲ γένεσις ἣ ἀπὸ δακρύων"
καὶ γὰρ οὕτω δοκεῖ τὸ κρίνον φύεσθαι,
ὅταν ξηρανθῇ τὸ ἀποῤῥυέν" φασὶ δὲ καὶ
ἀπὸ τοῦ ἱπποσελίνου" καὶ γὰρ τοῦτο ἀφίησι
δάκρυον. Peculiaris generatio, que ex
lacryma fit : quippe lilium ita exire vi-
detur, cum id quod defluxit, Sole exaru-
erit, &c.
Γ Ut hipposelinum] De quo ΧΙΧ,
48.
& Est et rubens} Lilium illud pur-
pureum majus Dodonei est, pag. 198.
quod in horto Regio vidimus: Galli
vocant, Lis orangé. Diosce. 111. 116.
Πορφυρὰ ἄνθη κρίνου.
h Cynorrhodon] Ita libri omnes: et
Hesychius: Κυνόῤῥοδον, κρίνον ὅμοιον
ὑακίνθῳ.
i ¢ Phaselide] Convallis est Judee,
ut Plinius admonet, xis. 9. unde lili-
um Phaselidis olim appellatum est
‘lilium convallium,’ Cant. 11.1.’ Ed.
860.
j Sunt et purpurea] Cave accepta
hee putes a Theophr. Hist. vi. 6. ut
visum iis, qui censoriam animadver-
sionem distringere in Plinium, po-
nunt in lucro.
3224 σι. PLINII SECUNDI
narcissum vocant.* Hujus alterum genus flore candido,
calyce purpureo.’ Differentia a liliis est et haec, quod nar-
cissis folia in radice sunt,” probatissimis in Lyciz monti-
bus. Tertio generi cetera eadem, calyx herbaceus.*7 Om-
nes serotini.” Post Arcturum enim florent, ac per equi-
noctium autumnum.3
Xu. Inventa est et in his ratio inserendi,'° monstrificis
hominum ingeniis. Colliguntur namque mense Julio scapi*
arescentes, liliaque suspenduntur in fumo. Dein nudanti-
bus se nodulis,? in feece nigri vini, vel Graeci, mense Martio
macerantur, ut colorem percipiant,? atque ita in scrobiculis
seruntur, heminis fecis circumfusis. Sic fiunt purpurea
liia: mirumque, tingui+ aliquid, ut nascatur infectum.
X1v. (ν1.) Violis honos proximus.! Earumque plura*
genera. Purpuree,’ lutee, albe: plantis* omnes,* ut olus,
GOPPPOP LIPO LOE
—2 Salmasins conj. helvaceus. Margo edd. Dalec. et Gronov. Alteri, §c.
croceus, e Diosc.—3 Vet. Dalec. autumni.
Cap. xu. 1 Elz. inficiendi. ‘Ita Vet. In edd. inserendi, quod et servari
posset.’ Luet.—2 Vet. Dalec. bulbique. Margo edd. Dalec, et Gronov. scapi
florescentes liliaque, e Cassiano.—3 Vet. Dalec. accipiant.—4 Ita ex codd.
Harduinus et recentt. merumque ita tingi Gronov. et vulgg.
Cap. χιν. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et
NOTE
k Narcissum vocant] Purpurenus hic
Maronis narcissus, Ecl. v. 38. Non-
dum id a nobis genus animadver-
sum.
! Calyce purpureo] Calycem id vo-
cat, quod in medio flore, cireuli in-
star, et stamina et apices continet.
Narcissum medio purpureum Dodo-
neus vocat, et delineat, pag. 223.
Nascitur plerisque Galli locis, in
pratis. Narcisse. Diosc. commendat
eum qui ἐν ὀρεινοῖς τόποις gignatur,
iv. 161.
m Jn radice sunt} Bulbo, non cauli,
herent. Quare narcissi canlem Theo-
phrastus Histor. vi. 6. ἄφυλλον vo-
cat,
" Omnes serotini} Ex Theophr. loc.
cit, de narcisso universim: ὌὌψιον δὲ
σφόδρα" μετὰ γὰρ "Αρκτουρον 7 ἄνθησις,
καὶ περὶ ἰσημερίαν. Post Areturi occa-
sum, de quo XVIII. 74,
© Ratio inserendi| Hoc est, nova se-
rendi ratio excogitata est, non e bul-
bo, sed e radicula quam caulis emit-
tit, ut mox dicemus. Ita Mss. omnes :
nullus Pintiano favet, qui inficiendi
mavult. Hune porro modum totidem
fere verbis expressit Anatolius in
Geopon, XI. 21. pag. 317.
P Nodulis] E singulis enim nodis
radicule quedam tum enascuntur,
que seri debent. Anatolius 106. cit.
4 Violis honos proximus] A rosis et
Jiliis,
r Purpurea] Sic auctor libri de
Simp. Med. ad Paternian. tomo xtt.
operum Galeni, pag. 1002, * Viola,’
NAT. HIST. UB. ΧΧῚ, 15. 3225
sate. Ex iis vero,t que sponte apricis et macris locis
proveniunt, purpure, latiore folio, statim ab radice car-
noso,} exeunt: solaque Greeco nomine a ceteris discernun-
tur, appellate ia, et ab his ianthina vestis." E sativis +
maxima auctoritas luteis. Genera iis’ Tusculana, et que
marina appellatur, folio® aliquanto latiore,” sed minus
odorato. In totum vero sine odore, minutoque folio Cala-
tiana,7“ munus autumni, ceterz veris.
xv. Proxima ei caltha* est concolori amplitudine.”
SILL LOL ELL LD
recentt. Earum plura Gronov. et vulgg.—2 Vet. Dalec. plante.—3 τόμον,
carnosa. Mox Graco deest in Chiffl.—4 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
appellata Ta, ut ab h. I. vestis. Sed sativis edd. vett. et Gronov. appellate Ia,
et ab, &c. cod. Dalec. appellate etiam Vet. Dalec. δέ ab his iacinthina Chiff.
Sed sativarum cod. Dalec.—5 Genera autem Chiffi.—6 Dalec. flore.—7 ‘ Ita
Ms. Reg. 1. et Editio princeps. Calatiana autem dicta est a Calatia, oppido
Italia. Nec est viola; sed videtur esse digitalis lutea, magno flore, C. B.
la grande Digitale ἃ fleurs jaunes.’ Brotier. Calathiana cetere edd.
Cap. xv. 1 Vet. Dalec. similitudine. Salmas. conj. et concolor: amplitu-
NOTE
inquit, ‘ species habet tres: est enim
alba, et purpurea, et aureo colore:
floresque de radice ejus excrescunt:
quibus melior habetur, que est pur-
purea.” Purpurea, que ‘Theophrasto
Hist. νι. 6. nigra dicitur, τὸ μελάνιον,
Virgilio quoque, Ecl. x. ceteris ἴον
et ἴον πορφυροῦν, a Dodoneo pingi-
tur, pag. 156. Violette. Candida, que
Grecis λευκόϊον, visa a nobis in horto
Regio, ab eodem Dodoneo delinea-
tur, pag. 159. Luteam Clusius exhi-
bet, Hist. Rarior. Plant. lib. 111. pag.
309. quam violam montanam vocat.
Galli, Giroflée jaune. Adde his et tri-
colorem, que hos simul colores in se
nna colligit, purpureum, luteum, can-
didumque, apud eundem Clusinm,
pag. 310. sepius a nobis observatam
in horto toties appellato, cum gene-
ribus violarnm aliis fere duodecim.
8 Plantis omnes] In nostris regioni-
bus nec Intea, nec alba, plantis pro-
pagatur, sed semine: nigra vero, seu
pnrpurea, etiam plantis,
t Ea iis vero] Hec a Theophr. loc,
cit. ubi viola nigra dicitur πλατύ-
φυλλος, καὶ ἐγγειόφυλλος, καὶ σαρκόφυλ-
Aos.
u Et ab his ianthina vestis} Hoc est,
purpurea et violacea. Violet pourpre.
Martialis τ΄. 39. “ Coccina famose
donas et ianthina meche,’ &e. Hine
‘violarii? apud Plautum in Aulul.
1H. 5. qui vestes violacea purpurea
infectas distraherent.
Y Folio... latiore] Folia intellige,
quibus flas constat.
w Calatiana [Calathiana} A calathi
effigie. Alii calthiana legunt, a simi-
litudine σα! πῶ. Pintianus, et ex illo
Salmasiusin Solin. p. 1160. Calatina,
a Calatia oppido Italie. His favet
codex Reg. 2.
a Proxima ei caltha) Et hee e vio-
larum lutearum genere est, non, ut a
Ruellio primum, deinde a Salmasio
creditum est, loc. cit. flos ille, quem
solsequium dicimus, le soucit, plane
diversi generis. Nam et in Indice
3226 Cc.
PLINII SECUNDI
Vincit numero foliorum marinam, quinque non? exceden-
tem.
Eadem odore superatur: est enim gravis calthe.
Non levior” ei, quam scopam regiam appellant: quanquam
folia ejus olent, non flores.
xvi. Bacchar! quoque‘ radicis tantum odoratz est, a
quoq 3
quibusdam ὁ nardum rusticum appellatum.
Unguenta ex
ea radice fieri solita apud antiquos, Aristophanes* priscz
“΄““““““ 57, OPE
dine vincit et numero.—2 Cod. Dalec. quinque folia non.—3 Ita codd. Harduini,
cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. caléha Gronov. et vulgg.
CAP. XVI.
1 Baccharis margo edd. Dalec. et Gronov. e Diosc.
Mox,
NOTE
hujus loci sic legitur: Viole colores
111. Lutee genera V. Decaltha: Re-
gius flos. Genera porro viole lutew
tria duntaxat appellantur hoc loco,
Tusculana, marina, calathiana; nisi
ad eum numerum caltha quoque, et
regius flos, seu regia scopa, accesse-
rint. Et sane inferius cum singulo-
rum florum medicine narrantur, quo-
rum modo tractantur nature, de vio-
lis universim, sigillatimque de luteis,
atque purpnreis, longissima habetur
oratio: de caltha, scopaque regia, ne
γρῦ quidem: satis probabili argu-
mento eas scilicet idcirco taceri, quod
lutearum nomine censeantur, quod
et fecisse Columella videtur in Hor-
tulo, duo violarum genera carmine
uno complexus: candidum, luteum-
que: ‘ Candida leucoia, et flaventia
lumina calthe.’ Caltham nos suspi-
camur esse, aut ei certe afinem, que
viola lutea multiplex a Dalec. appel-
Jatur Hist. Plant. l. vir. p. 803. que
cultu mangonioque evadit in florem
densissimis foliolis stipatum atque
congestum, prastantissimi ac suavis-
simi odoris.
» Nonlevior] Perinde gravis, atque
calthe, odor est ei Intew viole ge-
neri, quam scopam regiam, sive, ut
estin Indice, regium florem yocant :
qui quo nomine hodie appelletur,
certo statui non potest. Porro cum
gravis odor dicitur, cave injucundum
dici continuo putes: nam, ut Plinius
ait, c. 18. quorundam florum suavi-
tali etiam gravitas inest, ut lilio.
© Bacchar quoque] Dioscovidi 111.
51. Βάκχαρις, βοτάνη ἐστὶ θαμνώδης,
εὐώδης, καὶ στεφανωματικὴ, κ. τ. A.
Idem et Cratevas habet, cujus frag-
mentum anteaineditum recitat Aloys.
Anguillara, par. 1. p. 26. etsi de asaro
sermonem ibi esse falso contendit,
cum et asaron στεφανωματικὸν esse
Plinius paulo post neget: et que vi-
res ei herba tribuuntur a Crateva,
eas ipsas idem inferius c. 77. baccha-
ri adjudicet.
4 A quibusdam] Lib. x11. cap. 27.
‘Baccharis vocatur nardum rusticum,
de quo dicemus inter flores.’ Rura
apud nos, inquit Ruellius lib. 1. p.
517. ‘ Dive Marie chirothecas’ ap-
pellant, Gant Notre Dame, hancque
nectunt in coronas. Dodoneus, a quo
delineatur, p. 169. et Fuchsius, Di-
gitalem; Galli interdum etiam Digi-
tale. Vidimus in horto Regio, purpu-
reo, luteo, rubente, candido, ferru-
gineoque colore couspicuam.
© Aristophanes] In fabula eni titu-
lum fecit, Θεσμοφοριάζουσαι, teste A-
then. 1. xv. p. 690. hee poete car-
mina recitante, que ad propositum
NAP: HIST. LIB; XXE 17. 3227
Unde quidam errore falso bar-
baricam‘ eam* appellabant. Odor est ei3?* cinnamomo
proximus. Gracili solo" nec humido provenit. Similli-
mum ei, combretum' appellatur, foliorum exilitate usque
in fila attenuata, et procerius quam bacchar: hac sunt
comoediz poeta testis est.
tantum.
bacchar rusticum nardum appellavere.
Sed+ eorum quoque error corrigendus est, qui
Est enim alia herba
sic cognominata, quam Greeci asaron* vocant, cujus spe-
ciem figuramque diximus in nardi generibus.
Quin immo
asaron invenio vocitari, quoniam in coronas‘! non adda-
tur.
Xvil. Crocum* sylvestre optimum: serere* in Italia
PPP L ILI LDIF
est, que a quibusdam, §c. ibid. Vid. xx1.77.—2 Salmas. baccharida ea.
Mox,
appellant cod. Dalec.—3 Margo edd. Dalec. et Gronov. radicis, e Diose.—
4 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. bacchar. Nec h@c sunt tantum, sed Gronov.
et vulgg.
Mox, error regendus est Chiffl._—5 Ita codd. Harduini et Dalec.
cum edd. Harduin, 1. 2.3. et recentt. coronis Gronov. et al. vett.
CAP. XVII.
1 Vet. Dalec. Crocum et sylvestre est, serere.
Mox, cod. ap.
NOT/E
attinent : Ὦ Zed πολυτίμητ᾽, οἷον ἔπνευ-
σε 6 μιαρὸς Φάσκωλος εὐθὺς λυόμενός μοι
τοῦ μύρου, Καὶ βακχαρίδος. O venerande
Jupiter, ut oboluit soluta confestim pera
unguentum mihi, et baccharim. Adde
Galenum tom. 11. in Explic. vocum
Hippocr, p. 88. Βάκχαρις, Λύδιόν τι
μύρον. Hippocr. ipse de Nat. Mul.
text. VI. p. 362. βακχάριον ἔλαιον vo-
cat. Erotianum ibidem p. 115. Βάκ-
xapis, εἶδος βοτάνης καὶ μύρου, οὗ καὶ
᾿Αριστοφάνης μέμνηται. Adde Hesy-
chium, Jul. Pollucem vi. 19. pag.
296. Simonidem poétam apud Clem.
Alexand. Pedag, |. τι. p. 177. ἄς.
f Barbaricam] Ita Mss. omnes:
hoc est, exoticam et peregrinam, nec
in orbe Romano natam. Medicamenti
meminit Marcellus Empir. cap. 8. p.
65. et 66. quod barbaricum similiter
vocat: nempe ex rebus conflatum
extra hune orbem Romani imperii
natis. Error falsus veterum in eo
fuit, quod barbaricam radicem voca-
rent, que foret domestica. Hune
locum ut interpolet, explicetque, Sal-
masius frustra desudat, in Solin. pag.
1068. cum baccharida pro barbaricam
reponit.
8 Odor est ei] Radici scilicet. Diose.
111. 51. ίζαι δὲ ὅμοιαι ταῖς τοῦ μέλανος
ἑλλεβύρου, ἐοικυῖαι τῇ ὀσμῇ κινναμώμῳ.
h Gracili solo] Diose. loc. cit. Φιλεῖ
δὲ τραχέα χωρία, καὶ ἄνικμα.
i Combretum] In Indice, Combetrum.
In Tuscia, Herba Luzula, inquit An-
guillara, par. x1. p. 179.
ἡ Hee sunt tantum] Hac re solum,
inquit, affinitatem habet combretum
cum bacchare: cetera absunt: odor,
unguentiqve in radice dos. Vide No-
tas et Emend. num. 4.
k Greci asaron] De quo ΧΙΙ. 28.
! Quoniam in coronas] Quoniam co-
ronas non ornet. Ασαρος, non orna-
tus. Wide Lexicon Constantini, et
Voss. in Etymol.
4 Crocum] Mauritanorum appella-
3228 Cc. PLINII SECUNDI
minime expedit, ad scripula” usque singula areis deco-
quentibus. Seritur radicis bulbo. Sativum latius,° ma-
jusque,* et nitidius, sed multo lenius, degenerans ubique,
nec foecundum? etiam Cyrenis,* ubi semper flores*® lauda-
tissimi. Prima nobilitas’ Cilicio, et ibi in Coryco monte:
dein Lyciz monte Olympo:+ mox Centuripino Siciliz.
Aliqui Phlegreeos* secundum locum dedere. Adulteratur »
nihil απ. Probatio sinceri, si imposita manu crepat,°
veluti fragile... Humidum enim, quod evenit adulteratione,
cedit.7, Altera probatio: si manu prolata ad ora leniter
faciem oculosque mordeat. Est per se genus sativi blan.
dissimum vulgo, cum sit mediocre,’/ dialeucon vocant.
Contra Cyrenaico vitium, quod omni croco nigrius est, et
΄σ““““““΄“““ 4 Γ
Laet. scripula, quod recepit Brotier. Cetera edd. scrupula.—2 Vet. Dalec.
Sutivum latius, optimum, majusve.—3 Ita ex codd. Harduinus et recenit. sed
multo levius degenerans. Sed nec ubique feecundum edd. vett. et Gronov.—
4‘ItaMs.Reg.1. In Με, Reg. 2. et Editione principe, Lycie Olympo. Frus-
tra in recentioribus emendatum, deinde Lycio, monte Olympo. Fuit enim et
OJympus mons in Lycia.’ Brotier. Lycio monte Olympo ἄτομον. et al. vett.
item Harduin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz.—d Turneb. geo; al. ap.
Laet. Ther@o.—6 Chiffl. crepit; al. ap. Dalec. crepitat.—7 'Turneb. silet ;
Salmas, sidit—8 Ita Harduin., 1. 2, 3. Miller, Bipont. et Franz, cum
NOTE
tione Zaffurano vocamnus: du Safran,
inguit Ruellins |. 1. p. 294.
® Ad scripula [scrupula] Sive, ut
Mss. seripula. Decoquunt aree, in-
quit, quod acceperunt: ut vix red-
dant singule singula scripula. Seri-
pulum est pars quarta et vicesima
uncia, assis ducentesima octogesima
octava, As est area, vel totum quod
seritur in area. Ea area decoquit ad
singula scripula, id est, ad quartam
et vicesimam partem uncie: ut vix
ea supersit ex tota area,
© Sativum latius] Ita Mss, Forte
lalius. Depictum vide in Eystetensi
horto.
“ Etiam Cyrenis| Hee ἃ Theophr.
Hist. vi. 6G. enjus oratio ex Athenxo
corrigenda est, 1. Xv. p. 682,
© Ubi semper flores] Reliqui flores,
preterquam croci. Athen, loc, cit.
f Prima nobilitas} Diosc. 1, 25,
Transcripsit hac Solinus ο. 38. p. 68.
& Aliqui Phlegr@o| Cave hic Pli-
nium ex Diose. corrigas, quod Tur-
nebus tentavit, Adv. xvi. 16. Ρ. 642.
h Adulteratur] Vide Galenum de
Antidotis 1. 14. p. 886.
i Veluti fragile} Cum inaruit. Sic
Dioscoridi, ex optima edit. Ald. κρό-
kos εὔθραυστος laudatur: improbatur
ἱκμάζων, humidus.
j Cum sit mediocre] Ita Mss. omnes,
Reg. 1. 2. Colb. 1.2. Th, et alii: non,
nt editi hactenus, cum sit medio can-
didum. Quin etiam in Reg. 1. cod,
dileacon, In Colb, 3, dialeacon legitur,
forte pro Deliacon,
NAT. HIST. LIB. XXI. 17. 3229
celerrime marcescit. Optimum ubicumque quod pinguis-
simum, et brevis capilli:? pessimum vero, quod situm
redolet. Mucianus auctor est, in Lycia anno septimo aut
octavo transferri* in locum subactum, atque ita degene-
rans renovari. Usus ejus in coronis nusquam.' Herba
enim™ est folio angusto pzene in capillamenti modum. Sed
vino” mire congruit, precipue dulci: tritum ad theatra
replenda.° Floret? Vergiliarum occasu paucis diebus, fo-
lioque florem®? expellit. Viret bruma.*
catur® umbra, melius etiam hyberna,
radix, vivaciorque, quam ceteris.
teri pede, quo melius '' provenit.
Colligitur; sic-
Carnosa' et illi?°
Gaudet calcari" et at-
Ideo juxta semitas” ac
““΄““΄“““““΄““ T
Sit medio candidum Gronov. et al. vett. quod sit medio candidum Dalec.—
9 Ita coda. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et recentt.
et brevibus capillis Gronov. et vulgg.—10 Cod. Dalec. bruma, Collectum
siccatur, ὅδ. est illi; Gronov. et al. vett. item Harduin, 1. 2. 3. Miller.
Bipont. et Franz. bruma et colligitur. Siccatur, &c. et illii—11 ‘ Ita Editio
princeps, nec aliter cod. Reg. 1. licet habeat pedoque. In cod. Reg.
2. et edd. recentt. pereundoque.’ Brotier. Cod, Dalec. etiam, attert pede,
NOTE
k Transferri] Ita fit et in Gallia
passim. Nnullibi vegetins est, quam
in Agennensi agro et Narbonensi
provincia.
! Usus ejus in coronis nusquam] Nisi
in conviviis ad arcendam ebrietatem,
ut dicetur c. 81.
™ Herba enim] Hee totidem ver-
bis Theophr. Hist. vr. 6.
n Sed vino] Hoe illud est fortassis
quod idem paulo explanatius, c. 81.
* Qui crocum prins biberint, crapu-
Jam non sentiunt: ebrietati eo resis-
tunt.’ Vel potius, dilui croco trito
commode vinum innuit, ad theatra
replenda,
ο Ad theatra replenda| Subintellige,
congruit. Luer, 11.416. ‘ Et cum sce-
na croco Cilici perfusa recens est.’
Spartianus in Hadriano p. 9. ‘ In ho-
norem Trajani balsama et crocum per
gradus Theatri fluere jussit.’” Et aqua
crocata, qua veteres uti pro rosacea
soliti, et vinum crocatum, et crocus
per se spargebatur, in theatris. Vide
Martial. viii. 33.
P Floret] Hee a Theophr. Hist.
vi. 6.
4 Folioque florem] Cum folio florem
emittit : Εὐθὺς δ᾽ Gua τῷ φύλλῳ καὶ ἄνθυς
ὠθεῖ, δοκεῖ καὶ πρότερον. Theophr. Sic
etiam Florentinus in Geopon. |. ΧΙ. Ο.
27.
τ Viret bruma\ Theophr. loc. cit.
8 Siccatur] Diophanes in Geopon,
XI, 27. Διοφανὴς δέ φησιν ὅτι τὸν κρό-
κον ἐν σκιᾷ χρὴ ψύχειν. Hune ipsum
Diophanem Plinius in bujus libri In-
dice laundat anctorem.
τ Carnosa] Theophr. loco citato.
‘Pita δὲ πολλὴ, καὶ σαρκώδη», Kal τὸ ὅλον
εὔζωος.
α Guudet calcari] Vide Notas et
Emend. num. 5.
Y Fdeo juxta semitas} Theophr. loc.
cit.
3230 Cc. PLINIL SECUNDI
fontes letissimum. ‘Trojanis temporibus jam erat honos
ei. Hos certe flores Homerus™ tres laudat, loton, crocon,
hyacinthum.
XVIII. (VII.) Omnium autem odoramentorum, atque
adeo herbarum differentia est in colore, et odore, et succo.
Odorato' sapor raro ὉΠ} non amarus: e contrario* dulcia
raro odorata. Itaque et vina> mustis odoratiora, et syl-
vestria® magis omnia sativis. Quorundam odor“? suavior
e longinquo, propius admotus hebetatur, ut viola. Rosa
recens* a longinquo olet, sicca propius. Omnis autem ‘
verno tempore’ acrior, et matutinis : quicquid ad meridia-
nas horas diei vergit, hebetatur. Novella quoque’ vetustis
minus odorata. Acerrimus tamen odor omnium estate
media. Rosa et crocum odoratiora, cum serenis diebus
Jeguntur: et omnia in calidis,» quam in frigidis. In
Aigypto' tamen minime odorati flores, quia nebulosus et
roscidus aer est a Nilo flumines Quorundam suavitati
gravitas inest. Quadam, dum virent,}* non olent, propter
PLO L IL AIO LO?
quo melius ; Vet. Dalec. atteri pede pereundoque melius ; Gronov. al. vett. Har-
duin, 1. 2. 3, et recentt. atteri pereundoque melius. ‘ Ms. pedoque. Legendum
atteri pede, quo.’ Laet.
Cap. xvit. 1 Odoratis cod. Dalec.—2 Chiff. tepore.—3 Ita codd. Har-
NOTE
© Homerus] Lliad, Ξ. 348. Λωτὸν θ᾽
ἑρσήεντα, ἰδὲ κρόκον, ἠδ᾽ ὑάκινθον.
Ὁ E contrario] Ex Theophr. de Cau-
sis C. VI. 22. p. 377. Τῶν δὲ γλυκέων
οὐδεὶς ὡς εἰπεῖν (εὔοσμος) ἢ ἐπὶ μικρόν.
Ἐπεὶ καὶ τὰ μῆλα τὰ γλυκέα πάντων
ἥκιστα εὔοσμα, καὶ bow ἂν γλυκύτερα,
ἧττον. Rationem ejusce rei ibi dili-
genter investigat.
» Itaque et vina| Theophr. loc. cit.
p. 378.
© Et sylvestria| Theophr! de Cau-
Sis VI. 24, p. 349. Διὰ τί δ᾽ of ἄγριοι
καρποὶ τῶν ἡμέρων εὐοσμότεροι τῶν ὅμο-
γενῶν, οἷον μῆλα τε, καὶ ἀχράδες, K. τ. Δ.
4 Quorundam odor | Theophr, c. 23.
Ρ. 378.
© Rosa recens] Theophr. loco prox-
ime cit.
f Omnis autem] Theophr. de Cau-
sis VI. 25. p. 382.
& Novella quoque] Theophr. loc. cit.
h Et omnia in calidis] Theophr, de
Causis vi. 22. p. 377.
1 In #gypto) Theophr. de Causis
vI. 27. p. 384. In Agypto flores, coro-
namentaque deterrima fere omnium ge-
nerantur: quia celum caliginosum ac
roscidum est. Ἔν Αἰγύπτῳ yap χείριστα
τὰ ἄνθη, καὶ τὰ στεφανώμαθ᾽ ws εἰπεῖν"
ὅτι ὁ ἀὴρ ὑμιχλώδης καὶ δρυσοβόλος.
j A Nilo flumine] In Reg. 1. a mul-
to flamine. Reg, 2. a multo flumine,
Nullus a Nile.
NAT. HIST. LIB. XXI. 18. 3231
humorem nimium: ut buceros, quod est foenum Greecum.
Acutus odor non omnium sine succo est, ut viola, rose,
croco. Que vero ex acutis succo carent, eorum omnium +
odor gravis, ut in lilio utriusque generis.' Abrotonum™ et
amaracus acres habent odores. Quorundam flos® tantum
jucundus, relique partes ignave, ut violae, ac rose.
Hortensiorum *° odoratissima que sicca, ut ruta, menta,
apium, et que in siccis nascantur. Queedam vetustate ?
odoratiora, ut cotonea: eademque decerpta,’ quam in suis
radicibus. Quadam non nisi defracta, aut ex attritu olent:
alia non nisi detracto cortice : quaedam vero non nisi usta :
sicut thura myrrheeque.° Flores triti7' omnes amariores,
quam intacti. Aliqua arida* diutius odorem continent, ut
melilotos. Quzdam locum ipsum' odoratiorem faciunt,
΄““““““““
duini, Dalec. et Chiff. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz.
cum virent edd. vett. et Gronov.—4 Vet. Dalec. omnibus; alii vett. ap. eun-
dem, omnino.—5 Ita ex codd. Harduin. et recentt. Hortensium Gronov. et
vulgg.—6 Vet. Dalec. myrrhaque.—7 Chifil, tritu.
NOTE
Kk Quedam, dum virent] Theophr. de
Causis vi. 22. p. 378. Συμβαίνει δὲ καὶ
τῶν ποωδῶν ἔνια, χλωρὰ μὲν ὄντα μὴ
ὄξειν διὰ τὴν ὑγρότητα' ξηρανθέντα δὲ,
καθάπερ ἄλλα καὶ τὸ Bovkepas.
! Ut in lilio utriusque generis] Albo,
quod λείριον Greci, et rubente, quod
κρίνον vocant, ut diximus cap. 11.
Theophr. de Causis vi. 21. pag. 376.
Oca δὲ αὐτῶν μὴ εὔχυλα, Kal ἐν ταῖς ὃσ-
μαῖς ἐμφαίνει γέτινα βαρύτητα, καθάπερ
τὸ κρίνον, καὶ τὸ λείριον, καὶ παραπλήσια
τούτοις.
πὶ Abrotonum] Theophr. de Causis
VI. 22. p. 378.
© Quorundam flos| Theophr. de Cau-
sis v1. 15. p. 369.
ο Hortensiorum] lisdem verbis Theo-
phrast. de Causis vi. 22. p. 377.
P Quedam vetustate] Theophr. loc.
cit.
4 Eademque decerpta] Theophr. loc.
cit. p. 378,
τ Flores triti] Theophr. lib. de odo-
ribus, p. 443. Τὰ δ᾽ ἄνθη μαλακωδέστερα
τριβόμενα.
5. Aliqua arida] Theophr. de Causis
VI. 23. p. 378. Ὁ δὲ μελίλωτος καὶ εἰς
πλείω χρόνον evoopmos διαμένει, kK. τ. A.
τ Quedam locum ipsum] De iride
herba qui hoc proderet, nemo vete-
rum adhuc occurrit. De iride seu ar-
cu celesti, Theophr. ad verbum, de
Causis vi. 25. p. 382. Kal yap τὸ περὶ
τὴν ἴριν λεγόμενον, ὡς ὅπου ἂν κατέχῃ,
ποιεῖ τὰ δένδρα καὶ τὸν τόπον εὐώδη,
τοιοῦτόν ἐστι. Tote? γὰρ οὐ πάντως, GAN
ἐὰν ὕλη τις ἣν vedkavoTos’ οὗ δ᾽ ἴσως καθ᾽
αὑτὴν, ἀλλὰ τρόπον τινὰ κατὰ συμβεβη-
Kés* ἐφύει γὰρ ὅπου ἂν ἐφίστῃ. Nam
et quod de arcu celesti referunt, urbores
et loca reddere odorata, ubicumque con-
sliterit, tale est. Reddit enim non om-
nibus modis odorata: sed si qua materia
recenter sit adusta: nec id forsitan per
se agit, sed quodammodo per accidens :
990 Cc. PLINII SEGUNDI
ut iris: quin et arborem totam, cujuscumque radices at-
tingit. Hesperis* noctu magis olet, inde nomine invento.
Animalium* nullum odoratum, nisi si de pantheris, quod
dictum est,” credimus.
X1Ix. Illa quoque omittenda differentia est, odoramento-
rum multa nihil pertinere’ ad coronamenta, ut irin, atque
saliuncam, quanquam nobilissimi odoris utramque. Sed
iris * radice tantum commendatur, unguentis et medicine
nascens. Laudatissima® in Hlyrico, et ibi quoque non in
maritimis, sed in sylvestribus Drilonis, et Naronz.*? Prox-
ima in Macedonia,° longissima heec et candicans, et exilis.
Tertium? locum habet Africana,’ amplissima inter omnes,
gustuque amarissima. I[llyrica quoque duorum generum
est: raphanitis® a similitudine: et quae melior,* rhizote-
΄“““““““““““5
Cap. ΧΙΧ. 1 Cod. Dalec. odoratorum m. n. attinere; Chiff. habet etiam
attinere.—2 Naronis Vet. Dalec.—3 Macedonia. Laudatissima hee candicans.
Ex illis tertium cod. Dalec.—4 Ita ex codd, Harduinus et recentt. similitue
dine, qué et melior Gronov. et al. vett. ** qua melior rhizotomos,’ xxi. 20.’
NOTE
impluit enim iis locis in quibus constite-
rit, sc. Hocipsum antea Plinius de-
libavit, x1. 53.
« Hesperis] Theophr. loco proxime
allato: “Qomep καὶ ἔστιν ἐπὶ τῆς ἑσπερί-
tamen prope maritima, sed mediterranea
magis et deserta regione, §c. Nican-
der in Theriac. p. 43. “Ipw θ᾽ ἣν ἔθρεψε
Aplawy kal Νάρονος ὄχθη. Naronam
coloniam Plinius maluit, quam proxi-
δος καλουμένης" αὕτη γὰρ τῆς νυκτὸς
ὄξει μᾶλλον ἢ καθ᾽ ἡμέραν, κ. τ. As
Y Animalium] Ad verbum ex Theo-
phrast. de Causis vi. 26. pag. 383,
Arist. pantheras jucunde olere plane
atirmat, Problem. xt. 4. p. 748.
* Quod dictum est] Lib. vit. cap.
23. Vide que diximus in Notis et
Emend. ad eundem librum, num.
48.
® Sed iris] Ex qua unguentum iri-
num, de quo nos obiter xt. 2, plura
prolixe Diose. 1. 66.
υ Laudatissima] Vheophr, Hist. 1x,
7. Ἴρις δὲ ἀρίστη ἐν Ἰλλυρίοις" οὐκ ἐν τῇἢ
πρὺς θάλατταν χώρᾳ' ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἀνακε-
χωρηκυίᾳ, κειμένῃ δὲ μᾶλλον πρὸς ἄρκτον.
Tris optima, que apud Iilyrios exit, non
mum amnem, signare. Porro in offi-
cinis retinuit iris appellationem : ru-
ra nostra partim Flambe, partim
Glaieul vocant, a similitudine flornm
cum gladiolo, lilioque, ut Lobelins
animadvertit, in Adversar. pag. 31.
Incolis Dritonis et Narona Macinact
appellari ait Anguillara de Simp. par.
I. pag. 17. Vide Ruellium 11. 1. pag.
282.
© Proxima in Macedonia] Theaphr.
de Causis vi. 28. p. 386.
4 Tertium... Africana) Diose. 1. 1.
et Galenus de Antid. 1, 12.
© Raphanitis) A similitudine radicis
cum raphano, Galenus κατὰ τόπους,
cap. 1. ἀστραγαλῖτιν vocat.
NAW HIST. ΓΒ: XKIo 20. 3233
mos subrufa.’ Optima, qua® sternutamenta®’ tactu movet."
Caulem habet cubitalem, crectum.° Floret diversi’ colo-
ris speeie, sicut arcus coelestis, unde et nomen. Non im-
probatur et Pisidica. Et fossuri’ tribus ante mensibus
mulsa aqua circumfusa, hoc veluti placamento terrae blan-
diuntur, circumscripta7? mucrone gladii orbe triplici: et
cum legerint eam, protinus in ccoelurn attollunt. Natura est*
fervens, tractataque pusulas ambusti modo facit. Preeci-
pitur ante omnia, ut casti legant. ‘Teredines non sicca
modo, verum et in terra celerrime sentit. Optimum antea!
irinum Leucade et Elide ferebatur:* jampridem enim et
seritur: nunc 6 Pamphylia: sed Cilicium maxime laudatur,
atque 6 Septemtrionalibus.9 ™
XX. Saliunca® folio quidem subbrevi, et quod necti'
΄“““““΄“΄““““΄“΄
Dalec.—5 Ita Gronov. et al. vett. sternwnenta Harduin. 1. 2. 8. Miller. Bipent.
et Franz. Mox, tractatu movet Vet. Dalec.—6 Vet. 1) 4166. et rectum.—7 Effos-
suri,..mulsam aquam cireumfundunt hoc vel. plac. ter. blandientes circumscripte
Vet. Dalee.—8 Vet. Dalec. afferebatur.—9 Ita ex codd. Harduinus et re-
centt.
Septemtrionale Gronov. et vulgg.
Cap. xx.
laudatur, At Septemtrionalibus saliunca, &c. Vet. Dalec.
laudatur atque
1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin, 1. 2. 3, et recentt.
Suliunca foliosa quidem est, sed brevis et que necti ἄνομον. et vulgg. Mox, ra-
NOTE
ΤΣ Et que melior ... subrufa] Plinius
infra c. 38. ‘Iris rufa melior quam
candida.’ Quam sententiam Diose.
probat loc. cit. et Anguillara, qui
non foris, sed intus rufam esse radi-
cem, recte admonet, p. 18.
& Optima, que} Anctor libri de
Simp. Med. ad Patern. tom. x1.
operum Galeni, pag. 992. ‘ Optima,’
inquit, ‘ est iris Illyrica, et Macedo-
nica: est enim spississima ...et dum
tunditur, sternutare facit.’
h Tuctu movet} In Mss. Reg. 1.
tractu. Reg, 2. tractatu. Ego tritu
malim: tum ex auctore proxime ap-
pellato, tum Diosce. lib. 1. nbi de iride,
πταρμούς τε ev τῷ κόπτεσθαι κινοῦσα.
Mox tamen ipse Plinius tractatu vide-
tur agnoscere, dum ait, ‘Tractata
Delph, et Var. Clas.
Plinius.
pustulas ambusti modo facit.’
i Floret diversi] Sic Dioscorides loc.
cit.
J Et fosswi] Hee quoque Theophr.
ad verbum Hist. 1x. 9. de sylvestri
iride, que et ξυρὶς vocatur.
k Natura est} Theophr. de odori-
bus pag. 189. Θερμὴ δὲ καὶ στυπτικὴ ἢ
ἴρις᾽ Ka@ ὑπερβολὴν δὲ πικρὰ νέα οὖσα,
καὶ. τὸν χρῶτα τῶν ἐργαζομένων αὐτὴν
ἐφελκοῖ.
1 Optimum antea] Vide que dixi-
1115 XIIL, 2.
m Atque e Septemtrionalibus] Hoc
est, ex iride concinnatum, que in
septemtrionalibus locis nata sit. Vide
Notas et Emend. num, 6.
2 Saliunca) Que salinnea sit ho-
dierno die, haud facile est statuere.
oT
3234 Ο. PLINII SECUNDI
non possit, radici numerose coheret, herba verius quam
flos, densa veluti manu pressa, breviterque cespes sui ge-
neris. Pannonia hanc gignit et Norici, Alpiumque aprica:
urbium, Eporedia:* tantz suavitatis, ut metallum® esse
ceeperit. Vestibus interponi eam gratissimum.
ΧΧΙ. Sic et apud Grecos? polion herbam, inclytam
Muszi et Hesiodi laudibus, ad omnia utilem preedicantium,
superque' cetera ad famam etiam ac dignitates,* prorsus-
que miram, si modo (ut tradunt)® folia ejus mane candida,
meridie purpurea, Sole occidente coerulea aspiciuntur. |
Duo genera ejus:" campestre, majus: sylvestre, quod
minus est. Quidam teuthrion vocant. Folia? canis ho-
minis* similia, a radice protinus, nunquam palmo al-
tiora.
΄“΄“““6δ΄““΄“΄““““΄
dice numerosa Vet. Dalec.—2 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. Eporrhedia Gro-
nov. et vulgg.
Cap. xxi. 1 Cod. Dalec. laudibus. Ad omnia utilem predicant vim superque.
—2 Cod. Dalec. etiam dignitatis—3 Capitula margo edd. Dalec. et Gronov.
e Diosc.
NOTE
Neque Lavendula nostra est, neque
nardus Celtica, ut recte Matthiolus
animadvertit, in lib. 1. Diosc. p. 34.
et ea est quam Virgilius breviter in-
dicavit in Eclogis, ‘Puniceis humilis
quantum saliunca rosetis.’
° Metallum] Ut in vectigali reditu-
que publico esse ceeperit, haud secus
ac metalli fodina.
P Sic et apud Grecos] Ut Romanis,
inquit, saliuncam, sic et apud Greecos
polion vestibus interseri mos est, ad
tineas necandas. Hec iisdem verbis
Theophr. Hist. 1x. 21. Καὶ ὡς δή φασι,
τὸ πόλιον, καθ᾽ “Holodov καὶ Μουσαῖον, εἰς
πᾶν πρᾶγμα σπουδαῖον χρήσιμον εἶναι"
διὸ καὶ ὀρύττουσιν αὐτὸ νύκτωρ, κ. τ. λ.
Et Hist. 1.16. Πόλιον δὲ καὶ πρὸς τοὺς
σῆτας τοὺς ἐν τοῖς ἱματίοις ἀγαθόν. Est
autem σὴς, ut Glosse admonet, tinia,
tinea vestes corrodens. Unde
herba tiniaria appellata, teste Scri-
bonio Largo, Compos. 83. “ Ad san-
seu
guinis eruptionem, sive ex arteriis,
sive a pulmone,... prodest et herbe
quam πολιὸν vocant, nos, ut opinor,
tiniariam, fasciculum,’ &c.
4 Ut tradunt] Fame, opinionisque
vulgi, vadem se prabere non audet:
quod eruditinonnulli eam dotem non
polio, sed tripolio, assignarent : quos
inter Dioscorides censendus, 1v. 135.
τ Duo genera ejus] Utrumque a Do-
doneo pingitur pag. 282. Utriusque
Dioscorides meminit 111. 124, Πόλιον,
τὸ μέν ἐστιν ὀρεινὸν, ὃ καὶ τεύθριον Ka-
λεῖται, κ. τ. Ax
5. Folia canis hominis] Polium Sal-
masius non vidit, qui negat in Pre-
fat. ad Plinium, p. 10. et 11. ea canes-
cere ; quoniam id Dioscorides sileat,
affirmetque hoc tantum, capitula in
summo esse, quadam corymbi specie,
cesariei cane simili. Vel si Dodo-
neum legisset, Plinium erroris insi-
mulando, suum non proderet,
NAT. HIST. LIBs XXF 29. 3235
XXII. (vI1.) Et de odoratis floribus satis dictum: in
quibus unguento vicisse naturam gaudens* luxuria, vesti-
bus quoque provocavit eos flores qui colore commendantur.
Hos animadverto tres esse principales. Rubentem, in
cocco,* qui a rosis migrante gratia, idem trahitur suspec-
tu*® et in purpuras Tyrias,° dibaphasque, ac Laconicas.
Alium in amethysto, qui a viola,’ et ipse? in purpureum,
quemque ianthinum appellavimus.° Genera enim tracta-
mus, in species multas sese spargentia. Tertius est,’ qui
proprie conchylii intelligitur, multis modis: unus in helio-
tropio, et in aliquo ex his plerumque?+ saturatior: alius in
΄““““““““““ “Τ΄-
Cap. xxur. 1 Cod. Dalec. dictum, in quibus unguenta vicisse naturam gaude-
mus: moxque alterum caput sic inchoat, Luxuria vestibus, §c.—2 Ita Harduin.
1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz, principales: unum in cocco, qui in rosis micat.
Gratius nihil traditur aspectu Gronov. et vulgg. nihil aspectu. Trahitur is in
purpuras Vet. Dalec. et in purpura Tyria, dibaphaque ac Laconica Bayfius.—
3 Ita Harduin. 1. 2.3. Miller. Bipont. et Franz. qui in viola: et ipse Gronov.
et vulgg. ‘ Vet. viola. Trahitur et ipsa; Bayf. viola, et ipsum purpureum. Ego
vero lego, qui ipse et in viola purpurea.’ Dalec. Mox, quemque tacinthinum Chiff.
—4 Vet. Dalec. aliquando exilior, plerumque.—5 Vet. Serrana ; et sic Columel.
NOTA
> Rubentem, in cocco| Rubens, in-
quit, color in cocco micat, (est enim
coccum rubens granum, ut dictum
est 1X. 65.) cujus coloris gratia omnis
a rosa profecta, sive a rose similitu-
dine: inde trahitur et in purpuras,
dibaphasque, et Laconicas, in quibus
idem colos deprehenditur suspectu,
hoc est, cum in sublimi posite spec-
tantur, Vide Notas et Emend. n. 6.
b Suspectu] Usus iterum ea voce
Plinius xxxvit. 40, ‘ Precellens,’ in-
quit, ‘debet esse in suspectu, velut
ex carbunculo refulgens, quidam in
purpura leviter roseus nitor.’ Vim
vocis aperit egregie Seneca, in hoc
ipso purpure argumento habitans,
Quest. Natur. 1.5. ‘Sunt etiam qui-
dam colores, qui ex intervallo vim
suam ostendunt. Purpura Tyria, quo
melior saturiorque est, eo oportet al-
tius teneas, ut fulgorem suum osten-
dat,’ &c.
© Tyrias] De his egimus 1x. 60. 62.
et 63.
4 Qui a viola] Subintellige ex ante-
cedentibus, qui a viola migrante gra-
tia et ipse trahitur in purpureum
colorem. Est enim quidam purpure
fulgor, non ex toto igneus, sed qui
in violam desinat, et vini colorem, ut
ait Plinius xxxvit. 40. Hujus colo-
ris veste qui indutus sit, ‘ amethy-
stinatus’’ Martiali dicitur 11, 57.
© Quemque ianthinum appellavimus |
Ubi vestis ianthine facta mentio est,
cap. 14. Utriusque coloris nomen in
Notis que falso Tironi ascribuntur,
apud Gruterum pag. 159. ‘ Amitex-
tinum, Tantinum.’ Lege, Amethysti-
num. Ianthinum.
f Tertius est} Locum hune jam su-
perius explicuimus, 1x. 53.
3236 Cc. PLINIT SECUNDI
malva,? ad purpuram inclinans: alius in viola serofina,’
conchyliorum vegetissimus.© Paria nunc componuntur, et
natura atque luxuria depugnant. Lutei video honorem
antiquissimum, in nuptialibus flammeis?7" totum foeminis
concessum: et fortassis ideo non numerari® inter princi-
pales, hoc est, communes maribus ac foeminis, quoniam
societas principatum dedit.*
xxi. Amarantho' non dubie vincimur. Est autem
spica purpurea verius, quam flos aliquis, et ipse sine
odore. Mirum in eo, gaudere decerpi et letius renasci.
Provenit Augusto mense: durat in autumnum. Alexan-
drino palma, qui decerptus asservatur. Mireque,' post-
quam defecere cuncti flores, madefactus aqua revivescit,”
et hybernas coronas facit. Summa ejus natura) in nomine
est, appellato, quoniam non marcescat.
® Quoniam qui colores societatem habent, ut communes maribus feeminisque sint,
it principatum obtinent.
ee 5
—6 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. vege-
tissima Gronov. et vulgg. vegetissime alii ap. Dalec. Mox, Vet. Dalec. natura
alque luxuria depugnante.—7 Margo edd. Dalec. et Gronov. flameis, e Verrio.
—S8 Vet. Dalec. numeratum.
Cap. xxi. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2, 3. et
NOTH
8 Alius in malva] Grecis malva po-
λόχη est, ut omnes probe norunt.
Hine ii qui colorem tingebant ad pur-
puram inclinantem, qualis in malvz
flore spectatur, molochinarii a Plauto
nuncupati, in Aulol, ii. 5. 40. Qui
violaceum, violarii: et auctore Festo,
‘Flamearii, infectores flamei coloris,’
de quo mox dicemus.
" In nuptialibus flammeis] Sive flam-
meolis, Petronius in Satyr, pag. 70.
ad officium nuptiale.
Jam Psyche pnella caput involverat
flammeolo.’ Amiculum fuit, quo ami-
ciebatur nubens, inquit Festus, verbo
“Flameo,’ boni ominis causa: quod
90 Flaminica, hoe est, Flaminis Dia-
lis uxor, cui divortium facere nefas
erat, utebatur: atqne hine
© Consurrexi
assidue
nomen traxit, non a flammz colore :
nam erat luteum, Lucanus 11. 361.
‘Lutea demissos velarunt flammea
vultus.’ Flammeum vocat Sulpitius
Severus Hist. Sacre lib. 11. de Nevo-
ne. Nonius Marcellus xiv. 41. ¢ Flam-
meus, vestis vel tegmen, quo capita
matrone tegunt.’ Flammea Juvena-
li Sat. vi. 224, ubi vetus Schol. ‘ Ge-
nus amicti, quo se cooperiunt mulie-
res die nuptiarum.’ Vide alia multa
de flammeo, apud Brissonium de Ri-
tu Nupt. p. 178. et 179.
i Amarantho) Amarantlins spicatus
vocatuar in Eystetensihorto, qualem in
Regio vidimus: Amarante, ou Passe-
velours: amarante ἃ creste dé coq, ou
crestée. Italis, ior di velluto.
NAT. HIST. LIB. XXI. 26. 3237
xxtv. In nomine et cyani colos:* item holochrysi."!
Omnes autem hi flores* non fuere in usu Alexandri Magni
ztate, quoniam proximi a morte ejus auctores siluere de
illis: quo manifestum est postea placuisse. A Grecis
tamen repertos quis dubitet: non aliter Italia usurpante
nomina illorum ?
xxv. At Hercules petilio™ ipsa nomen imposuit,’' au-
tumnali, circaque vepres nascenti, et tantum colore com-
mendato, qui est rose sylvestris. Folia parva, quina.
Mirumque in eo flore, inflecti cacumen, et non nisi
retorto* folia nasci, parvo calyce, ac versicolori, luteum
semen includente.
Luteus et bellio 3" pastillicantibus° quinquagenis quinis
barbulis + coronatur. Pratenses hi flores, ac sine usu ple-
rique, et ideo sine nominibus. Quin et his ipsis alia alii
vocabula imponunt.
XxviI. Chrysocome,? sive chrysitis, non habet Latinam
© [talia nomen petilio flori dedit.
΄““΄““΄““““““
recentt. Mirumque Gronov. et vulgg.—2 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. re-
viviscit Gronoy. et vulgg.
Cap. xxiv. 1 Eliechryst margo edd. Dalec. et Gronov. e Diosc.—2 ‘ Ita
codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier. Ita quoque al. vett. et Gronov.
Omnes autem flores Harduin, 1. 2.3. et recentt.
Cap. xxv. 1 Chiff. petillio ipsa nomen posuit. Cod. ap. Laet etiam petillio.
—2 Chiffi. et nodis intorto.—3 Vet. Dalec. et bellis.—4 Idem Vet. quinguagenis
quinis foliolis, ᾿
NOTE
J Swnma ejus natura} Ita Mss. rec-
te: non, ut vult Salmasius in Solin.
p. 966. Summa ejus nature. ᾿Αμάραν-
tov porro dici affirmat, ἀπὸ τοῦ μὴ
μαραίνεσθαι, et vere id quidem.
k Et cyani colos] Cyanus vulgaris,
in Horto Regio, qualis ἃ Lobelio
pingitur, in Observ. p. 226. Nostris,
Bluet,ou Aubifoin.
! Holochrysi| Ita Mss. omnes, tum
hoc loco, tum in Indice, tum denique
libri hujus c. 85. Inter ignotas herbas
censenda.
m™ Petilio] Mss. Reg. Colb. Th. pe-
tellio. At in Indice, petilium, in recto
casu. Genus esse rose sylvestris
videtur, cui a Petilia forte nomen
inditum, magne Grecie oppido.
" Luteus et bellio] Lutei coloris,
inquit, et bellio est. Ipsa Bellis lu-
tea est, quam Chrysanthemum sege-
tum Lobelius vocat, in Observat. p.
298. et in Advers. p. 237. Eadem
poétarum caltha, le Souci.
° Pastillicantibus] Pastilli rotun-
dam figuram representantibus.
P Chrysocome) Χρυσοκόμη Diasec. rv.
55. Etin Nothir, p. 465. Χρυσοκόμη,
3238 Cc. PLINII SECUNDI
appellationem. Palmi altitudine® est,’ comantibus f ul-
gore auri corymbis, radice nigra, ex austero dulci, in petro-
sis opacisque nascens.
XXVII. (1X.) Et fere peractis colorum quoque celeber-
rimis, transeat ratio’ ad eas coronas, que varietate sola
placent. Duo earum genera, quando aliz flore constant,
aliz folio. Florem esse dixerim genistas: (namque et iis *
decerpitur luteus:) item rhododendron: item zizipha, que
et? Cappadocia vocantur: his odoratus, similis olearum
floribus. In vepribus nascitur cyclaminum, de quo plura
alias." Flos ejus colossinus * in coronas admittitur.
XXVIII. Folia in coronamentis smilacis et hederz, co-
rymbique’ earum obtinent principatum, de quibus in fruti-
cum loco abunde diximus.t Sunt et alia genera nominibus
Grecis indicanda, quia nostris majore ex parte hujus
nomenclature * defuit cura. Et pleraque eorum in exteris
terris nascuntur, nobis tamen consectanda,? quoniam de
natura sermo, non de Italia est.
XXIX. Ergo in coronamenta folio venere melothron,? spi-
΄“4“““““““ 4
Cap. xxvi. 1 Verbum est deest in cod. Dalec. Mox, aureis corymbis Vet.
Dalec.
Cap. xxvit. 1 Alii ap. Dalec. oratio.—2 Vet. Dalec. ex iis —3 Conjunctio
et deest in Vet. Dalec.
Cap. xxvit. 1 Vet. Dalec. smilacis et edere in coronamenta se dedere, coro-
neque.—2 Cod. Dalec. his nomen dare.—3 Cod. Dalec. consectata.
NOTE
οἱ δὲ χρυσῖτις, of δὲ χρυσάνθεμον, kK. τ. A.
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. vir.
Ρ. 242. Χρυσοκόμη, καλεῖται δὲ καὶ χρυ-
σίτης, «« «Ῥωμαῖοι, Ἰόβις βάρβα. Nec
vidisse se, nec nosse que sit, scribit
Anguillara par, 14. pag. 264. Forte
Steechas citrina Dodonai, p. 267.
9 Palmi altitudine] Diose. loc. cit.
Χρυσοκόμη θαμνίον ἐστὶ σπιθαμιαῖον,
ἔχον κόμην κορυμβοειδῆ, ὁμοίαν ὑσσώπῳ,
kK. τ᾿ λ.
' De quo plura alias] Lib. xxv. ec.
67. 68. et 69.
* Flos cjus colossinus| Purpureus, a
Colossis urbe Troadis, ubi simile pig-
mentum paratur. Vide Strabon. lib.
xi. p. 578. Etsi id Scaliger negat,
Exercit. 325. in Card, p.1044. Plinius
xxv. 67. de cyclamino: ‘ Caule exi-
guo, inani, floribus purpureis,’ ὅσο,
τ Abunde diximus| Lib. xvi. 62. et
63.
4 Melothron] Ex his hee recenset
Theophrastus Hist vi. 1. μήλωθρον,
σπειραία, κνέωρον, ὀρίγανον, κόνυζα, με-
λισσόφυλλον, καὶ ἕτερα τοιαῦτα. Melo-
thron, vitem albam esse arbitramur,
de qua xxut. 16, Origanon illud est,
NAT. HIST. LIB. ΧΧΙ. 30. 3239
rea, origanon,’ cneoron, quod casiam® Hyginus vocat: et
quod cunilaginem,° qua conyza: melissophyllon quod
apiastrum : ὁ meliloton,® quod sertulam Campanam yoca-
mus. Est enim in Campania Italiz laudatissima, Grecis
in Sunio: mox Chalcidica' et Cretica:* ubicumque vero
asperis et sylvestribus nata. Coronas ex ea}* antiquitus
factitatas, indicio’ est nomen sertule, quod occupavit.
Odor+ ejus" croco vicinus est, et flos, ipsa cana. Placet "
maxime foliis brevissimis atque pinguissimis.
Xxx. Folio coronat et trifolium.’ Tria ejus genera. Mi-
PLIOL IIL LOL LD
Cap. xxix. 1 Ita Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. spireon, tri-
gonon Gronov. et vulgg. spira, trigonon codd. Dalec. origanum margo edd.
Dalec. et Gronov. e Theophr. spira thryganum Chiff. melophron, smerea, ori-
ganum, cneorum, quod, &c. Salmas. Mox, Vet. Dalec. et conyza, quam cunila~
ginem, mel quod ap. melilotos, quam.—2 Chalcedonica et ὁ Cyzico margo edd. Da-
lec. et Gronov. e Diosc.—3 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin.
1, 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. ex hac ἄτομον. et vulgg.—4 Color margo
edd. Dalec. et Gronoy. e Diose.
Cap. xxx. 1 Folia coronant et trifolii cod. Dalec.—2 Dalec. quo non utuntur.
NOT
de quo xx. 69. Spirga, si Dalecampio
credimus, et Rob. Constantino in
Lexico, verbo S7eipaia, ea est, quam
pro viburno Matthiolus, rei herbariz
alioqui peritissimus, accepit : vulgo,
Blanche-putain. Alia est Spireea Clusii
Hist. Rarior. Plant. lib. 1. p. 84. quam
ipse viciniorem Theophrastee, seu
Pliniane, putat: et nos in horto Re-
gio vidimus.
Ὁ Quod cusiam] Non aromaticam
quidem illam, de qua ΧΙΙ. 43. sed al-
teram, de qua mox, cui id nomen in-
ditum ab Hygino, quod juxta casas
agricolarum nascitur.
© Quod cunilaginem] De qua xx.
63.
4 Quod apiastrum] Non ab apio
illud quidem, sed ab apibus dictum,
quibus id pabulum suave est. Vide
que de eo diximus xx. 45.
© Meliloton] Diosce. 111. 48, Μελίλω-
Tos, κράτιστος ὁ ᾿Αττικὺς, καὶ ὁ ἐν Κυξί-
κῳ, καὶ ὃ ἐν Καλχηδόνι γεννώμενος, Κρο-
κίξων καὶ εὐώδης" φύεται καὶ ἐν Καμπα-
via. Greco nomine Gallis, ipsisque
adeo officinis, notior, quam Latino:
Melilot. Lobelii Melilotus Germani-
ca est, in Observat. p. 501.
f Mox Chalcidica] Forte Chalcedo-
nica, ex Diose.
& Coronas ex ea] Melilotine coro-
nex, apud Atheneum perquam odo-
rate, lib. χιν. p. 678. Unde nune
etiam in Campania Romana, retinet
nomen, Coronello. Anguillara par.
12. p. 205. Reperitur frequens in
Marsis.
h Odor ejus| Auctor libri de Simp.
Medic. ad Patern, tom. XIII. operum
Galeni, p. 1001. ‘Sertula herba est
humilis, odore suavi, exalbida, flos-
culum habens subrufum,’ ἄς, Et
Diose. loc. cit. ex quibusdam libris,
ὀσμῇ κροκίξων dixit.
3240 Gi
PLINIL
SECUNDI
nyanthes' vocant Greci, alii asphaltion,’ majore folio, quo
utuntur* coronarii.
Alterum acuto,* oxytriphyllon. Ter-
tium ex omnibus minutissimum.
Inter hec? nervosi!
cauliculi quibusdam, ut marathro, hippomarathro, myopho-
no.™
purpureo.
similis.
autem abest.
(x.) Et cneori? duo genera, nigri atque candidi.
Utuntur e ferulis® et corymbis, et hederz flore+°
Est et in alio?® genere earum sylvestribus rosis
Et in iis quoque colos tantum delectat, odor
Hoc
΄““““““““4 “ “|ὲἷ
—3 Preter hec Vet. Dalec.—4 Vet. Dalec. et ferulis, et edere corymbis et flore.
NOT
! Minyanthes] Scholiastes Nicandri,
in Theriac. p. 25. Τὸ τρίσφυλλον Διο-
νύσιος μὲν ἐν τοῖς Ῥιζοτομικοῖς, μινυαν-
θὲς καλεῖ.
tar Diose. his verbis, 111. 123. Τρί-
φυλλον, οἱ δὲ ὀξύφυλλον, οἱ δὲ μινυανθὲς,
οἱ δὲ ἀσφάλτιον, οἱ δὲ κνίκιον καλοῦσι.
Vulgo Trefle. Oxytriphyllon officine
Alleluia et Trifolium vocant.
J Alii asphaltion] Quoniam, ut Ni-
cander cecinit, in Theriac. p. 36.
Οἷόν τ᾽ ἀσφάλτου ἀπερεύγεται, asphalto
fragrat gravis, inquit interpres Gor-
reus. Colum. vi. 17. p. 227. ‘Simo-
nianum trifolium, quod invenitur con-
fragosis locis, eticacissimum traditur,
(ad ictus serpentis videlicet, et nox-
iorum animalium,) odoris gravis, ne-
que absimilis bitumini, et idcirco
Greci eam ἀσφάλτιον appellant: nos-
tri autem propter figuram vocant
acutum trifolinm: nam longis et hir-
sulis foliis viret, caulemque robusti-
orem facit, quam pratense.’ Simoni-
anum dicitur, fortassis a Simo medi-
co, quem in Indice hujus libri Plinius
laudat auctorem,
* Alterum acuto|] Scribonius Lar-
gus Compos. 163. ‘Trifolium acutam,
quod ὀξυτρίφυλλον Greeci appellant.
Nascitur et hoc Sicilia plarimum:
vam in Italia regionibus nusquam
Tria genera complecti-.
eam vidi herbam, nisi in Lune portu
νον plurimum super circumdatos
montes. Est autem foliis, et specie,
et numero, similis communi trifolio:
nisi quod hujus pleniora sunt, et qua-
si lanuginem quandam super se ha-
bent, et in extrema parte velnt acule-
um eminentem. Sed hujus frutex
duorum pedum interdum, aut etiam
amplior, conspicitur, et odorem gra-
vem emittit, quorum nihil circa pra-
tense trifoliuminvenitar.” —
1 Inter hae nervosi| Theophr. Hist.
vi. 1.
m Myophono| Quod et μυοκτόνον vo-
cant, sive aconitum, de quo XXVIII. 2.
Theophr. loc. cit. μυοφόνον.
» Utunture ferulis] Utuntur, inguit,
ad coronamenta et corymbis sive
umbellis ferularum. ᾿Αεροβατεῖ Sca-
liger Epist. 1. 17. an Vertunianum,
cum, libris invitis omnibus, spherulis
hoc loco reponit,
ο Et hedere flore) De quo dictum
est XVI. 62.
P Est et in alio] Vide que diximus
1. XVI. οὐ proxime appellata.
4 Et cneori] Sivecasix, ut dictum
est. Theophr. Hist. vi. 2. Avo δὲ εἴδη
καὶ τοῦ Kvedpou ὁ μὲν γὰρ λευκὸς, ὁ δὲ
εν ἔστι δὲ ὀσμώδης᾽ ὁ δὲ μέλας
. καὶ τοὺς ἀκρέμονας πολλοὺς
μέλας,..
ἄοσμος...
NAT. HIST. LIB. XXI. 31. 9241
et odoratum: ramosa ambo. Florent post squinoctium
autamnum.s’ 'Totidem et origani" in coronamentis species.
Alterius enim nullum semen. Id, cui odor® est, Creticum
vocatur.
xxx. Totidem et thymi:* candidum, ac_ nigricars.
Floret autem” circa solstitia, cum et apes decerpunt, et
augurium mellis est. Proventum enim sperant apiarii large
florescente eo. lLeeditur® imbribus, amittitque florem.
Semen thymi‘ non potest. deprehendi, cum origani per-
quam minutum, non tamen fallat. Sed quid interest oc-
cultasse id naturam? In flore ipso intelligitur," satoque
eo nascitur. Quid non tentavere homines? Mellis Attici
in toto orbe summa laus existimatur. Ergo translatum *
est ex Attica thymum, et vix flore (uti docemus)* satum.
Sed alia ratio nature obstitit, non durante Attico thymo,
nisi in afflatu’ maris. Erat quidem hee opinio antiqua in
omni thymo, ideoque non nasci in Arcadia.? ‘Tunc oleam
SLL FLL O LOLI
—5 Vet. Dalec. autumni.—6 Margo edd. Dalec. et Gronov. candor, eTheophr.
Cap. xxxr. 1 Vet. Dalec. integitur.—2 Vet. Dalec. diximus ; al. vett. ap.
NOTE
+++ βλαστάνει δὲ Kat ἀνθεῖ μετ᾽ ἰσημερίαν
μεσοπωρινήν. De hac casia Virgilins
Georg. iv. 304. ‘ Thymum, casiasque
recentes.’ Non est autem ea Laven-
dula, la Lavende, ut Dalecampio vi-
sum, post Anguillaram par. 1. p. 32.
reclamante merito Dodonzo, p. 273.
et Matthiolo p. 45. et 56. Nigrum
vero cneorum forte thymelza est, ut
Dodonens suspicatur, p. 360. et post
eum Salmasius p. 405.
τ Totidem et origani] Subintellige
genera, ut cneori, nigri atque candi-
di: hujus quidem fructuosi, illius in-
feecundi. Theophr. loc. cit. Καὶ τῆς
ὀριγάνου δὲ ἣ μέλαινα ἄκαρπος" ἣ δὲ Aev-
κὴ κάρπιμος.
5.74, cui odor] Plinius xx. 69. de
origano: ‘Optimum autem Creticum,
nam et jucunde olet,’
4 Totidem et thymi] Hee iisdem
verbis Theophr. loco citato.
b Floret autem] Ad verbum hee
iterum ex Theophr, loc. cit.
¢ Leditur| Theophr. loc. cit.
d Semen thymi] Theophr. loc. cit.
Et de Causis 1.5. p. 203. Κατὰ μὲν
ὄψιν οὐ φανερὰ, κατὰ δὲ τὴν δύναμιν
φανερά: σπειρομένων γὰρ τῶν ἀνθῶν γεν-
νᾶται, κ. τ. A.
e Ergo: translatum] Theophr, loco
citato.
Nisi in afflatu] Nisi quo flatus e
mari possit pertingere: Ov γάρ φασι
δύνασθαι φύεσθαι καὶ λαμβάνειν, ὅπου μὴ
ἀναπνοὴ διϊκνεῖται ἣ ἀπὸ τῆς θαλάσσης.
Theophr.
8 In Arcadia] Theophrastum carpit
ita de thymo et olea sentientem, loc.
cit.
3242 Cc. PLINII SECUNDI
non putabant gigni, nisi intra ccc.” stadia a mari. Thy-
mis quidem nunc etiam lapideos campos in provincia Nar-
bonensi refertos scimus: hoc pene solo reditu, e longinquis
regionibus pecudam millibus convenientibus, ut thymo ves-
cantur.
XxxXI1. Et conyzz' duo genera in coronamentis, mas ac
foemina. Differentia in folio. Tenuius foeminz, et con-
strictius, angustiusque: imbricatum! maris, et ramosius.
Flos quoque’ magis splendet ejus, serotinus utrique post
Arcturum. Mas odore gravior, foemina acutior:** et ideo
contra bestiarum morsus aptior. Folia foeminz! mellis
odorem? habent. Mascule radix a quibusdam libanotis
appellatur, de qua diximus.™
XXXII. Et tantum folio coronant.". Jovis flos, amara-
cus, hemerocalles, abrotonum, helenium, sisymbrium, ser-
pyllum, omnia surculosa,® rosz2' modo. Colore tantum Ρ
SOL IF LOPLI OD
eund. docemur ; al. vett. dicemus.
Cap. xxxit. 1 Cod, Dalec. imbricatus mar. et ramosior. Flos ejus quoque.—
2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. acrior
Gronov. et vulgg.—3 Alii ap. Dalec. meliorem odorem ; margo edd, Dalec, et
Gronov. suaviorem odorem, e Diosc.
NOTE
" Nist intra CCC.) Vide que dixi-
mus Xv. 1.
' Et conyza\ Et hae quoque Theo-
phrastea sunt, ex Hist. νι. 2. De
utroque genere jam diximus, xx. 63.
et 04.
) Imbricatum] Imbricis modo cur-
vum et obtortum. Imbrex tegula
curva est, per quam imber defluit.
* Femina acutior] Theophr. Δριμυ-
τέρα δὲ θηλείας. Hesychius : Δριμὺς,
ὀξύς. Ita porro Mss. non, ut editi
prius, acrior. Aliud enim odor acris
est, alind acutus,
' Folia famine} Scilicet, dum te-
runtur, ut dictum est xx. 64,
™ De qua diximus| Lib. xx, cap.
04,
n Et tantum folio coronant] Nempe
conyze duo genera proxime memo-
rata: nam que subsequuntur, etiam
flore coronant, rose modo, Theophr.
Hist. vi. 1. Ἐν τοῖς στεφανωτικοῖς
ἐστι, ῥοδωνιὰ, ἰωνιὰ, Aids ἄνθος, ἀμάρα-
Kos, ἡμεροκαλές" ἔτι δὲ ἕρπυλλος" σι-
σύμβριον, ἑλένιον, ἀβρότονον' ἅπαντα
γὰρ ταῦτα ξυλώδη, καὶ μικρόφυλλα. Ut
de ceteris sileam, Catullus certe,
Carm. Lxit. ‘ Cinge tempora floribus
Suaveolentis amaraci.’
© Surculosa] Ἐυλώδη, lignosa, Theo-
phr, loc. cit, et cap. 6.
P Colore tantum] Theophr. Hist. v1.
6. “Avoona, ὥσπερ Διὸς ἄνθος, φλόξ.
Jovis florem, inquit Ruellius lib. rr.
pag. 448. rura nostra cocolurdas, Co-
NAT. HIST. LIB. XX. 34.
3243
placet Jovis flos, odor abest: sicut et illi, qui Graece phlox
vocatur.
serpyllo.* 4
Et ramis autem et folio odorata sunt, excepto
Helenium e lacrymis’ Helenz dicitur natum,
et ideo in Helene? insula laudatissimum.
Est autem fru-
tex humi se spargens dodrantalibus ramulis, folio simili
serpyllo.
ΧΧΧιν. Abrotonum* odore jucunde gravi floret: est
autem flos! aurei® coloris.
Vacuum sponte ° provenit.
Cacumine suo se propagat. Seritur autem semine* melius,
quam radice aut surculo: semine quoque* non sine nego-
tio: plantaria transferuntur.
Sic et Adonium.® Utramque
΄“““““΄““2““ “7
Cap. xxx. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. thymi vel rute.—2 Margo
edd. Dalec. et Gronov. helenium, sisymbrium, serpyllum, e Theophr.—3 Helene
Chiff. Helena Gronov.
Cap, xxxtv. 1 Ita Harduin. 1. 2.3. Miller, Bipont. et Franz. gravi floret
NOT
quelourdes nominant. Φλόγα, sive φλό-
Ὕιον, seu flammeam, nos viole inodorz
genus esse remur, quam vulgus Galli-
cum Penseam, Pensée, vocat, suffra:
gante nobis Ruellio pag. 449. et Do-
donzo pag. 358. a quo viola tricolor
assurgens appellatur.
4 Excepto serpyllo} Serpyllum ta-
men Theophrastus, ut cetera, et ra-
mis et folio esse odoratum scribit
Hist. vi. 6. Τῶν δὲ καὶ of κλῶνες, καὶ
τὰ φύλλα, καὶ ὅλως 7 πᾶσα φύσις εὔοσ-
μος᾽ οἷον ἑρπύλλου, ἑλενίου, σισυμβρίου.
τ Helenium e lacrymis] Fabulam
apud Nicandrum in Theriacis vide,
et apud Phavorinum., A€lianum quo-
que, si lubet, adi, Hist. Anim. 1x. 21.
Helenium istud ASgyptium est, orbi
huic nostro incognitum, de quo ea-
dem fere Diose. 1. 28. ex Crateva
recitat. In Etymologico Phavorini :
ἑἙλένειον, βοτάνη ἡ ἐν ᾿Αλεξανδρείᾳ
γινομένη. Ἑἴρηται ὅτι ἐκ τῶν δακρύων
τῆς Ἑλένης ἀνεφύη" bre ἐπὶ Κανώβῳ
τῷ κυβερνήτῃ Μενέλαος ἐδάκρυσεν ὑπὸ
αἱμοῤῥοΐδων ἀποθανόντι. Hoc et nec-
tarion appellavere, ob suavitatem
succi, quam dotem Plinius animad-
vertit inferius cap. 91. Hine necta-
rites vinum, de quo xiv. 19.
a Abrotonum]’ABpérovey. Galli nune
vocant, Latinos imitati, Aurone: ali-
qui vestiarium custodem, Garderobe,
quod armariis sparsum vestes a tineis
vindicet. A Lobelio pingitur mas et
foemina, duo enim sunt ejus genera,
in Observ. pag. 443. Diosc. 111, 29.
’"ABpdrovov.... . πλῆρες ἄνθους... +.
θερείας γεννώμενον, εὐῶδες μετὰ ποσοῦ
βάρους, πικρὸν τῇ γεύσει.
b Flos aurei] Ita Diose. loc. cit.
© Vacuum sponte] Hoc est, ut qui-
dem interpretor, semine vacuum, vel
sine semine sponte provenit, Causa
subjungitur, quoniam cacumine suo
se propagat, dum vertex suo pondere
delapsus terra excipitur, et radices
agit. Libris omnibus adversantur,
qui vel vacuis sponte, vel, ut Pellicerio
placuit in Notis Mss. vasculis depost-
tum legunt.
4 Seritur autem semine] Vide Notas
et Emend. num. 8.
© Sic et Adonium] In Indice pari-
3244 Cc. PLINII SECUNDI
estate. Alsiosaf enim admodum sunt: et Sole tamen
nimio leduntur. Sed ubi convaluere, rute vice ὃ fruticant.
Abrotono simile odore leucanthemum ® est, flore albo foli-
osum.+
XXXv. (x1.) Amaracum: Diocles medicus et Sicula
gens appellavere, quod Aigyptus et Syria sampsuchum.
Seritur utroque! genere, et semine et ramo, vivacius'™ su-
pradictis,7* et odore melius. Copiosum amaraco ezque,
quam abrotono, semen. Sed abrotono radix una et alte
descendens: ceteris in summa terra? leviter herens. Re-
liquorum satio autumno fere incipiente, necnon et vere
quibusdam locis, quae umbra* gaudent, et aqua, ac fimo.
΄΄““΄““΄“““““ “
estate. Flos edd. vett. et Gronov.—2 Margo edd. Dalec. et Gronoy. vivira-
dice ac surculo melius, quam semine: et semine quoque, §c. e Theophr.—3 Ita
codd. Harduini et Chit. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ritu vitis Gro-
nov. et vulgg. transferuntur in Adonidis hortos estate, Alsiosum enim adm, est :
et so. ta. ni. leditur. Sed ubi convaluit, rute vice fruticat margo edd. Dalec.
et Gronov. e Theophr.—4 Vet. Dalec. folioso.
Cap. xxxv. 1 Margo edd. Dalec. et τόμον. feracius, e Theophr.—2 Ita
codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. predictis
Gronov. et vulgg.—3 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. swmmo terre Gronov. et vulgg.—4 Margo edd. Dalec. et Gronov.
e Theophr. locis omnia umbra, &c.
NOTE
ter, De Abrotono: Adonium, Quid
Adonium sit Plinio, satis ex Theo-
phrasti verbis potest colligi, id esse
abrotoni genus, quod in turbivibus
cadorum, aut testa, viviradice com-
prehendit, in quem modum Adonidis
hortulos pangebant. Sic enim Gre-
cus auctor, Hist. vi. 7. de abrotono:
Προμοσχευόμενον ἐν ὀστράκοις, ὥσπερ oi
᾿Αδώνιδος κῆποι τοῦ θέρους δὲ σπείρεται,
κι τ᾿ A. Hic tragice, pro suo more,
infeliciter tamen, in Pliniam Salma-
sius invehitur, in Prefat. pag. 100.
et 101. errorisque insimulat, quem
ut Plinio objiceret, a Dalecampio,
quem tamen non laudat, est mutua-
tus.
‘ Alsiosa) Facile leduntur a frigo-
re. ‘Theophr, loc. cit. de abrotono:
Tov θέρους δὲ σπείρεται' δύσριγον γὰρ
σφόδρα, καὶ ὅλως ἐπίκηρον, ὅπου καὶ ὅ
ἥλιος σφόδρα λάμπει.
& Ruta vice] Vide Notas et Emend,
num. 9.
h Leucanthemum] Differt ab ea quae
anthemis appellatur, et leucanthe-
mon, xxtt. 26. De ea nobis njhil
compertam.
i Amaracum] Diosc, 11. 47. Sdu-
Wuxov . wae καλεῖται δὲ ὑπὸ Κυζικηνῶν,
καὶ τῶν ἐν Σικελίᾳ, ἀμάρακον. Majora-
na nostra, la Marjolaine, vulgus offici-
narum existimat esse veterum samp-
suchum, amaracumve: sed falso er-
τοῖο : σάμψυχον enim, ut cetera ar-
gumenta sileam, per terram repit,
πόα ἕρπουσα ἐπὶ τῆς γῆ», teste Diose.
Majorana in altum assurgit.
j Seritur utroque] ‘Theophr. Hist.
VI. 7. Ὁ δὲ dudpakos ἀμφοτέρως φύε-
NAT. HIST. LIB, XXI. 38. 3245
xxxvi. Nyctegreton'! inter pauca miratus est Demo-
eritus: coloris hysgini,” folio spinz,* nec a terra se attol-
lentem, precipuam in Gedrosia, narrat. Erui post aqui-
noctium vernum radicitus, siccarique ad Lunam triginta
diebus, ita lucere noctibus. Magos Parthorumque reges
uti hac herba ad vota suscipienda. Eandem vocari che-
nomychon,}" quoniam anseres a primo conspectu ejus expa-
vescant: ab aliis nyctalopa,+°® quoniam e longinquo nocti-
bus fulgeat.
xXxXvVII. Melilotos’? ubique nascitur: laudatissima ta-
men in Attica: ubicumque vero recens nec candicans, et
croco quam simillima: quanquam in Italia odoratior can-
dida.'
XXXVI. Floram prima* ver nuntiantium viola alba.
Tepidioribus vero locis etiam hyeme emicat. Postea que
ion appellatur, et purpurea.’ Proxime flammea,° que et
Se
Cap. xxxvi. 1 ‘ Ita‘eod. Reg. 2. Nyctegreton est lunaria, la lunaire, de
qua multe semper tradite sunt fabule.’ Brotier. Nyctegretum edd. ante Bro-
tier.—2 [ta Harduin. 1. 2, 3. et recentt. colores ignei, foliis spire Gronoy. et
vulgg.—3 Vet. Dalec. chenomyon ; Chiff. cherambycen.—4 Ita Harduin. 1. 2.
3. et recentt. nyctilampada Vet. Dalec. nycti lampada Vet. ap. Laet. nycti-
lopa Gronovy. et vulgg.
Cap. xxxvir. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. odoratior et candida
Gronov. et vulgg.
Cap. xxxvut. 1 Ita Harduin, 1. 2.3. et recentt. que appellatur purpurea
NOTE
ται, Kal ἀπὸ περισπάδος, kal ἀπὸ σπέρ-
ματος.
k Vivacius supradictis] Abrotono et
adonio.
1 Nyctegreton|] Νυκτήγρετον, quasi
nocturnas agens excubias. Sunt qui
hance esse censeant, quam Chimiste
Lunariam nominant, noctibus cum
Luna lucentem: inde nomen, inquit
Ruellins lib. 11. pag. 457.
τ Coloris hysgini] Ita Mss. Reg.
Colb, ἄς. non ignei.
Ὁ Chenomychon| Xnvéuvxov, quod
anseres, χῆνες, ea visa in recessus lo-
caque abdita, eis τοὺς μυχοὺς, fuginnt.
ο Nyctalopa] Ita Mss. Reg. Colb.
Th. tam hoc loco, tum in Indice, non,
ut olim, nyctilopa, Νυκτάλωπας simi-
liter quos Greci vocent, dicemus
XXVIIE. 47.
P Melilotos] Hee verbis iisdem in-
terpres Oribasii lib, x1. fol. 205. post
Dioscor. 111. 48.
8 Florum prima] Transcripta hec
ad verbum e Theophr. Hist. v1. 7.
Transcripsit et Atheneus lib. xv.
pag. 680.
b Tepidioribus| Theophr. loc. cit.
¢ Proxime flammea] Flos ille nimi-
rum, quem et φλόγα et φλόγιον appel-
lari diximus cap. 33. Theoplir. “Aya
δὲ τῷ ἴῳ, ἢ μικρότερόν τι ὕστερον, τὸ φλό-
3246 C. PLINIL SECUNDI
phlox? vocatur, sylvestris duntaxat. Cyclaminum :* bis
anno, vere et autumno: zstates hyemesque fugit. Serio-
res+ supra dictis aliquando narcissus et lilium 5° trans ma-
ria: in Italia quidem, ut diximus,’ post rosam. Nam in
Grecia tardius® etiamnum anemone. Est autem hec®
sylvestrium bulborum flos, aliaque quam que dicetur in
medicinis.7" Sequitur ocnanthe,' melianthum:*! ex syl-
vestribus heliochrysos. Deinde alterum genus anemones,"
que limonia vocatur. Post hanc gladiolus comitatus hya-
΄““5““΄“΄“΄““““΄
Gronov.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. phloginon, ε Theophr.—3 Ita
codd. Pintiani, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Codiaminon edd. vett.
et Gronov. ‘ Bulbi codion Th. vulgo Porrion. Chiffl. Cliclaminum.’ Dalee.—
4 Serior margo edd. Dalec. et Gronov. e Theophr.—5 Margo edd. Dalec. et
Gronov. /eirtum, e Theophr.—6 In Grecia vero tardius cod. Dalec.—7 Chiffl.
medicis.—8 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1.2.3. et recentt. ita quo-
que in Indice, lib. 1. melanion Gronov. et al. ante Harduin. Mox, Vet. Da-
NOTE.
yoy καλούμενον τὸ ἄγριον. Jovis flam-
ma eadem appellatur xxvii. 27. Hic
Plinium immerito Salmasius carpit,
in Solin. pag. 1361.
4 Cyclaminum] Ita Mss. veteres,
ipso Pintiano teste. In Reg. 1. et
Colb.1. Cocliaminum, In Reg. 2. Cly-
claminum. In Thuaneo, Clilaclami-
num. In editis, insulse, Codiaminum.
Hoc vero Plinius, ut alia plurima, iis
interserit, que mutuatur a Theo-
phrasto,
© Seriores ....lilium] Album scili-
cet, quod λείριον appellavimus, cap.
11. Theophr. Hist. vi. 7. Mera δὲ
ταῦτα ὃ νάρκισσος, καὶ Td λείριον, καὶ τοῦ
βολβοῦ κώδιον.
Γ Ut diximus} Cap. 11. ubi lilium
medio rosarum proventu incipere di-
citur,
& Est autem hac] Theophrasti ora-
tio ex Athenwo refingenda est, a
quo ea transcripta accuratius est,
quam in libris nunc editis legitur:
Καὶ λείριον, inquit lib. xv. pag. 680.
καὶ ἐκ τῶν τριῶν ἀνεμώνη» γένος τὸ κα-
λούμενον ὄρειον, καὶ τὸ τοῦ βολβοῦ κώ-
διον, Postea lilium, et ex tribus ane-
mones generibus genus illud, quod mon-
tanum vocant, et bulbi codion, Sic le-
gisse hune locum, sic accepisse Pli-
nium liquet : sed quod sit genus illud
anemones, nec se nosse quidem,
quod ingenui viri est, palam pre se
fert.
h Dicetur in medicinis] Infra, c. 94.
' Sequitur enanthe] Ea que descri-
betur inferius, cap. 95. Theophr.
Hist. vi. 7. et ex illo Athenzus, loc.
cit. Ἐπὶ δὲ τούτοις ἣ οἰνάνθη, καὶ τὸ
μελάνιον, καὶ τῶν ἀγρίων ὅ τε ἑλειόχρυσος,
καὶ τῆς ἀνεμώνης ἣ λειμωνία καλουμένη,
καὶ τὸ ξίφιον, καὶ ὑάκινθος.
J Melianthum] Vide Notas et E-
mend. num. 10.
k Genus anemones] Et hoe corona:
rium: l’ Anemone: diversum a medi-
cis anemones generibus, de quibus
cap. 94. Centum et quinquaginta
anemones genera in horto Regio vi-
dimus. Hane Theophrastus λειμω-
νίαν vocat, quasi pratensem.
NAT. HIST. LIB: XXI.; 98. 3247
cinthis. Novissima? rosa:! eademque prima deficit, ex-
cepta sativa: e ceteris hyacinthus™ maxime durat, et viola
alba, et oenanthe: sed hee ita," si divulsa crebro prohibea-
tur in semen abire. Nascitur locis tepidis. Odor idem ei,
qui germinantibus uvis, atque inde nomen.
Hyacinthum comitatur fabula duplex,’ luctum '° preefe-
rens ejus quem Apollo dilexerat, aut ex Ajacis cruore editi,
ita discurrentibus venis,'’ ut Greecarum literarum figura
AT Jegatur inscripta.’*
Teliochrysos’ florem habet auro similem, folium tenue,
cauliculum quoque gracilem, sed durum.
Hoc coronare %
΄“““““““4““ “Γ΄
lec, ex 8. elilichrysos.—9 Novissime Chiff.—10 Dalec. vel luctum.—11 Vet. Da-
lec. notis.—12 Chiff. inscriptum.—13 Alii ap. Dalec. coronant se Magi, et si.—
NOTE
! Novissima rosa] Et hee a Theo-
phi. loc. cit.
m E ceteris hyacinthus] Theophr.
loc. cif.
2 Sed hac ita] Ita diutissime floret,
inquit, si crebro florem vellas aufe-
rasque, nec seminescere sinas, nec
solum apricum desit : Theophr. ‘Qo-
αὐτως δὲ καὶ ἡ οἰνάνθη" καὶ yap τοῦτο
ἀνθικὸν μὲν... ἐάν τις ἀποκνίζῃ καὶ
ἀφαιρεῖ τὸ ἄνθος, καὶ μὴ ἐᾷ σπερματοῦσ-
θαι καὶ ὅταν τόπον εὔηλον ἔχει.
ο Fabula duplex] Alteram descri-
bit Ovidius Met. x. 162. ad 220. ubi
Hyacinthi pueri, quem Apollo ad-
amarat, in florem sui nominis conver-
sionem enarrat. Alteram xiit. 135.
ubi Ajacem in eundem quoque florem
mutatum scribit : in quo ‘ Litera com-
munis mediis pueroque, viroque, In-
scripta est foliis : hac nominis, illa
querele.’ Nam in illo flore inscripta
diphthongus Grea A I, querimonie
simul index est occisi ab Apolline
pueruli, dum simul disco luderent :
et Ajaci eadem, nominis nota. De
Apolline puernm lugente, Ovidius :
‘Ipse suos gemitus foliis inscribit, et
ΑἹ AL Flos habet inscriptum, funes-
taque litera ducta est.’ Prudentius
quoque περὶ στεφάνων, Hym. x. in 5.
Romanum vs. 191. ‘Mox flevit im-
puratus occisum gravi Disco, et di-
cavit florulentum succubam τ᾿ nempe
Hyacinthum Apollo. De nomine
Ajacis lugubri, ipse Ajax apud So-
phoclem: A? at, τίς ἄν ποτ᾽ ᾧεθ᾽ ὧδ᾽
ἐπώνυμον Τοὐμὸν ξυνοίσειν ὄνομα τοῖς
ἐμοῖς κακοῖς ; Νῦν γὰρ πάρεστι καὶ δὶς
αἰάζειν ἐμοὶ, Καὶ τρίς.
Ρ Heliochrysos] Theophr, Hist. 1x.
21. Ἔχει δὲ 6 ἑλειόχρυσος τὸ μὲν ἄνθυς
χρυσοειδὲς, φύλλον δὲ λεπτὸν (NON Aev-
κὸν) καὶ τὸν καυλὸν δὲ λεπτὸν καὶ σκλη-
ρόν. Nomen οἱ ἃ gemina causa: et
ab aureo flore, et a paludibus in qui-
bus oritur. Hane amaranthi nomine
Galenus intellexit, nec aliter vocavit.
Rura nostra, inquit Ruellius lib. 11.
pag. 604. vocant “ Chanesum majus.’
Hujus corymbos rustici, ut qui non
facile marcescant, adhybernas reser-
vant coronas. A Dodoneo pingitur
pag. 267. Dicemus de ea iterum
cap. 96.
4 Hoc coronare] Theophr. loc. cit.
Evdote? δὲ καὶ ἐάν τις τοῦ ἑλειοχρύσουν
τῷ ἄνθει στεφανοῦται, μύρῳ ῥαίνων ἐκ
3248
Cc. PLINIT SECUNDI
se Magi, si et 1: unguenta sumantur ex auro, quod apyron*
vocant, ad gratiam quoque vite gloriamque pertinere “4 ar-
bitrantur.
Et verni quidem flores hi sunt.
xXx x1x. Succedunt illis zstivi, lychnis,* et Jovis flos,
et alterum genus lilii.t?
quem Phrygium cognominant.
Duo genera? hujus: unum, cui flos hyacinthi est :
pothos.
Item tiphyon,** et amaracus,
Sed maxime spectabilis
alterum candidius,? qui fere nascitur in tumulis,° quoniam +
fortius durat.
marcescuntque.
Et iris? estate floret.
Alii rursus subeunt autumno: tertium ge-
Abeunt5 et hi,
nus lilii:°" et crocum in utroque genere: unum hebes,
5
΄“΄““““΄“““ 77 7
14 Margo edd. Dalec. et Gronov. et vite gloriam pertinere.
Cap. xxx1x. 1 Margo edd, Dalec. et Gronov. et cerinthus, e Theophr.—
2 Ibid. ex eodem, iphyon.—3 Margo edd. Dalec. et Gronov. decolor: ἄχρουν
Theophr.—4 Margo edd. Dalec. et Gronov. quodque.—5 Chiffl. flores abeunt.
—6 Alterum genus leirii margo edd. Dalec. et Gronov. e Theophr.
NOTE
χρυσίου ἀπύρου.
τ Quod apyron] Quod ignem non
sit expertum.
a Lychnis] Theophr. Hist. vi. 7.
Τὰ δὲ θερινὰ μᾶλλον, ἥ τε λυχνὶς, καὶ Td
Διὸς ἄνθος.
" Et alterum genus 111} Rubens
scilicet, quod Graci κρίνον vocant, ut
dictum est cap. 11. Candidum enim
inter vernos flores sup. cap. recen-
situm est,
© Item tiphyon] Theoplir. loc. cit.
et ex eo Atheneus lib. xv. pag. 679.
Kal τὸ ἴφυον, καὶ ὁ audpaxos ὃ Φρύγιος.
In Mss. Reg. et Colb. Tiphon. In
Indice, tiphyon. In Vhuan. ipyon.
Theophr. ipse Hist. vat. 12, τὸ τίφυον
seripsisse videtur, Et de Causis 1,
10. τὰ ripva. Quid sit porro tiphyon,
nescit Anguillara par. 12, pag, 212,
neque nos exploratum habemus.
4 Sed maxime....pothos. Duo ge-
nera] Expressa hac quoque a Theo-
plirast, Hist. vi. 7, Πόθον nos ar-
bitramur esse, quem modo florem
Constantinopolitanum vocant, Galli
Croix de Hierusalem, in horto Eystet-
tensi pictum apprime, et apud Do-
don. pag. 178.
© Qui fere nascitur in tumulis] For-
te, qui fere jacitur in tumulis: nam
ita Theophr. Hist. να. 7. cujus verba
videtur exscribere: ᾧ χρῶνται πρὸς
τοὺς τάφους. Sic enim legit Athene-
us lib. xv. pag. 697.—‘ Quid si ambo,
Theophrastus et Atheneus, Latinum
hic quempiam anctorem transecripse-
re, et inconsiderate tumulos, τάφους,
pro βωμοὺς, verterunt?’ Ed. sec.
f Fortius durat] Xpovimrepos Theo-
phr. diutius vivit.
& Et iris) Theophr. loc. cit. ’AvOe?
δὲ καὶ ἡ ἴρις τοῦ θέρους.
b Tertium genus lilii] Purpureum
videlicet, sive narcissum, de quo su-
perius cap. 12. quod Theophrasto
Hist. vi. 6. alteruin λειρίου genus est,
ὃ δὲ νάρκισσος, ἢ τὸ λείριον. Quare
rursum secundum lilii genus appellat
cap. 7. unde hac Pliniana manant :
Td δὲ λείριον τὸ ἕτερον, καὶ 5 κρόκος, 8
τε dpewds εὔοσμος, καὶ ὁ ἥμερος" εὐθὺς
NAT. HIST. LIB. XXI. 40. 8249
alterum odoratum: primis omnia imbribus emicantia. Co-
ronarii quidem et spine flore' utuntur: quippe cum spine
albee cauliculi inter oblectamenta gulz quoque condiantur.
Hic est trans maria ordo florum. In Italia violis succedit
rosa: huic intervenit lilium: rosam cyanus excipit, cya-
num amaranthus. Nam vincapervinca) semper viret, in
modum linea: * foliis geniculatim circumdata, topiaria her-
θὰ. Inopiam tamen florum aliquando supplet. Hec a
Greecis chameedaphne vocatur.
XL. Vita longissima™ viole albe trimatu.! Ab eo tem-
pore degenerat. Rosa" et quinquennium perfert, nec re-
Οἶδα, nec adusta. [lo enim modo juvenescit. Diximus ὃ
et terram referre plurimum. Nam et in Ajgypto Ρ sine odore
hec omnia: tantumque myrtis* odor pracipuus. Alicubi
etiam binis mensibus antecedit germinatio omnium. Rosa-
Cap. xu, 1 ‘Ita Reg. 2. et Editio princeps.’ Brotier. viole albe est trimatu
NOTE
γὰρ ἀνθοῦσι τοῖς πρώτοις ὕδασι, subintel-
lige ex antecedentibus, μετοπώρου.
' Coronarii...et spine flore| Dum
spine florem audis, acanthi duplex
genus intellige, de quo xxi. 34.
‘Brancam Ursinam’ vocant. Plinius
in indice hujus loci id satis perspicue
admonet, cum ea appellat ex ordine,
que nunc explanat uberius: ‘ Pothi
genera duo: Orsine genera duo:
Vincapervinea,’ &c. De spina alba
dicetur Χχιν. 66.
ἡ Vineapervinca] Retinet in officinis
nomen Pervenche. Delineatur a Do-
doneo pag. 401. ubi ab eo Clematis
daphnoides major appellatur. Widi-
mus in horto Regio.
k In modum linea] Alii, in modum
lini. Dodonzus loc. cit. in modum
laur?. Utriqne male. Linea hoc loco
est, quam formidinem alii in vena-
fione appellitant, vario plomarum
nexu discolorem, qua terrentur apri,
cervique. Hanc, foliorum congerie,
Delph, et Var, Clas.
Plinius.
plane representat vincapervinca.
1 Topiaria herba] Topiarium intelli-
gitur opus, quod ex arbore, frutice,
vel herba, ad decorem componebatur
in testudines, aut cameras fornica-
tum: hine topiarie. dici merentur
arbores, vel herbe, que nimirum
huic operi, quod flexiles sunt, et suo
lentore sequaces, accommodantur.
πὶ Vita longissima| Theophr. Hist.
vi. 7.
" Rosa] Theophrast. loc. cit. ‘Po-
δωνίας δὲ πέντε τὰ πρὸς τὴν ἀκτὴν μὴ
ἐπικαιομένης δηλονότι, μηδ᾽ ἐπιτεμνομέ-
ns.
ο Diximus] Cap. 10.
P Nam et in gypto] Theophr. loc.
cit.
4 Tantumque myrtis] Theophr. loc.
cit. Cur porro myrtus in AEgypto
odoratissima sit, relique inodorate
gignautur, causam idem investigat,
de Causis vs, 27. pag. 385.
3250 C. PLINII SECUNDI
ria a Favonio fossa oportet esse, iterumque solstitio. Et id
agendum, ut intra id tempus purgata ac pura sint.*
XLI. (Χ11.) Verum hortis coronamentisque maxime al-
vearia et apes conveniunt, res preecipui queestus compen-
diique, cum favit.t. Harum ergo causa‘ oportet serere
thymum, apiastrum,‘ rosam, violas, lilium, cytisum, fabam,
erviliam,* cunilam,' papaver, conyzam, casiam," melilotum,
melissophyllum,’ cerinthen. Est autem cerinthe™ folio
candido, incurvo, cubitalis, capite concavo, mellis succum
habente. Horum floris? avidissime sunt, atque etiam
sinapis, quod miremur, cum olivze* florem ab his non attin-
gi constet. Ideoque hanc arborem procul esse melius sit:
cum aliquas quam proxime’ seri conveniat, quae et evo-
lantium examina invitent, nec longius abire patiantur.
XLII. Cornum quoque arborem caveri oportet: flore ejus
degustato,* alvo cita' moriuntur. Remedium, sorba con-
PPPEPOP LIL OP
Gronov. et al. vett. trimatus cod. Dalec.—2 ‘ Ita codd. Regg. et Editio prin-
ceps.’ Brotier. Ita quoque Gronoy. et al. vett. perpurgata ac pura sint ex
codd. Harduinus et recentt. ;
Cap. xt. 1 Chiffl. compendio cum favet ; cod. Dalec. etiam favet.—2 Ita
codd. Harduini, Dalec. et al. item Harduin. 1. 2. 3.et recentt. ervillam Chiffi.
ervillium ἄτοπον. et vulgg.—3 Cod. Dalec. forum.
Cap. xt. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
NOTE
τ Harum ergo causa] Accepta hee
fere ex Varrone de Re Rust. 111. 9.
pag. 320.
* Apiastrum] Hoc est, agreste api-
um, ἀγριοσέλινον, non melissophyllon,
de quo mox. Colum, 1x. 8. pag. 328.
‘Sunt qui per initia veris apiastrum,
atque (ut ille vates ait) trita meli-
phylla, et cerinthe ignobile gramen,
aliasque colligant similes herbas, qui-
bus id genus avimalium delectatur,
et ita alvyos perfricent, ut odor et
succus vasis inhereat.’
‘ Cunilam] Sive satureiam, de qua
ΧΙΧ, 50.
® Casiam] Seu cneorum, de quo
cap. 30.
ἡ Melissophyllum] Quod et apias-
trum Hyginus vocavit, cap. 29.
w Est autem cerinthe] Ea est que
cerinthe quorundam major versico-
lore flore appellatur a Clusio, deli-
neaturque Hist. Rar. Plant. lib. v,
p- 167. visa a nobis in horto Regio.
Cave Ruellio credas qui Pasquetam
putat esse lib. 11. p. 446.
* Cum olive] Vide que diximus
ΧΙ. 8.
y Cum aliquas quam proxime] Ut
palmam, et oleastrum, Virgil. Georg.
ιν. 20. ‘Palmaque vestibulum, aut
ingens oleaster obumbret: Ut cum
prima novi ducent examina reges,
Vere suo, ludetque favis emissa ju-
ventus, Vicina inyitet decedere ripa
calori, Obviaque hospitiis teneat fron-
dentibus arbos.’
NAT. HIST. LIB. XXI, 44,
tusa e melle prabere his, vel urinam’ hominum, vel boum,
aut grana Punici*® mali, aminzo vino conspersa. At genis-
tas circumseri* alveariis gratissimum.
xu. Mirum est dignumque memoratu, de alimentis
quod comperi. Hostilia‘ vicus alluitur Pado. Hujus
inquilini pabulo circa deficiente imponunt navibus alvos,'
noctibusque quina millia passuum contrario* amne nayes
subvehunt. Egress luce apes pastaeque, ad naves quoti-
die remeant,? mutantes locum, donec pondere ipso pressis
navibus plenz alvi intelligantur, revectisque eximantur+
mella. Et in Hispania mulis provehunt, simili de causa.
XLIV. (X111.) Tantumque pabulum refert, ut mella quo-
que venenata fiant. Heraclez*in Ponto, quibusdam annis
perniciosissima existunt, ab iisdem apibus facta. Nec
dixere auctores, e quibus floribus ea fierent. Nos trade-
mus, que comperimus. Herba est ab exitio et jumento-
rum quidem, sed praecipue caprarum, appellata egolethron.*
Hujus flores concipiunt noxium virus, aquoso vere marces-
centes. Ita fit, ut non omnibus annis sentiatur hoc malum.
Venenati signa sunt, quod omnino non densatur, quod color
σ“΄“““““““““ RS
fore ... alvo concita Gronov. et vulgg. Nam flore Pintian.—2 Chiff. At genis-
tas conseri.
Cap. xt. 1 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. alvearia cod. Dalec. alveos
τόμον. et al. vett.—2 Cod. Dalec. contra ortum.—3 Chiff. remaneant. Mox,
mutant it locum Vet. Dalec. Paulo post, pressis deest in cod. Dalec.—4 Cod.
Dalec. plena alvearia intelligantur revect. eximuntur.
NOTE
a Flore ejus degustato] Et floribus
tithymalli, ulmique samera degusta-
tis, alvi profluvio apes interire Colu-
mella prodidit, 1x. 13.
> Veli urinam] Sic etiam Hyginus
apud Columellam loc. cit.
© Aut grana Punici) Columella loc.
cit. et Palladius in Martio tv. 15.
pag. 106.
4 Hostilia] Hostilia vicus Veronen-
sium, inquit Tacitus Hist. 111. pag.
63. Nunc est Ferrariensis agri, et
nomen servat: Ostiglia.
© Heraclea] Sic Diosc. 11. 103. et
Εὐπορ. 11. 138. pag. 121.
* Agolethron] Quod sit αἰγῶν ὄλε-
Opos, caprarum pernicies.—‘ D, de
Tournefort, in Hist. Acad. Reg,
Scient. an. 1704. pag. 351. πο Pli-
nii locum insigniter laudat; et xgo-
lethron putat esse plantam, quam
ipse Chamerhododendron Ponticam
appellat, delineatque pag. 348.’ Ed,
sec,
3252 C. PLINII SECUNDI
magis rutilus est, odor alienus, sternutamenta'*® protinus
movens, quod ponderosius innoxio. Qui edere, abjiciunt
se humi, refrigerationem queerentes: nam et sudore" dif-
fluunt. Remedia sunt multa, que suis locis dicemus.' Sed
quoniam statim representari aliqua in tantis insidiis oportet,
mulsum vetus/ 6 melle optimo et ruta: salsamenta etiam,
si rejiciantur sumta crebro. Certumque est id malum per
excrementa** ad canes etiam pervenire, similiterque tor-
querieos. Mulsum tamen ex eo inveteratum, Innocuum
esse constat: et foeminarum cutem nullo melius' emendari
cum costo, sugillata cum aloé.3 !
χων. Aliud genus'™ in eodem Ponti situ, gente Sanno-
rum,* mellis, quod ab insania, quam gignit, manomenon”
vocant. Id existimatur contrahi flore rhododendri, quo
scatent sylve. Gensque ea, cum ceram in tributa Roma-
nis prestet, mel (quoniam exitiale est) non vendit.° Et in
Perside, et in Mauretaniz Cesariensis Getulia, contermina
Massesylis,? venenati favi gignuntur: quidamque a parte,
quo nibil esse fallacius potest, nisi quod livore deprehen-
“΄““σ“σ" “222 ILD?
Cap. xLiv. 1 Ita edd. vett. et Gronov. siernumenta Harduinus et recentt.
ex codd.—2 Chiff. per excreamenta.—3 Vet. Dalec. sale.
Cap. xtv. 1 Aliud genus mellis Dalec.—2 Ita codd. Harduinns et Chiff.
cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. in eodem Ponto gente Sannorum Gronov.
et vulgg.—3 Mauritania Cesariensi, Getuli@ ac Massesulis cod. Dalec. Massy-
NOTE
& Sternutamenta] Diose. loc. cit.
h Nam et sudore| Diose. loc. cit.
* Suis locis dicemus] Lib. xxix. cap.
31. &c.
j Mulsum vetus}] De mulso et sal-
samentis, concinit Plinio Diosce. loc.
cit. sed ita ut salsamenta vomitione
rejiciantur, que Plinii quoque mens
est.
k Per excrementa] Sic libri vulgati,
cum Reg. 1. cod, At Reg. 2. et Chiffl.
per excreamenta. An exscreationes in-
telligunt, quas lambere canes solent?
De excremeuto seu stercore, Diose.
Εὐπορ. 11. 138, accepit. Τὴν ἄφοδον δὲ
τῶν φαγόντων τὸ μέλι σύες ἢ κύνες φα-
γόντες, τὸ αὐτὸ πάσχουσι.
1 Cum aloé] Sic etiam Mss. Diose.
loc. cit. cum sale, μετὰ δὲ ἁλὸς, πελιώ-
ματα.
m Aliud genus] De eo melle insa-
no, vide Diodor. Sicul. Bibl. lib. xiv.
pag. 260. /Elianus Hist. Anim, v. 42.
et auctor libri de Mirab. Auscult. ἃ
buxo legi mel istud aiunt.
n Ma@nomenon} Μαίνομαι Grece in-
sanio.
° Non vendit) Forte rectius, non
pendit,
NAD... HIST: LIBS πΙ 47, 3253
duntur. Quid sibi voluisse naturam iis arbitremur insidiis,
ut ab iisdem apibus, nec omnibus annis fierent, aut non totis
favis? Parum erat* genuisse rem, in qua venenum facil-
lime daretur: etiamne hoc ipsa in melle tot animalibus
dedit? Quid sibi voluit, nisi ut cautiorem minusque avidum
faceret hominem? non enim et ipsis’ jam apibus’ cuspi-
des dederat, et quidem venenatas? remedio adversus. has
utique non differendo. Ergo malvz succo,’ aut foliorum
hederze perungi® salutare est, vel percussos ea_bibere.
Miram tamen’ est, venena portantes ore, fingentesque ipsas
non mori: nisi quod illa domina rerum omnium hanc dedit
repugnantiam apibus: sicut contra serpentes Psyllis Mar-
sisque * inter homines.
XLVI. (XIv.) Aliud in Creta miraculum mellis. Mons
est Carma‘ix.' M. passuum ambitu: intra quod spatium
musce non reperiuntur, natumque ibi mel nusquam attin-
gunt. Hoc experimento singulare medicamentis eligitur.*
xuvil. Alvearia orientem* equinoctialem spectare con-
venit. Aquilonem evitent : nec Favonium minus. Alvos
optimas” e cortice, secundas ferula, tertias' vimine. Mul-
“““““““““ “47
lis Chifl.—4 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et recentt. Pa-
rum enim erat Grouoy. et vulgg.—5 Ita codd, Harduini, cum edd. Harduin. 1.
2.3. Miller. Bipont. et Franz. Non enim ipsi melli, sed apibus jam Grouov. et
vulgg.—6 Chiffl. ungui.
Cap. xLvi. 1 ‘Ita codd. Regg. 1. 2. et Colb. 2.’ Brotier. Carma VIII.
Chil. Carina 1X. ἄτοπον. Harduin. 1, 2. 3. et recentt.—2 Chiff. cxigitur.
Cap. xtvu. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et recentt.
NOTE
P Non enim et ipsis] Hoe est, quasi Reg. Colb. 2. &e. Quidam Carma.
non apes ipse haberent, quo ledere
possent, et hominem esse cautiorem
cogerent,
4 Ergo malv@ succo] Diosc. Εὐπορ,
i. 121. pag. 116.
τ Mirum tamen| Mirari subit, cur
apes ipse non moriantur, que vene-
na portant ore, et venena fingunt.
® Psyllis Marsisque] De quibus dic-
tum est vir. 2.
* Mons est Carma { Curina] Sic Mss.
Colb.1. Narina. Forte Carnia: cujus
nominis montem in Arcadia esse auc-
tor est Callimachus Hym. in Dian. vs.
109. Montem Crete, melle nobilem,
ut Attica Hymettum, auctor Geo-
pon. Xv. 7. ᾿Ακραμαμμώριον vocat.
ἃ Alvearia orientem] Deflecti in ori-
entem brumalem precipit Colum. 1x.
7. p. 315. Palladius quoque 1. 38.
p- 33.
» Alvos optimas] Colum. Ix, 6. pag.
3294 Cc. PLINII SECUNDI
ti eas © et speculari lapide fecere, ut operantes intus specta-
rent. Circumlini® alvos fimo bubulo utilissimum, opercu-
lum a tergo esse ambulatorium,® ut proferatur intus,: si
magna sit alvus,* aut sterilis operatio, ne desperatione
curam abjiciant: id paulatim reduci,}‘ fallente operis incre-
mento. Alvos hyeme® stramento operiri, crebro suffiri,
maxime fimo bubulo. Cognatum hoc iis,' innascentes
bestiolas necat, araneos, papiliones, teredines: apesque
ipsas excitat. Et araneorum quidem exitium facilius est :
papilio pestis major.+ Tollitur vere,5) cum maturescit mal-
va, noctu, interlunio, coelo sereno, accensis lucernis ante
alvos. In eam flammam sese ingerunt,
ee ee il
Alvearia optima e c. secunda f. tertia edd. vett. et Gronov.—2 Cod. Dalec. sz
magna sint alvearia; Chiff. si magna sit alvos ; Gronov. et al. ante Harduin. sz
magnus sit alveus.—3 Vet. Dalec. ac paulatim reducatur ; Dalec. in paulatim re-
duci.—4 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. Miller. Bi-
pont. et Franz. papilionun pestis major Gronov. et vulgg.—5 Tollitur vero Gro-
ΠΟΥ͂. et al, ante Harduin. Mox, cum florescit Col. cum maturescat Chiffi.
NOTE
323. ‘Igitur ordinatis sedibus, alve-
aria fabricanda sunt pro conditione
regionis: sive illa ferax est suberis,
haud dubitanter utilissimas alvos fa-
ciemus ex corticibus, quia nec hyeme
rigent, nec candent estate: sive fe-
rulis exuberat, iis quoque, cum sint
nature corticis similes, e quibus com-
mode vasa texuntur. Si neutrum
aderit, opere textorio salicibus con-
nectuntur,’&c. Sic etiam Palladius
loc. cit. Preivit omnibus Varro de
Re Rust. 111. 16. p. 110.
© Multi eas} Et e vitro, et e cor-
nu laterne condita alvearia vidimus
ΧΙ, 16.
“ Circumlini] Varro loc. cit. § Vi-
tiles fimo bubulo oblinunt intus et
extra, ne asperitate absterreantur.’
© Ambulatorium] Mobile, ut profe-
ratur intus, cum opus, et sie coan-
gustetur alveare, si majus Ὁ quo sit,
ne in vasto loco et inani despondeant
animum. Varro, loc. cit.
Γ Id paulatim reduci| Subintellige,
utilissimum. Quod autem sequitur,
‘fallente operis incremento,’ simili
forma loquendi Seneca usus, Nat.
Quest. 11. 27. ‘ Natura parce utitur
viribus, dispensatque se incrementis
fallentibus.’
4 Alvos hyemc] Sic Mss. omnes ubi-
que: sic Varro, et alii, alvos foemineo
genere pro alveari dixere.
h Fimo bubulo] Colum. 1x. 14. pag.
336.
i Cognatum hoc iis] Colum, loc. cit.
et Pallad. in Martio, lib. ry. tit. 15.
p- 107.
ij Tollitur vere] Colum. 1x. 14. pag.
338. ‘Quo tempore florent .... si
vas wneum simile miliario vespere
ponatur inter alvos, et in fundum ejus
lumen aliquod demittatur, undique
papiliones concurrunt : dumque circa
flammulam volitant, aduruntur.” Ita
NAT. HIST. LIB. XXI. 49. 3255
XLVI. Si cibus ἢ deesse censeatur' apibus, uvas passas
siccasve, ficosque tusas, ad fores earum posuisse conve-
niet;* item lanas tractas' madentes passo, aut defruto, aut
aqua mulsa: gallinarum etiam crudas carnes.3"™ Quibusdam
etiam zstatibus iidem cibi prastandi, cum siccitas conti-
nua florum alimentum abstulit.¢ Alvorum, cum mel exi-
mitur,’ illini oportet exitus, melissophyllo aut genista
tritis: aut medias® alba vite praecingere, ne apes diffugiant.
Vasa mellaria aut favos? lavari aqua precipiunt: hac
decocta, fieri saluberrimum acetum.
XLIX. Cera fit* expressis favis, sed ante purificatis
aqua, et triduo in tenebris siccatis, quarto die liquatis igni
in novo fictili, aqua favos tegente, tunc sporta colatis.
Rursus in eadem olla coquitur cera cum eadem aqua, ex-
cipiturque alia frigida, vasis melle circumlitis. Optima,
que Punica® vocatur. Proxima quam* maxime fulva,
Se i ee
Cap. xtvur. 1 Codd. Regg. 1. 2. et Editio princeps, deesse sentiatur.—
2 ‘Ita Editio princeps.’ Brotier. Ita quoque Gronov. et al. ante Harduin.
earum p. conveniat codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et re-
centt. alveorum p. conveniet Vet. Dalec.—3 Chiff. nudas carnes.—4 Vet. Da-
lec. negat.—5 Chiff. eximatur.—6 Eta codd. Harduini, cum edd. Harduin, 1.
2.3. etrecentt. aut medios Gronoy. et vulgg. aut medias al. vite precingi, ne
a, defugiant Chiffl.—7 Idem codex, et favos.
NOT
Pallad. in Aprili, lib. v. tit. 8. pag.
113. Sic porro Mss. omnes: non, ut
editi, Tollitur vero.
K Si cibus] Varro de Re Rust. 111.
16. p. 110. ‘ Preparandus his cibus,
ne tum melle cogantur solo vivere
κεν [gitur ficorum pinguinm.... in
offas prope apponunt.... Alii aquam
mulsam in vasculis prope ut sit, cu-
rant: in que addunt lanam purpu-
ream, per quam sugant: uno tem-
pore, ne potu nimium impleantur,
aut ne incidant in aquam.... Alii
uvam passam, et ficum cum pinse-
runt, affundunt sapam,’ &c. Vide
etiam Colum. loc. cit. pag. 339.
' Item lanas tractas] Carminatas,
pexas,
τ Crudas carnes} Ita libri vulgati,
cum Colb. 1. Rectins forte, cum Reg.
1.2. Colb. 2. Th. et Chiffl. nudas car-
nes, hoc est, a pelle exutas, ac pin-
gui, ut exhiberi egris solet.
@ Cera fit] Eleganter Colum. 1x.
16. p. 344. ‘ Expresse favorum reli-
quiz, posteaquam diligenter aqua
dulci perlute sunt, in vas eneum
conjiciuntur: adjecta deinde aqua
liquantur ignibus: quod ubi factum
est, cera per stramenta vel juncos
defusa colatur: atque iterum simili-
ter de iIntegro coquitur, et in quas
quisque volvit formas, aqua prius
dejecta, defunditur.’
υ Qu@ Punica] Candoris eximii.
© Proxima quam] Sic Diose. 11.105.
3256 C. PLINIL SECUNDI
odorisque mellei, pura, natione autem Pontica, quam
constare equidem miror inter venenata mella : “ deinde Cre-
tica,* plurimum enim ex propoli habet, de qua diximus‘
in natura apum. Post has Corsica, quoniam ex buxo fit,
habere quandam vim medicaminis putatur. Punica fit® hoc
modo. Ventilatur sub divo' szpius cera fulva. Deinde
fervet in aqua marina, ex alto petita, addito nitro. Inde
lingulis® hauriunt? florem, id est, candidissima quzque,
transfunduntque in vas, quod exiguum frigidz? habeat.
Et rursus marina decoquunt separatim: dein vas ipsum
refrigerant. Et cum hec ter fecere, juncea crate sub dio
siccant Sole, Lunaque: hec enim candorem facit. Sol
siccat: et ne liquefaciat,+ protegunt tenui linteo. Candi-
dissima vero fit, post insolationem etiamnum recocta. Pu-
nica medicinis* utilissima. Nigrescit cera addito charta-
rum cinere, sicut anchusa admixta rubet. Variosque in
colores pigmentis traditur, ad edendas® similitudines, et
innumeros mortalium usus, parietumque' etiam et armorum
tutelam. Cetera de melle apibusque in natura earum dicta
sunt. Et hortorum quidem omnis fere ratio peracta est.
L. (Xv.) Sequuntur herbz sponte nascentes, quibus ple-
reque gentium utuntur in cibis, maximeque Ai%gyptus,
frugum quidem fertilissima, sed ut prope sola iis carere pos-
SLO PPP OL ELS
Cap. xix. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. sub dio ἄτοπον. et vulgg.
—2 Ita codd. Harduini, Chiff. et Laet. ligulis hauriunt Gronov. et al. vert.
ligulis eligunt cod. Dalec.—3 Cod. Dalec. marine frigide.—4 Ita ex codd.
Harduinus et recentt. facit. Siccantes ne liquefuciant Gronov. et vulgg. lique-
fiat Vet. Dalec.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. medicis Gronov, et vulgg.—6 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
edd. Harduin, 1, 2.3. et recentt. reddendas ἄτοπον. et vulgg.
NOTE
4 Inter venenata mella] Que in eo- h Inde lingulis] Ita Mss. sive, pt
dem Ponti situ nascuntur, ut dictum editi, ligulis, hoc est, cochlearibus.
est cap. 44, et 45. i Parietumque| Ad tutelam pictu-
* Deinde Cretica] Diose, loc. cit. re, qua parietes, clypeosque, et ar-
Γ De qua diximus] Lib. x1. ς. 6. ma reliqua ornabant, quasi cujusdam
® Punica fit} Hune fere modum tectorii vice, cere tenuissime crus-
candidissime cere concinnanda tra- tam coriumve inducere, mos veterum
dit Diose. loc. cit, fuit, nunc antiquatus.
WAT: TST? Π518.:ἕ ἘΧΟ, 5].
sit: tanta est ciborum ex herbis abundantia.
3257
In Italia
paucissimas novimus, fraga, tamnum,'! ruscum,* batin!
marinam, batin hortensiam,* quam aliqui asparagum Galli-
cum vocant.
Preeter has pastinacam ™ pratensem, lupum ἢ
salictarium, eaque verius oblectamenta, quam cibos.
LI. In ASgypto nobilissima est colocasia,* quam cyamon
aliqui” vocant.
Hanc e Nilo metunt, caule, cum coctus
est, araneoso*® in mandendo:
thyrso autem, qui inter folia
΄’““““““““““΄
Cap. 1... 1 Ita codd. Harduini, Laet, et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
Miller. Bipont. et Franz. tamum Vet. Dalec. et Turneb. thamnum Salmas,
tanum Gronov, et vulgg.—2 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1, 2.3.
et recentt. battin hortensiam Chiff.
batin hortensianum Gronov. et edd. vett.
NOTE
J Tamnum] Ita Mss. omnes, Reg.
Colb. Th. Chiff. tum hoe loco, tum
in Indice : non ¢anum, ut editi. Vitis
sylvestris Dodonwi est, p. 396. Vi-
tis nigra Matthioli, pag. 1255. cujus
fructus uva taminia appellatur. Hc
Martio mense mittit asparagos seu
prima germina: que digesta in fas-
ciculos venalia circumferunt, et as-
paragorum more decocta mandunt.
k Ruscum] Seu myrtum sylvestrem,
cujus cauliculi quoque incipientes as-
paragorum modo in cibo sumuntur,
ut dicemus x x11, 83.
! Balin) De ea dicemus xxv1. ὅθ.
τ Pastinacam| Gallicam, opinor,
cul carote nomen vulgus affinxit, ut
diximus xix. 27.
» Lupum) Lupulum officine passim
vocant, Inpumgue salictarium ; Galli,
du Houblon. Pingitur a Dodoneo p.
404. Asparagi, seu primi turiones,
qui vere erumpunt, mitiores sunt, et
in edulia recipiuntur.
ἃ Colocasia] Quam in A-gypto colo-
casiam videre Bellonius, et Prosper
Alpinus, et ab incolis Culcas appella-
ri tradunt, radice predulei, eduli-
que, non a Pliniana modo descrip-
tione discrepat, sed alterius plane
forme est, quam qualem esse dixere
Herodotus, Theophrastus, Dioscori-
des, aliique. Vide Bellonium Ob-
serv. 11. 19. Alpinum de Plantis
/Egypti c. 33. p. 102. Clusium Hist.
Rar. Plant, 1v. 50. ex quibus multa
Salmasius in suum pregrande volu-
men Plinianarum Exercit. transtulit,
pag. 972. et seqq. Sed neqne arum
/Egyptium est colocasinum istud, seu
Culcus hodiernum, quanqnam ita Sal-
masio visum est, pag. 975. ut confe-
renti ea que de aro dicta sunt x1x.
30. cum icone colocasie a predictis
auctoribus delineata, constabit.
b Cyamon aliqui] Κύαμον, fabam.
Sed unde isti hane colocasie appel-
lationem affinxerint, unde hee nata
appellatio, incompertum. Hodierna
/Egypti colocasia, et fructu, et flore,
et caule, atque adeo similitudine fa-
be omni caret. Cave enim fabam
/Egyptiam intelligi hic putes, que
a colocasia diversissima est, uti ex
illius descriptione liquet, quam Pli-
nius affert xvii. 30.
© Araneoso] Hoc est, caule filis mi-
nutis, cujusmodi aranea sunt, fibris-
que nervoso. Diphilus Siphnius apud
Athen, lib. 111, p. 73. faba quoque
Agyptie radicem (quam et κολοκά-
σον quidam imperite dixere) ἐριώδη
3258
Cc. PLINII SECUNDI
emicat, spectabili: foliis latissimis, sit arboreis compa-
rentur, ad similitudinem eorum quz personata in nostris
amnibus?*4 vocamus.
Adeoque Nili sui dotibus gaudent,
ut implexis colocasiz foliis in variam speciem vasorum,
potare gratissimum habeant.
Seritur jam “ hec in Italia.
Lu. In Aigypto proxima auctoritas cichorio‘ est, quam
diximus intubum erraticum.
Radix ei lenta,' quare etiam ad
Anthalium ὁ longius! a flumine nas-
Floret® particulatim.
vincula utuntur illa.
Nascitur® post Vergilias.
POLIO L IP CE LS
CAProri:
1 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. latissimis etiam si Gronov. et
vulgg.—2 ‘In Mss. Reg. Colb. Thuan. et Editione principe, in nostris mani-
bus.
Harduinus.
Inde emendandum videtur, in nostris menibus, ut jam monuit eruditus
Certe personata non nascitur in amnibus.’ Brotier.
Cap. Lit. 1 Rami εἰ lenti, §c. illis. Malinathalla margo edd. Dalec. et Gro-
NOTE
ait esse, hoc est, lanosam. Idem de co-
locasiz caule Martialis x11. 57. cu-
jus lemma, ‘ Colocasia:’ ‘ Niliacum
ridebis olus, lanasque sequaces, Im-
proba cum morsu fila manuque tra-
hes.’ Et vini.33. ‘ Lenta minus gra-
cili creseunt colocasia filo.’
2 Que personata in nostris amnibus]
Mss. omnes, Reg. 1. 2. Colb. 1. 2.
Th. &c. que personata in nostris mani-
bus. Forte, menibus rectius. Nam
personata, de qua xxv. 58. in amni-
bus non nascitur. Salmasius p. 970.
legit, que per se nata in nostris amni-
bus notamus, sed nec scriptis secundis,
in quibus vocamus legitur: nec ora-
tione satis perspicua: quid enim il-
lud est per se nata? Quin statim
Nymphzam dicebat, quam probe no-
rat, quam prolixe describit xxv. 37.
si Nympheam, ut Salmasius putat,
intellexit?
© Seritur jam| Ipsa colocasia A-
gyptiaca, etsi peregrina, alienique
ceeli ac soli, serebatur olim in Italia.
Testis Maro in Ecl. 1v. 40. “ Mixta-
que ridenti colocasia fundet acan-
tho.’ Dicit inter acanthos, notissi-
mam tum in hortis herbam colocasia
quoque sponte sua nascitura passim,
que peregrina eratherba. Est et alia
vulgaris colocasia, quam Palladius
describit in Februario, tit, 24.
f In Egypto....cichorio] De quo
diximus xrx. 40. et xx. 29.
8 Nascitur] Theophr. Hist. vir. 10.
" Floret] Theophr. loc. cit.
i Radix ei lenta] De caule id pro-
didit Theophr. Ὁ δὲ τοῦ κιχορίου καυ-
Abs μέγας -. «-. ἔτι δὲ γλισχρὸς καὶ δυσ-
διαίρετοΞ" διὸ καὶ δεσμῷ χρῶνται.
J Anthalium longius] In locis areno-
sis, inquit Theophrastus Hist. rv. 10.
haud procul a flumine: Ἔν δὲ τοῖς
ἀμμώδεσι χωρίοις, & ἐστιν ov πόῤῥω τοῦ
ποταμοῦ, φύεται κατὰ γῆς ὃ καλεῖται
Μαλιναθάλλη. Anthalium, ex ἀνὰ et
θάλλω, Tegermino: quam vim habet et
Theophrastea vox μαλιναθάλλη, ex
μάλα, valde, et ἀναθάλλω, regermino.
Iisdem notis delineatur a scriptore
Greco: Στρογγύλον τῷ σχήματι, μέ:
γεθος δὲ ἡλίκον μέσπιλον, ἀπύρηνον δὲ,
ἄφλοιον" φύλλα ἀφίησιν ἀπ᾽ αὐτοῦ ὅμοια
κυπείρῳ.
NAT) HIST.) LIB XXIS 52. 3259
citur, mespili magnitudine et rotunditate, sine nucleo, sine
cortice, folio cyperi. Mandunt igni* paratum:* mandunt
et cetum,' cui pauca folia minimaque, verum radix magna.
Arachidna™ quidem et aracos,? cum habent radices ramo-
sas ac multiplices, nec folium, nec herbam ullam, aut quic-
quam aliud supra terram habent. Reliqua vulgarium® in
cibis apud eos herbarum nomina, candryala,+° hypochce-
ris,’ et caucalis, anthriscum,’ scandix,' qua‘ ab 4115
tragopogon vocatur, foliis croco simillimis: parthenium,°
strychnum, corchorus, et equinoctio* nascentes, aphace,
΄“““““““ “777
πον. 6 Theophr. Mox, haud procul ibid. pro longius.—2 Chiffl. igne compara-
tum.—3 Arachidna quidem et Arachoeides margo edd. Dalec. et Gronov. ε
Theophr.—4 Ita codd. Regg. Brot. et al. ap. Harduin. condrylla edd. vett.
et Gronov. condrilla Harduin, 1. 2,3. Miller. Bipont. et Franz.—5 Margo
NOT
k Mandunt igni] Theophr. ἑψοῦσιν
ev βρύτῳ, decoquunt in bryto, quod po-
tionis genus est ex hordeo, inquit
Atheneus lib. x. p. 446. aut ex radi-
cibus, ut Hellanicus ἐν κτίσεσι.
! Et αἰῶ} Theophr. Hist. Ὁμοίως
δὲ καὶ τὸ ἐν Αἰγύπτῳ καλούμενον ovi-
τόν. Hesychius: Οὐϊτὸν, τὸ ὑπ᾽ ἐνίων
οἶτον.
m Arachidna] Theophr. loco prox-
ime cit. de ἀραχίδνῃ et ἀράκῳ habet
plane paria. Herbz hoc evo igno-
te,
2 Reliqua vulgarium] Hee ex eo-
dem Theophr. Hist. vir. 7.
° Candryala [{condrilla] Κονδρίλλη
Diosce. 11. 161. Apud Theophi. loc. cit.
ἀνδρύαλα, pro κανδρύαλα. Nam Mss.
Pliniani omnes tum hoc loco, tum in
Indice, Reg. Colb. Th. habent candry-
ala. WHerba est cichorio similis, ob
idque καὶ κιχώριον καὶ σερίδα quidam
vocarunt, teste Diosc. et agrestis in-
tybi genus esse dixerunt, inquit Ori-
basii interpres lib. xt. fol. 201.
P Hypocheris| Ὑποχοιρὶς, καυκαλὶς,
Theophr. loc. cit.
4 Anthriscum] Vitiose legitur apud
Theophr. ἐνθουσικόν. Hesychinus : ἄν-
θρισκον, λάχανον ἔχον ἄνθος ws ἄνηθον.
Auctor Etymolog. Ἄνθρισκα, ἄγρια λά-
χανα τὰ παραπλήσια ἀνήθοις. Folio
hee similitudo constat, non umbella,
aut semine.
τ Scandix] Theophr. Hist. vit. 8.
Σκάνδιξ. Et c.7. Κόμη, hv τραγοπώ-
yova καλοῦσιν, ὃ τὴν μὲν ῥίζαν ἔχει μα-
κρὰν καὶ γλυκεῖαν, τὰ δὲ φύλλα τῷ κρό-
κῳ ὅμοια, κ. τ.λ.
s Parthenium] Παρθένιον, στρύχνον,
κόρχορος, Theophr. Hist. vit. 7.
t Et equinoctio] Primis post equi-
noctium imbribus germinationem fieri
ἀφάκης, καὶ τοῦ κύωπος, scribit Theo-
phrast. Hist. vir. 8. ubi κύνωπος Ture
nebus ait legendum. In Mss. Reg.
2. Colb. Th. Chiffl. tum hoe loco, tum
in Indice, acypos. Tamen iidem in-
ferius 6. 101.acinon vocant. Et Reg.
1. qui codex est optima note, hoe
loco sic habet: aphace, acino, epipe-
tron, vocant, δὲ. In eo Theophrasti
loco ἐχινόπους legit Salmasius, in So-
lin. p. 1292. Sed diversam echino-
5260 C. PLINIL SECUNDI
acinos:® epipetron® vocant, que nunquam floret. At e
contrario’ aphace subinde marcescente flore emittit alium,
tota hyeme, totoque vere, usque in zstatem.
Lill. Multas praterea ignobiles habent:* sed maxime
celebrant cnicon® Italiz ignotam, ipsis autem oleo, non
cibo, gratam. Hoe faciunt® e semine ejus. Differentia
prima, sylvestris et sativee. Sylvestrium duz species: una
mitior est,’ simili caule, tamen rigido:'* itaque et colu‘
antique mulieres utebantur ex illis: quare quidam atrac-
tylida® vocant. Semen ejus" candidum~ et grande, ama-
΄““΄“““΄““““““ πῆ
edd. Dalec. et Gronov. scandix, et come, que, e Diosc.—6 ‘Ita codd. Regg.
et Editio princeps.’ Brotier. et @quinoctio nascens aphace, acinos Gronovy. et al.
vett. item edd. Harduin. 1.2. 3. et recentt. et ab @quinoctio nascens aphace achi-
nopos Chiff. Mox, quam epipetron vocant Gronov. et al. ante Harduin. ef quam
epipetron vocant Dalec. ν
Cap. tur. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. rectiore, e Theophr.—2 Ibid.
NOTE
poda ab acino puto. Aphace hee
Theophrastea ex olerum genere est,
et intnbaceorum, soli A3gypto cog-
nita. De acino dicemns 6. 101. ubi
de cognatarum simul herbarum, ba-
tis, colocasia, anthalii, strychni, cor-
chori, medicinis agetur.
« Epipetron|] Theophr. Hist. vir. 8.
Ἔνια δὲ καὶ ὅλως ἀνανθεῖ, καθάπερ καὶ
τὸ ἐπίπετρον. Meminere hujus et
alii: Arist. de Part. Anim. tv. 5.
Galenus Meth. Med. iv. 5. Hesychi-
us, aliique.
Y At e contrario) Theophr. Hist.
vil. 8. et 11. totidem verbis.
8. Multas preterea .... habent] Μὰ.
gyptil nimiram.
> Cnicon}] De qua Theophr, Hist.
vi. 4. Τῆς κνήκου δύο γένη, κ. τ. A.
Alii κνίκον seribunt, Galenus, Aristo-
teles, ceteri, preter Hesychium.
Cnicus sativus, seu Carthamum offi-
cinarum a Clusio pingitur, lib. v.
p. 152. enici vulgaris nomine. In
horto Regio vidimus. Galli vocant,
Saffran bastard, ou Graine de Perro-
quet. 2
© Hoc faciunt] Oleum videlicet.
4 Una mitior est} Atractylis ea est,
a Dodoneo delineata, pag. 724. et a
Lobelio in Observ. p. 483. Grecis
ἀτρακτυλὶς et κνίκος ἀγρία, ut Aétio,
Hesychio, et Galeno de Fac. Simp.
Med. lib. vi. p. 161. Cnico, sative
scilicet, similem dicit Diose. 111. 140.
Visa a nobis in horto Regio.
© Tamen rigido] Hoe est, erecto,
sive rectiore εὐθυκαυλότερον dixit
Theophrastus. :
f Ttaque et colu) Theophr. loc. cit.
Διὸ καὶ πηνίοις ἔνιαι τῶν ἀρχαίων ἐχρῶν-
To γυναικῶν, Πήνιον et ἄτρακτος co-
lum interdum sonant.
& Atractylida] Scholiastes Theocri-
ti ad Idyll. 1v. 52. ᾿Ατρακτυλὶς, εἶδος
βοτάνης, ἢ ἀκάνθης" εἴρηται δὲ ἀπὸ τοῦ
τὰς ἀγροικῶν γυναῖκας ἀτράκτους ποιεῖν
ἐξ αὐτῶν.
h Semen ejus] Fructus: καρπὸν δὲ
ἔχει μέλανα καὶ μέγαν, καὶ πικρόν.
Theophr, Hist. νιν 4, verius.
NAT. HIST. LIB. XXI. 54.
rum.
serpat,} minuto semine.
3261
Altera hirsutior,' torosiore’ caule, et qui pane humi*
Aculeatarum! generis hee est:
quoniam distinguenda sunt et genera.
Liv. Ergo quedam herbarum spinose sunt, quedam
sine spinis.
Spinosarum multze species.
est asparagus, scorpio: " nullum enim folium habet.
In totum spina™
Quez-
dam spinosa, foliata'® sunt, ut carduus, eryngion, glycyr-
rhiza,*? urtica.
mordacitas.
ut tribulus, et ononis.
lis enim omnibus foliis inest aculeata
Aliqua et secundum’ spinam habent folium,
Quedam in folio" habent et in
caule, ut pheos,}* quod aliqui stoeben appellavere.
Hip-
pophaést spinis geniculatum: tribulo proprietas,+" quod
et fructum spinosum habet.
“““““““““““4:7
ex eodem, nigrum.—3 Ibid. ex eodem, procumbat.
Cap. Livy. 1 Vet. Dalec. spinoso folio.—2 Ita codd. Harduini et Chiffl. eum
edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. glycyrrhizon edd. vett. et Gronov.—3 Ita
Harduin. 1. 2.3. et recenit. ut phleos Gronov. et vulgg.—4 Gronov. et al.
ante Harduin. tributa proprietas.
NOTE
' Altera hirsutior] Altera Dodonei
Atractylis, seu Carduus benedictus,
p. 725. a Lobelio item delineatus, p.
484. Chardon bénit.
j Torosiore| Crassiore, pinguiore.
kK Et qui pene humi] Theophr. loc.
cit. τρόπον τινὰ ἐπιγειόκαυλος.
! Aculeatarum)] Theophr. Hist. vi.
3. Kal 6 κνῆκος τήν ye φύσιν ἀκανθώδη
ἔχει. Sic etiam Galenus de Fac.
Simp. Med, lib. vr. p. 161.
™ Intotum spina] Que tantum spi-
nas pro foliis habent, simpliciter
ἀκάνθας vocat Theophr. Hist. νι. 1.
Ta μὲν ἁπλῶς εἰσιν ἀκάνθαι, καθάπερ ἀσ-
πάραγος καὶ σκόρπιος' οὐδὲ γὰρ ἔχουσι
φύλλον οὐδὲν παρὰ τὴν ἄκανθαν. Quod
iterunm c. 3. repetit. De Ravennate
asparago Martialis x11. 21. ‘ Mollis
in aquorea que crevit spina Raven-
na.’
n Scorpio] De eo dicemus xx11.17.
ο Quedam spinosa, foliata] Hoc est,
quedam folia habent spinis acalea-
ta: φυλλάκανθα ea vocantur a Theo-
folium hispidum habeant.
phrast. Hist. v1, 3. adducente σκόλυ-
μον carduum in exemplum: ἠρύγγιον
et κνῆκον, cap. I.
P Glycyrrhiza] Vide que de ea dic-
turi sumus xxuit. 10.
4 Aliqua et secundum| Theophr.
Hist. vi. 3. mapa τὴν ἄκανθαν ἔχοντα
φύλλον, juxta aculeum folium ge-
runt.
τ Quedam in folio] Theophr. loc.
cit. Ὅ τε φλέως, καὶ 6 τρίβολος, καὶ ἣ
κάππαρις, ἴδιον ἔχει, τὸ μὴ μόνον τὴν ἐκ
τῶν καυλῶν ἄκανθαν ἔχειν, ἀλλὰ καὶ τὸ
φύλλον ἐπακανθίζον. Plileos, tribulus,
capparisque, peculiare hoc habent, ut
non solum caulem aculeatum, sed etiam
Et cap. 1.
ἡ bvevis, καὶ ὃ τρίβολος, καὶ 6 φλέως, ὃ
δή τινες καλοῦσι στοίβην.
5. Ut pheos| Ita libri omnes, etiam
Mss. tum hoc loco, tum in Indices
Theophrasto nihilominus, φλέως. Sed
eidem Hist. vi. 5. ἱππόφεως, que et
ipsa στοίβη nuncupatur.
t Hippophaés) In Mss. hippophes:
3262 C. PLINII SECUNDI
Lv. Ex omnibus his generibus urtica* maxime noscitur,
acetabulis® in flore purpuream Januginem fundentibus,
szepe altior binis cubitis, Plures ejus differentia: sylves-
tris, quam et foeminam vocant: mitiorque.t Et in sylves-
tri, que dicitur canina,?© acrior, caule quoque mordaci,
fimbriatis foliis. Quz vero etiam odorem fundit, Hercu-
lanea vocatur. Semen omnibus copiosum, nigrum. Mirum
sine ullis spinarum aculeis lanuginem ipsam esse noxiam,
et tactu tantum Jeni pruritum, pusulasque?“ confestim
adusto similes existere. Notum est et remedium olei. Sed
mordacitas non protinus cum ipsa herba gignitur, nec nisi
Solibus roborata. Incipiens quidem ipsa nasci vere, non
ingrato, multis etiam religioso in cibo est, ad pellendos
totius anni morbos. Sylvestrium quoque radix omnem
carnem tencriorem facit, simulque cocta innoxia est. Mor-
PLILOPLPOLEF
Cap. tv. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et re-
centt. quam feminam vocant, mitior Gronov. et vulgg.—2 ‘Ita cod. Reg, 2.’
Brotier. Ita quoque Cornarius et cod. Chiffl. que dicitur cania Gronov. et al.
vett. item Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—3 Cod. Dalec. pussulas.—4 Ita ex
codd. Harduinus et recentt. simul cocta. Que innoxia, morsu carens edd. vett.
et Gronov. nowia est Chiffl. curet cod. Dalec.
NOTE
Grecis, ἱπποφυὲς, ἱπποφανὲς, ἱπποφαὲς,
et ἱππόφεως promiscue dicitur. Vide
xxl. 14. et Diosec. in Nothis, pag.
4 Pusulasque] Sic libri omnes Mss.
non pustulas. Celsus y. 28. ‘ Pustu-
larum plura genera sunt, Nam mo-
4714.
" Tribulo proprietas} Theophrast.
Hist. vi. 4. Ὁ δὲ τρίβολος ἴδιον ἔχει,
διότι περικαρπιάκανθός ἐστι. Id vero
tribulus peculiare habet, quod fructus in-
tegumentum spinosum sive aculeatum
habet. In Mss, tributo pro tribulo.
2 Urtica] De VOrtie: cui cogna-
tam minorem novimus, /’Ortie gri-
éche.
b Acetabulis} Vasculis quibusdam,
quibus semen et lanugo continetur,
que acetabuli speciem represen-
tant.
© Que dicitur canina {cania] Ita Mss,
omnes, Sunt quicaninalegi malint.
do circatotum corpus, partemve, as-
predo quedam fit similis his pustulis,
que ex urtica, vel ex sudore nascun-
tur: ἐξανθήματα Greci vocant: ea-
que modo rubent, modo colorem cu-
tis non excedunt. Nonnunquam
plures similes varis oriuntur, non-
nunquam majores pustule, livide,
aut pallide, aut nigra, aut aliter na-
turali colore mutato : subestque bis
humor. Ubi he rupte sunt, infra
quasi exulcerata caro apparet: φλύκ-
ταιναι Greece nominantur. Fiunt vel
ex frigore, vel ex igni, vel ex medi-
camentis.’ Gallis, des pustules, des
ampoules, des élevures.
NAT. HIST. LIB. XXI. 56. 3263
su carens,* lamium vocatur.? De scorpione dicemus"* inter
medicas.
Lvi. (Χν1.) Carduus® et folia et caules spinosz lanu-
ginis' habet. Item acorna, leucacanthos, chalceos, cnicos,*
polyacanthos, onopyxos, helixine,} scolymos. Chameleon,
in foliis non habet aculeos. Est et illa® differentia, quod
quedam in iis multicaulia ramosaque sunt, ut carduus,
Uno autem caule, nec ramosum, cnicos.* Quadam cacu-
mine tantum spinosa sunt, ut eryngium.' Quzdam estate?
florent, ut tetralix, et helixine.s Scolymus quoque* floret
sero et diu. Acorna colore' tantum rufo distinguitur, et
pinguiore succo. Idem erat™ atractylis quoque, nisi can-
didior esset, et nisi sanguineum™ succum funderet. Qua
΄΄““΄“““΄““““ “δ 75
Cap. ανι. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd, Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. Carduus et folio et caule spinosas lanugines Gronov. et al. vett.—2 Codd.
Chiff. et Turneb. cnecos.—3 ‘ Ita cod. Reg. 1.’ Brotier. helxine edd. vett. et
Gronov. item Harduin. 1. 2. 3. Miller. Bipont. et Franz. ixine margo edd,
Dalec. et Gronov. e Theophr. ‘ Vide Lexicon Greco-Latinum in Ἰξαὶ, Jac.
Cell.’ Dalec.—4 Codd. Chiff, Laet, et Turneb. cnecos.—5 Margo edd. Dalec.
NOTE
© Lamium vocatur] Sive urtica in-
ers, cujus triplex genus a Dodonzo
depingitur, p. 135. visum a nobis in
horto Regio: Ortie morte. Galeop-
sis est Dioscoridi 1v. 95.
f De scorpione dicemus] Lib. ΧΧΙΙ.
c. 17.
8 Carduus] Theophrasto σκόλυμος
est, eadem recensenti, Hist. vi. 3.
Σκόλυμος, ἄκορνα, λευκάκανθος, χάλ-
κειος, κνῆκος, -πολυάκανθος, ὀνόπυξος,
ἰξίνη, χαμαιλέων: πλὴν οὗτος οὐ φυλ-
λάκανθος.
h Est οἱ illa] Hee e Theophrasto,
loc. cit. sed mutilum scriptoris Gre-
ci locum ante nos alii agnovere.
i Ut eryngium| Mss. ut erynge. Theo-
phrast. non eryngium in exemplum
affert, sed rutrum, herbam incogni-
tam: loc. cit. Ἔνια δὲ ἄνωθεν ἔχει ἐξ
ἄκρου (ἀποφύσεις,) καθάπερ τὸ ῥύτρος.
Eryngium campestre pingit Dodo-
neus, p. 718. Nos Chardon Roland
dicimus,
j Quedam estate| Theophr. Hist.
vi. 3. Ἔνια δὲ Kal τοῦ θέρους, ὥσπερ 7
τετράλιξ ὑπό τινων καλουμένη, καὶ ἣ
ἰξίνη.
k Scolymus quoque] Theophr. loc.
cit. Εὐάνθης yap ὁ σκόλυμος, καὶ ἐπὶ
πολὺν χρόνον.
1 Acorna colore] Theophr. Hist. vi.
4. Acorna, inquit, quoad figuram
cnico sativo similis est, colore flavi-
cans, succo pinguis : Ἢ δ᾽ ἄκορνα προσ-
ἐμφερὴς, ds ἁπλῶς εἰπεῖν, κατὰ τὴν πρόα-
οψιν τῇ κνήκῳ τῇ ἡμέρᾳ" χρῶμα δ᾽ ἐπί-
ἔανθον ἔχει, καὶ λιπαρὸν χύλον. Hesy-
chius: ᾿Ακορνὰ, ἀκανθῶδες φυτόν. In
Illyrico reperiri scribit Avguillara
par. ΝΠ. p. 146.
m Idem erat] Sic Virgilius, ‘ Lau-
rus erat.’ Similis esset, inquit, acor-
nz atractylis, nisi candore antecelle-
ret. Et hoc a Theophr. Hist. v1.4.
n Et nisi sanguineum] Theophr.
3264 C. PLINIS SECUNDI
de causa® phonos vocatur a quibusdam, odore etiam gra-
vis,° sero maturescente semine, nec ante autumnum: quan-
quam id de omnibus spinosis dici potest. Veruam omnia
hec et semine et radice nasci possunt. Scolymus carduo-
rum generis ab iis distat, quod radix ejus vescendo est
decocta.?, Mirum, quod sine‘ intervallo tota estate aliud
floret in eo genere, aliud concipit, aliud parturit. Aculei
arescente folio desinunt pungere. Helixine rara* visu est,
neque in omnibus terris: est a radice foliosa,’* ex aqua
media veluti malum extuberat, contectum sua fronde.
Hujus vertex summus lacrymam continet jucundi saporis,
acanthicen* mastichen appellatam.
Lvl. Et cactos" quoque in Sicilia tantum nascitur, suze
PLL LLL OPEL OL
et Gronov. ixine,e Theophr. Mox, Scolymos Chifl.—6 Vet. Dalec. gravi.—
7 Margo edd. Dalec. et Gronov. Ixine non rara visu est, @que in omnibus terris
nascitur, a radice foliosa. Theophr. etiam Jaine. Gronov. et al. ante Harduin.
neque in omnibus terris est, radice foliosa.
NOTE
loc. cit. ait decerpta folia, et carni Apuleio nominatur, ¢.81. Diversa
admota, sanguineum succum effun-
dere, αἱματώδη ποιεῖ τὸν χυλὸν, TH σαρκὶ
προσφερόμενον. Ἰάεϊτοο et ἀνδρόσαιμον
dictam a veteribus scribit Aétius 1.1.
ο Qua de causa] Theophr. loc. εἶτ.
Aw καὶ φόνον ἔνιοι καλοῦσι τὴν ἄκανθαν
ταύτην. Est enim φόνος Greecis san-
guis effusus.
P Vescendo est decocta] Etiam et
cruda, τὴν ῥίζαν ἐδώδιμον ἔχει καὶ Ep-
θὴν, καὶ ὠμὴν, inquit Theophr. De
hoc scolymo diximus xx. 99. Non
est Is sane articactus noster: quis
enim radicem liujus edulem dixit ?
4 Mirum, quod sine] Theophr. loc.
cit.
τ Helixine (helxine} rara} Que Theo-
phrasto ἰξίνη dicitur, ubique Plinio
helxine est: Ἢ ikivn, inquit ille, οὐ
φύεται πολλαχοῦ. Contra permutatis
vocibus, ut facere vulgus solet, quae
helxine ab omnibus sive perdicium
appellatur, ixine
eadem agria ab
hec porro ab ea de qua dicemus lib.
seq. c. 19.
s A radice foliosa] Theophr. loc.
cit. Ῥιζύόφυλλον δέ ἐστιν' ἀπὸ δὲ τῆς
ῥίζης μέσης ὁ σπερματικὸς ἄκανος ἐπιπέ-
φυκεν, ὥσπερ μῆλον εὖ μάλα ἐπικεκρυμ-
μένον ἐπὶ τῶν φύλλων.
t Αδαπεϊιϊοο}} ᾿Ακανθικὴν μαστίχην,
quasi spinalem masticham, inguit
Gaza.
“ Et cactos} Ad verbum excerpta
hee a Theophr. Hist. νι, 4. quae tran-
scripsit etiam Atheneus lib. 11. p. 70.
Ἡ δὲ κάκτος καλουμένη περὶ Σικελίαν μό-
νον, κι τ. λ. In Indice, Ectacus, sive
cactus. Forte idem cum cinara, seu
articacto nostro, cujus edulis est glo-
bus foliorum cum stipitis medulla sum-
ma, uti indicavimus libro sup, cap. 99.
Phanias quoque apud Athen. loc. cit.
peculiarem Siciliw cactum facit : κάκ-
τος Σικελική. In αὐτο reperiri Theo-
phrastus negat.
9091
candida! vocatur: nigra, que tantum purpureum. WNas-
cuntur® in palustribus campis. Semen potum vini quen-
dam saporem habet, et dicitur febres solvere: et cum
unguntur oleo admixto,* sudorem facere: sic et lassitudines
dissolvere. Urinam cient, et menses.’ Caput tentant ® vini
modo: nam et odor similis est. Inflationes? pellunt in
inferiora. Alyum sistunt: hydropicis," et lienibus perquam
utiles. Lactis' ubertatem faciunt. Adversantur venenis
serpentium, maxime que frigus + inferunt. Minor efficacior!
ad serpentes: bibitur seminis* drachma in vino vel posca,
aut duabus* foliorum tenerrimorum. Et illinuntur! utra-
que adversus araneorum morsus vel perunctis® tantum:
suffitu™ quoque aut substratu fugant venenata. Ad vene-
rem? impetus inhibent: eoque maxime phalangiis adver-
santur, quorum morsus genitale excitat. Capitis dolorem
ex ebrietate sedant cum rosaceo flos tenerique cauliculi.
Seminis decoctum" vehementiorem capitis dolorem dissol-
vit fotu:* et vulvam® etiam suflitu vel appositu purgat:
NAT. HIST. LIB. XXIV. 38.
OLS OL PP LLP LS
Cap. xxxvilt. 1 Itaedd. vett. Gronov. Harduin. 1. et Bipont. purpureo,
que candida Harduin. 2. 3. Miller. et Franz. purpuruscente, que, ὅδ. margo
edd. Dalec. et Gronov. ὁ Diose.—2 Ita ex codd. Harduin, et recentt. un-
gantur, oleo admixtum Gronov. et vulgg.—3 Chiffl. similis, et inflationes.—
4 Chiff. maximeque frigus.—5 Vet. Dalec. du@.—6 Vet. Dalec. morsus
utili remedio vel perunctis.—7 At Veneree rei cod. Dalec.—8 Chiff. potu; et
NOT
© Nascuntur] Dioscorides loc. cit.
Et idcirco inter aquarum notas vitex
censetur XXXI. 27.
f Et menses] Diosc. loc. cit. de
fructu, seu semine : Ἔμμηνα ἄγει πινό-
μενος ὅσον < a! πλῆθος σὺν οἴνῳ.
& Caput tentant] Diose. loc. cit.
h Hydropicis] Diose. loc. cit. et
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. νι.
p- 148.
i Lactis] Diose. loc. cit.
J Minor efficacior] /Elianus Hist.
Anim. 1x. 26.
« Bibitur seminis] Diosc. loc. cit.
Sed medicamenti modum non sta-
Delph. et Var, Clas.
Plinius.
τυ.
1 Et illinuntur] Diosc. Καταπλασ-
σόμενα ἐπὶ τῶν θηριοδήκτων βοηθεῖ.
m Suffitu) Diose. loc. cit.
n Seminis decoctum] Diose. loc.
cit. Ave: δὲ καὶ κεφαλαλγίαν καταπλασ-
σόμενον.
ο Et vulvam] Diose. loc. cit. Τὸ δὲ
ἀφέψημα τῆς πόας Kal τοῦ σπέρματος
εἰς ἐγκαθίσματα ταῖς περὶ ὑστέραν διαθέ-
σεσι καὶ φλεγμοναῖς ἀρήγει. Herbe ac
seminis decoctum ad insessus vulve
affectibus et inflammationibus opitula-
tur.
10 O
9099 Cc. PLINII SECUNDI
alvum? cum pulegio et melle potum. Vomicas Ὁ panosque
difficile concoquentes,’ cum 9 farina hordeacea mollit. Li-
chenas et lentigines cum aphronitro et aceto semen sanat:
et oris ulcera, et eruptiones,'® cum melle: testium,'’* cum
butyro et foliis vitium: rhagadas sedis, cum aqua illitum:
luxata, cum sale, et nitro, et cera. Et semen, et folium
additur in malagmata nervorum, et podagras. Semen in-
stillatur in oleo t decoctum ™ capiti in lethargia, et phrenesi.
Virgam" qui in manu habeant, aut in cinctu,'? negantur
intertriginem sentire.
XXxXIX. Ericen Greci’ vocant fruticem non multum a
myrice differentem, colore rorismarini,’ et pene folio. Hoc
adversari* serpentibus tradunt.
XL. Genista quoque* vinculi usum prestat. Flores
PROP OLL IIL?
mox, apposita purgat.—9 Cod. Dalec. facile concoquit tusum cum ; sicet Diosc.
Mox, in eodem, δέ mollit.—10 Chiff. eruptionum.—11 Margo edd. Dalec. et
Gronov. testium duritias, e Diosc.—12 Ibid. ex eodem, oleo et aceto decoctum.
Mox, Chiff. in lethargo.—13 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd, Har-
duin. 1. 2.3. et recentt. aut cinctu Gronov. et vulgg.
CAP. XXXIx.
1 ‘Ita cod. Reg. 2. et Editio princeps.’ Brotier.
Ita ce-
tere edd. preter Harduin, 1. in qua legitur, colorem rorismarini.
NOTE
P Alvum] Totidem verbis Diosco-
rides loc. cit.
4 Vomicas] Vomica tumor est ex-
crescens cum sanie, sive suppura-
tione. Celsus 1v. 8. Sunt etiam vo-
mice interne collectiones, quas Gre-
ci ἐμπυήματα vocant, ut ait Celius
Aurel, v. 10. Fiunt autem ez in
pulmone, in membrana que latera
cingit, in liene, in renibus, in intes-
tinis, in vesica, aliisque partibus,
τ Difficile concoquentes} Qui haud
facile concoquuntur, maturantur,
® Testium] Subintellige, eruptio-
nes, ex antecedente sententia: quas
et testium dixit Diose. 1. 135. Σκλη-
plas δὲ διδύμων μετὰ βουτύρου καὶ φύλλων
ἀμπέλου μαλάττει. ‘Payddas τε τὰς ἐν
δακτυλίῳ σὺν ὕδατι ἐπιπλασθὲν τὸ σπέρ-
μα πραὔνει' σὺν δὲ τοῖς φύλλοις στρέμ-
ματά τε καὶ τραύματα ἰᾶται.
t Semen ... in oleo] Cum oleo et
aceto, Diosc. loc. cit.
« Virgam] Diose. loc. cit. Idem
de populo Plinius supra c. 32.
VY Ericen Greci] Diose. 1. 117.
Ἐρείκη δένδρον ἐστὶ θαμνῶδες, ὅμοιον
pupikn, μικρότερον δὲ πολλῷ, Ke τ. Ay
Sic etiam Oribas. lib. x1. fol. 196.
Diximus de ea x11. 35.
W Hoc adversari] Diose. Oribas, et
Plinius locis cit.
4 Genista quoque] Genista hac sco-
paria vulgi, du Genét, cnjus iconem
Lobelius exhibet, in Observat. pag.
531. Dioscoridis 1v. 158. Σπάρτιον.
Plinius supra xvi. 69. ‘ Siquidem et
geniste ... alligant.’ Martialis 1. 44.
‘Non pira, que lenta pendent reli-
gata genista,’
WAT: HIST, EIB. Sixtv; 40: 3523
apibus gratissimi. Dubito an hac sit, quam Greaeci aucto-
res sparton appellavere, cum ex ea lina piscatoria apud eos
factitari docuerim:? et numquid hance designaverit Home-
ras,° cum dixit navium sparta dissoluta. Nondum enim
fuisse Africanum vel Hispanum! spartum in usu, certum
est: et cum sutiles fierent naves, lino tamen, non sparto,
unquam sutas. Semen ejus,? quod Greci eodem nomine
appellant, in folliculis, phaseolorum modo, nascens, purgat
ellebori® vice, drachma et dimidia pota in aquz mulsz
cyathis quatuor jejunis. Rami. similiter cum fronde* in
aceto macerati pluribus diebus, et tusi, succum dant ischi-
adicis utilem, cyathi unius potu.
macerare malunt, et infundere clystere.
eodem succo ischiadici addito oleo.
riam utuntur semine.
dolentia sanat.
Quidam marina’ aqua
Perunguntur
Quidam δα ὁ strangu-
Genista tusa® cum axungia, genua
XLI. Myricen, quam ericen'' vocat Lenzus, similem
scopis Amerinis? dicit.
Sanari ea carcinomata in vino
΄΄“““““““΄“““
CaP. XL.
1. Hispanum Africanumve Chiff. Mox, Vet. Dalec. tamen, et
nunquam sparto sutas.—2 Quidam et ad Chiff.
CAP. XLI.
1 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. quam aricen Franz.
quam
et tamaricen Gronoy. et vulgg. camericam Chiff.—2 Vet. Dalec. et amerinis.
NOTE
> Cum ex ea lina... decuerim] Lib.
XVI. c. 2, extrema: ‘ Asia 6 genista
facit lina ad retia precipua, in pis-
cando durantia, frutice madefacto
decem diebus.’ Nunc vero id Plinius
jure miratur: est enim genista nos-
tra quidem ad vinculorum usum ap-
ta: eadem nectendis retibus minus
idonea. Sed σπαρτὸν, non σπάρτον,
Greci dixere, de herbis omnibus,
atque adeo de lino, et cannabi, aliis-
que ad vitilia textiliaque idoneis.
© Homerus] Loeo a nobis allato,
XIx. 6. ubi vide que in Notis dixi-
mus,
4 Semen ejus| Hee Diose. fere tot-
idem verbis Iv. 158. Sed omdpriov
vocat, Galeno de Fac. Simp, Med.
lib. vill. p. 231. Σπάρτη, ᾧ τὰς ἀμπέ-
Aous παρ᾽ ἡμῖν δεσμοῦσιν, κ. τ. A. Ex
Aétio lib. 1. lege Σπάρτον. Aétii in-
terpres p. 18. Genista qua vites apud
nos necti solent, &c.
© Purgat ellebori| Hee totidem ver-
bis Diosce. αν, 158,
f Rami... cum fronde] Cum fo-
liis minutis. Vide Notas et Emend.
num. 13.
8 Quidammarina] Ad verbum Diose.
loc. cit. et Εὐπορ. 1.137.
h Genista tusa] Marcellus Empir.
c. 36. p. 246.
} Myricen, quam ericen} Diximus de
ea ΧΙ. 37. Vide Notas et Emend.
num, 14,
Cc. PLINIL SECUNDI
3924
decocta tritaque cum melle illita. Arbitrantur’ quidam
hanc esse tamaricen:3 sed ad lienem* precipua est, si
succus ejus expressus in vino bibatur. Adeoque mirabi-
lem! ejus antipathiam contra solum hoc viscerum faciunt,
ut aflirment, si ea alveis factis bibant sues, sine liene in-
veniri. Et ideo homini™ quoque splenico + cibum potumque
dant in vasis ex ea factis. Gravis auctor5" in medicina,
virgam ex ea defractam,® ut neque terram, neque ferrum 7
attingeret, sedare ventris dolores asseveravit ὃ impositam,
ita ut tunica cinctuque corpori apprimeretur. Vulgus in-
felicem arborem eam appellat, ut diximus,? quoniam nihil
ferat, nec seratur unquam.
XLII. Corinthus, et que circa est regio, bryam vocat,' *
ejusque duo genera facit: sylvestrem plane sterilem : alte-
ram mitiorem. Hee fert in Zgypto Syriaque etiam abun-
danter lignosum fructum, majorem galla, asperum* gustu,
quo medici utuntur? vice gall, in? compositionibus, quas
΄““““““““““ “2
—3 Eandem esse arbitrantur quidam tamaricen Chiffl.—4 Ita Chiff. cum edd.
Harduin. 1. 2.3. et recentt. splenetico Gronov. et vulgg.—d Gravis autem
auctor Chif.—6 Chiff. ex eadem factam.—7 Franz. ut neque ferrum, reliquis
omissis.—8 Ita codd. Regg. Editio princeps, al. vett. et Gronov. asseverat
Harduin. 1, 2. 3. et recentt.
Cap. xu. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
regio, bryoniam vocat edd. vett. et Gronov. Grecia, bryan vocant Chiffl.—2 Ita
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. et asperum edd. vett. et Gronov. austerum Vet.
Dalec.—3 Ita codd, Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2, 3. et re-
NOTE
j Arbitrantur] Et ii quidem recte.
kK Sed ad lienem] Diose. totidem 1.
116. Marcellus Empir. cap. 23. pag.
166. et Q. Serenus, cujus verba refe-
remus Ο. 47.
' Adeoque mirabilem] Marcellus Em-
pir. loc. cit.
™ Et ideo homini] Dioscor. loc. cit.
Κατασκευάζουσι δὲ ἔνιοι καὶ κύλικας ἐκ
τοῦ πρέμνου, αἷς ἐπὶ τῶν σπληνικῶν χρῶν-
ται ἀντὶ ποτηρίων, ὡς τοῦ δι᾽ αὐτῶν πόμα-
τος ὠφελοῦντος. Sunt qui et e caudice
calices parent, quibus poculorum vice
splenici utantur, ceu datus in ejusmodi
vasis potus lient conferat. Celius Au-
rel, 111. 4. ‘Item cibum potum su-
mere jubent xgrotantes in vasculis
tamarici ligno confectis.’
0 Gravis auctor] Sic etiam Q. Sere-
nus cap. 27. ‘de ventris dolore mi-
tigando,’ pag. 142. ‘ Necnon jun-
genda est utero nova virga myrice :
Illesa hee ferro terraque intacta te-
retur,’
ο Vulgus..
45.
® Bryam vocat) De ea egimus XIII.
37. Vide Notas et Emend. num. 15.
b Quo medici utuntur] Ita quidem
fieri Galenus pracipit, de Fac. Simp.
. ut diximus| Lib. xvi.
NAT. HIST. LIB. XXIv. 42, 3525
antheras* vocant. Et lignum autem, et flos, et folia, et
cortex in eosdem“ usus adhibentur, quanquam remissiora.
Datur sanguinem® rejicientibus cortex tritus, et contra
profluvia foeminarum, ceeliacis quoque. Idem tusus‘ im-
positusque collectiones omnes inhibet. Foliis exprimitur
succus ad hac eadem. Et in vino decoquuntur : ipsa vero
adjecto melle + gangreenis illinuntur. Decoctum * eorum in
vino potum, vel imposita cum rosaceo et cera sedant. Sic
et epinyctidas sanant. Ad dentium dolorem’ auriumque,
decoctum eorum salutare est: radix ad eadem similiter.”
Folia hoc amplius,° ad ea que serpunt imponuntur cum
polenta. Semen?’ drachme' pondere adversus phalangia
et araneos bibitur. Cum altilium vero pingui furunculis
imponitur. Efficax et contra serpentium ictus, preeterquam
aspidum. Necnon morbo! regio, phthiriasi, lendibusque,
decoctum infusum* prodest, abundantiamque * mulierum
΄“““““5“““““
centt. vice galle et in Gronov. et vulgg.—4 Vet. Dalec. decoquuntur ipsa :
adjecto vero melle. Mox, idem Vet. illinuntur, vel imponuntur cum rosaceo et
cera. Sedat et decoctum eorum in vino potum. Sic et epinyctidas, &c.—5 Dentium
dolore Chifl.—6 Ita codd. Harduini et Dalec. radix ad eadem: similiter et
folia. Hee amplius Gronov. et 4]. vett.—7 Fructus Dalec.—8 Margo edd.
NOTE
Med. lib. vit. p. 21. Χρήσασθαι μέντοι
τις αὐτῷ (καρπῷ) δύναται, μὴ παρούσης
κηκίδος, εἰς ὅσαπερ ἐκείνῃ. Ubi gallaad
manum non erit, uti eo myrice semine
licebit, ad ea omnia ad que illa uti-
mur.
© Antheras] ᾿Ανθηραὶ compositiones
sunt ita dicte vel a colore florido,
vel a florum mixtione, que precipue
adhibentur adversus oris ulcera.
Galenus κατὰ τόπους, Iv. 8. p. 437. et
alibi ἀνθηρὰς vocat: idem κατὰ γένη,
vy. 15. p. 801. ἀνθιζούσας.
4 Et cortex in eosdem] Diose. 1.
116.
€ Datur sanguinem] Dioscor. loc.
cit. hac totidem verbis.
f Idem tusus] Diose. loc. cit. Οἰδή-
ματα δὲ στέλλει καταπλασθείς.
8 Decoctum| Mutila hee visa non-
nullis oratio: sed nihil Mss. praeter-
ea habent. Voce postrema superio-
ris sententia fere repetita, erit for-
tasse qui legat, licnem decoctum eo-
rum, &c. Nam Diose. loc. cit. Τῶν
δὲ φύλλων τὸ ἀφέψημα σὺν οἴνῳ ποθὲν
σπλῆνα τήκει; καὶ ὀδονταλγίαις βοηθεῖ
διακλυζόμενον. Foliorum decoctum in
vino potum lienem absumit : et ore collus
tum ad dentium dolores salutare est.
Sed collectiones potius ex antecedente
sententia putem subintelligi opor
tere.
h Radix ad eadem similiter] Hoc
est, decocta.
i Semen drachm@] Diosce. loc. cit.
i Necnon morbo]| Diose. loc. cit.
k Abundantiamque] Vulve proflu-
3526 Cc.
sistit. Cinis arboris! ad omnia eadem prodest.
Ρ
PLINIL SECUNDI
Aiunt, si
bovis castrati? urine immisceatur, in potu, vel in cibo,
Venerem finiri.
Carboque ex eo genere urina °° ea restine-
tus in umbra conditur: idem cum libeat accendere, resol-
vitur.™!
runt.
Magi id et ex spadonis ™ urina fieri tradide-
XLII. (X.) Nec virga sanguinea felicior ™ habetur.
Cortex ejus interior cicatrices, que presanavere,'" ape-
rit.
XLIv. Sileris folia illita fronti capitis dolores sedant.
Ejusdem semen tritum in oleo phthiriases coercet.
Ser-
pentes et hunc fruticem refugiunt: baculumque rustici ob
id ex eo gerunt.
XLv. Ligustrum si eadem'° arbor est, que in Oriente
GOLL IL IL OLE?
Dalec. et Gronov. decoctum foliorum infusum, e Diosc.—9 Cod. Dalec. si ho-
minis castrati.
Mox, idem codex, et vel in potu, vel in cibo detur ; Gronov. et
al. ante Harduin. vel in potu, vel, §c.—10 Carbo extincta Venere urina Vet.
Dalec.—11 Vet. Dalec. rursum uritur.—12 Magi id et spadonis Chiff.
CAP. XIII.
CAP. XLV.
1 Vet. Dalec. cicatrices ulcerum, que coaluere; alii ejusdem
vett. cicatrices ulcerum, qué pr@sanavere.
1 Ligustrum eadem Gronov. et al. ante Harduin.—2 Vet. Da-
NOTE
vium : ἁρμόζει ῥοϊκαῖς γυναιξὶ, Diose.
loc. cit.
' Cinis arboris] Ligni e caudice.
Diose. loc. cit. Kal ἡ amd τῶν ξύλων
τέφρα προστεθεῖσα, ῥεῦσιν ἐκ μήτρας
στέλλει. Sed οὐ ligni cinis appositus
fluxionem ex utero sistit.
m Nec virga ... felicior) Quam my-
rice, quam cap. 41. censeri dixit in-
ter infelices arbores. Tarquitius E-
truscus in Ostentario arborario, apud
Macrob. Saturn. 11. 16. p. 378, (ubi
perperam Tarquinius Priseus’ seri-
bitur,) sie ait: Arbores, que infe-
rum Deorum avertentiumque in tu-
tela sunt, eas infelices nominant:
Alaternum, sanguinem,’ &c. Modes-
tinus Dig. 1. xtvint. tit. 9. 1. 1x.
© Poona parricidii more majorum hee
instituta est, ut parricida virgis san-
guineis verberatus, deinde culleo in-
suatur.’ Sanguineus frutex, et san-
guinea virga, idem. Egimus de eo
Xvi. 30.
" Que presanavere) Hoc est, que
prius sunt sanatew, quam opus esset.
Sic ο. 38. ‘ panos difficile concoquen-
tes,’ dixit, hoc est, qui difficilius con-
coquuntur: ον 69. ‘ genitalia carbun-
culantita,’ hoc est, que carbunculans
tur.
ο Ligustrum, si eadem)| In Reg, et
Colb. cod. si ex eadem. Forte, si hac
eadem. ac loquendi forma usus in-
ferius ¢. 91. ‘ Dracontium, si modo
hic est, qui apud nos dracunculus
vocatur.’ Plinius xi. 51, ‘ Quidam
hane esse dicunt arborem, que in
Italia ligustrum vocetur.’ At non
est sane ligustrum Cypros, ut eo loci
NAT. HIST. LIB. XXIV. 47. 3527
cypros, suos in Europa usus habet. Succus ejus nervis,
articulis, algoribus, folia ubique* veteri ulceri cum salis
mica, et oris exulcerationi? prosunt. Acini contra phthi-
riasin: item contra intertrigines, foliave. Sanant et galli-
naceorum pituitas acini.
XLVI. Folia alni? ex ferventi aqua certissimo remedio
sunt tumori.
XLVII. Heder genera’ viginti demonstravimus. Na-
tura omnium in medicina anceps. Mentem turbat," et caput
purgat largius pota. Nervis' intus* nocet. lLisdem ner-
vis ** adhibita foris prodest. Eadem natura, que aceto,
ei est. Omnia genera ejus refrigerant.3 Urinam" cient
potu : capitis dolorem ἡ“ sedant, preecipue cerebro, continen-
tique cerebrum membrane, utiliter mollibus impositis foliis:
cum aceto “ et rosaceo?+ tritis et decoctis, addito postea
rosaceo oleo. I[llinuntur autem fronti: et decocto eorum
fovetur os, caputque perungitur. Lieni et pota®* et illita
POLLO PIPOLIS-
lec. utique.—3 ‘ Ita cod. Reg, 2. et Editio princeps.’ Brotier.
ceratione Chiff.
et recentt.
CAP. XLVII.
et orts exhul-
et oris exulcerationibus edd. vett. Gronov. Harduin. 1. 2. 3.
1 Cod. Dalec. purgat. Largius pota nervis.—2 Tisdem nervis
deest in Vet. Dalec.—3 Margo edd. Dalec. et Gronov. acria sunt, et astrin-
gentia, e Diosc.—4 ‘ Hee, et rosaceo, vacant.’ Dalec.—5 Vet. Dalec. appositu.
NOT
diximus: nee Plinius sibi, sed qui-
busdam ignotis auctoribus, ita vide-
ri ait.
P Folia alni] Ad verbum Marcel-
lus Empirieus ec. 19. p. 132.
4 Hedere genera] Lib. xvi. 62.
© Mentem turbat] Diose. 11. 210.
Τοῦ δὲ μέλανος κισσοῦ ὃ χυλὺς, καὶ οἱ κό-
ρυμβοι ποθέντες.. .. ταράσσουσι τὴν διά-
νοιαν πλεονασθέντες. Nigre hedere
succus, et corymbi epoti...mentem tur-
bant largius sumti.
8 Nervis intus] Diose. 11. 210. de
hedera: τοῦ νευρώδους ἁπτικὸς, nervo-
sum genus tentut,
* Tisdem nervis] Marcellus Empir.
c. 36. p. 246.
u Urinam] Ὁ, Serenus laudatus a
nobis c. 35.
v Capitis dolorem] Q. Serenus cap.
4. inter remedia capiti medendo, pag.
126. ‘Profuit, aut hedera ex oleo
decocta vetusto.’
w Cum aceto| Dioscor. loc. cit.
Πρὺς τὰ χρόνια τῆς κεφαλῆς ἀλγήματα
ἁρμόζει, καὶ ἐπιβρέχεται σὺν ὄξει καὶ ῥο-
δίνῳ. Contra veteres capitis dolores ...
perfunditur eo caput cum aceto et rosa-
ceo. Apuleius cap. 98. tit, 2, ‘Ad
capitis dolorem:’ ‘ Heder succo
cum vino, tempora vel frontem per-
fricabis : sedat dolorem.’
x Lieni et pota) Diose. loc. cit. et
Galenus de Fae. Simp. Med. p. 191.
PLINII SECUNDI
3528 Cc.
prosunt. Decoquuntur et contra horrores febrium, erupti-
onesque pituitae, aut in vino teruntur.” Corymbi* quoque
poti vel illiti lienem sanant : jocinera autem illiti. Trahunt*
et menses appositi.s Succus hederz ” tedia narium grave-
olentiamque emendat, precipue albez sative. Idem infu-
sus‘ naribus caput purgat, efficacius addito nitro. Infundi-
tur etiam? purulentis auribus, aut dolentibus cum oleo.
Cicatricibus® quoque decorem facit. Ad lienes efficacior
albze est, ferro calefactus: satisque est acinos sex in vini
cyathis duobus sumi. Acini quoque*‘ ex eadem alba terni,
in aceto mulso poti, tineas® pellunt, in qua curatione ven-
tri quoque imposuisse eos utile est. Heder, quam chry-
socarpon appellavimus,’® baccis aurei coloris viginti, in
—6 Dalec. tenias.—7 Al. ap. Dalec. chrysalarion vocant. Chiff. ellavimus.—
NOTE
Q. Serenns c. 24. ‘de splene curan- wdlas... ἐκκαθαίρει.
do,’ p. 140. ‘ Aut hedere succus po-
tu, apposituque juvabit: Sive myri-
ca potens, seu ros cum pane mari-
nus. Marcellus item Empir. cap.
23. p. 166. et Plinius Valer. ir. 18.
Υ Aut in vino teruntur] Cum melle
teri et illini ad exanthemata, hoc
est, ad eruptiones pituita, precipit
Theod. Priscianus 1. 16.
* Corymbi] Vide Notas et Emend.
num. 16.
4 Trahunt} Dioscor. loc. cit. Κινοῦ-
σι δὲ καὶ καταμήνια ὑποτεθέντες οἱ κό-
ρυμβοι λεῖοι. Movent et menses et co-
rymbi triti ac subditi. Καταμήνια, men-
ses, menstrua: quod mulieribus per
singulos menses solet accidere pro-
fluvinm.
» Succus hedere] Marcellus Empir.
c. 10. p. 86. ‘ Nares graviter olentes
emendat sucecus hedere frequeuter
infusus.’ Apuleius ο. 98. tit. 5. Ad
nares graveolentes :’ ‘ Herbe hedere
suceus bene colatus in nares infundi-
tur, et nares male clentes emendat.’
Dioscor. quoque loc. cit. Ὁ δὲ χυλὸς
évatatduevos τὰς ev τοῖς ῥώθωσι δυσ-
© Idem infusus| Hee totidem ver-
bis Diosc. et Galenus loc. cit. Q. Se-
renus c. 8. de capite purgando, pag.
129, ‘Expressusque hedera manda-
tur naribus humor.’ Marcellus Em-
pir. c. 5. p. 44. pro nitro florem eris
asciscit: ‘ “Eris floris,’ inquit, ‘ seri-
pulus unus, et de succo hedere idem
pondus in unum mixtum, et naribus
infusum, evocant pituitam, et de-
fluere compellunt.’ Seribonins Lar-
gus Compos, 12. ‘ Per nares purgatur
caput iis rebus infusis per cornu...
Hedere succo per se, vel θεῖ succo
cum exiguo flore ewris,’ &c.
4 Infunditur etiam] Diose. et Ga-
lenus locis cit. Apuleius cap. 98.
tit. 6.
& Cicatricibus] Q. Serenus cap. 45.
p. 154.‘ Ut succis heder pulchrescit
foeda cicatrix.” Adde Galenum loc.
cit.
£ Acini quoque} Ad verbum hee
Marcellus Empir. c. 28. p. 200. et
Plinius Valer. 11. 21.
& Heder@ . .. appellavimus) Lib. xvr.
62. Hee verbis fere totidem Plinins
NAT. HIST. LIB. XXIV. 47. 3529
vini sextario tritis, ita ut terni cyathi potentur, aquam
qua cutem subierit, urina® educit Erasistratus. Ejusdem
acinos" quinque tritos in rosaceo oleo, calfactosque in
cortice Punici,? instillavit dentium dolori a contraria aure.
Acini, qui croci succum habent, praesumti potu a crapula
tutos prestant: item sanguinem exscreantes, aut tormini-
bus laborantes. Hedere nigra! candidiores'®? corymbi
poti, steriles etiam viros faciunt. Illinitur’ decocta quee-
cumque in vino'’ omnium ulcerum generi, etiamsi ca-
coéthe sint. Lacryma* hedere psilothrum est, phthiria-
sinque tollit. Flos' cujuscumque generis trium digitorum
captu, dysentericos et alvum etiam emendat, in vino austero
bis die potus. Et ambustis™ illinitur utiliter cum cera.
Denigrant" capillum corymbi. Radicis°® succus in aceto
potus, contra phalangia prodest. Hujus quoque? ligni
vase splenicos’* bibentes sanariinvenio. Et acinos terunt,
moxque comburunt, et ita illinunt ambusta, prius perfusa
aqua calida. Sunt qui et incidant succi gratia, eoque
΄“΄“““΄“΄““““ “Γ΄
8 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Hardnin, 1. 2, 3. et recentt. per uri-
num Gronov. et vulgg.—9 Punico Chiffl.—10 Cod. Dalec. candidiores nigri.—
11 Ita ex codd. Hardninus et recentt. decocta m vino Gronovy. et al. vett.—
12 Ita ex codd. Harduinns et recentt. splenelicos τόμον. et vulgg.—
NOTA
193. et Plinius Valer, 11. 28.
m Et ambustis] Diose. et Galenus
loc. cit. et Plinius Valer. ru. 36.
Cum cera pro more Plinius, pro cera-
to dixit: Dioscor. σὺν κηρωτῇ.
4 Denigrant} Dioscor. loc. cit. Me-
λαίνουσι δὲ καὶ τὰς τρίχας of κόρυμβοι.
Valer. 111. 12, ‘ Est hedera,’ ἴθ},
‘que chrysocarpos appellatur, prop-
terea quod fert grana aurei coloris,’
&c. Apuleius item c. 119. tit. 1.
h Ejusdem acinos| Totidem verbis
Dioscor. loc. cit.
i Hedere nigre| Diose. loc. cit.
Tod δὲ μέλανος κισσοῦ ὃ χυλὺς καὶ οἱ κό-
ρυμβοι ποθέντες ἀγονίαν ποιοῦσι.
} Illinitur] Folia illini dixit Diose.
loc. cit. Καταπλάσσεται δὲ τὰ φύλλα
πρὺς πᾶν ἕλκος, ἑψηθέντα σὺν οἴνῳ. Item
Plinius Valer. 11. 22, et Marcellus
Empir. c. 4. p. 42.
k Lacryma] Diose. et Galenus loc.
cit. et Q. Serenus cap. 6. p. 128.
' Flos] Totidem verbis Dioscor.
loc, cit. Marcellus Empir. c. 27. p.
© Radicis] Diose. loc. cit. et Apu-
leius c. 98. tit. 4.
P Hujus quoque] Plinius Valer. 11.
18. Q. Serenus cap. 24. pag. 140.
Quando lien tumido circumligat ilia
vinclo, Et plenum splenis demon-
strant membra rigorem: Mollibus ex
hedera tornantur pocula lignis: Hine
trahet assuetos ger quoscumque li-
quores.’
3530 Ο. PLINII SECUNDI
utantur ad dentes erosos: frangique tradunt,"3" proximis
cera munitis, ne ledantur.* Gummim etiam’ in hedera
querunf, quam ex aceto utilissimam "+ dentibus promit-
tunt.
XLVIII. Greeci vicino* vocabulo cisthon appellant fru-
ticem majorem thymo, foliis ocimi. Duo ejus genera.
Flos masculo rosaceus, foemine albus. Ambo prosunt*
dysentericis et solutionibus ventris, in vino austero, ternis
digitis flore capto,' et similiter’ bis die poto: ulceribus
veteribus et ambustis cum cera:*° et per se oris ulceribus.
Sub his maxime nascitur hypocisthis, quam inter herbas‘
dicemus.3
2 Sunt quiet hederam incidant succi eliciendi gratia, eoque succo utantur ad
dentes erosos : frangique eos dentes tradunt, proximis dentibus interim cera munitis,
ne ledantur.
POPP σ΄“ ““ “Φ7΄
13 Dalec. tradant.—14 Ita codd. Regg. Brot. et Chiffl. quod ex aceto utilis-
simum edd, ante Brotier.
CaP. XLVIIL.
1 Cod. Dalec. et Vet. ejusdem, trinis digitis flore carpto.—
2 Margo edd. Dalec. et τόπον. cerato, e Diosc.—3 τόμον. et al. ante
Harduin. ederas diximus.
NOTE
1 Frangique tradunt| Celsus vi. 9.
‘Quod si dolor eximi dentem cogit,
bacca hedere conjectain id foramen,
dentem findit.’
τ Gummim etiam] Marcellus Empi-
ricus c. 12, p. 94. ‘ Ad dentes cavos,’
inquit, ‘et exesos, ne penitus exe-
dantur, aut excidant, facies hoc:
Gummi quod in hedera nascitur, ca-
vo denti inserito.’
® Greci vicino| Nam hederam Gre-
ci κισσὸν, fruticem hune κισθὸν vo-
cant. Sic propter solam cognatio-
nem nominis, chamepityos et pity-
use tractationem instituit una cum
larice, piceaque, c. 20. et 21, hnjusce
libri: sic herbam erineon cum ca-
prifico connectit, propter gentilita-
tem, ut dictum est sup. lib. cap. 65.
Idque ipse aperte prefatur, ne quen-
quam falleret similitudo nominis: ne
quis ejusdem generis ea esse existi-
maret, que essent ejusdem fere ap-
pellationis.
b Duo ejus genera} Dioscor. 1. 126.
ἔΑνθη ἄῤῥενος, ὥσπερ ῥοιᾶς" ἐπὶ δὲ τοῦ θή-
λεος, λευκά. Llores masculo, veluti
mali Punice : feemina, albi. Utriusque
generis icones habet Clusius Hist.
Rarior. Plant. lib. 1. pag. 68. et 70.
quales in horto Regio vidimus.
© Ambo prosunt] Dioscor. loc. cit.
et Galenus de Fac. Simp. Med. lib.
vil. p. 190.
4 Et similiter| Ut de hedera dictum
est snp. cap.
© Cum cera] Hoc est, cum cerato.
Dioscor. loc. cit. Ka αὑτὰ δὲ κατα-
πλασθέντα, νομὰς ἐφίστησι' σὺν κηρωτῇ
δὲ πυρίκαυστα, καὶ παλαιὰ ἕλκη ἰᾶται.
f Quam inter herbus] Lib. XXvVI.
cap. 31, Vide Notas et Emend, num.
17.
NAT. HIST. LIB. XXIV. 49. Bool
xLIx. Cissos® erythranos' ab iisdem appellatur similis
hedere,* coxendicibus utilis e vino potus: item lumbis.
Tantam yim acini aiunt," ut sanguinem urina detrahat.?
Item chameecisson appellant hederam non attollentem se a
terra. Et hac contusa in vino acetabuli mensura lieni
medetur. Folia ambustis cum axungia. Smilax quoque,
qui et nicophoros+ cognominatur, similitudinem hederze
habet, tenuioribus foliis. Coronam ex eo factam impart
foliorum numero, aiunt capitis doloribus mederi. Quidam
duo genera smilacis dixere. Alterum’ immortalitati prox-
imum, in convallibus opacis, scandentem arbores,’ coman-
tibus acinorum corymbis, contra venenata! omnia eflicacis-
simis in tantum* ut acinorum succo infantibus seepe in-
stillato, nulla postea venena nocitura sint. Alterum genus '
culta amare, et in his gigni,® nullius effectus. Illam esse
smilacem priorem? cujus lignum ad aures sonare dixi-
mus." Similem huic" aliqui clematida appellaverunt, re-
pentem per arbores, geniculatam et ipsam. Folia ejus®
lepras* purgant. Semen alvum? solvit acetabuli mensura,
“΄“““““““““““Γ΄
Cap. ΧΙΙΧ. 1 Cistos erythrodanon Dalec. erytianos Chiffl._—2 Margo edd.
Dalec. et Gronov. cisto, e Theophr.—3 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Tantamque vim accipiunt....detrahant Gronoy. et al. vett.—4 Chiff. atho-
phoros.—5 Vet. Dalec. scandentis in arbores; Chiffl. scandentem arborum.—
6 Vet. Dalec. amat et in his gignitur.—7 Illa est smilax prior Vet. Dalec.—
8 Gronov. lepram.
NOTE
& Cissos] De cisso erythrano, et
chamecisso diximus Xvi. 62. de smi-
lace c. 63.
h Tantam vim acini aiunt] Nos ita
ex conjectura emendavimus, cum
prius insulse legeretur : Tantamque
vim accipiunt.
i Alterum] Hee smilax aspera, de
qua Xvi. 63. et Diose. tv, 144.
ji Contra venenata} Diose. loc. cit.
K In tantum] Diose. loc. cit. tot-
idem verbis.
' Alterum genus] Smilax levis Dios-
coridi appellatur rv. 145. Σμίλαξ
λεία.
m Tllam esse... diximus] Lib, xvt.
cap. 63.
n Similem huic] Κληματῖτις dicta
Dioscoridi tv. 182. smilacis in morem
sese arboribus circumvolvens: Tlepie-
λίττεται δὲ τοῖς δένδροις ws σμίλαξ.
Hee Viorna vulgi, Dodonei Vitalba,
p. 399. Nostris, l Herbe aux Gueux.
© Folia ejus| Diose. loc. cit. Ta δὲ
φύλλα καταπλασθέντα, λέπρας ἀφίσ-
τησι.
P Semen alvum] Diose. totidem ver-
bis, loc. cit.
9099 C. PLINII SECUNDI
in aque hemina aut aqua mulsa. Datur ex eadem causa
et decoctum ejus.
L. (X1.) Arundinis genera X XIX. demonstravimus,* non
aliter evidentiore illa nature vi,'® quam continuis his volu-
minibus tractamus. Siquidem arundinis® radix contrita
et imposita, filicis stirpem corpore extrahit: item arurdi-
nem filicis radix. Et quoniam plura genera fecimus, illa
que in Judza Syriaque® nascitur odorum unguentorum-
que causa, urinam*® movet* cum gramine aut apii semine
decocta. Ciet' menstrua? admota. Medetur convulsis
duobus obolis pota, jocineri, renibus, hydropi, tussi etiam ὃ
suffitu, magisque cum resina. Furfuribus ulcerumque ma-
nantibus cum myrrha decocta.* Excipitur et succus ejus,
fitque elaterio’ similis. Efficacissima autem in omni
SLO L LILO L OLDS
ΟΑρ. 1. 1 ‘Chifl. XXX....natura ut. Lego, nature vi.’ Dalec. natura
quam Gronov. et al. ante Harduin.—2 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Jud@a Syr. nase. edore unguentorum, urinam mo-
vet cod. Dalec. India Syriaque, §c. Gronov. et vulgg.—3 Ciet et menstrua
Chiffl.—4 Cod. Dalec. cum vino radix decocta.x—5 Cod. Dalec. alteri; Vet.
NOTE
2 Arundinis.....demonstravimus] que offensa in filicis hastula est. Sed
Lib. xvi. cap. 64. 65, et 66. usu cognitum est utramque adversus
> [lla nature vi) Antipathia ac alteram medicamentum esse, si con-
sympathia. trita superimposita est.’
© Siquidem arundinis] Totidem 4 In Judea Syriaque] Ita Mss.
verbis Marcellus Empir. cap. 34. omnes. Tolerabilis tamen vulgata
pag. 233. et Plinius Valer. rir. 49. quoque lectio, im India Syriaque ; nam
Hausere omnes a Celso v. 26. sub de calamo aromatico agit, quem In-
dis Syriaeque communem esse dixit
xii. 48. cum Dioscor. 1. 17.
ὁ Urinam] Diosc. v.17. hee tot-
idem verbis de calamo aromatico :
Δύναται δὲ οὖρα κινεῖν ποθείς" ὅθεν ap-
[ ,
μόζει μετὰ ἀγρώστεως ἢ σελίνου σπέρ-
finem: ‘Ubi surenlus corpori in-
fixus est, .. Sureulum, si fieri potest,
oportet vel manu, vel ferramento
ejicere. Si vel prefractus est, vel
altins descendit, quam ut ita fieri
possit, medicamento evocandus est,
Optime autem educit superimposita patos ἀφεψηθεὶς καὶ models ὑδρωπικυῖς,
arundinis radix, si tenera est, proti- νεφριτικοῖς, κι τ. A.
nus contrita: si jam durior, ante in ! Ciet] Diosc. loc, cit.
mulso decocta: cui semper mel ad- & Tussi etiam] Dioscor. loc. cit.
jicieudum est, aut aristolochia, cam Βῆχάς τε ἰᾶται ὑποθυμιώμενος Kal! ἕἑαυ-
eodem melle, Pessima ex surculis Tov, καὶ σὺν ῥητίνῃ τερεβινθίνῃ.
arundo est, quia aspera est: eadem-
3533
arundine que proxima radici. Efficacia et genicula.© A-
rundo Cypria," que donax vocatur, corticis cinere alope-
cias emendat: item putrescentia ulcera. Foliis ejus' ad
extrahendos aculeos utuntur: eflicacibus 7) et contra ignes
sacros, collectionesque omnes. Vulgaris" arundo extrac-
toriam vim habet, οὐ ὃ recens tusa, non in radice tantum.
Multum enim et ipsam arundinem valere tradunt. Medetur!
NAT SHIST. 118. ΣΧ ΣΧ ν 5].
et luxatis, et spine doloribus radix in aceto illita.
recens trita in vino pota, Venerem concitat.
Eadem
Arundinum ™
lanugo illata auribus, obtundit auditum.
LI. Cognata in Aigypto res est arundini’ papyrus, pre-
cipue utilitatis,"» cum inaruit, ad laxandas* siccandasque
fistulas, et intumescendo ad introitum medicamentorum
aperiendas.
Charta°® quee fit ex ea, cremata, inter causti-
POLI L OL OL “΄
@
Dalec. poterio.—6 Chiffl. radice efficaciora geniculaa—7 Gronov. efficacius.—
8 Conjunctio et deest in cod. Dalec.
_ Cap. i.
enaruerit,
1 Cognita Egypto res har. ipsarum Chiff. Mox, cod. Dalec. cum
NOTE
δ Arundo Cypria] Hee totidem ver-
bis Diosc. 1. 114. et Alexander Iatros
I. 4.
i Foliis ejus] Dioscor. loc. cit. ra-
dice.
J Efficacibus] Subintellige, foliis.
Ita Mss. non efficacius. Plinius ignes
sacros: Dioscorides, ut sepe monui-
mus, ἐρυσιπέλατα : ille collectiones,
φΦλεγμονὰς iste dixit: Τὰ δὲ φύλλα xAw-
ρὰ κοπέντα καὶ ἐπιτεθέντα, ἐρυσιπέλατά
τε καὶ τὰς ἄλλας φλεγμονὰς ἰᾶται.
kK Vulgaris] Dioscor. loc. cit.
1 Medetur] Diose. loc. cit. Σὺν ὄξει
δὲ στρέμματα Kal ὀσφύος ἀλγήματα παρ-
ηγορεῖ,
™ Arundinum] Dioscor. loco citato :
Ἧ δὲ ἀνθήλη τῶν καλάμων ἐμπεσοῦσα
εἰς τὰς ἀκοὰς, κώφωσιν ἐργάζεται. Ῥα-
nicule flos, si aures intraverit, exsur-
dat.
Ὁ Precipue utilitatis| Diosc. 1.115.
Εὐχρηστεῖ δὲ εἰς τὴν ἐν ἰατρικῇ χρῆσιν,
πρὸς ἀναστόμωσιν συρίγγων, σκελετευ-
θεῖσα διάβροχος,περιειλουμένου λίνου ἄχρι
ξηρασίας. Στεγνουμένη γὰρ καὶ καθιεμένη
ἐμπίπλαται ὑγρασίας, καὶ ἐξοιδοῦσα δι-
ανοίγει τὰς σύριγγας. Precipue in me-
dicina utilitatis est, ad laxanda fistula-
rum orificia, si arefacta fuerit, mox ma-
cerata quopiam liquore, lino fuerit ob-
voluta, donec inaruerit. Ita enim madi-
da atque immissa, humore completur, et
intumescendo fistulas aperit.
ο Charta| Diose.1. 115. Papyrus
usta, inquit, dum in cinerem redacta
fuerit, depascentia ulcera cohibet: id
vero charta combusta melius efficit : BEA-
τιον δὲ 6 χάρτης Kaels δρᾷ τὸ τοιοῦτον.
Meminit hujus medicamenti, διὰ τοῦ
κεκαυμένου χάρτου, ad pudendorum
affectus et ulcera Galenus κατὰ τό-
mous, ΙΧ. 8. pag. 624. Et ad ἀχῶρες
sanandos, hoc est, manantia capitis
ulcera: ‘charte combuste cinis cum
aceto medetur,’ inquit Theodorus
Priscianus 1, 5. ‘ de achoribus.’
3034
ca? est.
C. PLINII SECUNDI
Cinis ejus* ex vino potus somnum facit: ipsa
ex aqua imposita callum sanat.
tu. Ne in A®gypto quidem nascitur ebenus, ut docui-
mus ἢ nee tractamus in medicina alienos orbes: non
omittetur tamen propter miraculum.
Scobem ejus oculis
unice mederi dicunt: lignoque ad cotem trito cum passo,
caliginem discutit.
lorum.°
jecto cum melle.
sumunt.
Ex aqua vero radice, albugines ocu-
Item tussim, pari modo dracunculi radicis ad-
Ebenum medici et inter erodentia as-
LI11. Rhododendros ne nomen quidem apud nos invenit
Latinum: rhododaphnen vocant, aut nerium.
Mirum,'
folia ejus quadrupedum venenum esse, homini vero contra
serpentes presidium, ruta addita e vino pota.
Pecus
etiam, et capre, si aquam biberint, in qua folia ea madu-
erint, mori dicuntur.
Liv. Nec rhus Latinum nomen habet, cum in usum *
pluribus modis veniat.
Nam et herba est” sylvestris, fo-
liis myrti, cauliculis brevibus, quz tineas* pellit;* et
frutex coriarius‘ appellatur, subrutilus, cubitalis, crassitu-
΄““““““5““““Γ
CAP. Liv.
1 Ita ex codd, Harduinus et recentt. que tenias Chiff. que
NOTE
P Inter caustica] Καυστικὰ medica-
menta sunt que adurendi et exedendi
vim habent.
4 Cinis ejus] Q. Serenus cap. 56. de
somno egris asciscendo, pag. 160.
‘Charta igitur, variis quam pinxit
litera verbis, Uritur: inde cinis ca-
lido potatur in amni.’
τ Ut docuimus| Lib. x11. cap. 8.
* Albugines oculorum] Diose, 1. 129.
τ Mirum) Vide que diximus XVI.
33.
4 Cumin usum] Cum in usu medi-
cine pluribus rebus id nomen accom-
modetur: et frutici nimiram, fructui-
que Syriaco, de quo x1. 13, et her-
be sylvestri, que tineas pellit: et
frutici coriario, de quo mox dicetur,
b Nam et herba est] Chameleagnus
Dodonei hee est, Pemptade νι, lib.
1. cap. 20. pag. 768. Aliis Rhus myr-
tifolia Belgica, aliis myrtus Brabanti-
ca: Gallis, Piment Royal. Vidimus
in horto Regio. Viri docti hodie cen-
sent eandem esse cum ea, quam vul-
go Thé Sinarum vocant: neque ab ea
vel forma vel viribus discrepare.
Vide Commentarium Simonis Pauli,
de abusu Tabaci, et herb Thé.
© Que tineas pellit] Et glires abigi,
et pediculos necari ea scimus : nec
serpentes in saltibus iis, in quibus ea
frequens est, posuere cubilia,
4 Et frutex coriarius] Hoe est, qua
NAT. HIST. LIB. XXIV. 56. 3535
dine digitali: cujus aridis foliis, ut malicorio, coria perfi-
ciuntur. Medici autem rhoicis* utuntur ad contusa: item
ceeliacos,' et sedis ulcera, aut que phagedanas vocant,
trita cum melle, et illita cum aceto.* Decoctum’ eorum
instillatur auribus purulentis. Fit et stomatice" decoctis
ramis, ad eadem, que ex moris: sed eflicacior admixto
alumine. Illinitur eadem hydropicorum tumori.
LV. Rhus, qui erythros' appellatur, semen est hujus
fruticis. Vim habet*/ astringendi refrigerandique. Asper-
gitur“ pro sale* opsoniis. Alvos solvit,'! omnesque carnes
cum silphio suaviores facit. Ulceribus medetur manan-
tibus cum melle: asperitati™ linguz, percussis, lividis,
desquamatis eodem modo. Capitis ulcera} ad cicatri-
cem celerrime perducit. Foeminarum®” abundantiam ¢ sistit
cibo.
WT,
Alia res°® erythrodanus,' quain aliqui ereuthoda-
PRILI LPP ELIF
venena et tineas Gronov. et vulgg.—2 Vet. Dalec. hulcera.
At que phag. vo-
cant, folia trita, δ. cum aceto sanant. Alii vett. ap. Dalec. tritis cum melle, et
illitis ; Chiffl. intrita cum aceto.—3 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Iilini-
turque 6. h. tumoribus Gronov. et vulgg. Illinilur e. h. twmoribus Chiff.
CAP. LV.
recentt.
2 Vet. Dalec. cum sale.
1 Ita codd. Harduini et Chiffl. item edd. Harduin. 1. 2. 3. et
Rhus, que erythros appellatur, frutex est: et hujus fruticis semen vim
habet Gronoy. et vulgg. hujus fruticis semen est.
Vim, &c. Vet. Dalec.—
Mox, obsoniis alvo soluta Chiff. et Corn.—3 Chiff.
vulnera.—4 ‘Ita codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier. perducit: et femi-
narum abundantiam Gronov. Harduin. 1. 2.3. et al. ante Brotier.
Cap. LvI.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
NOTE
coria perficiuntur, ut est alias dictum
sepius. Hee rhus myrtifolia Lobe-
lii, in Advers, pag. 412. quam et nos
in Regio horto vidimus,
© Medici autemrhoicis] Subintellige,
foliis : rhois illius videlicet, que Sy-
riaca dicitur, expedita a nobis xu.
13. non myrtifolia.
ΓΤ Item caliacos] Dioscor. 1. 147.
Monspelii, ubi rhus illa fruticat, pa-
nem conficiunt ex jure hujus seminis,
et farina, ad dysenteriam accommo-
datissimum.
8. Decoctum] Diosc. loc. cit.
h Fit et stomatice] De stomatice,
que fit ex moris, ejusque dotibus,
dictum est xx111. 71.
i Rhus, qui erythros| Vide Notas et
Emend. num, 18.
ij Vim habet) Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vil. pag. 225.
k Aspergitur] Diosc. loc. cit.
! Alvos solvit]} Marcellus Empir,
cap. 27. pag. 191].
m Asperitati] Diosce. loc. cit.
" Feminarum] Diosce. loc. cit. Καὶ
λευκὸν ῥοῦν ἵστησιν.
° Alia res] Alia nimirum ab ery-
PLINII SECUNDI
9050 Cc.
num yocant, nos rubiam, qua tinguuntur lanz, pellesque
perficiuntur: in medicina urinam?’ ciet: morbum regium 4
sanat ex aqua mulsa, et lichenas ex aceto illita: ischiadi-
cos,’ et paralyticos, ita ut bibentes laventur quotidie.
Radix* semenque trahunt menses, alvum sistunt, et col-
lectiones discutiunt. Contra serpentes*t rami cum {foliis
imponuntur. Folia et capillum inficiunt.* Invenio apud
quosdam morbum regium sanari hoc frutice, etiamsi adal-
ligatus spectetur tantum.
Lvl. Distat ab eo qui alysson* vocatur foliis tantum
et ramis minoribus: nomen accepit, quod a cane morsos*
rabiem sentire non patitur, potus ex aceto adalligatusque.
Mirum est quod additur, saniem* conspecto omnino frutice
60 siccari.*
LV1iI. Tinguentibus et radicula lanas preparat, quam
΄“““““““““ OF
recentt. Alia est erythrodanus Gronov. et al. ante Harduin.—2 Ita codd.
Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et recentt. tingunt Gronov.
et vulgg.
Cap. ΤΠ. 1 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. commorsos Gronov. et vulgg.—2 Cod. Dalec. traditur saniem, &c.
Vet. ejusdem, additur insaniam consp. om. fr. eo sanari.
NOTA
et articulari morho.
5. Radix] Diose. loc. cit. totidem
verbis : et Galenus loc. cit. post Hip-
pocr. de Nat. Mul. tex. 29. p. 379.
thro rhoé, cum quo nominis aliquam
cognationem habet. Egimus de ea
ΧΙΧ. 17. Cel. Aurel. Chron, 111. 5.
«Rubea, quam Greci erythrodanon
vocant.’ Wide et Dioscor. 111. 160. ‘ Contra serpentes} Dioscor. loco
— Galli vocant, de la Garance, herbe citato.
aux teinturiers.’ Ed. sec. a Distat .....alysson] Nec Galeni
P Urinam] Diose. loc. cit.
4 Morbum regium] Diose. loc. cit.
Ἰκτερικοῖς μετὰ μελικράτου πινομένη Bo-
ηθεῖ, Plinius quoque Valer. αι. 59.
Q. Serenus c. 59. de morbo regio, p.
161. ‘Huic rubia ex mulsa fertur
conducere lympha.’
© Ischiadicos] Dioscor. loc. cit.
᾿Ισχιαδικοῖς τε καὶ περαλελυμένοις. Et
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. νι.
pag. 175. Sic etiam Marcellus Em-
pir. cap, 25, pag. 174. Plinius Valer.
11,45, et Q, Serenus cap, de ischia,
istud, nec Dioscoridis ἄλυσσον, etsi
eadem utrobique originatio nominis,
et gemine vires. Neutrum enim ex
iis folia habet ramosque rubie seu
erythrodano pares.
υ Quod a cane} Et de suo pariter
alysso id Diosc. 111, 105. ᾿Απὸ τοῦ
λύσσαν κυνὺς ἰᾶσθαι.
© Mirum est....saniem] Pus vide-
licet quod in ulcere est, a morsu Ca-
nis. Vide Notas et Emend. num.
19,
NAT. HIST. LIB. XX1V. 58. 3537
struthion a Gracis vocari diximus.* Medetur morbo regio
et ipsa decocto ejus poto," item pectoris vitiis. Urinam “
οἷοί, alyum solvit, et vulvas purgat. Quamobrem aureum
poculum* medici vocant. Ea et ex melle* prodest mag-
nifice ad tussim, orthopnoeze? cochlearis mensura. Cum
polenta * vero et aceto lepras tollit. Eadem cum" panace
et capparis radice calculos frangit, pellitque. Panos +*
discutit, cum farina hordeacea et vino decocta. Miscetur!
et malagmatis, et collyriis, claritatis causa : sternutamento*
utilis inter pauca: lieni quoque ac jocineri. KEadem pota
denarii unius pondere ex mulsa aqua, suspiriosos sanat.
Sic et* pleuriticos,° et omnes lateris dolores, semen ex
aqua.’
Apocynum frutex est *! folio hederz, molliore tamen, et
minus longis viticulis,“ semine acuto,” diviso,? lanuginoso,
΄““7““““““““ Γ΄
Cap. tvit. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. item edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. et ipsa decocta, et jus potum Vet. Dalec. decocti ejus potu Gronov. et
vulgg.—2 Chiffl. petition —3 Vet. Dalec. et orthopneam.—4 Phymata mar-
go edd. Dalec. et Gronov. e Diosc.—5 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
ita quoque cod. Dalec. ad sternutamenta Gronov. et al. vett. sternutamen-
tum Chif.—6 ‘Optime hee jungit Editio princeps cum superius dictis.’ Bro-
tier. Novum quem dicunt paragraphum ordiuntur in edd. Harduin. 1. 2. 3.
Miller. et Bipont.—7 ‘ Male libri scripti et editi, apocynt semen ex aqua:
quod jam monuit J. Bauhinus.’ Brotier. Vet. Dalec. dolores, semen ex aqua.
Vide Not. et Emend. n. 20.—8 ‘ Sic ἔπι emendandum, ut recte docuit J.
Bauhinus.’ Brotier. Apocynon frutex est Vet. Dalec. Frutex est Gronov. al.
vett. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—9 Ita edd. vett. Gronov. Harduin. 1. 2. 3.
Miller. et Bipont. diviso deest in ed. Franz.
NOTE
4 Tingentibus ..... diximus] Lib.
ΧΙΧ. cap. 18.
6 Urinam] Hec pariter Diosce. ir.
193.
ται δὲ καὶ κολλυρίοις ὀξυδερκέσι, Kat
μαλάγμασι.
k Sic et] Hoc est, ex aqua mulsa
pota unius denarii pondere. Vide
f Ea et ex melle| Totidem verbis
Diose. loc. cit.
&§ Cum polenta] Dioscor. loco ci-
tato.
h Eadem cum] Ad verbum Diosc.
loco citato.
i Panos] Diose. loc. cit. Διαφορεῖ
καὶ τὰ φύματα σὺν ἀλεύρῳ κριθίνῳ, καὶ
οἴνῳ ἑψηθέν.
i) Miscetur} Dioscor. loc. cit. Μίγνυ-
Delph. et Var. Clus.
Plinius.
Notas et Emend. num. 20.
1 Frutex est] Totidem verbis de-
scribitur a Diosc. tv. 81. ᾿Απόκυνον,
of δὲ Kivayxov, K. τ. A. Pingitur a
Dodonezo, Periploce prioris nomine,
pag. 403. et a Clusio Hist. Rar,
Plant. lib. 1. pag. 125. a quo Apocy-
num tertium latifolium appellatur.
m YViticulis] Virgultis, cauliculis,
sarmentis.
10 P
3538 C. PLINII SECUNDI
gravi odore.° Canes? et omnes quadrupedes necat in cibo
datum.
LIX. Est et rosmarinum.* Duo genera ejus. Alterum
sterile, alterum cui et caulis, et semen resinaceum, quod
cachrys” vocatur. Foliis'® odor thuris. Radix ?¢ vul-
nera Sanat viridis imposita, et sedis precidentia, condylo-
mata, et hemorrhoidas. Succus et fruticis® et radicis
morbum regium, et ea que repurganda sunt. Oculorum ‘
aciem exacuit. Semen® ad vetera pectoris vitia datur
potui. Et ad vulvas?" cum vino et pipere. Menses' ad-
juvat. Podagris illinitur cum erina+) farina. Purgat
etiam lentigines,5 * et quae excalfacienda sunt, aut cum su-
GRPLIOLPIIIIIG
Cap. xix. 1 Radici margo edd. Dalec. et Gronov. e Diose.—2 Herba ibid.
ex eodem.—3 ‘ Diosc. 111. 87. ait ad ictericos, seu morbum regium; ita ut
Plinius ὑστερικαῖς pro ἰκτερικοῖς perperam legisse videatur.’ Brotier.—4 Cod.
Dalec. ervina.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1. 2. 3.
et recentt. et lentigines Gronov. et vulgg. et vitiligines margo edd, Dalec.
NOTE
» Semine acuto] Semine acuto, in
siliqua fabarum instar discreto, molli
intus, candidaque lanugine, que to-
mento similis, incluso.
ο Gravi odore] Dioscor, loc. cit.
φύλλα Baptooua.
P Canes] Dioscor. loc. cit.
2 Est et rosmarinum| Diximus de
60 XIX. 62. A:Bavwrls est Dioscoridis
111. 87. a quo hee duo pariter genera
totidem verbis delineantur.
> Quod cachrys] Dioscor. loc. cit.
Κάγχρυς, et Apuleio, Canchrys. Theo-
phrasto, a quo hee manarunt, 1x, 12.
Kaxpus.
© Foliis} Dioscor. loc. cit, Φύλλα
dt... εὐώδη. At de radice mox, ‘Pita
be... ὄζουσα λιβάνου, Sic Theophr.
Hist. 1x. 12, Ῥίζαν δὲ μεγάλην, καὶ
παχεῖαν, λευκὴν, ὄζουσαν ὥσπερ λιβανω-
Tov. Idcireo, teste Apuleio, de vir-
tutibus herb, cap. 79. de rosmarino,
‘auteqnam thus sciretur, hac herba
homines Deos placabant.’
® Radix) Herbe ipsi Dioscor. has
vires ascribit: ἢ πόα καταπλασθεῖσα
λεῖα, κατ. A. At Theophr. loc. cit.
radici: Χρησίμη δὲ ἡ μὲν ῥίζα, πρός τε
τὰ ἕλκη.
e Succus et fruticis] Hoc vero Dios-
cor. loc. cit. poto semini : idem cap.
89. decocto radicis adjudicat.
f Oculorum] Dioscor. loc. cit. Ὃ δὲ
χυλὺὸς τῆς ῥίζης καὶ τῆς πόας, ὀξυδερκὴς,
μιγνύμενος μέλιτι, καὶ ἐγχριόμενος. Ga-
lenus item de Facualt. Simp. Med. lib.
Vil. pag. 203. et Apuleius cap. 79.
tit. 7.
& Semen] Dioscor. loc. cit.
h Et ad vulvus] Vide Notas et E-
mend. num. 21,
1 Menses| Dioscor. loc. cit. De ra-
dice hoc Theophr. loc. cit.
ἡ Podagris ... cum @rina] Hoc est,
loliacea. Diose. loc. cit. Ποδάγραις
τε καταπλασσόμενος λεῖος σὺν αἰρίνῳ
ἀλεύρῳ καὶ ὄξει. Frustra igitur ervina
hic nonnulli reponunt.
k Purgat etiam lentigines] ᾿Αλφούς
τε σμήχει. Diosce. loc. cit.
NAT, HIST. LIB. XXIV. 6]. 3539
dor queerendus, illitum: item convulsis. Auget et lac®! in
vino potum: item radix. Ipsa herba™ strumis cum aceto
illinitur: ad tussim" cum melle prodest.
LX. Cachrys multa genera habet, ut diximus.° Sed
heec, quae ex rore'? supra dicto nascitur, si fricetur, resi-
nosa est. Adversatur venenis et venenatis, praterquam
anguibus. Sudores* movet, tormina discutit, lactis uber-
tatem facit.
LX1. Herba sabina,* brathy appellata a Grecis, duorum
generum est: altera tamarici similis folio, altera cupresso.
Quare quidam'” Creticam cupressum dixerunt. A multis*
in suflitus pro thure assumitur: in medicamentis ? vero du-
et Gronov. e Diosc. Mox, Vet. Dalec. prodest iis que, δὲ. Chiff. et que e.
sint.—6 Chiff. lacte.
ΟΡ. Ex.
nov. al. vett. et Franz.
CAP. LXI.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. rosmarino.—2 Sudorem Gro-
Sudores Chiff. Harduin. 1. 2.3. et recentt.
1 Qua ex re quidam Vet. Dalec.—2 Chiffl. suffita.
NOT
' Auget et lac] Hoc de semine seu
fructu pariter Theophr. loc. cit.
m Ipsa herba| Diose, loc. cit. Kat
χοιράδας συμπέπτει.
n Ad tussim} Apuleius c. 79. tit. 5.
‘Ad tussim:’ “ Herbam rosmarinum
cum piperis granis centum, mellis
unciis duabus teres, et facies pastil-
los, et dabis unum mane et unum
sero cum dormitum vadit, tussim se-
dat.’
° Cachrys ... ut diximus] Lib. xvi.
cap. 11.
P Sed hec, que ex του] Hoc est, 6
rosmarino, sive libanotide, de qua
proximo cap. dictum est. Hance liba-
notidem cachryferam adversus ser-
pentes et scorpiones commendat Ni-
cander in Theriacis, p. 60. “Auurya
καγχρυφόρῳ λιβανώτιδι.
ἃ Herba sabina] 1)1056. 1, 104. Βρά-
θυ», ἔνιοι βάραθρον καλοῦσι" ἔστι δὲ τού-
του εἴδη δύο᾽ τὸ μὲν γάρ ἐστι τοῖς φύλ-
λοις ὅμοιον KuTapicow.... τὸ δὲ ἕτερον
μυρίκῃ, Ke τ. Ae Sic et Oribasius lib.
ΧΙ. p.- 193. Diversa hee ab arbore
peregrina brato, de qua x11.39. Nune
Sabine et Savinier Galli vocant. My-
rice seu tamaricis folio pingitur a
Matthiolo in Dioscor, lib, 1. pag. 124.
sine baccis illa quidem, seu sterilis.
Altera cupressi folio, sive baccifera,
a Lobelio in Advers. p. 447. Utra-
que visa nobis in horto Regio.
> Quare quidam] Sabinam Cupres-
sum nominat Apuleius, cap. 85. Neo-
phytus in Glossis Latricis: Βραθὺ, Kuve
πάρισσος Kpntikds.
ὁ A multis] Dioscor. et Oribas. lo-
cis citatis. Hesychius : Βραθὺ, πόα τις
θεοῖς θυομένη. Ovidius Fast. 1. 341. de
vetustioris evi moribus : ‘ Thura nec
Euphrates, nec miserat India costum,
Nec fuerant rubri cognita fila croci.
Ara dabat fumos herbis contenta Sa-
binis, Et non exiguo laurus adusta
sono. Virgilius quoque laudatus a
nobis Xvi. 33.
4 In medicamentis| Hee totidem
verbis Galenus de Facult. Simp. Med.
lib. vi. p. 165,
9040 Ο. PLINIL SECUNDI
plicato pondere eosdem effectus habere, quos cinnamum,
traditur. Collectiones “ minuit, et nomas compescit. Ili-
ta‘ ulcera purgat. Partus* emortuos apposita extrahit, et
suffitu.* Lllinitur® igni sacro et carbunculis. Cum melle‘
et vino pota, regio morbo medetur. Gallinacei! generis
pituitas fumo ejus herb sanari tradunt.
LXII. Similis herbe huic sabinz est selago* appellata.
Legitur sine ferro dextra manu per tunicam, qua" sinistra
exuitur velut a furante, candida veste vestito, pureque
lotis nudis pedibus, sacro facto priusquam legatur, pane
vinoque.}' Fertur in mappa nova. Hanc contra omnem
perniciem habendam prodidere Druide Gallorum, et contra
omnia oculorum vitia fumum ejus prodesse.
LX. Tidem samolum'?™ herbam nominavere nascen-
tem in humidis: et hanc sinistra manu legi a jejunis contra
morbos suum boumque, nec respicere legentem: nec alibi,
quam in* canali, deponere, ibique conterere? poturis.
΄“΄“΄““““ 544“ 5
Car. txt. 1 Cod. Dalec. que.—2 Dalec. puraque; margo edd. Dalec.
et Gronov. sub aqua. Mox, Chifil. lautis pro lotis.—3 Dalec. ex pane vi-
noque.
Cap. LXIII.
1 Chiff. samosum.—2 Idem codex, neque quam in.—3 Vet.
Dalec. congerere ; Chiff. ibi continere.
NOTE
© Collectiones| Diose. pariter loc.
cit. Τὰ φύλλα ἵστησιν νομὰς, καὶ prey-
μονὰς καταπλαττόμενα πραὔνει.
f Illita] Dioscor. et Galenns locis
citatis.
& Partus] Dioscor. loco citato: Et
vivos necat, et mortuos extrahit, καὶ τὰ
ζῶντα τῶν ἐμβρύων διαφθείρει, τὰ νεκρὰ
δὲ ἐκβάλλει, inquit Galenus loc. cit.
h Jllinitur] Dioscor. loc. cit. Pli-
nius Valer. 111. 30. et 84,
1 Cum melle|} Plinius Valer. 11, 59.
‘Regio morbo pellendo:’ ‘ Herba Sa-
bina, que habet folia quasi cupressus,
trita ex vino potui datur.’ Apuleius
ο, 85. tit. 1. ‘Ad morbum regium:?’
‘Herba Sabina cum melle et vino
pota auriginem discutit,’ &c.
j Gallinacei| Vide que diximus x.
78.
k Similis ... selago] Herbariis ho-
die incognita. Nicol. Chorier Hist.
Delph. lib. 11. pag. 90. existimat esse
Chamepeucen, de qua dicetur cap.
86.
1 Pane vinoque] Ita Mss. omnes,
πὶ Jidem samolum] Sie etiam in In-
dice. At hoc loco Mss. quidam same-
sum habent. Bononiensibus Samiolo,
teste Anguillara par. ΧΙ, pag. 179.
Nostris Pulsatilla dicitur. Pingitur
a Dodoneo, p. 430.
" Gummium ...diximus] Lib. xu,
20. In Mss, cummium. Veteres cum-
mim dixere, foemiueo genere ; ut dixi-
mus X11, 20,
NAT. HIST. LIB. XXIV. 65. 9041
Lxiv. Gummium'’ genera diximus.® Ex his* majores
effectus melioris cujusque erunt. Dentibus inutiles sunt.3
Sanguinem coagulant, et ideo* rejicientibus sanguinem °
prosunt: item ambustis, arteriz vitiis.” Inutilem urinam
cient, amaritudines hebetant astrictis ceteris... Qua ex
amygdala amara est, spissandique‘5" viribus_ eflicacior,
habet excalfactorias vires. Praponuntur’ autem pruno-
rum,° et cerasorum, ac vitium. Siccant illite 7 et astrin-
gunt: ex aceto vero infantium lichenas sanant. Prosunt
et tussi veteri, quatuor obolis in mixto® potis.£ Credun-
tur et colorem gratiorem facere, ciborumque appetentiam,
et calculosis" prodesse cum passo pote.
Oculorum vul-
nerum utilitatibus maxime conveniunt.?
LXV. (Χ11.) Spine Aigyptiaz, sive Arabica, laudes in
LOLI L LOL LOD OS
CAP. LXIV.
1 Gummi cod. Dalec.—2 In his Chiffl.—3 Dalec. tnutilia
sunt.—4 ‘ He, Sanguinem c. et ideo, desunt in Ms.’ Dalec.
Mox, Chiff.
ejicientibus ....et arterie .. inutiles urinas, §c.—5 Margo edd. Dalec. et Gro-
nov. ddstringendi, e Diosc.—6 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Har-
duin. 1. 2.3. et recentt.
Proponuntur prunorum autem Chiff. Praeponuntur
aut prunorum Gronov. et vulgg.—7 Siccant illita Vet. Dalec.—8 Vet. Dalec.
musto.—9 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. conveniunt e spina Agyptica,
Car. xu. Spine Arabice laudes, δὲ. Gronov. et vulgg.
gyptica, desunt in codd.’ Dalec.
nerum tnutilitatibus, &c. Brotier.
‘Hee, e spina /E-
‘In codd. Regg. et Editione principe, vul-
NOTE
ὁ Rejicientibus sanguinem] Plinius
Valer. 1. 64. cui lemma inscriptum,
‘sanguinem rejicientium curatio : ἢ
‘Gummi optimum,’ inguit, ‘cum vino
solvitur, et datur: et si fieri potest,
gummi ex amygdalis sit.’ _Iterumque
c. 66. cui titulus: ‘Ad eos qui san-
guinem de stomacho vel vena satis
emittit:’ ‘Gummi optimum in ore
solvatur: sic paulatim glutiatur: mul-
toque melius, si id amygdalinum fue-
rit.’ Ita fere etiam Marcellus Empir.
c. 16. p. 120.
P Arterié υἱέ 81] Galenus de Fac.
Simp. Med, lib. vin. p. 193. Τραχυτή-
τῶν ἰατικὴ, medetur asperitatibus faus
cium scilicet,
4 Astrictis ceteris] Ceteris conglu-
tinatis spissatisque humoribus.
© §pissandique| Diosc. astringendi,
1. 176. Td δὲ κόμμι αὐτῆς στύφει Kar
θερμαίνει, καὶ βοηθεῖ πρὸς αἵματος ava-
γωγὴν πινόμενον. Gummi ex amygdala
astringit, calfacit, et contra sanguinis
rejectionem potum auxilio est.
8 Preponuntur] De his gummium
generibus diximus x11. 20.
t In mixto potis] Ita etiam Mss.
Forte sincerius, in musto.
u Et calculosis] His cerasorum in-
primis gummi prodesse, scribit Gale-
nus, de Fac, Simp. Med. lib. vil. p.
189.
3042 Cc. PLINII SECUNDI
odorum loco diximus:* et ipsa spissat'” stringitque di-
stillationes omnes, et sanguinis exscreationes, mensiumque
abundantiam, etiamnum radice valentior.
LXVI. Spine albe* semen contra scorpiones auxilia-
tur. Corona ex ea imposita, capitis dolores minuit. Huic
similis’ est spina illa, quam Greci acanthion vocant, mi-
noribus multo foliis, aculeatis per extremitates,° et arane-
osa lanugine obductis: qua collecta, etiam vestes' que-
dam bombycinis similes fiunt in Oriente. Ipsa folia® vel
radices ad remedia opisthotoni bibuntur.
PPI LLLP LLL OP
Cap. Lxv.
Chifl. stringté spissatque.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. diximus.
Arabica spissat, §c.
NOTE
a Spine gyptie, ... diximus] Lib.
xt. 19. Acacia est, seu spina /E-
gyptiaca, cujus iconem exhibet Da-
lecamp. Hist. Plant. lib. m. p. 161.
et Bellonius Observ. 11. ὅθ. Et nunc
in Gallia provenit: sed propter soli
celique mutationem ab AZgyptiaca
degener. Vide Notas et Emend. num.
22.
b Et ipsa spissat] Diose. 111. 15.
“AxavOa ᾿Αραβικὴ ἐοικυῖα τὴν φύσιν εἶναι
δοκεῖ τῇ λευκῇ ἀκάνθῃ, στύφουσα" καὶ
πρὸς ῥοῦν γυναικεῖον, καὶ πρὸς ἀναγωγὴν
αἵματος, καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους ῥευματισ-
μοὺς, 7 ῥίζα παραπλησίως εὐθετεῖ. Spina
Arabica natura spine albe similis esse
creditur : siquidem astringtt : et ad flux-
um muliebrem, sanguinis rejectionem,
ceterasque fluxiones radix simili modo
valet. Galenus quoque de Fac. Simp.
Med. lib. vi. Στυπτικωτέρα δὲ καὶ ξη-
ραντικωτέρα τὴν δύναμίν ἐστι. Ex ea
spina gummi fit, landatum jam ante
a Plinio xi. 20. quod ‘ gummi acan-
thinnm’ Celsus vocat v, 2. atque in-
ter ea annumerat, que vulnus gluti-
nent.
© Spine alba] Diose. 111. 14.
“ Huic similis] Diose. 11. 18. ᾿Ακάν-
θιον ἐμφερὴ τὰ φύλλα ἔχει τῇ λευκῇ
ἀκάνθῃ" ἐπ᾽ ἄκρῳ δὲ ἀκανθώδεις ἐξοχὰς,
καθ᾽ ἃς ἀραχνοειδής ἐστι χνοῦς" οὗ συλ-
λεγομένου, κ. T. A. Acanthium folia ge-
rit spine αἰνῶ similia: in summo vero
aculeatas eminentias, araneosa lanugine
obductas, e qua collecta vestes bombyci-
nis similes fiert aiunt. Ignota hec no-
bis, ut et Aloisio Angnillare, ipso fa-
tente, par. vill. p. 146.
© Aculeatis per extremitates}] Diosc.
loc. cit. em ἄκρῳ δὲ ἀκανθώδεις ἐξοχὰς,
in summitate eminentias aculeatas, qua-
les nimirum cernimus in carduis, et
congeneribus acanthii spinis: que
summum capitulum floris instar ha-«
bent, qui cum senescit, in pappos la-
nuginosos abit. Verum Plinius non
in summitate caulis ac spine, sed in
foliorum extremis marginibns hance
lanuginem inesse ait, indeque depec-
ti vesti texende, ut ex foliis arborum
Sericarum fieri diximus, vi. 20. Quod
ut in Orientali acanthio verum sit,
(neque enim scire id certo licet,) de
nostro certe acanthio, quale in horto
Regio contemplati sumus, pictum a
Lobelio in Observ. p. 476. accipi uti-
que non potest.
f Etiam vestes] Acanthine inde ap-
pellate : de quibus Vossium vide in
Etymolog. verbo, ‘Acanthinm,’
& Ipsa folia| Diose, loc, cit.
NAT. HIST. LIB. XXIV. 67. 3543
LXvil. Est et acacia e spina." Fit in Aigypto alba‘
nigraque ‘ arbore, item viridi, sed longe melior e prioribus.
Fit et in Galatia? deterrima, spinosiore arbore Semen
omnium 3 lenticula* simile: minore est tantum et grano et
folliculo. Colligitur' autumno: ante collectum nimio va-
lidius. Spissatur succus+ ex folliculis aqua coelesti per-
fusis: mox in pila™ tusis exprimitur organis: tunc den-
satur in Sole" mortariis in pastillos. Fit et ex foliis®
minus eflicax. Ad coria perficienda semine pro galla utun-
tur. Foliorum succus et Galatice 5 acaciz nigerrimus
΄““““““““““ Γ΄
Cap. txvir. 1 Ita Harduin. 1.2.3. et recentt. Est et acacia spine succus.
Fit in Lgypto ex alba Vet. Dalec. Est et acacia spina, §c. Gronov, et vulgg.
—2 Ponto et Cappadocia margo edd. Dalec. et Gronov. Mox, teterrima cod.
Dalec. deterrima Vet. Dalec. et Chiffl. teneriore spinosaque margo edd. Da-
lec. et τόπον. e Diose. tenerrima Harduin. 1. 2. 3, et recentt. ‘ Deter-
rima] Ita Ms. Reg. 2. et Editio princeps. In Ms. Reg. 1. teterrima. Dios-
corid. 111. 132. memorat quidem in Cappadocia et Ponto acaciam tenerio-
rem. Inde tamen non satis certo emendatur, tenerrima.’ Brotier.—3 Margo
edd. Dalec. et Gronov. hujus, e Diose.—4 Vet. Dalec. validius spissat.
Succus.—5 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin, 1, 2.3. et re-
NOTA
h Est et acacia e spina] Ex AEgyptia
quidem, Arabicave spina, de qua c.
65. quam esse acaciam Dioscoridis
11t, 133. docuimus apertissime ΧΙΤΙ.
19. et 20. Sed et acacie nomen ei
succo hesit, qui ex ea arbore prome-
retur. Vide Notas et Emend. num.
23.
i Fit... alba nigraque] Plinius xt.
19. ‘ Nec minus spina celebratur in
eadem gente (/Egypto) duntaxat ni-
gra... candida facile putrescit,’ &c.
Quis color ei succo sit, Dioscorides
attigit, loc. cit. nempe ex fructu ma-
turo, niger: subfulvus ex immaturo,
Quis color arborum prestantissimus,
non expressif. Album nigrumque
/Egyptiace spine genns et Theo-
phrastus agnoscit, Hist. 1v. 3.
J Spinosiore arbore|} Cui et acacie
pariter nomen est inditum. Desceri-
bitur a Diose. loc. cit. Φύεται δὲ καὶ
ἑτέρα ἀκακία ἐν Καππαδοκίᾳ καὶ Πόντῳ,
παρεμφέρουσα τῇ Αἰγυπτίᾳ" ἐλάττων μέν-
τοι παραπολὺ καὶ χαμαίζηλος, καὶ τρυφε-
ρωτέρα' περίπλεως δὲ ἀκάνθης σκολο-
ποειδοῦς, kK. T. Aw Minor, quam A’gyp-
tiaca, dicitur, humilis, ac tenerior,
aculeis vallorum in modum obsita.
k Semen ... lenticule} Mole lenti-
cule simile, siliquis inclusum, Σπέρμα
ἐν θυλάκοις.. -. ἔλαττον φακοῦ, inquit
Diose. de acacia Pontica: ἐν λοβοῖς,
de Agyptia.
' Colligitur] Dioscor. loc. cit.
m Mox in pila] Mox in mortario
tusis folliculis, suceus exprimitur
machinis. De hac voce organi Vitru-
vium vide, x. 1. quid nempe distet a
machina: hee pluribus operis aut vi
majore agitur: istud unius opere
prudenti tractu perficit, quod propo-
situm est.
n Tune densatur ia Sole] Dioscor.
loc. cit. Ξυραινόμενον ἐν σκιᾷ. Legit
tamen et Oribasius, cum Plinio, ἐν
ἡλίῳ, in Sole.
ο Fit et ex foliis| Dioscor, loc. cit.
9044 C. PLINII SECUNDI
improbatur: item qui valde rufus. Purpurea aut leuco-
pheea,? et que facillime diluitur, vi summa ad spissandum
refrigerandumque est, oculoruam medicamentis ante alias
utiles.© Lavantur® in eos usus pastilli ab aliis, torrentur7
ab 4115. Capillum' tinguunt. Sanant ignem* sacrum,
ulcera que serpunt, et humida vitia‘ corporis, collectiones,
articulos contusos, perniones, pterygia. Abundantiam
mensium in foeminis® sistunt, vulvamque, et sedem, proci-
dentes. Item oculos, oris vitia,? et genitalium.
LXVIII. (X11I.) Vulgaris* quoque hac spina, ex qua
cortine fulloniz’ implentur, radicis usus habet.< Per
Hispanias quidem multi, et inter odores, et ad unguenta
utuntur 111,1 ἃ aspalathum vocantes. Est sine dubio hoc
nomine spina sylvestris in Oriente (ut diximus)* candida,
magnitudine arboris juste.
LXIx. Sed et frutex‘ humilior, aque! spinosus, in Ni-
΄““““΄“““““““4
centt. Galatiace Gronov. et vulgg.—6 Chiffl. alia utiles ; Dalec. alias uti-
les.—7 Vet. Dalec. usus ab aliis et pastilli fiunt: torrentur.—8 Ita Harduini
codd. et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. mensium feeminis Gro-
nov. et vulgg.—9 Cod. Dalec. oris ulcera.
Cap. Lxvill. 1 Vet. Dalec. utuntur alia.
Cap. Lx1x. 1 Cod. Dalee. atque—2 Vet. Dalec. insula.—3 ‘Ita cod.
NOTE
P Purpurea aut leucophea] Subin-
tellige, acacia, seu succus arboris.
Λευκόφαιος color fuseus est, hoc est,
mixtus ex albo nigroque.
4 Lavantur| Diosc. loc. cit. Πλύνε-
ται δὲ καὶ εἰς τὰ ὀφθαλμικὰ ... Kal οὕτως
ἀναλαμβάνεται εἰς τροχίσκους .. . ᾽Οπ-
Tara δὲ ἐπ᾽ ἀνθράκων ἐκφυσσωμένη. La-
vatur et ad oculorum medicamenta ..,
atque ita in pastillos cogitur ... Torre-
tur et super carbonibus, igne follibus
ventilato,
© Capillum] Dioseor. de succo AE-
gyptie acacia: μελαίνει δὲ καὶ τρί-
χας.
* Sanant ignem] Reliqua deinceps
extant et apud Diose. loc, cit. qui
has esse dotes Aigyptiw acaciew pro-
prias innutt,
τ Et humida vitia] Ulcera que sunt
in humidis, ut dictum est xx1r. 19.
8 Vulgaris] Hippopheston intelli-
git, qua de spina dicetur XXvIt. 66.
b Cortine fullonie] Cortine ex va-
sa sunt, in quibus foventur aqua cali-
da, curantur, poliunturque vestes. In
Mss. non cortine, sed un@ legitur:
forte @nea, ut Xxvul. 66. ‘ Hippo-
pheston nascitur in spinis, ex quibus
fiunt ene fullonie,’ &e.
© Radicis usus habet} Radicule, qua
lanas diximus lavari, utilitates repra-
sentat. De radicula, que lanis la-
vandis est utilis, diximus xrx. 18,
4 Utuntur illa}] Utuntur spina vul-
gari, quam aspalathum, sed forsan
male, nuncupant,
¢ Ut diximus] Lib, x11. c, 52.
NAT. HIST. LIB. XXIV. 69. 3045
syro,® et Rhodiorum insulis,* quem alii erysisceptrum, alii
adipsatheon, sive diatiron" vocant.3 Optimus, qui minime
ferulaceus,' rubens, et+ in purpuram vergens, detracto cor-
tice. Nascitur pluribus locis, sed non ubique odoratus.
Quam vim haberet coelesti arcu in eum innixo, diximus/
Sanat tetra* oris ulcera et ozaenas, genitalia exulcerata aut
carbunculantia: item rhagadia: inflationes' potu discutit,
et strangurias. Cortex sanguinem reddentibus medetur.
Decoctum™ ejus alvum sistit. Similia’ prastare sylves-
trem quoque putant.
“΄““΄““““““““ EL
Reg. 1. et in Indice.’ Brotier. sive diacheton vocant Harduin. 1. 2. 3. et re-
centt. sive dipsacon Gronov. et vulgg. ‘ Syradiariton (leg. diareton) vocant
Ms. Sirin-diauron Ms. alterum.’ Dalec.—4 Margo edd, Dalec, et Gronov.
aut, e Diose.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. rhagudia. Inflationes potu discutit, &c. Dalec.
rhagadia, inflationes
potu. Discutit et strangurias cortex. Sanguinem reddentibus medetur decoctum
ejus. Alvum sistit cortex, Similia Gronov. et vulgg.
NOTE
f Sed et frutex] Aspalathi quoque
nomine donatus, etiam a Dioscor.a
quo describitur, 1. 19. diversus ab eo,
quem dixit Plinins x11. 52. assurgere
in magnitudinem arboris modice.
Officine retinent nomen, Ll’ Aspalath.
Vis ligno eadem que aloes. Descri-
bitur a Charasio, in Pharmac. p. 382.
In insula Rhodo nasci ait Anguillara,
pag. 36. et aloé Rhodium appellari.
Ruellius, lignum Rhodium, de Nat.
Stirp. lib. 1. p. 113.
& In Nisyro] Dioscor. 1.19. ᾿Ασπά-
Aabos, of δὲ ἐρυσίσκηπτρον, θάμνος ἐστὶ
ξυλώδης, ἀκανθὰς πολλὰς κεκτημένος,
γεννώμενος. ...« ἐν Νισύρῳ, καὶ Ῥόδῳ,
κι τ. λ.
h Sive diatiron [diacheton] In Indi-
ce hujus loci, Erysisceptro, sive adip-
satheo, sive diatiron. In Reg. 1. cod.
hoc loco : alii syrisceptrum, at ipsi phe-
syri diatiron vocant, Forte, at ipsi Phae-
nices Syri diatiron vocant. Diose. in
Nothis, pag. 441. a Syris diaxylon vo-
cari scribit: ᾿Ασπάλαθος, of δὲ σφάγνον,
οἱ δὲ φάσγανον, Σύροι δὲ διάξυλον καλοῦσι.
i Optimus,.... ferulaceus) Non me-
dullosus, ut ferula, sed lignosus ; ξυλ-
ὦδης a Diose. inprimis laudatur, loc.
Cit. καὶ βαρὺς ὑπέρυθρος ἢ πορφυρίζων,
πυκνὺς, εὐώδης, Ke τ. Δ.
J Quam vim... diximus] Lib. X11.
‘cap. 52.
k Sanat tetra] Diosce. loc. cit. Πρὸς
τε τὰς ἄφθας ἑψηθεὶς μετ᾽ οἴνου, καὶ διά-
κλυζόμενος ἁρμόζει, καὶ πρὸς τὰς ἐν ai-
δοίοις νομὰς καὶ ἀκαθαρσίας ἐγκλυζόμε-
vos, καὶ πρὸς τὰς ὀζαίνας. Ad tetra oris
ulcera in vino decoctus collutusque con-
venit : atque etiam ad genitalium nomas,
immundamque illuviem : necnon ad oz@-
nas commode infunditur. Quid sit oze-
na, Celsus aperit vi. 8. ‘Sin autem
ea ulcera,’ inquit, ‘ circa nares sunt,
pluresque crustas et odorem feedum
habent, quod genus Graeci ὄζαιναν ap-
pellant, sciri quidem debet, vix ei
malo posse succurri.’ Scribonins Lar-
gus ὄζαιναν gravem odorem narium in-
terpretatur. ᾿
! Inflationes} Potu decocti ejus re-
jectionem sanguinis cohiberi, urine
difficultatem, inflationesque discuti,
etiam Diose. loc. cit.
m Decoctum] Diose. loc. cit, Td δὲ
ἀφέψημα αὐτοῦ κοιλίαν ἵστησι.
3546
Cc. PLINII SECUNDI
LXX. Spina est appendix” appellata, quoniam baccez
puniceo colore in ea appendices vocantur.
Hee crude per
se, et aridz in vino decocte, alvum citam,’°® ac tormina
compescunt. Pyracanthz *? bacce contra serpentium ictus
bibuntur.
LXXI. Paliurus* quoque spine genus est.
Semen ejus*
Afri zuram' vocant, contra scorpiones® efficacissimum :
item calculosis et tussi.
Folia‘ astrictoriam vim habent.
Radix" discutit panos, collectiones, vomicas: urinas ἡ
trahit pota.
serpentibus adversatur.
Decoctum * ejus potum in vino alvum sistit :
Radix precipue datur in vino.
LXxXil. Agrifolia? contusa addito sale articulorum mor-
bis prosunt:'
bacce purgationi foeminarum, ceeliacis,
DLL PL LLL IL ID
Cap, LxX.
1 Codd. Regg, Brot. Chiff. et Editio princeps, alvum citant.—
2 Gronov. et al. ante Harduin. Pyxacanthi.
CaP. LXXI.
CaP. LXII.
1 Cod. Dalec. zuiron ; Chiffl. aprizaram.
1 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
penunt. Prosunt, §c. Gronov. et vulgg.
Aliqui folia . .. morbis im-
¢ Agrifolia] In hujus arboris nomine
NOTE
" Spina est appendix) Hadrianus
Junius eam esse existimat, que in
officinis hodie Berberis dumetorum
vocatur: in Gallia vulgo Espine Vi-
nette. A Clusio pingitur Hist. Rar.
Plant. lib. 1. p. 121. Ego magis esse
censuerim, quam vulgus officinarum
oxyacantham, Gallia Aubépine nuncu-
pat. Delineatur a Dodonzo, p. 738.
Oxyacanthi, seu spine acute no-
mine.
° Alvum citam] Mss. omnes, Reg.
Colb. Chiff. Alvum citant.
P Pyracanthe| Dioscor. hee ’Ogud-
κανθα est, seu spina acuta, 1. 122. pi-
ri folio, myrti baccis, spinis asperri-
ma. Pingitur a Lobelio in Advers.
p. 438. Galli vocant rubum arden-
tem, Buisson ardent. Vide Notas et
Emend. num, 24,
“ Paliurus) Geminum est paliuri
genus: vulgare alterum, de quo
Diose. 1, 21, alterum Africanum, de
quo Plinius x1. 33. Wulgare a Do-
dono pingitur, pag. 744. Africa-
pum a vulgari fructus forma discre-
pat, magnitudine ea qua cedri bacea
est. ,
τ Semen ejus] Ejus nempe spine,
quam Afri paliurum vocant.
® Contra scorpiones] Et he paliuro
quoque vulgari communes sunt dotes
atque vires. Diose. loc. cit. Td σπέρ-
μα πινόμενον βηξὶν aphye, καὶ τοὺς ἐν
κύστει λίθους θρύπτει, καὶ πρὸς ἑρπετῶν
δήγματα ποιεῖ.
t Folia] Diose. loc. cit. Τὰ δὲ φύλλα
καὶ 7 ῥίζα στυπτικά. Galenus quoque,
de Fac. Simp. Medic. lib. vin. pag.
217.
u Radix] Diose. et Galenus loc.
cit.
Y Urinas] Diose. loc, cit.
Ὑ Decoctum] Dioscor. ad verbum
loc. cit.
a Agrifolia) Agrifolium fruatex est,
NAT. HIST. LIB XXIV. 79. 3547
dysentericis, ac cholericis. In vino pote alvum sistunt.
Radix decocta et illita extrahit infixa corpori. Utilissima
est et luxatis, tumoribusque. Aquifolia arbor,” in domo
aut villa sata, veneficia arcet. Flore ejus aquam ὁ glaciari
Pythagoras tradit: item? baculum ex ea factum, in quod-
vis animal emissum,* etiamsi citra ceciderit defectu mit-
tentis, ipsum per se recubitu’ propius allabi: tam preci-
puam naturam inesse arbori. ‘Taxi arboris® fumus mures
necat.
LXxul. Nec rubos‘ ad maleficia tantum genuit natura,
ideoque et mora his, hoc est, vel hominibus! cibos dedit.¢
Vim habent siccandi,® astringendique: gingivis, tonsillis,
genitalibus accommodatissimi.*, Adversantur‘’ serpentium
sceleratissimis, hamorrhoidi et presteri, flos, aut mora.‘
® Et mora rubis, hoc est, non asinis tantum, qui rubos ac sentes rodunt, sed
hominibus quoque cibos dedit.
PDIP LL O LAL IR
variant codd.’ Brotier.—2 Florem ejus aqua Vet. Dalec.—3 Ita codd. Har-
dnini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. itemque Gronov, et
vulgg.—4 Chiff. animale missum.—5 ‘ Ita bene cod. Reg. 1.’ Brotier. per
8686 recubitu Gronov. Harduin, 1. 2. 3. et recentt.
Cap. Lxxur. 1 Ita ex codd. Hardninus et recentt. Ideoque ex eis mora
vel hominibus Gronov, et vulgg. mora bestiis vel cod. Dalec.—z% Vet. Dalec.
NOTA
cui et parve ilicis aquifolia nomen,
ut diximus xvi. 12. Vide Notas et
Emend. num. 25,
> Aquifolia arbor] Eademque ilex,
de qua xvi. 8. Hoc etiam de rham-
no prodidit Diosc. 1. 119. Λέγεται δὲ
καὶ κλῶνας αὐτῆς θύραις ἢ θυρίσι προσ-
τεθέντας ἀποκρούειν τὰς τῶν φαρμάκων
κακουργίας. Feruntur et hujus rami,
januis fenestrisve appositi, veneficiorum
maleficia depellere. Sic et Laértius in
vita Bionis, et Nicander in Theriac.
De aquifolia puto locutum esse Theo-
phrast. Hist. vir. 19. Λέγουσι γὰρ
ἄκανθάν τινα εἶναι, ἣ πήγνυσι τὸ ὕδωρ
ἐμβαλλομένη. Spinam enim quandam
enarrant, que aquam injectam conge-
let.
© Taxi arboris}] Venenosam arbo-
rem leviter sane perstringit : nos co-
rollarii vice et ad vipere morsum
prodesse taxum adjicimus: vadem-
que prebemus Tranquillum in Clau-
dio cap. 16.
4 Nec rubos| Βάτους, les ronces.
e Vim habent siccandi] Etiam et
nervos precisos, ac vulnera colligen-
di, glutinandique, teste Theod, Pris-
ciano τ. 19. § Rubus elixa et trita
hoe facit.’
f Adversantur] Hane vim foliis
Dioscorides ascribit 1v. 37. et Apu-
leius c. 87. tit. 9. Nicander in Ther.
p. 60. adversus serpentes commen-
dat ἄνθεα φαιὰ Bartow, florida serta ru-
borum.
& Mora] Τὰ βάτια, des mures.
3048 C. PLINII SECUNDI
Scorpionum vulnera} sine collectionum periculo inungunt,
urinam cient. Caules eorum" tunduntur teneri, exprimi-
tur succus, mox Sole cogitur in crassitudinem mellis, sin-
gulari remedio contra mala oris, oculorumque, sanguinem
exscreantes, anginas, vulvas, sedes, coeliacos, potus+ aut
illitus. Oris quidem! vitiis etiam folia commanducata
prosunt, et ulceribus manantibus, aut quibuscumque in
capite illinuntur. Cardiacis vel sic) per se imponuntur a
mamma‘ sinistra: item stomachi* doloribus, oculisque
procidentibus. Instillatur! succus eorum et auribus. Sa-
nat™ condylomata cum rosaceo cerato. Cauliculorum®
ex vino decoctum uve presentaneum® remedium est.
lidem per se° in cibo sumti cymz modo, aut decocti in
vino austero, labantes dentes firmant. Alvum? sistunt, et
profluvia® sanguinis: dysentericis prosunt. Siccantur* in
POPOL PPL LICE FL
accommodatissinam.—3 Chiffl. mora scorpionibus. Vulnera sine, §c. Alii ap.
Dalec. hemorrhoidi, presteri, et scorpioni. Flos et mora vulnera. Mox, pro
inungunt, Vet. Dalec. jungunt.—4 Chiff. intelligitur potus.—5 Vet. Dalec.
vel per se i. super mamma,
Mox, Chiffl. stomacho in doloribus.—6 Gronoy. et
‘ NOT
" Caules eorum] Hoe totidem verbis
Marcellus Empir. c. 15. p. 106. et
ς. 16. p. 120. et Plinius Valer. 1. 45.
et 64. Diosc. item loc. cit.
i Oris quidem] Plinius Valer. 1.
29. et Diose. 1v. 37. Κρατύνει δὲ καὶ
οὖλα, καὶ ἄφθας ὑγιάζει διαμασσώμενα τὰ
φύλλα. Firmant gingivas, orisque ul-
cera sanant commanducala folia. Q.
Serenus c. 15. p. 134. ‘ Manditur ap-
ta rubus gingivis, et bona labris.’ Et
ο. 37.‘ Omnibus obsceenis medendis :’
‘ Obsceenos si forte locos nova vulne-
ra carpent, Horrendum mansa curan-
tur fronde ruborum.’
j Cardiacis vel sie] Hoc est, trita
vel commanducata. Apuleius c. 87.
de erusco, sive rubo, tit. 4. * Ad car-
diacos:’ ‘Erusci folia per se trita im-
ponuntur mamille sinistre: et sic
dolori resistunt.’ Plinius Valer. 111,
1}, ‘Cardiacis sanandis :’ ‘ Mamme
sinistre ...folia rubi in quo mora
nascuntur trita per se imponuntur.’
k Item stomachi] Dioscor. tv. 37.
Θεραπεύει καὶ ὀφθαλμῶν προπτώσεις...
καὶ ἐπὶ στομαχικῶν, kK. τ. A,
1 Instillatur] Plinius Valer. 1. 9,
“ Foliorum rubi, in quo mora nascun-
tur, succus tepidus instillatus mede-
tur auricularum fracturis.’ Item A-
puleius c. 87. tit. 1. ‘Ad aurium do-
lorem.’
m Sanat] Apuleius c. 87. tit. 9. et
Diose. loc, cit.
» Cauliculorum] Vide Notas et E-
mend. num. 26,
© Tidem per se] Marcellus Empir.
c. 12. p. 93, et 95.
P Alvum] Diose. 1v. 37. Galenus
de Fac. Simp. Med, lib. vi. pag. 163.
Plinius Valer, 11, 27.
4 Et profluvia] Fluorem muliebrem
Dioscorides intellexit, et Galenus lo-
NAT. HIST. LIBS XXIV, 74. 3549
umbra, ut cinis crematorum uvam reprimat. Folia quoque
arefacta et contusa jumentorum ulceribus utilia traduntur.
Mora, que in his nascuntur, vel efficaciorem 7 stomaticen °
preebuerint, quam sativa morus. Eadem* compositione,
vel cum hyopcisthide tantum et melle, bibuntur in cholera,
et a cardiacis,‘ et contra araneos. Inter medicamenta, que
styptica" vocant, nihil efficacius rubi mora ferentis radice
decocta in vino ad tertias partes, ut colluantur eo oris
ulcera, et sedis foveantur:9 tantaque vis est, ut spongiz
ipsee lapidescant.
LXX1v. Alterum genus* rubi est, in quo rosa nascitur.
Gignit pilulam? castanez similem, praecipuo remedio cal-
΄σ»“““ “2277
al. ante Harduin. decoctum, vel presentaneum.—7 Ita ex codd. Harduinus et
recentt. vel cum efficaciorem. Mox, sative mori Vet. Dalec.—8 Ita codd.
Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Eodemque Gronov.
et vulgg.—9 Vet. Dalec. et sedes foveantur; alii vett. sedes foveantur ; Chiffi,
et sedis foveanturque. .
NOTE
cis cit. et Apuleius cap. 87. tit. 3.
Hemorrhoidum sanguinem Marcel-
lus Empir. cap. 31. pag. 222. San-
guinis rejectionem ex ore Plinius
Valer. 1. 64. cujus lemma est, ‘ san-
guinem rejicientium curatio:’ * Ru-
borum,’ inquit, ‘in quibus mora nas-
cuntur, caules ex vino austero de-
cocti eduntur, idque vinum bibitur
in potione.’
τ Siccantur] Apuleius cap. 87. de
erusco, sive rubo, tit. 6. ‘ Ad uvam
remedium:’ £ Erusci herbe folia are-
fiant in umbra: crematorum cinere
in cochleario tacta resiliet.’ Marcel-
lus item Empiricus cap. 14. pag. 99.
5 Stomaticen] Stomatica medica-
menta sunt, ut diximus lib. ΧΧΙΠ.
que) ad uvas, tonsillas, faucinm tu-
mores,’et oris vitia accommodantur.
¢ Et a cardiacis} Plinius Valer. 111.
11.
α Que styptica] Στυπτικὰ, astric-
toria: astringendi, spissandique vim
habentia,
a Alterum genus] Nune ut opinor,
herbariis incognitum. Rubum rosa-
rium vocat Marcellus Empir. mox
citandus. Cynosbatos ipse est, de
quo mox dicetur: quem similitudi-
nem rose noster ferre dixit, lib. xvi.
sect. 71.
b Gignit pilulam] Spongiam vocat
Marcellus Empir. cap. 26. pag. 181.
‘Spongia,’ inquit, ‘ ex rubo rosario
agresti sumta, et aqua frigida, donec
madescat, macerata, ac deinde trita,
et ex aqua per triduum potui data,
efficaciter calculosos emendat.’ Et
c. 27. p. 196. ‘ Spongia, que in pru-
no sylvestri, vel in spina, aut in rosa
sylvestri nascitur,’ &c. Sed isrosam
sylvestrem, seu Eglenterium, cum
hoc genere rubi miscuisse, de quo
nunc sermo est, nobis videtur, ‘Spon-
gias’ pariter et ‘ spongiolas’ Co-
lum. lib. x1. cap. ult. radicnlas aspa-
ragorum vocat illigatas implexasque
mutuo, atque connexas.
3550 Cc. PLINIIE SECUNDI
culosis.
lumine.*
(xiv.) Cynosbaton° alii cynapanxin,*® alii neurospas-
ton, vocant: folium habet vestigio hominis?‘ simile. Fert
et uvam ® nigram, in cujus acino nervum habet,+ unde neu-
rospastos dicitur. Alia est a cappari, quam medici cynos-
baton" appellaverunt.s Hujus thyrsus,' ad remedia splenis
et inflationes, conditus ex aceto manditur. Nervus ejus
cum mastiche Chia commanducatus os purgat.
Ruborum rosa alopecias cum axungia emendat.
capillum tinguunt cum omphacino oleo. Flos mori per
messes 5 colligitur. Candidus pleuriticis pracipuus ex
vino potus, item coeliacis. Radix ad tertias decocta al-
vum sistit, et sanguinem: item dentes collutos decocto.
Eodem succo foventur sedis atque genitalium ulcera. Cinis
e radice deprimit? uvam/
LXXv. Ideus rubus* appellatus est, quoniam in Ida!
Alia est cynorrhoda,® quam proximo dicemus vo-
Mora
“΄““““““΄““““ 77
Cap. Lxxtv. 1 Vet. Dalec. nascitur, Cynosbaton vocant, alii Cynospaston.
Folium habet vestigio hominis simile. Gignit pilulam cast. sim. pr. rem calculosis,
Alia est cynorrhodos quam prox. dic. volumine. Fert et chamebatos uvam nigram,
—2 ‘Ita codd. Regg. In Editione principe, cynapaxin. Brotier. cynospas-
ton Gronov. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—3 ‘ Plinius legit ἰχνῶδες, At Theo-
phrastus Hist. Plant. ur. 18. habet φύλλον axvades, folium tenue: quod me-
lias.’ Brotier.—4 Cod. Dalec. nervus habetur. Mox, dicitur tota Chifal.—
5 Vet. Dalec. cynosbaton quoque appellaverunt.—6 Chiffl. per messe.—7 Vet.
Dalec. et Chiffl. reprimit.
NOTE
© Alia est cynorrhoda] Que Eglen-
terii cognomine apud nos venit. De
ea libro seq. cap. 6.
4 Cynosbaton] Latine sentem cunis
recte appellaveris.
© Alii cynapanxin [cynospaton] Reg.
1. et 2. ac Colb. cynapanxin.
Γ Folium habet vestigio hominis]
Theophr. Hist. 111. 18. Td δὲ φύλλον
ἀχνῶδες. Plinius legit, ixv@des, ut vi-
detur, sincerius.
& Fert et wam] Hoe nemo preter
Plinium, quod sciam, confirmat.
" Alia est....cynosbuton| Diose.
in Nothis, pag. 448, Κάππαρις, of δὲ
κυνίσβατος, of δὲ καπρία, κ. τ. A.
i Hujus thyrsus| Cynosbati scilicet,
qui diversus a cappari.
ὁ Cinis .....deprimit wam] Tu-
mentem uvam.
k Ideus rubus] Vulgus apud nos
Frambosiam nominat, Framboisier.
Iconem vide apud Dodon, pag. 731.
' Quoniam in Ida} Ideus appella-
tus est, inquit Dioscor, 1v. 38. quod
in 60 monte copiosius nascitur. Nul-
lum, preter id genus, nasci rubum
ibi Plinius adjicit. Ita porro Reg.
2. codex. Olim non alias perperam
legebatur,
NAT. HIST. LIBe XXIV. 77. 9251
non alius? nascitur. Est autem tenerior ac minor, rariori-
bus calamis*™ innocentioribusque, sub arborum umbra
nascens. Hujus flos cum melle epiphoris " illinitur, et ig-
nibus sacris: stomachicisque 3° ex aqua bibendus datur.
Cetera eadem preestat, que supra dicta.+
LXXvVI. Inter genera ruborum?’ rhamnos appellatur a
Greecis, candidior et fruticosior. Is floret, ramos spargens
rectis aculeis, non, ut ceteri, aduncis: foliis majoribus. Al-
terum genus est sylvestre, nigrius, et quadamtenus rubens.
Fert veluti folliculos. Hujus radice decocta in aqua fit me-
dicamentum, quod vocatur Lycium.’ Semen secundas tra-
hit. Alter ille candidior astringit magis, refrigerat, collec-
tionibus et vulneribus accommodatior. Folia’ utriusque et
cruda et decocta illinuntur cam oleo.
LXXvit. Lycium prestantius e spina fieri tradunt, quam
et pyxacanthon * Chironiam vocant, quales'? in Indicis ar-
΄““΄“΄“΄““““““ “47
Cap. Lxxv. 1 Chiff. aliis; Gronov. et vulgg. alias.—2 Margo edd.
Dalec. et Gronov. hamis, e Diosc.—3 Ita codd. Harduini et Dalec. cum
edd. Harduin, 1. 2.3. et recentt. ‘Sic et Diosc. id est, alvinis, cceliacis.’
Dalec.
stomaticisque edd. vett. et Gronov.—4 Vet. Dalec. dicta genera ru-
borum. Inter spinusas rhamnus app. a Grecis. Candidior alter et fruticosior in
sepih, viret ramos.
CAP. LXXVII.
1 Vet. Dalec. qualem.
Mox, in eodem, diximus, Omnium
NOTE
τ Rarioribus calamis] Aculeis. ‘ Mi-
noribus spinis, ac minus aduncis,’
dixit ipse Plinins xvi. 71. Diosce.
loc. cit. ἀκάνθας μικράς.
" Hujus flos .... epiphoris] Oculo-
rum videlicet inflammationibus. Pli-
nius ipse xvi. 71. ‘ Flos ejus contra
lippitudines illinitur ex melle, et ig-
ni sacro.’ Dioscor. 1v. 38. Td αὐτῆς
ἄνθος σὺν μέλιτι λεανθὲν ὀφθαλμικαῖς
φλεγμοναῖς περιχριόμενον βοηθεῖ, καὶ
ἐρυσιπέλατα σβέννυσι.
© Stomachicisque] Vide Notas et
Emend. num. 27.
P Inter genera ruborum] Latius ac-
cepta significatione vocis ejus, rubus:
alias in ruborum genere_ censeri
rhamnus non debet, Rhamni genera
duo Theophrastus agnoscit, Hist. 111.
17. nigrum et candidum: Nicandri
quoque Scholiastes: ἔστι δὲ λευκὴ,
καὶ μέλαινα. Sequitur hoc loco Theo-
phrastum Plinius. Rhamni varia ge-
nera delineantur a Clusio Hist. Rar.
Plant. lib. 1. pag. 109, et 110.
4 Lycium] Grecis Avior, cujus ho-
die in officinis usus incognitus, ut
Dodonezus queritur, pag. 745. No-
mena Lycia, unde advehebatur opti-
mum, vel ab ipsa spina, habet.
τ Folia] Eaulceribus que serpunt,
erysipelatibus illini, auctor est Dios-
cor. 1. 119.
4 Pyxacanthon| Quin et ipsi spinz
medicamenti quod ex ea fit nomen
est inditum, Lycii nimirum. Diose.
3502 Cc. PLINII SECUND!
boribus diximus, quoniam longe* preestantissimum existi-
matur Indicum. Coquuntur‘ in aqua tusi rami, radices-
que, summee amaritudinis, ereo vase per triduum, iterum-
gue exemto ligno,* donec mellis crassitudo fiat. Adultera-
tur® amaris succis, etiam amurca, ac fellebubulo. Spuma
ejus‘ ac flos quidam oculorum medicamentis additur. Reli-
quo succo 8 faciem purgat, et psoras sanat, erosos angulos
oculorum, veteresque fluxiones, aures purulentas, tonsillas,
gingivas, tussim, sanguinis exscreationes, fabe magnitudine
devoratum : aut si? ex vulneribus fluat," illitum : rhagadas,+
genitalium ulcera, attritus, ulcera recentia, et serpentia, ac
putrescentia. In naribus clavos, suppurationes. Bibitur et
a mulieribus in Jacte contra profluvia.' Indici differentia,
longe, §c.—2 Vet. Dalec. triduum macerati...ligno liquor ; et sic Diosc.—
3 Dalec. devoratum, aut si; Gronov. devoratum. Aut si hulceribus.—4 Chiff.
NOTE
1. 132. Λύκιον, ὃ ἔνιοι πυξάκανθαν κα-
λοῦσι, δένδρον ἐστὶν ἀκανθῶδες, kK. T. A.
Pyxacantham Latine buxeam spinam
jure dixeris. Bellonius repertam a
se in Palestina scribit.
> Quales}| Tum in India, tum in
Pelio monte natas. Vide x11. 15.
© Quoniam longe] Scribonius Lar-
gus Compos. 19. ‘ Nulli collyriorum
tantum tribuo, quantum Lycio Indico
vero per se. Hoc enim inter initia,
si quis boc collyrio inungatur proti-
nus, &c. Sic etiam Galenus de Fac.
Simp. Med. lib. vir. pag. 204. post
Diosce. loc. cit.
4 Coquuntur] Totidem verbis hee
Diose. 1. 132.
© Adulteratur| Dioscor. loc. cit.
Δολοῦται δὲ ἀμόργης ἅμα τῇ ἑψήσει μιγ-
νυμένης, ἢ ἀψινθίου χυλίσματι, ἢ βοείᾳ
χολῇ. Adulteratur amurca inter co-
quendum admixta, aut absinthit succo,
aut felle bubulo. Plinius ipse x11. 15.
‘Ea spina (pyxacanthos, seu Ly-
cium) et in Pelio monte nascitur,
adulteratque medicamentum :’ nem-
pe verum, seu Indicum. ‘Item as-
phodeli radix, aut fel bubulum, aut
absinthium, vel rhus, vel amurea.’
f Spuma ejus) Dioscor. 1. 132. Καὶ
τὸ μὲν ἐπινηχόμενον ἀφρῶδες ἐν TH ἑψή-
σει ἀφελὼν, ἀπόθου εἰς τὰ ὀφθαλμικὰ,
Κιτιλ. Quod perro spumosum innatat
inter coquendum (id florem vocant)
eximito, et ad oculorum medicamenta
reponito. Χυλίζεται δὲ τῶν ῥίζων (sic
enim legit Oribasius, non, ut libri
editi habent, τῶν φύλλων,) σὺν τοῖς
θάμνοις θλασθέντων καὶ βραχέντων ἐφ᾽
ἱκανὰς ἡμέρας, εἶθ᾽ ἑψηθέντων, καὶ τῶν μὲν
ξύλων ῥιπτομένων, τοῦ δὲ Sypod πάλιν
ἑψομένου μέχρι μελιτώδους συστάσεως.
8 Reliquo succo] Hee totidem fere
verbis Dioscor. loc. cit. Galenus item,
de Facult. Simp. Med. lib. vir. pag.
204.
h Aut si ex vulneribus ἤπια ] San-
guis videlicet. Ita Reg. 1. recte:
non, ut ceteri, ex ulceribus.
i Bibitur.... contra profluvia] Con-
tra fluxum muliebrem : ἵστησι καὶ
ῥοῦν γυναικεῖον ... ποθὲν μετὰ γάλακτος.
Dioscor. loco cit.
i Indici differentia) Indicum Ly-
NAT. HIST. LIB. XXIV. 80. 3553
glebis extrinsecus nigris, intus rufis, cum fregeris, cito
nigrescentibus. Astringit* vehementer cum amaritudine.
Ad eadem omnia utile est, sed praecipue ad genitalia.
LXXVit1. Sunt qui et sarcocollam'! spinz lacrymam pu-
tent, pollini thuris similem, cum quadam acrimonia dul-
cem,* gumminosam. Cum vino tusa sistit fluxiones: illini-
tur infantibus. Vetustate et hac maxime nigrescit: me-
lior, quo candidior.
LXX1IxX. Unum etiamnum arborum medicinis debetur no-
bile medicamentum, quod oporicen vocant." Fit ad dysen-
tericos stomachique vitia, in congio musti albi, lento vapore
decoctis malis cotoneis quinque cum suis seminibus, Puni-
cis totidem, sorborum sextario, et pari mensura ejus quod
rhun Syriacon" vocant, croci semuncia. Coquitur usque
ad crassitudinem mellis.
LXXxX. His subtexemus ea, que Greeci communicatione
nominum in ambiguo fecere, anne arborum! essent.
(xv.) Chameedrys" herba est, que Latine trixago dici-
΄“““““΄““““““΄
rhagadia. Mox, margo edd. Dalec. et Gronov. putrescentia in naribus.
Cap. Lxxviu. 1 Codd. Dalec. et Chiff. qui sarcocollam.—2 Ita codd.
Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. acrimonia dulcem cum Gro-
nov. et vulgg.
Cap. Lxx1x. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. eum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. rhu Syriacum alii ap. Dalec. rhus Syriacon Gronov. et vulgg.
Cap. Lxxx. 1 Vet. Dalec. arbores; Chiffl. amborum.—2 Ita codd. Har-
NOTE
cium differt a vulgari, glebis extrin-
secus nigris, &c. Sic etiam Dios-
cor. loco citato.
nia ac prope gemina Galenus de Fa-
cult. Simp. Med. lib. virr. pag. 226.
Vide que dicta sunt de sarcocolla
k Astringit] Idcirco dysentericis arbore, x11. 20. et de gummi que ex
‘lac’ prodesse, ‘in quo Lycium In- ea fit.
dicum solvitur,’ scribit Theod. Pris- m Unum ..esees oporicen vocant]
cianus 11. 2. 18. ᾽Οπωρικὴ, sive σκευασία δι᾽ ὀπωρῶν, con-
' Sunt. ..sarcocollam] Dioscor. ut.
99. Ἡ δὲ σαρκοκόλλα ἐστὶ δάκρυον δέν-
δρου γεννωμένου ἐν Περσίδι, ἐοικὸς λιβα-
νωτῷ λεπτῷ, ὑπόκιῤῥον, ἔμπικρον τῇ
γεύσει. Sarcocolla lacryma est arboris
in Perside nascentis, thuri tenui similis,
suffulra, gustu amariuscula. Nune
incognita officinis. Habet his affi-
Delph, et Var, Clas.
Plinius.
fectio ex fructibus, qualem concinnat
Galenus, κατὰ τύπους, 11. pag. 568.
ad stomachi subversionem, ad ccelia-
cos ac dysentericos,
n SChamedrys}] Diose. ur. 112, Xa-
μαίδρυς, of δὲ xaualbpop.... διὰ δὲ τὸ
σώζειν τινὰ ἐμφέρειαν τῷ Τευκρίῳ, καὶ
ταύτην τινὲς Τεύκριον ἐκάλεσαν. Et in
106
3054 Cc. PLINII SECUNDI
tur. Aliqui eam chamzropem,*° alii Teucrion appellavere.
Folia habet? magnitudine mentz, colore et divisura quercus.
Alii serratam, et ab ea serram inventam esse dixere, flore
pene’ purpureo. Carpitur3* pregnans succo in petrosis,
adversus serpentium’ venena potu illituque eflicacissima:
item stomacho,'‘ tussi vetustz, pituita in gula cohzerescente,*
ruptis, convulsis, lateris doloribus." Lienem’ consumit,
urinam et menses οἷοί. Ob id” incipientibus hydropicis
eflicax, manualibus scopis ejus in tribus heminis aque de-
cocte usque ad tertias. Faciunt et pastillos, terentes eam
ex aqua, ad supra dicta.* Sanat’ et vomicas, et vetera
ulcera,’ vel sordida, cum melle. Fit et vinum* ex ea pec-
““““5““““ 4 LL
duini et ΟΠ. cum edd. Harduin. 1. 2. 8. et recentt. ftrissago dicitur. A. e.
chamedropem Gronov. et vulgg.—3 Capitur Chiff.—4 ‘ Ita cod. Reg. 1.’
Brotier. pituite in gula coh@rescenti ἄτομον. al. vett. Harduin. 1. 2. 3. et re-
centt-—5 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. et pastillos, terenles eam ex aqua.
NOTE
Nothis, pag. 457. Ῥωμαῖοι, τριψάγο μί-
vop. Chamzdrys porro quasi coacte
brevitatis quercus appellatur. Unde
et in Gallia servat appellationem,
Chénette, ou Germandrée. Italis, Quer-
ciola et Calamandrina, teste Anguil-
lara par. x11. pag. 220, Chamedrys
est vulgaris Clusii, Histor, Rar.
Plant. lib. 11. pag. 351. visa a nobis
in horto Regio.
° Aliqui eam chame@ropem] Sic Mss.
Reg. Colb. &c. tum hoc loco, tum in
Indice. Tamen Diosc. χαμαίδρωψ.
Et Marcellus Empir. cap. 20. pag.
136. ‘Chamedropis,’ inquit, ‘que
herba simillima quereui folia habet,’
ἄς. At Apuleius cap. 24. “ Chame-
rops: Itali trixaginem appellavere.’
P Folia habet) Diosc. loc. cit. post
Theophr. Hist. 1x. 10.
4 Flore pene) Diose. loc. cit.”“Avéos
ὑποπόρφυρον.
τ Carpitur] Mss. omnes, capitur.
Diose. loc. cit. Συλλέγειν δὲ αὐτὴν
δεῖ ἐγκύμονα τοῦ καρποῦ. Et paulo
ante: Φύεται ἐν τραχέσι καὶ πετρώδεσι
τόποις.
s Adversus serpentium] Diose. loc.
cit. et Apuleius cap. 24. tit. 3.
τ Item stomacho| Dioscor. totidem
fere verbis, loc. cit. Βοηθεῖ σπάσμασι,
βηχὶ, σπληνὶ ἐσκιῤῥωμένῳ, δυσουροῦσι,
k. 7. A. et Marcellus Empiricus cap,
17. pag. 126. de vulsis, sive ruptis,
et rheumaticis, post Theophr. loc.
cit.
« Lateris doloribus}] Celsus tv. 6. de
laterum doloribus : ‘ Multa,’ inquit,
‘a medicis precipiuntur: ut tamen
sine his rusticos nostros epota ex
aqua herba trixago satis adjuvet.’
¥ Lienem] Dioscor. loc. cit. “Aye
kal ἔμμηνα καὶ ἔμβρυα, σπλῆνα τήκει σὺν
ὄξει ποθεῖσα. Vide et Galenum de
Fac. Simp. Med. lib. vit. p. 240.
W Ob id] Et hee pariter Diose. loc.
cit. et Apuleius c, 25. tit. 3.
* Ad supra dicta} Ad effectus su-
pra dictos. Vide Notas et Emend.
num, 27.
Y Et vetera ulcera] Diose. loc, cit.
᾿Ανακαθαίρει ἕλκη παλαιὰ σὺν μέλιτι,
NAT. HIST. LIB. XXIV. 82. 3555
toris vitiis. Foliorum* succus cum oleo caliginem® ocu-
lorum discutit. Adsplenem® ex aceto sumitur. Excalfa-
cit® perunctione.’
ΧΧΧΙ. Chameedaphne® unico ramulo est, cubitali fere:
folia tenuiora lauri folio. Semen rubens annexum foliis '*
illinitur capitis doloribus recens. Ardores‘ refrigerat: ad
tormina cum vino bibitur. Menses succus ejus, et urinam
ciet potu, partusque difliciles in lana appositus.®
LXXX1it. Chamelza” similitudinem foliorum olez habet.
Sunt autem ' amara, odorata, in petrosis, palmum" altitu-
dine non excedente. Alvum?’ purgat: detrahit pituitam
ς““σ“““““““4 LL
Ad supra dicta sanat, §c. Gronov. et vulgg. et ea past. t. ex aqua ac supra
dicta. Sanat, δὲ. Vet. Dalec.—6 Chiff. caligines.—7 Idem codex, et perunc-
tione.
Cap. LXxxt. 1 ‘ Ita bene cod. Reg. 2.’ Brotier. qui in Notis, errore ty-
pographico, habet adnexum solis. Harduin. 1. 2.3. et recentt. folia tenuiora
lauri folio. Semen rubens adnixum foliis ; edd. vett. et Gronov. folio tenui, laur?
similitudine. Semen rubens admistum foliis; margo edd. Dalec. et Gronov.
folio lauri similitudine, pallidiore, leviore, Semen rotundum, rubens adnexum foliis,
e Diosc.
Cap. LXXXII,
1 Vet. Dalec. odora. In petrosis nascitur palmum ; et sic
NOTE
Sic Theophr. pariter Hist. rx. 10.
* Fit et vinum] De quo dictum est
XIv. 19.
ἃ Foliorum] Diose. loc. cit. post
Theophrastum Hist. 1x. 10.
b Ad splenem] Dioscor. loc. cit.
Σπλῆνα τήκει σὺν bier ποθεῖσα.
© Excalfacit] Diosc....nat ἀλειφομένη,
ἔστι δὲ θερμαντική.
4 Chamedaphne] Totidem fere ver-
bis describitur a Diosc. 1v. 149, Xa-
μαιδάφνη, of δὲ καὶ ταύτην ᾿Αλεξάνδρειαν
ἐκάλεσαν, ἄς. Herbarii nostri hanc
laureolam vocant.
© Semen ...annixum foliis] Ita Mss.
Reg. Colb. &c. non, ut editi, admix-
tum. Quin et sincerius forte adnex-
um. WDiose. loc. cit. τοῖς φύλλοις ἐπι-
πεφυκότα.
* Ardores] Dioscor. loc. cit. Κεφαλ-
αλγίαις, καὶ στομάχου ἐγκαύσεσιν aph-
yet. Capitis doloribus, inflammationibus-
que stomachi succurrit.
& Menses .., appositus] Dioscor. loc.
citato: Ἔν πεσσῷ mpooredels, in pesso
subditus.
h Chamelea] Hee totidem verbis
Diose. 1. 172. Χαμελαία͵ ke τ. A. Et
Marcellus Empir. 6. 30. p. 211. Me-
zereum id Arabes appellant: His-
pani, Olivilla: Herbarii, Chamelea
Tricoccos: Narbonenses, Garoupe :
Galli ceteri politiores, Bois de la Dive.
A Clusio pingitur Hist. Rar, Plant.
lib. 1. p. 87. et a Dalec. Hist. Plant.
lib. xvi. p. 1664. Vidimus in horto
Regio.
1 Sunt autem] Dioscor. loco ci-
tato.
J Alvum] Dioscor. loc. cit. et Mar-
cellus Empir. c. 30. p. 211. Idem p.
212, hane ‘ restim olive’ appellari
ait, et habere alias dotes ac vires,
quas eo loci enumerat. Preivit om-
3556 C. PLINII SECUNDI
bilemque: foliis ἢ in duabus* absinthii partibus decoctis,
succoque eo cum melle poto. Foliis impositis et ulcera
purgantur. Aiunt, si quis ante Solis ortum eam capiat,
dicatque ad albugines oculorum se capere, adalligata? dis-
οὐ id vitium : quoquo modo vero collectam * jumentorum
pecorumque oculis salutarem esse.
LXXX1I. Chamesyce! lentis folia habet, nihil se attol-
lentia, in aridis petrosisque nascens. Claritati™ oculorum,
et contra suffusiones utilissima, et cicatrices, caligines,
nubeculas in vino cocta, inuncta. Vulvze™” dolores sedat
apposita in linteolo. 'Tollit® et verrucas omnium generum
illita. Prodest et orthopnoicis.
LXXXIv. Chamecissos? spicata est tritici modo, ramulis
quinis fere, foliosa: cum floret, existimari potest alba viola,
radice tenui: cujus' bibunt® ischiadici folia tribus obolis,
in vini cyathis duobus, septem diebus, admodum amara po-
tione.
LXXXv. Chameleucen" apud nos farfarum,' sive farfu-
PPL OL LILI OLS
Diose. palmi altitudinem non excedens alii vett. ap. Dalec.—2 Vet. Dalec.
cum duabus.—3 Idem Vet. adalligatis.—4 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. modo collectam Gronov. et vulgg.
CAP. LXXXIV.
Ejus, δ. e Diose.
CAP. LXXXV.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. foliosis: cum... .tenui.
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. farranum Gronov. et
NOTE
nibus Scribonius Largus Compos. 136.
© Purgat ergo belle chamelwa, que
herba olive folia similia habet, quo-
rum quinque vel sex dare oportet,
trita ex aque mulse cyathis tribus
.-» Detrahit enim aquam largiter.’
k Foliis] Dioscor. loc. cit. et Gale-
nus de Facult. Simp. Medic. |. vii.
p. 240.
! Chamesyce] Dioscor. tv. 170. Xa-
μαισύκη.... φύλλα φακοειδῆ.. .. πρὸς TH
yn... φύεται ἐν πετρώδεσι καὶ αὐχμη-
Retinet nomen in offici-
Visa a nobis in horto Regio,
qualis a Dodoneo pingitur, p. 373.
™ Claritati) Hee totidem verbis
pots τόποις.
nis.
Diose. loc. cit. et Galenus de Fac.
Simp. Med. lib. vuit. p. 241.
» Vulve] Dioscor. loco citato : Δύ-
ναμιν δὲ ἔχουσιν of κλῶνες λεανθέντες
σὺν οἴνῳ τὰς περὶ μήτραν ὀδύνας παύειν,
ἀντὶ πεσσοῦ προστεθέντες, Rami ex vino
triti, et in pesso appositi, vulve dolores
sedant.
ο Tollit] Dioscor. et Galenus locis
citatis.
P Chamacissos] De qua jam ante
diximus xvi. 62. Vide Ruellium 1. 111.
p- 634. qui nobiscum et cum Plinio
facit.
4 Cujus bibunt} Folia, non radicem,
ischiadicis bibi utiliter ait Diose, tv,
NAT. HIST. LIB. XXIV. 86.
gium vocant. Nascitur secus fluvios,** folio populi, sed
ampliore.
Radix ejus imponitur carbonibus cupressi, at-
que is nidor per infurnibulum ‘ imbibitur in vetere tussi.3
LXXXvI. Chamepeuce® laricis folio’ similis, lumborum
et spinze doloribus propria est.
Chamecyparissos" herba ex vino pota contra venena
serpentium omnium scorpionumque pollet.
Ampeloprason “ in vinetis nascitur, foliis porri, ructu
gravis.
-
Contra serpentium “
ictus eflicax. Urinam® et
ee
vulgg.—2 Ita Harduin. 1, 2.3. et recentt. secundum fluvios Gronov. et al.
vett.—3 Chiff. infundibulum bibitur inveterate tussi; Vet. Dalec. infundibu-
lum imbibitur, §c. cod. Dalec. infurnibulum bibitur, &c.
CaP. LXXXVI.
1 ‘Ita codd. Regg. 1. 2.’ Brotier. larici foliis edd. ante
NOTE
126. Florem Galenus loc. cit. pag.
240.
τ Chamaleucen] Χαμαιλεύκη Galeno
loc. cit. p. 241. In Indice hujus loci:
De chamaleuce, sive farfaro, sive farfu-
gio. Diosc. in Nothis, p. 458. Βήχιον
» +. οἱ δὲ χαμαιλεύκη.. .. Ῥωμαῖοι τρισιλ-
λάγω, οἱ δὲ φαρφάριαμ. Libri quidam
farfano, male. Meminit hujus Plau-
tus in Penulo 1. 1. 32.‘ Eo prester-
nebam folia farfari.’ Apuleius, ‘ Fo-
lia sunt farfari, et nuge mere.’ For-
tasse a Farfaro amne, de quo Ovid.
Met. xiv. 330. ‘Et opace Farfarus
umbre.’ Greci Βήχιον, Latini Be-
chion et Tussilaginem nominant. In
officinis, ‘ Farfara, Ungula caballina,
Populago:’ Galli, Pas d’ Ane, ou Tus-
silage. Pingitur a Dodoneo, pag.
486. De ea plura dicentur ΧΧΥΙ.
16.
* Nascitur secus fluvios] Manutius
in editione Pliniana maluit secundum,
quam secus legi: tametsi constans li-
brorum omnium ante eum consensio
foret in eam vocem secus, Et sane
Catonem meminimus, de Re Rust.
cap. 21. ‘secus laminas’ dixisse :
Quintilianum vir. 2. ‘ secus viam.’
* Per infurnibulum] Ita Reg. 1. At
Reg. 2. et Chiffl. infundibulum. In-
strumentum intelligit, quo in vasa li-
quores infundimus: Unentonnoir. Re-
fert hoc quoque Dioscor. 11, 126.
Plinius xxvr. 16. pro infundibulo
asciscit arundinem.
8. Chamepeuce| Diose. tv. 126. Xa-
μαιπεύκη ποιεῖ πρὸς ὀσφύος ἀγλήματα,
ἐν ὕδατι λεία πινομένη. A chamepity,
de qua diximus c. 20, ita herba hee
distare videtur, ut larix a picea. Fru-
ticem esse ait Anguillara, inventum-
que a se in insula di Veghia, iisdem
plane notis, quibus a Plinio delinea-
tur, par. XIL. p. 202.
> Chamecyparissos] Nondum in certi
nominis apud herbarios nostrates pos-
sessionem venit. Dodoneum vide, p-
268.
© Ampeloprason] ᾿Αμπελόπρασον a
vitibus et natali loco nomen accepit,
quasi porrum vitium, aut vitiginenm.
Pingitur a Dodonzo, p. 678. “Aypioy
πράσον vocat Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vi. p. 154.
4 Contra serpentium] Diosc. 11.180,
Θηριοδήκτοις δὲ βιβρωσκόμενον ἁρμόζει.
Contra bestiarum morsus in cibo con~
venit,
© Urinam] Diose. loc. cit.
3998 C. PLINIL SECUNDI
menses ciet: eruptiones sanguinis per genitale inhibet po-
tum impositumque. Datur et a partu mulieribus, et contra
canis morsum.
Ea quoque, que stachys vocatur, ΒΟΥΣῚ ὁ ἢ similitudinem
habet, longioribus foliis pluribusque, et odoris jucundi, co-
lorisque in luteum inclinati Pellit menstrua.
LxXXvil. Clinopodion,§ alii cleonicion, alii zopiron, alii
ocymoides appellant, serpyllo similem," surculosam,'' pal-
mi altitudine, in petrosis,* orbiculato foliorum! ambitu,
speciem lecti pedum prebentem.* Bibitur™ ad convulsa,
rupta, strangurias, serpentium ictus. Item decoctz 5" suc-
cus.
LXXxXvitl. Nune subtexemus herbas mirabiles quidem,
sed minus claras, nobilibus in sequentia volumina dilatis.
Centunculum ° vocant nostri, foliis ad similitudinem capitis
΄“΄““““““““ “4 LE
Brotier.—2 Vet. Dalec. marrhubii ; et sic Diosc. prasii Rondel.—3 Vet. Da-
lec. inclinantis.
Cap. Lxxxvil. 1 Dalec. simile, surculosum.—2 ‘Ita codd. Regg. 1. 2.’
Brotier, altitudine: nascitur in petrosis, orbiculato florum ambitu, 5. l. p. pre-
bens Gronov. et al. vett. altitudine: nascitur in p. 0. foliorum ambitu, s. l. p.
prebens Harduin. 1.2.3. et recentt. prabente cod. Dalec. prabenti Chiffl,—
3 Vet. Dalec. decocti; Chiff. decocta et.
NOTE
f Ea quoque... porri] Alia Plinii
stachys est, alia Dioscoridis. Illa
porri, ista marrubii foliorum similitu-
dinem refert. Quz Dioscoridi sta-
chys est, ea Plinio scorditis appella-
tur, uti dicemus xxy. 26. Pliniana
stachys officinis incognita.
5. Clinopodion] Dioscor. in Nothis,
pag. 456. Κλινοπόδιον, of δὲ κλεώνικον,
οἱ BE ὠκιμοειδὲς, of δὲ ζώπυρον καλοῦσι.
Pingitur a Matthiolo p. 814.
h Serpyllo similem] Foliis serpyllo
similibus. Diose. 111. 109.
' Surculosam] Lignosam, φρυγανῶδες,
Dioscor.
) Palmi allitudine] Palmi majoris,
qui duodecim digitorum.
δισπίθαμον.
* (Nascitur] in petrosis] Diose. loc.
Dioscor.
cit.
1 Orbiculato foliorum] Ita Mss. om-
nes, non florum: etsi perinde est:
nam in singulis fere geniculis annexi
foliis flores adherescunt. Diose. loc.
cit. Καὶ τὰ ἄνθη ὅμοιά πως κλίνης ποσὶν,
ἐκ διαστημάτων ἐμφερῆ πρασίῳ. Et flo-
ribus (orbiculato suo ambitu) lecti pe-
dum speciem prabentibus, ex intervallo
marrubii modo dispositis.
m Bibitur] Dioscor. loc. cit. tot-
idem verbis.
n Item decocta} Herbe nimirum.
Dioscor, loc. cit. Πίνεται δὲ ἡ πόα καὶ
τὸ ἀφέψημα αὐτῆς πρὸς θηρίων δήγματα,
&e.
ο Centunculum] Gnaphalinm vide-
tur esse, de quo rursum XXvil. ΟἹ,
cum et vires ei plane similes ibi
NAT. HIST. LIB. XXIV. 90. 38559
penularum, jacentem in arvis: Greeci clematidem: egregii
effectus’ ad sistendam alvum in vino austero. Item san-
guinem sistit tritus cum oxymelitis aut aque calidze cyathis
quinque, denarii unius pondere: sic et ad secundas mulie-
rum eflicax.
LXxXx1ix. Sed Greci clematidas et alias habent : unam,'
quam ? aliqui echiten vocant, aliilaginem,* nonnulli tenuem
scammoniam: ramos habet? bipedales, foliosos, non dissi-
miles scammoniz, nisi quod nigriora minoraque sunt folia.
Invenitur in vineis arvisque. Estur, ut olus, cum oleo ac
sale: alvum ciet. Eadem a dysentericis cum lini semine
ex vino+ austero sorbetur. Folia epiphoris imponuntur
cum polenta, supposito 5 udo linteolo. Strumas imposita
ad suppurationem perducunt, deinde axungia adjecta per-
curant. Item hemorrhoidas° cum oleo viridi, phthisicos
juvant cum melle. Lactis quoque ubertatem faciunt in ci-
bis sumta. Et infantibus illita capillum alunt. Ex aceto
edentium Venerem stimulant.”
xc. Est et alia‘ clematis, igyptia cognomine, que ab
PLOL ILL LACES
Cap. txxxvur. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Itali centunculum
vocant rostratis foliis, ad similitudinem....Greci autem clematidem. Est ejus
egregius effectus Gronov. et al. vett. nostri etiam Chiffl. nascentem pro ja-
centem Vet. Dalec. Est ei effectus cod. Dalec. Egregii effectus Chiffl.
Cap. LXxxtx. 1 Cod. Dalec. clematidem habet unam.—2 Alii ap. Dalec.
alteram quam lygon.—3 Ita ex codd. Harduinus et recentt. et pedales....
scammoni@ ramos habet Gronov. et vulgg. ea viticulas foliosas non dissimiles
smilucis ramos habet alii ap. Dalec.—4 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin. 1. 2.3. et recentt. in vino Gronov. et al. vett.—5 Margo edd.
Dalec. et Gronov. superposito; quod in codd. scribitur, supposito.—6 Chiff,
iY
hemorrhoidam.—7 Ita ex codd. Harduinus et recentt. ex aceto dentium do-
lores sedant. Venerem, &c. edd. vett. et Gronov.
NOTE
ascribantur, et in Nothis Diose. p.
459, Γναφάλιον, Ῥωμαῖοι κέντουλουμ,
opinor pro κεντούνκουλουμ, jampri-
dem appellarint. Pingitur a Dodo-
neo, p. 65.
Ρ Unam, quam] Hec clematis altera
Dodonei, p. 402. In Nothis Diosc.
pag. 462, Ἑτέρα κληματὶς, κ. TA,
4 Est et alia] Dioscor. 1v. 7. KAy-
paris, of δε δαφνοειδὲς, of δὲ μυρσινοειδὲς
οἱ δὲ πολυγονοειδὲς καλοῦσι. Sic etiam
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. vir.
p- 192. Daphnoides, a Jauri similitu-
dine, ut et myrsinoides, appellata.
A crebris geniculis, polygonoides.
Est Dodonzi clematis daphnoides, p.
401. visa a nebis in horto Regio. Vi-
de, si lubet, in Adagiis, Chiliad. 1.
3560 C. PLINII SECUND!
aliis daphnoides,' ab aliis polygonoides vocatur: folio
lauri,’ longa* tenuisque: adversus serpentes,‘ ac privatim
aspidas,* ex aceto pota efficax.
xcl.(Xvi.) Aigyptus hanc maxime gignit: que et aron,*
de qua inter bulbos diximus,* magnz cum dracontio litis.
Quidam enim eandem esse dixerunt. Glaucias satu ἢ dis-
crevit, dracontium sylvestrem arum pronuntiando. Aliqui
radicem* aron appellarunt,3 caulem vero dracontium, in
totum alium, si modo hic est, qui apud nos dracunculus vo-
catur. Namque aros “ radicem nigram in latitudinem rotun-
dam habet, multoque majorem, et qua + manus impleatur.
Dracunculus subrutilam, et draconis conyoluti modo: unde
et ei nomen.*
POPOL PPO LIL “7
Cap. xc. 1 Gal. myrrhinoides.—2 Ita codd. Harduini, cum edd. Har-
duin. 1, 2. 3. et recentt. ac p. aspides Gronov. et yulgg. et p. aspidas Chiff.
Cap. xcr. 1 Gronov. et al. ante Harduin. gignit. Cap. xvi. Que et
aron, &c. Cod. Dalec. gignit. Est et aron.—2 Chiffl. dixere.—3 Ita codd.
Harduini et Chiff. cam edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. appellaverunt Gro-
ΠΟΥ͂. et vulgg.—4 Alii ap. Dalec. quam qua.
NOT
Cent. 1. Adag. 22. ‘ Clematis Egyp-
tia.’
© Folio lauri] Diose. loc. cit. Πέτα-
Aov δὲ μικρὸν, δάφνῃ ἐμφερὲς τῷ τε
σχήματι καὶ τῇ χρόᾳ, μικρότερον δὲ
πολλῷ.
5. Longa] Diosc. Κλήματα δὲ ἔχει
μακρά, Sarmentosas spargit viticulas,
easque longas.
' Adversus serpentes} Dioscor. loc.
cit.
8. Aron, de qua ... diximus] Lib.
ΧΙΧ. cap. 30. Sed cave aron vulga-
rem intelligas, aliamve quam Acgyp-
tiacam.
» Glaucias satu] Solo satu discrevit
aron a dracontio, dracontium aron
sylvestrem pronuntiando, Ita, credo,
etiam Galenus, qui de Facult. Simp.
Med. lib. vi. pag. 169. dracontium
ait aro esse persimile et foliis et ra-
dice: amarius tamen aliquanto. Di-
oscoridem is secutus est, 11. 197. Se-
rapion quoque dracontii genera bina
statuit: alterum, quod dracontion
simpliciter, alterum, quod aron ap-
pellaretur.
¢ Aliqui radicem] Sic Erotianus, in
Onomast. vocum Hippocr. tom. 11.
operum Galeni, pag. 117. Δρακόντιον
βοτάνης εἶδος" οὕτω δὲ καλεῖται Kal 6 TOU
ἄρου καυλὸς, παρὰ τὴν πρὸς τὸ ζῶον ὁμοιό-
τητα. Dracontium, herbe genus: sic et
ari caulis vocatur, ex similitudine quam
cum animali habet.
4 Namque aros] Egyptiaca, ut dixi-
mus. Nam vulgari radix alba est, et
dracunculi radici proxima, ut ait
Diose. 11. 197.
© Unde et ei nomen] Sie appellari
ainnt hodierni herbarii, quod caulem
habet anguium more maculosum, et
versicolorem, cum levore. Idcirco
et draconteam, et colubrinam quo-
que Romani dixere, teste Apuleio,
cap. 14, Recentiorum pleriqne majo-
NAT. HIST. LIB. XXIV. 92. 3561
xo. Quin et ipsi Greci‘ immensam posuere differen-
tiam, semen dracunculi fervens mordaxque tradendo: tan-
tumque ei virus,’ ut olfactum gravidis abortum inferat.
Aron £ miris laudibus extulere: primum in cibis foeminam
preferentes, quoniam mas durior* esset, et in coquendo
lentior. Pectoris vitia® purgare: et aridum in potione in-
spersum,’ aut ecligmate, urinam‘ et menses ciere. Sic et
in oxymelite potum stomacho: interaneisque exulceratis
ex lacte ovillo bibendum: ad tussim, in cinere coctum ex
oleo dedere. Alii coxere in lacte, ut decoctum biberetur.
Epiphoris elixum imposuere: item sugillatis, tonsillis. Ex
oleo hemorrhoidum vitio infudere,+ lentigines ex melle illi-
nentes. Laudavit Cleophantus et pro antidoto contra ve-
nena: pleuriticis, peripneumonicis, quo tussientibus modo :
semen intritum cum oleo aut rosaceo infundens aurium do-
lori. Dieuches! tussientibus, aut suspiriosis, et orthopnoi-
cis, et pura’ exscreantibus,* farina permixtum in pane
cocto dedit. Diodotus® phthisicis e melle ecligmate, et pul-
monis vitiis, ossibus etiam fractis imposuit. Partus om-
nium! animalium extrahit, naturz circumlitum. Succus
“΄΄““““““΄“““4Φ
Cap. xcir. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. tantumque δὲ inesse virus
Gronov. et vulgg.—2 Cod. Dalec. mare dulcior.—3 Vet. Dalec. aridum potioni
inspersum.—4 Ita ex codd. Harduinus et recentt. infundere Gronov. et vulgg.
—5 Itaex codd. Harduinus et recentt, et purulenta Gronov. et vulgg.—
NOTZE
Que autem apud nos Aros appella-
tur, non est ullo modo edulis.
h Pectoris vitia] Hoc de dracontio,
Diosc. loc. cit. de aro quoque vul-
gari, 197.
i Urinam] Diosce. loc. cit.
J Dicuches] Et Diose. locis cit.
k Et pura eaxscreantibus| Sive puru-
lenta. Ita Mss. a pus, puris.
rem serpentariam vocant, Grande ser-
pentaire. Pingitur a Matthiolo in
Dioscor. lib. 11. p. 590.
Γ Quin et ipsi Greci] In his Diose.
11. 196. dracunculi semen ait esse sa-
pore mordax, ἐπιδάκνων τὴν γεῦσιν
καρπός : olfactuque ipso recens con-
ceptos foetus enecare: Kal τὴν ὀσμὴν
δέ pact... τῶν ἄρτι συνειλημμένων ἐμ-
βρύων φθαρτικὸν εἶναι.
& Aron] Sive Agyptiacam hoc loco
intelligas, sive Grecam, perinde est:
affines enim utrique cognateque vi-
res, et invicem, et cum dracontio.
! Partus omnium] Affine est, quod
Diosc. prodidit, locis cit. e dracon-
tio, arove, collyria fingi ad extrahen-
dos partus,
3062 C. PLINII SECUNDI
radicis™ cum melle Attico, oculorum caligines, ac sto-
machi vitia discutit, tussim decocti jus cum melle. Ul-
cera" omnium generum, sive phagedzne sint, sive car-
cinomata, sive serpant, sive polypi® in naribus, succus
mire sanat. Folia ambustis prosunt ex vino et oleo coc-
ta. Alvum inaniunt ex sale? et aceto sumta. Et luxa-
tis® cocta cum melle prosunt: item articulis podagricis ”
cum sale, recentia vel sicca. Hippocrates utralibet 9°
ad collectiones cum melle imposuit. Ad menses trahen-
dos seminis vel radicis drachme duz in vini cyathis
duobus sufficiunt. Eadem potio, sia partu non purgan-
tur,’° et secundas trahit. Hippocrates et radicem’™ ipsam
apposuit. Dicunt et in pestilentia salutarem esse in cibis.
Ebrietatem 1 discutit. Serpentes nidore, cum crematur,
privatimque aspidas * fugat, aut inebriat, ita ut torpentes
inveniantur. Perunctos* quoque aro e laureo oleo fugiunt.
Ideo et contra ictus dari potu in vino nigro putant utile. In
foliis arit caseus optime servari traditur.
ΧΟΙΙ. Dracunculus, quem dixi,* hordeo maturescente
PPP IIOP POLLO?
6 Diodorus Reines.—7 Chiffl. in sale-—8 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum
edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Etiam lux. Gronov. et al. vett.—9 Ita
codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. quaslibet
Gronov. et al. vett.—10 Chiff. purgentur.—11 Cod. Dalec. esse. In cibis,
ebrietatem.—12 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin, 1. 2. ὃ, et
recentt. aspides Gronov.et al. vett.
NOTE
™ Succus radicis] Diose. locis cit.
et Galenus de Fac. Simp. Med. 1. vi.
p. 169.
" Ulcera] Hee pariter Diosc. et
Galenus locis citatis.
° Sive polypi] De dracontio Mar-
cellus Empir. c. 10. p. 86. “ Poly-
pum,’ inqnif, ‘emendat herba, que
Grece dracontium appellatur, vel si
succus ejus naribus infundatur: vel
si papyrus inde infecta, et specillo
involuta, naribus inseratur, et poste-
ra die educatur,’
" Itemarticulis podagricis| Radicem
ari cum fimo bubulo podagricis impo-
sitam auxiliari scribit Dioscor. 11,
197.
4 Hippocrates utralibet] Sive recen-
tia folia, sive sicea.
τ Hippocrates et radicem] Eam ob
rem et cerve aron a partu edunt, ut
diximus vit. 50.
5 Perunctos] Dioscor. 11. 196. Aiunt,
inquit, et qui manus radice perfricuerit,
a vipere morsu tutum et illesum exis-
tere. Φασὶ δὲ bri καὶ εἰ διατρίψει τις
τὰς χεῖρας TH ῥίζῃ, ἀπὸ ἐχίδνης ἄδηκτος
μένει.
t In foliis ari] Et dracontii pariter,
Diose. loc. cit. Tupds τε ἐνειλούμενος
τοῖς φύλλοις ἄσηπτος διαμένει.
® Dracunculus, quem dixi| Cap. 91.
NAT. HIST. LIB. XXIV. 94. 30603
effoditur, Luna crescente. Omnino habentem serpentes fu-
giunt. Ideo percussis prodesse in potu aiunt majorem :”
ut et menses,’ si ferro non attingatur, sistat. Succus ejus °
et aurium dolori prodest.
Id autem quod Graci dracontion vocant, triplici effigie
demonstratum mihi est: foliis beta, non sine thyrso, flore
purpureo. Hoc est simile aro.? Alii radice® longa, vel-
uti signata articulosaque, monstravere : tribus omnino cauli-
culis : folia ejus ex aceto decoqui contra serpentium ictus
jubentes. Tertia‘ demonstratio fuit, folio majore, quam
cornus, radice arundinea,” totidem (ut affirmabant) genicu-
lata nodis,} quot haberet annos, totidem esse folia. Hi ea
ex vino vel aqua contra serpentes dabant.+
xciv. Est et aris, que in eadem Agypto nascitur, si-
milis aro, minor tantum minoribusque foliis, et utique ra-
dice, que tamen olive grandis magnitudinem implet : alba
geminum caulem, altera unum tantum emittens. Medetur
utraque ulceribus manantibus: item combustis," ac fistu-
lis" collyrio immisso. Nomas sistunt decocta earum in
aqua,* et postea tritarum rosaceo addito. Sed unum‘ mi-
PLES L 5 “ “2 7
Cap. xciit. 1 Cod. Dalec. et ad menses. Mox, in eodem deest, sistut.—
2 Idem codex, corni, radicis harundinee ; alter codex ejusdem, cornu radicis.
—3 Cod. Dalec. genicula notis.—4 Hi ex vino, δ. dantur cod. Dalec.
CAP, XCIV.
1 Chiff, ambustis.—2 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. fistulis
NOTE
sub finem, “ qui apud nos dracuncu-
lus vocatur.’ Hujus radicem effodi
hordei messibus scribit Diosc. loc.
cit. ἐν πυραμητῷ.
b Majorem] Nam et alter minor
dracunculus est, delineatus a Matthio-
lo p. 591,
© Succus ejus} Marcellus Empir.
6:.9. ps 77%.
4 Hoc est simile aro] Ita etiam Mss.
Est dracontium majus, sive dracun-
culus modo explicatus.
e Alii radice} Hee Bistorta nunc
vulgo dicitur, a radice intorta et con-
voluta anguiom more. La Bistorte.
A Dodonzo pingitur, qualem vidi-
mus in horto Regio, p. 331.
f Tertia} Dracunculus aquatilis Do-
donzi, p. 329. Gesneri, arum palus-
tre. Vidimus in horto Regio.
& Est et aris] ᾿Αρίσαρον a Diose. ap-
pellatur, a quo et verbis totidem de-
seribitur, τι. 198. ut et ab Oribasio
lib. x1, Pingitur a Lobelio in Ad-
vers. p. 260. In Italia vulgo nota,
etsi nomine vulgari carent, auctor
est Anguillara par. xt. p. 176.
h Ac fistulis}] Vide Notas et Emend.
num. 29. 4
i Sed unum] Diosce. loc. cit. Φθείρει
3064 Cc. PLINIT SECUNDI
raculum ingens, contacto genitali cujusque foeminini sexus,
animal in perniciem agi.
xcv. Myriophyllon,) quod nostri millefolium vocant, cau-
lis est tener, similis foeniculo, plurimis foliis : unde et nomen
accepit. Nascitur* in palustribus, magnifici usus ad vul-
nera. Cum aceto’ bibitur ad difficultates urine et vesice,
et suspiria, praccipitatisque' ex alto. Efficacissima™ ea-
dem ad dentium dolores. Etruria hoc nomine appellat
herbam in pratis™ tenuem a lateribus capillamenti modo
foliosam, eximii usus ad vulnera: boum nervos abscisos
vomere solidari ea, rursusque jungi addita axungia, aflir-
mans.
xcvi. Pseudobunion® napi folia habet, fruticans' palmi
΄΄““““΄““““““ 5
collyrio immisso. Nomas sistunt decocta folia in aqua, postea trita rosaceo addito
Vet. Dalec. ac fistulis. Collyrio immisso nomas sistunt, decoctarum in aqua edd.
vett. et Gronoy.
Cap. χον. 1 Cum aque et sale margo edd. Dalec. et Gronov. e Diose.
Cap. xcvit. 1 Cod. Dalec. bunii folia habet, frutex.—2 Laudatissimum
Vet. Dalec.
NOTE
δὲ καὶ αἰδοῖον παντὸς ζώου ἐντεθεῖσα.
Imposita, inditave, cujuslibet animalis
genitale corrumpirt.
J Myriophyllon] De eo paria prodi-
dit Dioscor. 1v. 115. Μυριόφυλλον,
κι T-A. Millefolium aquaticum est,
seu Foeniculus aquaticus Dalecampit
Hist. Plant. p. 1023. Vidimus in
horto Regio.
k Nascitur] Dioscor. loc. cit. Φύε-
ται ἐν ἑλώδεσι τόποις. Vide Notas et
Emend. num. 30.
! Pracipitatisque| Plinius Valer. 1.
04. ‘Si ex alto pracipitati sunt, mil-
lefoliam bibendum datur ex aceto,
cruenta exscreantibus.’
m™ FE fficacissima] Apuleius cap. 88.
tit. ‘ Ad dentium dolorem :’ ‘ Herbe
millefolii radicem jejunus manducet
laborans dentibus.’
" Herbam in pratis] Millefolinm
terrestre purpureis foliis illud est,
pictum a Lobelio, in Observat. pag.
431. Militarem etiam vocant, στρα-
τιωτικὴν, in Nothis Diose. p. 476.
quia vulnera ferro facta sanat, ideo-
que in militia et castris multus ejus
est usus. Apuleius c. 88. tit. 2. ‘ Ad
vulnera ferro facta:’ ‘ Herba mille-
folium cum axungia pisata et impo-
sita, vulnera purgat et sanat.’ Vide
et Galenum de Fac. Simp. Med. lib.
vit. p. 211. Deseribitur ea rursum a
Plinio xxv. 19. Lepidum est quod
refert Schenckius Observ. Medic.
lib. 1. tit. de naribus, p. 201. ex Fol-
Jerio Chirurg. τι. 5. ‘ Cuidam decisus
nasus,’ inquit, ‘qua os in cartilagi-
nem desinit, rusticus propendentem
partem alteri digitis conjunxit, her-
bam tusam et e vino nigro tritam,
quod millefolium appellant, impegit,
rudius omnia colligavit, unde celer-
rime restitit profluens sanguis, et
vulnus pulchra cicatrice brevi coiit.’
© Pseudobunion] Diosce. tv. 125, Ψευ-
δοβούνιον θαμνίον ἐστὶ σπιθαμιαῖον ἐν
Κρήτῃ, ἔχον φύλλα βουνίῳ ὅμοια, κ. τ. As
NAT. HIST. LIB. XXIV. 99. 3565
altitudine.
Laudatissima* in Creta.
Contra tormina?” at-
que stranguriam, laterum praecordiorumque dolores bibun-
tur rami ejus quini senive.
xovi. Myrrhis,? quam alii smyrrhizam,'* alii myrrham
vocant, simillima est cicutz, caule foliisque et flore, minor
tantum, et exilior, cibo non insuavis. Ciet* menstrua et par-
tus cum vino.
tarem esse.
tem cibi facit.
Subvenit et phthisicis in sorbitione.
Phalangiorum" morsus restringit.
Aiunt eandem**‘ potam in pestilentia salu-
Avidita-
Ulce-
ra quoque in facie aut capite succus ejus in aqua triduo
maceratze sanat.
xcvill. Onobrychis* folia habet lentis, longiora paulo,
florem rubentem, radicem exiguam et gracilem.
Siccata® in farina modum, et inspersa vino
Alvum sistit.
circa fontes.
albo, strangurias finit.
Nascitur ”
Succus ejus* per-
unctis cum oleo sudores movet.
ΧΟΙΧ. (Xvul.) In promisso herbarum mirabilium, occur-
rit aliqua dicere et de magicis.
Quz enim mirabiliores
GPL OLILCPI PPR
Cap. XCvIt.
cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
vett.—3 Chiff. restinguit.
1 Dalec. smyrnizusam.—2 Ita codd. Harduini et Dalec.
Aiunt quoque eandem Gronov. et al.
NOTE
P Contra tormina] Totidem verbis
Diosc. loc. cit.
4 Myrrhis] Diose. tv. 116. Μυῤῥὶς,
οἱ δὲ μύῤῥαν καλοῦσι, τῷ καυλῷ καὶ τοῖς
φύλλοις ἔοικε κωνείῳ" ῥίζαν δὲ ἔχει ἐπι-
μήκη, ἅἁπαλὴν, περιφερῆ, εὐώδη, ἡδεῖαν
βρωθῆναι. Pingitur a Dodonezo, pag.
689. Galli vocant, Cerfeuil musqué, ob
odoris jucunditatem. Vidimus in hor-
to Regio.
© Alii smyrrhizam] Ita Mss. tum
hoc loco: in Indice myrizan, forte,
smyrrhizusam, vel myrizusam: quod
odore myrrham unguentumve re-
ferat.
5. Ciet] Diose. loc. cit. et Galenus
de Fac. Simp. Med. lib. vir. p. 211.
τ Aiunt eandem| Arcere sic mali
contagia scribit et Diosc. loc. cit.
Ἱστοροῦσι δὲ ἔνιοι, πινομένης αὐτῆς dts ἢ
τρὶς τῆς ἡμέρας σὺν οἴνῳ ἐν λοιμικαῖς κα-
ταστάσεσι, βοηθεῖν πρὸς τὸ ἀνόσους δια-
μένειν.
" Phalangiorum] Diose. Πινομένη
σὺν οἴνῳ φαλαγγιοδήκτοις βοηθεῖ.
ἃ Onobrychis} Hee totidem verbis
Dioscor. 111. 170. ’OvoBpuxis, k. τ. As
A Dodoneo delineatur, p. 539. Re-
centioribus ἀνώνυμος 651. In Paduano
agro nasci tradidit Anguillara par,
XII. p. 242,
b Nascitur| Diose. loc. cit.
© Siccata| Diose. loc. cit. ef Ga-
lenus de Fac. Simp. Med. lib. viru.
p. 215.
4 Succus ejus] Diose. et Galenus
locis cit.
3566 Cc. PLINII SECUNDI
sunt? Primi eas in nostro orbe celebravere Pythagoras
atque Democritus, consectati magos.* Coracesia et caly-
cia Pythagoras aquam glaciari‘ tradit: quarum' mentio-
nem apud alios non reperio, nec apud eum alia* de his.
c. Idem minyada' ® appellat, nomine alio corysidiam,* ἢ
cujus decocto in aqua succo protinus sanari ictus serpen-
tium, si foveantur, dicit. Eundem effusum in herba qui
vestigio contigerint, aut forte respersi fuerint, insanabili
leto perire,? monstrifica prorsus natura veneni, preeter-
quam contra venena.'
ci. Ab eodem Pythagora aproxis appellatur herba, cujus
radix e longinquo concipiat ignes, ut naphtha, de qua in
terre miraculis diximuss Idem tradit, si qui morbi huma-
no corpori acciderint florente brassica,' quamvis sanatos,
admonitionem eorum sentire, quoties florere eam contigerit:
et frumentum, et cicutam, et violam similem conditionem
΄σ“““““““΄“““ Γ“΄
Cap, xcix. 1 “Τία cod. Reg. 1.’ Brotier. magos, Coriacesiam et Calliciam
Pythagoras, qua aquam glaciari tradit. Harum Vet. Dalec. magos. Coracesia
et Calithia, &c. cod. Dalec. Magos. Coriacesia et callicia, δὸ. τόπον. et al.
vett. Magos. Coracesia et callicia, §c. Harduin. 1. 2.3. et recentt.—2 Cod.
Dalec. aliam.
Cap. c. 1 Cod. Dalec. mimadem; Dalec. me@naidem, ard τοῦ μαίνεσθαι.
Gronov. et vulgg. menaidem.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. eum edd. Har-
duin. 1. 2. 3. et recentt. chorinthadem edd. vett. et Gronov. Mox, cujus de-
cocte Vet. Dalec.—3 Ita Harduin, 1. 2. 3. et recentt. insanabiles perire
Gronov. et vulgg. insanos perire Vet. Dalec. forte respersos insanabili letho
perire Chiff.
Cap.ci. 1 ‘ Ita codd. Regg. 1. 2.’ Brotier. Chiffl. inciderint florente bras-
sica; Gronov. al. vett. Harduin, 1. 2. 3. et recentt. acciderint florente aproxi.
NOT
© Magos| /Egyptios, credo, Chal-
nyanthes autem, tum ex allusione vo-
dzosque intelligit, apud quos Pytha-
cum, tum ex virium proprietate sin-
goras peregrinando vixit: precipue
vero Mercurium Trismegistum, qui
librum edidit, ‘ de sex et triginta sa-
cris horoscoporum herbis,’ Galeno
teste, in procemio libri sexti de Simp.
Med, Facult.
f Aquam glaciari] Flore aquifolie
arboris id quoque fieri Pythagoras
tradidit, ut dictum est supra, c. 72.
* Idem minyada} Ita Mas. Reg.
Colb. &c. non menaidem, ut editi. Mi-
gulari, intelligi oportere hoc loco cen-
suerim: has enim facultates Gale-
nus, A2gineta, Dioscorides, Plinius
ipse Xxt. 88. huic trifolii generi a-
scribunt.
4 Corysidiam] Sic Mss. non corin-
thadem, ut editi.
1 Contra venena] Contra serpentium
ictus, ut dictum est proxime.
} De qua in terre ... divimus] Lib.
11, c. 109,
NAT. HIST. LIB. XXIV. 102, 3507
habere. Nec me fallit, hoc volumen ejus a quibusdam
Cleemporo* medicoascribi: Pythagore pertinax fama an-
tiquitasque vindicant. it idipsum auctoritatem volumini-
bus affert, si quis alius* curze sua opus illo viro dignum
judicavit: quod fecisse Cleemporum, cum alia suo et no-
mine ederet, quis credat ? 3
cil. Democriti certe chirocmeta! esse constat. At in his
ille post Pythagoram magorum studiosissimus quanto por-
tentosiora tradit! Aglaophotin™ herbam, quz admiratio-
ne' hominum propter eximium colorem acceperit nomen,
in marmoribus Arabize nascentem Persico latere.*" Qua de
causa et marmoritin? vocari. Magos utique ea uti, cum
velint Deos evocare. Achamenida,+° colore electri sine
folio, nasci in Taradastilis 5° India, cujus radice in pastil-
los digesta, in dieque pota in vino, noxii‘ per cruciatus
Mox, cod. Dalec. florem eum tetigerint, &c.—2 Cod. Dalec. etiam Cleemporo.
Mox, in eodem, vero esse pert. fa. an. indicant.—3 Idem codex, quis credet ?
Cap. cit. 1 Cod. Dalec. ob admirationem.—2 Vet. Dalec. littore.—3 ‘Ita
cod. Reg. 2.’ Brotier. et marmaritiden cod. Dalec. et marmaritin edd. ante
Brotier.—4 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et re-
centt.
Achemeniden Vet. Dalec. Achemenidem ἄτοπον. et vulgg.—5 Ita
cod. Reg. Brot. 1. et Chiffl. Tardistilis edd. ante Brotier.
Mox, potae vino
NOTE
Κ δὲ quis alius] Si quis alius scrip-
tor industria sue opus illius viri no-
mine dignum judicavit.
! Chirocmeta] Χειρόκμητα, hoc est,
manu ipsius facta. Hesychius: Χειρό-
κμητα, χειροποιητὰ, ἤγουν ὑπὸ χειρῶν γε-
γενημένα. Vitruvius 1x. 8. “ Multas
res attendens, admiror etiam Demo-
criti de rerum natura volumina, et
ejus commentarium, qui inscribitur
Χειροκμήτων, in quo utebatur annulo,
signans cera molli, que esset exper-
tus.’ Scripsit Zosimus Alexandrinus
Philosophus ad Theosebiam sororem
suam Χειροκμήτων, id est, Manufacto-
rum, libros xxvii, teste Suida verbo
Ζώσιμος.
m Aglaophotin] De hac /Elianus
Hist. Anim. χιν. 27. qui et cynospas-
ton vocari ait, nocte stelle instar
lucere, et igneo splendore facile in-
ternosci. Vide et Diodorum Tarsen-
sem, apud Photium in Bibl. cod. 223.
p. 681. Et Peonie id nomen esse
inditum scribit Apuleius c. 64. ’Ay-
λαοφωτὶς Greece dicitur, ἀγλαία φώ-
των, admiratio hominum.
n Persico latere] Qua Persidem
spectat Arabia.
° Achemenida] Forte a Persis ne-
gotiatoribus sic appellata, in gratiam
Achemenis, qui Cambysis pater,
Cyri avus fuit, teste Herod. Polym.
num. 11. pag. 389. vel gentis totius,
que Achemenia pariter ab eo est
cognominata.
P Taradastilis [ Tardistilis] Mss. Ta-
radastilis.
4 Nowii] Rei criminum.
3568 C. PLINII SECUNDI
nocte confiteantur omnia, per varias numinum imagina-
tiones. Eandem hippophobada®’ appellat, quoniam eque
precipue caveant eam. Theonbrotion’?* xxx. schoenisa
Choaspe nasci, pavonis picturis similem, odore eximio.
Hanc autema regibus Persarum comedi aut bibi contra om-
nia corporum incommoda, instabilitatemque mentis, ean-
dem semnion‘ a potentiz majestate* appellari. Aliam
deinde adamantida,?" Armeniz: Cappadocizeque alumnam.
Hac admota leones resupinari cum hiatu Jaxo.'° Nominis
causam esse, quod conteri nequeat. Arianidem in Arianis
gigni, igneam colore: colligi, cum Sol] in Leone sit. Hujus
tactu peruncta oleo ligna accendi. Therionarca” in Cap-
padocia et Mysia nascente, omnes feras torpescere, nec
nisi hyzenze urine aspersu recreari. AZthiopida “ in Meroe
nasci. Ob id et Meroida™ appellari, folio lactucz, hydro-
picis utilissimam e mulso potam. Ophiusam in Elephan-
tine ejusdem AZthiopie, lividam, difficilemque aspectu, qua
pota terrorem minasque serpentium obversari, ita ut mor-
tem sibi eo metu consciscant: ob id cogi sacrilegos illam
bibere. Adversari autem ei palmeum vinum. ‘Thalasseg-
len circa Indum amnem inveniri, que ob id nomine alio
potamaucis '** appellatur, hac pota lymphari homines, ob-
versantibus® miraculis. Theangelida in Libano Syriz ;
΄σ’““““““““““
Vet. Dalec.—6 Ita ex codd. Harduinus et recentt. hippophorbada Chith. hip-
pophonada edd, vett. et Gronov.—7 ‘ Ita cod. Reg. 1.’ Brotier. Cetere edd.
Theombrotion.—8 Cod. Dalec. pot. et justitia majest.—9 Ita cod. Chiff, ada-
mantidem alii ap. Dalec.—10 Cod. Dalec. lasso.—11 Ita codd. Harduini et
Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Meroidem Gronov. et vulgg.—
12 Cod. Dalec. potumucyde ; Chiffl. potamancis; Harduin. et al. potamantis.—
NOTE
’ Eandem hippophobada] Ab ἵππος
et φόβος, quasi equis terrorem incu-
tiens, ἱπποφοβάς.
* Theonbrotion (theombrotion] Θεομ-
βρώτιον, Deorum cibus.
* Eandem semnion| A Greco σεμ-
vos, venerandus, colendus.
. Aliam... ddamantida] ᾿Απὸ τοῦ a,
καὶ δαμάζω, quod nulli materi cedat.
Y Therionarca] Θηριονάρκη, quod ser-
pentibus torporem inferat.
W /Ethiopida] Visa nobis in horto
Regio, qualis a Dodoneo pingitur,
p- 148.
* Potamaucis [potamantis] Vel potius
ποταμῖτις, quasi fluvialis: vel, utin In-
dice, potamucyde, quasi ποταμοῦ κῦδος.
Y Obversantibus] Animo per noctem
NAT. HIST. LIB. XXIV. 102. 3569
Dicte 135 Cretae montibus, et Babylone, et Susis Persidis
nasci, qua pota magi divinent. Gelotophyllida* in Bactris,
et circa Borysthenen. Heec si bibatur cum myrrha et vino,
varias obversari species, ridendique finem non fieri, nisi
potis nucleis pineze nucis cum pipere, et melle in vino pal-
meo. Hestiatorida ‘> a convictu in Perside nominari:
quoniam hilarentur illa. Eandem protomediam, qua pri-
matum* apud reges obtineant.'® Casigneten,’©? quoniam
secum ipsa nascatur, nec cum ullis aliis herbis. Eandem
Dionysonymphadem, quoniam vino mire convyeniat. Helian-
thes * vocat in Themiscyrena ‘7 regione et Cilicize montibus
maritimis, folio myrti. Hac cum adipe leonino decocta,
addito croco et palmeo vino, perungi magos et Persarum
reges, ut fiat corpus aspectu jucundum. Ideo eandem
heliocallidem 15 nominari. Hermesias ab codem vocatur,
ad liberos generandos pulcros bonosque, non herba, sed
compositio e nucleis pinee nucis tritis cum melle, myrrha,
croco, vino palmeo, postea admixto theonbrotio 9 et lacte,
bibere generaturos jubet, et a conceptu puerperas *° par-
tum nutrientes: ita fieri excellentes animo et forma, atque
΄“΄““΄“΄“““΄““““
13 Ita ex codd. Harduinus et ΟΠ ἢ. dictzis Vet. Dalec. Dicte Gronov. et
vulgg.—14 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Hestitaterida Chiff. Syssi-
tieterida Pintian. Gronov. et al. vett.—15 Ita ex codd. Harduinus et re-
centt. que prim. ap. reg. obtineat Chiff. que primaium, &c. Franz.—16 Aca-
signeten Vet. Dalec.—17 Ita codd. Harduini et Chiff. Helianthidem Vet.
Dalec. helianthen ...in Themiscyra Gronov. et vulgg.—18 Idem autem eandem
heliocallidanom Chiffii—19 Gronov. et al. ante Harduin. theobratio,—20 Dalec.
NOTE
miras species imaginante.
2 «ὁ Dicte] Ubi apes, teste Virgilio
Georg. 1v. 152. ‘ Curetum sonitus,
crepitantiaque διὰ secute, Dicteo
coli regem pavere sub antro.’ Et ir,
536. ‘ Ante etiam sceptrum Dictezi
regis.’ Hoc est, Jovis.’ Ed. sec.
a Gelotophyllida] Τελωτοφυλλίδα,
quasi folio risum ciente, si edatur.
Forte apiastrum, sive batrachion il-
lud est, quod et herb Sardoniz no-
mine vulgatius venit, de quo XXv.
Delph, et Var. Clas.
Plinius.
109.
b Hestiatorida] Vide Notas et E-
mend. num. 31.
© Qua primatum] Qua primum lo-
cum apud Mediz Reges aulici eam
edentes obtineant.
4 Casigneten| Forte acasigneten,
quasi sine fratribus: nam κασίγνητοϑ,
Srater, germanus,
© Helianthes| Ἡλιανθὲς, quasi flos
Solis.
i0 R
3570 Cc. PLINII SECUNDI
bonos. Harum omnium magica quoque vocabula ponit.
Adjecit his Apollodorus*! assectator ejus, herbam ** aeschy-
nomenen,' quoniam appropinquante manu folia contraheret.
Aliam crocida,*3 5 cujus tactu phalangia morerentur. Cra-
tevas cenotheridem,*+" cujus aspersu e vino feritas omnium
animalium mitigaretur. Anacampserotem’ celeber arte
grammatica) paulo ante, cujus omnino tactu redirent amo-
res, vel cum odio depositi. Et abunde sit hactenus αἰ"
gisse insignia magorum* in his herbis, alio de his aptiore
dicturis loco.
cul. (Xvil.) Eriphiam * multi prodidere. Scarabeeum*
hec in avena habet, sursum deorsum decurrentem cum sono
heedi, unde et nomen! accepit. Hac ad vocem nihil pre-
stantius esse tradunt.
΄“““““““ 4“ “ 7ὃὁ6ᾷ
et puerperas. Mox, Chiffi. animi et forme bonis. Atque harum, &c.—21 Apol-
lodotus Chiff.—22 Margo edd. Dalec. et Gronoy. arborem, e Theophr.—
23 Itacodd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. cro-
ciden Gronov. et vulgg.—24 Margo edd. Dalec. et Gronov. enotheran, e
Diosc. et onagram onotherinem Chiffl.—25 Vet. Dalec. somnia magorum. Mox,
Chiffl. in herbis, alia de his apt. dicturi loco.
Cap. ciu. 1 Scarapheam Chiffi.
NOTE
f Eschynomenen] Αἰσχυνομένην, qua-
si verecundam. Ex eo genere est, at-
que in hujus nominis possessionem
venire pro suo jure potest arbos ea
que circa Memphim crescere dicitur
a Theophr. Hist. 1v. 9. quam et Pli-
nius attigit xu. 19. ut et herba ea
que Impatiens a Dodoneo dicitur,
Ρ. 618. a Lobelio in Observ. p, 171.
Persicaria siliquosa, et in Advers. p.
135. que digitis appropinquantibus
siliquas contrahit. Vulgus herbario-
rum ‘ Noli me tangere’ idcirco voci-
tat. Maxime vero ea quam Herbam
vivam nuncupant, visam satamque a
Dalecampio, ipso prodente, Hist.
Plant, |. xvii, p. 1915. ubi ea deline-
atur. Hane si quis cupit apprehen-
dere, folia contrabit: si quis asse-
quatur, marcescit: si manum retra-
hat, revirescit: Persidihee Asiaque
familiaris est. Similis denique sensi-
tiva Brasiliana, quam in horto Regio
spe conspeximus.
& Aliam crocida] Κροκίδα, a colore
croceo.
h Cratevas enotheridem} De hac di-
cemus XXVI. 69.
i Anacampserotem] Hesychius : ’Ava-
καμψέρως, φυτόν τι, ὃ καὶ ἀρθὲν ἀπὸ γῆς
ζῆ. Herba quedam, queé evulsa et extra
terram vivit.
} Celeber .... Grammatica] Apio-
nem Grammaticum signat, de quo
nos in Auctorum Indice. Hie paulo
ante Plinii tempora Tiberii princi-
patu vixit.
k Eriphiam] Nunc haud satis cog-
nitam,
1 Unde et nomen] Voce Graca ἔρι-
gos hedum significante.
NAT. HIST. LIB. XXIV. 107. 3571
civ. Herba lanaria™ ovibus jejunis’ data, lactis abun-
dantiam facit. A%que nota lactoris" vulgo est, plena lac-
tis, quod degustatum vomitiones concitat. Eandem hance
aliqui® esse dicunt, alii similem illi, quam militarem? vo-
cant, quoniam vulnus ferro factum nullum non intra dies
quinque sanat, ex oleo imposita.
cv. Celebratur? autem et a Greecis stratiotes,' sed ea
in Aigypto tantum et inundatione Nili nascitur, aizoo si-
milis, ni majora haberet folia. Refrigerat’ mire, et vulnera
sanat ex aceto illita. Item ignes* sacros, ac suppuratio-
nes. Sanguinem' quoque qui defluit a renibus, pota cum
thure masculo mirifice sistit.
σνι. (x1xX.) Herba in capite" statuz nata, collectaque
alicujus in vestis panno, et illigata' in lino rufo, capitis
dolorem confestim sedare traditur.
cvil. Herba quecumque a rivis aut fluminibus ante Solis
ortum collecta, ita ut nemo colligentem videat, adalligata *
“΄“““““΄“““““ “πῆ
Cap. civ. 1 Chiff. jejuniis.
CAP. Cv.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. stratiotis edd. ante Harduin.
Mox, Est et ea in Lgypto, &c. cod. Dalec.
CAP. CVI.
1 ‘Ita codd. Regg. 1. 2. et Editio princeps.’ Brotier. et alli-
gaia edd, vett. Gronov. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Cap. CVII.
gata Gronov. et al, vett.
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
contra tertianas adalli-
NOTE
m Herba lanaria] In Nothis Diose.
pBa Aavapla Ῥωμαίοις, στρούθιον est,
sive radicula, Vherbe au foulon, de qua
nos egimus ΧΙΧ. 18.
n Aque nota lactoris] Forte lactuca
marina, de qua xx. 24.
° Eandem hane aliqui] Falso.
P Quam militarem] Millefolium ter-
restre, de quo egimus c. 95,
1 Celebratur) Hee totidem fere
verbis Diosc. 1v. 102. Στρατιώτης, k.
7.A. Delineatur hee Stratiotes a
Prospero Alpino, αὐτόπτῃ, libro de
plantis Hgypti, p. 108. Στρατιώτης
etiam Galeno de Fac. Simp. Med. 1.
VIII. p. 132.
τ Refrigerat] Diosc. et Galenus lo-
cis citatis.
8 Item ignes| Kat ἐρυσιπέλατα, Diose.
loc. cit.
τ Sanguinem] Diosc. loc. cit. ᾿Ἐφίσ-
τάνον Tas ἐκ νεφρῶν aiuoppaylas.
α Herba in capite] Hec totidem
verbis Marcellus Empir. c. 2. p. 39.
et Plinius Valer. 1. 1, Theodorus Pris-
cianus l. rv. ‘ Herba polygono coro-
natus... dolore capitis caret. Simi-
liter etiam herba illa, que forte in-
venta fuerit in capite enearum sta-
tuarum.’ Vide Eusebii Historiam
Eccles. lib. vir. ubi de berbe ignoto
genere, ad pedes Christi statue enas-
cente Caesaree Philippi, morborum
omnium medela certissima, Sed hee
3002 C. PLINII SECUND1
levo brachio, ita ut eger quid sit illud ignoret, tertianas
arcere traditur.
cvilt. Lingua herba’ nascitur circa fontes. Radix ejus
combusta et trita cum adipe suis, (adjiciunt ut nigra sit et
sterilis,) alopecias emendat ungentium in Sole.
cix. Cribro in limite adjecto,"” herb intus extantes
decerpte adalligataeque gravidis, partus accelerant.
cx. Herba que gignitur supra fimeta’™ ruris, contra an-
ginas efficacissime pollet ex aqua pota.
cx!I. Herba, juxta quam canes urinam fundunt, evulsa
ne ferro attingatur, luxatis celerrime medetur.
cxir. Rumpotinum* arborem’ demonstravimus inter
arbusta. Juxta hanc viduam vite nascitur herba, quam
Galli rhodoram* vocant: caulem habet virge ficulnez
modo geniculatum, folia urticze in medio exalbida, eadem
procedente tempore tota rubentia, florem argenteum : pre-
cipua contra tumores, fervoresque, et collectiones, cum ax-
ungia vetere tusa,* ita ut ferro non attingatur: qui perunc-
tus est despuit+ ad suam dextram ter. Efficacius remedium
esse aiunt, si tres quoque trium nationum homines perun-
gant dextrorsus.
CXI11. Herba impia * vocatur incana, rorismarini aspectu,
thyrsi modo vestita atque capitata. Inde alii ramuli ex-
΄““““2“,21“““ OL
Cap. cix. 1 Vet. Dalec. in limitem projecto; cod. Dalec. in limite abjecto.
Cap. cx. 1 Chiff. super fimeta.
Cap.cxir. 1 ‘Ita cod. Reg. 2.’ Broticr, Vide supra, x1v.3. Rombotinum
arborem edd. vett. et Gronov. Rumbotinum arborem codd. Harduini et Dalec.
item Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Rumpotinum etiam Chiff. et sic Colum.—
2 Chiffl. rodarum.—3 Idem codex, vero vetere.—4 Cod. Dalec. et qui perunctus
est despuat. Mox, idem codex, dextram ter. Jam efficacius.
NOTE
ei vis preter naturam ab auctore na-
ture,
Y Lingua herba] Que lingulaca di-
x Rumpotinum] Lib. xtv. 8.
Y Galli rhodoram] Nempe Galli Cir-
cumpadani, In Mss, Reg. et Colb.
citur XXv. 84, Vide que ibi dicturi
Sumus,
‘ Cribro in limite adjecto] Ita etiam
Mss. Malim, abjecto. In Indice, Her-
ba de cribro, subintellige, nata.
Rhodaram. Tn Indice, rhodarum.
® Herba impia] Vilago ea est, sive
Impia Dodonwi, pag. 66. visa a nobis
in horto Regio. Subseribit etiam
Anguillara par, Xt. p. 208,
NAT. HIST. LIB. XXIV. 116.
surgunt sua capitula' gerentes: ob id impiam appellavere,
quoniam liberi super parentem excellant. Alii potius ita ap-
pellatam, quod nullum animal eam attingat, existimavere.*
Heec inter duos lapides trita fervet, preecipuo adversus
anginas succo, lacte et vino admixto. Mirum traditur,
nunquam ab eo morbo tentari qui gustaverint. Itaque et
suibus dari: quaque medicamentum id noluerint haurire,
eo morbo interimi.2 Sunt qui et in avium nidis inseri Ὁ ali-
quid ex ea putent, atque ita non strangulari pullos avidius
devorantes.
ΟΧιν. Veneris pectinem» appellant a similitudine pecti-
num, cujus radix cum malva tusa, omnia corpori infixa
extrahit.
cxv. Veterno liberat, que exedum* vocatur, nodia
herba, coriariorum officinis nota: ea mularis® est aliis,
aliisve nominibus.t| Nomas curat: efficacissimamque ad-
versus scorpiones esse potam in vino aut posca reperio.
cxvi. Philanthropon® herbam Greci appellant hirsu-
tam, quoniam vestibus adherescat. Ex hac corona impo-
sita capitis dolores sedat.!
Nam que canaria‘ appellatur lappa, cum plantagine et
“““““Φ“΄““ “ΚΓ
Cap. ΟΧΙΠ. 1 Gronov. capitellaa—2 Cod. Dalec. quoniam nul. an. quod
eam art. existimatur vivere.—3 Vet. Dalec. interire.—4 Idem Vet. inseren-
dum.
Cap. cxv. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Hardnin. 1. 2.3. et recentt.
Veternosa curat ...vocatur. Nodia herba... mularis dicitur aliisque nominibus
Gronov. et vulgg. et villaris est cod. Reg. Brot. 2. Veterno liberat, que e.v.
Nodia herba c. 0. nota: ea mularis d. est aliis aliisve, δ. Chiff.
Cap. cxvi. 1 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1.2.3. et
NOTE
> Veneris pectinem] Hane esse Ru-
ellius arbitratur, quam Plinius alibi
scandicem vocat, xxi. 38. delinea-
tam a Dodonzo pag. 689.
© Que exedum] Fortean ab ex-
edendo dicta. In Indice hujus loci,
Exedum, sive Nodia. Ceteris scrip-
toribus incognita.
4 Ea mularis] In Reg. 2. cod. Ea
villaris legitur,
€ Philanthropon] Est Aparine Do-
donezi pag. 350. et Lobeliiin Observ.
pag. 464. Fuschsii φιλάνθρωπος Hist.
Plant. cap. 14. Pliniiasperugo ΧΧΥῚ,
65. Vulgus in Gallia ‘Gratteronem’
vocat.
3574 C. PLINII SECUNDI
millefolio trita ex vino carcinomata sanat, ternis? diebus
soluta. Medetur et subus effossa? sine ferro, et addita in
colluviem ® poturis, vel ex lacte ac vino. Quidam adjici-
unt et fodientem+ dicere oportere: ‘Hac est herba arge-
mon, quam Minerva reperit subus remedium, qui’ de illa
gustaverint.’
cxvil. Tordylon'! alii semen silis® esse dixerunt: alii
herbam per se,’ quam et syreon vocaverunt. Neque aliud
de ea proditum invenio, quam in montibus/ nasci: com-
bustam?* potu ciere menses, et pectoris exscreationes,
eflicaciore etiamnum radice: succo ejus' ternis obolis
hausto reues sanari: addi radicem ejus et in malagmata.
CXVIII. Gramen ipsum™ inter’ herbas vulgatissimum.
Geniculatis serpit internodiis, crebroque ab his, et ex? ca-
cumine" novas radices spargit. Folia ejus in? reliquo
ee
recentt. sedantur Gronov. et vulgg.—2 Vet. Dalec. trinis.—3 Ita cod. Chifil.
item edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. δέ suibus hac effossa Gronov. et vulgg.
—4 Chifil. adjiciunt effodientem.—5 Vet. Dalec, suibus tis remedium, §c. Chiff.
suibus r. que.
Cap. cxvit. 1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Tordin Chiff. Tordylium margo edd. Dalec. et Gronov. Tordilen Gronov. et
vulgg. Mox, semen seseleos Vet. Dalec.—2 Margo edd. Dalec. et Gronovy.
decoctam.
Cap. cxvitt. 1 Ita codd. Dalec. item edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
ipsum est inter Gronoy. et vulgg.—2 Dalec. velut ex,.—3 ‘ Td in vacat.’ Dalec.
NOTE
ἔνιοι δὲ σέσελι Κρητικὸν καλοῦσι.
i In montibus] In Amano Cilicize
monte, Diose. loc, cit.
k Combustam] Diose. loc. cit.
! Stucco ejus] Diosc. loc. cit.
™ Gramen ipsum] Diose. tv. 30.
“Aypwotis KAnudtia ἔχει γονατώδη ἕρ-
ποντα ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ἀπὸ τῶν κλάδων
ΓΟ Nam que canaria] Lappam cana-
riam habere quandam cum philan-
thropo affinitatem haud obscure in-
nuit: prorsus ut alterum lappaginis
genus esse videatur, quod mollugo a
Plinio appellatur, xxvi. 6, pingitur-
que a Dodoneo pag, 351.
& In colluviem] In aquam sordidam,
in qua furfur et olera mixta. Gallis,
la Lavaille.
" Tordylon.... semen silis} Hoc est,
seselis. Dioscor. iv. 164. Τορδύλιον,
ἔνιοι δὲ σέσελι Κύπριον, x. τ. A. Et in
Nothis pag. 455. οἱ δὲ τόρδυλον.
' Alit herbam per se] Ipsum est Cre-
ticum seseli, de quo nos egimus xx.
18, et 87. Dioscor. 11. 63, Τορδύλιον,
προϊέμενα ῥίζας γλυκείας, γονατώδεις,
Gramen viticulas habet viticulatas, per
terram repentes, que a suis articulis ra-
dices spargunt dulces, internodiis seu
geniculis distinclas. Hoc gramen ca-
ninum vocant rura nostra, Chien-dent,
Pingitur a Lobelio, qui Caninum me-
dicatum appellat in Obsery. pag. 11.
0 Et ex cacuminc] Cum depresso
NAT. HIST. LIB. XXIV. 119. 3575
orbe in exilitatem® fastigantur.4 In Parnasso ἢ tantum
hederacea specie densius* quam usquam fruticant, flore
odorato candidoque. Jumentis herba® non alia gratior,
sive viridis, sive in foeno® siccata, cum detur aspersa
aqua. Succum quoque ejus? in Parnasso excipi tradunt
propter ubertatem.’ Dulcis hic® est. In vicem ejus* in
reliqua parte terrarum succedit decoctum ad vulnera con-
elutinanda, quod et ipsa herba tusa prastat, tueturque ab
inflammationibus plagas.t Decocto" adjicitur vinum ac
mel: ab aliquibus et thuris, et piperis, myrrhaque tertie
portiones. Rursusque coquitur ἡ in reo vase ad dentium
dolores et epiphoras.” Radix decocta* in vino tormini-
bus medetur, et urinze difficultatibus, ulceribusque 9 vesice.
Calculos¥ frangit. Semen’ vehementius urinam impellit."°
΄σ’““΄“““““““ 4 4
—A Ita cod. ΟἸἢ, cum edd. Harduin. 1. 2. 8. οἵ recentt. fastigiantur Gronoy,
et vulgg.—5 Cod. Dalec. decentius. Mox, fruticat Vet. Dalec.—6 Dalec.
sive pro feno; vel, sive in feenum. Idem mox, cum datur.—T Succumque cjus
Chif.—8 Dulcis enim hic Dalec.—9 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd.
Harduin. 1. 2.3. et recentt. ad uleera Dalec. hulceribus Gronov. et vulgg.—
10 Harduin. 2.3. lapsu typothetarum, Semen vehementius impellit ; quod ta-
men recepit Frauzius.
NOTE
cacumine terra obruitur, vel sic ra-
dices agit: tam pertinacis est vite.
° Inexilitaten] Instar exilis arun-
dinis, inquit Diosc. loc. cit. Φύλλα dé-
€G » 4+. ὡς καλάμου μικροῦ.
P In Parnasso| Dioscor. tv, 32. Ἡ
δὲ ἐν τῷ Παρνάσσῳ γεννωμένη ἄγρωστις,
πολυκλαδωτέρα ἐστὶ, densius fruticat :
ἄνθος λευκὸν καὶ εὐῶδες, flore candido et
odorato, δὲ.
4 Jumentis herba] Dioscor. rv. 30.
et 32.
© Propter ubertatem] Ad foecundi-
tatem.
® In vicem ejus} In locum Parnas-
sii graminis, gramen vulgare succe-
dit in orbe reliquo. Diose. loc. cit.
Ταύτης ἡ ῥίζα καταπλαττομένη λεία,
τραύματα κολλᾷ.
' Tueturque.... plagas] Mss. pla-
cata, ut ad vulnera referatur.
" Decocto] Parnassii scilicet grami-
nis, ubi id snppetit, ita prodente
Diose. tv. 32. reliquo in orbe, vul-
garis.
v Rursusque coquitur] In Reg. 1.
cogitur. Condi in wreo vase opor-
tere ait Diosc. rv. 32.
w Et epiphoras] Oculorum inflam-
mationes. Dioscor. loc. cit. Pdpua-
κόν ἐστιν ἄριστον πρὸς ὀφθαλμούς" ἀπο.
τίθεται δὲ ἐν χαλιῇ πυξίδι. Apuleius
cap. 77. τἴ{.2.. ‘Ad epiphoras oculo-
rum: ‘Herba gramen .... decres-
cente Luna sublata plurimum valet.
Repositam habeto diligenter, exinde
lippire incipientibus ad collum liga-
to, celeriter imminentem epiphoram
discuiere et sanare dicimus.’
x Radix decocta] Et hac pariter de
vulgari gramine Diose. rv. 30.
y Calculos] Diosc. loc. cit, et Ga-
3576 C. PLINIL SECUNDI
Alvum* vomitionesque sistit. Privatim autem draconum
morsibus auxiliatur. Sunt qui genicula novem, vel unius,
vel ὁ duabus tribusve herbis, ad hunc articulorum nume-
rum involvi lana succida nigra jubeant, ad remedia strume,
panorumve. Jejunum debere esse qui colligat: ita ire in
domum absentis cui medeatur, supervenientique ter dicere,
jejuno jejunum medicamentum dare, atque ita adalligare,
triduoque id facere. Quod e graminum® genere septem
internodia habet, efficacissime capiti contra dolores adalli-
gatur. Quidam propter vesicee cruciatus decoctum ex vino
gramen ad dimidias a balineis bibi jubent.
cxix. Sunt qui et aculeatum gramen vocent trium gene-
rum: cum in cacumine* aculei sunt plurimum quini, dac-
tylon appellant:' hos convolutos naribus inserunt, extra-
huntque sanguinis ciendi gratia. Altero,* quod est aizoo
simile, ad paronychia et pterygia unguium, et cum caro un-
guibus increvif, utuntur cum axungia: ideo dactylon ap-
pellantes, quia digitis medeatur. Tertium genus dactyli,
sed tenuis, nascitur in parietinis, aut tegulis. Huic caustica
vis est. Sistit ulcera que serpunt. Gramen capiti cir-
cumdatum, sanguinis e naribus fluxiones sistit. Camelos**
ee ed
CAP. CXIx.
1 Dalec. primum cut in cacumine aculei sunt quini: dactylos
appellant.
Alii ap. Dalee. pentadactylon appellant,—2 Krnva, jumenta, Diose,
NOTE
lenus de Fac. Simp. Med. v1.3. Vide
dentem appellant : aliqui e vulgo
et Marcellum Empir. cap. 26. pag.
*Capriolam,’ quod capris grato sit
189. pabulo: multi ab effectu ‘ sanguina-
* Semen] Dioscor. et Galenus loc. riam,’ quod aculei foliornm quini se-
cit. nive in echinatum fastigium una con-
* Alvum]| Diose. et Galenus loc. voluti nares farciunt, eliciendi san-
cit. guinis gratia, cum extrahuntur,
» Quod e graminum] Q. Serenus
cap. 2. pag. 126. inter remedia capi-
tis, hoe habet: ‘Vel que septenis
censentur gramina nodis, Utiliter
nectes.
© Cum in cacumine} Hoe primum
aculeati graminvis genus. Gramen
aculeatum, inquit Ruellius, Jib. a1,
p. 563, rura nostra etiam canarium
4
4 Altero| Et istud dactyli genus, et
tertium quod sequitur, aizoi tertiam
speciem, sive illecebram Dioscoridis,
iv. 91. ita representant, ut nulli pau-
lum versato non liquido constet, nihil
discrepare. Vide Lobelinm in Ad-
vers. p. 4, et Aloys. Anguill, par, vs
pag. 94, De hac illecebra dicemus
χχν, 103,
NAT. HIST. LIB. XXIV. 120. 3577
necare traditur in Babylonis regione, id quod juxta vias
nascitur.
cxx. Nec foeno Greco minor auctoritas, quod telin ‘
vocant, alii carphos: aliqui buceras, alii agoceras, quo-
niam corniculis ® semen est simile, nos siliciam: quomodo!
sereretur, suo loco docuimus." Vis ejus' siccare, mollire,
dissolvere. Succus decocti/ foeminarum pluribus malis
subvenit, sive duritia, sive tumor, sive contractio * sit vulve,
foventur, insidunt:* infusum quoque prodest.
in facie extenuat. Spleni™ addito nitro decoctum et im-
positum? medetur. Item éx aceto. Sic et jocineri decoc-
tum. Diocles difficile parientibus semen ejus dedit aceta-
buli mensura tritum in novem cyathis sap, ut cum tertias
partes biberint, calida Javarentur: et in balneo* sudanti-
bus dimidium ex relicto iterum dedit: mox a balneo’ re-
liquum, pro summo auxilio. Farinam fceni Greci cum
hordeo, aut lini semine decoctam aqua mulsa contra vulve
cruciatus subjecit. Item imposuit® imo ventri. Lepras,
lentigines, sulfuris pari portione mixta farina curavit, nitro
ante preeparata cute, seepius die illinens, perungique pro-
hibens.7". Theodorus fceno® miscuit® quartam partem
Furfures ἢ
“΄““σ“““““““ “Γῆ
Cap. cxx. 1 [τὰ σο44. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt.
Salicam quod quomodo Gronov, et vulgg. siliquam Colum, 11. 11. silictam Chiffl.
—2 Vet. Dalec. et insident.—3 Franz, decoctum impositum.—4 Chiff. dein e.
lL. et in balineo.—5 Idem codex, moa a balineo.—6 Idem codex, objecit item
NOTE
© Camelos| Jumentauniversim om-
nia necari illo gramine, quod secus
vias in Babylonis regione nascitur,
prodit Diose. 1. 31.
τ Quod telin] Τῆλιν, Galenus in Ex-
plic. vocnm Hippocr. tom. 11. pag.
89. Βουκέρας, ἣ THAIS. Εἰ 1. κατὰ τό-
mous, 2. p. 335. ᾿Ονομάζεται δὲ παρ᾽
ἡμῖν ἐν ᾿Ασίᾳ τοῦτο τὸ φυτὸν αἰγοκέρως.
Diose. in Nothis pag. 444, Τῆλις, οἱ δὲ
κάρφος, que vox paleam et festucam
sonat.
8. Quoniam corniculis] Quoniam si-
liqua qua semen continet in cornus
speciem est falcata.
h §uo loco docuimus] Lib. ΧΥ ΤΙΣ.
cap. 39.
i Vis ejus] Diose. 1. 124. hoe tan-
tum :
δύναμιν, molliendi ac discutiendi vim
habet.
J Succus decocti} πο totidem ver-
bis Diose. loc. cit.
k Sive contractio] Preclusio oris
vulve, μύσις Dioscor. loc. cit.
1 Furfures] Dioscor. loc. cit.
m Spleni] Diose. loc. cit.
n Perungique prohibens| Ita Mss.
μαλακτικὴν καὶ διαχυτικὴν ἔχει
3578 c. PLINII SECUNDI NAT. HIST. LIB. XXIV. 120.
purgati nasturtii acerrimo aceto ad lepras. Damon? semen
foeni? acetabuli dimidii mensura cum sape et aque novem
cyathis ad menses ciendos dedit potu.'? Nec dubitatur,‘
quin decoctum ejus utilissimum sit vulvis, interaneisque
exulceratis: sicuti semen articulis atque precordiis. Si
vero cum malva decoquatur, postea addito mulso potus ™
ante cetera vulvis interaneisque laudatur : quippe cum vapor
quoque decocti plurimum prosit: alarumque etiam grave-
olentiam decoctum foeni emendat.’* Farina porrigines capi-
tis furfuresque cum vino et nitro celeriter tollit. In hydro-
lite autem decocta addita axungia genitalibus medetur:
item pano, parotidi, podagre, chiragre, articulis, carnibus-
que que recedunt ab ossibus: aceto vero subacta luxatis.
Ilinitur et lieni decocta in aceto et melle tantum. Carci-
nomata subacta ex vino purgat : mox addito melle persanat.
Sumitur et sorbitio’ e farina ad pectus exulceratum, lon-
gamque tussim. Diu decoquitur, donec amaritudo desinat.
Postea mel additur. Nunc ipsa claritas herbarum® di-
cetur.
΄“΄“““΄“““““ “7
imposuitque ; cod. Dalec. subjecit, itemque imposuit.—7 Ita codd. Harduini et
Dalec. cum edd, Harduin, 1. 2. 3. et recentt. precipiens Gronov. et vulgg.—
8 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. πο
Greco miscuit edd. vett. et Gronov.—9 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. Ti-
mon semen faeni Chiff. Damon feenigreci semen edd. vett.et Gronov.—10 Chiffi.
dedit potus.—11 Vet. Dalec. potui.—12 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
edd. Harduin, 1. 2. 3, et recentt. decoctum fenigreci semen emendat Gronovy.
et al. vett.
NOTE
omnes: non, ut vulgati libri, preci-
piens.
° Theodorus feno| Foeno Greco sci-
licet. Ita Mss.
P Damon] Qui et Damion. Vide
Auctorum indicem. In Mss. Timon,
mendose,.
4 Nec dubitatur] Dioscor. loco ci-
tato.
© Sumitur et sorbitio] Plinius Va-
ler. 1.58. © Foeni Greci farina,’ in-
quit, ‘ eum aqua decocta, donec ama-
ritudinem amittat: adjecto melle ite-
rum coques: et devorata tantum tus-
sim sedat, et pectoris ulcera expur-
gat.’
8 Claritas herbarum| Herbe clario-
res etinsigniores. Qua forma loquen-
disepius abutitur. Sie ‘ vetustatem
adipis’ pro ‘adipe vetusto’ alibi dix-
it. Locum autem nunc respicit cap.
88. ubi hee praefatus erat: ‘ Nune
subtexemus herbas mirabiles quidem,
sed minus claras, nobilibus in sequen-
tia volumina dilatis.’
NOT ET EMENDATIONES
AD LIBRUM XXIV.
NATURALIS
C. PLINII
HISTORLE
SECUNDI.
1. Cap. 1. Arabia atque India in me-
dio estimaniur| Reg. 2. Colb. et Chiff.
in media, Forte, inremedia: propter
id quod sequitur haud multo post,
‘cum remedia vera quotidie pauper-
rimus quisque coenet.’
2. Cap. x1. Phthiriases perungere eo
non dubitaverim, itemque porrigines |
Sic libri omnes editi. In Mss. Pti-
riasis, Qui phthiriases legi maluerint,
tueri se possunt Q. Sereni calculo c¢.
6. cui titulus est, ‘ phthiriasi arcen-
de,’ quo morbi genere interiisse Phe-
recydem, Syllamque, commemorat,
pronuntiatque oportere corpus ‘ Suc-
co perducere cedri,’? Qui pityriases
sincerius putaverint, ob id quod se-
quitur, ‘ et porrigines,’ objicere Mar-
cellum ii possunt, c. 4. p. 40. ita sta-
tnentem: ‘ Ad pityriasin et porrigi-
nes capitis, prodest cedria tantum
ungere caput.’ Est autem πιτυρίασις
idem quod Latinis porrigo: de qua
diximus xx, 23.
3. Cap. xr. Utiles... vulvis, admo-
ti. Contra lepores marinos, §c.] Ita
Mss. Poti tamen multo mallem. Nam
Diose. 1.105. Καὶ ἔμμηνα ἄγουσι μετὰ
πεπέρεως“ λείου πινόμεναι. Ex trito pipere
poti menstrua cient. Vel legi satius
fortasse, vulvis. Ac poti contra lepores
marinos, δὲ. Pergit enim Grecus
auctor: Kal πρὸς λαγώον θαλασσίου πό-
σιν σὺν οἴνῳ λαμβάνονται, Contra haus-
tum leporem marinum in vino sumuntur.
4. Cap. xxi. Sic et ulcera purgat,
explet. Cum tuva passa et axungia car-
bunculos purgat] Mutata hactenus in-
terpunctio medicinas confuderat in
hune modum: Sic et ulcera purgat:
explet cum uva passa et axungia. Car-
bunculos purgat, Sc. et quo tempera-
mento carbunculos purgaret, obscu-
rum erat. Erroris admoniti primum
sumus a Plinio Valer, 111.22. ita pro-
dente: ¢ Pix Brutia,’ inquit, ‘ cum
melle ulcera purgat, explet, sanat :
eadem pix cum uva passa, et axun-
gia, ulceribus putrescentibus mede-
tur” Etc. 30. “ Carbunculo meden-
do:’ “ Pix Brutia cum uva passa, ex-
emtis nucleis, addita axungia, purgat,’
Tum deinde a Diose. 1. 94, etsiis pro
axungia mel asciscit : Σὺν σταφίδι δὲ
καὶ μέλιτι ἄνθρακας Kal σηπεδόνας περι-
χαράσσει. Quin εἰ cum uva passa et
melle carbunculos putrescentiaque ulcera
emarginal.
3580
δ. Car. xxv. Maturum optimum ex
60, quod cum fervet, innatat] Priorem
vocem hujus sententiz verbis antece-
dentibus Pintianus annectit, et ma-
trum legit, eo pacto: aut si foetus
mammas leserit matrum. Optimum ex
eo, &c. Hermolaus Barbarus, e Di-
oscoride, Naturale eptimum reponit.
Sed qnicquid is ex Dioscoride corrigi
velit, ego maturum cum omnibus li-
bris antiquis, Reg. Colb. Chiff. editi-
onibusque pervetustis, defenderim.
De artificiali enim pissasphalto, quod
bitumini admixta pice confici proxime
antea indicarat, agere videtur: ma-
ture coctum et commixtum, optimum
esse, quod innatat, cum una coquun-
tur, et fervent: alioqui non video
quemadmodum intelligi queat natu-
rale fervendo innatare, quandoqui-
dem glebarum modo concretum in
littora ejecteture Cerauniis montibus
fluminum impetnu ad Apolloniam Epi-
ri, ut historicireferunt. Sed et magna
mihi suspicio est, quod ex Dioscoride
Hermolaus confirmare nititur, existi-
masse etim, id quod de asphalto ipso,
hoc est, bitumine, ille refert, quod
in Agrigentinorum agro fontibus su-
pernatare proditur, ad fervorem in-
natantis pissasphalti trahi oportere.
6. Cap. xxvii. Et ad extendendam
cutem in facie} Ad extergendam alii,
alii ad exterendam legunt. A libris
antiquis, Reg. Colb. &c. non discedo,
auctore etiamnum Q, Sereno cap. 12.
p- 131. “ Attrito sapone genas pur-
gare memento, Rugarum sulcos len-
tisci mastiche tendens. Facit tamen
et ad nitorem cutis faciei illita.
Diose. 1.90. Μίγνυται δὲ kat... ἐπι-
χρίσμασι προσώπου στιλβοποιοῦσα.
7. Ibid. Et ad omnia que Hammo-
niaci vis] Sic libri omnes editi, In
In Reg. 1.
et ad omnia qua ejus, vel quevis. Alii
aliter, sed ita ut certi nihil ex ullis
eruas. Dioscorides 1, 89. suecum
lentisci prodesse scribit ad omnia ea
ad qua prosit acacia: Kal καθόλου
Reg. 2. ef amonia quevis,
NOTA ET EMENDATIONES
ἀντὶ ἀκακίας ἔνεστι αὐτῷ χρῆσθαι.
8. Cap. xxix. Platani adversantur
vespertilionibus] In vetere libro scor-
pionibus legi, non vespertilionibus, Dale-
campius admonet. Quisquis is liber
fuit, fidem hand meretur, reclaman-
tibus ceteris, tum Mss. tum scripto-
ribus etiam antiquis. Vertigine premi
vespertilionem, si platani folio tan-
gatur, scribit Sextus Empir. Pyrrh.
Hypoth, 1. 14, p.12. πλατάνου φύλλου
θίγοντος, νυκτερὶς καροῦται. Africanus
in Geopon, Χαμ. 18. p. 372. objectis
platani foliis aditum obstrui vesper-
tilionibus asseverat : Eis τὰς εἰσόδους
κρέμασον φύλλα πλατάνου, καὶ οὐκ εἰσε-
λεύσονται νυκτερίδες, Addit idem auc-
tor, xv. 1. pag. 404. ciconias nidis
suis platani folia imponere, ne ves-
pertiliones subeant: Πελαργοὶ πλατά-
νου φύλλα ταῖς νεοττίαις ἐντιθέασι διὰ
τὰς νυκτερίδας. Quod et Phile prodidit,
de Propr. Animal. p. 74. et Alianus
Hist. Anim. 1. 37.
9. Ibid. Foliorum tenerrima in vino
decocta, δι. Ita Mss. Reg. Colb. et
Chith. quos secuti sumus: cum prius
perperam legeretur, folia eorum te-
nerrima. Wioscor. 1, 107. Πλατάνου
τὰ τρυφερὰ τῶν φύλλων ἑψηθέντα ἐν
οἴνῳ, καὶ καταπλασθέντα, στέλλει ῥεύ-
ματα ὀφθαλμῶν. Tenerrima platani fo-
lia in vino decocta, mox illita, oculorum
fluxiones sistunt.
10. Cap. xxx. Semen foliis ejus
inest] De fraxino sermo instituitur.
At folliculis scribi oportere, non foliis
ejus, sunt qui vehementer contendant,
quoniam contineri siliqua sive folli-
culo semen illud constet. Itaque a
Dalecampio aliisque hoc loco Plinius
erroris arguitur. WVerum non intel-
ligunt viri alias eruditi, siliquam
eam, qua semen includitur, foliaceas
in circumferentia preferre lacinias,
atque adeo folii latitudinem imitari ;
quamobrem et folii nomenclationem
haud immerito in eam transferri.
11. Cap. xxxtr. Humor e cavis
populi nigra effluens} Ita Mss. omnes
AD C. PLINII SECUNDI LIB. XXIV.
editique libri. Que lectio si cui
non admodum arriserit, conjecturam
ei aliam Inbet hoc loco proponere:
num e cymis legi magis probaturus
sit. Nam 6 germinibus et surculis
incipientibus (cymas Greci Lati-
nique vocant) crassiusculus, et len-
tore suo resinaceus, gummosusve,
exit humor, odoratissimus aromatum
modo: unde unguenti populei vulgo
dicti materiam sumendam censu-
erim.
12. Ibid. Gutta eque propoli ex
aqua efficax] Libri ante nos editi,
impedita admodum, vel, ut verius,
nulla sententia, Gutta quoque aque
propolis ex aqua remedium efficax est.
In Mss. hoe tantum, Gutta quoque
aque propolis ex aqua efficax. In
quibus vestigia haud obscura sincerz
scripture. Sententia est, ut dixi-
mus, pares ei gutte vires in usu
medico, ac propoli, esse. que pro-
poli, pro eque ac propolis, phrasis est
Pliniana: qua usus iterum ille xxxv.
6. © Quibus equidem nullas eque
demiror tam longo evo durantes.’
Hic ‘ quibus aque,’ vel ‘ eque illis’
dixit, pro ‘ wque atque illas.’ Nec
Pliniana modo locutio, sed etiam
Plautina, in Amphitr. τ. 13. 137.
‘ Nullus est hoc meticulosus zque.’
13. Cap. xt. Rami similiter cum
fronde| De genista loquitur, cui mi-
nuta sunt folia. Tamen hoc inepte
a Plinio dici Dalecampius asseverat,
quod foliis carere σπάρτιον auctores
testantur. Quitandem? Dioscorides,
credo, cujus hee verba, ιν. 158,
Σπάρτιον Oduvos ἐστὶ φέρων ῥάβδους
μακρὰς, ἀφύλλους, κ- τ. A. Verum
dictionem eam ἀφύλλους in vetusti-
oribus libris abesse, jamdudum ad-
monuit Saracenus, Et folia inesse
geniste, non modo res ipsa clamat,
sed et ipse Diosc. perspicuis verbis,
Εὐπορ. 1. 237. ᾿Ισχιαδικοὺς δὲ ὠφελεῖ
πινόμενα ... σπαρτίου τὰς ῥάβδους σὺν
τοῖς φύλλοις ἐν ὄξει βρέχων πλείονας
ἡμέρας, ἔπειτα κόψας καὶ χυλίσας, καὶ
3581
πιεῖν ἕνα κύαθον. Que Plinianis plane
paria ac gemina. Neque vero sum
nescius, a Marcello Empirico cap. 25.
pag. 174. et a Plinio Valer. 11. 45.
hee totidem verbis exscribi: voculas
tamen eas cum fronde ab utroque
pretermitti: id vero factum ab iis
eco consilio reor, non quod fronde
carere genistam putarint, sed quod
eam in medicos usus adhiberi haud
opere pretium esse fortasse cen-
suerint.
14. Cap. xu1. Myrice, quam ericen
Leneus vocat) Mss. Reg. Colb. et
Chiff. Myrice camericam Leneus. Libri
hactenus editi, Myrice, quam et tama-
ricen. Perperam: nam de hac altera
appellatione dicetur inferius. A
Pompeio Leneo ericen vocatam et
istam, ob similitudinem, innuit: recte,
an secus, non definit. Plinius cap.
39. hujus libri: ‘ Ericen Grzci vo-
cant fruticem non multum a myrice
differentem.’ Inde orta perturbatio
nominum.
15. Cap. xii. Corinthus.... bryam
vocat] Libri editi, bryontam, male.
Mss. omnes, Reg. Colb. Chiffi. aliique,
tum hoc loco, tum in Indice, bryam
scribunt. Ipsa est, de qua idem Pli-
nius xu. 37. “ Achaia fert bryam
sylvestrem: insigne in ea, quod sa-
tiva tantum ferat galle similem fruc-
tum.’ In Achaia Corinthum esse
nemo ignorat.
16. Cap. ΧΙ, Corymbi quoque
poti vel illiti lienem sanant} Hine Pli-
nium alterum Valerianum obiter
emendabis, 11. 18. ‘ Spleni quomodo
succurrendum :’ ‘Gummi hedere,’ in-
quit, ‘ poti vel illiti prosunt.’ Scribe,
* corymbi hedere.’
17. Cap. xtvint. Sub his maxime
nascitur hypocisthis, quam inter herbas
dicemus. Cissos erythranos, &c.] Prius
legebatur, quam inter ederas diximus.
Qna lectione perculsus Dalecampius
Plinii memoriam desiderat, qui nul-
lam hypocisthidis mentionem in he-
derarum historia fecerit. Amanuen-
3582
sium potius fidem desideraret, non
scriptoris sane quam diligentis et ac-
curati. In Reg. 1. cod. quam inter
hederas dicemus. In Reg. 2. totidem
plane apicibus, quot representamus,
quam inter herbas dicemus: nempe
XXVI. 31. quo volumine pertractantur
herbe, ut ipse in fine lib. xxIv. pre-
stiturum se his verbis_ pollicetur:
* Nunc ipsa claritas herbarum dice-
tur.’ Eo enim libro ac sectione mox
citata, de hypocisthide, ‘ Nascitur,’
inquit, ¢ ut diximus, sub cistho, unde
nomen,’ &c. Hunce locum restituere
Salmasius ita tentabat, in Solin. p.
367. Sub his maxime nasecitur hypo-
cisthis. Jam inter hederas diximus
cisson. Erythranos, &c. Jos. Scaliger,
Epist. 1. 18. ad Frane. Vertun. in
hune modum: Sub his... . hypocisthis.
Quam inter hederas diximus, cissos ery-
thranos, §c. Angelum Politianum se-
cutus. Hine factum est ut in Indi-
cibus Plinianis, qui hactenus concin-
nati extant, hypocistis hedere genus
appelletur: falso.
18. Cap. Ly. Rhus, qui erythros
appellatur, semen est hujus fruticis.
Vim habet astringendi, §c.] Prius le-
gebatur: Rhus, que erythros appel-
latur, frutex est: et hujus fruticis semen
vim habel, δὸ. Que lectio Dalecam-
pium impulit, ut Plinium diceret
rhun erythron a rhoé coriariorum,
ceu diversos frutices, inepte discri-
minare. Sed librariorum ille, non
Plinii, omnis error est. Quid ille
senserit, scripseritque, sincera scrip-
tura exhibet, quam totidem syllabis
apicibusque representamus, quot
sunt in Regio 2. codice. Et sane si
fruticem diversum putaret, formam,
ut solet, ob oculos poneret: neque
tantum fruticem esse admoneret, quie
ipsi cum rhoé altero communis appel-
latioest. Sed desemine ejus fruticis,
non de toto frutice agit.
19. Cap. ναι. Mirum est quod ad-
ditur, saniem conspecto omnino frutice
60 siccari) De sanie que fluat ab ul-
NOTA ET EMENDATIONES
cere ex morsu canis nunc agi, com-
monstrat ipsa per se orationis series.
Et saniem quidem, et siccari, pre se
ferunt Mss. omnia exemplaria: pre-
ter Reg. 2. in quo insaniam manifesto
errore legitur: quid enim est, insa-
niam siccari? Non placet tamen Sa-
raceno ea lectio: sed singulium, non
saniem, moxque sanari, non siceari,
scribi contendit oportere, in Notis
ad Dioscoridem. Plinii porro sic ΓΘ»
fingendi mentem Dioscorides primum
injecit: sic enim ille 111. 105. de
alysso: Ταύτης τὸ ἀφέψημα ποθὲν, Avy-
μοὺς τοὺς δίχα πυρετοῦ λύει" καὶ κρατη-
θὲν δὲ, ἢ ὀσφρανθὲν, τὸ αὐτὸ δρᾷ. Hujus
decoctum potu solvit singultus, qui sunt
citra febrim: idem pra@stat, si teneatur,
vel olfiat. Mox etiam Plutarchus,
tertio Symposiacon libro, ubi in eo-
dem argumento habitat : Τὴν δὲ ἄλυσ-
gov καλουμένην βοτάνην καὶ λαβόντες
εἰς τὴν χεῖρα μόνον, οἱ δὲ καὶ προσβλέψ-
αντες, ἀπαλλάττονται λυγμοῦ. Sed quic-
quid illi demum scripsere, nec dici a
Plinio necesse est omnia ea, que illi
commemorarint, nec tractare nefas
miraculum nature aliquod, quod illi
non attigerint.
20. Car. Lyi. Sic et pleurilicos, et
omnes lateris dolores, apocyni semen €x
aqua. Frutex est, §c.] Sic Mss. om-
nes editique libri. An igitur ἀπόκυ-
νον Galeni de Fac. Simp. Med. lib.
VI. p. 158. quod ait esse homini quo-
que venenum, ἔστι δὲ ἀνθρώπων δηλή-
τηριον, nihil a Pliniano discrepet; an
legendum hie potius, Sic et pleuriti-
cos, et omnes lateris dolores semen ex
aqua: wt ad radiculam, de qua prox-
ime antea agitur, ista referantur
mox, Apocynon frutex est, δὸ. quod
jam visum est nonnemini satius ; am-
plius considerandum censeo.
21. Cap. ux. Et ad vulvas cum vi-
no et pipere} An Plinias hoe loco ex
Dioscoride, an, quod verius puto, ex
Plinio Dioscorides emendandus sit,
eruditi dijudicent. Seripsit ille tm.
87. de libanotide seu rore marino:
AD C. PLINII SECUNDI LIB. XXIV.
Ὁ δὲ καρπὸς πινόμενος . « « . .« βοηθεῖ. ...
ἰκτερικοῖς τε. μετὰ πεπέρεως καὶ οἴνου
διδόμενος. Semen potum.... auxiliatur
.... ietericis, hoc est, regio morbo labo-
rantibus, cum pipere ac vino exhibitum.
Legisse Plinium ὑστερικαῖς, non ἰκτε-
pixots, plane apparet: hoc est, mulieres
vulve malo opportunas, non morbum
arquatum, seu regium.
22. Cav, Lxv. Spine Lgyptie sive
Arabice laudes in odorum loco diximus]
Divulsa hee ad hune diem senten-
tia,distractaque in partes duas, impe-
ditum habuit intellectum. Sic enim
legebatur, e spina Lgyptia, que ver-
ba superiori annectebantur capiti.
Mox ducto a sequentibus verbis ini-
tio capitis alterius, ‘Spine Arabice
laudes,’ ἄς. quod incogitanter et ob-
liviose scriptum a Plinio Dalecam-
pius exclamat. At sinceram esse,
quam representamus, scripturam, vel
ex ipso hujus loci indice perspicuum
est: sic enim habet, Spina Hgyptia,
sive Arabica. Et suffragatur etiam
Galenus de Fac. Simp. Med. νι. 17.
pag. 152. “AkavOos Αἰγυπτία" ἔνιοι δὲ
᾿Αραβικὴν ὀνομάζουσιν.
23. Cap. txvul. Est et acacia 6 spi-
na) Prius legebatur, Est et acacieé
spina, literulis duabus, a et e, in unam
perverse conflatis, perturbataque
eam ob rem sententia- Acaciz no-
men inditum semini ipsi fructuique
arboris, succoque qui inde exprimi-
tur, scriptores plurimi contestantur.
In quibus auctor libri de Simp. Med.
ad Patern, tom. x11. operum Galeni,
pag. 984. ‘ Acacia fructus est arboris
spinos®, que maxime in Agypto
nascitur. Hie igitur fructus velut
oliva exprimitur, et succns in Sole
siccatur, et in glebam redigitur,’ &c.
Galenus ipse de Antidotis 1. 14. pag.
889. ad hune versicuium Andromachi
senioris, ejus qui Neronis medicus
fuit: Adkpvoy εὖ μίσγοιο βαλὼν κνανω-
mov ἀκάνθης." Δηλοῖ γὰρ, inquit, τὴν
ἐκ τῆς Αἰγυπτίας ἀκάνθης γεννωμένην
ἀκακίαν. Lacrymam misceto cerulee
3585
spine. Innuit acaciam ex AHgyptia
spina factam.
24. Cap. txx. Pyracanthe bacce
contra serpentium ictus bibuntur] Ita
rescripsimus admonitu codicum Mss.
tum hoe loco, tum vero in Indice,
cum prinus legeretur, pyxacanthi. At
de pyxacantho sermo instituitur cap.
77. De pyracantha nune agi et Ni-
cander probat, qui in Theriac. pag.
60. commendat inprimis, adversus
serpentes et scorpiones: Adfeo καὶ
πυράκανθαν, ἰδὲ φλόμου ἄῤῥενος ἄνθην.
Πυράκανθα quasi ignea dicitur spina,
id est, valde urens pungensque.
Diosc. 1. 122. oxyacantham vocat, et
a nonnullis πυρίναν appellari, et πυ-
τυάνθην ait: lege, πυρακάνθην, quod
nempe urentes pungentesque spinas
habet.
25. Cap. Lxxl. Agrifolia contusa
addito sale articulorum morbis prosunt:
bacce purgationi feeminarum, ceeliacis,
dysentericis, ac cholericis. In vino po-
te alvum sistunt. Radix decocta et il-
lita extrahit infixa corpori] Prius lege-
batur, Aliqui folia conlusa .... articu-
lorum morbis imponunt. Prosunt bac-
ce, §c. Ut ad paliurum hee spec-
tare viderentur, de quo proxime an-
tea agebatur. At vocem eam impo-
nunt Mss. codices, Reg. Colb. nullus
denique unus agnoscit. Baccas pa-
liurus nullas habet: habet aquifolium
quales describuntur, xv. 29. Et de
agrifolio sermonem hoc loco institui
vel ex eo credibile fit, quod statim
ob affinitatem nominis, ut fere Plinio
familiare est, hoc ipso cap. ad aqui-
foliam arborem transfertur oratio.
Sed rem plane decidit, emendatio-
nemque nostram egregie constabilit
Plinius alter Valerianus, qui suum
fere opus ex scriptoris nostri senten-
tiis verbisque concinnavit : is enim
de Re Med. 111. 15. ‘ Ad nervos, ar-
ticulos, et arthriticos,’ hune ipsum
locum exscribens: ‘ Agrifolinm tu-
sum,’ inquit, ‘ addito sale et oleo
prodest.’ Idem 11, 25. ὁ cholere quo-
3584 NOTA ET EMENDATIONES AD LIB. XXIV.
modo succurritur τ᾿ ‘ Bacce agrifolii
trite et vino date prosunt.’ Deni-
que 111. 49. ‘Ad extrahenda ea que
corpori infixa sunt:’ ‘ Radix etiam
agrifolii coquitur, et teritur, et sic
imponitur.’” Quiz totidem plane ver-
bis noster hic habet: qui cum Agri-
folia contusa multitudinis numero dix-
it, folia fruticemque simul intellexit.
26. Cap. Lxxit. Cauliculorum ex
vino decoctum, uve presentaneum re-
medium est] Prius legebatur, vel pre-
sentaneum: ut ad sananda condylo-
mata, de quibus prius agebatur, spec-
tare id quoque remedium videretur.
In Reg. 1. cod. ve presentaneum. Nos
uve rescripsimus, indubitata conjec-
tura, Auctor ita conjiciendi primum
extitit Marcellus Empir. cap. 14.
pag. 99. ‘Rubi,’ inguit, ‘cauliculi
teneri discoquuntur ex vino: idque
vinum gargarizatur, quod confestim
uvam prominentem coércet. Folia
rubi arefacta in umbra in cinerem
concremantur: is cinis in cochleari
uve subjectus presentaneo remedio
eam contrahit.” Et Plinius Valer.
de Re Med. 1. 43. cujus lemma est,
‘Ad uvam distillantem:’ ¢ Rubi,’ in-
quit, ‘in quibus mora nascuntur, cau-
liculi decoquantur ex vino, et eo ipso
vino gargarizetur.’ Et Pintiani inde
conjectura exploditur, calculorumscri-
bere enitentis, pro cauliculorum.
27. Cap. Lxxv. Stomachicisque ex
aqua bibendus datur] Ita restituimus,
tum admonitu codicum Mss. Reg.
Colb. &c. tum ipsius Plinii, qui xvr.
71. de eodem rubo Idzo agens, ‘ Con-
tra stomachi quoque vitia,’ inquit,
‘bibitur ex aqua.’ Dioscoridis quo-
que tv. 38. ita scribentis : Στομαχι-
κοῖς Te μεθ᾽ ὕδατος ἐν ποτῷ δίδοται. Pri-
us sfomaticis legebatur.
28. Cap. Lxxx. Faciunt et pastillos,
terentes eam ex aqua, ad supra dicta:
sanat et vomicus, &c.] Ad supra dicta,
hoc est, ad eosdem effectus, qui sunt
supra commemorati. Sic etiam Di-
osc. 1π. 112. Λεία δὲ δύναται καὶ εἰς
καταπότια ἀναπλάττεσθαι πρὸς τὰ εἰρη-
μένα. Sed et trita in catapotia redigi
potest ad supra dicta. Mutata prius
interpunctione, perturbataque sen-
tentia, legebatur, ferentes cam ex aqua.
Ad supra dicta sanat et vomicas.
29. Cap. xciv. Ac fistulis collyrio
immisso. Nomas sistunt decocta earum
in aqua, et postea tritarum rosaceo ad-
dito] Prius legebatur : ac fistulis. Col-
lyrio immixto nomas sistunt, decocta-
rum in aqua, §c. Emendandi auctor
Dioscorides extitit, qui de aro sen
arisaro ita prodidit, 11. 198. Νομὰς
ἵστησι καταπλασσομένη" κολλύριά τε
πρὸς σύριγγας ἐνεργῆ ἐξ αὐτῆς γίνεται.
Iilitu nomas sistit: ex eadem collyria
concinnantur, ad fistulas efficacia.
30. Cap. xcv. Nascitur in palustri-
bus, magnifici usus ad vulnera. Cum aceto
bibitur difficuliates urine .... precipi-
tatisque ex alto] Num satius sit ita legi,
ad vulnera cum aceto. Bibitur, δ. con-
siderandum amplius. Nam Diose. tv.
115. de millefolio. Τοῦτο τηρεῖ, inquit,
ὀφλέγμαντα TA νεότρωτα τῶν ἑλκῶν, σὺν
ὄξει χλωρόν τε καὶ ξηρὸν καταπλασσόμε-
νον. Ποτίζεται δὲ καὶ πρὸς πτώματα σὺν
ὕδατι καὶ ἁλσίν. Vulnera recentia ab in-
flammatione vindicat: seu viride, seu
etiam siccum ex aceto oblinatur. Pre-
cipitatis quoque ex alio cum aqua et sale
potui datur. Tamen Apuleius vulga-
tw quoque scripture suffragatur, c.
88. tit. 4. ‘Ad urine difficultatem :᾿
‘Herbe millefolii succus cum aceto
potus prodest et sanat.’ "
31. Cap. οἱ. Hestiatorida a con-
victu] Prius in editis legebatur, Sys-
sieticterida. In Regio 1. cod. Hesiti-
taterida. Reg. 2. Hestitaterida. Nos
Hestiatorida, ἑστιατορίδα, ab ἑστιάτωρ,
convivator.
C. PLINII SECUNDI
NATURALIS HISTORLE
LIBER XXV.
Herbarum sponte nascentium nature et auctoritas.
i. (1.) [psa que nunc dicetur herbarum claritas, medicinze
tantum gignente eas tellure, in admirationem cure prisco-
rum diligentizque animum agit. Nihil ergo intentatum
inexpertumque illis fuit: nihil deinde occultatum, quodque
non prodesse' posteris vellent. At nos elaborata iis* abs-
condere atque supprimere cupimus, et fraudare* vitam
etiam alienis bonis. Ita certe recondunt, qui pauca aliqua
novere, invidentes aliis: et neminem docere, in auctorita-
tem? scientiz est. Tantum ab excogitandis novis, ac
juvanda vita? mores absunt, summumque opus ingeniorum
diu jam hoc fuit, ut intra unumquemque recte facta veterum
perirent. Athercules® singula quosdam?# inventa Deorum
OLLI PLE P IPP OD
Cap.1. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et re-
centt. quod non prodesse Gronov. et vulgg.—2 Chiffl. his.—3 Cod. Dalec.
ad adjuvandam vitam.—4 Margo edd. Dalec. et Gronov. singulares quidam
NOTE
@ Et fraudare} Et fraudare homi- invenerunt, quosdam e suis invento-
nes, qui vivant, bonis que alii inve- ribus in Deorum numerum addidere :
nere. omnium certe, qui in eo elaborarunt,
> In auctoritatem] Id auctoritatem vitam clariorem fecere, cognomine
conciliare scientie videtur. herbis indito,
© At hercules} Que singuli homines
Delph. et Var. Clas. Plinius. 108
3586 Cc. PLINII SECUND!
numero addidere: omnium utique vitam clariorem fecere
cognominibus herbarum, tam benigne gratiam memoria re-
ferente. Non zque hee cura eorum mira in his,’ que
satu blandiuntur, aut cibo invitant: culmina® quoque mon-
tium invia et solitudines abditas, omnisque terre fibras
scrutati invenere, quid queeque radix polleret, ad quos usus
herbarum folia pertinerent, etiam quadrupedum pabulo
intacta ad salutis usus vertentes.
II. (11.) Minus hoc, quam par erat, nostri celabravere,
omnium utilitatum et virtutum rapacissimi. Primusque et
diu solus idem ille M. Cato, omnium bonarum artiam ma-
gister, paucis duntaxat attigit, boum etiam medicina non
omissa. Post eum unus illustrium tentavit C. Valgius
eruditione spectatus, imperfecto’ volumine ad Divum Au-
custum, inchoata etiam prefatione religiosa,? ut omnibus
malis humanis illius potissimum principis semper mede-
retur * majestas.
111. Antea condiderat solus apud nos, (quod equidem
inveni,) Pompeius Lenaeus, Magni libertus: quo primum
tempore hanc scientiam ad nostros pervenisse animo ad-
verto... Namque Mithridates, maximus sua etate regum,
quem debellavit Pompeius, omnium ante se genitorum di-
ligentissimus vita: fuisse argumentis, praterquam* fama,°
intelligitur. Uni eif excogitatum, quotidie venenum bibere
GIFS E LILI LL?
quos, Mox, omnium deest in cod. Dalec.—5 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
mira esset in his Gronov. et al. vett.—6 Ita ex codd. Harduinus et recentt,
sed culmina Gronov. et al. vett. Mox, omnes terre alii ap. Dalec.
Cap.u, 1 Chiffl. in perfecto.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin, 1. 2. 3. et recentt. semper medicetur Gronoy. et vulgg. semper deest
in codd. Dalec.
Car.ur. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et
recentt. animadverto Gronoy. et al. vett.—2 Cod. Dalec. preterque.—3 Ita
NOTE
° Prafatione religiosa] Inserta pre- Ed. sec.—Preter singularem famam,
catione, ut humanis calamitatibus quam ille apud omnes obtinuit, etiam
opitularetur principis majestas, felici argumentis quamplurimis diligentis-
administratione imperii. simus nature scrutator fuisse intelli-
* Praterquam fama] ‘ Forte, ut ali- ρίζαν,
bi, praterque: hoc est, ac preterea,’ f Uni ei] Celsus v- 23. “ Nobilissi-
NAT. HIST. LIB. XXV. 8. 3587
presumtis remediis, ut consuetudine ipsa innoxium fieret.
Primo inventa genera antidoti, ex quibus unum etiam no-
men ejus retinet. Illius inveutum® autumant, sanguinem
anatum Ponticarum miscere antidotis, quoniam veneno
viverent. Ad illum? Asclepiadis, medendi arte clari, volu-
mina composita extant, cum, solicitatus ex urbe Roma,
preecepta pro se mitteret. [lum solum‘ mortalium viginti
duabus linguis locutum certum est, nec de subjectis genti-
bus ullum hominem per interpretem appellatum ab eo annis
LX13/ quibus regnavit. Is ergo reliqua ingenii magnitu-
dine medicine. peculiariter curiosus, et ab omnibus+ sub-
jectis, qui fuere pars magna terrarum, singula exquirens,
POLI I OIL R LAS
tacite Brotier. LVI, Gronov. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ‘Chiff. CLVTI.
fortassis XLVI.’ Dalec.—4 Ita codd. Harduini et Chiff, cum edd. Harduin.
NOTE
mum est antidotum Mithridatis, quod
quotidie sumendo Rex ille dicitur
adversns venenorum pericula tutum
corpus suum reddidisse.’ Vide Dio-
nem Cassium lib. xx Xvi. p. 35.
Β Illius inventum] Gellius xvit. 16.
pag. 972. ‘ Anates Ponticas dicitur
edundis vulgo venenis victitare. Scrip-
tum etiam a Leno Cn. Pompeii li-
berto, Mithridatem illum Ponti Re-
gem, medicz rei et remediorum id
genus solertem fuisse, solitumque
eum sanguinem miscere medicamen-
tis, que digerendis venenis valent:
eumque sanguinem vel potentissi-
mum esse in ea confectione.’? San-
guinem anatum utilissime in antido-
tis misceri, tradit quoque Diose. 11.
97. anseris quoque, atque hadi. Me-
minit etiam Scribonius Largus, Com-
pos. Med. 187.
h Ad illum] Ad Mithridatem libros
misit de medendi arte Asclepiades,
cum, solicitatus ab eo rege ut ad se
veniret, pro se precepta ab Urbe
misit. Commentarios edidisse in quos-
dam libros Hippocratis, aliaque plu-
rima scriptis consignasse, ex Brasa-
voli Indice in Galenum intelliges,
preter ea que nos recensebimnus in
Auctorum Syllabo. Fuisse e posteris
ejus artis heredem ac nominis eum
auguramur, de quo vetus extat in-
scriptio apud Reinesium, pag. 608.
C. CALPVRNIVS. ASCLEPIADES
PRYSA. AD. OLYMPVM
MEDICVS.
PARENTIBVS, ET. 5181
ET. FRATRIB.
CIVITATES. VII. A, DIVO
TRATANO
IMPETRAVIT, &c.
i Illum solum] Transcripsit hee
Gellius totidem verbis xvit. 17. pag.
974. indicavitque jam Plinius vit.
24.
J Annis LEXI.[LVI.] Sic libri etiam
Mss. Reg. Colb. ἄς. Appianus de Bell.
Mithrid. p. 249. vixisse ait annos no-
vem supra Lx. imperitasse annos LVII.
"EBlw δ᾽ ὀκτὼ ἢ ἐννέα ἐπὶ τοῖς ἑξήκοντα
ἔτεσι" καὶ τούτων ἑπτακαιπεντήκοντα ἔτε-
σιν ἐβασίλευσε. Strabo lib. x. p. 477.
auctor est ztatis anno undecimo sus-
ceptum ab eo imperium.
3088 Cc. PLINiI SECUNDI
scrinium commentationum harum, et exemplaria, eflectus-
que in arcanis suis reliquit. Pompeius autem, omni regia
preeda potitus, transferre ea sermone nostro libertum suum
Lenxum, grammatice artis,5* jussit: vitaeque ita profuit
non minus quam reipublice: victoria illa.
Iv. Prater hos Greci auctores medicine! prodidere,
quos suis locis diximus. Ex his Cratevas,?' Dionysius,
Metrodorus, ratione blandissima, sed qua nihil pzene aliud
quam rei difficultas intelligatur. Pinxere namque effigies
herbarum, atque ita subscripsere effectus. Verum et pic-
tura fallax est, et coloribus tam numerosis, preesertim in
zmulatione nature, multum degenerat transcribentium ™
sors varia. Preterea parum est singulas earum etates
pingi, cum quadripartitis+ varietatibus anni faciem mu-
tent.
v. Quare ceteri sermone eas tradidere: aliqui ne effigie
quidem indicata,' et nudis plerumque nominibus defuncti,*
quoniam satis videbatur potestates vimque demonstrare
querere volentibus. Nec est difficile cognitu. Nobis
certe, exceptis admodum paucis, contigit reliquas contem-
plari scientia Antonii Castoris, cui summa auctoritas erat
in ea arte nostro evo, visendo hortulo ejus, in quo plurimas
alebat, centesimum etatis annum excedens, nullum corpo-
ris malum expertus, ac ne etate quidem memoria aut vigo-
“““““““““““4 7
1, 2.3. et recentt. hominibus Gronov. et vulgg.—5 ‘ Ita bene codd. Reg, 1.
Voss. 1. et Editio princeps. Nec addendum, peritum. Sic locutus est Plin.
vil. 40. 1x. 8. et xxx. 6.’ Brotier. Ita quoque Harduin. 1, 2. 3. et recentt.
Grammatice artis doctissimum Gronoy. et vulgg.
Cap.iv. 1 Vox medicine deest in Chiffl_—2 Itacodd. Harduini et Chiffl.
cum edd. Harduin. et recentt. Ea his Evax rex Arabum, qui de simplicium
effectibus ad Neronem scripsit: Cratevas Gronov. et vulgg.—3 Alii ap. Dalec.
sorte varia.—4 Chiffl. quadripertitis.
Cap. v. 1 Chiffl. indicta.—2 Vet. Dalec. contenti.—3 Chiff. difficilis
NOTZ
* Grammatice artis] Vide Notas et m Transcribentium] Depingentium.
Emend, num. 1, ‘Scribere’ veteres dixere pro ‘ pin-
' Ex his Cratevus] Vide Notas οἱ gere.’ Statins Theb. vit. 270. “ In-
Emend, num. 2. scriptaque Deus qui navigat aluo,’
NAT. HIST. UDB. SX. ὃ. 3389
re concussis. Neque aliud+ mirata magis antiquitas repe-
rietur. Inventa jampridem ratio est pranuntians horas, non
modo dies ac noctes, Solis Lunzque defectuum. Durat
tamen tradita persuasio in magna parte vulgi, veneficiis et
herbis id cogi, eamque num" foeminarum® scientiam pre-
valere. Certe quid non replevere fabulis Colchis Medea,
alizque, inprimis® Itala Circe, Diis etiam ascripta? unde
arbitror natum, ut Aischylus° e vetustissimis in poéctica,
refertam7 Italiam herbarum potentia, proderet, multique
Circeios, ubi habitavit illa, magno argumento etiamnum
durante in Marsis a filio ejus*®” orta gente, quos esse domi-
tores serpentium constat. Homerus quidem primus doctri-
narum et antiquitatis parens, multus alias in admiratione
Circes,? gloriam herbarum AZgypto tribuit: cum etiam, que
rigatur, Aigyptus illa? non esset, postea fluminis limo in-
vecta. Herbas certe" Aigyptias a regis uxore traditas suze
Helene plurimas narrat, ac nobile illud nepenthes, oblivio-
nem tristitiz veniamque afferens, et ab Helena utique om-
nibus mortalibus propinandum.
Primus autem omnium, quos memoria novit, Orpheus de
herbis curiosius aliqua prodidit. Post eum Muszeus et
,»΄“““““““““ “7
cognitio.—4 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et re-
centt. Nec aliud Gronov. et vulgg.—5 Vet. Dalec. in eoque feemina; Chiff.
eamque unam feminarum.—6 Vet. Dalec. et in primis.—7 Alii ap. Dalec.
poética re refertum.—8 Vet. Dalec. illorum.—9 Circe Chiff. et mox in eodem,
NOTE
2 Eamque num] Hane vocwlam jam Thonis Hgyptii regis uxor, Odyss.
ante mirati sumus, ΧΧΙΙ. 16. initio.
ο ZEschylus] Hujus poéte versicu-
lum ἐκ τῶν ἐλεγείων recitat hunc Theo-
phrastus, Hist. 1x. 15. Τυῤῥήνων γενεὰν
φαρμακοποιὸν ἔθνος. Gens Tyrrhena suis
clara veneficiis.
P In Marsis a filio ejus] De his egi-
mus VII. 2.
4 Egyptusilla) Pars Egyptiea que
Delta dicitur, ac Nili ostiis secatur.
Vide que diximus 11. 87.
® Herbas certe] Fuit ea Polydamna
Δ. 228. Ἐσθλὰ, τά of Πολύδαμνα πόρεν
Θῶνος παράκοιτις Αἰγυπτίη, τῇ πλεῖστα
φέρει ζείδωρος ἄρουρα Φάρμακα, πολλὰ
μὲν ἐσθλὰ μεμιγμένα, πολλὰ δὲ λυγρά.
Prospera, que quondam Thonis dulcissi-
ma conjux Agyptt Polydamna dedit,
qua plurima gignit Noxia terra ferax,
et multa probata venena. De nepenthe
diximus xxr. 91, Vide et Euseb,
Prepar. Evang. lib. x. p.481. Hau-
sit hee porro Plinius a Theophr.
Hist. 1x. 15.
38990 Cc. PLINIIL SECUND!
Hesiodus polion herbam in quantum mirati sunt, diximus.*
Orpheus et Hesiodus suffitiones '° commendavere. Ho-
merus et alias nominatim herbas celebrat, quas suis locis
dicemus. Ab eo Pythagoras, clarus sapientia, primus volu-
men de earum effectu composuit, Apollini, Zsculapioque,
et in totum Diis immortalibus inventione et origine assig-
nata. Composuit et Democritus, ambo peragratis Persidis,
Arabiz, Aithiopiz, Aigyptique magis. Adeoque ad hec ‘
attonita antiquitas fuit, ut aflirmaverit'’ etiam incredibilia
dictu.
Xanthus, historiarum auctor, in prima earum tradit,’ oc-
cisum draconis catulum revocatum ad vitam a parente, her-
ba, quam balin nominat: eademque Thylonem, quem draco
occiderat, restitutum saluti. Et Juba in Arabia herba revo-
catum ad vitam hominem tradit. Dixit Democritus, credidit
Theophrastus, esse herbam, cujus contactu illatz ab alite,
quam retulimus,” exsiliret cuneus a pastoribus arbori adac-
tus: que etiam si fide carent, admirationem tamen im-
plent: coguntque confiteri, multum esse quod vero supersit.
Inde 3 et plerosque ita video existimare, nihil non herba-
rum vi eflici posse, sed plurimarum vires esse incognitas :
quorum in numero fuit Herophilus clarus medicina, a quo
ferunt dictum, quasdam fortassis etiam calcatas prodesse.
Observatum certe est inflammari vulnera ac morbos super-
ventu eorum, qui pedibus iter confecerint.
vi. Hee erat antiqua medicina, que tota migrabat in
Greciz linguas. Sed quare non’ plures noscantur, causa
tl ll
cum etiam tum, que, &c.—10 Margo edd. Dalec. et Gronov. ad suffitiones.—
11 ‘Ita codd, Reg. 1, et Chiff. cum Editione principe.’ Brotier.—12 Chiff.
tradidit.—13 Vet. Dalec. esse. Quod vero supersit, inde. Al. Inde plerosque,
δὲ. Chiffl. Inde et plerosque, &c.
Cap. vi. 1 Sed quare nunc non cod. Dalec. Paulo post, utpote qui soli
NOTE
* Post eum Museus.... diximus] audacior facta nihil vereretur etiam
Lib. ΧΧΙ. c. 21. et 84. auditu incredibilia addere.
‘ Adeoque ad hac| Ad eximias her “ Quam retulimus| Lib, X. ον 20.
barum vires sic heesit attonita, ut
NAT. HIST. LIB. XXV. Ὁ. 3591
est, quod eas agrestes literarumque ignari experiuntur, ut
qui soli inter illas vivant: preeterea securitas * queerendi,
obvia medicorum turba. Multis etiam inventis nomina de-
sunt, sicut ili, quam retulimus? in frugum cura, scimus-
que defossam in angulis segetis preestare, ne qua ales * in-
tret. ‘Turpissima causa raritatis, quod etiam qui sciunt,
demonstrare nolunt, tanquam ipsis periturum sit, quod tra-
diderint aliis. Accedit ratio inventionis anceps. Quippe
etiam in repertis, alias invenit casus, alias (ut vere dixe-,
rim) Deus.
Insanabile 3° ad hosce annos fuit rabidi canis morsus,
pavorem aque,’ potusque omnis afferens odium. Nuper
cujusdam ἡ militantis in Praetorio mater vidit in quiete, ut
radicem sylvestris rose, quam cynorrhodon* vocant, blan-
ditam 5101 aspectu pridie in frutecto,? mitteret filio biben-
dam: in Lacetania‘ res gerebatur, Hispaniz proxima par-
te: casuque accidit, ut milite a morsu canis incipiente aquas
expavescere, superveniret epistola orantis ut pareret reli-
gioni: servatusque est ex insperato, et postea quisquis
auxilium simile tentavit. Alias apud auctores cynorrhodi
una medicina erat: spongiole," qua in mediis spinis5 ejus
΄σ’“““, LLL OOD
margo edd. Dalec. et Gronov.—2 Vet. Dalec. avis.—3 Ita codd. Harduini
et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. IJnsanabiles edd. vett. Insa-
nabilis Gronov.—4 Vet. Dalec. blanditig in Lusitania. Cod. Dalec. mitteret
ut filio bibenda in lacte daretur. Talia gerebantur in Hispania.—5 Vet. Dalec.
NOTE
ἃ Preterea securitas| Querendi cu-
ram adimit obvia Medicorum turba.
b Sicut illi, quam retulimus)] Lib.
XVIII. c. 45.
¢ Insanabile| Sic Mss. non insana-
bilis. Ut ‘Triste lupus stabulis.’
ἃ Pavorem aque] Ὑδροφοβίαν Greeci
vocant. Vide que de eo morbo dixi-
mus VIII. 63.
© Nuper cujusdam] Indicavit hoc
ipse superius Vii. 65,
τ Sylvestris rose, quam cynorrhodon |
Rosa sylvestris hac est que Eglen-
terii nomine apud Gallos venit, /’ Eg-
lantier. Est in Eystettensi horto:
vidimus in Regio. Scribonio Largo
Compos. 85. ‘ Rosa sylvatica, quam
caninam quidam vocant.’
& In frutecto) Frutectum, per syn-
copen, pro fruticetum, habent libri
Mss. ubique omnes. Vulgo tamen et
frutetum scribitur.
h Spongiole] Spongiam ex rubo ro-
sario agresti sumtam vocat Marcellus
Empir, c. 26. pag. 181. et c. 27. pag.
196.
3092 C. PLINIIL SECUNDI
nascitur, cinere cum melle, alopecias capitis expleri. In
eadem provincia cognovi in agro hospitis nuper ibi reper-
tum dracunculum appellatum caulem, pollicari crassitudi-
ne, versicoloribus viperarum maculis, quem ferebant contra
omnium morsus esse remedio: alium® quam quos in priore
volumine ἡ ejusdem nominis diximus: sed huic alia figura
aliudque miraculum exerentis se terra? ad primas serpen-
tium vernationes, bipedali fere altitudine, rursusque cum
iisdem in terram condentis:* nec omnino occultato eo ap-
paret serpens: vel hoc per se satis officioso natures munere,
si tantum premoneret, tempusque formidinis demonstra-
ret.
(111.) Nec bestiarum solum ad nocendum scelera sunt,
sed interim aquarum quoque ac locorum. In Germania
trans Rhenum castris a Germanico! Czesare promotis, ma-
ritimo tractu fons erat aque dulcis solus, qua pota* intra
biennium dentes deciderent, compagesque in genibus solve-
rentur. Stomacacen' medici vocabant, et scelotyrben,9 ™
“΄“““΄““““““ “57
ramis.—6 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. εἴ recentt. contra
serpentium omnium m.e. remedium. Alius est Vet. Dalec. contra omnium m.
e. remedium. Alius est Gronov. et vulgg.—7 Cod. Dalec. exeuntis e terra,—
8 Dalec. se condentis.—9 ‘ Cod. Reg. 2. Sceloturbin. Grecis σκελοτύρβη di-
citur a σκέλος et τύρβη, quod morbus ille tentet et turbet crura.’ Brotier.
NOTE
tate est regnum Persicum, fonticulus
est, ex quo qui biberunt, amittunt
dentes.’. Quamin rem lepidum idem
Epigramma Grecum eo loci recitat.
1 Stomacacen] Στομακάκην, vel potius,
1 In priori volumine] Superiore lib.
c. 95. Nondum mihi herbe comper-
tum genus illud est, in quod omnia ea
conveniant, que hic referuntur: il-
Judque inprimis, ut seris anni mensi-
bus, quo latent angues, ipsum ares-
cat. In Indice dracunculus caulis
appellatur,
3 A Germanico] Tiberii Ἐς Caligu-
le patre.—‘ Neronis Claudii Drusi
Germanici Imp. filio, Caii Cesaris
Germanici Ang. patre.’ Ed. sec.—
Vide Tacitum Annal. 11. pag. 43. et
seq.
* Qua pota) « Et Susis,’ inquit Vi-
truy. Vill. 3, pag. 165, fin qua civi-
ut ars suadet, στομοκάκην, que vox
vitium quoddam oris sonat. Scorbu-
tum etas posterior appellavit. Vide
Sennertum lib. 11. pag. 504, Sunt
qui στομοκάκκην malint hic legi, quo-
niam scorbuticis os κάκκην, hoc est,
stercus olet. Et id morbi genus ho-
dieque grassatur in Frisiis, ex aqua-
rum vitio.
™ Scelotyrben] Σκελοτύρβη, paralysis
species, quando rectt nequeunt incedere :
NAT. HIST. LIB. XXV. 6. 3593
ea mala. Reperta auxilio est herba, que vocatur brittani-
ca??™ non nervis modo et oris malis salutaris, sed contra
anginas ° quoque, et contra serpentes.'’ Folia habet ob-
longa nigra, radicem nigram. Succus ejus exprimitur et ex
radice.** Florem vibones’ vocant: qui collectus prius-
quam tonitrua audiantur, et devoratus, securos in totum
reddit. Frisii, qua castra erant, nostris demonstravere il-
lam: mirorque% nominis causam: nisi forte confines
΄“΄σ“΄““΄“““““ Γ΄
sceletyrben edd. vett. Gronov. Harduin, et recentt.—10 ‘ Brittanica] Ita cod.
Reg. 1.’ Brotier. que appellatur Britannica Chiff. gue vocatur Britannica
edd. vett. Gronov. Harduin. 1. 2.3. et recentt.—11 Ita codd. Harduini et
Dalec. cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et recentt. et serpentes edd. vett. et Gro-
nov.—12 Chiffl. e radice; margo edd. Dalec. et Gronov. ex foliis, e Diose.—
13 Iida in qua castra erant, monstravere illum Chiffl.—14 Cornarius, confines
NOT
sed nunc in levam, nunc in dextram
corpus contorquent, pedesque proferunt :
interdum etiam, velut inutile syrma, an-
guium more pedem promovent. Σκελο-
τύρβη ἐστὶν εἶδος παραλύσεως, ὥστε πε-
ριπατεῖν ἐπ᾽ εὐθείας μὴ δύνασθαι, καὶ ποτὲ
μὲν κατ᾽ εὐθὺ, ποτὲ δὲ εὐώνυμον εἰς τὰ
δεξιὰ περιφέρειν, ἢ τὸ δεξιὸν εἰς τὰ ἀρισ-
τερὰ, καὶ ποτὲ μὲν ἐπισύρειν τὸ σκέλος,
ὥσπερ ἀναβαίνοντές τι μέγα. Galenus,
in Defin. Med. tom. 11. num, 293. p.
265. A σκέλος et τύρβη, quod crura
is morbus tentaret, turbaretque.
{ἘΠῚ Galli exercitum laborasse hoc
utroque mali genere ex Arabicorum
fructuum esu, et aquarum potu, auc-
tor est Strabo lib. xvi. pag. 781.
Τῶν μὲν περὶ τὸ στόμα, τῶν δὲ περὶ τὰ
σκέλη παράλυσιν τινὰ... . .« Et paulo
ante, ΣΣτομακάκῃ καὶ σκελοτύρβῃ.
Ὁ Brittanica [ britannica] Hydrolapa-
thum nigrum esse, quam veteres Bri-
tannicam appellarunt, satis idoneis
efficit argumentis Abrah, Muntingius,
opere singulari de vera antiquorum
herba Britannica. Galenus certe de
Fac. Simp. Med. lib. vi. folia ait esse
agresti lapatho similia, ὅμοια τοῖς τῶν
ἀγρίων ὄντα λαπάθων.
° Sed contra anginas] Apuleius cap.
29. de Britannica, tit. 7. ‘ Ad angi-
nam:’ ‘ Herbe Britannice flos ante-
quam tonitruum audiatur collectus,
qui eo usus fuerit, per totum annum
anginam non experietur.’
P Florem vibones|] Strabo auctor est
lib. vi. pag. 156. ad Vibonem oppi-
dum, (de quo 111. 10.) e Sicilia Pro-
serpivam migrasse ad legendos flo-
res: ubi matrone collectis eis tex-
unt coronas: hincque repertum co-
ronis flores nectere. Unde putandum
vibonum florum noinen venisse. Vide
in nummis nostris, INTIQNIEQN,
4 Mirorque] Mirum est, inguit,
Britannicam vocari herbam, que non
in Britannia, sed in Germania inven-
ta sit. At vero Lipsius in Taciti An-
nal. 1. pag. 30. paludes ait, uligines-
que, haud procul Amisia flumine,
inter Lingam, Weddam, Coevordam,
aliquot milliarium spatium occupare ;
vocari ab accolis Bretanie uligines,
Bretansche heyde. Ab ista Bretannia
in Frisiis, nomen herbe Britannice
datum. Muntingius, p. 131. a sta-
biliendis dentibus Frisiorum lingua
deductum id nomen, suadere nititur
quidem : at non omnino persuadet,
3094 C. PLINIIT SECUNDI
Oceano Britanniz, velut propinque, dicavere..4 Non
enim" inde appellatam eam, quoniam ibi plurima nascere-
tur, certum est, etiamnum Britannia libera.
vu. Fuit quidem et hic quondam ambitus, nominibus suis
eas adoptandi, ut docebimus'®* fecisse reges: tanta res”
videbatur,* herbam invenire, vitam juvare, nunc fortassis
aliquibus curam nostram frivolam quoque existimaturis :
adeo deliciis sordent etiam 4185 ad salutem pertinent. Auc-
tores tamen quarum inveniuntur, inprimis celebrare? par
est, effectu earum digesto in genera morborum. Qua qui-
dem in reputatione misereri sortis humane subit, preter
fortuita casusque, et quae nomina* omnis hora excogitat, ad
millia morborum singulis mortalium timenda. Qui gravis-
simi ex his sint discernere, stultitiz * prope videri potest,
cum suus cuique ad praesens quisque atrocissimus videatur.
Et de hoc tamen judicavere evi experimenta,5* asperrimos
cruciatus esse calculorum a stillicidio vesice: proximum
stomachi, tertium eorum que in capite doleant:® non ob
alios * fere morte concita. A Graecis et noxias herbas de-
monstratas miror equidem. Nec venenorum tantum: quo-
niam ea vite conditio est, ut mori‘ plerumque etiam opti-
΄“’“““4“““ “ ““
Oceano, Britannia velut propinque dicavere.
Cap. vir. 1 Vet. Dalec. quod docebimus ; alii ap. Dalec. sicut docebimus.
—2 Itaex codd. Harduinus et recentt. iis debeatur Vet. Dalec. ut res tanta
debeatur Gronovy. et ἃ]. vett.—3 Chiff. celebrari.—4 Ita ex codd. Harduinus
etrecentt. ef nomina, que omnis... ... stultitia Gronov. et vulgg.—5 ‘ Ita codd.
Regg.’ Brotier. avi experimento edd. vett. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. usi
experimento cod. Dalec, et hoc tamen ἢ. aut experimenta Chiff. Mox, margo
edd. Dalec. et Gronov. calculorum vesice cum stillicidio; cod. Dalec. ac stil-
licidium.—6 Cod. Dalec. qui capite dolent. Mox, Chiffl. morte conscita.—
NOTE
© Non enim] Non est verisimile ap-
pellatam eam herbam esse a milite
Romano de Britannie nomine, quo-
niam ibi plurima nasceretur, cum
presertim Britannia tum sui juris es-
set, nec populo R. subdita.
* Ut docebimus| Cap. 33. et seqq.
» Tanta res| Vide Notas et Emend.
num. 3,
© It qua nomina\) Nomina nova no-
vis morborum generibus, que subin-
de nascuntur, indita.
4 Et de hoc tamen..... @vi experi-
menta [avi experimento] Vide Notas et
Emendationes num. 4.
© Non ob alios| Non alios fere mor-
bos morte consecuta.—‘ Parmensis
editio et codex Chiffl. forte melius,
morte conscita.’ Ed. sec.
Γ Ut mori] Ferdinandus Pintianus,
NAT: HIST: LIB. MMV. 8. 3095
mi’ portus sit: tradatque M. Varro, Servium Clodinm
equitem Romanum magnitudine doloris in podagra coactum,
veneno * crura perunxisse, et postea caruisse sensu omni,
aque quam dolore in ea parte corporis. Sed que fuit ve-
nia monstrandi, qua mentes" solverentur, partus elideren-
tur, multaque similia? Ego nec abortiva dico, ac ne ama-
toria quidem, memor Lucullum imperatorem clarissimum
amatorio' periisse: nec alia magica portenta, nisi ubi ca-
venda sunt aut coarguenda, inprimis fide eorum damnata.
Satis opera fuit abundeque preestitum® vite, salutares
dixisse, ac postea inventas.9
vil. (tv.) Laudatissima herbarum est, Homero) teste,
quam’ vocari a Diis putat moly, et inventionem ejus Mer-
curio assignat, contraque summa veneficia demonstrat.
Nasci eam* hodie circa Pheneum, et in Cyllene Arcadiz
tradunt, specie illa Homerica, radice rotunda nigraque,
ee “᾽
7 Vet. Dalec. optimus. ‘In Ms. Reg. 2. optimis. Vide supra vit. 54.’ Bro-
tier. Mox, Chith. éraditque—8 Idem codex, prestatum.—9 Vet. Dalec. ac
posteris juventus ; Pintian. ac pro ea juventas,
Cap. vill, 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Homero quam Gronov.
NOTE
qui in eadem exornanda sparta la-
boravit, in qua nos sudamus, vir de
Plinio optime meritus, insculpi Sal-
mantice sepulcro suo jussit, OPTI-
MVM VITZ& BONVM MORs. Vide que
dicta sunt vir. 54,
8 Veneno} Cicute succo.
Qua mentes| Que herba faceret
insaniam, partus elideret, &c.
i Lucullum ....amatorio] Amato-
rium poculum dicitur, quod ad amo-
ris insaniam impellit: quale Lucullo
Callisthenes libertus suus obtulit, ut
impensius ab eo diligeretur; verum
veneni vi alienata domini mens est,
et mors consecuta. Plutarchus in
Lucullo pag. 520.
J Homero] Odyss, K. 302. “Qs ἄρα
φωνήσας πόρε φάρμακον ᾿Αργειφόντης,
Ἔκ γαίης ἐρύσας, καί μοι φύσιν αὐτοῦ
ἔδειξεν. “Pity μὲν μέλαν ἔσκε, γάλακτι
δὲ εἴκελον ἄνθος. Μῶλυ δέ μιν καλέουσι
θεοί' χαλεπὸν δέ τ᾽ ὀρύσσειν ᾿Ανδράσι γε
θνητοῖσι: θεοὶ δέ τε πάντα δύνανται.
Transcripsit hune Plinii locum Apu-
leius c. 48. Homericum moly, esse
Democriti aglaophotin, de qua nos
egimus libro superiore, Lobelius
scripsit in Notis marginalibus Mss.
ad Anguillar. p. 90. Esse rutam syl-
vestrem affirmat Galenus de Fac.
Simp. Med. lib. vu. p. 219.
k Nasci eam] Tota hee descriptio
petita ex Theophrasto est, Hist. 1x.
15. Sed is errasse Homerum ait, qui
zgre evelli hane e tellure cecinit.
Vide et Diose, 111, 54.
9990 Cc. PLINII SECUNDI
magnitudine cep, folio scillze: effodi autem difficulter.*
Greci auctores' florem ejus luteum pinxere, cum Home-
rus™ candidum scripserit. Invenie peritis herbarum me-
dicis, qui et in Italia nasci eam diceret, afferrique ? Campa-
nia mihi aliquot diebus effossam inter difficultates saxeas,
radicis XX x. pedes longee, ac ne sic quidem solide, sed
abrupte.
ix. Ab ea maxima auctoritas herbz est, quam dodeca-
theon” vocant, omnium’ Deorum majestatem commen-
dantes. In aqua potam omnibus morbis mederi tradunt.
Folia ejus® septem, lactucis simillima, exeunt a lutea ra-
dice.
x. Vetustissima inventu Pzonia? est, nomenque aucto-
ris retinet, quam quidam®? pentorobon appellant, alii gly-
GIDL LIL LLL OL
et vulgg. Mox, ast inventionem ejus, §c. al. ap. Dalec.—2 Vet. Dalec. effodi
autem non difficulter ; Theophr. non tamen effodi.—3 Vet. Dalec. afferretque.
Cap.1ix. 1 Vet. Dalec. numinum. Mox, commendantis cod. Dalec.
NOTE
1 Greci auctores] Quos Priapeio- P Vetustissima ... P@onia] A Pe-
rum auctor est secutus, eo carmine:
* Hinc legitur radix, cujus flos aureus
exit: Quam cum moly vocant, men-
tula moly fuit.’
m™ Cum Homerus] Loco allato: et
qui Homerum imitatus est Naso
Met. xiv. 291. ‘ Pacifer huic florem
dederat Cyllenius album: Moly vo-
cant Superi: nigra radice tenetur.’
Diosc. quoque loc. cit. ἄνθη λευκοΐοις
ὅμοια, γαλακτόχροα dicit esse, viola al-
be flores similes, et lactei coloris, Ga-
lenus de Fac. Simp. Med. lib. vii. p.
211. ἄνθος γαλακτῶδες.
® Dodecatheon] Δωδεκάθεος, herba a
duodecim Diis majoribus appellata.
° Folia ejus) “ Profecto hac effigie,’
inquit Ruellius lib, 1. p. 449. ¢ fre-
quenter in dumetis enatam vidimus:
verum cum nee plura de ea tradan-
tur, an dodecatheos sit, non ausim
affirmare,’
one Medico nomen invenit, qui vul-
neratum Plutonem ab Hercule, ut
Homerus quidem fabulatur Iliad. E,
401. curasse ea perhibetur. Nomen
in officinis servat: vulgus Pivoniam
vocat: Pivoine. Genera ejus qua-
tuordecim in horto Regio vidimus.
Pwonia mas a Matthiolo delineatur
in lib. 111. Diosc. p. 914.
4 Quam quidam] Diose, ut. 157.
Παιονία, ἢ γλυκυσίδη, of δὲ πεντόροβον:.
Sic etiam Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vi. p. 167. Dicitur sane
πεντόροβον, quasi quintuplex ervi gra-
num: ἃ granorum numero, que er-
vum imitantur. Γλυκυσίδη, quod aci-
nos dulces, mali Punici similes, ha-
bere videtur: nam σίδη Boeotis malum
Punicum est. Vide etiam Apuleium
cap. 64. et auctorem libri, qui Ki-
ranidum Kiraniinscribitur, p. 18,
NAT. HIST. LIB. XXV. 11.
cysidem.
alibi nuncupantur.
3597
Hec* quoque difficultas est, quod eadem aliter
Nascitur* opacis montibus, caule in-
ter folia® digitorum quatuor,? ferente in cacumine veluti
Greecas nuces quatuor aut quinque.
piosum, rubrum, nigrumque.
in quiete ludibriis.
Inest iis‘ semen co-
Heec medetur et Faunorum “
Preecipiunt eruere Y noctu, quoniam si
picus Martius videat, tuendo in oculos impetum faciat.
ΧΙ. Panaces ipso nomine *
omnium morborum remedia
“΄“““““““““ “5
Cap. x.
Dalec. et Gronov. sesquipedali.
1 Chiff. penteron app. alii cyclioden. Nam hae.—2 Margo edd.
NOT
* Nascitur| Hee totidem fere ver-
bis Diose. loc. cit.
5. Caule inter folia] Inter singulos
nodos, unde folia erumpunt. Alias
totus caulis bicubitalis est, ut ait
Diose. loc. cit. καυλὸς ὧς δισπιθαμιαῖος.
ὁ Inest its] Diose. loc. cit. AdBous
δέ τινας ἀνίησιν em ἄκρου τοῦ καυλοῦ,
ἀμυγδάλοις ὁμοίους" ὧς ἀνεῳχθέντων εὑρί-
σκονται ἐρυθροὶ κόκκοι πολλοὶ, μικροὶ,
ἐμφερεῖς τοῖς τῆς ῥοιᾶς" ἐν μέσῳ δὲ μέλα-
ves, ἐμπόρφυροι, ε΄ ἢ «΄. Summo caule
fert siliquas quasdam, veluti Grecas
nuces: quibus dehiscentibus grana multa
rubentia, parva, acinis Punicorum simi-
lia inveniuntur: et inter hec media
quinque aut sex, nigra, purpurea.
“ Faunorum] Faunos xxx. 24. noc-
turnos Deos interpretatur. Dioscor.
loco citato: Οἱ δὲ μέλανες καὶ πρὸς τοὺς
ὑπὸ ἐφιαλτῶν πνιγμοὺς, grana nigra va-
lent adversus suppressiones incuborum
nocturnas, quas ephialtas vocant. Quin-
decim grana bibi ex aqua jubet idem
Εὐπορ. τ. 22. ᾿Εφιάλτης sive ἐπιάλτης
malum est, ubi aliquis noctu se gran-
di mole opprimi, invadique ab alio
credit. Macrobius de hac re ita pro-
didit, in Somn. Scip. 1. 3. pag. 13.
* Φάντασμα vero, hoc est, visum, cum
inter vigiliam, et adultam quietem,
in quadam, ut aiunt, prima somni ne-
bula, adhuc vigilare se existimans,
qui dormire vix coepit, aspicere vide-
tur irruentes in se vel passim vagan-
tes formas, ... In hoc genere est
ἐφιάλτης, quem publica persuasio qui-
escentes opinatur invadere, et pon-
dere suo pressos ac sentientes gra-
vare.’ De hoc genere morbi plura
Celius Aurel. 11.3. ‘ Quidam vete-
res,’ inquit, ‘ ephialten vocaverunt,
... Afficit crapula vel indigestione
jugi vexatos ... Sequitur per som-
num gravedo atque pressura, et vel-
uti prafocatio, qua sibi quenquam
irruisse repente existiment, qui sen-
sibus oppressis sensus exanimet, ne-
que clamare permittat: qvo fit ut
sepe erumpentes non articulata, sed
confusa voce exclament.’... Ac
paulo ante: ‘ Sed quod neque Deus,
neque semideus, neque Cupido sit,
libris Causarum, quos αἰτιολογουμέ-
vous Soranus appellavit, plenissime
explicavit.? Inde Ponia ἐφιαλτία
dicitur apud Aétium lib. 1. p. 32. (sic
enim legendum, non elephantia) quia
τὸν ἐφιάλτην curat.
νυ Praecipiunt eruere] Hee ἃ Theo-
phrast. ad verbum expressa Hist.
Ix. 9.
a Panaces ipso nomine] ᾿Απὸ τοῦ
πάντα ἀκεῖν, quod omnia medetur: sive
a πᾶν et ἄκος, hoc est, ab omni reme-
dio.
3598 Cc. PLINII SECUNDI
promittit, numerosum ἢ et Diis inventoribus ascriptum. U-
num quippe Asclepion “ cognominatur, quoniam is? filiam
Panaceam appellavit. Succus coactus ferule ὁ qualem dixi-
‘mus, radice multi® corticis et salsi.2 Hac evulsa‘ scro-
bem repleri vario genere frugum religio est, ac terre? pia-
mentum. Ubi, et quonam.fieret modo, et quale+ maxime
probaretur, inter peregrina docuimus.. Id quod 6 Mace-
donia affertur, bucolicon" vocant, armentariis sponte erum-
pentem succum excipientibus : hoc celerrime evanescit. Et
in aliis' autem generibus improbatur 5 maxime nigrum ac
moile. Id enim argumento® est cera adulterati.
xu. Alterum) genus Heraclion vocant, et ab Hercule
inventum tradunt: alii origanum Heracleoticum sylvestre,
quoniam est origano’ simile, radice inutili: de quo origano
diximus.
wrrr rrr rr rrr
Cap. xt. 1 Vet. Dalec. Asclepius.—2 Margo Ed. Dalec. radicis cortice multo
(crasso) et salso, e Theophr.—3 Vet. Dalec. αὐ terre.—4 Ita ex coda. Har-
duinus et recentt. et quo f. modo, et quale τόπον. et vulgg. et quo f. modo, aut
quale Chiff.—s Chiff. probatur.—6 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd.
Harduin. 1, 2. 3. et recentt. argumentum Gronov. et al. vett.
Cap. ΧΙ
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. tradunt. Alii origanum silves-
tre Panaces Heracleum vocant, quod est origano, e Diose.
NOTE
> Numerosum] Cujus multa genera.
© Unum ... Asclepion] Td πάνακες
τὸ ᾿Ασκληπίειον, Theophrasto Hist. 1x.
9. ab Asculapio Medico, ut Nicander
cecinit in heriacis. Filiam ejus
Πανάκειαν, cum altera, que Ὑγιεία
nominata est, in suo jurejurando tes-
tem Hippocrates advocat, p. 1. Idem
panacis genus Ἡράκλειον a Diose. ap-
pellatur, 111. 55. et a Galeno, de Fac.
Simp. Med. lib. vir. p. 217.
4 Succus.. .ferule] Est, inquit, fe-
rula panaces: cujus succus excipitur
inciso caule, cogiturque; coacti can-
dor probatur, ut diximus x11. 57.
® Radice multi) Radices permultas
habet, crasso et subamari gustus cor-
lice vestitis ; Ῥίζας mAclovas.... πα-
xiv ἐχούσας τὸν φλοιὸν, ὑπόπικρον τῇ
γεύσει. Diosc. tt. 55. post Theophr.
Hist. 1x. 12,
f Hac evulsa] Cum effoditur, ex
omni frugum genere offa mellita ter-
re injicitur, Theophr. Hist. 1x. 9.
§ Ubi...docuimus) Lib. x11. cap.
57.
h Bucolicon] Βουκολικὸν, quasi pas-
toritium.
' Etin aliis] In aliis succis qui non
sponte erumpunt, sed inciso caule
vel radice manant. Ipse Plinius ΧΕΙ.
57. ‘ Niger color improbatur.’ Di-
oscor. 111, 55. ‘O δὲ μέλας φαῦλος καὶ
μαλακός, Δολοῦνται γὰρ ἀμμωνιακῷ ἢ
κηρῷ.
J Alterum] Oviganum est Heracle-
oticum, de quo xx. 62. Diose. 111, 56.
Καλοῦσι δέ τινες πάνακες καὶ τὴν ἀγρίαν
NAT. HIST. LIB. XKV. L5. 3599
xitt, Tertium* panaces Chirenion cognominatur ab in-
ventore. Folium ejus lapatho simile, majus tamen et
hirsutius.’. Flos aureus, radix parva.* Nascitur pinguibus
locis.
Hujus flos efficacissimus, eoque amplius, quam
supra dicta, prodest.
XIv. Quartum! genus panacis ab eodem Chirone reper-
tum, centaurion cognominatur :. sed et Pharnaceon, in con-
troversia’™ inventionis, a Pharnace rege deductum.
Seritur* hoc, longioribus, quam cetera, foliis, et serratis.
Radix odorata in umbra siccatur, vinoque gratiam adjicit.
Hujus genera?" duo fecere, alterum levis+ folii, alterum
tenulus.5
xv. Heracleon® siderion et ipsum ab Hercule inventum
GL PPO PLP L ILS
CaP. ΧΙ.
sit, μικρά. Dalec.
CAP. XIv.
recentt. levioris Gronov. et vulgg.
L Th. δασύτερον, densius.—2 “ Th. μακρὰ, longa: nisi legendum
1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
controversiam Gronov. et vulgg.—2 Scribitur Vet. Dalec.
genera margo edd. Dalec. et Gronov. e Diose.
3 Hujus preterea
4 Ita ex codd. Harduinus et
crasstoris Th. παχύφυλλον.---ὖ [ta ex codd.
Harduinus et recentt. tenuioris Gronov. et al. vett. ‘ In codd. Regg. et Edi-
tione principe, tenuis. La petite centaurée.’ Brotier.
NOTE
ὀρίγανον, of δὲ καὶ ἡρακλεωτικὸν, οἱ δὲ
κονίλην" περὶ ἣς εἴρηται ἐν τοῖς περὶ
ὀριγάνου.
κ᾿ Tertium] Ita sunt Theophrasti
verba Hist. 1x. 12. Ἔχει δὲ τὸ μὲν
Xeipoviov φύλλον μὲν ὅμοιον λαπάθῳ,
μείζον δὲ καὶ δασύτερον" ἄνθος δὲ χρυσο-
εἰδές" ῥίζαν δὲ μικράν" φιλεῖ δὲ τὰ χωρία
τὰ πίονα. Neque Nicandri, neque
Dioscoridis panaces Chironium esse
constat: sed est Helenium Dioscori-
dis primum, sive inula, ut recte vidit
Anguillara par. v. p. 89. etsi id minus
probare Ruellius videtur lib. 10. p.
524. Pingitur a Lobelio in Observ.
p. 309.
1 Quartum] Herbariis id genus in-
cognitum.
m Jn controversia} Aliis Chironi
Centauro, aliis Pharnaci regi origi-
nem assignantibus. Chironi medici-
ne inventionem Plinius adjudicat
vit. 57. Pharnaces Mithridatis Pon-
tici filius fuit: quo devicto Cesar in-
ter pompe fercula trium verborum
pretulit titulam,‘ Veni, Vidi, Vici.’—
‘Pharnaces, is est, qui primus regna-
vit in Ponto, ut Plinius loquitur,
XXXII. 54. nempe circiter annum
Urbis Rome 450.’ Ed. sec.
Ὁ Hujus genera] Alio spectat Theo-
phrastea panacis universim distribu-
tio in duo genera, τὸ μὲν λεπτόφυλλον,
τὸ δὲ πλατύφυλλον, Hist. 1x. 12. al-
terum latioris folii, tenuioris alte-
rum.
° Heracleon|] Hee sideritis tertia
Dioscoridis est, tv. 35. quam et Cra-
tevas ibi Ἡράκλειαν vocat, flore puni-
ceo, foliis coriandri, caulibus σπιθα-
patois, hoc est, palmi altitudine. Ge-
ranium est Dodonzxi Robertianum,
3600 Cc. PLINIi SECUNDI
est, caule tenui digitorum quatuor altitudine,’ flore Puni-
ceo, foliis coriandri. Juxta lacus et amnes invenitur, om-
niaque vulnera ἢ ferro illata efficacissime sanat.
xvi. Est Chironis inventum ampelos, quze vocatur Chi-
ronia, de qua diximus 1 inter vites, sicuti de herba," cujus
inventio assignatur Minerve.
Xvi. Herculi eam * quoque ascribunt, quae Apollinaris,
apud Arabas » altercum: apud Graecos ' vero hyoscyamos
appellatur. Plura ejus genera: unum nigro° semine, flo-
ribus peene purpureis, spinosum. Talis nascitur in Galatia.
Vulgare? autem candidius est, et fruticosius, altius papa-
Tertii* semen® irionis semini simile: et omnia in-
vere.
΄““΄““΄“΄“““ 4 “ζ“Γ
Cap. xv. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. cauliculis multis dodrantalibus,
e Diose. Mox, ibid. ex eodem, quamvis recenti vulnere sanguinem supprimit.
Cap. xvit. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. apud Arabas altercum
sive altercangenon, apud Grecos Gronov. et yulgg.—2 Alterius margo edd.
NOTE
pag. 62. visum a nobis in horto Re-
gio.
P Omniaque vulnera] Dioscor. loc.
cit. Kal ταύτης ἡ δύναμις ἐπιτιθεμένης
κολλητικὴ ἐναίμων καὶ νεοτρώτων. Hujus
imposite ea vis est, ut cruenta recentia-
que vulnera glutinet.
4 Est Chironis,...de qua diximus]
Libs χχεῖ. ο. 17.
© Sicutt de πον να} Parthenio scili-
cet, de quo xx11. 20.
a Herculi eam] Vox hee ὑοσκύαμος,
suis fabam, seu fabam porcinam sonat.
Cum porro suem, apram Erymanthi-
um, Hercules occiderit, qui aper in
Arcadum terra fuerat enutritus, id-
circo et faba suis Arcadice hee ap-
pellata est, et in partem aliquam
ejus inventionis Hercules venit.
Vide Galen. 1x. κατὰ τόπους, 4. p.
609. Eadem Apollinaris dicitur,
quod mentem percellat, quasi estu
Apollinis.
» Apud Arabas| Ita Reg. 2. librique
editi. Reg. 1. apud Arbilas: unde qui-
dam apud alios fingunt. Certe vocem
eam esse Latini oris, non Arabici
soni, vel ex Scribonio Largo intelli-
gitur, qui Plinio vetustior, (nam is
Tiberii principatu vixit:) Compos.
181. “ Altercum,’ inquit, ‘ quod Greci
ὑοσκύαμον vocant, qui biberunt, caput
grave, venisque distentum habent:
mente abalienantur, cum quadam
verborum altercatione: inde enim
hoc nomen herba trahit altercum,
Sic etiam Apuleius c. 4. ‘A Grecis
Hyoscyamos dicitur, et Dioscyamos
....Latini insanam vocant, aliqui
Apollinarem, alii alterculum,’ &c,
Gallis, Hannebane. Jusquiamus, offi-
cinis. Tergemini hyoseyami icones
exhibet Dodoneus, p. 147. Vidimus
in horto Regio.
¢ Unum nigro| Dioscor. tv. 69.‘O
μὲν γὰρ ἄνθη ὑποπόρφυρα pepe... -
σπέρμα μέλαν, καὶ τοὺς κυτίνους σκλη-
ροὺς καὶ ἀκανθώδεις.
4 Vulgare] Et idem nigrum, sed
hujus ΟῚ solique, non Galatici,
nec saturi coloris, sed ex candido
nigro.
NAT. HIST. LIBs:Xxv. 17. 9001]
saniam gignentia, capitisque vertigines. Quartum?' genus
molle, lanuginosum, pinguius ceteris, candidi seminis,+ in
maritimis nascens; hoc recepere medici. Item rufi® se-
minis. Nonnunquam autem’ candidum rufescit, si non
emaiuruit," improbaturque. Et alioqui nullum, nisi cum
inaruit, legitur. Natura vini,°’ ideoque mentem caputque
infestans. Usus seminis et per se, et succo expresso.
Exprimitur! separatim, et caulibus foliisque: utuntur et
radice, temeraria in totum (ut arbitror) medicina. Quippe
etiam foliis constat mentem corrumpi, si plura quam qua-
tuor bibantur. Etiam? antiqui* in vino febrem depelli
arbitrabantur. Et oleum fit ex semine, ut diximus,' quod
ipsum auribus™ infusum tentat mentem. Mireque,*” ut
PPP OLIPLLIOLS
Dalec. et Gronov. e Diosc.—3 Tertium ibid. ex eodem.—4 Ibid. ex eodem,
et floris.x—5 Ita codd. Harduini et Vet. Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. Non numquam ante Gronov.—6 Al. ap. Dalec. veneni.—7 Vet. Da-
lec. bibuntur, tametsi; Chiffl. bibant. Etiam. Mox, in eodem codice, febrim.
—8 Mirumque Vet. Dalec.
NOTE
© Tertii semen] Alterum hoc Dios-
coridis, qui non omnia genera attigit,
altercum est: Ὁ δέ τις, ἄνθη μηλινοεί-
dn... «- σπέρμα ὑπόξανθον, ὥσπερ ἐρύσι-
μον. Οὗτοι δὲ μανιώδεις ὑπάρχουσι, καὶ
καρωτικοί. Alterius flores sunt lutei.....
sufflavum, et irionis seminis simile. In-
saniam illa gignunt, et soporem.
* Quartum] Quod Dioscoridi loc.
cit. tertium est, eisdemque plane
verbis ab eo describitur.
& Item rufi] Quod, inquit, est rufi
seminis, ξανθοῦ, in medicine usus ad-
hibetur. Diosc. loc. cit.
h Si non ematuruit] Cum nequit
maturescere, aut percoqui.
i Natura vini] Inest vis ei vini:
nam caput tentat, &c. Ita libri om-
nes, non veneni. Et aliud ei nomen
ab ea causa inditum. ‘ Milimindrum,’
inquit Papias, ‘ vulgus vocat pro eo
quod elevationem mentis inducat:
hec herba hyoscyamos appellatur.’
i Exprimitur) E semine ait, et
Delph, et Var. Clas.
Plinius,
caulibus, et foliis, separatim exprimi
succum, utilem in medicina, Vide
Notas et Emend. num. 5.
k Etiam antiqui] Dioscor. loc. cit.
terna, inquit, quaternave folia cum
vino pota febres epialas depellunt, nma-
λους πυρετοὺς θεραπεύει. Febris con-
tinue quotidiane genus hoc nomine
Greci intelligunt.
1 Et oleum....ut diximus} Libro
XV. 7. et XXIII. 49.
™ Quod ipsum auribus] Prodest au-
ribus, menti nocet. Apuleius cap. 4.
‘de Symphoniaca,’ sive hyoscyamo,
tit. 1. ‘Ad aurium dolorem :’ ¢ Her-
be symphoniace succus tepefactus
cum oleo rosaceo, et in aurem instil-
latus, aurium dolorem mirifice tollit :
et si vermes fuerint, necat eos.’
n Mireque| Mirum est a Medicis,
tanquam contra venenum, remedia
tradi, ab iis sumenda, qui hyoscya-
mum bibissent, et ex ipso simul hy-
oscyamo remedia peti.
10 T
3602
contra yenenum, remedia prodidere his qui id bibissent,
et ipsum pro remediis: adeo nullo omnia experiendi fine,
ut cogerentur etiam venena prodesse.
xvill. (v.) Linozostis,° sive parthenion, Mercurii in-
ventum est: ideo apud Graecos Hermupoan? multi vocant
eam, apud nos omnes Mercurialem. Duo ejus genera: 4
masculus, et foemina, que efficacior, caule cubitali,’ inter-
dum ramoso in cacumine, ocimo angustioribus foliis, geni-
culis densis, alarum cavis' multis, semine in geniculis**
dependente: foeminz copioso, mari juxta genicula stante,3
rariori ac brevi, contortoque :* foemine, soluto et candido.
Folia maribus nigriora, foeminis candidiora: radix super-
vacua, preetenuis. Nascuntur in campestribus cultis. Mi-
rum est," quod de utroque eorum genere proditur, ut mares
eignantur, hunc facere: ut foemine, illam. Hoc contingere,”
si a conceptu succus protinus bibatur in passo, edanturve
folia decocta ex oleo et sale, vel cruda ex aceto. Quidam
decoquunt eam in novo fictili cum heliotropio, et duabus
Cc. PLINIT SECUNDI
LLL LLL ELODIE
Cap. ΧΙ. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. frutice dodrantali, aut ma-
jore, e Diose.—2 Vet. Dalec. ex geniculis.—3 Margo edd. Dalec. et Gronoy.
NOTE
° Linozostis] Diosc, tv. 191. Awé-
Gworis, δὲ δὲ παρθένιον, of δὲ Ἑρμοῦ Bo-
τάνιον καλοῦσιν. Et in Nothis : Ῥωμαῖοι
ἕρβα Μερκουρίαλις μάσκουλα, Mercu-
rialem Galli, ut Latini, vocitant,
Mercuriale. Vide iconem maris ac
fcemine apud Lobelium, in Observ.
pag. 131. Vidimus in horto Regio.
P Iermupoan] Ἑρμοῦ πόαν, id est
Mercuri herba: quo sensu et Her-
mubotane, ἙἭ μοῦ βοτάνη, ab Apuleio
etiam appellatur, cap, 82.
4 Duo ejus general Hee totidem
verbis Diosce. loc. cit.
τ Alarum cavis| Diose. μασχάλας
πολλὰς, πυκνὰς ἔχοντα. Ala proprie
pars est hominis concava subter
brachium, que et axilla dicitur, Ad
hujus similitudinem, in herbis ala,
que Grecis μασχάλη, significat ca-
vum illum, inter caulem, et ramulos,
anfractum: unde nova proles egre-
ditur. In arborum ramis pars eo-
rundem cava, qua matri adheres-
cunt: in qua et gigni aliquando vis-
cum fungosque contingit.
8 Semine in geniculis] ἘΣ sinu folio-
rum dependente.
τ Brevi, contortoque] In formam
testiculorum, ὥσπερ dpxldia, inquit
Diosc. unde et testiculatam Latini
dixere, ut auctor est Apuleius cap.
82.
" Mirum est] Hoe pariter Dioscor.
totidem verbis, loc. cit.
Vv Hoc contingere] Dioscor. loc, cit.
NAT. HIST. LIB. XXV. 18, 3603
aut tribus spicis, donec decoquatur.+ Decoctum” dari ju-
bent, et herbam ipsam in cibo, altero die purgationis mulie-
ribus 5 per triduum, quarto die a balneo coire eas. Hippo-
crates * miris laudibus in mulierum usu predicavit has: ad
hunc® modum medicorum nemo?’ novit. Ile eas vulve
cum melle, vel rosaceo, vel irino, vel lirino admovit: item
ad ciendos* menses secundasque. Hoc idem®* prestare
potu fotuque dixit.” Instillavit auribus olidis” succum,
inunxitque cum vino vetere. Alvo folia imposuit, epipho-
ris,° stranguriz, et vesice.® Decoctum ejus dedit cum
myrrha et thure. Alvo quidem“ solvende, vel in febri
΄“““““““ “““
folia jacente, e Diosc.—4 Vet. Dalec. tribus aliis spicis, donee percoquatur.—
5 Vet. Dalec. muliebris, Mox, quarto vero die Dalec.—6 At hunc Vet. Dalec.
—7 Idem Vet. dicit.—8 Cod. Dalec. et vesicis.—9 Dalec. decocta. Salubrius
NOTE
πὶ Decoctum] Diose. loc. cit.
* Hippocrates] De Morb, Mul. lib.
I. tex. 63. p. 455. tex. 74. p. 461. tex.
82. p. 465. tex. 85. p. 468. ἅς. de
Nat. Mul. tex. 8. p. 364. tex. 11. p.
366. tex. 18. p.371. &c. de Morbis
lib. 11, tex. 12. p. 43. ἄς.
¥Y Medicorum nemo} Carpit evi sui
medicos. Nostra wtate mercuriali
utuntur in pessis.
* Item ad ciendos} Apuleius cap.
82. tit. 2. ‘Ad menstrua cienda:’
‘Herba Mercurialis cum oleo irino
vel rosaceo admota mox provocat
sanguinem menstruum.’
® Hoc idem} Hippocr. de Nat. Mul.
tex. 29. p. 377. ad ciendos menses,
ἣν τὰ ἐπιμήνια μὴ γίνηται: Awotdc-
τιος τὸν καρπὸν καὶ τὰ φύλλα ἐν οἴνῳ
δοῦναι πιεῖν. Mercurialis semen et folia
in vino bibenda prabe. Et pag. $78.
Λινοζώστιος φύλλα τρίψας ἐν ῥάκει προσ-
θεῖναι. Mercurialis folia trita in linteo
subde.
> Instillavit auribus olidis] Cum quis
ex aure male olet, ἐκ τοῦ ὠτὸς κακὸν ὄζει,
inquit Hippocr. de internis affectio-
nibus, tex. 34. id quod accidere sple-
nicis docet. Apuleius cap. 82. tit. 4.
si aqua in aures introierit, ad extra-
hendam, mercurialis quoque succum
instillat.
¢ Epiphoris} Oculorum yidelicet :
neque enim alias Plinius intelligit,
nisi speciatim significet. Dalecam-
pius ‘ fluxiones in ventrem’ interpre-
tatur, quo sensu nusquam vocem eam
Noster accepit. Sed et ab Apuleio
Lugdunensis Medicus arguitur, ita
scribente scilicet cap. 82. tit. 3. ‘Ad
epiphoras oculorum:’ ‘ Herbe mer-
curialis folia,’ inquit, ‘cum vino albo
vetere impone.’
4 Alvo quidem] Q. Serenus 6. 29.
p. 143. ‘Szpe cibi specie, vitio vel
corporis ipso, Potibus aut duris re-
stricta morabitur alvus; Vincetur ta-
lis mora gramine Mercuriali, Cujus
aquam cocti minimo cum melle bibe-
mus.’ Et Apuleius c. 82. tit. 1. ‘Ad
ventris duritiam:’ ‘ Herbam Mercu-
rialem coques, et tritam ex passo da-
bis: statim detrahet, et stomachum
purgabit: aut semen ejus tritum ex
3604 Cc.
decoquitur quantum manus capiat in duobus sextariis aque
ad dimidias: bibitur sale et melle admixto: necnon cum
ungula suis, aut gallinaceo decoctum salubrius. Purgati-
onis? causa putavere aliqui utramque dandam,° sive cum
malya decoctum. Thoracem purgant, bilem detrahunt,‘
sed stomachum ledunt. Reliquos usus dicemus suis lo-
cis.
x1x. Invenit et Achilles discipulus Chironis, qua vulne-
ribus mederetur, qua ob id Achilleos™ vocatur. Hac
sanasse Telephum ἢ dicitur. Alii primum zruginem’ inve-
nisse, utilissimam emplastris, ideoque pingitur a cuspide*
decutiens eam gladio in vulnus Telephi. Alii utroque*usum
medicamento volunt. Aliqui et hanc panacem? heracleon,
alii sideritin, et apud nos millefoliam? vocant, cubitali
scapo, ramosam, minutioribus quam foceniculi foliis vesti-
PLINII SECUNDI
SLOP POLO LLL?
purgationis ; Vet. Dalec. etiam decocta. Mox, in eodem Vet. per se, sive cum
malva decoctam.
CAP. XIx.
1 Achillea Sideritis margo edd. Dalec. et Gronov. e Diose.—
2 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. ex
cuspide Gronov. et vulgg.—3 Chiffl. herodem, alii sideriten, et ap. nos millefo-
NOTE
passo dato,’ &c. Scribonius Largus
Compos. 135. ‘ Mollit ergo alvum
herba Mercurialis, lenibus oleribus
quamplurima mixta.’
© Utramque dandam] Marem fcemi-
namque.
Γ Bilem detrahunt] Marcellus Em-
pir. c. 30. p. 217.
8 Achilleos vocatur] Hee sideritis
Heraclea est de qua c. 15.
» Telephum] Herculis filium, Myso-
rum regem, ab Achille ipso sanatum,
a quo vulneratus fuerat. Consulto
enim oraculo, responsum tulit, ‘O τρώ-
Supplex itaque Achilli
factus, id ab ipso impetravit. Ho-
ratins Epod, xvur. 8. ‘ Movit nepotem
Telephus Nereium, In quem super-
bus ordinarat agmina Mysorum, et in
quem tela acuta torserat.’
* Alii primum arugmem]| Quo spec-
σας ἰάσεται.
tat Ovid. de Remed. Amor. 1. 47.
‘Vulnus in Herculeo que quondam
fecerat hoste, Vulneris auxilium Pe-
lias hasta tulit... Hoc iterum Plinius
repetit XxxIv. 45.
j Aliqui et hance panacem] Aliqui sa-
natum, inquit, Telephum aiunt, her-
ba millefolia, quam et panacen hera-
cleon, et Achilleam, et sideritin vo-
cant. In his Apuleius c. 88. ‘ Greci
myriophyllon.... alii Achilleon....
Latini millefolium .... Hane herbam
Achilles invenit : unde vulnera ferro
facta sanabat: et ob id Achilleos vo-
catur: hae sanasse Telephum dici-
tur.” Hee ᾿Αχίλλειος Dioscoridis est,
ιν. 36. quam et sideritin appellatam
ait. Millefolium idem terrestre, seu
militaris herba, de qua diximus XXIv.
95. pictaa Lobelio, ut diximus, et a
Dodoneo p, 101].
NAT. HIST. LIB. XXV. 20. 3605
tam+ab imo. Alii fatentur quidem illam vulneribus uti-
lem, sed veram Achilleon esse scapo cceruleo pedali, sine
ramis, ex omni parte singulis foliis rotundis eleganter ves-
titam. Alii quadrato* caule, capitulis’ marrubii, folio
quercus. Hanc°® etiam! precisos nervos glutinare faciunt.
Alii sideritin™ in maceriis nascentem, cum teratur, foedi
odoris. Etiamnum aliam similem huic, sed candidioribus
foliis et pinguioribus, tenuioribus7 cauliculis, in vineis nas-
centem. Aliam vero” binum cubitorum, ramulis exilibus,®
triangulis, folio filicis, pediculo longo, betas semine, omnes
vulneribus precipuas. Nostri? eam, que est latissimo
folio scopas regias'°° vocant. Medetur anginis suum.
xx. Invenit et Teucer* eadem eztate Teucrion,” quam ἢ
΄“““΄“““΄““΄“““ “5
lium.—4 Chiffl. feniculis vestitam.—5 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
capitibus Gronov. et vulgg.—6 Chiff. foliis quercus. Hac. Mox, glutinare fe-
runt cod. Dalec.—7 Dalec. teneris ; Chiffl. teneriorem.—8 Margo edd, Dalec.
et Gronov. ramis bicubitalibus, e Diosc.—9 Nostri deest in cod. Dalec. Mox,
que est letissimo Vet. Dalec.—10 ‘ Ita codd. Regg. et Editio princeps.’
Brotier. Ita cetera edd. ante Harduin. qui ex codd. suis et Dalec. recepit,
scopam regiam ; eumque secuti recentiores.
Cap, xx. 1 Vet. Dalec. et quam. Mox, alii ap. Dalec. hermiam vocant ;
NOTA
k Alii quadrato|] Hee sideritis prior
Diose, αν. 33. de qua ille paria refert
totidem verbis: folio nempe marru-
bii, ad similitudinem foliorum quer-
cus accedente: e quadrangulis cauli-
bus, in qnibus orbiculata interdum,
ut in marrubio, verticilla spectantur.
Recentior wztas in officinis herbam
Judaicam et Teérahil barbaro nomine
vocat. A Dodoneo pingitur pag.
94. Ruellio astipulante lib. 111. pag.
594.
1 Hane etiam] Diose. loc. cit. Δύνα-
μιν δὲ ἔχει τὰ φύλλα καταπλασσόμενα
τραυμάτων κολλητικὴν, κι τ. A. Et est
ea dos herbe Φυδαίοο propria.
m Alii sideritin] Et id heraclee si-
deriti natale solum, de qua c. 15. dixi-
mus. Diosc. 1v. 35. cdnpiris....
Ἡράκλεια... φυομένη ἐν τοίχοις καὶ ἀμ-
πελῶσιν, in maceriis, vinetisque.
® Aliam vero| Nempe sideritin Dios-
coridis alteram, quam ille iisdem om-
nino notis delineat, Iv. 84, qua omnes
pulchre cadunt in eam quam Pimpi-
nellam in Gallia vulgus appellat, la
Pimprenelle: quam et thryallidem a
Theophrasto vocari diximus ΧΧΙ. 61.
Hujus est eximia vis ad vulnera., An-
guillara par. XIv. p. 257. La seconda
siderite non e altro che la Pimpinella
nostra commune.
° Scopas regias [scopam regiam] In
Indice scopa regia. In Mss. quibus-
dam scopas regias hoc loco legitur.
Pimpinella sylvestris est, seu sangui-
sorba major, delineata a Dodoneo
p. 105. Ruellius lib. 111. p. 594. falso
arbitratur eam esse quam vulgus
‘ Carpentariorum herbam” appellat;
quod materiarii fabri sepiuscule hac
utuntur ad glutinanda vulnera.
a Invenit et Teucer| Telamonis fi-
linus, Priami ex sorore nepos. De
3006 c. PLINII SECUNDI
quidam hemionion vocant, spargentem juncos tenues, folia
parva,” asperis locis nascentem, austero sapore, nunquam
florentem: neque semen gignit. Medetur lienibus. Con-
statque* sic inventam: cum exta super eam projecta es-
sent, adhzesisse lieni, eumque exinanisse. Ob id a quibus-
dam splenion vocatur.3 Narrant,* sues, qui radicem ejus
ederint,+ sine splene inveniri. Quidam ramis* hyssopi‘
surculosam, folio faba, eodem nomine appellant, et colligi
florentem adhuc jubent: adeo fiorere non dubitant: maxi-
meque ex Ciliciis et Pisidiz montibus laudant.
ΧΧΙ. Melampodis‘ fama divinationis artibus nota est.
Ab loc appellatur unum hellebori genus Melampodion.
Aliqui pastorem 8 eodem nomine invenisse tradunt, capras
purgari pasto' illo animadvertentem, datoque lacte earum
sanasse Proetidas furentes. Quamobrem de omnibus ejus
generibus dici simul convenit. Prima duo" sunt, candi-
΄“““ 2“ OL 7427
alii, hermion vocant.—2 Vet. Dalec. folia curva. Mox, in eodem, nunquam
floret.—3 Margo edd. Dalec. et Gronov. asplenon vocatur.—4 Chiffl. edint.—
5 Margo edd. Dalec.et Gronoy. chamedryos, e Diosc. Mox, ibid. ex eodem
folio ciceris. Paulo post, Chiffl. cum floreat jubent.
Cap. xxi. 1 Cod. Dalec. pastore. Nic. Heinsius, Adv. τι. 14. p. 321.
NOTE
quo Horat. 1v. Od. 9. “ Primusque Teucrion.
Teucer tela Cydonio Direxit arcu,’
> Tencrion] Non illud quidem Dios-
coridis Teucrium est, sed hemionitis,
cujus ille iisdem fere verbis meminit,
Wt. 152. Ἡμιονῖτις, of δὲ σπλήνιον, κ. τ.
A. Sic etiam Oribasius lib. x1. pag.
198. Pingitur a Dodoneo p. 464. He-
mionion pariter Teucrion appellari,
auctor est Apuleius c. ὅθ, Sed cum
lonchitide male confundit.
© Constatque] Hee totidem verbis
Apuleius loc, cit.
4 Narrant) Apuleius loc. cit.
© Quidam ramis} Et hee pariter
Apuleins loc. cit. Hoe Tencrinm
Dioscoridis videtur, 14. 111, similli-
mum chamwedryi, vel ipsa forte cha-
madrys, de qua diximus xxiv. 80,
Nam et
ipsam aliqui’ appellavere
* Melampodis| De quo nos strictim
Vir. 33.
& Aliqui pastorem] Ita Diose. tv.
151. At Apollodorus Athen. in Bi-
blioth. purgationem Preeti filiarum
potius ad vatem Melampoda, quam
ad pastorem τοίου ; natasque ait ex
Preeto et Sthenobeea filias, Lysippen,
Iphino€n, et Iphianassam: que ubi
primum adoleverint, vexate insania
sint: sed Melampodis cura purga-
tione usas ex iis duas resipuisse.
Hune autem in eis errorem fuisse
mentis animique, boves ut se crede-
rent, quod Virgilius quoque Eel. vi.
48. signifieat, nentiquam fabulosum
videri debere, disce ex A2gineta lib.
111. ubi de atra bile.
h Prima duo] Accepta hee dein-
NAT, HIST. LIB. XXV; 9]. 3607
dum et nigrum.” Hoc radicibus‘ tantum intelligi tradunt
plerique. Alii folia’ nigri platano? similia, sed minora,
nigrioraque, et pluribus divisuris scissa: albi, beta * inci-
pientis:+ haec quoque nigriora, et canalium dorso rubescen-
tia. Utraque caule’! palmi ferulaceo, bulborum tunicis
convoluto, radice fimbriata®™ caparum modo. Nigro
equi,” boves, sues necantur: itaque cavent id, cum can-
dido’ vescantur. Tempestivum® esse tradunt messibus.
Plurimum? autem nascitur in GEta monte: et optimum ὅ
uno ejus loco circa Pyram. Nigrum® ubique provenit,
sed melius in Helicone, qui mons et aliis? laudatur herbis.
΄““““““““““ 7
eapras pasto illo purgari.—2 ΟΠ, candidum ac nigrum. Vid. Aul. Gell. Χν Ι.
15.—3 Chiff. nigro platano.—4 Margo edd. Dalec. et Gronov. bet@ silves-
tris, e Diosc.—5 Ibid. quadrantis altitudine.—6 Ita codd. Harduini, Dalec. et
Chiff. cum edd. Harduin, et recentt. vibrata Gronov. et al. vett.—7 Margo
edd. Dalec. et Gronov. cum oves candido,e Theophr. et mox, autumno pre
messibus.—8 Chiff. opimum.—9 Idem codex, et alias.—10 Nigrum his Vet.
NOTE
ceps ad verbum ex Theophr. Hist.
1x. 11. Genus utrumque vidimus in
horto Regio. Nigrum, Ellebore noir,
a Clusio pingitur accurate, Histor.
Rar. Plant. lib. 11. pag. 274. Candi-
dum, Ellebore blanc, in Eystettensi
horto.
i Hoc radicibus] Alii similia esse
aiunt genera hellebori duo: radice
tantum differre: hujus candida, alte-
yius nigra. Of μὲν yap ὁμοίους elvaty
πλὴν τῷ χρώματι μόνον διαφέρειν" τὴν
δὲ ῥίζαν τοῦ μὲν λευκὴν, τοῦ δὲ μέλαιναν,
Theophrast. loco citato.
J Alii folia] Diosc. de veratro ni-
gro, iv. 151, Ἔχει δὲ τὰ φύλλα χλωρὰ,
πλατάνῳ προσεμφερῆ, ἐλάττονα δὲ, καὶ
πολυσχιδέστερα, καὶ μελάντερα.
kK Albi, bete] Hellebeori albi folia
sunt, inguit Dioscor. 1v. 150. bete
sylvestris similia, sed breviora, nigri-
orague, et dorsi spina rubescit: ὅμοια
τοῖς τοῦ σεύτλου ἀγρίου, βραχύτερα δὲ,
καὶ μελάντερα, καὶ τῇ ῥάχει ἐρυθρά.
1 Uiraque caile] De candido id di-
serte Diose. loc. cit. Καυλὸν δὲ παλαι-
στιαῖον, κοῖλον, περιφλοιζόμενον, ὅταν
ἄρξηται ξηραίνεσθαι. Caulem palmi al-
titudine, concavum, qui quidem tunicas,
quibus convolvitur, abdicat, cum arescere
incipit.
m Radice fimbriata] Fibrata, tenui-
bus fibris distincta. Vide Notas et
Emend. num. 6.
n Nigro equi] Sic Theophbr. loc. cit.
sed idem candido vesci tantum oves
dixit, τὰ πρόβατα.
© Tempestivum] Candidum quidem
messibus colligi Dioscorides jubet
lib. iv. 150.
P Plurimum] Theophr. loc. cit, Ἐκ
τῆς Οἴτης συλλέγουσι" πλεῖστος γὰρ ἐν-
ταῦθα φύεται καὶ ἄριστος" μοναχοῦ δὲ
φύεται τῆς Οἴτης περὶ τὴν Πύραν. Piva
locus est in ejus montis vertice, in
quo sacrificantem Herculem, ubi se
conjecisset in rogum, arsisse ferunt.
Claudianus 11. Consul. Honorii vs.
114. ‘Juga deseris CEtes, Herculeo
damnata rego.’
3608 C. PLINII SECUNDI
Candidum‘ probatur Giteum: secundum Ponticum: tertio
loco Eleaticum, quod in vitibus nasci ferunt: quarto Par-
nassium, quod adulteratur AXtolico, ex vicino. Nigrum ex
his 19 Melampodion* vocant, quo et domos "" ‘ suffiunt, pur-
gantque, spargentes et'* pecora, cum precatione solenni: hoc
et religiosius colligitur. Primum enim" gladio circumscribi-
tur. Dein, qui succisurus est, ortum spectat; et precatur,* ut
id liceat 5101 concedentibus Diis facere, observatque aquile
volatus: fere enim secantibus interest: et si prope advola-
vit, moriturum illo anno qui succidat,'} augurium est. Nec
album '+* facile colligitur, caput aggravans, maxime nisi
preesumatur allium, et subinde vinum sorbeatur, celeriterque
fodiatur.‘5 Nigrum alii ectomon*®¥ vocant, alii polyrrhi-
zon: purgat per inferna: candidum autem’ vomitione,
LOLI LIL ODL LS
Dalec. omissa prepositione.—11 Theophr. sues; Diosc. domos, ut hie.—
12 Cod. Dalec. aspergentes se et.—13 Cod. Dalec. advolaverit ... succedit.—
14 Diose. atrum.—15 Vet. Dalec. effodiatur.—16 Ita Harduin, 1. 2. 3. et
NOTE
4 Nigrum] Diose. tv. 151. post Ἢ
Theophr. loc. cit. ad verbum.
" Candidum} Theophr. loco citato.
* Melampodion] Abinventore. The-
ophr. loc. cit. Καλοῦσι δὲ τὸν μέλανά τι-
ves ἐκ τοῦ τεμόντος καὶ ἀνευρόντος Μελ-
aumddiov, κι τ. A. Sic etiam Diose.
Iv. 151.
© Quo et domos]| Diosce. loc, cit. Me-
ριῤῥαίνουσι δὲ καὶ οἰκίαις αὐτὸν, καθαρτι-
κὸν εἶναι νομίζοντες. Sed et eo domos
aspergunt, purgandi eapiandique vim
inesse eirati. Theophr. loc. cit. Kad-
aipovot δὲ καὶ tas αὐτῷ καὶ πρόβατα,
συνεπάδοντές τινα ἐπῳδήν. Lustrant
60 sues ovesque cum incantatione qua-
dam,
" Primum enim] Hie ritus omnis
e Theophrasto desumtus Hist. 1x. 9.
‘ Et precatur] Stant, inquit, et
Apollinem /Esculapiumque depre-
cantur, ut ea res sibi feliciter cedat.
Dioscor. 1v. 151,
Observatque aquile| Observat
num aquila sibi in eo opere occupato
interveniat: abstinet, si cernat. Pe-
riculum enim imminet secanti, &c.
Theophrast. et Dioscor. locis cit.
x Nec album] De nigro hee Diosc.
prodidit, loc. cit. de helleboro uni-
versim Theophr. Hist. 1x. 9.
y Nigrum alit ectomon] Galenus in
Explic. vocum Hippocr. pag. 89.
"Extdéuov, ἐλλεβόρου μέλανος. Hesy-
chius: ἐκτομὸν, ἐλλέβορος. Erotianus
in Collect. Diction. Hippoer. apud
Galen. pag. 119. °Exrduov, Διοκλῆς
φησὶν οὕτω καλεῖσθαι τὸν μέλανα ἐλλέ-
βορον. WDiose. loc. cit. Ἑλλέβορος μέ-
λας, οἱ δὲ Μελαμπόδιον, οἱ δὲ ἔκστομον,
(lege ἔκτομον,) οἱ δὲ πολύῤῥιξον, a mul-
ta, ut diximus, radice fimbriata, Pri-
us in editis libris entomon: in Mss.
eucymon: utrumque perverse,
. Candidum autem] Marcellus Em-
pir. cap. 30, p. 212. et Dioscor. tv.
NAP! HIST! LIB XX Ve QI. 3609
causasque morborum extrahit: quondam terribile, postea
tam promiscuum, ut plerique* studiorum gratia ad pervi-
denda acrius, que commentabantur, saepius sumtitaverint.?7
Carneadem responsurum Zenonis libris: Drusum quoque ”
apud nos, tribunorum popularium clarissimum, (cui ante
omnes plebs stans plausit, optimates vero® bellum Marsi-
cum imputavere,) constat hoc medicamento liberatum co-
mitiali morbo in Anticyra insula. Ibi enim tutissime su-
mitur, quoniam (ut diximus) “ sesamoides admiscent. Italia
veratrum vocat. Farina eorum per se, et mixta radicula,"™
qua lanas diximus “ lavari, sternumentum '9‘ facit, amboque
somnum. Leguntur autem tenuissime radices brevesque.
ac velut decurtate etiam ha.*? Nam summa, que est
΄“΄““““““΄“““.
recentt. entomon Gronov. et vulgg. ecstomon Diose.—17 ΟΠ ΗΠ. sumitaverint.
—18 Chiff. radicule.—19 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. sternutamentum Gronov. et al. vett.—20 Chiffl. ef ima@.—21 Cod.
NOTE
mitialem morbum Celsus
commendat, 111. 23.
150. Καθαίρει δὲ δι᾽ ἐμέτων, ἄγων ποι-
κίλα, Purgat vomitionibus variicoloris
quoque
humores extrahens.
ἃ Ut plerique} Hee totidem verbis
Gellius xvir. 15, pag. 968. de Car-
neade inprimis. Et Valerius Max.
vit. 7.5. * Carneades cum Chrysippo
disputaturus, helleboro se ante pur-
gabat, ad exprimendum ingeninm
suum attentius, et illius refellendum
acrius: quas potiones industria soli-
de laudis cupidis efficit appetendas.’
De Carneade alia diximus vu. 31.
> Drusum quoque] Hune locum
Gellius ita recitat loc. cit. pag. 971.
“Sed helleborum sumi posse tutissime
in insula Anticyra Plinius secundus
in libris Naturalis Historie scripsit :
propterea Livium Drusum, qui Tribu-
nus plebis fuit, cum morbum, qui
comitialis dicitur, pateretur, Anticy-
ram navigasse, et in ea insula helle-
borum bibisse ait, atque ita morbo
liberatum.’ Nigrum veratrum ad co-
© Optimates vero] Sociale, vel Mar-
sicum bellum appellatum est, quod
a Marsis primum concitatum fuit.
Etenim Latini omnes, ac plerique
Italiz populi, indigne ferentes se
laborum omnium, ἃς periculorum
participes, ab communione imperii et
honoris excludi, frustra per Drusum,
qui hac arte conciliatis animis affecta-
bat imperium, sperata civitate, quod
jure non poterant, armis consequi
studuerunt. Hec prolixius Florus 11.
18. aliique.
4 Ut diximus] Lib. x x11. c. 64.
© Qua lanas diximus] Lib. x1x, ec.
18.
τ Sternumentum] Scribonius Largus
Compos. Med. 1. 10. ‘ Proritat ster-
nutamentum etiam per se contusum,
et naribus injectum veratrum album.
Nigram, siccum et aridum, sternuta-
tionem statim invitat.’
3610 C. PLINII SECUNDi
crassissima, cepis similis, canibus tantum datur purga-
tionis causa. Antiqui® radicem cortice quam carnosissi-
mo seligebant, quo tenuior*" eximeretur medulla. Hanc
humidis® spongiis opertam, turgescentemque acu in
longitudinem findebant. Deinde fila in umbra siccabant,
jis utentes: nunc ramulos' ipsos ab radice quam gravissi-
mi corticis ita dant.27 Optimum, quod acre*} gustu fer-
vensque, in frangendo pulverem * emittit. Durare vim ejus
XXX. annis ferunt.
ΧΧΙΙ. Nigrum medetur! paralyticis, insanientibus, hy-
dropicis, dum citra febrim, podagris veteribus, articulariis
morbis. Trahit ex alvo™ bilem,' pituitasque. Ex aqua®
datur ad leniter molliendam alvum, plurimum drachma,*
modice quatuor obolis.. Miscuere ° aliqui et scammoneam,?
sed tutius salem. In dulcibus datum copiosius periculum
infert: oculorum? caliginem fotu discutit: ob id quidam
PLL POLL LPOL LLL
Dalec. quam crassissimam seligebant qua tenuior ; Dalec. e Diosc. qua interior.
—22 Chiffl. dantes.—23 Margo edd. Dalec. et Gronov. quod non valde acre,
e Diose.
Cap. XXII.
alii ap. Dalec.
1 Ita cod. Reg. 2. Brot. et Chiffl. Trahit per alvum bilem
Trahit alvum et bilem edd. vett. Gronov. Harduin. 1. 2, 3. et
al. ante Brotier.—2 Chiff. drachma una.—3 Codd. Dalec. et Chiff. et scam-
NOTE
8. Antiqui] Sic Diose. de utroque
helleboro, eligi jubet carnosum, et
cui tenuis medulla sit: "ExAéyou δὲ
tov εὔσαρκον, καὶ εὔτροφον, λεπτὴν
ἔχοντα τὴν ἐντεριώνην.
h Hance humidis| Ut aqua made-
facta radix turgesceret, facilinsque
divideretur acu, vel forficula, in te-
nuia fila,
* Nunc ramulos] Fibras radicum
integras,
J Optimum] Candidum probat Dios-
cor. αν, 160. quod non sit admodum
gustu fervens, ἐκπυρῶν τῇ γεύσει οὐ
λίαν. Nigrum, cap. seq. acre gustu
fervensque, δριμὺν ev τῇ γεύσει, καὶ πυ-
ρώδη.
kK Pulverem) Dioscor. 1v. 150. Xvoov
ἀφιεὶς ἐν τῷ θραύεσθαι, pulverem emit-
tens dum frangitur. Ut plurimum
evanidam vetustatem sapit, quod
dum frangitur, fatiscit in pulverem.
1 Nigrum medetur] Hee totidem
verbis Diose. Iv. 151.
m Trahit ex alvo [alveum] Marcel-
lus Empir. c. 30. p. 212. Diose. loc.
citatis: Ka@alpe: δὲ τὴν κάτω κοιλίαν,
ἄγων φλέγμα καὶ χολὴν, purgat per
inferna, trahitque pituitam, et bilen.
n Ex aqua) Diose. loc. cit.
© Miscuere] Marcellus Empir. et
Diose. loc. cit.
P Oculorum] Collyriis admisceri
ait Diosc, 1v. 150. ad oculorum discu-
tiendam caliginem,
NAT HIST. 1.18. ΣΧ» 23. 9011
et inunxere trito. Strumas, suppurata,* duritias concoquit
et purgat: item fistulas,’ tertia die exemtum. Verrucas
tollit cum squamis 5 aris et sandaracha. Hydropicorum ‘
ventri imponitur cum farina hordeacea et vino. Pecorum ἣ
et jumentorum pituitas sanat, surculo per aurem trajecto,
et postero die® eadem hora exemto. Scabiem* quadrupe-
dum cum thure aut cera, ac pice, vel cum pisselzo.
xxii. Album optimum,’ quod celerrime movet sternu-
menta: sed multum terribilius nigro, praecipue si quis ap-
paratum poturorum apud antiquos legat, contra horrores,
strangulatus, intempestivas somni vires, singultus infinitos
aut sternumenta,' stomachi dissolutiones, tardiores vomi-
tus aut longiores, exiguos aut nimios. Quippe alia dare so-
liti, quae concitarent vomitiones, ipsumque helleborum ex-
traherent medicamentis, aut clysteribus: seepe etiam san-
guine venis emisso. Jam vero et cum prospere cedat, ter-
ribili visu, variis* coloribus vomitionum et post vomitiones
observatione alvi, balinearum dispensatione, totius corpo-
ris cura, antecedente omnia hec magno? terrore fame.
Namque tradunt® absumi carnem,* si coquatur una. Sed
antiquorum vitium erat, quod propter hos metus parcius
dabant : cum celerius erumpat, quo largius sumitur. The-
GLI L IPI PLCS
monium.—4 Strumas suppurat Dalec. Mox, die eximium Chiffi._—5 Vet. Da-
lec. et Chiff. squama.—6 Chiffl. postera die.
Cap. xxur. 1 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. e¢ sternutumenta Vet. Dalec. aut sternutamenta Gronov. et al. ante
Harduin.—2 Cod. Dalec. terribilihus et variis; Vet. Dalec. terribilibus visu
variis ; Chiff. terribilis visu variis.—3 Chiff. magna.—4 Idem cedex, carnes.
NOTE
4 Item fistulas} Dioscor, tv. 151. πεύει δὲ καὶ ψώρας, μετὰ λιβανωτοῦ ἢ
Σύριγγας δὲ καθαίρει καταθεὶς, καὶ μετὰ
τρίτην ἐξαιρεθείς. Fistulas inditum, ac
tertia die exemtum purgat.
© Hydropicorum| Totidem
Diosc. Εὐπορ. 11. 65.
5. Pecorum] Vim omnino parem ac
geminam consiliginis vadici inferius
attribuit, xxvi. 21.
* Scabiem] Diosc. ἵν.
verbis
151. Θερα-
κηροῦ; καὶ πίσσης, καὶ κεδρίνου ἐλαίου
καταχριόμενυς. Quod ἔλαιον κέδρινον
vocat Dioscorides, Plinio, ut monui-
mus ΧΧΙΝ, 11. pisselaon est.
@ Album optimum] Diose. 1v. 150.
b Namgue tradunt] Hoc pariter
Diose. loc. cit. Συγκαθεψόμενός τε
κρέασι, συντήκει αὐτά.
3912 Cc. PLINII SECUNDI
mison 5 binas non amplius drachmas datavit :°° sequentes
et quaternas dedere, claro Herophili preconio, qui hellebo-
rum fortissimi ducis similitudini equabat. Concitatis enim
intus omnibus, ipsum inprimis exire. Praeterea mirum in-
ventum est, quod incisum forficulis, ut diximus,* cribrant :
cortex remanet, hoc inaniunt:* medulla? cadit, hec in ni-
mia purgatione data vomitiones sistit.
xxiv. Cavendum est felici quoque cura, ne nubilo die
detur: quippe impetibiles' cruciatus existunt. Nam es-
tate‘ potius, quam hyeme, dandum, non est indubio. Cor-
pus septem® diebus ante preparandum cibis acribus, ab-
stinentia vini, quarto et tertio die vomitionibus, pridie coenze
abstinentia. Album" et indulci* datur, aptissime vero in
lente aut pulte.3 Nuper invenere,' dissectis raphanis inse-
rere helleborum, rursusque comprimere raphanos, ut trans-
eat vis,’ atque eo lenimento dare. Reddi post quatuor
fere horas incipit. Totum opus septenis peragitur horis.
Medetur ita morbis comitialibus, ut diximus,* vertigini, me-
ee eee
—5 Thebison Chifl.—6 Vet. Dalec. et codex ejusdem, donavit.—7 Cod. Da-
lec. hoc inanito medulla ; Vet. Dalec. hune inaniunt, §e. :
Cap. xxiv. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. quippe impatibiles Gro-
nov. et vulgg. quoniam impatibiles cod. Dalec. impetibiles quippe Chiff.—
2 Dalec. vino dulci.—3 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiff. item Vet. Dalec.
Harduin. 1, 2.3. et recentt. lacte aut pulte Gronov. et al. vett.—4 Chiff. at-
NOTE
© Datavit] Ita Reg. 1. cum editis.
Reg. 2. dedit.
4 Ut diximus] Cap. 21.
© Hoe inaniunt] Hoe sumto cortice
exinaniunt purgantque alvum. Sic
xXv1. 36. ‘Et alvum et bilem et pi-
tuitam exinanit,’ hoc est, purgat.
Hune locum nec Dalecampius intel-
Jexit, nec interpres Gallicus. Sed et
in aliis plurimis cespitarunt.
‘ Nam estate] Vere junioribus, se-
nibus estate dari suadet Aétins 1.
129. p. 114, Celsus 11. 13. de vomitu:
© At ubi longi valentesque morbi sine
febre sunt, ut comitialis, aut insania,
veratro quoque albo utendum est: id
neque hyeme, neque estate recte da-
tur: optime vere, tolerabiliter au-
tumno.’
5. Corpus septem] Aétius 1. 131. p.
115.
h Album] Diose. tv. 150. Δίδοται δὲ
νήστεσι καθ᾽ ἑαυτὸν, καὶ μετὰ σησάμου
νων ἢ μελικράτου, ἢ φακοῦ, ἢ ἄλλου ῥο-
φήματος.
i Nuper invenere] Tradit hune mo-
dum wuberius paulo Aétins 1. 124. p.
114,
j Ut transeat vis] Ut vis hellebori
vehementior dissipetur.
k Medetur ita... ut diximus] Nem-
pe c. 21. His morborum generibus
NAT. HIST. LIB. XXV. 25. 3613
Jancholicis, insanientibus, lymphaticis,! elephantiasi* al-
be,™ lepris, tetano, tremulis, podagricis, hydropicis, inci-
pientibusque tympanicis,®° stomachicis, spasticis cynicis,? °
ischiadicis, quartanis, que aliter non desinant, tussi veteri,
inflationibus,* torminibus redeuntibus.
xxv. Vetant dari? senibus et pueris : item mollis ac foe-
minei corporis animive, exilibus aut teneris: et foeminis
minus quam viris. Item timidis, aut si exulcerata sint
preecordia, vel tumeant: minime sanguinem*" exscreanti-
bus, causariis‘* vel latere, vel faucibus. Medetur extra
΄““7“““΄“““ “77
que linimento dare.—5 Ita codd. Harduini et ΟΠ]. cum edd. Harduin. 1. 2.
3. et recentt. elephantia edd. vett. et Gronov.—6 ‘Ita codd. Regg. et Editio
princeps.’ Brotier. tympaniticis Gronov. al. vett. Harduin, 1. 2. 3. et recentt.
Mox, stomaticis Chiff.—7 Ita codd., Harduini et Dalec. cum edd. Harduin.
1. 2. 3. et recentt. clinicis Gronov. et vulgg.—8 Ita codd. Harduini, Dalec.
et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. inflammationibus Gronov. et
al. vett.
CAP, xxv.
1 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt.
NOTE
mederi helleborum scribit pariter
Aétius, 1. 125. p. 114. In comitiali
morbo inprimis, ter aut quater vera-
tro albo utendum, haud ita multis in-
terpositis diebus, Celsus admonet 111.
23.
1 Lymphaticis| Furiosis, qui vitium
contraxerunt ex aque conspectu, vel
ex imagine visa in aqua. Festus:
‘Lymphe dicte sunt a Nymphis.
Vulgo autem memoriz proditum est,
quicumque speciem quandam e fonte,
id est, effigiem nymphe viderint, fu-
rendi non fecisse finem, quos Greci
ψχυμφολήπτους vocant, Latini lympha-
tos appellant.’ Vide plura, si lubet,
in Etymol. Vossii.
™ Elephantiasi albe| Elephantiasi
hellebornm mederi, Celsus testatur
111. 25. Vide Notas et Emend. ἢ. 7.
» Tympanicis [tympaniticis] Qui hy-
drope incipiente laborant. Est enim
hydropis genus τυμπανίας sive τυμπα-
virns, quod nomen est atympano: quia
pulsatus venter vento distentus, qui
inter peritoneum et intestina, tym-
panum refert sonitu. Nicandro in
Alexiph. τυμπανόεις ὕδρωψ appellatur.
Et Celsum vide 111. 21.
ο Spasticis cynicis] Κυνικὸς σπασμὸς
oris est convulsio, distortioque, inde
nomen sortita, quod rictum canis re-
presentet. Vide Notas et Emend.
num. 8.
P Vetant dari] Hec totidem fere
verbis Aétius 1. 128, p. 115. secntus
Hippocratem, libro singulari περὶ ἐλ-
λεβορισμοῦ, p- 011.
4 Causariis] Valetudinariis. Livius
lib. vi. p. 107. ‘ Tertius exercitus ex
causariis senioribusque a L. Quintio
scribatur, qui Urbi moenibusque prae-
sidio sit.’ Seneca Ep. 68. ‘Sic in ani-
mo nostro sunt quasi causariz partes,
quibus adhibenda curatio est.’ Theod.
Priscianus 1. 7. ‘De aurium causa-
tione.’ Etc. 10. ‘ De oculorum caus
sis.’ Ulpiano, “ Causaria mixtio,’
que valetudinis causa datur, Mar-
tiano JC. ‘ Causarius miles,’
$14 Cc. PLINIL SECUNDI
corporis,*" eruptionibus pituitas cum axungia salsa illitum :
item suppuratioai veteri. Mures polenta 5" admixtum ne-
cat. Galli‘ sagittas in venatu helleboro tinguunt, circum-
cisoque vulnere teneriorem sentiri carnemaffirmant. Mus-
ce quoque necantur albo trito, et cum lacte sparso. Eo-
dem" et phthiriasis emendatur.
XXVI. (vi.) Ipsi Mithridati Cratevas ascripsit unam
Mithridatiam ‘ vocatam.' Huic folia duo a radice acan-
tho similia. Caulis inter utraque sustinens roseum florem.
xXXviI. Alteram Lenzeus, scordotin,” sive scordion, ip-
5105 manu ἢ ascriptam, magnitudine cubitali, quadrangulo *
caule, ramosam quernz’ similitudine, foliis lanuginosis :
reperitur in Ponto, campis pinguibus humidisque, gustus
amari. Est et alterius* generis, latioribus foliis, mentastro
“““““““““““7
minimeve sanguinem Gronov. et al. vett.—-2 Corpus Vet. Dalec.—3 Ita codd.
Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. polenta Gronov.
et vulgg.
CAP. XXxVI.
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
Mithridatiam vocant
Chiff. mithridation vocant Gronov. et vulgg.
Cap. xxvit. 1 Chiffl. quadriangulo.
Mox, quercus similitudine Vet. Dalec.
chamedryos similitudine margo edd. Dalec. et Gronov.
NOTE
τ Medetur extra corporis] Externis
corporis vitiis. Sic xxi. 49. ‘Ad
extera corporum.’
* Mures polente| Dioscor. tv. 160.
de helleboro albo: Καὶ μύας κτείνει σὺν
μέλιτι καὶ ἀλφίτῳ φυραθείς. Sic etiam
Paxamus in Geopon. x111, 4. p. 361.
Οἱ μύες ἀναιροῦνται, ἐλλεβόρου μετὰ ἀλ-
φίτων παραβληθέντος.
' Galli} Hoe fuit igitur venenum
venatorium, quo uti inprimis Gallos
scribit Corn. Celsus v. 27. Gellius
Xvil. 15, p. 972. § Preterea scriptum
legimus,’ inquit, ‘ Gallos in venatibus
tinguere helleboro sagittas : quod his
icte exanimate fere teneriores ad
epulas fiant: sed propter hellebori
contagium, vulnera ex sagittis facta
circumcidere latius dicuntur.’
* Eodem| Marcellus Empir. e. 4,
p- 43. ‘Ad pedunculos in omni parte
corporis necandos efficix hoc reme-
dium est: hellebori radicis uncia,’
&e.
¥ Mithridatiam] Hance a se reper-
tam in Forojuliensi agro, describit
Aloysius Anguillara par. ΧΙ. pag.
174.
Ww Alteram ... scordotin] Ξτάχυς hee
est Dioscoridis 11. 120. picta a Lo-
belio in Obsery. p. 285. visa a nobis
in horto Regio.
* Ipsius manu] Mithridatis manu
descriptam.
Y Querne] Querna potius, vel quer-
cus.
Est οἱ alterius] Et hoc scordii ge-
nus visum a nobis in horto Regio,
quale a Lobelio delineatur in Obsery.
p. 262.
NAT. HIST. LIB. XXV. 29. S6L5
sinilis, plurimosque utraque ad usus per se, et inter alia in
antidotis.*
Xxviit. Polemoniam,® alii Philetzriam,! a certamine re-
gum ° inventionis appellant. Cappadoces autem chiliody-
namam,* radice crassa, exilibus ramis, quibus in summis
corymbi? dependent, nigro semine: cetero ruta + similis.*
Nascitur in montuosis.
XXIX. Eupatoria® quoque regiam auctoritatem habet,
caulis lignosi, nigricantis, hirsuti, cubitalis, et aliquando *
amplioris, foliis per intervalla quinquefolii, aut cannabis,
per ambitum incisis quinquepartito,’ nigris* et ipsis, plu-
΄““““““““““
Car. xxvii. 1 Diose. philetarion.—2 Vet. Dalec. chiliodynamin.—
3 Diose. veluti corymbi.—4 Diose. foliis rute.
CAP. XXIXx.
1 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. aliquanto Gronov. et al.
vett.—2 Diosc. quinquepartitis, subnigris ; Chiffl. quinque pertito nigris,
NOTE
ἃ Et inter alia in antidotis] Vide
Galen. de Antid. 1. 12. p. 883.
Ὁ Polemoniam] Diosc. tv. 8. Πολε-
μώνιον, οἱ δὲ φιλεταίριον' Καππάδοκες
μὲν χιλιοδύναμιν, κι τ. A. Lisdem fere
verbis ab utroque describitur. La-
tino ore ac sono Plinius, tum hoc
loco, tum in Indice, chiliodynamam
vocat. Quz venire hodie possit in
possessionem ejus nominis, non con-
stare sibi fatetur Anguillara par. xiv.
p. 249.
© A certamine regum] Cum sit inter
herbarios controversia, aliis Polemo-
ni, aliis Philetero regi originem as-
signantibus. Fuit porro Phileterus
Attali et Eumenis frater, a quibus
Pergamenorum regum stemma ce-
pit.‘ Cum certent inter se duo re-
ges, Polemon et Phileterus; 1116
Ponti Polemoniaci, iste Cappadociz,
uter prior chiliodynamam herbam in-
venerit. In nummo argenteo maxi-
mz molis, capite laureato, ex parte
altera legimus IAETAIPOY. Est hic
nummus in hac urbe, apud D, de Boze,
ex Academia Gallica, et in Academia
Inscriptionum, humaniorumque lite-
rarum secretarium publicum.’ Ed. sec.
4 Rute similis] Foliis rute scili-
cet, sed majoribus paulo. Dioscor.
loc. cit.
© Eupatoria] Hee verbis totidem
Dioscorides 1v. 41, Officinarum A-
grimonia est; ut recte Anguillara
par. xiv. p. 258. in Italia frequens,
picta a Lobelio in Observat. p. 394.
qualem in horto Regio vidimus :
Aigremoine. Eadem plane forma,
iisdemque viribus a Diose. describi-
tur loc. cit. A Mithridate Eupatore
nomen sortita.
f Quinquepartito] Sic etiam Diose.
loc. cit. Φύλλα δὲ ἐκ διαστημάτων
ἐσχισμένα μάλιστά που εἰς ε΄ μοίρας ἢ καὶ
πλείους, τοῖς τῆς πενταφύλλου ἢ καννά-
βεως μᾶλλον ἐοικότα, κ. τ. A. Foliis
per intervalla quinquepartito ut pluri-
mum, aut etiam amplius, divisis, quin-
quefolit aut cannabis potius similibus,
nigricantibus et ipsis, ac per ambitum
serre modo incisis.
3616 C. PLINIL SECUNDI
mosisque : radice supervacua.
no potum auxiliatur unice.
xxx. Centaurio'" curatus dicitur Chiron, cum Herculis
excepti hospitio pertractanti arma, sagitta excidisset in pe-
dem: quare aliqui Chironion vocant. Folia sunt lata’ et
oblonga, serrato ambitu, densa ab radice, caules ternum
cubitorum, geniculati’ Inhis capita * ceu papaverum. Ra-
dix vasta,' rubescens, tenera fragilisque, ad bina cubita,
madida succo, amara cum quadam dulcedine. Nascitur™
in collibus pingui solo. Laudatissima® in Arcadia, Elide,
Messenia, Pholoé, et Lycia: et in Alpibus vero, plurimis-
que aliis locis. In Lycia quidem° et ex ea* Lycium fa-
ciunt. Visin vulneribus? tanta, ut coherescere 3 etiam car-
nes tradant, sicoquantur simul. In usu radix ἅ tantum dua-
bus drachmis bibenda, quibus dicetur; si febris sit, in aqua
Semen " dysentericis in vi-
΄“““““““77 747 4
Cap. xxx. 1 Ita codd. Harduini et Chiffi. cum edd. Harduin., 1. 2. 3. et
recentt. centaurea Gronov. et vulgg.—2 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
Pholoé, et Lyc@o,...aliis locis. Quidam et ex ea ἄτομον. et vulgg.—3 Cod.
NOT
& Semen] Diose. 106. cit.
4 Centaurio| Centaurium hoc mag-
num Dodonzi est p. 332. In Apulia
frequens, ubi ab incolis Ra Pontico
appellatur, ut testis est Anguillara
par. xu. p. 194. Nobis, La grande
Centaurée. Est in horto Regio. Chi-
roniam quoque Apuleius vocat c. 34,
Κενταύριον et κενταύρειαν Greci: Ma-
ro ‘ graveolentia centaurea’ dixit.
i Folia sunt lata) Hec iisdem fere
verbis Diosc. 111. 8.
ji Caules ternum cubitorum, geniculati]
Postremam hane vocem Dioscorides
non habet: hoc tantum: Kavady δὲ
ἔχει ὡς λαπάθου δίπηχυν, ἢ καὶ τρίπηχυν,
caulem habet binum terrumve culitorum,
ceu lapathi.
k In his capita] Dioscor. loco cit.
Παραφυάδας amd ῥίζης ἔχοντα πολλὰς,
Ρ᾽ ὧν κεφαλαὶ ὅμοιαι μήκωνι.
' Radix ναϑία}) Diosc, totidem ver-
bis loc, cit.
ξι
m Nascitur] Dioscor. loc. cit.
. Laudatissima] Dioscor, loc. cit.
iisdem verbis.
© In Lycia quidem] Diose. loc. cit.
Οἱ δὲ ἐν Λυκίᾳ αὐτὴν χυλίζοντες, χρῶν-
ται αὐτῇ ἀντὶ Λυκίου. Lycie incole
succum illius exprimunt, quo pro Lycio
utuntur.
P Vis in vulneribus] Vulnera, inquit
Dioscor. loc. cit. colligat, et conglu-
tinat: quin et tusam si quis simul
cum carnibus coquat, carnes ipse
coherescent. Συνάγει yap καὶ κολλᾷ'
καὶ τὰ ἑψόμενα δὲ κρέα συνάγει, ἐάν τις
αὐτὴν κόψας συνεψήσῃ. Apuleius c, 34.
“de centauria majore,’ tit. 5. ‘Ad
vulnera recentia:’ ‘ Herba centauria
major tam efficax est ad plagas glu-
tinandas, ut etiam carnes coéant, que
ex aqua ejus coqnuntur.’
4 In usu radix] Totidem verbis
Dioscor, 111.5.
NAT. HIST! LIB. ΧΧ 32. 3617
trita, ceteris in vino. Medetur et βάθη τ morbis + decoctze
succus.
ΧΧΧΙ. Est alterum* centaurion" cognomine lepton, mi-
nutis foliis, quod aliqui libadion? vocant,® quoniam secun-
dum fontes nascitur, origano? simile,® angustioribus et lon-
gioribus foliis, anguloso* caule paululum 4 alto, fruticante,
flore lychnidis, radice tenui et supervacua,® succo eflicax.
Ipsa herba autumno legitur, succus e fronde.’ Quidam ὅ
caules concisos madefaciunt diebus XVIII.5 atque ita ex-
primunt. Hoc centaurion nostri fel terrae" vocant, prop-
ter amaritudinem summam. Galli exacon,°' quoniam om-
nia mala medicamenta potum e corpore exigat per alvum.
ΠΟ xXxxut. Tertia est! centauris, cognomine triorchis.'. Qui
SPSL OPEL IOI PP
Dalec. concrescere ; Vet. Dalec. coalescerex—A Ita ex codd. Harduinus et re-
centt.
nov. et al. vett.
Medetur et omnium morbis Vet. Dalec. Medetur et ovium morbis Gro-
Cap. xxxt. 1 Gronov. et vulgg. centaureon.—2 Diosc. limneon.—3 ‘ Diosc.
rute ; ubi pro πηγάνου legendum ὀριγάνου.᾽ Dalec.—4 Chiff. paulum ; Diose.
palmum.
6 Galli ream cod. Dalec.
CaP. XXXII.
Mox, et supervacua, Succo efficax ipsa cod. Dalec.—5 Diosc. V.—
Galli exacum Chiff.
1 Ita codd, Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3, et
NOTE
τ Medetur et iisdem] Vide Notas et
Emend. num. 9.
® Est alterum] Diose. 111. 39. Kev-
ταύριον τὸ μικρὸν καὶ λεπτὸν, K. τ. A.
Centaurium minus Dodonei, p. 994.
pictum et in Eystettensi horto: vidi-
mus in Regio. La petite Centaurée.
b Libadion vocant] Ita Mss. omnes,
tum hoc loco, tum in Indice. Dioscor.
loc. Cit. 6 τινες λιμναῖον καλοῦσι, quasi
palustre, quoniam humecta loca et
rigua amet. Qua causa et. libadion
recte cognominatur, quoniam sunt
λιβάδες rivi, stagna, latices, scaturi-
gines.
© Origano simile] Diose. méa....
ὀριγάνῳ παραπλήσιός ἐστι.
4 Anguloso| Καυλὸν ἔχουσα ὑπὲρ σπι-
θαμὴν, γεγωνιωμένον. Dioscor. loc. cit.
ex.quo forte legendum, anguloso caule,
palmum alto.
Delph. et Var. Clas.
Plinius.
e Supervacua] Inutili. Ῥίζα μικρὰ,
ἄχρηστος, x. τ, A. nullius usus, ut ait
interpres Oribasii lib. x1. p. 201.
f Succus e fronde] Ex herba virente,
ac seminibus pregnante exprimi ait
Diosce. loc. cit.
&§ Quidam] Succi extrahendi mo-
dum alterum Dioscor. edocet loco
citato.
h Hoc .... fel terr@| Diosc. in No-
this p. 451. ipsi quoque majori cen-
taurio tribuit hanc nomenclationem :
Of δὲ Χειρωνιάς" Ῥωμαῖοι, φελτεραί.
i Galli exacon] Celtice vocis ori-
ginationem e Greco fonte qui repe-
tunt, ἀπὸ τοῦ ἀκεῖσθαι, a medendo, hoc
vocabulum effictum volunt. Lis qui
venena sumserinut centauriam mino-
rem commendat inprimis Apuleius
c. 35. tit. 5. ex aceto bibendam.
J Tertia est] Quis eam centaurida
10 U
3618
eam secat, rarum est, ut non vulneret sese. Heec succum
sanguineum mittit. Theophrastus* defendi eam, impugna-
rique colligentes tradit* a triorche accipitrum genere, a quo
et nomen accepit.3 Imperiti' confundunt hec omnia, et
primo generi assignant.
XXXII. (viI.) Clymenus? arege™ herba appellata est,
hederze foliis, ramosa, caule inani, articulis precincta,
odore gravi, et semine hederez, sylvestribus et montuosis
nascens.? Quibus morbis pota medeatur,3"dicemus. Sed
hic indicandum est, dum medeatur, sterilitatem pota* etiam
viris fieri. Greci° plantagini similem esse dixerunt, caule
c. PLINII SECUNDI
PLE LIE L LLL ILD
recentt. triorches Gronoyv. et vulgg.—2 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum
edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. tradidit Gronov. et al. vett. Mox, acci-
pitrum generis Vet. Dalec.—3 Ita Harduin. 1.2.3. et recentt. accepit Gro-
nov. et vulgg.
Cap, xxx. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Clymenos Gronov. et
vulgg. Perielymenon Diosc.—2 Ita Harduin. 1. 2 3. et recentt. montosis
nascens ἄτομον. et vulgg.—3 Dalec. medetur.—4 Cod. Dalec. potu.u—5 Chiff.
NOTE
Plinio Theophrastoque commonstra-
rit, obscurum: que forma ac facies
illius sit, ne ipsi quidem indicant :
divinare nec licet, nec lubet.
k Theophrastus] Hist. 1x. 9.
1 Imperiti] Et sunt hac etate her-
barii, qui se istis adjungant.
™ Clymenus a rege] Fuit is Canei
filius, Arcadiz rex, de quo Hyginus
fab. 206. p. 45. et fab. 242. p. 47.
Gemina porro clymenos a Plinio hoc
cap. describitur. - Prior hee alio no-
mine a Diose. tv. 14. periclymenos
appellatur, pingiturque iisdem plane
notis. Eandem esse sane vel ex re-
mediorum similitudine sepius osten-
surisumus. Clymenosa'Theophrasto,
quem Plinius sequitur, nuncupata.
A Diose. ipso in Nothis p. 462.
Περικλύμενον, of δὲ κλύμενον, of δὲ σπλή-
νιον, «. τι A, quod et Oribasius con-
firmat. Pingitur a Matthiolo p. 972.
Gallis, Chevre-feuille, et Caprifolium
officinis,
1 Dum medeatur| Interim dum me-
detur. Theophrastus quoque Hist.
1x. 9. sterilescere penitus hominem
ait, si diebus xxx. continuis clymeni
semene vino albo ad sextarii men-
suram ebiberit. “Ayovoy idcirco dici
Diose. prodit in Nothis p. 462.
° Greci] Hee altera, a Dioscor.
quidem tv. 13. sic appellata, clymenos
est,quam verbis ille totidem delineat :
Κλύμενον καυλὸν ἀνίησι τετράγωνον,
φύλλα δὲ πρὸς
τὰ τοῦ ἀρνογλώσσου: θυλάκια δὲ ἔχει
ἐπὶ τοῦ καυλοῦ εἰς ἄλληλα νεύοντα,
ἐοικότα ἴριδι, καὶ πολύποδος πλεκτάναις.
Clymenon caulem profert quadrangulum,
ceu faba, folia pluntagini similia : folli-
culos vero habet supra caulem ita dispo-
sitos, ut alter in alterum propendeat,
velut in iride et in polyporum cirris.
Que not2 omnes satis apte in Mat-
thioli Clymenum cadant, quod ipse
exhibet, p. 971. et Lobelius in Ob-
servat, p. 517.
ὕμοιον τῷ τοῦ κυάμου"
NAT. HIST. LIB. KXV. 36. 3619
quadrato, folliculis cum semine‘ inter se implexis,°? velut
in polyporum cirris, Et succus‘ autem in usu, vi summa
in refrigerando.
xxxiv. Gentianam* invenit Gentius rex Ilyriorum,
ubique nascentem, in [llyrico tamen prestantissimam, folio
fraxini, sed magnitudine lactucz, caule tenero,? pollicis
crassitudine, cavo et inani, ex intervallis foliato, trium ali-
quando cubitorum, radice lenta, subnigra, sine odore τ“
aquosis montibus Subalpinis plurima. Usus in® radice et
succo. Radicis natura est excalfactoria, sed preegnantibus
non bibenda."
XXXV. Invenit® et Lysimachus herbam Lysimachiam,
gue ab eo nomen retinet, celebrata Erasistrato.
Folia ha-
bet‘ salicis viridia, florem purpureum,' fruticosa, ramulis
erectis, odore acri:* 5 gignitur® in aquosis.
Vis ejus tanta
est, ut jumentis discordantibus jugo imposita asperitatem
cohibeat.
XXXvI. Mulieres quoque hance gloriam affectavere, in
“΄““΄“΄“΄“΄““““ “-΄
in semine.—6 Cod. Dalee. complexis.
Cap. xxxiv. 1 Chiff. bibendum.
Cap. XXxVv.
Mox, velutz polyporum Vet. Dalec.
1 Vet. Dalec. auwreum.—2 Cod. Dalec. odore gravi.
NOTE
P Inter se implexis] In sese mutuo
conversis, eis ἄλληλα νεύοντα.
4 Et succus] Dioscor. hee paulo
uberius loc. cit.
8 Gentianam]. Tisdem verbis Dios-
cor. 111, 3. Γεντιανὴ, x.7.A. Nomen
apud omnes officinas retinet: Gen-
tiane. A Dodoneo pingitur p. 340.
De Gentio rege multa Livius lib. xL.
p. 517. Cum Perseo Macedone bel-
lum Romanis intulit: cum eo ductus
in triumphum est. Vide Eutrop. lib.
HI. p. 767. et 769.
b Caule tenero] Diosce. loc. cit.
¢ Sine odore] At non est omnino
expers odoris in celo hoe nostro
soloque.
4 Usus in] Diosc. loc. cit.
© Invenit] Hesychius: Avojmaxia,
βοτάνη εὑρεθεῖσα ὑπὸ Λυσιμάχου, a Ly-
simacho scilicet Thracie rege Alex-
andri comite, Sic dictam alii putant,
παρὰ τὸ λύειν μάχην, quod animantium
pugnas dirimat, Retinet nomen apud
herbarios. Pliniana hac, que pur-
purea est, et major communis, accu-
rate delineatur a Clusio Hist. Rar.
Plant. lib. 1v. p..51. visa a nobis in
horto Regio.
f Folia habet] Sic etiam a Diosce,
describitur, 1v. 3. Λυσιμάχιον, of δὲ
λύτρον καλοῦσι... -. φύλλων λεπτῶν, πα-
ραπλησίων τοῖς τῆς ἰτέας.
8 Odore acri] Sapore et gustu acri
esse folia Diosc. prodidit loc. cit στύ-
φοντα ἐν τῇ γεύσει.
4 Gignitur] Diosc. loc. cit.
3620 C. PLINIT SEGUNDI
quibus Artemisia’ uxor Mausoli, adoptata! herba qux
antea parthenis * vocabatur. Sunt qui ab Artemide [lithyia'
cognominatam putant, quoniam privatim medeatur foemi-
narum malis. Est autem™ absinthii modo fruticosa, majo-
ribus foliis, pinguibusque. Ipsius duo” genera: altera ἢ
latioribus foliis, altera tenera tenerioribus,* et non nisi in
maritimis nascens. Sunt qui°® in mediterraneis eodem no-
mine appelient,? simplici caule, minimis foliis, floris copi-
FP PPLONLL OLD
Cap. xxxvi. 1 Chiff. altior.—2 ‘Ita Mss. Reg. et Editio princeps.
Hec est artemisia rubra, maritima, Mentz. In recentioribus editionibus, te-
nuioribus.’ Brotier. tenuioribus Gronov. al. vett. Harduin. 1, 2. 3. et recentt.
NOTE
i Artemisia] Artemisiam tamen her-
bam ab Hippocrate nuncupatam, ante
hujus Artemisie tempora, apud ip-
sum Hippocratem reperio, Artemisia
enim Mausoli uxor Hippocrate pos-
terior est, quippe que Isocratis De-
mosthenisque ztate floruerit. Quare
herbam hance, si ab Artemisia regina
nomen habet, non ab ea que uxor
Mausoli fuit, sed ab altera que Lyg-
damidis filia, Persico bello, nomen
sortitam esse oportet. Geminam hance
Artemisiam agnoscit Harpocration,
p. 48. Agnoscit et Tzetzes Chiliad.
XII. vs. 966. Hist. 455. Μίαν ᾽Αρτε-
μισίαν μὲν ἔχεις τὴν τοῦ Μαυσώλου,
“AAnY ᾿Αρτεμισίαν δὲ τὴν Ἑ κατόμνου
ἔχεις, Ἄμφω δὲ στρατηγέτιδας, γενναίας
ἀμφοτέρας. Sed cum ille utramque
dicat Cariz reginam fuisse, in eam
suspicionem venio, reges Cariw om-
nes Mausolos, ut /Egypti Ptolemeos,
cognominatos esse: ac de vetustiore
Plinium locutum.—‘ Sed ille utram-
que dicit Caria reginam fuisse, et
Mausoli quidem conjugem priorem
alteram.’ Ed, sec.
J Adoptata} Hane Galli armosiam
vocant, et matrem herbarum, Ar-
A Lobelio pingitur in Ob.
serv. p. 441, qualis visa a nobis in
horto Regio.
moise.
k Parthenis}| Parthenion Apuleio
cap. 10. “ de Artemisia :’ quasi vir-
ginea, quod Diana inventrix nomen
ei fecerit, ut idem significat cap. 12.
1 Artemide Ilithyia] Solenne Gre-
cis foeminis erat in partu Dianam sive
Artemidem Ilithyiam, Εἰλείθυιαν, in-
vocare: quemadmodum Romane Ju-
nonem Lucinam implorabant. Ovid.
Met. 1x. 284. ‘ Prepositam tumidis
parientibus [lithyiam.’
m Fst autem] Diosc. 111. 127. *Ap-
τεμισία φύεται ἐν παραθαλασσίοις τόποις
ὡς τὸ πολὺ, πόα θαμνοειδὴς, παρόμοιος
ἀψινθίῳ, μείζω δὲ καὶ λιπαρώτερα τὰ
φύλλα ἔχουσα, x. τ. A. Auctor libri
de Simp. Med. ad Patern, tom. x111.
operum Galeni p. 985. ‘ Artemisia
herba est subsimilis absinthio, sed
per omnia vastior, id est, foliis latior,
ramis altior, et fortior, sed aspectu
et colore humidis.’
» Ipsius duo] Dioscor. 111. 127, et
128. et Apuleius cap. 10. et 12.
© Sunt qui] Hec totidem fere ver-
bis Dioscor. 111. 127, Ἔνιοι δὲ τὸ ἐν
μεσογείοις λεπτόκαρφον βοτάνιον am-
λοῦν τῷ καυλῷ . .. -- καλοῦσιν apreul-
σιαν μονόκλωνον, Kk. τ. As Diversa hac
botrys ab ea de qua dicetur XXyIi.
$l,
NAY. HIST. LIB. XXyY. 37. 3621
osi, erumpentis cum uva maturescit, odore non injucundo,
quam quidem botryn,* alii ambrosiam vocant. ‘Talis in
Cappadocia nascitur.
xxxvil. Nymphea?P nata traditur Nympha zelotypia
erga Herculem mortua. Quare heracleon'* vocant aliqui,
alii rhopalon, a radice clave simili. Ideoque eos," qui
biberint eam duodecim diebus,* coitu genituraque privari.
Laudatissima tin Orchomeno et Marathone. Boeoti madon *
vocant," qui et semen edunt. Nascitur’ in aquosis, foliis
magnis, in summa aqua, et aliis ex radice prodeuntibus,
flore lilio simili, et cum defloruit, capite papaveris,” tenui
caule: secatur autumno.2 Radix nigra in Sole siccatur,
adversaturque alvinis.* Est et aliaY nympheea in Thessa-
΄““΄“΄““““᾽“““ 4 φ
-ὃ Cod. Dalec. appellant.—4 Chiff. quem quidam betryon.
' Cap. xxxvit. 1 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. heraclion Gronov. et vulgg.—2 Chiffl. mallon.—3 Ita ex codd.
Harduinus et recentt. ita quoque Diosc. et Vet. Dalec. defloruit, capiti pa-
paveris, In caule secatur antumno edd, vett. et Gronov. defloruerit, &c. cod.
Dalec. ‘Lego: defloruit, cupite papaveris, tenui caule. Secutur, §c. Dalec.
NOTE
Pp Nymphaea] Νυμφαία Diosc. 11
148. Ab aquis dictam putat, in qui-
bus nascitur. Nenuphar ab officinis
barbara Maurorum voce nuncupatur,
A ceteris in Gallia quidem, Blanc
εἰ eau, ou lis d’étang. Hace Nymphea
alba Dodonei est paz. 575. observa-
ta a nobis in horto Regio.
4 Quare heracleon| Apuleius cap.
67. ‘Greci Nympheam.... rhopa-
lon, heracleon,’ ἄς. Dioscor. loc.
cit. Ῥίξα ῥοπαλοειδής. Plinius ipse
in Indice hujus libri, num. 83.
‘ Nymphea Heraclia.’ Ῥόπαλον Gre-
cis clavam sonat. Quare Marcellus
Empir. cap.33. pag. 231. hance “ cla-
vam Herculis ’” vocat.
τ Jdeoque 605] Diose. loc. cit. ’Aro-
νίαν τε ἐργάζεται αἰδοίου πρὸς ὀλίγας
ἡμέρας, εἴτις ἐνδελεχῶς πίνοι. Τὸ αὐτὸ
δὲ ποιεῖ καὶ τὸ σπέρμα ποθέν. Galenus
de Fac. Simp. Med. lib. v. pag. 213.
Nymphezam ait cohibere genituram,
sive per somnum, sive alio pacto, im-
modice profluentem.
5. Duodecim diebus| Decem modo,
si Marcello Empir. credimus, cap.
33. pag. 231. ‘ Herba est,’ inquit,
‘ que Grece Nymphea, Latine Clava
Herculis, Gallice Baditis appellatur :
ejus radix contunditur, et ex aceto
edenda datur puero per continnos
decem dies : mirandum in modum fiet
eunuchus.’
t Laudatissima] Theophr. Hist. 1x.
13.
" Madon vocant] Hesychius : Maddy,
πόα. Theophr. loc. cit. Καλοῦσι δ᾽ αὐ-
τὴν οἱ Βοιωτοὶ Μαδωνίαν, καὶ τὴν καρπὸν
ἐσθίουσι. Ut ῥόδον et ῥοδωνία Greece
dicitur, sic paddy et μαδωνία,
v Nascitur) Hee totidem verbis
Diose. loe, cit.
ν᾿ Capite papaveris] Diosc. ad ver-
bum loe. cit.
x Alvinis] lis qui alvi profluvio la-
3622 C. PLINII SECUNDI
lia, amne Peneo, radice alba, capite luteo,+* rose magni-
tudine.
xxxvill. Invenit et patrum nostrorum etate rex Juba,
quam appellavit Euphorbiam,* medici sui nomine. Frater
is fuit Muse,’® a quo Divum Augustum conservatum in-
dicavimus. lTidem fratres® instituere a balineis frigida
multa corpora astringere.* Antea non erat mos, nisi cali-
da tantum lavari, sicut apud Homerum® etiam invenimus.
Sed Jubz* volumen quoque extat de ea herba, et clarum
preconium. Invenit' eam in monte Atlante: specie thyr-
51,5. foliis acanthinis3" Vis tanta est, ut 6 longinquo suc-
PLP POLIO L OOD
—4 Diose. flore luteo.
Cap. xxxviul. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. medict sui nomine,
et fratris Muse Gronov. et vulgg.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. astringi Gronov. et al. vett.—3 Ita Harduin.
1. 2. 3. et recentt. Ailante, specie ferule, foliis, §&c. margo edd. Dalec. et
Gronov,. Allante, specie tunsi foliis, δὲ. Chiffl. Atlante: spectutur foliis acan-
NOTE
borant: κοιλιακοῖς καὶ δυσεντερικοῖς,
inquit Diose. loc. cit. post Theophr.
Sic etiam Apuleius cap. 67. tit. 1.
‘Ad dysentericos:’ ‘Herbe nym-
phee semen,’ &c.
Y Est et alia) De quatotidem verba
facit Diose. 111, 149. Γίνεται καὶ ἄλλη
νυμφαία, Kk. τ. A Nymphwa lutea Do-
donei pag. 575. visa a nobis in horto
Regio, Eadem apud vulgus et offici-
nas nomina, que prior, habet.
* Capite luteo} Hoc est, flore : “Av-
θος μήλινον, στίλβον, ὅμοιον ῥόδῳ, inquit
Dioscor., loc. cit.
® Invenit ... Euphorbiam] Dietum
id superins v. 1. Nihilominus Homeri
zvo cognitam, et ab Euphorbo Pa-
trocli oceisore, de quo Homerus Lliad.
εν. appellatam ait Galenus κατὰ τό-
mous, 1X. 4. p. 609. Sed in Africa
fortassis, Europave, Juba prior in-
venit. De Juba rege dicemus in Auc-
torum Indice. Euphorbium hodieque
nomen retinet in officinis.
b Frater.... 1 Musa) Antonii Mu-
585, de quo diximus x1x, 38,
© Tidem fratres] Marcellum, ab Au-
gusto adoptatum, ea aque frigid
lotione Musam occidisse, cum cu-
rare vellet, refert Dio Lit. 517. Fri-
gida sic lavari a balneis, docuit etiam
Agathinus apud Oribasium Collect.
Medic. x. 7.
4 Apud Homerum] Iliad. X. 444. πέ-
Aorro Ἕκτορι θερμὰ λοετρὰ,κ. τ. Χ. Ta-
men aqua marina primum lavabantur,
hoc est, frigida, qua sudorem sordes-
que detergerent : mox dulci seu ca-
lida, recreandi animi gratia. Homeri
versus sunt hi Il. Καὶ. 572. Αὐτοὶ δ᾽ ἱδρῶ
πολλὸν ἀπενίζοντο θαλάσσῃ ᾿Εσβάντες,
K.T. A.
4 Sed Jube] Vide Auctorum Indi-
cem.
f Invenit] Solinus cap. 24. pag. 46.
& Specie thyrsi] Specie baculi, lon-
giorisve caulis. In plantis id quod
in virgula modum, vel teli rectitudi-
nem consurgit, thyrsi nomen sibi
vindicat. Vide Notas et Emend.
num. 10.
" Foliis acanthinis}| Acantho simi-
NAT. HIST. LIB. XXV. 38. 3623
cus excipiatur: incisz conto,’ subditis excipulis ventricu-
lo hedino,+ humor lactis videtur effluere: siccatus cum
coiit, thuris! efligiem habet. Qui colligunt,* clarius vident.
Contra serpentes' medetur, quacumque parte percussa:
vertice 5 inciso, et medicamento addito. Ibi Getuli, qui
legunt, haedino lacte adulterant: sed discernitur igni. Id
enim, quod sincerum non est, fastidiendum odorem™ habet.
Multum infra hunc succum est, qui in Gallia® fit ex herba
chamelza,°° granum cocci ferente. Fractus?’ Hammonia-
΄“““΄“΄“΄“““““
thins Gronov. et vulgg.—4 Ita ex codd. Harduinus et recentt. subditur
excipulis, δὲ. Gronov. et vulgg. eacipula ventriculi hedini Vet. Dalec. eaci-
pulis ventriculus hedinus al. Vet. ap. Dalec. conto suscipitur expulso ventriculo
hedino cod. Dalec.—5 Vet. Dalec. cuicunque parti percuss@, etiam vertici.
—6 Diosc. herba thymelaa.
NOTE
libus, de quo dictum est xxi. 84.
Quam immerito Plinium carpat hoc
loco Salmasius in Pref. pag. 29. tu,
lector, ipse, si otium est, excute.
i Incise conto] Inciditur planta
conto hastilive: subditur utriculus
qui succum manantem excipiat, ex
hedi ventriculo. Ita Dioscor. pariter,
ut. 96. Excipulum pro utriculo qui
excipit dictum. De ea voce jam dix-
imus 1x. 38.
3 Thuris] Coire vitri effigie, dixit
Dioscor. loc. cit. Τό δέ τὶ ἐν ταῖς κοι-
λίαις ὑελῶδες καὶ συνεστώς.
κ Qui colligunt] Dioscor. loc. cit.
hance ejus herbe dotem esse solum
admonuit, ut ejus succus oculorum
suffusiones discuteret, et collyriis
misceretur.
1 Contra serpentes] Diosc. loc. cit.
‘Ioropovor δέ τινες μηδὲν παρακολουθεῖν
δυσχερὲς τοῖς ἑρπετοδήκτοις, ἐάν τις ἐϊ-
κόψας ἄχρις ὀστέου τὸ δέρμα τῆς κεφα-
λῆς ἐγχέῃ Toy ὀπὸν λεῖον, καὶ ῥαψῃ τὸ
τραῦμα. Tradunt nonnulli nihil incom-
medi sensuros, quia serpentibus demorsi
fuerint, si quidem incisa osse tenus ca-
pitis cute intritus liquor infundatur,
vulnusque postea consuatur. Plinius
Valer. 11.57. § Ejus qui percussus
est vertex inciditur, eoque additur
euphorbium, et medetur quacumque
corporis parte periculum est.’
m Qdorem] Vel nidorem potius,
dum igni aduritur. Sic galbanum
odore vel nidore probant, ut dictum
est xr. 56. ‘Nam sincerum si ura-
tur, fugat nidore serpentes.’ Hedi-
num lac, quo dicitur euphorbium
adulterari, olet pessime.
π Qui in Gallia] Nempe Circum-
padana. ‘In partibus Italia, que
Galliz adjacent,’ inquit auctor libri
de Simp. Med. ad Patern. tom. X111.
opernm Galeni, p. 987.
° Herba chamelea] Thymeleam in-
telligit, quam et chamelwam vocant :
de qua nos egimus x11. 35. Signifi-
cat porro Plinius caute admodum et
erudite, chamelez succum ab eu-
phorbio longe discrepare: neque
adeo se favere hac in parte Sextio
Nigro, qui teste Diose. in pref. lib. 1.
p- 2. euphorbium esse chamelez in
Italia nascentis succum prodidit.
P Fractus|] Jam redit ad verum Eu-
phorbii succum, de quo hecaccipien-
da sunt, que totidem verbis recitat
3624 σ.
PLINIL SECUNDI
co similis est, etiam levi gustu os accensum diu detinens,
et magis ex intervallo, donec fauces quoque siccet.
XXXIX.(vIII.) Celebravit et Themison medicus vulga-
rem herbam plantaginem,’ tanquam inventor, volumine de
ea edito.
Duo ejus genera’
Minor augustioribus foliis
et nigrioribus, lingua pecorum $ simillimis,’ caule anguloso,
in terram inclinato, in pratis nascens.
Altera major, foliis
laterum* modo inclusa: que quia septena sunt, quidam
eam heptapleuron' vocavere.
est, et angulosus.3
Hujus et caulis cubitalis
Nascitur in humidis" multo efficacior,
Vis mira’ in siccando densandoque corpore, cauterii vicem
obtinens.
rheumatismos vocant.
Nulla res” aque sistit fluxiones, quas Greeci
XL. Jungitur huic* buglossos, boum lingua similis, cui
precipuum,” quod in vinum dejecta animi voluptates au-
get: et vocatur euphrosynum.
΄“““““΄““5““““ 7
CAP. XXXIx.
rum.
1 Chiff. similis.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. cosfa-
Mox, ibid. inclusis, e Diose. queque quod septena sunt Chiffl.—3 ‘Ita
vetus exemplar a Cornario laudatum.’ Brotier. et napi similis Gronovy, al.
vett. Harduin. 1. 2, 3. et recentt.
NOTE
pariter Diosce. 111. 96. et Galenus κατὰ
γένη, 111. 4. p. 725. Hic sunt in
Plinium, ut fere esse solent, iniquio-
re animo, Dalec. in notis, et Salmasi-
us in Solin. pag. 301. et 303. nullo
scriptoris, ut apparet, accurati, cri-
mine.
4 Celebravit ...plantaginem] Gre-
cis est ἀρνόγλωσσον : Gallis Plantain,
© Duo ejus general Hee totidem
verbis Diose. 11, 153. Utraque a Do-
dono pingitur, p. 107.
* Lingue pecorum] Unde nomen ἀρ-
νογλώσσου, agnina lingua, et προβα-
τείου, et ἀρνείου.
© Heptapleuron| Quasi septenis cos-
tis instructum, Dioscor. in Nothis, p.
4415. ᾿Αρνόγλωσσον, οἱ δὲ ἄρνειον, of δὲ
προβάτειον, οἱ δὲ κυνόγλωσσον, οἱ δὲ
ἑπτάπλευρον, of δὲ πολύνευρον.. . Ῥω-
μαῖοι πλαντάγω μίνωρ.
« Nascitur in humidis] Hec planta-
go aquatica est, picta a Lobelio in
Observ. p. 160. visa a nobis in horto
Regio.
Y Vis mira] In exsiccando astrin-
gendoque: Δύναμιν δὲ ἔχει τὰ φύλλα
ξηραντικὴν, Diose. loc.
cit. Densare pro astringere Plinio
familiare est.
W Nulla res| Diose. loc. cit.
a Jungitur huic] Quoniam affinis
utriusque est appellationis causa: a
lingua nempe animalium, ἀρνόγλωσ-
gos et BovyAwooos. De ea Diose. tv,
128. ++. φύλλον ἔχει
ὅμοιον Bods γλώσσῃ" ὅπερ καθιέμενον εἰς
τὸν οἶνον εὐφρόσυνον δυκεῖ εἶναι. Bor-
raginem nunc vulgus vocat, Bour-
rache. Pingitur a Dodonwo p. 616.
υ Cui precipuum) Dioscor. loc, cit.
et Galenus de Fac. Simp. Med, lib,
στυπτικήν.
Βούγλωσσον.
NAT. HIST. LIB. XXV. 42. 3625
XLI. Jungitur et cynoglossos,° caninas imitans linguas,
topiariis operibus gratissima. Aiuntque que tres‘ thyrsos
seminis emittit,! ejus radicem potam ex aqua ad tertianas
prodesse : que quatuor, ad quartanas. Est alia® similis
ei, que ferat* lappas minutas: ejus radix pota ex aqua
ranis et serpentibus adversatur.
XLit. Est et buphthalmus,' similis' boum oculis, folio
foeniculi, circa oppida nascens, fruticosa caulibus, qui et
manduntur decocti.
Quidam cachlam * ὅ
vocant. Heec
cum cera" scirrhomata discutit.}
΄“΄“““2} ““““““
CaP. XLI.
1 Chiffl. mittat; Gronov. et al. ante Harduin. emittat; al. ap.
_ Dalec. emittit.—2 Vet. Dalec. et Chiffl. fert.
CAP. XLII.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. flore similis, e Diosce.
Est
et buphthalmus, §c. codd. Regg. Brot. et Editio princeps; Est et buphthal-
mos, &c. Gronovy. al. vett. Hardnin, 1. 2. 3. et recentt.—2 Chiff. calcham.—
3 Vet. Dalec. steatumata discutit.
NOTE
vi. p. 164. Apuleius c. 41. ‘ Buglos-
son Greci.... Romani linguam bn-
bulam dicunt.... Hee in vino mix-
ta hilaritatem convivis facit.’ Et
Schola Salernitana : ‘Vinum_ pota-
tum, quo sit macerata buglossos, Me-
rorem cerebri dicunt auferre periti:
Fertur convivas decoctio reddere lew-
tos.’ Buglosson esse nepenthes Home-
ricum, diximus xx1. 91. Est antem vis
eadem et buglosso nostre vulgari,
quam eadem Schola borraginem nun-
cupat, eo versiculo: ‘Dicit borrago,
Gaudia semper ago: Cardiacos au-
fert, borrago gaudia confert.’
© Jungitur et cynoglossos} De qua
Dioscor. 1v. 129. Κυνόγλωσσον, κ. τ. A.
Celso v.27. sub finem, ‘ Lingua cani-
na. Plantagini similem Diosc. ait
esse, Nondum satis nobis explorata,
nec Anguillare, ut ipse fatetur, Par.
XIV. p. 287.
4 Aiuntque que tres} Que terge-
minum canlem, seu ramulum, semine
instructum habeat. Hee Dioscori-
des incaute ad ἀρνόγλωσσον, hoc est,
ad’ plantaginem transtulit, t 153.
quoniam et κυνογλώσσον nomine ali-
quando ea designata est, ut diximus.
Quin et Dioscoridis interpolator, in
Nothis p. 471. buglossi hane propri-
am dotem esse credidit, ipseque A-
puleius, c. 41. tit. 1. qui tamen et
ipse c. 96. tit. 2. cynoglosso adjudi-
cat: ‘Ad qnartanas,’ inquit, ‘ Her-
baque cynoglossa, que folia habet,
pisata, et ex aqua potui data, pro-
dest.’
e Est alia} Hee Dodonei cyno-
glossos est p. 53. a Lobelio quoque
delineata in Obsery. p. 313, visa a no-
bis in horto Regio. In Gallia vulgo,
Langue de chien. Fert semina fere
quaterna simul coherentia, aspera,
et lapparum modo vestitui inheren-
tia. A Dioscoridis cynoglosso di-
versa.
f Est et buphthalmus] Habet eadem
Dioscor. 11f. 156. Βούφθαλμον. ...
φύλλα δὲ μαραθροειδῆ, ἄνθη μήλινα .. ..
ὀφθαλμοειδῆ, ὅθεν καὶ ὠνόμασται. Folia
Seniculi, flores oculorum similitudine
gerit: unde nomen. Pingitur a Clu-
βίο Hist. Rar, Plant. lib. m1. p. 332.
Vidimus in horto Regio, Gallis, il
de beuf.
3626 Cc. PLINII SECUNDi
xLitt. Invenere herbas et universe gentes. Scythia
primum eam, quee Scythice vocatur, circa Boeotiam '' nas-
cens, predulcem alias, utilissimamque ad ea que spas-
mata vocant.? Magna et ea " commendatio, quod in ore eam
habentes famem sitimque non sentiunt.
xiv. Idem prestat apud eosdem hippace '! dicta, quod
in equis quoque eundem effectum habeat. Traduntque his
duabus herbis Scythas etiam * in duodenos dies durare in
fame sitique.
“΄““““47 774“ “π᾿
Cap. xutut. 1 ‘Ita quidem libri scripti et editi. At ex Theophr. Hist.
Plant. 1x. 13. ipsoque Plinio xxvu. 1. emendandum videtur, circa Me@otin.
Scythice autem est glycyrrhiza, la Réglisse; de qua dictum supra xxu. 14.’
Brotier.—2 Ita Chiff. Harduin. 1.2.3. et reeentt. predulcis. Aliam utilissi-
mam, §c. Gronov. et vulgg. predulcem. Al. quoque utilissimam, quam Spar-
taniam vocant cod. Dalec. predulcis, alias utilissima, §c. Vet. ejusdem.
Cap. xLiv. 1 Hippice Gronov. et al. ante Harduin.—2 Chiffl. redam.
NOTE
& Quidam cachlam] Diosc. loc. cit.
Βούφθαλμον, of δὲ κάχλαν καλοῦσιν.
4 Hee cum cera] Dioscor. loc. cit.
Ταύτης τὰ ἄνθη λεῖα σὺν κηρωτῇ οἰδήμα-
τα καὶ σκληρίας διαφορεῖ. Hujus flores
triti cum cerato ademata duritiasque
discutiunt. Dioscoridem Galenus se-
quitur, de Fac. Simp. Med. lib. vi.
p. 165. Est autem oxippos sive oxip-
poua, scirrhus, durities, tumor preter
naturam durus, et doloris expers.
Vide Gorreum in Defin. Med.
i Circa Beoliam] Vide Notas et
Emend.num, 11.
i Predulcem alias} Hoe est, preter
ceteras dotes, predulcem. Hee gly-
cyrrhiza est, de quaegimus xxi. 14,
k Magna et ea} Theophr. Hist. 1x.
13. Δύναται δὲ καὶ τὴν δίψαν παύειν, ἐάν
τις ἐν τῷ στόματι ἔχῃ" διὸ ταύτῃ τε καὶ
τῇ ἱππάκῃ διάγειν φασὶ τοὺς Σκύθας
ἡμέρας καὶ ἕνδεκα καὶ δώδεκα. Sitim
extinguit si teneatur in ore: quapropter
Scythas contentos ea et hippace unde-
nos aut duodenos dies vitam tolerare
aunt,
' Idem .... hippace| Hippacen, (sic
evim libri omnes habent, tum hoe
loco, tum in Indice, non hippicen,)
herbe genus esse Plinius credidit,
Pintianus aliique post eum caseum
equinum interpretantur. Hippoera-
tes enim de Morbis tv. 25. “Ὥσπερ of
Σκύθαι, inquit, ποιέουσιν ἐκ τοῦ ἱππείου
γάλακτος, ᾿Ἐγχέοντες γὰρ τὸ γάλα...
Ἐπῆν δὲ παγῇ καὶ ξηρανθῇ, ἱππάκην μιν
καλέουσιν. Quod e lacte concretum ac
siccutum fuerit, hippacen vocaunt. Diose.
11. 80. Ἡ δὲ καλουμένη ἱππάκη, τυρός
ἐστιν ἵππειος .... καὶ πολύτροφος, κ. τ.
A. Quod hippacen vocant, cuseus est
equinus... . qui magnopere alit. He-
sychius denique: Ἱππάκη, Σκυθικὸν
βρῶμα ἐξ ἵππου γάλακτος, κι τ. A. Ve-
rum singulare quiddam narrare de
Sceythis velle Plinius ac Theophras-
tus videntur: nullam vero admiratio-
nem habet dies duodecim, aut paulo
plures, ea radice, que glycyrrhiza
dicitur, et equino caseo, qui pluri-
mum alat, aliquando transigi, cum
Zoroastrem prodat ipse Plinius an-
nos viginti totos caseo vixisse, XI. 97.
Neque hippaces appellationem casei
aut coaguli equini propriam esse idem
nescivit, quiid diserte prodit, xxv1u.
NAT. HIST. LIB. XXV. 46. 3627
xLV. Ischemonem™ Thracia invenit, qua ferunt san-
guinem sisti, non aperta modo vena, sed etiam precisa.
Serpit e terra milio similis, foliis asperis et lanuginosis,
farcitur in nares. Que in Italia nascitur, et sanguinem ea-
dem adalligata sistit.
XLVI. Vettones in Hispania eam, quae Vettonica®™ dici-
tur in Gallia, in Italia autem serratula, a Grecis cestros,*
aut psychotrophon,® ante cunctas laudatissima. Exit an-
guloso? caule, cubitorum duum, a radice? spargens folia
fere lapathi,? serrata, semine? purpureo. Folia siccantur*
in farinam plurimos ad usus. Fit vinum* ex ea et acetum,+
stomacho et claritati oculorum. Tantumque t gloria habet,
ut domus in qua sata sit,’ tuta existimetur a piaculis om-
nibus.
PROFIL AL ALI?
Cap. xtvi. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cam edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. cestron Gronov. et vulgg.—2 Chiffl. ὁ radice.—-3 Margo edd. Dalec.
et Gronov. flore, e Diosc.—4 Ita edd. vett. Gronov. Harduin. 1. Miller. et
Bipont. ex aqua et aceto Harduin. 2. ex errore, ut videtur, typothetarum; re-
tinuit tamen Franzius.—5 Cod. Dalec. sita sié.
NOTE
34. et 58, sed et cum herba aliqua
singulari, quz sit incomperta nobis,
communem esse eam, Theophrasto,
alterive credidit.
m Ischemonem] Hee Plinius a
Theophr. ita scribente rx, 15, Περὶ δὲ
τὴν Θράκην... .. τὴν ἴσχαιμον' ἣν δὴ
λέγουσιν, οἱ μὲν κεντηθείσης τῆς φλεβὸς,
οἱ δὲ καὶ σφοδροτέρως διατμηθείσης, ἴσ-
xew καὶ κωλύειν τὴν χύσιν. Est Mat.
thioli panicum sylvestre, in Dioscor.
lib. 1. p. 407. A sistendo sanguine
ei nomen, παρὰ τὸ ἴσχειν τὸ αἷμα.
Ὁ Vettones.... Vettonica} Nomen
Betonice in officinis retinet: Gallis
Betoine. Pingitur a Dodoneo pag.
40. De hac singulare volumen edi-
dit Antonius Musa, quod inscripsit,
‘ De herba Vettonica.’
© Psychotrophon| Quoniam frigidis
reperitur in locis, ut ait Musa, loc.
cit. pag. 1. Diosc. quoque tv. 1.
Κέστρον τὸ καλούμενον ψυχότροφον, (vel
ψυχροτρόφον,) ἐπειδὴ ἐν τοῖς ψυχροτά-
τοις εὑρίσκεται τόποις" ὃ Ῥωμαῖοι οὐετ-
τονίκην καλοῦσιν.
P Exit anguloso|] Hoc est, quadran-
gulo. Diosc. loc. cit. Πόα ἐστὶ καυλὸν
ἔχουσα πήχεως Td ὕψος, ἢ καὶ μείζονα,
τετράγωνον.
4 Folia fere lapathi] Rectinus ita
multo Plinius, quam Dioscorides, qui
similia quernis folia prodidit.
τ Folia siccantur] Et mox teruntur
in farinam. Dioscor. loc. cit. τὰ φύλ-
Aa ξηρὰ λεῖα, breviter et concise
dixit.
8 Fit vinum] Dioscor. v. 54. rept
κεστρίτου οἴνου" Τίνεται καὶ ἐκ τοῦ κέ-
στρου τοῦ ψυχοτρόφου οἶνος.
. Tantumque| Anton. Musa loe. cit.
‘Animas hominum et corpora custo<
dit, et nocturnas ambulationes a ma-
leficiis et periculis, et loca sancta et
busta etiam a visibus metuendis tue-
tur et defendit,’ &c,
3628 Cc. PLINII SECUNDI
xLvii. In eadem Hispania inventa sic! Cantabrica,"
per Divi Augusti tempora a Cantabris reperta. Nascitur
ubique caule junceo pedali,in quo sunt flosculi oblongi, vel-
uti* calathi: in his semen perquam minutum. Nec alias
defuere Hispaniz herbis exquirendis, ut in quibus etiamnum
hodie in numeroso et leetiore convictu, potionem e centum
herbis mulso additis, credidere} saluberrimam suavissi-
mamque: nec quisquam genera earum jam novit aut mul-
titudinem :+ numerus tamen constat in nomine.”
XLVItt. Nostra atas* meminit herbam in Marsis reper-
tam.
Nascitur in Aiquicolis circa vicum Nervesiz τ vo-
catur consiligo. Prodest, ut demonstrabimus‘ suo loco,
deploratis in phthisi.
XLIX. Invenit nuper et Servilius Democrates * e primis
medentium, quam appellavit iberida,*? quanquam ficto no-
mine, inventioni ejus assignato3
carmine.® Nascitur
΄“σ.“““““““ “π΄
CaP. XLVI.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. inventa est Gronoy. et vulgg.—2 Gronov. vel ut.—3 Vet. Dalec.
ut que eliamnum....
Cap, XLVIU.
CAP. XLIX.
credant.—4 Idem Vet. ejus multitudinis.
1 Chiff. demonstravimus.
1 Democrites Chifl.—2 Gronov, et al. ante Harduin. hiberi-
NOTE
* Cantabrica} Pingitur a Clusio
Hist. Rar. Plant. lib. iv. p. 49. Vi-
dere nondum licuit.
Y Constat in nomine] Genera her-
barum, quibus ea potio constaret,
nemo scit: numerus constat ex po-
tionis nomine : appellatur enim ea
“ Potio centum herbarum.’
> Nostra etas) Cousiliginem mulo-
medicis nunc Pulmonariam dici tes-
tatur Vegetius. Vulgus Gallicum Po.
meleam vocat, Pommelée, quasi pul-
moneam: herbarii quidam, ‘ Leonis
patam,’ pastoribus, bubulcis, equiso-
nibus, totique ruri preclare cogni-
tam, qui ad eosdem, quos veteres
consiliginem, usurpant effectus. Hae
uberius multo tractat Ruellius lib.
1, ps 448. Coepit pulmonaria dici,
quod pulmonum vitiis presens ha-
beatur auxilium: inyenitque in pos-
teris nomen a viscere, cui presertim
nuncupatur. Consiliginem rustici ve-
teres olim vocarunt, quod in campis
inter siliginem triticumque sepius
emicet. Pingitur a Lobelio in Ob-
sery, pag. 317. Vide que dicturi
sumus ex Columella xxvr. 21.
> Nervesia] Situs hodie incogniti.
© Suo loco) Lib. xxvi. ο. 21.
4 Invenit .... iberida] Greecis ἰβε-
pls et καρδαμαντική. Galeno κατὰ τό-
mous, X. 2, pag. 635. aliisque apud ip-
sum pag. 636. etiam λεπίδιον, Pingi-
tur a Dodoneo pag. 703. Vidimus
in horto Regio. De ejus inventore
Servilio Democrate, sive Damocrate,
dicemus in Auctorum Indice,
© Assignato carmine] Quod apud
Galenum extat, loc. cit. pag. 636, ex-
NAT. HIST. LIB. XXV. 50.
maxime circa vetera monumenta parietinasque, et inculta
itinerum. Floret semper+ folio nasturtii, caule cubitali,
semine tam parvo, ut vix aspici possit. Radici odor ® nas-
turtii. Usus estate " efficacior, et recenti 5 tantum. Tunditur
difficulter. Coxendicibus' et articulis omnibus cum axun-
gia modica utilissima, viris plurimum quaternis horis, foemi-
nis minus dimidio adalligata,) ut deinde in balineis descen-
datur in calidam, et postea oleo ac vino® corpus perunga-
tur: diebusque vicenis interpositis idem fiat, si qua admo-
nitio doloris supersit.
sanat occultos,
imminuta.
Hoc modo rheumatismos omnes
Imponitur non in ipsa inflammatione, sed
tu. Animalia quoque invenere herbas, inprimisque cheli-
doniam.* Tac enim hirundines oculis pullorum in nido re-
stituunt visum, ut quidam volunt,' etiam erutis oculis.
΄“»΄“““““““ “ὦ
da.—3 Chith. inventivni ejus assignata.—4 Diosc. a@state.—5 Vet. Dalec. ef
recentis.—6 Diose. lana,
NOTE
pressumque est a Plinio totidem plane
verbis hac reliqua sectione.
f Floret semper] Democrates, loco
citato: “Ael δὲ θάλλει, PUAN ἔχουσα
καρδάμου, Ἔαρος μὲν εὐθαλῇ τε καὶ μεί-
ζω, κι τ. A. Florere hoc loco virere
est, non florem mittere : quem colore
lacteo ferre estate mox idem subdit :
Φέρει δ᾽ ὃ καυλὺς ἐν θέρει λεπτὸν πάνυ
Πολύχροον ἄνθος, τῇ χρόᾳ γαλακτινόν.
& Radici odor] Servilius loco ci-
tato: Ἢ ῥίζα δὲ καὶ ὀσμὴν δριμυτάτην
ἔχει, Μάλιστα πάντων καρδάμῳ προσεμ-
φερῆ.
h Usus estate| Servilius loc. cit.
Ταύτην ὀρύξας καὶ λαβὼν πλῆθος πολὺ,
Θέρους μάλιστα δ᾽ ἐστὶ πρακτικωτάτη,
Καὶ πρόσφατος" ξηρὰ γὰρ ἀδρανὴς τυγ-
χάνει. Que idcirco referuntur ame,
ut intelligant ii, qui Plivium, atque
adeo veritatem ipsam ex Dioscoridis
verbis sensuque metiuntur, quam ini-
que agant: cum Plinium de iberide
scribentem, hand semel errasse autu-
ment, qui ab illo discedat scriptore,
quem a Democrate ipso, longe pro-
batioris fidei, deficere intelligimus.
i Coxendicibus| Hee totidem ver-
bis Damocrates loc. cit.
j Adalligata] De ejuscemodi liga-
turis, sive amuletis, multa pereru-
dite V. Cl. Du-Cangius in Glossario,
verbo ‘ Ligature.’
k Animalia ....chelidoniam] Pin-
gitur a Dodonzo chelidonium majus
appellatum, pag. 48. Gallis, éclaire.
In horto Regio visum a nobis.
1 Ut quidam volunt) Id vulgo credi
refert etiam Dioscor. 11. 211. Fabu-
losum Celsus existimat, vi. 6. sub
finem : ‘ Harum avium,’ inguit, ‘acies
extrinsecus lesa interposito tempore
in antiquum statum redit, celerrime-
que hirundinis. Unde etiam locus
fabule factus est, aut per parentes,
aut id herba chelidonia restitui, quod
3630 Cc. PLINII SECUNDI
Genera ejus™ duo: major fruticosa’ caule, folio pastina-
cz * erraticz ampliore, ipsa altitudine duum cubitorum.
Colos albicans, fios luteus. Minori folia hederz rotundio-
ra, minus candida Succus croci mordax, semen papave-
ris. Florent adventu hirundinum, discessu marcescunt.
Florentibus succus exprimitur, et in ereo vase cum melle
Attico leniter cinere ferventi decoquitur, singulari remedio
contra caligines oculorum. Utuntur et per se succo in col-
lyriis, quee chelidonia appellantur ab ea.
L1. Invenerunt et canes canariam,"” qua fastidium®° de-
ducunt,’ eamque in nostro conspectu mandunt, sed ita ut
nunquam intelligatur que sit: etenim depasta cernitur.
Notata est hec animalis? hujus malignitas in alia herba
major.
Percussus enim a serpente mederi quadam sibi di-
citur: sed illam homine inspectante non decerpit.
111. Simplicius cervee monstravere elaphoboscon,’ de
qua diximus.
Item seseli? enixee a partu.'
Litt. Dictamnum ostendere (ut indicavimus)' vulnerate,
pastu' statim decidentibus (6115. Non est alibi,* quam in
POLL ““““ “727
CaP. L.
1 Cod. Dalec. fruticoso.—2 Diose. ranunculi.—3 ‘Hee clau-
sula post marcescunt, proxime ante Florentibus, poni debet 6 Diose.’ Dalec.
CAP. LI.
1 Inveniunt et canes qua fastidium vincunt Chiff.—2 Notata est et
animalis Vet. Dalec. Notata est autem animalis al. vett. ejusdem.
Cap. Lil.
vulnerate, δὲ. Chiff.
Cap. LIII.
1 Item helsine a partu dictam ostendere (ul indicavimus) dictamnum
1 Ita codd. Harduini et Vet. Dalec. item edd. Harduin. 1.
NOTE
per se sanescit.’” Vide in eam rem
que afferant auctores Miscellaneo-
rum Medico-physicorum, seu Ephe-
meridum Germanicarum, anno 8. Ob-
serv. 18. pag. 32.
m Genera 6718] Que de gemina
chelidoniw specie hac sectione dein-
ceps continentur, ea totidem fere
verbis habet Dioscor. loc. cit. Minor
delineatur a Dodonxo pag. 49. et a
Dalecampio pag. 1048. Gallis est,
Petite Chelidoine. Italis, Coglie di
Prete, teste Anguill. par. x1. pag.
181.
n
Invenerunt.... eanariam] ‘ Gra-
men’ esse ‘legitimum’ Clusii vide-
tur, Histor. Rar. Plant. lib. vi. p. 217.
In insula Chio dici nune quoque ἀκύ-
vo, simillimamque gramini esse, ait
Anguill. par. xt. p. 190.
° Qua fastidium] Cient et vulgari
gramine vomitum, ut deducant pitui-
tam canes : gramine eo, inquam, quod
Graeci ἄγρωστιν vocant, de quo ante-
riore libro diximus, cap. 118.
P Simplicius .... elaphoboscon] De
qua XXII, 37.
4 Item seseli] Vide que diximus in
Notis et Emend, ad vit. 50. num,
92, et 93.
NAT. HIST. LIB. XXV. 53. 3631
Creta, ramis pretenue, pulegio simile, fervens et acre
gustu: foliis tantum utuntur. Flos nullus,‘ aut semen,’
aut caulis. Radix tenuis ac supervacua. Et in Cretat
autem non spatiose 3 nascitur: mireque capris expetitur.
Pro eo est" et pseudodictamnum, multis in terris nascens,
folio simile,t ramulis minoribus, a quibusdam chondris
vocatum. Minoris’ effectus statim’ intelligitur. Dic-
tamnum enim minima portione accendit os. Qui legere
eam,° in ferula vel arundine condunt, praligantque, ne po-
tentia” evanescat. Sunt qui* dicant, utramque nasci
OLLI LIP ELE EE
2.3.et recentt. paste Gronov. et vulgg. ‘ Vulnerate: pasto] Sie scribo; non
paste.’ Nic. Heins. Vid. Advers. τι. 14. p. 321.—2 ‘Ita bene cod. Reg. 2.
Est quidem dictamno flos, semen, et caulis ; sed nullius sunt usus.’ Brotier.
Flos nullus ei, aut semen edd. ante Brotier.—3 Chiffl. autem non spatiosa ;
alii ap. Dalec. autumno non snatiose.—4 Gronov. simili.—5 Vet. Dalec. gus-
NOTE
¥ Dictamnum .... ut indicavimus]}
Lib. vir. cap. 41. Dictamnum hoc
Francum seu Gallicum Angli vocant.
A Lobelio pingitur in Observat. pag.
267.
5. Non est alibi] Hec sunt ex Theo-
phrast. Hist. 1x. 16.
© Flos nullus] Nullius in medicina
usus: nam prius dixit, ‘ foliis tantum
utuntur. Nam florem habere, cau-
lemque vel ipse Maro cecinit, Aneid.
xu. ‘ Dictamnum genitrix Cretza
carpit ab Ida, Puberibus caulem fo-
liis et flore comantem Purpureo : non
illa feris incognita capris Gramina,
cum tergo volucres hesere sagitte.’
Damocrates quoque apud Galen. κα-
τὰ γένη, V. 10. pag. 789. dictamni
meminit, que florem habeat, ἄνθος
ἐχούσης. Confirmantinterpretationem
nostram Theophrasti verba, unde hec
manarunt, Histor. 1x. 16. Χρῶνται δὲ
τοῖς φύλλοις, οὐ τοῖς κλωσὶν οὐδὲ τῷ καρ-
πῷ. Foliis utuntur, non ramulis, neque
fructu. Quare apud Diose. ubi legi-
tur, 111. 37. οὔτε ἄνθος, οὔτε καρπὸν φέ-
ρει, aut errasse illum, quod verius
puto, existimandum est: aut legi
oportere, quod Matthiolus censuit,
οὔτε καρπὸς συμφέρει .. . . Verum haud
ita scripsisse Dioscoridem, sed ut in
editis habetur, et Oribasii interpres
admonet, et Apuleius, qui ita reddi-
dit cap. 62. ‘Et neque florem gene-
rat, neque fructum.’
+ Et in Creta] Theophr. loc. cit.
Σπάνιον δέ ἐστι" καὶ γὰρ ὀλίγος ὃ τόπος ὃ
φέρων" καὶ τοῦτον ai αἶγες ἐκνέμονται
διὰ τὸ φιληδεῖν. Et rara, inquit, hec
herba est: locus enim qui fert, exiguus
est admodum: eamque capre depascunt,
quod sit ets pergrata.
u Pro eo est} Hee totidem verbis
Theophr. Histor. 1x. 16. et Diose, it.
38. Pingitur a Lobelio in Observ. p.
267. pseudodictamnum. In pauco-
rum hortis repertum ait Dodonzus
pag. 281. Vidimus in horto Regio.
Chondris iterum appellatur xxv. 31.
et in Indice ejus loci.
νυ Minoris] Theophr. loc. cit. Ἔστι
δὲ εὐθὺς ἐν τῷ στόματι φανερὰ 7 τοῦ
δικτάμνου δύναμις" θερμαίνει γὰρ amd
μικροῦ σφόδρα.
w Ne potentia] Ne vis omnis ex-
piret. Theophr. loco citato: Τιθέασι
3632 C. PLINIL SECUNDI
multifariam, sed deteriores in agris pinguibus, veram qui-
dem7 dictamnum non nisi in asperis. Est et tertium’ ge-
nus dictamnum vocatum, sed neque facie,’ neque effectu
simile, folio sisymbrii, ramis majoribus, precedente 9 5 per-
suasione illa, quicquid in Creta nascitur, infinito preestare
ceteris ejusdem generis alibi genitis: proxime quod in
Parnasso. Alioqui* herbiferum esse et Pelium montem
in Thessalia, et Telethrium in Euboea, et totam Arcadiam
ac Laconicam tradunt. Arcades” quidem non medicami-
nibus'° uti, sed lacte circa ver, quoniam tunc maxime suc-
cis herbe turgeant, medicenturque* ubera pascuis. Bi-
bunt? autem vaccinum,'’ quoniam boves omnivore fere
sunt in herbis. Potentia earum* per quadrupedes etiam-
num duobus claris exemplis manifesta fit. Circa Abderam,
et limitem, qui Diomedis vocatur, equi pasti inflammantur
rabie: circa Potnias vero et asini.'*
POLL II LEIP LS
tatum.—6 Dalec. ea.—7 Chiff. quidam.—8 Cod. Dalec. caule.—9 Ita codd.
Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. procedente Gronov.
et vulgg.—l0 Chiffl. non in medicaminibus.—11 Cod. Dalec. lac vaccinum.—
12 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1, 2. 3. et recentt. vero
asint Gronovy. et vulgg.
NOTE
δὲ Kal Tas δεσμίδας ἐν νάρθηκι καὶ Ka-
λάμῳ, πρὸς τὸ μὴ ἀποπνεῖν" ἀσθενέστερον
γὰρ ἀποπνεῦσαν. Manipulos ferula aut
canna intercludunt, ne expiret: imbe-
cillius enim, cum expiraverit.
x Suné qui] Totidem verbis Theo-
phr. loc. cit.
y Est et tertium] Hee pariter Theo-
phr. loc. cit. ad verbum : Ἔστι δὲ καὶ
ἕτερον δίκταμνον, ὥσπερ ὁμώνυμον, οὔτε
τὴν ὕψιν ἔχον, οὔτε τὴν δύναμιν αὐτὴν,
κι 7. A. Est hoc Dioscoridis dictam-
nom alterum.
Ὁ Precedente) Theophr.
tato,
" Alioqui] Theophr. Hist. 1x. 15,
Τῶν δὲ περὶ τὴν Ἑλλάδα τόπων, φαρμα-
κωδέστατον τό, τε Πήλιον τὸ ἐν Θεττα-
λίᾳ, καὶ τὸ Τελέθριον τὸ ἐν τῇ Εὐβοίᾳ,
loco ci-
καὶ ὃ Παρνασός' ἔτι δὲ ἡ ᾿Αρκαδία, Kat 7
Λακωνική" καὶ γὰρ αὗται φαρμακώδεις
ἀμφότεραι. Montes herbiferos Pli-
nius appellat, qui herbis scatent,
quarum usus in medicina frequens et
probatus.
Ὁ Arcades] Pro medicamine, in-
quit, quod alyum purget, lac sor-
bent vere, ἄς. ‘Theophr. loc, cit.
“Apkades εἰώθασιν ἀντὶ τοῦ φαρμακοπο-
τεῖν, γαλακτοποτεῖν διὰ τὸ ἔαρ, κ. τ. Ax
© Medicenturque) Vim medicam ac-
cipiant,
4 Bibunt] Theophr. Πίνουσι δὲ τὸ
βόειον" δοκεῖ yap πολυνομώτατον καὶ
παμφαγώτατον πάντων ἡ βοῦς.
© Potentia earum] Herbarum 50}}}-
cet, non dictamni.
NAT. HIST. 1.18. XXV. 54. 3633
Liv. Inter nobilissimas aristolochiz nomen dedisse gra-
vide videntur, quoniam esset ἀρίστη λεχούσαις. Nostri®
malum terre vocant, et quatuor genera ejus servant."
Unum tuberibus " radicis rotundis, foliis inter malvam et
hederam, nigrioribus mollioribusque. Alterum‘ mascule,
radice longa quatuor digitorum longitudine, baculi crassitu-
dine. ‘Tertium! longissime tenuitatis, vitis* novella, cu-
jus sit preecipua vis, que clematitis* vocatur, ab aliis Cre-
tica. Omnes colore‘ buxeo, caulibus parvis, flore purpu-
reo. Ferunt bacculas parvas, ut capparis.+ Valent radice
tantum. Est et quz plistolochia 5! vocatur, quarti generis,
Cap. tiv. 1 Dalec. observant. Mox, tuberibus radicum Edd. vett. t. ra-
dicis Chiff. et Edd. recentt—2 Ita edd. vett. Gronov. Harduin, 1. 2. ὃ.
Bipont. et Miller. radicum vitis Franz. radice vitis Vet. Dalee.—3 Ita codd.
Harduini, Dalec. et Chiff. enm edd. Harduin. 1, 2. 3. cui sit p. v. q. elematis
Gronov. et vulgg.—4 Chiff. cappari; margo edd. Dalec. et Gronov. pyrus,
e Diosc.—5 Gronov. et al. ante Harduin. pistolochia—6 Chiff. et si modo,
NOTA
f Apiary Aexovoms] Dioscor. 11. 4.
᾿Αριστολοχία ὠνόμασται μὲν ἀπὸ τοῦ δο-
κεῖν ἄριστα βοηθεῖν ταῖς λοχοῖς. Ex eo
nomen accepit, quod oplime puerperis
opitulari credatur, Auctor est Tullius
de Divin. lib. 1. a muliere inventrice
nomen habere. Favet et Nicandri
Schol. in Theriac. Ταύτην δέ φησιν
᾿Αριστοτέλης γυναῖκα εὑρηκέναι.
8 Nostri] Apuleius c. 19. ‘A Gree-
cis dicitur Aristolochia... Itali ter-
re malum, Daci absinthium rusti-
cum.’ Diosce. in Nothis p. 451. Σικε-
Aol δὲ χαμαίμηλον, Ἰταλοὶ τέῤῥα μάλα.
Nunc retinet in officinis nomen, et
in vulge, Aristolochie, ou Aristoloche.
h Unum tuberibus}] Radice in or-
bem tuberis aut napi modo conglo-
bata. Hee aristolochia prima, ro-
tunda, eademque foemina appellata,
στρογγύλη, θήλεια καλουμένη, φύλλα
ἔχει κισσοειδῆ, inquit Dioscor. 111, 4.
Foliis inter hederam et periclyme-
num, inguit Nicander in Theriac. p.
36. A Clusio delineatur Histor. Rar.
Plant. lib. rv. p. 70. Aristolochia ro-
tunda 1.
Delph, et Var. Clas.
Plinius.
i Alterum] Quo de genere Diosc.
1. 5. ‘H δὲ μακρὰ ἀριστολοχία, ἄῤῥην
καλεῖται, καὶ δακτυλῖτις, κι τ. A. Celio
Aurel, Chron. 111. 5. Aristolochia
longa. Clusio item dicitur aristolo-
chia longa prima, pingiturque loc.
cit. Italam a Greca discrepare scri-
bit Anguillara par. ΧΙ. p. 191. Ve-
rum in Grecia, Apulia, Syriaque
nasci.
J Tertium] Dioscor. 11. 6. Ἔστι δέ
τις καὶ τρίτη μακρὰ, ἥτις Kal κληματῖτις
καλεῖται, κλωνία ἔχουσα λεπτὰ, κ. τ. Ae
Est etiamnun tertia longa, ηιώ et cle-
matitis (quasi sarmentosa, sive sar-
mentitia) vocatur, ramulos tenues ha-
bet, &c. Galeno pariter de Facult.
Simp. Med. lib. vi. p. 158. Κληματῖ-
τις εὐωδεστέρα. Et hee a Clusio deli-
neatur loc. cit. p. 71.
k Omnes colore] Diose. 11. 4. et 5,
duo priora genera ait esse colore
buxeo: flore purpureo: fructu piro
simili. Pirastro Nicander assimilat
in Theriac. p. 36.
1 Est et que plistolochia] Sic Mss.
tum hoc loco, tum in Indice: quasi
10 X
36034 C. PLINII SECUNDI
tenuior, quam proxime dicta, densis radicis capillamentis,
junci plenioris crassitudine. Hanc quidem polyrrhizon™
cognominant. Odor omnium medicatus, sed oblonge ra-
dici tenuiorique gratior. Carnosi enim est corticis, unguen-
tis" quoque nardinis conveniens. Nascuntur pinguibus
locis et campestribus. Effodere eas messibus tempestivam :
ita desquamato° terreno servantur. Maxime tamen lauda-
tur Pontica: et in quocumque genere ponderosissima que-
que, medicinis aptior. Rotunda contra serpentes. Ob-
longa tamen? in summa gloria est, si modo a conceptu °
admota vulvis in carne bubula, mares figurat, ut traditur.
Piscatores Campaniz radicem eam quae rotunda est, vene-
num terre vocant, coramque nobis contusam immixta
calce, in mare’ sparsere: advolant pisces cupiditate mira,
statimque exanimati fluitant. Que polyrrhizos cognomi-
natur, convulsis, contusis, ex alto precipitatis, radice pota
ex aqua, utilissima esse traditur: semine pleuriticis et ner-
vis: confirmare, excalfacere, eadem satyrion 6556.
΄σ“σσ“““““““ “2.
Sc. cod. Dalec. etiam modo. A ουποορίιι.---Ἴ Ita codd. Harduini et Chiff.
in mari Gronov. et vulgg.—8 Ita edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Semine
pleuriticos et nervos confirmare, excalfucere. Eadem satyrion est Gronov. et
vulgg. saurion est Vet. Dalec.
NOTE
maxima puerperis opis. Sic Aoxeta
Diana cognominatur, parturientium
opitulatrix, Potest et πιστολοχία di-
ci, fidelis puerperis. Et hujus ico-
nem Clusins exhibet loc. cit. p. 72.
Et istud et tria superiora genera vi-
dimus in horto Regio.
m Hance .... polyrrhizon} A densis
radicibus. In Indice, Lochia polyr-
rhizos.
® Unguentis] Aristolochia tertia,
seu clematiti, radices esse crasso
cortice vestitas, qua aroma redole-
ant, privatimque unguentariis utiles
sint ad unguenta spissanda, auctor
est Dioscor. 111. 6.
ἡ Desquamato) Derasa excussave
terra, qua obvolutw ac βου ex-
trahuntur.
P Oblonga tamen] In eam senten-
tiam Albertus M. de Animal. x. 2.
3. p. 318. ‘ Dixerunt quidam de
valde expertis, quod si sumatur aris-
tolochiw aureus unus, et teratur, et
conficiatur cum melle, et supponatur
in vulvam cum lana viridi a mane
usque ad meridiem jejunanti mulieri ;
tune si dulcescit saliva ejus, concepit
masculum: si amaricatur, concepit
feeminam .... Sed ego miror si hoc
est verum,’ &c.
4 Et nervis) Theod. Priscianus 1,
19. ‘Si telo, seu morsu canum, seu
ex quolibet casu nervo vulnerato,
quos vevpotpérovs appellamus, ....
hoc adhibendum erit quod glutinare
NAT: HIST. LIB. XXV. 55. 9090
Luv. Verum et effectus earum ususque ' dicendi sunt: or-
diendumque a malorum omnium pessimo, id est, serpentium
ictu. Medentur ergo brittanica herba, panacisque* gene-
rum omnium radix e vino, Chironii” flos et semen potum,
illitumve ex vino et oleo: privatimque,® quz cunila bu-
bula appellatur: Polemonia‘ vel Philetzria radicis drach-
mis quatuor ex mero: teucria,*® sideritis,’ scordotis ex vi-
no, privatim ad angues, pote et illitaz,? sive succo, sive
folio, sive decocto: centaurii majoris® radix drachma in
vini albi cyathis tribus: Gentiana" praecipue adversus an-
gues, duabus drachmis cum pipere et ruta, vini cyathis sex,
sive viridis, sive sicca. Et Lysimachiz' odorem fugiunt.t
Datur ex vino percussis chelidonia. Morsibus/ imponitur
Vettonica praecipue, cui vis tanta perhibetur, ut inclusz ‘
circulo ejus serpentes ipse sese interimant flagellando.
Datur ad ictus! semen ejus denarii pondere cum tribus
“΄“΄“““““““““΄
Cap. tv. 1 Verum effectus ususque Chiffl._—2 Wet. Dalec. teucrion.—3
Chiff. pota et inlita—4 Vet. Dalec. fugiunt serpentes.—5 Cuntabrie, dictamni,
NOTA
et curare valeat membra vulnerata
-++. Aristolochia pulvis cum aqua
mixtus, hoc idem facit.’
τ Eademsatyrion esse] Subintellige,
traditur. Et satyriii vim, inquit,
inesse ei creditur, hoc est, viin Vene-
ris concitatricem. Prius legebatur :
semine pleuriticos et nervos confirmare,
excalfacere. Eadem sutyrion est. At
Mss. pleuriticis ef nervis, et satyrion
esse.
a Panacisque] Dioscor. m1. ὅδ. et
56.
> Chironii] Panacis Chironii, de quo
ce. 13. Diose. 11. 57.
© Privatimqie] Diximus xx. ΟἹ.
4 Polemonia] Diosc. αν. 8. et Εὐπορ.
i. 114.
© Teucria] Sive Teucrion, de quo
ce. 20. Tradit hoe Diose. de altera
Yeucria, quae et chamedrys dicta
est, 111. 3. et a Plinio xxiv. 80.
f Sideritis} Sideritis Heraclea, de
qua 6. 15.
8 Centaurii majoris} Et minoris
quoque, teste Apuleio c. 35. tit. 1.
‘Ad vipere morsum:’ ὁ Herbe cen-
taurie minoris pulver in vino exhibi-
tus, aut ipsa pisata in vino veteri, et
potui data, validissime proficit.’ Pli-
nius Valer. 11. 57. ‘ Centauri ra-
dix pondere denarii in tiibus cyathis
vini bibitur,’ adversus serpentium
morsus scilicet.
h Gentiana] De Gentiane tempe-
ramento ad vevenatarum bestiarum
morsus, hec totidem verbis Dioscor.
lil. ὃ.
i Et Lysimachia] Dioscor. tv. 3.
J Morsibus| Diosc. tv. 1. et Plinius
Valer, loc. cit.
k Ut incluse] Simile est quod de
fraxino retulit, xv. 24,
\ Datur ad ictus] Dioseor, tv. 1.
3636 Cc. PLINiII SECUNDI
cyathis vini: vel farina drachmis tribus sextario aquz im-
ponitur. Cantabrica, dictamnum, aristolochia:5™ radicis
drachma in vini hemina sepius bibenda. Prodest et illita
ex aceto: similiter plistolochia.© Quin et omnino suspensa
supra focum fugat e domibus serpentes.
LVI. (1X.) Argemonia quoque,® radice' ejus denarii
pondere in vini cyathis tribus pota. Plura de ea convenit
dici, ceterisque qua primum nominabuntur: in eo autem
genere medendi primum nominari* quamque, in quo maxi-
me valebit. Folia habet,° qualia anemone, divisa apii mo-
do, caput in cauliculo papaveris sylvestris, item radicem.3
Succum croci colore acrem et acutum. Nascitur et in arvis
apud nos. Nostri+ tria genera ejus faciunt, et id demum
probant, cujus radix thus redoleat.
Lvit. Agaricon? ut fungus nascitur in arboribus circa
Bosphorum, colore candido. Datur obolis4 quatuor con-
tritium‘ cum binis cyathis aceti mulsi. Id quod in Gallia‘
nascitur, infirmius habetur. Praeterea mas spissior, amarior-
“27 “25.225
aristolochie Vet. Dalec. Mox, sed sepius bibenda Chiff.—6 ἄτομον. et al.
ante Harduin. pistolochia.
Cap. tvi. 1 Vet. Dalec. quoque. Radix.—2 Alii ap. Dalec. primum con-
venit nominari.—3 ‘ Folia habet divisa anemone similia, ut et caulem: florem pu-
niceum: caput papaveris syl. rotundam radicem, e Diosce. correcto.’ Dalec.—
4 Nostri deest in Chiffi.
Cap. tvit. 1 Dantur oboli quatuor contriti Chiff. Mox, Diosc. in Gallicia.
NOTA
Diosce. rr. 208. et Oribas. lib. ΧΙ, fol.
m Aristolochia} Plinius Valer, 111.
190. ᾿Αργεμώνη, ὅλον μέν ἐστιν ὅμοιον
57. ‘ Aristolochia radix pondere
denarii in vini hemina sepius bibi-
tur: et ipsa ex aceto contrita impo-
nitur plage.’ Sic etiam Apuleius ον,
19. de aristolochia, tit.5. Ante om-
nes Theophr, Hist. 1x. 13.
" Argemonia quoque) Apuleius c.
31. tit. 5. “ Ad morsum serpentis, et
scorpionis percussum:’ * Herba ar-
drachmis dnabus in vini
duobus potni data, mire
venenum,’ Egimus de ea
gemonia
cyathis
discutit
ΧΧΙ. 94.
° Folia habet) Hac totidem verbis
ἀγρίᾳ μήκωνι, τὸ δὲ φύλλον ἀνεμώνῃ,
κ. τ. λ.
P Agaricon] Dioscor. m1. 1. ab A-
garia Sarmatia regione deduci id no-
men putat.
4 Datur obolis| Plinius Valer. c.
57. ad serpentium morsus: ‘ Agarici
oboli quatuor in duobus cyathis aceti
mulsi propinantur.’
r fd quod in Gallia] Plinius xvi.
13. ‘Galliarum glandiferw maxime
arbores agaricum ferunt:’ maxime
vero Jarices, ut ibi diximus.
NAT. HIST. LIB, XXV. 59. 3637
que.** Hic et capitis dolores facit. Foemina solutior, ini-
tio gustu' dulcis, mox in amaritudinem transit.
Lviut. Echios* utriusque generis: pulegio similis foliis
coronata,' drachmis duabus ex vini cyathis quatuor datur.
Item altera,” que lanugine distinguitur spinosa, cui et ca-
pitula® viperz similia sunt ;* haec ex vino et aceto. Qui-
dam echion?* personatam vocant, cujus folio nullum est
latius, grandes lappas ferentem.
Hyoscyamum contusum cum foliis
ex aceto dant potui.
Hujus radicem decoctam
ex vino datur peculiariter contra aspidas.
tix. Nulla tamen Romane nobilitatis plus habet, quam
hierabotane.
cant.
Hec est, quam legatos ferre ad hostes indicavimus.
Aliqui peristereona,* nostri verbenacam vo-
f
Hac Jovis mensa® verritur, domus purgantur lustrantur-
΄σ’“““““““““ “5
—2 Ms. Dalecampii majorque ; Diosc. rotundior.
CaP. LVI.
1 Vet. Dalec. coronaria; Chiffl. carinata.—2 Margo edd.
Dalecamp. et Gronov. cui et semina capiti vipereé similia sunt.—3 Ita codd.
Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. arcion Gronov.
NOTE
et vulgg.
3. Amariorque| Ita Reg. 2. In Reg.
1. majorque, minus recte.
τ Initio gustu] Hee de utroqne,
mare ac fcemina, Dioscor. loc. cit.
Galenus item de Fac. Simp. Medic.
lib. vi. p. 150.
ἃ Echios] Serpentium morsibus, in-
quit, opitulatur echios utriusque ge-
neris: hoc est, ea que pulegio simi-
lis... Item altera, &c. Priorem hance
ocimum illnd esse sylvestre censent
herbarii eruditi, de quo egimus, xx.
48. Plinius ibidem: ‘Sylvestri ocimo
vis efficacior ... contraque bestia-
rum morsus e vino radice efficacissi-
ma.’
b Item altera] Echium vulgare Clu-
sii Hist. Rar. Plant. lib. v. p. 143.
Buglossum nostri vocant, Buglose.
Borraginem, schota Salernitana, ut
diximus c. 40.
© Cui et capitula] Semina, Nicander
in Theriac. p. 44. cum Scholiaste p.
4. Diose.1v. 27. Ἔχιον ... τὰ μὲν φύλλα
ἔχει προμήκη ... πρὸς τὰ τῆς ἀγχούσης, «+e
τὰ δὲ ἄνθη παρὰ τὰ φύλλα πορφυροειδῆ,
ἐν οἷς ἐστι καὶ 6 καρπὸς κεφαλῇ ἔχιος
ὅμοιος. Echion ... folia habet oblonga
..-anchuse proxima ... flores secundum
folia purpureos, in quibus semen est vi-
pere capitulo simile. Addit demorsis
a serpente opitulari e vino.
4 Quidam echion] Vide Notas et E-
mend. num. 12. Alia non est hee
personata, quam lappa major, de qua
egimus ΧΧΙ. 64.
© Aliqui peristereona] Diosc. 1v. 61.
ἸΙερὰ βοτάνη, of δὲ περιστερεῶνα ἐκάλε-
gav,k.7.A. Gallis, Vervaine. A Clu-
sio pingitur lib. rv. p. 45. Apuleius
c. 3. ‘Peristereona, hoc est, colum-
binam.’ Est enim Grecis columba,
περιστερά. Vide que dicturi sumus
XXVIII. 6.
f Hec est, quam ... indicavimus] Lib.
XXII. c. 3.
& Hac Jovis mensa] Magnus in tem-
plis sacrisque Gentilium usus mensa-
3638 C.
PLINIL SECUNDI
que.” Genera ejus duo sunt: foliosa, quam foeminam pu-
tant: mas rarioribus foliis.
Ramuli utriusque plures, te-
nues, cubitales, angulosi. Folia minora, quam quercus, an-
gustioraque, divisuris majoribus, flos glaucus,’ radix longa,
΄΄““σ“““““““4
Cap. LIx.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. purpureus, e Diose.—2
NOTE
rum fuit. Festus: ‘ Mensz in edi-
bus sacris ararum vicem obtinebant.’
Hine Tullins Orat. de Arusp. Resp.
aras, mensas, focosque conjungit. In
mensis sacris sacra fiebant, ac res di-
vine. Aureas argenteasque fuisse
discimus, ex Valerio Maximo 1. 12.
Tullioqne de Nat. Deor. lib. u1. Mar-
moreas, ex eodem in Verrem. Pro-
prio autem vocabulo, teste Festo,
*Anclabris mensa ministeriis divinis
apta’ nominatur. Quibus verrendi
eas munus obtigit, everriatores cre-
diderim appellatos, qua voce a Festo
signari alios intelligo, qui domum pur-
garent, ex qua mortuus ad sepulturam
ferendus esset, certo scoparum ge-
nere adhibito, ab extra verrendo,
Ut porro Jovis, sic et aliorum Deo-
rum peculiares mense fuere: inpri-
mis Junonis, que Curiales nominate
sunt, auctore Festo, quod Juno “ Cu-
ris est appellata.’
h Domus purgantur lustranturque]
Lustrationes, cerimoniz fuere, qui-
bus se a noxis purgare, mala aver-
tere, Numen placare nitebantur. Do-
mus, si funus in illis fuisset: urbes,
si prodigia nuntiata, si triste aliquod
averruncandum omen: homines ipsi,
tum aliis causis, tum vero inprimis si
cede se polluissent, purgabantur,
Justrabanturque. De domibus, tes-
tis Plinius, Festusque, verbo ‘ Ever-
riator. De urbibus quoque ipsis,
Plinius x. 17. Lucanns lib. 1. apud
quem Aruns vates ‘Mox jubet et
totam pavidis a civibus urbem Lus-
trari, et festo purgantes meenia lus-
tro, Longa per extremos pomeeria
cingere fines,’ &c. Homine a cede
presertim, Plinius xv. 40. ubi lau-
rum docet esse sufimentum cedis et
purgationem : similiterque Festus
verbo ‘ Laureati:’ ‘ Laureati milites
sequebantur currum triumphantis, ut
quasi purgati a cede humana intra-
rent urbem. Itaque eandem laurum
omnibus snuffitionibus adhiberi soli-
tum erat, vel quod medicamento sic-
cissima sit: vel quod omni tempore
viret, ut similiter resp. vireat.’ Quin
et exercitus lustrari mos fuit, quem
Livins lib. xu. fuse desecribit. Dii
porro varii in lustrationibus culti :
Jupiter tporatos, Apollo ἀποτροπαῖος,
hoc est, depulsor malorum: Hercu-
les ἀλεξίκακος, Juno Sispita, Venus
Cluacina, hoc est, purgatrix, ut dic-
tum est xv. 36. A sacerdotibus lus-
tratio sepe peracta: etiam et a mu-
lierculis. Ovid. de Arte lib. ir, “Ἐπ
veniat que lustret anus lectumqne,
locumque,’ ἅς, Etiam se ipsi quan-
doque lustrabant. Sic Aineas: ‘ Do-
nec me flumine vivo Abluero,’ Lus-
trationum denique multiplices ritus,
1. Circumactio, sive circumlatio.
Quod enim rei Instrande admove-
bant, id in orbem ducebant. Hine
illud Maronis, sexto Aeneidos : ‘ So»
cios pura circumtulit unda τ᾿ hoc est,
‘ purgavit,’ ut ait Servius: ‘nam lus-
tratio dicta est a circumlatione vel
ted, vel sulfuris.” Hane religionem
et villaribus inesse gallinis, ut se cir-
cumacte purificent, eredidit Plinius
X. 57,. Quod ex Aristotele hauserat,
NAT. HIST. LIB. XXV. 60. 3639
tenuis. Nascitur ubique in planis aquosis. Quidam non
distinguunt,' sed unum’ omnino genus faciunt, quoniam
cosdem effectus habeat. Utraque sortiuntur! Galli, et pra-
cinunt responsa. Sed magi utique circa hanc insaniunt.
Hac perunctos impetrare quee velint, febres abigere, amici-
tias conciliare, nullique non morbo mederi. Colligi circa
Canis ortum debere, ita ut ne Luna aut Sol conspiciat, fa-
vis ante et melle terrae ad piamentum datis.
tam ferro effodi sinistra manu, et in sublime tolli.
in umbra separatim folia, caulem, radicem.
Circumscrip-
Siccari
Aiuntque,* si
aqua spargatur triclinium, qua maduerit,} latiores convictus
ΠΟΤῚ.
Adversus serpentes! conteritur ex vino.
LX. Est similis™ verbasco herba, quz sape fallit pro ea
capta, foliis minus candidis, cauliculis pluribus, flore luteo.
Heec abjecta blattas in se contrahit, ideoque Rome blatta-
ria vocatur.'
΄““΄““,΄““““““ὖ
Chih. et unum.—3 Alii ap. Dalec. qua madefucta fuerit.
Cap. Lx.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. blattariam rocant Gronov. et vulgg.
NOTE
ut ibi monuimus, Histor. Anim. vr. 3.
p. 650. ubi de περικαρφισμῷ gallina-
rum. 2. Aspersio, que in lustrationi-
bus precipuas partes obtinuit. E
lauro fiebant aspergilla. Testis Theo-
phrast. in Charact. tit. de supersti-
tione: Ovidius Fast. vy. ‘ Uda fit hinc
laurus, lauro sparguntur ab uda Om-
nia que dominos sunt habitura novos,’
&c. I[deireo adhiberi solita in puri-
ficationibus a Plinio dicitur xv. 40. 3.
Fumus et suffitus, sive sulfure, tadis-
que accensis, sive herbis. De sulfure
dicemus suo loco, xxxv. 50. Inter
herbas principem tenuit locum ver-
bena: de qua Maro Ecl. vii. ‘ Ver-
benasque adole pingues.’ Myrtus
deinde, que et verbena idcirco myr-
tea appellata est, Xv. 37. nam que-
vis virgulta religioni suffituique ap-
ta, verbene dicebantur, Tum lau-
rus, ut ex allatis Plinii Festique tes-
timoniis, atque adeo aliis, palam est.
De sabina pariter herba, de rore ma-
rino, ac ceteris, que in hos adhiben-
tur usus, diximus suis locis.
i Quidam non distinguunt] Ut Dios-
corides.
J Utraque sortiuntur] Utramque ad-
hibent in sortibus, ut futura preanun-
tient.
k Aiuntque] Diose. loc. cit.
1 Adversus serpentes] Diosc.
cit.
m Est similis} Sane verbasculum
herbarii quidam etiampum vocant.
Blattaria est flore albo, quam Lobe-
lius delineat in Observ. p. 804. Vi-
dimus in horto Regio. Verbascum
aurei floris, φλόμον χρυσοειδῆ, appel-
lat Diosc. ιν. 164.
loc.
3640
Cc. PLINII
SECGUNDI
LXI. Lemonium ὅπ succum lacteum mittit, concrescen-
tem gummi modo, humidis locis.
vino.
Datur denarii pondus in
LXtl. Quinquefolium® nulli ignotum est, cum etiam
fraga gignendo commendetur: Greci vocant pentapetes,?
sive pentaphyllon.’
cem.
a numero foliorum habet.3
nit cum vite.
Hec inarescens, nigrescit et angulosa * fit.
Et ipsa herba’ incipit et desi-
Adhibetur* et purgandis domibus.
Cum effoditur,’ rubram habet radi-
Nomen
uxiit, Adversus serpentes bibitur et ejus radix,’ qua
5 parganion vocatur, ex vino albo.
LX1v. Dauci genera* quatuor fecit Petronius Diodotus,
POLL ILI LSID
Cap. Lxt. 1 Leumonia Vet. Dalec.
Cap. txt. 1 Gronov. et al. ante Harduin. pentapetes sive chamezelon, sive
pentaphyllon ; Vet. Dalec. chamemelon ; Chiff. aut camolen.—2 Margo edd.
Dalec, et Gronov. quadrangula, e Theophr.—3 Verbum habet deest in Chiffl.
NOTE
Ὁ Lemonium] Λειμώνιον, quoniam in
pratis provenit, ἐν λειμῶσι, humidis-
que locis. Diosc. 1v. 16. In quibus-
dam Mss. molemonium inepte legitur.
Est beta sylvestris, de qua xx. 28.
© Quinquefolium] Quinte-feuille. Mar-
cellus Empir. c. 12, p. 93. Quinque-
folium in quo fraga nascuntur,’ &c.
Et Quinquefolium quidem fragifernm
a Clusio pingitur Hist. Rarior. Plant.
lib. v. p. 107. visum a nobis in horto
Regio. Quare hic temere Plinium
Dalecampius inconsiderantie arguit.
P Pentapetes] Πενταπετὲς Diose. in
Nothis p. 465. et Nicandro in The-
riac. p. 60. πενταπέτηλον, utrumque
a foliorum numero, in que se pandit
et extendit: ἀπὸ τοῦ πετάξειν, quod
est extendere. Sic et πεντάφυλλον.
Χαμαίζηλον humi depressum ac repens
sonat.
4 Cum effoditur] Hoc a Theophr.
Hist. 1x. 14, Ἢ δὲ τοῦ πενταφύλλου ἢ
πενταπέτου ... ὀρυττομένη ἐρυθρά" ξη-
ραινομένη δὲ μέλαινα γίνεται, καὶ τετρά-
ywvos.
τ Et ipsa herba} Theophr. loc. cit.
5. Adhibetur] Diose. 1v. 42. Τέμνεται
δὲ καὶ πρὸς καθαρμούς. Inciditur ad ex-
piationes, lustrationesque.
t Et ejus radix] Et ejus herbe ra-
dix. Cave enim cum indicis Pliniani
concinnatoribus, qui hactenus fuere,
ad quinquefolium ista spectare exis-
times, ut ejus radix sparganion voci-
tetur. De sparganio, ceu peculiari
herba, tum legitimus Plinii index
operi huic prefixus, tam Diosc. tv.
21. Σπαργάνιον ... δίδοται ἣ ῥίζα καὶ ὁ
καρπὸς σὺν οἴνῳ θηριοδήκτοις. Butomos
πας Theophrasti est, cujus ille me-
minit Hist. αν. 11. Pingitur a Lobe-
lio in Observ. p. 41. Platanaria ἃ Do-
donxo appellatur p. 591. Vidimus in
horto Regio.
® Dauci genera) Schol. Nicandri in
Theriae. p. 10. Δαῦκόν ἐστι ῥίξιον map-
ὅμοιον σταφυλίνῳ ... εἰσὶ δὲ δύο γένη
τῆς δαύκου' ἡ μὲν Κρητικὴ, ἡ δὲ ᾿Ασια-
τική. Ὁ δὲ Πλούταρχος πλείονα μέν on-
σιν αὐτῶν γένη εἶναι. Daucus est radi-
cula similis pastinace .... Sunt autem
NAT. HIST, LIB. XXV. G4. S644
quz persequi nihil attinet, cum sint differentiz dua: pro-
batissimi” in Creta, mox in Achaia, et in siccis ubicum-
que nati,’ foeniculi similitudine, candidioribus foliis et
minoribus hirsutisque. Caule pedali recto, radice suavis-
simi gustus et odoris. Hoc in saxosis nascitur? meridia-
nis. Reliqua genera® ubique nascuntur terrenis collibus
limitibusque, nec nisi pingui solo, foliis coriandri, caule
cubitali, capitibus rotundis, seepe pluribus quam ternis,
radice lignosa, et cum? inaruit supervacua. Semen hujus
cumino simile: prioris,! milio: album, acre, odoratum
omnibus, et fervens. Secundum® priore vehementius est,
ideoque parce sumi debet. Si jam maxime tertium * genus‘
facere libeat, est simile staphylino, quod pastinacam erra-
ticam appellant, semine oblongo, radice dulci. Omnia hac
et hyeme et estate sunt intacta quadrupedi, nisi post abor-
tus. Ex aliis usus seminis: ex Cretico, radicis est: ma-
gis ad serpentes bibitur’ e vino drachma una. Datur et
quadrupedibus percussis.
0 ee a
Cap. Lxtv. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Probatissimum, &c,
natum Vet. Dalec. probatissima, δὸ. Gronov. et vulgg.—2 ‘Ita bene codd.
Regg. et Editio princeps. Perperam recentiores omisere, nascitur.’ Brotier,
nascitur habent etiam edd. vett. et Gronov. omisere Harduin. 1. 2. 3. et re-
centt.—3 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
sed quum edd. vett, et Gronov.—4 Margo edd. Dalec. et Gronov. quartum, 6
Diosc.—5 Ita ex codd. Harduninus et recentt. ex Creta radicis dulcis, et
magis ad serpentes est, Bibitur Gronovy. et vulgg. ex Cretico εἰ radicis et succi
Vet. Dalec.
NOTE
genera duo: Creticum, et Asiaticum.
Plutarchus etiam plura agnoscit.
b Probatissimi]) Hee primi dauci
differentia, qui Creticus, Achaicusque
cognominatur. Dioscoridi 1. 88.
Creticus: Theophrasto Hist. 1x. 22.
Patrensis ex Achaia: Δαῦκον τὴν Πα-
τρικὴν τῆς Axalas. Describitur iisdem
notis a Diose. loc. cit. Pingitur a
Matthiolo in Diosc. lib. 1. pag. 779.
Vidimus in horto Regio.
© Reliqua genera} Que coriandri,
aplive folio constant. Ex hoc est nu-
mero daucus selinoides secundus Lo-
belii in Observ. p. 414. Matthioli in
lib. 111. p. 780.
4 Prioris| Cretici.
© Secundum] Quod selinoides ap-
pellavimus: quod apii, et quod co-
riandri folio est.
Γ Si jam... tertium genus} A duo-
bus proxime appellatis diversum, Ca-
rote nomine vulgo notum, de quo
egimus XIX. 27.
8 Nisi post ubortus] Ad partus mor-
tuos expellendos, vel secundas eji-
ciendas, Dioscor. 11, 83.
3042 Cc. PLINII SECUNDI
Lxv. Therionarca" alia quam magica, et in nostro orbe
nascitur fruticosa, foliis subviridibus, flore roseo: serpen-
tes necat: cuicumque admota fere et hec' torporem’ -
affert.
LXVI. Persolata,) quam nemo ignoraf, Greci vero
arcion'* vocant, folia habet! majora etiam cucurbitis et
hirsutiora, nigrioraque et crassiora, radicem albam et gran-
dem.
Hec ex vino™ bibitur denariorum duum pondere.
LXvit. Item cyclamini® radix contra serpentes omnes.
Folia habet® minora, quam hedera, nigrioraque et tenuiora,
΄“““““““ “7 LFS
CAP. τσν.
1 Vet. Dalec. cutcumque admota fuerit.
Et hac; alii vett.
ap. eundem, necat: et cuicumque admota fere torporem affert, §c. al. et huic
torporem affert.
CaP. LXVI.
ι Vet. Dalec. Persolatam, §c. Greci arcion.
NOTE
h Therionarca] WHerbariis incog-
nita.
i Et hac torporem] Et huic vis ea-
dem, inquit, que Magice, de qua
Xxiv. 102. unde et nomen utrique
commune, θηριονάρκη, ac si dicas, fe-
re torpor.
j Persolata] In magno hec est am-
bitu nominum. Apuleius enim cap.
36. ‘Greece,’ inquit, “ prosopites aut
prosopes vocata est... Itali persona-
ciam.’ Diosg¢. tv. 187. “Apkeiov, of δὲ
προσωπίδα, of δὲ προσώπιον καλοῦσι. Et
in Nothis : “Ρωμαῖοι περσονάκεαν, οἵ δὲ
λάππαμ. Sed hee postrema verba
merito inter notha seu spuria censen-
tur, cam ad personatam illa spectent,
de qua cap. 58. non ad persolatam:
hac enim lappas nullas habet, perso-
nata plurimas: caulem hee habet:
persolata non habet. Eodem in er-
rore versatus Apuleius videtur loc.
cit. Petasites hee officinarum est:
pediculus scilicet cubito major, cras-
sitndine pollicis, a quo pragrande fo-
lium galeri modo amplum, ut fungus,
dependet, Petasites a petaso, pileam
significante, nomen traait apnd Gra-
cos, apud quos petasati Castor et
Pollux dicuntur: nee aliud in Mer-
curio petasus est, quam galerus. Tan-
te amplitndinis folium est, ut et ca-
put ab insolatu et pluviis vindicare
possit: inde persolate nomen. Pin-
gitur a Dodonzo p. 487. Vidimus in
horto Regio.
k Greci arcion] Etiam et ἄρκτιον,
apud Galenum de Fac. Simp. Med.
lib. vi. p. 159.
' Folia habet| Totidem verbis Diose.
1v. 107. Galenus loc. cit.
m Hee ex vino) Apuleius c. 36. tit.
1. quanquam is ibi, ut diximus, per-
sonatam cum persolata miscet, Diose.
loc, cit. drachmez unius tantum pon-
dus adhibet.
® Ilem cyclamini] Diose. τι, 194.
© Folia habet) Diose. loc. cit. etsi
minus accurate quam Plinins. Nune
mutata interpollis ineruditorum yoce,
partim ‘Cyclamen,’ partim ‘panem
porcinum’ nostra wtas appellat.
Sont et qui S. Clandii nomine indi-
gitent, Saint Claude. Vidimus folio
maculato cyclaminum in horto Regio,
qualis a Clusio deseribitur lib, 11,
NAT. HIST. LIB. XXV. 69. 9049
sine angulis: in quibus albicant maculae. Caule exiguo,
inani, floribus purpureis, radice lata, ut rapum videri pos-
sit, cortice nigro. Nascitur in umbrosis: a nostris' tuber
terre vocatur: in omnibus serenda domibus, si verum est,
ubi sata sit nihil nocere mala medicamenta: amuletum
vocant. Narrant et* ebrietatem reprasentari? addita in
vinum. Radix siccata,’ scilla modo concisa, reponitur:
decoquitur eadem ad crassitudinem mellis. Suum tamen‘
venenum ei est:3 traduntque, si preegnans radicem trans-
erediatur,+ abortum fieri.
LXVIiIt. Est et altera* cyclaminos cognomine cissanthe-
mos,’ geniculatis caulibus, supervacuis, a priore distans,
circa arbores® se volvens, acinis hedere, sed mollibus,*
flore candido, specioso, radice supervacua.® Acini tantum
in usu, gustu acri, sed lenti.3¢ Siccantur in umbra, tusique
dividuntur in pastillos.
LX1X. Mihi et tertia cyclaminos demonstrata est, cogno-
mine chamecissos, uno omnino folio, radice ramosa, qua
pisces necantur.
seccegecsnes
Cap. nxvit. 1 Gronov. et al. ante Hardnin. umbrosis: nostris, omissa
pre positione.—2 Narrantque Gronov., et al. ante Harduin.—3 Cod. Dalec.
inest ei.—4 Chiffl. radicem eam transgrediatur.
Cap. Lxvitt. 1 Diosc. κισσόφυλλος.-- Margo edd. Dalec. et Gronoy.
acinis uve similibus, ac edere, mollibus, e Theophr.—3 Ibid. lento, e Diosc.
NOTE
pag. 264. tit. ‘Cyclamini odorati va-
a φύλλα ἔχει κισσῷ ἐοικότα, κ΄ τ. A.
rietas,’
Hanc Ruellius lib. 1. p. 413. male
P Ebrietatem representari] Statim
induci. Μεθύσκει δὲ οἴνῳ μιχθεῖσα.
Dioscor. loc, cit. post Theophr. Hist.
1x. 10.
4 Radix siccata] Dioscorides loc.
cit.
τ Suum tamen] Diosc. loc. cit. tot-
idem verbis. Simile est, quod Theo-
phrastus habet, Hist. 1x.10.ad acce-
Jerandum partum -utile esse cycla-
mini radicem adalligari, εἰς ὠκυτοκίαν.
a Est ct altera) Totidem verbis
Diose. τι. 195. Κυκλάμινος ἑτέρα, ἣν
ἔνιοι κισσάνθεμον, ἢ κισσόφνλλον καλοῦ-
confundit cum nva taminia, de qua
nos egimus xxi. 50. et ΧΧΠΙ. 11.
Est Dodonxi Dulcamara p. 398. A
similitudine cum folio et flore hede-
re Greca nomina ea accepit.
Ὁ Circa arbores| Viticularum et ca-
preolorum more: ἑλικοειδῶς. Diosc.
loc. citato.
© Radice supervacua) Ῥίξα ἄχρηστος,
nullius usus.
4 Sed lenti]} Dum manduntur, vis-
cosi ac lubrici. Καρπὸς δὲ γλισχρός.
Diosce. loc. cit.
3044 Cc. PLINII SECUNDI
LXxX. Sed inter primas celebratur peucedanum,® lauda-
tissimum in Arcadia,‘ mox Samothrace. Caulis ei* £ tenuis,
longus, foeniculo similis, juxta terram foliosus,? radice ni-
gra, crassa, gravi odore, succosa: gignitur+ in montibus
opacis: foditur exitu autumni. Placent® tenerrime ef
altissimee radices: he conciduntur' in quaternos digitos
osseis 5 cultellis, funduntque succum in umbra, capite prius
et naribus rosaceo perunctis, ne vertigo ®) sentiatur. Et
alius * succus invenitur caulibus adherens, incisisque ma-
nat. Probatur crassitudine7 mellea, colore rufo, odore!
suaviter gravi, fervens gustu. Et hic in usu, et radix, et
decoctum ejus, plurimis* medicamentis. Succo tamen
eflicacissimo, qui resolvitur™ amaris amygdalis, aut ruta :
bibiturque contra serpentes, et ex oleo" perunctos tuetur.
LXX1. (X.) Ebuli quoque,? quem nemo ignorat, fumo
fugantur serpentes.
Cap. Ltxx. 1 Sardinia Diose.—2 Ita ex codd. Harduinus et recentt. cau-
lis est et Gronov. et vulgg.—3 Dalec. foliosum, ‘sub. peucedanum.’—4 Cod.
Dalec. colligitur.—5 Chiff. offensis. Mox, in wabra servandum margo edd.
Dalec. et Gronov. e Diosc.—6 Margo edd. Dalec. et Gronov. et capitis do-
lor, e Diosc.—7 Chiff. ὁ crassitudine.—8 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. pluribus Gronov. et al. vett.
NOT
pitis dolorem vertiginemque inducit,
nisi quis prius nares rosaceo_ per-
unxerit, eodemque caput irrigaverit.
Diose. loc. cit.
k Et alius] Dioscor. loc. cit. iisdem
verbis.
! Odore] Hane esse optimi indica-
turam succi, etiam Diose. apprebat,
loc, cit.
™ Qui resolvitur] Diluitur, commis-
cetur, ad potiones. Diosc. Aveta: δὲ
ὁ ὀπὸς εἰς τὰ ποτήματα ἀμυγδάλοις πικ-
© Sed inter... « peucedanum] Nos-
tri, Queue de pourceau. Officine ple-
reque Feeniculum porcinum appel-
lant. Grecis πευκέδανος, quasi pinas-
tellum, a πεύκη. LIconem vide apud
Lobelium in Οὐ βοῦν, p. 453, et apud
Dodon. p. 314. Ipsum in horto Re-
gio vidimus.
Γ In Arcadia} Diose, 111. 92. quem
Serapion, Oribasins, et Apuleius c.
94. secuti sunt, ἐν Sapdovla dixit, καὶ
Σαμοθράκῃ.
6 Caulis ei} Totidem verbis Diosc.
Joc, cit.
» Placent} Diosc. loc. cit.
' Ha conciduntur| Diose. totidem
verbis loc. cit.
i Ne vertigo) Inter colligendum ca-
pots, ἢ πηγάνῳ, κ. τ. A.
» Et ex oleo) Nicander in Theriac.
p. 7. Vel solo suffita fugari serpen-
tes auctor est Diose. loc. cit.
© Ebuli quoque) De eo egimus XXIV.
85.
NAT. HIST: 018, XXV. 73. 3645
LXXI. Privatim’ adversatur scorpionibus polemonize
radix, vel adalligata’ tantum: item phalangio, ac ceteris
minoribus venenatis. Scorpionibus® aristolochia: agari-
cum‘ obolis quatuor in vini mixti cyathis totidem. Ver-
benaca " et phalangio cum vino aut posca: item quinque-
folium, daucum.*
LXXi11. Verbascum Greci phlomon* vocant.
Genera”
habet prima duo: album, in quo mas intelligitur: alterum
nigrum,’ in quo feemina. Tertium ‘ genus non nisi in sylvis
invenitur.
Sunt folia* brassice latiora, pilosa, caulis
erectus, cubitali amplior. Semen nigrum “ inutile. Radix‘
una, crassitudine digiti.
Nascuntur et in campestribus.
Sylvestri folia elelisphaci,* alta, ramis? lignosis.
POLE IP CP C8 PP
Cap. LXXII.
1 Ita codd. Hardnini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. alligata Gronov. et al. vett.
CaP. LXXUI.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. intelligitur et femina: al-
terum nigrum, e Diosc.—2 Ibid. ex eodem, altis ramis.
NOTE
» Privatim] Totidem verbis Diosc.
Iv. 8.
4 Scorpionibus] Dioscor. 1v. 6. de
Aristolochia clematiti.
τ Agaricum] Diosc. 11. 1, drachme
unius pondus propinat.
5. Verbenaca] Apuleius cap. 3. tit.
8. ‘Ad morsum araneorum, Greci
phalangia vocant:’ ‘Herbe verbe-
nace ramulos ex vino decoquite, et
conterito: deinde quod acetaverit,
plage imponito: et adaperiet: post-
ea crudam contritam cum melle in
ulcus andacter insertam mature ad
sanitatem perducere, certus auctor
athirmat.’
τ Daucum] Diose. rt. 83.
ἃ Verbascum.....phlomon] Φλόμον
Grecis dicitur, nostris Bouillon blane,
et bouillon nor. In Officinis, Tapsus
barbatus.
b Genera] Hee totidem verbis
Apuleius cap. 71. Paulo aliter Diosc,
ιν. 104, qui genera primum duo sum-
ma statuit, nigrum et candidem :
utriusque deinde generis marem ac
feminam. Dioscoridem, ut solet, se-
guitur Galenus de Fac. Simp. Med.
lib. vir. pag. 239. A ceteris dissidet
in forme verbasci gemina delinean
da Cratevas apnd Schol. Nicandri in
Theriac. pag. 39. Nos etiam genera
plura in horto Regio vidimus. Ma-
rem ac feeminam pingit Lobelius in
Observ. pag. 303.
© Tertium] Nempe sylvestre, de
quo mox.
4 Sunt folia] Verbasco nempe sati-
vo, mari ac feemine, Diosc. et Apu-
leius locis cit.
© Semen nigrum] Τ 1056. loc. cit.
f Radix] Diose. loc. cit.
& Sylvestri... s+. elelisphaci] Sive,
quod idem est, salviez. Diosc. et Apu-
leius locis cit. Effigiem vide apud
Dodon. pag. 146. ubi sylvestre alte-
rum vocat.
3646 Cc. PLINIL SECUNDI
LxXxXtv. Sunt et phlomides" duz hirsute, rotundis foliis,
humiles. Tertia' lychnitis vocatur, ab aliis thryallis, foliis
ternis, aut cum plurimum quaternis, crassis, pinguibusque,
ad lucernarum) lumina aptis. Aiunt* in foliis ejus, quam
foeminam diximus, ficus omnino non putrescere. Distingui
genera hec peene supervacuum est, cum sint omnia ejus-
dem effectus. Contra scorpiones! bibitur radix cum ruta
ex aqua, magna amaritudine, sed effectu pari.
υχχν. Thelyphonon™ herba ab aliis scorpion vocatur,
propter similitudinem radicis," cujus tactu® moriuntur
scorpiones. Itaque? contra eorum ictus bibitur. Scorpio-
nem mortuum si quis helleboro candido iinat, revivescere
aiunt. ‘Thelyphonon®? omnem quadrupedem necat, impo-
NOTE
h Sunt et phlomides] Diosc. totidem
verbis, loc. cit. Εἰσὶ δὲ καὶ φλομίδες
διπλαῖ, δασεῖαι, x. τ. A. Est autem
φλομὶς verbasculum Latinis veteribus :
recentioribus herbariis, primula veris,
cnjus varias species delineat Clusius
Hist. Rar. Plant. lib. 11. p. 301. et
302. nos in horto Regio vidimus.
Primevere. His vero ne plane as-
sentiamur, prohibet levitas foliorum,
que in primula veris deprehenditur ;
cum hirsuta esse verbasculi, Diosco-
rides Pliniusque testentur,
i Tertia) Pingitur a Lobelioin Ob-
serv. pag. 301. Etiam Grecis dicta
φλῶμος, et θρναλλὶς, et Avxvitis. Sui-
das; Φλῶμος, βοτάνη, ἣ καὶ ἀντὶ ἐλλυχ-
viov χρῶνται. Hesychius: Θρυαλλὶς,
εὐ τῶν φυομένων τι, ἐξ οὗ ἐλλύχνια
γίνεται, Diosc. loc. cit. Καὶ τρίτη
φλομὶς ἣ καλουμένη λυχνῖτις, ὑπὸ δέ
τινων θρυαλλὶς, kK. τ. A. totidem verbis,
quot Plinius. Cave porro hane cum
thryallide spicata confundas, de qua
nos egimus ΧΧΙ, 61.
) Ad lucernarum] Vicem ellychunii
prebent arida folia.
* Aiunt] Diose. loc. cit. Τὰ δὲ τῆς θη-
λείας φύλλα φασὶ μετὰ σύκων ξηρῶν συν-
τιθέμενα ἄσηπτα αὐτὰ διαφυλάττειν. [ὦ-
mine folia ferunt caricis interposita eas
incorruptas et a pulredine immunes tueri.
1 Contra scorpiones] Diosc. loc. cit.
ex aceto folia a scorpione ictis opi-
tulari ait.
m = Thelyphonon) Eadem hec est
cum aconito pardalianche, de quo
Xxvil. 2. Diosc. Iv. 77. ᾿Ακόντιον, of
δὲ παρδαλιαγχὲς, of δὲ κάμμορον, οἱ δὲ
θηλυφόνον, οἱ δὲ μυοκτόνον, οἱ δὲ θηρο-
φόνον. Eam vero θηλυφόνου nomen-
clationem accepit, quod tactis geni-
talibus foeminei sexus animalium eo-
dem die inferat mortem, inquit Ni-
candri Scholiastes.
ἢ Propler ..radicis| Plinius xx vir.
2. * Radix incurvatur paulum scor-
pionum modo : quare et scorpion
aliqui appellavere.’ Diose. loc. cit.
“Ῥίξα ὁμοία σκορπίου οὐρᾷ, κ. τ. A. Sic
et Theophr. Hist. rx. 14.
© Cujus tactu) Non eo tactu mori,
sed resolutas torpescere serpentes
ait Diosc. loc. cit. Hellebori contra
tactu excitari. Τούτου τὴν ῥίζαν φασὶ
προσαχθεῖσαν σκυρπίῳ παραλύειν αὐτόν"
Διεγείρεσθαι δὲ πάλιν ἐλλεβόρου προσ-
τεθέντος.
P Itaque] Theophr. loc. cit.
4 Thelyphonon}] Dioscor, loc, cit.
NAG. σε Libs: πον, 717. 3647
sita verendis radice : folio quidem intra eundem diem, quod
est simile cyclamino. Ipsa geniculata’ nascitur in opacis.
Scorpionibus adversatur et Vettonicae’ succus, ac planta-
ginis.
LXXVI. Sunt et ranis venena, rubetis maxime: vidimus-
que Psyllos in certamine patinis candefactas admittentes,’
ocyore etiam quam aspidum pernicie. Auxiliatur eis
phrynion' in vino pota. Aliqui neurada appellant, alii
poterion, floribus parvis,' radicibus multis, nervosis, bene
olentibus.
LXXvVil. Item alisma,* quam alii damasonion,' alii lyron
appellant. Folia erant® plantaginis,* nisi angustiora essent,
et magis laciniosa, convexaque in terram, alias etiam ve-
nosa similiter, caule simplici et tenui,} cubitali, capite
thyrsi, radicibus densis, tenuibus, ut veratri nigri, acribus,
odoratis, pinguibus. Nascitur in aquosis. Alterum genus
ejusdem in sylvis, nigrius, majoribus foliis. Usus in ra-
dice‘ utriusque adversus ranas et lepores marinos, drach-
mé pondere in vini potu.+ Lepori marino? adversatur et
cyclaminos. Veneni vim canis quoque rabidi morsus ha-
bent, contra quos erit cynorrhodum, de quo diximus.*
GLI L ILOILO “ΚΓ
Cap. Lxxv. 1 Vet. Dalec. cyclumino radice geniculata ; margo edd. Dalec.
et Gronov. Intybi folio, e Theophr.
Cap. LxXxvi. 1 Chiffl. eis phyrion.... parvum.
Cap. Lxxvit._ 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. damasion.—2 Chiffi. e
plantagine ; Vet. Dalec. ei plantaginis.—3 Margo edd. Dalec. et Gronoy,
NOTA
τ Et Vettonica] Diosce. tv. 1.
5 Cundefactas admittentes] Objicien-
tes se earum morsibus.
© Auwiliatur..... phrynion] Φρύνιον
a rubetis nomen habet, quas φρύνους
vocant, quod adversus eas auxilio sit.
Herbariis incognita: neque existi-
matur a nobis eadem esse cum ea
que iisdem quidem nominibus, sed
facie longe dispari, describitur a
Plinio xxvii. 97.
4 Item alisma] Dioscor. 1. 169.
“Ahioma, of δὲ ἀλκέαν, of δὲ δαμασώνιον,
οἱ δὲ ἄκυρον, of δὲ λύρον καλοῦσι. Plan-
tago est aquatica humilis, angustifo-
lia dicta a Lobelio, et ab eodem de-
lineata in Observ. pag. 160. visa a
nobis in horto Regio.
b Folia erant] Totidem verbis
Diose. loc. cit. et post Dioscoridem
Oribasius lib. xi. pag. 188.
¢ Usus in radice] Et hec totidem
verbis Diosce. loc. cit.
4 Leport marino] Diose. 11. 194.
© Venent ...de quo diximus] Cap. 6.
3648
Plantago' ad omnes’ bestiarum morsus pota atque illita
prodest: Vettonica® ex mero vetere.°
LXXVIII. Peristereos vocatur, caule alto," foliato, ca-
cumine in alios caules se spargens, columbis admodum fa-
miliaris, unde et nomen. Hanc habentes negant latrari a
canibus.
LXX1X. Proxima his malis' venena sunt, que sibimet-
ipsi homines excogitant. Contra hec omnia magicasque
artes erit primum illud Homericum moly, dein Mithrida-
tion, et scordotis, et centaurium. Potu omnia mala medi-
camenta exigit per alvum Vettonicz semen in mulso aut
passo, vel farinze drachma in vini veteris cyathis Iv. Vo-
meré cogendi, atque iterum bibere. 115, qui quotidie’ gus-
tent eam, nulla nocitura mala medicamenta tradunt. Poto
veneno! aristolochia subvenit eadem mensura, qua contra
serpentes :* quinquefolii' sucews: agaricum,” postquam
vomuerint, denarii pondere ex aque mulse cyathis tribus.
Cc. PLINII SECUNDI
Se ee
simpliciter tenui.—4 Vet Dalec. ροΐα.--- Chiff. et ad omnes.—6 Ita codd.
Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. veteri Gronov. et
vulgg.
Cap. LXXVIIL
Cap. LXXIx.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. caule dodrantem alto.
1 Ita cod. Reg. Brot. 2. et Editio princeps; Proxima ab
his malis Gronov. al. vett. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
NOTE
f Plantago] Hee Plinius Valer. ad
verbum 111. 50. Vide et Apuleium
c,1. de plantagine, tit. 7. ‘ Ad mor-
sum serpentis.’ Tit. 8. Ad scorpio-
nis ictum.’ Et Tit. 23. ‘ Ad mor-
sum rabidi canis.’
& Vettonica) Anton. Musa de Vetto-
nica tit. 42. ‘Ad serpentinm morsus :’
‘ Vettonice drachmas tres in vini he-
minis tribus dilnito, et potui dato.....
[tem illinito super vulnus.’ ... Et tit.
43. Ad rabidi canis morsum:’ ‘ Vet-
tonica contusa morsui imponatur.’
Ὁ Peristercos| Latino ore ac sono
dixit, quam Greei περιστερεῶνα a
recto περιστερεὼν vocant. A Diosc.
totidem fere verbis describitur, αν.
60. Περιστερεὼν φύεται ἐν ἐνύδροις τό-
mots. Δοκεῖ δὲ ὠνομάσθαι ἐκ τοῦ τὰς
περιστερὰς ἡδέως διατρίβειν ἐν αὐτῇ. Ver-
benace genus istud est, quod supinum
dicitur: cum alterum, quod Greacis
ἱερὰ βοτάνη, rectum Aétius vocet lib. 1.
». 41. Pingitar a Clusio Hist. Rar.
Plant. lib. rv. p. 46. Visa a nobis in
horto Regio.
i Tis qui quotidie] Diosc. tv. 1.
ἡ Poto veneno] Diose. 111. 6.
k Qua contra serpentes] Hoc est, ra-
dicis drachma in vini hemina sepius
bibita, ut dictum est cap. 55.
! Quinquefolii] Tenerz radicis suc-
cus, 6 χυλὸς τῆς ῥίζης ἁπαλῆς, Diosc,
Iv. 42.
™ Agaricum] Id esse venenis pro
antidoto, denarii seu drachime unius
NAT. HIST. LIB XXV. 89. 3649
LXXxX. Antirrhinon ἢ vocatur, sive anarrhinon, sive lych-
nis agria, similis lino,°® radice nulla,’ flore hyacinthi, semi-
πο vituli narium. Et hoc perunctos" venustiores fieri,
nec ullo malo medicamento ladi posse aut veneno, si quis
in brachiali habeat, arbitrantur magi.
LXXXI. Similiter ea, quam eupliam* vocant,' tradunt-
que ea perunctos commendatioris esse fama. Artemisiam ἡ
quoque secum habentibus negant nocere mala medicamen-
ta, bestiamve ullam,ne Solem quidem. Bibitur et hac ex
vino adversus opium. Alligata privatim potens traditur,
potave, adversus ranas.
LXXXII. Pericarpum bulbi genus! est. Duc ejus spe-
cies : cortice rubro alterum, nigro* papaveri simile. Sed
Cap. Lxxx. 1 Gazaap. Theophr. minima.
Cap. LXxxt. 1 ‘ Similiter ea, quam eupliam vocant]| Hee sunt omittenda.
Aliter Plinius gravissimum in errorem incidit. Cum enim Theophr. Hist.
Plant. 1x. 21. dixerit antirrhinon conferre ad fama commendationem, περὶ
τῆς εὐκλείας Kal εὐδοξίας : eupliam, vel potius euclian, pro planta accepit Pli-
nins. Forte tamen scripserat: e¢ hoc perunctos venustiores ficri, nec ullo malo
medicamento .... arbitrantur magi: tradunt quoque eo perunctos commendatioris
esse fama. Brotier. expleam Edd. ante Brotier. Margo Ed. Dalec. iS. ea
contingere quam eucleian vocant, e Theophr. S. ea, quam eucleam vocant, tradi.
Namque ea Vet. Dalec. tradunt, eaque alii Vett.
CaP. LXXXII.
e Diosc.—2 Sic Harduin.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. bulbi sylvestris genus
c.r. alterum, alterum nigro Edd. vett. et Franz.
NOTA
pondere cum diluta vini potione sum-
tum, scribit Diose. ri. 1.
2 Antirrhinon] Diosc. tv. 133. ’Av-
tippwov, of δὲ ἀνάῤῥινον, ἔνιοι δὲ Kar
ταύτην λυχνίδα ἀγρίαν. Apuleius cap.
86. ‘Greci cynocephalion dicunt, alii
antirrhinon, alii anarrhinon, Prophe-
te (hoe est, Magi) osireostaphen,
Itali canis cerebrum,’ &c. Nostri vo-
cant, Mufle de veau. Pingitur a Lo-
belio in Observ. p. 221. Vix assentior
Anguillare, antirrhinon Dioscoridis
a Theophrasteo sive Pliniano distin-
guenti, par. XIv. p. 288.
© Similis lino] Vel, ut Theophr. ait,
ἀπαρίνῃ, cujus folia quoque lini similia.
P Radice nulla] Theophr. Hist. 1x.
21. Ῥίζα δὲ οὐκ ὕπεστιν. Radix nulla
vel minima subest.
Delph. et Var. Clas.
Plinius.
4 Semine] Theoplir. loc. cit. Ὁ δὲ
καρπὺς ὥσπερ μόσχου pivas ἔχει. Sic
etiam Diosce. loc. cit. et Galenus de
Fac. Simp. Med. lib. vr.
* Et hoc perunctos| Hee totidem
verbis Diose. loc. cit. post Theophe.
Hist. rx. 21.
5. Similiter .... eupliam] Vide Notas
et Emend. num. 13. In herbarum
hee Magicarum censu habenda.
τ Artemisiam] Apuleius cap. 10.
tit. 1. ‘ Ad iter faciendum:’ “ Her-
bam artemisiam monoclonon si quis
iter faciens secum in manu _ porta-
verit, non sentiet itineris laborem.
Fugat et demonia in domo posita,
et prohibet mala medicamenta, et
avertit oculos malorum hominum,
hoc est, visus effascinationem.
ΤΟ ¥;
3650 Cc. PLINII SEGUNDI
vis major quam priori: utrique autem excalfaciendi. Ideo
contra cicutam dantur: contra quam et thus, et panaces,
Chironium precipue. Hoc" et contra fungos.
LXXXIIN. (Χι.) Verum et generatim membratimque
singulis corporum morbis remedia subtexemus, orsi a ca-
pite.
Alopecias* emendat nymphez et heracliz* radix, si
una trite illinantur. Polythrix ἡ distat a callitriche,* quod
juncos* albos habet, et folia plura, majoraque. Frutice
quoque major est: defluentem’ capillum confirmat et den-
sat.
LXXXIv. Item lingulaca* circa fontes nascens, cujus ra-
dix admixta combusta teritur cum adipe' suis nigra. Id
quoque excipitur, ut ejus sit snis qua nunquam peperit.
Sol deinde* plurimum confert illitae.® Similis usus ° est
cyclamini radicis. Porriginem? veratri radix tollit in oleo
decocta, vel inaqua. Capitis dolori“ medetur panacis om-
POLO L OLE LOLE
Cap. Lxxx1. 1 ‘In recentioribus editionibus, e¢ cicute, sine ulla libro-
rum auctoritate. Hic quidem corrupti sunt Mas. et Editio princeps, in qui-
bus, nymphee lacite. In Indice est nymphea Heraclia. Vide et xxv. 28.’
Brotier. nymphee lacite etiam Chiff. nymphee et cicute Gronov. al. vett.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt.—2 Ita codd. Harduini cum edd. Harduin. 1.2.3.
et recentt. Polytriche distat a callitriche Dalec. polytricha distat a callitricha
Gronov. et al. vett.
Cap. LXxxiv. 1 Vet. Dalec. cujus radix comb. ter. cum admisto adipe.—
2 Vet. Dalec. subinde.—3 Margo edd. Dalec. et Gronov. lepram et impetigi-
nem, e Diosce.
NOTE
“ Hoc} Valet et panaces Chiro-
nium contra fungos.
v Alopecias| ᾿Αλωπεκίαι, vel ’AAw-
πέκειαι, defluvia capillorum. Vide
Notas et Emend. num. 14.
μέλανι, κι τ. A. Theodorus Priscianus
1. 3. ‘ de crementis capillorum.’ ....
‘ Polytrichi herba radicis pondo duo,
florum ejus pondo duo,’ ἄς.
® Item lingulaca) De hae antea Pli-
w Polythrix] Plinius ipse xx1t. 30.
«Id quod majus est, polytrichon ...
vocant.’
* Quod juncos} Recte id quidem.
Sed et alibi hand minus commode ra-
mulos vocat: Dioscor. 1v. 136. Kavala,
et ῥαβδία.
¥ Defluentem| Diosc. Evrop. 1. 96.
Tas δὲ peotoas τρίχας ἀπὸ τῆς κεφαλῆς
ἵστησιν... . πολύτριχον ἑψήσας ἐν οἴνῳ
nius ΧΧιν. 24. ‘ Lingua herba nasci-
tur circa fontes,’ ἄς. Pingitur a
Dalecampio Hist. Plant. lib. 1x. p-
1037.
b Sol.... confert illite] Si herbe
illite Sol superveniat.
© Similis usus] Diose. mu. 194. At
Marcellus Empir. cap. 4. pag. 41. pro
suillo adipe, fel scrophe, paululumque
sulfuris asciscit.
NAT. HIST.’ LIB ΧΧν, 87.
9051
nium generum radix in oleo contrita: aristolochia, οἱ iberis
adalligata hora, vel diutius, si pati possit, comitante* bali-
nei usu.
Medetur et daucum.
Purgat autem ἴ cyclaminos
cum melle in nares addita: et ulcera capitis sanat illita.
Medetur 8 et peristereos.
LXXXV. Cacalia" sive leontice' vocatur, semen marga~
ritis minutis simile, dependens inter folia grandia, in monti-
bus fere. Hujus grana' quindecim in oleo macerantur, at-
que ita adverso capillo caput ungitur.
LXXXvVI. Fit et ex callitriche) sternutaméentum.*
Folia
sunt lenticula: caules junci tenuis” similes: radice mini-
ma.
Nascitur in opacis et humidis, gustatu fervens.
LXXXVIt. Hyssopum* in oleo contritum phithiriasi re-
sistit, et prurigini in capite. Est autem' optimum Cilicium
PLOLE PLO ILE L
CaP. LXxXv.
1 Calcalla sive leantice Chiffi.
Cap. nxxxvi. 1 Harduin. ex codd. suis et Chiffl. sternumentum; eumque
secuti recentt.—2 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Folia sunt lenticule similia: caules juncis tenuissimis Gronov. et al. vett.
NOTE
4 Capitis dolori} Plinius Valer. 1.1.
© Comitante] Sic etiam ad ischiadi-
corum sanationem cum iberide bali-
nei usum asciscit Dioscor. 1. 188. et
Galenus ex Democrate κατὰ τόπους,
X. 2. p. 686.
* Purgat autem] Marcellus Empir.
cap. 5. pag. 44.
& Medetur] Nempe dolori capitis,
ut panacis radix, daucumque. Theod.
Priscianus 11. 2.1. ‘ de querelis ca-
pitis, si causis veluti incertis caput
doluerit’...‘ Peristereon herba oleo
infusa medetur.’
» Cacalia] Diose. tv. 123. Κακαλία,
οἱ δὲ λεοντικὴν, φύλλα φέρει λευκὰ,
εὐμεγέθη... ἐν ὄρεσι δὲ φύεται. Pingitur
ἃ Clusio Hist. Rar. Plant. lib. v. p.
115. qualem in horto Regio vidimus,
gemina facie. In Illyrico et Grecia
nasci tradit Anguillara par. XIV. p.
286.
‘1 Hujus grana] Ad extendendam
cutem in facie, et a rugis vindican-
dam, hee grana Dioscor. adhibet,
loc. cit.
J Fit et ex callitriche] Callithrix
idem quod trichomanes, de quo XxvII.
111.
k Hyssopum] Plinius Valer. 1. 4. ad
verbum. MHodiernis herbariis incog-
nitum, Nam que hyssopi nomine in
officinis venit, appellationem tantum
cum hyssopo veterum communem
habet: formam non habet. Vide
Dodonzum pag. 286. Certe Dioscor.
ιν, δῦ. in chrysocome describenda,
comam gerere hance ait, specie co-
rymborum, hyssopo simili, ἔχει κόμην
κορυμβοειδῆ, ὁμοίαν ὑσσώπῳ. Que nota
abest ab hyssopo nostro vulgari. Pli-
nius xxvi, 70. et 76. baccas hyssopo
tribuit: nullz sunt nostro.
' Est autem] Dioscor., 111. 30.
3652 C. PLINII SECUNDI
e Tauro monte, dein Pamphylium, ac Smyrnzeum: stoma-
cho contrarium. Purgat™ cum fico sumtum per inferna,
cum melle vomitionibus. Putant™ et serpentium ictibus
adversari, tritum cum melle et sale et cumino.
LXXXVIII. Lonchitis ° non (ut plerique existimaverunt)
eadem est que xiphion, aut phasganion,* quanquam cuspi-
di? similis semine. Habet enim?? folia porri, ruabentia ad
radicem, et plura, quam in caule, capitula, personis comi-
cis similia, parvam exerentibus linguam, radicibus preelon-
gis. Nascitur’ in sitientibus.
LXXX1IX. E diverso xiphion,’ et phasganion in humidis :
cum primum exit,’ gladii praebet speciem, caule duum cu-
bitorum, radicis ad nucis avellanz figuram fimbriate,
at
΄““““““““““ζ Γφ
CAP. LXXXVIII.
et Gronov.
1 Chiff. sparganion.—2 Habet autem margo edd. Dalec.
Mox, et pauca in caule, ibid. e Diosc.
Cap. LXxx1x. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. primum folium exit, e
Diosc.—2 Vet. Dalec. fibrate ; margo edd. Dalec. et Gronov. radicis nucis
NOTE
m Purgat] Dioscor. loc. cit.
n Putant] Nicander in Theriac.
pag. 63. Plinius Valer. 111. 57. ‘ Ser-
pentium morsibus ..... Hyssopi se-
men bibitur.’
° Lonchitis] Videtur esse Iris tube-
rosa Dodonei pag. 249. Lonchitis
Dioscoridis prior, Lobelio in Observy.
pag. 51.
P Quanquam cuspidi] Semen trian-
gulum et lancee cuspidi simile, τὸ
σπέρμα δὲ ὅμοιον λόγχῃ, τρίγωνον ἐν
προκαρπίοις. Diosc. loc. mox cit. et
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. vit.
pag. 204,
4 Habet enim] Totidem verbis Di-
oscor, 111. 161. Aoyxiris φύλλα ἔχει
πράσῳ κάρτα ὅμοια, πλατύτερα δὲ καὶ
ὑπέρυθρα, πλεῖστα, πρὸς τὴν ῥίζαν περι-
κλώμενα ὡς ἐπὶ τὴν γῆν᾽ ἔχει δὲ καὶ περὶ
τὸν καυλὸν ὀλίγα' ἐφ᾽ οὗ ἄνθη ὕμοια πι-
λίσκοις, τῷ τύπῳ δὲ κωμικοῖς προσωπείοις
κεχῃρνόσι, κι τι λ, Ex quo interpres
Oribasii lib. x1. fol. 204. “ Lonchitis
folia habet porri, sed latiora, subru-
bra, plurima, ad radicem circum-
fracta, ut ad terram procumbentia :
pauca etiam habet in caule: in quo
flores sunt pileolis similes, more Co-
micarum personarum hiantes,’ &c.
Brevius Apuleius cap. 56. quem eon-
sule.
r Nascitur] Diose. loc. cit. vera
ἐν τραχέσι καὶ ἀνίκμοις τόποις.
8 E diverso xiphion] Dioscor. αν. 20,
Ἐίφιον, of δὲ φάσγανον, of δὲ μαχαι-
ρώνιον καλοῦσι, διὰ τὸ τοῦ φύλλου σχῆμα
oe. . φύεται δὲ μάλιστα ἐν ἀρούραις.
Gladiolus est, de quo disseruimus,
XXI. 67.
t Fimbriate] Plures fibras, sive ra-
diculas, seu capillamenta habentis,
quee ὁ radice orbiculata, ut in cepis,
alliisque, pendent. Theophr. Hist.
vu. 11.
NAT. HIST. LIB. XXV. 90. 3653
quam effodi ante messes oportet, siccari in umbra. Supe-
rior pars ejus cum thure trita, aquo pondere admixto vino,
ossa fracta" e capite extrahit: aut si quid in corpore sup-
purat, vel si calcata sunt ossa serpentis: eadem? contra
venena eflicax.
Caput in dolore’ veratro, vel oleo, vel rosaceo decocto
tritoque ungi convenit: peucedano ἢ ex oleo vel rosaceo, et
aceto. 'Tepidum* hoc prodest et doloribus, qui pleramque
ex dimidia parte capitis sentiuntur, et vertigini. Perun-
gunt et radice ejus sudoris causa eliciendi, quoniam causti-
ca Vis ei est. .
xc. Psyllion* alii cynoides, alii crystallion, alii Siceli-
con," aliicynomyiam appellant, radice tenui, supervacua,
sarmentosum, faba granis in cacuminibus, foliis canino
capiti non* dissimilibus, semine autem pulici, unde et no-
men:” hoc in baccis, ipsa herba in vineis° invenitur. Vis
ei“ ad refrigerandum et discutiendum ingens. Semen in
usu. Fronti* imponitur in dolore} et temporibus, ex aceto
LIP PO LL OPO LF
avellane figure.—3 Vet. Dalec. ossa. Serpentis eadem.
Cap. xc. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. sicelion Gronov. et
vulgg. Spyllion alii cinoida, alii chrysalion, alii sicilicon, alii cilompa appellant
Chiff.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. foliis coronopo non, e Diosc.—3 Vet.
NOTE
of δὲ Σικελιωτικὸν, .... Ῥωμαῖοι δὲ,. ..
ἕρβα πουλικαρία. Plinius, σικελικὸν,
u Ossa fracta] Sic etiam spicula et
aculeos e corpore extrahit, teste
Diose. loc. cit. Δύναται δὲ 7 ἄνωθεν
pita καταπλασσομένη μετ᾽ οἴνου καὶ At-
βανωτοῦ, ἀκίδας καὶ σκόλοπας ἐπισπᾶσ-
θαι. Superivr radix cum vino et thure
spicula et aculeos e corpore extrahit.
Dicemus de hac radice superiore
XXVI. 28.
Y Caput in dolore] Plinius Valer.
1.1.
w Peucedano] Plinius Valer. loc.
cit. Marcellus Empir, cap. 2. pag. 39.
et Dioscor. 111, 92.
x Tepidum| Marcellus Empir. loc.
cit.
a Psyllion] Dioscor. in Nothis pag.
AGT. ViAAwov.... οἱ δὲ κυνοκεφάλιον,
οἱ δὲ κρυστάλλιον, οἱ δὲ κυνόμνια,.. ...
quod idem est ac Siculum, ex alio
scriptore representat. Non videtur
illud esse, quod a Lobelio pingitur.in
Observat. pag. 239. vulgoque dicitur,
Vherbe aux puces. Nam neque sar-
menta huic ulla, nec faba grana, nec
folia canino capiti similia adsunt.
Anguillara par. xIv. pag. 269. existi-
mat nihil psyllion discrepare a tithy-
malo πιτυούσῃ.
b Unde et nomen] Nam ψύλλα puli-
cem apud Grecos sonat.
© Ipsa .... in vineis] Dioscor, ἐν
ἀρούραις, in arvis, tv. 70.
4 Vis et] Dioscor. loc. cit.
© Fronti] Dioscor. loc. cit. et Ev-
mop. 1. 1.
36504 C. PLINIL SECUNDI
et rosaceo aut posca. Ad cetera‘ illinitur acetabuli men-
sura sextario aque: densat se ac contrahit :+ tune terere,
et crassitudinem £ illinire oportet cuicumque dolori, et col-
lectioni, inflammationique. Et vulneribus capitis medetur
aristolochia,’ fracta extrahens® ossa, et in alia quidem
parte corporis, sed maxime capite: similiter plistolochia.
Rhyssellium °' est non dissimile apio. Hujus radix com-
manducata purgat capitis pituitas.
XCI. (Χιι.) Oculorum! aciem centaurio majore putant
adjuvari, si addita aqua foveantur. Succo vero“ minoris
cum melle, culices,' nubeculas, obscuritatem disculti, cica-
trices extenuari: albugines quidem etiam jumentorum side-
riti.2 Jam chelidonia' supra dictis omnibus mire medetur.
ee
Dalec. in capitis dolore.—4 Ita ex codd. Harduinus et recentt. densat ac con-
trahit τόπον. et vulgg. aque maceratum Vet. Dalec. Mox, hoc terere Dalec.
—5 Ita ex codd. Harduinus et recentt. medetur et aristolochia Gronov. et
vulgg.—6 Ita codd. Regg. Brot. et Editio princeps.
nov. Harduin. et recentt.
Cap. ΧΟΙ-
Thysselium edd. Gro-
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. caligines, e Diosc.—2 Cod.
NOTE
f Ad cetera] Diose. loc. cit. Δεῖ δὲ
ὀξυβάφου πλῆθος λειαίνοντας βρέχειν ἐν
δυσὶν ὕδατος κοτύλαις" καὶ ὅταν παγῇ τὸ
ὕδωρ, ἐπιπλάττειν. Acetabuli mensuram
tritam in duabus aque heminis macerari
oportel: ac ubi 8686 aqua densaverit,
lentoremque contraxerit, illini.
& Et crassitudinem] Id quod in fun-
do concrevit : quod subsedit.
h Fracta extrahens] Et ossium squa-
mas, et aculeos ac spicula extrahere
dicitur a Dioscor. ur. 6. Vide et
Theophr. Hist. 1x. 13, Theod. Pris-
cianus 1. 23. “ Aristolochia pulvis
patefacto vulneri imponendus est,
et velocius exsiliet telum, aut alind
quod diu latuerit.’
' Rhyssellion [Thysselium] In Mss.
Thrysellium. FYorte, Thryselinum, qua-
8i a θρύον, quod herbam palustrem, et
σέλινον, quod apium sonat. Est enim
apium sylvestre, in uliginosis humi-
disque locis nascens, delineatum a
Dodoneo pag. 687.
J Oculorum] Alium modum adhi-
bende centauree majoris contra cali-
ginem oculorum, vide apud Marcel-
lum Empir. cap. 8. pag. 61. et Pli-
nium Valer. 1. 18.
k Sueco vero] Diosc. 111.9. Ὁ δὲ xu-
Ads πρός τε TA ὀφθαλμικὰ εὔχρηστος,
κι 7. A. Galenus de Fac. Simp. Med.
lib. vir. pag. 188. Apuleius cap, 35.
tit.2. Vide Notas et Emend. num.
15.
' Jam chelidonia) Apuleius cap. 73.
tit. 1. ‘Ad caliginem ocnlorum, et
scabredinem, et qui vulnera habet
in oculis, et albuginem oculorum.’
Marcellus Empir. cap. 8. pag. 57.
‘Chelidonia herba,’ inquit, ‘in hi-
rundinum stercore nascitur, qua ocu-
lis plurimum soffragatur τ maxime
autem caliginem deterget,’ ἄς,
NAT. HIST. LIB. XXV. 92. 3655
Panacis™ radicem cum polenta epiphoris imponunt. Hy-
oscyami" semen bibunt, obolo, tantundem meconii adjici-
entes, vinumque, ad epiphoras inhibendas. Adjungunt °
et Gentianz succum, quem collyriis quoque acrioribus +
pro meconio miscent. Facit claritatem? et euphorbium
inunctis. Instillatur’ plantaginis succus lippitudini. Ca-
ligines aristolochia discutit. Iberis adalligata capiti cum
quinquefolio, epiphoras, et si qua in oculis vitia sunt,
emendat. Verbascum' epiphoris imponitur. Peristereos *
ex rosaceo vel aceto. Ad hypochysin‘ et caliginem, cycla-
minon in’ pastillos" diluunt. Peucedani succum, ut dixi-
mus,” ad claritatem et caligines, cum meconio et rosaceo.
Psyllion® ™ illinitum fronti epiphoras suspendit.
xc. (Χι11.) Anagallida* aliqui corchoron' vocant.
GIL PL IOP ALES?
Dalec. si detur rite; Chiffl. sideritide. Nam, &c.—3 Ita codd. Harduini, Da-
lec. et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. radix .... imponitur
Gronovy. et al. ante Harduin.—4 Ita Chiff. cum edd. Hardnuin. 1. 2. 3. et re-
centt. collyriis acrioribus Gronov. et vulgg.—5 Vet. Dalec. digestum in.—
6 Spilion Chiff.
CAP. ΧΟΙΙ.
1 Cod. Dalec. aliqui acaron; Chiff. aliqui acorum.—2 Cod.
NOTE
ἂν Panacis}| Succo seu opopanace
oculorum aciem excitari, si inungan-
tor, scribit Diosc. 111. 55.
n Hyoscyami] Diosc. tv. 69. Τὸ δὲ
omépua....mpos ῥεῦμα ὀφθαλμῶν καὶ
mepiwoduvias.... ὅσον bBodov σὺν μή-
κωνος σπέρματι καὶ μελικράτῳ ποθέν.
Meconium Plinio succus est papave-
ris, ut diximus xx. 76. Semenipsum
papaveris Dioscorides adhibet.
ο Adjungunt] Diosc. 11. 3. succum
Gentiane laudat, ad oculorum in-
flammationes: misceri quoque colly-
riis acrioribus pro meconio jubet:
Td χύλισμα, ὀφθαλμῶν ἐπίχρισμα φλεγ-
μαινόντων" μίγνυται δὲ καὶ εἰς τὰ δριμέα
τῶν κολλυρίων τὸ χύλισμα ἀντὶ μηκω-
viov.
Pp Facit claritatem] Plinins Valer.
1.18. et Dioscor. 111. 96,
4 Instillatur] Marcellus Empiricus
eap. 8, pag. 60. et Dioscor, 11. 153.
τ Verbascum] Dioscor. tv. 104.
8 Peristereos| Simili temperamen-
to ad erysipelata Dioscorides adhi-
bet iv. 60.
τ Ad hypochysin] Dioscor. 11. 194.
Kal πρὸς τοὺς ὑποκεχυμένους καὶ ἀμβλυ-
ὠποῦντας ὀφθαλμοὺς ἐγχριόμενος 6 χυ-
Abs σὺν μέλιτι ἁρμόζει. Suffusis hebe-
tioribusque oculis oblitus cum melle suc-
cus prodest. ‘fxdxvois sive ὑπόχυμα,
suffusio oculorum est: hoc est, crassi
humoris in cornea membrana juxta
pupillam concretio.
" In pastillos] Subintellige, diges-
tum in pastillos.
Y Ut diximus|] Cap. 70. ubi dilui
resolvique peucedani succum admo-
nuit amaris amygdalis, aut ruta.
w Psyllion] Et vim inesse ei con-
tra erysipelata eficacem scribit Di-
oscor. Iv. 70.
4 Anagallida| Diosc. in Nothis pag.
3656 Cc. PLINIL SECUNDI
Duo genera” ejus: mas flore phoeniceo, foemina cceruleo,
non altiores palmo: frutice tenero, foliis pusillis, rotundis,
in terra jacentibus:* nascuntur in hortis et aquosis. Prior
floret coerulea. Utriusque succus*® oculorum caliginem
discutit cum melle, et ex ictu cruorem, et argema rubens,
magis cum Attico melle inunctis.3 Pupillas dilatat: et ideo
hoc+ inunguntur ante, quibus paracentesis ® fit. Jumen-
torum quoque oculis medentur. Succus caput® purgat per
nares infusus, ita ut deinde vino colluatur.s Bibitur‘ et
contra angues succi drachma in vino. Mirum, quod pecora
foeminam vitant. At si decepta similitudine (flore enim
tantum distant) degustavere,° statim eam, que asyla® ap-
pellatur, in remedio quzrunt: ea a nostris ferus oculus vo-
catur. Preecipiunt aliqui effossuris, ante Solis ortum, pri-
usquam quicquam aliud loquantur,’ ter salutare eam, tum
sublatam exprimere: ita praecipuas esse vires. De euphor-
bii® succo satis dictum est. Lippitudini, si tumor erit,
absinthium ὃ ἢ cum melle tritum, itemque Vettonice farina
conveniet.
DILL I PLP OL LS
Dalec. jacentibus calculis.—3 Vet. Dalec. et argema,rubentis magis, Sc. inune-
tus.—4 Chiffl. e¢ ideo hac.—5 Vet. Dalec. colluantur; alii ap. Dalec. vino
os colluatur.—6 Vet. Dalec. marem degustavere.—7 ‘Ms. agant ; fortassis,
aiant,’ Dalec.—8 Ita ex codd. Harduinus et recentt. De euphorbio satis dic-
NOTE
449. ᾿Αναγαλλὶς 7 κοινὴ, of δὲ κόρχο-
ρον.
b Duo genera} Hec totidem verbis
Dioscor. 11, 209, et Oribasius lib. x1.
pag. 189. 6. et de Virt. Simp. lib. 11.
p. 53. ex Ms. nostro: ᾿Αναγαλλὶς éxa-
τέρα ἥ τε TH κυανοῦν ἄνθος ἔχουσα, Kal
τὸ φοινικοῦν. Gallis, Mouron. Genus
utrumque pingitur a Dodonzo p, 32.
Genera undecim in horto Regio vi-
dimus.
© Utriusque succus| Totidem fere
verbis Dioscor. loc. cit, De mare,
qui flore purpureo est, eadem Mar-
cellus Empiricus prodidit, cap. 8,
pag. Ol.
“ Paracentesis! Ita yocatur a Me-
dicis curationis genus quod punctione
fit acu trajecto, ut in suffusione ocu-
lorum: fit autem ad latus pupille :
ideo non κέντησις simpliciter, sed
παρακέντησις vocatur. Appunctio es-
set ad verbum, si quis praivisset.
© Succus caput] Diose. loc. cit. et
Galenus de Fac. Simp. Med. vi. 39.
pag. 156.
f Bibitur] Diose. loc. cit.
& Que asyla] Que sit ea, nondum
herbarii norunt,
h De euphorbii] Cap. 38. “ Qui col-
ligunt, clarius vident,’
i Absinthium] Πρὸς ἀμβλυωπίας, ad
hebetiorem oculorum aciem, ex melle
jubet illini Dioscor. 111. 26,
NAT.HIST. LIB.:XXVs 94: 3657
xc. Algilopas! sanat herba eodem nomine, que in
hordeo nascitur, tritici folio, semine contrito cum farina
permixta impositaque,' vel succo. Exprimitur hic e caule
foliisque preegnantibus, demta spica, et in trimestri * farina‘
digeritur in pastillos.
xciv. Aliqui et mandragora utebantur: postea abdica-
tus in hac curatione est. Epiphoris' (quod certum est)
medetur, et oculorum dolori, radix tusa cum rosaceo et vino.
Nam succus™ multis oculorum medicamentis miscetur.
Mandragoram,” alii Circeeum' vocant. Duo ejus ° genera:
candidus, quiet mas: niger, qui* foemina existimatur, an-
gustioribus foliis, quam lactuce, hirsutis et caulibus,’? ra-
΄’““““““““““Γ΄
tum est, cujus succus lippitudini, si tumor erit, item absinthium Gronov. et αἱ.
vett. est: lippitudini, si tumor est, detur: aut absinthium cod. Dalec. Est lip.
si tum. erit, abs. cum mel. tr. item cum, Vet. Dalec. et Chiff.
lec. farina convenit.
Cap. XCIll.
trimestris.
CaP, χοιν.
Mox, cod. Da-
1 Vet. Dalec. permisto impositoque.—2 Vet. Dalec. ct cum
1 Circeium τόμον. et al. ante Harduin.—2 Ita coda. Har-
duini, Chiff. et Vet. Dalec. cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et recentt. que Gro-
πον. et vulgg.—3 Diose. sine caulibus; Vet. Dalec. equalibus.—4 Fert Diosc.
NOTZE
j Hgilopas] Diosc. tv. 139. Θερα-
πεύει δὲ ἣ πόα μετὰ ἀλεύρου καταπλασ-
θεῖσα αἴγιλώπια .... ἀποτίθεται δὲ ὁ χυλὸς
πρὸς τὰ αὐτὰ μιγεὶς ἀλεύρῳ, καὶ ξηρανθείς.
Galenus itidem de Fac. Simp. Med.
vI. 9. pag. 151. post Diosce. τιν. 139.
De vitio oculorum, quod egilopa et
egilopia vocitant, diximus xx. 56.
De herba egilope, xviit. 44.
k In trimestri farina] In farina e
trimestri semine, de quo xvuil. 12.
! Epiphoris] Plinius Valer. 1. 14.
‘ Mandragore radices tusz cum rosa-
ceo, et ex vino trite, epiphoras sa-
nant; ac circumligate dolorem illico
sedant.’
m Nam succus| Ita Dioscor, iv. 76.
n Mandragoram] Dioscor. iv. 76.
Maviparydpas, οἱ δὲ ἀντίμηλον, of δὲ Aip-
καίαν, οἱ δὲ Κιρκαίαν καλοῦσι, k.T-A. In
Nothis of δὲ Κίρκαιον, Addit Circeeam
vocari, quod radix credatur in amato-
riis efficax esse. Nota satis Circes
sunt pocula. Gallis Mandragore. Pin-
gitur a Dodonzo pag. 454. Vidimus
in horto Regio.
© Duo ejus| Diose. loc. cit.
P Hirsutis et caulibus] Dioscoridis
Mandragoras expers caulis est: Kav-
Adv δὲ οὐ φέρει. At Theophrasteus ha-
bet, Hist. vr. 2. et quidem ferula-
ceum: Τὰ μὲν ὁμοιότερον νάρθηκι τὸν
καυλὸν ἔχει, καθάπερ ὃ μανδραγόρας. Ita-
que sunt diversi: nec Theophrasteus
alius est a letali solano, quod Bella
donna Padue, alibi apud Italos Sola-
tro maggiore nominatur, ut recte vidit
Anguillara par. v. pag. 90. et post
illum Dodoneus, a quo mandragore
genus id delineatur pag, 453. ut et a
Clusio Hist. Rar. Plant. lib. v. p. 86.
Vidimus in horto Regio.
3058 C. PLINIL SECUNDI
dicibus binis ternisve rufulis, intus albis, carnosis teneris-
que, peene cubitalibus. Ferunt+ mala‘ avellanarum nucum
magnitudine, et in his semen ceu pirorum.’ Album hoc’
alii arsena,° alii morion, alii hippophlomon vocant. Hujus
folia alba, quam alterius latiora, ut lapathi7* sative. Ca-
vent‘ effossuri contrarium ventum, et tribus circulis ante
gladio circumscribunt: postea fodiunt ad occasum spec-
tantes. Succus fit" et e malis, et caule, deciso® cacumine,
et radice punctis aperta, aut decocta:* utilis hac vel
surculo.2 Concisa* quoque in orbiculos servatur in vino.
Succus non ubique invenitur, sed ubi potest, circa vinde-
mias queritur. Odor gravis ei:'° sed radicis, et mali
gravior.¥ Ex albo mala matura in umbra siccantur. Suc-
cus ex iis* Sole densatur: item radicis * tusz, vel in vino
nigro ad tertias decocte.'* Folia servantur® in muria effi-
—5 Ita codd. Harduini et Chiff. item edd. Harduin. 1,2. 3. et recentt. δέ in
iis, §c. Vet. Dalec. et iis semen seu, &c. Gronov. et vulgg.—6 Ita ex codd,
Harduinus et recentt. ef arsen Gronov. et vulgg. Mox, alii hipporomon
cod. Dalec.—7 Margo edd. Dalec. et Gronoy. beta, e Diosc.—8 Vet. Dalec.
foliis preciso.—9 Cornar. veluti succus.—10 Ita cod. Dalec. cum edd. Har-
duin. 1.2. 8. et recentt. ejus Gronov. et vulgg.—ll Vet. Dalec. radice tusa,
NOTE
1 Ferunt mala] Diose. loc. cit.
τ Album hoc] Dioscor. loc. cit. Tot
δὲ ἄῤῥενος καὶ λευκοῦ, ὃν ἔνιοι μώριον
ἐκάλεσαν, κ. τ. A. ~Aponv, sive ἄῤῥην,
quia mas : μώριος, quia fatuitatem in-
ducit et somnum, nominatur. Unde
mandragoram bibisse dicuntur ii, qui
sunt nimiuim desides, ac veluti sensu
destituti. Julianus Cesar, in Epist.
ad Callixenum: Οὐ φανεῖται πολὺν
πάνυ μανδραγόραν ἐκπεπωκώς ; Denique
ἱππόφλομος, quasi majus verbascum ob
foliorum similitudinem appellatur. Ln
Indice, neutro genere morion et hip-
pophlomon Mss. omnes pre se ferunt,
» Ut lapathi] Cum foliis bet con-
fert Diose. loc, cit.
τ Cavent| Theophr. Hist. 1x, 9. tot-
idem verbis.
Succus fit] Diosc. loc. cit.
¥ Aut decocta) Sunt enim qui radi-
ces in vino ad tertias decoquant, ex-
colatumque jus asservent in usus va-
rios. Diosc. loc. cit.
Ὑ Utilis hac} Vel per se solus ra-
dicis surculus arefactus prodest. Di-
oscor. loc. cit. Καὶ ὁ φλοιὸς δὲ τῆς ῥί-
Ems περιαιρεθεὶς καὶ διαβληθεὶς λίνῳ, κρε-
μᾶται εἰς ἀπόθεσιν. Quin et detractus
radici cortex filoque trajectus ad usum
suspenditur.
x Concisa] Theophlr. Hist. 1x. 10,
Τέμνουσι δὲ τροχίσκους" ἐνειλήσαντες δὲ
ἐν γλεύκει ἐκρέμασαν ὑπὲρ καπνοῦ,
Concidunt orbiculos, et involutos musto
in fumo suspendunt.
Υ Et mali gravior) Et gravis idem
et suavis: τὰ δὲ μῆλα εὐώδη μετὰ Ba-
ρους τινός. Diose. loc, cit.
x Succus ex iis] Diosce. loc. cit.
ἃ Jtem radicis] Diose. loc. cit.
b Folia servantur} Diose, loc, cit,
NAT. HIST. LIB. XXV. 95. 3659
cacius, alias recentium succus pestis est: sic quoque “
noxia vires. Gravedinem ‘ etiam aflerunt olfactu: quan-
quam mala in aliquibus terris manduntur,’ nimio tamen
odore* obmutescunt ignari.‘
moriuntur.
potio' cyathi unius.
Potu quidem 5 largiore etiam
Vis somnifica” pro viribus bibentium. Media
Bibitur et contra serpentes, et ante
sectiones punctionesque, ne sentiantur.
aliquibus somnum odore quesisse.
boro duobus obolis in mulso.
Ob hec satis est 4
Bibitur et pro helle-
Efficacius " helleborum 13 ad
vomitiones, et ad bilem nigram extrahendam.
xcv. Cicuta quoque venenum est publica Atheniensium'
PPL L LLP L ICL?
+++ decocta.—12 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. mandantur Gronov. et al. vett.—13 Vet. Dalec. mulso, efficacius-
que est quam elleborum.
NOTE
© Sic quoque] Etiam condite mu-
via.
4 Gravedinem] Caput olfactu gra-
vant. Vide que de hac voce dixi-
mus ΧΧΙ. 76. Diosc. loc. cit. folia ait
esse βρωμώδη καὶ βαρέα κατὰ Thy ὁσ-
μὴν, virosa et graveolentia.
€ Nimio tamen odore] Diose. loc.
cit. Ta δὲ μῆλα ὀσφραινόμενα καὶ ἐσθιό-
μενα, καρωτικά, Mula seu nimio odore,
seu etiam largiore cibo, vocem adimunt,
soporem afferunt.
* [gnari] Incauti, qui que vis sit
ejus pomi, nesciunt.
& Potu quidem] Dioscor. loc. cit.
Πλείων δὲ ποθεὶς ἐξάγει τοῦ ζῆν.
h Vis somnifica] Huc pertinet, quod
narrat Frontinns Strateg. lib. 1m.
Hannibalem scilicet missum a Car-
thaginiensibus adversus rebellantes
Afros, cum sciret gentem esse avi-
dam vini, magnum ejus modum man-
dragora miscuisse, cujus inter vene-
num et soporem media vis est. Tune
prelio levi commisso, ex industria
cessisse. Nocte deinde intempesta,
relictis intra castra qnibusdam sar-
cinis, et omni vino ivfecto, fugam si-
mulasse. Cumque barbari occupa-
tis castris in gaudium effusi medica-
tum merum avide hausissent, atque
in defunctorum modum strati jace-
rent, reversum cepisse eos ac truci-
dasse.
i Media potio| Moderata ac justa.
Sic Diosc. loc. cit. apud quem et se-
quentes medicine extant.
j Ob hee satis est] Etiam pulvino
subjecta mandragore mala somnum
moliri, nonnulli censent, teste Celso
111.18.
k Efficacius] Diosc. 1v. 150. Καθαί-
ρει δὲ δ ἐμέτων, ἄγων ποικίλα. Helle-
borum porro candidum intellige.
1 Cicuta.... publica Atheniensium |
Publica dicitur, quod cicuta publice
Athenis custodiretur ad sontium pee-
nas : teste Joan. Tzetze, Chiliad. vite.
Histor. 181. vs. 238. ubi Κώνειον δη-
μόσιον appellat. Seneca Epist. xu.
p. 186. ‘Cicuta magnum Socratem
fecit,’ quem hausto cicuto veneno
obiisse Laeértius refert lib. u. Nec
Atheniensium modo, sed et Massi-
liensium publica pena hec fuit, teste
Valerio Max. 11. 6. Gallis, de la Ci-
gue, Grecis κώνειον. Genera inhorto
Regio octo vidimus.
3660 C. PLINII SECUNDI
poena invisa, ad multa tamen usus non omittendi. Semen
habet noxium. Caulis autem et viridis estur a plerisque et
in patinis. Leevis hic et geniculatus, ut calami, nigricans,
altior saepe binis cubitis, in cacuminibus' ramosus: folia
coriandri teneriora, gravi odoratu: semen aneso crassius:
radix * concava, nullius usus. Semini™ et foliis refrige-
ratoria vis: quos enecat,?” incipiunt algere ab extremita-
tibus corporis. Remedio est,° priusquam perveniat+ ad
vitalia, vini natura excalfactoria. Sed in vino pota, irre-
mediabilis existimatur.s Succus exprimitur? foliis flori-
busque, tunc enim’ maxime tempestivus est. Semine
trito expressus, et Sole densatus in pastillos necat san-
guine’ spissando." Hee altera vis. Et ideo sic necato-
Ad resolvenda ὃ"
Fit ex eo ad refrige-
Precipuus tamen*t ad co-
rum maculz in corporibus apparent.
medicamenta utuntur illo pro aqua.
randum stomachum malagma.
hibendas epiphoras zstivas,? oculorumque dolores sedan-
dos circumlitus.
matismos cohibet.
Miscetur" collyriis, et alios omnes rheu-
Folia quoque tumorem omnem, dolo-
΄““““““““σ“ “σφ
Cap. xcv. 1 Vet. Dalec. cacumine.—2 Cod. Dalec. radice—3 Ita codd.
Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. que si enecat Gronov. et
vulgg. cilo necat. Incipiunt, &c. cod. Dalec.—4 Ita codd. Harduini, Dalee.
et Chiff. cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et recentt. perveniatur Gronoy. et
vulgg.—5_Chiffl. existit.—6 Idem codex, est melior.—7 Cod. Dalec. sangui-
nem.—8 Idem codex, dissolvenda.
Mox, illo cum aqua Vet. Dalec.—9
NOTE
™ Semini| Dioscor. 1v. 79.
” Quos enecat} Diosc.in Alexiph. c.
11. Seribonius Largus Compos. 179.
‘Cicutam ergo potam caligo, mentis-
que alienatio, et artuum gelatio inse-
quitur: ultimoque praefocantur, qui
eam sumserunt, nihilque sentiunt.’
ὁ Remedio est] Diose. tv. 79. et in
Alexiph. ec. 11. Vide que diximus
XXIII. 23.
P Succus exprimitur] Diose. tv.
79.
4 Tune enim] Priusquam semina
siccescant, inquit Diose. loc, cit. πρὸ
τοῦ ξηρανθῆναι τὺ σπέρμα.
τ Sanguine spissando] Vel sangui-
nem. Plinium magis forma loquendi
prior sapit. Rem quoque tradit AL-
lianus Hist. Anim. rv. 23,
5 Ad resolvenda] Ad diluenda. Sic
ipse de peucedani succo ec. 70. ‘ Re-
solvitur,’ inquit, ‘ amygdalis aut ru-
ta.” ‘Dilui’ dixit c. 91.
' Precipuus tamen} Hee Plinius
Valer, ad verbum, 1. 14. extrita mo-
do voce ‘ wstivas.’
υ Miscetur] Diose. 1v. 79. τοῖς ἀνω-
δύνοις KoAAvplois, collyriis qua dolorem
minuunt, admiscetur.
NAP HIST.” LIBi' X& XV. 96.
remque, et epiphoras'° sedant.
mammas ἡ a virginitate™ illitas, semper staturas.
3661
Anaxilaus auctor est,
Quod
certum est, lac puerperarum mammis imposita extinguit,
Veneremque™ testibus circa pubertatem™ illita.
Reme-
dia liberationi, quibus bibenda censetur, non equidem pre-
ceperimus.
ce, deinde Attice.
Maxima vis* nate Susis Parthorum, mox
Laconice,’ Cretice, Asiatice.
In Grecia’ vero Megari-
xcvi. Crethmos agrios* gramias* tollit® oculorum im-
positus, tumorem quoque polenta addita.
“΄“΄“΄“΄σ“΄“΄“΄“΄““ “7
Vet. Dalec. estuosas.—10 Chiff. eptphoram.—11 Vet. Dalec. in virginitate.—
12 Vet. Dalec. et circa pubem.
Cap. xcvi. 1 Chiffl. gremias.
NOTE
Y Mammas] Diose. loc. cit. Kai γάλα
σβέννυσι, μασθούς Te ἐν παρθενίᾳ κωλύει
αὔξεσθαι, καὶ διδύμους ἀτρόφους ποιεῖ ἐπὶ
παιδίων. Lac extinguit, et mammas vir-
ginum crescere non patitur: ac puerorum
testes nutrimento defectos ita reddit, ut
intabescant.
w Veneremque] Diose. τν. 79. Παρίη-
σι δὲ καὶ αἰδοῖα καταπλασθέντα. Geni-
talia illitu effata languidioraque reddit.
Atheniensium ἱεροφάντας sacerdotes
cicutz sorbitione solitos castrari, ac
viros esse desinere usque ad sna
tempora_ scribit Hieronym. lib. 1.
contra Jovin. Marcellus Empiric. ον
33. Ρ. 231. ‘ Ut eunnchum sine ferro
facias, radices cicute ex aceto teres,
et inde testiculos spississime illines. .
hoe quantum tenerioribus infantibus
feceris, eventu efficaciore proveniet,’
* Maxima vis} Ad venenum accom-
modatissimam censet esse cicutam e
Susis Thrasyas Mantinensis, apud
Theophr. Histor. 1x. 17. e« Σουσῶν,
que urbs fuit imperii Parthici.
Υ Mox Laconice| Dioscor. loc. cit.
z In Grecia] In Peloponeso Laco-
nicus ager censetur, non in Grecia
proprie dicta: nam, ut Plinius ait,
tv. 11. ‘Ab Isthmi angustiis Hellas
incipit, nostris Grecia appellata. In
ea prima Attica..... Attingit Isth-
mum parte sui, que Megaris appel-
latur,’ ἄς. Non vidit hoc vir alioqui
eruditus, qui trajectione verbornm
locum hune laborare censuit, quem
contra omninm exemplarium fidem,
atque adeo contra Plinii sententiam
sic immutat: Maxima vis nate Susis
Parthorum, mox Asiatice. In Grecia
vero Laconice, Cretica, Megarice, de-
inde Attic.
a Crethmos agrios} Galeno de Fac.
Simp. Med. lib. vir. p. 196. Κρῆθμον
vocatur. Κρίθμον Diose. 11. 157. folio
portulace, in petrosis, maritimisque
nascens. Non est igitur foeniculum
marinum, quod vulgus in Gallia vo-
cat Perce pierre, ou Créte marine, ou
Bacille, ou Fenoutl marin, quod her-
bariis fere hactenus placuisse sentio :
sed portulaca marina potius, halimi
vulgaris nomine picta a Matthiolo in
Dioscor. lib. 1. p. 160. Α Lobelio in
Observ. p. 213.
"» Gramias tollit] Hoc est, oculorum
pituitas, quae palpebras veluti con-
glutinant, Festus: ‘ Gramiz oculo-
rum sunt vitia, quas alii glamas vo-
cant.’ Nonius: ‘Gramia, pituite
3662
xevit. Nascitur vulgo molybdena,®
etiam in arvo, folio lapathi,’ crassa radice, hispida.
Cc. PLINII SECUNDI
id est, plumbago,
Hac
commanducata si oculus subinde elingatur,? plumbum ὃ
(quod est genus vitii) ex oculo tollitur.
xXcCvill. Capnos prima,® quam pedes gallinaceos vocant,
nascens in parietinis et sepibus, ramis tenuissimis, sparsis-
que, flore purpureo, viridis, succo caliginem discutit: ita-
que in mmesteantenta oculorum additur.
XCIX
. Similis ‘ et nomine et effectu, sed alia est capnos
fuiitieoka: pretenera, foliis coriandri, cineracei coloris, flore
purpureo.
Nascitur in hortis et segetibus hordeaceis.
Claritatem facit inunctis oculis, delacrymationemque, ceu
fumus: unde nomen.’ Eadem evulsas® palpebras renasci
prohibet.
Acoron™? iridis folia habet, angustiora tantum, et
“΄““σ“““““ “7 47
CAP. XCVII.
1 ‘Ita codd. Regg. et Editio princeps.
᾿ Brotier. folia lapa-
thi Gronov. al. ae Hardnin. 1. 2. 3. et recentt.—2 ‘ Ms. oculis subinde reli«
gatur ; fortassis, vel illinatur, vel alligetur.’
CAP. XCIX.
CAP sc;
Dalec.
1 Cod. Dalee. nomen accepit.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
NOT
oculorum. Cecilius: Gramiosis ocu-
lis ipsa, atratis dentibus.’ Gracis est
λήμη seu γλήμη. Nostris, la chassie qui
vient aux yeux.
© Nascitur ....molybd@na] Μολύ-
βδαινα, que vox plumbaginem sonat.
Hec lepidinm quoque, cum dentel-
larie cognomine, seu dentariaw, ap-
pellatur. Pingitur a Clusio Hist. Rar.
Plant. lib. v. p. 124. a Lobelio in Ad-
vers. p. 136. Crescit in Romano et
Monspeliensi agro juxta sepes et sa-
ta. Vidimus in horto Regio. Rome,
Herba di S. Antonio appellatur: in
Marsis, Coligillo: in| Illyrico, Cucu-
rida: ut testatur Anguillara par. xu.
p- 211.
4 Plumbum] Quod Plinio plumbum,
hoc Festo ‘ampullas’ esse ‘ plum-
beas’ arbitror, quas et ‘calces’ vo-
cat: hoc est, lividas in palpebris ma-
culas.
© Capnos prima] Delineatur hee a
Dodoneo p. 60. ubi Fumariam alte-
ram vocat. Sunt 6 recentioribus qui
Splith vocitent.
f Similis}] Dioscor, 1v. 110. hee
fere totidem verbis: Καπνὸς, βοτάνιόν
ἐστι θαμνοειδὲς, k.T. A. Galenus quo-
que de Fac. Simp. Med. |. vit. p. 184.
Κάπνιος, of δὲ καπνόν. Hance officine
Fumariam vocant: vulgus Fumeterre,
Pingitur a Dodonxo p. 59. Vidimus
in horto Regio.
& Unde nomen] Καπνὸς enim fumum
Grece sonat.
4 Eadem evulsas] Dioscor. loc. cit.
et Marcellus Empir. cap. 8. pag. 70.
i Acoron| Sic Mss, omnes, non aco-
ros. Tamen Auctori libri de Simp.
Med. ad Patern. tom. ΧΙ]. operum
Galeni, p. 986. acorus nuncupatur.
At Dioscor. 1. 2. “Akopor τὰ μὲν φύλλα
ἔχει ἐμφερῇ ἴριδι, στενώτερα δὲ, καὶ τὰς
NAT. HIST, LIB. XXV. LOL. 3663
longiore pediculo, radices nigras, minusque venosas: ce-
tero et has similes iridis,” gustu acres, odore non ingratas,
ructu3 faciles! Optime Pontice, dein Galatice, mox
Cretice. Sed primee+* in Colchide juxta Phasin amnem,
et ubicumque in aquosis. Recentibus virus majus 5! quam
vetustis. Creticz candidiores Ponticis. Siccantur utri-
bus in umbra digitalibus frustis." Necnon” inveniuntur,
qui oxymyrsinz radicem acoron vocant, ideoque quidam
hanc acoron agrium vocare malunt. Vis ei° ad calfacien-
dum, extenuandumque efficax, contra suffusiones et caligi-
nes oculorum succo ejusdem poto, contraque serpentes.
ci. Cotyledon? parvula herba, cauliculo tenero pusillo,
pingui folio et ' concave, ut coxendices :4 nascitur in mari-
΄σσσ““““ς“““ “52
et recentt. Acoros Gronov. et vulgg. Mox, angustiora tamen Vet. Dalec.—
2 Chiffl. ederis.—3 Vet. Dalec. ruptu; al.vett. erutuu—4 Sed plurime Chiff.
—5 ‘Ms. mugis: fortassis, vires magis.’ Dalec.
Cap, CI.
1 Hee, folio et, desunt in Chiffl.
Mox, ut coxendicis acetabu-
NOTE
ῥίζας οὐκ ἀνομοίους, k.T. A. Cum iri-
dem audis, herbam intellige, de qua
diximus xx1.19. Acorum legitimum
in Syria Aleppi nasci, que a Plinio
describitur, ait Anguillara par. 1. p.
19. Pingitur a Clusio Hist. Rar.
Plant. lib. 11. pag. 231. Vidimus in
horto Regio. Calamus est aromati-
cus officinarum, ut diximus ΧΙΙ. 48.
J Ructu faciles} Ructum facilem
cient.
k Sed prima] Prima his palma,
precipnaque commendatio.
! Recentidus virus majus] Odor mul-
to gravior. Ita Mss. Reg. &c. editi-
gue libri.
™ Digitalibus frustis] Concisa ra-
dice in orbiculos digiti crassitudine.
n Necnon] Vide que diximus xv.
7. Causa cur hee appellatio oxymyr-
sine quoque tribuatur, hac est, quod
radices acori modo geniculatas ha-
bet.
° Vis οἱ] Hec totidem verbis Dios-
cor. I. 2,
P Cotyledon] Diose. totidem verbis,
IV. 92. Κοτυληδὼν, x. τ. A. Umbilicum
Veneris nunc herbarii appellitant.
Pingitur a Dodoneo p. 131. Vidimus
in horto Regio.
4 Ut coxendices] Dioscor. loc. cit.
Φύλλον ἔχει ὥσπερ ὀξύβαφον, instar ace-
tabuli. Acetabulum, ut diximus Ix.
46. vasculum est forma rotunda,
nulla marginis Jatitudine, paulatim
se undique contrahens, et sic descen-
dens adimum. Eadem forma cotyla
quoque fuisse deprehenditur : unde
κοτυληδόνας Greci ea denominarunt,
que cavam illam decrescentis sub-
inde rotunditatis speciem «2mulaban-
tur. Quin et in coxendice, qua in-
ferius cruris os superiori inseritur, ob
eandem cavi orbis figuram, cotyledo-
nis vox auditur; rursusque in herba
ista, cujus circumducta in orbem fo-
lia, sensim calycis efigie quadam
descendentia in cavum desinunt. Ex
qua similitudine Romani eam umbi-
licum Veneris appellarunt,
3664 C. PLINIT SECUNDI
timis petrosisque, viridis, radice olive modo rotunda.
Oculis medetur succo. Est aliud genus’ ejusdem, sordidis
foliis,** latioribus densioribusque circa radicem velut ocu-
lum cingentibus, asperrimi gustus, longiore caule, sed per-
gracili. Usus ejus‘ ad eadem, que iris.
cit. Aizoi** duo genera. Majus in fictilibus® vasculis
seritur, quod aliqui® buphthalmum vocant, alii zoophthal-
mon, alii stergethron, quod amatoriis® conveniat: alii hy-
pogeson, quoniam in suggrundiis fere nascitur. Sunt qui
ambresiam* potius vocant, et qui amerimnon: I[tali* se-
dum magnum, aut oculum, aut digitellum. Alterum minus-
culum,' quod erithales$ vocant, alii trithales, quia ter floreat :
alii chrysothales,3 aliqui isoetes : sed aizoum utrumque, quo-
lum Vet. Dalec.—2 ‘ Verius, pinguibus foliis, ut habet Diosc. 1v. 93. Legit
ergo Plinius ῥυπαρὰ, sordida, pro λίπαρα, pinguia.’ Brotier.—3 ‘ Melius, que
aizoum; ut habet Diosc. 1v. 92.’ Idem. que iridis cod. Dalec.
Cap. cit. 1 Aeizoi Gronov. et sic ubique.—2 Id alii cod. Dalec. Mox,
aut oculorum Chiffi.—3 Chiff, erysithales. Mox, aliqui isoétes, alii sedum cod.
NOTE
τ Est aliud genus] Describitur il-
Ind totidem fere verbis a Dioscor. Iv.
93.
5 Serdidis foliis] Ob pinguitudi-
nem: quare alii, ut Dioscor. λιπαρὰ
φύλλα, alii, quos Plinius sequitur, pu-
mapa dixere.
τ Usus ejus] Vide Notas et Emend.
num. 16.
2 Aizoi] Vox ea ἀείζωον sempervivum
sonat.
> Majus in fictilibus] Oribasius lib.
XI. pag. 187.
© Quod aliqui] Diosc. in Nothis p.
468. ᾿Αείζωον τὸ μέγα, of δὲ ἀειθαλὲς,
οἱ δὲ ἀμβρόσιον, of δὲ χρυσόσπερμον, οἱ
δὲ ζωόφθαλμον, of δὲ βούφθαλμον, οἱ δὲ
στέργηθρον, οἱ δὲ αἰώνιον...
᾿Ιόβις κάουλις. Sedum majus vulgare
est, pictum a Clusio Hist. Rar. Plant.
lib. 1v. p. 63. Nostris, la Jubarbe.
Vidimus in horto Regio. Βούφθαλμον
oculum bovis sonat: ζωόφθαλμον ocu-
tum vivum: στέργηθρον philtrum amato-
..« Ῥωμαῖοι,
rium, ἃ στέργω, amo: ὑπόγεισον in sug-
grundiis nascens : sunt enim γεῖσα sug-
grundia, hoc est, partes tecti promi-
nentes, quibus stillicidia a parietibus
arcentur. Wide Apuleium c. 123.
4 Amatoriis] Amatoria pocula, ve-
neficiaque, quibus ad amorem induci
homines arbitrantur, Greci fere φίλ-
τρα, et φιλτρόποτα nuncupant, teste
Celio Aurel. 1.5. Horatius “ desi-
derii pocula’ vocat.
© Sunt qui ambrosiam] ᾿Αμβροσίαν
quasi divinam et immortalitatem :
unde et Θεοβρότιον minus sedum ap-
pellatur in Nothis Diose. p. 468. ᾿Αμέ-
ριμνον, quasi curas sedantem,
ΓΟ Alterum minusculum] Gallis, Trie-
que Madame. Pingitur a Lobelio in
Observy. pag. 202. Vidimus in horto
Regio.
& Quod erithales] ᾿Εριθαλὲς, vere flo-
rens. Χρυσοθαλὲς, aureo flore comans:
ἰσοετὲς, per totum annum sui simile, lioc
est, semper virens,
NAT» HIST. LIB. ΧΧυν 103. 3065
niam viret+ semper, aliqui sempervivum. Majus cubiti®
altitudinem excedit, crassitudine plusquam pollicari. Folia
cacumine 5' linguz similia, carnosa, pinguia, larga® succo,
latitudine pollicari, alia in terram/ convexa, alia stantia,
ita ut ambitu efligiem imitentur oculi. Quod minus " est,
in muris parietinisque nascitur, et tegulis: fruticosum a
radice, et foliosum usque7? ad cacumen: foliis angustis,
mucronatis, succosis, palmo alto caule: radix inutilis.
ci. Huic similis! est, quam Greeci andrachnen agriam
vocant, Itali illecebram, pusillis, latioribus foliis, breviori
cacumine.* Nascitur in petris, et colligitur cibi causa.
Omnium harum™ vis eadem, refrigerare* et astringere.
Medentur® epiphoris folia imposita, vel succus inunctis.?
΄“’“΄“΄““““““7 5
Dalec.—4 Cod. Dalec. quia viret. Voc. qnia, i. 6. quoniam, et quia pene sunt
similia in codd. Cf. Phedr.1. 5.7.—5 Vet. Dalec. in cacumine.—6 Gronov.
largo.—7 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt.
ita quoque Diosc. et sursum usque Gronov. et al. vett.
Cap. cur. 1 Cod. Dalec. et breri caule ; Chiff. et brevior cacumine.—2
Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. perfrige-~
rare Gronovy. et al. vett.—3 Vet. Dalec. inunctus.—4 Ita codd. Harduini et
NOTE
h Majus cubiti| Diosc. totidem ver-
bis, lib. 1ν. c. 89.
i Folia cacumine] Diose. plane ad
verbum loc. cit. Φύλλα λιπαρὰ, μέγε-
Nos δακτύλου μεγάλου, γλωσσοειδῆ κατὰ
τὸ ἄκρον, extremo cacumine lingu@ simi-
lia, &c.
j Alia in terram] Nempe infima:
4185 vero sunt in capite, ita sunt con-
ferta, adductaque invicem, ut orbicu-
lato ambitu effigiem oculi represen-
tent. Καὶ τὰ μὲν κατωτέρω τῶν φύλ-
λων ὑπτιούμενα᾽ τὰ δὲ κατὰ τὴν κεφα-
λὴν προσεσταλμένα ἐπ᾽ ἄλληλα, κύκλον
ὀφθαλμοειδῇ περιγράφοντα. Diosce. loc.
cit.
Kk Quod minus] Diose. τν. 90.
1 Huic similis! Hee Crassula minor
officinarum, eademque Vermicularis,
a similitudine foliorum cum vermicu-
lis, et Illecebra major appellata a
Lobelio, a quo delineatur accurate in
Delpn. et Var, Clas.
Plinius.
Observ. p. 205. et Advers. p. 162.
Diosc. 1v. 91, Δοκεῖ δὲ εἶναι καὶ τρίτον
εἶδος ἀειζώου, ὃ ἔνιοι ἀνδράχνην ἀγρίαν
ἢ τηλέφιον ἐκάλεσαν, Ῥωμαῖοι δὲ ἰλλέ-
κεβραν. Ἔχει δὲ αὐτὴ παχύτερα τὰ φυλ-
λάρια, πρὸς τὰ τῆς ἀνδράχνης, καὶ δασέα.
Φύεται ἐν πέτραις. Pusillis foliis, cras-
siusculis, ad portulac@ similitudinem, ac
densis. ᾿Ανδράχνη ἀγρία portulacam a-
grestem sonat. Alii ἀνδράχλην seri-
bunt, ut in Indice, andrachle agria.
πὶ Omniumharum] De aizoo majore
ac minore subscribit Dioscorides 1v.
89. et 90. Deillecebra, abit in partes
contrarias. Verum Apuleius a Pli-
nio facit, c. 103. ‘ A Grecis,’ inquit,
‘dicitur andrachne ....Latine por-
tnlacam - alii illecebram ....
Frigide virtutis, atque redarguentis,’
hoc est, astringentis.
n Medentur} Diose. ry. 89. etiam
et lippitudinibus a sanguine obortis
10 Z
3666
Purgat enim ulcera oculorum, expletque, et ad cicatricem
perducit: palpebras deglutinat.t Ezedem capitis ° dolori-
bus medentur, succo vel folio temporibus illitis. Adver-
santur? phalangiorum ictibus: aconito vero’ majus aizoum
precipue. A scorpionibus* quoque habentem id feriri
negant.
Medentur et aurium dolori. Item succus* inunctus hy-
oscyami modice:* item Achillez, et minoris centaurii,‘ et
plantaginis: peucedani cum rosaceo et meconio: acori
succus cum rosa. Omnis autem" strigili calefactus in-
funditur. Cotyledon etiam purulentis, et cum medulla
cervina calefacta. Ebuli radicis trite succus linteo cola-
tus,° mox in Sole densatus, et cum opus sit,” rosaceo dilu-
tus et calefactus, parotidas sanat. Verbenaca quoque:*
item plantago:” item sideritis, cum axungia vetere.
Cc. PLINII SECUNDI
PLE ELAE 57 δ
Chiffi. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. Purgant .... explent.... de-
glutinant Gronov. et al. vett. Purgant etiam ....explent ....deglutinant Vet.
Dalec.—5 Item succus hyoscyamos modicus Chiff. Mox, et minoris centaurei
Gronoy. et vulgg.—6 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiff. cum edd. Har-
duin. 1. 2. 3. et recentt. linteolo colatus Gronov. et al. vett.—7 Ita codd.
Harduini, Dalec. et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2, 3, et recentt. cum opus
est Gronovy. et vulgg.
NOTH
utiliter inungi scribit.
° Ea@dem capitis} Diosc. loc, cit.
P Adversantur] Diose. loc, cit.
4 Aconito vero] Diose. Ev’mop. 11.
127. ᾿Ιδίως δὲ πρὸς ἀκόνιτον ἁρμόζει
ἀειζώου τοῦ μείζυνος ἄνθεα μετ᾽ οἴνου.
" A scorpionibus] Demorsis a scor-
pione opitulari sempervivum scribit
Diosc. Εὐπορ. 11. 121.
* Item succus} Et hunc commendat
Diosc. 1v. 70. πρὸς ὠταλγίαν,
‘ Et minoris centaurii) Centaurii
decoctum ex aceto, peucedanique
snecum, instillatum auri, illapsa edu-
cere animaleula, scribit Diose. Εὐπορ.
1.67. Fractis anribus opitulari plan-
taginis succum idem monet, ¢, 58.
* Omnis autem) Omnis succus prius
calefuctus strigili infunditur. Strigilis
proprie instrumentum ferreum fuit,
ad corporis sordes sudoremque de-
tergendum: fiebat autem ex argen-
to, auro, ferro. De eo plura dicemus
ΧΧΙΧ. 39.
Y Verbenaca quoque| Marcellus Em-
pir. c. 15. p. 107. ‘Herba verbena
cum plantagine in ore contrita, ad-
jecto modico salis, pro emplastro ap-
posita, parotidas mire discutit.’ Sic
et Apuleius c. 3. tit. 2, ‘Ad ulcera et
parotidas.’
W Item plantago] Diosc,1.31. Εὐπορ.
ὁ. 148. Plinius Valer, 1. 13. de paro-
tidum curatione: ‘Plantago cum
vetere axungia persanat.’ Apuleius
similiter c. 1. tit. 20, ‘Ad parotidas: ’
« Plantago cum axungia vetere pisata
et imposita sanat.’
NAT. HIST.) LIBS: XX Ve: 100; 3667
civ. Narium* ozenas emendat aristolochia cum cy-
pero.
cv. Dentibus remedio sunt panacis radix commanducata,
precipue Chironiz, item succus collutis:' radix hyoscya-
mi* ex aceto manducata, item Polemoniz.? Commandu-
cantur® et plantaginis radices, aut colluuntur in aceto de-
coctez succo. Et folia? sunt utilia, vel si sanguine gingive
putrescant.*, Semen ejusdem apostemata, et collectiones
gingivarum sanat. Et aristolochia® gingivas dentesque 3
confirmat. Verbenaca cum radice commanducata, et de-
cocta* ex vino aut aceto succus collutus. Item quinque-
[0111 radices, decocte ad tertias vino’ aut aceto. Prius
LOL POPR POLIS
Cap. cv. 1 Vet. Dalec. collutis; Chit. collutibus.—2 Ita codd. Har-
duini, cum edd. Harduin. 1, 2. 3. et recentt. vel si sanguine gingiva putres-
cant, vel sanguinis sit rejectio Gronov. et vulgg. vel si sanguinee g. p. vel si
sanguinis sit rejectio Vet. Dalec. vel si gingive alii vett. expuncto sanguine.—
3 Ita Chiff. dentesve Gronov. et al.—4 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. Verbenace cum rad. commanducaleé et de-
cocte Vet. Dalec. Verbenaca cum radice manducata et decocta Gronov. et
vulgg. Mox, succus collutu Vet. Dalec.—5. Vet. Dalec. cum vino,
NOTE
x Narium] Marcellus Empir. c. 10.
p- 86. ‘Succum hedere,’ inquit, ‘ et
aristolochiam, et cyperum, et dra-
conte semen, et melilotum, 26 4115
mensuris contere, ac naribus infun-
de: quo facto non solum foetorem,
sed etiam carcinoma narium cura-
bis.’
® Radix hyoscyami| Marcellus Em-
piricus c. 12. p. 91. radicem, semen,
succum, ad dentium dolores sedan-
dos commendat. De radice privatim
Apuleins cap. 4. de symphoniaca
tit. 3.
> Item Polemonia] Dioscor. tv. 8.
Παύει δὲ καὶ ὀδονταλγίας διαμασσωμένη.
© Commanducantur] Plinius Valer.
1. 36. Marcellus Empiricus c, 12. p.
95. et Diosc. 11, 153.
4 Eé folia] Diose. τι. 143. Καὶ πρὸς
οὖλα αἱμασσώμενα, καὶ πρὸς αἷμα ἀνάγον -
τας πινόμενος, Prodest foliorum suceus
et sanguinantibus gingivis, et sanguinem
superne rejicientibus.
e Et arvistolochia} Diosc. ur. 6.
Σμήχει δὲ καὶ οὖλα καὶ ὀδόντας. Plinius
Valer. 1. 37. “ Aristolochiam tusam
in pulverem dentibus laxatis injicies,
confirmat.’
Ttem quinquefolit] Ejus nempe, in
quo fraga nascuntur, de quo cap. 62.
Marcellus Empiricus c, 12. p. 93.
‘Quinquefolium, in quo fraga nas-
cuntur, colluetur ex aqua marina,
deinde ad tertias decoquitur, ex vino
aut aceto, idque in ore diutius conti-
netur: etiam exuste ejus herbe ci-
nis prodest, si eo dentes infricentur.’
Habet hoc quoque Plinius Valer. 1.36.
E Grecis Diose. tv. 42, Ante hos
Celsus vi. 9. ‘de dentium dolore:’
‘Hujus rei causa quinquefolii radix
in vino mixto recte coquitur,’ ἃς,
3658 Cc. PLINII SECUND!
vero quam decoquantur, aqua marina aut salsa lavantur.
Decoctum diu tenendum in ore. Quidam cinere quinque-
folii fricare malunt. Et verbasci® radix decoquitur in vino
ad colluendos dentes. Et hyssopo" colluuntur, et peuceda-
ni’ succo, cum meconio: vel radicum) anagallidis magis
foeminee succo, ab altera nare, quam doleat, infuso.
cvl. Erigeron* a nostris* vocatur senecio. Hane si fer-
ro circemscriptam effodiat aliquis, tangatque ea dentem, et
alternis ter despuat, ac reponat in eundem locum, ita ut
vivat herba, aiunt dentem eum postea non doliturum. Her- ἢ
ba est! trixaginis specic et mollitia,* cauliculis subrubicun-
dis. Nascitur in tegulis,3 et in muris. Nomen™ hoc Greci
dederunt, quia vere canescit. Caput ejus" numerosa divi-
ditur lanugine + (qualis est spine) ° inter divisuras exeunte.
Quare eam Callimachus acanthida appellat, alii pappum.°
Nec deinde Grecis de ea constat. Alii erucze foliis esse
dixerunt, alii roboris,? sed minoribus multo. Radice alii‘
PL IP LOLOL OOD?
Cap. cvi. 1 Erigeron a Grecis que a nostris cod. Dalec.—2 Vet Dalec.
specie mollis,—3 Ita codd. Regg. Brot. Dalec. et Editio princeps. subrubicun-
dis. Nascitur et in tegulis Harduin. 1. 2. 3. et recentt. subrubicundis nascitur
et in tegulis Gronov. et vulgg.—4 Corn. in Diosc. numerose dividitur, lanugine.
NOTE
describit Diosce, loc. cit.
m Nomen] Quasi ἦρι vel ἔαρι γέρων.
Vide Apuleium ο. 75.
& Et verbasci] Diose. 1v. 104,
h Et hyssopo] Plinius Valer. 1. 36.
et Diosc. 111. 30.
i Et peucedani] Peucedani succus
ad dentium dolorem mitigandum den-
tium cavis utiliter inditur, inquit
Diosc. 111,92. Vide et Scribonium
Largum Compos, 56.
J Vel radicum] Naribus infusus is
succus dolorem dentium lenit, si in
narem dolentidenti oppositam immis-
sus fuerit. Diosc. 11. 209.
K Erigeron)’Hpryépwyv Dioscoridi αν,
97. Nostris Senegon. Genera qua-
luor pingit Dodoneus p. 630. quo-
rum priova tria in horto Regio vidi-
mus.
' Herba est) Ita fere senecionem
ἢ Caput ejus] Id quod extuberat,
in quo semen est, et lanugo, ut in
carduis fere, aliisque, cernimus,
© Qualis est spine] Spina presertim
solstitialis, que a Dodoneo pingitur
pag. 722. vel carduus, aut aliquid
simile.
P Alii eruce@| Ex horum est numero
Diose, tv. 97.
4 Alii roboris}] Qui nempe herbam
esse voluerunt trixaginis similem sive
chamedryos, que cum quereu habet
similitudinem aliquam.
τ Radice alii] Diose. loc. cit. ‘Piga
ἄχρηστος.
NAT. HIST. LIB. XXV. 107. 3669
Ὺ
supervacua, alii nervis utili, alii potu® strangulante. E
diverso quidam regio morbo cum vino dederunt, et contra
omnia vesice vitia: item cordis et jocineris. Renibus ex-
trahere arenam dixere. Ischiadicis* drachmam cum oxy-
melite ab ambulatione propinavere : torminibus quoque in
passo® utilissimam: precordiis etiam cibo ex aceto eam
preedicantes, serentesque in hortis. Nec defuere, qui et
alterum genus facerent, nec quale esset, demonstrarent,’
contra serpentes in aqua bibendam, edendamque comitiali-
bus dantes. Nos eam Romanis experimentis per usus di-
geremus. Lanugo ejus cum croco et exiguo aque frigidee
trita illinitur epiphoris : tosta,® cum mica salis, strumis.
cvit. Ephemeron ἃ folia habet lilii, sed minora, caulem
parem,” florem cceruleum,? semen supervacuum, radicem
unam digitali crassitudine, dentibus” pracipuam, conci-
sam in aceto decoctamque* ut tepido colluantur. Et ipsa
etiam radix mobiles sistif. ‘In cavis3 et exesis imprimitur.
Chelidonia * radix ex aceto trita continetur ore. Erosis’
veratrum nigrum imponitur: mobiles utralibet 7 decocta+ in
aceto firmantur.
δσ““““““““ “ΚΓ
—5 Vet. Dalec. pappoden.—6 Chifil. ef in passo.—7 Ita codd. Harduini et
Chifal. cum edd. Harduin, 1. 2.3. et recentt. demonstrarunt Gronov. et vulgg.
—8 Vet. Dalec. tota.
Cap. cvit. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. album, ὁ Diose.—2 Alii ap.
Dalec. concisam in acetoque decoctam.—3 Ita codd. Regg. Brot. et Editio
princeps. Jn deest in edd. Gronov. al. vett. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Mox, imponitur Vet. Dalec.—4 Chiffl. utrolibet decocto.
NOTE
5. Alii potu] Diosc. loc. cit. non ra- lib. rv. p. 1111. Vidimus in horto
dicem, sed pappos, lanuginemve,potu Regio.
strangulare ait.
t Ischiadicis] Apuleius c. 75. tit. 5.
¢Adlumborum et coxarum dolorem :’
‘Herba senecion per se trita, et je-
juno in potu data, validissime pro-
desse fertur.’
« Ephemeron| Ita fere Diose. tv.
85. ᾿Εφήμερον φύλλα καὶ καυλὸν ὕμοια
ἔχει κρίνῳ, λεπτότερα δὲ, ἄνθη λευκὰ .....
ῥίζα δὲ οὐκ ὕπεστι δακτύλου πάχος μία,
κι το A. Pingitur ἃ Matthiolo in Diosc,
¥ Caulem parem] Liliaco cauli alti-
tudine pari.
Ww Dentibus} Diosc. loc. cit. et Ga-
lenus de Fac.Simp Med. lib. vi. pag.
175.
x Chelidonia] Diose. 1. 211.
Y Erosis} Dentium dolorem coc-
tum cum aceto veratrum nigrum
collutione mitigare scribit Diosc. rv.
151.
3676 ο.
ΡΕΙΝΙ! SECUNDI
cvitlt. Labrum Venereum? νοσαῃί in flumine® nascentem.’
Est οἱ “ vermiculus, qui circa dentes necatur,? aut cavis
dentium cera includitur.
ram tangat.
Cavendum, ne avulsa herba ter-
crx. Ranunculum? vocamus, quem Greci batrachion.
Genera ejus quatuor.
Unum * pinguioribus, quam corian-
dri, foliis, et ad latitudinem malve accedentibus, colore li-
vido, caule albo, gracili, et radice alba.
Alterum ‘ foliosius, pluribus fo-
tibus humidis et opacis.
liorum incisuris, altis caulibus.
Quartum" simile huic, flore lac-
Omnibus! vis caustica, si cruda folia imponantur;:
pusulasque, ut ignis,* faciunt.
gravi odore, flore aureo.
teo.'
Nascitur in limi-
Tertium & minimum est,
Ideo ad lepras} et psoras
΄“““““““““ 4Φ
Cap. ΟΥ̓].
satur.
CAP. ΟἿΣ:
certe est lacteo.
1 Vet. Dalec. nascens.—2 Vet. Dalec. ligatur; al. vet. ver-
Mox, cum cera includitur Vet. Dalec.
1 ‘Perperam libri seripti et editi, lore luteo.
Est enim flore albo, et Diosc. 11. 206. recte dicitur ἄνθος
γαλακτίζον.᾽ Brotier.—2 Vet. Dalec. caustica.
Emendandum
Si cruda fol. imp. pustulas ut
NOTE
« Mobiles utralibet}] Herba utrali-
bet: chelidonia, veratrove.
a Labrum Venereum] Δίψακος est
Dioscoridis 111. 13. cujus genera tria
pingit Dodoneus p. 723. que nos in
horto Regio vidimus. Gallis, Char-
don a carder, ou de foulon, Grecis per-
inde ac Latinis, ᾿Αφροδίτης λουτρόν.
» In flumine| Juxta fluenta, in aquo-
sis et humidis.
¢ Est ei} Hoc iterum repetit xXxvir.
62. et Xxx. 8.
4 Ranunculum) Dioscoridi Βατρά-
Xtov, Il. 206.
© Unum] lisdem verbis Diose, loc.
cit. Florem luteum idem addit esse
interdum purpureum. Gallis, Baci-
net. Ranunculus est primus sylvestris
Dodonwi p. 423. Vide Notas et E-
mend. num. 17.
τ Allerum| Ranunculus sylvestris
secundus Dodonwi loc, cit. Hoe apia-
strum illud, sive ut Diose. ait loc. cit.
agreste upium, σέλινον ἄγριον, quod δῇ -
tea indicavimus xx. 45, Eademque
herba Sardonia appellata, et Scele-
rata.
& Tertium] Diosc. totidem verbis
loc. cit.
h Quartum] Vide Notas et Emend.
num, 18,
i Omnibus] Diose. loc. cit. Gale-
nus de Fac. Simp. Med. lib. vr. p.
163. Apuleius ο. 8. tit. 1. ‘ Herbam
sceleratam tusam cum axungia sine
sale impones vulneri: excomedet pu-
tredinem, et si qua fuerit sordes, ex-
purgat: sed non diutius patiaris,
quam necesse est, ne et corpus sannm
exedat. Si argumentum rei experiri
volueris, tunde eam, et super manum
sanam impone, et alligato: statim
rodit corpus.’
} Ideo ad lepras) Galenus loc, cit.
Ταῦτ᾽ ἄρα συμμέτρως χρωμένῳ, καὶ ψώ-
pas, καὶ λέπρας ἀποδέρει, καὶ ὄνυχας
NAT. HIST. LIB. XXV. 110. 3671
eis utuntur, et ad tollenda stigmata: causticisque omnibus 3
miscent. Alopeciis * imponunt, celeriter removentes. Ra-
dix! in dolore commanducata diutius, rumpit dentes. Ea-
dem™ sicca concisa, sternutamentum est.+ Nostri herbarii
strumeam‘’" vocant, quoniam medetur® strumis, et panis,
parte ὁ in fumo suspensa. Creduntque? ea rursus sata, re-
bellare que curaverint7 vitia: quo scelere et plantagine 4
utuntur. Oris ulcera’ intus succus plantaginis emendat, et
folia radicesque commanducata,*® vel si rheumatismo * labo-
ret os. Ulcera foetoremque‘ quinquefolium: ulcera psyl-
lium.
cx. Composita quoque ad foetorem,' vel maxime puden-
dum vitium, trademus. Ergo folia" myrti et lentisci pari
pondere, galle Syriacze dimidium pondus, simul terere et
σ΄“ ““““΄“΄““΄““ “πΓ
ignis; Gronov. et al. ante Harduin. etiam pustulas.—3 Vet. Dalec. medica-
minibus.—4 Ita τόπον. et vulgg. sfernutamentum ciet Vet. Dalec. sternuta-
mentum facit alii vett. ap. Dalee.—5 Chiff. strumum eam.—6 Vet. Dalec.
postea.—7 Vet. Dalec. curata fuerint. Mox, et in plantagine Dalec.—8 Alii
ap. Dalec. commanducata.
Cap. cx. 1 Chiff. contra fetores.—2 Cod. Dalec. opus est ; Gronov. et
NOTE
ἀφίστησι τοὺς λεπροὺς, καὶ στίγματα
διαφορεῖ, καὶ ἀκροχορδόνας, καὶ μυρμη-
κίας ἀφαιρεῖ. Dalecampius idcirco,
quia λέπρας Dioscorides pretermisit,
hallucinatum hic Plinium putat, qua-
si ὄνυχας λεπροὺς, quod unum ille me-
morat, de lepris prepostere iste in-
tellexerit.
k Alopeciis| Diosc. et Galenus lo-
cis citatis.
1 Radix] Diosc. et Galenus loc.
cit.
™ Fadem] Auctores mox laudati.
Sternumentum esse autem ea dicitur,
hoc est, sternutamentum concitare,
trita videlicet, et admota naribus.
Nostri ... strumeam] In Reg. 2.
et Chiff. Strumum eam. Et in Indice,
Strumos,
° Quoniam medetur] Apuleius c. 8.
de herba scelerata, tit. 2. ‘ Ad stru-
mas et furunculos :’ ‘ Herba scelera-
ta tusa et subacta cum fimo porcino,
imposita strumis vel furunculis, intra
paucas horas discutit, et pus eji-
οἷοι.
P Creduntque] Vide que de iride
diximus xx1. 83.
4 Et plantagine] Hoc est, et in
plantagine serenda iterum, ut iterum
morbi recrudescant.
τ Oris ulcera] Plinius Vaier. 1. 30.
5 Vel si rheumatismo] Fluxione noxii
humoris.
τ Ulcera fetoremque] Plinius WVa-
ler. 1.33. ‘ Ad feetorem oris:’ ‘ Ra-
dices quinquefolii ex aqua decoques,
et subinde os collues, ita ut in ore
agua diu teneatur.’
υ Ergo folia} Ad verbum Marcellus
Empir. c. 11, p. 88. et Plinius Valer.
1, 30.
3672 c. PLINII SECUNDI NAT. HIST. LIB. xXv. 110.
vino vetusto sparsa mandere matutino, ex usu est.* Vel he-
derz ἡ baccas cum casia et myrrha, pari pondere ex vino.
Naribus ἡ utilissimum est dracontii semen contritum ex
melle, etiamsi carcinomata in his sint. Sugillata* hyssopo
emendantur. Stigmata’ in facie mandragoras illitus: delet.
΄“΄“““““5“““ 5“
al. vett. optimum est.—3 Ita codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1, 2. 8. et
recentt. mandragora illinitus Chiff. mandragora illita ἄτοπον. et al. vett.
NOT
Y Vel heder@] Plinius Valer. 1. 30.
‘ Hedere item bacce, cum casia et
mysrha pari pondere, ex vino com-
manducate, ulcera oris commendant.’
Quod remedium Plinias noster ad
feetorem oris commendat, hoc Pli-
nius alter ad oris ulcera perperam
detorsit. Rectius Theod. Priscianus
1. 11. ad narium foetorem: ‘ Feetori
vero narium,’ inquit, ‘succum hedere
frequenter infundas, et dracontee
succum cum melle similiter.’
w Naribus| Marcellus Empir. tot-
idem verbis c. 10. p. 86. et Theod.
Priscianus loc. cit.
x Sugillata] Diose. rt. 30.
y Stigmata] Diosc. loc. cit. de
mandragore foliis: Si quinis senisve
diebus leniter affricentur, stigmata ci-
tra exulcerationem delent. Διατριβό-
μενα δὲ ἡσυχῆ ἐπὶ ἡμέρας ε΄ ἣ ς΄ στίγ-
ματα ἄνευ τοῦ ἑλκοῦν ἀφανίζει.
NOTE ET EMENDATIONES !
AD LIBRUM XXV.
NATURALIS
CPN TT
HISTORLE
SECUNDI.
1. Cap. iv. Libertum suum Le-
neum, Grammatice artis, jussit) Libri
editi, Grammatice artis doctissimum,
que vox inserta temere ab interpo-
latore aliquo, nec Plinium sapit.
Abest ea sane a Mss. Reg. Colb.
Chiff. Sic xxx. 6. ‘ Adolescentibus
nobis visus Apion Grammatice artis,’
hoc est, Grammaticus. Et supra vil.
40. ‘Grammatice artis Daphni Gna-
tio. 1x. 8. ‘Arionem quoque, citha-
redice artis, interficere nautis in
mari parantibus.’
2. Ibid. Ew his Cratevas] In libris
hactenus editis, ita legitur: Ea his
Evax rex Arabum, qui de simplicium ef-
fectibus ud Neronem scripsit. Cratevas,
δ. Interjecta verba nulli codices ag-
noscunt manu exarati, non Reg. Colb.
Chiffi. aliive. Unde vero ea huc irrep-
serint, conjicere haud in promtu est.
Meminit illius Marbodeus de Gem-
mis, fol.6. ‘ Evax, rex Arabum, fertur
scripsisse Neroni, Qui post Augus-
tum regnavit in orbe secundus.’ Ti-
berium igitur Cesarem intelligit,
eum cut et Neronis cognomentum
fuit, et summa post Angustum Rei-
publice cura commissa. Hune Pli-
nius Neronem nusquam vocat: nec,
si faceret, approbarem.—‘ Ne si Ne-
ronem diceret, Domitius Nero intel-
ligeretur.’ Ed. sec.—Pergit : ‘ Quot
species lapidis, que nomina, quive
colores, Queque sit his regio, vel
quanta potentia cuique: Hoe opus
excerpens dignum componere duxi,
Aptum gestanti forma breviore libel-
lum.’ At diversum id opus est ab eo
quod de simplicium effectibus in-
scriptum esse dicitur. Hujus Evacis
Opera carmine Elegiaco scripta ha-
beri ainnt Ferrari, ac Vienne Aus-
trie, inquit Andreas Tiraquellus de
Nobil. c. 31. p. 194.
3. Cap. vit. Tanta res videbatur,
herbum invenire, vitam juvare| tn libris
ad hune diem vulgatis, ué res tanta de-
bealur. In Reg. 2. tanta res ut debea-
tur: que sincere lectionis haud ob-
scura retinent vestigia. Pintianus
haud male quoque conjiciebat, tanti
eis videbatur.
4. Ibid. Et de hoc tamen judicavere
avi expertmenio| In Mss. oumibus ex-
perimentalegimus, Quare aut vite, aut
3674
evi experimenta malim: nam avi pro
majoribus dicinon admodum arridet.
5. Cap, xvii. Eaprimitur separa-
tim, et caulibus, foliisque: utuntur et
radice] Prius vitiosa interpunctione
legebatur, et caulibus foliisque utuntur
et radice: perinde quasi e semine solo
separatim, de quo proxime ante ser-
mo erat, non etiam e caulibus foliis-
que, succus exprimeretur. Retexit
errorem Dioscor. iv. 69. is enim ex
eodem hausisse fonte videtur, ex quo
hec Plinius: Χυλίξεται δὲ 6 καρπὸς
anadds, kal τὰ φύλλα, καὶ οἱ καυλοὶ κοπ-
τόμενοι, καὶ ἐκθλιβόμενοι, ἐν ἡλίῳ ξηραι-
νομένου τοῦ ὑγροῦ .... Χυλίζεται δὲ καὶ
τὸ σπέρμα αὐτοῦ κατ᾽ ἰδίαν κοπτόμενον
ξηρὸν, kK. τ. A. Recenti semine, foliis,
caulibusque tusis succus exprimitur, qui
ad Solem exsiccatur.... Elicitur et se-
paratim succus ex semine, cum inaruit,
§c. Nec suam interim priori lectioni
constare sententiam inficias eo.
6. Cap. xx1t. Radice fimbriata]
Prius insulse, vibrata, legebatur. Se-
cuti sumus fidem codicum Mss. Reg.
Colb. Chiff. et vet. Dalec. et, quod
his multo certius est, Dioscoridem ip-
sum, cujus hee verba de helleboro
eandido, 1v. 150. Ῥίζαι δ᾽ ὕπεισι πολ-
λαὶ, λεπταὶ, ἀπὸ κεφαλίου μικροῦ καὶ ἐπι-
μήκους, ὡσπερεὶ κρομμύου, συμπεφυκυῖαι.
Radices subjacent numerose@, tenues ac
fibrata, ab exiguo et oblongo capitulo,
ceu cepa, exeuntes, eidemque annexe.
Tradit eadem et de veratro nigro,
cap. seq.
7. Cap. xxiv. Elephantiasi albe]
Sic Mss. omnes. Cur albe Plinius
addiderit, Dalecampius miratur, A-
pud Grecum scriptorem, a quo hee
mutuatus sit, legisse suspicatur idem,
ἐλεφαντιάσει, λεύκῃ, deceptumque vo-
cis ὁμωνυμίᾳ Plinium: cum sit λευκὴ
aliud nihil, quam vitiligo alba, que
ab humore pituitoso fit, de qua nos
alibi diximus. Verum elephantia-
sim incipientem elephantiz albw no-
mine intelligi, discere Medicus po-
τα ex Theodoro Prisciano, non illo
NOTZ ET EMENDATIONES
quidem Cesariensi Grammatico, sed
Medico perillustri, cujus extant libri
ad Timotheum, aliosque. Sic enim
ille 1.32. ‘Sunt quibus certis ex ac-
cidentibus macule in corporibus fre-
quentius inheserunt. Sunt nigra,
sunt albez, velut elephantiasin ali-
quando annuntiantes, &c.
8. Ibid. Spasticis, cynicis] Ita Mss.
Reg. Colb. et vet. Dalec. quam vo-
cem interpolatores Pliniani cum non
intelligerent, clinicis reposuere : quod
hic locum habere nullum potest. Est
enim id verbum egrotis omnibus
commune, qui lecto affixi sunt.
9. Cap. xxx. Medetur et tisdem
morbis decocte succus] In libris hacte-
nus vulgatis, Medetur et ovium morbis.
In Mss. et obvium. Nos interim, dum
certius occurrat aliquid, e¢ zidem mor-
bis rescripsimus, auctore Diosce. 11.
48. qui, enarratis centauree viribus,
e radice presertim, mox subdit, ὅ τε
χυλὺς TA αὐτὰ ποιεῖ, eadem succus etiam-
num prestat. Galenus quoque simi-
liter, de Fac. Simp. Med. lib. vir. p.
188. Τὰ δ᾽ αὐτὰ τῇ ῥίζῃ καὶ ὁ χυλὸς αὖ-
τῆς ἐργάζεται.
10. Cap. xxxviti. Specie thyrsi,
foliis acanthinis]| Prius legebatur,
spectatur folits acanthinis. At in Reg.
1, spectetur si foliis, §c. In Reg. 2.
et Chiff. specie tunsi. Nihil est nos-
tra emendatione certius. Sic Xxtv.
113. ‘ Herba impia.... thyrsi modo
vestita atque capitata’ dicitur, At-
que ex ea sane intelligitur non esse
Euphorbium integra facie delineatum
ab herbariis, a Dodonzo quidem, p.
374. et Lobelio in Observ. pag. 642.
cum nullus ibi caulis, ramusve, aut
thyrsus appareat: sed fructus dun-
taxat, qui e radice prodeunt. Inte-
gram representat Scaliger, in Car-
dan. Exercit. 181. p. 586. ‘ Afri,’ in-
quit, ‘qui hodie e regno Fez et Ma-
rocho cum Hispanis ineunt rationem
commerciorum, aiunt esse spinosam
plantam, sylvestri cinare similem :
ex ejus radice fructus exire, cuacume-
AD Cc. PLINII
tum specie, sed oblongos adeo, ut
binos interdum pedes expleant; vi-
cenos, aut vicenos quinos numero.
Ubi maturuerint, ferro punctim ape-
riuntur: ex quibus exit lactis liquor
lentus, quem in utrem lapsum con-
dunt. Etiamnum Alfarbiin vocant.’
Hec ille, que dudum antea occupa-
rat Joannes Leo Africanus Descript.
Africe lib, rx. p. 300. ‘ Euphorbium
est cujusdam herbe liquor, que in
modum capituli sylvestris cardui nas-
citur, inter cujus ramos fructus qui-
dam prodeunt, crassitudine viridis
cucumeris, ad cujus etiam similitudi-
nem grana quedam perparva emit-
tunt: longitudine quidem alii ulnam
excedunt, alii paulo etiam amplius.
Atque hi quidem fructus non oriun-
tur ex plant ramis, sed velut stipi-
tes ex humo procedunt, et uno ces-
pite sepe viginti, nonnunquam etiam
triginta nascuntur, Agrestes ejus re-
gionis homines, ubi maturuerunt fruc-
tus, cultello pungunt, unde exit li-
quor lacti persimilis, qui sensim cras-
sescit, et viscosus efficitur. Hine
cultello ita crassum ligorem tollunt,
et in utres mittunt, atque sic exsic-
catur. Planta est undique spinosa.’
11. Cap. xin. Scythia primum
eam, que Scythice vocatur, circa Beo-
tiam nascens, predulcem] Ita libri om-
nes, tum editi typis, tum exarati ma-
nu. Placet tamen emendatio Pintia-
ni, circa Meotim legentis, tum quia
hee ipsa Theophrasti Scythice est,
de qua ille Hist. 1x. 13. Γλυκεῖα δὲ
καὶ ἡ Σκυθική" καὶ ἔνιοί ye καλοῦσιν
αὐτὴν εὐθυγλυκεῖαν. Γίνεται δὲ περὶ τὴν
Μαιῶτιν" tum quia de hac ipsa Plinius
sermonem iterum instituens, XXVII.
1. ‘Scythicam herbam,’ inquit, ‘ a
Meotidis paludibus.’ Sequitur in eo
Plinii loco, quem nune versamus,
pradulcem alias, utilissimumque ad ea
que spasmata vocant. Sic enim ex
Mss. Reg. Colbertinisque rescripsi-
mus. Perperam in editis prius, per-
dulcis. _Aliam utilissimam ad ea, §c.
extrita videlicet vocula que, ceteris-
SECUNDI LIB.
ΧΧν, 3675
que, quas restituimus, immutatis.
Eandem esse sane que Scythice vo-
catur, et circa Mzotim nascitur, cum
ea que est ad spasmata utilis, docet
aperte Theophr. his verbis, que su-
perioribus statim annectit: Χρησίμη
δὲ πρός τε τὰ ἄσθματα, καὶ πρὸς βῆχα
ξηρὸν, κι τ. A. Utilis ad anhelitus, et ad
tussim siccam, &c. Unde et asthmata
forte satius legi, quam spasmata cui-
piam videatur, quod jampridem visum
est Pintiano. Sed in Mss. sparmata
legimus, cui voci affinior est ea, spas-
mata.
12. Cap. Evi. Quidam echion per-
sonatam vocant] Ita restituimus, tum
auctoritate codicum Mss. Reg. Colb.
Chiff. tum Parmensis etiam editio-
nis: quibus et Index suffragatur, in
quo ea ex ordine describenda pro-
mittit, que nune persequitur: Lvr.
De argemonia, IV. tvit. De agarico,
XXNITI. tv. Echio, genera If.
Lix. Hierabotane, ὅδ. Ipsa etiam ar-
gumenti ratio, in quo nune Plinius
habitat, apertissime ita legi postulat.
Cum enim de echio proxime ante
egerit, ex occasione ad personatam
transit, quod echii nomine olim ea
quoque venerit. Prius in editis lege-
batur, quidam arcion: transducta hue
scilicet e cap. 66. ea voce, que per-
solate propria est, non personate.
13. Cap. Lxxxi. Similiter ea, quam
eupleam vocant | Sic libri omnes, etiam
manu exarati, Reg. Colb. Chiff. &e.
tum hoc loco, tum vero in Indice.
Reg. 2. eupiliam. In libris quibus-
dam eucleiam legi monet Dalecam-
pius. Arripuit hoe avide Salmasius
in Prefat. ad Plin. ne calumniandi
Plinio locum ullum pretermitteret.
Is igitur eucliam scripsisse hunce asse-
veranter affirmat: adeoque stipitem
ac fungum fuisse, ut ex his Theo-
phrasti verbis eucliam herbam com-
mentus sit, que nihil aliud signifi-
cant, quam opinione Magorum antir-
rhinon prodesse ad εὔκλειαν, hoc est,
ad commendationem fama sibi con-
ciliandam, Καὶ τὰ περὶ τῆς εὐκλείας,
3676
inquit, Hist. rx. 21. καὶ εὐδοξίας ὁμοίως
καὶ μᾶλλον" εὔκλειαν γάρ φασιν ἀεὶ ποι-
εἶν τὸ ἀντίῤῥινον καλούμενον. Tantam
vero supinitatem, quantam affingit
Plinio, ne Salmasio quidem inesse,
vel ipse putarem. Et benignioris
animi, et ingenii cautioris videtur
esse, de Magica incognitaque nobis
herba sermonem hoc loco institutum
suspicari, quam redarguendi studio
vetustum scriptorem, alias, ut vidi-
mus, perdiligentem, temere laces-
sere.
14. Cap. Lxxxut. Alopecias emen-
dat nymphee et cicute radix, si una
trite illinantur] In Mss. Reg. et Chiff.
nymphee lacite radix, Dioscor. 111.
148. nympheam cum pice impositam
alopeciis mederi secribit: hoc tan-
tum: ᾿Αλωπεκίας τε σὺν πίσσῃ ἐπιτεθεῖ-
᾿ σα ἰᾶται. Hic aliis lampadem trado.
15. Cap. xcr. Succo vero mihoris
cum melle, culices, nubeculas, &c.] Ita
libri sane omnes: sed culex in oculo
quid porro sit, alibi me legere non
memini. Caligines scribi haud dubie
sincerius fuerit, aut certe intelligi.
Nam et Dioscor. 111. 9. de centaurio
minore : Ὁ δὲ xvAbs inquit, πρός Te TH
ὀφθαλμικὰ εὔχρηστος, ἀποκαθαίρων τὰ
ἐπισκοτοῦντα ταῖς κόραις σὺν μέλιτι. Suc-
cus oculorum medicamentis perquam uti-
lis: quippe qui, que pupillis caliginem
offundunt, una cum melle discutiat. Et
Apuleius cap. 35. tit. 2. ‘Ad oculo-
rum vitia:’ ‘ Herb centauriz mino-
ris succo oculos inunges: aciem ocu-
Jorum extenuatam sanat : adjecto eti-
am melle mirifice proficit: caliganti-
bus quoque oculis et claritas restitui-
tur.’ Et Marcellus Empir. cap. 8. p.
61. Centauree minoris succo oculi
ex melle inuncti, caligine cito depo-
sita, tenuissimam aciem resumunt.’
16. Cap. οἱ. Usus ejus ad eadem
que iris. Aizoi duo genera] Lta libri
vulgati. At Ms. Reg. 1. ad eadem-
que inrivi. Aizio, &e. Reg. 2.ad eadem
que ividi. Vetus cod. Dalec. iridis,
In Colb. 3. que hyridi. Malim, si fa-
veaut aliqui alii codices, qua prioris.
NOTA ET EMENDATIONES
LIB. XXV.
Vel certe, trajectis voculis : Usus
ejus ad eadem que aizoi. Hujus duo
genera. Diosc. enim tv. 92. ubi de
cotyledone disserit, More? δὲ, inquit,
πρὸς ἃ καὶ τὸ ἀείζωον. Usus ejus ad
eadem, que sempervivi. Nam quod
Salmasius in Solin. pag. 705. legit,
ad eadem que majoris aizoi. Duo ge-
nera: et longius id recedit a vestigiis
antiquorum exemplarium, et abrup-
tam facit orationem, que quo ista
pertineant verba, Duo genera, ponit
in ambiguo.
17. Cap. crx. Unum.... caule al-
bo] Alto scribi haud dubie multo est
satius. Nam Mss. Reg. Colb. alii-
que, alio, non albo, pre se ferunt: et,
quod validius arbitror, Dioscorides
qui ex eodem ac Plinius fonte hausit,
11. 206. Καυλὸν δὲ οὐ παχὺν scripsit,
ὕψος δὲ ὅσον πήχεως. ἘΠῚ ἃ}148 sane de
caulis colore dicere nihil attinet.
18. Ibid. Tertium....flore aureo.
Quartum .... flore luteo} Ita sane li-
bri omnes, tum impressi typis, tum
vero etiam manu exarati: a quibus
proinde desciscere, in tanta consen-
sione, religio fuit. Haud dubio tamen
in mendo locus hic cubat. Nam si
Dioscoridem audimus, qui eadem ad
verbum de quadrigemino batrachii
genere recitat, 11. 206. flore lacteo
legi prestabilius est. Kal τρίτον, in-
quit, σφόδρα μικρὸν καὶ δύσοσμυν, τὸ ἄν-
θος χρυσῷ ὅμοιον. Καὶ τέταρτον ἐοικὸς
τούτῳ, ἄνθος γαλακτίζον. Neque vero
quid flos luteus ab aureo discrepet,
satis oculi nostri dijudicant. Adde
Apuleium, qui Plinii verba transerip-
sisse omnino videtur, cap. 8. de Sce-
lerata: ‘Sunt ejus species quatuor:
quarum altera cum foliis pinguibus,
atque crassis, etlatis: .... Nascitur
autem in staguosis et umbrosis locis.
Secunda est longioris thyrsi, et foliis
hirtis cum incisuris, gustu acerrimis,
Nascitur se@pe in Sardinia. Tertia
est brevissima, tetri odoris, cum flo-
Quarta est cum flori-
bus lacteis.’ Et Oribasii interpres
lib. xu. fol, 192. b. flore lacteo scripsit,
ribus aurosis.
C. PLINIT SECUNDI
NATURALIS HISTORLE
LIBER XXVI.
Medicine ex herbis per genera morborum.
1. (1.) Sensir et facies hominum novos, omnique evo
priore incognitos, non Italia modo, verum etiam universee
prope Europe, morbos: tunc quoque non tota' Italia, nec
per Illyricum Galliasve aut Hispanias magnopere vagatos,
aut alibi, quam Rome, circaque : sine dolore quidem illos,
ac sine pernicie vite, sed tanta foeditate, ut quaecumque
mors preeferenda esset.
11. Gravissimum* ex his lichenas appellavere Greeco no-
mine: Latine, quoniam a mento fere oriebatur, joculari
primum lascivia, (ut est procax natura multorum in alienis
miseriis,) mox et usurpato vocabulo, mentagram: occupan-
tem in multis totos utique' vultus, oculis tantum immuni-
““““-“““““““ 42 7.
Cap.1. 1 Ita codd, Harduini et Chiff. cum edd, Harduin. 1. 2,3. et re-
centt. nec tota Gronov. et vulgg. Mox. magno opere vagatos Chiffl.
Cap. ur. 1 Cod. Dalec. multis et intuitus, totosque utique ; Chiffl. multis
et intus totos, &c.
NOTE
@ Gravissimum] Plinius Valer. hee quo hoc malum in Italiam irrepsisse
totidem fere verbis, τι. 56. Quod mox Plinius dicit, ipsum (ut alibi)
genus hoc morbi sit, diximus xx. 2.— Tiberium Augusti successorem intel-
‘ Tiberii Claudii Cesaris nomine, 510 ligit. Vide cap. 6.’ Ed. sec.
3678 -: Cc. PLINI! SECUNDI
bus, descendentem vero et in colla pectusque ac manus, foe-
do cutis furfure.
111. Non fuerat hee lues apud majores patresque nos-
tros. Et primum Tiberii Claudii Casaris principatu medio
irrepsit in Italiam, quodam Perusino equite Romano, que-
storio scriba, cum in Asia apparuisset, inde contagionem
ejus importante. Nec sensere id malum foemine, aut ser-
vitia, plebesque humilis, aut media: sed proceres velo-
ci transitu osculi maxime: foediore multorum, qui per-
peti medicinam toleraverant, cicatrice, quam morbo.
Causticis namque curabatur: ni usque in ossa‘ corpus
exustum esset, rebellante taedio.o Adveneruntque ex Aigyp-
to genitrice talium vitiorum medici, hanc solam operam *
afferentes, magna sua preda. Siquidem* certum est, Ma-
nilium Cornutum, e pretoriis,}* legatum Aquitanice pro-
vinci, Η-5. cc.+° elocasse in eo morbo curandum sese.
Acciditque szpius, ut nova contra genera morborum grega-
tim’ sentirentur.’ Quo mirabilius quid potest reperiri ?
aliqua gigni repente vitia terrarum in parte certa, membris-
que hominum certis, vel ztatibus, aut etiam fortunis, tan-
quam malo eligente,° heec in pueris grassari, illa in adultis:
heee proceres sentire, illa pauperes.
Da ann
Cap.iut. 1 Chiff. ad ossa.—2 Pintian. opem.—3 Ita codd. Harduini et
Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ex Pretoriis Gronov. et vulgeg.
—4 ‘ Perperam in Editione principe, solidis CC. Bene codd. Regg. H-S.
CC. Minime probabiliter edidit ernditus Harduinus, H-S. CC. quod efficit
ducenties centena millia sestertium.’ Brotier.—5 Alii ap. Dalec. generatim.
—6 Cod. Dalec. mala eligant.
NOTE
» Rebellante tedio] Recrudescente
morbo,
© Siquidem] Hee totidem verbis
Piinius Valer, loc. cit. Manlium Cor-
nitum idem pro Manilio perperam
vocat.
4 £ pratoriis} Ex eorum numero
qui Praturam gesserant.
* H-S, CC. (H-S. CC.) Hoc est>
sestertinm ducenties centena millia.
Monet nostra libre sunt 2000000.
sive,ut aiunt, milliones librarum dno.
Quod si cui hoe valetudinis pretium
incredibile videatur, haud gravate
assentiar, ut extrita lineola legat,
H-S.CC. hoe est, ducenta sestertia ;
si quidem prius antiquum scribendi
morem id ita ferre docuerit; eritque
ea summa tantum librarum 20000.
Gregatim sentirentur] A grege tan-
tum et hnmili plebe sentirentur.
NAT. HIST. LIB. XXVI. 5. 3679
iv. L. Paulo,’ Q. Marcio censoribus, primum in Italiam
carbunculum venisse, Annalibus conscriptum est,'" pecu-
liare Narbonensis provincia) ' malum: quo duo consulares
obiere condentibus hac nobis eodem anno, Julius Rufus,’
et Q. Lecanius* Bassus, ille medicorum inscientia* sec-
tus, hic vero pollici lava manus evulso? acu ab semetip-
so, tam parvo vulnere, ut vix cerni posset. Nascitur in
occultissimis corporum partibus, et plerumque sub lingua,
duritia rubens vari modo,* sed nigricans capite: alias livi-
da, corpus intendens, neque intumescens, sine dolore, sine
pruritu, sine alio quam somni indicio, quo gravatos in tri-
duo aufert: aliquando et horrorem aflerens, circaque’ pu-
sulas parvas, rarius febrem: stomachum faucesque cum in-
vasit, ocyssime exanimans.
v. Diximus™ elephantiasin ante Pompeii Magni ztatem
non accidisse in Italia, et ipsam a facie" szepius incipien-
PRPIL POLL OPED
Cap.iv. 1 Chiff. notatum est.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. inscitia Gronov. et vulgg.—3 ‘Ita optime codd. Reg. et
Editio princeps. Pessime in recentioribus editionibus, pollice. Pollex non
potest evelli acu, tam parvo vulnere, ut vix cerni possit. At carbunculus
pollici, aut e pollice, acu potuit evelli, tam parvo vulnere.’ Brotier. divulso
Vet. Dalec. pollice l. m. evulso Gronov. al. vett. Harduin. 1.2.3. et recentt.
—4 Ita ex codd. Harduinus et recentt. varicis modo ἄτομον, et vulgg. aut
varicis modo nigricans capite, sed et alias lividum corpus intendens, neque valde in-
tumescens Dalec. ex codd.
NOTE
8. L. Paulo) L. #milius Paulus,
Q. Marcius Philippus Censuram ges-
sere, ac lustrum fecere 1111. anno
Urbis pxc.
h Conscriptum est]*In Reg. 1. con-
stitutum. In Reg. 2. et Chiffl. nota-
tum.
' Narbonensis provincia] Atque id
morbi genus hodieque ibi sentitur,
nomenque habet, le Charbon Pro-
vengul, ab ea regione. Vide Honor.
Bouche, Hist. Province, 1. 8. p. 47.
J Julius Rufus] Consul hie fuit Ne-
ronis principatu, cum C. Fonteio Ca-
pitone, anno Urbis pccexix, Caius ei
prenomen fuit.
k Q. Lecanius|] Gesserat Consula-
tum C. Lecanius Bassus, cum M. Li-
cinio Crasso Frugi, triennio ante Ru-
fum, de quo dictum est proxime,
anno DcccxVvI. ut auctor est Tacitus
Annal. xv. pag. 250. Sibi fuisse per-
familiarem Dioscorides in prefatione
testatur.
1 Circaque| Cirea earbunculum.
τῇ Diximus] Lib. xx. cap. 52. Plu-
tarch. hoc ipsum ex Athenodoro Phi-
losopho refert Sympos, Quest. VIII.
9. p. 731.
n Et ipsam a facie] Totidem fere
verbis hee morbi facies a Marcello
Empir. describitur, cap. 19, p. 130.
3680 Cc. PLINII SECUNDI
tem in nare prima’ veluti lenticula: mox inarescente~°
per totum corpus, maculosa, variis coloribus, et inaequali
cute, alibi crassa, alibi tenui, dura alibi,’ ceu? scabie as-
pera: ad postremum vero nigrescente,? et ad ossa carnes
apprimente, intumescentibus digitis in pedibus manibusque.
Aigypti* peculiare hoc malum: et cum in reges incidisset,
populis funebre. Quippe in balineis solia+* temperaban-
tur humano sanguine ad medicinam eam. Et hic quidem
morbus celeriter in Italia restinctus est: 5 sicut et ille, quem
gemursam °' appellavere prisci, inter digitos pedum nas-
centem, etiam nomine obliterato.
vi. Id ipsum mirabile, alios desinere in nobis, alios du-
rare, sicuti colum.* Tiberii Czesaris principatu irrepsit id
malum. Nec quisquam id prior’ imperatore ipso sensit,
rer
΄΄
Cap. v. 1 Harduin. 2. 3. Miller. et Franz. primum.—2 Ita ex codd.
Harduinus et recentt. invalescentem Vet. Dalec. invalescente Gronov. et vulgg.
—3 Ita ex codd. Harduinus et recentt. dura seu Gronov. et al. vett.—4 Ita
codd. Harduini, cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. in balneis folia edd.
vett. et Gronov.—5 Chiffl. restrictus est.—6 Chiffl. quem gemursa.
Cap. vi. 1 Nec quisquam prior, omisso id, Gronov.—2 Gronov. legeret.—
NOTE
Genus est lepre, qua cutis aspera,
et elephanti corio similis efficitur.
Celsus 11. 25. “ Ignotus pene in
Italia, frequentissimus in quibusdam
regionibus is morbus est, quem ἐλε-
gavtiay Greci vocant:dsque longis
annumeratur. Totum corpus afticitur,
ita ut ossa quoque vitiari dicantur,
Summa pars corporis crebras ma-
culas, crebrosque tumores habet.
Rubor harum paulatim in atrum co-
lorem convertitur. Summa cutis,’ &c.
Hune morbum σατυριάσεως nomine
Philosophus intellexit de Gener.
Anim. tv. 3. In Germania quibus-
dam oris non infrequens morbus: in
Hispania Africaque, quam in reliquo
orbe, frequentior : in Gallia Narbon-
ensi, Aquitaniaque, quam in reliqua
Gallia. Elephantia hac Gracorum,
sive lepra dicitur: a qua differt ele-
phantia Arabum, qui insignis est
unius vel alterius pedis tumor.
° Moa inarescente] Cute videlicet,
que vox post paulo sequitur. Ita
porro Mss. non invalescente, ut prius.
P Dura alibi] Celsus 111, 25. “ Sum-
ma Cutis inequabiliter crassa, tenuis,
dura, mollisque, quasi squamis qgui-
busdam exasperatur?’
4 Nigrescente] Vide Notas et E-
mend. num, 1.
τ Egypti) Marcellus Empiricus loc.
cit.
δ΄ Quippe in balineis solia] Solium
vas erat, in quo sedentes Javabantur.
© Gemursam] Festus: * Gemursa
sub minimo digito pedis tubereu-
lum, quod gemere faciat eum qui id
gerat.’
® Sicuti colum] Κολικὸν πάθος, mor-
bus majoris intestini. Sunt qui κω-
λικὸν scribi maint. Vide Vossium in
Etymol. verbo, Colicus dolor.
NAT. HIST. LIB.’ XXVL 6, 9081
magna civitatis ambage, cum edicto ejus excusantis valetu-
dinem, legeretur* nomen incognitum. Quid hoc esse di-
camus, aut quas Deorum iras?? Parum enim erant homini
certa morborum genera, cum supra+ ccc. essent, nisi etiam
nova timerentur? Neque ipsi autem homines pauciora sibi
opera sua‘ negotia important.
(11.) Heec apud priscos erant, que memoramus, reme-
dia, medicinam ipsa quodammodo rerum natura faciente,
et diu fuere. Hippocratis> certe, qui primus medendi
preecepta clarissime condidit, referta herbarum mentione
invenimus yolumina: nec minus Dioclis Carystii, qui se-
cundus tate famaque extitit: item Praxagore, et Chry-
sippi, ac deinde Erasistrati: Herophilo quidem, quanquam
subtilioris sectae conditori, ante omnes celebratam rationem
eam paulatim usu eflicacissimo rerum omnium magistro,
peculiariter utique medicine, ad verba garrulitatemque de-
σ΄΄“σ““““““ὅ7“5φ᾽
3 Cod. Dalec. minas.—4 Chiffl. super.—5 Cod. Dalec. opere 8ιι0.---ὃ Gronov.
NOTH
> Hippocratis] Habuit hune Plinius
ante oculos Corn, Celsi locum, dum
hee conderet, ex prefatione vide-
licet operis ejus ; “ Democriti autem,
ut quidam crediderunt, discipulus
Hippocrates Cous, primus quidem ex
omnibus memoria dignus ..... Post
quem Diocles Carystius, deinde Prax-
agoras et Chrysippus: tum Hero-
philus, et Erasistratus, sic artem hance
exercuerunt, ut etiam in diversas
curandi vias processerint .... Donec
Asclepiades medendi rationem ex
magna parte mutavit. Ex cujus suc-
cessoribus Themison nuper ipse quo-
que quexdam in senectute deflexit.’
De Herophilo et Erasistrato rursum
xXx1x. 3. et 5. De Praxagora, Crina-
gore extat epigramma in Anthologia,
lib. tv. tit. 13. Kpivaydpov εἰς εἰκόνα
Πραξαγόρου ἰατροῦ. Αὐτός σοι Φοίβοιο
πάϊς λαθικηδέα τέχνης ᾿Ιδμοσύνην, πα-
Delph, et Var. Clas,
Plinius.
νάκῃ χεῖρα λιπῃνάμενος, Πρηξαγόρη, στέρ-
νοις ἐνεμάξατο" τοὶ yap ἀἄνῖαι ορνυνται
δολιχῶν ὅππόσαι ἐκ πυρετῶν, Καὶ ὁπόσα
τμηθέντος ἐπὶ χροὺς ἄρκια θεῖναι Φάρμα-
κα, πρηείης οἶσθα map ᾿Ηπιόνης. Θνητοῖ-
σιν δ᾽ εἰ τοῖοι ἐπήρκεον ἰητῆρες, Οὐκ ἂν
ἐπορθμεύθη νεκροβαρὴς ἄκατος. Ipse ma-
nus Panaces succo tibi maximus unxit
Phebigena, atque artes tradidit tpse
suas, Praxagora, fixitque animo: quos
namque dolores Corporibus febris gig-
nere longa solet, Et bene qua sectis
ponantur in artubus herbe, Quis liquor,
a miti doctus es Epione. Si medict tales
multi mortalibus essent, Non, ut nunc,
umbris iret onusta ratis, AEsculapii
conjux Epione, vel nata, fertur.
Meminit et Tzetzes Praxagore: Υἱοὶ
τοῦ Ἱπποκράτους δὲ 6 Θεσσαλὸς καὶ 6
Δράκων" obs καὶ τὸν Πραξαγόραν δὲ τὸν
Κῶν καὶ ἑτέρους ἰατρικὴν ἐδίδαξεν.
11 A
3682
fendente.°* Sedere namque in his scholis’ auditioni ope-
ταίοβ ὃ ὁ gratius erat, quam ire per solitudines, et queerere
herbas alias aliis diebus anni.
vit. (π|1.) Durabat tamen antiquitas firma, magnasque °
confesse rei vindicabat reliquias, donec Asclepiades etate
Magni Pompeii orandi’ magister,’ nec satis in arte ea
queestuosus, ut ad alia, quam forum, sagacis ingenii,* huc
56 5 repente convertit: atque (ut necesse erat, homini, qui
nec id egisset, nec remedia nosset, oculis usuque? percipi-
enda) torrenti ac meditata quotidie oratione blandiens om-
nia abdicavit ; totamque medicinam ad causam revocando,®
conjecture + fecit: quinque res maxime communium auxi-
liorum' professus, abstinentiam cibi, alias vini,‘! fricationem
c. PLINII SECUNDI
΄““““““ 224 “} PP
et al. vett. descendente. ‘ Bene eruditus Harduiuns, defendente, e cod. Reg.
1. Infeliciter Cl. Rezzonicus, peculiariter utique medicina ad verba garrulita-
temque descendente. Quid enim tunc regeret, celebratam rationem eam? Bro-
tier.—7 Dalec. namque in scholis.—8 ‘ Sic cod. Reg. 1. et eleganter. In cod.
Reg. 2. operatus. Male cod. Reg. 5. et Cl. Rezzonicus, occupatum.’ Brotier.
Dalecampius habet etiam occupatum.
Cap. vu. 1 Cod. Dalec. rhetorices. Mox, non satis arte ea questuosa, vir
ad, &c. Vet. Dalec.—2 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1, 2.
3. et recentt. ut ad alia sagacis ingenii Gronov. et vulgg.—3 Chifil. oculis
usque.—4 Ita codd. Harduini, Regg. Brot. 2. 5. Chiffl. et Vet. Dalec. item
edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. causam r. conjecturas Editio princeps ; cau-
sam r. conjecturam τόπον. et vulgg. casum 1. conjecturam cod. Dalec. causas
NOTE
© Defendente] Vide Notas et Emend,
num. 2.
4 Auditioni operatos] Hoc est, ope-
onem.
h Ad causam revocando] Ita Reg. 1.
In Reg. 2. causas. Ad suas, inquit,
ram dantes. Sic, ‘ operari liberalibus
studiis,’ Tacitus: Maro, ‘ novis arvis
operata juventus.’ Naso denique,
* studiis operata Minerve,’ Latine
dixere.
© Magnasque] Diu servata ea ratio
est, que remedia petebat ex herbis,
cum essent confess omnibus et ex-
plorate ejus utilitates.
* Orandi magister] Hoc est, artis
oratoria, ex qua instituebat ille sibi
questum, nec tamen maximum in ea
fecit. De Asclepiade agemus in Auc-
torum Indice.
® Hue se) Ad medicine tractati-
singula queque causas revocando,
morbos scilicet, ac remedia, novam
medicinam ex conjectura instituit.
i Communium auxiliorum] Hune li-
bro suo titulum Asclepiades pra-
fixerat. Celsus 11. 14. de frictione :
‘ De frictione vero,’ inquit, ‘ et ges-
tatione, adeo multa Asclepiades, tan-
quam inventor ejus, posuit, quod in
60 volumine, quod Communinum Auxi-
liorum scripsit, cum trium tantum fa-
ceret mentionem, vini scilicet, aque,
et gestationis, tamen maximam par-
tem in hoc consumserif,’ &c.
NAT: HIST. LIB. XXVP. 8. 3683
corporis, ambulationem, gestationes : que cum unusquis-
que semetipsum 5101 praestare posse intelligeret, faventibus
cunctis, ut essent vera que facillima erant, universum prope
humanum genus circumegit in se, non alio modo, quam si
coelo emissus advenisset.
vill. Trahebat praeterea mentes artificio mirabili, vinum *
promittendo zxgris, dandoque tempestive, tum frigidam
aquam. Et quoniam causas morborum scrutari prior He-
rophilus instituerat, vini rationem illustraverat Cleophan-
tus apud priscos, ipse cognominari* se* frigida danda pra-
ferens, ut auctor est M. Varro, alia quoque blandimenta
excogitabat, jam suspendendo lectulos, quorum jactatu?
aut morbos extenuaret, aut somnos alliceret: jam balineas
avidissima hominum cupidine instituendo, et alia multa
dictu grata atque jucunda: magna auctoritate: nec minore
fama, cum occurrisset ignoto funeri relato homine” ab rogo
atque servato, ne quis levibus momentis tantam conversi-
onem* factam existimet. Id solum possumus indignari,
unum hominem 6 levissima gente,‘ sine opibus ullis orsum,
΄“““΄“΄““΄“΄“σ ““ζΓ“ς΄
r. conjecturam ΟΝ}. causam r. conjecturalem al. vett. ap. Dalec.—5 ‘ Muretus
Var. Lect. lib. xv. delet hec duo verba, alias vini.
Ego lego aliquando vini,
ut sint quinque ab eo commendata, quot fuisse dixit.’ Dulec.
Cap. vit. 1 Cod. Dalec. vino.
Dosipsychros ipse cognominari.
Mox, Chiff. jam frigidam.—2 Cornarius,
Mox frigidam. dando cod. Dalec.—3 Chiff.
NOTE
§ Alias vini], Ita Mss. omnes. Hoc
est, aliquando etiam vini.
ἃ Cognominari se] Forte Δοσίψυχρον.
De eo agemus in Auctorum Indice.
> Relato homine] Id jam delibatum
ante'vil. 37.. Fabulam speciose nar-
rat Apuleius Florid. lib. rv. p. 30.
‘ Asclepiadesille,’ inquit, ‘inter pre-
cipuos Medicorum, si unum Hippo-
cratem excipias, ceteris princeps,
primus etiam vino reperit agris opi-
tulari : sed dandi scilicet in tempore :
cujus rei observationem probe cal-
lebat, ut qui diligentissime animad-
verteret venarum pulsus inconditos
vel preclaros. Is igitur cum forte
in civitatem sese reciperet,....as-
pexit in pomeeriis civitatis funus in-
genslocatum.....Jam miseri illius
membra omnia aromatis perspersa..
Etiam atque etiam pertractavit cor-
pus hominis, et invenit in illo vitam
latentem. Confestim exclamavit, vi-
vere hominem,’ &c.
© Tantam conversionem| Conversio-
nem animorum a vetere instituto ad
novam medicinam.
4 E levissima gente] Asiatica scili-
cet. Nam Prusiensis fuit.
3684 σ.
vectigalis © sui causa, repente leges salutis humano generi
dedisse, quas tamen postea abrogavere multi. Asclepia-
dem adjuvere multa, in antiquorum cura nimis anxia et
rudia,+ ut obruendi zgros‘ veste, sudoresque omni modo
ciendi: nunc corpora ad ignes torrendi, Solesve assiduo
querendi,’ in urbe nimbosa,®® immo vero tota Italia im-
peratrice : tum primum pensili balinearum® usu ad infini-
tum blandientem. Praeterea in quibusdam morbis medendi
cruciatus detraxit, ut in anginis, quas curabant?’* in fauces
organo demisso. Damnavit/ merito et vomitiones, tunc
supra modum frequentes. Arguit* et medicamentorum
potus stomacho inimicos, quod est! magna ex parte veti-
tum.® Itaque nos inprimis que suntstomacho utilia sig-
namus.?
1X. (1v.) Super omnia adjuvere eum magicz vanitates,
PLINIT SECUNDI
LLL LL OL OL LAS
jactatura,—4 Eta ex codd. Harduinus et recentt. malta, quorum cura... rudis
Gronoy. et vulgg.—5 Vet. Dalec. torrendo sol. ass, querendo.—6 Ita Harduin.
1. 2. 3. et recentt. urbe umbrosa Gronovy. et vulgg. Mox, tota J. i. t. p. pen-
silium bal. us. ad inf. blandiente Vet. Dalec. toti Italie al. vet.—7 Alii curabat.
—8 Vet. Dalec. et Chiffl. verum. Vid. Cels. Prefat. lib. v. 6 Quod est mag-
na ex parte vetitum] Bene Ms. Reg. 1. Nempe quod magna medicorum pars
vetat. Male vulgo Mss. et Editio princeps, quod est magna ex parte verum.’
Brotier.—9 Vet. Dalec. signemus.
NOTE
mili instrumento, anginas curabant,
non sine cruciatu.
© Vectigalis}] Questus sui causa.
Γ Ut obruendi agros] De hac curan-
di ratione Celsus 111. 9. § Apud anti-
quos quoque,’ ait, ‘ ante Herophi-
lum et Erasistratum, maximeque
post Hippocratem, fuit Petro qui-
dam, qui febricitantem hominem ubi
acceperat, multis vestimentis operie-
bat, ut simul calorem ingentem sitim-
que excitaret- Deinde ubi_ pavla-
tim remitti coeperat febris, aquam
frigidam potui dabat,’ &c.
& In urbe nimbosa] Vide Notas et
Emend, num, 3.
h Pensili balinearum) Pensiles bal-
neas invenisse primum Sergium Ora-
tam vidimus 3x. 79.
' Quas curabant) Medici priores
specillo in fauces demisso, aliove si-
j Damnavit] Celsus 1. 3. “ Rejec-
tum esse ab Asclepiade vomitum in
eo volumine, quod de tuenda sanitate
composuit, video: neque reprehen-
do, si offensus est eorum consuetu-
dine, qui guotidie ejiciendo vorandi
facultatem moliuntur,’ &c.
k Arguit] Celsus in Preefat. lib. vy.
‘Medicamentorum usum ex magna
parte Asclepiades non sine causa
sustulit: et cum omnia fere medica-
menta stomachum ledant, malique
sucei sint, ad ipsius victus rationem
potius omnem curam suam transtu-
lit.’
1 Quod est] Quod et magna pars
Medicornm vetat,
NAT. HIST. LIB. XXVI. 9. 3685
in tantum evecte, ut abrogare herbis fidem cunctis possent.
Aithiopide ™ herba* amnes ac stagna siccari conjectu, tactu
clausa omnia aperiri. Achamenide conjecta in aciem hos-
tium trepidare agmina, ac terga_ vertere.*
Latacen dari
solitam a Persarum rege legatis, ut quocumque venissent,
omnium rerum copia abundarent, ac multa similia.
Ubi-
nam iste fuere, cum Cimbri Teutonique? terribili Marte
ulularent, aut cum Lucullus tot reges magorum paucis" le-
gionibus sterneret 7
Curve Romani duces primam semper
in bellis commerciorum+° habuere curam? Cur Ceesaris
miles5? ad Pharsaliam famem sensit, si abundantia omnis
contingere unius herbe felicitate poterat 7
Non satius fuit
Emilianum Scipionem Carthaginis portas herba patefacere,
quam machinis claustra per tot annos quatere 7
Siccentur
hodie Meroide’ Pomptine°®" paludes, tantumque agri
suburbane reddatur Italia.°
Nam que apud eundem De-
΄σ’““““““““““
DAP. IX.
1 £thiopidis herbe Vet. Dalec.—2 Dalec. verti.—3 Tcutonesque
Vet. Dalec.—4 Vet. Dalec. commeatuum.—5 * Cur Casaris miles] Ita bene
codd. et Editio princeps.
Frustra in recentioribus editionibus additum, Cur
hercule Cesaris miles.’ Brotier.—6 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Meredie
NOTE
m thiopide] De /AEthiopide et
Achemenide inter herbas Magicas
dictum est superins xxtv. 102.
Ὁ Magorum paucis} Mithridatem,
Tigranemqne, quos cum ducentis pe-
ditum millibus, equitum sexaginta
congressos acie devicit, anno Urbis
DCLXXXV. multis antea secundissimis
preliis terra mariqne factis. Mago-
rum reges appellat, quod plurimi in
iis terrisin arte ea se exercerent.—
‘Multosin Parthia regulos Magorum
hoc nomine Plinius designat; non
Mithridatem unum, vel ‘Tigranem,
Vide xxx. 1.’ Ed. sec.
ο Commerciorum] Ne militi com-
meatus deesset, frustra laborabant :
quin enim latacen sibi coe€mebant a
Persis?
P Cur [hereule] Casaris miles] Fru-
menti penuria laborasse Cesaris ex-
ercitum, scribit etiam Dio lib. xu.
Ρ- 198. Vide et Tranquillam in Julio,
cap. 68.
a Meroide| Hoc est, herba Athio-
pide, quam et Meroidem appellari
adimonuit xxiv. 102,
τ Pompling] Sive Pontine: qua
de palude diximus 115. 9. Destina-
bat hance siccare Julius Caesar, sub
tempus cadis, ut auctor est Sueto-
nius in ejus Vita, cap. 44. Siccata
quondam a Cornel, Cethego Con-
sale, anno Urbis pxciy. ut aue-
tor est Livius in Epitome lib. xLvr.
Hodie Paludi Pontine. Siccari nec-
dum penitus potuere, tum propter
amplitudinem, tum propter inter-
fluentes amnes.
» Suburbane.... Italia] Ei parti
3686 Cc. PLINII SECUNDI
mocritum invenitur compositio medicamenti, quo pulchri
bonique et fortunati gignantur liberi, cui unquam7 Persa-
rum regi tales dedit? Mirum esset profecto, hucusque
provectam credulitatem antiquorum, saluberrimis ortam
initiis: siin ulla re modum humana ingenia novissent, at-
que non*® hanc ipsam medicinam ab Asclepiade repertam,
suo loco‘ probaturi essemus evectam ultra magos etiam.
Sed heec est omni in re animorum conditio, ut, a necessariis
orsa primo, cuncta? pervenerint ad nimium. Igitur de-
monstratarum priore libro herbarum reliquos effectus red-
demus: adjiciemus,'° ut quasque ratio dictaverit.
Xx. Sed in lichenis remediis, atque tam foedo malo, plura
undique acervabimus, quanquam non paucis jam demon-
stratis. Medetur ergo plantago® trita, quinquefolium, ra-
dix albuci’ ex aceto, ficulni? caules* aceto decocti, hi-
bisci radix * cum glutino et aceto acri decocta ad quar-
tas.*° Defricantur‘ etiam pumice, ut rumicis radix trita
PROP ILLILCI ES
Pomptine Chiff. Ethiopide Ponting Gronov. et vulgg.—7 Ita ex codd. Har-
duinus et recentt. cur nunquam Gronoy. et al. vett.—8 Vet. Dalec. atqui nos.
Mox, probaluri sumus margo edd, Dalec. et Gronov.—9 Cod. Dalec. primum,
aucta.—10 Chiffl. adjicientes ; cod. Dalec. adjiciemusque quas ratio. Mox,
Chit. dictabit.
Cap. x. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd, Harduin. 1. 2.3. et re-
centt. ficulnei Gronoy. et al. vett.—2 Chiff. quartanas.—3 Vet. Dalec. pu-
NOTE
Italie, que Urbi est proxima, La-
© Ficulni caules}] Marcellus Empir,
tium novum ac vetus intelligit. Eo-
cap. 19. pag. 129. “ Ficulni caules
dem sensu Florus 111. 19. Sicilian
appellat ‘provinciam quodammodo
suburbanam,’ quod erat ea Urbi vi-
cina,
Suo loco} Lib. xxix. cap. 5. ubi
de auctoritate ac potentia Medico-
rum, qua Magos etiam superarunt.
4 Medetur ergo plantago] Et hoe
remedium ad ipsam quoque elephan-
tiasim pertraxit Celsus 111. 25. ¢ Cor-
pus,’ inquit, ‘contrita plantago et il-
lita tueri optime videtuar.’
» Radix albuci| Sive asphodeli, de
quo XXI. 68.
teneri in aceto excocti, triti, et illiti,
mentagre (hoc est, licheni,) meden-
tur. Idem prastat hibisci radix cum
lupino et aceto, ad tertias cocta et
apposita.’
4 Hibisct radix] Vide Notas et L-
mend. num, 4.
© Ad quarlas} Marcellus
loc. cit. ad lertias.
56. Ad quurtas.
Γ Defricantur] Marcellus Empir,
c. 19. p. 180. ‘Lapathi agrestis ra-
dices sarenlo erne, easque sine fer-
ro contunde : adjectoque acri aceto
Empir.
Plinius Valer. τα.
NA‘Es; HIST; (LIB (Xx. 1]. 3687
ex aceto illinatur, et flos visci?* cum calce subactus.
Laudatur’ et tithymali+t cum resina decoctum. Lichen
vero’ herba omnibus his prefertur, inde nomine invento.
Nascitur in saxosis, folio uno ad radicem lato, caule uno
parvo, longis foliis dependentibus. Hacc delet et stigmata.
‘Teritur cum melle. Est aliud) genus lichenis, petris totum
inheerens,’ ut muscus, qui et ipse illinitur.* Hic et san
guinem' sistit vulneribus instillatus, et collectiones illitus.
Morbum quoque™ regium cum melle sanat, ore illito, et
lingua. Qui ita curantur, salsa® lavari jubentur, ungi
oleo amygdalino, hortensiis?" abstinere. Ad lichenas® et
thapsiz radice utuntur trita cum melle.
XI. Angine Ρ argemonia’ medetur sumta ex vino: hys-
sopum cum vino** decoctum et gargarizatum: peuceda-
“΄“΄“““““““΄“““΄
mice, et rumicis, &c. illinitur, ct flos hibisci.—4 Cod. Dalec. tithymalum.—s Cod.
Dalec. tantum adhe@rens ; Vet. Dalec. in totum inherens; Chiffl. totum adhe-
rens.—6 Gronov. et al. vett. aqua salsa.—7 Vet. Dalec. hortensibus.
Cap, ΧΙ. 1 Vet. Dalec. argemone.—2 Chiff. cum jfico.—3 Cod. Dalec.
NOTE
subige, et parum salis misce, atque πέτραις. Ea est que omnibus tum
ex eo omnem corporis asperitatem
in balneo cum sudore confrica, cito
sanat. Est autem lapathum sylves-
tre, rumex Latinis.
& Et flos visci] Pars ea visci levior,
qt inter coquendum supernatat.
Marcellus Empir. c. 19. p. 129. et
Plinius Valer. τι. 56. totidem hoc
apicibus transcripsere..
" Laudatur] Plinius Valer. loc. cit.
Tithymali succo hane vim lichenas
sanandi Dioscorides adjudicat, 1v.
165.
' Lichen vero] Lichen petraus, cau-
liculo pileolum sustinente, visus a
nobis in horto Regio: delineatum a
nemine herbariorum adhuc vidi, quos
quidem legerim. Pictum tamen a
nescio quo audio.
J Est aliud) Diose. tv. 53. Δειχὴν ὃ
ἐπὶ τῶν πετρῶν, οἱ δὲ βρύον καλοῦσι,
βρύον ἐστὶ πρυσεχόμενον ταῖς ἐνδρόσοις
officinis tum herbariis hodie dicitur
Hepatica, quod jocinerum fibris si-
milis couspicitur. Pingitur a Dodo-
neo p. 470. Sic etiam Anguillara
par. xiv. p. 264.
k Qui et ipse illinitur] Ad sanandos
lichenas. Diosce. loc. cit. et Galenus
de Fac. Simp. Med. lib. vit. pag.
201.
1 Hic et sanguinem] Dioscor. loc.
cit. Τοῦτο καταπλασθὲν αἱμοῤῥαγίας
ἵστησι, καὶ φλεγμονὰς παραιτεῖται, καὶ
λειχῆνας θεραπεύει.
m Morborum quoque] Vide Notas
et Emend. num. 5.
n Hortensiis| Hoc est, omni olere.
© Ad lichenas] Plinius Valer. 11.
56.
P Angine] Yaucinm vitiis genera-
tim et universe prodesse argemo-
niam scribit Marcellus Empir. c. 15.
p. 110.
3088 C. PLINIL SECUNDI
num" cum coagulo vituli marini aquis partibus. Proser-
pinaca® cum muria ex meenis et oleo trita, vel sub lingua
habita. Item succus‘ de quinquefolio, potus cyathis tri-
bus. Hicet omnibus faucium vitiis medetur gargarizatus :
verbascum ὁ privatim tonsillis in aqua potum.
XII. (v.) Strumis* plantago: chelidonia cum melle et
axungia: quinquefolium:> radix persolatz, item cum ax-
ungia, operitur folio suo imposita. Item artemisia: radix
mandragore* ex aqua. Sideritis latifolia‘ clavo sinistra
manu circumfossa adalligatur,' custodienda sanatis, ne
rursus sata diro herbariorum scelere (ut in quibusdam) *
rebellet: * quod in his, quos artemisia sanaverit, praedici}
reperio : item in his, quos plantago. Damasonium,' que
et alcea vocatur,* sub solstitio collecta, imponitur ex aqua
΄““““““ ““7271π΄Ἴ
medetur. Gargarizatur verbascum.
Cap. ΧΙ. 1 ‘ Ita cod. Reg. 2. et Editio princeps. De sideriti latifolia
vide supra Xxv.19.’ Brotier. Ita quoque Vet. Dalec. et Chiff. lata folia...
adalligantur Gronov. Harduin. 1. 2, 3. et recentt.—2 Vet. Dalec. quibusdam
morbus rebellet.—3 Dalec. edicit.—4 Damnasonium, quod alisma vocunt Vet.
NOTE
1 Hyssopum cum vino] Vide Notas
et Emend. num. 6.
τ Peucedanum] Plinius Valer. 1. 52.
ὁ Proserpinaca] De ea dicemus
XXVII, 104. Marcellus c. 15. p. 106.
‘ Herbe proserpinalis, que dracon-
tion dicitur, contrite succo, admis-
ceto salsam aquam, et olei parum:
atque inde linguam, et que sunt cir-
ca linguam, et fauces, perfricato,
donec vomat cui medebere, cito sa-
nabitur,’
τ Item succus| Plinius Valer. 1. 52.
cui titulum fecit, ‘ Angin medendo,’
iisdem verbis: ut et Apuleius, c. 2.
de quinquefolio, tit. 6.
* Strumis| Apuleius c, 1, de plan-
tagine, tit. 11, ad omnem corporis
duritiam adhibet. Ad — strumas
Diosc. 11, 153. et Marcellus Empir.
c. 15. p. 107,
> Quinquefolium] Apuleius cap. 2.
de quinquefolio, tit. 10. ‘ Ad herpe-
tas, et choeradas, et omnes duritias :’
‘ Herba quinquefolium aceto decocta,
et trita, et corpori imposita, herpe-
tas, et choradas, et omnes duritias
mirifice sanat.’ Χυιράδες strume@ sunt :
quibus quinquefolii tritam radicem
prodesse ait Diosc. 1v. 42.
© Radix mandragore] Diosc. tv.
76, Σὺν ὕδατι δὲ (ἡ ῥίζα λεία) χοιράδας
καὶ φύματα διαχεῖ.
4 Sideritis latifolia] De qua xxv.
19. ‘ Nostri eam, que est latissime
folio, scopam regiam vocant,’
© Ut in quibusdam] In ranuncalo et
plantagine, ut dictum est anteriore
libro c, 109, In ivide quoque, ut mo-
nuit idem, xx1. 83.
f Damasonium}] Ad tumores com-
mendatur a Dioscor, i, 169,
NAD? HIST.) 118. ΧΧΙ,; 15;
3689
coelesti, folium tritum, vel radix 5 cum axungia tusa, ita ut
imposita folio suo operiatur.
Sic οἵ δα omnes cervicis do-
lores, tumoresque quacumque in parte.
ΧΙ, Bellis® in pratis nascitur, flore albo, aliquatenus
rubente.
produnt.
xiv. Condurdum " herba !
pensa in collo, comprimere dicitur strumas.
Digitorum! vitiis omnibus, et
naca,' cum plantagine.
Hanc cum artemisia illitam, efficaciorem esse
solstitialis, flore rubro, sus-
Item verbe-
privatim pterygiis, quinquefolium medetur.
xv. In pectoris vitiis vel gravissimum est tussis : huic
medetur * panacis radix in vino dulci.
Succus' hyoscya-
mi etiam sanguinem exscreantibus: nidor quoque accensi
tussientibus.
cum melle' tusa arida.
tiones.
entibus: cui vitio?® et plantaginis succus medetur.
Item scordotis ™ mixto nasturtio, et resina,
Facit et per se” faciles exscrea-
Item centaurium® majus, vel sanguinem? rejici-
Et
Φ΄““““““΄“΄“““
Dalec.—5 Vet. Dalec. nempe folium, §c. Alii vett. ap. Dalec. folio trito, τοὶ
radice.
CAP. XIV.
Cap. Xv.
1 Chiff. quoque μονα,
1 Chit. εἰ melle; Vet. Dalec. et cum melle.—2 Cod, Dalec. e¢
NOTE
& Bellis] Bellis hee sylvestris est
disco luteo, foliolis ex albo rubro
mixtis, in Eystettensi horto picta,
visa anobis in Regio. Εἰ genere ea-
rum est, quas valgus appellat Pas-
quettes, et Marguerites,
h Condurdum] Herbariis ad hune
diem haud liquet, quid condurdum
site. Ac nihilo magis compertum,
eane sit solstitialis herba, cujus me-
minit in Pseudolo Plautus 1. 36.
‘ Quasi solstitialis herba, paulisper
fui: Repente exortus sum, repentino
occidi.’
i Item verbenaca] Apuleius cap. 3.
de verbenaca, tit. 1. ‘ Ad strumas :’
‘Herbe verbenace radix in collo
ligata, summe juvat.’ De plantagine
idem Dioscorides affirmat, 11. 153.
J Digitorum] Diosc. αν. 42.
k Huic medetur] Dioscor. 111, ὅδ.
et Plinius Valer. 1. 58.
' (Succus] Marcellus Empir. ον 17,
p. 125. et Plinius Valer. tv. 69.
™ Item scordolis}! Totidem verbis
Diose. rt. 125.
n Facit et per se] Hoc est, sola.
Diosce. loc. cit.
© Item centaurium] Marcellus Em-
pir. c. 16. p. 118. ‘ Herba centauria
trita ex vino dulci bibitur, tussi la-
borantibus mire prodest, etiam his
qui sanguinolentum aut purulentum
extussiunt, quos phthisicos dicunt.’
Galenus quoque de Fac. Simp. Med.
lib. vil. p. 188.
P Cui υἱξ 01 Diosc.at. 152.
3690 C. PLINII SECUNDI
Vettonica® obolis tribus in aqua, contra purulentas, con-
traque cruentas exscreationes. Persolate’ radix drach-
mze3 pondere, cum pineis nucleis undecim. Peucedani‘
succus, pectoris doloribus, et acorum+t subvenit, et ideo"
antidotis miscetur. ‘Tussi daucum:”* item Scythica herba.
Ka demum™ omnibus pectoris vitiis, tussi, et purulenta
exscreantibus, obolis tribus in passo.
(v1.) Totidem* verbascum, cujus est flos aureus.’ Tanta
buic vis est, ut jumentis etiam non tussientibus modo, sed
iia quoque trahentibus, auxilietur potu: quod et de Gen-
tiana reperio. Radix cacaliz ¥ commanducata,® et in vino
madefacta, non tussi tantum, sed et faucibus prodest.
Hyssopi quinque7* ramicum duobus rute et ficis tribus
decocti thoracem purgant.
΄““““““““““ “4
sunguinem.——3 Idem codex, didrachme.—4 Vet. Dalec. ut et acorum.—5 Ita
ex codd. Harduinus et recentt. Totidem obolis bibitur verbascum, cujus flos
aureus Chiffl. Totidem v. cujus flos aureus Gronov. et al. vett. Mox, Huic tan-
ta vis, ut, δὲ. cod. Dalec.—6 Cod. Dalec. chame@luces, que tussilago dicitur,
conunanducata ; codex alter ejusdem, cacali@, que et leontica vocatur, commun-
ducata.—7 Hyssopi quoque quinque Gronovy. et al. ante Harduin. in cujus codd,
deerat τὸ quoque. Mox, et ficubus tribus Vet. Dalec.
NOTE
4 Et Vettonica] Marcellus Empir.
e. 16. p. 120. non tamen in aqua, sed
in passo prebet. Paulo aliter tem-
perat Antonius Musa, sive quis alius,
libello de herba Vettonica, tit. 9. et
30. Dioscor, quoque, tv. 1, et Gale-
nus loc. cit. p. 189.
© Persolute|] Sic Diose.1y. 107. de
arcio sive persolata: ἥτις βοηθεῖ πο-
θεῖσα < a! πλῆθος μετὰ στροβίλων, ai-
μοπτοϊκοῖς, ἐμπυϊκοῖς. Drachma unius
pondere pota cum pineis nucleis, cruenta
exspuentibus, purulentaque exscreantibus
auviliatur,
* Peucedani] Diose. 11. 92.
' Et acorum| Radice videlicet. Di-
oscor. 1, 2.
" Et ideo| Dioscor. loc. cit. Μίγνυ-
ται δὲ καὶ τοῖς ἀντιδότοις 4 ῥίζα χρησί-
μως.
Y Tussi daucum] Dioscor. 111, 88.
Βηχῶν χρονίων πραῦντικόν.
w Ea demum] Et pectorum quoque
vitiis glycyrrhizam commendat Diose.
1. 7.
* Tolidem| Totidem, inyuit, obolis
bibitur verbascum illud, cujus flos
aureus est. Blattariamintelligit, si-
milem verbasco, qua spe fallit pro
ea capta, flore luteo, de qua xxv.
60.
Y Radix cacalia| Diosc. τν. 123, et
Galenus pariter de Fac. Simp. Med.
lib. Vin. p. 183.
~ HIyssopi quinque} Vide Notas et
Emend. num. 7.—‘ Audiendus inter-
im Augustinus Enarrat. in Psalm. 1.
‘Aliquid etiam dicam, quod a medi-
cis solemus andire, vel experiri in x-
grotis. Hyssopum dicunt purgandis
NAT. HIST. LIB. XXVI. 17. 9001
xvi. Tussim sedat* bechion, que et tussilago dicitur.
Duo ejus genera. Sylvestris” ubi nascitur, subesse aquas
credunt: et hoc habent signum aquileges.© Folia sunt“
majuscula, quam hederz, quinque aut septem, subalbidaa
terra, superne pallida, sine caule, sine flore, sine semine,
radice tenui. Quidam “ eandem esse bechion et alio nomine
chameleucen putant. Hujus aridz’ cum radice fumus
per arundinem haustus et devoratus, veterem sanare dici-
tur tussim: sed in singulos haustus passum gustandum
est.
xvii, Altera® a quibusdam salvia appellatur, similis
NOTE
pulmonibus aptum esse,’ &c.’ . Ed.
860. ᾿
a Tussim sedat| Sic Diosc. 111. 120.
A tussi, quam Greci βῆχα appellant,
in utraque lingua nomen habet. Her-
bariis et Officinis ‘ Ungula Caballina,’
vulgo ‘ Pata eqnina,’ inquit Ruellius
de Nat. Stirp. 111. 60. p. 557. A non-
nullis, ‘ Farfara.’? Aliis, Pus d’dne,
Tussilage, ut diximus Xx1v. 85.
> Sylvestris] Dioscor. loc. cit. nasci
ait circa scaturigines, φύεται περὶ AL-
Badas.
© Aquileges] Aquarum indagatores,
aquarum libratores: ab aquis legen-
dis, sive colligendis, dicti. Usi ea
voce Seneca Natur. Quest. m1. 15.
et Plinius Junior Epist. ad Traja-
num, Xx. 38.
4 Folia sunt] Dioscor. ita fere, loc.
cit. Folia χλωρὰ dixit: Plinius pallida
traustulit : adjecitque sine caule esse
ac sine flore, quoniam scilicet fuga-
cissimi, iisque enatis brevi vigor et
vita durat, longissimaque mora bi-
duum, post quod illico tempus flac-
cescentes evanescunt, caducique mar-
cent. Quare nonnisi iis, qui medio
vere sese forte fortuna ferunt ob-
viam, et flos et caulis cernitur, Ita
fere Ruellius 111. p. 557.
© Quidam] Et illi quidem recte,
ut ante monuimus ΧΧΙΨ. 85.
f Hujus arid@] Diose. loc. cit. et
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. vr.
p- 1064. Marcellus Empir. c. 16. p.
121. Ad tussem remedium efficax :
‘Herba que Gallice Calliomarcus,
Latine equi ungula vocatur, collecta
Luna vetere liduna die Jovis, siccata
prius in ollam novam mittitur cum
prunis ardentibus, que intra ollam
mitti debent: superficies sane ejus
argilla diligenter clandi debet, et ca-
lamus inseri, per quem humor vel fu-
mus caloris hauriatur intra os, donec
arteriam omnem et stomachum pene-
τοι, Unde et illud intelligis vete-
ribus Gallis Calliomarcum idem valu-
isse atque equinam ungulam. March
certe veteribus Gallis, hodieque Bri-
tonibus Aremoricis, equum sonat :
quod et Pausanias testatur, in Phoci-
cis, seu lib. x. p. 645. Liduna porro
que vox in eo Marcelli loco, aliis-
que, occurrit, Lunam decrescentem
significat, nt abunde declarat Du-
Cangius in Glossario, verbe Ledo.
& Altera} Sylvestre hoc verbascum
esse, simile salvie, de quo diximus
libro anteriore, cap. 73. cum Ruellio,
non ignobili sane herbario, suspica-
mur,
3692 C. PLINII SECUNDI
verbasco: conteritur ea et colata calefit," atque ita ad tus-
sim laterisque dolores bibitur : contra scorpiones eadem et
dracones marinos eflicax. Contra serpentes quoque ex oleo
perungi ea prodest. Hyssopi® fasciculus cum quadrante *
mellis decoquitur ad tussim.
XVill. (vil.) Lateris' et pectoris doloribus 1 verbascum
cum ruta ex aqua: Vettonica/ farina bibitur ex aqua
calida.
Stomachum * corroborat scordotis succus: centaurium,? !
Gentiana™ ex aqua pote.
cibo, aut cum lente, aliczeve sorbitione.
Plantago aut per se sumta in
Vettonica® alias
gravis stomacho, vitia tamen sanat pota, vel foliis comman-
ducata.
Item aristolochia pota: agaricum°® manducatum
siccum, ut ex intervallo merum sorbeatur : nymphza? he-
raclia illita: peucedani" succus.
Psyllion’ ardoribus im-
ponitur: vel cotyledon " trita polenta, vel aizoum.
ΧΙΧ. Molon®* scapo est striato, foliis mollibus, parvis,
GI IL EO OL OLE?
CAP. XVII.
CAP. XVIII.
1 Chiffl. calfacit.—2 Idem codex, δέ cum quadrante.
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Ad lateris et pectoris
dolores Vet. Dalec. Lateris et pectoris dolores Gronov. et vulgg.—2 Gronov.
centaureum.
NOTE
Ὁ Hyssopi] Celsus 1v. 4. de tussi:
‘ Oportet hyssopum altero quoque die
bibere.’
' Lateris] Totidem fere verbis Mar-
cellus Empir. cap. 24. pag. 169.
j Veltonice] Marcellus Empir. loc.
cit.et cap. 17. Ὁ. 125. et 126. An-
ton. Musa, sive quis alius, de Vetto-
nica, tit. 8.et 14.
k Stomachum] Diose. ur. 125. ad
stomachi rosiones commendat. Ad
stomachi morsus, quod idem est,
Marcellus Empir. c. 20. p. 139.
' CGentaurium] Marcellus Empir.
loc, cit. ‘Centauree tenuis suecus,
quantum cicer, ex aqua datus, stoma-
chicis prodest.’
™ Gentiana] Dioscor. 111. 3.
" Vettonica} Anton. Musa, tit. 10.
“Ad stomachi dolorem,’ Et Mar-
cellus Empir. c. 16. p. 117, Item ς.
20. p. 142. 145. et 148.
° Agaricum] Diose. 11. 1.
P Nymphea] Diose. 111, 148.
4 Peucedani] Marcellus Empir. ec.
20. p. 151. “ Peucedani radicem con-
tritam ex vino qui frequenter biberit,
nec stomachi dolorem, nec pulmonis
inflationes patietur.’ Sic etiam Dios-
cor. IL. 92.
τ Psyllion] Diose. tv. 70, vim ei
summe refrigerandi tribuit.
® Vel cotyledon] Diose. 1v. 92. sto-
macho pariter estuanti imponit.
® Molon] Μῶλυ videtur esse Dios-
coridis 11. 54. ut recte suspicatus
est Anguillara, par. xt. p. 215, sed
accuratius a Latino scriptore, quam
a Greco, delineatum, Pingitur a
Clusio Hist, Rar. Plant. 1. 1. p, 192,
NAT. HIST. LIB. XXVI. 19. 3693
radice 1y. digitorum,’ in qua extrema allii caput est. Vo-
catur a quibusdam syron. Ex vino stomacho, et dyspnoee
medetur: centaurium majus” ecligmate: plantago° succo
velcibo: Vettonice tusa pondo libra, mellis Attici semun-
cia,* ex aqua calida quotidie bibentibus. Aristolochia,* vel
agaricon,® obolis ternis ex aqua Calida, aut lacte asini pota.
Cissanthemos ‘ ad orthopneeas bibitur : item hyssopum £ et
asthmaticis. Peucedani" succus in jocineris doloribus, et
pectoris laterisque, si febres non sint. Sanguinem quoque’
spuentibus subvenit agaricum, Victoriati pondere tritum, et
in mulsi quinque cyathis datum. Idem et amomon facit.
Jocineri privatim Teucria? bibitur recens, drachmis tv.
in poscz hemina: Vettonice drachma) una in aqua calida
cyathis tribus: ad cordis vitia,* in frigide+ cyathis duo-
bus. Quinquefolii! succus jocineris, et pulmonis vitiis,
sanguinemque rejicientibus, et cuicumque sanguinis vitio
intus occurrit. Jocineri™ anagallides mire prosunt. Cap-
σ““““΄“““““ “σ΄
Cap. xix. 1 ‘Cl. Guettard ex Diosc. 111, δ4. emendat : scapo est stricto
...caule IV. digitorum. Vet. Dalec. etiam, stricto.—2 Vet. Dalee. pondo cum
libra mellis Attici semunciam ; cod. Dalec. pondo 1. m. A. hemina.—3 Teucrion
Vet. Dalec.—4 Ita ex codd. Harduinus et recentt. aque calide, &c. frigide
margo edd. Dalec. et Gronov. aqua calida, &c. in frigida τόμον. et vulgg.—
NOTE
quale vidimus in horto Regio. Fre-
guens in Dalmatia.
- b Centaurium majus] Diose. 11. 8.
et Galenus de Fac. Simp. Med. lib.
vit. p. 188. De minore id quoque
prodidit Marcellus Empir. c. 17. p.
128,
© Plantago] Diosc. 11. 153,
4 Aristolochia] Et hane dyspnee
sive suspiriosis opitulari seribit
Diose. 11. 6.
© Vel agaricon] Sic Dioscor. 11. 1.
* Cissanthemos] Cyclamines nempe
cissanthemos, de qua superiore lib.
cap. 68. De ea Diosce. τι. 195. Mive-
ται δὲ καὶ πρὸς ὀρθόπνοιαν.
8 Item hyssopum] Diosc. 111. 30. et
Marcellus Empir. ο. 17. p. 123.
h Peucedani] Diose. ul. 92.
i Sanguinem quoque] Diose. 1. 1.
i Wettonice drachma] Anton. Mu-
sa, tit. 11. ‘Ad jocineris dolorem :’
‘ Vettonice drachmas tres, aque ca-
lid cyathos quatuor bibat.” 1050.
ιν. 1, Vettonicam drachme unius
pondere adhibet in aceto mulso, μετ᾽
ὀξυμέλιτος ὁλκὴ < a’ ἐπιποθεῖσα. Vide
et Marcellum Empir. cap. 22. pag.
160.
k Ad cordis vitia] ᾽ν καρδιαλγίᾳ, in
affectu stomachi, seu oris ventriculi
dolore. Est enim os stomachi καρδία,
ut alibi diximus.
! Quinquefolii] Diose. 1v. 42. Ai-
μοῤῥαγίας ἵστησι πινόμενον καὶ κατα-
πλασσόμενον. Ac paulo antea: Ὁ δὲ
χυλὺς τῆς ῥίζης ἁπαλῆς ποιεῖ πρὺς τὰ ἐν
rare καὶ πνεύμονι πάθη.
m Jocineri| Diosc. 11, 209,
3694 G. PLINIL SECUNDI
non” herbam qui edere, bilem per urinam reddunt.5
ron° jocineri medetur, thoraci quoque, et praecordiis.
xx. Ephedra, ab aliis'? anabasis vocata, nascitur ven-
toso fere tractu, scandens arborem et ex ramis propendens,
folio nullo, cirris numerosa, qui sunt junci geniculati, radice
pallida. Datur ex vino‘ nigro austero trita ad tussim,
suspiria, tormina, et sorbitione facta, in quam vinum addi
convenit. Item Gentiana madefacta pridie contrita denarii
pondere in vini cyathis tribus.
XXI. Geum " radiculas tenues habet, nigras, bene olen-
tes. Medetur non modo pectoris doloribus, aut lateris, sed
et cruditates discutit, jucundo sapore. Verbenaca? vero
omnibus visceribus medetur, lateribus, pulmonibus, jocine-
ribus, thoraci. Peculiariter autem pulmonibus, et quos ab
his phthisis tentat, radix' herbz consiliginis, quam nuper
Aco-
“““σ“““““4“ “Γ΄
5 Cod. Dalec. trahunt.
CAPS Xx.
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. ita quoque cod. Dalec.
Caucon, que et ephedra, ab aliis Gronov. et vulgg. Mox, anabasis vocetur Vet.
Dalec.
CAP. XXI.
vett. et Gronov.
1 Ita Harduin. 1. 2, 3. et recentt. phthisis tentat. Radix edd.
NOTE
Ὁ Capnon] Diosc. rv. 110. de cap-
no fruticosa, quam alteri effectu si-
milem esse ac nomine Plinius admo-
nuit, libro sup. cap. 99. Βρωθεῖσα δὲ ἡ
πόα, inquit, οὖρα ἄγει χολώδη. Sic
etiam Galenus de Fac. Simp. Med.
lib. vir. p. 184.
° Acoron] Totidem verbis Diosce.
1. 3.
P Ephedra, ab aliis] Prius legeba-
tur, Caucon que et ephedra, δὲ. Sed
priores voces nulli codices Mss. exhi-
bent: ne in Indice quidem. Dios-
coridis hee ἱπποῦρις est, 1v. 46. In
Notis, of δὲ ἀνάβασις, of δὲ φαίδραν,
(lege οἱ δὲ épéSpav)). .. . Ῥωμαῖοι, ἐκυ-
νάλις, οἱ δὲ σάλιξ ἐκυνάλις, of δὲ ἀναβά-
σίον, οἱ δὲ ἔφυδρον καλοῦσι. Hoe equi-
setum majus, pictum a Dodonwo, p.
73. visu a nobis in horto Regio.
Officinis, Cauda equina: aliis, salix
equinalis: Gallis, Queue de cheval,
Vide Anguillar. par. x11. p. 205. A
sessili foliorum seu juncorum positu,
ἐφέδρα, et c. 77. et 83. ἔφεδρος ; a rep-
tili arborum ascensu, ἀνάβασις dicitur.
Non quod iis se cireumvolvat, innec-
tatve claviculis : juxta tantum ac
pone gaudet consistere.
1 Datur ex vino] Dioscor. loco ci-
tato.
® Geum] Caryophyllata hee vul-
garis est, pieta a Dodoneo p. 187.
visa a nobis in horto Regio: quod
nomen obtinuit ab odore caryophyl-
lorum, quem odores pre se ferunt.
A nonnullis Sanamunda, et Benedicta
dicitur: Gallis, Saliot.
> Verbenaca] Ad vitia sane jocine-
rum quod attinet, subscribit Apn-
leius c. 3. de verbenaca, tit. 4. Ad
hepatis dolorem:’ ‘Herba verbena-
ca solstitio lecta, et in pulverem re-
dacta, et potui sumta mire proficere
NAT. HIST. LIB. XXVI. 23. 3695
inventam diximus:* suum quidem et pecoris omnis reme-
dium presens est pulmonum vitio, vel trajecta tantum in
auricula. Bibi debet ex aqua, haberique in ore assidue
sub lingua. Superficies ejus herb an sit in aliquo usu,
adhuc incertum est. Renibus‘ prodest plantaginis cibus,
Vettonice*® potus, agaricum‘ potum, ut in tussi.
XX. Tripolium‘'* in maritimis nascitur saxis, ubi al-
ludit* unda," neque in mari, neque in sicco, folio isatis
crassiore, palmo alto, in mucrone diviso, radice alba odo-
rata, crassa, calidi gustus. Datur hepaticis in farre decoc-
ta.4
de qua suo loco diximus-
Hzec herba eadem videtur! quibusdam, que polium,
xxii. Gromphena,'* alternis viridibus roseisque per
caulem foliis, in posca sanguinem rejicientibus medetur.
΄’“““““5““ “7
Care. xxur. 1 Tripholion Chiffl.—2 Chiffl. abludit ; Vet. Dalee. alliditur ;
codex ejusdem, allidit ; alii vett. ap. eundem, abluit.—3 Margo edd. Dalec.
et Gronov. crassiore caule, palmum alto, e Diosc.—4 Chiffl. cocta.
Cap. XXIII.
phena Gronovy. et al. vett.
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Symphonia, vel Gom-
Mox, alternatim Vet. Dalec.
NOTE
creditur,’ &c. quz totidem verbis
Marcellus Empir. c. 22. p. 160.
© Radix herbe..... diximus] Lib.
sup. ὁ. 48. Hoc Plinius accepit a
Columella vit. 5. p. 262. § Ovem pul-
monariam,’ inquit, ¢ similiter ut suem
curari convenit, inserta per auricu-
lam, quam veterinarii consiliginem
vocant,’ ἄς, Et vi. 5. p. 217. “ Pre-
sens etiam remedium cognovimus ra-
dicule, quam pastores consiliginem
vocant. Ea in Marsis montibus plu-
rima nascitur, Omnique pecori max-
ime est salutaris.’ Vide Notas et
Emend. num. 8.
4 Renibus] Marcellus Empir. cap.
26. pag. 179. imponi ex melle jubet :
bibi in passo Dioscorides 11. 153.
6. Vettonice] Diosc. tv. 1. Kal ve-
φριτικοῖς μεθ᾽ ὕδατος. Anton. Musa tit.
13. ‘ Ad renum dolorem:’ ‘ Vettoni-
ce drachmas duas ex mulso cyathis
duobus dum biberit, sanus erit.’
f Agaricum] Diose. 111.1.
8 Tripolium] Diosc. Iv. 135. tot-
idem verbis : Τριπόλιον φύεται ἐν παρα-
θαλασσίοις τόποις, οὺς ἐπικλύζει ἡ θά-
λασσα, καὶ ὑποχωρεῖ, κ. τ. A. Vulgare
tripolium ἃ Lobelio pingitur, in Ob-
servat. p. 157. atque hoc ipsum esse
Dioscorideum tripolinm arbitratur.
Vidimus in horto Regio. Τριπόλιον di-
citur, quasi ter canescens. Ter in
die floris colorem mutat.
h Ubi alludit unda] In Mss. Reg. et
Chiff. abludit.
i Hec herba.... videtur] Sed non
recte iis videtnr.
ὁ Suo loce diximus] Lib, ΧΧΙ. cap.
21.
k Gromphena] Herbariis adhuc ig-
nota,
3596 €. PLINIE SECUNDI
XXIV. Jocineri autem herba malundrum,'! nascens in
segete ac pratis, flore albo odorata. Ejus cauliculus con-
{eritur ex vino vetere.
XXv. Item herba chalcetum™ e vineis contrita imponi-
tur. Faciles prastat" vomitiones radix Vettonica, helle-
bori modo, Iv. drachmis in passo aut mulso. Hyssopum®
tritum cum melle utilius, prassumto nasturtio aut irione :
Molemonium‘? denarii pondere. Est et silybo 4 lacteus
succus, qui densatus in gummi, sumitur cum melle supra
dicto pondere: przcipueque bilem trahit. MRursus sistunt
vomitionem cuminum sylvestre, Vettonice farina: sumun-
tur ex aqua. Abstergunt fastidia,” cruditatesque digerunt,
daucum, Vettonicz farina ex aqua mulsa, plantago decoc-
ta caulium modo. Singultus " hemionium? sedat: item aris-
tolochia.*. Suspiria* clymenos. Pleuriticis et peripneu-
“““““““““ “ΚΓ
Cap. xxiv. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. melandryum Gronovy., et al. vett.
CaP. Xxv.
quo dictum xxv. 61. Brotier.
1 ‘ita quidem libri omnes,
Polemonium Vet. Dalec. Moleum, vel Molium
Forte tamen est Lemonium, de
Chifl.—2 Chiff. hermonium.—3 Gronov. centaureum.
NOTE
! Jocineri ....malundrum] Sic Mss.
omnes, tum hoc loco, tum in Indice :
non, ut editi, melandryum : quod inep-
tum est, si flore albo odorata ea her-
bala est. Herbariis et officinis per-
inde incognita.
™ Item herba chalcetum] Neque hec
adhue cognita.
ἢ Faciles prestat]) Dioscor. ty. 1.
“Ῥίξαι bt... φλεγματώδη προσκαλοῦ-
σιν ἔμετον μεθ᾽ ὑδρομέλιτος πινόμεναι.
© Tyssopum] Sic temperatum nas-
turtio vel iride ad subducendam al-
vim Dioscorides adhibet, 111. 30.
» Molemonium] Sic libri omnes,
etiam Mss. tum hoc loco, tum in In-
Sed Lemonium utrobique legi
satius credimus, ut lib, sup. c. 61,
4 Est et silybo| Diose. 1v. 159. Stil-
lans, inquit, e radice liquor drachme
seu denarii pondere potus ex aqua mulsa
dice,
vomitiones οἷοί : Τῆς δὲ ῥίζης ὃ ὀπὸς ὅσον
ὁλκὴ ποθεὶς σὺν μελικράτῳ ἐμέτους κινεῖ,
Carduus est lacteus Lobelii, in Ob-
serv. p.479. Carduus Mariz Tragi.
Carduus leucographus Dodonei, p.
710. visus a nobis in horto Regio.
Itali Cardo Maria, et a lactis copia
Cardo Lettario vocitant, teste Anguil-
lara par. vii. p. 151,
© Abstergunt fastidia] De Vettoni-
ca quidem Anton. Musa tit. 37. ¢ AD-
gris fastidientibus cibos:’ ‘ Vettoni-
ce drachmas duas ex aqua mulsa cya-
thos tres bibat: sanatur,’
5. Singultus] Dioscor. 111, 151. de
aspleno, sive hemionio : Avyu@ βοηθεῖ.
τ Item aristolochia] Dioscor. 111, 6.
« Suspiria] Dioscor. 1v. 14. de pe-
riclymeno, quam esse clymenon Pli-
nii diximus.
NAT. HIST. LIB. XXVI. 28. 3697
monicis’ centaurium? majus: item hyssopum ™ bibitur.
Pleuriticis peucedani succus,
xxvi. Halus autem,* quam Galli® sic vocant, Veneti
cotoneam, medetur lateri: item renibus,° convulsisque et
ruptis. Similis est? cunile bubule, cacuminibus thymo,
dulcis, et sitim sedans, radicis' alibi albz, alibi nigree.
xxvii. Eosdem effectus in lateris' doloribus habet cha-
mezrops,° myrteis circa caulem geminis foliis, capitibus
Grecule rose, ex vino pota. Ischiadicos‘ dolores et
spine levat agaricum potum, utin tussi.2 Item stoechadis,
aut Vettonice" farina ex aqua mulsa.
XXVIII. (Υ111.) Plurimum tamen homini* negotii alvus
exhibet, cujus causa major pars mortalium vivit. Alias
enim cibos non transmittit, alias non continet, alias non ca-
pit, alias non conficit. Eoque mores venere, ut homo maxi-
me cibo pereat. Pessimum corporum vas instat, ut credi-
tor, et seepius die appellat. Hujus gratia precipue avaritia
expetit: huic luxuria conditur: huic navigatur ad Phasin :
φ σ΄“ “““““ 44“ 4ΦΦὖ
Cap. χχνι. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. rare radicis Gronov. et
vulgg.
CaP. XXVIf.
1 Ita codd. Harduini et Chiff, cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. effectus lateris edd. vett. et Gronov.
CAP. XXVIII.
1 Cod. Dalec. humano generi.—2 Vet. Dalec. profunda.—
NOTE
Y Pleuriticis et peripn.| Diose. 111. 8.
w Item hyssopum} Dioscor. 110. 30.
4 Halus autem) Ita scribitur adjec-
to spiritu, tum hoc loco, tum in In-
dice, etiam in Mss. Eodem sublato
alus XXvit, 24. Consolidam vocat
Apuleius cap. 59. Symphytum illud
est, sen consolida major, picta a
Matthiolo in Diose. lib. 1v. p. 961.
Vidimus in horto Regio. Grande Con-
solide, Oreille d@ne. De ea nine
Plinius obiter, quod laterum dolori,
ut superiores aliz, medeatur.
> Quam Galli] Circumpadani,
© Item renibus} Diose. 1v. 9. de
symphyto petreo: et Apuleius loc.
Delpir. εἰ Var. Clas.
cit.
4 Similis est] Dioscor. loc. cit.
© Chamerops| Sive trixago, quam
et chamezropem vocari vidimus, xxiv.
80.
f [schiadicos] Hoc est, coxendicum
dolores. Diosc. 111. 1. Ποιεῖ καὶ πρὸς
ἰσχίων ἀλγήματα.
& Ut in ἐτι5581] Hoc est, siccum si
commanducetur, ita ut ex intervallo
merum sorbeatur, uti dictum = est
cap. 18.
h Aut Vettonice|] Anton. Musa tit.
45. Ad lumborum et coxarum do-
lores. Dioscor. 1¥, 1. ᾿Ισχιαδικοῖς τε
μεθ᾽ ὕδατος.
Plinius. 116
3698
huic profundi* vada exquiruntur.
zestimat consummationis' foeditate.
est circa hanc medicine opera.
Sistit eam scordotis recens,+ drachma cum vino trita;
vel decocta potu. Polemonia' quoque et dysentcricis ex
vino datur: verbasci™ radix pota ex aqua duorum digito-
rum magnitudine : nymph" heracliza semen cum vino
potum: radix superior® e xiphio, drachme pondere ex
aceto. Semen plantaginis ? in vino tritum, vel ipsa ex aceto
cocta, aut alica ex succo ejus sumta. Item cum lenticula 4
cocta, vel arid farina inspersa potioni cum papavere tos-
to et trito, vel succus infusus, aut succus Vettonice,’ in
vino ferro calefacto. adem" cceliacis in vino austero da-
tur: his et iberis imponitur, ut dictum οϑί. Tenesmo'
radix nymphee heracliz e vino bibitur: psyllium in aqua:
acori radicis decoctum. Aizoi succus" alvum sistit, et
dysenterias, et tineas° rotundas pellit. Symphyti ‘ radix
dysenterias sistit: item dauci.” Aizoum®* foliis contritis ex
c. PLINI£ SECUNDI
Et nemo vilitatem 3 ejus
Ergo numerosissima)
ee
3 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Eé nemo utilitatem Gronovy. et vulgg.
—4 Gronov. recentis. Mox, vel decocta potus Chiff.—5 Vet. Dalec. ifusus aut
potus: et Vettonice.—6 Chit. et tenias.
NOTE
i Consummationis] Egestionis.
J Ergo numerosissima] Plurima, oc-
cupatissima. Lib. vill. cap. 77. de
sue: £ Neque alio ex animali nume-
rosior materia ganee.’
k Sistit eam] Dioscor. 111. 125.
! Polemonia] Dioscor. 1v. 8.
™ Verbasci] Dioscor. tv. 104.
Ὁ Nymphea@) Dioscor. ut. 148.
© Radia superior] Constat enim xi-
phion radice gemina, quarum una
alteri insidet, pusillorum bulborum
figura, ut tradit Dioscor. 1v. 20. etsi
ad alios usus medicine adhibet, ad
quos et a Plinio destinatur, xxv. 89.
his verbis, ‘ Superior radix,’ &c.
» Semen plantaginis] Marcellus Em-
pir. cap. 27. p. 188. et 189, Apuleius
cap. 1. tit. 9. “ Ad ventrem stringen-
dum.’ Dioscor, 11. 153.
4 Item cum lenticula] Dioscor. et
Marcellus Empir. loc. cit. Item Apu-
leius cap. 1. de plantagine, tit. 4.
et 19.
© Eadem] Vettonica.
5. Ut dictum est} Lib. xxv. cap. 40.
' Tenesmo] Dioscor. 111. 148,
" Aizoi succus] Diose. 111. 89. Ὁ
δὲ xvAdS 2... ἐν ποτῷ δίδοται διαῤῥοιζο-
μένοις, καὶ δυσεντερικοῖς" στρογγύλας TE
ἕλμινθας ἐκτινάσσει σὺν οἴνῳ ποθείς.
Succus potui datur profluvio alvi labo-
rantibus, atque dysentericis. Sed et te-
retes lumbricos pellit ex vino potus.
¥ Symphyti] Diosc. 1v. 9.
w Jtem dauci] Mederi torminibus
NAT. HIST... LIB. XXXVI. 30. 3699
vino torminibus resistit. Alcea’ siccz farina torminibus
pota cum vino.
xx1x. Astragalus* folia habet longa incisuris multis,
obliqua circa radices,' caules tres aut quatuor foliorum
plenos, florem hyacinthi, radices villosas,*® implicatas, ru-
bras, preeduras. Nascitur® in petrosis, apricis, et iisdem
nivalibus, sicut Pheneo Arcadia. Vis ei ad spissanda*
corpora. Alvum® sistit radix in vino pota: quo fit ut mo-
veat urinam repercusso liquore,* sicut pleraque que alvum
sistunt. Sanat et dysentericos in vino rubro tusa. Difli-
cile® autem tunditur. Eadem gingivarum suppurationi
utilissima est fotu. Colligitur exitu autumni, cum folia ami-
sit: siccatur in umbra.
xxx. Et ladano sistitur alvus utroque:" quod in segeti-
bus' nascitur, contuso et cribrato: bibitur ex aqua mulsa:
item nobili e vino.t. Ledon* appellatur) herba, ex qua la-
danum fit in Cypro, barbis caprarum adhzerescens. Nobi-
lius in Arabia. Fit jam et in Syria atque Africa, quod
Cap. xxix. 1 Vet. Dalec, radicem.—2 Chiff. pillosas.
Cap. xxx. 1 ‘ Lego, item ad bilem (id est, choleram) e vino.’ Dalec.—
2 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
NOTE
daucum ait Diose. 11. 83. Dysente-
riz, 111. 169.
x Aizoum] Diosc.1v. 89.
Υ Alcee] Sive damasonio. Diosce. 111.
169,
a Astragalus| Dissimilis hic parum
facie, par effectu, Dioscoridis astra-
galo. Is est quem Beticum Clusius
appellat, delineatque, Histor. Rar.
Plant. lib. vi. pag. 234. qualem in
horto Regio vidimus.
> Radices villosas] Que annatas ap-
pendices seu radiculas habent.
© Nascitur] Totidem verbis et de
suo astragalo Dioscor. iv. 62. et Ga-
lenus de Fac. Simp. Med. lib. vr.
pag. 160.
4 Vis et ad spissanda} Ad astrin-
genda, στυπτική. Diosc. et Galenus.
© Alvum] Diosc. et Galenus locis
citatis.
f Repercusso liquore] Humore, qui
dysenteriam adjuvat, in vesicam re-
jecto.
& Difficile] Diosc. Κόπτεται δὲ δυσ-
xepas διὰ τὸ στερεὸν αὐτῆς. Difficile
soliditatis su@ ratione tunditur.
h Et ladano....utroque} Terreno
scilicet, et factitio: de utroque dixi-
mus xl. 37. Diose. 1, 128. de ladano :
Κοιλίαν τε ἵστησι σὺν οἴνῳ παλαιῷ ποθέν"
ἔστι δὲ καὶ οὐρητικόν.
1 Quod in segetibus] Inarvis.
i Ledon appellatur] Ita Mss. Reg.
Colb. ἄς, non Lada, Sic etiam Diose.
ut diximus ΧΙΙ. 37,
3700 C. PLINII SECUNDI
toxicon* vocant. Nervos enim! in arcu: circumdatos la-
nis trahunt, adherescente roscida lanugine.+ Plura de eo ™
diximus inter unguenta. Hoc gravissimum odore est, du-
rissimumgue tactu.'s Plurimum enim terre colligit: cum
probetur™ maxime purum, odoratum, molle, viride, resino-
sum. Natura ei° molliendi, siccandi, concoquendi, som-
num alliciendi. Capillum? fluentem cohibet, nigritiamque
custodit. Auribus? cum hydromelite aut rosaceo infundi-
tur. Furfures cutis et manantia ulcera sale addito sanat.
Tussim ‘ veterem cum styrace sumtum. Efficacissimum ad
ructus.
xxxt. Alvum sistit et chondris, sive pseudodictam-
num.
Hypocisthis, orobethron’’ quibusdam dicta, malo gra-
nato immaturo similis.
Nascitur, ut diximus,* sub cistho,
GRIP LLL LIL LDS
ita quoque Diosc.
Lada Gronov. et vulgg.—3 Cod. Dalec. in arcum.—
4 Margo edd. Dalec. et Gronov. pinguedine.—5 Vet. Dalec. onere est durissi-
mumque tactu ; Gronov. et al. ante Harduin. odore est, durissimumque tactu.
CAP! ΧΧΧΙ,
1 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiff. cum edd. Harduin. 1.
2.3. et recentt. ita quoque Diosc. orobathion Gronov. et vulgg.
NOTE
X Quod toxicon] ᾿Απὸ τοῦ τόξου, que
vox arcum sonat.
' Nervos enim] Nervos enim vel in
ipso adhuc arcu adductos, lanisque
circumvolutos, fruticibus admovent,
ac deinde trahunt, adhezrescente iis-
dem interim lanugine foliorum pingui
ac rorulenta. Frustra locum hune so-
licitat Salmasius in Solin. pag. 363.
libris non secundis, scriptoris ipsius
labefactata ejus emendatione sen-
tentia.
™ Plura de 601 Lib. xu. cap, 37.
" Cum probetur] Diosce. 1. 128.
° Natura ei) Diose. loc. cit. Δύναμιν
δὲ ἔχει στυπτικὴν, θερμαντικὴν, μαλακ-
τικὴν, ἀναστομωτικήν.
P Capillum] Diose. loc, cit. Theo-
dorus Priscianus 1, 2. “ἀφ capillis
cadentibus:’ © Ladanum cum vino
teri facies, et oleam myrteum admis-
cebis, et uteris ut pinguissimo lini-
mento.’
9 Auribus] Totidem verbis Diosc.
loc. cit.
© Tussim] Inseri medicamentis ad
tussim sedandam utilibus, ait Dioscor.
loc. cit.
* Hypocisthis, orobethron] “Ὑποκιστὶς,
et ὑποκισθίς. Sic Diosc. τ, 127, Φύεται
δὲ παρὰ τὰς ῥίζας τοῦ Klorou 7 λεγομένη
ὑποκιστὶς, ὑπ᾽ ἐνίων δὲ ὀρόβηθρον, ἢ κύ-
τινος καλουμένη, ὕμοιόν τι κυτίνῳ ῥοιᾶς.
In Mss. Reg. et Colb. orobothron, In
libris hactenus editis, orabation, Hu-
jus hypocistidis iconem Clusius accu-
rate delineat Hist. Rar, Plant. lib, 1,
pag. 68. Aliud vero Scribonio Largo
Compos. 85. hypocystis est, ὑπόκυστις,
nempe ‘ succus rose sylvatica, quam
quidam caninam vocant.”
ι Nascitur, ut diwimus] Lib, xxiy.
NAT. HIST. LIB. XXVI. 90. 3701
unde nomen. Hec arefacta" in umbra sistit alvum ex vino
austero nigroque utraque. Duo enim genera ejus, candida
et rufa. Usus in succo: spissat,” siccat. Et rufa magis
stomachi rheumatismos emendat. Pota™ tribus obolis,
sanguinis exscreationes, cum amylo.* Dysenterias pota,
et infusa. Item verbenaca ex aqua data, aut carentibus
febre ex vino amineo cochlearibus quinque additis in cya-
thos tres vini.
XXXII. Laver quoque* nascens in rivis condita et coc-
ta torminibus medetur.
XXXHI. Potamogeton” vero ex vino dysentericis etiam
et ceeliacis, similis betz foliis: minoribus tantum hirsutio-
ribusque, paulum supereminens extra aquam. Usus in fo-
liis:" refrigerant, spissant:° peculiariter cruribus vitiosis
utilia,> et contra ulcerum‘* nomas, cum melle vel aceto.
Castor* hancaliter noverat, tenui folio velut equinis setis,
thyrso longo et levi, in aquosis nascentem. Radice sana-
bat strumas et duritias. Potamogeton adversatur et cro-
codilis:3 itaque secum habent eam, qui venantur.4 Alyum
sistit ' et Achillea.
Cap. xxxur. 1 Ita Harduin. 1. 2.3. et recentt. paulalim supereminens ex-
tra aquam, peculiariter refrigerat, spissat. Usus in foliis Gronov. et al. vett.
minor tantum hirsutiorque pauluwn semper eminens, Sc. Chiffl.—2 Vet. Dalec.
utilibus.—3 Cod. Dalec. adversatur crocodilis, omissa conjunctione.—4 Ita
codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. qui venantur
ulos Gronoy. et vulgg.
NOTE
cap. 48.
" Hee arefacta] Diosc. loc. cit.
Y Spissat] Astringit. Δύναμιν δὲ
ἔχει... στυπτικωτέραν τε Kal ξηραντι-
κωτέραν. Diose. 1. 117.
Ὑ Pota] Diosce. loco citato.
x Cum amylo] Vide Notas et Emend.
num. 11.
ἃ Laver quoque] Quod et sion nun-
cupatum olim indicavimus ΧΧΙΙ. 41,
De quo eadem Dioscorides prodidit,
11. 154. In Indice, Laver, sive sion.
Ὁ Potamogeton] lisdem verbis de-
scribitur a Dioscor, 1v. 101, Ποτα-
μογείτων φύλλον ἐστὶν buoy τεύτλῳ,
κιτ. A Pingitur a Matthiolo, qualem
in horto Regio vidimus, in lib. Iv.
Diose. pag. 1137. Nomen habet a
locis aquosis, ἀπὸ τῶν ποταμῶν καὶ
ἐνύδρων τόπων, quos prope nascitur.
Nam γείτων vicinum sonat.
© Refrigerant, spissant] Hoc est,
astringunt, Dioscor. loc. cit. Ψύχει δὲ
καὶ στύφει.
4 Et contra ulcerum] Dioscor. loc.
cit, “Apudfov καὶ νεμομένοις καὶ παλαιοῖς
ἕλκεσιν.
6 Castor| Dodonei forte myrio-
phyllon aquatile is intellexit.
f Alvum sistit] Dioscor. tv. 36.
3702 Cc. PLINII SECUNDI
Eosdem effectus preestat et statice § septem caulibus vel-
uti rose capita sustinens.
xxx1v. Ceratia® uno folio, radice nodosa magna, in
cibo coeliacis et dysentericis medetur.
Leontopodion,' alii leuceoron,’ alii doripetron, alii thory-
betron vocant, cujus radix alvum sistit, purgatque bilem, in
aquam mulsam addito pondere denariorum duorum.* Nas-
citur in campestri et gracili solo. Semen ejus potum lym-
phatica somnia facere dicitur.
Lagopus: sistit} alvum e vino pota, aut in febri ex
aqua. Eadem* inguini adalligatur in tumore. Nascitur
in segetibus. Multi super! omnia laudant ad deploratos
dysentericos quinquefolium, decoctis in lacte radicibus po-
tis: et aristolochiam Victoriati pondere in cyathis vini tri-
bus. Que ex supradictis calida sumentur,* haec candente
ferro temperari aptius erit.
΄““““““““““ “7
Cap. xxxiv. 1 Cod. Dalec. letheoron. Mox, dorypetron Gronoy.—2 Ita
codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. ὃ. et recentt. duum Gro-
pov. et al. vett.—3 Vet. Dalec. cict.—4 Cod. Dalec. sumuntur.—5 Vet. Da-
NOTE
s Eosdem ... et statice] Officinis gitur, pag. 69. quale in horto Regio
herbariisque incognita.
h Ceratia] Videtur esse Unifolium
officinarum, pictum a Dodoneo, pag.
205. Meminit hnjus Marcellus Empir.
cap. 27. pag. 188. ‘ Ceratidos,’ inquit,
‘quam herbam violam marinam ap-
pellamus, radices trium digitorum
magnitudine, incocte vino austero,
torminosos juvant, si illud vinum ad-
mixta leviter aque calide portione
potetur.’
i Leontopodion} Est illud Diosco-
ridis, λεοντοπέταλον, 111. 110. In
Nothis, pag. 457. Λεοντοπέταλον, of
δὲ λεοντοπόδιον, οἱ δὲ λευκήορον, of δὲ
λεόντιον, οἱ δὲ δωρὶς, οἱ δὲ δωρικτερὶς,
οἱ δὲ λυχνὶς ἀγρία, «+. οἱ δὲ θορύβητρον,
Kk. 7. A. Et ab Apuleio Leontopodion
nomipatur, cap. 7. A Dodonzxo pin-
vidimus. Λεοντοπόδιον, pedem leonis :
λεντοπέταλον, leonis folium interpre-
tantur,
i Lagopus] Dioscor. αν. 17. totidem
verbis : Λαγώπους δύναμιν ἔχει σταλ-
τικὴν κοιλίας, πινόμενον μετ᾽ οἴνου" ἐπὶ
δὲ τῶν πυρεσσόντων μεθ᾽ ὕδατος. Pedem
leporinum vocant officina, alii Trifo-
lium humile. Vidimus in horto Re-
gio, quale delineatur a Dodonwo
pag. 567, et lagopus major vocatmr.
Pied de liévre. Eadem cum Plinio et
Dioscoride tradit Apuleius cap, 61.
k Eadem] Diose. loc, cit. Περιάπτε-
ται δὲ καὶ πρὸς φλεγμονὴν βουβώνων"
φύεται δὲ ἐν πρασιαῖς.
| Multi super] Marcellus Empiri-
cus cap, 27, pag: 193. Dioscor. 1,
42.
NAT. HIST; 1181 XXVI. 85, 3703
E diverso™ purgat alvum succus centaurii minoris drach-
ma in hemina aque cum exiguo salis et aceti, bilemque de-
trahit. Majore" tormina discutiuntur. Vettonica® alvum
solvit drachmis quatuor, in hydromelitis cyathis noyem.
Item euphorbium,? vel agaricum,? drachmis duabus cum
sale modico potum ex aqua, ant in mulso obolis tribus.
Solvit' et cyclaminos ex aqua pota, aut balanis* subditis :
item chamecissi balanus. Hyssopi‘ manipulus decoctus
ad tertias cum sale pituitas’ trahit illitus, vel contritus
cum oxymelite et sale: pellitque ventris animalia.
Pitui-
tam" et bilem detrahit peucedani radix.
xxxv. Alvum purgat anagallis ex aqua mulsa: item
epithymon,* qui est flos' e thymo, satureiz simili.
Diffe-
΄“΄“““““““““ “Γ΄
lec. pituitam.
Cap, XXXV.
1 Dalec. epithymum. Id flos est.—2 Cod. Dalec. sedat.—
NOTE
= E diverso| Ad verbum ἰδία Mar-
cellus exscripsit c. 30. p. 212. Diosc.
111. 9.
n Muajore] Diosc. 111. 8. πρὸς στρό-
ous, Κ. T.A.
° Vettonica] Marcellus Empiricus
totidem verbis c, 30, p. 217. Anton.
Musa tit. 17. ‘ Ad alvum concitan-
dam,’ &c. et Dioscor. 1v. 1. plane ad
verbum omnes.
P Item euphorbium] Gaspar Hof-
mannus Var. Lect. 1. 12. hic quedam
immutat, libris invitis.
4 Vel agaricum| Marcellus Empir.
c, 30. p. 214. Diosc. quoque, 111, 1.
cum mulsa propinat.
t §olvit) Dioscor, 11. 194. ex hy-
dromelite bibi eam ob rem jubet.
Marcellus Empir. ὦ, 30. p. 212. et
217.
5. Aut balanis] Balani glandes sunt,
et id quod glandis forma ad subdu-
cendam alvum in podicem manu in-
Vulgus ‘Suppositorium’” vo-
Apuleius c. 14. tit. 2, ‘Ad al-
‘ Herba orbicu-
ditur,
cat,
yum concitandam :᾿
laris, in collyrium facta et injecta,
catharticum est:’ hoc est, cyclaminos,
in balanum subdita, purgativa est.
Diosce. loc. cit. ἐν ἐρίῳ προστίθεται, in
vellere subditur. Marcellus Empir. de
Medic. c. 30. “ Orbicularis herbe,
quam Grece κυκλάμινον vocant, si
quis expresso succo anum perunxe-
rit, mira celeritate experietur ani so-
lutionem.’
t Hyssopi] Marcellus Empir. ὁ. 30.
p. 214. et Dioscor. ur. 30. totidem
plane verbis. ‘ Ventris animalia’ ἕλ-
μινθας hic vocat, hoc est, teretes lum-
bricos.
u Pituitam] Dioscor. ut. 92, Pi-
tuita ex quatuor humoribus corporis
nostri is est, qui potissimum magis
serosus est et aqueus, magisque fluxi-
lis: Greci phlegma appellant.
a Jtem epithymen] Dioscor. αν, 179.
᾿ἘἘπίθυμον θύμου ἐστὶν ἄνθος τοῦ σκληρο-
τέρου καὶ θύμβρᾳ ἐοικότος ... Πινόμενον
δὲ σὺν μέλιτι κάτω καθαίρει φλέγμα καὶ
χολὴν μέλαιναν. Epithymum flos est
thymi durioris et saturei@ similis... .
C. PLINIIT SECUNDI
rentia, quod hic herbaceus " est, alterius thymi albus: qui-
dam hippepheon © vocant: stomacho minus utilis, vomitio-
nes minus movet: sed* tormina et inflationes® discutit.
Sumitur et ecligmate ad pectoris vitia cum melle, et ali-
quando iride.
Alvum® solvit, a quatuor drachmis ad sex
cum mellis exiguo salisque et aceti.
Quidam aliter’ epi-
thymum tradunt sine radice nasci, tenue, similitudine pallio-
11,58 rubens: siccari in umbra, bibi ex aqua acetabuli parte
dimidia,+ detrahere pituitam bilemque.
Alvum leniter"
solvit® et nymphza in vino austero.
XXXvI. Solvit et pycnocomon,' eruce foliis crassiori-
bus, et acrioribus,'/ radice rotunda, lutei coloris, terram
olente, caule quadrangulo,? modico, tenui, flore ocimi. In-
venitur " in saxosis locis.
Radix ejus' in aqua mulsa de-
nariorum duum pondere, et alvum,? et bilem, et pituitam
exinanit.
in vino potum.
Semen somnia™ tumultuosa facit, una drachma
Et panos" discutit.+
XXXVI. Detrahit bilem® polypodion, quam nostri fili-
΄““΄“΄“΄““““4“ “7
3 Vet. Dalec. tenue simil. pili—4 Cod. Dalec. mensura.—5 Chifil. alvo leni-
ter soluta,
CAP. XXXVI.
1 Gronov. et al. ante Harduin. rarioribus.x—2 Chiffl. qua-
driangulo.—3 Dalec. per alvum.—4 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Panos
et strumas Diosc. Et capnos strumam discutit Gronov. et vulgg.
NOT
Potum id cum melle detrahit pituitam
bilemque atram per inferna.
υ Differentia... herbaceus] Hoc est,
viridis. Vide Notas et Emend. num.
10.
© Hippopheon| Vide Notas et E-
mend, num. 11.
4 Et inflationes| Dioscor, loc. cit.
Ἰδίως ἁρμόζον ἐπὶ μελαγχολικῶν Kal ἐμ-
πνευματουμένων.
© Alvum| Marcellus Empir. οι 30.
p. 214.
τ Quidam aliter) Quod genus illud
epithymi sit, incompertum.
& Similitudine pallioli) Hoe est, pi-
Jeoli., Ovidius: © Palliolum nitidis
imposuisse comts.’
h Alvum leniter] Diose. {π|. 148.
i Solvit et pycnocomon) Dioscor. 1v.
176. iisdem fere verbis reprasentat:
Πυκνόκομον φύλλα ἔχει ὕμοια εὐζώμῳ,
κι τ. λ. Herbariis adhne incognita,
j Et acrioribus| Sie Mss, et Πίοξο,
καὶ δριμύτερα. In quibusdam editis,
rarioribus, male.
k Invenitur] Diosc. loc. cit.
1 Radia ejus| Totidem verbis Dios-
cor. loc, cit.
m Semen somnia] Diose. loc, cit.
» Et panos] Vide Notas et Emend,
num. 12.
© Detrahit bilen] Marcellus Empir.
ον 30, p. 211, et 215.
NAT, HIST. LIB, XXVIL 38. 3705
culam'? vocant: similis enim est filici. Radix in usu,
pilosa, coloris intus herbacei, crassitudine digiti minimi,
acetabulis 7 cavernosa, ceu* polyporum cirrhi,? subdulcis,
in petris nascens, aut sub arboribus vetustis. Exprimitur’
succus aqua madefactz: ipsa minute concisa+ inspergitur
oleri, vel betze, vel malvze, vel salsamento : aut cum 5 pulti-
cula coqguitur ad alvum vel in febri leniter solvendam.
Detrahit bilem*® et pituitam, stomachum offendit. Arida‘
farina indita naribus polypum consumit. Florem et se-
men 5 non fert.
XXXvill. Scammonium ἡ quoque dissolutionem stoma-
chi facit, bilem detrahit, alvum solvit, przeterquam si” ad-
“΄΄“““-΄““΄“““ “7
᾿ς,
Cap. xxxvu. 4 Chiff. filiciolam.—2 Gronov. seu.—3 Theophr. τῶν πλεκ-
τανῶν, cirrhis.—4 Ita ex codd, Harduinus et recentt. ipsa minuta concisa Chiffi.
madefacta: ipsa concisa Gronov. et vulyg.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. vel cum edd. vett. et Gronov. Mox, levi-
ter solvendum Chiff.—6 Ita ex codd. Harduinus et recentt. Nee floret, nec se-
men fert Vet. Dalec. Florem et semen, &c. cod. Dalec. Floret et semen non fert
Jronov. et vulgg.
NOTE
P Filiculam| Apuleius c. 83. filici-
nam et radiolum vocat. Polypodium
majus et apud nostros nomen servat,
Polypode. A Dodoneo pingitur p.
461. Vidimus in horto Regio.
4 Acetabulis] Habet tubercula que-
dam acetabulis iis similia, que in po-
lyporum ac sepiarum cirrhis appa-
rent: inde πολυποδίου nomen. Tisdem
ferme verbis a Dioscor. describitur,
iv. 188. post Theophr. Hist. rx. 14.
τ Exprimitur] Diose. loc. cit. tot-
idem fere verbis: et Marcellus Em-
pir. c. 30. p. 211. Apuleius item c.
83. tit. 2.
5. Detrahit bilem] Diosc. loc. cit.
post Theophr. loc. cit.
t Arida| Apud Theophr. Hist. 1x.
14. ubi quis eam contigerit, sunt qui
innasci polypum asseverent. Est au-
tem polypus, auctore Celso vi. 8.
‘caruncula modo alba, modo subru-
bra, que narium ossi inheret, et mo-
do ad labra pendens narem implet,
modo retro per id foramen, quo spi-
ritus a naribus ad fauces descendit,
adeo increscit, uti post uvam con-
spici possit, strangulatque hominem,
maxime- Austro aut Euro flante.’
Gallis, un Polipe.
" Florem e¢ semen] Vide Notas et
Emend. num. 13.
νυ Scammonium] Marcellus Empir.
c. 30. p. 212. § Scammoniz succus so-
lam detrahit bilem: datur ex aqua
ad denarii semissem,.... sed stoma-
cho infirmo non convenit.’
w Preterquam si] Hoc est, dum bi-
lem detrahit, et alvum solvit, stoma-
chi simul dissolutionem facit, nisi ad-
jiciatur aloé, ἄς. Marcellus Empir.
c. 30. p. 211.‘ Purgat bene hee com-
positio ventrem: Aloés denarii se-
missis, Colophonia (quae Scammonia
est) denarii semissis: una teruntur
hac: adjicitur mellis quod satis sit
3706 Cc. ‘PLINII SECUNDI
jiciantur aloes drachme duz obolis ejus duobus. Est
autem succus '* herbe ab radice ramose pinguibus foliis,
triangulis, albis, radice crassa, madida, nauseosa. Nasci-
tur pingui etalbo solo. Radix circa Canis ortum excava-
tur, ut in ipsam’ confluat* succus: qui Sole siccatus, di-
geritur in pastillos. Siccatur et ipsa, vel cortex. Lauda-
tur’ natione Colophonium, Mysium, Prienense; specie
autem nitidum, et quam simillimum taurino glutini, fungo-
sum tenuissimis fistulis, cito liquescens,} virus redolens,
gumminosum, lingua tactu lactescens, quam levissimum,
cum diluitur+ albescens. Hoc evenit* et adulterino, quod
fit ervi farina, et tithymali marini succo, in Judea ἴδιο :
quod etiam strangulat sumtum. Deprehenditur® gustu:
Tithymalus enim linguam excalfacit. Usus bimo:° nec
ante, nec postea utilis Dedere et per se ex aqua mulsa
et sale quaternis obolis. Sed utilissime cum aloe, ita ut in-
cipiente purgatione mulsum bibatur. Fit et decoctum “
΄““““““““““ 74 ΄
Cap. xxxviu. 1 Vet. Dalec. facit, preterquam si, $c. duobus. Bilem detra-
hit, alcum solvit. Est autem succus.—2 ‘Ita bene codd. Reg. 1. 2. et Editio
princeps.’ Brotier. Ita quoqne Chiff. et al. ap. Dalec. ut ex ipsa confluat
Vet. Dalec. ut in ipsa confluat Gronoy. al. yett. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
—8 Chiff. liquescit. Mox, redolens, sub lingua elactescens quam, &c. cod. Da-
lec. cummosum Gronov. et al. vett. cumminosum Harduin, ex codd.—4 Chiffi.
diluatur.—5 Ita Harduin, et recentt. exculfacit bulbi more, nec ante, nec postea
utile Gronov. et vulgg.
NOTZ
ad colliganda ea: datur ex aque Ca-
lide vel frigida cyathis quatuor: hoc
medicamentum stomachum non cor-
rumpit.’
x Est autem succus] Hee totidem
fere verbis Dioscor. Iv. 171. Σκαμμω-
via, k.7.A. Pingitur a Dodonzo stirps
ipsa, p. 387. visa a nobis in horto Re-
gio: la Scammonée.
Y Utinipsam] Ut in ipsum cavum
cultro factum confluat suecus. Vide
Notas et Emend. num, 14.
* Laudatur}] Hee fere verbis tot-
idem Dioscor. loc, cit, et auctor libri
de Simp. Med, ad Patern, tom, ΧΗ],
operum Galeni, p. 1000,
@ Hoc evenit] Diosc. loc. cit.
» Deprehenditur] Dioscor. loc. cit.
Nam si linguam vehementer excalfacit,
exuritve, est id admixti tithymalt argu-
mentum. Καὶ τῷ μὴ λίαν πυροῦν τὴν
γλῶσσαν, ὕπερ γίνεται τιθυμάλον μιγέν-
τος. Sic et auctor libri mox citati
apud Galenum.
© Usus bimo] Biennio recentior, ve-
tustiorve succus inutilis, Vide No-
tas et Emend. num. 15.
4 Fit et decoctum] Diosc. loc. cit.
“Ἐψηθεὶς δὲ ἐν ὄξει καὶ καταχρισθεὶς, λέ-
mpas ἐξάγει: κεφαλαλγίας τε xXpovlas
ἐστὶν ἐπίβρεγμα σὺν ὄξει καὶ ῥυδίνῳ,
NATH HISTS LIBAKXVK 39. 3707
radicis in aceto ad crassitudinem mellis, quo leprze illinun-
tur, et caput ungitur in dolore cum oleo.
xxxix. Tithymalum nostri herbam lactariam vocant, alii
Jactucam caprinam :* narrantque lacte ejus inscripto cor-
pore, cum inaruerit, si cinis inspergatur, apparere literas, et
ita quidam adulteras alloqui maluere quam codicillis. Ge-
nera ejus multa. Primus‘ cognominatur characias, qui et
masculus existimatur, ramis ' digitali® crassitudine, rubris,
succosis,’ quinque aut sex, cubitali longitudine: ἃ radice
foliis' peene oleze,* in cacuminibus coma junci.’ Nascitur "
in asperis maritimis. Legitur' semen autumno, cum co-
ma: siccatum Sole tunditur, et reponitur. Succus vero™
incipiente pomorum lanugine, defractis ramulis,} excipitur
farina ervi, aut ficis, ut cum iis arescat. Quinas autem
guttas singulis " excipi satis est. ‘Traduntque etiam toties
purgari hydropicos fico sumta quot guttas lactis exceperit.
PLILILILPL IO?
Cap. xxxix. 1 Diosc. caulibus.—2 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd.
Hardnin. 1.2.3. etrecentt, et sic quoque conj. Dalec. rubris, rugosis . .. foliis
pendulis Gronovy. et vulgg. penulee Chiff. Mox, Diosc. ut δέ coma.—3 Chiff.
NOTE
e Lactucam caprinam] Quod ea ca-
pre vescuntur. Lactucam marinam,
Apuleius c. 108. aliique, quos retuli-
mus Xx. 24.
Γ᾽ Primus| Diose. 1v. 165. Ὁ μὲν ἄῤ-
pnv xapakias καλεῖται" ὑπὸ δέ τινων κο-
μήτης, ἢ ἀμυγδαλοειδὴς, ἢ κωβιός. Gal-
lis, Tithymale. Pingitur a Joan. Bau-
hino tom. 111. p. 672. qualem vidimus
in horto Regio. Xapakias, quasi val-
laris dicitur. Hoe genus peculiariter
rura nostra vocant evigilem matuti-
num, Reveille-matin.
8. Ramis digitali] WDioscor. loc. cit,
καυλοὺς, caules, dixit: Apuleius cap,
108. thyrsos, seu scapos,
h Succosis] Vide Notas et Emend,
num. 16,
i A radice foliis] Vide Notas et E-
mend. num. 17.
i Coma junci] In summitate caus
lium, cacuminibusqne, coma est simi-
lis virgultis junceis. Dioscor. et A-
puleius locis citatis.
k Nascilur] Diose. loc. cit.
' Legitur] Diose. loc. cit.
m Succus vero] Dioscorides circa
vindemiam, περὶ τὸν τρυγητὸν, ita suc-
cum exprimi ait, loc. cit. Plinias, in-
cipiente pomorum lanugine, nempe
cotoneorum: quo nempe tempore la-
nuginosa ea esse incipiunt, circa Au-
gustum mensem.
" Quinas ... singulis} Nempe sin-
gulis ficis. Dioscor. loc. cit. Alii in
ficos que exsiccantur ternas quaternas-
ve guttas instillant, ut cum iis inares-
cant, ejusmodigue ficos ad uswm recon-
dunt. Τινὲς δὲ εἰς τὰ ξηραινόμενα σῦκα
ἀποστάζουσι σταλαγμοὺς γ' ἢ δ΄, ξηραί-
νοντες ἀποτίθενται.
3708 Cc. PLINII SECUNDI
Succus cum® colligitur, ne attingat oculos + cavendum est.
Fit et e foliis tusis priore minus efiicax. Fit et decoctume
ramis. Est semen” in usu cum melle decoctum’ ad cata-
potia solvende alvi gratia. Semen et dentium‘ cavis cera
includitur. Colluuntur’ et radicis decoctoe vino aut oleo.
Hlinunt® et lichenas succo: bibuntque eum, ut purgent®
vomitione et alvo soluta, alias stemacho inutilem. Trahit
pituitam sale adjecto in potu, bilem aphronitro.? Si per al-
vum' purgari beat, in posca: si vomitione, in passo aut
aqua mulsa. Media potio tribus obolis datur. Ficos a
cibo sumsisse melius est. Fauces αὐ] ἃ leniter: est enim
tam ὃ ferventis naturee, ut per se extra corpori impositum,
pusulas ignium modo faciat, et pro caustico in usu sit.
xu. Alterum* genus tithymali myrsiniten™ vocant: alli
caryiten: foliis myrti acutis et pungentibus, sed molliori-
bus: et ipsum in asperis nascens. Colliguntur come ejus
hordeo turgescente, siccataque in umbra diebus novem in
΄“““““““““““57
vamis. Mox, in eodem, ut cum iis ecrescat.—4 Diosc. ne manus intingal.—
5 Chiff. decocto.—6 Cod. Dalec. ut purget.—7 Chiff. addito in p. ὃ. aphroni-
tro.—8 Vet. Dalec. Est et alias tam.
Cap. xi. 1 Chiff. myrsiten.—2 Chiff. lavatumque deinde; cod. Dalec.
NOTE
© Suecus cum] Diose. loc. cit.
P Est semen} Dioscor. loc. cit. tot-
idem verbis. Καταπότιον medicamen-
tum est quod sumitur deglutiendo.
Pilulas alibi Plinius, et vulgus, vo-
cat. ‘ Catapotium, id est, medicamen-
tum απο non diluitur, sed ita ut est,
devoratur.’ Scribonius Largus Com-
pos. 87.
a Semen et dentium] Dioscor. loc.
cit. succo hane vim attribuit, ut den-
tium cavis inditus, dolores levet:
Theod. Priscianus τ. 14. ut decidere
sponte faciat.
© Colluuntur) Collui dentes radicis
decocto cum aceto jubet Dioscor. loc,
cit.
* Illinunt} Dioscor. loc. cit. et Apu.
leius c. 108, tit. 4,
t Si per alvum] Apuleius c. 108.
« Fauces urit] Diosc. loc. cit. Quo-
niam fauces exasperat, catapotia que
ex eo concinnantur, cera aut decocto
melle oblini, atque ita dari par est.
Tpaxtver δὲ καὶ τὴν φάρυγγα" ὅθεν δεῖ
καταπότια περιπλάττειν κηρῷ ἢ μέλιτι
ἑφθῴ, καὶ οὕτως διδόναι.
® Alterum] Dioscor. 1v. 165. Ὃ δὲ
θῆλυς, ὃν ἔνιοι μυρσινίτην, ἢ καρυΐτην
ἐκάλεσαν, kK. τ΄. A. iisdem enim plane
notis describit, ac Plinius. Myrsini-
tes legitimus tithymalus id genus ap-
pellatur a Clusio Hist. Rar, Plant, 1.
vi. p. 189. ab aliis latifolins. Vidi-
mus in horto Regio. In Indice Myr-
tites: Theophrasto Hist. 1x. 12, Mup-
τίτης. Et Apuleio.
NAT: HIST. LIB: XXV?d. 42. 3709
Sole inarescunt. Fructus non pariter maturescit, sed pars
anno sequente, et nux vocatur. Inde cognomen? Greci
dedere. Demetitur® cum messium maturitate, lavaturque,
dein* siccatur, et datur cum papaveris nigri duabus parti-
bus, ita ut sit totum acetabuli modus : ὁ minus hic vomitio-
nibus,® quam? superior, ceteri item. Aliqui sic et folium
ejus dedere, nucem vero ipsam in mulso, aut passo, vel cum
sesama.' Trahit bilem® et pituitam peralvum. Oris ulcera
sanat. Ad nomas oris folium cum melle estur.
Xul. Tertium" genus tithymali paralium! vocatur, sive
tithymalis, folio rotundo, caule palmum alto, ramis rubenti-
bus, semine 4100, quod colligitur incipiente uva,*' et sic-
catum teritur, sumiturque acetabuli mensura/ ad purga-
tiones.
XLII. Quartum genus* helioscopion appellant, foliis
΄““,“΄“΄“““4““Ὑὖ7΄5
lotum deinde.—3 Cod. Dalec. modo: minus hic non vom. apius, quam.
CAP. xLt.
1 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Ita quoque Chiffl. paralius
edd. vett. et Gronov.—2 Theophr. uva nigrescere.
NOTA
b Inde cognomen] Caryite. A voce
Greca kdpvov que nucem sonat.
Theophr. Hist. rx. 12. Tatra δ᾽ οὐκ
ἅμα φέρει τὸν καρπὸν, ἀλλὰ παρ᾽ ἔτος ..
ὁ δὲ καρπὸς αὐτοῦ καλεῖται κάρυον.
ὁ Demetitur] Que deinceps 86-
quuntur, accepta sunt totidem verbis
a Theophr. Hist. 1x. 12.
4 Acetabuli modus] Mensura, Theo-
phr. loe. cit. Td δὲ συναμφότερον ὅσον
ὀξύβαφον.
© Minus hic vomitionibus] Subintel-
lige, accommodatus. Sic Diosc., loc.
cit. et Apuleius c. 108.
£ Vel cum sesama] Et quidem tosta,
ἐν σησάμῳ πεφρυγμένῳ.: Theophi. loc.
cit.
& Trahit bilen| Theophr. loc. cit.
h Tertium] Hee tota descriptio pe-
tita similiter ad verbum ex Theophr.
Hist. 1x. 12. De hoc tithymali genere
diximus xx, 80, Dioscor. 1v, 165.
Ὃ δὲ παράλιος λεγόμενος τιθυμαλίδα
ἢ μήκωνα ἐκάλεσαν, xk. τ. Δ. Ab Apu-
leio dicitur cap. 108. “ Tithymalis,
peplis tithymalis, paralion mecon.’
Et hoe genus Galli evigilium matu-
tinum vocant.
i Incipiente uva] Pubescente, matu-
rescente, variante. Theophr. loc. cit.
bray ἄρτι περκάζῃ σταφυλή. Plinius xx.
80. “ florente uva.’
J Acetabuli mensura] Dimidio ace-
tabulo ipse dixit xx. 80.
k Quartum genus] De eo genere
eadem ad verbum prodidit Apuleius
cap. 108. et Diose. Iv. 165. Ὁ δὲ
ἡλιοσκόπιος λεγόμενος ἀνδράχνῃ spore.
φύλλα ἔχει, K. τ. A. Pingitur a Do-
dono, pag. 367. quale in horto Re-
gio observatum a nobis. Helioscopos
ab Apuleio nuncupatur loc. cit. idem-
que cicer columbinum, et caprago.
3710 Cc. PLINIIT SECUNDI
porcilace,' ramulis stantibus a radice quatuor aut quinque,
rubentibus, semipedali altitudine, succi plenis. Hoc circa!
oppida nascitur, semine albo, columbis gratissimo.* No-
men accipit,?™ quoniam capita cum Sole circumagit. Tra-
hit bilem” per inferna in oxymelite dimidio acetabulo: ce-
teri usus, qui characiz.
XLII. Quintum ° cyparissian vocant, propter foliorum
similitudinem, caule gemino aut triplici nascentem in cam-
pestribus : cui eadem vis,’ que helioscopio aut characiz.
XLIv. Sextum® platyphyllon vocant: alii corymbiten,
alii amygdaliten a similitudine. Nec ullius latiora sunt fo-
lia. - Pisces necat,’ alvum solvit, radice, vel foliis, vel suc-
co in mulso, aut aqua mulsa drachmis quatuor. Detrahit
privatim aquas.
XLV. Septimum® dendroiden! cognominant, alii cobion,*
alii leptophyllon,‘ in petris nascens, comosissimum “ ex om-
“΄“““΄““““““““
Cap. xu. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et
recentt. portulace edd. vett. et Gronov.—2 Ita ex codd, Harduinns et re-
centt. gratissimo, quod colligitur incipiente uva Gronov. et al. vett. "τς, quod
c. i. uva, supervacua sunt, et repetita ex superioribus periodis.’ Dalec,—
3 Vet. Dalec. accepit.
Cap. xtv. 1 ‘Ita cod. Reg. 2. et Editio princeps.’ Brotier. dendroides
Gronov. al, vett. Harduin. 1, 2. 3. et recentt.—2 Chiff. in emend, cubion.—
NOTE
' Hoc circa] Diose. loc. cit. τ Pisces necat] Dioscor. 111. 165.
m Nomen accipit]) Dioscor. loc, cit.
Συμπεριφέρεται δὲ τούτου ἣ κόμη TH τοῦ
ἡλίου κλίσει ὅθεν καὶ ὠνόμασται ἡλιο-
σκόπιος.
Ὁ Trahit bilem] Diose. loc. cit.
ὁ Quintum] Κυπαρισσίας, a foliorum
similitudine cum cupresso nomen ac-
cepit. A Dodonezo pingitur, pag. 367.
Vidimus in horto Regio.
P Cui eadem vis] Dioscor, loc. cit.
4 Sextum] Diosce. Ὃ δὲ πλατύφυλλος
φλόμῳ ἔοικε. Nomen habeta latitudine
foliorum. Pingitur a Clusio, Hist.
Rar. Plant. lib. vi. pag. 190. quale
est a nobis observatum in horto Re-
gio. Amygdalita cognomen primo
generi tribuit Diose. minus recte,.
’Amoxrelver δὲ καὶ τοὺς ἰχθύας, κοπεὶς καὶ
διεθεὶς τῴ ὕδατι. Pisces necat tusus, et
aqua dilulus.
5. Septimum] Dioscor. loc. cit. Ὁ
dt ἐν ταῖς πέτραις puduevos, δενδροειδὴς
δὲ καλούμενος, ἀμφιλαφὴς ἄνωθεν καὶ
πολύκομος, ὑποῦ μεστὺς, ὑπέρυθρος τοὺς
κλάδους, κι τ. A. Qui in petris nascitur,
dendroides (quasi arborescens ) cognomi-
natus, foliosus est in cacumine, den-
samque spargit comam, succo lacteo
pregnans, subrubentibus ramis, §c. Pin-
gitur a Lobelio, in Advers. pag. 150.
Tithymalus myrsinites angustifolius
appellatur. In horto Regio vidimus.
t Leptophyllon] A foliorum tenuita-
te: sunt enim myrti tenuioris similia,
NAT. HIST. LIB. XXVI. 46. 3711
nibus maxime,? cauliculis rubentibus, et semine copiosissi-
mum : ejusdem eflectus,” cujus characias.
χων. Apios ischas,* sive raphanos agria, juncos duos”
sive tres spargit in terra rubentes, foliis rutee:° radix cepe,
sed amplior: quare quidam ὁ raphanum sylvestrem vocant.
Intus habet mammam'* candidam, extra cortices nigros.
Nascitur‘ in montuosis asperis, aliquando et herbosis.*
Effoditur vere, tusaque in fictili mergitur, dejectoque quod
supernatat, reliquus succus purgat ἢ utraque parte,’ sesqui-
obolo in aqua mulsa. Sic et hydropicis datur acetabuli
mensura. Inspergitur et arid radicis farina potioni, aiunt-
que" superiorem partem ejus vomitione biles+ extrahere :
inferiorem, per alvum, aquas.
΄““““““““Γ “45
3 Codd. Dalec. et Chiffl. maximis.
Cap. xtvi. 1 Vet. Dalec. carnem.—2 ‘ Ita cod. Reg. 2. et Editio prin-
ceps.’ Brotier. aliquando et in herbosis edd, vett. Gronov. Harduin. 1, 2. 3.
et recentt.—3 Vet. Dalec. relictus succus colligitur, purgat.—4 Diosc. bilem
et pituitam. Mox, Chiff. alvum aqua.
NOTE
τὰ φύλλα μυρσίνῃ λεπτῇ προσεοικότα,
inquit Dioscor. loc. cit.
u Comosissimum] Largiore coma.
νυ Ejusdem effectus| Diosc. loc. cit.
4 Apios ischas] Diosce. tv. 177.”Amios,
of δὲ ἰσχὰς, of δὲ Χαμαιράφανος ὀρεινὴ ἢ
ἀγρία, οἱ δὲ λινόζωστις. Vide Sarace-
num in Notis ad Dioscor. “Amos di-
citur, et ἰσχὰς, quod radicem habet
accedentem ad piri formam, vel
ficus. Nullum nomen invenit Gal-
licum, inguit Ruellius lib. 111. p. 658.
Vidimus tamen per inopiam frugum
ruri pauperes hac radice vesci.
b Juncos duos] Diose. loc. cit. ra-
mulos junceos binos ternosve dixit,
κλωνία δύο ἢ τρία ἀπὸ γῆς avinot σχοι-
νώδη λεπτὰ, K. τ. Aw
© Foliis rute] Foliis quidem ruta,
sed oblongioribus iisdem, et angustio-
ribus: Φύλλα πηγάνῳ ἐοικότα, ἐπιμη-
κέστερα μέντοι καὶ στενώτερα. Theophr.
Hist. 1x. 10. φύλλον μὲν ἔχει πηγανῶ-
des βραχύ.
4 Quare quidam] /Egineta vit. 10.
Καλοῦσι δέ τινες αὐτὸ χαμαιράφανον.
© Intus ....mammam] Corpus, car-
nem, pulpamve candidam. Diose.
loc. cit. ‘Pifa .. . φλοιὸν ἔχουσα ἔξωθεν
μέλανα, ἔνδοθεν δὲ λευκόν. Quoniam
Ιδοίοὶ succi plena radix est, mam-
mam idcirco, et quidem sat elegan-
ter, vocat.
* Nascitur] Diosc. loc. cit.
& Purgat utraque parte] Per superna
aque vomitione, atque per inferna.
Diosce. loc. cit. Τούτου τρία ἡμιωβόλια
ποθέντα ἄνω καὶ κάτω καθαίρει. Sed
differt a Dioscoride Plinius, quod
supernatantem liquorem rejicit, re-
liquum in medicos usus asciscit: ille
contra liquorem qui supernatat penna
collectum exsiccatumque adhibet in
eosdem usus.
h Aiuntque| Dioscorides loc. cit.
post Theophr. Hist.1x.10. Sic etiam
/Egineta vir. 10.
3712 CG. PLINIL SECUNDI
XLViI. Tormina’ discutit quodcumque panaces, et Vet-
tonica,) preterquam a cruditate:' peucedani“ succus et
inflationes, ructus gignens: item acori! radix, daucumve,™
si lactucee modo" sumatur. Ladanum° Cyprium potum
interaneorum vitiis occurrit: item Gentian Ρ farina, ex
aqua tepida fabz magnitudine. Plantago mane‘ sumta
duabus lingulis,** et tertia papaveris in vini cyathis qua-
tuor non veteris.3 Datur et in somnum euntibus, addito
nitro vel polenta, si multo post cibum detur. Colo® infun-
ditur hemina succi, vel in febri.
XLViiI. Agaricum* potum obolis tribus in vini veteris
GLE PIL LASS?
Cap. xtvil. 1 Vet. Dalec. pretereaque cruditatem.—2 Ita cod. Reg. 2. et
Editio princeps. Cod. Dalec. linguis seu cochlearibus ; Gronov. al. vett. Har-
duin. et recentt. duabus linguis.—3 Ita ex codd. Harduin. et recentt. non
veteris desunt in Chiff. tn vini non veteris cyathis IV. Gronov. et vulgg.
NOTE
1 Tormina] Diose. 111. 55. Etiam ad
jumentorum tormina panacis radicem
utilem esse scribit Theophr. Hist. rx.
10. Ad quoscumgue ventris dolores,
cap. 12.
J Et Vettonica] Anton. Musa tit. 16.
“Δα ventris dolorem;’ ‘ Herbe Vet-
tonice drachmam unam in aquacalida
cyathis dnobus bibendam dato. His
autem duntaxat hee apta erit com-
positio, quorum non ex cruditate in-
testina torquentur. Sie etiam Mar-
cellus Empir. cap. 29. p. 203.
k Peucedani) Vorminibns, inflatio-
nibusque subvenire pariter auctor est
Diose. 111. 92.
' Item acori| Diose. 1. 2.
™ Daucumve] Dauci semen ad se-
danda tormina commendat Diose,
111. 83.
" St lacluee modo] Ex aceto oleo-
que,
° Ladanum| Alvum sistit, urinam
ciet. 128.
» Item Gentiane}
Diose. 1.
Sneeum hijus
prodesse stomachicis scribit Diose.
All, 3.
4 Plantago mane] Marcellus Empir.
cap. 27. pag. 188. ‘ Plantaginis aridz
semen tritum, ex partibus duabus, et
papaveris capita arida, ex parte ter-
tia, oportet per cribrum tenuiter
foratum trajici, ex eoque pulvere dari
torminoso ligula magne mensuram,
interdum plus aut minus, cum vini
veteris mixti non nimium, id est,
cyathis tribus. Hoe medicamentum
ante somnum utiliter etiam ad ves-
peram datur.’ Et paulo ante: ‘ Plan-
tago cocta ante alium cibum data
ex aceto plurimo, et exiguo sale
atque oleo, torminosis plurimum pro-
dest.’
τ Duabus lingulis [linguis] Vel, ut
alii Mss. habent, lingulis, hoe est,
cochlearibus.
5. Colo) In coli tormento, hoc est,
in tenuioris intestini morbo. Apponi
jubet ad colici umbilicum contusam
plantaginem Marcellus Empir. cap.
29. pag. 206.
® Agaricum] Lienosis in aceto mul-
80 prabet Diosc, til. I.
NAT. HIST. LIB. XXvi. 48. 3713
cyatho uno, lieni medetur: et panacis omniam generum ra-
dix inmulso.t. Sed Teucria” preecipue, pota arida et de-
cocta quantum manus capiat, in aceti heminis tribus. Ad
vulnus* illinitureadem cum aceto: aut si tolerari non pos-
sit, ex ficu vel aqua. Polemonia® bibitur ex vino. Vet-
tonica® drachma in oxymelitis cyathis tribus. Aristolochia,*
ut contra serpentes." Argemonia} septem diebus in cibo
sumta lienem consumere dicitur: agaricum 5 in aceto mulso
obolis duobus. Nymphaea? heracliz radix e vino+ pota,
et ipsa consumit. Cissanthemus,' drachma bis die sumta,
in vini albi cyathis duobus per dies XL. lienem dicitur
paulatim emittere per urinam.
fico decoctum.
semen emittat.5
lieni et renibus.
Prodest! et hyssopum cum
Lonchitidis * radix decocta, priusquam
Peucedani' quoque radix decocta, et
Lien acori™ potu® consumitur.
cordiis " et ilibus utilissime radices.
Pree-
Clymeni semen° po-
΄σ“““““““ ATE
CAP. XLVIII.
1 Vet. Dalec. im aceto mulso.—2 Vet. Dalec. vulnera ; Chiff.
hieminam.—3 Argemone Vet. Dalec.—4 Chiffl. in vino.—5 Chiff. demittat.—
NOT
b Sed Teucria] Que hemionitis
Dioscoridis est 111. 152. ut alibi mo-
nuimus: ἥτις σὺν ὄξει ποθεῖσα τήκει
σπλῆνα.
© Polemonia] Ex aceto drachme
pondere dari lienosis, auctor est
Diose. tv. 8.
4 Vettonica] Diose. tv. 1.
© Aristolochia] Ex aqua propinat
Diose. 111. 6.
Γ Ut contra serpentes| Lib. xxv. ec.
55. radicis drachmam in vini hemina
sepius bibendam adversus serpen-
tes predicit.
& Agaricum] Diose. 1. 1. et Plin.
Valer. 11.18. ‘ Agarici oboli duo in
aceto mulso poti per dies Xx. consu-
munt lienem.’
h Nymphee@] Diose. ut, 148. tot-
idem verbis.
Delph, et Vur, Clas.
Phnius.
' Cissanthemus| Hoc est, cyclami-
nos cyssanthemos, de quo idem nar-
rat Diose. 111. 195.
J Prodest] Diose. 111. 30. ad ver-
bum.
k Lonchitidis] Et hoc de altera lon-
chitide Dioscorides 111. 162. quam et
asperam vocat: Τήκει δὲ καὶ σπλῆνα
μετ᾽ ὕξους πινομένη.
1 Peucedani] Diosc. 11. 92. post
Theophr. Hist. rx. 22.
m Lien acori] Diose. 1, 2. σπλῆνας
τήκει.
" Precordiis] Dioscor, loe. cit. la-
teri, hepati, thoraci, subvenire ait,
° Clymeni semen] Subintellige, lie-
nem absumit. Diose. 1v. 14. de peri-
clymeno, quam esse clymenon Pli-
nianam suo loco docuimus: Τούτου ὃ
καρπὸς πέπειρος συλλεγεὶς, καὶ EnpavOels
11 C
9714 Ο. PLINII SECUNDI
tum diebus triginta pondere denarii in vino albo. Vetto-
nice farina ex melle et aceto scillite? pota. Radix lon-
chitidis in aqua, et Teucrium illinitur. Item scordiaum?
cum cera, agaricum cum farina foeni Greeci.®
XLix. Vesice malis,’ contraque calculos, gravissimis*
cruciatibus, ut diximus,’ auxilio est Polemonia* ex vino
pota: item agaricum.' Plantago" radice vel foliis potis
ex passo. Vettonica,*’ ut in jocinere diximus:” item ra-
mici, pota atque illita : eadem ad strangurias* eflicacissima.
Ad calculos’ quidam Vettonicam et verbenacam et mille-
folium equis portionibus, ex aqua, pro singulari remedio
bibere suadent. Strangurias discuti et dictamno certum
est. Item quinquefolio decocto ad tertias in vino: hoc et
enterocelicis? dari atque illini, utilissimum est. Xiphii
΄σ’΄σ““΄“΄“΄“““““
6 Cod. Dalec. acoro poto.—7 Chiff. scillito.—8 Gronov. et al. ante Harduin.
cum farina fenigraci, vesice malis...auxilio est. Polemonia, &c.
Cap. xix. 1 Vet. Dalec. in gravissimis.—2 ‘Ita cod. Reg. 2. et Editio
NOTE
ἐν σκιᾷ, πίνεται μετ᾽ οἴνου <a’ ὁλκὴν
ἐπὶ ἡμέρας μ΄, καὶ σπλῆνα τήκει, κ. τ. A.
Semen postquam ematuruit collectum, et
in umbra siccatum, si drachme pondere
ex vino bibatur quadragenis diebus, lie-
nem absumit, &c.
P Item scordium] Diose. 111. 125.
Kal ὑποχόνδριον χρονίως φλεγμαῖνον
ἀναληφθεῖσα κηρωτῇ παρηγορεῖ. Diutur-
nam hypochondriti inflammationem cerato
excepta lenit.
4 Vesice malis} Ab his verbis insti-
tuendam periodum novam loci sen-
tentia admonuit, que connexa per-
peram cum anterioribus hactenus
fuere.
τ Ut diwimus) Lib. xxv. 7. “ Indi-
cavere, inquit, ‘experimento, asper-
rimos cruciatus esse calculorum a stil-
licidio vesica.’
* Polemonia}] Diose. αν. 8, ex aqua
prebet.
' Item agaricum] Diose, 1. 1.
u Plantago| Totidem verbis Diose.
11. 153. et Apuleius ο. 1. tit. 24.
ν Vettonica] Vettonica pariter cal-
culos rumpi docet Galenus de Fac.
Simp. Med. lib. vir. p. 189.
w Ut in jocinere diximus] Cap. 19.
his verbis: ‘ Vettonice drachma una
in aqua calida cyathis tribus.’ Ex
melle et aceto bibi jubet Anton.
Musa tit. 24.
x Eadem ad strangurias} Diose.
Iv. 1.
y Ad calculos} Verbis plane tot-
idem Marcellus Empir. ¢. 26, p. 177.
Item suspecte vetustatis auctor, Ai-
milius Macer, cap. de verbena: ‘ Her-
bam cui nomen foliis de mille dedere,
Bettonicamque, pari verbene pon-
dere junge: Hee mixta potantur
aqua: nullum medicamen Utilius cre-
dunt illis quos caleulus angil.’
1 Hoc et enterocelicis] Diosc. ἵν.
42.
NAT. HIST. LIB. XXVI. 50. 3715
quoque * radix superior urinam ciet infantibus. Enteroce-
licis? datur ex aqua, et illinitur vesicee vitiis. Peucedani
succus infantium+ ramici: et umbilicis “ eminentibus psyl-
lion illinitur. Urinam cient“ anagallides, acorique τά οἱ“
decoctum, vel ipsa trita potaque: et omnia vesica 5 vitia
sanat. Et calculos‘ herba et radix cotyledonis. Itemque®
genitalium inflammationem omnem, pari pondere caulis, et
seminis,° et myrrhe. Ebulum" teneris” cum foliis tritum,
ex vino potum, calculos pellit: impositum testes sanat.'
Erigeron) quoque cum farina thuris et vino dulci, testiam
inflammationes sanat. Symphyti* radix illita enterocelas
cohibet : genitalium nomas hypocisthis ' alba. Artemisia ™
quoque datur contra calculos ex vino dulci, et ad strangu-
riam. Dolores vesice” sedat ex vino nymphee heracliz
radix. :
L. Eadem vis crethmo°® ab Hippocrate admodum lau-
΄““““““΄““““σ.
princeps. Brotier. Et Vettonica Gronov. Harduin. et recentt.—3 Jctericis
cod. Dalec.—4 Chiff. infantibus.—-5 Cod, Dalec. potaque etiam vesice.
Vox omnia deest in cod. Dalec.—6 Vet. Dalec. pondere seminis caulis—
7 Chiff. tenerum.
NOTE
a Niphit quoque] Diosce. iv. 20.
> Enterocelicis| lisdem verbis Dios-
cor. loc. cit.
© Et umbilicis| Dioscor. tv. 70. Ἐν-
τεροκήλας τε τὰς ἐπὶ παίδων καὶ ἐξομ-
φάλους ὑγιάζει καταπλασσόμενον σὺν
ὄξει. Infantium enterocelis et eminenti
umbilico illitum ex aceto medetur. Un-
de forsan legi hoc loco oporteat, ut
in Chiffl. cod. Peucedani succus infan-
tibus: ramici et umbilicis eminentibus
psyllion illinitur.
4 Urinam cient] Certe nephriticis
hydropicisque opitulari ait Diosc. 11,
209.
© Acorique radicis] Diose. τ. 2.
Γ Et calculos| Diosc.1v.92. Item
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. vit.
p- 195. Dysuriam statim ea sanari
in vino pota, auctor est Theod, Pris-
cianus 11, 2, 20.
“4
5 Itemque} Diosce. loc. cit.
h Ebulum] Ebuli radices ad calen-
los commendat Marcellus Empir. ec.
26. p. 176.
1 Testes sanat] Testinm epiphoras,
seu inflammationes.
J Erigeron] lisdem verbis Diose.
Iv. 97.
k Symphyti] Diose. 1v. 9.
! Hypocisthis] Cistho ipsi hance vim
assignat Diosc. 1. 126.
m Artemisia] Diosc. 111,
Apuleius c, 59. tit. 4.
" Dolores vesice] Diose. 111. 147.
° Eadem vis crethmo| Diximus de
eo, anteriore lib, cap. 96. Laudatur
ab Hippocrate, ad ejiciendos foemi-
narum menses, de Natura Mul. tex,
20. p. 372. et de Morb. Mul. lib. 1.
tex. 10. p, 422. Ad uteri morbos in-
ter optima remedia, ἄριστα φάρμακα,
127. et
ne
3716 C. PLINII SECUNDI
datz.'! Est autem inter eas que eduntur sylvestrium her-
barum. Hane certe apud Callimachum apponit rustica illa
Hecale:? speciesque est batis hortensiaz.?? Caulis unus*
palmum altus, semen ferens odoratum, ceu libanotidis ro-
tundum, siccatum rumpitur: habet intus nucleum candidum,
quem aliqui cachryn vocant. Folio pingui, albicante veluti
olive, crassiore, et salso gustu : 5 radices digiti crassitudine
tres aut quatuor. Nascitur in maritimis petrosis.+ Estur
crudum * coctumve cum olere, odorati saporis 5 et jucundi.
Servatur‘ etiam in muria: przcipui usus°® ad stranguriam,
folio, vel caule, vel radice ex vino. Colorem quoque cor-
poris gratiorem facit: verum equo largior inflationes. Al-
v um solvit decocto, urinamque," et a renibus humorem
trahit.?7. Sic et alceze*®” siccz farina in vino pota strangu-
ad Ae
Cap. 1. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. laudato Dalec. laudata
Gronov. et vulgg.—2 Ita Harduin, 1. 2. 3. et recentt. speciesque ejus est batis
hortensis Vet. Dalec. speciesque est b. horiensis Gronov. et valgg.—3 Ita codd.
Harduini, Dalec. et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Folia
pinguia, albicant .... crassiore, et salsa gustu Gronov. et vulgg.—4 Dalec. ef
petrosis.—5 Vet. Dalec. odoraltum, saporisque.—6 Idem Vet. precipuusque
usus ejus.—7 Cod. Dalec. verum lurgior inflationes alvi solvit. Decocta urinam
et a renibus, §c. Wet. Dalec. verwm largior quoque inflationem. Alvum, δα.
alii vett. ap. eundem : inflationes facit. Alvum, Sc.—8 ‘ Sine auctoritate in re-
centioribus editionibus, alih@a. Ex codd. Regg. 1. 2. emendandim, alcee.
Est damasoninm. Vide supra cap. 12. et 28.’ Brotier. althea Gronov. et al.
vett. item Harduin. 1. 2.3. et recentt.
NOTE
salis adjicitur, quod (ut aiunt) salem
sibi secum ferant. Que ratio me
quoque monet, ut asseverem bacil-
eodem volumine, tex. 56. p. 450.
P Illa Hecale] De qua diximas an-
tea, XXII. 44.
1 Batis hortensia] Nec batis quo-
que bacillarum nomine, de quibus
evyimus xxv. 96. intelligenda est :
quando neque ipsa crethmos ea est
appellatione censenda, ut diximus.
Quin et bacillas herbarii perperam in
marinas distinxere, atque hortenses,
ut acute vidit Petr. Quiqueranus de
Laud, Provincia lib. 11. fol. 50. cum
nihil discrepent: nisi quia maritime
littorum prewrogativa gustantibus sal-
siorem morsum infligunt. Conditura
bacillarum aceto constat: ei nibil
lam eam non esse batin, quod Dale-
campius censuit: quando Columella,
Plinius, ac Dioscorides, sue bati
nune salem, nunc muriam injiciunt.
Batin esse potius censuerim eam que
nomine alio hortensis sive sativa por-
tulaca est: crethmon, marivam.
τ Caulis unus} Lisdem pene notis
a Diose. describitur, αι. 157.
8 Estur crudum] Dioscor. loc. cif.
t Servatur] Dioscor, loc. cit.
“ Urinamyue] Dioscor, loc. cit.
v Sic et aleeaw} Dioscor, 1. 163.
.
NAT.
riam tollit, efficacius addito dauco.
Adversus serpentes ἡ bibitur.
HIST. LIB.
XXVI. 53. 3717
Lieni quoque utilis.
Jumentis quoque in pituita
aut stranguria hordeo inspersa succurrit.
LI. Anthyllion* est lenti simillima, quae in vino” pota
vesicas vitiis liberat, sanguinem sistit.
Altera est® an-
thyllis, chameepityus similis, flore purpureo, odore gravi,
radice intubi.!
Lil. Vel magis medetur cepza,* similis’ porcilace, ni-
griore radice, sed inutili, nascens in littoribus arenosis,
gustu amara.
mum prodest.
In vino* cum asparagi radice vesicz pluri-
Π111. Eadem prestat hypericon,' quam alii chameepytin,
alii corion'* appellant, oleraceo* trutice," tenui, cubitali,
΄“““““““““““7
CAP. LI.
arenosis gustu amara (subsalsa Diose.) que in vino et cet. intubi.
cepaa, &c. inutili, in vino, &c. e Diose.
CAP. LII.
detur, Cep@e similis Chiff.
Male in recentioribus omissum medetur.
1 Margo edd. Dalee. et Gronov. simillima nascens in littorib.
Sed id magis
1 Vesice magis cepea medetur similis Vet Dalec. vel magis me-
‘Tta bene cod. Reg. 1.
et Editio princeps.
Cepea autem est sedum cepea
dictum, H. L. Be Brotier. medetur omissum est in edd. Gronov. Harduin.
1. 2. 3. et recentt.
CAP. LIII.
1 Chiff. corissum.—2 Vet. Dalec. surculaceo; et sic Diose.
NOTE
w Adversus serpentes] Dioscor. loco
citato.
a Anthyllion| ᾿Ανθυλλὶς hee prima
Dioscoridis 111. 153. picta a Lobe-
lio, in Advers. pag. 195. visa a no-
bis in horto Regio. In Dalmatia et
Creta frequens, teste Anguillara par.
XIIf. p. 237.
b Que in vino] Diose. loc. cit.
© Altera est} Et hee altero simili-
ter loco a Diosc. appellata, loc. cit.
jisdem signata notis. Iva Moschata
Monspeliensium, scite effigiata a Lo-
belio in Observ. p. 208. visa a nobis
in horto Regio.
4 Vel magis m. cepe@a] Κηπαία Dios-
coridt 111. 168. iisdem ferme verbis
describitur. WVidimus in horto Re-
gio, qualem Matthiolus delineat in
Diose. lib. ur. p. 933. In Paduano
et Bononiensi agro nasci testatur An-
s
guillara par. x1. p. 242.
© In vino] Diose. loe. cit.
f Eadem ... hypericon} Diose. m1.
171. Ὑπερικὸν, of δὲ ἀνδρόσαιμον, of δὲ
κόριον, of δὲ χαμαιπίτυν, κι τ. A. Offi-
cine Perforatam vocant, Galli Mille-
pertuis, quod folia Soli objecta innu-
meris foraminibus secatere, et omni ex
parte punctis quibusdam pertundi
visantur. WVulgus item herbam ιδ΄.
Joannis seepe nuncupat. Pingitura
Dodoneo p. 76. Vidimus in horto
Regio.
& Alii corion] Ita Dioscor. Mss, ta-
men, tum hoc loco, tum in Indice,
pertinaciter corison exhibent. Sic
rursum inferius c. 60.
4 Oleraceo frutice] Altitudine oleri-
bus pari, sive inter olera frutice ag-
nascente,
3718 Cc. PLINII SECUNDI
rubente, folio rutae, odore acri,' semine in siliqua nigro,
maturescente cum hordeo. Natura semini’ spissandi:
alvum sistit: urinam ciet:/ vesicae+ cum vino bibitur.
Liv. Est aliud* hypericon, quod alii corin'' appellant,
folio tamaricis, et sub ea nascitur, sed pinguioribus foliis
et minus rubentibus,* odoratum, palmo altius, suave, le-
niter acutum. Vis semini excalfactoria: et ideo inflatio-
nem facit: sed stomacho non inutile:? precipuum ad™
stranguriam, si exulcerata non sit vesica. Medetur et pleu-
riticis ex vino potum.
Lv. Vesicz autem" callithrix! trita simul cum cumino,
et data ex vino albo. Verbenaca® quoque cum [0115 *
decocta ad tertias, vel radix ejus e mulso calido calculos
ejicit.
Item perpressa,’ quz Aretii et in Ilyrico nascitur, in
aqua decocta 6 tribus heminis ad unam, et pota. ‘Trifoli-
um? ex vino sumtum. Et chrysanthemum. Anthemum :
΄““““““““““ 7.
—3 Vox semini deest in cod. Dalec.—4 Ita codd. Harduini et Chim. cum
edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. ad calculos vesice Gronov. et al. vett.
Cap. Liv. 1 Chiffl. caro. Mox, folio erice margo edd. Dalec. et Gro-
nov. e Diose.—2 Vet. Dalec. et minoribus ac rubentibus.—3 Ita ex codd. Har-
duinus et recentt. altius suave et ideo inflationem facit, et stomacho non inutile
cod, Dalec. non altius margo edd. Dalec. et Gronov. 6 Diosc. altius, l. s. acu-
leatum. Vis, &c. inflationem facit enterocelis: sed, δὲ. Gronov. et vulgg.
Cap. tv. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2, 3. οἵ
recentt. callitriche Vet. Dalec. callitrichon Gronov. et al. vett.—2 Ita
codd. Harduini, Chiffl. et Vet. Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
quoque foliis Gronov. et vulgg. Mox, e mulso caldo Chif.—3 Ita Harduin.
NOTE
i Odore acri] Resinam pineam obo-
lente, unde et χαμαιπίτυος nomen.
i Urinam ciet}] Diose. loc. cit. Adva-
μιν δὲ ἔχει διουρητικήν.
k Est aliud] Dioscor. 111. 174, Κό-
pis, of δὲ καὶ τοῦτο ὑπερικὸν καλοῦσι,
φύλλον ἔχει παραπλήσιον τῷ τῆς epelKns,
κτλ. A Matthiolo pingitur in Diose.
lib. 11. p. 939. In horto Regio vidi-
mus.
' Alii corin] Ita sane Dioscor. Sed
Pliniani codices Mss. non hic modo,
sed etin Indice, et rursum inferius
c. 73. et 81. constantissime caron vo-
cant.
m Pracipuum ad] Diose. loco cit.
Ὁ Vesicew autem] Diose. tv. 136.
ο Verbenaca) Marcellus Empiricus
cap. 26. pag, 175. et Apuleius cap. 3.
tit. 5.
P Item perpressa] ‘ Repressa Roma-
nis,’ inquit Anguillara par. x11. pag.
218. dasi a i cavalli quando sono ripresi,
onde... tal nome. Id esse ἰδὲ pabu-
lum equorum ait, cum a@stuant.
4 Trifolium] Lib, ut. 0. 1238, Mar-
NAT. HIST. LIB. XXVI. 58. 3719
quoque' calculos ejicit, parvis a radice foliis quinis, cauli-
bus longis duobus flore roseo: radices trita per se, ceu
laver crudum.
Lvi. Silaus nascitur* glareosis' et perennibus rivis,
cubitalis apii similitudine. Coquitur, ut olus acidum,??
magna utilitate vesica: que si scabiem® sentiat, panacis
radice sanatur, aliter inutile vesicis. Calculos pellit ma-
lum erraticum,’ radicis libra in vini congio decocta ad
dimidias : inde heminze sumuntur per triduum. Reliquum
ex vino cum sio:? urtica marina, et daucum,® et plantagi-
nis semen ex vino.
Lvl. Et berba Fulviana‘ trita ex vino, (et hac nomen
inventoris habet, nota tractantibus,) urinas ciet.
LVill. Scordion testium tumores sedat.
Hyoscyamum ὃ
genitalibus medetur: peucedani" succus ex melle, et se-
“““““““΄““““4“Γ7
1.2. 3. et recentt. δέ chrysanthemum Antemii ΟΠ. et chrysanthemum primum.
Anthemum Gronov. et al. vett.
CAP. LVI.
natur, aliter inutili.
al. Vet. ejusdem, sicut et sion.
Mox, seu laver crudum Gronov.
1 Chiff. glabriolis.—2 Vet. Dalec. ut olus atrum.
Vesice calculos cod. Dalec.—3 Vet. Dal.
Mox, sa-
cum conyza ;
NOTH
cellus Empir. c. 26. p. 180. de tri-
folio minuto: ut et Plinius Valer. 1.
38.
τ Anthemum quoque] Sic Reg.1. At
Reg. 2. et Index, Anthemis. In Illy-
rico reperiri, dicique Sassifragia, quod
calculos nempe vesice frangit, vel
ejicit, auctor est Anguillara par. x11.
Ρ. 218.
ἃ Silaus nascitur] Non est hee la-
ver, sive sion, de quo diximus xxII.
41. ut existimavit Ruellius lib 11. p.
369. cum de lavere proxime antea,
ceu stitpe diversa, mentio habeatur.
Sed apium potius palustre, ut acute
vidit Anguillara par. 2. p. 219. et
cum eo Lobelius in notis Mss. ad eum
locum.
Ὁ Coquitur, ut olus acidum] Olus-
atrum, credo, intelligit.
© Que si scabiem] Si sit exulcerata
vesica.
4 Malum erraticum] Quid hac voce
intelligat, haud satis liquet. Dale-
campius de aristolochia interpreta-
tur, que malum terre superius ap-
pellata est, c. 54. quod radix in glo-
bum mali rapique modo rotundetur.
Vix assentior: cum illa ubique nobi-
liore nomine Greco quam Latino a
Plinio appelletur.
e Et daucum] Daucum urinas pel-
lere auctor est etiam Dioscor. 11.
83.
f Et herba Fulviana| Que sit ea
porro, cum nullis signetur notis, sta-
tui auspicato nequit.
& Hyoscyamum] Testium tumori me-
deri dixit hyoscyami semen Dioscor.
ιν. 69.
h Peucedani] Dioscor. 111. 92.
3726 C. PLINII SECUNDI
men, stranguriaz: agaricum! obolis tribus in vini veteris
cyatho uno: trifolii) radix drachmis duabus in vino:
dauci* una drachma, vel seminis.'. Ischiadici! et semine
et foliis erythrodani tritis sanantur: panace poto:*™ et
infricata" Polemonia, aristolochiz decocto folii. Agarico
quidem et nervus, qui platys3° appellatur, et humerorem
dolor sanatur, obolis tribus in vini veteris cyatho uno poto.*
Quinquefolium ? ischiadicis et bibitur et imponitur. Item
scammonia ὅ decocta cum 5 hordei farina. Semen hyperici*
utriusque bibiturex vino. Sedis vitia et attritus celerrime
sanat plantago : condylomata * quinquefolium : sedem ever-
sam °‘ cyclamini radix ex aceto. Anagallidum7" coeru-
΄σ΄σ““σ““:““““ 7
Cap. ἀντ. 1 Vet. Dalec. vino dulci, vel una drachma seminis; cod. Da-
166. rino dulci, una drachma, §c.—2 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. panace pota edd. vett. et Gronov.—3 Chiffl.
qui platus.—4 Vet. Dalec. potis.—5 Chiffl. et cum.—6 Ita codd. Harduini
et Chiffl. cum edd, Harduin. 1. 2. 3. et recentt. conversam Gwonov. et vulgg.
—7 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
Anagallis Gronoy. et vulgg. Mox, Gronov. et vulgg. procidentia; Vet.
NOTE
i Agaricum] Dioscor. 111. 1.
J Trifolii) Hujus seminis drachmas
ternas, foliorum quaternas prebet
Diose. 111. 123.
k Dauci| Subintellige, radicis. Se-
men certe ad pellendas urinas com-
mendat inprimis Diosc. 111, 83.
! Ischiadict] Dioscor. 111. 160.
m Panace poto} Illini jubet ischiadi
Diose. 111. 55.
n Et infricata] Et pota quoque ex
aqua, si Dioscoridem audimus, tv.
8. et, qui Dioscoridem ubique sequi-
tur, Galenum de Fac. Simp. Med.
lib. viii. p. 221.
© Nervus,.... qui platys| Πλατὺς,
hoc est, latus, amplus, patens. Ner-
vum intelligit cruris crassissimum,
maximumque inter lumbares, qui ad
genu usque procedit. Ad coxendi-
com articulorumque dolores facere
agaricum ex aceto mulso potum, ait
Diosc, 11. 1.
P Quinquefolium} Dioscor. iv. 42.
Marcellus Empir. c. 25, p. 174. * Ad
ischiadem,’ inquit, ‘ herba pentaphyl-
los, foliis fragorum simillima, cum
vino trita, in balineo in solio data
potui hac valetudine laborantes cito
remediabit.’
4 Item scammonia] Diosc. 1v. 171.
Συνεψηθεῖσα δὲ ὄξει Kal λεανθεῖσα μετὰ
ἀλεύρου κριθίνου ἰσχιαδικῶν ἐστι κατά-
πλασμα.
¥ Semen hyperict] Dioscor, rm. 171.
et 174.
® Condylomata) Dioscor. 1v. 42,
τ Sedem eversam] Procidentem. Di-
oscor, 11. 194. “Edpay δὲ προπεσοῦσαν
σὺν ὄξει Kataxpiduevos ὃ xvAds καθίστη-
σι. Sedem prociduam radicis succus ex
aceto illitus restituit,
υ Anagallidum) Diose. τι. 209. Φασὶ
δὲ ἔνιοι τὴν μὲν ἔχουσαν τὸ κυάνεον ἄν-
θος, προπτώσεις δακτυλίου στέλλειν" τὴν
δὲ τὸ φοινικοῦν, ἐρεθίζειν καταπλασθεῖ-
NAT HIST. LIB. XXVI. 60. 3721
Jea procidentiam sedis retro agit: e diverso rubens proritat.
Cotyledon condylomata et hamorrhoidas mire curat. Tes-
tium tumores acori radix decocta in vino, tritaque, et illita.”
Intertrigines” negat fieri Cato, absinthium Ponticum se-
cum 9 habentibus.
(ix.) Alii adjiciunt et puleginm: quod jejunus qui lege-
rit, si post se alliget, inguinis dolores prohibet, aut sedat
coeptos.
LIX. Inguinalis'’ (quam quidam argemonem vocant)
passim in vepribus nascens, ut prosit inguinibus, in manu
tantum habenda est.
LX. Panos sanat* panaces cum melle:? plantago” cum
sale: quinquefolium:° persolate‘ radix, ut in strumis:
item damasonium:® verbascum‘’ cum sua radice tusum,
vino aspersum, folioque involutum, et ita in cinere calfac-
“σ“΄“΄““΄““΄“““ “Γ΄
Dalec. et ΟΠ. procidentiam; quod recepere Harduin. et recentt.—S Chiffl.
tritaque illita.-—9 Vet. Dalec. siccum.
Cap. LIx.
vulgg.
Cap. Lx. 1 Vet. Dalec. ex melle.
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
Inguinaria Gronoy. et
Mox, in eodem, ut ef strumas.—2 Vox
NOTE
σαν. Aiunt nonnulli impositam anagal-
lidem eam, que.ceruleum edit fiorem,
sedis procidentiam retro agere: que
vero phaeniceum, eandem proritare.
Y Intertrigines] Cato de Re Rust. c.
159. p. 89. ‘Intertrigini remedinm :
In viam cum ibis, absinthii Pontici
surculum sub annulo habeto. Apu-
leius cap. 100. tit. 4. “ Ad inguinum
vel intertriginis‘molestias :” ‘ Herbe
absinthii et marrubii surculum sumi-
to, et in semicinctio tecum portato,
sanaberis.’ Intertrigines attritus sunt
femorum. In Notis que Tironis fal-
so dicuntur, apud Gruterum p. 180.
‘Rhagadium. Intestigo. Intestigino-
sum.’ Lege, ‘Intertrigo. Intertrigi-
nosum.’
Ww Inguinalis] In Reg. 2. Inguina-
lis, quam quidam argemonion. In Reg.
1, argemon. In Indice, Inguinalis,
sive Argemo. Argemoniam vocare vi-
detur Marcellus Empir. c. 32. p. 225.
et ὁ. 84, p. 235. Quam porro Plinius
‘inguinalem’ vocet, si alia est ab ar-
gemonia, de qua xxv. 56, aut a lappa
Canaria, quam pariter argemonem
dixere, ut vidimus xx1v. 116, obscu-
rum est.
a Panos sanat| Diose. 111, 56.
υ Plantago] Sic et Diose. 11. 153.
ὁ Quinquefolium| Dioscor, ty. 42.
4 Persolate| Quod et arcion a Di-
oscoride appellatur αν. 107. Quo illa
modo in strumis imponatur, diximus
cap. 12.
© Item damasonium] Diose. 111. 169.
f Verbascum] Ad οἰδήματα, hoe est,
ad tumores, commendatur a Diose, tv.
104,
3722 C. PLINIL SECUNDI
tum, ut imponatur calidum. Experti aflirmavere, plurimum
referre si virgo imponat nuda, jejuna jejuno,* et manu su-
pina tangens dicat: ‘ Negat Apollo pestem posse crescere,
cui nuda? virgo restinguat:’ atque ita retrorsa + manu § ter
dicat, totiesque despuant ambo. Medetur" et radix man-
dragore ex aqua: radicis scammoniz' decoctum cum
melle: sideritis cum adipe vetere:*’ vel Chrysippea! cum
ficis pinguibus: et hac ab inventore habet nomen.
LXI. (X.) Venerem in totum adimit, ut diximus,* nym-
phzea heraclia: eadem* semel! pota, in Xu. dies. Insom-
nia quoque™ Veneris a jejuno pota, et in cibo sumta.
Illita quoque radix genitalibus inhibet non solum Venerem,
sed et affluentiam geniture, ob id" corpus alere* vocem-
que dicitur. Appetentiam® Veneris facit radix e xiphio
superior, data potu in vino. Item quam crethmon? agrion
appellant: et horminos?’ agrios cum polenta contrita.+
LX11. Sed inter pauca? mirabilis est orchis herba: sive
Fe eee
jejuno deest in cod. Chif.—3 Ita ex codd. Harduinus et recentt. ita quo-
que Fulv. Ursin. ad Varr. p. 20. quam nuda Gronov. et vulgg.—4 Cod.
Dalec. retorsa; unde Dalecampius conj. retorta.—5 Gronov. et al. ante
Harduin. veteri.
Cap. txt. 1 Vox eadem vacat.’ Dalec.—2 Chiff. habere.—3 Chiffl.
cremnon.—4 Vet. Dalec. hormion agrion cum pol. contritum; margo edd.
Dalec. et Gronov. ormenos agrios cum pol. contritus.
NOT
semel bibatur, Venerem in XL, dies
restinguit.
& Retrorsa manu} Aversa manu,
prona, cum vola terram spectat: ut
contra supina, cum vola ceelo obver-
titur.
h Medetur] Diosc. 1v. 76.
i Radicis scammonia] Dioscor. αν,
171.
J Vel Chrysippea} Quid Chrysip-
pea sit, velle indicare, harioli foret,
et conjectoris parum sani.
k Venerem .... πὲ diximus] Lib.
χχν, 37. ‘Qui biberint eam duode-
cim diebus, coitu genituraque pri-
vari.
' Eadem semel] Hoc est: si per dies
dnodecim bibatur, ut dictum est xxv.
37. in totum Venerem adimit: si vel
m Insomnia quoque| Subintellige,
adimit in totum. Diose. ad verbum
1. 148,
n Obid] Vide que de raphano dix-
imus xx. 13.
© Appetentiam] Diose. 1v. 20. Φασὶ
δὲ καὶ ἀφροδίσια παρορμᾷν τὴν ἀνωτέρω
ῥίζαν σὺν οἴνω ποθεῖσαν.
P Et horminos| Diose. 111, 145, Ὅρ-
μινον ἄγριον .... δοκεῖ δὲ τοῦτο σὺν οἴνῳ
πινόμενον συνουσίαν παρορμᾷν. Illud est
quod xvut. 22. a Dodonwo delineari
diximus, p. 290.
4 Sed inter pauca] Diose, ut. 141,
“Opxis ἕτερος, ὃν Σεραπιάδα ἕτεροι καλοῦ-
NAT» HIST. LIB. XXVI. 62, 3723
serapias," foliis porri, caule paimco, flore purpureo, gemina
radice, testiculis simili: ita ut major,’ sive (ut aliqui di-
cunt) durior,’ ex aqua pota excitet libidinem: minor sive
mollior, e lacte caprino* inhibeat. Quidam folio‘ scille
esse dicunt, laviore ac minore,? caule spinoso. TRadices+
sanant" oris ulcera: thoracis pituitas, alvum ἡ sistunt 6
vino pote. Concitatricem” vim habet satyrion.’ Duo
ejus genera: una lengioribus* foliis, quam olez, caule
quatuor digitorum, flore purpureo, radice gemina ad for-
mam hominis testium, alternis annis intumescente ea ac re-
sidente. Altera’ satyrios orchis® cognominatur, et foe-
mina esse creditur. Distinguitur internodiis et ramosiore
΄σ“““““““ “7
Cap. τχπτ. 1 Chiffl. tenuior, Mox, margo edd. Dalec. et Gronov. ex
lacte caprino pota, e Diosc.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. ex aqua, e
Diose. sic paulo post.—3 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin.
1. 2. 3. et recentt. leviori ac minori Gronov. et vulgg.—4 Ita codd. Harduini,
Dalec. et Chiffl.cum edd. Harduin. 1.2.3. et recentt. ejusque radices Gronov,
et vulgg. Mox, et thoracis Vet. Dalec.—5 Vet. Dalec. ut satyrion.—6 Ita
codd. Hardnini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3, et recentt. satyrion or-
NOTE
σιν, ὡς καὶ ᾿Ανδρέας διὰ τὸ πολύχρηστον
τῆς ῥίζης" φύλλα ἔχει ἐοικότα πράσῳ,
k.T.A. Nam totidem verbis et ἃ Di-
oscoride, et ab Oribasii interprete
delineatur, lib. x11. p. 210. Testicu-
lum canis officine vocitant. Quin et
eadem omnia orchium genera Satyria
nominant, Gallique officinas secuti,
du Satyrion: Apuleium quoque, qui
cap. 5. orchies et satyria nullo dis-
crimine habuit. Nos viginti omnino
genera vidimus in horto Regio. Sunt
omninm cognate vires, et ad Vene-
rem inprimis concitandam pares.
© Sive serapias] In Indice, more
Latino, serapia. Ut rhean alibi pro
rheade dixit.
5. Ita ut major] Diose. 111. 141. et
142. e gemina radice seu bulbo, te-
neriorem ait a mulieribus Thessalis e
lacte caprino propinari ad excitan-
dam libidinem; alteram, que aridior
duriorque est, ξηρὸς, ad eandem in-
hibendam. Theophr. Hist. rx, 19.
utrumque e lacte caprino sumi ait:
sic sumto majore libidinem excitari:
inhiberi, minore. Vide et Galenum
de Fac. Simp. Med. lib. vit. p. 216,
τ Quidum folio) Theophr. loc. cit.
Ἔχει δὲ τὸ φύλλον σκιλλῶδες, λειότερον
δὲ καὶ ἔλαττον" τὸν δὲ καυλὸν ὁμοιότα-
τὸν... ἢ ἀκάνθῃ.
u Radices sanant] Dioscov. 111. 142.
¥ Alvum] Diose. loc. cit. Ἵστησι δὲ
καὶ κοιλίαν σὺν οἴνῳ ποθεῖσα.
w Concitatricem] Ad venereos im-
petus.
x Una longioribus] Hic Dioscoridis
orchis est, 1. 141. Latinis satyrion
nuncupatum. “Opxis, οἱ δὲ κυνόσορχιν
καλοῦσι, φύλλα EXEL. . +. ἐλαίᾳ μαλακῇ,
ὅμοια... - μακρότερα, κ. τ. A,
y Altera] Hoe vero genus a Grecis
scriptoribus pratermissum,
3724 Cc. PLINIL SECUNDI
frutice, radice fascinis utili.7 Nascitur fere juxta mare.
Hee tumores, et vitia® partium earum?? cum polenta il-
lita sedat, vel per se.'° Superioris* radix in lacte ovis
colonice data' nervos intendit: eadem ex aqua re-
mittit.
LXUf. Greeci satyrion,” foliis lilii rubri, minoribus, et
tribus non amplius e terra exeuntibus tradunt, caule levi,
cubitali, nudo, radice gemina:' cujus inferior’ pars et
major mares gignat, superior ac minor foeminas. Et aliud?
genus“ satyrii erythraicon appellant, semine viticis majore,
levi: dure radicis, cortice rubre, intus album includi,
sapore subdulce,* fere in montuosis5 inyeniri. Venerem,
etiamsi® omnino manu teneatur radix, stimulari: adeo® sif
bibatur in vino austero. Arietibus quoque et hircis segni-
oribus in potu dari. Et a Sarmatis, equis ob assiduum
laborem pigrioribus in coitu, quod vitium prosedamum vo-
cant. Vim ejus restinguit aqua mulsa, aut lactuca’ sumta.
Jn totum? quidem Greci, cum concitationem hance volunt
SLIP OPP LILES
chis τόπον. et vulgg. Mox, et feeminamesse Chiff.—7 Chiff. radice fascini ;
alii ap. Dalec. semine acri, radice inutili—8 Margo edd. Dalec. et Grouov.
tumores discutit, et vilia corporis serpentia, e Diose.—9 Ita codd. Harduini
et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. partium earum erumpentia
Gronovy. et vulgg.—10 Ita ex codd. Hardninns et recentt. per se trita Gro-
nov, et vulgg.—11 Dalec, Superivris quoque radix, §c. Cod. Dalee. Superio-
ris radia in lacte ovino data.
Cap. Lxut. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. magnitudine mali, e Diose.
—2 Est aliud Chiff.—3 Vet. Dalec. duro. Mox, cortice ruffo Chiff. et sic
Diose.—4 Ita ex codd. Harduinus et recentt. dulce Diosc. subducere Gro-
πον. et al. vett.—5 Ita ex codd, Harduinus et recentt. fertur in montosis
cod. Dalec. fere in montosis Gronov. et vulgg.—6 Vet. Dalec. stimulari
NOTE
* Partium earum] Genitalium.
® Superivris| Ejus quam orchin esse
Dioscoridis diximus.
> Graci satyrion} Ut Diose. 111.
143. Σατύριον, of δὲ τρίφυλλον καλοῦσι
«+. φύλλα τρία pépea....
K.T. Ae
Cujus inferior] Hoe de priore or-
chi pariter Diose. 1. 141. ut sunt
pimirum, quod ante monnimus, con-
generes omnium horum facultates.
κρίνῳ ὕμοια,
4 Et aliud genus] Diose. m1. 144.
Σατύριον τὸ ἐρυθρόνιον, of δὲ σατύριον
ἐρυθραϊκὸν, κ. τ. A.
© Venerem, etiamsi] Totidem verbis
Diose. loc. cit.
f Adeo si} Multo magis, si.
8 Aut lactuca] Quoniam hee max-
ime refragetur Veneri, ut dictum est
ΧΙΧ. 38,
" In totum] Omnino Greei, inguit,
cum herbam aliquam, aliudve, quod
NAT. HIST. LIB. XXVI. 64. 3725
significare,? satyrion appellant: sic et crategin cognomi-
nantes, et thelygonon, et arrhenogonon, quarum® semen
testium simile est. Tithymali quoque ramorum medullam
habentes, ad Venerem proniores fieridicantur. Prodigiosa‘
sunt, quee circa hoc tradidit? Theophrastus, auctor alioqui
gravis, septuageno coitu durasse libidinem contactu herb
cujusdam, cujus nomen genusque '° non posuit.
LX!v. Sideritis adalligata varices minuit, et sine dolore
persanat.' Podagra * morbus rarior solebat esse non modo
patrum avorumque memoria, verum etiam nostra, peregri-
nus et ipse. Nam si Italiz fuisset antiquitus, Latinum
nomen invenisset. Insanabilis non est credendus : quippe
quoniam et in multis sponte? desiit, et in pluribus cura.
Medentur! panacis radices, cum uva passa: succus hyos-
cyami* cum farina,+ vel semen: scordion' ex aceto: ibe-
ris, uti dictum est." Verbenaca" cum axungia trita, cycla-
mini® radix, cujus decoctum et pernionibus*® prodest. Po-
΄““““΄““΄““““ 47
magis adeo ; cod, Dalec. stimulat adeo.—7 Cod. Walec. signijicari.—8 Ita
codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et recentt. ‘ Lego,
thel, et arrhenogonon.’ Dalec. et thelygonon, quarum Gronov. et vulgg.—9 Codd,
Dalec. et Chiff. tradit.—10 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin.
1. 2. 3. et recentt. nomen speciemque Gronov. et al. vett.
Cap. exiv. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. prestat Gronoy. et ἃ]. vett.—2 Hinc est alterius capitis initinm
in Vet. Dalec. et Chiff.—3 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin,
1. 2. 3. et recentt. et sponte, omissis in multis, Gronov. et al. νεῖ, Mox,
desinit, ct in pl. curatur Vet. Dalec.—4 Vet. Dalec. cum farina sesame.—
NOTE
hane vim concitatricem Veneris ha-
beat, significare volunt, satyrion ap-
pellant. Sic enim et crategin sive
crateogonon nuncupant, aliasque.
Arrhenogoni certe semen esse testi-
um simile prodidit Theophr. Hist, 1x.
19.
i Prodigiosa] Theophr. Hist. 1x.
20. et ex eo Athenzus lib. 1. pag. 18.
Ab India in Greciam allatum id her-
be addit Theophrastus. In libris
Indicarum navigationum aliquot her-
barum simili virtute preditarum his-
toriam reperias : cujusmodi sunt Am-
fiam, Agnacat, Tambor sive Betel,
et alia.
ji Medentur] Diose. 111. 55. “Apudfec
καὶ ποδαγρικοῖς μετὰ σταφίδος ἡμέρου
καταπλασσόμενος.
k Succus hyoscyami] Vide Notas et
Emend. num, 18.
1 Scordion] Sic et Diosc. m1. 125.
m Jberis, uti dictum est] Lib. xxv.
c. 49.
. Verbenaca] Ad tumores et inflam-
mationes commendatur a Diose. Iv.
61.
ο Cyclamini] Dioscor. τι, 194. Εὐ-
3726 C. PLINII SECUNDI
dagras refrigerat radix e xiphio, semene psyllio,® cicuta
cum lithargyro’ aut axungia, aizoum® in primo impetu po-
dagrz rubentis, hoc est, calide. Utrilibet vero" convenit
erigeron cum axungia, plantaginis® folia trita addito sale
modico, argemonia °*‘ tusaex melle. Medetur et verbenaca
illita, aut si pedes macerentur in aqua in qua decocta sit.’
LXv. Et lappago," similis anagallidi,’ nisi esset ramo-
sior, ac pluribus foliis aspera, rugosa, asperioris succi,
gravis odoris: que talis est,?’ mollugo vocatur. Similis,
sed asperioribus foliis, asperugo. Superioris succus ex-
pressus pondere ΧΙ. denariorum in vini? cyathis duobus
quotidie sumitur.
LX V1. Praecipue vero * liberat eo malo phycos thalassion,
id est, fucus marinus, lactuce similis, qui conchyliis > sub-
“““““““““4 GD
5 Chiffl. et in pernionibus.—6 Vet. Dalec. et cod. ejusdem, argemone.—7 Ita
ex codd. Harduinus et recentt. illita ad pedes in aqua decocta cod. Dalec. illita
pedibus in aqua decocta Vet. Dalec. et al. illita, a. si p. m. in ejus decocto Gro-
nov. et al. vett.
Cap. xv. 1 Dodon. galio.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. mollis est,
e Diosc.—3 Chiffl. in vino.
NOTE
liari qualitate denominatum. Mol-
θετεῖ δὲ καὶ πρὸς ποδάγραν .... καὶ χί-
μετλα τὸ ἀφέψημα αὐτῆς καταντλούμε-
vov.
P Semen e psyllio] Dioscor. iv. 70.
4 Aizoum] Aizoi folia vel per se
vel cum polenta imposita, Diose. 1v.
89. et 90.
τ Utrilibet vero] Hoc est, sive po-
dagre frigide, sive calida et estuan-
ti. Marcellus Empir. c. 36. p. 243.
‘ Herba senecio que in tegulis nas-
citur, cum sale trita, vice malagmatis
imposita, podagricis prodest.’
* Plantaginis] Marcellus Empir. c.
36. p. 240.
‘ Argemonia] Inflationes omnes se-
dari ea imposita, seribit Dioscor, 11.
208.
“ Et lappago) Sive Lappa canaria,
de qua diximus xx1v. 116,
* Qua talis est] Duo innuit esse
lappaginis genera: utrumgue a pecu-
ligo altera ex iis apnd Marcellum Em-
pir. p. 179. ο. 26. dicitur, et ad renes
commendatur. De asperugine dixi-
mus in Notis ad xxiv. 116.
ἃ Precipue vero] Diose. tv. 100.
Pixos θαλάσσιον .... ψυκτικὴν ἔχει δύ-
ναμιν, ποιοῦσαν ἐν καταπλάσμασι, ποδα-
γρικοῖς, καὶ ταῖς φλεγμοναῖο" δεῖ δὲ αὐτῷ
χρῆσθαι ἐνίκμῳ πρὸ τοῦ ξηρανθῆναι.
» Qui conchyliis] Hoc est, cujus co-
lore lana primum imbuitur, cum ves-
tis conchyliate tinctura preparatur.
Huic deinde colori pretiosior alter
superindacitur: unde is, qui prior
est, substerni dicitur. Ab hoe fuco
tingendis olim vestibus idoneo tine-
turam omnem deinde Latini fueum
dixere. Disputat de eo fuco prolixe
Philosophus Hist. Anim, yi, 12. p.
692,
NAT. HIST. LIB. XXVI. 66. 3727
sternitur:' non podagre modo, sed omnibus articulorum
morbis impositus, priusquam exarefiat. Tria autem* genera
ejus: latum, et alterum longius, quadamtenus rubens: ter-
tium crispis foliis, quo in Creta vestes tinguunt:* omnia
ejusdem usus. Nicander‘ ea et adversus serpentes in vino
dedit. Salutare est et semen ejus herbz, quam psyllion
appellavimus,? madefactum aqua, admixtis in heminam
seminis, resinze Colophoniz cochlearibus duobus, thu-
ris uno. Laudantur® et mandragorez folia cum polenta
tusa.
(x1.) Talis vero’ tumentibus limus aquaticus cum oleo
subactus mire prodest. Articulis succus e centaurio mi-
nore. Idem nervis ® utilissimus. Item centauris. Vetto-
nica nervis" discurrentibus per scapulas, humeris, spine,
lumbis, pota,+ ut in jocinere.’ Articulis! quinquefolium
impositum. Mandragore " folia cum polenta, vel radix
recens tusa cum cucumere sylvestri, vel decocta in aqua.
΄“““““““““““
Cap. Lxvi. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. conchis insternitur, 6 The-
ophr. id est, innascitur.—2 Ita codd. Hardnuini et Chiff. cum edd. Harduin.
1, 2. 3. et recentt. tinguntur Gronov. et al. vett.—3 Chiff. nominavimus.—
4 ‘Cod. posita; fortassis, imposita.’ Dalec. Mox, et jocinert Vet. Dalec.—
NOTE
© Tria autem] Totidem verbis hec
Dioscor. tv. 100. Φῦκος θαλάσσιον, φύ-
εται τὸ μέντοι αὐτοῦ πλατύ" τὸ δὲ ὑπό-
μηκες καὶ φοινίσσον" τὸ δὲ λευκὸν, φυό-
μενον δὲ ἐν Κρήτῃ πρὸς τῇ γῇ, εὔανθες
ἄγαν καὶ ἄσηπτον. Plinius et Oriba-
sius τὸ δὲ οὖλον legere, non λευκόν.
4 Nicander] Diose. loc. cit. Νίκαν-
ἰδίως.
h Vettonica nervis] Etiam precisos
glutinari ea censuit Marcellus Em-
pir. c. 35. p. 240. Wide Notas et E-
mend. num. 19.
i Ut in jocinere} Hoc est, eo tem-
peramento, quo in jocineris remediis
usi sumus, nempec. 19. Vettonice
dpos δέ φησι καὶ θηριακὸν εἶναι τὸ φοινι-
κοῦν, Nicandri versus est ejuscemodi
in Theriac. p. 60. ’Hé τι φοινίσσον δὴ
καταβάλλεο φῦκος“.
e Laudantur] Diose. tv. 76.
f Talis vero] Ad verbum hee Pli-
nius Valer. 11. 48. et Marcellus Em-
pir. ὁ. 34. p. 233.
8. Idem nervis| Dioscor. 111. 9, To-
θεὶς δὲ ἁρμόζει τοῖς περὶ τὰ νεῦρα πάθεσιν
drachma una in aqua calida cyathis
tribus.
} Articulis} Plinius Valer. 11. 47.
Apuleius c. 2. de quinquefolio, tit.
11. ‘Ad pedum dolorem.’ Jus radi-
cis decocte prodesse ἀρθριτικοῖς scri
bit Dioscor. αν. 42.
k Mandragore] Dioscor, tv.76. post
Theophr. Histor, 1x. 10.
3728 Cc.
Digitorum in pedibus’ rimis*’ polypodiiradix. Articulis™
succus hyoscyami cum axungia: amomi” succus cum de=
cocto: item centunculus decocta, vel muscus recens ex
aqua obligatus,® denec inarescat.
Item lappz boariz° radix e vino pota. Cyclaminos ?
decocta in aqua perniunculos curat, omniaque alia frigoris
vitia. Perniunculos? et cotyledon’ cum axungia: folia
ex batrachio:" epithymi succus. Clavos pedum extrahit
ladanum cum castoreo: verbenaca ex vino.
LXxvit. Nunc peractis malis quae membratim sentiuntar,
dicemus de his, que totis corporibus grassantur. Remedia
autem heec communia invenio.' Ante omnes potandam *
dodecatheum, de qua diximus:* deinde panacist omnium
generum radices, peculiariter longinquis morbis, et semen
interaneorum vitiis. Ad omnes vero corporis dolores suc-
cum e scordio: item Vettonice, que pota colorem plum-
beum corporis privatim emendat, gratioremque reducit.3
LXVItI. Geranion aliqui* myrrhin: alii myrtidan™® ap-
PLINIi SECUNDI
OPI POL OP EP “σ΄
5 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Cubitorum ac pedum rimis ἄτοπον. et
wie —6 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 8.
et recentt. obligatur edd. vett. et Gronov.—7 Ita codd. Harduini et Chiff.
eum edd, Harduin. 1. 2.3. et recentt. perniunculos curat et cotyledon Gronov.
et al. vett.
CaP. LXVII.
edd. Harduin,
reduit.
Cap. LXVIIt.
lec. aué myrrhidam Chiff.
1 Chiffl. inveniunt.—2 Ita codd. Harduini et Dalec. cum
1, 2. 3. et recentt. potam Gronovy, et vulgg.—3 Vet. Dalec.
1 ‘Ita bene cod. Reg. 2.’ Brotier. alii myrrhida Vet. Da-
alii merthryda Gronov. al. vett. Harduin. 1. 2. 3. et
NOT
! Digitorum in pedibus| Libri editi,
cubitorum ac pedum. Reg. 1. cubitorum
in pedibus, Reg. 2. digitorum inde pedi-
bus. Malui, digitorum in pedibus. Diose.
ιν, 188. polypodii radicem impositam
prodesse ait adversus rimas que in-
ter digitos fiunt, Ποιεῖ nal .... ἡ plea
λεία καταπλασσομένη πρὸς ῥαγάδας τὰς
ἐν μεσοδακτύλοις.
™ Articulis) Diose. tv. 09. et Apu-
leins 6. 4. de symphoniaca, tit. 5
" Amomi] Diose. 1. 14, Ποδαγρικοῖς
συμβάλλεται.
° [tem lappe boaria] A lappagine,
de qua sup. cap. si discrepat, ignota
herbariis.
P Cyclaminos) Dioscor. 11, 194.
4 Perniunculos| Diose. tv. 92. et
Schol. Nicandri, in Theriac. p. 32.
τ Folia ex batrachio| Diose. τι, 206.
S De qua diximus) Lib. xxy. ὁ. 9.
* Deinde panacis) Ex Theophr. Hists
Ix. 12.
® Geranion aliqui] Diose. tv. 116.
Μυῤῥὶς, of δὲ μύῤῥαν καλοῦσιν, τῷ καυλῷ
καὶ τοῖς φύλλοις ἔοικε κωνείῳ" ῥίζαν δὲ
NAT. HIST. LIB. XXVI. 68. 3729
pellant. Similis est cicutew, foliis minutioribus, et caule
brevior, rotunda,* saporis et odoris jucundi. Nostri sic
eam tradunt. Greeci foliis candidioribus paulo quam mal-
ve,° caulibus tenuibus, pilosis, ramosam ex intervallis,
binum? palmorum, et in his foliis, inter quae in cacumini-
bus capitula sint gruum. Alterum genus‘ foliis anemones,
divisuris longioribus, radice mali modo rotunda, dulci, re-
ficientibus se ab imbecillitate utilissima: et fere talis vera
est. Bibitur contra phthisin drachma in vini cyathis tribus
bis die. Item contra® inflationes:5 et cruda idem pre-
stat. Succus radicis auribus medetur. Opisthotonicis®
semen drachmis quatuor cum pipere et myrrha potum.
Phthisin sanat’ et plantaginis succus, si bibatur, et ipsa
decocta. In cibo cum sale et oleo, et a somno’7 matutino,
refrigerat. Eadem datur his, quos atrophos vocant, inter-
positis diebus. Vettonica* vero phthisicis,’ ecligmate
POLIO LOL “777
recentt.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et re-
centt. breviore, rotundo Gronov. et vulgg.—3 Cod. Dalec. trium. Mox, et
his foliis .... sunt gruum Vet. Dalec.—4 Vet. Dalec. rara est.—5 Margo edd.
Dalec. et Gronov. inflationes vulve, 6 Diose.—6 Opisthotonis cod. Chiff.—7
Vet. Dalec. decocto cibo sumpta cum sale et oleo a somno; aliud Vet. decocta
in vino cum sale, &c.—8 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1.
NOTE
ἔχει ἐπιμήκη, ἁπαλὴν, περιφερῆ, εὐώδη, Diosc. 111.131.
ἡδεῖαν βρωθῆναι, Geranium cicute fo- 4 Alterum genus] Et istud ab eodem
lio, supinum vocat Dodonzus, a quo
delineatur, pag. 63. quale vidimus in
horto Regio: sed illud inodorum, Al-
terum moschatum, folio ad myrrhi-
dem accedente, et ibi observatum a
nobis, pictum vide apud Joan. Bau-
hinum, tom. ur, p. 479.
b Alii myrtidan [merthryda] Diose.
in Nothis, p. 459, Of δὲ μερτρὺξ, of δὲ
μυῤῥίς. In Mss. myrtidam, forte pro
myrtida. Nam in Indice, Geranion,
sive myrrhis, sive myrtis.
© Greci foliis ... malv@}] Malve fo-
lio rotundo geranium, Pes columbinus
dicitur Dodonzo, p. 61. Gallis, Pied
de pigeon. In horto Regio vidimus.
Descrimitur iisdem pene verbis a
Delph. et Var. Clas.
Plinius,
Diose. iisdem designatur notis, loc.
cit. Τεράνιον τὸ μὲν φύλλον ἔχε: ὅμοιον
ἀνεμώνῃ, KT. A. Vulgo id Rostrum
gruis, ciconieve, appellatur: Bee de
cicogne. Geranium est Dodonzi tu-
berosum, p. 61. visum a nobis in hor-
to Regio.
e Item contra] Contra vulve infla-
tiones, inquit Dioscor. 111. 131. Πο-
θεῖσα ἐν οἴνῳ ἄχρι «: πλῆθος, ὑστέρας
ἐμπνευματώσεις λύει.
τ Phthisin sanat] Diose. τι. 153.
Πίνεται δὲ καὶ πρὸς φθίσιν. Et Celsus
II, 22.
& Vettonica] Diosc, ιν. 1, ad yer-
bum.
11 D
3730 C. PLINIIT SECUNDI
cum melle, faba magnitudine: agaricum" potum duobus
obolis in passo, vel daucon cum centaurio 9 majore in vino.
Phagedznis' (quod nomen! sine modo esurientium est, et
alias τ ulcerum)? tithymali medentur cum _ sesamis ™
sumiti.
LXIX. Inter mala universi' corporis vigiliz sunt pleris-
que. Harum remedio monstratur panaces, clymenos, aris-
tolochia,« et odore, et peruncto capite: aizoum, sive se-
dum, si involutum panno nigro, ignorantis pulvino subjici-
atur: et onothera,?! sive onuris, hilaritatem afierens in
vino, amygdalaceo folio,? flore roseo,+ fruticosa, longa ra-
2 Et alioqui nomen est ulcerum generis cujusdam phagedena.
PPLE L ELIE LOL
2.3. et recentt. Vettonica phthisicis Gronov. et vulgg.—9 Gronov. centau-
reo; Chiffl. centaurio.—10 Ita ex codd. Harduinus et recentt. sinuwum modo
exedentium, §c. Vet. Dalec. sine m. esurientium est, alia Chiffl. sine m. exeden-
tium est, et alias Gronov. et vulgg.—1l ‘Ms. sesamio; fortassis, sesamino.’
Dalec.
Cap. Lx1x. 1 Cod. Dalec. universa.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov.
onagra,e Diose. cnothera Gronov. al. vett. Harduin. 1. 2.3. et recentt. ono-
thera codd. Regg. 1. 2. et Editio princeps ; quod revocavit Brotier. Mox, hi-
laritatem affert Vet. Dalec.—3 Cod. Dalec. amygdalino est folio.—4 Ita codd.
Harduini et Chiff. cum edd, Harduin, 1.2.3. et recentt. rosaceo Gronov. et
NOTE
k Harum remedio .... aristolochia]
Ad somnum conciliandum valere plu-
rimum aristolochiam in vino austero
tritam, potamque, auctor est Theophr.
Hist. 1x. 13.
' Bt onothera[enothera] Subintellige,
4 Agaricum] Totidem verbis Diosc.
111. 1.
i Phagedenis| Diosc. tv. 165. de
tithymalo: ‘Apudfe: καὶ πρὸς πτερύγια,
καὶ ἄνθρακας, φαγεδαίνας, γαγγραίνας,
σύριγγας. Quid hoc loco phagedena
sit, docuimus xx. 13.
ἡ} Quod nomen] Geminos inesse huic
voci significatus innuit: alterum pro
ulcere, uti diximus xx. 13. alterum,
ut sit inexplebilis voracitas, immanis
esuritio, inexsaturabilisque appetitus
comedendi, et quasi βούλιμος, ᾿Απὸ
τοῦ αἰνῶς φαγεῖν, φάγαινα et φαγέδαινα.
Vide Celium Aurel, de Chron, Morb.
11. 3. ‘ Est etiam phagedzna,’ in-
quit, ‘ex stomachi passionibus, qua
affecto sequetur cibi vehemens appe-
tentia, quam Greeci ὄρεξιν appellant,’
AC.
ex antecedentibus, vigiliarum’ reme-
dio est. In Mss. tum hoe loco, tum in
Indice, sine diphthongo, Onothera, sive
onuris. Sic etiam Galenus de Fac.Simp.
Med. 1. νι. p. 214. “Ovaypor, ἢ dvo-
θήρα, ἢ dvoboupls. Sequitur Theophras-
tum Plin, Hist. 1x, 23, ‘H δὲ τοῦ oivo-
θήρα pita δοθεῖσα ἐν οἴνῳ, πραότερον ποιεῖ
καὶ ἱλαρώτερον τὸ ἦθος. Ἔχει δὲ 6 οἶνο-
θήρας τὸ μὲν φύλλον ὅμοιον ἀμυγδάλῃ,
κι τ. A. Sic etiam Ἰ)ῖοβο. 1v. 118.
᾿Ονάγρα, οἱ δὲ ὀνοθήραν, οἱ δὲ ὄνουριν, κ,
τι λ. Nobis adhuc ignota.
NAT: HIST. LIB. XXXVI. 70. 3731
dice, et, cum siccata est, vinum olente.
feras quoque mitigat.
Cruditates," que nauseam faciunt, digerit Vettonica.
Eadem pota”™ a coena concoctionem facit, in oxymelitis
cyathis tribus drachmz pondere: et crapulam discutit.
Item agaricum ° post cibum 5 in aqua calida potum. Para-
lysin Vettonica sanare dicitur: item iberis, ut dictum est.’
Kadem* et torpentibus membris prodest: item argemonia,
omnia 4180" periclitentur secari, discutiendo.
Lxx. Comitiales sanant* panacis, quam Heraclion' dix-
imus,‘ radices pote cum coagulo” vituli marini, ita ut sint
panacis tres partes: plantago pota:’ Vettonicze*™ in oxy-
melite.drachma, vel agaricum™* obolis tribus: folia quin-
quefolii” ex aqua. Sanat et archezostis,? sed anno pota.
Sanat et baccharis radix arida in pulverem contrita, cyathis
tribus cum coriandri uno in aqua 3 calida.
Hec in potu data
Et centunculus
΄““““΄“ PERIL?
vulgg.—5 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et re-
centt. cibos ἀτόπου, et vulgg.
Cap. Lxx,
1 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
cliam Gronovy, et vulgg.—2 Vettonica Dalec.
heracleam Dalec. hera-
Mox, oxymeliti, dr. vel agarico
Chiff.—3 Ita ex codd. Harduinus et recentt. cum coriandro in aqua Gronov.
m Cruditates] Id vero jam superius
indicavit, c. 25.
Eadem pota] Diosce. 1v. 1.
° Item agaricum] Dioscor. 11. 1.
P Item iberis, ut dictum est] Lib.
Χχν. c. 49.
4 Eadem] Ob vim calefaciendi, que
ipsius propria dos ac peculiaris est:
quapropter et ischiadicis illini utili-
ter monet Dioscor, 1, 188.
τ Omnia que] Mala tam gravia, et
propter suppurationem ad amputatio-
nem membri aut partis alicujus de-
scendere necesse sit. Inflammationes
compesci ea scribit Dioscor. 11. 208.
Apuleius cap. 31. tit. 9. ‘ Ad ea que
secanda sunt:’ ‘Herba argemonia
contrita et imposita aperit et per-
sanat.’
NOT
5. Comitiales sanant} Ex Theophr.
Hist. rx. 12.
τ Heraclion diximus] Lib. xxv. c.
13.
" Cum coagulo] Quod et per se po-
tum comitialibus prodest, auctore
Diosce. τι. 85.
v Plantago pota} Diosc. 11. 153. et
Scribonins Largus Compos. 12,
W Vettonica] Vel ex aqua potum
mederi iis scribit Diose. 1v. 1.
* Vel agaricum] Ex aceto mulso
ternis obolis. Diosc. 11. 1.
¥Y Folia quinquefolii] Diebus trice-
nis pota. Diosce. tv. 42.
* Sanat et archezostis| Seu vitis al-
ba, de qua xxl. 16. Vide Notas et
Emend, num, 20,
PLINII SECUNDI
3732 C.
trita in aceto, aut melle, aut in aqua calida: verbenaca
ex vino pota: hyssopi bacce* terne contrite et in
aqua pote diebus sedecim:+* peucedanum> cum coa-
gulo vituli marini zquis portionibus potum: quinque-
0111 contrita folia ex vino pota diebus xxxX1.° Vettonicz
farina pondere X. 111.4 cum aceti scillitici 5 cyatho, mellis
Attici uncia: scammonium obolis duobus cum castorei
drachmis quatuor.
LXxXI. Febres frigidas* leviores facit agaricum potum
in calida aqua: tertianas sideritis cum oleo: item ladanum,
quod in segetibus nascitur, contusum: plantago ‘ ex aqua
mulsa, duabus horis ante accessionem' pota binis drach-
mis: vel succus radicis madefacte vel tusz: vel ipsa ra~
dix trita in aqua ferro calfacta. Quidam ternas © radices
in tribus cyathis aque dedere. Tidem*" in quartanis et
quaternas fecerunt. Buglosso inarescente, si quis medul-
lam e caule eximat, dicatque ad quem liberandum febri id
faciat, et alliget ei septem folia ante accessionem, aiunt
febri liberari. Item Vettonicz' drachmam, in aque mul-
΄σ’σ““““““ς““
et vulgg.—4 Vet. Dalec. diebus IV.—5 Chiffl. aceto scilliti.
Cap. Lxxt. 1 Chiff. accessione.—2 Cod. Dalec. Jidemque; Chiffl. Ea-
dem in quartanis quartana, &c. Vet. Dalec. idem in q. et ᾳ. dederunt.—3 ‘Ita
codd. Regg. 1. 2. Sic et supra, liberandum febri in codd, Regg. et Editione
principe.’ Brotier. a febre liberari edd. vett. Gronov. Harduin, 1. 2. 3. et re-
NOTE
sionum initia.
f Plantago] Apuleius cap. 1. tit. 12.
et 14.
* Hyssopi bacce} Vide que de hys-
sopo diximus anteriore lib. c. 87.
b Peucedanum] Diosc. 111. 92. ex
aceto, rosaceogue illitum.
© Quinquefolii..., diebus XXXT.]
Ita libri omnes. Diose. ιν, 42, diebus
tricenis tantum. ᾿Αρήγει δὲ καὶ ἐπιλη-
ψίας πινόμενα ἐφ᾽ ἡμέρας λ΄.
4 Vettonica ... Χ. 111. Hoc est,
denarium ternum.
© Febres frigidas] Diose. 111. 1. de
agarico: Ave: δὲ καὶ ῥῖγος mpd τῆς ἐπι-
σημασίας διδόμενον. Solvit rigorem hor-
roremve, 8i detur ante febrilium acces-
& Quidam ternas] Diose, 11. 153.
Tidem] In Mss. forte rectius,
Eadem in quartanis quaterna fecerunt :
eadem sententia: quod existimarent
ii ternas radices cum viniternis cya-
this et aque pari modo tertianis fe-
bribus, itemque quartanas quaternis
auxiliari, Sic Diosc. loc. cit.
i Item Vettonica] Plinius Valer,
111. 4,
NATi HIST. LIB: XXVI. 72. 3733
se cyathis tribus: vel agaricum,+! maxime in his febribus,
que cum horrore veniant.s Quinquefolii*® folia quidam
terna tertianis dedere, quaterna quartanis, plura® ceteris:
alii omnibus! tres obolos? cum pipere ex aqua mulsa.
Verbenaca quidem™ et jumentorum febribus in vino me-
detur: sed in tertianis a tertio geniculo incisa, quartanis a
quarto.
et horroribus.
coercet.
nivem ituris bibere id perungique eo precipiant.®
Bibitur et semen " hyperici utriusque in quartanis,
Vettonice farina,°
Item panaces,’ adeo excalfactoria natura, ut per
quz omnes horrores
Et aris-
tolochia‘ perfrictionibus resistit.
LXXII. Phreneticos* somnus sanat, qui contingit peuce-
dano ex aceto capiti infuso, anagallidum' succo.
E di-
verso” lethargicos excitare labor est: hoc prestante (ut
i 6 oe
centt.—4 Vet. Dalec. drachma ..
Chiff. cum edd. Harduin. 1.
6 Cod. Dalec. sew plura.—7 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
obolis tribus τόπον. et vulgg.—8 Ita codd. Har-
duin. 1. 2. 3. et recentt.
duini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
precipiant edd. vett. et Gronov.
Cap. LXxiI.
-. vel agarico.—5 Ita codd. Harduini et
2. 3. et recentt. veniunt Gronov. et vulyg.—
Har-
id, ac perungi eo
1 Dalec. et anagallidum,—2 Chiff. excitare labor est, hoc
NOTE
J Vel agaricum] Diosc. 111. 1.
K Quinquefolit] Diosc. 1v. 42. tot-
idem verbis.
! Alii omnibus] Omni febri. Diosce.
loc. cit.
™ Verbenaca quidem] Totidem ver-
bis Dioscor. tv. 61.
n Bibitur et. semen] Sic Diosc. 11.
171. et 174.
° Vettonice farina] Hoc est, herbe
aride tenuis pulvisculus. Plinius Va-
ler. tr. 4.
P Item panaces] Diose. 111. 55. Δύ-
ναμις δὲ αὐτοῦ ἐστι θερμαντικὴ .....
ὅθεν ἁρμόζει πρὸς περιόδους καὶ ῥίγη,
Κ. τ. A.
4 Et aristolochia} Apuleius cap. 19.
de aristolochia, tit. 4. ‘ Frigore ex-
ustis:’ ‘Herba aristolochia ex oleo
cocta, calefactoriam vim habet cum
axungia porcina.’ Ita ille quidem ;
sed Plinii mentem, quam sepe tran-
scribit, prapostere interpretatus vi-
detur: cum is de frigoribus accessio-
num, horroribusque febrium locutus
sit, quas αὐτοὶ plyn, ut Diose. 111. 6.
de aristolochia, Latini perfrictiones
vocant.
a Phreneticos] Plinius Valer. ru. 9.
Apuleius c. 94. tit. 2, ‘Ad phreneti-
cos:’ ‘Herba peucedanum cum ace-
to capiti infusa, summe facit.’ Sic et
Diose. 11. 92. bpevirw. Celsus ΠῚ.
‘insaniam’ appellat, ὁ qua et acuta
et in febre est.’ Ejus plura genera
vide ibi luculenter expressa.
b E diverso} Hee totidem verbis
Plinius Valer. 11. 7. et Diose. 111.
92.
O7o4 Cc. PLINIL SECUNDI
perhibent) ex aceto* naribus tactis peucedani succo.
Contra insanias* Vettonica? bibitur. Carbunculos “ rum-
pit panaces. Sanat Vettonicz farina ex aqua, aut brassi-
ca® cum thure, frequenti potu calide: vel e carbone in
conspectu restincto,* favilla, digito sublata et illita: vel
plantago tusa.‘
LX X11. Tithymalus 5 characias hydropicos sanat : plan-
tago "ἢ in cibo, cnm prius panem siccum ederint sine potu:
Vettonica' drachmis duabus in duobus cyathis vini aut
mulsi: vel agaricum, vel semen lonchitidis/ duabus lingu-
lis* ex aqua potum: psyllion? ex vino: anagallidum *
succus: cotyledonis’ radix e mulso: ebuli™ recentis ra-
dix, excussa tantum,” nec colluta, quod+ duo digiti com-
PLL LOL LOL OLD
prastant euphorbeum ex aceto; Gronov. excitari, §c.—3 Betonica Chiffi.—
4 ‘Ita codd. Regg. 1.2. et Editio princeps.’ Brotier. in conspectu exstincto
Gronov. Harduin, 1. 2. 3. et recentt.
Cap. Lxxit. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. characites .... pana-
ces, plantago Gronov. et al. vett. ante Harduin. Mox iniisdem vett. succum ἢ
ederint ; cod. Dalec. siccum comederint.—2 Ita edd. vett. Gronov. Harduin.
1. Miller. et Bipont. duabus linguis Harduin. 2. 3. et Franz. duabus ligulis
Dalec.—3 Itacodd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
psyllium ἄνομον. et vulgg.—4 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Har-
NOTE
© Contra insanias| Diose. tv. 1.
Θεραπεύει μαινομένους μεθ᾽ ὕδατος πινο-
μένη.
4 Carbunculos| Diose. 111. 55. Πε-
ριῤῥήττει δὲ καὶ ἄνθρακας.
© Aut brassica] Cum sale, inquit
Diose. 11. 146, Μεθ᾿ ἁλῶν δὲ ἄνθρακας
περιῤῥήττει.
Γ Vel plantago tusa] Plinius Valer.
111, 30. “ Carbunculo medendo: sup-
purationes dirumpit plantago sine la-
nugine, cum sale contusa.’ Theod.
Priscianus 1, 18, “ ἀθ carbunculis :
specialiter locis superimponendum
est cataplasma de arnoglossa cum
pane mundo, et lenticula cocta.’
Plantago Grecis, ut diximus, ἀρνό-
yAwooor est.
& Tithymalus] Drachme pondere ra-
dice tusa, cum hydromelite. Diosce.,
iv. 165.
n Plantago] Totidem verbis Diosc.
11.108.
1 Vettonica] Diosc. ty. 1. ex aqua
mulsa, si quidem febricitent: sin ali-
ter, e mulso.
J Lonchitidis] Certe urinam ea ciere
dicitur a Diose. ut. 61.
k Anagallidum] Diose. 11. 208,
' Cotyledonis] Diose. ad verbum,
EV. 29.
m Ebuli] Diose. 1v. 175. Ἢ ῥίζα δὲ
αὐτῆς ἑψηθεῖσα σὺν οἴνῳ καὶ διδομένη
παρὰ τὴν δίαιταν, ὑδρωπικοὺς ὠφελεῖ,
Radix in vino decocta, et in cibis data
hydropicos adjuvat.
n Excussa tantum] Excusso tantum
terreo pulvere, qui radici adheres»
cit: ipsa non colluta aqua.
NAT. HIST. LIB, XXVI. 74. 3730
prehendant, ex vini veteris calidi hemina: trifolii radix °
drachmis duabus ex vino: tithymalum,’ platyphyllon cog-
nomine: semen hyperici, quod coris* appellatur.
Acte, quam quidam‘* esse ebulum putant, radice con-
trita in vini cyathis tribus, si febris absit, vel semine ex vino
nigro. Item verbenaca, fasciculo manus plenz decocta in
aqua ad dimidias.
Precipue tamen chamzactes® succus aptissimus credi-
tur. Eruptiones pituitee emendant plantago, cyclamini ra-
dix * e melle: ebuli folia‘ trita,? et e vetere vino imposita
etiam boam sanant, id est, rubentes papulas. Pruriginem"
succus strychni illitus.
LXXIv. Igni sacro* medetur aizoum: folia trita cicu-
ta :> mandragore* radix. Secatur in asses'* ut cucu-
΄“““““““““ “4 “4
duin, 1. 2. 3. et recentt. quantum Gronov. et ἃ]. vett. Mox, Chiffl. ex vini
v. caldi....in vino....caros appellatur.—5 Chameacte, quam quidam Vet.
Dalec.—6 Gronov. et al. ante Harduin. chameacte.—7 Ita codd. Harduini
et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. cum melle: .... contrita
Gronov, et vulgg.
Cap. Lxxtv. 1 Siccatur in asses codd. Regg. 1.2. et Editio princeps ;
Siccatur in ere Gronovy, et vulgg. in arses Chiff. im has res cod, Dalec. in
hane rem et cucumis Vet. Dalec. in @re, ut et cucumis alii vett. ap. Dalee. ἐπ
asses ut cucumis alii vett. item Harduin, 1. 2.3, et recentt. Mox, primumque
NOTE
Ὁ Trifolit radix] Diosce. 111. 123.
P Tithymalum] Hujus radix, succus,
folia, aquas per inferna trahunt: ‘H
ῥίζα, καὶ ὁ ὀπὸς, καὶ τὰ φύλλα, ἄγει bda-
τώδη κατὰ κοιλίαν. Dioscor. αν. 165.
1 Quod οοτὶ8) Mss. Reg. et Colb.
item Parm. editio caros iterum hoc
loco, ut supra cap.54. Hoc hyperici
genus urinas ciere docet Dioscor. 111.
174.
© Acte, quum quidam] Acte sylves-
tris scilicet, ἀκτὴ ἀγρία, quam “Ῥωμαῖοι
ἔβουλουμ vocant, ut ait Dioscor. in
Nothis, pag. 474. Chameactes ea-
dem ebulique nominibus insignior.
Apuleius cap. 91. “ de chamezacte,
quam Itali ebulum vocant,’ tit. 3.
“Ad hydropicos :’ ‘Herb ebuli ra-
dices conteres, et ejus succum ex-
pressum cyathis quatuor ex vini sex-
tario semis potui semel in die dato,
hydropicis validissime proderit: per
anum enim humor omnis detrahetur.’
5. Cyclamini radix] Diose. 11. 194.
Ἢ ῥίζα καὶ ἐξανθήματα στέλλει. Post
Theophr. Hist. 1x. 10.
τ Ebuli folia}] Hee recentia, mol-
liaque, illita ex polenta, inflammatio-
nes mitigare, auctor est Diosc., ly.
175.
« Pruriginem] [Ipsum quoque ignem
sacrum, de quo statim agitur, Theod.
Prisciano 1. 20. ‘de igne sacro.’
® Ignisacro| Aderysipelata valere
aizoum scribit Diosc. tv. 89.
b Folia ...cicute] Dioscor. Iv. 79.
᾿Ερυσιπέλατα καταπλασθὲν σβέννυται.
Est autem ἐρυσίπελας Hippocrati πῦρ
3736 C. PLINIL SECUNDI
mis: primoque super mustum suspenditur, mox in fumo:
dein tunditur in vino aut aceto. Prodest et vino myrteo *
fovere: mente ° sextans, vivi sulfuris uncia, ex aceto si-
mul trita: fuligo ex aceto.' Ignis sacri plura sunt genera,
inter que medium hominem ambiens, qui zoster appella-
tur, et enecat,? si cinxerit. Medetur® plantago cum creta
Cimolia, et peristereos' per se: radix persolate. Aliis
quee serpunt, cotyledonis/ radix cum mulso, aizoum,* suc-
cus linozostis+ ex aceto.
LXXV. (x11.) Radix polypodii' illita luxatis medetur.
Doloremque”™ et tumores tollunt semen psyllii, folia plan-
taginis tusa, sale modico addito: * verbasci” semen ex vino
decoctum et contritum: cicuta cum axungia. Folia ephe-
meri® tuberibus tumoribusque ὁ illinuntur, que etiamdum ?
discuti possunt.
LPP LR OL PL IOS
super ..+.e@ vino, aut aceto Chiff.—2 Idem codex, myrtico.—3 Idem codex,
vocatur, et necat; cod. Dalec. vocatur, et enecat.—4 Chiff. succus e linozosti.
Cap. Lxxv. 1 Chiff. trita sale modice addito.—2 Cod. Dalec. uberum tu-
NOT
ἄγριον, tumor ex fervente tennique pos.
247. ‘Ad zonam quam Greci
sanguine conflatus: sive ex flava
bile et sanguine, calidioribus justa
temperatione, mixta fluxio. Latini
sacrum ignem appellant, et vulgus
ignarum, le Feu Saint Antoine. Sunt
tamen qui ignem sacrum ab erysipe-
late dirimant.
¢ Mandragore] Theophr. Hist. 1x.
10. Τὴν δὲ ῥίζαν πρὸς τὸ ἐρυσίπελας,
ξυσθεῖσαν καὶ ὄξει δευθεῖσαν. Diosc. Vv.
76.
4 Secatur in asses] Vide Notas et
Emend. num. 21. Asses vocat par-
tes oblongas, in quas solemus cucu-
meres dividere, hoc est, pepones me-
lonesve.
© Menta) Scribonius Compos. 245.
‘ Fuligo ex aceto) Hoe est, cum
aceto.
& Ignis sacri] Hee totidem verbis
Plinius Valer. 111. 34. Qui porro zos-
ter Plinio, Largo Scribonio zona ap-
pellatur, cap. 98, “Ad zonam,’ Com-
ἕρπητα dicunt, faciunt.... precipue
cicuta viridis bene trita et imposita.’
h Medetur] Plinius Valer. loc. cit.
Scribonius Largus Compos. 245. ‘ Ad
ignem sacrum;’ et Diose. 11. 153.
totidem verbis.
i Et peristereos] Sive peristereon,
de qua Diose. 1v. 60. Στέλλει δὲ καὶ
ἐρυσιπέλατα σὺν ὄξει καταπλασθεῖσα.
J Cotyledonis] Diose. 1v. 92, Φλεγ-
μονάς τε καὶ épvoiméAaTa...-. κατα-
πλαττομένη ὠφελεῖ.
k Aizoum] Diosc. tv. 89. Δύναμιν
δὲ ἔχει ψυκτικὴν, ποιοῦσαν πρὸς ἐρυσιπέ-
λατα, ἕρπητας, Kk. τ. A.
1 Radix polypodii) Diosc. τν. 188. de
ea radice: ποιεῖ καὶ πρὸς στρέμματα 7
ῥίζα λεία καταπλασσομένη.
m Doloremque| Diose.1v. 70, luxa-
tis tumoribusque psyllium mederi, im-
positum ex rosaceo, vel aqua, prodit.
® Verbasci] Folia tumoribus impo-
nit Diose, αν, 104,
NAT. HIST. LIB. XXVI. 76. 3737
LXxvi. Morbum regium in oculis preecipue mirari est,
tenuitatem illam* densitatemque tunicarum [6116 subeunte.
Hippocrates a septimo die* in febre mortiferum signum
esse docuit.2, Nos scimus vixisse aliquos etiam ab hac
desperatione. Fit vero et citra febres, impugnaturque cen-
taurio majore ? (ut diximus)” poto, Vettonica,° agarici obo-
lis“ tribus ex vini veteris cyatho: item verbenace * folio,
obolis tribus ex vini calidi hemina quatriduo. Sed celerri-«
me‘ quinquefolii succus medetur tribus cyathis potus cum
sale et melle.+ Cyclamini® radix drachmis tribus bibitur
SLL OP IP IIOP EP
moribus ; Gronov. al. ante Harduin. et Franzius, tuberibus atque tumoribus.
Mox, Chiff. illinuntur, que et tantum discuti possunt.
Cap. Lxxvi. 1 Chiff. in oculis mirari est, t. etiam, omisso precipue.—2
Idem codex, febri....dicit.—3 Idem codex, circa et febres expugnalusque
centaurio majori.—4 Potus cum sale et melle| Paulo aliter, et melius Diose. 1v.
NOTE
° Folia ephemeri] Vide Notas et
Emend., num. 22.
P Que etiamdum| Que quidem hu-
midi nihil purisve contraxerit, inquit
Diose. tv. 85. et Galenus de Fac.
Simp. Med. lib. vi. pag. 175.
8. Hippocrates a septimo die} Diebus
iis qui septimum consequuntur. Sic
libri omnes etiam Mss. non, ut qui-
dam reponunt, ante septimum diem.
Locus Hippocratis, qui nunc specta-
tur a Plinio, extat in eo libro quem
is inscripsit, de internis affectionibus,
περὶ τῶν ἐκτὸς παθῶν, text. 39. p. 244.
ubi morbi regii genus alterum ait esse
letale, nisi primis diebus diligenter
adhibita curatio sit. Si ad octavum
nonumve diem protrahatur morbus,
subsequi deinde graviorem alterum,
ac denique, ut plurimum, mortem ip-
sam: Ἣν δὲ ἡ νοῦσος ἄπομηκύνηται Kar
γένηται ὄγδοος ἢ ἔννατος, ξυμπίπτει ἐς
νοῦσον «.«« καὶ of πολλοὶ ἐν τούτῳ τῷ
χρόνῳ παραχρῆμα φθείρονται. Tamen
idem ipse Aphor. 1v. 62. Ὁκύσοισιν
ἐν τοῖσι πυρετοῖσιν ἐπιγίγνονται ἴκτεροι
πρὸ τῶν ἑπτὰ ἡμερῶν, κακόν. Quibus in
febribus morbus regius intervenit ante
septimum diem, malum. Aliter in to-
tum Diocles censuit, apud Celsum,
11. 24.
b Ut diximus] Hoc est, radice po-
ta duabus drachmis, si febris sit, in
aqua trita, alias in vino, ut dictum
est superiore lib. cap. 30. Minori
centauree hanc vim ascribit Apuleius
c. 35. tit, 3.
© Vettonica] Anton. Musa tit. 33.
‘ Ad ictericos, id est, morbo regio
laborantes, qui sunt auruginosi, Vet-
tonicam ex vini cyathis tribus fre~
quenter sumtam proficere experti su-
mus.’ Sic Dioscor, 1v. 1. ἰκτεριῶντάς
τε καθίστησι.
4 Agarici obolis] Diose. 111. 1.
© Item verbenace] Apuleius c. 3. de
verbenaca tit. 12. alio temperamento.
Sed Diosce. lib. x1. totidem verbis ac
Plinius.
τ Sed celerrime] Vide Notas et E-
mend. num. 23.
& Cyclamini] Diosc. totidem verbis,
11, 194,
3738 Cc. PLINIL SECUNDIE
in loco calido, et a perfrictionibus tuto: sudores enim fel-
leos" movet. Folia tussilaginis ex aqua: semen linozos-
tis utriusque inspersum potioni, vel cum absinthio aut
cicere decoctum : hyssopi baccz cum aqua pote: lichen
herba, si, cum sumitur, cetero olere abstineatur: polythrix ὦ
in vino data, struthion in mulso.
LXXVII. Passim et in quacumque parte maxima incom-
moda‘ nascuntur, qui furunculi vocantur, mortiferum ali-
quando malum confectis*! corporibus. Remedio* sunt
pycnocomi folia trita cum polenta, si nondum! caput fece-
rint. Discutiunt et folia ephedri™ ilita.
LXXVIII. Fistula quoque in omni parte serpunt, medi-
corum vitio male sectis corporibus. Auxilio est centau-
rium minus, collyriis cum melle decocto additis :' plantagi-
nis succus" infusus: quinquefolium ° cum sale et melle:
ladanum cum castoreo: cotyledon cum medulla cervina
calefacta et imposita:* verbasci radicis medulla collyrii
tenuitate in fistulam additur:3 vel aristolochiz? radix,
vel succus tithymali.3
΄“““““““““““45
42. ‘ Celeriter quoque regio morbo medetur (quinquefolii, la Quinte feuilie)
foliorum succus tribus cyathis aliquot diebus potus. Eadem cum sale et
melle imposita tam vulneribus, quam fistulis medentur,’ Brotier.—5 Margo
edd. Datec. et Gronov. hyssopus cum ficis in aqua pota, e Diose.
Cap. yxxvit. 1 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. ace maximo incommodo Gronov. et vulgg.—2 Chiffl. consectis.
Cap. Lxxvit. 1 Vet. Dalec. inditis.—2 Ita codd. Harduini et Chiff,
cum edd. Harduin, 1. 2, 3, et recentt. culcfacta, imposita Gronov. et vulgg.
—3 Vet. Dalec, inditur,
NOTH
h Sudores...felleos| Colore fellis,
χολώδεις TH χροιᾷ, Diose. Bilem su-
dore sic expelli docet Galenus de
intumuerint, aut in acuminatum ver-
ticem extuberaverint.
m Discutiunt ...ephedri] Sive ephe-
Fac. Simp. Med. 1. vir. p. 199.
1 Polythrix] Diose, ry. 136.
) Confeclis] Senilibus.
k Remedio| Diose. tv. 176, de pyc-
nocomo: Kal τὰ φύλλα δὲ καταπλαττο-
μένα φύματα καὶ δοθιῆνας διαφορεῖ, tu-
bercula furunculosque discutiunt. Sic
etiam Galenus de Fac. Simp. Med. 1.
Vill. Ὁ. 223.
᾿ Si nondum) Si nondum in caput
dre, de qua dictum est c. 20.
» Plantaginis succus] Diose. 11.153.
Σύριγγάς τε ἐγκλυζόμενος ὠφελεῖ,
© Quinqucfolium) Diose, tv. 42.
P Vel aristolochie| Apuleius c. 19.
de aristolochia, tit. 3. ‘ Ad fistulas :’
« Herbe aristolochia radix fistulis in-
serta,’ &c.
4 Vel succus tithymali] Diose. iv.
165.
\
NAT. HIST. LIB. XXV}. 81. 3739
Lx xX1x. Collectiones’ inflammationesque sanant arge-
moniz' folia illita. Duritias* et collectiones omnes ver-
benaca, vel quinquefolium ἡ decoctum in aceto: verbasci
folia vel radix, hyssopum e vino" impositum: acori radix,
decocto ejus herbz foventibus: aizoum. Item que con-
tusa sint, duritiasque et sinus corporis, illecebra. Omnia
infixa? corpori extrahunt, folia tussilaginis, daucum, se-
men leontopodii tritum in aqua cum polenta. Suppuratio-
nibus ἢ imponuntur pycnocomi folia trita cum polenta, vel
semen, item orchis.
Vitia,” que sint in ossibus, satyril
radice imposita, eflicacissime sanari dicuntur.
collectiones omnes fuco maris,* priusquam inarescat.
Nome et
Et
alcez 55 radix colléctiones discutit.
LXxxX. Ambusta* sanantur plantagine, arctio,'® ita ut
cicatrix © fallat.
Folia ejus‘? in aqua decocta et contrita
illinuntur: radices cyclamini cum aizoo: herba ipsa ® hy-
perici, quod corion*' appellavimus.
LXXXI. Nervis et articulis convenit plantago trita cum
OLLI ILO LI ILS
Cap. LXXIXx.
nov. et vulgg.—3 Et alcime Chiff.
Cap, LXxx.
1 Dalec. argemones.—2 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt.
corporis et tela omnia infixa Vet. Dalec. corporis.
Iilecebre omnia infixa Gro-
1 Gronov. arcio.—2 Chiff. choryssum.
NOTE
τ Collectiones| Diosc. 11. 208. Φλεγ-
μονὰς παρηγορεῖ τὰ φύλλα καταπλασσό-
μενα.
8 Duritias| Tumores certe, inflam-
mationesque mitigare, tonsillas ab-
rumpere verbenacam scribit et Diosc.
ιν. 61.
t Quinquefolium] Διαφορεῖ σκληρίας,
οἰδήματα, kK. τ. A. Diosc. 1v. 42. et ex
aceto quidem, ut ex superioribus in-
telligitur.
υ Hyssopum e vino] Sic eo mitigari
inflammationes scribit Diose. 111. 30.
v Suppurationibus| Prohibet pycno-
comon ne suppurent vulnera ex acu-
leis spiculisve nata. Spicula et adac-
tos corpori aculeos pycnocomo ex-
trahi docet Diosc. αν. 176.
~ Vitia] Ut caries, de qua Celsus
VIII. 2.
x Fuco maris] Egimus de 60 c, 66.
¥ Et alee] Que et alisma, et da-
masonium vocatur: de qua XXV. 77.
ἃ Ambusta] Dioscor. 11. 153.
b Arctiv] Vide Notas et Emend.
num. 24.
© Jta ut cicatrix] Ut vix cicatrix
ulla reliqua ex ambustione appareat.
ἃ Folia ejus] Dioscor. τἀν. 106.
© Herba ipsa] Dioscor. 111.171. Καὶ
τὰ φύλλα σὺν τῷ σπέρματι καταπλαττό-
μενα κατακαύματα ἰᾶται. Foliis cum se-
mine impositis ambusta sanantur.
£ Quod corion] In Mss. iterum coe
rison.
¢ Nervis et articulis] Apuleius ¢, 2.
3740 Cc. PLINII SECUNDI
sale: argemonia' tusa ex melle. Peucedani" succo per-
unguntur spastici, tetanici. Nervorum duritiz' egilops?
succo, doloribus erigeron/ ex aceto illinitur. Epithymo
spasticis, et opisthotonicis ἢ perungui: semine hyperici,*
quod coris! vocatur, idemque* bibere prodest. Phrynion
dicitur etiam abscisos sanare nervos, si confestim impona-
tur trita vel mansa. Spasticis, tremulis, opisthotonicis, al-
cex radix bibitur ex aqua mulsa. Sic et rigores excal-
facit.
LXXXII. Sanguinis profluvium'™ sistit herbe pzeoniz
semen rubrum. Eadem et in radice vis. Clymenos* vero,"
si ore sanguis rejiciatur, sive e naribus, sive alvo fluat, sive
foeminarum utero. Item Lysimachia°® pota vel illita, vel
naribus indita: item plantaginis? semen: quinquefolium °
GPP PPL ILL ES
Cap. uxxxt. 1 Dalec. argemone.—2 Gronov. @gilopis—3 Ita codd.
Harduini, Dalec. et Chiff. spusticis opisthotonicis Gronov. et al. ante Har-
duin. Mox, ac semine Vet. Dalec.—4 Chiffl. carus vocatur, itemque.
CaP. LXxxil. 1 Sanguinis profluvia Chiffl.—2 Cyclaminos Gronov. et al.
NOTE
de plantagine, tit. 13.‘ Ad podagram,
et omnem nervorum dolorem et tu-
morem:’ ‘ Herbe plantaginis folia
contusa vel pisata cum modico sale,
et imposita, optime facere certum
est.’
h Peucedani| Dioscor. 111. 92.
i Nervorum duritia] Diosc. 1v. 139.
AiylAww ... σκληρίας διαφορεῖ.
i Doloribus erigeron] Sive senecio.
Ita Dioscor.1v. 97.
k Semine hyperici] Dioscor. 111, 174.
Képis, of δὲ καὶ τοῦτο ὑπερικὸν .... ἐπὶ
δὲ ὀπισθοτονικῶν καὶ σύγχρισμά ἐστι σὺν
ἐλαίῳ ἁρμόδιον. Et supra: Ὁ καρπὸς
πινόμενος... βοηθεῖ ὀπισθοτονικοῖς.
! Quod coris} Rursum hic Mss. om-
nes, quod caros, ut monuimus 6. 54,
m Sanguinis profluvium] De fluore
muliebri Dioscor. 111. 157. Tod δὲ Kap-
ποῦ ( ἢ ιβ΄ κόκκοι πυῤῥοὶ ποθέντες ἐν οἴνῳ
μέλανι αὐστηρῷ ῥοῦν ἐρυθρὸν ἱστῶσι.,
Seminis granula decem duodecimve ru-
bentia in vino nigro et austero pota san-
guinolentum fluorem muliebrem sistunt,
Galenus de Facult. Simp. Med. lib.
vi. p. 167.
n Clymenos vero] Vide Notas et E-
mend. num. 25.
° Item Lysimachia] Marcellus Em-
pir. totidem fere verbis c. 10. p. 88,
Scribonius Largus Compos. 46, Ube-
rius vero Diosc. Iv. 3. et post eum
Galenus de Fac. Simp. Med. lib. vit.
p- 204.
P Item plantaginis] Apuleius c. 1.
tit. 5. ‘Ad eum qui purulenta ex-
screat cum sanguine :’ ‘ Herbe plan-
taginis succum dabis bibere.’ Theod.
Priscianus 11. 2. 9. ‘Cum ex menin-
gis partibus sanguis eruperit.... fo-
tus ex oleo roseo infrigidato adbiben-
dus est, aut de succis herbarum, et
specialiter stypticarum, ut est arno-
glossa.’
4 Quinquefolium] Sic Dioscor, ty, 42,
NAT. HIST. LIB. XXVI. 83. 3741
potum et illitum : cicuta semen in nares, si inde fluat, tritum
ex aqua inditum: aizoum,' astragali* radix: sistit et is-
chemon,' et Achillea.3 ἡ
LXXXUI, (X1I1.) Equisetum* hippuris ἃ Grecis dicta,
et in pratis' vituperata nobis,’ (est autem pilus © terre,
equine seta similis,) lienes cursorum extinguit* decocta
fictili novo ad tertias, quantum vas capiat, et per triduum
heminis pota: unctis® esculentis ante diem unum interdi-
citur. Gracorum varia circa hanc opinio. Alii pinus*
foliis similem, nigricantem, eodem nomine appellant, vim
ejus admirabilem tradentes, sanguinis profluvia vel tacto
tantum ea homine sisti.? Alii hippurin,® alii ephedron, alii
anabasin vocant. Traduntque" juxta arbores nasci, et
“΄“““““΄““““““
ante Harduin.—3 Achillia Chiff.
Cap. yxxxu. 1 Ita codd. Harduini, Chiff. et Vet. Dalec. cum edd.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. et pratis Gronov. et vulgg. Mox, similis, dolo-
rem lienis cursorum Vet. Dalec. lienem Gronov. et al. ante Harduin. lienes
codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt.—2 Ita codd,
Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. pino cod. Dalec. pint Gronov.
et vulgg. junci margo edd. Dalec. et Gronoy. e Diosc.—3 Ita ex codd. Har-
duinus et recentt. tradentes, quod etiam sanguinis profluvia vel taclo ea homine
NOTE
© Aizoum|] ‘Povy γυναικεῖον ev προσθέ-
τῳ ἵστησι, in pesso fluorem muliebrem
sistil.
* Astragali] Diose, 1v. 62. Αἷμα
ἴσχει. Sic et Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vi. p. 160.
t Ischemon] Et inde nomen, ut
diximus xxv. 45.
u Et Achillea] Erumpentem e vul-
nere sanguinem inhibet.
a Equisetum] Apuleius c. 39. ‘A
Greacis dicitur hippuris, Itali Equise-
tam vocant.’ Retinet apud nos hoe
dieque nomen, ut diximus c. 20.
b Vituperata nobis] In tractatione
pratorum XVIII. 67.
© Est autem pilus] Est, inquit, vel-
uti pilus terra, cum pilos habere pro
foliis videatur: ἔχουσα τὰ φύλλα ταῖς
θριξὶν ὅμοια, inquit auctor Geopon. 11.
5. p.4l.
4 Lienes.... extinguit] Consumit.
Lienem impedimento esse cursoribus
vidimus x1. 80. Quibus extinguere-
tur modis, a Celio Aureliano disce,
Chron. 111. 4. passim. Lienosis hip-
purim succurrere cum vino austero,
vel oxymelite, auctor est Marcellus
Empir. c. 23. p. 166.
© Unctis] Adipe vel oleo maceratis
perunctisve cibo interdicitur.
f Alii pinus foliis] Hee prior hip-
puris Dioscoridea est, 1v. 46.
& Alii hippurin] Sunt he diverse
appellationes hippuridos supradicte :
quas et nos ante retulimus ὁ. 20. non
alterius diverse ; quanquam aliter
Dodonzo aliisque visum.
h Traduntque] Hec totidem verbis
Diose. loc. cit. et post eum Oriba-
sius, lib. x1. fol. 199, et auctor Geo-
pon. loc. cit.
3742
Cc. PLINII SECUNDI
scandentem eas dependere comis junceis multis nigris, ut
est equorum cauda, geniculatis + ramulis, folia habere pau-
ca, tenuia, exigua.
sare ἢ corpora.
et vesicze folia bibuntur.
Semen rotundum,' simile coriandro,
radice lignosa: nasci in arbustis! maxime.
Vis ejus spis-
Succus sanguinem' e naribus fluentem
inclusus® sistit: item alvum.
vino dulci, potus cyathis tribus.
thopnoeam sanat: item rupta, et que serpunt.
Enterocelem cohibet.
Medetur™ dysentericis in
Urinam ciet: tussim, or-
Intestinis
Faciunt
et aliam " hippurin, brevioribus et mollioribus comis, can-
didioribusque, perquam utilem ischiadicis, et vulneribus ex
aceto impositam, propter sanguinem sistendum.
Et nymphea ° trita plagis imponitur. Peucedanum cum
semine cupressi bibitur, si sanguis per os redditus est,
fluxitve7 ab infernis.
Sideritis? tantam vim habet, ut
quamvis recenti gladiatoris vulneri illigata® sanguinem
claudat: quod facit et ferulz“ cinis, vel carbo: fungus ve-
re etiam eflicacius, qui secundum radicem ejus nascitur.
CPL ILI L ELIAS?
sistat Gronoy. et vulgg.—4 Chiffl. geniculis—5 Chiffl. corporea.—6 Vet.
Dalec. infusus.—7 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. jfluitque Vet. Dalec. fluxitque ἄτοπον. et vulgg.—8 Chiff. inli-
tu; Vet. Dalec. illita 5. cludat.
NOTE
i Semen rotundum] In cauliculorum
istud cacumine eminet, asparagis si-
milium. Iconem vide apud Dodon.
Ρ. 73.
j Nasci in arbustis} Apuleius cap.
39. ex Ms. ‘ in sylvis et arundine-
tis.’
k Vis ejus spissare] Astringere. Sru7-
τικὴ δὲ ἡ πόα. Dioscor. loc. cit.
! Succus sanguinem] Dioscor. Joc.
cit, et Galenus de Fac. Simp, Med.
lib. vir. p. 179.
m Medetur| Dioscor. loc. cit. non
id modo remedinm, sed et cetera que
subsequuntur totidem verbis refert.
An ex vino tamen dulci, an ex aus-
tero id sumi sit satins, non dicit.
Apuleius in libris editis, c. 39. tit. 1,
“ex vino dulci:’
austero.’
" Faciunt et aliam| Altera hee
Dioscoridis hippuris est, 1v. 47. tot-
idem ab illo delineata verbis, iisdem-
que dotibus. Equisetum id est arven-
se, longioribus setis, quod in horto
Regio vidimus, quale pictum a Lobe-
lio est, in Observ. p. 416. hippuridis
fontalis nomine : a Dodoneo loc. cit.
hippuridis minoris.
ο Et nymphaa) Theophr. Hist. 1x.
13. Elva δέ φασιν ἔσχαιμον, ἐὰν τρίψας
τις ἐπὶ τὴν πληγὴν ἐπιθῇ. Trita et
plage imposita sanguinem sistere tra
ditur.
P Sideritis] De qua diximus xxy,
15.
atin Mss. ‘ex vino
NAT. HIST. 118. XXXVI. 85. 3743
LXXXI1V. Per nares autem fluenti et cicute semen tri-
tum ex aqua, inditumque,' eflicax habetur: item stephano-
melis’ ex aqua. Vettonice farina e lacte caprino pota
sistit ex ubere* fluentem :* plantagoque contusa. Ejus-
dem succus' vomentibus sanguinem datur. Ad erraticum "
autem radix persolat#? cum axungia vetere illita pro-
batur.
LXxXXv. Ruptis,* convulsisque, ex alto’ dejectis, cen-
taurium majus, Gentiane radix trita vel decocta, vel
succus Vettonice,° et hoc amplius* a vocis aut lateris con-
tentionibus: panaces,° scordion," aristolochia,® pota: aga-
ricum item* contusis et eversis" potum duobus obolis in
΄σ’“σ“““““““2“ 4
Cap. Lxxxiv. 1 Chiff. additumque.—2 Vet. Dalec. utero—3 Chiff. ra-
dix herbe persolute. Mox, illita. Potatur a ruptis, δὲ. cod. Dalec.
Cap. LXxxv. 1 Vet. et ex alto.—2 Ita Dalec. Harduin. 1. 2. 3. et re-
NOTE
4 Quod facit et ferula| Hinc’ est
etiam quod sanguinem exscreantibus
ferulz viridis medulla est utilis, ut
docet Dioscor. 111. 91.
τ Item stepianomelis] Hee ita nudo
indicata nomine, nec effigie ulla ex-
pressa, incognita herbariorum toti
scholz est, eritque etiam consequen-
te evo.
* Ex ubere fluentem] Forte, ex
utero: ut supra cap. 82. plantaginis
succum succurrere dixit, ‘ si ore san-
guinis rejiciatur, sive e naribus, sive
alvo fluat, sive e foeminarum utero,’
τ Ejusdem succus] Diose. τι, 53.
“ Ad erraticum] Sanguinem errati-
cum Dalecampius interpretatur eum
qui in erysipelatis hue illue decurrit.
Nunc ei idcirco assentimur, quod
Plinius c. 74. ‘ igni sacro mederi ra-
dicem persolate:dixit.’ Arcion, hoc
est, persolatam, αἱμοπτοϊκοῖς et eumvi-
κοις prodesse auctor est Dioscor. Iv.
107. sed pondere unius drachme
potam,-non illitam.
ἃ Ruptis} Dioscor. 111. 8. de ma-
jore centaurio: «ἁρμόζει δὲ ἡ pita
ῥήγμασι, σπάσμασι, κ. τ. A.
b Gentian@] Dioscor, 111. 3. succi 6
radice extracti drachmam unam ad
laternm dolores, ad casus e sublimi,
ad rupta et convulsa prodesse seribit :
Tov δὲ χυλίσματος ὕσον < α΄, καὶ πρὸς
ὀδύνας πλευρῶν, καὶ πτώματα, ῥήγματα
δὲ καὶ σπάσματα.
© Vel succus Vettonica] Diose. tv.
1. folia drachmz pondere ruptis con-
vulsisque prabet.
4 Et hoc amplius] Et preterea iis
morbis qui ex contentione vocis ac
laterum oriuntur, ut tussi, pleuritidi,
&e.
_ © Panaces] Dioscor. 11. 55. “Αρμόζει
πρὸς σπάσματα, ῥήγματα, πλέυρᾶς ἀλγή-
ματα, βῆχας, κ. τ. λ.
f Scordion] Dioscor. 111. 12ὅ, Ποιεῖ
καὶ πρὸς παλαιὰν βῆχα, Kat ῥήγματα,
καὶ σπάσματα, κ. τ. A.
8. Aristolochia] Diose. 111. 3. Βοηθέι
ῥήγμασι, σπάσμασιν, ἀλγήμασι πλευρᾶς,
ποθεῖσα μεθ᾽ ὕδατος.
h Agaricum item ...... eversis] Hoc
3744 C. PLINIIL SECUNDI
mulsi cyathis tribus: aut, si febris sit, in aqua mulsa: ver-
bascum,' cujus flos similis auro est: acori radix,) aizoum
omne, sed majoris succus? eflicacissime : item symphyti*
radicis decoctum: daucum crudum. Erysithales+! est
flore luteo, foliis acanthi: bibitur e vino:™ item chamz-
rops:° et in sorbitione irio, vel plantago omnibus modis.
LXXXVI. Item phthiriasi (qua Sylla° dictator consum-
tus est, nascunturque Ρ in sanguine? ipso hominis animalia
exesura COrpus,) resistitur uvae taminia? succo, aut vera-
tri, cum oleo perunctis corporibus. Taminia quidem in
aceto decocta etiam vestes eo tedio liberat.
LXXXVII. (xIv.) Ulcera multorum sunt generum, ac
POLLO LAOFEAS
centt. pota: agaricuin.
succus.
4 Erisithales Gronov. et al. vett.
Cap. LXXXVI.
Jtem Gronov. et al. vett.—3 Gronov. sed majori
Mox, Vet. Dalec. item foliorum symphyli, vel radices, vel decoctum.—
1 Vet. Dalec. nascuntur enim in sanguine.
NOTE
est, precipitatis ex alto. Dioscor, 111.
1. πρὸς ῥήγματα καὶ πτώματα' ὀβολῶν
δὲ δυοῖν πλῆθος διδόμενον μετ᾽ οἰνομέλι-
τος, ἄπυρέτοις'" πυρέσσουσι δὲ ἐν μελι-
κράτῳ.
' Verbascum] Decoctum radicis rup-
tis, convulsis, contusisque mire auxi-
liari, prodit etiam Dioscor. rv. 104.
} Acori radix] Dioscor. 1. 2. πρὸς
ῥήγματα, σπάσματα.
k Item symphyti] Dioscor. ur. 9.
Ziv ὀξυμέλιτι δὲ πρὺς σπάσματα καὶ
ῥήγματα.
' Erysithales] Ignota herbariis et
officinis.
™ Bibitur e vino) Contusis videlicet,
et eversis, e
« Item chamerops} Sive trixago.
Diose. 111. 112. Δύναμιν δὲ ἔχει χλωρὰ
ἀφεψηθεῖσα σὺν ὕδατι, καὶ ποτιζομένη,
βοηθεῖν σπάσμασι, βηχὶ, κ. τ. A.
μα Sylla) Vide que diximus
x1. 39, de Sylla : de phthiriasi, xx. 3.
® Nascunturque] Pediculi scilicet,
uli €X sequentibus liquide perspi-
cuum est: namque hee animalia et
perunctis corporibus abigi, et infes-
tare vestes mox adjicit. De vermibus
qui nascantur in venis perperam ac-
cepit Schenckius Observ. Medie. lib.
111. pag. 457. E sanguine ipso homi-
nis fieri pediculos prodidit ante Pli-
nium Theophr. de Causis Plant, 11. 2.
Antigonus Carystius cap. 95, sub pu-
sulis delitescere intra cutem pedi-
culos ait, que si perforentur, exituri
sint ii, vel sic homine persanato; eo
morbi genere Pherecydem et alios
interiisse.
4 Uve taminie] Hane σταφίδος
ἀγρίας dotem esse Archigenes Medi-
cus putat apud Galen, κατὰ τόπους, 1.
7. p. 347. ut is forte cum Celso cen-
suerit staphidem agriam ab uva ta-
minia nihil differre: quemadmodum
diximus xx. 16. Sie igitur ille:
Βοηθήματα pbeipidoews .... ἢ ἐλλέβορον
λευκὸν, ἢ σταφίδα ἀγρίαν, καὶ νίτρον,
Toa μετ᾽ ἐλαίου ἐν βαλανείῳ χρῶ.
NAT. HIST. LIB. XXVI. 87. 3745
multis modis curantur Panacis* omnium generum radix
e vino calido illinitur manantibus. Siccat privatim, quam
Chironiam diximus.” Cum melle trita tubera’ aperit: ul-
ceribusque, quz serpunt, deploratis auxilio est, cum eris
flore vino temperato, omnibus modis, vel flore, vel semine,
vel radice. Eadem‘ cum polenta vetustis vulneribus prod-
est. Heraclion“ quoque siderion, Apollinaris,’ psyllium,'
tragacantha,* scordotis ® cum melle purgat. Farina ejus"
carnes excrescentes per se insparsa? consumit. Polemonia
ulcera, qua cacocthe vocant, sanat: centaureum majus'
insparsum vel illitum, item minoris) coma decocta vel trita,
vetera quoque ulcera purgat et persanat.
meni recentibus plagis imponuntur.
Folliculi+ * cly-
Lllinitur' autem Gen-
tiana ulceribus, que serpunt, radice tusa vel decocta in
aqua ad mellis crassitudinem, vel succo: vulneribus, ex ea
factum Lycium.™
Lysimachia” recentibus plagis mede-
PL IPE OPEIL OLS
CAP. LXXXVII.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. tubercula.—2 Chiff.
traganthos.—3 Idem codex, inspersum.—4 Coliculi Vet. Dalec.—5 Vox fa-
NOT
ἃ Panacis] Dioscor. 111. 55. Sunt au-
tem manantia ulcera, Gracis ἀχῶρες,
in ipsa capitis cute, tenuissimis fora-
minibus cutem perforantia, ex quibus
glutinosa fluit sanies. Notum id mali
genus, et pueris inprimis, mendicu-
lisque familiare. La tigne, ou la teigne.
Describitur a Galeno prolixe, κατὰ
τόπους, I. 8. p. 347.
> Chironiam diximus] Lib. xxv. 13.
Ita Galenus de I’acult. Simp. Med.
lib. vir. p. 217.
© Eadem] Galenus ita fere loco ci-
tato.
4 Heraclion] De quo xxv. 15.
© Apollinaris] Sive hyoscyamus.
Diose. tv. 69.
ἡ Psyllium] Diosc, αν. 70. Κοπεῖσα
δὲ μετὰ στέατος τὰ ῥυπαρὰ Kat κακοήθη
τῶν ἑλκῶν ἀνακαθαίρει. Tusa cum adipe
sordida malignaque ulcera repurgat.
& Scordotis| Sic etiam Dioscor, ur.
125,
Delph, et Var. Clas,
Plinius,
h Farina ejus| Dioscor. loc. cit.
Enpa δὲ ὑπερσαρκώματα στέλλει. Sicca
carnis excrescentias cohibet.
i Centaureum majus] Apuleius cap.
34. tit. 3. ‘Ad ulcera’....‘ Herba
centauria major,’ &c.
i Item minoris] Ad verbum Diosc.
11. 9.
k Folliculi] Dioscor. 1v. 13. Ta δὲ
φύλλα λεῖα, ἢ τὰ θυλάκια, τοῖς νεοτρώ-
τοις ἐπιτιθέμενα μέχρι τῆς ἐπουλώσεως
ἐνεργεῖ. Folia trita, aut folliculi, st
vulneribus recentibus imponantur, ea ita
efficaciter sanant, ut etiam ad cicatricem
perducant. Folliculi sunt silique, qui-
bus semina continentur.
! Tllinitur] Dioscor. 111. 3.
m Ex ea factum Lycium] Hoc est,
ex ea factum medicamentum ejus-
dem virtutis, ac fortassis ejusdem
etiam nominis cum Lycio, de quo
Xxiv. 77. Lycium non unius singula-
ris medicamenti nomenclatio fuit :
11 E
3746 Cc. PLINII SECUNDI
tur. Plantago°® omnium generum ulceribus, peculiariter
foeminarum,’ senum, et infantium. Igni emollita melior,
et cum cerato,® crassa ulcerum Jabra purgat, nomas sistit.
Tritam suis foliis integere opoertet. Suppurationes, collec-
tiones, sinus ulcerum, chelidonia quoque siccantur: vulne-
ra adeo, ut etiam pro spodio utantur. adem jam despera-
tis cum axungia imponitur. Dictamnum? pota? sagittas
pellit, et alia tela® extrahit illita. Bibitur ex aque cyatho
foliorum obolo. Proxime’ pseudodictamnum. Utraque
etiam suppurationes discutit. Aristolochia® quoque putria
ulcera exest: soydida expurgat cum melle, vermesque ex-
trahit: item clavos' in ulcere® natos, et infixa" corpori
omnia, praecipue sagittas, et ossa fractacum resina. Cava
vero” ulcera explet per se. Et cum iride recentia vulnera
POL LIDDELL LI OF
minarum deest in Vet. Dalec.—6 Ita codd. Regg. Brot. Jgni emollita m.
et cum ceroto codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. ὃ. et
recentt. Igne mollita .... ceroto Gronov. et vulgg. Igne mollita ....
cerato. Crassa, &c. cod. Dalec.—7 Dictamnos Dalec. Mox, foliorum obo-
lus Vet. Dalec.—8 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1.
NOTE
ad varia que e radicibus decoctis
fiebant ea pertinuit. Vide Notas et
Emend. num. 26.
n Lysimachia} Dioscor. tv. 3.
° Plantago] Plinius Valer. 111. 22.
et fuse GaJenus de Fac. Simp. Med.
lib. vi. p. 159.
P Dictamnum pota] A cervis capris-
que depastam ad ejicienda spicula
certo remedio esse, dictum est supe-
rius, XXV. 53.
4 Et alia tela} Dioscor, 1. 37.
Καταπλασσομένη δὲ ἣ βοτάνη τοὺς ὑὗπο-
κάτω τῶν πόδων ἢ τοῦ λοιποῦ σώματος
θεραπεύει σκόλοπας, Iimposita vero her-
ba plant@ pedum reliquove corpori in-
fixos impactos aculeos extrahit. Theod,
Priscianus 1, 23. de latentibus spicu-
lis: ‘Sic etiam de dictamni foliis, vel
radicibus contusjs, velocius fieri con-
suevit, secundum veterum testimo-
nia,
¥ Proxime] Diosce. rt. 38.
5. Aristolochia] Diosc. 111. 6. et Apu-
leius cap. 19. Tela quoque aristolo-
chiz pulvere vulneri apposito statim
extrahi prodidit Theod. Priscianus
I. 23.
τ Item clavos| Callosam duritiem, in-
star clavi. Clavos exulcere que pos-
sint evellere, multa congerit Theod.
Priscianus 1.18.
" Et infixa] Marcellus Empir, cap.
34. p. 233. pro resina mel asciscit.
Dioscor. loc. cit. aristolochiam id per
se prestare innnit : ᾿Ανάγει δὲ καὶ
σκόλοπας, ἀκίδας, λεπίδας ὀστῶν Kara-
Extrahit et im-
posita aculeos, ac spicula, ossiumque
squamas removet, Plinius cum vermes
extrahi dixit, an non σκώληκας legisse
is videtur, pro σκόλοπας.
ν Cava vero) Kal τὰ Kotha πληροῖ
σὺν ἴριδι καὶ μέλιτι. Diose. loc, cit,
πλασσομένη ἀφίστησι.
NAT. HIST. LIB. XXVI.. 87. 3747
ex aceto. Vetera ulcera” verbenaca, quinquefolium * cum
sale et melle. Radices persolate vulneribus ferro illatis
recentibus imponuntur: folia veteribus.¥ Cum axungia
utrumque: et suo? folio operitur. Damasonium, ut in
struma: '°? folia verbasci* ex aceto aut vino. Pcristereos”
ad omnia genera vel callosorum putrescentiumque ulcerum
facit. Manantia nymph heracliz radix sanat. Item
cyclamini® radix vel per se, vel ex accto, vel cum melle."!
Eadem et contra steatomata® eflicax, sicut ad ulcera "Ὁ
manantia hyssopum; item peucedanum, cui ad recentia
vulnera vis tanta est, ut squamam® ossibus ™ extrahat.
Praestant hoc‘ et anagallides, cohibentque® quas vocant
nomas, et rheumatismos. Utiles et recentibus plagis, sed
praeecipue senum corpori. Cum cerato "6" apostemata οἱ
ulcera tetra, folia mandragore recentia: radix vulnera’
cum melle aut oleo: cicuta) cum siligine mixta mero :
aizoum * herpetas quoque et nomas, ac putrescentia, sicut
΄““-““““““““ 75
2. 3. οἵ recentt. zn ulceribus edd. vett. et Gronov.—9 Cod. Dalec. veée-
ribus cum axungia. Utrumque ct suo, &¢.—10 Damasonium autem ct in
struma Vet. Dalee.—1i1 Vet. Dalec. et cum melle.—12 Chiff. sic et ad ulcera.
Mox, manantia esypum Vet. Dalec.—13 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiff.
cum edd, Harduin. 1. 2. 3. et recentt. wé saniem ossibus Gronov. et al. vett.
—14 Ita codd. Regg. et Dalec. ceroto vulgg. ante Brotier.—id Ita ex codd.
NOTE
w Vetera ulcera] Dioscor. tv. 61.
Kal ῥυπαρὰ ἕλκη καθαίρει. Et sordida
purgat ulcera,
* Quinquefolium] Diosc. tv. 42.
Υ Folia veteribus| Diose. tv. 107.
z Damasonium, ut in struma] Ut in
strume remediis dictum est, c. 12.
2 Folia verbasci] Dioscor. Iv. 104.
» Peristereos] Sic et Diosc. ιν, 60.
© Item cyclamini] Diosc, 11. 194.
4 Eadem et contra steatomata} Sred-
τωμα adipis effusio sub cute: adipis
contra naturam collectum aliquo loco
incrementum. Pollux: Στεάτωμα, πι-
μελῆς παραῤῥοὴ ὑπὸ τῷ δέρματι.
6 Ut squamam] Vide Notas et E-
mend, num, 27. Squame hee detrac-
tio a recentioribus Chirurgis ‘ Ex-
foliatio’ dicitur.
f Prestant hoc} Similis est ea dos
illarum, qua adactos corpori aculeos
extrahunt, teste Dioscor. 11. 209. et
Galeno de Facult. Simp. Med. lib.
VI. pag. 156.
8 Cohibentque] Diose. 11. 209. vo-
μῶν ἐφεκτικαί.
h Cum cerato] Dioscor. tv. 70, cum
polenta.
i Radix vulnera| Ictus serpentium,
πρὸς ἑρπετῶν πληγὰς, σὺν μέλιτι ἢ ἐλαίῳ.
Dioscor. loc. cit.
j Cicuta] Herpetas illitu restinguit,
ἕρπητας καταπλασθὲν σβέννυσιν, inquit
Diosc. tv. 79.
k Aizoum] Dioscor, ly. 89,
3748 C. PLINIL SECUNDI
erigeron verminosa: recentia autem’ vulnera astragali ra-
dix : et vetera quoque ulcera purgat hypocisthis utraque.
Leontopodii™ semen tritum in aqua, et cum polenta illi-
tum, spicula sagittarum extrahit: item pycnocomi" semen.
Tithymalus° characias succo gangranas, phagedzenas, pu-
tria, vel decocto ramorum cum polenta et .oleo: orchis ra-
dices? hoc amplius,’ et cacoethe ex aceto cum melle, sic-
ce et recentes: per se onothera efferantia’ sese ulcera sa-
nat. Scythe * vulnera scythice curant.’5 Ad carcinomata,
argemonia ‘© ex melle efficacissima est. Vulneribus pree-
sanatis '7* asphodeli radix decocta, ut diximus," trita cum
polenta et illita: quibuscumque vero Apollinaris. Astra-
gali* radix in pulverem trita humidis ulceribus prodest :
item callithrix ἡ decocta in aqua. Privatim vero iis, que
calceamento facta sint, verbenaca, nec non et Lysimachia
contrita, ac nymphea arida infriata."® Polythrix invetera-
tis iisdem utilior."9
LXXXVIII. Polycnemon * cunile bubulz similis est, se-
PPL LOLP EP LPOP
Harduinus et recentt. anothera efferentia .... Scythica vulnera curant edd.
vett. et Gronov. sanat. Scythe vulnera Scythica cod. Dalec.—16 Vet. Da-
lec. argemone.—17 Ulceribus persanatis Chif.—18 Vet. Dalec. infricata.—19
Chiff. utilior est.
NOTE
' Recentia autem] Et vetera quo-
que, Diosce. auctore, Iv. 62.
m [eontopodii] Quod Dioscoridi, ut
diximus, AcovroréraAoy appellatur, 111.
110. Indicatum id jam antea c. 79.
" Ttem pycnocomi] Diose. ιν. 176.
Kal ἀκίδας καὶ σκόλοπας ἐξάγει, spicula
et adactos corpori aculeos extrahit.
ο Tithymalus] Dioscor. tv. 165.
P Orchis radices| Totidem fere ver-
bis Diosc. 111, 142.
4 Hoc amplius| Hoe amplius, inquit,
prestant orchis radices, quod sicce
a@que atque recentes ulcera κακοήθη
sanant.
* Efferantia] Acerbiora ulcera, ob
inflammationem, Vide Notas et Ἐ-
mend, num, 28, :
* Scythe] Theophr. Hist. rx, 13.
£ Vulneribus presanatis} Celerius
quam par est, sanatis, clausisque: qui-
bus metuenda intus nova suppuratio
est.
« Ut diximus] Lib. ΧΧΙΙ. ο. 32.
’ Astragali] Diosc. αν. 62. et Ga-
lenus de Fac. Simp. Med. ]. vi. pag.
160.
W Item callithrix] Diose. 1v. 137.
ἃ Polycnemon] Sic Dioscor. 111. 108.
Πολύκνημον. . . ἔχων φύλλα ὀριγάνῳ ἐμ-
φερῆ" τὸν δὲ καυλὸν πολυγόνατον ὥσπερ
yAhxwvos: οὐκ ἔχει μέντοι τὸ σκιάδιον,
μικρὰ δ᾽ ἐπ᾿ ἄκρῳ κορύμβια, mer’ εὐωδίας
τινὺς δριμείας, Foliis origani, caule gc-
niculis multis intercepto, uti pulegii
Neque vero umbellam habet, sed parvos
NAT. HIST. LIB. XXVI. 89. 3749
mine pulegii, surculosa,' multis geniculis, corymbo odo-
rato, acri et dulci odore: ferro’ factis® vulneribus com-
manducata? imponitur, quinto die solvitur. Symphyton “
ad cicatricem celerrime perducit : item sideritis.* Hzeec im-
ponitur ex melle. Verbasci* semine ac foliis ex vino de-
coctis ac tritis omnia corpori infixa extrahuntur: item
mandragore foliis cum polenta: cyclamini radicibus cum
melle. Trixaginis*‘ folia in oleo contrita iis maxime ad-
hibentur ulceribus, quae serpunt: et alga in melle trifa.
Vettonica® ad carcinomata, et melanias" veteres,’ addito
sale.
LXXXix. Verrucas tollit argemonia' ex aceto, vel ba-
trachii' radix, que et ungues scabros aufert.
uttiusque folia, vel succus illitus.
Linozostidis
Tithymali) omnes ge-
nera verrucarum omnium: item omnia pterygia, varosque
tollunt.*
ladanum.
Cicatrices* cum elegantia ad colorem reducit
Artemisiam' et elelisphacum alligatas qui ha-
beat viator, negatur lassitudinem sentire.
ee i π΄
CaP. LXXXVIII.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. caule pul. surculoso, e
Diosc.—2 Ita ex codd. Harduinus et recentt. que ferro Gronov. et vulgg.—
3 Margo edd. Dalec. et Gronov. cum aqua, e Diose.
Mox, et quinto die Vet.
Dalec.—4 Gronov. Trissaginis.—5 Codd. Regg. Brot. et Editio princeps,
malandrias veteres,
Cap. LXxx1x. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. argemone.—2 ‘ Ita cod.
Reg. 2. et Editio princeps.’ Brotier.
Ita quoque Gronov. et al. vett. verru-
NOTE
sn cacumine corymbos cum acri quadam
odoris jucunditate. Nomen habet a
crebris geniculis: quasi multitibiam,
multicruriamve dixeris. Belge phar-
macopei Calamintham aquaticam vo-
cant, teste Lobelio in Advers. p. 217.
» Ferro factis| Hee totidem verbis
Diose. loc, cit.
© Symphyton] Ad verbum Plinius
Valer. 111. 22.
4 Jtem sideritis] Diosc. Iv. 33. 34.
35. 36.
& Verbasct] Hane urse vulneri re-
centi herbain applicant, et indunt:
eaque vulnus obturant, teste Basilio
in Hexaém. Homil. 1x.
£ Trixaginis] Dioscor. 111. 112.
& Vettonica] Marcellus Empir. cap.
4. p. 43.
h Melanias] Madavla Grece nigri-
tudinem corporis sonat, nigrasque ma-
culas.
i Vel batrachii] Diose. 11. 206. “Ovu-
χας Aerpods καὶ ψώρας ἀφίστησι.. .. καὶ
μυρμηκίας, καὶ ἀκροχορδόνας, kK. T. A.
i Tithymali] Hee totidem verbis
Dioscor. 1v. 165. et Galenus de Fa-
cult. Simp. Med. lib. vil. pag. 236.
Apuleius item c, 108. tit. 2.
κ᾿ Cicutrices} Dioscor. 1. 128.
3700 C. PLINIT SECUND!
xc. (Xv.) Muliebribus* morbis medetur maxime in uni-
versum pzoniz herbe* semen: nigram ex aqua mulsa.
Eadem” et in radice vis menses οἷοί : panacis semen* cum
absinthio menses et sudores: scordotis’ potu et illitu.
Vettonica*® drachma in vini cyathis tribus bibitur contra
omnia vulvarum vitia, aut que a partu‘ fiunt. Menses
nimios*® sistit Achillea imposita, et decoctum ejus insiden-
tibus. Mammis" imponitur hyoscyami semen ex vino:
locis ' radix ὁ cataplasmate : et r:ammis etiam * chelidonia.
Secundas morantes, vel partus’ emortuos, radices panacis
apposite extrahunt. Ipsum panaces in vino potum vulvas
purgat,** appositumque cum melle. Polemonia pota ex
vino secundas pellit: nidore corrigit vulvas.+! Centaurei
minoris™ succus potu, fotuque menses οἷοί. Item majors”
΄σ’σ“΄““““4“ “7
carum omnia: item, §c. Harduin, 1. 2, 3. et recentt. omnia: item plerygia,
τατος tollunt Chiff.
Cap. xc.
1 Vox herbe deest in Vet. Dalec.—2 Chiff. in cat. ef m. et.—
3 Idem codex, 6 vino p. v. corrigit.—4 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
nidore purgat vulvas Gronov. et vulgg. nidoreque purgat vulvas Vet, Dalec.—
NOTE
' Artemisiam] Vide que diximus
ex Apuleio, xxv. 81. Diose. in No-
this, p. 476. ᾿Αρτεμισίαν τὴν βοτάνην
εἴτις ἔχει ἐν ὁδῷ, λύει τὸν κάματον.
* Muliebribus] Diose. 111. 157.
ΠΡ Eadem] Dioscor. loco citato. Κινεῖ
δὲ καὶ τὰ καταμήνια ἀμυγδάλου μέγεθος
πινομένη. Ciet menses amygdala mag-
nitudine pota.
© Panacis semen} Diose. 111. 55.
4 Scordotis] Hee subdita menses
movet, inquit Diose, 111.125. Πρυστε-
θεῖσα δὲ ἔμμηνα κινεῖ.
“ Vettonica) Totidem verbis Diose.
ἵν, 1.
* Aut que a partu] Anton. Musa
tit. 26, ‘Ad mulieres, que ἃ partu
laborant et febricitant τ᾿ ‘ Vettonice
drachmas duas, aque calide cyathos
quatuor, si cum febre fuerit, sin vero
siue febre, mulsi cyathos duos, et
aque calidaw duos da bibere,’
& Menses nimios| Totidein verbis id
Diosce. pariter, tv. 36.
h Mammis} Diose. 1v. 69. ἁρμόζει
καὶ πρὸς μαστοὺς ἐν τοκετῷ ἐπαιρουμέ-
vous λεῖον μετ᾽ οἴνου καταπλασσόμενον.
Subvenit et mammis a partu tumentibus,
si tritum ex vino imponatur.
i Locis}] Locis muliebribus apposi-
ta, Cataplasmatis omnibus, que do-
loris Jevamentum prestant, utiliter
admisceri docet Diosc. loc. cit. An-
ton. Musa tit. 29. Vettonicam com-
mendat, ‘Ad mulieres, quibus loci
pre frigore moriuntur.’
ἡ Secundas,... vel partus} Dioscor.
ιν. 55.
k Ipsum, .. vulvas purgat] Succo di-
luto vulvz inflationes duritiasque dis-
cuti, ait Diose, loc. cit.
Ε Corrigit vulvas} Conversas resti-
tuit, et a strangulatione seu sutloca-
tione eximit.
NAT. HIST. LIB. XXVI. 90. 3751
radix in vulve doloribus iisdem modis prodest. Derasa
vero°® et apposita extrahit partus emortuos. Plantago”
apponitur in lana in dolore vulvee: in strangulatu bibitur.
Sed praecipua dictamno vis est. Menses ciet,’ partus
emortuos vel transversos ejicit: bibitur ex aqua foliorum
obolo,s adeo ad hee eflficax, ut ne in cubiculum quidem
pregnantium inferatur. Nec potu®' tantum, sed et illitu,
et suflitu valet. Proxime* pseudodictamnum. Sed’? men-
ses οἷοί cum mero decoctum pondere denarii. Piuribus
tamen modis® aristolochia prodest: nam et menses‘ et
secundas ciet, et emortuos partus extrahit, myrrha et pi-
pere additis, pota, vel subdita. Wulvas quoque prociden-
tes inhibet fotu, vel suflitu, vel subjectu, maxime tenuis."
Strangulatum ab his,’ mensiumque diflicultatem, agaricum
tribus obolis in vini veteris cyatho potum emendat : peri-
stereos” apposita in adipe suillo recenti: anthirrinon cum
rosaceo et melle.
radix dolori medetur.
bet.
Item apposita nymphs Thessalee *
In vino nigro’ pota profiuvia inhi-
Τὸ diverso’ ciet cyclamini radix pota et apposita. Et
΄΄““““““““““ὖ
5 Vet. Dalec. οδοῖι5.--- ὦ Chiff. pota—7 Sed deest in Vet, Dalec. Sed tar-
dius menses Dalec.—8 Pluribus locis codd. Dalec. et Vet. ejusdem.—9 Ita
NOT
m Centaurei minoris| Diose. 111. 9.
a Item majoris| Diose. 11. 8.
° Derasa vero| Dioscor. 111. 8.
P Plantago| Diose. 11.153, Πίνεται
δὲ καὶ mpds φθίσιν, καὶ πρὸς ὑστερικὰς
aviyas: προστίθεται ἐν ἐρίῳ καὶ ὑστέρᾳ
ῥευματιζομένῃ, hoc est, si vulva fluxi-
one laboret, plantago subditur in vel-
lere. Locum ita interpunctione dis-
tinctum legisse Plinius videtur: non
ut libri editi pra se ferunt.
4 Menses ciet) Hee pariter Diosc.
1{|, 37. Apuleius cap. 62, tit. 1.6 Ad
mulierem, si in utero mortuum fe-
tum habuerit:’ ‘ Herbe dictamni,’
&e.
© Nec μοί] Dioscor. loc. cit.
> Proxime] Et imbecillius. Diose.
111. 38. οὐχ ὁμοίως ἐνεργοῦν.
t Num et menses} Hec totidem ver-
bis Dioscor. 111. 6.
u Maaime tenuis] Tertium aristolo-
chiz genus, longissima tenuitatis, de
quo sup. lib. cap. 54.
νυ Strangulatum ab his] A vulvis.
Diosc. 111. 1. Ὀβολῶν δὲ δυοῖν πλῆθο-'
διδόμενον μετ᾽ οἰνομέλιτος .. « ὑστερικαῖς
πνιξὶ, Ke τ. Ἃ.
w Peristereos} Dioscor. 1v. 60,
x Item... Nymphee Thessala] Eius
videlicet, quz in Thessalia oritur, de
qua XXxVv. 37.
Υ In vino nigro] Ad verbum Diosce.
rir. 149.
E diwverso) Dioscor. 11. 194. ad
verbum.
3752 Cc. PLINIE SECUND!
vesicze * insidentium decocto medetur. Secundas pota ciss-
anthemos "ἢ pellit, vulvam sanat. E xiphio9* radix su-
perior menses ciet, drachma ex aceto pota. Peuceda-
num strangulatus vulve nidore ustum recreat: menses
albos'°® preecipue psyllium drachma in cyathis tribus
aque mulse ciet: semen mandragore’ potum vul-
vam purgat. Menses ciet’ succus appositus, et emor-
tuos 1 partus. Nimia rursus_ profluvia sistit semen
cum vivo sulfure:" contra facit' batrachion’ potu vel
cibo, ardens alias (ut diximus)/ cruda. Sed cocta com-
mendatur 5816,13 et oleo, et cumino. Daucum* et menses
et secundas potu facillime pellit. Ladanum suffitu corrigit
vulvas :' dolori earum exulceratisque imponitur. Emor-
tua ™ scammonium pellit, potum vel appositum. Menses *
ciet hypericum utrumque, appositum. Ante alia vero (uf
Hippocrati° videtur) crethmos e vino, semine vel radice:?
΄“““““““““ “757
codd. Harduini et ΟΠ. cum edd. Harduin, 1. 2. 8. et recentt. Et wiphii
Gronov. et vulgg.—10 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. menses alvosque Gro-
nov. et valgg. Mox, psylliwm sistit Vet. Dalec.—11 Cod. Dalec. mortuos.—
12 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. cum
vino et sulphure. Alvi profluvia sistit et contrahit batrachion Gronov. et vulgg.
—13 Vet. Dalec. cum sale.—14 Vet. Dalec. vel radicis cortice; Chiff. vel
NOTE
a Et vesice] Et decocta radice me-
detur vesice mulierum in eo decocto
insidentium.
» Secundas .... cissanthemos] Hoc
st cyclaminos cissanthemos appella-
ta: de qua pariter Diosc. 11. 195,
Kal τὰς ek τοκετῶν καθαίρει ποθεῖσα.
© 1) xiphio} Dioscor. tv, 20. subdi
ob eam rem in pesso jnbet.
ἃ Peucedanum] Diosc. ad verbum,
11, 92.
© Menses albos| Ῥοῦν λευκὸν Greci
vocant, Foeminarum enim fluxiones
addita coloris diversitate medici dis-
criminant: sunt enim nigra, ruben-
, albw, pallentes, et aquosa, Vide
Notas et Emend. num, 29.
' Semen mandragora] Ad verbum
Diosc. αν. 76.
Menses οἷο} Dioscor. loca ecitato,
Nemia... cum vivo sulfure] Vivum
tes
sulfur quid sit, dicemus xxxv- 50.
Vide Notas et Emend. num, 30.
i Contra fucit} Ciet menses. Vide
Notas et Emend. num. 31.
j Ut diwimus] Lib. xxv. cap. 109.
‘Omnibus’ batrachii seu ranuncali
generibus ‘ vis caustica, si eruda fo-
lia imponantur; pusulasque, ut ignis,
faciunt.’
k Daucum] Diose. ut. 83. de dauci
semine: Πινόμενον, ἐμμήνων, ἐμβρύων,
καὶ οὔρων ἀγωγόν.
1 Ladanum ....vulvas] Conversas,
vel ascendentes.
πὶ Emortua] Mortuos partus. Diose,
ιν. 171. Ὁ δὲ ὀπὸς προστιθέμενος ἐν
ἐρίῳ ἔμβρυα φθείρει.
0 Menses] Diose. 11. 171, et 174.
© Ut Hippocrati) De Morb. Mul. τ,
10. p. 422.
P Semine vel radice] Diose, 11. 157.
NAT. HIST. LIB. XXVI. 90.
cortice trahit et secundas: succurrit et strangulationibus
ex aqua pota: item radix e geranio peculiariter secundis,
inflationibusque 5" vulvarum conveniens: purgat hippuris
pota et apposita vulvas. Polygonus’ pota menses ciet,’®
et alceze'7 radix. Folia plantaginis pellunt, item agari-
cum*® ex aqua mulsa. Artemisiat vulve medetur trita, ex
oleo irino, aut fico,’ aut cum myrrha apposita. Ejusdem
radix pota in tantum purgat, ut partus enectos extrahat.
Menses " et secundas ciet ramorum decoctum insidentibus :
item folia pota drachma. Ad eadem omnia” ,prosunt vel
imposita ventri, immo cum’? farina hordeacea. Acoron
quoque * utile est interioribus foeminarum morbis, et cony-
za’ utraque, et crethmos. Et anthyllides* duc vulvis
utilissimae, torminibusque, secundarum*° more, in vino
pote. Callithrix* fotu locis medetur, albugines in capite ἢ
tollit, capillos inficit oleo trita. Geranion in vino albo**
΄“““““““““““Γ
radice corticis trahit, et secundis succurrit, §c. Cod. Dalec. succurrit strangulati-
onibus ea ex aqua.—15 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3.
et recentt. inflammationibus Gronov. et vulgg.—16 ‘ Astringentis nature est
polygonus, ut Dioscorides omnesque norunt. Errore ergo librariorum in Plinio
οἷοί scriptum pro sistit. De Polygono vide infra xxvit. 91. Brotier. Margo
edd. Dalec. et Gronoy. etiam sistit, e Diosec.—17 ‘ Male recentiores editi-
ones, althee. De alcea jam dictum supra cap. 12. et inter herbas que alvo
medentur recensetur cap. 28.’ Brotier. althee Harduin. 1. 2.3. et recentt,—
18 Dalec. aut cum fico.—19 Cod. Dalec. una cum.—20 Ita Harduin. 1. 2. 3.
et recentt. dorminibusque et secundarum Gronov. et al. vett.—2L Ita edd.
vett. ἄτοπον. Harduin. 1, et Miller. albo deest in edd. Harduin. 2.3. Bipont.
NOTE
4 Inflationibusque] Vide Notas et Diosc. τι. 136. Kal τὸ ἀφέψημα δὲ
Emend. num. 32.
© Polygonus| Vide Notas et Emend.
num, 33.
s Item agaricum] Diose. 111. 1. “Ayer
δὲ καὶ ἔμμηνα.
© Artemisia] Dioscor. 111, 127. tot-
idem verbis : et Galenus de Fac.
Simp. Med. lib. vr. p. 160.
v Menses] Diosc. lac. cit. ad ver-
bum.
w Ad eadem omnia] Diose. loc. cit.
* Acoron quoque| Insessu preser-
tim. Diosc. 1. 2,
Y Et conyza| Et hee insidentibus
quoque in ejus decocto prodest :
αὐτῶν ἐν καθίσματι τὰ ἐν μήτρᾳ θερα-
πεύει, καὶ ἔμμηνα ἀποκαθαίρει.
z Et anthyllides} Diose. 111. 153,
ambas cum rosaceo et lacte subdi-
tas uteri inflammationes emollire tra-
dit.
8. Callithrix] Menses eo cieri, et
que a puerperio purgamenta relin-
quuntur, scribit Dioscor. αν, 137. de
trichomane.
b Albugines in capite] Furfures, cre-
do, intelligit, porriginemque. Nam
Dioscor. loc. cit. ᾿Αποσμᾷ πίτυρα, fur-
Sures deterget.
3754 Cc. PLINII SECUNDI
potum, hypocisthis® in rubro, profluvium sistunt. Hys-
sopum suffocationes laxat. Radix verbenace pota ex
aqua ad omnia in partu aut ex partu mala prestantissima
est. Peucedano quidam miscent in vino nigro semen cu-
pressi contritum. Nam semen psylli defervefactum in aqua,
cum intepuit, epiphoras omnes uteri‘? lenit. Symphyton
tritum in vino nigro evocat?? menses.® Partus accelerat
scordotis pota, drachma succi in aqua mulsa*} cyathis
quatuor: dictamni folia preclare dantur ex aqua. Con-
stat unius oboli pondere, vel si mortui sint in utero infan-
tes, protinus reddi sine vexatione puerpere. Similiter
prodest pseudodictamnum, sed tardius :‘ cyclaminos ὃ adal-
ligata: cissanthemos" pota: item vettonica farina** ex
aqua mulsa. .
ΧΟΙ. Arsenogonon' et thelygonon herbz sunt habentes
uvas! floribus olez similes, pallidiores' tamen, semen al-
bum papaveris modo. Thelygoni* potu foeminam concipi
“““΄“““““““““σ΄
et Franz,—22 Dalec. rerocat.—23 Vet. Dalec. et Chiff. aque mulse.—24 Ita
eodd, Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. pota vetto-
nice farina Gronov. et vulgg.
Cap. ΧΟΙ. 1 Cod. Dalec. similibus, pallidioribus.
NOTE
19. ᾿Αῤῥενόγονον καὶ θηλύγονον. Nec
multum abludit Diose. 11.140. U-
© Hypocisthis| Dioscor. 1. 127.
4 Epiphoras.... uteri] Vulve in-
flammationes. Vis est ei sane summe
refrigerans, ψύχει yap ἱκανῶς, inquit
Diose. tv. 70.
© Symphyton..... .evocat menses]
Hoc est, revocat, retinet, sistit.
Diosc. 1v. 9. de symphyto: ξὺν οἴνῳ
δὲ ἑψηθὲν πίνεται πρὸς δυσεντερίαν, καὶ
ῥοῦν γυναικεῖον ἐρυθρόν.
Γ Similiter .... sed tardius] Diosc.
1. 38,
& Cyclaminos| Diose. τι. 194. Ἔστι
δὲ καὶ ὠκυτόκιον περιαπτομένη.
" Cissanthemos),Cyclaminos cissan-
themos, qua pota Diose, 11. 194. re-
liquias a partu purgari docet.
' Arsenogonon| Hae sunt ad ver-
bum exscriptae Theophr. Hist. 1x.
trumgue pingitur a Lobelio in Ad-
vers. p. 261. Arrhenogonon phy!l-
lum marificum Theophrasti, Diosco-
ridis foeminificum Clusius recte nun-
cupat, Hist. Rar. Plant. lib. αν. p. 48.
Thelygonon contra mas est Diosco-
ridi, Theophrasto foeminificum. U-
trumque in horto Regio vidimus.
ji Habentes uvas}] Semen racemo-
sum, ei quodammodo simile quod,
postquam defloruit olea, primulum
emergit, atque conspicitur, Dioscor.
loc. cit.
k Thelygoni} Narrat id quidem
Cratevas apud Diose. 11, 140. Fa-
bula affine existimat Theophrastus,
loc. cit. Fecere interim a maribus
NAT. HIST. LIB. XXVI. 92. oOo
narrant. Arsenogonon! ab ca semine oles, nec alio dis-
tat. Hujus potu™ mares generari perhibentur, si credi-
mus. Alii utramque” ocimo similem tradunt.
ni autem semen geminum esse testibus ° simile.
xo. Mammarum vitiis aizoum, quod digitellum appel-
lavimus,* unice medetur. Erigeron ex passo mamimas ube-
riores facit: sonchum in farre coctum. Quz vero mastos”
vocatur, illita,° pilos mammarum ὁ e partu nascentium au-
fert:‘ testas ° in facie, aliaque* cutis vitia emendat. Gen-
tiana,’ nympheea ὃ Heraclia illita, cyclamini® radix, macu-
las omnes. Cacaliz3' grana mixta cere liquide exten-
Arsenogo-
POLLO IL ICID?
Cap, xc. 1 Vet. Dalec. sonchus cum farre coctus. Que uva bumastos
vocatur, illita, pilos mammarum a partu nascentes aufert. Alii vett. ap. Dalec.
Que vero Mados. Gronov. et al. vett. indita pro illita.—2 ‘Ita codd. Regg.
1. 2.’ Brolier. aufert, et testas in fucie: aliaque Harduin. 1. 2.3. et recentt.
aufert, et tineas in facie: aliaque Gronov. et vulgg. testas Chiffl.—3 Caccalia
NOTE
foeminisve gignendis utrique herbe exterit. Cave enim aut de pilo in-
nomen.
' Arsenogonon]| Arsenogono ait esse
semen quale olew, foemine nnilam
esse. Sic Theophr. Contra Diosco-
rides femine seu thelygono semen
adjudicat : adimit mari.
m Hlujus potu) Et hoc a Crateva
confictum,
© Alu utramque| Ex horum est nu-
mero Theophr. loc. cit.
° Arsenogoni....testibus] Quam-
obrem Phyllon testiculatum recentio-
res herbarii nominant,
a Digitellum appellavimus| Lib.
XXKV. cap. 102. Est id aizoum majus.
» Que vero mastos| Nomen a mam-
ma factum, que Graecis μαστὸς et
μασθὺς scribitur: facies incognita.
© [llita] Sic Reg. codex 2. recte,
non indita. Quis enim approbet mam-
mis herbam indi?
4 Pilos mammarum| Casu nimirum
aliquo nascentium in extima mamma-
rum cute, Hos enim, ut in palpe-
bris, sic in mammis pariter, psilo-
thri vice, herba hac, dum illinitur,
telligas, qui forte sit potu haustus,
exitumque per mammas querat, quod
fieri non posse puto, etsi ita Philoso-
phus tradit Hist. Anim, lib. Iv. aut
de vermiculo qui sit capilli specie,
quem Rondeletius confinxit, xvi.
25. Nam de vitiis summe cutis agi,
et de psilothris, Plinius ipse monet,
cum subjicit, ‘aliaque cutis vitia e-
mendat.’ Etmox: ‘ Psilothrum nos
quidem in muliebribus medicamentis
tractamus.’ Vide Schenckium Ob-
serv. Medic. lib. 11. tit. de morbo
pilari, p. 332.
© Testas| Maculas que testam.co-
lore referant. Ita Mss. omnes, Reg.
Colb. Chiff. non tineas.
f Gentiana] Diose. 111. 3.
& Nymphaa} ᾿Αλφοὺς σμήχει σὺν
ὕδατι, vitiligines ex aqua tollit. Diosce.
111. 148.
h Cyclamini] Diosc. 111. 194, 'Ῥύπ-
ret δὲ καὶ χρῶτα ἡ ῥίζα, kK. τ. λ.
' Cacalia| Diosc. totidem verbis,
iv. 123,
3756. Cc. PLINIE SECUNDI NAT. HIST. LIB. XXVI. 92.
dunt cutem in facie, erugantque: vitia omnia‘ acori radix
emendat.
xouut. Capillum Lysimachia' flavum facit: denigrat
hypericon, quod et corion*) vocatur.
Item ophrys* herba denticulato oleri! similis :3 foliis
duobus. Nigritiam dat et Polemonia, in oleo decocta.
Psilothrum™ nos quidem in muliebribus medicamentis trac-
tamus: verum jam et viris+® est in usa. Efficacissimum
autem habetur archezostis: item tithymali® succo, vel in
Sole cum oleo illito’ crebro, vel evulsis pilis. Quadrupe-
dum_scabiem sanat hyssopum°? ex oleo, suum anginas
peculiariter sideritis. Verum et reliqua genera herbarum
reddamus.
΄σσ““΄““΄“΄““““
Chifl.—4 Dalec. vitia cutis omnia.
Cap. xc. 1 Chiffl. ef lysimache.—2 « Alii, et que coris. Nihil muto.’
Dalec.—3 Dalec. herba plantagini folio similis, ex ingenio et conjectura,—
4 Cod. Dalec. etiam viris.—5 Vet. Dalec. succus, Sc. illitus.—6 Vet. Dalec.
e@esypum.
NOTE
ἡ Quod et corion| Mss. corison et
coristum,
k Item ophrys] In Reg. 1. hophros.
Reg. 2. ophros. Index, et libri editi,
ophrys. Quidam tamen in Indice Mss.
orbris. Nomine ac facie perinde ig-
nota.
! Denticulato oleri) Brassice simi-
lis, cujus folia sint incisuris dis-
tincta.
m, Psilothrum] Ψίλωθρον, medica-
mentum depilatorium, a wWAdw, de-
pilo,
π Jam et viris}] Postquam mores
degenerare ceperunt.
° Item tithymali] Totidem verbis
Diose. αν, 165.
P Hyssopum] Importune nobis ne-
scio qui wsypum hic obtrudunt, pro
hyssopo; quod et semel superius
factitarunt : cum medicine omnes
hoc libro comprehense, non ex ani-
malibus, sed ex herbis, omnino pe-
tantur.
NOTA ET EMENDATIONES
AD LIBRUM XXVI.
NATURALIS HISTORLE
C. PLINTS
SECUNDLI.
1. Cap. v. Ad postremum vero ni-
grescente] Sunt qui increscente malint,
guoniam ita Marcellus Empir. scrip-
sit cap. 19. pag. 130. Sed error is
librariorum est, tum ex Plinii nostri
optimis codicibus, tum ex Plinio al-
tero Valeriano corrigendus, qui 11.
57. “ postremo nigrescente’ scripsit’:
tum vero maxime ex Corn. Celso, ita
morbum eum describente, 11. 25.
‘Summa pars corporis crebras ma-
culas, crebrosque tumores habet. Ru-
bor harum paulatim in atrum colorem
convertitur,’ &c.
2. Cap. vi. Ante omnes celebratam
rationem eam .... defendente| Ita re-
stituimus ope codicis Reg. 1. cum
prius implicata admodum sententia,
spretisque artis ipsius praceptis, non
sine insigni orationis vitio, descendente
legeretur.
3. Cap.vit. In urbe nimbosa, immo
vero tota Italia imperatrice] Prius in
urbe umbrosa legebatur, perperam,
refragantibus codicibus vetustis, Reg,
1. 2. Colb. &c. quos secuti sumus.
Neque vero umbrosa esse tota Italia
potest: nimbis obnoxia esse tota po-
test. Plinius ipse 1.51, zstatem nim-
bosam esse in Italia prodidit : idcirco
ibi semper quodammodo aérem ver-
nare, vel autumnare.
4. Cap. x. Hibisci radix cum glutino
et aceto acri decocta| Ita libri omnes,
etiam Mss. Sed scrupulum movet
Marcellus Empiricus, qui cum operi
suo Plinii sententias plurimis in locis
asperserit, pro glutino lupinum ascis-
cit, cap. 19. pag. 129. ‘ Mentagre
medetur,’ inquit, ‘ hibisci radix cum
Iupino et aceto, ad tertias cocta et
apposita.’ Plinius Valer. adhuc im-
portunior, 11. ὅθ. ¢ Licheni arcendo :’
‘ Ficulnei caules,’ inquit, ‘ in aceto
cocti et triti illinuntur. Hibisci radix
cum glutino lupino in aceto decocta
ad quartas similiter adhibetur.’ An
glutinum is lupinum intelligit, quod
ex lupi genitalibus fiat, ut ex vitu-
lorum genitalibus vitulinum Noster
commendat, et ad lichenas quidem,
xxvilt. 50. An potins glutinum 6
lupini farina, que lepras emendave
aliaque cutis vitia dicitur, xx11. 74.
5. Ibid. Morbum quoque regium cum
melle sanat ore illito, et lingua] Diose.
Iv. 53. de lichene herba, seu musco :
"Aedes? δὲ Kal ἰκτερικοὺς μετὰ μέλιτος
3758 NOTE ET
διαχριόμενον" στόματος δὲ καὶ τῆς γλώτ-
THs ῥευματισμοὺς παραιτεῖται. Juvat et
arquatos cum melle illitus: ceterwm de-
fluxionibus oris ac lingue succurrit. Τὰ
etiam, ut ne quid dissimulem, scrip-
sisse mihi Graecus auctor videtur,
unde-Plinianaheec manarunt. Legisse
tamen aliter Plinium haud obscure
intelligas: ita nimirum: μετὰ μέλιτος
διαχριομένου στόματός τε Kal τῆς γλώτ-
της. Ῥευματισμοὺς παραιτεῖται.
6. Cap. xt. Hyssopum cum vino de-
coctum] Emendant ex Chiff. cod. cwm
fico. Sic etiam Reg. 2. At Reg. 1.
Colb. et vulgati omnes, cwm vino.
Favet alter Plinius Valer. 1. 52. cui
titulum fecit, ‘ Anginz medendo:’
* Hyssopum guoque,’ inquit, “ cum
vino decoctum gargarizetur.’ Dios-
corides tamen priorem lectionem ad-
juvat, Chifil. codicis, et Regii2. Is
enim 111. 30. Συνάγχοις δὲ ἀναγαργά-
ρισμα μετὰ σύκων ἀφεψήματος ἄριστον.
7. Cap. xv. Hyssopi quinque rami
cum duobus rute, et ficis tribus decocti
thoracem purgant} Pintianus ex suo
codice legit, et fict tribus: ut senten-
tia sit, quemadmodum hyssopi quin-
que, et rute duos, sic et fici ramos
ternos requiri, quod falsum est. Ficus
ipsas hic opus esse, nec solicitandum
Plinii contextum Marcellus Empiri-
cus admonet, cap. 16. p. 118. “ Ficus
sicce tres,’ inquit, ‘ cum hyssopi mo-
dico, et parvo rute fasciculo, et quar-
tario feni αὐτοὶ purgati, cum aque
nitide sextario ad medias decoquun-
tur, et colantur: inde tres potiones
per triduum tussi nimia laborantibus
dantur: mirum remedium est.’
8. Cap. xxi. Peculiariter autem
pulmonibus, et quos ab his phthisis ten-
tat, radix herbe consiliginis, quam nu-
per inventam diximus. Suum quidem et
pecorts omnis remedium presens est pul-
monum vitio, δ 6.1 Prius vitiosa inter-
punctione sie legebatur: Peculiariter
autem... phthisis tentat. Ut ad ver-
benacam de qua proxime ante sermo
erat, pertinere ista viderentur, Mox
EMENDATIONES
nova instituta periodo, Radia herbe
- +. nventam diximus, sun quidem, &e.
At priora illa, de phthisicis, ad con-
siliginem spectare, Plinius ipse libro
superiore admonuit, cap. 48. ubi de
consiligine, ‘ Prodest,’ inquit, ¢ ut de-
monstrabimus suo loco, deploratis in
phthisi:’? hune nimirum, quem nunc
versamus, prospiciens locum.
9. Cap, χχχι. Pota tribus obolis san-
guinis exscreationes, cum amylo. Dysen-
terias, pota, et infusa] Prius legeba-
tur, vitiosa interpunctione, sangui-
nis exscreationes. Cum amylo dysente-
rias, δὲ. At licet alvum sistat amy-
lum, ut dictum est ΧΧαΙ. 67. tamen
ad sangninis exscreationes szpius
datur. Unde loco cit. Plinius: ὁ Da-
tur cum ovo his qui sanguinem reje-
cerint.’ Et xxuu. 75. de amygdalis :
‘ Sangninem sistunt cum amylo,’ ubi
simile interpunctionis mendum, Dios-
coridis admonitu, aliorumque, sustu-
limus.
10. Cap. xxxv. Differentia, quod
hic herbaceus est, alterius thymi albus}
Ita libri omnes, etiam conditivi, ma-
nuque exarati, Reg. Colb. ceterique.
Nec Salmasium moror, qui p. 1288.
in Solin. helvaceus rescribit, interpre-
taturque ex purpureo albicantem,
nullo codice, nullo scriptore suffra-
gante. Geminum epithymum, viride,
albidumque, agnoscit auctor libri de
Simp. Med. ad Paternianum, tomo
Xiu. operum Galeni, p. 990. ‘ Epithy-
mum,’ inquit, ‘ est flos herbw assimi-
lis seta, (lego satureig@,) subviridis
“ον Nam verus epithymi flos exalbi-
dus est, et asper, et plurimum in
Pampbhylia invenitur.’
11. Ibid. Quidam hippopheon voeant]
Sic libri omnes, sic Index ipse. Rec-
tius tamen videtur hypopheon, quod
sub steebe fortassis, que φέως quoque
appellatur, xxir. 13. innasci solet.
Aétius 11. 29. p, 103. Παραπλησίως δὲ
τῷ ἐπιθύμῳ καὶ τὺ ἐπὶ τῆς στοίβης φυό-
μενον, κι T. A. Similis vis et quoque est,
qui stabe annascitur: item qui thym-
AD Cc. PLINII
bre, idco epithymbron dictum, δ,
12, Cap. xxxvi. Et panos discutit]
In libris editis, Ef capnos strumam dis-
cutié. Quasi vero e proposito sit com-
memorare modo, ex iis herbam ali-
quam, que nihil ad alvum medendum
juvat, quo nunc in argumento uno
habitare se professus est apertissime
jamac.28. In Mss. Reg. 1. Eé ca-
rostrum: hoc tantum. In Reg. 2. Et
capnostruma. Cur vero et panos dis-
cutit amplexi sumus, ubi tam obscura
vestigia sese offerunt sincere lectio-
nis, in causa Dioscorides fuit: cujus
hac plane geminade pycnocomo sen-
tentia, 1v. 176. Καὶ τὰ φύλλα δὲ κατα-
πλαττόμενα, φύματα καὶ δοθιῆνας δια-
φορεῖ,
13. Cap. xxxvul. Florem et semen
non fert] Ita recte vetus codex Dale-
campii. Prius legebatur, Floret et
semen non fert, quod falsum. In Reg.
1. Floret semen non infert. Reg. 2.
Floret semen non fert. Alii aliter.
Theophr. Hist. 1x. 22. hoc tantum:
τὸ δὲ πολυπόδιον μετὰ τὰ ὕδατα αἰεὶ
βάλλει, σπέρμα δὲ οὐ φύει. Filicula sem-
per post imbres erumpit: semen autem
non fert.
14. Cap. xxxvur. Radix circa or-
tum Canis excavatur, ut in ipsam con-
fluat succus| Ita emendavimus ex fide
codicum Reg. Colb. Chiff. cum prius
in ipsa alii minus apposite scriben-
dum censerent. Rem dilucide Dios-
corides explicat, 1v. 171. Sxccus, in-
quit, legitur hune in modum: capite
exemto radix ita cultro excavatur, πὲ
excavatio sensim a latiore orbe in acu-
tum desinat: proindeque in id cavum
confluit succus, qui conchis demum eaci-
pitur. Συλλέγεται δὲ 6 ards" κεφαλῆς
amd τῆς ῥίζης ἀφαιρουμένης, καὶ θαλοει-
δῶς τεμνομένης εἰς κοιλότητα" συῤῥεῖ γὰρ
εἰς αὐτὴν ὁ ὀπὸς, καὶ οὕτως ἀναλαμβάνε-
ται εἰς μύακας.
15. Ibid. Tithymalus enim linguam
excalfacit. Usus bimo: nec ante, nec
postea utili] Prius legebatur, linguam
excalfucit bulbi more, nec ante, nec post-
SECUNDI LIB.
XXVI. 3759
ea utile. Dalecampius emendabat,
nec ante cibos, nec postea utile. In Reg.
1. Excalfacit. Vusbimoneetcante, nee
postea, &c. At in Reg. 2. nitide ac
perspicue, usus bimo: nec ante, nec
postea, δὲ. quod et Pintianus in sno
vidit. Sic ipse Plinius xxvut. 50,
‘ Usus radicis in trimatu tantum, ne-
que antea, neque postea.’
16. Ibid. Rubris, succosis} E nostra
id emendatione, admonitu codicis Re-
gii 2. in quo diserte sic scribitur ; etsi
in Reg. 1, librisque editis, rugosis le-
gitur. Astipulatur emendationi Diose.
ιν. 165. Tithymali characie caules, in-
quit, supra cubiti altitudinem attollun-
tur, rubri, acri lacteoque succo referti.
Τοῦ δὲ χαρακίου καλουμένου καυλοὶ μὲν
ὑπὲρ πῆχυν, ἐνερευθεῖς, ὀποῦ δριμέος καὶ
λευκοῦ μεστοί. Et Apuleius, c. 108.
‘ Characias ... thyrsis ultra longitn-
dinem cubitalein rubris, succi acrio-
ris,’ &e.
17. Ibid. A radice foliis pene olee|
Prius legebatur, foliis pendulis: quod
vel ipsa tithymali effigies coarguit.
In Reg. 1. cod. folis penale. In Reg.
2. penelee. In Parm. ceterisque om-
nibus usque ad Frobenium, pendeé.
Is pendulis maluit. Sed indubitatam
esse nostram emendationem non ves-
tigia modo hand obscura veteris scrip-
ture, sed et Dioscorides ipse admo-
net, in descriptione tithymali chara-
cie: Folia, inquit, sunt circa ramulos
oleaginis similia, sed longiora et angus-
tiora: Φύλλα δὲ περὶ Tas ῥάβδους ὅμοια
ἐλαίᾳ, μακρότερα δὲ, καὶ στενώτερα.
Theophrasto etiam preeunte, Hist.
1x. 12. Td μὲν φύλλον ἐλαιῶδες ἔχει.
Apuleius similiter c. 108, ‘ Foliis oli-
ve similibus, paulo angustioribus, et
longioribus.. Neque hi scriptores
modo, sed et res ipsa, planteque for-
ma, quam szpe sumus contemplati,
favet.
18. Cap. Lxiv. Succus hyoseyami
cum farina, vel semen] Scribit Dale-
campius in ora editionis sue, ex co-
dicis vetusti nescio cujus auctoritate,
3760
cum farina sesame. Ex interpolatoris
id cujuspiam officina est. Vulgate
lectioni Mss. codices, Plinio ipsi
Dioscorides suffragatur, 1v. 69. de
succo hyoscyami: Σὺν ἀλεύροις δὲ ἢ
ἀλφίτοις ... πρός τε ὀφθαλμῶν φλεγμο-
vas, καὶ τὰς ἄλλας" τὸ δὲ σπέρμα τὰ αὐ-
τὰ παρέχει.
19. Cap. Lxvi. Vettonica nervis,...
pota, ut in jocinere] Ita libri editi, et
Reg. 2. recte. In quibusdam aliis,
posita, perperam. Etsi ex iis Dale-
campius fortassis imposita scribi sa-
tius esse conjiciat. Cum vero eun-
dem Vettonice sumende modum in
hisce morborum generibus prefiniat,
quem in jocinere sanando adhibuit c.
19. ibique cyathis tribus bibendum
admoneat, quin et pota quoque hic
legi oporteat, dubium esse nemini
potest.
20. Cap. txx. Sanat et archezostis,
sed anno pota] In libris vulgatis, sed
cum ammineo pota. Interpolatoris id
mann insertum, non ipsius auctoris.
In Reg. 2. sed anno. Favet Diosce.
Iv. 184. de vite alba: Πίνεται δὲ καὶ
πρὸς ἐπιληψίας ὁλκὴ α΄ καθ᾽ ἡμέραν, πρὸς
ἐνιαυτόν. Bibitur ad morbum comitialem
drachme pondere quolidie anno toto,
Vidit e suo codice hoc mendum etiam
Pintianus.
21. Cap. Lxxiv. Secatur in asses,
ut cucumis] Prius legebatur, Siccatur
in aére, ut cucumis, In Reg. 1. Sicca-
tur in hasres. Reg, 2. Siccatur in asses.
Chith. in arses. Nostram emendatio-
nem non ipsa modo loci sententia,
resque ipsa constabilit, sed et Theo-
phrastus, a quo hec manarunt, Hist.
1x. 10, Τέμνουσι δὲ τροχίσκους, inquit,
ὥσπερ papavidos: ἐνειλήσαντες δὲ ἐν γλύ-
κει ἐκρέμασαν ὑπὲρ καπνοῦ. Secant man-
dragore orliculos, sicutt raphani, et in-
volutos musto in fumo suspendunt. —
22, Cap. Lxxv. Folia ephemeri tu-
tumoribusque ‘allinuntur] Ita
omnes vulgati, conditivique,
guos quidem vidi. Dalecampius ex
nescio quo vetere exemplari legit,
beribus
libri
NOT ET EMENDATIONES
uberum tumoribus. Frustra, non libris
modo refragantibus, et ipso Diosco-
ride, apud quem hec verbis totidem
omnino extant, Iv. 85. Ta δὲ φύλλα ἐν
οἴνῳ ἑψηθέντα καὶ καταπλασθέντα, οἰδή-
ματα καὶ φύματα διαφορεῖ, μήπω ὑγρὸν
ἔχοντα.
23. CAP. Lxxvi. Sed celerrime quin-
quefoliit succus medetur tribus cyathis
potus cum sale et melle] Postrema hec
verba, cum sale et melle, negat Pinti-
anus in suo exemplari legi: nee sane
leguntur in Reg. 2. At Regius 1.
multo vetustior ea plane exhibet, ut
adeo expungere ea religio fuerit.
Dioscoridem 1v. 42. scripsisse scio in
hune modum: Ὑγιάζει δὲ καὶ ἔκτερον
ταχέως ὃ χυλὸς τῶν φύλλων ποθεὶς ἐπί
τινας ἡμέρας τριῶν κυάθων πλῆθος. Τραύ-
ματά τε καὶ σύριγγας μεθ᾽ ἁλῶν καὶ μέ-
λιτὸς καταπλαττόμενα ἰᾶται. Celeriter
quoque regio morbo medetur foliorum
succus, tribus cyathis aliquot diebus epo-
tus. Eadem cum sale et melle imposita
tam wulneribus quam fistulis remedio
sunt. An igitur apud scriptorem
Grecum, ex quo uterque hausit, cum
hasce conjunctas cerneret medicinas,
temere Plinius ex subsequente ad
superiorem sal melque transvexerit,
an ad ipsam ea reapse pertineant,
aliis z2stimandum relinquo. Translata
temere ab eo esse vix adducor ut cre-
dam : cum ea ipsa rursum adhibeat
cap. seq. ad sanandas fistulas: rur-
sumque cap. 87. ad ulcera vetera:
quos in usus et a Dioscoride hic as-
ciscuntur.
24, Cap, LXxxx. Ambusta sanantur
plantagine, arctio] Sic sane restitnen-
dus hie locus fuit, ex Mss. Reg. Colb.
aliorumque fide, Parmensisque, ac
ceterarum editionum. ante Frobe-
nium, quo auctore arcio legimus in
libris deinceps vulgatis. At aliud
arcion, aliud arction est. Neque ar-
cio sive persolate hanc vim ambusta
sanandi Dioscorides attribuit: arctio
plane adjudicat, 1v. 106, Καὶ πυρι-
καύστων καὶ χιμέτλης ἐστὶ κατάντλημα,
AD Ὁ. PLINII
Ambusta pernionesque eo foventur. Ge-
minat errorem Apuleius cap. 36. tit.
7. cum ne ad persolatam quidem,
sed ad personaciam, que alia est,
hoc medicamentum refert.
25, Cap. LXxxu. Clymenos vero, si
ore sanguis, ὅ 0.1 Hane emendationem
debemus Regio 2. codici, in quo di-
serte Clymenus legitur: cum in libris
hactenus editis legatur, cyclaminos.
In Reg. 1. cyclemenus. De cyclamino
sane ea que hic commemorantur af-
firmari vere nequeunt: de clymeno
Dioscorides affirmavit, 1v. 13. Ποιεῖ
δὲ ὁ χυλὸς πρὸς αἵματος ἀναγωγὴν πινό-
μενοϑ᾽ καὶ κοιλιακοὺς, καὶ ῥοῦν ἐρυθρὸν,
K.T.A. Ad sanguinis rejectionem ely-
meni succus in potu est efficax, itemque
ad celiacorum profluvia, rubentemque
fluorem muliebrem, &c.
26. Cap. yxxxvit. Vulneribus, ex
ea factum Lycium] Ita libri omnes
constantissime. Nugantur, qui vel
collyrium hoc loco, ut Gasp. Hofman-
nus Var. Lect. rv. 27. vel, quod haud
paulo insulsius est, licinium substi-
tuunt, exemplaribus omnibus invitis,
ipsoque adeo scriptore Plinio: cujus
sententia verbis Greci auctoris egre-
gie constabilitur. Dioscoridem dico,
lib. 111. c. 3. de Gentiana: Ἔστι δὲ
τραυματικὴ, ἐπιτεθεμένη ὡς τὸ Λύκιον,
ὑπονόμων τε ἑλκῶν ἴαμα, κι τ. A. Impo-
sita, ut Lycium, vulneraria est, et cuni-
culatim depascentibus ulceribus mede-
tur.
27. Ibid. Ut squamam ossibus extra-
hat} Prius saniem legebatur. Squamam
restituimus ex codd. Reg. Colb. et
Chiff. atque adeo ex ipso Diose. 111.
92. de peucedani radice: Καθαίρει δὲ
λεία ξηρὰ τὰ ῥυπαρὰ ἕλκη, καὶ λεπίδας
ἀπὸ ὀστέων ἀφίστησι, καὶ ἐπουλοῖ τὰ πα-
Aad. Arida trita sordida purgat ulce-
rd, ossium squamas extrahit, veteraque
ulcera cicatrice obducit. Vidit hoc et
in suo codice ante nos Pintianus.
28. Ibid. Efferantia sese ulcera}
Hactenus efferentia libri omnes exhi-
bent. Sed efferantia satius visum est :
Deiph. et Var, Clas.
SECUNDI LIB. XXVI.
Plinius.
3761
tum quod hac voce et alibi Plinius
usus, vill. 77. de suibus, ‘ Verum ef-
ferantur:’ Greci dicerent, θηριοῦνται.
Est enim θηρίωσις, efferatio : tum quod
exprimi ea felicius arbitrati sumus id
quod Greeci θηριῶδες ἕλκος appellant.
Dioscor, ty. 118. de hac ipsa onothe-
ra agens, in hunc modum : Καταπλασ-
θεῖσα δὲ πραὔνει τὰ θηριώδη ἕλκη.
29. Cap. xc. Menses albos| Ita τὸ-
scripsimus admonitu codicis Reg. 2,
maxime vero ex re ipsa. In Reg. 1.
menses alvos. In editis hactenus libris
insulse, menses alvosque. Quid sint
menses alibi diximus abunde in No-
tis prioribus.
30. Ibid. Nimia rursus profluvia sis-
tit semen cum vivo sulfure] Ita plane
Reg. 2. et Colb. Interpolatorum ma-
nu id confictum, quod libri vulgati
pre se ferunt, cum vino et sulfure.
Vinum abdicat Diosc. 1v. 70. 46 man-
dragora, vivum sulfur asciscit. Td δὲ
σπέρμα τῶν μήλων... -. προστεθὲν μετ᾽
ἀπύρου θείου ῥοῦν ἵστησιν ἐρυθρόν. Oc-
cupavit et hoc Pintianus e suo co-
dice.
31. Ibid. Contra facit batrachion...
ardens alias] Prius legebatur, Alvi
profluvia sistit et contrahit batrachion.
Emendationem debemus Regio 2. co-
dici, et Pintiani pariter exemplari.
Et sane ita loci sententia postulat:
mirum enim id esse Plinius innuit,
tam diversas tamque dissimiles in
herba una eademque dotes reperiri,
ut cruda quidem causticam vim, at-
que adeo spissantem, seu astringen-
tem obtineat: cocta contra, vel in
cibo ac potu prebita, contrariam, hoc
est, mollientem, μαλακτικήν.
32. Ibid. Item radix e geranio....
inflationibusque vulvarum] Non codi-
cum modo primitivorum fidem, Reg.
Colb. Chiff. sed et Dioscoridis auc-
toritatem amplexi, inflationibus scrip-
simus, pro inflammationibus. Sic enim
ille, 111. 131. de geranio: Ποθεῖ-
σα ἐν οἴνῳ ἄχρι «: πλῆθος ὑστέρας ἐμ-
πνευματώσεις λύει, Drachme pondere
11 F
3762 NOT ET EMENDATIONES AD LIB. XXVI.
in vino pota vulv@ inflationes discuttt.
33. Ibid. Polygonus pota menses ciet,
et althee radix] Ita prefecto libri
omnes, tum vulgati, tum conditivi.
Et de althea quidem, cieri ea men-
strua, tum usus edocet quotidianns,
tum etiam Dioscor. 111. 163. At vero
polygonon astringentis esse facultatis,
mensesque ea sisti, clamant omnes,
post Diosc. tv. 4. et 5. Quamobrem
considerandum amplius num ita legi
hic oporteat: Polygonus pota menses
sistit: ciet althee radix: quod incuria
amanuensium excidisse vox ea sistit
videtur.
C. PLINII SECUNDI
NATURALIS HISTORIA
LIBER XXVII.
Reliqua herbarum genera, et medicine.
1, (1) Crerscit profecto apud me certe tractatu’ ipso
admiratio antiquitatis: quantoque major copia herbarum
dicenda restat, tanto magis adorare priscorum in invenien-
do curam, in tradendo benignitatem subit. Nec dubie su-
perata hoc modo posset videri etiam rerum nature ipsius
munificentia, si humani operis esset inventio. Nunc vero
Deorum fuisse eam apparet, aut certe divinam,* etiam cum
homo inveniret: eandemque omnium parentem et genuisse
heec, et ostendisse, nullo vitae miraculo majore, si verum
fateri volumus. Scythicam herbam a Meotis? paludibus,
et euphorbiam e monte Atlante ultraque Herculis colum-
nas: et ipso* rerum nature defectu, parte alia Britannicam
ex Oceani insulis extra terras positis, itemque AXthiopidem
ab exusto sideribus axe: alias preeterea aliunde ultro ci-
΄“““““““““ “-7΄ἷ
Cap.1. 1 Chiffl. ἐγαοίιι.---ὦ Ita edd. vett. Gronov. Harduin. 1. et Bipont.
divinum Harduin. 2. 3. Miller. et Franz.—3 Ita codd. Harduini et Chiff. cum
edd. Harduin. 1. 2. 8, et recentt. Maotidis Gronov. et vulgg. Mox, et tp-
NOTE
2 Et ipso] Et ubi ipsa rerum natura deficit.
3764 C. PLINIL SECUNDI
troque humane saluti in toto orbe+ portari, immensa Ro-
manz pacis majestate, non homines modo diversis 5 inter
se terris gentibusque, verum etiam montes et excedentia in
nubes juga, partusque eorum et. herbas quoque invicem
ostentante. Aiternum qua:so Deorum sit munus istud.
Adeo Romanos, velut alteram lucem, dedisse rebus huma-
nis videntur.
Il. (11.) Sed antiquorum curam diligentiamque quis
possit satis venerari, cum constet’ omnium venenorum
ocyssimum esse aconitum, et tactis quoque” genitalibus
foeminini sexus animalium eodem die inferre mortem? Hoc
fuit venenum, quo interemtas dormientes** a Calpurnio
Bestia * uxores M. Cecilius ° accusator objecit. Hine illa
atrox peroratio ejus in digitum.’ Ortum fabule* narra-
vere 3 e spumis Cerberi canis, extrahente ab inferis Her-
cule, ideoque apud Heracleam Ponticam, ubi monstratur is
ad Inferos aditus,” gigni. Hoc quoque tamen in usus hu-
PLOPP ELL OLE?
sum rer. nat. defectum Vet. Dalec. ab ipso alii ap. eundem.—4 Vet. Dalec. in
totum orbem.—5 Idem Vet. diversos. Mox, montis excedentia Chiffl. in nubibus
juga, pastusque pecorum cod. Dalec.
Car. ut. 1 Chiff. venerari. Constat.—2 Vox dormientes deest in Chiffl_—
3 Ita Harduin. 1. 2. 3. et recentt. peroratio, ejus in digito mortuas. Fabule
narravere Gronov. et vulgg. peroratio ejus. In digito eas moriuas f. natum tra-
didere Vet. Dalec. in digitum Chiff. Mox, e spumis in eodem cod. quod re-
NOT/E
b Et tactis quoque| Hoc ante jam
attigit, xxv.75. Appellationis @nAv-
φόνου causa hec est, ut mox dicetur.
Accepit hoc Plinius a Theophr. Hist.
1x, 19.
© Dormientes} Habent hance vocem
codices Reg. 1.2. A ceteris plerisque
abest.
4 Calpurnio Bestia) Socius hic fuit
conjuratiovis Catilinane. Meminit
ejus Sallustius.
© Δ]. Cacilius] Ejus Q. Cecilii, ut
apparet, frater, adversus quem Divi-
nationem Tullius recitavit.—*‘ M. Ce-
cilius Rufus orator, a Plinio jam me-
moratns, vil. 50.’ Ed, sec.
' In digitum| In eum Calpurnii di-
gitum quo uxorum suarum τὰ αἰδοῖα
tetigerat, et sic interemerat. Vide
Notas et Emend. num. 1.
& Ortum fabule] Nempe venenum.
Hance fabulam et Dionysius Perieg.
refert, in Descript. Orbis, vs. 788. et
Nicander in Alexiph. statim initio.
" Ad Inferos aditus] Plinius να, 1.
‘ Portus Acone, veneno aconito di-
rus: specus Acherusia.’—‘ Fodinze
metallic os, opinor : cum Cerberus
non alius fuisse videatur, quam sub-
terraneus locus, ubi triplex metal-
lum, ex quo pecunia conficitur : uti
ex Homeri Odyssea conjicimus.’ Ed,
ΕἸΣ
NAT. HIST. LIB. XXVIII. 2.
3765
mane salutis vertere: scorpionum ictibus adversari expe-
riendo datum in vino calido. Ea est natura ut hominem
occidat, nisi invenerit quod in homine perimat. Cum eo
solo colluctatur, velut pari intus invento. Sola hac pugna
est, cum venenum in visceribus reperit:+ mirumque, exi-
tialia per se ambo cum sint, duo venena in homine commo-
riuntur, ut homo supersit. Immo vero etiam ferarum reme-
dia antiqui prodiderunt, demonstrando quomodo venenata
quoque ipsa sanarentur. ‘Torpescunt’ scorpiones aconiti 5
tactu, stupentque pallentes, et vinci se confitentur. Aux-
iliatur his “1 helleborum album, tactu resolvente : ceditque
aconitum duobus malis,7* suo et omnium. Quz si quis
ullo forte * ab homine excogitari potuisse credit, ingrate
Deorum munera intelligit. Tangunt9 carnes! aconito, ne-
cantque gustatu earum pantheras: nisi hoc fieret, repletu-
ras illos situs." Ob id quidam" pardalianches appellavere.
At illas® statim liberari morte excrementorum hominis
gustu, demonstratum. Quod certe casu repertum quis du-
bitet?'° et quoties fiat etiam nunc ut novum nasci? quo-
niam feris?’ ratio et usus inter se tradi non possit.
Stil
cepere Harduinns et recentt. a spumis Gronov. et vulgg.—4 Vet. Dalec. re-
pererit.—5 Chiffl. aconi.—6 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin.
1. 2. 3. et recentt. eis edd. vett. et Gronov.—7 Dalec. duobus modis.—8 Ita
ex codd. Harduinus et recentt. Quod si quis illa forte Gronov. et vulgg. si quis
alla certe cod. Dalec.—9 Tingunt Vet. Dalec. Mox, negantque vivere gustaltu
NOTE
i Torpescunt] Et hoe superius indi-
catum xxv. 75. Annotavit etiam
Diosce. ιν. 77.
j Auxiliatur his] Plinius xxv. 75.
ferme verbis. Παρδολιαγχὲς igitur,
ἀπὸ τοῦ παρδάλεις ἄγχειν, quod pan-
theras enecet, aconitum appellavere.
ο At illas| Solinus, loc. cit. Vide
k Duobus malis] Helleboro et scor-
pioni: est enim helleborum aconiti
peculiare malum: scorpio, commune
omnium.
1 Tangunt carnes] Transcripsit hee
Solinus a Plinio, c. 17. p. 37. et 38.
Refert quoque Dioscor. tv. 77.
m I[llos situs] Illas regiones.
Ὁ Ob id quidam] Solinus, 106. cit.
Nicander in Alexiph. p. 131, iisdem
quze in eam rem diximus VIII. 41.
P Quoniam feris} Quoniam ferz ra-
tionem et usum earum rerum quas
agunt tradere invicem aliz aliis non
possunt.—‘ Hic homini illi velheemen-
ter succenseo, qui capiti tertio, quod
sequitur, hune titaulum velut argu-
mentum prefixerat: ‘ Quod omnium
rerum conditor sit Deus :’ cum Pli-
nius hoc loco, ut passim, ἀθείξων, nou
3766 Ὁ. PLINIT SECUNDI
(111.) Hic ergo casus, hic est ille, qui plurima in vita in-
venit Deus. Hoc habet nomen," per quem intelligitur
eadem et parens rerum omnium et magistra natura, utraque
conjectura pari, sive ista quotidie feras invenire, sive sem-
per scire judicemus. Pudendumque rursus, omnia anima-
lia, que sint salutaria ipsis, nosse, preter hominem. Sed
majores oculorum* quoque medicamentis aconitum misceri
saluberrime promulgavere, aperta professione malum qui-
dem nullum esse sine aliquo bono. Fas ergo nobis erit,
qui nulla diximus venena, monstrare quale sit aconitum,
vel deprehendendi gratia.
Folia habet* cyclamini aut cu-
cumeris,‘* non plura quatuor, ab radice leniter hirsuta.
Radicem modicam cammaro ἢ
similem marino. Quare qui-
dam“ cammaron™ appellavere, alii thelyphonon, ex qua
diximus causa.”
Radix” incurvatur paulum ™ scorpio-
ee
cod. Dalec.—10 Chiff. dubitat.—11 Vet. Dalec. casus, qui plurima in vita in-
venit, Dei nomen habet.
et Gronov. cichori, e Theophr.
Mox, per quod cod. Dalec.—12 Margo edd. Dalec.
13 Ibid. 6 Diose. cammoron.—l4 Ibid. ex
NOTE
alium agnoscat Deum, preter Natu-
ram rerum,’ Ed. sec.
4 Oculorum] Diosce. tv. 77. de aco-
nito: Μίγνυται δὲ καὶ ὀφθαλμικαῖς ἄνω-
,δύνοις δυνάμεσι. Miscetur et oculorum
medicamentis doloris levandi vi predi-
tis.
© Folia habet] Totidem notis ac
verbis delineatur a Dioscor. loc, cit.
et ab auctore libri de Simp. Med. ad
Patern, tom. ΧΙ. operum Galeni,
p. 985. Pingitur a Dodoneo p. 434.
Gallis, Aconit. Genera amplius se-
decim ab eodem picta vidimus in
horto Regio.
* Leniter hirsuta] Tenui lanugine
pubescentia: quod et nos tractando
novimus,
ἡ Radicem ...cammaro| Scorpionis
cande, ῥίζα ὁμοία σκορπίου οὐρᾷ, dixit
Dioscor. loc. cit. Plinius magis cau-
le, are potius nota, cammaro scilicet,
sive cancro, potius quam a scorpione
ignota, similitudinem traxit.
ἃ Quare quidam] Galenus unus oc-
currit, et Erotianus, qui κάμμαρον vo-
citarint : ceteri κάμμορον dicunt.
Dioscor. Iv. c. 77. ᾿Ακόνιτον, of δὲ
παρδαλιαγχὲς, οἱ δὲ κάμμορον, of δὲ θη-
λυφόνον, οἱ δὲ μυοκτόνον, οἱ δὲ θηριοφό-
νον. Nicander in Alexiph. p. 181,
Πολλάκι θηλυφόνον καὶ κάμμορον. Κάμ-
μορον quasi κατάμορον, Mortiferum:
vel, ut ait Schol. Nicandri, pag. 53.
κακῷ μόρῳ ἀναιροῦν. At Galenus in
Explic. vocum Hippoer. p. 92. tom,
11, Kdupapoy, τό, τε TH σμικρᾷ καρίδι
ἐοικὸς ζῶον, καὶ ἀπὸ τῆς πρὸς τοῦτο τῶν
ῥιζῶν ὁμοιότητος τὸ ἀκόνιτον. Erotia-
nus, in Onomast. vocum Hippoer.
tom. 11. operum Galeni, p. 122, Atoo-
κουρίδης . +. φησὶ τὸ ἀκόνιτον εἰρῆ-
σθαι ὑπό τινων κάμμαρον, ὧς θηλυφόνον,
νυ Ex quadiximus causa] Paulo ante,
3767
num modo, quare et scorpion aliqui appellavere. Nec de-
fuere,* qui myoctonon appellare mallent, quoniam procul
et e longinquo odore mures necat. Nascitur in’ nudis
cautibus, quas aconas nominant. Et ideo aconitum aliqui
dixere, nullo juxta, ne pulvere quidem nutriente. Hance
aliqui rationem nominis attulere. Alii quoniam vis eadem
in morte esset, que cotibus ad ferri aciem deterendam,'’
statimque admota velocitas sentiretur.
111. (1ν.) Adthiopis* folia habet phlomo similia, mag-
na et multa, et hirsuta ab radice Caulem quadrangu-
lum, scabrum, similem arctio,?” multis concavum alis:
semen ervo simile, candidum, geminum : © radices numero-
NAT; HIST. LIB. XXVII. 3.
sas, longas, plenas, molles, glutinosas gustu.
grescunt, duranturque,? ut cornua videri possint.
Sicce ni-
Preter
Aithiopiam ὁ nascuntur et in Ida monte Troadis, et in Mes-
GOLP IPP POLO?
eodem, caude@.
terenda.
CaP. III.
Mox, aliqui vocavere Chiff.—15 Idem codex, in ferri acie de-
1 Margo edd. Dalec, et Gronov. magna, hirsuta, et multa ab ra-
dice, e Diosc.—2 Ita codd. Harduini et Chiffl. ita quoque Diose. cum edd.
Harduin. 1. 2.3. et recentt. arcio Gronov. et al. vett.—3 Chiff. indures-
NOTE
‘ quod tactis genitalibus foeminini
sexus animalium eodem die inferat
mortem.
γ Radix] Diosc. et Galenus prox-
ime citati.
x Nec defuere| Diosc. et Nicander
locis citatis.
y Nascitur in] Nicander in Alexiph.
p. 131. Ἐν δ᾽ ἀκοναίοις Θηλείην ἀκόνιτον
ἀνεβλάστησεν ὀρόγκοις. Hoc est, Gor-
reo interprete, Duris in cautibus al-
tos Per montes nascuntur, et hine aconi-
ta vocamus, Nicandrum sequitur O-
vid. Met. vir. 419. Aconitum illi dici
voluere, quod in locis nasceretur,
que ne pulverem quidem nutriende
plante suppeditarent. ᾿Ακόνιτον Gre-
ci dicunt, quod sine pulvere est. Hesy-
chius ; ᾿Ακονιτὶ . . . . χωρὶς κόνεως. Alii
ἀπὸ τῶν ἀκονῶν deducunt, que vox
cautes sonat. Alii, ut Theopompus
Chius, lib. xxxvur. Historia sue,
apud Athen. 1. 111, p. 85. ab Aconis,
qui locus est Heraclee Pontice pro-
ximus, ἐν τόπῳ ᾿Ακόναις καλουμένῳ,
ὄντι περὶ τὴν Ἡράκλειαν. Diximus de
eo in Geographicis.
a ZEthiopis] Totidem verbis ea a
Diosc. describitur, 1v. 105. Αἰθιοπὶς
καὶ αὐτὴ παραπλησία φλόμῳ ἔχει τὰ
φύλλα, δασέα δὲ λίαν, καὶ πυκνὰ, κύκλῳ
περὶ τὸν πυθμένα τῆς ῥίζης, K. τ. A. 2Ε-
thiopis folia etiam habet verbasco simi-
lia, perquam hirsuta, densaque, cirea
imam radicem orbem efficientia, &e. Vi-
dimus in horto Regio, qualis a Dodo-
neo pingitur, p. 148.
υ Caulem....similem arctio|] Vide
Notas et Emend. num. 2.
c Semen ....geminum] In singulis
conceptaculis sunt bina semina, in-
quit, Diescor. loc. cit. Καρπὸν δὲ περὶ
μέγεθος ὑρόβου σὺν δύο ἐν ἑνὶ ἀγγείῳ.
4 Preter Athiopiam] In Ethiopia
3768
Cc. PLINII SECUNDI
senia. Colliguntur autumno, siccantur in Sole aliquot die-
bus,+ ne situm sentiant.
Medentur* vulvis pote in vino
albo, ischiadicis, pleuriticis, faucibus scabris, decoctz po-
tu dantur. Sed qua ex A%thiopia venit eximias est, atque
illico prodest.
iv. Ageraton‘ ferulacea est, duorum palmorum & altitu-
dine, origano similis, flore™" bullis aureis.
Hujus usta‘
nidor urinam ciet, vulvasque* purgat, tanto magis: insi-
dentibus.
cescit.
Causa nominis,* quoniam? diutissime non mar-
v. Aloe! scillz similitudinem habet, major,’ et pinguio-
PPLLIPPPLOED
cuntque.—4 Idem codex, aliquibus diebus.—5 Vet. Dalec. veniunt eximie, at-
que illico prosunt ; et sic Corner.
Cap. Iv.
1 Vet. Dalee. floris.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin. 1.2.3. et recentt. vulvamque Gronov. et vulgg.—3 Ita ex codd.
Harduin, et recentt, Causa nominis non hec, sed quoniam Gronov. et al. vett.
Cap. v.
1 Vet. Dalec. majoribus.—2 Chiffl. antherici—3 Wet. Dalec.
NOTE
nasci AEthiopidem ex Democrito su-
perius indicavit, xxrv. 102. sed do-
tis illam singularis, et faciei forte
diverse: ejusdemque solum nomi-
nis.
© Medentur] Diose. loc. cit. Ταύτης
ἡ ῥίζα ἑψομένη καὶ πινομένη βοηθεῖ ἰσχι-
d5i, πλευρίτιδι, αἵματος πτύσει, καὶ ap-
τηρίας τραχύτητι, κ. τ. A.
ΓΟ Ageraton] Wiose. 1Vv. 59. ᾿Αγήρα-
Tov, K.-T. A. iisdem enim designatur
notis, ut et ab Oribasio lib. xr. fol.
186. Nunc in officinis Eupatorium
Mesues, et Herba Julia appellatur.
Pingitur a Joan. Bauhinotom. 111. 1.
XXVI. p. 146. et a Matthiolo p. 1050.
qualem vidimus in horto Regio.
& Duorum palmorum] Sic Oribasins,
ex quo Diosce, corrigas, qui σπιθαμώδη
tantum dicit,
" Flore} Diosc. Σκιάδιον ἔχων, ἐφ᾽
ob ἄνθος πομφολυγῶδες, χρυσοειδές.
Umbellam gerit, in qua flos quasi aurcis
bullis emicat.
i Hujus uste}| Diose. loc. cit.
j Tanto magis] Multo magis, si foe-
minz in ejus decocto insideant.
K Causa nominis] ᾿Αγήρατον, quasi
non senescens. Dioscor. ᾿Ωνόμασται δὲ
ἀγήρατον, διὰ τὸ ἐπιπολὺ τὸ ἄνθος ὅμοι-
οειδὲς φυλαττέσθαι, quoniam 5705 diutis-
sime in sua coloris specie conservatur.
1 Aloé) Diosc. 11. 25.’AAdbn φύλλον
ἔχει σκίλλῃ παραπλήσιον, kK. T.A. Sunt
enim reliqua similia. Officinis, Aloé
vulgaris : Aloé in Socotora insula,
part. 11. Ind. Orient. cap. 6. Gallis,
Aloes, et Perroquet, quod folia habet
psittaci pennis similia. Floruit in hor-
to Regio, anno 1663. et 1664. Pingitur
a Joan. Bauhino tom. 111. p. 696. qua-
lem vidimus. Item a Lobelio in Ob-
serv, p. 202. In Steechadibus insulis
Inxuriose prodire, et a vulgo sem-
pervivam Marinam vocari, tritamque
imponi omnigenis ulceribus, vulneri-
busque, prodidit Petr. Quiqueranus
de Laud. Prov. lib. 11. fol, 59,
WAT. HIST. LIB); XSV1U.- 5, 3769
ribus foliis, ex obliquo™ striata. Caulis ejus” tener est,
rubens medius, non dissimilis antherico :* radice? una, ceu
palo, in terram demissa: gravi odore, gustu amara. Lau-
datissima® ex India affertur, sed nascitur et in Asia:
non tamen ea utuntur, nisi ad vulnera recentibus fo-
liis: mirifice enim conglutinat, vel succo.’ Ob id in tur-
binibus* cadorum eam serunt, ut aizoum majus. Quidam
et caulem ante maturitatem seminis incidunt succi gratia,
aliqui et folia. Invenitur et per se lacryma adherens. Er-
go pavimentandum, ubi sata sit, censent, ut lacryma non ab-
sorbeatur.
Fuere,’ qui traderent in Judza super Hiero-
solyma* metallicam ejus naturam: sed nulla magis impro-
ba est, neque alia nigrior est, aut humidior.
Erit ergo *®
optima pinguis ac nitida, rufi coloris, friabilis, ac jocineris
modo coacta, facile liquescens.
arenosa quoque, que et gustu intelligitur.
teratur, et acacia.
Improbanda nigra et dura,
Gummi 5 adul-
Natura ejus spissare,‘ densare, et le-
niter® calfacere: usus in multis, sed principalis" alvum
ςσσ“σ““““ς“ “Γ“σ
radix.
Mox, seu palo Gronov. Paulo post, gravis odore Chiffl.—4 Hieroso-
lymam Gronov.—5 Vet. Dalec. quoque. Quod et gustu intelligitur, gummi.
6 Gronov. et al. vett. leviter.
Mox, Cod. Dalec. usus multus.—7 Purgatio-
NOTE
™ Ex obliquo} Foliorum lateribus
ex obliquo lancinatis, ac veluti stria-
tis.
ἢ Caulis ejus} Ad verbum, Diosc.
loc. cit. et Oribas. lib. 1x. fol. 188.
° Laudatissima] Totidem verbis
Diosc. et Oribas. locis cit.
P Vel succo] Si vel expresso 6 foliis
tritis succo illinatur, λεία καταπλασ-
σομένη, inquit Diose. loc. cit.
4 Ob id in turbinibus| In cadis seu
vasculis in turbinem ima parte desi-
nentibus.
τ Fuere] Fossilem in Judea aloén
reperiri a Sextio Nigro proditum auc-
tor est Diose. in prefat. p. 2. Auctor
libri Simp. Med. tom. xu. operum
Galeni, p. 984. “ Aliqui dicunt,’ in-
quit, ‘de petris eam collectam in Ju-
dza, et Asia, atque in India.’
8 Erit ergo] Que reliqua deinceps
sectione de aloé memorantur, ea tot-
idem fere verbis habet Dioscor. loco
citato.
t Natura ejus spissare] Hoc est, as-
tringere. Diose, Δύναμιν δὲ ἔχει στυπ-
τικὴν, ξηραντικὴν, πυκνωτικὴν τῶν σωε,
μάτων, κοιλίας τε λυτικὴν, καὶ στομάχου
ἀποκαθαρτικὴν, κ. τ. Δ.
u Sed principalis} Celsus τι. 18.
‘ Dejectionem antiqui variis medica-
mentis, crebraque alvi ductione, in
omnibus fere morbis moliebantur.. -
Sed medicamenta stomachum fere
leadunt: ideoque omnibus catharticis
aloé miscenda est.’ Scribonius Lar-
3770 C. PLINIL SECUNDI
solvere, cum peene sola medicamentorum, quz id preestant,
confirmet etiam stomachum, adeo non infestet ulla vi con-
traria. Bibitur drachma: ad stomachi’ vero dissolutio-
nem, in duobus cyathis aque tepide vel frigide, cochlearis
mensura, bis terve in die ex intervallis, ut res exigit. Pur-
gationis etiam 7 causa plurimum tribus drachmis. Effica-
cior si pota ea sumatur cibus. Capillum™ fluentem con-
tinet cum vino austero, capite in Sole contra capillum
peruncto.s Dolorem* capitis sedat temporibus et fronti
imposita ex aceto et rosaceo, dilutiorque infusa.’ Oculo-
rum’ vitia omnia sanari ea convenit: privatim prurigines
et scabiem genarum: item insignita* ac livida, illita cum
melle, maxime Pontico. Tonsillas,> gingivas, et omnia
oris ulcera. Sanguinis® exscreationes, si modicze sint,
drachma ex aqua: si minus, ex aceto pota. Vulnerum ¢
quoque sanguinem, et undecumque fluentem sistit per se,
ILL LPLE LOLOL OE
nis autem Chif.—8 Chiff. capitis contra solem capillo peruncto.—9 Ita codd.
Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. drachme pondere
NOTE
gus Compos. 137. ‘ Bene purgat et
hee compositio. Aloés, victoriati
pondus: Colophoniz, (hoc est, scam-
monie,) victoriati pondus: una te-
runtur: adjicitur mellis quod satis
est adcolligenda ea. Datur ex aque
calide vel frigid cyathis quatuor.
Hoc medicamentum stomachum non
corrumpit.’
v Ad stomachi] Hoc est, ad subver-
sionem stomachi, quam Diosce. évarpo-
πὴν στομάχου vocat, cum scilicet in
vomitiones effunditur. Sic intellexit
scilicet Marcellus Empir. de Medi-
cam. c. 17. p. 125. “ His,’ inquit,
* qui cibum non continent, aloés mi-
nimum, cum frigida aqua potni da-
tum, plurimum prodest.’ Celsus rv.
5. * Vulgatissimum vero, pessimum-
que stomachi vitium est resolutio:
id est, cum cibi non tenax est: solet-
que desinere ali corpus, ac sic tabe
consumi,’ &c.
w Capillum]| Dioscor. loc. cit.
x Dolorem] Dioscor. loc. cit.
Υ Dilutiorque infusa] Ex alto instil-
lata.
z Oculorum] Dioscor. loco citato,
Ψωροφθαλμίας te καὶ κανθῶν κνησμοὺς
παρηγορεῖ. Scabras lippitudines, seu sca-
britiem palpebrarum, angulorumque in
oculis pruriginem mitigat.
8 Item insignita] Hoc est, sugilla-
ta, partes percussionibus contusas in-
signiter, lividasque. Dioscor. Ta πε-
λιώματα καὶ ὑπώπια σὺν μέλιτι. Eodem
sensu ‘ insignitas injurias’ Gellius
vocat, x. 3. ‘ plagas, verbera, vibi-
ces, aliasque carnificinas.’
υ Tonsillas}] Dioscor. loc. cit.
© Sanguinis} Dioscor. loc. cit.
4 Vulnerum). Dioscor. loc. cit.
NAT. HIST. LIB. XXVII. 6. 3771
vel ex aceto. Alias etiam® est vulneribus 19 utilissima,
ad cicatricem perducens. Eadem inspergitur' exulceratis
genitalibus virorum, condylomatis, rimisque sedis alias ex
vino, alias ex passo, alias sicca per se, ut exigit mitiganda
curatio, aut coercenda. Hzemorrhoidum*’ quoque abun-
dantiam leniter sistit. Dysenteriz infunditur. Et si difli-
cilius concoquantur cibi, bibitur a coena modico intervallo,
Et in regio morbo tribus obolis ex aqua. Devorantur et pi-
lulz cum melle decocto,"'" aut resina terebinthina, ad pur-
ganda interiora. Digitorum pterygia "ἢ tollit. Oculoram
medicamentis lavatur, ut quod sit arenosissimum subsidat.
Aut torretur in testa, peanaque subinde versatur, ut possit
zequaliter torreri.
vi. Alcea: folia habet similia verbenacez, quz ariste-
reon') cognominatur, caules tres aut quatuor, foliorum ple-
nos, florem rose, radices albas, cum plurimum sex, cubita-
les, obliquas.** Nascitur in pingui solo, nec sicco. Usus
“΄“΄“““““““΄“““ 7
εα aqua Gronov. et vulgg.—10 Margo edd. Dalec. et Gronov. ulceribus, e
Diose.—11 Ita Harduin. 1.2. 3. et recentt. mellis decocto Gronov. et vulgg.
—12 Chiff. pterida.
Cap, vi. 1 Ita codd. Harduini et Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et re-
centt. que aristeron Chiff. qui et peristereon Gronov. et al. vett. Mox, caules
quinque aut sex margo edd. Dalec, et Gronov. e Diosc.—2 Diose. πλατείας,
latas. Plinius legit πλαγίας.
NOT
© Alias etiam] Dioscor. loc. cit. et
Galenus de Fac. Simp. Med. vr. p. 153.
* Eadem inspergitur] Dioscor. loc.
cit. Marcellus Empir. cap. 33. pag.
230.
8 Haemorrhoidum] Dioscor. loco ci-
tato, non istud modo, sed et cetera
medicamenta totidem verbis definit.
h Cum melle decocto] Ita Mss. Reg.
et Colb. non cum mellis decocto. Diosc.
loc. cit. μετὰ μέλιτος ἑφθοῦ, cum melle
decocto.
i Alcea] Diose. 111. 164. totidem
plane verbis: ᾿Αλκέα' καὶ αὕτη εἶδός
ἐστιν ἀγρίας μαλάχης, ἔχουσα φύλλα
ἐπεσχισμένα πρὺς τὰ τῆς ἱερᾶς βοτάνης,
κι το A, Vulgaris alcea pingitur ἃ Lo-
belio in Observ. p. 374. Vidimus in
horto Regio. In Italia, Dalmatiaque,
passim reperiri ait Anguillara, par.
XII. p. 223. carere autem vulgari no-
mine.
J Que aristereon] Sic Mss. omnes,
Reg. Colb. Chiff. Etsi in editis, pe-
ristereon. Nam et ἀριστερεῶνα dictam
esse verbenacam, ex Pausania monet
Eustathius, in Odyss. X, sub finem, p.
1935. vs. 6. neque modo hoc loco Pli-
nii codices, sed et xxv. 59. aristereon
pre seferunt. Quod et Apuleius se-
cutus ec. 3. ‘ Greci,’ inquit, ‘ hieran
botanen,... alii aristeron.’
k Obliquas] Sic recte Plinius πλα-
ylas ex scriptore aliquo transtulit:
ose Ο.
PLINII SECUNDI
radicis' ex vino vel ex aqua dysentericis, alvo cite, et rup-
tis convulsis.
vit. Alypon™ cauliculus est molli capite, non dissimilis
beta, acre gustatu' ac lentum, mordensque vehementer et
accendens.
CO.
Alvum solvit in aqua mulsa, addito sale modi-
Minima potio duarum drachmarum, media quatuor,
maxima sex: ea purgatione” quibus datur e gallinaceo
jure.
vil. Alsine,? quam quidam myosoton’ appellant, nas-
citur in lucis, unde et alsine? dicta est.
Incipit a media
hyeme, arescit estate media: cum prorepit, musculorum
aures imitatur foliis.
justius myosotis vocetur.
Sed aliam‘ docebimus esse, que
Heec eadem* erat que helxine,
nisi minor minusque* hirsuta esset.
Nascitur in hortis, et
maxime in parietibus. Cum teritur,s odorem cucumeris
Usus ejus‘ ad collectiones inflammationesque : et
reddit.
Cap. vit. 1 Chiffl. dissimile ὃ. a. gustu.
Cap. vit.
1 Vet. Dalec. myosotin ; margo edd. Dalec. et Gronov. myos-
ota, e Diosc. muris aures ibid.—2 Ibid. ex eodem Diose. nihilque—3 Cod.
NOTE
etsi πλατείας scripsit Dioscorides.
Verius multo Plinius, uti vel ipsa
plantz effigies comprobat.
! Usus radicis] Sic Diose. loc. cit. et
eum secutus AZgineta.,
™ Alypon|] Non ita adumbratur a
Diose. 1v. 180. “AAurov, nec quic-
quam fere preter cognationem no-
minis, vimque alvum solvendi, com-
mune inter se habent. Nullam vero
plantam nostra adhuc novit etas,
que cum alterutro, sive Plinii, sive
Dioscoridis alypo congruat.
" Ea purgatione| Commodinus ita
legi Pintianus censebat : Ea purgatio
est quibusdam e gallinaceo jure: eadem
sententia,
° Alsine| Diose. 1v. 87. ᾿Αλσίνη, of
δὲ μυὸς ὦτα, ἀπὺ τοῦ ἔχειν φύλλα ὕμοια
puds ὠτίοις" ἀλσίνη δὲ διὰ τὸ σκιεροὺς
καὶ ἀλσώδεις φιλεῖν τόπους, Est alsine
minima Dodonzi p. 30. plebi dicta
morsus galline, quod ea sit gallinis
et aviculis pabulo grata, Gallis, du
Mouron. In horto Regio. Italis, Cen-
locchi, Pavarino, Galinella, apud An-
guillaram par, XIv. p. 275.
P Unde et alsine] *AAcos Grecis,
nemus, lucus, saltus, hortus.
4 Sed aliam] Infra ec. 80.
τ Hec eadem] Diosce. loc. cit. Πόα
ἐστὶν ὁμοία ἑλξίνῃ, ταπεινοτέρα δὲ καὶ οὐ
δασεῖα. Sic et Oribas. lib. x1. p. 188.
et Galenus de Facult. Simp. Med.
l. vi. pag. 154.
5 Cum teritur] Dioscor, et Oribas.
locis cit.
τ Usus ejus| Totidem hee verbis
Diose, loc, cit.
NAT. HIST. LIB. XXVII. 10. 3773
in eadem omnia? que helxine, sed infirmius. Epiphoris "
peculiariter imponitur; item verendis, ulceribusque cum
farina hordeacea. Succus ejus ἡ auribus infunditur.
1x. Androsaces* herba est alba,' amara, sine foliis, fol-
liculos in cirris* > habens, et in his semen: nascitur in ma-
ritimis Syriz maxime. Datur® hydropicis drachmis duabus
tusa aut decocta in aqua, vel aceto, vel vino. Vehementer
enim urinas οἷοί. Datur et podagricis illiniturque. Idem
effectus et seminis.?
x. Androsemon,® sive (ut alii appellavere) ascyron, non
absimile est hyperico, de qua diximus,° cauliculis majori-
bus, densioribusque, et magis rubentibus. Folia alba‘
rutz figura: semen papaveris nigri. Come ® trite sangui-
neo succo manant.' Odor eis" resinosus. Gignitur in
΄σ΄““““““““ “52
Dalec. quin ad cadem omnia; Vet. Dalec. quin emendat omnia.
Cap.1x. 1 Diosc. λεπτόκαρφος, tenuibus juncis. Plinius legit, λευκόκαρφος.
—2 Cod. Dalec. incurvos ; margo edd. Dalec. et Gronov. in capite, e Diosc.
Mox Istria maxime cod. Dalec, Histri@ maxime Chiffl.—3 Ita codd. Harduini
et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. effectus est et semini Gronov.
et vulgg.
Cap. x. 1 Folia trita vinoso succo manant margo edd. Dalec. et Gronov. e
NOT
« Epiphoris] Hoe est, oculorum in-
flammationibus. Dioscor. ἁρμόζει πρὸς
φλεγμονὰς ὀφθαλμῶν, μετὰ ἀλφί των Ka-
ταπλασσομένη, κ. τ. A.
Y Succus ejus] Dioscor. loc. cit.
ἃ Androsaces|'Votidem verbis Diose.
11. 150. ᾿Ανδρόσακες γίνεται μὲν ἐν
Συρίᾳ ἐν παραθαλασσίοις τόποις, kK. τ. As
Sunt enim reliqua similia. ‘ Androsa-
ces Cotyledon marinum herba folio-
sum’ a Lobelio appellatur in Ad-
vers. p. 165. a quo delineatur, quale
in horto Regio vidimus.
> Folliculos in cirris] In cacumine
ac summitate tenuium cirrorum, sive
caulicorum, folliculum gerit, quo se-
men continetur. Diosc. loc. cit. Aer-_
τόκαρφος, ἄφυλλος, θυλάκιον ἐπὶ τῆς κε-
φαλῆς ἔχουσα περιεκτικὸν σπέρματος.
© Datur} Dioscor. loc. cit. hec om-
nia pariter medicamenta refert.
4 Androsemon| Diose. 111. 173. ᾽Αν-
δρόσαιμον, of δὲ Διονυσιάδα, οἱ δὲ καὶ τοῦ-
To ἄσκυρον καλοῦσι, κ. τ. A. Addit esse
diversum ab altero ascyro, de quo
dicemus et nos c. 20, et ab hyperico :
quod nec Plinius ipse diffitetur, cum
haud penitus esse ei absimile pro-
nuntiat. Vidimus in horto Regio,
quale a Dodonzo adumbratur, pag.
19:
86. De qua diximus] Lib. superiore,
cap. 53.
f Folia alba} Eadem habet Diose.
loc. cit.
s Come] Coma in herbis dicitur,
quicquid hilari venustate crininm
modo summa ramorum vel cauliculo-
rum exornat, ut frondes, cum folia-
tum est cacumen: sepe et corymbi,
et flores sua venere comant.
4 Odor eis] Diosc. loc. cit.’Avarpip-
3774 C. PLINII SECUNDI
vineis. Fere medio* autumno effoditur, suspenditurque.
Usus ad purgandam alvum tus cum semine, poteeque ma-
tutino, vel a coena, duabus drachmis in aqua mulsa, vel vi-
no, vel aqua pura, totius potionis sextario. Trahit bilem :'
prodest ischiadi?/ maxime. Sed postera die capparis ra-
dicem resinz permixtam devorare oportet drachme pon-
dere, iterumque quatridui intervallo eadem facere: a pur-
gatione * autem ipsa robustiores vinum bibere, infirmiores
aquam. Imponitur et podagris, et ambustis,' et vulneribus,
cohibens sanguinem.+ .
ΧΙ. Ambrosia™ vagi nominis est, et circa alias herbas
fluctuati: unam habet certam," densam, ramosam, tenuem,
trium fere palmorum, tertia parte°® radice breviore, foliis
ruta circa imum caulem. In ramulis semen est! uvis de-
pendentibus, odore vinoso: qua de causa? botrys a qui-
PRL OL POL OP
Diose.—2 Cod. Dalec. in vineis. fere. Medio. Mox, autumno effunditur Chiff.
—3 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. ischi-
adicis Gronov. et al. vett.—4 Vet. Dalec. cohibet sanguinem.
Cap. xt. 1 Ita Harduin, 1. 2.3. et recentt. fluctuanti: fruticem unum
habet densum, ramosum ...radice breviorem, foliis rute. Circa imum caulem in
ramulis semen est Gronov. et vulgg. jluctuantis: fruticem unam habet densum,
ramosum,... radicem breviorem, §c. Vet. Dalec. Margo edd. Dalec. et Gro-
NOTE
θεῖσα δὲ ἣ κόμη, ῥητινώδη ὀσμὴν ἂποδί-
δωσι.
i Trahit bilem] Dioscor. loc. cit.
J Prodest ischiadi] Dioscor. loc. cit.
« A purgatione] Aque tantum Di-
osc. meminit loe, cit.
' Et ambustis] Diose. loc. cit. Καὶ
πυρίκαυστα δὲ ἣ πόα καταπλασθεῖσα ἰᾶ-
ται" καὶ αἷμα ἐπέχει. Sic etiam Gale-
nus de Fac. Simp. Med. lib. νι. pag.
156.
m™ Ambrosia] Per multa herbarum
genera vagari id nomen ait, neque
esse unius singularis proprium ac
peculiare, Sane et botrys, de qua
dicetur c. 81. ambrosia appellatur:
et liliam ipsum a Corinthiis, teste
Nicandro in Glossis, apud Athen, 1.
XV. Ρ. 681. Hee quam modo Plinius
tractandam suscepit, κατ᾽ ἐξοχὴν am-
brosia nuncupatur.
» Unam habet certam] Hee Dios-
coridis ambrosia est, 11. 129. ’Au-
βροσία, of δὲ βότρυς, of δὲ βότρυς apre-
μισία, κιτο A. Sunt enim reliqua paria.
Ambrosia altera Matthioli p. 852.
Ambrosia tenuifolia Lobelii in Ob-
serv. abrotonum campestre dictum.
Vidimus in horto Regio. Vide Notas
et Emend. num. 3.
ο Tertia parte] Radix igitur duum
palmorum est, nam caulis ternum.
Et vero Diose, ἡ δὲ ῥίζα, δισπίθαμος,
qui prius caulem τρισπίθαμον dixit.
P Qua de causa] Βότρυς uvam apud
Grecos sonat. Et in Ambrosia sunt
racemosi fructus qui coherent, con-
volyunturque in uvarum modum,
NAT. HIST. LIB. XXVII. 13. 3775
busdam vocatur, ab aliis artemisia. Coronantur ° illa Cap-
padoces. Usus* ejus ad ea que discuti* opus sit.
xt. Anonin® quidam ononida malunt vocare, ramosam,
similem foeno Greco, nisi fruticosior hirsutiorque esset,
odore jucunda," post ver‘ spinosa. Estur" etiam muria
condita. Recens’ vero margines ulcerum erodit. Radix
decoquitur in posca dolori dentium. Eadem cum melle 5
pota calculos pellit. Comitialibus datur in oxymelite de-
cocta ad dimidias.
x1. Anagyros,* quam aliqui acopon’ vocant, fruticosa
est, gravis odore, flore oleris: "ἢ semen in corniculis® non
΄““““““““““4ζ 2
nov. rute circa imum caulem. In ramulis, e Diose.—2 Ibid. ex eodem, reprimi.
Cap. x1. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. jucundo Gronov. et vulgg.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. cum
vino, e Diose.
Cap. x1. 1 Cod. Dalec. acorion.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov. uve
NOTE
4 Coronantur] Diose. loc. cit. Kara-
πλέκεται δὲ ἐν Καππαδοκίᾳ τοῖς στεφά-
vos, nectitur in coronas apud Cappado-
ces.
* Usus| Vis ejus reprimere, repel-
lere, illituque astringere humores qui
in aliquam partem incumbunt: Av-
ναμιν δὲ ἔχει σταλτικὴν τῶν ἐπιφερομέ-
νων, καὶ ἀποκρουστικὴν, καταπλασσομένη
στύφουσα.
5. Anonin] Diose. 111.21. ᾿Ανωνὶς, οἱ
δὲ ὀνωνίδα καλοῦσιν, κι τ. A. Egimus de
ea ΧΧΙ. 58.
* Post ver] Igitur zstate: id quod
experientia ipsa docet. Spinas e-
state, autumno semen perfectum ge-
rit. Est et alia non spinosa, pariter
fruticosa, in Delphinatu, ac superiore
Provincia frequens. Describitur a
Dodarto, p. 57.
ἃ Estur| Condiri muria, dum adhue
tenella est, antequam spinas proferat,
atque ita esse in cibis jucundam, auc-
tor est Diosc. loc. cit. ‘AAueterar δὲ
πρὸ τοῦ ἀκανθοφυῆσαι, καὶ ἔστιν ἡδίστη.
Sic et Oribasius.
v Recens] Diose. loc. cit. et istud,
et reliqua qua subsequuntur medi-
camenta totidem ferme verbis tradit,
a Anagyros| Dioscor. 111. 167. ᾿Ανά-
yup, of δὲ ἀνάγυρον, of δὲ ἄκοπον κα-
λοῦσι. Lisdem deinde notis, quibus a
Plinio, describitur. Pingitur a Lobe-
lio in Observ. p, 505. qualem in horto
Regio vidimus. Gallis, Bots Puant.
Italis, Fava lupina, teste Anguillara,
par. iv. p. 81. Ex ea odoris gravitate
petita pareemia, ᾿Ανάγυρον κινεῖν, apud
Zenobium, Cent. 11. num. 55. cui ista
affinis, ‘ Camarinam movere.’ Ab vi-
co Attice Anagyro, ubi planta ea
plurima nascebatur, nomen accepis-
se, idem auctor affirmat.
» Flore oleris| Hoc est, flore simili
brassicae, Sic enim κατ᾽ ἐξοχὴν bras-
sica olus vocatur, Sic Varro de Re
Rust. 1. 18. 4 Quod usque eo est con-
trarium nature, ut arbores non solum
minus ferant, sed etiam fugiant, ut
introrsum in fundum se reclinent, ut
vitis assita ad olus facere solet,’ &c.
De vitis inimicitia cum brassica, alibi
3776 C. PLINIZT SECUNDI
brevibus gignit, simile renibus, quod durescit per messes.’ 4
Folia collectionibus* imponuntur, difficulterque ‘ parienti-
bus adalligantur, ita ut a partu statim auferantur. Quod
si emortuus® hereat, et secunda? Mensesque morentur,
drachma " bibuntur+ in passo folia. Sic‘ et suspiriosis
dantur: et in vino vetere ad phalangiorum/ morsus. Ra-
dix* discutiendis concoquendisque adhibetur. Semen!
commanducatum 5 vomitiones facit.
xiv. Anonymos non inveniendo nomen invenit. Affertur
e Scythia,’ celebrata Hicesio, non parvee auctoritatis medi-
co: item Aristogitoni: in vulneribus praeclara, ex aqua
tusa et imposita: pota vero, mammis pracordiisque per-
cussis: item sanguinem exscreantibus. Putavere? et bi-
bendam vulneratis. Fabulosa arbitror, qua adjiciuntur :
recente ea, si uratur, ferrum aut zs ferruminari.
Xv. (v.) Aparinen™ aliqui omphacocarpon,’ alii philan-
΄σσ΄σσ΄΄σ΄“σ΄“’" “5.
maturescente, e Diosc.—3 Quod si fetus mortuus hereat, aut secunde Vet. Dalec.
—4 Gronov. et al. ante Harduin. drachme pondere bibuntur.—5 Chiff. mandu-
catum. Mox, vomitiones vehementes facit margo edd. Dalec. et Gronov. e Diose.
Cap. xiv. 1 Chiffi. et scytice. Mox, in eodem, item Aristogiton.—2 Pu-
taverunt Edd. vett.
Cap. xv. 1 Vet. Dalec. omphalocarpon ; et sic Diosc.—2 Cod. Dalec. et
NOT
diximns. Diose. loc. cit. de anagyri:
ἄνθος κράμβῃ ἐοικός. Et Oribasii inter-
pres, ‘ flores brassice similes.’? Pli-
pius ipse Χχιχ. 25. “ cum olere mari-
no’ dixit, pro marina brassica.
© Semen in corniculis] Ἔν κερατίοις
μακροῖς. Diose.
4 Per messes} Diose. Περὶ τὸν τῆς
σταφυλῆς πεπασμὸν, maturescente uva,
parvo discrimine. Parum enim in-
terest, utrum per messes, an matu-
rescente uva id contingere quis asse-
veret.
© Folia collectionibus] Tumores, oi-
δήματα, bis impositis reprimi scribit
Diosc. loc. cit.
' Difficulterque] Hee totidem ver-
bis Diose. loc. cit.
5. Quod si emortuus] Subintellige
partus, hoc est, foetus, ex anteceden-
tibus. Hee rursum ad verbum quo-
que Diose. loc. cit.
bh Drachma] Sic Mss. omnes. Fa-
miliaris Plinio scriptoribusque vetus-
tis locutio, pro drachme pondere.
' Sic] Diosc. loc. cit. suspiriosis
draclmez pondere in passo prebet.
J Ad phalangiorum] Vide Notas et
Emend. num. 4,
k Radix] Ad verbum Diose. loc.
cit.
' Semen] Que eo nomine censenda
herba sit, adhue inter herbarios lis
est. Nos inter peregrinas ducimus,
™ Aparinen| Eadem asperugo di-
citur et φιλάνθρωπος, qua de egimus
NAT. HIST. LIB. XXVIII. 17. 3777
thropon vocant, ramosam, hirsutam, quinis senisve in or-
bem circa ramos foliis per intervalla.* Semen” rotundum,
durum, concavum, subdulce. Nascitur in frumentario agro,
aut hortis pratisve, asperitate° etiam vestium tenaci. Effi-
cax? contra serpentes, semine poto ex vino drachma: et
contra phalangia.
Sanguinis abundantiam ex vulneribus
reprimunt folia imposita: succus auribus Ὁ infunditur.
xvi. Arction* aliqui arcturum’ vocant: similis est ver-
basco foliis, nisi quod hirsutiora sunt: caule longo, molli,
semine cumini.
dulcique.
contineatur ore decoctum.
Nascitur in petrosis, radice tenera, alba,
Decoquitur in vino ad dentium dolorem,* ita ut
Bibitur propter? ischiada et
stranguriam: e vino ambustis imponitur, et pernionibus.
Foventur eadem cum radice semine trito in vino.
xvil. Asplenon!? sunt qui hemionion vocant, foliis tri-
entalibus° multis, radice limosa, cavernosa, sicut filicis,
PRL III LOL AS
Vet. ejusdem, ex intervallis.
Cap. XVI.
CAP. XVII.
1 Chiff. potius arcturum.—2 Idem codex, dolores.—3 Vet.
Dalec. decoctum quod bibitur et propter.
1 ‘Itacodd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier.
Mox, εἰ vino Chiffi.
Asplenum
NOTE
xxv. 116. Dioscor. 111. 104. ᾿Απαρίνη,
of δὲ ἀμπελόκαρπον, of δὲ ὀμφακόκαρπον,
οἱ δὲ φιλάνθρωπον καλοῦσιν, K.T.A. Ga-
lenus quoque de Fac. Simp. Med. p.
158. *Amaplyn.... of δὲ ὀμφακόκαρπον.
Sic etiam A®gineta vi. 3.
n Semen] Diose. loc. cit.
° Asperitate] Folia asperiora vesti-
bus adharescunt: Προσέρχεται δὲ καὶ
ἱματίοις ἣ πόα, inquit Diose. loc, cit.
Inde nomen asperugo.
P Efficax} Diose. loc. cit.
4 Succus auribus] Diose. loc. cit.
2 Arction] Que de arctii facie ac
dotibus tota hae sectione narrantur,
ea totidem verbis habet Diosc. Iv.
106. "Αρκτιον, οἱ δὲ ἀρκτοῦρον, kK. τ. A.
Galenus item de Fac. Simp. Medic.
vi. p. 159. Pingitur a Dodoneo p.
149. ex codice Cesareo: sed plan-
tam ipsam usurpare oculis, que hanc
Delph. et Var, Clas,
Plinius,
referret effigiem, adhuc non licuit:
sibi perinde ignotam fatetur Anguil-
lara par. XIV. p. 281.
b Asplenon[asplenum] Diose, 111.151.
“AgmAnvov, of δὲ σκολοπένδριον, οἱ δὲ
σπλήνιον, of δὲ ἡμιόνιον, κι τι A. Sunt
enim reliqua que de illius facie ac vi-
ribus a Plinio referuntur, paria ferme
cum iis, que Diosc. habet, loc. cit.
In officinis Ceterach nominatur, et Ci-
trach, teste Anguillara, par. XIII. p.
237. Pingitur a Dodoneo pag. 465.
quale in horto Regio vidimus, He-
mionion dici, quod mule, ἡμίονοι, ea
maxime delectentur, ait Theoplr.
Hist. 1x. 19. ‘ Calcifragam,’ quod
calculosis prosit, Scribonius Largus
Compos. 150.
¢ Foliis trientalibus] Que tertiam
pedis partem, seu pollices quatuor,
longitudine adequent,
11G
3778 Cc
PLINII
SECUNDI
candida, hirsuta: nec caulem,‘ nec florem, nec semen ha-
bet.
laudatissima in Creta.
Nascitur © in petris, parietibusque opacis,~ humidis:
Hujus foliorum ‘ in aceto? decocto
per dies χχχ. δ poto lienem absumi aiunt: et illinuntur?
autem: eadem sedante singultus.
quoniam sterilitatem facit.
Non danda' foeminis,
xvii. Asclepias/ folia hederz habet, ramos longos,
radices numerosas, tenues, odoratas : floris virus grave, se-
men securidace.'
Nascitur in montibus.
Radices tormi-
nibus medentur, et contra serpentium ictus, non solum po-
tu, sed etiam illitu.*
x1x. Aster® ab aliquibus bubonion appellatur, quoniam
q Ppp q
inguinum!' presentaneum remedium est.
Cauliculus ™ fo-
““““4“ ““““““ “4
al. ante Brotier.—2 Nascitur in parietibus opacis cod. Dalec.—3 Ita codd.
Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin.1.2.3.et recentt. foliorum jure in aceto
Gronov. et vulgg. Mox, decocte Vet. Dalec.
—4 Itacodd. Regg. Brot. Chiff. Dalec. et Editio princeps.
decoctorum al. vett. ap. Dalec.
E Diose. 111.
151. emendatum, dies XL. in edd. Gronov. Hardnin. 1. 2. 3. et recentt. Mox,
illinuntur eadem, sedantque singultus Vet. Dalec. δέ tllinuntur eadem, sedant et
singultus al. vett, ap. Dalec. et linuntur ΟΠ ΠῚ.
CaP, XVIII.
1 Chiff. securiarum.—2 ΟΠ, tllitum.
NOTE
4 Nee caulem] Diose. loc. cit.
© Nascitur] Diosce. loc, cit, et The-
ephr. loc cit.
* Hujus foliorum] Totidem verbis
Diosce. loc. cit. Et idcirco ἄσπληνον
nuncupatur.
& Per dies XXX. [ΧΙ]. Sic libri
editi omnes. At Mss. per dies NX X.
Dioscorides libris vulgatis favet.
"ΕΠ illinuntur] Vide Notas et E-
mend, num, 5.
' Non danda] Diosc. loc. cit. post
Theophr, 1x. 19.
1 Asclepias] De hujus forma ac vi-
ribus totidem verba ac placita leges
apud Dioscor. 111. 106. ᾿Ασκληπιὰς, kK.
τ A. Ab hedere folio nomen habet
κίσαον et κισσόφυλλον in Nothis Diose.
p. 450. Vincetoxicum a Matthiolo
appellatur, a quo et scite effigiatur,
pag. 809, qualem in horto Regio vi-
dimus : item a Dodonzo pag. 402.
k Aster] Apuleius cap. 60. “ Grae-
corum aliqui asterion, alii asteriscon,
alii astera Atticon, quidam bubonion,
alii hyophthalmon vocarunt, Latini
inguinalem.’” Nempe βουβὼν ingut-
nem, et tumorem inguinis sonat. Di-
oscor. Iv. 120. ᾿Αστὴρ ᾿Αττικός, In
Nothis, p- 470. of δὲ doreploxos, of
ἀστέριον, οἱ δὲ βουβώνιον, οἱ δὲ ὑόφθαλ-
μον, Ῥωμαῖοι ἐγγίναλις. Genera am-
plius vicena vidimus in horto Regio:
precipua delineantur a Clusio Hist-
Rar. Plant. lib. tv. p. 13. et seqq.
! Quoniam inguinum] Floremrecen-
tem, atque adeo haumidam, ingninum
inflammationi utiliter adhiberi docet
Diose. loc. cit.
™ Cauliculus] Sic fere Diosc. loc. cit.
NAT. HIST. LIB. XXVII. 21. 3779
liis oblongis duobus aut tribus: in cacumine capitula stel-
le modo radiata. Bibitur™ et adversus serpentes. Sed ad
inguinum® medicinam, sinistra manu decerpi jubent, et
juxta cinctus Πρ αν]. Prodest et coxendicis dolori adal-
ligata.
xx. Ascyron” et ascyroides similia sunt inter se, et hy-
perico: sed majores' habet ramos, quod ascyroides voca-
tur, ferulaceos,* omnino rubentes : capitulis parvis, luteis.
Semen® in calyculis pusillum, nigrum, resinosum. Come
tritee* velut cruentant. Qua de causa quidam hance andros-
emon yvocavere.
bilem detrahit.
Usus seminis* ad ischiadicos, poti du-
abus drachmis in hydromelitis sextario.
Illinitur" et ambustis.
Alvum* solvit,
xxi. Aphaca'”’ tenuia admodum folia habet: pusillo
altior lenticula est. Siliquas ἡ majores fert, in quibus terna
aut quaterna semina sunt nigriora, madidiora, et minora
΄“““““ 55“ IEP
CAP. XIX.
1 Chiffl. adalligari.
Cap. xx.
1 Margo edd. Dalec. et Gronov. sive ascyr. hyperici genus est,
majores, §c. € Diose. et hyperico: majores ἄτοπον. et al. ante Harduin, sed ma-
jores Chiffl—2 Margo edd. Dalec. et Gronov.. surculosos, e Diose.
Cap. XXI.
receutt. Aphace Gronov. et vulgg.
1 Ita codd. Hardnini et Chiffl. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
Mox, cod. Dalec. habet, pusilla: altior.—
NOTE
4 Bibitur] Suffiri ad fugandos ser-
pentes Cratevas ait in Dioscoridis
Nothis p, 470.
ο Sed ad inguinum] Diose. loc. cit.
Ρ Ascyron] Ascyron, inquit, de quo
cap. 10. dictum, et ascyroides, de
quo nunc instituitur oratio, similia
sunt inter se, et byperici, de quo
xxvr. 53. Ascyroides a Dioscor. 111.
172, iisdem adumbratur notis, quibus
nune a Plinio: *Ackupoy, of δὲ ἀσκυροει-
dts, of δὲ ἀνδρόσαιμον, καὶ τοῦτο εἶδός
ἐστιν ὑπερικοῦ, μεγέθει διαφέρον, κλωσὶ
μεῖζον, κι τ. A. A Matthiolo pingitur
in Diose. lib. ur. p. 637. In horto
Regio vidimus. Vide Anguillaram
par. XII. p. 243.
4 Semen] Dioscor. loc. cit. et Ori-
bas. lib. x1. fol. 191.
τ Come trite] Veluti cruorem red-
dunt. Fructus attritu, inquit Dios-
cor. loc, cit. digiticruentantur: Kap-
mov δὲ... καὶ ἐν τῷ παρατριβῆναι οἷον -
εἰ αἱμάσσοντα τοὺς δακτύλους, ὡς διὰ
τοῦτο ἀνδρόσαιμον καλεῖσθαι.
s Usus seminis] Diose. καρποῦ.
τ Alvum] Dioscor. loc. cit.
u [llinitur] Diose. loc. cit.
vy Aphaca] Sic Mss. omnes hoc loco,
etsi in Indice varient, nt monnimnus.
Alia hee a Theophrastea aphace, de
qua xxt. 52. Describitur totidem
fere verbis a Diose. 11. 178. Pingitar
a Dodoneo p. 535. Nondum occur
rit nobis.
w Siliquas} Diose, loc. cit:
3780 C. PLINII SECUNDI
lenticula.* Nascitur in arvis. Natura ei} ad spissandum*
eflicacior, quam lenti: reliquo usu eosdem effectus habet.*
Stomachi’ alvique fluxiones sistit semen decoctum.
xxut. Alcibion* qualis esset herba,' apud auctores non
reperi. Sed radicem ejus et folia trita ad serpentis mor-
sum imponi et bibi:? folia, quantum manus capiat, trita
cum vini meri cyathis tribus, aut radicem drachmarum tri-
um pondere cum vini eadem mensura.
xxui. Alectorolophos,* que apud nos crista dicitur,"
folia habet similia gallinacei criste, plura, caulem tenuem,
semen nigrum in siliquis. Utilis tussientibus cocta cum
faba fresa, melle addito: et caligini cculorum. Solidum
semen conjicitur* in oculum, nec turbat, sed in se caligi-
nem contrahit. Mutat colorem, sed ex nigro albicare in-
cipit, et intumescit, ac per se exit.
Χχιν. (vi.) Alum nos? vocamus, Greci symphyton
petreeum, simile cunile bubule, foliis parvis, ramis tribus
GILL OL IPL L Γ΄
2 Gronov. et vulgg. et madidiora, et minora lenticula. Hec, et minora, desunt
in cod. Dalec. omisitque Harduinus et recentt.—3 Vox ei deest in cod. Da-
lec.—4 Chiff. reliquos usus cosdem habet.
CaP. XXII.
1 Heee, qualis esset herba desunt in cod, Dalec.—2 Ita ex coddi
Harduinus et recentt. et bibi jubent Gronov. et vulgg.
CaP. XXIII.
1 Vet. Dalec. crista galli dicitur.—2 Cod. Dalec. injicitur.
NOTE
x Natura et ad spissandum] Ad
astringendum. Diosc. loc. cit. Δύνα-
μιν δὲ ἔχει τὰ σπερμάτια στυπτικὴν,
κι τ. λ,
Υ Stomachi] Diosce. loc. cit. totidem
verbis.
x Alcibion] Aliud esse hoc alcibion
ab eo quo de egimus xxtr. 24. et
ab echio, de quo xxy. 58. Nicander
admonet, qui cum in Theriac. p. 39.
de utroque isto posteriore egisset,
idem mox ἢ. 47. Plinianum illud,
nomine tantum appellato, facie non
declarata, diversum esse pronuntiat :
“AAAnv δ᾽ ᾿Αλκιβίοιο φερώνυμον αἴρεο
Ubi Scholiastes p. 381, "Ἄλλην
δ᾽ ᾿Αλκιβίοιο, τουτέστιν ἄλλην βοτάνην,
ποίην.
ἄλλο εἶδος, ἄλλο ἀλκίβιον.
® Αἰοσξονοϊορίιο5) ᾿Αλεκτορόλοφος, hoc
est, crista galli, Pingitur a Dodonzo
Ρ. 546. Ubiqne notissima: Cresta di
Gallo Italis quoque, teste Anguillara
par, Xin. p. 219.
Ὁ Alum nos] Nos, inquit, Itali, qui
et Circumpadani Galli, ubi Verona
est, Plinii patria. Diximus de herba
ea XXXVI. 26. ‘ Halus,’ inquit ipse,
‘quam Galli sic vocant,... similis est
cunile bubnle,’ &c. TLisdem plane
verbis a Diose. describitur, 1v. 9.—
‘Nos,’ inguit, ‘ Romani; Greci ali-
ter. Nos autem id nomen a Gallis
accepimus.’ Ed, sec.
NAT... HIST. LIB. XXVIL, 25. 3781
aut quatuor a radice, cacuminibus thymi, surculosum,°
odoratum, gustu dulce, salivam ciens, radice longa rutila.
Nascitur® in petris, ideo petraum cognominatum ; utilis-
simum lateribus, renibus,’® torminibus, pectori, pulmo-
nibus,’ sanguinem, rejicientibus, faucibus ® asperis. Bibi-
tur radix trita, et in vino decocta, et aliquando superli-
nitur. Quin" et commanducata sitim sedat, pracipueque
pulmonem refrigerat. Luxatis quoque imponitur, et con-
tusis: lenit interanea.* Alvum' sistit cocta in cinere, de-
tractisque folliculis trita cum piperis novem granis, et ex
aqua pota. Vulneribus) sanandis tanta prestantia est, ut
carnes quoque, dum coquuntur, conglutinet addita: unde
et Greci* nomen imposuere. Ossibus quoque fractis ?
medetur.
XXV. (viI.) Alga rufa,'! et scorpionum ictibus.
΄““““““““““ “5
Cap. xxiv. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2, 3. et
recentt. lateribus, lienibus, renibus, δὲ. Gronov. et vulgg. Mox torminibus, pec-
toribus Chiffl_—2 Ita ex codd. Harduinus et recentt. et convulsis, lieni, intera-
neis ἄτοπον. et vulgg.—3 ‘ Aliter distinguunt codd, Regg. 2. et Editio prin-
ceps ; ac forte melius: Ossibus quoque fractis medelur alga rufa, et scorpionum
ictibus.’ Brotier.
Cap, xxv.
recentt, rubra ἄτομον. et vulgg.
1 Ita codd, Harduini et Chiff. cam edd, Harduin. 1. 2, 3. et
NOT
© Surculosum] Hoe est, lignosum,
ξυλῶδες. Diosce. loc. cit.
4 Nascitur] Totidem verbis Diosc.
loc. cit.
€ Renibus] Diosce. loc. cit. Galenus
de Fac. Simp. Med. lib. vit. p. 233.
et Marcellus Empir. cap. 26. pag,
176.
£ Pulmonibus] Scribonius Largus
Compos. 83. ‘Ad sanguinis eruptio-
nem, sive ex arteriis, sive a pulmone,
vel pectore, ea fuerit, bene facit sym-
phyti radix, quam quidam inulam
rusticam vocant, quidam autem Alum
Gallicum dicunt,’ &c. Sic et Mar-
cellus Empir. c. 17. p. 124. Dioscor.
Iv. 9. decoctum ait in aqua mulsa, et
potum, que pulmoni hereant, ex-
crementa repurgare.
& Faucibus] Galenus, loc. cit.
» Quin] Diose. loc. cit.
i Alvum] Diose. loc. cit.
j Vulneribus| Plinins Valer. 111, 22.
Apuleius c. 59. tit. 4. Diose. Κολλᾷ
καὶ vedtpwra ... καὶ τὰ κρέα δὲ συμπήτ-
Tet ἑψόμενον σὺν αὐτοῖς. Galenus, deni-
que, loc. cit.
k Unde et Greci] Svupurov, quia
consolidat: unde et consolida appel-
lata. Eadem conferva, a conferrumi-
nando: hoe est, conglutinando, Fer-
ruminare enim est metalla conjun-
gere et conglutinare.
1 Alga rufa] Φῦκος φοινίσσον, de quo
XXVI. 66.
3782 C. PLINIL SECUNDI
XXVI. Actaa™ gravi foliorum odore, caulibus asperis ‘
geniculatis, semine nigro, ut hedere, baccis mollibus, nas-
citur in Opacis et asperis, aquosisque. Datur acetabulo
pleno interioribus foeminarum morbis.
XXviI. Ampelos agria vocatur herba, foliis duris cinera-
cei coloris, qualem in satis' diximus,® viticulis longis,
callosis, rubentibus, qualiter flos, quem Jovis flammam *
appellavimus in violis :° fert semen simile Punici mali aci-
nis. Radix ejus? decocta in aque cyathis ternis, additis
vini Coi cyathis duobus, alvum solvit leniter, ideoque hy-
dropicis datur. Vulve vitia et cutis in facie mulierum
emendat.s Ischiadicos quoque utit hac herba prodest,
tusa cum foliis, et illita cum succo suo.
XXvill. Absinthii* genera plura sunt: Santonicum >
appellatur a Gailiz civitate:' Ponticum® a Ponto, πρὶ
Cap. xxvi. 1 Vet. Dalec. angulosis.
Cap. xxvit. 1 Vet. Dalec. de qua nos satis.—2 Vet. Dalec. rubentibus.
Flos qualis ejus quem Jovis flammam ; Chiffi. quam Jovis fl. appellamus.—3 Mar-
go edd. Dalec. et Gronov. uve vitia cutis, &c. emendant, e Diosc. varos et culis
vitia in facie, &c. Vet. Dalec.—4 ‘ Ms. heuri; fortassis, evuri,’ Dalec. uri Vet.
Dalec. et Chiff.
Cap. xxvit. 1 Margo edd. Dalec. et Gronov. regione, e Diosc.—2 Ita
NOTE
™ Actea| Videtur esse ea, quam
Christophorianam appellat Lobelius,
a quo scite delineatur in Observ., p.
389. Alii aconitum racemosum vo-
cant. Vidimus in horto Regio.
" Ampelos agria... qualem in satis
diximus] In volumine de medicinis e
rebus iis que seruntur : nempe xxuII.
14.
° Appellavimus in violis] Lib, xxt.
ο, 38.
P Radix ejus} Hee ipse totidem
verbis, xxii, 14. ceteraque fere me-
dicamenta, quz nune iterum haud
valde magno operx pretio revocat.
* Absinthii] Vulgo cognitum ἀψίν-
θιον, de Vabsinthe. Absinthium Pon-
ticum, sen Romanum officinarum,
Dodoneo latifolium dicitur, pag.
23. Vulgare Lobelio in Obsery. pag.
433.
> Santonicum] Diosc. 111. 28. Ἔστι
δὲ καὶ τρίτον εἶδος ἀψινθίου, γεννώμενον
ἐν τῇ κατὰ τὰς ἴΑλπεις Γαλατίᾳ πλεῖσ.-
τον" ὃ ἐπιχωρίως Σαντόνιον καλοῦσιν,
ἐπωνύμως τῇ γεννώσῃ αὐτὸ ΣΣαντονίδι
χώρᾳ. Galenus de Simp. Med. Fac.
lib. vi. 1. p. 147. Τὸ μὲν Σαντονικὸν,
amd Savrovelas χώρας ἐν ἡ φύεται. Mar-
cellus Empir. c. 28. p. 198, ‘Santo-
nica herba, que absinthium dicitur.’
*Santonica herba’ Scribonio c. 141.
*Santonica virga’ Martiali 1x. 95.
‘Santonica medicata dedit mihi po-
cnla virga,’ &c. Describitur a Lobe-
lio in Observ. p. 480. quale vidimus
in horto Regio.
© Ponticun] De eo multa Dioscor.
11t, 20.
NAT. HIST. LIB. XXVII. 28 3783
pecora pinguescunt illo, et ob id sine felle? reperiuntur:
neque aliud* prastantius: multoque Ltalicum amarius,*
sed medulla Pontici dulcis. De usu ejus convenit dicere,
herbee facillime, atque inter paucas utilissime, praterea
sacris populi Romani celebratz peculiariter. Siquidem La-
tinarum ‘ feriis quadrige certant in Capitolio, victorque
absinthium bibit: credo, sanitatem® premio; dari hono-
rifice arbitratis majoribus. Stomachum corroborat, et ob
hoc sapor ejus in vina" transfertur, ut diximus. Bibitur et
decoctum aqua, ac postea nocte et die refrigeratum sub dio,
decoctis sex drachmis foliorum cum ramis suis in coelestis
aque sextariis tribus: oportet et salem addi. Vetustis-
sime in usu est. Bibitur et madefacti dilutum:' ita enim
appelletur®’ hoc genus. Diluti ratio, ut (quisquis fuerit
modus aque) tegatur per triduum. Tritum raro in usu
est, sicut et succus expressi.° Exprimitur autem, cum
primum semen turgescit, madefactum aqua triduo recens,
aut siccum septem diebus. Deinde coctum in zneco vase
ad tertias, X. heminis in aque sextariis XLV. iterumque
percolatum lente? coquitur ad crassitudinem mellis, qua-
““““““΄““σ EOP
ex codd. Harduinus et recentt. multumque, &c. cod. Dalec. multoque Italico
amarius τόπον. et vulgg.—3 Chiff. in premio.—4 Idem codex, Vetus sine
usu est.—5 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt.
appellatur Gronoy. et vulgg.—6 Chiffl. expressus.—7 Ita codd. Harduini et
NOTE
4 Et ob id sine felle] Vide que dixi- 540. Et a, d. tertium Nonas Maii,
mus ΧΙ. 75. eodem auctore, lib, xx. p. 526. Vid.
© Neque aliud] Diose. loe.cit. Gra- xxxiv. 18.
tum esse stomacho ait Galenus loc. & Credo, sanitatem] Corporis bonam
cit. Santonicum, ob amarorem, ei- valetudinem praestare vinum absin-
dem infensum.
* Latinarum) Subintellige, suppli-
cationum, aut religionum. Livius lib.
v. pag. 93. “ Jam ludi Latineque in-
staurata erant.’ Libro xxi. p. 208.
ς Latinis feriis actis, sacrificio in
monte perfecto, votis rite in Capito-
lio nuncupatis.’ Peragi consuevere
ex Aprili mense. Aliquando et Ju-
niis Kalendis, teste Livio 1, xLi1. p.
thites, veteres crediderunt, inquit
Diose. 111. 26. Προπίνουσιν ἐξ αὐτοῦ...
ὑγείας ποιητικὸν εἶναι νομίζοντες.
h Sapor ejus in vina] Facto ex eo
vino, quod absinthites vocatur, ut
diximus xiv, 10.
i Bibitur , .. dilutum] Td ἀπόβρεγ-
μα ἁψινθίου, Dioscoridi 11. 26. Dilu-
tum in quo absinthium maduit.
3784 Cc, PLINII SECUNDI
liter ex minore centaureo queritur succus. Sed hic ab-
sinthii®! inutilis stomacho capitique est, cum sit ille de-
cocti? saluberrimus. Namque astringit* stomachum bi-
lemque detrahit, urinam! ciet, alvum emollit, et in dolore
sanat: ventris animalia™ pellit, malaciam stomachi et in-
flationes *°" discutit cum sili et nardo Gallico, aceto exi-
guo addito. Fastidia® absterget : '' concoctiones adjuvat.
Cruditates detrahit cum ruta, et pipere, et sale. Antiqui
purgationis causa dabant,’* cum marine aque veteris sex-
tario, seminis sex drachmis, cum tribus salis, et mellis cy-
atho. Efficacius purgat duplicato sale. Diligenter autem
teri debet, propter difficultatem. Quidam et in polenta
dedere supra dictum pondus, addito pulegio: alii pueris?
in fico sicca, ut amaritudinem 13 fallerent. 'Thoracem pur-
gat cum inide sumtum. In regio morbo crudum bibitur
cum apio,’+? aut adianto. Adversus inflationes, calidum 15
΄σ’“““““““““ 4
Vet. Dalec. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. percolatum herba lente Gro-
nov. et al. vett.—8 ‘ Vox absinthii supervacua est.’ Dalec.—9 Cod. Dalec.
decoctus.—10 Chiff. inflammationes. Mox, cum sale et nardo cod. Dalec. De-
inde, aceti exiguo Chiffl_—11 Alii ap. Dalec. abstergit.—12 Chiffl. databant.
Mox, veteris deest in cod. Dalec.—13 Ita ex codd. Harduinus et recentt.
alti contra paralysin : alii pueris folia in f. sic ut amaritudinem ἄτοπον. et vulgg.
Hee clausula, alii contra paralysin, deest in Chiff. ut sic amaritudinem Vet.
Dalec.—14 Ita codd. Harduini, Chiff, et Vet. Dalec. cum edd. Harduin. 1.
2. 3. et recentt. opio Gronov. et vulgg.—15 Chiff. nflammationes, caldum.—
NOTE
i Sed hic absinthit] Sed hic absin- νάρδου Κελτι-
μενον μετὰ σεσέλεως
thii expressi succus inutilis stoma-
cho capitique est: cum sit ille antea
explicatus decocti absinthii salu-
berrimus. Vide Notas et Emend.
num, 6,
k Namque astringit] Diosc. 111. 26.
Galenus de Fac, Simp. Med. lib, vr.
p- 161. Marcellus Empir, cap. 30. p.
214.
' Urinam] Diose. loc. cit.
™ Ventris animalia] Marcellus Em-
pir. c, 28. p. 198.
" Et inflationes] Dioscor. loc. cit.
Kal πρὸς ἐμπνευματώσεις δὲ ἁρμόζει, καὶ
κοιλίας καὶ στομάχου ἀλγήματα, πινό-
κῆς.
ο Fastidia}] Diose. loc. cit.
P Alii pueris] Fici sicce mentio
alibi frequens. Notum illud Luere-
tii: ‘Sed veluti pueris absinthia te-
tra medentes Cum dare conantur,
prius oras pocula circum Contingunt
mellis dulci flavoque liquore.’
4 In regio....cum apio] Sic Reg.
2. et Chiff. cum Colb, In Reg, 1.
cum adipe. In editis, cum opio. U-
trumque perperam. Arquatis sim-
pliciter prodesse scribit Diose, loe.
cil.
NAT. HIST. LIB. XXVIII. 28. 3785
paulatim sorbetur ex aqua: jocineris' causa cum Gallico
nardo: lienis,* cum aceto, aut pulte, aut fico sumitur. Ad-
versatur‘ fungis ex aceto: item visco:" cicutz” ex vino,
et muris aranei morsibus, draconi marino, scorpionibus.
Oculorum claritati multum confert. Epiphoris ἡ cum pas-
so imponitur, sugillatis* cum melle. Aures Y decoctum
ejus vaporis °° suflitu sanat: aut si manent’? sanie, cum
melle tritum. Urinam ac menses cient tres quatuorve ra-
muli, cum Gallici nardi radice una, cyathis aque vi. Men-
ses privatim cum melle sumtum, et in vellere appositum.
Anginis '®* subvenit cum melle et nitro. Epinyctidas * ex
aqua sanat: vulnera recentia, prius quam aqua tangantur,
impositum: praterea capitis ulcera. Peculiariter” ilibus
imponitur, cum Cypria cera,'9° aut cum fico. Sanat et
PPOL IL LOLI “
16 Chiffl. decocte ejus vapor.—17 Ita ex codd. Harduinus et recentt. manat
Gronov. et vulgg.—18 Angine Chiffi.—19 Margo edd. Dalec. et ἄτοπον.
NOTE
τ Jocineris] Celsus tv. 8. de jocine-
ris morbo: ‘ Neque alienum est, ab-
sinthium contritum ex melle et pi-
pere, ejusque catapotium quotidie
devorare.’
5. Lienis] Dioscor. loc. cit.
τ Adversatur| Apuleius c. 100. tit.
1. ‘ Ad periculum fungorum :’ ‘ Her-
be absinthii succum ex aceto bibat.
Hoc serotinus vir centenarius eva-
sit, cum esset a fungis tentatus.’ Sic
et Diose. loc. cit.
ἃ Item visco] Dioscor. πρὸς ἰξίαν.
Hoc est, adversus chame@leonis succum,
quem ixiam appellarunt, tracto no-
mine ἃ visco, quoniam ad ejus radi-
ces viscum alicubi reperitur. Seri-
bonius Largus Compos. 191. “ Ixia,
quam quidam chameleonta vocant. .
Pota mentem abalienat.. . Adjuvan-
tur autem lesi ab ea absinthio poto
cum vino.’
Y Cicute] Dioscor. loc. cit.
w Epiphoris} Decoctum una cnm
passo dolentibus oculis adhiberi ait
Diosc. loc. cit.
x Sugillatis] ‘ Ad livores tollendos,’
inquit Apuleius c. 100. tit. 2. “ Her-
bam absinthium in aqua et aceto de-
coctam, et inductam panno, impone =
si corpus tenerum fuerit, ex melle
imponito.’ Diosc. item loc. cit. Πρὸς
δὲ ὑπώπια σὺν μέλιτι.
y Aures] Dioscor. loc. cit. Καὶ 6
ὑπατμισμὸς δι’ αὐτοῦ τοῦ ἀφεψήματος,
πρὸς ὠταλγίαν. Quin et aurium dolo-
res decoctum vaporis suffitu compescit.
Fumus 6 decocto ejus exceptus. In
Chiff. cod. decocte ejus vapor.
z Anginis] Diose. loco cit.
2 Epinyctidas] Diose. loc. cit.
» Peculiariter} Dioscor. loc. cit.
Καταπλάσσεται δὲ καὶ πρὸς ὑποχόνδρια,
καὶ ἧπαρ, καὶ στόμαχον ἐπαλγῆ, καὶ χρο-
viws πάσχοντα, συνεκλεαινόμενον κηρω-
τῇ κυπρίνῃ.
© Cypria cera] Hoc est, cerato Cy-
prio: nam ceram pro cerato Medici
omnes antiqui dicunt.
3786
pruritus.
Non est dandum in febri.
C. PLINII SECUNDI
Nauseam maris*°4
arcet in navigationibus potum: inguinum tumorem‘ in ven-
trali habitum.
capite positum.
Somnos allicit olfactum, aut inscio sub
Vestibus insertum2'* tineas arcet.
Cu-
lices® ex oleo perunctis** abigit: et fumo, si uratur.
Atramentum " librarium ex diluto ejus temperatum literas
a musculis*3 tuetur.
Capillum denigrat absinthii cinis,
unguento rosaceoque permixtus.
ΧΧΙΧ. Est et absinthium’ marinum, quod quidam Seri-
phium vocant, probatissimum in Taposiri) Agypti.
jus ramum Isiaci* preeferre solenne habent.
Fiu-
Angustius!
ee ee
cerato Cyprino, e Diosc.—20 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin.
1. 2.3. et recentt. nauseas maris ἄτοπον. et vulgg.—21 Margo edd. Dalec.
et Gronov. inspersum, e Diosc.—22 Chiffl. ex aceto perunctus.—-23 Chiff. a
muscis.
Mox, rosaceo permixtus Vet. Dalec.
NOTE
ὁ Nauseam maris] Schola Salerni-
tana, ‘de absinthio:’ ‘Natsea non
poterit quenquam vexare marina,
Antea commixtam vino qui sumserit
istam.’
© Inguinum tumorem] Vide que dix-
imus xxvi. 59. Quid ventrale sit,
diximus vill, 73.
f Vestibus insertum] Sic Dioscor.
loc. cit. cujus sententiam cum non
satis perceperint Saracenus et Dale-
campius, inspersum hoc loco emen-
dant, ad absinthites vinum, non ad
ipsum absinthium, ratiid pertinere.
& Culices} Diose. loc. cit.... Et
Schola Salernitana: ‘Serpentes ni-
dore fugat.’ Serpentes de insectis
dici, de culicibus, pediculis, simili-
busque, monuimus vis. 52.
» Atramentum| Dioscor. loc. cit.
Td δὲ μέλαν, ᾧ γράφομεν, τῷ ἀποβρέγ-
ματι αὐτοῦ βραχὲν, ἄβρωτα μυσὶ τηρεῖ
τὰ γράμματα.
1 Est et absinthium] Hee totidem
fere verbis Diosc. v. 27. ᾿Αψίνθιον θα-
λάσσιον, τινὲς δὲ καὶ Σερίφιον καλοῦσι,
wx. 7. A, Adde his que dicenda sunt
de eo XxXxII. 31.
ji In Taposiri] Dioscor. loc. cit. Ἐν
Ταφουσίρει τῆς Αἰγύπτου. Alia tamen
est Stephano Ταπόσειρις, πόλις Αἰγύπ-
του, πλησίον ᾿Αλεξανδρείας. Alia Tag-
doipis, πόλις Αἰγύπτου, ἐν ἣ λέγεται
“Oorpis τεθάφθαι. Utraque Straboni
Ταπόσειρις scribitur lib. ΧΥΤΙ.
k Jsiaci] Ἰσιακοὶ, Isidis sacris ini-
tiati. Id pro ramo οἱ θᾶ" preferre so-
lenne habent, inquit Diose. loc, cit.
—‘ Est ex xre mipimo nummus per-
rarus, olim apud 1). Foucault, nunc
in Cimelio Seren. Ducis Parmensis,
cum hac superscriptione: Ὧν N. 1V-
LIANYS. NOB. CAEs. ‘ Dominus Noster
Julianus Nobilissimus Cesar τ᾿ capi-
te nudo.)(. 1sisFARIA. Cave hie Isin
cogites; nulla hic est: sed Solis ca-
put jnvenile. Neque Pharus bic Alex-
andrina est: nam cur ab ea, que te-
nuis fuit colonia Casaris Dictatoris,
nomen haberet numen A°gyptinm,
potius quam ab aliquo nobili oppido?
Legendum omnino est: ‘ Invicte Sol,
Julianum Sospitem Fac, Avite Reli-
gionis Invictum Assertorem. Pre-
NAT. HIST. LIB. XXVII. 31. 787
priore, minusque amarum, stomacho inimicum, alvum mol-
lit, pellitque animalia interaneorum. Bibitur cum oleo et
sale, aut in farinee™ trimestris sorbitione dilutum. Co-
quitur, quantum manus capiat, in aque sextario ad dimi-
dias.
XXX. (ν11.) Balloten® alio nomine porrum nigrum‘
Greeci vocant, herbam fruticosam, angulosis® caulibus ni-
gris, hirsutis foliis vestientibus, majoribus quam _ porri,*?
et nigrioribus, graveolentibus. Vis 6]05 Ὁ efficax adversus
canis morsus, ex sale foliis tritis impositz : + item ad con-
dylomata, coctis cinere, in folio oleris. Purgat et sordida
ulcera cum melle.
XXXI. Botrys" fruticosa herba est, luteis ramulis. Se-
΄“΄““““““΄“ “7
Cap. xxx. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1, 2.3. et
recentt. melamprasium Gronov. et al. vett. ‘ Male Plinius πράσον, porrum,
accepit pro πράσιον, marrubium.’ Brotier.—2 Margo edd. Dalec. et Gronov.
marrhubii, rpaciov, non mpacov. “ Eodem errore Plinius, quam porri, pro quam
marrubii, seripsit.’ Brotier.—3 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Har-
duin, 1. 2. 3. et recentt. imposita Gronov. et al. vett.
NOTE
catio hee Ethnicorum fuit, pro sa-
lute Juliani Cesaris. Confer num-
mum Aureliani Augusti, eujus est
epigraphe, SOL DOMINVS IMPERI RO-
MANL: aliosque complures inseriptos,
SOLL INVICTO. ISISFARIA alibi nus-
quam in nummis antiquis occurrit,
nisi sub Juliano. Sed in his quos ex-
hibet V. Cl. Du-Cangius, in Familiis
Byzantinis, pro Juliani vultu, varia
effigies Religionis, vane scilicet su-
perstitionis, est, cum ea superscrip-
tione, 1515 FARIA. In parte aversa,
vora pvpLica. Hine falsi arguas in-
scriptionem que apud Gruterum est,
EICIAI APIA, fictam utique ex num-
mis istis prave intellectis.’ Ed. sec.
1 Angustius] Dioscor. loco citato,
a Jn faring] In oryza, sive ptisana,
alicave ex farina seminis trimestris.
Quid his nominibus intelligendum sit,
suis locis docuimus.
» Balloten] Hoe illud marrubium
nigrum est, de quo diximus xx. 89.
Vide Notas et Emend, num. 7.
° Angulosis] Hoc est, quadrangu-
lis. Καυλοὺς ἀνίησι τετραγώνους, Diosc-
loc. cit.
P Quam porri] Rectius diceret, quam
marrubii, uti demonstrat ipsa herbe
facies, nosque amplinus declaraturi
sumus in Notis et Emend. num. cit.
Diosce. certe loc. cit. Φύλλα δὲ πρασίῳ
ὕμοια, μείζονα δὲ, K. τ. A. Sic etiam
Oribasius lib. ΧΙ. p. 192.
4 Vis ejus| Usus omnino illius eos-
dem refert Dioscor. loc. cit.
τ Botrys] Totidem verbis Diosc.
111. 130. Bérpus πόα ἐστὶν ὅλη μηλίνη,
Tota lutea, δὲ. Pingitur a Lobelio in
Observ. p. 113. et a Dodoneo p. 34.
Gallis, Piment. Vidimus in horto Re-
gio. Totidem, ut dixi, verbis a Diosc.
tum ejus facies, tum vires describun-
tur,
3788
men * circa totos* nascitur: folia cichorio similia. Inve-
nitur in torrentium ripis. Medetur orthopnoicis. Hoc +
Cappadoces*‘ ambrosiam vocant, alii artemisiam.
XXX. Brabyla spissandi" vim habet! cotonei mali
modo: nec amplius de ea tradunt auctores.
XXX. Bryon marinum” herba™ sine dubitatione est,
lactucee foliis similis, rugosa veluti contracta, sine caule,
ab una radice*” exeuntibus foliis. Nascitur in scopulis
maxime, testisque terra comprehensis. Praecipua siccandi
ei spissandique* vis, et collectiones omnes inflammationes-
que cohibendi, pracipue podagre, et quicquid refrigerare
Cc. PLINII SECUNDI
Opus sit.3
XXXIV. BupleuriY semen ad ictus serpentium dari re-
perio, foverique plagas decocta ea herba, adjectis foliis
mori aut origani.
“΄“““΄““““““““΄
CaP. ΧΧΧΙ.-
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. circa totam Gronov. et vulgg.—2 Hance Vet. Dalec.
CAP. XXXII.
tradunt.
CaP, XXXIII.
1 Alii ap. Dalec. habent.
Mox, nonnulli ap. eund. de iis
1 Ita codd. Harduini, Dalec. et Chiffl. cum edd. Harduin.
1, 2. 3. et recentt. Bryon, marina herba Gronov. et vulgg.—2 ‘Ita bene codd.
Regg. 1. 2. nee aliter Theophr. Hist. Plant. 1v. 7. ἀπὸ μιᾶς ἀρχῆς. Male edi-
tio princeps alizque, ab ima radice.’ Brotier.
Ceterz omnes edd. ante Bro-
tier. ab ima radice.—3 Chiffl, inhibendi, p. p. et ᾳ. γ΄ possit.
NOTE
* Semen] Diose. Td δὲ σπέρμα ὅλοις
τοῖς κλωνίοις περιπέφυκε, circa totos ra-
mulos nascitur.
* Hoc Cappadoces]. Diose. loc. cit.
Kal ταύτην ἀμβροσίαν Καππαδόκαι κα-
λοῦσι, τινὲς δὲ ἀρτεμισίαν.
" Brabyla spissandi] Hoc est, astrin-
gendi. Sed βράβυλα apud Grecos ve-
teres aliud nihil esse invenio, quam
κοκκύμηλα et Δαμασκηνὰ, pruna vide-
licet, et, ut quidam volunt, sylvestria,
Vidit hoc Robertus Constantinus in
Lexico: videre et alii: quorum e fon-
tibus areolas suas irrigat Salmasins
in prefat. ad Plin. Tamen Hesy-
echio βράβυλον est κακοῦ φυτοῦ εἶδος.
Sed quale illud sit, non indicat,
τ Bryon marinum] Hee descriptio
ad verbum a Theophrasto Hist. tv.7.
nec multum abludit Dioscoridea de-
lineatio, 1v. 99. Βρύον θαλάσσιον φύε-
ται ἐπὶ λίθων καὶ ὀστράκων, K. τ. A. Mus-
cus marinus in saxis testisque nascilur,
§c. De eo rursum inferius ΧΧΧΙΙ.
36.
w Ab una [ima] radice] Hoc est, ab
uno initio, ἀπὸ μιᾶς ἀρχῆς, inquit Theo-
phrastus magis accurate : neque enim
proprie radix ei musco inest.
* Pracipua ... spissandique] Astrin-
gendi. Στυπτικὸν Dioscor. loc, cit.
qui easdem ei deinde vires ac facul-
tates, quas Plinius, adjudicat, τοῖν
idem verbis. Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vu. p. 166. vim quogue ei
refrigerandi adjicit, ἐμψύχει.
NAT. HIST. LIB. XXVII. 37, 3789
xxxvy. Catanancen * Thessalam herbam, qualis sit, a
nobis describi supervacuum est, cum sit usus ejus ad ama-
toria tantum. Illud non ab re est dixisse ad detegendas
magicas vanitates, electam ad hunc usum conjectura, quo-
niam arescens " contraheret se ad speciem unguium milvi
exanimati. Eadem ex causa‘® et cemos silebitur a no-
bis.
Xxxvi. Calsa'? duorum generum est. Una similis *
aro. Nascitur in arationibus. Colligitur antequam in-
arescat, ususque eosdem habet, quos arum.?* Bibitur quo-
que radix hujus ad exinaniendas alvos, mensesque mulie-
rum: item caulis cum foliis in leguminibus decoctus sanat?
tenesmon.
Xxxvil. Alterum genus ejus quidam anchusam vocant,
alii rhinochisiam.'® Folia‘ lactucee longiora, plumosa,!
wre
Le
Cap. xxxv. 1 Eadem ex causa eccomos silebitur nobis Chiff.
Cap. xxxvi. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et
recentt. Calla edd. vett. et Gronov.—2 ‘ In codd. Regg. et Editione principe,
quos arsa. Unde forte emendandum, quos arisam ; de quo dictum supra XXIv.
94.’ Brotier. Cod. Chiffl. etiam, quos arsa.—3 Ita codd. Harduini et Chiff.
cum edd. Hardnin, 1. 2. 3. et recentt. caules...sanant Gronovy. et vulgg.
Cap. xxxvil._ 1 ‘ Fortassis, ut apud Dioscoridem, ἀνόκλειαν.᾽ Dalec.
NOTE
y Bupleuri] Diximus de eo xxii.
35. Vide Nicandrum in Theriac. p.
48.
ἃ Catanancen] Κατανάγκη Dioscoridi
Iv. 134.
" Quonium arescens}] Dioscor. tot-
idem verbis: Κάμπτεται δὲ ξηραινόμε-
vos ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ἰκτίνου ὄνυξιν ὅμοι-
ovTat νεκροῦ. Sunt qui ob hance causam
coronopum seu pedem milvinum hance
esse existiment, de qua nos egimus
xx. 59. IRgnotam sibi esse Anguil-
lara confitetur, par. x1v. p. 289.
© Eadem ex causa] Quoniam ad ama-
toria tantum utilis existimatur : quod
et Dioscorides prodidit. Cemos enim
Pliniana videtur esse Dioscoridis Le-
ontopodion: cum in Nothis occurrat
id nomen inter ceteras ejus herb ap-
pellationes, p. 471. Λεοντοπόδιον, οἱ δὲ
ζωόνυχον, of δὲ ἀετώνυχον, οἱ δὲ κῆμος,
κι τ. A. Nempe Pilosella minor, Pi-
loselle, a Dodoneo delineata p. 68.
4 Calsa] Sic Mss. omnes, tum hoe
loco, tum in Indice: non Calla, ut
vulgo editi,
¢ Una similis] Nec similem modo,
sed et geminam prorsus et eandem
puto. De aro diximus Χχιν. 92.
£ Quos arum] Mss. omnes, quos arsa,
Forte, quos aris, vel quos arisarum, de
quo XXIV. 94.
& Alterum genus] Anchusa hee pri-
or Dioscoridis est 1v. 23. qua de jam
antea egimus XXII. 23.
h Alii rhinochisiam] Sic Index. At
Reg. 1. hoc loco, rhinoclinosiam. Reg.
2. rinodiam. Forte onocleam rectius
0790 Cc. PLINII SECUNDI
radice rubra, quz ignes* sacros cum flore polenta sanat
imposita: jocineris autem vitia, in vino albo pota.
XXXvIII. Circza! strychno* sativo similis est, flore
nigro, pusillo, parvo semine, ut milii, nascente in quibus-
dam corniculis,* radice semipedali, triplici ferme, aut
quadruplici, alba, odorata, gustus calidi. Nascitur™ in
apricis saxis. Diluitur" in vino, bibiturque ad dolorem
vulve et vitia. Macerari oportet in sextariis tribus qua-
drantem radicis tuse, noctem et diem.+ Trahit eadem
potio et secundas:5 semine lac°® minuitur,° in vino aut
mulsa aqua poto.
XXXIX. Cirsion? cauliculus est duum cubitorum, tri-
angulo similis, foliis spinosis ' circumdatus.
sunt.
Spinz molles
Folia bovis linguz‘ similia, minora, subcandida, et
in cacumine capitula purpurea,* que solvuntur in lanugi-
“““24ς“4.4ω4“4,»»»
CaP. XXXVIII.
1 Chiff. trychno.—2 Diose. veluti corniculis.—8 Chiffi. tri-
plict fere.—4 Idem codex, nocte et die.—5 Vet. Dalec. potione secundas.—
6 Vet. Dalee. lac movet.
CAP, XXXIXx.
1 Diose. foliis in extremo spinosis—2 Diosc. longiora, mo-
NOTE
Jegas ex Dioscoride, loc. cit. “Ayxoucu,
ἣν ἔνιοι κάλυκα, of δὲ ὀνοκλείαν καλοῦσι,
Κ. τ᾿ A,
‘ Folia] Totidem verbis Diose. loc.
cit.
J Plumosa] Hirsuta, δασέα. Diose.
k Que ignes| Diosc. loc. cit. ’Epu-
σιπέλατα δὲ σὺν ἀλφίτῳ καταπλασθεῖσα
θεραπεύει.
1 Circea] Dioscor. 111. 134. Κιρκαία,
οἱ δὲ διρκαίαν καλοῦσι, τὰ μὲν φύλλα ἔχει
στρύχνῳ ὕμοια κηπαίῳ, κι τ. A. Sunt
enim reliqua pene paria: que tran-
seripsit et Oribasius lib. x4. p. 201.
Circeam Lutetianam appellat Lobe-
lins in Observ. p. 137. ab eoque ibi
delineatur, qualem Lutetiz in horto
Regio vidimus.
Nascilur) Diosc. loe. cit.
" Diluitury Diose. loc. cit.
nm
© Semine lac] Verba Greci scrip-
toris representasse nobis Dioscori-
des videtur loc. cit. in hunc modum :
ὋὉ δὲ καρπὸς γάλα κατασπᾶ ev ῥοφήμασι
λαμβανόμενος. Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vit. p. 190. hane vocem
κατασπᾷ sic interpretatur, ut lac at-
trahere, seu lactis ubertatem pre-
stare,id semen dicat. Plinius contra,
quod verius puto, attrahi, vorari, ab-
sumi, minui, intellexit.
-P Cirsion] Diosc. iv. 119. totidem
verbis: Κίρσιον καυλός ἐστιν ἁπαλὺς,
κι το A. Est Cirsium Anglicum Lobelii
in Obsery. p. 314. Vidimus in horto
Regio.
4 Folia bovis lingua] Diose. τὰ δὲ
φύλλα βουγλώσσῳ ἐμφερῆ, buglosso si-
milia, que herba nomen habet a simi-
litudine foliorum cum bovis lingua.
NAT. HIST. LIB. XXVII. 40. 3791
nes. Hance herbam' radicemve ejus adalligatam dolores
varicum sanare? tradunt.
XL. Crataeogonon* spice ἢ tritici simile est, multis ca-
lamis ex una radice emicantibus: multorumque geniculo-
rum. Nascitur” in opacis, semine milli, vehementer aspe-
ro gustu : quod si bibant® ex vino ante coenam tribus obolis
in cyathis aque totidem, mulier ac vir, ante conceptum di-
ebus XL.” virilis sexus partum futurum aiunt. Est et alia®
crateogonos,? que thelygonos vocatur. Differentia intel-
ligitur lenitate gustus. Sunt qui florem crateeogoni bibentes
mulieres intra XL. diem concipere tradant. Eadem sanant
ulcera vetera nigra cum melle: explent+ sinus ulcerum, et
atropha carnosiora faciunt: purulenta expurgant: panos
discutiunt: podagras collectionesque omnes leniunt, pecu-
liariter mammarum. 'Theophrastus® arboris genus intelligt
voluit crataegon,’ sive crategona, quam Itali aquifoliam*
vocant.
PLO PEEIIOL SD
dice hirsuta, in summo purpurea.—3 ‘ Ita et Diosc. ex Andtea; et inde herbe
nomen, a kipods, varia.’ Brotier.
Cap. x~. 1 Vet. Dalec. melampyro; et sic Diosc.—2 Idem, ante concep-
tum et coitum ter in die.—3 Chiffl. crategnos.—4 Chiff. et explent.—5 Vet.
Dalec. et voluit crategum. Hee ultima omnia, crategon, s.c.q. I. a. vocant,
desunt in cod. Dalec. crat@ogonon sive crateogona, quam, &c. Gronov. et al.
ante Harduin.
NOTE
τ Hanc herbam] Hoc Andreas Me-
dicus tradidit apud Apuleium cap.
© Quod st bibant] Totidem verbis
Dioscor. loc. cit.
68. et ἀρὰ Diosc. loc. cit. Ταύτης
thy pitav ᾿Ανδρέας ἀναγράφει ὑπὲρ τὸν
ἀλγοῦντα τόπον ἀναδουμένην παύειν κιρ-
σῶν πόνους. Greecis κιρσοὶ varices sunt :
inde herbe nomen.
ἃ. Crateogonon] Diosc. 111, 139. Kpa-
ταιόγονον, kK. τ. A» In Mss. cratego-
non: et Hesychius: Kpataiyovoy, Bo-
Ita creditur appellari, quod
genitalem vim moveat, ἀπὸ τοῦ κρατεῖν
ἐν τῇ γονῇ. Pingitur a Lobelio in
Obseryv. p. 22. Alii Melampyrum
luteum latifolium vocant. Vidimus
in horto Regio.
> Nascitur] Diose. loc, cit.
τάνη.
4 Est et alia} Θηλυγόνος dicta, quod
θηλυτοκεῖν faciat, hoc est, foeminei
sexus partum facere existimetur,
€ Theophrastus] Lib. Hist. 1. 15.
Vide Notas et Emend. num. 8.
τ Itali aquifoliam] Sic ii aquifoliam
appellarunt, (si tamen appellarunt,)
ut cum aquifolia altera, de qua dixi-
mus lib. XvE. cui armata aculeis folia
tribuuntur, nihil commune haberet,
preter nomen. Est enimhecsorbus
torminalis Plinii, de qua xv. 23. De-
ceptum corrupto Theophrasti codice
Plinium arbitramur, in quo sie hodie
legitur, loc. cit. Διόπερ οἷον ἀγρία δόξει-
3792 Cc. PLINII SECUNDI
ΧΕΙ. Crocodilion® chameleonis? herb nigre figuram
habet, radice longa, eequaliter crassa, odoris asperi. Nas-
citur in sabuletis. Pota sanguinem per nares pellit copio-
sum crassumque, atque ita lienem consumere dicitur.
XLIt. Cynosorchin® aliqui orchin vocant, foliis olez,
mollibus, ternis per semipedem longitudinis in terra stratis,
radice bulbosa, oblonga, duplici ordine,' superiore quee
durior est, et inferiore que mollior. Eduntur ut bulbi cocti,
in vineis fere invente.t Ex his radicibus! si Majorem
edant viri, mares generari dicunt: si minorem foemine, al-
terum sexum. In Thessalia* molliorem in lacte caprino
viri bibunt ad stimulandos coitus, duriorem? vero ad inhi-
bendos. Adversantur'! alter alteri.4
XLii. Chrysolachanum ™ in pineto,'" lactucze simile, nas-
GPL OLLIE LL?
Cap. xxi. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. chameleontis Gronov. et
vulgg.
Cap. xtir. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. inrenti Gronov. et
vulgg. ut bulbi, cocte, &c. Diose. ut bulbi cocte in v. fere invente Chiff.
forte inventi cod. Dalec.—2 Theophr. duriorem.—3 Theophr. molliorem.—
4 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Ad-
versatur alter altert Gronov. et vulgg. Adversatur altera alteri Vet. Dalec.
NOTE
ev ἂν εἶναι. Quare aquifolia videri pos-
sit. Est enim ἀγρία, aquifolia, ut dix-
imus Xvi. 12, Veram ἀγρία ibi pro
sylvestri mespilo accipiendam esse,
vel ipsam vocem μεσπίλη substituen-
dam esse, monet Atheneus lib. 11. Ὁ.
50. Διόπερ, inquit ex Theophr. ἀγρία
μεσπίλη δόξειε μᾶλλον εἶναι. Quod de
cratego sive torminali sorbo est sane
verissimum. At ea cum ἀργίᾳ; seu
aquifolia, affinitatem habet omnino
nullam.
& Crocodilion] Totidem de ea verba
facit Dioscor. 11. 12. Κροκοδείλιον,
κι TA. Pingitur a Lobelioin Observ.
Ῥ. 481. Ruellius p. 482. Carlinam
esse pntat, quam nos Leucacantham
esse diximus suo loco.
" Cynosorchin] Wioscoridi ut, 141.
bpxis, idem et κυνόσορχις. Latinis sa-
tyrion, de quo disseruimus xxvi. 62.
Totidem plane verbis a Diosc. descri-
bitur.
1 Duplict ordine] Supra xxvi. 62.
‘Radice gemina ad formam hominis
testium.’ Dioscor. totidem verbis ac
Plinius : ‘Pifay βολβοειδῆ, ἐπιμήκη, δι-
TARY, στενὴν ὧς ἐλαίας" Thy μὲν ἄνω, τὴν
δὲ κατωτέρω" καὶ τὴν μὲν σκληρὰν, τὴν
δὲ μαλακὴν, kK. τ. Δ.
J Ex his radicibus] Diose. loc. cit.
post Theophr. Hist. 1x. 19.
K In Thessalia] Totidem verbis Di-
oscor. loco citato.
' Adversantur] Unius potu alterius
vires franguntur, ἀναλύεσθαί re τὴν
ἕτερον ὑπὸ τοῦ ἑτέρου πινόμενον, Dios-
cor. loc, cit.
™ Chrysolachanum] Χρυσολάχανον,
quasi aureum olus. Nusquam non
3793
citur. Sanat nervos incisos, si confestim imponatur. Et
aliud genus ° chrysolachani traditur, flore aureo, foliis ole-
ris.P Coctum 4 estur, ut olus molle.* Herba hac’ adalli-
gata morbum regium habentibus, ita ut spectari ab his
possit, sanari? id malum traditur. De chrysolachano nec
satis dici scio, nec plura reperio. Namque et hoc vitio
laboravere proximi utique herbarii nostri, quod ipsi notas
velut vulgares, strictim, et nominibus tantum, indicavere :
tanquam coagulo terrz* alvum sisti, stranguriam dissolvi,
si bibatur ex vino aut aqua:
XLIV. Cuculi! folia‘ trita cum aceto serpentium icti-
bus et scorpionum mederi. Quidam hanc alio nomine
stramum appellant, alii Grace strychnon: acinos habet
nigros. Ex his cyathus succi, cum mulsi duobus, medetur
NAT. HIST. LIB. XXVII. 44.
lumbis : item capitis" dolori* cum rosaceo infusus.
strumis” illita.
Tpsa
PRILP LPL LLL OD?
Cap. xLut. 1 Vet. Dalec. pinetis——2 Diose. ut olus alvum mollit.—3 Vet.
hee adalligata....: sanare.
CAP. .XLIv.
1 Culiculi Chiff. Cucubali Gronov. et al. vett.—2 Ita codd.
Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2.3. et recentt. doloribus Gronov.
et vulgg.
NOT
in cultis et hortis sponte nature olus
id adolescit, inquit Ruellins lib, 1.
p- 446. quod frequentissime paupe-
rum mensas implet, eorumque juri-
bus innatat, non fastidiendam habens
gratiam. Nostrum vulgus partim
‘ Chrysolanum,’ perinde quasi extrita
sylaba chrysolachanum dicas, par-
tim inversis literis ‘ chrysalinam’
appellant: officine ‘Crassulam mi-
norem.’ Lactucam tota facie emula-
tur.
» In pineto] Pinetum locus est pi-
nis consitus. Nasoni Metam. Xv.
‘succincta pineta.’ Sic ‘arboretum’
Seneca, Varro ‘ficetum,’ ‘cupresse-
tum’ Tullius, Celsus ‘ myrtetum,’
aliique alia similiter dixere.
ο Et aliud genus] Atriplex illud est,
de quo diximus xx, 83. Vide Lobe-
Delph. et Var, Clas.
Plinius.
lium in Advers. p. 96.
P Foliis oleris] Brassice.
4 Coctum] Diose. 11. 145. de atri-
plice, Λαχανεύται δὲ ἑφθόν.
τ Herba hac] Semen ex aqua mulsa
potum arquatis mederi Plinius et
Dioscorides locis citatis ainnt.
5. Coagulo terre] Quid illud sit, ob-
scurum est: cum strictim ac solo no-
mine designetur, facie non indicata.
Hariolantur, qui Lobelii abortivam
orchin esse statuunt.
τ Cuculi folia] Genus istud alsines
est, bacciferum, solani instar, major
alsine repens a Clusio appellata, Hist.
Rar. Plant. lib. vr. p. 183. visa a no-
bis in horto Regio. Sic et Lobelius
in Advers. pag. 104. Vide Notas et
Emend, num. 9.
u Item capitis] Marcellus Empir,
11 H
3794 C. PLINIL SECUNDI
XLV. Peculiaris est Alpinis maxime fluminibus confer-
va,” appellata a conferruminando,'* spongia aquarum dul-
cium verius, quam muscus aut herba, villosz densitatis
atque fistulose. Curatum ea scio, omnibus fere ossibus
confractis, prolapsum ex arbore alta putatorem, circum-
data universo corpori, aquam suam aspergentibus,* quoties
inaresceret, raroque, nec nisi deficientem herbam ¥ mutati-
onis causa resolventibus, convaluisse vix credibili celeri-
tate.
XLVI. (1X.) Cocco Cnidio* color cocci, magnitudo gra-
no piperis major, vis ardens.
ne adurat cum gulam transit. 1
contra cicutam.
Itaque in pane” devoratur,
Huic vis presentanea
XLViII. Sistit alvum'™ dipsacos:° folia habet® lactuce,
bullasque** spinosas in dorsi medio, caulem duum cubi-
we a ae
Cap. XLv.
Editio princeps.’ Brotier.
vett. Harduin. et recentt.
CaP. XLVI.
Cap. XLVII.
alvum.
1 Ciet alvum
1 Chiffl. gule transitu.
Vet. Dalec.
Dipsacos folia, δὲ. Gronov. et vulgg.—2 Diose. et veluti bullas.—
1 Cod. Dalec. conferruminando.—2 ‘Ita codd. Regg. et
Ita quoque Chiff. inspergentidus Gronov. al.
Mox, Dipsaron Chiffl. Sistit
NOTE
cap. 1. p. 35. * Herba strumus contri-
ta, et cum oleo permixta, imposita-
que temporibus .... capitis dolorem
tollit,’ &c.
Υ Ipsa strumis} Unde strumi_ no-
men.
w Peculiaris .... conferva] Pingi-
tur ea a Lobelio in Observ. pag. 654.
In lacu majore Mediolanensis agri
reperiri dicitur.
x A conferruminando] Hoc est, glu-
tinando.
Y Deficientem herbam] Aspergine
crebra dissolutam, dissipatam.
4 Cocco Cnidio) Egimus de eo ΧΕ.
35.
> Itaque in pane) Diose. tv. ¢. 173.
Kalet δὲ τὴν pdpuyya’ διὸ μετὰ ἀλεύρου
Ἦ ἀλφίτου δοτέον, ἢ ev pay σταφυλῆς,.
Ὦἢ μέλιτι ἑφθῷ περιειλημμένον καταπιεῖν.
fuuces adurit: alque ideo cum farina,
polentave, aut in uve acino dari debel;
aut cocto melle obductu devorari. The-
ophr. Hist. 1x. 22. ἐν ἄρτῳ.
© Sistit alvum dipsacos] Vide Notas
et Emend. num. 10.
4 Folia habet} Totidem verbis a
Dioscoride adumbratur, 111. 13. La-
brum Veneris Medici vocant. Diosc.
in Nothis, p. 452, Afvaros,.... οἱ δὲ
᾿Αφροδίτης λουτρὸν, Ρωμαῖοι AdBpoup Βέ-
νέρις. Pingitur ἃ Matthiolo, pag. 661.
Gallis fullonius carduus appellatur,
vulgoque “ pectorius cardo,’ quod la-
nificia uncinatis verticibus aculeorum
pectantur: Chardon ἃ carder, ou de
foulon. Herbarii nostri Virgam pas-
toris nuncupant. Vidimus in horto
Regio.
© Bullasque) Tubercula intus et ex-
tra spinosa.
NAT. HIST. LIBs XXVIII. 49. 3795
torum, iisdem spinis horridum, genicula ejus binis foliis
amplectentibus, concavo alarum sinu, in quo substitit? ros
salsus. In cacumine capitula sunt echinata spinis.4 Nas-
citur in aquosis. Sanat‘ rimas sedis. Item fistulas de-
cocta in vino radice, usque dum sit crassitudo cere, ut
possit in fistulas collyrium mitti.6 Item verrucas omnium
generum. Quidam et alarum, quas supra diximus, suc-
cum illinunt his.
xuvitt. Dryopteris ὁ filici similis, in arboribus nascitur,
tenui foliorum subdulcium incisura, radice hirsuta.
caustica est.
Vis el
Ideo psilothrum est radix tusa:' illinitur
enim, usque dum sudores evocet: * iterumque, et tertio,? ita
ne sudor abluatur.
XLIx. Dryophonon similis" herba est, cauliculis tenui-
bus, cubitalibus, circumdatis utrimque foliis pollicari am-
plitudine, qualia oxymyrsines, sed candidioribus molliori-
busque, flore candido sambuci. Edunt cauliculos decoctos.
Semine vero' ejus pro pipere utuntur.
GLILLIL IL LIOL
3 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et recentt. sub-
sistit Gronov. et vulgg.—4 Vox spinis deest in cod. Dalec.—5 Ita codd.
Harduini et Chiffl. cum edd. Harduin. et recentt. fistulam collyrium immitti
Vet. Dalec. fistula collyrium mitti Gronov. et vulgg.
Cap. xtviit. 1 Diose. cum radice tusa.—2 Vet. Dalec,
evocentur.—3
Chiff. iterwmque et tertium.
NOTE
f
Sanat} Medicinas easdem e dip-
saco petit etiam Dioscor. loc. cit.
5. Dryopteris] Habet eadem Dios-
cor. Iv. 189. Δρυοπτερὶς, x. τ. A. In
quercuum musco nascitur, ἐν δρυσὶ,
filici similis, τῇ πτερίδι. Inde nomen.
Vulgus ‘Osmundam’ vocat. Pingi-
tur a Lobelio in Obsery. pag. 474.
In horto Regio vidimus.
h Dryophonon similis] Neinpe filici,
atque dryopteri. Officine nostrates,
inguit Ruellius I, 1. p. 449. nemora-
lem myrtum appellant, quod foliis
sylvestre myrtum, ut alterno situ fi-
liculam, imitetur: fructu est acri, quo
rura subinde vescuntur. ‘ Cusinos’
vocant, quasi culinarios, baccas
eas: quod jam venerint in ganeam,
gratissimo ori mandentium cibo, pre-
sertim si edomita sacchari dulcedine
acrimonia presententur. Gaudet
dryophonon czduis sylvis et querce-
tis: eo nostra scatent nemora, unde
nomen duxit, quasi sylve cedem
dixeris. A Diosc. 11. 187. Δράβη ap-
pellatur. Iconem exbibet ex horto
Bononiensi Jac, Zanoni, Hist. Botan.
c. 26. p. 55.
i Semine vero} Hodieque piperis lo-
co rusticorum cibos condit.
C. PLINII SECUNDI
L. Elatine/ folia habet helxinee,' pusilla, pilosa, rotunda,
semipedalibus ramulis quinis senisve* a radice statim fo-
liosis. Nascitur* in segetibus, acerba gustu, et ideo ocu-
lorum fluxionibus efficax, foliis cum polenta tritis et impo-
sitis, subdito linteolo. Eadem cum lini semine cocta sor-
bitionis usu dysenteria; liberat.
LI. Empetros,'! quam nostri calcifragam vocant, nasci-
tur in montibus maritimis, fere in saxo: quo propius mari
fuerit, minus? salsa est,” potaque bilem trahit, ac pituitas:
quo longius magisque terrena, amarior sentitur. Trahit
Sumitur autem in jure aliquo, aut in hydrome-
lite. Vetustate vires perdit. Recens urinas ciet decoc-
tum in aqua vel tritum, calculosque frangit. Qui fidem°
promisso huic queerunt, affirmant lapillos, qui suffervefiant
una, rumpi.
Π11. Epipactis ? ab aliis helleborine vocatur, parva her-
aquam.3”
LOLI LI LIP OLS
Cap. 1... 1 ‘Ita Diosc.1v.40. In codd. Regg. 1. 2. folia habet casica.’
Brotier. casie etiam Chiffl, helxines Vet. Dalec.—2 Chiff. senisque.—3
Aliiap. Dalec. usa a dysenteria.
Cap. Li. 1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Hardnin, 1. 2. 3. et
recentt. Empetron Gronov. et vulgg.—2 Vet. Dalec. magis; et sic Diose.—
3 Trahit et aquam al. ap. Dalec. Trahit bilem et pituitam Dalec.—4 Chiffl. ut
hydromelite.
NOTE
} Elatine] Totidem verbis Diosce.
IV. 40. ᾿Ελατίνη τὰ μὲν φύλλα ἔχει ὅμοια
τῇ ἑλξίνῃ, κι τ. A. Est Veronica fo-
mina Fuchsii, delineata a Dodonezo,
p. 42. visa a nobis in horto Regio.
k Nascitur] Diosc. loc. cit. eadem
plane tradit, tum de natali solo, tum
de viribus elatines,
' Empetros} Totidem verbis Diose.
ιν, 181. Ἔμπετρον, κι τ. A. Foenicu-
lum hodie marinum vocant: Dodo-
neus p, 693. cretlhmi marini nomine
delineat: Gallis, Bucille, Fenouil ma-
rin, Perce pierre, quasi perforipetram,
quod mediis erumpat saxis. Multi
marinam cristam, quod montium ju-
fa, et scopnlorum crepidines ea ves-
tite cristentur. Aceto ad sesquian-
num usque cadis servatur, ad aceta-
riorum usus.
™ Minus salsa est] Et quo terre
propius, magis salsa, sive amara. Td
δὲ προσγειότερον πικρότερον. Quem lo-
cum Saracenus et Dalecampius cum
haud satis animadverterint, Plinio
temere litem moverunt.
π΄ Trahit aquam] Aquosos humores
per alvum deduecit. Diose. loc. cit,
Διδόμενον δὲ ἐν ζώμῳ ἢ ὑδρομέλιτι καθ-
αίρει φλέγμα, καὶ χολὴν, καὶ ὑδατώδη.
Que. verbis totidem Plininus reddidit.
© Qui fidem] Qui facultati ei, qua
promittitar fractum iri calenlos ejus
herbe decocto, fidem volunt astrnere,
illud quoque adjiciunt, &e.
P Epipactis] Diximus de ea, XIII.
NAT. HIST. LIB. XXVII. 55. 3797
ba, exiguis foliis, jocineris vitiis utilissima, et contra ve-
nena pota.
Lit. Epimedion'* caulis est non magnus, hedera foliis
denis atque duodenis, nunquam florens, radice tenui, nigra,
gravi odore. Nascitur™ in humidis, et huic spissandi refri-
gerandique * natura, foeminis cavenda.'
virginum mammas cohibent."
Folia in vino trita
Liv. Enneaphyllon * longa folia novena habet, caustica
nature.
Imponitur lana circumdatum, ne urat latus :' con-
tinuo enim pusulas excitat, lumborum doloribus, et coxen-
dicum utilissimum.
Lv. Filicis* duo genera, nec florem habent, nec semen.
Pterin® Greeci vocant, alii blechnon,’ cujus ex una radice
complures exeunt filices,* bina etiam cubita excedentes
longitudine, non graves odore.
Hanc marem existimant.
PPP PL AL PP LES
Cap. LIIt.
recentt. Epimedium cod. Dalec.
ita reponendum e Diose.’ Dalec.
aut duodenis Vet. Dalec.
Cap. tiv. 1 Chiff. latius.
Cap. Lv.
1 [τὰ codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et
‘Legebatur et antea, Epimedium; atque
Epimenidion Gronov. et al. vett.
Mox,
Mox, Gronov. et al. vett. pustulas excitat.
1 Alii ap. Dalec. blachnon; et sic Diosc. et cod. Chiff. Mox,
NOTE
35. In Italia Centograna et Mille-
grana vocatur: ab aliis Herniaria,
sive Herniosa, Anguillara par. x1v.
p. 282.
4 Epimedion] Sic Mss, omnes, et
Diosce. 1v. 19. ᾿Επιμήδιον καυλός ἐστιν,
ceteraque, que Plinius totidem ver-
bis. Pingitur a Dodoneo p. 589.
quale in horto Regio vidimus.
© Nascitur] Diose. loc. cit.
5. Refrigerandique| Galenusde Fac.
Simp. Med. |. νι. 174.
τ Feminis cavenda] Quoniam, ut
Diose. ait loc. cit. ἀτόκιος ἡ ῥίζα, ra-
dix spem partus adimit, et folia pa-
riter trita, Sic et Galenus loc. cit.
u Folia... .cohibent] Ne videlicet
angescant. Diose. loc. cit. Ταύτης τὰ
φύλλα λεῖα μετ᾽ ἐλαίου κατάπλασμα
μαστῶν εἰς τὸ μὴ αὔξεσθαι.
νυ Enneaphyllon] Suo se illa nomine
representat, quod foliis novem longis
constituitur. Vix putem esse denta-
riam enneaphyllon, pictam a Lobelio
in Observ. p. 392. visam in horto
Regio: neque enim folia ei novena
sunt, sed idem novenis distinctum in-
cisuris.
a Filicis|] Filix Gallis Fougere. Ma-
rem, feminamque Dodonens deli-
neat pag. 459. Vidimus in horto
Regic.
b Péerin] Diosc. 1v. 180. Πτερὶς, οἱ
δὲ βλῆχνον, of BE πολύῤῥιζον. Index,
et Reg. 2. cum Chiffl. blachnon. Sic
etiam Nicandri schol.
© Plures exeunt filices] Plures filicis
propagines, ἐκφύσεις ἔχουσα πολλάξ.
Diose. loc. cit.
3798 C. PLINIT SRCUNDI
Atterum“ genus thelypterin Greeci vocant, alii nymphasam
pterin.* Est autem singularis,* atque non fruticosa,? bre-
vior, molliorque, et densior, foliis ad radicem canaliculata.
Utriusque radice sues pinguescunt. Folia utriusque’ late-
ribus pinnata, unde nomen Greci imposuere. Radices
utrique long + in obliquum, nigra, preecipue cum inarue-
re. Siccari autem eas Sole oportet. Nascuntur ubique,
sed maxime frigido solo. Effodi debent Vergiliis£ occiden-
tibus. Usus radicis in trimatu tantum, neque antea, neque
postea. Pellunt" interaneorum animalia: ex his tanias
cum melle: cetera ex vino dulci triduo pote. Utraque
stomacho inutilissima. Alvum solvit:' primo bilem tra-
hens, mox aquam: melius tenias) cum scammonii pari
pondere. Radix ejus duum obolorum pondere ex aqua
post unius diei abstinentiam bibitur, melle praegustato con-
tra rheumatismos. Neutra danda* mulieribus, quoniam
gravidis abortum, ceteris Sterilitatem facit. Farina earum !
ulceribus tetris inspergitur: jumentorum ™ quoque cervici-
PPIP EL OL OP 77
longitudine, subgraves Diose. subgravi alii ap. Dalece.—2 ‘In codd. Regg. et
Editione principe, nymph@apterin. Alterum autem illud genus est filix
feemina.’ Brotier.—3 Dalec. non singularis, sed fruticosa.—4 Chiffl. utriusque
NOTE
4 Alterum] Nempe filicem foemi-
ninam. Diose. tv. 187. Θηλυπτερὶς,
of δὲ νυμφαίαν πτέριν ὀνομάζουσι.
© Est autem singuluris} Non multas
rum vice edi ad emolliendam alvum,
scribit Diose. tv. 187. Scribonius
Largus c. 34. ‘Alvum mollientia,’
Compos. 136. ‘ Biles purgat et filicis
a radice fundit propagines, uti mas fi-
lix. Dissidere a Dioscoride Plinium
hoe loco Dalecampius falso existi-
mat, ut sepe alias.
Γ Folia utriusque] Pinnas avium re-
presentant, unde πτέριν Greci dix-
ere: Columella ‘ Aviam,’ vi. 14.
& Vergiliis| De Vergiliarum ocecasu
Xvi. 59.
h Pellunt] Diose. locis citatis, post
Theophr. Hist. rx, 20. Sie etiain Ga-
lenus de Fac. Simp. Med. lib. vin.
p. 22.
' Alvum solvit} Recentia folia ole-
radix lota et rasa, atque in minimas
particulas concisa,’ &c.
J Melius tenias}| Totidem verbis
Diosce. tv. 186,
Kk Neutra davda] De feemina qui-
dem astipulatur et Diose. rv. 178. et
Theophr. loc. cit. In causa est, ut
ait Galenus de Fac. Simp. Med. lib.
VILL. pag. 22. quod vivos partus ene-
cat.
! Farina earum] Totidem
Diose. loco proxime citato.
m Jumentorum] Diosc. loc, cit. Ad-
gous τε ὑποζυγίων ἰῶνται..
verbis
NAT: HIST..LIB. XXVIII. 58.
bus.s
3799
Folia cimicem necant: serpentem non recipiunt.
Ideo substerni utile est in locis® suspectis: ust etiam
fugant nidore.
men.
Fecere medici hujus quoque herbze discri-
Optima Macedonica?’ est, secunda Cassiopica.
LVI. Femur bubulum®” appellatur herba, nervis et ipsa
utilis, recens in aceto ac sale trita.
Lvit. Galeopsis,° aut, ut alii, galeobdolon, vel galion,?’
caulem et folia habet urticz leviora, et que gravem odorem
trita reddant: flore purpureo.
mitas ubique.
et parotidas discutiunt.
fovere.
sale.
Nascitur circa sepes ac se-
Folia caulesque duritias et carcinomata
sanant, ex aceto, trita et imposita: item strumas.
Panos
Ex usu est et decoctz‘' succo
Putrescentia quoque et gangreznas sanat cum
Lvitt. Glaux 4 antiquitus eugalacton vocabatur, cytiso
et lenticule foliis similis: aversa' candidiora.
Rami® in
terram serpunt quini senive, admodum tenues ab radice.
“΄““““““““΄“74“ 7
longa. Mox, obliquum acta, nigre margo edd. Dalec. e Diose.—5 Ita codd.
Harduini et Dalec. cum edd. Harduin, 1. 2. 3. et recentt.
in cervicibus
Gronov. et vulgg.—6 Vet. Dalec. utiles in locis.—7 Macedonia Chiff.
CAP, LVII.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1.
ὥς 3.
et recentt. decoclo Gronov. et vulgg. omissa conjunctione ; ef decocta@ et
succo Vet. Dalec.
NOTE
» Femur bubulum] Cum nemo scrip-
torum veterum herbe hujusce faciem
formamve delineet, que nune eo no-
mine censenda sit, velle proferre,
hariolari est.
© Galeopsis] Dioscor. Iv. 95. Γαλί-
οψις, of δὲ γαλεόβδολον, ceteraque, que
Plinius, tum de forma, tum de viri-
bus ejus herbx, plane totidem sylla-
bis. Lamium illud est, quo de egi-
mus ΧΧΙΙ. 16. etsi aliam affert her-
bam Anguillara, par. xv. p. 278. in
Grecia, ut ait, frequentem.
P Vel galion| In Indice ex Mss.
omnibus, sive gallio. Sed galion seribi
multo satius videtur. Alind enim gal-
lion est, quod a Diosc. describitur,
Iv. 96.
4 Glaux] Diose. 1v. 141. TAavé κυ-
τίζῳ ἢ φακῷ τὰ φύλλα ἔοικεν, κ. τ. A.
Sunt enim Plinianis omnino similia.
Est ea Glaux exigua maritima, picta
a Lobelio in Observ. pag. 227. qua-
lem in borto Regio vidimus. Fre-
quens in Abrutio Italia et Pisano
agro, in ora maritima, ut recte An-
guillara par, XIv. pag. 290.
* Aversa] Dioscor. loc. cit. Τῶν
φύλλων τὰ κάτωθεν λευκότερα, ἄνωθεν
δὲ χλωρά. Que superne, virent; que
aversa, candidiora spectantur.
© Rami] Diose. totidem yerbis loc.
cit.
3800 C. PLINII SECUNDi
Flosculit purpurei exeunt. Invenitur" juxta mare. Co-
quitur * in sorbitione similaginis, ad excitandam uberta-
tem lactis. Eam qui' hauserint, balineis uti convenit.
LIX. (X.) Glaucion* in Syria et Parthia nascitur, hu-
milis herba, densis foliis, fere papaveris, minoribus tamen
sordidioribusque,” odoris tetri, gustus amari cum astric-
tione. Granum’ habet crocei coloris. Hoc in olla® fictili
luto circumlitum in clibanis calefaciunt: deinde exemto
succum* exprimunt ejusdem nominis : usus est et succi et
foliorum, si terantur, adversus epiphoras,* quae universe
uno impetu cadunt.s Hinc temperatur collyrium, quod
medici diaglaucion+* vocant. Lactis quoque ubertas in-
termissa restituitur. Sumitur ejus rei’ causa ex aqua.
LX. Glycyside,' quam aliqui peeoniam, aut pentorobon vo-
cant, caulem habet duum cubitorum,’ comitantibus duobus
SOF POR LIL OLS
Cap. tvitt. 1 Vet. Dalec. que.
Cap. rx. 1 Diose. Succum.—2 Folia in olla, &c. in clibanis semifrigidis
calefaciunt quoad fluccescant : deinde contusis succum margo edd. Dalec. et Gro-
nov. e Diose.—3 Chiffl. cadant.—4 Dia Glaucion Dalec. diaglaucia Chiffl.—
5 Chiffl. hujus rei. ᾽
Cap. tx. 1 Chiffl. palmorum.—2 Diosc. juglans; Vet. Dalec. nucts.—
NOTE
‘ Flosculi] Diose. loc. cit.
" Invenitur] Diose. loc. cit.
Y Coquitur] Diose. loc. cit. et Ga-
lenus de Fac. Simp. Med. lib. v1. p.
166.
ἃ Glaucion] Sic fere Dioscor. tv.
100. Γλαύκιον χυλός ἐστι βοτάνης κατὰ
Ἱεράπολιν τῆς Συρίας γεννωμένης, κ. T.A.
Syriace plage, non nostri soli ce-
live planta. Humilem herbam esse,
quod Dalecampinm latuit, etiam do-
cet auctor libri de Simp. Medic. ad
Patern. tom. Xiu. operum Galeni,
p. 991.
» Sordidioribusque] Dioscor. loc. cit.
Aurapérepa, pinguiora. Plinius sordidi-
ord, quasi purapérepa: quod et alias
usurpatum ab eo vidimus. Et sane
pinguitudo foliorum sordium quae
rundam instar est,
© Hoc in olla] Diose. et auctor li-
bri ad Patern. locis cit.
4 Adversus epiphoras] Hoc est, ocu-
lorum inflammationes, aliosque affec-
tus. Dioscor. loc. cit. Ἔστι δὲ 4 χρῆσις
αὐτοῦ πρὸς τὰ ὀφθαλμικὰ ἐν ἀρχῇ, in
initiis.
© Diaglaucion] Διαγλαυκίον, vel po-
tius διὰ γλαυκίων. Hujus conficiendi
modum edocet Scribonius Largus
Compos. 21. ‘Item compositorum
collyrioram hoc maxime probo ad re-
centes epiphoras.’ Et mox : ‘ Quod
nomine etiam quidem Diaglaucium
dicitur, probo in initiis .... Glaucii
succi,’ ἄς.
! Glycyside] psa peonia est, de
qua xxv. 10. Totidem pene verbis
a Dioscor. describitar, 111, 167,
NAT: HIST. LIB. XXVIII. 60. 3801
aut tribus,’ subrutilum, cute lauri: folia qualia isatis,* pin-
guiora, rotundioraque et minora: semen in siliquis, aliud gra-
no rubente, aliud nigro. Duo autem? genera sunt. Foemina
existimatur," cujus radicibus ceu balani longiores circiter oc-
to autsex adherent. Mas plures’ habet, quoniam non una +
radice nixus est, palmi altitudine, candidaque : gustu astrin-
git.s Foemine: folia) myrrham redolent, et densiora sunt.
Nascuntur in sylvis. Tradunt noctu ° * eflodiendas, quoniam
pico Martio impetum in oculos faciente, interdiu periculo-
sum sit. Radix vero' cum effodiatur, periculum esse ne
sedes procidat. Magna id vanitate ad ostentationem rei fic-
tum arbitror. Usus in his diversus. Rubra enim grana ruben-
(657 menses™ sistunt, XV. fere pota in vino nigro. Nigra" gra-
na vulvis®? medentur, ex passo aut vino totidem pota. Ra-
dix ° omnes ventris dolores sedat in vino, alyumque purgat:
PPLLOLILCL SID?
3 Duo enim Chiff.—4 ‘ Mas plures habet, quoniam non una\ Hee forte libra-
riorum errore corrupta, et legendum: mas non plures habet, quoniam una.
Peonia mas unam habet radicem, ut recte scribit Dioscorides, 111. 157.’ Bro-
tier.—5 ‘Ita codd. Regg.-et Editio princeps.’ Brotier. Ea gustu astringit
edd. vett. Gronov. Harduin 1. 2. 3. et recentt.—6 Chiffl. nocte.—7 Gronov.
et al. ante Harduin. rubentis—8 ‘Chiffl. vulcis: forte, vulsis.’ Dalec.—
NOTE
8 Duobus aut tribus| Ramulis vide-
licet, sive cauliculis. Diose, Παραφυά-
das ἔχων πολλάς.
h Femina existimatur] Diose. loc.
cit. Ἐπὶ δὲ τῆς θηλείας παραφυάδας
ὥσπερ βαλάνους ἔχουσα ζ΄ ἢ η΄, ὥσπερ
ἀσφόδελος. Famine radicibus ceu glan-
des septem octove adherent, quales as-
phodeli radicibus agnascuntur. Vide
iconem a Matthiolo delineatam pag.
915.
i Mas plures| Paulo aliter de mare
Dioscor. loc. cit. Plures habet in ¢ca-
cumine balanos, quasi nuces Grecas,
ut dictum est xxv. 10. quoniam in
radice habet pauciores, immo nullas :
est enim radice singulari, digitali
crassitudine, altitudine palmi, gustn
astringens, candida, ‘Pifa δὲ τῆς μὲν
ἄῤῥενος περὶ δακτύλου πάχος, μῆκος δὲ
σπιθαμῆς, γευομένῳ στύφουσα, λευκή.
j Femine folia} Smyrnii instar,
que herba nomen a myrrhe odore
cepit, folia hujns incisuris divisa
esse Dioscorides prodidit: hoc tan-
tum.
k Tradunt noctu] Hoc ipsum ante
indicavit xxv. 10.
! Radix yero] Theophr. Hist. 1x. 9.
m Rubra... rubentes menses} Hoe
est, sanguinolentum fluorem mulie-
brem. Diose. 11. 157. Tod δὲ καρποῦ
{ ἢ ιβ΄ κόκκοι πυῤῥοὶ ποθέντες ἐν οἴνῳ μέ-
λανι αὐστηρῷ ῥοῦν ἐρυθρὸν ἱστῶσι.
π Nigra] Diosc. loc. cit. totidem
fere verbis,
ο Radix] Dioscor. loc. cit. ad ver-
bua.
δὺς €. PLINIT SECUNDI
sapat? opisthotonum,? morbum regium, renes, vesicam: are
teriam autem '° et stomachum decocta in vino: alvumque 4
sistit: estur etiam contra malum mentis:'" sed in meden-
do quatuor® drachmee satis sunt. Grana nigra‘ auxilian-
tur et suppressionibus ** nocturnis, in vino pota, quo dic-
tum est numero. Stomachi" vero erosicnibus,'? et esse
ea, Ct illinire prodest. Suppurationes quoque discutiuntur :
recentes nigro semine, veteres rubro. Utrumque auxiliatur
a serpente percussis: et pueris contra calculos, incipiente
stranguria.
LXI. Gnaphalion® alii chameezelon vocant, cujus foliis
albis mollibusque pro tomento'” utuntur: sane et similia
sunt. Datur‘ in vino austero ad dysenteriam: ventris
SLL OL IL LOLEOS
9 Radix sanat opisthotonum Vet. Dalec. interjecta desiderantur.—10 Ita ex
codd. Harduinus et recentt- matricem autem Gronov. et vulgg.—11 Pintian.
e Vet. estur eliam a jumentis ; Corner. e Vet. estur etiam cum alimentis ;
Chiffl. habet alumentis—12 Vet. Dalec. et oppressionibus.—13 Stemacho
vero et rosionibus Vet. Dalec.
Dalec. et esse etiam eu.
Cap. ΧΙ.
sunt Vet. Dalec.
1 Gronov. et al. ante Harduin. tormento.
Stomaticis vero et rosionibus Chiff. Mox, cod.
Mox, sane ei similia
NOTE
P Sanat] Diose. loe. cit.
4 Alvumque] Decocta in vino po-
taque alvum sisti ea ait Diose. loc.
cit.
© Contra malum mentis| Contra in-
saniam. Hue pertinet quod habet
Apuleius cap. 64. tit. 1, ‘ Ad luna-
ticos:’ “ Herba peonia si lunatico
jacenti ligetur in collo, statim se
levat sanus. Et si eam secum por-
taverit, nunquam ei hoe malum ac-
cidet.’
* Sed in medendo quatuor} Nam si
quis hune modum excedat, liberalius
assumta peonia mentis alienationem
facit. Quare Seleucus in Glossis apud
Athen. lib, 111, p. 76. fceminas ait eo
cibo abstinere, quod fatuitatem affert,
φυλάττεσθαι τὰς γυναῖκας ἐσθίειν, διὰ τὸ
ποιεῖν ματαϊσμούς.
' Grana πὶρνα} Diose, loc, cit, Οἱ
δὲ μέλανες καὶ πρὸς τοὺς ὑπὸ ἐφιαλτῶν
πνιγμούς. Que vero nigra sunt grana,
auxiliantur suppressionibus nocturnis,
quas ephialtas vocant, seu Faunoram
ludibria, Auctor libri qui Kirani Ki-
ranidum inscribitur, pag. 19. de pxo-
nia: ¢ Radix autem ejus suffumigata,
vel bibita,damones expellit, et phan-
tasmata cuncta: gestata autem idem
facit.’
« Stomachi] Ventriculi Diose. loc.
cit. Στομαχικοῖς τε δακνομένοις ἐσθιό-
μενοι βοηθοῦσι.
® Gnaphalion| Dioscor. 111. 122.
Γναφάλιον, eeteraque que Plinius,
totidem verbis. Egimus de eo xxiv.
88,
b Pro tomento| Dioscor. Τούτου τοῖς
φύλλοις ἀντὶ γναφαλίου χρῶνται. Inde
nomen.
© Sune et similia sunt] Tomento sci-
NAT. HIST. Lib. XXVIII. 64. e803
solutiones mensesque mulierum sistit. Infunditur autem
tenesmo. Illinitur et putrescentibus ulcerum.
Lxut. Gallidragam τ vocat Xenocrates leucacantho simi-
lem, palustrem et spinosam, caule ferulaceo, alto, cui sum-
mo capite inhzret simile ovo. In hoc! crescente zstate*
vermiculos nasci tradunt, quos pyxide conditos adalligari
cum pane; brachio ad eam partem, qua dens doleat, mire-
que illico dolorem (0111. Walere non diutius anno, et ita si
terram non attigerit.+
uxt, Holcus® in saxis nascitur siccis. Aristas habet
in cacumine, tenui culmo:" quale hordeum restibile." Heec
circa caput alligata, vel circa lacertum, educit e corpore
aristas. Quidam’ ob id aristidam vocant.
LXtv. Hyoseris*' intubo similis, sed minor, et tactu as-
perior; vulneribus contusa praeclare medetur.
OLE LILI PLL AE
CAP. LXI.
recentt.
principe, arescente @state.
crescente @tate.
1 Ita codd. Harduini et Chiffl. cum edd. Hardujn. 1. 2. 3. et
Galedragon Gronov, et vulgg.
Walec.—2 ‘ Crescente estate] Bene Ms. Keg. 1.
Mox, leucacanthe similem Vet.
In Ms. Reg. 2. et Editione
Pessime emendatum in recentioribus editionibus,
Vermiculi illi a medio ferme mense Angusto ad medinm
Septembrem in capitibus dipsaci reperiuntur.
Multis autem experimentis
certa eorum vis adversus dentinm dolores.’ Brotier.—3 Vet. Dalec. panno.
—4 ‘Ita bene codd. Regg. et Editio princeps.’ Brotier. uttigerint al. ante
Brotier.
Cap. LXIII.
1 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et
recentt. tenuis culmo Gronov. et vulgg.—2 Hune quidam Dalec.
Cap. LXIv.
1 ‘Ita cod. Reg. 1.
folio.
Tournefort.’ Brotier.
Est carduus Creticus, spinosus, rapi
Hypsiris al. ante Brotier.
NOTA
licet, quia sunt alba et mollia, λευκοῖς
οὖσι καὶ μαλακοῖς. Diosce. loc, cit.
4 Datur] Diose. loc. cit.
© Gallidragam] Forte tertia dipsa-
cos Dodonei, seu Virga Pastoris,
picta ab eo pag. 723. visa a nobis in
horto Regio.
f In hoc] Et id quidem de labro
Venereo antea indicatum xxv. 108.
Dissectis sane dipsaci scapis in me-
dulla vermiculos inventos a se scribit
Ruellius lib. ut. pag. 483.
5. Holcus} Hordeum est spontaneum
spurium, pictum a Lobelio in Ob-
serv. pag. 18. Astipulatorem habe-
mus Aloysium Anguillara par. ΧΕΙ.
pag. 210. Ab ἕλκω, traho, quoniam
educit aristas e corpore. Gramen
hordeaceum alii vocant. Vidimus in
horto Regio.
h Hordeum restibile] Hordeum syl-
vestre, quod et anno sequente reger-
minat.
i Tyoseris [hyosiris|Sic libriediti, sic
Index. Rectius hyoseris, idcepis. Nam
σέρις intubum est, non ofpis. Nisi forte
dds ἔρις quispiam interpretetur, quod
vereor ut probari queat. In Reg. },
PLINIL SECUNDI
3804 σ:
ωχν. Holosteon! sine duritia est, herba ex adverso ap-
pellata a Graecis sicut fel dulce, tenuis usque in capilla-
menti speciem, longitudine quatuor digitorum, ceu gramen ;
foliis angustis, astringens gustu. Nascitur in collibus ter-
renis. Usus ejus! ad convulsa, rupta, in vino pota. Vul-
ποτὰ τ quoque conglutinat. Nam et cames coguntur * ad-
dita.
LXVI. Hippopheston® nascitur in spinis, ex quibus fiunt
eenez' fulloniz,°® sine cauliculo, sine flore, capitulis tan-
tum inanibus, et foliis parvis, multis, herbacei coloris, radi-
culas habens albas, molles. Succus earum*? exprimitur
POPP LL IL LORD
Cap. Lxv. 1 ‘Ita cod. Reg.1. et Editio princeps.’ Brotier. Ita quo-
que Gronov. et al. vett. pote. Vulnera Vet. Dalec. pota. Et vulnera e
Chiffl. aliisque codd. Harduinus et recentt.—2 ‘Ms. dum coquuntur ; Chiff.
cum cocontur: lego, cum coquuntur.
Sic et Corn. e Vet.’ Dalec.
In codd.
Regg. Brot. coquuntur ; vel concoquuntur.
CAP. LXVI.
“
1 Vet. Dalec. aen@.—2 Diosc. eorum.—3 Dalec. hydropicis,
NOTE
Ayoseris. Ex intuborum sive cichorio-
rum genere. Graphice pinxit Jac.
Zanoni ex horto Bononiensi, cap. 55.
p-105. Jaceamque Creticam spinosam
vocavit.
} Holosteon] Ὁλόστεον ex adverso,
hoc est, per ἀντίφρασιν, ut vocant,
quasi ὅλον ὀστοῦν, totum osseum, quo-
niam tenuis est, ac sine duritia, que
vulgo inest ossibus. Iisdem fere ver-
bis describitur a Diosc, tv. 11. Ser-
pentina omnium minima a Lobelio
appellatur in Observ. pag. 240. a quo
et ibi delineatur, qualem in horto Re-
gio vidimus.
k fel dulce] Celius Aurel. lib. 111.
Chron, initio capitis 1. ‘ Multa,’ in-
quit, * contraria interpretationis vo-
cabulum sumserunt, ut fella, que
Greci γλυκέα vocant, velut dulcia,
cum sint amarissima.’ Et nos vulgo
gic diximus, Le fiel, ou le doux.
' Usus ejus} Dioscor. loc. cit.
™ Vulnera] Dioscor. loc, cit, Car-
nes et hac herba cogit atque conglutinat,
dum coquuntur addita, et ad rupta in
vino propinatur. Δύναται δὲ καὶ αὐτὴ
κρέα συνάγειν συνεψομένη, καὶ πρὸς ῥήγ-
ματα σὺν οἴνῳ ποτίζεται. Sic et Ga-
lenus de Fac. Simp. Med. lib. vir.
pag. 214.
n Hippopheston] Crescere hoc ait
inter spinas, sive esse de spinarum
genere, quibus implentur ene cor-
tine fullonia, ad lavandas poliens
dasque vestes: ut diximns XxIv. 68.
Diosce. Iv. 163. Ἱππόφαιστον, of δὲ καὶ
τοῦτο ἱπποφαὲς Kadovot.... καὶ αὐτὸ
γναφικῆς ἀκάνθης εἶδος ὑπάρχον. E Nar
bonensi Gallia ad se delatum, quale ἃ
Dioscoride Plinioque deseribitur, Ru-
ellins testatur pag. 455. Nobis adhuc
videre non licuit.
ο Anee fullonia} Sic libri omnes,
etiam Mss,
P Succus earum] Radicum videlicet.
Dioscor, loc. cit.
NAT. HIST. LIB. XXVII. 70. 3805
zestate, ad solvendam alvum, tribus obolis, maxime in co-
mitialibus morbis, et tremulis, hydropicis. Contra? verti-
gines, orthopnoeas, paralyses * incipientes.
LXVII. (XI.) Hypoglossa'? folia habet figura sylves-
tris myrti, concava, spinosa, et in his ceu linguas, folio par-
vo exeunte de foliis.» Capitis dolorem’ corona ex his 3 im-
posita minuit.
LXVIII. Hypecoon * in segetibus nascitur, foliis rutee.
Natura ejus eadem que papaveris succo.
LX1X. Idee herbe '' folia sunt, quae oxymyrsines ; adhe-
rent his velut pampini, in quibus flos. Ipsa alvum,?" men-
sesque, et omnem abundantiam sanguinis sistit. Spissan-
di’ cohibendique naturam habet.
LXX. Isopyron® aliqui phasiolon’ vocant, quoniam fo-
GOL II OIL POOLS?
et contra.—4 τόπον, paralyseis.
Cap. Lxvit. 1 Hypoglosson Vet. Dalec. et sic Diose. Mox, margo edd.
Dalec. et Gronov. tenuis, in summo non spinosa, et juxta hee seu ligulas,
e Diosc. Gronov. seu linguas.—2 ‘Hee male Plin. nusquam Dioscorides.
Lauro taxe folium parvum exit de foliis: quod in alio nullo genere lauri
videtur.’ Dalec.—3 Diose. comis.
Cap. Lxix. 1 Diosc. radicii—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd.
Harduin, 1. 2.3. et recentt. 505. Alvuum Gronov. et vulgg. 5708 ipse cod.
Dalec.
Cap. Lxx. 1 Ita ex codd. Harduinus et recentt. sic et Diose. et Gal.
phasiolum Dalec. phaselion Gronoy. et vulgg. Mox, simile in passeoli pampinos
NOTE
4 Hypoglossa] Diose. ty. 132. Ὑπό-
yAwooor, κ. τ. A. sic enim legendum,
non ἱππόγλωσσον. Vide Dalecamp.
Hist. Plant. lib. 1. pag. 206. et 207.
ubi ea delineatur, qualis et a Plinio
describitur. Galeno de Fac. Simp.
Med. lib. viri. p. 238. trdyAwooor.
τ Capitis dolorem| Dioscor. loc. cit.
° Hypecoon] Totidem verbis Diose.
ιν. 68. Ὑπήκοον, x. τ. A. Pingitur a
Dodonro pag. 446. quale in horto
Regio vidimus.
© Id@e herbe] Diose. 1v. 44, ᾿Ιδαία
ῥίζα ὀξυμυρσίνῃ τὰ φύλλα ἔοικε" παρ᾽
αὐτὰ δὲ ὡς ἕλικες μικραὶ πεφύκασιν, ἐξ
ὧν καὶ τὸ ἄνθος. Idee radicis folia oxy-
myrsinen referunt: juxta ipsa vero exigui
sunt velut pampini, seu capreoli, cx
quibus etiam flos erumpit. Frequen-
tem esse in Italia, sed vulgari carere
appellatione, scribit Anguillara par.
XIV. p. 259.
u Ipsa alvum] Diosc. loc. cit.
v Spissandi] Astringendi. Ἐπὶ στύ-
Wews. Diosc.
ἃ Tsopyron] Diose. 1v. 124. Ἰσόπυρον,
of δὲ φασίολον καλοῦσιν, ἀπὸ τοῦ ἐοικέναι
φασιόλῳ, τῷ κατ᾽ ἄκρον τὺ πέταλον ἕλικα
φέρειν. 15ορῳτγοη aliqui phasiolon vocant,
quoniam ad phasioli similitudinem in
summo folio pampinum, hoe est, clavi-
culam, gerat, phaseolorum similem.
Interpres Oribasii lib. x1. 260. “ Fo-
lium more phaseolorum in claviculas
5006 Cc. PLINIi SECUNDI
lium, quod est aneso” simile, in pampinos‘ torquetur.
Capitula sunt in. summo caule tenuia, plena seminis mel-
anthii.t Contra tussim,® et cetera pectoris vitia, ex melle*
aut aqua mulsa; item jocineri‘ utilissima.
LXXI. Lathyris* folia habet multa lactucz similia, te-
nujora germina muita, in quibus semen tuniculis contine-
tur,’ ut Capparis: que cum inaruere, eximuntur grana pi-
peris magnitudine, candida, dulcia, facilia purgatu." Heec
vicena in aqua pura aut mulsa pota hydropicos sanant.
Trahunt' ct bilem. Qui vehementius purgari volunt, cum
folliculis ipsis* sumunt ea: nam stomachum ledunt. Ita-
que! inventum est, ut cum pisce aut jure gallinacei sume-
rentur. ,
LX X11. Leontopetalon,* alii rhapeion! vocant, folio bras-
sicee, caule semipedali: ale multe, semen in cacumine, in
΄“΄“΄“΄“““““““ 7
ΟΠ ΠΠ.--- Chiff. cwn melle.
Cary Text.
1 Hec, tenuiora germina mulia, in quibus semen tuniculis con-
tinetur, desunt in edd. Harduin. 2. ὃ. et Franz.—2 [τὰ ex codd. Harduinus
et recentt. ipsi edd. vett. et Gronov.
1 Cod. Dalec. raphodion.—2 Chiffl. napo similis—3 Vet.
CAP. LXXII.
NOTE
torquetur.’ Herbariis perinde, offici-
nisque incognita. Anguillara par, XIV.
p- 286.
> Quod est aneso] Diosc. loc. cit.
© In pampinos] “EAtkas, claviculas,
capreolos.
4 Melanthii}] Que melanthii sapo-
rem imitentur, παραπλήσια μελανθίῳ
τὴν γεῦσιν. Diose. loc. cit.
© Contra tussim} Diosce. loc. cit.
f Item jocineri) Diosce. loc. cit.
& Lathyris} Totidem fere verbis
Diosc. ιν. 167. Λαθυρὶς, x. τ. A. Heec
Cataputia vulgaris est, picta in horto
Eystettensi Ord, χει. fol. 2. et apud
Dodon. pag. 371. qualem in horto
Regio vidimus. Nostris, épurge. Sub-
seribit etiam Anguillara par. Χιν,
p. 295.
h Fucilia purgaltu) Qua sunt decor-
ticatn facilia. Sic decorticata laudat
Dioscor. loc. cit. Λεπισθέντα δὲ λευκὰ
Kal γλυκέα ἐν TH γεύσει. Sic XV. 25-
castaneas laudat purgabiles maxime
et sponte prosilientes. Nam quantum-
vis purgari facile corpora lathyridis
granis scribat Galenus de Fac. Simp.
Med. lib. vil. p. 201. animum tamen
egre induxerim, ut eam esse hoc loco
Plinii mentem putem.
1 Trahunt]”*Ayec δὲ φλέγμα, καὶ χο-
λὴν, καὶ ὕδωρ. Diosc. loc. cit.
J Itaque| Diosce., loc. cit.
k Leontopetalon| Diose, it. 110.
totidem fere verbis, Δεοντοπέταλον,
κι 7A. Et in Nothis, pag. 457. οἱ δὲ
λεοντοπόδιον, of δὲ λευκήορον ... of δὲ
ῥαπήϊον, κι τ. A. Ipsum est leonto-
podion, de quo diximus anteriore lib.
cap, 34,
NAT. HIST. LIB. XVIN. 74.
3807
siliquis, ciceris modo: radix rapo' similis,* grandis, nigra.
Nascitur in arvis.
Radix adversatur™ omnium serpentium
generibus ex vino? pota: nec alia res celerius proficit.
Datur®” et ischiadicis.
LXXIII. Lycapsos '° longioribus, quam lactuca, est fo-
1115, crassioribusque.
bus.
Caule longo, hirsuto, annatis multis
cubitalibus, flore parvo, purpureo.
Nascitur in campestri-
{llinitur cum farina hordeacea igni sacro. Sudores *
in febribus movet, succo aque calidz admixto.
LXXIV. Inter omnes herbas lithospermo ? nihil est mira-
bilius.
Heracleos.?
Aliqui egonychon'* vocant, alii Diospyron, alii
Werba quincuncialis?* fere, foliis duplo ma-
LOPLI PPPOT IAL
Dalec. serpentium ictibus ex vino.
CaP. LXXIII.
1 Ita ex codd. Hardninus et recentt.
Lycopsis Gronov. et
vulgg.—2 Ita codd. Harduini et Chiff. cum edd. Harduin. 1. 2. 3. et re-
centt.
CaP. LXXIVv.
Sudorem edd. vett. et τόπον.
Mox, aque cald@ Chifil.
1 Aigineta, etonychon; cod. Dalec. exonticon; Chiffl. du-
plum.—2 AEgineta, Heracleon; et sic Vet. Dalec.—3 Cod. Dalec. quinque
NOTA
' Radix rapo} Sic etiam Reg. 1. Sic
et Diose. loc. cit. “Pifa μέλαινα ὥσπερ
γογγύλη.
m Radix adversatur| Diose. loc. cit.
“Ἑρπετοδήκτοις βοηθεῖ,
" Datur] Diose. loc. cit.
ο Lycapsos| Totidem verbis et for-
mam et vires Lycopseos describit
Diosc. 1v.26, Vidimus in horto Re-
gio, qualem delineat Lobelius in Ob-
serv. pag. 512. Non est Buglossia
nostra, ut censuit Anguillara par.
XIV. pag. 254. caret enim rubro co-
lore radix. Vide Notas et Observ.
num. 11,
P Inter omnes .... lithospermo] Dios-
cor, Tit. 158. Λιθύσπερμον, οἱ δὲ ἐξώνυ-
χον, οἱ δὲ αἰγώνυχον, οἱ δὲ ἡράκλειαν,
διὰ τὴν περὶ τὸ σπέρμα ἰσχὺν, ὅθεν καὶ
λιθόσπερμον ὠνόμασται. Alii Hera-
cleam vocant, propter seminis duritiam,
a qua et lithospermt nomen accepit,
quod semina scilicet tanquam calcu-
105 ferat, candore et rotunditate mar-
garitarum, duritia verolapidea. Sunt
qui Lithospermum istud Plinii ac
Dioscoridis arnndinaceum milii gene-
ri ascribant: Lacrymam Jobi recen-
tiores vocant, Larme de Job: cujus
seminibus nostri pro spherulis pre-
catoriis, corollas texentes, utuntur.
Pingitur a Dodonzo pag. 497. Vi-
dimus in horto Regio. Nos illud
esse potius arbitramur, quod litho-
spermiminoris nomine idem Dodone-
us exhibet pag. 83. In officinis Mi-
linm Solis, in Gallia Gremil appella-
tur, ou Uherbe aux perles. Huic enim
folia sunt rute oleeve, isti arundi-
nacea: ramulos istud surculosos ha-
bet: illud plane nullos. Et hee in
horto Regio vidimus. Astipnlatur
huic sententia Anguillata par. ΧΕ,
pag. 240.
4 AEgonychon) Quasi caprinus un-
guis. Διόσπυρον, quasi Jovis triticum,
Dioscor. in Nothis pag. 460. of δὲ
Διόσπορον, quasi a Jove sutum.
3s0s Cc. PLINII SECUNDI
joribus, quam rute,** ramulis surculosis,‘ crassitudine
junci: gerit juxta folia singulas veluti barbulas, et earum
in cacuminibus lapillos candore et rotunditate margarita-
rum, magnitudine ciceris, duritia vero lapidea. Ipsi, qua
pediculis adhzreant,’ cavernulas habent, et intus semen.
Nascitur et in Italia, sed laudatissimum in Creta. Nec
quicquam inter herbas majore quidem © miraculo aspexi.
Tantus est decor, velut aurificum7" arte alternis inter folia
candicantibus margaritis: tam exquisita difficultas lapidis
ex herba nascentis. Jacere atque humi serpere auctores
tradunt.” Ego vulsam, non herentem vidi. Jis lapillis Ὁ
drachme pondere potis in vino albe calculos frangi pellique
constat, et stranguriam discuti. Neque in alia herbarum
fides est visu statim, ad quam medicinam ὃ nata sit; ut
ejus species etiam 9 sine auctore visu statim nosci possit.
LXXv. Lapis vulgaris juxta flumina fert muscum sic-
cum, canum. Hic fricatur altero lapide, addita hominis
saliva: illo lapide tangitur impetigo. Qui tangit, dicit,
Φεύγετε," κανθαρίδες, λύκος ἄγριος ὕμμε διώκει."
“““““““““““
caulibus.—4 Diosc. olee.—5 Dalec. adh@rent.—6 Vet. Dalec. equidem.—7
Cod. Dalec. aurum emicans; unde ille conj. auro emicante, et alternis.—8
Cod. Dalec. usus statim, ad quamcumque medicinam.—9 ‘Ita bene cod. Reg.
2. et Editio princeps.’ Brotier. sit. Est autem ejus species, ut etiam Gronov.
Harduin. 1. 2. 3. et recentt. Est enim ejusmodi, &c. Vet. Dalec.
Cap. Lxxv. 1 Chiffl. hemadioci; Vet. Dalec. h@madioci; unde Dale-
campius conj. αἷμα διώκει,
NOTE
¥ Herba quincuncialis} Hoc est, alti-
tudine fere semipedali: nam uncie
duodene pedem efficinnt. In nos-
tris regionibus altius paulo assurgit.
In quibusdam libris quinguecaulis le-
gitur, forte commodius: tot enim
fere mittit e radice surculos,
* Quam ruta] Diose. quam olea,
quod eodem recidit.
τ Ramulis surculosis| Lignosis. KAw-
via Bt... πάχος ὀξυσχοίνου, ξυλώδη, in-
quit Dioseor, loc. cit. Ramuli...junct
crassitudine ... . lignosi.
υ Aurificum] Aurifex, aurarius fa-
ber, un orfévre.
v Jacere....tradunt] Falso. Nisi
folia intelligas, que in imo a terra
exiliunt, humi jacere: quod Diosco-
rides dixit: τὰ περὶ τὸν πυθμένα ἐπὶ
γῆς κείμενα.
w Jis lapillis] Dioscor. loc. cit.
* Φεύγετε] Hoc est, Cantharides,
Sugite hinc: vobis lupus improbus instat.
Impetiginem cantharidis nomine ap-
pellat, quod ut frumenta cantharis,
sic illa corporis membra erodit.
AR) :
“a
vib wy pmojnns ge A. prem:
re Ce isin ἘΝ λὲν i ᾿
ον nine RAS φμάνεσο πον mane ‘te ntBe
} ΝΣ Ὁ ὃ ἣν τ Σ sits nase ae 0
sh: δἰ) “alba ae sore μοὺς ἐᾷν sth ag ν᾿ wrth Seok
nats sn ptt seen sobwiaetinrgectieel city abana St
ia 3 é. ae anal ad Ψ τε oi.
Με
»"
4
As st
. lad ΤΡ ΨΩ = ϑὴν μὰ
ry waka apn es von af ἊΣ ἃ: nak '
} = ‘ Σ —_—
Tene abs Na Gy τῶ ὁ pata hi nr wan
ae vis ee ee Cee ee weeny) ;
j i" 4 a) asi ί ‘ . ᾿ “Ὁ
a att - ΝΣ ΡΉΒΓΩΩ Px: ἊΝ" ἀν" » Hii esa tame
: "> ὴ ᾿
nt ΠΕ 15} τρία a a eee ῥυνὴ ΤΩΝ
ἌΝ, ΜΝ ἐνῷ i core ae eet Cam τ
distin, F Ἰὼ she diieate Laine
ae
at νὴ iy ἢ
nes balay Mil iM rans sult ihe 1
ἜΗΝ ὑπ ἀνὰ ἫΝ τω
ὶ ΩΝ ἶ
+" Ἢ pat ΔῊ περ me ἐν ii Cont et pee τ ee ἣν '
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11