Full text of "Delphin classics"

See other formats

> APS a> > > > 
_ 2 > >> > > > > ere 


@dQooo0o tort RnaoD ©& 








} Vuam. 2: is 


Salas 
FA 
6105 
es 
Ve 16 Vealvv _2 


Delphin classics. | 


Southern Branch 
of the 


University of California 
Los Angeles 
PA 
6105 
Veep 
v.16 





This book is DUE on the last date stamped below 





fs 


hy, ; Lae 











C. JULIL CASARIS 
OPERA OMNIA. 


VOE. TV: 


Digitized by the Internet Archive 
in 2008 with funding from 
Microsoft Corporation 


https://archive.org/details/delphinclassics16valp 


Cc. JULII CHSARIS 
OPERA OMNIA 


EX EDITIONE OBERLINIANA 


CUM NOTIS ET INTERPRETATIONE 


IN USUM DELPHINI 


VARIIS LECTIONIBUS 


NOTIS VARIORUM 


J. CELSI COMMENTARIIS 
&ec. &e. 


RECENSU EDITIONUM ET CODICUM 


ET 


INDICE LOCUPLETISSIMO 
ACCURATE RECENSITA. 


6 eF Jes 


VOLUMEN QUARTUM. 


7 


LONDINT: 
CURANTE ET IMPRIMENTE A. J. VALPY, A. M. 
1819. 













3. 
Heads 






sia 
Sp = nay ny wF) Ae! - 
4 } ~4\ 1k Cy ae —_- 

aaah 























ig re 
hie hs aa PF eae apn ih 
ee pyr e 


es Pa bmg 


ee eet 








vieh eT QO, vie 


Lig. lil. CAP. 71. DE*BELLO: CIVILI. 


dum. Interpolate in Lovan. eodem 
cursu confugerent. Latere quid vide- 
tur. Dein non male Manutius con- 
jicit quisquum omnium: ut cum aliis 
auctor noster Joquitur szpissime. 
LXxx.3 Preter spem acciderant, ejus} 
Deleta virgula, que in Lipsii, Scali- 
geri, nuperisque editt. obtinuit, re- 
scribendum preter spem acciderant 
ejus, nisi cum Rom. Med. Ven. Be- 


roald. Steph. malis, ordine verborum . 


mutato, preter spem ejus acciderant. 
Davis. 

5 Equitesque ejus, angustiis, portis- 
que a Casaris militibus occupatis] In 
Ms. Cujac. v.c. nostro, Pet. Palat. 
ac Bong. reperio, angustis portis, at- 
que his a Cesaris militibus occupatis. 
Sed non damno yulgata, quia infra 
dicit Cesar: ‘non illi angustias pre- 
occupatis castris.’ Vossius. Anrgus- 
tis portis atque hisa C, inveni etiam 
in Leidd. Lov. et Voss. atque Edd. 
primis, Vase. Steph. aliisque. Vide 
etiam Manut. In Leid. sec. est angus- 
tis p. atque aliis. 

10 Propriam et expeditam Cesaris 
victoriam| In Petav. propriam expedi- 
tam. Mihi illud propriam aures of- 
fendit. Scio quidem dicere Hirtium 
de Bello Alexandr. ‘ victoriam sibi 
propriam a. diis immortalibus por- 
tendi:’ et de Bello Africano: ‘ vic- 
toriam propriam se eis brevi datu- 
rum pollicetur.’ Sed alia ibi res est. 
Ego hic multo malim legere: victo- 
riam prope jam expeditam. Certe si 
propria jam erat victoria, nihil opus 
addere expedita: si expedita tan- 
tum, nondum propria. Sed judicium 
aliorum esto. Vossius. Victoria pro- 
pria est perpetua, qua locutione usus 
est Hirtius Bell. Afrie. capp. 32. et 
72. At mirum sane esset, si Cesar 
ex victa hostium legione tantum 
commodum sperasset. Omnino ita- 


que reponendum prope jam eaxpeditam,’ 


ut diserte exhibet Ms. Norvic. Livius 
xxiv. 41. ‘Ad alterum prope jam ex- 
spirantem veni.’ Hilarius ad Con- 

Delph. et Var. Clas. 


Casar 


1505 
stant. p. 211. edit. Basil. ‘ Prope 
jam nemo Christi est.’ Terentius 


Heaut. act. 1. sc. 1. 46. ‘ Prope jam 
ut pro uxore haberet.’ Wide et vs. 
52. Davis. Et abest quoque a Lo- 
van. In Leid. pr. Scalig. et Voss. 
exaratur propriam expeditamque ; cer- 
to indicio, mendam subesse. Quare 
omnino accedo viris doctis scriben- 
tibus prope jam. cap. 81. ‘ Que prope 
jam matura erat.’ B. Alex. c. 64, 
‘prope jam instituta opera.’ 

LXXI. 1 Desideravit milites DccccLx] 
Plutarchus de duobus millibus, Oro- 
sius de quaternis ait. In Celso nihil 
hac de re invenio. Vossius. 

2 Equites R. * Felginatem, Tutica- 
num, &c.| Etsi non probo vv. cc. 
lectionem, non dubito tamen adscri- 
bere, quia immane quantum a vul- 
gata abit: Equites Ro. cece e& Tuti- 
canum Gallum, Senatoris filium, et a 
Placentia c, et a Puteolis c, et a Capua 
X sacrati viri et x Trib. militum, et 
centuriones Xxx. Sic Palatin. et 
Bong. nisi quod hic pro Tuticanum 
depravate habet Tutianum: et pro 
XXX. XXXII. Qui numerus et in Mss. 
Cujacii, ac Pet. et v. c. nostro repe- 
ritur. Orosius habet centuriones XXII. 
Sed pro Felginatem Petav. et v. e. 
noster constanter habent utroque 
loco Fleginatem. Vossius. Variant 
Mss. Codices nonnulli veteres ha- 
bent, Cesar desideravit — notos equites 
Rom. ccce, (Al. cece) ef Tuticanum 
(Al. Felginatem Tuticanun) Gallum, 
Senatoris filium, §c. Ms. Reg. et Edit. 
Rom. habent, Cesari desiderati sunt 
—noti equites — et Tuticanus Gallus, 
Senatoris jilius; et a Placentia c3; et 
a Puteolis c; et a Capua X sacrati viri, 
et x Tribuni militum, et Centuriones 
xxx. (Al. xxxu.) Clark. Sine du- 
bio locus hic in mendo cubat. Nam 
pro Cesar habent Mss. mei omnes 
Caesaris. Desiderati sunt m. CMLX et 
noti equites R. cccc. ac cetera in no- 
minativo legas etiam in Carr. Palat. 
Bong. Leid. sec. Edd, Med, Ven. 
5 C 


1506 


Flor. Vascos. Steph. Gryph. post. 
aliisque. Glandorpius legebat cmLx, 
equites CD et notos equites Romanos. 
Mihi etiam omnino videtur numerus 
equitum excidisse, quorum notissimos 
tantum nomine signaverit Czsar. 
Fleginatem habet quoque Leid. pr. 
Flennat. Vossianus, utroque loco: 
primo Fil. seu Flavium legit Manu- 
tius: dein c. non est in Voss. Inepte 
autem additur in nonnullis praposi- 
tio a Plac. et a Puteolis. Vide ad 1. 
24. ‘Cn. Magius Cremona.’ 

4 Gravium| Manutius notavit, in 
aliis libris legi Granium. Hoe ego 
cum invenerim in Leid. pr. Vossiano, 
Scalig. et Lovaniensi, recipere non 
dubitavi. Est enim notissimum Gra- 

~niorum nomen in litteris et monu- 
mentis veterum : quamquam et Gra- 
vit occurrant. Sed Mss. sequendi 
sunt. MM. Sacrativirum retinent Cu- 
jac. Petav. Scalig. Leid. pr. Voss. et 
Lovan. cum Edd. Ber. Man. Gryph. 
et Sacrativirum Plantin. 

Tr. Mil. et Cent. xxx] Male ha- 
bent Edd. Aldi et alia Tr. Mil. 1, 
pro quibus x nonnulli, vel et x. 
Trib. mil, Manutius 111 subponit: 
sed numerum nullum habent recte 
Mss. quem bene sustulit Ciaceon. 
sub uno numero comprehendit Tri- 
bunos et Centuriones. Verum et ille 
numerus XXX est contra fidem Msto- 
rum. Illi enim, mei certe, numero 
novem (nam in Palat. xxx) et Edd. 
principes, item Vascos. Steph. et 
alie habent xxxi. Quod idcirco 
revocare non dubitavi. 

7 Suorum terrore] Elegantius multo 
Petay. Leid. pr. Vossian. s. in terrore 
et fuga: sensu clarissimo; nisi malis 
mecum suorum vi, a quibus pre ter- 
rore et fuga trudebantur. Vi sepis- 
sime abiisse in 7d in monuerunt docti, 
et vidimus ad B. Gall. rv. 15. ‘timore, 
lassitudine, vi fiuminis obpressi.’ 

9 Hoc nomen obtinuit] Male hee 
verba suspecta sunt Ciacconio et 
Grutero: sequentia magis olerent 


NOTZ VARIORUM IN 


Glossam. Sed ea sunt pro Cesaris 
more interpretamentum  priorum. 
Obtinuit est ex eo tempore retinuit, non 
deposuit. Vide omnino Gronovium 
et alios viros doctos ad Liv. 111. 36. 
‘Perpetuoque decemviratu pesses- 
sum semel obtinerent imperium.’ 
Hinc apud Comicos antiquum obtinere, 
antiquam rationem obtinere. 

10 Sed neque in litteris neque in fass 
cibus] Petay. Palat. Lovan. Leid. pr. 
sec. Voss. (nec dubito de aliis) exhi- 
bent sed in litteris, neque in fascibus. 
Eleganter ; quod non ceperunt edi- 
tores. Neque aliquando in priori 
loco omitti solet. Confer Cel. Burm. 
ad Vellei. Patere. mm. 45. Quique 
dicendi neque faciendi ullum nosset 
modum.’ 

14 Caussa] In Voss. cum. In Leid. 
pr. non comparet ; nisi inter versus. 
Quid si deleatur? Ostentationis &vexa. 
Vide ad B. G. 1v. 1. 

Quo major perfuge@ fides haberetur] 
Noli cum Ursino aut Ciacconio putare 
hune esse corruptum locum : sanissi- 
mus est. Perfugam Cesar per con- 
tumeliam vocat ipsum Labienum. 
Eundem errorem Rubenius Elect. 1. 
35. erravit: quod tamen in Casare 
ili novum non est. Vossius. Ipsi 
scil. Labieno, ut recte notavit D. 
Vossius ; meritoque ridet Ursinum, 
Ciacconium, et Rabenium, qui nescio 
quid de hujus loci corruptione inep- 
tiunt. Clark. 

LXXII. 6 Alter alteri] Placet, quod 
in Msto Norvic. legere est, altera al- 
teri, nimirum pars exercitus. Davis. 
Altera, Ita emendavit Davisius ex 
Ms. Eliensi; ut sit altera scilicet pars 
exercitus. Sed et ferri posset vulgata 
lectio, alter; ut sit alter videlicet 
exercitus yel miles. Clark.  Eliensi 
codici accedunt Petav. et Lovan. al- 
tera. Quare id hic loci pretuli: a 
excidit ob seq. alleri. 

LXXIU. 13° Qua facilitate inter me- 
dias hostium classes] Sic solus Bon- 
gars. at Ms. Cujac. et Petav. ac Pa- 


Er. Tt. CLP. 73a: 


Jat. qua felicitate, quare sic rescribo. 


Vossius. Suprain hac eadem re In-- 


credibili felicitate. Quod et monuit 
Ciacconius; quare omnino felicitate 
reposui, confirmantibus id insuper 
Leid, pr. et Edd. Vasc. Stephani, Gr. 
post. aliisque, neque aliter exhibuit 
jam Clarkius. 

17 Ejus juri potius| Fortunam in- 
telligit, que, ut queritur Pedo Albi- 
novanus Eleg. 1.54. ‘ Injustum jus 
sibi ubique facit.’ Editt. Rom. Ven. 
Beroald. hic exhibent exercitus po- 
tius; Ms. autem Norvic, cujusvis po- 
tius. Sic et alii Codd. Sed hee va- 
rietas ex eo est orta, quod vim Ce- 
sare locutionis non caperent Libra- 
rii, Davis. Ciaeconiano codici con- 
einit solus Leidensis sec. ejus juri. 
Quod sane eleganter dictum meritoa 
Scaligero in textum receptum est. 
Sic Cicero pro Marc. c.2, ‘ Maxi- 
mam vero partem quasi sno jure 
Fortuna sibi vindicat.’ Evercitus 
eum Edd. primis habent Carr. et 
Bong. cuivis Bas. Vasc. Steph. sed 
cujusvis est in Mss. ceteris omnibus, 
ut et Edd. Aldi, Gryphii, Manutii: 
quod nequaquam tamen spernendum 
videtur. Sequitur enim statim, ‘ sive 
ipsorum perturbatio sive error ali- 
quis, sive etiam Fortuna.’ 

18 Locum se tum ad dimicandum de- 
disse] Ita Scaliger, qui textum cor- 
rupit magis, quam emendavit. Antea 
scriptum in editis codicibus erat se- 
curum. Sed in vv. cc. duobus erat 
secum, unde ille fecit se tum. Nihil 
minus potuit ad mentem Cesaris 
dici: illud securwn, quod in duobus 
manuscriptis Palat. et Petav. repe- 
ritur, multo ad veram lectionem pro- 
pius accedit. Ego scribo locum se 
tutum ad dimicandum dedisse. Nam 
hoc imperatoris est, prestare, ut 
zquo et tuto loco pugnam milites 
capessant. At locum qualemcunque 
dare pugnaturis ; id vero etiam pos- 
sit, qui bella nunquam vidit. Quare 
ergo ad sui commendationem” hoc 


DE BELLO CIVILI, 


1507 


Cesar dicat? Jam vero video in alio 
quoque codice, quem Brutus contulit, 
legi se tantum, pro se securum, quare 
certissima est conjectura nostra. 
Vossius. Editt. vett. locum securum: 
Jos. Scaliger edidit locum se tum, ex 
nonnullis Codd. qui secwm exhibebant. 
Joan. Freinshemius ad Curtii 1v. 14. 
12. conjecit locum se aptum vel tutum, 
quz quidem emendatio Vossio in men- 
tem venerat. Pet. Victorius Var. 
Lect. xxx. 22. et Ald. Manutius re- 
ponunt locum se equum; sed lancem 
deprimit Ms. Norvic. quem in hac 
editione sum = secutus; pronomen 
enim reciprocum subaudiri posse, 
sexcentis exemplis constat. Davis. 
Quod edidit Scaliger, abjectum est 
et languidum. Quod voluit Vossius, 
quodque habent Editt. Vett. nimium 
est et insolens. Opportunus enim ad 
dimicandem potest esse locus aliquis, 
tutus et securus non potest. Veralectio 
manifesto est vel Davisiilocwm equum, 
vel Manutii, qui eodem redit, et pau!- 
lo est plenior, paulloque propius ad 
plurium Codicum scripturam accedit, 
Locum se e@quum. Clark. Non du- 
bitandum est de emendatione Victo- 
rii se @quum ; nam in Pal. et Bong. ac 
Leid. sec. reperitur securum, ut in 
Edd. priscis ; secundum in Voss, at 
secum in Scalig. Pet. Cujae. Lovan. 
et Leid. pr. se tufum placebat quoque 
Ciacconio. 

22 Interpellasset} Sic ex Mss. et 
editt. Vett. restitui.. Recentiores, 
Scaligeri errorem (ut opinor) typo~ 


graphicum fideliter secuti, edide- 
runt interpellassent. Clark. Atqui 
interpellassené inveni jam in Edd. 


Gryph. Manut. Plant. male: inter- 
polasset Edd. prime et ali. Rescripsi 
interpellavisset auctoribus Cujac. Seal. 
Petav. Leid. pr. Lovan. et Edd. Vas- 
cos. Steph. Gryph. post. Reliqui in- 
terpellasset. 

23 Quod si esset fuctum, detrumentum 
in bonum vertereé] Gryphii editio : 
quod si esset fuctum, e€ detrimentum in 


1508 


bonum verteret. Palatinus codex : ut 
detrimentum in bonum verteret. Ne 
hoc quidem recte. Rescribo, quod si 
esset fuctum, fore ut detrimentum in 
bonum verterct. Vossius. Edit. Gryph. 
habet /factwn et detrimentum, unde 
rescribit D. Vossius, factum, fore ut 
detrimentum. Mihi placet quod si 
esset, futurun ut detrimentum, &c. 
Phrasis est elegantissima, cujus ex- 
empla suppeditabit. vir doctissimus 
Joan. Clericus ad Corn. Severi /Etn. 
vs. 504. Davis. Factwn; detrimen- 
tum in bonum verteret. Sic Mss. Reg. 
Eliens, et Is. Vossii, aliique; nisi 
quod nonnulli habeant corrupte, ver- 
terent ; nonnulli, ut detrimentum, &c. 
D. Vossius (ex Mss. qui babent, ut 
detrimentum, §c. reponendum existi- 
mat Quod si esset factum, fore ut de- 
trimentum, §c. Davisius paullo ali- 
ter; Quod si esset, futurum ut detri- 
mentum, Sc. Manutius et Cellarius, 
ex Carrariensi codice, Quod esset fac- 
tum detrimentum, in bonum verteret. 
FKgo in yvulgata lectione, que ad 
Mss. proxime omnium accedit, nihil 
mutaudum censeo. Quod habent 
Editt. et Mss. nonnulli, verterent, ma- 
nifesto corruptum est. Nam ut ex- 
emplis allatis ostendit Davisius ; 
verbum illud vertere sepissime apud 
optimos Auctores usurpatur tamquam 
neutro-passivum, vel potius elliptice 
pro se vertere. Clark. Ut minus 
bene addunt etiam Leid. pr. Lovan. 
et Palat. Vulgata lectio omnium 
estoptima. In Leid. pr. est verteretur. 
Sed sepe Terent. Res tabi vertat 
male vel bene: et ita passim. V. 
etiam Ciaccon. ’ 
24 In bonwn verteret| - Editt. Vett. 
verterent. Male. Livius 11.27. ‘ Peri- 
culum libertatis——in ereditores a 
debitoribus verterat”’ Et c, 52. 
‘Ea (mulcta) in caput vertit.’ Dic- 
tys Cretensis 1. 3. ‘Propere ad 
eum convertit. Et c. 28. ‘Cum 
magna preda ad suos convertit.’ Vi- 
de etiam not, ad B, G. vy. 49. Davis. 


NOTA VARIORUM IN 


LXXIv. 1 Nonnullos signiferos igna- 
minia notavit ac loco movit] Hoe pro 
clementia Casaris, non more Ro- 
Nam qui signa amiserant, 
ignominiosa peribant morte. Unde 
apud Livium |. 11. ‘ITnermes mili- 
tes, signo amisso signiferos, dupli- 
cariosque, qui reliquerant ordines, 
virgis casos securi pereussit.” Obvia 
suntexempla, Vossius. 

7 Superioris ordinis nonnulli] Ma- 
lim, si per Mss. liceret, superiores or- 
dines, i. e. centuriones primorum or- 
dinum et tribuni. Vide omnino ad 
B. G. vi. 7. ‘ Tribunis mil. primisque 
ordinibus coactis.’ ‘ Superiores or- 
dines’ dixit etiam Cesar vi. 40. 

10 Spatiumque interponendum ad re- 
creandos. animos putabat: relictisque 
munitionibus magnopere rei frumenta- 
ri@ timebat| Nunquam ita scripserat 
Cesar ; nam certum est ad Dyrrha- 


mano, 


chium manenti metuendam fuisse 
famem. Ideoque alia loca petenda 
erant. Non ignoravit hoc Celsus, in 


quo legitur : ‘Nam neque victis tam 
cito in aciem reversurus sat fidebat, 
et reparandis animis spatio opus esse 5 
neque praeterea tam hostem, quam 
frumenti inopiam metuendam eo loci 
manentibus judicabat.’ Fulvius pro 
relictisque legebat retentisque : audaci 
conjectura, et phrasi, quam certum 
mihi nunquam a Casare manasse. 
Codicum plerique pro vulgata stant, 
preter Palatinum, in quo itidem male 
est reliquisque munitionibus. Sed op- 
timi duo, Vetus noster et Petavianus 
codex habent relictis. Haurio inde 
veram lectionem, certe sensum bo- 
num, et distinguo : Spatiumque inter- 
ponendum ad recreandos animos putabat 
relictis munitionibus. Magnopere ret 
Srumentarie timebat: itaque, §c. Ne 
ipsa quidem invidia negabit commo- 
diorem hic senstum esse: quare ne- 
minis censuram defugio. Non repug- 
nem tamen, siquis inserto eé legat, et 
magnopere rei frumentarie timebat. 
Qualia a librariis sepe omitti quo- 


LIB. I. CAP. 76: DE BELLO CIVILI. 


tidie in codicibus antiquis video. Sic 
omnia erunt multo clariora. Vossius. 
Cum manifestum sit Casarem non 
propterea rei frumentarie timere, 
quod munitiones suas reliquisset ; 
sed e contrario tum maxime rei fru- 
mentarie timere, si ibidem locorum 
_ permansisset ; emendandum existimat 
Vossius: putabat, relictis munitioni- 
bus: et magnopere rei frumentarie 
timebat. Favet, quod in duobus Vir 
doctissimus Mss. et ipse itidem in 
Ms. Eliensi scriptum reppererim re- 
lictis, non relictisque. Nihilo tamen 
minus defendi posse videtur etiam 
vulgata lectio, si illud relictisque mu- 
nitionibus magnopere rei frumentarie 
timebat, ita accipiatur, ut dicat Ce- 
Sar, non propterea quod, sed quo tem- 
pore munitiones suas relinqueret, ti- 
mere se rei frumentarie ; eamque 
ob causam, inter alias, castra alio 
movendum existimare. Clark. Ul- 
cus est latens; nam rei certe fru- 
mentariz potius erat timendum, si 
Cesar milites in castris contineret. 
Hac de causa Petr. Ciacconius le- 
gendum putat retentisque munitionibus. 
Dionys. autem Vossius interpungit: 
Spatium interponendum ad recreandos 
animos putabat, relictis munitionibus ; 
ef magnopere rei frumentaria timebat. 
Et sane Voss. Petav. ac Norvic. relie- 
tis, non relictisque, munitionibus exhi- 
bent. He tamen conjecture pror- 
sus inanes videntur: minima muta- 
tione rescribo, relictisque in munitioni- 
bus magnopere ret frumentari@ timebat. 
Cesar interponendum spatium puta- 
bat, ut animi militum recrearentur, 
adeoqne intra munitiones eos cohi- 
bere cupiebat, si tamen id faceret, 
famem timebat ; qua de causa e cas- 
tris occultissime discessit, ac inde 
factum, ut et Pompeianorum peditum 
congressum et cibariorum inopiam 
vitaverit. Davis. cur. sec. Que abest 
quoque a Leid. pr. et Vossiano. Vide 
num relictis munitionibus  significet 
idem, quod retentis, et quasi reliquis 


1509 


manentibus. Sic certe relictus passim 
a nostro adhibetur, et in retentis plus 
semel corruptum est. Adi notas ad 
B. G. v.19. ‘ Dimissis copiis, 1v. mili- 
bus essedarioram relictis.’ 

LXXV. 8 Et quam serissime ejus pro- 
fectio cognosceretur| Codices veteres 
quamplurimi, ‘ e¢ ne citissima ejus pro- 
fectio’ §c. Clark. Quam scrissime pri- 
mus edidit Scaliger, ut apud Plin, 
Xv. 17. cum antea legeretur ne citis- 
stma, ut est in Bong. et Palat. Faér- 
nus corrigebat ne citissime ; atque ita 
inveni in Leid. sec. Verum Mss. Ur- 
sin. Cujac. Petav. Scalig. Lovan. 
Leid. pr. et Voss. habent quam sue- 
tissime. Quod non capio. An fuit 
et ne quam. citissime ? Ceterum de mi- 
litari hoc instituto vide eruditissimos 
commentarios Ill. Schelit ad Hygin. 
p. 272. &c. 4 

13 Impeditos et perterritos] Cum in 
Pet. Scalig. Palat. Leid. pr. et Voss. 
non sit copula, non displicet Lovani- 
ensis Cod. lectio itinere inpedito per- 
territos. Statim contra expedito iti- 
nere, et ripis inpeditis, uti et c. 88. 
Vide etiam ad vu. 8. ‘ inpedito et 
iniquo loco.’ De Genuso adi sis Cel- 
larium. 

LXxvi. 4 Intra vallum_ continuit] 
Edit. Rob. Stephani A. D. 1544. ex- 
hibet intra castrorum munitionem, quam 
lectionem ab emendatorculo profec- 
tam arbitror,nam reliqui omnes Codd. 
representant intra vallum castrorum. 
Sic Cesar B. G. ur. 17. 6 Ut jam 
ad vallum castrorum hostes ac- 
cedere auderent.’ Ita igitur et hic 
repone. Davis. Nam Scaliger, Ursi- 
niani Codicis auctoritate motus, illam 
vocem temere delevit: cum quo ta- 
men facit Pal. Idem. cur.sec. Quod 
exhibet R. Stephanus, inveni in Leid. 
pr. et Scalig. a manu prima. Castro- 
rum addunt etiam mei, nec omiserunt 
Cellarius aut Clarkius. 

17 Millia procedit| Ita ex Ms. Re- 
gio restituo. Editi omnes vu. mil- 
libus procedit. Minus recte, Clark. 


1510 


Milia exhibent quoque Mss. Ciaccon. 
Leid. sec. et Pal. cum Edd. Vascos,. 
Steph. Gryph. post. Strada. miliwn 
Lovan. Al. mil. 

LXxvuil. 9 Progressos consequi| Plus 
adridet mihi, quod est in Loyaniensi 
pregressos, ut et sensus postulare vi- 

_detur. Ut ubique pro et pre, itain 
hoe composito turbantur. Sie in 
Front, 11.7.4 20. ‘ Ipse pragressus 
cum copiis, quas habebat,’ in non- 
nullis est progr. Alibi precedere et 
antecedere dicit. Vide ad vir. 54, 

LXXVIIT. 13 Obpugnaret—conaretur ] 
Sic Mss. Reg. Eliens. et Edit. Rom. 
Recte. Scaliger et Recentiores omnes 
oppugnare—conaretur. Quod minus 
apte convenit. Dicendam enim po- 
tins fuisset. expugnare —- conaretur. 
Clark. _Obpugnaret quidem exaratur 
in Carr. Lovan. ac Leid. sec. cum 
Edd. Med. Ven. et Flor. Sed reliqui 
et antiquiores cum ceteris Edd, jam 
ante Scalig. habent obpugnare, nisi 
quod in Leid. pr. sit expugnare, e 
Glossa. Non video, quid obstare 
possit in locutione obpugnare—cona- 
retur,i. e. si tentaret, earum urbium 
oppugnationem. Unde contra despe- 
rare obpugnationem, quando obsidere 
urbem quis prohibetur, legitur c. 10. 
Immo plane, ut hic, ita apud Hirtinm 
B. Afric. c. 29. ‘ oppidum obpugzare, 
ac vi inrumpere conabatur.’ 

17 Et, quid fiert vellet, ostendit] 
Vulgg. ecquid fieri vellet, ostendit. 
Sed omnes Codd. repugnant, quorum 
auctoritatem sum secutus. Davis. 
Et, quid, &c. Ita restituit Davisius, 
consentientibus Mss. omnibus et 
Editt. plerisque veteribus, Vocem 
miram, et Cesari prorsus ignotam, 
ecquid, intulit hie nescio quis: quem 
secuti Scaliger et Recentiores. Clark, 
Istud ecquid ab Aldo profectum, quod 
Manutius, Scaligerque contra reli- 
quas Edd. et Mss. omnes ac sanum 
sensum, et frequentem Cesaris locu- 
tionem secuti sunt. Sexcenties dicit 
auctor et, quid fiert vellet, aut velit, 


NOTA VARIORUM IN 


ostendit. 

22 Si Cesar iter illo haberet, ut sub- 
sidium Scipioni ferret ; si ab ora mari- 
tima] Lege, sin ab ora marilima, §c. 
Sic paulo ante, ‘ si in Italiam transi- 
ret, sin Apolloniam,’ &c. ita semper 
loquuntur optimi scriptores, ut sepe 
monuimus. Davis. cur. sec. Hoc 
adeo perpetuum non est, ut non etiam 
si in disjunctione repetant: praces- 
sit, si Pompeius eodem contenderet, si in 
Italiam transiret, sin Apoll. ubi pleri- 
que et optimietiam Codices si. Im- 
mo vide ad vit. 66. et alibi sapius. 
Pro haberet Ciaccon. conjicit frustra 
habeat, quia in suo invenit habebat, 

LXxix. 1 Et suis ut esset auxilio] 
Sic Mss. Reg. Eliens. et Vossii. Ele- 
ganter. Editi studebat, ut suis esset 
auvilio. Clark. Et suis ut reposui 
auctoritate Mstorum meorum omni- 
um, Petav. Pal. Bong. Leidd. Seal. 
Lovan. et Vossii. 

3 Ca@sarem Apollonia directo it. aver- 
terat] Variant Mss. et Editi. Vulga- 
ta profilnxit a Beroaldo, quem Aldus, 
Basil. Manut. Scaliger, et reliqui se- 
cuti sunt. Sed contra Mss. auctori- 
tatem. R. Stephanus edidit Cesar 
Apolloniam a dir, atque ita exstat in 
Bongars. Minus bene, licet Apollo- 
niam sit quoque in tribus meorum. 
A recto it. est in Palat. Brant. et 
Leid. sec. Recto itin. simpliciter 
Lovan. unde Ill. Heinsius adscripsit 
de recto itin. quod et Ciacconio in 
mentem venerat, qui etiam, quia in 
Codice Achillis Statii erat adverterat, 
conjiciebat Casar Apolloniam recto 
itin. diverterat. Rectus fuisset devert. 
Vide ad Lue. 1m. 470. ‘ devertitque 
acies.’ Audacius idem conjicit Ce- 
sar ab Apollonia rectum iler av, quia I. 
14. ‘iter ab Arare Helvetii averte- 
rant.’ Verum Mss. meliores et ple- 
rique retinent, Cesarem Apollonia: et 
a dir. vel a derecto itinere restat in 
Mss. Ciace. Petav. Cuj. Leid. pr. 
Voss. et Edd. primis, Vascos, Steph. 
Gryphii aliisque: quod mutatum 


LIB. Ill. CAP. 81. DE BELLO CIVILI. 


non oportuit. m. 24. ‘ directo itinere 
abest.’ B. Atex. c. 2. ‘ directe pla- 
tex.’ Avertcrat autem est, fecerat, 
ut a recto itinere se versus viam flec- 
teret. Supra B.G. vi. 42. ‘ quod ab 
ipso vallo barbaros avertisset Fortu- 
na: valgo ibi avertissent. Vide que 
adtuli ad Lucan. viit. 857. ‘Quem 
non cinis avertet :’ ubi tamen adver- 
tet defendi potest ex iis, que notat 
Cl. Drakenb. ad Liv. t. 12. ¢ adver- 
teratque ea res Sabinos.’ 

5 Inproviso] Mss. Reg. Eliens. et 
Vossii, ex improviso. Clark. Prepo- 
sitionem addidi auctoritate Mstorum 
Ursini et meorum omnium: et Edd. 
Vascos. ac Steph. Plerumque ex vel 
de addit auctor, licet etiam exempla 
apud eum uti et alios dentur, ubi 
subintelligatur. 

8 Heracleam Senticam] Sic in om- 
nibus codicibus legitur. Ptolemeo 
tamen Heraclea est urbs Suwrinfs: 
et Pliniusiv.10. Heracleam Sinticam 
vocat. Sed facile potuit 2 in e mu- 
tari: sic in vet. cod. Heraclia pro 
Heraclea seribitur ; et in muitis libris 
non raro reperias Mauretania, pro 
Mauritania. Quod perperam Fulvius 
inde probabat rectum esse, quia 
Grecis Mavperavia dicitur. Nam si 
id verum, quare non eque Bretania 
dicere liceat, quando Greecis Bpetavia 
est? Vossius. Heracliam est etiam in 
Vossiano Loy. Pet. Palat. et Bong. 
Sed Senticam mordicus retinent om- 
mes; cum Sinticam fuisse dictam e 
Plinio et Livio Lv. 19. et Thucyd. 1. 
Il. Zlyro, etiam docuerunt Glandor- 
pius, Ursinus, et Cellarius, quorum 
ultimus optime conjecit hane vocem 
a mala manu scioli esse additam. 
Qnia Heraclea Sintica nimium a Can- 
davia remota, quantum spatii est ab 
Illyrico monte ad Bisaltas in Thra- 
cie confinio: propior Candavie aut 
contigua Heraclea Lyncestidis regio- 
nis, quam non dubitat, Czsarem vel 
scripsisse, vel in animo habuisse : nec 
credibile est, vacasse Pompeio ad 


1511 


Sintos, Bisaltas, et Strymonem usque 
excurrere, sed belli rationes eum in 
citerioribus detinuisse. Quid multis? 
Ipsa seqq. verba ostendunt, Cesarem 
non potuisse loqui de Heraclea Sintica, 
sed Paphlagonia, que subjecta est 
Candavie. Pluribus hoc docet Ch 
Wesseling. ad Anton. Itiner. p. 607. 
Uncis itaque inclusi hance vocem. 

12 De prelio} Sic prius, quod 
sciam, edidit Scaliger, nec male, sie 
Mss. ut cap. seq. Antea exhibebatur 
sine de: quomodo etiam est in optimo 
Petay. Scal. et Vossiano. In Leid. 
sec. Pal. Bong. Carr. et Edd. pp. 
Quibus prelio, &c. In Lovan. ac pre- 
lio. Atin Leid. pr. prelium factum. 
Forte fuit prelii facti fama. 

Elatius inflatiusque] Tavrdrys ista 
placuit Sealigero. In Mss. omnibus 
est latius inflatiusque. Vossius. Miror 
Davisium et Clarkium retinnisse ela- 
tius: cum illa lectio sit e sola Ciac- 
conii conjectura. Cellarius bene dat 
latius, volentibus id Mss. omnibus, et 
Edd. antiquis, et sano sensu. Dixi 
pluribus supra ad B. Civ. rm. 17. ¢ at- 
que hee ad eum latius atque infla- 
tius Afranius perscribebat,’ 

14 Hee itinera infesta reddiderant: 
hee civitates nonnullas ab ejus amicitia 
averterant] Ms. Norvic. exhibet hee 
itinera infesta reddiderat, hae civitates 
nonnullas, &c. avertebaé ; unde rescrip- 
serim hae itinera infesta reddiderat, 
hee civitates nonnullas ab ejus amicitia 
averterat, ut ad famam hee referantur. 
Davis. Reddiderat etiam est in Petay. 
Loyan. et Vossiano : et averterat quo- 
que in Lovan. Avertebat in Petav. 
Leid. pr. Voss. Reddebant et averte- 
bant in Leid. sec. Palat. et Edd. 
Vascos. Steph. aliisque. Sed pretu- 
li averterat et veddiderat; przsertim 
si addas e Lovan. hee res: ut amat 
Cesar sexcenties loqui: quod sepe 
monendum fuit. 

LXXXI. 3 Civitatis Gomphensis ex 
captivis cognito| Nomen proprium, ut 
fit, in omnibus Codd. erat corruptum ; 


1512 


ili enim civitatis comprehensis ex 
captivis cognito ; sed locum hune egre- 
gie sanarunt doctissimi viri Fr, Hoto- 
mannus et Pet. Ciaeconius, quorum 
conjecturam recepit Jos. Sealiger. 
Hune autem Gomphensium casum, 
preter Historicos, memorat etiam 
auctor Panegyr. vit. 6. 1. Davis. 
Comprehensis vel comprensis cogn. ¢x 
capt. habent etiam Mss. mei: nisi 
quod in Leid. pr. sit compresse. Non 
sane ineleganter. Est enim idem, 
quod obpresse overrompelt. Adi Cel. 
Scheff. et Burm. ad Phied. F. rv. 1. 
“compressus occubuit neci.’ et Clar. 
Duker. ad Flor. 11. 6. § 2. ‘ Inopi- 
nanterque hostem conlatis signis com- 
presserint.’ 

5 Collata fortuna Metropolitum] ‘ EA- 
Anuiouds. Metropolitum Mnrporoditay, 
pro Metropolitanorum. Vossius. 

8 Parerent atque imperata facerent | 
In vulgg. erat pareret atque imperata 
faceret ; sed lectionem a me recep- 
tam exhibent Mss. Voss. et Norvic. 
quam mutarunt Librarii; quippe ne- 
secierunt verbum plurale nomini mul- 
titndinis singulari sepius esse con- 
junctum. Vide notat.ad B. C. i. 6. 
Davis. Nulla fuit civitas, quin Cesari 
parerent atque imperata facerent. Ita 
edidit Davisins, ex Mss. Vossii et 
Eliens. Al. pareret,—faceret. Quod 
idem est. Cellarius, ex nuperis qui- 
busdam Editionibus, probat pateret. 
Quod mirum, Neque enim ex Mss. 
est, neque Cesari usitata, licet alio- 
qui proba locutio. Quodque affert 
Vir doctissimus de tavrérytt rod pare- 
ret atque imperata faceret, plane nihili 
est. Clark. Optime Davisius ad B. 
Civ. 11. 6. § 2. restituit pluralem, 
quem agnoscunt Mss. Scalig. Petav. 
Leid. pr. Lov. Bong. et Voss. Cives 
enim intelliguntur. Adi omnino ad 
B. Gall. ur. 9. Parere autem et im- 
perata facere passim jungit Cesar. 

9 Segetis id. loc. in agris n. que pro- 
pe jam m. erat) Videtur hic e Mss. 
aliquid) mendi subesse. Nam vox 


NOTA VARIORUM iN | 


Segelis non comparet in Pet. Sealig. 
Lovan. Leid. pr. Voss. et erant legi- 
tur in Pet. Seal. Lovan. Leid. pr. ae 
sec. uti et Palat. quasi pro segetis 
olim fuisset frumentorum: vel segetum 
et mature: ut Lucanus in hac ipsa 
re vil. 236. ‘Ad segetum raptus 
moturus signa.’ 

UXxxit. 2 Fidem inplorarent p. ut 

prestaret] Mss. Ursini, Petav. Sca- 
lig. Lov. Leid. pr. Voss. et Ed. Scali- 
geri non agnoscunt voculam ut; ele- 
ganter mehercule ac vere: quare de- 
levi. Vide cum alibi, tum vir. 20- 
* Conclamant, legati mittantur.’ Re- 
cepisset autem dant Ciaecon. Petav. 
Cujac. Scalig. Leid. pr. sec. et Edd. 
R. Steph. cum Seal. et seqq. Prece- 
pisset Voss. promiserat Edd. Vascos. 
Gryph. post. promisisset Pal. Bong. et 
Edd.’ prime, Beroaldi, Man. Gryph. 
At in Lovan. et Brant. Mss. repro- 
misisset. Non male quidem, Videtur 
tamen et hec Glossa esse Tov recepis- 
set: quod idcirco cum optimis Codi- 
cibus retinui. 
* Exxxint. 11 Domitius] ‘ L. Domi- 
tius Ahenobarbus’ c. 78. 99. Erat al- 
ter Cn. Domitius Calvinus, Cesarea- 
nus c.78, Clark. et Cellar. 

3 Descenderunt} Malim descende- 
rant, Vossius. Perperam. Non enim 
tum—deseenderant, quum Lentulus eta- 
tis honorem ostentaret, §c.; sed—de- 
scenderunt, ostentando, §c. Clark. Gru- 
tero placebat descendere pro descende- 
bant. 

7 Quod gestum in Hispania diceret} 
Merito mendi suspecta hee habuit 
verba Ciacconius, vel Glossam esse 
judicavit Gruterus. Vitiosi quid la- 
tere potius suspicer: Videretur est in 
Voss. 

9 Tis, qui—interfuissent] Codices 
nonnulli, de iis, qui—non interfuis- 
sent. Sed longe prestat vulgata lec- 
tio. Tabelle enim ad judicandum 
datz narrantur iis, qui interfuissent 5 
ut sententias ferrent de iis, qui ab- 
fuissent, vel qui presentes operam 


LIB. III. CAP. 84. DE BELLO CIVILI. 


Pompeio non prestitissent. Clark. 

16 De persequendis inimicis.agebant | 
Ms. Norvic. et editt. Rom. Ven. Be- 
roald. miro consensu representant de 
persequendis inimicitiis agebant ; nec 
quidquam est cause, cur hee lectio 
rejiciatur : abstractum enim pro con- 
creto, ut loquuntur Scholastici, ele- 
ganter usurpatur, Justinus xxx1. 6. 
* Omnia igitur variis assentantum ge- 
neribus corrumpebantur.’ Sic ex 
Pelerini Codice edidit J. G. Gre- 
vius, probante Bongarsio; ut alii 
Msti assentationum, quomodo legen- 
dum arbitror. Dictys Cretensis 11. 42. 
* Graii infrequentes incuriosique ab 
armis turbati,’ hoc est, ab armatis 
militibus. Alia exempla huc con- 
ferre nihil attinet, cum eorum afta- 
tim suppeditabunt not. ad B. G. vir. 
78. vit. 19. Davis. Inimicitiis: ita 
optime restituit Davisius ex Ms. Eli- 
ensi et Editt. veteribus. Quibuscum 
consentit Ms. Regius. Vulgg. inimi- 
eis. Clark, Ex meis accedunt Scalig. 
et Leid. sec. Quod secutus sum. 
Exempla ubivis sunt obvia, et sepis- 
sime in his commentariis id moni- 
tum, : 

LXXXIv. 1 Re frumentaria prepa- 
rata} A re sane frumentaria medio- 
eriter instructus erat Cesar, si ve- 
rum est, quod tradit Appianus B. G. 
II. p. 466. ideoque Pompeius tpiBew 
Toy ToAEuOY eyvaiel, KUL és Aoy eK AL- 
Hod TOvs ToAEulovs mepipéepew. Lego és 
Aotmoy ex Amov, in pestilentiam ex fame, 
quod solenne est. Justinus u. 13. 
‘Multorum deinde. dierum inopia 
contraxerat et pestem.’ Cl. Mamer- 
tinus Pan. 1. 5. 2. ‘ Ire passus est 
in profundam famem, et ex fame in 
pestilentiam.’ Vide et Florum 111. 5. 
17. Davis. Prepurata, Dubito an ali- 
bi sic loquatur auctor. Solet sapius 
certe provisa adhibere, vel comparata, 
uti est hoc etiam loco in Leidensi 
primo. Vide ad B. G. mu. 2. Idque 
convenientius videtur. 

3 Quum satis, &¢.] Sic ex Ursini 


1513 


Cod. edidit Scaliger: quum antea 
exhiberetur quod. Sed omnes mei 
Codd. habent quo. Rect. sc. spatio 
temporis. Militum animum habere ex 
eodem Cod. restituit Scaliger: nam 
in plerisque Edd. deerat militum ani- 
mum, uti et in nonnullis Codicibus. 
Sed jam recte Glandorp. item Vasc. 
Stephanus aliique legerunt habere mi- 
litum animum: atque eo ordine est in 
Mss. meis: nisi quod animum desit in 
tribus. Perspicuwm habere est in Leid, 
sec. 

14 Armis]} Vehementer hee vox 
suspecta est, et vitiosam arbitror, vel 
adjectivum excidisse, quo pertineat ; 
nec enim placet armatos rescribi cum 
Freinsh. ad Curt. vi. 32. De hoe in- 
stitnto vide ad vil. 13. et 1. 48. 

16 Equites mile sustinere auderent] 
Mss. Petav. Lovan. Leid. pr. sec. 
Palat. prebent equtum. Quod doc- 
tius videtur, quam nt a librariis pro- 
ficisci potuerit. Nepos in Dat. c. 8. 
‘ Non amplius hominum mile ¢ecidis- 
sent; ubi in multis Mss. tamen est 
cecidisset. Ut ad amplius referatur. 
Liv. xxii. 44. ‘ Mile fere passuum 
erant.’ Apulei. Met. 1. ut. ‘ mille 
nummum deponentur:’ ut bene e 
Mss. edidit Scriverius. Adde Gro- 
nov. de pec. Vet. p. 77. Plura eorum- 
que rationem vide apud Cl. Perizon. 
ad Sanct. Min. tv. 4. p. 611, &c. 

20 Atque unum Allobrogem] Petay. 
Egum Allobrogem. Vossius. Mss. Pe- 
tav. et Norvic. exhibent gum Allo- 
brogem ex duobus; ac hoe quidem 
nomine insignitus erat Allobrogum 
unus, qui ad Pompeium perfugerat. 
Adi hujusce librie. 79. Ita igitur re- 
ponendum arbitror; non enim temere 
fit, ut Librarii nomina propria in 
contextum intruserint ; quin potius 
ea, utpote rariora, corruperunt mu- 
taruntque. Yocem partitivam unum 
subaudiri posse docebit G. J. Vossius 
de Construct. c. 10. p. 41. Davis. 
Adde que notavi ad Frontin. 11. 9. 
§ 5, ‘ In Adduum ex Megistanis :’ ubi 


1514 


vulgo in quendum., Infra c. 19, ‘ Ex 
suis necessariis legatos.’ 

LXxXv. 3 Spectans] De more hic 
rursus Mss. et Edd. Vett. habent ea- 
spectans, Sed c.75. ‘ Eadem spectans, 
si itinere impeditos et perterritos de- 
prehendere posset.’ Hirt. B. Alex- 
and, c.1. ‘ Illud spectans, ut,’ &c. 
ubi itidem Mss. exspectans: vulgo spe- 
rans. V.ad v. 44. Quem locum pro- 
bande virtutis tute spectas.’ 

12 Tabernaculisque detensis] Pal. et 
Bong. tabernaculisque incensis. Edd. 
prime, Beroaldi (Vascos. Margo) 
Male. Tendere tabernacula, est erigerc: 
unde tentoria, ut Maro Ain, vin. 
605. ‘ omnis legio tendebat in arvis.’ 
Detendere est oppositum. Livius x11. 
3. © Nautici tabernacula detendunt.’ 
Adde, quod Tabernacula nunquam 
quisquam incendi dixit, sed tuguria. 
Quia tabernacula ex pellibus, illa ex 
straminibus fieri solita. Vossius. 

17 Sicut semper dep. animo simus]} 
Codices nonnulli cogitandum. Sienim, 
ut semper depoposcimus, animo sumus 
ad dimicandum parati, non facile, &c. 
Sed prestat vulgata Lectio. Ea ta- 
men, que in Ms. Regio Eliens. et 
Vossii reperitur (nisi quod in horum 
primo et tertio, pro si ut, corrupte 
scriptum sit sicut,) vulgata non multo 
est inferior :—cogilandum; si, ut sem- 
per depoposcimus, animo sumus ad dimi- 
candum parati. Non facile, &c. Clark. 
Si enim ut et swnus est in Carr. 
et Edd. Beroaldi, Vascos. Strada, 
Gryph. post. Non auteni, quod puta- 
bat Ciacconius, deest in illis animo: 
siut, et sumus confirmatur Mss. Sea- 
lig, et Leid. prim. cum Edd. Gryphii 
et Stephani. Sumus est insuper in 
Lovan. Leid. sec. In Cod. Brant. sic 
semp. et sitis. De locutione animo pa- 
vatus quam adhibet etiam Cap. seq. 
vide ad Bb. Alex. ce, 45. ¢ paratior mi- 
litum animis.’ 

LXXXvI. 3 In Consilio] Omnino le- 
gendum, ut curavi consilio auctori- 
tate Mss, meorum septem et Edd. 


NOTH VARIORUM IN 


primarum. Vide ad vy. 28. ‘ Rem ad 
consilium deferunt,’ et alibi, Etiam 
c. 87. est in Mss. octo (nam ibi rur- 
sus incipit Dory.) et Edd. primis, 

7 Persuasi equitibus nostris, idque 
mihi se facturos confirmaverunt, ut— 
aggrederentur| Scribendum est cum 
parenthesi: Persuasi equitibus nostris, 
(idque mihi se facturos confirmaverunt,) 
ut—aggrederentur. Rectius enim dici- 
tur, Persuasi ut aggrederentur ; quam, 
confirmaverunt id se facturos, ut uggrede- 
rentur. Sed leviculum hoc. Dein pro 
in posterum ; Editio yvetus Romana, in 
prelium. Forte, ad pralium. Quan- 
quam enim ferri potest, suspectum 
tamen videtur illud im _ posterum. 
Clark. In prelium exstat in Loy. Leid,. 
sec. ac Mediol. Flor. Venet, Edd. 
Nil muto. Superioribus diebus hoc jam 
dixerat Pompeius. 

8 Se facturos confirmaverunt] Vo- 
cula se non comparet in Petay. Lo- 
van. pr. Voss. Bong. et aliis; non 
male per ellipsin, ut vidimus sepius. 
Verum amplius habet Lovan. mihi 
facturi confirmaverunt, per Grecis- 
mum. Quod non temere spernendum 
videtur. Propert. 11. 7.45. * Visura 
et quamvis numquam speraret U- 
lixen.’ Sed notum hoc. Vide Sanctii 
Min. 111.7. Passer. ad Propert. 11. 
4. in fine. Voss, ad Vellei. 11. 76. 
N. Heins. ad Ovid. Met. x1. 786. 
XU. 135. Priceum ad Apul. 1. vin. 
p. 142. ‘Quoad summos illi promitte- 
rent honores habituri mihi:’ ubi in 
Mss. nonnullis habituros: aliosque. 
Praeterea pro idgue in Ms. Palat. 
Carrar. Flor. et Edd. Vascos. Gryph. 
post, ac Stradw Edd. legitur id quod. 
Non ineleganter. Adi adc. 44. ‘ Id 
quod accidit.” B. Alex. c, 24. ‘Id 
guod magis conveniebat.’ 

16 Ut sepe cogitavissent, ne usu ma- 
nuque reliquorum opinionem fallerent] 
Suspectus mihi locus: in Cujaciano 
codice erat ne usu manuwn. Vossius. 
Reponendum puto ut sepe optavis- 
sent; Pompeium enim tarditatis insi- 


LIB. III. CAP. 88. 


mulaverant milites, ut supra notavit 
Cesar c. 82.: nee sane video, quem 
locum hic habere poterit vox altera. 
Vossio sequentia etiam sunt suspecta, 
qni notat Codicem Cujac. habere ne 
usu manuum; et ipse testor ne usu 
manus in Msto Norvic. reperiri. Da- 
vis. Optavissent. Ita emendayit Da- 
visius, ingenviosissime. Al. cogitavis- 
sent. Quod valde languidum. Dein 
Usu manuque, prestat vulgata Lec- 
tio, quanquam Vossio suspecta. Usu 
manuque, est, peritia et virtute. Clark, 
Vir doctus etiam margini adleverat : 
vovissent vel optavissent. Propius ad 
litterarum ductum Gruterus agita- 
vissent. Quod non inprobo. Vide ad 
B. Hisp. ce. 25. Sensus erit idem, ac 
in Lucani vit. 25.‘ Miles, adest to- 
ties optate copia pugne, Nil opus 
est votis, jam fatum arcessite ferro.’ 
In Mss. Bong. et Voss. est cogitavis- 
scésc. Pompeius. Quo timor ejus in- 
dicetur, ne eluderent promissam for- 
titudinem, et vanam probarent ipsa 
re suam fuisse jactantiam. Quod 
certe Pompeius metuit, ut docet mul- 
tis ibidem Lucanus. Id tamen huic 
erationi, quam Cesar ei dat, minus 
convenire videtur. Usu manus est in 
Petav. manu est in Leid. pr. et Voss. 
sine que. Sed recte vulgatum defen- 
dt Clarkius. Sexcenties auctor cum 
aliis usum et usum rei militaris de 
peritia et experientia in re hellica 
adhibet. 

LXXxvit. 1 Ut quum] Non bene 
coherent, Excepit ut efferret inquit. 
Quare rescripsi auctoritate Mstorum 
Cujac. Petav. Scalig. Leid. pr. Lov. 
et Palat. ac Gryph. Marg. et Ed. R. 
Stephani et: quod referendum ad in- 
quit. Fraudi fuit editoribus et libra- 
riis, quod despiceret et efferret sine 
disjunctiva copula junxerit Cesar: 
quod tamen frequens ei est: et quia 
non caperet librarius codicis Lovan. 
seripsit effert. 

9 An non audistis|Mss. Petay. Leid. 
pr. Lov. Voss, Palat. exaudistis. Quod 


DE BELLO CIVILI. 1515 
recipere non hesitavi. B. G. v. 30. 
‘Ut magna pars exaudiret.’ Infra 
c. 94, © etiam ut milites exaudirent :’ 
item c, 105. Hirt. B. Alexand. c. 20. 
Liv. 11.59. ‘ Imperia exandiri.’ Drak. 
ad 111. 36. ‘ Vox exaudiebatur.’ 

10 Cohortes] Queri hic potest, an- 
non nota numeralis forte exciderit. 
Quanquam id non prorsus necessa- 
rium, Clark. 

13 Plerique sunt] Editi recentiores 
omnes, plereque. Sed prestare vide- 
tur (quod in Mss. Reg. et Eliensi et 
Edit. Rom. repperi) plerique. Ut mi- 
htes intelligantur potius, quam copie. 
Idem. Optime Clarkius restituit ple- 
rique, quod exaratur in Mss. meis ad 
unum omnibus et Ed. Mediol. Fre- 
quens hwe synthesis generis est in 
Cesare. Vide, que congessi ad B.G. 
lil. 9. rv. 36. vir. 20. Cel. Burm. ad 
Sueton. Calig. 48. Claud. 25. Dein 
malim queque ea coloniis; quod ha- 
bent Leidenses, Palat. et Edd. Vase. 
Aldi, Gryphii alieque. 

20 Quod de re tanta, et a tam perito 
Imperutore nihil frustra confirmari vide- 
batur] Pai. et Norvic. exhibent, quod 
de re tanta et tam perito. Lege quod de 
re tanta a tam perito, §c.: nam par- 
ticula copnians videtur sententiam 
turbare. Mihi favet Pseudocelsus. 
Vide eum p. 205. Davis. cur. sec. et 
de tam p. Lovan. et Dorvill. Nil mu- 
tandum vel ejiciendum censeo, Suam 
venerem et vim habet copula. 

LXXXVILI. 2 Animum advertit] Vulgg. 
animadvertit ; sed lectionem, quam e 
Msto Norvic. recepimus, longe esse 
elegantiorem aliquoties monuimus. 
Vide notat. B. G. 1,24, Davis. Ac- 
cedit Petav. 

4 Quarum una prima, altera tertia 
appellabatur) Magnus Lipsius Mil, 
Rom. Dialog. ty. 8. illud appellaba- 
tur omnino a Cesare esse negat, pu- 
tatque a librario substitutum. Ego 
etsi non dubito, audacie plerosque 
judicaturos, quod refragari ausim, 
attendere tamen eum yoluissem ad 


1516 


verba, que hoc libro supra leguntur: 
*L. Cassium Longinum cum legione 
Tyronum, que appellabatur xxvut,’ 
&e. Ubi similis prorsus loquendi 
modus. Alibi etiam dixit, ‘ legio, 
que vernacula appellabatur.” Sed 
hoc loco monendum preterea, pro 
tertia legione legendum alios putasse 
quarta, ex Lucano: qui ait * cornu 
tibi cura sinistri, Lentule, cum pri- 
ma, que tam fuit optima bello Et 
quarta legione datur.’ Nisi ipsum 
Lucanum erravisse dicamus: aut, 
quod malim, non convenisse inter 
auctores: nam Lucanus in dextro 
cornu Domitium, in sinistro Lentu- 
lum: contra Appianus illum in levo, 
hunc in dextro collocat. Czesar ipse 
Pompeium in sinistro, ait fuisse, Plu- 
tarchus in dextro, et Domitium in 
levo. Sed de Pompeio movere non 
debet, nisi quatenus dicitur hic fuisse 
in dextro, illic in sinistro cornu: 
nam etsi ille in sinistro, tamen pre- 
posuerat quoque huic peculiarem le- 
gatum. Ut Cesar ipse dicit dextro 
cornu prefuisse Syllam, et tamen se 
contra Pompeiuim constitisse ait, h, e. 
dextro cornu suo, quod opponebatur 
sinistro hostium, in quo Pompeius 
erat. Ut profecto credere debeam 
etiam hunc locum de numero legi- 
onum in antiquissimis codicibus di- 
verse scriptum fuisse. Vossius. De 
numero legionum vide etiam Ursi- 
num, aliosque et ad virr. 54. Recte 
vero Vossius defendit adpellabatur: 
quod tempus in hac designatione no- 
minis ubique adhibet Cesar, licet 
omnibus illis locis in uno alteroque 
Codice scribatur adpellatur. Cur hoc 
tempus adhibuerit Caesar, latius do- 
cui supra ad c, 34, Adde Hirt. B. 
Alex. c. 42. 53. et alia loca. 

11 Cohortes cx expleveral ; hac erant 
millia xtv} Itain omnibus codicibus. 
Tradunt quoque Plutarchus, et Ap- 
pianus Cesari millia xxi. Pompeio 
numerum altera parte majorem fuisse. 
Tamen cohortes ez faciunt millia Ly. 


NOTA VARIORUM 


IN 


quomodo ia editis libris nonnullis le- 
gere est. Et fortasse ita Caesar scrip- 
sit. Scio quidem potuisse atteri 
bello cohortes, ut cx non plures quam 
xLy. mille milites continerent: sed 
non yidetur Cesar id sincere expres- 
surus fuisse: quia quo major hostium 
numerus, eo illustrior ejus victoria. 
Florus tv. 2. ‘ trecenta hinc illine 
millia fuisse preter auxilia Regum 
et Senatus’ ait. Vereor multum, ne 
mendosus locus sit, et scribendum 
centena. Alioqui vanissimus jactator 
est. Vossius. Dubium quidem non 
est, quin mendosus sit Flori locus, 
non tamen in ea re, quam vyoluit 
Dionys. Vossius: nam tradit Appi- 
anus B. C. 1. mu. p. 471. nonnullos 
esse, qui scripserunt, in utroque ex- 
ercitu fuisse avdpav “IraAdy tecoapa- 
KovTa pupiddas, ideoque, cum yanissi- 
mus jactator fuerit Florus, non mi- 
rum est, eum cum iis anctoribus fe- 
cisse, qui multitudinem exaggera- 
bant. Sed bene se gessisset vir eru- 
ditus, si perpendisset auxilia Regum 
et Senatus; ultima enim vox omni 
procul dubio est vitiata. Post ea 
Joan. Freinshemius substituit nati- 
onum. Anna Daceria et J. Ge Gra- 
vius malunt sociorum ; sed utraque 
conjectura nimium abit a Codicum 
Mss. lectione. Si mihi fas sit post 
tanta nomina emendationem tentare, 
reponerem auxilia Regum et Dynas- 
tum, eodem modo quo Metropolitum 
dixit Cesar suprac. 81. Sic noster 
hujusce libri c. 3. ‘ Regibusque om- 
nibus et Dynastis et tetrarchis.’ Hirt. 
Bell. Alex. c. 65. ‘ Reges, Tyrannos, 
Dynastas, provincie —— dimittit.’ 
Sed et BaoiAéus kal Avydoras in recen- 
sendis Pompeii copiis jungit Appi- 
anus B.C. 1. 1. p. 472. Davis. Se- 
natus retinent in Floro omnes Mss. 
Vide ibi Cl. Duk. Ceterum hie Ci- 
acconius pro Cx reponere tentat XC; 
quia tantum habuit rx legiones. Sed 
et aderant cohortes sociales et aux- 
ilia preter legiones ipsas. Orosius 


LIB. III. CAP. 89. DE BELLO CIVILI. 


tamen habet modo Lxxxvut. Dein 
XLV vero est in Mss. tum aliorum, 
tum meis, preter Bong. qui cum Edd. 
Vetustis dat tv, male. Non enim ve- 
risimile cohortes Pompeii plenas fu- 
isse ; licet non ita adtenuate essent 
ac Cesariane, de quibus c. seq. Vide 
de hoc loco etiam Lipsium 1. tv. de 
Mil. Dial. 8. 

14 Due —— que t. a. disperse 
erant| Codices plurimi, duo scil. mil- 
lia, que t. a. disperserat. Clark. WVul- 
gatam lectionem a Faérni et Hotom. 
libris duo recepit Scaliger. Et certe 
inveni quoque in Voss. et Dorv. ac 
disperse erant in Bongars. Leid. sec. 
Voss. et Dory. ac Ciac. Verum op- 
timi libri Leid. pr. Petay. Scalig. et 
Brant. retinent disperserat, uti et 
longe plurimi7d duo cum Edd. Vetus- 
tis. Rectius. Quo modo enim due 
tantum cohortes tota acie dispergi 
potuerunt ? Quare revocavi veterem 
lectionem. 

17 Cunctum equitatum]- Si. Fronti- 
num audimus, Strateg. um. 3. sexcenti 
in dextro cornu equites fuere. Sed 
monere visum in eodem autore, quod 
paullo ante ait: ‘ Cn. Pompeius ad- 
versus C, Cosarem palustri prelio 
Pharsaliz, triplicem instruxit aciem.’ 
Moneo, inquam, non_ intellexisse 
Stewechium, quid vox palustre hic 
vellet, ideoque corruptam putasse. 
Sed explicat ipse Frontinus, et paullo 
post ait: ‘Sinistrum latus, ne cir- 
cuiri posset, admovit paludibus.’ 
Vossius. 

EXXXIX. 6 Que summa erat millium 
xxit] Mss. Reg. et Edit. Rom. que 
summa erat hominum (quomodo et 
alibi loquitur Cesar) millium xx1t. 
Cellarius edidit xxxur. Clark. Homi- 


num adest etiam Leid. sec. et Edd. 


Venet. Med, ac Flor, bene, et quidem 
de peditibus. Adi ad 1m. 39. Om- 
nium est in Bong. Ceterum male Cel- 
Jarins reposuit xXxxir contra Plu- 
tarchi, Dionys. et Appiani testimo- 
nium; et ipsum Cesarem, qui ad- 


1517 


tenuatas maxime suas copias dixit, 
Adde Labieni orationem, c. 87. Cur 
enim non potuerunt in singulis pan- 
ciores, quam quadringenti fuisse mi- 
lites? Infra c. 106. in rr legionibus 
sunt modo 111 milia et cc. B. Alex. c. 
96. ‘minus mille hominum in legi- 
one.’ Pejus etiam Freiashem. ad 
Flor. 1v. 2. § 48. reponit x1 cohortes: 
et Hotomann. xtiv. Tune enim ple- 
nissime fuissent. Cum Cellario con- 
sentit Orosius v1. 15. ‘ Cesar simi- 
liter Lxxx cohortes triplici ordine 
disposuit, cui fuerunt non minus 
quam Xxx milia peditum, equites 
mille.’ 

12 Ex tertia acie singulas cohortes 
detraxit} Expone ex quaque legione 
tertiz aciei: nam cohortes detracte 
sex fuerunt, et totidem legiones in 
eadem acie. Docent veteres, do- 
cuitque olim Frontinus, sed nunc 
mire depravatus. Verba sunt: ‘ In 
dextro cornu Cesar posuit equitem, 
cui velocissimos miscuit peditum, et 
ad morem equestris pugne exercita- 
tos. Sed deinde cohortes in subsidio 
retinuit ad res subitas; sed dextro 
latere conversas in obliquum, unde 
equitatum hostium expectabat, collo- 
cavit.’ Lege: ‘ Sex deinde cohortes 
in subsidio retinuit, ad res subitas; 
et dextro latere.’ Vossius. Dura vi- 
detur Vossii expositio; malim igitur 
senas cohortes, detraxit. Plutarchus 
cum alibi tum Vit. Ces. p. 728. ’Ard 
Tis eoxaTns Takews GInAwsS eKeAcvoe TE- 
pieAGety mpos Eavtdy ett ometpas, &e. 
Vide et c. 93. Ac ita sane reposu- 
erunt Pet. Ciacconius et Just. Lip- 
sius Mil. Rom. 1. rv. Dial. 8. Latinus 
Latinius conjecit extrema acie sea co- 
hortes. Sic et Fr. Hotomannus, nisi 
quod extrema acie malit. Sed placet 
conjectura, quam dixi, quia minus 
recedit a recepta lectionis vestigiis. 
Davis. Hoc est, ut recte explicavit 
Vossius, ca quaque legione tertiz aciei 
cohortem unam ; quae proinde detracta 
erant cohortes sex, ut Cesar ipse 


1518 


mox ait, c. 93. Ut mirum sit Virum 
doctissimum J. Davisium duram ap- 
pellare hane expositionem: que re- 
vera adeo perspicua est et naturalis, 
ut aliam in sententiam ne possint 
quidem accipi Cesaris verba. Quam 
autem ipse affert ex Ciacconio et Lip- 
sio conjecturam, ex tertia acie senas 
cohortes detraxit ; ea vix ac ne vix qui- 
dem Latina est. Non enim senas 
detraxit, (qua ex sex legionibus es- 
sent futura ¢riginta sex,) sed tantum 
sex cohortes, Quamque adducit Ciac- 
eonius ex libro primo de bello civili 
similem locutionem, primam aciem qua- 
ternx cohortes ex quinque legionibus te- 
nebant, ea ipsa contra eam maxime 
facit: quaterne enim cohortes illx, 
non quatuor scilicet fuerunt, sed vi- 
gintt, Quod cum non intelligerent 
Librarii et Editores plerique, locum 
ipsum turpissime corruptum exhibu- 
erunt, quaterne cohortes ex quinta 
legione. Sed Ciacconio ignoscendum. 
Ipse enim conjecturam suam mox re- 
trahit; veramque lectionem ea tertia 
acie singulas cohortes, vidit et recte 
explicavit. Clark. Senas etiam vo- 
Juere Freinsh. ad Flor. et G. Cante- 
rus Nov. Lect. 11. 24. Sed non opus 
esse bene viderunt Ciacconius et 
Vossius; retinentque Mss. omnes 
singulus. 

17 Vexillo} Quiastatim Cesar dixit 
se tuba signum dedisse, et vexillum, 
solenne signum erat, cum ad arma 
concurri deberet, ut videri potest 
ex Comment. ad B. G. 11. 20. putat 
Ciacconius, hance vocem hic esse cor- 
ruptam, sed perperam: licet vexil- 
lum purpureum proponeret Impera- 
tor, tanien tuba etiam classicum ca- 
nebat. Hic vero: non solitum illud 
vexillum, quod ante preelium tolleba- 
tur, intelligit Caesar, sed extraordi- 
narium, quod in ipso preelio et illo 
momento temporis, quo eos consur- 
gere volebat, tolleret: uti etiam fe- 
cit. Vide § 4. c. 93. 

xC1. 8. Fuctam hodie, Imperator] 


NOTA VARIORUM IN 


Hujusce dicti meminit Plutarchus in 
Pompeio p. 656, 657. etin Cesare p. 
729. Hie vero Kpacclvoy, illic Kpac- 
olavoy hune evocatum nuncupat. U- 
trobique legas oportet Kpdorwoy. 
Vide Celsum p. 236. Davis. cur, sec. 
V. etiam Ciaccon. ac de verbis, qui 
fuistis, adi Lips. Mil. Rom. 1.1. D.8. 
Non enim jam Crastinus, sed alius 
primum pilum ducebat. 

xcu, 3 Ut C. imp. excip.| In Mss. 
Cujac. Pet. est ne ; at in Bong. Leid. 
sec. Voss. Edd. Venet. Beroaldi, 
Vasc. Marg. neu: contra Cesaris men- 
tem. Forsan sine 7@ ut scripserat 
auctor, ut supra c. 82. ubi vide. 

10 Exanimarentur| Non male ita 
Aldus exhibuit, quem secutisunt seqq. 
Vide ad Cesar. B. G. 111. 19. § Exani- 
matique pervenerunt. Verum ta- 
men est in Mstorum meorum nullo. 
At in Leid. sec. et Bong. a m. see. 
ac Florent. Ed. aliisqne exinanirentur : 
‘exinanita provincia’ B. Alex. c. 43. 
B. Civ. 1. 48. B. Afric. 20. Sed Leid. 
pr. Scal. Pal. Bong. am. pr. Lovan. 
Voss. Dorvill. Edd. prime dant exis- 
timarentur. Optimus vero Pet. stua- 
rent. Immo in Seal. suprascriptum 
erat Exestuarent. Quod sane nequa- 
quam spernendum videtur. Justin, 
ir. 1. ‘ Torrente calore solis exstuet.’ 
‘ /Estuare cursu’ Claudian. etiam di- 
cit in Rufin. vers. 354. ‘loricaque 
cursu /Estuat.’ 

xceiut.3 Usu periti} Proba, licet ra- 
rior, est hee constructio, Hirtius 

B. Afric. c. 31. ‘ Mirabili peritus 
scientia bellandi,’ ubi frustra est Just. 
Lipsius, qui Elect. 11. 22. reponit pe- 
nitus scientia. Vitruvius Archit. 1. 1. 
‘ Architectus, qui pluribus artibus de- 
bet esse peritus.” Arnobius 1. ur. p. 
53. ed Plant. ‘Non quo illos (Philo- 
sophos) negemus omni genere stu- 
diorum et disciplinaram peritos.’ Lac- 
tantius Div. Instit. v. 1. ‘Septimius 
quoque Tertullianus fuit omni genere 
litterarum peritus.’ Eadem vox, ut 
et obvratis, restituenda est Martiali, 





LIB. III. CAP. 94, 


qui in Vulgg. Spectac. Epigr. 19. sic 
loquitur: ‘ Occubuit tandem cornuto 
ardore petitus, Dum facilem tolli sic 
elephanta putat.’ Ramiresius ex v. 
ec. legit cornuto ardore potitus, alii vul- 
gatam lectionem retinent, mireque 
interpretantur. Rescribendum puto 
cornuto ardore peritus, quod elegantis- 
sime dicitur de tauro exercitatis cor- 
nibus instructo. Davis. Dele hanc 
notam, que nihil huc facit. Idem. 
cur. sec. Notat enim, per usum seu 
experientiam edocti et prudentes 
facti, sive ex usu. Didicisse hoe vi- 
detur Davisius ex animadversione 
Cl. Bosii in Cesarem c. 5.5; quem 
laudasse debuerat: sed et per se ipse 
errorem deprelendere potuit. Vide 
etiam viros doctos ad Phedr. F. 42. 
‘usu peritus.’ 

5 Ne] In Bong. Voss. Leid: sec. 
Reg. Eliens. et Edd. primis est ué non. 
Edd. Vascos. Strad. Gryph. post ut 
ne. Quod rectum puto. Sic enim 
alibi quoque cum eeteris auctoribus 
loquitur Cesar. 

18 Sex coh. numero} Sic quidem 
Faérn. Ursin. Hotom. et seqq. e con- 
jectura et c.89. ediderunt: constan- 
ter tamen Mss, et Edd. Vett. habent 
ex coh. num. nisi quod in Leid. sec. 
sit et, atque in Scal. Leid. pr. ex co- 
hortibus. 

19 ili} Pet. Lov. Leid. pr. Tile. 
Pal. Leid. sec. et Dorv. illa procurrit. 
Ultimus etiam fecit. procucurrit etiam 
Lovan. Sed cave, quid mutes. Adi 
conlectanea ad B.G. 1. 2. ‘ Equita- 
tum. His Q. Pedium prefecit.’ 

xciv. 4 Sustinere Pompeiant non po- 
tuerunt] Ait Frontinus Strateg. tv. 7. 
*C. Cesar, cum in partibus Pompei- 
anis magna equitum Romanorum es- 
set manus, eaque armorum scientia 
milites conficeret, ora oculosque eo- 
rum gladiis peti jussit, et sic adver- 
sam faciem cedere coégit.’ Corrupta 
verba emendo, adversam aciem cedere 
coegit: Stewechii conjectura est, a- 
versa facie cedere co¢git. Neque hanc 


DE BELLO CIVILI. 1519 
improbo. Vossius. 

9 Fucta cades] Mss. tantum non 
omnes et Edd. prime reliquerunt fuc- 
te cedes. Quod nescio, cur mutatum 
sit a recentioribus: prasertim cum 
Cesar amet pluralem numerum, ut 
vidimus aliquoties. Lue, vit, 447, 
‘Spectabit ab alto Athere Thessali- 
cas teneat cum fulmina, cedes.” Et 
ita ille et alii passim. In Apuleio 
etiam Met, |. 1. p. 46. ‘per totam do- 
mum cedes ambulent.’ Sic Mss. non 
ambulet: prxcesserat ibidem cedibus 
operantem, impiatum. 

11 Circumventa}] Sic Ms. Reg. Alii 
omnes, erat cireumventa. Sed elegan- 
tius multo omittitar illud erat. Ut 
periodus una sit ab his primum equita- 
tus est pulsus: Ab tisdem facta cades 
sag. atque fund. Abiisdem acies Pomp. 
a sin. parte circumventa, atque initium 
fuge factum. Clark. Erat Ursino 
quoque et Grutero fuit suspectum ; 
nec inmerito. Agnoscunt tamen Mss, 
mei. Sed pro circumventa in Palat. 
Lovan. Dorvill. Leid. sec. est circuita ; 
in Voss. circumuniia, at in Petav. 
Sealig. Leid. pr. et Edd. Vascos. 
Steph. Gr. post. Str. exaratur circum- 
ita. Quod perperam mutarunt alil. 
Circumiri passive non raro occurrit. 
Nep. in Them. c. 3. ‘ Ne multitudine 
circumiretur,’ ubi vide Gebhard. Im- 
mo hoe ipsum participium adhibuit 
noster B. G. 111. 25. ‘Cireumitis hos- 
tin castris.’ B. Afric. ‘c. 84. ‘ Cele- 
riter bestiis circumitis.’ B. Afric. c. 
14. ‘ad circumeundum equitatum,’ 
in Leid. pr. circumveniendum. Vide 
etiam ad c. 18. Eadem confusio apud 
Val. Max. v. 2. Ext. 2. 

14 Aliis difjisus] Mss. Carr. Norvic. 
aliique omnes representant aliis 
quam maxime diffisus acie excessit: et 
sic edidere Beroaldus ac Gryphius ; 
nec sane video, cur eas voces expun- 
xerint nuperi. Restituantur igitur, 
et ex Petav. preterea reponatur ani- 
mum advertit. Davis. cur sec. Sic post 
Manut. ex Ursini Cod. edidit Scali- 


1520 


ger, et post eumceteri. Antea edeba- 
tur aliis quam maxime diffisus. In Mss. 
meis sex et Edd. primis legitur aliis- 
que quam maxime d. At inScal. Lov. et 
Leid. pr. et Ed. Ven. aliisqued. For- 
san quam supra excidit cui quam maxi- 
me confidebat. Vide ad B, G.1. 42. ‘le- 
gionis, cui quam maxime confidebat.’ 

17 Tueamini] Mss. Tuemini; quod 
rectius. Clark. Tuemini certe est in 
Pet. Loy. Leid. pr. Voss. Bong. Qua- 
re id Casari reddidi. 

xcy. 2 Dare oportere estimans| Ms. 
Norvic. et editt. Rom. Ven. Beroald. 
habent dare oportere existimans; pro- 
prie quidem: nihil tamen opus est, 
ut quidquam mutemus, simili enim 
modo hance vocem usurpant probi 
auctores. Sallustius Hist.1, ‘ Ne aut 
ipsi, nefanda que estimatis, ea pa- 
rum credendo de aliis circumveniami- 
ni.” Phedrus Fab. ur 4. 5. ‘ Ridi- 
eule magis hoc dictum, quam vere 
estimo.”’ Etiv. 17.15. ‘Turpe esti- 
mantes aliquid commissum a suis.’ 
Sic etiam persepe loquitur Hyginus. 
Vide Fabb. 104. et 106, Davis. At 
vero Mss. ad unum omnes, et Edd. 
Scaligeriana priores habent existimans. 
Quare revocavi. De estimare adi ad 
B. G. 11. 17. ‘non omittendaum sibi 
consilium Nervii estimaverunt.’ Sta- 
tim recte c. 96. ‘ut facile astimari pos- 
set :’ ubi itidem turbant Mss. et Edd. 

xcvi. 1 Triclinia strata, magnum ar- 
genti pondus expositum] In vy. cc. est 
trichilas stratas. Quod Scaligero in 
notis ad Catalecta placet. Ego dam- 
no: neque enim sternuntzur trichile ; 
vidit hoc quoque magnus Salmasius, 
et ingeniose restituit structas. Si 
trichilas admitterem illud, structas re- 
cipere non dubitarem. Sed non du- 
bito vulgatam lectionem veram esse. 
Habemus apud Spartianum in Hadri- 
ano: Triclinia de castris, et porticus, 
et cryptas, et topia diruerct. Vides hic 
quoque ¢riclinia in luxu castrorum. 
Quid mirum? cum illud procul sit a 
veteri Romanorum simplicitate, pro- 


NOTZ VARIORUM IN 


cul a more Grecorum, de quibus 
Curtius, ‘ cibus, quem occupant, sa- 
tiat, fessis humus cubile est.’ Pra- 
terea si hic trichilas legas, quid volunt 
sibi verba sequentia, ‘magnum ar- 
genti pondus expositum? Denique 
et illa, ‘L. Lentuli et nonnullorum 
tabernacula protecta hedera.’ Topia 
hie designat Cesar, atqui illa nihil 
aliud quam trichile : itaque tavroAd- 
vos fit, quod non fero, Quare expono 
Cesaris verba triclinia strata, scilicet 
ad mollitiem, ut recubantes cibum 
caperent. Idem in Hadriano Spartia- 
nus. Et Lucanus de hae ipsa re, 
‘capit improba plebes Cespite patri- 
cio somnos.’ Magnum argenti pondus 
expositum exponit Plutarchus, kat rpd- 
meCa extmoudtwy pwectal, Kal Kparipes 
otvov mpovxeavto. Nimirum vasa ar- 
gentea Cesar intelligit. Locutus sic 
quoque Tullius Verr. vi. ‘ cum essent 
triclinia strata, argentumque exposi- 
tum in edibus.’ Nihil clarius. De- 
nique, ‘ tabernacula protecta hedera,’ 
sunt topia, quorum et in Spartiano 
mentio. Ut nuilus ambigam et Ce- 
saris et Spartiani locum sanissimum 
esse. Vossius. Fateor optime jungi 
triclinia strata et argentum expositum, 
que sepissime simul reperiuntur 
apud Ciceronem, ut docuit multis ex- 
emplis Hotomanus. Adde Val. Max. 
vir. 5. § 1. ‘Rogatus ut triclinium 
sterneret, lectulos punicanos pellibus 
heedinis stravit, et pro argenteis vasis 
Samia exposuit.” Quare omnino ac- 
cederem Hotomanno, Vossio aliisque 
yiris doctis triclinia retinentibus, si 
vel unus addiceret vetus liber, licet 
sequatur etiam constrata. Verum cum 
hee vox demum profluxerit ex Aldi 
officina, et Mss. quotquot ab aliis vel 
me visi sunt, nec non Edd. Vett. ha- 
beant Trichilas stratas, (quod expo- 
nunt quidam per abaces mensasque po- 
torias tria labra habentes: de quibus 
consule Salmas. ad Jus Attic. p. 493. 
&c.) non possum non summi Salmasii. 
conjecturam amplecti Trichilas strue- 


LIB. II. CAP. 97, 


tus, i. oxiddas, umbracula luxuriosa, 
quibuscumque frondibus ad cenatio- 
nem contexta, a quibus facile discerni 
possunt tabernacula edera protecta, ut 
tamen non sit tavroAdyos Cesar. Ma- 
le Hotomannus tales trichilas confun- 
dit cum casis ex arundine aut vili 
fronde contextis, si tabernacula de- 
sint. Immo ex eodem Plutarchi 
loco, quem adducunt viri docti, patet 
trichilas structas veram esse lectionem. 
Ait enim in Pompeio p. 657. maoa yap 
oKnvh wvpolvas KaTéoTenTO, Kal oTpwL- 
vais avOwais ioKnto, Kai TpameCas exmw- 
udtwy peotais, Kal Kpatipes otvov mpod- 
kew7o, &c.: quem locum sine dubio 
ex ipso Cesare hausit. Quin et addit 
Plutarchus adparatum fuisse magis 
Tay TebvKdTwY Kal mavyyupiCdvTwy i, e. 
sacrificantium et festos dies agentium, 
quam ad pugnam euntium. Adeo ut 
optime huc pertineat locus Tibulli 1. 
ir. El. 5. 95. ‘Tunc operata Deo pu- 
bes discumbet in herba, Arboris anti- 
que qua levis umbra cadit. Aute 
veste sua tendent umbracula sertis 
Vincta: coronatus stabit et ante calix. 
At sibi quisque dapes, et festas ex- 
struet alte Cespitibus mensas, cespi- 
tibusque torum.’ Ubi videmus junc- 
ta quoque trichilas et vasa et cespites. 
Et queso, unde librarii somniare po- 
tuerunt de trichilis; si in autiquiori- 
bus Codicibus triclinta invenissent? 
Non alienus etiam ab hac lectione fuit 
Lipsius 1. v. Mil. Rom. d. 16, Ill. 
Heinsius margini adlevit triclinia tri- 
chila instrata, Structas autem in stra- 
tas abiisse, et contra, sollemne est. 
Sic passim in nostro et aliis naves con- 
strate, equi mstrati, corrupte in Mss. 
leguntur constructe et instructi: cap. 
100. ‘ tectis instratisque navibus’ pro 
instructis: c.8. inf. ‘ tricliniis stratis’ 
in Mss. aliquot structis. Thericlia ve- 
ro, ut conjecit Beroaldus, pro poculis 
pretiosis, non admittenda videntur. 
Videeum T.1. Thes. Crit. p. 310. 
8 Patientissimo exercitui] Recte. 
Notandum tamen in Mss. cunctis, ne 
Delph. e& Var. Clas, 


Casar 


DE BELLO CIVILI. 1521 
uno quidem excepto, scribi potentissi- 
mo; quomodo exhibent etiam Edd. 
prime, ut forsan aliud quid lateat. 
Exercitu vero est in Leid. pr. sec. et 
Scalig. ut voluit in Analogicis scribi 
Cesar. Vide ad B. G.1. 16. 

9 Necessarium usum] Palat. ad ne- 
cessarium victum. Recte. Vossius. Ego 
vulgatam lectionem retinendam exis- 
timo. Clark, Perperam victum pre- 
fert Vossius. Consule omnino Cl. 
Burm. ad Rutilii Itiner. 1. 152. ¢ usi- 
bus aptet aquas.’ Cort. ad Sall.B. Cat. 
46. ‘In usu quotidiano et cultu cor- 
poris.’ In Dorv. etiam est victum. 

13 adem celeritate] Vir doctus 
margini adscripsit ad Celendras, e Flor. 
Iv. 2. Sed Syedris ibi legendum esse 
et in Lucano vi. 259. jam dudum 
docuerunt viri eruditi. Male vulgo 
jungebantur celeritate paucos, &c. Post 
celeritate distinxi: non enim eadem 
celeritate est nactus suos ex fuga, 
sed eadem celeritate non intermisit 
iter et pervenit ad mare, interim of- 
fendens suos fugientes. Preterea red- 
didi Czsari paucos suos, quod est in 
Mss. omnibus et Edd. ante Ald. 
Manut., qui cur id mutaverit, nescio, 
Bene, si e Mss. 

Xcvil. 3 Circummunire] Sic Mss. 
Reg. et Eliens. et Edit. Rom. Que 
vox Cesari usitata. Sealiger et Re- 
centiores, circumvenire. Clark. Cir- 
cumvenire non a Scaligero, sed Aldo 
editum est: quod et inveni in Edd. 
Ven. 1517. Manut. Gryph. et Plantin. 
Item in Ms. Ciacconii ac Lovan. 
Quare nil muta; licet reliqui mei 
etiam circummunire preferant: nam 
contra iidem et alii Codices habent 
B. Civ. 1.18. ‘ Oppidum vallo castel- 
lisque circumyenire:’ ubi vide. Ce- 
terum in Leidensibus exaratur diffist 
co loco. Quod nihilo est deterius. 
Consuwle notata ad B. C. 1. 12. ‘ dif- 
fisus municipii voluntate :’ ut illic est 
in Mss. pierisque. 

5 Universi juris ejus Larissam versus 
se recipere] Sic quoque Petav. nisi 
5D 


1522 , 


quod se in eo absit. Palatinus 7a juris 
ejus omittit. Locus a multis tentatus. 
Manutius riris equis legebat. Victori- 
us per juris ejus intelligit victos, ego 
Pompeianos. Dixit initiol.1.de Bello 
civili Caesar: ‘ universi ordinis ejus a 
Pompeio evocantur ;’ ubi Pompeianos 
intelligit, nam cave ne de toto Senatu 
id dictum putes. Etsi exponere pos- 
sis, universi qui in ordine Senatorio 
faverent Pompeio. Et hoc ceteris 
preefero. Vossius. Locus sine dubio 
corruptus. Ms. Reg. et Edit. Rom. 
habent, universi simul Larissam, §c. 
Quod a manu emendatrice est. Pute- 
anus et Manutius conjecerunt universi, 
yiris, equis, Larissam, &c. Infeliciter, 
nec satis Latine. Victorius, Vossius, 
et Cellarius, vulgatam retinent: il- 
ludque juris ejus, interpretantur ; hic, 
victos ; ille, Pompeianos ; tertius, sortis 
vel conditionis ejus: nullo fere discri- 
mine. Vir Doctissimus Jos. Wasse, in 
Notis suis ad Sallustium p. 134. locum 
hune jam satis corruptum, vero cor- 
ruptiorem representat ; referendo 
illud universi, non ad ceperunt, sed ad 
juris, Ego jam olim emendaveram, 
JUGIS ejus; quod posteaa viro Doctis- 
simo Jos. Wasse, in loco jam laudato, 
occupatum repperi. Verum ille jugis 
gus, interpretatur ex jugis ejus ; quod 
tuuTétys est cum verbis precedenti- 
bus, relicto monte: nec cum iis, que 
mox sequuntur, satis convenit. Non 
enim, ante deditionem, e montibus 
descenderunt Pompeiani; sed, relicto 
isto monte, per alios montes Larissam 
versus se recipere coeperunt. Ego ita- 
que jugis ejus ita accipiendum volue- 
rain, ut significaret PER JUGA montis 
ejus, inde ad Larissam usque pertinentia. 
Nunc, re penitius explorata, eodem 
sensu reponendum existimo, jugis EIS 
vel jugis illis; hoc est, per juga illa, 
De Re ipsa, aperte testatur infra 
Cesar, eos ‘in monte quodam con- 
stitisse;’ se autem ‘ commodiore iti- 
uere (scil. per valles,) eis occurrere 
cepisse.” Ubi notandum, illud com- 


NOTA VARIORUM IN 


modiore itinere nihil habere, quo possit 
referri in comparationem, nisi nostra 
admittatur verborum pracedentium 
emendatio. De Locutione ; qua scili- 
cet Latinitate jugis eis scribi possit 
pro eo, quod est per juga ea; videas 
similem constructionem infra, de 
bello Alexandrino c. 353; locisque 
superioribus ‘iter facere instituit.’ 
Et supra vii. 45. ‘ Legionem unam 
codem jugo mittit.2 Maxime autem, 
B. Civ. 1. 70. ‘ Et, mutato itinere, 
Jugis Octogesam perveniret,’ Clark. 
V.C. Jos. Wassius ad Salustii Bell. 
Catil. c. 44. p. 134. reponit universi 
jugis ejus, quod interpretatur ex ju- 
gis ejus montis; at ita fit ravrdrns cum 
relicto monte, quemadmodum censet 
acutissimus Clarkius. Is tamen d:dp8a- 
aw Wassii nostri probat, efynow 
non item; mavult tantum jugis eis, 
quod idem valere putat ac per juga ea. 
Nescio tamen, quomodo montem re- 
liquisse statuantur Pompeiani, cum 
per juga ejus sive cacumina transie- 
rint. Itaque cum Ms. Palat. voces 
jwis ejus haud agnoscat, eas cum Jos. 
Scaligero delendas arbitror. Nihilo- 
minus, aliorum omnium codicum 
ductu, legi queat, universi exercitus 
Larissam versus se recipere ceeperunt. 
Certe confundi solent hee vocabula. 
Sic supra c. 73. recte legitur ‘ Ejus 
Juri potius quam sue culpe debere 
tribui:’ at Carrar. et editi plures 
habent exercitus potius quam sue, &c. 
Loquendi vero rationem prastant ea 
cap. 63. ‘ Accessere subito prima luce 
Pompeiani ewercitus.’ Nam Jos. Sca- 
ligero non assentior, qui vocem ulti- 
mam in eo loco censvit inducendam. 
Davis. cur. sec. At vide eo loci. 
Scripsit ad me Cl. Wasse, se universi 
non retulisse ad juris. Jar vero malle 
Jjugis aliis e Celso, qui ait ili in montem 
alium conscenderunt. Clarkii emenda- 
tio mihi videtur verisimiilima. In 
Leid. pr. est vires gus: in Lov. Viris 
ejus. Universit simul est quoque in 
Palat. Leid. sec. et Edd. Beroald. 


LIB. III. CAP. 100. 


Vase. Steph. Gryph. post. aliisque : 
sine dubio ab Interpolatore, licet et 
C. Sigonio probetur Emend 1. 34, 
Juris ejus ut corrupta a Librariis e 
voce Larissa ejiciebat Fr. Robortell. 
Ann. 11. 48. Viris, equis adridebat 
Cujacio. Sed tum malim viri, equi. 
Dein Larissam usque est in Voss. se 
abest a Mss. Brant. Leid. prim. Voss. 
et Dorv. ut sepissime in hac locutione 
se recipere animadverti, in Mss. se non 
comparere. 

6 Qua re animadversa] Mss. Norvic. 
et Brant. representant qua spe ani- 
madversa; eandemque lectionem in 
optimo Codice invenit, receptaque 
multo elegantiorem judicavit Pet. Vic- 
torius Var. Lect. rx, 24. Illi quippe 
videtur esse avri@eroy superioris vocis 
diffist, eique verbo, a contrario, re- 
spondere. Davis. Mss. plerique, Qua 
spe animadversa. Quam lectionem 
probat, elegantioremque existimat 
Victorius, ut scilicet illud spe oppo- 
natur precedenti diffist. Sed argutum 
hoe nimis et evanidum. Ego vulga- 
tam retineo lectionem. Clark. E solo 
Carrar. producunt re. Reliqui et mei 
omnes Mss. habent spe. Forsan specie, 
sive spectaculo. B. G. 11. 31. ‘Nova 
atque inusitata specie permoti:’ et 
passim specie in Mss. contracte scri- 
bitur spe. 

xCvill. 7 Militibusque suis jussit, ne 
qui eorum violarentur] ‘EAAnviga, ut 
Kedevw twit, nam jubeo apud Latinos 
nullum casum regit, nisi cognate sig- 
nificationis nomen addatur, ut si dicas 
jubeo jussionem. Sed in Ms. Cujac. et 
Petavii pro jussit, est commendavit. An 
ita Cesar scripsit? profecto vereor 
ne verum sit. Vossius. Mss. Norvic. 
Pet. Cujac. et Ursin. exhibent militi- 
busque suis commendavit. Sed vulgatam 
lectionem non desero, que proba est 
et Latina. Dictys Cretensis 11. 35, 
€ Militibus, ut apud arma essent, ju- 
bet.’ Ficticius Abdias Hist. Apost. 
mr. 29, ‘ Jussit fratribus, ut unus- 
quisque tenens mortuum, diceret, &c. 
Sic etiam passim inferioris evi scrip- 


1523 


tores, ut agnoscit G. J. Vosstus de 
Construct. c. 36, qui tamen falsus est 
in eo, quod confirmarit nec Livium 
nec illius seculi quenquam sic locutum 
esse. Enipsa Livii verba xxvil. 24. 
‘ Inde portas custodire jussit tribunis 
militum, prefectisque socium et cen- 
turionibus ;’ sie omnes Msti, fatente 
viro summo J. F. Gronovio, qui ta- 
men aliter ex conjectura edidit, quod 
hanc locutionem solecam esse per- 
peram existimaret, ut pluribus osten- 
dere viri doctissimi Casp. Scioppius 
et Jac. Perizonius ad Sanctii Minerv. 
1,11. cap. 4. Davis. Militibusque suis 
commendavit. Sic Mss. Reg. Eliens. 
Vossii, Carrariensis, Ursini, Petav. 
et Cujacii, et Edit. Rom. Vulgg. mili- 
tibusque suis jussit. Quod probat Da- 
visius, et allatis etiam bonorum Auc- 
torum exemplis defendit. Sed nus- 
quam alibi ita locutus est Cesar. 
Clark. Commendavit scribitur quoque 
in Leid. pr. et Edd. antiquis ante 
Aldum. Quare id recipere cum 
Clarkio non hesitavi. Mandavit place- 
bat Bruto. Jubeo tibi non dicunt nisi 
depravate jam Latinitatis scriptores. 
Tale mendume Mss. sustuli Frontino 
Iv. 1. § 43. ‘ legiones eduxit armatas 
et consistere ordinibus jussit,’ valgo 
omnibus. Adde Cel. Burm. ad Ovid, 
Met. vir. 752. et Sueton. Vespas. 
c. 23: ‘ legatos jussit ponere.’ Dein 
Mss. sex ne quis violaretur, quare 
malo ne qui violuretur, ut est in Cuj. 
Pet. et Voss. nisi quod male lineam 
transversam habeant super e. Vide ad 
B. G. 1. 48. 

c. 1 Ad Brundisium] Leva mens 
Pet. Ciacconium urgebat, cum hane 
prepositionem delendam esse cen- 
seret ;-namc. 101. legitur Cassius ad 
Messanam navibus advolavit. Etc. ¥1. 
‘Cn. Pompeius filius—ad Oricum ve- 
nit.’ Sic et innumeris in locis Caesar 
aliique boni auctores. Davis, Ad 
non comparet tamen in optimo Pe- 
tav. nec Bong. neque Voss. Sed 
vide ad v1.3, WVerum in Pet. exara- 
tur Brundisio venit, Confer notata ad 


DE BELLO CIVILI. 


1524 


B. Civ. m. 19. ‘ Cordube mittere.’ 

4 Tectis instratisque scaphis} Sic 
quidem Scaliger edidit; quasi tecte 
et instrate differrent ligno nempe et 
pellibus. Sed recte Vossius ad c. 15. 
judicat meliorem esse lectionem in- 
structisque: quam prebent Mss. ad 
unum omnes et Edd. Vett. adeo ut 
fere putem, operarum esse mendum, 
temere deinceps propagatum, pre- 
terquam in Ed. Cellarii. Quid sint 
instruct@ naves sive armamentis orna- 
te, vidimus ad B. G. v. 2. Infra ce. 
3.‘ Quinqueremes apte instructaque 
ad navigandum,’ 

ci. 4 Liboque ad fretum| Libo, a 
quo paullo ante memorayit insulam 
contra portum Brundisinum fuisse 
occupatam, Pompeianarum erat par- 
tium. Vide hujusce libric. 23. De 
alio itaque hic loquitur Cesar, cujus 
tamen auctores non meminerunt, ad- 
eo ut locum mendi suspectum ha- 
beam. Ms. Norvic. et editt. Rom. 
exhibent Jubone ad fretum; Beroald. 
Vibone ad fretum: et sic legendum 
arbitror; Vibo enim oppidum erat 
Bruttiorum, a freto Siculo nen longe 
dissitum. Vide Christ. Cellarium 
Geogr. Antig. 11. 9. p. 584. ed. Can- 
tabr. Davis. Vibone ad fretum. Ita 
pulcherrime restituit Davisius ex 
Edit. Beroaldi. Qua cum consen- 
tiunt Mss. Eliens. et Vossii, qui ha- 
bent vibone vel jubone. Clark. Ineptus 
sit, quinon amplectatur correctionem 
Vibone, ut legerunt jam Rhellic, Gla- 
reanus, Aldus, Vasc. Steph. Gryph. 
Ciaccon. (qui monuit in suo libro esse 
Liboque,) et alii plures exhibuerunt. 
Vibonem etiam est in Pet. Cuj. Leid. 
pr. Voss. Lov. Libo simpliciter in 
Edd. Mediol. ac Ven. 

10 Sunt ad incendia] Sic etiam Leid. 
pr. Palat. Carr. et Dorvill. cum Edd. 
Aldi, Venet. Manutii, Scal. &c. In 
reliquis scriptis et Edd. gue sunt ap- 
te ad incendia. Quos tamen non au- 
dio. Vide, que notavi cum alibi, tum 
ad B. G. v. 50. 

12 Constrate| Pal, Pet, et Bong. 


NOTA VARIORUM IN 


rostrate. Idem in codice Florentino 
et Carrariensireperit Brutus. Vossius. 
Rostrate est etiam in Voss. Dorv. et 
Edd. primis. In Vase. Marg. legitur 
e quibus xxxv erant aperte, XX con- 
strata, vel e quibus Xxx erant rostrata. 
Rostrate pretulit Cellarius. Verum 
cum Lov. Leid. pr. sec. Scal. et 
Ciace. aliique constrate servant, al- 
terum potius interpolatorem sapere 
censeo. Eadem confusio occurrit ec. 
111. et B. Al. c. 11. Lue. 1. 426. 

18 Profectus est et Libonem] Par- 
ticula copulans non est in Codd. Ms. 
Norvic. et editt. Rom. A.D. 1472. 
Profectus est Jubonem, Ven. Profectus 
est Libonem. Beroald. Profectus est 
Vibonem, que vera est lectio, ut 
paullo ante comprobatum dedi. Da- 
vis. Vibonem. Vide supra, Vibone ad 
fretum. Vulgg. et Libonem. Ut forte 
legi possit ad Vibonem. Vide supra 
ad c. 100. Sed hoe perinde est. 
Clark, Vibonem diserte exaratur in 
Petav. Leid. pr. Scal. Lovan. et Edd. 
ante nominatis. Vibonam Voss. Libo- 
mem sine e€ in Ed. Med. Desunt e¢ 
Libon, in Pal. et Dory. Sed unice 
verum est Vibonem. 

20 Egit: secundum nactus ventum] 
Sic quidem e Codice Ursini reposuit 
Scaliger: cum vulgo ederetur egerunt. 
Cassius sec, n.v. Codicum mira est 
discrepantia. Egit Cassius est in Pal. 
Bong. et Edd. primis : egit. Cassiusque 
Leid. sec. Lovan. Dorv. Sed egerunt 
prebent vetustissimi Petay. Scalig. 
Leid. pr. sine voce Cassius: at Vos- 
sian. egerunt, Cassius. Forsan serip- 
serat auctor adpl. nostri ad t. n. eye- 
runt. Cassius, Sc. Verba enim illa 
‘ propter eundem timorem’ videntur 
id postulare. 

30 Depresse triremes| Codices ple- 
rique deprehensa. Utraque lectio 
proba. Clark, Mei omnes servant de- 
prehense. In Brant. et Lovan. ac 
Dory. Cod. capte.  Vascos. repre- 
hense, Malim ego quoque depresse, 
quia precedit ceperunt, si per Mss. 
liceret. B, Alex. c. 11, ‘ Capta est 


LIB. III. CAP. 104. 


una quadriremis, depressa altera,’ 
etc. 16. V.notas doctorum ad Nep. 
Con. c. 4. ‘Nullas naves capit, 
complures deprimit.’ B. Civ. 1. 58. 
‘ partem navium deprimunt, nonnul- 
las capiunt,’ non deprehendunt. In- 
veni id tamen in Marg. Vascos. et 
Ed. R. Stephani. Mire legit Leid. pr. 
de presente tirones. 

cir. 4 Quantum itineris] Non potui 
non obsequi Mss. omnibus meis, item 
Ursin. Carrar. et Edd. primis, juben- 
tibus rescribi quantumcumque itineris. 

12 Existimari non poterat| Lego @es- 
timari, ut plerumque in Mstis hee 
duo confunduntur. Nisi eaistimari 
pro @stimari ponatur. Vossius. Dio- 
nys. Vossio legendum videtur esti- 
mari non poterat ; sed nihil opus est 
manu medica, nam in optimis scrip- 
toribus he yoces confunduntur. Te- 
rentius Heaut. Act. 1. Sc. 3. 41. 
“ Nam ea res dedit tum existumandi 
copiam Cotidiane vite consuetudi- 
nem. Idem Phorm. Act. 1. Sc. 1. 
11. ‘ Haud existimans Quanto labore 
partum.’ Ubi Donatus, pro @stimans 
inquit. Sallustius, ‘ Si, Quirites, pa- 
cem existimaretis.’ Livius xxi. 15. 
‘Inde existimatu facile esse.’ Vide 
et J. F. Gronovium ad xxiv. 2. Da- 
vis. Adde Cort. ad Sallust. Jug. 31. 
§ 19. ‘Scilicet existimabitis, qualis 
illa pax,’ Comm. ad Nep. Cat. c. 1. 
‘ magnique ejus opera existimata est,’ 
aliosque szpius. 

15 Et ad Mitylenas] Sic Mss. Vide 
supra ad c. 100. Vulgg. ef Mitylenas. 
Clark. In nullo meorum aut aliorum 
adest prepositio; ut nec in Edd. 
Ubique illam intrudere, ineptum est. 
Mithilas est in Mss. plerisque, et ve- 
tustioribus. Mytilenas Pal. Bong. 
Vide Voss. ad Mel. 11.7. J. Gronov. 
ad Herod. 1. 160. atque ita e nummis 
exhibuit etiam Cellarius. Greece e- 
tiam MutiAnvn. Inscriptio vetus: ¢ Ci- 
ves Romani, qui Mutilenis negotian- 
tur.’ Reposui itaque etiam Mytil. 

17 In Cyprum] Sic Mss. Editi pra- 
positionem omittunt. Clark. Neque 


DE BELLO CIVILI. 1525 
hic in meis, aut aliorum, quod sciam, 
prepositio comparet; sed in Edd, 
Rom. Ven. et Mediol. additam video. 

20 Arcem ante captam] Sic ex Glan- 
dorpii monitu et Ursini libro edidit 
Sealiger, et olim etiam Edd. prime 
Vulgo erat arcem Antiochiam c. unde 
Glareanus vel Antiochie vel Antioche- 
nam emendabat. Ultimum reperitur 
in Edd. Vascos. Str. Steph. Gryph. 
post. Arcem ante c. confirmatur a 
Bong. In Voss. est arcem aram cap- 
tam. In Lovan. aram ante capt. at in 
Cujac. Scalig. et Leid. pr. aram cap- 
tam. In Petav. vero, Palat. Leid. 
sec. et Dorvill. arcem captam esse. 
Nec video, quid valeat hic 7d ante, 
quod cum Grutero et Mss. optimis 
ideirco ejeci. Antiochiam et hinc 
ante ex abbrevatione tod Ant. mera 
est Glossa. 

25 Qui, quum] Codices alii habent 
quicunque, alii Nam quicumque. Unde 
legendum vel qui quum, &c. quod ex 
Ursini Codice secutus est Scaliger. 
Vel, quod conjecit Davisius Namque 
quum, §c. Clark. Ciacconium debuit 
laudare pro Davisio Clarkius. Ursi- 
niano codici accedit Scaliger. Petav. 
etiam, Lovan. Leid. pr. Voss. tantum 
habent Quicumque. Adeo ut in recen- 
tioribus modo restet illud Nam qui- 
cumque. Alioquin facile amplecterer 
Ciacconii conjecturam Namque quum. 

28. Naves solverunt] Sic ex Ursini 
Cod. et Edd. primis restituit Scaliger, 
quibus accedit Petavy. Vulgo edeba- 
tur n. solvere jubebantur : uti est quo- 
que in Ms. Brant. Leid. sec. et Lovan. 
Ciacconius conjecerat cogebantur. S. 
jubebant Bong. et Dorv. jubebat Pa- 
lat. sed Scalig. Leid. pr. et Voss. 
naves solverent: unde magis placet, 
quod jam expresserunt Vascos. Steph. 
Gryph. post. Str. solverant: ut con- 
veniat preced. recepti non erant. 

ciut. 5 Partim quos| Transponit Ci- 
acconius, quos partim, &c. Sed nihil 
opus. Clark. Idem male quisque abun- 
dare censet. 

Civ. 9 Septimium tribunum militum] 


1526 


In vulgatis Appiani exemplaribus B. 
C. 1. 1, p. 480. legere est Seumpavios 
arhp “‘Pwuatos, tore mev TE Baotrel, ma- 
Aa 5€ a’t@ Moyrniy orparevoduevos. 
Et p. 481. Toy Seumpavioy elre émyt- 
véokwy ‘Pwuaioy dyta, &c. sed utrobi- 
que reponendum est Serriulov nomen. 
Vide Plutarchum in Pomp. pagg. 
660. 661. et Dionem 1. xi. pagg. 
186. 187. Davis. Lucan. vit. 597. 

12 Bello predonum) Id bellum in- 
telligit, quod contra piratas Cilicas 
gessit Pompeius. Vide, preter alios 
Historicos, Florum 111. 6. Davis. 

13° Naviculam parvulam conscendit 
cum paucis suis, atque ibi ab Achilla et 
Septimio interficitur] Sic quidem om- 
nes Historici. Adi Plutarchum in 
Pompeio p. 661. Appianum B. C. 
1. 11. p. 481. et Dionem 1. xm. p. 187. 
At Cicero de Divin. 1m. 9. ‘ An,’ 
inquit, ‘ Cn. Pompeium censes tribus 
suis consulatibus, tribus triumphis, 
maximarum rerum gloria letaturum 
fiisse, si scisset se in solitudine Egyp- 
tiorum trucidatum iri, amisso exercitu :’ 
qua si vera lectio, cum ab aliis omni- 
bus, tum ab se ipso diversus abit vir 
prestantissimus. Vide Tuse. Quest. 
1, 11. p. 145. ed. Fabric. Unde men- 
dosum esse locum crediderim. Re- 
pono si scisset se in celone (vel potius 
celoce; hoc enim navigium a pleris- 
que celox dicitur. Vide Nonium 
Marcellum p. 557.) #gyptiorum truci- 
datum iri. Celo navis est biremis, 
vel triremis, ut testatur Isidorus His- 
palensis xix. L. quod pulcre convenit 
eum Luecano; qui vit. 662. seqq. 
auctor est interfectores Pompeii bi- 
remi vectos fuisse. Imperiti Mona- 
chi, cum non intelligerent quid sit 
Celo, solitudinem, notius vocabulum, 
substituere. Tan. quidem Faber E- 
pist. Crit. 1. 4. ‘se a satellite AL- 
gyptio contrucidatum iri’ conjecit, 
que sane hariolatio nimium abit a 
receptx lectionis vestigiis, ideoque 
non temere est admittenda. Da- 
vis. Dele a repono ad_ substituere 
et eorum loco substitue: legerim 


NOTZ VARIORUM IN 


si scisset se in celoce Agyptia tan- 
dem trucidatum iri, vel a spadone 
/Egyptio demum trucidatum iri, ut 
ad ipsum Tullii locum monuimus. 
Auctoribus ibi laudatis adde Fulgen- 
tium in Expos. serm. Antiqui p. 
180. et Senecam Epist. 4. Idem, cur, 
sec. Tllustriss. Bouhier. locum Ci- 
ceronis emendat ingeniose in solitu- 
dine Agyptio ferro. Adi illum ad 
Tusc. Disputat. ¢. 25. ‘ Exercitu 
amisso nudus in servorum ferrum in- 
cidisset.’ 

cv. 3 Evocasse} Sic Mss. in Editis 
fuerat vocasse. Clark. Evocasse, quod 
habent cum aliorum, tum mei omnes 
preter Dorvill. et Palat. jam exhi- 
bent Vasc. Steph. aliique. Evoca- 
visse Gryph. cum Ms. Scalig. Ciae- 
con. malebat advocasse. Rectius fuis- 
set tum ad se evoc. Vide ad vi. 34. 
‘“Omnes ad se evocat spe prede.’ 
Sed non opus est. Adi ad rv. 20. 57. 

A Ut iis testibus in summa pecunieé 
uteretur] Codex Brant. et editt. Rom. 
Ven. omissa prepositione, habent ué 
dis testibus summa pecunie uteretur, 
unde rescribit Ph. Rubenius Elect. 1. 
35. ‘ut iis testibus summa pecunie 
iniretur.’ Ms. Ciaccon. et editt. 
Beroald. representant ea swuma pe- 
cunia@, at lib. Ursin. in swnmam pecu- 
nie uteretur, unde conjecit Ciacconius 
legendum in sumenda pecunia uteretur, 
Sed memores esse deberent viri eru- 
diti, Criticen jubere, ne vulgata lec- 
tio sollicitetur, cum sana sit et sin- 
cera. Davis. In abest etiam ab Ed. 
Mediol. et pluribus : ea summa Leid. 
sec. Dory. Pal. Bong. et Edd. Vasc. 
Steph. alizque : eas. Lov. in summam 
Pet. et Voss. sed nil mutandum. In 
summa tuentur Scalig. et Leid. pri- 
mus: quamquam in swmmam nequa- 
quam displicet. Ut finis et scopus 
significetur, cur eos testes adhiberet, 
De qua locutione alibi post multos 
viros doctos pluribus egimus. Sic 
malo cum aliis apud Ovid. Met. x11. 
38. ¢ in caussam prosit, Achivi.’ 

7 Elide in templo simulacrum Victo- 


LIB. II. CAP. 106, DE BELLO CIVILI. 


rie, &c.| Non Elide tantum hoc acci- 
dit, sed ‘ plerisque locis signa sua 
sponte conversa,’ si Jul. Obsequenti 
c. 63. fides sit adhibenda. Quin et 
Valerius Maximus 1. 6. 12. ‘ in delu- 
bris Deum sua sponte signa conversa’ 
tradit. Davis. 

14 Pergami in occultis ac remotis 
templi—que Greci &dvta appellant] 
In fano Bacchi accidisse auctor est 
Dio}. x11. p. 182. “Ev te Mepyduw tup- 
mévey TE TVA Kal KUUuBaAwY Wopov ex TOU 
Atovuatov apbévra, dia maons Tis TéAEwS 
xepica. Porro que Cesari hic re- 
mota et occulta templi, Valerius 
Maximus 1. 6. abdita nuncupat, nisi 
locus corruptus est: ait, ‘ Sonum 
tympanorum Pergami abditis delu- 
bris editum.’ — Illud certum, non hic 
delubris, sed delubri scribendum ; fa- 
cileque adducor, ut credam Valerium 
scripsisse adylis templi: cum illud 
abditis de hac re inusitatius sit. Sane 
Cesar cum diceret occultis templi, 
addendum sibi putavit, que Greci 
&5ura.appellant. Sed, quod monen- 
dum, putavi in Ms. Cujac. pro remotis 
est conditis. In Palat. Petav. et 
Bong. reconditis. Que fortasse vera 
lectio est. Vossius. Bene Lambinus 
ad Horat. 1.16. et 1v. 4. templi cor- 
rexit, licet in Mss. plerisque etiam 
meis, sit templis. Sed templi habent 
Palat. Bong. Leid. sec. et Dorvill. 
Verum in nullo est remotis. Conditis 
habet Leidens. sec. at Voss. et Dorv. 
reconditis. Leid. pr. recognitis. E 
Lovan. et Scalig. nihil varietatis ta- 
men enotatum est. Sed et reconditis 
est in Mss. Ursini et Ed. Beroaldi. 
Conditis etiam in alio Ursin. et Ciac- 
con. Quare omnino putem reconditis 
esse restituendum ; uti etiam id re- 
cepit Cellarius. Male autem templis 
propugnabat Hotomannus, quia in 
Valer. abditis delubris legitur. Sed 
vide ibi Virus doctos § 13. Abdita 
pro &uta hic etiam exaratur in Voss. 
Sed adita Latinis litteris Petay. Leid. 
pr. Scal. et reliqui fere. De his 


1527 


vide etiam Il, Spanhem. T. 1. Prast. 
Num. p. 718, 

18 Palma per eos dies in tecto inter 
cougmenta lapidum ex pavimento exsti- 
tisse ostendebatur] Plutarchus vit. 
Ces. p. 730. ait mapa tiv Bdow tod 
avipidv7os exstitisse golvina. Etiam 
Valerius Maxim. 1. 6. affirmat, ‘ pal- 
mam viridem Trallibus in wede Vic- 
toriz, sub Cesaris statua, inter coag- 
menta lapidum juste magnitudinis 
enatam ;’ (sic et Jul. Obseq. de prod. 
c. 63. qui sua ex Valerio hausit.) 
Unde Ursinus hic legebat intecto una 
voce. Sed non video, que tunc 
mens verborum esse possit. In tecto 
Cesari est éx) déuatos. Credo movit 
Ursinum, quod postea Cesar ait ex 
pavimento: nam tectum et pavimentum 
duo opposita sunt. Verum nescivit 
paviri etiam tectum posse, ideoque 
pavimenti vocem de tecto recte usur- 
pari, qui mos hodieque apud gentes 
orientes viget. Certe Hirtius quo- 
que initio libri de bello Alex. ait : 
‘ sine contignatione ac materia sunt 
edificia, et structuris ac fornicibus 
continentur, tectaque sunt rudere, 
aut pavimentis.’ Quod vero ad Va- 
lerii ac Plutarchi loca attinet, potue- 
runt ii alios auctores secuti esse; vel 
etiam ipse Cesar ab assentatoribus 
perperam edoctus: ut ut est, verba 
ejus clara sunt, et vult palmam in 
tecto templi exstitisse ; quod majoris 
miraculi quam alterum, ut ex pavi- 
mento enata sit. Davis, Adsensum 
Vossio prebet Clarkius. Me vero 
nondum peenitet conjecture, quam 
proposui ad Obseq. c. 125. ¢ Tralli- 
bus in ede victorie sub Cesaris sta- 
tua inter coagmenta lapidum magni- 
tudine matura enata:’ scil. integra, 
quo facit verbum exstitisse: quo su- 
bitus ortus designatur. Vide ad vu. 
35. et alibi. Cum Vossio tamen facit 
etiam Gruterus, eodem adducto Hir- 
tii loco. 

cv1.'2 In Zigyptum iter habere]} 
Mss. mei ad unum omnes, miro con- 


sensu, non agnoscunt prepositionem 


tm, Quod nequaquam spernendum 
est. Consule congesta ad B. G. 111. 


7. ‘ In Illyricum profectus est.’ 

_ 5 A Fufio) Mss, et Edd. quidam 
rursus Fusio. Sed prenomen Q. ad- 
dunt Leidenses, Scalig. Palat. Lovan. 
Bongars. Dorvill. et Edd. Vascos. 
Steph. Gryph. post. Strad. Quare 
id reposui. In Petav. et Voss. seri- 
bitur atque F. forte ab Q. F. De eo 
vide ad B. Civ. 1. 1. in f. ¢ Q. Fufium 
Kalenum legatum.’ 

8 In his erant legionibus hominum ut 
millia| Malo legere, in his erant legio- 
nariorum Ui millia. Quam vocem in 
Palat. et Bong. invenio, qui habent 
legionariorum hominum. Sed puto il- 
Jud hominum eradendum: ex legiona- 
riorum, quod primo erat factum le- 
gion. hominum. Vossius. Legionibus, 
hominum, &¢. Codices nonnulli, le- 
gionariorum hominum. Quod probat 
Vossius ; nisi quod vocem hominum 
delendam existimet. Quo tamen 
facto nil opus. Nam et alibi phrasi 
simili, militum legionariorum, sepius 
utitur Caesar. Neque vero repre- 
hendi potest etiam lectio vulgata. 
Clark. Legionarium h. est in Palat. 
Leid. sec. ac Dorvill. et Legionario- 
rum hominum jam exhibuerunt Vas- 
cos. Steph. Gryph. post. Strada. 
Legionarit homines in nostro ita nun- 
quam junguntur, sed quidem leg. mi- 
lites. Quamvis alibi homines de pedi- 
tibus dicat. Vide ad B. Civ. mm. 32. 
Optimi etiam quivis libri habent le- 
gionibus: quod temere mutandum 
non esse opinor. In legionibus an 
alii sunt milites, quam legionarii ? 
B. Alex. c, 69. § ut minus mille homi- 
nibus in ea Jegione esset.’ 

cv. 1 Propter etatem pueri] Erat 
tantum annos tredecim natus, tes- 
tante Appiano B. C. 1. mu. p. 480. 
Davis. 

4 Adjutores quosdam conscios sui] 
Qui simul cum eo conscii erant hujus 
consilii, Sallust. Catil, c. 22, ¢ Alius 


NOTZ VARIORUM IN 


alii tant. facinoris conscii.’ Rectius 
ergo videtur sibi ; vel consilit adesse. 
Certe Aicardus et Lipsius adserip- 
sere adjutores q. consilii sui: quorum 
ultimus Lovaniensi Codice inductus 
videtur ; in quo consciis suis. In 
Leid. pr. conscii sui. In Voss. Conscés 
sui. 

5 Regis amicis] Sic Mss. Reg. et 
Eliensis. Editi regits. Clark. Regis 
reposui quoque auctoritate Petav. 
Leid. pr. Lovan. et 4 aliorum. Regis 
nunciis Lovan. Dorv. et Palat. 

10 Ex duabus] Addit Librarius 
Leid. primi filiabus. Quam vocem 
non nemo hic omissam existimabat. 
Sed filiis pro filiabus etiam dici, notis- 
simum est. Adi notas ad Frontin. 
iv. 3. 5. Prestiterunt filiis pro’ filiabus 
Aristidis: et Priscian. 1. vi. Cap, de 
Dat. et Abl. Plur. 1. Declin. Eadem 
confusio infra B, Alex. ec. 33.‘ Majo- 
rique ex U. filiis Cleopatra.’ 

14 Romam adlate] Petay. Palatin. 
Leidenses, Lovan. Voss. Dorvill. rur- 
sus dant Rome. Vide ad B. Civ. 
11. 19. ‘ Cordube mitteret.’ 

Ut in e@rario ponerentur} Quod in 
zde Saturni. Notum est solitos Ro- 
manos, foedera, pactiones, testamenta 
in templis reponere, tanquam custo- 
dia tutissima. Forsan et quod hac 
re pactorum aut supremz voluntatis 
violatoribus imprecarentur iram De- 
orum. Sic apud Tacitum 1. Annal. 
“Augusti testamentum inlatum per 
virgines Veste:’ quibus sepe talia 
committi solita. Memini quoque in 
Sallustio legere me, in fano repositas 
fuisse tabulas foederis. Et exempla 
alia congessit Lipsius. Vossius. 

crx. 16 Alter accepto vulnere occu- 
patus} Ultima vox huc non convenit, 
cum ipsa etiam interfectum denotet., 
Velleius Paterculus u. 57, ubi de Ce- 
saris morte loquitur: ‘Dum clemen- 
tiam, quam prestiterat, exspectat, 
incautus ab ingratis occupatus est.’ 
Justinus vir, 4. ‘ Insidiis autem Eury- 
dices uxoris —— occupatus fuisset,’ 


LIB. 111. CAP. 110. 


&e. Hoc sensit J. F. Gronovius, qua 
de causa rescribit alter accepto vulnere 
sopitus; dicuntur enim sopiri, qui aut 
icti aut aliunde mente consternati 
deliquium patiuntur et pro mortuis 
concidunt, ut plurimis ostendit vir 
doctissimus Observ. tv. 8. p. 120. 
Mihi tamen hie preplacet alter accep- 
to vulnere obsopitus: hzc enim conjec- 
tura proxime Codicum scripturam 
accedit, eaque voce usus est Solinus, 
cum alibi, tum c. 12. editt. Salmas. 
Davis. Gronovio adsensum prebet 
Cellarius. In Leid. pr. modo legitur, 
quorum alter interfectus est. Nonausim 
ego proscribere occupatus, sive ob- 
pressus, perculsus, licet non ad mor- 
tem usque: nam et sic apud nostrum 
plus semel exanimatus dicitur pro de- 
fatigato ; et confectus vulnere non mo- 
do, qui per illud interiit, sed etiam 
qui modo gravissime yulneratus est, 
ut hoc ipso libro c. 9. et 95. ac pas- 
sim. Hine occupari sexcenties dici- 
tur homo iis animi affectionibus, que 
percellunt ita, ut nesciat quid agat. 
Livius 1. 59. ‘ illis luctu occupatis.’ 
Vellei. 11. 6. ‘ Caium Gracchum oc- 
cupavit furor :’ quod non mutarem in 
occecavit. ‘ Timore occupari’ in Ce- 
sare aliquoties: B. G. 1. 39. vu. 40. 
Male autem quidam exponunt hic 
occupatus quasi esset prius, quam alter 
vulneratus. 

19 Magnam] Sic Ms. Reg. Al. Mag- 
namque. Clark. Copulam omiserunt 
quoque Vascos. Steph. Gryph. post. 
et Strada. Sed male. Duas rationes 
dat, cur regem voluerit in potestate 
habere: et quia existimabat, Regium 
nomen magnam auctoritatem habere; 
ef ut privatorum bellum, non regis 
videretur. In hisce enim cum ceteris 
auctoribus solet Cesar ad emphasin 
geminare conjunctionem. 

20 Ut privato p. et lat. potius, quam 
regio consilio] Sic Ms. Regius; ele- 
gantiori paullo verborum  ordine, 
quam est in vulgatis, ut potius privato 
paucorum, et latronum consilio, quam 


DE BELLO CIVILI. 1529 
regio susceptum, Sc. Clark. Eo, quo 
Clarkius ordine, disposuerunt jam 
eedem Edd., quas modo nominavi, et 
ita reperi in Bong. Ceteri retinent 
vulgatum ordinem, nisi quod potius 
desit in Voss. et Petav. Leid. pr. 
Voss. dent latronum, quam regio con- 
silio; quod amplexus sum. 

cx. 3 He constabant] Ms. Eliensis 
Hec. Ms. Reg. et Edit. Rom. Hz. 
Quarum lectionum quievis ferri pos- 
sit. Clark. Hee est in Petav. Leid. 
pr. et duobus aliis. Hz habent Lo- 
van. Palat. Dorv. Leid. sec. qui co- 
dices solent consentire, et Edd. pri- 
me. De qua synthesi supra diximus 
aliquoties. 

13 Qui vim suorum defendebant| In- 
solens loquendi genus, vim suorum, pro 
vim suis inlatam. Non absimili modo 
libro de bello Africano, ni fallor, legi- 
tur ‘ Scipio multa de terrore suo,’ id 
est, quem hostibus incussisset ipse. 
Vossius. Propulsabant vim suis illa- 
tam. Dictys Cretensis 1. 4.‘ Ob in- 
juriam affintum, quas supra memora- 
vimus, consternabatur.’ Sic et 11. 30. 
Injuria sacerdotis est injuria sacerdoti 
illata. Simili modo apud-Apuleinm 
Metam. 1. 1. p. 9. ‘ Impune se rela- 
turum meas contumelias putat.’ De 
hujusmodi vocibus reciprocis vide 
A. Gellium Noct. Attic. rx. 12. ae 
intt. ad Phedri Fab. 11.8. Davis. Et 
passim. Adde nos ad B. Gall. 1. 30. 

17 Expellere, alios, alios arcessere] 
Semel alios expungi malebat, aucto- 
ritate codicis sui Ursinus; cui adsti- 
pulantur Petav. Bong. et Leid. sec. 
Recte. Videad B. G. 1.8. 

19 Qui invet. compl. Al. bellis. Hi 
Ptol.] Sic primus, quantum scio, edi- 
dit Scaliger ex Ursini libro. Ante 
eum in plerisque Edd. omittebatur 
vocula Ai. Verum Mss. Pal. Bong. 
Leid. sec. Dorv. et Edd. prime Qui 
invet. Hi omnesc. Al. b. Ptol. Sed 
Pet. Seal. Leid. pr. Voss. Carr. Edd. 
Vase. Steph. Gryph. post. Str. exhi- 
bent optime, ut restitui, milia ur. In- 


1530 


veteraverant hi omnes (homines Leid. 
pr. Scal.) comp. Al. bellis ; Ptolem. 
ext. 2 Preterea oppidi partem, quam 
Cesar] Locus literula corrigendus, 
quamvis libri vett. repugnent. Scribo 
oppidi parte. Manuscriptus noster 
non incommode habet, preter cam 
oppidi partem. Vossius. Preterea op- 
pidi parte. Ita emendavit D. Vossius 
ex conjectura; atque itain Ms. Reg. 
scriptum repperi. Nihilo tamen mi- 
nus proba est vulgata lectio, Preterea 
oppidi partem ; quemadmodum mazi- 
ma parte, et, maximam partem, dici- 
tur. Si qua emendatione opus, con- 
jecerim equidem legendum, Preterea 
EAM oppidi partem, vel, preterea EA 
oppidi parte; ut vox ea in praeceden- 
tem preterea fuisse absorpta fingatur. 
Sed sine Codicibus nihil muto. Quan- 
quam favet nonnihil Codex antiquus 
Vossii, qui habet, preter eam oppidi 
partem. Quam quidem ipsam lectio- 
nem non incommodam existimavit 
Vir ille doctissimus: ut adeo tota 
periodus hoc modo scribatur ; occupat 
Aleavandriam; preter eam oppidi par- 
tem, quam Cesar cum militibus tenebat. 
Primo impetu domum ejus irrwnpere 
conatus est, Sc. Sed in ea lectione 
hoc est incommodi, quod pars poste- 
rior Primo impetu, Sc. valde hiulca 
est. Nisi forte legi posset, Primoque 
impetu. Sed ne sic quidem lectioni 
vulgate prestabit. Clark. Legerim 
preterea in oppidi parte, Cum tamen 
D. Vossii Mstus habeat preter eam 
oppidi partem, ac Gryphins ediderit 
tenebat : EY primo impetu; totus locus 
ita queat distingui, occupat Alexan- 
driam preter eam oppidi partem, quam 
Cesar cum militibus tenebat. Et pri- 
mo impetu domum ejus, &c. Davis. cur. 
see. Et non comparet in prima 
Gryph. editione, sed secunda, que, 
ut sewpe patuit, ad exemplum Vasco- 
sane est procnrata. In ea enim, ut 
et R. Steph. ac Strade et additur. 
Sed optime D. Vossii Codex habet 
preter cam. Nam idem non agnoscit 


NOTA VARIORUM IN 


7d est, quod neque conspicitur in Pe- 
taviano nec Leid. primo. Quo omnia 
bene procedunt, occupabat Alexandriam 
preter cam o. partem, quam C.c. m. 
tenebat, primo inpetu donuun ej. mrum- 
pere conatus. 

4 Domum ejus} ‘ Partem Regie 
exiguam, in quam ipse_ habitandi 
caussa initio erat inductus;’ infra 


c. 112. Clark. 

exit. 3 Seda superioribus regionibus 
in mare jactis molibus] Joan. 
Brodeus Miscell. 111.5, reponit a 
superioribus regibus, quia in mare moles 
jacere, non regionum est, sed homi- 
num. Et hanc quidem conjecturam 
oceupayerat Ph. Beroaldus: ita enim 
legitur in edit. quam procuravit A. D. 
1508. Verum, ut opinor, sana est 
lectio a Mss. Codd. et antiquissimis 
editt. constanter representata: nam 
vult Caesar, in mare jactas fuisse 
moles, quas e superioribus regionibus 
convexerant. Superiores regiones sunt 
montuose, aliisque, minus depress. 
Eodem sensu superiora loca sepe dixit 
noster. Vide B. G. 1. 3. et 14. 
Davis. Emendant Viri doctissimi, 
Brodexus, Beroaldus, Scaliger, Vale- 
sius, Hodius, aliique, a superioribus 
REGIBUS. Quod et Cellarius probas- 
set; nisi verbum presentis Temporis 
conjungitur ab adjecto superioribus ab- 
horreret. At non abhorret sane. 
Neque enim omnino refertur illud 
superioribus ad verbum presens cone 
jungitur ; sed ad preteritum jactis 
Molibus in mare olim jactis a superiori- 
bus Regibus, etiamnum cum oppido 
conjungiiur. Nihilo tamen minus, 
quoniam consentiunt Mss. omnes, 
lectionem vulgatam cum Davisio re- 
tinendam censeo. Ut hoc dicat Ce- 
sar, in mare jactas fuisse moles, quas @ 
superioribus (scil. montuosis) regioni- 
bus convexerant. Clark.! At quis ita 
loquitur? moles jacte in mare a supe- 
rioribus regionibus per ellipsin Tod con- 
vecte vel similis verbi. Potius ex~- 
plicuissent Viri docti, a notare locum, 





LIB. 


unde he moles jaci coepte sint; ut 
initium ceperint a superioribus regi- 
onibus, et ita in mare longius ex- 
tense fuerint. Quo sensu facile lec- 
tio vulgata se tueri potest. Ut verum 
tamen fatear, malim ego quoque Re- 
gibus, presertim cum hoc confirme- 
tur a Codice Vossiano, in quo clare 
ita inveni. A sup. iis regionibus Lov. 
De his molibus adi Amm. Marcell. 
XXII. 16. et ibi Vales. 

10 Pharos] Sic bene Petav. pro 
Pharus ; ut mox in Lov. Pet. et Dor- 
vill. ac primis editionibus, uti et Aldi 
et aliis est Pharon: quod reposui. 
Pharus quidem et ad Pharum supra 
retinent Mss. omnes. Verum non 
dubito, quin et illic scribi debeat Pha- 
ros et Pharon. Quod est in Mss. et 
Edd. B. Alexand. c. 14. sic Thapson 
Mss. B. Afric. c. 44. Comprehendit 
est in Carr. Leid. sec. et Voss. Ed. 
Flor. Sed Pet. Scalig. Leid. prim. 
prehendit. Vere, ut puto. Virg. Amn. 
i. 322. ‘ Quam prendimus arcem 
Lucan. v. 575. ‘liceat vexata litora 
puppe Prendere.’ 

15 Dimisit] Sic melius edidit Sca- 
liger, quam quod in prioribus erat 
Edd. demisit. Sed in plerisque, uti 
et Edd. primis, erat deduxit: atque 
ita Pal. Bong. Voss. Leid. sec. Dor- 
vill. Lovan. Ciacc. Aliud quid latere 
docent Seal. Leid. pr. Cujac. et Pe- 
tav. deauxit habentes. Quo quid ex- 
tricandum sit, nescio. Pro Var. lect. 


DE BELLO ALEX. 


1531 


in Cuj. et Pet. erat misit. Sine ad. 
juncto casu poni id vidimus ad B. G. 
y. 34. Pro regiones vero provincias 
exaratur in Pet. Scal. Bong. Leiden- 
sibus, Voss. In Palat. et Dorv. o. 
provincias propinguas circum. Adeo ut 
forsan in solis Cuj. et Lov. sit re- 
giones. 

20 Hoc tractu] Sic exstat in Edd. 
Roseti, Plantini et seqq. Juvatque 
Bong. Cod. hee. At in prioribus et 
Mss, meis aliorumque, quantum scio, 
scribitur nec, sine sensu. Faernus in 
hoc tractu: quo faciunt variz lectio- 
nes Leidens. pr. et Lovan. in voce 
precedenti. Videtur etiam verior, 
et ex in oc factum esse vitiosum nec, 

30 Magnis enim jacturis} Codex 
Brant. (et Lov.) perperam exhibet 
aucturis. Jacture sunt dona sive mu- 
nera. Vide notat. ad B. G. vi. 12. 
Simili fere modo hujusmodi largi- 
tiones damna nuncupavit Plinius in 
Pan. c. 12. Davis. 

32 In parte Cesaris] Leid. pr. in 
partem: at Nicasius legebat in po- 
testate. Male, Pothinus simulabat, 
se contra Achillan et Arsinoén in 
partibus esse Cesarianis. Quare ejus 
perfidia deprehensa, occidit eum Ce- 
sar, Bene id monuit quoque Ciac- 
con. addens locum Hirtii de B. Alex. 
c.7. ‘Erat magna multitudo oppi- 
danorum in parte Cesaris.’ Terent. 
Andr, 1. 5. 8. § Nostra timeo parti :’ 
et passim. 


DE BELLO ALEXANDRINO 


LIBER. 


A. Hirtii Panse] Inepte ita in- 
seribi docui ad initium ]. vii1.: cum 
Hirtius et Pansa diversi fuerint ho- 


mines. Oppii sive Hirtii Edd. Vett. 
Sed A. Hirtii simpliciter Bongars. et 
Leid. sec. bene, Alii Casaris, Celsi, 


1532 


Suetonii nomen inscribunt, ridicule : 
immo in nonnullis est J. Constantini 
Cesaris. 

Cap. 1. 2 Ex Creta sagittarios|] In 
nullo meorum codicum, uti nee in 
Edit. Romana comparet Prepositio : 
quare eam jussi deleri. Creta evocat, 
ut Rhodo arcessit : nisi jungere velles 
sagittarios Creta i. e. Cretenses, vel 
legere Cretas, quia in Mss. Lov. et 
Bongars. exaratur Certos. Sed mu- 
tatione nequaquam est opus. 

3 Ab rege Nabatcorum Malcho] psa 
vox ultima Regem significat, et ab 
Hebraica 5 pe) ortum ducit. Por- 
phyrius in vita Plotini. BasiAreis 5& 
Totvoua TH Toppupiw euod mpoojv, kara 
pev rdrpioy didAcKTov MaAXw KeKANUere. 
Vide et Luc. Holstenium de vit. et 
script. Porphyrii c. 2. Davis. Vide 
etiam Cellar. et Salm. Plin. Exere. 
pag. 892. 

7 Test. atque musculis aptantur] Lip- 
sius l. 1, Pol. D. 9. emendat quatiun- 
tur, captantur, aut aliquid simile. Sed 
nihil opus. Id enim vult Hirtius : 
que partes minus firme essent, in iis 
testudines atque musculos, ad tegen- 
dos milites, fuisse collocatos. Clark. 
Lipsius margini adlevit quoque lax- 
antur, grassantur, Gruterus exponit, 
loca infirmiora, quibus hostes inva- 
suri erant partes urbis infirmiores, 
accommodata, quo instrumentis tali- 
bus sine inpedimento uti possent. 

10 Incendio fere tuta] Ita exhibent 
Mss. omnes constanter, Lipsius ta- 
men ore codicis sui adscripsit ab in- 
cendio, atque ita edidit R. Stephanus. 
Sine prepositione invenies quoque 
apud Seren. Sammon. de Medic. 
c. 61. ‘ Ut tutus fias infeste fraude 
noverce :’ ubi vide Clar. Burm, Va- 
riatur apud Liv. m1. 44. Sed et in- 
cendio exponi potest, in incendio, dum 
est incendium. Similia multa vide ad 
B. G. ur. 1. ‘ Imperio nostro.’ 

12 Structuris} Notandum, in opti- 
mo Leid. pr. legi instructuris. Quam 
vocem hac in re apud Isidorum oc- 


NOTH VARIORUM 


IN 


currere, monui ad Front. mu. 3. 17. 
Adde Salmas. Plin. Exere. p. 268. 
852. 

16 Illud sperans] Fuly. Ursinus ex 
conjectura reponit illud spectans, et 
sane sic exhibent editt. Beroald. 
Vase. eoque alludunt Mss. Brant. 
Norvic. ac editt. Rom. Ven. in qui- 
bus est illud exspectans, preterquam 
quod eo modo sepinus loquatur Ce- 
sar: interdum tamen aliter. Sic B.C. 


1.43. ‘ Hoc sperans, legiones tres ex 
castris educit” Et B. C. m1. 85. 


‘ Hoe sperans, ut, movendis castris 
pluvibusque adeundis locis, commo- 
diore frumentaria re uteretur.’ Ma- 
nifestum igitur est, lectionem vulga- 
tam ferri posse, quam tamen, vir er- 
roribus exscribendis natus, Joan. 
Goduinus ejiciendam censet. Davis. 
Spectans. Sic reponendum ex iis co- 
dicibus, qui habent eaxspectans, Editi 
sperans. Neutrum tamen male. Clark. 
Quum in Mss. Thuaneis ac meis om- 
nibus et Edd. primis sit eaxspectans, 
cum R. Stephan. Ursino, Brantio, et 
Clarkio spectans pretuli. Vide ad 
B. Civ. m1. 85. ‘ semper, ut videbatur 
spectans, si iniquis locis se subji- 
ceret.’ 

20 Quarum alterius rei copiam ex- 
iguam] Lepidus profecto hoe in loco 
est Rhellicanus ; qui, ‘ Ex sequenti- 
bus,’ inquit, (scilicet ex eo, quod una 
alterave infra pagina dicat Hirtius, 
‘nullum omnino Alexandrie Fontem 
fuisse ; flumen autem Nilum in ea 
parte Urbis fuisse, quam adversarii 
obtinebant;’) ‘ ex his,’ inquit, ‘ intel- 
ligi potest Cesarem, per (Alterius ret 
copiam exiguam,) aquam innuere.’ 
Quasi vero non in hac ipsa sententia, 
aquam plane nominasset : uf AQUA 
pabuloque abundaret ; quarum alterius 
rei copiam exiguam, alterius nullam, 
Sc. Clark. 

i. 2 Per quas fines Agyptii, reg 
numque pertinet}| Turbant hie Mss. 
nam per quas non est in Dory. quas 
deest Pal. fines exsulat a Leid. pr. 


CAP. 2. LIB. DE BELLO ALEX. 


Voss. finis Bong. Leid. secs Hgypti 
habent Mss. tantum non omnes et 
Edd. prime. Regnum sine que est in 
Leid. pr. Quasi fuerit tantum per 
quas HMgypti regnum pertinet. Sed 
videntur librarii decepti esse singu- 
lari numero verbi pertinet. At con- 
sule dicta ad B. G. rv. 11. ‘ principes 
ac senatus fecisset.’ Ciacconius au- 
tem pro per quas nimis temere con- 
jecit scribendum qua. 

5 Convexerant et innumerabilem mul- 
titudinem adduxerant] Lege et innume- 
rabilem militum muliitudinem adduxe- 
rant. N. B. Editionem nostram qua- 
tuor ultimis vocibus privavit error 
Typographicus. Davis. cur. sec. Ci- 
acconio videtur deesse vox hominum, 
quia sequitur, Huc multitudine dispo- 
sita: sed cur non inde patet militum 
vel hominum subintelligi ? 

13 Obportune essent| Ursin. Pe- 
tay. Cujac. Scalig. Bongars. Leid. pr. 
Voss. Reg. Eliens. et Edd. prime, 
item Vasc. Steph. alieque dant ob- 
poni pessent. Quare recipienda vide- 
tur lectio Lovan. Pal. Leid. sec. 
Dorvill. et Edd. Venet.-1517. Gry- 
phii, &c. obportunt, per Synthesin re- 
lato ad milites, non ad cohortes. Quod 
sepissime usu venit in his commenta- 
riis. Confer loca ad que lectorem 
misi B. Civ. 111. 87. ‘ Copiz, &c.’ ‘ et 
plerique.’ B. Civ. 11. 32. ‘ Municipia. 
ili.” B. Alex. c. 9. ‘ naves. Hi.’ 

17 Tabulatorum confixerant] Nescio 
quem locum hic habere poterit vox 
ultima. Lego confinxerant. Sic Pli- 
nius H. N. x. 33. dixit ‘ nidos con- 
fingere.’ Davis. Nescit Davisius quem 
locum hic babere possit vox confixe- 
rant: ideoque rescribit, confinxerant. 
Sed nihil opus. Nam quemadmodum 
dicunt Latini Scriptores, tabulas inter 
se configere ; ita similiter recte dici- 
tur, turres totidem tabulatorum confi- 
gere.’ Clark. Idem x1. 5. ‘ Apes favos 
confingunt et ceras.’ Pari modo ‘ deo- 
rum simulacra confingere’ est apud 
Lactantium Div. Instit. 1. 11, Davis. 


1533 


cur. sec, Confinxerant invenio in Ed. 
Elzev. et confecerant in Leid. pr. Sed 
cave quid mutes. Adludit Hirtius 
ad vocem miyua. Glosse Configit 
ouvryooel, riypa confixum. Adposite, 
ut legi debet, Apul. Metam. 1. tv. 
p. 72. Ed. Pric. ‘ confixilis machine 
sublicie turres tabularum nexibus ad 
instar circumforanez domus:’ ubi 
vulgo male: ‘ sublice: turres tabu- 
larum nexibus.’ V. Comment. 

19 Funibus jumentisque objectis, di- 
rectis platcis| In eo solo variant Codd. 
quod Ms. Norvic. et editt. Rom. Ven, 
Beroald. cum aliis nonnullis exhi- 
beant directis pluteis; unde Pet. Ciac- 
conius, omissa voce et mutata dis- 
tinetione, rescribit funibus jumentisque 
objectis pluteis, ut velit Hirtius, ju- 
menta objectu pluteorum fuisse pro- 
tecta; nec ab hac sententia abhor- 
rere videtur Just. Lipsius, qui Poli- 
ore. |. 1. Dial. 4. pro objectis pra- 
terea legit obtectis; absque causa 
quidem sontica, etiamsi priorem e- 
mendationem recipiamus, cum Cesar 
B. C. ut. 15. dixerit ‘ adversus plutei 
objectu.’ Sana est, ut arbitror, lectio 
vulgata. Sic hujusce libri c. 36, 
‘Montibus tamen altis ab duobus 
lateribus objectis.’ Hoe certe prestat 
Scaligerane rationi, pro qua vox ob- 
jectis tota est eliminanda. Turres 
procul dubie aliaque omnia iis plateis 
facilius aguntur, que recte sunt et 
sine multis flexibus. Davis. Jumentis- 
que objectis, hoe est, jwmentis junctis. 
Sollicitant hane lectionem Viri docti, 
et emendationes nescio quas commi- 
niscuntur. Sed quemadmodum dixit 
Livius, fores porte objicere, et muni- 
tiones vallo objecte, hoc est, adjuncte ; 
ita recte quoque dici videtur, funibus 
jumentisque objectis, hoc est, junctis. 
Probam esse vulgatam lectionem, vi- 
dit et Davisius: verum quam affert 
similem locutionem, Montzbus altis ab 
duobus luteribus objectis, ea non vide- 
tur satis ad anctoritatem habere si- 
militudinis, Clark. Pro vulgata lec- 


1534 NOTE 
tione siant etiam Codices nostri me- 
liores. Nam plufeis non comparet 
nisi in recentissimis Bong. Palat. 
Leid. sec. et Edd. pp. objectisque 
Voss. direptis Palat. et Dorv. Sed 
directeé seu derect@, ut est in Petay. et 
aliis, platee sunt recte, ut directum 
iter alibi. Vide ad B. Civ. ut. 75. 
Objectis ejici vellet quoque Gruterus. 
An objectas directis plateis, sive obpo- 
sitas? Quo sensu objecte insule, loca, 
§c. passim in his commentariis oc- 
currit. Cum Bruto tamen  pluteos 
prefero: quia videntur contraria esse 
directa platee, et in quamcumque par- 
tem. 

ii. 1 Fertilissima} In Loyan. Co- 
dice corrupte legitur feralissima. Un- 
de Heinsius conjecit feracissima. Be- 
ne, nisi magis verisimile videretur, 
esse modo aberrationem librarii, re- 
tinentibus ceteris fertilissima: quod 
nemo sanus damnare possit. 

9 Gabiniwn cum exercitu fuisse in 
ZEgypto| Eo missus est Gabinius, ut 
Ptolemaum, ejecto Archelao, redu- 
ceret. Vide notat. ad B. Civ. 1. 5. 
Hue respicit Valerius Maximus 1x. 1. 
ex ext. 6. Davis. 

14 Tempestatibus propter anni tem- 
pus] Ultima tria verba videri possent 
alicui esse Glossema; presertim 
cwn in Mss. Lovan. Palat. et Dorv. 
exaretur Tempestatibus anni. Quod 
non displicuit Grutero. Sed Hein- 
sius conjiciebat intercluso tempestatibus 
mari: uti scribit auctor c. 43, Sed 
cave quid mutes. Tempestates passim 
vocantur ceeli turbid constitutiones, 
per quas minus navigabile est mare. 
Vide preter alia loca B, Gall. 11. 12. 
Iv. 3. et sepissime. He vero acci- 
dunt plerumque per tempus anni hiber- 
num, seu tempus maris clausi. Anni 
tempus frequens est in his commenta- 
riis. Adi notas ad vit. 16. ‘ per singula 
diei tempora.’ Ipse Hirt. B. G. vu. 
7. pabulatio propter anni tempus exi- 
gua.’ et infra c. 43.‘ hiberno tempore 
anni et difficili.’ b. Afric. c. 24. ¢ per 


VARIORUM IN 


anni tempus.’ 

1v.8 Inmilites] Scalig. Leidenses, 
Loy. Pal. et Dorv. dant militem. Be- 
ne, pro militibus et omni exercitu ; 
ut innumeris apud auctores locis su- 
mitur. Nil tamen mutare placuit 
tum propter Petav. et alios codices, 
tum propter precedens largitionem: 
nisi ibi velles largttiones. 

v.7 Plebes] Ita bene ediderunt 
Vase. Steph. Strad. Gryph. post. 
Plant. Scalig. et seqq. ut exhibent 
Codd. Seal. Leid. prim. et Petavii, in 
quo non est plebis, ut videtur scribere 
Gudius ad Phedr. Fab. rv. 5., sed 
plebes, si recte excerpsit Gruterus. 
Reliqui habent plebs. At vide ad 
Vin 13: 

vir. 2 Ad extremum casum omnes 
deducti viderentur) Ms. Norvie, et 
nonnulle editt. ad extremum casum 
periculi, &c. Sic Curtius iv. 10. 2. 
* Sollicitisque sub ipsum tanti discri- 
minis casum ingens religio —incussa 
est.’ Non multo aliter Livius 1v. 27. 
‘“casnm ancipitis eventus’ dixit, et 
‘ casum fortune’ Justinus xxvii. 1. 
Davis. Adde: Catullus Carm, xx1r. 
1l. ‘Non casus alios periculorum, 
Livius 1. 18. ‘ Adeo moverat eum 
et primi periculi casus.” Igitur eorum 
Codd. lectio videtur reducenda. Idem, 
cur.sec. Mss. Reg. Eliens. et Vos- 
sii, casum periculi. Quam lectionem 
et exemplis allatis erudite tuetur 
Davisius. Clark.  Periculi addunt 
Mss. Pet. Scal. Leid. pr. Cujac. 
Bong. cum Ursin. et Edd. Vase. 
Steph. aliisque. Sine dubio vere, 
licet vulgata lectio utique sit proba, 
et ita occurrat B. G. un. 5. et alibi: 
similia vide apud Cort. in Sallust. 
B. Jug. c. 25. ‘casum victoriz ;’ et 
c. 56. ‘ facinoris casum,’ 

4 Graviorem extimescerent casum] 
Sic Aldus, eumque secuti ediderunt. 
At Mss. constanter omnes, item Edd, 
prime, Vasc. Steph. Gryph. et aliz 
Gravius. Quod non videtur mutan- 
dum fuisse; caswn illum,  scilicet, 


CAP. 7. LIB: DE BELLO ALEX. 


“aquam salsam factam, &c., extimes- 
cebant multo gravius:’ quia tuto rece- 
dere non posse se credebant. 

5 Celari Alexandrinos possent] Ita 
vulgo hodie exhibent, quod a Scali- 
gerana Ed. profectum videtur; sed 
in Ed. Elzev. a. 1675. inveni celare. 
Alexandrinos est qnoque in Edd. Ven. 
et Florent. In reliquis omnibus et 
Mss. seribitur celuri Alexandrinis. 
Quod idcirco restitui, ut arud Nepot. 
in Alcibiade c. 5. ‘ Id Alcibiadi diu- 
tius celari non potuit.’ Verum tamen 
Mss. Sealig. et Voss. habent Alexan- 
drint. Quod preferrem, ut usitatius. 
Cicero Fam. v. 2. ‘ te a fratre de re 
celatum esse.’ Frontin. 11. 7. 6. ‘ ce- 
latis et hostibus et militibus.’ Plura 
vide apud Broukh. ad Tibull. 1. 91. 
* Non ego celari possim.’ Recte ergo 
dicitur Alexandrini celantur, et illi 
celantur Alexandrinis, i. e. latent iis : 
non vero illi celantur Alexandrinos. 
Dari debebat exemplum: ubi res ce- 
latur me pro ego celor illam rem vel de 
illa re occurrat. Reposui igitur A- 
lexandrinis; non ausus recedere a 
plerisque Mss. favente Heinsio ad 
Ovid. Fast. rv. 149. sed inclino ma- 
gis in Alexandrini. Vide ibidem Cel. 
Burm. et ad Quinctil. Decl. 1x. 2. 
“Quod ipse celatus sit. Dein ki 
delevi auctoritate Petav. Scal. Leid. 
pr. Bong. a m. pr. Voss. que vox 
turbat sensum: quia sequitur illis, 
sc. Alexandrinis. 

11 UE, si mihi defendendi essent Alex- 
andrini, quod neque fallaces essent, neque 
temerarii| Editi veteres, Ut tum mihi, 
§c. Ms. Reg. cum ut non, §c. Mss. 
Eliens. et Vossii, ut mihi—Alexandri- 
ni, neque fallaces essent, 3 multaque 
oratio, &c. Corrupte omnes. Exhi- 
bendz tamen varie lectiones, siquis 
inde meliorem vulgata forte extunde- 
re possit. Interim vulgata non multum 
videtur reprehendenda. Clark. Cum 
Ms. Reg. consentit Voss. in cum ut 
non. Bong. ut quum mihi: tum Edd. 
Med. Venet. Flor. Reliqui ué mihi 





1535 


cum Edd. Vascos. Steph. Gryph. &c. 
Quod abest ab Mss. omnibus et iis- 
dem Edd. muliaque oratio est in Pet. 
Scalig. Leid. pr. Voss. Pal. Loy. 
Dorv. et Edd. iisdem. Quod si si 
deleas, eumdem sensum vulgato effi- 
cit. Quare in re lubrica conjecturis 
indulgere nolo. Omnia usque ad fi- 
nem capitis de Glossemate suspecta 
sunt Grutero. 

Ut, st mihi, §c.] Edit. Rom. Venet. 
Beroald. habent ut tw mihi, &c. Ms. 
autem Norvic. ut mihi defendendi es- 
sent Alexandrini, neque fullaces essent 
neque temerarit. Testatur quidem 
Joan. Goduinus, locum esse corrup- 
tum, et Codices Mstos variare, quo- 
rum utinam diversas lectiones exhi- 
buisset. Loquendi sane modus vitu- 
perari non potest: eandem enim 
phrasin adhibet Cicero Offic. 1. 7. 
ubi ait: ‘Primum Panetius in hoc 
defendendus est, quod non utilia cum 
honestis pugnare aliquando posse 
dixerit.’? Attamen, nisi fallor, latens 
est mendum: nam licet temeritatis 
vitio laborassent Alexandrini, de eo 
agendi hic non erat locus. Rescribo 
itaque quod neque fallaces essent, neque 
VETERATORII. Hujusce libri c. 24. 
‘Etsi fallacem gentem (de Alexan- 
drinis loquitur) semperque alia co- 
gitantem, alia simulantem, bene cog- 
nitam habebat.’ Propertius Eleg. 
11. 9. 33. ‘ Noxia Alexandrea, dolis 
aptissima tellus.” Quin et tota #- 
gyptiorum natio fraudibus et versn- 
tiis adeo erat dedita, ut Etymologici 
Magni scriptor Aiyurriafev interpre- 
tetur mavoupyeve. Davis. Ingeniose 
admodum; sed exspectandi codices. 
Clark. At vide cum Cl. Wassio, num 
temerarit iidem sint, qui falsarii, qui 
fidem temerant et violant. Passim 
temerare sacra, leges, et similia, quod 
a temeritate dictum est, teste Festo. 
Vide omnino Ill. Heins. ad Vell. u. 
60. Ovid. Am.1. 8. ex Ponto m. 2. 
et Broukh. ad Prop. 1. 15.21. Hine, 
‘ intemerata fides,’ Virgilio et aliis. 


1536 


vil. 3 Omnia enim littora naturali- 
ter aque dulcis venus habere| Si hoe 
sit perpetuum, ratio est, quia parti- 
cule aque per terre poros ferantur, 
dum salina, ob figuram, in arctiori- 
bus meatibus hereant, unde nonnulli 
Philosophi fontinm a mari longissime 
dissitorum originem duxere. Vide 
Ren. Cartesium Princ. Philos. Part. 
Ty. § 64. seqq. Davis. 

11 Qui primam dignitatem haberent] 
Hoc est, qui honorem snum et existi- 
mationem rebus aliis omnibus sibi 
chartorem et antiquiorem haberent. 
Clark. 

13 Impetus hostium adversos] Hoe 
est; impetus hostium, in adversos et 
fortiter repugnantes. Phrasis inusi- 
tata, sed elegans valde et concinna. 
Hoc enim ait Cesar: Si impetus 
hostium adversi ex munitionibus vix 
sustinetis, quanto minus eosdem aver- 
si ct fugientes sustinebitis ? Clark. 

IX. 2 Operibus intermissis] Latinam 
esse hane locutionem, nemo dubitare 
potest. Nihilominus qnia sequitur 
statim inéermittant, non displicet lec- 
tio Edd. Rom. Venet. et Mediol. 
omissis: ut notavi ad Frontin. 1. 4, 
§ 13. ‘ Omnibus omissis.’ B. G. vir. 
34.‘ Omnibus omissis rebus.’ Omit- 
tere et pretermittere confunduntur B. 
G. vi. 34. Ceterum ad fodiendum pu- 
teos exaratur in recentissimis Mss, 
Palat. Dorvill. Leid. sec. et Edd. 
iisdem, quod temere ubique viris qui- 
busdam doctis placet. Ego antiquis- 
simos Codices malim sequi. Adi no- 
tata ad B. G. m1. 14. 

x.4 Nudari] Mss. Reg. et Vossii 
et Edit. Rom, nudare. Clark. Edi- 
tiones, quas ego vidi, preter Clark, 
habent nudare. Quamquam non dam- 
no nudari ; ut est in Urs. Cuj. Pet. 
et Gryph. Marg. Utrumque probum, 

7 Ex co numero} Sic reposui ex 
Ms. Norvic. et editt. Rom. Ven. 
Beroald. cum recentiores pronomen 
omittant, quod omnino videtur desi- 
derari. Davis. Cum Eliensi recte 


NOTA VARIORUM IN 


faciunt Mss. Reg. et Vossii. Czte- 
rum in Ms. Regio ita scriptus est hie 
locus, et nonnulli ex eo numero non 
longe—processissenxt ; Edit. Rom. Ven, 
et Med. concessissent, &c. Que lec- 
tio itidem ferri possit. Clark. Et 
nonn. etiam est in Leidens. sec. male. 
Eo vero addi necesse fuit, jubenti- 
bus et Mss. omnibus, atque Edd. 
Med. Vase. Steph. et aliis, nee non 
sano sensu. 

18 Sibi etiam] Ms. Reg. Sibique 
etiam, &c. Que lectio non mala. 
Conjunctum est enim cum eo, quod 
precessit: Now autem—illis, &c. Si- 
bique etiam hortandi suos (noctu) auai- 
lium defuturum. Clark.  Accedunt 
Leid. sec. et Bongars. recentissimi 
Codices. 

x1. 5 Turpiter in conspectu contume~ 
liam] Ms. Eliensis turpem. Mss, Reg. 
et Vossii, turpem in conspectu hostium 
contumeliam, &c. Clark. Turpem re- 
scripsi fide Mss. Petav. Palatin. 
Bong. Scalig. Leidensium, Voss. 
Dory. et Edd. Vase. Steph. Gryph. 
post. Hostium addunt quoque Pal. 
Bong. Leid. sec. Voss. Dorvill. re- 
centiores omnes. Omnium mallet 
Gruterus. Ceterum pro illi, quod 
abest a nonnullis Edd., in Petav. 
Scalig. Leidensibus, Voss. Dorvill. 
exaratur illis, Optime scil. Rhodiis, 
licet navis pracesserit, synthesi fre- 
quentissima, Adi ad B. G. m. 11, 
‘Equitatum. His Q. Pedium pre- 
fecit :’ atque ita vitabitur ambigui- 
tas, ne ili ad Cesarem referas ; quod 
videntur fecisse nonnulli Glossatores; 
unde in Mss. Loy. Palat. et Dory. 
inepte legitur acc. merite ad Cesarem 
respiciebat. Rhellic. et Cellarius ad 
navem referunt: quia nimis longe a 
reliquis provecta erat. 

13 Depressa cst altera, deinde omnes} 
Editt. Rom. Ven. Beroald. aliaque 
nonnulle exhibent depressa est altera, 
alteraque perturbata, deinde, §c. un- 
de rescribit J. Fr. Gronovius Obs. 
Iv. 19, ‘ alteraque perforata.’ Feli- 


GAP. 42) 2.48. DE, BELLO-ALEX. 


citer, ut opiuor, sic enim, inter alios, 
locutus est noster hujusce libri ec. 25. 
Davis. Depressa est altera; alteraque 
perforata ; deinde omnes epibalis nu- 
date. Voces iste, alteraque perforata, 
desunt in Recentioribus. Ms. Reg. 
et Editt. Vett. exhibent, alteraque 
perturbata: unde J. F. Gronovius ex 
conjectura restituit, alteraque perfo- 
rata. Feliciter. Sic enim infra Hir- 
tius, c. 24. ‘ triremem hostium perfo- 
rasset et demersisset ;’ et c. 46. ‘ per- 
forate merguntur.’ Quod sequitur, 
deinde omnes epibatis nudat@, manifes- 
to corruptum est. Si enim. OMNES 
epibatis nudate ; quorsum subjungit 
statim, ‘magna preterea multitudo 
in RELIQUIS navibus propugnatorum 
esset interfecta? Mss. plerique ha- 
bent, Deinde omnibus epibatis nuda- 
te: unde Glandorpius scribendum 
existimavit, Deinde nonnulle epibatis 
nudate; Turnebus, Due omnibus 
epibatis nudate: Davisius autem op- 
time: dein duz omnibus epibatis nu- 
date. Nisi forte etiam adhuc propius 
a Mss. vestigiis, unica tantum literu- 
la mutata, legi possit; alteraque per- 
forata; deinde omnibus epibatis NUDA- 
TA. Clark, Est non invenuste abest 
a Leid. pr. Altera perturbata addunt 
ex meis recentiores Leid. sec. Dory. 
Palat. et Edd. Med. Flor. Vascos. 
Stephan. Str. Gryph. post. At Lo- 
van. et Dorvill. es¢ alteraque perturba- 
ta. Dubitare possis, an illud pertur- 
bata seu perforata non potius sit Glos- 
sa tod depressa, aut contra, ut fuerit 
quadriremis, alteraque perforata; ubi 
aliquis adscripserit depressa: licet et 
hoe verbum in hac re sit proprium 
apud omnes historicos, et nostrum. 
Nil definio. Vetustissimi certe Mss. 
quique agnoscunt tantum depressa est 
dltera. Verum ego quoqne malim 
amplecti Gronovii emendationem, et 
cum Clarkio etiam rescribere omnibus 
ep. nudata, ut ad perforatam navem 
hoc referatur, et detnde, pro quo due 
vel quinque margini adlevit Lipsius, 

Delph. et Var. Clas. 


Cesar 


1537 


retineatur. Ommes autem est inep- 
tissimum, et omnibus exhibent Petav. 
Leidens. pr. Bongars. ac Voss. et 
Idd. Aldi, Gryph. Plantini, et alii. 

Deinde omnes epibatis nudate] Mss. 
Norvic. et Thuan. cum editt. vett. 
representant deinde omnibus, ex qua 
varietate Joan. Glandorpius seriben- 
dum putavit deinde nonnulle omnibus: 
Hadr. autem Turnebus Advers. XIv. 
16. ‘duz omnibus,’ &c. Lubens re- 
scripserim dein due omnibus epibatis 
nudate, que quidem minima est mu- 
tatio, multoque minus, quam relique 
conjecture, abit a Codicum lectione. 
Davis. 

14 Epibatis nudate] Sunt Epibate, 
qui navalibus operis zs merent, non 
aliter atque in castris milites ; Clas- 
siarios vocat postea Hirtius. Sic et 
passim Czsar. Brant. Vide Joan. 
Schefferum Mil. Nav. 1. 3. Davis. 

18 Remigio] Sic Ms. Regius. Al. 
remulco. Clark. Perperam Clarkius 
remulco mutavit ; licet sit remigio 
etiam in Lovan. Palat. Dorvill. Leid. 
sec. corrupte ex scriptura Codd, 
veterrimorum remulgo, ut est hic 
quoque in Petavian. Leid. pr. et 
Voss. vel ex Glossa. Wult auctor 
fune alligatas navibus victricibus, ab 
iis remigantibus protractas fuisse. 
Male enim Davisius quoque cum addi 
voluit. Navibus inserui etiam e tri- 
bus meis et Edd, Vasc. Steph. Gryph. 
post. &c. 

Suis} Mss. Reg. Eliens. et Vossii, 
suis navibus. Que loquendi ratio 
Cesari et Hirtio non infrequens. 
Clark. Carrar. Petay. Norv. aliique 
codices, addita voce, dant victricibus 
suis NAviBus Alexandriam, §c. Ac 
sic edidere Berozldus, Gryphius, at- 
que Stephanus. Legerim remulco 
cum victricibus suis NAVIBUS Alexan- 
driam deducit. De remulco vide In- 
terpretes ad Caesaris B. G. 11. 40. et ~ 
Jos. Scaligerum ad Festum in remulco. 

xu. 3 Quibus et superioribus locis 
sublevabuntur, ut ex a@difictis defendt 

wi eroteds 


1538 


possent] Ante hee verba manifestissi- 
mus est hiatus, quem intulit vetustas, 
unde apparet temere se gessisse Pet. 
Ciacconium, qui reposuit ut via e@di- 
Jicia defendi possent, cum de locis tam 
mutilis nihil certo possit definiri. 
Hujus tamen lacune in Ms. Norvic. 
et editt. Rom. Ven. Beroald. nullum 
est indicium. Davis. Neque in nos- 
tris Mss. qui constanter habent ex 
ed, in Edd. quibusdam ut via vel 
u¢ et, sine hiatu. Rhellic. capit pro 
a quibus Se, Classiariis Czsarianis. 
Cellarius reponit qui, retento ut vix, 
quod ab Aldo origmem habet. 

16 Naturale—bonum] Sic ex Mss. 
quibusdam reseripsit Vietorius Var. 
Lect. x. 24.; quem secuti sunt Sca- 
liger et Recentiores. Al. naturulem— 
usum. Wide qu infra ad c. 60. ubi 
similis (in plerisque Editis) occur- 
rit locutio. Clark. Accedunt Mss. 
Ursini, Petav. Leidenses, Pal. Bon- 
gars. Voss. Vulgate antea lectioni 
adliwrent Ms. Brant. Lovan. et Dor- 
vill. quam ante Scaligerum jam ab- 
rogavit Plantinus. 

xin. 1 Erant omnibus ostiis Nili] 
Scribe ex Lovan. et Palat. erant in 
omnibus ostiis Nili, quemadmodum 
Beroaldus et Gryphius olim dede- 
runt. Davis. cur. sec. Inaddunt quo- 
que Dory. Pal. et Edd. prima, Vas- 
cos. Steph. alieque. Quod male 
prefert Cl. Davisius. Tn hisce enim 
amant auctores, Cesar certe et Hir- 
tius, subintelligere prapositionem, 
quam sexcentis et pluribus  focis 
omitti singule fere pagine docent, 
sepeque a librariis temere intrusam 
esse docuerunt dudum viri docti. 
Vide Artzen. ad Epit. Aur. Vict. 
c. 135. et indicem nostrum V. in. 
Standum in hisce a Mss. vetustiori- 
bus. Eodem modo, ac hic c. 26. 
* locis idoneis ad Canopum in statione 
dispositis navibus.’ 

Ostiis Nili] Cod. Lovan. et Edd. 
Rom. Med. Ven. vostiis portuum Nili. 
Non inepte. Non enim tantum ora 


NOTA VARIORUM IN 


portus Livius aliique dixerunt, ut ad 
Lucanum vidimus x. 515. Sed et 
ostium portus aliquoties habet Livius. 
Consule Gronovium ad xxxv. 39. 
‘ Ad ostium portus est invectus.’ 

2 Regie navalibus| Editt. Rom. 
Ven. Beroald. in occultis regionis na- 
valibus ; que lectio non placet, cum 
liqueat hee navalia Alexandrie fuis- 
se sita. An scribendum in occultis 
regis navalibus? Ea certe in palatio 
regio fuisse, vix crediderim. Davis, 
Regie navatibus. Editi Vett. et Mss. 
nonnulli habent corrupte, regionis na- 
valibus. Davisius emendandum cen- 
set, regis navalibus; quia navalia in 
palatio regio fuisse vix crediderit. 
Sed proba est vulgata lectio. Supra 
B. Civ. 111. 112. ‘ Pars erat regie ex- 
igua,—et theatrum conjunctum do- 
mui, quod arcis tenebat locum, adi- 
tusque habebat ad portum, et ad 
reliqua Navalia.’ Clurk. Bene vul- 
gatum defendit Clarkius, licet Mss. 
Brantii, Lovan. Leidens. sec. Edd. 
Mediol. Flor. et margo Vasc. regionis 
exhibeant. 

16 Una in cursu littore Egyptio de- 
fecerat}] Pet. Ciacconius reponendum 
putat littore Agyptio decesserat: quia 
sub finem |. 11. de Bell. Civil. dix- 
erit Cesar, ‘naves imprudentia aut 
tempestate paullulum suo cursu de- 
cesserint.” Argumentum sane pror- 
sus est ficnlneum, cum illic de aber- 
ratione fiant verba; hic autem de 
navis interitione. Davis. 

XIV. 18 Eo gui intrassent] Eo licet 
precedat pluralis vade, defendi om- 
nino potest ex notatis ad B. G.1. 6. 
et v. 14. Verum id in nullo inveni 
Codice aut Editione ante R. Steph. 
et Plantin. Ante eas vulgo legitur e 
vel i. Et est quoque in Cujac. Pe- 
tav. Scalig. et Leid. prim. Sed in 
Lov. Pal. Dory. Leid. sec. Voss, 
Brant. et Edd. primis, item Ven, 
Beroaldi et aliis reperi eis. Recte 
omnino. Intrare enim cum Ablativo 
aque ac Accusativo construitur, 


cAP. 16. LIB. DE BELLO’ ALEX. 15389 


Quod non ceperunt librarii: unde et 
pro intrassent scripserunt transissent 
vel transirent, uti in Lovan. Pal. 
Brant. et Edd. primis ac Ven. Be- 
roaldi et Vasc. exstat, perperam. 
Adi viros doctos, quos laudavi ad 
Lucanum 11. 555. et Markl. in Adden- 
dis ad Stat. Silv. m1. 3. 61. ‘ Hermi- 
que vadum, quo Lydius intrat Bac- 
chus.’ Infra c. 32. in Mss. quibus- 
dam, ea parte oppidi intrare. 

xv. 6 Primus navibus] Ms. Reg. 
primis navibus: cui lectioni favet, 
quod sequitur, reliquam classem. Nec 
tamen ideo rejicienda vulgata lec- 
tio. Clark. Primis confirmatur a 
Scalig. Leidensibus, Lovan. Voss. 
Dorvill. et forsan reliquis, ut et Ed. R. 
Stephani: quorum auctoritati cessi ; 
presertim cum soleat hee vox jungi 
substantivo rei pro persone. Adi 
omnino Cel. Gronov. Obs. f. 7. et 
que notavi ad Front. 1. 6.1. Cicero 
Fpist. ad Fam. 11. 13. ‘Cum prima 
estiva adtigissem.’ Vulgatis favet 
Celsus, ‘si hec vada primi ingredi- 
mur.’ 

10 Hos quidem diutius] Ms. Nor- 
vic. exhibet hos enim diutius, quod 
eque placet. Davis. 

17 Nullius remid.] Ms. Vossii nulli. 
Ms. Reg. nullzque antique pro nulli. 
Clark, Nullis est in Voss. et Edd. 
Fler. Sed nulleque habent Bongars. 
et Edd. Wascos. Gryph. post. ac 
Strade. Vide congesta ad vi. 12. 
‘nullo adhibetur consilio.’ 

25 Suis ab Diis immortalibus eaposce- 
ret) Hic admodum facetus est Joan. 
Goduinus, nam ait, ‘non ut supra de 
Massiliensibus |. 11. de bello civili ab 
diis exposceret, sed ab suis: nam /E- 
gyptiis sui erant Dii, non aliis tan- 
tum gentibus communes, sed aliis 
etiam gentibus exosi.’ At prater- 
quam quod hic tam de Romanis, 
quam Alexandrinis agatur, bonos 
certe auctores parum trivit, qui non 
statim_videt suos idem denotare ac 
suas partes. Sic B.C. 11. 100. ¢ Cor- 


cyra Dyrrachioque aquam suis sup- 
portabat.’ Et hujusce libri c. 16. 
‘“Sepenumero Cesar suis exposue- 
rat. Sed quid opus exemplis? Ta- 
lia in Cesare et aliis pupiaiis occur- 
runt. Davis. 

xvI. 2 Prorsus—effugium dabatur vic- 
tis] Mss. plerique habent corrupte, pul- 
sis—effugium dabatur victis. Ms. Reg. 
pulsis dabatur effugium—ullum. Quod 
ferri posset. Sed prestat vulgata 
Lectio, propter elegantiorem dyti@e- 
ow, victis et victoribus. Clark. Cum 
Reg. faciunt Palat. Leid. sec. et 
Edd. Vascos. Gryph. post. Str. In 
Bong. est n. en. pulsis n. t. n. m. ul- 
lum d. refugium. In reliquis Mss. et 
Edd. omnibus ante R. Stephanum, 
quem Scaliger videtur secutus esse, 
est pulsis.et victis. Verba dabatur 
victis ab interpolatore addita censet 
Gruterus. Prorsus non displicet, si 
modo reperiatur in aliquo Codice. 

3 Illii—emnia tenerené] Nulli Edi- 
torum animadverterunt, non cohe- 
rere hec cum precedentibus dabatur 
et erant. Legendum aut, omnia te- 
nebant ; et deinceps, periclitabantur: 
aut, addita voeula, Cum illi—omnia 
tenerent, &c. Clark. Sed illud cum 
vel nam satis subintelligi potest. 

6 Perpaucos de summa rerum ac de 
salute omnium decertare] Mirum, quam 
ad lucem hic cecutierint Viri doctis- 
simi. ‘Perpaucos, inquit Cellarius; 
‘ quia, propter loci angustiam, classis 
explicari non potuit.’ Quasi vero 
non jam antea diserte narrasset Hir- 
tius, postquam Rhodize naves vada 
et angustias pertransissent, reliquus 
etiam, adeoque totam classem, esse 
subsecutas. Rhellicanus autem multo 
adhuc pejus: ‘ Hoc,’ inquit, ‘inde 
fortassis cveniebat, quod viderent 
cum gloriam, tum victoriz commo- 
dum, non ad singulos, sed ad unum 
Cesarem pervenire; ad hec, quod 
non pro patria, sed akena et externa 
terra et regno adipiscendo decerta- 
rent: quum e centta Alexandrino- 


1540 


rum quisque pro focis et aris, liberis 
et uxoribus suis pugnaret.’ Quasi 
vero Cesareani non pugnarent serio ; 
© guibus victis,’ jam dixerat Hirtius, 
‘neque mari neque terra perfuginm 
dabatur ullum.’ Aut quasi Perpaucos 
ideo diceret Hirtius, quia plures sci- 
licet Noluerant decertare : Quo nihil 
potest a vero longius abesse. Mens 
Autoris manifesta est: Perpaucos de 
saluée omnium necessario decertare, 
propterea quod salus totius exercitus 
penderet ex victoria NAVALI; que 
naves parvam tantum exercitus par- 
tem, pro sua et reliquorum omnium 
salute dimicaturam, continere pote- 
rant. Clark, 

8 Cavendum} Sunt qui emendent, 
cadendum. Ego, quin scribi debeat, 
CEDENDUM, nullus dubito. Siquis— 
cessisset, reliquis etiam esset ceden- 


dum. Quam conjecturam a Jo. Ros- 
seto jam ante occupatam video. 
Clark. Cavendum; si sana sit prima 


sententiz pars, vix dubium videtur, 
quin legi debeat, reliquis etiam esset 
CEDENDUM ; ut Rossetus et Clarkius 
statuerunt. Atcum Gryphius aliique 
plures ediderint, esseé cadendum; 
forte rectius legas si quis aut animo 
aut virtute cecidisset, reliquis etiam 
esseé CADENDUM. Cicero Fam. E- 
pist. v1. 1. £‘ Non debemus ita cadere 
animis, quasi aliquid evenerit, quod 
fieri posse nunquam putavimus.’ Si- 
militer mente conctdere dixit idem 
Philip. ur. 9. et concidere animis nos- 
ter Hirtius B. G. vur. 19, Davis. 
cur. sec. Cessisset valet idem, quod 
succubuisset, defecisset. Ut cedere in- 
vidia. V. Viros doctos ad Phedr. 
wi. 9. 4. labori Claud. Ruf. 1. 329. 
Ovid. Art. 1. 229. ‘Secum habet 
ingenium qui, cum libet, Accipe, di- 
eit. Cedimus, inventis plus placet 
ille meis.’”. Cavendum etiam von mu- 
tem ; quod retinent Mss. omnes, et 
Edd. prime, licet cadendwm exstet in 
Edd. Vascos. Stephan. Gryph. Ma- 
nut. Plant. et aliis. Reliqui sibi con- 
sulere, ct salutem fnga vel quocum- 


NOTA VARIORUM IN 


qne alio modo querere, ac sibi cavere 
deberent. 

18 Neque flexi ad virtutem ex tanta 
multitudine viri, virtuli nostrorum pos- 
sent adequari] Edit. Beroald. neque 
flexi ad virtutem ex tanta multitudine 
hostium viri, virtutes nostrorum possent 
adequare. Ms, Victor. neque flecti ad 
virtutem ex tanta multitudine hostiwn, 
neque pro voce viri, in reliquis au- 
tem eandem lectionem repraesentat 
ac Beroald. Alii Codd. a vulgata 
diversi non abeunt, nisi quod constan- 
ter exhibeant ex tanta multitudine 
hostium viri. Repono neque electi ad 
virtutem ex tanta multitudine hostium 
viri, ut partim ante me viderat Pet. 
Ciacconius. Electi ad virtutem idem 
valet ac lecti ob virtutem. Cesar B. 
G. vir. 85. ‘ Exiguum loci ad decli- 
vitatem fastigium, magnum habet mo- 
mentum ;’ ubi Vossius frustra repo- 
nit ob declivitatem. B. C. m1. 88. 
“Quam ad causam cunctum equitatwn 
—in sinistro cernu objecerat.’ Livius 
ui, 48. * Decemvir alienato ad libidi- 
nem animo.’ Alia suppeditabit Th. 
Munckerus ad Hygini Fab. xiv. p. 
94. Davis. Electi. Ita pulcherrime 
restituit Davisius ex Ms. Victorii 
(adde et Regium et Vossii), ubi scrip- 


tum est flecti ad virtutem. Vulgati 
habent, flexi ad virtutem. Que est 


inepta locutio. Electi- ad virtutem est 
electiob virtutem et eleganter dictum. 
Ut, allatis ex aliis bonis auctoribus 
exemplis, ostendit Vir Doctissimus. 
Quibus tu adde ex ipso Cesare supra 
de Bello Civili 111. $4. ‘ electos milites 
ad pernicitatem.’ Nam quod ex Cx- 
sare adfert Davisius, ‘ Exiguum loci 
ad declivitatem fastigium magnum 
habet momentum’ supra B. G. vir. 
85. iilud ad declivitatem non est ob 
decliv. sed quo ad declivitatem. Vo- 
cem hostium in Editis omissam ex 
Mss. restituit Davisius. Clark. Flecti 
etiam habent Bongars. Leidenses, 
quare omnino placet Ciacconii et 
Davisii conjectura electi seu lecti, 
Consule notata ad B. G, vy, 40, et 


CAP. 17. LIB. DE BELLO ALEX. 


alibi: flewi ad virtutem posset exponi, 
inducti ad virtutem ostendendam sci- 
licet et exserendam. Hostium vero, 
quod cum Davisio addidit Clarkius, 
reperi quidem in Leid. sec. Bong. 
Edd. Rom. Ven. Med. Beroaldi et 
aliis, sed sine dubio natum e Glossa, 
nam et precedentia etiam ad hostes 
pertinent, et intelligitur satis ex op- 
positione nostrorum. Sic statim quas 
protexerunt Bong. addit pr. hostes. 
Non capio autem quid velit Brutus, 
legendo flecti ad v. tanta m. hostium 
vires, virtutem nostr. p. ad@equare. 
Viri abest a Bong, et Leid. sec. quo- 
rum primus virtutes, alter ut neque 
virtutis babet: virtutes etiam Ed. 
Flor. et ade@quare cum Voss. et Leid. 
sec. adequarent Scaligy. Adequare 
neutraliter cum dativo alibi occurrit 
quoque, et apud ipsum Hirt. B. G. 
vir. 41. * Turris, que mcenibus ade- 
quaret ;’ si Mss. fidendum. 

22 Propinguam fugam ad oppidum 
eeperunt} Ad oppidum propinqgaum 
fugerunt. Livius xxz. 1. ‘ Fugam 
relique ceperunt.’ Dictys Cretensis 
11. 39. ‘Neque diutius sustinere au- 
sus Alexander, fugam capit.’ Sic 
Jocutus est et Hirtius B. G. vir. 26. 
Davis. Capere fugam vulgo erat 
quoque apud Ovid. Fast. 11. 867. 
sed elegantius ibi Cl. Burm. resti- 
tuit, ‘ Utque fugam rapiant.’ Cete- 
rum melius videtur Goduino Mss. 
Victor. et Thuan. lectio propinguum. 
Et sane ita ex meis quoque exhibent 
Pal. Bong. Voss, Leid. sec. in quo 
Suga. 

xvir. 4 In oppido et illam et urbem] 
Sensus hujus loci satis clarus, si con- 
staret, ita Hirtium locutum esse ; 
sed nusquam liquet, Casarem volu- 
isse uno tempore insulam et urbem 
tentare, et vehementer turbant Mss. 
et Edd. Vett. Pal. Bong. Leid. sec. 
habent et oppidum ct urbem: at Carr. 
Edd. prime, item Vasc. Steph. aliz- 
que et oppidum et tilam et urbem. 
Inepte: Mss. Urs. Petay. Voss. in 


¢ 


1541 


oppido et illam in urbe. Cuj. Seal. 
Leid. pr. In oppido et illa in urbem. 
An illam se. insnlam, et turrem se. 
molem, in qua erat turris, dixit ? 
Non liquet, quare éeréxw. 

8 Alteram insule partem] Ms. Eli- 
ensis, inde alteram, &c. Mss. Reg. et 
Voss. et Edit. Rom. neque alteram, 
&§e. Ut forte legi debeat atque al- 
teram, §¢. Porro has voces alteram 
insule partem ita accipit Rhellicanus, 
ut significent eam insule partem, quam 
adhue tenebant Alexandrini ; que pars 
opponatur ei, quam a se oceupatam et 
presidio munitam, supra dixerat Ca- 
sar in calce libri preecedentis. Mihi 
vero hoc ita potius accipiendum vi- 
detur, ut dicat Hirtius Cesarem, 
ejus loci, quem tenebant Alexandrini, 
alteram partem in coustratis navibus 
aggressum. Etenim anus hostium 
distinende causa hoe factum, nar- 
rat. Clark. Jn alteram habent quo- 
que Lov. et Leid. pr. Jngue Leid. 
sec. Palat. Bongars. et Edd. prime, 
alteramque Edd. Vascos. Gryph. post. 
Stepk. et alie : atque in alteram Ed. 
Flor. Sed verissime Pet. Inde alte- 
ram: quod et placuit Grutero. Dein 
cum ejeci auctoritate Mss. Urs. et 
meorum ad unum omnium. Navibus 
additum conjicit quoque Gruterus, 
quia in Bong. est navigiis. c. 19. ‘ad 
incendia onerariarum.’ 

10 Ac primo] Ita ex Mss. et Editt. 
Vett. restitui, sententia ipsa postu- 
lante. Hine enim mox ex adyverso 
respondet, sed ubi, &c. Scaliger et 
recentiores ediderant, At primo. Quod 
sententiam prersus turbat. Clark. 
Consentiunt cuncti Mss. Edd. Vett. 
in 7 ac, ut et Ed. Elz. A. 1675. 

16 Pertentatis| i.e. Bene et exacte 
tentatis, ut alibi apud auctores opti- 
mos. Si tamen Mss. addicerent, non 
displiceret pretentatis, quod exstat 
in Edd. Vasc. Steph. Gryph. post. 
et Strade. Adi ad v. 15. Cave 
vero cum iisdem Editis legas consti- 
terant pro institerané: licet adstipu- 


ee “ 


eUvdse 


1542 


lentur Pet. Leid. pr. et Pal. B. Gall. 
Iv. 33. ‘In jugo insistere.’ 

20 Ad littora et vicum applicaverunt } 
Ex Mss. Reg. et Eliensi reponendum 
existimo, naves ad littora et vicwm 
applicaverunt. Quanquam et subin- 
telligi potest vox naves. Clark. Na- 
ves addunt quoque Mss. mei plerique 
si excerptis fides habenda ; uti et 
Edd. Vase. Gryph. Steph. et aliz : 
et ita B. Civ. mr. 101. et alii passim. 
Quia tamen in Leid. pr. nec Edd. 
primis ipse inveni, prastat id non 
intrudi, cum sepe subintelligatur, ut 
apud Just. 11. 4.21. B. Hisp. e. 37. 
‘ad terram adplicant:’ nisi velles 
naves sumere in nominativo, quam- 
quam ego mallem intelligere ipsos 
nautas, qui pulsis Pharitis (male enim 
Mss. et Edd. quidam Hi pulsi) id 
fecerint. Navis adplicat est apud 
Prop. 1. 20. 20. ‘Mysorum scopulis 
adplicuisse ratem.’ ‘ Naves proximo 
litori adplicuisse.’ Front. m1. 16. 5. 
Aliquis me audacior conjiceret, hos- 
tes vel reliqui excidisse. Durius esset, 
ut his pulsis, adplicaverunt positum sit 
pro hi cum pulsi essent, adplicaverunt : 
ut iidem intelligantur. Adi tamen 
ad B. Afric. c. 10. ‘ Omnibus insciis, 
sollicitabantur,’ 

xvitt. 1 Ipsi] Deest hee vox in 
Mss. Reg. et Eliensi. Et deesse de- 
bere videtur: nullam enim hoe in 
loco emphasin habet. Clark. 

Ex munitione se continere] Primam 
voculam delevit Jos. Scaliger: Fulv. 
autem Ursinus, notante Ciaeconio, 
reponit in munitione. At a Codicum 
scriptura quam minime recedendum ; 
quare placeat ea munitione. Davis. 
Ea munitione. Ita restituit Davisius, 
conjeciura felici. Mss. et Editi ha- 
bent, ex munitione. Ursinus conje- 
cit ; in munitione. Sed Davisii emen- 
datio melior, et a Codicum scriptura 
propior. Clark. Pro ipsi ex malim 
ego scribere covjectura, ni fallor 
verissima, Pharite. Ipsi abest quoque 
a Pet. Seal. Leid. pr. Voss, et Bong. 


NOTA VARIORUM IN 


qui non habet etiam ex. 

11 pece p. intervallo enataverunt} 
Non possum non amplectendam cen- 
sere scripturam Mss. Urs. Pet. Leid. 
pr. et Vossiani, et Ed. Scal. énterval- 
lum. Sive Accusativum hune cum 
Grammaticis per ellipsin praposi- 
tionis capias, quia spatium denota- 
tur, uti B. Afric. c. 37. ‘ Parvulam 
proclivitatem digressus,’ ubi Lipsius 
codici adleverat parvula proclivitate : 
sive jungas verbo enataverunt: ut 
apnd Valerium Flace. v. 319. ‘ tan- 
tumque fretis enavimus orbem.’ Ce- 
terum a mole ad mare Cesar B. Ciy. 
11m. c, ult. dixit longitudinem esse 
passuum pecce: atque ita exhibet 
nobis hic Codex Vossianus. 

14 pe] Sic vel seacent? constanter 
habent Editi, at vero nullus Ms, In 
lis enim scribitur vi, superducta vir- 
gula; id est sex milia, uti diserte est 
in Petaviano, vel sex mil, seu miliwn, 
ut dat Cujacianns. 

Xix. 2 Ad pontem, qut propior erat 
Pharo] Quoniam in fine libri prece- 
dentis dixerat Cesar, ‘ Pharon ponte 
cum oppido conjungi ;’ ideo Viri doc- 
tissimi, Rhellicanus et Cellarius, U- 
num solummodo pontem existimantes, 
hoc ita accipiunt, ut dicat Hirtius 
PARTEM eam pontis, que propior 
erat Pharo. Id quod Latinitas qui- 
dem patitur. Sex ex sequentibus 
manifestum est duos fuisse pontes ; 
quorum aléero, conjuncta erat moles 
cum Pharo ; aléero, moles eadem iter- 
que angustum, opposita sui parte, 
conjunctum erat cum oppido. Infra 
His obtentis duobus, scil. pontibus: et 
dein, per pontes. Quod igitur dix- 
erat Cesar in fine libri priecedentis, 
intelligendum est de horum Pontium 
allero ; ubi nihil erat opus, ut udrum- 
que memoraret. Clark. 

10 Cohortium trium instur| Circiter 
tres cohortes. Culumella de re Rust. 
11. 5. ‘Acervi stercoris instar quin- 
que modiorum disponentur.’ Sic 
etiam Livius, aliigue sunt locuti, adeo 


CAP. 21. LIB. DE BELLO ALEX. 


ut non esset, cur Joan. Rhellicanus 
de hujusce lecutionis infrequentia 
quereretur. Davis. 

13 Erat, fornice exstructo] Sic vul- 
go hune locum distinguunt ; quasi 
Cesar fornicem exstruxisset: per- 
peram. Exitus navibus erat fornice 
sive per fornicem, quo pons sustine- 
batur. Ibi lapidibus oppleri pontem 
jussit. Delevi itaque distinctionis 
nhotam; uti est in Edd. primis et 
Gryphii, nec enim contra Mss. opus 
puto, cum R. Stephano scribere for- 
nicem exstructum: quamquam nonni- 
hil clarior foret oratio. 

15 Effecto, nulla omnino s. eg. pos- 
set ; allero instituto, &c. ejecere] Non 
coherent hec. Optime Msti et Edd. 
Veteres, si omnium primas excipias, 
habent effecto, ut n. 0. s. egredi posset, 
altero inst. ejecere. Quum pons ob- 
Structus erat ita, ut nulla scapha 
egredi posset, et prevallari adversus 
Alexandrinos inciperet, Alexandrini 
se ex oppido ejecerunt. Ellipsis par- 
ticule tfa vel adeo non percepta vi- 
detur corruptioni ansam dedisse. At 
vide de ea ad B. G. 111. 14. Ejecerunt 
etiam rescripsi fide Mstorum Pet. 
Leidd. Pal. Voss. Bong. et aliorum. 

xx. 10 Alexandrini ex navibus egre- 
diebantur| Reponendum ex Ms. Norv. 
ac editt. Rom. Ven. Beroald. Alex- 
andrint plures ex navibus egredieban- 
tur: illa enim vox paucis Alexandri- 


nis opponitur, qui ante navibus sunt: 


egressi. Davis. Aut cum Davisio ex 
Ms. Eliensi (adde et Ms. Regium) 
et Ed. Vett. omnino rescribendum, 
PLURES ex navibus egrediebantur, ut 
respondeat precedenti paucis. Aut 
illud egrediebantur, intelligendum erit, 
egredit pergebant. Clark. Inserui, 
quod et olim jam Grutero placuit, 
vocem plures, fide Mstorum Cujac. 
Petav. Ursin. Leid. pr. Scalig. et 
sec. Item Pal. Bong. et Edd. Me- 
diel. Vascos. Steph. et aliorum. 

12 Sonul qui] Turpiter hic dormi- 
tavit Rhellicanus, qui hec de Alex- 


1543 


andrinis absurde accipit; cum mens 
authoris, longe alia, admodum per- 
spicua sit. Hoc nimirum ait Hirtius: 
Quo tempore Cesareanorum illi, qui 
ex longis navibus se ejecerant, temere 
in naves refugere ccepissent, inse- 
quentibus Alexandrinis ; eodem tem- 
pore reliquos, qui in longis navibus 
remanserunt, timore itidem correptos, 
scalas rapere, nevesque suas a terra re- 
pellere; ne, repulsis militibus, etiam 
navium ipsarum potirentur Alexandri- 
ni. Clark. 

19 Munitionem, &c.] Neque minus 
mire hoc in loco ad lucem cecutivit 
idem Vir doctissimus, quum castellum 
in ponte eo, qui Pharo propior erat, a 
Cesare munitum supra c. prec. hic 
somniavit. Nihil enim manifestius, 
quam munitionem hic intelligi eam, 
quam instituerat Cesar ‘ad preval- 
landum (c. prec.) alterum illum pon- 
tem, qui Oppido propior erat, et con- 
tra quam munitionem, omnes Alexan- 
drinorum copie ex oppido se ejece- 
rant.’ Idem. 

26 Adlevati scutis] Ut scutis, qua- 
si utribus innixi natarint, in Edd. 
primis exhibetur elevati: sed Mss. 
Ursini, Petavii, Scalig. et Leid. pr. 
dant adlevatis. Quod non inmerito 
placuit Ursino, et Grutero. Ut scuta 
elata super caput habuerint ad se 
contra telorum ictus protegendos: 
quales figure in multis reperiuntur 
marmoribus, ac szpe in periculo a 
a Romanis factum legimus. Antiqui- 
tas etiam et integritas eorum Codi- 
cum postulare nostrum adsensum 
yidentur. 

xx1. 12 Paulo ultra eum numerum} 
Beroaldus, Gryphius, et Ursinus exhi- 
bent paullo post eum numerum. Parum 
quidem Latine. Petay. autem et Nor- 
vic. dant et prope eum numerum. Hoc 
equidem propter Codicis Petaviani 
prestantiam lubens reciperem. Da- 
vis. cur, sec. Adsentior Grutero et 
Davisio, prope recipientibus ; ita ta- 
men ut retinere malim paullo, ut serip~ 


1544 


serit paullo prope eum numerum. Quod 
non ceperunt librarii; unde prope 
ejecerunt quidam; alii paullo, alii post 
substituerunt. Nam paullo post eum 
n. est etiam in Lovan. Palat. Bong. 
Leid. sec. et Edd. Vett. preter R. 
Steph., quem secutus est primus Scea- 
liger, qui habet ultra, et si excerptis 
fides est, confirmatur a Cod. Sealig. 
vel D. Vossii. At Leid. pr. et Voss. 
modo exhibent paullo eum numerum. 
Paullo prepe dici videtur, ut paullo 
ante, post, prius, &c. 

xx. 1 Tuntum abfuerunt] Nonnul- 
li Mss. absunt. Unde legendum con- 
jecerim tantum abfnit, &c. Quod 
elegantius est, quam abfucrunt. Clark. 
Quinam hi codices sint, in quibus 
adsunt exaretur, nescio: fuerunt est 
in Seal. et Leid. pr. Abfuerunt ut 
perturbarentur posset dictum esse pro 
abfuerunt a perturbatione. Quomodo 
abesse a metu, dolore, a sententia, et si- 
milia dicuntur, Just. 1.5. ‘ Pisis- 
tratus parum a capienda urbe abfuit.’ 
Ceterum Mss. hic amplius turbant : 
nam in Leid. sec. et Pal. scribitur 
tantum modo sunt perturbuti sed incen- 
si, atquem. a. fecerunt sine participio 
incitati, quod abest etiam a Voss. 
Pro ut etiam sed exstat in Edd. anti- 
quissimis. Dein potius non comparet 
in Pet. Leidensibus, Palat. Bong. 
uti nec in Edd. primis aut Seroaldi, 
Recte. Brutus apud Ciceron. Epist. 
ad Fam. x1. 10. ‘ Tantum abest, ut 
mez rei familiaris liberum sit quid- 
quam, ut meos jam omnes amicos ere 
alieno obstrinxerim.’ Cicero tamen 
Tusc, Quest. 1. 31. addidit: ‘ Tan- 
tum abest ab eo, ut malum mors sit, 
quod tibi dudum videbatur, ut verear, 
ne homini nihil sit, non malum aliud 
certe, sed nihil bonum aliud po- 
tius.’ 

3 In preliisque] Sic Ms. Reg. Que 
et verior videtur lectio. Al. in preliis. 
Clark, Accedunt Petay. Bong. Leid. 
sec. et Edd. Vascos. Gryph. post. et 
Strade. Videtur enim ad sequentia 


NOTA VARIORUM IN 


pertinere, que mutilata sunt. 

5 Manum comprehendi m. operibus et 
ardentibus} Editt. Rom. Ven. habent 
manum comprehendendi: Beroald. au- 
tem manibus comprehendendi ; at a Vas- 
cos. omnes he voces absunt, unde fac- 
tum, ut Joan. Brantius Glossematis 
suspectas habuerit. Concedo potius in 
sententiam Rob. Stephani, Jos. Sca- 
ligeri, et aliorum, qui lacunam hic 
esse contendunt, licet in Mstis nul- 
lum ejus sit indicium. Davis. Com- 
prehendendi etiam Med. Tarvis. et 
aliz : erumpentibus studiis militum re- 
sectis ceteris, est etiam in Palat, 
Leid. sec. et Edd. Strade, Gryph. 
post. Pro multum Leid. pr. dat mili- 
tum. An voluit auctor dicere, mili- 
tes manu fuisse comprehendendos, ne 
se temere inmiscerent periculosis di- 
micationibus, neve nimis accederent 
hostium operibus? Mihi non liquet. 
Fateor etiam, me non assequi verum 
sensum verbi subsequi hic loci, nisi eo 
sensu sumatur, quo c. 44. ‘ vix cor- 
poris viribus animum sequebatur 3 i. 
e, animus ad pugnandum major erat, 
quam fere vires corporis ferrent. Ce- 
terum hortatio reposui, jubentibus 
Mss. omnibus et Edd. antiquissimis, 
item Vascos. Gryph. Steph. aliorum- 
que. Post deterrendi addidi quoque 
et continendi, qua, voces exciderant 
typothetarum culpa ex Edd. Am- 
steled. Davis. et Lugdun. 

xxi. 4 Aut admoniti a regis ani- 
cis} Ms, Norvic. aut incitati a regis 
amicis: quod yehementius est, ideo- 
que ea lectio mihi probatur, licet vul- 
gatam retineant editt. veteres. Da- 
vis. Eliensis codicis leetionem con- 
firmat Petavianus. Mihi vulgatum 
magis placet. 

5 Suo priore consilio| Hoe est con- 
silio, cujus ipsi aliis primi Authores 
essent, non alii ipsis. Clark. Suo 
priore ex Ursin. Cod. recepit Scali- 
ger, et agnoscunt Mss. mei omnes. 
Non inepte tamen Edd. Vett. exhi- 
bent, suopte, quod optimis quibusvis 


CAP, 2) LABS DEL BELLO ‘ALEX. 


auctoribus in usu est, eo sensu, quo 
Clarkius prius exponit ; et sape cor- 
ruptum. Adi ad Liv. 1. 18. 25. 

6 Regi] Lege regis probato, quod 
pre se ferunt omnes Mss. Davis. 
cur. sec. Constanter mei quoque ha- 
bent cum Edd. priscis regis. Nihilo- 
minus Ursino et Scaligero adsentiri 
malo, e Ms. rescribentibus regi. 
Nam ille adprobare tale consilium et 
a Cesare velle dimitti debuit. 

9 Tedio puelle, fiduc. regno] Edd. 
quedam interpungunt tedio, puelle 
fid regno. Hotom. vero rescribit e¢ 
puelle fid. r. dominationeque ad B. Civ. 
i. 17. ‘ Qui fiduciariam operam 
obtineret.’, Non video, cur a vulgata 
recedendum sit; nam tedium aque 
pertinet ad puellam ac regnum. Ideo 
tedebat eos puelle, quia ejus erat 
modo fiduciarium regnum, et quia 
interim domivabatur Ganymedes. 

lt Venturi essent] Editt. Rom. 
(Med.) Ven. reprasentant ventum es- 
sent, unde rescribendum puto ventum 
esset, quemadmodum legitur in edit. 
Beroald. A. D. 1508. Davis. Sed 
prestat vulgata lectio; quia melius 
convenit cum sequentibus se dederent. 
Clark. 

xxiv. 16 Regis animus} Sic Mss. 
Reg. et Vossii. Quod melius est, quam 
ut in vulgatis, regius animus. Clark. 
Mihi secus videtur; licet etiam Bong. 
et Leid. sec. cum Edd. Vascos. Steph. 
et Gryph. post. habeant regis. Certe 
antiquissimi codices Cujac. Petav. 
Leid. pr. Lovan. et reliqui preter 
nominatos regius servant. De qua 
variatione vide notas ad Nep. Dat. 
e.5. ‘ Consuetudinem regiam,’ non 
reguin. 

xxv. 7 Intereacommeatum] Prima 
yox ab Aldo intrusa est, quem secuti 
sunt Man. Plant. Scaliger et recen- 
tiores. Atin nullo Msto, neque Edd. 
ceteris comparet: quare ut superva- 
cuam vocem delevi. 

11 Classem jubet, §c.] Retav. Sca- 
lig. Leid. pr. Voss. unam classem. Yor- 
san scribendm una i. e. simul, eodem 


1545 


quasi momento. Hine junctim una 
pariterque i. e. eodem tempore, et si- 
mul c. 69. 

12 Praficttur Ti. Nero. Proficiscun- 
tur] Nescio unde factum, ut hee 
lectio in recentioribus editt. compa- 
reat, cum, quantum constat, ne unus 
quidem Codex ei faveat. Ms. Norv. 
et edit. Venet. prefecit huic Tib. 
Neronem ; Beroald. autem in presen- 
titempore preficit huic Tib. Neronem : 
et sic legendum. Mire vero corrup- 
tus est hic locus in editt. Rom. A. D. 
1472. que eum sic exhibet: perfecit 
huic Tiberium, ne rationem proficiscun- 
tur. Huic mendze ortum dedit no- 
men proprium : ejusmodi sane nomi- 
na ab imperitis Librariis sepissime 
temerantur, Davis. Cum Clarkio 
reposui preficit huic Tib, Neronem: 
uti est in Scalig. Leid. pr. Palat. 
Lovan. et Edd. Med. Vascos. Steph. 
aliisque. Prefecit huic Tib. Neronem 
dant Voss. Petav. Bong. Leid. sec. 
et Edd. Florent. Gryph. alixque. 
Vulgata est ab Aldo, quem Manut, 
Scaliger et reliqui sunt secuti. 

14 Nulla etiam parum]| Sic Ursinus 
e suo Codice restituit, et confirmant 
mei omnes preter Lovan. qui cum 
ante Editis sine nulla habet parum 
etiam, quarum ultimam yvoculam non 
agnoscitetiam R. Steph. Sensus erit : 
Nulla erat dimicatio feliciter, immo 
nulla parum feliciter confecta. Alio- 
quin nulla secundo loco abundaret. 
Sienim nulla dimicatio sine eo con- 
fecta erat, certe etiam nulla parum 
feliciter erat facta. Dein prosequeba- 
tur, ut primus edidit Scaliger, est in 
Petav. Scal. et Voss. Reliqui perse- 
quebatur cum Edd. Vett. exhibent, 
quippe Fortuna jam inimica erat. 
Vide tamen ad v. 9. 

20 Illic tr. h. perforasset ac demer- 
sisset] Mss. Petay. Scal. Palat. Lo- 
van. Leid. pr. Voss. et Ursin. dant 
alli perforassent ac demersissent. At 
Leid. sec. Illi perforasset ac demer- 
sisset. Optime, ni fallor. Illi ad- 
verbium est pro illic, illa parte; ut 


1546 


sepissime Plautus ac Terentius sunt 
locuti. Vide eorum Commentatores, 
ac Victor. ad Cicer. ad Fam. Ep. v1. 
20. Apul. iv. p. 72. ubi male Florid. 
edi curavit istic et illic. 

xxvi. 1 Magne nobilitatis domi] 
Aldus Manutius confidenter admo- 
dum reponit magne nobilitatis homo, 
aitque non enim tantum nobilitas nobis- 
cum domi est. Ita tamen loquuntur 
prestantissimi scriptores. Cesar B. 
C. 1. 34. ‘ Pramissos etiam legatos 
Massilienses, domi nobiles adoles- 
centes.’ Sic quidem editt. nupere, 
at contra Codicum mannariorum fi- 
dem, ut illic monui; quare hoc con- 
tra Manutium testimonio non nitar. 
At firmnum erit illud Sallustii Catil. 
c.17. ‘ Ad hoc, multi ex coloniis et 
municipiis, domi nobiles.’ Sic et 
Justinus v. 9.6. ‘ Erat inter exules 
Thrasybulus, vir strenuus et domi 
nobilis.’ Quis igitur non videt sanam 
esse lectionem receptam? Duvis. 
Magne nobilitatis domi. Aldus Ma- 
nutius emendat, magne nobilitatis 
homo. Sed Davisius, allatis exem- 
plis, probam esse istam locutionem, 
magne nobilitatis domi, ostendit. Ve- 
rum et alia ratio est, quamobrem 
vulgata lectio mutari omnino non 
debeat: ex ea nimirum pendet ele- 
gantissima Antithesis : Magna nobili- 
tatis domi, scientie et virtutis in bello, 
fidei dignitatisque in amicitia Cesaris, 
&c. Clark. 

5 Magnas copias adduait| Ita 
ex Ms. Regio restitui. Al. cwn mag- 
nis copiis — adduxit. Quam lectionem 
(quod mirum Editores omnes preter- 
mmisisse) neque Latinitas patitur, ne- 
que sensus. Clurk. Cum magnis co- 
piis — Pelusium adduxit. Hoc ne 
Latinum quidem est, ut recte monuit 
Clarkins ; quapropter vir ille doctus 
ex Msto Regio correxit, magnas co- 





pias — Pelusium adduxit ; nec aliter 
emendavit Lipsius. Quin et Gry- 
phius olim reprasentarat, magnas co- 
pias — Pelusium adduxit. Attamen 
cum vix est, ut Librarii in locutione 


NOTA VARIORUM IN 


tam nota deerrarint, ac Lovan. Nor- 
vic. Beroald. aliique Codd. exhi- 
beant, cum magnis copiis — Pelusium 
adducit, Hirtium reliquisse censeo, 
cum magnis copiis — Pelusium advenit. 
Davis. cur, sec. Jam olim Vascos. et 
R. Stephanus ediderunt magnas co- 
pias adducit : idque Ciacconius testa- 
tur esse in suo codice. Glandorpius 
contra conjecit legendum contendit 
seu pervenit. Certe ego quoque ma- 
lim in verbo querere correctionem, 
cum voces cum magnis copiis sane vi- 
deantur; licet etiam in Leid. see. sit 
cum magras copias. Sed Mss. omnes 
et Edd. Veteres habent uadducit : 
unde, nisi potius sit ipsius Auctoris 
Anacoluthon, aptius verbum exscul- 
pendum videtur, quam fecerunt ad- 
hue viri docti. Adivit, occlusit non- 
dum placent. 

8 Occupatum ab Achilla] Mss. 
Eliens. et Vossii, occupatum Achille. 
Clark. Ita restitui Hirtio; cum 
Achille exhibeant quoqne Petay. 
Scalig. et Leid. pr. At Leid. see. 
cum Palat. occupaverat Achillas: quod 
ex interpretatione natum. Achille 
tamen sumo in Genitivo, ut a presidio 
regatur. 

9 Maritimo accessu Pharo, pedestri 
Pelusio| Pedestre hie maritimo oppo- 
nitur, et idem notat ac terrestre. Sic 
Cesar B. C. 11. 32. ‘ Ut neque pedestri 
itinere, neque navibus commeatu ju- 
vari possent.” Corn. Nepos Ages. 
c. 2.1. ‘Fama exierat Artaxerxem 
comparare classem pedestresque ex- 
ercitus, quos in Graciam mitteret.’ 
Vide et Hannib. c. 11. 6. ae J. F. 
Gronovium ad Livii xxxvit. 52. Da- 
vis. Consule Clark. ad B. Civ. 11, 21. 
et infra ad c. 33. 

18 Adest victori, pacarat} Acute, 
nec inepte Ms. Brantii, Lovan. et 
Leid. sec. habent victorig. Dein pa- 
carat inyeni in solo Ms. Vossiano, 
quod ante Scaligerum jam exhibu- 
erunt Vascos. Steph. Gryph. post. 
Strade. Ceteri Mss. tam aliorum 
quam mei et Edd. Vett. placarat. 


cAP. 28. LIB. DE BELLO ALEX. 


Quod malit Gruterus. Sed frequen- 
ter pacare in Mss. abiit in 7d placare. 
Adi Cel, Drak, ad Silium 1. 11. vs. 
483. et alios. 

xxvul. 4 Mire derivata inter se| In 
sua editione primam vocem uncinis 
cinxit Jos. Scaliger. Et sane quid 
miri est insulas in mediis fluminibus 
comparere? Cum igitur ea vox a 
Msto Norvic. et editt. Rom. Venet. 
Beroald. exsulet, ego plane delen- 
dam censeo, ut inepti hominis addi- 
tamentum. Duvis. Mire derivata: 
Vocem mire, in quibusdam Codi- 
cibus omissam, delendam existimant 
Sealiger et Davisius, ut inepti homi- 
nis additamentum. ‘ Quid enim’ (in- 
quit hic) ‘ miri est, insulas in mediis 
fluminibus comparere ” Ego, retinen- 
dam omnino existimo: non enim id 
Hirtio mirum, insulam in medio flu- 
mine comparere ; sed flumen ita deri- 
vatum inter se duobus itineribus paul- 
latim, ut similitudinem littere A ac- 
curate efficiat. Clark. Vocem mire 
non agnoscunt Pet. Palat. Leid. pr. 
Scal. Lov. Edd. prime, Vasc. Gryph. 
Steph. Aldus tamen jam habet eam, 
et exstat in Bong. Voss. Leid. sec. et 
aliis. Suspecta tamen mihi est, immo 
puto optime emendasse doctiss. Was- 
sium ad Sallust. B. Jug. p. 448. a My- 
ride seu Meride, lacu; vel, minore 
mutatione, Myrie seu Merie. Inde 
enim incipit fissura Nili. Consule 
omnino Geographos. Plin. v. 9. He- 
rod. 11. 13. ubi olim Mupis. At Moipis 
e Mediceo Codice restituit Grono- 
vius: sed Mupis seribitur apud Dio- 
dor. Sicul. 1. 1. p. 46. Ed. Rhodom. 
pro frequenti permutatione tay o et 
v. Et hinc forsan prepositio a deci- 
dit ad inferius a mari; ubi bene 
Glandorpius et Ciacconius abundare 
eam viderunt, et Clarkius eam cum 
Ms. Eliensi ex Davisii monito ejecit. 
A superflvum illic esse adverterat 
quoque Gruterus, et uncis incluserat 
Scaliger. Immo abest quoque ab 
optimo Cod. Leid. pr. 


1547 


6 Mari conjungitur| Ita Ciacconius 
recte, ex conjectura; et Davisius ex 
Ms. Eliens. Vulgg. a mari. Clark. 

15 Magna cum prudentia| Codex Ci- 
accon. post has voces addit constan- 
tiaque militum; Ms. autem Norvic. 
cum aliis nonnullis, constantiaque vir- 
tutum, et Alexandrinorum imprudentia. 
Illa quidem verba, ut opinor, e mar- 
gine in textum sunt adscita, quorum 
Glossematum exempla suppeditabunt 
not. ad B. G. 11. 33. et B. C. mm. 1. 
Davis. Mss, Reg. Eliens. et Vossii 
addunt m. c. pr. constantiaque virtu- 
tum. Ut forte legi possit, magna 
cum prudentia constantiayue MILITUM. 
Clark. Non solum constantiaque vir- 
tutum, sed etiam et Alexandrinorum 
imprudentia addunt Mss. Cujac. Pe- 
tay. Leidd. Scalig. et omnes, preter 
Lov. si excerptis credendum : uti et 
Codices a Vascosano inspecti. Nisi 
Glossam credas, quod ego nequaquam 
ausim pro certo statuere, malim po- 
tius emendare constantiaque virium, 
quamquam miliium sit in Ciacconii 
Ms. 

18 Interfecit] Ita ex Mss. Reg. et 
Eliens. et Edit. Rom. restitui, pos- 
tulante Temporum ratione. Al. mi- 
nus recte interficit. Clark. Le- 
gendum interfecit, ut ex suis Codici- 
bus monuit Clarkius, nec aliter olim 
Gryphius ediderat. Quin et Pet. 
ac Bongars. tert. ita representant. 
Davis. cur. sec. Mstorum auctoritas 
magis me movit, ut interfecit rescrip- 
serim, quam temporum ratio; de 
qua supra sepius monui. Interfecit 
etiam dant Seal. Leidenses, Edd. 
prime Vasc. Steph. et alia. 

XXVIII. 5 In qua magnam et para- 
tam] Sic edidit Jos. Scaliger, quem 
secuti sunt recentiores, ac ita sane 
exhibent editt. Rom. Venet. Beroald. 
At Ms. Norvic. et editt. Steph. in 
quo magnam et paratam. Atque ita 
sine dubio legendum : pronomen enim 
ad voces fluminis Nili est referendum. 
Davis. In quo. Sic restituendum vi- 


1548 


dit Davisius ex Ms. Eliensi, quocum 
facit Ms. Regius. Editi perperam 
habent in qua. Non enim in naviga- 
tione, sed flumine paratam habebat 
classem rex. Clark. In quo etiam est in 
Palat. et Leid. sec. ac Vascos. Steph. 
et Gryph. post. Edd. Non ausus 
sum tamenmutare. Si enim paratam 
capias pro bene instructam ad pugvan- 
dum, gua facile retineri potest. Ia 
qua navigatione seu expeditione ha- 
bebat rex classem maguam et pugne 
paratam. 

11 Consederat} Bene Vossian. et 
Leid. pr. a manu prima considerat. 
Vide ad vit. 32. Dein planitie re- 
posui, auctoribus Mss. meis omnibus 
aliorumque, nisi quod in Lovan. Leid. 
sec. et Palat. cum Edd. plerisque 
vett. sit planities: sed planitie jam 
habent Vase. Steph. Gryph. poster. 
et alii: planitia Scaliger cum Ursino 
ex ejus codice recepit, et post eum 
reliqui. Adi ad B. Civ. 1. 43, Paullo 
post pro genere in Cujac. Petav. 
Scalig. Leid. pr. et Voss. est generum: 
unde videtur alind quid latere ; nisi 
velis ad Hypallagen recurrere pro 
variis generibus munitionum: de qua 
vide ad Iv. 25, 

xxix. 12 Partim, &c.] Manutius 
legendum contendit reptim. Forsan 
quia credidit, hance voculam semel 
poni non posse, sed iterum subjingi 
debere partim. Verum hoc non opus 
est. WVult, Germanorum partem ali- 
quam per vada flumen transisse, par- 
tem tranasse, ubi demissiores erant 
ripe: nec obstet, quod semel modo 
ponatur partim. Vide que notavimus 
ad vir. 5. ‘In tecta partim Gallo- 
rum, partim que conjectis stramen- 
tis,’ &c. ubi in Mss, nonnullis etiam 
primo loco deest partim. Cicero in 
Verr. 11. 65. ‘Statue in locis publi- 
cis posite, partim etiam in edibus 
sacris.’ Vide ibi Lambinum ; Cort. 
ad Sall. B. Cat. 50. ‘ partim exquire- 
bant duces :’ et Cel. Burm. ad Quine- 
til. Decl. x. 17. ‘ partim aut dolori- 


NOTE VARIORUM IN 


bus affici aut senectute dissolvi.’ 
Adde Hirtium rursus’ B. Afric. ¢. 62, 
‘militibas, passimque in litore ya- 
gantibus, partim in oppidum pro- 
gressis.’ Adde B. Hispan ec. 3. 34. 
37. 

13 Magnis arhoribus, excisis —— 
projectis| Codices nonnulli et projectis. 
Sed eleganter. Usurpatur 
enim pracedens eaxcisis, non ut Par- 
ticipium, sed ut Adjectivam. Similis 
constructio supra Il. 10. ‘ Neque 
ante prelium, in Thessalia factum, 
cognitum,’ &c. Clark. Hoe eodem 
Capite: ‘ Expeditos delectos pedi- 
tes;’ et ita sepe Hirtius. V. c. 74. 75. 
Nihilominus, si Mss. addicerent, 
mallem hoe loco eum Ciacconio de- 
lere vocem excisis: quod certe satis 
subintelligitur : quum arbores super 
filumine projicere non potuerunt, 
nisi prius excidissent. Alioqui lectio 
et projectis, quam propugnat Brant. 
e suo codice, et confirmant Lovan. 
Palat. ac Leid. sec. magis placet, si 
excisis post contingerent poneretur. 
B. Civ. mm. 15. ‘ Omnibus arboribus 
longe lateque-in finibus M. excisis et 
convectis.’ 

xxx. 4 Adverteret] Pet. Palat. 
Bong. Leid. sec. Voss. Ed. Beroaldi 
animadverteret. Rectius Scal. animwn 
adverteret: qnod et hie fere reposu- 
issem, ut innumeris horum commen- 
tariorum locis: et statim c. seq. 
Consule ad B. G. 1. 23. Sed cum 
Leid. pr. et Lovan, retineant simplex 
adverteret, cautius esse duxi, vulgato, 
quod eque probum est, acquiescere. 
Vide ad B. G. iv. 26. Prasertim 
cum advertere amasse videatur Hir- 
tius. Adi etiam ad vu. i6. ‘ Vix 
partes adverterent equorum:’ ubi 
vulgo etiam animad. 

10 Brachiisque cum opere castrorum 
conjunxerat) Brachia hic petapopicos, 
pro curvis munitionibus in brachi- 
orum humanorum similitudinem for- 
matis accipi videntur, ut in illo Vir- 
gilii En. 1. vs. 535. ‘ gemino demit- 


minus 


CAP. ol. LIB. DE BELLO ALEX. 1549 


tunt brachia muro Turriti scopuli.’ 
Quod Donatus ita exponit, ‘ cantes 
sunt in formam brachiorum.’ Rhelli- 
can, Vide Broukhusium ad Propertii 
Eleg. 1. 20. 24. et J. Lipsium Pol. 
], uu. dial. 2. Davis. Adde Cellar. 
et notata ad Front. 11. 17.5. ‘ bra- 
chiis ab latere ductis.’ Sic et B. 
Afric. c. 38. 49. 51. Davis. ad B. 
Hisp. c.13. Porro pro conjunxerat 
Codex Bong. habet commiserat: cu- 
jus verbi vulgatum videtur Glossa. 
Committere pro conjungere propria et 
elegans est locutio; nt notum, pre- 
sertim apud poétas, sed et alios. 
Frontin. 11.13. § 6. ‘ Utres duabus 
regulis inter se distantibus commise- 
rat.’ Paullo post quo in quod tacite 
rursus in sua editione mutavit Clark- 
ins: atque ita fateor esse tum in alio- 
rum, tum in Mss. meis, vel qued min. 
et Edd. Vett. preter Aldin. quam 
Manut. Plantin. Sealiger et ceteri 
sequuti sunt. Solus tamen, qui in- 
star omnium est, Petavianus exhibet 
quo, i.e. quia, quod ; unde id ubivis 
fere substitutum est. Adiad B.G. 
1. 51. £ Quo minus valebat.’ 

17 Aditus oppugnationibus nostris da- 
batur] Ms. Norvic. representat aditus 
expugnationis: editt. Rom. et Ven. 
aditus oppugnationis, et sic legendum 
arbitror. Eodem modo Cesar B. G. 
vy. 4i. Ssermonis aditum, et B. C.1. 
74. ‘aditum commendationis’ dicit. 
Davis. Oppugnationis nostris dubatur. 
Edidit Davisius, aditus oppugnationi- 
bus nostris dabatur: annotat autem, 
ex Mss. et Editt. Vett. legi debere, 
eppugnationis. In Editione nimiruny 
Jungermanni, errore typographico 
impressum fuit, oppugnationibus: Sca- 
liger autem, quem secutus est Jun- 
germannus, ediderat, oppugnationis ; 
quod et in aliis, tam recens quam 
olim editis, reperire est. Clark. 

22 Proficiebunt hostes}| Ultima vox 
deest in Petav. Scalig. Leid. pr. 
Voss. Bong. ac Lov. qui habet profi- 
ciebat, Ex qua scriptura patet, cur 


hostes inculcarint librarit, quia puta- 
runt vocibus multitude defendebat non 
convenire pluralem numerum. At 
vide tu dicta ad vi. 11. ‘ Quisque 
patitur; neque aliter si faciant.’ Vide 
etiam statim c. 32. et B. Afric. c. 6. 
‘erupit multitudo, et castra occu- 
pant: et insequi ceperunt.’ Ovid. 
Met. v. 367. ‘turba venit, et commit- 
tunt.’ Ceterum in iisdem Mss. non 
comparet vocula autem; que etiam 
non multum facit ad sensus clarita- 
tem. 

23 In regione fluminis Nili] In Lo- 
van. ac Palat. exaratur qui regionem. 
Sed Petav. Scalig. Bong. Leid. pr. 
Voss. habent qui regione, i. e. parte; 
bene omnino. Sic sine prapositione 
amant dicere regione. Vide Barth. 
ad Claudian. in Rufin. vs. 241. Barm. 
ad Suet. Jul. c. 39. ‘ regiowé Martii 
campi;’ et Drak. ad Liv. mt. 66. 
‘Regione porte Esquilinz acces- 
sere.” Apulei. Met. 1. mr. p. 49. 
‘manum regione lateris tendentes,’ ut 
legendum est. Melius esset hoc sensu 
a reg., quam in reg. Recta regione 
pro recto tramite, recto ductu, sepe 
occurrit. Vide Ursin. et Ciacc. ad 
VI. 25. 

Xxx. 8 Carsulenum] Sic quidem 
Aldus, Manut. Plantin. Scalig. et 
seqq. ediderunt: at vero priores ha- 
bent, et alii Carfulenum, quod confir- 
matum a Mss. meis omnibus adeo 
restitui: sic enim alibi hic homo vo- 
catur. Consule Gland. 

12 In omnes partes discurrere cape- 
runt] Repono, in omnes partes castro- 
rum discurrere ceperunt, non solaum 
ex editt. Rom. Ven. Beroald. verum 
etiam ex Manuscripto Norv. aliisque: 
Hirtius enim, non minus ac Cesar, 
perspicuitatis est studiosus. Davis. 
Bene eam vocem jam restituit Clar- 
kius : quippe agnoscunt Mss. ad 
unum omnes, et Edd. prime. Paullo 
post in castris aberat ab iisdem editis, 
nempe Aldi, Vascos. Gryph. Steph. 
Plantin. immo etiam a primis Edd, 


1550 


Sed Ursinus in castris e suo restituit 
Codice: atqne exaratur in meis om- 
nibus. 

20 Magna vi oppressis] Mss. Ciace. 
et Norvic. habent magna ruina oppres- 
sis, et eo sane probabilior est hac 
lectio, quod uoster hujusce libri cap. 
76. eodem loguendi modo sit usus. 
Proprie; siquidem ‘ruere est toto 
corpore uti ad impellendum ; quod 
faciunt, qui ipsi precipites alios 
prosternunt,’ ut testatur Donatus ad 
Terentii Adelph. act. m1. sc. 2. 21. 
Davis. Ruina, Ita Davisins ex Mss. 
Ciacconii et Eliensi (quibus suffra- 
gantur Mss. Reg. et Voss.) reponen- 
dum vidit. Sic enim et infra c. 76. 
¢Partim suorum ruina oppressis. In 
vulgatis est magna vi oppr. Clark. 
Nihil verius est, quam rescribendum 
ruina; sic enim exhibent 4. Codices 
Goduini, et mei ad unum omnes, cum 
Vase. margine et Ed. R. Stephan. 
Adposite Liv. 1v. 46. ‘in ruina ma- 
jore quam fuga obpressi sunt.’ Dictys 
Cret. 11. 43. ‘Quum super alium alius 
ruinz modo precipitarentur.’ Statim 
item delevi ef ante multitudine, auc- 
toribus Mss. Eliensi, Petay. Scal. 
Leidens. pr. Voss. et Edd. Vascos. 
Steph. Strad. Gryph. post. Frustra 
ergo eam copulam defendit Clarkius. 
Multitudineque Bong. et Leid. sec. ha- 
bent. 

22 Et multitudine eorum] Prima 
vocula sensum turbat, quapropter ex 
fide Msti Norv. omnino est delenda. 
Davis. Fallitur Davisius. A5que enim 
Latine dicitur receptumque in navem 
— perisse vel receptumque (subintell. 
esse) in navem, et perisse. Clark. Co- 
pulam etiam nescit Petav., eamque 
Gryphius in sna editione merito pra- 
termisit. Davis. cur. sec. 

xxxu1. 3 Introiit) Variant libri. 
Introit Pet. Voss. introivit Leid. sec. 
Sed intrat Bong. et Leid. pr. intravit 
Lovan. Non male, nam cum sexto 
casu intrare construi vidimus ad cap. 
14. ‘eis qui intrassent.’ 


NOTA VARIORUM IN 


9 Veste ea sumpta, qua supplices do- 
minantes deprecari consueverunt| Sor- 
didatas vestes intelligit, quales erant 
reorum; alias enim Romani albo ves- 
timento sunt usi, ut monet J. Lipsius 
Elect. 1. 13. licet ea de re nonnulle 
occurrant difficultates, quas vide 
apud Oct. Ferrarium de re vest. 1. 
21. et 22. Hoc eo melius convenit 
Alexandrinis, quod etiam /A®gyptio- 
rum indumenta fuerint alba.  Adiri 
poterit Herodotus 1. 81. Davis. 

10 Prolatis} Edd. Rom. Med. Ven. 
pralatis, Recte. Vide in Obs. Miscell. 
ad Apuleii Metam. |. x1. p. 245. * po- 
tentissimorum deum proferebant in- 
signes exuvias:’ ubi Mss. meliores 
preferebant. Adde B. Civ. 11. 39. et 
passim: sed etiam pro in Compositis 
aliquando sensum habet tod pre: 
consule Sciopp. in Susp. Lect. rv. 14. 
Ceterum facile accederem Manutio 
rescribenti placare pro precari, Si 
Mss. addicerent. Nune vulgatum 
retineo. 

Xxx. 9 Confirmarentur regis im- 
peria] In Msto Norvic. et editt. Be- 
roald. est confirmaretur regis impe- 
rium. Sed hoc parum refert. Tllud 
querendum superest, quomodo regis 
diceret imperia, cum /Egypti regnum 
minori Ptolemai filio et Cleopatra 
tradiderit. Omnino scribendum cre- 
diderim confirmarentur regum imperia. 
Sic paullo post: ‘Quo firmius esset 
eornm regum imperium;’ licet editt. 
Rom. Ven. Beroald. ibi corrupte 
habeant eorum regnum et imperium ; 
guippe editoribus latuit, reges de 
rege et regina posse usurpari. Ite- 
rum: ‘Paucis diebus reges consti- 
tuti” Cesar B. C. 11. 107. ‘Interim 
controversias regum ad P. R. et ad 
se, quod esset consul, pertinere exis- 
timans.’ Vide et ejusdem libri c. 109. 
Davis. Existimo, cum doctissimo 
Davisio, legendum confirmarentur re- 
gum imperia, scilicet Cleopatra fra- 
trisque ejus. Sic enim infra, ‘ quo fir- 
mius esset ecorum regum imperium ;’ 


CAP. 84> LIB. DE BELLO ALEX. 


et paulo post; ‘si permanerent in 
fide reges.’ Vel, quoniam in non- 
nullis Mss. scriptum est, confirmaretur 
regis imperium; fortasse legi poterit, 
confirmaretur regum imperium. Clark. 
Meam conjecturam Pal. Codex fir- 
mat. Davis. cur. sec. Regum jam 
edidit olim R. Stephanus. Ut passim 
regem et reginam vocari notissimum 
est. Verum majus ulcus latere puto. 
Confirmaretur imperium est in Leid. 
sec. Edd. Vascos. Gryph. post. Str. 
confirmarentur regis imperium Bong. 
Voss. Regi Leid. pr. et Lovan. Regni 
Leid. sec. At Petav. regis imperio. 
Puto scribendum confirmarentur reges 
imperio, sive in imperio. Regia imperia 
conjecit Lipsius. 

11 Relinquit} Ex Mss. Reg. Eliens. 
et Vossii, legendum videtur reliquit. 
Clark. Ita reposui, jubentibus Mss. 


omnibus et Edd. primis, item Vas. - 


Gryph. post, Steph. aliisque. Verum 
amplius turbant Mss. Nam Petav. 
Bong. Voss. habent legione ibi vete- 
rana — ceteras reliquit : at Leidenses, 
Palat. Lov. legiones ibi. Veterana 
(veteranas Lov. Pal. Bong.) ceteras re- 
liquit. Nec male. Omnes vero, quod 
sciam, ut et Edd. Vascos. Gryph. 
post. Strade, dant Reducta. Quod 
cur mutarint primi editores, nescio. 
Presertim cum deducere precedat. 
Dein regnum et imperium etiam est in 
Ms. Lovan. et Edd. Mediol. Florent. 
at R. Stephanus tantum edidit eorum 
regnum, scilicet ut vitaretur, credo, 
repetitio vocum regum imperium. 

13. Permanserant] Mss. Reg. et 
Vossii permanerent. Neutra Lectio 
mala. Clark. Sed vulgata nititur Mss. 
vetustioribus, et sequitur si permane- 
rent. Permanerent etiam Palat. Bong. 
Leid. sec. permanserunt Lovan. 

19 Collocatis, ipse itinere terrestri] 
Ms. Norvic. Sic rebus omnibus confec- 
tis et collocatis penitus, itinere lerrestri: 
editt. autem Beroald. collocatis, ipse 
itinere pedestri, que vera est lectio, 
altera autem ex Glossemate est nata. 


1551 


Infra cap. 44. ‘ Partim classe per se, 
partim pedestribus copiis per barba- 
ros.’ Corn. Nepos, Alcib. c. 8. 2. 
‘Quod pedestribus copiis plus quam 
navibus valerent ;’ ubi vide que no- 
tavit Chr. Cellarius. Sic etiam Fron- 
tinus Strateg. 1.3. 6. prelium pedestre 
navali opponit. Adi etiam notata ad 
hujusee libri c. 26. Davis. Recte 
vidit Davisius ex Edit. Beroaldi le- 
gendum, itinere pedestri. Etenim in 
Ms. Vossii, ita plane scriptum est. 
Et, (uti supra est annotatnm ad ec. 
26.) ‘iter pedestre est profectio Ter- 
ra, tam equitum quam peditum.’ Ne- 
que enim tantum pedestres copie, apud 
bonos auctores, classi opponuntur, 
(quod annotavit Davisius;) sed et 
pedibus eo quis ire dicitur, quo terra 
scilicet, non mari proficiscitur. Su- 
pra, ad B. Civ. u. 21.; ‘ Caesar, post- 
quam navibus profectus fuisset Tarra- 
conem, PEDIBUS deinceps (scil. terres- 
tri itinere) Narbonem atque inde 
Massiliam pervenisse se narrat.’ Clark. 
Vide etiam c. 32. 44. B. Civ. 1. 11. § 
12. ‘Ut neque pedestri itinere, ne- 
que navibus commeatu juvari pos- 
sint.’ Et passim tam apad Grecos 
quam Latinos. 

XXXIV. 11 Imperata sibi facere, pe- 
cuniamque promissam Cesari non posse 
se persolvere] WHunc locum ita repre- 
sentant Ms. Norv. et editt. Rom. 
Ven. Beroald. ‘Imperata se facere, 
pecuniamque promissam Cesari non 
posse persolvere,’ quod ut brevius 
est, sic eque commodum videtur. 
Davis. Mss. Reg. Eliens. et Vossii, 
et Editt. Veit. imperata se facere, pe- 
cuniamque ——— non posse persolvere. 
Quod idem est: precipue si, trans- 
posito vocabulo, legatur persolrere 
non posse. “Clark. Rescripsi pro sibi, 
quod est in solo Palat. se, et dein se, 
quod ii nullus habet Codex, ejeci. 
Vulgatum primus invexit Aldus. Sed 
Vascos. quoque, Gryph. post. et Ste- 
phanus secuti sunt lectionem Msto- 
rum, 


1552 


13 Domitius,—quum— judicaret ;— 
statueret] Ms. Reg. statuens. Ut 
forte tota ista periodus hoc modo 
scripta esse potuerit: Domitius, non 
tantum ad explicandos sumptus rei mili- 
taris pecuniam necessariam esse judi- 
cans ; sed eliam turpe — esse statuens, 
&e. Clark. Licet admittas stutuens, 
quod inveni quoque in Pal. Leid.sec., 
non opus tamen quidquam in prece- 
dentibus mutare. ‘Tutius est nihil 
innovari, nec etiam opus. Statuerat 
Leid. pr. Bong. et Voss. 

30 Ex twnultuariis militibus| Tumul- 
tuarii milites dicuntur ii, qui ob tu- 
multum, vel inopinum aliud pericu- 
lum raptim sunt conscripti. Livius 
XxXy. 2. ‘Si tumultus in Hispania 
esset, placere tumultuarios milites 
extra Italiam scribi a Pretore. 
Mens ea Senatui fuit, ut in Hispa- 
nia tumultuarii milites legerentur.’ 
Vide et Godesc. Stewechium ad Ve- 
getii 11.8. Davis. 

31 Putisium] Ita ex Ursin. Cod. 
recepit Scaliger, et confirmatur a 
Mss. meis, Ciaccon. et Brant. nisi 
quod Pansium det Bong. In Edd. 
Vett. erat Paciscium vel Patiscum, 
quod est in Aldinis et Plantinianis. 
At Patiscus erat Pompeianus: nisi 
partes dein mutaverit. Vide Cic. 
Epist. Fam. 1, 2. vin. 9. xur, 13. 15. 
Nericxos male Appiano B. Civ. 11. 503. 
Petissii Urbinatis alibi meminit Cice- 
ro. Vide Ciaccon. 

33 Comana] Ita scribendum, in 
Accusativo plurali. Editi nonnulli 
Comane : sed perperam. Semper enim 
utitur Cwsar hoc nomine in numero 
plurali. Clark. Male Cellarius de- 
fendit Comane ; quod solum typo- 
thetarum vitio in Ed. Elzev. inrep- 
sit. Statim ‘a Comanis.’ c. 60. ‘ Ve- 
nit Comana ;’ ubi vide Ciaccon. : uti 
et c. 66. ‘ Venit Comana.’ 

Xxxv. 5 Cn. Domitius] Delendum 
censeo prenomen cum Leid, pr. Nam 
in Leid. sec. est C. in Voss. et Edd. 
Vascos. Gryph. Stephan. P. Dom. 


NOTH VARIORUM IN 


Quod mirum cum e. prac, Cn. audit. 
Paullo ante ob eamdem varietatem 
suspecta est vox responsa Grutero 
mihique, Vide varias lectiones. 

11 Audaciusque in Armenia substi- 
tisset} Sensus postulat, ut legamus 
audacius in Armenia substitisset, deleta 
particula copulante, licet eam omnes 
Codd. exhibeant preter editt. Rob. 
Stephani A. D. 1544. Davis. Auda- 
cius, Ita optime restituit Davisius 
ex Editione Stephani, quacum con- 
sentit Ms. Vossii. Reliqui omnes 
Mss. et Editi corruptissime habent 
audaciusque ; quod sententiam adeo 
perturbat penitus, et plane nullam 
efficit, ut mirum sit valde, fugisse 
hoc omnes editores. Efficit enim ista 
corruptio, ut sequens perseverare ce- 
pit, qui intelligitur Domitius, dictum 
videatur de Pharnace. Quod est ab- 
surdissimum. Nam hoe ait Hirtius: 
Quod Pharnaces audacius in Armenia 
substitisset, ideo perseverare caepisse 
Domitium, ué eo quoque decederet 
Pharnaces, &c. Clark. Ejeci copu- 
lam que, non sensu modo postulante, 
sed sufiragantibus quoque Petav. 
Leid. pr. Scalig. et Palat. ut et Edd. 
Vascos. Gryph. post. ac Strada. Li- 
brarios non percepisse loci senten- 
tiam, patet quod ef addiderint ante 
persev.: utiest in Leidensibus, Lov. 
et Pal. Jungenda Domitius perseverare 
capit. 

20 Cujus itineris has esse certas op- 
portunitates] Commoda non dubia; 
haud enim est, cur penultimam vo- 
cem cum Jos. Scaligero deleamus. 
Mss. autem nonnulli cum editt. Rom. 
Ven. Beroald, habent, cujus itineris 
he erant certe opportunitates, que 
quidem lectio vulgate Syntaxeos ra- 
tioni melius conyenit ; licet, servata 
ea, que reprasentant editt. nupere, 
verbaum aliquod noscendi vel similis 
significatus possit subintelligi. Vide 
Fr. Sanctii Minerv. 1v. 5. cum Jac, 
Perizonii additamentis. Davis. In- 
finitivum primus Scaliger ex Ursini 


CAP. 38. LIB. DE BELLO ALEX. 


Codice admisit; quam veram esse 
docent Petav. Leid. pr. Scalig. Voss. 
ut et Bong. qui subdit constat. Reli- 
qui olim vulgatis consentiunt, id quod 
inepte probat e duobus regiis Codd. 
Goduinus. De absolutis his infiniti- 
vis multi egerunt viri docti, et pre 
ceteris J. F. Gronovius Obs. 11. 14. 

xxxvi. 6 Adventaret ad Nicopolim] 
Editt. nupere omitunt prepositio- 
nem, quam restitui ex Msto Norv. et 
editt. Rom. Ven. Beroald. Sic B. G. 
3.7. ‘Ad Genevam pervenit.’ Et 
B.C. 11. 40. ‘Ad Oricum venit.’ 
Ita etiam persepe loquuntur boni 
auctores. Davis. Adventaret ad Ni- 
copolim. Ita restituit Davisius ex 
Editt. Vett. et Ms. Eliens. Quibus- 
eum consentiunt Mss. Reg. et Vossii. 
Recte. Nam, preterquam quod lo- 
corum nominibus prepositionem sex- 
pissime preponant Cesar et Hirtius ; 
non venit Nicopolim Pharnaces, sed 
prope ad Nicopolim, interjectis aliquot 
passuum millibus. Vide supra ad 
B. Civ. 111.40. Male Editt. Recen- 
tiores et Ms. Bong. adventaret Nico- 
polim, Clark. 

15 Si amicus Domitius| Auctiorem 
hunc locum exhibet Ms. Norvic. alii- 
que plurimi Codd. cum editt. Rom. 
Ven. Beroald. In illis enim est sive 
amicus sive inimicus Domitius. Hoc 
sane adsumendum probat Joan. Go- 
duinus ; in cujus sententiam pauci, 
nisi fallor, pedibus ibunt; nam si 
inimict antea mentionem fecerat nos- 
ter, nihil opus erat, ut postea adji- 
ceret sin vero ut in hostium fines veni- 
ret, quibus ex verbis luce fit clarius, 
ineptum esse illud additamentum. 
Davis. et Clark. Nihilominus con- 
stanter habent omnes Mss. et primi- 
tus cusi sive amicus sive inimicus. Ila 
quoque tamquam amicorum adventu, 
merito suspecta sunt Grutero. Nam 
plane abundant, et corrupte exhibent 
Codd. Adventus enim est in Lovan. 
Pet. Pal. Leid. sec. ac Scal. Voss. 
Leid. pr. qui tres non habent sin vero. 

Delph. et Var. Clas. 


Cesar 


1553 


Amic. adventu greges Bong. et Edd. 
Rom. Ven. ac Mediol. exspectaretur 
etiam addit Pet. excludens vero. 

XXXvII. 14 Instructa] Cujac. Pet. 
Leidenses, Scal. Lov. Voss. et pro 
varia lectione Bong. Instituda. Veris- 
sime. Vide ad B. G. ru. 24. ¢ duplici 
acie instituta’:’ quod male Clarkius 
mutat in tnstructu. 

XXXvHI. 3 Flagitareque] Ita ex 
Ms. Reg. et Edit. Rom. restitui, 
Scaliger et recentiores omnes, flagi- 
tarique. Que Syntaxis est nulla: 
sequitur enim, ué quamprimum  sibi 
subsidia mitteret. Clark. Omnino le- 
gendum flagitareque quod ex Reg. et 
Rom. observavit etiam Clarkius. Ac 
ita Beroaldus, Gryphius et Ursinus 
olim dederunt. Davis. cur. sec. Edi- 
derunt flagitareque etiam Vascos. 
Stephanus et alii cum Edd. primis. 
Verum Mss. constanter servant flagi- 
tarique. Quare non ausim mutare: 
sibi ponitur pro ipsi. Quod offendit 
adeo librarios quosdam, ut pro eo 
substituerint Cesari, quod est in Pet. 
Pal. et Lovan. Hine alii flagitare 
reposuerunt. Sed videtur in primis 
Hirtius sibt pro ipsi amasse. Adi om- 
nino ad vi11.50. ‘ Quod sibi con- 
junctus,’ et B. Afric. c. 49. ‘Ad- 
versarii longius sibi (Czsari) pro- 
grediendi facultatem eripuerunt.’ 

4 Propiusque ipse Alexandriam] Ms. 
Norvic. propiusque ipsam; receptam 
autem lectionem tuentur editt. Rom. 
Venet. Beroald. Ut verum fatear, 
non intelligo, qui juvari potuerit Ce- 
sar, si Domitius solummodo propius 
Alexandriam adventaret, cum in eo 
ipso oppido periculum subiret impe- 
rator. Repono itaque, protinusque 
ipse Alexandriam, hoc est, statim, 
nulla mora interposita. Davis. Pro- 
piusque—Alexandriam, &c. Cum Cex- 
sar intra ipsum oppidum in periculo 
versaretur, existimat Davisius emen- 
dandum, protinusque—— Alexandriam, 
§c. Ingeniose; sed nihil opus. Satis 
enim erat, si Domitius Cesari quam- 
5B 


1554 


primum subsidia Alexandriam mitte- 
ret; ipse interim cum toto exercitu 
PROPIUS accederet, ad distinendas 
regis copias. Clark. In Marg. Vas- 
cos. invenitur priusquam. Hine Til. 
Heins. conjecit priusque. Nil muta. 

xxx1x. 8 In subsidiis collocatis] Sic 
recte Ms. Nory. atque ita edidit Jos. 
Scaliger: in editt. antem Rom. Ven. 
Beroald. aliisqne legitur in insidiis 
collocatis: absurde prorsus; nullum 
enim locum hic habere possunt insi- 
diz. Davis. Ex Glandorpii conjec- 
tura hoc jam receperat Ursinus. Mss. 
omnes habent insidiis. 

xx. 5 Adversosque| Legendum exis- 
timat Ciacconius adversosque hostes: 
ut habent Ms, Norv. et Editt. Be- 
roaldi: at Rom. et Ven. adversusque h. 
Davis. Mirum est Scealigerum et Re- 
centiores, nullo sensu edidisse, adver- 
sosque. Etenim perspicuam est Do- 
mitianos transisse fossam, non primam 
istam, que esset adversis hostibus, sed 
posteriorem illam, que esset a tergo 
hostibus, adeoque hostes AVERSOS 
esse aggressos. Clark. Verissime e- 
mendavit Ciacconius, et in textum 
recepit Clarkius aversosque, uti est in 
Pet. Leid. pr. sensu id flagitante. 
Omnes tamen Edd. Vett. preter Be- 
roald. retinent adv. 

6 Aversa, §c.] Totum locum Ciac- 
conius sic emeudandum conjicit : cum 
paululum aversus hostis cessisset, fossam 
autem transire ut secunda acies conata 
esseé. Heec vero nimia est licentia. 
Locum tamen hand intelligo, nisi sit 
medica manu sanatus. Qui enim, 
queso, in transitu fosse oppressa fuis- 
set Pontica legio, si fossam non trans- 
are, sed circumire conata est? Nec 
cum Clarkio reponas, eam in secunde 
fosse transitu confixam fuisse: nam 
inter duas fossas aciem semper in- 
struebat Pharnaces, adeoque non erat, 
cur ulteriorem fossam transiret, ut 
aperto latere hostem aggrederetur, 
Nostrum hoe modo seripsisse suspi- 
cor; quum paullulum aversa hostibus ces- 


NOTZ VARIORUM IN 


sisset, fossam autem circuire conata est, 
ut aperto latere aggrederetur hostem; in 
ipso CIRCUITU foss@ confixa, et oppressa 
est. Pro transitu ex re ipsa circuitum 
repono; sed acies secundo mihi, tan- 
quam Glossa secundi prelii, videtur 
expungenda. Davis. cur. sec. 

7 Fossam| Priorem illam, que esset 
adversis hostibus. Nullum autem hic 
locum habet vox acies; nisi legio illa 
Pontica, que erat cornu sinistrum, 
inusitato modo hic appellata sit acies. 
Alioqui scribendum erat fortasse acie, 
aut potius ex toto delenda ea vox. 
Transitufosse posterioris scilicet, post- 
quam circuierant priorem. Clark, Fin- 
git ergo vir doctus, fossam a fronte 
et a tergo fuisse copiis Pharnacis. 
Quod ego non percipio: mihi viden- 
tur fosse fuisse directa ab utroque 
latere ab oppido versus Romanos, ne 
sui circumirentnr et aversi cederen- 
tur ab iis. Equites vero in lateribus 
extra fossas posuit, ut prohiberent 
Romanos earum transitu, credens 
illos sic coactum iri secum certare a 
fronte sola. Niita intelligamus fos- 
sas fuisse ductas, debuisset clarius 
loqui Hirtius, et priorem ac posterio- 
rem addere, Illa verba acies secundo 
procul dubio corrupta sunt; sed quo- 
modo corrigi debeant, cum ignarissi- 
mis nescio. Acies delendum censuit 
Scaliger et Gruterus: secunda mar- 
gini adlevit Lipsius. 

8 Magnis copiis hostium circumdata] 
Lege magnisque copiis, ut habent Gry- 
phius et Lugdunenses 1576. Hoe 
ni fiat, hiulea est oratio. Quin et 
Clarkins, licet aliam rationem sit se- 
cutus, sic legi posse vidit. Davis. 
cur. sec. 

9 Presentissimo a.| Sic Editi om- 
nes, quo pacto oratio est imperfecta. 
Rescribendum ex Ms. Regio presen- 
lissimoque an. Aut ex conjectura le- 
gendum magnisque copiis—ecircumdata, 
presentissimo animo, &c. Clark. Vel 
et magnis. Vascos. jam, Gryph. post. 
et Steph, magnisque exhibent. In Mss. 


CAP. 43. LIB. 


Pal. Bong. Leid. sec. presentissimo- 
que. 

In orbem se recepit] Hoe in summo 
periculo fieri solitum. Czsar B. G. 
v. 33. ‘ Ut impedimenta relinque- 
rent, atque in orbem consisterent— 
non sine summo timore et despera- 
tione id factum videbatur.’ Adi et 
Joan. Brantium ad B. G, Iv. 37. 
Davis. B. Afric. ¢. 15. ‘ Copiis in 
orbem compulsis.’ 

xt. 3 Sibi fortunam paternam feli- 
ciore eventu destinaret| Et pater erat 
Mithridates, qui, maximis rebus ges- 
tis, tandem a Pompeio debellatus, 
* male tentatum veneno spiritum fer- 
ro expulit;’ ut loquitur Florus m1. 5. 
26. Davis. 

xi. 27 In. Macedoniam legiones ad- 
duceret| Sic legendum ex Msto Nor- 
vie. et edit. Steph. edidit enim Jos. 
Scaliger, in Macedoniam legiones ad- 
ducerent, ac ita sane exhibent anti- 
quissimi ex impressis Codd. Rom. 
Ven. Beroald. Davis. Adduceret. Edi- 
ti fere omnes, adducerent. Sed Davi- 
sius ex Edit. Steph. et Ms. Eliensi, 
(quibuscum faciunt Mss. Reg. et Vos- 
sii,) restituit adduceret. Que et ve- 
rior videtur lectio. Non enim Cor- 
nificius, relicta sua provincia, sed 
Gabinius solus, in Macedoniam vide- 
tur fuisse iturus. Clurk. Adduceret 
Mss. omnes et Edd. Aldi, Gryphii, 
Vascos. Stephani, alizque. 

XLII. 4 Qua sepe in bellis periclita- 
tus} Sic ex Mss. Reg. Eliens. et Vos- 
sii restitui. Editi, quam s@epe, &c. 
neque Latinitate neque sensu satis 
commodo. Clark. Cl. Clarkius ex non- 
nullis libris reponit, qua sepe pericli- 
tatus, additque vulgate lectionis ne- 
que Latinitatem neque sensum satis 
esse commodum., Quod zapspaua 
quidem est; nam periclitari valet pe- 
riculum facere, experiri, tentare ; 
quapropter accusaticum cusum prorsus 
flagitat. Forte tamen rescribendum, 
QU sepe periclitatus ; ut tam ad vir- 
tutem quam ad scientiam pronomen 


DE BELLO ALEX. 1055 


referatur. Davis. cur. sec. Mss. mei 
et Edd. Vascos. Gryphii, Stephani, 
qua, Cod. Lovan. cum Edd. primis 
quibus exhibent. Quam nihilominus 
cum Aldo, Plant. Sealig. et seqq. ma- 
lim. Periclitari virtutem est experiri 
per pericula, quid virtus et scientia 
possint. Nec video, cur minus Lati- 
num sit, quam quod adhibet alibi pe- 
riclitari fortunam. Defendi quidem 
aliquo modo posset Mstorum lectio 
ex c. 13. ‘ periclitati remigio ;’ sed 
ibi additur ‘ quid quaeque_ possit.’ 
Adi notata ad vii. 36. 

5 Ausuque suo] Ita Mss. constanter: 
at rarissime ausu pro auso est apud 
aurei evi scriptores. In nonnullis 
tamen Mss. Ovidii reperit Cl. Burm. 
quem vide ad Met. x1. 242, Verun 
insolens est conjunctio quoque ductu 
ausuque. Quare omnino aecedo Lip- 
sio, qui margini adlevit ductu auspi- 
cioque, ex solemni formula. Vide 
ipsum de Mil. 11. 12. Proconsul e- 
nim fuerat Gabinius, et Syriam cum 
exercitu obtinuerat, quo anno Ptole- 
meus in regnum reductus est. Con- 
fer Fastos. 

14 In agmine dimicare sit coactus| 
Joan, Goduinus ad hune locum ait, 
‘id est, tanto cum periculo, ut, ex- 
pletis imperatoris officiis, coactus sit 
militis partes suscipere, manu ipse 
pugnando, quod alienum ab impera- 
tore.’ Sed misere fallitur interpres 
ille Gallicanus, Agmen est exercitus 
ambulans ; qui igitur in agmine dimi- 
cat, in itinere, priusquam instructa 
sit acies, preeliatur. Isidorus Orig. 
1x. 3. ‘ Agmen dicitur, cum exerci- 
tus iter facit, ab agendo vocatum, id 
est, eundo. Plautus: Quo te agis? 
Ipse est enim exercitus ambulans:’ 
(Lege, ne solweea sit oratio, quo fe agis 
ipse? est enim, &c.) ‘nam agmen di- 
citur quod in longitudinem directum 
est; quale solet esse, cum exercitus 
portis procedit.’ Servius ad Virgilii 
‘En. 1. 190. ‘ Agmen proprie dicitur 
ordinata multitudo, ut est ambulantis 


1556 NOTE 
exercitus, neque enim in uno loco 
stans agmen vocatur:—unde bene 
adjecit longum, ut incedentinm os- 
tenderet significationem.’ Vide et 
eundem ad /En. 1. 86. Davis. Vide ad 
B. G, rit. 24. ‘ Inpeditos in agmine 
adoriri.’ 

xtiv. 2 In Illyrico] Notandum est 
Mss. Leidenses, Petay. Lovan. Voss. 
habere Illyricum, et adi B. G. v. 24. 
* In Galliam morari.’ 

10 Litterus in Achaiam ad Q. Kale- 
num misit} Nonnulli Codd. litteras ad 
Achaiam, alii in Achaiam atque Kale- 
num, unde conjectura ductus Fulv. 
Ursinus lectionem a nuperis editori- 
bus receptam substituit. Kam etiam 
representant Ms. Norv. et editt. 
Rom. Ven. Ber. (Vase. Gryph. post. 
Str.) omisso tantum prenomine, quod 
ex Codieum consensu deleatur. Davis. 
Nequaquam delendum est cum Ursi- 
iio et Davisio prenomen. Hine enim 
illud atque, quod in Lov. Voss. et 
Leid. sec. restat. Sed ad Q. Kalenum 
exhibent Seal. Petav. Leid. pr. in 
quo est ad Q. Kalenwn in Ach., ac R. 
Steph. 

15 His adjunctis}| Hee Ciacconii 
conjectura, a Scaligero in textum re- 
cepta, quam firmant editt. Beroald. 
et Stephan. Alii omnes representant 
has adjunctas. Davis. Prater anti- 
quissimum Carrariensem, qui stat a 
vera lectione. Idem, cur. sec. Mss. 
plerique et Editt. Vett. has adjunctas ; 
quod Latinum non est. Ms. Reg. e¢ 
adjunctis his: que lectio eadem ac 
vulgata. Quid si legamnus, ad has ad- 
junetis, §c.2 Nam in omnibus fere 
Mss. est, has; et inde ex adjunctis 
fecit Librariorum imperitia adjunctas. 
Clark. Et adjunctis his etiam Leid. 
sec. His adjunctis ediderunt quoque 
Vascos. et Gryph. post. Ed. cujus 
nota G a Davisio male accepta est 
pro C. Ceteri certe Mss. mei has ad- 
junctas. Unde omnino placet Clarkii 
conjectura ad has adjunctis ; ut passim 
cum aliis logquuntur Cesar, et Hirtius. 


VARIORUM IN 


c. 49. ‘sollicitudo ad jacturas ad- 
jungebatur.’ Et ita addere, adjicere 
ad aliquid: de quibus vide Cl. Burm. 
ad Suet. Aug. c. 32. Cort. ad Sall. B, 
Cat. c. 51. 

6 Militibus} Mss. nonnulli, (in his 
Leid. sec.) militibusque. Sed perpe- 
ram. Vide supra ad B. G. m. 13. 
Clark. 

xLV. 1 Octavius, quum, §c.] Ms. 
Reg. et quum, §c. Ut forte legi pos- 
sit, is quim, §c. Sed prestare vide- 
tur vulgata lectio. Clark. 

9 Instructam propugnatoribus ani- 
mum advertit] Editt. instructam pro- 
pugnatoribus animadvertit : sed lectio- 
nem a me receptam suppeditavit Ms, 
Norv. que vulgata multis parasangis 
est elegantior. Vide notat. ad B. G. 
1, 24. Davis. Hoe loco mihi magis 
adridet lectio Pet. et Leid. pr. adver- 
tit. Vide omnino ad vill. 16. ‘ Partes 
adverterent equorum.’ Sequenti vero 
capite e Leidensi primo reposui con- 
fidenter animum adverteret. 

16 Paratior militum animis] Cave, 
cum Viro docto hic Graecismum sec- 
teris, legente p. m. magis. Frequens 
enim in his commentariis est locutio 
paratus animo. Ipse Hirt. B. G. vit. 
18. ‘ Animo atque armis parati.’ B. 
Afr. c. 4. ‘ paratum ad se certo ani- 
mo venire.’ Veget. ur. 6. ‘ Ad pug- 
nandum animo veniunt preparati,’ 
Consule Ciaccon, ad B. Civ. 11. 85.. 
‘Animo simus ad dimicandum parati :’ 
et ita parato animo. Vide Davis. ad 
Hirt. B. Afric. ¢. 33. 

XLvrI. 2 Parem esse future dimica- 
tioni, fortune] Sic optime represen- 
tat edit. Ven. A. D. 1482. cum in 
Ms. Norvic. legere sit parem esse, for- 
tuite dimicationis, fortune; in editt. 
vero Rom. et Beroald. parem esse for- 
tuite dimicationi, fortune. Hee equi- 
dem lectio I’. Ursino placuit: atta- 
men recepta nihil melius. Davis. Mss. 
pro future, habent fortuite. Et Ur- 
sini codex, pro maluit, habet noluit. 
Unde iste Vir Doctus legendum ex- 


CAP. 47. LIB. DE BELLO ALEX. 


istimat, neque numero parem esse for- 
tuite dimicationi; fortune rem com- 
mittere noluit. Itaque, §e. Non in- 
feliciter. Clark. Ursinus ex suo co- 
dice legit neque numero parem esse for- 
tuite dimicationi, fortune rem commit- 
tere noluit. Non infeliciter, ut putat 
€l. Clarkius. Ego contra censeo: 
nam si fortune rem committere noluit, 
qui queso factum, ut impetum primus 
in Octavii quadriremem faceret Vati- 
nius? si in ea fuisset sententia, fugere 
potius ac terga dare, vel quodam 
modo pugnam vitare debuit. Itaque 
recepta lectio stet immota. Davis. 
cur. sec. Atqui si per fortunam in- 
telligamus ipsum preelii discrimen, 
qui queso factum, ut se committeret 
ei, cum animadverteret, se neque nu- 
mero neque magnitudine navium pa- 
rem esse. Debebat tum saltem esse vo- 
luit vel additum fuisse tamen, vel nihe- 
* lominus, ut c. 58. ubi vide. Future qui- 
dem est in Edd. plerisque primis, et 
Petav. sinon fallunt excerpta: at for- 
tuite habent Mss. mei omnes cum 
Ed. Flor. nisi quod Scalig. et Leid. 
pr. non agnoscant future dimicationi: 
at illi cum Ursiniano dant noluit; et 
Pet. accedit Eliensi in dimicationis. 
Unde omnino legendum puto, fortuite 
dimicationis fortune rem c. noluit. Non 
vagum scilicet et incertum preelium 
inire voluit, sed stabile et consertum, 
ut in sola virtute, non in fortuna cer- 
tamen consisteret. Vide Lucan. 11. 
556. et que ibi notantur, ac supra B. 
Civ. 1. in pugna cum Massiliensibus. 
Id satis patet e seqq. ‘Quantoque con- 
junctis, Se. Fortuna dimicationis for- 
tutte est alea et dubium discrimen 
preelii, in quod fortuito inciderat. 
Sic Hirtius fortuito casu dixit B. Afric. 
e. 3. ut est in Mss. melioribus. 

6 Concurrunt| Mss. Reg. Eliens. et 
Vossii; concurrerunt. Quod et melius 
hoc in loco convenit. Clark. Cucurre- 
runt est in Voss. Si quid mutandum, 
mallem occurrerunt, ut est in Leid. 
pe. 


1557 


21 Velis profugit) Mss. nonnulli 
Vix profugit. Alii Velis via profugit. 
Quarum trium Jectionum utravis ferri 
potest. Clark. Via profugit est in uno 
Regio Paris. Leid. sec. ac R. Ste- 
phani. Velis et vix absunt a Voss. 
Contra utrumque admisit cum Cod. 
Victorii Vascos. et Gryph. post. cum 
Ed. Strada. Et hoc malim. 

XLvII. 4 Penterem] Ita recte cum 
R. Stephano edidit Scaliger et se- 
quentes ; exstatque in Scalig. Cod. 
et accedit Leid. sec. pentirem. Vide- 
tur enim hic uti voluisse Greeca ter- 
minatione Hirtius, nam alioquin po- 
tius tota Latina voce scripsisset quin- 
queremem, ut supra: quin et forsan 
etiam dixit ¢rieres, ut dicrotas, cata- 
scopum. Quare non possum veram 
credere lectionem ceterarum Edd. et 
Mss. pentiremem vel potius pentere- 
mem cum Ursin. Brantii et Voss. 
Idem dicendum de ec. 62. B. Afric. 
Penteres duas vacuas a defensoribus: 
licet ibi quoque Mss. et Edd. Vett. 
pentiremes vel penteremes. Mox diero- 
tas non habent Mss. et Edd. omnes, 
ut censebat Brant. Nam dicrotas 
exstat in Edd. Aldin. Steph. aliisque, 
ut et Mss. Cujac. Petay. Scalig. 
Leid. pr. et aliis, Dirotas Voss. Dejo- 
tari Leid. sec. dicrota cum Baifio 
prefert Scheffer, Mil. Nav. p. 100. 
Sed naves seu vjas subintelligit. Ita 
speculatoria nuvis Czsari, Livio, &c. 
dicta, ab Hirtio vocatur ‘ Catasco- 
pus’ B. Afric. c. 26. et Isidor. xrx. 
1. Male exploratorem exponit Cellar. 
Dieros vel dieres hic alii male. 

5 Posteroque ibi die fuit, dum suas 
captivasque naves reficeret. Post diem 
11 contendit] Hane quidem lectio- 
nem retinent editt. Rom. Ven. Be- 
roald, at Ms. Norvic. exhibet postero- 
que ibi dic, dum suas captivasque naves 
reficeret, consumpto: cujus sane Codi- 
cis scripturam prefero, distincta hoc 
modo oratione : posteroque ibi die, dum 
suas captivasque naves reficeret, con- 
sumpto, post diem 111 contendit, Sic 


1558 


Phedrus F. tv. 4. 18. ‘ Postquam con- 
sumpla est temporis longi mora. Ce- 
sar B. G. v. 11.‘ In his rebus dies 
circiter x consumit.’ Vide et ejusdem 
libri c. 58. Davis. Mss. Reg. Eliens. 
et Vossil posteroque thi die, dum—refi- 
ceret, consumto ; post diem tertium, §c. 
Que lectio wque proba. Clark. De 
veritate hujus lectionis non ambigen- 
dum est: nam plane ita reliquit Pe- 
tavian. et 7d fuit non est in Scalig. 
Leidd. Dorvill. et aliis. Id inculea- 
tum est, cum consumto exciderat. 
Hirt. vit. 26. ‘Complures dies con- 
sumsisset :? ubi vide plura: et B. 
Afric. c. 5. 11. 

3 Erat nobilissimum regionum earum 
oppidum] Ms. Brant. et editt. Be- 
roald. ac Steph. erat in ea nobilissi- 
mum, &c. ac ita legendum conjecit 
Pet. Ciacconius. Edit. Vascos. Erat 
in ea regione nobilissimum oppidum, que 
quidem lectio Codicibus Mss. non 
nititur, preterquam quod tam in hac 
quam in priore manifesto deest op- 
pidi nomen, quod tamen, nisi fallor, 
representant Ms. Norvic. et editt. 
Rom. Ven. ; hi enim Codices exhibent 
erat Meum nobilissimum, &c. Haud 
equidem diffiteor hance urbem a Geo- 
graphis non memorari, que si causa 
erit idonea, cur ea lectio prorsus 
rejiciatur, pari ratione deleatur etiam 
insula Tauris, cujus noster hujusce li- 
bric. 45. mentionem facit, aut cum 
Pet. Ciacconio in Tragurium mute- 
tur; id enim non insula, sed oppi- 
dum fuit Dalmatie. Vide Chr. Cel- 
larium Geogr. Ant. 11. 8. p. 389. Da- 
vis. Erat in ea regione nobilissimum 
oppidum. Sic Ms. Regius et Edit. 
Vascosani. Editi nuperi, Erat nobi- 
lissimum regionum earum oppidum. Ms. 
Vossii, Erat in ea nob. reg. earum opp. 
Voces iste in ea corrupte videntur 
ex Meum. Sic enim Ms. Eliens. et 
Editt. Rom. et’ Ven. Erat Meum 
nobilissimum reg. earum oppidum. Quam 
demum cum doctissimo Davisio ve- 
ram esse posse existimo lectionem. 


NOTZ VARIORUM IN 


Clark. Perperam interpolatissimam 
lectionem exhibuit Clarkius, licet ad- 
juvet Leid. sec. in quo Erat in ea 
regione nob. earum oppidum. In ea in- 
serui simpliciter sc. insula: ut est 
quoque in Mss, aliorum et meis, nisi 
quod Lovan. habeat in eam et meum 
Scalig. quo confirmatur valde nomen 
Maum. Sed videtur tantum dicere 
auctor, in ea insula Issa fuisse nobi- 
lissimam oppidum, dictum nempe ab 
insula, Issam. 

11 Paucis parvisque] Editi parvis 
paucisque: qui minus elegans videtur 
verborum ordo. Clark. Non editi so- 
lum, sed manu exarati habent parvis 
paucisque. In quo ordine non minus 
elegantiz video, quam in substituto, 
‘Magni multique, c. 72. 

xtvint. 2 Palepharsali| Vel Pal@o- 
pharsali, ut habet Ms. Ursin. ae ita 
Beroaldus aliique nonnulli ediderunt. 
Davis. cur. sec. Paleopharsali est 
etiam in Edd. primis et Vascos. ; unde 
natum prelio Pharsali in Ed. prima 
Gryphii, et pejus prelio Pharsalico in 
Plantin. et Raphel. Verum Cuj. Pe- 
tav. Scalig. Leid. pr. Ciaee. Brant. 
et alii cum Steph. servant Palephar- 
sali: quam verissimam esse lectionem 
vidimus ad Frontin. 11. 3. 22. ¢ Pale- 
pharsali triplicem instruxit aciem.’ 
Adde Cellarium. 

5 Propretor provincia ulterioris| Ms. 
Norvic. et editt. Rom. Ven. Beroald. 
habent pro Pretore provincie ulterio- 
ris, que antiqua est et vera scribendi 
ratio. Davis. Restitui Propretore, 
auctoribus Mss. mecis omnibus, et 
Edd. primis, item Vascos. Gryphii, 
et Stephani. c. 42. eodem modo Que- 
stor Propretore occurrit: alibi Lega- 
tus Propratore. Preterea ex Mss. Cuj. 
Petay. Lovan. Leidd. et Edd. Vasc. 
Gryph. Stephani addidi pranomen 
Q. Quo adludunt etiam Scal. que 
Cass, et Voss. qua Cass. 

10 Multis signis| Ita Scaliger re- 
posuit, cum vulgo in Ald. Gryph. 
Plant. Edd, scriberetur initis signis. 


cAP. 50. LIB. DE BELLO ALEX. 


In 76 multis consentiunt Petav. Sca- 
lig. Leidenses cum Ed. R. Steph.; at 
Lovan. Dorv. Voss. Ciacc. Brant. et 
Edd. Vett. mutuis habent. Cujacia- 
nus vero cum Faérno mutis signis. 
Quod valde arridet. Per mutu signa 
intelligit eorum gestus, et actiones 
tacitas, licet odium non testarentur, 
ut per testimonia apertiores odii de- 
nunciationes significat. Muta suspiria, 
muti questus, muti adfectus, et similia 
alibi, que spe abiere in multa. Vide 
ad Frontin. f. 6. 2. 

11 Dissimulabant] Sic Ms. Reg. 
Que et vera lectio. Alii omnes dis- 
simulant. Clark, Lege disstmulabant, 
quod etiam Clarkius ex Msto Regio 
monuit. Ita recte dant Gryphius et 
Lugdunenses 1576. Davis. cur. sec. 
Accedunt Codex Dorvillii, Scalig. 
item Edd. Vascos. Stephani, et Stra- 
de, cum Gryph. Ed. posteriore, non 
prima. Preterea ex Leid. primo et 
Lovan. secripsi animum animadvertere. 
Adi ad B. G. 1. 24. 

14 HS. centenos}| Recte Ciacco- 
nius notavit in Mss. plerisque et 
Edd. Vett. male scribi sestertia cen- 
tena. Singulis enim militibus, nimium 
foret, universis parum. In Voss. Cod. 
est Sestertium centies. Scalig. et Leid. 
pr. Se R. c. bene infra ‘ sestertiis 
centenis,’ et c. 52. ‘ sestertios c.’ di- 
serte Cujac. Leid. pr. et Scalig. cum 
Vase. Steph. Seal. &c. et B. G. vu. 
4, Militibus ducenos sestertios pol- 
licetur,’ et de Bello Africo c. 88. 
‘ singulis HS. c. divisit.’ 

15 Medobregam| In Inscript. Me- 
dubriga et Plinio Medubricenses vo- 
cantur, ut Ciacconius et Cellarius 
adnotant. Huc accedunt Mss. Dorv. 
Leid. sec. Voss. Lovan. qui habent 
Medobrigam et Medobrigenses. 

17 Iterum donavit] Paullo ante dixit 
eum, exercitu in unum locum con- 
ducto, pollicittum esse c. seslertios ; 
non vero eum donasse. Jam vero, re 
bene gesta, donavit eos sestertios: 
hon iterum donavit: quare confiden- 


1559 


ter ejeci hane vocem, auctoritate 
Mss. Cujac. Petav. Seal. Leid. pr. 
Voss. 

xix. 8 Simultatum] Sic quidem 
constanter omnes Codd. Ph. tamen 
Rubenius Elect. 1. 32. hane lectio- 
nem rejicit: dictio quippe simultatum 
huic sententia non satis apposita vi- 
detur, ideoque reponit muletarum. At 
vero simultates primum querebantur, 
propterea quod divites eo, quo par 
est, modo se non gessisse autumabat 
Longinus ; dein iis mulcte sunt im- 
posite. Antecedens est pro conse- 
quente. Sic apud Corn. Nepotem 
Thrasyb. c. 11. 5. ‘ Hance (Muni- 
chiam) bis Tyranni oppugnare sunt 
adorti;’ cum revera oppugnarint, non 
autem expugnaverint. Vide etiam 
B. G. v. 12. et ibi notata. Davis. 
Causa est in Leid. pr. Lat. Latinius 
legebat simul et causse. Sed vulgata 
mihi etiam sincera videtur. Simulta- 
tium autem est in Scalig. Lovan. et 
Voss. Vide ad B. G. tv. 3. ‘ Civi- 
tatium.’ 

12 Inter reos referretur] Sic quidem 
recentiores exhibent una cum Edd. 
antiquissimis et Mss. Dorv. ac Leid. 
sec. At vero Mss. Petav. Scalig. Lo- 
van. Leid. pr. Voss. et aliorum, item 
Edd. Aldi, Vascos. Gryph. Steph. 
Plant. Scalig. Cellar. et plures dant 
in reos ref. quod idcirco secutus 
sum. 

L. 5 Nihilominus tamen] Sic Mss. 
Reg. et Edit. Romana. In aliis deest 
tamen. Clark. Ego contra censeo, li- 
brarii alicujus esse additamentum, 
qui tali fulcro orationi opus esse pu- 
tabat. Verum elegantius multo omit- 
titur ; nec quoque comparet, nisi in 
recentissimis Leid. sec. Dorvill. et 
Edd. Med. Ven. Vascos. Gryph. post. 
ac Steph. sepe etiam ¢amen omittitur 
post quamquam, etsi, et similia. Adi, 
quos laudat Cort. ad Sallust. B. Jug. 
c. 35. et Stewech. ad Veget. 1. 20. 
‘ Nam, licet, &c. pedites constat esse 
nudatos.’ Sic etiam Mss, mei omnes : 


1560 


vulgo inserunt tamen. Vide etiam Var. 
Lect. B. G. viit. 50. 

6 Acceptum ferebat| Ut hoc ferri 
queat, et locis Valerii Maximi, Plinii, 
Senece ac JCtis defendatur, sata- 
gente Borichio Cogit. de Ling. Lat. 
p. 270. exprimendum tamen est, quod 
in antiquioribus est libris. Petav. au- 
tem, Leidenses, Voss. et Aicardi cum 
aliis habert referebant. Quod passim 
in his commentariis oceurrit, ut apud 
aurei zvi scriptores semper. In alio- 
rum locis, ubi vulgo ferrt circumfer- 
tur, Mss. fere habent fieri. Vide Cort. 
ad Plin. Ep. 1. 4. ‘ Acceptum tibi 
fieri jubebo, 

10 Ornantur] Sic Mss. plurimi, et 
Editt. Vett. nonnulle. Scaliger et 
Recentiores ; onerantur. Minus recte. 
Clark. Optime cum Goduino ex 6. 
Mss. Gallicis ita restituit Clarkins ; 
quod confirmant Cujac. Petav. Leid. 
pr. Voss. Lovan. Dorvill. et Edd. 
prime. Ornantur sive armantur equi- 
tes inpensis provincialium. Ornare 
et onerare in his cerebro permutatum 
est. Adi Cl. Burm. ad Ovid. Epist. 
1x. 103. ‘Se quoque Nymphatius or- 
navit Jardanis armis.’ B. Afric. c, 72. 
‘ Ornatus loricatusque elephantus :’ 
ubi eadem confusio. Apud c, 86. ‘ ele- 
phantos ornatos armatosque.’ 

11.10 Atque imperarentur] Hasce 
voces, que in omnibus Mstis et anti- 
qguitus excusis comparent, temere 
prorsus omisit Jos. Scaliger ; descri- 
buntur enim pecuniz, cum certa uni- 
cuique summa imponitur solvenda, 
imperantur autem, cum eas postulat 
exactor. Davis. Non temere prorsus 
omisit has voces Jos. Scaliger, ut 
existimavit Davisius ; expressit enim 
eas Scaliger in sua Editione: sed in 
Editione Jungermanni, qui Scalige- 
rum secutus est, omisse sunt errore 
typographico. Clark. 

Lit. 6 Meridiana hora} Mss. Reg. 
Lliens. et Vossii postmeridiano tem- 
pore. Clark. Tempore pomeridiano est 
in Edd, Flor. Vascos. Gryph. post. 


NOTZ VARIORUM IN 


Steph. et Strade. Sed tempore post- 
meridiano Mss. Ursin, Cujac. Sealig. 
Petay. et Leid. pr. cum Ed. Beroald. 
quod rescripsi. Passim ita Cicero 
et alii. Desunt he voces in Lovan. 

9 Nam is latus Cassii tegebat] Hoc 
loco latus tegere est latus sinistrum 
alterius, qui vel «tate vel honore 
superior est, claudere ; quod qui fa- 
cit, tanquam pro scuto sit, quo latus, 
presertimque sinistrum, tegitur, latus 
tegere dicitur, ut docet Adrianus Tur- 
nebus Advers. xiv. 24. adhibito Ho- 
ratiiloco Sat. 11. 5. 18. ‘ Visne tegam 
spurco Dame latus?’ Brant. Vide 
Juvenalem Sat. m1. 131.: et ibi vet. 
Scholia. Davis, Notat Goduinus in 
Ms. Regio scribi per Racilium; ut 
ipse Racilius cedis particeps (V. c. 
53. 55.) locum percussori dederit 
corripiendi ayersum. Qui tamen 
sensus satis e vulgatis quoque ex- 
sculpi potest. 

11 Stnistra conripit eum] Locum 
hune de menda suspectum non habe- 
rem, nisi Mss. me ejus admonuis- 
sent: nam pro ewm in Voss. est ver- 
sus, in Cujac. Petav. Scalig, Lovan. 
versum. Amplius mutat Leid. pr. 
dans in sinistram partem insinuasset 
corripit versum. Unde videtur scri- 
bendum esse sinistra corripit aversum, 
i,e.atergo: nisi verswm sit pro con- 
versum, ut se converterit Longinus, 
Minutio post Racilinm se insinu- 
ante inter eos, ut ‘conversum am- 
plexus’ Apuleii Met. 1. 11. p. 29. 
Sed prius aptius et magis Latinum 
videtur. 

13 Munatius Plancus} Mss. quot- 
quot scio, omnes preter Bruti codi- 
cem, ut et Edd. prime, item Vasc. 
Gryph. Steph. habent Ilaccus: et 
statim Flaccum, Munatie tamen gen- 
tis vulgare cognomen est Plancus : 
unde illud Aldus videtur substituisse. 
Munitius est.in Edd. Mediol. ac Ven. 
Munitius Flor. Forsan ratio horum 
nominum in provinciis aliquantum 
confusa fuit. Subdit enim Auctor, 


CAP. 53. LIB. DE. BELLO ALEX. 


fuisse conjuratos omnes Italicenses, 
sive Italice, que est urbs Hispanie 
Betice, natos, sed ex Romanis ortos, 
et municipes. Immo diserte Munatit 
Flacct mentio fit in B. Hispan. Vide 
omnino Cel. Periz. T. 1v. Epis:. ab 
Cl. Burm. editarum p. 788. cum quo 
hic Flaccus restitui. 

17 Ad ipsum involat] Lovan. Cod. 
At: ut involare sine prepositione po- 
natur. Idque mihi hic magis adri- 
det; licet sepe in aliquem involare 
occurrat. WVulgatum omnino pro- 
scripsit Ill. Heinsius ad Ovid. Met. 
xu. 560. ‘ Correptum captivarum 
agmine matrum Involat.’ 

Lit. 2 Berones| Editt. Rom. Ven. 
exhibent Verrones, que quidem lectio 
favere videtur Hadr. Valesii conjec- 
ture; is enim in auimady. ad Du- 
cangil Glossar. p. 221. reponit Be- 
tones vel Vettones, qui sunt Hispanie 
citerioris populus. Que sane emen- 
datio melior est Turnebiana; Adr. 
enim Turnebus Advers. xiv. 16. Bi- 
gerones rescribit. Alii codices re- 
presentant Varrones vel Barones, ac 
procul dubio falsus est doctissimus 
Valesius, dum audacter asserat, vo- 
cem illam ultimam ne Cassiodori qui- 
dem zvo fuisse notam, cum eam ad- 
hibeat Cicero Fam. Epist. 1x. 21. 
‘Tile, inquit, ‘ baro te putabat que- 
siturum, unum celum esset an innu- 
merabilia.’ Sed ibi hominem stul- 
tum et fatuum denotat, hie alia sit 
oportet ejus significatio. Persius 
Satir. v. 138. ‘ Baro, regustatum di- 
gito terebrare salinum Contentus pe- 
rages. Ubi vetus Scholiastes sic 
ait: ‘ Lingua Gallorum barones vel 
varones dicuntur servi militum, qui 
utique stultissimi sunt, servi videlicet 
stultorum.’ Eadem vox legitur apud 
Petronium in fragment. Tragur, p. 
131. editt. Amstel. 1700. Defendit 
hance lectionem Pet. Pithceus Advers. 
1. 8. Vide et Jani Rutgersii Ven. 
Lect. c. 23. Davis. Berones est in 
Mss. cunctis. Verrones Ed. Mediol. 


1561 


qnoque. Burones edidit Stephanus. 
Vide etiam Gyrald. dial. 12. T. 2. Th. 
Crit. et Viros doctos ad Ciceron. ad 
Att. Ep. v. 11. £ Apud Patronem et 
reliquos barones te in maxima gratia 
posui.’ 

6 Que jaciebant in itinere, fugiens 
opprimitur] Ms. Norvic. jacebant ; 
editt. autem Rom. Ven. Beroald. 
Stephan. que jaciebantur, in ilinere fu- 
giens opprimitur, que quidem lectio 
et interpunctio mihi valde arrident. 
Davis. Mss. Eliens. et Vossii cor- 
tupte jacebant. Edd. aliquot Veteres, 
jaciebantur, tn itinere fugiens opprimi- 
tur. Quam lectionem et interpunc- 
tionem probat Davisius. Favet Ms. 
Regius, qui habet itidem jactebantur. 
Clark. et Lovan. At vero quid est 
opprimi inter saxa, que jaciuntur 2 Saxis 
debuit dici vel per saxa, sed errant 
viri docti. Jacebant est in Petav. a 
m. pr. Scalig. Leidensibus, Voss. et 
Dorvill. atque ita Goduinus in Mss. 
Gallicis inventum probavit. Omnino 
bene. Inpeditus saxis, que in iti- 
nere jacebant, et inter illa dum fugit, 
vacillans opprimitur. Jaciebantur, in 
it. habent etiam Vascos. Aldus, 
Gryph. Plantin. ita ut ante Scalig. in 
nullo sit jaciebant. Mox ad domum, 
quod extabat ante Ursinum in Edd. 
Aldi, Gryphii, Plant. et aliis, confir- 
matur a Lovaniensi; uti et alibi ad- 
ditur prepositio. Verum cum a re- 
liquis Mss. absit, et subdat ad ewm, 
rectius ego quoque subintelligi pu- 
to. 

13 Nemo enim in provincia natus] In 
Msto Norvic. est nemo autem in pro- 
vincia natus; editt. Rom. Ven. Be- 
roald, nemo enim aut in provincia natus, 
nec scio, quare vocula illa contra 
earum fidem rejiciatur. Davis. Aut 
in prov. Sic Mss. Reg. et Vossii, et 
Edd. Vett. Vulgati minus eleganter 
omittunt aut. Clark. Aut agnosecunt 
Mss. omnes et Edd. Vett. preter 
Ald. Manut. Plantin. et seqq. 

15 Noncum omni] Mutilum censet 


1562 


hune locum Rhellicanus ; ac proinde 
emendat Nemo enim (scil. erat) qui 
non cum omni, &c. Sed non hic opus. 
AEque enim Latina est, ac plane idem 
sonat, vulgata lectio. Clark. 

LV. 12 Affectus L. Mergilio. Squil- 
lus nominat plures}| Ms. Reg, affecit. 
A Inecio Mergilio Squillo nominati 
sunt plures. Mss. Eliens. et Vossii 
Affecit. L. Mergilio Squillus nominat 
plures. Si illud affecit probum sit, 
legendum erit, mutata interpunctione 
item Calpurnium Salvianum ( qui—co- 
actus) tisdem cruciatibus affecit. A 
L. Licinio Squillo nominati sunt plures. 
Vel item Calpurnium Salvianum, (qui 
—coactus,) tisdem cruciatibus aftecit. 
L. Mergilio et Squillus nominant plu- 
res. Sed prestare videtur vulgata 
lectio. Clark. Pro Tisdem in non- 
nullis, ut solet, isdem, at in Leidd. 
Idem. Affecit etiam Petav. Ciaccon. 
et Cujac. pro Var. Lect. A DL. Mer- 
giio est in Edd. primis, Vascos. 
Steph. et aliis, seu Mercilio: quod ha- 
bent multi Mss. Si quid mutandum, 
ut videtur, recipienda omnino est 
Ciacconii emendatio affecti L. Mergi- 
lio et Squillus nominant, quam lectio- 
nem in plerisque exemplaribus esse 
ait Glandorpius. Uterque erant con- 
jurati, ut patet e c. 52. 

14 HS. x.] Sic Ursinus docuit re- 
ponendum, i. e. Sestertium decies. 
Inepte olim edebatur et in plerisque 
Mss. scribitur Sestertiis decem vel 
ccloo: et statim L notat quinguagies, 
non quinguaginta. Pro x vero seu 
decies, LX1. Sexagies legendum vide- 
tur e Valer. Max, 1x. 4. et Saresber. 
Policr. vin. 15. Uti Glandorpius, 
Ciacconius, et Gronov. de Pec. Vet. 
1v. 4. jam monuerunt. 

15 Qui etsi maxime nocentes] Ms. 
Norvic. Qui se maxime innocentes, con- 
tra remipsam: at alii ac edit. Rom. 
Ven. Beroald. habent qui si maxime 
nocentes ; que quidem proba est lo- 
cutio et hic ex Codicum fide repo- 
nenda, ut ostendit J. F. Gronovius 


NOTA VARIORUM IN 


de Pec. Vet. tv. 4, pag. 617. Davis. 
Qui si, ¥c. Ita restituit Davisius ex 
Mss. et Editt. Vett. Quibus suffra- 
gantur Mss. Reg. et Vossii. Vulgg. 
Qui etsi, §c. Clark. Si exhibent 
Mss. omnes et Edd. Med. Vascos. 
Gryph. Steph. alieque. Vide Acid. 
ad Vellei. um. 99. Cort. ad Sall. B. 


‘Jug. 85. in fine, et alios. 


16 Pecunia remissus] Sic quidem 
habent Edd. omnes. At vero Mss. 
Petav. Scalig. Lovan. Leidenses, 
Voss. dant pecunie, Eleganter me- 
hercule, et acute. Remisit seu dona- 
vit, ut solent swpissime etiam loqui 
veteres, iis dolorem vulnerum, re- 
spectu pecunia, sive propter pecu- 
niam. Passim remitto tibi illam rem 
est in usu. Sed et cum Dativo rei, 
que notat caussam, cur alicui remit- 
tatur, quod et usu venit in r@ donare. 
Adi omnino Cel. Gronov. Obs. tv. 2. 
Lucan. 1x. 1059. ‘ quam magna re- 
misit Crimina Romano tristis Fortuna 
pudori.’ 

Lvt. 3. Mixtam dolori voluptatem] 
Non male. Sed Mss. meliores, ut 4 
Gallici, a Goduino visi, et Petav. 
Lovan. Scalig. Leidenses, Dorv. Re- 
gius Angl. Edd. prima, Vase. Gryph. 
post. Steph. et-aliz habent dolore. 
Ut Ciceroni ‘ Mixtus candore nitor.’ 
Sallustio B. Jug. c.57. ‘ Picem sul- 
phure mixtam:’ ubi in Excursu v. 
vide Cortium: ac Celeb. Burm. ad 
Ovid. Fast. vr. 170. ‘ Mixtaque cur 
calido sit faba farre rogas.’ Cvs. B. 
Civ. m1. 48. ‘ herbam admixtam lae- 
te :’ ubi vide alia. Apul. Met. |. 11. 
p. 58.  Anethi modicum cum lauri 
foliis inmixtum rore fontano;’ ut 
bene legit Wouwerius. Ante erat 
inmissum. Liv. 11. 53. 6 clamor mix- 
tus ploratu.’ 

6 Dubius animi] Sic optime Sealiger 
e suo, ut videtur, codice, et Edd, 
Venet. Florentina, aliisque primis re- 
stituit, Nam in reliquis Mss. et Edd. 
inveni animus, ‘ Dubius consilii’ Just. 
1, 13. Alii ‘ dubius fati,’ ‘ fuge,’ &c. 


CAP. 56. LIB. DE BELLO ALEX. 


‘salutis,’ Apul.l.v. p. 107. Vide ad 
Lue. 1. 506. similiter ‘ animi incertus.’ 
Adi Ill. Heins. ad Valer. Flace. 1. 79.: 
et talia innumera occurrunt. Vide 
etiam ad vir. 80. 

10 Quem autem Romanorum delectum 
institwit ; quosque ex omnibus conventi- 
bus—conscriptos habebat transmarina, 
§c.] Scaliger et Recentiores istum 
locum hec modo ediderunt: Equa 
autem ratione delectum instituié ; quos 
ex—conscriptos, transmarina, §c. Cor- 
rupte. Codices Goduini, alii habent, 
Equitum autem Romanorum, §c. alii, 
Eque autem Rome, &c. Edit. Steph. 
Paris. Aque autem Romanorum, &c. 
Mss. Eliens. et Vossii, Ai.que autem 
Rome, &c. Hi autem omnes Codices 
in posteriori parte consentiunt, quos 
ex—conscriptos, transmarina, §c. Ve- 
rum in Edit. Rom. est, QUEM autem 
Rome, (et deinceps,) quosque ex om- 
nibus conventibus —conscriptos, trans- 
marina, &c. In Ms. autem Regio, 
quem autem Rome ; deinde, quosque 
ex—conscriptos, HABEBAT, transmarina, 
§c. Desumptis igitur, ex Ms. Reg. 
et Edit. Romana, vocibus Quem autem ; 
ex Ms. Goduini et Edit. Stephan. 
Parisiis, voce Romanorum; ex Ms. 
Reg. et Editione Romana, voce quos- 
que; ex Ms. autem Regio, voce illa 
habebat, que erat in aliis omnibus 
Codicibus desiderata ; edidi tandem, 
Quem autem Romanorum delectum in- 
stituit ; quosque ex omnibus conventibus 
—conscriptos habebat ; transmarina, &c. 
Totam hance lectionem exhibet Ms. 
Regius; nisi quod ibi, pro Romanorum, 
scriptum sit Rome. Et sane, cum 
Romani essent etiam, qui ex conventi- 
bus conscripti erant ; probassem equi- 
dem istam lectionem, Rome; si modo, 
pro instituit, scriptum fuisset institue- 
rat. Sed et isto modo forte huic dif- 
ficultati occurri poterit, si, omissa 
vocula, que, scribatur tandem: Quem 
autem Romanorum delectum instituit, 
quos ex—conscriptos habebat, trans- 
marina, §c. Nisi placeat denique 


1565 


Lectio Codicis Goduini: Equitum 
autem Romanorum delectum instituit ; 
quos ex — conscriptos, transmarina, &c. 
Judicet Lector Eruditus. Clark. Co- 
dices nonnulli dant @que, vel equitum, 
vel denique; quem autem Romano- 
rum dilectum instituit. Facili conjec- 
tura lego QUIN ITEM ROMANORUM 
dilectum instituit. Que sane minima 
est mutatio sensuique facit satis. 
Davis. cur. sec. Lectionem, quam 
intrusit Clarkius, confirmant plane 
Leid. sec. et Dorv. ac Ciacconii, qui 
habent quem a. Rome d. i. quosque ex 
0. c. c.c. habebat. Sine dubio tamen 
interpolate; ut sunt illi recentissimi 
Codices. Pro qua ratione etiam 
quem Rome habent Edd. prime et 
Beroaldi ac Vascos. alieque; Rome 
quoque Petav. et Voss. Quosque 
item Edd. prime. Equitum etiam 
conjecit Lipsius ; sed verissima vi- 
detur esse lectio R. Stephani, quam 
etiam adprobat Brutus. que a. Ro- 
manorum dilectum instituit, quos, &c. 
Nam e@que diserte exaratur in Codici- 
bus Cujac. Petav. Scalig. Lovan. Voss. 
et Brantii.. Romanorum habent Cujac. 
Scalig. et Brant. Rom. Leid. pr. Lov. 
Quare eam in textum recepi. que 
valet idem, ac Davisii lectio quin 
item. Itidem, similiter. Sic Mss. B. Civ. 
11. 44, ‘ Diebusque eque post paucis ~’ 
ubiitidem exsulabat. Sall. Jug.c. 101. 
‘ Aque aliquos a tergo hostibus ven- 
turos.’ Si tamen equitwn quis pre- 
ferat, non multum refragarer: nam 
et in Leid. pr. est eg. Nescio autem 
quid velit Ciacconius, legens qui aut 
Romanorum civium d. et reliqua, ut 
sunt in suo codice: dilectum rursus 
scripsi ex optimis Codicibus, 

14 Totum exercitum] Ursin. con- 
jecit, novum, quia in Cod. suo invenit 
notum. Quod etiam comparet in Leid. 
pr. Scal. et Lovan. et Voss. Immo 
diserte novum exstare in Petav. do- 
cent excerpta Gruteri. 

19 Ut se adirent|] Elegantius puto 
abesse hane conjunctionem ué a Mss. 


1564 


Scalig. Lovan. et Dorv. Vide omnino 
ad Hirtii B. G. virr. 20. ¢ Concla- 
mant, legati mittantur.’ 

20 Perturbavit| Sic Ms. Reg. Al. 
turbavit. Clark, Turbavit in meis om- 
nibus est. 

tvu. 2 Nunciat fama legionem]| Lo- 
eum hune suspectum habuere viri 
eruditi. Joan. Glandorpius reponit 
nunciat famam esse, aut fama divulga- 
tum: Pet. autem Ciacconius vocem 
fama prorsus delendam arbitratur. 
Miror equidem eos hic heesisse, patet 
enim famam hic opponi certe auc- 
toritati, eique, quod per nosmet ipsi 
novimus. Davis. 'Tertullianus Apol. 
ce. 7. ‘ Fama nomen incerti; locum 
non habet, ubi certum est.’ Ibi legas 
hance in rem plura. Idem, cur. sec. 

3 Ilurgim ad oppidum| Omnes Codd. 
ad oppidum Leptim, preter Beroald. 
qui Leptwn exhibet ; sed cum ea sit 
Africae urbs, locum hie habere non 
potest, aut igitur probanda est Jos. 
Sealigeri conjectura, aut scribendum 
ad oppidum Ilipam, que Joan. Glan- 
dorpii est emendatio.’ Davis. Mss. 
Leptim. Que quoniam Africe urbs 
est, non Hispanie; reposuerunt ex 
conjectura Glandorpius Ilipam, Scali- 
ger Ilurgim. Fieri tamen potest, ut 
fuerit etiam in Hispania urbs nomine 
Leptis, licet Geographis non memora- 
ta. Clurk. Scaliger non primus edidit 
Tlurgim, sed Aldus, quem Manutius, 
Plantinus, et alii pro more secuti 
sunt. Mss. omnes et reliqui Edd. ad 
opp. Leptim; quod reposui, quia, ut 
cum Clarkio censet Rhellicanus, po- 
tuit Leptts quedam fuisse in Hispania. 
Magis tamen inclino in Ilipam, que, 
ut Hispalis, Beti quoque adjacet ; 
presertim cum in Leidensi primo sit 
Tepum. Ilurgim etiam Ciacconio vide- 
tur placuisse, quia ad verba mane 
pervenit excidisse putat Ilurgim: ubi 
Leidens. pr. et Voss. habent m. perv. 
noctu: at Lovan. Dorvill. Leid. sec. 
manus perv. Ilipam placet etiam Cl. 
Wesselingo, putatque hance esse Pto- 


NOT # 


VARIORUM IN 


lemei Aairay ad Anton. itiner. p. 411, 
Quid si ergo ex vestigiis Codicum 
legamus Lepam ? 

7 Cwm v cohortibus undevicesimano- 
rum| Ciaccon. legit vi coh. uno et 
vices. et statim legio xu et vigesime 
prime cohortes 1v. Certe vitiosa est 
lectio undevices. nam legio x1x non 
adfuit. Sed xxx, xxr et Vv, cum II, 
ut patet clare ex c. 53. et seqq. 
Scribe itaque cum Lipsio Un. et vicesi- 
manorum: uti apud Tacit. Ann. 1. 37. 
Similem mendam idem sustulit in Tac. 
Ann. 1. 45.64. Egreditur autem de 
Cassio Longino intelligendum est. 

10 Carmonam] Ita ex Rhellicani, 
Glandorpii, Ciacconii emendatione 
recepit Scaliger, uti et c. 64. Mss. 
vero et Edd. Vett. habent Carbonam, 
seu Carbonem, vel Narbonem. Male. 
Proxime verum Carnionam in editione 
Manutii. Urbis hujus cives Carmo- 
nenses: vide B. Civ. 11. 19. Prefer- 
rem tamen Carmona. Grece Képpwy 
apud Strabon. et Carmo in nummis. V. 
Surit. ad Anton. Itiner. p. 414. Adi 
tamen ad B. Gall. 111. 20. 

11 Et cohortes 1v, et v legio} Sana 
non est hee lectio, neque enim moris 
est scriptorum, ut cohortium mentio- 
nem faciant, nomine legionis non ad- 
dito, cum accurate copias numerent, 
Rescribit itaque Pet. Ciacconius, twm 
legio Xxx, ef vicesime prime cohortes 
Iv: cui emendationi fulciende paullo 
ante legit cum vit cohortibus uno et 
vicesimanorum egreditur. ‘Tam vero 
huic, quam illi conjecture deest 
Mstorum auctoritas, e quibus Norvie. 
aliique repraesentant et cohortes Iv ex 
quinta legione, ac ita plane reponen- 
dum. Huie lectioni succinunt edit. 
Rom. Beroald. nisi quod iis sit et tres 
cohortes ex secunda legione. In Ven. 
autem et secunda legione. Davis. Co- 
hortes 1v ex v-legione. Scaliger et 
Recentiores ediderunt ; et cohortes iv, 
et v legio. Quod vel mancum, vel 
corruptum. Edit. Rom. ef tres co- 
hortcs ex secunda legione, et v legio. 


CAP. 59. LIB. DE BELLO ALEX, 


Ms. Reg. et cohortes 1v ex xt le- 
gione, et v legio. Ms. Eliens. et 
cohortes 1v ex v legione. Clark. Non 
lesitavi recipere lectionem Ms. Eli- 
ensis: quam omnino confirmat Pe- 
tav. et Margo Ed. Gryphii. Leid, 
pr. cohorlium et v legione. coh. 1v 
ex 11 legione Leid. sec. et Dorv. 
Sed addit Leid. sec. et v legiones. et v 
legiones Voss. coh. tres ex v legione 
etiam Margo Vasc. Cum Romana Ed. 
consentit Mediol. habens tres ex se- 
cunda legione et quinta legio. Ed. Venet. 
tres coh. et sec. legio et quinta legio, 
Que nata esse ex varia lectione, 
clarissime liquet. Ceterum de Obucula 
adi Casaub. ad Strabon. p. 208. Ed. 
Amst. et Wesseling. ad Anton. Itin. 
p. 413. 

15 Habito concilio) Ex Msto Norvic. 
et antiquis editt. reponendum arbitror 
habito consilio; nonenim omnes milites, 
sed tribunos tantum, aliosque id genus 
videtur convocasse. Davis. Consilio 
rescripsi jubentibus Mss. omnibus, 
item Edd. Vett. et sano sensu. Vide 
ad B. G. v. 28.: et sepius. 

23 Segoviamad flumen Silicense venit] 
In hisce locis nulla memoratur Sego- 
via, nullum flumen Silicense. Seguntia 
vero, quam Ptolemeus vocat Sayour- 
tiav, urbs et Betice et Singulis ejus 
Proviucie fluvius, sed a Seguntia 
paullo remotior, si Chartis Geogra- 
phicis fides. Norvic. habet ad flumen 
Silicense. Si legas Sacilim ad flumen 
Singulin devenit, pulchre quidem con- 
veniet loci situs ; ita tamen Hirtium 
scripsisse pro certo non affirmarim. 
Davis. cur. sec. 

Lvl. 1 Veéeres legiones}| In Lovan. 
veterem: at in Leidens. pr. veteranas 
leg. Utrumque bene. Hine nil muta. 
Adi ad Hirtii nostri B. G. vu. 8. 
‘ Veterrimas legiones.’ 

4 Viribus uti} Sive majorem vim 
adhibere, et imperium vehementissi- 
me exercere, confisus nomine Cae- 
saris. Quare retineri potest vulgata 
lectio. . Ciacconio tamen hic quoque 
placet contra Mss. niti. Vide ad B.G. 


1565 


Iv. 24. ‘ Studio nitebantur.’ Liv. 
11. 14. ‘ arte adversus vin usz :’ et 
ibi Rhenanus mavult contra Mss. 
nise. Post odio Cesaris in Mss. Lovan. 
Dorv. et Leid. sec. additur nominis 
majoribus viribus corrupte repetitis his 
verbis. 

9 Id qua mente commotus fecerit, con- 
jectura sciri non potest} Unde hee 
lectio nata sit, hand facile dixerim, 
Primus Aldus non addidit, quem de 
more suo Manutius, Plantinus, Sca- 
liger et reliqui sequuntur. Cetera 
Edd. Veteres conjectura sciri potest, 
plane contrario sensu. At vero Codd, 
Ursini, Ciacconii, et omnes omnino 
mei exhibent id qua mente, communis 
erat conjectura. Ut suspicer, fecerit a 
Glossatore saltem additum fuisse. 
Num scripsit sed id qua mente; non 
una erat conjectura? Plures conjectu- 
ras adscribere possem; sed ex cum 
mihi non satisfaciant, lectori minus 
placituras arbitrans, nolo. B. Afric. 
c. 59. 86. ‘ Id hoc consilio’ sc. fecit. 
V. et c. 96. B. Hisp. c. 5. ‘ Idem 
Pompeius.’ 

11 Cn. Pompeii nomen in scutis in- 
seriptum haberent| Moris enim erat, ut 
milites nomen Imperatoris, sub quo 
merebant, scutis inscriberent. Vide 
Just. Lipsii Anal. ad Mil. Rom. |. m1. 
Dial. 2. pag. 436. Davis. 

12 Legionibus| Ursinus emendat le- 
gionariorum. Sed perperam: ut recte 
notavit Ciacconius. Conventus enim, 
non erat ipse legionariorum, sed con- 
ventus civium prodibat ad legiones. 
Clark. Ursinus ait, Latinum Latinium 
ita legere. 

13 Matrum familias} Lovan. m. fi- 
delium: fors m.familiarum. Passim in 
his commentariis Mater, pater familie, 
V. Ind. notarum. Cort. ad Sallust, 
B. Cat. c. 45. ‘ filii familiarum.’ 

ux. 6 Nomen Pompeii ex scutis 
detraxerunt; Marcellum, qui se Cesaris 
caussam defensurum profitebatur, ducem 
adsciverunt| Contra ea tradit Dion 
1. XLII. p. 192. non modo Marcellum 
utriusque partis gratiam captasse, sed 


1566 


et ipsum, dvoua 7d Tod Mouwrntov rev 
oTpariwtay Tais donlow emvypaydvrwv, 
amodctvat. Davis. 

Lx. 2 Ad eum concurrerunt ; ut in 
aciem educerentur, orant) Melius hic 
convenit, concurrunt; propter se- 
quentem, orant. Cum tamen in omui- 
bus Codicibus scriptum sit, concurre- 
runt ; in wmultis omissum istud, orant; 
illam demum veriorem esse lectionem 
existimo ; ad eum concurrerunt, ut in 
aciem educerentur subintellecta voce 
orabant, Clark, Ultimam vocem pre- 
termittunt Petay. et Norvic. eamque 
cum Clarkio delendam censeo. Locus 
modo sie distinguatur ; ad eum cucur- 
rerunt, ut in aciem educerentur, prius- 
quam confligendi, §c. similium locutio- 
num exempla dedimus ad B. G. 11. 3. 
Davis. cur. sec. Recte viri docti 
orant pro subposititio habent. Non 
agnoscunt eam quoque Codices 
Scalig. Leid. pr. et Voss. quare delevi: 
similia plura loco indicato  videri 
possunt, et ad B. Civ. 1. 69. et aliis 
locis. 

8 Sue potestatis esse} Ciacconio 
videtur deesse vetare vel prohibere: 
At intelligit Hirtius, Marcellum pu- 
tasse, sue potestatis non esse, conjii- 
gere, absente et inscio Imperatore 
Cesare. Ceterum esse a Scaligero, 
quod sciam, primo expressum est, et 
confirmatur a Leid. pr. In ceteris 
Mss. et Edd. exaratur esset. Sed per- 
peram, ut opinor, licet facile detendi 
possit, et utramque bonam esse leetio- 
nem, eandemque sententiam, pronun- 
ciet Goduinus, 

10 Quwn Cussium—aciem instruxisse 
loco superiore videret ; caussa, §¢.| Mss. 
Reg. et Edit. Rom. Quun Cassius— 
aciem instruxisset loco superiore ; caussa, 
gc. In Ms. Vossii etiam deest. vox, 
videret; et, in Ms. Eliensi, pro ea 
scriptum est, conspiceret. Sed parum 
interest. Clark. Cum Ms. Regio fa- 
ciunt etiam Edd. Mediol. Ven. et 
Flor. Videret exsulat quoque a Petav. 
Scalig. et Leidensibus: ut aliud quid 


NOTZ VARIORUM IN 


latere videatur, Excidit forsan ad- 
verteret. 

14 Quo bene valebat] Sic Ms. Reg. 
et Editt. Rom. et Ven. Cellarins re- 
scribit, qui bene valebat. Quod mirum 
valde. Non enim hic de Cassii ipsius 
valetudine agitur; sed de equitatus 
ejus numero et viribus, pre Marcelli. 
Scaliger et Recentiorum plerique edi- 
derunt; quo Bono valebat. Quomodo 
in Mss. Eliens. et Vossii scriptum 
est. Similisque plane locutio est, qua 
Equitatus hic intelligatur ; atque illa 
supra, c. 12. qua Classis appellata est 
Alexandrinorum naturale ac domesti- 
cum Bonum, Aut igitur retinenda 
Scaligerana ista lectio; aut scriben- 
dum, sicuti nos edidimus, Quo (scil. 
equitatu) bene valebat. Clark. Bene 
est in Recentissimis Leid. sec. atque 
Dorvill. et Edd. Med. Ven. Reliqui 
omnes cum Edd. ceteris bono. Quod 
omnino retinendum est. 

17 Vitti difficultatisque} Cujac. ha- 
bet utilitatis difficultatisque. Petay. et 
Voss. usus diffic. Leid. pr. uti cum 
Scalig. cui supra scriptum litatis. 
Que sic satis explicari possent. Ex 
corrupto vitii tamen nata mihi vide- 
tur varia lectio. 

LXI. 4 Castra castris conlata essent | 
Mss. mei habent collocata: quod de- 
fendi posset vii. 35. ‘ Castra castris 
poneret:’ si tamen is locus sanus 
est. Ego conlate prefero, ut apud 
Liy. 1v. 17. Ipse Hirt. vir. 9. ¢ Cas- 
tra castris confert:’ supra c. $7. 
‘ Castraque oppido contulit;’ i. e. 
conjuncta meenibus posuit, ut statim 
subdit. Immo et hic sequitur ‘ cas- 
tra castris confert:’ item B. Afric. 
c, 48. © castra castris contulit :’ ut et 
B. Hisp. c. 20. 23. Conlatis in conlo- 
catis sic abiit quoque cap. 68. B. 
Afric. 

9 Ullam] In Ptolemeo, Antonino, 
aliisque, item nummis, et inscriptto- 
nibus, Ulia, Ulienses : quare cum Ciac- 
conio, et Spanhemio ita ubique edi- 
dit Cellarius; quem et hie, et B. 


CAP. 64. LIB. DE BELLO ALEX. 


Hisp. c. 3. consule, quosque secutus 
sum, Adi etiam Surit. ad Anton. p. 
412. Ullam tamen ubique servant 
Mss. Ulam Eda. pp. 

10 Ut et loci Natura, —— et ipsa 
munitione| Mss. et Editt. Vett. ut est 
loci natura,—ut ipsa munitione, &c. Sed 
prestat vulgata lectio. Clark. Etiam 
mei omnes. Male a Recentioribus 
quibusdam et Davis. Edd. exsulat et 
ante loct. 

11 Im edito loco] Sic Ms. Reg. Al. 
in edito monte. Quod idem est. Sed 
interpretamentum plus sapit. Clark. 
Hee innovandi est prurigo. Edito 
monte servant mei omnes. c. 72. ‘ Edi- 
tissimus collis.’ 

15 Necessitate est adductus ; ut 
Cordubenses, Castells idoneis, &c.] Cum 
illud Castellis idoneis, §c. nonnihil 
hiuleum videatur ; concinnior forte et 
elegantior erit oratio, si, omissa voce 
est, et mutata interpunctione, hoc 
modo legamus: necessitate adductus, 





ut —— Cordubenses ; castellis idoneis, 
&c. In Ms. Regio est, necessitate est 
adductus, ué —— Cordubenses: Castel- 


lisque, §c. Clark. Nihil hiulci hic 
video. Incipit enim nova oratio et 
periodus. Ut orationis nexus fieret, 
librarii nonnulli que inseruerunt. 
Quod inveni etiam in Leidens. sec. 
Sed non necessaria talia sunt fulera. 

Lx11. 6 Marcello favebant | Non male. 
Sed Mss. aliorum lectio nequaquam 
est spernenda, Nam Cujac. Scalig. 
Lovan. Leidenses, Dorvill. dant Mar- 
ecllum fovebant, i. e. colebant, et omni 
re juvabant. Cicero ad Q. Fratr, 
im. 1. § 3. ‘seribis de Cesaris summo 
erga nos amore, Hunce et tu fovebis, 
et nos, quibuscumque poterimus re- 
bus, augebimus.’ Ovid. Met. xiv. 
333. ‘Tile fovet Nymphen;’ ut Cl. 
Burm. edidit: vulgo colit. Fast. 1. 
42. ‘ Credulus inmerita Phasida fo- 
vit ope.’ Verum ibi Mss. habent 
juvit ; quod idem valet. 

8 Acriter crebroque, ut accidit, for- 
tuna sepe, §c.| Miror, tam ineptam 


1567 


tavrodoylay a viris doctis non pro- 
scriptam fuisse; immo ab Edd. pri- 
mis, Stephano et aliis pejus editum 
fuisse acriter : crebroque ut accidit for- 
tuna sepe. Quid enim hue faciunt 
ut accidit et sepe? Lege et distingue 
P. utr. acriter: Crebroque id accidit, 
fortuna sepe ad utr. victoriam transfe- 
rente. Sic enim est in Petav. Scal. 
Leidensibus, Lovan. et Dorvill, vul- 
go etiam transf. victoriam. 

Lx. 14 Permaneret] Mire hic cex- 
cutivit Rkellicanus, qui hee ad Lepi- 
dum refert, sententiamque intelligit, 
ejus propositum lites dirimendi: cum 
manifesto dicatur sententia sive con- 
silium Cassii ipsius de bello continu- 
ando. Clark. 

16 Constituta opera quum complana- 
rent} Non male Petay. dat instituta. 
Consule notata ad B. G. 11. 30. * Ma- 
chinatio institueretur... Non sequor 
tamen. Dein guum abest a Mss. om- 
nibus et Edd. primis, item Beroaldi, 
Vascos. Steph. Gryph. post. preter 
Petay. in quo quum planarent. Co- 
rippum usum esse simplici planare, 
Lexica docent. 

LXIV. 3 Cassius cum suis proficisciiur 
Carm.| Sic reposui cum R. Steph. et 
Ms. Scalig. Quo faciunt Cuj. Pet. 
Leid. pr. Voss. in quibus cum suis 
Cassius prof. Cassii nomen in multis 
deest. Vide Variantes. 

Carmonam] Codices corrupte; Nar- 
bonem. Unde Glandorpius reposuit, 
Bardonem vel Cardonem; Scaliger, 
Carmonam. Clark. Narbonam Mss. ve- 
tustiores. Alii Narbonem sub idem tem- 
pus, sed Carmonam, ut supra c. 57. 
rectum videtur : quomodo ibidem e- 
tiam Khellicanus conjecit. Idem ve- 
ro hic loci Norbam mavult, ut intel- 
ligatur Norba Cesarea in Lusitania. 
Sed nimium distat hee a fluvio Beti 
et Corduba: ubi hee gesta sunt. Vide 
c. 59. Norbum tamen in textum re- 
cepit Stephanus. Carmonam Ciacco- 
nius jam vidit legendum esse : immo 
et Glandorpius. Qui etiam bene 


1568 


Rhellicani errorem-animadvertit, cum 
Surita ad Antonini Itiner. p. 414. Ad- 
de Roderici Cari Antiq. Hispal. 1. 29. 
et ui. 41. Ego tamen mallem Car- 
mona. 

20 Directam tantis fluctibus tenere| 
Direptam Voss. at Lovan. Cod. habet 
in directum: unde Ill. Heinsins ad- 
seripsit libri sui ore iter rectum. Sed 
in directum Latine dici recte posse 
docui ad Front. 1 4. § 14. ‘In 
diversum.’ Quod etiam est apud Flor. 
11. 6. § 20. et Curt. 1x. 7. § 11. Diree- 
tam tamen seu derectam (ut est in 
Leid. pr.) retinent reliqui, quod non 
temere mutandum,. Directa navis ob- 
ponitur oblique, que naufragio faci- 
lius est exposita. Wide ad B. G. rv. 
17. 

Lxv. 3 Inutiliter administrari] Nox- 
ie, ita ut ex ea administratione detri- 
mentum capiat Resp. Hance inutilis 
significationem, quoniam vulgo non 
est nota, aliquot exemplis firmabo. 
Scriptor ad Herennium I. rv. fol. 26. 
edit. Lamb. ‘ Ergo inutile est ei, qui 
discere vult, putare non unum omnia 
posse.’ Hirtius B. Afric. c. Liv. 
* Quod in Italia milites P. R. contra 
Remp. instigasti —— quodque mihi 
Reique publice inutilis fuisti.’ Te- 
rentius Andr. Act. 1. Sc. 5. 52. § Illi 
utraque res (forma et etas) inutiles 
Et ad pudicitiam et ad rem tutandam 
sient.’ Ovidius Met. xim. 38. ‘ Sed 
sibi inutilior timidi commenta retexit 
Naupliades animi.’ Valerius Maxi- 
mus vit. 2. extr. ‘ Cretenses ut 
mala consuetudine delectentur, op- 
tant —— inutiliter enim aliquid con- 
cupiscere exitio vicina dulcedo 
est... Eandem hujusce vocis vim ex 
Lucilio et Corn. Nepote dudum illus- 
travit Casp. Scioppius Veris. 1. 20. 
Davis. V. Cel. Burm. ad Ovid. ex 
Ponto 11. 8. 59. et Obs. Miscel. Vol. 
RY p20. 

6 Indulgentia Tribunorum militum] 
Optimus Ursini Codex, Mss. Brant. 
et Norv. ac editt. Rom. Beroald. ex- 








NOTA VARIORUM IN 


hibent indiligentia Tribunorum militwm, 
quam sane lectionem prefero, quia 
vox est rarior, ac proinde corruptioni 
magis obnoxia. Casar B. G. vir. 17, 
‘ Tenuitate Boiorum, indiligentia AL- 
duorum,’ Vide et B. C. 10.8. Da- 
vis. Indiligentia. Ita Mss. plurimi et 
optimi, nec non Editiones aliquot ve- 
teres. Quin et hae voce, in libris 
de bello Gallico, ipse usus est Caesar. 
Ut mirum sit Scaligerum et Recen- 
tiores, aliorum Codicum fidem secu- 
tos, reposuisse indulgentiam. Quam 
vocem Librarios usitatiorem ex al- 
tera illa inusitatiore confinxisse, mul- 
to verisimilius est, quam e contrario 
inusitatiorem permutasse. Ut recte 
adnotavit Davisius. Clark. Mss. mei 
quoque preter Leidens. primum, et 
Edd. Vascosani, Stephani, Gryphiana 
posterior habent indiligentia. Vide 
etiam Brant. et nos ad B.C. m1. 8. 
‘Indiligentiz ac doloris iracundia.’ 
Hoe tamen loco indulgentia videtur 
magis convenire voce ambitioni. Ideo 
enim militibus indulgebant. 

8 Dissolvende discipline severitatis- 
que essent) Ms. Norvic. dissolvende 
discipline severitatisque caussa essent ; 
sed vocem penultimam imperitus ad- 
jecit Librarius: ex Atticismo enim 
abesse potest, qua de re dudum mo- 
nuit Priscianus |. xvu1. Terentius 
Adelph. Act. 1v. Se. 4.6. ‘ Nec id 
assentandi magis, quam quod habeo 
gratum, facere existimes.’ Virgilius 
/En. X1. 126, ‘ Justitiene prins mirer, 
belline laborum? Sic sepissime lo- 
quitur Sallustius. Adi que notavi- 
mus ab B. C. 1. 82. Davis. Adde 
Rhellic. et nos ad B. G. 1v. 1. Perpe- 
ram caussa addit quoque Petavianus, 

18 Putabat} Pet. Codex sperabat : 
cujus verbi Glossa potest esse puta- 
bat. Adi notas ad Fron. m1. 9, § 7. 
‘ Classe inexspectata ;’ ubi in Medi- 
ceo insperata: ut apud Claudian.” 1, 
in Rufin. 333. ‘insperatique recur- 
sus.’ 

22 Dynuastas provincia, fin.) Non ite 


cAP. 6G. LIB. DE BELLO ALEX. 


loqui solent veteres, In Edd. pri- 
mis, Vase. Steph. Gryph. post., &c. 
legitur d. pr. finitimosque omnes qui. 
Mihi videtur que esse delendum, ac 
distinguendum : Dynastas, provincia 
Jinitimos, qui omnes, Vide B. Civ. m1. 
3.: et sic sepe Cicero aliique. 

Lxvi. 2 Legionibus Syrieque| Edd. 
ante Ursinum, qui e suo Codice que 
addi veluit, non agnoscunt encliti- 
cam: eamque lectionem prefert Cel- 
larius ; quia Tacit. Hist. 1. 76. dixit 
Syrie pro Syriacas legiones. Verum 
Mss. Cuj. Pet. Scal. et reliqui omnes 
addunt 72 que. 

3 Eadem classe qua venerat| Tradit 
etiam Josephus Antiq. xiv.8. 3. Ca- 
sarem eis Suplay amomAcdoa. Diserte 
tamen noster supra c. 33. ‘ Ipse Ce- 
sar itinere pedestri profectus est in 
Syriam.’ Adeo ut in Hirtio mani- 
festa sit évaytiodoyla, quam observa- 
vit etiam vir summus Jac. Usserius. 
Vide ejus Annales ad annum mund. 
MMMDCCCCLVIL. p. 474. edit. Gen. 
Davis. cur. sec. 

14 Lycomedi Bithynio] Editi om- 
nes ad Scaligerum usque Nicomedi 
Bithynio, sed vir ille summus ex 
Strabone, ut videtur, Hirtium emen- 
davit; is enim |. x11. p. 558. hune 
pontificem Lycomedem vocat. Ve- 
rum alia correctione forsan magis est 
opus, Latini enim non Bithynium di- 
eunt, sed Bithynum. Horatius Od. 1. 
35. 7. ‘Quicunque Bithyna lacessit 
Carpathium pelagus carina.’ Juven- 
alis Satir. vir. 15. ‘ Quanquam et 
Cappadoces faciant, equitesque Bi- 
thyni. Ea igitur forma hic videtur 
reponenda. Davis. Dele a verum alia 
correctione ad finem note, et deleto- 
rum loco repone: In alia certe sen- 
tentia fuit Ciacconius, qui Nicome- 
den Straboni restituendum censuit. 
Et merito quidem. Appianus Bell. 
Mithrid. p. 420. “Hy (ev Kopévors tepw- 
auvny) eis NIKOMHAH perhveyrey ao 
*"Apxeadov. Ut Cwsari quasi postli- 
minio reddendum sit NICOMEDIS no- 

Delph. ct Var, Clas, 


1569 


men, Ca#terum vocabulo Bithynio 
manus sunt abstinende. Nam licet 
Bithyno dent Pet. et Lovan. uti scri- 
bendum censueram; Varro tamen 
R. R. 1. 9. ait: ‘ Diophanes Bithynius 
scribit signa sumi posse,’ &c. simili- 
ter Prusie regis Bithyniorum filius 
memoratur Plinio H. N. |. vit. §. 15. 
Quin et apud Suetonium in Julio 
cap. 49. non Bithynicam reginam, sed 
Bithyniam pre se fert Codex Mem- 
mianus. Davis. cur. sec, Cellarius 
etiam cum Goduino Nicomedi pretu- 
lit; quin et Vallantivs non solum in 
Bithynia sua p. 364. legit Nicomedi, 
sed facit eum Nicomedis Epiphanis, 
regis Bithynie, nepotem. Qua anc- 
toritate, ipse viderit ; eamque temeri- 
tatem in eo jam castigavit eruditiss. 
Auctor Diss. in Obs. Misc. Vol. vii. 
p. 54. Malim itaque ego quoque cre- 
dere, Appianum esse corruptum, non 
Hirtium: nam Lycomedi exstat in in- 
tegerrimis Codicibus Pet. Scal. Leia. 
pr. Lov. et Dorv. 

Bithyno] Ita optime emendavit 
Davisius. Alii, minus Latine, Bithynio. 
Clark. Videmus vero, ipsum Davisium 
a priore sententia recessisse, et Bi- 
thynio retinere, quod est in Mss. ple- 
risque. Nam Petav. habet Bithinio, 
In Voss. est Bithyno. Bithynius dici 
potest, ut Thessalius, Phrygius, Troius, 
et innumera similia, quorum ultima 
syllaba sepe abiit in cus. 

20 Ejus] Ariobarzanis. Rhellicanus 
interpretatur, Césaris. Admodum in- 
epte. Clark. Goduinum id jam mo- 
nuisse notat Cellarius. Mihi locus 
intricatior videtur, quam ut de eo 
liquide pronunciare audeam. Nam 
Fratri Ariob. Ariarathi exhibent Mess. 
mei omnes preter recentissimos Leid. 
sec. et Dorv. Sed Adtribuere aliquem 
alicui Cesari et in primis Hirtio sig- 
nificat aliquem alteri subjicere, ita 
tamen ut ipse aliquid imperii habeat. 
Vide ad vir. 90. ‘ Huic M. Sempro- 
nium adtribuit.’ 

21 Lter ceptum conf. capit}) Sic L- 


Casur 5G 


157 NOTA 
diti: Mss. autem Reg. Eliens. et 
Vossii iter inceptum. Quod prefe- 
rendum est, ne eadem vox statim 
repetatur. Clark, Adde Petav. Sca- 
lig. Leid. sec, Edd. Vasc. Steph. 
Gryph. post. et Strada. Ideoque re- 
posui. 

LXvir. 3 Totius] Mss. Lovan. Dor- 
vill. Leid. sec. tota provincia. An er- 
ror natus ex antiquo Genitivo tote? 
Vide ad vit. 66. 

9 Exercitibus impertisque] Glandor- 
pius emendat imperiisque coactus. Sed 
nihil opus. Melius enim subintelligi- 
tur istiusmodi vox aliqua. Clark. In- 
pense placet conjectura Cl. Mark- 
landi in Epist. Crit. p. 129. ‘ excitus- 
que imperiis’ i. e. evocatus jussu 
Pompeii. Excire enim proprium in 
hac re verbum est; de B. Hisp. c. 4. 
‘litteris excitus :’ ubi unus ewxercitus. 
Vide ad Lucan, vil. 361. ‘ quantas in 
prelia numquam Excivere manus.’ 

Lxvitt. 3 Defectionem ejus, nullam 
posse excusationem imprudentia reci- 
pere] Editi omnes Defensionem: quod 
cum idem sit plane ac excusationem, 
mirum Editores non esse mendi sus- 
picatos. Lege omnino, ex Ms. Regio, 
defectionem. Porro Editi omnes et 
plerique Mss. exhibent ; defectionem 
ejus, nullam posse excusationem ejus 
imprudentig recipere. Quod importu- 
num est, et hoc in loco prorsus alie- 
num. Ms. Reg. et Edit. Rom. me- 
lius, sue imprudentia. Verum ex- 
istimo equidem illud, sive sue, sive 
éjus, irrepsisse ex priecedente, eus ; 
ideoque prorsus omittendum ; legi- 
que oportere, defectionem ejus, nullam 
posse excusationem imprudentie reci- 
pere. Clark, Locus fede maculatus, 
quod cum animadvertisset Msti Re- 
gii Librarius, non defensionem, sed 
defectionem scripsit. Hoc commento 
mire delectatus Clarkius reponit, 
quumque defectionem ejus, nullam posse 
excusationem imprudentia recipere co- 
arguisset. At vero Dejotarus a Ca- 
sare non defecit, sed a partibus Pom- 


VARIORUM IN 


peianis initio stetit. Gry phius omissa 
voce ¢jus, edidit excusationem impru- 
dentie. Lege quumque nullam posse SE 
excusaltionem imprudentie recipere cor 
arguisset ; nam defensionem ejus pro 
marginali nota habeo, que tandem 
Hirtii verba invasit. Quomodo con- 
taminati sunt omne genus scriptores. 
Lactantius Diy. Inst. 11. 5.33. ‘ Sed 
illi (Stoict) dum studeant id, quod 
falso susceperant confirmare, (et sen- 
sibilem esse mundum et Deum) argu- 
mentorum suorum consequentia non 
viderunt.’ Ubi voces, quas uncinis 
cinxi, Gloss loco ponendas arbitror. 
Apud eundem vi. 12. 30. Cellarius 
edidit, ‘ quamyis in homine ignoto 
necessariorum sepuléuram, nulli negan- 
dum munus, implebimus.’ . Et sepultu- 
ram nulli negandam (sic enim plerique 
codices) exemplaris ore studiosus 
quidam adleverat, ut ictu oculi, qua 
de re Lactantius ageret, sciretur. 
Pariter apud Mosem Gen. xxut. 1. 
rw 8 WwW manifestarium sunt 
Glossema: nam licet eas voces ag- 
noscat Codex Samariticus; tamen a 
plerisque xx. Interpretum Mstis 
absunt érm Cwns Sdppas. Sed he obi- 
ter. In Hirtio vero nostram conjec- 
turam firmat Celsus p. 211. Davis, 
cur. sec. Defectionem est etiam in 
Dorv. et Leid. sec. qui etiam cum 
Ed. Med. et Ven, habet sue inpr. Ejus 
ibi non agnoscunt Vascos. Steph. Ad- 
ridet omnino conjectura Davisii, sed 
ejus inp. tune omnino retinerem. Ce- 
sar seepius dicit acctpere excusationem, 
satisfactionem. Vide ad y. 1. 

8 Tamen se concedere| Et boc, ex 
Mss. Eliensi et Regio, ita omnino re- 
stituendum, Editi omnes habent, sed 
tamen se concedere. Quod hoc in loco 
ferri non potest. Haud enim Latine 
dicitur, quum coarguisset,—sed tamen 
se concedere — dixit ; optime autem, 
quum coarguissct ;—tamen se concedere 
—dixit ; vel —nihilominus tamen se 
concedere—dixit. WVidetur illud, sed, 
ab iis librariis adsutum, qui non intel- 


cAP. 70. LIB. DE BELLO ALEX. 


tigerent hujus periodi longioris arddo- 
ow incipere a voce ista, tamen, §c. 
Clark. Consul esset ; sed tamen. Lege 
consul esset ; tamen, deleta voce pe- 
nultima, quam unus Clarkii, quod et 
ipse vidit, tres vero nostri, Pet. sci- 
licet, Lov. et Norv. merito preter- 
mittunt. Davis. cur. sec. Sed itaque 
delevi, natum e corruptione prece- 
dentium consul esset : unde factum 
consules set, quod plane restat in Lov. 
Sed non agnoscunt etiam Scal. Dorv. 
Voss. et Leid. sec. in quibus duobus 
se tamen concedere. Deierunt éam 
particulam olim jam Flor. Vascos. 
Gryph. post. Steph. et Strada. 

Id factum| In Codice Lovan. scri- 
bitur id facti. Quod Hirtianum vide- 
tur. Passim id loci, id mali, id ne- 
gott, id temporis, id nominis, et similia 
oecurrunt: ut notissimum est. 

13 Legionem autem, quam, §c.| Sic 
Editi Recentiores. Editt. Vett. et 
Mss. Eliens. et Vossii, Legionem autem 
eam quam, &c. Ms. Reg. Legionem au- 
tem unam, quam, Sc. Que forte vera 
est lectio. Clark. Eam etiam Ursin. 
Seal. Lov. Leid. sec. et Dorvill. cum 
Edd. Mediol. Ven. Flor. Unam Edd. 
Vascos. Gryph. post. Steph. Str. et 
Celsus. Quod et alibi pleonastice in 
his Commentariis adhibetur. Adi ad 
vy. 44. Prefero tamen, si quid adden- 
dum esset, eam, ut c. 69. ‘In eo 
prelio quod.’ Sed nec id opus est. 
Utroque modo passim occurrit. Ve- 
rissime autem Manutius correxit pro 
natura, armatura, quod Ciacconius 
merito probavit, et Scaliger ac seqq. 
in textum receperunt. Idem Cuja- 
cio jam in mentem venerat: nam 
Codex ejus habet matura. V. c. 34. et 
plura ad v. 16. 

LxIx. 7 Minus mile hominum| Non 
male, sed non ita meliores libri, Nam 
Cujac. Petav. Scal. Lovan. Leidenses, 
et Vossiani exhibent hominibus. Recte 
etiam. Vide ad B. Civ. i. 28, 
© Paullo minus ducentis.’ Eadem va- 
riatio B. Afric. c. 39. pro mile in Cu- 


1571 


jac. et Lov. cum, in Petav. et Sealig, 
cit. in Leid. pr. c. De adtenuatione 
legionum adi ad B. Civ. 111. 89. 

LXXx. 2 Representaturus esset] Sta- 
tim executurus, et in effectum ad- 
ducturus; nihil enim opus est, ut ex 
Cod. Ciacconii legamus re prestatu- 
rus, quomodo reponendum censuit 
Fr. Hotomannus. Cesar B. G. 1. 40, 
‘Itaque se, quod in longiorem diem 
collaturus esset, reprwsentaturum.’ 
Curtius vi. 11. 33. ‘ representasse 
consilium’ dixit, ubi vide Joan. 
Freinshemium, ac intt. ad Phedri 
Fab. 111. 10. 32. Davis. 

7 Qui non fuissent in se officiosi] 
Testatur Ciacconius particulam ne- 
gantem a quibusdam libris abesse ; 
et recte quidem, ut arbitror, quod 
et olim Joan. Rhellicano in mentem 
venerat. Jul. Celsus p. 212. de hac 
re sic loquitur: ‘Ille quidem prz- 
stitit, ut publicas (injurias ) li- 
bere ulcisci valeam, quod fortasse sic 
non possem, si in me fuisset obsequi- 
osus,’ &c. Sed vir ille bonus men- 
tem Cesaris non est assecutus; vult 
enim, se privatas injurias hosti facile 
condonare posse, publicas ne amico 
quidem: et hic sane sensus egregius 
et tanto Imp. dignus. Ut ut autem 
sit, certe falsus est Eutropius vr. 17. 
Tradit, ‘ Pharnacem Pompeio in 
auxilium apud Thessaliam fuisse,’ ut 
ex diserto Hirtii testimonio constat. 
Vide et Dionem 1. x111. p. 207. Davis. 
Mera hic dormitatione Scaliger et 
Editorum  plerique imperitissimo 
librariorum adsumento decepti edi- 
derunt, qui NON fuissent in se officiosi. 
Quasi vero ineptius quicquam aut 
Cesare indignius confingi posset, 
quam ut barbare adeo et arroganter 
responderet, se provinciarum publicas 
injurias condonare tis non posse, gui non 
fuissent scilicet in SE officiost. Cum e 
contrario manifesta sit mens Hirtii, 
respondisse Casarem sapiertissime, 
atque etiam mitibus verbis (supra) se 
neque libentius facere quidquam, quam 








’ 


1572 


supplicibusignoscere (quod erat nimirum 
nuper Deiotaro factum :) neque tamen 
iis, qui in Se unum officiosi fuissent, 
posse condonare publicas provinciarum 
injurias ; (id quod ad Se videlicet per- 
tinere intelligeret, oporteret Phar- 
naces, si cum auxilia Pompeio contra 
Cesarem dare noluisset, idem tamen 
deinceps, jubente Casare et popu- 
lo Romano, Ponto non decederet, 
neque injuriis publicis — abstine- 
ret.) Vidernnt hoc Rhellicanus, 
Ciacconius et Davisius, qui mentem 
Cesaris sic paucis optime explicant. 
Se privatas injurias hosti facile condo- 
nare posse, publicas ne amico quidem. 
Clark. Non tamen retinent Mss. om- 
nes. Sed omisit eam particulam bene, 
quod ad sensum, Vascos. item Gryph. 
post. Steph. et Strada: ut adproba- 
vit jam Brutus. An sub voce non 
latet animis, vel tale quidquam? 

8 Id ipsum, §c.] Hune locum sic 
exhibet Ms. Reg. Per id —— utile (Co- 
dices nonnulli Id perutile) Phar- 
naci fuisse, ne vinceretur ea, quam 
sibi Dii immortales, &c. Clark. Qm 
id ips. Leidens. pr. Voss. Scalig. Quod 
id ipsum Petav. In reliquis Regio 
conspirat Leid. sec. 

13 Interfectis amissam vitam] Phil. 
Rubenius Elect. 1. 22. reponit, flactu- 
ans licet, atque animi dubius, interfec- 
tis Amisi vitam, quia tradit Appianus 
B.C. Loin p. 484. “Or ’Awiody wéAw 
ev TO Tidvrm “Pwpalfovcay envipand- 
dir0, Kal to’s taidas ai’tay Topulas 
érovjoaro mdytas. Secundum Dionem 
etiam |. xii. p. 206. Pharnaces ’Am- 
cov eiAé te Kal dihprace, Tos Te 
nBavras &v aith mdvras amwéxrewe. Sed 
hane ob causam vulgata lectio non 
est sollicitanda; neque enim Hirtius 
Amisi solius direpti meminit, sed 
multorum oppidorum, et gravissima 
hee supplicia in eos, qui forme at- 
que extatis commendationem habe- 
bant, fuisse constituta narrat hujusce 
libri c. 44, Davis. Idem Rubenius 
p. 34, vogat; ‘ Nonne vero nihili et 











NOTZ VARIORUM IN 


vacuum ibi verbum est amissam? 
Mihi quidem videtur, et, si quid tale 
addendum, aptius fore ereptam.’ Du- 
bitavit nempe vir eruditus, num in- 
terfectis amissam vitam restituere Ro- 
mana lingua pateretur. Absque causa 
quidem sontica. Juvencus Hist. 
Evang. 1.11. p. 57. edit. Lugd, 1653. 
‘ Redditur amiss@ lethi post funera 
vite.’ Sic enim ex Msto. C. C. C, C. 
legendum, non amissa vita. Idem 
], 11. p. 79. § Gaudeat, amissam redi- 
met cui gloria vilam.’ Amissam ta- 
men, ut ex Glossa natam vocem, Cl. 
etiam Gudius delevit. Idem, cur. sec. 
Recte vocem amissam defendit Da- 
visius, que et subintelligi debet in 
virilitatem. Adi Cel. Burm. ad 
Phedr. F. 50. de Eunucho: ‘ Dam- 
num insectatus est amissi corporis.’ 

LXXI. L Festinantem ae properantem] 
Codex Victor. festinantem ac procurren- 
tem, Ms. Norvic. et alii festinantem 
ac pracurrentem, quam lectionem pro- 
bat Joan. Goduinus: quoniam non in- 
tellexit, quaiam inter properantem ac 
festinantem sit differentia: norunt ta- 
men Grammiatici, si iis fides sit adhi- 
benda. A. Gellius Noct. Att. xvz. 
14, ‘ Festinare et properare idem signi- 
ficare atque in eandem rem dici viden- 
tur. Sed M. Cato id differre existi- 
mat, eaque hoc modo divisa. Verba 
sunt ipsius ex oratione quam de suis 
virtutibus habuit: Aliud est pro- 
perare, aliud festinure. Qui unum 
quid mature transigit, is  properat: 
qui multa simul incipit, neque perfi- 
cit, is festinat. Que Catonis verba 
repetit Nonius Marcellus p. 468. 
edit. Plantin. dein addit:‘ Verum 
utrorumque verborum ratio sub hac 
significatione proxima est veritati, 
ut sit sepe animi properare studiose 
ad res aliquas contendentis, festinare 
corpore necessitatibus obsequendi.’ 
Ego autem id pro certo habeo, has 
Grammaticorum distinctiones bono- 
rum auctorum usu non comprobari ; 
nec tamen yulgatam lectionem mu- 


CAP. 73. LIB.’ DE. BELLO: ALEX. 


fandam. censeo; quis enim nescit, 
duo verba ejusdem plane potestatis 
non raro conjungi? Sic hujusce libri 
cap. 70. munera ac dona habet noster, 
et similia passim alii. Davis. De 
conjunctione Synonymorum szpius 
monendum habui. Adi inter.alia ad 
B. G. 1.20. Successus et incursus :’ 
ad vir. 30. ‘ patienda et perferenda.’ 
Quare nil mutandum temere. In 
Mss. tamen Paris. et meis, si forte 
Scalig. et Cuj. excipias, omnibus exa- 
ratur precurrentem. Unde sensum 
elicere non possum idoneum. 

Exxut. 1 Ziecla] Plinius vr. 3. ‘ Ci- 
vitas Ziela intus, nobilis clade Triarii 
et victoria C. Cesaris.’ Stephanus 
de Urb. Zinda tpiovAAdBws wéAts Kar- 
madoklas, hy extice Nurophdns vids Zih- 
Aas, &c. Nam Zele urbis in Cappa- 
docia eodem c. Plinius meminit, Pto- 
femeusque, et Strabo. Hee Ciac- 
con. Ms. Norvic. et editt. vett. etiam 
in Hirtio Zelam exhibent. Sic et 
Plutarchus in Ces. pag. 731. Tept 
mékw Zhrav paxny meyddnv ovvewwas. 
Dion |. x4. p. 207. Kayrat0a aire 
wep) ZéAeiay ouvéervxev. Utrobique 
repone Zindav. Davis. Zela Mss. et 
Edd. omnes ante Scaligerum. Sed 
e Piinii loco videtur patere Ziela 
esse legendum; nisi et ibi Zeila, ut 
Stephano Zy/Aa vocatur, reponendum, 
Certe Plinius a Zela alia distinguit. 
Cum Cellario autem scripturam Co- 
dicum pretuli Zelam. Quia ab iis 
recedere in re dubia, mihi religio est. 
Presertim qnum et alii ZjAa vocent. 
Adi Cl. Wesseling. ad Hieraclis Synec- 
demon in Anton. Itiner. p.701. Zella 
Voss. Tela Dorv. Ceterum Mss. om- 
neset Edd. prime dant in Ponto posi- 
tum, ipsum ut in plano loco, satis m. 
Quod et defendi posset. Sic ‘ Vicus 
positus in valle,’ i. e. situs B. G. ur. 
1. ‘ Ponere urbem’ passim. Sed vul- 
gatum est elegantius. 

5 Quorum editissimus unus, qui 
abest ab Zela. Hunc locum, &c.] Varie 
accipi potest hujus toci Latinitas. 





157: 


Potest enim intelligi, quorum editissi- 
mus unus est; qui, &e. Vel potest 
esse ea constructio, quam avaxdAovGoy 
appellant; mutato nimirum, in ao- 
déoee sententie, constructionis Sche- 
mate ; quorum editissimus unus, qui — ; 
hune locum, §c. Vel potest denique 
ita accipi, ac si scriptum fuisset, quo- 
rum qui editissimus unus —— abest ab 


Ziela ; hune locum, &c. Clark. Hoe 
est nodum in scirpo querere. Ver- 
bum substantivum subauditur. Unus 


exsulat a Lov. et Edd. Rom. Ven. ac 
Med. Non puto Scotium scribere 
voluisse Hirtinm, quomodo hie collis 
nominabatur, ut testatur Appian. in 
Mithrid. p. 254. 

1L Copiis omnibus suis} Lege: Co- 
puis suis omnibus occupavit, ut recte Pe- 
tav. et Norv. Davis. cur. sec. Suis 
omnibus etiam Leidenses,. Lov. Voss. 
quem ordinem exprimi curavi. 

LXX1Itt. 10 Huc omnem comportare 
aggerem servitia, que ageret, jussit} 
Ms. Norvic. Hue omnem comportatum 
aggerem servitia agcrentur jussit ; et 
sic Codex Ciacconii; unde rescribit 
vir eruditus huc omnem comportare 
aggerem, e castris servitia jussit. Ms. 
Victor. huc omnem comportari aggerem, 
servitiaque agi jussit ; et sic sane ex- 
hibent editt. Rom. Ven. Beroald. ex 
qua lectione Joan. Goduinus rescri- 
bendum conjecit: Huc omnem com- 
portare aggerem, servitiaque agere jus- 
sit. Multo malim hue omnem compor- 
tari aggerem, servitiaque ugerent, jussié. 
Hoe addidit noster, quia more Ro- 
mano aggerem milites portabant. Da- 
vis. Servitiaque que agerent. Mire 
hic variant Codices. Editt. Vett. et 
Mss. Reg. et Victorii, servitia- 
que agi jussit. Scaliger, Recentiores, 
Huc omnem comportare aggerem e cas- 
tris servitia, que ageret, jussit. Que 
cum nulla esset Latinitas, nulla sen- 
tentia; Cellarius, omissis vocibus 
que ageret, rescribendum conjecit, 
Huc omnem comportare aggerem e cas- 
tris servitia jussit: quomodo et olim 





1574 


legendum existimaverat Ciacconius. 
Ms. Eliens. et Vossii, Huc omnem com- 
portatum aggerem ex castris servitia 
agerentur jussit. Goduinus reponit, 
Hue omnem comportare aggerem e cas- 
tris, servitiaque agere jussit. Davi- 
sius, Huc omnem comportari aggerem e 
castris, servitiaqne agerent, jussit, Ve- 
rum, utrum agerent isto modo satis 
Latine usurpetur dubitari potest. E- 
go, prope a Scaligeri lectione, edidi; 
Huc omnem comportariaggereme castris, 
servitiaque que agerent jussit, Non 
tamen dissimulandum (si illud age- 
rent, vel agerentur forte in Codicibus 
ex precedenti aggere, irrepere potu- 
erit) lectionem Ciacconii et Cellarii 
omnium maxime arridere, Huc omnem 
comportare aggerem e castris servitia 
jussit, Sic enim infra c. 74.‘ Magnam 
illam servorum multitudinem, que 
aggerem portabat.’ Vel denique, si 
illud agerentur comportatum, Latine 
dici queat, pro eo, quod est cogeren- 
tur comportare, ferri posse fortasse 
videretur etiam Mss. Eliens. et Vossi- 
ani lectio, Huc omnem comportatum 
aggerem e eastris servitia agerentur 
jussit. Sed multo simplicior et faci- 
lior est lectio illa Ciacconii. Judicet 
Lector eruditus. Clark. Gryphius 
edidit huc omnem comportari aggerem 
e castris servitiaque agi jussit. Re- 
seripserim huc omnem comportari agge- 
rem e castris, aque servis id agi jussit. 
Davis. cur. sec. Cum Mss. Eliens. 
et Voss. consentiunt Scalig. Ursin. 
Leidenses, et Petay. nisi, quod in eo 
sit agerent, Comportarit agg. et ut c. 
servitia agerentur j. Leia. sec. et 
Dory. quibus accedit Lovan. compor- 
tari a, et cast. servitia ut agerentur 
jussit. ex castris Leid. pr. et Voss. 
comportatum agg’. € cast. servittaque agi 
j. Edd. cuncte ante Scalig. Sed om- 
nino ex Mss. consensu legendum, 
Huc omnem comparatum aggerem e cas- 
tris servitia agerent, jussit vel ut age- 
rent, sed malo sine ut, que est ipsa 
Petaviani Codicis scriptura. Com- 


NOTZ VARIORUM IN 


portatus agger erat in castra, sive in- 
tra munitiones, ut ante dixit; jam ex 
illis ad locum, quem ceperat, jussit 
servitia eum agere, ne milites ab opere 
discederent, sed ibi manerent, dum 
interim servitia aggerem adportabant. 
Jussit servitia agerent satis Latinum 
est; sive in Nominativo servitia su- 
mas mecum, sive in Accusativo. Con- 
sulecontra Vossium disputantem Cel. 
Perizon. ad Sanct. Min. 11. 4. § 6. et 
Cl. Burm. ad Ovid. Met. vir. 752. 
B. Hisp. c. 27. ‘ Ucubim jussit incen- 
derent.’ Sueton. Tib. 22. ‘utid face- 
ret jubebatur.’ Agere aggerem est 
admovere et dicitur ut ‘ agere vineas,’ 
B.G. 11. 12. ¢ turres’ 111. 21, etsimilia 
multa. B. Hispan. c.7. ‘ Aggerem 
vineasque agere instituit: quod male 
mutat Davis. Vel potius simpliciter 
notat cespites ad aggerem portare, ut 
subditur c. seq. ‘ que aggerem porta- 
bat.’ Hine agere pradas, agere et ferre, 
de quibus adi J. F. Gron. Obs. ur. 
22. et Burm. ad Ovid. Trist. 1v. 1. 
80. Non cepit mentem Hirtii Tl. 
Heinsius, qui libri sui ore adlevit 
servitiaque ut viderent, jussit, ne quis, 
&c. 

LXXxIv. 3 Magis pervulgata, &c.| O- 
ratio est Elliptica. Consuetudine 
magis pervulgata militari, quam quod 
revera prelio decertare statuisset, cre- 
debat instrui. Clark. Observat Cl. 
Clarkius orationem esse Ellipticam ; 
cum subintelligi debeat, quam quod 
re vera prelio decertare statuisset. Ego 
sane talem in scriptoribus Romanis 
infantiam non agnosco; nec, si vir 
doctissimus Anglice sic scriberet, 
multos credo lectores inyeniret. Re- 
ponas oportet, consuetudine SATIS per- 
volgata militari; que mutatio, per- 
parva licet, sanitati locum restituit. 
Davis. cur, sec. Sat frigidum est 
illud satis. Recte Clarkius explicat. 
Ita primo ponitur, licet non sequatur 
dein vel simile. V. ad Frontin. 1. 5. 
16. Immo sic clare noster B. Afric. 
c. 48. ‘ Magis suspensiore animo ante 


cap. 76. LIB. DE BELLO ALEX. 


adventum jube commovebatur, &c. 

15 Fiducia veterani exercitus] Hoc 
ordine leguntur hec in Mss. omnibus 
etsEdd. nonnullis, non veéerani fid. 
Sed Mss. mei omnes et Edd. prime, 
item Beroaldi, Aldi, Gryph. et alize 
exhibent jiducia veterana, vel veterana 
fiducia. Quod non admittere tamen 
ausim, 

Cum legione| Uncis hee inclusit 
Jos. Scaliger, et sane manifestum 
est, ea verba prorsus abundare aut 
aliquid sub iis latere: legati enim 
procul dubio veluere Pharnacis ex- 
ercitum xxu vicibus in acie conflix- 
isse. Davis. Locus aut corruptus 
aut mancus. Scaliger voces istas cum 
legione delendas censet ; ut adeo di- 
catur Pharnacis exercitus vicies et 
bis cum hoste conflixisse. Que e- 
mendatio non mala. Vel etiam fieri 
forte potuit ; ut, quum scriptum esset 
breviter, cum leg. xx1t, fecerint id 
librarii cum legione vicesima secunda ; 
quod fuerat legendum cum legionibus 
vigintt duabus. Clark. Woces cum le- 
gtone spurias esse declarant Mss. 
Sealig. Leid. pr. et Lovan. in quibus 
non comparent ; quapropter librariis 
redonentur. Cum legionibus locum 
non habet etiam: nam toties se con- 
flixisse cum Romanis, eosque vicisse 
non gloriabantur ; sed cum guibusvis 
hostibus. 

22 Quo preruptam descenderat in 
zallem] Sic primus edidit Scaliger, 
cum antea vulgo legeretur in pralium 
descenderat, vallem adscendere ; atque 
ita Mss. plerique habent; et ita 
transcendere valles B. Civ. 1. 68. Ve- 
rum Edd. Vascos. Gryph. post. Steph. 
Strade legunt in preruptam descen- 
derat vallem. Scilicet deesse aliquid 
patet. Ms. Ursin. preruptam in pre- 
lium descenderat vallem. Petav. pre- 
ruptum in prelium desc, vallem. Voss. 
an prerupta descenderat valle. Hine 
scribendum omnino arbitror. Quo 
prerupta in prelium descendcrat valle, 
ex verbis pracedentibus ‘ inito con- 


1575 


silio dimicandi descendere prarupta 
valle coepit.’ 

Lxxv. 2 Oppressus] Mss. Eliens. et 
Vossii obpressos, ut forte legi possit, 
neque Opinantes, imparatosque op- 
pressos, eodem tempore, &c. Clark. 
Obpressos exaratur etiam in Petay. 
Urs. et Leid. sec. vitiose. Conjec- 
tura, quam proponit Clarkius, jam 
ecomparet in Marg. Edd. Vascosan. et 
Strade. 

6 Falcate regie quadrig@] Sic dic- 
te a falcibus, que ex variis partibus 
eminebant. Harum descriptionem 
suppeditabunt Livius xxxvir. 41. 
Diodorus Siculus Bibl. 1. xvi. p. 530. 
et alii. Davis. 

10 Casibus beili} Hoc primum in- 
veni in Ed. Plant. In prioribus est 
bellis: nisi quod Stephan. ediderat 
bellicis. Forsan bene: nam bellis in 
Mss. meis cunctis comparet. 

LxXxvi. 1 Deaxtro cornu, quo veterana 
legio vi erat collocata, initium victorie 
natum est ab ea parte, quum in proclive} 
Ms. Norvic. a dextro cornu. Lego et 
distinguo a dextro cornu, quo veterana 
legio vi erat collocata, initium victorie 
natum est. Ab ea parte quum in pro- 
clive, §c. Quod conjecturam nostram 
non mediocriter firmat, hane inter- 
punctionem servant editt. Rom. Ven. 
Beroald. sed in iis male scribitur ex 
ea parte. Davis. A dextro cornu, quo 
veterana legio vi erat collocata, initium 
victorie natum est: ab ea parte quum 
in proclive detruderentur hostes, multo 
tardius, &c. Ita restituit Davisius ex 
Ms. Eliensi; qui codex et, a dextra, 
adjuncta prepositione, et totam pe- 
riodum isto modo distinctam exhibet. 
Vulgati omnes: Magno atque acri co- 
minus prelio facto, dextro cornu, quo 
vcterana legio vi erat collocata; initium 
victoria natum est ab ea parte quum 
in proclive detruderentur hostes : multo 
tardius, &c. Quod est multo minus 
concianum, Clark. Nullus meorum 
addit a. nec opus est, licet etiam 
distinguendum putem, ut feci post 


1576 


natum est: pro quo factum est exara- 
turin Leid. pr. et in sec. scribitur 
quum ab ea parte. Ex ea etiam Ms. 
Lovan. et Ed. Med. 

10 fnermes) Mss. Sealig. Vossian. 
et Leid. pr. a manu prima inermi. 
Recte. Vide ad B. G.1. 40. ¢ Iner- 
mos sine caussa timuissent,’ 

LXXvIt. 3 Recordatione letior | 
Quanquam ferri potest vulgata lec- 
tio, melior tamen videtur, que in 
Ms. Reg. et Edit. Rom. est; recor- 
datio letior. Clark. Recordatio est t. 
editur quoque Ven. Med. Beroaldo 
et aliis. Sed ii pro eratque habent 
quodque, uti legi voluit Glandorpius. 
Et sane quodque scribitur in Mss. 
Petav. Leidensibus, Scalig. Voss. 
Lovan. Dorv. et Edd. Basil. Gryph. 
aliisque. Vascos. Steph. Gryph. post. 


exhibuerunt eoque s. p. recordatione. 


letior, Recepi quodque recordatio est. 
Paullo ante verba toties victor offen- 
dunt viros doctos; unde Manntinus 
maluit potius. Gudius vero delenda 
censuit. 

8 Cum Celio Vinctano| Editt. Rom. 
Ven. Beroald. perperam exhibent 
cum Celio Minutio. In Msto Norvie. 
est. cum Celia Juniciano. Adjuvat 
sane hee lectio F. Ursini emendatio- 
nem, qui reponit cum Celio Viniciano. 
Ea tamen conjectura non est neces- 
saria, veteres enim modo Vincianos, 
modo Vinicianos dixerunt, ut ostendit 
inscriptio, quam profert Ch. Ad. Ru- 
pertus in epist. xxxiv. inter Reines. 
p- 200. Davis. Vincius et Vincia li- 
cet in marmoribus, forsan operarum 
lapsu vel communi e pronunciatione, 
reperiatur, majorem tamen fidem ha- 
beo nummis et antiquissimis Codici- 
bus. Quare Viniciano cum Glandor- 
pio et Ursino rescripsi, adstipulanti- 
bus Celio ad Cic. Ep. vin. 4. et 
Ursini vetustissimo Codice, nec non 
Leid. pr. ac Vossiano ; in quibus Vi- 
nitiano; ut et Petaviano Juniciano. 
Ipsum illud Minutio, quod est quo- 
que in Leid, sec. Dary. Edd. primis, 


NOT VARIORUN IN 


Beroaldi et Vascos. matgine, hane 
lectionem adjuvat. 

In Ponto relinguit) Sie reseripsi ex 
Msto Norvic. et. editt, Steph. ob 
verba presentis temporis, quibus- 
cum hoe conjungitur. In aliis est in 
Ponto reliquit. Davis. Relinquit. Ita 
restituit Davisius ex Ms. Eliens. et 
Edit. Steph. Quibuscum consentiunt 
Mss. Reg, et Vossii. Al. minus recte, 
reliquit. Clark. Vascosanus jam edi- 
dit relinguit. In reliqnis Mss. et Edd. 
est reliquit. Qua temporum varia- 
tione nihil esse frequentius, monen- 
dum fuit swpissime. V. Indicem. Sed 
parvi momenti res est. Adde B. Afr. 
c. 3. 

LXXvill. 4 A quo rem gestam| Mss. 
Petav. Scalig. Leidenses, Lovan. 
Voss. Dorvill. ef Edd. prime, item 
Gryphii, alieque, nonagnoscunt pre- 
positionem, que a sciolis videtur ad- 
dita, qui eredebant fieri eo pro ab eo 
Latine dici non posse. Adi, si vis, 
Cortium ad Sallust. B. Jug. c. 21. 
ubi audacter satis edidit ‘quos Ad. 
herbale missos audierat.’ B. Afric, 
c. 61. ‘levi armatura deserti.” Ovid. 
Ep. Her. xtr. 105. ‘ Deseror con- 
juge:’ ubi vide Burm, 

9 Quod] Vir doctus margini adle- 
vit qua vel que. Sed vil mutandum, 
invitis Mstis. Quod potest dependere 
a subintellecto oppido: nam urbs est 
Bosporos: Adi Steph. Byz. et Com- 
ment: vel Regno, ut indigitetur totus 
Bosporenus tractus, quem intelligit 
Cellarius, Fretum ipsum ad palu- 
dem Meotim ivtelligit Goduinus. 

11 Eidem tetrarchiam legibus Gallo- 
grecorum] Vocem penultimam delea- 
dam censuere Pet. Ciaeconius et Jos. 
Scaliger, quibus lubens admodum 
accedo; nam Dion ]. xu. p. 207. 
ait MiOpiddrn TG Mepyaunve rerpapxlav 
te @y Tadatia, wal Baoiwrelas ewrep 
évoue. Ka vox primum videtar mar- 
gini adscripta, juris explicandi gra- 
tia. De Mithridatis Pergameni ge- 
nere adiri poterit Pet. Victorius Var. 


GAP. 1. LIB. DE BELLO AFRIC. 


Lect. mt. 23. Davis, Davisii con- 
jectura admodum est verisimilis. Po- 
tuit tamen etiam e linea superiore, 
scil, ex yore regibus, hue irrepere. 


DE BE EEO 


1577 
Clark. Adde Strab. 1. x1. et ibi 


Casaub, p. 927. Ed. Amst. Forsan 
‘jure gentis et legibus cognationis,’ 


AFRICANO 


LIBER. 


Panse| Ut supra, Oppii vel Hir- 
tii Edd. Vett. habent. Nonnulli 
Mss. Cesaris nomen prefigunt; alii 
nullum, Pans@ recte abest a Leid. 
sec. Vide ad initium 1. vir. B. Gall. 
De hoc autem libro, ut minus ceteris 
interpolato, et egregie Latino, adi 
Lips. in Elect. 1. 22. 

Africano] Ita Cujacii et Leid. sec. 
codex et ipse Hirtius pref. 1. virt. 
“Ut Alexandrino atque Africano bel- 
To interessem.’ At Scalig. et Leid. 
pr. Africe exhibent ; immo Petav. ad 
finem hujus libri, et Edd. antiquissi- 
me, item Gryphii, alizque Africo, 
eum Suetonio in Vita Jul. c. 56. 
‘Nam Alexandrini Africique et His- 
paniensis (belli) incertus auctor est :’ 
quomodo etiam Cesar B. Civ. 1. 32; 
item Livius, et Silius [talicus loquun- 
tur. V. Cl. Drak. ad eum xvr. 180. 
‘ Atque animo jam tum Africa bella 
capessit.’ 

Cap. 1.2 Ad xiv Kal. Jan. in Lily- 
baum pervenit) Legas oportet a. d. 
xiv Kal. Jan, Lilybeum pervenit : nam 
Petav. Norv. Beroald. Gryph. (post. 
Ed.) aliique libri, prepositionem non 
admittunt. Davis. cur. sec. In abest 
Lovan. quoque, Scal. Leid. pr. Voss. 
Dorvill. et Edd. primis, Vascos. ac 
Stephani. Quare abesse jussi, licet 
satis defendi posse sciam.- Paullo 


post ejeci quoque 7d que post equites, 
auctoribus Mss. Petav. Sealig. Lei- 
densis primi, item sec. et Dorv. qui 
duo habent equitum vix. 

6 Fluctus verberaret| Hypallagen 
his inesse fingit Vossius; et fiuctus 
sumit in Accusativo. Sed subintelli- 
gendum id tabernaculum. V. eum et 
Clarkium ad B. G. rv. 25. 

Quid — quisquam] Sic Ms. Reg. 
Ald. quis quidquam. Quod idem est. 
Clark. Ex unico et recenti Codice 
ergo non erat mutandum. Quid est 
ex meis in solo Leid. sec. . Rectius 
deleremus fore, quod non desideratur, 
et abest ab optimo Leidens. pr. feve 
in Edd. Rom. et Med. ferre in Ven. 

8 Incidit per id tempus] Si proba 
hec est lectio, subaudiendum hee res. 
Alioguin mallem, si per Mss. liceret, 
Incidit in id tempus, sc. Cesar, ut alibi 
loquitur, ‘Incidere in hiemem’ Cicer. 
Ep. ad Fam. 1. 7.; et alibi. 

10 Eé nullam pretermitiere occasio- 
nem profectionis| Legendum credo 
ut nullam pretermitterct occasionem 
profectionis, Confirmat hane conjec- 
turam Jul. Celsus, qui p. 214. sic 
ait: ‘remiges tamen in puppibus de- 
tinebat, ne more suo per licentiam 
vagarentur, sed dicto obaudientes, 
nec querendi usquam essent.’ Davis. 
Sed nihil opus, Vulgata enim lectio 


1578 


idem prorsus sonat, et (ni fallor) 
paullo etiam est elegantius. Clark. 

18 Inhis} An igitur veterana hec 
legio fuit e tironum legionibus? Ab- 
surdum. Lege cum xis Veterana legio 
v. Davis. cur. sec. Nil muta. Inter 
has legiones tironum erat etiam Vete- 
rana legio v., i. e. cum his. 

11. 4 Aponianam] Paconiam legen- 
dnm censent Rhellicanus et Glandor- 
pius ac Ciacconius. Sed bene viri 
docti observant, eam videri nimis 
longe remotam a Lilybzo, et versus 
occidentem Sicilia, minus opportu- 
nam fuisse Africano Itineri. Quare 
aliietin his N. Heinsius gusam ab 
Hirtio intelligi credunt. Vide Clu- 
verium in Sicilia 11.15. Rhellicani 
tamen conjecture, quam in textum 
recepit Stephanus, favet Leidensis 
primi scriptura Apononiam. 

Que non abest a Lilybao] Abest 
particula negativa a Ms. Norvic. et 
aliis nonnullis; editt. autem Rom. 
Ven. exhibent que est a Lilyheo. Be- 
roald. vulgatam lectionem servat, 
unde vocem deesse existimans Joan. 
Glandorpius, rescribit, gue non longe 
abest a Lilybeo, Crediderim Aponia- 
ne distantiam a Lilybaxo sub ista 
vocula’-.tere: repono itaque que duo 
millia abest a Lilybeo. Sic apud Cel- 
sum p. 214. legitur ‘ postquam vero 
sex integras legiones, nonque equitum 
advenisse cognovit,’ ubi corrigendum 
duo milliaque, ut ex hoe capite liquet. 
Primo scriptum erat 11 MW. quod facile 
in non mutarunt imperiti Librarii. 
Cum tamen inter Geographos non 
conveniat, que sit hac Aponiana, res 
in incerto est relinquenda. Davis. Que 
non longe abest a Lilybeo. Primum, 
in omnibus Mss. deest vox ila, longe ; 
quam ex conjectura adjecerunt Clu- 
verius et Glandorpius. Proinde Sca- 
liger et Recentiores ediderunt, quod 
est in Ms. Regio aliisque, que non 
abest a Lilybeo: qui tamen sensus est 
nullus, Alii itaque Codices, omissa 
particula negativa, exhibent; que 


NOTZ VARIORUM 


IN 


abest (al. que est) a Lilybao. Quod 
probat Rhellicanus: interpretatur- 
que, que (insula) non conjuncta est cum 
promontorio Lilybeo. Verum, pre- 
terquam quod inepte admodum id 
esset ab Hirtio adjectum, insulam cum 
promontorio non esse conjunctam ; neque 
illud (opinor) persuaserit Vir doctis- 
simus, vocem abesse, eo significatu, 
satis Latine usurpari. Omnino ita- 
que pulcherrimam et plane yveram 
tandem existimo Davisii conjectu- 
ram; qui, ex Mss. iis, qui exhibent 
que non abest a Lilybeo; initio scrip- 
tum putat, que 1 M. abest a Lilybao; 
hoc est, que Duo Millia (vel duobus 
Millibus) abest a Lilybe@o. Certe eas- 
dem voces, duo millia, 1M, et alibi 
eadem corruptione in vocem non mu- 
tatas, eruditissime ostendit. Clark. 
Non haud comparet in Mss. Petav. 
Scal. Voss. Leid. pr. Edd. primis (in 
quibus modo que est) item Vascos. 
Stephan. Gryph. post. Str. Sub vo- 
cula non tamen cum viris doctis, quos 
inter Ciacconius, omnino putem Ja- 
tere interyallum, quantum insula ista 
a Lilybeo distet. IM. vult Heinsius, 
innni credens Agnsam. 

5 Ibique commoratus] Ms. Norvie. 
liabet ipse parum commoratus; cor- 
rupte quidem, ita tamen, ut, nisi 
fallor, ex eo vox fugitiva Hirtio pos- 
sit restitui. Emendo enim ibique pa- 
rum commoratus. Davis. Ipse parum 
commoratus. Vocem parum, que in 
aliis defuerat, optime ex Ms. Eliensi 
restituit Davisius. Verum cum et 
reliquam et veram Lectionem, Ipse 
parum commoratus, exhiberet idem co- 
dex; cur hane, tanquam corruptam, 
rejicere, et vulgatam illam Ibique — 
commoratus. retinere maluerit Vir 
doctissimus, equidem anugurari ne- 
queo. Nam et sensus admodum est 
manifestus, et Antithesis elegantissi- 
ma. Majorem partem navium antece- 
dere jussit, et insulam petere Aponia- 
nam; IPSE, Lilybei parum commoratus, 
§c. Vulgatum autem illud, Jbique, 


CAP. 3. LIB. DE BELLO AFRIC., 


aut ambiguum est saltem; aut potius 
in eam partem vergit, ut falso dicat, 
Cesarem, in insula commoratum Apo- 
niana; cum e contrario id velit Hir- 
tius, nondum eum in insulam istam 
transisse, sed, premissis Aponianum 
navibus, Ipsum Lilybe@i paullulum 
commoratum. Clark. Vulgatam scrip- 
turam vitiosam esse, satis docet vari- 
etas, que est in Mss. Ibique comm. 
exsulant a Leid. pr. Jbique deest 
Scalig. et Voss. eoque Lovan. et Dor- 
vill. donee certior adfulgeat lectio, 
Eliensis Cod. scripturam optimam 
sane recepi. 

7 De omnibus rebus precipit : et, de 
reliquo exercitu celeriter imponendo da- 
tis mandatis, ipse, §c.] Ita interpun- 
gendum existimo. Alii omnes: De 
omnibus rebus precipit, et de reliquo ex- 
ercitu celeriter imponendo. Datis man- 
datis ipse, &c. Quod minus videtur 
venustum, Clark. Vascos. et Steph. 
cum Clarkio jungunt de reliquo e. c. 
inponendo datis mandatis, quam dis- 
tinctionem preferrem, nisi verba 
datis mandatis Glosse suspecta mihi 
essent. Nam mandatis abest a Petav. 
Scalig. et Voss.; immo dutis mandatis 
non comparent in Cnjac, aut Leid. pr. 
Statim naves scribitur in Petav. et 
Leid. pr.: at vox ea deest Voss. Cod. 
ut et Edd. Rom. Ven. ac Mediol. Ut 
hoc loco conscendere simpliciter dica- 
tur pro navem conscendere: ut non 
raro Cicero aliique scriptores lo- 
quuntur. MHirtius tamen et Cesar 
solent plerumque plene efferre. Vi- 
de tamen, que dixi de + movere 
pro castra movere, et 76 solvere pro 
navem solvere, aliisque, ut sustinere, 
submittere, exponere, &c. ab B. G. 1. 
40. Iv. 23. v11.86. et alibi. Ita et hic 
potuisset uticonscendere. Nam et ipse 
Hirtius movere absolute sumit ec. 7. 

1. 1 Ibi presidium erat adversario- 
rum, et a Clupeis} Ex Msto Norvie. 
et editt. Rom. Ven. Beroald. lego 
ubi presidium erat adversariorum, quod 
etiam Joan. Goduino ex Codd, Galli- 


1579 


canis placuit. Est autem aliud viti- 
um, quod, licet manifestum, libri 
retinent, nec Interpretes notarunt; 
in sequentibus enim verbis abundat 
particula copulans, quare rescriben- 
dum ubi presidium erat adversariorwn, 
a Clupeis, vel a Clupea, quemadmo- 
dum est in editt. Rom, Ven. Beroald. 
Ita etiam hoe oppidum paullo ante 
vocavit noster, et alii omnes preter 
Cesarem B. C. ut. 23. Davis. ‘ Ubi 
presidium erat adversariorum, —— ; 
et a Clupea ——- Cn. Piso ap- 
paruit ; ibi paullisper Cesar,’ &c. Sic 
Mss. Reg. Eliens. et Vossii, et editt. 
Vett. Vulgati habent Postquam Adru- 
metum accessit; ibi presidium erat ad- 
versariorum ——; et a Clupea —— Cn. 
Piso —— apparuit. Ibi paullisper 
Cesar, §c. Vidit Davisius, pro isto, 
ibi presidium, rectius reponi, ubi pre- 
sidium, Verum et aliud vitium, quod, 
licet manifestum, libri tamen retinu- 
erint, nec interpretes notarint, depre- 
hendisse se existimat: nempe copu- 
lam e¢ supervacaneam esse: ideoque 
rescribit, Postquam Adrumetum acces- 
sit, ult presidium erat adversariorum 
3; a Clupea Cn. Piso appa- 
ruit. Ibi, §¢. Sed nihil opus est 
ista emendatione. Nam, mutata so- 
lummodo distinctione, retineri potest 
illud e¢, quod in omnibus Codicibus 
reperitur, Ideoque edidi: Postquam 
Adrumetum accessit, ubi presidium erat 
adversariorum ——, ET (postquam) a 
Clupea Cn, Piso —— apparuit ; 
ibi, Sc. Clark. Ubi restitui, quod est 
in Mss. omnibus et Edd. ante Plan- 
tin.; at Clupeis mutare ausus non sum 
in Clupea, licet ita exstet etiam in 
Dorvill., Leid. sec. Edd. Mediol. 
Ven. Vascos. Gryph. post. Steph. 
aliisque omnibus ante Ursin. (qui 
Clupets in suo codice esse primus 
monuit) et statim pracesserit Clu- 
peam. Nam reliqui Mss. retinent 
Clupeis, atque alibi in plurali occur- 
rit, ut vidimus ad B, Ciy. 1. 23. et 
etiam servant cuncti Codd. quare 














1580 


Clarkii distinctionem admisi. Antea 
post adparuit maxima distinctionis 
nota ponebatur. 

3 Cum equitatu Adrumeti Cn. Piso 
cum Maurorum c. in milibus} Mihi 
nequaquam hee sana videntur, licet 
taceant omnes Interpretes, et vide- 
aatur intelligere, Adrumeti visum 
fuisse Pisonem (a Clupea scilicet 
advenientem) cum equitatu et Mauro- 
rum int milibus. Si hie loci sensus 
est, mire et perplexe satis disposuit 
verba Hirtius. Verum pro Adrumeti, 
in Mss. Leidd, Lovan. Voss. Dorvill. 
est Adrumetum seu Adrumentum. Pro 
Cn. in Leid. sec. Considius, in Voss. 
C. cum. Pro Maurorum Mss. omnes, 
nec non Edd. ante Scalig. Mauris. 
Quod cur mutatum sit nescio. Opi- 
nor scribendum esse cui preerat C, 
Considius, et a Clupeis sec. or. mar- 
cum equitatu Adrumetino, Cn. Piso cum 
Mauris circiter v1 milibus adparuit. 
Cun equitaiu pertinet ad Considium: 
unde ejus nomen in Mstis additum ; 
nisi legere velles cum equit. Adrume- 
fino Considius, Piso cum Mauris. Adru- 
metinus rectum esse patet ex Inscrip- 
tionibus Colonia Hadrumetina, et notis 
ad cap. 97. Adrumetinis. Erat ergo 
ille equitatus, pars presidii, cui 
Adrumeti praerat Considius. Adru- 
metum retinerem, si exempla daren- 
tur, ubi tale quid, quale a Clupeis 
Adrumetum adparuit pro Adrumetum 
versus, Adrumetum petens occurrat. 

7 Equitum cxj Codices nonnulli 
D. Clark. In his Dorv. et Leid. sec. 
In Petav. et Voss. ac Leid. sec. male 
exaratur equites. 

8 Consedit| Lege considit. Davis. 
cur. sec. Hoc rursus prefert Davi- 
sius, ut temporaconveniant. Vide B. 
Alex. c. 77. considunt mox sequitur : 
de quo verbo adi ad vin. 32. Mss. 
tamen hie constanter edunt consedit. 
Quod nec mutari opus est. Contra 
in Scalig. Leid. sec. et Voss. exaratur 
consident, sed male. Ineptius etiam 
Mss. mei omnes dant ante portum, ex 


NOTZ VARIORUM IN 


pree. Sed bene Ciacconins e suo 
Codice legit ante portam. Nam Ce- 
sar jam exposuerat ante oppidum mi- 
lites. Portum quoque servarunt Edd. 
Rom. Mediol. Ven, alixque. 

14 Certum locum g. prefectisque 
quem peterent) Mss. nostri ad unum 
omnes, item Edd. prim. circum loca g. 
p. quid peterent. Mss. Ursin. et Latini 
circum loca g. profectis quid pet. ut 
fere c. 9. ‘ proficiscitur circum villas 
frumentatum.’ Edd. Vascos. Gryph. 
post. Str. Certum locum-g. p. quid 
peterent. Gryyphii prima cerium locum 
g. p. quid peterent. An fuit circum 
loca ea gubernatoribus provectis, quid p.? 
Profectus enim in provectus abiit quoque 
supra B. G. v. 8. ubi vide. Vulgata lec- 
tiosine dubio interpolationis quid pas- 
sa est: immo videor jam veram re- 
perisse lectionem certa loca guberna- 
toribus, prefectisque, que pet. circum or- 
tum est ex prac. circum oppidum, et 
que cum excidisset, ut patet ex Mss. 
Ursini, alii hoc, alii illud intruserunt. 

15 Mos ipsius consuetudoque| Mss. 
Reg. Eliens. et Vossii, et editt. Vett. 
more ipsius, consuetudo. Que forte 
vera possit esse Lectio. Clark. Ac- 
cedunt Scalig. Pet. Lovan. Dorvill. 
Leid. sec. Edd. Mediol. Ven. Gryph. 
alie. In Leid. pr. mos ipsius consue- 
tudo. Sed Vascos. Aldus, Stephanus, 
et reliqui vulgatum jam exhibent. An 
fuit mos et ipsius consuetudo? vel more 
ipsius consuctudo? pro de more: nam 
et alii imperatores facere id soliti 
sunt. Adi ad Front. ec. 1. ‘ 

21 Fortuitu) Nequaquam damno 
hanc lectionem, plerisque Mss. con- 
firmatam. Nescio tamen, cur Scali- 
ger hic retinuerit fortuitu: quum B. 
G. vil. 20. fortuito ediderit. R. Steph. 
hic quoque fortuito, uti et Mss. Sca- 
lig. Ursin, Latini Latinii, et alii. At 
Leid. pr. fortuito casu. Quod unice 
verum puto, i. e. forte fortuna. Ita 
plane Apul. 1. 1x. in f. casu fortuito 
collineatis oculis, Met. 111. p. 46, Ed, 
Pric. eventw fortuito. Casu et fortuito 


CAP. 7. LIB. DE BELLO AFRIC. 


Cicero alibi quogue jungit. Supra in 
B. Alex. c. A6. ‘ fortuite dimicatio- 
nis fortuna.’ 

iv. 5 Simul atque capt. perv.| In 
Mss. Leidensibus, Scalig. Voss. Lo- 
yan. Dory. Edd. Vascos. Stephan. 
Gryphii legitur simulatque captivus 
cum perv. Quasi simulatque cum idem 
esset ac simul vel simulac. Quod 
vix puto. Potius credam excidisse 
litteris. V.c. 8. Sed tutius est, vul- 
gato acquiescere, quod confirmatur 
a Petav. et Edd. primis. 

8 Vento a Cesare] Primam vocem, 
utpote quam delendam censebat, un- 
cis inclusit Jos. Scaliger : sed multo 
melior est Petri Ciacconii animadver- 
sio, qui ex responso Considii notavit 
deesse vocem Imperatore, quare re- 
posuit venio a Cesare Imperatore, eam- 
que conjecturam, suam fecerunt Just. 
Lipsius Elect. 1. 22. et Joan. Godui- 
nus. Mss. u. Thuanei, representant 
immo a Cesare, Norvic. ymo a Cesare: 
unde facili emendatione rescribo Imp. 
a Cesare; Imperatorem enim ut plu- 
yimum compendiarie scribebant ve- 
teres, quod ex Mss. et Inscriptioni- 
bus abunde liquet. Davis. Certissi- 
ma est emendatio Imperatore a Ca- 
sare; quam jam protulit etiam Barth. 
Advers. xvi. 5, et in textum ante me 
yecepit Clarkius. Nam pro venio 
etiam in Petav. Lovan. Scalig. Leid. 
pr. Voss. exaratur Immo vel Ymo. 
Celsus tamen simpliciter habet a Ca- 
sare: et defendit Cellarius, fingens 
suspicatum fuisse Considium, litte- 
yarum argumentum esse Urbis tra- 
ditionem. 

11 Sicut erant signate] Ultimam 
vocem Barthius, ut Glossam delet ; 
safficere credens sicué erant. Sed 
male. Hae enim cum utuntur for- 
mula veteres, premittunt tamen vel 
subjungunt, quo modo quid fuerit. 
Id hic non diceretur, si signate tollas. 
Vide ad Front. rv. 1. 28. 
feedato habitu.’ Infra c.. 17.77. 78. 
* Sicut erat instructus.’ Sueton. in 


© Ut erat - 


1581 


Claud. c. 34. ‘sicut erat togatus.’ 
Apulei. vit. 138. ‘ ut erat vinculis 
onusta.’ Valer. Max. vi. 5.6. ‘ Seri- 
nium ejus, ué erat signatum, ad eum 
remisit.” Nepos Pelop. c. 1m. 2. 
‘Epistolam, sicut erat signata, sub 
pulvinum subjiciens.’ 

v. 6 Difficilisque ad obpugn. erat 
accessus| Primo in Mss. omnibus a 
me visis exaratur e¢ difficilis, Quare 
ita reposui. In Voss. est et difficiles 
erant. Adscensus dein pro accessus 
exhibent Lov. Voss. Dorv. Leid. sec. 
et Edd. prime ac Vase. Marg. Quod 
non displicet, presertim si in edito 
loco sitam fuerit Adrumetum. Adi 
notata ad Front. 11.15. 5. ‘ Thraces 
in arduo monte obsessi, in quem hos- 
tibus accessus non erat.’ Ubivis fere 
hee mutantur. Sic et in Lucano 
11. 609. ‘ Brundisii tutas Magnus 
conscendit in arces:’ ubi Grotius 
ediderat concedit. Apulei. 1. rv. p. 42. 
‘Plateas proximam conscendimus 
civitatem.’ Male Colv. concedimus, 
vel contendimus: Grace avaBalvew. 

vi. 10 Urguerentque in oppidum] 
Hee lectio confirmatur a Cod. Pet. 
Quare eam non temere sollicito. Sed 
Scalig. Leid. pr. et Reg. Gall. cum 
Ed. Steph. dant e Glossa fugarentque. 
Quod perverse probat Goduinus, 
Fugarentur Cujac. fugerentque Ms. 
Victor. et Thuan. Edd. Rom. Med. 
Ven. At Lovan. Voss. Dorv. Leid. 
sec., Edd. Florent. Vascos. Gryph. 
post. Refugerentque, et Reg. Gall. 
refugarentque. Non displiceret reji- 
cerentque: nihil enim est frequenti- 
us permutatione litterarum c et g: 
unde facilis mutatio etiam ex rejice- 
rentque in urguerentque. B. G. 1. 5. 
‘ Occisis ad hominum milibus ry, re- 
liqui in oppidum rejecti sunt.’ 

vu. 1 Inde movit] In Edd. Vett. 
quibusdum junguntur Kal. Jan. inde 
movit. Sed male. Nam seq. die de- 
mum a Ruspina profectus est, ut 
patet ex c. 9. Itemc. 2.5. Forsan 
tale quid excidit. 


1582 


Movit) Interdum fit, uthane vocem 
absolute ponant boni auctores, pro 
eo quod est, castra movit.  Silius 
Italicus vir. 121. ‘ Irritus incepti 
movet inde, atque Appula tardo Ar- 
va Libys passu legit.’ Sic et ¢ audito 
Darium movisse ab Ecbatanis’ dixit 
Curtius v. 13.1. Davis. Vide B. G. 
1. 4. ¢ Castra moturum.’ 

11 Equitatumque in navibus omnem 
contineri,—aquamque in naves jubet 
comportari}] Sic Ms. Reg. Que est 
constructio sui similis et una. Al, 
continere: aquam comportari. Que 
est variatio minus elegans. Clark. 
Iilud contineri et aquamque, quod jam 
exhibent Vascos. Gryph. post. et Stra- 
da, est ab recentiore interpolatore. 
In meis omnibus est continere, ut de- 
bet: non enim hoc verbum dependet 
a 76 jubet, sed ab intellecto cepit: 
sive pro continebat, eodem modo ac 
digredi et petere: ideo etiam aquam- 
que non placet, licet quoque invene- 
rim in Dorv. et Leid. sec. novitiis 
Codicibus, uti et Ed. R. Stephani. 
Vide ompino ad ec. 25. 

16 Et subito exsistunt] Editt. Rom. 
Venet. Beroald. ef subito exeunt ; 
mendose: veram autem lectionem 
servat, ut opinor, Ms. Norvic.: is 
enim habet et subito exiliunt, vocabulo 
quidem ad celeritatem indicandam 
maxime apposito. Manilius 1. 1. p. 6. 
‘Emersere fretis montes orbisque 
per undas. Ewiliit, vasto clausus ta- 
men undicue ponto.’ Ovidius Art. 
Amat. 1. 115. ‘ Protinus — exiliunt, 
animum clamore fatentes.’ Minutius 
Felix Oct. p. 23. ed. Oxon. Vel ex- 
iliant statim. Si quis tamen vulgate 
lectioni patrocinatur, favebit Curtius 
vil. 10. 14. Davis. Exiliunt. Sic Ms. 
Eliensis ; probatque Davisius. Mss. 
plerique et Editt. Vett. exeunt. Sca- 
liger et Recentiores, existunt. Que 
et ipsa lectio non mala. Sic enim 
infra, c. 69. atque ea collibus primis ex- 
istunt. Clark. Male Davisius et 
Clarkius easiliunt preferunt 7é exsis- 


NOTA VARIORUM IN 


tunt, quod bene Ursinus e sno Codice 
protulit, et recepit Scaliger, quodque 
confirmatur optimis Codicibus Cuj. 
Petav. Leid. pr. et Voss. et pluribus 
exemplis probaverunt Gland. c. 69. 
Cel. Burmannus ad Ovid. ac Wasse 
ad Sali. B. Jug. c. 53. p. 370. In 
aliis Codicibus et Edd. Vett. est ex- 
eunt. Plura vide ad vu. 35. ‘ Quum 
uterque utrique exisset in conspec- 
tu:’ ubilegebam quoque exstitisset. 
Immo ipse Davisius sententiam mu- 
tavit ad Cicer. de Divin. 1. 28, ‘ te- 
subito letum exstitisse.’ 

vit. 6 Interim cum x navibus longis 
—jubet proficisci} In prima voce latet, 
ut opinor, hominis nomen, quem pro- 
ficisci jussit Cwsar. Forsan legen- 
dum Vatiniun cum x navibus longis 
—jubet proficisci: de ejus rebus gestis 
vide B. Alex. c. 44. seqq. Davis. cur, 
sec. Interim cum x navibus. Siquis 
hee attentins perpenderit, suspica- 
bitur (opinor) aut excidisse hoe in 
loco, aut forte in ipsa voce Interim 
corruptum latere proprium hominis 
alicujus nomen; quod precedenti 
Rabiria Postumo, et sequenti Sallustio 
Crispo, respondeat. Clark. 

12 Hae ita imperabat, itaque unicui- 
que precipiebat| Edd. prime, item 
Vasc. Steph. et alie habent EI. 2. imp. 
unicuique precipiebatque; quomodo 
restat etiam in Leid. sec. Itaque eti- 
am abest a Voss. In Dorv. est uni- 
cuigue, ita precipiebatque. Optime 
Leid. pr. et Lov. Hac ita imperabat, 
ita unicuique (vel unic. ita) precipiebat. 
Quod nemo non videt esse elegantius : 
quare id Hirtio reddidi. 

Ut, fiert posset, nec ne, locum nullum 
excusatio haberet] Dura sane conditio. 
Ms. Norvic. ut fiert posset, neve locum 
excusatio ullum haberet. Editt. Rom. 
Ven. Beroald. ut, st fieri posset, nec lo- 
cum ullum eacusatio haberet, quomodo 
legendum arbitror. Davis. Ut, si fieri 
posset, ne locum ullum, &c. Hee ex 
Editt. Vett. ita restituenda vidit Da- 
visius. Atque ita plane scriptwn est 


CAP. 9. LIB. DE BELLO AFRIC. 


in Ms. Regio. Quin et in Ms. Eliensi 
apparent satis manifesta vere Lecti- 
onis vestizgia; Ue fieri posset, neve 
tocum ullum, &c. Nimirum voeula, si, 
in primam syllabam sequentis, fieri, 
absorpta. Scaliger et Recentiores 
ediderunt, invenuste admodum: Ué, 
jiert posseé necne, locum nullum, &c. 
Clark. Lectionema Davisio et Clarkio 
probatam exhibet etiam Cod. Leid. 
sec. imo etiam Lovan. et Dorvill. nec 
non Edd. cuncte ante Scaligeri Ed. 
qui hodiernam lectionem, preeunte 
Ursino, ex ipsius Codice recepit. 
Quam et ego, confirmatam egregiis 
quibusvis Codicibus Cujac. Scalig. 
Petav. Leid. pr. et Voss. in quibus ta- 
men est ufi pro ut, et excus. nullum. 
In Dorv. et Lovan. exeus. ull. que 
reposui. Fateor duram esse conditio- 
hem, fieri posset nec ne. WVerum si 
legas si fiert posset, quid tam singulare 
hic in Cesare notavit Hirtius? An 
apud ullum imperatorem excusatio 
legati vel minoris ducis, aut tergiver- 
satio ejus caussando moram jocum 
habet, sires fieri potest? Nequaquam. 
Preterea, quis litem inter Cesarem 
et prefectos diremisset, num res fieri 
potuisset, necne? Cesar enim sine 
dubio contendisset, rem fieri potuisse. 
Dicit ergo Hirtius: Eum tam vehe- 
menter hec precepisse, ut sibi obe- 
dire sine excusatione vel mora vo- 
luerit; dum minores duces non decet 
examinare, an res fieri posset, nec ne. 
Que de hisce Cesaris fuerit senten- 
tia, videmus B, Gall. 1.40. Ubi tribu- 
nos et centuriones incusat: ‘ Quod 
aut quam in partem aut quo consilio 
ducerentur, sibi querendum aut cogi- 
tandum putarent.’ Similis huic locus 
est infrac. 26. ‘Ut sine mora aut ulla 
excusatione hiemis ventorumque ex- 
ercitus sibi quam celerrime transpor- 
taretur.” Ceterum fieri posset nec ne 
esse dictum pro an fieri p. nec ne, 
monitu opus esse non credo. Alioquin 
vide ad vir. 5. 

16 Miserari,—tanta homines esse de- 
mentia] Ita omnino interpungendum ; 


1583 


quomodo edidit Jo. Goduinus. Sea- 
liger (errore fortasse typographico) 
interpunxit ; miserari.—tanta homines 
esse dementia. Unde Recentiorum 
plerique ediderunt ; miserari,—Tanta 
homines esse dementia. Quod est hi- 
ulcum valde. Ms. Reg. et Edit. 
Rom. miserart:—Tanta hominum erat 
dementia, Ms. Eliens. miserari,—tan- 
tam hominum esse dementiam. Clark. 
Bene Clarkius et alii jungunt miseraré, 
tanta homines esse dementia. Errore 
typographico aliam interpunctionem 
esse ortam facile credo, quia in ali- 
quot Elz. editionibus editur, ut jam 
correximus, Infinitivus ille quidem 
per admirationem sepe obvius est, 
ut in Justino docuit Grevius, aliique 
alibi. Sed hic miserari non haberet, 
quo referri posset. Hominum erat 
etiam Leid. sec. et Edd. Med. Ven. 
Vascos. Gryph. Steph. et allis ante 
Ursinum. Malint vero pro mailent 
rescripsi fide meorum Codicum, tan- 
tum non omnium., 

17 In Provincia Africa] Lovan. ha- 
bet et Provincia Africa; Cujac. autem 
ex provincia Africa. Lege et distin- 
gue, miserari (regium enim equitatum 
ex provincia Africa Scipio alebat) tan- 
ta homines, §c. Eandem interpuneti- 
onem Goduinus et Clarkius merito 
sequuntur. Lege etiam a. d. ur 
Non. Jan. Davis. cur. sec. Scipio et 
prov. Africa Voss. Lovan. et Ursiu. 
Codd. Sed Cujac. Petav. Scealig. 
Leid. pr. et Dorv. Scipio ex prov. 
Africa; verissime. Quod idcirco ex- 
hibui. In aliis etiam et Edd, non- 
nullis Scipio in prov. Afr. 

1x. 1 Leptique] In Petav. Scalig. 
Lovan. Leid. pr. Voss. et Dorv. 
Leptim vel Leptimque. Male. An Lep- 
tinisque ? Sed et cap. seq. in iisdem 
Mss. pro Lepti vitiose est Leptim. 

7 Hoc eum iccirco existimo fecisse] 
Ms. Norvic. hoc eum iccirco existimo re- 
cepisse ; unde repone huc eum iccirco 
existmo recepisse, intellecto prono- 
mine reciproco, ut fit lib. de B. 
Alex. c. 27. Davis, Lege recepisse se. 


1584 


Cum Norv. faciant Petay. Voss. et 
Lovan. Reliqua ad finem note dele. 
Idem, cur. sec. Recepisse etiam Sea- 
lig. et Leid. pr. unde malim repetisse 
hoc, sc. oppidum: non sperno tamen 
omnino Davisii conjecturam hue rece- 
pisse, subintellecto se, ut sapius in 
Mss. occurrit, vel recepisse se. Lip- 
sius ea re fecisse, ejecto cum Loy. 
Cod. idcirco. Pro ne vero in Lovan. 
est uf: nec aliter in Scalig. Leid. pr. 
et sec. qui insuper addunt ne ante 
vacua. Omnino bene. 

9 Ad classem receptacula| Probe 
legitur in Msto Norv. et editt. Rom. 
Venet. Beroald. ad classis receptacula, 
quod idem valet ac ad classem reci- 
piendam, seu, quo se reciperet Classis. 
Davis. Perinde est. Clark. Ad clas- 
sis receptacula est in Edd. omnibus 
ante Scalig. qui primus edidit ad 
clussim recept. unde recentiores ad 
elussem fecerunt. In Lovan. Dory. 
et Leid. sec. ac classis rec. Sed Sca- 
lig. Leid. pr. et Voss. ad classim. 
Quod idcirco mutare nolui, licet in 
Pet. quoque videatur esse ad clussis. 
Quod e Cod. Victorino probat qno- 
que Goduinus. Malim tamen ad 
classium recept. Ceterum que abest a 
Lov. et Leid. sec. prwsidiaque Edd. 
Rom. Med. Ven. et Gryph. Sed 
presidiis firm. ad classis recept. Glan- 
dorpius volebat. 

x. 8 Requirentibus| Leid. sec. in- 
guirentibus. Tl. Heinsius conjecit 
exquirentibus, adscripto 'Taciti loco 
Ann. vi. 8. ‘ Abditos principis sensus 
et si quid occultius parat exquirere.’ 
Verum nulla est mutatione opus. 
Confer notas ad vu. 63. ‘ Casaris 
indulgentiam in se requirunt.’ 

9 Magno metu ac tristitia sollicitaban- 
tur] Deesse vocem animadvertit Joan. 
Glandorpius, cui supplendum placuit 
proinde magno metu,§c. Ipsam Hirtii 
manum exhibet Ms. Norv. e quo re- 
ponendum est gui magno metu ac tris- 
titia sollicitabantur. Davis. Qui, &c. 
sic ex Ms. Eliensi optime restituit 
Davisius. Alii omues omissa voce 


NOTH VARIORUM IN 


qui, ediderunt conscendit, omnibus int 
exercitu. insciis. Magno metu, &e. 
Quod valde hiuleum est. Nisi forte 
placeat Joannis Goduini et Cellariiin- 
terpunctio conscendit. Omnibus in 
exercitu insciis, magno metu, §c. 
Sed prastat Lectio Davisiana. Clark. 
Post conscendit plenam distinctionem 
posui cum’ Edd. Vase. Gryph. post. 
Steph. aliisque. Qui a librario ad- 
jectum videtur, qui non capiebat 
Hirtii stylum, Omnibus insciis, solli- 
citabantur; dictum videtur, ac omnes, 
cum inscii essent, sollicitabantur. Sic 
B. Alex. ¢ 15. ‘ His pulsis ad portum 
adplicaverunt :’? ubi Mss. et Edd. 
nonnulli Hi pulsi. Vide ibi notas 
meas, et dubito adhuc, an malim ex- 
plicare Hi cum pulsi essent adplicave- 
runt. Ita solent Cesar et Hirtius 
Ablativum ponere absolutum, omisso 
verbi, quod subjungitur, casu_ pro- 
prio; ut pluribus docuimus ad vit. 
4. ‘Convocatis clientibus facile in- 
cendit.’ Nec non alii. Sueton. in 
Tib. c. 31. ‘Iterum censente, &e- 
obtinere non potuit’ Apul. Met. 
]. 111. p. 51. ‘me loquente, &c. pro- 
ducit’ se. me. Adi viros doctos ad 
Just. u. 3. vir. 5. x1. 7. * Iterato 
querentibus, &c. jubentur. Apu. 
1, x. p. 218. Ed. Pric. ‘seniore ado- 
rante placuit. et itur:’ nisi malis 
placuit, iretur. Petron c¢. 113. 
‘ Erubescente Tryphena vultum, &c. 
posuit :’ ubi vide Cl. Burm. 

Tristitia] Voss. Cod. et Edd. 
Med. ac Ven. tristi, Leid sec. testimo- 
nia, At Scalig. Leid. pr. Lovan. 
et Dorvill. éristimonia. De cujus 
lectionis veritate non dubito; ut ab 
acris est acrimonia, sic a tristis, tris- 
timonia. Nevius Tristimoniam detur- 
bat ex animo, ut citat Scheffer, ad 
Petron. Satyr. c. 63. ‘Et nos tum 
plures in tristimonio essemus:’ ubi 
idem legit érislimonia. 

IL Copias, et ins. nat.] Reponendum 
nisi fallor, contra magnas copias insidi- 
ose nationis, deleta copula. Davis. 
cur. sec. Eé notat et quidem, praser- 





CAP. 12. LIB. DE BELLO AFRIC. 


tim, ct eas quidem Belgice en dat wel. 
e. 16. ¢ jubet aciem porrigi et alteri- 
us conversis cohortibus,’ ubi delet ct 
Clarkius. Plin. 1. v. p. 8. ‘Alia, et 
justa more ratio:’ ubi vide Cort. et 
Sciopp. in Symb. Crit. p. 28. Apul. 
Met. |. 1. Ep. 17. Ed. Pric. ‘ Te ge- 
nerosa stirpe proditum, et recte con- 
jicerem.’ Male Priceus delet 7d et. 
], vit. p. 132. ‘in bestiam, et ex- 
treme sortis quadrupedem.’ Edd. 
plerzque sine et. Statim rursus edi- 
di animum advertebant, auctore Leid. 
primo. V. ad B. G. 1. 24. 

15 Vultu, vigore} Lipsius margini 
adlevit vultus vigore. Idque inveni 
in Leid. pr. ut apud Silium ftal. vir. 
612. ‘non ille vigoris Ingratas lau- 
des, nec nubem frontis amabat.’ 
Quod bene defendit Cel. Burm. ad 
Wellei. mr. 98. Verum malim hoc 
loco distinguere, et vigerem ad ani- 
mum referre. Egregie hue convenit 
Cesaris character apud Vellei. 1. 
41. ‘forma omnium civium excel- 
lentissimus, vigore animi acerrimus, 
animo super humanam et naturam et 
fidem erectus.’ Sic ibidem Clar. 
Burm, ut hic animum erectum pre se 
gerebat : vulgo evectus. Consule Cl. 
Drakenb. ad Liv. vu. 4. ‘naturalis 
vigoris.’- 

17 Proclivia] Lovan. Dervill. et 
Leid. sec. procliva. Non male. Lu- 
cret. vi. 728. proclivus impetus; uti 
ibi viri doctie Mss. legunt pro pro- 
clivis. Apud Terent. And, rv. 2. 18. 
In proclivo quod est in Mss. G. Fabri- 
cil, quem vide, uti et Colv. ad Apul. 
p.9. Plura diximusad Front. Strat. 
it, 2,2. ‘ Adjuvante prociivo.’ 

xt. 14 Ne illi—deficerent| Editt. 
Rom. Ven. Beroald. pronomen omit- 
tunt; Mss. autem Norv. et Urs. ha- 
bent, ut? nihtl—deficerent, hoc est, ut 
non deficerent. Vide Terentium And, 
Act. 1. Sc. 2. 31. et ibi. Donatum. 
Eam sane scripturam, ut elegantio- 
rem, prefero. Davis. Ne illi—defice- 
rent. Prefert Davisius, quod in qui- 

Delph, et Var. Clas. 


Cesur 


1585 


busdam Codicibus est, uti nihil— 
deficerent. Sed perperam. Habet 
enim hoc in loco vox illi elegantissi- 
mam Emphasin. Est utique Anti- 
thesis, qua duplex Cesaris consilium 
explicatur. Exivit cum classe, ne naves 
sue onerarié in hostium classem in- 
ciderent: exivit clam suis militibus, 
qui erant in presidiis relicti; ne illi 
propter paucitatem suam metu inte- 
rea deficerent. Clark. Non sentio 
istam Emphasin, quam fingit Clark, 
in voce ili, quam primus invexit 
Scaliger.. Abest ab Edd. prioribus 
et Mss. omnibus. Pro me illi Seal. 
et Leid. pr. dant nikil. Sed Cuj. 
Pet. et Voss. quoque uti nihil sine 
dubio vere; nisi malis uti ne ili. 

XU. 2 Antecessores| Nihil sane opus 
est, cam Ciacconio reponi antecursores 
e Ces. B. C. 1. 36. cui adde B. G. 
v. 47. B. Civ. 1. 36. Nam ‘ ante- 
cessores agminis’ occurrunt apud 
Sueton. c. 17. in V. Vitell. Et ante- 
cedere agmen ad expiorandam vel viam 
monstrandam passim dicitur. Ut in 
Ces. B. G. vit. 12. B. Civ. u. 24. et 
alibi. Adde Turneb. Advers, xxrv. 
16. et Viros doctos ad Vell. 1. 4. ‘ co- 
Jumbe antecedentes volatu.’ 

7 Parvus e castris exierat numerus, 
arcessi] Ita edidit Scaliger preeunte 
Ursiuo, et monente in suo Codice non 
comparere vocem secum, quam vulgo 
addebant. Ea vox non videtur quo- 
que in Edd. primis, sed et in nullo 
Msto. Verum puto plura abundare, 
nam si sagittarii illi e castris exierant, 
unde eos arcessivit? an ergo eos non 
secum habuit? nec enim credo, ali- 
quem opinaturum esse, eos fuisse 
illos antecessores : hi enim jam redi- 
erant. Ergo non opus qnoque, ut 
eos arcesseret. Scilicet Codices Sca- 
lig. Leid. pr. et Lovan. exhibent 
egregie sagitturios, quorum parrus nu- 
merus, ex castris arcessi. Ut de equi- 
tibus, ita de sagittariis dicit parvam 
eorum fuisse copiam: ex pro e ha- 
bent etiam Leid. sec. et Dorv. et 
5 H 


156 


hoc ordine legunt parvus numerus, ex 
castris exierat ; certo indicio 7d exie- 
rat abundare. Preeterea arcessiri scri- 
bitur in Leid. pr. Voss. Dorv. et Leid. 
sec. Adi notata ad B. G.1. 31. 

8 Se leniter consequi) Hirtinm scrip- 
Sisse reor, atque ordinatim signa et 
leniter consequi. Davis. cur. sec. 

12 Et sagittartis::| Nuilum quidem 
est in Mss. lacune indicinm, deesse 
tamen videtur sagittariornm nume- 
rus, quam ob caussam, ut puto, pune- 
ta hic in sna editione posuit Jos. 
Scaliger. Davis. Ms, quidem Lovan. 
exhibet, xxx Cohortium, cccctorum su- 
gittariorum, nulla facta equitum men- 
tione. Hoc tamen fieri debuit, ut 
ex narrationis filo liquet. Idem, cur. 
sec. Mss. Leid. pr. Voss. coh. equiti- 
bus sagitturiis et host. Lovan. coh, 
ecce sagittariorum et h. Dorv. coh. 
ef ccce sagittariorum et h. Leid. 
quoque secundus et Edd. omnes 
ante Scaligeranam addunt et ante 
hostes. Ms. Scaligeri ei h. Quare 
non dubium mihi est, quin legi debe- 
at coh. cum equitibus cp, Sugittariis 
cL. Hostes. Numerum certe pro et 
audacter substitui. 

xu. 1 Duo Pacidit] Leid. sec. et 
Edd. Rom. Ven. Med. Duopacidius 
mirifice. Glandorpius Pacilii videtur 
legere: cum nusquam alibi Pacidi- 
orum fiat mentio. Pancidei Petavy. 
Sed Pacidei Cujac. Leid. pr. Vossian. 
Loy. et Dory. Que scriptura verior 
videtur. 

xiv. 1 Se moveret} Sic primus, 
quantum scio, Scaliger edidit. In 
Mss. et Edd. prioribus est se remove- 
ret. In Dorvill. ne C. se removeret, 
cum s, Quasi ideo cceeperunut subito 
hestes se extendere, ne pedem re- 
ferret Cesar. Perperam.  Lipsius 
adscripsit sese moveret. An se re na- 
tum est ex certamen? Movere certamen 
est primus pugnam lacessere: de qui- 
bus egiad b. Gall. 1. 23. vel rem move- 
ret? Respro preelio millies occurrit. 

9 Pedites Numida] Vox pedites 


NOTZ VARIORUM IN 


deest in Mss. Reg. et Vossii, et 
Edit. Rom. Ut forte additamentum 
esse possit Librariorum, propter id, 
quod sequitur, cum equilibus. Clark, 
Vocem pedites e Ms. Ursini et sno 
addidit primus Scaliger. Confirmant 
Lov. Leid. pr. et Dorv. Respicit 
locum c. 13. ‘ Inter eqnites levis ar- 
maturze Numidas et sagittarios pedi- 
tes interposuerant.’ Adeo ut vide- 
retur esse ex interpolatione interpre- 
tationis gratia vox pedites addita: nisi 
et c. 48. hnjus belli dixisset ‘ pedites 
levis armature :’ ubi vide. 

10 Inter legionarios milites] Vulgg. 
pedites, sed alteram lectionem ex Ms. 
Norv. recepi, que sane elegantior 
est. Sic legivnariorum militum meini- 
nit Hirtius cum alibi, tum de B. Alex. 
c. 21. Davis, Adi etiam B. G. vi. 34. 
‘Legionarius miles.’ Adprobat etiam 
Clarkius. Omnes tamen Mss, mei 
hic loci pedites. Utrumque forsan e 
Glossa. Malim etiam in quam inter, 
si per Codd. licet : quamquam et vul- 
gatum defendi posse clarum est. 

Xv. 8 Equites] In Petay. Lovan. 
et Norv. premittitur qui. Lege at- 
qui equiles. Davis. cur. sec. Qui 
etiam additur in Sealig. Leid. pr. 
Voss. et Dorv. et equites Leid. sec. 
Preterea non conatur exaratur in 
Seal. Leid. pr. Lov. Dorv. Ut altius 
vulnus inhwrere videatur. 

13. Intra cancellos omnes conjecti 
pugnare cogerentur) Quia cancelli pro- 
prie sunt septa e ferro lignove quin- 
concialem in modum facta ad arcen- 
dam repellendamque turbam, Joan. 
Glandorpius reponit velut intra can- 
cellos. Sed crebro ea yox ad arctum 
quodvis spatium denotandum adhibe- 
tur. Cicera pro P. Quinctio p, 873. 
postquam enumerasset, quibus de re- 
bus erat dicturus, addit: ‘ Me facile 
vestra existimatione revocabitis, si 
extra hos cancellos egredi conabor, 
quos mihi ipse cireumdedi.’ Sic ‘ in- 
ter Orci cancros’ (unde diminutivum 
cancelli) ‘jam ipsos adherere’ dixit 


cAP. 18. LIB. DE BELLO AFRIC. 


Apuleius Met. I. vi. p. 115. ed. Pri- 
eran. Davis. 

xvi. 9 UE cognosci ab e€0 posset] 
Editt. Rom. Ven. Beroald. habet ut 
agnosci ad ea posset: proprie quidem; 
he tamen voces non raro confundun- 
tur, Terentins Eun. Act. v. Se. 2. 8. 
‘Tta miserrimus fui fugitando, ne 
quis me cognosceret.’ Ubi Donatus, 
‘nota,’ inguit, ‘improprie dictum 
pro agnosceret. Vide et Nonium 
Marcellum in cognoscere p. 304. ed. 
Plantin. Ac, si Servio fides, ‘ sane 
inter agnosco et cognosco superflue qui- 
dam volunt facere discretionem, ut 
cognuscamus NOVOS, agnoscamus anti- 
quos: sed hee a Poétis metri neces- 
sitate variantur;’ que verba sunt 
doctissimi Grammatici in Virgilii Ain. 
vitl. 155. Idem. 

XVII. 2 Alternis} Sic Ms. Reg. 
Que verior videtur lectio, quam quod 
habent Editi, et alternis. Clark. Et 
abest a solo Leid. sec. Sed vide ad 
c. 10. ‘ Contra magnas copias, et in- 
sidiosz nationis.’ Non agnoscunt 
tamen Edd. Vascos. Gryph. post. 
Steph. 

5 Equitibus intrinsecus adortus, cum 
peditalu telis conjectis]} Editt. Rom, 
Venet. Beroald. perperam represen- 
tant equitesque intrinsecus adortus cum 
peditatu telis conjectis. Sed et nupe- 
rius excusi ab interpunctione labo- 
rant: distinguendum enim est equiti- 
bus intrinsecus adortus cum peditatu, 
telis conjectis, ut res ipsa clamat. 
Davis. Adortus cum peditatu. Ita in- 
terpungendum recte, vidit Davisius. 
Al. adortus, cum ped. quod sententiam 
turbat. Clark. Equitesque etiam 
Voss. Leid. sec. Ed. Med. et Vase. 
Margo. Eq. adortis Lovan. et Dorv. 
Adortus est unam partem hostium 
equitibus peditibusque simul, ut e 
seqq. patet. 

10 Sicuté erat instructus] Codices 
nonnulli institutum. §c. Sed prestat 
vulgata lectio. Sic enim jam infra 
c. 18. ‘ita, ut erant instructi, leni- 


1587 


ter se ad suas recipiunt munitiones, 
Clark. Instructus Cesar ergo dicitur, 
pro aciem instructam habens, ut bene 
defendit Clarkius : sicut instructwn 
Voss. institutum est in recentioribus 
Dory. et Leid. sec. atque Edd. pri- 
mis. In Dory. quoque et Edd. Vas- 
cos. Steph. et pluribus deest sic. In 


aliis, et vulgo, sic, ué erat. Minus 
bene. Vide ad c. 4. ‘ sicut erant 
signate.’ 


Xvitt. 1 Equitibus Numidis @ ¢ clec- 
tis] Numerum haud paullo minorem 
exhibent Ms. Nory. et editt. Rom. 
Ven. Beroald. in iis enim legitur equi- 
tibus Numidis ccc electis; utrum vero 
rectius, dijudicatu non est difficile ; 
cum hujusce libric. 19. aiat Hirtius; 
‘ preterea Petreiano auxilio adhibite 
equitibus 2 c.’ &c. licet ibi Ms. 
Norv. © pc. editt. autem Rom, Med. 
Venet. Beroald. solos pece repre- 
sentent, Davis. Hoc loco Mss. mei 
omnes habent cec; nisi quod Scal. 
totum numerum omittat, et nonnulli 
ponant ante equitibus. An cum MDE 
eq.? ut melisum sit, ab prac. voce 
cum: certe c. 19. Mss. mei omnes 
MDC agnoscunt. 

3 At hostes] Mss. Reg. Eliens. et 
Vossii melius exhibent, atque hostes, 
&c. Clark. Accedunt Pet. et Leid. 
sec. Ex atque host. fecerunt alii aé 
cohortes ; ut est in Leid. pr. Lovan. 
Aldi, Manut. Plant. et marg. Vascos. 
aliorumque. Deest at in Edd. pri- 
mis. Rescripsi atque, quod sepe in 
at abiit. Wide ad B. G. rv. 25. 

12 Perseverandumque cursum} Con- 
tinuandum ; hee enim vox, quam 
vulgo neutram censent, interdum est 
activa. Justinus x11. 6.15, de Alex- 
andro M. ‘Ob hec illi quatridno 
perseverata inedia est.’ Symmachus 
Epist. 1. 90. ‘Ut es nostri diligens, 
religiosam observantiam perseyera ;’ 
ubi vir doctissimus Fr. Juretus plura 
hanc in rem exempla collegit. Davis. 
Hec lectio, recepta primum Scali- 
gero, vriginem suam debet Msto Ur- 


1588 


sini, qui ita ex illo codice correxit. 
Ante legebatur equiles et jumenta, &c. 
(uti etiam est in L. sec. et Edd. pp.) 
vel jumentaque, (ut habent Loy. Dory.) 
ad insequendum hostem, perseverandum- 
gue, cursum tardiorem hab. Et sane 
furdiorem etiam est in Leidensibus. 
Sed Vossianus et Dorvill. conspirant 
cum Ursiniano ; forsan etiam Petav. 
Lov. et Scalig. nam dubito de iis. 
Nibilominus placet hee seriptura, 
nam et vel que apud jumenta etiam 
abest a Scalig. Leid. pr. Voss. et 
perseverare cuun Accusandi casu ipse 
‘usus est Cicero pro P. Quinct. ¢, 24. 
* Neque te ipsum id perseverare :’ ubi 
vide Grevium. 

14 Circumdatis imperat, ut uno, &c-] 
Primo malim, si per Mstos liceret 
circumitis. Sensus enim Hirtii est, 
Cesarem suos circumvectum esse, ut 
sequentia imperaret. Hoc autem 
est circumire, non circumdare: de par- 
ticipio cireumifus adi ad B. Civ. nr. 
87. ‘ Acies Pompeiana circumita.’ 
Dein pro imperat ut in Leid. pr. est 
cohortatus, at in Lovan. Dory. Leid. 
sec. cohortatur, ut. At Pet. coh. equi- 
tibusque circumdatis, cohortatus impe- 
rat, ut. Bene. Fraudi fuit librariis 
ablativi casus ante cohorlalus. Sed 
ita alibi legionibus expeditis, cohorta- 
tus, et consilio convocato cehortatus : 
electis hominibus cohortatus. Vide om- 
nino ad vir. 4, ‘ convocatis clienti- 
bus, facile incendit.’ Si quis cohor- 
tatur, deletis imperat ut, mallet, me 
non refragantem haberet. Facile 
enim ea ex cohortatur etlingi potuere. 

Ictu contenderent| Lipsius querit, 
an nisu vel tractu sit legendum. Mihi 
nec hae nec illa ratio placet ; ac mi- 
nore quidem mutatione rescribi po- 
test ué uno actu contendercnt. Virgi- 
lius Aon. xi1. 687. ‘ Fertur in abrup- 
tum magno mons improbus actu.’ 
Lucanus 1x. 30.  Quas ne per littora 
fusas Conlegeret rapido victoria Cx- 
saris actu,’ Vide sis et ejusdem libri 
vs. 472. et ri. 469. Cum tamen Hir- 


NOTA VARIORUM IN 


tius ita loqui non soleat, malim wno 
impetu. Adi nos ad B. G. me. 19. 
Davis. cur. sec, Unum ictum expo- 
nit Cellarius continuum jactwm telo~ 
rum. Kectius interpretatus esset, 
continuum ictum gladiorum, uti apud 
ipsum Hirt. B. Gall. vir. 23. ‘ Primo 
ictu gladio caput percussit.” Atque 
ita legendum esse in Justino bene 
vidit Bongars. 1. 9. ‘ Portuna tamen 
ictum regente ’ quod confirmant 
Mss. a Doctiss. A. Gronovio et duo 
“Tetus Gladiorum ’’ 
B. Hisp. c. 16. ‘Ictu pilorum :’ Ces. 
B. G. 1. 25. ‘¥ctu scorpionis’ 1. 9. 
vit. 25. Nil ergo temere mutandum, 
licet ictus et actus swpissime confun- 
dantur. Aliter uno itu proxime aecce- 
deret. In Plant. editione jactu exhi- 
betur. 

22 Male accepti] Recte, i. e. male 
mulcati, ut ita dicam; et in eadem 
re Nepos in Eum, c. 8. ‘ eumque male 
acceptum coégit redire.” Cicero ad 
Fam. Ep. x1. 14. ‘In oppugnando 
male acceptus :’ et ita alibi. Immo 
ipse auctor c. 41. ‘ suis male accep- 
tis.’ Monendum tamen in Leid. pr. 
esse malo accepto. Pro quo frequen- 
tius solet dici in his commentariis et 
passim detrimento accepto. Contra 
malum dare. Vide Richter. Obs. Crit. 
p. 65. et Cl. Burm. ad Phadr. F. 16. 

xix. 2 Perfuge plures exo. h. ge- 
nere, ct praterea intercepti} Deest 
verbum, quo referatur illud perfuge. 
Quare non displicet Gudii conjectura 
perfugere, nisi aliud quid lateat: nam 
Petav. et Voss. habent et omni h. g. 
Lovan. et Dorv. cé omnis generis h. 
Leid. ex. 0. gen. hominum. Vel forsan 
ct delendum modo ante praterea: ubi 
ilfa particula non comparet in Leid. 
primo: ut sensus sit, ex adversdriis 
perfuge@ cujuscumque generis ct ordinis, 
praterea cquites peditesque hostium sunt 
intercepti. Celsus habet, ¢ Ex iis, qui 
hoc preejio capti sunt, transfugisque 
quam plurimis.’ ostium etiam de- 
leri posset rectius certe, quam infra 


mihi inspecti. 


cAP. 19. LIB. DE BELLO AFRIC. 


- hostiun consilium, ubi-exsulat ab Edd. 
primis: ia Mss. plerisque consil. hos- 
éium. 

5 Firones legionariique pauci}] An 
ergo tirones, non sunt legionarii ? La- 
tet ulens. Voss. Cod. legionariique, 
paueique. Seal. Lov. Leidenses, Dorv. 
legionarii, paucique. Putem scriben- 
dum esse Tirones legionarti, paucique 
sagittarii perturbati. Vide omnino 
c.12. Posset excidisse quoque vete- 
rani: sed malo credere prius. 

6 Curionis exemplo| Historiam vide 
B.C. 11. 40. et seqq. Davis. 

7 Et ita Labienum dixisse pre con- 
cione] Editt. Rom. Ven. Beroald. ha- 
bent e tla Jubam divisse pro concione ; 
sic et Ms. Norv. nisi quod in illo sit 
Juba. Ommnes male: rex enim Juba 
nondum aderat. Hance tamen lecti- 
onem in suo Codice invenit Jul. Cel- 
sus, ut patet ex p. 21S. edit. Londin. 
Won sane descriptoribus, ut fecit 
J. G. Grevius, sed ipsi Celso hoc 
mendum imputarim. Davis. Mss. 
nonnulli et Editt. Vett. Jubain. 
Inepte. Clurk. Mei etiam ad unum 
omnes Jubam seribunt. 

9 Cedendo| Hoc est, ut Cxsareani, 
si eis forte contigerit victoria, tamen 
etiam cedendo fatigati, propter mul- 
titudinem hostium tandem superaren- 
fur. Quomodo recte explicavit Rhei- 
licanus. Clark. Wide etiam Celsum. 

10 Quippe qui in illorum sibi confide- 
ret muliitudine| Hic mire turbant Ms. 
Ciacc. et editt. Rom. Ven. Ber. Steph. 
in iis enim est quippe qui in nullo illo- 
rum sibi confideret ; ex qua lectione 
sensum idoneum extundere frustra 
eonatus est Joan. Rhellicanus; Joan. 
autem Glandorpius, addita negatio- 
ne, cerrigit in nullo non illorum sibi 
confideret. Ms. Norv. quippe quis non 
cilorum multitudine sibi confideret ; unde 
vel retinenda vulgata, vel, ordine 
verborum mutato, scribendum quippe 
qui in illorum multitudine sibi confide- 
vet. Davis. Codices nonnulli Mss. et 
Editt. Vett. Quippe qui in nullo illo- 


« 


1589 


rum sibi conjiderct. Ex qua lectione, 
contra plane ac erat mens Authoris; 
sequitur enim mox, Hae spe, utque ea 
audacia inflammatus Labienus, sensam 
nescio quem obscurum atque per- 
plexum extundere conatus est Rhel- 
licanus. Clark. Confirmatur vulgaris 
lectio a Cod. Cuj. et proxime accedit 
Scalig. Quippe quis in illorum s. ce. 
multitudine, cum Pet. Q. quis non illo- 
rum multitudine sibi conf. A ceteris 
abest vox multitudine. Cum Edd. 
a Davisio nominatis, item Vase. 
Gryph. &c. conspirat Leid. see. Q. 
qui in nullo iliorum sibi conf. Ald. Man. 
Plant. Rapheleng. -Quippe non ilioruia 
sibi confideret, sine sensu. Lov, et 
Dory. Q. qui non illorum sibi confide- 
ret. At optimus Leid. primus Q. guis 
in illorum fide sibi conf. Lipsixs et 
Heins. qui in illorum numero: sed con- 


fidere sibi in numero vel multitudine, 


pro conjidere ili, Latinum esse, velre- 
menter dubito. Certe Hirtius cum 
aliis solet Confidere alicui vel aliguo 
simpliciter dicere. Vid. B. C. 11.24. 
Lego nulla mutatione Mss. Q. gui 
sine illorum fide sibi confid. primwn 
quod aud. Ita enim scripsisse Hir- 
tium patet ex seqq. ubi rationem dat, 
cur Labienus stbi confideret, i.e. suis 
viribus, sua multitudine, quod e Glos- 
sain textum inrepsisse videtur, E- 
tiamsi Africane gentes non fideles 
erant, tamen sibi confidebat : sic pa- 
rum sibi confisus alibi. ‘ Neque ii sibi 
conf.’ B. Civ. ur. 7. Excidisse au- 
tem vocem fide ob sequens sidi cer- 
tum est. 

16 Pompeiano] Addita voce rescri- 
bendum Pompeiano Labienus, quos se- 
cum, &c. Sic Norv. et Buslid. Sie 
etiam Beroaldus ac Gryphius edide- 
runt. Davis. cur. sec. Labienus addidi 
auctoritate Mss. Ursin. et meorum 
omnium, item Edd. Rom. Med. Vas- 
cos. Steph. &c. Ex Aldi editione 
primum exciderat. Quos male abest 
ab Edd. primis, que et dant Pompcti. 
Ceterum Glandorpius pro Brundisiv 


1590 


mallet Dyrrachio temere, 

19 Conscripserat ; armaverat, §c.] E- 
diti conscripserat, armaverat, §c. Que 
interpunctio ambigua est, et senten- 
tiam turbat. Clark. 

Equoque frenato uti condocuerat] Ne 
hee quidem genuina auctoris viden- 
tur. Certe equoque exsulat a Pet. 
Scal. Leid. pr. et Voss. In omnibus 
autem est uti frenato: quem idcirco 
ordinem pretuli. Dein condidicerat 
habent Cujac. Petav. Scalig. Leid. 
pr. et Vossian. Vide, num scripse- 
rit Hirtius condocefecerat. Sic certe 
c. 27. Elephantos ‘hoc modo condoce- 
facere instituit:’ nbiin Mss. aliquot 
perperam conduccre, unde et condocere 
tacere possis. c. 7. ‘ Ut lanista tiro- 
nes gladiatores condocefacere. Et 
ibi condocet vel condocet facere non- 
nulli, 

21 Ex cujusquemodi generis amplius 
x11 millibus| Ultimam vocem, ut inepte 
intrusam, deleri jubet Just. Lipsius 
Elect. 11. 22.: nec enim, ut putat, 
alind vult Hirtius, quam legiones 
non e solis civibus, sed e miscello 
genere hominum conscriptas fuisse 
duodecim. Virum illum doctissimum 
sequitur Joan. Goduinus, m Mss. 
Regiorum et unius Victorini auctori- 
tate uixus. Sed ea conjectura recipi 
non potest, nisi soloecum statuamus 
Hirtium; hoc enim modo deest casus 
ablativus, quem prepositio ex neces- 
sario postulat. Minima mutatione, 
voce item transposita, legendum cre- 
diderim cujusquemodi generis militibus 
amplius x11, ut hee sit velut avarepa- 
Aalwois copiarum, quas secum habuit 
Labienus. Vel, si hee emendatio 
non arrideat, lubens seriberem dein 
dua legiones conscripta ex cujusquemodi 
generis amplius x11 milhbus. Nune- 
rum autem hominum, ex quibus le- 
giones ill conflabantur, addit Hir. 
tius, quia tum temporis minore nu- 
mero stabant; erant enim, ut vide- 
tur, quinum circiter millium, licet iis 
quaterna tantum millia adsignet Sex- 


_ Quod prorsus Latinum nen est. 


NOT VARIORUM IN 


tus Rufus in Breviar. . 6. Edit, qui- 
dem Steph. exhibet ea cujusquemodi 
generisque ; Ms. autem Norvic. ex cu- 
jusquemodi genere; sed infra c. 28, 
dixit moster cum naviculis cujusque- 
modi generis amplius xxx. Sic et 
iterum c. 36. quod receptamr lectio- 
nem tuetur. Davis. Deinde legiones, 
conscript@ ex cujusquemodi generis am- 
plius xt millibus. Vitiosa plerisque 
visa est hee lectio. Legi fortasse 
poterit vel ex Davisii conjectura, 
Deinde duz legiones, conscripte ex cu- 
jusquemodi generis amplius x11 millibus ; 
vel, eodem iterum emendante, Dein 
legiones, conscript ea cujusquemodi ge- 
neris militibus, amplius duodecim. Vel 
denique, (quod Lipsio et Cellario pla- 
cuit, quodque in tribus Mss. reppe- 
rit Joannes Goduinus, quodque im- 
merito solcecismi insimulavit Davi- 
situs); omissa voce millibus, scribi 
oportet, Deinde legiones, conscripta ex 
cujusquemodi generis (subintelligi homi- 
nibus vel militibus), amplius duodecim. 
Queri quoque potest, an non etiam 
hoc modo legi queat ; Deinde legiones, 
conscripte ex cujusmodi generis (subin- 
tellige hominibus) amplius x11 milia 
(scil. militum): vel etiam, (quod est 
in Vulgatis), amplius x11 millibus. 
Dispiciat Lector eruditus. Clark. 
Milibus cum Lipsio ejecit Cellarins. 
Bene ; si pro generis legas genere e 
Mss. Petav. et Norvie. Mei Codices 
nihil variant, nisi quod Lov. det ¢f 
cujusque modique generis. Et etiam 
est in Dorvill. Ut Stephan. ita jam 
ante Vascos. Gryph. post. et alii edi- 
derunt. Vide Cortium ad Sallust. 
B. Cat. c. 39. ¢ Cujusque modi genus 
hominum.’ 

26 Quater tanto| Ita restitui ex 
duobus Mss. Mirum, Editt. Vett. 
Scaligerumque et Editores recentio- 
res omnes edidisse, quater  tantis. 
De 
numero enim, non de magnitudine ho- 
minum hic agitur. Nisi forte subin- 
telligi velint, copiis: que est loeutio 


CAP. 20. LIB. DE BELLO AFRIC. 


insclens. Clark. Tanti pro tot non 
insolens est. Sed tanti equitum haud 
est Latinum. Quare cum Clarkio 
rescripsi tanto, adjuvantibus Mss. Ur- 
sin. Petav. Cujac. Sealig. Leid. pr. et 
Voss. Sic ter tanto, victes tanto, &c. 
similia, de quibus consule Cel. Burm. 
ad Phedr, Fab. 24. 

27 His coptis} Codices nonnulli, 
his copiis omnibus. Et est construc- 
tio avaxdAovGos, sive Transitio ex wno 
constructionis Schemate in alind. La- 
bienus, cum equitibus —; his copiis om- 
nibus—est decertatum. Sic infra c. 125. 
‘Rex Juba —non est visum,’ &c. 
Clurk. Vide ad B. Civ. 1. 19. 

28 Diem 11.) Ciaccon. legit vr. 
Quia credit 111 Kal. Jan. Africam 
attigisse Casarem. Certe Kal. Janua- 
riis Ruspinam castra movit, postquam 
una die et nocte heserat ad Adrume- 
tum. Unde potius censeo pridie Kal. 
Jan. eum adtigisse terram: ut sit le- 
gendum post diem v., si diem, quo ve- 
nerit ad terram, simul includas. Eum 
si non numeres, rectum erit post diem 
1V. quo modo scripsisse puto Hirtinm. 

xx.4 Commeare| Subaudi, posset: 
quod inclusum est in sequente, pos- 
sent. Codices Reg. Eliens. et Vossii 
habent, commeatus: que et ipsa ferri 
possit lectio. Clark. Commeatus eti- 
am legitur in Cnjac. Pet. Leid. sec. 
Ursin. et Ciaec. ac Vase. Marg. Quod 
verius puto, vel commeatus ire. Modo 
constet commeatus capi posse de classe 
navium, etiam inanium. Vide ad 
B. G. v. 23. 

6 Comportare| Comportare cocpit. 
Conjunctum enim hoe non cum pre- 
cedenti suceurrere et commeare, sed 
cum superiori deducere. Clark. 

10 Syriis] Non damno hane lectio- 
nem, si quidem a Mss. firmetur: nam 
Stpn dicti et Sdpior ab Herodoto ali- 
isqne. Apud Justinum quoque fr. 2. 
* Assyrii, qui postea Syri dicti sunt,’ 
in nonnullis Codicibus Syrti. Et pas- 
sim Syrius Adjective occurrit. Sed 
Leid. pr. habet Syris. Edd. prime 
Syrisque, Leid. sec Dory. Scirisque. 


1591 


Suis Voss. civis Lovan. 

11 Frequentabaut suas copias} Auge- 
bat, frequentes reddebat. Suetonius 
August. c. 46. ‘ Italiam duodetriginta 
coloniarum numero dedactarum ab 
se frequentavit.’ Apuleius Met. |. x. p. 
226. ‘ Que mecum incoram publicam 
populi caveam frequentaret ? ad quem 
locum plura Joan. Priczus not. p. 639. 
Davis. 

(Audicbat — nunciabantur)] Omnino 
hee verba, quod magnos ententiz de- 
trimento neglexerunt Editores, Par- 
enthesi sunt includenda; ut pessima 
tollatur ambiguitas ; referaturque id, 
quod sequitur, Officinas ferrarias in- 
struere, non ad Scipionem scilicet, 
sed ad Casarem; counexumque sit, 
non cum pracedenti conjungere, quod 
est de Scipione dictum, sed cum su- 
perioribus armare et evocare, que 
sunt dicta de Cesare. Clark. 

16 Sagittasque et tela, uti fierent, 
complura curare} Mss. nonnulli et 
editt. vett. habent sagitteque, quam 
lectionem imperiti Librarii procude- 
runt, quod vulgata iis soleeca perpe- 
ram videbatur. Terentius Andrie 
Prol. vs. 3. ‘Populo ut placerent, 
quas fecisset fabulas.’ Ubi Donatus 
ait, ‘ ad fecisset retulit fabulas, non ad 
placerent ; et est figura Syllepsis.’ Idem 
Adelph. act. v. sc. 4. 20. * Illum ut 
vivat optant;’ pro eo quod est, op- 
tant, ut ille vivat. Non igitur opus 
est, ut Joan. Goduinum, malum ple- 
rumque ducem, sequamur. Davis. Sa- 
gittasque, — uti ficrent, curare. Mss. 
nonnulli et Editt. Vett. sugitt@que. 
Quod a Librariis minus Lative scien- 
tibus mutatum, erudite adnotavit Da- 
visius. Similis constructio infra, § 90. 
‘ Cives autem Romanos, — ut prodi- 
rent, edicit.’” Clark. Sagitte telaque 
est in solo Leid. sec. Sagilteque et 
tela Ms. Victor. Edd. prime, item 
Vase. Steph. et aliw, habent. Sed 
Mss. mei tantum non omnes, sagittas, 
telaque, uti fierent, c. curare. Optime. 
De hac constructione adi Muret. 1. 1. 
Ep. 33. Heum. Par. Crit. p. 52. Voss. 


1592 


de Constr. ¢. 2. et Perizon, ad Sanc- 
tii Minery, 11.9.1. 1v. 10. aliosque 
passim. 

20 Et animum etiam advertebat} Hoc 
ex Ursini Codice admisit Scaliger : 
cum antea exhiberetur Etiam animad- 
vertebat ; vel Et jam an. quomodo ha- 
bent Mss. plerique. Sed Pet. et Voss. 
Etiam animum advertebat : quod satis 
erat. Wide ad B. Gall. 1,24. Recte 
autem Ursinus e suo reddidit inporta- 
titio, ut exaratur in Mss. meis omni- 
bus, non inportato, si Dorvillianum 
excipias. Adi notas ad iv. 2. ‘ ju- 
mentis inportatiliis.’ 

26 Oppida preter p. &c. Reliqua 
dirut atque deleri, &c.| Male cohxrent 
sententie. Lov. et Norv, habent op- 
pida preterea pauca. Totum locum 
sic constituendum puto; Oppidis, 
prater cu pauca que ipsi suis presidiis 
tuert poterant, veliquis dirutis aut de- 
letis, eorwm incolas intre sua presidia 
coégisse commigrare. Davis. cur. sec. 
Audacissima hee est Davisii conjec- 
tura; nec tamen necessaria, Ait 
Hirtius, eos coégisse oppida reliqua 
dirui preter ea pauca, que ipsi pre- 
sidiis tueri poterant. Ea non addi- 
dissem, nam et pronomine non opus 
est, nisi invenissem in Mss. omnibus 
meis ac primis Edd. 

Xxt. 2 Aliquantulum frumenti nume- 
rum| Cum illud, aliquantulum, vix 
apud bonos Auctores usurpetur adjec- 
tive ; aut delenda videtur vox, nume- 
rum, aut legendum fortasse ex Ms. 
Eliensi, aliquem tamen frumenti nu- 
merum, &§c. Clark. Posset scribi ali- 
quantum cum Mss. Leidensibus, Sca- 
lig. Voss. Loy. Dorv. Urs. et Edd. 
Vascos. Gryph. post. Steph. et Stra- 
de. Ni italegas, omnino statuas 7d 
numerum e Glossa adjectum esse: 
nam in plerisque Mss. seribitur nwme- 
rum frumenti: immo in Leid. pr. non 
comparet id nomen; nisi inter versus 
adscriptum a manu sec. Sed aliquan- 
tus numerus satis se tueri potest. Vide 
ad B. Civ. 1. 67. ° aliquanto accepto 
detrimento.’ Nescio an in Petay, et 


NOTH VARIORUM IN 


Cujac. sit aliquantulum. Si ita sit, 
lego aliquantulum Jrumenti cong.: ut 
spe Livius et alii. Valery, Max. 11, 
1.§ 1. * Aliquantulum terroris.” Ita 
eum Mss. optimis etiam Harlem. Co- 
dex. Non minus tamen rectum est 
aliquantum frumenti cong. e Leid. pr. 
Lector eligat quid velit. 

4 Alternas coh.} Sic inveniin Leid. 
pr. at in Lovan, ad trans vel tras. In 
Dorvill, ad terras. Reliqui cum Edd, 
primis Beroaldi, Vaseos. Gryph, 
Steph. alteras i.e. duas. Qeod ordi- 
narium erat. Quare optime opinor 
emendatum esse a Lipsio 1. v. Dial. 3. 
de Re milit. ad ternase. De additio- 
ne preposilionis ad in numero vide 
B. G, vii. 4.6 ad mt milia numerum.’ 
Alternis cohortes semper stationes 
agunt. 

7 Deligatos] Cur, queso, deligati 
portarentur? Hee sane ratio diver- 
se potius, quam suze partis homini- 
bus videtur convenire. Ea de causa 
legendum censeo in plostris Adrum, 
dep. praetermissa yoce supervacanea, 
quam nescit Ms. Lovan. Davis. cur. 
sec. Deligatos abest quoque a Mss. 
Dorv. Leid. sec. et Ed. Gryph. Sed 
male; Deligari jussit saucios plaus- 
tris, ne iis exciderent in via per quas- 
sationem. 

10 Incenderant atque cxpugnaverant } 
Ms. Eliens. incendcbant atque expug- 
nabant. Quze wxque commoda lectio,. 
Ms. quoque Reg. et Edit. Rom, ha- 
bent, expugnabant. Clark. Non opus 
est, ut cum Lipsio reponamus énscen- 
derant, sed cum Urs. Pet. Lovan. et 
Norv. exhibeant inscendebant atque ex- 
pugnabant, ita legas oportet ob pre- 
stantissimorum codicum fidem. Davis. 
cur, sec. Expugnabant omnino omnes 
Mss. exhibent et Edd. prime ; in- 
cendebant etiam Leid. sec. Sed in- 
cenderant retinent Seal. Lov. Leid. pr. 
et Voss. ut forsan aliud quid lateat, 
Lipsiana conjectura non mala; sed 
vel sic inscendebant legi potest, 

11 Hac re nunciata Cesari] Omni- 
no ex Ms. Reg, et Edit. Rom. repo- 


cAP. 25. LIB: DE BELLO AFRIC. 


nendum existimo, Hace re nunciata, 
Cesar, &c. Sic enim semper alibi 
logui solent Cesar et Hirtius. Clark. 
Sie etiam Scal. Loyan. et alii cum 
primis Edd. Vase. Steph. Strade et 
pluribus. 

12 Posset] Ms. Reg. possent : quod 
idem est. Clark. V. ad B. G.11. 5. 

xxl. 4 Ab audacibus sceleratisque 
civibus} Prius Epitheton tenue nimis 
est ac dilutum. Ursini eodex ab ar- 
duis: at Cuj. Petav. Lov. Buslid. et 
Norv. representant ab nardiis. Re- 
scribo, ab perditis sceleratisque civibus. 
Davis. cur. see. Ab arduis etiam est 
in Vossiano, Leid. secund. Dorvill. et 
Edd. Romana. Ab varduis Scalig. ab 
Nardiis Leid. pr. Vide num lfegi de- 
beat ab Muriis vel Marianis, aut simile 
quid. Latet certe aliud quid quam 
perditis; quod non mutassent in tam 
prodigiosam vocem librarii. 

15 Dignitate parta] Ultimam vo- 
cem delendam censuit Jos. Scaliger ; 
cum tamen eam omnes Codd, reti- 
neant, nec sententia necessario pos- 
tulet, ut ejiciatur, locum per me 
licet obtineat. Davis. Parta. Vo- 
cem hance suspectam habet Scaliger, 
sed sine eausa: ita enim plane loqui 
solent Cesar atque Hirtius. Clark. 
Vox parta mihi nullo modo placet, 
eamgue delendam censuit Jos. Sca- 
liger. Ipse potius reposuerim, Ne- 
que tam excellenti majorum dignitate 
fretus. Davis. cur. sec. Neque tam, 
Se. parta. Hee omnia exsulant a 
Codicibus Sealig. et Leid. pr. parte 
neque enim fant. Lovan. 

xxi. 5 Numero Serv. liberorum 11 
milium] Scalig. Vossian. numerum. 
Petav. ad numerum: liberorumque 
etiam Petay. et Edd. prime alizque. 
Milia Leia. sec. et Ed. Rom. Forsan 
numero ad serv. lib. 11. milium. B. G.1. 
5. ‘Numero ad duodecim.’ B. Civ. 
us, 53. ‘ad 1. milium numero :’ ubi 
in novitiis nonnullis etiam numerum. 
lib. tamen primo B. G.c. 15. repe- 
ritar ad numerum iv. milium.’ 


1593 


Quare si quis Petaviani Codicis lee- 
tionem sequi velit, per me licet. 

8 Pompeio adveniente, oppidani us- 
que eo passi propius eum accedere| Pen- 
ultimam vocem non agnoscunt Pe- 
tay. Lovan. et Norvic. Reponendum, 
Pompeium advenientem oppidani usque 
co passi propius accedere. Ms. quidem 
Lovan. dat Pompeiano adveniente, un- 
de Lipsius facit Pompeiunos adveni- 
entes. ‘Tum vero plura sunt in se- 
quentibus mutanda delendaque: qua- 
propter eam, quam dixi, rationem 
prestare censuerim. Davis. cur. sec. 
Eum non comparet quoque in Leid. 


primo, neque Vossiano. Bene pro 
Cesaris et Hirtii stylo. Non enim 
mutandum in Poimpeium. Hee con- 


structio sepe fraudi fuit Viris doc- 
tis. Adi supra c. 18. et B.G. vir. 
4. Convoeatis suis clientibus fa- 
cile incendit.’ Mallem potius eum 
retinere, quam aliquid mutare. Nam 
et ejus locationis exempla in nostro 
et alibi oceurrunt. Panilo post du- 
bito, an vox prostratos hic apte con- 
veniat. 

xxiv. 5 Unis castris] Lovan. Cod. 
aeriis. Unde Ill. Heins. conjiciebat 
alteris, quo facit Leid. sec. in quo est 
binis. Nil tamen muto. Contra ma- 
lim cum Bentleio et Marklando ad 
Stat. l. ur. S. 2. 60. apud Lucan. 1. rv. 
init. ‘ Jure pari rector castris Afra- 
nius unis, Ae Labienus erat ;’ vulgo 
illis: infra c. 67. ‘ Castris unis po- 
sitis.’ 

6 Longe] Hoc est trium millium 
passuum intervallo a Cesare. Wide 
supra ad v.47. Clark. 

18 £t ita] Desunt he voces in Mss. 
Reg. et Vossii, et Edit. Rom. Et de- 
esse quidem possunt ; nam, in hujus- 
modi constructisne, sepissime utun- 
tur Caesar atque Hirtius cratione déovv- 
dérw. Vide supraad B. G.11. 13. Clark. 
Absunt minus bene he vocule quo- 
que a Leid. sec. et Edd. Med. Ven. 

xxv. 1. Rex Juba non— est vi- 
sum] ’Avaxédov@ov est, Grecis serip- 


1594 


toribus frequens. Euripides Phee- 
niss. vs. 290. MéAAwy d& wéeurew we Oi- 
dbrov KAewds ydvos Mavreia ceuva, Ao- 
tiou 7 éx’ éoxdpas,’Ev 1@8 ereorpdrev- 
cay ’Apyeion wéAw. Ubi Scholiastes, 
Soroxopavis, inquit, rodro eorw, eer 
yap elmeiy weAAovTos méewmew me Oidizro- 
dus, ev TED’ eotparevoay *Apyetu, &e. 
‘Elianus Var. Hist. 11. 11. Swxparns 
dav Kata Thy apxhy Tav TpidKovTa Tubs 
evddtous avaipoumevous— Avriabever paat 
mepituxdvtTa eiretv, Nec apud Latinos 
desunt hujusce schematis exempla, 
Cicero Tuse. Quast. I. Iv. p. 199. 
edit. Fabric. ‘Ut, si jam ipsa illa 
acensare nolis—sed ut lee omitta- 
mus, perturbatio ipsa mentis in amore 
foeda per se est.’ Similiter locntus 
est noster antea c. 19. Adi etiam 
que notavimus B. G. 1. 18. et Fr. 
Sanctium ac Jac. Perizonium Min. 
tv. 11. Davis. Cellarius emendat 
Regi Jube. Sed nihil opus. Est 
enim constructio avaxdAovbos, ut recte 
annotavit Davisius: sic supra c. 19. 
‘ Labienus, cum equitibus, —; his 
copiis omnibus — est decertatum,’ 
Clark. Adde notata ad B. Civ. It. 
19. ‘ Multa subpliciter locutus—re- 
sponsum est ab altera parte.’ 

6 Bogud] Lov. Boccus: at Peta- 
vian. Sealig. Leid. pr. Voss. et Dor- 
vill. Bochus sive Bocchus. Verissime. 
Sitius (sic et c. 36.) enim sive Sittius : 
ut apud Dionem et Appian.: et Boc- 
chus invasere regnum Jube. Vide 
omnino Dion. |, xu. init. et Ap- 
piani B. Civ. p. 488. et 620. Duo 
enim reguli fuere Bogud et Bocchus, 
uterque in partibus Cesaris; licet 
posterior deinde aliquo modo videa- 
tur mutatus. De utrisque simul adi 
Dionem 1]. x11. p. 173. 1. XLUI. p. 
231.1. xLvin. p. 384. Unde, licet in 
B, Alex. ¢.59. &c. item supra c. 23. 
mentio fiat Bogudis, patet hic tamen 
Bocchum esse seribendum. 

14 Ab Scipione] Ita hie et paullo 
post reposui ex Msto Norvic, sic 
enim ista prapositio eleganter etiam 


NOTZ VARIORUM IN 


ante consonas effertur. Hujusce li- 
bri c. 24. ‘ Neqne ab Sicilia, neque 
ab Sardinia commeatus supportatus 
esset.? Corn. Nepos Attic. c. 16. 
‘ Ab consulutu ejus usque ad extre- 
mum tempus.’ Sic et passim auc- 
tores ex Mstis accurate recensiti, 
Vulgg. a Scipione. Hae sane minuta 
sunt, sed ideo monenda, quod a libris 
editis recedatur. Davis. Mss. mei 
quoque ab preter Lov. et Leid. sec. 
sexcenties 7d ab ex Mss. auctoribus 
nostris restitui supra et in seqq. 

15 Satins esse sibi suoque regno sub- 
sidio ire, quam, dw alios adjuturus pre- 
ficisceretur, ipse suo regno expulsus, for- 
sitan utraque re expelleretur| Hee et 
Latinitate, et, ut videtur, sensu ¢ca- 
rent. Quomodo enim utraque re ex- 
pelleretur Juba, si alios adjuturus 
proficisceretur ? Utraque certe 7es 
alind esse non potest quam vel Sci- 
pioni ejusque ducibus auxilii latio, 
velregno sno. Adeo ut unum pro- 
cul dubio consequeretur, si Scipioni 
subsidio ivisset. Norv. exhibet, quam 
——ipse suo, regno forsitan expelleretur. 
Lego satius esse sibi, suo regno subsidio 
ire, ne, dum alios adjuturus proficisce- 
retur, ipse suo regno forsitan expellere- 
tur. Duvis. cur. sec. Sine dubio 
hee vitiosa sunt: sed addendo que- 
dam, non detruncando, restitnenda 
videntur. Bonum enim sensum ha- 
bet utraque re, scilicet quod et regno 
expulsus esset, et alios adjuvare non 
posset. Quare legere malim satius 
esse sibi suo (quamvis et suoque ferri 
possit) regno subsidio ire, quam Cesari ; 
ne, dum, §e. 5 

18 Recepit] Petav. Scalig. Leiden- 
ses, Voss. Lovan. Recipere. Quod 
restitui. Crebro hune infinitivum et 
presertim in Bell. Africo adhibet 
Hirtius ; nec obstat, quod sequatur 
abduxit. Sic enim supra hoe ipso ec. 
‘P. Sitius et rex Bocchus suas co- 
pias admovere, Cirtamque pugnando 
capiunt. Atque ita frequenter Sall. 
Adi Cortium ad Cat. c. 21. ‘ Increpat 


CAP. 26. LIB. DE BELLO AFRIC. 


omnis bonos ; suorum unum quemque 
nominans landare ; admonebat alium 
egestatis.’ Vide etiam Varias Lec- 
tiones infra c. 36. ‘ legati venire, 
docentque.’ Immo ec. 71. ‘ Condoce- 
facere’ et ‘ precipit ’ ubi perperam 
Davis. et Clark. precipere. 

XXVI. 8 Quum antea constitisset in 
stativis castris] Mss. Urs. et Norv. 
constituisset in stativis castris: editt. 
autem Rom. Ven. Beroald. quum an- 
tea stare constituisset in stativis castris, 
atque ita cum Pet. Ciacconio repo- 
nendum arbitror. Male autem rem 
gessit vir doctissimus, cum sequentia 
sic emendet et estate inita—bellum 
cum adversariis suis gerere ; tune et lit- 
teras in Siciliam—conscripsit, et per 
catascopum misit. In his sana est 
lectio vulgata et omnino retinenda. 
Davis. Nisi qnod pro litterisque legi 
debeat litteris quoque. Idem, cur. sec. 
Ms. Reg. et Editt. Vett. (antea stare 
constituisset) quod probat Davisius. 
Et forte verior est lectio. Quam- 
quam utraque satis proba. Dein 
Editt. omnes gerere institutt, litteris- 
que celeriter—missis—Atque ipse, &c. 
Que (quod mirum Editores omnes 
fugisse) syntaxis est nulla. Legen- 
dum vel, deleta particula que quem- 
admodum Nos edidimus, —gerere in- 
stituit ; litteris celeriter—missis, —. 
Atque ipse, §c. Vel, deleta altera illa 
Atque, scribendum ; —gerere instituit. 
Litterisque celeriter—missis— ; ipse, 
§c. Clark. Constituisset est etiam in 
Leidensi pr. Voss. Scal. at stare con- 
stituisseé. Leid. sec. Dorv. Ed. Me- 
diol. et Margo Vascos. Unde Lip- 
sius rectius scribendum conjecit @s- 
tivare constituissct inst. Vernm hoc 
Cesari constitutum fuisse nullus cre- 
do. Ejus ingenio non conveniebat. 
More solito constitisset, quod optime 
servant Petav. et Lovan. quum esset 
depravatum in constituisset: librarii 
quidam voluerunt sensui succurrere 
addentes stare. Pro in habent Seal. 
et Leid. pr.e. At exsulat a Lovan. 


1595 


et Dorv. et facile carere possumus. 

9 Cunctis copiis auxiliisque accitis] 
Norv. auctis, Pet. et Lov. actis: lege 
coactis. Davis. cur. sec. Accitis in- 
trusum est a Scaligero, quem temere 
reliqui secuti sunt: uti emendat Da- 
visius, couctis, habent Editiones ve- 
teres cuncte ; nec non Leid. sec. 
In Voss. est cogitatis. In Leid. pr. 
aggregatis. In Scal.agitis. Sed cum 
Pet. et Lovan. Actis dat Dorv. ve- 
rissime, ut puto. Actis copiis et auxi- 
lits, i. in iter et expeditionem com- 
motis ex stativis, sive in agmen pro- 
motis eis, quas tum habebat. Hoe 
sensu agere copias alibi quoque occur- 
rit, et apud ipsum Hirtium, ut qui- 
dem habent optime membrane. vuir. 
7. ‘Sin majores copias ageret.’ Hine 
patet etiam, rectum esse litterisque. 
Instituit bellum gerere, cunctis co- 
piis, quas secum habebat, eductis, 
litterisque missis, ut cetere copie 
transportarentur. Przterea suis ad- 
didi rursns fide Mstorum et Edd. 
omnium ante Scal. qui etiam e suo 
forsan codice primus ejecit. 

13 Aut ulla exc.) Petav. Lovan. 
Leid. pr. Voss. et Edd. Rom. Med. 
et Edd. et. Ven. Beroaldi ac. Atque 
Leid. sec. Dein nulla Leid. pr. Voss. 
Edd. Rom. Med. Ven. sine Ed. Be- 
roaldi, Sine nulla si vera esset lectio, 
juvari ea posset Mstorum et Saresber. 
Ii. 25. lectio apud Lucan. 1. 642. 
‘ Nulla sine lege.” De duplici nega- 
tione vide que diximus ad v. 23. 
Sed malim sine mora ac sine ulla exc. 
Consule B. G. 111. 1. 

18 Reliquum futurum. Atque ipse in 
tanta erat festinatione] Mutata inter- 
punctione voculaque deleta, legen- 
dum reliquum futurum ; ipse in tanta 
erat festinatione, &c. ita dat Lovan. 
ac ita Gryphius, Stephanus, et Lug- 
dunenses 1576. representarunt. Quin 
et Cl. Clarkius ita legi posse vidit, 
licet aliam sit ipse secutus rationem. 
Davis. cur. sec. Non opus esse de- 
leri atque, patet ex supra dictis: licet 


1596 


et careat ea voce Dorvillii Cod. eum 
Ed. Vascos. et Gryph. post. ae Stra- 
dx. Reliqui Codices optimi quique 
servant, 

21 Oculos meniemque| Ms. Reg. 
mentem oculosque. Clurk. Ita etiam 
Voss. mentem atyue oculos Edd. Rom. 
Ven. Mediol. Male. Est Syltlepsis. 
Vide B. G. 11. 7. £ Vicis wdificiisque, 
guos adire poterant.’ Et Cel. Burm. 
ad Ovid. Met. 1v. 177. et Sueton. Jul. 
ce. 75. Ceterum depositos exaratur in 
Cujac. Petav. Scalig. et Lovan.. nec 
non Marg. Ed. Gryph. Quod ver- 
bum non tantum menti convenit : nam 
notissimum iliud Ciceronis in Phi- 
lipp. dictum: £ Ut in gremio mina- 
rum mentum mentemque deponeres.’ 
Sed et oculis. Hor. Od. 1. 36. 17. 
‘Omnes in Damalim pnutris Depo- 
nent oculos.’ ‘ Arnimum vultuinque 
componere:’ Plin, Ep. vu. 1. 

24 Pecus diript trucidarique| Pla- 
cet, quod in Ms. Norv. legere est, 
pecus diripi, homines trucidart. Postea 
sane vulgaris sortis homines non me- 
moravit, sed principes tantum, eco- 
ruinque liberos. Davis, Pecus diripi 
frucidarique, Davisius, ex Ms. Eliensi, 
reponendum existimat; pecus diripi, 
homines trucidari. Nam infra, non 
vulgum, sed principes tantum eorum- 
que liberos memorari. Ingeniose 
quidem: faventque nonnihil Mss, 
Reg. et Vossii; qui, pro ¢rucidarique, 
habent piane,trucidari, Veruntamen 
Glossematis suspicetur quis lectio- 
nem illam Eliensem; guia Victoris 
non erat vulgum, sed principes so- 
lummodo, interficere. Quanquam 
utrumgue interdum cradeliter fac- 
tum: ut utravis lectio ferri queat. 
Clark. Trucidari sine que legas etiam 
in Leidensibus, et Dory. et Edd. ali- 
quot. Immo Petav. quoque exhibet 
homines trucidari. Verum arbitror 
ommnino, esse Glossatoris, Scipio tru- 
cidabut pecus, ne usui Cwsairis esse 
posset, ut bene observat doctiss. 
Wasse ad Sailust. p. 207. ‘ Neu capti 


NOTA VARIORUM 


IN 


potius sicuti pecora, trucidemini.’ 
Cellarii Ed. et Index ridicule true?- 
dari oppida. YDelevi tamen 7d que: 
ut et statim principes rescripsi cum 
Edd. Vase. et Stephani et Mss, plu- 
rimis pro principesque. 

26 Tis se in miseriis suamgue fidem 
implorantibus| Codices nonnulli, iis se 
miseris suamque, §e. Que lectio ni- 
hilo inferior vulgata. Clark. In mise- 
riis recepit Sealiger ex Urs. Cod. quo 
eum faciunt Cujac. Petav. Scal. Voss. 
et Leidenses. In miseros et implo- 
rantes Lov. ac Dorv. Miseris tantum 
Edd. Vett. 

xxv. 1 Condocefacerc| Mss. plavi- 
mi conducere. In quibus legendum 


conilocere. Clark. Conducere habent 
meorum tres recentiores et Edd. 


Rom. Ven. ac Med. Condocere Lov. 
Adi que dixiad c. 19. ‘ equoque uti 
frenato condocuerat.’ 

4 Lapillos minutos mitteret} Dimi- 
nutionem addere diminuto amat nos- 
ter. Sic hujusce libri ¢. 54. ¢ Parvu- 
lam modo caussulam nactus Cesar.’ 
Et c. 63. ‘ Primum ipse navigtolun 
parvum’ (vel parvulum, ut est in alits 
libris) ‘conscendit.’? Sic et optimi 
auctores, contra quam sensit Lanr, 
Valla Eleg. 1. 5. Caesar B. Civ. m1. 
104, § Naviculam parvulam couscendit 
cum paucis suis.’ Lucretius 1. vi. 
p. 750. ‘Cum plena anima vesicula 
parva,’ Cicero Tusc. Quest. m1. 1. 
‘ Parvulos nobis dedit igniculos.’ Apu- 
leius Met. 1. 1v. p. 96. ‘ Nee juxta 
guidquam, quam parva casula cannulis 
temere contecta.” Et 1. vi. p. 116. 
“Tune formicula illa parvula atque 
ruricola.” Ac iterum 1. 1x. p. 201. 
‘Cum quodam paupere, modice casu- 
le domino, vetus familiaritas.” Vide 
et Sanctium Min. 1. 10. Davis. 

9 Rudes cnim elephanti] Sic recte 
Ms. Norv. At editt. Rom. Ven. Be- 
roald. et omnes ad Scaligerum usque 
perperam reprasentarunt audere enim 
clephanti, ex qua lectione nullus ex- 
surgit sensus. Idem. Kudes enim— 


cap. 29. 
usugue vetusto vix edocti, tamen, &c. 
Ita Scaliger et Recentiores. Quo- 
modo et in Ms. Eliensi repperit Da- 
visins. Codices autem plerique et 
Editt. Vett. Audere enim—usuque ve- 
tusto ; vix edocti tamen, §c. Vel, Au- 
dere enim—usuque vetusto vix edocti ; 
tamen, §c. Sed longe prwstat Scali- 
gerana lectio. Clark. Rudes confir- 
matur Mss. Cnj. Pet. Sealig. Leid. 
pr. et accedunt Lov. ac Dorvill. 
audes. Sensus Hirtit videtur esse hos 
elephantos rudes fuisse, et nuper cap- 
tos; adecque bene exercendos ; cam 
etiam ili, qai doctrina muitorum an- 
norum sunt edocti, tamen producan- 
tur in aciem ancipiti periculo: ut 
videatur deesse quam vel simile quid. 
Florus iv. 2. .§ 67. ‘strages a Juba 
cepit. Ejus elephanti belloram ru- 
des et nuper a silva,’ &c. 

xxvii. 2 Thapso| Optimi codices 
Pet. Seal. Leid. pr. Voss. Thapsi. 
Bene, et Hirtii stilo. Sic ‘ oppidum 
Uzite, ‘ oppidum Tisdre.’ Vide 
Davis. ad c. 36. 87. § oppidum Para- 
de: c. 91. ‘oppidam Zame :’ et 
confer B. G. m1. 9. 

6 Complet militibus et sagittariis; 
eidem scaphas de navibus adjungit] 
Lege militibus complet et sagittariis et 
eidem scaphas, §c. Sic certe dant 
Petav. Norv. Lovan. et Urs. Davis. 
cur. sec. Et addunt Mss. mei om- 
nes, quare inserui: eisdem dant Sca- 
lig. et Leid. pr. | 

8 Quum plures adortus, pulsus fuga- 
tusque inde discessit] Pet. Lov. et 
Norv. habent, cum plures adortus esset, 
pulsus. Legendaum ginun plures ador- 
tus esset et pulsus fugatusque inde dis- 
cessisset. Davis.cur. sec. Essct post 
adertus exstat in Mss. omnibus, et 
Edd. primis. Cod. Seal. discessit, sed 
nec tamen. Leid. pr. discessit. Sed 
cum nec sic tumen. Quare cum eo 
Codice lego Et quum pl. ad. esset, puls. 
fug. inde discessit, sed quum nec (vel 
ne) sic tamen des. periclitari. Elegans 
est fsus vocum sic tamen, uti ste gue- 


LIB. DE BELLO 


AFRIC. 1597 
que. Adi Cel. Burm. ad Ovid. Epist. 
Xx. 219. ‘ Sic tamen et querat.’ 

10 Duo Titi Hispani] Lege Titii, 
prout exhibent Petav. et Norv. Ae 
paulo post eorundem fide major Fi- 
tius: hoc enim prenomen est, illud 
nomen, ut res postulat. Davis. cur. 
sec. Tititi et Titius esse rescriben- 
dun, jam margini quoque notaverat 
Lipsius. Idque secutus sum. 

13 Qui M. Messalam legatum obse- 
derat Messane et seditiosissima oratione 
apud ewm est usus, idemgue et pecuniam 
et ornamenta—custodienda curaverat] 
Hee parum commode dicuntur. Msti 
Cujac. Petav. et Norv. habent apud 
eum usus; ac eorum postremus, et 
Lovan. idemque pecuniam. Rescribo 
qu M. Messalam legatum obsederaé 
Messun@, seditiosissima oratione apud 
eum usus ; itemque pecuniam, &c. Da- 
vis. cur. sec. Est non comparet quo- 
que in Leid. pr. nec Voss. quare 
recte puto, etiam ef a Davisio dele- 
tum esse post Messane. Post idem- 
que 7d et delevi, jubentibus Mss. om- 
nibus, quos ego inspexi: nec enim 
opus est idemque mutare in itemque. 
In Edd. Elz. inveni tdeoque et. 

14 Idemque et pecuniam] Mss. Reg. 
Eliens. et Vossii idemque pecuniam. 
Nec quidem guidquam habet Empha- 
sis istud et. Clark. 

Xxtx.1 Que pro vallo in staticnibus 
esse solebant, ab utrisque ducibus quoti- 
die] Mutata distinctione, rescriben- 
dum videtur que pro vallo in stationi- 
bus esse solebunt ab utrisque ducibus, 
quotidie, &c. Nisi hane interpunc- 
tionem recipiamus, cdvratw quidem 
commodam non video. Davis.  Fal- 
litur Davisius. Nam in vulgata in- 
terpunctione et syntaxis et sensus 
est commodior que pro vallo in statio- 
nibus esse solebant, ub utrisque ducibus 
(subintell. e castris emisse) quotidie— 
inter se pugnare. Wel, ab utrisque du- 
cibus intelligi potest, ex utroque exer- 
citu, ex partibus ufriusque ducis. Clark. 
Ego ab utrisque ducibus inter duo com- 


1598 


mata posui; perinde enim est, cui 
sententia jungas. Notat enim a 
parte utrorumque ducum. Adi omnino 
notata ad vi. 82. ‘ Que a Vercinge- 
torige ad eruptionem § praparave- 
rant :’ etad B. Civ. 1.1. ‘ Littere a 
Cesare.’ 

3 Inter se pugnare non interm.| Mss. 
Scalig. Voss. Leidenses, Lovan. Dor- 
vill. depugnare. Recte. Non enim 
semper notat ad finem usque pugnare, 
(de quo vide Celeb. Burm. ad Phadr. 
Fab. 83.) sed simpliciter pro decer- 
tare, manus conserere adhibetur, Su- 
pra ce. 7. § Non ut in campo cominus 
depugnent.’ Cesar B. Gall. vir. 28. 
‘Utsi qua ex parte obviam contra 
veniretur, acie instructa depugna- 
rent.’ Infra c. 45. ‘ Amplius XvI 
annis depugnavi.’ Nepos Them. c. 
4. ‘Ut in gratiis ad depugnandum 
omnes cogerentur.’ 

6 Saserna cum cohortibus 111.) Quia 
Hirtius ¢c. 9. dixit, Sasernam Lepti 
prasidio relictum esse cum cohorti- 
bus vi, putat Rhellicanus post Sa- 
serna distinctionem esse ponendam, 
et cohortes has 111 intelligendas esse 
de Labieni copiis: sed male: nam 
preterquam quod tum scribendum 
fuisset ef cum, ut observat Glandor- 
pins, soli hic aderant equites. Co- 
hortes 111 potuerunt interim a Casare 
alio abducte esse, ut quidam non 
male hec conciliant ; vel potest error 
esse in numero hic vel illic. Certe 
hic Lov. Dory. et Leid. sec. habent 
II. 

13 Et ** ad Decumanam defixo| Ita 
Scaliger edidit, aliquid, ut opinor, 
deesse existimans. In Codicibus ta- 
men Mss. et antiquitus impressis nul- 
lum est lacunz indicium, adeo ut lo- 
cum corrupt potins arbitrarer. Ms. 
Norv. ef ab Decuma; in duobus autem 
Mss. Ciaccon., tribus Gallicanis ac 
editt. Rom. Ven. Ber. est et ad lerram 
defixo, que sane commoda est lectio, 
et, ut mihi videtur, recipienda, Davis. 
Ad terram etiam exstat in Leid. sec. 


NOTA. VARIORUM IN 


Dory. Ed. Med, Vase. Marg. Tdque 
recepit Clarkius. At mihi omnino 
Glossam seu interpretationem sapit. 
Khellicanus exponit ad decumanam 
i. e. scutum suum amplissimum. Quia 
Albesia scuta auctore Festo Decumana 
adpellantur, quia sunt amplissima. 
Attum = saltem Decumanum fuisset 
scribendum. Sed quid est Defigi ad 
scutum? Petav. Cod. habet a Decu- 
mana. Lovan, ad Decumam. Leid. pr. 
Voss. de Decuma. Sealig. a decima. 
Vide num legi debeat, et ab equo humi 
vel humum defixo: scriptum fuerat ab 
eco umum vel wni. Humum videtur 
etiam placuisse Lipsio: nam ea vox 
margini ipsius libri adlita est. 

xxx. 1 Non longe ab suis castris pas- 
sibus ccc} Mirum, Editorum nemi- 
nem advertisse, ne Latine quidem 
hoe dictum. Equidem nullus dubito, 
quin ex Librariorum imperitia fluxe- 
rit illud non; omninoque legendum, 
—quotidie longe ab suis castris passibus 
cec, &c. Que est locutio Cesari at- 
que Hirtio valde familiaris. Vide su- 
pra ad B. G. v.47. et infra ad ¢. 80. 
ubi similem errarunt Librarii erro- 
rem. Clark. Lege non longius ab suis 
castris passibus ccc. Sic B. G. 1. 22. 
‘Ipse ab hostium castris non longius 
mille et quingentis passibus abesset.’ 
Hirtius viru. 20.‘ Qua non longius ab 
ea cede abesse plus minus decem mil- 
libus passuum dicebantur.’ Et c. 35. 
“non longius ab oppido decem milli- 
bus passunm.’ Idem mendum repeti- 
tur infra c. 80. Davis. cur. sec. For- 
san passibus ccc, explicatio est cla- 
rior verborum non longe. 

6 Exercitusque ejus, universis coptis 
productis] Ms. Norv. exercitusque ejus 
Juba, universis coptis productis: Editt. 
vero Rom. Ven. Beroald. exercitusque 
ejus, Juba universis copiis productis; sic 
et optimus Ursini Ms. mendose qui- 
dem; Jubaenim se in regnum suum 
receperat, nec iterum ad Scipionem 
erat reversus. Vide c. 25. Mendum 
ex Glossemate est natum ; infrunitus 


CAP. 31. LIB. DE BEL” O AFRIC. 


enim homo Jube nomen margini ad- 
acripserat, ut explicaret, de cujus 
exercitu loqueretur Hirtius ; Librarii 
dein, haud minus imperiti, verbum 
illud in orationis contextum recepe- 
rant. Davis. Juba addunt Leidenses, 
Cujac. Scalig. Lovan. Dorv. et Ed. 
Mediol. Sed Jube Petav. Forsan ex- 
cidit hee vox, et dein malo loco est 
posita; legendumque, Elephantisque 
Jube t. c. enim 25.‘ Juba auxilia sua 
ab Scipione abduxit, elephantisque 
Xxx relictis.’ Versus hie a verbo ac- 
cederet usque ad copiis deest in Vos- 
siano. ; 

Xxx1.3 Vallum petierant] Mss, Reg. 
Eliens. et-Ursini, vallem petierant. Si 
conjecturis indulgendum, rescribe- 
rem equidem, vallum EXIERANT. Exi- 
bant enim, pabulundi, lignandi, aut 
etiam muniendi gratia. Quippe et 
extra vallum, stili ceci—aditum adver- 
sariis prohibebant, mox § 5. ‘ Eé valli 
ipsius pars etiam Externa, erat fir- 
manda.’ De Latinitate ; sic alibi lo- 
cutus est Cesar, ‘ Munitiones nostras 
egressi,’ B. Civ. 111. 52. Clark. Codi- 
ces fere vallem petierant, quod mihi 
non placet. Lovan. dat, quique ad 
ejus rei opus erant. Lego queque ad 
eas res opus erant: nam milites non 
muniendi solum, sed etiam pabulandi 
lignandique gratia, extra munitiones 
processerant, Davis. cur. sec. Quid 
queso est, pabulandi gratia vallum 
petere? Absurda hee videntur, nisi 
defendat quis eo, quod sepius soleant 
scriptores ultimis effatis verbum pro- 
prium addere, subpresso alio, quod 
prioribus magis conveniat. Adi no- 
tata ad ipsius Hirtii B. G. vir. 5. At 
certe ita hic locus foret explicandus, 
si Mss. haberent Vallum. Verum ad 
unum omnes et Edd. Rom. Med. Ve- 
net. dant vallem: i. e. in vallem de- 
scenderant. Quod recepi. Sic B. 
Hisp. c. 25. ‘tumulum petissent.’ 
Campus enim inter utraque castra 
erat medius. Ut verum tamen fatear 
vallem petere non multum hie loci 


1599 


adridet; et non displicet conjectura 
Clarkii vallum exierant. Exire enim 
cum quarto casu optimi quique jun- 
gere solent. Exire valles, fores, Sc. 
Ovidio. Adi Cel. Heins. et Burm. 
ad Metam. 1. 517. ac Salmasium 
ad Solinum locis multis. Deinceps 
vero pro qua@que exhibui quique, aucto- 
ritate Mss. omnium et Edd. prima- 
rum, mililes, qui exierant pabulandi, 
lignandique gratia, quique ad ea opus 
erant, scil. lixe, calones, omnes revo- 
cat. Praeterea ad eum rem scripsi € 
Petav. Scalig. Leid. pr. Voss. et Edd. 
Rom. Mediol. Ven. ad ea est in Leid. 
sec. ad ejus rei opus preter Lovanien- 
sem, etiam Dorv. pro eus res forsan, 
ut conjecit Davisius, vel ejus m. sen 
ejus modi res. In opere consistere est 
permanere, operando pergere: vide 
ad B. G. v. 36. ‘ atque in eo constitit’ 
vel consistit. 

11 Suo quisque loco] Sic Ms. Reg. 
paullo elegantiori verborum ordine. 
Al. Quisque suo loco. Clark. Suo quis- 
que loco etiam Mss. mei et Edd. Vasc. 
Gryph. post. Stephan. et Stradx. 
Rectius. Wide doctos viros ad Liv. 
I1f, 22. ‘ suze cuique parti.’ 

At hec| Mss. Vossii melius ac hac, 
&c. Clark. Non persuadet vir doctus. 
Reliqui Mss. et Editi rectius at: nisi 
quod in Edd. Vase. Gryph. Steph. 
Strade ad hec. 

12 De vallo perspecularetur] Scribe 
prospecularetur, uti jubent Petav. 
Norv. et Buslid. Davis. cur. sec. 
Sueton. Ces. c. 58. Perspeculatus lo- 
corum situs. Nibilomimus prospecula- 
retur edidi, confirmante id insuper 
Vossiano, Leid. primo, Scaligerano 
et Editionibus primis, Vasc. Steph. 
Gryph. post. et Strada ; i. e. prospec- 
turet. 

13, Mirabilt peritus scientia bellandi} 
Hac consiructione offensus Joan, 
Glandorpius, rescribit mirabili pra 
ditus scientia bellandi: Just. autem 
Lipsius Elect. 1. 22. ¢ mirabili penitus 
scientia bellandi.’ Falsus est uter- 


L600 


que, cum sana sit lectio vulgata, ut 
exemplis bene multis ostendimus ad 
B. €. ut. 93. Davis. Glandorpius et 
Lipsius vocem peritus ejiciunt. Impe- 
rite admodum: ut eradite ostendit 
Davisins. Quodque hie reponit, peni- 
tus; ille, preditus: utrumque muito 
minus est elegans. Clark. Dele cum 
sana sit ad finem note; pro quibus 
verbis repone: lis que notavit J. Fr. 
Sronovius ad Agellii rv. 8. hee ad- 
das licet. Vitruvius 1.1. ‘ Architec- 
tus, qui pluribus artibus debet esse 
peritus.’ Arnobius |. 1. p. 53. * Non 
quo illos negemus omni genere studio- 
rum et disciplinarum peritos.’ Vale- 
rius Maximus |. 1. ‘ Ne Dew vetustis 
ritibus perita deesset antistes ;’ quem 
locum temere sollicitant Colerus, Ru- 
pertus, et alii. Sic Tertullianum, 
‘omni genere litterarum peritum’ 
dixit Lactantius Div. Inst. v. 1. Da- 
vis. cir, sec. Rectins socer meus in 
Valerii loco absolute sumit perita an- 
tistes deesset rilibus, probante etiam 
Cel. Burmanno ad Phaedri F. 23. 
‘ peritis inritos tendit dolos.’ Adde 
Lue. vit. 203. ‘Si cuncta perito Au- 
gure mens hominum coli nova signa 
notasset.’? Senec. de vita Beata c. 1. 
‘ Non sine perito aliquo.’ Adi etiam 
B. Civ. 1. 85. ‘ homines inperitos,’ &c. 
Cum sexto casu tamen aliquando jun- 
gi, nequaquam nego. Vide etiam Cl. 
Burm. ad Suet. Claud. c. 42. 

17 Ignota peccata} Condonata. Sic 
apud Terentium Adelph, Act. i111. 
Se. 4. 28. ‘ Ignotum est, tacitum est, 
creditum est.’ Errat igitur Clar. Dod- 
wellus, qui Diss. de Jul. Celso $8. 
hane @pdow parum latinam arbitra- 
tur. Davis. cur. sec. 

23 Stili caci| Pali sunt preacuti, 
herbis, frondibus aut terra contecti, 
ne ab iis caverent hostes: ca@cum 
enim non solum pro oculis capto, 
sed etiam pro lutente seu non viso 
usurpatur. Vide Nonium Marceilum 
p- 475, editt. Plant. et Just. Lipsium 
Poliore. 1. 11. dial, 2. p. 519. Davis. 


NOTA VARIORUM IN 


27 Presentis paucitaten] Delenda 
est vox presentis, quam nescit veter- 
rimus Lovan, Davis. cur. sec. Non 
tanta est auctoritas Cod, Lovaniensis, 
ut refragantibus ceteris Mss. delere 
debeamus vocem presentis, quae suam 
hic habet significationem et venerem. 

28 Patientem se timidumque} Ita ex 
conjectura Ciacconii edidit Scaliger 
et Recentiores: cum in Mss. omni- 
bus sit et Edd. prioribus sapientem. 
Patientiam ita dixit supra c. 30. et 
infra c. 36. aliisque in locis. Quare 
facile hane lectionem fero. In Lov. 
deest se. Fuitne sapienter timidum se 
h. 0.? Sapientem etiam Celsus legit, 
gui habet fingebat sese pavidum pre- 
terea et pavore sapientiam amplecti, 
quast suis viribus diffidentem. 

33 Tot rebus gestis, tantisque exerci- 
tibus devictis, tot tam claris victoriis 
partis] Lovan. omissa copula dat tan- 
iis ewercitibus: Nory. autem tot tam- 
que claris. Igitur ob orationis con- 
cinnitatem legas oportet, tot rebus 
gestis, tantis exercitibus devictis, tot 
tumque claris victoriis partis. Davis. 
cur. sec. Accedo Davisii conjec- 
ture: sed Mss. mei nihil variant, 
nisi quod partis desit Leid. primo, et 
in Voss. sit paratis, solemni confu- 
sione: gue etiam non omittit Lovan. 
Sed Lipsius esse delendum censebat. 

xxx. 3 De terrore suo] De ter- 
rore, quem ipse Casarianis incusse- 
rat. Sic infra c. 48. ‘ A terrore Ce- 
saris liberaretur.’ Et apud Sallustium 
Fragm. p. 394. ‘ Id bellum excitabat 
metus Pompeii, pro eo quod est, me- 
tus, quem incusserat Pompeius. Vide 
etiam Joan. Priceum ad Apuleii Me- 
tam. J. 1. p. 76. Davis. Adde quos 
laudat Cel. Burm, ad Phedr. F. 1. 
8. 2. * venatorum fugerent necem.’ 

8 Numide Getulique diffugere| Pe- 
tav. Lovan. et Norv. habent interim 
Numide Getuli diffugere: sed erant a 
Getulis Numide diversi. Salustius 
Jugurth. c.19. ‘ Cetera loca usque 
ad Mauritaniam Numide tenent— 


CAP. 33. LIB. DE BELLO ABRIC. 


super Numidiam Getulos accepimus 
agitare.’ Wide sis et Melam 1. 4. 
Lego interim Getuli diffugere deleta 
voce Numida, que videtur a Libra- 
riis addita: nam nulla fit in sequen- 
tibus perfugarum Numidarum men- 
tio, Getulosque solos in hac historia 
memorat Julius Celsus p. 220. Da- 
vis. cur. sec. Copula etiam non com- 
paret in Mss. Scal. Leid. pr. Voss. 
nec Dory. Unde non inepte conjecit 
Davisius Numide e Glossa esse addi- 
tum, quia sic jungit auctor ec. 61. 
Immo c. 35. Getulos se a Numidis 
equitibus impeditos fuisse, aiunt, quo 
minus ad Cxsarem confugerent. Ali- 
quo modo explicari posset Numide 
Getuli (sic enim malo scribere cum 
auctoribus Grecis aliisque, quamvis 
inscriptiones varient), quod Getuli 

' pertinuerint ad Numidas interiores ; 
immo, ut Numide, vaga multiplex- 
que gens fuerit. Consule Voss. ad 
Melam 1. 4. unde passim Numidis so- 
lent jungi. 

11 Cesaremque ejus affinem esse au- 
diebant] De hac re sic Jul. Celsus 
p. 220. edit. Lond. ‘ Getuli—in castra 
Cesaris perveniunt, eo maxime pra- 
textu, quod et ipsi et parentes eorum 
Marii beneficiis obstricti essent, cu- 
jus affnem Czsarem opinarentur, 
ID—TAM PROCUL VERO ABERAT, ut 
cum Cesar nobilissimus Romano- 
rum esset, Marius rusticane, et ne 
Romane quidem fuisset  originis.’ 
At toto celo errat bonus iste vir; 
Marius enim Juliam, Cesaris amitam, 
uxorem duxerat. Plutarchus in Ma- 
rio p. 408. “Qote kal youov yhuat Aau- 
mpov oikias émipavods Tov Kacapwr, “lov- 
Alay, fis jv adeApidods Katoap. Ac in 
Cesare p. 707. Aitia 5 Kaicap: rips 
mpos BvVAAav amexGelas, 7 mpos Madpiov 
oikedTns Hv. “lovAla yap, marpds adeAPH 
Kaloapos, 6 mpeaButepos ovvger Mdpios, 
ef Hs &yeydver Mdpios 6 vewtepos. Vide 
etp. 709. Davis. 

13 Electos homines] Sic Ms. Reg. et 
Edit. Rom. elegantius, ut videtur, 

Delph, ct Var, Clas. 


1601 


quam quod Scaliger et Recentiores 
ediderunt, electis hominibus: pro cohor« 
tatus, quamquam non mala hec lectio, 
tamen melius hoc in loco convenire 
videtur, cohortatum. Sed Codices de- 
sidero. Clark. ELEcTIs HOMINIBUS, 
illustriores Getulos. Buslid. Reg. et edi- 
tio Romana dant electos homines, illus 
triores Getulos, quod elegantius puta- 
vit Cl. Clarkius ; quapropter eam re- 
cepit lectionem., Sed a parvi pretii 
Codicibus vir ille doctus in errorem 
est inductus: nam Pet. et Norv. re- 
presentant electis hominibus illustriori- 
bus Getulis et litteris ad suos cives datis, 
Accedit fere Lov. qui dat collectis 
hominibus illustrioribus Getulis et litte- 
ris ad assuetos cives datis. Rescrip- 
serim, quorum ea: numero electis omni- 
bus illustrioribus Getulis, et litteris 
ad suos cives datis, cohortatus, Sc. Lo- 
cutio plane similis est infra c. 36. 
Davis. cur, sec. Electos homines etiam 
Leid. sec. et Edd. Med. Ven. Vascos. 
Gryph. post. Steph. et alia. Sed 
bene hic Davisius docet legendum 
esse electis hominibus illustrioribus Ge- 
tulis et litteris, §c. Sic enim diserte 
exhibent etiam Leid. pr. Voss. et 
Dorvill. nisi quod collectis ille habeat 
quoque. Getulos vero, non Getulis est 
in Mss. preter Petay. in quo bene 
Getulis. In Lov. ad Getulos et litteris 
adsuetos c. corrupte. Leid. sec. illustres 
Getulos, §c. cohortatusque. Swzpissime 
jam monui Ablativum istum absolu- 
tum, subintellecto casuverbi, a Cz- 
sare et Hirtio adhiberi; et in primis 
cum participio cohortatus. Adi ad 
vit. 4. ‘ convocatis clientibus facile 
incendit.’ Supra c. 18. ‘ cohortibus 
circumitis cohortatus ;’ uti ex Mss. 
legendum conjeci. 

xxxiu. 1 Acilla} Leid. prim. et 
Voss. hic et infra Achilla, ut et Mss. 
Ciacconii. Qood reposui, nisi verius 
sit, ut puto, Acholla. Sic certe Gre- 
cis Straboni, Ptolemao, Stephano 
Byz. et aliis audit: atque ita Ciac- 
conius et Berkelius legi voluerunt. 


Casar 51 


1602 


Apud Livium quoque xxxiu. 48. edi- 
dit Gronov. inter Achollam et Thapsum. 
Acholle mentio, si quidem sana est 
lectio, fit quoque in Melar. 7. Vide 
tamen Harduin. ad Plim v. 4. ubi 
Acolitanum oppidum dicitur, et Aquil- 
litanos e vet. Inser. adducit. 

2 Etiam undique} Phil. Rubenius 
Elect. 11. 4. pro hisce yocibus repo- 
nit et immuni, que quidem audax, nec 
tamen necessaria est conjectura. Ms. 
Norv. et undique: Codex Urs. et jam 
undique, hoc est, omni parte. Op- 
time, ut videtur. Virgilius AZn. 11. 
64. ‘ Undique visendi studio Trojana 
juventus Circumfusa ruit.’ Vide et 
En. vu.7. Davis. Pro nota ista hane 
repone: Ex Acilla civitate libera, e- 
tiam undique ad C@sarem veniunt: 
Ursini Codex et jam undique: quod 
rectum videretur, si modo legati ad 
Cesarem ex omni parte mitterentur. 
Cum vero hee ad solos Acillanos 
pertineant, omnino reposuerim ex 
Aciila civitate libera et immuni (vel 
libera immunique) ad C@sarem veniunt, 
quemadmodum conjecit Phil. Rube- 
nius Elect. 1. 4. Sic, quod observa- 
vit Vir ille doctus, Leptin liberam 
civitatem et immunem yocat noster 
supra c. 7. Cicero in Verrem II. 68. 
‘Quid? qui agros immunes liberosque 
arant cur oderunt?’ Pariter ‘ immu- 
nes civitates ac liberas’ dixit idem 
wi. 6. Idem, cur. sec. § Civ. veniunt 
libere etiam undique ad Ces.’ Mss. 
Voss. Leid. secund. et Edd. Rom. 
Med. Ven. Nullus dubito, quin serip- 
serit Hirtius civitate libera etiam, in- 
munique. Etiam scilicet non minus ac 
Leptis, Ruspina, Sc. Vlinins v. 4. 
‘ Hic oppida libera Leptis, Adrume- 
tum, Ruspina, ‘Thapsus:’ et mox, 
‘ Oppida libera xxx, ex quibus di- 
cenda intus Acolitanum,’ &c. 

Seque paratos quecunque imperasset, 
et libenti animo facturos pollicentur] 
Hee male se habent; quod tamen 
ab interpretibus haud est animadver- 
sum. Lege seque parato, quacunque 


NOTA VARIORUM IN 


imperasset, et libenti unimo facturos pol- 
licentur. Hirtius B. G. viit, 42. ‘Om- 
nia paratissimo sustinebant animo.’ 
Salustius Catil. c. 61. ‘ Forti atque 
parato animo sitis.’ Vide sis etiam 
Ciceronem pro Sextio c. 16. et Casa- 
rem B. G. 11. 21. Davis. cur. sec. 
Perperam Mss. omnes tamen paratos 
servant. Animo parati recte diceren- 
tur; sed tum aliter hee verba ordi- 
nari debuisse videntur. Vide ad B. 
Alex. ec, 45. 

9 Acillam] Scal. et Dory. ad Acil- 
lam, Léid. pr. et Voss. ad Achillam. 
Bene; uti idcirco reposui. Quod sex- 
centies in his commentariis occurrit. 
Vide ad B. G. 1. 6. ‘ad Genevam 
pervenit. 

16 Periculo suo rem facere} Ursini 
Codex, ipso probante, periculo suorum 
rem f. At Mss. Leid. pr. Scalig. 
Dorv. periculum suorum facere. Ve- 
rissime. Non ausus experiri, quid 
sui valerent, et an satis fidi sibi es- 
sent, vel Cesarianis superiores, eos- 
que oppido dejicere possent. Facere 
periculum optimo cuivis in usu esse, 
notissimum est. Ipse Hirt. vin. 34. 
‘ Qui fortune illins periculum fece- 
rat ;’ et infra c. 79. ‘ legionumque 
periculum facerent.’ Lipsius ore co- 
dicis sui adleverat periculi sui remf. 

19 Rursus Acillanos] Ita primum 
comparet in Edd. Scaligeri, forsan 
typothetarum errore. Sequentes ta- 
men Editores fideliter secuti sunt: 
cum Mss. omnes et Edd. priores dant 
Acillitanos vel Achillitanos, ut cum 
Leid. pr. reposui. Plinio enim Aco- 
litanum oppidum ; et Aquillitant apud 
Gruterum. Porro desinit hic etiam 
vetusta manus Codicis Vossiani. Ce- 
tera tam recenti manu adtexta erant, 
ut ejus rationem haberi, opere pre- 
tium non duxerim. 

xxxiv. 3 C. Decimus Quastorius] 
Ms. Reg. et Vossii et Edit. Rom. 
Questorius vir. Clark. Etiam in Leid. 
sec. forsan quoque aliis adest Vir, ut 
et Edd. omnibus ante Ursinum, qui e 


CAP. 35. LIB. DE BELLO AFRIC. 


suo Codice Vir docuit delendum: sic 
supra ‘ C, Virgilius Pretorius.’ Panl- 
lo post et c. 85. ‘Tullius Rufus 
Questorius.’ Male igitur Cellarius 
rursus addidit Vir. Ceterum Decu- 
mius Questor est in Leid. pr. In non- 
nullis dectmus. In Edd. Vascos. Aldi, 
Gryph. Steph. Plant. et aliis Decius. 
Sed etiam Pet. Decimius. Que gens 
nota est; unde Decimius Saxa. Paullo 
post in Leid. pr. non male scribi 
videtur cum grandi familia presidio 
preerat : ut presidio sit dativus. Nil 
muta tamen in voce familie. Cum 
presidio preesse et similia non raro 
Hirtius usurpat. Adi ad vim. 2. 
‘ Ipse cum equitatus presidio.’ 

6 Cercinnatibus] Cercinatibus Lei- 
dens. sec. Dory. et Edd. Rom. Mediol. 
Cereninatibus Ed. Ven. At Scalig. et 
Leid. pr. Ceronitanis. Petav. Cercin- 
nitanis. Quam veram esse puto lec- 
tionem a Cercinna sive Cercina minor 
insula dicta est Cercinitis apud Pli- 
nium, Strabonem, et alios. Sic et 
supra ab Achilla, Achillitani; ab Ilica 
Tlicitani. 

9 E Lilybeo| Non agnoscit prepo- 
sitionem Leid. primus. Vide ad vit. 
32. ‘ Avarico commoratus.’ 

16 Frumento auwiliisque, tandem suis 
exhilaratis, annoneque levata sollicitu- 
dine, deponit legiones ; equitesque ex na- 
vibus, §c.] Editt. Rom. Ven. Ber. ex- 
hibent frumento auxiliisque tandem suis 
exhilaratis animo atque levata sollicitu- 
dine: Ms. Urs. frumento auxiliisque 
tandem suis hilaratus, annoneque levatu 
sollicitudine. At in Cod. Norvic. le- 
gitur frumento auxiliisque tandem suis 
hilaratus, annoneque levate sollicitudi- 
nem deponit: legiones equitesque ex na- 
vibus, &c. Unde minima mutatione, 
eaque, ut videtur, ad sensum neces- 
saria, rescribo frumento auxiliisque, 
tandem suis flularatis, vel exhilaratis, 
annonaque levata, sollicitudinem depontt : 
legiones equitesque ex navibus,§c. Davis. 
Suis exhilaratis, annonaque levuta, sol- 


1603 


licitudinem deponit ; legiones equites- 
que, &c. Ita ex Ms. Eliensi, unica 
solum mutata literula, (scriptum e- 
nim fuerat annoneque,) optime resti- 
tuit Davisius. Scaliger et Recen- 
tiores ediderant ; suis exhilaratis, an- 
noneque levata sollicitudine, deponis 
legiones; equitesque, §c. In aliis Mss. 
et Editt. Vett. fuerat suis exhilaratis 
animo atque levata sollicitudine, /e- 
gtones deponit ; equitesque, &c. Clark. 
Ex Ursini Codice suam lectionem ef- 
finxit Scaliger. Ewhilaratus etiam 
Leid. sec. hilaratus Dorv. Sed hila- 
ratis Sealig. et Leid. pr. Quod tam 
rectum est, quam exhilaratis. Dein 
pro annoneque in Leid. sec. est animo 
atque; in Dorv. tantum animo, in 
Leid. pr. animum. In Scalig. ami. 
eumque. In Cujaciano animorumque. 
In Petav. vero annonaque. Unde pa- 
tet optime Davisium correxisse, an- 
nonaque levata, sollicitudinem dep. Quid 
enim, queso, est deponere legiones? At 
deponere sollicitudinem, curam, tritum 
et obvium ubivis. Levare annonam 
optima est locutio. Livius rv. 12, 
‘ Annone levate gloriam tulit.’ Ibid, 
‘quam annonam levaret;’ nec non 
c. 13. ac xxvi. 40. ‘ Urbis Rome at- 
que Italia annonam levaret.’ 

XXXV. 1 Quique cum eo cssent co- 
mites, mirari et requirere] Vulgatam 
sane lectionem, quam exhibet Ms. 
Norv. non prorsus respuo. Testor 
tamen editt. Rom. Ven. Beroald. re- 
prasentare et qui cum co essent, com- 
mirari et requirere, quo tere modo ex 
vet. Codd. rescribendum censuit Phil. 
Rubenius Elect. 1. 10. Davis. Comites 
mirari. Sic Scaliger et Recentiores. 
Editt. Vett. quique cum eo essent 
commirari, §¢. Que lectio nihilo vide- 
tur inferior, Clark. Errat Clarkius. 
Post Beroaldum omnes ediderunt, ut 
Scaliger et ceteri habent. Sed Ed. 
Rom. Med. Ven. et Ms. Dorvill. e¢ 
qui cum eco erant commirart. Erant est 
quoque in Leid. pr. Quod ideo re- 


1604 


stitui. Pro comites in Leid. sec. legas 
omnes. Commirari preefero cum Ru- 
henio; quia hoc Comicum magis: 
quod scribendi genus perquam swepe 
sectatur Hirtius. Sie mox ‘ verba 
proloqui:’ ut apud Terent. And. 1. 
5, 21. ‘ullum me verbum potuisse 
prologui.’ Vide et Phorm, v. 6, 21. 
Infra c, 57. ‘ Scipio quique cum eo 
erant.’ 

22 Quorum orationem celeriter veritas 
comprobavit) Mira sane loquendi ra- 
tio, si modo sic scripsit Hirtius. Sed 
eum reliquisse puto, quorum oratio- 
nem EXITUS celeriter comprobavit. Eam 
certe vocem in hac historia adhibet 
Celsus p. 221. Davis. cur. sec. Non 
video, cur magis mira sit hae locutio 
veritas comprobavit orationem, i. e. ora- 
tio vera fuit, quam 1. v. de Bell. 
Gallico ec. 58. ‘ Comprobat hominis 
consilium fortuna,’ i. consilium ejus 
felix fuit, et successum habuit. 

xxxvi. 4 Sub manum Scipionis in 
ec. subm.] In Leid. pr. swmmam manwn. 
At Leid. sec. et Edd. prima sub ma- 
nu. Quod perinde esse videtur, dum 
modo intelligas pro simulac eos habe- 
hat, idemtidem eum submisisse in castra 
Scipionis sive Scipioni: quod prefero 
cum Edd. Vase. Stephan. Gryph. 
post. et aliis. De locutione sub manu 
vel manum adi Ce]. Burm. ad Sueton. 
Aug. c. 49. ‘Quo celerius ac sub 
manum adnunciari posset.’ 

6 Ex oppido Tisdro} In omnibus est 
ex oppido Tisdrea, ac ita legendum 
eenseo. Sic noster infra c. 58. ‘ Op- 
pidum Uzite.’ Virgilins En. 111. 283. 
‘ Buthroti urbem:’ et Sulpicius Seve- 
rus Hist. Sacr. 1. 43. 4. ‘ Sarepte 
oppidum’ dixerunt. Davis. Al. Tis- 
dro vel potius Tisdra. Clark. Licet 
enim hoe oppidum Tysdrum vocet Ca- 
pitolinus in Maximinis ec. 14. et in 
Gordianis c. 7. 8. Noster tamen id 
Tisdram nominat. Vide c. 67. 68. 
Davis. cur, sec. Thisdre vel Thisdore 
habent etiam mei omnes et Edd. pp. 


NOTA VARIORUM IN 


Gryph. Vase. Steph. alieque pro Tis- 
dre; ut etiam c. 93, supra c, 28. 
‘Thapsi oppidum:’ ubi vide. Adde 
Cell. ad c. 58. 

6 In quo tritici modium millia ccc 
comportata fuerant] Hoe est; in quo 
reposita erant—que comportata fue- 
rant. Vide que supra de hnjusmodi 
constructione ad rv, 12. Male enim 
Goduinus et Cellarius legunt in quod, 
&e. Clark. Petav. Norv. et tres Msti 
Goduino memorati dant in quod. Sic 
paulo post, ‘ In quod Juba—frumen- 
tum—comportaverat.’ Licet igitur 
ferri queat recepta lectio, si cunctis 
ab exemplaribus firmaretur; nullo 
tamen modo contra meliorum fidem 
videtur defendenda. Davis. cur. sec. 
In quo hic Mss. mei et Edd. omnes, 
at statim in quod. 

Modium milia) Mss. et Editt. Vett. 
modia millia ccc. Quod Latinum non 
est. Millia enim non potest esse ad- 
jectivum: nisi forte subintelligatur 
ad (vix) modia ad milliaccc. Quo- 
modo nonnumquam loqui videntur 
boni auctores. Clark. Modia, quod 
est in Leid. sec. Dorv. immo et Pe- 
tav., nisi fallunt excerpta, et Edd. 
omnibus ante Scalig., proscripsit 
etiam Glandorpius, ut et Cellarius, 
non quod modia in neutro Latine non 
dicatur, sed quod modia millia jungi 
non possint. At fallitur vir doctus. 
Vel enim est appositio, vel subintel- 
ligitur ad. B. Civ. 1. 18. ‘ tritici mo- 
dos cx1t milia pollicetur, ut est in 
Mss. omnibus. Plura vide ad m1. 4. 
‘ Sagittarios m1 milia, equites vit mi- 
lia? Modium hic tamen nolui rursus 
inmutare, quia sic inveni in Sealig. 
et Leidensi primo, Mille Edd. Steph. 
et Gryph. post. 

10 Copie sue conserventur| Com- 
meatus, cibaria. Cwsar B. G. iv. 
4. ‘Religuam partem hiemis se eo- 
rum copiis aluerunt.’ Velleius Pa- 
terculus u, 111. ‘ Inopsque copiarum 
et intra se furens, viribus hostis elan- 


CAP. 37. LIB. DE BELLO AFRIC. 


guesceret.’ Vide et Justinum xxXxviu. 
10.8. Davis. Vide plura ad B.G. 1.31. 

12 Se missurum dixit| Lege dicit ; 
nam verbum presentis temporis et 
antecedit et sequitur. Davis. cur. sec. 
At contra in Leid. prim. est egit. 
Dicit jam exstat in Edd. Elzevirii. 
Sepissime monui tempora hee pas- 
sim varie jungi. 

14 Castello in montis loco munito 
locato est potitus] Editt. Vett. 
castello in montes loco, &c. Ms. autem 
Norv. castellum in montes loco munito 
locatum potitus est, unde procul- 
dubio rescribendum castellum in mon- 
tis loco munito locatum potitus est: 
non raro enim apud optimos auctores 
quartus casus huic verbo adjungitur, 
et falsus est Servius, qui ad Virgilii 
JEn. 111, 278. negavit nos accusativo 
casu hic uti posse. Lucretius 1. ur. 
p- 406. edit. Wechel. ‘ Sceptra potitus, 
eadem aliis sopitu’ quiete.’ Teren- 
tius Adelph. v. Sc. 4. 17. ‘Tlle al- 
ter sine labore patria potitur commoda.,’ 
Ubi Donatus, ‘ accusativo, inquit, 
“ casu extulit, quod nos ablativo dici- 
mus.’ —— Accius in Clytemnestra, 
* Feras potiuntur plagas.’ Corn. Ne- 
pos Eumen. ec. 3. ‘Semper habiti 
sunt fortissimi, qui swmmam imperii 
potirentur.’ Justinus 1x.7.12. Spec- 
taculoque pendentis, ultionem potita 
est.’ Vide et xxxvur. 1. 4. Davis. 
Vulgata tamen lectio, quod movea- 
tur nihil est. Clark. At durissime hic 
tot ablativi junguntur, quare omnino 
rescripsi castellum locatum: que lec- 
tio confirmatur ab integerrimis Codi- 
cibus Petaviano et Leid. primo. Sic 
c. 68. Oppidum potitur Mss. meliores. 
Plaut. Amphitr.1. 1.32. domum potivi. 
Et sepissime. Adi, que congessit 
A. V. Staveren ad Nepot. Eum. c. 
3.§ 4. et Davis. infra ad c. 87. ‘ Cas- 
tra potitus est.’ B. Hisp. c. 13. 

15 In monte loco munito] Sic restitui 
‘ex Ms. Regio. Mss. alii et Edd. Vett. 
habent corrupte, in montes loco mu- 











1605 


nito. Unde Scaliger et Recentiores, 
in montis loco munito. Sed elegantior 
est lectio ea, quam ex Ms. Regio re- 
posui. Clark. Montis jam ediderunt 
Aldus, Vascos. Gryph. Steph. et ex- 
stat in Leid. pr. Scalig. sed montes 
etiam Petav. Dorvill. et Leid. sec. 
cum Edd. primis. Quare etiam pre- 
tuli monte. 

In quod Juba\ Ms. Reg. In quo Ju- 
ba comportaverat. Que verior est 
lectio. Sic enim supra. In quo com- 
portata fuerant. Vide que ad istum 
locum et superius ad Iv. 12. annotavi. 
Clark. 

17 Vi expugnando| Ciaccon. emen- 
dat vi e€ pugnando e Plauti Mil. 
Glor. et ita ille alibi. Pugnando ca- 
pere frequens est. Adi Cort. ad Sall. 
B. Cat. 7. et supra c. 25.: sed ‘ vi op- 
pugnando cepi’ Vatinius apud Cic. 
V. Ep. 10. ‘ Vi inrumpere’ c. 29. 
supra. Passim Liv. et alii, ‘ vi ca- 
pere, ‘ obpugnare’ 1.17. Immo lv. 
57. * Castellum vi expugnatum.’ 

XXXvuIl. 1 Propter mare legiones 
ducit| Editt. Rom. Ven. Beroald. ex- 
hibent prope mare legiones educit: sed 
est glossema, nam propter mare idem 
valet ac prope mare. Virgilius Eclog. 
Vill, 87. ‘ Propter aque rivum viridi 
procumbit in ulva” Et Georg. 111. 
13. ‘Templum de marmore ponam 
Propter aquam.’ Justinus xu. 9. 9. 
‘ Trunco se, qui propter murum stabat, 
applicuit.’ Vide et Donatum ad Te- 
rentii Adelph. act. Iv. sc. 2. 37. et 
Nonium Marcellum p. 396. Davis. 
Prope etiam legas in Ms. Dorvill. et 
Ed. Med. perperam. Adiad B. G. 
I. 22. ‘ propter hostium castra:’ et 
passim Apuleius : sed sepe apud illum 
quoque abiit in prope. 

13 Ingens] In longitudinem. Clark. 

XXXVIII. 2 Atque in unumquemque 
collem] Prima vox hoc in loco non est 
particula copulans, sed idem sonat ac 
statim, Plautus Bacchid. Act. 11. Se. 
3. 45, ‘Dum circumspecto, uatque 


1606 


ego lembum  conspicor.’ Nonius 
Marcellus p.554.: Atque particula 
—— significat etiam celeriter et sta- 
tim, ut Virgilius Georg. 1. 203. < Si 
brachia forte remisit, Atque illum 
in preceps prono rapit alveus amni.’ 
Hec ille mutuo sumsit ex A. Gellii 
Noct. Attic. x. 29. Davis. Postquam 
adscendit ; atque in unumquem- 
que collem turres —— facere cepit ; 
§c. Adnotat Davisius, vocem atque, 
hoc in loco non esse particulam copu- 
lantem, sed idem sonare ac statim; 
antique videlicet, ac more quodam 
Poético. Sed perperam admodum 
hoc finxit in Auctore tam perspicuo, 
quam est Hirtius. Cum enim ea vox 
in Ms. Vossii desit ; facile fieri po- 
tuit, ut Librariorum incuria huc ex 
linea sequente irrepserit; atque 
adeo, illa deleta, legidebeat, Postquam 
adscendit ; in unumquemque col- 
lem turres —— facere ceepit; &c. 
Multo hoc melius, quam quod con- 
jecit Goduinus; nempe_ interstin- 
guendum isto modo: Postquam ad ju- 
gum adscendit, atque in unum- 
quemque collem ; turres —— facere ce- 
pit, &c. Multoque utrumvis melius, 
quam quod commentus est Davisius. 
Verum, ut quod res est dicam, nulla 
omnino hic opus est medela. Nam 
et vox illa atque satis est sana, et 
usitato etiam significatu suo particula 
est copulans, sententiamque (ne in- 
terpunctione quidem mutata) per- 
spicuam efficit. Etenim, (quod viros 
hosce doctos fugerat,) periodi dédd5o- 
ois non hoe in loco inchoatur ; sed, 
rpordce continuata usque ad vocem 
Numidarum, incipit amddoo1s demum 
a vocibus Paullisper commoratus. Hoc 
modo : Postquam Cesar ad jugum 
adscendit ; atque (postquam) tur- 
res castellaque facere ceepit ; (postquam) 

















ca —— effecit ; (sic enim ex omnibus 
Mss. legendum ; non, efficit ;) et post- 
quam —— statrionemque Numidarum : 


(tum) paullisper commoratus, &c. Nihil 


NOTA VARIORUM IN 


evidentius, Clark. Deie notam 3. re- 
pone vero: Atque in unumguemque 
collem. Prima yox idem nonnunquam 
sonat ae statim, ut observarunt Agel- 
linus x. 29. et Nonius in atque. Vide 
sis et J. Fr. Gronovium ad Livii 
Xxvir. 39. Ea tamen voce deleta 
malim, Postquam Cesar ad jugum, de 
quo docui, adscendit, in unumquemque 
collem, &c. Ac ita diserte reprasen- 
tant Ms. Vossianus, editique Florent. 
Gryph. et Lugdun. 1576. Davis. cur. 
sec. Atque abest ab Edd. Vascos. 
Steph. Gryph. post. et Strade. Sed 
recte docet Clarkius, adesse debere, 
uti eam vocem agnoscunt quoque 
Mss. omnes, nec non effecit cum Edd. 
nominatis ceterisque vetustis ; nisi 
quod Leid. sec. Dory. et Edd. Rom. 
Mediol. ac Ven. habeant fecit. Atque 
aliter etiam sumi pro statim docet 
quoque Cerda in Virgilii loco. Vide 
etiam quos laudat Cel. Burm. ad 
Phedr. F. 16. ‘ Rapere atque abire.’ 
Glandorpius quoque pro statim ca- 
piebat hic loci, vel deletum volebat. 

3 Effecit] Ita consentientibus Mss. 
omnibus et Editt. vett. restitui. Edi- 
tores nuperi reposuerant, efficit ; quia 
Syntaxin totius periodi non intelli- 
gerent scilicet. Clark. 

13 Pedestremque copiam| Pedestres 
copias. Sic Virgilius Ain. 11. 564. ‘ Re- 
spicio, et, que sit me circum copia, 
lustro.’ Ubi Servius, ‘ notandum,’ in- 
quit, ‘de exercitu numero eum dix- 
isse singulari, cum copias de exercitu 
numero plurali dicamus.’ Silius Itali- 
cus x1. 267. ‘ Nune deinde pedestris 
Copia quanta viri.’ Vide etiam notat. 
ad B. C. 1. 45. Editio Beroald 
equestremque copiam hic perperam re- 
presentat. Davis. Vide ad B. Gall. 
1.48. § Quos ex omni copia delege- 
rant.’ 

xxxix. 6 Imperat turme Hisp. ut, 
&c.] Optime a Codd. Scalig. et Leid. 
pr. exsulat conjunctio uf: quare eam 
delevi. Vide notas ad iv. 16. et sa- 


cAP. 41. LIB. DE BELLO AFRIC. 


pissime. Minus bene autem in Dor- 
vill. codice exstat, ut turma Hisp. oc- 
currereé: et cetera in singulari nu- 
mero. 

7 Adcurrerent| Leidenses et Dor- 
vill. cum Edd. Rom. Mediol. ac Ven. 
occurrerent. Bene: i. in tempore ad- 
essent. Sic c. 49. ‘ proximi collis 
occupandi consilium ceperat, et quo 
propiore loco fuerat, eo celerius oc- 
currerat. Et ita sepe alibi. Con- 
sule Cel. Burm. ad Vellei. m. 61. 
‘Cum Antonius occurrisset exerci- 
tul,’ et ad Phedri Epilog. 1. 1. Hinc 
‘ suppetias occurrere’ ¢. 66.: ubi vide 
Davis. B. Hisp. c. 37. ‘ Classe occur- 
rit,’ i. e. in tempore adest. Adde 
Cort. ad Plin. lib. v1. Ep. 34. in f. 
Ita obponere seepe pro adponere, ut in- 
fra c. 59. et aliquoties idem vir, uti 
et Heins. ad Ovidium de eo com- 
posito egerunt. 

16 Ab suis copiis longius abscessisse] 
Ms. Norvic. et editt. Rom. Ven. Be- 
roald. habent ab suis copiis longius jam 
abscessisse, unde fugitiva vocula Hir- 
tio restituenda. Davis. Mei omnes 
quoque, et Clarkii cum Edd. ante 
Scalig. addunt jam, quare rursus in- 
serui. 

XL. 12 Postea] Scalig. Leid. pr. 
sec. Dorv. et Edd. Rom. Mediol. et 
Ven. postquam. Lege post que, ut 
margini adlevit Lipsius. 

19 In fide partienda] Super hoc loco 
rogavit Cel. Gronovius Heinsium per 
epistolam Tom. 111. p. 379. quid dif- 
ferret Torrentianus codex, quoniam 
Lipsius quid adscripserat, quod ad- 
sequi non posset. Gudius videtur e 
Lipsiana manu effecisse fidet com- 
misse portentum. Torrentianum Co- 
dicem hic deficere jam multo ante 
monui. Fidem partiebantur, quia 
ante Curioni, adeoque partibus Ce- 
saris, nunc Scipioni, adeoque Pom- 
peianis sese addixerant. 

xLt. 2 Deducit] Ms. Eliens. educit. 
Mss. Reg. et Vossii eduaxit. Edit. 
Rom. deduxit, Quarum duarum pos- 


1607 


teriorum lectionum alteram recipien- 
dam existimo ; propter sequentem 
instruait. Clark, Legendum cohortes 
eduxit, ut jubent Petav. aliique non- 
nulli Msti. Davis. cur. sec. Eduxit 
etiam Ms. Ursin. Scalig. et Edd. 
Vase. Steph. Gryph. Marg. deduxit 
Leid. pr. Dorv. et Edd. Med. Ven. 
sed prestat hic eduaxit. Deducere 
aliud quid notat. Vide ad B. G. 1m. 
33. et ‘eo deducere,’ infra c. 56.: 
sed rursus c. 58. ‘ Copias de castris 
omnibus deducunt, in Mss. meliori- 
bus educunt : c. 61. tamen ‘ legiones 
in campum deducere.’ 

13. Quod ubi Caesar animadvertit ; 
arbitratus—venire: in eo loco—consti- 
tit] Mire hic dormitarunt Editores, 
qui non animadverterunt aut men- 
dum aliquod subesse, aut nimiam sal- 
tem et vix ferendam ambiguitatem ; 
cum illud constitit, et que sequuntur, 
ex Syntaxi videatur referri ad Ca- 
sarem ; sensu autem postulante, ne- 
cessario sit de Scipione intelligen- 
dum. Ms. Eliensis, pro arbitratus, 
habet arbitrabatur. Unde ex conjec- 
tura rescribi poterit, Quod ubi Cesar 
animadvertit, arbitrabatur Scipionem— 
venire; at ille in eo loco— constitit, 
Vel forte aliquid ante voces istas in 
co loco deest. Vel, utcunque sit ; sive 
desit aliquid, sive non; manifesto de 
Scipione, non de Cesare dictum in- 
telligendum est illud, in eo loco—con- 
stitit ; &c. Clark. Quod ubi Cesar anim- 
advertit, arbitratus Scipionem ad di- 
micandum paratum ad se certo animo 
venire, in eo loco, quo paulo ante comme- 
moravi, ante oppidum consistit: Ms. 
Norv. exhibet, arbitrabatur Scipionem 
ad dimicandum paratum ad se certo 
animo venire, quod in eo loco constitit. 
Quasi Scipio ad dimicandum progre- 
deretur, quod ante oppidum staret ! 
Revera tamen ultime sententie pars 
ad Scipionem spectat, ut recte vidit 
Clarkius. Quapropter doctissimus 
ille vir legit, Quod ubt Cesar animad- 
vertit, arbitrabatur Scipionem ad di- 


1608 


micandum paratum ad se certo animo 
wenire ; at ille in eo loco, §c. Eodem 
sensu, sed Mstis propius accedens, 
lego, Quod ubi Cesar animadvertit, ar- 
bitratus est, vel, ut Norv. habet, ar- 
bitrabatur, Scipionem ad dimicandum 
parato ad se et certo animo venire ; QUI 
TAMEN ¢€o loco. Qui compendiariam 
norunt scribendi rationem, qua usi 
sunt Librarii, facile cernunt quod in eo 
loco pro qui tamen co loco irrepere 
potuisse. Davis. cur. sec. Forsan sim- 
pliciter scribendum Is eo loco; certe 
illa de Scipione sine dubio capienda 
sunt. 

14 Certo animo] In Scalig. et Leid. 
pr. exaratur certum. Quasi fuerit cer- 
tum animi. Sed nulla mutatione opus 
est; paratus animo certo dicitur qui 
firmiter quid proposuerit, seque ad 
id paraverit. Paratus animo ita se- 
pius. V. ad Bell. Alex. c. 45. et certo 
animo; ut apud Ovid. Ep. Her. 
XVIII. 38. ‘ Quid mecum certa prelia 
mente geris?” 

In eo loco, quo paullo ante commemo- 
ravi] Editt. Rom. Ven. Beroald. ha- 
bent in co loco, quem paullo ante comme- 
moravi, que lectio est a sciolis, Hirtii 
manum temere mutantibus ; more 
enim Greco hic locutus est noster ac 
infra c. 69. Sic et interdum pre- 
stantes lingua Latine auctores. Te- 
rentius Heaut. Act.1. Se.1. 35. ‘ Men. 
Scire hoc vis? Chr. hac caussa equi- 
dem, qua dixi tibi” Vitruvius Ar- 
chit. 11. 1. ‘ Spatio inter eas relicto, 
quanto arborum longitudines patiuns 
tur.” Lactantius de mort. Persec. 
c.45. 7. ‘ Collectis ex proximo, quantis 
potuit, militibus.’ Adde que notavi- 
mus de B. Civ. 111, 69. Davis. Quo 
paullo ante commemoravi. Codices non- 
nulli, quem paullo ante, &c. Sed ele- 
gantior est vulgata lectio. Cujus 
Syntaxeos ratio ea est, ut vel dicatur, 
eo loco constitit, quo in loco eum co- 
pias suas eduxisse paullo ante comme- 
moravi; vel eo loco constitit, de quo 
paullo unte commenoraci [quemadmo- 


NOTA VARIORUM IN 


dum jam supra cap. 38. ad jugum, de 
quo docui]; vel denique ut sit Helle- 
nismus, sive Syntaxis Grecis usitata, 
quo pronomen eodem casu efferri so- 
let, ac nomen antecedens: quod ta- 
men fieri solitum duntaxat in verbis 
usus frequentioris, iisque fere aut pri- 
mez aut secunde persone ; queque 
ibi loci deponentium seu intransiti- 
vorum naturam habent. Vide Illus- 
trissimi, et acri judicio quicquid ubi- 
que est Criticorum longe exsuperan- 
tis, Richardi Bentleii Emendationes ad 
Ciceronis Disputationes Tusculanas 
a Davisio editas, p. 80. Clark. Vide 
etiam Cellarium, et infra. Male etiam 
Ed. Med. et Edd. omnes ante Ursi- 
num, quem, et Leid. sec. quod. c. 69. 
‘ ratione qua ante dixi.’ Plura vide 
ad c. 69. ‘cum quibus paullo ante 
memoravi.’ 

17 In conspectu patenti adversario- 
rum constituit| Scribe in conspectu ad- 
versariorum constituit, deleta voce su- 
pervacanea, quam nesciunt Pet. et 
Norv. Davis. cur. sec. Non agnoscit 
quoque Ms. Dorvillianus. Nihilomi- 
nus quum alii retineant integerrime 
note libri, non ausim temere pro- 
scribere, 

XL. 7 Hostesque m. ac. s. op, tex- 
isse sibique] Mss. Petav. Leid. pr. 
Seal. et Edd. Rom. Med. ac Ven. 
texissent, sibi diff, Sed et Edd. ex 
addunt hostesque qui. Eors. hostesque 
quum, &c. texissent, sibi diff. dein in 
cornu dextro ac sinistro primus edidit 
Scaliger ex Codice Ursini, quo cum 
faciunt Mss. mei preter Dorvill. qui 
cum ante vulgatis habet in cornu deaw- 
trum ac sinistrum, Leid. sec. et in 
cornu. Sed rectius Edd. Rom. Me- 
diol. ac Venet. In acte cornu dextro 
ac sin. et ex iniq. Et pro ex etiam Ms. 
Ursin. Jn ante acie, delebat Lipsius. 
Sed in acie vincere, in acie dimicare 
frequens est in his commentariis. Adi 
ad vit. 29. ‘ Neque in acie vicisse 
Romanos :’ ut e Mss. restitui. 

Xtu, L Acillam, et 11x cohortes sti- 


CAP. 45. LIB. DE BELLO AFRIC. 


pendiarias Numidis Getulisque obside- 
bat] Ex Mstis Petav. et Norv. repo- 
nendum, qui Aciliam vir cohortibus 
stipendiartis Numidis Getulisque obsi- 
debat: tot enim cohortibus Acillanos 
obsidebat Considius, ut patet ex c. 33. 
Davis. cur. sec. Accedunt Codices 
Scalig. et Leid. pr. in quibus est et 
1X. ut pateat, et factum ex parte nu- 
meralium notarum. 

2 Ubi C. Messius cohortibus preerat] 
In editt. Rom. Ven. Beroald. cor- 
rupte legitur ube C. Messius, qui co- 
hortibus preerat, quasi rem ex parte 
Cesaris non gesserat Messius. Ms. 
Nory. locum sic exhibet, ubi C. Mes- 
sius parte Casaris cohortibus preerat 
presidio missis ; quod sane addita- 
mentum ex ora exemplaris in textum 
videtur irrepsisse: nam Glossema 
esse pro certo habeo. Davis. Ms. 
Reg. et Editt. Vett. ubi C. Messius, 
qui cohortibus preerat. Quod cum 
sententiam turbet prorsus, nec ta- 
men forte illud gui plane ex nihilo 
esse videatur; conjecerim equidem 
legendum, ubi C. Messius cum cohor- 
tibus preerat. Quanquam venustior 
est lectio vulgata. Clark. Qui etiam 
addunt Leidenses, Cujac. Scalig. Dor- 
vill. et Edd. prime: ubi deest Lei- 
dens. sec. ut forsan fuerit C. Messius 
ubi coh. nisi sub qui lateat cohortium 
numerus. Sed etiam Petay. habet 
C. M. parte Cesaris coh. preerat pre- 
sidio missis, non admodum inepte : 
nam C, Messius subito Achillam mis- 
sus erat cum cohortibus a Cesare, ut 
Considium occuparet, quod etiam 
peregit, et prius Considio Achillam 
pervenit. Confer ec. 33. 

10 Adrumetum se recepit| Sic repo- 
sui ex Msto Norv. ac editt. Beroald. 
Steph. cum in vulgg. legatur Adru- 
metum se recipit. Davis. Ita restituit 
Davisius ex Ms. Eliensi (quo cum 
faciunt Mss. Reg. et Vossii) et Editt. 
Vett. postulante etiam Temporum 
ratione. Vulgg. recipit. Clark. Re- 
cepit etiam Mss. mei omnes; item 


1609 


Edd. Vasc. Gryph. et alie: sed per- 
inde esse, sepissime ostendi. At in 
his Mss. sunt sequendi. 

xLiv. 2 In qua fuerat Q, Cominius] 
In Msto Norvic. et editis plerisque 
male exhibetur Q. Comius. Contra- 
rio vitio apud Frontinum Strateg. 11. 
13. est ‘Comminius Atrebas, cum 
victus a D. Julio ex Gallia in Britan- 
niam fugeret,’ quum omni procul 
dubio sit scribendum Comius Atrebas, 
quod a Stewechio et Scriverio non 
animadversum miror. Ejus sepe 
meminit Cesar. Vide B. G. 1v. 27. 
et vil. 76. Davis. V. etiam Ursin. 

3 Ab residua classe] Lege reliqua 
cum Pet. et Norv. Davis. cur. sec. 

6 Navis triremis] Vetustissimi Co» 
dices Petav. Cujac. Scal. Leid. pr. 
Ursin. et Ed. Scal. trieris. De cujus 
lectionis veritate non dubitare quis 
potest. Navium nomina Grece ef- 
ferre solet Hirtius, ut Dicrotos, Ca- 
tascopus, Penteris. Vide ad B. Alex. 
c. 47. et infra c. 63. et Nep. Alcib, 
c. 4. ut quidem Giphanio praeunte 
reposuerunt Viri docti: quamvis ibi 
plerique Mss. triremem retineant, et 
ita in reliquis locis apud Nepotem. 
Nec secus occurrit in Inscriptionibus. 
Consule Fabrett. ad Column. Traj. 
p. 113. 

16 Remp. cum optimo quoque defen- 
ditis| Ex re ipsa legendum defendetis, 
ut etiam Codex Ursini represen- 
tabat. Davis. cur. sec.  Defendetis 
etiam exhibent Scalig. et Leid. pr. 
ut debent. 

XLv. 10 Amplius xxxvi annis| Re- 
ponit Joan. Glandorpius, amplius xv1 
annis, quia ex pretura Cesaris ad 
hoc usque tempus xvi tantum anno- 
rum fluxerat spatium, Et hujus qui- 
dem conjecturam ex Msto Victorino 
firmat Joan. Goduinus. Vulgatam 
tamen lectionem tuetur Jul. Celsus, 
qui p. 222. edit. Londin. sic ait: 
“ Quomodo —— contra illum exerci- 
tum, pro cujus victoria et gloria an- 
nos XXXVI et eo amplius decertayi, 


1610 


arma portarem ;’ adeo ut annorum 
numerus non ad ipsum Czsarem, sed 
ad veteranum ejus exercitum videa- 
tur referendus, Ms. autem Norv. 
habet amplius xxXxvt annos, et sic re- 
scribendum. Cesar B. G. uu. 16. 
‘ Inveniebat ex captivis, Sabin flu- 
men ab castris suis non amplius millia 
passuum x abesse.’ Noster hujusce 
libri cap. 1. ‘Quum non ampiius le- 


gionem tironum haberet unam.’ Et 
ita sane alibi passim. Davis. Dele 


adeo ut annorum —— rescribendum et 
deletorum loco repone : At hoc nihil 
aliud monstrat, quam mendi vetus- 
tatem; nam vera prorsus et Glan- 
dorpii conjectura, quam representat 
etiam Codex Regius. Cum vero 
Nory. habeat amplius xxxvi annos ; 
lege amplius xvi annos. Idem, cur. 
sec. Etiam Vasc. Margo xvi. Lip- 
sius adscribit credo xxvii. Placet 
mihi quoque xvi. Ceterum annos ex 
Eliensi Codice recepit Clarkius, ni- 
mis temere. Utrumque enim passim 
in his commentariis occurrit. Mei 
annis retinent. Adi ad B. G. tv. 37. 
*“Amplius horis quatuor.’ Anno est 
in Ms. Ursini: anu Scalig. 

XLVI. 7 Cruciabiliter interfecti] Cl. 
Dodwellus Diss. de Julio Celso, § 8. 
hance locutionem numerat inter eas, 
quas nemo peritus harum rerum censor 
ad Casaris vel Hirtii etatem retulerit. 
Quid igitur fiet Plauto, qui Pseud. 
act. Iv. sc. 1. 40. ait: ‘ Nisi effecero, 
cruciabiliter carnifex me accipito.’ Ip- 
sam Phrasin adhibet Amm. Marcelli- 
nus et Ausonius, scriptores quidem 
Cesare recentiores, at interpolatore, 
quem somniat, Julio Celso, Constan- 
tinopolitano vetustiores. Illum vide 
XXvI. 6. xxx. 5. hune in Periocha 
Odyss. xx11. Davis. cur, sec. 

11 In salo esse jusserat} Ex hac 
locutione, quam noster repetit etiam 
c. 62. 63. hune scriptorem Africanum, 
hisque temporibus juniorem fuisse colli- 
git Doctissimus Dodwellus. Africa- 
nus igitur, hisque temporibus junior 


NOTA VARIORUM IN 


fuit Cornel. Nepot. cujus hee sunt 
in Themistocle ec, 8. ‘diem noctem- 
que procul ab insula in salo navem 
tennit in anchoris.’ Similiter ‘ na- 
vium in salo stantium’ meminit Pli- 
nius H. N. l. rx. § 76. Isque, licet 
his temporibus paullo junior scriptor 
fuit non Africanus, sed Italus. Davis. 
cur. sec. Bene in salo e suo Codice 
restituit Ursinus, cui accedunt Cuj. 
Pet. Seal. et Leid. pr. Ab aliis, uti 
et Edd. prioribus voces in salo exsu- 
lant. Auct. B. Hisp. c. 40. ‘naves, 
que in salo fuerunt.’ 

XLVI. 2 Virgiliarum signo confecto, 
cireiter vigilia secunda noctis, . &c.} 
Codices nonnulli, Vigiliarum ; quod 
strenue propugnat Goduinus: sed 
perperam admodum. Mirum autem, 
etiam Viros doctiores hic hesitare. 
Nam et Cellarius: ‘ Virgiliarum oc- 
casum,’ inquit, ‘qualem? Videntur 
enim hec mense Februario accidisse, 
quo Pleiadum nec cosmicus, nec a- 
cronychus, neque heliacus occasus 
datur.’  Oblitus erat nimirum Vir 
doctissimus verborum sequentium ; 
circiter vigilia secunda noctis. Etenim 
mense Februario, quum Sol in signo 
Piscium versatur; Pleiades, que 
sunt in signo Tauri, non possunt non 
occidere circiter vigilia secunda noc- 
tis. Ceterum si hee verba, Vir- 
giliarum signo confecto, omnino de 
anni tempestate sunt intelligenda ; 
tum, cum Cellario, dicendum est ae- 
cidisse hee ineunte Martio, quod 
tempus propius abest ab heliaco 
Pleiadum occasu ; ideoque subjecisse 
Hirtium, Per id tempus fere, &c. 
Clark. Cave locum cum Goduino 
tentes. Hesit viris eo doctioribus 
aqua, quod hee ad anni Juliani nor- 
mam computarint ; cum pro vero hu- 
jus annt Kalendario primus Februarii 
dies in Novembris Julium diem unde- 
cimum conveniebat, quo Pleiadum con- 
fectionem refert Plinius. Verba fere 
sunt Cl. Dodwelli diss. de Julio Cel- 
so§8. De hac vero re nuper accu- 


cAP. 47. LIB. DE BELLO AFRIC. 


vatissime scripsit Vir doctissimus 
Car. Ashtonus Bibl. Litter. Num. 
vit. Artic. 3. Davis. cur. sec. Vigi- 
liarum etiam recentissimi Dorv. et 
Leidens. sec. quod ineptissime de- 
fendit Goduinus, et satis refellitur 
adjunctis circiter vig. sec. Confecta 
pro finita: ita B. G. vi. 3. ‘ confecta 
hieme:’ vil. 3. ‘confecta vigilia pri- 
ma:’ infra ‘ confecto die,’ c. 83. et 
passim. 

6 In tertio quartoque die procedendo| 
Pet. Ciacconius legendum conjecit 
tertio aut quarto quoque die procedendo; 
sed nimia est hec mutatio: Inbens 
tamen reponerem in tertio quartove 
die procedendo, quemadmodum legitur 
in editt. Rom. Ven. Beroald. Davis. 
Cum Edd. Vett. facit Ms. Regius in 
terlio quartove die. Forte in tertio 
quartove quoque die. Clark. Quartove 
etiam Ed. Mediol. 

13 In Africam autem non modo sibi 
quidquam] Ms. Norv. in Africa, ac 
ita sane ex Cod. Thuaneo rescripsit 
Joan. Goduinus ; emendatione tamen 
nihil est opus, nam constat hanc pre- 
positionem, etiam cum quietem notet, 
accusativo junctam reperiri. Curtius 
111, 10. ‘Quippe Darium quinto die 
in Ciciliam fore nunciabatur.’ Sic 
Cesar de B. Civ. 1. 25. ‘in potesta- 
tem habere’ dixit. Vide G. J. Vos- 
sium de Construct. c. 65. Davis. 
Africa. Ita recte edidit Goduinus 
ex Ms. Thuani. Quo cum consen- 
tiunt Mss. Reg. Eliens. et Vossii, 
sententiaque ipsa postulat. Oppo- 
nitur enim precedenti, ex Sicilia, &c. 
Ut mirum sit Scaligerum et Recen- 
tiores edidisse, in Africam ; multoque 
adhuc magis mirum, Davisium cor- 
ruptam istam lectionem propugnare. 
Quod enim ait constare hance prezpo- 
sitionem, etiam cum quietem notet, 
Accusativo junctam reperiri; in eo 
Grammaticis credens, valde fallitur, 
Etenim que affernnt Grammatici 
istiusmodi constructionis ex bonis 
Auctoribus exempla, ea loca omnia 


LoiL 


minus recte sunt ab iis intellecta. 
Quod refert Curtius, Darium quinto 
die in Ciliciam fore ; non utique quies 
est, sed motus: ostendit enim eum 
non in Cilicia esse, sed quinto de- 
mum die eo perventurum. Quod 
dixit Cesar, in potestatem habere ; in 
eo subintelligitur, redactum, vel tra- 
ditum, vel susceptum, §c. Et similiter 
in ceteris. De contraria construc- 
tione, ubi eadem prepositio, cum ab- 
lativo, motum significare dicitur ; vide 
supra ad Iv. 12. Clark. Dele notam 
meam, pro qua rescribe : Msti Thuan. 
Norvic. aliique nonnulli dant in A- 
frica ; et recte quidem, prout videre 
Goduinus et Clarkius. Curtius ta- 
men i. 5. 10. ‘Quippe Darium 
quinta die in Cilictam fore nuntiaba- 
tur.’ Ibivero legas oportet in Cili- 
cia, idque prestantissimorum Codi- 
cum fide. Davis. cur. sec. Nollem 
Davisium mutasse sententiam. In 
notat intra in talibus. Vide que 
congessi ad Frontin. 1. 3. 5. ‘In His- 
paniam victus exercitus, et supra ad 
v. 24. Et sane in Africam hic ser- 
vant Petav. Scal. Leidenses, Dorvill. 
et Edd. antiquissime cum Aldo, Gry- 
phio, Plant. aliisque. Ab vetustis- 
simis Mss. hec dependent. Nam ex 
uno alteroque Codice ego nequaquam 
inculcarem. 

Non modo sibi non, §c.] Ultimum 
non haud comparet in Leidensibus 
Mss. At sequitur sed etiam. Adeo- 
que non debet secundo loco adesse, 
ut docuit Cel. Periz. contra Sanc- 
tium, Muret. aliosque ad Sanct. Min. 
Iv. 7. § 5. Eadem variatio ¢. 87. 
Alia ratio est si sequatur sed ne. De 
qua vide ad B. G. 11. 17. 

17 Arundinibus scopisque contextis| 
Nullz conjecture Salmasio satisfece- 
runt. Vir itaque summus ad Spar- 
tiani Hadrianum ec. 10. p. 88. legit 
atque arundinum toptis contextis: vel 
atque arundine topis contextis. Ad me 
quod attinet, hec Lipsianis non pre- 
tulerim, Davis, cur. sec. Scopisque, 


1612 


Hee emendatio Sealigero ejusque 
Codici (nam ita in excerptis Ms. ejus 
exstat) debetur: cum vulgo antea 
legeretur arundinibus coriisque contec- 
tis vel contextis : sine dubio male, cum 
pelles non haberent, quare Lipsius Dial. 
v. de Mil. Kom. c. 5. legebat storeis- 
que: vel quia in Ed. primis scribitur 
arundinum copiis, etiam conjiciebat 
non invenuste copulis. Habent autem 
Edd. Rom. Mediol. Ven. et cum iis 
Dorvill. arundinum copiis tectis contea- 
tis. Unde Salmasius malebat arun- 
dinum topiis. Verum arundinibus re- 
tinent Mss. reliqui omnes. Nec voci 
topiorum, que in elegantiore horto- 
rum cultu usum habent, ullus hie 
locus esse potest. Copiis etiam est in 
Leid. pr. pro scopis: coriis Leid. sec. 
In voce contextis consentiunt, ut de- 
bent, Mss. omnes cum Edd. Bas. 
Vascos. Steph. et aliis. Male Ursin., 
contra suum codicem, tamen contecti 
malebat. Vide ad B. G. 11.17. ¢ Ru- 
bis sentibusque intertextis,’ ut legen- 
dum puto. 

XLvIt. 18 Permanebant] Mss. non- 
nulli protegebantur. Clark. Id ego in 
meorum nullo inveni, sed tantum in 
Edd. Vascos. Gryph. post. Steph. et 
Strade : permanebant est pernoctabant. 
Consule Cel. J. F. Gron. ad Senec. de 
Benef. c. 16. Heins. ad Ovid. Art. 1. 
237. ac Comm. ad Ter. Eun. 1. 1. 10. 
et alibi. 

19 Gravati pondere—omnes subruti 
disjectique| Codices nonnulli Gravata, 
scil. tentoriola, pondere, Sc. omnia sub- 
ruta disjectuque. Que si vera lectio 
sit, tum deerit aliquid, quo referatur 
id quod sequitur, per castra passim 
vagabantur. Clark. In neutro habent 
hee Ursini et Sealig. Codices. Et 
certe illa magis ad tentoria, quam 
milites respicere videntur. Gravata 
etiam est in Leid. sec. qui et tenebra- 
rum habet, nec non aqua omn. In 
Scalig. aquamque. Pro omnes est in 
Scalig. Leid. pr. et Dorvill. vel ; in 
quorum ultimo item subruta disjectaque. 


NOTE VARIORUM IN 


Ciacconius legit Tisque s. i. g. c. gra- 
vatis pondere, ventis, aq. omnibus sub- 
rutis dejectisque : sed sine ulla neces- 
sitate, nimis recedit a scriptis Codici- 
bus, et perperam omnino disject. in 
dej. mutat. Vide num verior videatur 
hee lectio : Itaque, §c. gravatis pondere 
tentoriis, aquarumque vi (Mss. enim 
aquamque vel) subrutis disjectisque, om- 
nes. Wide Luc. tv. 88. Succur- 
runt et aliz conjecture; sed hee 
maxime placet. Dein elegantius, ut 
opinor, exaratur in Scalig. et Leid. 
primo rebus, que ad victwn pertinent, 
omnibus conv. 

23 Pilorum’ cacumina sua sponte 
arserunt} Hoe non raro  accidit. 
Livius xx11. 50. ‘ Prodigia ex pluri- 
bus simul locis nunciata: in Sicilia 
militibus spicula—arsisse.’ Plinius 
Hist. Nat. 1. 37. ‘ Vidi nocturnis 
militum vigiliis, inherere pilis pro 
vallo fulgorem.’ Hee et hujusmodi 
alia miraculorum loco credule posuit 
antiquitas Physices imperita; nihil 
enim aliud sunt, quam exhalationes 
sulfurez calore aéris accense, varia- 
que figura, pro flantibus ventis aut 
materi copia, predite. Vide Joan. 
Clerici Phys. 111. 4. § 7. seqq. Davis. 
Vide ad Obseq. cap. 107. * In Circo 
inter pila;’ ubi Lipsius conjicit in 
Circejis per p. 

XLvitt, 3 Ut quum — liberaretur] 
Locus in Mss. valde corruptus, Editt. 
Vett. habent Ut secum, §c. Que 
sententia est nulla. Scaliger edidit, 
ut st quum, §c. Quod itidem intelligi 
nequit. Goduinus et Cellarius melius ; 
ut sic quum, &c. Davisius aliique ué 
quum, &ce. Clark. In Edd. Elzev. 
nonnullis est Ut sic quum. Primo Mss. 
omnes et Edd. Vett. ad Scalig. usque 
ut secum ipse : nisi quod ipse desit Pe- 
taviano, dein ac terrore C. est in Pe- 
tav. Dorvill. et Leid. sec. Ad terrorem 
C. Leid. pr. nam liberarctur a Beroal- 
do ad sensum supplendum, invitis 
Mss. omnibus et Edd. prioribus, est 
additum. Latinus Latinius expunge- 


cAP. 48. LIB. DE BELLO AFRIC. 


bat exercitus Scipionis a terrore C. Sed 
nisi omnia me fallunt, e Mss. et Edd. 
Vett. omnino restituendus est locus 
hoc modo: Ué secum ipse aliquid auc- 
toritatis adderct exercitui (sive exercitu ) 
Scipionis, ac terrorem Casaris, scil. ex- 
ercitui, vel ad terrorem Cea@saris. Hoc 
patet eseqq. ubi dicit, antmum quidem 
additum Scipioni, sed Cesaris exerci- 
tum contra, ac exspectaverat Juba, 
omnem terrorem deposuisse, ita ut 
Juba presens auctoritatem, quam ab- 
sens habuerat, amiserit. Confidenter 
itaque hanc, si non veram, vere tamen 
proximam, emendationem textui in- 
serui, et aliorum  interpolationes, 
Mstis invitis, intrusas exsulare jussi. 
Verum auctoris sensum vidit, non 
pervidit tamen Lipsius, qui legebat ut 
secum al. auct.adferret exercitus Sciproni 
ad terrorem Casaris. Posset et legi ut 
secum aliquid auct. addcret exercitus 
(scilicet suus_) Scipioni ad terrorem Ca- 
saris. 

6 Peditibusque ejus armature] Hane 
sane lectionem exhibent omnes editi ; 
quod tamen non obstat, quo minus ex 
Msto Norvic. omnino rescripserim 
peditibusque levis armature. Davis. 
Levis ita optime Davisius restituit ex 
Ms. Eliensi. Al. omnes ejus armature. 
Sed et infra de Scipionis exercitu 
ce. 50. levique armatura. Clark. Sequor 
viros doctos in 7@ levis, auctoritate 
Petaviani Codicis permotus. Nam et 
ille levis exhibet. Pedites levis arma- 
ture dicit; quia et equites sine frenis 
levis armature erant. Confer Lips. 
l. 111. de Mil. c. 8. Vide etiam c. 14. 
pedites Numide@ levis armature. Unde 
forsan recte in Edd. Vett. et Mss. 
Cujac. ac Leid. sec. legitur Numida- 
rum, equitumque levis armature. Vulgo 
Numidarum equitum, levisque ar. Hine, 
‘ armaturas leves’ dicit c.59. Vide 
etiam c. 69. ‘ Numidze levisque ar- 
mature.’ 

11 Castris Cesaris] Ms. Dorv. Edd. 
Rom. Ven. Mediol. Vase. et Gryphii 
Margo C. Scipionis; contra mentem 


1613 


auctoris. Forsan utrumqne e margi- 
nali glossa natum fuerit; ut conjecisse 
etiam video Lipsium. 

13 Magis suspensiore animo| Non- 
nulli Msti cum editt. Rom. Ven. 
Beroald. exhibent magis suspensione 
animi ; unus autem e Mstis Regiis et 
Norvic. omissa prima voce, legunt 
suspensiore animo. Perperam; sepe 
enim particule comparationis nomi- 
nibus comparativis adduntur. Noster 
hujusce libri c. 54. ‘Magis in seditione, 
&c. quam pudoris modestieque fue- 
ritis studiosiores.’ Clemens Rom. Epist. 
ad Corinth. § 48, Tocodr@ uaddrov Ta- 
mewoppovery dpeide, dow Soxer MAA- 
AON MEIZON ceivat. Porphyrius de 
Abstin. 1. § 45. ‘H d&mroxy aadov oixet- 
orépa. Wide et G. J. Vossium de 
Construct. c. 16. Davis. Magis sus- 
pensiore animo ante adventum Jube 
commovebatur. Codices nonnulli, ma- 
gis suspensione animi, &c. Sed eru- 
dite tuetur Davisius lectionem vulga- 
tam; ostenditque bonos Auctores no- 
minibus comparativis particulas com- 
parationis nonnunquam insuper ad- 
dere. Quanquam et isto modo expe- 
diri potest hic locus: Magis commo- 
vebatur ante adventum Jube, animo 
suspensiore. Clark. Loco note mez 
hanc pone: Et exspectatione copiarum 
regiarum exercitus gus magis suspen- 
siore animo ante adventum Jub@ com- 
movebatur. Petav. Ursin. Norvic. 
aliique codices optimi dant et easpec- 
tatio copiarum regiarum exercitus ejus 
suspensiore animo, §c.: nonnulli vero 
representant suspensione animi. Le- 
gendum videtur et exspectatio copia- 
rum regiarum in exercitu cjus suspen- 
sionem animi ante adventum Jube 
commovebat. Certe recepta lectio 
non fuit ab Hirtiii manu, nisi si du- 
rissime scripserit. Davis. cur. sec. Ex- 
spectatio etiam est in Cnjac. ac Leid. 
primo: ex exspectatiene Scalig. Alter- 
utrum si recipias, legendum erit ev- 
ercitusque. Sed non opus est. Male 
enim Davisius in secundis curis locum 


1614 


hune alio modo refingere conatur. 
Sed nec bene magis (que vox solum- 
modo deest in Petay.) cum suspen- 
store animo junxit; licet sciam non 
raroitaeam abundare. Vide Melam 
111.10. Tac. de Mor. Germ. c. 6, et 
ques laudat Cel. Burm. ad Vellei. 
11.129. Barth. Ady. xxxt. 15. Rec- 
tius hie Clarkius jungit magis commo- 
vebatur ante adventum, scilicet quam 
post eum, ut elliptice locutus etiam 
Hirtius B. Alex. c. 74.‘ quas consue- 
tudine magis pervulgata credebat in- 
strui Cesar:’ ubi itidem Davisius 
perperam malebat satis. Est quidem 
suspensione animi in 2. Gallicanis, Leid. 
sec. Dorv. et Edd. Scaligerana pri- 
oribus: magna etiam Edd. Vascos. 
Gryph. post. ex interpolatione: nam 
suspensiore animo dant Ursin. Cu). 
Scalig. Leid. pr. Petav. 

17 Quo facto facile fuit intellectu] Ms. 
Norvic. et edit. Beroald. addita vo- 
cula, representant quo facto cuivis 
facile, &c. Eoque alludunt editt. Rom. 
Ven. nam in iis Librarii vitio legitur, 
Quo facto cujus facile fuit intellectu. 
Causam sane non video, cur ea yox 
rejici debeat. Davis. Facile fuit in- 
tellectu. Davisius, ex Ms. Eliensi et 
Edit. Beroaldi, reponit ; cuivis facile 
fuit intellectu. Reperitur et in Ms. 
Regio eadem vox. Clark. Cui Leid. 
sec. inserit ; cujus Leid. pr. cum Med. 
sed cuivis optime addunt Cuj. Petay. 
Dorv. ct Ed. Gryphii: quare deside- 
rare amplius passns non sum. Dein 
illatum est in Dory. et Leid. sec. et 
Edd. ante Beroald. at intellectum ex- 
stat in Cujac. Petay. Scal. Leid. pr. 
item Edd. Vasc. Steph. Gryph. post. 
Strade, et aliis. Quod non mutari 
debuit. Facile deprehensum est, ad- 
ventu regis Scipioni additum esse ani- 
mum. Et, ni fallor, ita alibi occurrit 
in his commentariis, Nee enim ¢a- 
pere, credo, quis velit, pro intellectu, 
ut optimum factum, §c. De quo vide 
ad B. G. 1Vv. 30. 

xLIX. 5 Cajpiendo loca excelsa occu- 


NOTZ VARIORUM IN 


pare contendit| Sic etiam Msti. Locus 
tamen mihi videtur depravatus. Lego 
propiusque Scipionem gradiendo loca 
excelsa occupare contendit. Davis. cur, 
sec. Forte delendum capiendo. 

7 Sibi progrediendi cripuerunt facul- 
tatem| Ait Joan. Glandorpius legen- 
dum haud dubie Casari vel illi: sed 
nescius erat bonus ille vir pronomen 
reciprocum pro demonstrativo poni pos- 
se. Carmen de Pheenice Lactantio 
adscriptum vs. 60. ‘ Ad se reddiderint 
tempora longa gravem.’ Dictys Cre- 
tensis 1m. 11, ‘Suggerente sibi Po- 
lyxena apparatum sacri ejus.’ Vide 
etiam que notavimus ad B. G. vu. 
50. Davis. Sibi progrediendi eripue- 
runt facultatem. Glandorpius, pro sibi, 
haud dubie reponendum existimat, 
Cesari, vel illi: sed nihil opus. Go- 
duinus et Fr. Sanctius, promiscue 
aiunt usurpari sibz et illi, modo ambi- 
guitas vitetur: quod, adeo universe 
dictum, est falsissimum. Davisius 
ridet Glandorpium, quod nescius es- 
set bonus ille vir, pronomen reciprocum 
pro demonstrativo poni posse. Sed et 
ipse fallitur. Non enim unquam poni 
potest vocabulum aliud pro alio, que 
quidem revera diverso sint significatu 
(quippe neque ratio tune esset futura 
ulla neque norma loquendi) sed uno 
eodemque in loco fieri nonnumquam 
potest ut vocum duarum utraque ex 
axquo usurpari queat diverso respectu. 
Sic, quod de Cesare hic dici potuis- 
set ei respectu propioris Anteceden- 
tis adversarit eruperunt, idem wxque 
proprie et Latine dicitur sthi respectu 
remotioris Cesar occupare contendit. 
Sed hac de re vide que fusius supra 
ad vir. 50. et ad B. G. 1. 20. Clark. 

8 Occupandi gratia} Collem prowi- 
mum Cesari jam ante occupaverat ; 
nune eundem collem occupare con- 
tendit, quem Cesar, occupare iti- 
dem contendebat. Queri autem po- 
test, an non omissa voce gratia, quam 
Librarii facile inferre potuerint, seribi 
debeat ejusdem collis occupandi, Labi- 


CAP. 51. LIB. DE BELLO AFRIC. 


enus consilium ceperat. Clark. 

L. 2 Que.erant transgredienda] Sic 
in Msto Regio legit Joan. Goduinus, 
ac ita ob otyratw reponendum censui. 
In vulgg. erat transgrediende. Editt. 
Rom. Ven. Beroald. ex Glossemate 
representant transeunda: Steph. au- 
tem que erat transeunda, ut he voces 
ad convallem referantur. Davis. Loca 
scilicet, Spelunce in modum subruta. 
Scaliger (errore fortasse typogra- 
phico), que erant transgrediende : 
quem fideliter secuti sunt recenti- 
ores, licet solcecismus sit manifestus. 
Ms. Vossii et Edit. Stephani; que 
(scil. convaliis) erat transeunda. Que 
Lectio non mala. Clark. Transeunda 
Leid. sec. Dorv. Victor. et Edd. om- 
nes ante Ursin. qui transgredienda e 
suo protulit, quocum faciunt Scalig. 
Petav. Leid. pr. eraé jam _ dedit 
Vascos. et alii ‘ statim convallem 
transgredi:’ atque ita in B. Alex. 
ce. 76. ‘ Alibi transcendere vallem.’ 
Vide ad B. Civ. 1. 68. Forsan trans- 
grediunda scripsit Hirtius. Ceterum 
transgrediende Leid. pr. 

9 Et preterea post montem collesque 
equites in occulto collocaverat] Hunc 
locum multo auctiorem exhibent 
Msti Ursin. et Norvic.: in iis enim le- 
gitur Et preterea post montem collesque 
subito se Cesari ostenderat, et equi- 
tes in occulio collocaverat. Editt. vero 
Rom. Ven. Beroald. Ut preterea post 
montem collemque subito se Cwsari osten- 
deret, equites in occulto collocaverat : 
unde legendum arbitror ut preterea 
post montem collesque subito se Cesari 
ostenderent, equites, §c. vel et preterea 
post montem collesque, qui subiio se 
Ce@sari ostenderent, equites, §c. Ni 
vel hoc vel illo modo legatur, conji- 
cere nequeo, unde factum, ut in tot 
Codd. hee verba irrepserint. Davis. 
In alia (credo) opinione fuisset Vir 
doctissimus, si ad verba proxime se- 
quentia animum attendisset. Nam 
ex ejus emendatione, hoc modo scri- 
betur tota periodus: Et preterea post 


1615 


montem collesque, QUI subito se Cx- 
sari ostenderent, (vel, ut preterea 
post montem collesque subito se Cesari 
ostenderent,) equites in occulto colloca- 
verat; ut, quum ipse ex improviso legi- 
onartos adortus esset, ex colle se equi- 
tatus ostenderet: Et, &c. Vides (ut 
opinor) quam importuna tavroroyig 
illud, subito se Cesari ostenderent equi- 
tes, et, se equitutus ostenderet, bis in ea- 
dem sententia ponatur. Vides etiam 
(ni fallor) unde factum, ut in tot Co- 
dices hec verba, subito se Ca@sari os- 
tenderent, irrepserint. Nimirum ad 
ea verba, ex colle se equitatus osten- 
deret, scripserat aliquis in Margine, 
explicandi gratia, subito se Cesari 
ostenderet. Deinde hance explicati- 
onem, post vocem similem, collesque, 
una ante linea, alieno in loco inse- 
ruit Librarius aliquis imperitus. At- 
que hine factum, ut in omnibus Mss, 
in priore isto loco coAcikws positum 
sit, ostenderet, non ostenderent. Nihil 
hac tota re manifestius. Quare om- 
nino retinenda vulgata Lectio: nisi 
forte, unico addito vocabulo, scri- 
bendum sit, ex colle se equitatus suBITO 
ostenderet. Clark. Dele notam meam. 
Davis. cur. sec. Cum Edd. Rom. 
Mediol. et aliis consentit Dorvill. 
collemque etiam Edd. Vasc. Steph. et 
alia. Cum Urs. et Norvic. facit Pe- 
tay. ef p. p.m. c. Cesari subito se os- 
tenderet, eq. Leidenses: sed bene 
etiam Gudio videntur hee verba e 
Glossa nata. Posset tamen infra legi 
ex colle se equitatus Cesari subito os- 
tenderet: idque vero arbitror esse 
proximum. 

16 Abusi sive obliti preceptorum 
Labieni, sive veriti] In mendo cubat 
vox prima. Lege isti, vel hostes, 
sive obliti, §c. Davis. cur. sec. Vo- 
cem abusi ut supervacaneam delebat 
Glandorpius. Mihi quoque suspecta 
est de mendo. Labienanit reponen- 
dum arbitratur Goduinus. 

ul. 4 Et Scipionis in planitia post- 
tum erat] Duabus voculis omissis, in 


1616 NOTA 
editt. Rom. Ven. Beroald. perperam 
legitur quod inter sua castra et plani- 
tiem positum erat: Ms. etiam Norvie. 
habet in planitiem ; in ceteris recep- 
tam lectionem tuetur, que sana est 
et sincera. Davis, Et planitiem etiam 
Ed. Mediol. in planitiem Petav. et 
Dorvill. de locutione ponere in locum 
diximus ad B.G. vit. 26. Sed re- 
liqui in planitie: quod reseripsi: pla- 
nitia a Scaligero primum repositum 
est; quod et supra factum in locis 
nonnullis ex uno alteroque Codice. 
Hic vero nemo monuit in ullo a repe- 
riri, Vide ad B. Civ. 43. 

5 Duo brachia instituit duci, et ita 
erigere| Lipsius reponendum conjecit 
ita dirigere ; quod lubens accipio le- 
goque, duo brachia instituit ducere, et 
ita dirigere. Davis. cur. sec. Per- 
peram Davisius duct mutare conatur 
in ducere. Sepissime occurrit illa 
conjugationum variatio: ut pluribus 
docui ad B. Ciy. 1. 32. ‘ Omnia per- 
misceri mallent, quam imperium di- 
mittere;’ et alibi. Rectius Lipsius 
dirigere conjecit; quod reciperem, si 
Mss. addicerent. Forsan inverten- 
dus est ordo; duo brachia instituit eri- 
gere, et ita duct. Erigi dicuntur om- 
nia, que aliqua fiunt altitudine. 

7 Id hac r. o. instruebat] Ita Rhell. 
Gland. Ciacconius et vulgo legunt; 
cum inveniretur in Aldinis, Gryphi- 
anis et aliis, is hac r. In Leid. sec. 
Dory. et Edd. Rom, Med. Ven. Be- 
roaldi, Vasc. Steph. aliis, hoc hac r. 
opus. At Ms. Urs, it, quo facit Seal. 
e quo sic notavit D. Vossius I. 2. 
In Leid. pr. scribitur In, hac ratione. 
Quasi per pleonasmum prepositionis 
in hee Hirtius extulisset : quomodo 
sepissime in Mss, hanc prapositi- 
onem addi aliquoties monui. Vide 
nunc modo ad B, Ciy. 1. 22. Verum 
im et i sunt potius reliquiz verbo- 
rum, que exciderunt ; nam in Peta- 
viano codice diserte habetur ut ad 
ang. d. sin. ¢j. op. conveniret latus unum. 


VARIORUM 


IN 


Hac r. Quod admittendum videtur, 
Dein quod instituebat emendat Ciac- 
conius, id citra necessitatem, et con- 
tra Hirtii elegantiam fit. Adi om- 
nino ad B. Gall. vitr. 41. *£ vineas 
agere et aggeres instruere capit.’ 

8 Instruebat] Emendat Ciacconins 
instituebat. Quomodo et alibi loqui- 
tur Cesar atque Hirtins. Clark. 

19 Acie] Sic e Ms. suo rescribi vo- 
luit Ursinus; quod etiam secuti sunt 
posteriores ; et profecto consentiunt 
Mss. Sealig. Leidenses, et Dorvill. 
unde patet recte me e Mss. vetus- 
tissimis rescripsisse B. G. 1. 23. ‘In 
sinistra parte acie:’ ubi vide: dein 
sub hostes stabat Leid. pr. et Scalig. 
Male S. seq. vocabuli primo etiam 
adhesit. Consule notata ad B. G. 
I. 21. ‘Sub monte consedisse.’ 

Lu. 3 In legionarios impetum fece- 
runt] Non in legionarios, sed in equi- 
tes impetum fecerunt, ut ex sequen- 
tibus fit manifestum ; unde Jul. Cel- 
sus p. 223. edit. Londin. Juba et Sci- 
pio simul et Labienus summa vi equita- 
tum ejus invaderent ; unde rescriben- 
dum in equites vel equitatum, Men- 
dum ex compendiaria scriptura or- 
tum videtur, cum enim primo scribe- 
retur im eg. oscitans Librarius in leg. 
facile mutavit, unde nata lectio re- 
cepta. Davis. In equites in textum 
audacter recepit Clarkius. Tantum 
mihi sumere ego non sustineo, nam 
aliud quid latere potest, ut Julianos. 
Sic c, 40. et alibi. 

5 Aliter adversariis cecidit] Joan, 
Glandorpius hiuleam orationem cen- 
suit; quapropter supplevit aliter, 
atque existimarunt, adversariis ceci- 
dit; Joan. vero Goduinus, ut vara 
vibiam sequitur, alifer quam puta- 
bant adversartis cecidit. Sed_ nihil 
deest; prima vox id denotat, quod 
infeliciter et contra sententiam acci- 
dit: observat enim Eustathius 7a pH} 
Kata ywapny } edxhv oupBavra, “AAAS 
amoBeBynkevas. Quin et ‘alter pro 


- aa 
s# ” Au 


“3 ied aa, LIB. D 


non bono ponitur, ut in auguriis al- 
fera cum appellatur avis, que utique 
prospera non est;’ que Festi sunt 
verba, Davis. Virg. /En. 11. 428. 
‘Dis aliter visum.’ Justin. 1. 13. 
‘Si aliter eventus ferat.’ 

12 Prospectu obfecisset} Sic primus 
rescripsit Scaliger, cum antea lege- 
retur prospectibus offec. quod Goduino 
placet, et restat quoque in Dorvill. 
et Gallic. De antiquo Dativo in wu, 
Cesari presertim proprio, vide Cel- 
lariam et me ad B. G. 1.16. Sed 
prospectui hic Petav. prospectum Sca- 
lig. prospectum abstulisset Reg. Gallic. 
cum antiqua Ed. prospectum offendisset 
Reg. Gall. et Vict. ac Leid. sec. Ac- 
tive. V. Cellar. ad c. 61. ‘ prospec- 
tum inpedire, habemus supra c. 40. 
et B. G. 11. 22. Sed singularis et ele- 
gansest lectio Leid. primi prospectum 
infecisset, obfusis scilicet tenebris. 
Claudian. 1. in Rufin. 130. de Megera 
‘ Hine dea prosiluit, Phoebique egres- 
serenos Infecit radios.’ 

13 Juba cum Labieno capti] Syllep- 
sis est. Sic apnd Apuleium Florid. 
ut. ‘Musa cum Minerva jndices 
astitere. Dictys Cretensis 1. 6. 
‘Ex consilii sententia Achilles cum 
Ajace ad Telephum perveniunt.’ Et 
c, 20. ‘Ulysses cum Diomede pro- 
fecti ad Priamum, Sic et passim 
idem scriptor, ut et interdum pre- 
stantissimus quisque. Vide Fr. Sanc- 
tinm Min. 1v. 10. et Jac. Perizonii 
addit. p. 823. (717.) Davis. Apul. Met. 
], 11. p. 60. ‘ Vector meus cum asino 
capita conferunt :’ male Ed. Scriverii 
et asinus, Adde Cel. Burmann. ad 
Ovid. Met. x. 219. ubi ‘ Dencalion 
cum conjuge numina montis ado- 
rant.’ 

18 Curioniani] Ita recté restituit 
Lipsius Elect. 11. 22. quem secutus 
est Cellarius. Intelliguntur enim mi- 
lites, qui cum Curione fuerant. Al. 
Curiani. Clark. V.c. 40. 

Liv. 11 Quo ceteri dissimiliter se 
gerant} Vocem penultimam in bone 

Delph. e& Var. Clus. 


E BELLO AFRIC. 


® - 
* 


Me. 
o 


1617 


fidei libris desiderari testatur, et 
abesse posse monstrat J. Fr. Grono- 
vius Observ. Iv. 14. p. 227. Davis. 
At in Buslid. quidem non comparet. 
Cum tamen eam representent Petav. 
Norvic. aliique Msti, nec aliter lo- 
qui soleat Hirtius, omnino retinen- 
dam puto. Davis. cur. sec. Mei 
quoque se retinent. V. etiam Gronov. 
ad Liv. xxx1x. 54. ‘ Neque illos recte 
gessisse.” Ex ejusdem Gronovii sen- 
tentia legi deinceps posset milites 
contra Remp. popult Ri. Vide ibid. in 
Obs. et Viros doctos ad Vellei. 11. 16. 
sed ut magistratus populi Romani, sena- 
tores populi Romani, Sacerdotes pop. Ri. 
ita etiam dicuntur milites populi Ro- 
mant. Adiomnino Heins. et Burm. 
ad Vellei. u. 69. V. etiam c. 97. et 
ad B, G. 1. 3. § a senatu populi 
Ri.’ 

19 Quantum potest} Mox rursus et 
quantum potest. Sed hic potes et intra 
potestis habent Mss. Dorvillii et Edd. 
omnes ante Ursinum, qui potest e suo 
Codice reponi voluit, quodque Scali- 
ger et seqq. secuti sunt. Potes primo 
loco etiam Petav. et Leid. sec. at 
idem cum Cujac. dein potest. Scalig. 
pro eo et mox peto, ut utroque loco 
habet Leid. primus. Non dubium 
mihi est, quin utrobique legi debeat 
quantum pote; veteri formula, apud 
Comicos frequenti. Vide G. J. Voss. 
de Anal. 11. 21. et me in Observ. 
Crit. ad Apul. Metam. 1. vin. p. 164. 
‘ Accubueram quam pote tutus.’ Dein 
Mss. Scal. et Leid. pr. itemque te, A 
Fontei, §c. te ab exercitu dimitto, ele- 
ganti et efficaci repetitione, que est 
notissima. 

23 In meo exercitu beneficio, non 
virtute] Forte, transpositis vocibus 
legi posset in exercitu, meo beneficio, 
non virtute (vestra). Sed et proba est 
vulgata lectio. Clark, 

25 In seditione concitandi milites} 
Codices plurimi concitandisque militi- 
bus. Clark, Lego in seditionem. Davis. 
cur. sec. Vulgata lectio est partim 


Casur 5K 


1618 


e conjectura Ciacconii, quam Scaliger 
primus admisit, partim ipsius Seali- 
geri. Antea edebatur in_ seditione 
concitandisque militibus adversariorum 
nostrorum Imperatoris. Et sane conet- 
tandisque militibus retinent Mss. mei 
omnes; quod nequaquam mutare de- 
buerat Scaliger. Rectins Ciacconius 
adversus vestrum Imp, emendavit, quod 
firmatur a Dorvill. vestrorum Scalig. 
Cod. Forsan advers. vestr. Imp. e 
Glossa inrepserunt. 

30 Singulis non a. singulis additis 
servis} Codices nonnulli E¢ singulos, 
non amplius, §c. Quod perinde est. 
Clark. Ex Petav. et Norvic. legen- 
dum et singulis non amplius singulos 
servos additos. Vide nos ad cc. 45. 
Davis. cur. sec. Singulos additos servos 
exhibent quoque Scalig. et Leiden- 
ses, ac 2. Gallicani cum Ursin. quare 
id reposui. Singulos, non. Edd. pri- 
me: quasi singuli essent inpositi in 
singnlis navibus: ita ut 5. navibus 
fuerint remissi, quomodo etiam Cel- 
sus sumsif, qui eos non nisi cum singulis 
servis separatim in navibus asportandos 
inponerent. Servos est in Ed. Elzev. 
quod non capio. Non male Cod. 
Dorvill. cum tribus Gallicanis, Edd. 
Aldi, Vascos. Gryph. Manut. Steph. 
et aliis et ad singulos n. amp. singulis 
additis servis. Sed optimorum Codi- 
cum lectio sequenda. Si enim servos 
additos singulis inposuit, etiam ipsos 
simul, quibus additi erant, inposuit. 

. 31 In navi inponendos] Ita exhi- 
bent vel nave Mss. mei cuncti cum 
Edd. primis aliisque veteribus. Et 
sane imponere in loco dixisse veteres 
aliqua exempla docent. Adi Celeb. 
Viros Dukernm et Drakenb. ad Liv. 
1. 18. 8. _Nepos in Cim. c. 4. ‘ut 
numquam in eis custodem inposue- 
rit” Sic enim Mss. Nihilominus in- 
ponere in navem multo frequentius di- 
citur, quam in nave: si modo ulla alia 
exempla tov in nave dari possint. 
Bosius ad Nep. vit..Dionis ec. 4. in 
naves mposuié monet in nonnullis esse 


NOTA VARIORUM IN | ‘ 


in navi. Sed corruptum hoe ex Ac- 
cus. navis. Confer notata ad B. Civ. 
11. 14, ‘legionibus in naves inposi- 
tis.” Pracedit hic in naves inposuisti. 
Dubito ergo, an non et hic in navim 
scribi debeat, ut certe jam ediderunt 
Vascos. Gryph. post. Stephanus et 
Strada, 

Lyi. 1 Promotisque eo usque, ut te- 
lum] Ms. Norvic. promotisque usque 
co, quod telum, unde rescripserim 
promotisque eo usque quo telum, quem- 
admodum exhibent editt. Steph. et 
Vascos. Davis, Reponendum existi- 
mat Davisius, quo telum, §c. Atque 
ita quidem scriptum est in Mss. Reg. 
et Vossii. Sed hoc perinde est. Ilud 
autem ait Hirtius; ud (vel quo) telum 
tantum non ex oppido adjici posset. 
Clark, Usque eo habent plerique libri, 
quare restitui. Sic B. Hisp. ec. 15. 
24. 34. usque eo, ut, &c. Cic. pro 
Arch. c. 9. Veget. 1.20. ‘ Usque eo, 
ut sagittarii ’ ubi etiam in Mss. 
plurimis, sed recentioribus usque adeo. 
Cort. ad Sall. B. Cat. 49. ‘ usque eo, 
ut,’ &c. ut deest L. pr. . Quod etiam 
Petav. quo Scal. Leid. sec. et Dorv. 
quod ideirco rescripsi. Dein abicé 
vel abjict est in Mss. omnibus et Edd. 
primis, item Beroaldi aliisque: idque 
probare videtur Brantius. Sed qui 
Cesar potuit prohibere, ne hostes ex 
oppido telum jacerent? hoc enim no- 
tat abjicere. Wide ad B. Gal. un. 56. 
‘telis ex vallo abjectis.’ Cl. Burm. 
ad Sueton. Ner. c. 34. Dicit ergo 
Hirtius brachia illa eo usque ad oppi- 
dum promota esse, ut tamen extra 
ictum teli essent, et telum eo usque 
adjict non posset. Non plane capit 
etiam Clarkins, et sine exemplo non 
pro tantum non. Adjicere telum est 
ita jacere, ut feriat scopum. Adi ad 
B. G. tv. 23. § Uti ex locis superiori- 
bus in litus telum adjici posset.’ 

6 Notissimique| Forte nobilissima- 


que. Sic enim jam infra nobiliores, 
§e. Sed et vulgata lectio non mala. 
Clark. 


CAP. 57. LIB. DE BELLO AFRIC. 


12 Sub potestate dati, occasione cap- 
ta] Scio, hee defendi posse pro sub 
potestatem, vel Ablativum poni, quia 
jam erant redacti. Vereor, tamen ne 
non profectum sit ab ipso Hirtio; 
non quod negem locutionem dare ali- 
cui sub potestatem; sic enim dare in 
servilutem alicui, et similia seepe oc- 
currunt: sed quod Mss. vocem dati 
satis damnant. Certe in meis omni- 
bus et Edd. primis scribitur dati po- 
testute. Pro capta in Leid. pr. et Ed. 
Flor. est accepta: at Petay. et Edd. 
Rom. Ven. ac Med. duta. Unde sus- 
picor olim fuisse sub Heimps. r. e. po- 
testate, data occasione, 1. e. oblata. 

15 Prowime Uzite] Mss. Reg. et 
Eliens. proxime locum Uzite. Ut 
forte legi possit, proxime oppidum 
Uzite. Clark. Petay. et Norvic. dant 
proxime locum Uzite. Cum Lipsio 
seripserim proxime Uzitam. Davis. 
eur. see. Locum addunt Mss. Urs. et 
mei omnes; sub quo Accusativum 
alium latere mihi non dubium est; 
sed quem non facile dixerim; licet 
multi effingi possent. In planitie 
erat situm Uzite oppidum. ‘Proxime 
Rhenum’ B. G. 1. 54. ubi vide. 

Lvl. 5 Quum nihilo minus ejus ser- 
monem nuncius ad se referret, restaret- 
que, uwé reliqua| Editt. Rom. Ven. 
Beroald. representant cum autem 
nihilominus ejus sermonem nuncius ad se 
referret, diceretque ut reliqua: Ms. Nor- 
vie. quum nihilominus ejus sermonem 
nuncius ad se referret, sed restare ut 
reliqua. Ex quo codice mihi rescri- 
bendum videter guum nihilominus ejus 
sermonem nuncius ad Scipionem referret, 
se resture, ut reliqua, $c. Mendum in 
Hirtio procreavit compendiaria scrip- 
tura, nam in Cod. scriptum putarim 
ad sc referret, quod imperitus Libra- 
rius in sE facile mutavit, cum Scipio- 
nis nomen esset exarandum. Hee 
sane conjectura Ciacconiane est pre- 
ferenda, qui, multis vocibus omissis, 
reponit quum nihilominus ipse restaret, 
uf reliqua. Hallucinatus etiam est 


1619 


Joan. Glandorpius, qui emendat cum 
ejus sermonem nuncius ad Sasernam 
referret, quasi Aquinius et Saserna 
per internuncios fuerant collocuti. 
Davis. Nuncius ad se referret; scil. 
ad Scipionem. Davisius conjicit scrip- 
tum fuisse initio, ad Sc. (nempe, ad 


' Scipionem;) mutatumque id Librario- 


rum incuria in, ad Se. Sed ista con- 
jectura nihil opus est. Nam illud, se, 
potest tam Latine cum Antecedente 
remotiori, Scipio, quam cum propiori, 
nuncius, reciprocari. Vide que su- 
pra annotavimus ad c. 49. ad vin. 50. 
et ad 1. 20. Quamobrem et male 
emendat Goduinus, ad Eum, §e. 
Frustraque Rhellicanus negat putare 
se Hirtium tam ineruditum et maie 
Grammaticum fuisse, ut reciprocum 
pronomen se ad Scipionem retulerit. 
Lepidusque plane est idem Vir doc- 
tissimus, cum voces istas nuncius ad 
se referret, interpretatur nuncius in se 
reciperet, siquid inde incommodi accipi- 
endum foret. Ridicule prorsus. Nee 
multo melius Cellarius; qui interpre- 
tatur, Scipionis mandatunz nuncius A- 
quinio adferret. Dein restaretque ué 
ediderunt Scaliger et Recentiores. 
Et est (ut in loco dubio) lectio 
maxime commoda. Mss. plerique 
habent diceretque ut, &c. Corrupte. 
Goduinus et Davisius ex aliis Codici- 
bus emendant se restare, ué. Quod 
ferri potest. Quamquam vulgate 
lectioni non videtur preferendam. 
Clark. Quum autem nih, Sc. est quo- 
que in Mss. Reg. Leid. sec. et Edd. 
Mediol. Pro ad se Leid. sec. et Dor- 
vill. ad eum. Ad illum Edd. Vase. 
Steph. &c. qu omittunt nihilomi- 
nus. Diceretque est in vulgatis omni- 
bus ante Scalig. et Leid. sec, se restare 
dixit habet Dorvill. sed restare Sealig. 
Leid. pr. Cujac. Petav. et Ursin, Ve- 
rissime: quod miror non cepisse in- 
terpretes. Sunt ipsa verba Aquinii, 
unde apud Celsum respondit: ‘ Et 
stabo inquit adhuc, donec expleam, 
quod incepi.’ Restare notat, perma- 


1620 


nere, in eodem consistere loco. Ut 
notissimum est. Dixit itaque Aqui- 
nius ‘sed restabo,’ &c. quasi vellet 
dicere: Mandet quid velit Scipio. Non 
curo, sed persistam et manebo hic, ut re- 
liqua peragam in colloquio. Vide Viros 
doctos ad Liv. tv. 58. Siquis tamen 
e Dorvill. velit se vel sed se, per me 
licet. Clarissime autem liquet e Cod. 
Dorvill, et Celso, diceretque natum 
esse ex adjecta glossa dixit, que se- 
pissime cum alibi tum in his commen- 
tariis in textum inrepsit. Adi ad 
B. G. 1. 17. Insuper pro que vellet 
Leid. sec. habet que ipse v. Edd. 
Vasc. Gryph. post. Steph. et aliz 
que v. ipse p. Sed Cujac. Scalig. 
Petav. Leid. pr. que si vellet. Forsan 
que sili vellet. Dein loco 70d postea 
scripsi preterea fide Mss. eorumdem, 
uti et Gallicornm, Dorv. Leid. sec. et 
Edd. Vascos. Gryph. post. Steph. et 
Strada. 

9 Usu venisse hoc civi Rom. miror} 
Ultimam vocem nesciunt Cujac. et 
Petav. Eam igitur dele, posita ad 
periodi finem admirationis nota. Vi- 
de Grevium ad Justini 1m. 14. et 
Ambrosium de Virgin. 11. 5. Davis. 
cur. sec. Egregii etiam Codices Sca- 
lig. et Leid. primus non agnoscunt 
verbum miror. Eleganter profecto. 
Frequenter enim ita Infinitivus adhi- 
betur absolutus in admiratione apud 
Comicos optimosque quosvis scrip- 
tores: ut docuerunt Gronovius, Gre- 
vius, Dukerus, aliique. Monendum 
id quoque habui ad Lucan. v. 695. 
* Mundi jam summa tenentem Permi- 
sisse mari.’ 

13 Ce@sis civibus|] Hoe est, tum 
cum concives ejus adeo frequentes 
occiderentur, Clark. Vulgatam lec- 
tionem solus servat e meis Leid. pri- 
mus. Ce@saris est in Petav. Leid. 
sec. Dorvill. et Edd. primis, quin 
etiam Cujac. et Scalig. habent Cesa- 
ris, resectis ceteris ejusdem p. civibus 
tncol, rev. malle. pro quo velle est a 
manu prima in Dorvill. Celsus etiam 





NOTZ VARIORUM IN 


tantum habet Jube regi barbaro potius 
quam Imperatori exercitus pop. Romant 
paruisse. Certe illa cesis ejusdem par- 
tis civibus in mendo cubare mihi vi- 
dentur. 

15 Parvumque senatorem] Senato- 
rem non valde nobilem parvum dic- 
tum fuisse non memini; ut videtur, 
nec immerito hance locutionem carpit 
Dodwellus Diss. de Jul. Celso §8. 
Sed quod hic scriptori, nos Librariis 
imputamus; nam legendum puto 
hominem novum pedariumque senato- 
rem. Pedarii senatores sunt ii, qui 
nondum majoribus honoribus functi 
fuerant. Wide sis Agellium 11. 18. 
Davis. cur. sec. Cave, cum Davisio 
quid mutes. Parvus senator dicitur, ut 
contra apud Horat. Ep. 4. Magnus 
eques. j 

20 Factum est]' Mss. Reg. et Vossii 
et Editt. Vett. factum est illico, §c. 
Clark. Est non comparet in Leid. pr. 
esse Edd. Vase. Gryph. post. Steph. 
illico etiam Leid. sec. Edd. Mediol. 
Ven. et quas modo nominavie Scribo 
Itaque factumillico, ut Scipio ad album 
sese &c. pro quo Edd. prime et Be- 
roaldi inepte alium representant. 

Lyin. 2 Supercilium quoddam excel- 
sum nacti non longe a Casaris castris} 
Supercilium locum eminentiorem, 
seu summitatem denotat. Sic apud 
Virgilium Georg. ]. 1. 108. ‘ Ecce sue 
percilio clivosi tramitis undam Elicit.’ 
Ubi Servius, ‘ altitudine,’ inquit, 
‘summitate terrarum.’ Hoc cum fu- 
geret eos, qui curarunt editt. Rom. 
Med. Ven. Beroald. hic Jocus in iis 
Codd. sic legitur, super alium quendam 
excelsum natura locum non longe a C@- 
saris castris, corruptaque hee lectio 
Joan. Rhellicanum fefellit. Davis. 

18 Quem suis impedimento] Sic 
editt. Rom. Ven. Beroald. at in Msto 
Norvie. legitur quem suis ipse adju- 
mentv : sed multum prestat lectio re- 
cepta, ut ipsa res ostendit: nam ne- 
cesse est, ut locus impeditus concur- 
sum impediat. Davis, 


cAP. 60. LIB. DE BELLO AFRIC. 


LIx. 1 Quemadmodum fuerint] Ita 
restitui ex Mss. duobus. Nec satis 
mirari queo editorum omnium dormi- 
tationem, qui ediderunt quemadmo- 
dum fuerunt. Quod hoc significatu ne- 
quaquam Latinum est. Clark. Legen- 
dum fuerint, quod, ut observavit 
Clarkius, exigit Latini sermonis ratio. 
Quin et Gryphius et Lugdunenses 
1576. ita ediderunt. Davis. cur. sec. 
Fuerunt defendi posset ex notatis ad 
B. Civ. 1.31. §11. Verum tamen 
Mss. quoque hic sequor: nam fuerint 
exstat in Leidensibus, Scalig. Dorvill. 
et Edd. Vascos. Steph. Gryph. poste- 
riore, non prima, item Stradz. 

5 Simplex esse acies media a legiona- 
rits militibus videretur| Suspecta vide- 
tur illuda. Quid si legatur ex? Sed 
Codices desidero. Clark. Voces a 
legionariis militibus importunas arbi- 
tror, nec ab Hirtio scriptas: non 
enim agitur, ex quibus militibus con- 
stare censeretur acies media, sed 
qualis appareret, simplexne an du- 
plex. Davis. cur. sec. 

15 Obposuerat] Ms. Reg. posuerat. 
Quod eodem redit, Ante preterea 
Mss. Reg. Eliens. et Vossii pro prop- 
terea. Edit. Rom. postea. Clark. 
Lipsius margini adlevit apposuerat. 
Frustra. Idem enim notat. Vide 
supra adc. 39. Preterea vero edidi, 
auctoritate Mstorum omnium et Edd. 
Vascos. Steph. Gryph. post. &c. 
postea etiam Mediol. et Ven. 

Lx. 2 Ordiar, &c.] Valde hic tur- 
bant Mss. et Edd. Leidensis primus 
exhibet, ordinare perveniam. Habuit 
legionem 1x, VU in sinistro cornu, XX, 
XXxvllI, &c. Omissis intermediis 
de dextro cornu. Leid. sec. Dorvill. 
Edd. Rom. Mediol. Ven. Ordinaret ad 
dextrum legionem 1x et VIII, in sinistro 
cornu XXX, XxvilI, &c. Khellicanus 
legit Ordiar et ad d. perv. Habuit le- 
gionem IX, Vil in sinistro cornu, Tri- 
gesimam Vigesimam nonam, §c. Quid- 
quid sit pro vir, dant vii seu octa- 
vam etiam Scalig. Petavian. et Edd. 
Fiorent. Vascos. Steph. Gryph. post. 


1621 


et aliw, ut “et statim xxx, xxv: 
XII, XIV, XXIX etiam Petav. Scalig. 
Leidenses ; et alii. In media acie 
pro XxIIx trigesimam tertiam exhi- 
bent Edd. prime Flor. Vase. Steph, 
&c. pro vit ergo rescripsi vit et pro 
XXIX in dextro cornu xx1Ix ; at in 
media acie XXIx. 

5 Ipsum autem dextrum cornu, se- 
cundam aciem fere, &c.] Locus ab in- 
terpretibus vexatus. Ms. Norvic. 
habet ipsum autem dextrum cornu, se- 
cundam autem aciem fere: Editt. Rom. 
Ven. secunda acie fere. Joan. Glandor- 
pio legendum videtur ipsum autem 
dextrum cornu et secundam aciem fere 
in earum legionum ct cohortium parte 
collocaverat. Aliam nostri sanandi 
viam institit Fulv. Ursinus, cui pla- 
cet circa ipsum autem dextrum eornu. 
At, nisi fallor, nec his nec aliis emen- 
dationibus caret Hirtius: integram 
enim arbitror vulgatam lectionem, et 
ipsum dextrum cornu idem valet, ac 
ad ipsum dextrum cornu quod atti- 
net. Vide que notavimus de Bell. 
Gall. 1. 39. Davis. Ursinus, ex con- 
jectura, legit, Circa ipsum autem, Sc. 
Atque ita plane scriptum est in Ms. 
Regio. Sed nihil opus. Subintelligi 
enim potest, circa, ad, vel quoad: aut 
per Appositionem conjungi possunt, 
dextrum cornu, et, secundam aciem. 
Editt. Vett. habent, Ipsum autem dex- 
trum cornu, secunda acie, &c. in Ms. 
Eliensi est, secundam autem aciem, §c. 
Tumque aliquid deerit, hoc modo: 
Ipsum autem dextrum cornu**** ; Se- 
cundam autem aciem, &c. Judicet 
Lector eruditus. Clark. Ipsum dex- 
trum cornu, secundam aciem per adpo- 
sitionem capit etiam Rhellican. In 
Leid. primo hee ita concipiuntur, 
Fere ante ipsum d. cornu secundum 
autem aciem fere earum I, partem 
coh. ordinaverut. Sec. autem aciem 
etiam in Scalig. In Dorvill. cir- 
ca ipsum autem d. c. secundum aciem. 
Circa addit quoque Leid. sec. Secunda 
acie fere Ed. Med. Mehisce non expe- 
dio, et locum emendandum sagaciori- 


1622 


bus relinquo. Proximum vero vide- 
tur e Ms. Leid. pr. Fere ante ipsum 
vel ipsum ante d, cornu secundam aciem 
€ VETERANARUM legionwm parte coh, 
vel secunda acie Vet. leg. partem coh. 
coll. iisque adjecerat paucas cohortes 
‘ex legionibus TrRONUM. Ceterum 
legionibus deest Mss. meis omnibus. 
Que vox facile subintelligi potest. 
Sic ¢. 75. ‘a suis castris, milia pas- 
suum vy. a Scipionis:’ atque ita c. 
76. 

8 Ad aciei sue mediam legionem] 
Neque hoc capio. Vide num regionem 
e Leid. sec. placere possit. Vel lege 
cum Lipsio medi legiones. 

9 Sinistrum, §c.] Hae usque ad 
suum d. latus desunt in Edd. Rom. 
Ven. ac Mediol. Suum abest a Leid. 
pr. sinistri sui. Pet. An sinistri sui 
cornus 2 ut subintelligatur acies. A- 
pud Lucanum ita ‘Cornus tibi cura 
sinistri’ 1. vir; ubi vide: esseé non 
agnoscunt Leid. sec. nee Dorvill. 

10 Quod dextrum suum latus muni- 
tionibus adjuvabat] Ex Msto Norvic. 
omnino rescribendum munitionibus ad- 
juvabatur. Fuly. autem Ursinus ex 
suo Codice rescribit uti dextrum suum 
latus munitionibus adjuvaretur. Davis. 
Primo, pro eo quod edidit Scaliger, 
adjuvabat ; recte reponit Davisius, ex 
Ms. Eliensi, adjuvabatur. Deinde ob- 
servandum, in Mss. Reg. Vossii et 
Ursini, omissa voce laborabat scriptum 
esse; Id eo consilio fecerat, ut suum 
dextrum latus munitionibus adjuvare- 
tur, sinistrum autem ut equitatus hosti- 
um multitudini resistere posset: eo- 
demque, &c. Quid si, collatis utris- 
que lectionibus, hoc demum modo 
legamus? Jd eo consilio fecerat, (quod 
suum dextrum latus munitionibus adju- 
vabatur,) ut sinistrum equitatus hostium 
multitudini resistere posset: eodem- 
que, &c. Clark, Cum Mss. Reg. Voss. 
et Urs. consentiunt Edd. prime, 
Vascos. Gryph. post. Steph. et Stra- 
dex, uti et Ms, Dorvill. nisi quod 
secundo loco non habeant wt, Clarki- 
anew autem emendationi suffragantur 


” 


NOTZ VARIORUM IN 


Brutus et Edd, Beroaldi, Aldi,Gryph., 
Manutii, nisi quod pro ut sinistrum 
dent sinistrum autem. Variant mei co- 
dices: Ut pro quod legitur in cunctis : 
pro adjuvabat Scalig. adjuvaret. Leid. 
sec. et Dory. cum Urs. Cellario pro- 
bante adjuvaretur, Leid. pr. cum 
Pet. adjuvabatur: quare id restitui 
sensu postulante. Paullo post uf 
deest in omnibus, sed post multitu- 
dint extat ut? in Leidensibus, Pe- 
tay. et margine Gryphii, omnino be- 
ne. Laborabat etiam agnoscunt Petay. 
et Leid. sec. cum eodem margine: 
laborat Scalig. et Leid. pr. Ni fallor, 
sanum jam locum feci scribendo, Jd 
eo consilio fecerat, quod suum dextrum 
latus munitionibus adjuvabatur: sinis- 
trum autem, equitatus hostium multitu- 
dint uti resistere posset, laborabat. Ve- 
rum notandum insuper in Petav. 
Scalig. et Leidensibus exarari resist; 
quod si admittas, sinistrwn, in accu- 
sativo capiendum erit pro ad vel quod 
ad sinistrum. 

16 Locis certis] Ms. Norvic. locis 
ceteris, perperam sane: ea tamen 
varietas fuit notanda, ut memores 
sint Critici, has voces crebro inter se 
confundi. Sic supra c. 54. ubi in 
editt. ‘memor—rapinarum certorwm 
hominum ;’? in Msto Norvic. est cete- 
rorum. Vice versa, apud Chalcidium 
p. 5. edit. Meursiane legitur a certa 
Sunctione operis cessantibus, cum reponi 
debeat a cetera functione, ut ostendit 
Plato, qui Tom, 1. p. 18. edit. Steph. 
Tav tiAwy emitnSeupatav wyovTas TXo- 
Aj dixit. Davis. P 

LxI, 2 Forte} Non damnarem hane 
vocem, si in Mstis fide dignis reperi- 
retur: at in nullo meorum occurrit, 
Leid. enim sec. et Dorvill. Forsan 
accidertt. Petay. Scalig. et Edd. Vas- 
cos. Gryph. post. cum Stephano, for- 
sitan. Bene: nec tum displicet acci- 
derit. Solent enim forsan et forsitan 
adsciscere subjunctivum. Adi Cel. 
Burm, ad Petron. c. 130.‘ Forsitan 
animus antecesserit corporis moram :’ 
et sepissime ad Ovidium. In Leid, 


cAP. 61. LIB. DE BELLO AFRIC. 


primo legitur forsitan id tempus. Qua- 
si fuerit olim forsit ante idt. De qua 
voce adi Broukh. ad Propert. 11. 7. 
23. Ceterum die pro die rursus legitur 
in Cod. Scaligeri. Adiad B. C. 11. 23. 

4 Dum cepisset| Hoc loco Ciacco- 
nius defendit alterum c. 88. ‘ Qui 
dum anima nondum exspirata conci- 
disset ’ ubi in nonnullis est quun. 
Sed male. Dum cum tempus notat, 
quo quid accidit, Indicativum habet. 
At spe corruptum esse in auctori- 
bus vidimus ad Frontin. 1.5.7. Ad- 
de Arntzen. ad Aurel. Vict. de Vir. 
Illustr. c. 8. § 4. Cl. Duk. ad Flor. 
mi. 11. 7. Drakenb. ad Livii 1. 40. § 
7. hine emendat e Ms. Ultraj. Val. 
Max. ul. 3.§2. * Qui dum legationis 
officio fungitur.’ Sic etiam Mss. 
Harl. et Leid. non fungeretur. Quare 
apud Hirtium quoque quum malo. 
Plura vide ad c. 88. 

17 Quod proprium] Primam vocu- 
lam, utpote delendam, uncinis cinxit 
Jos. Scaliger ; sed non opus est, ut 
viro summo aures prebeamus, ea 
enim particula vim adversativam in- 
terdum obtinet, ut observavit Ald. 
Manutius ad B. C. . 16. Proprium 
autem gaudium est perpetuum, sive 
diuturnum. Nonius Marcellus p. 
390. ‘ Proprium, diuturnum :—Pro- 
prium significat rursum perpetuum,’ 
Noster hujusce libri c. 32. ‘ Victo- 
riam propriam se eis brevi daturum 
pollicetur.’ Corn. Nepos Thrasyb. c. 
4. ‘ Parva munera, diutina; locu- 
pletia, non propria esse consueve- 
runt.’ Vide et Servium ad Virgilii 
fEn. 111, 85. et An. vi. 871. Davis. 
Quod proprium gaudium bellantibus for- 
tuna tribuere non decrevit: Scaliger 
vocem Quod delendam existimat. Per- 
peram admodum. Perit enim, sine 
ea, sententie venustas omnis atque 
econnexio. Davisius retinendam vo- 
luit ;. quod ea particula vim adversa- 
tivam interdum obtineat. Sed et ipse 
fallitur. Ac nodum profecto in scir- 
po quesiverunt Viri doctissimi.. Est 


1623 
enim hoc in loco plane nomen Relati+ 
cum. Quod gaudium (nempe preelii 
equestris secundi,) fortuna tamen 
proprium (hoc est, perpetuum;) tri- 
buere non decrevit. 

19 Cum parte equitatus] Syntaxis 
postulat, ut legamus cum partem equi- 
tatus, quemadmodum exhibet Ms, 
Regius, testante Joan. Goduino. Mu- 
tata igitur distinctione, rescriben- 
dum quum partem equitatus sui—misit, 
in itinere, &c. Davis. Cesar, cum 
parte equitatus sui,—misit : in ttinere, 
&c. Davisius, ex conjectura, Syn- 
taxi postulante, reponit; Cesar quum 
partem equitatus sui—amisit ; in itinere, 
Sc. Que quidem optima est conjec- 
tura; et firmatur, atque etiam emen- 
datur eo, quod in Ms. Vossii serip- 
tum repperi; Cesar quum partem 
equitatus sui—MISISSET ; in itinere, §e. 
Interim tamen defendi quodam moe 
do posse videtur lectionis vulgatz 
Syntaxis ; Cesar, cum parte equitatus 
sui,—misit (subintell. milites.) In itt- 
nere, §c. Clark. Pro nota mea pone: 
Cum parte equitatus sui Leptim, fru- 
menti gratia, misit. In itinere, &c. 
Frumenti gratia non agnoscitur a Pe- 
tay. Cujac. et Norvic. Voss. autem 
et Gryph. exhibent partim—misisset. 
Lege igitur cum partem equitatus sut 
Leptim misisset ; in itinere, §c. Davis. 
eur. sec. Partem habent Leid. sec. et 
Edd. Vascos. Gryph. post. Steph. et 
alie. Pro frumenti gratia dat Dorv. 
frumentandi et Leid. sec. caussa. A re- 
liquis absunt etiam et a Leid. pr. eti- 
am Verbum misit. Cum parte misit 
mihi sincera videntur. Forsan fru- 
mentarios vel frumentatores quum misit, 
in itinere, &c. predat. Qui equites est 
in Petavian. 

25 Iter officere] Rhellicanus emen- 
dat, interim officere.. Sed nihil opus. 
Clark. Iter officere non intermittit. 
Archaismos in nitido scriptore non 
admiserim. Imgitur vel iter deleo, 
quod nescit editio Gryphiana; vel 
lego adversariorumque excurstonibus ita 


1624 


officere non intermittit ; ductis nempe 
per campum vallo fossaque. Davis. 
cur. sec. Iter abest a Vascos. et 
Steph. ac Strade Edd. prospectui offi- 
cere dixit etiam supra ¢c.52: ubiin 
aliis prospectum tamen, et vide. Ni- 
hilominus dele iter vel ita lege: effi- 
cere est in Leid. sec. ac Beroald. et 
aliis Editis: ifer nullum hic locum 
habet. 

Lx. 3 Ibique Getulis remigibus 
epibatisque complet, insidiandique gratia 
progressus| Ms. Norv. illamque, §c. 
complet, insidiandique gratia ab Utica 
progressus ; quz quidem lectio cum 
Hirtii simplicitate melius videtur 
convenire. Eam sane animo proni- 
ore recipio, quod editt. Rom. Ven. 
Beroald, duas illas voces exhibeant, 
quas ex Msto Norvic. adserui. Davis. 
Mss. Eliens. et Vossii, et Editt. Vett. 
ab Utica progressus. Quod probat 
Davisius, ut Hirtii capnvela et sim- 
plicitati congruens. Clark. Illamque 
ut et ab Utica confirmatur a Codice 
Pet. quare ita reposui. Immo ab 
Utica agnoscunt etiam Leid. sec. 
Dorv. et Edd. Vascos. Gryphii, 
Steph. alizque. 

7 Ad Thapsum versus] Hee lectio 
est a Msto Norv. ac editt. Rom. Ven. 
Bevoald. cum in vulgg. omissa pre- 
positione, scribatur Thapsum versus. 
Davis. Ad Thapsum versus. Ita recte 
restituit Cellarius, et Davisius, ex 
Ms. Eliens. et Editt. Vett. Consenti- 
unt Mss. Reg. et Vossii. Vulgg. omit- 
tunt, ad, Clark. Videtur typogra- 
phico errore excidisse ad e Scal. Ed. 
nam Mss. omnes et Edd. priores pra- 
positionem eam agnoscunt. Atque ita 
spe Cesar et Hirtius cum aliis. Vide 
Cellarium ad c, 23, et supra ad v1. 32. 

12 Cum classe se longius a prospectu 
removit: reliqua classis in salo ad Lep- 
tim) De hoc loco sie scribit Ph. Ru- 
benius Elect. m. 4. Prior narratio 
expungitur damnaturque a sequenti. 
Si Aquila cum classe angulum nactus 
est, quomodo adjicit religua classis in 


NOTZ VARIORUM 


IN 


salo ad Leptim? Sed auctor culpa va- 
cat, et editio prisca verissime scribit 
et ordinat : ‘ Aquila tempestate jac- 
tatus, cum classe propius promonto- 
rium superare non potuit : atque an- 
gulum quemdam tutum a tempestate 
nactus, se longius a prospectu remo- 
vit’ Cur hee mutata? nam Aquila 
solus angulum illum cum navi sua ce- 
pit ; reliqua classis ad Leptim appu- 
lit. Hactenus vir eruditus, cnjus fi- 
dem aliquatenus firmant editt. Rom. 
Ven. Beroald. in iis enim legitur: 
Aquila tempestate jactatus, cum classe 
propius promontorium superare non po- 
tuit, atque angulum quendam tutum a 
tempestate nactus, cum classe se longius 
a prospectu removit. Davis. Aut vo- 
ces iste cum classe intelligende sunt 
cum parte classis, scilicet cwn navibus 
aliquot: aut recipienda erit Rubenii 
lectio, cui favent Editi aliquot vete- 
res: ut transpositis nimirum vocibus 
istis cwm classe hoc modo scribatur 
tota periodus: Aquila t. jactatus cum 
classe promontorium (al. propius pro- 
montorium) superare non potuit. Atque 
ang. q. tut. a temp. nactus se (id est, 
navem suam) longius a pr. removit. 
Reliqua classis, §c. Clark. Cum pri. 
mis editis consentit de more Med. 
Illa verba cum classe omnino transpo- 
nenda duco. Favet Leid. pr. qui se 
non habet. 

15 In oppido progressis| In opP1Do 
progredi et vagari, paullo amplius est, 
quam oppidum adire vel in OPPIDUM 
progredi. Quemadmodum quod dixit 
Poeta, Pilam projecit in herba, am- 
plius est quam si dixisset, Pilam pro- 
jecitt inherbam. Vide supra ad rv. 12. 
Quamobrem minus recte faciunt, qui 
emendant; in oppidum. Clark. In 
oppido victus sui mercandi gratia pro- 
gressis: Gryphius edidit in oppidwn. 
Lege in oppidum victus s1B1 mercandt 
gratia progressis. Davis. cur, sec. At 
jungi possent in oppido victus mercandi, 
Verum oppidom est in Mss. Leidensi- 
bus et Edd. Vascos. Steph. Gryph. 


CAP. 64. LIB. DE BELLO AFRIC. 


post. et facile oppido ex oppidum an- 
tiqua pronunciatione nasci potuit. 
Ceterum videri posset hic primo loco 
scribendum esse partimque. Sed so- 
let in divisionibus Hirtius semel eam 
voculam omittere. Adi ad B. Alex. 
c. 29. 

16 Ex perfugis| Rectius Mss. Ur- 
sin. Petav. Cuj. et Leid. pr. dant 
perfuga. Cesariani milites non tot 
numero solebant perfugere. Saltem 
id dissimulant Czsar et Hirtius. 
Rescripsi idcirco perfuga: preterea 
Leid. primus exhibet a perfuga. Vide 
ad B, G. vir. 83. ‘ Ab his cognoscunt.’ 

18 Ex Cothone egressus| Ex portu 
arte facto; nam ‘ Cothona sunt por- 
tus in mari, non naturales, sed arte 
ét manu facti. Est autem et mascu- 
lini et neutri generis: nam et cothon 
hujus cothonis facit, et cothonum hu- 
jus cothoni.? Verba sunt Servii ad 
fin. 1.431. Davis. et Cellar. 

Primo mane] Ne dubita de veritate 
lectionis, quam servarunt Pet. Leid. 
pr. et Dorvill. cum primo mane. Que 
prepositio dein adhesit seqq. cum 
universa cl. ut est in Mss. nonnullis 
et Edd. Rom. Mediol. et Ven. etiam 
non male, ut patet ex dictis ad B. 
Civ. 1.31. At cum primo mane ele- 
ganter. Sic Plaut. et Terent. ‘ cum 
primo lucu.’ Vide Comm. ad Adelph. 
v. 3.35.: et infra ad c. 95. ‘cum 
prima luce :’ de quo vide Clar. Bur- 
mann. ad Ovid. Am. 111. 14. 7. Casar 
et noster supra cum nuncio exire. Plu- 
ra invenire potes apud Cort. ad Sal- 
lust. Jug. ce. 68. * cum occasu solis 
educit ;’ et in Lexicis. Mox pente- 
remes vel pentiremes, non penteres, est 
in Ursin. Petav. Scalig. Leidensibus 
et Dorvill. ac cunctis Editt. ante 
Seal. Vide tamen, que diximus ad 
c. 47, 

19 Universa classe] Codices non- 
nulli cum universa classe. Clurk, 

Lxit. 4 [bique moratus, omnes ut se 
naves consequerentur, primum ipse navi- 
giolum parvum conscendit] Fuly, Ursi- 


1625 


ni Codex ibique moratur, omnes ut se 
naves consequerentur, postea ipse, Xe. 
Sic et Mss. duo Thnanzi, quam lec- 
tionem probat Joan. Goduinus. Ms. 
autem Norvic. ibique hortatur, &c. post 
eo tempore parvulum navigiolum con- 
scendit, ut legendum crediderim ibi- 
que hortatur, omnes ut se naves conse- 
querentur ; postea ipse parvulum navigi- 
olum conscendit. Editt. tamen Rom. 
Ven. Beroald. vulgatam Jectionem 
retinent, qua nihil habet absoni. Da- 
vis. Ego proprius paulo a vulgata 
lectione scripserim equidem: Ibique 
hortatus—consequerentur ; primus (vel 
primum) ipse, &c. Clark. Moratur 
Leid. sec. et Dorv. hortabatur omnes, 
ut se naves omnes Leid. pr. Sed horta- 
tur Cujac. Petay. et Scal. Unde sine 
hesitatione recepi hortatus. Celeri- 
tati Cesaris non convenit mora. 
Scriptum fuerat de more ortatus : inde 
Librarii nonnulli fecere moratus. Ex 
eodem fonte manavit istud postea, 
quod etiam obsidet Scalig. et Leid. 
pr. Codd, Dein parvulum exhibent 
Leidenses utrique, Scalig. Dorv. et 
alii. Bene. Hoc enim Hirtio est pro- 
prium, Adi ad vir. 13. ‘ secundis 
parvulis rebus, et Davis. ad c. 27. 
hujus libri. 

10 Contendit] Codices nonnulli ce- 
pit. Quod idem fere. Clark. Mei 
omnes rectius contendit. 

13 Triremem] Leid. pr. turrem. 
Forsan trierem. Ut super ‘ penteris,’ 
et c. 44, ‘navis trieris;’ ubi plura, 
Custodibus autem delebat Lipsius. 

18 Ea nocte] Leid. pr. eadem die, 
Petav. eadem nocte. Opinor fuisse 
ea de nocte. B, G. 11. 7. ‘ Eo de media 
nocte Cesar, &c. Vide Malasp. et 
Grev. ad Cicer. Ep. Att. vit. 6. 
‘Epistola quam de nocte daturus 
eram:’ et Burm. ad Sueton. Aug. c. 
97. ‘ de nocte evectus est.’ 

LXIv. 2 Cum reliquis dimiserat, et 
postea| Lege, postulante sensu, cwm 
reliquis dimiserat. Hic postea. Davis. 
cur, sec. Frustra. Qui subauditur. 


1626 


Vide cum alibi, tum ad Lucan. vr. 
728. ut et supra ad B, G,. iv. 3. 
‘Ubii quorum civitas et ampla, et 
paullo, quam sunt ejusdem generis,’ 
&e. pro et qui paullo. 

8 Se Nasidii classe captum| Pet. et 
Norv. male dant sed ewn Nasidii classe 
captum; nec melior est Gryphiana 
lectio, se in Nasidit classe captum. 
Nam Nasidius erat Pompeianus. 
Vide B. G. 1. 3. seqq. Scribendum 
vero sea Nusidit classe captum, prout 
recte Cujac. et Ursin, Davis. cur. 
sec. Edd. Vascos. Stephan. et aliz 
sein Nas. perperam omnino ut nota- 
vit Davisius. Si enim in elasse Na- 
sidii fuisset, Vari non potuit benefi- 
cio servari; illi enim erant Pompeia- 
ni. Vide B. Civ. 1. 11. Leid. sec. sea 
ipsius cl. Leid. pr. se a navium cl. Bene 
Onj. et Ursin. se a Nasidii cl. unde 
Edd. Rom. Med. Ven. sed Nas. Re- 
cepi itaque se a N. cl. Alioquin a 
posset abesse. V. ¢. 61. § 4. captus est 
in Leid. sec. captum abest a Dory. 

LXV. 7 Recipit in castra] Sic ex 
Msto Norvic. reposui: in aliis erat 
recepit in castra, que lectio minus ¢on- 
venit cum verbis presentis temporis, 
quibuscum conjungitur. Davis. Re- 
cepit in castra, Davisius, ex Ms. E- 
liensi, (cui suffragatur Ms. Vossii,) 
emendat, recipit. Quod et Tempo- 
rum ratio videtur postulare. WVerun- 
tamen in hujusmodi constructione, 
ubi tanquam presens narratur res 
preterita, perinde est. Clark. Mo- 
nitum hoc sewpissime. Mei hic etiam 
recipit. 

10 Atque ipse quotidie, — locis ido- 
neis consedit| Sic Mss. Reg. et Eliens. 
et Edit. Rom. Editi Recentiores, 
atque ibi ipse, &e. Perperam admo- 
dum et absurde. Non enim ibi ipse 
consedit ; sed, castris duarum legio- 
num ibi factis, ipse quotidie certo in- 
tervallo in locis idoneis insidiaturus 
consedit. Quod mirum Editores om- 
nes fugisse, preter unum Joan. Go- 
duinum, alias minus scientem. Clark. 


NOTZ VARIORUM IN 


Secunda vox sententiam turbat, ea 
igitur deleta, lege atque ipse quotidie, 
prout Beroaldus edidit ; ac ita dant 
Petav. Buslid, et Norvio. Sic etiam 
Goduinus et Clarkius ex suis Codd, 
voluere. Davis. cur. sec. Deleyi rd 
ibi, consensu etiam Leidensium, Seal. 
Dorv. et Edd. Ven. ac Mediol. 

13 Consedit] Scalig. et Leid. pr. 
considet: ut scilicet respondeat 7@ 
facit. Sed verior lectio videtur con- 
sidit. De quo verbo adi ad vim. 32. 

LXvi. 9 Suppetias occurrit] Sic lo- 
quitur infra c. 68. Hee tamen opd- 
ois Dodweilo tam displicet, ut eam 
non ab Hirtio, sed a Celso interpola- 
tore fuisse censuerit. Vide Diss. de 
dulio Celso § 8. Sed se nimis moro- 
sum censorem prestitit vir eximius ; 
nam cum suppetias occurrere sit idem, 
quod suppetias in tempore venire ; non 
est cur nostrum male Latinitatis in- 
cusemus. Adi J. Fr. Gronovium ad 
Senecam Controv. x1. p. 186. Davis. 
cur, sec. Vide etiam supra ad c. 39. 
c, 5. ‘ suppetias venire.’ c. 25. ‘ sup- 
petias proficisci.’ c. 39. ‘ subpetias 
ire.’ c. 75. ‘ subpetias mittere.’ 

LXVU. 1 Quomiam frumenti inopia| 
Ms. Norvic. qui frumenti inopia preme- 
batur, et ea sane lectio eque placet 
ac vulgata, Davis. 

11 Pauco tritici} Meliore jure Cl, 
Dodwellus hoc verbum reprehendere 
posset, quam reliqua: exemplum 
enim nescio apud aurei evi scripto- 
res, ubi paucus in singulari occurrat. 
Sed et Hirtium ita scripsisse non 
eredo: parum estin Dory. Immo in 
optimo Leid. pr. restat bene parvo. 
Pro recreato Aicardus rescribere ten- 
tavit recurato, me non adsentiente, 

LXvIII. 6 Castris ex campo in collem 
ac tutiora loca collocatis| Cum Lipsio 
rescripserim collatis ; quod, ut opinor, 
lingue Latina ratio postulat. Davis. 
cur. sec. Recte collatis Lipsius. Ita 
in B. Alex. c. 6. Castra castris colla- 
ta, in Mss. est perperam collocata. 
Dein reposui oppidum potitur pro op- 


cAP. 70. LIB. DE BELLO AFRIC. 


pido fide Mss. Scal. Leid. pr. Vide 
supra ad c. 36. ‘ Castellum est po- 
titus.’ 

13 Mutio] Sic primus, quod sciam, 

Scaliger inprimi curavit pro Biotio. 
‘Qua auctoritate nescio. In Petav. 
est Biocio. In Scal. Mocio supra- 
scripto wu: ut credam, eum secutum 
esse suum codicem. In Leid. pr. 
Mincio. Minnius vel Ninnius vel Mi- 
nutius Reginus occurrit apud Cic, 1. x. 
ad Att. Ep.17. ubi V. Corrad. Bio- 
tio habent cum Edd. prioribus Leid. 
sec. et Dorvill. De Ninniis vide J. 
F. Gronov. Obs. tv. 4. 

Lxix. 3 Adortt] Legas velim oborti. 
Non enim Cesaris copias invaserant, 
quod adoriendi est potestas. Davis. 
cur. sec. Contrarium patet e se- 
quentibus, nee obstat quod casus de- 
sit. Sic enim etiam ec. 95. 

4 Exsistunt] Codices nonnulli exe- 
unt. Sed proba est vulgata lectio: 
sic enim supra c. 7. ‘ Et subito exsi- 
liunt.’ Sed Codices plerique habent 
exsistunt. Clark. Ibi vide multa ex- 
empla et hic Glandorp. 

14 Numide, levisque armatura]| E- 
ditt. Rom. Ven. Beroald. perperam, 
omissa particula, representant Nwmi- 
d@ levis armature. Ms. Norv. exhibet 
Numide levisque armatura, ac ita repo- 
nendum, nisi forte, pro vetere scri- 
bendi ratione, /evis nominativi plura- 
lis censeatur. Davis. Levisque arma- 
tura. Sic Mss. Reg. et Eliens. Si- 
militer supra, § 1. ‘ equitatu levique 
armatura ; et § 3. ‘ equitatus et levis 
armatura” Al. levisque armature. 
Que si lectio recipiatur, tum subin- 
telligendum erit milites. Quod multo 
potius est, quam ut, cum Davisio, 
armature in plurali numero accipia- 
mus, et levis antique scriptum pro 
leves. Clark. Bene Davisius in se- 
cundis curis deleri jussit illa nisi forte, 
Sc. Leves armaturas in plurali alibi 

“quoque dixit. Numide levis armature 
etiam Dorv. et Ed. Mediol. Armatura 
etiam edidit Stephanus. Sed excidisse 
potuit hic vox pedites. Neque Numi- 


1627 


dz levis armature adeo ineptum est. 
Vide c, 14. ‘ Pedites Numide levis 
armature cum equitibus procurrunt, 
Sed plura vide c. 48. ‘ Numidis sine 
frenis, peditibusque levis armaturz.’ 

17 Julianos proficiscentes insequeren- 
tur, et refugerent instantes, propius non 
accederent | E.ditt. Rom. Ven. Beroald, 
exhibent Julianos proficiscentes inse- 
querentur et refugerent : stantes propius 
non accederent ; sic et Ms. Norv. nisi 
quod in eo omittatur particula copu- 
lans, unde mutata distinctione legen- 
dum crediderim Julianos proficiscentes 
insequerentur et refugerent siantes, pro- 
pius non accederent ; nam c. 70. testa- 
tur noster, si tres aut quatuor vetera+ 
ni se convertissent, multes Numidas 
terga vertisse. Davis. Mss. et Editt. 
Vett. stantes. Que et ipsa ferri pos- 
sit lectio. Clark. Et abest a Petav. 
et Leid. prim. Stantes exhibent Pe- 
tav. Leidenses, Dorv. et Edd. omnes 
ante Scaligerum, qui instantes e suo 
codice reposuit. Forsan et refugerent 
ejicienda sunt, legendumque Julianos 
proficiscentes insequerentur ; stantes 
propius non accederent. Certum est 
opponi ab Hirtio proficiscentes et stan- 
tes. Quare licet et refugerent retinea- 
mus, quo magis incline, stantes est 
scribendum. Insequebantur et refu- 
giebant Julianos, cum erant in itine- 
re: cum stabant, eos propius non ac- 
cedebant. 

Lxx.2 Horisiv] Sic Mss. Reg. et 
Vossii. Ms. Eliens. et Edit. Rom. 
In horistv. Scaliger et Recentiores 
in horam quartam. Extremo agmine 
est pro ab extr. agmine. Clark. In 
horis habent Leid. sec. et Dorvill. et 
Edd. plerzque ante Sealig. Sed ho- 
ris jam ediderunt Vasc. Steph. Gryph. 
post. et est in Msto Ursin. Verum 
in horum dant Leid. pr. et Scalig. An 
numerus quinarius deleri debet ? Cer- 
te Ciacconius ait alios libros non ha- 
bere v, ut fuerit in horam 1, sive 
unam: nam vel sic perparvum est 
spatium, quo progressus fuisset per 
totam horam. Paullo post malim, si 


1628 


per Mstos liceret revocabat. 

13 In spatio] Hine adparet probam 
esse lectionem in Virgil. et Silio, 
‘Addunt in spatio:’ ubi Vir doctus 
Misc. Obs. Vol. v. T. 3. p. 16. e Vett. 
Edd. malebat in spatia. 

16 In castris incolumes — reduxit] 
Non necesse est, ut cum Pet. Ciac- 
conio legamus in castra; nam hee 
prepositio, etiam cum motum deno- 
tet, ablativo jungitur, ut inter alios 
ostendit G. J. Vossius de Construct. 
c. 65. Davis. Vide que supra ad 
B. G. 1v. 12. Clark. Lego in castra. 
Sic edidit Gryphius: et sic perpetuo 
loquitur noster. Vide c. 73.76. Da- 
vis. cur, sec. Castra quoque edidere 
Vase. et Stephan. Et ita etizm mal- 
lem. Sed obstant Mss. Adde notata 
ad B. G. 1. 17.‘ In castra venisset,’ 
et alibi. 

LXXxI. 7 Et quemadmodum tela mitte- 
rent, precipit} Editt. Rom. Ven. pre- 
cepit ; in Ms. autem Norv. est preci- 
perent, unde procul dubio legendum 
precipere; supra enim dixit wt lanista 
tirones gladiatores condocefaceret, 
cum quo hic locus componi non po- 
test, nisi subjiciatur modus infiniti- 
vus. Davis. Precipere. Editi ha- 
bent; pracipit, vel precepit. Ms, E- 
liensis, preciperent. Unde Davisius 
ex conjectura optime restituit, preci- 
pere: postulante et ipsa Modorum 
ratione, propter precedentem condo- 
cefacere. Atque in Ms. Regio plane 
seriptum est, precipere. Clark. Er- 
rant Viri docti, licet et preciperet sit 
in Petay. et Leid. pr. Sed hoc na- 
tum e precedentibus — inperfectis. 
Condocefacere et precipit jungit; ut 
c. 25. Recipere et abduxit: ubi vide 
plura. 

11 Jaculis interficiebat et l. m. defa- 
tigabat} Sic Scaliger reposuit ex Mss. 
Ursini et suo, quibus dubito an acce- 
dat Petav. Verum Leidenses et Dor- 
vill. cum Edd. Vetustis cunctis dant 
pluraiem numerum. Et recte. Mau- 
tatus ille est a librariis nescientibus 
crebro in Collectivis, licet praecedat 


NOTA VARIORUM IN 


singularis, sequi pluralem. Adi om- 
nino ad vr. 2. Quisque non patitur, 
neque aliter si faciant, &c. Vide et 
Varias lectiones c. 72. § 4. 

16 Ab his insectatus| Hoc partici- 
pium, quod vulgo deponens censetur, 
hic loci passive accipitur, quin et aliis 
id genus multis idem contigit, quem- 
admodum ostendit G. J. Vossius de 
Anal. 111. 6. Hine factum, ut hujusce 
verbi activam terminationem adhibue- 
rit Plautus Captiv. act. m1, se. 4. 61. 
Davis. 

LXXII. 2 Quia, quodcumque prelium 
quoties erat commissum, equitatu suo— 
hostium equitatui nullo modo par esse 
poterat) Prima vox abest a Petav. et 
Norvic. Reponendum suspicor, quod 
nempe, prelium quoties erat commissum, 
equitatus _suus—hostium equitatut— 
nullo modo par esse poterat, Davis. cur. 
sec. Cum sensus in vulgatis satis 
constet, conjecturis incertiorem red- 
dere veram lectionem nolui: sed quia 
etiam abest a Scalig. Immo a Leid. 
pr. desunt. Vehem. comm. quia quod- 
cumq. in quo itidem pro prelium, bel- 
lum editur. Forsan modo fuerat ini- 
tio commovebatur (commotus Dory. Edd. 
Rom. Med. Ven.) quod, preclium quoties 
vel quotiescumque er. com. 

5 Autem| Legendum credo item. 
Davis. cur. sec. 

10 Cui uni ret] Lege cui rei tamen, 
&c. deleta voce uni, quam prietermit- 
tunt Petav.et Norv. Davis. cur. sec. 
Nequaquam uni ejiciendum, quod 
suam hic habet emphasin, et aliquo- 
ties ita loquitur Cesar etiam. 

11 Ea Italia transportari] Tta edi- 
dit Jos. Scaliger, et sic emendarunt 
Petr. Ciacconius et Just. Lipsius 
Elect. 11. 22. cum in libris Mss. et 
antiquitus excusis legatur in Italiam 
transportari, quam lectionem tueri 
frustra aggressus est Joan. Godui- 
nus; nam Cesarem oratidras te EK 
THS ITAAIAS kai EAEPANTAS perta- 
meupacdae testatur Dion |. xu. 
p. 215. Vitiosa tamen illa lectione 
deceptus videtur Jul, Celsus: hie 


CAP. 72. LIB. DE BELLO AFRIC. 


enim p. 225. ed. Lond. sic loquitur: 
Huic parti remedium adhibuerat addu- 
cendo elephantes in castra, et aliquos in 
Italiam mittendo, §c. Davis. Adde 
Cellarium. Jn Italiam etiam habent 
mei omnes: dein quos ct miles nosset 
Petav. Dorv. et Edd. Rom. Med. 
Ven. In Leid. sec. quos et m. nosce- 
ret: at Leid. pr. quod et m. nosset. 
Crediderunt forte librarii noster ab 
Hirtio non potuisse dici, quia is huic 
bello non adfuit. Sed noster signifi- 
cat militem Romanum, oppositum Nu- 
midis, ut seepius supra et paullo ante 
exercitum nostrum. Aliter conjicere 
posses cognosceret inrepsisse. Sed 
non puto. 

13 Adigi] Sic Mss. Reg. Eliens. et 
Vossii. Vulgg. adjici. Clark. Con- 
stanter Mss. mei et Edd. omnes ante 
Scaligerum adigi. Quod mutari non 
debuit. Consule notas ad B. Gall. 
Ty. 23. ‘telum adjici posset,’ et ali- 
bi. 

17 Consuetudine captarum non refor- 
midarent | Reponit Pet. Ciacconius con- 
suetudine earum, vel consuetudine capte 
earum non reformidarent ; et sane a 
posteriori conjectura non abhorrerem, 
nisi Ms. Norvic. lectionem exhiberet, 
que sententie ad amissam quadrat ; 
in illo enim est consuetudine capta non 
reformidarent, ac ita rescribendum. 
Davis. Capta. Ita optime restituit 
Davisins, ex Ms. Eliensi. Alii per- 
peram, consuetudine captarum. Unde 
Ciacconius, ex conjectura consuetudi- 
ne capta earum. Sed prestat lectio 
Eliensis. Clark. Capta videtur qui- 
dem vera esse lectio. Dubito tamen 
an non aliud quid lateat, nam Petav. 
habet captum, et Leid. pr. reformidare. 
Consuetudine simpliciter posset dici 
pro per consuetudinem, e consuetudine. 
Vide vit. 17. ‘Qua consuetudine.’ 
Ciacconii conjectura earum non mul- 
tum recedit a captum, Preterea cap- 
ta si sumas in ablativo, durius videtur 
dictum capere consuctudinem: nec ta- 
men capi consuctudine, ut apud Sue- 


1629 


ton. Cas. c. 23. hic videtur locum ha- 
bere posse. 

Quibus ex rebus largiter erat consecu- 
tus] Primas tres voculas contra fidem 
Codicum delendas censuit Jos. Scali- 
ger, qua emendatione recepta, aliter 
distinguenda est oratio, quam in sua 
editione fecit vir maximus. Pet. 
Ciacconio placet, quas res largiter 
erat consecutus; sed hee nimia est 
mutatio. Wide, an felicius conjece- 
rim quibus hee rebus, &c. ne scilicet 
equi virive bestias timerent. Davis. 
Cellarius addit quibus ex rebus, quod 
optaverat, largiter, &c. Sed omnino 
proba est et elegantior vulgata lectio. 
Clark. Ex abest Leid. pr. 

20 Pila prepilatu] Joan. Glandor- 
pius aliique, censuerunt pila prepilata 
hic esse tela ferreis cuspidibus in- 
structa; sed Just. Lipsio. adsentien- 
dum, qui Poliorc. lib. 1v. dial. 4, 
notavit pila prepilata sine ferro esse, 
nec aliud quam pile instar, obtuso 
acumine, rotunda, Certe, quod non 
observavit vir doctissimus, elephanti, 
cum vulnerantur, non ita lenes se 
prestare sunt soliti, ut eorum patientia 
equos in consuctudinem adduceret. Vide 
Florum 1.18. 12. et hujusce libri c. 84, 
Davis. 

21 In consuetudinem equos patientia 
bestiarum adduxerat| Editt. Rom. Ven, 
Beroald. (nec non Leid. sec. Dorv. 
Edd. Mediol. Vascos. Steph. alia que) 
exhibent in consuetudinem equosipsarum 
bestiarum adduxerant, quam quidem 
lectionem a Criticis vulgate sensum 
non capientibus profectam arbitror. 
Pet. Ciacconius reponit consuetudine 
equos patientia bestiarum adduxerat vel 
equos consuetudine in patientiam, &c. 
Just. Lipsius Pol. 1. 1v. dial. 4. legit 
in consuetudinem equos patientie bestia- 
rum adduxerant. Mihi quidem sana 
videtur lectio recepta, dummodo vox 
patientia nominandi casu posita intel- 
ligatur. Davis. Intelligit Davisius 
lenitatem elephantum et tarditatem, 
cum pila prepilata in eos conjiceren- 


1630 


tur. Verum existimo potius equorum 
intelligi patientiam eclephantum ; hoe 
est, qua cqui patiebantur elephantos, 
Equos patientia sua bestiarum, in con- 
suetudinem adduxerat: vel, patientia 
adduxerat equos, in consuetudinem 
bestiarum (patiendarem.) Lipsius re- 
ponit, in consuctudinem equos patientix 
bestiarum, adduxerant. Vel, (quoniam 
in plarimis Mss. est, ipsarum bestiarum 
adduxerant ;) legi fortasse poterit— 
patiendarum —bestiarum adduxerant. 
Sed prestare videtur vulgata Jectio. 
Clark. 

14 Productas accuratius suas copias 
sicut instruxerat] Quamvis ferri queat 
hee lectio; tamen usitatior foret 
locutio, productis accuratius suis copiis 
Sie, ut (vel sicut ) instruwerat ; Sc. Sed 
sine Codicibus nihil movendum. Clark. 

15 Propter hostium castra preter- 
gressus| Cur prima vox in editt. Rom. 
Ven. Beroald. non compareat, in 
causa fuit editorum inscitia, qui pre- 
positionis illius significatum non in- 
telligebant. Propter hostium castra 
idem valet ac prope hostium castra. 
Sic Plautus Amphit. Act. 1v. Sc. 1.8. 
© Quem propter corpus swum stupri com- 
pleverit.’” Et Cureul. Act. tv. Sc. 1.15. 
In medio propter Canalem. Adi etiam 
que notavimus ad hujusce libri c. 37. 
Davis. Propter abest etiam a Cod. 
Dorvilliano et Ed. Mediol.  Preter 
h. c. pretergr. exhibuit Stephanus. 
Sed adi etiam ad B. G. 1. 23. * prope 
hostium castra vise sunt.’ Ceteram 
pro atque legebat Ciacconius itaque. 

LXXIv. 2 Zete] Ita vel Zette habent 
quoque Edd, Rom. Med. Ven. et H. 
Stephani. Male Editores plerique 
ante Scalig. dederant Uzite. Sed 
vide c. 68. Uzite non potitus est. 
Bene Zette ergo jam emendarant 
Gland. et Ciaccon, quoque. Zelle 
Buslid. Zeje Leid. pr. Petav. Cuj. et 
ad oram credo Zute. 

5° Deorum voluntate studioque erga 
Casarem] Sic reposui ex Ms. Norv. 
et ed. Steph. eandemque lectionem in 
suo Codice inventam probavit Fuly. 


NOTZ VARIORUM IN 


Ursinus: et jure quidem merito, quip- 
pe que cum auctoris sententia pul- 
chre conveniat, ‘nam Diiimmortales,” 
inqnit ille Bell. Alex. c. 75. ¢ quum 
omnibus ecasibus belli intersunt, tum 
precipue eis, quibus nihil ratione 
potuit administrari.’ In vulgg. erat 
de eorum voluntate studioque erga Ca@- 
sarem, unde factum, ut verba illa pro 
Glossemate habuerit Just. Lipsius 
Elect.11. 22. Davis. Deorum voluntate. 
Ita edidit Davisius ex Mss, Eliensi 
et Ursini, et Edit. Stephani. Quibus- 
cum faciunt Ms, Vossii, et Goduini 
Codices tres, WVulgg. de eorum vo- 
luntate. Quisensus est nullus. Clark. 
Deorum jam exhibuerunt Vaseos. et 
Gryph. post. cum Strada, et confir- 
matur a Seal. ac Leid. pr. Idem quo- 
que pro id Mss. Ursin. et uterque 
Leid. 

6 Suos cives.] Rhellicanus interpre- 
tatur ; Vaccenses, qui apud Jubam mi- 
litabant. Inepte admodum. Cellarius; 
legatos Vaecenses, qui cum Cesare 
erant. Recte. Clark. 

9 Eo potitum; omnibusque, §c.| Non- 
nulli omnibus. Quod idem est. Eo 
potitum omnibus dedisse oppidum diri- 
piendum. Vel, Eo potitum (esse) ; om- 
nibusque dedisse oppidwn diripiendum. 
Clark. Omnibusque restitui, quod est 
in Mss. omnibus et Edd. vetustis, 
etiam Scalig. Cellar. et aliis. 

LXXxv. 2 Progressus a suis castris} 
Hane lectionem Ms. Novice. et edit. 
Robert. Stephani A. D. 1544. debe- 
mus. In aliis, tam priscis quam nu- 
peris excusis, legebatur processus a 
castris, que nova est locutio et Latinis 
auribus inaudita. Davis. Progressus. 
Ita edidit Davisius ex Ms. Eliensi et 
Edit. Stephani. Cum his consentiunt 
Ms. Vossiiet unus Goduini: Ms. Reg. 
habet processit. In aliis omnibus est 
processus. Que locutio valde est inu- 
sitata. Quamyis enim Cellarius par- 
ticipium istud apud Scribonium Lar- 
gum Comp. ¢. reppererit, at haud ta- 
men hoc significatu. Clark. Processus 
est in Mss. meis omnibus: quare for 


cAP. 76. LIB. DE BELLO AFRIC. 


san processu substantive legi debet, 
que vox alibi quoque de itinere mili- 
tari occurrit. V. B. G. 11.11. Et ita 
Edd. qdd. Cic. pro Leg. Man. ec. $. 
Progressus autem edidere etiam Vasc. 
Gryph. post. et Strade. Procedere et 
progredi in his commentariis passim 
confunduntur. Vide preter alia ad 
v.47. Profectus in uno Gall. 

7 Supersedere pugne] Repone super- 
sedere pugna, quemadmodum flagitat 
Latinitas. Cicero de invent. L. 1. 20. 
* Non minus rerum non necessariarum 
quam verborum multitudine superse- 
dendum est. Et e. 21. ‘ Quod cum 
acciderit, omnino narratione superse- 
dendum est.’ Ita perpetuo loquitur. 
Vide sis et scriptorem ad Herennium 
11.19. Davis. cur. sec. 

8 Iter, &c. ive contendit} Leidenses 
et Dory. non agnoscunt vocem iter. 
Cave tamen, iis auscultes. Noster 
enim c. 6. jam seripsit ‘ iter constitu- 
tum ire contendit.’ Statim titer incep- 
tum ire ceeperunt. Adde N. Heins. ad 
Ovid. Ep. vi. 40. Quomodo sepe 
are viam et similia. 

9 Scipio Numidarum habuerat pre- 
sidium] Ms. Norv.reprasentat, Scipio 
Numidarum habebat presidiwn, que 
sane lectio non paullo est melior, cum 
enim Cesar ad oppidum Sarsuram 
venit, ibi presidium Scipionis reper- 
tum interfecit. Vide c. 76. Davis. 
Habebat. Ita ex Mss. Reg. et Eliensi 
restituendum videtur. Editi habuerat 
presidium. Quod (ex sequente, ut 
opinor, comportaverat) a Librariis est 
repositum. Non enim id ait Hirtius 
habuisse utique presidium in Sarsura 
Scipionem, sed jum tum habere, idque 
a Cesare nec opinans oppressum et 
interfectum: ut recte annotavit 
Davisins. Non tamen dissimulan- 
dum, etiam illud habuerat retineri 
posse ; si ita accipiatur, ut significet 
collocaverat. Quomodo intra videtur 
accipi c. 89. prope initium. Clark. 
Cap. seq. ‘ fuerat cum presidio’ pro 
erat: ut et c. 88. ‘ Qui tum ei pre 


1631 


questore fuerat.’ c. 89. ¢ Qui ibi tum 
fuerant.’ Sic et B. Hisp. c. 13. in 
fine: et c. 14. ‘ quo loco equites 
stationem habuerant,’ pro habebant. 

15 Sub sarcinis defatigatos} Leid. 
prim. et Dorv. sareinis defatigatos. 
Quod non malum videtur. Sed pro- 
pria in his quasi formula est sub sarci- 
mis. Adiad B. G. ur. 24. ‘sub sar- 
cinis inferiores animo adoriri.’ De re- 
petitione prepositionis sepius egi- 
mus. Vide eodem libro c. 1. 

16 Fefellerat}] Codices nonnulli 
(Edd. Vase. Steph. Gryph. post. Str. 
fefellit. Sed longe prestat vulgata 
lectio. Illud enim, que res Cesarem 
non fefellerat, tale est, quale si dixis- 
set, Cui rei Cesar ante viderat, vel 
que res Cesarem non fugerat. Clark. 

23 Milites subsequi non desistit] Ms 
Norv. editt. Rom. Venet. Beroald, 
exhibent subsequi non destitit, omissa 
prima voce, que nullo sententiz de- 
trimento abesse potest. Davis, Equi- 
dem cum Davisio vocem istam abesse 
debere existimo. Ut deest quidem 
in Ms. Reg. Eliens. et Voss. et Editi- 
onibus quibusdam Veteribus. Clark. 
Abest etiam a Pet. Scal. Leidensibus, 
Dorvill. Item Edd. Vascos. Gryph. 
post. Steph. et aliis. Quare delevi. 

LXXVI. 9 Atque inopia ab oppugna- 
tione ejus deterritus| Just. Lipsius 
Elect. 1. 22. rescribit aque inopia; 
sed si, ut videtur, Hirtius rerum op- 
pido expugnando necessariarum in- 
opiam intelligat, haud opus est, ut 
ejus conjecturam recipiamus. Duvis. 
Atque inopia. Ferri potest hee lec- 
tio; ut sit (annotante Davisio) inapia 
rerum ad oppugnationem necessari- 
arum. Pulchra tamen est Lipsii emen- 
datio, qui legit, aqu& inopia ; propter 
id quod sequitur, protinus profectus— 
ad aquam facit castra. Clark. 

11 Ad aquam facit castra] Sic edidi- 
mus ex fide Ms. Norvic. et editt. 
Steph. Vulgg. perperam fecit castra. 
Davis. Facit castra. Ita recte resti- 
tuit Davisius ex Ms. Eliensi et Edit, 


1632 


Stephani, postulante Temporum rati- 
one. Suffragantur Mss. Reg. et Vos- 
sii. Al. castra fecit. Clark. Mei 
omnes etiam facit, et Edd. Vasc. 
Gryph. post. ac Strade. 

Lxxvul. 4 Rema se gestam docent] 
Hee conjectura Just. Lipsii Elect. 
11. 22. quem in sua edit. secutus est 
Jos. Scaliger. Omnes Codd. rem male 
gestam exhibent. Inepte prorsus ; 
cum pro Cesaris et Hirtii sententia 
optime se gesserint Thabenenses. 
Davis. Rem ase gestam. Ita pulcher- 
rime restituit Lipsius ex conjectura. 
Quem secuti sunt Recentiores, Fir- 
mant Mss. Reg. et Vossii. Alii omnes, 
rem male gestam. Litera / nimirum 
contracta in J, et m ex precedenti 
voce assuta. Clark. A se jam edide- 
runt Vase. Gryph. post. Stephanus 
et Strad. Mei Codd. retinent male. 

5 Depopulo Ro. quod bene meriti es- 
sent, auxilium ferret} Sic edidit R. 
Stephanus et deinceps Scaliger ex Ms. 
Ursini, ceterique. Vulgo erat presto 
quod bene m. &§c. At notat Ursinus in 
optimo Codice esse pro presto P. R. 
Et certe etiam Petav. Scalig. Leiden- 
ses, Dory. habent pop. Rom. cam Edd. 
Vase. Gryph. post. Strade. Bene om- 
nino. ‘ Petunt, ut populus Romanus 
opem ferret, quod bene meriti de eo 
erant.’ Vide c. 91. 92. 

6 M. Crispum] Ciacconius ait quos- 
dam legere M. Crispium. Ipse ex 
Dione retinet vulgatum et Ciceronem 
Phil. u. emendare conatur, ubi Q. 
Marcio Crispo procos. L. Statio Murco 
proc. sed et hic Martium habent Dor- 
vill. Leid. sec. et Ed. post. Gryphii. 
Immo Marciwn exhibent jam Vase. 
Stephanus et Strada: ut ad marginem 
Codicis suiscribendum voluit Vossius, 
ejusque frater Gerardus jam correxit 
ex optimo Codice ad Vell. 1. 69. 
* Acceptis a Statio Murco et Crispo 
Marcio legionibus.’ Adde Gland. in 
Onom. Cispium conjecit Manutius. 
Pro cohorte in Leid. sec. Ciace. et 
Dory. est cohortibus. Immo in Leid. 


NOTA VARIORUM IN 


primo cohortibus tribus. Quod prz- 
ferendum videtur. 

10 Commeatu date} Hoc est quibus 
venia fuerat data, ut a signis suis ali- 
quandiu abessent. Clark. 

Exxvint. 2 Circiler cp habere con- 
sueverat]. Ms. Norv. omissis notis nu- 
meralibus, exhibet circiter niio habere 
consueverat, unde legendum arbitror 
circiter cD numero, &c. Sic infra hoc 
ipso capite: ‘ Vim hostium ad iv 
millia numero sustinere non poterant.’ 
Ac de B. Gall. 11.4. ‘ Oppidahabere 
numero xi.’ Ita et alibi passim. 
Davis. Recte. Sic enim alibi loqui 
solet auctor noster. Suffragatur et 
Ms. Regius. Clark. Numero diserte 
habent Petay. Dorv. ac Leid. pr. 
numerum. Sed pro cp Cujac. Scal. 
Petay. Leid. pr. dant mm i. e. duo 
milia. At Dorv. Codicis librarius inde 
finxit mille militum numero. De numero 
consule nos ad B, Gall. 1. 59. ‘ Cir- 
citer hominum numero xvi milia,’ 
Rescripsi itidem consuerat fide Msto- 
rum tantum non omnium, ut supra 
sepissime. 

4 Legionibus eductis atque instructis 
—in acie constitit| In Petay. scribitur 
educens et instruens ; quasi fuerit olim 
legiones. Et certe in Scal. Leid. pr. 
et Dorv. est legiones eductas atque in- 
structas. Quod et preferendum vi- 
detur ; si constituit scribas pro con- 
stitit. 

13 Ut haberent facultutem turmas 
Julianas circumfundere] Hoc tanquam 
male Latinum et in interpolatoris of- 
ficina natum censoria virgula notat 
Cl. Dodwellus Diss. de Julio Celso 
§ 8. Sed Infinitivi Gerundiorum loca 
passim obtinent. Cicero pro Quintio 
c. 16. ‘ Ut hoc tibi esset apud tales 
viros confitendum—eadem te hora 
consilinm cepisse, hominis propingui 
fortunas evertere. Cesar B. G. vit. 
26. ‘Consilium ceperunt ex oppido 
profugere.’ Etc. 71. * Consilium ca- 
pit omnem a se equitatum noctu di- 
mittere. Vide nostras ad utrumque 


cAP. 79. LIB. DE BELLO AFRIC. 


locum notas, que plus exemplorum 
suppeditabunt. Davis, cur. sec. Ur- 
sinus e libro Latini Latinii videtur 
preferre circumfundendi et pugnarent. 
Minus bene: facultatem circumfundere 
suo et aliorum more Hirtius pro cir- 
cumfundendi usurpat, ut indicatis locis 
patet clarissime. At aliud quid la- 
tet. Non enim circwmfundendi, sed 
circumfundi habent Mss. Scalig. Leid- 
enses, Dorv. ac sex Codd. Gall. et 
Edd. Rom. Med. Venet. Recte. Non 
enim modo, ii qui circumcinguntur, 
dicuntur circumfundi, sed et illi, qui 
circumcingunt ; eadem ratione, qua 
verbum circumdare duplici sensu ad- 
hibetur. Ces. vr. 34. ‘ Circumfusa 
multitudine.’ Front. m1. 17, 4. ¢ Ex- 
terior ipse circumfusus corona.’ Lu- 
can. Iv. 471. ‘inter tot milia capte 
Circumfusa rati:’ 1. v. 680. 6 Circum- 
fusa duci turba’ Ipse Hirtius vin. 
29. ‘ Cedentibus circumfusis:’ unde 
et hic videretur legi debere turmis 
Julianis: et profecto sic restat in 
Dorv. et Edd. primis. Sed Accusa- 
tivus elegantior videtur. Adi ad B, 
Civ. ru. 61. ‘quos sua presidia cir- 
eumduxit.” Atque ita est in Cod. 
Vossiano pro juvent apud Ovid. Met. 
iv. 360. ‘ Et nunc hac juvenem, nunc 
cireumfunditur illa.”” Sed Metam. 
xiv. 515. ‘ colloqne parentis Circum- 
fusa sui.’ 

17 Que ei prelio] Editi aliquot ve- 
teres presidio. Clark. Edd. Rom. Ven. 
et Med. cum Mss. Dorvill. et Ciac- 
conii presidio. Idem Dory. codex 
dat ex prima leg. Pro ez in Leid. pr. 
habetur ex. Vide, an e proxima in 
acie const. non jungenda sint. Vul- 
gatis menda sine dubio adheret, licet 
etiam aliquo modo explicari possint. 

23 Minutatimque cedebant| Sensim, 
paullatim. Sic supra c. 31. ‘ Intra 
munitiones minutatim modesteque sine 
tumultu aut terrore se recipere.’ Hic 
tamen vocis usus in causa fuit, cur 
non optimum Latinitatis auctorem nos- 
trum vocarit J: M. Brutus. Perpe- 


Delph. e& Var. Clas. 


Cesar 


1633 


ram sane. Varro R. R.1. 20. ‘ Tam 
ita subigendum, ut minutatim assue- 
faciant.’ Et. 7. ‘ Quotidie adjici- 
endo minutatim. Vide et Senecam in 
Consol. ad Helv. ¢. 8. In editt. Rom. 
Venet. Beroald. legitur minutatimque 
cedebantur, Joan. Rhellicano frustra 
applaudente. Davis. Vide ad ec. 31. 
Glandorpium. Cedebantur etiam Leid, 
sec. Reg. Dorv. et Edd. Mediol. Sed 
et Cod. Scalig. minuatim cedebantur. 

LXXIx. 4 Animadverteret] Ita Editi 
omnes. Sed minus Latine. Non enim 
conjunctum hoc cum precedentibus 
Sacerent et descenderent, (id quod Li- 
brarios fefellit,) sed cum antecedente, 
poterat. Quamobrem, ex Ms. Eliensi, 
lege omnino, ANIMADVERTEBAT. Post- 
quam — poterat ;—neque—animad ver- 
tebat ; adversarios (autem) intellexit 
(tum) pridie, &c. Ciark. Latinitas 
postulat, ut cum Cl. Clarkio reponas 
animadvertebat. Ac ita sane dant 
Petay. et Norv. Davis. cur. sec. Po- 
terat et animadverteret, defendi pos- 
sent per ea, que de variorum modo- 
rum conjunctione sepius notavi. Vide 
preter alia ad B. G. v.1. Verum ut 
hee temere non sunt mutanda, ita e- 
tiam contra Mess. vetustissimos, non 
retinenda aut inculeanda arbitror. 
Quare cum Clarkio animadvertebat 
rescripsi fide Petaviani et Eliensis 
Codd. quibus: accedit Leidensis pri- 
mus. 

5 Non eorum virtute confidere} Quem- 
admodum pronomen reciprocum pro 
demonstrativo subinde ponitur, ut 
ostendit Joan. Vorstius de Latin. fal- 
so suspect. c. 5. ita, vice versa, azo- 
denrixdy in recipreci locum hie suc- 
cedit. Sic et apud Hyginum Fab. 
Lxxx. ‘ Tune deprecatus Pollux, ut 
liceret EI munus suum cum fratre 
communicare.’ Plura congessit G. 
J. Vossius de Const. c. 56. Davis. 
Quoniam illud se ad Cesarem refer- 
tur, ideo de adversariis disit Hirtius 
non, sua_viriute, respectu nimirum 
propioris antecedentis, adversaries ; 
51L 


1634 


sed, eorum virtute respectu remotio- 
ris Cesar, Vide que supra ad vit, 
51, annotavimus. Nisi forte pro 
eorum legendum sit 1psoRUM. Clark. 
Virtute eorum Mss. plerique. 

Inopia] Codices nonnulli (in quibus 
4 Gallicani, Leid. see. Dory.) copia 
fretos. Sed vera est vulgata lectio. 
Eo freti erant adversarii, quod Ce- 
sareani inopia aque laborabant. Clark. 

7 xvi milia passuum] Bene Petav. 
et Leid. pr. non agnoscunt ultimam 
vocem aliquoties a librariis inculca- 
tam. Adi notas ad B. Gall. 1. 15. 

14 Vergilium amitteret] Sic legitur 
in editt. Rom. Ven. Beroald. et, ut 
opinor, rectius, quam in Ms. Norv. 
Virgiliwm desereret. Davis. Mss, non- 
nulli, desereret. Quod est interpreta- 
mentum. Clark, Mss. mei et Edd, 
omnes constanter amitteret. 

Lxxx. 5 Trino presidio] In Leid. 
sec. et Dorv. atque Edd. Vascos. 
Steph. Gryph. post. Strade est 
Magno. Sed in Scal. 111, at in Leid. 
pr. cohortibus tribus. Quasi fuerit 
cohortium 111 presidio, nisi idem signi- 
ficet trinum presidium. De quo du- 
bito ; et tacent interpretes. 

8 Postero die et nocte confecta] Pe- 
tavianus, Scaligeranus, Leidensis pri- 
mus, confecto. Bene per Syllepsin, ut 
c. 26. ‘oculos mentemque disposi- 
tos?’ plura vide ad B. Gall. 1. 7. 
* vicis edificiisque, quos adire.’ 

9 Non longe a castris—mD passibus] 
Mirum Editores omnes fugisse, ne 
Latine quidem hoc dictum. Nec 
quidem ullus dubito, quin istud, non, 
ex Librariorum imperitia fluxerit. 
Qua proinde vecula deleta, legendum 
longe a castris—mD passibus. Que lo- 
cutio Cesari et Hirtio valde familia- 
vis. Vide que supra annotavimus ad 
v. 47. et ad c. 30. ubi similis occurrit 
Librariorum error. Clark. Lege non 
longius a castris presidioque—Mc pas- 
stbus. Vide supra ad c. 30, Davis. 
cur, sec, 

12 Milite ab opere deducto}|. Hee 


NOTH VARIORUM IN 


lectio est a Ms. Norvie. et editt. Be- 
roald. eandemque ex Codd. Gallic, 
asseruit Joan, Goduinus. Vulgg. mi- 
lites ab opere deductos, quo modo si 
legas, non constat odvrats. Davis, 
Quibus consentit Ms. Regius. Vulgg. 
milites deductos. Quze sententia nulla 
est. Clark. Adde iis Codd, Petavia- 
num et Leid. secundum. 

Presidio Asprenate proconsule| No- 
men proconsulis suspectum est Ciac- 
conio, eique favet Leid. pr. in quo 
non conspicitur presidio ; unde aliquis 
credere posset proconsule natum ex 
presidio esse. Sed frustra. Procon- 
sule dicitur, qui proconsulari imperio 
preest, licet modo sit propretor, Hine 
rursus c. 87. ‘Rebilo proconsule cum 
uit legionibus ad Thapsum relicto,’ 
c. 39. ‘A Caninio proconsule, qui 
eum obsidebat, fide accepta.’ Plura 
vide ad B. Civ. 1. 12. Cic. pro L. 
Man. c.21. Et ita sepe propretore 
de questore, vel eo, qui nullum ges- 
sit magistratum, ut legendum dixi- 
mus B, Civ. 1. 30. 

LXXxI. 1 Aciem pro vallo Scipionis, 
elephantosque dextro sinistroque cornu 
collocatos| Nonnihil hie turbant Msti 
et antiquitus excusi. In nonnullis est 
aciem pro vallo Scipionis, castris elephan- 
tisque—collocatis ; unde reponit Joan, 
Glandorpius, aciem pro vallo Scipionis 
instructam, elephantis dextro sinistro- 
que cornu collocatis. Ms. Nory. exhi- 
bet pro vailo Scipionis, contra elephan- 
tos—collocatos; sic et editt. Rom. Ven, 
Beroald. nisi quod ille collocatum, 
Sed his omnibus multum prestat re- 
cepta lectio. Davis. Mss. nonnulli 
aciem—contra elephantos. Alii aciem 
castris elephantisque. Corrupte omnes, 
Aut retinenda vulgata lectio, aut 
forte legendum aciem—1NSTRUCTAM, 
clephantosque, §c. Quod partim vidit 
Glandorpius. Clark. Lectio vulgaris 
recepta a Scaligero est e Cod. Ur- 
sini, cum in Vascos. Gryph. Stephan. 
Plan. Edd. esset castris elephantisque 
collocatis, Primarum Edd. ut et Me- 


CAP. 85. LIB. DE BELLO AFRIC. 


diol. lectionem probat Rhellicanus, 
et est quoque in Dorv. ac Leid. sec. 
Sed et Cujac. Petay. Scalig. habent 
contra celephantosque conlocatos; nisi 
quod in Cujac. sit elephantoque. Leid. 
pr. dat non male animadvertit aciem 
pro vallo Scipionis, elephantis dextro s. 
ce. collocatis. Ut legebat Glandorpius, 
nisi quod instructam fecerit ex contra, 
que vox in Leid. prim. est inter ver- 
sus tantum. Eligat lector, quod ve- 
lit. Forsan contra excidit e sequen- 
tibus castra contra se non ignaviter m. 
nam ibi Scalig. Cod. habet contra pro 
castra. Immo Leid. sec. et Dorvyill. 
contra se gnaviter m. 

LXxxit. 9 Eruptione pugnari| Im- 
mo vero tnruptione. Jam enim co- 
pias e castris Cesar eduxerat. Vidit 
hoc ante me Ill. Schelius Comm. in 
Hygin. p. 41. de frequenti harum 
vocum confusione adi ad B. G. 
Vit. 69. 

LXXxult. 6 Stridore fundarum lapi- 
dumque| Leid. sec. funditorum saxo- 
sum: Dorv. et Edd. Rom. Ven. ac 
Mediol. fund. saxorum plumbique. In 
Petav. non adest que. Num scripsit 
Hirtius str. fundarum lapidum, plum- 
bique? Id est, stridore per lapides et 
glandes plumbeos e fundis jactos. 
Nam funda glandes plumbevs emissos 
fuisse, res est notissima. 

9 Eodem cornu cum elephantis| Dor- 
vill. et Edd. Rom. Mediol. Venet. 
non habent cum; ut elephantis sit 
Dativus, frequentissima locutione. 
Justin. ur. 4. ‘In eumdem ipsis mo- 
rem.’ Heins. ad Ovid. Am. 1. 4. 
* epulas nobis aditurus easdem.’ Sed 
nil contra antiquos Codices moven- 
dum temere videtur: cum elephantis 
est quo cornu et elephanti erant. Adi 
preter alios Periz. ad Sanct. Min. 
l. iv. c.6. p. 683. socerum ad Val. 
Max. iv. 5. 3. ‘ Eamdem eum illo 
penam subiturum.’ Edd. Vasc. 
Gryph. post. et Stephanus itidem 
non habent cum, sed distinguunt ele- 


1635 


phantis erant presidio, deserti. 

LXXXIv. 5 Proboscide erecta vibran- 
tique] Ms. Norv. habet promuseide 
erecta vibratimque ; sic et postea, ubi 
manus elephanti in vulgg. vocatur 
proboscis, is Codex promuscidem con- 
stanter representat, Ita etiam apud 
Plinium Hist. Nat. vir. 7. nonnulli 
libri proboscidem exhibent ; dum ia 
aliis manu exaratis Codd. promuscis 
legatur. Davis. Promuscide constan- 
ter habet Petav. promoscide Leid. sec. 
et Dorv. ac suprasc. in Seal. Adi no- 
tasad Flor. 1. 18. 9. 

7 Armatum] Codices nonnulli ar- 
matus. Quod idem est. Clark. Ar- 
matus etiam Leidenses et Dorvill. 

LXXxv. 3 Salutem sibi pararent] 
Scalig. parent. Sed Leid. pr. et Ed. 
Rom. parerent. Quod ab Hirtii manu 
profectam puto. B. C. m1. 69. ‘Re- 
liqui per horum corpora salutem sibi 
atque exitum pariebant.’ Ipse Hir- 
tius hoc libro c. 50. * Vix fuga sibi 
peperit salutem.’ 

4 Unmbilici fine] Id est, umbilico te- 
nus; quomodo  scribendum voluit 
Faernus. Sed sine causa. Nam et 
Sallustius eodem significatu  dixit, 
inguinum fine ; ut notarunt Ciacco- 
nius et Cellarius. Clark. Consule 
notata ad vir. 47. ‘ Pectoris fine pro- 
minentes.’ 

5 Qui a servitiis puerisque] Sic re- 
stitui ex Ms. Norv. et editt. Rom. 
Ven. Beroald. cum in nuperius im- 
pressis ex Glossemate legatur gui a 
servis puerisque. Noster hujusce libri 
ce. 88. ‘ Hortatur, ut servitia manu- 
mitterent.’ Sallustius B. Cat. c. 24. 
‘ Credebat posse servitia urbana sol- 
licitare.’ Florus 111, 21. 2. ‘ Servitia 
(pro nefas!) et ergastula armantur.’ 
Vide et Livium 1.40. Davis. Servitiis 
etiam Mss. mei cum Ed. Med. pre- 
ter Dorvill. et Leid. sec. Millies ser- 
vitia occurrunt pro servis. Vide Cl. 
Drak. ad Liv. 11. 15. ‘ servitiis jn- 
guin demeret.’ Sic supra legendum 


1636 


ey: mgs Aa 
vidimus, ‘ servitia aggerem agerent, 
jussit ;? et mox c, 88. 

16 Eaque ab Julianis teneri vident, 
desperata| In Ms. Norv. et antiquitus 
excusis est ea quoque ab Julianis éeneri 
vident : desperata, Sc. Que quidem 
lectio, ut interpunctio, ob Codicum 
consensum est recipienda. Davis. 
Ea quoque. In Mss, Reg. et Vossii 
est eaque ipsiab Julianis teneri vide- 
rent. Corrupte quidem. Inde ta- 
men legendum existimo, eaque IPSA 
ab Julianis tener? viderunt ; desperata 
salute, &c. Clark. Ipsi addunt etiam 
cum Edd. Vase. Steph. Gryph. post. 
Dorv. et Leidens. sec., at ea quoque 
recte prebent Leid. pr. Petav. Sca- 
lig. Dorvill. Edd. prime, Beroald. 
Manut. Gryph. et Plant. Unde legi 
posset ca quoque ipsa. Sed nec vul- 
gata proscribenda esset lectio, si 
Codicibus inniteretur idoneis; quia 
mutatione temporis perfugerunt et 
-vident nihil esse crebrius, sapissime 
jam vidimus. 

17 Armis demissis| Joan. Goduinus 
testatur Mss. Gallic. habere armis 
dimissis, quod et in Cod. Norv. ac 
priscis editt. reperitur. Sed vulga- 
tam scripturam tuetur Jul. Celsus, 
qui p. 228. miseros hosce salutationem 
militarem armorum motu fecisse notat. 
Davis. Perperam dimissis etiam 
Scal. Leid. sec. Dorv, et Edd. ple- 
yeque veteres, sollemni confusione. 
Egregius est in hane rem Lucani lo- 
cus Iv. 173. ‘ tantum nutu, motoque 
salutant Ense suos.’ Statius heb, 
xii. 401. ‘Ense salutatam et nutantis 
vertice coni.’ Adde Isidor. Orig. 1.25, 

29 Licentiam sibi asswmpsissent in- 
moderate peccandi, impunitate propter 
maximas res gestas| Locus est corrup- 
tus, quem Joan. Glandorpius ita sup- 
plet: licentiam sibi assumpsissent immo- 
derate pecundi, et spem impunitatis, Sc. 
Joan. vero Goduinus, Codd. Gallic. 
secutus, repenit immoderate peccandi 
impunilatis, ex qua emendatione qui 


NOTA VARIORUM 


IN 


sensum commodum exculpserit, na 
is mihi quidem magnus erit Apollo. 
Editt. Steph. ét Lausannensis A. D. 
1575. representant immoderate~ pee- 
candi impunitatis ; unde, vocula sup- 
pleta, sevibendum immoderate peccandi, 
impunitalis spe propter maximas res 
gestas, quemadmodum Ms. Norv. di- 
sertim exhibet. Davis. Mss. Reg, 
et Vossii et Goduini, impunitatis. 
Quod corruptum videri possit ex eo, 
quod exhibet Ms. Eliensis, impunita- 
tis spe. Quomodo legendum existi- 
mat Davisius. Probe quidem. Nee 
tamen non ferri possit etiam vulgata 
lectio ; licentiam—peccandi, inpuni- 
tate. Quod est, cwnimpunitate. Clark. 
Cum in Mss, omnibus et Edd. Vase, 
Strad. Gryph. post. sit impunitatis et 
pro ipsi in Petav. Leid. pr. ac Rom. 
Mediol. et Ven. Edd. sit ab ipsis, non 
dubito, quin legi debeat inpunitatis 
prem. r. g. spe, ipsi: immo inpunitatis 
spe habet quoque Petav. Sed mallem 
post gestas vocem eam ponere : cum 
$s per pree. vocem gestas absorptum 
esset ex pe ipsi alii fecerunt ab ipsis, 
alii inpunitafis corruperunt in inpu- 
nitate. 

LXXXxvi. 4 Elephantosque LXiv— 
capit, captos ante oppidum istructos 
constituit] Cum Cesar (ut mihi qui- 
dem videtur) elephantos istos non 
jam caperet, sed ante in preelio captos, 
in itinere jam ante oppidum instructos 
constituerct: crediderim equidem, o- 
missa voce capit, legendum, elephan- 
tosque LX1v—captos, ante oppidum in- 
structos constitutt. Quanquam fieri 
etiam potest, ut eos jam in itinere 
post preelium ceperit, Quare sine co- 
dicibus nibil muto. Clark. Capit ex- 
pungebat etiam Glandorpius, et dein 
Jdque malebat. Hoe ultimum mini- 
me admittas. c. 59. ‘Id hoc consilio.’ 

11 Recessit) Mss. Reg. et Eliensis, 
et Edit. Rom. discessit. Quod forte 
melius. Cesar enim non regrediens, 
sed progrediens urbem reliquit obses- 


CAP. 87. LIB. DE BELLO AFRIC. 


tam. Clark. Accedunt Leidenses et 
Dory. cum Edd. Med. Ven. in dis- 
eessit. Quod omnino praferendum. 

16 C. Rebello} Edd, pleraque Vett. 
T. Rebullo vel Rebillo, unde T. Rebi- 
lum recenset Pighius hoc anno, at 
Edd. Aldi, Manut. C. Rebilo. Quod 
verius puto. Legatus C. Caninius 
Rebilus erat in Gallia. Vide Comm. 
B. Gall. et ad vir. 83. Titun vero 
habent quoque Leid. sec. et Dorvill. 
in quibus Rebilio vel Trebilo. At 
Petav. Ursin. Scalig. et Leid. pr. 
habent modo Rebilo, quod secutus 
sum. Nam vulgatum Rebello et Celsi 
Reblium ineptissimum est, licet et in 
Plant. ac Scal. Edd. compareat. 
Proconsule quomodo sit accipiendum, 
vide ad c. 80. 

18 Uticam ante premisso, cum equi- 
atu] Vitiosa est interpunctio, quam 
tamen omnes editt. preter Beroaldi- 
nam retinent, ex qua rescribo Uticam 
ante premisso cum equitatu, ipse, &c. 
Hane conjecturam firmat Jul. Celsus, 
gui p. 229. sic ait: ‘M. Messallam 
cum eqnitatu Uticam praemittit : ip- 
se cum exercitu subsequitur.’ Davis. 

LXxxvil. 2 Ad oppidum Paradam] 
Ex Ms. Norv. et edit. Rom. legendum 
ad oppidum Parade, Sic c. 91. ‘In op- 
pido Zamez .lignis congestis;’ ita 
enim ex iisdem Codd. rescribendum, 
non Zama, quod in aliis exhibetur. 
Eam locutionem probam esse Libra- 
rii non rati, perperam mutarunt. 
Vide not. ad hujusce libri c. 36. 
Hoc antem oppidum Strabo Geogr. 
1, Xvi. p. 831. apdv vocavit, Jul. 
Celsus p. 230. Pardum; lege Para- 
dam. Davis. Recte suffragatur Ms. 
Regius. Al. oppidum Paradam. Quod 
paullo minus elegans, Clark. Para- 
de Mss. mei constanter, et Ed. Me- 
diol. Quare id restitui. Adi etiam 
ad c. 26. ‘ Thapsi oppidum.’ 

10 Quod Uticensibus,—parum in su- 
is partibus prasidii, §c.] Faérnus, 
transposita vocula i, reponit ;. ‘ quod 
xn Uticensibus—parum suis partibus 


1637 


presidii,” &c.  Atque ita quidem 
omnino reponendum existimo, Non 
enim id existimabat Cato, partes suas 
Uticensibus, sed Uticenses suis partibus, 
parum esse utiles. Sic enim infra, 
quod eos partibus Cesaris favisse, &c. 
Clark. Nec secus margini adscripsit 
Lipsius. Mordicus vulgatam licet 
malam lectionem retinent Mss. 

12 Ante portam Bellicam castris fos- 
saque] Ex Msto Cuj. legerim ante 
portam Bellicam fossa parvula duntaxat 
munierat, omissis voculis superyaca- 
neis. Davis. cur. sec. Verum mox 
hune locum, ubi plebs inclusa erat, 
casfra rursus vocat. 

20 Castra non potuerant potiri] In 
Ms. Norv. et aliis nonnullis est cus- 
tris; editt. autem Rom. Venet. Be- 
roald, habent casira non potuerant ca- 
pere; sed omnis hec varietas ex eo 
est orta, quod Librarii et editores 
nonnulli huie verbo accusativum ca- 
sum adjungi posse nescierunt. Scrip- 
tor de B. Hisp. c. 13. ‘ Oppidum po- 
tiri posse se sperarent,’ ubi ob ean- 
dem causam nonnulli Codd. exhibent 
oppido potirt. Cicero Tusc. Quest, 
1, 37. ‘ Gentem aliquam urbem nos- 
tram potituram. Vide etiam que 
notavimus.ad hujusce libri c. 36. et 
G. J. Vossium de Constr. c. 22. 
Davis. Castris habent etiam 3 Go- 
duini Mss. Petav. Leid. sec. et Edd. 
Vascos. Gryph, Steph. alizque, castra 
capere unus Goduin. Dorvill. et Edd. 
prime. Sed optime casira potiri ser- 
vant Scalig. Cujac. Leid. pr. Vide 
plura ad cit. c. 36. 89, ‘ Id adveniens 
potitur.’ 

25 HS c] In Mss. et Edd. Vett. 
non comparet nota HS. At Petay. 
Cod. habet c. sestertia i. e. 2500 co- 
ronatos, et si totidem Sulla dederit, 
nimium erit, V. Gron. de pec. Vet. 
p- 159. Quare sestertios i. e. xxv. 
denarios, et totidem Sulle malim 
scribere. Non enim equites Romani, 
sed Getuli vel Numide aliive bar- 
bari fuisse videntur. De dono in 


1638 


milites singulos, sestertiorum c, vide 
etiam ad B. Alex. ec. 48. Glandor- 
pius hic numos seu denarios centenos 
intelligit. 

27 Atque in regnum ire contendit] 
Editt. Florent. A. D. 1508. a Ph. 
Beroaldo curata, probante Joan. 
Rhellicano, reprsentat atque in reg- 
num Jube tendit: sed hee pura puta 
est editoris rapadidp0wois, qui nescius 
erat regnum pro regno Jub kar’ éo- 
xiv hie poni. Sie infra c. 92. ‘ Ipse 
(Cesar) postero die Utica egressus 
ire contendit in regnum. Et c. 93. 
‘ Considius—in regnum fugere con- 
tendit.’ In editt. Rom. et Ven. he 
sequentesque sex voces Librariorum 
aut editorum incuria omittuntur. 
Davis. Jube etiam Ms. Ursin. pro 
ire, Juba ire intendit Leid. pr. In- 
tendit defendi posset ex tis, que dixi 
ad B. G. ur. 26. Sed ire contendit 
sepissime adhibet Hirtius. Cave e- 
tiam, ne legas Juba: nam, ut patet 
ex c. 91. ille non adfuit. 

LXxxvilr. 6 In fuga destinatam] 
Ms. Dory. cum editis Rom. Ven. 
Ber. in fugam destinatam ; hae autem 
Jectione nihil est opus, cum ista 
prpositio, motum denotans, casum 
ablativum aliquando post se recipiat. 
Noster cum alibi hoc in libro, tum 
e. 70. ‘In castris—incolumes redux- 
it. Cyprianus de Idol. Van. ce. tv. 
4. ‘Inrepentes etiam in corporibus 
occulte mentem terrent.’ Vide et not. 
ad B. G. vin. 8. Davis. In fuga 
destinatam. Merito eos reprehendit 
Davisius, qui scribunt, in fugam des- 
tinatam. Sed et. ipse in hujus locutio- 
nis ratione explicanda, errat. Non 
enim hee prepositio, quum motum 
proprie denotat, cum ablativo con- 
jungitur ; (vide qua supra annotata 
sunt ad rv. 12.) sed, in fuga destina- 
tam, est, in fuga cogitanda destina- 
tam. Clark. Notam sic emendo: In 
fuga destinatam. Lege mentemque per- 
territam, atque in tugam destinatam ; 
preut exhibent Norv. Buslid. et ve- 


NOTZ VARiIORUM IN 


teres. Ita noctem proximam editt, 
destinasse in fugam dixit Amm, Mar- 
cellinus Xx1x. 6, Davis. cur, see, 
In fugam legas quoque in Leidensi- 
bus, Seal. Dorvill. et Edd. primis, 
item Vase, Stephani, et aliis, pro 
fuga: ut aliter loqui amant. Recte 
priorem sententiam mutavit Davisius. 

13 Dum concidisset] Rectius non- 
nulli quum; licet hoc Ciacconius de- 
fendat e c. 61. ubi vide notata. Male 
itaque Davisius in B. Hisp. e. 1. 
‘Dum Cesar in Italia detinetur,’ re- 
ponere tentat detineretur: nee de- 
fendat se c. 13. ‘ Dum oppidum po- 
tiri posse se sperarent ; nam_ ibi 
meliores libri sperant vel sperabant : 
vel c. 16. ‘ ut, dum nostri in preda 
detinerentur, illi ad presidia se reci- 
perent:’ aut ec. 23. ‘dum nostri in 
opere distenti essent.’ Nam illis lo- 
cis notare potest quamdiu: ut apud 
Ovid. ex P.11. 2. 3. ‘ Dum tibi, 
que vidi, referam:’ licet et ibi in 
Ms. repererim refero: ut et detinentur 
c. 16, in Mss. atque ita variant Co- 
dices passim. 

15 Continere atque vulnus obligare 
cepissent} Norv. habet cum tenere. 
Lege eum tenere atque vulnus obligare 
cepissent, ut diserte Petav. Davis. 
cur. sec. Cum Davisio malim quo- 
que eum tenere: licet continere et ob- 
ligare vulnus jungi possint, ut signifi- 
cet, vulnus inhibere, comprimere. 

22 Ut aliquid sibi cx ea re auxilit 
pararet} Sic e veteri Ursini Codice 
rescribi curavit Scaliger, et ita fere 
Leid. sec. qui habet auxilium. Cum 
vulgo tegeretur ué aliquod sibi ex ea re 
auxilium pararet. At Dorvill. Eda. 
Rom. Med. Ven. ué aliquid sibi (sibi 
hee Dory.) ea res auxiliaretur. Sea- 
lig. et Leid. pr. sine 76 wt, dant ali- 
quid sibi ex ea auxiliaretur. Optime 
Petav. L. Cesar aliquid sibi ex ea re 
auxilit ratus: quod reponendum om- 
nino arbitror. 

24 In Cesaris clementia] Leidenses, 
Pet. Seal. Dorv. in C, Ca@saris. Ad 


cAP. 90. LIB. DE BELLO AFRIC., 


differentiam ipsius L. Ca@saris, qui lo- 
quebatur. Alibi quoque, sed raris- 
sime, in his commentariis preefigitur 
Ce@sari suum prenomen. Adi om- 
nino ad B. Civ. 1.1. 

Lxxxix. 3 Habuerat] Aut legen- 
dum, habebat: aut illud, habuerat, ita 
accipiendum, ut significet collocaverat. 
Vide supra ad c. 76. § 3. Clark. 

6 Q. Ligario, C. Considio filio, qui 
tum ibi fuerat) In aliis Q. Ligario, 
C. Considii filio, qui tum, &c. sed ex 
Ms. Norv. reponendum Q. Ligario, 
C. Considio filio, qui tum ibi fuerant, 
Cesar enim utrisque Adrumeti tum 
agentibus vitam concessit. Davis. C. 
Considio filio, fuerant. Ita ex Ms. 
Eliensi recte reponit Davisius. Fir- 
mat Ms. Regius. Editi habent, fue- 
rat. Quod ex iis Codicibus irrepsit, 
in quibus scriptum erat, C. Considii 
filio, &e. Clark, Male Q. Ligario, C. 
Considit filio de uno homine, intelli- 
gunt vulgo, unde Manutius pro filio, 
legato reposuit, et Glandorp. cum 
Ed. Gryph. et Plant. Ligurio exhi- 
buerunt. Rectius Vascos. Steph. et 
Gryph. post. e¢ C. Considii filio, Ve- 
tum Considio exhibent etiam Pet. 
Urs. Seal. et Leid. pr. Immo et fue- 
rant servavit idem Leidensis. 

9 Subitoque se ad genua projecit| In 
Ms. Norv. pro vetere scribendi ra- 
tione legitur proicit ; rescribe projicit, 
ob verba presentis temporis, quibus- 
cum ea vox connectitur. Davis. De 
more Davisium hic sequitur Clarkius. 
At mei omnes preteritum projecit 
servant. _ 

11 Pro sua natura| Sic Mss. Reg. 
et Vossii. Elegantius, ut mihi quidem 
videtur, Editi ef pro sua. Clark. Et 
abest solum e recentissimo Leidens. 
see. et Edd. Vasc. Steph. Gryph. 
post. Male. contra vero Leid. pr. et 
pro s. natura, et pro instituto, Optime 
repetita prapositione ; de qua se- 
pius egimus. Kectius et delevisset 
ante L. Celle (sive Ocelle, ut Aldus 
Manutius emendat) auctoribus. Mss. 


1639 


omnibus, et Edd. primis, ae plerisque 
Vett. suadente ipso contextu. 

15 Circiterque noctem luminibus ace 
censis Uticam pervenit| Noctem recte 
pretermittunt Cujac. Petav. Buslid. 
et Nory. Cireiter luminibus accensis est 
audi Thy Avxvebtay vel AvyvoKatuy. Da- 
vis. cur. sec. Circumque est in Cujac. 
Noctem etiam non agnoscunt Leid. 
pr. nec Edd. Rom. Ven. Med. Op- 
time. Nota est locutio prima face. 
Apulei. Metam. 1. 11. p. 27. Ed. Price. 
‘Prima face cubiculum tuum adero.’ 
Gell. xvi. 1. ‘ Cum jam prima fax 
noctis.’ Immo Censorin. de die Na- 
tali c. 24. ‘ Post id sequitur tempus, 
quod dicimus, luminibus accensis, anti- 
qui prima face, dicebant. Vide ibi 
Lindenbrog. Contra extreme, sere lu- 
cerne Martiali et Propertio 111. 1.: 
ubi vide Interpretes. Supra tamen 
c. 56. dixit ‘ Nocte jam luminibus 
accensis :’ nisi et illic malles 7d nocte 
delere : pro eo ad lwnina dixit Sueton. 
in Calig. c. 15. et alii. Adde Gruteri 
Suspic. p. 158. Uncis itaque inclusi 
vocem noctem. Paullo post vero in 
oppidum introvit rescripsi fide integer- 
rimorum Codicum Petay. et Leid. 
pr. uti et Aicardi Ms. pro Cesaris et 
Hirtii stylo: vulgo prepositio ab- 
erat. 

xc. 3 Cives R. ut prodirent, edicit] 
Notanda Constructio: sic supra c. 20. 
‘Sagittasque uti fierent curare.’ Sic 
apud Terentium, ‘ Illum ut vivat, 
optant’ Clark, 

8 Ita tamen, ut, qui eorum bona sua 
redemisset, se bonorum venditionem in- 
ducturum, et pecuniam mulete nomine 
relaturum, ut incolumitatem retinere pos- 
sent] Ita edidit Scaliger et Recentio- 
rum plerique. Durissimum tamen, ut 
istam priorem ut sequatur Modus in- 
finitivus. Quare, omissa ista vocula, 
(quam, post voces, ita tamen, in ple- 
risque Codicibus ingessisse videtur 
Librariorum imperitia,) lege, ex Ms. 
Eliensi.et Editione Romana, ita ta- 
men, qui eorum bona sua (in Ms. Eli- 


1640 


ens. et Edit. Romana est, rpsa bona 
sua; ut forte legi debeat, 1rsE bona 
sua) redemisset, se bonorum venditionem 
inducturum, (vel indicturum, ut habent 
Codices plerique,) e¢ pecuniam mulcte 
nomine relaturum, ut incolumitatem reti- 
nere possent, (vel potius posset, ut ex- 
hibent Mss. Reg. et Eliensis.) Clark. 
Hoc in loco turbantur sensus et La- 
tinitas. Ut abest a Norv. et Rom. 
Quin et plurimi libri dant indicturum. 
Ab Hirtii mente credo non aberrabit, 
qui sic refinxerit, Tis tamen, qui bona 
sua redemissent, se bonorum venditionem 
non indicturum. An autem ipsissima 
scriptoris verba sim adsecutus nescio, 
Davis. cur. sec. Delevi ut, auctoribus 
Mss. Petay. Scalig. Leid. pr. Dorv. 
et Edd. Rom. Ven. Mediol. Pro ipsa, 
quod etiam dant Ursin. Pet. Leid. 
pr. Dorv. et Edd. Med. Ven. posses 
vel ipse vel sibi legere. Inducturwn 
habent optimi libri, ut Petav. Scal. 
Leidens. pr. nam alii cum Edd. pp. 
indicturum: male. Dicit Hirtius se 
inhibiturum, sive aboliturum. vendi- 
tionem bonorum ejus, (sic enim pas- 
sim cum apud alios, tum in his Com- 
mentariis pronomen demonstrativum 
subintelligitur,) qui eorum sibi bona 
sua redemisset. De verbo inducere 
adi Ciaccon. et Gronov. de Pec. Vet. 
p. 13. Unde patet nil preterea esse 
mutandum, nisi quod pro possent scri- 
bendum sit posse cum Petav. Leiden- 
sibus et Dorvill. 

14 Bis millics HS his imposito| Pri- 
mam voculam omittunt cum alii Codd. 
tum editt. Rom. Ven. unde J. F. 

sronovius de Pec. vet. um. 3. legit 
millies HS his (vel bis) imposito, quod 
per triennium, &c. Davis. Millies Mss. 
Cujac. Petav. Scal. et alii. In Dorv. 
Leid. sec. et Edd. pp. mille sestertiis 
impositis. Alii bis mille sestertium. 
Recte jam Glandorpius, Aldus et alii 
bis millies ; licet non bene sestertium 
retineant. Vide Gron. d. 1. Verior 
tamen et moderatior summa videtur, 
si deleamus 76 bis. Quod ex meis 


NOTA VARIORUM IN 


nou agnoseunt Seal. Leid. pr. Dorv. 
et Edd. prime. 

16 Se eodem die demum natos}| Hane 
locutionem cum non intelligeret Jul. 
Celsus, ineptum inde sensum confe- 
cit, quem videre est p. 233. Sed 
memor esse debuit bonus iste vir, 
natales a vetevibus dietos omnes illos 
dies, qui insignem aliquam letitiam 
aut vite mutationem attulerunt, Hine 
Cicero reditum suum, in oratione eam 
ob causam habita, natalem vocat, et 
ad Attic. 1. vi. madvyyeveotay. Spartia- 
nus in vit. Hadriani: ¢ natalem adop- 
tionis celebrari jussit,’ ad quem lo- 
cum videndus Is. Casaubonus. Sed 
et natalem pro die, quo imperium iniit 
Maxentius, absolute posnit auctor 
Paneg. vit. 16. 2. Davis. Adde 
Brant. 

XcI. 4 Zaman} Codices nonnuili 
Zame, Quomodo et alibi loquitur 
Hirtius. Clark. 

7 Quem oppidani, antea rumore— 
audito,—prohibuerunt] Ita ex Mss. Reg, 
et Vossii restitui, Editi omnes, Quem 
antea oppidani, rumore—audito,—pro- 
hibucrunt. Perperam admodum, et 
maguo cum sententie detrimento. 
Clark. Optimo verborum ordine Gry- 
phius et Lugdunenses 1576. exhibent, 
Quem oppidani, antea rumore exoptato, 
sec. eumque in Mss. Reg. et Voss. re- 
pertum Cl. Clarkius merito probavit. 
Davis. cur. sec. Eum ordinem jam 
videre licet in Edd. Vasc. et Ste- 
phani. 

9 In oppido Zame] Sic rescripsi ex 
Ms. Norv. et editt. Rom. A. D. 1472. 
In vulgg. erat in oppido Zama, que 
magis est proletaria loquendi ratio. 
Vide not. ad hujusce libri c. 36. Da- 
vis. Oppido Zame. Sic rescribit Da- 
visius ex Ms. Eliensi et Edit. Ro- 
mana. Suffragatur Ms. Regius. Al. 
oppido Zama. Clark, Zame quoque 
Petay. Leidd. Dorv. et Ed. Mediol. 

15 Cunctaque gaza regia] Gaza vox 
est Persarum, qua pecuniam et omne 
quod possidemus, denotat. Servius 


CAP. 94. LIB. DE BELLO AFRIC. 


ad Virgilii Ain. 1. 123. Gaza Persi- 
cus sermo est, et significat divitias.’ 
Ac ad An. i. 763. ‘Gaza census 
Persarun lingua, et est numeri singu- 
Jaris tantum:’ qua in re fallitur vir 
eruditissimus, nam Lucretius lib. 1. 
p. 155. edit. Wechel. sic ait: ‘ Qua 
propter quoniam nil nostro in corpore 
gaze Proficiunt.’ Et Horatius Od. 
1, 29. ‘Icci, beatis nune Arabum in- 
vides Gazis.’ Ex hac voce Gaza urbs 
Palestine nomen sumsit, si fides 
Pomp. Melz 1. 11. Davis. Memoria 
fefellit magnum Vossium quoque, ne- 
gantem aurei evi scriptoribus gazas 
plurali numero in usu fuisse de Anal. 
1. 49. Quare ad eum refellendum 
jam adduxerunt viri docti Horat. 
Od. 16. 1. u. ‘ Non gaze submovent 
tumultus mentis.’ 

xo. 4 Sibi quoad vita suppeteret, 
oppidum seque et reservare| Ita inter- 
pungendum sensus manifesto -postu- 
lat. Editi, sibi quoad vita suppeterct, 
oppidun, §c. Que interpunctio sen- 
tentiam perturbat penitus. Clark. 

xem. 9 Suosque interfectos aut fu- 
gatos} In Edd. Rom. Mediol. et Ven. 
solummodo est suos autem interfectos, 
omissis ceteris. Bene Dorvill. suos- 
gue aut interf. aut fugatos, quod repo- 
nere non dubitavi: c. 85. ‘ Reliquos 
aut interfecit aut recepit:’ et mil- 
lies. 

11 Manus intulisse] Ex Ms. Ursin. 
legendum crediderim Utice sibi ip- 
sum manus attulisse, qui cum paullo 
rarior loquendi modus, Librarii, ut 
fit, in notiorem formulam mutarunt. 
Scriptor B. Hisp. c. 42. ‘ Populi R. 
magistratibus sacrosanctis manus— 
attulistis” Corn. Nepos Timol. ¢. 1. 
4, “Ipse non modo manus non attu- 
lit. Cicero Offic. 1. 7. ‘Is quasi 
manus afierre videtur socio. Sic 
etiam locutus est Seneca de Brev. 
vite c.6. Davis. Attulisse. Sic Ms. 
Ursini, quod probat Davisius. Al. 
Manus vel manum intulisse. Clark, 
Manum intulisse Leid. pr. Sed attu- 


1641 
. 
lisse’ Petaviani quoque. Seneca de 
Ben. v. 15. ‘Ipsi patria manus af- 
ferre’ et sepius; atque ita passim 
vim adferre. Adi Cel. Heins. et Bur- 
mann. ad Ovid. Epist. Her, xvi. 21. 
Dein ab suisque restitui e Pet. et 
Dorv. a suisque Leidenses, Ursin. et 
Edd. prime habent. Vulgo a suis. 

14 Qui sibi suisque liberis prodessent] 
Sic Recentiores Edd. habent, pro 
que, quod est in Mss. et Edd. priori- 
bus, ut et Jungerm. Cellar. Quare 
id reddidi, licet sciam gui defendi 
posse per Synthesin. In Pet. Cod. 
scribitur que s. s. l. tutandis pr. 
In Dorvill. et Edd. primis que sibi 
prod. suisque ib. Prodessent in Seal. 
non comparet. Egregie sinceram 
Hirtii manum videtur servasse Leid. 
primus: xullas ; ipse sibi suisque libe- 
ris a Caninio, &c. fide accepta, Celsus 
sibi suisque liberis consulens cum Caninio 
vitam pepigit. 

xciv. 1] Juba] Deest in Mss. Reg. 
et Eliensi. Et deesse potest. Clark. 
Abest quoque a Leidensibus et Dorv. 
Sed et c. 91. ¢ Rex interim Juba.’ 

2 Quum jam cenatus esset| Hasce 
voces delendas censuit Jos. Scaliger ; 
temere nimis, cum eas retineant Mss. : 
ulcus tamen est in verbis, cui sanan- 
do operam navarunt plurimi. M. A. 
Muretus ad Senece de Prov. c. 2. 
legit quum omnia conatus esset ; Joan. 
Glandorpius, quique eum non nomi- 
natum passim exscripsit, Joan. Go- 
duinus, reponunt quum jam convivatus 
essct, et hee sane conjectura firmari 
potest ex Flori iv. 2. 69. qui testatur, 
Jubam et Petreium paullo ante pug- 
nam magnifice epulatos esse. Illam 
tamen emendationem repudio, quia 
nimium abit a lectionis receptz ves- 
tigiis, et unice amplector Ph. Rube- 
nii hariolationem ; is enim Elect. 4. 
10, minima mutatione rescribit quam 
jam cenatus esset. Certe, cum L, 
Ampelius Memor. c. 38. aiat, ‘ Ju- 
bam post magnificam ceenam interti- 
ciendum se dedisse,’ proculdubio ve- 


1642 


ram lectionem restituit vir eruditus, 
a quo tamen miror locum hune Am- 
pelii fuisse preteritum. Davis. Mu- 
reti conjecturam probat Barthius 
Advers, xv. 5. ubi docet, Juba deli- 
eato regi potius convenire, ut non 
posset se ipse interficere, quam Pe- 
treio, quem inbecilliorem ob acceptum 
vulnus et grandiorem etatem vocat. 
Convivatus adrisit etiam Cellario ; sed 
verissima videtur, quam ideo com 
Clarkio in textum recepi, correctio 
cenatus, quam etiam margini sui co- 
dicis olim adlevit Gruterus. Quod 
participium Plautus, Horatins, Apu- 
leins et Cicero ipse ita exhibuerunt. 
Vide etiam Grey. ad Cicer. ad Att. 
1.17. 

4 Firmior imbecilliorem, Juba Pe- 
treium facile ferro consumpsit| Ph. Ru- 
benius Elect. 1. 10. reponit Jubam 
Petreius ; Epitome enim Liviana lib. 
exiv. et Florus Iv. 2. 69. tradunt 
Petreium Juba, deia sibi manus in- 
tulisse. Sed de horum morte tanta 
est scriptorum discrepantia, ut in 
Hirtio nihil ausim mutare. Seneca 
de Provid. c. 2. Jam Petreius et 
Juba concurrerunt, jacentque alter 
alterius manu cesi.’ Et ab hujus 
quidem partibus stant Appianus B. 
C. li. p. 490. ac Dion 1. xi. p. 
117. At Sextus Rufus Breviar. c. 4. 
sie loquitur: ‘ Mauros Juba rex te- 
nebat, quiin caussa belli civilis ab 
Julio Cesare victus, mortem sibi pro- 
pria manu conscivit.’ Accedit, quod 
omnes tam Mss. quam editi vulgatam 
tectionem tueantur, quam etiam in 
suo Codice invenit Jul. Celsus, quem 
vide p. 236. Davis. Sic et Gargonius 
apud Senecam patrem suasor, vin. 
p. 58. ‘ Juba,’ inquit, ‘et Petreius 
mutuis vulneribus concurrerunt, et 
mortes fceneraverunt.” Jdem, cur. 
sec. 

7 Impetravit) Glandorpius ait ree- 
tius fore, si legamus flagitavit vel 
contendit ; quia sequitur tdque obti- 
nuit, Cur non potius petivit? nisi 


NOTA VARIORUM IN 


malis verba idque obtinuit, ut super- 
vacua, deleri. 

xcev. 5 Iterque in Hispaniam tende- 
baht] Absunt hee a Leidensi primo. 
In reliquis Pet. Sealig. Leid. see. 
Dorv. Edd. primis. Vase. Steph. 
Gryph. post. ac Stradz intend. Quod 
cur mutarint alii, caussam non video, 
Livius xx1. 29. ‘ Utrum cceptum in 
Italiam intenderet iter: atque ita 
ille sepius. Vide Drakenb. ad Sil. 
111. 466, et Cort. ad Sall. B. Jug. ec. 
107. ‘ Intendere fugam’ apud Luca- 
num et Curtium. 

7 Eos prima luce adortus|] Abest eos 
a Dorvill. et Leid. pr. habet cum pr. 
luce. Forsan recte. Adi ad c. 62. 
‘Cum prima mane.’ Adorti sic sine 
casu etiam c. 69. ‘ Ex insidiis adorti 
agmini sese obferunt.’ 

xCvi. 2 Rustiano] Si scriptus liber 
adjuvaret, mallet Ursinus Cestiano, 
quod et a Cl. Perizonio sui libri mar- 
gini adscriptum. Passim enim Ple- 
torius Cestianus in nummis, sed is in 
partibus Cesaris fuit. Vide B. Alex. 
c. 34, Quare rectius addit Rustzanus 
videri dictum, quod fuerit aliquis 
Rustius a gente Pletoria adoptatus. 
Consule Ursinum in Familiis in Plet. 
Male Glandorpio in Onom. dicitur 
Rusticanus, et Rusticianus in Dorv., 
ac Ruscianus in Pet. 

6 Ibique Scipio cum tis, quos paullo 
ante nominavi, intertit] Scipio, assecu- 
tus eum, hostibus gladium per viscera 
exegit, ut testatur Florus rv. 2. 68. 
Vide et Appianum B. C. 1. 11. p. 491. 
et Dionem |. xLur. p. 217. Davis. 

Cum iis, quos p. a. nominavi, interiit] 
In Petay. et Dorvill. non comparet 
7) iis. Eleganter Greco more, et, ni 
fallor, vere Leidens. primus cum qui- 
bus paullo ante nominavi. Vide Davis. 
ad B.C. c. 69. Afric. c. 41. £ In eo lo- 
co quo paullo ante memoravi.’ Adde 
B. C. 11. 15. ‘Cum essent in quibus 
demonstravi angustiis :’ et J. Periz. 
ad Sanct. Min. 11. 9. § 2. ac Cl. Burm, 
ad Sueton. Calig. c. 43. 


cAp. 98. LIB. DE BELLO AFRIC. 1643 


xevu. 5 Abrogatis}] Non damno 
hance lectionem, si quidem Mstorum 
auctoritate nilitur ; nam Scalig. Leid. 
sec. Dorvill, cum Edd. primis Vas- 
cos. Gryph. Stephani, aliisque habent 
irrogatis. Petav. et Cujac. togatis, 
nisi excerpta fallunt: at Leidens. 
primus erogatis, i. e: inpensis in illos 
ad premia, seu donatis, ut varia pro 
lectione est in Cujac. Ut erogarit 
vectigalia regia Zamensibus, qui, &c. 
Erogatis scriptura unice vera est. 
Paullo post in Edd. primis scribitur 
Sallustio populi Ri. proconsule: non 
male, si Mss. addicerent. Vide om- 
nino Heinsium et Burmann. ad Vel- 
lei. 11. 79. et supra ad c. 54. ‘ milites 
popul. Romani.’ 

8 Qui—ordines duxerant ; item Thap- 
sitanis, §c.| Vox, item, abest in Mss. 
Reg. et Vossii, et Edit. Romana; et 
yecte quidem abest. Nisi forte desit 
aliquid: ut, qui— ordines duxerant, 
Uticensibus mulctam imponit: Item 
Thapsitanis, §c. Aut aliquid simile. 
Eoque magis, quod in Ms. Eliensi 
seriptum sit, itemque Thapsitanis, §c. 
Clark, Petav. et Norv. dant item- 
que; qua de causa Clarkius aliquid 
excidisse suspicatur. Sed verius est, 
ut deleatur item ; quo vocabulo Mstos 
Reg. et Voss. ac editionem Romanam 
earere vir ille doctus observavit. 
Abest etiam a Beroald. Gryph. et 
Lugd. 1576. Possis etiam legere 
tum Thapsitanis, §c. Davis. cur. sec. 
Abest quoque item a Leid. sec. Dor- 
vill. et Edd. Mediol. Venet. Vascos. 
Steph. Sed itemque Leid. pr. Unde 
putem cum Clarkio quid excidisse. 

9 HS xx millia, &c.| In nullo Msto 
nec Edd. primis usquam hie com- 
paret millia: nec potest e Latini ser- 
pionis ratione. Quare cum Glandor- 
pio ubique scripsi vicesies, tricestes bis 
et quinquagies, et c. seq. centies pro C 
millibus. Consule omnino summum 
Gronov. de Pec. Vet. 11. 3. 

10 Adrumetanis] Petav. Adrumete- 


nis. Leid. pr. Adrumetinis. Rectis- 
sime. Sic enim hoc gentile termina- 
tur a Latinis: ut ex scriptoribus non 
solum, sed et inscriptionibus patet, 
Vide Berkel. ad Steph. Byzant. V. 
*Adpbuns, et supra ad c. 3. 

13 Ad Senatum questi per legatos, 
atque arbitris a Senatu datis, sua recepe- 
rant} Petav. Norv. et Gryph. dant 
questi per legatos atque arbitros a senatu 
datos. Legendum vero ad senatum 
questi per legatos, arbitris a senatu datis, 
sua receperant. Vocula, quam dele- 
mus, sensum turbat, nullique est usui. 
Davis, cur. see. 

14 Arbitris a Senatu datis| Sic re- 
centiores habent Codices ; nam pre- 
ter Pet. et Eliens, etiam Scalig. Leid. 
pr. et Edd. Vascos. Stephan. Gryph. 
post. Str. dant arbitros a sen. datos. 
Quare rectum esse puto, quod serva- 
vit Cujacianus, arbitrio a (ab Dorv.) 
sen. dato. Confer que notavi ad B. 
Civ. 11. 20. § Solutionibus, que per 
arbitrium fierent.’ Sic non opus erif, 
ut cum Davisio deleas atque. Cete- 
rum pro et quest? non legendum cum 
Aicardo et qui questi, vel eruditissimo 
Poéta Huidecopero sed quest?, Sub- 
intelligitur gui. Adi omnino notata 
ad B. G. tv. 3. et h. libro c. 64, 

xevul. 2 Carales in Sardiniam per- 
venit] Ms. Norv. a Caralis in Sardi- 
niam, unde reponendum ad Carales, 
vel, pro vetere scribendi more, ad 
Caralis, Carales urbs est Sardiniz 
primaria, quam urbem urbium vocat 
Florus u.6. Davis. A Caralis etiam 
Petav. corrupte pro ad. Contra a 
Caralibus statim. Supra de hac pre- 
positionis additione aliquoties egi- 
mus. Porro auctoribus Petav. Sca- 
lig. Leid. pr. preferrem iv Kal, 
Quinct. licet Celsus etiam rt seribat, 
recentiores sequens Codices. Resti- 
tui interim provectus fide Mss. om- 
nium et Edd. preter Amst. Dav. 
Lugd. et Clark. Vide ad v. 8, 


1644 


NOTH VARiORUM IN 


DE BELLO HISPANIENS!I 


LIBER. 


A. Hirtit Panse] Nullus fere liber 
plures ab evi dentibus cicatrices 
accepit; exw tamen equiore animo 
sunt ferendz, quod hic scriptor a 
superioram commentariorum elegan- 
tia multum recedat: ut enim in iis 
summus elncent sermonis nitor et 
nescio gue ovv0écews concinnitas ; 
ita in hoc opusculo non solum erebra 
sunt GvaytamddoTa ac aovyTakra, sed 
et totum orationis filum hominem 
ostendit scribendi prorsus imperi- 
tum. Unde factum, ut hunc libellum 
non Hirtio, sed Balbo aut Oppio post 
alios adscripserit G. J. Vossius de 
Hist. Lat. c. 13. Nonnulli vero cen- 
suerunt fieri non potuisse, ut homo 
Romanus tam male scriberet, qua- 
propter Afri vel Syri militis esse 
feetum arbitratur Joan. Goduinus. 
Immerito quidem: nam licet horrida 
et incondita sit dictio, adeo tamen 
pura est ac a barbarie aliena, ut hoc 
scripto nihil Latinius concipi posse 
pronunciarit judex sane  idoneus, 
Jos. Scaliger Proleg. in Manilium 
p. 3. Davis. Si hie Liber (quod 
tamen vix crediderim) sit A. Hirtii; 
que est horrida ejus et inculta, licet 
Latina quidem, dictio; conjecerim 
equidem, breve id solummodo et 
extemporale esse commentariolum ; 
historia fortasse postea conscriben- 
dz, materiam futuram. Clark. In- 
certi Auctoris. Balbi fuisse Epheme- 
ridem, cujus meminit Sidonius Epist. 
3x. 14. putat Cellarius. Oppio etiam 
Volaterranus tribuit. Adscripsit ore 
libri sui Cujacius, ‘ Liber corruptis- 
simus, et, ut videtur, ex Greca lin- 
gua translatus. Non est Hirtii.’ 


‘Militari et horrido stylo’ scriptum 
ait Lips. Elect. 1. 22. adsentienti- 
bus dein jare omnibus viris doctis 3 
quare ego, (qui omnino statuo, Ephe- 
meridem B. Hispaniensis esse, ab Ro- 
mano homine, qui his expeditionibus 
interfuit, conscriptam temere, non 
vero justum commentarium) Hirtii 
nomen delevi, et, quod vides, sub- 
posui. E Mss. tamen nonnihil emen- 
datiorem exhibui: nam vulgo  cir- 
cumferri corruptissime, e seqq. pa- 
tebit. 

Cap. 1.1 Pharnace supcrato] Hee 
est dvaxedadraiwots bellorum, que post 
Alexandrinum gessit Cesar; ut frus- 
tra sint Joan. Glandorpius et Joan. 
Goduinus, qui reponunt Seipione su- 
perato: falluntur etiam interpretes, 
qui hune libellum écépadov censent. 
Davis. Videtur tamen ad connexi- 
onem aptius Seipione superato, quod 
reliqnit Leid. pr. ut conjecit Glan- 
dorpius. 

Qui — profugissent ; — confugere 
caepit} Hoe est, cum iis, qui, &c. Cu- 
jusmodi locutionibus, non quidem 
plane non Latinis, sed horridis ad- 
modum et hiulcis, plenus est hic Li- 
ber. Clark. Melius esse ait Grute- 
rus, quod invenit in Petaviano. Cum 
multi ex. Wide Glandorp. 

4 In Italia detinectur| In Gryph. et 
Lugdun. 1576. est distineretur. Lege 
detineretur. Davis. cur. sec. Distine- 
retur est in Vase. et Steph. Edd. de- 
tineretur in Mss, Leidd. sed male. 
Dum hoc sensu indicativum habet, 
quod non advertisse Davisius vide- 
tur. Adiad B. Afric. c. 61. 

Compararet Pompeius] Goduinus 


CAP, 2. LIB. DE BELLO HISPAN. 


legit, compararet : (scil. Cesar.) Pom- 
peius, &c, Syntaxi plane nulla. Clarice. 

7 Provinciam vastare cepit| Delevi 
verbum cepit, quod statim pracessit, 
fide Mss, Cujac. Petav. et Leid. pr. 
Hance antem constructionem esse 
Latinam, quis tiro nescit? Adi ad 
wii. 81. 

9 Contra] Vocem istam, a Scali- 
gero et Recentioribus omissam, ex 
Mss. Reg. et Eliensi et Edit. Roma- 
na restitui. Clark. Accedunt Mss. 
Seal. Leid. pr. Ursini, Ciacc. et Ed. 
Med. Ven. Habent queque Vascos. 
Steph. Gryph. poterior, sed superius 
contra illi editores ejecerunt, nec 
male meo judicio. Cludebant edidit 
Sealiger primus e Ms. Ursini, et suo. 
Quomodo nonnulli viri docti seribi 
volunt ubique, pro claudo: ut notum 
est. 

19 De Cn. Pompeio] Ni fallor legi 
debet De C. Cesare. 

11 Aliqua ei inferebatur caussa} Ali- 
enjus criminis insimulabatur. Sic 
inferre crimina dixit scriptor ad He- 
rennium 1. rv. p. 36. ed. Lambin. ac 
‘inferre controversiam’ Cicero de 
Invent. l. 1m. p. 72. Vide et inter- 
pretes ad Phedri Fab. 1.1.4. Davis. 
V. ad B. G. 1. 39. ‘ Alia caussa in- 
lata.’ 

13 Paucis commodis hoste hortato] 
Ob hance locutionem nostro SapBapic- 
poév impingit Joan. Rheilicanus, et de 
vitio tam certus est Joan. Brantius, 
ut affirmet ne Priscianum quidem 
hance mendam posse defendere. Bo- 
na verba, queso. Apuleius Metam. 
], ix. p. 203. ‘Canes transeuntium 
viatorum passim morsibus alamnatos 
Jaxari, atque in eorum exitium in- 
hortatos, immitti precipit.’ Passi- 
vam etiam, non minus quam activam, 
significationem huic verbo competere 
testatur A. Gellius N. A. xv. 13. 
Vide et Ger. Joan. Vossium de Anal. 
ni. 6.° Davis. Ut hortatus passive 
sumi possit, videtur tamen corruptus 
esse locus. Nam pacis commodo est 


1645 


in Pet. Cod. commoda Scal. et pacis 
commoda. Leid. pr. Unde quid ex. 
tricari debeat, vide Lector, 

14 Majores augebantur copie] Joan. 
Glandorpius reponit magis agebantur 
copie, vel majores reddebantur ; sed 
certissime legendum majores coge- 
bantur copie, que phrasis est Latin- 
issima; nisi forsan, quod suspicor, 
idiwrixds sit hujusce scriptoris Pleo- 
nasmus. Davis. Certe similiter oc- 
currit in nono Canone Theodori. 
‘Tractatum est, inquit, ‘ut plures 
episcopi, crescente numero fide- 
lium, augerentur” Exstat apud Be- 
dam Hist. Eccles. 1v. 5. Davis. cur, 
sec, 

06 hoc] Sic rescripsi e Cod. Petav. 
quod valet propterea. Hoe Cujac. 
Seal, Leid. pr. Dorvill. et Edd. Rom. 
Mediol. Ven. WVulgo ideoque. Wide 
ad Frontin. 1, 6.2. et 11. 9.3. “Ob 
hoc in fugam dilapsi ;’ wbi valgo etiam 
hoc: quod et ipsum sic satis defendi 
posset, 

ir. 1 Designatus dictator iv] Edd. 
prime, item Plantinus, Scaliger, et 
seqq. omiserunt secundo loco dicéator, 
quam vocem tamen Mss. et Edd. ce- 
tere retinent. Nisi quod Petav. ha- 
beat simpliciter C. Cesar dictator tv. 
Videtur legendum dictator 111, desig- 
natus Consul sive Cos. iv. Sic enim 
Historici, fasti, et nummi. Consule 
Pighium ad A. pecvill. et Nummos. 
Forsan fuit Cos. Cesar designatus Iv, 
dictator 111. Nam et hic auctor non 
solet prefigere C. Vide ad B. Civ, 
| ag a 

Multis itineribus ante confectis}] Quo 
hee pertineant, non capio. Mss. Leid. 
pr. Scalig. Multis iter ante diebus con- 


fectis. Dorvill. Leid. sec. Multis 
item ante diebus conjectis. Conjicio 


legendum multis in urbe ante rebus 
confectis, vel iter ante pro ante iter. 

3 In Hispaniam venisset] Sie repo- 
sui ex Ms. Norvic. et edit. Steph. In 
aliis in Hispaniam convenisset, quod 
non nisi de duobus pluribusve dici- 


1646 


tur. Davis. Suffragantur Mss. Reg. 
et Vossii. Alii convenisset. Quod ut 
de uno dicatur inusitatam. Tamen 
similis fere locutio Act. 1. 4. Suvari 
€duevos—abvrois. Clark. Venisset etiam 
Petav. et Edd. Vascos. Gryph. post. 
Str, Sed alind quid latet: nam Sca- 
lig. et Leid. prim. cum tribus Gall. 
dant cum venisset, et pro quum celeri 
habent cum ceteris. Petav. celeriter. 
Forte cum celeri festinatione belli (nam 
ad deest Scal. Leid. pr. Dorv.) con- 
ficiendi in Hisp. quum venisset. Cum 
festinatione ; uti apud ipsum Hirtium, 
‘summa cum celeritate ad exercitum 
reducit,’ vit. 52.: ubi vide. Sed hx 
mere sunt conjecture, Convenisset 
tamen certum mihi est, natum esse e 
Tois quum venisset. 

5 Cordubam] Sic Ms. Reg. Al. 
Cordube. Clark, WV. ad c. 28. B. 
Afric. Thapsi oppidum, et alibi. Mei 
omnes Cordubam retinent. 

6 Provincia potitus} Rescripsi fide 
Petav. Thuan. Sealig. Leidensium, 
Dorvill. cum Edd. Vascos. Gryph, 
post. Steph. et Strade provincie ; 
notissima constructione. B. G. 1. 3. 
‘Gallia potiri.’ 

7 Simulque quod tabellarii a Cn. Pom- 
peio dispositi] Locus est mutilus. Ex 
Ms. Norvic. omnino legendum simul- 
que tabellarii capti essent, qui a Cn. 
Pompeio dispositi omnibus locis erant, 
ut certiorem, &c. nam mira sane fuit 
ratio, car Corduba capi posset, quod 
tabellarii essent dispositi, qui de Cx- 
saris adventu Pompeium facerent 
certiorem, cum hoc non adjumento, 
sed certissimo fuerit impedimento. 
Davis. Tabellarii capti essent, qui 
a Cn. Pompeic, &§c. Emendatione 
auro contra non chara, locum hunc 
restituit Davisius ex Ms. Eliensi. Alii 
enim omnes, omissis tribus istis vo- 
cabulis, sententiam exhibent contra- 
riam plane, atque erat mens Aucto- 
ris. Similis narratio infra, ¢. 12. 
capti tabellarii, qui, &c. Clark. Ad 
apicem cum Norvicensi conyenit Pe- 


Fuisset, pr. esset. 


NOTA VARIORUM IN 


tavianus. Bene ad sensum, sed ni 
omnia me fallunt interpolate. Tabel- 
larii qui Sealig. Dorvill. Sed tabel- 
lariis qui Leid. pr. et Edd. Rom, Med. 
ac Ven. Dein pro qui cert. in Seal. 
est quod: unde facio simulque captos 
tabellarios, qui, §c. quo, id est, ut, cer- 
tiorem Cn. Pomp. Hoc nempe nun- 
ciabant, captos simul esse tabellarios; 
nisi potius simpliciter legendum sit, 
simulque tabellariis scil. nec opinantibus, 
qui, &e. 

13 Ut, quem sibi equitatum ex pro- 
vincia fecissent, presidio mitterent] 
Pet. et Norvic. exhibent, ut sibi cum 
equitatu, qui ex provincia fuisset, pra- 
sidio essent. Ac ita lego. Davis. cur. 
sec. Vulgatum  confirmat Dory, 
quod non temere muto. Sealig. Ms. 
utque sibi equitatum gui ex pr. fuisset, 
pr. esset. Leid. pr. utque sibi equita- 
tum, qui ex provincia presidio esset. 
Leid. see. uique s, equitatus, qui ex pr. 
Edd. Rom. Ven. et 
Med. utque sibi equitatus, qui ex pr. 
esset pr. miserunt. Omnino acquies- 
cendum vulgato, quod elegantius est. 
Nisi malis mecum utque sibi equit., 
quem ex pr. fec. pres. mitterent. 

15 Atque ut ipse voluit}) Ex Codd. 
Ciace. et Norv. ac editt. Rom. Ve- 
net. Beroald. rescribendum puto ne- 
que ut ipse voluit ; quia celerius ad 
legatos, quam ipsi opinati sunt, ap- 
propinguavit imperator. Davis. Et 
hic eidem equidem viro doctissimo 
assentior, qui ex Codd. Ciacconii et 
Eliensi, et Editt. Vet. rescribit NE- 
QUE ut ipse voluit equitatum, &c. Id 
enim ait auctor, Cesarem celeritate 
prevertisse legatos suos, quo minus 
equitatum sibi, ut jusserat, prasidio 
mitterent. Clark. Neque rescripsi 
adsentientibus Pet. Seal. Dorv. Leid. 
sec. et Ed. Med. 

int. 1 Idem temporis] Rara apud 
alios locutio: quae tamen conservatur 
a Mss. Cujac. et Leid. primo ae Dor- 
vill. cum Edd. primis. Mox § 4, 
Incidit idem temporis: at ibi Edd. 











CAP: Sf LIBSDE 


Vase. Steph. et alia Id. t. ut est § 7.: 
sed vide ad c. 12. ‘Idem temporis.’ 
Scalig. habet id tempus. Petav. eodem 
tempore ; et Leid. sec. cum iv. Codd, 
Gallic. et Edd. Vascos. Aldi, Gry- 
phii; Steph. per id tempus. B. Afric. 
c, 96. ‘Ubi classis P. Sitii per id 
tempus erat:’ ubi meliores carent 
per; qu et alibi confundi monui- 
mus. Ceterum Glandorp. et Ciaccon. 
Jegunt, per idem tempus Sea Pomp. 
Srater (adolescens Ciaccon.) cum pre- 
sidio C. t. &c. Mallem Erat idem 
temporis, S. Pomp. fr. quo, sc. tem- 
pore, &c. lTidem cum Cellario et 
aliis, recte quidem Uliam legunt. 
Vide ad c. 61. B. Afvici. Mss, tamen 
mordicus Ullam habent. 

6 Clam presidia) Ms. Norvic. clam 
praesidio ; editt. Rom, Ven. Beroald. 
clam preter presidia; sed he varie- 
tates ex eo sunt ortea, quod Librarii 
et editores vulgatam lectionem se 
non recte habuisse perperam censu- 
erunt. Plautus Prol. Amph. vs. 107. 
“Is amare occepit Alcumenam clam 
virum. Idem Menech. act. I. sc. 2. 
43. ‘Clam uxorem ubi sepulerum 
habeamus,’ &c. Ac iterum Mil. Glor. 
act. 1.sc. 1.34.‘ Clam matrem suam.’ 
Terentius Hec. act. mi. sc. 3. 36. 
‘Clam partus eveniat patrem atque 
adeo omnes.’ Sic etiam locutus est 
Valerius Maximus vu. 3. 7. Davis. 
Clam presidio etiam Petay. et Edd. 
Aldi, Gryphii. Clam preter presidia 
Cujac. Leid. see. Dorvill. Ursin. ac 
3 Gall. et Edd. relique ad Scalig. 
usque, qui bene clam presidia cum 
optimo Ms. Ursin., suo et Leid. pr. 
restituit. Auctor Decl. in Sallust. 
c. 5. * facinora clam vos essent.’ Vide 
etiam c. 16. ‘ Clam nostros,’ et c. 35. 
© Clam presidia.’ 

10 xi cohortes} Hunc numerum vi- 
tio operarum in Plantin. Edit. in- 
repsisse arbitror. Nam Mss. et Edd. 
priores vi coh. nisi quod Vascos. in 
margine ponat sedecim, quod et Ciac- 
con. in suo Cod. esse testatur. Sed 


BELLO HISPAN. 1647 
insuper pramittunt vocem celeriter 
Petay. Cujac. Scalig, Leid. pr. Dor- 
vill. Edd. Rom. Ven. Med. Vasc. 
Gryph. post. et Steph. Vere sine du- 
bio. Porro non male Ciacconius legit 
vel pc pedites, vel quod malim pari- 
que turmas equitum numero, Maxime 
tamen inclino, ut putem hunc aucto- 
rem elliptice esse locutum, et brevi- 
ter, pari numero, tot scilicet, quot 
pedites erant in cohortibus illis. Pet. 
autem Scal. et Leid. pr. dant pari 
equit. numero sine que. 

11 Hominem ejus provincie notum] 
Gnarum seu peritum. Plautus Pseu- 
dol. act. Iv. sc. 2. 39. Novi, notis 
predicas, id est, scientibus. Nonius 
Marcellus p. 153, ed. Plantin. ‘ Ig- 
note, id est, inscie. Nevius Ly- 
curgo: ‘Ignote iteris sumus, tute 
scis.’ Dictys Cretensis v1.7. ‘ Notus- 
que adeo ejus domus, ubi etiam prima 
vox active ponitur, ut ineptiat Joan. 
Goduinus, qui nostrum barbarismi in- 
simulat. Davis. Plura exempla vide 
apud Mannut. et J. F. Gronov. ad 
Cicer. Ep. Fam. v. 12. ‘ Ignotis nota 
faciebat, et Viros doctos ad Phedr, 
F. x1. ‘Ignotos fallit, notis est de- 
risui.’ 

12 L. Julium Paciecum] Et hoe cre- 
do operarum culpz adtribuendum, 
qui in Ed. Scalig. expresserunt Ju- 
lium pro Junium, ut est in Mss. et 
Editis prioribus: nec male suspica- 
tur Manutius, Q. Junium, Hispanum 
hominem, de quo B. G. v. 27. est 
mentio, ejusdem familie fuisse. Pra- 
nomen hic non agnoscit Petav. habet- 
que cum Edd, primis Paciequum, Leid. 
sec. Pacietum, ut est vulgo apud Ci- 
cer. ad Att. xu. 11. Sed Paciacum 
per Diphthongum edidit Gravius ad 
Fam. Ep. vi. 18. et ita ubique scribi 
amat Manutius, ut et Pighius apud 
Valer. Max. v. 4.§ 3. Ex. 3, ubi ea- 
dem in Mss. confusio, 

15 Qua vi tempestatis ita obscurabu- 
tur, ut vix proximum cognoscere posset | 
Petay, Cujac. et Norvie, dant quem 


1648 


vis tempestatis ita obscurabat. Buslid 
autem, ut vix proximum quisquam cog- 
noscere posset. Rescribendum censeo, 
Aérem vis tempestatis ita obscurabat, 
ut vix proximum quisquam cognoscere 
(vel, si mavis, ex Petav. et Cujae. 
legas agnoscere) posset. Davis. cur. sec. 
Excudi curavi, quod prebent etiam 
Sealig. Leid. pr. Dorvill. Quem vis t. 
ita obseurabat, ut vix pr. agnoscere pos- 
set. Ingeniose autem aérem conjecit 
Davisius. In Leid. sec. est Aditusque 
vis. Ciaccon, ait in sua etiam addi 
aditus: qua vis Dorv, Opinor legen- 
dum adflictaretur adilus, quem vis temp. 
ita obscurabat, §c.: ut aditus sit ipsa 
adeundi actio, vel locus, quo adibant. 
Favet huic conjecture, quod mox 
pro ad eum locum ven. in Mss. Leidd. 
Petav. Cuj. Scalig. et Edd. Vasc. 
Gryph. Steph. tantum sit ad ewm ven. 
unde male Ald. Manut. et seqq. sim- 
pliciter locum ediderunt: ad eum lo- 
cum enim habent ceteri Mss. et Edd. 
prime. In Edd. Rom. Ven. ac Me- 
diol. adeoque vis t. obscurabat, ué via 
pr. quisguam ag. posset; deleto ita; 
interpolate. Rectius pro posset: in 
Dory. est possis, pro quo lego posses. 
Ita millies in auctoribus wé diceres, ut 
putares, ut nescires occurrit. Cognoscere 
autem mutavi in agnoscere pre Mss. 
auctoritate; licet sciam spe alte- 
rum pro altero usurpari; quod et 
monendum fuit supra. 

18 Binos equites incedere| Non re- 
fertur ad numerum eorum, qui mitte- 
bantur, cui enim usui duo equites 
possent inservire? aut quomodo prie- 
texi poterat cos conari ad murum ac- 
cedere, ut oppidum caperent? Denotat 
solummodo, duos equites in singulis 
lineis seu ordinibus incessisse. Davis. 
Conscendere est in Petav. Leid. pr. 
Dorv. et Edd. Rom. Ven. ac Med. 
til. Heinsius margini adscripsit, Ju- 
bet binos equum conscendere. Ut scilicet 
quisque eques acceperit ad se pedi- 
tem. Pari enim numero equites pedi- 
tesque erant missi. Vide et ¢. 4. 


od 
NOTA VARIORUM IN 


Davisii expositionem unice probat 
Clarkius. 

19 Mediisque ex praesidiis| Que non 
estin Leid. pr. Pro ex habent eorum 
se, adversariorum, Cujac. Petav. Sea- 
lig. Leid. pr. Dorvill. et Editt. Rom: 
Ven. ac Mediol. Quereretur qui de- 
sunt in Cujac. Petay. Seal. et Leid. 
pr. Nihilominus necessario adesse vi- 
dentur. 

21 Ut sileat verbum fucere| Hie est 
auctoris idiotismus, quem cum non 
caperent Librarii, in Ms. Nory. legi- 
tur, ut sibt liceat verbum facere, quo 
fere modo locutus est Hirtius Bell. 
Afric. ¢. 35. Sed sensus hie adversa- 
tur. Davis. Cum Norvic. facit Pe- 
tav. Ad eorum Codicum fidem parva 
niutatione legi possit NE sili LIBEAT 
verbum facere., Sed, ut dixi, forsan a 
scriptoris manu venit recepta lectio. 
Idem, cur. sec. 

26 Recepti; et pedites equitesque— 
eruptionem, &¢.] Locus maxime de- 
pravatus. Ms. Norv. recepti: ef quit 
ibi remanserunt, clamore facto, eruptie- 
nem, &§¢. Ms. Reg. quem sequitur 
Joan. Goduinus, exhibet recepti pe- 
dites. Equites clamore facto dispositi 
partim ibi remanserunt, et eruptionem, 
§c. Editt. Rom. Venet. Beroald. re- 
cepti pedites equitesque nocte: sed dis- 
positis purtibus oppidani et pedites et 
equites clamore facto eruptionem, &e, 
Sie et fere vetus Codex F. Ursini. 
Proxime ad editt. vett. commodo 
sensu legi possit, recepti pedites equi- 
tesque nocte: et dispositis partibus, §c. 
Sed in re tam dubia nihil! pyras po- 
test affirmari. Davis. Cum Edd. Vett, 
consentiunt etiam Leid. sec. Reg. 
Clarkii et Ed. Med. Brevius multo 
antiquiores legunt Codices. Leid. 
prim. Eé pedites equitesque clamore 
facto dispositi partim tbi remanserunt 
equites clamore facto erupt. Cujac. Et 
pedites equites clamore facto qui erupt, 
Scalig. Et pedites equites clamore facto 
dispositis ibi partim remansere, erupt. 
Petav. tantum et qui ibi remanserunt 


CAP. 5. LIBs. DE 


equites, clamore fucto er. Dorvill. Pe- 
dites equites clamore facto dispositi par- 
tim thi remanserunt et erupt. Sensus 
auctoris esse videtur: oppidanos, 
postquam recepti essent illi pedites 
equitesque, partim ex urbe eruptio- 
nem fecisse, partim equites, gui ibi 
remanserant, ab altera parte, ut ita 
includerent obsessores. Forsan leg. 
Recepti sunt equites peditesque. Sed op- 
pidani dispositi partibus sive in partes, 
et qui ibi remanserunt, equites, clamore 
facto, eruptionem. Num fuit quoque 
Oppidani partim, partim qui, &c.? Vel 
eodem sensu, semel tantum posita 
voce partim ; de quo vide ad B. Alex. 
ce. 29. 

28 Sic illud quum ins. accidisset, ewis- 
timabat m. pars] Leid. sec. et Dorv.sic 
aliud faclum. Buslid. sic illa furia. 
Cuj. Petav. Leid. pr. sic illo facto. 
Scalig. sic in illo facto. Dein acei- 
disse existimant prope m. Leid. sec. 
Dorv. existimabant prope. Prope ibi 
addit quoque Seal. Mox se prope c. 
esse existimarent Leid. pr. se prope cap- 
tam esse existimavit Petav. Lego sic, 
ut (vel sicuti ex c. 4.) illo facto, quum 
insc. acc., m. pars h. q. in ill. c. f. se 
prope captos esse existimarent. Pars 
cum plurali jungitur: ut solet sepis- 
sime. Vide ad B. G. 11. 23. 

iv. 4 Inconspectu] Sic Ms. Reg. 
Vide supra ad 1v. 12. Al. IN CONSPEC- 
Tum. Clark. At mei omnes conspectwn. 

5 In equis recipiuntur, §c.] Pessime 
hic impegerunt Annotatores. Nus- 
quam hoc superius scriptum refertur in- 
quit Ciacconius. Locus dubie sanus, 
inquit Cellarius. Goduinus emen- 
dat ; Ex equis recipiuntur.—loricati, §c. 
Quem, tanguam approbans, citat et 
Davisius. Perperam omnes. Nam et 
vera est vulgata lectio, et sensus sa- 
tis manifestus. Loricatos vires fortes, 
inquit Auctor, cum equitatu premisit : 
Qui> (loricati pedites) simul in con- 
spectu oppidi se dederunt, in equis (post 
equites) recipiuntur. Hoc, (scilicet 
quemadmodum pedites loricatos, in 

Delph. e& Var. Clas, 


BELLO HISPAN. 1649 
equis suis post se reciperent equites, 
(a Cordubensibus) in oppido) nequa- 
quam poterat animadverti. Appropin- 
quantibus, ex oppido bene magna multi- 
tudo ad equitatum concidendum (existi- 
mantes sibi cum equitibus solis rem 
futuram) quum exissent : loricati (pedi- 
tes,) ut supra scripsimus, (hoe est, quos 
supra diximus én equites receptos; vel 
simpliciter, quos supra memoravi- 
mus,) eax equis descenderunt, §c. Fefel- 
lit Interpretes, quod voces iste, ut 
supra scripsimus, non referantur ad ex 
equis descenderunt, sed simpliciter ad 
loricati. Vide errorem non absimilem 
supra ad B.C. 111.39. Notanda et 
locutio similis fere, infra c. 8. ‘ Inter 
Ateguam et Ucubim, que oppida 
supra,’ sunt scripta. Davis. In equis 
recipiuntur, Petav. Cujac. Buslid. 
Norv. aliique Codices cum equis reci- 
piuntur. Lege tum cquis recipiuntur. 
Davis. cur, sec. Cum etiam Leid. pr. 
et Edd. Rom. Venet. Med. Cod. Urs. 
cum equis non rec. Leidens. sec. Dor- 
vill. sine equis dant non recip. Malim 
simpliciter legere equis recip. Ile re+ 
liquz particule cum, non, in nate vi- 
dentur ; quod Librarii non intellige- 
bant locum, bene a Clarkio exposi- 
tum, 

7 Multitudo ad equitatum conciden- 
dum quum exisset] Ex Petay. legas 
oportet exissent. Vide nos ad B.C, 
sur. 5. Davis. cur. sec. Adde Leiden- 
ses et Dory. cum Edd. Rom. et Me- 
diol. quod ideo reposui. Adi notas ad 
B. G. mi. 17. ‘ Multitudo latronum, 
&c. convenerant.’ 

v. 4 Tenebant adversus oppidum e 
regione pontis lrabes, ut supra scripsi- 
mus, bipartito| Nihil supra de trabi- 
bus dixit noster, ideoque locus vel 
mutilus est, vel corruptus. Forte fen- 
debant, ut habet ed. Steph. adversus 
oppidum e regione pontis, transisse ut 
supra seripsimus, tripertito: sic enim 
Cod. Thuan. ultimam vocem exhibet. 
Hwe sane verbaa Mss. Reg. et Norv. 
prorsus exsulant, ac delenda censet 


Cesar 5 M 


1650 


Joan. Goduinus. Sed hane conjectu- 
ram evertit id quod sequitur : ‘ Pom- 
peius ex adverso pari ratione castra 
ponit,’ unde patet de modo, quo cas- 
tra erant posita, hic loci actum fu- 
isse; ac proinde nostra emendationi 
non infirmum subest adminiculum, 
Davis. Tenebant—trabes, ut supra scrip- 
simus, bipartito, Locus vel mutilus, 
vel corruptus. Davisius, ex Edit. 
Stephani, pro Tenebant, legit Tende- 
bant, (id est, Tentoria figebant:) et 
pro, Trabes, ut supra scripsimus, conji- 
cit, transisse, ut supra scripsimus; et 
ex Codice uno Goduini, pro bipartito, 
reponit tripartito: quod cum prece- 
dentibus melius congruit. Siquis con- 
jecturz locus, in re tam obscura ; 
equidem pro ¢trabes, lubentius repo- 
nerem (quod panllo minus. durum vi- 
detur, quam emendatio illa Davisia- 
na,) castra. Utadeo legatur; Tene- 
bant—castra, ut supra scripsimus, tri- 
partiio. Nam de castris hic agi, li- 
quet ex statim sequentibus ; ‘ Pom- 
peius—ex adverso pari ratione castra 
ponit :’ quod et notavit Davisius. Et 
voces istas, ut supra scripsimus, etiam 
ad id, quod proxime precessit, re- 
ferre, huic Auctori non innsitatum, 
Vide paullo superius, § 3. Clark. 
Tendebant. Gland. Edd. Vascos. 
Gryph. post. et Strada. Sed tenehat 
recte Leid. pr. nam e seqq. patet, de 
Cesare sermonem esse, atque adeo 
etiam tripartito secundo loco videatur 
reponendum. Adversum est in Leidd. 
Dory. et Edd. primis. Tota hee pe- 
riodus abest quoqre a Petav. Scabra 
hee verba esse monet quoque Gre- 
vius ad Cicer, Catil. 11. 2. 

8 Pari idem conditione. Pompeius] 
Ursinus omnino legendum existimat, 
Pari item conditione Pompeius. Sed 
perperam. Nam, ut Cesar brachium 
ad pontem ducere cepit; pari iDEM 
conditione Pompeium tacere conatum, 
vult Anctor. Clark. WV. de hac ellipsi 
ad B. Alex. c. 58. In Leid. pr. est 
dein. At Dorv. et Edd. Rom. Ven. et 


NOTZ, VARIORUM IN 


Med. Pari denique cond. Pompeius idem 
(id Dorv.) facit. Inter. Hic abest quo- 
que a Leidensi sec. 

10 Pontem] Non illum, ut opinor, 
quem fecerat Cesar ad exercitum 
suum transducendum; sed pontem 
alium oppido propinquiorem. Quan- 
quam nihil hie dilucide narratur. Cl. 

1l Modo hi, modo illi} Ursin. Pe- 
tav. Scalig. Leidenses, Dorvill. et 
Edd. Rom. Mediol. Ven. Modo hi, 
nonnunguam uli, Quod ferendum vi- 
detur in hoc auctore, nec a librariis 
profectum esse. Immo sic fere Val, 
Max. vit. 4. 5. * Modo hos (Harl. 
Ms. hos modo) obsidebat montes, 
paullo post ad illos, &e. 

13. Cominus pugna iniqua} Critici 
variis modis hane locum tentarunt. 
Joan. Glandorpius legit commissa pug- 
na. iniqua: Pet. Ciaeconius reponit 
cominus pugna inita: sed certissimam 
emendandi rationem docuit Ms, Norv. 
qui habet cominus pugna fiebat, in qua 
dum, &c. Optime. Davis. Glandor- 
pius emendat, commissa pugna ini- 
qua: dum, &c. Ciacconius reponit, 
cominus pugna inita: dum, Sc. Atque 
ita quidem in Ms. Vossii seriptum 
repperi. Davisius, ex Ms. Eliensi, 
cominus pugna fiebat ; in qua dum, &c. 
Clark. Fiebat iniqua etiam Petay, Sed 
placet mihi omnino inita: quod jam 
exhibuere Vascos. Gryph. post. Steph. 
et Str. V. ad vin. 1. 

14 Coangustabantur, §c.] Petav. et 
Sealig. coagulabant. fluninis ripe, ae 
propinquantes. Leid. prim, coagulabant 
Jfluminis ripas approping. Leid. sec. co- 
angustabant, fluminis ripas approp. Dor- 
vill. coangustabantur fluminis ripas et 
prop. Librarii non videntur conco- 
quere potuisse adpropinquare cum Ac- 
cusativo construi. Sed vide ad B. G. 
iv. 10. ‘Oceanum adpropinquant.’ 
Propter est hie etiam loco tod prope. 
V. ad B.G. 1.22. Coagulari forsan et 
nove dixerit ille, ut alia multa, sic 
statim eacubitu. 

20 De bello decernere| Vocem ante- 


CAP. 7%. LIB. DE 


penultimam nescit Norv. Lege primo 
quoque tempore bellum decernere, qnod 
valet finire, statuere que pars vice- 
rit. De loquendi modo vide J. Fr. 
Gronovium ad Livii vil. 9. Davis. cur. 
sec. De abest quoque a Scaligerano, 
ac deleri volebat Ciacconius. Sed 
bello decernere est preeliari, beliare: de 
bello decernere est justa pugna defi- 
nire, uter in summa belli superior 
futurus sit. Quare nil muto. 

vi. 1 Quum animadverteret adversa- 
rios minime velle] Praemissa vocula 
lege, 1D cwn animadverteret, &c. Hoe 
certe pronomen agnoscunt Petav. 
Norv. Reg. Beroald. Gryph. et 
Lugd. 1576. Davis. eur. sec. Addidi 
id, Mss. auctoritate. A Davisio no- 
minatis accedunt Ursin. Leidenses, 
Scalig. Dory. Edd.. Rom. Med. Vase. 
Steph. et aliz. 

Quos ideo a via} Pulcherrima vide- 
tur Ciacconii emendatio; qui legit, 
ab Ulia. Quanquam nihil hie certum, 
Clark. Non solum ab Ulia cum Ciac- 
conio legendum puto, sed et pro zdeo, 
Cordubam. Nam ideo exsulat a Pe- 
tav. et quos quoniam exstat in Scal. 
Leid. pr. ac Dorvilliano. 

A Firmissimum, §c.] Id est, ut ego 
quidem existimo, Czsar Ateguam, 
quod erat firmissimum Pompeii pre- 
sidinm, proficiscitur. Clark. De hac 
obsidione adi Frontin. mu. 14. quem 
bene hic laudat Glandorpius, aliqua 
deesse suspicans. 

5 £a die per viarum angustias] Editt. 
Rom. Ver. corrupte representant, ea 
die nactus facultatem et angustias ; male 
etiam Beroald. ea die nactus faculta- 
tem per viarum angustias, Ms. Norvic. 
exhibet per viarum difficultatem et an-_ 
gustias, que sana ac sincera est lec- 
tio. Davis. Ut Ed. Rom. ita etiam 
Mediol. habet. Codd. Seal. et Leid. 
pr. qua die facultatem et ang. Clarkius 
Norvic. Codicis lectionem recepit. 

6 Multasque balistas} Sic primus 
quod sciam edidit Scaliger, cum in 
Mss, et Edd. prioribus sit multosque 


BELLO HiSPAN. 1651 


lanistas, vel multos lanistas, quomodoe 
dant Petav. Scalig. et Leid. pr. Non 
male a Lipsio margini adscriptum 
opinor muttosque lixas ; qui bene cin 
carris sive inpedimentis conveniunt: 
unde spe in re militari tam hodierna 
quam antiqua junguntur. 

11 Partim suo equitatu, partim ut 
pedestris copia} Ms. Vossii habet, 
partim uBi (Edit. Rom. corrupte, sub) 
equitatus, partim UBL pedestris, &c. 
Que lectio non mala. Clark. Veris- 
sima est lectio udbi equitatus, p. ubi, &c. 
quam agnoscunt etiam Ciaccon. Pet. 
Scalig. Leid. pr. et Edd. Vascos. 
Gryph. post. Stephan. et ali. Leid. 
sec. sub equitatu, p. ibi, &c. at Dorv. 
sub equitatu, partim ubi ped. Ut utroe 
que. loco conjecit Ciacconius frustra. 
Sub eq. etiam est-in Edd. plerisque 
ante Scaligeranam. 

Pedestris copia —— possent] Sic 
recte Ms. Nory. Vide not. ad B.C. 
I. 45. et 11.6. In editt. pedestres co- 
pie. Davis. Pedestris copia. Ita re- 
stituit Davisius ex Ms. Eliensi. Cui 
suffragatur Ms. Regius. Atque ita 
alibi loguuntur Cesar atque. Hirtius. 
Al. pedestres copie. Clark. Adde Pet. 
et Leid. pr. 

15 Circumcludunt Casaris equites, et 
concidunt} Utrum Cezsareani Pom- 
peianos, an Pompeiani Cesareanos 
conciderent, ambiguum in hac locu- 
tione. Prius tamen verius videtur 
propter id, quod mox sequitur, ‘ equi- 
tatu longe et virtute et numero 
nostri erant superiores.’ Clurk. Pro 
cum aliquot Goduinus legit ewm al. 

vil. 5 Aggerem vineasque agere in- 
stituit] Vinee quidem agi passim 
dicuntur, egger non item; sed jaci, 
strui, duct. In Norv. est, Cesar muni- 
tionibus — aggcrem vineasque agere in- 
stituit. Forsan reponendum, Cesar 
munitionibus ceterisque, que ad oppidum 
oppugnandum opus fuerunt, aggerem 
vineasque ADDERE instituit. Davis. cur. 
sec. Fallitur vir doctus; nihil enim 
mutandum est. Nam licet jam jun- 


1652 


gerentur voces aggerem agere, vel sic 
tamen recte se haberet lectio vulga- 
ta: cum soleant duo substantiva, 
licet connecti non posse viderentur, 
sepe adhwrere uni verbo. Id quod 
aliqnoties jam monuimus: et ipse 
Davisius alibi notavit. Vide ad vin. 
5. Verum non opus est, eo recurrere. 
Aggerem ugere, pro cespites ad agge- 
rem faciendum compoitare, habuimus 
B. Alex. c. 73. Sed et, agere aggercm, 
pro ducere, extendere non minus dici 
potest, quam agere limites ; quod Ta- 
citus, Frontinus, et alii usurparunt. 
Vide ad Front. 1. 3. § 10. aut agere 
cuniculos, de quo adi Scheff. ad Phaedr. 
F. 76. Non multum dissimile est 
agere radices de arbore apud Ovidium 
et alios sepissime. Immo agere turres 
pro exstruere videtur sumere noster 
c. 48, 

16 Ex fugitivis auxiliares consiste- 
bant] Ut barbaram hance locutionem 
proscribit Dodwellus. Quare Cl. 
Davisius legit In fugitivis. Posses 
et delere prepositionem. Adi ad v1. 
22. ‘Pars victus in lacte, caseo, 
carne consistit.’” Alioquin constare ex 
illis solet dici, cum quo verbo sape 
consistere confunditur. 

vii. 3 Propter terre fecunditatem, 
inopem difficilemque habet oppugnatio- 
nem, et non minus copiosam aquationem | 
Buslid. habet infecunditatem. Recte. 
Nee minus recte Lipsius reponit, non 
nimis copiosam aquationem.  Legas 
igitur velim, propter terre infecundi- 
tatem, inopem difficilemque habet oppug- 
nationem, et non minus copiosam aqua- 
tionem. Vide Strabonem 1. 111, p. 200. 
Davis. cur, sec. None codice Busli- 
diano hoc videtur hausisse Lipsius ; 
sed ejus esse conjectura: nam hee 
in excerptis, que a Clar, Fabricio 
habuit Davis. et a me visa sunt, sepe 
ita dubie seribuntur, ut nescias, quid 
sit statuendum: immo de toto illo 
Buslidiano Codice aqua mihi heret ; 
et puto non illum indigitari a Lipsio, 
sed Ed, Romanam Principem. Nam 


NOP VARIORUM IN 


exdem sunt semper lectiones. Nequé 
hie aliquid mutandum est. Fecundi= 
tas lerre faciebat, ut egerent materia 
ad aggeres struendas, quia non sil- 
vestris erat regio, sed glebosa, et fru- 
mento serendo, ceterisque frugibus 
apta. Sitamen ita hee capi possunt. 
Nam parum me hinc expedire, fateor. 

8 Sicut in Africa, rudere| Legen- 
dum ex editt. Rom. Ven. Beroald. 
Et sicut in Africa rudere, &c. Adi |. 
de B. Alex. c. 1. Davis. Recte mo- 
net Davis. scribendum eé sicut in A. 
uti est etiam in Med. Ed. Verum 
pro turribusgue insuper legendum mo- 
do turribus: uti habent Mss. omnes 
et Editt. ante Scaliger. 

14 Ab hostibus]  Rescripsi, quod 
invenitur in Pet. Leid. pr. et Dory 
ab hoste. Quod paullo elegantius est. 

Quod in hoc contigit bello] Ms. Norv. 
idque in hoc contigit bello: sed legen- 
dum cum editt. Rom. Ber. id quod in 
hoc contigit bello; sic enim loqui amat 
noster. Vide que notavimus ad B. 
C. un. 44. Davis. Id quod diserte ex- 
stat in Pet. Leid. pr. Dorv. et Edd. 
Mediol. Quare cum Clarkio id re- 
posui. Plura vide loco laudato. 

ix. 1 Qui eodem, §c.] Codices non- 
nulli quod: pro remotum al. remotus. 
Clark. 

4 Ad subsidium submittendum se mit= 
teret] Sic quidem edit. Ber. ac ita 
etiamoum loquuntur Galli. Rom. et 
Venet. exhibent ad subsidium commit- 
tendum se mitteret. In Ms. Norv. 
legitur ad subsidium veniret, que sane 
phrasis est magis usitata: hoe tamen 
non impedit, quo minus hie ab emen- 
datore profectam arbitrer. Davis. 
Dele hoc tamen —— arbitrer, et adde: 
Quumque Petay. etiam sic represen- 
tet, auctoris forte manum dant ii 
Codices. Idem, cur. see. Scaliger se- 
cutus est Ursini Codicem. In Lei- 
densibus et aliis, atque Edd. Mediol. 
Ven. Vascos. Gryphii, Stephani, Ma= 
putii et pluribus est sudsid. committ. 
Non male Gland. ad subsidium submitt, 


CAP. 1]. LIB. DE BELLO HISPAN. 


se committeret. Mittere se esset dictum 
utc. 4, ‘ad oppidum se dedernnt.’ 
Ita sepe ferre se. Immo ‘reportare 
se’ infra c, 40. Aliud quid tamen la- 
tere puto. 

6 Capit, ut laborantibus succurreret] 
Manifesto absurda est hee lectio, 
nec enim Pompeius laborantibus Cz- 
sarianis saccurrendum putavit. Om- 
nino, mutata distinctione, rescriben- 
dum oppugnare cepit. Ut laborantibus 
succurrerent, nostri quum appropinquas- 
sent, §c. quemadmodum ante me con- 
jecit Joan. Glandorpius. Ineptit 
Joan. Goduinus, cui post wtimam 
vocem Cesar videtur intelligendus. 
Davis. Locus hic mire torsit Inter- 
pretes. Manifesto absurda lectio, 
inquit Davisius; ut Pompeius castel- 
lum Cesaris oppugnaret, quo labo- 
rantibus Cesareanis succurreret. Go- 
duinus hoe modo accipit: Castellum 
oppugnare cepit Pompeius, ut laboran- 
tibus succurreret Cesar: inepte pror- 
sus. Glandorpius igitur et Davisius, 
mutata distinctione, emendant ; cas- 
tellwm oppugnare capit. Ut laboranti- 
bus succurrerent, nostri quum appro- 
pinquassent, §c.  Atque illud forte 
sibi voluit Goduinus, licet distinctio- 
nem mutare omiserit. Verum neque 
illa emendatio stare poterit. Nam 
illud, nostri quum appropinquassent, 
non potest intelligi de Cesareanis ad 
succurrendum venientibus, quia post- 
ea narrat auctor nuncium Cesari de 
castello oppugnato primum esse alla- 
tum, eumque tum demum cum tegio- 
nibus ad sucecurrendum appropin- 
quasse. Quamobrem, re tota pensi- 
tata, lectionem vulgatam veram esse 
existimo, atque hoc modo intelligen- 
dam: Castellum (Cxsaris) oppugnare 
cepit Pompeius, ut laborantibus (Ate- 
guanis suis a Cesare obsessis) succur- 
reret. Nostrt (in castello,) quum appro- 
pinquassent (Pompeiani,) —— telorum 
jactus (eminus) facere ceperunt ; 
Quo peracto, quum ex castello (cominus) 
repugnare caepissent, et majoribus castris 





\ 


1653 


Cesari nuncius gtielidines cum Ii 
legionibus est profectus, &e. Clark. 

13 In quibus|] Edit. Beroald. dua- 
bus vocibus additis, reprasentat in 
quibus duo millia; at, preterquam 
quod alii omnes Codd. adversantur, 
major est numerus quam ut huc con- 
yeniat: proinde cum Ms, Norv. prio- 
rem etiam verborum bigam delendam 
arbitror, quippe quz omnino vacent. 
Davis. In quibus desunt quoque Pe- 
taviano: quas voces ex Norv. Cod. 
audacter e textu ejecit Clarkius: at 
vero, in quibus duo —— m. legitnr in 
Leid. pr. nec non in Sealig. quomodo 
exprimi curavi, asterisco addito capti, 
in quibus duo * Multi. Excidisse 
videtur vox, qua designabatur, quales 
hi duo fuerint, ut tribuni vel centurio- 
nes, similesve, 

x.1 Arguctius] Glandorp. inOnom. 
nominat Arguentium. Adscripsit vir 
doctus margini A. Veétius vel Vargun- 
teius. 

3 Suo loco preteritus est] Mira et 
insolens locutio; in qua subintelligi 
videtur, locus, aut aliquid simile: id 
quod alius dixisset, suo loco preteri- 
tum est. Nisi illud preteritus ad Ar- 
guetium referatur; quod est mire 
obscurum, Codices nonnulli, Suo 
loco (vel quo loco) perterritus est ; 
scilicet Arguetius. Sed et id valde 
obscurum. Clark. In Norv. Ber, et 
Gryph. legitur perterritus. Sed pre- 
teritum rescribas oportet. Davis. cur. 
sec. Prateritus primus ex Ursini Co- 
dice edidit Scaliger, quo facit Leid. 
pr. preterritus, Ceteri cum priori- 
bus Edd. perierritus. Prateritum ali- 
quem sensum habet: sed videntur 
hic multa deesse. Quo loco Goduinus 
ex 2 Thuan, Codd. legit, uti et e 
conjectura ex Italica, Paullo post 
addidi sua auctoribus Mss. omnibus 
et Edd. primis. ’ 

xt. 2 Perseculi| Sic recentiores 
Edd. Amsteladamensis, Davis. Lugd. 
et Clarkii exhibent. Sed Mss. cuncti 
et Edd. Vett. item Scal. Jungerm, 


1654 


Cellarii, &c. dant prosecuti. Quare 
id reddidi. Vide omnino ad v. 9. 
‘Sed eos fugientes longius prosequi 
vetuit.’ Sic et statim c. 14. * Dum 
longius prosequitur,’ et ibid. ‘ lon- 
gius, nostris cedentibus, prosequi.’ 

6 Inoppido| Ab Ateguanis se for- 
titer detendentibus. Clark. Ita bene 
etiam Cellar. Ex op. adscripsit vir 
doctus. 

7 Sic ut et omne genus, quibus ignis 
jactus solitus est mitti] Addita vocula, 
ex Ms, Norv, rescribendum solitus est 
mitti, exerceretur, alioquin hiulea est 
oratio. De instrumentis, quibus ig- 
nis jaci solitus est, adiri poterit Just. 


Lipsius Poliorc. Dial. v. 2, et 5. 
Davis. Scaliger et Recentiorum ple- 
rique; sic ut et omne genus. Que 


cum hiulea videretur oratio, Davi- 
sius (addita ex Ms. Eliensi voce exer- 
ceretur,) reponit, sic, ut et omne ge- 
nus, quibus solitus est mitti, ex- 
erceretur. Que lectio proba est et 
bona. Sed et sine ista voce (si ex 
Editt. Rom. et Cellarii scribamus 
sicut) integra erit oratio, sicut et 
omne genus, quibus solitus est mitti. 
Clark. Optime ewxercerctur addidit 
Davisius ex Ms. Eliensi; nam cumeo 
facit Petavianus: sed tum delere 
debuerat et, quam particulam non 
agnoscunt Petav. aut Leidenses. Ce- 
terum in Edd. primis ac Beroaldi le- 
gitur omne earum rerum genus; et in 
Sealig. ac Leid. pr. abest quibus.  Li- 
brarii scilicet non potuerunt conco- 
quere illam synthesin genus quibus: 
sed adi ad B. G. 11. 11. et sepius. 
xt. 3 Cum Fabio} Sic Glandorp. 
Manut. Plantin, Sealig. et deinceps 
reliqui ediderunt, At Veteres Edd. 
item Gryph. et Steph. Babilio habent. 
Badio Leid. pr. Babio Ursin. et Pe- 
tav. Bobilio Leid. sec. Quod verum 
nomen sit, nescio. Nam et Buhilii, 
Babili, Balbilii, et similia nomina oc- 
currunt. Dein legit Glandorpius ut 
quia Treb. aufugissent. ad Trebonium 
Ms. Reg. et Leid. sec. male; nec 





NOTA VARIORUM IN 


melius cum Trebonio transfug. Leid. 
pr. Cesareanarum partium fuit Tre- 
bonius : ejusque in Gallia legatus. A 
non adest in Petav. Forte et cum 
Trebonio, ac transfugerant. 

6 Eodem tempore capti tabellarii] 
Ms. Norvic. et editt. Rom. Ven. Be- 
roald. exhibent idem temporis, quod a 
nuperis mutari non debuit. Noster 
supra c. 3, ‘ Erat idem temporis Sext. 
Pompeius frater.’ Ac iterum: ‘ In- 
cidit idem temporis.’ Nec aliter c. 20. 
‘ Idemque temporis centuriones lori- 
cati:’ ita enim ex Ms. Norvic. et 
editt. Rom. Ven. Beroald. reposui, 
cum in vulgg. eodemque tempore lege- 
retur. Wide etc. 13. Davis. Cum 
Clarkio rescripsi idem temporis ; nam 
ita quoque exhibent Petay. Leid. pr. 
et Scalig. cum Ed. Mediol. Vide ad 
c. 13, statim ‘ Idemque temporis glans 
missa:’ et c, 20. ‘ Idemque temporis ;” 
ut est in Mss. omnibus. 

15 L. quum, §e.] Legendum ex Ms. 
Norvic. ii quum, &c. nam facilis est in 
his rebus confasio. Sic Bell. Afric. 
c. 87. ubi in vulgg. est eorwm castra ii 
equites adorti; Ms. Norvic. et vett 
editi reprasentant L equites. Davis. 
Optime sane emendavit Davisius IJ 
pro L. quod sane ineptissimum erat. 
Jn meis tamen nulla est varietas. Ni- 
hilominus cum Clarkio Ji reposui. 

16 Tamen virtute militum nostrorum, 
etst inferiore loco premebantur, tamen 
repulsi adversarit| Mss, et editi omnes 
tamen virtute militum nostrorum, qui 
elsi, &c. sed pronomen induximus, 
quippe quod manifesto abundet, et 
ea certe minor est mutatio, quam 
Scaligerana, pro qua, tribus vocibus 
deletis, legendum esset tamen virtute 
militum nostrorum, etst inferiore loco 
premebantur, repulsi, bene multis, &c. 
Iliud tamen, quod locum posteriorem 
obtinet, significat tandem, qua de re 
diximus ad B. G. vi. 19. Davis. In 
omnibus Mss. et Editis legitur, qui 
etsi, &c. Sed voculam istam qui et 
posteriorem illam tamen, et vocem 


CAP. 14. LIB. DE BELLO HISPAN. 


adversarii delendas existimat Scali- 
ger. Davisius mutationem istam ni- 
miam arbitratus, omissa sola ista vo- 
cula qui, ceteras retinet, sicut et nos 
edidimus. In eo tamen hic uti et 
alibi errat vir Doctissimus ; quod 
posteriorem illam tamen pro tandem 
existimet esse usurpatam. Est enim 
reyera aliud nihil nisi repetitio, op- 
timis auctoribus usitata, prioris illius 
tamen, post voces illas (etsi pre- 
mebantur) parenthesiinclusas. Verum 
tamen, ut quod res est, dicam, cum 
et vocula illa qui in codicibus omni- 
bus reperiatur, non possum non sus- 
picari, deesse forte aliquid, atque 
ita potius scribendum, tamen virlute 
militum nostrorum **** (forte rejicie- 
bantur, aut aliquid simile) Qur etsi 
—— premcbantur, tamen repulsi adver- 
sari, &c. Judicet Lector ernditus. 
Clark. Dele illnd tamen et sequen- 
tia; et adde, Verum tamen legas 
oportet tandem repulsi. Davis. cur. 
sec. Clarkio adsentior putanti ali- 
quod verbum ante 7d qui, quod in 
Mss. meis quoque est, excidisse. Ta- 
men secundo loco deest Leid. pr. Re- 
pulsis adversariis sine sensu dant Leid. 
sec. Edd. Vasces. Gryph. post. Steph. 
et Strade. 

xitr. 1 Brachuwn cepit ad flumen 
Salsum facere] Ms. Norvie. pro voce 
ultima representat ducere, ae ita lo- 
qui amat noster. Sic supra c. 5. 
‘ Brachium ad pontem ducere ce pit.’ 
Infra c. 23. ‘ Brachium ad fiumen 
Salsum ducere ceepit ;’ nec aliter pas- 
sim scriptores optimi. Davis. Facere 
abest a Leidensibus. Sed optime 
etiam Petav. ducere: quod reposui. 
Adi ad Frontin. 1.5.1. ‘ Vallum in 
modum cave Lune duxit;’ et ad 
iil. 17.5. § brachiis ab latere ductis.’ 
B. Afvic. ¢.51. ‘duo brachia insti- 
tuit duci,’ et sepissime. 

10 Dum —— oppidum potiri posse se 
sperarent) Auctor B. Africani cum 
allis sepeitaloquitur, Adi ad c. 36. 
Castellum, §c. est potitus. Hic tamen 





1655 


Mss. Ursin. Petay. Scalig. Leidenses 
et Edd. Vascos. Gryph. post. Steph. 
&c. habent oppido. Eadem est con- 
fusio infra c. 16, § 4. Praeterea pro 
sperarent exhibui, ut exigit Latini ser- 
mounis usus, sperant, atque ita est in 
Mss. Leidensibus, Ciacconii, et aliis. 
In Petav. est sperabant. Vide ad B. 
Hisp, c. 1. ‘Dum Cesar in Italia de- 
tinetur,’ et quo ibi lectorem mitto. 
c. 14. ‘ Dum longius prosequitur,’ et 
millies. 

14 Conservati orabant| Capti 
(ut videtur) nonnulli et ab oppidanis 
conservati, Casarem invicem pro 
Pompeianis misericordiam orabant. 
Clark. 

17 Qui] Petay. Leid. sec. Edd. 
Vase. Gryph. post. Steph. Str. ali. 
Leid. prim. ibi. Lege fi. 

In oppidum revertissent| Ita ex Ms. 
Regio restitui. Estque elegantius, 
quam quod habent Editi, reversi es- 
sent, Hujus enim verbi forma passiva 
in temporibus imperfectis frequentius 
utuntur optimi Auctores, revertitur, 
revertebatur, reverteretur ; forma au- 
tem activa frequentius in perfectis, 
reverti, reverterim, revertissem, rever- 
tero. Sed et aliud hic notandum est. 
Nam in Ms. Eliensi scriptum est, 
quum oppido revertissent. Quam ut 
veram demum esse lectionem existi- 
memus, facit similis locutio infra 
c. 16. ‘ oppido represserunt :’ quod 
alius dixisset, in oppidum. Clark. 
Revertissent cum Clarkio restitui fide 
Codd. Petav. et Leidensium, ut et 
c. 18. Jn oppidum servant mei. Vide 
tamen ad vu. 12. ‘ elicerent insi- 
diis ;’ et infra c. 24, ‘ dejecti plani- 
tie.’ c. 38. ‘ jugo dejicere.’ 

xiv. 1 Eo preterito tempore] In 
Petav. Scalig. Leid. pr. exaratur ejus 
praeteriti temporis. Fors ejus puncto 
temporis. V. Brant. ad B. Civ. 11. 
14, 25. B. Afric. c. 15. Liv. 1. 27. 

2 Falsaque illa opinione} Ex Ms. 
Norv. reponendum falsa illa opinione, 
nam delenda est particula copulans, 





1656 


quippe que sensum turbat. Davis. 
Sed perinde est. Nam pro eo, quo- 
modo distinguas ; wque erit, sive 
seribas, castellum constituit: neque a 
nostris prohibitus, falsa illa opinione 
gloriatus est : sive, castellum constituit, 
neque a nostris prohibitus; falsaque 
illa opinione gloriatus est, Sc. Clark. 
Que tamen abest quoque a Petay, ila 
exsulat a Leid. pr. 

8 Simulgue levi armatura] Joanni 
Glandorpio legendum videtur simul- 
que levis armature. Edd, Rom. Ven. 
Beroald. exhibent simulque cum levi 
armatura. Rectius Mss. Norviec. si- 
mul cum levi armatura: ac ita reseri- 
bendum. Davis. Simul cwn. Ita recte 
restituit Davisius ex Ms. Eliensi. 
Quomodo et in Mss. Vossii seriptum 
est. Al. simulque levi vel simulque 
cum levi, §c. Quod sententiam tur- 
bat. Clark. Cum addunt quoque 
Leidenses, et Ed. Mediol. Sed Eli- 
ensi et Voss. Codd. accedunt Petav. 
et Sealig. una cum Edd. Vase. Gryph. 
post. Steph, et Strade, quare ita edi- 
di. Quamvis et levis possit legi vel 
simul levi armatura: nam simul ita so- 
let cum Ablativo construi. Vide 
preter alios Cel. Burmann. ad Val. 
Flace. tv. 88. et Drak. ad Liv. 1. 31. 
‘simul patria” Ceterum in Leid. 
pr. est dejecti, ac proterritt pro pro- 
trili, ut habet Ed. Ven. Quod fa- 
cile defendi posset ex iis, que con- 
gessi ad B. G. 111. 9. 

12 Aliquo loco) quo loco malim 
cum Lipsio. Cap. seq. congreditur 
exhibui, fide Codd. Petav. Leiden- 
sium, Ciacconii, loco tod progreditur. 
Pro recepti conjicit Glandorpius le- 
gendum esse excepti. 

xv. 5 Venissent]) Glandorpius addi 
vult auxilio. Rectius Vossius conje- 
cit subvenissent. Sed venire alicui 
pro advenire tam in bonam quam ma- 
lam partem adhibetur. Adi notata 
ad vir. 12. Cort. ad Sallust. B. Jug. 
c. 4. ‘ Commodum Reip. venturum.’ 
- 6 Complures equites} Mss. Reg. 


NOTA VARIORUM 


IN 


Eliens. et Vossii et Edd. Vett. ex 
equis. Quod idem est. Clurk. Ex 
equis etiam Ciaccon. Pet. Leidenses. 
Sealig. et Edd. prime. Quod cur 
mutaverint, nescio. Retinuere tamen 
Vasc. Gryph. post. Steph. et alii. 

11 Sunt redacti| Rectius forsan 
Leid. pr. habet reducti: nisi placeat 
magis Heinsiana conjectura rejecti. 
Verum redacti hoc sensu noster quo- 
que ¢. 34. ‘ eruptionem fecerunt; at, 
bene multis interfectis, in oppidum 
sunt redacti.’ 

14 Nostris defendentibus| Defenden- 
tibus se scutis suis vel sub musculo, 
&e. Clark. 

16 Hospites jugulare} Pompeiani 
milites nimirum, jugulabant oppida- 
nos, qui eos hospitio exceperant: ut 
patet ex infra dictis c. 16. ‘ Jugula- 
tione oppidanorum :’ c. 18, inf. et c. 
22. ‘ Quum viderent hospites jugu- 
lari.’ Clark. 

xvi. 1 A Pompeianis clam nostros 
tabellarius est missus] Mire hic cecu- 
tierunt Editores omnes; qui exhi- 
bent, a Pompeianis clam AD nostros ta- 
bellarius est missus: sensu plane nullo. 
Cum e contrario mens Auctoris ma- 
nifesta sit, a Pompeianis (Pompeii 
exercitu extra oppidum) clam nostros 
(vel clam nostris) tabellarium in oppi- 
dum missum. Quare vox illa ad, ut- 
cumque libris reclamantibus, necessa- 
rio rejicienda est. Nisi forte (quan- 
doquidem in uno libro repperi ad 
clam nostros) legendum sit ad OPPIDA- 
nos, clam nostris, §c. Clark. Cum 
Cl. Clarkio legendum clam nostros, 
deleta voce, quam respuit mens auc- 
toris. Illius constructionis exempla 
dedimus ad hujusce libric. 8. Davis. 
cur. sec. 

7 Calcatas ad fossas complendas} 
Ms. Thuan. et edit. Rom. culcatas: 
Ms. Norvie. cultatus, unde forsan legi 
possit culcitas, cujus diminutivam cul- 
citula, licet in aliis sit culticula, no- 
tante Festo, fusticulus quidam ligneus 
in sacris dicebatur. Ad oram nonnul- 


cAP. 18. LIB. DE 


lorum Codicum legitur crates, qua 
vox, hujus explicande gratia, mar- 
gini est adscripta. Davis. Cultatas 
est etiam in Mss. Leid. pr. Thuan. et 
Sealig. Quare culcitas non displicet. 

8 Stramentitie adificate| Hoe re- 
pertum in Ursini Codice exhibuit 
primus Sealiger. Recte. Confir- 
mant enim Petav. Leid. sec. Voss. et 
Dory. Estque hoe Adjectivum apud 
Petron. c. 63. et in Glossis. In Sca- 
lig. est stramine. Sed Leid. pr. ser- 
vat ante vulgatum stramentis: quod 
etiam defendi potest ex vi. 5. 
“ tecta, que stramentis erant inedifi- 
cata.’ 

12 Existimabat] Pompeius, Rhel- 
licanus ad tabellarium refert. In- 
epte. De locutione oppido represse- 
runt vide supra ad c. 13. § 6. Clark. 

19 Jugulatione oppidanorum facta] 
Hanc locutionem plus vice simplici 
adhibuit noster, eam tamen Joan. 
Brantius barbarismi insimulat. Sed 
perperam; eodem enim modo ocei- 
sionem fucere dixerunt scriptor ad 
Herennium I.1v. p. 38. A. et Cicero 
de Invent, 1, 11. p. 66. ed. Lambin. 
Davis. : 

xvit. 1 Catone] C. Antonio ex cap. 
seq. emendavit Glandorpius, cum ta- 
men in omnibus Mss. sit Catone. A\l- 
terum etiam recepit jam Clarkius. 
Sed et Catone habet Celsus, et ex 
cap. seq. non patet clare, Antonium 
hic innui, Vide ibi notas. 

5 Cujus funest@ laudes—exspectantes] 
Hee Librariorum vitio videntur cor- 
rupta, aut mutila, ut sine meliorum 
Codd. ope sanari non possint. Ejus- 
modi tamen libros sperare non licet, 
cum hicce locus Julii Celsi tempore 
eque fuerit vitiatus. Vide vit. Ces. 
p. 241. Davis. Hoc est quippe eujus 
funeste laudes, §e. Quam verborum 
transpositionem quoniam non anim- 
adverterat Davisius, locum hune mu- 
tilum existimavit. -Clark. At Mss. 
Ursin. et mei omnes habent cum Edd. 
primis quoniam seu qm. Et pro deda- 


BELLO HISPAN, 1657 
mur statim Leidenses, Scalig. Dor- 
vill. et Edd. pp. dedimur. Pro eo 
male Glandorpius vult scribi habea- 
mur inh. numero. Adi tu notas ad vi. 
6. ‘hostium se habiturum numero.’ 
15 Et qualem, ait, gentibus me pre- 
stiti, similem in civium deditione presta- 
bo} Hoe responsum, quod a vulgg. 


aberat, ex Ms. Thuan. addidi. Ms. 
Norvic. locum sie exhibet: wé cle- 


mentiam, quam victis gentibus prabuisti, 
calamitosis civibus tuis non deneges. 
Cui Cesar, se non acerbiorem in cives 
fugatis ; non male, si pro voce ultima 
futurum reponamus. Davis. Idemque 
responsum in Ms. Regio repperi. 
Ceterum in Ms. Eliensi totus hic lo- 
cus ita exhibetur, (quod et idem no- 
tavit Davisius;) Ut clementiam, quam 
victis (Ms. Vossii, aliis) gentibus pre- 
buisti, ealamitosis civibus tuis non de- 
neges. Cut Casar; ‘se non acerbio- 
rem in cives (Ms. fugatis ; sed emen- 
dat Davisius) futurum.” Clark. To- 
tus autem locus ex Petaviano Msto, 
sic est constituendus: Oramusque, ut 
clementiam, quam victis gentibus pre- 
buisti, calamitosis civibus tuis non de- 
neges. Cui Cesar, se non acerbiorem 
in cives futurum, quam in hostes venia 
donatos fuerit, respondit: remissis 
ituque legatis, §c. Davis. cur. sec. 
Responsum Czsaris abest a Mss. 
meis quoque, et cetera habent, ut 
legitur in vulgatis. Cum Petay. et 
aliis facit Celsus scribens: ¢ finis au- 
tem fuit, se a Pompeio desertos, vic- 
tos a Cesare, seque et oppidum de- 
dere atque orare, ut clementiam 
quam victis gentibus prabnisset, suis 
civibus non negaret.’ Additque Cel- 
sus, ‘ Multa preter hee locutus est, 
que seriptorum vitio confusa vix in- 
telligi possunt,’ &e. 

xvir. 1 Quum ad portam—appre- 
hendit| In Ms. Norvic. legitur quum 
ad portam venissent Ti. Tullius, quum 
introeuntem C. Antonium secutus non 
esset, revertit ad portam. Optime, si 
interpungas quum ad portam venissent, 


1658 


Ti. Tullius quum introeuntem, §e. nam 
ex seqq. liquet Ti. Pulliam ab Anto- 
nio apprehensum fuisse. Davis.  Ve- 
nissent, Sic Ms. Eliens. Al. venisset. 
Dein Tib. Tullius quum introeuntem C. 
Antonium insecutus non esset, revertit 
ad portam et hominem apprehendit. 
Quod Tiberius quum fiert animadvertit, 
§e. ex Ms, Eliensi restituendum op- 
time vidit Davisius. Id enim velle 
videtur Auctor; quam Tib. Tullius 
introeuntem C. Antonium insecutus 
non esset, revertisse Antonium ad 
portam et Jib. Tullium apprehen- 
disse: quod Tiberius quum fieri anim- 
advertit, &c. Vulgg. habent, Tvb. 
Tullius, quum eum introeuntem C, Anto- 
nius insecutus non esset, (Ms. Reg. in- 
secutus esset) reversus est ad portam, et 
hominem apprchendit: quod Tiberius 
quum fiert animadvertit, &c. Verum 
ista lectio ferri non potest; quia-iste 
modo dicitur Tib. Tullius revertisse 
ad portam, et C. Antonium appre- 
hendisse: id quod non convenit cum 
sequentibus verbis, Quod Tiberius 
quum fiert animadvertit, §c. Clark. 
Cum Eliensi facit Petav. venissent est 
etiam in Leid. sec. et Dory. Dein 
et quum int. Leid. pr. et ewn Edd. 
Vasc. Gryph. post. Steph. Str. et 
quum eum Leid. sec. bene. Eum 
abest a Dorv. quoque. Nihil in cete- 
ris muto. Nam et vox Tiberius po- 
tuit inrepsisse pro Antonio. Potest 
pro et etiam legi ts. 

3 Revertit] Sic Mss. Reg. Eliens. 
et Vossii. Wulgg. reversus est, Mi- 
nus eleganter. Vide que supra ad 
c. 13. Clark. Adde Pet. Scal. Leid. 
pr. et Edd. Vascos. Gryph. post. 
Steph. et alias. Gland. conjicit : 
Quidam reversus ad p. hominem, §c. 

4 Simulque pugionem eduxisset| Re- 
pone statim ex Ms. Norvic. sinu pu- 
gionem eduxit, ef manum ejus imeidit. 
Davis. Sinu pugionem eduxit, et ma- 
num, §c. Ita ex Ms. Eliensi recte 
restituit Davisius. Ms. Vossii exhi- 
bet, simul pugionem eduxit, et manum, 


NOT.Z VARIORUM IN 


Scaliger aliique ; simulque pugio- 
nem eduxissent, manum, Sc. Clark. 
Sinu dat etiam Petav. Codex. Ut 
apud Apulei. |. 1. in fine, ‘ Gladium 
sinu liberatum adripio.’ Sed ceteri 
simul retinent, quod non damno ; nisi 
quod in Leid. pr. sit semel. Cetera 
constitni, ut Davisius et Clarkius vo- 
luerunt, auctoribus Mss. et Edd, pri- 
mis. In Vase. Gryph. post. Steph. et 
Strade est simul et p. eduxit, et m. 
Simulque eduxissel jam Aldus, Gryph. 
Manut. aliique ante Scaligerum exhi- 
bent. 

5 Refugerunt ad Casarem] Videtur 
legendum, refugit, vel refugere ; scili- 
cet Tiber. Tullius. Nisi post istam 
conflictationem uterque (et Tib. Tul- 
lius et C. Antonius) ad Casarem 
deinceps refugerunt. Aut forte alius 
quispiam, Tib. Tullium comitabatur ; 
ut Cato Lusitanus, qui supra, ce. 17. in 
Mss. Codicibus, pro C. Antonio Lusi- 
tano, legitur. Obscure enim admo- 
dum hee narrata sunt omnia. Clark. 
V. God. 

6 Nunciavit] Petav. Leid. pr. non 
timuit. Leid. see. Dory. Edd. prime 
innotuit. An et eo innotuit ? 

7 Suo signo] Unicuique manipulo 
suum erat signum. Varro L. L. |. 1v. 
‘ Manipulus, minima exercitus ma- 
nus’ (erant in singulis legionibus ma- 
nipuli xxx.: vide A. Gellium N. A. 
xvi. 4.) ‘quae unum sequitur sig- 
num.’ Quidam tamen singulis cen- 
turiis singula dant signa. Adi Just. 
Lipsii Mil. Rom. Dial. m. 8. Davis. 

12 In Pompeii castra] Ms. Reg. In 
Pompeii castris. Vide supra ad ry, 12. 
Clark. 

Discessit, et indicium glande scriptum 
misit, per quod certior fieret Caesar, 
que in oppido ad defendendum compara- 
rentur| Liquet servum istum non hoc 
ideo fecisse, quod Cesaris partibus 
secreto faveret. Infra enim mox a 
Cesare in oppido captus, et vivus 
combustus narratur; ¢. 20. Aut igi- 
tur hoc, de glande inscripta missa 


&e. 


CAP. 19. LIB. DE BELLO HISPAN. 


per ostentationem factum intelligen- 
dum est, guod fortius esset oppidum, 
quam ut id servus iste expugnari a 
Cesare posse existimaret: aut pro 
Cesar, scribendus est Pompeius ; ut 
intelligatur servus iste, postquam in 
Pompeii partes discesserat, se in op- 
pidum contulisse, et inde indicium 
glande scriptum in castra Pompeii 
misisse, quo certior fieret Pompeius, 
que in oppido ad defendendum com- 
pararentur: aut denique, quod po- 
tius arbitror, forte deest hic aliquid ; 
et scribendum, in Pompeii castra dis- 
cessit ; et *** (non servus iste qui in 
Pompeii castra discesserat, sed alius 
aliquis ex oppido) indicium glande 
scriptum misit, per quod certior ficret 
Cesar ; que in oppido ad defendendum 
compararentur. Firmat hane ultimam 
conjecturam id, quod sequitur: Ita, 
litteris acceptis, quum in oppidum rever- 
tissené, qui mittere glandem inscriptam 
solebant, Se. Quicquid est, totum 
hunc locum intactum pretermiserunt 
Editores. Clark. Vocem Cesar sim- 
pliciter delebat Lipsius. 

15 Revertissent] Sic Mss. Reg. et 
Eliensis ; nisi quod posterior habeat, 
revertissct. Vulgg. reversi essent. Vide 
que supra ad ¢.13. Clark.  Rever- 
tisset etfam Pet. et Leid. see. Sed 
revertissent Scal. et Edd. Vascos. 
Gryph. post. &e. 

Inscriptam] Sic Mss. Reg. et Elien- 
sis. Al. scriptam. Clark. Adde Pe- 
tav. Leid. pr. et Dorv. ut c. 13. 
Vide tamen ad Veget. 1. 8. 

17 Quan Pompeius congionem ha- 
buisset] Mss. Reg. et Eliensis, Pom- 
peium concionem habuisse. Quod idem 
est. Clark. Item Petav. et Leid. pr. 
Qui tamen habet nunciarunitque. Pom- 
peium etiam Leid. sec. 

20 Potius—jugulatum] Ms. Norv. 
exhibet potius ad dimicandum descen- 
deret, quam signum fuge ostenderet ; 
eum, qui ita locutus esset, jugulutum. 
Ad vocem ultimam quod attinet, me- 
lius, ut opinor, et rectius, Davis, Sic 


1659 


et Petav. Quare cum, accedentibus 
insuper Mss. Ursin. Leid. pr. Dorvill. 
Scalig. et Edd, Rom. Med, Ven. re- 
stituo: neque aliter Celsus. 

24 Objecit) Malim, quod inveni in 
Petav. et Leid. pr. abjecit: et vide, 
que scripsi ad v. 48, ¢ Ut tragulam 
intra munitiones abjiciat:’ et Cl. 
Burm. ad Suet. Ner. c. 34. et in Add. 
‘ abjecto clam pugione :’ ubi eadem 
varietas, 

27 Ita ** facturus de ligno] Locus 
mutilus. Deesse videtur, ignem. Mss, 
plurimi habent corrupte, Ita fune 
crure de ligno. Unde ex conjectura 
reponit Goduinus, Ifa fune crure deéli- 
gato, ne scilicet in oppidum interea 
transfugeret: sed ea conjectura non 
multum probabilis. Clark, Duo Thu- 
anei, Petay. et Norvic. dant, ita fune 
crure de ligno, Unde Goduinus legit, 
ita fune crure deligato. Quod nulla 
verisimilitudinis nota tingitur. Le- 
gas velim, ita facturus, turri lignee 
cum propius accessisset. Davis. cur. sec. 
D. Vossius adscripsit olim margini, 
Ita face turrim de ligno, &c. Certe 
verius aliorum conjecturis. Lipsius 
7a de ligno expungebat. In Ms. Urs. 
Petav. Leid. pr. Scalig. etiam, Ita 
fune crure de ligno. At Leid. sec. et 
Dorvill. Ita facturus crure de ligno. 
Vide num fuerit face sulphurea turrim 
de lhgno cum propius accessissct: vel 
Ita turrim (vel turri) faci fune sulfureo 
deligato, quum: aut face sulfurea turri 
deligata. Phalarica, erat telum ar- 
dens, sulfure stuppa et pice involuta. 
Talem videtur intelligere auctor, un- - 
de facis, funis, et turris lignee hic po- 
test mentionem fecisse. Adi Lips. 
de Poliore. Dial. v. 5. 

xix. 7 Se cum familia] Ita hee re- 
fert Jul. Celsus vit. Ces. p. 241. 
‘ Matronae muro desiliens dixit se 
cum ancilla sua statuisse transfugere ;’ 
legit igitur in nostro, se cum famula, 
&c.; licet enim familia de pluribus 
servis dicatur, unicus eo nomine non 
designatur. Vide Tit. de verb, sig- 


1660 


nif.§ xt. Davis. Si unus tamen to- 
tam familiam efficiat, ita dici posse, 
patet e Phedro mm. 9. ‘ Soius cum 
esset familia ;’ ubi adi viros doctos. 
Nihbilominus ita simpliciter familiam 
dici de uno servo servave non puto. 
Verum et potuit mulier illa plures 
habuisse ; licet Celsus in suo codice 
invenerit famula, Mei nihil mutant: 
quod si fieret, ego quoque famulam 
preferrem, 

11 L. Minutius} Mutius est in Celso, 
Leid, sec. Dorvill. sed Mss. Urs. 
Petav. habent Munatius et Leid. pr. 
Minatius. Bene, ut docent Ciaccon. 
et pluribus Cel, Perizon. Epist. T. rv. 
p. 788. a Cl. Burmanno editarum. 

Tribuis| Lege tribues ; prout in Pe- 

‘tav. et Norvic. recte scribitur. Davis. 
cur. sec. Tribues etiam Scalig. tri- 
bueres Leid. pr. 

13. Futurum me in te esse] Glan- 
dorpius delet futurum esse. Ciaccon. 
mavult const. me tibi etiam pr. Delevi 
ego 7d esse tide Mss. Leid. pr. et 
Celsi; ubi legitur talem virtute av con- 
stantia facturum (pro futurum) me in 
te prestabo, 

17 Prastiturum] Sic quidem Lei- 
denses, Amstel. et Davis. ediderunt ; 
et est in Cod. Petay. at Leid. pr. 
prebiturum, In Mss, et Edd. reliquis 
prastaturum, Quod reyocavi. Cicero 
Fam. 1. 8. 8. ‘ Quod ii preestaturi 
videntur.’ Val. Max. v. 6. 8. ‘ Seque 
prestaturos,’ ut edidit socer, quem 
vide, aliosque. 

xx. 2 Sed circum ea loca] Discre- 
tiva conjunctio huc non convenit. 
Scribe ex Ms. Norvic. eé circum ea 
loca, quod etiam Joan. Glandorpio ex 
conjectura placuit. Davis. Eé ita 
optime iterum Davisius. Forte, trans- 
posita vocula scriptum fuerat, sed 
Pompeius —— et circwn, §e. Clark, 
Pro et Pompeius in Petav. Scalig. 
Leid. pr. et Dorv. legas quod: unde 
quis suspicetur, illa deditionem oppidi 
factam esse e Glossa inrepsisse : sed 
vel sic ea stare possunt. Swpe quod 


NOTA VARIORUM IN 


ita quasi abundare vidimus ad B, Civ. 
it.17. Frigide hic vulgo nova peri- 
odus incipit per ef. Rectius tum 
fuisset at: quod vidit etiam Clarkius. 
Dein pro sed habet quoque et opti- 
mus ille Leid. pr. ut cum viris doctis 
rescripsi, 

9 Hoc preterito tempore) Non ne- 
cesse est, ut cum Joan. Glandorpio, 
eumque secuto Joan. Goduino repo- 
namus hoc preterea tempore; nam 
(preterquam quod phrasis altera nos- 
tro est usitatissima, vide supra c. 
11. et 14.) redit auctor ad id quod 
accidit, oppido in deditionem recep- 
to. Davis. 

17 In crucem] Ms. Reg. in cruce, 
que forte verior lectio. Vide supra 
ad tv. 12. Clark. Cruce etiam, ut s0- 
lent recentiores, Leid. sec. et Dor- 
yill. 

Militibus cervices abscisse] At unus 
tantum captus est miles. Reponen- 
dum igitur ex editt. Rom. Ven. Be- 
roald. militi cervices abscisse, more an- 
tiquo, quo cervices pluraliter tantum 
efferebant. Quintilianus Instit. Orat. 
vil, 3. p. 392. ed. Oxon. ‘ Cervivem 
videtur Hortensius primus dixisse, 
nam vett. pluraliter appellabant.’ 
In eandem sententiam dixit Varro L. 
Leal. vite p. 87.etl. ix, pmiase sie 
etiam loquuntur boni auctores. Serip- 
tor ad Herennium mr. 15. ‘Si erit in 
demonstratione sermo, paululum cor- 
pus a cervicibus demittemus.’ Vide 
et Terentium Heaut. act. 1. se. 2, 
131. Davis. Militi ita pulcherrime 
restituit Davisius ex Editt. Vett. 
Firmant Mss. Reg. et Vessii. Scali- 
ger et Recentiores pessime militibus 
cervices abscisse. Nam Unus tantum 
fuit. Clark, Cervices uni tribuit pas- 
sim Valer. Max. Vide Indic. et vir. 
§.5. Adi etiam Drak. ad Liv. tv. 12. 
Militi ergo revocayi e Mss. Leid. see. 
Dory. et aliis: atque ita et Cellarius 
edidit. Primus Ursinus e suo Cod. 
militibus legendum esse credidit : dein 
abscise etiam Leid. pr. ut debet. 


CAP. 22. LIB. DE BELLO HISPAN. 


Wide si vis Doct. Arentz. ad Aur. 
Viet. Epit. c. 23. abscisa Dorv. 

xxi. 7 In oppidum] Petav. Leid. 
pr. et Edd. Rom. Mediol. Ven. ver- 
sum oppidum: quod notandum pro 
in oppidum versus, vel versum. Celsus 
inira oppidum inclusit. Ucubim intel- 
ligit. 

xxi. 2 Bursavolenses] Recte emen- 
dare videtur Ciacconius, Ursaonenses. 
Quia infra dicitur oppidum Ursao, et 
Ursaonensium civitas c. 26. Clark, 
Ursonenses placuit etiam Glandorpio : 
quia Plinio 111. 1. Urso dicitur. Ur- 
gao in Tarrocensi est urbs Plinio 
ibid. et in Inscript. Urgavonenses. 
Vide ad c. 28. Hic sane Pet. Leid. 
prim. dant Bursavonenses et Bursavo- 
nensibus. In Dory. est Bursavonientes 
et PBursavonientibus. 

6 Ad oppidum} Bursavolam sive Ur- 
saonem. Khellicanus ex precedenti- 
bus et consequentibus, Ateguam in- 
telligi colligit. Ineptissime prorsus. 
Ut mirum sit, etiam Cellarium de re 
manifestissima dubitasse. Venerunt 
eniin Ategua; Bursavolam sive Ursao- 
nem proficiscebantur. Clark. Nihil 
ego definio. Quum abest a Mss. meis 
cunctis, Sed rectius abesset qui. Pro 
Fuissent non bene Glandorpius conjicit 
erant, Aliter enim solet ineptulus hic 
auctor. 

13 Et speculatores ——— miserunt] 
Glandorpius reponit, Ursaonenses vero, 
speculatores miserunt. “Sed nihil opus, 
subintelligi enim potest, ut in hoc 
Auctore, iste Nominativus, ex pre- 
cedentibus colligendus. Clark. Hec 
et sequentia vix intelligi possunt, 
adeo conufusa et intricata sive auctoris 
vitio sive librariorum circumferuntur. 

14 Legatorum responsa ita esse gesta| 
Joan. Giandorpio legendum videtur 
juxia legatorum responsa omnia ita esse 
gesta; Jos. autem Scaliger, eumque 
secutus Joan. Goduinus duas primas 
voces ex interpretatione natas arbi- 
trantur. Potius scribendum existi- 
marim legatorum responso, que mini- 


1661 


ma est mutatio, ex ea tamen sensus 
commodus exsurgit, Puvis. Locutio 
admodum inusitata; nee tamen, ut 
opinor, mutanda. Scaliger delet le- 
gatorum responsa, Sed deerit isto mo- 
do, quod cohewreat cum voce gesta. 
Glandorpius emendat, jucta legatorum 
responsa, oninia ita esse gesta. Que 
est mens quidem ipsa auctoris, sed 
Tapadpactinas Davisius scribendum 
existimat, legatorum responso, &c. 
Sed aberrat et a Latinitate et a 
mente auctoris : non enim id dicitur 
speculatores comperisse, legatorum re- 
sponso, ita esse gesta, quemadmodum 
ill retulissent. Quod neque Latinum 
est, neque mens auctoris. Sed, specu- 
latores comperisse, que legati respon- 
derant, ea ita esse gesta, quemadmo- 
dum illi retulissent. Quamobrem vul- 
gatam lectionem retinendam exis- 
timo. Clurk. Dele ab ex legatorum 
responso (nam sic edi debuit) ad 
finem note; et illorum loco hec re- 
pene: Qui cum verum comperissent 
legatorum responsum, et ea esse gesta, 
quemadmodum illi retulissent. Clar. 
quidem Clarkius vulgatam lectionem 
tuetur, que mihi parum videtur La- 
tina. Sit autem Latina, mera tamen 
est TavroAoyia. Daris. cur. sec. 

18 Perisse} Deesse Vociferantes ait 
Glandorp. vel simile farticipium ; 
facile tamen 76 dicentes hi¢ subintel- 
ligi potest. V. ad B. Civ. 1. 69. 

19 Ei liceret legatum] Nobilissimus 
Heinsius rursus margini adscripsit 
legato, inter alia loca, alibi jam ad- 
ducta, addens Flor. 111. 12. 6. et Ca- 
tull. ad Licinium: ‘* Ut convenerat 
esse delicatis,’ e Vet. Cod. pro delica- 
tos. Contra et exsulat a Leid. pr. 
Adi ad B. Civ. mm. 1. ¢ ei Consulem 
fieri liceret.’ Statim nec cui licere, §¢. 
nisi discinctum : ubi Heins. cum Davis. 
et Glandorpio rursus distincto. 

22 In oppidum] Ms. Reg. in oppido. 
Vide supra ad rv. 12. Clark. 

24 Oppidum in suam potestatem reci- 
pit] Sic restitui ex Ms. Norv. et editt. 


1662 


Rom. Ven. Beroald.: nam in vulgg. 
recepit. Scio equidem in verbis ea- 
dem tempora non semper esse con- 
juncta. Virgilins @n. 11. 12, £ Quam- 
quam animus meminisse horret, luc- 
tuque refugit.. Ad quem locum Ser- 
vius ita notat: ‘ Propter metrum, 
pro presenti preteritum posuit.’ Si- 
lins Italicus vi. 265. ‘ Torsi telum, 
atque ingentia velox In memet swyi 
serpentis preelia verto ;’ ubi tempora, 
kakopwrlas vitande causa, mutavit. 
Quoniam igitur id perraro factum, et 
precipne quidem a Poetis, nos vete- 
ribus Codd. nixi, xpévwy discrepantiam 
hic et alibi sustulimus. Davis. Facit 
—recipit. Ita edidit Davisius, ut con- 
staret Temporum ratio. Atque ita 
quidem habet Ms. Vossii et Editt. ali- 
quot Vett. Vulgg. facit, recepit. In Ms. 
Eliensi contra est fecit, recipit. In Ms. 
Regio fecitt—recepit. Que postrema 
wque proba est, ae illa Davisiana 
lectio. Nam in hujusmodi narrati- 
onibus, ubi res preterite tanquam 
presentes exhibentur ; aque fere est, 
sive presenti Tempore utaris, sive 
preterito. Judicio tamen hic opus 
est. Quod enim ex Virgilio citat Vir 
doctissimus, ‘ Quanquam animus me- 
minisse horret, luctuque refugit ;’ hu- 
jus loci non est, sed aliam prorsus 
habet explicandi rationem. Neque 
enim Latine ibi dicere potuisset Vir- 
gilius, refugicbat, si id passum fuisset 
metrum; neque (quod volnit Servi- 
us,) propter metrum pro presenti 
preteritum posuit; neque non cog- 
nata revera tempora conjunxit. Nam 
in istiusmodi constructione, Tempus 
preteritum, quod yocatur, tam est 
Praesens Tempus rei perfecte; quam 
quod Presens simpliciter. vocatur, 
presens est Tempus rei imperfecta. 
Exempli gratia: Ca@navi, vel cenatus 
sum, tam est presens Tempus, cum quis 
cenatus loquatur; quam, Cano, pre- 
sens est Tempus ei qui loquatur inder 
canandum. Neque minus nunc pre- 
senti Tempore utitur, qui ait, Gallia 


NOTZ VARiORUM IN 


divisa est in tres partes ; quam Tem- 
pore presenti usus esset is, qui tanc 
temporis scribens, cum divideretur 
Gallia, dixisset ; Gallia dividitur in 
tres partes. Quod quoniam non ani- 
madverterunt Grammatici, in miras 
nonnunquam tenebras  inciderunt. 
Clark. Parum adtendisse ad subti- 
lem hane differentiam credo aucto- 
res, et pro lubitu hee variasse ; cum 
millies Historici et Poete preteri- 
tam rem in tempore presenti descri- 
bant. Recepit hic primus edidit Sea- 
liger, atque ita Leid. sec, et Dory. 
Adi ad B. Gall. 1. 46. ‘ loquendi fi- 
nem facit, seque ad suos recepit:’ 
fecit et recepit dant Leid. pr. Cete- 
rum omnes Mss. quos inspexi habent 
bene Principibusque. 

26 Oppidanorum bona vendcre, ne cui, 
&c.] Ms. Norvic. exhibet oppidanorum 
bona vendi, ne cui, &c. Legendum pu- 
to oppidanorum bona vendi, nec cui ex- 
tra vallum licere exire, nisi discincto, 
seu laxis vestibus, quod ut parum vi- 
rile, ita inter peenas militares nume- 
ratum. Vide Just. Lipsium Mil. Rom. 
Dial. v. 18. p. 389. Davis. Oppida- 
norum bona vendi ; nec cui—licere, &e. 
Ita optime exhibet Davisius. Nam 
et in Ms. Eliensi scriptum est, vendi. 
Alii ediderant, oppidanorum bona ven- 
dere, ne cui—liceret, &c. Que minus 
apte coherent. Veruntamen, quo- 
niam illud, vendere, in plerisque Codi- 
cibus reperitur; retinere fortasse 
poterit, etiam una cum posteriori 
emendatione nec—licere: ut adeo le- 
gatur, Oppidanorum bona vendere (eum 
nimirum qui oppidum in suam potes- 
tatem receperat,) nec cui—licere, §c. 
Clark. Vendi legitur etiam in Reg. 
Gall. Petav. Leid. sec. et Dorvill. 
Quod idcireo facile admitti potest ; 
nisi qnis malit cum Lipsio venire, hoc 
est vendi. Egregie autem Davisius 
emendavit nee licere ; quod et Lipsius 
sive non licere adscripserat margini, 
et confirmatur a Dorvill. Cod. in quo 
clare licere. | 


CAP. 23: LIB. DE BELLO HISPAN. 


27 Iccirco quod] Ultima vox pror- 
sus est otiosa, quare vel delenda ex 
fide editionum Rom, Ven. Beroald. 
vel potius legendum idcircoque, ut 
habet ed. Rob. Stephani A. D. 1544. 
Davis. Iccircoque—conterritos. com- 
plures profugere. Ita iterum optime 
Davisius, ex Editione Stephani. Quo- 
modo et in Vossii Ms. scriptum rep- 
peri. Scaliger aliique oscitanter ; 
iecirca quod—conterritos complures 
profugere, &c. Quod Latinitas nulla 
est, nulla sententia. Clark. Quod 
abest etiam a Leid. sec. Dorv. et 
Edd. Mediol. Ven, Sed pretuli id- 
circoque cum aliis: ut olim jam edi- 
dere Vascos. Gryph. post. Steph. et 
plures. Istud guod non a Scaligero, 
sed jam ab Aldo, Basil. Venet. Gryph. 
Manutio et pluribus insertum est. 

29 Bethuriam] Perperam ita edunt 
vulgo. Mss. Beturiam. Unde recte 
Vasc. Steph. Gryph. post. Cellar. et 
alii Beturiam, ut apud Plin. m. 1. 
Straboni Ba:roupla |. 111. p. 142. quod 
et Glandorpius monuit. 

30 Ut—conjici] Vix hoe Latine di- 
citur, nisi mutila sit sententia. Re- 
titue, quod in Vossii Ms. repperi, ET 
—conjict. Quomodo et Glandorpius 
reponendum conjecerat. Clark. Ut 
$i quis ex nostris transfugerit, &c. Lege 
at si qui ex nostris transfugerunt, in le- 
vem armaturam conjici, eosque non am- 
plius Xvi.accipere. Sic diserte Petav. 
et Norvic. nisi quod in prima vocula 
nihil mutent. Davis. cur. sec. Lip- 
sius adscripsit aut. Sed et edidere jam 
Vase. Steph. Gryph. post. ac Strada. 
An fuit ué et? Dein Mss. omnes et 
Edd. qdd. si qui. quorum plerique 
habent transfugerunt vel transfugerint 
et pro eumque eedem Edd. eosque. 
Sed eumque retinent Scalig. Leiden- 
ses, et Dory. Quod mutarunt librarii, 
non memores, st qui dici pro si quis. 
Adi ad B. Gall. 1. 48. 

xxu. 4 Detinentibus] Ms. Vossii ha- 
bet, desinentibus. Quod et ex conjectu- 
ra reposuit Glandorpius. Clark, Desi- 


1663 


nentibus ediderunt WVascos. Grypli. 
post. Steph. et alii. Pro nostris vero 
in Petay. Scalig. Leid. pr. est nostros, 


5 Hie tamen, ut ait Ennius, nostri | 


Ennius citatur quoque ce. 31. Hic 
vero, Mss. mire torbant. In Cujac. 
Hic dum ut ad Enius nostri. Petay. 


simpliciter Hic nostri. Leid. sec. et 
Dorvill. Hic dum ut hactenus nostros 
(Dorvill. nostris). Leid. pr. Hie dum 
ut aié Ennius, nostri. Quare pro ta- 
men videtur legendum esse tum; ut 
conjecit Glandorpius. 

11 Jéa cum is compar.] Glandorp 
legit Aller cum his compar. Faveut 
Leidenses et Dorvill. in quibus est 
eis. Lipsius unus. Forte quam unes 
eis compar. 

12 Animun advertisset] Ita Ms. 
Norv. In vulgatis erat unimadvertis- 
set. Davis. Sic etiam Pet. et Leid. 
pr. Vide ad B. G. 1. 24. 

14 Viri casu passim audito} Corrup- 
tissime Pet. Leid. pr. Scal. temporis 
aquari fortis (fortes Pet.) insignia. In 
iis tamen latere videtur verior lectio; 
quam eruant, quibus plus otii est. 

18 Et turmis} Legendum a turmis 
consentientibus Codicibus. Clark, A 
reposui e Mss. omnibus et Edd. Vett. 
etiam Scalig. aliisque. Nil est et nisi 
typothetarum error, 

20 Ut equites spatio intercluso vix se 
defendere possent| Legendum ex Ms, 
Norv. et editt. Venet. Beroald. ut 
eques. spatio intercluso vix se defendere 
posset, quod elegantius est, quam fert 
Librariorum captus. Davis. Acce- 
dunt Petay. Leid. pr. Dorvill. et 
Edd, Rom. Mediol. ac recepit Clark- 
ius. Recte. Wide ad 1.53. posset eti- 
am Leid. sec, qui habet itidem coan- 
gustubatur. Immo Dorvill. munitio 
coangustabatur. Sed, ut puto, perpe- 
ram. 

23 Aquitius] Mss. et Edd. Vett. 
Arquitius: nisi quod Scal. et Leid. 
sec. Arquitinus, Ed. Elzev. Aquirius. 
Glandorp. Equitius. Manut. ex In- 
scriptionibus Avitus, Sed ex illis eti- 


1664 


am Aquilius et similia probari possunt. 

XXIV. 1 Utreque conv. copia) Pe- 
tay. Leid. pr. Dorvill. et Edd. prin- 
cipes habent wfrorumque: sine dubio 
vere, ut statim § 4, ‘ Utrorumque co- 
pie :’ etc. 29. Adi ad B. G. 1. 52. 
‘ Utraque perierunt.’ Nee male iti- 
dem per Infinitivum Leid, pr. dat 
convenire, Praterea quod est ab Ucu- 
bi, deleto verbo distat, rescripsi auc- 
toribus Mss. meis omnibus et Edd. 
iisdem primis. 

4 Vocabat] Petay. Leidenses, Dor- 
vill. et Edd. antiquissime exhibent 
devocabat. Verissime. Proprium hoc 
est verbum in rebus dubiis et pericu- 
losis. Consule Cel. Burmannum, ad 
Phedr. F. 20. ‘Sed ad perniciem 
quoque mortales devocat :’ ac Davis. 
ad B.G. vi. 8. ‘ Exercitus fortunas 
in dubium non devocaturum.’ Vidit 
id quoque acutissimus Heins. ad 
Ovid. Metam. v. 102. ubi consule 
Comment. Pro hee rectius videtur 
legi huc in Edd. Vascos. Gryph. post. 
Steph. Strade, aliisque. 

10 Dejectique planitie| Joan. Glan- 
dorpius, et Joan. Goduinus reponunt 
dejectique in planitiem; sed scriben- 
dum dejectique planitic, quod idem est 
ac in plunitiem. Virgilius AEn, v. 451. 
“It clamor celo.” Noster hujusce 
libri ec. 16. ‘ Multisque vulneribus 
affectos oppido represserunt.’ Sic 
et c. 13. ex Ms. Norvic. legerim, 
quum oppido revertissent, ubiin yulgg. 
quum in oppidum reversi essent ; nam 
paullo infrequentiores loquendi for- 
mulas semper mutarunt Librarii. 
Davis. Ceteris longe prastat Davi- 
siana lectio, utpote a Codicibus pa- 
rum discedens. Clark. 

11 Cedentibus adversariis nostri m. 
in cade versabantur : quibus| Glandorp. 
et Goduin. pro quibus legunt hostibus. 
In Ms. Reg. est cedentes adversarii. 
In meis vero cunctis codicibus et 
Ciaccon, legitur non parum magna. 
i. e. bene magna, ut aliter solet hic 
auctor loqui, Versart in cede enim 


NOTZ VARIORUM IN 


tam passive, quam active, sumi pos- 
set. Immo et ablativus ille ad yer- 
bum versabantur posset referri, ut 
Ablativus ponatur pro nominativo, 
seu cum cederent adversarii. V. 
ad B. Afric. c. 10. Putem tamen 
hic potius scribendum nostri non pa- 
rum. 

15 Praterquam quorum, &e.) In 
Mss. Dorvill. et Leid. sec, exaratur 
preter quorum. Vide ad B.G. 1.5. 
‘ Prater quod secum portaturi erant.’ 
Cl. Grev. ad Cic. pro L. Man. c. 23. 
et Drakenb. ad Liv. v. 52. § 13. 

xxv. 9 In «quo loco) Ita ex Mss. 
Reg. et Vossii restitui. Editi, iniqui- 
ore loco. Quod minus videtur hie 
convenire. Quod mox sequitur, ini- 
guum in locum, c. 30. alia res est: 
ibi enim planities extrema dicitur, sci- 
licet, proxime loca superiora. Clark. 
Et planitia iniquiore loco constiterunt. 
Gryphius exhibet, et in planitie in 
@quo loco constiterunt. Sic etiam non- 
nulli Codices ; et ad sensum quidem 
non male. Ex aliornm tamen libro- 
rum ductu malim, e¢ in planitie in 
e@quiore loco constiterunt. Nam copie 
Cesaris ex humili convalle, qui locus 
est iniquissimus, egress sunt. Davis, 
cur, sec. In planitie in @quo loco ha- 
bent Vascos. Steph. Gryph. post. et 
alie. In aquo loco etiam Aldus, 
Gryph. Mannt. Plantin. sed planitie 
iniquiore Mss. Urs. et in Leid. pr. 
Scalig. Edd. Rom. Ven. ac Mediol. 
planitie vel in planitie iniquiorit. Pe- 
tav. vero Iniquo. In aquo Leid. sec. 
et Dory. Malim omnino cum Davisio 
In equiore loco. Nam planitie restitui 
e Mss. cunctis et Edd. Vett. etiam 
Scaligeri. Adi ad B. G. 1, 42. 

12 Cogitare cwpit) Ms. Norvic. agi- 
tare cepit, que rarior est locutio, ac 
proinde recipienda. Curtius vr. 4. 9, 
‘ Agitasse Darium, custodiam corpo- 
ris sui, contra jus fasque, peregrino 
militi tradere.’ Plininus Pan. c. 4. 
‘Sepe ego mecum, P. C. tacitus agi- 
tavi.’ Vide et Livium xx1. 26. Davis. 





CAP. 26. LIB. DE 


Agitare confirmatur a Petav. Scal. et 
Leid. pr. quare reposui. Eadem vari- 
etas in Apuleio Met. I. 1. p. 8. ‘si qui 
aliud agitarit’ Dein Glandorpius 
legit Hicut fertur, de A, M. congressu. 
Placet magis Davisii restitutio, cui 
accedit Pet. in contra quem. Ms. Reg. 
Hic fertur. Voss. et Edd. Vase. 
Gryph. post. Steph. &c. congressus 
fuit. Locum distinctione mutata cla- 
riorem reddidi. 

Hic, ut fertur, Achillis Memnonisque 
congressus. Q. Pompeius Niger, §c.] 
Ms. Norvic. exhibet hic, ut fertur, 
Achillis Memnonisque congressus. Con- 
tra quem Pompeius Niger, §c. unde, ut 
sensus eliciatur, transpositis senten- 
tiis, legendum agitare cepit ; contra 
quem Pompeius Niger : ad congre- 
diendum progressus. Hic, ut fertur, 
Achillis Memnonisque congressus ; quo 
proverbio pugnam inter fortissimos 
institutam denotari existimo; Mem- 
non enim, licet tandem ab Achille 
trucidatus, maximarum virium sum- 
mique animi fuisse perhibetur a Quin- 
to Smyrnzo, qui hoc prelium fuse 
et-eleganter describit Iliad. 11. 395. 
seqq. Davis. Sed, ut in hoc inculto 
Auctore, ferri poterit etiam vulgatus 
verborum ordo, Clark. 

19 Quisque partium, * expertorum vi- 
rorum nisi propter equitum* con- 
cessum] Hec omnia adeo sunt cor- 
rupta et mutila, ut demonium sit, non 
homo, qui ex iis sensum aliquem pos- 
sitextundere. Quod solum possum, 
variantes lectiones exhibebo. Ms. 
Norvic. Quisque ex partium virorum, 
fatuorumque voluntate habebantur. Quo- 
rum virtute alacri quum ad dimicandum 
im planitiem se contulissent, scutorum 
laudis insignia prefulgens opus cela- 
ium, quorum pugna esset profecto di- 
recta, nisi propter equitum consensum : 
nihilo quidem sanius, quam vulgg. a 
quibus editt. Rom. Ven. Beroald. 
non abeunt. Davis. ** expertorum — 
constitisset. Manca adeo hec et cor- 
rupta omnia, ut medicine spes nulla 

Delph. et Var. Clas, 








Cesur 


BELLO HISPAN. 1665 
sit. Observandum tamen, pro voluntas 
habebatur, in Ms. Eliensi legi voluntate 
habebantur ; pro celatum, in Ms. Re- 
gio scriptum esse opponerent, et in Ms. 
Vossii calatum opponerent ; pro con- 
cessum, in Ms. Eliensi et Vossii consen- 
sum ; et pro levis armatura—constitisset, 
in Ms. Reg. et Vossiilevem armaturam 
constituissent : siquis ex his quic- 
quam elicere possit. Clark, Pro quis- 
que in Petav. et Leid. pr. ex. Deest 
in Urs. ac Dory. expertorum. Virorum 
factorum Leid. pr. fautorumque volun- 
tate Pet. Dein insignia Pet. Leid. pr. 
Scalig.Dorv. Post cel.addunt oppo- 
nerent Mss, Ciacc. Leid. sec. Dory. et 
Edd. Vase. Gryph. post. Steph. &c. 
pro quorum in Dorv. eorum, et in Ed, 
Rom. quocum. Tum direpta Leid. pr. 
directa etiam Petav. Mox levi arm. 
Edd. Rom. Ven. et Med. sed levem 
armaturam dant preter Petav. Mss. 
mei omnes; et Ciacc. et Edd. Vase, 
Gryph. post. Steph. ac Strade, in 
quibus et constituissent, uti et in Leid, 
sec. ac Dorvill. sed constituisset sine 
u€ est in Petav. constituit Leid. 
pr. Scalig. Quicum Petayv. habent 
castra, loco castrorum. Omnes etiam 
Mss. pro nostros dant nostri. Dum 
abest a Leid. sec. et Dorv. et dede- 
rant in Petav. Leidd. Dorv. Nonme 
expedio: nec magis Glandorpius et 
Ciaccon. quos adi, si lubet. 

XXvI. 4 Argento prope tecti equites} 
Joan. Glandorpius reponit argento 
prope tectis equis ; sed ex Ms. Norvic. 
legendum argento prope tecti equos, 
qui notissimus est Hellenismus. Non 
interim sum nescius, equites pro equis 
poni posse. Vide que notavit vir 
clarissimus Janus Broukhusius ad 
Propertii Eleg. 1v. 3. 38. Id tamen 
hic loci durissimum videtur : eandem 
enim vocem diverso sensu paullo ante 
adhibuit noster. Davis. Veriorem 
existimo lectionem eam, quam in Ms. 
Vossii repperi equites argento prope 
tecti ; ad Casarem, §c. Clark. Ex- 
pressit tamen Clarkius Eliensis Cod. 
5 .N 





1666 


lectionem tecti equos. Mei equites 
retinent: at WVossianam lectionem 
jam expresserunt Vascos. Gryph. 
post. et Steph. cum Strada. Non 
displicet tamen equos. Equites Ro- 
mani Astenses dicuntur, ut supra eques 
Romanus Italicensis. 

10 S. V. G. BE. V.] He litter de- 
notant, st? valetis, gaudeo, ego valeo. 
Sie Dolabella in Epist. ad Ciceronem 
Fam. Ep. 1x. 9. 8. V.G. V. ut frustra 
sint Barn. Brissonius Form. 1. vr. 
et Pet. Ciacconius, qui reponunt 8. 
V.B.E. E. V. licet ea quidem usita- 
tior formula. Vide et Just. Lipsium 
Inst. Epist. ec. 11. Davis. 

13 Opinio fert] Ita legendum vi- 
detur ex Ms. Eliensi et Edit. Rom. 
qui habent opinio fere est. Scaliger 
et Recentiores opinio est. Clark. 
Verissime ita emendavit Clarkius: 
quod et egi, eo nondum viso ad Front. 
1. u. in Pref. ut mea fert opinio: fere 
addit etiam Pet. et Edd. Med. Ven. 
ferrve Leid. pr. sed fert diserte Cod. 
Ursin, Similia vide ad virr. 36. ‘ fert 
consuetudo.’ 

14 Exercitum tironum|] Non dubi- 
tare quis potest de veritate scripture 
eodicum Leid. pr. et Scalig. tironem, 
qui confert cum hoc loco Front. 1. 3. 
§ 1. ‘ Veteranum exercitum haberet, 
sed hostium tironem esse sciret.’ 
Vide et infra c. 28. ‘ Partem exer- 
citus tironem.’ Mox circumsederunt 
edidi, auctoribus Mss. omnibus et 
Edd. principibus. 

19 In animo habeo| Ex Cod. Ciaccon. 
et Edit. Steph. prepositionem resti- 
tui, quam omittunt vulgg. Davis. 
Cum his faciunt Mss. Reg. et Voss. 
ac editiones Gryph. et Lugdun. 1576. 
Adeo ut, quamvis alter loquendi mo- 
dus non sitincommodus, quemadmo- 
dum docet J. Fr. Gronovius ad Liv. 
XLiv. 25. ad illum tamen, quem re- 
cepi, ducat optimorum librorum fi- 
des, Idem, cur. sec. Adde Leid. sec. 
et Edd. Vascos. ac Steph. et Clarkii. 
Nihilominus male ; et praferenda est 


NOTZ VARIORUM IN 


antiquiorum Codicum scriptura. Adi 
Cortium ad Sallust. B. Jugurt. c. 11. 
‘ Ea animo habere.’ 

xxvit. 4 — Nonarum Martii, pre- 
lio, ad Soriciam quod factum est, ex eo 
tempore, &c.| | Quamvis ferri possit 
hee lectio, tamen, cum in Mss. Reg, 
et Vossii scriptum sit, Nonas Martias ; 
et in plerisque Codicibus, pro prelio, 
prelium: conjecerim equidem potius 
legendum, —— Nonas Martias, pree- 
lium ad Soriciam quod factum est, ex 
eo tempore, &c. Clark. Nonas Mar- 
tias Edd. aliquot. Sed, ut plerique 
cum Edd. primis ediderunt, exhibent 
mei, vel Now. Martii. Dein pralium 
affore ad Sor. dant omnes Edd. ante 
Scal. quie Ms. Ursini in quo deerat 
affore, prelio rescripsit. Sed omnes 
etiam mei prelium; quod reposui. 
Affore pro ad Soriciam est in Leid. 
sec. et Dorvill. unde patet, id ex illis 
verbis natum esse. Nam affore abest 
a Mss. reliquis. Prelio multos aufu- 
gisse ad Sor. legit Glandorpius. Quo 
est in Edd. Vascos. Gryph. post. 
Steph. et Strade. : 

Soriciam| Forte, Soricariam: ut 
supra, c.124. Clark. Perce scripsi 
e Petav. Suricam Leid. prim. Stricam 
Sealig. Nullus dubito cum viris doe- 
tis, quin Soricaria et Soricita idem sit 
locus. Sed quid preferendum sit, 
nescio. 

7 Contra Hispalim] In valgg. circa 
Hispalim ; sed lectionem a me recep- 
tam exhibent Ms. Norvic. et editt. 
Rom. Ven. Beroald. quam etiam Ge- 
rardus G. J. F. Vossius ad Velleii 
Paterculi u. 76. ex Cod, Petay. re- 
cipiendam censuit. Contra Hispalim 
idem notat ac e regione Hispalis, Ca- 
sar B.C. 1.56. ‘ He ad insulam, 
que est contra Massiliam, stationes— 
obtinebant.’ Ac B.C. 1m. 23. ¢ In- 
sulamque; gue contra Brundisinum 
portum est, occupavit.’ Sic et inter 
alios, Virgilius Ain. 1. 17. Davis. 
Ita etiam Scal. Leid. pr. Ed. Med, 
Adi ad yur. 41, ‘ Contra montem,: + 





CAP. 28. LIB. DE BELLO HISPAN. 


Constitit], Non hoc damno: sed op- 
timi Codices Ursini, Petav. et Leid. 
pr. constituit. Vide ad Yiu. 46. ‘ Hi- 
berna constituit.’? Quare cum Ursino 
prefero: sequitur enim in fine rur- 
sus, ‘castra contra Pompeium con- 
stituit:’ et c. 28; ac sepissime. , Ad- 
de Vegetium I. 4. 

8 Hora] Scilicet diez. Inmerito 
id. suspectum est Glandorpio. J. Ob- 
sequens c. 103. ‘ Luna interdiu ad- 
paruit.’ 

10 Jussit ut incenderent] Leid. sec. 
et Dorvill. Jussit incendi. Sed se- 
quitur deciperent. Cui succurrere ten- 
tat etiam Dorvill. librarins pro e¢ dans 
uf. Optime Pet. Cod. delet ut. Con- 
sule. omnino notas ad B. Alex. c. 73. 
“ Aggerem. servitia agerent jussit.’ 

11 Ventisponte] WVentiponte Leid. 
pr. Dorvill. Edd. pp. Ventiponti Sea- 
lig. Ponti Petav. mox prepositio 
deest Leid, sec. Dory. Et Conrucum 
habent Edd. pp. Carruncam Leid. 
sec. Caurasiam ex Plin. 1. ur. Gland. 
reponit. Rectius Carulam censet Cl. 
Wesseling. ad Anton. Itin. p. 410. 
ubi junguntur Hispalz Basilippo (hic 
Ventisponte) et Carula. 

13 Contzaque Pempeium] Sic repo- 
sui ex Mss. Reg. et Vossii, Editi, 
contra Pompeium. Quod erat hiul- 
cum. Clark. Accedunt Dorv. et 
Leid. sec. cum Edd. Vasc. Gryph. 
post. Steph. et aliis. Edd. prime 
contra Pompeius. Aldi, Gryph. et mul- 
tee, Pompeii. 

XxXvull. 4 Quod Versaonensium civi- 
tati fuissent fautores| Legendum cre- 
do: Quod Versaonensiwm civitati ut sibi 
essent fautores. Educebat enim copias 
extra vallum, ut confirmaret, quod 
_litteris scripserat, per Casarem stare, 
quo minus averteretur. Hane enim 
si teneret opinionem, sperabat opida- 
nos sibi fauturos. Ciaccon. Joan. 
Glandorpius reponit quod Ursaonensi- 
um civitati, qui erant fautores, &c. Jos. 
autem Scaliger et Joan. Goduinus 

yocem ultimam cum penultima e mar- 


1667 


gine in:textum irrepsisse contendunt. 
Editt, Rom. Ven. Beroald. exhibent, 
quod Versaonensium civitati fuissent 
fautores. Fausto antea litteras, &c, 
Eandem lectionem in suo Cod. inyenit 
Jul. Celsus, qui p. 242, ait, ‘ Pompeius 
Fausto scripserat, qui, quantum intel- 
ligi datur, intra oppidum erat, Cz- 
sarem, &c. Nec sane causa est, 
cur ea vox rejicula habeatur. Davis. 
Ursaonensium etiam legit Rodericus 
Carus (Ant. I. 111. ¢. 53.) * Qui erant 
fautores.’ Ita emendavit Glandorpius. 
Mss. Vossii cum Edd. Vett. civ. fuis- 
sent fautores. Que verior sit lectio, 
non satis constat. Clark. De Ursaone 
vide etiam cap. 41. Fausto addunt 
etiam Med. Vascos. Gryph. post. 
Steph. et alia. Temere Glandorpii 
conjecturam in textum recepit Clark- 
ius. Nam fuissent fautores retinent 
Mss. cuncti. Puto scribendum: Qued, 
qui Ursaon, civ, prefuisset, Fausto antee 
l,m. Quidenim illi fautores hic faciant 
non video. Sexcenties, ut ita dicam, 
hie auctor fuissef pro esset vel erat 
adhibet. Quod et alibi monitum, 

7 Exercitum tironem] Sic Scaliger 
et Recentiores. Mss. et Editt. Vett. 
majorem partem exercitus tironum, Si- 
quid mutandum, existimarim equidem 
legendum, majorem partem exercitum 
tironum, §c. Quod enim reposue- 
runt nuperi, fironem, minus placet. 
Clark. Cum Edd. Vett. consentiunt 
Mss. Leid. sec. Doryill. et forsan 
Petay. Sed optime Leid. pr. et Scalig. 
m. partem exerciius tironen. Ut supra 
c. 25. ‘ exercitus tiro,’ sic hic pars ex- 
ercitus tiro eleganter dicitur. Vide 
loco.cit. Ni Mss. cederem, Scaligeri 
lectionem unice verum putarem. 

9 Totum se facere] Ad est facere, 
que vellet: que locutioapud Ulpianum 
oceurrit; et de ea agit Cl. Duk. de 
Latin. Jurise. p. 353. Hine talis homo 
vulgo dicitur fuc totum; et apud opti- 
mos quosque omnia esse. Consule ce- 
leberrimos viros Heius. et Burm. ad 
Petron. c.37. ‘Trimalchionis tapanta 


1668 


est.’ At tamen Mss. Scal. et Leid. pr. 
exarant fotos facere: immo Petavia- 
nus habet totos facere posse suos. An 
vere, an ex interpolatione non facile 
dixerim. Sed prius credere malo. 

12 Tumulis contineri; interim nulla 
planitia dividit. Sed rat. nulla placuit 
taceri id, quod eo, &c.| Mire hic tur- 
bant Mss. et Ed., quibus me non ex- 
pedio. Ed. Romana tumulis continet. 
Interim nulla planitie dividitur. Sed, &c. 
Edd. Med. Ven. tumulis contineri inter 
vallum provinciam dividit. Sed, &c. 
Atque ita Edd, cunctz ante Seal. nisi 
quod Vasc. Steph. Gryph. post. dent 
tumulus continet, et pleraque habeant 
tacere. At vero Mss. longe minus pre- 
bent. Ursin. Cod. tumulus continet : 
interim nulla planicia dividit: quod eo 
incid. §&c. ceteris rejectis. Petav. 
Scalig. Leid. pr. dumulis contineri: in- 
terim nulla (Scalig. nullam, Leid. pr. in 
illa_) planicie dividit (Petav. dividi_) id 
quod, &c. Dorvill. tumulus continet: 
- interim nulla planitie dividitur quod eo 
ine. §c. At contra Leid. sec. tumulis 
continet. Sed ratione nulla placuit tacere 
id quod. Videant Docti, que inde ve- 
rior lectio sit excudenda, Glandorp. 
legit tumulis continentur. Suspecta 
omnino sunt verba interim nulla plani- 
tia dividit. Subdit enim planities, Sc. 

Xx1xX. 4 Oppidi excelsi ct loci natura] 
Conjecerim equidem legendum ; op- 
pido excelso et loct natura. Sed sine 
Codicibus nihil muto. Clark. 

8 Currebat ad dextram partem] Re- 
ponendum crediderim ex Ms. Norv. 
currens erat, qui Hellenismus est, opti- 
mis scriptoribus non ignotus. Cicero 
in Orat. p. 204, ed. Lambin. ‘ Est 
enim, ut scis, quasi in extrema pagina 
Phedri his verbis loquens Socrates.’ 
Vitruvius Archit. m. 1. ‘ Phryges 
vero, qui campestribus locis sunt ha- 
bitantes.’ Adi et Is. Casaubonum ad 
Capitolini Anton. Philos. ¢. 20. Davis. 
Cwrens erat. Optime. Quomodo et 
in Ms. Regio seriptum repperi. Clark. 
Mei etiam Mss. omnes currens erat ad 


NOTZ VARIORUM IN 


dextrum: quod idcirco restitui. In 
Petav. tamen et Leid. pr. est erant: in 
Dorvill. et Ciace. erant autem. Vide 
ad Miscell. Obser. Vol. 11. p. 305. 
‘ Considerans sum.’ Ceterum pro par- 
tem et, Mss. omnes mei habent id 
quod, et in Ciaccon. Ms. idque: forsan 
recte. 

Ad deaxtram partem| Pro his yvocibus 
Cod. Ciaccon. representat ad extre- 
mum ; Ms. autem Norvic. ad dextrum, 
cujus Glossema est vulgata lectio. 
Davis. 

16 Casus tribuisset] Sic edidit pri- © 
mus Scaliger, cum antea excusum es- 
set castris jfieret: quomodo habent 
etiam Leid. sec. et Dory. In Ursin. 
Coc. Cras fieret. In Petav. Cras tri- 
buisset. In Leid. pr. curas tribuisset. 
At in Scalig. Cod. causas tribuisset 
supraser. casus. 

20 Adversariit constituebant) Ms. 
Norvic. vocem interponit, qua in 
textum recepta, integer est sensus. 
Ex eo igitur lege adversarii preliandum 
constituebant. Davis. Recepi prelian- 
dum, suffragante Petaviano, qui ta- 
men cum Leid. pr. habet adversariis. 

24 Decedebant] Sic legendum, non 
discedebant, quod in editt. Davis. De- 
cedebant. Sic ex conjectura reposuit 
Davisius. Atque ita in Ms. Regio 
scriptum reperi. Editi discedebant ; 
Quod est valde kaxédpavov, discedebant 
ut—discederent. Clark. Mei omnes 
discedebant retinent. 

xxx. 3 Prope alterwm tantum] Ita 
ut auxiliares reliquarum copiarum 
numerum tantum non adzquarent. 
Livius 1. 36. ¢ Alterum tantum adje- 
cit.’ Minucius Felix Octay. p. 37. 
©“ Mox alterum tantum admonitus ad- 
junxit.’ Vide et Corn. Nepoteny 
Eumen. vit. 5. Davis. Ad Livii lo- 
cum adi J. F, Gronov. et Drakenb, 

4 Presidia Lxxx cohortibus, et vir 
millibus equitum] Scilicet constituta. 
Ut supra, ‘ Erat acies x11 aquilis 
constituta.’ Quamobrem minus recte 
Codices nonnulli; presidia LXxx co- 


CAP. 31. LIB. DE BELLO HISPAN. 


hortes et vit millia equitum. Clark. 
Cohortes est in Leid. sec. et Edd. 

Vascos. Gryph. post. et Steph. Rec- 
tius ef abjiciunt Pet. Leidd. Dorv. qui 
etiam cum Scal. et Leid. sec. habent 
1X. mM. eq. 

6 Ué transeundi superius iter] Norv. 
habet transire, quod melius videtur. 
Davis. cur. sec. Rescribendum om- 
nino videtur transire cum Petav. vel 
transeundum cum Leid. pr. ac Mss. 2. 
Thuaneis. 

8 Culpa sua sequius] Ita edidit 
Scaliger. Olim expresserant secus. 
Quod inducere maluit Ursinus. Abest 
sane a Leid. sec. et Dorvill. ac Petay. 
qui non agnoscit etiam culpa sua, 
Deest sua in Scal. et Leid. pr. qui 
dant etiam secus. 

12 Cesaris copias timore impediri ad 
committendum prelium]| In Norvic. est 
Caesarem timore impediri. Si cum terso 
scriptore res esset, omnino scriberem, 
Cesarem RATOS timore impediri a com- 
mittendo prelio. Sed tam horridus et 
incultus est hic auctor, ut an aliquid 
tentandum sit dubitem. Davis. cur. 
sec. Copias abest a Dorvill. 

14 Ut magno tamen periculo] Ad- 
versativam particulam huc non con- 
venire advertit Joan. Glandorpius, 
qui reponendum duxit ué magno in 
periculo, Ms. autem Norvic. exhibet 
ut magno cum periculo, que lectio sana 
est et sincera. Davis. Cum periculo. 
Ita reposuit Davisius ex Ms. Eliensi. 
Sed et ferri posset vulgata lectio, 
magno tamen periculo. Loco nimirum 
iniquo sui potestatem faciebant, ut 
quamvis accessus ad eos haberi qui- 
dem posset, at magno tamen id cum 
-periculo. Clark. Sic etiam bene ex- 

 ponit Rhellicanus. 

- xxxr. 2 Defendebantur] Mss. Reg. 
et Vossii, et Edit. Rom. defendebant. 
Ms. Eliens. se defendebant. Utrumque 
rectius quam vulgata. Clark. Gryphius 
et Lugdunenses ediderunt defendebant. 
Omnino reponendum, <Adversarii sE ¢ 
loco superiore defendebant acerrime ; 
prout diserte representant Pet. et 


1669 


Norv. Davis. cur. sec. Defendebant 
est etiam in meis omnibus et Edd, 
Med. Ven. Vasc. ac Steph. aliis- 
que. 

3 Telorumque missu concursus] Sie 
recte exhibent Ms. Norv. et editt. 
Rom. Ven. Beroald. cum in vulgg. 
telorumque missus perperam legeretur. 
Davis. Missu recte, quomodo et in 
Ms. Vossii scriptum repperi. Vulga- 
tum missus nihili est. Clark, Missu 
etiam mei cuncti et Edd. Med. Ven. 
Vascos. Gryph. post. Steph. atque ita 
jam Ursinus emendavit. Mox, ‘ pi- 
lorum missu:’ et ita ‘ telorwm missus’ 
supra c.17. 

11 Quod a suo loco] Nonnulli quod 
suo loco. Tumque significabit sua in 
parte, Clark. A abest ab Edd. Aldi, 
Gryph. Manut. Plant. Scalig. et Cell, 
Sed cuncti manu exarati libri @ re- 
tinent eodem tantum non sensu. 

12 Ne ab latere nostri occuparentur] 
Sensus postulat, ut scribamus oecupa- 
rent, quemadmodum est in Ms. Nor- 
vic. et editt. Rom. Venet. Eadem 
lectio err. Mss. Thuan. hausta, Joan. 
Goduino placuit. Davis. Occuparent. 
Sic Goduinus ex 2. Mss., re quoque 
ipsa clamante; et Davisius ex Ms. 
Eliens. et Editt. Vett. Scaliger et Re- 
centiores, occuparentur: quod sen- 
tentiam turbat penitus. Clark. A Be- 
roaldo usque occuparentur legitur, non 
male, sinostris scribas. Sed occuparent 
etiam est in Petav. Scalig. Leid. sec. 
ac Med. Edit. et praetulit quoque 
Cellar. Mox a dexiro mallet Gland. 
minus bene. 

15 At ti—facere incipiunt | Pet. Seal. 
Leid. pr. Edd. Rom. Med. Ita uti— 
facere possent. Unde suspicor incipiunt 
et possent esse a Glossa. V. ad vit. 81. 
Gland. legit atque tta—f. incipiunt. 

18 Gladiorumque crepitus| Ut pas- 
sim, ita hic quoque sérepitus exaratur 
in Leid. primo. Adi que copiose de 
his olim disserui ad J. Obseq. de 
Prodig.c. 104. ‘ Ancilia cum crepitu 
sua sponte mota.’ Apud Sallust. quo- 
que in Jug. c, 60, * Clamor permixtus 


1670 


gemitu, &c. Item strepitus armorum 
ad ceelum ferri,’ defendit ex iis, qua 
ibi notavi, Cl. Cortius. Verum cumin 
Sallustio non potest significare cecum 
quoddam murmur, et illic quoque 
prefero crepitum: ut ubique voluit 
etiam scribi summus Burmannus ad 
Ovid. Met. xv.784. Contra ubi Cicero 
seribit ‘crepitum plagarum,’ Or. v. in 
Verr. c. 62. malui olim strepitun.. Sic 
apud Curt. rv. 15. inf. ‘strepitus habe- 
narum:’ at nunc nihil etiam illic muto. 
Prudent. Hymno 1. ep) orepavay, 
56. ‘Verberum post vim crepantum.’ 
Ceterum cum pro clamori hic in Mss. 
quatuor (vide Varias Lect.) reperiatur 
clamor, posset videri locus expressus 
esse e Salustio, et gemitu esse rescri- 
bendum quoque. 

19 Timore| Lege timor prepediebat, 
ac ita dant a Gryphio et Lugdunen- 
sibus editi libri. Davis. cur. sec. 
Timor etiam Vasc. et Steph. cum 
Strada. Exsulat hee vox ab Edd. 
Rom. Med. Ven. Placet mihi quo- 
que timor. Adi Ill. Heinsium ad 
Ovid. Ep. x1v. 18. ‘ Prepedit ossa 
tremor: ut ‘ incitat tub cantus :’ 
de qua locutione adi Pric. et Brant. 
ad Apuleii. 1. vit. p. 466. 731. 

Hic, ut ait Ennius, pes pede premi- 
tur, armis teruntur arma] Ennianum 
mihi locum consultus ostendit vir in- 
terioribus litteris eruditissimus And. 
Schottus, quem honoris caussa nomi- 
no, ex Homerico conversum esse Tli- 
ad. N. ’Aomls tip aomi5 epeide, xdpus 
xépuv, dvepa 8 avhp. Quomodo et A. 
Furius apud Macrobium Sat. vr. 3. 
ex eodem Homero: ‘ Pressatur pede 
pes, mucro mucrone, viro vir ;’ Maro 
quoque Ain. 1. x. vs. 360. ‘Heret 
pede pes, densusque viro vir.’ Sed 
neutrum Homero hic parem esse 
Critici judicarunt, auctore eodem 
Macrobio y. 13. Brant. Imitatur et 
Silius Italicus rv. 354. et 1x. 322. 
Metri autem gratia Paulus Merula 
fragm. Ennii p. 40. rescribit, ‘ Pes 
premitur pede, ct arma teruntur Ar- 


NOTA VARIORUM IN 


mis.’ Sed sexcentis exemplis de- 
monstrare possum, solute orationis 
scriptores, cum Poétas laudent, me- 
tri esse negligentiores, adeo ut, an 
manu critica sit opus, nesciam. Davis. 

22 Liberalibus| Liberalia, dies Li- 
bero patri sacer. Rhellicanus hic 
ineptissime: * Liberalibus, inquit, 
‘hoc est, iis qui liberaliter, ingenue, 
ac fortiter pugnantes occubuerant.’ 
Clark. Vide et Ciace. Gland. et 
Manut. 

25 Preterea, §c.| Turbant hic rure 
sus Mss. In Petay. et Leid. pr. et 
2 Gallicanis tantum legitur preterca 
(hae etiam voce caret Leid.) quos 
(Leid. hos) habuié ex f. hac qui opp. 
Leid. sec. in quo qui cum opp. et 
Dory. non agnoscunt hos habuit res 
exitus. Et facile e Glossa in textum 
inrepere potuerunt. Similem Glos- 
sam notavi supra. Certe duces belli 
XVII isti omnino suspecti sunt. 

xxxr. 3 Ex hostium armis—cir- 
cumplexit] Hee frjoiws tam corrupta 
est et mutila, ut auctoris verba con- 
jiciendo assequi non sit meum., Ex 
iis tantum colligitur e congestis cada- 
veribus aggerem effectum esse, que pilis 
Jaculisque confixa inter se tenebantur, 
que verba sunt Flori Iv. 2. 85. 
Vide et Valerium Maximum vii. 6. 
5. ac Julium Celsum p. 244. seq. 
Davis. Hee adeo mutila sunt, ut 
sine melioribus Codicibus restitui om- 
nino non possint. Clark. 

4 Occisi et gladii et mucrones, §c. | 
Gland. legit occisis et g. et m. infixi, et 
c. omnium ordinatim ad op. c. ut un. 
t. h. augerent, cum virt. §c. Oceisis 
certe est in Edd. Rom. Ven. ac Me- 
diol. ué muc. in iisdem. In Petay. 
ut mucro. At Leid. pr. legit in gladio, — 
ut in veru. Unde conjicio scribendum 
abscisa in gladio, vel in gladit mucrone, 
ut in veru, c. hominum (hostium Dory.) 
ordin. Lucan. vit. 680. ‘ Pharioque 
veruto Subfixum caput est.’ Pro 
universa idem universas. Edd. Vasc. 
Gryph. post. Steph. Strad. ad op, 


CAP. 33. LIB. DE BELLO HISPAN. 


host. conv. univ. ut timorem, &c. 

10 Fugiens, Sex. §c.] Mss. Reg. 
et Eliens. fugit: Sext., Se. Quod 
idem est. Clark. Fugit rescripsi fide 
Petav. Leidensium et Dorv. 

12 Quos equites, quod pecuniea secum 
habuit, eis distribuit] Hee barbara 
prorsus et incondita est constructio. 
Editt. Rom. Venet. Beroald. repre- 
sentant, quos equites secum habuit, 
quod pecunie secum habuit, eis distribuit, 
ac ita etiam testante Joan. Goduino, 
Mss. rr Thuanzi ; nec sane illa lectio 
in scriptore tam horrido prorsus est 
aspernanda. Ms. Norv. exhibet quos 
equites secum habuit, his quod secum 
pecunia, eis distribuit, unde minima 
mutatione rescribendum putem quos 
equites secum habuit is, quod secum pe- 
cuni@, eis distribuit, qui retundior, 
nisi me fallit animus, et auctore Ro- 
mano dignior est loquendi modus. 
Davis. Sed et hee durior locutio. 
Atque Ms. quidem istum, minus ac- 
curate transcripsit Vir doctissimus. 
Sic enim ego in isto Codice scriptum 
repperi; (quam demum et veram 
esse lectionem existimo ;) quos equites 
secum habuit, HIs, quod habuit secwm 
pecunia, distribuit. Clark. Cum Eli- 
ensi de more consentit Petavianus : 
cum Ed. Rom. facit Mediolanensis. 
In Leid. pr. Quos eq. secum, quod. 
bene, si modo his ponas ante quod 
pec. nam habuit satis subintelligi- 
tur. 

19 Antea Pompeii] Nonuulli, ante 
a Pompeio. Quod idem est. Clark. 
Ante a P. estin Ms. Ursini. Pompeii 
antea Leid. pr. 

20 Ut mitterent lecticam] Sic repo- 
sui ex Ms. Norv. eandemque lectio- 
nem in Cod. Thuan, reperit Joan. 
Goduinus. In vulgg. ué mitteret 
lecticam; male: non enim singulari 
cuipiam homini, sed ipsis Cartejensi- 
bus hune nuncium misit Cn. Pom- 
peius. Davis. Mitterent et in Ms. 
Regio scriptum repperi. Scaliger 
et plerique, mitteret. Qui sensus est 


1671 


nullus. Clark. Mitterent quoque Leid, 
pr. et Petav. miitat Leid. sec. et 
Dory. 

23 Erant| Sic Ms. Reg. Al. essent. 
Atque utroque quidem modo loqui 
solet hic Auctor. Clark, Male ita 
Clarkius, licet et Dorvill. et Leid. 
sec. ac 3 Gallic. etiam dent erant. 
Sequor potius vetustiores libros. Sub- 
junctivum enim multo magis amat hie 
auctor; ut c. 37. &c. Statim pro 
clanculum Lipsius margini adlevit Cal- 
vitium. 

25 Que vellet| Ita ex Ms. Reg. 
restitui, clamante et ipsa re. Editi 
omnes, que vellent. Longe minus 
venuste ; et sensu minus commodo. 
Clark. Accedit Leid. sec. qui v. 
Leid. pr. 

Xxx. 1 Munda] Deest hoc no- 
men in Codicibus Ms. et Editis. Sed 
ad sensum necessarium est; et forte, 
ob initii similitudinem, in vocem se- 
quentem, munitione, absorptum fuit. 
Clark. Obsecutus sum viris doctis 
Rhellicano, Glandorpio, Ciacconio 
et Clarkio Mundam deesse censenti- 
bus, eamque vocem sensui necessari- 
am addidi. 

9 Opimam] Mss. plerique,  opti- 
mam. Clark. Etiam Leidenses, Pet. 
et Dorv. et Edd. aliquot male, at sol- 
lemni errore. Ineptit Goduinus, qui 
optimam prefert ex 3  Gallicanis. 
Passim dapes opime, §c. occurrunt. 

Insternendam| THuie voci spatium 
in Ms. Norvic. vacuum relinquitur : 
editt. autem Rom. Venet. Beroald. 
exhibent insternendum, quod. melius, 
ut opinor, et rectius. Davis. In Mss. 
Reg. et Vossii loco ejus scriptum est 
superadditis. Clark. In Edd. vulgo 
ante Scal. exhibetur superadditis. 
Sed insternit est in Ciacc. Ms. In- 
sternitur dant Dorvill. et Leid. sec. 
at insternendam Petay. cum Cod. 
Ursini. Sed insternendum bene Leid. 
pr. Sealig. et Edd. Med. Ven. Nec 
opus ut cum Ill. Heinsio suppleas, 
item lectum opt. insternendum v. Sic 


1672 


enim et Apul. 1. a. p. 30. Ed. Price. 
© puero extra limen distratum erat.’ 
bréotpwto Luciano. 

11 Resinam et nardum] Codices alii, 
Vinum et nardum. Alii, vinun, resi- 
mam, et nardum. Clark. Vinumet nar- 
dum e 3 Goduini, qui probat, Codi- 
cibus recepit Cellarins; atque ita 
Edd. ante Ursinum. Nisi quod Be- 
roaldus Vinum et resinam et n. exhi- 
beat. Vinwn habeut etiam Leid., sec. 
et Dory. sine dubio e Glossa. Nam 
resinam Mss. Urs, et Latinius cum 
Petay. et Var. Lect. Cuj. servarunt ; 
nisi et hoc videatur e Glossa: nam 
in Sealig. et Leid. pr. est sitam vel 
sicam. Unde lego stactam, vel stac- 
fam resinam i. e. Stillaticiam, adjec- 
tive vel potius stactam resinam; ut 
oraxt) intelligatur myrrhe. Utraque 
facit ad ebrietatem. Vide omnino 
Comm. ad Lueret. u. 846. ‘ Stacte- 
que liquorem,’ et Salmas, Plin. Ex- 
erc. p. 367. 

14 Se jugulare] Mss. Reg. et Vossii 
cito se, §c. Clark. Adde Leid. sec. 
Ciaccon. et Edd. Vase. Gryph. post. 
Steph. et Strada. 

XXXxIv. 3 Perveniret fere, inter, &c.] 
Ita interstinguendum. Vulgg. per- 
veniret, fere inter, &c. Sensu minus 
commodo. Clark. 

4 Que ex profugis conscripte] Lege 
conscripte fuerant ; quam vocem ad- 
dendam docet Msti Norv. auctoritas. 
Davis. cur. sec. 

13 Detinetur; ex prealio quos, &c.] 
Ita hic quoque omnino distinguen- 
dum. Scaliger aliique ediderant. 
Dum hie detinetur ex prelio, quos, §c. 
Quod sententiam turbat penitus. 
Quos post prozlium in Munda cireum- 
munitos, &c. Supra c. 33. ‘Ex 
prelio Munda munitione circumda- 
ta.’ Clark. 

XXXv. 2 Tueri] Hoc est sese tui- 
turum dixisset.. Vide supra ad vit. 
36. Clark. Adiet ad B. G. 1. 32. 
‘facere dixerunt.’ Verum  optimi 
codices aliud quid hic  exhibent. 


NOTH VARIORUM IN 


Nam Pet. simpliciter dat ad oppidwn 
tuendum Can. Leid. prim, Scalig. 
Editt. Rom. Med. Ven. ad oppidum 
sese tuendum Can. Glandorpius no- 
tat in quibusdam Codd. reperiri ad 
oppidum sese tuendum ire  dizisset. 
Recte. 

4 Erat bene magnum—hic clam pre- 
sidia in Lusitaniam proficiscitur] Lo- 
cum hance tentarunt varii, sanayit 
nemo. Joan. Glandorpius legit. E- 
vat intus bene magnum presidium Pom- 
peianorum admissum, quod Cesaris 
presidium receptum indignabatur ; clam 
ergo quendam Philonem, illum qui Pom- 
petanarum partium foret defensor acer- 
rimus, emisit, &c. Pet. Ciaceonius 
reponit erat bene magna manus intra 
Pompeianarum partium, que presidium, 
&c. Ms. Norvic. exhibet erat bene 
magna multitudo intra Pompeianarum 
partium, que presidium receptum indig- 
naretur. Clam quod Philone illo qui 
Pompeianarum partium fuisset defensor 
acerrimus. Hie clam presidio Lusita- 
niam proficiscitur; ex quo Codice 
hee pyois sic legenda et interpun- 
genda: Erat bene magna multitudo 
intra Pompeianarum partium, que 
presidium receptum indignaretur ; clam 
quod Philon ille, qui Pompeianarum 
partium fuisset defensor acerrimus, (is 
tota Lusitania notissimus erat) hic clam 
praesidio Lusitaniam proficiscitur, Men- 
dum procreavit ejusdem sensus post 
Parenthesin repetitio, qua de re dix- 
imus ad B. G. ur. 20. Davis. Erat 
bene magna intra Pompeianarum pars 
tium multitudo, que, §c, Sic Ms. 
Eliens. Ms. Vossii et Editt. Vett. : 
Erat bene magnum intra (Ms. intus) 
Pompeianarum partium presidium, 
quod, §c. Que lectio eodem redit. 
Scaliger et Recentiores ediderant, 
Erat bene magnum intra Pompeianas 
partes presidium quod, §c. Minus 
recte. Clark. Cum Norvicensi con- 
sentit rursus Petavianus. At Leid. 
pr. et Ciaccon. habet Erat b. magnum 
intra R. partiumque presidium recep- 


CAP. 36. LIB. DE BELLO HISPAN. 


tum indignaretur. Quod Cesaris pre- 
sidium desunt quoque Leidensi sec, 
et Dorvill. qui dat receptumque. In- 
dignaretur etiam Leid. pr. et Edd. 
prime, qui Pompeianarum partium 
eum Vascos. Steph. et aliis bene ex- 
hibent: intus etiam Edd. multe. 
Placet magis Ciacconii emendatio 
magna manus. 

6 Clam quod Philo quidam, ille qui— 
hie clam presidio, §c.| Ita fere resti- 
tuit Davisius, nisi quod is yvocem 
quidam omiserat, quam vocem ex Ms, 
Vossii, (ubi corrupte scriptum rep- 
peri Philo quidem) reposui. Scaliger 
et Recentiores ediderant, clam Philo- 
nem quendam, illum qui, §c. que est 
sententia suspensa et imperfecta, 
Emendari autem potest, scribendo; 
quod (presidium,) vel gue (multitu- 
do) clam emisit Philonem quendam, 
ulum, §c. Vel, ex Edit. Romana, 
(que habet corrupte, clam erga;) le- 
gendo, Clam ergo (emisit, vel emise- 
runt,) Philonem quendam, illum, §c. 
Sed prestat prior lectio, utpote a 
Mss. optimorum vestigiis propior. 
Clark. Clam quemdam Philonem illum 
ex Ursini Codice reposuit Scaliger. 
Suffragaturque ejus codex et Leid. 
pr. (nisi quod is det illuc) et Edd. 
Rom. Venet. ac Mediol. que inter- 
ponunt erga. Cuidam Philoni illi Leid. 
sec. Dorvill. Edd. Ald. Gryph. Ma- 
nut. &c. quodam Philone illo Pet. qui- 
dem Philo ille Edd. Vase. Gryph. post. 
Steph. et Strade. Nihil muto. Re- 
ceptum potuit esse Cesaris presi- 
dium clam Philonem; sicut ille rursus 
clam presidia (nam ita habent Mss. 
Urs. Scalig. Leid. pr. Dorvill. non 
presidio,) profectus est. Vide ad c. 
3. ‘ clam presidia.’ De repetitione 
post Parenthesin egimus quoque ad 
B. G, 1. 55. 

8 Presidio] Sic Mss. et Editt. 
Vett. Scaliger aliique, presidia. Clark. 

In Lusitaniam proficiscitur| Delevi 
prepositionem fide Mss. Petav. Scal. 
Leidensium, Dory. item Edd, Vaseos. 


1673 


Gryph. Stephani, aliarumque. Adi 
omnino notata ad B. G. wu. 7. ‘in 
Illyrieum profectus est.’ 

11 Reversus] Sic Mss. Reg. et Vos- 
sii. Editi exhibent, Rursus. Sed 
prestat ea, quam reposui, lectio ; et 
propter sequentem, denuo, et quo 
Syntaxis minus fiat hiulea. Clark, 
Accedunt Ciaccon, Leid. sec. Dor- 
vill. et Edd. Vascos. Gryph. post. 
Stephani et Strade. Omnes autem 
Codices carent 7G in: scribendum 
suspicor Hispalim in oppidum. 

XXXVI. 2 Quod] Unicus hic locus 
est in hisce omnibus Libris, ubi voca- 
bulum, quod, hoe significatu usurpe- 
tur. Vide supra ad B. Civ. 1. 26. 
Clark. 

4 Hispalim oppugnare| Joan. Glan- 
dorpius emendat Hispalim propugnare, 
nec sane mala est conjectura; His- 
palim enim in sua potestate habue- 
runt Pompeiani: sed potior est Ms. 
Norvic. auctoritas, ex quo scriben- 
dum Hispali pugnare. Joan. etiam 
Goduinus hance lectionem in u Codd, 
Thuaneis inventam merito probavit. 
Davis, et Clark. Propugnare adscrip- 
sit quoque Heinsius. Sed Hispali 
pugnare exstat in Petay. et Hispale 
occurrit etiam in Leid. pr. Putem 
fuisse olim Hispali in oppido pugnare. 

9 Ita irrwmpendo| Sensus docet le- 
gendum ita erumpendo, licet omnes 
preter ed, Stephan. vulgatam lectio- 
nem retineant. Davis. et Clark. Re- 
scripsi confidenter erumpendo, auctorir 
tate Cod. Leid. pr. et Edd. Vascos, 
Gryph. post. ac Strade: de hac con- 
fusione vide ad vil. 69- 

10 Detinentur| Rectius Vossii. Ms. 
et Edd. Vascos. Steph. Gryph. Stradve 
distinentur sive occupati erant. c. 27.; 
‘in opere distenti sunt:’ atque ita 
passim Cicero et alii. 

19 Concist Mundenses duces. Cesar, 
§c.] Omnino, mutata distinctione, ex 
Cod. Norvic. rescribendum  occisi, 
Carteienses, dum Caesar in itinere reli- 
qua oppida oppugnat, propter Pompeum, 


1674 


§c. Pompeius enim paullo ante Car- 
teiam erat delatus, ex qua post hance 


seditionem saucins profugit. E-men- 
datio est manifeste vera, et extra 


omnem dubitationis aleam_ posita. 
Davis. Pulcherrima emendatio, quam 
repperit Davisius in Ms. Eliensi. 
Alii omnes, sensu parum congruo ex- 
hibent, omnes sunt concisi (Mundenses 
duces) Casar in itinere reliqua oppida 
oppugnat, que proper Pompeium, &e. 
Quamvis enim voces istw, Mundenses 
duces, non male conveniant; at ut 
vox, Carteienses, omittatur, id demum 
ferri non potest. Non enim oppida 
illa reliqua, sed oppidum unwn, (ut ex 
sequentibus manifestum est,) nimirum 
populos Carteienses, quo Pompeium 
confugisse supra est narratum, c. 32. 
de Pompeio dissentire ccepit. Clark. 
Vidit hoe jam Glandorpius, qui lege- 
bat Mundensium duces. Ceasar Cartei- 
am petens. Sed optime Petav. et 
Leid. pr. cum Thuan. habent concisi. 
Carteienses duces, dum C, in i. 7, 0. obp. 
propter, &c. Quod idcirco reposui. 

XXxvul. 3 Pars, qui essent f.] Sic 
per creberrimam Synthesin ex Glan- 
dorpii conjectura reposuit Scaliger, 
cum vulgo et in Edd. primis legeretur 
pars erat que essent: atque ita est in 
Mss. Leidensibus. Edd. Aldi, Manu- 
tii et alie pars erat, qui. Vascos. 
Steph. et plures pars, que. Recte 
Pet. Pars qua, &c. pro in qua: quo 
etiam facit Dory. pars erat, in qua p. p. 
erant. Ceterum fautores essent, cum 
aliis edidi fide Mss. plurimorum pro 
ess. faut. 

6 Didius, qui Gadis classi prefuisset ; 
*** ad quem—, capit ; partim—iter fa- 
ciens| Aut deest aliquid post prefuis- 
set, (quod tamen non adverterunt Edi- 
tores,) ne sententia plane sit nulla: 
aut, pro faciens, scribendum ex Ms. 
Eliensi, faciebat vel faciebant : ut ni- 
mirum isto modo exhibeatur tota 
periodus, Didius, qui Gadis classi pre- 
Juisset ; (ad quem simul nuncius allatus 
est, confestim scequi cepit ;) partim pedi- 


NOTA VARIORUM IN 


tatibus—celeriter iter faciebat. Sed 
mihi potior videtur prior illa conjec- 
tura, quemadmodum et edidi. Clark, 
Didius, qui Gadis classi prefuisset, ad 
quem sunul nuncius allatus est. . Norv. 
dat Gadi. Lege Didius, qui Gadibus 
classi. prefuisset, ad eum simul nuntius 
allatus est, &c. Nam Clarkius in eo 
fallitur quod aliquid excidisse censue- 
rit. Davis. cur. sec. Gadibus emenda- 
runt etiam Gland. et Heins. quorum 
hic ad quem delet; ille simulaéque 
legit. 

8 Peditatibus et equitatibus}] Ms. 
Reg. peditatus et equitatus. Ms. Vossii, 
peditibus et equitibus. Ms. Eliensis pe- 
dibus et equitatu. Ut forte legi debeat 
peditatu et equitatu. Sed hoe parvi est 
momenti. Clark. Petav. Leid. pr. par- 
tim pedibus et equitatus. Leid. sec. Dorv. 
partim pedibus partim ad equitatus, Edd. 
Vascos. Gryph. post. Steph. Strad, 
partim peditibus et partim equitibus. 
Celeriter abest a Petav. et pro faciens 
idem cum Leid. prim. faciebant. Tl. 
Heinsius emendat partem peditatus et 
equitalus, Sc. cel. inmittens. Mihi non 
plane liquet. Verisimillimum tamen 
videtur, si non unice verum partim 
peditatus ct equitatus, §c. iter faciebant. 
Tpse navibus partim persequi ceepit, 
partim, &c. Quod clarissime patet 
ec. seq. Semel vocem partim solere 
omitti, et quidem frequenter ab auc- 
tore nostro, vide ad Bell. Alex. c. 29. 
Confidentes itaque hoc, ut sensus 
constet, e Mss. in textum recepi. 

10 Insequuntur] Ms. Norvic. conse- 
quuntur ; quod melius. Davis. Cons. 
melius quam quod habent valgati in- 
sequuntur. In Editt. Rom. est conse- 
quutus eos. Ut forte, legi possit con- 
sequutus est. Clark. Consequuntur Pe- 
tav. consequentes Scalig. Leidenses. 
Consequuius eos Edd. Rom. Mediol. 
Ven. aliz insecuti. Sed rescripsi con- 
sequitur eos; quomodo vel ins. Gland. 
et Heinsius etiam conjecerunt. Quod 
pro qui dedi ex Mss. omnibus. Sup- 
plet Gland, At Pompeiani. 


cAP. 39. LIB. DE BELLO HISPAN. 


Xxxvi.1 Que misse] Ms. Reg. 
Qui missi. Utrumque recte. Clark. 
Sic et Leid. sec. 

5 Ita lectica a turre qua esseé alla- 
tus, in ea ferebatur] Ita loquuntur 
Hebrei et ad eorum morem N. T. 
scriptores. Gryphius exhibet ad tur- 
rem, sed quid verbis opus est? Cum 
Petav. et Norvic. legas velim, ita in 
lectica ferebatur, et reliqua verba pro 
spuriis ae insiticiis habeas. Davis. 
cur. sec. Adturrem Edad. Vasc. Gryph. 
post. Steph. Str. In qua erat, Leid. 
sec. gua erat Cod. Gall. cum esset obla- 
tus Leid. prim. Ut videantur, om- 
nino hee esse spuria. Gland, legit: 
Ita lectica a turri, in quam erat allatus 
ferebatur. 

6 Lusitanus] Pompeius habitu Lu- 
sitani militis; inquit Rhellicanus. 
Mihi illud potius videtur, ut Lustta- 
nus positum sit pro Lusitani milites 
Pompeium stipantes. Sic enim infra 
c. 40. * Lusitani, qui ex pugna super- 
fuerunt, &c. Clark. Gland. legit 
- Lus. autem m. mil. procedens. 

8 Erat accessus loci difficultas} Joan. 
Glandorpius reponit erat accessus loci 
difficilis, et sic disertim exhibet Ms. 
Norvic. Ac recte quidem; nisi for- 
san proxime ad veteres editt. legen- 

dum sit erat, accessu loci, difficultas. 
Davis. Sed perinde est. Clark. 

11 Multitudine *** deducti, §c.] Ma- 
nifesta lacuna, guam quoniam non 
adverterunt Editores, sententiam pes- 
sime turbarunt. Clark. Dubito, an 
quidem hic sit lacuna, licet intelligi 
nequeant. In Petav. est at munitwn. 
In Leid. pr. Ad m. Ll. n. quem ceperat 
s. Pomp. Pro quemvis Pet. Leid. pr. 
Dorvill. habent quamvis, que vera 
est lectio. Gland. conjicit in quem 
via, &c. descendere possent. In Leid. 
pr. Dorvill. et Edd. Rom. Ven. Me- 
diol. possunt. Dein subeunt habent 
Mss. et Edd. omnes ante Scalig. Unde 
patet, ni fallor, clarissime, ex Leid. 
pr. esse legendum, munitum locum n., 
quem ceperat sibi P. quamvis magna 


1675 


multitudine d. h. ex s. c. def. possent, 
subeunt. In adventu nostri depelluntur. 
Si quis vero malit ex eodem Leid. et 
Petav. ad munitum subeunt legere, 
per me licet: nam subire locum, ad 
locum, in locum, eque Latine dicun- 
tur, WVidetur tamen potius Accusa- 
tivus ille, tam procul a verbo suo sine 
prepositione, corrumpendo hunce lo- 
cum ansam dedisse. In Mss. vero 
Pet. Leid. pr. Dorvill. est nos depel- 
lunt. An ergo subeunt. In adventu 
nos depellunt telis? 

16 Opere circummunire instituit| Ms. 
Norv. capta loca opere, &c. ac ita sup- 
plendum videtur. Davis. Quamquam 
loca nondum capta potius dici videntur 
circummuniri ad oppugnandum, = Jn- 
stituit scilicet Cesar. Clark. Mihi 
illa capta loca, que etiam in Pet. ad- 
parent, e Glossa nata videntur, In- 
telligit enim locum a Pompeio captum. 

18 In jugo dirigunt| Leid. pr. a 
manu pr. in jugo non habet, sed jugum 
amanu sec. At Petav. Leid. sec. et 
Dorv. non agnoscunt in. Recte. Di- 
rigere jugo notat, promovere in jugum 
versus sive per jugum, quo magis 
magisque hostibus accedant; ut com- 
pellere hibisco et similia innumera. 
Quam locutionem noster in primis 
adhibere amat. Vide supra ad ec. 13. 
‘In oppidum revertissent;’ ut et ad 
c. 16. 24. 

xXxx1x. 6 Locum, ut in speluncam) 
Sic Ms. Regius: melius, quam quod 
edidit Scaliger et Recentiores locum, 
ut speluncam: Mss, Eliens. et Vossii 
et Editt. Vett. exhibent locum in spe- 
lunca. Clark. Ut in speluncam edidi, 
confirmantibus eam lectionem Ms. 
Latinii, Leid.sec. et Dorv. in spelun- 
cam Leid. pr. ut speluncam itidem aon 
male est in Cod. Scalig. In spelunca 
ediderunt omnes ante Scalig. 

8 Ita ibi interficitur] Narrant. Flo- 
rus Iv. 2. 86. eumque secutus Jul. 
Celsus p. 245. Cn. Pompeium ado- 
lescentem apud Lauronem oppidum 
a Cesonio fuisse interfectum, quem 


1676 


Kecévnioy Advrwya vocat Dion Cassius 
1. XLII. p. 233, ed. Hanoy. Davis. 

Quum Cesar gradiebatur Hispalim, 
pridie Id, Aprilis) Miror, unde fac- 
tum, ut ita ediderit Jos. Sealiger, 
cum non solum Mss. Ursin. et Nevy. 
verum etiam impressi vett. Rom. 
Ven. Beroald. exhibeant quum Cesar 
Gadibus fuisset, Hispalim pridie Id. 
Aprilis, que vera proculdubio est lec- 
tio; patet enim ex c.40. Casarem 
Gadibus tum fuisse. Idem. Gadibus 
esset. Ita recte restituit Davisius ex 
Mss, et Edd. Vett. quibuscum facit 
Ms. Regius, et liquet ex c. 40. Quare 
minus recte hoe in loco Scaliger alii- 
que ediderunt gradiebatur. Clark. Non 
primus Scaliger, sed Aldus, Vascos,. 
Gryph. Stephanus, ceterique jam edi- 
derunt gradiebatur: idque inveni in 
Leid. sec. ac Dorvill. qui habet ab 
Hispali: ut etiam legit, ac Gadibus 
erat Vir Doctus. Verum ab Hispali 
caput non est adlatum. Ad Hispalim 
habet Leid. sec. Ut statim ad Hispa- 
lim recurrit. Quod jam sepissime ha- 
buimus. Reliqui mei Codices et op- 
timi servant cum Edd. Med. Ven. 
Gadibus fuisset, Hispalim: quod id- 
circo reposui: licet non admodum 
placeat. Celsus ait, Cesarem Hispali 
digressum Idibus Aprilis Gades petiisse. 
Inde rursum Hispalim rediisse ; et caput 
ei allatum esse, Hispali quum esset, 
et antequam Gades ivisset. Vide 
ergo, num legendum Gadis ire statu- 
isset, vel subintellecto verbo ire. Ga- 
dis yeteri more pro Gades: que ansa 
corruptionis fuerit. 

xu. 7 Ex castello ejiciebatur) In- 
eptam hane lectionem tam diu tole- 
rari potuisse miror: cum jam Glan- 
dorpius monuerit scribendum esse 
eliciebatur : quod sequentia omnino 
confirmant. 

10 Repeterent} Quid sibi velit hac 
vox, equidem conjicere nequeo. Scri- 
bendum existimo repellerent. Erant 
patati, qui waves incenderent, qui- 
que ab incensis subsidium repellerent. 


NOTZ VARIORUM IN 


Clark. Repellerent optime etiam e- 
mendarat jam Glandorpius, quod, in- 
vitis licet libris, pene reposuissem : 
sed forsan pejus hie latet uleus vel 
lacuna. Qui abest a Petay. et omnia 
hee incensisque, §e. repeterent non 
comparent in Edd. Rom. Ven. Med, 
Posset et legi rejicerent. Utrumque 
vide ad B. Afric. c. 6. 

11 Ué a nullo conspectu omnium] Sic 
quidem editi omnes ; sed legendum 
ut a nullo conspecti omniwn, que mi- 
nor est mutatio, quam Glandorpiana, 
pro qua scribendum esset, ut a nullo 
conspecti omnino. Davis. Conspecti. 
Ita optime restituit Davisius. Alii 
omnes Mss. et Editi a nullo conspectu 
omnium. Que sententia est nulla. 
Ms. Regius corrupte habet, Ji sic dis- 
positti (omissis quinque vocibus, erant, 
ut a nullo conspecti) omnium, &c. Unde 
in eo Codice, ex quo iste transcriptus 
est, videtur scriptum fuisse, conspecti ;. 
adeoque, propter duoioréAcuta, dispositi 
et conspecti, voces istas intermedias 
excidisse. Clark. 

14 In castello] Scribe ex castello, ut 
habet Ms. Norv. vel e castello, ut ed. 
Steph. A. D. 1544. Davis. E castello. 
Ita Davisius ex Ms. Eliensi, et Edit. 
Stephani. Sed et ferri potest quod 
habent Codices plerique, in casteilo. 
Ut adeo dicantur ii, qui in castello re- 
licti fuerant, et ipsi deinceps post 
Didium processisse ad pugnam. Clark. 
E castello ediderunt quoque Vascos, 
Gryph. post. et Strada. Preposi- 
tionem non agnoscit Leid. sec. eo- 
dem sensu. Malim tamen cum Clarkio 
retinere vulgatum, Distinguit enim 
hos ab iis, qui ex castello jam cum 
Didio processissent. 

22 A Gadibus}| Sic Ms. Regius. 
Quomodo et alibi loqui solent Casar 
atque Hirtins. Vide jam infra, ec. 42. 
Alii prepositionem omittunt. Clark, 
A Gadibus exhibent jam Vascos. 
Steph. Gryph. post. et Strada cum 
Leid. sec. qui contra non agnoscit ad. 
Non temere contra optimos Codices 


cAP. 41. LIB. DE 


prepositio ubique inculcanda est: 
licet supra sepius viderimus ita lo- 
cutos Veteres, et in his horum com- 
mentariorum Auctores. Vide Indi- 
cem. 

XLI. 1 Quem ipse ad Mundam pre- 
sidium oppugnandum reliquerat| Editt. 
Rom. Ven. Beroald. omissa voce, ex- 
hibent quem ipse ad presidiwm oppug- 
nandum reliquerat: Ms. Norvic. re- 
presentat quem una ad presidium op- 
pugnandum reliquerat: unde legerim 
quem Munde ad presidium, &c. Nam 
hec Munde gesta fuisse ex seqq. 
liquet. Davis. et Clark. Mundam pri- 
mus intexuit Sealiger. Ipse abest a 
Leid. pr. Petav. et Scal. Mundam 
contra deest etiam Leid. sec. et Gall. 
Dorv. sed una ad pr. Petay. ad Mu- 
nam Scalig. ad Mundam Leid. pr. 
Fors ad Mundam ad pr. vel ad M. 
pres. obpugnaturum ; aut ad Munda- 
num pres. obpugnandum; quod non 
displicet: nec enim adsentior Go- 
duino et Cellario, qui Glossam esse 
censent. 

2 Assiduis *** ; hostesque, §c.| De- 
esse videtur aliquid. Quod tamen 
non adverterunt Editores. Clark. Id 
monuit jam Glandorpius. Hostes ha- 
bet Dorv. sine que. At Petav. Leid. 
pr. Scalig. Adsid. diurnisque (lurnisque 
Leid. et Seal.) circum se interclusis. 

6 Capiunt}] Ms. Eliensis addit, 
xiv. Mss. Reg. et Vossii et Edit. 
Rom. addunt, xiv millia. Clark. Mss. 
Pet. Scal. Leid. pr. Dory. et Edd. 
Rom. Med. Ven. xtv milia: sine ac 
deinde. Bene scilicet Leid. sec. et 
Edd. Vasc. Steph. Gryph. post. ac 
Strade vivos capiunt x1v milia; ac de- 
inde: quod idcirco restitui. Vide ad 
B. Civ. 1. 4, sagittarios, tv milia. 
Pro Ursaonem vero hic et infra Urso- 
nem habet Codex Dorvill. quomodo 
hee urbs Straboni, Plinio, et Appiano 
vocatur. Vide Casaub. ad Strab. I. nr. 
p- 208. Versaonem Edd. pp. sed recte 
infra. Adi ad c. 28. 

8. Ad oppugnandum hostem abverte- 


BELLO HISPAN. 1677 
ret] Emendat Goduinus, (quod et Da- 
visius prohare videtur,) ab oppug- 
nando. Sed nihil opus. Est enim lo- 
cutio similis, atque illa sepius a Ca- 
sare usurpata, ad insequendum tarda- 
bat. Clark. Goduino ita paruit Cella- 
rius, ut in textum receperit ejus con- 
jecturam ab obpugnando h. averteret. 
Abverteret est Scaligeri inventum : 
nam Mss. cuncti et Editi priores ap- 
peteret: quod non intelligo. 

9 Quod aqua—non erat, nam c. rivus 
nusquam reperiebatur| Sic constanter 
edunt: sed invitis codicibus. Nam 
Petav. et Eliens, dant ut aqua pr. in 
ipso op. circ. nusquam reperiretur: de- 
letis non erat nam rivus, At Leid. pr. 
et Scalig. ut aquam (aqua Leid. pr.) 
pr. ini. op. nam c. nusquam reperiretur. 
Ut aquam est etiam in Dorvy. sine Tots 
non erat. Rivus abest ab Edd. Rom. 
Ven. et Mediol. Unde patet luce 
clarius rescribendum Ué aqua preter- 
quam in ipso oppido Munda (hoe enim 
depravatum est in nam) circum circa 
nusquam reperiretur. Quomodo ex- 
hibui. 

Accedebat, ut — non reperiebantur| 
Barbare hoe prorsus, et nequaquam 
Latine. Legendum omnino, vel, ac- 
cedebat, quod—non reperiebatur, quo- 
modo jam supra, § 3. Vel, accedebat, 
ut — non reperirentur. Qnemadmo- 
dum supra, (in eodem illo loco,) quod 
Codices plerique exhibent, accedebat, 
quod aqua—non erat, id in Ms. Eli- 
ensi est accedebat, ut aqua—non repe- 
riretur. Clark. Ut agger materiesque 
non reperiebantur. Barbare scripsit 
Hirtius, si hoc modo scripsit. Le- 
gendum quod agger materiesque—non 
reperiebantur ; vel ut agger materiesque 
—non reperirentur ; quemadmodum 
etiam Cl. Clarkius animadvertit. Da- 
vis. cur. sec. Hec rursus prodigiose 
corrupta sunt. Aggerem Leid. pr. et 
Dorv. in quo etiam materiemque: pro 
solite Leid. pr. soluti: soliti Edd. 
Rom. Med. loco rod agi habent et 
Scal. et Leid, sec. sed vide ad c. 7. 


1678 


‘Aggerem vineasqne agere.’ Pas- 
suum deest in Leid. sec. non male. 
Sic enim szpe alibi. Repericbatur ex- 
stat in Petav. Edd. Rom. et Mediol. 
veperiebant Ed. Ven, In Cod. Dorvill. 
additur habebant, non invenirent. 

14 Ut oppidi oppugnationem tutiorem 
efficeret] Aut reponendum, propugna- 
tionem: aut vulgata lectio ita acci- 
pienda, ut dicat oppidum, quoad op- 
pugnationem, vel ab oppugnatione, tu- 
tum effici, Quo pacto locutio similis 
erit fere, ac illa supra, 4 2. ‘ ad op- 
pugnandum, hostem averteret.’ Clark. 
Ut oppidi oppugnationem tutiorem effi- 
ceret. Probe intelligimus Hirtium vel- 
le, ut oppidum difficilius oppugnatu 
redderet. Sed, an id sonent verba, 
maxime dabium videtur. Itaque le- 
gerim Ut oppidi oppugnationem intu- 
tiorem efficeret. Davis. cur.sec. Latet 
aliud quid: nam Mss. omnes habent 
ad oppidum. Petav. ut ad oppidwn. 
Forte ut ad oppidum opp. lentiorem vel 
simile quid ; ut diuturniorem. Sic tu- 
tius et diutius confunduntur in Mss. 
Valer. Max. vi. 6. in f. sine dubio 
enim sensus auctoris est Pompeium 
curasse, ut retardaret hostes, quo mi- 
nus celeriter oppido accedere pro- 
pius possent. 

17 Quam proxime c.| Petav. Leid. 
pr. Dory. Edd. Rom. Med. Ven. Be- 
roaldi, Gryphii quod. Rectissime. Sci- 
lieet oppidum. Quod frustra addere 
tentabat Glaudorp. Consule Gram- 
maticos. 

XLII. 7 Eis pecunits| Leid. sec. ejus 
pecuniis provinciam se. Leid. pr. eis 
pecunia, Petav. ejus pecunia. Dorviill. 
ea pecunia se pr, Addunt se etiam Vas- 
cos. Steph. Gryph. post. Strada. licet 
id necessarium non sit, videtur tamen 
initio fuisse ea se pecunia pr. lib. 

8 Simulque patrocinio suscepto} Vir 
summus Is, Casaubonus ad Suetonii 
Julium c¢. 18. reponit provincie patro- 
cinio suscepto: sed non opus est, ut 
eum audiamus, nam illa vox facile 
subintelligitur, Davis, 


NOTZ VARIORUM IN 


9 Multis legibus ab se in senatwn in- 
ductis} Omnino rescribendum. multis 
legationibus, ut reete Rhellicanus ex 
editione Beroaldina faciendum judi- 
cavit. Ita certe dant Petay. Buslid. 
et Norvie. Davis. cur. see. Acce- 
dunt Leid. pr. Sealig. Edd. Rom. 
Mediol. Ven. Vase. Gryph. post. 
Steph. et Stradi ; legibus inductis, pro 
quo inductos male voluit Ciacconius, 
defendit Casaub. ad Suet. 

10 Publicas privatasque caussas] Sic 
Aldus, Manut. Plant. Scalig. et Re- 
liqui, non male, edidere. Mss. tamen 
et cetera Edd. dant publicis privatisque 
caussis: ut ad verbum defendisse sub- 
intelligas provinciam. 

13 Ingratos in se et in populum] Mss. 
Vossii, ingratos eos in se et in populum, 
§e. Clark. Eos addunt quoque Leid. 
sec, et Edd. Vase. Gryph. post. Steph. 
Strade : esse ef desunt Pet. Scalig. et 
Leid. pr. ac Dorv. qui duo pro iis 
habent etiam: et abest ab iisdem Edd. 
et Leid. sec. Fors. com. tamen et inm. 

15 Gentium, inquit, et, §c.] Verbum 
inquit, quum non agnoscat ullus Co- 
dex, nec Edd. principes, aut Vascos. 
Gryph. Steph. et aliz, exsulare jussi, 

16 Populi R. magistratibus sacro- 
sanctis manus] Sic emendarunt Bero- 
aldus, Glandorpius, Ursinus, qui et 
conjecit. Prat. Tribunisque sac. vel 
Trib. pl. sac. In Petav. Pop. R. mag- 
na transore Sanctis Romanis. Leid. pr. 
et Ed. Gryph. Pop. R. inagna trans- 
zero sanctis Romanis. Leid. sec. P. 
R. magna transitio sanctis Romanis. 
Cujac. P. R. magistratus sacrosanetis 
Romanis. Edd, Vase. Steph. Gryph. 
post. Str. P. R. magistratui sacro 
sancto manus. Forsan. Pret. magis- 
tratibusque saero sanctis Romanis manus 
vel P. Ri, manus. 

17 Sepe] Codices nonnulli, semel. 
Quod hoe in loco perinde est. Clark. 
Scape et sepius attulistis: omnes nostri 
semel et sepius attulistis, quod probum 
est. Davis. cur. sec. Mss. cuncti et 
Edd. prime; item Vasc. Gryph. ac 


CAP. 42, LIB. DE BELLO HISPAN. 


Steph. et alia semel: quare id reposui. 
Apulei. Metam. |. vil. p. 34. Ed. 
Pric. ‘Verbum quidem precedens 
semel ac sepius inmodice clamitavi.’ 
Sic enim Mss, et Edd. Vett. preter 
Bertin. Gland. hice legit non semel sed 
sepius: uti apud Nepot. in Epam. 
c. 7. dein adtulistis et l, rescripsi auc- 
toribus Mss. et Edd. plerisque: vul- 
go abest et: adtulissetis est in Petav. 
Scalig. a m. pr. Leid. pr. attulisset his 
Dorv. 

20 Legiones desint Populi Romani 
in hac provincia haberi] Lege legiones 
Populi Romani desite in hae provincia 
haberi. WVocem desite prestat Ms. 
Petav. Ordo verborum est a Norvic. 
Davis. cur. sec. Non dubitandum 
est de veritate lectionis destt@, quam 
et inveniin Scaligerano. Nisi malis 
tamen desite sint. Cicero in Bruto 
c. 32. ‘ Orationes legi sunt desite.’ 
Glandorpius conjiciebat desterint, et 
habere Manut. pro habitare. Paullo 
post ad vocem tempore deficit manus 
antiqua Leid. primi Cod. 

27 Vestramque provinciam] Deleta 
voce, legendum, agros provinciamque 
vestro impulsu depopulavit ; prout exhi- 
bent Mss. Petav. et Norvic. ac editt. 
Beroald. Gryph. et Lugdun. 1576. 
Davis. cur. sec. Adde Leidenses, 
Dorvill. Scalig. et Edd. Rom. Me- 
diol. Ven. Vascos. Steph. aliasque ; 
quare vestram delevi. 

Depopulavit) Hane ultime vocis 
formam barbarismi insimulat Joan. 
Brantius. Immerito sane. Virgilius 
Georg. 1. 185. ‘ Populatque ingentem 
farris acervum.’ Et Aeneid. rv. 402. 
‘ Ac veluti ingentem formice farris 
acervum Cum populant.’ Vide etiam 
fEn. Xil, 263, ac G. J. Vossium de 


1679 


Anal. 11. 7. p. 36. Davis. Depopula- 
tus Leid. sec. et Edd. Vase, Gryph. 
post. Steph. Strade male. Plura vide 
ad B. Gall. v.77.‘ Depopulata Gal- 
lia.’ 

28 In quos| Ita primus exhibnit 
Scalig.; cumin Mss. et Edd. priori- 
bus sit In quo: ni fallor rectius: sed 
et pro existimabatis in Petay. Scalig. 
Leid, pr. scribitur extabatis. Edd, 
Rom. Mediol. Ven. eacitabatis. 

29 Non animum advertcbatis] Sic 
ex Ms. Norvic. restitui, cum editi 
minus elegauter exhiberent animadver- 
tebatis. Davis. Sic etiam Petay. V. 
ad B. G. 1. 34, 

Legiones] Mss. Ciace. Reg. Voss. 
Leid. sec. Dorv. Edd. Vase. Gryph. 
post. Strade lectas quidem legiones. 

*** Desunt reliqua] In Leid. sec. scri- 
bitur Amplius non reperitur. In Cujac. 
et Petay. Cetera desiderantur. Addunt 
Leid. pr. Edd. Rom. et Mediol. totus 
in orbe terrarum mundus exultat. Sub- 
dit post hae Celsus Multa hujus histo- 
rie in loco scriptorum vitio confusa pre- 
tereo ad finem properans. Hie ergo bel- 
lorum civilium in Hispania finis esto. 
Unde recte censet Heinsius, liquere, 
jam olim hune librum adeo corrup- 
tum fuisse, ut medicina ex Ms. spe- 
rari vix debeat. Ceterum Belli His- 
paniensis fragmentum, quod in Cu- 
jac. et Petav. Codd. exstat, edidit- 
que Jungermannus, cujusque meminit 
Casaub. ad Sueton. Jul. c. 56. frus- 
tum esse scias Julii, quisquis ille fue- 
rit, Celsi, ut patet ex Ed. Grevii p. 
185. et seqq. Immo dia antequam 
Celsum Grevius recudi curasset, id 
jam monuit 6 mdyv Vossius in Hist. 
Lat. 1. 13. quare illud omisi. 








FINIS NOTARUM VARIORUM. 


























































ES 






¥ : fs +i ‘ 
“haeuimeeaticlan ant hes he 
a Ayia a de heey, Se ea hay 
“a age hehe Ament ae Ue AN Vly ag ae ~ an 
is eth ee th ae ee ‘] waWlgbyrs Wa 
ming geet eG ART ov Canhagnd egy: « ' 
. “ipo Rent par eng die’ ee nee ok 
vert midina Fem Be ay RE Regge sea Pe a. ned ‘ 
chtyd chink eee ee Pe wy heyy 
phd Mh AOD Ae aryryaee) dd yi 
py anise hy Lage aetore tain 
ca hat <veapy aha, Cums 
phase ee te behest ne: a Z 





a Wx N é x vy 

zi Wrenn Ser ee ee Bent 
ede er Agr teas 14 verte Pay ae it ahy bee i via eye " 

Ns PR eee ee NE tL 


hE OP tlh taney) Atk. ae 
Peer noth omar, jets aD Rowe de dead 90 ole 
: ' Sli Sieh HEE etelhe oor as) ese lathanpbibatte oxi: ‘aaa 
ae eae ee wan yt eta eliiaietesy > a Ned tyre: vee? sy of pat 
s ae Go» Grd ee ne i RE Pfs a?" #ah Sing wt ibe ot AT 
eb PEO AT ers atte tumtid eee a ue al 

as Stand tibe’ rnb avctaleti va. sina eneirh tes Sete: siete lad feeb ouetiaa 





2. ORG EAT foopenis AAT oneal > doe (gia Ma 
r OR SSG waar evs by A inh aber Shae sale a Reet phd rie 
| ihe hehe Nake e+ ERGY cho rang VT) Pana relly se ouetaice France 
Rey |)" eta setae Wh rw ec aly a ke by wWrare thy ta epee ecanas bg bie ei 
nh ie ha wpe iki! ratititsh wn (rie ia Ma oe atv Sh dipddnionling vere lghy 
‘ee, wha mene ah het ay a 4 Bayete MAL wate: am xhtée 
‘i Tae! b pin greyy i hy toch KI“ Cy Hal Fad DiRT oe ais “a se 
ea) Walle een TK eR ately aia AP RAE OP A RSET Oe 
Atiahe RN Ree tuileest ne eet fins AEE ote Ragga tee tye 
J Gl be we) ered. eee ene es omen ak: Matte — 


al yeh fie bey etn pey pad dea hy Matar { a) 4" re jeictc Se ¥ 
bata ares ise 2 ena: Abe roe ava} gon he 
‘ Pibsietiabie wee rae? Vag aietae jiaete very, “' ai 
Beis) SER) th thc are re disin) take abt “pee er 
ag Be Ait ok Ray Sete weet iynmean 48 Scat st, tari vad og 
Rp piri ah vous ved ay ten we Sadek eter a Narain 
‘estimepeila Jax Hye: ‘gtdlaged’ binned eek pared ¥ ‘eyo ane 
bi @eehueritr teeny ues 
oy: ee oe ee eat ore 
. (As. Tig Tio en tp She Sesienl 
seh Vogal a GARE HUEY Tethas 
Mi hy. ea Wij’ BP ny 


we Seba Ne cbdkier als Silent dla 


2) ‘ f* 


— x sia sida stb 


we. “iy GN cnet 


1681 


NOTE 


Manu exaratorum, et typis impressorum J. Cesaris, §c. exemplarium, aliorumque, 
quorum mentio in observationibus et variis lectionibus occurrit. 


Mss. O. am. pr. sec. 
Viv oh. 
B. Bong. pr. 


D. Duk. 
D. Dorv. 


Hos nominatos ipse oculis lustravi. 


A. And. 

B. Bong. sec. tert. 
C. Cuj. 

D. Voss. 

E. Egm. 

G. Gott. 

L. Lov. 

O. Ox. Oxon. 
P2 Pal: 

Sc. Scal. 

Aic. 

Bouh. pr. sec. 
Busl. 

Ort. 

Pulm. 


Qui sequuntur, eorum preter alios in notis suis passim faciunt mentionem 
docti, et a me citantur, 


Br. 

C. Carr. 
Ciace. 
El. Norv. 
Gall. 


Delph. et Var. Clas, 


Manuscripti libri omnes, a manu prima, secunda. 


Variantes lectiones. 

Bongarsianus primus. 

L. Leid. pr. sec. tert. Leidensis primus, secundus, tertius. 
V. Voss. pr. sec. tert. Vossianus primus, secundus, tertius. 


Dukeranus. 
Dorviilianus. 


Andinus. 


Bongarsianus secundus, tertius, 


Cujacianus, 

D. Vossii collatio, 
Egmondanus. 
Gottorpiensis, 
Lovaniensis. 
Oxoniensis. 
Palatinus. 
Scaligeranus. 
Aicardi. 


Bouherianus primus, secundus. 


Buslidianus. 
Ortelii. 
PulmanniaSchede. 


Brantii. 
Carrariensis. 
Ciacconii. 


J. Mori codex, Norv. et dein Eliens, Episc. 


Gallicani Codd. 
Ces. 


5 O 


Ceterorum qui sequuntur, excerpta tantum 
nancisci mihi contigit. 


vit 


1682 


Hot. 
Reg. 
Samb. 
Steph. 
Th. 
Urs. 


Edd. qdd. pp. o. 
R. Rom. 

Tne. 

M. Med. 

Tarv. 

V. Ven, 

Ber. 

Fl. Flor. 


Aldi 
Bas. 


S. Gr, Gryph. pr. 


S. Gr. post. 
Vasc. 

R. St. Steph. 
Man. 

Ros. 

Urs. sive Plant. 
Str. 

Raph. sive Lips. 
Scal. 

Jung. 

Elz. 

Mont. 

God. 

Amst. 

Cell. 

Dav. 

Lugd. 

Cl. 

Al. 

Aim. 

Cels. 

Glar. 
Gland. 

Gr. vel Met. 
Or. 

Rhell. 


NOTA, &c. 


Hotomanni. 

Regius Anglicanus. 
Sambuci. 
Stephanicus. 
Thuaneai Codd, 
Ursini Codd, 





Editiones quedam, prime, omnes. 
Romana MCDLXIX. MCDLXXII. 
Incerti loci McpLXx11t. 
Mediolanensis MCDLXXVII. 
Tarvisina MCDLXXx. 


Veneta MCDLXXXII. MCDXCIV. MDXVII. &e. 


Beroaldi mpvuiit. 


Florentina, a M. Bruto adhibita. F. MDXi1. vel MDXIV. 


apud Juntas. 


Aldina Mpx1il. Mpx1x. &c. et P. Manut. MDLXxI. 


Basileenses MDXXXxI. &c. 


Seb. Gryphii prima 8vo. MDXXXvVI. vel MDXXXVIII. 


Seb. Gryphii posterior 12mo. MDXLVI. 
Vascosana MDXLIIT. 

Rob. Stephani MDXLIV. 

Manutii P. F. A. N. MpLxxt. 
Rosseti MDLXXI. 

Ursini sive Plantiniana MDLXXIV. 
Strade MDLXXv. 

Raphelengiana sive Lipsii MDxc1iI. 
Scaligeri mpcvt. 

Jungermanni MDCVvrI. 

Elzevirii MDCXXXxv. 

Montani MpcLxx. 

Goduini in usum Delphini MDCLXXVIIX. 
Amsteledamensis MDCXCVII, 
Cellarii mpccy. 

Davisii MDCCVE. 

Lugdunensis MDCCXILI. 

Clarkii mpccexx. 

Alii vel alia, 

Aimoinus. 

Celsus, 

Glareanus. 

Glandorpius. 

Grecus Metaphrastes. 

Orosius. 

Rhellicanus, 


JULII CELSI 


Po NM MOEN T A RE 


DE VITA 


JULIT CHSARIS. 


EX EDIT. J. G. GRAVII, 
AMST. 8vo. 1713. 






















vatiaaay Wt uy 


Pes R234 


ate Ys wt 
te Gates “a ts 


een 
{ hAtogs eri 
y ; am ae ey 
. “4 
ar: J48 sr 
i y slbiy. - 1 ih 
an aly vets 
‘2% ’ ical Map) 





a um MANS 0 Ask Sil 





eat yi ie a ; 4 
) itigiehe “ Ait rig 


ora of 
Pe eet ar 
isa * Asiaa : 


eh erate tbe ed ke Sing Nil 





Pe te eae 


Pe ha pea Sigel 
‘ FO tie eel isk abby 


ye a ity): ewe HP) 
hey aM Pie apt 


xl 


tad Re, ohtonth 


ae (Care aie erp 


oe wee 
te Rk (tah ran 


‘> Hae i 








‘phe sali eh 4 4 eh 
ATM ae age 


Wore ra ” 


Fees At ve eg Baie 


IF Ak ithe oa A etkas nes 
CA ib Sg ii OR ea +l int 





Mans es Weed 
eb i i way gay Peer One WU 4st soltiah 
bia oy: m Sa Sf ee eget ee Piaaep t; 4 
* Ed shane save 

wait ae ane a i eG , 
oh ee) mae ee ee 
UL aa ee Ne tak he. 


oe Tei | 








c van 


Boe i PORE 





ts Sena heat hs Oh: a weet Asie is, 














. bah) PUL iat yi: 
{ 


2 ALN edd it 


LECTORI 


S. 


JIG GRAVIUS. 


SOPPLL LOLI 


Cum mecum ageret anno superiore, nomine Societatis 
Amstelodamensis, Henricus Boomius, vir spectatze fidei et 
industria, de Julii Ceesaris editione nova, quam dare con- 
Stituisset, ei ostendi Dionysii Gerardi Joannis F. Vossii 
notas et observationes in Caesarem servari ab ejus patruo, 
Viro Nobiliss. et Ampliss. Gerardo Joanne Vossio, Sena- 
tore supreme Curiz Flandriz, que est ditionis foederatorum 
Belgarum; nec me dubitare, quin hujus lucubrationis copiam 
ei sit facturus Vir humanissimus. Istius voti non longe post 
compos petiit a me ut, quem in muszo meo viderat, Julium 
Celsum, ut vocatur, de vita et rebus Julii Cesaris secum 
communicarem, quem librum esse rarissimum intellexerat, 
cum in nulla Galliz bibliotheca, illum reperiri testatus sit 
Joannes Godwinus V. Cl. Professor Regius, in editione 
Ceesaris in usum Sereniss. Delphini adornata. Nam cum 
is disputasset de Floridi Sabini et Ludovici Carrionis opi- 
nione de commentariis, quos habemus de bello Gallico et 
Civili, ac si illi falso Julio Cesari tribuerentur, cum illorum 
parens sit Julius Celsus, quia hinc ascribantur in nonnullis 
Mss. ut et a Joanne Salisberiensi, Vincentio in speculo, 
auctore Margaritz poetice, qui non pauca ex Cesare de- 
promserint, que Julio Celso assignent, subjicit, hunc scru- 


1686 AD LECTOREM. 


pulum sibi exemisse Gerhardum Joannem Vossium. Eum 
enim docere Celsi commentarios 8); 82 racdv a Commentariis 
Cesaris differre, ut sciunt, verba sunt Vossii, gui cum Ce- 
sare contulerunt editionem Celsi anni McccocLxxil. paulo 
post subnectit his Godwinus: Ego vero fateor me ejusmodi 
Celsi editionem anno C19 CCCCLXXIL. factam, quamvis sedulo 
in celeberrimis Bibliothecis requisitam, non invenisse. Accipis 
igitur nunc hic illos queesitos, et a multis viris doctis expe- 
titos Julii Celsi commentarios. Nam hunc indicem magni 
Vossii auctoritatem secuti preefixerunt, quamvis nec in 
fronte illius, unde hec prodit, editionis auctoris nomen, aut 
ipsius libri et ejus argumenti inscriptio conspiciatur, nec in 
calce, in qua tantum legitur: Explicit liber. Deo gratias. 
Anno Domini 619 COCCLXX111., ut rectius scriptorem hujus 
commentarii Dionysius Vossius anonymum vocet. Certe 
Julius Celsus in illo laudatur, ut Celsi esse non possif. 
Nam cum is commemorasset cladem Romane legioni ab 
Ambiorige illatam : admonuisse, inquit, lectorem vellem, quod 
Suetonius Tranquillus, auctor certissimus, Germanorum hoc in 
finibus accidisse ait: Julius autem Celsus comes, et qui rebus 
interfuit, Eburonum in finibus factum censet. Meminit etiam. 
Celsi in aliis locis, inprimis in illo, ubi narrat Czsarem 
Bibracte hyemare constituisse, de quo ipse Cesar agit in 
Commentarii septimi de bello Gallico fine. Hic, inquit, 
encipit octavus Commentariorum liber quem fecit Julius Cel- 
sus ; septem autem primos et usque ad hunc passum fecit tpse 
Cesar, quamvis hic actor (leg. auctor) aliquot in locis contra- 
dicit, et male Crcerone teste, et ipso Celso in prologo suo. 
Heec tamen non videntur ipsius anonymi esse, sed ab impe- 
rito homine ascripta, qui hunc anonymi librum credidit 
esse ipsos Czesaris Commentarios, cum anonymus Julio 
Celso illos tribuat, ut ex verbis his videre licet, Julius autem 
Celsus comes, et qui rebus interfuit, Eburonum in finibus fac- 
éum censet. Nam in Cesare legimus, victoria illius Ambi- 
origem potitum esse in Eburonibus sui juris populis. Si 
anonymus est auctor illorum, que de octavi libri scriptore 
apud illum prodita modo cognovimus, eque suum commen- 


AD LECTOREM. 1687 


tarium in vill libros divisit, ut Julius Cesar. In editione 
tamen vetere nulla est librorum distinctio, quam hic ut in 
aliis sumus secuti. Sed quicquid sit de scripto et auctore, 
liquet utique anonymum esse, quem Vossius Julium Celsum 
yocat, quo auctore ignoro, nisi forte, cum legisset, libri 
octavi scriptorem haberi Celsum, ut vidimus, nec tamen 
alius esset illius libri auctor, quam qui sit prascedentium, 
quod nemo iverit inficias, qui vel dictionem vel sententias 
attentius consideret, animum induxerit ut crederet totius 
hujus operis conditorem esse Julium Celsum. Fuit autem 
anonymus hic Christianus. Laudat testimonium sancti Au- 
gustini de morte voluntaria Catonis, et non raro damnat et 
irridet gentilium, Romanorum preecipue, in auspiciis et 
sacris superstitionem. Nulla in illo antiquitatis sunt ves- 
tigia. Quin vix quadringentorum, summum quingentorum 
annorum etatem fert. Nam, ut omittam alia, Morinos 
dicit suo tempore Flandros appellari, et Reges Germanic 
Cesares. Quamvis vero Julii Celsi non sint hi commen- 
tarii, si wlli unquam Celsi commentarii extiterunt, de quo 
valde dubito, ac non potius decepti sunt omnes, alii, qui 
emendatorem operum Cesaris Julium Celsum habuerunt pro 
illorum auctore, alii, qui hunc anonymum crediderunt’ et 
Celsum illum, qui seepe laudatur a scriptoribus, qui ante 
trecentos annos vixerunt, quorum supra meminimus, quia, 
ut in editione vetusta nostra liber octavus Celsi nomen gerit, 
sic forsitan in nonnullis manuscriptis codicibus omnes libri 
hoc nomen ostentarunt, quod viri docti observarunt in Ca- 
Saris quoque commentariis manuscriptis ; sunt tamen digni 
hi anonymi commentarii, qui ex istis latebris in celebrita- 
tem protrahantur. Sic enim satisfiet eruditorum desiderio, 
qui olim eum videre gestiunt, inter quos fuit Vir probitate, 
doctrina, et cum superesset studio benemerendi de praclaris 
artibus, illarumque cultoribus in primis nobilis Emericus 
Bigotius, cujus epistolam ante multos annos ad Nicolaum 
Heinsium datam legi, in qua petebat queedam sibi ex hoc 
anonymo describi, optabatque totum aut solum, aut cum 
Julio Cesare, si quando typis iterum mandaretur, publicari, 


1688 AD LECTOREM. 


ut scrupuli nonnullis a Sabino et Carrione injecti, inter quos 
et Tanaquillus Faber fuit, ex animis hominum penitus evel- 
lerentur. Nec equidem indignus est anonymus hic lectione, 
cum multas graves sententias aspergat, quae lectorem pos- 
sunt crudire, ut non est in cognoscendis causis, cur queeque 
gesta sint, obtusus, nec inutilis aut legentibus aut edentibus 
Czsarem. Non fuit enim imperitus rerum humanarum, nec 
pro captu illius ztatis indoctus, quippe qui in scriptis Tul- 
lianis, preecipue in epistolis ad Atticum minime fuerit hos- 
pes, ex quibus non pauca excerpsit, quae faciunt ad Julium 
Czsarem defendendum, quem admiratur unice, et ad refel- 
lenda quaecunque in illo criminabantur. Editio illa unica 
anni CIO CCCCLXXIII mendis infinitis inquinatur, et prae- 
cipue foedissime dedecoratur compendiis syllabarum et 
vocum, que illius temporis librariis et primis typographis 
erant familiaria. Praeter hac expressimus eam in omnibus 
fere, intactosque reliquimus errores sive scribarum sive 
auctoris in orthographia vocum, tum hominum et locorum, 
quam aliarum rerum, que facile poterant emendari, ut 
Lector hanc editionem legens se primam legere sciat. Con- 
jecturas et correctiones, quas exigebat sententia, singulis 
paginis subjecimus. Speramus hujus libri paucis cogniti, 
Simlero certe et Gesnero, diligentissimis illis librorum inda- 
gatoribus ignorati, nec in biliothecis locupletissimis Galli- 
cis reperti, ut in dubium vocaretur, num unquam extitisset, 
aut lucem vidisset, editionem non ingratam futuram homi- 
nibus belle curiosis. Vale. Anno MDCXCVII. 


JULII CELSI 


Lo VEN NT ACR TS 


DE VITA 
JULIT CAHSARIS. 


ee ee 


Cum Cl. J. Daviesius in notis ad C@sarem ubique secutus sit editionem J. Celsi 
Londinensem ; his in margine notis numeralibus ejusdem editionis paginas anno- 
tare visum fuit, ne ad aliam editionem recurrere lector cogeretur. 


GLIL ILL POL PLS 


[7] Gaui Julii Cesaris dictatoris exordia, ut pleraque mortalium 
fragilia: progressus maguifici: finis preceps: adolescens haud 
sane fuit dives, quamvis nobilissima de stirpe. Siquidem ab ipso 
Romanz urbis initio et ante urbem conditam preclarum nomen 
Julie gentis invenio. Accessit ad domesticam difficultatem intem- 
pestiva mors patris! qui illo annum etatis sextum decimum agente 
obiit. Cujus aliquando de nomine a mieipso et ab altis dubitatum 
memini. Crediturque quod ut sol stellas, sic paternum nomen filii 
claritas obscurasset: legendo tamen comperi (quod nescientibus 
prodo) patrem hujus Lucium Julium Cesarem fuisse: sed ut rever- 
tar ad filium, accessit et quartana febris; iners tedium longeque 
molestie, et omni febre periculosius Sulle odium dictatoris: qui 
civili bello victor, tam crudelis vir, tam potens jam tum Casarem 
inter adversarios numerabat, et de illo loquens spe his verbis et 
Pompeium et nobiles admonebat: Male precinctum puerum cavete. 
[8] Etsi enim Cesar circa ornatum corporis multus esset, fluxe ta- 
men cingebatur; mos illa tate reprehensibilis: unde est illud Cice- 
ronis; a quo dum post bellum civile quereretur, ut quid ita in 
electione deerrasset, Pompeium Cesari preferendo: pracinctura, 


1690 J. CELSI COMMENTARII 


inquit, me decepit. His ille simul vexatus incommodis; pane quo- 
tidie latibula permutabat, seque nonnunquam ab inquisitoribus 
pecunia redimebat; futurus regum dominus ac regnorum: et tam 
diu hoe in statu fuit, donee *Mamercus Aimilius et Aurelius Cotta 
viri nobilissimi et affines ejus, Sulla vero amicissim!; simulque 
Vestales virgines (quarum summa tune erat auctoritas) multis ac 
validis precibus sibi veniam quesierunt: ubi illud memorabile, 
quod cum Sulla diutius obstetisset, neque ullus *peccandi modus 
esset; victus ad ultimum exclamavit, vel divino instinctu vel hu- 
mana tantummodo conjectura; et vincite ait, atgue habetote vobis 
cunctisque nobilibus hoc damnosum donum. Predico autem vobis,* 
hic, quem enixe adeo salvum vultis, optimatum partibus, quas vos 
mecum defendistis, quandoque erit excidio. Cesari enim multi 
insunt Marii. Wee sane minutiora viri hujus his fortasse profue- 
rint, qui laboriosam adolescentiam degunt, ne desperent vigilando 
ac intendendo ad altiora conscendere! dum virum principem, tantis 
obsessum difficultatibus prima audiverint etate. Militavit adoles- 
cens in Asia, Greciaque et Cilicia, fama nunc clara, nunc obscura: 
audita autem Sulla morte, 3iterum novandarum spe trahente, Ro- 
mam rediit: sed civili motu preter spem compresso, ne nihil age- 
ret, Cornelium Dolabellam consularem ac triumphalem virum repe- 
tundarum aceusavit. Quo judicio magnam sibi famam eloquentiz, 
sed et multum quesivit invidie: quam ut leniret absentia, absoluto 
reo, [9] rebusque undique citra vota fluentibus, in insulam Rho- 
dum se conferre disposuit: simul ut otio operam daret ac literis, 
apud Apollonium *Milonem clarissimum tune facundie precepto- 
rem, sub quo Cicero ipse Romane princeps eloquentiz didicisse 
creditur. Sed dum eo navigat a piratis captus, familiaribus omni- 
bus, preter tres remissos ad redemptionis suze pecuniam procuran- 
dam; mansit cum predonibus dies circa quadraginta, non sine 
tristitia et indignatione gravissima. Cumque illi eum ex convicta 
familiaritate orta percunctarentur: quid eis si in sua potestate 
essent, faceret, respondebat jocanti similis se illos crucibus afhxu- 
rum, idque ita fore jurejurando tacito confirmabat. Cum vero 
comitibus ac servis Roma redeuntibus et quinquaginta talentis pro 


* Interseritur hic qui in editis, hoc est quun aut quantum, quod sententia 
respuit. 

1 Lege, Marcus.—2 Lege, preeandi.—3 Lege, rerum novandarum.—4 Lege, 
Molonem. a 


DE VITA JULII CESARIS. 1691 


ejus pretio persolutis libertati redditus fuisset; classe illico con- 
quisita illos attigit apprehenditque. In quibus jam tum secuture 
Slevitatis ac clementie gustum dedit. Nam cum et sontes plectere 
et juramentum servare fixum esset ; modum excogitavit quo utrum- 
que leviore sppplicio compleretur. liaque jugulari illos primum, 
post exanimes crucibus jussit affigi; nee per otium tamen-publicas 
res neglexit. Mithridate enim Asiam infestante continentem trans- 
gressus, congregatis auxiliis, etiam prefectum regis Asia pepulit et 
provinciam conservavit. 

His actis Romam rediit, primusque illi honos fuit tribunatus mi- 
litum, in quo quidem imminutam a Sulla tribunitiam potestatem 
restituere summo studio nisus est. Inde questor ulteriorem sorti- 
tus Hispaniam, apud Gades in templo Herculis forte Alexandri 
Macedonis contemplatus imaginem, vehementer indoluit, quod cum 
eetate illa, quam ipse tune ageret, Alexander in fines terra famam 
sui nominis extendisset, a se nihil adhuc dignum gloria gestum 
esset: missionem igitur a senatu petiit, cupiens esse ubi majoris 
fame materiam inveniret. [10] Romam reversus feedo illico turba- 
tus est somnio, visus sibi dormiens cum matre Sconcubere. Est 
hee quidem una miseriarum humanarum: ut quamvis verum sit, 
quod ait Cicero, quodque de Homero scribit; 7ejus plerumque ea 
videre dormientes de quibus szpissime vigilantes sint soliti cogitare 
et loqui: tum illud quoque verissimum est, solere se quieti *homini 
ingerere visiones foedas ac turbidas et a somniante anima peregrinas, 
ut quod nunquam vigilantes cogitarent, et quod potius quam face- 
rent mori optarent, consopiti °facere videantur, rejecta ad conjec- 
tiones visione. Ili, ut quorum vafrum fallaxque est artificium, ex- 
timatis credo viri moribus ac natura, consentanea interpretatione, 
magnalia, terrarumque orbis imperium significari somnio dixerunt, 
quod ea scilicet quam sibi subditam habuisset, nil esset aliud quam 
terra parens publica, sic, ut perhibent, ad amplissimam spem in- 
citaverunt. Quod ego potius narre, quum sic ab aliis scriptum 
scio, quam quod verum credam, virum tanti animi, tanteeque pru- 
dentiz, ad immensam spem somnio inani, et nocturno fantasmate, 
aut omnino circulatorum *°fataciunculis incitatum; ad quam im- 
plendam quanto ingenio, quantis bellicis artibus, quantis laboribus, 


5 Lege, lenitatis.—6 Lege, concumbere.—7 Forte, homines.—8 Forte, hominum. 
—9 Lege et distingue, facere videantur. Rejecta ad conjectores visiene, uli, ut,— 
10 Forte, vaticiniolis. 


1692 J. CELSI COMMENTARII 


quantis denique rebus aliis opus fuisse quam somnio, quis non vi- 
det? Dehine edilis factus est: quo tempore in suspicionem mag- 
nam venit: non semel modo, sed pluries conspirasse creditur cum 
viris insignibus, ut totum statum reipublice perturbaret. Sed nunc 
seu peenitentia, seu metu, nunc morte conspiratorum effectu consi- 
lium caruisse. In ea edilitate multa fecit ac magnifica ad ornatum 
urbis, quorum omnium ipse solus excluso collega populi gratiam 
consecutus, speransque nil sibi negatum iri, [11] tentavit extra or- 
dinem Agyptum provinciam adipisci, quod Alexandrini regem 
suum solio dejecissent: sed ab optimatibus impeditus, ut quo po- 
terat modo se de illis vindicaret, in illorum contemtum Gaii 
Marii novi hominis trophea de Jugurtha scilicet et Cimbris ac 
Theutonis, que Sulla hostili superbia dejecerat, reparavit. Idem- 
que dum questionem de sicariis exerceret, eos qui proscriptione 
Sullana relatis capitibus civium Romanorum ex erario pecunias ac- 
cepissent, quamvis legi Cornelia tune exemtos, pro sicariis duxit: 
quod et si adversariorum odio faceret, ‘in se tamen juste quidem 
ut arbitror faciebat: non enim potest nature legem lex humana 
evellere. Perdita spe Egypti, pontificatum maximum petiit, non 
absque fluxu munerum ingenti. Ita jam tune ambitio Romanum 
orbem invaserat: jam pontificatus pecunia vendebantur, minus 
malum quod deorum erant. Qua in re non ipse sibi sufficiens, 
alienum non modicum es contraxit: quod ipsum secum extimans, 
dum in campum candidatus mane descenderet, matri se deosculan- 
ti domum, inquit, nisi pontifex non revertar. Reversus est autem 
pontifex duobus clarissimis competitoribus superatis, ztate licet ac 
dignitate prestantibus. Inde pretor factus est: quo tempore cum 
Catiline conjuratio erupisset, et complices scelerum tenerentur; 
universo senatu supremum in eo supplicium decernente, solus est 
ausus suadere non morte illos affici expediens esse; sed publicatis 
bonis, per custodias municipiorum dividi ac servari: persuasisset- 
que fortassis; tantum omnibus terroris incusserat, invidiaque eis 
imposterum imminentis, si tales cives contra legem Porciam per- 
emissent, ut Decimus Sullanus consul designatus seutentiam suam, 
quam mutare “prohibebat, interpretari non erubesceret, atque in 
sensum mitiorem fando reflectere. Deniqne alii atque alii inter **cer- 
tos Ciceronis consulis frater, eloquio capti, illius in sententiam ibant: 


11 Forte, ipse.—12 Forte, pudor prohibebat. Suet, ait cap. 14. que mutare 
turpe erat.—13 Lege, ceteros. 


DE VITA JULII CAISARIS. 1693 


[12] poterantque sceleratissimi cives lingue unius auxilio penam 
justissime mortis evadere, nisi Marcus Cato vir gravissimus ora- 
tione contraria pessimam in partem inclinatos animos erexisset. 
Extat utraque oratio apud Crispum Sallustium temporis illius histo- 
ricum. Neque tamen ceptis abstinuit, donec Romani equites ad 
presidium senatus armati mortem sibi strictis mucronibus mina- 
rentur. Ita ut proximi metu pone omnes effugerent, paucique 
eum complexu togeque sinu obvolutum periculo mortis eriperent. 
Quo permotus non modo ceptum obmisit, sed ad tempus ipsam 
curiam intermisit: nec diu tamen valuit quiescere quominus tribu- 
niciis procellis se ingereret. Itaque Cecilio Metello tunc tribuno 
plebis novis legibus et collegium tribunorum et rempublicam per- 
turbanti, non fautorem modo se prebuit, sed auctorem: novarum 
ubique rerum aucupans materiam, donec ab administratione pub- 
lica jussu senatus uterque probiberetur. Neque vel sic magistra- 
tum gerere et jus reddere destitit, donec in armis esse, qui eum vi 
cogerent parere senatui, deprehenderit. Enimvero tunc dimissis 
lictoribus clam discessit, statuitque tantisper pro tempore, ac re- 
Tum qualitate quiescere. Cumque certatim multi ad eum diebus 
proximis convenirent, ad lacessite presidium dignitatis opem illi 
atque operam offerentes; seu modestia seu diffidentia recusavit, 
atque effrenatius instantes sobria oratione coercuit: que res “ea 
gratior omnibus, quo ab omni opinione remotior fuit: unde est 
effectum, ut senatus ei per illustres viros grates ageret; et in curiam 
evocato, ac verbis honorificentissimis collaudato przreptum resti- 
tueret magistratum. Non multo post graviori nunc etiam suspi- 
cione laboravit: accusatus apud Nonium Nigrum questorem a 
Lucio Vectio quod fuisset inter complices Catiline, qua nulla major 
esse posset infamia. In senatu autem a Quinto Curio delatus, cui 
eo plus esse fidei videbatur, quo conjurationem illam ipse primus 
revelasset, [13] atque ob id decerni sibi de publico premia meru- 
isset, et hic quidem ex Catilina didicisse, alter se chirographum 
Cesaris Catiline datum ostensurum asserebat: contumeliam hane 
tantam, *Stanquam acres livoris aculeos nullatenus perferendos ra- 
tus Cesar, Ciceronem sue innocentie testem fecit: seque illi tune 
consuli de ea ipsa conjuratione, quam loquimur, aliquid denun- 
tiasse monstravil: atque ita confutatis adversariis, ut decretis pra- 
miis Curius privaretur obtinuit; Vectius vero ut pignoribus captis 


14 Lege, eo.—15 Lege, tamque. 


1694 J. CELSI COMMENTARII 


direptaque suppellectili, gravi multa affectus pro rostris pene a 
concione discerperetur atque in carcerem mitteretur; similique con- 
stantia et Nonium ultus est, quando questor apud se pretorem, 
majorem scilicet potestatem passus esset accusari. Adhuc pretor 
Hispaniam petiit, et tanta erat viri illustris inopia, ut a creditoribus 
profectio ejus impediretur, nisi illos datis fidejussoribus quietasset. 
Rebus autem illic gestis compositaque provincia festinanter, et suc- 
cessore non expectato ad consulatum pariter et triumphum rediit, 
sed cum legibus ambos simul assequi non liceret, omisso inprimis 
triumpho, consulatum maluit, rerum cupidus gerendarum. Comi- 
tiis quidem consularibus non collegam nactus quem volebat; ob- 
stante optimatium factione, cum Marco Bibulo factus est consul. 
Quem exorta postmodo questione legis Agrariz, dissentientem foro 
armis ejecit, et de hoc in senatu queri ausum, nullo se ultorem, aut 
saltem cognitorem injuriz offerentem, eo pavoris impegit, ut quis- 
vis mallet esse quam consul, totoque tempore consulatus domi me- 
tuens latitaret, et siquid decernendum esset, per edicta decerneret, 
et Czesar solus rempublicam gubernaret, nemine prorsus obstante ; 
et siquis obstetisset, non tantum minis, sed factis exterrito. In 
quibus Marcum Catonem tante virum sapientiz ac virtutis, actis 
obstrepentem suis, [14] manu lictoris extractum curia, mitti fecit 
in carcerem. Quo euntem illum senatus omnis persecutus est, non 
aliter quam si unius in persona omnes capti viderentur: sunt qui 
dicant, vestem quoque velut in luctu publico permutasse. Qua 
quidem tanta veneratione ac pietate, nisi fallor, injuria carceris 
compensata est; ut optabile fuisse videatur Catoni sic in carcerem 
duci, unde mox sic educeretur: siquidem ‘Chic senatus tanta consen- 
sione Cesarem ipsum moyit; utque ait Valerius, divini animi per- 
severantiam flexit: preter hac Cesar initio consulatus, sentiens 
contra se invidiam laborantem et consulibus a senatu provincias 
nullius laboris et gloria decretas, idque in se unum fieri cogitans, 
et ad suam, sicut erat, injuriam trahens, quod collegam scilicet ista 
non tangerent, atque incensus cupiditate vindicte; Cneum Pom- 
peium Magnum, tune senatui infensum, quod Mithridate perdomito 
ad ipsius honores silentiis'? habuisset, omni obsequio promereri 
studuit; utque solidior nexus esset Marci Crassi et Pompeii amici- 
tiam vetusto odio interruptam ex consulatu, quem simul diffiden- 
tissime gesserant, resarcire nisus est, effecitque sollicito ac solerti 


16 Forte, hac senatus tanta consensio Cewsarem,—17 Lege, silentium. 


DE VITA JULII CESARIS. 1695 


ingenio, ut ipsi tres *8qui republica unum essent; fore ratus, ut 
quod eis placuisset nullus infringeret : nee fefellit spes : utque ami- 
citiam consanguinitate firmaret, filiam suam Juliam Pompeio con- 
jugem dedit: et undique sibi adminicula coacervans, ipse Calpurni- 
am L. Pisonis suecessuri sibi in consulatu filiam in matrimonium 
accepit: generisque ac soceri suffragiis fultus, ex omnibus provin- 
ciis Gallias atque Ilyricum preelegit, amplissimam scilicet opum 
viam atque uberrimam materiam triumphorum: non quod senatus 
ei Transalpinam Galliam libere daret, sed veritus ne a se negatum 
populus largiretur, et quod suum nollent munus ‘°fieret alienum. 
Nec dum invidia quiescente, jam *°provectus in provinciam, [15] 
accusatus ab wmulis procuravit ut. absens reipublice causa vocari 
ad judicium non posset, posuitque in animum, omnes qui ad ma- 
gistratus *'assensuri essent, sibi amicos efticere, atque ex illo nul- 
Jum adjuvare, sed pro viribus impedire, nisi qui sibi pollicerentur 
se ejus absentiam defensuros; ut a nonnullis hac de re jusjuran- 
dum ac chirographum non **veretur accipere. Audiens vero L. 
Domitium consularem candidatum qui eum pretor anno alio yex- 
are voluerat, jactare solitum se, quod pretor nequivisset, consulem 
effecturum, sibique exercitum erepturum ; illius consulatum impe- 
diendi viam unam meditatus, novos amicos Pompeium et Crassum 
ad se Lucam jure amicitiz in colloquium evocatos, induxit ut anni 
instantis consulatum peterent: quatenus tantis competitoribus ille 
succumberet; providensque in posterum, ne quid in se livor possit 
hostilis, illud quoque suffragatoribus tantis obtinuit, imperium a sena- 
tu sibi in quinquennium prorogari: que quidem et in Gallia, et in 
Italia, et in toto orbe magnorum motuum causa fuit. His 
enim ad vota fluentibus jam securior, et despexit adversarios, 
et legionibus novis pro arbitrio conscriptis, omne quantumlibet 
periculosum et grave belli genus aggressus illa gessit de quibus ipse 
jam hine agere aggrediar. 

Scripturus res Julii Cesaris gestas in Galliis, primum esse mihi 
credidi Galliarum situm ubi res geste eraut describere: quod a 
quibusdam confuse adeo factum est, ut legentis ingenium a notitia 
rerum arceat ipsa descriptio. Que res eo facilior mihi esse debet, 
quo regionum illarum distantissimos fines fere omnes, nunc ex 


18 Forte, in.—19 Forte, fieri—20 Lege, profectus.—21 Lege, ascensuri.— 
22 Lege, vereretur, 


1696 J. CELSI COMMENTARII 


otio et solo videndi noscendique studio, nunc ex negotio circuivi: 
quamvis ipsa noniinum mutatio in his terris, ut in aliis fere omni- 
bus, multum nove diflicultatis et scribenti objiciat et legenti: sed 
emergam ut potero. [16] Gallia ergo *%in omnes primis diffusa mag- 
nam Europe partem occupat, bifariam distinguitur: et nomina a 
Romanis imposita vel hine patet, quod eam partem que propin- 
quior Rome erat Cisalpinam **dicet ut, quod cis Alpes ipsi etiam 
essent. Illam vero que remotior, Transalpinam, que distinctio et 
in Hispaniis observata est, ut hanc scilicet ob causam, hee citeri- 
or, illa autem ulterior diceretur: unde horum nominum auctores 
fuisse illos, qui rerum potirentur facile quidem ingeniosus lector 
intelligat : et Cisalpina que fuit olim Gallia terminosque habuit 
hine Apenninum ab occidente ac meridie, illinec Alpes a Septentri- 
one, ab oriente autem sinum maris Adriatici, fluviumque exiguum 
Rubiconem, qui haud procul Arimino ipsi Adriatico mari et Apen- 
nino infunduntur ; que multis magnisque urbibus insignis, multis 
clara fluminibus ac lacubus per medium Pado, quem Greci Eri- 
danum vocant, regio amne distinguitur. Hic inquam ambitus ter- 
rarum jam non Galli sed Italie pars est. Transalpinam vero 
sive ulteriorem Galliam Cosmographi et Historici varie diviserunt ; 
quam rem, quod et apud eos satis obscura est, et ut clarior fieret, 
plurium indigeret verborum, transeo. Quod inter omnes convenit, 
et, quod verum reor, attigerim, universe Transalpine Galliz fines 
ac spatium, fuisse in longum ab Alpibus Italie ad Oceanum Bri- 
tannicum *Pirivesque montes qui Gallos dirimunt ab Hispanis ; 
in latum vero amnibus Rheno ac Rhodano geminoque mari in quod 
flumina ipsa descendunt, Oceano scilicet ac Tyrrheno, patuisse, at 
in circuitu, ut Suetonius Tranquiilus ait, ad bis et tricies centena 
millia passuum. Ex omnibus sane divisionibus ejus ac partibus, 
nnam Galliam Belgicam dictam constat. De cujus finibus etsi va- 
rient scriptores, hoc tenendum, habitasse Belgas Gallos ad_ sinis- 
tram Rheni ripam, ubi maxime ad Oceanum appropinquat, qui 
enim dextrum latus accolunt, jam non Galli *Serant sed Germani. 
Incipiens ergo Belgarum regio ab Oceano, qui inter *’archon et 
occasum Britanniz a continentibus separat, adverso fluminis alveo 
inter septentrionem et orientem tendebat, quibus hodie in fini- 


23 Videtur legendum: que in omnes partes diffusa—24 Lege, dicerent.— 
25 Lege, Pyreneosque.—26 Forte, sunt.—27 Lege, arcton et occasum Britanniam. 


DE VITA JULII CASARIS. 1697 


bus Flandria et Brabantia est atque **Pannonia, plurimzque aliz, 
et regionum decus adjacentium a Marco Agrippa postmodo fun- 
data, et conditoris sui nune etiam nomen servans, sedet illa nobilis 
Agrippina Colonia. Et hos quidem cunctis Galliarum incolis tam 
corporum viribus, quam morum experientia atque omni bellica 
prestantes industria, et fuisse olim legimus et nunc scimus: ea ve» 
ro tota natio paulatim, nec vetuit Rhenus, in nomen Germanize 
linguamque concessit, ut jam se.Gallos dici nesciant, si audiant 
indignentur. Belgis proximi Helvetii fuere pari propemodum et 
belli gloria et virtute: horum fines ab occasu Jura mons prealtus 
a Sequanis discriminat, a septentrione autem Rhenus adiuc prox- 
imus fonti a Germanis, quamvis et ii quoque, quemadmodum de 
Belgis diximus, in Germanie nomen tempore labente transierint : 
atque ita Galliz Transalpinee magnas partes sibi Germania vindi- 
cavit. Sicut totam Cisalpinam sibi vendicavit Italia: ab oriente 
autem claustra Alpium *?per Helvetios ab Italia secernunt jugis 
aeriis et *°nune perpetua: a meridie Lemannus lacus et Rhodanus, 
qui lacum intersecat, inter eos atque Alobroges limes erat. Quo- 
rum finium, ut Julius Cesar affirmat, milia passuum ducenta qua- 
draginta ; latitudo autem centum octuaginta patebat, et tamen pro 
numerositate hominum, ac bellorum studio, angustis sibi carceribus 
circumscripti et clausi videbantur. Ex premissa descriptione nisi 
fallor patet, horum in finibus fuisse, quos Burgundiones ab Burgis 
modo dicimus, ad meridionalem plagam: ad 3*archoam vero illam 
Rheni ripam, ubi Argentina nunc et ille Basilea et Constancia 
urbes sedent. Cis Rhodanum Allobroges tenuere levam amnis : 
ad ripam quorum, ut idem Julius Caesar extremum proximumque 
Helvetiis angulum 3*Genua olim oppidum tenebat, nuac Gebenua 
civitas tenet exigua et Lemano imminens et Rhodano, ipso ibi de 
lacu aucticri quidem, quam intraverat, erumpenti. 33Pono illic 
haud maguus est hodie, fueratque olim Julii Cwsaris etate, qui a 
muro Civitatis incipiens in finibus Helvetiorum desinit, adco nul- 
lum gentibus inter se ea tempestate discordibus nisi adhuc parvi 
fluminis obicem **nature posuerat: sed huc postea revertar. 
Nunc deseriptionem coeptam paucis expedio. Igitur ad occiden- 


28 Lege, Hunnonia.—29 Delendum illud per.—30 Forte, tectis nive perpe- 
tua.—31 Lege, arctoam.—32 Gebenam etiam infra nominat auctor hance ci- 
vitatem, quam tamen Cawsar semper Genevam appellat.—33 Lege, Pors.— 
34 Lege, natura. 

Delph. et Var. Clas. Cas. 5 





1698 J. CELSI COMMENTARII 


tem propius, et a Rheno longius Sequani fuere, qui nescio an flu- 
minis patrii nomen acceperint an dederint: his ad dexteram Belge, 
Helvetiia tergo erant : ad levam provincia Lugdunensis, ad Helve- 
tios illa quidem pertinens: itemque Arelatensis ac Narbonensis; 
ante autem occidentalis Oceanus, *fluminique Garunna: cujus 
dexteram ad ripam °° Aquitania est gens mitis et tranquilla, Bitu- 
ricum ; Pictavia; Petrogoricum; Cadurei; Lemovices et *7 Alum- 
ni: supra ipsum flumen est Tholosa ampla civitas: extra vero 
flumen 3° Vastonia gens immitis ac subita, Galliarum limites ad extre- 
mos, °°Pirenum scilicet et Oceani littora extenta. Sequanorum vero 
ut sic dixerim in gremio Parisii fuere, et .*°Sataniz amnis in medio 
parva insula que Parisiorum Lutetia dicta est: ubi ab ipso Julio 
Cesare tune fundata creditur, civitas nune famosa Parisius: hee 
hactenus. 

Nunc ad historiz seriem atque Allobroges redeo: hi quidem non 
multo ante Cwsaris consulatum pacati, et in fidem [19] populi 
Romani recepti erant. Ex Gallis vero trans Rhodanum_habitanti- 
bus aliqui foederati Romanis erant, *' quidem sine faedere suis sibi 
legibus vivebant. Helvetiorum gens virium fiducia maximarum, 
simulque desiderio exestuans Galliarum omnium imperio potiendi, 
Orgetorige primum duce, mox ubi ille affectate tyrannidis suspectus 
in carcere diem obiit, coepto nihilominus insistentes, per se ipsos, 
nullo duce, armis expeditis frumentoque quantum visum est itineri 
satis esse; quidquid reliqui erat, (tanta illos non: audacia, sed ra- 
bies invaserat) una cum edificiis suis, vicisque et oppidis **erue- 
runt, ut spe reditus prarepta obstinatiores in omnem pergerent 
fortunam. I[dque ipsum facere finitimis quibus potuerunt popu- 
lis persuaserunt: sic in proximos facile serpit amentia: sic stulto- 
rum sunt periculosa colloquia. Junctis ergo copiis, conspiratione 
acerrima atque ardenti *irreditura patrios fines egredi parant, 
quasi nihil pejus patria; nihil melius exilio: sane **digressurus 
iter erat duplex ; alterum sub montem Juram in Sequanos, aretum 
quidem ac difficile et hinc impendentium asperitate rupium, illine 
rapidi vicinitate fluminis tanto suspectum exercitui; alterum per 
pontem Rhodani cujus supra mentionem feci: *° quidam ab Allo- 
brogum gente facile se vel vi vel precibus impetraturos confide- 
bant, inde se longe lateque quo tulisset impetus effusuri. Altero 


35 Lege, flumenque.—36 Lege, Aquitania.—37 Forte, Ausci.—38 Lege, Vas- 
conia.— 39 Lege, Pyrenaum.—40 Lege, Sequane.—Al Lege, quidam.—42 Puto, 
éxusserunt.—43 Lege, irredituri.—44 Lege, digressuris.—45 Forte, quod quidem. 





DE VITA JULM CESARIS. 1699 


igitur itinere omisso diem statuunt quo armati omnes ad Gebennam 
adsint, qui dies erat *°ad quinto kalendas Aprilis L. Pisone, Cz- 
saris socero, atque Aulo *7Gabino consulibus. Et *%hic quidem 
ab Helvetiis majore animo quam consilio parabantur. Imperitabat 
tune Germanis Ariovistus ** quidem, vir bellicosus ac ferox, mag- 
ne quidem potenti, majorisque superbie: qui tamen ante paucos 
menses in ipsius Cesaris consulatu, [20] rex atque amicus a senatu 
appellatus cum populo Romano amicitiam barbaricam ‘°° contrax- 
isset. Inciderat autem in hoc tempus °'Eduos atque Alumnos, 
de summa rerum grave bellum; quo gerendo pars utraque stipen- 
diarios de more Germanos adhibuit. Et primo quidem adventu 
non supra quindecim milia Germanorum in Gallias pretio conducti 
transierant: ac mox capti °*suaviores ceeli et uberrimos soli dulce- 
dine quod olim in Italia fecerant, faciuntque continue, ultra alios 
atque alios arcessendo ingenti multitudine cuncta compleverant, 
erantque jam in Galliis ad centum viginti Germanorum milia. 
Quamobrem qui illos evocaverant Edui auxiliorum nimietate per- 
territi cum peenitere jam ccepisset incepti, finibusque illos pellere 
tentassent, multis fracti preeliis, nobilitatem vero omuem senatum- 
que et equitatum miserandis ac variis amiserant casibus: ac statu 
veteri immutato, quo prosperrimo usi olim summa inter omnes 
Gallos majestate floruerant, in extremas miserias delapsi facile a 
Sequanis Gallis, hostibus antiquis, **edomito datis obsidibus et 
jurejurando interposito in illorum ditionem ac pene in servitutem 
venerant: neque illis aut virtus propria, aut Romanus favor in 
tanta calamitate **posuerat: quamvis pridem senatus decrevisset 
ut quisquis provinciam Galliam obtineret quantum posset amicos po- 
puli Romani, nominatim Eduos, armorum ope protegeret. Ceterum 
nihilo melior Sequanorum post victoriam, quam Eduorum post 
ruinam conditio facta erat. Siquidem Ariovistus cum ingenti manu 
fines eorum ingressus lateque victor magnam soli natalis partem 
illis eripuerat, seque et reliquam erepturum minabatur. Jamque 
ob sides*> nobilitas extorserat, et pro levi qualibet causa °° inhu- 
manos illos suppliciis atterebat. [21] Quibus ita se habentibus, jam 
tempus instabat, ut Germanis assidue Rhenum transeuntibus Galli 

46 Forte, a. d. quintum. ut apud Jul. Cesarem.—47 Lege, Gabinio.—48 
Forte, hec.—49 Lege, quidam.—50 Lege, contraxerat.—51 Videtur deesse, 
inter, et legendum, inter A2duos atque Arvernos. vid. Ces. de bello Gall. 1. 31.— 
52 Lege, suaxioris celi et uberrimi.—53 Lege, edomiti.—54 Lege, profucrat,— 
55 Forte, nobilitati—56 Forte, inhumanis. 





1700 J. CELSI COMMENTARII 


omnes aut cederent, aut perirent: hic in presens Galliarum status 
erat, et imposterum timeri poterat, ne Gallis expugnatis Germani 
victores in provincias populi Romani transmisso Rhodani gurgite 
penetrarent, et proxima quaque vastantes, quod multis ante seculis 
fecerant, in Italiam irrumperent. Horum tamen omnium motuum 
nullus periculo proximior Romeque vulgatior quam Helvetiorum 
apparatus et dies ad Rhodani transitum publico prefixus edictos 
Idque Julium Casarem ut ad rem redeam celerare compulit ; repu- 
tantem quanti discriminis esset quantulacumque cunctatio, atque 
id precipue recolentem qualiter gens eadem quondam L. Cassio 
consule obtruncato, Romanum fudisset exercitum, misissetque sub 
jugum. Eapropter omnibus impigerrime comparatis profectus ab 
urbe afque in Galliam ulteriorem mira velocitate transgressus Ge- 
bennam ad periculi locum venit, statimque provinciz quanto maxi- 
mum pati posset militum numerum imperavit. Cognito Cesaris 
adventu Helvetiorum legatio ex primoribus geutis illico eum adit, 
orant iter per provinciam Romanam, iterque sibi nullum *7 adesse 
testantur, seque sine cujusquam damno, sine injuria transituros 
spondent. Cwsar etsi male meritis placere nollet et pollicitis 
nullam fidem haberet, atque ideo jam responsi certus esset, ne ta- 
men exercitum itinere fatigatum seque **tamen maxime conque- 
rendis militibus occupatum repentina hostium ‘turbaret incursio ; 
deliberandi spatium poposcit. Jussis legatis Idibus Aprilis ad 
se redire, medio tempore suorum pariter et incolarum fretus opera 
ab ipso lacu ad montem Juram, quem prediximus decem 5? milia 
passuum murum, altitudinis pedum sedecim fossamque perfecit + 
presidiis armatorum oportune dispositis; castellisque et propug- 
naculis impositis: [22] opus mirum, vix credibile, nisi a Czesare 
factum esse et a claris auctoribus scriptum, mandatumque memos 
riz quiipsis rebus interfuere * magnum © tamen nihilominus ani- 
mos, sed incaute gentis judicium: © provide legatis redeuntibus 
ad prefixum diem, negat aliquid de iis que peterent se facturum 
Cesar: neque sibi Romano more licitum dicit per amicorum fines 
armatis exercitibus viam dare. Tili responsione habita se delusos 
ubi intellexerunt meesti et irati per vada fluminis alia atque alia, ubi 
profunditas minor esset, nunc pedibus nunc junctis navigiis, et saepe 
per tenebras aditum tentaverunt: © his conatus tamen frustra fuit, 


57 Forte, aliud esse.—58 Forte, tum maxime.—59 Lege, milium.—60 Sic in- 
fra, tamen nihilominus.—61 Forte, proinde.—62 Forte, hic. 


DE VITA JULIE CESARIS. 1701 


Romanis omni tempore ac loco ad resistentiam paratis : hac neces- 
sitate ad iter aliud, quod inter consilia prima damnaverant, redire 
compulsisunt; quod quoniam Sequanis nolentibus periculosissimum 
sciebant, primo illos precibus nequidquam experti, Domnorigis ad 
auxilium confugiunt: ut per illum quod per se nequeunt assequantur. 
Is SEdui pollens, vir magnanimus, et °tuterque genti amicus erat 
et crescendi cupidiue inflammatus et °mediocribus insuetus curis 
“multorum gentium gratiam studio querebat. ©’Cupidine ergo 
se pro Helvetiis apud Sequanos interponens transitum impetrat : 
ultro citroque datis obsidibus ue transire ““prohibebant, hine ne 
yocavit transeundo. Hee cum Cesari innotuissent veritus hostium 
transitum multa gravia sociis illaturum, neque sat paucitati sux 
fidens, neque quod intendebat per nuncios fieri posse sperans, con- 
silium capit ex tempore. Dumque Helvetii in consillis tempus 
trahunt, ipse ©’ dimisso ad Gebennam ad munitiones quas fecerat ; 
quanta poterat celeritate in Italiam redit: raptimque ibi conscrip- 
tis [23] duabus legionibus subnixus, brevissima per medias Alpes 
via in ulteriorem Galliam pari celeritate revertitur, dumque per 
arbuta7° montium conscendit ab Alpinis gentibus iter ex alto pro- 
hibere volentibus multis locis excipitur; multisque parvis quidem 
preliis ubique victor nusquam vel preelio vel victoria retardatus 
intra paucos dies in Allobroges perveniens mox cum toto Rhoda- 
num transit exercitu. Tllic castra habentem Ambarorum Eduo- 
rumque legationes adeunt fatum patrie miserantes 7‘sue fortune, 
quo sint in statu edocent: transisse per Sequanorum fines Helve- 
tiorum rabiem, et in suos effusam fines ; omnia vastare, agros jam 
colonis vacuos, egre opida defendi, nihil spei esse nisi in Cesare. 
Siquidem de populo Romano bene meruissent ut afflictis opem 
ferat meesti orant. Idem et Allobroges qui vicina locorum, trans 
Rhodanum terras, 7*humerant et queruntur et flagitant. Quibus 
vocibus motus Cesar nilque differendum ratus cito agmine hostes 
insequitur. It per Eduorum ac Sequanorum fines fluvius tanta 
laticum segnitie ut quonam pergat vix dignosci queat: sed stagno 
73 simul quiescit, antiquo nomine Arar, novo autem 7*Sona: hic 


63 Forte, in A:duis—64 Lege, utrique—65 Forte, haut mediocribus.— 
66 Lege, multarum.—67 Forte, Cupide ergo se.—68 Forte, prohibeant, hinc ne 
noceant.—69 Forte, T. Labieno misso. vide Cxs. Bell. Gall. 1. 10.—70 Forte, 
per ardua,—71 Lege,suaque.—72 Forte, habitant.—73 Forte, similis,—74 Lege, 
Saona. 


14702 J. CELSI COMMENTARII 


Lugdunensem coloniam egressus ibi ante civitatis muros Rhodano 
miscetur tam veloci amai quam ipse lentus: hune ratibus Helvetii 
transibant: quos dum transitu in ipso nox superveniens oppres- 
sisset, tribus copiarum partibus transvectis, quarta substiterat mane 
proxim: transitura: atque ita fortuna disponente contigerat, ut hee 
esset illa pars Helvetiorum, qu multos ante annos consule, de quo 
diximus, interfecto, exercitu sub jugum misso, cladem populo 
Romano gravem atque ignominiam inflixerant, in qua unus ex mul- 
tis legatus consul L. Piso ceciderat ejus Pisonis avus qui nune con- 
sul, ac Cesaris socer erat. Eo letior Casar oblata occasione et 
privatas simul et publicas injurias ulciscendi, cum tribus tantum 
[24] legionibus intempesta sub nocte castris egreditur atque ad 
transitum occupatos et nil tale metuentes aggressus insigni strage 
delevit, paucis silvas in proximas fuge presidio delapsis. His 
actis Cesar nihil substitit, sed confestim properato ponte flumen 
transiit, eodem torrente fortune reliquas hostium copias oppressurus. 
Quo transitu turbati hostes, eo maxime, quod ardorem animi stupe- 
bant, qui uno die transisset, in quo ipsi diebus viginti frustra de- 
sudaverant, illico legatos ad eum dirigunt, quorum princeps fuit 
Divico ingentis apud suos fame vir. Et qui clade illa Cassiana 
dux contra Romanos belli fuerat. Is, credo, qui Cesarem nondum 
nosset, fecit verba pacifica, sed comminationibus 7*interjecta in 
hance sententiam. ‘ Si pacem cum Helvetiis Romani vellent, paratos 
imperio parare. Si autem bellum mallent, decere eum meminisse, 
et Romane calamitatis et virtutis Helvetiz eis ante alios cogni- 
te et experte: iterum atque iterum pracaveret, ne quod sibi 
tale céntingeret, quale olim suis majoribus accidisset : neque vero 
spem Romanis in eo magnam esse debere, quod Helvetiorum 
unam partem incautam et a suis indefensam noctu per insidias 
fudissent: non fraude etenim, sed aperta vi solitos se pugnare. 
Proinde si collatis signis in acie ventum esset, videret ne recenti 
ipse etiam clade locum alterum insigniret, et antique historiz 
novam adderet. *Cassii memoriam, si sibi videatur, illis in finibus 
satis esse.’ Ad hee Cesar‘ se et Romanos illius cladis memi- 
nisse’ respondit, ‘ eoque magis ingemiscere, quo nulla prorsus in 
Helvetios Romanorum injuria processisset : facile declinandum si 
ullius offensz sibi conscii fuissent: non timuisse quidem Cassium 


75 Forte, intenjectis—76 Lege, parere. 


DE VITA JULIL CASARIS. 1703 


nee cavisse,quod null cause timendi cayendique essent; et timere 
sine causa nec viri fortis 7’esset ne Romani, Securum ergo et 
incautum opprimere 7*ne operosum facinus fuisse, nec adeo glo- 
riosum, ut eis forsitan videatur: desinerent igitur gloriari cogitantes 
longam spe multis impunitatem scelerum deos dare; quo acrius 
post [25] prosperitatis excursum 7°torquent rerum inexpectata mu- 
tatio, et quo serior eo amarior sit vindicta. Ceterum ut veterum 
offensarum esse possit oblivio, recentium non posse, quibus nuper 
socios Romanorum affecerint, nisi nova itidem satisfactione delean- 
tur, quodque iis servandis obsides dent.’ Ad ea legatus, ‘ Helve- 
tios a majoribus suis obsides non dare, sed accipere didicisse’ re- 
spondit ; ‘ ejus se rei testes nolle alios, quam Romanos:’ sic infecto 
pacis negotio digressi die proximo utrinque castra*°® Cesar ad ex- 
plorandas vias quatuor milia equitum Gallicorum quos ab Eduis 
eorumque auxiliaribus contraxerat, anteire jubet, forte quod itine- 
rum peritiores essent. [li autem inconsulte progressi iniquisque 
locis cum hoste congressi plures a paucioribus victi sunt, quo suc- 
cessu tumentes Helvetii contemnere, insultare, velle quamprimum 
committere rem fortune: Cesar vero tempus trahere ac differre. 
Ita quindecim spatio dierum parva tellure separantur, et pene sem- 
per in conspectu, mutuo preelio tamen abstinuerunt. At quocum- 
que hostis pedem protulisset, vestigiis Cesar instabat, contentus in 
presens metu illos a **predonibus arcuisse. In hoe rerum statu 
querenti Czsari apud magistratus ac principes Eduorum, qui se 
comitabantur, de eo, quod frumenta promissa non mitterent, seque 
in eo bello destituerent Edui, quod eorum maxime suscepisset hor- 
tatu: certis indiciis notum fit, Domnorigem Eduum, cujus et po- 
tentia et audacia par et apud suos gratia ingens erat, omnibus con- 
siliis atque omni studio callidis orationibus Eduorum animos a Ro- 
manis avertere, asserentem, Romanos, si Helvetios vicerint, non 
illic bellandi finem facturos esse, nempe Galli, imo orbis ad impe- 
rium anhelantes: proinde si penitus serviendum sit, multo aquius 
Eduos sue jugum gentis laturos esse, quam externe. His atque 
[26] horum similibus ne frumentum exercitui et necessaria quelibet 
in tempore convectet obstare; quin etiam Helvetios illius precibus 
per fines Sequanorum negatum primo iter obtinuisse, clademque 


. 77 Lege, nec viri fortis esse, nec Romani.—78 Forte, nec operosum.—79 Lege, 
éorqueat.—80 Lege, utringne castra moveret.—81 Forte, predando. 


1704 J. CELSI COMMENTARIL . 


ejus opera nuper acceptam esse, quod ipse qui prafuisset Eduorum 
equitatui, simulato metu primus fugiens cateros fugere docuisset. 
fs eral Domnoriy junior frater Divitiaci, qui tune apud Eduos, 
collega Lisco, samme rerum preerat. *? Cujus ne erga Romanos 
ac Cwsarem spectatissima fides erat. Ac Domnorix multum 
a fratre diversus oceulto Romanorum odio atque Helvetiorum 
studio wstuabat. Nam et illorum de gente nobilissimo ortam loco 
conjugem habebat, adhwe magnas amicitias et finitimarum gentium 
favorem, domi quoque de vectigalibus publicis, in quibus se illi 
licitando opponere nullus auderet, ad immensas divitias pronum 
iter: his quoque omnibus spem non ad altum modo, sed ad sum- 
mum gradum regnique fastigium ostendi: que cuncta sibi frivola 
atque alio recasura Romano sub imperio providebat: super omnia 
Romanorum judicio se fratri posthabitum indignabatur ac dolebat. 
Et Romanornm Cesarisque presentiam oderat atque potentiam 
vehementer horrebat. Quibus rebus Cesar cognitis justa com- 
motus iracundia primo quidem de ipsius supplicio cogitavit. Ad 
hoe enim singula animum inclinabant, et nihil in rebus erat am- 
bigui: unum omnibus his obstabat amor fratris: hinc “recenter 
distulit, ne minus apud eum videretur majoris fratris fides, quam 
minoris perfidia valuisse. Divitiaco igitur evocato totam fraterne 
nequitie pandit historiam, petit ut vel ipse in eum animadvertat, vel 
si pietas justitiam remoratur, per populum animadverti velit. Ille 
lacrymis manans, neque excusans fratris insaniam, sed aeccusans 
non in alios tantum, sed in se. Quem cum natura conjunctissi-~ 
mum fecisset, beneficia vere conjunctiorem facere debuissent, qui 
sub se non ut frater, sed ut filius crevisset, [27] et omni suo in- 
cremento non auctoris in damnum modo, sed pene in perniciem 
usus esset: nec preter ea quidquam negans omnium que a Cesare 
dicerentur, quo confessus veniam facilius inveniret: sed nota sibi 
dicens omnia seque ex his dolorem, quantus ulla de re capi unquam 
posset, et capere et cepisse: tandem “*singulares obsecrabat, ut 
fratrem sibi qualitercunque meritum condonaret, eo presertim, quo 
publice erga se cognito Cesaris affectu, siquid in eum statueretur 
asperius, **nulli in animum veniret sine ipsius conscientia factum 
esse: que suspicio omnium populos Galliarum sibi vehementer 


82 Lege, cujusque.—83 Sententia loci postulat supplicium, aut vindictam, 
aut tale quid.—84 Lege, singwariter.—85 Videtur legendum, nulli non in ani- 
mum veniret, sine ipsius conscientia non factum esse: vide Ces. 1. 20. 


DE VITA JULII CASARIS. 1705 


alienaret, victus amici lacrymis Cwsar, arrepta ejus dextera trepi- 
dum meestumque consolans Domnorigem arcessit: et prasente 
fratre quod egerit, quod molitus sit, *Somnis conatus ejus se posse 
profitetur: indicia exponit, scelus aggravat, perfidiam detestatur: 
quid ille sit meritus : quid ipse de illo in animo ®’habet, clare edocet: 
ad postremum omnia se non sibi,sed germano ejus remisisse: hor- 
tari ut deinceps se non culpa tantum, sed suspicionibus liberum 
preservaret. Sic admonitum submissis tacite, qui omnes viri gres- 
sus, et non modo actus sed verba *%et etiam observarent, dimisit. 
Sub hee runtiatur hostes ad radicem proximi montis .octo milia 
passuum a Romanis castris abesse. Czsar premissis, qui montis 
aditum explorarent, ubi facilem accepit, Titum Labienum unum ex 
ducibus suis cum parte copiarum noctu castris emittit, et montis 
verticem occupare jubet, nec prius descendere quam ipse in hostes 
impetum fecisset: paret ille, et cum jam summa preliendisset, Ca- 
sarque ipse paulo post secutus non nisi mille quingentos passus 
distaret ab hostibus, nec ab illis, aut de Cesare aut de Labieno, 
sicut postea ex captivis cognitum est, [28] ®%aliud sentiretur, Consi- 
dius preemissus a Cesare, vir qui longo bellorum usu rei militaris doc- 
tissimus credebatur, ut qui diu sub Marco Crasso, et Lucio Sulla 
militasset, mirum qua consternatione animi, quove errore Romanos 
ascendentes procul aspiciens, hostes ratus, equo calcaribus adacto 
regressus ad Cesarem, Helvetios montem przoccupasse denuntiat. 
Substitit Cassar: ipse etiam Labienus Cesarei non immemor pre- 
ceptise continuit. Sic vano nuntio, mane illo rei ingentis occasio 
pretermissa est: ad multum diei, cum digressis hostibus se delusum 
Cesar intelligeret, more solito insecutus haud procul ab eis castra 
metatus insedit. Die autem tertia cum Cesar inopia frumenti, cul 
precipuam causam Domnorigem dedisse constabat, ab insequendo 
desistens aliorsum pergeret; Helvetii, seu °° pridicinee memores 
*tarditatisque Romani ne de altioribus quidem locis se invadere 
fuissent ausi, quod errore contigerat, metu factum, eodemque nune 
pugne metu discedere illos rati; seu °*frumentum ituros aversuri; 
magnis gressibus insequuntur. Quod ubi Cesar agnovit, in vici- 
num collem omnes copias sarcinasque omues contrahit: sic ut 
totus collis a summo ad imum impedimentis et hominibus tegere- 


86 Forte, omnes conatus ejus se nosse.—87 Lege, habeat.—88 Lege, ejus.— 
89 Lege, quicquam sentiretur.—90 Forte, pridiane.—91 Lege, tarditatis, quod. 
92 Forte, frumentatum, aut frumentum petituros, 


1706 J. CELSI COMMENTARII 


tur, ipse acie instructa, equis autem omnibus non dimissis modo, 
sed e conspectu abductis, ut fuga spes erepta* spesque par peri- 
euli oculis objecta pares animos darent: pedes ipse cum legionibus 
in hostem ruit, pedestrique cum equitatu preelium atrox cruentum- 
que ° inseritur: ab hora lucis septima ad multum noctis variis licet 
eventibus dubio Marte certatum est. Romanorum tandem impetu 
ac vulneribus fatigati Helvetii, primo pedetentim retrocedere, mox 
et terga vertere, ad extremum magna strage deleti sunt. Impedi- 
menta eorum simul et castra capiuntur, pars nocturna fuga elapsi, 
irrequieti et insomnes ad centum triginta milia superstitum quarto 
[29] die in Lingones pervenere. Czsarem, ne eos € vestigio se- 
queretur, sauciorum cura et casorum sepultura detinuit: preemisit 
tamen qui Lingonibus nuntiarent, si Helvetios frumento aut ope 
aliqua adjuvissent eos quoque se pro hostibus habiturum. Ipse 
tamen nihilominus post triduum insequitur. Helvetii bello victi, 
rerum insuper omnium accedente penuria, deditionem per legatos 
*textulerunt: ad sex miliaex iis fugam in Germania meditantes, 
Cesar ex ipso retraxit itinere, proque hostibus habuit reliqui flentes 
ac supplicantes misericordiam consecuti sunt, traditis armis et 
obsidibus et profugis restitutis: preceptumque eis a Czsare ut 
incensos vicos atque oppida reformarent: ne forte Germani vicinia 
locorum freti desertas terras invaderent ac tenerent: ita cum Helve- 
tiis tam superba gente tamque indomita uno quidem, sed ingenti 
preelio debellatum est: illud inter multa memorabile, quod in castris 
invente sunt tabule, quibus Helvetiorum numerus caeterarumque 
gentium, que auxilio illis exierant, literis Gracis inscriptus erat. 
Fuerunt autem omnis generis hominum capita trecenta sexaginta 
octo milia: quo comperto Cesar, Helvetiis in potestatem redactis, 
lustrum condi fecit, in quo capita non nisi centum decem milia 
sunt inventa: unde facile numerus colligitur, vel casorum vel in 
bello consumtorum, simulque illud apparet, ex ils qui noctu e 
prelio fugere, preter illa sex milia, que ad Casarem ex itinere 
retracta memoravimus, quatuordecim milia vel vulueribus, vel lassi- 
tudine, vel aliis, quos bellum fert, casibus perisse. He **in Gallis 
prima Cesaris nacta victoria est, que non Romanis ipsis, quam 
Gallis fere omnibus letior fuit ac gratior, quibus Helvetiorum po- 
tentia dominandique libido invisa pariter ac suspecta erat. Ferme 


93 Lege, conseritur.—94 Forte, obtulerunt.—95 Forte, in Galltis. 


DE VITA JULII CESARIS. 1707 


igitur ex omnibus Galliarum urbibus legationes principum gratu- 
lantes ad Casarem veniunt. 

His peractis dies totius Galliz consilio, [30] legatis petentibus, 
Cesare permittente, prefigitur. Is cum venisset primores Gallo- 
Tum revertuntur, petitoque et concesso secretiore colloquio, ge- 
mentes ac meerore nimio perfusi ad pedes Cesaris procubuere 
cuncti: prefatique sunt se de rebus acturos, que si qua vel tenui 
rimula in publicum erupissent, mortem eis atque ultimum excidium 
allature essent: data fide silentii Divitiacus in loquendo partes 
omnium executus, Ariovisti insolens et immane jugum atque abjec- 
tum et flebilem Galliarum statum verbis multis miserabilibus deplo- 
ravit. ‘ Unum se ex omnibus dictitans, nee jurejurando nec obsidi- 
bus obstrictum, et olim Romam ad senatus presidium confugisse ; 
et nune pro omnibus coram Romano Imperatore liberius loqui. 
Denique nihil eis preter Cesarem ac Romanos spei reliquum : qua 
si destituerentur ; quod Helvetii coeperint, Gallis omnibus imitan- 
dum, ut desertis laribus patriis, quocumque illos sua sors tulerit 
evadant, nullam enim fortunam non jugo Germanico preferen- 
dam.’ His ad finem peroratis, et statu Galliarum pluribus verbis 
exposito, qux non repeto, quia superius attigi, certum se esse aif, 
quod si hoc ullo modo ad Ariovisti notitiam perferatur, de omni- 
bus, quos haberet, obsidibus inhumanum ille supplicium sit sump- 
turus, et opem se igitur rebus adversis, et verbis necessitate ultima 
expressit fidum silentium implorare. Que cum dixisset ceteri 
omnes aftusi certatim verbis, at mitibus, misericordiam atque 
auxilium Romani Imperatoris exposcunt. Cunctis autem obse- 
erantibus, soli Sequani meesto silentio defixos in terram oculos 
servabant. Quod admirans Cesar, cum quid rei, que silentio 
causa esset ex his iterum atque iterum quesivisset, ipsi vero 
ne hiscere quidem ausi in eadem meestitia ac taciturnitate per- 
starent, respondens Divitiacus pro eis: ‘ Scito,’ ait, ‘ Cesar 
miserorum omnium hos esse miserrimos, quod Ariovistum alii 
juxta, hi autem intra suos fines quasi venenum in suis vis- 
ceribus habeant: his denique libertatem fortunasque omnes fun- 
ditus excidisse: [31] et que aliis pateat, his solis adeundi te 
spem ademptam: occupatis enim opidis preclusisque tramitibus, 
ceu quibusdam compedibus convictos esse: et se transferre volen- 
tibus, non aliter quam carcerum effractoribus, prasto esse tortores. 
Jure ergo ubicunque sint cruentam tyranni crudelis imaginem ante 


‘1768 J. CELS! COMMENTARIL 


oculos habere, semperque cervicibus impendentem credere: ob 
eamque nunc causam cunctis lamentantibus solos obmutuisse,’ 
Miseratus Cxsar miserrimos Galliarum stratos animos leviter erigit, 
promittens se de illorum calamitatibus curaturum: et sperare Ario- 
vistum, hine Romani nominis majestate, hince privatis suis in eum 
meritis sponte temperaturum ab injuriis. Soluto concilio, et legatis 
reversis ad propria, Cesarem super auditis attentius cogitantem, 
multa quidem ad suscipiendum miserorum patrocinium impellebant : 
sed inprimis consideratio Eduorum, quos non amicos modo, sed 
consapguineos et fratres a senatu totiens appellatos sub servitio 
Germanorum cernere et sibi et populo Romano ignominiosissimum 
extimabat. Accedebat illa quoque cogitatio, quod Germanos pas- 
sim ac temere in Gallias effundi, non modo cum Gallorum pernicie, 
sed non sine periculo Romani imperii videbatur: cum presertim 
Ariovistus et natura °superbet et successibus timens supraque 
hominem elatus nihil non ausurus appareret. Quibus ex causis 
visum est factu optimum legatos ad eum mittere, qui nuntiarent, 
habere secum Casarem de reipublice statu magnisque de rebus 
colloqui: loci ad id ac temporis oportuni *’electione regis esse: 
huic tam modestz legationi insolentissimum ille responsum reddidit, 
*‘ Et quis’ inquit ‘est Cesar, aut quid mihi commune cum Cesare? 
ego si Cesaris egerem ad eum venirem: ipse si mei eget ad me 
veniat. Equidem in possessionem Czsaris neque pedem positurus 
sine exercitu, neque exercitum eo facile perducturus sum. Proinde 
fateor me mirari, quid ad Casarem nostra Germania. Numquid 
ego rebus me Romanis immisceo? aut qu causa in fines Gallia- 
rum, [32] quas mihi belli jure quesitas scirent, Casarem et Ro- 
mana signa pertraxerit.’ Hoc responso accepto Cesar iegatos ad 
eundem remittit, qui hee referant. ‘Quando ipse et privatim 
Cesaris, et publice Senatus et populi Romani beneficiorum imme- 
mor, nihil sibi cum illis judicans commune, cum tamen inter amicos 
cuncta soleant esse communia, tam superbe Romani imperatoris et 
amici sui Colloquium recusaret; se quod sibi dicturus fuerat hee 
mandare: Ne scilicet ullam Germanorum novam manum transferret 
in Gallias: Eduis amicis populi Romani eorumque sociis obsides 
restitueret, bello imposterum atque injuriis %%temeraret. Si hee 


* 
96 Lege, superbus et successibus tumens.—97 Lege, electioncm.—98 Lege, 
temperaret. 


DE VITA JULIT CASARIS. 1709 


faceret posse amicitiam inter eum Romanosque consistere. Alioquin 
quoniam ita Senatus consulto cautum esset, non se posse sociorum 
injurias negligere:’ huic legationi nil placatius respondens Ariovis- 
tus, ‘numquam se Romanis imperitandi legem preescripsisse’ ait. 
‘Non ergo equum esse sibi leges a Romanis statui: et suo jure 
suoque illos arbitrio belli parta moderari: et ipse cur non suo jure 
uti possit in victos? Jura hee esse bellorum qua gentibus omni- 
bus. Quid ad injurias spectet, non se bellum Eduis sine causa, 
hoc est si imperio pareant, illaturum, obsides ??miserrime redditu-° 
rum. Sin imperium detrecteut re ipsa probaturos, quid de tam 
Jonginquo in illis prosit Romana fraternitas ? Postremo ‘ commi- 
natione Cesarea nihil se moveri: nullam gentem ad eum diem 
secum sine suo discrimine concurrisse: facturum se Czsari ac 
Romanis quotiens vellent pugnee copiam, ostensurum, quid indomiti 
Germani inter arma geniti et nutriti, humi ad imbrem et ad solem 
jacere soliti, qui jam multis annis sub tecto non fuerint, contra 
omnem gentem bello valeant.’ His intentum Casarem Eduorum 
et Trevirorum uno tempore legationes advenerunt. Edui fines suos 
vastari novis populis e Germania nuper in Gallias transvectis 
querebantur. Treviri infinitam multitadinem Suevorum ad Rheni 
ripas duorum fratrum imperio pervenisse nuntiabant transitumque 
moliri. [33] His rumoribus Cesar experrectus ne conjungendi 
copias daret hostibus spatium, expeditissime dispositis que in rem 
erant, festinanti agmine in Ariovistum proficiscitur: Jam tridui iter 
exegerat *°°dum egressum illum finibus ad nobile Sequanorum 
opidum Vesuncionem occupandum ingenti cum exercitu properare 
comperit. Quod summo sibi studio prohibendum ratus erat, cum 
locus et fluminis ambitu, et ubi flumen eum deserit, montana arce 
validissimus ; insuper et rerum copia bellis aptissimus: flectit iter, 
et noctes diebus interserens, maximis itineribus Vesuncionem ante 
regis adventum pervenit, opidum introgressus presidiis oportunis 
firmat. Hic vero exercitum Romanum incredibilis rumor, tremor- 
que ‘persuaserat, initium trahens a quibusdam, qui, ut fit, Caesarem 
non nisi amicitiw jure prosecuti, belloque inexperti, atque ideo ad 
omnia trepidantes, Gallos pracipue mercatores de statu hostium 
assidue inquirebant: auditaque mole corporum, ac virtute et expe- 
rientia Germanorum, quotiensque cum his Gallorum  exercitus 
concurrissent, conspectum eorum tollerare nequivisse, ingentem 


99 Puto, minime,—100 Lege, cum.—1 Lege, pervaserat. 


1710 J. CELSI COMMENTARII 


formidinem mente conceperant, territique alios terrebant. Jamque 
velut contagione quadam totis castris effuso metu, alii simulatis 
causis necessarie profectionis missionem flagitabant, alios pudor 
solus continebat, sed tristitia oris et interdum lachrymis metum 
*concordiamque testantibus: et jam vulgi trepidatio ab *inhabitibus 
ad egregios viros serpens centurionum quoque et militum fortissi- 
mos animos attigerat: et quos fateri metum verecundia non sinebat, 
non se hostem formidare, sed angustias silvestrium locorum, per- 
plexumque durius iter, et difficultatem commeatuum, dicebant. 
Hec ad Cexsarem cum relata essent, non ignarus quantum in ani- 
mis hominum falsa etiam possit opinio, quamprimum hos terrores 
excutere instituit, priusquam in consternationem pestiferam coales- 
cant: [34] precipueque illud inter cetera ferebatur; obtorpuisse 
adeo omnes metu, ut si forte in aciem velit educere, neque signifer 
neque miles imperia excepturus sit. Convocatis ergo ad concionem 
eastris, orationem habuit plenam animosis exhortationibus, acerri- 
misque reprehensionibus. ‘Quod temerarie ac superbe consiliis se 
suis ingererent: non enim militum esse sed ducis meditari et 
providere quibus viis exercitum ducat; quibus artibus regat: qua 
quoniam sibi provisa sint omnia, frustra eos vanis ac ridiculis 
terroribus quati. Non milites ducem ducere, sed sequi oportere 
qua jussi sint: fidere quidem se, non commissurum Ariovistum, *ut 
amico hostis fiat populi Romani. Esto autem, male sana mens 
precipitem oblitumque sui ageret: non se tamen intelligere, cur 
hos tantos sibi fingerent pavores, aut de sui providentia, aut de 
propria virtute diffiderent, aut minus de se sperarent, *tali viro et 
certe nobili saltem ac quod de Gajo °Marco rustico Arpinate 
sperassent patres eorum, qui 7Thetonicos ac Cimbros, duobus 
cruentissimis et post hominum memoriam maximis preeliis delessent: 
neque vero desperandum vinci posse Germanos, qui, ut Romane 
de eis victorie tacerent, sepe ab ipsis Helvetiis nunc Romano 
subditis imperio victi essent: et siquando contrarium evenisset, non 
militum virtute, sed Ariovisti consilio gestum esse, qui cum se 
suumque exercitum multos menses palustribus tenuisset, jam de 
prelio desperantes ac dispersos aggressus inopino fudisset incursu: 


2 Forte, vecordiamque.—3 Forte, inhabilibus.—4 Lege, ut ea amico.—5 Sus- 
pecta verba: tali viro et certe nobili saltem ac.—6 Lege, Mario.—7 Lege, Teu- 
tonicos. ; 


DB VITA JULII CARSARIS, Wit 


proinde nil sibi ac suis ad vietoriam deesse, Romana modo constantia 
non desit. Nam qui degeneris causas metus in frumenti penuriain 
vertant, rursus arroganter facere, qui se curis sui ducis immisceant: 
sibi utique jam provisum quibus a populis frumenta suppeditentur: 
et preterea jam in campis frumenta maturescere. Denique nec 
*famam, nec errorem vie, quam pretendant quidam; nec omnino 
aliquid obstare, tantum non obstet ignavia: °mime Romanum 
malum. [35] Quod vero signa illos non secuturos audierit; non 
*°cedere: non id enim nisi vel adversa fortuna, que longe ad eum 
diem abesset ab eoyum signis; vel avaritia vel scelere aliquo solere 
contingere, que de illis suspicari nullo modo possit. Experturum 
famen se quamprimum, quod alioquin **delaturus fuerit; an Ro- 
manis metus in mentibus nova pestis; an virtus solita pudorque 
plus possint: edicere igitur jam hine se, ut nocte proxima vasa 
colligant, castraque moveant: idque illos se sperare facturos alacri- 
ter atque enixe. Si spes eum falleret, nec euntem in bellum 
quisquam alius sequeretur, iturum se tamen sola cum decima 
legione, de cujus fide nulla sibi esset hesitatio; et hance sibi pre- 
toriam cohortem fore.’ Mirum unius viri virtus ac facundia quane 
tum ‘*poscit in perplurimos; quanta his horumque similibus, et 
quam repentina mutatio animorum, quantus ex algenti metu fervor 
audacie; quanta totis castris alacritas. Nominatim decima 
legio per tribunos sibi gratias egit, tali sui ducis honestata judicio: 
relique omnes imperatori offenso verbis ac rebus satisfacere stu- 
duerunt, ad bellum et imperia cuncta promtissime, Cesar per 
Divitiacum, cui plurimum fidebat, itmere preparato, nocte castra 
movit; ut quod iratus edixerat, placatus impleret, et ambitis 
quinquaginta passuum milibus, '?qua planius pergeretur; continuo 
itinere dierum septem hosti tam proximus factus, ut inter 
amborum castra non nisi quatuor et viginti milia passuum 
interessent, constitit. Quod ubi Ariovistus agnovit, seu animi mu- 
tatione aliqua, seu metu forsitan ; accidit enim nonnunquam in 
bello, ut pars una vehementer alteram timens, non minus ab altera 
timeatur: Caterum quacunque motus ex causa, legatos misit ad 
Cxsarem, colloquio se paratum offerens, quod ‘‘pervicinitas sibi 
facilius fecisset ac tutius. Non recusavit Cesar, neque despexit 


8 Lege, famem.—9 Lege, minime.—10 Lege, credere.—11 Lege, dilaturus. 
—12 Lege, possit inter plurimos.—13 Lege, quo.—14 Lege, vicinitas. 


1712 J. CELSI COMMENTARIL 


oblationem : neque aliter quam in partem optimam interpretatus 
est, ad mentem se saniorem rediisse ; [30] suisque et reipublice 
beueficiis obstrictum, coactumque petitionis zquitate, cuncta deli- 
berantem, coepta duritie desiturum: colloquio dies quintus consti- 
tuitur. Oravit tamen Ariovistus ne quos secum pedites Cesar ad- 
duceret: alioquin non se ad diem colloquii venturum, timere 
enim se ab illis insidias. Noluit Cesar hac de causa rem 
quam putabat utilem impediri: sed decimam legionem, dum 
ad colloquium iret, Gallorum qui in castris erant equis imposuit, 
ut equitum specie falleret pedites metuentem: et ipse, si res pos- 
ceret, fidissimo omnium presidio uti posset. Qua in re jocatum 
unum ex peditibus non ineleganter accepimus: ‘plus,’ inquit, 
‘Cesar prestat quam promisit. Dixit enim se decimam legionem 
loco cohertis pratoriz habiturum. *° Eccue equites nos facit.’ 
Erat exiguus tumulus planitiei ingentis in medio, locus apparatus, 
ab utrisque castris equo spatio semotus: legio Cesaris equis im- 
posita ducentis passibus, pari itidem intervallo Ariovisti equitatus 
astiterat. Orationis Caesaree prima pars fuit ‘commemoratio be- 
neficiorum Senatus erga illum, quod regem eum, quod amicum 
dixisset, quod amplissimis muneribus honorasset, que eo gratiora 
esse debuerint, quo et in alios rariora, et in ipsum gratis absque 
ipsius collata essent merilis et absque notitia: idque sibi cum Se- 
natus eximia liberalitate, cum *°tamen ipsius Cesaris efticaci 
opera contigisse.’ Secunda pars ‘de Eduorum cum Romanis an- 
tiqua necessitudine, propter quam non modo possent salva hones- 
tate destitui, presertim cum ante Romanam quoque amicitiam 
totius Galli principatum sine lite possederint. Solere autem 
Romanos amicorum fortunas non tantum defendere sed augere. 
Eduos ergo florentissimo in statu suo Romanam amicitiam conse- 
cutos: sub eadem postea, principatum servitio, prosperitatem ca- 
lamitatibus permutasse, qua fronte quove animo tollerari posse 
Finis fuit, ‘ut peteret eadem ipsa, que legatorum ore petierat: 
bello in Eduos atque injuriis abstineret, obsides redderet, Germa- 
nos si emittere forsitan non posset; at saltem ne alios in Gallias 
transportaret.’ Barbarus ad ingenium reversus, [37] '7 plenw su- 
perbie jactantiaque responsum reddidit. Et primo quidem vir- 
tutes ipse et res suas multis extulit. Quod ad transitum in Gallias 


15 Lege, Ecce.—i6 Videtur tamen delendum.—17 Lege, plenum. 


DE VITA JULIL CA&SARIS. 1713 


aitineret, transisse quidem non sponte, sed coactum precibus Gal- 
forum. ‘Et noli,’ inquit, ¢o Cesar, opinari, sine magna premio- 
rum spe, et promissis ingentibus, me propinquos et patriam reli- 
quisse: habeo ego sedes in Gallia, habeo et obsides et tributa, 
Nihil bhorum vi, sed Galloram omnia voluntate, preter tributa, 
que jure belli victis imposui: quod non ego quidem bellum illis, 
sed ipsi primum intulerunt: omnes simul Galliz populi in me 
arma movere, quos ego omnes uno preelio vici: si deceptos se vel 
insidiis circumventos dicant, non recuso pugnare iterum, certam- 
que victoriam in ambigua fortune lance reponere: sin pacem bello 
preferunt ; cur non tributa persolvant, que pro pace convenerint, et 
hactenus sine contradictione persolverunt. Quod de multitudine 
Germanorum dicis, hance in Gaillias non cujusquam injurie, sed 
mee defensionis gratia traduco. Idque vel hine patet, quod roga- 
tus veni, bellumque non intuli, sed repuli: amicitiam sane populi 
Romani ut decori et presidio mihi esset appetii. Si mibi *®con- 
trarium verserif, cupidius etiam illam abjiciam quam assumpsi: 
vergit autem in contrariam si mihi jus meum longo usu prescrip- 
tum, sedes, obsides, ac tributa subtrahitis. Adde quod prius ego, 
quam tu in Gallias veni: ut mirer quid tibi negotii in provincia 
mea sift. Sunt ut vobis, sic et mihi fines ** quidem; et sicut inique 
agerem vestros irrumpendo; sic injuste nostros fines irrumpitis ;: 
sed enim Romanorum fratres Eduos dicis: non sum adeo rudis ac 
barbarus ut ignorem ; neque vos vestris in bellis Eduorum ope, 
*°neque illos in suis usos auxilio. Quid superest ‘aliud suspicari, 
nisi te gentis extern, nihil ad vos pertinentis, fraternitate simulata, 
ad mei solius excidium in Gallias exercitum adduxisse ; quem nisi 
abiens mature deduxeris, non pro amico sed pro hoste te futurum 
scito, et si preelio congredimur, teque ego forte victor occidero, 
unum dicam, **quid, ut reor nescis: [38] non me solum infesto 
hoste liberavero, sed multorum quoque principum gratiam Roma- 
norum hac una mihi cede quesiero, qui nil magis quam te 
perditum optant: idque mihi per nuntios intimarunt, ut intelligas 
** qui charus patriz tue sis. Sin abieris, Galliamque mihi 73 natura 
expeditamque reliqueris; magno ego te premio prosequar abeun- 
tem : nominatim quecumque geri bella volueris, ego illa seu semel 
pro omnibus stipendio accepto sine ullo tuo discrimine ae labore 


18 Lege, in contrarium verterit.—19 Lege, quidam.—20 Lege, neque illos in suis 
vestro usos auxilio.—21 Lege, quod. 22 Forte, quam charus.—23 Forte, vacuam. 
Delph. et Var. Clas. Ces. 5 Q 


1714 J. CELSI COMMENTARII 


conficiam.’ Adversus hee multa Cesar disseruit cur ceptis ab- 
sistere nullo modo posset: ‘neque enim sui aut Romani moris, 
socios atque amicos bene meritos in sua adversitate deserere, Gal- 
liam sane non tam Ariovisti esse quam Romanorum, qui ante eum 
per Quintum Fabium Maximum hune ultimum, Ruthenos et **Al- 
vernos Gallorum populos domuissent, primique armis possessionem 
Galliz apprehendissent: hac imter utramque victoriam interesse, 
quod libertatem quam Ariovistus victis abstulerit, Romani reliquis- 
sent, eamque eis in perpetuum salvam vellent. Ita enim senatum 
censuisse, ut Galli in libertate viverent, et suis legibus uterentur, 
atque ideo Romanorum in Gallia *tamen antiquius tamen justius 
imperium esse quam illius. Quod si quis forte huic senatus judi- 
cio *abstiterit, eam sat justam causam esse bellorum.’ Hee di- 
centi et plura etiam nune dicturo, Cesari nuntiatur; equitatum 
Ariovisti propius admotum jam tela jactare, et in eo rem esse ut 
prelium inchoétur. Itaque Cesar inexpleto sermone digreditur, 
et reversus ad suos imperat, ne quid omnino missilium in adversa- 
rios jacerent: nam etsi legionis, quam presidio sibi delegerat, ad- 
versus presentem hostium equitatum tutum satis esse certamen 
intelligeret, tiuiens tamen, ut erat fame studiosissimus, ne forte 
sermo vulgaris, spe culpam a nocentibus [39] ad insontes vertere 
solitus, sibi apud gentes imponeret, quod hostem colloquio circum- 
venire voluisset. Caterum ubiin castra est reditum, cognitum- 
que, qua superbia Ariovistus Gallia *7quasi sua Romanis in- 
trodiceret, ** quo non impetu sui jactis in Romanos telis colloquium 
pervertissent, mirum in modum crevere auimi *’?amicorum ardor- 
que pugnandi. Post biduum nutante, quantum intelligi datur, 
animo, misit iterum Ariovistus ad Cesarem, velle se de rebus agi 
cceptis nec perfectis secum, si ei placeat, latius agere: alioquin e 
suis aliquos ad se mitti petiit, cum quibus ut cum Cesare loqui 
posset: non censuit *“Cesarem pacificam furori barbarico iterum 
committendam ; ne quis forte subitus motus inter verba consurge- 
ret, unde sibi aliqua conflari posset infamia. Rursus et legatos 
mitti periculosissimum judicabat °° fidesque homines, namque alios 
non misisset, barbaris objici ratione modestiaque carentibus. Con- 
silium tandem cepit, ut Gajo Valerio Procillo Gallicz originis, sed 


24 Lege, Arvernos.—25 Forte, tum antiq. tum just.—26 Forte, obstiterit — 
27 Lege, quasi. sua Romanis interdiceret,—28 Forte, et quo non impetu.—29 
Forte, Romanorum.—30 Forte, fidosque. 


DE VITA JULII CASARIS. 1715 


Romane virtutis adolescenti, et Romano civi, legationis 3" heroé 
munus imponeret, et propter eximiam erga imperatorem fidem, et 
propter lingue Gallice notitiam, quam ipse etiam Ariovistus diu 
Gallis incumbendo didicerat. Addidit ei collegam M. Metium, 
Ariovisti ipsius hospitem, quod in hos duos et originis et hospitii 
jure minime seviturus barbarus videretur. Sic neque illis hospi- 
tium, neque origo, neque jus gentium valuit. Illico enim ut ad se 
venientes illos vidit, audiente exercitu quasi rabidus exclamavit: 
‘et quomodo,’ inquit, ‘huc venistis, an explorandi gratia? An 
quid rei est vobis in castris meis?’ parantes causam sui adventus 
loqui, vetuit et in vincula conclusit. Hoc facto statim inde disces- 
sit; et sex milia passuum prope Czsarem castra metatus est. [40] 
**Cumque ipse locum die proximo mutavit: et *dimissis a tergo 
castris Romanorum, ad duo milia passuum ab altera parte consedit, 
quo scilicet commeatus inde venturos ad Casarem impediret. 
Cesar autem quotidie instructam aciem castris educens, pugne 
copiam hostibus faciebat. Ariovistus se castris assidue continebat: 
sex famen equitum milia, et totidem expeditissimorum peditum* 
qui dietim levibus preeliis Romanos incesserent. Id vero cum 
diebus quinque continuis actum esset, cognito Czsar hostium pro- 
posito, non diutius tulit se commeatibus intercludi: sed castra hos- 
tium transcendens ad sexcentos non amplius passus, locum novis 
castris idoneum occupavit: et presagiens barbarum obstiturum, 
tres acies ordinaverat, quarum duz in hostem verse et in preelium 
intentz essent, tertia metandis castris incumberet: quod Ariovistus 
intelligens, magna parte pedestris exercitus et *5omnium equitatum 
immisso, turbare rem voluit nec valuit. Ita devoti erant omnes ad 
imperium Cesaris exequendum. Jam duo inter Romana castra 
coartatus hostis, et multis insultibus lacessitus, castris tamen perti- 
naciter se tenebat: quod cum Cesar admirans ex captivis inquire- 
ret; quid cause esset quod Germani *bellatissimi homines sic 
bella metuerent, deprehendit eos sortibus muliercularum castra 
sequentium absterritos, ne ante novam lunam manum cum hoste 
consererent: *7cumque moram Germanorum pervetustum esse ut 
talibus regerentur. Czesar vero cui nulla videretur gravior jactura 
quam temporis, vix adhue triduo exspectato, firmayit, quod inge= 
nio non posset, vi aperta hostes in preelium elicere. Itaque suis 

31 Forte, hujusce.—32 Lege, euwmque ipsum.—33 Dimittere, pro relinquere, 
sepissime utitur hic auctor.—34 Deest aliquod verbum,—35 Lege, omni 
equitatu.—36 Lege, bellacissimii—37 Lege, eumque m.rem. 


1716 J. CELSI COMMENTARII 


castris duobus dimisso gemino presidio, cum omnibus copiis castra 
hostium invadit. Videns Ariovistus trahi amplius ratione non 
posse, plurimis ex populis Germanorum ingentem aciem instruxit 
atque ita omnem exercitum [41] rhedis et curribus circumclusit; 
ut nulla fugee spe, prasertim equitibus superesset. Fuerunt et 
viris intermixte fatiloque, de quibus diximus mulieres alizque 
viros secute; fletibus altis orantes, ne Romanis ad servitium trade- 
rentur. Concurrerunt autem tanto impetu Germani, ut, consump- 
to mox spatio, quod acies dirimebat, jactandi pila nulla occasio 
superesset aut facultas. Projectis igitur missilibus, res gladiis acta 
est, eventu alioquamdiu dubio: fracta tandem pertinacia Germa- 
norum, omnes terga verterunt: et diruptis obicibus plaustrorum 
quibus firmasse aciem dux sperabat, usque ad Rheni ripam fuga 
perpetua fuit: cujus alveum nando quidam; alii parvis navigiis 
transierunt; quo ex numero ipse fuit Ariovistus, qui deposita credo 
superbie suz sarcina, que tanta erat, ut eam nec Germania cape- 
ret, nec Gallia tolleraret; cimba unica casu in ripa citeriore amnis 
inventa; solus in adversam ripam se proripuit. Reliqui pene om- 
nes instante Romano equitatu **fugz medio periere. In quibus 
due Ariovisti conjuges altera Sueva, Norica altera, quarum primam 
domo digrediens eduxerat, secundam dum in Galliis moram 
traxit, duxerat, filiarum quoque altera cvsa fuit, capta altera. 
G. Valerius, quem ab Ariovisto captum memoravimus, in ipsum 
Czsarem, hostem insequentem ; dum tribus catenis vinctus trahe- 
retur incidit; quo nil lzetius in tota illa victoria Cesar vidit: sum- 
ma sibi letitia ac voluptas fuit, virum talem, tamque ei familiarem 
erudelissimis hostium manibus, quibus ipse eum objecerat, ereptum 
recepisse: neque de sua prosperitate aliquid amici miseria 
diminutum. Ile vero jam liber flebile ridiculum narrabat, co- 
ram se fuisse de sua salute sortibus inquisitum: an scilicet 
flammis exurendus esset, an in tempus aliud differendus, seque jam 
jactu sortium dilatum, beneficio Cesaris salvum esse : collega quo- 
que ejus reinventus Metius et Cesari prasentatus auxit gaudium. 
[42] Hae victoria dimulgata; Suevi, qui ad Rhenum transituri 
convenerant retrocessere; effuseque domes suas ac trepide repeten- 
tes, a finitimis magna strage deleti sunt: magnosque in Germania 
et in Gallia rerum motus hujus preelii eventus excierat. Cesar 
autem estate una duabus inclitus victoriis, °°et Sequanos, paulo 


38 Forte, fuge in medio.—39 Lege, in Sequanos. 


DE VITA JULII C/ESARIS. 1717 


antequam tempus exigeret, in hiberna perduxit exercitum, quibus 
Labienum preficiens ipse *°interiorem Galliam properavit. 


LIBER If. 


CsARI Cisalpina in Gallia demoranti et fame vocibus et Labieni 
litteris nuntiatur, Belgas quos Gallorum precipuos esse monstra- 
vimus conjurasse omnes adversus populum Romanum; et jureju- 
rando, *'obsidibus conjuratione firmata. Rei hujus causam esse 
multiplicem ; unam quod timerent, ne statu superioris Galliz com- 
posito; ad eos ex ordine **venirentur ; alteram, quod ad bellum, 
Gallorum reliquorum consiliis urgerentur: quibus urgendi quoque 
cause erant variz ; quibusdam, ut nidificare Germanos in Galliis 
wgre tulerant ; sic ibidem Romanos hibernare et perpetuas sedes 
cligere, animo nihil equiore ferentibus : aliis causa erat sola vani- 
tas et stultorum animis novandarum rerum semper innata cupidi- 
tas. Erant quibus abunde opes affluerent ad conducendos homi- 
nes; et hac via in populis preeminentiam; et quasi quedam sibi 
regna conflarent, quod Romanis imperantibus, ewquatisque rebus 
omnibus, se, ut soliti erant, facere posse “differrent. Sane his 
rumoribus Casar motus, duas nunc etiam legiones citeriore scribit 
in Gallia, easque per Quintum Pedium legatum suum, ulteriorem 
in Galliam transmittit, ipse mox sequitur: et Senonibus, proxi- 
misque Belgarum, [43] curam inquirendi statum propositumque 
hostium imponit; quibus haut dubie unanimi assertione referenti- 
bus, bellum grave contra Cxsarem parari, ire ad eos, et periculis 
sese obvium ferre disposuit. Confestim ergo motis castris quin- 
todecimo die Belgarum fines attigit : insperato adventu moti Rhemi 
legatos ad eum principes civitatis duos mittunt excusantes inno- 
centiam: non se cum reliquis conjurasse, imo quidem Suessiones 
fratres ac proximos suos a furore publico retrahere voluisse, neque 
ullo ingenio potuisse : **tanto enim esse conjurationis impetum ut 


40 Lege, in citeriorem.—A1 Lege, et obsidibus,—A2 Lege, veniretur.—43 Forte, 
difiderent.—44 Lege, tantum. 


IIS J. CELSI COMMENTARII 


frenari nequeant. Conjurasse autem Belgas omnes, et cum his 
Germanos, qui cis Rhenum habitarent : se a belli consiliis alienos ; 
itaque deditionem et obsides et opida et frumentum et omne 
genus obsequii promptis offerre animis. Cumque ex his jam in 
fidem receptis quereret scrupulose de viribus hostium, comperit 
eos antiquitus a Germanis originem ducere, Rhenumque olim 
transgressos omnem sepe Galliam vexasse, populos suis sedibus 
ejecisse ; auctis denique viribus; et Cimbros et Theutones gentis 
auctores suis finibus *circuisse. Dum vero de numero, deque 
excellentia quereret; deprehendit inter Belgas plurimum posse 
*6Bellionatos; eos centum milia, in quibus essent electa sexaginta 
milia hominum, armasse, bellique totius primas sibi partes expos- 
cere: proximos esse Suessiones amplissimos atque uberrimos agros 
‘7incolere: eos habere quinquaginta milia armatorum: totidem 
Nervios omnium ferocissimos, Attrebates autem quindecim milia, 
Ambianos decem milia, Morinos vigintiquinque milia, Menapios 
septem milia, *%Caltes decem milia, Catuanos decem novem 
milia, reliquos aliquot populos qui Germani essent cis Rhenum 
quadraginta milia. Horumque omnium et totius belli ducem con- 
sensu publico delectum. *°Galbum quendam, [44] *°Suessionem 
regem, prudentia clarum virum ac justitia. His compertis Czesar 
Rhemos honorifica oratione complexus, senatum eorum ad se 
venire imperat, et principum filios obsides adducere: que ad 
destinatum diem obedientissime adimpleta sunt. Numero autem 
motus, Divitiacum Heduum curiosius admonet, quantum reipub- 
lice salutique omnium expediat, vires hostium distrahi, ne tanta 
simul cum multitudine decertandum esset. Id autem nullo modo 
melius fieri posse, quam si Hedui summa vi Bellovacorum fines 
irrumpant atque omnia populentur. Sic instructum oratumque 
illum in patriam suam mittit. Czterum digresso illo Belgarum 
copias contractas appropinquare, et a Rhemis, et a suis explora- 
toribus intellexit. Ilico igitur **Maronem amnem per Rhemorum 
fines ultimos decurrentem transit. °*Ubique tuto et oportuno 
loco castra communit, flumine unum castrorum latus ambiente, 
tutumque iter et Rhemorum et urbium aliarum venturis commea- 
tibus adhibente. Castris omni sollicitudine *‘ingenieque firmatis, 


45 Forte, arcuisse.—46 Forte, Bellovacos.—47 Lege, tncolentes.—48 Lege, 
Culetes.—49 Galba dicitur Ceesari.—50O Suessionum sic yocat Cesar.—51 Lege, 
Axonam.—52 Forte, ibique.—53 Lege, ingenioque. 


DE VITA JULII C2ASARIS. 1719 


ef presidio ponti, qui fluminis ripas conjungebat imposito, et trans 
pontem Titurio Sabino legato cum sex cohortibus ad custodiam 
misso, nova Cesaris animum ferit cura. Nempe ‘*Bracem opi- 
dum Rhemorum non nisi octo milibus passuum semotum a Roma- 
nis castris, Belgas tantis viribus oppugnare nuntiatum est; ut pre 
multitudine lapides ac tela jactantium nec defendi opidum nec in 
muris consisti possit. Denique jam murum dirui; jam_ portas 
incendi, nec dubium quin jam dudum oppugnatio consummata 
essef, nisi *direptrix preeliorum nox intervenisset nec sustineri 
posse amplius nisi confestim laborantibus succurratur. Hoe cum 
{ecius Rhemorum nobilissimus, et populo acceptissimus, [45] unus 
ex his duobus qui ad Cesarem legati cum ‘°dedicatione urbis ad- 
venerant, tum vero opidi prefectus nocte denuntiasset, statim quia 
moram necessitas ultima non ferebat, per medias tenebras, his eis- 
dem, quia Iccio missi erant, ducibus, Numidas Cesar et Creten- 
ses sagittarios, et fundatores Belearicos intra opidum destinavit ; 
quorum adventus opidanis spem defensionis attulit, Belgis expug- 
nationis abstulit. Mane igitur agris circa opidum vastatis atque 
incensis zdificiis oppugnatione omissa in Czsarem tota belli mole 
s7utuntur. Jamqune ad duo milia passuum juxta erant, quorum 
castra plus quam octo milia occupabant, quantum e flammis fu- 
moque intelligere erat. Ttaque Czesar et numero motus ut dixi et 
fama virtutis simul ac ‘Smagnanimus et differre preelium decrevit, 
et assiduis congressibus quid hostibus virium, quid suis animorum 
esset experiri. Postquam abunde esse perpendit : statuit fortunam 
prelii tentare. Fossa tamen circumducta, ne forte ea, quam 
solam verebatur, multitudine circuiri quiret; nec nisi in faciem 
pugnaretur, et duas quidem legiones nuperrime scriptas ut de 
quibus nondum expertis in acie forte non fideret; ad castrorum 
posuit tutelam ; ut tamen si res posceret, anxilio egentibus subve- 
nirent : ipse cum reliquis copiis ante castra aciem instruit. Idem 
hostes ab adverso jam fecerant: unum erat quod preelium morare- 
tur, quod scilicet inter duos exercitus exigua palus erat: hane ut 
hostes transirent, utraque partium expectabat, ut prius ingressos 
iniquis locis invaderent: sed quod utraque pars sperabat, utraque 
differebat, quo temeritas prius ab hostibus inciperet. °?Dum 
ium interea equites invicem miscerentur, essetque illo in con- 


54 Lege, Bibracem.—55 Lege, diremptrix.—s6 Lege, deditione.—57 Lege, 
ecrtuntur,—538 Lege, magnanimitatis.—59 Forte, Cum tamen. 


1720 J. CELS! COMMENTARIE 


gressu superior equitatus Romanus, quem Cesar in castra proelio 
prosperiore reducere contentus fuit: hostes ubi intellexerunt frus- 
tra se paludis transitum exspectare flumen ©vadere nisi sunt: ut 
si possent castellum a Titurio “‘incessum caperent pontemque [46] 
confringerent, ©’si minus, vicina arya vastarent Romanis utilia, 
eaque parte venturos interciperent commeatus: certior de eis 
Cesar a Titurio effectus, equitatum levemque armaturam ad pre- 
sidium loci ducit: ibique durissimo Marte concursum est: dum 
Romani primos hostes in transitu fluminis occupatos e ripa dejice- 
rent ciderentque, et proximos animosius quam consultius per 
priorum cadavera transeuntes, densa missilium nube comprimerent 
“arcentesque : et si forte transissent in aperto inyentos ac preeven- 
tos occiderent; sic repulsi undique et frumenti inopia laborantes 
communi consilio decreverunt opera pretium fore, ut gens que- 
libet in suam patriam rediret: et cui Romani primum arma intu- 
lissent, eo omnes accurrerent: sibique invicem opem ferrent et 
suis frugibus alerentur; et suis in finibus potissimum dimicarent. 
Accessit ad alias discedendi causas, quod Divitiacum, cui hoc 
Czsarem imperasse supra retuli, Bellovacorum terris obequitare 
perceperant, et ferre suis auxilium utilius extimabant, quam procul 
domo cum Romanis arma conferre. Abeuntes nocte nullo ordine 
magnisque clamoribus Czesarem exciverunt: ibant autem non ut 
ire, sed ut fugere viderentur: itaque veritus insidias, ut qui pro- 
fectionis idoneam causam non videret, suos in castris nullo tenuit 
tumultu: ubi rem omnem, sicut erat, exploratorum fides, et lux 
superveniens patefecit, equitatum Romanum hostium vestigiis in- 
stare et novissimos retardare imperat. Tresque hinc legiones sub- 
sequi: equitatui, Quintum Pedium, et “Lucium Arunculeum Coc- 
tam ; legionibus Titum Labienum preficit: qui impigerrime pro- 
fecti et nocturna fuga fessos ac dispersos assecuti maximam ex his 
stragem edidere, dum resistunt ultimi cogente periculo, primi au- 
tem tumultu eminus audito quasi res ad se minime pertineret, 
fuga sibi quisque consuleret: [47] ita his urgentibus, illis autem 
vel vane resistentibus vel plane * reddentibus ipsa quidem: sed 
quam longa dies tam longa fuit etiam hominum cedes : sero autem 
Romani in castra fessi, ut auguror, et jejuni, sui ducis imperio 
rediere. Triduum illic egit Cesar: ubi hostes fuga evanuisse cog- 


60 Forte, vadare.—61 Lege, insessum.—62 Forte, sin —63 Lege, arcerentque, 
—64 Lege, Lucium Aurunculeium Cottam. , 


DE VITA JULII CHSARIS. 1721 


wovit, Suessionum fines Rhemis proximis ingressus. © Nomodi- 
mum opidum aggreditur, quod indefensum fama vulgaverat et sic 
erat: sed nocte Suessiones introgressi defensionem apparant. Et 
dum vineas admoveri muris cernerent, turres et machinas quales 
nec viderant quidem unquam, nec audierant, stupefacti, oppugna- 
tione non expectata, nuntios opidum seque sua dedentes ad Cz- 
sarem transmittunt, ac datis obsidibus nobilissimis gentis, inter 
quos duo filii regis erant, traditisque armis omnibus in Romanam 
fidem Rhemorum precibus sunt recepti. Hine in Bellovacos itum, 
qui cum se in opidum munitum ac validum contulissent, cui 
“Bracuspantium nomen erat, exercitu propinquante, omnes pub- 
lico de consilio majores natu, obviam egressi manibus tensis ad 
Cesarem alta voce se in fidem “ejus committere neque contra 
Romanos arnia movendi animum habere testati sunt. Cumque 
exercitus opidum propius accessisset, idem de muris faciebant 
clamabantque mulieres ac pueri: motum Cesarem spectaculo Di- 
vitiacus Eduus in hance sententiam allocutus est: ‘Semper Bello- 
vacos servasse fidem et amicitiam Heduorum, nunc falsis consiliis 
agitatos a suis primoribus, qui dicerent Eduos turpi servitio op- 
pressos a Cesare digna et indigna pati, execratos patientiam ami- 
corum, Romanumque recusantes imperium, consurrexisse cum 
ceteris, et ‘furore publico scripsisse, tandem fraude recognita, et 
Bellovacos ad misericordiam Czesaris confugere, et perfidos con- 
sultores recogitantes quid mali suis civibus invexerint, [48] meri- 
tum supplicium metuentes in Britanniam profugisse. Orare non 
cos modo qui erraverunt, sed se quoque, suo simul atque Hedu- 
orum nomine ut eis indulgeat. Id enim et ipsius Czsaris et Edu- 
orum ad gloriam pertinere, si et eum tam miti esse animo et apud 
eum Eduos tantum posse innetuerit.” Annuit Caesar seque et 
Divitiaci et Eduorum gratia Bellovacos recipere ; eosque se inco- 
lumes servaturum bona fide professus est, traditis tamen armis 
omnibus, ac sexcentis obsidibus, quorum tantum numerum ut pete- 
ret, urbis suadebat ac populi magnitudo. Inde Ambiani, fines 
eorum ingresso Czesari, statim se suaque omnia dedidere. 

Nervii restabant; ferox genus, et mercatoribus adversum : his 
preesertim qui delitias aut vina conveherent, opinione insita, ener- 
vari rebus mollibus animos, et a belli studiis elanguere ac lentes- 


65 Lege, Noviodunum.—66 Bratuspuntium legitur in Cesare.—67 Lege, se 
in fidem ejus se committere.—68 Forte, furori publico consensisse aut subscripsisse. 


1722 J. CELSI COMMENTARII 


cere: viri acres, quibus cxteros a patria virtute degenerantes, qui 
se Cawsari tam facile tradidissent, irridere magis et arguere quam 
imitari mens esset, aut legatos mittere, aut ullam conditionem 
pacis, vel summis auribus audire: hi quidem et cum eis Atrebates 
ac ©Viromandui trans fluvium Sabin conjunctis copiis Casarem 
expectabant.  7°Aduatueci quoque, sic enim scriptum invenio, sive 
ut reor Aduaci, ut eis se conjungerent properabant. Czesar ex- 
ploratores ac deinde centuriones militia peritos ad locum castris 
idoneum occupandum miserat. Erant tamen in Romano exercitu 
Galli quidam ex dedititiis, qui contra fidem sacramenti mores et 
consilia Romanorum Nerviis aperirent; et seu rerum ignorantia, 
™naturali consuetudine mentiendi, addendique semper rebus ali- 
quid; spem fecerant, si forte incompositos aggredirentur, facile 
Romanas acies posse turbari; et Nervii quidam intra silvarum late- 
bras se tepebant, nunc in apertum erumpentes, nune vicissim se 
in silvam retrahentes, [49] Romanis propter imperitiam locorum 
insequi non audentibus. Jam Romani exercitus pars maxima ad 
metandum castra precesserat : proxima impedimenta medium de 
more locum occupabant : duz legiones ad eorum custodiam seque- 
bantur. In hos Nervii omnes, ut a proditoribus docti erant, prae- 
cipiti impetu irruerunt, atque inde preter spem repulsi pari velo- 
citate conversi ad eos, qui in opere occupati erant; miram pertur- 
bationem Romanis injecerunt: ita wt Cesar cura multiplici distrae- 
tus variarum rerum cul primum occurreret, in tanta temporis bre- 
vitate parumper hesitaret: uni enim simul hee omnia exequenda 
erant : explicandum vexillum solemne apud Romanos indicium 
inchoandi prelii: ad idem quoque dandum tuba signum: milites 
ab opere castrorum ad opus armorum retrahendi: qui petendi 
valli causa longius 7*illum abiissent evocandi: ordinandz acies: 
firmandi oratione ducis animi: quibus ne dum omnibus, sed nec 
singulis quidem, hine temporis angustia, hinc hostium instantia 
spatium dabat: sed experientia militum Romanorum, quibus novi 
nihil accidere poterat, per se ipsam sine cujusquam quoque ducis 
imperio prompta erat casibus cunctis occurrere. Praterea Cesar 
ipse cunctis legionibus singulos prafecerat legatos, 7*vetuerat vel 
nummum digredi, quorum quisque dux magnus haberetur: nisi 


69 Veromandui Cesari dicuntur.—70 Aduatici in Cesare dicuntur.—71 Lege, 
seu naturali consuctudine—72 Lege, illinc abiissent.—73 Forte, legates, quos 
vetuerat vel minimum digredi, aut forte hac verba delenda sunt, 


DE VITA JULIT CAESARIS. 1723 


sub maximo militasset. Horum et ducum virtus et militum egre- 
gie primum hostium impetum sustinuit repulitque. Casar quoque 
pro tempore nulli rei deerat, et milites hortabatur prasertim pre- 
dilectz sibi legionis decime: sed exhortatio necessario brevis erat, 
virtutis ut pristinee meminissent, neve insolita rerum specie turba- 
rentur: et quoniam differri res amplius non valebat, signum 
pugne tuba dedit: et tam nihil spatii fuit ; ut ne dicam consnetz 
solemnitates preliorum omitterentur, [50] sed vix galeas induendi 
licentia superesset. Nullus fuit acierum ordo, nulla ars mili- 
tie, fortuna, que primas solet, omnes sibi pugne tumultuarie 
partes usurpaverat: qui ab opere ad preelium redibant, que 
casu quisque sigua conspexerat, illis se caqnfestim applicabat, 
atque illa sequebatur; ne suum proprium inquirendo confusis 
omnibus tempus amitteret, omne quod in hostes iret suum signum 
extimabat: ancipiti et terribili Marte pugnatum: sed per medias 
difficultates atque pericula Romana virtus erupit. Et quum per 
gentes divisus erat hostium exercitus, nona simul ac decima legio 
fessos labore victosque vulneribus fregit Atrebates. Octava vero 
et undecima Viromanduos cum duce suo 7*Buduoegnaco quodam, 
qui summi apud eos loci erat. Cum Nerviis obstinacius certamen 
fuit usque adeo ut pene in dubio fuerit Romana fortuna: et Treviri 
equites opinatissime virtutis inter omnes Gallos, qui auxilio Ronia- 
nis advenerant, dispersas legiones, et referta hostibus castra atque 
omnia circum turbata cernentes, actum de Romanis rati, fugerent, 
victosque illos ac deletos sue patrie nuntiarent. Cesar tamen 
ubique semper magnus, tum magnis etiam periculis permaximus, 
ubi signiferos interfectos, centuriones autem cesos aut saucios, 
interque alios Pub. Sextium Baculum fortissimum virum multis 
debilitatum vulneribus, et jam pedibus suis insistere non valentem 
vidit, aliorum quosdam segniter pugnantes, tela tantum hostium 
vitare; quosdam sensim cedere; quosdam preelio excedere, hostes 
instare ac premere; et nihil omnino respiramenti suis dare; deni- 
que in extremo rem positam intellexit; nilque jam presidii super- 
esse quo vel perdita restauraret vel ruin occurreret: auxilium 
quod aliunde non poterat a seipso cogitans exigendum; quod ipse 
tum forte sine clipeo esset militi lentius dimicanti scutum abstulit: 
et in primam aciem provectus magna voce centuriones proximos, 
suo quemque nomine increpans atque appellans, [51] czteros ge- 


74 Boduognato Cesari, 


1724 J. CELSI] COMMENTARII 


nerali exhortatione sollicitans, nec preire, sed se sequi jubens, 
reintegrare pugnam jam languentem; hinc amore ducis, hine pudore 
compulit. Crederes unius apimi robur atque ardorem in omnes 
subita inspiratione diffusum, tantumque vox ducis et exemplum 
’Sfervide omnes fortiterque pugnarent: et qui in fugam verti coepe- 
runt, et qui vulneribus tardabantur, simul in hostes vultu atque 
animis versi mutationem rerum adeo repentinam peperere, ut vix 
credi posset, exercitus illos esse, qui paulo ante couflixerant. 
Nervii modo victores victi illico deletique sunt; nou multi tamen, 
nee ut dictu sic et factu facile; nempe suorum cadaveribus insis- 
tentes, factoque ex lis 7°cumulo ut quasi de loco altiore pugnarent, 
usque ad mortem forte propositum tenuerunt: fregit tamen eorum 
pertinaciam Romana perseverantia: sic nutantem labentemque for- 
tunam publicam unius viri virtus felicitasque sustinuit. Senes ac 
femine puerique quos cum fortunis suis omnibus Nervii in preelium 
exeuntes in paludibus procul abdiderant; audita suorum clade, ut 
nihil usquam clausum victis, sic victoribus nihil 77imperium opinan- 
tes, communi omnium superstitum consilio per legatos sese Czesari 
*8dederunt: et ut publice professione miserie facilius victoris 
misericordiam impetrarent; populum Nerviorum a sexaginta mili- 
bus ad quingentos; senatum a sexcentis ad tres redisse memora- 
bant. Misertus est Cesar fortissime gentis, et 7’reliquas liberas 
suis uti legibus sanxit, precepitque finitimis ne quis eorum calami- 
tatibus insultaret. Aduaci, qui ut diximus opem Nerviis ferebant, 
audito prelii hujus eventu, [52] suam in patriam rediere, seque 
omnes in ®°ferte unum ac munitum opidum abdidere: ibi eos 
Cesar obsidione conclusit, qui machinas procul ‘‘intuitu irride- 
bant, querebantque de muro, quibus illas viribus moturi, quibus 
manibus laturi essent, tantille prasertim homines stature: solent 
enim pre suorum mole corporum gentes **Arthoe Romanam 
spernere mediocritatem: ®%post admoveri muris machinas aspexe- 
runt, insueto et nunquam alias viso spectaculo stupefacti, legatos 
ad Casarem destinarunt; quorum unus in hanc sententiam verba 
fecit. ‘Credimus o Romani vos non sine ceelesti auxilio preeliari, 
qui bec omnibus impossibilia tam **inumerabili facilitate perficitis; 


75 Deest valuit, ut aut simile quid.—76 Forte, tumulo.—77 Lege, imper- 
vium.—78 Lege, dediderunt.—79 Lege, reliquias.—80 Forte, forte unum.— 
81 Forte, intuitii—82 Lege, Arctoe.—83 Lege, postquam.—B84 Forte, mirabili. 


DE VITA JULII C/ASARIS. 1725 


quamobrem resistere vobis non est nostri propositi: sed in potesta- 
tem vestram nos et nostra committimus: unum hoc exposcimus, si 
tanta est clementia tua Cesar, quanta fama loquitur, si salutem 
nobis tribuis, ut arma non auferas: vicini enim nostri omnes fere 


_ nos oderunt, nobisque invident, a quibus nos amissis armis prote- 


gere nequeamus: alioquin optabilius est, quidquid libuerit a vobis 
talibus viris pati, quam suppliciis ad necem dedi ab iis, quibus im- 
perare consuevimus.’ Ad hee Cesar: ‘Servassem,’ inquit, ‘ vos 
libentius si vos dedissetis antequam muris machinas admoverem: 
sed et nunc servabo magisque in vobis naturam, moremque meum, 
quam meritum vestrum sequar.. Ita tamen ut sine armorum tradi- 
tione deditio non procedat. Nam quod de odio vicinorum dicitis 
eurandum mihi linquite: ego indemnitati vestre providebo, ut 
Nerviorum providi, jubendo finitimis ne vos ledant. Jussu meo, 
quam vestris armis eritis tutiores.’ Hoc precepto vis armorum 
ingens tradita: sed et magna pars retenta, atque abdita, ut ab iis 
qui metu belli, non amore pacis agebantur, traditum quoque opi- 
dum. Et quietus ille dies fuit; nocte proxima Cesar milites suos 
muris egredi claudique portas jusserat, ne quid injuriz cives a 
militibus paterentur: [53] sed huic Cesaree pietati hostium fraus 
* obictus erat. Itaque barbarica *Slenitate mutato repente consilio 
rebellarunt: neque victori opidum abstulisse coutenti, castra etiam 
invasere, tanto impetu, tantoque ardore, non modo contra Roma- 
nam virtutem, sed contra iniquitatem etiam locorum, ut facile 
apparet, desperantes de salute pugnare. Eo congressu ex illis ad 
quatuor milia cecidere: ceteris intra opidum compulsis: sic omni 
penitus spe abjecta ut die proxima frangentibus portas Romanis 
pullus obstiterit: captum opidum, *¢venditque omnes, quorum 
turbam quinquaginta trium’ milium numerum implesse compertum 
fuit. Per eosdem dies a legato Czsaris P. Crasso, quem modo ad 
Venetos, aliosque quamplures populos, qui extremum accolunt 
Oceanum przmiserat, nuntiatur, omnes illas gentes sponte sub 
Romanum imperium venisse. Jam ad Barbaros, qui trans Rhenum 
habitant, Romane Cesareeque virtutis et clementiz fama perve- 
nerat, *7adeo percrebuerat, ut omnes ultro ad Cesarem legatos 
mitterent: qui se et daturos obsides et jussa facturos *®sponderunt, 


85 Lege, levitate—86 Lege, venditique—87 Forte, adeoque.—88 Lege, 
Spoponderunt. 


1726 J. CELSI COMMENTARII 


quos ad se redire “inconsecuture estatis imperavit, cum ipse 
scilicet ex Italia rediisset; °°que deductis °tin Carmites ac Tu- 
rones in hiberna legionibus festinabat: pramissis Romam litteris de 
rebus a se gestis; quarum merito quindecim dierum supplicatio est 
indicta, quem honorem ante eum ducum nullus habuerat, 


LIBER Ill. 


Dicresso Cesare ex Galliis, Sergius Galba, quem legatum in Se- 
dunos aliasque urbes proximas cum parte equitatus et duodecima 
legione dimiserat, Sedunorum aliorumque dolentium filios suos obsi- 
dum nomine sibi eripi, [54] et Romanos publice utilitatis °*con- 
tentu, vere autem dominandi Jibidine illis in regionibus consedisse 
egro animo ferentium, eorumque *’contemnentium **insuperatis 
insidiis cireumventus, adeo in angusto fult, ut consilium ipse suique 
omnes caperent erumpendi seque fuge presidio salvandi: quo 
tamen consilio non rejecto, sed dilato, elegerunt armis potius ex- 
periri quam fuga, si qua esset ad salutem via. Cum vero hostes 
castra invasissent et multitudine freti, fessis integres submittendo; 
quod apud Romanos non modo fessis, sed ue vulneratis quidem 
fieri poterat; quibus ne dum requiescere, sed ne loco arrepto vel 
parumper cedere liceret; usque adeo eos attrivissent, ut oppugna- 
tione sex continuis horis sine intermissione °*Sportenta, res Romana 
jam ad desperationem ultimam spectaret; nec tam pro salute am- 
plius quam pro ultione resisterent, ne inulti perirent: P. Sextius 
Baculus centurio primi quem in congressu Nerviorum multis afflic- 
tum vulneribus memoravi; simulque Gajus Volusenus tribunus 
militum, consultissimi duo, fortissimique viri propere Galbam 
adeunt; ‘et una est,’ inquiunt, ‘ spes salutis, si consilium quod pri- 
mum sumpsimus vel uliimum exequamur. Nam quid hic agimus 
laborantes? longe isti nos numero antecedunt. %Cum in hos 

89 Forte, initio secuture.—90 Lege, quo.—91 Lege, in Carnutes.—92 Forte, 


obtentu.—93 Lege, paucitatem contemnentium.—94 Forte, insperatis.—95 Lege, 
protentu.—96 Forte, Quin. 


DE VITA JULII CAESARIS. 1727 


Barbaros violenter irrumpimus, et nil tale cogitantes aggredimur ; 
aderit pio forsitan fortuna conatui. Alioquin nisi impetu vincimus 
pugna vincemur ordinaria.’ Acquievit fidis Galba consiliis: et 
erant quibus merito °’credentur. Mox edoctis centurionibus ac 
tribunis quod facto opus esset, militibus edicitur, ut respirent: 
neque aliud quidquam agant quam tela hostium sustinere: intenti- 
que interim signum eruptionis exspectent: vix brevi hora laboriosz 
tradita quieti, dato signo, [55] quod conyenerat, subito preter 
spem castrorum portis erumpitur tantis animis, ut stupentes barbari 
ferre impetum non possent et dicto citius pugne status mutaretur ; 
ut qui modo invadebant, invaderentur, et qui invadebantur, inva- 
derent; quique in castris clausi oppugnatione terribili ad captivi- 
tatem et supplicium petebantur in medios hostes invecti ferro obvia 
cuncta prosternerent: ita ut ex triginta milibus barbarorum, qui 
legionem unam *%cum steterant; brevi temporis in spatio plus 
quam decem milia cxsa essent: reliquos morti non virtus; sed fuga 
preripuit. Sic virorum fortium prudentiumque consilia prosperis 
prosequitur fortuna successibus: his actis Romani victores sese in 
castra recipiunt: sed Galba memor se illis in locis a Cesare dimis- 
sum, non ut bellum gereret, sed ut ?°inter illud ex Gailiis per Alpes 
ad Italiam difficile, ac mercatoribus onerosum et pene *°obstrusum 
perplexumque portoriis, periculosumque latrunculis patefaceret, 
suaque tutum redderet presentia. Insuper victor licet, nolens 
tamen rem fortune sepius committere, et rursus extrema tentare, 
inde statim nuilo obstante in Allobroges *Romanam est reversus: 
atque ibi tranquillus hibernavit. Alia subinde belli materia per 
ducis absentiam orta erat. Publius Crassus egregius *et adolescens 
cum septima legione dimissus a Cesare secus Oceanum hibernavit. 
Is frumenti *finitimas legatos singulos; ad Venetes vero geminos 
destinavit: quod gens illa esset omnium ejus regionis potentissima; 
cujus hodie quod sciam, sic transeunt res humane, ne nomen qul- 
dem aut vestigium ullum extat. Illi autem cogitantes, hoc fortassis 
modo sese obsides, quos Romanis non sponte dederant, recupera- 
turos, legatos detinueruut, ac vinculis astrinxerunt: hoc exemplo 
freti populi *vicia, ut quibus levia mobiliaque sunt ingenia, [56] 
legatos etiam ad se missos redire ad suos pari proposito vetuere. 

97 Forte, crederetur.—98 Forte, circum.—-99 Lege, iter—100 Forte, ob- 


structum.—l1 Forte, coloniam in Romanam.—2 Dele, et.—3 Cum aliquid desit, 
sic restitui potest ex Cesare; inopia ad‘finitimos—4 Lege, vicini. 


1728 J. CELSI COMMENTARII 


Dum hee adversus Romanos in Galliis contra fidem contraque jus 
Gentium agerentur, Cesar nihil inde sollicitus, quod pacata omnia 
extimaret in Ilyricum jam profectus erat: Set his qui terras incog- 
nitas ac remotas videndi infinita cupidine traheretur, Erat autem 
Hlyricum provincie sux pars, lege sibi °Natuna superaddita: cujus 
latissimi fines sunt: hine Italia superiorque Germania; inde Mace- 
donia et 7Trachea et Epirus: hine sinus Adriaticus. Inde maximus 
nostri orbis amnium Danubius. Sane hac rebellione Crassi litteris 
nuntiata remandavit Cesar, ut in Ligeri preclaro amne Galliarum 
gui nomen et aquas in Oceanum fert, classem navium longarum 
quantum potest extruat, gubernatores ac remiges ex provincia con- 
quirat; ut ipse cum veniat his copiis ad hostes Oceanum accolentes 
secundo alveo descendat. Et idem ipse illico, ut cceli Alpiumque 
conditio hominibus ullo modo permeabile iter fecit; dimisso Ily- 
rico festinantissime remeavit in Gallias. Cum enim haud dubio 
cunctos honores omnium bellica virtute superavit, et alios et seip- 
sum sua illa incredibili celeritate transcendit, que sape multis in 
locis cognita effecit, ut quantolibet absentem spatio; semper et 
presentem et imminentem cervicibus cogitarent. Nemo unquam 
expeditior agiliorque, non dicam imperator, sed viator fuit. Czesare 
igitur reverso, Venetii, Gallique alii, factum suum reputantes, qui 
legatos gentis potentissine barbarica immanitate violassent, non ad 
veniam petendam sed ad vim inferendam sese apparant, vicissim- 
que se populi in bellum alter alterum Scoartantur: neque solum a 
proximis contrahunt auxilia; [57] sed etiam a Britannis, qui Oceani 
wstu °semotn non magno intervallo contra illam plagam habitant. 
Et hee faciunt non tam armis, quam locis fidentes ‘°inperviis atque 
palustribus, ubi nec expeditus pedum usus esset, nec navium aut 
equorum: et ut navigari posset, sentientes se navibus abundare, 
quibus egeant Romani, dabat insuper animos estus ille reciprocus; 
qui “falterius littus motibus quatit, tegitque et nudat, Oceani inco- 
lis notus, exterisque terribilis. Navium preterea suarum robur ; et 
armamenta pro qualitate fluctuum et ventorum quibus agitande 
erant ac pulsande, ‘*propterque maris hostiumque violentie perfe- 


5 Forte, ut is.—6 Lege, Vatinia.—7 Lege, Thracia; aut, ut posteriores 
scripserunt, Trachia, sic Trachum pro Thracum in inscriptionibus antiquis.— 
8 Lege, cohortantur.—9 Lege, semoti.—10 Inperviis sic rescripsi, cum in co- 
dice esset % piciis—11 Forte, alternis,—12 Forte, proplerea maris wstuumque 
violentia. 








DE VITA JULII CASARIS. 1729 


rende multo Romanis navibus aptiores viderentur: harum omniuin 
difficultatum nulla Casarem latebat, magna tamen lacessitus in- 
juria veritusque, ne si ista dissimulasset, relique nationes, ut sunt 
animi in superbiam ac perfidiam proni, inultz rebellionis exem- 
pia sequerentur: hoc sibi nullatenus ‘negligendi extimabat, sci- 
ensque naturaliter hominibus insitum libertatem amare et odisse 
sefvitutem ; ante alios Gallis ingenitam levitatem, ut de facili mo- 
biles, atque ad subita bella volubiles essent. Jam per extrema 
Galliarum presagia novitatum variarum multa conceperat: itaque 
ne, ut fit, motus alii super alios orirentur, essentque ubilibet qui 
**cohortis ocecurrerent, per diversa terrarum divisit exercitum. 
Titum Labienum cum equitatu magno misit in Trevires: huic jussit 
ut et Remis et amicis aliis in obsequio conservandis, et Germanis 
Rheni transitu ' cohercendis intenderet. Publium Crassum cum 
parte etiam equitatus; et duodecim legionariis cohortibus misit in 
Agquitaniam, cui injunxit ut curaret, ne qua inde in Venetos, aut 
alias Galliarum partes auxilia mitterentur.[58] *©TiturumSabinum 
cnm tribus in *7 Jureilos vicinasque gentes misit; quibus **omnium 
studio continendis ut insisteret imperavit. *°Decurium Brutum 
adolescentem classibus *°proposuit ; et illi, que se jubente in Ligeri 
facta erat ; et illi, quam suo quoque jussu venturam ex Pictonibus 
Sanctonisque et ceteris tractus illius officiosis gentibus expecta- 
bat: huic precepit ut ad primum *expectare classis adventum 
cursum agat in Venetos. Ipse ad eos cum reliquis legionibus 
terrestri pracessit itinere, multisque passim opidis expugunatis, 
que inexpugnabilia videbantur, coeptis instabat alacriter, sperans 
pedetentim rem conficere. At Veneti virium usu ac peritia et 
navium abundanti copia; impositis in eas fortunis suis conjugi- 
busque et filiis, cum inhiberi fuga nullo modo posset, et liberi et 
incolumes abibant in opida alia atque alia, quo Romani locorum 
ignorantia et navium penuria non poterant sequi. Ibi se iterum 
atque iterum defendebant ; resque in Jongum ibat et in irritum de- 
sinebat: nec belli finis ullus ostendebatur, eoque magis quo Ro- 
mane uaves aliter fabrefacte, Oceanique fluctibus impares tem- 
pestatibus insolitis tradebantur. Ita rem Cesar intelligens inefh- 
caci labore pretermisso, classem expectare duxit honestius, **quam 


13 Forte, negligendum.—l4 Lege, coortis.—15 Lege, arcendis——16 Lege, 
Titurium.—17 Lege, Unellos.—18 Lege, omni.—19 Lege, Decitmum.—20 Lege, 
preposuit,—21 Forte, expectate.—22 Lege, qua. ; 

Delph. et Var, Clas, Ces. 5 R 


’ 


1730 J. CELSI_ COMMENTARII 


presente res non *%vanius nec se dignis subterfugiis, sed uno vide- 
batur transigenda certamine, Has inter curas expectata classis 
affuit alio veniens Oceano, quam cernentes Veneti suis littoribus 
propinquantem cum ducentis viginti minutissimis navibus_ illi 
obviam exiere, eratque Romane pugne ratio difficillima, quod et 
fortiores essent et majores barbarorum naves et turribus **pra- 
minebant, unde ex alto pugnantibus illis, quasi iniquis preelium in 
locis ageretur: vela quoque et mali et antenne immensa mole pre- 
stabant : [59] qui se Romanas naves facile oppressuros confidebant 
et fecissent si naves navibus concurrissent. Sed omnia vincit in- 
genium et virtus. Erant Romanis falces **inaudito magnitudinis: 
*6quas artificioso quodam impulsu rudentibus hostium injecissent, 
navigio remis in adverso acto, et rudentes velut *’culta acie con- 
sorcit scindebantur, et antenne simul ac superba ruebant arma- 
menta, fiebantque suarum impedimenta navium. Sed virorum 
pugna *in qua longe superior erat acies Romana. Et virtutem 
insitam spectator eximius expectabat. Cuncta enim in conspectu 
Cesaris agebantur, et exercitus circumfusi qui littoribus proximos 
occupavit colles: in quo bellicarum rerum multi magnique erant 
judices; noti omnes bellantium et amici: quorum sub oculis nec 
°vir nec ignavia esse posset occulta, et sua parte ergo viri fortes ; 
et his acti stimulis strenuissime rem gerebant, sic ut brevi fracta 
hostes pertinacia spem salutis fugz ventisque committerent: quibus 
cum vela credidissent, quasi Romanos °° verti subito siluerunt; et 
stagnante freto destitutis quas vehebant navibus, mira celi ma- 
risque tranquillitas consecuta est, sic ut immobiles languentibus 
vadis starent: assecuti Romani, cum jam hora diei quarta esset, 
usque ad occasum solis incendere ac ferire nunquam ullo momento 
temporis destiterunt; omnibusque fere vel exustis vel oppressis 
3*pauco beneficio vicine noctis elapse sunt. Hoc prelio non 
modo flos juvenum Venetorum, sed provecte etiam etatis con- 
silium ac fructus intercidit. Perditis ergo viris ac navibus et omni- 
um insuper spe amissa, se suaque Romanorum potestati atque 
arbitrio commisere. Hos Cesar contra morem tractavit inimicius, 
ut barbaros a violandis legatis exemplo supplicii deterreret ; sena- 


23 Lege, vanis.—24 Lege, preeminebant,—25 Lege, inaudite.—26 Forte, 
quas cum.—27 Forte, velut cultri acie tonsorii.—28 Lege, pugnam, in qua longe 
superior erat acies Romana, et virtutem.—29 Lege, virtus.—30 Lege, veriti.— 
$1 Lege, pauce. 


DE VITA JULI CASARIS. 1731 


tum ergo morte, populum servitute, [60] peena bonis animis gra- 
viore, multavit: sic cum Venetis debellatum: qua victoria non ipsi 
tantummodo subacti, sed maritima ora omnis ad obsequium redacta 
erat. Ecce autem alia ex aliis bella consurgunt. Titurius Sabinus 
jussu Cesaris Unellorum fines introierat, apud quos tune summz 
rerum **Viridonix. Multz in circuitu civitates a Romanis defece- 
rant, quarum alique senatum quod neque *%defectio neque bello 
consentiebant, interfecerant: latronum quoque manus ingens, par- 
tim bello, partim preda illiciente, dimisso agriculture studio, sese 
istis adjunxerant ; quibus omnibus magnus exercitus jam in armis 
erat. Sabinus locum castris aptissimum nactus, intra vallum suos, 
lacessitus sepe licet ab hostibus, continebat, ut jam non hostium 
modo sed suorum in contemptum paulatim incidisset. Ipse vero 
non id motu alio faciebat, nisi quod abseute Cesare tanta cum 
multitudine congredi, quisquis exitus sequeretur, ne temeritati tribui 
posset potius quam virtuti, anxius suspensusque erat animo: ubi 
se sperni autem intellexit, pugnare tandem, sed inprimis contemp- 
tum hujuscemodi quantum posset aggregare disposuit. Itaque 
Gallum quendam sibi familiarem, versutumque hominem noctu in 
castra transfugere jubet: et quod fieri velit edocet: paret ille, et ori- 
gine dictis astipulante fidem meritus, coepit lostibus suadere et ani- 
mis **crudelis facile persuasit. Primo quidem Venetorum in finibus 
Cesarem extremis periculis circumventum. Deinde in Romanis cas- 
tris; hinc fama ducis; hinc hostium presentia tantum esse formidi- 
nis, ut de nocturna agitent fuga: qua et Casarem adeant, ducique 
opem ferant, et instantibus sese malis eripiant. Id cum publice 
creditum esset, est etenim non vanis modo, sed omnibus insitum, 
ut quod valde cupiunt; facile etiam credant, totis passim castris 
una omnium vox audiri, [61] providendum modis omnibus, ne tam 
felix occasio per ignaviam dilabatur. Exercitus instantia victi 
duces, furort publico manus dant: discurritur hac illae, et con- 
sensu ducum sarmentis, variaque materia ex agris collecta ad im- 
plendas fossas, et in castra penetrandum onusti, et cursu et sar- 
cinis defessi omues redeuntes grave opus supraque suas vires, Ro- 
mana castra ad laboris cumulum in alto posita, invadunt: haud 
dubii, Romanos preter fugam aut deditionem nihil ausuros : fefellit 
geutem *crudelam una spes: nam Sabinus suis militibus valida 


32 Deest preerat. Dein lege Viridovix.—33 Lege, defectioni.—34 Lege, 
credulis.—35 Lege, credulam vana, 


1732 J. CELSI COMMENTARII 


exhortatione firmatis; et pugnam vebementer optantibus erum- 
pendi signum dedit. Qui cum subito preter spem hostium eru- 
pissent, idque duabus simul portis, et virtute atque experientia 
bellandi et natura loci et lassitudine hostium adjuti, integri ipsi 
Virium, et quiete recreati fundunt illos facile prosternuntque. Quo 
metu non modo qui evaserant ex preelio; sed vicini etiam se Ro- 
manis dedidere. Sunt enim Galli ineundis bellis promptiores quam 
adversitatibus tolerandis: et forte ita accidit, ut una et eadem die, et 
Sabinus Cesaris, et Cesar Sabini victoriam audiret. Per hos 
ipsos dies Publius Crassus in Aquitaniam missus a Cesare, quamvis 
adolescens, senilibus animum exercebat curis: et secum cogitans 
in his terris multa illis annis adversa Romanis accidisse, multa sibi 
utendum prudentia sentiebat ; assumpta igitur primum sollicitudine 
rei frumentariz atque equitatus comparandi, quod ex gentes plu- 
rimum eo genere virium pollere dicebantur, multis equitibus, et 
fortioribus viris, expressim Tholosa ac Narbona amicis urbibus 
accersitis, cum jam virium satis esset Sontiatum fines ingreditur. 
Illi autem non contenti hostem expectasse, progressi obviam, *%et 
Romanos, hine ecorum paucitatem, hine ducis etatem contem- 
nentes, in itinere sunt congressi. *7Sepe autem in contrarium 
versa, [62] equitatus eorum, cui unice fidebant, Romano funditur 
equitatu ; casisque quamplurimis eodem impetu, Crassus hostium 
opidum invadit, multamque post resistentiam datis ad extremum 
armis et obsidibus per deditionem cepit. Erant tune in Gallia, 
(qui nune neque ibi neque alibi usquam sunt) homines tante in 
amicitiis fidei tantaque constantiz, ut cum iis, quorum se amicitiz 
28devenissent, omnem subire fortunam, et ad ultimum etiam mori 
vellent, neque post eos vitam ullam pati possent, quin si mori 
aliter non daretur, mortem sibi ips! manu propria consciscerent ; 
mirum genus, multum his modernis, amicitias utilitate *?mentienti- 
bus, adversum: neque quisquam ex eo numero inventus a seculis 
ferebatur, qui hoc facere renuisset, vulgo Soldurios vocitabant. 
Ex his sibi sexcentos *°Adiaterinus princeps gentis beneficiis et 
fide paraverat. Cum quibus inter ipsam deditionem, que illi 
utique non placebat, eruptionem in Romanos fecit, ita ut impro- 
vidos pene repentiva *‘spem turbaverit; sic devoti omnes morti in 


36 Forte, cum Romanis.—37 Lege, Spe.—38 Forte, devovissent.—39 Lege, 
metieniibus—40 In Ces. libris dicitur Adcantuanus.—41 Forte, species. 


DE VITA JULII CASARIS. 1733 


prelium ruebant. **Reversus ad se militibus Romanis, cum ali- 
quamdiu graviter pro *hoste paucitate pugnatum esset, suo cum 
duce victi, orantesque cum populo in deditionem dux atque Sol- 
durii sunt recepti. Dehince Crassus in ulteriora progrediens vicina- 
rum gentium conspirationibus magnis excipitur. Ita ut etiam ab 
Hispanis *horis, que proximiores bello erant, per legatos auxilia 
peterentur, et duces eligerentur ex lis, qui sub Quinto Sertorio 
rebelle quidem, sed Romano usu militaris scientiz magisterium 
adepti bella gerere prorsus Romano more didicerant, loca idonea 
*“cupiendi, castra communiendo, [63] commeatus hostium impe- 
diendo, acies instruendo, presidia disponendo, przlio ac receptui 
canendo; omnia suis horis et suis ordinibus faciendo. Que 
Crassus cuncta conspiciens; cogitansque quod erat, se propter 
suorum paucitatem non posse diutius hostium consiliis atque 
artibus obstare, pugne fortunam experiri statuit. Quam rem cum 
ad consilium rejecisset, idque ipsum omnibus visum esset, mane 
proximo aciem eduxit, expectans ut in preelium hostes egrederen- 
tur. Illi vero et si de victoria non diffisi, tutius tamen rati sunt sine 
preelio vincere: quod per frumenti penuriam eventurum sperabant: 
propter quam si Romani loco *¢crederent tergis instare decreve- 
rant: *7ac spe castris se tenebant, neque pro victoria obsidionis 
infamiam *recubant. Romani hostium tarditatem nen consilio 
imputantes, sed pavori, et hortante duce, et militibus pugne signum 
una voce poscentibus, signo dato castra aggrediuntur. Quo in 
actu auxiliares, in quibus ad preelium modicum spei erat, missi- 
libus suggerendis; fossis implendis, aggeribus **connectentibus 
multiplici opere occupati; spem majoris exercitus exhibebant. 
Addebatque error hic aniraos Romanis atque hostibus minuebat, 
utrimque tamen pugnabatur asperrime. Dumecce equites quidam 
Crasso nuntiant castra hostium ab adversa parte negligentius custo- 
diri. Is prefectos equitum ‘°committit. Illi autem his cohorti- 
bus, que castrorum presidio *‘subederant, a vulneribus et labore 
integris longe a conspectu hostium circumductis, partem illam 
castrorum improviso adeunt, et antequam sentirentur vallo disjecto 
mediis castris cum cede clamor exoritur. Territi! hostes repentinis 
**malmis omissa partis alterius defensione diffugiunt. Romanus 


42 Forte, Reversis.—43 Forte, hostium.—44 Lege, oris.—45 Lege, capien- 
do.—46 Lege, cedcrent.—47 Lege, hac.—48 Lege, recusabant.—49 Lege, con- 
vectendis,—50 Lege, eo mitlit.—51 Lege, subsederant.—52 Lege, malis. 


1734 J. CELSI COMMENTARII 


*3ille equitatus locis conpestribus assecutus obtruncat. Ita ex 
quinquaginta milibus **e Quitania Cantaberaque collectis, [64] 
vix quarta pars preelio *°superesset. Quo metu diffuso pars maxi- 
ma populorum circumstantium ad deditionem venit: fecissentque 
idem omnes, nisi instantis brume spes negotium distulisset. 

Hee Cesar per legatos suos agebat. Ipse autem a Venetis in 
Menapios precesserat, extremosque hominum Morinos, ut ait 
Maro: quod he due gentes *6ad se miserant et in armis erant. 
Et quamvis °’adventaret, sperans tamen modici temporis opus esse, 
rem agereditur. Erat autem longe alia quam crederetur ratio belli. 
Audientes etiam maximas atque creberrimas victorias Romanoram, 
non armis sed latebris decreverant se tueri. Itaque sua omnia in 
paludibus ac silvis abdiderant, juxta quas dum castra exercitus Ro- 
mauus attolleret, illi subito quasi ab inferis emergentes, effusos 
atque in operibus impeditos diversis viis dissonisque clamoribus 
invadunt. Romani impigre opere intermisso et arreptis **in illos 
impetum fecere; eosque in silvas *%redigere, paucis inter vepres 
perditis, multis hostium interfectis. Et tunc Cesar silvestri ma- 
teriz cedende et in morem valli ad tutelam suorum circumducen- 
dz operam dabat, ne clandestinis eruptionibus premerentur: sed 
jam hiems aderat; ac ingentibus ac perpetuis imbribus impedita 
res est: vetitique milites sub pellibus agere. Victor ergo homi- 
num ; sed nature ©°cedent incensis ac vastatis finibus hostium cum 
exercitu ‘in Aulercios Lexoniosque in hiberna concessit. 

His temporibus Germanorum turbe ingentes Rhenum metu pel- 
lente ©*trajecerent, fess bellis assiduis atque importunitatibus et 
injuriis Suevorum: qu gens maxima, belloque potentissima om- 
nium Germanorum et olim fuisse legitur et nunc esse dicitur. 
[65] Quorum et moribus multa quidem a scriptoribus rerum me- 
morata: preterea quum apud eos et apud omnes fere homines 
mutati sunt mores, queque jacturarum pessima est, prope semper 
in deterius, horum, ut sileam reliquos, illum saltem morem video 
mutatum: Nempe vinum etate Julii Cesaris abhorrebant, quod 
63ni fallor non abhorrerent: hi vicinitatis atque humanitatis impa- 
tientes omnes finitimos populos, aut tributarios sibi effecerant, aut 


53 Lege, illos—54 Lege, ex Aquitania et Cantabria.—55 Lege, superfuit.— 
56 Deest minime. Mittere autem est, legatos mittere.—57 Adde, hiems.— 
58 Adde, armis.—59 Lege, redegere.—60 Lege, cedens.—61 Lege, in Aulercos 
Lexoviosque.—62 Lege, trajecerunt.—63 Videtur addendum, rune, 


DE VITA JULII CASARIS., 1735 


prorsus expulerant. Itaque ad unam partem finium Suevorum 
fuisse traditur ingens atque incredibilis solicitudo. Idque sibi tune 
mague gloria ascribebant. Nune etiam per eorum fines et suspecte 
multis in locis solitudines, expertus loquor, et ambiguum iter est ; 
hos igitur Germanorum populos a Suevis pulsos cum in Galliis con- 
sedisse Cesar audiret, Gallorum veritus levitatem, qui more frondi- 
um vento quolibet agitantur, et mercatores et cursores more pro- 
prio manu prehendunt detinentque, et unde veniant et quo pergant, 
et quid novi afferant percontantur, regunturque rumoribus etiam 
falsis, et sepe his moti ea deliberant; quorum mox peeniteat: hoc 
inquam veritus Cesar, ne fama cujuspiam flatibus moverentur, 
et Romana fide desisterent ; wzstate non expectata ad exercitum 
venit, et invenit vera se timuisse. Missos legatos a Gallis ad Ger- 
manos invitantes hortantesque, ut a leva Rheni, ubi substiterant, 
abscederent, seque inferrent in intima Galliarum, nihil eis defutu- 
rum omnium © petissent. Motus his Cesar, sed dissimulans, Gal- 
lorum principibus ad colloquium evocatis, benignis orationibus 
leniit. Firmavit animos atque edixit 67‘ equitum quem ex debito 
tenerentur, ut paratum in armis haberent. Esse enim sibi ani- 
mum ad liberandas Gallias ab ©incurso Germanico proficisci,’ 
[66] Quidquid ille preceperat adimpletum est, non obedienter modo, 
sed libenter, ea est facilitas animorum. Dum instructis ergo para- 
tisque omnibus iter arripuisset, Jamque ad castra hostium pauco- 
rum dierum itinere propinquaret, legatos barbarorum obvios habuit, 
quorum primus in hane sententiam verba fecit. ‘ Neque Germani’ 
inquit ‘o Cesar bellum inferunt Romanis, neque eis, si Romani 
bellum inferant, recusant. Mos est noster a majoribus per manus 
nobis traditus bella moventibus obstare, nullum hane ob causam 
precari. Suevis solis nos impares confitemur, quibus ne ipsi ce- 
lites pares sint: de reliquo mortales omnes vincere posse confidi- 
mus: unum non ut humilior, sed ut justior causa nostra sit dici- 
mus, venisse nos in Gallias, non sponte sed coactos: profugos, 
domo pulsos, aliquo pergere necessarium fuisse. Si Romani velint, 
posse eis amicos esse non inutiles. Ad id sane duorum altero opus 
esse, ut aut terras eis quas inhabitant largiantur, aut possidere quas 
armis quesierint patiantur. Ad hec Cesar inter multa respon- 


64 Forte, et a R. f. desciscerent.—65 Adde, que.—66 Adde, eos.—67 Lege, 
equitutum.—68 Deest verbum prestare, aut simile.—69 Lege, incursu. 


1736 J. CELSI COMMENTARII 


dens, ‘ nullam illis posse secum esse amicitiam’ ait, ‘nisi quampri- 
mum Galli finibus emigrarent: neque satis se mirari posse, que- 
nam esset ista ratio, ut qui sua defendere non valerent, invaderent 
aliena: quasi ad injuriam inferendam, quam ad defendendam jus- 
titiam fortiores: cum fortioribus viris vires addere soleat animos- 
que defensio suscepta justitia; neque vero esse agros ullos in 
Gallia, qui tante hominum multitudini assignari possint sine injuria 
possessorum. Esse autem apud se aliarum gentium legatos, inpri- 
mis 7°Vibiorum, amicorum populi Romani, de Suevorum violentia 
conquerentes, opemque poscentes: posse eos cum illis habitare, 
donec utrisque consultum sit: se Suevis imperaturum, ut ab eorum 
offensionibus abstineant.’ Legati se post triduum redituros, re- 
sponsumque sue gentis relaturos cum dixissent, poposcerunt, ne 
castra interim promoveret: sensit fraudem Cesar; Equitatus enim 
partem magnam trans Mosam amnem frumentatum ab iis missam 
senserat, quam hoc spatio temporis expectabant. [67] Itaque quod 
peterent se facturum negavit, processitque, et cum jam nisi duo- 
decim milia passuum distaret a barbaris, legati 7‘ad ipsum poscen- 
tes instantius occurrerunt, idque cum iterum negasset; petierunt 
ut ad suos equites, qui praeibant, mandaret preelio abstinere, donec 
ipsi legatos ad eos, quos in eadem conditione cum Suevis esse 
72 deberet, destinarent, ut foedere cum eisdem icto, simul Czsaris 
consilio uterentur: Adhze exploranda et firmanda cum Vibiis tri- 
duo etiam opus esse. Intellexit quoque Caesar hanc petitionem 
eodem spectare, quo primam. Respondit tamen se, 7*de illo non 
amplius quam quatnor milia passuum progressurum. Illic die 
proximo adessent, cum quibus de illorum petitione dissereret, 
equitibus nihilominus jam progressis mandavit ne hostes invade- 
rent. Quod si ab illis invaderentur, usque ad ipsius adventum 
7ipse tamen sustinerent. Equites jussu ducis accepto: et 75 qui 
apud legatos hostium vadissent, tanquam in pace securi ibant et 
incauti: fidei signum non prudentie. Id cum hostes advertissent 
76quam numero longe impares repentino impetu invecti quadrin- 
gentos septuaginta ex eis occiderunt: reliquos in fugam versos 
insequi non prius desierunt quam ad conspectum Cesaris est per- 


70 Lege, Ubiorum, et sic inferius Ubiis pro Vibiis.—71 Lege, id.—72 Lege, 
dicerect.—73 Lege, die—74 Lege, ipsi.—75 Forte, et qui apud Casarem legatos 
hostium vidissent.—76 Lege, quamquam. 


DE VITA JULII CASARIS. 1737 


yventum. {fbi demum persecutionis 77 fuge finis fuit: memorabilis 
inter czesos casus extitit Pisonis, qui vir fortis ac nobilis ex Aqui- 
tania *cunatom populi Romani et amicus dictus a senatu, cum 
germano proprio ab hostibus intercepto opem ferens, illum quidem 
periculo liberasset ; vice ejus detentus inter turbam, atque equi 
vulnere ad terram datus aliquamdinu pedes animosissime se defen- 
dens victus 7®cum concidit. Id cum frater jam preelio digressus 
agnosceret, [08] equo stimulis adacto medios in hostes rediit : ibi- 
que fortiter dimicans occubuit. Ad hune modum duo simul fra- 
tres egregii mutua pietate periere. Czsar cirecumventum dolis sese 
dolens ; nullos jam legatos hostium audiendos, nullam conditionem 
pacis admittendam, neque vel modicum differendum ratus ; dum 
copiz hostium jungerentur: simul illud intelligens apud leves Gal- 
lorum fragilesque animos hostilem fraudem virtutis opinionem et 
virtutis nomen facile reperturam ; statuit omne hostibus consultan- 
di, simulque et Gallis falsam opinionem confovendi spatium cele- 
ritate preripere. Consilio igitur advocato dum propositum illud 
suum aperif, ecce de transverso legati hostium, quibus prospere 
fraus prima successerat: nec priores illi tamen; sed principes 
gentis, et seniores omnesque in quibus summa erat apud illos auc- 
toritas, ad Cwsarem in castra perveniunt, vel excusaturi preteritas 
fraudes, vel novas si liceat innexuri. Quos ubi Cesar aspexit nulla 
penitus de re auditos illico capi jussit, simulque insecuto iter ex- 
ercitu festinus arripuit. In quo ordinando nuper victos equites in 
extremo posuit, ne forte reliquiz 7° predani metus alique super- 
essent, quibus etiam intrepidi afflarentur. Sic ad hostes generose 
plenus ire, et degeneris memor injurie properabat. Et octo milia 
passuum dicto citius emensus; *°illud apparuit quidquid de legatis 
suis esset, quidve de hostibus scire aliquid potuissent; subita re 
turbati, neque arma neque consilia capiendi spatio *'relicti, an 
hosti occurrerent, an castra defenderent, an °*satem fuga quere- 
rent incerti, stupidi herebant. Cogunita trepidatione hostium et 
fluctuatione hominum ac signorum; Romani milites et illorum 
perfidia et hortatu sui Ducis impulsi castra pervadunt, pauci para- 
ti armatique yestitere; [69] alii autem *%in fiuem omnes fugam 


77 Forte, ac fuge.—78 Lege, tandem.—79 Lege, pridiani.—80 Forte, 
quam illis apparuit, quid delegatis suis esset, quamve de hostibus.—81 Lege, re- 
licto,—82 Lege, salutem.—83 Forte, infamem. 


1738 J. CELSI COMMENTARII 


arripuere. Immisso post eos equifatu magna horum in itinere 
strages fuit: dehine agmine perpetuo ad confluentem Rheni ac 
Stet ore delati, cum se metu insequentium in oppositum amnem 
injecissent et lassitudine et pavore, et impetu alvei superante de- 
mersi sunt. Ita pene omnes partim pugna, partim fuga, partim 
aqua consumpsit, cum essent milia hominum **quadraginta ac 
triginta: sua in castra reversus Casar incolumi exercitu, mirum 
dictu tanto ex bello paucis tantummodo vulneratis, cum legatos 
reliquosque, quos capi jusserat, invenisset, absolvi fecit, et quo 
vellent abeundi tribuit licentiam. Illi vero Gallorum propter 
56 Attoritorum fines, iracundiam metuentes, apud Cesarem residere 
muneris instar optarunt, quos secum ille magnanimus concessa 
libertate detinuit. 

Post hee Cesar modis omnibus Rhenum transire disponit : mul- 
te eum impellebant cause. Tres inprimis: nam et opere pretium 
extimebat ut Germani qui cottidie in Gallias transire sibi consue- 
tudinem fecerant; suarum metu rerum domi continerentur; ubi 
adverterent exercitum populi Romani posse et audere Rhenum 
transnatare: neque semper assuescere invadere ; sed invadi etiam 
interdum: deinde quod pars illa Germanici equitatus; quam pre- 
dandi causa trans Mosam missam proximo prelio non interfuisse 
memoravimus, trans Rhenum audita suorum clade confugerat, 
seque Sicambris adjunxerat; a quibus Czsar cum per nuntios 
postulasset, ut eos qui Romanis simul ac Gallis bellum moverent, 
sibi redderent; responderunt, ‘ imperium populi Romani Rheno 
terminari. Si Germanos *7 in Gallia transire ad injuriam traheret, 
cur minus injuriosum duceret trans Rheni metas imperium exten- 
dere.’ [70] Quamquam barbarica ista responsio coloris fortasse 
*8aliud, sed nil penitus rationis habuerit, non enim trans Rhenum 
imperium petebatur, sed ut cis Rhenum injuriose gesta punirentur : 
nisi forte sibi ®° barbareis insolens usurpabat, ut qui ad eam con- 
fugissent, inviolabiles haberentur, °° qui brevi non modo alios, sed 
seipsam salvam facere non potuit. Certius erat, quoniam Ubii soli 
ex Transrhenanis Romanorum in amicitiam recepti affectuosissime 
precabantur, ut eis Romanus imperator adversus Suevos, aut mit- 


84 Forte, Mos@.—s85 Lege, quadringenta.—86 Forte, occupatos eorum. 
—87 Lege, in Galliam.—88 Lege, aliquid.—89 Lege, barbarics.—90 Lege, 
qua. 


- 


DE VITA JULII CEHSARIS. 1739 


teret, aut ferret auxilium. Nam si forsitan °' transferre non posset 
reipublice negotiis occupatus, satis abundeque illis esse presidii 
in solius exercitus fama, que post devictum °* Ariojustum atque 
ultimum hoc prelium confectum, tam late per extrema °3 Galliz 
diffusa esset, ut sub ejus umbra nominis tutos se esse posse confi- 
derent : Navium vero ad transitum affatim sibi esse non dubitaret, 
Et Cesar iis quidem de causis ac fortasse aliis transitum exopta- 
bat: sed transire navibus neque satis tutum, neque vel sibi vel po- 
pulo Romano satis honorificum judicabat: animumque ideo ad 
structuram pontis intenderat, tametsi dificultatem maximam flu- 
minis impetus profunditasque et latitudo pretenderent: sed nil 
volentibus arduum: disposuit firmavitque vel nullo modo alio, 
vel ponte transire: vicitque omnem rerum perplexitatem operosis- 
simi atque ardentissimi ducis industria atque obsequentissimi durus 
labor exercitus. Ponte igitur brevi tempore mira arte perfecto 
traduxit armatas legiones. Primusque Romanorum, sicut scriptum 
est, Germanos qui trans Rhenum incolunt, aggressus, °* maximas 
effecit cladibus: sed sequor ordinem, Presidio validissimo ab 
utraque pontis parte dimisso ; primus illi post Rheni transitum in 
Sicambros fuit impetus, [71] qui superbe Romani fines imperii 
Rheno amne prescripserant. Et pergenti multarum urbium legio- 
nes occurrerunt amicitiam pacemque petentium, quibus omnibus 
benigne respondens Cesar obsides imperavit. Sicambri autem, 
ut est magna pars hominum verbis quam factis animosior, mox in- 
cepti fama pontis audita, quorundam qui apud eos versabantur, 
quibus Romana notior virtus erat, consilio atque hortatu, desertis 
urbibus cum fortunis suis omnibus in solitudines ac silvarum in- 
teriora confugerant. Cesar hoc pridem tardum et difficile belli 
genus expertus, et plus tedii °°lis quam periculi, tempus inutiliter 
non °% tenendam statuit. Pervastatis ergo vicis rebusque hostium, 
quo vel ferrum potuit vel flamma pertingere, ad Ubios, hoc est ab 
hostibus ad amicos transiit expectatus atque optatus: °7ad eos 
vero moram trahens, propositum et consilia Suevorum didicit : 
ea erant hujuscemodi. Accepto enim transitu Romanorum, quo- 
rum fama virtutis jam cuncta compleverat, nuntios ad omnes sux 
gentis circumquaque °°diu rexerant: unum omnibus preceptum, 


91 Forte, transferre se.—92 Lege, Ariovistum.—93 Forte, Germania.— 
94 Forte, maximis affecit.—95 Forte, esse.—96 Lege, terendum.—97 Lege, 
apud.—98 Forte, direxerant. 


1740 J. CELSI COMMENTARII 


ut urbibus atque opidis de electis conjuges filiosque et quicquid 
eis carum esset in silvis, que immense illis erant, reconderent: viri 
omnes '°°armiportantes certo loco *Sueve in medio ex omni un- 
dique regione confluerent: ibi Cwsarem expectarent, acieque con- 
fligerent. Czsar autem, * quam tamen nescio, sed opinioni tantum 
virum nil sine certa voluisse, contentus in presens *ad suo Vibios 
obsidione liberasse: ac reipsa ostendisse Germanis, Rheni transitu 
Romanos, neque metu neque difficultate prohiberi, quominus et 
amicis ferant opem et hostibus ultionem; [72] non nisi decem octo 
diebus actis in Germania, rediit in Gallias; pontemque post 
tergum fregit ne ab hostibus frangeretur. 

Crescentibus indies bellis atque periculis; crescebat simul ducis 
animus, et ‘a tritu velut aurum splendidior fiebat, quove plus diffi- 
cultatum eo et plus spei erat. In omnibus quidem bellis, que per 
euin in Galliis ad id tempus gesta erant, missa hostibus auxilia a 
Britannis agnoverat. Id indignansad eos ire disposuit. Et quam- 
vis extremum jam tempus esset estatis, que illis in regionibus 
propter ‘vicinam. Septentrionis est brevior; ne quid tamen otiosi 
temporis ageret, insula statum moresque hominum explorare sta- 
tuit. Quod cum neque per communes Gallos, quibus loca illa 
nondum ’plena erant; neque per mercatores ipsos, qui non nisi 
‘lictoreas terras, easque non omnes, sed tantum Galliw oppositas, 
adibant, non fieri posset, Gajum Volusenum una cum longa navi* 
°eo quid agere velit illum ad momentum ire jubet: ef cognitis 
illis *°qui cognosci possent maturum ille reditum imperat. Is ad 

“eum quinto rediit non ausus, ut dicebat, in terram egredi, neque se 
fidei barbarorum credere et tantum exterius visa renuntians. Hee 
ita communis quidem habet historia: habeo tamen non ignobiles auc- 
tores qui Cesarem per seipsum portus et navigationem, et accessum 
ad insulam explorasse confirment: quod ut credi posset ipse ducis 
animus facit et similis aliis in rebus audacia. Caterum seu per alium 
seu per se cognitis, qua cognosci poterant, ipse in extremum Galliz 
angulum, unde 5revior in Brittanniam est transitus, quo jam se cum 
exercitu contulerat, classem omnem contrahi imperat: Et qua 


99 Forte, relictis.—100 Lege, arma portantes.—1 Lege, Suevia.—2 Forte, 
quam tamen nescio ob causam, sed opinor tantum virum nil sine cerla ratione.— 
3 Forte, adventu suo.—4 Lege, attrituu—5 Lege, viciniam.—6 Lege, homines. 
~—-T Forte, cognita.—8 Lege, littoreas—9 Locus corruptus. Vid. Cas, Iv. 21. 
—10 Lege, que, 








DE VITA JULII CASARIS. 1741 


Veneto in bello usus erat anno altero; et que amicis ex regioni- 
bus interim redacta ingentem naviumm numerum expleverat. Et 
jam fama Romanorum a Germanis transiverat ad Britannos: et 
presens insuper apparatus late metum sparserat. [73] Itaque mul- 
tarum insule civitatum nuntii Casarem adeunt, et obsides et obe- 
dientiam promittentes: hos benigne suscipiens, et sereno vultu et 
miti oratione prosequitur, hortatus ut in proposito perseverent 
domum remittit et cum eisdem “‘communi consilii magni virum ; 
inque oris illis omnibus auctoritatis eximiz ac spectate ‘*sibi non 
fidissimum, ut rebatur. Quo merito Attrebatibus victis regem 
illum imposuerat: per quem urbibus Britannicis persuadere ‘mit- 
titur ut ratione fidei se committant, suumque illis nuntiet adven- 
tum. Venerunt et magne partis Morinorum nuntii excusantes 
sue gentis errorem, quod adversus populum Romanum propter 
suam ‘timparatam ac turbidam barbariem rebellassent, **mox vitio, 
non odio animorum, et petentes veniam et pcenitentiam offerentes: 
id pergratum Cesari fuit, quod in Britanniam transiturus bellum 
invitus post terga dimitteret, neque cure Britannice preferendum 
aliud extimaret. Impositis igitur multis obsidibus, petita concedit, 
classe autem sicut diximus collecta, dum ad transitum se prepa- 
rat, curam portus ac custodiam Publio Sulpitio Ruffo committit, 
cum eo quod siffficere visum est presidio. Residuum copiarum 
in Menapios mittit, atque in eam partem Morinorum, unde (quod 
rebellionis indicium apparebat) nulli ad eum nuntii venissent: his 
Titurium Sabinum et Lucium Arunculejum Cottam prefecit. Dies 
interea navigationi aptus affuit: cumque de littore Gallico profun- 
da nocte solvisset, proxime lucis hora quarta Britannicum littus 
attigerat: plenumque illud armatis hostibus conspicatus, prarup- 
tasque rupes pelago impendentes, unde teli jactus aut lapidis usque 
ad naves facile perventurus esset, substitit parumper, expectans 
suos qui lentius veniebant: sic in anchoris usque ad horam diei 
nonam stetit : [74] tune assecutis omnibus, legatisque et tribunis 
militum, ac magistris navium *°vehementis admonitis, ne qua esset 
aut bellicis aut maritimis rebus mora; sed ad nutum omnia ‘7dicto 
explorentur. Vento et zstu fretus idoneo, convulsis anchoris, ad 


11 Lege, Commium.—12 Forte, sibique; vel, sibi autem.—13 Forte, nititur, 
ut Romane.—14 Lege, imperitam.—15 Lege, morum.—16 Forte, vehementer.— 
17 Forte, dicto citius. 


1742 J. CELSI COMMENTARIL 


septem milia passuum procul inde plano in littore tota cum classe 
constitit. At Britanni, intellecto consilio, premissis equitibus 
atque essedis, quibus in bello uti consueverant, pari velocitate 
locum occupant: consequuntur equitatum turbe, ita omnes copie 
egressuris se Romanis objiciunt. Erat plane descensus in terram 
difficillimus propter aque altitudinem, sine qua magne naves esse 
regique non poterant. Et si qui e navibus exivissent, **et sicco 
de litore, aut ex vadis humilioribus excipiebantur hostium oecursu : 
et ubi stare difficile erat, cogebantur iniquo Marte certare, unde 
nou immerito Romani territi ac turbati et locorum inscii et ejus- 
modi preelii inexperti solito segnius pugnabant. Quod ut Cesar 
vidit; longas naves ab ‘Salta classe secerni et remis ad litus appli- 
care imperat, atque inde omnium genere missilium hostem pelli ; 
quem ipse navium aspectus et magnitudine et remorum strepitu in- 
suetum talibus exterruit. Ubi autem sagittarum *°imbris ac toni- 
trua tormentorum in hostilem aciem incidere: parumper referre 
pedem hostes inceperunt: nec dum tamen Romani sese undis 
credere ausi, ipsis e puppibus preeliabantur, donec aquilifer decimz 
legionis, quam amabat Cesar, alta deos orans voce, ut feliciter 
legioni succederet quod parabat, versus ad comites : ‘ desilite’ in- 
quit ‘ in fluctus, et sequimini me commilitones mei, quicunque non 
vultis hane aquilam hostibus illudendam tradere. Si viri estis 
prospera cuncta provenient, si minus, ego saltem debitum meum 
reipublice *'a Romano imperio bona persolvero :’ hee exclamans 
medios in fluctus mira alacritate ?*dissiluit.[75] *%Attigit ut primum 
terram pedibus attigit, gressu rapido ferre aquilam in hostes cepit : 
virtutis exemplo et nobiles incitati omnes, non solum qui in illa, 
sed qui in cunctis erant navibus in undas atque inde in hostes 
ruunt: pugna atrox exoritur, duraque, anceps, et Romanis adversa 
propter locorum iniquitatem. Postquam vero terram on ues *4at- 
tingerent: collecti in unum et reducti ad solitum pugne genus, 
alio impetu invecti fuderunt adversarios ; fuisset clarior victoria 
si ad insequendum profugos equitatus in tempore affuisset; tanta 
fuit tamen, ut Britanni hostium suoque casu territi, legatos ad 
Cesarem mitterent et deditiouem et obsides et quidquid victoribus 
victi debent oflerentes, cum iis et Comius rediit, quem ad eos, 


18 Lege, it.—19 Lege, alia.—20 Lege, imbres.—21 Forte, ac Romano imperio 
munus.— 22 Lege, desiluit.—23 Lege, Atque.— 24 Lege, attigerunt. 








DE VITA JULII CESARIS. 1743 


ut diximus, premissum et commissa edere incipientem vinculis 
astrinxerunt: nunc solutum remittentes, violati culpam in multitu- 
dinem reflexerunt, et errori publico veniam petierunt. Quibus 
Cwsar acriter increpitis, quod pace per legatos ultro expetita 
et obtenta, bellum intulissent, hostilia in amicos ausi, veniam ta- 
men supplicibus non negavit, quam negare nec noverat nec sole- 
bat: partim datis partim promissis obsidibus pax conventa est : 
principes Britannorum turbas ad agriculturam reverti jusserunt, 
ipsi seque suasque urbes *SCzsar insinuare omni studio satageiites. 
Paulominus festinatio unum mihi virum abstulit, quem in medium 
virtus ejus et fama restituent: is est Marcus Cesius *°Scena miles 
Cesaris, qui hoc ipso, quem premisimus, ad insulam appulsu, 
scopulum littori proximum plenum turbis hostium contuens cum 
quatuor tantum *’7commilitonique cimbam eo transvectus, egregia 
paucitate barbaricam multitudinem est aggressus: cumque inter 
pugnandum, estus equorei refluxu, interstitium illud quod scopu- 
lum ab insula dirimebat aquis **exornatum transitum non nega- 
ret ;[76]atque ideo barbarorum ingens copia suis auxilio advenisset ; 
**relans quatuor justo pavore perterritis, et abjectis, vel orant: for- 
sitan socio dimissis pilis, solus 7°Scena contra hostium aciem stetit 
immobilis, et sua et comitum unus quinque militum pila in Lostium 
membra, nullo in cassum eunte jaculatus, tandem omnibus %'as- 
sumptus, stricto obvios mucrone, unumquemque ut se primus ob- 
tulerat; nunc scuto nunc gladio excipiens ac prosternens; diu 
utrique partium admirabile prebuit spectaculum: et tot milium in 
littore dimicantium ad se unum intuendum oculos atque ora con- 
vertit. Cum jam denique, non ut in armatum virum, sed ut turrim 
munitam omnis nisus, ira, pudorque hostium in furorem versus in- 
cumberet; jamque femur ingenti transfixus telo et **multum saxo 
concussus gravi; clipeoque et galea ictuum vi disjectis, gladio ad 
extremum fracto, pilisque ut est dictum omnibus non perditis, sed 
impensis egregie, pene jam exarmatus, tamen lorica gravis duplici, 
se in undas, sua opera hostium sanguine rubicundas i jecit, ac 
reversus ad suos, unde gloriam merebatur, veniam postulavit : 
nempe cum Cesarem Conspexisset : ‘ Parce, (inquit) optime impe- 
rator, arma perdidi:’ 3%et ille summus extimator meriturum, cujus 

25 Lege, Casari.—26 Lege, Sceva.—27 Lege, commilitonibus cimbam.— 


28 Forte, exoneratum.—29 Lege, reliquis.—30 Lege, Sceva.—31 Forte, con- 
sumptis ; vel, absumptis.—32 Puto, vultum saxo contusus.—33 Forte, at. 


1744 J. CELSI COMMENTARII 


sub oculis gesta res erat, et facta viri fortia et verba magnifica 
centurionatus honore *‘reincidit per hos dies res parva quidem 
dictu, sed eventu magna ac periculosa. Naves in Galliis dimissz 
quibus inerat equitatus, paucis post Cwsarem diebus secundo 
3sfunem vento fuderant: cumque Britannicis jam littoribus pro- 
pinquitates in conspectu suorum essent ; tantis repente tempesta- 
tibus conquassate sunt, ut omnes undique spargerentur, [77] et 
aliqui unde venerant violentia pelagi verterentur; aliz ad aliam 
partem insule summo cum discrimine 6cogerentur. Quin etiam 
naves aliz et longe et *’ornarie in quibus exercitus erat, quamvis 
littori herentes, sic procellis tumescentibus avulse atque oppresse 
sunt, ut ?®Romani audaciam mundi finibus non contentam extraque 
orbem bella querentem, terre limes ultimus castigare videretur 
Oceanus. Denique sic disjectee omnes; sic perditis armamentis 
aut fractz aut inutiles reddite videbantur, ut merito hec inter ad- 
versitates Caesareas numerentur. Qua de re consternatio ingens, ac 
meestitia totius exercitus consecuta, *°nam neque alia classis qua 
redirent erat, neque ad hanc ipsam reparandam vel materia vel facul- 
tas: et in Gallia hibernandum esse; *°et Britannia hibernari prop- 
ter frumenti inopiam non posse constabat: et preterquam quod 
res per seipsam tristis erat, accedebat et altera dolendi causa ac 
timendi. Siquidem Britannie principes quos in fidem Romano- 
rum, non amor sed pavor attraxerat, omnia illis deesse cum cerne- 
rent, naves, equites, frumentum, nec stare illos posse diutius, nec 
abire ; eorum quoque paucitatem castrorum ex angustiis metientes, 
quod neque equitatus neque impedimenta, sed solw ibi erant 
legiones: conceperunt spem ut fit ex alienis malis, ac rejectis 
adulationibus quibus Czsarem coeperant promereri, cogitantes 
quod si eum superarent, aut opprimerent; nemo amplius bellator 
in Britanniam trajiceret; habito de his rebus inter se colloquio, 
rebellarunt. Casar nondum conjuratione patefacta, ex **adula- 
tione tamen obsidum, qui promissi erant, ex adversitate **praterea- 
que sibi acciderat, mutatam cum fortuna fidem barbaricam cogi- 
tabat. Sed nulla re decipi poterat supra humanum modum altus 


34 Lege, remuneravit. Incidit.—35 Forsitan idem est, quod Virgilius ait 
1. Georg. convellere funem a terra, Infraait: funem solvit : unde dubito, an hic 
legi debeat: solverant.—36 Lege, agerentur.—37 Lege, oneraria.—38 Lege, 
Romanorum.—39 Adde, est.—40 Lege, nam in.—Al1 Lege, dilatione.—42 Lege, 
preterea que, 


DE VITA JULII CHSARIS. 1745 


animus et invictus: [78] frumenta igitur ex agris vicisque omnibus 
in castra quotidie, *%et navibus, que irreparabiliter quasse erant, 
dissolutis, ex ea materia alias refici ; et quod deerat ex Galliis con- 
vehi faciebat: idque tanta ducis sollicitudine, tanto militum studio 
gestum est, ut ex omnibus non amplius quam duodecim in totum 
perditis reliqua ad navigandi usum reparate in anchoris starent. 
Sic quasi “treddita advia animos militum providentia sui ducis 
erexerat. **Illuc assidue frumentatum pars exercitus: contigitque 
die quodam, ut legione septima ad id ipsum de more profecta; 
barbari, qui eo venturam ex ordine cogitarent, quod jam aliis in 
partibus inventa frumenta precedentibus diebus abstulissent, noc- 
turnis eam prestolarentur insidiis: cum tamen nulla suspicacio 
belli esset, sed ruricole passim et in agris vagarentur, et Romanis 
in castris libere versarentur; legione autem conspecta e silvis 
eruperant, eamque equis et essedariis cireumdederant: quibus eo 
tempore sic utebantur, ut et levitatem equitum prestarent et pedi- 
tum firmitatem. Et jam legio impetum numerumque hostium 
sustinere vix poterat; *©dum castrorum custodes Czsarem certiorem 
faciunt pulverem solito majorem ab ea, quo legio profecta erat 
parte consurgere: statim quod erat augurio animi apprehendit, 
arreptisque armis illic properans cum parte exercitus invenit legio- 
nem in ultimis laborantem: non fuit opus preelio: sola Czsaris 
presentia suis metum, hostibus victoriam eripuit. Sive autem 
hora serior diei, sive *7alia eum causa tenuerunt, suos liberasse pe- 
riculo contentus intactis hostibus castra repetiit : proximis diebus 
tante fuerunt tempestates ut Romanos *subtentorii Britannis in 
opidis detinerent. [79] Post hac non *%destituerunt hostes per legatos 
ad bellum totam insulam concitare, et Romanorum paucitatem et 
pred magnitudinem divulgare: insuper et oblatam ceelitus, et 
minime respuendam perpetuz libertatis occasionem: quorum cum 
fidem publicam invenisset ‘°Assercio, equitum et peditum turba 
ingens ad Romana castra confluxit: contra quos Cesar in aciem 
legiones eduxit et preelia victor profugos insecutus, omnes fudit, 
plurimos interfecit, incensisque late finibus in castra remeavit. 
Secute sunt legiones hostium pacem veniamque petentium: quibus 


43 Deest conveht.—44 Forte, reddita vita.—45 Lege, Ibut.—46 Lege, cum. 
—A7 Lege, alie eum cause.—48 Lege, sub tentoriis, Britannos.—49 Lege, non 
destiterunt.—50 Lege, assertio. 


Delph, et Var, Clas. Cas, 55 


1746 J. CELSL COMMENTARIT 


Cesar propter perfidiam obsides duplicavit, eosque in Gallias duct 
jussit: quo ipse navigatione prospera est reversus. Due ex onini- 
bus, a reliquis vento abstracte et ad littus aliud delate erant: € 
quibus cum trecenti egressi in terram ad Romana castra propera- 
rent, Morini **quidam quos placatos Cesar arbitrabatur, non tam 
odio quam spe prede in itinere hos invadunt; edicuntque ut st 
mori nolint arma deponant. Romanis in orbem collectis resistenti- 
amque parantibus, clamor ortus ad sex milia hominum contraxerat: 
quos omnes quatuor horis et eo amplius paucitas Romana sustinuit, 
proque paucis **pulveribus multas mortes reddidit. Ac cum Cesar 
qui non longe aberat rem sensisset, auxilium suis ferens advolavit. 
Quo conspecto ad fugam reversi hostes et ad magnum numerum 
cxsi sunt. Die insequenti Cesar Labienum cum legionibus secum 
S3est Britannia reversus in Morinos rebellantes misit: qui cum 
propter temporis siccitatem solitum paludum receptaculum amisis- 
sent, ferme omnes ad obedientiam rediere. Titurius autem Sabi- 
pus et Arunculejus Cotta legati alii in Menapios missi, *hos non 
inventis quos silve protexerant, incensis adificiis ac vastatis, ad 
Cesarem sunt reversi. Ipse autem in Belgis exercitus totius hiberna 
disposuit: [80] eo duarum non amplius urbium Britanniw venerunt 
obsides, alia omnes et Romani ducis imperium et propriam fidem 
ac premissa contempserant. °SRome ut erant Rome cognitis, 
senatusconsulto viginti dierum supplicatio instituta est res a seculis 
inaudita. ‘ 

Annno de more Cesar ex hibernis in Italiam ‘venit. Peractis 
conventibus Cisalpine Galli, quod anno altero in animo habuerat 
ad Illiricum perrexit, ubi compositis quarundam motibus civitatum, 
parvo temporis lapsu magnum vie spatium *’emersus, per Italiam 
in ulteriorem Galliam ad exercitum rediit: id quod discedens 
jusserat, classem amplius quam sexcentarum navium invenit in- 
structain: collaudata imilitum industria et operibus prafectorum 
fide, classem ipsam ad portam, Icium tune nomine, triginta tantum 
passuum milibus °%ad insula semotum, quo nullus est aptior deduci 
imperat. Ipse autem °°omnia in Treviros proficisci statuit: quod 
eos nec consilia frequentare notaverat, nec imperia excipere. Ad 


51 Lege, quidem.—52 Lege, vulneribus.—53 Lege, ex Brit. reversis,—54 For- 
te, his.—55 Porte, His rebus.—56 Lege, veniens—57 Lege, emensus.—58 Lege,. 
ab.—59 Forte, omnino, vel potius, antea.—60 Lege, concilia. 





DE VITA JULII CESARIS. 1747 


hee Germanos ab eis sollicitari fama erat, quam ea civitas proxi- 
ma Rheno est; omnium tamen Galli ciyitatum, equitatu praser- 
tim, petentissima. Erant in ea urbe ut assolet duo de potentia et 
prioritate certantes: horum nomina erant Indiciomarus et Cinge- 
torix. Primus audito Romani ducis adventu, equitum, peditum, 
quam maximas potest copias, atque omnia bello apta summo studio 
parabat: reliquam turbam, sexu vel ztate fragilem intra Arduenam 
silvam densissimam atque ingentem cum rebus fortunisque omni- 
um abdidit, ut curis aliis expeditior bello operam daret. Alter 
vero, contrario ut in talibus fieri amat consilio, statim Czsari fines 
ingredienti sese obvium et obsequio promptum tulit: quem cum 
multi et ipsius amore, erat enim carus populo, et Romani exercitus 
timore sequerentur, [81] cognovit Induciomarus se delusum et ab 
omnibus facile se posse destitui. Non animo ergo, sed consilio 
mutato sese Cesari per nuntios excusavit, quod ad eum ab initio 
non venisset, ne principibus simul digressis, plebs per %justitiam 
falli posset, et a Romana fide pravis fortasse consiliis impulsa disce 
dere. Czterum se et civitatem ipsam in arbitrio suo esse, seque 
ad eum si preceperit, venire prono animo paratum. Czsar quam- 
quam non ignarus unde hze dicta procederent, ne tamen tempus 
in Treviris tereret venire illum ad se jussit cum ducentis obsidi- 
bus, in quibus et filius ejus fuit et propingui aliquot, quem venien- 
tem “levi oratione complexus ad Romane amicitiz perseverantiam 
cohortatur; cum primum esset ad amicitiam exhortandus. Tre- 
virorum tamen primoribus nominatim Cingetorigem commendavit, 
non modo quia ille sit meritus; sed quia et sibi expediens vide- 
batur amicum suum et populi Romani sua in patria multum posse, 
optimisque omnibus carum esse. Enimvero Indiciomarus eam rem 
tulit egerrime; tantum sibi populariter gratia demi sentiens, quan- 
tum adversario accessisset ; quique animo inimicus erat, hanc ob 
causam multo etiam inimicior factus est. Ceasar ex Treviris ad 
illum quem dixi portum Icium venit cum exercitu: illic classem 
totam preparatam reperit, preter sexaginta naves que in Meldis 
fact erant, quasquea reliquis procella maris averterant, atque ad 
littus unde solverant refecisse °tfarebantur: florem quoque totius 
Gallici exercitus invenit quatuor milia: erant omnes fere principes 
Galliarum : quorum partem illam, quam sibi fidam rebus senserat, 


61 Forte, omnibus. —62 Forte, inscitiam.—63 Lege, leni,—64 Forte, fere- 
bantur. 


1748 J. CELSI COMMENTARII 


dimittere in animo habebat, reliquos omnes secum loco obsidum in 
Britanniam trajicere: hujus consilii causa erat, quoniam verebatur 
ne qui motus se digresso in Gallis “oriretur: quos preesentia fide- 
lium et absentia perfidorum reprimi posse “arbabatur. [82] Erat 
inter alios Domnorix Aduus frater Divitiaci: hunc Cesar ante 
alios secum ducere instituerat, quod et ©7cum magne apud suos 
opinionis esse noverat, et in Romanos pessime voluntatis: Sic ut 
interdum sicut supra diximus de ejus supplicio cogitasset: adhzc 
illum in consilio suorum jaetasse constabat, delatum sibi a Czesare 
patriz sux regnum, quam per superbiam sui cives iniquis tulere 
animis, sed potenti sua metu queri apud Cesarem non audebant : 
his ex causis instabilem virum et natura novis semper rebus inten- 
tum, et hostilis animi post se dimittere expediens minime judica- 
bat. Contra ille ut dimitteretur instabat, atque obnixus orabat, 
frivolas pretendens precibus rationes: hinc metum maritimi fas- 
tidii; quod tam parvo maris spatio utique magnum esse non pote- 
rat; hinc religionem nescio quam suam, qua se navigare prohibitum 
asserebat. Cesar qui non minus animum quam vultum loquentis 
aspiceret, petitionem injustam constantissime repulit. Ille indig- 
nans circuire principes, ac terrere, et ne qua ratione Casarem 
sequerentur “hortari enim ‘ callido consilio id agi, ut Gallia suis 
principibus spoliata facilius jugum Romane servitutis exciperet ; 
ducere illos secum velle, non quod illis egeat ; sed ut quod in Gal- 
liis non auderet; trans mare deductos interficiat. Movebant he 
voces infirmorum animos: ita ut aliquos juramento astringeret, 
quz communi patriz utilia essent, ut communi consilio gererentur ¢ 
neque in omnibus Romanorum imperio ut Deorum pareretur. Nihil 
horum Czesarem latebat. Verum adeo Divitiacum 7°diligebat ; ut 
in illius fratre atque illorum cive, non justitiam sed clementiam 
exerceret neque suppliciis; sed nunc minis, nunc blanditiis nite- 
retur illum ab iniquissima intentione retrahere. [83] Id cum frustra 
esset; ad eam curam vertit animum; ut omnia sibi illius consilia 
nota essent: proinde cum jam prope mensem ventis navigatione 
dilata, votiva demum tranquillitas affulsisset; exercitum naves 
conscendere Cesar imperavit : multisque dolentibus, unus omnium 
Domnorix imperium detractare ausus cum equitibus A.duis 7'clas- 


65 Lege, orirentur.—66 Lege, arbitrabatur.—67 Lege, eum.—68 Per videtur 


delendum.—69 Lege, hortari ; callido enim.—70 Videtur addendum, duosque. 
—71 Lege, clam. 





DE VITA JULII CASARIS. 1749 


sem castris egreditur; et patriam versus iter arripuit. Quod cum 
Cesar audisset, navigatione rebusque omnibus posthabitis, equita- 
tus. partem illum sequi 7*reducere; sin autein resistat, occidere 
precipit. Ille cum equitibus assecutis redire ad Cesarem jube- 
retur, contumaciter obstare et fidem comitum implorare, seque et 
liberum et libera ortum in patria proclamare ; equites Romani, ut 
jussi erant, vociferantem seque manwprotegentem circumeunt et 
obtruncant. Equites autem Aidui duce amisso ad Cesarem an 
volentes an inviti redeunt. 

Post Domnorigis e2quo amplius dilatam cadem, ad navigationem 
intermissam Czsar animum reflexit. Et relicto in Galliis Labieno 
cum tribus legionibus et duobus milibus militum, qui et 7? portis 
defenderent, et exercitui oportuna transmitteret: et si quod 7*non 
illis in terris emergeret, consilium tempori ac rebus idoneum non 
7>deesse. Ipse oceidente sole funem solvit; et prospero usque ad 
mediam noctem vento usus ; et tunc tandem destitutus estu impel- 
lente destinatum iter pratermiserat; die demum proximo ad* illud 
ipsum littus ubi anno superiore descenderat sub meridiem est per- 
ventum, neque ullus hostis ibi inventus: multi quidem fuerant, sed 
ut ex captivis est cognitum, tam numerosa tamque instructa classe 
conspecta, stupore ac metu preurgente diffugerant, atque in mon- 
tana conscenderant. Quod Cwsar intelligens, edoctusque ubi 
essent, castra metatus in littore, et presidio castris ac navibus 
imposito, ad querendum hostes rapit exercitum, quibus per noctem 
appropinquans, [84] mane illos in conspectu habuit. Illi vicissim 
hostibus occurrentes et ad ripam amnis altiore de loco impetum fa- 
cientes, ab equitatu Czsareo fusi sunt, in silvasque refugerunt. Ibi 
locum natura validum truncis ac transversis arboribus validissi- 
mum effecerant: eo tamen septima legio penetravit et quasi feras 
lustris ferro expulit. At dum profugos longius sequi vellet; prop- 
ter locorum imperitiam a duce prohibita est. Hic quoque tempes- 
tas altera Romanam classem vexavit, ut se coutemptum a gente 
mediterranea, penitus indignari atque irasci videretur Oceanus; et 
ceelestis ira 7terrescere rursus pervicaciam coérceret. Non enim 
tantummodo 7’ animi alterius quavit incommodum sed _ transcen- 
dit. Quod ubi 7*Czsar a Quinto Atrio, quem classi przfecerat, 


72 Addendum, ac.—73 Lege, portus.—74 Lege, novi.—75 Lege, deesset.— 
76 Lege, terrestrem.—77 Lege, anni,—78 Lege, Cesari, 


1750 J. CELSI COMMENTARII 


nuntiatum est, illico legiones quas ad insequendum querendumque 
hosten: miserat, ex itinere 7? provocavit : omissisque curis aliis ad 
instaurandam classem totum animum adjecit ; “ut nocturno pariter 
ac diurno militum labore ®°accepta calamitati sua jugis cura sub- 
veniat. Et primo quidem in subducendis navibus et cum castris 
uno ambitu concludendis decem dierum tempus expendit; ne quod 
vel a mari interim vel ab hostibus paterentur. Dehinc in eisdem 
reparandis quantum fieri posset non fabros tantum, qui exercitum 
sequebantur, sed accersitos ex Galliis fatigavit. Neque aut cura 
ducis, aut opera ministrorum fieri potuit, quin quadraginta naves 
irreparabiliter **periissent. Sic victorem hominum natura vince- 
bat: scripsit preterea Labieno quem cis mare dimiserat, ut legio- 
nes sibi commissas extruendis classibus exerceret. [$5] Rebus 
adversis utcunque compositis dux quietis impatiens ad solitas curas 
rediit et munitis castris et subductis intra vallum navibus, relicto- 
que illis ut prius presidio, ad hostes ire contendit ; sed eos ®*ad 
miris auctos modis comperit, unum in locum confluentibus omnibus 
illorum copiis et duce electo; cut Casmellanio nomen fuit ; hic 
bellicosus erat vir: semperque cum proximis debellare solitus: sed 
nunc majori externo bello territi Britanni, *’seu discordes canes, 
viso lupo concordaverant. Omissisque domesticis bellis in Roma- 
nos versi, omnes huic uni viro velut omnium fortissimo, et insulze 
totius imperium et ducatum belli unanimi deliberatione contulerant. 
Multa quidem apud scriptores de Britannorum moribus locus hee 
continet, quz sciens eadem ratione pretereo ; qua preterii Suevo- 
rum: mutata sunt omnia. Ecce enim exempli gratia, ita de iis 
scriptum est: leporem, gallinam atque anserem gustare fas non 
putant, quorum certe hodie non gustum modo, sed nec usum 
respuunt. ** Omittit illa stultiora de moribus : ad res gestas redeo. 
Est Tamesis Britannie fluviorum primus, qui ‘Trinoventum olim ; 
nunc Londoneas insule illius urbem regiam **aluit: amnis est au- 
tem uno tantum ut ajunt loco, pedibus cum difficultate vadabilis : 
eo cum Casmellanus magnas copias contraxisset, supervenit ad 
locum Cesar, hostibusque conspectis in adversa ripa premisso 
equitatu et legionibus sequi jussis ; vix credibili fervore ‘amnem 
transiit ; cum ex ®aliquis non nisi capita peditum extarent, ut qui 


79 Lege, revocavit.—80 Lege, accepta.—81 Forte, pericrint.—82 Forte, 
jam.—83 Lege, ceu.—84 Lege, Omitto alia.—85 Lege, alluit,—86 Lege, uquis. 


DE VITA JULI CASARIRS. 1751 


aquis madebant, sanguine siccos madefacerent, atque in fugam 
verterent. Et ut multa paucis expediam, circa hee loca, plurima 
per id tempus variis quidem casibus gesta sunt preelia, uno tantum 
semper eventu: ubique Romani victores *7non sine periculis licet 
multis ac gravibus, quod se hostes silvarum presidio tuerentur, [86] 
et arrepta occasione e latebris erumpentes sepe Romanas invade- 
rent legiones, seque illasos unde venerant armorum levitate reci- 
perent. Casmellannus ipse Britannici belli dux, aperti preelii spe 
amissa, omnem in silvis atque insidiis spem **locaret: et dimissis 
equitibus atque peditibus, solis essedariis utrorumque officia pre- 
stantibus utebantur. Nunquam tamen ille patentibus sed perplexis 
ac difficilibus sese locis credere ausus, ex abdito Romanorum actus 
atque itinera observabat, cum in aciem elici nullo posset ingenio, 
Sadjuratque eum natura ipsa locorum usquequaque silvestrium, 
Hac Casmellanni diffidentia mutari status animorum cceperat, co- 
gitantium aliquid magnum esse quod eorum fortissimus sic timeret. 
Itaque Trinovantes; quorum urbs totius insule ea etiam tempestate 
firmissima ferebatur, sese Czsari spontanea deditione commiserant: 
hi regem babuerant, quem Casmellannus occiderat : hanc deditio- 
nem acceptavit Cesar alacriter, obsidibus imperatis ac frumento, 
que illi late et celeriter complevere: nihil aliud °° petens quam ut 
occisi regis fillum ab occisoris crudelitate protegeret. Qua in re 
Cesar precibus non egebat, quum adolescens ille jam inde sibi ab 
initio carus erat ; nempe qui ut manus sui hostis evaderet, ad eum 
adhuc in Gallia existentem supplex accesserat, susceptusque erat 
in gratiam. ‘Trinoventium exemplum secute quinque urbes aliz 
se consimiliter dediderunt. Ab his edoctus Caesar qua in silva 
Casmellannus locum munitissimum, et °' obicam czsarum arborum 
ac paludum pene inaccessibilem haberet ; atque ubi se tutiorem 
quam ullis in urbibus extimaret, his ipsis ducibus ad eum pergit : 
quem cum aliquantulum defendissent qui ad custodiam deputati 
erant; fuga °*tamen precipiti ??relinquere ; in qua multi-hostium 
comprehensi occisique sunt: [87] multumque ibi pecoris inventum; 
locus expugnatus effractusque. Casmellanus his permotus rebus, 
quatuor Britannia regulos, qui partes extremas insule regebant, 
per legatos ad soli natalis auxilium invitat: jubet ut Romanam 


87 Forte, licet non sine periculis multis—88 Lege, locarat.—89 Lege, adjuva- 


retque.—90 Lege, petentes—91 Lege, obicem.—92 Lege, tandem.—93 Leges 
reliquere. : 


1752 J. CELSI COMMENTARII 


classem et *castris per ducis absentiam indefensa quantis possint 
viribus invadant ; parent illi, seu patriz caritas, seu jussus supe- 
rioris urgeret: cumque ad Castra venissent, erumpentes Romani, 
multis occisis, et uno regum capto, cui Legotorix nomen erat, intra 
vallum sospites rediere: quo eventu et prosertim deditione urbium 
*Smagni ac magis Casimellannus animo concussus, ac °° diffusus 
bello, pacem petiit, deditionem obtulit, et per Comium Atrabatem, 
quem ille in amicis, Cesar inter fidos, numerabat, veniam impetra- 
vit. Cum enim Cesaris esset intentio in Gallia hibernare, et jam 
finis prope esset estatis, qua multo ibi est brevior, quam in nostro 
orbe, mentionem pacis non invitus audivit, ne per hiemem intra 
insulam teneretur. Contentus reges vicisse ac cepisse, ac tributa- 
riam fecisse Britanniam, tributum annuum imposuit, obsides impe- 
ravit. Nam ut elegantissime ait Florus: ‘non provinciew, sed no- 
mini studebatur.’ In cunctis obtemperatum: illud expressum 
dedito ’imparatum, ne qua in re Trinovantibus, aliisque °° dedi- 
tionis Romanorum, ante alios Mandubracio 9 occiso regis filio 
noceatur. His explicitis, ad littus et ad classem rediit, navesque 
ut Jusserat reparatas inveniens, conscendit cum exercitu et ingenti 
captivorum turba proximis preeliis intercepta. Cumque Britannico 
de littore secunda vigilia movisset, ad Gallicum littus omnibus cum 
suis incolumis die proximo illucente, pervenit navigatione prosper- 
rima, quasi vel discessu gauderet Oceanus, qui doluerat de adven- 
tu; vel ut Florus idem ait, ‘se imparem fateretur, suo blandiens 
domitori.’ 

Hic vero parumper hesit prosperitatis impetus Cesare. [88] 
Erat eo forte anno propter ceeli ariditatem frumenti preter solitum 
inopia. Ea res Cwsari persuasit ut legiones per hiberna distrahe- 
ret, ne conjuncte urbem unam aut alteram pregravarent. Que 
distractio reipublice pene totius in perniciem vertit. Sic fortuna 
interdum sapientissimorum *°°quorum hominum consilia versat ac 
dissipat. Erant quidem legiones preter unam, quamvis ab invicem 
sejuncte, omnes tamen infra centum milia passuum, ut si necessi- 
tas ingrueret altera alteri opem ferre haud sane difficile viderentur; 
et preerant simul legionibus singuli legati: unam ex omnibus 
Transpadanam legionem in Eburones mittens cum quinque cohor- 


94 Lege, castra.—95 Forte, magis ac magis.—96 Lege, diffisus.—97 Lege, 
imperatum.—98 Lege, dedititiis.—99 Lege, occisi—100 Forte, quoque. 


DE VITA JULIL CASARIS. 1753 


fibus, duos illi, quorum in precedentibus mentio est habita, Quin- 
tum Titurium Sabinum, et Lucium Arunculejum Cottam legatos 
attribuit: forte ideo, quod aut minus ‘novo fideret legioni, aut 
suspicationem haberet *fide gentium illarum, Rhenum inter 4Mo- 
sam degentium: quibus tune in locis Ambiorix, vir * quidem cal- 
lidissimus ac pessimus, simulque Cavalcus vir simplicior *inspe- 
rabant: sed Ambiorix otioso (ut swpe accidit) collega negotia 
publica ventilabat: ambo tamen venientibus legatis ebvii proces- 
serunt, et frumenta et quz usui essent legioni convehi curaverunt. 
Sed ut sunt mobilia quorundam hominum ingenia: © mex acceptis 
7nuntios Induciomari Trevirensis, qui Czsarem et Romanos ode- 
rat; ab obsequio ad rebellionem animos converterant.  Itaque 
popularibus instigatis et suum in propositum adductis, jam aperte 
inimicitias exercere ausi, Romanis *colonibus circumventis, quasi 
magno preelio victores protinus ad castra prodeunt oppugnanda: 
quibus egregie non defensis modo ; [S9] sed emissu equitum victis 
hostibus ac repulsis, Ambiorix vincendi spe privatus, ad fallendi 
spem conversus, exclamat ut sibi aliqui ad colloquium mitteren- 
tur; esse enim qui de rebus communibus loqui velit; posse litem 
colloquio diffiniri. Mittuntur duc, Romanus unus, alter Hispanus 
a Cesare ad ipsum Ambiorigem mitti solitus. Hos Ambiorix sic 
alloquitur : ‘Ego,’ inquit, ‘ Czsari pro suis in me meritis multum 
debere profiteor. Ipse nam memini, omni eo, quod vicinis meis 
pendere °soleo, tributo me annuo liberavit. Ipse mihi filium ac 
nepotem, quos illi obsidum sub nomine habebant in vinculis, remi- 
sit. Nunc ego quod hic de oppugnatione castrorum accidit non 
meo consilio, sed patriz imperio gestum est. Quicquid feci contra 
Czsarem coactus feci: ita enim sum dominus, ut non plus ego in 
populo, quam in me populus meus possit. Neque vero ipsa hoc 
civitas ex se facit, sed coacta similiter: quo cogente, si queritur: 
consilio certe omnium Galliarum quum obstare non possit invita 
consentiat. Est enim (ne quid ignotum vobis patiar, quod vos 
fangat) consilium publicum, hac in re tanto omnium consensa, ut 
ne unus quidem discrepet: summa est ut hiberna omnia Romano- 
rum uno tempore oppugnentur, ut suis quisque periculis occupatus 
aliis opem ferre non possit: hic oppugnationis preestitutus erat 

1 Lege, nove.—2 Lege, fidei—3 Forte, Mosamque.—4 Lege, quidam.— 
5 Forte, imperabant.—6 Lege, mox.—7 Lege, nunciis.—8 Lege, Calonibus.— 
9 Lege, selebam, 


1754 J. CELSI COMMENTARII 


dies: non potui ego, nee patria potuit mea, consilio émniuni, 
tam honesto presertim, ut est consilium libertatis, obstare. Idque 
perfacile fuer!i cogitanti, me Cesari neque nocendi causam si pos- 
sim, neque si velim potentiam habuisse: ut enim fingar ingratus, 
non tam demens, tamque inscius rerum sum, ut tantulis viribus 
expugnari posse credam P. Romanum. Nune quoniam publicum 
debitum petri exsolvi, volo privatim quod debeo persolvere. 
Moneo igitur et obtestor omnes, nominatim Titurium Sabinum 
pro jure hospitii, quod illi est mecum, ut indemuitati sue suorum- 
que provideat abeundo: magna enim Germanorum manus pretio 
conducta transiit: biduo aderit: unum bona fide polliceor, *° viro- 
que, tutum per meos fines iter fore. Ita et patriz pro naturali 
jure consuluero, [90] eamque hibernorum gravi fasce levavero ; et 
Cesari pro suis beneficiis vicem reddidero, legionemque serva- 
vero in consilio modo stet, haud dubie perituram.’ His dictis ille 
abiit, nuntii ad legatos redeunt et audita renuntiant: subita re 
** periculosius ea quamvis ab dicerentur haud quaquam spernenda 
videbantur, eo maxime, quod Eburonum civitas tam parva, nisi 
ali conspirarent, nunquam tam magna contra Cesarem ausura 
crederetur, res ad consilium defertur. Ubi diu adversis sententiis 
*2altricatum est. Arunculejus Cotta et tribuni militum et centu- 
riones plurimi secum sentientes, ‘neutiquam discedendum ex hi- 
bernis, absque ejus qui illos ibi locasset imperio, consulebant. 
Castra enim valida et munita, et '?frumentariam abunde suppetere. 
Quibus ita se habentibus et Eburones et Germanos si accesserint 
facile sustineri posse: interim vel a Cwsare vel a proximioribus 
hibernis auxilia ventura. Postremo nihil stultius quam in dubio 
de sua salute ab antiquo hoste consilium accipere.’ Contra ista 
Titurius Sabinus metum verbis augere et multa dicere, ‘ non 
consilii aucterem; sed consilium extimandum, et non quis, 
sed quod quisque dicat attendendum. Credere se Cesarem in 
Italiam profectum, quo presente neque Eburones hoc ausuros, 
neque Caruntes principem suum ' quam diebus_ illis occisu- 
ros. Galliam profecto odiis ingentibus inflammatam et contu- 
meliis irritatam, nec videri sibi eam esse Galliam que solebat, sed 
aliam nescio quam externo subditam imperio, atque inopem gloriz 
militaris. Germaniam Rheni transitu et Ariovisti fuga ; ac morte 


10 Lege, juroque.—11 Forte, perculsi, quod ea, quamvis ab hoste dicerentur.— 
12 Lege, altercatum.—13 Adde, rem.—14 Forte, in. 


DE VITA JULII CESARIS. 1755 


victoriisque tam multis Romanorum. pudorem inexpiabilem con- 
cepisse: neutri jugum ferre propositum esse. Denique videri sibi 
non posse sine magna causa Ambiorigem ista consulere. Caterum 
quecunque ili sit mens; consilium ipsum undique tutum esse 
posse, in mora aliquid expugnationis aut obsidionis ; in discessu au- 
tem nullum prorsus esse periculum: [91] nam si nibil ambigui sit, 
eos ad proximam legionem tuto calle venturos, nullum passuros nisi 
unicum view brevis incommodum, Sin ut sua ferret opinio, metuen- 
dum aliquid instaret, nullum esse aliud quam in velocitate reme- 
dium: sic vel non inutilem certe, vel utilissimam esse profectio- 
nem: moram vel presenti discrimini obnoxiam vel futuro :’ his 
Cotta fortesque viri alii acerrime resistebant. Itaque crescente 
litigio Titurius in collegam indignabundus exclamat, sic ut ab 
omnibus audiretur, et ‘ vincite,’ ait, ‘si omnino sic est animus: non 
sum ego qui magis quam vos omnes mortem timeam: sed’ '5(et os- 
tendit milites) ¢si quid advenit adversi, a te exigent rationem: quod 
si tu permiseris, cras suis commilitonibus conjuncti et se periculo 
exemerint et suo illos adventu effecerint tutiores: alioquin disgre- 
gati a suis, aut famis aut ferri subituri sunt.’ Rapitur interea con- 
silium: milites utrumque circumstant, obsecrant, ‘ne sua dissen- 
sione periculum faciant, ubi periculum non est: seu abeant seu 
stent tuta esse omnia, modo sui duces unum sentiant: contra-si 
dissentiant tutum esse nihil.’ Quid multa; ad mediam noctem 
vigilando et disceptando res trahitur. In qua quidem curicsior 
fuerim fortasse quam debui, et potui, fateor, vel rem totam preter- 
mittere, vel multo paucioribus perstringere: sed deum testor miseris 
hominibus de futuro consultantibus, et magno in ambiguo consti- 
tutis, ego qui exitum rei scio, non aliter scribendo compassus sum, 
quam si futura nunc etiam res ipsa et notus mihi miserabilis finis 
esset, cui occurrere nec consilio possem nec auxilio: ea me com- 
passio diutius quam volebam in hac narratione detinuit: quam 
tibi o lector sic expedio. Tandem ergo non ratione *®collega 
pertinacia victus Cotta consentit: et quod crebrum in consiliis, 
pars deterior meliorem vincit: ediciturque militibus diluculo pro- 
fecturos: neque tamen noctis quod supererat somno datum, sed 
_ad auroram usque vigilatum est, occupatis omnibus quod efferre 
secum possent quid relinquere cogerentur. [92] Ubi primum 
illuxit castris egrediuntur securi, quasi consilium obeundi non ab 


15 Adde, hi.—16 Forte, sed college. 


1756 J. CELSI COMMENTARIL 


hoste perfido ac versuto, sed a prudente et fido amico aliquo datum 
esset. Securi autem Sabinus et qui su sententia fuerant. Cotta 
autem et gui secum senserant fraudis *7aliud subesse taciti cogita- 
bant: hostis proditor, qui nocturnis vigiliis, et confuso castrorum 
murmure ituros mane przsagiebat, nec quod ituri essent dubitabat 
ad proximam scilicet legionem, oportuno eos in loco expectabat. 
Erat vie medio procul a castris ad duo milia passuum vallis nemo- 
rosa ac difficilis: illic locarat insidias: cum in eam vallem Romana 
acies descendisset, hostes ante retroque ex insidiis erumpunt, ut 
nec primis excedere, nec ultimis retrocedere licitum ‘**esse: 
iniquissimis pugna locis instituitur: et quoniam natura com- 
paratum est improvisa pericula magis animos dejicere, ‘Titurius, 
qui secura sibi omnia finxerat, pavere ccepit, atque omni 
bellica arte destitui. Contra autem collega ejus, qui hoc eventu- 
rum previderat, atque ideo iter illud disswaserat, quolibet boni 
simul et '°multis et ducis officio functus, pugnando pariter et hor- 
tando nihil omnium pretermisit, que ad salutem suorum militum 
pertinerent: hostis qui expertus agnosceret, suos Romanis in *°au- 
gusto impares, edicit ut telis eminus hostem petant, propius non 
accedant neque manum conserant, sed instantibus parum recedant, 
instentque cedentibus. Et locus ipse ducis consilium adjuvabat: 
pugnatum est a primo mane ad horam diei octavam: cum Romani 
milites multis licet vulneribus affecti, et a fortuna et ab alterius 
ducis auxilio *‘destitui acriter tamen adhuc **ad suo, hoc est 
Romano more certarent: tum demum fortissimis viris e legione, 
partim sauciis, partim czsis; cum et ipse jam legatus Cotta, in quo 
spei summa erat, [93] gravi ictu funda jacti lapidis os contusus, 
solitis muneribus obeundis invalidus redderetur; inclinare res cce- 
pit ac ruere. Titurius tunc primum intelligere incipiens sui perti- 
nacis consilii yvanitatem, omni spe defensionis omissa, Romane vir 
fortassis originis, non Romane virtutis, Ambiorigem ab adverso 
suos instigantem prospiciens, interpretem quendam ad illum hospi- 
tem suum misit oratum ut sibi suisque militibus parceretur: omni 
indignum vita virum, qui suppliciter adeo vitam poscat, hostis ab 
hoste, Romanus a barbaro. At ille hospes egregius non contentus 
fidem publicam fregisse, nisi privatum jus hospitii, illa wtate reli- 
giosissimum, violaret; respondit interpreti, posse Titurium si libeat 


17 Forte, aliquid.—18 Lege, esset.—19 Lege, militis.—20 Lege, angusto.-— 
21 Forte, destituti acriter tamen,—22 Lege, ac. 


DE VITA JULII CAHSARIS. 1757 


ad colloquium pervenire, non se desperare Romanorum militum 
salutem a suis militibus impetrari posse: sibi vero si veniat, nihil 
esse periculi, inque hoc suam se fidem illi obligare. Credidit ver- 
bis miser et illi fidem habuit a quo tunc maxime prodebatur. O 
seu error ingens seu vite czca cupiditas! ante *tantum quam ad 
hostium pergat, propositum suum college aperit, velle se ad Am- 
biorigem proficisci, spem sibi salutis ostendi, posse eum quoque si 
velit secum ire: negat Cotta, et ut fracto ore loqui poterat: ‘Non 
ibo’ (inquit) ‘ad armatum hostem.’ Cumque hac fixus in sententia 
permaneret, nec divelli posset, Titurius, et tribunis militum et cen- 
turionibus sequi jussis, ivit ipse quo destinaverat, et quo sua illum 
sors trahebat. Cumque ad Ambiorigem propinquaret, jussit ille 
sibi inprimis ut arma deponeret, et (o pejus morte, o Cesareis 
arpiis insuetum dedecus) paruit hac in re barbari imperio Romanus, 
et parere comites precepit: tum demum cum inermi de pacis 
conditionibus agi ceeptum: cumque de industria proditor tempus 
trahit, circumfusi seusim barbari Titurium obtruncant: qui secum 
exierant quanta possunt ad suos celeritate confugiunt: hostes bar- 
barico ululatu victoriam conclamantes in Romanos ruunt, una val- 
lis parte condensos, [94] jamque vix impetum sustinentes, ibi 
Arunculejus Cotta fortissime dimicans occiditur: vir haud dignus 
qui aliene stultitiz poenas daret. Multi alii praterea, inter quos 
fuit Lucidius Petrosidius vexillifer turba circumventus ingenti, 
aquilam, **neque sibi extorquerent, cum in castra jactasset, ipse 
generoso impetu mediis sese hostibus inferens occubuit: milites 
ducibus spoliati multo labore ac virtute usque ad noctem locum 
ubi constiterant defenderunt. Nocte autem desperata undique 
salute, ne vivi in manus hostium pervenirent, indomiti spiritus sese 
omnibus manibus propriis peremerunt, preter paucos qui per 
diem preelio dilapsi, incertis hinc inde tramitibus ad legatum alium 
Titum Labienum tristes nuntii pracesserant. Et hic quidem in- 
fauste legionis interitus fuit, inter tres belli externi adversitates 
Cesareas numeratus: ubi admonuisse lectorem velim; quod Sue- 
tonius Tranquillus auctor certissimus, Germanorum hoc in finibus 
accidisse ait: Julius autem Celsus comes et qui rebus interfuit, 
Eburonum in finibus factum refert. Non est autem magna dissen- 
sio cum et tunc contermine nationes essent, omnesque hodie sint 


23 Forte, tamen, quam ad hosteme—24 Lege, ne sibi.—25 Lege, omnes. 


1758" J: CELSI COMMENTARI! * 


Germani. Posthee Ambiorix iniquissimi voti compos ad graviora’ 
se preparat: perque vicinas gentes odio raptante discurrit, legatos 
duos et magnam partem Romani exercitus perisse dictitans monet, 
orat, obsecrat, ne vindicte et recuperande in perpetuum Gallic 
libertatis *labi per ignaviam patiantur: ardentes inflammare per- 
facile est. *7Conjuravit igitur concurruntque, et unius hortatu 
multi insaniunt, factoque agmine ad alia Romanorum castra per- 
veniunt, ad ea scilicet quibus Quintus Cicero magni Ciceronis fra- 
ter preerat. **Nec vir ingentis animi, sed nullarum virium. Eo 
itaque cum venissent, quo accepte cladis nondum fama pervene- 
rat, aliquot lignatores nil tale metuentes in silvis, [95] quo muni- 
tionis castrorum causa perrexerant, adventu hostium subito capti 
sunt, hane velut arrham victoriz tenentes magno impetu castra 
invadunt. Romani usque ad vesperam circa defensionem occupati, 
per noctem ex confecta jam ante materia, centum viginti turres in 
castrorum ambitu attolunt, tune mira velocitate, ut mane hostes 
attoniti non humanum opus, sed monstrum aliquod sibi cernere 
viderentur. Multis deinde continuis diebus, hinc ad defensionem, 
illine ad oppugnationem castrorum multa utrimque  pertinacia 
animorum atque obstinatione certatum est. Dum Galli perpetue 
victoria hic repositam spem putarent: Romani autem periculum 
cognoscentes, nihil omitterent, et quod luci defuisset, nocte sup- 
plerent, ut vix ullum sopori tempus indulgeretur: non ab aliis 
modo, sed ab ipso duce, cujus imbecillitatem milites miserati non- 
nunquam recusantem illum ad requiem compellebant. pse vero 
jampridem primo ab obsidionis die, de statu rerum Casarem 
facere certiorem nisus erat, sed preclusis itineribus et comprehen- 
sis nuntiis frustra fuerat. Tentatum in his etiam hibernis fuit, 
quod in aliis paulo ante successerat, ut Romani et conjurate 
Galliz et Germanici auxilii metu incusso, et comitum recentis 
casus memoria admoniti, abeant quocunque libuerit intacti. Non 
se enim Romanos odisse, nec Ciceronem, neque omnino quidquam 
aliud Romani imperii recusare preter importunam hance consuetu- 
dinem hibernorum; qua sublata, cetera omnia facile conventura, 
proinde paratam illis esse securitatem ac licentiam abeundi. Ad 
hoe Cicero longe aliter ac Titurius; ‘non esse Romanis morem’ 


26 Videtur deesse, occasionem.—27 Lege, conjurant,—28 Lege, Hic,—29 
Lege, tam. 


DE VITA’ JULII CASARIS. 1759 


ait, ‘ut conditiones pacis ab armato hoste suscipiant. Quod si 
arma posuerint et legatos ad Cesarem miserint, se illis, ut petita 
obtineant, apud suum ducem precibus affuturum, *°ne difidere 
illos justis *‘cum petitionibus facilem reperturos.’ Amissa ergo 
spe fallendi, in vim studium omne translatum est: [96] et ad legio- 
nem unam oppugnandam quanta hostium turba confluxerit, vel 
hine liquet, quod munitiones quindecim milia passuum in circuitu, 
horis tribus non integris, et explevere, et suis locis vires addite, 
muniteque obsidionalibus instrumentis: quibus in rebus ab ipsis 
Romanis precedentibus annis edocti erant, et nunc captivorum 
quorundam Romanorum consilio atque opera juvabantur. Multis 
diebus duravit oppugnatio: et diebus quibusdam, ventis forte ve~ 
bementibus, igne arida in castra jactato, cunctisque intus ardenti- 
bus, res in ultimum est adducta discrimen. Tanta autem Roma- 
norum militum virtus fuit, ut cum et telorum procellis urgerentur, 
et flammis afflati ac semiusti essent, et fortuna eorum incendio 
omnes absumerentur; nunquam aliquis aut ad illas oculum reflec- 
terent, aut momento temporis a defensione cessarent. Et quam- 
quam Romanis dies ille durissimus, nibilo tamen levior Gallis fuif, 
eorum plurimis vulneratis atque occisis: ita ut intrinseci, deserta 
statione quam defendebant, hostes nutu frontis ac **veber ad 
introitum invitarent; neque omuino qui introire praesumeret inven- 
tus est aliquis. Erat in Romana legione par virorum fortium, 
quorum minime mihi quidem pretereunda *4videretur historia: 
alteri Titus Pullo, Lucius Vorenus alteri nomen fuit: his perpetuum 
inter se de virtute erat ac superioritate certamen: unoquoque ad 
summum **tota nitente, neque sponte alteri cessuro: dum ad mu- 
nitiones igitur res ?>ververet Pullo exclamans: ‘ Quid agis Vorene,’ 
(inquit) ‘seu quid cogitas? nostrarum litium dies iste sententiam 
feret:’ hee dicens castris egreditur, communitionemque hostium, 
qua densissima erat irrumpit: nec Vorenus segnior, seu virtutis 
stimulis adactus, seu metu infamiz emulum consequitur. Pullo 
enum ad jactum teli pervenisset, unum hostium, qui se ante alios 
ferebat, [97] pili emissione transfigit. Currunt contra unum *°milia 
et cadaver suum clipeis protegentes, hostem telis omnes premunt, 
reditumque ejus impediunt. Jam scutum sagittarum una traje-' 
cerat, balteoque heserat, dexteramque ad capulum reflectenti 


30 Lege, nec.—31 Lege, ewn.—32 Lege, vocibus.—33 Lege, videtur.—34 
Pro tola videtur legendum, locum.—35 Forte, ferveret.—36 Lege, mille. 


1760 J. CRLSI COMMENTARII 


obstabat: sic implicitum hostes premunt: zmulus adjuvat, fertque 
illi quem odisse consueverat auxilium: in hune, primo omisso, tota 
acies ruit: ipse stricto gladio seque et illum potegens, uno hostium 
ecciso, parumper alios submoverat; sed dum ardentius invehitur, 
e loco altiore excidit: cui confestim Pullo affuit, et similiter cir- 
cumventuin e manibus hostium expeditus et nudato jam gladio 
metuendus eripuit: sic illesi ambo ad suos multis hostium ceesis, 
et adhuc ambigua lite yirtutis evasere. Czterum quanto indies 
durior obsidio, et vulneribus interiore militia afflicta, decrescebat 
numerus defensorum, atque hostium augebatur: tanto Cicero 
attentius cogitabat, de statu rerum nuntios ad Cesarem destinare, 
quorum aliqui in bostium manus lapsi, et sub oculis suorum crude- 
libus 3’supplicibus interfecti, reliquos merito terrore compleverant. 
Inventus est tandem seryus unus e Gallia, qui libertate et magnis 
premiis promissis, literas jaculo insertas, Gallus non suspectus 
Gallis, ad Casarem detulit. Qui ut erant rebus cognitis, legiones 
sibi omnes expectandas non existimans, ne mora periculum allatura 
esset, evocatis proximis, satius **dixit cifo cum paucis, quam tarde 
cum multis proficisci. Convenerunt qui vocati erant omnes. 
LLabieno scripserat, ut si reipublic commodo posset ad se veniret. 
lile rescripsit, legionis et legatorum cede sublatos animos hostium, 
et omnem potestatem Trevirorum ad tria milia passuum in armis 
esse: si discedat hoc in statu, non profectionem, sed fugam potius 
visum iri; nec preterea suum iter vacare periculo. [98] Cesar 
quamvis ad paucos redactus, legati *°tum consilium approbavit: 
dumque ad hostes properat, in itinere audivit, quanto apud Cice- 
ronem in discrimine res essent. Illius ergo sollicitus, Gallum 
equitem quendam promissis ingentibus impellit “lites suas ad 
Ciceronem ferat, et si castra ingredi nequeat alligatas jaculo intra 
vallum jaciat: paret ille; et ad castra cum venisset, accedere me- 
tuens, ut jussus erat litteras jaculatur. Ile casu quandam in 
turrim inciderunt ; neque a quoquam ante diem tertium vise sunt ; 
tunc conspecte a quodam milite detrahuntur, et ad ipsum cui 
inscriptez erant Ciceronem perlate, atque in concilio militum. 
recitate magna omnes fiducia et gaudio replevere. Erat autem 
perbrevis epistola, ne a barbaris posset intelligi, scripta litteris 
Gracis hac sententia. ‘Ego jam cum legionibus iter arripui: 


37 Lege, suppliciis.—38 Lege, duxit.—39 Lege, tamen.—40 Forte, literas. 


DE VITA JULII C&SARIS. 176k 


confestimque adero: tu virtutem tuam ut pristinam retineas queso” 
Accessit ad spem fumus ex ea parte prospectus, qua venturus erat 
Cesar, “ut villarum incendia, signa propinquantium legionum. 
Galli de adventu hostium ab exploratoribus edocti, omissa obsi- 
dione castrorum, venientibus obviam eunt. Quod ut Cicero intel- 
Jexit, eum ipsum qui primas tulerat, cum litteris aliis mittit ad 
Cesarem, monens ut iter suum caute peragat: hostes enim omnes 
se dimisso contra eum properare. Erant autem armatorum sexa- 
ginta milia. Cwsar literis nocte perceptis, exercitaum de contentis 
in eisdem admonet. Jubet fortibus esse animis et ad preelium 
paratis: primo mane castra movet, et ad quatuor milia passuum 
progressus hostem videt, quem repente aggredi loco iniquissimo 
periculosum, et Cicerone liberato dilationem tutam ratus, substitit, 
et locis idoneis castra metatus est quantis quivit angustiis, id agens, 
ut sic hostibus contemptum sue paucitatis objiceret. Erant enim 
vere pauci, vix septem milia, sed virorum et impedimentis dimissis, 
[99] videbantur etiam pauciores, et arte ducis effectum erat ut 
paucissimi viderentur. Tantus denique contemptus fuit, ut mane 
proximo ad castra hostes *occiderent: Caesar vero equitatum 
parumper preelio expertus, quasi *trepidantis in castra retraheret, 
et portas claudi et **portas undique communiri multa cum simula- 
tione metus imperaret. Tanto enim **tantoque invicto erat animo, 
ut de tanta hostium multitudine nil timeret, nisi ne preelium de- 
trectarent. Denique quod omnes cupiunt, iste unicus metuebat 
fugam inimicorum. Illi vero conspicientes que apud Romanos 
gerebantur, et formidinem *arbitrari, e loco ubi constiterant altiore 
descendunt, et transmisso rivo quo ab invicem  separabantur, 
urgente impetu animorum iniquis aciem locis instruunt, et castra 
primum telis, mox et manibus invadunt; et eo usyue contemptus 
excreverat, ut precones circum castra dimitterent, qui et Gallis et 
Romanis edicerent eque licitum utrisque ad se si velint ante hora 
tertiam sine periculo transire: post eam horam non licere. Czesar 
ubi animadvertit sic esse omnia apud hostes ut optaverat, signo 
dato subito castris erumpens, sua cum contemptibili paucitéte 
multitudinem illam insolentem et confidentia obstupentem *”7nume- 
raculo eruptionis aggreditur: omnes in fugam vertit, occiditque 


41 Lege, ct.—42 Lege, accederent.—43 Lege, trepidantes.—44 Forte, omni 
undique.—45 Lege, tamque.—46 Lege, arbitrati.—47 Lege, miraculo. 
Delph. cé Var, Clas. Cas, 5 T 


1762 J. CELS! COMMENTARII 


quamplurimos atque exarmavit: multo plures occisurus nisi profu- 
gos insequi silvis de more terrarum ac paludibus vetaretur. Ccepto 
itaque progressus itinere eodem die salvis suis omnibus ad Cicero- 
nis hiberna pervenit. ‘Purres quas in circuitu erexerant, atque 
opera hostium miratus, inveniensque e militibus legionis illius vix 
decimum quemque sine vulnere: quanta ibi cum virtute res gesta 
esset agnovit et Ciceronem et legionem ergo dignis laudibus cele- 
brans, [100] centuriones nominatim et tribunos militum, ut cujus- 
que virtus atque operatio merebantur. “**Postremo die concione 
advocata, confirmavit suorum animos, solaturque super damno, 
fraude hostis, et legat: temeritate suscepta: ostendens ccelitum 
favore et virtute militum, illius malis artibus quesite victorie haud 
longevam fuisse ltitiam: consequens esse, ut nec eis diuturnior 
dolor sit. Hujus fama victoria ad Labienum tanta velocitate per- 
lata est, quod cum hora diei nona pugnatum esset, ante mediam 
noctem Rhemi ad castrorum portas que sexaginta passuum milibus 
aberant, jubilantes vicisse Casarem nuntiarent. Qua re latius 
vulgata, Induciomarus, *%omnia castra Labieni in crastinum adoriri 
propositum erat, cum omnibus suis noctu abiit, Trevirimque repe- 
tit. Cesar in hiberna concessit, nullum in eis otiosum diem agens, 
quin quotidie legatos et exploratores undique destinaret, per quos 
statum ac propositum civitatum nosceret: tanti et tam crebri motus 
Galliarum omnium ferebantur, et clandestina saepe concilia, et noc- 
urna etiam in silvis ‘°habere colloquia, et ad summam pacati nibil 
audiebatur. Inter cetera Lucius Roscius qui tertie decime pree- 
rat legioni nuntiavit copias ingentes Gallorum ad oppugnanda ejus 
castra venientes accepta victoriz sue fama subito fugientibus simi- 
les abiisse. Quibus indiciis unum contra se animum Galliarum luee 
clarius intelligens, non tamen destitit. Evocatis ad se principibus, 
hos blanditiis, et hos minis quanta quivit diligentia in obsequio 
studuit retinere. * Idque ad continuum hic male studium fuit 
Senones, quorum inter omnes et fama et auctoritas magna eraf, 
Cavarium quendam, alibi Cavarinum invenio, stirpis regia, quem 
Cesar illis regem dederat, publico de consensu occidere voluerunt. 
Cumque is fuga presidio mortis periculum evasisset, persecutis 
suis **cum finibus expulerunt. Cum autem super his excusatum 
legatos ad Cxsarem misissent, [101] atque ipse senatum civitatis 


43 Lege, Postcro.—49 Forte, cui—50 Lege, haberit.—51 Lege, cum. 


DE VITA JULI CAESARIS. 1763 


ad se venire precepisset, minime paruerunt. ‘Tanta omnibus cu- 
piditas novandarum rerum erat, ut nihil eis ad **debellandum pre- 
ter ducem defuisse videretur: qui ubi affuit mox emersit occultata 
rebellio. Sic opinio inveterata prevaluerat, qua in rebus bellicis 
Galli omnibus se gentibus praferebant °4preferendi esse ab aliis 
credebantur ; ut Romanorum imperio subesse pudendum sibi ae 
miserum judicarent, et omnes penitus aut rebelles, Czsari fierent 
ant suspecti, preter Rhemos duntaxat atque duos, quos ille sum- 
mo semper habuerat in honore. Principes rebellionum multi erant, 
inter quos Induciomarus. ‘Treviri magnum sibi locum quadam 
animositate praesumpserant, legatos trans Rhenum mittendo, pe- 
cunias promittendo, magnam partem Romani exercitus interfectam, 
et superstites metu semianimes asserendo: neque tamen aut men- 
daciis aut promissis movere animos potuerunt, memores Ariovisti 
et bellorum cum Romanis infeliciter expertorum. Destitutus In- 
duciomarus a Germanis, ad Gallica se convertit auxilia, et tantum 
valuit audacia, ut nomen atque opinionem magnanimitatis arriperet, 
atque adeo ad eum legati omnium gentium hine inde concurrerent, 
et ipse fretus hac fiducia **consilium indiceret, quod armatum ap- 
pellabant, ad quod armati omnes puberes convenirent: et venisse 
novissimum capitale erat. In eo consilio inter multa Cingetorigem 
adversarium, licet generum, suis publicatis bonis, publicum >*de- 
nuntiat, quod Czsarem sequeretur. Hine edicit, iturum se acd 
Senones et Caruntes, urbesque alias, a quibus *repetitus atque 
expectatus sit: transiturum vero per Rhemorum fines, eosque po- 
pulaturum: ante omnia tamen oppugnaturum castra Labieni, 
que vicina essent ; et quid in his exequendis facto opus sit exponit. 
[102] Sic 57consilio celebrato, et auxiliis hominum atque equortm 
a finitimis collectis, Gallizque omnis exulibus atque damnatis ad 
se blanda prece allectis, et spe uberi preemiorum ad invadenda [a- 
bieni eastra progreditur. Hle autem, ut horum nihil ignorabat, sic 
nil penitus omnino metuebat, situ et munimine loci **visus: que- 
rebat tamen, ardentissimo hosti si qua nocendi se offerret occasio. 
In hoc unum intentus, Cingetorigem et amicos alios nuntiis sollici- 
tat, et ad certum diem sibi quanto valeant equitatu adsint : parere 
parant omnes. Interea Induciomarus nunc inexpugnabilem loci 


52 Lege, rebellandum.—53 Adde, ac.—54 Lege, concilium.—55 Videtur ad- 
dendum, hostem.— 56 Lege, expetitus.—57 Lege, conctlie.—58 Lege, fisus. 


1764 J. CBLSL COMMENTARII 


situm intuens: nune °’minus et tune tela jaciens indies, propin- 
quis castris obequitat, et Labienus in castra sese continens, majo- 
rem quotidie metum fingit: magisque et magis hostium crescit au- 
dacia, donee “’intermissis clanculum equitibus intempesta nocte, 
et re summo studio suppressa, ut nec sciri, nec ullis indiciis posset 
intelligi: reversa luce ipse etiam Induciomarus ex more revertitur 
et insultat castris, intraque %'vallem tela jaciuntur a suis, et con- 
temtissime Romani milites altis vocibus ad preelium advocantur. 
Obstinato illi silentio sese tenent. ©Galli loco miitum nihil hosti- 
um tribuentes, tandem ad vesperam ut solebant °’scandio fesst 
sparsim abeunt: quos ubi late effusos Labienus vidit, subito pa- 
tefactis castrorum portis erumpere equitatum jubet, prasagiensque 
quod accidit ; ‘ Nemo,’ inquit, ‘aliquem feriat, donec Inducioma- 
rus interfectus sit, ne forte alios feriendo ille spatium habeat eva- 
dendi:’ tamen premia interficientibus proponit ingentia: mox 
egressis equitibus, electorum peditum submittit auxilia, ut jussi 
erant faciunt. “Inopiam reperculsis ac fugientibus hostibus, ex 
adverso autem in unum intentis omnibus, in medio fluminis alveo 
Induciomarus circumventus occiditur, [103] caput truncum Labi- 
eno reportatum est: hine in ceteros factus est impetus ac plarimis 
interfectis, sero reditum in castra: re ut erat in vulgus effusa, 
Eburones populi alii qui Induciomari hortatu coierant, et in armis 
erant, territi dilabuntur; et ex illo aliquamdiu pacacior Gallia Ro- 
manis ducibus fuit. 

Neque his tamen fisus Cesar et Gallorum mores animosque ex- 
perimento agnoscens majoresque undique rerum motus expectans 
detrimenta militum per eos dies © recepta reficere cogitabat.  Ita- 
que et dilectus novos per legatos habuit, et ope Cueji Pompeji 
magni proconsulis, cujus ea tempestate potentia Rome ingens erat; 
tunc quidem generi et amici sui, tanti mox futuri hostis, obtinuit 
ut tres sibi legiones ante hiemis exitum adderentur, et cohortes 
qui cum Titurio perierant duplicarentur, dicens quod verissimum 
erat, non in presens modo, sed in omne tempus expedire reipub- 
lice, persuasum et Galli et mundo, tantas esse vires Italie, ut 
non solum damna bellis aecepta cito restaurari, sed copie etiam 
duplicari possent; quod ipse tune et brevitate temporis, et magni- 


59 Lege, minus.—60 Lege, intromissis.—61 Lege, vallum.—62 Forte, Galli 
loco multum, nihil hostibus tribuentes.—63. Forte, tadio.—64. Forte, Inopina re 
perculsis.—65 Lege, accepta.—66 Adde, esse. 





DE VITA JULII C/ESARIS. 1765 


tudine copiarum liquido motum fecit. Et Induciomari quidem morte 
Galliarum rebellio non quievit: propingqui ejus ut imperii et 
propositi successores, omnes quos poterant concitantes, Ambiori- 
gem jam Romanis scelere suo invisum sibi sociant. Sentiens Cw- 
sar Senones cum Caruntibus conjurasse, Germanos in bellum a 
Treviris excitari; multos jam populos esse in armis, et fervere 
euncta tumultibus; nihil ©7deferendum existimans, ante hiemis 
finem et ante omnium opinionem fines hostium improvisus aggre- 
ditur, et nullum eis deliberandi aut conveniendi spatium relinqueus, 
late omnia populatur, et preda militibus permissa; multos hosium 
datos in deditionem recepit; tum quasi uihil egisset in hiberna_re- 
vertitur. Inde veris initio, Galliz concilium “indicat. [104] Con- 
venerunt omnes preter Treviros et Senones et Caruntes: horum 
ille contumaciam quasi quandam belli arrham accipiens ; ne hance 
rem negligere videretur; concilium ad Lutetiam Pariseorum rursus 
indicit: hi Senonibus proximi sunt. Inde igitur profectus in Se- 
nones, tam repente, ut nec fuge illis nec defensionis copiam daret, 
resipiscentes et per legatos veniam postulantes Eduorum precibus 
motus admisit ; centum datis obsidibus, quos servandos Eduis de- 
dit: secuti Caruntes deditionis exemplum, et obsides miserunt, et 
Rhemorum precibus veviam meruerunt. Sic in animis tune Gallo- 
rum odium metusque certabant, ut primo pacem servare © incipere 
se, secundo bellum gerere vetiti, perpetuis atque incertis motibus 
7° fluctuarunt. His incidenter exactis ad concilium Cesar redit, et 
foederatis civitatibus equitatu indicto, et parte Galli pacata, toto 
animo conversus in Treviros perfidumque Ambiorigem eo proficis- 
ci instituit. Et cum Senonum equitibus Cavarinum regem gentis 
secum duxit, ne sieum domi relinqueret, vel ex odio populi in 
eum, vel ex ira ejus in populum, aliquis in urbe motus oriretur. 
Erant sane Menapii confines Eburonum, Ambiorigis hospites, 
amici etiam Germanorum. Czsar Ambiorigem se preelio com- 
imittere non ausurum pro comperto habens, hos auxiliares sibi 
preeripere censebat utilius, quam ipsum illum bello aggredi: ne sic 
eum in fugam atque in latebras cogeret, quod nolebat: duabus 
igitur legionibus, cum omnibus impedimentis exercitus missis ad 
Labienum, Trevirorum tune in finibus ut diximus hibernantem ; 
ipse cum reliquis (crant autem quinque expeditissime legiones) in 


67 Lege, differendum.—68 Lege, indicit.—69 Lege, incipientes—70 Lege, 
fluctuarent. 


1766 J. CELSI COMMENTARI 


Menapios pergit: atque illis pugnam detrectantibus silvarum obi- 
cibus ac paludum, omnia populatus, nihil ferro flammisque liquit 
iatactum: donec 7‘male coacti, datis obsidibus pacem precibus 
impetrarent: hoc precepto; ne vel Ambiorigem vel ejus nuntios 
intra suos fines admitterent : alioquin pacem prastitam nullam fore. 
[105] Interea Treviri quietem perosi, Labienum invadere decreve- 
rant magno equitum ac peditum apparatu : turpe sibi pudendumque 
censentes unicam legionem eis invitis castra suis in finibus habere : 
sed dum eunt, vie medio duas legiones supervenisse sentientes, 
subsistere et expectare Germanorum auxilia decrevere. Labienus 
de temeritate hostium sperans; dimisso presidio hibernis ; illis 
obviam procedit et prope eos mille passuum spatio consedit; flu- 
nen erat in medio rapidum, ripis exstantibus, quod nec sibi trans- 
ire propositum, nec transitum iri ab hostibus spes erat. Crescebat 
interim indies auxilii fama Germanici; hine nactus occasionem, 
consilium advocat et clara voce coram omnibus: ‘ Audio,’ inquit, 
‘ ingentes Germanorum copias adventare: nonest animus; meque 
et exercitum in discrimen mittere: cras prima luce movere et hinc 
abire disposui: estote igitur ad officium parati.’ Erant Galli in 
exercitu, qui quamquam sub Romanis signis militarent, naturali ta- 
men patriz amore tenebantur: neque certe aliter fieri poterat, quin 
ex tam multis aliqui sic affecti essent, ut magis originis quam mili- 
tic meminissent: per hos statim hostibus innotuit : neque Labie- 
nus aliud eventurum arbitratus fuerat; neque alium ad effectum 
verba illa 7*mibi consilio dixerat: mox igitur clam accitis tribunis 
militum et primis exercitus ; sui consilii rationem pandit, quod ne 
inefhicax sit, simulari pavorem et omnia tumultuosius fieri jubet : 
paretur, fiunt singula ante tempus, trepidatione ac fremitu insolito ; 
et ipse fragor abeuntium et exploratorum dicta conveniebant, Ro- 
manos fugere, non abire. Conclamant hostes ‘ lentam esse Germa- 
norum expectationem ; nec prisce Gallice virtutis, tantis hominum 
armatorum milibus, paucos Romanos fugientes insequi non audere:’ 
hoc inter, magno impetu castris erumpunt, flumen transeunt, et ini- 
quo copias exponunt loco. Labienus ut praviderat rem succedere 
intelligens; per inceptam simulationem, lento tamen procedebat 
gressu, [100] donecinsequentes quo destinaverat produxisset. Tum 
conversus, ‘ oblata,’ inquit, ‘o milites facultate pugne prosperio- 
ris utimini: habetis hostem, et iniquitate loci, et suo errore suaque 


71 Lege, malo.—72 Lege, in. 


DE VITA JULII C2ESARIS. 1767 


dementia circumventum ; prestate mihi seme], quod imperatori 
nostro totiens prestitistis ; Agite ut soletis ; et adesse illum credite, 
et videre que geruntur omnia; cujus sub oculis tam multa sepe 
gessistis egregie:’ hze dicens, celsiore loco sepositis parumper im- 
pedimentis, appositisque presidiis, totam aciem in hostes obvertit, 
et horrendo horruit clamore. Illi quos ut profugos sequebantur, ad 
se tanta redire constantia admirantes et attoniti, vix primum tulere 
impetum, seque effusa fuga proximis occuluere silvis. Instant Ro- 
mani acriter; et victis principibus conjurationis, multis in acie, 
multis in fuga cesis, multis etiam captis; Germanis insuper, qui 
et si primum negassent, expugnati donis ac precibus tandem eis 
auxilio veniebant, ad rei famam reversis ad propria: civitatem om- 
nium jam spe et presidio destitutam recipit: et Induciomari ne- 
cessariis fuga elapsis; Cingetorigi, qui Romanis fidus ab initio in 
finem fuerat, 7libertate patria regnum datur. Ad hune modum 
Cwsar, non per se tantum, sed per legatos etiam, qui sub eo virtu- 
tem militiamque didicerant, et ejus exempla sequebantur, maximas 
res agendo per diversa terrarum, sui Romanique famam nominis 
attolebat. Quem cum venisset in Treviros voluutas cepit Rhenum 
iierum transeundi. Duplex huc animum urgebat causa; et quod 
hostibus auxilia, licet sera transmiserant, et ne hosti alteri Ambiorigi 
auxiliari possent, aut ad se profugum receptare : pontem ergo pari 
celeritate, parique militum fervore, et paulo supra eum locum ubi 
primum fecerat refecit: et in Treviris et ad pontem firmissimo 
presidio dimisso reliquum traducit exercitum, Transgressum Ubit 
gens Germana per legatos adeunt, exponuntque ‘ex quo in potes- 
tute se Romanorum dederint, [107] neque auxilia Treviris, neque 
ullis hostibus populi Romani misisse, neque ulla in re fidem fregis- 
se. Orant ne commune odium Germanorum 7*veritate discussa 
comperit, non ab eis missa cis Rhenum, sed a Suevis auxilia:’ ex- 
cusatione igitur Ubiorum admissa, in Suevos accingitur: nec ita 
multo post ab eisdem Ubiis cognoscit, Suevos bellum parare; et 
late sparsis edictis, omnes suos ad arma contrahere. Itaque ne 
quod temere agat, apto et tuto loco castra communit, frumentari- 
zeque rei curam exhibet. Ubios jubet pecora omnia campis abdu- 
cere; si forte barbaros coactos inedia (cujus impatientissi- 


73 Forte, cum libertate patria.—74 Desunt nonnulla. Cesar autem hoc 
loco ait : ne communi odio Germanorum, innocentes pro nocentibus paenas pendant. 


1768 J. CELSI COMMENTARIL 


mum genus est) ad iniquum certamen posset inducere, pra- 
cipit insuper, ut summo studio actus et consilia hostium ex- 
plorent, eumque de singulis crebris nuntiis 7*certius faciant. 
Illi obnixe jussa peragunt: paucosque post dies nuntiant, Suevos 
76suis omnibus, ac suorum viribus in extremo finium consedisse, 
ad silvam maximam que illos a Cerusis vicina gente discriminat : 
77ubi Romanum exercitum expectare. Id pergratum Cesari bello- 
rum cupidissimo fuergt, sicut illud permolestum, quod eisdem nun- 
tiantibus, Suevos se in silvas iutimas recepisse cognovit: ut enim 
preelium exoptabat, sic tedium formidabat et jacturam temporis, 
ac perplexam horrebat indaginem: sepe expertus quam difficile 
esset hostes silvis incognilis venari: nec cessavit tamen: sed id frus- 
tra fuit: ac ne pluribus agam quam oportet: non de hoc tantum, 
sed de primo quoque Rheuni transitu, deque alia hostium in silvas 
fuga, elegans ac succincta Flori brevitas huic se loco inserat 
historie; te o lector non solum_ patiente sed plaudente. 
78 ‘Archanis,’ inquit, ‘hostem quesivit in silvis: sed in saltus ac pa- 
ludes genus omne diffugerat; tantum pavoris incussit intra ripam 
subito Romana vis: nec semel Rheuus; [108] iterum quoque, et qui- 
dem ponte facto penetratus est. Sed major aliquanto trepidatio: 
quippe cum Rbenum 7’sic parte quasi jugo captum viderent, fuga 
tursus in silvas et paludes: sed quod acerbissimum Cesari fuit, 
non *°facere que vincerentur.’ Hee ut legis, ad literam Flori 
sunt: quibus innuit primum Rheni transitum non ponte factum 
esse sed navibus: primo vero non hoc innuit sed affirmat. Sic 
enim ante hee scriptum invenies. Jam Cesar ultro in *'Offellam 
(amnis est Trevirorum) navali ponte transgreditur, ipsumque Rhe- 
num. Sed is qui presens erat dum hee fierent, utrumque transi- 
tum stabili ponte describit, quem in hac narratione secutus sum: 
procedo autem. Videns ergo Cesar rem temporis indigam, longe- 
que dificilem, precipue pre frumenti inopia; quod eo tempore, 
Germanis agriculture studium’ non erat, magna pars venatu et 
latrocinio utebantur; quorum sit modo facultas, libenter nune 
etiam utuntur; lacte, carne, caseo victitabant: omisso inceepto 
rursus in Galliam reverti statuit: sed ut metu sui reditus barbaro- 


75 Lege, certiorem.—76 Forte, cum suis.—77 Lege, ibi.—78 Apud Florum 
legitur: Horciniis.—T9 Lege, sic ponte.—80 Lege, fuere qui.—dl Lege, Mo- 
Se lla. 


DE VITA JULII CASARIS. 1769 


rum impetum franaret, non pontem fregit ut prius nisi ab ea parte 
qua Germaniam contingebat. Ilia quidem parte extrema in dexte- 
ram Rheni ripam desinente, ducentorum pedum spatio rescissa, 
turri lignea superimposita, et multimodis circumyallata munitioni- 
bus, duodecim cohortes ad tutelam pontis imposuit, et Vulcatium 
Tullum his preposuit et pontis et cohortium curam dedit. Ipse 
vero adversus Ambiorigem proficiscens per Arduennam silvam 
maximam omnium Galliarum, que inter Treviros, Nerviosque et 
Rhemos quingentis et eo amplius passuum milibus in longum, ita 
enim proditum a scriptoribus rerum, in latum vero unius aut circi- 
ter zstive lucis itinere, quod ego ipse sum emensus, extenditur. 
Lucium **Basilium cum toto preire jJubet equitatu, et cavere ne 
ignes in castris fieri sinat, [109] ne quod indicium sui detur adven- 
tus, neu strepitus aut tumultus incedentium audiatur; si forte ve- 
locitate vel silentio proficeret ad iniquissimum hominem opprimen- 
dum: quod pene successit. Nam Basilius propere supraque 
*3Jongum iter **peragat: cumque indiciis comperisset, haud procul 
Ambiorigem inter silvas, comitatum paucissimis equitibus se te- 
nere; improvisus ac subito **pervenit: ita ut currus, equos et arma 
ejus, et omne bellicum instrumentum Romani equites, autequam 
ab eo viderentur, arriperent. De quo ipso actum erat, nisi *°qui- 
dem e suis locis angustias defendissent, *’ut ipse interim unius ma- 
nus inermis equo impositus, et postico nemorose domus emissus, 
per silvarum devia et calles abditos erupisset. Sic utramque in 
partem erga unum hominem una hora vim suam exercuit fortuna, 
ut incautus epprimeretur, oppressus evaderet: nec satis scio quis 
nocentium unquam tam indignus evaserit: nisi quod supplicii 
genus fuit vicine mortis metus, qui ut mihi quidem videtur ipsa 
pejor est morte. Et quid scimus, an sibi fuisset utilius ad irati 
licet Ceesaris potestatem pervenire? nam ut erat inexhauste cle- 
mentiz, **confiteri crimeu et orauti forsitan veniam non negasset. 
Nune per silvas Trausrhenanas vagus semper ac profugus perpetuis 
vitam egit in latebris ®couscientiam illum, siqua erat, et jugi pa- 
vore plectentibus. Illud plane odiosum, quod de rege nefario 


82 Lege, Busilum, et sic post Basilus—83 Videtur ex Casare reponen- 
dum: supraque omnium opinionem.—84 Lege, perugit.—85 Forte, supervenit.— 
$6 Forte, quidam e suis loci 87 Forte, ut ipsa interim unius manu inermis.— 
88 Lege, confitenti.—89 Lege, conscientta. 


1770 J. CELSI COMMENTARII 


nulla unquam aut Cesari aut populo Romano vindicte oceasio 
data est. Et ipse latitans, atque invisus, et inultum scelus in finem 
fuit. Czterum quo die e manibus Romanorum vix evasit ut dixi- 
mus, vita retenta contentus, spe projecta, suis, quos a tergo lique- 
rat, [110] per nuntios fugiens mandavit, ut qua posset sibi quisque 
consuleret. Qui per diversa effusi multumque vexati, pars se 
paludibus condiderunt, pars in alienas manus non sine suis mise- 
riis inciderunt. °°Cathovoltus vero qui secum super Eburones 
pari regnarat imperio, ejusdem consilium secutus Romanis sese 
bellis immiscuerat; quonam res venisset intelligens, jam grandeyvus 
et laboris impatiens, nec fugere valens nec pugnare ausus, suarum 
auctoris ewrumnarum Ambiorigis caput multis imprecationibus 
execratus mortem sibi conscivit: vicine gentes hoc eventu regum 
terrile, per legatos pacem a Cesare petierunt: quam cis hac lege 
concessit, ut si qui Eburonum ex fuga in illorum fines devenissent, 
ad se captivos adducerent; se, si hoc facerent, temperaturum ab 
offensis ait. His actis omnes copias trifariam divisit, neve eum 
cure alie distraherent, impedimenta omnia unum contulit in locum: 
Advatica opido nomen: locus ubi Titurius Sabinus et Arunculejus 
Cotta hibernaverant, unde, ut memoravimus, imprudenter infelici- 
terque discesserant: hic locus eligitur, et quod aptus ad cetera, et 
quod munitiones anni alterius adhuc integras habebat, ut labori 
militum parceretur: legionem quartam decimam presidio dimittit, 
legioni prefecit Quintum Tullium Ciceronem: tamen populatum 
in Menapios tribus cum legionibus Labienum et Cajum Trebonium, 
totidem in Advaticos adjacentem regionem dirigit. Ipse cum totidem 
Arduennam et fluvium °'Scaldam qui Eburonum in finibus Mose 
illabitur pergit, quod eo Ambiorigem, qui nondum Rhenum transi- 
erat, confugisse audiebat, et digrediens se ad diem septimum redi- 
turum spondet. °Inde legati duo quos mittebat * ut faciant, si 
liceat monet. Ciceroni precipit ut castrorum custodiz intentus, 
nullum portis egredi sinat: et tune quidem acies hostium qua 
timeri posset in circuitu nulla erat: [111] sparsim se silvis ac palu- 
dibus continebant; quos persequi et latebris eruere operosum erat 
ac difficile. Nam si simul exercitus duceretur, loca erant legioni- 
bus ac signis impervia: sin autem spargeretur, erat paucis ab omni 
parte periculum; hostes *nullz Jocis incognitis delitebant: hinc 


90 Cesari est Cativulcus, 
autem. 


91 Lege, Scaldim.—92 Lege, idem.—93_ Lege, 











DE VITA JULII CAESARIS. 177% 


magna duci’ orta erat ambiguitas, quid consilli caperet: tandem 
illud elegerat, ut potius aliquid de justissima atque °*exoptissima 
hostium ulticne remitteret, quam %de edicta per proximas civitates 
ut qui lucrari cuperent convenirent. Multos vetus odium, inter 
vicinos maxime vigere solitum, neque pauciores cupiditas attraxit: 
sie utilius fieri dux prudentissimus extimabat, ut Gallorum opera 
Galli diriperentur, quam periculo Romanorum; presertim cum 
locorum notitiam, que Romanis deforet, Galli haberent. Simul 
Eburonum urbem ita meritam, *Scum funditus optaret everti: 
his septimus aderat reditui Cesareo prefixus, nec ipse re- 
dierat, nec Jegati. Accidit praterea inopinus casus, quo 
suam fortunam °7’ponam in bellis —pracipnam demonstraret. 
Jam prede in partem omnes acciri trans Rhenum quoque 
fama vulgaverat: mox Sicambri, gens Germana prade avida, 
collectis duobus milibus equitum, Rhenum navigio transeunt, 
°**Eburones fines invadunt, predam non tantum cum impunitate, 
sed etiam Romanorum cum gratia relaturi. Jam hominum pecu- 
dumque magiam vim collegerant: et urgente lucri dulcedine 
procedebant, nec eundi nee predandi finem sibi cupiditas faciebat. 
Sic euntes captivorum unus avertit, ‘Et quid,’ inquit, ‘huic prede 
laboriose atque inopi tanto studio inbiatis; cum perveniendi ad 
summas opes tanto facilior breviorque sit via; trium = spatium 
horarum Advaticam vos perducet: [112] ibi Romanus exercitus 
opes suas fortunasqne reposuit: perexiguum presidium loco est : 
Cesar longe abest: hee dies, ni *respuistis opulentos nullo 
*°°faciet negotio ;’ preceps hominum genus et consilii inops, et 
plane proni sunt omnes acquiescere consiliis que delectant; mu- 
tato repente proposito predaque ‘omnium quam ceperant recon- 
dita, ecdem ipso consultore et duce Advaticam brevi calle perve- 
niunt. Cicero cui legionis locique custodia commissa erat, totis 
septem diebus Cesarei_ memor imperii suos omnes intra valium sic 
tenuerat, ut nec militum vec calonum quidem quisquam castris 
esset egressus: cogitans demum neque Cesarem promisso venturum 
tempore, quem processisse *utilius fama erat: insuper et suorum 
increpationibus impulsus, qui illius obedientiam tam exactam 


94 Forte, exoptatissima.—95 Hic aliqua desunt, que ex Cesare suppleri 
possunt.—96 Forte, ut.—97 Lege, bonam.—98 Lege, Eburonum.—99 Lege, 
respuitis—100 Addendum, vos.—1 Lege, omni.—2 Forte, ulterius. 


1772 J. CELSI COMMENTARII 


desperationi atque obsidioni non absimilem numerabant. Non 
Jabesse enim timendi causam ullam, propinquo Cesare, salvis legio- 
nibus, integro equitatu; victisque ubique hostibus ac dissipatis et 
pre timore latentibus parumper et praceptum ducis inflexerat; et 
*appetui militum frana Jaxaverat: et quinque cohortes in vicinas 
segetes frumentatum non tam miserat quam ire permiserat: secuta 
erat ingens vis calonum, et hujuscemodi generis hominum: et Si- 
cambri interim (quis tune eos expectasset; sed parere superioribus 
tutum est:) improvisi et tecti silvis ad castra perveniunt; eaque non 
oppugnare, sed recta via eodemque quo venerant impetu intrare 
moliuntur: tantamque formidinem inopini hostis incursus  totis 
castris infuderat, ut vix porte defenderentur, et frequentare illa 
soliti mercatores, qui tum forte portis excesserant, subita re territi et 
oppressi, nec fugiendi, nee se intra vallum referendi spatium habe- 
rent, semper quidem meestissimus vates timor omnia sibi tristia et 
periculosa fingebat. Quidam fusis copiis ac deletis, et imperatore 
pessumdato, [113] venire barbaros ad reliquias consumendas: nun- 
quam aliter hoc ausuros. Alii infaustum Romanis legionibus 
locum esse, ubi paulo ante Jegio altera legatique perierint: alii 
hostes intra vallum esse et capta jam castra vociferari: nemo ullam 
solite virtutis imaginem aut actu forti aut animo, aut animosa voce 
pretendere: huc illuc sine ordine sine ratione discurritur. Qua 
trepidatione Sicambri sui ducis dicto *magisque fidei habere 
cceperant, nullum intus esse presidium, seque mutuo incitantes, eo 
acrius insultabant: actum erat, ni vir unus, isque eger, affuisset, 
quem supra nominavimus, Publius Sextius Baculus, tanta tune 
pressus egritudine, ut jam quinque diebus sine cibo ageret et 
morbo simul et inedia jam vicinus morti: sed generosum animum 
nulla res dejecit: is ut videt deseri tutelam castrorum et de fuga 
non de virtute cogitari; remque in angusto positam nutare, et sue 
et public metuens saluti, surgit e Sgrabaculo, ira vires dante, et 
acceptis ab obvio quodam armis, gradu tremulo portam occupat 
castrorum seque semianimem hostibus 7abjicit: sequuntur centu- 
riones viri fortes aliquot, hinc metu, line pudore exciti: hosque 
alii sequuntur: ita sensim pugna restituitur; ipse post paulum 
“‘audiendi iuceptor et dux Sextius, morbo additis vulneribus jam 


3 Forte, adesse.—4 Forte, appetitui.s Puto, magis magisque.—6 Lege, 
grabatulo.—7T Lege, objivit.—8 Lege, audendi. 


DE VITA JULIT CESARIS. 1773 


fatiscens, manibus preelio subtractus in tabernaculo reponitur: non 
tamen omittitur resumpta defensio: frumentatores interea rever- 
tuntur, re conspecta territi, et quid agant nescii: °fortes adventu 
illorum subito permoti, et legiones reduces opinati, substitere: mox 
re cognita paucitate, quos timuere despiciunt atque invadunt: ibi 
et consilia diversa, et res varie gesta est: pars incolumis Caji Tre- 
bonii cujusdam alterius ducatu, ipsos per hostes in castra penetra- 
vit: cumque his equites et calones multi pari impetu ‘et tutum 
evasere: [114] pars egregie pugnans periit: pars eorum qui in col- 
lem proximum confugerant **vita comitum virtute, per eorum ves- 
tigia in castra festinans salva pervenit: pars preventa et circum- 
venta procubuit. Barbari desperantes castra ut crediderant capi 
posse, ad pradas quas in silvis occultaverant, atque inde ad 
patriam sunt reversi. Neque tamen hostibus digressis abiit pavor; 
sic aflixus animus; ut nocte que hune casum insecuta est, pre- 
missus a Cawsare Cajus Volusenus, qui equitatu adveniens, et impe- 
ratorem cum exercitu adventare nuntians fidem non invenerit. Sic 
cum omnibus persuasum erat, deleto exercitu fugisse equites, 
neque **omnino aliter castra aggredi ausuros ut dictum est. De- 
nique boni nihil penitus cogitare audebant, in deterius inclinati 
animi: mirum valde, unde venit ea consternatio in tam fortes 
viros: nisi opinari libeat, cum humana emunia instabilia sunt, esse 
aliquas horas, que constantes quoque animos sui oblitos emolliant, 
ac perturbent: neque vero hic metus altissime radicatus ulla re alia 
extirpari quivit, quam ipsius Czsaris cum exercitu redeuntis 
aspectu, in quo uno omnis securitas habitabat. Cesar ergo rediens, 
et fortune vim casuumque varietatem ‘Sab aperto sibi notissimam 
recognovit, in eo maxime, et quod eo preter omnem opinionem 
barbaros adduxisset, ‘Sut inde eos pene jam voti compotes ab- 
straxisset: hac ut communia non admirans, unum non poterat 
non mirari; unde hee barbaris consilii tanta mutatio *7ut in 
gratiam Romanorum ad populandos Eburonum fines et Ambio- 
rigem persequendum venerant, ad oppugnanda Romana ‘8conversi, 
Ambiorigi atque *?Eburonis gratissimam rem fecissent. [115] De 
reliquo quod contra suum preceptum cohortes in predam emissxe 

9 Lege, hostes.—10 Forte, recognita.—11 Lege, in.—12 Lege, visa.—1$ 


Lege, enim.—l4 Lege, Germanos,.-—15 Forte, olim, aut simile quid.—16 Forte,, 
et inde.—17 Forte, ut qui in—18 Addendum, castra.—19 Lege, Eburonibus. 





1774 J. CELSI COMMENTARII 


castra deseruissent; legati inobedientiam leviter arguit: ut qui et 
mitissimus natura; et legati hujus esset amantissimus, quod ex 
familiaribus ad eum factis epistolis evidenter elicitur: hec cum 
suis Cesar; at adversus hostes iratior, in omnes partes diffundit 
exercitum: abiguntur pecora, convectantur pred, consumuntur 
frumenta, exuruntur edificia, omnia denique *°pernascantur: tan- 
toque impetu hinc inde discursum est, ut Ambiorigem a se visum 
multi dicerent, atque ad eum comprehendendum incredibili celeri- 
tate contenderent, omni labore peti dignum extimantes, quo im- 
mensam Cesaris gratiam mererentur: et canis in morem leporem 
captautis seepe ab effectu sue intentionis minimum abfuisse, tan- 
tumque non manibus illum arripuisse se **concederent: dum ille 
interim nusquam tutus, die noctuque latebras mutaret nonnisi 
quatuor comitibus, cum salutem suam pluribus committere non 
auderet. Sic inultum semper Ambiorigi crimen fuit, quamvis fuga 
jugis et perpetuus pavor et latebre longum supplicii genus esse po- 
tuerit. Tandem Cesar fugitivum unum sequi et difficile sibi videns 
et *in gloriam, omnibus in circuitu vastatis, in Rhemorum fines 
rediit.. Ibi *3consilium Gallic indixit: et de conjuratione rebellium 
Senonum ante alios et Caruntum questionem habuit: de *Acthone 
autem principe conjurationis Romano more supplicium exegit: 
cujus quidem sibi *mole couscii effugere: aqua et igni contumaci- 
bus interdictum est; sic compositis rebus eis, decem legiones ita 
partitus est, ut duz Trevirorum, totidem Lingonum ; [116] sex aliz 
Senovum in finibus hibernarent, provisisque necessariis, ad Italiam 
est profectus. 

Cxsar ut ex Gallia discessit, ecce novi undique motus, nove 
rebelliones; ubique conventus, ubique consilia; non in’ urbibus 
modo, sed in silvis locisque abditis: multos odium antiquum quum 
incitabat, multes pavor *novis Atthonis morte concusserat : 77 ree- 
tissimum suum in caput illius supplicium cogitabat.. Accedebat 
commiseratio communis patrie, et indignatio gloriose olim Gallia, 
tunc Romano jugo subditz, et Romano imperio servientis. Multz 
cause ad unum finem animos urgebant. Cesar Cisalpinam in 


20 Lege, pervastantur.—21 Lege, contenderent.—22 Lege, inglorium,.—23 
Lege, concilium.—24 Accone est in Cxsare.—25 Forte, male conscii.—26 Lege, 
novus.—27 Sensus postulat legi, wnusquisque enim, 


DE VITA JULII C2ZSARIS. 1775 


Galliam cum venisset,, mox ad eum rumor de Clodii cede perlatus 
est: hune amicum Cesaris Milo amicus Marci Ciceronis occiderat. 
De quo preclara ejus extat oratio que *° Miliona dicitur. Ejus 
rei causa magni Rome motus fuerant: nec fama finibus Italis con- 
lineri potuit, Alpesque transcenderat: hinc rebellantibus. occasio 
data erat historias novas in Czsarem fingendi: dicebant, vulgoque 
percrebuerat, urbanis detentum simultatibus non posse deiuceps 
in provinciam reverti. Tanto illi acrius instare; tanto alacrius 
Gallia omnis conspirare: nihil *°e contingentibus omissum; preces 
pollicitis cumulantur: et qui se rebellionis in *° Romanis ac Galli- 
ce libertatis auctores profiteri ausi essent; his ingentia pramia 
proponuntur. Illud» primum maximumque deliberant ; qualiter 
Cesar, si *‘sors redeat, a suis legionibus segregetur: illud tamen 
haud difficile factu esse coufirmant, quod neque absente duce loco 
se movere audeaut legiones, neque ad eas dux incomitatus accede- 
re: modo sit aliquis, qui illius rei facultatem impediat, nec unius 
hominis nomen **totius orbis exhorreat. Postremo quisque rem 
easus exceperit, [117] satius esse multo sub propriis armis mori, 
quam sub externo jugo vivere, multoque tolerabilius, hance pre- 
sentem vitam brevem et caducam, quam antiquam gloriam et 
Savidam perdere libertatem. His ac consimilibus consiliis agi- 
tatis, *+Caruntes sese ingenti negotio duces offerunt. Et quum 
silvestribus in locis, ubi hee fiebant, copia obsidum non sit, neque 
acciri queant, quin res in apertum exeat ; quam religiosissimo se 
vicissim sacramento obligant, ne quis Gallus belli duces metu, aut 
spe, aut quacumque causa deserat: sic firmatis rebus multis cum 
laudibus ingentes gratiz Caruutibus acte sunt: atque ita demum 
quasi majori parte negotii confecta ad sua quisque digreditur: dies 
aderat claro prefixa facinori. Caruntes tante rei duces, perditis- 
simis sibi ducibus comparatis, Genabin opiduny invadunt, civesque 
Romanos ibi negotiantes et prorsus incautos, nominatim Cajum 
35Sufhum illic a Cwsare rei frumentarie prefectum, honestum 
virum Romanumque equitem obtruncant, ac bona omnia tanquam 
bello parta diripiunt. %Illic rei fama diffunditur ; ut sunt Galli 
rumorum serendorum ante alios studiosi; ut cum lucis initio belli 


28 Lege, Miloniana.—29 Forte, nihil a cunctis gentibus—30 Lege, in Ro- 
manos.—31 Forte, forsun.—32 Lege, totus.—33 Lege, avitam.—34 Lege, Cur- 
nutes, et sic in sequentibus corrige.—35 Lege, Fufium.—36 Lege, Illico. 


1776 J. CELSI COMMENTARII 


principium conveniret, ante primam noctis proxima vigiliam rei 
notitia ad Alvernos per centum sexaginta milia passuum deveniret. 
Ibi vero laudatores atque improbatores, ut varie sunt hominum 
sententiz, res invenit. Erat tune Alvernis ‘ille,’ ut Flori verbo 
utar, ‘ corpore, armis, spiritusque terribilis, nomine etiam quasi 
terrore composito, Vercingetorix 37 quidem, potentissimus ae fac- 
tiosissimus adolescens,’ olim filius ** Cebali, qui principatum omnis 
Galliz cum feneret ad regnum aspirans a populo fuerat interemp- 
tus: hic ut erat et potentie ingentis, et ardentis ingenii, clientelis 
amicitiisque collectis, quod vult facile persuadet: [11S] arma omnes 
capiunt atque ad bella se praparant. Erat ili patruus **Gobocio, 
vir provectioris ztatis, et consilii sanioris: et sicut hune stulti 
juvenes, sic senes illum providi sequebantur. Quibus ergo juvenile 
consilium non placebat ; quique stultam et inutilem hane fortune 
experientiam judicabant; Vercingetorigem ab incepto prohibent : 
reluctantem *Gergonia opido *perturbant: loco ille mutato 
animum non mutavit: quin etiam multo enixius urgebat inceeptum. 
Et sicut fere accidit ut male agentes **comitationes sint: inopes 
perditique omnes, quorum *immutabilis turba est, ad hune talem 
ducem confluunt. Quibus fretus et mjurie memor, Gergoniam 
rediit; patruumque et reliquos a quibus pulsus erat expellit. Et 
crescente vano favore multitudinis, quod optasse pater morte eme- 
rat, rex dicitur. Jamque insaniw auctoritate addita, legatos per 
diversa transmittit, et reverentius auditur, et promptius exauditur: 
tantumque brevi profecerat, ut secum Senones, Parisii, Pictones, 
Cadurci, Turones, Aulerci, + Lemonices, Andes, et ceteri qui ad 
Oceanum vergunt, unanimiter conjurarent : neque id satis, omnium 
consensu regnum ei atque imperium defertur. Sic ea tempestate 
Gallorum animi et consilia volvebautur. Sic Romani nominis 
odium alte animis insederat, ut quisquis se illis opponere ausus 
esset, reguo dignissimus “Shabetur. Jam non Alvernz rex igitur, 
sed Gallia, contraque Romanos belli dux, non *°erat neque con- 
sulit ut solebat: sed obsides, sed arma, sed milites imperat et 
paretur ; imperiumque ipsum severitate terribile efficit. Gravioris 


37 Lege, quidam.—38 Lege ex Cesare, Celtilli—39 In Cesare scribitur 
Gabhanilio—40 Lege, Gergovia, et sic in sequentibus scribendum.—41 Forte, 
proturbant,—42 Forte, malis comitatiores.—43 Puto, innwmerabilis.—44 Lege, 
Lemovices.—45 Lege, haberetur.—46 Lege, orat. 


DE VITA JULII CZSARIS, 1777 


noxx reos flammis exurit, [119] tormentis excruciat: leviores au- 
sos eilussis oculis aut auribus *7 refectis vite relinquit ad ludibrium 
*8ad exemplum : jam potens atque horrendus, et natura ferox, et 
regio tumidus fastigio; Lutherio Cadureo audacissimo viro cum 
parte exercitus in urbe Ruthenos misso; petit ipse Bituriges. 
Wi adventu subito permoti ab amicis Romanorum A2duis auxilium 
per legatos *°petit. dui rem ad legatos Cesaris rejiciunt, eo- 
rumque consilio equitum illis et peditum dirigunt auxilia ; qui cum 
ad Ligerim amicorum A.duorum tune et Biturigum imperii limitem 
pervenissent, aliquot **sibi dierum mora exacta redierunt; hance 
catisam reditus pretendentes, quoniam si transissent, hine ab Al- 
vernis, hinc a Biturigibus opprimendi essent: id enim ambabus 
gentibus fuisse propositum. An id sane tali metu egerit, an fraude, 
ne dicam hodie, sed tum quoque dubium fuit: tamen hine 7duo- 
rum secuta defectio; hinc quod statim **reversus auxilits A.duo- 
rum, se Alvernis Bituriges adjunxere, rem suspectam faciunt. 
Cesar hoc audiens et urbanis motibus Pompeji Magni virtute 
compositis, non se tunc amplius Italia necessarium ratus, in Gal- 
liam redit: ingens illum exercebat cura, qualiter suis sese Junge- 
ret. Nam sive ille proficisci ad illos vellet, non sat tuto fieri posse 
cogitabat, ut in tanta rebellione regionum omnium, inter eos etiam 
qui amici credebantur, cum paucis securius incederet ; tam modi- 
cum undique fidei videbat ; sive ad se illos evocare mallet, hasi- 
tabat ne itinere in ipso superventu hostium se absente, quod nole- 
bat, pugnare cogerentur: has inter curas Lutherius Cadurcus a 
Vercingethorige missus, Ruthenos Alvernis attraxerat : nec manda- 
tum implesse contentus, alias quoque urbes acceptis obsidibus in 
potestatem redegerat, et rebus prosperis, >? evectus in 5+ Nerbonen- 
sem provinciam properabat. [120] Cesar consilium hostis intelli- 
gens precurrit; et praventos metu animos coenfirmans, presidia 
oportunis locis per extrema provincia hostibus objecta distribuit : 
et parte supplementi nuper ex Italia adducti in duos premissa 
subsequitur ; dui ab Alvernis Cebenua monte asperrimo ac nivo- 
sissimo distinguuntur, quo se Alverni quasi muro valido circumsep- 
tos arbitrantur, ea maxima parte anni, qua non dicam exercitul, sed 


47 Lege, resectis—48 Adde, ct.—49 Forte, in urbem Rhutenorum— 
50 Lege, petunt.—il Lege, ibi.—52 Lege, reversis.—53 Lege, creclus— 
54 Lege, Narbonensem. 

Delph. et Var. Clas. Ces. 5U 


1778 J. CELSI COMMENTARII 


ne viatori quidem permeabilis fuisse unquam diceretur. Et erant 
ab ea parte eo tempore plane tuti, si cum alio res fuisset. At 
Cesar ut quem nulla res morari posset aut deflectere, nive 5° mul- 
titudinis pedum sex dimota, et adversum per jugum itinere *6 mul- 
tito labore peditum expedito, Alvernos fines inexpectatus aggredi- 
tur. Juvat aliter hanc rem ipsam Flori verbis exponere; ‘ Per 
invios,’ inquit, ‘ad id tempus montium tumulos, per intactas vias 
et nives expedita manu emersus occupat Galliam.’ Mox vero ut 
Alverniam attigit equitatu in omnes effuso, tantum subiti terroris 
incusserat, ut trepidi omnes Vercingetorigem. ad ferendam opem 
patria suis consiliis laboranti nuntiis ac precibus excitarent. Qui- 
bus motus in patriam redibat. *7 Caesar interim dimissoque sine 
intermissione agros hostium populari. Ipse ne suspicantibus 
quid suis quam celerrime potest, Viennam proficiscitur: inde 
equitatu quem ille preemiserat accepto, per duos pergit in Lingo- 
nes; tanta ubique velocitate, ut non tantum hostes pavore, sed 
amicos stupore perfunderet, sic inopinantibus aderat: illic due 
legiones in hibernis erant: illis eductis octo reliquas hine inde 
dispersas evocat, priusque quam hostes quo ivisset, aut quid 
‘Sagere nossent, omnem exercitum congregavit: atque ut Florus 
idem ait, ‘ex distantibus hibernis castra contraxit, et ante in media 
Gallia fuit, quam ab ultima timeretur.’” [121] Vercingetorix au- 
dito Cesaris digressu, retro in Bituriges reverso, atque hine pro- 
fectus in Bojos Transalpinos, opidum illorum sub Helvetice vic- 
toriz tempus edificatum a Cesare, A’duisque *? contradictum, op- 
ptignare disposuit: opido nomen Gorgobia: gloriosum sibi existi- 
mans, si AXduorum receptaculum simulque Czsareum opus everte- 
ret. Cwesaris animum hee res valde sollicitum bhabebat, ne aut 
neglecta amici defensio defectionem sociorum et contemptum sibi, 
aut suscepta anni tempore adverso, difficultatem rei frumentariz 
fegionibus importaret. Satius tamen duxit pati omnia quam con- 
temui, et contemptu suo alienare sibi animos amicorum.  Itaque 
dimissis impedimeniis omnibus et duabus ad custodiam legionibus ; 
et provisa cum Aiduis quam potuit subventione commeatuum, in 
Bojos ducit. Erat vie medio °Vellendinum Scenonum opidum: 


55 Forte, in altiiudinem.—56 Lege, multo.—57 Nonnulla hie desunt, que 
ex Cesare suppleri possunt.—58 Lege, ageret.—s9 Forte, attributun.— 
60 Vellavnodunum Senonwn Cesari. 





DE VITA JULIL CHSARIS. 1779 


illud ne quid hostile post terga dimitteret, aggredi consilium fuit ; 
opidum bidui oppugnatione tollerata, die tertio legatos ad Caesarem 
de pace ac deditione transmittunt: jussi arma et jumenta et obsi- 
des dare, nihil recusarunt: ne quid autem temporis amitteret, G, 
Trebonio legato ad peragenda omnia dimisso, ipse iter interceptum 
solita celeritate prosequitur. Genabum erat opidum Carnutum, 
ubi Romanos negotiatores initio conjurationis occiderant: id opi- 
dum amnis preter labitur: ipsum in ripa situm ripe altert medio 
ponte conjungitur: ad loci hujus defensionem Caruntes consilia 
conquirebant: eo tamen lentius, quo diutius bellandum crederent 
“rem hasuram, et simillimum viri esset morem impigerrimi ducis 
ignorantibus: huc ergo cam biduo pervenisset, oppugnationem 
quod diei illius sero erat, in diem proximum edicit: quid fieri velit 
milites edocet: veritusque, ne Genabenses nocte diffugerent ; [122 
6 hine rei excubitrices duas armatas legiones adbibuit, intentisque 
animis ac auribus pernoctare jussit: atque ut presagierat accidit: 
‘oppidum intempesta nocte per pontem taciti abibant. Cesar eo- 
rum abitu per exploratores cognito, legiones qua parate erent 
muris admovet, et portis subito effractis, indefensum capit opidum ; 
captum diripit, direptum incendit, prada militibus concessa; si- 
mul exitus obserari omnes jubet, mittitque qui profugos % praeno- 
minant atque sequantur: itaque paucissimi evasere: viarum et 
$$ ponti angustiis capti omnes. Czesar hine trans Ligerim ducto 
exercitu in Bituriges tendit: quo cum venisset, Vercingetorix ubi 
_id sensit, Gorgobine obsidione derelicta, contra eum pergit. Ca- 
sar interea © Noviodinum aggressus oppugnat: quem confestim 
opidani per legatos orant, ne in eos preter suum morem seviat, 
neve pro tam levi causa de sua celeritate ©’aliud intermittat, que 
tot illi victerias peperisset, sed eis vite dimissis feliciter progredia- 
tur ad reliqua: pie preces videbantur: flectitur itaque; et iis 
arma, equos, obsidesque imperat: et jam pars obsidum data erat, 
et centuriones aliquot cum paucis militibus opidum introgressi ea- 
tera conyuirebant ; © dum repente de longinquo equitatus a Ver- 
cingetorige ©’ promissus apparuit, opidanos spe tempestive opis 
erectos deditionis caeperat poenitere. Velut igitur ex condicto 
clamorem tollunt, arma corripiunt, muros scandunt, portas obstru- 
61 Hee sunt corrupta.—62 Lege, huic.—63 Forte, oppido entm.—64 Lege, 


preveniant—65 Yorte, pontis.—66 Lege, Noviodunwm.—67 Forte, aliquid.— 
68 Lege, cum.—69 Lege, premissus. 


1780 J. GELSI COMMENTARII 


ere properant: sed Romani illi pauci qui in opido erant, animorum 
mutatione 7°perpensa; strictis subito gladiis portas preoccupant 
et incolumem exercitum intromittunt. Capto ad hune modum 
opido Casar statim equites suos contra equitatum hostinm adyen- 
tantem educit, et illos equestri preelio conserto multa cum eorum 
strage vicit, et in fugam vertit: [123] in qua victoria (ne prive- 
mus sua laude barbariem) quadringentorum equitum Germanorum 
qui sub Cesare militabant, atque ab ipso principio secum erant, 
opera fuit egregia: ab eo enim immissi, laborantibus aliis in tem- 
pore subvenerunt ; fregeruntque Gallos repentino impetu : hoc 
videntes e meenibus opidani, spe auxilii amissa, iram Cewsaris metu- 
entes, eos qui tumultum excitaverant vinctos ad enm deduxerunt, 
7Xcaptam deditionem peregerunt. Ipse autem his peractis Avari- 
cum maximum optimumque opidum Biturigum, et uberrima finium 
in parte situm oppugnare constituit, quod eo capto civitatem ip- 
sam captum iri non diffideret. Vercingetorix tot adversis nondum 
animo collapsus; suis ad consilium vocatis in hauc sententiam 
disseruit. ‘ Quotidie,’ inquit, ‘experiendo et discendo fiunt homi- 
nes doctiores ; quod cum in rebus omnibus; tum precipue in re 
bellica verum esse deprehenditur: 7*magis animis bellum grave 
suscepimus, sed gerendi modum belli non sat sollerter advertimus ; 
alia nobis itaque bellandi ratio ineunda est: non sponte cum Ro- 
manis concurrendum: sed omni ingenio providendum ut pabulo 
hostes, ut commeatibus arceantur. Id nobis haud ditiicile videri 
debet, cum et equitatu prastemus et anni parte adjuvemur. Tllud 
quoque nobis acriter cogitandum, hostes nobiscum in finibus nostris 
pugnant, et contra nos nostris frugibus sustentantur: ubi Romani 
pabulantur, vicos domosque omnes frugesque comburi damnosum 
fortasse videatur, utilissimum est, ne sub nostris tectis nostri hostes 
habitent, nostris alantur frugibus; inopiam aut non 73fere, aut non 
tuto longius pabulatum ibunt: nihil ad victoriam intersit, an hostes 
cecidamus, an bello necessariis spoliemus: gravius aliquanto vide- 
tur quod dicturus sum, sed virtuti nihil preter culpam atque“infa- 
miam grave est. Opida quoque que non penitus valida ac munita 
sunt exurenda censeo, ne aut nostris inertiw, [124] aut hostibus 
offense diverticula sint. Si quis est cui hae acria videantur, cogi- 
tet quanto acrius 7*liberos atque uxores in servitutem trahi cer- 


T0 Lege, perspecta.—71 Lege, cwptam.—72 Lege, magnis.—73 Forte, fe- 
rent.—T4 Addendum, sit. 


DE VITA JULII CZSARIS. 1781 


nere, exarmatum hosti jugulum prebere, et alta multa pati, que 
bellorum jure victi a victoribus patiantur.’ Persuasit his verbis, 
viginti et eo amplius opida una luce combusta sunt: neque solum 
in finibus Biturigum, sed in reliquis hac illac quocunque oculos 
flecteres, incendia cernebantur, non sine omnium dolore: quem ea 
spes lenibat, quod parta victoria cito omnes perdita restaurarent. 
De Avarico in consilio agitatum est, an incendi illud, an intactum 
linqui melius foret. Enimvero ad hoc verbum ad Vercingetorigis 
pedes Gallorumque omniuim qui consilio intererant affusi Bituriges, 
obtestantur, ‘ne pulcherrimum Galliarum opidum 7°de cujus pro- 
vinci Biturigensis ac presidium flammis immeritis deleatur: cum 
defendi posset locus pene inexpugnabilis natura, cui si defensio mi- 
litaris accesserit, maledici possit non noceri.? Movebant he preces 
animos cunctorum, unus Vercingetorix cunctis obstabat, qui et 
ipse tandem victus misericordia in sententiam caterorum transiit. 
Sic defensoribus rebusque aliis ad custodiam oportunis eo trans- 
missis, servatur Avaricum a Gallorum flammis, sed non ab obsidi- 
one Romanorum: in qua quidem obsidentium fortis et animosa 
tolerantia emicuit. Cum enim hine Vercingetorix castra propius 
admovisset, et ab exploratoribus per singulas horas quid in Roma- 
nis castris ageretur, edoctus, omne iter eorum observaret; et Ro- 
manos circum omnibus exustis urgente necessitate longius pabulan- 
tes, crebris incommodis ac damnis afficeret. Illinc vero Hdui ac 
Boji quibus ea cura mandata erat: illi quidem quod mutato erga 
Romanos animo non curabant, hi quoque parum poterant, rem Ro- 
manam maligne commeatibus adjuvarent: [125] ad tantam penn- 
riam 76devenire, ut diebus plurimis frumento carentes tenui pecore 
vix proferrent imbecillem spiritum; nunquam tamen ab oppugna- 
tione cessarent ; nunguam vel irata vel mollis cujusquam ex ore 
vox erumperet; aut Romane non conveniens majestati. Imo vero 
cum Cesar laborem militum miseratus inter exhortandum spe 
(liceret : ‘si nimis aspera sunt ista progressu, nulla per me mora 
est, eppugnationem omittere sum paratus ;’ unanimiter responde- 
rent: ‘Non hee quaesumus optime imperator: sic multos annos 
te duce militavimus, ut nullus metus, difficultas nulla nos fregerit : 
nullus hostium nobis hance ignominiam 77irrogant ut ceepta dese- 
ramus: ne tu ergo dux noster hane wternam maculam nobis 
Simmiseris ; sine modo omnia pati 7?malimus, quam ne nostra 


ind 


75 Forte, decus.—76 Lege, devencre.—77 Lege, irroget.—78 Forte, inusse- 
ris—79 Lege, malumus. 


1782 J. CELSI COMMENTARII 


mollitie manibus Romarorum civium apnd Genabim Galliea 
nequitia peremptorum, Gallico sanguine satis fiat:’ hee Cesar 
hee eadem et tribunis militum et centurionibus repetebant, 
ut per eos imperatori familiarius diceretur. Caesar dum hae no- 
bili perseverantia in oppugnatione proceditur, jam turribus mur® 
admotis discit ex captivis, Vereingetorigem castra propter defec- 
ium pabuli promovisse, ct cum equitatu expeditisque peditibus in- 
sidiatum sero ad ea profectum loca, quo Romanos °° populatores 
luce proxima venturos opinaretur. (Quo cognito, nocte media di- 
gressus primo mane castra hostium attigit duce carentia. Illi ad- 
ventu pracognito impedimenta silyis intruserant, aciem altiusculo 
in colle, quem difficilis palus, sed angusta cingebat, erexerant: pars 
precisis pontibus, quasi clipeo quodam se palude protexerant, 
ubique ®'constituerant in Romanos versi: eratque res facilis, et 
pene zqua prospectui: sin ad experientiam veniretur, iniquissima, 
[126] plena difficultatis ac periculi. Itaque milites rem non nisi ocu- 
loram judicio metientes nobili indignatione permoti, Casarem cir- 
cumsistunt: ‘et quid hic’ inquiunt ‘rei est? quis hic pudor? 
quenam hee indignitas imperator? ergo hostes conspectum nos- 
trum e tam proximo pati ®**possint? quin tu nos pugnare jube et 
signum preelii propone, ut jam ex iis quibus fidunt locis hos barba- 
ros detrabamus :’ fide militum letus fuit Cesar. ‘ Ego’ inquit ‘sie 
affectos cum vos videam, ut nullum discrimen pro mea gloria re- 
cusetis, impius ®%sum nisi vestram vitam mez preferam saluti. 
Proinde ®*tcum tempus solita virtute dexterisque victricibus usuri 
nunc quiescente, et electionem tempeoris et consilii capiendi cu- 
ram linquite. Nempe hee victoria quam tam facilem judicatis, 
loci situ, non hostium vigore difficilis, multorum mihi credite viro- 
rum fortium morte constaret, quod adversus penitus proposito 
afque animo meo est, et si enim vineendi avidum me nec negent 
nec.dissimulem, nunquam tamen mihi placuit multo sanguine meo- 
rum empta victoria.” Quieverunt tanti ducis auctoritate repressl, 
quos ille in eo ipso die nulla alia re gesta reduxit in castra; atque 
ad inceeptam oppugnationem studium omne convertit. Vercin- 
getorix interea irritis reversus insidiis (®°a tremula semper et 
fragilis potentia humana) cum ad suos pervenissel, accusatus ab 
eis est, ‘quod sine presidio et sine duce de industria derelictis cas- 


59 Lege, pabulatores.—81 Forte, constiterant.—82 Lege, possunt.—83 Lege, 
sim.—84 Forte, cum tempus erit solita virlute dexterisque victricibus usurus sum : 
nunc quiescite, mihique electionem.—85 Forte, ah. 


DE VITA JULII CASARIS. 1783 


tris, equitatu et omni flore militia abducto Romanis Galliam pro- 
dere voluisset ; quodque in se fuerat prodidisset. Nempe regnum 
consensu populi collatum sibi sordere, et illud a Romano duce con- 
sequi sibi gloriosius extimare: proinde Galliam sui regis fraude 
proditam, loci oportunitate, et ceelesti favore liberatam: neque 
enim casu aliquo, sed certo consilio evenisse, ut et castra tutis 
locis abduceret, [127] Romanis propius admota desereret, imo 
etiam spoliaret omni robore; vixque eo digresso hostes velut 
nuntio moniti advolassent.’ Accusationis hee sumnia, hic suspici- 
onum color fuit: quibus apparebat tanti modo regis in dubio salu- 
tem verti; nisi reus his objectis constantissime respondisset. ‘ Nam 
quod castra moverem,” inquit, ‘pabuli coégit inopia, et hortatus 
vester: ut propius Romanis accederem, ipsius situs loci attraxit 
per se ipsum tuti: equites abduxi, quos palustribus locis inutiles 
sciebam, utiles autem quo pergebam: ducem certum abiens non 
dimisi, veritus ne fortassis acquiesceret vocibus atque consiliis in- 
sanorum, pugnam intolerantia non virtute poscentium. Romanos 
si me absente casus attulit, fortune non alteri imputandum, at si 
aliquo suadente contigisset, habenda illi gratia esset, a quo nobis 
prestitum ut eorum et paucitatem videretis, et ignaviam nosce- 
retis, qui stulto adventu, turpe reditu, et consilii et virtutis in- 
opiam detexere: a Cesare ego non regnum per proditionem, sed de 
eo victoriam per virtutem spero; que jam proxima jam pene no- 
bis in manibus est: quin hoc ipsum regnum quod consensu omni- 
um jure possideo sponte dimittere paratus sum, si forsitan vos hono- 
vem mihi potius contulisse creditis quam a me beneficium accepisse. 
Cesar Romanusque exercitus ultima laborat inopia: jam ad pug- 
nam atque ad opus et animi et corporee vires desunt: et nisi con- 
festim aliud insperate felicitatis affulserit, abitumm moliuntur: ho- 
rum ut a me fictum nihil suspicemini, Romanos milites audite.’ 
Erant servi aliqui inter pabulandum capti et in carcere torti mul- 
tipliciter et afflicti, jussique quod per eos dici vellet: et producti 
in medium, legionarios se *°+* stultum esse in bellis prospera 
omnia sperare: temperanda dulcibus amara, letis tristia; nun- 
quam sui consilii fuisse ut defenderetur: fecisse hoc Biturigum 


86 Hic multa desunt, ut videre licet in Cwsare: et sequentia pertinent ad 
orationem, quam Vercingetorix habuit suis militibus post Avaricum captum: 
attamen transposita fuerant,et sequitur eadem narratio infra p. 1786. ubi est 
hoc signum }, 


1784 J. CELSI COMMENTARII 


improvidam pietatem et facilem nimis indulgentiam caterorum ; 
[128] permittendum fortune suo jure uti; quod illi cum ubique 
maguum tum in bello maximum atque inexsuperabile sit. Quod 
ad se attineret summo studio enisurum et incommodum nune illa- 
tum multis et magnis commodis resarciat et compenset: atqne in 
primis civitates qua a consensu publico discessissent in ceeterorum 
sententiam traducturum, ut unum sit omuis Galliz consilium, 
unum corpus, una mens: cui terrarum orbis impar haud dubie sit 
futurus: id se non facturum tantummodo sed pene jam eflectum 
reputare. Quod necessitas presens poscat castra saluti omnium 
®7pro futuro, labore omnium ac studio munienda esse, quibus subitt 
hostium incursus arceantur.’ Grata omnibus hee fuit oratio, 
quod non animo defecisset; sed, ubi duces alii magnis cladibus 
acceptis sese abdere soleant, vultusque militum refugere, hie in 
publicum prodiit, et novum salutis iter ostendit, eoque plus fidei 
ili erat, quo Avaricum incendendum deserendumque consulue- 
rat, clarum providentie ejus indicium: sic cum ceterorum minui 
soleat, adversis creverat ducis hujus auctoritas. Neque aut in 
castris communiendis, que primo Romano more in Gallia commu- 
nita sunt, quicquam a militibus est omissum, quamvis impatientis- 
sima gens laborum sit, aut a duce in conciliandis reliquis ut. pro- 
miserat urbibus ulla in parte cessatum. Cogitabat estuabatque 
animo, diebus ac noctibus laborabat, sollicitabat universas, ad 
res novas omnem Galliam excitabat. Inque hoc opus quos mit- 
teret viros elegerat, qui vel noti in populis acceptique, vel blanda 
oratione atque ingenio, vel principum familiaritate pollentes, ac 
gratia idonei visi eraut; eos vero qui ad eum seminudi et inermes 
capto opido confugerant; vestibus atque armis instruxit, inqne 
gradu militia pristinum restituit. Ad bee diversis ex urbibus 
sagittarios et omnis generis contraxit auxilia, quibus acceptum 
Avarici detrimentum suppleretur. [129] Accessit °° Oluruconis filius 
Theotomotus, Nichioborgum rex, cujus patrem Romanus senatus 
amicum appellaverat: sed ut sepe filii derelictis parentum semitis, 
novas querunt; iste contra Romanos ad Vercingetorigem cum 
multo se contulit equitatu. Cesar ad Avaricum complusculos 
dies egit et frumenti larga ibi copia atque omnium commeatuum in- 


87 Forte, profutura. Casar,—-88 Ollovicinis filius, Theutomatus Nitobrigum 
vex. Sic Casar. 


DE VITA JULII CASARIS. 1785 


venta, fessum atque esurientem exercitum recreavit. Inde quod 
bellis aptam tempus instaret ad hostem ire tota mente dispositus, 
ut inventum, vel tedio in apertum eliceret et in puguam cogeret, 
vel obsidione conficeret. Dum ad hoc iter accingitur, legationibus 
Educrum exoratus ad componendas eorum lites et controversias 
intestinas, qaw inter duos primores populi de summo magistratu 
orte, totam urbem alterius suffragiis agitabant, ante omnia eo pro- 
ficisci statuit, non ignarus quidem quanta presertim in bello jae- 
tura sit temporis, quantum in dilatione periculum: sed amicam 
urbem destituere, populo Romano seque indignum arbitrabatur, 
quam jam in armis esse hane ob causam et pene jam confligere 
fama erat: neque inhonestum modo sed periculosum providebat 
eam rem negligere ; ne auxilium fortassis ab hostibus pars inferior 
postularet, neque ©? vere legi amicorum ulla in parte derogare fas 
ducebat, qua ulla ratione °° qui sibi gradum pars utraque vendica- 
ret rebus omnibus regno parem ; nisi etate: erat enim animus in- 
gratus. Quamobrem °'ne ad se patres evocare sustinuit; neque 
indignum censuit negotium, ad quod componendum ipse pro- 
ficisceretur. Jn /Eduos igitur cum venisset Decetiam opidum 
et partes et senatum omnem convenire jussit: et presens de jure 
partium cognovit, metusque omnes sua auctoritate-compescuit. 
[130] Cotum enim virum nobilissimum, et totius gentis potentissi- 
mum, cum creatum contra leges certis testimoniis deprehendisset, 
**credere: Convictolitanem vero rite per sacerdotes more patrio in- 
stitutum praesse °?magistratu imperavit, obtemperatumque prze- 
cepto est, sine ullo murmure aut querela: hortatus dehine duos 
ut civilibus discordiis abstinerent, que pestifere semper magnis 
urbibus ac funest %* sunt; utque in presens bellum auxilia que 
possent mitterent, devicta Gallia digua a se praemia percepturi, 
equitatus ab his omnes et decem milia peditum ut sibi mitterentur 
obtinuit. Tune exercitum duas distribuit in partes: quatuor 
legiones et partem non exiguam equitatus sub Labieno in Senones 
atque ° Periseos direxit. Ipse cum sex legionibus et reliquo equi- 
tatu in Alvernos rediit, perrexitque Gergoniam. Vercingetorix ad- 
ventu Cesaris precognito, qua transeundum illi noverat omnes 
fluvil poutes fregit, cui %Laber, alicubi Claver nomen invenio. 


89 Forte, reteri.m90 Mendosus locus et mutilus.—91 Forte, nee ad se par- 
tes.— 92 Lege, cedere.—93 Lege, pro magistratu.—94 Lege, sint.—95 Lege, 
Parisios.—96 Elaver Cxsari dicitur. 


1786 J. CELSI COMMENTARII 


Itaque perveniens et preclusos aditus, et adversa in ripa obambu- 
lantem hostem reperit: hoc in statu premebant varie duces cure. 
Vercingetorix, ne quem Cesar e pontibus reficeret metuebat. Ca- 
sar vero ne fluminis alveo prepeditus, quod vadari ante autumnum 
non soleat, otiosam agere cogeretur estatem : omne tamen incom- 
modum °7yicis ducit ingenium: siquidem pramissis ¢ regione om- 
nibus impedimentis et quatuor legionibus, additisque cohortibus 
aliquot, ut constare numerus videretur omnium legionum, et spe- 
ciem preberet exercitus alibi aditum querentis ; ipse locis abditis 
cum duabus tantum que supererant legionibus se tenuit: suisque 
ut quam longissime procederent, atque ita a se hostem distraherent 
imperavit. [131] Tune hoste digresso et Romani exercitus iter 
observante, ut ubicunque transire volentibus obviaret; locum 
vacuum relictum Cesar occupat, atque e pontibus unum, cujus 
pars una visa est intactior minorisque egens opere; confestim 
reficif, et traductis legionibus castra communit, premissasque legi- 
ones ad se e vestigio remitti jubet. Intelligens se delusum Ver- 
cingetorix, “Samato obice, quo ab hoste separabatur; ne invitus 
ad pugnam cogi posset, ex eo ipso loco ubi erat dum reditum legi- 
onum et proprium vidit errorem, magnis °’tcursibus *°°{milites 
dixerunt extrema fame victos e castris clanculum effugisse ; pari 
omnem exercitum fame confectum esse. Cetera dehinc omnia 
dicto regis consona persecuti sunt: tum Vercingetorix exclamavit ; 
‘ Et per me,’ inquit, ‘ quem proditionis accusatis, hac vobis cuncta 
proveniunt, atque illud extremum, ut sine vestro periculo victus 
Cesar ac fugiens, nullis agris ac urbibus receptetur, id enim inter 
multa meo consilio constitutum est.’ His dictis *usi repente animi 
varie gentis et credule, usque adeo ut leto plausu, et armorum 
crepitu; quod signum erat dicta concionantis astantibus placuisse ; 
acclamarent; et una voce Vercingetorix summus ducum ac fide- 
lissimus hominum duceretur. Czasar Avarici coeptam obsidionem, 
ceptamque defensionem hostes peragunt, inque dies obnixius utri- 
que: nam et Romani aggerem immensi operis gelu ingenti ac imbre 
perpetuo prepediti, virtute tamen ac perseverantia difficultates 
superante, viginti quinque diebus extruxerant, et muris admove- 
rant. Et Galli decem milia ex omni Gallia delectorum hominum 


97 Lege, victt ducis.—98 Lege, amoto.—.99 + Magnis cursibus in anteriora con- 
tendit : sequitur infra p. 1788, lin. penultima.—100 } Reponenda supra p. 1783. 
wbi est hoc signum t.—1 Forte, versi. 


DE VITA JULIT CAESARIS. 1787 


opido intruserant, eo consilio, ne vel solis Biturigibus salus publica 
crederetur, [152] vel servati oppidi gloria solorum esset Biturigum 
sed Gallorum omnium; et actis sub terram cuniculis incensoque 
per noctem aggere; et simul factis eruptionibus Romana castra in 
magno discrimine posuissent; nisi summa ducis providentia esset 
occursum, quod duas assidue legiones excubare pro castris facie- 
bat: harum interventum et eorum qui ejusdem jussu totis noctibus 
in opere vigilabant, et flamme extincte, et insultus hostium sunt 
repulsi; et excit?ti omnes totis e castris ad auxilium convenerunt 
nec Romana virtute Gallica leo pertinacia lentescebat. Ovbstinati 
in mortem non tantum resistebant, sed erumpere audebant, nec vel 
hostes invadere, vel jactare incendia desinebant; et defessis integri, 
et vivi morfuis succedebant; ut qua in eo ipso temporis montento 
situm patrie, statum et salutem totius Gallie cogitarent. Qua in 
parte pretereundum non videtur illud memorabile, quod nec serip- 
tor a quo ante alios ista decerpimus sibi pretereundum existimavit 
sub oculis suis gestum. Gallus quidam ante portam opidi traditas 
eis ab intrinsecis picis ac sevi glebas in ignem jactabat: scorpione 
transfixus exanimatusque procubuit: unus e proximis transgressus 
hune jacentem et periculi oblitus eodem officio fungi ceepit: illo 
quoque pari ictu scorpionis occiso, mox successit tertius, et tertio 
quartus: nec ante successionum talium finis fuit, quam extincto 
igne, depulsisque hostibus in opidum; pugne eliam finis esset. 
Vercingetorix tandem, opidanorum animis atque corporibus fatiga- 
lis, ut quorum conatus omnes in nihilum recidissent, fugze illis 
auctor esse cepit; quai tutam fore castrorum suorum vicinitas 
dabat spem, et insequi volentibus objecta palus: ad id nocturaum 
tempus idoneum visum erat; fugz consilium casus mirabilis impe- 
divit. Nox aderat, et >tanti per tenebras ituros se sperabant: tum 
matron alia parvulos suos stringentes ad ubera, [133] aliz humt 
strate flebiliter obsecrabant, ne se, neve communes filios hostibus 
ad ludibrium et ad peenam darent: se quidem ad prosequendam 
suorum fugam sexu, ztate illos invalidos: ubi suos nec pietate nec 
precibus flecti et in proposito fixos vident et pudorem et amorem 
superante metu, e muris *ex clamore et Romanis ut poterant dare 
instantis fuga sensum inceperunt. Quo metu opidani, ne re ab 
hostibus intellecta praclusis itineribus caperentur. ‘Cesar die 


2 Lege, ei.—3 Lege, tutos.—4 Forte, exclamare.—5 Supple ex Cesare : 
consilio destiterunt. 


1788 J. CELSI COMMENTARII 


proximo cum muro oppidi turres et machinas admovisset, repente 
tantus imber nimbis atHuxit, ut perfacile esset alium territurus; at 
ipse qui sepe foedis tempestatibus ad victoriarum uti soleret ocea- 
sionem ; sibi illad iter ad id quod intendebat apparuisse extimans, 
quod et suos ad opus solito pigriores cerneret; et hostes ad tute- 
lam opidi lentos et incautos ex rarioribus per muros custodiis ani- 
madverteret: hortatus milites, ut fructum tandem longi laboris 
®arriperent: et primis in 7muris ascensuris pramia consueta polli- 
citus, tuba preelii signum dedit. Ira igitur et spe pramii stimu- 
lante, et unoquoque certatim adaitente primum gradum Jaudis ap- 
prehendere. Muri undique ad ° fastidia non tam ascenderunt quam 
evolaverunt. Stupefacti cives ’in spera hostium corona ; sese locis 
patentioribus liberius defensuri, ue viarum premerentur angustiis, 
in plateam confugerunt : postquam vero animadverterunt, haud- 
quaquam Romanos in plana descendere ; sed uno alium attollente 
magis ac magis moenia complere, metuentes undique cireumcludi; 
fugamque eripi; trepide armis abjectis extrema opidi cursu rapido 
petiere: ibi pars portarum in exitu se coartans, pars flumen trans- 
vecta, ab equitibus ad hee missis cesi omnes. Nullum praede 
studium sed vindicte fuit: [134] omnibus ante oculos mors erat 
mercatorum Romanorum qui ad Genabum, immeriti illi quidem, 
sola Gallorum crudelitate perierant: ejus cadis recordatio supra 
Romanorum morem acerbabat animos, ut nec etati nec sexui 
parceretur. Ex omnibus itayue qui in opido sunt inventi, quorum 
numerus ad quadraginta milia capitum ascendit; vix octingenti 
qui ad primum capti opidi clamorem sese portis murisque *° pre- 
ripuerant, evasere: et Avarici quidem longa ac difficilis obsidio 
hune habuit finem. Vercingetorix vero Avaricenses reliquias noc- 
turna fuga in sua castra delatas clementer excepit, ac veritus ne 
qua ex eorum permixtione tumultuandi occasio preberetur, segre- 
gandos curavit; ut cum castra essent secundum numerum distri- 
buta, ad suos quisque duceretur. Ipse vero neque hoc fractus 
“Tut dejectus eveatu, ita consolatus est suos, ut diceret, ‘ Non vir- 
tute sed arte quadam muros oppugnandi, victoriam hane Romanis 
obtigisse: **Fin ‘Santeriora coutendit: quem non segnius sua per 
vestigia Casar insequitur, quintoque die in Gergoniam pervenit: 


6 Lege, acciperent.—7 Lege, murum.—8 Lege, fustigia.—9 Forte, insperata. 
—10 Lege, proripuerant.—i1 Lege, nec.—1i2 + Stultum esse, &c. repete supra 
p. 1783. ubi est signum t.—13 Lege, ulteriora, vel interiora. 


DE VITA JULII CAZSARIS. 1789 


ei primo statim adventu leve preelium equestre commissum sed nil 
in eo memorabile gestum est. Cesar urbem altissimo in monte 
sitam et accessu ab omni parte difficilem speculatus, et agnoscens, 
non exigui temporis opus esse; Oppugnationem differendam statuit, 
donee curam rei frumentarie et commeatibus impendisset. Ipse 
Vercingetorix singulos popules in singulis coliibus Gergoniz expli- 
cuerat; circumfusis ostentatione terrifica, que hostes facile solo 
spectaculo consternasset, nisi et Romani fuissent, et ducem Ce- 
sarem babuissent. Erat ex plurimis collis unus, quem si Romani 
occupassent, poterant hostes et aquatione et pabulo impediri: is 
cdllis quod ceteris omnibus difficilior erat atque preeruptior, [135] 
negligentius servabatur : sed virtuti nil usquam difficile nil preerup- 
tum: loci hujus opportunitatem conspicatus Cesar non misit qui 
eum caperent: sed per se ipsum nocte intempesta profectus ex 
castris, ascensum vix accessibilem superavit et repentinus adve- 
niens, depulso inde presidio hostili ocecupavit collem, et castra ibi 
miuora constituit, quibus duas legiones assignavit. ‘Tum duplicem 
fossam duodenos pedes seu altitudinis seu latitudinis habentem a 
winoribus castris ad majora perpetuam duxit, quo nulla vis hostium 
vetare posset, quin inter se libere **commigrarent. Sic ad victo- 
riam prona omnia videbantur. 

Nulla est autem in terris inconcussa felicitas : nescio quo in pro= 
cursu rerum ad vota fluentium prosperis adversa se inserunt. Ca- 
sare ad Gergoniam res agente, nilque nisi de hostibus ** solito peri- 
culosa defectio, unde minime timebatur erupit. Civitas Aduorum 
prima amica populi Romani, et sui ducis et senatus sepe decretis 
honestata, interque omnes, imo pre omnibus Gallicis urbibus sum- 
mo semper in honore habita, de rebellione (quis hoc unquam 
crederet) ‘Scognovit. Initium rebellionis a Convittolitane illo, 
quem Cesar ante paucos dies in civilium seditionum ‘7 direptione 
pretulerat. O quam facile ingratis animis magnorum licet atque 
recentium ‘Ssubrepit oblivio: ille siquidem beneficio obstrictum 
Cesaris fassus, quod sibi justissima tamen favisset in causa; omis- 
sa mentione pecunie, quam ut Romanis fidem frangeret ab Alver- 
nis acceperat, cum nulla sit perfidia turpior, quam cui avaritia 
causam dedit, feedoque proposito velum ‘’care honestioris obten+ 


14 Lege, commearent.—15 Lege, solicito.—16 Lege, cogitavit.—17 Lege, di- 
remtione.—18 Videtur deesse, beneficiorum,—1l9 Lege, cause. 


1790 J. CELSI COMMENTARITI 


dens, et plus se libertati, patriaque asserens debere quam Cesari ; 
nonnullis adolescentibus nobilibus ac superbis facile persuasit, * ut 
Romane amicitie vinculum leve discuterent; seque non solum 
libertati natos; sed imperio meminissent: [136] unicam esse urbem 
Eduorum, que totius Galli victoriam remoretur: ejus exemplum 
sequi alias: hac ad commune bonum redeunte, cateras *° securi- 
tas: nec Romanis ubi deinceps pedem ponant in Gallia superesse. 
Neque vero preter ignaviam AXduorum quicquam cause esse, cur 
Romanos magis dui, quam Romani duos de suis questionibus 
adeant. Non hac amplius toleranda esse: sed Czsari ac Romanis 
ostendendum, et liberos se, et viros, et Gallicos.’ Et eorum quti- 
dem adolescentium princeps erat Litavictus quidam, ejusque ger- 
mani: qui cito omnes non consilium **auctorem consilii extimantes 
senioris atque potentioris et magistratu summo prediti in sententiam 
transierunt ; sed civitatem beneficiorum Cwsaris oblivisci posse 
*sperabant, nec credibile videbatur: alia ad id via fraudulentior 
inventaest: stulta tamen inventio, et inventoribus suis digna: ea 
vero fuit hujusmodi. Auxilia que ab Aiduis mittenda monstravi- 
mus, ut Litavicto ducenda committerentur: id quidem nullo nego- 
tio Simperatum est: is ergo premissis ad Casarem fratribus, quid 
de reliquo sint acturi cum eisdem ordinat. Cum ergo Romaunis 
castris cum exercitu propinquaret, neque jam amplius quam trigin- 
ta milibus passuum abesset, substitit, et repente quasi tristi nuntio 
accepto versus ad suos et illacrymans: ‘ Quo pergimus,’ inquit, 
‘et quid agimus amici; omnis nostra nobilitas, onmis noster equi- 
tatus, qui cum Romanis erat, **assumptus est. Eporedorix et 
Vindomarus *princeps gentis nostra falso proditionis crimine ¢ir- 
cumventi, quod cum Alvernis clandestina colloquia bhabuissent, 
prerept» facultate defensionis occisi sunt; de fratribus meis ac 
propinquis loqui lacrymis impedior, omnium similis est fortuna; si 
mihi non creditis, hos audite, quos ex ea cade non Romanorum 
misericordia, sed ipsoruim fuga subtraxit;’ ad faciendam verbis 
fidem subornati testes prodeunt, [137] de conficta historia nil mu- 
tantes. Hus auditis territi omnes exclamant, Litavictum orant ut 
saluti omnium coasulat; ‘ quasi non tacti,’ inquit, ‘sed consilu 
tempus sit: non est de rebus certissimis consuitandum: quin imus 


20 Lege, secuturas.—21 Adde, sed.—22 Lege, desperabant.—23 Lege, wnpe- 
tratum.— 24 Lege, absumtus.—25 Lege, principes. 


DE VITA JULII CASARIS. 1791 


igitur in Gergoniam, et Alyernorum signis nostra signa conjungi- 
mus; cui enim dubium esse potest quin Romani tanto scelere pol- 
luti non hune peceandi finem facturi, sed in nostram necem illico 
cum nos viderint ruituri sint?) Mortem itaque fugiamus: et qua 
datur in presens ulciscamur occisos.’ Erant in comitatu Roma- 
ni cives, magnam vim frumenti et commeatuum reliquorum ad 
eastra Czsaris deferentes; qui ut tutius proficiscerentur (o mens 
hominum ceeca et futuri inscia) sese illis adjunxerant: eos *¢ Lita- 
victus ostendens digito: ‘occidamus’ inquit ‘hos latrones:’ paretur 
statim impiis preceptis: vix dum verba finierat concursuque milt- 
tum crudeliter interfecti sunt, et direpta que ferebant omnia: ne- 
que hoc contentus flagitio Litavictus per omnes Eduorum fines 
hune rumorem spargit, suadetque omnibus idem facere quod ipse 
fecit, ut scelere implicitos, vel errore impio a Romana disjungat 
amicitia, Erant cum Cesare duo Adui adolescentes egregii quo- 
rum supra mentio est habita, Eporedorix, prosapia ortus illustri, 
magneque inter suos potenti, et Viridomarus, par gratia atque 
wtate; sed genere longe impar; hune Cesar sibi a Divitiaco com- 
mendatum, ex imo in altum valde provexerat, ita ut cum Eporedo- 
rige ipso de prioritate contenderet ; de quorum cede Litavictus apud 
exercitum mentitus erat ut diximus: ad hune Eporedorigem circa 
medium noctis hujuscemodi rei fama pervenerat, et quid Litavictus 
dixisset, quid egisset audivit, et quid animo volveret cogitavit. 
Statim ergo nulla mora interposita Casarem adit, et proditionem 
aperit, futurus ipse mox proditor: re ut erat exposita, ducem orat, 
sua sapientia temerariis et iniquis juvenum consiliis ut occurrat, 
nec permittat sibi populoque Romano amicissimam civitatem, pau- 
corum, [138] immo unius hominis mendacio alienam fieri; pravi- 
dere enim se animo futurum, si tot milia /2duorum civium se ad 
hostes ducts licet fraude contulerint, ut vix civitas rem contemnat. 
Absevssit hoc nuntio somnus Casari: cura autem gravis accessit, 
quod duorum res semper «i cordi fuerat, et periculum provide- 
bat. EE) quoniam celeritatem eximiam res poscere visa est, statim 
cum toto equitatu et quatuor expeditissimis legionibus castris 
egrediti, que temporis *’exclusis angustiis uon artaverat ut decuit, 
sed ingenti spatio presidium esiguum uonnisi duarum scilicet legi- 
onum sub “legatos Fabio dimisit: ante omuia tamen Litavicti 


26 Lege, Litavicus.—27 Lege, exclusus.—28 Forte, legato C, Fabio. 


1792 J. CELSI COMMENTARII 


fratres capi jusserat. Illi autem ut cum fratre convenerant, ad 
hostes paulo ante profugerant. Ita fraudem omni ex parte con- 
stantem Cesar intelligens, tanto intentius *%capto procedit itinere: 
inque ipso castrorum exitu hortatur suos; ne nocturno labore 
turbentur: esse enim, ut ineptum tempus *°adeundum sit, necessa- 
rium piumque iter; et debere pietate viz duritiem superare; om- 
nibusque alacritatem multam, atque eundi cupiditatem gestu ac 
voce *'signantibus proficiscitur. Et vigintiquinque milibus passuum 
exactis videt ab adverso venientem aciem A.duorum: pramittitque 
illis obviam equitatum, qui illos impediat ac retardet, gravi omni- 
bus iniibitione proposita; ne quem prorsus occiderent: non severi 
judicis, sed pil more patris, castigare volens, non perimere: nomi- 
natim Eporidorigem et Viridomarum ire jubet et suos alloqui, ut 
videant eos cesos non esse, sicut proditor ille confinxerat. Qui ubi 
ad Ednos venere, amicosque et notos compellare cceperunt, (nemo 
autem illos e toto agmine non et noverat et amabat) percussit 
animos illico vera consideratio: senserunt se pracipitem in locum 
sui ducis fraude perductos. Projectis itaque statim armis, et pro- 
tentis ad Cesarem manibus, [139] ccoeperunt alta voce erroris 
veniam implorare, Litavictus vero intelligens inetlicax suum esse 
commentum, dimisso exercitu amplius non suo, cum clientibus suis 
gui eum more Gallico in nulla deserere poterant fortuna, equo 
stimulis adacto clam dilabitur, pervenitque Gorgomam. Cesar 
nuntiis 3742duum missis, qui proditionem Litavicti, suamque cle- 
mentiam nuntiarent, servatricem suorum civium, quos occidere 
belli jure licuit, non amplius quam tres horas noctis ad requiem suis 
dedit, veritus credo, ne nimio sopore marcescerent. Inde Gorgo- 
mam *3duo interim pericula contigerant: nam et Alverni eo digres- 
so castra ejus **evaserant, et castrorum latitudo et paucitas defen- 
sorum ¢t vis hostium rem in summum discrimen adduxerat. Id se 
primo die passum, proximoque passurum, atque ad id se praparare 
Cesari Fabius nuntiavit, is qui legatus ad castra remanserat : et hie 
3sille nuntius, noctis et vie medio, occurrit. *°Propter gressu 
addito accelerans, ad castra nondum orto sole pervenit. *7Et dul, 


29 Lege, cwpto.—30 Forte, ad eundum.—31i Forte, significantibus—32 Sic 
infra p. 1798. liv. 6. Aidwun versus. ac etiam p. 1801. lin. 29, Aduum accedat. 
—-33 Deest, proficiscitur.—3i Lege, invaserant.—35 Lege, tlii—36 Forte, 
propterea.—37 Vorte, At. 


DE VITA JULII CASARIS. 1793 


Litavicti de suorum cede nuntiis auditis, in furorem versi omnes, 
nihil amplius expectantes, nilque aliud requirentes, an falsa esse 
possent que veri utique faciem non haberent, sed more gentis 
audita quelibet pro compertis accipere solite: Romanos cives qui 
apud eos ceu fidissimos amicos securi agebant, aut morte aut ser- 
vitute depravaverant, bona diripuerant, nil impietatis omiserant: 
agitabant animos latenti odio accensos avaritia, ira, temeritas, 
familiares pestes gentium illarum, et addebat stimulos furori Con- 
victolitanis, Czesaris munere summus /Eduorum magistratus, sum- 
mus Romanorum hostis ac **Czsar, horum consiliorum auctor et 
princeps. Is sua sponte concitatum populum verbis urgebat, ut 
eo illos adduceret, unde reditus nullus esset ad saniora consilia. 
Itaque et tribunum militum Marcum Ariscium et negotiatores 
Romanos fide data Cabillone opido eductos in [140] itinere contra 
fidem aggressi spoliant, seque in locum eminentem defensionis 
gratia receptantes, die noctuque circumsistunt: ac multis ultro 
citroque occisis, in diem posterum vim majorem parant. Sed hee 
agentibus atque parentibus nuntius supervenit, decem milia illa 
suorum in potestate Cesaris esse, vix Litavictum fuga ereptum 
evasisse. Tum subito *?dejecto metu ad tribunum quem obside- 
bant vultibus mutatis sed non animis festinant: factum temere sine 
consensu populi excusant: de bonorum direptione judicium insti- 
tuunt: Litavictum fratresque ejus extlio condemnant, bona publi- 
eant. Super his ad Cesarem legatos mittunt, qui factum purgent, 
veniam petant: et hac omnia non fide sed metu agentes: solita 
interim in secreto belli consilia agitabant, urbesque finitimas ad 
arma per nuntios hortabantur: mille beneficiorum atque honorum 
memoria exciderat: solius Casareee meminerant clementie: que 
cum omnes ad amorem atque obsequium excitasse debuerit, mul- 
tos (indignum quidem) ad injurias excitavit: postremo hoc eum ad 
mortem usque perduxit, de quo suo dicetur loco. Nunc cepta 
prosequimur. Itaque Cesar etsi animos Eduorum noverat; legatis 
tamen ecrum ad se venientibus benignissimum responsum dedit: 
propter aliquot dementium vanitatem, non se minus urbem sibi 
charissimam amare: nec sibi posse in avimum venire, ut quos ipse 
tantopere diligat, semperque dilexerat, ab iis parcius diligatur. 
Hee legatis. 

Ad se autem curis cor urentibus versus, multa circumspiciens, 


38 Lege, Cesaris.—39 Forte, et dejecti. 
Delph. et Var. Clas. Cas. Ghee 


1794 J. CELSI COMMENTARIIL 


magnos undique consurgentes *°montes Gallia pravidebat. **Dum 
interea quedam sibi preter spem prosperioris eventus occasio se 
ostendit: forte enim in eum collem, quem captum et communitum, 
castris minoribus deputatum, fossaque majorivus castris adjunc- 
tum memoravimus, spectandi gratia conscendenti; [141] collis alter 
ab hostibus possessus, apparuit vacuus custodiis, quibus confertissi- 
mus esse consueverat. Tum parumper gradum fixit admirans, 
reique causam quesivit ex profugis, qui in dies ad eum multi veni- 
ebant, audit ex iis, quod ab exploratoribus suis jam prius audierat, 
omnes inde evocatos ad muniendos aditus loci alterius, cui maxime 
metuebant; quod inde planum iter esset ad opidum: quem aditum 
si Romani caperent, yui collem alterum jam haberent; tum sibi 
prorsus obsessi et seclusi a suis, et exclusi ab omni libero discursu 
atque a pabulo videbantur. Hoc audito recens cogitatio percussit 
repente animum, locum illum occupandi. Erat autem natura et 
manu hominum aggestis perplexum iter saxis: et super duplicem 
dificultatem, tria ibi hostium castra munitiones insederant: sed 
difficilia cuncta perrumpere virtus amat. Ostentatis legionibus 
quasi aliud esset acturus, et hac illac per tenebras noctis magno 
strepitu discurrere jussis equitibus, et immixtis turbe mulionibus 
galeatis, quo major ac strepentior motus esset, omniumque animos 
errore ac pavore vario, atque incerta expectatione suspenderet; 
ipse hostibus in suspicionem trepidam adductis; legatis legionum 
quid paret aperit, quantumque periculi: **adversus quam occa- 
sione non preelio sit utendum. Ut milites ergo suos contineant 
monet, atque imperat ne vel pugne vel prede du!cedine rapiantur 
quo non expedit. Sic suos affatus, duos ascensu alio ad portas 
opidi proficisci jubet. Inde suis militibus signum*? quo accepto, 
rapidissime, unde unus ascensus videretur, ad munitiones obvias 
perveniunt: quibus dicto citius transmissis, trina hostium castra 
corripiunt, tanta celeritate, ut **Votimarus unus e regulis Gallorum 
dum meridiaretur in lectulo deprehensus, [142] vix manus militum 
semisopitus et seminudus evaserit. Cesar ubi quod animo de- 
creverat actum videt, receptul cani imperat: substitit legio que 
propinqua erat: altera vero remotior, **ceu signo per distantiam 


40 Forte, motus.—41 Forte, Cum.—42 Videtur omissum, in iniquitate loci 


sit ostendit. Vid. Cas. vit, 47.—413 Adde, dedit.—44 Lege, Theutomarus ex 
Cesare.—45 Forte, sev. 


DE VITA JULII CAESARIS. 1795 


non audito, seu fervore Martio impellente animos; quamvis reti- 
nentibus legatis quibus hoc ab imperatore mandatum erat; et 
virtuti *tanti proprie, et fugz hostium confisa, et victoriarum 
suarum memoria nil judicans difficile; non prius insequi destitit 
quam ad portas opidi perveniret. T’antusque undique sublatus est 
clamor et clamori etiam mixtus rumor, Romanos opido potiri: ut 
qui altera ex*’ ipso sese opido precipitanter eriperent ; matronz 
autem flentes veniam orarent, **nec, sicut Avarici gestum erat, foe- 
mine etiam atque infantes occiderentur: utque id facilius impetra- 
rent e muris vestem argentumque projicerent; quedam quoque per 
murum demisse sese traderent in fidem et brachia Romanorum 
militum. Lucius Sabinus octave centurio legionis, multis audien- 
tibus die illo dixerat, se premiis Avaricensibus, quibus Czsar muri 
illius ascensorem primum donaverat, excitatum; non passurum ut 
quisquam Gorgome murum ante se scanderet. Is cum primus ad 
murum venisset, trium suorum ope manipularium in illum subleva- 
tus, atque ipse eos *%capti opidi speciem prebuerat. Sed temeritas 
ut szepe izta principia, sic meestos habet eventus. Alverni enim 
qui adversa in parte erant, audito capti opidi rumore, giomerati 
advolant, eligentes credo in defensione patriz mori potius honeste, 
quam turpiter in exilio *°sustinere: et precurrente equitatu nullo 
ordine cetera turba consequitur, seque pro muris objicit: [143] 
hine animus Crescit obsessis, ut matrone, que modo Romanos 
sicut diximus orabant, jam sparsis more patrio capillis et *'pre- 
tenti pignoribus, orare suos inciperent. Instauratur pugna locis 
omnibus, sed iniquo partium cencursu: nam ex alto dimicant 
Alverni, ex inferiore loco autem Romani, et pugna precedenti et 
ascensu fessi. Quod Cesar procul! aspiciens, exitumque qualis 
futurus erat intelligens, legatum ‘Titum Sextium cum expeditis 
cohortibus ad radicem collis misit, ut si suos terga dare continge- 
ret, hostes ab insequendo repelleret. Ipse autem quoniam locus 
pugnandi justa acie non erat, rei exitum anxius expectabat. Galli 
quidem loco et numero, Romani sola virtute prestabant; qui ta- 
men ad ultimum mole hostium yicta succubuit. Itaque Lucius 
Sabinus e muro, in quem primus ascenderat, cum comitibus inter- 


46 Lege, tantum.—aA7 Supple, parte—48 Forte, ne.—49 Excipiens in 
murum extulisset, ex Cesare supple.—50 Puto deesse, vitam.—d1 Lege, 
pretentis, 


1796 J. CELSI COMMENTARII 


fectus abjicitur, speratique **loco premii supplicii occupavit. Me- 
morandum preterea in hane ipsam horam facinus incidit. Marcus 
nempe Petronius legionis ejusdem centurio, dum portas frangere 
nilitur, multitudine hostium circumventus, et plagis multis 
afflictus, °2ac versus ad socios ; ‘ quando,’ inquit, ‘ me vobiseum 
servare prohibeor, vos servabo, quos mecum gloriz studio in dis- 
crimen traxi: ite incolumes, dum parnmper hos barbaros detineo ?’ 
hee dicens quasi adhuc integer in adversos inyehitur; et duobus 
tino cesis impetu, reliquos a porte custodia interim avertit: dum- 
que sui comites, qui inviti et meesti eum deserebant, opem sibi 
nunc etiam ferre niterentur, ille ut loqui poterat: ‘ frustra,’ ait: 
‘jam me enim sanguis et vita destituunt. Quin me linquite igitur, 


? 


et **nos moti dum licet eripite :’ sic vociferans insultansque hos- 
tibus ruit et morieus suis profuit. [144] His ac talibus suoram casi- 
bus Romani tandem pregvavati, cwesis quadraginta sex centurio- 
nibus ac militibus septingentis, iniquo colle rejiciuntur. Fuisset 
fuga longior et largior cedes, ni prudentissimi ducis ex sententia, 
Romane se cohortes Gallis insequentibus objecissent : camque 
ad plana fugiendo, insequendo, atque obstando perventum esset ; 
legiones ips instructa acie stabant, quibus animadversis Vercin- 
getorix, antequam se equis locis crederet, suos in castra revocavit: 
hec est legio ad Gorgomam fusa, cujus meminit ‘Tranquillus in 
primo inter tres belli Gallici adversitates Ceesareas numerata. Et 
diei quidem illius reliquiz sauciis curandis aut humandis mortuis 
et seris querimoniis sunt absumpte, ubi dies proximus illuxit con- 
vocato ad concionem exercitu Cwsar ita disseruit. ‘ Habetis teme- 
ritatis o milites et cupidinis vestre fructum, animo meestum meo, 
vestra tamen audacia atque insolentia non indignum: qui vobis 
ipsis quid agendum linquendumve, quo eundum, unde abstinen- 
dum, hoc est, totum vestri ducis officium usurpastis. Atqui ego 
vestre militiz ubi possum faveo: vos mihi, quod in vobis est, meum 
imperium abrogastis ; qui signum receptui a me datum, qui lega- 
torum, imo meos ex illorum ore utiles monitus contempsistis, atque 
urgente nescio quonam animorum impetu ivistis, unde nec redirent 
omnes, neque qui redirent, aut salutem suam, aut Romanum 
decus integrum °° reporarent: an ignorabatis ut magni sape exerci- 


52 Forte, locum premii supplicium.—538 Forte, conversus.—54 Forte, vos 
morli.—55 Lege, reportarent. 


DE VITA JULII C-ESARIS. 1797 


tus a paucis, sola locorum iniquitate superati sunt? an si alias 
nesciretis historias, obliti eratis, ut nudius tertius ego ipse ad Ava- 
ricum, dum hostes equitatu ac duce nudatos, et per se vinci faciles 
ante oculos haberemus, quia tamen illis loci favebat iniquitas 
Snostram nobilem indignationem ab eorum aggressione continul ? 
nunquam victoriam desperarem; sed ne secum magni aliquid 
afferret incommodi: vos et veterum et recentium obliti, hostes 
simul et naturam vincere voluistis: metite igitur quod sevistis: 
‘?et cul plus misereor, [145] metet ipsa respublica, tot viris forti- 
bus amissis, quanti nee Gergoma nec tota erat **Alverni. Ego 
quidem fortitudinem vestram miror; qua nee arduus mons nec 
muri, nec castra hostium °° circuerunt: sed non minus et superbiam 
et contumaciam vestram damno, qui plus vobis © inventuri preesa- 
gio tribuitis, quam imperatori vestro; cui non jubere sed parere 
tenemini, quique frustra datur exercitui, si ad nutum quisque suum 
ire possit in prelium ac redire: rarum donum® animi bonum 
providentia est: ideo pauci sunt boni duces, cum multi sunt mili- 
tes animosi. Que quidem virtus si omnibus data esset, quid in 
bellis opus esset imperatore ; vestra nunc in acie quisque sibi fuit 
imperator: ego tristium spectator eventuum, et stultitiz castigator 
irritus fui; qui profecto semper in militibus meis et modestiam et 
obedientiam, non minus quam fortitudinem requiro: nolim tamen 
vos hoc errore dejici, non terrere sed arguere, et castigare propo- 
situm est, reparare et firmare animos: errando discitur. Eritis 
ad alia in posterum cautiores. Neque enim quid iniquitas loci et 
vestra © stat audacia, virtuti hostium imputandum est: hesternum 
diem fortuna suo egerit arbitrio: in reliquis vestre fortitudini ut 
spero vestraque prudentiz morem © gerat.’ His dictis consolatus 
milites ac pudore et in errore concussos oratione firmaverat. 
Ipse vero bellis undique orientibus, propositum abeundi ex his 
dudum locis coeperat: sed ne “aditus fugam saperet, instructa 
acie e castris in apertum exiit, ut siquid hostes auderent, se para- 
tum invenirent. Vercingetorix cui multum animi et plus erat 
virium, contemplatus abeuntem; ipse etiam in plana descendit, 
concursumque est equestri tantum levi preelio, quo superior Ceesar 


56 Forte, vesiram.—s7 Forte, sed, cujus plus misereor, metet.—58 Lege, Al- 
vernia.—59 Forte, arcuerunt.—60 Forte, de futuri, aut inani.—61 Videtur 
donum expungendum esse.—62 Forte, tulerat.—63 Lege, geret.—64 Forte, 
merore.—65 Lege, abitus, 


1798 J. CELSI COMMENTARII 


in castra se retulit: par sequenti die prelium, parque eventus : 
quibus et Gallicam jactantiam sat compressam, et suorum spes 
erectas ratus, ne vel hostes fuge arguerent digressos; [146] vel 
sui non tam duci ad alia, quam subduci presentibus periculis se 
crederent atque abduci: castra movit, nulloque hostium insequen- 
te, iduum versus, ubi maxime metuebat, institutum iter arripuit. 
Erant in exercitu Eporedorix et Viridomarus dui, quorum supra 
mentionem fecimus: hi magnis beneficiis preventi, et prasertim 
secundus, in multis sepe discordes, in hoc uno tune “imperio et 
in grati animo concordarunt, ut dominum et benefactorem suum 
non solum in necessitate desererent, sed contra eum quoque nefa- 
rie conjurarent. Tertio ergo profectionis die simul eum adeunt> 
narrant Litavictum concivem suum magno cum equitatu ad alie- 
nandas mentes popularium a Romanis in patriam profectum, et 
necessarium esse ipsos prevenire, ut consiliis atque conatibus ejus 
occurrerent. Non fefellit circumspectissimi ducis acumen fucata 
adolescentium oratio: senserat jam pridem erga se nutantes A.duo- 
rum animos, et horum juvenum levitatem certis indiciis jam ante 
notaverat: neque in dubium revocabat; quin horum  profectio 
alimenta perfidiz esset allatura, essetque iis prasentibus latens 
adhue proditio eruptura maturius: ne tamen et liberum commea- 
tum liberis hominibus denegaudo, videretur injurius, aut invitos 
detinendo pavidus crederetur, licentiam dedit abeundi: digredien- 
tes vero sic alloquitur: ‘ Et ite,’ ait, ‘ amici, quando sic libet, 
memento autem, et vesiris civibus memorate, si forsitan obliti es- 
sent, mea in illos et populi Romani beneficia. Ego enim (non 
antiqua res est) ante paucos annos cum vos A.dui humiles et con- 
clusos in opidis, agris fortunisque omnibus amissis, per vim obsides 
aliis ac stipendia pendentes, vestris finitimis ludibrium, accepissem, 
non modo stipendio atque obsidibus liberavi, sed supra omnium 
memoriam © gloriosus feci: ita ut ex misera seu miserabili fortuna, 
invidiosos toti Galliz reddiderim. Ite, inquam, mei et horum que 
vobis dico memores : [147] humanis etiam in rebus nihil ° est fide 
nobilius penitus.’ Illi autem quibus esset imis precordiis aflixa 
© presidia abiere illico, et verborum et rerum omnium et tanti 
ducis immemores. Itaque statim ut Noviodunum attigerunt, ubi 


66 Forte, impii et ingratii—67 Lege, gloriosos—68 Forte, esse fide nolilius 
putate, Illi.—69 Lege, perfidia. 


DE VITA JULI CAHSARIS. 1799 


Cesar A.duorum fidei credens obsides ex omni Gallia et frumen- 
tum et pecuniam reipublice, et sua et exercitus magna ex parte 
impedimenta deposuerat, equorum numerum ingentem in usus belli, 
ex Italia atque Hispania deductorum: comperto quod Litavictus 
ab Aduis cum honore susceptus esset, et magistratuum ac senatus 
occursu, missique de amicitia publice ad Vercingetorigem legati, 
et tempus sibi audendi aliquid advenisse rati; nec contenti preda 
nisi cruenta crudelitate respersa esset, opidi custodibus et Romanis 
negotiatoribus ad unum cesis, quecunque ibi reperta sunt, tan- 
quam bello vel hereditate quesita; equis inter se portionibus 
diviserunt ; prater obsides, quos ad magistratus ab illis libertati 
reddendos deduxerunt: opidum vero ipsum sat validum extiman- 
tes, ne quando Romanis utile esse posset, flammis immissis exus- 
serunt: et frumenti parte 7?manibus quantum paucis horis licuit 
(erat enim in ripa Ligeris opidum) 7‘annecta ; parte aut 7*flammis 
injecta, ne quid penitus Romanis tanto ex opido superesset : neque 
his contenti duo illi egregii Czsaris amici, colligere omni ex parte 
presidia quibus Czsari obstarent, ripas fluminis custodire, quo 
cum transitum prohiberent: frumentaque omnia corrumpere aut 
asportare, ut eum si non aliter, saltem fame repellerent ; qua in spe 
valde iilos Liger amnis erigebat ; liquefactis auctus nivibus, ut va- 
dari nusquam posse crederetur. Cesar hec ita fieri audiens, credo 
cognoscere ceepit se clementiorem esse ; non quam sibi, sed quam 
reipublice expediret: [148] nihil tamen animo dejectus, sed per- 
fidiam in auctores vertere “*+cogitatis, celerandum statuit; ut si 
fieri posset cum hostibus ante congrederetur, quam eorum copiz 
ex omni Galliarum angulo convenirent, qua ante retroque innume- 
rabiles et immense erat. Cogitabat autem Ligerim facto raptim 
ponte transire. Ad quem cum die noctuque nunquam intermissis 
itineribus pervenisset, melius sibi quam putabat accidit. Expedi- 
tissimi quidam equitum suorum vadum in flumine reperiere, altum 
quidem ac difficile, sed pro qualitate temporis oportunum. Itaque 
quod persepe et fecerat et facturus erat, transversis in flumine 
equis majoribus qui undaram primum impetum sustinerent, salvum 
quidem licet usque ad humeros madefactum traduxit exercitum. 
Et quum preter omnium opinionem ac spem venerat, solo hostibus 


70 Forte, navibus—71 Lege, avecta.—72 Suppleo ex Cesare : flumine aut, 
—73 Lege, eum transitu.—TA4 Forte, cogitans. 


1800 J. CELSI COMMENTARII 


stupefactis aspectu, ingentem vim frumenti ac pecoris late effusi 
adeptus, egentes rerum omnium legiones, dispersa inter eos rerum 
copia recreavit. Dum hee ab imperatore tam celeriter quam feliciter 
gererentur legatus vir fortissimus Labienus in perplexitatibus multis 
erat; profectus nempe cum quatuor legionibus Lutetiam Parisio- 
rum que in insula Secane sita erat, ubi nunc est totius transalpinz 
Galliz famosior civitas fundata Parisius, magua ibi 75 multitude 
hostium exceptus, et nequidquam tentato transitu repulsus erat: 
sed nocturno inde silentio digressus Melodunum venit, opidum 
tunc Senonum: et navibus inventis in flumine, introgressus, ac 
pene vacuum nactus locum; quod pars maxima accolarum Lute- 
tiam ad bellum jussa perrexerat, siue contradictione aut ulla re- 
pugnantia eun: cepit. Inde super amnem refecto ponte, copias 
transfert, atque illis terrestre iter agentibus, ipse secundo fluminis 
alveo Lutetiam repetit: quo precognito hostes opidum incende- 
runt, pontesque opidi, quorum alter dexteram ripam cireumflui 
amnis 7*levem alter attingebat resciderunt. [149] Ibi vero non Pa- 
risiorum sole, sed finitimarum omnes gentium copiz constiterant, 
preposito omnibus 77Camulogeno, quo de cognomine Aurelio, alibi 
Aurelium invenio: hic vir senio gravis, sed rei bellice peritissimus 
habebatur: propter quod hunc laborem consensu omnium coactus 
extrema in etate susceperat. Sic se rebus habentibus rumores 
varii jactabantur: Casarem Gergoma digressum ac Ligeri inter- 
clusum demum frumenti inopia ultima compulsum, in provineiam 
Romanam cis Rhodanum concessisse : A2duos rebellasse : Galliam 
omnem in motu esse. Quibus rebus Labienus ipse permotus, non 
pugnare decreverat: idque unum animo volvebat, qualiter 7° Agid- 
vicum, id opido nomen erat, unde discusserat, atque ubi przsidio 
imposito impedimenta dimiserat, salvas reduceret legiones. Interim 
tamen et Bellovaci inter Gallos famosi, motibus tantis accesserant, 
et rebellione Zduorum exciti odium diu celatum aperuerant; jamque 
aperti hostes in armis erant: itaque 7?Parisiis inde Bellovacis, et varia 
belli mole pressus et circumventus, consilium ®°invitavit ex tempore, 
statuitque fortunam preelii tentare; nocturna tempestate horrida 
adjutus, exploratoribus hostium nil tale cogitantibus interfectis, tota 


75 Lege, multitudine.—76 Lege, levam.—77 Forte, Camulogeno, cognomine 
Aulerco. Sic Casar.—78 Agendicum Cesari.—79 Adde, hinc.—80 Forte, 
mutavat. 


DE VITA JULII CZSARIS. ISOL 


nocte tumultu vario et trepidatione multiplici fagam simulans ; cum 
sollicitos ac suspensos hostes usque ad lucem tenuisset, subito con- 
stitit, et instructa acie magnifice suos hortatus est, illud inprimis 
obsecrans ‘ut et sua pristine atque experte totiens virtutis, ac 
Cesaris meminissent, eumque sibi fingerent prasentem, quo duce 
tot tamque claras victorias habuissent. Siquidem illius auspiciis 
etiam nune pugnari, et vel solam sui memoriam, fiduciam suis, ter- 
rorem hostibus, allaturam.’ [is dictis signum pugne dedit; pug- 
natum est magnis hine inde animis, usque adeo ut Galli primo im- 
petu una suorum parte propulsa, [150] czteri tamen quamquam 
multis vulneribus afflicti neque vultus averterent, et cum septima 
legio clam immissa a tergo illos invaderet, terga quidem hostium 
vidit, sed minime fugientium: czsi omnes, et ipse quoque Camulo- 
genus suorum usque in finem hortator egregius, nullo boni ducis 
officio pretermisso: sed ita sibi statutum erat, ut vel decrepitus 
in preelio moreretur: pars hostium que presidio castris relicta erat 
audito prelio accurrit: sed et hac in Romanos incidens, victorum 
impetum non tulit, eandem cum suis sortem habuit: nisi quod illi 
fere omnes in preelio, ex his perplurimi in fuga periere. Cum hae 
magna victoria Labienus Agediacum redit, inde ad Casarem cum 
incolumi profectus exercitu: nec minus ideo Gallorum populi con- 
jurant; A.duis (quis ecredat) * actorisatibus legati undique desti- 
nantur: si qui autem visi erant ad consensum lenti: Novioduni 
inventi erant omnium fere obsides populorum, quos ibidem Cesar 
ut diximus sub Aduorum fide reliquerat, hique eorum in potes- 
tate erant omnes; horum ergo suppliciis hesitantes ‘terrebant ; et 
nune precando nunc minando **suam sententiam protrahebant. 
Mittunt denique ad ipsum Vercingetorigem legatos: petunt ut 
Eduum accedat, ibique de rationibus belli consilium ineatur. 
Paret ille *Saut gravatim et illorum defectione letus et belli cupi- 
dus gerendi. Cumque eo perventum esset petere eos in consilio 
non puduit (o praesens impudentia) ut eis adversus amicum suum 
Cesarem belli administratio crederetur: quam ultro oblatam, etsi 
non virtute animi, ac saltem verecundia siqua essef, recusare debu- 
erunt: id enimvero cum negatum, resque in controversia versa 
esset, Bibracto amplissimo tunc Eduorum opido consilium Galliz 
totius instituitur, ad quod populi omnes convenire preter **Roma- 


81 Forte, qutoribus.—82 Adde, in.—83 Forte, haut.—84 Forte, Rhemos, 


1802 J. CELSI COMMENTARII 


nos et Lingones Treverosque, et illos quidem duos amicitia conti- 
nuit Romanorum, [151] hos tertios locorum distantia, et suus 
labor, *° quam patiebatur eo tempore ab incursibus Germanorum : 
que res toto illos bello medios tenuit, ut in neutram partem in- 
clinarent. In eo sane consilio commissa questione suffragiis ; 
consensu omnium populorum Vercingetorix belli dux decernitur: 
cujus decreti pudore simul ac meerore consternati dui: et e spe 
improba dejecti, tum primum et cognoscere Casarem coeperunt et 
fortunam suam: non tamen ab inceepto resilire ausi, hine Cesaris, 
hine Gallorum metu: tum primum quoque tumidi adolescentes 
Eporedorix et Viridomarus indignantes agnoscere potuerunt, quan- 
to esset honestius sub Cesare tali viro, et de eis ita merito quam 
sub Vercingetorige adversus Cesarem militare. Ipse autem pridem 
factus, nunc refectus, quodque est fortius, *°contentione reforma- 
tus imperator Vercingetorix; suo jam certior de statu, agit jam 
cuncta fidentius: edicitque omnibus ut equitum certum numerum 
conficiant, obtemperatumque illico est: quindecim milia equitum 
fuisse satis convenit: peditatu sane non alio quam quem habuisset 
opus esse professus est, qui octuaginta milium erat: non se tamen 
prelii fortunam totis his: copiis experturum, neque rem juste 
commissurum aciei Vercingetorix ajebat: sed quum abundaret 
equitatu, Romanos pabulo exclusurum, atque ifa viros armis 
invictos, inedia ac fame victurum: neque arcere hostem a fru- 
mentis tantum, sed frumenta ipsa corrumpere suis persnase- 
rat. °7Sic privatis temporalibus incommodis perpetuam publi- 
cam libertatem queri dictitans: et erat tumultuarius imperator or- 
dinariis curis intentissimus, quasi legitimis bene morate cujuspiam 
reipublice suffragiis ad imperium *8accidissent. Inter alia quidem 
Allobrigibus bellum, quod cum Romanis sentire eos opinabatur, indi- 
cavit, [152] unaque cum bello, animos eorum secretioribus nuntiis 
ac promissis tentat ingentibus, °° princeps perviam, civitatem im- 
perio provincie ; ut quod una non possit *°alter consequatur viam. 
Hoc adversus Allobrogas bellum duis committit : qui congressi, 
multis suorum obtruncatis, amicitiam Romanam utilem fuisse sen- 
serunt, sub qua dudum honorati quietique vixerant. Cesar interea 
in Sequanos proficiscitur: cujus iter Vercingetorix fugam ratus, ad 

85 Lege, quod premebantur.—s86 Forte, consensione.—87 Forte, His.— 


88 Lege, accessisset—89 Forte, principes pecunia.—90 Lege, altera consequa- 
tur via, 


DE VITA JULII CASARIS. 1803 


consilium suos vocat: et fugere quidem hostes ait, ac Gallicis 
finibus abire: id in presens **tis esse, ut Galli sua antiqua in 
libertate remaneant; in futurum minime: nam quis dubitet majore 
illos ** visu atque impetu reversuros ; occurrendum profugis igitur, 
ut vel fugere nequeant, vel amissis impedimentis nudi et inglorii 
fugiant, exemploque alios simili terreant ab inceepto. Consensum 
est magnis potius animis, quam consiliis, et religiosissimum jusju- 
randum more gentis interponitur: ‘ne cui equitum ad filios ad 
parentes ad conjugem sit reditus, qui non Romanam aciem pene- 
trasset.’ Tres acies Gallorum equitum fuere: totidem his Roma- 
nas Cesar opposuit: tribusque simul est certatum locis, quo cer- 
tamine, in submittendis auxillis ubicunque suos urgeri senserat, 
Romani ducis diligentia ingens fuit. Germanorum quoque equi- 
tum quos e Transrhenanis urbibus Cesar acciverat, insignis opera,?? 
fuso equitatu raptisque et Casari presentatis aliquot nobilissimis 
#duorum, qui hostium in acie contra eum fuerant. Vercingetorix 
qui **illa nube peditum seorsum stabat, cum eisdem pugne exitum 
preevidens abscessit : ductis secum quos ducere licuit, sequi jussis 
ceteris, Alexiam opidum quod non longe aberat gradu festinante 
*se contulit. Castra pre portis opidi metatus Cesar impedimen- 
tis tuto loco positis, abeuntem reliquo consecutus exercitu, [153] 
ultimam semper aciem carpendo, sic inter eundum °¢decem milibus 
hostium obtruncatis; Alexiam cum venisset ad vesperam, nocte illa 
substitit: ubi illuxit, quamvis altissimo sita in colle, et duobus 
prope °’cuncta fluminibus pene inexpugnabilis appararet; suos 
tamen cunctis difficultatibus assuetos exhortatus, vallo illam atque 
obsidione circumdat, cujus ambitus decem milia passuum tenebat : 
°8 11 ac XXIII castellis in circuitu erectis, °? presidiaque ad unum- 
quodqueadhibitis, maximeque nocturnis: quibus nondum peractis 
et obsessis adhuc nonnihil audentibus, equestre prelium ante 
urbem plana in valle conseritur: ubi cum victoria Romanorum, et 
multa hostium cedes esset; et quidam ex hostibus intra muros 
refugieudo castra desererent: priusquam fuga omnium nudarentur, 
claudi portas Vercingetorix jubet. Ante quoque quam vallum et 
munitiones Cesaree complerentur, omnesque precluderentur ad 


91 Lege, satis.—92 Lege, nisu.—93 Adde, fuit.—94 Adde, cum.—95 Forte, 
se contulit, castra pro portis oppidi metatus, Ca@sar.—96 Cesar ponit, tribus 
millibus, quod magis verisimile videtur.—97 Lege, cincta.—98 Puto legen- 
dum, 1. ac xx.—99 Lege, prasidiisque. 


1804 J. CELSI COMMENTARII 


egressum vie ; quod in castris atque in urbe rerum Omnium penuria 
ingens erat, a se equitatum omnem obsidioni gravem et inutilem 
abdicare disposuit. Quibus tandem. silentio noctis abeuntibus, 
anxia atque sollicita cura imperat, ‘ ut urbes suas adeant, et pro se 
quisque suos hortetur, ut universos ferendis armis idoneos in bel- 
Jum mittant: neu se de libertate et gloria Gallicana, deque omni- 
bus sic meritum, inter manus hostium ludibrio deserendum putent ; 
sed obsessis opem ferre festinent: opus enim esse celeritate, quo- 
niam omui parcimonia quantumlibet exacta, paulo amplius quam 
triginta diebus tollerari posset obsidio : properent ergo *°° in segni- 
tie impia octuaginta milia electorum hominum suorum perdita 
atque hostibus prodita pati possunt.’ Sic admonitis et emissis 
equitibus, ipse cum reliquis intra urbem se recipiens: ac pecus fru- 
mentumque omne ad se relatum,[154] parce nimium ac maligne dis- 
pertiens, veri speciem prabebat obsessi; non eruptione; non armis; 
sed expectatione ac nuntiis bellum gerens, auxilia undique postulans 
et expectans. Caesar ex profugis et captivis de statu certior obsesso- 
rum, munimenta et turres ac machinas, nec non frumenti et pabuli 
uberioris abundautiam; et quidquid in talibus humano ingenio cogi- 
tari potest, quo "non a parentibus tantum, sed quacunque fing! pos- 
sent, periculis obviaret: tanto studio maturabat; ut legere ea vel au- 
dire difficile sit, qua sibi factu quoque cuncta facilia victoriz appe- 
titus vel gloriz faciebat. At Gallorum populi, suorum reditu admoni- 
ti, *queim in arcto ad Alexiam res essent, concilio celebrato, et audi- 
tis principum seutentiis, nullo pacto negligendum sibi tantum 
Galliz periculum %consuerunt neque tantum quod obsessus petie- 
rat imperator, cogere in bellum omnes qui arma possent portare 
ne in infinitum ‘cederet: sed singulis civitatibus certum numerum 
decreverunt: longum est singula prosequi, et quamquam notiti 
rerum ‘aliquid fortasse, non minus tamen interdum tedii habitu- 
rum, quadraginta vel circiter nomina urbium sunt: bellatorumque 
ex his equitum octo, peditum vero ducenta quadraginta milia 
redacta reperio. Cur hac tanta multitudine recenti atque integra, 
decem Romanis jam vincendo fessis legionibus ipsis hostium in 
finibus decertandum erat: et hac tanta armatorum moles hostium 
non alibi quam in campis duorum, Snune Cesar in Aduos tolle- 


100 Lege, ni.—1 Forte, non pre@sentibus.—2 Lege, quam.—3 Forte, cen- 
suerunt : neque tamen.—4 Forte, crescerent.—5 Forte, utile.—6 Videntur de- 
lenda hac verba, nunc Cesar in duos tollerantia. 


DE VITA JULII CHSARIS. 1805 


rantia, preefectisque A’duis Eporedorige scilicet ac Viridomaro, 
addito Comio Atrebatensi; qui omnes Cesaris familiarissimi fue- 
rant ; explicita memoratur. Sed excusant factum: quia 7videt 
tantum studium recuperandz bellicee gloria, et avite libertatis 
incesserat; [155] ut neque familiaritatis atque amicitie frano, 
neque ullo *beneficio ab aliquo percepterum obligatione atque 
memoria cohiberi possent. Eratque species impietatis atque per- 
fidiz amicum nosse, nisi quod qui amicus et patriz sue esset, huic 
libertatis et gloriz studio tanta inerat alacritas, tanta spes, quasi 
jam preesentis victoria anticipatio animorum, ut nullius esset opi- 
nio, Romanos tanti exercitus clamorem atque conspectum, ne 
dicam vim atque arma passuros: presertim cum obsessi eos rebus 
cognitis quotidie eruptionibus exercerent; jam inclinatis et de- 
fessis tamen subito novum pondus accederet. Denique Ver- 
easianenus Alvernus Vercingetorigis consobrinus, omnium dux 
eligitur, datis e qualibet urbe viris prudentissimis, quorum consilio 
regeretur: his ille consiliis, atque his armis, plenusque fiducie 
ingentis Alexiam petit. Et hi quidem festinabant, obsessi autem 
consultabant: neque vero facile magne res parvo in tempore expe- 
diri possunt, Hee igitur tanta de tam distantibus locis hominum 
°coacto in tam paucis diebus fieri nequivisset, nisi incredibilis qui- 
dem consensus omnium affuisset: neque tamen omnibus animorum 
stimulis festinari adeo tanta res potuit, quin dies trigesima a Ver- 
cingetorige preedicta transisset, totque dies alii, ut res wgre am- 
plius trahi posset. ‘Tum vero, qui miserorum mos communis, ad 
consilia concurritur: dicuntur *°finem pro animorum  varietate 
dissimiles: his deditio: his placet eruptio; his vita pacifica: his 
hovesta mors. Erat inter consiliarios vir unus, magne inter suos 
opinionis: origo Ili Alverna, clarum genus, durus animus, inflexi- 
bile propositum, nomen viro Tritognatus: propter qua non ab re 
fortasse fuerit, auditis aliorum sententiis, quid iste suaserat audire : 
quamvis autem oratio ejus longiuscula, "in bec omnium summa 
fuit: [156] dixit, ‘eos qui deditionem suaderent '*nec audiendi 
quidem, quoniam vomine deditionis feedam et miseram suadeant 
servitutem: eos vero qui eruptionem, viriliter quidem loqui, quod 
bene mori viris fortibus exoptandum sit: non tamen utiliter nec 


7 Forte, omnes.—8 Forte, beneficiorum.—9 Forte, coactio.—10 Forte, sen- 
tentie.—11 Forte, tamen hec omnium.—i2 Lege, ne audiendos. 





1806 J. CELSI COMMENTARII 


consulte satis, quod eorum mors, non ipsos modo, sed illos quoque 
qui “eos auxilia veniant dejectura sit, inter suorum tot cadavera 
non wquis animis pugnaturos: qui si neque ipsi ad diem venire, 
neque eorum nuntii per circumfusas hostium custodias pervenire 
poterant, nequaquam tamen de illorum fide dubitandum: appro- 
pinquare enim illos haud dubie: idque si aliunde non possit intel- 
ligi, ex ipsa Romanorum trepidatione castrorum posse perpendi, 
qui non tam anxie die noctuque operibus incumberent, nisi vim 
hostium adesse sentirent: harum ‘*erga sententiarum altera repre- 
hensa, altera laudata quidem in parte, sed rejecta: ipse sententiam 
suam dixit ut corporibus eorum qui inutiles bello essent viri fortes 
vitam sustentarent, donec praventi auxilio juvarentur: idque et 
factum docuit bello altero longe impari, quo Cimbri_ scilicet 
Gallias ante vexaverant: et nune eo promptius ‘*fiendum esse, 
quo Cimbri transeuntes, predam non aliud querebant: Romani 
autem ‘Sconfidentes imperium qurunt: idque ex finitimis posse 
cognosci, qui victi ab eis, amissis ‘7legionibus patriis, et perdita 
libertate, gravi jugo pressi sub immortali servitio vitam agunt; 
et si factum non fuisset, esset tamen faciendum; quod exempla 
virtutis ut a majoribus accipienda, *°sit posteris sint tradenda, 
et fortitudinis opera viris fortibus inchoanda; multo magis 
igitur imitanda.’ Hee sententia Tritognati fuit, ferox quidem, 
et ferocis *°judex animi, atque ideo ne recepta quidem, sed dilata 
in tempus ultime necessitatis: adhuc enim in utrumque esuriendo 
licet et parcendo aliquot diebus *°vinci poterat: deliberatum 
tamen in prasens, *‘et inepti ad bellum vel sexu vel valitudine 
vel tate pellantur; pulsi inprimis Mandubii, quorum erat 
opidum, quique eos amice suis muris exceperant: documentum 
evidens, ne quis armatos **sospites intra suum limen sponte 
recipiat, **cedant enim jura armis: hi vero cum conjugibus 
ac natis et annosis parentibus per suos pulsi patria, dum 
ad Romanas custodias venissent, gemitu atque obsecrationibus 
instant in servitutem recipi, cibo refici: negat Cesar, eosque unde 
venerant mox reverti jubet. Dum talia obsessi agunt expectata 
aderant auxilia : que castris juxta Romana castra dispositis, die pro- 


13 Lege, eis auxilio.—l4 Lege, ergo.—15 Lege, faciendum.—16 Lege, con- 
sidentes.—_17 Forte, legibus.—18 Forte, accepta, sic.—19 Lege, index.—20 
Forte, duci.—21 Forte, ut,—22 Lege, hospites.—23 Lege, cedunt, 





DE VITA JULII CASARIS. 1807 


ximo omnem quz ante Alexiam erat *tcomplere planitiem : horren- 
dum hostibus spectaculum, ni Romani; obsessis vero letissimum ;: 
itaque conspectu ipso gaudium et gratulatio ingens fieri, quo as- 
sumpta fiducia portis egressi eruptioni ac preelio praparantur, 
Cesar ad omnia presentissimo animo suas copias partitus, hos unis, 
hos aliis objicit: duobus magnis preeliis ea in valle certatum est, 
tertio etiam ancipiti: eratque eo hostium incursus ardentior, quo 
suorum sub oculis pugnabatur, nec latere cujusquam virtus nec 
ignavia poterat: et pugnantes gestu et clamoribus ac Gallico 
juvabatur ululatu: tertio vero quo pugnatum diximus congressu, 
adeo in extremo Romana res stetit, quod nisi Caesar Labienum 
cum cohortibus, et inde **aliosque in tempore submisisset, et ipse 
demum mediam sese in aciem terrifico impetu conjecisset, laben- 
temque rem firmasset, atque ita permiscuisset, ut nullus missilibus 
locus esset, sed gladiis omnia gererentur: denique sub quocunque 
duce alio *alibi et ruere omnia potuissent: magua est unius virtus 
hominis, magna fortuna: [158] omnibus tandem preeliis victor Caesar 
signis multis militaribus ad se relatis, ingenti strage hominum facta 
et ducibus multis cesis, Vercasmellannum Alvernum auxiliorum 
ducem omnium vivum cepit: plurimi interfecti: pauci fuga elapsi. 
Et nisi milites Romani tanto et tam vario labore haud immerito 
fatigati insequi nequivissent ; vix aliquis evasisset: missus tamen 
equitatus a Cesare nocte media ad insequendum profugos, tum 
ultimos attigisset, multos capit, multos interficit : ceteri hac illae 
incertis fugze vestigiis in patriam quisque suam abeunt, nuntiantque 
que viderant. At obsessi omni spe consumpta, et quid agant quid 
consilii capiant ignari, tali tandem Vercingetorigis oratione _fir- 
mantur, ‘ Ego,’ inquit, ‘ Deos omnes testor, bellum hoc non mez, 
sed public utilitatis consideratione suscepi, egique fideliter dum 
potui: fatis adversantibus rem *7egressus expertusque omnia, ad 
ultimum victus sum: neque in me quidquam amplius; neque in 
alio quod videam spei est: cedendum jam fortune censeo: cui 
libentius fateor non cederem: sed ineluctabilis et invicta est. Id 
unum cogitandum restat Romanis victoribus qualiter satis fiat: id- 
que ego non aliter quam mei ipsius captivitate seu morte fieri sen- 
tio, Ad utrumque ego etiam equo animo paratus sum, seu vivus 
seu occisus in manus hostium venire. Placemus Cwsarem, quem 


24 Lege, complevere.—25 Lege, alios quoque.—26 Lege, labii—27 Lege, ag- 
gressus. 


1808 J. CELSI COMMENTARII 


superare non possumus, ad quem de hac re legatos **mittendo cen- 
seo. Facile approbat unusquisque quod sine periculo suo fit. Ita 
publico de consilio cum hae optione mittuntur ad Ceesarem legati. 
Ile *?unum Vercingetorigem quam mortuum preelegit. Ipsum 
ergo qui tot motus exciverat, et reliquos principes hostium, solio 
ante castra residens suscepit. Illud in rege memorabile, quod cum 
ad Cesarem pervenisset, projectis insignibus *°regibus armisque et 
phaleris ante genua victoris, notissimam illam vocem edidit: ‘ **Et 
habe,’ inquit, [159] ‘ fortem virum vir fortissime vicisti!’ et hoe 
quidem dictum hancque deditionem Florus brevis et comptus his- 
toricus ad Gergomam factam dicit: ubi nil prosperum fuisse, his 
credendum qui rebus interfuere. Arma preterea et captivos simul 
Cesar accepit, quos omnes per exercitum, singula capita singulis 
divisit in preedam, preter Ai’duos atque Alvernos : hos** si retinuit, 
si fortassis eorum pretio recuperare populos illos posset, successitque 
quod intenderat. Nam profectus in duos urbem sine preelio 
recepit: eo quoque ab Alvernis placata legatio sub idem tempus venit, 
suos in illius potestate futuros dicens: ipse magno numero obsidum 
33jmpetrato; quo eos freno in fide atque obedientia contineret, utri- 
que genti captivos suos ultro restituit: **multa erant circiter viginti. 
His gestis, exercitum ne uni provincie gravis esset, utque omnibus 
3Ssequi emergerent casibus promptius, et proximo subveniret, per 
idonea loca dispersit: duas scilicet legiones in Sequanos, his preefecit 
Labienum, cui Marcum Sempronium Rutilium dat collegam: 
totidem legiones in Rhemos ne a Bellovacis **molestantur: his 
37Gajum Fabium et Minutium Basilium legatos praefecit: unam le- 
gionem in **Ambibaricos sub Gajo Antistio: unam in Bituriges sub 
Tito Sextio: unam in Ruthenos sub Gajo Caninio Rebibo: reliquas 
Cabillone ac *?Matistone sub Quinto Tullio Cicerone magni Cice- 
ronis fratre, Publioque Sulpicio secus *°Ararum aprenem ad rej 
scilicet frumentarie curam. *Ipsiautem Bibracte de quo diximus 
“Hybernorum opido hibernavit: hisque per litteras senatui nun- 
tiatis dierum viginti supplicatio Rome fuit. 


28 Lege, mittendos.—29 Forte, vivum.—30 Lege, regiis—31 Lege, En habe. 
32 Lege, enim.—33 Lege, imperato.—34 Forte, milia.—35 Lege, qui.—36 Lege, 
molestarentur.—37 Cajum, et statim: Cajo Antistio: et post Cajo Caninio 
Rebilo.—38 Apud Cas. legitur Ambivaretos.—39 Lege, Matiscone.—A0 Forte» 
Ararim amnem.—A4Al Lege, Ipse.—42 Forte, Rhemorum. 





DE VITA JULII CASARIs. 1809 


Hic incipit octavus Commentariorum liber quem fecit Julius Celsus: 
[160] septem autem primos et usque ad hunc passum fecit ipse 
Cesar, quamvis hic auctor aliquot in locis contradicit et male 
Cicerone teste et ipso Celso in prologo suo, §c. 


Vicror Cesar non tam ipse per hiemem quiescebat, quam 
honesto labore fessus militibus quietem dabat; nunquam animo 
otiosus ; semper in futurum providens, et ventura preteritis con- 
ferens, adversusque omnia que casu aliquo evenire possent, quasi 
presentia consilio jam intuitus, ut vix unquam sibi impedimentum 
“aliud accideret: quod etiam de morte ejus quidam opinati sunt, 
de quo suo dicemus loco. Et hec quidem ipse victor: victi autem 
Galli nec quiescere poterant, et impositum jugum neque sustinere 
volebant, neque excutere valebant, indomitorum tamen ac fragilium 
more boum excutere nitebantur: hine per urbes ac populos et 
“tractatus varii et conjurationes, novarumque rerum studia undique 
resurgebant; ac velut incipientium tempestatum murmura longin- 
quis e littoribus resonabant: horum causa “*mortuum erat, quod 
Galli potentiam solam, que utique magna erat, non virtutem aut 
fortunam suam metientes, dicebant, proque comperto habebant ; 
vel si suas copias effudissent, non posse Romanos tot locis occur- 
rere ; vel si eas in unum contraxissent, tantum simul coactam sar- 
cinam tollerare. Quod ultimum precipue quam prudenter opina- 
rentar, preelia ista novissima docuisse debuerant. Sed sunt multi 
qui nihil eventurum cogitare didicerint, nisi quod cupiunt evenire : 
sic indomitum fortune caput suo substernunt desiderio, seepissime- 
que falluntur: ex eodem fonte sunt, qui sua inter multos agitata 
consilia nunquam in hostium notitiam ventura; [161] et quod ea 
vulgari nolunt, nec vulgari quidem posse confidunt: hc in prasens 
Bituriges passi sunt. Siguidem Cesar rebus apud A-duos rite com- 
positis, pridie Kalendas Januarii, tempore *aut sane exercitum ad 
iter oportuno, Bibracte digreditur: edicitque militibus, ut villarum 
incendils abstineant, ne *7ut exercitum pabulum desit, aut hostes 
territi spectaculo sese **intutum eripiant. Ita raptim in Biturigum 
fines, unde hostilia nuntiautur, erumpit, ut praemissi equites prius in 
agris otlosos securosque ruricolas deprehenderent, quam aut fugere 


43 Forte, aliquod.—44 Lege, tractus varios.—45 Lege, motuum.—46 Forte, 
haud sane exercitui.—47 Forte, aut exercitui.—45 Lege, in tutum, 


Delph. et Var. Clas. Ces. 5 Y¥ 


IsLO J. CELSIE COMMENTARIE’ 


aut a quibus caperentur advertere potuissent. Sic multis hominum 
milibus captis, reliqui Bituriges per vicinas urbes salutem sibi, hos- 
pitum indulgentia, et privata fide, aut publica consiliorum partici- 
patione, querebant : sed nequidquam : celeritate enim illa sua ubi- 
que Cesar erat, que et amicos servabat, et dubios in fide fir- 
mabat, et hostes terrebat atque turbabat, neque ulli populo 
vacuum sinebat de aliena prius, quam de sua salute curam gerere. 
Exclusi undique Bituriges *!at semper promptam ac patentem 
omnibus misericordiam Czsaris rediere; datisque obsidibus sunt 
recepti, non ad impunitatem modo, sed ad gratiam, ita ut cum jam 
digressus legatos eorum recepisset, opem poscentes adversus 
Caruntes, qui evs preeliis lacessisse dicebant, non tantum miserit 
auxilium, sed tulerit, eoque cum copiarum parte perrexerit: que 
ditata predis ingentibus, cum Caruntes difficultatum ad extrema 
redegisset, pro parte *°animi adversa satis actum ratus, hostium 
distraxisse contentus, ne quid ex hiberni consilii seminibus bellum 
gravius vere nasceretur, abscessit. Dum ecce Rhemorum legatio 
querentium, Bellovacos inter omnes Gallos bello claros, exercitum 
comparare ut Suessionem suam urbem invaderent: [162] duces 
esse Comium Atrebatem amicum quondam Cesaris, *‘Corbeumque 
Sellovacum, cui maxime ab omnibus pareatur, quod ei ante 
omnes Romanum nomen odio esset ingenti. Nou censuit Cesar 
expediens neque honestum socios bene meritos in tanta necessitate 
deserere: itaque hyeme media, nec sibi parcens nec militibus, cum 
quatuor legionibus eo profectus, positis castris, cognitisque hostium 
consiliis, comperit nullum fere preter rusticos in edificiis inveniri : 
dlemigrasse omnes Bellovacos armis idoneos, et cum eis aliarum 
quinque populos civitatum: alto uno omnes in loco et paludibus 
“cepto castrum metatos eonsedisse, Cwsaris expectantes adven- 
tum; ut si cum tribus, ut fama erat, legionibus veniret, preelio 
decernerent; si cum multis, loci se diffcultate defenderent, et 
juopia pabuli ac frumenti, et asperrima parte anni, que pro eis 
omnia contra Cesarem militarent. Que ille audiens, sat matura 
et minime barbarica consiha judicavit: in id maxime intentus, ut 
manus hostes, spreta suorum paucitate, consererent ; fidens secum 
paucos quidem numero, sed expertos bellis spectateque virtutis 


49 Lege, ad.—50 Forte, anni.—5) Correumque: sic Casar.—52 Forte, 


seplo castra, 


DE VITA JULII CESARIS. 1s) 


viros esse, quos nulla multitudo hostium, nulla vis frangeret. Ita- 
que convocatis militibus, et patefacto hostium consilio, hortatur 
suos, ut et more solito fortiter se habeant, et globatim prodeant, 
quo paucitatis opinio hostibus augeatur. Ipse tres in fronte legio- 
nes quanto quivit arctius, impedimenta in medio, legionem unam 
in fine constituit: neque tamen hoc commento hostes elicuit. 
Etsi enim illos ad preelium paucitas hortaretur; subitus tamen 
dehortabatur adventus, qui (ut erat) ingentis plenus fiducie vide- 
batur; loco sese altiore continuerunt. Cesar castra hostibus 
*Spotuit viciniora committunt: vallo supra communem modum ae 
turribus crebris et validis: id duplici fiebat ex causa ut et hostibus 
fiducia, opiniogue Romanorum metus accresceret: [163] et cum 
legiones pabulatum longius proficiscerentur, pauci posseut de se 
fortia claustra defendere: in medio ‘*utrumque castrorum his 
atque illis urgentibus szpe levibus preeliis certabatur: et sepe. 
Romani pabulatores locis longe lateque distantibus, quo eos sua 
guemque necessitas urgebat, unus alterque deprehendebantur : quod. 
etsi nonnullius damni esset, equo tamen id animo ferebat Cesar, 
Barbarorum spes °> manes parvisque successibus ‘Cinestandas spe- 
rans. Accedebat auxilium Germanorum equitum per eos dies a 
Comio Atrebate deductorum, qui etsi pauci essent, nempe non, 
plures quingentis, auxerant tamen spes Gallorum : his etiam illud 
additum: Nam Rhemorum equites, dum ayidius hostibus 57 susul- 
tant, in insidias lapsi, prefectum equitatus et principem civitatis 
amiserant, Vertistum nomine, virum grandevum, sed peritum belli; 
gui Gallorum more, laborioso 5* deletus officio ne uti quidem justa 
wetatis excusatione *°consenserat. Creverant hostibus animi hoc 
eventu: sed que facile crescunt cito occidunt. Paulo post Ger- 
manorum, quisuk Cesare erant, aliquot equitum incursu primum 
quidem loco moti, mox in fugam versi, ©resistendo constantiam 
amisere ; nil deinceps ausi nisi per insidias: hisque ipsis infeliciter 
usi, et eorum fraude Romana virtute superata, equitum peditum= 
que multis milibus amissis, ipso cum duce, implacabili illo Roma- 
norum hoste Corbeo, qui nullo periculo moveri quivit ut fugeret; 
°‘nullus yictorum hortatibus, nulla spe venia oblata flecti quivit, 


53 Forte, posuit viciniora: communiit vallo.—54 Lege, utrerumque.—5 Forte, 
magnis.—56 Lege, inescandas.—57 Lege, subsultant, vel insultant—58 Legs 
delectus.—59 Forte, poterat.—60 Lege, resistendi.—6k Lege, nullis. 


1812 J. CELSI COMMENTARII 


ut se dederet, pugnans mori maluit; fracti ac dejecti animis cum 
adesse Casarem audirent; clangore tubarum velut ad consilium 
congregati, unanimiclamore diffiniunt mittendos ad eum obsides ac 
legatos, [104] notamque ad misericordiam convolandum. Nullus ab 
hoc consilio dissensit preter unum Comium, qui metu digni sup- 
plicii fuga deditionem declinavit, atque ad Germanos se contulit 
unde © equitum nuper adduxerat. Legati cum ad Cesarem venis- 
sent ad genua provoluti verba in hance © fixere sententiam. ‘ Parce 
Caesar parce, non propter degeneres actus nostros tuam nobilissi- 
mam corrumpe naturam: nisi peccarent homines, segnis esset et 
otiosa clementia, que non minus tuum nomen quam omnes bellice 
laudes omnesque victoriz clarum fecit. Da veniam erroribus nos- 
tris, eoque supplicio contentus esto, quod .ipsi nobis intulimus, 
quod tu nunquam, si bene te novimus, intulisses: peccavimus, non 
negamus: sed peccati nostri gravissimas pcenas damus: amisimus 
opes nostras et vetustam gloriam, et matres et viros amisimus : 
nihil nobis est reliqui preter tuam misericordiam : de illo solo spe- 
ramus quem offendimus: hoc tantis in malis boni est, quod simul 
et Corbeus omnis mali auctor occubuit, quo sospite *unquam 
nobis resipiscere licuisset: ille plebem miseram quocumque libuerat 
concitabat. Plus ille unus quam senatus lioster, quam © princeps, 
postremo quam tota civitas poterat: gaudemus periisse dum ille 
perierit.’ Et Ceasar ad hec: ‘et anno altero primi furentium, 
ultimi resipiscentium fuistis, et nunc nulla nostra culpa bellum 
nobis intulistis: sed enim fecit hac Corbeus solus ; nullum in aliis 
crimen est; libet id quidem opinari: scio tamen quam accusare 
mortues nec responsuros leve est. Sed nunquam tantum unus in 
populo potest, quin plus possit universa nobilitas, si ad salutem 
publicam bona fide concordet. Ego autem non omittam morem 
meum in vobis; parcam vel indignis ; non quid vos deceat aspiciens, 
sed quid me: vos peccastis, et vos vobis poenam irrogastis qua 
contentus aliam non imponam.’ Datis obsidibus pax convenit, 
secute exemplum urbes relique que cum illis conjuraverant, et 
petentes similem clementiam invenerunt. [165] Jam quod ad pub- 
licos attinebat motus compressa et pacata omnia videbantur preter 
Treveros, nunquam wisi per vim imperata facturos, eo Labienum 


62 Forte, equitatum.—63 Lege, fecere—64 Lege, nunquam.—65 Lege; 
prixeipes. 


DE VITA JULII CASARIS. 1813 


cum duabus legionibus dirigendum statuit. %Superant tamen, ut 
ex magnis zgritudinibus solent dolores aliqui membrorum, sic ex 
gravibus bellis privatorum hominum singulares motus ex hac aut 
illa urbe migrantium sedesque mutantium, nullam aliam ob cau- 
sam, quam ut Romanum imperium detrectarent, cui nec obstare 
poterant, nec subjici °’dignantur. Fug remedium inter difficul- 
tates elegerant. Hos motus neque comprimi magno opus appara- 
tu, neque omnino negligi consilium erat, quamobrem dividere le- 
giones sub legatis per extrema Galliarum statuit, quibus et fugam 
rebellium, et injurias fidelium inhiberet. Quo facto ipse quidem 
ad vastandos sui antiqui hostis Ambiorigis Eburonum regis fines 
proficiscitur: quem neque armis vincere semper preelio abstinen- 
tem, neque cursu assequi sepe fuga precipiti sibi elapsum sperans, 
extimabat vastitate finium ac “damnum sic invisum patrie suze 
facere, ut consensu civium belli auctor perpetuo plecteretur exilio, 
et ipse interim vel amicis opem, vel hostibus pestem aliquam im- 
portaret: copiis * usquam diffusis, utrumque votive accidit : nam 
et fines Ambiorigis multis captis casisque mortalibus ferro atque 
igne vastavit, et per legatos interea amicis subvenit egentibus, 
nominatim Pictonum in finibus 7?Andio Duracio populi Romani 
amico stabili semper ac fideo, qui tunc temporis ad Limonem 
obsidebatur ab 7*Addimaco: qui ad famam adventantis auxilii Ro- 
mani in fugam versus atque inter fugiendum preelio victus, ac sar- 
cinis omnibus spoliatus vix evasit. Duracius obsidione liberatus ; 
multz per id tempus urbes in potestatem populi Romani redactz 
et in fidem recepte sunt: [166] in quibus fuere Caruntes qui fere 
semper eatenus obstinati in rebellione permanserant: quornm 
exemplo mote urbes aliz Galliarum Oceanum accolentes, que di- 
cebantur Armorice, sponte Romano jugo colla subjiciunt; que 
omnia per Gajum Fabium gesta sunt. At Gajus Caninus Drap- 
pentem 7*Senonem et Lucteriam Cadurcum audacissimos nocen- 
tissimosque homines; qui adunata servorum 7’ exiliumque ac latro- 
num manu, et Romanos commeatus turbare, et late latrocinari so- 
liti erant; sic in finibus Cadurcorum obsedit primum, dehine autem 


66 Lege, Supererant.—67 Forte, dignabantur—68 Lege, damno eum.— 
69 Forte, itaque-—70 Dele, Andio.—71 Lege, Andio Dumnaco. Sic apnd Ce- 
sarem legitur.—72 Drapetem et Lutertum est in Cesaris libris.—73 Lege, 
exulumgue. 


1814 J. CELSI] COMMENTARII 


7 Verselledunum 7°id opido, obsidebantur, erat nomen, compor- 
tandis intentos aggressus, Lucterium seorsum ita acie contudit, ut vix 
eo cum paucissimis fugiente, sui ad unum omnes cederentur: neque 
enim quenquam scelestorum furum Romani milites vivum capere 
diguarentur: tanta denique strages fuit ut ne unus quidem superes- 
set, qui rei nuntius ad Drapentem iret, qui ut puto rerum nescius 
in castris agens, et fortasse socium expectans, subito hostium incur- 
su pari strage deletus est: hoc interfuit, quod alter suis pereuntibus 
abierat, hic in manus hostium vivus venit: paucisque post diebus 
seu dolore captivitatis et fortune seu 7&odio, seu metu supplicii 
gravioris, spoutanea cibi inedia vitam finivit. His feliciter fortiter- 
que per legatos gestis, Cesar relicto in Bellovacis Marco Antonio 
cum presidio, ne quid novi tumultus oriretur, per se ipsum urbes 
alias invisit: evocatisque ad concionem populis, oratione miti ac 
magnifica, qua in re principes omnium seculorum vicit, et prestan- 
tissimos oratores equavit ; multa undique perturbata composuit : 
nam et amicos 77 illa ravit, et hostes placavit, et dubios firmavit, 
dejectos /° eripit, et moestos ac pavidos consolatus est. [167] Inter 
ceteros populos cum Caruntes adiisset, unde ut diximus multa re- 
bellio orta erat, cogitans eos plus ceteris omnibus propter offense 
couscientiam formidare, mox ut urbem attigit, conjurationis auc- 
torem 7°Gutturarium depoposcit: is vulgato more hominum, qui 
libenter commune omnium periculum unius in caput vertunt, que- 
situs a populo diligenter et inventus cum ad eum adductus esset, 
vim nature suze Ceasar attulit; utque unius supplicio metu omues 
absolveret, illum a quo damna et mala omnia exercitui illata om- 
nium una voce constabat, militum odio permisit, et securi percuti 
passus est. Cesari apud Caruntes agenti litter redduntur a 
Cannio legato, de strage hostium, Lucteriique fuga et captivitate 
Drappetis, insuper et de opidanorum immutabili proposito, qui nee 
ducum eventu, nec exercitus flecterentur: qua res, etsi admodum 
parva, aninum ducis movit ; ne scilicet unum opidum multis urbi- 
bus argumentum esset, non sibi superioribus bellis ad defensionem 
libertatis, tam potentiam quam constantiam defuisse: et potuisse 
urbes teneri, cum opida tenerentur: hance opinionem extirpandam, 
ne qua forte novandarum rerum esse posset occasio ; et obsessorum 


74 Lege, Uxellodunum.—i5 Lege, (id oppido, quo obsidebantur, erat nomen) 
comportandis frumentis intentos.—76 Lege, tadio.—77 Lege, hilaravit.—78 
Forte, crexit.—79 Gutturavum est in Cesare. 


DE VITA JULIET CHSARIS. 1815 


pertinaciam penitus confringendam censuit. °° * * [taque cum sie 
opidum ab omni parte circumdatum esset, ut nil operibus addi 
posset, et obsessis rerum copiam omnium esse sentiret, aquam eis 
auferre tentavit, et flumen quod preterfluit ad radicem montis 
avertere: cumque id natura rerum obstante nequivisset, at hostes 
usu saltem fluminis prohibere nisus erat: positisque ad unam ripam 
Sagittariis, alterius aditum precluserat. Frat autem fons vivus et 
abundans haud procul a muris opidi, is auferri nullo modo posse 
videbatur, quum preter loci iniquitatem, periculosa esset pugna 
Romanis: labore tamen ingenti et indesinenti certamine effecit, ut 
ad fontem telis venientibus, periculosa hostibus et difficilis esset 
aquatio: [168] unde non tantum pecora sed homines plurimos sitis 
extinxerat : neque tamen vel minimum proposito movebantur: sed 
ut periculum periculo pulsaretur, sevo et pice ardentibus et apte 
instructis, ignem in opera Romana jactabant: atque ita multis 
exustis sitim suam alieno incendio vindicabant. Ibi vero et contra 
flammas et contra tela et contra ipsam loci difficultatem a Romanis 
acerrime decertatum est, coque ardentius, quo altiore in loco 
dimicabatur, ut cujusque virtus et ignavia ab imperatore fotoque 
conspiceretur exercitu: quod tamen difficilima res erat, et multi ex 
Romanis assidue vulnerabantur; excogitavit aliam viam Cesar, et 
omisso certamine impari ac damnoso, cuniculis sub terram actis, ad 
ipsius jam fontis venas penetrando **peryeniat: quibus przcisis 
atque aliorsum derivatis, subito fons siccatus est: qua res in- 
trinsecis tantum doloris attulit ac stuporis, ut non humanum opus 
crederetur, sed divinum, et quasi Romani in bello diis auxiliaribus 
uterentur, territi desisterent ab incepto, atque ultima vi cogente, 
se traderent ad omne victoris arbitrium. Senserat pridem Cesar, 
ad res gerendas suam sibi obstare clementiam, quo animo nullum 
finem rerum fore si omnibus wque pius omnes ad rebellandum spe 
misericordiz incitaret: sed invitus contra suam®* contraque suum 
morem quidquam durius cogitabat: ex diverso autem suam man- 
suetudinem sic notam omnibus confidebat, ut minime vereretur si 
quid asperius *’ne quid severitate actum et non potius necessitate 
S*judicaret: hac fiducia et exempli causa inductus, in omnes qui 
illo in opido contra eum arma gestaverant insuetum sibi supplicii 


80 Nonnulla hic deesse suspicor, cum de adventu Cesaris Uxellodunum 
nihil dicat.—81 Lege, pervenit.—82 Adde, nafurum.—83 Adde, fecisset, ne id. 
—84 Forte, judicaretur. 


1islo J. CELSI COMMENTARIL 


genus exercuit, quibusad terrorem cxterorum pracisis manibus vitam 
dedit. Per hos ipsos dies Labienus equestri preelio ‘Treveros vicit, 
[169] multosque eorum ac Germanorum qui eis tulerant tulissentque 
omnibus contra Romanos auxilium, interfecit : multos ex principi- 
bus vivos cepit; et Lucterius Cadurcus quem victum a Cannio pro- 
fugisse memoravi, cum creberrime mutaret hospitia, ut qui sibi 
male conscius nusquam tutum se putaret: et sic vagus forte in 
manus venisset Erpasnacti Alverni, qui inter tot patriz suze motus 
semper amicitiam populi Romani uno fidei tenore servaverat, per 
eum vinetus ad Cesarem est perductus. Rebus itaque ad votum 
fluentibus, Cesar omni Gallia perdomita suum credidit, Aquitaniam 
licet per legatos victam per se adire, ibidemque agere quid superes- 
set wstatis. Eo igitur profectus, omnes illas terras, incertum, utrum 
majori felicitate an celeritate composuit: cum certatim omnes 
primo ejus adventu et obsides ad eum mitterent, et legatos, eligentes 
benivolentiam tanti viri potius quam potentiam experiri. Inde 
Narbonam adiit, divisisque legionibus per byberna, sic ut nulla 
pars Galliz presidiis vacua esset, ipse cognitis inter eundum causis 
populorum, ad quod nemo aptior, nemo fuit facilior, cognitis et 
meritis singulorum, et pro varietate meritorum peenis aut pramiis 
assignatis; iter flexit in Belgas: ibi proximam hyemem egit: corpore 
forsan otiosior, quam etate, sed non animo: et quamquam pra- - 
teritas per hyemes ad sequentium semper wstatum bella sollicitus 
fuisset, nune una illi cura erat omne belli semen extinguere, nihil 
armis, sed omnia mitibus actis, dulcibus verbis agere, amicos veteres 
servare, novos querere, pulli malum facere, bona omnibus, nil novi 
®Soperis imponere multis *veteris vel minuere vel auferre: denique 
modis omnibus curare, ut discedens pacatain relinqueret regionem ; 
et cessante bello ad triumphum rediens, victorem exercitum re- 
duceret, quod sibi contingere bello durante non poterat: eftecit- 
que sperato quoque facilius quod optabat; [170] nam et ipse ad talia 
semper omnium efticacissimus: nee bello quam affabilitate ; nec 
inetu quam conciliatu hominum major: et fessa bellis Gallia ap- 
petentissima pacis erat: eo quoque magis, quo et dux semper 
natura mitis, nunc mitissimus: et parendi melioribus conditio sem- 
per tolerabilis, nunc optabilis ac libertate *’anxia videbatur, Ipse 
quidem hybernis exactis apud Belgas, jam presagiens civile bellum, 


85 Lege, oneris._86 Lege, vefera.--87 Forte, potior. 


DE VITA JULII CASARIS. 1817 


in Italiam venit, ut omnes urbes et famosa opida cisalpinz Gallic 
circumeundo, populorum gratiam sibi conciliaret: a quibus omni- 
bus plus quam humano cultu ac veneratione susceptus, rursus 
transalpinam in Galliam remeavit ad exercitum, suspensus animo 
atque expectans quid de se Senatus et respublica decrevisset. Hi 
sunt quidem multorum annorum Cesaris labores in Gallia, he dif- 
ficultates, hac pericula; uni magno imperio nedum uni viro 
multa satis et gravia: quorum summam complexus est Suetonius 
Tranquillus his verbis, que inserere juvat propter eximiam brevita- 
tem. Gessit, *inquam, novem annis, quibus in imperio fuit, hee 
fere: comnem Galliam que a saltu Pireno Alpibusque et moute 
Gebenna, fluminibus Rheno ac Rodano continetur, patetque cir- 
cuitu ad bis et trecies centum milia passuum, preter socias ac 
benemeritas civitates, in provincie formam redegit, eique in singulos 
annos *°stipendii nomen imposuit. Germanos qui trans Rhenum 
incolunt primus °°Romano ponte fabricato aggressus, maximis 
affecit cladibus. Aggressus et Brittannos ignotos antea, superatis- 
que pecunias et obsides imperavit. Et hac ille, que nos latius in 
historia formam nostro more digessimus. 

Et arma quidem Julii Caesaris clara hactenus, gloriosa, magni- 
fica: etsi enim in nonnullis actibus modus fortassis excederetur, 
[171] quem in multitudine actuum, pracipue bellicorum, ad un- 
guem servare difficile: Etsi Suetonii, quem proximo nominavi, de 
ipso loquentis plane ista sententia sit: ‘Siquidem nec °'dictum,’ 
ait, ‘belli ulla %actione injusti ac periculosi abstinuit, tam foede- 
Talis quam infestis ac feris gentibus ultro lacessitis.’ Ac constat 
utique gloriosum nihil esse quod %3multum sit. Quamvis hee 
inquam ita sint, et possit forsan unus alterque actus argui: summa 
tamen irreprehensibilis videri potest. * Pugnare, propriam et suum 
et imperii sui nomen crebris ac maximis ornare victoriis, et Romana 
virtute furorem compescuisse barbaricum: itaque generosis cona- 
tibus affuit fortuna, et rebus supra spem supraque fidem prospere 
succedentibus, idem ille senatus qui legatos ad explorandum sta- 
tum Galliarum mittendos aliquando decreverat, et illi ipsi qui 
dedendum hostibus censuerant (gravi prorsus et odiosa sententia) 
admiratione rerum, glorie tandem sue faverunt, eique plures et 


88 Lege, inquit.—89 Lege, stipendii nomine quadringenties.—90 Forte, Ro- 
manorum.—91 Forte, deinde.—92 Lege, occasione, ne injusli quidem.— 93 Forte, 
injustums 


IS18 J. CELS{ COMMENTARII 


plurium dierum supplicationes, quam ulli unquam decrevere, ut et 
historicus idem ait, et ex premissis °taperuit. Deinceps eadem 
arma impia et injusta et in viscera patriz miserabili alternatione 
conversa: Quamvis enim et his magna non desit excusatio, vere 
tamen nulla sufficiens causa est contra patriam arma moventibus : 
de *Squibusdam jam hine agere aggrediar. Dictum est multis in 
locis et dicendum pluribus: ‘Nulla unquam magna gloria sine 
magna fuit invidia:’ ut memorabile sit quod fertur Socratis consi- 
lium, qui querenti Alcibiadi qualiter invidiam vitaret: ‘vive’ inquit 
‘nt Tersites:’ sic est hercle. Si vixisset domi Cesar otiosus, 
voluptati et somno incubuisset, haud dubie hostibus et invidia 
caruisset: sed cum Galliam domuisset, Romanumque illam juguim 
ferre coégisset, vectigalia populi Romani immensum auxisset, Ger- 
manos ut est dictum cladibus affecisset maximis, quos tamen 
vincendo ac vastando, [172] ita sibi virtutis admiratione devinxerit, 
ut usque in presentem diem gubernatores imperii (quod ad eos 
ideo vereor descendit, ut rueret) non alio quam Cesaris nomine 
vocitent vulgari in sermone: cum et Britfannos similiter subjugasset 
Rhenumque, ne amplius limes esset, atque ipsum etiam *docuisset 
Oceanum; multa et magna agendo atque audendo, multorum et 
magnorum in invidiam incidit. O mortalium semper laboriosa 
conditio, semper disposita vel contemptui, vel invidiw subjacere. 
Erant Rome multi viri ingentes, quorum quisque sibi primum lo- 
cum gloria vindicaret. Inter imo ante alios magnus nomine, re 
autem maximus Pompejus: cui Cesar ut amicum illum sibi faceret, 
filam Juliam optimam et viri amantissimam collocavit: sed ad odi- 
um pronas mentes ad amicitiam detorquere difficile: valere tamen 
poterat ad publicam pacem, si aut ipsa vixisset, aut conceptum 
subita consternatione non effudisset abortum. Junxit et alio nexu 
sibi Pompejum Cesar, priusquam iret in Gallias: et ut glutino 
stabiliore consisterent, Marcum Crasstum ipsi Pompejo a quo veteri 
odio dissidebaf, reconciliavit: ut tribus potentissimis, nullo coutra- 
rio auso Romana Respublica, et per cousequens totus orbis obse- 
queretur: 97aut sane commentum rude vel *%insulsissimum: sed 
fortuna more suo rotans res humanas, omnia ad unum devolvebat: 
et Pompeji quidem auxilio primum Galliam atque Slliricum pro- 


94 Lege, apparuit.—95 Forte, quibus.—96 Lege, domuissct.—97 Lege, hand. 
—98 Forte, insulswn fuit. 


DE VITA JULTI CASARIS. 1819 


vinciam adeptus, mox cum L. Domitius consularis candidatus mi- 
naretur, si ad consulatum perveniret, et inquisiturum contra eum, 
et sibi exercitus adempturum: ipsius quoque Pompeji, simul et 
Marci Crassi opera, et adversarium a consulatu repulit, et obtinuit 
sibi imperium in quinquennium prorogari: quibus obtentis eo 
fiduciz est evectus, ut jam nihil sibi credens impossibile et legiones 
novas auctoritate sua scriberet, [173] et nihil quod ei in animum 
venisset, aggredi vereretur. Quibus rebus ego culpa Cesarem non 
absolvo, fecit quidem, non inficior, quibus liberam immo domina:n 
gentium civitatem in stuporem primo post in iram verteret: forum 
*°per maxime impense ceepit extruere e manubiis, que non *°sui 
erant sed populi Romani: disciplinam militarem, publice solitam 
doceri, ad se reduxit, ut privatim suo doceretur arbitrio: quod et 
fortassis sibi suo jure licuerit, ut qui partem in ejus rei peritia non 
haberet, fuit tamen contra mores atque instituta majorum, quorum 
semper observantissimi fuerant Romani: legionibus in omne tem- 
pus stipendium duplicavit: quod quidem etsi exercitui gratissi- 
mum fuerit, eumque militibus charissimum fecerit, sic ut charior 
nemo unquam alius; sumptuosissimum tamen reipublice fuisse 
non ambigitur: et hec quidem inter suos. Apud exteros vero 
reges gentesque preter licentiam Senatus ac populi miras exercuit 
libertates, non ut dux populi Romani, sed ut dominus aut rex: 
neque solum in Italia, Galliisque et Hispanis, sed in Asia etiam et 
Grecia, et dona ‘indigentia et auxilia eis misit, et eorum urbes 
preclaris operibus adornavit: *quem omnia etsi contra consuetu- 
dinem Romanorum ducum, aliterque ac mos patrius exigebat, facta 
non negaverim, posset tamen excusator inveniri: solent enim qui 
majora aliis agunt, et majora presumere, et, quo melius sibi sunt 
conscii, plus audere. Erit fortasse qui dicat, tolerabile in Cesare, 
qued in alio quolibet non fuisset: erit ex diverso qui hoe favorabi- 
liter potius, quam civiliter dictum dicat: excellentia enim 4cujus 
et viri boni non liceniiam debet augere, sed modestiam. His tan- 
dem bhorumque similibus ex causis *tandem latens erupit invidia: 
[174] et primo quidem tentatum ab emulis Labienum legimus, 
cujus crebra mentio in superioribus est habita, quem tune Cesar 
cisalpine Gallia prefecerat: quod eo spectabat, ut eo alienato, 


$9 Lege, permaxime impense.—100 Lege, sua.—1 Lege, ingentia—2 Lege, 
qué.—s Forte, civis—4 Delendum tandem. 


1820 J. CELSI COMMENTARII 


Cesar parte exercitus privaretur: de quo Casar ipse multa audiens 
nil eredebat, constantiam alienam sua metiens constantia: cujus 
factum pro varietate ‘sententiam et excusare licet et repreliendere. 
Nam si Cesar injuste contra patriam arma vertebat, juste deseri 
potuit, et reipublice charitas privatis aflectibus anteponi. Alio- 
quin ingrati infamia non carebit, qui tam caro duci aliuim pratule- 
rit, eique sine causa acerrimus hostis evaserit. Et profecto si in- 
gratitudo fuit, sat digno supplicio punita fuit, ut qui sub Cesare 
victoriosissimus vir fuisset, sub Pompejo fugacissimus factus sit, 
mutata cum duce, non fortuna tantum hominis, sed virtute: quod 
in eum aliquando Cesar mordaciter exprobrando dixisse traditur. 
Sane qualiter aut quando discesserit °seque vocantium hortatibus 
acquierit, non invenio; nisi quod libro vir Epistolarum Ciceronis 
ad Atticum; eo tempore, quo hee in republica ficbant, ita serip- 
tum est: ‘ Labienus discessit a Cesare:’ et in alia statim Epistola: 
‘Labienum ab eo discessisse propemodum constat.’ Et post pauca 
de eodem simulque de Cesare loquens: ‘facinus,’ inquit, ‘quo 
jam diu nullum civile preclarius: qui ut aliud nibil, hoc tamen 
profecit: dedit illi dolorem: sed etiam ad summam profectum ali- 
quid puto:’ nec longe post: ‘Labienus,’ inquit, ‘ vir mea sententia 
magnus Theanum venit: ibi Pompejum consulesque convenit: qui 
sermo fuerit, et quid actum sit, scribam ad te cum certum sciam.’ 
Et rursum: ‘ Aliquantum nobis animi videtur attulisse Labienus.’ 
Denique de Pompejo agens: ‘Labienum,’ inquit, ‘ secum habet, 
non dubitantem de imvecillitate Cesaris copiarum: in quo quidem 
tam de indubitatojudicio longe (ut resdocuit) fallebatur.’ [175] Quam- 
vis vero modus transeundi non penitus 7motus sit, illud plane com- 
pertum est, durum per hoc ex amico hostem Cesari quesitum, sed 
innoxium: sibi autem communem fere omnibus transfugis contemp- 
tum: siquidem Cicero ipse qui eum sua sententia magnum Sunum 
dixerat, confestim libro proximo: ‘In Labieno,’ inquit, ‘ parum 
est dignitatis:’ unde a principio arbitrari se ait, illum jam tune sui 
transfugil peenitere; quod Poimpejum scilicet et consules viresque 
omnes reipublice, urbe deserta, sparsas per Italiam, longeque 
alium rerum statum quam speraverat invenisset. Commune malum 
instabilium, ac vagarum mentium. Sciunt homines, que relin- 
quunt qualia sint: at que petunt nesciunt: unde fit, ut sepe se 


5 Lege, sententiarum.—6 Lege, atque.—7 Lege, notus,—8 Forte, viru. 


DE VITA JULIL CUSARIS. 1821 


inveniant minores, et relicta suspirent, et inventa fastidiant: hee 
tam multa de Labieno, quia res apud historicos videtur occultior, 
et curiositas legentium nihil etiam minimum respuit, quod cognitu 
sit digaum. Et hee clam per nuntios, illa palam in Senatu dicta 
contra Caxsarem ac decreta: nove etiam vie excogitate, quibus 
ejus potestas, que multis formidabilis esse cceperat, tolleretur 
aut certe minueretur. Siquidem cunctis jam magnificentia, et 
liberalitate Czesarea stupefactis, et quid his rebus tantis, et tam 
late cffusis sili vellet secum tacitis meditantibus, nee loqui ali- 
quid %audientibus. Marcus Claudius Marcellus consul, cui an 
amore publico, an privato odio dignitas Cesaris ac potestas invisa 
erat; frequenti senatu testatus de salute reipublice se acturum, 
definivit, ut cum bellum in Gallia finitum esset, dimitteretur 
victor exercitus: et quamquam ante tempus, successor Czx- 
sari mitteretur, qui in pace provinciam gubernaret, ipse vero 
sine imperio rediret: addidit we absentis ratio comitiis con- 
sularibus haberetur, [176] quod licet communi lege de omnibus 
‘°tantum esset, legi tamen Cxsar exceptus erat; ita ergo sublata 
erat exceptio: et non contentus consul injuria Cesaris in personam 
illata: his quoque **Cesuar civitate donaverat, adimendam judica- 
vit, ambitiosam concessionem et immodicam asseverans. His tur- 
batus Cesar, nec immerito, cogitansque quod sepe '* debere solitus 
fuit, operosius multoque difficilius principem virum a summo dig- 
uitatis gradu ad media dejici, quain a mediis ad extrema: non ce- 
dendum, ut Africanus major fecerat, sed obstare statuit invidiz, et 
turbare prius omnia, quam exemplo illius, quamvis laudatissimo, in- 
victus ab hostibus vinci a civibus, et in exilio mori *%vellet. Non- 
dum tamen ad arma prorupit: sed donee jure agendi spes sem- 
per fuit, quiescendum statuens, patienter quidem, dicam melius, 
dissimulanter cuneta sustinuit, et quum nonnisi verbis offenderetur; 
adhuc verborum quoque defensionem parans; et consulem alferum 
et animosissimum atque eloquentissimum e collegio tribunorum Ca- 
jum Ciceronem, multa sibi ac profusa largitione quesivit: ne 
quando vel in senatu, vel ad populum deessent suz cause defen- 
sores. Cum vero jam multi Czsaris ‘*uec alii Pompeji formidarent 
potentiam, spe Curio ipse Senatui obtulerat, ut uterque simul ab 


9 Lege, audentibus,—10 Forte, cautium.—11 Ade, quos.—12 Lege, vidercs 
—13 Lege, velle.—14 Forte, nec non. 


1822 J. CELSI COMMENTARII 


armis abscederet, atque ad wquam civilitatem pariter remearent ; 
ita demum securam liberamque rempublicam fore; idque non solum 
pollicitus sed contentiose visus est ethcere, certus de Cwsaris volun- 
tate, qui id ipsum a Senatu Jitteris petiit, ut scilicet aut. sibi populi 
Romani beneficium integrum servaretur, hoc est imperium cum 
legionibus ; aut cateri saltem duces in ‘Sea couditione essent, ex- 
ercitusque dimitterent: quod eo fidentius postulabat, ut quidam 
opinabantur: quia se, [177] cum vellet, aliquanto facilius vetera- 
norum, quam Pompejum tyronum, exercitum ad obsequia reductu- 
rum non ambigeret, tantam cum veteranis amicitiam Cesar longo 
usu, tantamque familiaritatem contraxisse videbatur, utque erat 
affabilis et animorum rapax, sine ulla dubitatione contraxerat: sed 
negue per se neque per tribunos quod petebat obtinuit, obstantibus 
fautoribus partis adverse, qui nullum Pompejo parem pati poterant. 
6Indicitin hoc tempus senatusconsultum, prima zquum fronte, vere 
autem iniquum, ut duz quidem, una scilicet ex Pompeji, altera ex Ca- 
saris legionibus ad bellum Parthicum mitterentur : en in verbis zqua- 
litas: ecce autem in rebus iniquitas: siquidem cum Pompejus unam 
e suis quibus ipse preerat, amicitia jure *’Cesaris concessisset, 
illam bello Parthico destinavit verbo non animo, eamque repetiit : 
eam Cesar remisit, et e€ suis misit unam: ita Pompejum nulla, 
Cesarem vero duabus legionibus minutum, nemo fuit qui non in- 
telligeret; tulit tamen, quin etiam cum adversariis pacisci voluit, 
ut transalpina Gallia et Iliricum cum duabus tantum legionibus, 
et nomen imperii **remaneret. Denique eousque submisit excel- 
sum animum, ut qui Czsarem non nosset, suspicari eum posset 
belli metu ad ista descendere : quo nihil erat ab illius viri moribus 
ac mente remotius: sed tantum illi studium fuit, vel exercendz 
vel simulande modestiz ; ut ‘°quid jus vider potius eligeret, quam 
publice tranquillitatis eversor. At cum obstinatos ad negandum 
2° cernere, senatum sibi adversum, et e suis inimicis designatos jam 
consules audiret; tribunos qui sibi aderant nihil posse, imo qui- 
dem propter se periculo atque odio expositos: [178] non amplius 
differendum ratus, ve aut sut periclitarentur, aut ipse cunctatione 
vilesceret ; dispositis more solito per hiberna legionibus, ultimo 
transitu ex Galliis in Italiam rediit: quo cum venisset invenit duas 
illas legiones sub obtentu belli Parthici sibi ereptas, neque ad bel- 


15 Forte, eadem.—16 Lege, Indicitur.—17 Lege, Cesari.—18 Adde, sibt.— 
19 Lege, quidvis viderii—20 Lege, cerneret. 


DE VITA JULI CA&SARIS. 1823 


lum profectas, in Italia detentas; quin et Pompejo assignatas : 
quod ad evidentem Cwsaris injuriam pertinere non solum ipse vir 
talis, sed quicumque de populo perpendebat: adhuc tamen tacitus 
processit. Conventibusque peractis ut solebat, Ravennam venit 
urbem sue provincie ab ea parte novissimam: ut nec terminos 
suos excederet et proximus esset adversariis, ac *"peractis ulcisci, 
si quid forte sui odio in tribunos inimicius decrevissent. Et hoc 
quidem belli civilis initium, he fuerunt cause, aliquam et fortasse 
non parvam justitiz faciem habentes, si qua usquam esse potest 
justa causa patriam oppugnandi, quamvis ab aliis minus juste qui- 
dem afferantur: sed odium manifestum testimonii fidem levat. 
Cnzus Pompejus gener atque hostis Cesaris, ajebat, eum ideo 
quod non posset opera inceepta perficere, neque de se populi ex- 
pectationem adimplere, turbare omnia voluisse, ne in turbando 
veritas appareret : fuere qui timuisse illum dicerent, ne eorum, **qui 
primo consulatu contra leges gesserat, rationem reddere gravi suo 
periculo cogeretur: cum Marcus Cato, iste ultimus, cujus virtus 
ac gravitas comminationem ejus non minus terribilem quam cujus- 
cunque consulis faciebat, palam diceret ac juraret, se Cesaris no- 
men, mox, ut privatus esse inciperet, inter reos delaturum: publice 
ille justitie studiosus, seu proprie memor injurie: unde jam in 
vulgus effusum erat, idem Cesari eventurum quod Miloni, ut cir- 
cumseptus armatis apud judices seu ex vinculis causam dicat. Et 
hane verisimilem belli causam videri posse, una vox ejus facit, de 
qua suo loco dicam: aliis visum est, [179] eum spatio plurimorum 
annorum imperio assuefactum, **didicisse privatum modum; et sola 
*4eupidinandi dominandi in belia civilia consensisse: hee videtur 
fuisse Ciceronis opinio, sibi interdum amicissimi, sed in fine hostis : 
qui in libris Officiorum semper Cesarem in ore habuisse ait versus 
illos Euripidis, quos ipse sic in Latinum vertit ; ‘ nam si violandum 
est jus, reguandi gratia violandum est; aliis rebus pietatem colas.’ 
Posui ecce opiniones hominum varias una eademque de re, et homi- 
num idem volentium Czsarem scilicet infamare: mihi autem sat 
ne dicam valde rerum talium *Scuriose venere ad manus aliquot 
Czesaris ipsius epistole. Nota sunt etiam ejus dicta ac responsa 
quam plurima, in quibus omnibus avidum se pacis ostendit, qui- 


21 Forte, parutus.—22 Lege, que.—23 Lege, dedidicisse.—24 Lege, cupi- 
dine.—25 Lege, curioso, 


1824 J. CELSL COMMENTARII 


busque fortasse non minus fidei sit habendum quam suspicionibus 
zmulorum: illi enim oderant et veritatem ignorabant et mentiri 
poterant, Cesar autem etsi mentiri posset, veritatem ignorare non 
poterat: legi et suorum comitum epistolas, idem pacis studium ex- 
pressius continentes. Quid refert igitur quid de illo sentiat Pom- 
pejus et Cicero, cum perraro quisquam de hoste bene sentiat: illud 
potius pertinet ad rem audire, qualia de Pompejo suo scribat Cice- 
ro, quem tantum dilexit in finem; ut vir, sicut de eo seriptum est, 
nihil minus quam ad bellum natus, et jam senior, illum in civilia, 
suo totiens damnata judicio, et infelicia bella sequeretur, magis 
eligeret secum ruere, quam sine illo consistere: quorum partem, 
quod non omnibus nota *erant, et notitiz studio et novitate rerum 
delectandi gratia, huic parti histori inserendam censui. Is ergo 
epistolarum ad Atticum libro octavo. ‘ Ut enim,’ inquit, ‘ guber- 
natori cursus secundus, medico salus, imperatori victoria: sic huie 
moderatori reipublice beata civium vita proposita est, [180] ut opi- 
bus *7copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit: hujus enim 
operis maximi inter homines atque optimi illum esse ** perfectorem 
volo: hoe °C. N. noster, cum antea nunquam, tamen in hae causa 
minime cogitavit: dominatio quesita ab utroque est: non illud 
actum, beata et honesta civitas ut esset: nec vero ille urbem re+ 
liquit, quod eam tueri non posset, nec Italiam quod ea pelleretur, 
sed hoe a primo cogitavit, omnes terras, Omnia maria movere ; 
reges barbaros incitare, gentes *°in Italiam armatas adducere, ex- 
ercitus conficere maximos. Genus illius Sillani regni jam pridem 
s*appetit, multis qui una sunt cupientibus. An censes nihil inter 
eos convenire? nullam pactionem fieri potuisse? nec hodie potest, 
sed neutri >*ckoreot est ille, ut nos beati simus, uterque regnare 
vult : hee a te invitatus breviter exposui: voluisti enim *3quid de his 
malis sentirem ostendere.’ Quid tu lector ex his verbis judicas ? 
quantoque justiorem Pompeji causam **rerum esse quam Cesaris? 
Item in ejusdem libri fine: ‘ Qua spe proficiscor,’ inquit, ‘ video, 
conjungoque me cum homine magis ad vastandam Italiam, quam 
ad vincendum parato:’ et sentiens se posse reprehendi, quod talem 
sequi vellei; ut ostenderet non se hominis virtute, sed erga se me- 
rito et metu infamie, ne ingratus scilicet diceretur. Andi quid 


26 Lege, erunt.—%7 Adde, firmu.— 28 Lege, effectorem.—29 Id est, Cneus,— 
30 Adde, ferus.—31 Forte, appetitur.—22 Xxowds: id est, intentio—33 Adde, 
me.—34 Lege, reris.—35 Videtur deesse moveri, vel duci, nisi pendeat ex 
verbo segui. 


DE VITA JULII CASARIS. 1825 


eadem dicit epistola: ‘Non me igitur is ducit, sed sermo homi- 
num. Et rursus in 1X. cum dixisset: ‘ Mirandum in modum 
Cneus poster Sillani regni similitudinem concupivit:’ addidit: ‘Cum 
hoc ne inquies esse vis?’ et respondens: ‘ Beneficium,’ inquit, ‘ se- 
quor, mihi crede, non causam.’ Et alibi de eodem: ‘ Si vincit,’ in- 
quit, ‘Sillano more exemploque *vincit:’ et statim: ‘ Mea autem 
causa alia est, [181] qui beneficio *’victus ingratus esse non possum,’ 
Multa **sicut id genus in illius epistolis ab homine non solum doe- 
tissimo sed amicissimo, in Pompejum dicta, ut scilicet undique fides 
constet. Sed ego hec pauca et ad rem de qua agitur spectantia et e 
locis secretioribus *’erupta libenter apposui, ut utriusque partis me- 
rita non usque adeo ut putantur imparia, et utrumque sicut dictum 
est, regnare voluisse magno ac fide digno teste constaret. Ad histo- 
riz seriem revertor. Dum Ravenne ergo substitisset Caesar, ne pro- 
vinci suz terminos transgrediendo aperte agere contra Rempubli- 
cam videretur, audiens tribunos, qui pro eo erant, contemptui 
habitos, et vel vi urbe depulsos, vel sua sponte digressos; Rome 
omnes unanimiter contra se sentire, omnia sui odio divina atque 
humana misceri ac perverti; se quoque per patientiam contemptum 
iri cogitans; neque jam amplius ferendum, dissimulandumque ali- 
quid existimans: evocatis legionibus ubicumque *°esset, pramissis- 
que clam, que tune aderant, cohortibus; ne quam novi motus 
opinionem turbido habitu preberet, die illa et convivio et spectacu- 
lis *'otiosis interfuit : sero autem clandestino egressu secretum iter 
paucis comitatus arripuit: in quo cum tota nocte deerrasset vix ad 
auroram viz ducem casus obtulit : quo previo, ad rectum iter per- 
plexo ac difficili calle reversus, inventisque cohortibus, quas pra- 
miserat, ad Rubiconem venit, amnem exiguum, sed magnarum tune 
limitem regionum, ubi parumper cogitabundus substitit, secum 
tacitus examinans quantum opus aggrederetur: tandem versus ad 
comites: ‘ Adhue,’ inquit, ‘ coeptis absistere, ac reverti licet: at si 
rivum hune transgredimur, ferro gerenda nobis erunt omnia.’ Ibi 
herens dubiusque animi ; hujuscemodi visione firmatus est: Quidam 
sibi et statura et specie corporis supra humanum modum [182] su- 
bito visus est, qui amnis ad ripam sedens, pastoria modulabatur 
arundine: ad quem ut animal non visum cum et pastores locorum 


36 Lege, vincet.—37 Lege, vinctus—38 Forte, sunt.—39 Lege, eruta.— 
40 Lege, essent.—41 Lege, otiosus. 


Delph. ect Var. Clas. Cas. 5 Z 


1826 J. CELSI COMMENTARII 


et quidam quoque militum concurrissent, ille subito unius e manu 
tubicinum arrepta tuba, vehementi flatu increpuit, **gurgentemque 
pertransiit : motus Cesar spectaculo: ‘**Eat ergo,’ ait, ‘quo deorum 
prodigia atque hostium vocat iniquitas, ut coepta res est.’ Hee 
dicens transiit ac traduxit exercitum, Ariminumque urbem_ proxi- 
mam “longe pace tranquillam attigit : et patentibus portis introgres- 
sus: tribunis plebis, qui propter ejus odiam pulsi sibi obviam ve- 
niebant, astantibus, concionem habuit ad exercitum: lapis me 
puero ostentabatur, fori medio, ubi Cesar concionatus ferebatur ; 
fuit autem concio eflicacissima: scissa ferunt veste, verisque seu 
*Svictis cum lachrymis, ad suam dignitatem contra invidiam hostium 
conservandam fidem militum implorantis, et ingentia promittentis. 
Cesarem Arimini agentem, Lucius Cesar adolescens adiit, qui 
patrem habebat Cesaris legatum: is explicitis pro quibus advenis- 
set, commissa sibi a Pompejo quedam ait ad Cesarem, jure illius 
que inter eos esset amicitie. Ea vero hujuscemodi fuere: ‘ Ex- 
cusare se Pompejum Cesari, et poscere ne ea que pro reipublice 
studio atque amore gesserit, ad injuriam suam trahat: eharum 
enim esse sibi Casarem, sed rempublicam rebus omnibus chariorem 
et esse et semper fuisse, similiter et Caesari caram esse debere ut 
privatas suas inimicitias reipublice remittat: neque tam graviter 
irascatur, ut dum hostibus vult nocere *°patri noceat immerite : 
idque ita facere ad suum decus eximium pertinere.’. Ad ea Cesaris 
responsio paulo longior fuit. ‘ Commemoravit injurias pro multis 
n rempublicam meritis sibi illatas, paratum se tamen omnia reipub- 
lic condonare: [183] ita tamen ut discedant omnes ab armis, et 
ad civilitatem solitam revertantur: dilectus enim per Italiam fer- 
ventes et retentas sub pretextu belli Parthici legiones, et civitatem 
esse armatam, quid nisi ad suam perniciem spectare? Proficiscatur 
ergo Pompejus in provinciam suam, *’dimittitur exercitus, omnes 
per Italiam arma deponant, cessent motus et metus publici, sit 
togata civitas non armata: se quoque wquissimo animo quieturum, 
ipjuriasque omnes et contumelias obliturum. Ad hee tamen san- 
cienda et jurejurando contfirmanda, petiit ut Pompejus propius ac- 
cederet vel se accedere pateretur: sperare enim se colloquio et 
conspectu mutuo omnes controversias finiendas.’ Ad hae responsio 


42 Lege, gurgitemque.—43 Lege, Eatur ergo.—44 Lege, longa.—45 Lege, 
hctis,—46 Forte, patrie,—47 Lege, dimittantur, 


DE VITA JULI CASARIS. 1827 


in scriptis “*redita ‘ ut Casar quamprimum in Galliam revertatur, 
exercitumque dimittat: quo facto iturum in Hispaniam Pompejum: 
alioquin nibil de dilectibus omissuros consules Pompejumque.’ 
Iniqua responsio visa est Cesari, quod se facere juberet, cum ipse 
nibil nisi promittere se facturum vellet, nec diem promissis ap- 
poneret, neque colloquio tempus daret, nec promitteret accessum, 
nec permitteret: bine *paucis desperatio et belli praeludium. M. 
Antonius cum quingue cohortibus Auximium premissus. Erat 
Auximii °°civitas ad custodiam *'Actius Varus, quem decuriones 
Auximiani summo adeunt consensu: dicunt ‘ notum sibi Cesaris 
adventum : neque vero proposili sui esse suorumque civium, neque 
Romanum **consonum videri, imperatorem populi Romani, talem 
virum sic de imperio meritum, tot victoriis insignem, menibus 
urbis amice arceri; orant ut °*%fame, ut suo suorumque discrimini 
dum tempus est consulat:’ his permotus Varus et perniciem timens, 
fugam arripit; et insequentibus Cesaris militibus preelio decernere 
coactus ac desertus a suis, solus abit, *quibusque eorum domum, 
[184] aliis ad Csarem se conferentibus: quos ipse collaudatos 
benigne suscepit, et L. Puppium centurionem partis adverse ad se 
adductum illico relaxari ac dimitti jubet. Auximium ingressus 
civibus gratias agit, atque illorum erga eum charitatis haud imme- 
morem se futurum spondet. Quibus Rome cognitis, ‘Stantum 
pavor omnium mentes invasit, ut urbe fere omnes excederent; ipsi- 
que consules, atque ipse Pompejus ; actum suis de rebus opinantes, 
et ex unius opidi eventu omnia metientes; mirum valde, unde in 
tam parvis animis tam magna superbia, ut ejus viri meritos honores 
ac gloriam tam pertinaciter detractarent, cujus nec conspectum 
certe ne *viciniam pati possent, et patriam, et talem patriam, 
solum ad illius nomen universali animorum consternatione desere- 
rent: sed urgebat hinc invidia; inde autem terrebat fama viri, qu 
eousque creverat, ut clementissimus omnium, pre omnibus atque ab 
omnibus timeretur. His ad Auxinum gestis: Picenum omne, cujus 
olim Esculum, hodie Ancon est caput, nullo usquam contradicente 
pervagatur. Sed cunctis sibi urbibus atque opidis obviam mittenti- 
bus; Cingulo quoque, quod opidum suo sumptu Labienus extruxe- 
rat, legati, auctoris immemores, Czesarem adeuntes, se imperata 


A8 Lege, reddita.—49 Lege, pacis—50 Lege, civitatis.—51 Cesari, Atiius.— 
52 Consonwn videtur delendum esse.—53 Lege, fame,—54 Forte, aliquibusque, 
—d5 Lege, tuntus.—56 Forte, nec viciniam. 


1828 J. CELSI COMMENTARII 


facturos obtulerunt, atque imperanti milites alacriter paruerunt: 
diffuso metu simul et fama virtutis, et vulgato horum de quibus 
diximus exitu ; cater omnes sequebantur undique deditiones: et 
si quis prefectorum contradiceret capiebatur aut pellebatur. Ita 
pulsus ex Etruria Libo, Thermus ex Umbria, Estulo Leutulus, captus 
Cneus Magius *’prefecti ambo: et cum Magius ad Cesarem ductus 
esset, ac fortasse supplicium formidaret, Casar eum placido animo 
dimisit. ‘Et vade,’ inquit, ‘ ad Pompejum, eique meis verbis 
nuntia: quoniam ad hune diem non fuerit nobis oportunitas collo- 
quendi, atque ego Brundusium, quo ivisse illum audio, profecturus 
sum; [185] credo, ut colloquamur expediens publice saluti, cujus 
curam gerere maxime nostrum est. Non est autem par effectus per 
nuntios de longinquo, atque inter presentes ista tractari, quod con- 
specti vultus et vive voces ad movendos animos multum possint.’ 
Occupato sine ictu gladii Piceno, Corfinium progreditur opidum 
Pelignorum: x11. *®passuum distans a Sulmone: quod ideirco 
dixerim, quod vulgares quidam opidum putant esse °?Tustorum : 
ibi contentionis plusculum fuit : pendente tamen obsidione, Lentulus 
Spinter muris egressus, et finem metuens ad Cesarem venit, sibi 
atque intrinsecis veniam petens, ad quem Cesaris responsio fuit : 
‘ Non se ut cuiquam malefaceret venisse, sed ut se ab inimicorum 
malis atque injuriis tueretur, ac tribunos plebis sui odio in exilium 
actos, in suam reponeret diguitatem : denique ut seipsum ac populum 
Romanum servitio et paucorum tyrannide conculcatum, antique 
redderet libertati :’ opido tune preerat L. Domitius vir magni animi, 
‘sed exigue fortune, et bello promptus, sed infaustus: is defen- 
sionem parans, sed ab opidanis ad deditionem coactus, cum mori 
mallet, a suo medico venenum poposcit, quod ille nec dare volens 
nec negare ausus, ut qui domini mores nosset, poculum somniferum 
pro veneno obtulit: quo ille hausto, gravi sopore resolutus con- 
quievit: experrectus postmodum et delusum intelligens se, vixque 
a suo manus abstinens, cum multis nobilibus qui secum sentiebant, 
vinctus ad Cesarem est perductus, mori appetens, et perosus 
vitam: quem Cesar illico solvi jussit; neve quis eorum a militibus 
re vel verbis offenderetur inhibuit: questus perbreviter quod pro 
suis ingentibus et in illos et in rempublicam “‘referre meritis sibi 
debitam gratiam neglexissent, et injurias et contumelias indebitas 

57 Forte, prafectus fabrum.—8 Adde, millia.—59 Lege, Tuscorum.—60 Credo 
deesse, medico.—61 Lege, meritis referre. 


DE VITA JULIT CHSARIS. 1829 


retulissent: [186] cunctos dimisit incolumes, quin et pecunie 
pondus ingens Domitii depositum, et ab opidanis sibi oblatum; 
quamvis et pecunia publica esset, et in stipendium numerata, 
Domitio restituit, ne sanguinis, quam pecuniz abstinentior videretur: 
nihil postremo ex ea victoria vel prada cujuspiam vel ultionis ac- 
cepit, nisi quod Domitii milites sacramento adegit, non invitos ut 
arbitror, sed eo libentius jurantes, quo felicius est sub sequaci, 
quam sub fugaci duce “militari, vulgatis sane que ad Corfinium 
acta erant, multum metus omnibus demptum, multumque spei ad- 
ditum, cognoscentibus Cxsarem nihil bello nisi victoriam petere: 
unde ut diximus et &’Tustorum populi et omnis Umbria, pulsis inde 
presidiis ad Cxsarem transiere: atque ita rebus suo more velociter 
gestis ac prospere, cum jam secum Gallia omnis cisalpina sentiret, 
magnas partes Italie primo occupavit adventu. Sed cum spes 
ceteris omnibus, soli Pompejo atque Senatui additus timor, qui in 
Domitio multum momenti reposuerant, et seepe eum per literas evo- 
catum expectabant: Itaque confestim Pompejus Luceria digressus, 
ubi belli sedem statuisse videbatur, Brundusium petiit, ut Italie 
litore in extremo promptior esset ad transitum: ita enim animo 
decreverat, relicta Italia, transmarina tentare: sive id metu solo 
pellente, sive intentione illa, quam paulo ante ex epistola Ciceronis 
elicui atque exposui. Cesar autem semper propinquus atque con- 
tiguus hostibus esse festinans, non nisi septem dierum mera Corfi- 
nium exacta, eo ipso duce quo Domitium °tcaptivos dimiserat, mo- 
tis castris in Apuliam perrexit. Opera pretium nisi fallor fuerit, 
quid de his quomodo memoravimus, et ipse Cesar et alii senserint: 
cum enim clementiz ejus, quam Domitio acerrimo hosti, et qui 
tumultu in illo reipublice successor sibi destinatus, [187] et ad consu- 
latum aspirans sicut diximus sibi minabatur, exhibuerat, fama ut ad 
hostes, sic ad amicos etiam pervenisset ; duoque sibi familiarissimi, 
Cornelius Balbus atque Oppius, factum ejus per literas vehementer 
laudassent, responsionis Cesare extat epistola, que mihi nune, et 
propter scribentis auctoritatem, et propter ipsius epistole gravitatem 
ac brevitatem, digna his inseri visa est, ea vero est hujus modi: 
‘ Cesar Oppio Cornelioque salutem. Gaudeo mehercle vos signi- 
ficare literis quam valde probetis ea qua apud Corfinium sunt 
gesta: consilio vestro utar libenter: et hoc libentius quod mea 


62 Lege, militare.—63 Lege, Tuscorun.—64 Videtur legendum, captivosque 
alios.—65 Lege, que modo. 


1830 5. CELSI COMMENTARII 


sponte facere constitueram, ut quam lenissimum me preberem, et 
Pompejum darem operam ut reeonciliarem: tentemus hoc modo, 
si possumus, Omnium voluntates recuperare, et diuturna victoria 
uti: quum reliqui crudelitate odium effugere non poterunt, neque 
victoriam diutius tenere, preter unum L, Sillam, quem imitaturus 
non sum: hee nova “ratio vincendi, ut misericordia et liberalitate 
nos muniamus: id quemadmodum fieri posset, nonnulla mihi in 
mentem veniunt, et multa reperiri possunt: de his rebus rogo vos 
ut cogitationem suscipiatis. ©’N. magni Pompeji prefectum depre- 
hendi, scilicet meo instituto usus sum, et eum statim missum feci : 
jam duo prefecti “partium Pompeji in meam potestatem pervene- 
runt, et a me missi sunt: ©sed volent grati esse debebunt Pompe- 
jum hortari, ut malit mihi esse amicus, quam iis, qui illi et mihi 
semper fuerunt inimicissimi, quorum artificiis effectum est, ut 
respublica in hune statum perveniret.’ Eidem cum de hoc serip- 
sisset factumque laudasset Cicero, qui se 7°ad medium, 7*inter 
magna licet animum fluctuatione, et multa consiliorum varietate, 
tenuerat, rescripsit his verbis: ‘ Casar imperator Ciceroni im- 
peratori salutem dicit. Recte auguraris de me, bene enim tibi 
cogritus sum, nihil a me abesse longius crudelitate : [188] atque ego 
cum ex ipsa re magnam capio voluptatem, tum meum factum probari 
abs te triumpho et gaudeo: neque illud me movet, quod hi quia 
me dimissi 7*discessisse dicuntur, ut mihi rursus bellum inferrent : 
nihil enim malo, quam et me mei similem esse et illos sui.’ Quo 
dicto vix aliquid unquam dici gloriosius ac maguificentius audivi, 
et hee quidem extra, sed non ut arbitror contra seriem historia, 
pro delectatione lectoris interposui. Ad rem redeo. Cum Cesar 
Apuliam attigisset; mox Brundusium adiit, Pompejumque jam 
pregressum valida obsidione circumdedit: de quo iisdem quibus 
supra scribit, nam et hee animi ejus index epistola videtur. ‘ Cesar 
Oppio Cornelioque salutem. Ad vit. Idus Martias Brundusium 
veni: ad murum castra posui. Pompejus est Brundusii: misit ad 
me 73N. Magium de pace: que visa sunt respondi: hee vos statim 
scire volui: cum in spem venero de compositione aliquid me con- 
ficere, statim vos certiores faciam.’ Et quoniam propter navium 
penuriam mari eum obsidere non poterat; timens id quod omnes 
cupiunt hostes, fugam: famosissinum, maximumque illum portum 


66 Adde, sit.—67 Lege, Cn. Magium.—68 Adde, fabrum.—69 Forte, si.— 
70 Forte, adhuc.—71 Lege, in magna.—72 Adde, sunt.—73 Lege, Cn. 


DE VITA JULII CASARIS. 1831 


saxorum molibus injectis obstruere nisus est: opus non tantum 
hominised nature improbum atque inextricabile, quod ipse cognos- 
cens, uni ex amicis Q. Pedio scribit his verbis: ‘Pompejus se opido 
tenet: nos ad portas castra habemus : conamur opus magnum ; et 
multorum dierum propter altitudinem maris: sed tamen nihil est 
quod potius faciamus: ab utroque portus cornu moles jacimus ; 
ut aut illum quamprimum trajicere quod habet Brundusii copiarum 
cogamus, aut exitu prohibeamus.’ Cum vero exitu prohibere, imo 
natura ipsum 7*prohibente non posset, catenis eos portus preclusit : 
sed neque sic detinere valuit Pompejum quin mari Adriatico 
Durachium navigaret. Cesar hoste digresso, cum sequi illum non 
posset, Brundusium ingressus concionem habuit, [189] qua justitiam 
carne sux, injuriasque hostium omnibus aperiret: quo facto cum 
sua illis in locis inutilis mora esset, ne quid sibi otiosum tempus 
76aftlueret, urbem Romam versus iter arripuit, toto belli Gallici 
decennio non visam; cujus adventus fama cognita quantus Rome 
terror fuerit haud facile dictum est, multo quidem major quam 
necesse esset. IJratus quidem multis erat, et fortasse non immerito, 
sed iracundiorem extimabant: non enim naturaliter, neque nisi 
magnis ex causis ad iracundiam pronus fuit. Venit ergo Romam, 
senatumque habuit ex iis principibus qui domi substiterant : ibi 
perpetuam dictaturam ipse sibi sua authoritate arripuit: unde 
Cesaris dictatoris nomen: multa quoque constituit, in quibus pro 
lege voluntas fuit. Illud inter cuncta memorabile: nam zrarium 
populi Romani quod tot victoria, tot secula compleverant, uno die 
exhausit: interque alia, ut scriptum, protulit 77ex eo latorum 
aureliorum XXVI. non thesaurizandi cupiditate sed largiendi: nam 
ut alter ait, nemo liberalius victoria usus est: nihil sibi retinuit 
preter dispensandi potestatem. Compositis rebus urbanis ut visum 
est animum ad externa convertit, atque inprimis Ciciliam ac Sardi- 
niam duo illa horrea populi Romani per legatos administrare dis- 
posuit, de Gallia nihil sollicitus, quam in summa pace reliquerat : 
solam respexit Hispaniam cogitansque cumprimum classis oppor- 
tunitas aflluxisset, vestigiis Pompejum assequi: ne quid a tergo 
formidabile linqueret, decrevit ad Occidentem proficisci, ubi Pom- 
peji copie ingentes erant, quarum presidio ille terrarum tractus 
tenebatur, sub legatis tribus, M. Petrejo, L. Afranio, et M. Var- 


74 Lege, prohibere.—75 Forte, cause.—76 Lege, efflueret.—77 Lege, laterum 
aurcorum nimirum XxVi. millia, vid. Plin., XxX. 3. 


1832 J. CELSI COMMENTARII 


rone: de quibus tam contemptim sentiebat ut, moturus inter suos 
diceret ; ‘Vado ad exercitum sine duce, mox revertar ad ducem sine 
exercitu:’ [190] eo vero pergenti, Massilia feedérata civitas, et ab 
ipso principio Romanis amicissima; non sui odio, sed ingenti studio 
R. P. portas clausit: quam ille cum obsidione cinxisset, Decimo 
Bruto cum parte copiarum oppugnandam linquit: ipse coeptum 
iter peragens, ad Hispanias venit: ibi a Petrejo et Afranio qui 
primi occurrerant, bellum incipiens: cum nullo temporam dis- 
crimine zque die ac nocte hostes aggrederetur, consilium ducum 
fuit, ne nocturnis boris aliquando pugnarent, quod tune pavor ad 
ignaviam impellat; nec sit, qui submotis testibus concitatos revocet 
atque contineat; luce pudorem obstare, et ducum imperio, et 
potentia tribunorum atque centurionum franari, et ad virtutem et 
ad fidem retrahi, ut contra metum mortemque consisterent. Czte- 
rum fato res bellicas volvente, ad Ilerdam compulsi hostes. Czesar 
vero maximis imbribus, et diluvio aquarum, ingenti quidem rei fru- 
mentarie inopia circumventus ; perseveravit tamen in inccepto, et 
omnes difficultates sola et solita virtute superavit, donec tandem 
abeuntes 7°sceleri atque arido in monte deprehensos obsedit, atque 
ita circumdedit, ut nullus ad fugam exitus pateret ; qua desperatione 
pulsi, cum fame et siti ultima premerentur, sepe erumpere et mori 
voluerunt. Quibus Cesar contra suum morem pugnz copiam non 
fecit, sed intra munitiones seque suosque continuit: cujus facti 
certa erat ratio : sperabat enim eos ad extrema perductos sine 
preelio vinci posse: cur igitur aut suos optime de se meritos sibi 
charissimos periculis atque yulneribus exponeret, sine quibus, ut 
secunda sint preelia, victoria vix contigit, et fortuna committeret, 
quod expectatione quamquam serius, tutius tamen posset, cum sit 
ducis officium non minus consilio quam ferro ad victoriam aspirare : 
ex diverso autem cur non eos vincere mallet quam occidere, [191] 
qui licet essent adversarii, cives erant: hoc ducis optimi consilium 
assueti cedibus milites non laudabant, sed invicem murmurabant, 
quod dux cum posset vincere recusaret, se quoque ducis imperio in 
prelium non ituros. Ile autem quem non facile res moverent, verbis 
immotus, in sententia persistebat, victoriam incruentam sperans: nec 
fefellit opinio: unum hoc 7%inter meres accidit memoratu dignum et 
*°exiguum Ceesaree **levitatis indicium : dum enim inter partes dedi- 


78 Lege, Ilerde, atque urduo—79 Lege, inter moras.—80 Lege, eximium.— 
$1 Lege, lenitatis. 


DE VITA JULII CEHSARIS. 1833 


tio tractaretur, atque hac fiducia milites hine illine **atque colloque- 
rentur, et paulatim e castris *4in castris discurrerent, positoque ad 
tempus civili odio sine suspicione atque ullo metu simul ut in pace 
agerent; Afranius atque Petrejus repentina ac pessima mutatione 
propositi, omnes Cesaris milites intra vallum suum deprehensos 
inermes scilicet et incautos occiderunt. Quo audito Cesar, sevi- 
tiam noluit imitari, sed illorum milites suis in castris inventos, ut 
ducum perfidie inscios et **expertos dimisit incolumes. ‘Tandem 
vero duces impii rerum inopes omnium, et inprimis viris atque equis 
Iv jam dierum jejunio affectis, colloquium petiere: hoc addito, 
‘ ut si Cesari placeret, secum submotis militibus loquerentur :’ ne- 
gavit hoc Cesar, et si loqui vellent cunctis audientibus loqui jus- 
sit: dato obside filio Afranii in locum a Cesare assignatum veniunt, 
et coram duobus exercitibus verba fecit Afranius humilia admo- 
dum ac demissa. ‘ Si,’ inquit, ‘ab alio victus essem, non mihi ad 
arcessendam mortem, aut manus aut animus defuisset : sed cogitans 
te dignum cui *° vigilatam debeam, ad clementiz tuz potius quam 
mortis auxilium confugio: [192] nee nobis Cesar nec militibus his 
irasci debeas, quod erga imperatorem nostrum Pompejum quoad 
licuit obsequiosi fuimus et constantes: neque enim tui odio, sed 
servande fidei studio id egimus: sed jam fidei satis ac supplicii 
est: et fides et patientia victa est: multa gravia et animis et cor- 
poribus passi sumus, et pati amplius non valentes victique et sup- 
plices oramus ne ad ultima progrediare supplicia.” Que cum ille 
dixisset, Casar semper pronus ad veniam: ‘ Nulli,’ inquit, ¢ ex 
omnibus quos bellum armavit, minorem quam vos habent aut com- 
miserationis materiam aut querelz : ceteri enim omnes ad hunc diem 
cum pugnare meliori conditione licuisset, sese preelio congressuque 
volentes *abstinere, ne fuso sanguine civium iter pacis obstrueretur: 
soli vos ultro mihi armati occurristis, meas, si contra sors esset, 
victorias moraturi: sed evenit vobis quod quibusdam pertinacibus 
ac superbis, ut ad illud quod insolenter recusaverint, mox humili- 
ter revertantur: vobis ergo libenter *7 venientes veniam dedissem : 
renuistis veniam et parastis bellum: sed et nunc petentibus veniam 
do: supplicium remitto: ite igitur in pace: sed exercitus dimittite: 
non ut mei sint, sed ne contra me.’ Nihil letius milites audire 


82 Videtur delendum, atque.—83 Lege, in castra.—84 Lege, expertes.— 
85 Forte, vitam.—86 Lege, abstinuere.—87 Forte, veniens. 


1834 J. CELSI COMMENTARII 


potuissent, quod voce gestuque indicabant, nempe qui peenam 
timuerant, gratissimam atque optatissimam missionem sibi obtigisse 
letabantur. Cum igitur de tempore ac de loco **jussionis agi 
coeptum esset, milites Pompejani omnes manibus ac clamoribus 
obtestari ceeperunt, ut ibidem statimque dimitterentur : nempe si 
dilata res esset, promissionibus nihil actum iri: jure *? periculum 
et infaustum bellum oderant: omne in eo mali genus experti pacem 
optabant et quietem, que tune plane cognoscitur dum perditur: 
finis fuit ut qui in Hispania possessiones aut domicilium haberent, 
statim ; reliqui omnes ad Varum amnem Italiz in ingressu dimit- 
terentur. [193] Cesar ex liberalitate insita ex illo®° usque ad 
Varum frumentum eis pollicetur: addit insuper, ut quisquis eo 
*' bellum aliquid amisisset, quod penes milites suos esset, ei resti- 
tueretur; militibus extimatione facta pretium rerum ipsarum de sua 
pecunia restituit: his victis et in deditionem acceptis, sic citeriore 
Hispania in potestatem redacta; ulterior nullo negotio consecuta 
est, que sub Marco Varrone tenebatur: ille comitum secutus 
exemplum, cessit ultro; nee distulit commissa °*si provincia Ga- 
des, et usque Oceanum fortunam Cesaris sequi, et submissa cervice 
Jjugum pati. Sic compositis rebus cum ?3 victoria et mansuetudinis 
insigni laude, ex Hispania discessum, reditumque Romam est. 
Massilia interim e legato Cesaris, equoreo victa certamine, et ut 
quidam asserunt eversa, sive ut alii, idque est verius, capta per 
deditionem ac direpta, nulla suarum rerum civibus relicta, preter 
inopem, sed chariorem cunctis opibus libertatem : et °*seditionem 
militum terribili, que ut quidam volunt Placentie °Scerte itinere 
medio exarserat, mira et vix credibili tune inermis ducis virtute 
compressa. Dum sic Cesari obsequitur fortuna, et ut sic dixerim 
adulatur, quasi eum timeat et negare potenti nihil audeat: aliquid 
tamen adversus abeuntem ut Flori verbo utar ausa est; ‘ forte ut 
immixtis adversitatibus, prosperitates ejus efliceret cariores,’ Si- 
quidem premissi Antonius, et P. Dolabella ad mare Adriaticum 
occupandum, ab Octavio Libone legato Pompeji’® in prapollentis 
pelago circumventus Antonius, ad deditionem fame compulsus est : 
ubi illud memorandum facinus evenit : quod cum ad ejus auxilium 


58 Forte, missionis—89 Lege, periculosum.—90 Adde, die.—91 Lege, bello. 
92 Forte, sibi—93 Lege, victoria.—94 Lege, seditio militum terribilis,—95 Le- 
ge, Placentia, certe.—96 Aliquid deest. 





DE VITA JULIJ CESARIS. 1835 


aliquot naves missz ab Asile altero legato Cesaris venissent, [194] 
et arte °7Celitum qui Pompejana classe navigabant, funibus illa- 
queate essent, reliquis adjuvante zstu maris evadentibus, una sola, 
Opiturgnis nautis acta, exitum non invenit, sed circumfusi totius 
hostium exercitus usque ad vesperam impetum, atque omne missi- 
lium genus invicta virtute pertulit. Cumque nec fuga pateret, nec 
ullus se superior rei finis ostenderet, suadente per noctem tribuno 
militum Vulteio, ne in potestatem hostium venirent ; mane proximo 
victoribus ipsis spectaculo attonitis, sese omnes vulneribus mutuis 
peremerunt. E Dolobella in eodem equore classem perdidit, et 
Curio *°R. pleb. audacissimus vir, cum missus a Cesare in Afri- 
cam venisset, primoque adventu Varum, qui pro Pompejo illi erat 
provincie, victum preelio effugasset, adolescentia atque animi mag- 
nitudine insita, nunc vero victoria ac fiducia elatus et incautus, a 
Juba rege oppressus exercitum amisit: cumque fugere posset, mori 
maluit sponte ‘“°sua quos ad mortem secutus. 

Hactenus quasi quibusdam preludiis gerebatur bellum: crebrz 
hinc victoriz, illinc fugee atque deditiones, preelia autem rara: sed 
jam tandem tantorum ‘collisionum motuum differre amplius for- 
tuna non poterat. Jam Pompejus Epirum occupaverat, idoneam 
bello sedem ratus, eo Cesar insequendum hostem statuit : et quam- 
vis adhue inops navium, quamvis adversa hyeme, tantus erat ardor 
animi, tanta *cupidinis bellandi, per medias pelagi procellas ° belli 
tumultuaria classe transfretavit, neque vero prosperis neque adversis 
sic vel inflari potuit vel irasci, ut a proposito pacis animum diverteret ; 
quin bellando pacem cogitaret, eamque omni quo posset studio pro- 
curaret: quod curiosius propter illos dico, qui ignari rerum opinione 
quadam, [195] nescio, ne ipsi quidem sciunt unde orta, Cesarem 
belli, Pompejum pacis amicum sibi pertinaciter fixerunt. Erat 
inter prefectos Pompeji *L. Bibulus Rufus bis dimissus, semel ad 
Corfinium inter illos nobiles de quibus diximus, et rursus in His- 
pania: hune quod et sibi beneficio obstrictus et Pompejo. carus 
esset, pacis idoneum sequestrum ratus, cum his mandatis ad Pom- 
pejum misit: ‘ Satis jam malorum reipublice ° bellum invectum: 
indeque sufficere posse ad providentiam futuri, ne plura nunc etiam 


97 Lege, Cilicum, qui in.—98 Forte, tribunus plebis—99 Forte, preerat.— 
100 Forte, suos usque.—1 Lege, collisionem.—2 Lege, cupido.—3 Forte, ad 
bellum.—4 Lege, L. Vibullius—5 Lege, bello. 


1836 J. CELSI COMMENTARII 


invehantur: decere utrumque pertinacia omissa ab armis abscedere, 
neque fortunam sepius experini, si rempublicam, si seipsos ament : 
unum illud tractatibus pacis idoneum tempus arripiant, dum scili- 
cet partium status anceps, equis prope lancibus ®pandet: ubi 
preponderare ceepit pars altera , eum qui superior evaserit, equis 
conditionibus non staturum: nam quis in prosperitate uti soleat 
zequitate ? et quum de conditionibus pacis ambigeretur, eas a se- 
natu et populo Romano peti oportere. 7’Si enim ex ipsis civilem 
animum et reipublice majestatem pristinam restitutam esse, visum 
iri. Interim principium pacis esse, si uterque confestim in concio- 
ne juraverit, se eodem ipso triduo exercitum dimissurum: et hee 
ut bona fide agi Pompejus noverit, se priorem omnes copias di- 
mittere paratum: quod cum fecerit uterque, necessario senatus ac 
populi judicio standum fore.” Hee cum Vibulo ad * Corciicam, 
ubieum forte comperat, cum egisset, et Vibulus ad Pomyejum ivit: 
et Cesar tractatore pacis premisso, paratus ad bellum e vestigio 
subsecutus positis ad Oricum castris contra hostem constitit: mag- 
nus in exercitu Pompeji inopino Cesaris adventu tumultus exarse- 
rat, quo compresso, ubi primum animi conquievere, Vibulus adhi- 
bitis aliquot ex iis, quos Pompejo caros fidosque cognoverat, de man- 
datis Cesaris loqui coepit: [196] vixque dum incipientem Pompejus 
interrupit exclamans. ‘ Et quid,’ inquit, ‘ mihi vel vita vel civitas 
profutura est, quam beneficio Casaris assecutus videar? cujus con- 
trarium videri ?nequit, nisi bello peracto in Italiam, unde discesse- 
rim, sim reversus.’ Responsum hoc Cesari, per eos ipsos qui au- 
dierant illud, notum fuit: potuisset mediocris etiam vir fortissime 
subirasci, indignari, omnem pacis omittere mentionem. Ipse vero 
non destitit, sed aliud iter pacis ingressus retentare voluit, an quod 
secreto non potuerat palam posset. Erat inter castra ducum am- 
nis unus exiguus '°Tapsus nomine ; ibi milites '‘ereptis inter se 
quotidiana colloquia serere soliti erant, sine ullo telorum periculo : 
‘*quum inter partes convenisset colloquendi credo desiderio tan- 
tisper iras cohibente: illic Cesar P. Vatinium ex legatis suis ire 
jubet, et quecumque magis extimaret ad pacem motura animos, 
cum civibus eisdemque hostibus agere, et sepe alta voce querere, 


6 Lege, pendet.—7 Forte, Sic enim ipsis civilem.—8 Forte, Corciram, ubi 
Sorte eum repererat.—9 Forte, nequeat—10 Lege, Apsus.—11 Forte, crebro.— 
12 Forte, quasi inter partes. 


DE VITA JULIL G@SARIS. 1837 


licezetne civibus, quod fugitivis interdum ac pradonibus licuisset, 
legatos de pace mittere, ne cives inter se funesto Marte concurre- 
rent, et suorum manibus Romanum everterent imperium: multa 
quoque humilia verba, et qua, ut dixi, timentis videri possent nisi 
a Cxsare dicerentur. Paret ille et ad ripam amnis profectus man- 
data sui ducis exequitur, et ab utraque partium ingenti silentio 
auditus est; responsumque ab adverso, quod Aulus Varro die 
proxima ad colloquium veniret : legati autem tuto et venire possent 
et que vellent loqui. Vatinio quoque dies eadem ad reditum 
preefixa: qui cum venisset, et ille ad eundem’® rediisset, turba 
ingens utrinque convenerat, intentis ut videbatur ad pacem animis 
dum res ad bonum exitum prona esset. Labienus prodiit, et cum 
Vatinio colloqui ceepit atque contendere, ut qui ingenti odio Czesa- 
rem odisset : [197] tela utrimque missa sermonem dirimere. Vati- 
nium armis milites protexerunt, multi autem vulnerati, nominatim 
Cornelius Balbus et centuriones militesque alii: hunc effectum 
inter Pompejanos habuit per Casarem tam humiliter pax delata. 
Labienus vero quasi facinoris compos egregii: ‘ Desinite,’ inquit, 
« jam de pace agere: pax enim nisi trunco et oblato nobis capite 
Cesaris nunquam erit:’ dictum pessimum et nescio iniqui magis 
hominis, an amentis. Venerat in Epirum Cesar, rebus in Italia 
pro tempore dispositis, propter festinationem quidem fine non 
expectato, sed relicto ad Brundusium Antonio cum parte exercitus, 
quain trajecisse nequiverat : ut conquisitis scilicet ac refectis navi- 
bus, iile eam arrepta oportunitate trajiceret, quod cum cupienti 
non satis expediretur, tanta erat impatientia expectandi: ad evo- 
candos viva voce, quos sepe nequidquam literis evocasset, tumi- 
dum ventis mare ingredi piscatoria cimba solus intempesta nocte 
non timuit: sed rejectus ad terram fluctu valido, iter temerarium, 
non metu, sed necessitate destituit: nota est vox ejus ad exterritum 
nocturno zquore 'teoque periculo gubernatorem: ‘ Quid tu me- 
tuis, Casarem vehis.’ Consecuto cum omnibus copiis paucis die- 
bus Antonio, et admotis ad hostem castris, indies magis ac magis 
instabat, nunc aciem explicando, nunc hostes ad preelium irritando, 
nunc Durachium oppugnando: et perosus moras, et celeritatis 
avidissimus ; cupiensque vehementer, ut quicunque futurus esset 
belli exitus, statim esset: omnia frustra: nam et Durachium in- 


13 Adde, locum.—14 Forte, atque. 


1838 J. CELSI COMMENTARII 


expugnabile, et Pompejus immutabilis, ut qui contrario consilio 
niteretur ‘Ssuperans dilatione victoriam, per inopiam rei frumenta- 
rie, que valde Cesareum premebat exercitum, neque diutius 
tolerari posse videbatur: insuper et quod simillimum veri erat, ut 
virtus animosissimi ducis, tedio atque expectatione senesceret, 
impetusque lentesceret: [198] hac spe pugnam recusabat, neque 
* Romanis partes credere volebat: sic cum illi cunctatio, huic cele- 
ritas grata erat, que quum sibi pertinaciter negabatur, statuit quos 
non poterat prelio vincere, obsidione cingere; mirum dictu: *°XVI 
passuum fossam circumduxit ac vallum, impositisque castellis ac 
turribus cum paucioribus obsedit plures, si obsideri rite possint 
dici, quibus maria patent, *?casses parent, rerumqne omnium copia 
suppetit, quibusve intra ipsum obsidionis ambitum et mutare castra 
licitum et vagari. Ibi vero crebre obsessorum eruptiones, et sepe 
erumpentibus funeste: ut cum Cesar profecturus, P. Sillam cas- 
tris preefecisset, et ille audisset cohortem unam ab hostibus urgeri, 
duarum legionum auxilium tulit laborantibus : quarum accurs@ in 
fugam Pompejani ‘*et si insequi profugos victoribus licuisset, cre- 
ditum fuit *?de illo contici bellum potuisse. Sic nescio an vecor- 
dia, an fortuna, penitus inclinata res erat, sed *°illa suorum impe- 
tum continuit cecinitque receptui: cujus consilium a scriptoribus 
excusatum lego. Aliud est enim legati aliud imperatoris officium. 
*1Tmperatori rei totius exitum spectat et consilio metitur: at lega- 
tus solum imperatoris sui jussum aspicit et mandati finibus se con- 
tinet. Sillz castrorum custodia commissa erat a Cesare: custodisse 
contentus, ef suos periculo liberasse, ulterius progredi nolait ; in 
quo ut vincendi spes, sic perpendi periculum inerat; ne omisso suo, 
officium sibi ducis arrogaret. Multa praeterea eruptiones alia, et 
ad Durachium et ad castra usque adeo ut uno die sex in locis pug- 
naretur, quibus in preeliis de Cesarianis viginti duntaxat, Pompe- 
janorum vero duo milia periere, inter quos multi centuriones et in- 
signes viri: iis congressibus insiguis virtus apparuit Voleatii ** Tu- 
lii, [199] quicum tribus cohortibus Pompejanam legionem pertulit 
repulitque: nec non et quorundam Germanorum, qui munitionibus 
erumpentes multis hostium czsis sospites rediere : in castello autem 


15 Lege, sperans.—16 xv millia: sic Caesar.—17 Lege, classes.—18 Vide- 
tur deesse, versi sunt.—19 Forte, die.—20 Lege, ille-—21 Lege, Imperator 
enim,—22 Lege, Tulli, 


DE VITA JULIL CASARIS. 1839 


quodam quod Pompejus invaserat, tantus fuit imber sagittarum, ut 
sine vulnere defensorum nullus evaderet, quin et centuriones qua- 
tuor oculis capti essent, et tamen sero diurni laboris ac periculi 
summam *imperationis non tam auribus quam oculis subjicere ac 
representare decrevissent, triginta sagitlarum milia numeraverunt. 
Inter cuncta **Cesii Sceve centurionis admirabilis virtus fuit, 
cujus scutum relatum Czsari perfossum **centum viginti foramini- 
bus est inventum: de quo quidem varia est fama, Quidam tra- 
dunt Cesarem viri et de se et de republica ut ajunt ita meriti ex- 
imia virtute permotum, qua castellum prope sola servatum esset 
pecuniariis eum donis ingentibus et magnis honoribus cumulasse, 
et inter cetera ab *Soccanis ordinibus ad primipilum provexisse : 
cohortem vero totam duplici stipendio et donis militaribus prosecu- 
tum. Apud alios Sceva idem, duce absente, cedentibusque comi- 
tibus, contra omvuem Pompeji exercitum solus stetit, et clypeo Cxx, 
telorum ictibus transfixo mirisque et incredibilibus rebus gestis 
occubuit ; jacens quoque victoribus terribilis ac stupendus, qui 
tot eximias pugnas in Gallia Britanniaque fecerat, contra omnes 
hostes semper invictus, a civibus suis tandem interfectus est. Felix 
a scriptoribus ?7dictis si pro libertate omnium fecisset, quod pro 
domino suo fecit. Sic se rebus habentibus, Cesar nec prosperitate 
tumidior, nec adversitate contractior, quotidie in aciem **reduce- 
bat, et pugne copiam faciebat: [200] sepe etiam legiones prope 
castra hostium subibant, ita ut e vallo telis etiam peti possent. 
Pompejus contra ne obsessus omnino videretur, fame potius studio 
quam belli pro castris *explicabat : sed ita ut castra novissimi tan- 
gerent, utque omnes intra telorum e vallo venientium jactum sta- 
rent. Nihilominus Cesar interea quamvis bello intentus; tamen 
propositi sui memor de pace cogitabat, et totiens frustra tentatam 
aliis atque aliis viis retentabat: non pro Cesare cui nil debeo, 
sed pro veritate loquor: nusquam legi *°homines, cui cum tam 
prospere bella succederent, tantum studium *‘tamquam continuum 
pacis esset. Itaque cum audisset Metellum Scipionem Pompeji 
socerum in Macedoniam Epiro proximam venisse, Clodium quen- 
dam e suis ad illum misit: hie perfamiiiaris Scipioni fuerat, et ab 


23 Lege, imperatori.—24 Lege, Cassit Scev@.—25 Apud Cesarem, ducentis 
triginta.—26 Octavis: sic Cwsar.—27 Lege, dictus.—28 Ex Cesar. appone, 
exercitun, et lege, educebat.—29 Adde, exercitum vel suos.—30 Lege, homini. 
—31 Lege, tamque continuum pacis esse. 


1840 J. CELSI COMMENTARIL 


illo commendatus Cesaris in familiaritatem **pervenisset: hune 
igitur ut utrique carum cum litteris ac mandatis eo dirigit: summa 
omnium hee 3%erant: ‘ se de pace omnia probasse, nilque ad eum 
diem profecisse : credere autem se, non Pompeji vitio sed nuntio- 
rum accidisse, quod vel nescierint vel timuerint commissa peragere, 
atque ad tantam rem idoneum tempus eligere: illum vero, et aucto- 
ritate apud generum, et potentia tanta esse in republica, et propter 
hoc exercitui non **legati sed imperator prasidens, ut his fretus, et 
quid velit alloqui Pompejum possit, et errantem non modo repre- 
hendere sed quodammodo etiam cogere illum possit, ut aque paci 
animum adhibeat: id si fecerit rebus eum fessis, et majus in malum 
pronis quietem, et imperio et Italia pacem, et provinciis allaturum, 
omnesque illam *Seum acceptam habituros.’ Cum his Clodius man- 
datis ad Scipionem proficiscitur: [201] primum quidem *’letus 
visus auditusque, postmodum a colloquio seclusus, Favonio quodam 
mali consilii fautore a pacificis Scipionem et mundo utilibus tracta- 
tibus revocante : sic infecto negotio Clodius ad Czsarem est rever- 
sus. Quotidie interim congressus et preelia, et utrimque cades atque 
insignium virorum casus mirabiles, pacisque cousiliis **male repu- 
diatus locus ire atque odio datus erat. Fuit unus dies Cesari 
nimis adversus, quo eruptio violentissima ab hostibus facta est, 
fuitque illo die inter alia aquiliferi illius insignis 3°virtutis ac spee> 
tata *dies: qui cum lethali vulnere transfixus morti proximum se 
sentiret, versus ad comites, porrigensque aquilam quam jam egre 
sustentabat : ‘Hanc,’ ait,‘ o commilitones mei vivens multis annis et 
multa cura servavi, et nunc moriens eandem Cesari pari fide resti- 
tuo: vos autem per communis imperatoris amorem oro atque ob- 
testor, cavete dedecus Czsareis castris insolitum, ne forte hostium 
in manus veniat tanti ducis signum; sed mihi a Cesare olim com- 
missa aquila nunc per manus vestras salva ad Casarem revertatur?’ 
heee dicens corruit, **centumque alii prime cohortis sue cum prin- 
cipe ceciderunt, multaque diversis cede in locis edita Pompejani 
erumpunt: vicitque Pompejus illa acie, et Imperator appellatus 
est. Cumque cedentes non sequeretur, negavit eum Czsar aut 
vincere, aut victoria uti scire. Labienus vero in suum olim ducem 





32 Forte, pervenerat.—33 Lege, erat.—34 Lege, legatus.—35 Lege, aqua. 
—8386 Forte, ei uni.—37 Lete vel libenter, ut ait Casar.—38 Forte, male re- 
pudiatis locus.—39 Lege, virtus.—A0 Forte, fides—41 Centurionesque alti prime 
cohor tis preter principem, sic Cesar. 


DE VITA JULIL CESARIS. 1841 


inexpiabili odio accensus, a Pompejo captivos sibi dono dari petiit, 
quod cum impetrasset, productos omnes in medium et contumelio- 
sissimis verbis increpitos, seu **incrudelitate insite deserviens, seu 
scelere immani fidem transfugio suo querens, in conspectu omnium 
interfecit : [202] hoc eventu tantum spei Pompejanis accreverat, ut 
non de bello amplius sed de victoria cogitarent, et multa varia de- 
creverant, et quasi nil jam incidere posset adversi, famam victoriz 
per terrarum orbem nuotiis ac litteris divulgarent. 

Cesar concione advocata milites consolatus est: hortatus ‘ ne 
deficerent animis: debere eos unum, et idipsum non nimis grave 
preelium infaustum multis felicibus compensare, et fortune gratiam 
_habere, quod Romam, quod Italiam, quod Hispaniam utramque 
sine sanguine quasi divinitus recepissent: non posse presertim in 
bello prospera omnia provenire: verum tristia letis temperanda, 
adversamque fortunam virtutis ope leniendam.’ Et hee quidem 
ad exercitum. Quosdam vero signiferos quorum culpa clades accep- 
ta erat notatos infamia e gradu militiz sua movit. Exercitum reli- 
quum tantus pudor et tantus dolor invaserat, tantumque desiderium 
ignominie abolende, ut non expectato **superiori imperio ultro 
quisque pro supplicio gravissimos sibi labores assumeret, omnium- 
que animi arderent incredibili quadam cupiditate pugnandi, viam 
illam expurgande infamie unicam extimantes:—Quin et legati et 
qui ad consilium vocabantur, oratione imperatoris et pudore tacti, 
persistendum pugnandumque censerent, et acceptam preelio cladem 
preelio hostibus refundendum. Solus Cesar contraria erat in sen- 
tentia: nam neque **victis tam cito in aciem * reversuros sat fide- 
bat; et reparandis animis spatio opus esse: neque preterea tam 
hostem quam frumenti inopiam metuendam eo loci manentibus 
judicabat. Illico ergo sociorum atque egrotantium cura congrua 
suscepta, noctuque impedimentis omnibus pramissis, Appolloniam 
profectus est, [203] quadrimestri obsidione derelicta. Hine in 
Thessaliam fatis impellentibus commigravit bellum eo Czsarem 
pregressum paucis post diebus Pompejus assequitur, statimque 
in *Sconcionem suis pro re bene gesta gratias agit: eos qui cum 
Scipione venerant, non tam ad bellum quam ad _ belli pramia hor- 
tatur: ipsi autem socero et classicum et pretorium attribuit, *7om- 


42 Forte, crudelitati.—43 Lege, superioris.—44 Lege, victos.—45 Lege, re- 
versuris.—46 Lege, concione.—47 Forte, omnisque cum. 


Delph. e¢ Var. Clas. Ces. 6A 


1842 J. CELSI COMMENTARIT 


nesque ut eum et honoris et imperil participem facit; duobus tamen 
exercitibus conjunctis, nemo erat qui de victoria dubitaret: usque 
adeo, ut jam omnes de premiis deque honoribus: denique quod 
stultitiam omnem supergreditur, de ipsius Casaris sacerdotio inter 
se non sine contumelia patricii litigarent: sed aliud illi, Cesarque 
cogitabat, atque aliud fortuna preparabat. Et Pompejus quidem 
solitis artibus bellum trahere, cunctando victurus, caperat con- 
silium utile ; sed suorum impetu discussum et ineflicax: milites ad 
labores nati, otium ferre non poterant: socii patrie desiderio impa- 
tientes erant more: principes **duas ambitionem in prorogando im- 
perio arguebant. Tot vocibus consiliisque superatus, unus omni- 
bus cessit invitus, et raptanti omnia fortune meestus freena laxavit, 
decrevitque pugnare. *°Ad hec tamen rem trahebat, nam quod 
quisque *°volens facit quoad potest differt. Czsar dilationem 
oderat, nec S'superabat tamen posse Pompejum ullo ingenio ad 
pugnandum induci: hac difficultate perplexus utilissimum_ belli 
genus elegit, ut motis castris in perpetuo motu esset, neque unquam 
amplius quam unum diem uno agerent in loco: hoe sibi consilium 
non una ratio °*surgebat: noverat exercitum suum fortem dura- 
tumgue Jaboribus, Pompejanum ‘verbo molliorem versatum in 
5+verbibus, [204] et discursibus insnetum: itaque circumducendo 
illum posse fatigari: se praterea mutatione locorum quod frumenta 
jam in agris essent, victurum *Surbibus exercitum confidebat: illa 
autem spe potissimum movebatur, si forsitan se vagante hostis 
etiam moveretur et sic inter eundum casus aliquis atque occursus 
exoptate pugne tribueret facultatem. Et his omnibus hoe ulti- 
mum evenit, ut sine ampliori discursu pugne daretur occasio. Dum 
enim castra moturus ut decreverat, signum dedisset itineris, et jam 
tentoria vellerentur: ecce jam mota Pompeji castra conspiciunt, 
qui ut diximus victus omnium vocibus suo ‘obico aliena consilia 
sequebatur, et assumpta ut fit multorum hortatibus fiducia, paulo 
ante eum dieni in consilio dixerat eventurum, ut ante congressum 
exercitus Cesaris vinceretur; quibusdamque mirantibus, ‘’abdi- 
derat non se vestium increbulem prima facie rem videri. Debine 
latius ingressus, exposuit, cum equitatu abundarent, circumveniri 


48 Forte, ducis.—49 Forte, Adhuc.—50 Forte, nolens.—51 Forte, sperabat. 
—52 Lege, suggerebat.—53 Forte, vero.—54 Forte, urbibus.—55 Videtur re- 
ponendum commodius.—56 Forte, rejecto, aut repudiate, aut simile quid,— 
51 Lege, addiderat, non se nescium, incredibilem, 


DE VITA JULII CESARIS. 1843 


omnes Czsaris copias esse perfacile ; idque sibi maturo consilio 
_jam provisum : que cum pluribus verbis explicuisset: Labienus in- 
cepit, et Pompeji sententiam atque potentiam laudibus ad celum 
ferens, et Cesaris imbecillitatem oratione deprimens insolenti : 
‘ Noli,’ inquit, ‘o Pompei, noli inquam opinari hune exercitum illum 
esse qui Galliam Germaniamque perdomuit: omnibus interfui, et 
quid loquar scio: non est ille, mihi crede: major pars bello periit 
diuturno: moriuntur in preeliis, non nascuntur homines: multi 
domum rediere, multi in Italia sunt relicti, multi proxima autumnali 
pestilentia, relique his ad Durachium preeliis sunt consumpte. 
Denique ille veteranus exercitus mille modis evanuit: nomen durat, 
milites non supersunt: hic autem quem videtis, ex **dilecto novo 
-cisalpine Galliz, [205] et pars major ex Transpadanis constat.’ His 
dictis ne quid deesset insaniz, juravit se nisi victorem nunquam e 
prelio reversurum: czterosque ad idem jusjurandum verbis inci- 
tavit: nec minus exemplo Pompejus, dictum jaudans, juransque 
similiter: sic omnes igitur juraverunt, ut necesse *°fuit multos esse 
perjuros: ingenti gaudio tanquam feliciter rebus gestis nec minori 
spe, e consilio discesserunt, Juramentum tanti ducis de tam magna 
re °velud aram victoriz tenentes. Digressi autem e consilio, non ita 
multo post ut diximus in aciem sunt progressi; quos ubi Cesar tum 
ipse etiam castra movens advertit in eum locum descendisse, ubi 
zquo Marte certari posset, substitit; et conversus ad suos; ‘ Non 
est,’ inquit, ‘ modo amplius de itinere sed de preelio laborandum : 
adest eece nobis occasio quam semper optavimus pugnandi, et 
finem laboribus imponendi:’ hee dicens instruere acies ceepit, omni 
cujus erat “'potissimus militari arte: suosque interim °admovere, 
ne se a multitudine hostium circumveniri sinerent: sive id quod 
Pompejus in consilio dixerat erupisset, sive id futurum animo, 
63presagio concepisset : omnibus jubens ne injussu ejus inciperent : 
se in tempore quid agendum esset signo indicaturum: circumire 
inde acies, et animos verbis accendere, virtulemque insitam excitare 
commemoratione erga illos semper optima ac benefice °volun- 
tates inter alia non omisit, se omnibus modis pacem quesivisse ; et 
humilius forte etiam quam deceret. Nominavit, per quos de pace 
Pompejum aut Scipionem interpellasset, ut publice etiam * Tampsi 


58 Lege, dilectu—59 Forte, fuerit.—60 Lege, velut arrham.—61 Lege, pe- 
ritissimus.—62 Lege, admonere.—63 Forte, presago, aut animi presagio.— 
64 Lege et distingue: voluntatis, Inter alia. 


1844 J. CELSI COMMENTARII 


amnis ad ripam “de eodem nutenque ultro citroque legatis agere 
voluisset: atque hee omnia non metu aliquo, sed pictate ; [206] ut 
civili “sanguinum parceretur, ex adverso autem quam superbe, 
quamque impie vel neglecte petitiones suz, vel telorum etiam im- 
missione repulse, magnam nobilibus animis indignandi materiam 
prebuissent: his explicitis, obsecrantibusque militibus, pugne sig- 
num dedit. Erat forte in exercitu Crastinus, qui priori tempore 
honesto gradu sub Cesare militasset, tune vero non militia sa- 
cramento, quo solutus erat, sed jure quodam amicitiz evocatus 
aderat, vir bellica virtute memorabilis: hic Czsaris concione 
intellecta, et signo preelii audito; alacri vultu ac voce: ‘ Se- 
quimini me,’ inquit, ‘manipulares olim mei, et imperatori vestro 
quam debetis operam exhibete: ultimum hoc preelium est: quo per- 
acto ille-suam dignitatem, nos nostram recuperabimus liberta- 
tem.’ Dehine versus in Casarem: ‘ Faciam,’ inquit, ‘ imperator 
hodie; unde vel vivo mihi vel mortuo gratias agas:’ hee dicens 
primum in hostes impetum fecit: eumque dilecti milites circiter 
centum viginti voluntarie prosecuti sunt. Fuerat ut aliqui tradi- 
dere (nec dissimile veri est) ©’quidam utriusque in ipso pugne prin- 
cipio pius torpor, qui strictos jam gladios contineret: nempe cum 
germani suos fratres ab adversa acie, parentes filios, et parentes filii 
viderent: donec Crastinus hic precipitanti rabie vocem tolleret 
pilumque torqueret: ita preelium ceeptum est. Quod nisi unius 
furor homines “micuisset, poterat fortasse ducibus ipsis patientibus, 
citra Romani imperii bumanique generis excidium, mutua pietate 
componi: sed proh ©dulor, inventus est, qui Cesare ipso diffe- 
rente, properaret, neque ipse tamen tanti mali auctor abiit immu- 
nis: infixo in os gladio inter cadavera mox inventus atque recog- 
nitus: notatumque, oris vulnere oris impetum punitum ultione 
justissima, [207] Concursum est in campis Thessalia, quos 7°Phi- 
lippos vocant: illum sibi locum, Rome invidens fortuna delegerat, 
ubi ab hostibus invictas Romanas opes manibus Romanis everteret, 
imperiumque supremum irreparabili clade protereret. De numero 
copiarum Jonge aliter narrant auctores: in magnitudine periculi 
omnes consonant: plena omnia sunt lamentis: et qui minorem nu- 
merum dicunt, addunt tamen * nostri immensum quidam lector 
possit mente concipere. Annei quidem Flori, qui hance rem ele- 


65 Forte, de mittendis.—66 Forte, sanguini.—67 Forte, partis.—68 Lege, 
miscuisset.—69 Lege, dolur.—70 Lege, Philippicos, aut Philippeos. 


DE VITA JULII C&SARIS. 1845 


gantissima brevitate perstrinxit, verba sunt hee: ‘ Nullc umquam 
loco tantum virium populi Romani 7‘fortuna vidit 111C. et amplius 
milia bellatorum hic illic, preter auxilia ’’regium et senatus. 
Idem: ‘Si belli, inquit, ‘ duces inspicias, totus senatus in partibus: 
si exercitus, hine undecim legiones, inde decem et octo, flos omnis 
et robur Italici sanguinis: si auxilia sociorum, hine Gallici Germa- 
nique dilectus, inde Dejotaras, Ariobarzanes, Tharcondimotus, 
73Corintus, 7*omni Dracie, Capadocie, 7°Ciciliex, Macedoniz, 
Grecie, Atholiz totiusque robur Orientis.’ Acies magno utrinque 
ordine steterant: duces nescio an “omni supremi qui umquam 
arma tractaverint, nec excipio Africanum atque Hannibalem: nam 
quis horum utriusque seu victorias ne dicam bella dinumeret, seu 
rerum 77magnitudine metiatur? mirum tamen dictu, quoniam Pom- 
peji ardor atque impetus, vel etate vel presagio quodam ac fortune 
varietate 7$lucesceret: ut qui eum cerneret 7?quid jus potius quam 
Pompejum crederet: quo mirabilior mihi est ille totiens petite 
pacis contemptus atque illa spes victoria: sed et ipse tamen suos, 
partim magnifica, [208] partim ®°miserabilia ore cohortatus est ; 
descenditque in preelium, mundi partem maximam secum trahens. 
Fuit autem inopinus ac mirabilis pugne finis: nam cum aliquamdiu 
zequis viribus hinc inde dimicaretur, Pompejus **multitudine fisus, 
ut dictum est, ad circumveniendum Cesarem equitatum effunderet : 
ab utroque cornu Cesar suis equitibus quos intentos in hance rem 
fecerat, subito signum dedit, qui dicto citius in effusos facto impe- 
tu vere illos effuderunt, et vertere terga coégerunt. Secuta est 
equitatum vis ardentissima legionum, adeo conglobata ut quasi 
una manus omnium videretur: sic omnes simul et °*ferine cernere 
et urgere, ut sustineri virtus tam unita non posset: accessit et levis 
fragor ac strepitus armature, magni denique instar exercitus. 
Cesar ipse ubique presens utrumque siimul exhibens, et fortissimi 
militis, et summi ducis officium, et feriens et exhortans; due ex 
omnibus illius per omnia discurrentis, atque omnibus occurrentis, 
voces adnotate, memorizque mandate sunt: ferox altera, sed ad 
vincendum utilis: ‘Miles faciem feri:’ altera autem pia, licet ad 


71 Florus addit, tantum dignitatis——72 Regum et senalus: sic Florus.—73 
Cothus est in Floro.—74 Lege, omnis Thracie.—75 Lege, Cilicie.—76 Forte, 
omnium.—i77 Lege, magnitudinem.—78 Forte, senesceret, vel languesceret.—79 
Forte, guidvis.—80 Forte, miserabili oratione.—81 Lege, multitudini.—82 
Forte, ferire cerneres, 


1846 J. CELSI COMMENTARIT 


jactationem compositam *Florens dicat: ‘Miles parce jam civi- 
bus:’ illa enim vincere satagentis, hac vincentis seu jam victoris et 
miserantis vox fuit: illa in medio **preelio ardore; hae jam victis 
et in fugam versis hostibus usus est: ille etiam pia voci consen- 
taneus actus fuit, quod cuilibet suorum uni hostium quam optasset 
vitam dare permisit: nec minus ille, quod in tanto conflictu nullus 
inyentus est nisi armatus in acie cecidisse. Pompejus turbatus ac 
territus suorum ordinibus, tante ruinzee molem nec sufferre valens 
nec attollere; abjecit pondus imperii, seque fuge tradidit, non tam 
vivere cupiens, quam metuens mori, [209] ne secum totus exercitus 
moreretur: quo submoto, **ne amplius in acie stetit: documentum 
ingens, non semper preelium esse victoriam: cum ut apud serip- 
tores constat, nil *°Pompeji magni quam suorum nocuerit multi- 
tudo: non minus tamen arbitror nocuit indigesta varietas, que per 
unum fraenari et regi nulla potuit ratione: hee Thessalianice pug- 
nz finis fuit, ut etiam et Pompeji, ne in suum dedecus paucos vite 
dies *7egerat, longamque gloriam brevi spatio dehonestaret atque 
pollueret: sed sic *essent res humane: nil tam altum quod non 
®°posset deprimi, nil tam clarum quod non valeat obscurari. Ita- 
que tempestiva morte nihil melius: sed de hac postea. Nune 
revertor ad Cesarem: parta ut dictum est victoria, cum et Cesar 
castra hostium cepisset et Pompejani aliqui in montem castris 
proximum effugissent, studiose egit cum militibus, ne in predam 
intenti tempus labi sinerent, quo major negligeretur occasio, quod 
cum *°obtinuissent, montem circumvallare disposuit: hostes monti, 
quod inaquosus erat, diffidentes, °‘abire: quod Cesar intelligens 
trifariam partitus est copias, ut pars in suis, pars in Pompeji castris 
ad custodiam resideret, pars expeditior secum iret ad hostes prose- 
quendos: quos. cum non longo °*discursu spatio prope esset ut 
attingeret, illi in montem alium conscenderunt, cujus ad radicem 
fluvius labebatur. Czsar illic eos obsedit, ac militibus, quamvis 
diurno labore fatigatis, et lassitudo requiem, et nox proxima sua- 
deret; persuasit tamen ut quietis immemores novum susciperent 
laborem, et munitionibus interjectis fluamen a monte secernerent, 
quo nocturna clausis preriperetur aquatio: quod cum factum 
esset, territi deditionem per nuntios petiere, “aliquid senatorii ordi- 


83 Lege, Florus.—84 Lege, pralii.—85 Lege, nemo.—86 Lege, Pompejo 
magno.—87 Forte, ageret.—88 Forte, transeunt.—89 Lege, possit.—90 Lege, 
obtinuisset,—91 Lege, abicre.—92 Lege, discursus.—93 Forte, aliquibus. 


DE VITA JULII CHSARIR. 1847 


nis **fugam per noctem clam delapsis. [210] Diluculo igitur Cesar 
hostes e monte descendere, atque ad terram omnes arma projicere 
cum jussisset, cupide obtemperatum est; tensisque ad eum palmis 
affusi et gementes veniam petiere: jussos assurgere nihilque metuere, 
**yussit incolumes, ut non modo in corpore sed neque ulla in re de- 
trimenti aliquid paterentur: vetitis militibus aut quemquam ledere 
aut ilorum quidquam omnino concupiscere: profecto aliquid inter 
hance, transfuganique ejus Labienum, interfuisse, °facile ac prop- 
terea discretio est. Cesar lassitudini militum compassus, suz vero 
negligens quietis, legiones que secum fuerant, ad castra que ?’vim 
passuum a tergo aberant, redire pracipit, ut quiescant: °%eos non 
que in castris remanserant ad se venire imperat, ut laborent; cum 
quibus eodem ipso die Larissam pervenit, qua jam Pompejus fugi- 
endo transierat: ubi reditum est in castra, facta casorum ratione 
deprelhensum est de legionibus atque equitatu Pompeji Xv. milia 
cecidisse: nam externarum gentium et auxiliorum, que de toto 
Oniente convenerant, innumerabilis strages fuit, qui vagi et inermes 
*°fuit nullo ordine, ad *°°societatem cedentium suut oppressi: quo 
die prospiciens Cesar adversarios cvesos atque obtritos campis hoe 
adverbium traditur dixisse: ‘Hee voluerunt: tantis rebus gestis 
Gajus Cesar condemnatus essem, nisi ab exercitu auxilium petis- 
sem.’ Eorum vero qui deditione in potestatem ‘Cesar venerunt, 
numero XXIIII. M. et eo amplius fuisse compertum est: capta quo- 
que signa militaria CLXxx. et *LVIII. aquilz: inter casos fuit 
Crastinus, ut dictum est, ardentissime dimicans, quem Cesar eo 
prelio mira virtute rem gessisse, et de se optime meritum pre- 
dicavit. [211] Atque ita ut predixerat vel mortuo gratias egit. 
Periit et Domitius is, qui ad *Confinum captus fuerat ac dimissus : 
de parte Cesaris nonnisi ducenti milites sunt amissi; centuriones 
triginta viri excellentes: mirum dictu Romanis ab utraque parte 
pugnantibus eam fuisse caedis imparitatem: sed Pompejum sua illa 
jam vetus fortuna reliquerat. Hoc loco non videtur pretereunda 
silentio laudatissima illa Ceesaris virtus, modestia, cujus et Plinius 
Secundus, et Seneca, multique alii meminere: nempe cum inter 
alia in Pompeji castris scrinia invenisset epistolarum ad Pompejum 


94 Lege, fuga.—95 Forte, dimisit.—96 Credo alludere ad captivos a Labie- 
no necatos: sed videntur corrupta: forte, facilis propterea.—97 Lege, vi. milia. 
——98 Lege, eas vero, que.—99 Forte, fugerunt.—100 Lege, satietatem.—1 Forte, 
Cesoris.—2 Lege, viiL—3 Lege, Corfinium. 


1848 J. CELSI COMMENTARII ° 


a principibus directarum, ex quibus elici posset, quid contra se 
quilibet sensisset, quod ad rationem nondum finiti belli prodesse 
potuisse non est dubium, nec epistolas legi, nec aperiri scrinia pas- 
sus, bona fide sicut erant obsignata et intacta combussit: et raro 
licet ac modice solitus subirasci, satius duxit ire, ne ad se accedere 
posset, occurrere, et opponere illi ignorantiam offensarum, quam 
presentem rationem moderari: mirum genus clementiw, et omni- 
bus victoribus recto sub judice praferendum: penitusque ab 
Alexandri Macedonis consilio diversum, qui non solu ultro oblates 
hostium epistolas non combussit, sed quod certissimi sunt auctores, 
suorum litteras callide perquisivit, cognito eorum de se judicio 
supplicium meditatus; quamquam quid Alexandrum nomino, om- 
nium fere hominum consilia hac de re paria et Alexandrea potius 
quam Cesarea esse quis dubitet?) Profecto ut in multis in hoc 
quoque unicus Cesar est: sed Pompeji fugam prosequor, 

Pulsus ergo Pompejus, per Thessalicas sylvas uno equo, per 
#Egeum pelagus una navi fugiebat. Romani imperii pudor ingens, 
quod ille nutu rexerat: sed sic est, res hominum non stant: et quo 
‘minor est altitudo; [212] eo gravior ruina: sic Lesbon insulam 
adiit, ubi sua amantissima conjux erat; receptoque carissimo pig- 
nore illic deposito, a tergo sibi metuens mox discessit: donee qui- 
busdam suorum ¢assecutus, in infami seu insula Cilicum, seu 
scopulo deliberabundus substitit, an in Africam, an in Egyptum, 
an in Parthiam navigaret. Et cum pronus esset in Partbias, rursus 
consiliis suorum victus in Zgyptum flexit: quodque in consiliis 
crebrum est, illa sententia superavit, qua deterior nulla erat: 
hempe cum ab eo rege 7qui tutor a senatu datus regnum 
summa fide servaverat, et paterna pietate restituerat, et pa- 
termi jure hospitii et sui in illum meriti, auxilium  petiturus 
infaustam puppim ad littus *£gyptum appulisset; cognito tanti 
viri solitario adventu rex impabes Ptolomeus, ex illius habitu for- 
tunam conjectans, et subita re turbatus ; dum tumultuario consilio 
quid agendum esset quereret, consultore, siquis fuit honestior, 
spadonum vilissimorum hominum sententia, superato; seu metu 
Romanorum ut se excusantes post dicebant, seu sola perfidia ac 
contemptu ejus, fidem spernere et captare gratiam victoris, ac for- 


4 Lege, victoriis—5 Lege, major.—6 Lege, assecutis.—7 Forte, cui.—8 Lege, 
Agyptium. 





DE VITA JULIL CESARIS. 1849 


tune obsequi definitum est: missique carnifices, qui e navi in 
°staphan sub pretextu procellosi littoris cum paucis exceptum, ut 
ad regem duceretur, interficerent. O fortuna hominum, et rerum 
exitus prosperarum: sub filii atque uxoris et amicorum oculis cru- 
deliter interfectus est gladio Achill sevissimi hominis atque Sep- 
timil viri immanissimi, olim sui, tune regii militis, sui autem deser- 
toris : pudor inexpugnabilis: Romaaum civem, ad Romanum 
principem trucidandum, sic Agyptii et obsceeni regis imperio 
paruisse. O quanto erat honestior casus! nisi Romava manus 
intervenisset: sed lane malorum seriem fortuna texuerat, necubi 
civilis deesset insania: [213] si ad Indos pergeret Romano reor 
gladio pereundum erat: corpus ejus in undas abjectum caput re- 
servatum pio victori munus impium, donum donatario indignum 
sed donante dignissimum: navis in qua uxor erat et filiis fuga 
evasit, aliquot aliz capte, crudeliterque habita: captus et Lentu- 
lus ac perductus ad regem; et in custodia enecatus: his Pompeji 
quidem sed non belli civili exitus fuit. 

Cesar vero post victoriam Pompeji vestigiis insistens, quod pau- 
citas fugam clandestinam faciebat, incertis indiciis in Asia per- 
rexit: ut illud nullo modo siluerim, quod dum premissis legionibus 
ipse per Hellespontum victor nulliusque jam metuens, unico par- 
voque navigio trajiceret, et forte L. Cassium partis averse ducem 
cum decem magnis navibus obvium habuisset: ubi nemo alius non 
timuisset, iste ultro accessit, hortatusque ad deditionem, atque 
obedientem et ad se suppliciter venientem cum tota classe suscepit. 
Tantum Cesaris nomen erat, ut ubique potens, ubique comitatus 
et magnis circumvallatus ‘°exercitus crederetur. Supplice ergo 
suscepto, suum iter egit, atque Ilion sue ‘‘urbis originem invisit, 
ut quidam prodidere: ibi audiens apud Ciprum insulam visum esse 
Pompejum, cogitansque id quod erat, in Agyptum ire, quod et 
familiaritas regis et regni oportunitas suggerebat: cum paucis et 
*Hodiis navibus, pauloque amplius ‘quod inde peditum, et non- 
nisi DCCC. equitibus insecutus, eo quod ceteri fere omnes, et vul- 
neribus et morbis et lassitudine tenerentur, Alexandriam venit: 
fixus, et gestarum rerum et nominis sui famam magui instar eXer- 
citus sibi fore, ut ubique cum paucis etiam tutus esset: qu pene 


9 Lege, scapham.—10 Lege, exercitibus——11 Lege, urbem originis.—12 Lege 
Rhodiis—13 Lege, quam 111, mil. 


18590 J. CELSI COMMENTARII 


eum spes fefellit. ‘*Pridem quidem adventu de Pompeji morte 
certior factus, [214] aliquantisper hiesit in littore: ‘dum interea 
missum sibi a rege per Theodotum praceptorem suum qui cum 
Photino ejus cadis hortator fuerat, Pompeji caput atque annulus 
offertur, ingemuit Caesar et lacrymas fudit, tanti viri et tanta sibi 
olim familiaritate conjuncti ‘Scasus miseratus: simul illud intelli- 
gens cede illa non sibi regem gratificari voluisse, sed fortune, in 
se idem si sors tulisset ausurum. Debine in terram egressus, et 
ingressus Alexandriam, exceptus est tumultu et clamore militum 
gravi, quos illi urbi rex preesidii gratia dimiserat, querentium '’pri- 
mi Romanis ‘®fastibus regiam majestatem: quo compresso,’ quoti- 
die motus alii atque alii oriebantur, '?quo ex ordine prosequi, otiosi 
sit: quibus Cwsar in sua opinione firmatus, non sibi Pompejum 
pertisse, sed regi; ad se statim legiones quas ex Pompejanis militi- 
bus conscripserat evocavit: mille interea tumultus et insultus, vix- 
que aliud tempus periculosius egit Caesar: nusquam magis_ illi 
necessaria virtus fuit, *°sine qua eum et gestarum rerum memoriam 
non juvisset. Achillas regius prefectus hausto Pompeji sanguine 
*eburus, jam Cesaris sanguinem sitiebat: et collecto exercitu xx. 
armatorum **victori quoque moliebatur insidias: a quo jussus ex- 
ercitum dimittere, non modo non paruit, sed palam rebellis aciem 
pugnaturus instruxit: in quo quidem preelio, cum classis regia, que 
tune casu in terram subducta *exureretur, flamma proximis tectis 
illapsa, illam Philadelphi bibliothecam famosissimam **assumpse- 
rit: in qua erant librorum milia, alibi quadraginta, alibi quadrin- 
genta reperio, et est plane similis syllabarum sonus numerus longe 
dissimilis. [215] Ita ignis adhuc ambiguo bellorum exitu de libris 
immeritis triumphavit, non *Smodice studiose posteritatis incom- 
modum, tot nobilium ingeniorum monumenta uno incendio confla- 
grasse. Multa ibi preterea nunc terrestria nunc navalia fuere 
certamina, et civile bellum *°Zgyptum sibi absente altera parte, 
suscepit: cujus ducem ipsa peremerat: horum certaminum in uno 
cum augusti essent *’additus unius classis ad alteram aliquamdiu 
dilata res est, unaquaque partium alterius transitum expectante: 
quod scilicet ejus qua primum transiret deterior conditio, quod 


14 Forte, Primo.—15 Lege, cum.—16 Lege, casum.—17 Lege, premi.—18 
Lege, fasctbus.—19 Forte, quos.—20 Forte, sine qua eum gestarum rerum me- 
moria non juvisset.—21 Lege, ebrius.—22 Adde, milium.—23 Adde, erat.—24 
Forte, consumsit,—25 Lege, modicum.—26 Lege, Agyptus.—27 Lege, aditus, 


DE VITA JULII CHSARIS. 1851 


explicari ex incommodo inter angustias non **posse, omnino expe- 
ditior pars altera videretur. Erat classis Rhodie prafectus 7?Heu 
fravor, et disciplina rei bellice et virtute animi Romano similior 
quam Greco, hic dilationem videns, et causam dilationis intelli- 
gens, sic Cwsarem alloquitur: ‘Sentire mihi videor consilium 
tuum, Cesar: dubitas ne si heecvada primi ingredimur ante cogamur 
in prelium, quam reliqui sequi possint, atque ita iniquo Marte 
pugnemus: sed mihi curam, Cesar, linque: non te fallam, ego 
hostium impetum sustinebo dum comites consequantur, hos Egyp- 
tios contra nos ex equo stare, et hee gloriari posse, doleo graviter 
et indignor.’ Delectatus Cesar viri animo, laudavit hortatusque 
est. Cum vero rumores nondum Romanis noti in exercitu hostium 
crebrescerent, e Syria atque Cilicia adventare Cesaris legiones: 
sollicitiores solito A.gyptii instructa classe commeatibus insidiaban- 
tur: quod audiens Cesar, eo classem dirigit: in qua Rhodius 
Euphranor ut promiserat primus pugnam iniit, semper vincere 
solitus: sed fortuna eum quod de multis facit in fine reliquerat, 
quamvis et tune etiam vicit, nam et obviam *°navium fregit et 
demersit. Et dum animosius aliam perurget, nullo opem ferente, 
seu quod virtuti ejus adeo **viderent, [216] ut crederent auxilio 
non egere, seu quod potius reor, metu illos detinente, vincendo 
atque insequendo deperiit **unius, et bene geste rei laudem adep- 
tus est mortem. Erat apud Cesarem Ptolomeus, quod %%pleris 
natura evenit, ewtate puer, calliditate senex ac nequitia, erat autem 
forte sperans gratiam Cesaris Pompeji morte promeruisse: huic 
bellum eo tempore cum Cleopatra sorore erat et conjuge, quam 
quidam in carcere tunc fuisse confirmant: sed ubicunque esset, 
constat eam ad Czsarem penetrasse, seque ad ipsius genua proje- 
cisse, orantem ut ei partem regni restituere juberet, ut communis 
testamento patris cautum appareret, et petitio justa erat, et insignis 
forma **Audito ejus imperio et Cleopatram simul timentes et Ce- 
sarem, nec jam more locum esse extimantes, ad apertam *>viri 
conversi, nocte proxima iljum intra regiam obsederunt. Fuit tune 
maxime virtute opus eximia, que tot hostium tota nocte cum pau- 
cis impetum tolleraret, incendioque propelleret vicinarum edium: 


28 Lege, posset.—29 Lege, Euphranor.—30 Lege, navim.—31 Lege, fide- 
vent.—32 Lege, unus,—33 Forte, plerisque.—34 Aliquid deest.—35 Forte, 
vim, 


1852 oJ. CELSI COMMENTARIL 


fama est timuisse hostes, ne una cum Cesare inter tenebras oppri- 
merent suum regem, quem salvum cupiebant, ut *°qua potestate 
pueri ad scelus abutebantur, sicut nonnulli nostra faciunt etate; 
eamque salutis causam extitisse: ipse autem se in urbe parum tu- 
tum sentiens, improvisus Pharon pene insulam occupavit, ut loco 
saltem tutior aliquantulum quiesceret, quodque, otii ubi aliud 
adesset, inter bella cupidissime *’facturabat lectioni ac scripture 
operam daret: neque tamen diuturna respirandi contigit facultas. 
Inimici enim potentiam Cesaris quasi fulmen horrebant: et quod 
multis accidit, periculum metuentes, periculum maturabant: sem- 
per ergo consilia, semper arma, semper insidias agitabant. [217] In- 
terim vero, credo *%ego hostium suggestu legati Alexandrini ad 
Cesarem venerunt regem suum reposcentes: quibus ille facilem 
?prebuit. Cum vero dimittere eum vellet, ille versutissimus ac 
fallacissimus puer, et suorum similis, fictis cum lacrymis Cesarem 
precabatur ne id faceret: neque enim regnum sibi esse Cesareo 
carius aspectu. Quod Cesar audiens, inhibitis lacrymis solatus est 
puerum. ‘Et si hune,’ inquit, ‘quem pretendis, animum habes, 
cito ad me reverti et mecum esse poteris: nunc vade et tuorum 
desiderio satis fac: teque hortor et admoneo ut amicitiam Roma- 
nam plus quam arma experiri velis:’ sic *°ad munitum dimisit. 
[lle velut ferox belua vinculis emissa, totis mox regni viribus contra 
Cesarem conspiravit: ut satis ostenderet, se primum pre gaudio 
Jacrymatum: pene lati hoc eventu erant Cesaris amici, tantam sibi 
facilitatem ac clementiam esse damnosam, quod tam cito regem, 
quem in potestate haberet petentibus remisisset, ut *‘superbia ho- 
nitas probati ducis puerili versutia **placeretur: quasi vero hoc 
Cesaris bonitate sola, non “alitiore consilio gestum esset, ut et rex 
presens inciperet suis esse contemptui: multa enim desiderantur 
absentia et presentia contemnuntur: et Alexandrini cognito nihil 
eis sui *regni adventu accrevisse, nihilque digressu ejus decrevisse 
Romanis, jure consternarentur: nil enim magis animos populorum 
dejicit quam subjecta oculis sui superioris inertia. Czterum con- 
tra hunc motum Cesar solita virtute consurgens, cum eruptione 
hostium repentina, ad classem suam transiturus in naviculam con- 


36 Lege, qui.—37 Forte, factitabat.—38 Puto, Ptolemei.—39 Adde, se.— 
40 Lege, admonitum.—41. Adde, nimia,—42 Forte, eluderetur.—43 Lege, al- 
tiore.—44 Lege, regis. 


DE VITA JULII C&ESARIS. 1853 


scendisset; utque in tali periculo fieri solet multorum aggestu aut 
impulsus, [218] aut alveo obruta demersus in pelagus, per ducentos 
passus enavit ad propinquam navim. Sunt qui paludamento in 
fluctibus dimisso, enatasse illum dicant: idque seu fortuitu seu 
consulto, ut hostes in illud sagittis ac lapidibus intentos faceret. 
Sunt qui paludamentum mordicus tenens, ne hane quidem glori- 
andi materiam hostibus reliquisse *Sconfirmissent: hec vulgatior 
et certioribus testibus suffulta sententia est: nam de eo nulla dubi- 
etas, illum sinistra manu *enavisse, ne libellos, quos ea gestabat, 
maris aqua perfunderet. Mox exceptus a suis nil moratus, sed 
*7familiaribus illa sua celeritate ac felicitate versus in hostes, incre- 
dibile, quam subito classem regiam oppressit *accepit. Periit 
hoc congressu Theodotus totius mali artifex commenti, omnesque 
simul Pompeji interfectores interfecti. Photinus et Ganimedes 
evasisse videbantur, sed in fuga ipsi etiam misera morte deleti 
sunt: nec minus *’intra bellum erat. Alexandrinorum castra celso 
loco posita expugnari sine magno militum periculo non poterant. 
Sollicitus hac de re Cesar, advertit summum castrorum locum 
vacuum derelictum, eo quod suapte natura tutus videretur, omnes- 
que vel pugne vel spectaculi voluptate ad infima descendisse: ire 
illo aliquot cohiortes jubet et occulto ambitu pervenire, prefecto 
his Curpheleno forti viro et bellandi gnaro: quod cum factum esset 
locus pene *°nullus defensoribus, >*‘ex his ipsis territis, repente cor- 
ripitur; et clamore sublato, et qui infra erant solito acrius pugnan- 
tibus, totis castris sine **deletu exitus fuga fit, et hinc quoque aliis 
super alios ruentibus, strages ingens xx. M. hostiumy hoc preelio 
cwsa sunt: XII. M. dedita, cum Lxx. longis navibus: ve ex victori- 
bus periere. Rex ipse castris effugiens in scapham conjectus, [219] 
et urgentibus qui evadere simul festinabant in mare dejectus; non 
ad suos ut Cesar, sed ad pisces et ad fundum abiit: atque impul- 
sum fluctibus cadaver inventum in ripa, et loricz aurez indicio 
cognitum: sic puerilis fraus in ipso flore nequitiz extincta. Sic 
et aliud agens Cesar, generi ultor effectus, et illius magni viri ma- 
nibus nocentissimorum hominum sanguine parentatum est. 

Posthee Alexandriam victor Cesar ingreditur, tanta omnium 


45 Lege, confirment.—46 Deest, elata.—47 Forte, familiart.—48 Lege, ac 
‘cepit—49 Lege, in terra.—50 Forte, nudus.—51 Lege, et his ipsis.—52 Forte, 
delectu. 


1854 J. CELSI COMMENTARIIL 


civium reverentia, tanto honore, quasi non ad domandos sed ad 
liberandos advenisset: sic *%ab initis armis, et id genus vestis 
induti, qua placare iratos dominos, precarique veniam solebant; et 
ferentes sacra, quasi Deo cuipiam obviam egressi, seque et sua 
urbemque ipsam ei supplices dedidere: tanto insuper **gaudio, 
ducem sunm e tot insidiis tantisque periculis cum salute et gloria 
evasisse cernentium, ut undique cumulatum dies ille prastantissimo 
imperatori fructum virtutis attulisse videretur: tum de regno dis- 
posuit: veritusque illud in provinciz formam °‘‘redigisse, ne 
quando forte propter opulentiam regionis preeses animosior eo 
missus novandarum rerum materiam inveniret, Cleopatra, cujus 
blanda consuetudine tenebatur, et cui jure etiam debebatur, *°nec- 
dum et minori ejus fratri sceptrum dedit, quum major male 
monitus ejus audierat: minorem filiam Arsinoén regno eduxit, 
ne forte rebus adhue teneris, pretextu illius puella, quod aliquam- 
diu fecerat Ganimides, novi motus per alium orirentur: aliquot ibi 
s7preeterea liquit, idque alto consilio, ut quod statuerat firmum 
esset, quod nee antiquitas *Spuris, nec civium amor Caesarem 
amantibus prestare poterat: et gloriosum esset nomini Romanorum, 
reges ab eis °°fit eorumque pre teneri, si in fide mansissent; alio- 
quin posse si rebellassent eisdem ipsis [220] que ad eorum custodiam 
data erant auxiliis contineri. Et gestorum per Cesarem in Agypto 
hee ni fallor summa est. 

Ex £gypto Cesar in Syriam venit ad laborem natus nec °°Cesare 
sciens nec quiescere: euntem nuntii ex Italia assequuntur, littera- 
que Roma reddite : omnium sententia una erat, multa et in urbe et 
in “'Italiam perperam agi; quod pene °*necessarie absentibus con- 
sulibus ac senatu ; ©'multa populo per tribunos militum contentiose, 
multa in exercitu ambitiose atque iguave per tribunos militum non- 
nullos ac prefectos legionum, contraque disciplinam militie a 
majoribus institutam: ex quibus unum omnes concludebant, neces- 
sarium ejus reditum, necessariamque presentiam ; quibus yebus etsi 
merito moneretur, primum tamen arbitrabatur, eas terras, ubi tune 
erat, ordinare, ut tranquillas et imperio obsequentes dimitteret, ne 
diversos actus inculcando, neutrum consummaret. Id vero °'ne 


53 Forte, abjectis.—54 Adde, suworum.—s5 Lege, redigere.—56 Forte, nec non. 
—57 Deest, legivnes.—58 Lege, pueris,—59 Forte, constitui, corumque presidiis 
teneri.—60 Forte, cedere—61 Lege, Italia.—62 Lege, necessarium erat.—-63 
Lege, multa a populo.—64 Videtur dcelendum, ne. 


DE VITA JULIL CZSARIS. 1855 


in Syria Ciliciaque et Asia minore celerrime peracturum confidebat, 
quod nulla ibi belli materia appareret: in Bithinia autem et Ponto 
plusculum negotii superesse, Pharnace rege adhuc regiones illas 
obtinente. Jussis ergo urbanis atque Italis rebus usque ad ipsius 
adventum conquiescere: ipse ccepto festinus itinere Pharnacem 
petit: appropinquanti Dejotarus “Galachiw tetrarcha, licet tune 
de illa litigans; rex autem minoris Armeniz a senatu constitutus ; 
deposito omni ornatu regio, et non solum privati, sed rei supplicis- 
que habitu obviam venit: et cum audientiam meruisset: ‘ Ego,’ 
inquit, ‘ o Cesar non inticior me Pompeio favisse: si erravi, teque 
offendi; veniam peto: eram Cesar et fui semper atque ero fidelis 
populo Romano: “ero in his terris, [221] que nullis tuis preesidiis 
tenebantur, neque de Romanis dissensionibus cognoscere meum 
erat: quid agerem, nisi quod a juventute didiceram, obedire 
S7parentibus.’ Ad hae Cesar: ‘ Multa in te et magna beneficia 
mea, quibus olim consul “teque tuum regnum honestavi, quidem 
minime tibi excidisse debuerant: excusatio autem erroris penitus 
nulla est tam prudenti tamque industrio viro: nosse enim poteras 
et debebas 7qui urbem Romam atque Italiam teneret: ubi ille 
esset, ibi senatum Populumque Romanum, ibi demum esse rempub- 
licam: contra autem quis Leutulum et Marcellum consules haberet, 
quidve inter tam dissimilia interesset ignorare non poteras. Ego 
tamen hance culpam prioribus  beneficiis atque obsequiis tuis, et 
hospitio quod tibi est mecum, et amicitiz antique, et dignitati tuz 
atque etati volens dono: insuper et multorum precibus hospitum 
amicorumque tuorum, qui pro te sepius me rogarunt: de litigio 
autem tetrarchiz in tempore, quod justum videbitur, diffiniam: te 
interea confidenter mecum agere, et regio habitu uti volo.’ His 
dictis legionem unam regis e subditis suis Romano more instructam, 
et quotcunque haberet equites secum ad bellum Ponticum mitti 
imperat. Cumque Dejotharus in omnibus paruisset, et ad ejus 
regiam Cesar more hospitii divertisset, 7“culterque summa diligentia 
fuisset, inventus est, qui Dejotharum coram Cesare accusaret, in- 
sidias illum sibi nocturnas tetendisse : extat elegantissima Ciceronis 
regem defendentis oratio. Czsari Ponticos fines ingresso legatio 
Pharnacis regis obviam venit: ‘ orat ut pacatus ejus adventus sift, 
regem enim prompto animo suis imperiis pariturum : neque indig- 

65 Lege, Galatie.—66 Lege, eram.—67 Forte, imperantibus.--68 Lege, te 
tuumque.—69 Adde, qua.—70 Lege quis.—71 Lege, cultusque. 


1856 J. CELSI COMMENTARII 


num ejus gratia, qui nunquam Pompejo Cesarisque hostibus favis- 
set, quam fautor hostium Dejotharus invenisset.’ Posthee illi 
coronam auream a suo rege transmissam obtulere. Erat Ceesari 
natura, [222] tum rerum tum verborum 7*tonutas multa atque 
mansuetudo, et legatos ad se missos mitissime alloqui; et si uspiam 
errassent leviter admonere, mos illi perpetuus. Itaque legatis audi- 
tis: ‘ Ego,’ inquit, ‘ Pharnaci non infensus, sed propitius advenio, 
modo quod verbis pollicetur rebus impleat:’ atque his dictis leta 
fronte duo verba superaddidit, que mihi ex ipso magnanimitatis 
gremio deprompta videantur. ‘ Videte autem,’ inquit,‘ ne aut mihi 
Dejotharum utindignum venia quod contra me steterit, aut regem 
vestrum adversus me non stetisse, 77seu magnum aliquod benefi- 
cium opponatis: nam neque Dejotharus tantam injuriam, neque 
rex vester tantum beneficium mihi intulit, quantum vos putatis: 
ille quidem prestitit, 7*et offensas meas ut 7*agnoscere possem 
supplicanti, quo mihi nihil est gratius, nihil quod cupidius faciam : 
et publicas libere ulcisci valeam, quod fortasse sic non possem, 
siin me fuissetobsequiosus, privata gratia publicis commodis ut 
solita est obstante: hic autem vester non tam mihi consuluit, cui 
ceelitus de omnibus decreta victoria erat, quam sibi, ne cum aliis 
vinceretur. Quisquis enim contra me venit, haud dubie-victus 
abiit: hive ei igitur quas remittam privatas offensiones nullas ha- 
beo, qui, ut dicitis, nil egit adversus me, publicas remitto: illas 
tamen, que irreparabiles sunt, ut cedes ac vulnera et ludibria 
civium Romanorum: 7°prades et ablata restituere que potest Ro- 
manis pariter sociisque: publicanorum familias, quas per vim 
tenet, emittere ad libertatem: super omnia Ponto excedere statim 
jubeo: si paruerit, tum demum munera ab eo mihi transmissa reci- 
piam: alioquin spes concordiz nulla est.’ Hoe responsum cum 
legati retulissent, Pharnaces nilil verbo quidem, animo autem 
omnia recusavit: sperans Czsaris discessum non posse differri, 
77qui jam publice notum esset multis et magnis ex causis redire in 
Italiam oportere: [223] itaque tergiversari,7*simulari impedimen- 
ta, occupantes fingere, moras nectere, dilationes et nova pacta 
aucupari: Cesar fraudem, nec difficile erat, intelligens ; naturaliter 
insite celeritati, qua sape parvo temporis in spatio multa et magna 


72 Lege, comitas.—73 Forte, ccu.—74 Lege, ut, et dele sequens ut.— 
75 Lege, ignoscere—76 Lege, pradas.—77 Lege, quem jam.—78 Lege, simu- 
lare.—79 Lege, occupationes. 


DE VITA JULII CASARIS. 1857 


confecerat, °°consilii calcar adjecit; et properans que in Ponto 
agenda essent expedire, quo maturius ad Italiam navigaret. Venit 
igitur improvisus atque inexpectatus *'Telam Ponti opidum: venit 
autem quasi fulmen veniens feriensque simul atque abiens; sic ut 
unum ab alio internosci nequeat. Rex subita re perculsus, cum in 
aciem venisset, magno preelio victus est. Tum compositis Ponti 
rebus, et rege ad ea qu se facturum sponte promiserat vi coacto; 
e Ponto totaque Asia discessit. Et hac omnia raptim adeo gesta 
sunt, ut de hoc bello Cesar ipse diceret tria hee verba duntaxat: 
“Veni, vidi, vici:’ quasi victoriam indicans non laborem. Alii 
dicunt dixisse eum: ‘ Veni et ante hostem quam viderem vici.’ Et 
hee quidem duo bella, Lgyptium et Ponticum, quanquam non 
cum civibus gesta, civilibus tamen bellis inserta sunt. Nune ad 
vere, atque undique civile bellum redeat stylus. 

Digressus Cesar ex Asia, ardentissimi spiritus imperator, hyeme 
media et adversis tempestatibus absque ulla intermissione navigans, 
ad x1111. Kalendas Januarii **Lilillum attigit: et quamvis ut dixi 
Romam evocatus, et Rome necessarius, omnia tamen posthabenda 
imminenti bello censuit: quoniam fama erat Pompejanas partes in 
Africa maximis incrementis assurgere: unius ducis in locum duo 
successerant, Cato et Scipio, et civili potenti in Africa coacte, 
externe quoque vires Jube regis *%successerant, et ingentem undi- 
que, quasi de industria, [224] rerum molem fortuna collegerat, quo 
victoriam Cesaris ethceret clariorem, et reges cum civibus misceren- 
tur. Eo ergo cum'venisset, teutoria fixit in littore, ita ut pene undis 
abluerentur, ne quis dubitaret, eum nihil aliud quam transitum 
cogitare, essentque sui omnes heris omnibus parati: et quamvis 
adversantibus undis ac fluctibus, remiges tamen in puppibus detine- 
bat, ne more suo per licentiam vagarentur, sed dicto obaudientes, 
nec querendi usquam essent. Crescebat ergo indies fama hostilium 
coplarum: equitatus infinitus esse dicebatur, **et regionis quatuor, 
Scipionis autem, illi enim Cato cesserat, x. legiones, adhee levis 
armature vis immensa: classis non una, sed plurime ac diverse : 
quibus nuntiis uihil Cesar movebatur, sed ad occurrendum hostibus 
ingenti fiducia aspirabat: quod cum paucis tantum advenerat, non 
sine animi labore augmentum sui exercitus expectabat ; qui diffusis 


80 Lege, consilio.—81_ Lege, Zelam.—82 Forte, Lilibeum.—s83 Lege, acces- 
serani.—84 Forte, regiw. 


Delph. ct Var. Clas. Cas. 6B 


1858 J. CELSI COMMENTARIL 


hac illac edictis cottidie augebatur: neque illud inter pratereunda 
posuerim: Fama quidem et opinio vetus invaluerat, non illa quidem 
casu fortuito, sed magnis ex causis originem habens ; *Sinfictum in 
Africa Scipionum nomen, quod eo spectabat, ut vulgari errore vic- 
toriam Scipionis futuram vaticinarentur: id ubi Czesar sensit: ‘ Et 
mihi alter,’ inquit, ‘erit Scipio protinus unum de gente Cornelia 
*Sabinimicissimum hominem, qui propter morum contemptum vulgo 
Salvition dicebatur, habere in castris secum procurat, habuitque : 
postquam vero sex integras legiones, *’nonque equitum advenisse 
cognovit, sufficere ratus has copias navibus imposuit. Et iis pre- 
missis, ipse quoque quanquam sacris adversa **protenderentur, et 
litanti hostia diffugisset, quod diri ominis apud illos erat, contempsit 
alto animo, vel ob loc ipsum victoria dignus, [225] licet suis hac 
irreligiosa fiducia videretur : solyitque a littore Siculo, digrediens- 
que Pratori, qui tune Siciliam obtinebat, quid fieri velit imperat, 
atque ita classem sequitur vi. Kalendas Januarii: ut appareat, non- 
nisi pauculum tempus, idque hybernum, totamque dilationem non- 
nisi dierum oeto fuisse, que sibi anno loigior non dubitem visa 
erat. Postquam in Africam ventum est, ut superstitionum opinio- 
numque vulgarium, sic et *°contemptator inanium apparuit: siquidem 
in descensu navis accidit, ut casu quodam ad terram °°liberetur, et 
reliquis omnibus territis, ipse adversus auguria °*tantummodo, sed 
adversus Omne periculum imperterritus et invictus, omen vertit ad 
melius, renovans illud antiquum Scipionis Africani; et terram 
protentis ulnis amplexus; ‘Teneo te,’ inquit, ‘ Africa.’ °*Sane 
Adraumentum pervenisset, atque ibi castra haberet;  etsi animi 
omnium solito etiam ardentiores essent; indignantes quod post 
Pompejum et belli duces superessent: %Plautus tamen Czsaris 
legatus, qui sui ducis infatigabilem mansuetudinem cognoscebat ; 
scu pacis amore, seu belli odio inductus, Casarem adit, ‘ Et vel- 
lesne’ inquit, ‘imperator, ut cum Considio qui nunc opidum hoc 
custodit **olim amicus mihi Rome fuit, aliquid de pace agerem, si 
quis apud eum antequam cladium plus accidat, sanioribus consiliis. 
locus esset.’ Non negante Cesare captivum quendam cum litteris in 
opidum mittit; qui cum Considium convenisset, litterasque porri- 


85 Lege, invictum.—86 Lege, abjectissimum.—s7 Forte, ac 11. milia.—88 
Lege, portenderentur.—89 Lege, contemptor inanium.—90 Lege, laberetur.—91 


Forte, non modo.—92 Lege, Sane Adrumctum cum pervenisset.—93 Lege, 
Plancus.—94 Adde, et. 


DR VITA JULIL CZSARIS. 1859 


geret: Considius literis non acceptis interrogavit : ‘ Et unde,’ ait, 
‘has mihi tu litteras?’ Respondit nuntius; et fati sui nescius, ‘ a 
Cesare’ inquit; hic Considius exclamavit, ‘atque unus est’ inquit 
“hoe tempore imperator Populi Romani Scipio: [226] quid mihi 
cum Cesare? et hee dicens captivum sub oculis jugulari imperat, 
litterasque ipsas signo integro intactas ad Scipionem mittit. Respon- 
so diem noctemque ne quicquam expectato, Caesar quod et opidum 
natura atque arte prevalidum, et sibi eo loci non sat copiarum 
esset, castra movere jam cceperat: dum ecce et ex opido re- 
pentina eruptio facta est, et forte ita accidit ut eodem ipso 
temporis momento %equitus a rege Juba missus interveniret : ita- 
que comitatis auxiliis, et relicta castra occupant, et abeuntium 
ultimos invadunt: sistit aciem Cesar, et pauci contra multos 
egregie preeliantur: quo congressu aliquot Gallorum equitum qui 
Cesarem sequebantur, insignis et creditu difficilis virtus fuit: 
siquidem xxx. vel eo minus duo milia Maurorum equitum campo 
pepulerunt, et in opidum compulerunt. Quid hic aliud dicam, nisi 
quod si sic omnes in patria sua pugnassent, Romanum jugum non 
tam facile subiissent: sed et hoc quibusdam iusitum, ut quo lon- 
gius a patria discedunt, eo propius ad virtutem bellicam accedere 
videantur. Quanquam vero eventu mirabili °7 bic vicissent, erat 
tamen in exercitu pavor ingens ac tristitia, quod nec copiz Cesaris 
secum essent, et se paucos et plerosque tirones °8 de versutissime 
gentis insidias et multitudinem hostium infinitam quasi consulto ad 
necem duci arbitrabantur, omnis tamen et pavoris et meeroris con- 
solatio, nonnisi in ipsius vultu ac sermone erat imperatoris: cui 
tantus vigor, tanta inerat alacritas, tanta 9 excelsa signa animi et 
invicti, ut ejus ductu atque consilio cuncta eis facilia viderentur. 
Procedenti nuntiatur *°°simulque conspicitur. Dum pars utraque 
substitisset, subito hostium multitudine circumfusa [227] ab omni 
parte pugnatum est. Interea Labienus implacabili animo, nec 
factis hostilibus contentus, nisi odiosa insuper verba jactaret, equo 
insidens adaperto capite ut a Cesare etiam posset agnosci, inter 
hortandum suos, milites ipsos Czsaris compellaret, unum inter 
alios: ‘ Quid tu,’ ajebat, ‘o miles ‘tam feroculum te ostentas? an 
et hic sermonibus vos etiam ?festinavit ? vestre misereor stultitie, 


95 Forte, eum.—96 Lege, equitatus.—97 Lege, hi—98 Forte, contra.—99 
Lege, excelsi.—100 Videtur deesse, insequi hostem.—1 Adde, tiro.—2 Fasci- 
savit, licet Hirtius de bello Africano dicat, infaéuarit. 


1860 J. CELSI COMMENTARII 


3qui verbis illaqueatos et credulos sic in mortem trahit.’ Contra 
hee miles: «Non sum, Labiene,’ inquit, ‘ tiro, qui facile verbis 
circumyeniar, sed de legione decima veteranus.” Ad hee Labie- 
nus, ‘*decem,’ ait,  annorum signa non video.” Ad hee ‘ milites : 
‘ Expecta, confestim me nisi fallor agnosces,’ et casside capiti 
dempta, piloque in Labienum magna vi contorto; ‘ Labjene,’ 
inquit, ‘an decimus miles sum? cumque his verbis equum 
pectore medio transfixit: mallem hercle equitem transfixisset. 
Hoc prelio omnes et presertim tirones pavidi, et si sub alio 
duce militarent ad fugam potius quam ad pugnam_ proni, 
solum Czsarem spectabant: in illo spes omnis ac fiducia, 
diu nil aliud agentes quam tela impetumque hostium sustinere, 
nec Cesar ipse sine sollicitudine erat. Recollecto tandem animo, 
qui sibi inter difficultates et in adversitate crescebat ; tota corporis 
atque 7vi conversus in aciem hostium infertur: fecit quod solitus 
erat: vicit, adversamque aciem vertit in fugam. Ex iis qui hoe 
prelio capti erant transfugisque quamplurimis intellexit Czesar, 
hostes tantum multitudini suz fidere, eaque spe tamquam ‘improba 
esse jactantia: tam preterea contemptim de ipso sentire, ut nihil 
nisi de cireumveniendo et capiendo Cesare cogitarent: [228] hoe 
quidem °regem Jubam in concione dixisse, ‘ tantum se bellatorum 
multitudinem adversariis '°abjecturum, ut ‘*se, si nulla offensione 
uterentur sui, Czsariani occidendo eos fatigandi essent atque vin- 
cendi:’ novum genus victoriz, et stulta **regis cogitatio. ‘ Habere 
tamen se gentes et sibi fidas et bellis exercitatas: habere auxilia 
Germanorum et Gallorum: babere elephantes Cxx. equitatum 
innumerabilem, peditum et levis armature vim immensam, sagitta- 
rios, fundatores, et que sunt id genus. Casarem vero pene inco- 
mitatum : legiones veteranorum, quas de Italia expectaret, discor- 
dare nec venturas esse.’ Sic ex omni parte victoriam promptam 
fore, et multa de hac re vana jactare, et *? qui stulti homines sibi 
fingere consuevere. Post nonnullos etiam dies affuit experiendi 
facultas et his omnibus copiis apertissimos in campos ** explicitos 
dimicatum est, ab hora diei quinta usque ad occasum solis: vicitque 
ile incomitatus Cesar ut solebat, et illa diversis ex gentibus con- 


3 Lege, quos.—4 Lege, decumanorum, ait.—5 Lege, miles.—6 Forte, decu- 
manus.—7T Animi videtur addendum.—8s8 Forte, tamque.—9  Labienum: sic 
Hirtius, et verum: nam rex Juba nondum aderat.—10 Lege, objecturum.— 
Ai Dele se.—12 Forte, Lubieni.i—13 Lege, qua.—l4 Lege, explicitis, 


DE VITA JULII CESARIS. 1861 


fertissime acies effugere. Sub idem tempus seu tempestatibus ad- 
versis, seu metu classium hostilium, cum e Sicilia commeatus ac 
Sardinia tardarent, tanta in castris Cesaris fuit inopia, ut equites, 
qui diu agendo omnia et patiendo extremis necessitatibus extrema 
remedia adhibere didicissent, alas littoreas dulcibus aquis > ablu- 
tis jumentis apponerent, eoque cibo deficientia sustentarent. | Erat 
et vulgaris opinio non Cwsarem in Africam venisse, sed unum ali- 
quem ex legatis suis cum parte copiarum transmisisse: ad quam 
tollendam litteras nuntiosque per omnes provinciz civitates misit, 
adventumque suum omnibus notum fecit. Quo andito  statim 
multi viri nobiles suis ex urbibus profugi in castra Cesaris venere, 
sibique de hostium sevitia atque intoleranda superbia questi sunt : 
[229] quorum querimoniis ac fletibus motus Cesar, quod facere per 
seipsum in avimo habebat, magis ac magis accelerare disposuit : lit- 
terasque confestim in Siciliam misit ad Allienum ceterosque qui ibi 
pro partibus suis erant, ut excusatione qualibet rejecta ad se omnes 
copias trajicerent.. Africam enim, si auxilium differatur, irrepara- 
biliter vastari, ut nullus postea remedio locus esset. Ipse autem in 
hane unam rem pronus adeo totus erat atque intentus, ut pene 
transformatus in virum alterum, dies noctesque maria prospecta- 
ret, quin et die proximo ex quo litteras miserat, morari classem 
atque exercitum quereretur. Sic ejus animum pungebant populo- 
rum ac nobilium injuriz et homicidia, et opidorum eversiones, et 
villarum incendia et rapine, que per totam provinciam suorum 
hostium avaritia et crudelitate fervebant: quorum malis profundis- 
sime tangebatur, et miseris opem ferre, atque illis indemnitatem 
non minus quam suam victoriam exoptabat. Ipse se interim cas- 
tris validissimis continebat: non quod de victoria dubitaret, sed 
post res gestas et totiens fusos hostes, de reliquiis belli cruentam 
victoriam adipisei dedecorum sibi, seque prorsus indignum judica- 
bat, neque interim ullum diem intermittebat, quo non vel per alios 
absens, vel sub oculis suis exercitum, et precipue tirones militaribus 
‘Sinstitutiones imburet: in qua arte nulli hominum secundus fuit: 
fingebat sese pavidum; preterea et '’ pavore sapientiam amplecti, 
quasi suis viribus diffidentem : et hostes de hac diffidentia exultan- 
ies zequo animo tolerabat, donec mutandi consilium tempus esset, 


15 Lege, ablutas.—16 Lege, instilutionibus imbucret.—17 Forte, pavorem sa- 
pienti, vel sapicnier. 


is62 J. CKELSI COMMENTARII 


usque adeo ut Scipio, qui aliquamdiu paratus ad preelium fueraf, 
Cesarem spernens, exercitum in castra reduceret, et pro concione 
diffidentiam ac desperationem Cesaris predicaret, [230] victo- 
riamque certissimam quasi illam. in manibus haberet proximam- 
que polliceretur. Getuli interim Scipionis stipendia deserentes, 
alii in regpum suum, alii in Casaris castra perveniunt, eo maxime 
pretextu, quod et ipsi et parentes eorum *® Sex. Marii beneficiis 
obstricti essent, cujus affinem Cesarem opinarentur: id, quamvis 
sub eo aliquoties militasset, tam procul vero tamen aberat, ut cum 
Cesar nobilissimus Romanorum esset, Marius rusticauz et ne Ro- 
mane quidem fuisset originis: ipse tamen ex his electos viros in 
Getuliam mittit, ut *?totiens gentis animos sibi *°consiliaret. . In- 
terim quoque et Crispus Sallustius praetor convehendis commeati- 
bus cum classe directus a Cwsare, ingentem frumenti vinique co- 
piam transmisit: et Allienus proconsul, ut diximus, evocatus a 
Cesare, duabus legionibus et Dccc. equitibus Gallis et levis arma- 
ture 7'x. in naves impositis, classem solvit a Lilibeo: cumque his 
copiis et altero commeatu navigatione usus prospera quarto die in 
portum ad Ruspinam, ubi Cesar expectans castra habebat, appli- 
cuit: legionum simul et commeatuum gemina cura liberatus Cesar, 
ac gemino gaudio perfusus, jubet eos quiete alterna maritimum 
expugnare fastidium, seque gerendis rebus **corporalibus atque 
animis preparare, Creverat autem indies Scipionis ac suorum ad- 
miratio super dilatione Cwsarea, quod ita lacessere solitus lentes- 
ceret, ut lacesseretur expectans: jamque superior ille contemptus 
in *3solitudinem et in metum verterat: itaque Getulos duos ex iis 
qui secum erant, quosque fidissimos extimabat, multis promissis 
oneratos in castra Czsaris ire et explorare quid illic geratur impe- 
rat: [231] hi comprehensi et ad Casarem perducti, petierunt ut 
de se loqui sine discrimine sinerentur: permissa licentia hae locuti 
sunt. ‘ Sepe quidem imperator Getuli, non nos suli, sed alii plu- 
res qui adversis in castris militamus, clientes Sex. Marii, fere omnes 
cives Romani, ad te transire decrevimus, sed custodiis prapediti 
nequivimus : nunc ad tua castra explorandi gratia venire jussi pa- 
ruimus, non libenter modo, sed ardenter : eo enim mittebamur quo 
jam dudum ire cupiebamus.’ Cesar et laude illos et stipendio 


18 C. Murii: tamen etiam paulo infra dicit, Sex. Murii.—19 Lege, totius, 
—20 Forte, conciliaret.—21 Lege, mille.—22 Lege, eorporibus—23 Lege, soli- 
citudinem, 


DE VITA JULII C&SARIS. 1863 


prosecutus est: eorum verbis **exit finem fecit: die insequenti 
multi ejusdem gentis a Scipione ad Cesarem transfugerunt.  Inci- 
dit in hos dies evidentissimum militaris erga Cesarem fidei argu- 
mentum, quod ne silentio obruatur, *impetrat: e classe scilicet 
Allieni, de qua supra diximus, dum e Sicilia in Africam trajiceret, 
navis una, cum a reliquarum tramite deerrasset, ad A’gimurum in- 
sulam delata, in manus hostium venit: in qua et veterani et tirones 
et *turio unus erat, qui sub fida custodia, sed sine injuria ad 
Scipionem cum perducti essent, ille eos verbis sic aggreditur: 
‘Scio ego vos non vestra voluntate seu consilio, sed illius vestri 
mequissimi ducis imperio atque instinctu contra rempublicam con- 
jurasse: nune quoniam vos casus optabilis nostri fecit arbitrii; si 
quod ultro facere deberetis, orati facitis, ut dimissis sceleratis at- 
que rebellibus, cives bonos et rempublicam defendatis, et salva vobis 
vita erit et parata pecunia. Dicite ergo quid vobis est animi:’ et 
hee dicens minime dubitabat, illos sibi pro tanta oblatione gratias 
esse acturos. At centurio ille, vir immobilis fidei, dignusque qui pro 
Deo faceret, quod pro homine faciebat: ‘ Ego,’ inquit, ‘ o Scipio, 
neque enim te imperatorem voco, cum unus mihi sit imperator 
Cesar: ego,’ inquit, ‘ pro tanto beneficio tibi gratias ago, qui mihi 
et pecuniam offeras, quam dare nullo jure tenearis, et vitam quam 
belli jure possis eripere : [232] et fortassis hoc beneficio tuo *’utere 
in flagitium illi ingens et munere ipso majus esset admixtum: 
quomodo enim ego contra imperatorem meum Casarem a quo bel- 
licis honoribus honestatus sum; contraque illum exercitum, pro 
cujus victoria et gloria XXXVI. annos et eo amplius decertavi, arma 
portarem? istud ego nunquam faciam, neque tu si me velles audire 
istud faceres, et valde te hortor ut desinas ** et inccepto inutili pe- 
dem retrahas. Nam si nescis contra quem ducem, contra quem 
exercitum pugnes, experiri jam nunc potes: sume de tuis oninibus 
cohortem unam quameunque judicas firmiorem: ego de commili- 
tonibus meis nunc captivis tuis X.solos eligam: jube nos confligere, 
tuque imparis preelii spectator ex eventu judica, quid tibi de copiis 
tuis omnibus, deque belli exitu sit **superandum.’ Hee cum cen- 
turio, aliter ac sperabat *°constanti vultu atque animo clara voce 
dixisset: iratus et contristatus Scipio, suis centurionibus sigaum 


24 Porte, exitus fidem.—25 Lege, tmperat.—26 Lege, centurio.—27 Forte, 
uterer, ni—28 Lege, ab incepte,—29 Lege, sperandum.—30 Adde, Scipio. 


1864 J. CELSI COMMENTARILI 


dedit ut in illum irruerent : quo occiso, reliquos veteranos a tironi- 
bus segregatos, et suppliciis multis affectos jussit interfici, infando 
scelere maculatos, et sanguine civium #‘inpignatos vocans : tironi- 
bus velut innocentibus vitam linquit, eosque suis legionibus jussit 
ascribi. ‘Turbatus hac de re Cesar, cum in presens aliud non 
posset, in eos qui cum navibus longis ad maris custodiam deputati 
erant, iram effudit : eosque gravi notatos infamia exautoravit, yuod 
eorum segnitie navis illa cum militibus suis in potestatem hostium 
venisse videbatur. His diebus portentum admirabile in castris 
Cesaris accidit. Nocturno tempore nimbus lapideo imbre diffusus 
est, simulque legionis unius telorum summitates a nemine immissus 
ignis concremavit. Juba rex, qui dudum optaverat in partem belli 
venire, et copias suas cum Scipione conjungere, *[233] sed bellis 
propriis regnique laboribus revocatus, coeptis abstiterat: venit tan- 
dem cum ingenti hominum multitudine: verum non in numero sed 
in virtute militum victoria et belli gloria sita est: diu expectatus 
igitur 7*cum fuit adventus, magna cum spe atque opinione Roma- 
norum : mox ut venit, cum stupori fuerat, coepit esse contemptui : 
fecitque *%potentia quod solifa est, auctoritatem et famam regis 
imminuit. Cesar vero, ubi, coactis unum in locum omnibus 
hostium** intellexit nullam bello amplins moram fore, omnium ope 
se ad bellum parat: contigitque ut Cesare cum legionibus progres- 
so, Juba et Scipio simul et Labienus summa vi equitatum ejus inva- 
derent: quod ille sentiens ex itinere versis retro copiis, jam terga 
vertentibus opem tulit: qua firmati restiterunt, et Numidas inse- 
quentes *militato statu preelio fuderunt, multisque eorum czesis 
in castra confugere coégerunt. Et nisi nox superveniens pulvisque 
vento valido impulsus pugnantibus obstitisset, parum abfuit quin 
Juba cum Labieno, oppresso omni *rerum equitatu, et consumpta 
tota levi armatura, in Ceesaris manus 37inciderunt. Multi tamen 
indies de exercitu hostium ad Cwsaris castra transibant. Sicut 
autem hac via ejus exercitus augebatur, sic altera minuebatur: 
quamvis multos et nominatos seu seditiosos, seu rapaces, seu invi- 
dos, seu aliter inutiles bello viros, notatos infamia a se suoque exer- 
citu abdicavit ; atque abire confestim jussit ex Africa, centurioni- 
bus tradita, qui eos nonnisi cum singulis servis separatim in navibus 


31 Lege, impinguatos.—32 Forte, ejus.— 33 Lege, presentia.—34 Adde, vo- 
pus.—35 Lege, mutato statu prelii.36 Forte, corum.—37 Lege, inciderent. 








DE VITA JULIL CASARIS. 1865 


asportandos imponerent. Dum hec in Romanorum exercitibus fie- 
rent, Getuli in suam patriam missi fama Cesaris cuncta compleve- 
rant, suisque persuaserant rebellare, usque adeo ut armis arreptis, 
contra regem absentem agere presumerent : [234] quod ille audiens 
necesse habuit partem suorum auxilioram, quam in Cesarem com- 
paraverat, pro regni defensione remittere. 

Obsidebat Cesar interea *°Ut zittam Affrico urbem, quz regio 
Getulico prasidio tenebatur: et quantum intelligi datur, Scipionis 
ac regiis castris juncta erat; eamque et aggeribus et machinis et 
balistis astrinxerat: in ea obsidione coeperant intrinseci ut fit cum 
extrinsecis colloqui, idque Cwsari non molestum erat, cogitanti 
quid boni ei colloquio inesse posset: nempe regii equitatus nobi- 
liores filii eorum, qui veteribus Marii beneficiis obstricti fuerant, 
eoque et nomen et memoriam viri illius amantes, noctu prima face» 
mille, vel circiter cum equis et servis in Cesaris castra meenibus 
vicina transfugere: quo tam insigni transitu nec immerito pertur- 
batus Scipio et qui secum erant, coeperant observare ne id fieret: 
3°Dum interea M. Aquinium cum C., Saserna colloquentem adver- 
terunt: misitque ad eum Scipio, non expedire eo tempore cum 
hostibus colloqui: ille nuntium parvi pendens, contumaciter re- 
spondit: ‘ Et stabo,’ inquit, ‘adhuc donee expleam quod incepi. 
Tum rex motus, viatorem suum misit, qui audiente collocutore ei 
diceret: ‘ Rex colloquium istud damnat ac prohibet: hoe audito 
paruit atque abscessit. Miratur hujus scriptor historiz, unde hec 
civi Romano; ei presertim qui honores a populo percepisset adhuc 
stante republica, Jube regi barbaro potius quam imperatori Ro- 
mani exercitus paruisse: mirum non inficior, Sed haud dubie 
valde indies, quantum mihi apparet, Scipio etiam inter suos vilesce- 
bat, quod ita esse, sequens quoque actus indicio est. Nempe Juba 
nou in Aquinium modo exiguum senatorem justum imperium cou- 
fidenter exercuit, sed injustum atque arrogaus in ipsum etiam Sci- 
pionem, non dicam imperatorem eo tempore, sed preter imperium, 
[235] honoribus gestis et vetustissimz familiw splendore venera- 
bilem: qui cum ante regis adventum veste purpurea uteretur, dixit 
ei Juba, vel dici fecit, non decere illum eadem secum vesti uti: et 
paruit ignavissimo homini, licet regi miser ille, et majoribus suis 
dissimilibus: qui si ibi essent, Jubam, vere hoc mihi videor dictu- 


38 Lege, Uzitum Africe.—39 Lege, Cum. 


1866 J. CELS! COMMENTARII 


rus, haud quaquam pari amicitia dignarentur. Stulta res prorsus 
et inepta cum Cesare illum velle contendere, qui pareret Jubz, 
Jam fortuna reliquias Pompejanarum partium campis explicuerat, 
ut eas ultima falce demeteret. Hoc tempore multi fuere insultus 
Labieni et Afranii non sine periculo: multa Czsaris vigilantia, jugis- 
que sollicitudo in docendo *°munitissima quoque militiz, et milites 
etiam veteranos, et rebus maximis comprobatos, non quasi impera- 
tor, sed quasi magister ludi armorum, quorum magister vere omni- 
um summus fuit. Sollicitabat enim ejus animum suorum atque 
hostium conditio: timebant enim equites pugnam *'prope equorum 
jacturam, quos hostes sagittis occidebant: et pedites more Romano 
armati, et armorum mole pregravati, levis armature hostium velo- 
citate fatigabantur; timebantur etiam elephantes tam a peditibus, 
ne proculcarentur, quam ab equitibus, quod eorum stridorem atque 
odorem insolitum equi horrebant: sed huic parti remedium adhibu- 
erat adducendo elephantes in castra, et *aliquos iu Italiam mit- 
tendo ad eruditionem novorum exercituum, ut et pedites discerent 
ubinam armati etiam vulnerari possent, et equi **honorifice belue 
assuescerent, et horrere desinerent: atque ita effectum est, ut for- 
midabile animal manibus pertractatum interque equos versatum, 
prospecta sua tarditate vilesceret. Illud quoque providentissimi 
ducis augebat curam, [236] quod insidiosissimo cum rege rem gere- 
bat, assuetus dimicare cum Gallis, apertis hominibus, et insidiarum 
nesciis, non fraudibus sed virtute bellantibus: timebat ne militum 
suorum, quorum virtuti satis fidebat, circumspectio contra insoli- 
tum genus hostis non sufliceret: ideoque cottidie *3per experien- 
liam circumducebat, ut discerent hostium mores nosse, quam 
diversi essent ab antiquis hostibus : discerent semper intentis animis 
esse, Omnia circumspicere et cavere. Has inter ducis curas atque 
exercitia jam supreme pugne tempus appropinquabat: et primo 
quidem Cesar exercitum diligenter instructum secus hostium castra 
deduxit, et zquo in loco ordinatis aciebus, illos ad prolium invita- 
bat, **expectabat ad eos usque ad vesperam: ubi illos videt perti- 
naciter recusare, sub noctem in castra revertitur. Discedens au- 
tem, insectante **cum Labieno, fugato tamen, nec insequi desisten- 
te, improbo quidem transfuga et malo: hostes jam inde digressos, 


40 Forte, minutissima queque militie.—4A1 Lege, propter.—42 Lege, horri- 
fice.—A3 Adde, eos.—44 Lege, expectabatque eos.—15 Forte, ewn. 


DE VITA JULII CASARIS. 1867 


et fatis prementibus ad Tapson castra habentes invenit ad pugnam 
dispositos, et aciem instruentes: instruit et ipse suam aciem con- 
festim, omni arte qua per summum ducem instrui acies ulla_ po- 
test: quin etiam ex equo descendens, inter ipsos pedites pedibus 
ambulabat atque omnes et singulos verbis pro tempore brevibus sed 
efficacissimis hortabatur. ‘ Oro vos,’ ajebat, ‘ veteranorum virtu- 
tem zemulamini, et eorum famam tot partam victoriis possidere 
*“utimini: hze victoria gloriosos vos faciet ac famosos.’ Hee et 
similia loquens exercitum ambiendo, et semper oculos habens ad 
castra hostium, advertit illos trepidare, et more paventium nunc 
egredi *7utrumque sire ordine: hoc ipse primus, post alii atque 
alii perpenderunt. Itaque legati evocatique, qui in castris eranf, 
[237] Cesarem adeunt: Et, ‘da,’ inquiunt, ‘ imperator pugne 
signum, ne dubita, vincimus haud dubie si pugnamus.’ Resistente 
Cesare inflammatis desideriis militum, atque aciem sustentante, ac 
fremente, et subinde exclamante non sibi placere eruptione pugnari: 
factus enim erat jam ad bella cunctacior, et aliquid de illa sua 
naturali celeritate remiserat: nou quod providentiz plus haberet: 
veritus credo, ne quando illum sua illa fortuna tot et tantis victortis 
fatigata desereret. Dum sic ergo impetum fraenat ac comprimit, 
repente, quod nullo unquam preelio auditum erat, cornu ab altero 
imperatoris injussu classicum insonuit: quo universus exercitus” 
arrectus, signa in adversos ferre cceperat, centurionibus lingua et 
manu nequidquam renitentibus: sensit Cesar pugne horam adve- 
nisse, et accensos in pugnam verbis coércere frustra esse: et ipse 
igitur frena laxavit, datoque signo felicitatis, equoque calcaribus 
adacto, primus in hostium *8princeps invehitur. Impetus a dextro 
cornu in clephantes a sagittariis et funditoribus factus, beluas inex- 
pertas, et tantum a silva venientes, avertit retro in suos : secuta est 
fuga equitum Maurorum: eodemque impetu occupatum vallum 
Scipionis per Ceesareanos, custodibus interfectis aut fugatis: et jam 
copiis ejus per campos effusis ac dejectis fugamque petentibus, 
Cesarez legiones insecute nihil laxamenti, nullumque respirandi 
spatium “Illi alia castra petentes, ut ibi se reparatis animis tueren- 
tur, >°nisi nullum illic vel ducem vel presidium viderunt. Jam 
defensionis spe amissa, arma magna ex parte projiciunt, ut expe- 


46 Lege, nitimini—47 Supple ex Hirtio: nunc se recipere.—48 Lege, prin- 
cipes.A9 Adde, illis dederunt.—50 Videtur delendum nisi, 


1868 J. CELS’ COMMENTARIL 


ditiores ad castra regis evaderent: quo cum venissent, ea quoque, 
fugato rege, a Cwxsarianis capta conspiciunt: tum deposita spe salu- 
tis, queudam in locum editum se recipiunt, [238] atque inde salu- 
tationem militarem 5'armorum supererant motu, faciunt, quod pe- 
tendie misericordie signum erat: sed nihil eis profuit, militibus 
veteranis ira et dolore inflammatis, et in cadem obstinatis ac rabi- 
dis, non modo persuaderi ut hostibus parcerent non potuit, sed 
aliquot etiam illustres viros de numero suoruam ; quod pro °*miserits 
intercedere ausi fuerant, franantes impetum, et in cives minime 
3admonentes, quam virtutem duci suo norant esse gratissimam, 
inflictis vulneribus occiderunt: in quibus fuit Rufus Questorius, 
qui a milite jaculo trajectus interiit; nec non et Pompejus Rufus 
brachinm gladio percussus oceidebatur, nisi ad Casarem confugis- 
set: tantus tamque indomitus militum ardor erat, tanta ex memo- 
ria gestarum rerum confidentia ac peccandi licentia, tanta ex odio 
resistentium cruoris  sitis, ut multi exemplo territi, senatores et 
Romani equites campis excederent, ne in simile ‘*discrimine inci- 
derent. Quin et ipse Casar pro miseris intercessit, agensque non 
pro imperio sed amicis precibus ne perirent, nihil obtinuit: ad 
unum inexpiabili odio csi omnes: hic bellorum civilium fructus 
erat: hine crudelitas, illic mors. Non est visa scriptoribus anti- 
quis, nec mibi etiam videtur silentio pratereunda inter hos motus 
veterani virtus militis quinte legionis: nam dum pugnaretur et 
Jevo in cornu elephas vulneratus, et dolore vulneris irritatus, forte 
inermem in lixam irruisset; et substratum pedibus ac mole corpo- 
ris oppressum et magnis stridoribus territum couficeret : horrendo 
spectaculo ad misericordiam motus, strictu gladio oceurrit laturus 
opem, seram licet ; jam enim ille miser “Sexprimaverat. Cum vero 
elephas sese ferro peti vidit, [239] omisso cadavere versus in mili- 
tem, proboscide cireumventum in altum estulit: sensit miles ubi 
esset, et sibi aut viriliter agendum aut  viriliter moriendum esse 
cognovit, gladio ergo quem in manibus habebat proboscidem bel- 
lua vinculumque suum crebris repetitis ictibus perforat: quo 
vietus clephas cruciatu, spuit ad terram militem incolumem, et 
solito cum stridore ad compares beluas cursu rapido se convertit. 
Tantum valet in periculo prasente interritum animum habere. Ce- 
sar trina castra hostium adeptus, Scipionis, Jube et Labieni, czsis 


51 Lege, armorum, que supererant, motu.—52 Lege, miseris.—53 Aliguid 
deest, forte seviendum,—d1 Lege, discrimen.—oo Forte, expiraverdl. 


DE VITA JULII C-ESARIS. 1869 


x. °Shostium, fusis aliis ac fugatis: L. suis tantum deperditis, aliquot 
autem vulneratis, in castra regreditur: Liv. elephantibus captis, 
armatis more solito, et turribus instructis: quos eodem quo capti 
erant ornatu ante opidum Tapson abduci jussit: hac videns si 
forte Vergilius loci custos, et qui secum erant, exemplo suorum 
moti, insita obstinatione desistere et ad se transire vellent: cum 
nihil hac ostentatione proficeret, Vergilium nominatim evocari fecit 
eumque blando sermone et suze commemoratione clementie ad 
transitum cobortatus est: cum ille silentio se teneret, quod prava- 
lidus locus erat, paulisper ab opido secessit: postero autem die 
sacrificio Deis facto, dignus vir qui uni et vero Deo sacrificium 
faceret, et pro eo pugnaret, convocato exercitu, spectantibus opi- 
danis, milites pro concione collaudat, et viros egregios pro qualitate 
meritorum donis ornat ingentibus: confestimque discedens, Reblium 
proconsulem cum aliquot cohortibus ad Tapsum, ubi ut diximus 
Vergilius preerat: Gn. °7Dommicum cum aliquot aliis ad Tisdram, 
ubi Considius erat, obsidendam linquit. M. Messallam cum equi- 
tatu Uticam premittit: ipse cum exercitu ‘primum subsequitur. 
[240] Milites interea Scipionis, qui pugna evaserant, fugientes Uti- 
cam versus, cum Pardam pervenissent, quo prius Cesare victoria 
fama pervenerat; cumque *°urbis incolis exclusi menibus opidi, 
illud viribus expugnassent, nondum propter adversitatem ferocitatis 
obliti, ingenti lignorum strue foro medio erecta, aggestisque rebus 
omnibus incolarum, que asportari non possent, °superimpositis, 
una cum hominibus opidi, nullo discrimine ztatis aut sexus, omnes 
atque omnia crudeli incendio combusserunt, et quasi insigni faci- 
nere perpetrato Uticam proficiscuntur : illam urbem M. Cato tune 
regebat, qui propriis viribus diffisus, inermem plebem muris expu- 
lerat, et extra portam vallo fossaque et custodibus adhibitis circum- 
cluserat: senatum vero urbis in custodia inclusum %detine: equites 
Scipionis supervenientes a Catone exclusi, Uticenses  invasere, 
quod eos pro Cesare ®censisse cognoverant: quorum “exercitio 
non prada, sed sola ultio querebatur: illi quibus audita victoria 
Cesaris animos fecerat, se saxis ac fustibus egregie °'defenderent. 
Inde ergo repulsi equites, Uticam sunt ingressi, multosque Uticen- 


56 Adde, milibus—57 Lege, Domitium.—58 Forte, quamprimum, licet sen- 
sus requireret, ut legeretur, eodem, ut apud Hirtium.—59 Forte, ab urbis 
incolis.—60 Adde, ac.—61 Lege, detinebat.—62 Lege, sensisse.—63 Forte, 
exitio, vel excidio.—64 Lege, defenderunt. 


1870 J. CELSI COMMENTARII 


sium occiderunt; expugnatis afque direptis occisorum domibus 
abire decreverant, quibus Cato multis verbis persuadere nitebatur, 
ut rapinis ac czdibus finem facientes secum remanerent, opidumque 
defenderent: neque hoc persuadere ullo valens ingenio, et intentio- 
nem eorum intelligens, qux erat prada intendere non virtuti: mira, 
presertim in hominibus victis, intentio; ut eorum “oportunam ava- 
ritiam aliqua ex parte compesceret, centena “sexterna dispersit in 
singulos. Idem de sua pecunia fecit et Faustus Silla: [241 ]et quo- 
niam sic retineri ©’ poterant, hic cum eis Jubz in regnum iter arripuit: 
venerunt post hos alii atque alii in preelio fugientes, quos omnes ad 
tutelam urbis hortatus, cum paucis consilium placere, et majorem 
partem fuge studio deditam videret “sed naves eis ad fugiendum 
quocumque libuisset prebuit. Tandem vero rebus omnibus quan- 
to quivit accuratius dispositis, liberisque ©qui tunc ei questor erat 
per fidem amicitiz commendatis, nulla cuiquam ne levi quidem hor- 
rendi propositi suspicione data, vultu et sermone solito et tranquillo 
cubitum ivit, secumque in cubiculum et Platonis librum immor- 
talitatem anime continentem simul et gladium clam invexit : 
alterum quo mori vellet ; alterum quo posset: lecto igitur ad 
lucernam libro quoad sibi lectione firmitatem animi assumpsisse 
visus est, paululum subticuit, 7°cum gladio, quem ad illum diem ut 
ajunt incorruptum ab omni cede servaverat, in seipsum stricto, 
pectus illud, quod constantiz templum aliquod habebatur, gemino 
vulnere confixit: aliquo forsan indicio experrecti medici atque 
amici ad thalamum introgressi, remedia adhibere vulneribus nisi” 
quod ille «quo tulit animo, ut se ab illorum vexatione liberaret. 
His digressis, et ferro, ut auguror, ablato, surrexit ille iterum, et 
revelatis rescissisque vulneribus, ingenti copia sanguinis insecuta 
generosum spiritum manu extrusit: quam mortem Seneca miris 
modis laudat, in eandem ipse quoque sententiam pronus. Cicero 
autem excusat. Augustinus rectius et vituperat et accusat: et 
mihi prorsus sic 7*videtur. Cato magni semper et constantis, sed 
73in finem, [242] si de tanto viro loqui ausim, inconsulti precipi- 
tisque, et ut vere dicam vani animi fuisse: nam ut ait quidam 


65 Lege, importunam.—6 Lege, sextertia. Fuerunt centum sestertii, non 
sestertia._67 Adde, non.—68 Deest, amplius hortari destitit, aut quid simile. 
—69 Adde, suis L. Cesuri.—70 Lege, tum.—71 Adde, sunt.—72 Sic delen- 
dum, et distinctio: relegendum, Mihi prorsus videbur Cato, &c.—73 Lege, 
in fine. 


DE VITA JULI] C-ESARIS. 1871 


scriptor egregius, Cato videtur causam quesivisse moriendi, non 
tam ut Cesarem fugeret, quam ut Stoicorum decretis obtemperaret, 
quos sectabatur, suuinque nomen grandi aliquo facinore clarifica- 
ret. An quid mali “*potuerit accidere si viveret non invenio. Ga- 
jus enim Cesar ut erat clemens, nilil aliud efficere volebat, etiam 
7Set ipsi belli civilis ardore, quam ut bene mereri de republica vide- 
retur, duobus optimis civibus Cicerone et Catone servatis: hee 
ille. Et certe horum alteri clementissimus Cesar fuit, alteri cle- 
mens esse non potuit, quia eum non invenit. Coustat autem quod 
audito hoc casu: ‘ Cato,’ inquit, ‘invidit gloria mee: et Ego,’ in- 
quit, ‘suz invideo.’ Uticenses autem, etsi eum studio partium 
odissent, propter integritatem tamien et dissimilitudinem caterorum 
ducum, et quod urbem eorum operibus publicis adornaverat, mise- 
rati exitum viri sepulchrum “illum statuerunt. Catone rebus hu- 
manis exempto, L. Cesar ex hoc malo bonum aliud decerpere 
cogitans, populum ad concionem vocat: hortatur ut contentione 
deposita porte Romano pandantur imperatori: se de illius clemen- 
tia plurimum confidere ac sperare. Non fuit 7/longus opus trac- 
tatu: ad idipsum provi erant animi: portis apertis Cesari obviam 
78pergit. Interim Messalla, cui hoc injunctum fuisse prediximus, 
Uticam venit et pacifice susceptus, omnes portas custodibus 
occupat. Interea Cesar Tapso digressus Uticam _ petebat, 
7%que medio urbes itinere obvias sine preelio occupat *°Ut 
zutam Hadromentum, magnamque in eis vim frumenti atque 
armorum. Utice propinquanti L. Caesar occurrit, raptimque 
ad genua provolutus, [243] uil aliud petiit quam vitam: hane sibi 
Czsar et Catonis filiis qui secum erant aliisque comitibus clemen- 
tissime concessit: et jam luce ambigua Uticam venit, atque extra 
opidum noctem egit: mane portas ingressus, convocatis civibus de 
preterito gratias egit ad perseverantiam *’coartatus. Erant Utice 
CCC. viri ditissimi, magna pars Romani negotiatores, qui pecuniis 
suis enixe admodum bellum juverant, et faverant Scipioni: hos 
Czsar oderat vehementer nec immerito, auimose enim se adversus 
eum gesserant: sed ejus odium semper citra sevitiam sistebat: hos 
extrema igitur supplicia metuentes cum ad se adducti essent, acer- 
rimis verbis increpuit, deque eorum flagitiis longum texuit sermo- 
nem: cumque ab omnibus **superaretur ut crationem tam infestam 


74 Adde, illii—t75 Forte, in ipso.—i6 Forte, illii—i7 Lege, longo.—78 
Lege, pergitur.—79 Lege, atque medio itincre.—80 Lege, Uzitam, Adrumetum. 
—81 Lege, cohortutus.—82 Lege, expectaretur, ant speraretur. 


1872 J. CELSE COMMENTARII 


mortis sententia sequeretur, et ipsi metu vicinz mortis attoniti post ” 
tot verborum tonitrua, jam pro meritis fulmen ultimum expecta- 
rent: conclusit longe ab opinione cunctorum: ‘Et ite,’ ait, ‘de 
vita securi: hane solam vobis dono: bona vestra que Utice habe- 
tis, vendi jubeo: vobis ipsis tamen primum redimendi locum tribuo, 
ut pro pretio quod rebus constitutum fuerit, emptores omnes alii 
vobis cedant:’ insperato gaudio concussi, et vix sui compotes: 
‘Imo vero,’ inquiunt, ‘non est hee sufficiens stultitiz nostra pena: 
aliquid amplius mult nomine simul nobis omnibus impone.’ Mi- 
ratus est Cesar, ‘Et impono,’ inquit, ‘vobis °3p. M. sextertiorum 
sex solutionibus intra triennium persolvenda. Hodie,’ inquiunt, 
‘nos **damnatos iotelligimus ut simul omnia persolvamus; proque 
tam miti castigatione, concessaque preter spem vita, tibi imperator 
invictissime gratias agimus.” Dum hee ad Uticam Cesar agit, 
Juba rex, [244] modo tam superbus, diurnis latebris nocturna fuga 
deviis sylvosisque tramitibus, suum olim ad regnum, regnique ca- 
put Zamam opidum pervenerat, ubi larem precipuum, uxoresque 
et filios et thesaurum habebat, palatiumque ibi sumptuosissimum 
erexerat: ibi vero homo vanissimus, qui magna principia precipi- 
tanter amplexaretur, neque exitus metiretur, in ipso belli principie 
adversns Cesarem temerarie suscepti, ingentem lignorum pyram 
media urbe congesserat, ut si bello succubuisset, omnes illic cives 
ferro cesos imponeret, atque ita submissis ignibus et accensa pyra, 
se et filios, omnemque thesaurum superjaceret, ut sic omnia crema- 
rentur, neque de fortunis suis ad Caesarem *aliud perveniret : 
id sibi consilium fortasse maguificum videbatur. At Zamen- 
sibus, et presertim Casarem amantibus, merito non placebat, 
eaque res civibus illum suis odiosissimum effecerat: neque enim 
unius hominis desperatio, uni magno populo excidium publicum 
afferre debuerat: nee illa quidem sola iniqui consilii causa erat, 
sed invidia: qua impulsus rex immanis, nop victores modo consue- 
tis belli praemiis; sed sues vita spoliare decreverat, quasi eos post 
se vivere judicaret indignos: quod non dicam de subditis liberis, 
86tamen hominibus; sed de servis etiam inhumanum prorsus judi- 
cium ae superbum esset. Hac ergo de causa jure optimo suis om- 


83 Bis millies sestertium est in Hirtio.—84 In Hirtio recte legitur demum 
nitos: quod cum non intellexerit hic scriptor, aut in vitiosos codices, inep- 
tam hance inde confecit sententiam, ut in aliis quoque locis factum.—85 Forte, 
aliquid,—86 Lege, sed de servis etiam, tamen hominibus. 


DE VITA JULII CASARIS. 1873 


mibus invisus erat: et fortuna sibi in omnibus adversante, 
odio quoque contemptus accesserat: lis duobus pessimis co- 
mitibus cum ad opidum pervenisset, ut admitteretur ad suos 
penates et suos liberos, minaciter, post flebiliter atque suppli- 
citer petens; cum neutrum valuisset, orare institit ut uxores 
sibi saltem suas ac liberos aliquo terrarum abducendos red- 
derent. Cumque ne id quidem sibi permitteretur, ®’ne ad 
aliud responderetur, desperatione ultima digressus surdis a moe- 
nibus, [245] cum Petrejo qui olim in Hispania contra Czasa- 
rem steterat, equitibusque perpaucis ad villam suam urbi proxi- 
mam est profectus. Zamenses nondum ejus metu liberati, per 
legatos orant Cesarem, ut priuisquam rex reparatis viribus cos 
invaderet, opem illis aut ferret aut mitteret: se usque ad mortem 
fidem illi servaturos, Zamam quoque sibi servare. Cvsar legatos, 
eta quibus missi sunt laudat: jubet illico reverti, et adventum 
suum Zamensibus nuutiare, progressosque legatos ipse subsequitur. 
Vulgata autem adventus Cxsarei ®*multi ex regiis Casari obviam 
pergunt, veniam orant impetrantque: cumque ingenti *’supplicium 
commitatum Zamam pervenit. Cognita autem clementia ejus, qua 
tam multis exhibita latere non poterat, equites regni omnibus ex 
angulis Zamam conveniunt, petentes veniam, nulli omnium negata 
est: servati omnes, metuque et periculo liberati, nullus re aut verbo 
violatus. Dum hee Cesar ad Zamam gerit Considius ille, cujus 
supra mentio est habita, qui nuntium ferentem litteras pacis occi- 
derat; fortunam audiens suarum partium, sibique - permetuens, 
Thisdra cui nunc preerat deserta, cum ingenti pecunia Getulis 
comitantibus in regnum ibat, Juba se conjuncturus: sed cum esset 
in via, a Getulis, quorum se custodie fideique crediderat, cupidi- 
tate pecuniz interfectus, argumentum dedit, quanto securior sit 
pauperis vita quam divitis, quantum solitarius viator quam comi- 
tatus seepe securior. C. quoque Vergilius, cujus superius mentio- 
nem fecimus, ubi Scipionem acie victum, Catonem manu _ propria 
peremptum, *‘ubique fusos; Casarem Uticam, Zamamque, urbes- 
que alias, omnibusque victori faventibus, possidere; Jubamque 
regno pulsum desertumque, aliosque duces partium; nusquam 
aliud esse presidii, nihil spei; sibi liberisque suis consulens, cum 


87 Lege, neque aliud.—88 Videtur deesse, fama.—89 Lege, supplicum comi- 
tatu.—90 Lege, tunc.—91 Adde, reliquos. 


Delph, e Var. Clas. Cas, 6C 


1874 J. CKLSI COMMENTARIE 


Canino proconsule a quo obsidebatur vitam pepigit: [246] atque 
ita qui Cesari suaviter se vocanti ne responsum quidem dare dig- 
natus fuerat, sic res hominum volvuntur, seipsum filiosque et 
sua omnia, ipsumque Tapson cui preerat, legato Cesaris °*con- 
sensit. Dum paulatim reliquie partium dilabuntur, Juba Rex et 
regno et spe qualibet privatus, cunctis exclusus urbibus, ab omni- 
bus derelictus, querebat si qua esset via, ut qui male vixerat, 
bene moriturus videretur, sicubi cum hoste congressurus, ubi 
posset interfici, hoc maxime *exoptant quod omnes maxime 
metuunt %fugiuat: sed ubi hoc inyeniretuf? nusquam bellum, 
nusquam preelia: pax et Casar omnia possidebant: et vite igitur 
et mortis honestioris spe amissa, ad illud ultimum remedium, quod 
tune multi utebantur, se convertit, egitque cum Petrejo extremarum 
comite fortunarum, ut invicem ferro decertarent, alterque alterum 
occideret! consentit ille non difficulter, ut qui vivere amplius 
gravaretur. Concurrunt ergo ex condicto, et Petrejo obtruncato, 
rex superstes quid *Sageret in se manum vertit: sed cum pectus 
ferro transverberare bon posset, seu metu impediente, seu lorica: 
servum suum ut se occideret exoravit, et obediens servus fuit > 
secundum alios, Petrejus et orantem regem, et ex ordine semetipsam 
eodem mucrone perfodit: quodcunque horum verius: id quidem 
constat, aperto in convivio, et ut dicam quod sentio, ab ebriis fac- 
tum est: mensaque dapes et pocula hinc Romano sanguine, hine 
regio *’manduerunt. Hic est igitur Petreji, hic est Jube regis 
exitus: nec felicior Saburra prefectus regius, nisi quod illi pug- 
nando mori contigit, quod dominus suus frustra optavit: congres- 
sus nempe cum P, Sitio Casaris legato, prelio vietus, et fuso 
exercitu interfectus est. Cumque Sitius idem victis hostibus ipse 
cum paucis per Mauritaniam iret ad Cesarem: [247] Faustus forte 
et Afranius cum mille viris ad Hispanias ibant: cumque invicem 
conflixissent, vicit Sitius, et reliquis interfectis, ac in fidem ac- 
ceptis; Faustum ipsum cepit, et Afranium cum uxoribus fillisque 
ad Cesarem perducturus: nec multo post dissensione exorta inter 
milites, Faustus et Afranius oeciduntur: conjugibus natisque Cesar 
et salutem dedit, et bona restituit. Dum sic duces Pompejanarum 


92 Lege, concessit.—93 Lege, exoptans.—94 Lege, fugiunique.—95 Lege, quo. 
—96 Ant deest aliquid, aut legendum cum interrogationis nota ageret ?—97 
Lege, maduerunt. 





DE VITA JULIE C-AESARIS. TS75 


partium undique, quasi frondes per autumnum ruerent, fortuneque 
turbinibus agerentur: solus quasi jam dux ducum Scipio restabat : 
navibus quidem longis aliquot cum comitibus ipse quoque ad His- 
paniam ibat. Credo quod ibi per filios magni Pompeji %revoveri 
civile et recalescere ferebatur. Cum diu multumque pelago jac- 
tatus, cursum applicare nequivisset; ad °?Hysponem  regium, 
ventus eum et sua sors appulit, ubi tune ipsius P. Sitii.classis erat. 
Ursi panciores a pluribus invaduntur, *°opinunturque velociter. : 
ubi se Scipio cireumventum vidit, puduit vivere, atque antequam 
caperetur, ferrum mersit in viscera: irrumpentibusque militibus, et 
querentibus ubinam esset imperator, respondit illam vocem. famo- 
sissimam et magnis laudatam viris, qua suorum majorum gloriam in 
Africa zquasse illum dicunt, et ego crederem si vellem, et potest 
qui vult credere ; ‘ Imperator bene se habet,’ inquit, atque ita ‘in- 
cognitis expiravit. Comites ejus, ‘Torquatus, Damasippus et 
*Perlectorius interfecti sunt: atque hujus belli civilis in Africa 
finis fuit. 

Cesar bello Afric finito, in-Italiam reversurus, et obsequiorum 
memor, et quamvis scriptum de illo sit, quod nihil soleret prater 
injurias oblivisci; non tamen prorsus immemor offensarum, [248] et 
premio et pene animum applicuit: peene inquam pecuniarie, 
nam peenam sanguinis naturaliter abhorrebat. Zamensibus quod 
regem excluserant liberalis fuit: tributa et vectigalia moderatus 
est, regno in formam provincia redacto. Salustium proconsulem 
cum exercitu prefecit. Idem fecit Uticensibus: 4utrique bona 
eorum civiun’ Romanorum qui contra se arma *fecissent, vendi 
fecit. Tapsitanis, Leptitanis, Thisdritanis pecuniz, frumenti atque 
olei multam annuam imposuit: bona civium, atque ipsas civitates 
ab omni direptione et injuria salvas ac liberas esse jussit; eundem 
morem Caralis tenuit, ‘qua et Utica digressus tridui navigatione 
pervenerat: inde quoque discedens ante 111. Kalendas Julii, atque’ 
adversis tempestatibus impeditus vii. et xx. diebus in itinere con- 
sumptis, Romam attigit. 

Jam diuturnitas belli pacem, labor requiem, triumphum. victorie 
flagitabant: non civiles quidem iste, sed hostiles ille, de quibus 


98 Lege, refuveri civile bellum, et.—99 Lege, Hipponem regium.—100 Lege, 
opprimunturque.—1 Lege, incognitus.—2 Forte, Pletorius.—3 Lege, nbique, vel 
utrinque.—A Forte, tulissent.—5 Forte, quo ex. 


[S76 J. CELSI COMMENTARII 


antea dixeramus; quomodo autem triumpharet, aut qua rationé 
quiesceret? de quo scriptum sit: nil aetum credens cum quid 
superesset agendum. Cum adhue bellorum et laborum materia 
superesset, Pompeji magni filii Hispaniam occuparent ; sequebatur 
autem illos non quidem patris virtus, sed hominum favor ingens, 
et paternum nomen. Gneus ac Sextus, sic pro uno duos sub- 
stituerat fortuna SPompejus: egeratque Gneus major natu, cui 
plus industriz inerat atque consilii, confugiendo in fidem ac cliente- 
lam omnium Hispaniz civitatum, precandoque et fortunam suau 
miserando, patrisque memoriam renovando; ut jam sibi licentiz 
multum partum esset: nec precibus tantum, sed vi etiam congre- 
gato exercitu, inciperet provinciam vastare, ita ut pedetentim, qui 
favorabiles ab initio fuerant, esse inciperent odiosi: [249] 7hune 
sibi novissimum ®belli ac tum minime negligendum ratus Cesar; 
eo raptim proticiscitur: duo in hoe iter vix auditu credibilia inci- 
derunt: nam et ab urbe Roma in Hispaniam ulteriorem immensum 
terre spatium emensus, 1111. et XX. die pervenit: viatori, ne dicam 
exercitul, celeritas optanda: magnum hoc: quod sequitur majus: 
horum siquidem tam paucorum spatio dierum, tam multas inter 
curas poéma scripsit, quod inseripsit: ‘Iter:’ quod illud scilicet in 
itinere edidisset: sic Pierides armis inserere, et nunquam otiosus 
esse didicerat. Primo Cesaris in Hispaniam adventu, civitatum 
motus ingens fuit: undique legati ad eum, undique transfuge. 
Jam enim °ad Pompejani juvenes, sive in odium sive in tedium 
vertere cceperant, et ut nulla esset in eis culpa, mos est tamen an- 
tiques populorum, semper novos dominos, novas res optare: et 
fama Ceesaris haud immerito super omnes excreverat, ut universi ho- 
mines ejus splendore caperentur, cuperentque ‘°ceram cernere, 
quem usque adeo mirabilem audiebant. In hoe principio, ipso 
maris in ostio, ubi Oceanus terris illabitur, et mediterraneum hoc 
pelagus nostrum parit; inter legatos invicem partium, hinc Didium, 
illinc Varum, et ambobus cum ipsa tempestate certatum est; nee 
minus a ventis et fluctibus quam ab hostibus periculi atque hor- 
roris, dum et bine hostes sevirent, et illine sevitiam rabiemque 
hominum maria coércerent utraque classe bello simul et naufragi 

laborante, due partes, duo maria, duplex furor, duo elementorum 


6..Lege, Pompejos.—7 Forte, hoc.—8 Lege, bellum.—9 Videtur delendum 
ad.—10 Lege, corwn. 


DE VITA JULII CASARIS. 1877 


atque hominum procelle. Per hos dies a Cxsarianis duo pedites 
capti sunt quise servos dicerent ; non licuitin his Casari suam con- 
suetudinem servare; antequam ad eum ducerentur, quod a Cesari- 
ano exercitu transfugissent, recogniti, et a militibus interfecti sunt : 
[250] et tabelliones capti qui ad Pompejum Corduba mittebantur, 
et precisis illico manibus sunt remissi: similiter ‘'simulato Pom- 
pejanus atque occisus est. Credo ego milites iratos bello, et '*im- 
perator sul morum conscios atque clementia, hoc remedii genus 
excogitasse, ne quis faciem ejus videret, ut sic nullus evaderet, 
Cordubam Pompeji tenebant; Cesar obsidebat, illis tamen ab- 
sentibus; multisque ibi et magnis insultibus decertatum est. Cum- 
que die quodam ferro et flammis. solito ‘etiam pugnaretur : 
opidani ira in furorem versa, hospites qui securi secum jure veteris 
hospiti morabantur, inspectante Cesaris exercitu jugulatos e muris 
precipitare, quasi crudelitate non yirtute victoria quzreretur, in- 
ceperant: spectaculum miserum atque horridum. Qua re ex 
gemitu morientium audita, ‘*unius qui ad tutelam muri in terra sub 
euniculo erat exclamavit: ‘ Tetrum seelus et immane flagitium, 
uullaque non barbarie detestandum commisistis absque ulla causa ; 
nilil enim mali merebantur, qui nihil mali fecerant, qui ad vos 
vestrasqne se aras et ‘foros infausta fiducia contulissent; jus ho- 
spitii sanctum gentibus soli vos sprevistis, atque ‘Cuticam sprevisse 
sufficeret ; inhumano illud scelere violastis.. Multa quoque in hance 
sententiam dixit, quorum verecundia repressi cives, ab hospitum 
cadibus se continuerunt : sic interdum unius boni viri multos inter 
malos valuit oratio: et inter hostes etiam suum honorem virtus 
invenit: eares relatu transfuge in exercitu primum Cesaris in- 
notuit: die proximo ‘Tullius ‘7quidem cum Catone quodam Lusi- 
tano legatus ex opido ad Czsarem venit: hujus prima pars orationis 
fuit, ‘ Optare, suus potius fuisset quam Pompeji miles, suamque 
coustantiam io hujus potius felicitate quam in illius miseriam 
prestitisset :’ [251] finis autem fuit, ‘se a Pompejo desertos, victos 
a Cesar, seque et opidum dedere atque orare ut clemeutiam quam 
victis gentibus preebuisset, suis civibus non negaret.’ Multa preter 

we lovutus est, qua scriptorum vitio confusa vix intelligi possint: 


11 Forte, speculator Pompejanus captus atque—12 Lege, imperatoris—13 
Adde, more.—14 Unus, vel Junius: ut Hirtius habet.—15 Lege, focos.—16 
Lege, utinum.—l7 Lege, quidam. 


18738 J. CELSI COMMENTARII 


unum illud intelligitur, quod multis ultro citroque dictis, tune 
deditio non ‘Sprecessit. Crescebat indies obsidio, nec Pom- 
pejus expectantem opem aut ferebat aut mittebat obsessis : quin 
etiam pro concione dixisse ferebatur, ‘ut quoniam eis auxilio 
adesse non *’potest, ipsi noctu et beneficio tenebrarum e conspectu 
hostium evaderent,’ quod cum dixisset, unum ex astantibus respon- 
disse, ‘ ut pugne potius quam fuge signum daret ;’ eumque qui 
id dixisset, quasi duci ignaviam exprobrasset, neci datum. Hee 
quoque res ex profugis agnita: intus quoque in opido angustie 
(ita necesse est) crescebant: matrona e muro desiliens dixit, se 
cum ancilla sua statuisse transfugere : *ullam forte cognito pro- 
posito jugulatam, se fuga precipiti evasisse. Tabelle quoque e 
muris projecte sunt invente, in quibus sic ad litteram scriptum 
erat: ‘ L. Mutius Casari. Si mihi vitam tribuis, quoniam a Gneo 
Pompejo sum desertus, qualem me illi prastiti; talem virtute ac 
constantia **facturum me in te prestabo. Simul et legati qui 
prius venerant ad Cwsarem rediecrunt ; eorum oratio simplex fuit 
et apta et brevis. ‘ Si eis vitam largiretur, se die proximo opidum 
dedituros :’ quibus Caesar hoc unum respondit: ‘ Cesar sum, fi- 
dem prestabo :’ sic effectum ut ante diem x1. Kal. Martii opido 
potiretur. Id cum Pompejo notum esset, deposita spe curaque 
Cordube defendende, castrisque motis abscessit, atque *ubicun- 
que opidum petiit, ibique convocatis quos sibi fidos arbitrabatur 
imperavit ut summo studio perquirerent, qui ad eum, quive ad 
Cxsarem proni essent: [252] quod cum ad se relatum esset: 
LXXIIIL. ex iis qui **Cesarem faventes victoria dicebantur, quod 
Czsarem amare crimen ingens esset, securi ictos occidit, reliquos 
intra opidum inclusit : e quibus Cxx. **clusis custodiis ad Casarem 
transfugerunt. Multa preterea ab ipsis Pompejanis per eosdem 
dies crudeliter gesta sunt, ceu presagientibus fati diem sibi instare = 
et qui mos ferus est quorundam, inferias sibi premittere *aliena 
*7sibi queerentibus. Pompejus hoc tempore magnanimitatem suam 
et metum Cwsaris cum amicis simulabat: invent sunt littera ejus 
continentes, Casarem non *8audire in campum copias educere, suis 
tyronibus ditlidentem : qui si pugne copiam aquis in locis aliquan- 


18 Lege, processit.—_19 Forte, expectatam.—20 Forte, posset.—21 Lege, 
illam.—22 Forte, futurum.—23 Lege, Ucubim.—24 Lege, Casaris, vel Casa- 
ree.—25 Lege, clusis—26 Lege, alienas—27 Videtur delendum ilud stbz,— 
28 Lege, audere. 


DE VITA JULII CUSARIS. 1879 


do faeeret, se rem omnium opinione celerius confecturum, idque 
expectare ac sperare. Ibat interea Hispanias ambiendo, et **ipse 
dicebat, civitates suarum partium conservando: itaque in Hispalim 
venit, contraque urbem in oliveto castra posuit: inde alias atque 
alias adiit: ad extremum *°Mundi substitit; supremis cladibus 
3taliam fortunam delegerat. Eo ct Cesar venit, contraque Pom- 
pejum castra metatus est. Pompejus Fausto scripserat, quod 
3*quantum intelligi datur, intra opidum erat, Casarem mediam in 
vallem nolle descendere, quod exercitus sui magna pars tyronum 
esset: qua littere miris modis opidanorum animos attollebant. 
Cupide enim spes arripiunt omnes mortales, et ea sibi fingunt ani- 
mis, que nec esse nec fieri posse cognoscunt: tam dulce est 
non dicam ~sperare, sed cogitare que delectant, quomodo enim 
impossibilia sperentur non intelligo, cogitari autem possunt omnia. 
[253] Dum se sic Pompejus sic alios solaretur, et ingenti quantum 
arbitror sollicitudine agitatus magna parte noctis instructis staret 
aciebus: Cesar nescio quonam. iter acturus castris egrediebatur: cui 
cum status hostium nuntiatus esset, constitit constituitque aciem. 
Concursum est hinc inde clamoribus, sed majoribus animis, ineffa- 
bilibus odiis atque immensis: pugnatumque acriter et pertinaciter : 
et quod pene pudendum dixeris humane fragilitatis indicium: 
nusquam Cesari neque cum hostibus, neque cum civibus aut tam 
anceps eventus, aut propius extremo periculo res fuit; ‘ usque 
adeo,’ sicut elegantissime ait Florus, ‘*3plane videretur, nescio 
quid deliberare fortuna.’ Et quid aliud reor, nisi an amicum suum 
usque in finem rara et sibi prorsus insolita fide comitaretur; an eum 
extremo jam calle desereret ad alium transitura. Tantaque hee for- 
tune deliberatio, tam diuturna **ut inter moras preelii neutra in parte 
inclinante victoria; cum jam veterana illa militum manus tot probata 
victoriis, Czsareis oculis insolitum dedecus, 75sensum retrocederet ; 
nec quominus palam fugeret, tam virtute, quam pudore tenerctur, 
quod nunquam ante illum diem fecerat: dubitare Cesar caepit ac 
ditfidere, et solito meestior ante aciem stare ita tamen ut nibil idem 
de solita imperatoria virtute remitteret, *°uno equo desiliens et fu- 
renti simillimus primam peditum in aciem evolaret: clamans, in- 
crepans, obsecrans atque exhortans, nec tantum voce vel oculis, sed 


29 Adde, ut.—30 Lege, Munda.—31 Forte, illam.—32 Lege, qui.—33 Ad- 
de, ut.—34 Videtur deesse, fuit.—35 Lege, sensim.—36 Forte, imo. 


18380 J. CELSI COMMENTARII 


manu et pectore fugam sistens, et fugere incipientes in preelium vi 
retorquens, *’fanquam denique trepidatio lucis illius fuit, tamque 
diu ambiguus pugne finis, ut cogitasse Ceesarem de extremis scrip- 
forum plurimorum **tradiderunt; et eo vultu fuisse, [254] quod 
jam mortem sibi *%consistere cogitaret, quamquam apud eos qui 
preelio interfuerunt nulla penitus rei hujus est mentio: et est sane 
difficile, non tantum absentibus, sed presentibus diffinire quid se- 
cum; quisque cogitet. Ego autem haud difficile ad credendum 
ducar, quod si de victoria Cesar timuit, simul et de morte cogita- 
vit: quomodo enim quove animo uni adolescenti terga vertisset 
is, qui parentem ejus talem virum, qui tot reges, qui tot duces, qui 
populos non urbium modo sed regnorum totiens terga sibi vertere 
coégisset? utique igitur si vinci timuit, mori optavit vincere soli- 
tus, non vinci: sed an vinci timuerit quis novit? Dicunt tamen, et 
*quidem etiam pro comperto asserunt, tamdiu hee rerum ambigui- 
tas duravit, donee quinque cohortes hostium a Labieno eastris labo- 
rantibus *’auxiliorum directe, mediamque in aciem properantes, 
fuge speciem *pretenderunt. © fortuna ut creditur in omni re 
potens, sed in bello potentissima. Siquidem Czsar, sive illas vere 
‘fugere arbitratus, sive *3crudelitatem similanus, ducum sagacissimus, 
velut in profugas impetum facit, animosque et suis addidit ut fu- 
gere hostes rati sequerentur, et **hostibus depressit, ut dum fugere 
suos suspicantur fugerent. Itaque Labienus *Cwsar desertor ac 
transfuga, suique pristini ducis hostis inexorabilis, cui parare per- 
niciem querebat, victoriam insperatam, *4si vero mortem peperit. 
Eo enim prelio et ipse concidit, unaque secum Actius Varus, et 
cum eis triginta milia hominum cecidere: cecidissent plures nisi 
tam proximum urbis profugium fuisset: de victoribus ad i ewsi, 
plures saucii equitum ac peditum. Itaque cum Cesar muris obsi- 
dionem admovisset, agger flebilis et horrendus e cadaveribus factus 
est, [255] per quem ad oppugnationem urbis ascenderetur: que 
telis ac mucronibus, velut calce compacta, invicem coherebant, 
murique cujuspiam officium ministrabant. Ite nunc miseri et ci- 
vilibus bellis incumbite: dumque aliis invidetis vosipsos opprimite. 
Ecce de vestris cadaveribus superstites *”7 oppugnantibus: an aliud 


37 Forte, tanta.—38 Forte addendum, monumenta.—39 Lege, consciscere. 
—40 Lege, quidam.—4l Forte, auxilio—42 Forte, pra se tulerunt.—43 Lege, 
credulitatem.—44 Lege, hostium.—4b Lege, Casaris —46 Forte, sibi.—47 For- 
te, oppugnantur : an aliud petitis? an quicquam. 





DE VITA JULII CASARIS. 1881 


petis an quidquid furoribus nune etiam vestris deest? An vult 
aliud Labienus tam fervidus insultator? et alii cecidere tuis instiga- 
tibus Labiene: et tu miser cum aliis cadaver unicum jaces: quam- 
vis et tibi et Varo sepulchra facta reperiam: et quoniam tuis in 
eo statu vacasse non arbitror, extimo illa Cesarex, tibi quidem 
prorsus indebitw, fuisse clementie: satisque auguror si sic est te, 
ut obstinato eras ammo, inhumatum abjici maluisse. Gneus quidem 
Pompejus, et humero et levo crure **sanco, inter medias cades 
prelio pulsus excessit: hune in lectica, quod nec equo nec vehi- 
culo uti posset, nemorosa avia penetrantem, fuga humili et occulta 
atque in speluncis latitantem, Cesonius Cesaris legatus resistentem 
adhuc et miserz spei reliquias refoventem assecutus, ad Lauronem, 
id est loco nomen, obtruncat: caput ad Cesarem refertur, talibus 
assuetum muneribus non gaudentem. Hujus germanum Sextum 
Pompejum in Celtiberia abscondisse fortunam tradunt, #°ne quo- 
niam scilicet deessent bellis civilibus alimenta. Munda post pre- 
lium expugnata quidem a Cesare, sed ingenti prius sanguinis pro- 
fusa *°delivio, Per eos dies oppugnata rursum 5'Vero duba, que 
qualiter defecisset non invenio: magni ibi motus, ingens in civi- 
tate dissensio, parte una ad Cesarem, altera in contrarium incli- 
nante. Cumque esset ad arma discursum vicit pars que Cesarem 
colebat, [256] sibique opidum cessit: de parte adversa ‘ei et 
viginti milia cecidere, quamvis magne urbi cuilibet insignis stra- 
ges. Czsar Hispali digressus Idibus Aprilis Gades petiit: inde 
rursum Hispalim rediit, ut Hispanas res velut ultima voluntate 
disponeret, quo *treversus amplius non erat: ibi vero concione 
advocata, beneficia sua in eam urbem commemoravit et antiqua 
et nova: 5*in finem eos arguit tanquam mala pro bonis omni 
tempore reddidissent : in pace seditios!, in bello autem ignavi: quod 
Gneus Pompejus adolescens eorum fotus auxilio, *Sczsis civibus 
agros et ‘vicinia vastasset, et casis civibus illic contra se fasces et 
imperium suscepisset, immo vero contra populum Romanum, cujus 
ipse regnum teneret. Quid enim crederent, ne forsitan Hispalenses 
57Romano vineere, quod eorum provinciam populati essent; an 


48 Lege, saucio—49 Forte, nequando, vel ne qua—50 Lege, diluvio— 
51 Forte, Corduba.—52 Forte, duo.—53 Lege, reversurus.—54 Lege, in fine. 
—55 Videtur delendum aut hie, aut paulo post.—56 Forte, vieina,—s7 Forte, 


Romanos vincerent. 


1882 J. CELSI COMMENTARII 


extincto Cxsare, qui mortalis esset, non sentirent Romanum popu- 
lum immortalem ? et in presens x, habere legiones que non tantum 
Hispalensibus resistere, sed coelum ipsum diruere sint potentes : 
quo in verbo non solum illa inest altitado, quz omnibus patet, sed 
illa etiam occultior, que in recensendis viribus Romanis, non om- 
nes, sed suas tantum dinumerat legiones, quasi reliquas nullius 
pretii, et ne memoria quidem dignas censeat. Multa hujus histo- 
riz in loco scriptorum vitio confusa preetereo ad finem properans : 
hie ergo bellorum civilium in Hispania finis esto. 

His tot bellis exactis, tot laboribus exantlatis, quos **moduin 
pati; sed scribere ; sed legere ; sed audire difficile est, victor Cesar 
Romam rediit. Felix meo judicio quidem vir felicitate bellica, se- 
cundum stylum loquor, si patriz hostes tantum, non et patria 
vicisset: ea certe fuit verecundia, eaque Romani moris observan- 
tia, [257] ut tantum de hostibus triumpharet, et interfectorum se 
duce tantum hostium numerum scribi memoriazque mandari pate- 
retur. Numerum vero civium occisorum scribi vetuit, ne domesti- 
cas clades atque miserias patria exprobraret: quamvis et in numero 
cesorum hostium etsi non Romanis, at Romano generi exprobra- 
tio ingens fieret. Siquidem ejus ductu, ut ab illustribus traditum 
est auctoribus, undecies centena et nonaginta duo milia hostium 
cxsa sunt: et sequitur quantum bellis civilibus *°viderit noluit anno- 
tari: triumphavit quater, ut fere omnes sunt auctores, et 6°centu- 
riones tradunt quinquies. Primus triumphus fuit de Gallia atque 
Britannia, isque omnium clarissimus: secundus de gypto : tertius 
de Pharnace et Ponto: quartus de Juba et Africa: quintus de 
Hispania. Ego, vero adderem his sextum de Massilia, nisi quod 
forsitan *'his triumphus sub Gallico continetur: nam de Massilia 
illum triumphasse non est dubium cuiquam, qui acerrimam illam 
Ciceronis de Cesare loquentis querimoniam in libris Officiorum 
legerit. ‘ Vexatis,’ inquit, ‘ac perditis nationibus externis, ad ex- 
emplum amissi imperii :portari in triumpho Massiliam vidimus, et 
ex ea urbe triumphari, sine qua nunquam nostri imperatores ex 
transalpinis bellis triumpharunt:’ de Thessalia et Tapso et Munda 
victorize ingentes, sed triumphus nullus: veteri enim more Romano 
hunquam triumphus civili sanguine querebatur. Hic igitur tri- 


58 Forte, non modo,—59 Forte, casi fucrint noluerit.—60 Forte, certioves.— 
61 Lege, hic, vel is. 


DE VITA JULIL CASARIS, TS&3 


umphorum et bellorum et fundendi sanguinis finis fuit. Ita tan- 
dem longis bellis pax alta successerat. 

Ea quidem magnitudo rerum et claritas victori gloriam, “ex 
terris gentibus stuporem, suis civibus livorem odiumque pepererat. 
Neminem certe clementius, neminem liberalius victoria usum con- 
stat, idque “'maximi sunt auctores. [258] Invidebant tamen, et 
quod miraberis, invidentes certabant eum honoribus ornare: posite 
in templis imagines, “suggestri in curia, fastigium in domo, men- 
sis in ceelo: ipse pater patria perpetuusque dictator: ita enim 
hee omnia scripta sunt. Ipse suam omnem clementiam “poten- 
tiam in cives effundere: nihil de tanto imperio suum erat preter 
gloriam et imperii nudum nomen: pecunias omnem etatem con- 
tempserat: voluptates ut sperneret jam sibi wtas devexa presta- 
bat. Negare non possum, quin in republica juvenis paulo impe- 
tuosior, et principatus semper appetentior ©fuit, quam sat est, ne 
si hoc negem, ipse meis scriptis ©’arguer, et his auctoribus “nuda 
illa decerpserim. Sed quis virtutes alias viri hujus enumeret, quis 
illam unicam abunde laudaverit, qua omnes vicit principes, clemen- 
tiam! Sed quid agant, quove se vertant homines, ubique pericu- 
tum, nihil tutum: verissimum illud Liricum: * Quid quisque vitet, 
nunquam homini satis cautum est in horas :’ exilio cesserat Africa- 
nus invidie. Czsar beneficiis obstiterat: tutius illud apparuit : 
rem verissimam sed mirabilem et indignam dicam delicatis animis : 
ipsa beneficentia gravis erat, et unum omnia posse multis utile, sed 
molestum omnibus: hine invidie incrementa; quid facerent rap- 
tori impio, qui pati clementem principem et munificum nequive- 
runt? Unde hercle amorem omnium merebatur, inde omnium 
ferme odia, et paucorum insidias, et ad ultimum causam mortis in- 
venit: de qua in extremo dicam, eo quod extremus humanorum 
actuum sit mori: ante tamen de quibusdam quz ad corporis habi- 
tum formamque et ingenium et eloquentiam et mores, domesticam 
viri vitam attinenf, attingendum puto, secundum quod a preclaris 
auctoribus sparsim tradita elicere, [259] et in unum studio colligere 
dabitur: non quidem omnia, nec oportet, sed que vel utilia cogni- 
tu vel delectabilia videbuntur. Corpore quidem altus fuit, candi- 
dus, teres, maximarum virlum; peritia rei militaris eximia, incredi- 


62 Lege, exteris.—63 Forte, maximi tradunt.—64 Lege, suggestus.—65 Adde, 
ac.—66 Lege, fuerit.—67 Lege, arguar.—68 Lege, unde illa. 


1884 J. CELSI COMMENTARII 


bili patientia laboris, vultu modice, ©sed non pleno, oculis nigris 
atque vivacibus, valetudine usque sub extremum prospera, tune 
tamen et animo nonnunquam linqui solitus, et per quietem 7°vis 
concuti. In corporis cultu  curiosior parumper quam requirere 
videretur tanti anti magnitudo: calvitium egre tulit, revocare 
capillum a vertice in frontem cousuetus, et e cunctis honoribus a 
Senatu et populo sibi oblatis nullum recepit avidius quam 7'pree- 
minis usu laure 7*coutra calvitium tegeretur: reliquo etiam cultu 
corporis insignem extilisse et in pace constat et in bello, mundum 
preterea delicatum nitidumque ultra quam satis esset viro forti: 
et rerum talium studiosum fuisse, nota res est, usque adeo ut 
7nullam a fundamentis sumptuosissime extructam, quod non plene 
oculis responderet, funditus everteret, idque tunc etiam inopem 
fecisse, atque wre pressum alieno: margaritarum et gemmarum et 
tore juvatum et signorum et pictarum tabularum avidissimus: 
disciplinze vero domestice tenax valde, non maguis in rebus modo, 
sed in minimis: ita ut pistorem quod 7*comminus non eundem 
quem sibi panem ministraret, vinculis innecteret; et libertum sibi 
acceptissimum, quod Romani equitis uxorem violasset, nullo licet 
accusante, morte multavit: non tamen pudicitiam, quam in alio 
exigebat, in se prestilit; infamatus et Rome illustrium adulteriis 
feminarum, in quibus collegarum ejus Crassi et Pompeji conjugum, 
[260] ante scilicet quam hic ejus gener esset: insuper et provin- 
cialium matronarum, et presertim in Galliis, quodque altius, regi- 
narum; ia quibus nomen habet 7Euries Mauritanis, et ante omues 
Agypti regina Cleopatra, cujus supra mentionem fecimus: cum 
qua non contentus in medio belli civilis ardore voluptati multum 
temporis impendisse, post belli finem in urbem Romam evocatam, 
nec nisi multis honoribus et donis ornatam redire tribuit in Agyp- 
tum, filiumque ex ea susceptum agnovif, suumque illi nomen im- 
poni non erubuit, quem quidem Cesari et aspectu et incessu_per- 
similem prodidere. [uter hee tamen et cibi prorsus indifferentis, 
et parcissimus vini fuit; ut mirari posses quid sibi sine Baccho et 
cibis levioribus vellet Venus. Neque vero feminarum quam diviti- 
aruin appetentior fuit: non ut eas reconderet, quod fere omnes 


69 Forte, si non pleno, Suetonio paullo pleniore.—70 Forte, etiam.—71 Lege, 
quam assiduum usum luurea, qua contra.—72 Adde, qua,—73 Forte, villam.— 
74 Lege, toreumatum.—75 Forte, convivis.—i76 Lege, Eunoe Mauritania. 


DE VITA JULII CASARIS. 1885 


faciunt, qui divitias querunt, sed ut largiretur liberaliterque diffun- 
deret: ita duorum avaritiz malorum alterum nesciebat, altero labo- 
rabat: unde et in Hispania, in Gallia, et in gypto multa quidem; 
77ratione autem effracto Rome, universa diripuit. Sed non ut ab- 
stinentiz sic eloquentiz mops fuit, qua et omnium seculorum duces 
haud dubie antecessit, et summos ewquavit oratores: quod ita esse, 
oratorum princeps et Czsaris hostis Cicero confirmat, et quod 
mireris, ad Brutum scribens: neque tantum militari, aut oratoria 
eloquentia, quam habet ad presentes, emicuit, sed et libros scripsit 
rerum 7Sante alios suarum, qui ab aliis, qui.rebus 1psis interfuerant, 
digesti sunt, et in lucem editi, unde horum, que de rebus Cesaris 
scripsimus, maxima pars decerpta est. Scripsit et alios plures, qui 
ita sibi propter ingenii velocitatem adeo 7%aut modicum temporis 
eccupabant obstabantque negotiis, ut quosdam ex eis in alpium 
transitu belli Gallici temporibus, [261] quosdam in medio pericu- 
losissimorum ardore bellorum, unum cujus supra meminimus dum 
ab urbe Roma i111, et xx. diebus ulteriorem in Hispaniam perve- 
nisset °°Scripsit et epistolas ad senatum, ad amicos, inter alios 
$*Ciceronem: qui, pace dixerim tanti viri, sepe et multum in amici- 
tia variavit: scripsit adolescentulus multa, que prosequi longum est. 
Talis ille in rebus ingenii: nam in rebus bellicis nulli hominum 
secundus fuisse non ambigitur: ita nempe de illo scriptum est: 
Vir quo nemo unquam bellis magis enituit: *’in quibusdam nun- 
quam ipse sibi pepercit, indulsitque *%aliud: primus in agmine, 
eques interdum, pedes sepius cernebatur: nec gelu nec sole nec 
pluvia caput operiens: “*exhortatus docensque assidue quid agen- 
dum quid cavendum: et presertim exemplo milites ad laborem 
erigens atque confirmans: nullus enim locus erat ignavie, ubi suum 
imperatorem preeuntem videbant, jubentemque non ire sed venire, 
et se sequi ad pericula: nemo unquam promptior, nemo in pericué 
lis cautior: et cum cautus ad omnia, tum ductandis exercitibus 
cautissimus et insidiarum providentissimus semper fuit: ita ut nun 
quam duceret, nisi itineribus exploratis, aut per alios, ut per seip- 
sum: nommunguam inter *Spostes lorum babitu transgressus in- 


77 Forte, erario.—78 Forte, annales—79 Aut videtur delendum, vel scri- 
bendum, adeo nullum, aut modicum.—s8® Deest, fecerit, aut composuerit.— 
81 Lege, ad Ciccronem.—82 Lege, in quibus.—83 Lege, aliquid.—s4 Lege, 
exhortans,—85 Forte, per hostes. 


1886 J. CELSL COMMENTARITI 


cognitus, ut ad summam libratis omnibus dubitari posset, an ani- 
mosior esset, an cirecumspectior, cautiorque : celeritatis non tantum 
mire sed incredibilis fuit, quam et ingenio et corpore preestitit, ita, 
ut et si quid ingenio agendum esset, ante perficeret quam ccepisse 
crederetur ; et corpore itidem non ire, sed volare visus, centena milia 
passuum in singulos dies exigeret, et abicons amnes aut ®7nardo, 
[262] aut inflatis utribus pedibus *8arremigando trajiceret: ita ut, 
dictu mirum, sepe nuntii ad ejus adventaum urbibus nuntiandum 
premissi, cum eo cursim pervenissent, eum jam prevenisse atto- 
niti reper rent: et huie celeritati animositas quidem inerat atque 
audacia: ita ut sepe turbulentissimis *’ptantibus tempestatibus, 
quando nemo etiam privatus iter ingredi auderet, ipse cum toto 
properaret exercitu: et cum pervenisset e vestigio stupentes hostes 
aggrediretur, nullumque respiramentum illis, aut resumendi animos 
daret spatium. Quotiens periculum anceps esset, equos °abjicere 
solitus et prasertim suum, ut ?'equatio cum peditibus discrimen, 
et seposita fugx spe, quasi virum unum totum firmaret exercitum. 
Preter autem artes imperatorias, militis officia tam  valenter 
exercuit; ut sicut nemo illi par imperator, sic nemo illo miles 
melior foret. Itaque inclinatam aciem szpe solus erexit, ut pra- 
sertim Mundensi die factum est narravimus, cohibens fugam, et 
paventes arreptis faucibus in adversos manu ac voce retorquens, 
tanto impetu, ut aquilifer cunctantem intentata cuspide treme- 
fecerit ; allumque terruerit, usque adeo ut in manu ejus signum re- 
linqueret abiretque, et ipse ex imperatore vexillifer remaneret. De 
lac bellica virtute ac felicitate, preecipuaque felicitate, etsi abunde 
sit dictum, neque aliud hoc tota hee dicat historia: non est tamen 
omittendum Ciceronis  testimonium; quum licet vulgatissimum 
omnibusque notissimum, est tamen clarissimum simulque verissi- 
imum. ‘ Soleo sepe,’ inquit, ‘ ante oculos ponere, idque libenter 
crebris usurpare sermonibus; omnes nostrorum  imperatorum, 
omnes exterarum gentium, potentissimorumque populorum, omues 
regum Clayissimorum res gestas, [263] cum tuis nec conten- 
tionum magnitudine, nec numero preeliorum, nec varietate regio- 


86 Forte, rapidos.—87 Forte, nando—88 Lege, remigando.—89 Forte, 
existentibus.—90 Forte, abigere—91 Lege, equato cum peditibus discrimine.— 
92 Lege, esse.—93 Non intellexit verba Suetonii, ex quo hee hausit, apud 
quem est, ut aquilifer moranti cuspide sit minatus. Moranti est retinenti Cx- 
sari aquiliferum, ne fugeret, non cunclantem. 


DE VITA’ JULIL CESARIS. 1887 


num, nec celeritate conficiendi, nec dissimilitudine bellorum posse 
conferri: nec vero disjunctissimas terras citius *+passibus cuique 
jam potuisse peragrari, quam tuis non dicam cursibus, sed victoriis 
illustrate sunt. Que quidem ego, nisi ita esse magna fatear, ut ea 
vix cujusquam mens aut cogitatio capere °posset, amens.’° Milites 
non urbanitate nec fama nec fortuna quidem, sed viribus corporis 
atque animi extimabat, et severus in eos pariter et indulgens: nam 
et propinquo hoste omnibus horis, non *’magnis diurnis quam 
nocturnis paratos eos ad iter °°ad pugnam exigebat: et bene nun- 
quam pugne tempus denuntiabat aut itineris, ut omne tempus 
sibi denuntiatum crederent; et semper parati quotiens pro- 
fectionis aut pugne signum sonuisset invenirentur. Et sepe 
nulla causa rei cujuspiam signum dabat, ut condiscerent laborare, 
et repentinis imperiis presto esse. Peccata militum non omnia 
castigabat et multa dissimulabat, sciens genus hominum ad peccan- 
dum pronum, nec facile naturam et consuetudinem verbis extirpari: 
seditiosos ac desertores severissime puniebat: quod hee vitia non 
ad *°° singulos ‘mores, sed ad *summum rerum pertinent; ut *vere 
intentos ad preelia requirebat, “si post victorias interdum lascivize 
militari ac letitiz frana laxabat, ut a diurno labore recrearentur 
eorpora militum atque animi. Et si in hoc argueretur, responde- 
bat: ‘ Milites mei et unguentati bene possunt et pugnare et vin- 
cere:’ illudque eis permittebat, ut auro et argento ornarentur ; [264] 
quo et ‘a spiritu pulchrior esset exercitus, et virtuti insite damni 
metus accederet, et esset quisque ad pugnandum acrior, dum et 
vinci timerent et spoliari. Neque eos alloquens milttes nuncupa- 
bat, sed commilitones suos ; neque eos ut milites, sed ut amicos 
charissimos diligebat: in tantum ut cognita cede ‘Tituri et Arun- 
euleji, de quibus supra diximus, barba et capillo intonsus atque 
incultus tam diu fuerit donec °in hostes ulcisceretur: quibus artibus 
et fortissimos milites et sibi fidissimos fecit, usque adeo ut in ipso 
principio civilis belli, cum a patria stipendia negarentur, neque ad 
tantam rem unus ipse sufficeret, centuriones legionum singulos 
equites sibi offerrent sua impensa, et omnes pedites communicatis 


94 Forte, cujusquam passibus.—95 Lege, possit.—96 Adde, sim.—97 Lege, 
magis.—98 Adde, et—99 Forte, pene.—100 Forte, singulorum.—I1 In Sueto- 
nio est moribus, h. e. vitam et mores, boni an mali essent.—2 Lege, swnmam, 
—3 Forte, ut vere—4 Lege, sic.—-5 Forte, aspectu.u—6 Dele, in. 


1888 J. CELSI COMMENTARII 


omnibus, et ditioribus quibusque ultro inopum curam in se trans- 
ferentibus, gratuitum illi sine stipendio ac frumento pollicerentur 
obsequium: neque in tam longo belli spatio quisquam fere trans- 
fugit; et capti aliqui suorum oblatam sibi vitam si contra Casarem 
militarent constantissime respuerunt. Difficultates rerum omnium 
et extrema famem, vel dum obsiderentur ab hostibus, vel dum ipsi 
illos obsiderent, tanta pertulere constantia, ut ad Durachium pane 
ex herbis facto vitam sustentarent: quo conspecto Pompejus ‘rem 
sibi non cum hominibus, sed cum feris animantibus esse,’ ait; abji- 
cique eum jussit, ne visus animos suorum debilitaret, obstinatione 
hostium intellecta. Fortitudo quoque non inferior quam patientia 
illis erat: victi semel illis in locis tam meesti fuerunt, ut a semetip- 
sis supplicium exigentes, consolari eos dux habuerat non punire, 
Aliis omnibus in preeliis, ingentes bostium exercitus semper Jonge 
numero pauciores 7vicerint atque deleverint: et ibidem una cohors 
Cesaris quatuor [265] Pompejanas legiones aliquot horarum spatio 
sic pertulit, ut pene omnes confixi atque obruti sagittis essent, qua- 
rum Cxxx. ®intra vallum reperta atque ad Cesarem sunt relata. 
Et hi omnes, aut multi quidem. Quid de singulis loquar? nota est 
Sceve centurionis, et in Britannia et ad Durachium virtus, de qua 
diximus suo loco: et quod dicendi locus defuit, ?Actili militis ad 
Massiliam, qui cum preelio navali hostilem in puppim dexteram in- 
jecisset, illa amputata, nixus altera, navimque conscendens, scuto 
in adversos impetum fecit: equavit *°Cymgeri factum, quod loqua- 
cissime **gratiz laudibus in ceelum usque sublatum est, cum par 
virtus Romani militis pene sit damnata silentio. Sic verboram illi, 
isti autem rerum studio dediti erant: seditionem militarem Gallicis 
omnibus atyue Germanicis atque Britannicis beliis nullam pertulit: 
existimo quod justa bella milites agere sibi viderentur, nihil aliud 
quam pugnam et obedientiam cogitarent: ac bellis civilibus ali- 
quot; sed quas cito non facilitate sed severitate et auctoritate 
*compescerat; qualis fuit illa ‘Sad Placentiam, dum ‘prior bello 
ex Hispania remearet, de qua dictum est: et altera Rome, decima- 
nis missionem et premia tumultuosissima conspiratione poscentibus: 
quos quoniam tum maxime "belli in Africa repullularet, amicis 


7 Lege, vicerunt atque deleverunt.—8 Adde, millia—9 Lege, Acilii.—10 
Lege, Cynegiri._11 Forte, Grwcia.—12 Lege, compescebat.—13 Lege, at.— 
14 Lege, priori bello confecto.—15 Lege, bellum. 


DE VITA JULII CASARIS. 1889 


dehortantibus, neque dimittendi tempus esse 'firmantibus, dimittere 
voluit, et quantum in se esset dimisit: sed quos imperator dimittebat, 
imperatoris vox una detinuit, *7ut, cum enim eos alloqui incipiens, 
non commilitones ut solebat, sed Quirites appellasset, una statim 
voce responderent, se vero milites suos esse, nec amplius loqui 
passi, recusantem licet, [266] in Africam sequerentur; non *cum 
impunes, sed pro cujusque, culpa et increpiti et multati. Et hee 
quidem cum '*milibus. 

Familiaritates, amicitias, clientelas summa fide coluit ac pietate: 
dum silvestre iter ageret, Gajumque Oppium qui sibi amicissimus 
et illo in itinere comes erat unicus, egritudo repentina corripuisset ; 
et forte ibituguriolum nonnisi unius capax esset inventum, ibiamicum 
agresti in lectulo collocavit, ipse sub dio nuda jacuit inhumo: et hee 
quidem dum fortuna adhue esset humiliore: at cum ad imperium 
ascendisset, nonnullos obscurissime natos ad honores et magnifica 
promovit officia: cumque de hoc reprehenderetur: ‘si grassato- 
rum,’ inquit, ‘atque sicariorum in defendenda dignitate mea usus 
essem, zeque illis essem gratus: non enim quis, sed quid quisque 
pro me gesserit *°ex animo.’ Masintham **Granosum adolescentem 
suam in clientelam ab ineunte ztate susceperat: contra illum **adi- 
vit ut Hyempsal rex litigium habebat; in quo *%cum Cesar tanta 
ope et sic ardenter **adivit, ut filio Juba regis, qui regis alterius 
causam fovebat, ortis ut fit *incontentiose verbis acrioribus, bar- 
bam manu violenter arriperet, eundemque Masintham in custodiam 
ducentibus eriperet, eumque quzrentibus occultaret: denique 
pretor primum in Hispaniam proficiscens, sua abditum lectica nulli 
cognitum asportaret. At non ut amicitiarum, sic et simultatum 
tenax, anullo unquam tam offensus, quin facile et oblivisceretur 
et parceret. Itaque et orationes et versuum moysus famosorum, 
quin et librorum adversus se ab invidis editorum lacerationes pati- 
entissimo ac civili tulit animo, [267] neque graviores injurias, sibi 
non verbis sed rebus ipsis illatas, cum posset ulcisci, *noluit: et si 
omnino *7jusjurandi vinculo **cogetur quanto quivit humanus ultus 


16 Forte, afirmantibus.—17 Videtur delendum enim.—t18 Forte, tamen.— 
19 Lege, militibus.—20 Lege, examino.—21 Lege, generosum. Suet. nobilem.— 
22 Lege, audivit.—23 Lege, ewn.—24 Lege, adjuvit.—25 Lege, in contentione. 
—26 Lege, voluit—27 Lege, jurisjurandi.—28 Lege, cogeretur. 


Delph, et Var. Clas, Ces. 6D 





1890 J. CRLSI COMMENTARII 


est. Conjurationes contra se deprehensas non prevenit, sed sibi 
notas esse admonuit: male de se loquentibus edixit ut desinerent : 
statuas Sulla atque Pompeji a Romana plebe depositas restituit ; 
nec passus est extinctis hostibus nocere favorem suum, qui viventi- 
bus non noceret. Denique omnes injurias omnibus remisit: neque 
alibi quam in preelio periisse aliquos suorum hostium notum est, 
nisi Afranium ut perhibent, et Faustum Sullam, ac L. Ceesarem 
juvenem: quanquam et duo primi accepta semel venia postmodum 
rebellassent, et de eorum morte *%alteri scripserint qui rebus inter- 
fuerunt; et tertius servos Cesaris ae libertos ferro et igni crudeliter 
enecasset; sed ne hos quidem suo jussu, *°sed consensu interfectos 
dicant, qui asserunt post victoriam interfectos. Cum vero petenti- 
bus sigillatim ignovisset, novissime universis etiam non petentibus 
veniam dedit, ac licentiam in Italiam redeundi, atque ad honores et 
imperia bello preclusum aditum aperuit, ostendens verbis, et, quz 
mentiri nesciunt, rebus, nullum se hostem post bellorum exitum 
habere: de quo Cicero, etsi post ejus interitum obloquatur, quod 
invitus lego: tamen ante sic dixerat: ‘ Videmus tuam 3‘gloriam 
preliorum exitu terminatam, gladium vagina vacuum in Urbe non 
vidimus: ques amisimus cives, eos Martis vis pertulit, non ira 
victorie: Ut dubitare debeat nemo, quin multos, si fieri posset, 
C. Cwsar ab inferis excitaret, quoniam ex eadem acie conservat 
quos potest :’ [268] hee **levitas et hi mores Cesaris qui illum 
totius humani generis amore dignissimum facere debuissent; sibi, 
quod suspicari quidem licet, perniciem attulerunt: visus est enim 
tuto ledi posse, qui omnia omnibus indulgere, nihil soleret ulcisci, 
pretente tamen ali cause sunt: et facile est causas vel invenire 
vel fingere. Objiciunt illi insolentiam, cui certe adjuncta solet 
33crudelitas, que, ut “linquit, ab illo longe afuit: ut sit autem 
mitis insolentia, quod vix esse posset, *prefecto tanta post victo- 
rias desierat esse mirabilis, et gestarum rerum conscientia levaba- 
tur. Dicunt eum ingratus * non sibi tantum, sed aliis, praeter patrii 
moris observantiam impertitum: nimios sibi honores usurpasse, 
continuum consulatum, perpetuam dictaturam ac censuram, cog- 
nomen imperatoris ac patris patriw, que post eum multis longe 


29 Lege, aliter.—30 Lege, seu.—31 Forte, victoriam: sic Cicero pro M, 
Marcel.—32 Lege, lenitas—33 Videtur addendum, esse.—34 Lege, liquet.— 
35 Lege, profecto tantas.—36 Lege, esse. Mirabili gestarum rerum consctentta. 


va 


DE VITA JULIL CHSARIs. 189} 


imparibus contigerunt; statuam inter reges, in orchestra’’, **qui 
certe non petenti, immo et recusanti merito *°debebatur, nec hu- 
manos tantum, sed divinos*®: sedem auream *'in curia tensam pro 
tribunali, templa etiam et aras, in quo modum fateor supergressus 
est; at quod sequitur, quale est simulachrum juxta Deos: et quos 
Deos queso? Jovem forsitan aut Neptunum, qui certe pedem Ce- 
saris non valebant, homines vitiosi: aut ut scriptum est, ‘ Omnes 
Dii gentium demonia.’ Despexisse etiam fertur **auruspicia: et 
quid oro dignum infamia, ne dum morte, et non potius multa laude 
*Sdignissima? sed expediamus illam inexpiabilem ut dicunt invidie 
causam: *+se adeunti, [209] et honorificentissimis decretis hones- 
tanti, non *assurrexerit, sive prohibitus, ut ajunt, a Cornelio 
Balbo, *et cum vellet assurgere, *’sine sponte sua, neque de assur- 
gendo cogitans: en grave crimen: cum nostra etate filii rusticorum 
regibus atque principibus non assurgant: sed enim id maxime in- 
dignationem senatus auxit, quod ipse Cesar sibi triumphanti non 
assurrexisse Pontium Aquilam egre tulerat. En causa, en paritas 
rerum: rogo autem quid habet Pontius Aquila tribunus_plebis 
commune cum Cesare triumphante? nisi forte eadem in patria 
natum esse pares facit. Sed nunquam odio causa defuit. Addunt 
suspicionem affectati regni ab illo, qui utique regibus omnibus 
major erat, et major esse noverat. He sunt fere cause, hee sunt 
crimina, que Czsarem morte dignum effecerunt, et eorum utor 
verbo, ut jure cesus existimetur. Conjuratum est in eum a LX. 
senatoribus, Gajo Cassio, ac Marco, ac Decimo Brutis tante czedis 
ducibus: quorum primus atque ultimus e suorum numero erant, 
medius semper adverse partis extiterat; sed’ venia donatus ac pro- 
vincia auctus, aut oblata respuere, aut profecto ipse quoque suus 
esse debuerat: sed uno modo sui omnes fuerunt peremptores. Et 
multa quidem conjuratis fuere consilia qualiter atque ubi eum per- 
derent: tandem *senatu. Nec ipsi quidem Czesari mors ignota 
esse debuerat, nisi quod perituris *%oculis obstruit fortuna: omitto 
tabulam wneam forte *°Capis regis e sepulchro erutam, in qua 


37 Adde, suggestam.—38 Lege, que.—39 Lege, dubantur, aut decerneban- 
tur.—40 Adde, recepit.—41 Lege, in curia et pro tribunali, thensam ix pompa 
Circensi. Sic sane Suet.—42 Lege, auspicia, aut haruspicia.—43 Lege, dig- 
nissimum.—44 Adde, Senatui.—45 Lege, assurrexité—46 Videtur delendum, 
et.—47 Lege, sive.—48 Adde, in.—49 Forte, oculos.—50 Lege, Capyis: et sic 
paullo post. 





1892 J. CELSI COMMENTARII 


Greece scripta erat hee sententia: ‘Quandocumque ossa Capis 
detecta essent, fore ut Julo prognatus manu suorum necaretur, 
[270] magnisque mox Italie cladibus vindicaretur.’ Potest enim 
esse res fabulosa, quamvis eam Suetonius Tranquillus affirmet; et 
Cornelium Balbum Cesaris familiarissimum producat auctorem. 
Omitto greges equorum in trajiciendo Rubicone consecratos, et 
vagari sine custode permissos circa diem cedis, et pabulo absti- 
nentes, et lacrymis manantes uberibus. Omitto plurimis_hostiis 
non litatum, et Spurine aruspicis monitus periculi imminentis, et 
regaliolum ayem in Pompejana curia a diversis *'vulneribus de- 
cerptam. Omitto suum et uxoris suze somnum, et que sunt id 
genus omnia, qu a viro tam docto, tam magnanimo jure optimo, 
nisi fallor, sperni poterant: sed tunc vulgo observari talia, immo et 
precaveri °*mox erat. Illud certe sapientissimo duci oculos ape- 
ruisse debuerat, quod et fama *%czde in vulgus effusa erat, ut 
quod multi noverant, ille unus, cujus res agebatur, vix ignorare 
potuerit: et ad locum sue mortis eunti **quidem obvius sed igno- 
tus scripturam obtulit, qua monebatur ne ad mortem iret: accepit- 
que illam nec perlegit, sed scripturis allis quas sinistra manu gesta- 
bat, quasi statim postea lecturus immiscuit, que postea cum aliis 
est inventa. Et hinc ortus dicitur mos ille precipue principum, ut 
omnem scripturam sibi oblatam confestim legant. Czeterum his 
atque aliis moti quidam opinantur, Cesarem et mortem suam 
*prestitisse et sic mori voluisse: nam et apud Xenophontem cum 
Cyri regis mortem et ordinationem ultimam aliquando legeret, con- 
tempsit lentum ac languidum mortis genus: et pridie quam more- 
retur orta inter ccenam mentione de optimo genere moriendi, ipse 
mortem subitam inexpectatamque pretulerat: et in quotidiano ser- 
mone sxpe dicere selitus ferebatur; [271] ‘Satis diu se vel nature 
vixisse vel gloriw:’ cujus, in Oratione pro M. Marcello, Cicero 
meminit: °Sutrumque ea res credita. Caesar Idibus Martiis turbate 
valetudinis causa aliquamdiu domi detentus, tandem D. Bruto 
hortante ne expectantem senatum frustraretur, ad multum diei 
*’spatii, hora scilicet quinta, venit in curiam Pompejanam, que est 
**Trapei rupis in latere, expeditionem Particam animo cogitans; 


51 Forte, evibus.—52 Lege, mos.—53 Lege, cadis.—54 Lege, quidam.— 
55 Lege, prascivisse.—56 Forte, utcunque.—57 Lege, spatium.—58 Forte 


? 
Tarpeje. ; 


DE VITA JULIL CESARIS. 1893 


ibi dum assedisset, conjurati eum sub pretextu obsequii circumsis- 
tunt: cum Cimber Tullius qui *’primus sibi tanti facinoris partes 
assumpserat, accedens nescio quid poposcit. Neganti in prasens 
inque aliud tempus rem trahenti, ab utroque humero togam mani- 
bus arripuit, exclamantem, ‘Ista quidem vis est,’ Cassius infra 
jugulum vulnerat. Cesar Cassii pugione erepto, brachioque ejus 
trajecto, dum assurgeret alio vulnere remoratus est, quod unum ex 
omnibus letale medici dixere: sed ad unam vitam finiendam tale 
vulnus unum satis est. Tum se undique ab omnibus stricto ferro 
peti videns, neque soli inter tantos et inermi quidquam auxilii esse 
intelligens, spiritum recollegit, ne quid indecorum moriens diceret 
aut faceret, neque omnino aliquid dixit: nisi quod ad primum vul- 
nus parumper ©°infremuit, nulla voce tamen emissa: et M. Bruto 
in se irruenti, Grecum fertur nescio quod breve dixisse, de quo 
Cesarem ipsum dicere solitum refert Cicero Epistolarum ad Atti- 
cum libro “'xxx1x. Magni refert quid hic velit, see quicquid 
volet valde volet: et ipse quidem in extremo toga caput obnubit, 
levaque sinum vestimenti ad inferiores partes corporis extendit, 
quo casus esset honestior. [272] Ita ille qui tot terras primum, post 
in urbe Roma terrarum orbem mira felicitate subegerat, una hora 
III. ac Xx. vulneribus ad terram datus occubuit: inque omnem ter- 
ram auditus est ruine fragor ingentis. Quam indigne autem sit 
occisus, vel hine patet, quod plures ex his qui eum occiderunt, in 
testamento ejus filii, si quis forte nasceretur, tutores erant nomi- 
nati, quidam quoque in secundis heredibus scripti erant: ut D. 
Brutus, qui maxime in cede ac precipue videtur ipsius fuisse: 
quod quidem testamentum paucis ante mortem mensibus fecerat. 
Nam in altero ante belli civilis initium, ut quidam tradunt, Gn. 
Pompejum generum suum unicum scripserat heredem, sed bello 
exorto mutandi testamenti justissima causa fuit: Nemo enim hos- 
tem sibi vult heredem legatum. Populo Romano publice reliquit 
hortos quos circa Tiberim habebat, private autem ac viritim tre- 
centos sextertios: quod legatum ingens fuisse, quisquis populi nu- 
merositatem attendit, intelliget. Decreverant occisores corpus in 
Tiberim jactare, bona publicare, acta revocare: sed magnitudine 
perpetrati facinoris attoniti, et metu M. Antonii qui tune consul, et 
Lepidi, qui magister equitum dictatori erat, absterriti destiterunt ; 


59 Lege, primas.—60 Lege, ingemuit.—61 Forte, x11. 


1894 J. CELSI COMMENTARIL 


fuitque illis unica fuge cura: et nisi eam ®Judibrium extincto pra- 
paratum mirificos in homines versum “est. Rogus ei accensus ip 
campo Martio secus tumulum Julive, nescio quidem an filie an 
sororis, utrique enim nomen fuerat: wdes aurea templi in formam 
memorie eyus extructa; lectus eburneus auro stratus ac purpura 
ad caput ejus; tropheum ad gloriam, et vestis in qua erat occisus 
ad commiserationem spectantium excitandam: simulque inter ludos 
funereos ad misericordiam occisi, [273] et invidiam occisorum 
6+pecuniarum illud inter alia decantatum:; ‘ Me, servasse, ut essent 
qui me perderent?’ laudationes in funere virorum illustrium fiert 
solite, propter prolixitatem et pompam funeris, cul “dives non 
suffectura videbatur, pratermisse sunt: earumque in locum sena- 
tus consultum breve per preconem jussu Consulis recitatum est, 
quo Cesari omnes honores divinos humanosque decreverat: et 
preterea jusjurandum, quo se omnes pro salute ejus obligaverant, 
ut evidentius non modo cedis sed perjurii scelus esset: pari com- 
pendie permissum est, munera ad funus ex more ferentibus, ut sine 
ordine quo quisque vellet, in itinere suum munus in campum ipsam 
Martium deferret, inde in forum a magistratibus delatus est. 
Dumque ubinam cremandus esset in questionem venisset, aliique 
in curia, in qua occisus erat, alii in cella Jovis dicerent: subito 
duo viri ignoti succincti gladiis, et jacula bina gestantes, ardentibus 
66cereris igne accenso diremerunt litem, secutique omnes quasi 
divinitus premonstratam viam, multi vestes, multi arma quibus 
ornati advenerant, flammis injecere: precipue veterani, qui sub 
illo victoriosissime militaraut, quasi jam armis vale dicerent, illo 
extincto, qui summum fuerat decus armorum. Matrone etiam sua 
in ignem et filiorum ornamenta jactabant; Juctus ingens fuit non 
Romanorum modo sed exterarum gentium quoque, maxime Jude- 
orum, qui sepulchrum ejus aliquot continuis noctibus pro officio 
frequentarunt. Peracto funere plebs Romana ad domum Bruti et 
Cassii facibus armata contendit, vixque inde repulsa ©7Erulum Cin- 
nam infelicem quendam hominem casu obvium errore nominis 
delusa discerpsit, credens alium esse, quem mordaciter per eos 
dies contra Cesarem locutum esse constabat, [274] aflixitque haste 
caput velut taliter suum ducem ulta gestavit. Sic aliene culpx 


62 Aliquid deest, ut arripuissent: aut simile-—63 Lege, esset.—64 Forte, 
Pacuvianum.—65 Forte, dies—G6 Lege, cereis,—67 Forte, Helvium: sic Suet. 


DE VITA JULII CESARIS. 1895 


ille innocens peenas dedit. Post hae Numidici lapidis columnam 
in codem loco posuit viginti pedum altitudinis, in scipcione ad- 
dita, Parenti patrie: ad quam et sacrificare et vovere et jurare 
per Cesarem diutius observatum est. Periit anno etatis vi. et L. 
relatus est in numero Deorum, non modo principum auctoritate, 
sed opinione etiam populari: vam ludis quos ibi Augustus Cesar 
heres ejus instituit, crinita quedam stella vir, continuis diebus 
circa xt. horam lucis apparuit: persuasumque est °’crudele plebi, 
Cesaris esse animam in ceelum admissi: quo profecto aliis viis, 
quam armis, et bellis, aliisque quam de armato hoste victoriis 
atque triumphis ascenditur. Hujus stelle et Virgilius poéta me- 
minit in Bucolico carmine, et simulachrum ipsum Ceesaris 7°judi- 
cio, cujus in vertice stella est. Denique opprobrium illud, quod 
conjurati in extinctum meditati erant, primo quidem in tempus ac 
locum cedis versum est: nam et curiam ipsam ceu infaustum 
jocum claudi jussum est: hodieque praclusa vixque accessibilis est. 
7Diis Martias parricidium nominari’*, hoc adjecto, ne unquam die 
illo senatus haberetur. 7?Dictum etiam in ipsos 7*sedis auctores: 
quorum nullus triennio amplius supervixit, nullus morte obiit natu- 
rali: damnati omnes diversis eventibus periere, alii naufragio, bello 
alii, 7>quidem seipso gladio, quo Czsarem vulneraverant, occide- 
runt, ut evidenter ostenderetur, cadem illam nec Deo nec homini- 


bus placuisse. 
Explicit Liber. Deo gratias. 
68 Lege, inscriptione.—69 Lege, credule.—70 Forte, indicat.—71 Forte, 


Idus.—72 Forte addendum, placuit,—73 Forte, Versum.—74 Lege, cadis.— 
73 Lege, quidam seipsos. 


TESTIMONIA CLARORUM VIRORUM 
DE JULIO CELSO, 


EJUSQUE COMMENTARIIS. 





SprecuLuM Historiale Vincentii Belloveensis seu Beluacensis 
Episcopi (qui floruit circa Annum 1240) impress. Venetiis 1494. 
Fol. Antiqua Dicta Moralia Julit Celsi continet. Lib. v1. 5. Alia 
multa de Bello Cesaris narravit Orosius et Julius Celsus, ex 
quibus multa sequuntur excerpta; que consulat Lector. 


Fragmenta illa Julii Celsi a Vincentio memorata, si in nostro 
Auctore reperiantur, Grevii conjecture minus faverent de tempore 
Scriptoris horum commentariorum, qui seculum minus barbarum, 
stylumque haud cucullatum sapiunt, licet verisimile sit Celsum 
nostrum aliquibus in locis corruptum aut interpolatum fuisse. Sicut 
ipsum Cesarem, veteres fere universos, (Poétas vero omnium 
minime) Lectorum et Scribarum more. Szculo forte quinto vel 
sexto floruit Celsus noster, nam in Codicibus antiquissimis Julius 
Celsus Constantinus et Constantinopolitanus scribitur, et in omni- 
bus fere Mss. C. C. Cesaris Commentar. extat nomen ejus; in- 
valuit enim consuetudo clarissimorum virorum lectionis testimo- 
nium libris ascribere, ut fides emtoribus et lectoribus fieret, 
non mendosum esse codicem qui a tanto viro fuisset perlectus, re- 
censitus, vel emendatus; quod postea Typographorum nomina 
supplere solebant. 


Gualterus Burleus Anglus (qui floruit circa Annum 1230) de 
vitis Philosophorum. Quarto Impress. Lovanii 1474. a Johan. de 
Westfalia. et a Joan. Horne ter Ann. 1472. 

De Julio Historiographo, c. 104. 


Julius Celsus Historiographus scripsit diligenter de Bello 
Cesaris Librum, quem in v. Libros distinxit: in quibus multa doc- 
trinalia mirabilia continentur, ex quibus pauca hic posita sunt. 


TESTIMONIA DE JULIO CELSO. 1897 


© Naturale est omnes homines studio libertatis incitari, et condi- 
tiones servitutis odisse. Rerum omnium Magister est usus. 
Quod volumus libenter cernimus et credimus. Terror hominibus 
consilium mentemque eripit, et membra debilitat. Fortuna eos 
plerumque quos plurimis beneficiis ornavit, ad duriorem casum 
reservat. Qu sentimus ipsi reliquos sentire speramus. Inter 
duos bellantes hoc unum tempus beilandi de pace est, dum sibi 
uterque confidit, et ambo pares videntur; quod si alteri paululum 
fortuna tribuerit, vix utetur conditionibus pacis qui superior 
videtur, nec wqua parte contentus erit, qui se omnia habiturum 
sperat.’ : 


Joannes Magnus (qui floruit cirea Annum 1420.) in Sopholog. 
impress. Parisiis 1475. Fol. edit. a Roderico Episcopo Zamorensi, 
Hispano, et Paulo Secundo in Script. v. 13. 111. 7. aliisque locis,. 
Sententias Julio Celso tribuit que in Cesaris Commentariis reperi- 
untur ; quod non mediocriter confirmare videtur opinionem Floridi 
Sabini (1. 11. subsec. Lect.c.2.) qui tres de Bello civili Libros, Cesaris 
esse negat ; tum Ludovici Carrionis (Lipsii Epistol. 1.11. Epistoli- 
car. Quest.) qui et Belli Gallici commentarios Julio Celso ascriben- 
dos putat. 


Albert Eyb Secretarius Papz Pio Secundo (qui obiit 1454.) in 
Margarita sua Poética Impress. Rom@é 1475. Fol. pag. 184. Z. 
Julii Celsi de gestis Cesaris Autoritates incipiunt, duasque paginas 
implent, quas curiosus Lector adeat, et cum Textu Greviano 
conferat. 


Gerard. Joh. Vossius Institut. Orator. v. 10. 

Verum Celsi Commentarii de Rebus a Ca@sare gestis dis da 
aacov differunt a C@saris Commentariis, ut sciunt, siqui cum 
Cesare contulerunt editionem Celsi Ann. 1473. cujus nullam a 
Gesnero aut Simlero mentionem factam miror, ut qui haud aliud 
dicunt, quam, istorum fieri commentariorum mentionem in Mar- 
garita Poctica Alberti Eibii paulo junioris Jacobo magno Toletano. 
Interim fatemur Celsum non tantum Cesaris gesta conscripsisse, sed 
et Cesaris commentarios, sive recensuisse, sive corrupisse : certe in 
MSS. meo Cesare Hirtioque ter locis distinctis ascriptum: Julius 
Celsus Constantinus J. C. legit. 





1898 TESTIMONIA DFE JULIO CELSO. 


Gerard. Joh. Vossius de Histor. Lat. 1.13. 

Est Fragmentum illud (a Casaubono notatum notis in Tranquill. 
r. 56.) desumtum ex Julit Celsi Commentariis de vita Julii 
Casaris edit. Ann. 1473. Est vero hie Celsus idem, qui Cesarem 
recensuit: unde multis Cesaris Codd. MSS. subjunctum legitur, 
Julius Celsus vir clarissimus et comes recensui: vel hoc pacte: 
Julius Celsus Constantinus V.C. legi. Inter Historicos refertur, 
et diligenter de Julii Cesaris gestis scripsisse dicitur a Gualtero 
Burleo Anglo, Petrarche equali; et omnino valde errant, qui 
fragmentum ante memoratum ipsius Petrarche esse yolunt. Sane 
ex istis Celsi Libris, quorum a nemine ante nos mentionem factam 
miror, multa in Cesare feliciter possunt restitui, quod aliquando, 
civ Oeg, ostendemus: ceterum Ovxonie in Collegio Corporis 
Christi habes IMSS. cum hac Epigraphe: C. Julii Ca@saris, per 
Julium Celsum Commentarii: utrum Cesaris, an Celsi sint, melius 
dixerint qui videre. 


Salmasii Prolegomen. in Solinum. 


Sic Subscriptiones illz plerisque libris apponi solite, que testantur 
recognitionem alicujus Emendatoris, in omnibus pariter conspici- 
untur, etsi non eandem etatem preferentibus; ut illa qaam nuper 
legebam in seripto Codice Cesaris commentariorum de Bello Gallico, 
in hunc modum concipitur, Julius Celsus Constantinus V. C. legi. 
In aliis Julius Celsus quasi Auctor eorum commentariorum sub- 
scribitur, magno errore : qui tamen impulit doctissimum suz ztfatis 
Criticum (Lipsium) ut dubitaret an Julii C@saris essent illi com- 
mentarii, et non potius Celst. 


HENRICL DODWELLI DISSERTATIO 


DE AUCTORE LIB. VIII. DE BELLO GALL. ET ALEX. AFRIC. 
ATQUE HISPAN. 


Auctor Prologi ad librum de bello Gallico viii. 
Hirtius potius fuisse videtur quam Oppius. 


St quidem recte habeat locus Suetonii, jam tum extiterint 
oportet libri omnes, quos pollicetur auctor Prologi ad librum 
belli Gallici vitr. nondum autem, ut videtur, sub nomine Julii 
Celsi, sed Oppii duntaxat et Hirtii: erantque sane ambo illi Ce- 
sari satis familiares. Cur autem Oppio tribuerentur, eam causam 
satis verisimilem mihi videre videor, quod auctor ille, quicumque 
demum is fuerit, Balbo prologum suum inscripserit. Erant enim 
sane Oppinus atque Balbus necessitudine aliqua, quam nescimus, 
ut videtur, invicem conjunctissimi: forte officii alicujus causa, 
utriusque cure a Cesare crediti. Certe utrique inscriptas non- 
nullas epistolas Cwsaris habemus hodieque in libro Ciceronis ad 
Atticum 1x. Et libros fuisse epistolarum ad utrumque, docet 
Gellius 1. xvii. Noct. Attic. ¢. 9. qui rationem addit, quod res 
ejus absentis curarent. Literas curasse, docet Cicero ad Quint. 
fr.ep. 1. Se autem bello Alexandrino atque Africano abfuisse, 
lubens agnoscit Prologi auctor. Sed absentia illa Czsaris erat 
in Gallia, si quidem ex epistolis a Cicerone conservatis liceat de 
reliquis augurari. Spectant enim ille ad prima belli civilis initia. 
Ex his igitur epistolis ad Oppium datis rerum gestarum memorias 
accipere potuit, si quis junior Oppii nomine libros edidisset. Ita 
fiet, ut pari fide digne sint rerum gestarum narrationes, seu hos 
libros ipse exararit Oppius, seu junior Oppio quispiam collegerit e 
Cesaris epistolis, Oppio inscriptis atque Balbo. Certe Oppio res 
Cesaris etiam arcanas fuisse exploratissimas, ex eo libro colligitur, 
quem scripsisse testatur Oppium Suetonius Jul. cap. 52. ut pro- 
baret non fuisse Czsaris filium, quem dixerit Cleopatra, nempe 


1900 H. DODWELLI 


Cesarionem. Minus tamen idoneus fuisset Oppius ad scribendum 
de hoc argumento, si ipse quoque bello Alexandrino non inter- 
fuisset. Melius ergo, hac de causa, Hirtium hujus Prologi aucto- 
rem existimabimus. Oppii enim testimonio de filio Cesaris pug- 
nabat etiam Antonius, vix ita certe facturus, nisi Alexandrize cum 
Cesare adfuisset. Nescio etiam, an hic fuerit Oppius legatus, 
cujus mentio in bello Africano cap.68. Et certe Hirtio magis 
favet ipse Suetonius, dum Hirtii nomine verba ex illo ipso advocat 
Prologo, qu hodieque ibi reperiuntur. 


Idem auctor librorum sequentium de bello Alexandrino, Afric. 
Hisp. sed post Casaris mortem. 


Sic ergo res, ni fallor, habuerit. Primus auctor predicti Pro- 
logi, qui Cwsaris seripta digessit pariter ac supplevit, non Oppius 
fuerit, sed Hirtius, qui proinde ibidem, ubi Balbus, fuerit, quod 
assiduis illius non literis, sed vocibus, coactus onus illud scribendi 
susceperit. Scripsit ergo Hirtius Prologum ad amicum Cesaris, 
Cornelium Balbum Gaditanum ditissimum. Et in prologo com- 
mentarios a se scriptos supponit rerum gestarum Galli, non com- 
parandos superioribus atque insequentibus Czsaris scriptis. Hi 
commentarii alii esse non poterunt ab viit. qui Prologum proxime 
excipiebat, belli Gallici libro, medio nimirum inter libros Gallici 
belli priores, quos censet superiores, et libros belli Civilis, quos pro 
scriptis ejusdem Cvsaris habet insequentibus. Sic nihil habent, 
quo se tueantur Floridus Sabinus et Ludovicus Carrio. Hune 
librum se contexuisse testatur Hirtius: proinde jam antea scrip- 
tum, et medio tamen illo, quem dixi, loco dispositum. Hee erat 
nimirum scriptorum Cwsaris digestio illa, de qua loquitur noster, 
tot seculis recentior, qua sua scriptis ipsius Cwsaris media con- 
texuit cowvus Hirtius. Noster etiam editos in lucem libros Cae+ 
saris testatur ab aliis, qui rebus ipsis interfuerant. Unde hoc? 
Nempe ex illis Prologi verbis : ‘ qui sunt editi, ne scientia tanta- 
rum rerum scriptoribus deesset.’ Sed perperam noster intellexit, 
si tum primum editos in lucem Czsaris commentarios censuerit, 
cum Prologum scriberet Hirtius; nempe post mortem Czsaris. 
Immo jam antea in clara luce fuisse versatos e Ciceronis constat 
Bruto: immo ex hoc ipso Prologo. Jam enim probatos omnium 
judicio testatur, jam in omnium admiratione fuisse, quasi bene 
emendateque scriptos. Non ergo de sua, sed Czwsaris, editione 


DISSERTATIO. 1901 


jequitur Hirtius, cum illud editionis consilium agnoscit, tantum ne 
scientia tantarum rerum scriptoribus deesset. Exprimunt hes 
verba Cesaris potius de suis scriptis agentis modestiam, quam 
Hirtii de iisdem admirationem. Idem Prologi auctor novissime 
imperfecta ab rebus gestis Alexandria ad finem vite Caesaris se 
confecisse testatur. Proinde jam una cum Prologo libros suos jam 
penitus confectos de bello Alexandrino, Africano, auctor emiserit. 
Immo de bello etiam Hispanico, (quanquam illius in Prologo non 
meminerit) quod predictam epocham, que ad Cesaris mortem 
usque pertigit, hoc quoque bellum antecesserit. 


Librum Hirtii de bello Africano multis post Hirtium seculis 

interpolavit Julius fortasse Celsus. 

Et tamen, preter Hirtium, alium saltem fuisse censet noster, qui 
Cesaris scripta ad ejusdem cedem suppleverit. Ita certe loquitur, 
quasi saltem uno plures hoc idem officium prestiterint. Quonam 
vero id pacto verum esse potuit, siquidem ad ipsam Cesaris cedem 
res gestas Cwsaris perduxerit Hirtius? Nempe, ut opinor, quod 
A. Hirtii nonnulla perierint, suppleta a Julio Celso, alienissimaque 
ab Hirtii mente sententia interpolata. Bello certe Africano aique 
Hispanico muita legimus, que vix evi, quo vixit Hirtius, esse 
potuerint, nedum ipsius Hirtii. Et tamen vice versa nonnulia, 
qu coevum stylum sapiant, non autem illum, qui a juniore fuerit 
interpolatore. Ab Hirtii etiam vel wiate in libro de bello Africano 
abhorret usus vocis imperator, quo sepe disceptatum dicit auctor, 
quis esset pro populi Romani imperatore agnoscendus, Cesar an 
Scipio. Quasi nimirum unicus esset populi Romani, ut postea, 
Imperator, qui rei summe preesset. Hoc autem seculo qui singulis 
Romane ditionis provinciis preerant cum imperio, seu cum jure 
gladii, ii imperatores habebantur. Vix tamen ita appellabantur, 
nisi ob res gestas imperatores ab exercitu fuissent acclamati. Sic 
autem Czsarem imperatorem ne quidem poterant negare Pom- 
peiani, cui dictatura fuerat e sententia Senatus populique Romani 
delata; quippe etiam ab exercitu imperator fuisset appellatus. Sed 
nec illud cowvi fuisse videtur, quod mense, quo Cesar in Africam 
appulit, Januario, scribit auctor per anni tempus in mari classes 
sine periculo vagari non potuisse. Octobris enim Juliani die XIII. 
ceepit anni confusionis 708. ille Januarius, exiitque ante Nov. xI.quo 
hedi oriebantur, quo ortu ceepit epocia maris clausi. Quod 


1902 H. DODWELLI 


porro ait centurionem Cesaris xxxvi. annis pro Cesaris dignitate 
victoriaque depugnasse, ita manifesto falsum est, ut egre seribi 
potuerit a coevo. Detrahantur a predicto confusionis anno 708. 
anni 36. reliquus erit annus U. C. Varron. 672. quo sub Cesare 
mereri ceeperit. Atquicertum est primam Cesaris provinciam fuisse 
ex pretura, anno Varron. 692. Doluit praterea Cesar teste 
Suetonio ¢. 7. quod nihil dum a se memorabile gestum esset in 
wtate, qua jam Alexander orbem terrarum subegisset. €tas illa 
erat ann. 33. ut preter alios docet etiam Cicero Philipp. v. Natus 
est Cesar 1v. Id. Quintil. ann. Varr. 654. Sic annum 33. absolverit 
anno demum Varr. 687. ineunte Quintili, annis post predict. 672. 
quindecim. In hoc tamen numero consentiunt editiones exserip- 
toresque, in quibus et noster, ne dubitemus, ab interpolatore ita 
scriptum esse. Hic idem liber Q. Ligario vitam in Africa conces- 
sam esse narrat, cap. 89. Quod tamen certissime falsum esse, 
constat ex insigni Ciceronis, post reditum Czsaris, oratione pro 
Ligario. Cozvi scriptoris tam crassus error esse vix potuit. Et L. 
Cesari vitam a Julio, facileque concessam vult auctor belli Africani. 
Contra Dio lib. xii. contra Suetonius Ces. cap. 75. contra co- 
wvus Cicero. Mitto rem, quam auctor ipse incredibilem fatetur, 
ab equitibus Cesaris xxx. Gallis Maurorum equitum duo millia 
loco esse pulsa. Mitto provocationem centurionis predicti, ut 
cum suis decem cum cohorte Scipionis firmissima concurreret. 
Hee plane fabulatorum genium sapiunt potius quam prudentissi- 
morum, quibus seculum illud politissimum abundabat, scriptorum, 
Hue etiam illud refero cap. 70. quod dicit, Czsaris si non amplius 
tres aut quatuor milites veterani se convertissent, et pila viribus 
contorta in Numidas infestos conjecissent, amplius 11. millium 
numero ad unum terga vertisse. Sunt etiam in dictione plurima, 
qua nemo peritus harum rerum censor ad Cesaris etatem retu- 
lerit: cap. 12. galeati, Non me fugit illud, sed poéte: galeatum 
sero duelli penitet. S. Hieronymi Prologus galeatus serior est. 
Cap. 31. ignota peceata legimus, quibus ignoscebatur. Cap. 19. 
innumerabilis, Cap. 46. cruciabiliter interfecti. Parvulam cau- 
sulam cap. 54. Parvum senatorem cap. 57. Magnis copiis auxili- 
isgue regis prediti cap. 58. Suppetias occurrere cap. 66. 68. 
Cap. 77. commeatus. Non a castris tamen, sed ad castra. Cap.78. 
ut haberent facultatem turmas Julianas circumfundere. \bidem 
satagere, pro pralio laborare. Cap. 8S. mentem in fuga destinatam, 


DISSERTATIO, 1903 


Africanum hunc scriptorem, hisque temporibus juniorem, arguunt 
tot immixtae voces Grece atque Hellenismi. Qui mixto essent 
genere, Hibridas appellat cap. 19. Hippotowxotas habet ibid. 
Epibatas cap. 20. 62. 63. ~Catascopum cap. 26. In salo esse 
huic auctori cap. 46. 62. 63. tantundem valet, quod Grecis 
cadevery, et Suacareverr, et de navi dicitur, que liber fluctuum 
marinorum agitationi exponitur. Sunt in eodem libro alia, que 
coevorum peritiam sapiant. Virgiliarum signum confectum me- 
morat post vi. Kal. Feb. cap. 47. pro vero scilicet illius anni ca- 
lendario, quo Febr. 1. in Novembr. Juliani diem x1. conveniebat, 
quo Pleiadum confectionem refert Plinius. Aliter certe sensit hic 
auctor, quam interpolator, qui etiam Januarium ab Octobr. Juliani 
die X111, in¢ipientem per anni tempus periculosum esse voluit navi- 
gantibus, et quidem ita periculosum, ut mediis belli casibus magis 
tamen esset, quam bellum ipsum, metuendus. Et manum etiam 
coevam accuratioremque indicant tot voces militares, alizque 
technice, magis hic vero temporis decoro respondentes, quam pro 
captu junioris interpolatoris. Librum ergo Hirtii de bello Afri- 
eano ad Julii Celsi etatem pervenisse puto: sed mutilum fortassis, 
aut qui Celso mutilus haberi posset. Hoe utique pretextu vel 
suis, vel nescio cujus alterius fabulatoris figmentis interpolavit. 


Itidem factum in libro Hirtii de bello Hispanico. 

In bello Hispanico adhuc pauciora cowvi scriptoris vestigia sunt, 
plura autem interpolatoris, et quidem ejusdem, qui bellum Afri- 
canum suis commentis auxerat. Eadem in voce facultas elegantia, 
que supra cap. 12. eis ad ignoscendum nulla est data facultas. 
Cap. 40. naves, que in salo fucrunt: pro exemplo itidem a nobis 
supra observato. Nec dissimiles alii oecurrunt sequiorum seculorum 
barbarismi. Cap. 7. religue ex fugitivis auxiliares consistebant. 
Cap. 12. bene magnum tempus. Cap. 13. simulque ballista missa a 
nostris turrem dejecit. Cap. 10. existimabant eos posse conatum 
efficere. Cap. 29. adversarii patrocinari loco iniquo non desinunt. 
Cap. 33. libertum, qui fuisset ejus concubinus. Cap. 39. gradie- 
batur Hispalim. Cap. 42. provinciam depopulavit. Et preter 
morem horum scriptorum Ennii poéte fragmenta advocat, cap. 23. 
31. Illa vero quam inepta, quibus tamen Cesaris, summi pruden- 
tissimique oratoris, persouam agit hie sophista: An, me delcto, non 
animadvertebatis, decem habere legiones populum Romanum, que 


1904 H. DODWELLI DISSERTATIO. 


non solum vobis obsistere, sed etiam calum diruere possent? De- 
clamatoris illa, non oratoris, affectatio est. Dixerunt quidem 
Germani, Suevis suis ne Deos quidem immortales pares esse po- 
tuisse, Bell. Gall. lib. tv. ¢. 10, sed barbari ili, non Romani. 
Inter Ciceronianas multorum cowvorum legimus epistolas ; nullam 
tamen, que cothurnum illum sapiat. Nullum erat, ztate Cesaris, 
otium istiusmodi ingenii lusibus, cum de rebus seriis momentosis- 
que, de vita fortunisque clientum vel fama agerent oratores. Sunt 
nihilominus primevi auctoris Hirtii etiam in hoc opere vestigia. 
Que habet communia cum aliis bone fidei auctoribus, non aliunde 
emanasse censeo: inprimis illud, quod Casarem dicat dictatorem 
iit. designatum Iv. non (ut vult auctor alioquin accuratissimus in 
historia Romana, Sigonius) anno, quo Africam recepit, sed quo 
bello civili in Hispania finem imposuit, Varr. scilicet 709. Sic 
enim cowva marmora Capitolina atque Colotiana. Sic etiam cowvi 
nummi. Immo auctor, quem sequebatur, Plutarchus: melius 
scilicet, quam alii, etiam veteres, nec ab hoc seculo admodum 
remoti, qui dictaturam Czesaris unitate faciunt auctiorem. Hirtii 
etiam personam arguit, quod hoc toto bello Hispanico sic loquitur 
auctor, quasi ipse presens adfuerit, et Casaris partes fuerit am- 
plexus. Prima fere persona Nos, inquit, et Czsarianos nostros 
appellat. Hoc nempe erat, quod in belli Gallici libri vi11. Prologo 
ipse monuerat Hirtius, sibi ne illud quidem accidisse, ut Alexan- 
drino atque Africano bello interesset: innuens proinde, in reliquis 
bellis sibi quoque operam fuisse non inutilem. Non ita certe in 
bello Alexandrino loquitur, aut Africano. Nusquam ibi prima, sed 
tertia persona, absentis nimirum potius quam illius, qui rebus ipse 
gerendis interfuerit, narrationem instituit. Nec puto hoc previdisse 
interpolatorem, in reliquis adeo persone, quam sustinuit, iIncaytum 
atque obliviosum, | 


Cc. JULIT CASARIS 


VITA 


A PLUTARCHO GREECE SCRIPTAS$ 
CUM NOTIS 
A FRID. SCHMIEDER, 


PHILOS. DOCTOR. GYMN. REGIE BREGENSIS RECTORE ET 
PROFESSORE. 





CAP. I. 


Cesari propter affinitatem cum Mario hostis est Sylla, quo dictatore sacer- 


dotium ambiens in vite periculum incurrit et fugit. 


In Sabinis pecunia se 


redimit a militibus Sylla ; in Asiam vectus circa Pharmacusam insulam a 


piratis capitur. 


(Natus est C. J. Cesar patri C. Julio Cesari ex Aurelia 


quarto Idus Quinctilis [postea Julii] Css. C. Mario sextum, et L. Valerio 
Flacco, ab U. c. 654. a. Chr. nat. 100. Adjunxit Plutarchus Alexandre 
Cesarem, quod (ut ait Velleius 11.41.) Magno illi Alexandro, sed sobrio, neque 


tiracundo, simillimus erat.) 


Tun Kivva rot povapyjcavzos* Ouyarépa, Kopyydiay, ws ere- 


NOTA 


1 Tod povapxijcavros] Usus est hoc 
vocabulo Plutarchus hic aliquantulum 
improprie. Movdpxns seu pdvapxos 
profyranno, et wovapxeiv pro tyrannidem 
gerere, apud Grecos sepe dicuntur. 
Nimirum id vocabuli tum eum signi- 
ficat, qui solus rerum potitur, idque 
injuste. L. autem Cornel. Cinna non 
solus quidem, sed cum collegis qua- 
tuor consulatum gessit (a, Chr. n. 
87-84.): quia tamen ii fere ab ipso 
pendebant, et nutu Cinne agebantur 

Delph, et Var. Clas. 


Cas, 


omnia, isque Marianam tyrannidem 
resuscitaverat, non male dicitur hic 
povepxjoa. Xylander. Sic Marium, 
Syllam, et dictatores povdpxas Greci 
dicunt. Sic Plutarch. infra c. 37. 
dictaturam jpovapxiay: item c. 57. 
Corneliam Cesar uxorem duxerat a. 
Chr. 84. anno ztatis decimo septimo. 
Sylla creatus est dictator perpetuus 
a. Chr. n. 82. et vixit usque ad an- 
num 78. 


6E 


1906 Cc. J. CAZSARIS VITA. 


xparnae LvAXas, ob’ EAXriawy, ovTE pow duvnbeis droonacat Kaicapos,” 
édjpevce Tiy pepvijy adrijs.* Airia &€ Kaicape rijs pos 2vd\Nav 
dimexGeias, i) rpds Maptoy oixerdrns jw. “lovdia yap, warpos adedoy 
Kaicapos, & xpecBirepos cuvyxee Mapuos, é& is éyeydvet Mapus 6 vew~ 
repos, avewuos Gy Kaicapos. ‘Os 8 imd zdijOovs ddvay év cpxn Kat 
&¢ doyodias trd LiANa Tapopwpevos ovK Hyarnsey, GAG pereoy 
ieowavvnyv* eis rov dijpov mpoaidOer, odrw may peipaxioy Oy, Tavrns 
pev éxrecety airoy trevarvrwOels LiANas wapesKkevace’ mept 0 avat- 
péoews Povdrevdpevos, eviwy NeydyTwv, ws obK Exor Novo arokrivyvrvat 
raisa rydtkovrov, ovK &hy vot ExeLy avrous, et 47) modovs év TO Tardl 
roury Mapious évopact.>, Tadrns rijs pwrijs évexOeians zpos Kaioapa, 
ovxvov pév Twa xpovoy mravwpevos® év Laivors &khewrev eavrdv" 


bJ , , . , 
érecra 80 d&ppwariay’ eis oixiay érépay® perakopucopevos, Kata vuKra 


i 


, , ~ , é s ee ‘ s RS" 
TEPLTLMTEL OTPATLWTALS TOU LiAAa LEPEVVWLEVOLS e€xkeivya Ta xXwpla, Kae 


NOTE 


2 ’Amroordca Kaic.] H. e. Caesarem 
compellere non potuit, ut eam repu- 
diaret. Pompeium eo compulerat, 
ut Antistiam dimitteret, quamvis ejus 
pater propter Pompeium occisus es- 
set; (Plut. Pomp. 9.) item M. Piso- 
nem, Consularem ut Anniam, uxorem 
dilectam, Cinnz viduam, repudiaret. 
Vellei. 1. 41. Nolebat igitur Sylla, 
quenquam amicorum per uxorem hos- 
tium suorum propinqunam esse. 

3 °ESnu. thy depviv| Ex mente Pln- 
tarchi et Suetonii hee poena arbitra- 
ria fuit. Ex Plutarchi vero in V. Syl- 
lw c. 31. mulcta inflicta est ex lege 
Cornelia de Proscriptione, qua pro- 
scriptorum et liberi et nepotes bonis 
patriis privabantur. 

4 Metiwy fepwotynv] Velleius 11. 43. 
Cesar, inquit, pene puer a Mario 
Cinnaque Flamen Dialis creatus est. 
Hoc factum esse potuit a. Clir. 86., 
Cinna iterum, Mario septimum Con- 
sule, quo anno Marius obiit, Cesar 
xv"™ statis egit. Tum vero, cum 
propter atatem non inauguraretur, 
Sylla dictatore, x1x™" annum agens, 
h. e. oftrw mdvu peipdcov (quo vocabulo 
Piutarchus in Alex. c. 2. de xtate 
XXIV. annorum utitur) petere potuit, 


ut inauguraretur; de qua re si Plu- 
tarchum interpretaris, Velleio et Sue- 
tonio Jul. 1. non contrarius est. Pro 
els Tov Sfjuov mpoonrAdey Reiske aut mpds 
(vel ds) tov 8. mpooHAGev, aut cis Tov 
dju. mponrdey legendum censet. Sa- 
cerdotio Caesar multatus est et prop- 
ter affinitatem cum Mario et ob Cor- 
neliam non dimissam. 

5 *Evopaor] Sueton. hoc dictum esse 
refert a Sylla precibus propinquorum 
Cesaris jam expugnato, ut juveni 
ignosceret. Multi Marii h. e. (inter- 
prete Casaub.) ingenium aptum viro 
popularis factionis, inimico optima- 
tium, quale fuit in Mario: sed majus 
atque acrius multo quam ipse Marius 
habuerit, 

6 TlAavéuevos] Prope per singulas 
noctes latebras commutans. 

7 Av appwortay] Morbo quartane 
aggravante. Casauboni conjecturam 
dv appwortas h. e. appworev recte 
Rualdus non censet necessariam, Jam 
enim vulgata statum ipsum, in quo 
tum fuerit Cesar, indicari; non cau- 
sam, cur domum commutarit. 

8 ‘Erépav].Subaudi e& érépas, &v Ff 
Téws eheanver kexpuupmevos, Reiske. 


Cc. J. CHSARIS VITA. 1907 


7 x 
Qy rov iyyepova, Kopyfuov,9 
reloas dvot raddvros apeiOn, cai KaraBas evOds ext Oddarrav, éké- 


s s 4 
rods Kekpuppévous ovrAdapuPavovor. 


mrevaer eis Bibuviay mpds Nexopydy rov Bacrréa.’? Tap’ 6 dcarpivas 
t , ‘ TLD Z en? \ \ ~ ~ 
xpovoy ov Twoduy, e€t7’ awomhéwy, aiokerat rept THY Pappakovoay vij- 
t \ ~ 10 , , , \ ’ ’ , 
gov urd meipardy, ion Tore orddas peyddots Kal oxadecw arhéros 
Karexdvrwy ThvOadarray. 


CA P.O 


€zxsaris ratio sese inter piratas gerendi. Dato liberationis pretio classem 
celeriter parat, Cilicesque captos in crucem tollit. 

~ A a ’ \ fea 8 2 ~ , ” , dy 
Tparov pév ody airnOets tx abray UTpa eixoot Tddayra Kareyéda- 

e 3 8 Res “ ei F = aN Pi € , he. q/ 
GeV, WS OVK EiddTWY, OV IPHKOLEY* av’TOS 0’ WporOynoE TEVTIKOVTA OW- 
ce. "Exerra tov repi airov GdXov eis &AAny duawéulas dd eri 
Tov TOY XonpaTwy Topiapoy,' év avOpwrots hovexwrarots Kideée? ped? 
évds pidov? Kal duvty akodovBow arodedeyupévos, obrw KaTAappoyNTiKws 
eixev, Gore TéuTwV, OodKs AvaTavolTO, TpocéraTTeY avTois ClwTGY. 
Had Sa : SOEr See ef Piet r ’ ‘ 
pépats O€ reccapakorra dvety deodcats, WarED Ov povpovpeEvos, AAA 

é , ‘nr avroy. emi woN\Ans doelas Z (SATAN YZ 
opypopedpevos Um avTay, Ert TOANS AdEias ouverraise Kal cuveyupVva- 

r t , \ . > ~ , ~ 
Eero. Kairoujpara ypadwy cat \oyous TLvas, axpoarais éxelvots Expijro* 
\ y a 

kat rous py Oavpacorras avrixpus dmadedrous Kal BapBapovs arexadet, 

\ ‘ , , > / land “4 U 
kat avy yédwre TwodAAKis rreiAnoe Kpeugy aurous. 


Oi & éxatpoy, 


NOTE 


9 Kopyyd.] Cornelium hune Phagi- 
tam appellat Suet. Jul. 74. nisi ab 
negotio abominando forte Sphagita 
dictus erat. Totidem talentis Cesar 
vitam redemit, quot Sylla cnicumque, 
qui unum ex proscriptis interemerit, 
promiserat. 

10 Suetonio auctore in Asiam venia 
jam impetrata abiit, ubi sub Thermo 
pretore prima stipendia faciens, bis 
adiit Bithyniam, tum sub Servilio 
Tsaurico in Cilicia meruit; inde post 
Sylla mortem (xxi. annos natus) 
Romam redux Dolabel!am accusavit ; 
quo absoluto, Rhodum petiit, ut 
Apollonio Molone magistro uteretur. 
Hoe demum itinere circa Pharmacu- 
sam insulamad littus Asiaticum supra 


Miletum a Cilicibus piratis captus 
est. 


1 Topiopdy] Publica civitatum pecu- 
nia redemtus est, Velleio auctore. 
Quod igitur Cesar predonibus xx, 
talenta postulantibus L. sponte sua 
obtulit, non liberalitas hee fuit, sed 
summa confidentia civis, sociorum 
P. R. fortunis insultantis. Casaub, 
ad Suet. Articulum roy de suo addi- 
dit Reiske. 

2 Kidié:] De quibus Romanis po- 
tissimum insultantibus vid. Vit. Pome 
peii c. 24. Cum maxime florerent 
supra M. naves habebant. 

3 irov] Cum uno medico et cubicu- 
lariis duobus. Sueton. c. 4. 


1908 C. J. CASARIS VITA. 


aperela rit Kal raid Thy Tappnoiay ravTny vépLorTes. ‘Os & FKov 
éx Madtjjrou ra Adrpa,* Kal dovs apeiOn, mroia mAnpwous evOvs x TOT 
Mayoiwy Xpévos,> ext rovs Anoras aviyyero’ Kal karadaBwy ere 
mpos TH vijow vavoxourras, éxparnoe tav TAclarwv. Kai ra pev 
xprpara delay éroujoaro, Tous 8 avdpas év Llepyaum xarabépevos eis 


70 Seopwriptoy, ards éropevOn pos roy Scéxovra tiv’ Aciav lodvwy,® 


Clana te awe ” oe bd No A. ie mM oy "EF , 
iss €keiv@ TpooiKoy, Ovre orpaTny”, KoAdoat Tous Eahwkoras. EKetvou 
~ ~ Fz ‘ , \ \ ~ 
Sé kal rots xphpaciy éropladpuwyzos, (iv yap ovK Oya) Kat Tept TOY 
, , L 7 , Bas % ~ , Dp. > \ e 
aixparorwr orépacbar’ pacKovros ext oxONis, KAlpey Edoas avToY Oo 
rs 5 \ . ef 
Kaicap, eis Mépyapov pyero, kal mpoayayay sous Ajoras arayras 
avecratpwaer,® Horep aitois doxav maicery év TH Vow TpoEprKer 


TOAAGKLS. 


CAP. III. 


Rhodum abit Cesar ad Apollonium audiendum. Eloquentia ita excellit, ut, 
nisi rebus bellicis distractus fuisset, inter principes oratorum locum 
obtinuisset. 

"Ex &€ rovrou ris LWAXa duvdpews ijdn papawopévns, Kat TOY olKot 


Kadovrtwy adrov, éxdevoer eis ‘Pddov' éxi oxodry mpds’Aro\NO@VLOY 


NOTE 


4 Ta A’rpa} Ab Epicrate Milesio, 
Cwsaris servo, comparata. Polyan. 
vil. 23. 1. 

5 Aqeévos| Classem tumultuariam 
dixit Velleius, m. 42.; quam privatus 
contraxerit. Igitur Milesiorum pre- 
sidiaria classis ex foedere praebenda po- 
pulo Romano maritimis necessitatibus, 
non potest intelligi. 

6 Junius, Xylandro notante, ap. 
Vellei. 11. 42., proconsul Asiz nomi- 
natur, et tum in Bithynia agebat. 

7 SKevacbar| Venditurum fuisse capti- 
vos auctor est Velleins. 

8 Avesratpwoev) Jugulari prius jus- 
sit, deinde suffigi Sueton. c. 74. prius 
quam de ea re ulli Proconsulis redderen- 
tur epistule. Tanta enim celeritate 
Cesar ad mare revectus erat. Vellei. 
11. 42. Pirate vero non ex arbitrio 
Cesaris,sed ex jure necati sunt; cavit 


tantum Cesar celeritate sua, ne sup- 
plicium auctoritate Proconsulis vel 
differretur, vel in servitutem mutare- 
tur. Pecunias reddidit Milesiis. Po- 
lyn. lib. 1. 


1 Eis ‘Pédov] Cf. nota 10. ad c. 1. 
Pretero Suetonii ordinem rerum. 
Szpe enim Plutarchus in rebus mino- 
ris momenti temporum rationem non 
curat. Voces em ocxodrjv dedit H. 
Stephanus pro emoroAjv editionum 
precedentium. Neutrum placet Reis- 
kio. Hutten V. Cl. easdem cum uno 
exemplari rectins prorsas eliminan- 
das censet. Apolloninm alii Molo- 
nem cognominant, alii Molonis filium 
dicunt, alii ita a Molone distinguunt, 
ut sint aquales, nec affinitatis illo no- 
mine conjuncti. De eo vid. Spalding. 
V. Cl. ad Quintil. ur. 1. Cicero Mo- 


Cc. J. CASARIS VITA. \ 1909 


tov Tov Médwrvos, ov Kat Kixépwy ixpoaro, codiarevorros éxupavas, Kat 
Tov tpdmov émceccods* eivae doxovyros. Aéyerac d¢ Kal pdvae mods 
\ ~ ~ 
édyous wordurixous 6 Kaiaap dpiora, cal drarovijcae didorimdrara riy 
iy ’ 1 1 
pvow, os Ta devrepeia prev adnpirws éyew, TO S€ mTpwreioy, Orws TH 
duvaper kat rots Srows TPGros ein pAddov, uiddots? AoyorrMels bpeivat, 
‘ ef c / e ~ < ~ > ~ , , e \ ~ ae 
Tpos OTEp i Guacs Upnyetro’ Tijs Ev T@ Néyeww Secvdrnros, U70 orparey Kal 
s = fs \ € , ’ > , \ Py x if 
ToNrelas,  KaTEKTi caro THY Hyyepoviay, ovK e&Kdpevos. Adrds 8 ody 
ef ? ~ \ oa \ 3 ’ ~4 ~ 
vorepov év TH mpds Kixéowva rept Karwvos ayrvypagy* mapacreirat, 
8) aTpariwrexod Aoyor avdpds avyte~eraceww mpos SewvdryTa pyTopos 


evguots, kal oyoN)y éxl rovro ToAAyY ayovros. 


© APS VEY. 


Romam redux Dolabellam repetundarum accusat, tum in Macedonia P. 


Antonium corruptionis. Vario modo amorem civium sibi conciliat. Cice- 


ronis de eo dictum. 


"EzaveNOav* 8° eis ‘Péouny, Aodoféd\rNav? Expire Kaxwoews érap- 


NOTE 


lone usus est preceptore, cum Rome 
legatus esset Rhodiorum. Cic. Brut. 
ec. 89. 90. 

2 ’Emeovs| Apollonium Alaban- 
densem Cicero de Orat. 1, 28. hoc 
nomine laudat, quod, cum mercede 
doceret, tamen non pateretur eos, 
quos judicaret non posse oratores eva- 
dere, operam apud sese perdere, di- 
mitteretque, et ad quam quemque 
artem putaret esse aptum, ad eam 
impellere atque hortari soleret. 

3 “AdAois] Hoc pronomen (generis 
mascul.) dedit Reiske ex conject. 
Bryani, pro vulgato &AA’; cum sic 
locus hic possit tolerabilis videri. 
Restare tamen offensiunculas; non 
dici dpetvat Tt sed tTivos; igitur legen- 
dum esse adetva:. Concinnius deni- 
que verba sic stare: Td d€ mpwreiov, 
mpos Sep n pots bpnyeiro, Srws TH Suv. 
Kal r. 8. mp. eln padAdAov, GAdvis aTXOAN- 
Qels apeivar. Mihi verosimilior, est 
conjectura H. Stephani (alias enim 
aliorum, brevitatis studio taceo) vo- 


cem aad’ ex primis literis vocis pra- 
cedentis imprudenter repetitam cen- 
sentis; et verba: mpds drep 7 vais 
bpnyeiro cum sequentibus jungentis. 
Tum si cum Cod, Anon. legeris tov 
dé mpwretwy, quod vulgate prefero, 
vertendus est locus: primo vero loco, 
Magis occupatus, ut potentia et armis 
principatum obtineret, cessit; prop- 
ter expeditiones bellicas etc. ad illum 
usque gradum eloquentiz, ad quem 
nature inclinatio eum ducebat, non 
perveniens. De ejus eloquentia cf. 
Suet. Jul. c. 55. 

4 ’Avtiypapn] Anticatonem dicit. 
Vid. c. 54. 


1 *EraveAdoy] Post Sylle mortem, 
si Suetonium sequimur. 

2 AodoB.] Sic solent Greci, Ro- 
mani Dolabella. Cn. Cornel. Dola- 
bella Consul fuit a. Chr. n. 81. tum 
Proconsul in Macedonia (ad quam 
Romanor, provinciam etiam Thessalia 
et Epirus pertinebant), unde Thra- 


19L0 Cc. J. CHSARIS VITA. 


(as, kat mo\Aal aro rigs ‘EAXaSos rév wéAewy paprupias adrd rap- 
Xx ? t 
éxxov. ‘O pév ody AodoBédas axépuye riyv Sixnv' 3 6 S& Kaicap, 
ca peyBopevos tiv Edda rijs mpoOvpias, cuvnydpevoev airy Ulérdtov 
“Avroviv &wxoion dwpodoxias, éxi AevxotdXov rot Mapxov,* Make- 
dovias orparnyov. Kai rocovrov toyuaer, Wore rov "Avrwroy émixa- 
, ‘ ’ » ” ~ 
Aécacbae rors Snpdpyous, oxnWapevor ovd« éxew 70 icov év 7H “EXAASe 
mpos"EXXnvas. "Ev dé ‘Popn> woddy pev éxir@ Abyw wepl Tas ovrn- 
yoplas abrod yapis é&éXaprre, modi S€é ris wept ras Se~woes Kar 
ipirias proppoobiyys eivoa Tapa TOY Snporey arhvra, OepareureKod © 
map wAckiay ovros. "Hy &€ tis Kal amd Seixvwy Kar Tpatéens, Kal 
édws Tis wept Thy Siatray Napmpodryros, abeavomévn Kara pLKpoY abro 
nTOS, peevn g 
ddvayus eis Ty Todere(ay.? “Hy rd mpawrov ot dovovyres, vidpevoe 
/ > 
oe ‘ ~ De . ‘ia ’ , js dur ” / 
TAX’, TOY avatwuaTwy éxiturdvTwY, Ee£itndov EcecOat, TepLtewpwy 
avOovcay éy rois roots’ oe & FaOovTo, peyadys Kat Svcavarpérrou 
1 » PEYaAn 
yevopéyns, Kai PadiZovans avrucpus emi Ty ray bwy peraPody, ws 
> , r , ‘ \ ~ , 
obdepiav Upxiv mpiyparos iynréov puxpar, iy ov rayv® wore peya- 
Any 70 évdcexés, ék Tov KarapporvnOjvac TO jv) KwAVORVaL AaPovear. 
"O 7 obv mparos bridéc0a Soxev adbrod Kal ponOivar ris mohcrelas, 


worep Oadarrns, ra duayed@rr7a,® Kal THY év TO pravOpwrw Kal ihapy 


NOT 


cibus devictis Romam redux, a. 
Chr. 77. triumphavit. Cesar itaque 
xxI™" circiter annum agebat, cum 
Dolabellam repetundarum accusaret. 
Cf. Casaub. ad Suet. Jul. 4. Mox 
mavult Reiske: moAAal tay amd vel 
em) Tijs “EAA. éAewr. 

3 ’Amépuye Tiv Sixnv| Absolutus est, 
defensus a C. Aur. Cotta et Q. Hor- 
tensio. 

4 Tov Mdpxov] Intelligatur M. Te- 
rent. Varro Lucullus, (quem Plut. 
non vult cum L, Licinio Lucullo con- 
fundi) qui a. Chr. 73. cum Cassio Con- 
sul fuit, et tum Proconsul Macedo- 
nix, De Publio Antonio et munere 
ejus nihil memini legere ; que hoc 1. 
narrantur, moribus Marci Antonii, 
Triumyiri patris, avarissimi hominis 
conveniunt. 

5 °Ev 3& ‘Péun)] Reiskio post hec 
verba deesse videtur mpds Kaloapa. 
Sententia est: Roma Czwsar accusa- 


tos diserte defendendo multum sibi 
fayorem comparavit. Pertinet hue 
ex. c. oratio pro L. Cinna, qui Lepi- 
dum secutus post ejus mortem ad 
Sertorium confngerat, cni reditum in 
patriam confecit. 

6 Oeparevtixov] Se. erga plebem, 
cujus favorem magis quam pro juvene 
venabatar. 

7 Eis thy roArt.] Suo tempore in 
republica valitura. Xyl. 

8 “Hy ov taxd, ete.] Principium, 
quod non cito assidua et vehementi 
contentione in magnum quid trans- 
ducitur, sed paulatim ad majns in- 
crescit. Conjectura mihi non opus 
videtur. 

9 Ta diayed.] Ta diay. THs Oadarrns 
est pro Thy OdAarray SiayeA@oar, h. e. 
tranquillum et blandiens mare, quod, 
ne brevi effervescat, metuendum est. 
Inde patet, quid sint ra diayeA@vTa, 
THs wodTElas. 


C. J. CASARIS VITA. 1911 
Kexpuppéevny Sewdryra rou Oovs karapabwv Kerépwr, éeye rois ad- 
os dtacw éxiBovretpaow avrov Kal wodtredpace TUpavYEKhY evopay 
diavorav? aN Grav, Eby, rHv Kopny otrw deaxeyévny TepitTas td, 
a ~ B74 Ss eli ee OF 10 / ~ t - FA 

Kaketvoy évi daxrikw Kv@pevory,*® ov jroe doKet TaALY OUTUS AvOpwros 
eis vovy ay éuPadéobae rHALKOUTO KakOY, avaipeow Tis ‘Pwuaiwy mode- 


, eS \ > e 
zelas. Tuitra pév oby varepor. 


CAP inv: 


Cesar tribunus militum factus magnam multitudinis gratiam init orationibus 
funebribus et Marii uxori (qua oceasione primus post Syllana tempora 
Marii statuas reponere audebat) et sue uxori dictis. Tum questor, abit 
in Hispaniam. Inde redux Pompeiam ducit. Propter ingentes sumtus 
precipue in viam Appiam restituendam et in ludos magnificentissimos, 
ingens zs alienum contraxerat. 


Tod dé dhpov mpmrny pe arddetéw rijs mpds abrov ebvoias édaPer, 
bre mpos TVaiov Woriktov* épicas irép yicapyias, mpdrepos avnyo- 
pev0n* devrépay dé, kai Karagpaveorépay, bre, tis Mapiov yuvackos, 
‘TovAlas, aroPavovens, adeApiSots” wy airis éyxkwpedy Te Napmpor ev 
ayopg? duydOe, Kat wepi ry éxdopay érddApnoev eixdvas Mapiov * 
mpobéa0a, rire mpHrov dPOeioas pera Tiv él LAAG wOdTEiaY, TO- 


Aepiwy rav avdpov kpWévtwy. “Ext rotrw yap éviwy> KaraBonoav- 


twv tov Kaicapos, 6 dios aytixnce Aapmrpp dekapevos KpdTy, Kat 
Bavpacas Worep é£ ddov Sia xpdvwv To\dGY avayovra ras Mapiov 
Tyas eis THY wok. Tod pév otv éxt yuvatkt zpecPurépats dovyous 


~ rie a > Hw 
émirapious duektévat, warpiov Av “Pwpaios’® véas 8 obK ov év €Bet, 


NOT 

2 *AdeAqidovs] Vide supra c. 3. 

3 Ev ayopa] Pro rostris, cum que- 
stor esset. 


10 Kyépevov] Hee in molles di- 
cuntur,a quibus non facile timendum 
reipublice videtur. Tale est etiam 


de male cincto Cesare Sylle judi- 
cium. Caput autem scabere uno di- 
gito de mollibus dici, vel ex Clodia- 
nis in Pompeium contumeliis, ex 
nostro auctore constat; et ex Luc. 
in Rhet. prec. &kpy TG BaxTvAw Thy 
Kepadny kv@mevov. Nyl. 


1 WoriAwoy] Sic Reiske ex conj. 
Bryani pro vulgato TdéaAcov. — xiArap- 
xia est tribunatus militum. 


4 Maplov] R. mavult Mapiwv, senio- 
ris atque junioris, ob insequens tay 
dvdpav modeulav KpibevTwr. 

5 ’Eviwy] Int. potissimum Senatores 
et patricios. 

6 ‘Pwualois| Livius v. 50. Matronis 
pro auro ad liberandam a Gallis Ro- 
mam collato gratia acte honosque ad- 
ditus, ut earum, sicut virorum, post mor- 
tem solennis essct laudatio. 


1912 C. J. CASARIS VITA. 


nw t ~ ee aise ~ ie in , ‘ ‘ ~ > 
mpa@ros eime Kaicap éxi rijs éavrod yvvatkds aroO8avovens* Kal rot 
~ ‘ ~ ‘ 

jveyKey avrg Xap tua, kal ovvednpaywynoe TO Tae TOds OOS 
Oadas dé rh 


évi Tov orparnyay, Bairept,? cvvetipr- 


®s ipepov tvdpa cai repipecroy iOous? ayaragy. 
~ ‘ , 9 , 
yuvaika, rapias eis Tbnpiay® 
Gex, dy airéy re Tima det dueréXeve, Kal roy vidy avTov TadXw apywy 
4 > , 1; , S > b ~ > ~ Se 3 ¢ aye 10 > 4 
Taplay éroinge. evopevos 0 a70 Tis apyijs éxeivys, Tpitny *° yya- 


yero yuvaika, Wourniay,’* éywy ék Kopyndias Ouyarépa,’* tiv tore- 


pov Tlourniy Mayry yapndeicav.  Xpwpevos dé rais dardvacs 
apedas, cai doxdv péev ébypepoy cat Bpayeiay avricaradddrrecbat 
7 > DN / Odk > / oe ~ > / ‘ , 
peyarwy avarwpdrwr ddtav, wvovpevos dé rais adnOelas Ta péytoTa 
purpov, éyerat, mply eis apxyy Twa KaDioracBar, xiNiwy Kal TpLaKo- 
ciwy yevéobar xpewerdérns TadayTwy."? 
4 


"Evel d5€ rovro pév, 6d00 
ris ’Anrias ** droderyOels éxipednris, Tapro\a yprjpara rposava- 
Awse Tov EavTov’ TovTo 8, ayopavopwr,'> Zevyn povopaywy rpLraKxdora 
Kai etxose Tapéoye, kat rais dAXats rept ra Oéarpa Kal wouras Kat 


é 


~ , \ , ‘ \ e ~ /, P 
eiva xopnyiats Kat 7oduTEAELats Tas TPO aUTOV KarékAuUGeE pirormias, 
otrw d€Onke roy dijpoy, ws Kawas pey apxas, Kaas b€ Tyas Syreiv 


ow - yt GN > / 
€XQAOTOYV, ALS QAUTOV apetpaty7o. 


CAP. VI. 


Qua arte Cesar Marianorum animos erexerit, summum plebis favorem ex- 
pertus. 


Aveiy 8 otowv év rh mode ordcewy, Tis pev ard LAX, péya 

duvapéyns, tis 6é Maptaris, i} rére Karenryyer Kat déoraoro, Komdy 
~ i 

rarewa mparrovea, Tavrny dvappwoat Kal zpooayayéobac* Povdd- 


NOTE 


ff 


“HOous| Sc. &yabotd kad juépov. 

8 Eis ’I8nplav] Ulteriorem intelligas. 

9 Batrept] Sic Reiske pro Balrwpi. 
Cum aliis et Cod. Anon. prefero Bé- 
Tept. Cesar enim Velleio auctore, 
um. 43. sub Antistio Vetere questor in 
ult. Hispania fnit. 

10 Tpirnv] Prima enim fuit Cossu- 
tia, familia equestri sed admodum 
dives, pretextato desponsata; qua 
dimissa Corneliam, Cinne filiam, dux- 
erat. Suet. Jul. 1. 

11 TMour.] Q. Pompeii Rufi, a. Chr. 
88, cum Sylla Consulis, filiam ; quam 


ne credas sororem Pompeii Magni, 
cujus pater Cn. Pomp. Strabo fuit, a. 
Chr. 89. Consul cum Catone. 

12 Ovyarépa] Juliam. 

13 1300 TaAdyrwy) Si unum talen- 
tum equale est 1350 Rthir., debebat 
1,755,000 Rthir. 

14 Ths ’Ammias] Que Roma Ca- 
puam (inde Brundusium) ducebat, 

15 ’Ayopavougy| Aidilis a. Chr. 64. 
Cf. Suet. Jul. c. 10. 


1 Mpocay.| Cum Bryano lego : *po- 
aryaryéoGa. 


Cc. J. CUSARIS VITA. 1913 


> ~ > ~ , 95 tN > , 2 > 
pevos, év tals ayopavopikais gioripiats aKpyy exovoats eikévas 


2 f 
éxoujoaro Mapiov kpioa, Kai vikas rporatopopous,*® Gs pépwv vuKros eis 


7) KamiroXuov avésrncerv. “Apa 8 iyépg, rovs Oeacapeévovs pappué- 


povra mavTa ypvow, Kal TEXYN KaTETKEVaTpLEVa TEpITTwS (dtedjAov dé 


yoappace re KipBpue caropOwpara) OayBos éoxe ris réApns 708 


avabévros. Ot yap iv a&dydos* * 


’ ? , \ \ 7 
mavras avOpwrous mpos Thy oer. 


zayv dé meptiny 6 Ndyos jOpuce 
"ANN of peyv éfdwy, ruparvida 


, 1 , , \ U / > 
modireverOar Kaicapa, vopots kal ddypace Karopwpvypévas érave- 


ordyra Timas, Kal ToUTO Telpay ext Tov Sijpov eivae TpOMaAaTTOpEvor, 


ei reriOdocevrar® ais piAdoTipiais Um airov, Kat didwor raieew 


ms \ ENS ew SEEDY | . dey 28 
TOLAUTA KAL KEVOTOMELV ol € LAplavoe mapabappivarres QuTOUS, 


mANOer re Oavpacrot door dcepavynoav ekaigyyns, kai kpdrw Karetxov TO 


Kamirwdcov. Uoddois b€ cai daxpva tiv Mapiov Oewpévos ony i’ 


e ~ x Le A ‘\ , oH e ~ > , ’ / e > A 
WOovis exwper Kal peyas ny oO Kaicap EYKW[LLOLS ALPOMEVOS, WS AYTL 


mavrwy déos ein 6 tvip ris Mapiov cuvyyeveias. XvvaxPeions sé 


mept rourwy ris ovdijs, Kardos Aourdrios, avip ebdoximor tore pa- 


X ‘Pp , > ‘ oN , K , ’ Oé ¢ \ 
toTa WEALWY, avaoTas Kal KATH YyOPYCaS aioapos, eTep eyoaTo TY 


pevnpovevopevov’ Ovx ére yap trovopots, én, Kaicap, adX adn 


avais aipet riv woAduretayvy. ’Emel & damoAoynodpuevos mods raira 
nx, Pp 7 


~ xt \ “4 ” ~ e la ’ x 
Kaicap érxewse tiv avykyrov, re paddXov ot BavuagovTes avrov 


éxynpOnoar, Kal wapexeevovTo pnderi rod gpovhparos ipiecOar mav- 


Twv yap éxdvte To Sim TeprececOat kat mpwrevoery. 


GAP.¢. ME: 


Cesar creatur Pontifex Maximus, Isaurico et Catulo prelatus ; conjurationis 
Catilinarie particeps creditur propter sententiam de Lentulo et Cethego 
non statim morte multandis in senatu dictam ; a Chr. n, 63. 


"Ey S€ rovrw Kat MerédXov* rod apxrepéws TeevTHCAYTOS, Kal THY 


NOTA 


. 2 ’Axp. éx.] Munificentia Cesaris, 
cum edilis esset,ad summum gradum 
producta. 

3 Nikas tpomaopdpous] Tropa C. 
Marii de Jugurtha, deque Cimbris 
‘atque Teutonis, olim a Sylla disjecta, 
restituit. Suweton. Jul. 11. 

4 *Adndos] Sic Reiske. Sed etiam 

_ vulgata &yAop ferri poterat. 


5 Ei ters0do.] Sic recte Reiske pro 
elre TiWacoeveTat. 

6 Kevotoueivy] Defendit hoc R., 
quia sententia doceat, non tam novi- 
tatem quam vanitatem hic spectari ; 
malo tamea cum Bryano kaivoropuew. 


1 Pontifex Max. fuerat Q. Metel- 
lus Pius, Sylle socer. P. Servilius 


1914 C. J. CASARIS VITA, 
e ‘ fe Ly b) ~ \ ie , 3 
iepwovrny mepysaxnroy odcay loavpecov Kat Kardov pertovrwy, érepa- 
me!) 226 ten ‘a’ s as > ~ , > t ~# > ~ 
veardrwy dvopav Kat péeyioroy év Bourn duvapévwr, oby vreitev abrois 
a x a i > \ x 
6 Kaioap, ddd Karapds eis rov Sjpov? avterapnyyedrer. “Ayxw- 
paXov &é ris orovdis parvopérvns, 6 Kardos aro peigovos akias waddov 
a9 ¢ S ~ \ > Py ‘ fa , ’ ~ ‘ Kk , 
Oppwdav rTiv adnrOrnra, Tpocérepmle TE/Owy azoorhvat Tov Kaicapa 
rijs piortias éxi woddois xXprpacu. ‘O &€ kai treiw rpocdavercd- 
~ 9) 32 , > f \ ~ \ > \ 
Tijs 8 hépas évaraons, Kat Tijs mnrpos emt 
Tas Oipas airoy ove adaxpurt mporeprovons, doTacdpevos avTiy 70, 
~ z , a > , \ en na 55 3 ” A 
[uiirep, eimev, rhpepov 3) apyepéa rov vidy, H) gduydda? oper. Ac- 
p , \ ~ fs ‘ Z « , 2 L \ 
evexOeions dé ris Lijpov, Kai yevopevns apiddys, Exparnae, kal Tapéoye 
4 Lod \ ~ > , tf e ’ \ ~ , f A 
7H Bovdy Kal rots dpioross poPor, ws éxt wav Opacurnros mpoakwy ror 
kat Kardov ajrw@yvro Kurépwva, 
5 


pevos &pn deaywreetoOar. 


dijpov. “Obey ot wept Uetawva * 
pecoapevov Kaisapos év trois wept Kariivay apy wapacydyros. 
‘O yap $) KariXivas, ob povoy riy woduretay preraBadety, ad’ 6Anv 
divedely thy frycuoviay, kal ravra ra mpdypara ovyxéac Scavonbeis, 
airds pev ékérece repimraioas éhdrroow édéyxots, TPO Tov Tas Eoya- 
ras avrov Bovtas amoxadupOivas Aévrdoy b€é cai KéOnyov év ry 
mode Seaddyous améure THs cuvwporias, ois ei pev KpUpa Tapeixe Tt 
Odpaous kai Suvapews 6 Katcap, adndds éorw ® év dé rH Bovdy Kara 
Kparos é£ehexOévrwy, Kat Kixépwvos rot brarov yvwpas épwrovros 


wept KoNdcews EkacTov, of prev &ANoe péyor Kaicapos Oavarody éxé- 


NOTE 


comitiis P. R. eligerentur. 

3 *H gvydda] Propter ingentem 
vim eris alieni. 

4 Oi wep) Meicwva] Legas Sallustii 


Vatia, a. Chr. 79. Consul, tum Pro- 
consul in Cilicia, (ubi Cesar brevi 
tempore sub eo meruit) ex victoria 
agnomen Isaurici hactus est. Q. 


Lutatius Catulus jv pev & akidbuart 
cwppoovyys kal Sixaoctivyns meyioros TaY 
Tére “Pwnatwy, Plut. Pomp. c. 16. 
Consul fuit 78. a. Chr. cum Lepido, 
quem Sylla rby mdvtwy Kdkioroy, sicut 
Catulum rdv rdvtwy &picrov, dicebat, 
Pomp. c. 15. 

2 Els rbv Sfuov] A. Chr. 63. Cice- 
rone Consule T. A. Labienus tribu- 
nus plebis, postquam Rabirium per- 
duellionis crimine accusarat, legem 
Domitiam de sacerdotiis in Cesaris 
gratiam restituebat (ef. Ernest. Clav. 
Cic.) a Sylla sublatam, ut iterum 
Pontifices aliique sacerdotes, qui ante 
a collegio quique suo cooptabautur, 


Conj. Catil. ec. 45. 

5 AaBhy rapacxévtos| Non solum, 
cum P. Corn. Lentulum Suram et C. 
Cethegum supplicio non multandos 
censeret, sed quod etiam inter Cati- 
lina socios nominatus esset, a Q. 
Curio in senatu, e Catilina se cogno- 
visse dicente, et a L. Vettio apud 
qnestorem, qui etiam chirographum 
ejus, Catiline datum, pollicebatur. 
Cesar se Ciceronis testimonio, que- 
dam se de conjuratione ultro ad eum 
detulisse, defendebat. Suet. Jul. 17. 
De conjuratione Catilinaria tirones 
adeant Sallustium. 

6 “ASndos] C. V. &dnAdy eorw. 


C. Je CASARIS. VITA. 1915 


Aevor® 6 S¢ Kaicap avacras Aéyor dujOe wedporricpévoy, ws d&ro- 
Kreivae pev axpirovs avdpas akwpare Kat yéver Aaprpods, ov Soxet 
UY 7 1Oe Oik = \ . \ 2 VA > s 5 s Ei 5a 
marpioy,’ ovde dikacov civac, poy pera Tis EoyaTns avayKns. i de 
gpuupoivro deBévres év wédeat Tis “Iradias, as ay abros EXnrac Kexé- 
wv, méypts ov KaramoXeunOn Karitivas, tarepov év eipnyy cat kal 
pur, péxp pen , barep pivn 


yovyia i €xdorou TH [2ovAH yvovat Urapéer 
hovyiay mepi Exaarou 7H [sovAn yvova pec. 


CPs VE: 


Qua in vite periculum adductus a Curione et Cicerone, plebem metuente, 
eripitur. Catonis tamen arte, qui menstruam annonam plebi dividendam 
senatui persuaserat, multum tum potentiz amisit. 


Otrw Sé ris yropuns prarOparov gaveions, Kai TOU Néyou Suvaras 
éx avry* pnbévros, ov pdvoy of pera TovTov aviorapevot TpoceriBerTo, 
ToAXol Sé Kal THY TPO a’TOD Tas eipnuevas yrOpas aTELTapeEVoL, TPOS 
Ti é€xeivov peréornoay® ews ért Kdrwrva 70 mpdypa Kat Keardov 
mepiprOe.. Tovrwy d€ veavixis évav7wiévrwrv, Karwvos dé Kat rijv 
trovoay dpa to oyw cuveTwepeicavTos aiT@, Kai cuvetavacTarTos 


Poe Zz 


pwpévws, of pey avdpes axoOavovdpevor TapeddOncar, Kaicape dé rijs 


Ne 


Povdrijjs é&dvre woANoi THY Kixepwva gpovpovytwy réTe véwy”* yupva 

ra éign ovvdpaprtes éwécyov. "AXAa Kovpiwy rove héyerae rH 
, \ € ~ ’ , e va vi e e s S 

tnBévvm repiParov tre~ayayetv’ aids re 0 Kexépwr, ws ot veavioxor 
x Ss \ Aur ef 7 A 

rpocéprelar, dvavevoar, dofnOeis rov Sijpoyr, i) Tov Povey ows adiKkov 

Kal rapavopov iyyoupevos. Toitro pév oby od olda oxws 0 Kexépwr, 

eimep iy adnbes, év ro rept rijs bxareias ovK &ypawer* > airiay 0 eiyey 
TEP 7} nes, EV TW TEpl Tis UT ye x 


NOTE 


7 Ov marpiov] Cautum erat lege 
Portii Lecce, ne quis civem Roma- 
num vinciret aut verberaret, aut ne- 
caret; et lege C. Gracchi, ne de ca- 
pite civis Rom. injussu Pop. R. judi- 
caretur. 

8 My peta tT. ¢.a.] H.e. pn ovens 
Ths erxarns avaykns. Reiske. Quam 
parum veteres in argumento oratio- 
nis Cesaris conveniant, vide in Com- 
ment. Casauboni ad Jul. c. 14. 


1 ’En aiti] Non intelligo, num 
significet idem, atque em? TG BeBaia- 


cat avTiyv, ad illam sententiam demon- 
strandam atque confirmandam. Rerske. 

2 New|] Nonnuili equites Romani, 
qui presidii causa cum telis erant 
circum edem Concordia, seu peri- 
culi magnitudine, seu animi nobili- 
tate impulsi, quo studium suum in 
rempublicam clarius esset. Sallus- 
tius. 

3 °Ev T@ wep THs bnateias| H. e. in 
Ciceronis commentario de Consulatu 
suo, et carmine ejusd. argum. cujus, 
non amplius extantis, etiam Servius 
meminit ad Virg. Ecl. vit. 105, 


1916 €. J. CHZSARIS VITA. 


vorepoy, ws dpora TO Kapp Tore TapacydvTe KaTa TOD Kaioapos ju 
xpnoapevos, ar’ axodedcacas roy dijpor, breppvas wepreyopevoy Tov 
Kaicapos. “Os ye xai per’ OdNyas fjépas* eis Ty Boudiy eiceOdy- 
Tos avrov, Kai wept wy év vroWiats iy arooyoupévov, Kal wepiTinrov= 
Tos OopuBots rovnpois, ered) TEfwY TOU cuvyAOoUS eylyvero TH Bovdy 
Be eg i ai Ki bien ith ae 
cabecopévyn xpdvos, ermOe pera Kpavyijs, Kat repréarn Tijy avy«Anror, 
amairoy roy dvdpa, Kat KeXevwy adetva. Awd Kal Karo dof3nbeis 
padcara tov ék Tov aripwy vewrepiopoy, of ToU TavTos bréxKavpa 
mAHOous jaay, év 7) Kaloape ras éhridas Eyovres, Exevce Tiv ovyKAy- 
£ 
Toy drovetpac oirnpearoy adrots eupnvor, € ov darayns pey Twevrakd- 
5 (aes AS) > , , ~ ir > x , 
o.ar> mevriKovra pupiddes Eviavowoe Tpoceyivoyto Tots GAOL avaho- 
\ / L bd = / , ” ~ ‘ 
pact. Tory pévroe péyay év rp mapdryte ddBov ésBece repepavas rd 
, ~ \ \ ~ > g2e ~ r , y \ 
roNirevpa ToUTO, Kal TO TAEiaTOY améopneée Tis Kaicapos dvvapews Kal 
P,) 2S 2 ~ ~ / a 9 Zs Ps) ‘ \ 
teaxédagery év Kaipp, oTpaTnyely pédXovTOs, Kal poPepwrépov dea Tijy 
apxny oyros. 


OA Eo EX, 


P. Clodius, Pompeiam amans, occasionem cum ea conveniendi nancisci ne- 
quit. Bona dea, ejusque solemnia. 


Od poy areGn re rapayabdes az’ abrijs,’ adda Kat rixn Tes Ayapes 
t@ Kaicape cvynvéxO@n epi rov oixov. TlérAuos KAw@di0s ay avi 
yever pey evrarpidns,* Kal mrovr~ Kat Oy NapTpds, UBper Sé Kal 
Opacirnre Tov Exit Bdeupig TeptBonrwy ovdevds SevTepos. Oltros ijpa 
Uournias, ris Kaicapos yuvackds, obS atrijs axovons. “Ada pvdAaxaé 


NOTE 


4 Mer oAty. ju.|] Suetonius auctor 
est, Cesarem in reliquum ejus anni 
tempus curia abstinuisse. Accidit 
igitur res proximo anno, cum Cesar 
pretor esset. Cf. Suet. Jul. 17. 

5 Tevraxdowm] C. V. et quidam H. 
Stephani Codd. érraxdéoia, quod et 
Xylander legendum censuit, que sum- 
ma ad eam redit, quam in talentis 
[MccL.] exhibet Plut. in Cat. [c. 26. 
Quinqne enim talenta ezquantur tri- 
bus myriadibus drachmarum.] Idem 
de hoe loco sentit Rualdus culpa a 
Plutarcho in ejus exscriptores deri- 
vata, cum lapsus notarum arithmeti- 


carum, 70d ¢» in w adeo sit pronus. 
Negligentia tamen vel imperitiz in- 
cusat Plutarchum, legis frumentarize 
illius habita ratione, utpote quam, 
saltim ratam firmamque, non exti- 
tisse, ex auctoritate Asconii Pediani 
contendit. Hutten. 


1 ’Aw airs} Quod non omnino ve- 
rum. Vid. Sueton. Jul. 15—17. 

2 Edmrarplins| H. e. é« marpixlwy. 
Cf. Plut. Sylla c. 1. De Clodio, 
quem omnes improbissimum hominem 
fuisse testantur, vid. potissimum Vel- 
leius 11, 45. 


C. J. CHSARIS VITA. 1917 


TE Tis yuvackwviridos akpiBets hoay, i} Te pyTnp TOU Kaicapos, Aipn- 
Aa, yur) T¢pwr, Teptemovca Tiy VULdHY del, yaem)Y Kal TapaKeku= 
' > ~ > , \ sf e a oe ¢ , \ a 
Suvevpévny avrois éroter riy Evrevg. “Eore 0€ Pwpaiors Oeds, iy 
"AydOnv3 dvopazoverw, Gorep"ENyves Vuvacceiav. Kai Dpiyes perv 
oixecoupevor, Mida pyrépa, Tod Bases, yevécOar pact, ‘Pwpatoe dé 
vipony Apvada, Paivy suvocyoacay, "EdAnves d€ rév Avovicou pyré- 
pwy tiv &ponrov. “Obey dpredivos Te Tas cknVaS KNijpacty EopTacou- 
cae Karepepovar, Kal Spakwy iepos mapakabidpurac 7H Oe Kara Tov 
pvOov. “Avdpa S& zpoaedOeciv ob Depts, 000’ Ext Tijs oixias yevécBar, 
rav lepoy dpyracopévwr. Adbral dé caf éavras ai yuvaixes todha Trois 
"Opdxois dporoyotvra Spay héyovrae wepi Tijy iepoupyiay. “Oray ody 
e ia ~ _ Fa , e i x ~ > \ > 
6 ris éopras KaOiKN xpdvos, UrarevorTos 7} otparnyovvTos avépos, ab- 
\ \ der =x ~ Nix oF Bee on Oe \ \ OV a 
ros pev e&iorarar, Kat way 70 Gpoev" fy) O€ yuri) TY oiKiay Tapada- 
Botca duakoopet, kal Ta péy.ora vuKrwp Tedetrat, maoas avapeuey~ 
pévns Tals Tavvuxiot, kal povatkijs Gua rodAijs Tapovens. 


CAP. Xx. 


Que cum Pompeia Cesare pretore celebraret, Clodius veste muliebri 
absconditus cum ea convenire cupiens domum Cesaris intrat, sed depre- 
hensus expellitur. Tum vero impietatis et aliorum nefandorum accusatus 
Cesaris moderatione et plebis favore e periculo eripitur. Pompeiam Ce- 
sar repudiat. 


Tatrny rére tiv éopriy ris Mournias érirehovons, 6 KAwdw0s otzw 
x \ x ~ , 7 > ~ x ‘ , 

yeveray, Kat dua rovro Ajoewy oidpevos, eoOijra Kal okeunv Wadrpias 
avaraBoy éxwper, vég yuvack! ry ow éoxws. Kai rats Ovpacs éme- 
TuXoY avewypévats, eionxOn pey adeds bxO Tijs cvvedvias Beparacvi- 
Sos’ éxelvys dé xpodpapovons, ws 7H Loprnia gpacere, Kat yevomerys 
StarpiBis, wepysévery prev, Omov KaredelpOn, TH KrAwdiy put) Kapre- 

~ , , > ’ ad 2 A , ‘ ~ 
povrrt, TAavwpéery 8 év oikia peyady, Kal TepipedyorvTe Ta gwra, 


xpoorecovca ris Avpndias axo\ovbos, ws dS) yuri) yuvatka wage" 


NOTE 


3 AydOnv] L. *Ayabhv, cujus ne no- Consulis vel Pretoris. 

men quidem viros scire fas est, quam 

iste (Clodius) iccirco Bonam dicit, quod 1 Maffev| H.e. jocari, jocum at- 
in tanto sibi scelere ignoverit. Cic. de que ludum ducere, ut diei festo, et 
Harusp. resp. c. 17. Grace Tuvairefa psaltrie conveniret. Non assentior 
dicitur etiam in Plut. Cicerone 19. Reiskio mAqoidfew vel weAdfew con- 
Sacrificia hujus Dez quotannis Ca-  jicienti. 

lendis Maii celebrabantur domo vel 


1918 C. J. CESARIS VITA. 


~ ’ 7c 
mpovkareiro’ Kat po) BovdAdpevor, eis TO péoov eidxe, Kal, ris éore Kal 
wiev, érvvOavero. Tod dé KrdXwdiov dijcavros, *APpay reptpévew 
oh ee. ~ s eee ~ ~ ’ i 

Topmnias, aird rovro wadoupévny,” kal rH pwvn yevouévov Karaga- 

~ \ Rey / > 0 \ ’ e ~ ‘ . = \ \ 
vous, t ev axddouOos eiOus arerHdnse Kpavyn mpos Ta dara Kal TOY 
dxAor, divdpa repwpaxévac Dodca. Tar 8 yuvakay dcarronbeccor, 7 

, f ‘ \ A ~ a, s aN , os SA 
Aipndia ra pev bpyta rijs Oeot Karéravoe kai ovvexdhuerv, ari) dé 
. , , ~ , ‘ \ a € \ , 
ras Ovpas aroketoae KeNeVoaca, Tepiner Tiy oikiay b7d apradwr, 
Enrovoa tov KXwdiov. Etpioxerar 8 eis oiknua radiokns, 7 cvvero- 
PAVE, KaraTwepevyws* Kai yevopevos pavepds, id TOV yuvatKa@y éLe- 
Aavverac dict rHv Ovpov. Td dé mpadypa Kat vuKros edfis ai yuvaikes 
&moveac trois airay éppacor avdpaor Kal peO hpépay exwper du rijs 
médews 0 NOyos, ws ADécpors ExLKEYELPNKUTOS TOU Krwdiov, cat Sicny ob 
Trois UBpropévors pedvoy, AAAA Kal TH wOAEL Kai ois Deois OpeidorToOS. 
"Eypdwaro pév ody rov Kdwdwy eis rev dnpdpxwy? aoePeias, Kai 
cuvéornoay er’ avroyv ot Suvarwraroe Tov ard Tis oudis, ddXdas TE 
Sewas doedyeius Karapaprupovvres, Kal porxelay adeddijs, i) AevKovn- 
w* auvwxrjcer. Upds 5€ ras rovrwy orovdas 6 dios avyrirdkas éav- 

: ~ ? \ \ z . > bys 

Tov, ipuve TO KXwdiy, Kal wéya mpos Tous Sucagras Opedos iv, Exre- 
mAnypévous Kat Sedoudras 7d ADs. "O d€ Katoap amevémparo péev 
ebO0s viv Toprniav: paprus 6& xpos tiv dikny KdyBeis, ovdéey &pn Tov 
Aeyouévwy Kara Tov KrXwdiov yeyvaocer. ‘Os dé, rod Nbyou wapa- 
Scfou gavévros, 6 Karhyopos ipwrnce? Mas oby arexéubw rijy yuvat- 
ca; “Ore, &bn, tiv épiy jélouv pnd vrovonOivac. Tatra ot pév obr 
dpovoovra tov Kaicapa Néyovow eimety, of 6 7H Shum yapiedpevov 
dppnpévy coeew tov Krwdior, *“Arogevyer & obv 7d &y«Anpa, Tov 


arelorwy dSicacray © ovyKeyupévas Tois mpaypaoe Tas yvopmas drode 


NOTE 


2 Kadoupevny] Non solum erat A- 
bra, h. e. ancilla pompatica, osten- 


fratrem volui dicere, semper hic erro: 
et c. 16. minimus frater, qui te amat 


sionalis, sed etiam hoe nomine pro- 
prio appellabatur. Reiske. 

3 Eis 7. Syu.] P. Lentulus Spin- 
ther. 

4 AcvicovAAw] Lucullo nupsisse Clau- 
diam,sive Clodiam, non meminilegere; 
eandem vero, cui qua P. Clodius con- 
suevit, Q. MetelliCeleris uxorem fuis- 
se, abunde constat, precipue ex Cice- 
ronisCaeliana; ex.c.13.: quod quidem 
facerem vehementius, nisi intercederent 
mihi tnimicitie cum istius mulicris viro: 


plurimum: qui, propter nescio quam, 
credo, timiditatem, ct nocturnos quosdam 
inanes metus tecum semper pusio cum 
majore sorore cubitavit. Alia mitto. 
Forte igitur in nostro MeréAA@ legen- 
dum est pro AeveovAAg. 

5 “Yrovond.| H. e. rad dia Borys caba- 
pay civar, Cf. Suet, Jul. ec. 74. 

6 Tay mA. dixaotay] xxv. suffragiis 
damnatus, Xxxt. absolutus est, pra- 
cipue propter testes, se eo die absen- 
tem fuisse. 


Cc. J. CASARIS VITA. 1919 


Sévrwy,’ dus phre Tapaxuduvedowory év rois Toots Karapnpiodpe~ 


rey , 8 u ‘ ~ > , 
VOl, fAyT arohvoarTes adokiowor Tapa TOls aplorots. 


CAP. OT 


Cesar, propretor, postquam Crassus creditoribus ejus satisfecerat, in Hispa- 
niam abit. Sunima ejus gloriz cupido (a. Chr. n. 61.) 


'O 8é Kaicap ciOus aro rijs orparnylas tov éxapyiwy riyv “1bnpiar' 
AaBwr, ws jv dvaduberov airo TO Tepi Tous Saveoras, evox otras 
eivdyre Kal Karaodyras, éri Kpdsooy xcarépuye, tovowraroyv byTa 
‘Pwpaiwr, dedpevov dé rijs Kaisapos akpijs kat Oeppdrnros ert rijy mpos 
"Avadezapévou dé 


yes > , 2 ~ , \ , 
Vloumnjiov avrerohreiav. tov Kpaocou rovs pa- 


Auora yarerous Kal arapatrirous THY SavevoTGy, Kat dteyyujoavros 
b) , \ t , ef = WEN \ 2 
oxtakosiwy Kal rpiaKkovra TadavTwy, ovTws é&jOev ext Thy éerapylayv, 
Aéyerac dé, ras” AXrets irepBadovros avrov, Kal Todiyvedy Te PapBa- 
plkoy, oikovpevoy br’ avOperwy TavTaraow OA ywY Kal AUTPOY, TapeEp- 
Z 3 \ c , ef , cats ‘ é ~ . 7H , 
xopévov,® rovs éraipous dua yédXwre Kal pera Tardedas Tov, pavat, 
’ ~ Z . e A BJ ~ f \ \ , or 
Kavravda ruvés eiow trep apxoy grrormuias, Kal wepi Tpwreiwy apudr- 
Lat, Kal GOdvoe rHy Suvaray mpos dAAjAovs. Toy dé Kaicapa srovda- 
cavra mpos avTo’s eimetvs “Eyw pev éBovdepny mapa Tovras eivat 
padXov mparos, i} Tapa “Pwpators Sevrepos. ‘Opoiws dé radu év “TBy- 
, ss Py 5) aes , a \ ay ef § 3 , 
pia cxoXjs ovens, avaywooKorra Te Tay Tept AdeLdvdpov yeypappeé- 
voy, opddpa yévecOar mpds éavTG wohdy ypdvoy, eita Kal daxpioac’ 
tov 8€ gidwy Oavpacdvrwy ri airiay, eimetv’ Od doxet ipiv ako 
civat NUTS, Ef THALKOUTOS fev Wy ’ANE~avdpos, Sn TocotTwy* éBaai- 


Aevev, €puol dé Aaumporv obdéy ovTw TézpaKrat. 


NOTE 


7 Xvykexuucvas tTets mpdywace Tas 
yudpnas amodiddvat| Dacierius verten- 
dum censet: sententias per saturam 
ferre, hoc, quicquid dicant, nihil est 
nisi, per turbam, confusis suffragiis. 
Sed quid fiet rots tpdyyact? Vertine 
potest: sententias ferre eque confusas 
ac res ipsa, de quibus ferendz erant, 
ut inde non pateret, utrum condem- 
narent an absolverent? an cum Reis- 
kio legendum est tots mpdicropor (pro 
Tois mpayyuact) quesitoribus, iis, quibus 
mandatum hoe erat, ut cistas tabella- 
rias a judicibus reposcerent atque sus- 


ciperent et suffragia dinumerarent. 


1 Thy IBnp.| Ulteriorem Hispaniam. 
Cf. Sueton, Jul. 18. Pro AaBav Brya- 
nus conjecit Aaxa@v. 

2 ’Avrurodutelayv| M. Licin. Crassus 
ditissimus Romanorum et sui tempo- 
ris orator disertissimus, cum Pom- 
peio Consul a. Chr. 70., in omnibus ei 
contrarius erat, et in Senatu prvale- 
bat. Plut. Pompei. c. 22. 

3 Tlapepxouevov] Dedit Reiske ex 
conjectura Bryani pro mapepxomevous. 

4 *Hdn tosovTwy] Sc. ébvav, que 


1220 _C. J. CASARIS VITA. 


CAP. XII. 


Bello et pace in provincia clarus Romam redit Cesar, dives factus et Impe- 
rator appellatus. 


Tis yoor TBnpias émiPas, evs Fv évepyds, Ga0 ijpépacs Od-yaus 
déxa orelpas cvvayayety pds Talis mpdrepoy ovcats eiKoot Kal orpa- 
revoas émt KadXaixods cai Aovoiravods,* Kparijoar, kal mpoedety aype 

cr, A ‘ ‘ , « ~ / c , ” 
ris €£w Oaddoons, 7a py TPdrepoy irakovovTa ‘Pwpalos EOvn Kara- 
. - , ~ ~ /, 
otpedopuevos. Oé€pevos dé 7a TOV wodEpov KadOs, Ov xXEipoy éBpaeve 
rit THS eipyyys, Opdvoray Te Tats TOAEL KaiaTUs, Kal padiora Tas TOY 
xpewhereror kat davecaTay iwpevos diagopas. “Erate yap ray zpoc- 
wovrwy Tots Opetdovat Kal’ Exacroy éviavToy dvo pev pépn Tov Savecorijy 
> ~ ~ \ me ~ \ , ” na e ’ ~ 
dvapeto0a, TO Sé AoiTH xpHcOar Toy Seardrny, dxpts ay obrws exhvby 
ro Savewov. “Ext rovrots evdokyuay, arn\dAQcyn” rijs Emapyias, avros TE 
rAovawos yeyovws, Kal TOUS OTpaTLWTas WHEANKWS ATO TOY OTPAaTHYLOY, 


, J > ~ 
cal mpoonyopeypévos avroxparwp * bm airay. 


CAP. XIII. 


Catone Czsari, ne absens per amicos Consulatum peteret, adversante, trium- 
phum omittens urbem intrat, Crassum cum Pompeio conciliat, utramque 
sibi. 

, , X\ 
"Exel 5é rods pev pvwpévous Opiap Bor é£w duarpiBew eer, rovs dé 


é ~ , > , 
perivras brarelay mapovras év rH TOMEL TOUTO TparrE, Ev ToLaUTY 


NOTE 
vox in quibusdam Codd. pro #67 re- 


peritur. Cesar, cum pretor esset 
in Hispania, annum trigesimum no- 


1 Kaaa. kal Aovoir.| Intell. Callai- 
cos Bracarenses circa Minium. Lusi- 
tanorum sedes erant inter Durium et 


num agebat, Alexander autem trige- 
simum tertium agens mortuus erat. 
Rectius igitur Suetonius c. 7. eadem 
de Cesare in Hispania ult. questore 
narrat, ubi, cum Gades venisset, ani- 
madversa apud Herculis templum 
Magni Alexandri imagine, ingemuit, 
et quasi pertesus ignaviam suam, 
quod nihildum a se memorabile ac- 
tum esset in ewtate, qua jam Alex. 
orbem terrarum subegisset, (h. e. an- 
no wtatis 33. a. Chr. n. 67.) missio- 
nem continuo efflagitavit, etc. Sue- 
tonio consentit Dio Cass, 1. xxxvu. 


Tajum, quorum potissimum latrociniis 
provincia infestabatur. 

2 ’AmndAdAdyn] Non expectato suc- 
cessore. 

3 Adroxpdrwp]”Eort dt Tim Tots oTpa- 
THyors THe Td mpocaydpevma Tapa TaY 
oTpatay, kabdmep ators emimaptupotyTaY 
atlws apa abroxpdropas elvat, Kal ryvbe 
Thy Tyuhy of orpatnyol mdAa mev em 
mao Tois meylorus epyots mpoateyTo, viv 
dé pov elvar THdE TH eVpnulg muvOdvoua 
Td puptous meceiv. Appian. de bell, Ci- 
vil. 11, 44. 


Cc. J. CEHSARIS VITA. 1921 


yeyovas avrwoplg, Kat pds abras Tas UrariKas aduypévos apyarpe- 
alas, érepWe pos THY avyKAnTOY, aiToUpmevos a’TO do0ijvat mapayyér- 
New eis trareiay drdvre due THY diov. Karwvos dé mpdToV pev 
, Z ~ , \ ‘ dor I ey e Ly \ 
ioxupicopeévov TO vopw wpos TIY akiwowy," eira ws éwpa Toddous TEOe- 
pareupévous vrd tov Kaicapos, éxxpovoartos TO xpovw 70 xpdypa, Kat 
\ ¢ f > oe Z 4 ot \ s > \ e 
THY jpépay ev to héyew Kararpivayros, éyvw rdv Opiapov ageis 6 
~ ” ~ ¢ , \ \ 7a. € Y , 
Kaicap éyeoOae ris vrareias’ cal rapedOwr, evOus vrodverat ToNiTEU= 
pa re wavras avOpwrous éLatarijcay, TAyy Karwvos.* “Hy 8€ rovzo 
dcadray)) Hoprniov cat Kpacoov, tov péycarov év rH moder dvvapé- 
4 “ \ e ~ ° , aies S ~ aN \ CES ak 
yw" ovs cuvayayuy 6 Kaicap eis pidiay éx dcagpopads, sat Tijy UT’ ap 
goiv? cuveveyKkapevos iaxvv eis éavrov, Epyy, pravOpwroy ExovTe 
, a” f ‘ , ’ ‘ « e ~ 
mpoonyopiay, €Xabe perasrijoas rijv Todireiav. Ou yap, ws ot Teio- 
roe vopizovow, f Kaicapos cat Hopurntov divapopa rovs éupudéous 
dmeppyaoaro wohémous, a\Aa padXov 3 girla,* cvorayvrwy éxt Kara- 
Acer Tijs apioroKparias TO mpOroy, eira obrw Kal mpds aA*dovs dia- 
oravrwy. Kérwve dé, roddAKis ra pédAovTa mpoVearigovTt, Tepuiv 
, \ > , , AN , ef \ r 
Svoxddov pev avOpwrov rére Kal ToAuTPaypovos, arepoy dé gpovijouv 


3 ~ a been ?~ 
perv, ovk evruxcis dé, aupovdrov Aapew ddfar. 


Cd B.. SOEV. 


Utriusque auctoritate et in Consulatum provectus (59. a. Chr. n.) et nixus 
leges fert plebi jucundas, senatu obnitente; Juliam filiam uxorem dat 
Pompeio; ipse Calpurniam, Pisonis f., ducit ; Galliam cisalpinam et trans- 
alp. cum Illyrico in quinque annos provinciam accipit, Catonem repug- 
nantem in carcerem abducit, reliquos senatores terret, et Clodium tribu- 
num plebis fieri patitur, Ciceroni infestus. 


Ob piv GXX 6 Kaioup év pésw rijs Kpacacov cai Wourniou girias 


NOTE 


1 pbs thy at.] Contra Cesaris pos- 
tulatum, ad id oppugnandum. In si- 
mili re obstitit Cato etiam Pompeio. 
Cf. Plut. Pomp. 44. 

2 TIA}v Katwvos] Qui Romam liber- 
tatem perdidisse aiebat, nec metuen- 
dam esse agrorum divisionem, de qua 
mox dicetur, GAN dv GyTl ravTHS ama- 
THhoover wiobdy of xapiCduevor Kal SeAcd- 
Covres TO TAROos. Plut. Cato Minor 
c. 31. Ceterum a nostro Suetonius 
Jul. c. 19. aliquantum abit, Cesarem 
non statim, cum urbem intrasset, sed 
postquam Consul designatus, optima- 

Delph. et Var. Clas. 


Cas. 


tumque in se conspirationem couspi- 
catus erat, omnibus officiis Pom- 
peium assectatum esse, eique Cras- 
sum reconciliasse, ac societatem cum 
utroque iniisse, ne quid ageretur in 
republica quod displicuisset ulli e 
tribus. 

3 Thy tw’ aup.| Reiske mayult thy 
am auoiv. 

4 ’AAAG p. 7 piAla] Et hoe dictum 
est Catonis (Plut. Pomp. ec. 47.): od 
Thy oTdow, ovde Thy ExXOpav, GAAG Ti 
ciotacw Kal Thy dudvotay avTay Th Wd- 
Aet TpaTov Kakdy yeverOa Kal meyioror. 
6F 


1922 C. J. CHESARIS VITA. 


S / af: ‘ « / , poem." ~ > ‘ 
Sopupopovpervos, ert Thy Urarelay rporyxOn, Kal Aaprpas avayopevVets 
pera Kadroupyiov BiGXov,* Kai karacras eis tiv apxiy, ed0us eicé- 
hepe vopous ovy iTaTw TpooHKovTas, GANA Syudapyw TW OpacrTaTy, 
mpos Oovijy Trav roMNGy KAnpovxias Twas YwWpas* Kal Savopas eian- 
, 3 aD oe ~ 3 Xn ~ - NO ah Te 06 > = , 
yotpevos.? “Ey d€ ry Sovdky tTOv KadGy Te Kai ayaldy aytiKpovoayTwr, 
mada dedpevos Tpopacews, vaxpayov Kal paprupapevos, ws eis TOY 
~ » , ~ , ef 
Sijpoy axwy eehavvoiro, Oeparevowy exeivoy e& aviyKns, UPper kal 
xarerdrnre ris Boudis, mpos avrov ékemjdyoe’ Kal Teproriocapuevos 
- ‘ 
EvOev pév Kpdasoorv, évOev d€ Tloprijiov, ipwrnoev, ei rovs vdpovs 
bd ~ , ~ \ , , ~ \ ‘ 
érawoiev, “Exauveiy d€ gackdvrwy, mapexader Pondeiy mpds Tous 
évioracbae pera Epo arevovrvras. "Exeivor & imecyvodvro* Wop- 
fee NY: ak ~ « , iE ‘ ‘ , = ~ , as, 
miios S€ Kai mpocereizey, ws adikowro mpos Ta Ein pera Tod Eigous Kat 
Oupedy Koplzwv. "Ext rovrw rods pév apustoKparixovs jviacer, ovK 
akiav ris wept airoy aidods, obSé rH mpds Thy cbyKAnrov ebaBelg 
la > 5 AN et * AY) \ 9. a eae * e be 
mpémovoay, a\d\a pavurjy Kal pepakiwwdy pwriv axovcavras’ 6 dé 
K ~ S\ pve ” ~ II ah é , € 
aicap b€ peccdvws ere rijs Loprniov duvauews b7o- 
4 


dijpos ion. 
5 , ny ‘ > ~ I ri fA) r > aa Ss) iXL 
parropevos (jy yap avrg ‘lovdia Ouyarnp, éyyeyunpéryn Lepoviri— 
s f > é , a \ ae oh oY yy 7 
Kauriwyt) ravrny éveyyinoe Moprnig: riv dé Mouryiov ro Lepovidiy 
dwoew &dyaer, ois airiy avéyyvoy ovaay, ada Daiory, TP LiAda 
radi, KaOwpodoynpévny. 'Odiyo & torepov Kaicap iyyayero Kad- 
roupviay, Ovyarépa Lefcwvos,® rov de Metowva xaréornoev trarov 
eis TO péddov évravOa d) Kal apddpa paprupopévov Karwyvos, kai 
Powrros, obk dvexrov eivat, yapow Svapaarporevopeérns Tis hyemovias, 


S 


at i S . , . ? , \ U pa , ANAT 
Kat CLA YUVALWY ELS eTrapxtas Kat oTpaTeupaTa Kat CUVA{LELS a Hrovs 


avrecaydvtwy. ‘O pev oby cvvdpxwy rov Kaicapos, Béidos, éret 
2 UY ‘\ , > 8 \ Tey 2 > x Loe ar é , . 
kwAvwy Tous vopous Oldey ETépatvey, GAG ToAAAKis ExuVdUVEVE jETa 
Karwros émi rijs wyopas aro0aveiy, éyxNevotipevos olKot TOY Tijs apyAs 


NOTA 


1 BiBAov} Plut. in Catone et Ap- 
pianus BvfAoy scribunt. M. Calpurn. 
Bibulus largitione optimatum Consul 
factus est, Cesare L. Lucceium Hir- 
rum, alterum competitorum, juvante, 
quem sciebat concordem et consen- 
tientem fore collegam. Suet. Jul. 
c. 19. 

2 Xopas|] Esse genitivum singul. 
Reiske monet. 

3 Elonyotvjmevos| Karoixias réAcwr ical 
vouds dypav éypayev, ut Plut. in Pom- 
peio c. 47, Campum Stellatem (Cam- 
pania) agrumque Campanum divisit 


extra sortem viginti millibus civium, 
quibus terni pluresve liberi essent. 
Suet. c. 20. 

4 Servilio, cujus vel pracipua ope- 
ra paulo ante Bibulum impugnaverat. 
Suet. c. 21. 

5 Melowvos} Lucii Calpurn. Piso- 
nis Cesonii, (quem ne confundas cum 
C, Pisone, de quo supra mentio facta 
¢. 7.) ut proximo anno absens alte- 
rum consulem sibi sciret faventem, 
cum alter, Gabinius, Pompeii esset 
assentator. 


UC. J. CHESARIS VITA. 1923 


xodvov duerédece.© Tlopmijios 5& yhpas, ebOds évérdyoe THY a@yopey 
ef = AS mf a. én \ , 7 , \ ‘ ? \ 
dw, Kal ovverrekupov 7@ Shpw rods vouovss? Kaicape S€ riv évros 
» \ e ‘ 
‘Adrewy kat ry ékrds &racav Kedrixiy, mpoobels rd TAdvpuxdy peri 


4 
TAYHATWY TETTapWY Eis TWEVTAETiaY. 
8 


Karwva pev oby éenvyepoarra 
robras ® avrudéyew amijyer eis dudaxiy 6 Kaicap, olopevos abrov émt- 
Kahéceabat rods dnpapxous* éxeivov § apwvov Bakigorros, dpov 6 Kate 
cup od pdvoy rous Kparioreus Sucpopodvras, Ada Kal rd SyporeKoy 
aidot rijs Karwvos aperijs clw7y Kal pera Kkarnpelas éxdpuevov, abros 
eden kpiga roy Snuapywr évds adehéoOar roy Kdrwva. Tor & &d- 
Awy ovykAyrixov Odlyou TavTaracw aity ourvyecay eis Povdrjy, ot Sé 
Aourot dvoxepaivorvres éexrodwy joayv. Eimdyros && KovowSiov rivds 
Tov opddpa yepdvrwr, &s doPovpevoe Ta Sra Kal rods oTparwras ov 
suvépyowro Ti ob, épn 6 Katoap, ob kal od ratra Sedis oikoupels ; 
Kai 6 Kovoisios eimev* “Ore je roret uty poBeicbar7d yapas. ‘O yap 
Ere Aertopevos Bios ob rods, OALyos Wy, Seirae zpovolas. Aloxcorov 


é 


€ Tay Tore woNtTevpatwy edokev, év tH Kaécapos t ia, Oy 

He oéev, 7m Kaécapos vrareiag, dypapyov 
aipebijvac? Krwdior éxeivoy, ig ob ra wept Tov yapov Kal ras &moppi- 
Tous mapevouOn mavvvxidas. “HpéOn & éxi rq Kexépwros xaradvcec’ 
A AN K ~ > , ED Fm Ae ‘ , et , 
kat Kaicap od rporepov éfOev éxi thy orpureiay, i} Karacracidoa 
Kexépwva pera KAwSiov, cai cvvexBareiv éx rijs IraXias. 


CAP. XV. 


Laudes Czsaris ob summam virtutem imperatoriam, bello Gallico palam 
factam. 


‘O be 


TOY TOKELWY, OVS ETOEUNTE [ETA TAUTA, Kal THY OTPATELWY, ais HUE 
’ pb ‘ind ’ 


Toratra pev oiy Néyerar yevéoOar Ta pd Tov Tadarixoy. 


pwcaro tiv KeXrexijy, xpdvos, worep adXny apyiy AaPdvros abrod, 
, t ae een > 
Kai Karaordyros eis érépay Twa Biov Kal tpaypdrwy Kawayv Oddv, ovK 


” er ~ , , Wo wa , aN , 
€or Orov Tay pariora rebavpacpévwv ep iyepovia Kal peyloTwy 


NOTE 


6 AveréAcoe] OKT pnvay od mpo7A- 
bev tratedwv. Plut. Pomp. 48. alii- 
que. 

7 Tovs véuous] Tep) tis diavouqs Tay 
xwplov. 

8 Tovros| Legi potissimum Julie 
agrariz ; ut est videre ex Plut. Ca- 
tone Min. c. 33. 


9 Anpapxov aipebjvar| Clodius erat 
patricius ; ut posset tribunus plebis 
fieri, a plebeio P. Fonteio, xx. circi- 
ter annos habente, Clodius, xxxv. an- 
nos habens, adoptabatur. Tum trib. 
plebis factus est, contra Ciceronem, 
in judicio quodam temporum statum 
deplorantem. 


1924 C. J. CASARIS VITA. 


t , , \ eee. , > £5 ¢ ¢ 

yeyovorwy arodcinuvTa TodejuoTiyY Kat orparnrarny anédetey ad- 

’ ru , ‘ , 4 ‘\ 
rov.' "AXN etre PaPiovs Kat Yeeriwvas cai MerédXovs, Kai rovs Kar’ 
abroy, i) puxpdy éumpoo0ey abrov, LvANay Kal Mapwor, apporépous re 
AevxovdXous,? i} Kat Lopmriioy avrov, ob Kdéos trovparoy ijvOee Tore 
ravrolas Tept wodeptoy aperijs, Tapaddor Tes, ai Kaicapos imepHar- 
Nover? mpaters, Tov ev yarerdryre rérwy, ev ois ExoAEpmNoe, TOV OE 

ee) h x ? ? 

peyeDer ywpas, ily mpocexrijoaro, roy bé rjOer kat Big TorEMIwy, ous 
évicnoe, Tov & aronias Kat dmoriaw HOdv,* & Kabwpddcoe, Tov 8 
ETLELKELG KAL TPGOTHTL TpOs TOUS aALoKOpEvoUs, TOY dé dwpots Kal YapLoL 
Tpos TOS GvaTparevopévous, TavTas b€ TH TreEloTas pepaxiobar pa- 
xas, Kai trelorous cunpnKévae THY dyTiraxVévrwv. "Eryn yap ovdé 

‘ae 5 , \ Py oy, DN \ € \ ay 5 , 6 EN 
déxa > modepnoas rept Vadariay, woes pev vrep oxraxooias® Kara 

, ” Pi 2 , <2 . , é \ cf 
kparos eidev, €0vn & éxespwoaro Tprakdora* pruprdor O€ Taparakdpevos 
Kara pépos Tpraxociats, éxaroyv pey év xepal dépOemper, tdras dé dis 


rocautas ? éwypnoer. 


NOTE 
1 Abrév] Lege abrdv, sc. Kafoapa. semestri imperio minus, quod ei 
Conjuganda sunt 6 5¢ 7éy roAguwy— ademtum initio belli civilis. Casaub. 


xpsivos—amedeikey avtdoy ovK eorw brov 
(h. e. mdvtwy od) amodelrovta more- 
Verba éomep &AAny Upxny Aa- 
Béyros avtod (novi plane imperii exor- 
dium eo inducente) et reliqua usque ad 
6ddv, in parenthesi sunt. 

2 "Aud. te AcvxovdAdrous| Intelligas 
L. Lucullum et M. Lucullum, fratres ; 
quorum prior in Asia, alter in Mace- 
donia rebus bello gestis excelluit. 

3 ‘“YrepBddAdrovo:| Reiske mavult 
brepBadovor in futuro, me non pro- 
bante. 

4 °Aroriaus Kad amortious Ody) H. e. 
ratione insolentium atque incredibi- 
lium morum gentium devictarum. 

5 “Ern ovde déka] Tenuit Gallias 
Cesar per gemipum quinquennium 


porn. 


ad Suet. Ces. c. 25. 

6 “Yrép dxTaxocias| Numerum adeo 
auxit Plutarchus in Vit. Pompeii c. 
67.: xiAlas rpnke: TéAELS KaTa Kpdros, 
€Ovn dé TAclova TpLakoclwy UrAKTO. Tep- 
pavots de Kal Taddrais meuaxnuevos ait- 
THTOs boas ovK ew Tis GpOuhou wdxas, 
ExaToy pupiddas aixuaradtwy eae, Exa- 
Tov d€ GmréKkTewe Tpeduevos ex Taparc- 
fews. 

7 Als trocatras| Als de suo addidit 
Reiske, quasi omnia illa millia vel 
cxsa vel capta sint, nulla effugerint ; 
me non probante, preter Plutarchi 
1.1. etiam propter Appianum de reb. 
Gallicis c. 2. qui, kat todtwy, inquit, 
éxatoy mev eCaypnoay, Exaroy be ev TE 
move KareKTavoy, sc. Romani. 


C. J. CHSARIS VITA. 1925 


CAP XVI. 


Militum amor Cesaris summus erat. Exempla quedam factorum fortissi- 
morum. 


~ e \ 
Evvoia dé cai rpodupia orparwrav éxpioaro rocavry mpos avroy," 
er \ ay § A 2 ~ Bu , } , > f 
Ware Tous érépwy pndev év rais GANats oTpareiats CLapépoyTas, apa- 
NT , s \ ~ \ e \ ~ , 
xous kal dvuroardrous pépecOar tpds way Seuvov ixép rijs Kaicapos 


doEns. 


xia,” vews rodepias éExiPeBnxws, Ty péev Sekcav awekoryn xXEeipa pa- 


Oios fv rovro pév ’Axiduos, ds év rH wept MacaaXiay vavpa- 


xalpa, ty 8 apiorepa tov Oupedv ov« abjxev, ANG TUTTwY eis TH 
Tpdswra rovs ToAeplous, améaTpeWe TayTaS, Kal TOD oKapous Erexpa- 
tnae* rovr0 Sé Kadaowos Ykevat,? Os év ry wept Avppayioy paxn Tov 
6p0adruov éxkorels ro£evpart, Tov & pov toom Kal roy pnpoy Erépw 
dueAnAapévos, To dé Ouvpem BedGv Eéxaroy Kal rprdkovTa TANYas ava- 
dveiv dé 


Tpoowvrwy, TOU pev améxoe TOY @poyv TH payaipg, Tov dé Kare Tov 


dedeypévos, éxadee TOUS Toepmious, @s Tapadwowy éavTdv" 


mposwrou Trardzas avérpeWer** avros dé deowOn, Tov oikelwy mept- 

oxovrwv. "Ev dé Bpoerravia rév rodepiwy eis rémov édodn Kal 
\ ~ ~ 

Heard UOaros éumecovor Tois mpwros rakvapyas érBepévwy, oTpa- 


, K , 5 > ~ \ Up > ~ > , > 2 
TLWTHS atoapos,” GvuTovu TV paynyv epopwr7os, WOaMevos els Pecos, 


NOTE 


1 TIpds attov] Sic Reiske de suo 
pro mep) abrév. 

2 Navyaxia] Forte facinus C. Aci- 
lii, decime legionis militis, Cynegiri 
exemplum imitati, etiam Sueton. Jul. 
c. 68. Valer. Max. it. 2. 22. aliique 
commemorant. 

3 SKevat| Lege cum Aron. Skevas. 
M, Cassius (sive Cesius, ut Val. Max. 
111. 2. 23.) Sceva erat tum centurio, 
cujus forte factum Cesar ipse de 
bello Civ. 1. 53., Appianus de bell. 
civil. 11. 60. aliique non tacuerunt. 
Cesar (in vulgata) ccxxx. foramina 
in clypeo inventa tradit; duo vero 
codices cxx. exhibent ; quem nume- 
rum plurimi reliquorum, qui de eo 
facto mentionem fecerunt, scripsere. 
Sed in his minutiis, quarum alias 


quoque notare possem, morari lon- 
gum esset. 

4 *Avéorpefev] Causa non fuit justa, 
cur Reiske sic ederet pro vulgata 
dim ear peer. 

5 Srpariérns Kalcapos| In pluribus 
Valerii Max. 11. 2. 24. Codd. Sce- 
vola vocatur; vulgata Sc@vam appel- 
lat, qui ab interpretibus pro eodem 
habetur, cujus modo meminit Plu- 
tarchus; quem tum Cesar premii 
loco ex milite gregario centurionem 
fecerit. At Dio Cassius lib. xxxvm. 
eum appellat Publium Scevium, cujus 
forte factum accidisse, cum Cesar in 
Hispania propretor milites quosdam 
ex continente in insulam quandam 
Oceani misisset, auctor est. 


1926 Cc. J. CHSARIS VITA. 


‘ 
kal ro\Na Kal mwepiomra TéApns aroderEdpevos Epya, ToUs pev Taliap- 
” Pr r ’ a wun \ ma eit = 
xous €awoe, roy BapBapwr guydvrwy, avros b€ yadera@s emt raat 
P,) PY woe 3 \ : Le 1S pf SK t ” ~ 
iaPaivwy, éppuler éavroyv eis pedpara reAparwdy Kal pores &vev Tod 
~ x , 8 Al , , 
Bupeot, Ta pev vnxopevos, Ta S€ BadiZwr, dierépace. Oavpazdvrwy 
dé rev wept Tov Kaicapa, cat pera yapas Kal Kpavyijs ararvtworrur, 
oe > L - \ SA Py) 8 3 L c= ‘aot | 
abvros ev para Kkarnpijs Kal dedaxpupévos mposérese ro Kaioapt, 
> A / 
Ey 6€ ArBin 


s 


vaby éxovres of wept Leeriwva Kaioapos, év 4 Upavos lérpwrv ® éré- 


, ~ 
avyyvopny airovmevos ert r@ mpoésOar Tov Oupedr. 


wret, Taplas amodederypévos, ToUs péev &Nous Exovovvro delay, TO de 

rapigdw&ddvac THY owrnpiav épacavy. ‘OO, eizwy, bre rovs Kaicapos 
, > L > x } 00 , ” 2 \ 3 \ 

arparwras ov NapPavew, GAA diddvat cwrnpiay Eos early, EavTov 


Tp Eider wardéas aveider. 


CAP. XVII. 


Quibus artibus hune sibi militum amorem conciliarit Cesar. De corpore, 
valetudine, vite inter milites consuetudine moribusque ejus. 


Ta &€ roatra Ajpara’ Kal ras gidorypias abros avéBpele Kat 
karegxevace Kaioap, mparov pev 7O yapicecOae Kal ryudy apedas, 
évdeckvbpevos, dre Tov wAOUTOY OvK eis TpYdHY idlay, ovd€é rivas HOuTa- 
Deias éx Tov wodéuwr aOpoizer, cowa & aOda ris avdpayabias rap’ 
auTo purAagobpmeva aroKerrat Kal péreoty éxeivw TOU mAouTELY,” doa 
tois déiows rev orparwrov Sidwow" éxeira TH TavTa pev Kivdvvoy 
ExoY dplaracbal, Tpds pndéva Sé TaY TOvwY awayopeverr. TO péev 
obv pidoKivduvoy ovK COavpacov adbrov due rijy drormiav® 7 bé rey 
TovwY UToMoYy, Tapa THY TOU Gwmaros SuVapuy éyKaprepEly SoKOUYTOS, 
eérAnrrev’ dre kat thy kv Ov ioyvds, kal Ty capKka RevKds Kal 


e ‘ ~ ~ 
araos, Kal mepi rijy Kepadyy voowdns, Kal rois émtAnnreKois? Evoyxos, 


NOTE 


6 Tlérpwy] Petronius is, non Petron 
dicebatur, Bryano monente. Idem 
prefert lectionem Codicis Par, ro7s 
K, orpariwrais. Petronii factum eo- 
dem forte tempore accidit, quo, que 
in libro de bell. Afric. ¢. 44. seqq. 


narrantur, acciderunt. Cf, etiam 
Valer, Max. 11. 8. 7. 


1 Ajpara] Sic recte Reiske pro 


vulg. Ajymara, preeunte Gravio ad 
Luc. Pseudolog. c. 5. 

2 Tod mAovteiv] Subaudi tocaira, 
se hactenus participare divitias, aut 
gloriam opulentie, quatenus militum 
bene meritis illas divitias impertire 
atque largiri possit. Reiske. 

3 Tots emAnmrixois| Comitiali morbo 
bis inter res agendas (primo Corduba, 
tum in pralio ad Thapsum) correptum 


Cc. J. CHESARIS VITA. 1927 


év KopdiBy xpérov aire rov raOous, ws Aéyerat, robrov TpooreadyTos, 
ov padakxias éxoujcato THY appwariay rpdpaciy, AAG Depareiar rijs 
appwortas Tv orpareiay, Tats arpuros Odovropics, Kal Tais ebredéce 
diairats, kai r@ Ovpavdeiy aropaydpevos Ty TADEL, Kai TO GHpa dpov- 
pav dvoddwrov. "Exoyadro pév ye rovs melorous trvous év oxhpa- 
auv, 7} popeiots, eis mpaiy rv avawavow Kararémevos’ wyeiro bé 

"Ea Z Dy x / \ . , \ ‘ ‘ SN + Eo 
pe® ipépay éxi ra hpovpra Kal ras wOdeELs Kal TOs yapakas, évds aiT@ 


4 


la \ ~ £ Lf ef , ’ L 
ovyxaOnpévoy matdos, Tov vroypadgew pa dwxovros* eibicpévwr, 


évds & é£ériabev épeornkdros orpatwrov, Eipos Exovros. Luvrdvws & 
” ef ef \ , # é > ee fo , 
ijAavvey otrws, ware Ty TpwTnv Ekodoy aro ‘Papns Tomoapervos, 


dydoaios éxi rov ‘Podavoy édeiv.s To pév ody immevew éx wadds iv 


> wei eS e = a . ’ ’ , 5] ~ ’ f aie ~ 7, 
aire pddiorv" eiOcoro yap eis rovTiow Tas xEipas draywr, Kal TO VOTH 
ré ’ 4 AOE aN f \ ef 6 "Ee Le, oe ~ 
mepiTréKwy, ava Kparos éavvety TOY iro. v éxeivy O€ TH oTpa- 
rela mpoceinoknoey immacopevos ras éxiarodas brayopevery, Kat dvaly 
7 


6pov ypadovory éZapketv? as 8 "Orrids7 gnot, kat treioor. Aéyerac 


dé Kai ro dca ypappdrwy Trois didow® dpuireiv, Kaicapa zparov 
pnxavycacba, rHy Kara mpdcwmoy Evreviy iTEep THY EweLydvTWY, TOD 


Karpov dia re TO TAHO0s ® aoxyoXdy Kal Tis TONEws TO péyeBos pup Tepe 


pévorros. KaKetvo TOLOUYTaL ON- 


Tis dé wept tiv Siaeray ebKodias 


petov, Ort, rov Serrvizovros avroy év MedwXavw ~évov, Ovadepiou 


e 
Aéovros, rapabévros dardpayor, kai pipoy?® avr’ éhalou Kkaraxéay- 
NOT 


esse scripsit Suet. Jul. c. 45. qui lo-  [librariis] dictare; [aut si nihil aliud 


cus de Cesaris statura, valetudine, et 
circa corpus cura, videndus est. 

4 “Yroyp. dua Sidkovtos] Verte cum 
Xylandro: qui dictata ab ipso excipe- 
ret scribendo. 

5 “EA@ew] Quo igitur itinere singu- 
lis diebus xiv. circiter milliaria geo- 
graphica transvolavit. 

6 Ev@ioro—rtbv trrov] Deerant hec 
verba in Cod. Xylandri. De equo 
insigni, quo Cesar utebatur, vid, 
Suet. Jul. c. 61. Plin. H. N. vin. 
42. et Dio Cass. lib. xxxvi. 

7 Oppius erat ex familiaribus Ca- 
saris et de ejus vita scripsisse vide- 
tur. Czesarem pluribus simul literas 
dictasse, etiam Plinius tradit lib. vir. 
25.: Scribere aut legere, simul dictare 
et audire solitum accepimus. Epistolas 
vero tantarum rerum quaternas pariter 


ageret, septenas.| Que in his uncis 
inclusi, ex trium Codd. auctoritate 
omittenda sunt. Satis fuit vigoris, 
quaternas dictare. 

8 Tots diAas}] Sc. presentibus vel 
in urbe vel in Cesaris castris. Cum 
litere tantum absentibus mitti sole- 
rent, instituit Cesar hoc, ut tempori 
parceret. Non accedo iis, qui Plu- 
tarchum de Cesaris cryptographia 
interpretantur, de qua videatur Suet. 
Ces. c. 56. 

9 Td rA7j00s] Articulum cum cod. 
V. malui addere. 

10 Kal pipov] Scripserat C. Op- 
pius, Cesarem quondam ab hospite 
conditum oleum, pro viridi apposi- 
tum, aspernantibus ceteris, solum 
etiam largius appetisse, ne hospitem 
aut negligentiz aut rusticitatis vide- 


1928 C. J. CESARIS VITA. 


A ~ » ~ - 
Tos, avros pev abedds &haye, rors de Hidots Sucxepaivovow exéwAnkev. 
"H r ‘ »” \ \ ~ 0 ~ , , = e \ \ , 
pkee yap, hn, TO po XpieOac Trois amapéskovau 6 d€ Ti}y ToLauTHY 
aypociay é&edyxwr, avros ear typouwos. “Ev 69 5é more ovve- 
habeis ixd yetmavos eis Exavtw avOpwrov wévyros, ws oddéY EbpeE 
rE 2 @,. 5d ri od bY: S ’ \ \ 
mr€or oikiparos évos yiaypws éva déEacbar duvapévov, mpos TOUS 
dirous eitay, Os TOY per EvTipwY Tapaywpynréoy ein Tots KpaTioTots, 
~ > , ~ " 
trav & dvayKaiwy rots acbeveordrats,'? "Ommwy éxédevsev avarav- 
4 x \ im A X ~ , a 
cacbar’ pera S¢ roy &AXwY aiTos év TO TpoaTEyi Tijs Dipas éxa- 


Oevder. 


CAP. XVIII. 


Cesar Helvetios, cum novas sedes in Gallia quererent, victos in patrias re 
misit. 58, a. Chr. 


"ANG yap 6 pev mparos airo tov Kedruxov todéuwy pos “EX- 
Byrriovs* ovvéatn wai Tryupivous, ot Tus ab’toy Swdexa Odes Kal 
Kwpas rerpakoolas eurpiaayres, Exwpouy mpdcw Sue Tijs ind ‘Pwpaiors 
Tadarias,” darep radar? Kippot, cai Tevroves, odre roApay éxetvwr 


NOTE 


retur arguere. Suet. Cxs. 53. So- 1 Helvetiorum sedes erant inter 


Jebat igitur asparagis oleum viride 
h. e. ex olea non matura pressum, 
Greece ou¢dxivoy, affundi. Negligen- 
tia Leonis fuit, ut conditum apponeret 
h. e. vetus oleum et vulgare. Sic 
locum cepit Ernesti. Aliter Plutar- 
chus, conditum legens, h. e. oleum 
aromatibus mixtum, pvpoy ; quasi ni- 
mia hominis luxuria et ameiporadta 
Cesaris amicos offenderit. Quod 
Casaubono placet, et Salmasio de 
Homon, Hyles iatr. p. 32.: Viride, 
ait, oleum ad condiendos odores olim 
multi usus fuit. Inde oleum conditum, 
7 ndvomevoy, cui odores incocti fue- 
rant ; cujus in condimentis nulla gra- 
tia, quam precipuam in cibis habuit 
viride. 

11 Tots ac.) Oppius enim subita 
valetudine corruptus erat. Snet. ec. 
72, 


Rhenum fl., Juram mont., Rhodanum 
lacumque Lemanum et Alpes.  Ti- 
gurini ab Helvetiis non erant diversi, 
sed quarta eorum pars. Orgetorige 
suasore finibus suis exire decreverant, 
sperantes fore, ut facile totius Gal- 
lie imperio potiantur. 

2 Tadar.] H.e. per Allobroges et 
Galliam provinciam, qua Narbonen- 
sis dicitur. Ex Cesare vero constat, 
Helvetios non per provinciam sed 
per Sequanos suas copias in Aéduo- 
rum fines transduxisse, postquam 
frustra iter per provinciam tentave- 
rant. 

3 MIdAa] Cimbri a Mario victi sunt 
a. 100. a. Chr., ex quo ad Cesaris de 
Helvetiis victoriam XLil, anni praeter- 
ierant. 


C. J. CASARIS VITA. 1929 


brodeéorepoe* Soxovyres eivat, Kal wAHO0s Opards> TpidKovra pev ai 


~ ft) ” ” Pye e fs ~ Oé Th t 
TACAL feupla €S OVTES, ELKOOL al Paxopevat, pitas eovodi, OUTWYV 


Tryrpwods pty ob avros, Adda AaBinvds® repp0eis bm abrov, mepl 
tov” Apapa worapoy auvérpuper’ “EABnrriwy 8 avrg xpos twa rékw 
piiny’? ayovre tiv orpariay, Kal? 6d0v ampoodokitrws éxBepévwr, 
pldcas ext ywpiov Kaprepov® Kwarépuye. Kaxet cvvayayory kat 
mapardéas ry dbvauw, ws imros avT@ mpoanxOn Tourm perv, épn, 
9 


pe U \ \ YA ~ ° ou IN \ , A 
ViKHGAS KPNTOMaL TPOS THY (wii, vuv lwpev ~ emt Tos TodEpMlouS 


kat weeds Oppioas évéBare. Xpdvw d€ nai xarerGs wotpevos 70 
paxiporv, Tepl rais dpatas cal TO yapake Tov mAeioroY Eoxe TOvOY, 
ok airoy povoy toorapévwr éxet Kal paxouévwr, adda Kal ratdes 
abrov Kal yuvatkes apuvdpevar péxpe Oavarov, cuyKcarecdrynoay, wore 
\ , , bs y pe ae oe oe ~ ~ , 
THY payny ports eis péoas viKras TeAeuTHGaL. Karo € 7 Tis vikns 
” ~ TOues , N Mi \ Py , Bie ~ fe 
épyw Kpeirroy °° éréOnke, TO cuvorkisat Tovs OLapvyovTas Ex Tijs payns 
tov [rapdrrwy]*! BapBdpwr, kat KaravayKaoae Tv xwpay avadaPery, 
jy dréduroy, Kal ras Toes, Us S€~Oerpay, dvTas brép déca prupradas.** 
"BE Oe ~ } é \ \ \ / , e 10; \ 
moake S€ rovro, deduws, pu) Ty Kwpay Epnpoy yevomévny ot L eppavot 
duaPavres KaTraoxwor, 


NOT 


4 ‘Yrodecorepo:.] Reliquos saltem 21. et 22. narrantur. 


Gallos virtute precedebant, quod fere 
quotidianis praliis cum Germanis con- 
tendebant. 

5 ‘Ouardds] Reiske mavult dua- 
Aeis. Erant capitum Helvetiorum mil- 
lia couxiit., Tulingorum millia XXXVL., 
Latobrigorum xiv., Rauracorum XXiI1., 
Boiorum xxxut. Ex his qui arma ferre 
possent ad millia xc1r. Summa omniwn 
fuerunt ad miilia cecLxvul. Caesar 
lib. 1. 29. 

6 AaB.|] Cesar de b. Gall. 1. 12. 
auctor est, se ipsum Tigurinos quar- 
tum Helvetiorum pagum, citra Ara- 
rim reliquum, postquam tres pagi 
transierant, adortum esse et maxi- 
mam partem concidisse. Plutarchus 
confudisse videtur, qua in Cesare c. 


7 Wdaw Any] Bibracte erat, maxi- 
mum Aduorum oppidum, quo Cesar, 
qui Helvetios secutus erat, ut rei fru- 
mentarie prospiceret, ire contende- 
bat. 

8 Xwpiov kaprepoy| Proximum col- 
lem. 

9 “Iwper] Se. mefol. 
ipso vid, Cesar I. 25. 26. 

10 Kpetrroyv|] Sc. &pyov. 

11 Tapéyvrwv] Reiske recte hance 
vocem uncis inclusit, que quid sibi 
velit ignoratur. 

12 ‘Yrép déxa wup.] Eorum, qui do- 
mum redierunt, censu habito, ut Ca- 
sar imperaverat, repertus est nume- 
rus millium c. et x. Cesar 1. 29. 


De prelio 


1930 Cc. J. CHSARIS VITA. 


CAV. 51x. 


Animo suorum confirmato vincit Czsar Ariovistum, Germanorum regem, 
magno prelio. 

Acdrepoy dé xpos Teppavods tvrixpus trep Kedrév" érod€éunoe, 
ee A , 9 mw aA "AQ 2 e , U a 
cairoe Tov Pagréa zpdrepov aitéy, Ap varor, év ‘Popn cippaxor 

2 > £-% > , ~ e , > ~ s 

merornuévos. “AN ioav addpynroe rots irnkdots adrov yelroves, Kat 
7 ~ 2 > “ 28 / ’ \ ~ ~ > , > ’ 
Kaipou Tapaddyros, ovK av EddKovy ext Tols Tapovaw arpepyoerv, XX 
émwvepjoeoOar Kai cabégey iv Vadariav.s ‘Opay dé rods iyyepovas 
amodeworras, Kal peddiora doo THV éxipardy Kai véwy abr@ cuv- 

= 4 2 \ = , pay rs ~ ~ . , 
eLAOov,* ws di) rpvdH xpnodpevoe kal ypnpaTiope 7H pera Kaicapos 

, at , 

orpareia’ cuvayaywy eis exxiysiay, éxéXevoev® amévat, Kal py) Kuv- 
duvedew rapa yropgy, obrws avavdpws Kai padakos xovras abros 
8 on 70 dékarov raypa pedvoy mapadafBwy, eri Tous PapBapouvs mro- 
pevecOar, pre Kpeirrooe péddwv KipPpwy payecbae wodrepiors, pir’ 
> 4 “ M , , , 6 =| 8 . , \ a bé s lf 
abros ®v Mapiou xeipwy orparnyds. ck tourou 70 pey déxaroy Tay- 
pia mpeaPevras Exeube mpds avrov, yapiy eyew OpodoyovrTes ra 8’ 
” \ o ee € , t = \ \ , , 
adXa rods Eavr@y exdkrzov Hyepovas, dppys dé Kat TpoOupias yevomevoe 


mijpers Aravres HKorovOncay Oddy hpwepov Torr,’ Ews Ev dcakoolots 


NOTE 
1 “Yrtp KeAtaév] Adc. et xx. millia 
Germanorum cum Ariovisto Rhenum 


4 SuvetfrSov] Ex urbe, amicitiz 
causa: émiayod intelligendi sunt de 


transierant, magnam partem agri Se- 
quanorum occuparant, Aiduos victos 
coegerant, ut stipendium quotannis 
penderent; Germani denique Rhe- 
num transire consuescentes, paunlatim 
omnes Gallos ex suis finibus videban- 
tur pulsuri. 

2 Svuuaxoy] In consulatu Casaris 
rex atque amicus a senatu appellatus 
erat. 

3 Ti Tadartav| Cesar existimabat, 
homines feros ac barbaros sibi non 
temperaturos, quin, cum omnem Gal- 
liam occupassent, ut ante Cimbri 
Teutonique fecissent, in provineiam 
exirent, atque inde in Italiam con- 
tenderent; prasertim cum Sequanos 
a provincia nostra Rhodanus divide- 
ret. Ces. B. G.1. 33. 


nobili gente natis juvenibus: tay ém. 
Kal vewy est ev 51d Svoiv. 

5 °ExéA.] Cesaris oratio videatur 
de B. G. 1. 40. 

6 Mare xpelrroo1.—otparnyds}] Casa- 
ris verba sunt: aut cur de sua milites 
virtute, aut de ipsius Cwsaris diligentia 
desperarent. Factum ejus hostis pericu- 
lum patrum nostrorum memoria, cum 
Cimbris et Teutonis a C. Mario pulsis 
non minorem laudem exercitus quam ipse 
imperator (Marius) meritus videbatur. 
Quo in loco, Davisio monente, et 
Plutarchus et Jul. Celsus aliam eam- 
que deteriorem lectionem secuti sunt. 

7 ‘Hu. roAdAGy] Itinere per septem 
dies non intermisso. Mox legit Reiske 
Grd TOV TUAGULOV. 


Cc. J. CASARIS VITA. 1934 


roy wodeplwy oradios KaTreorparomédevoay. "Hy péy ody & re Kai mpds 
ry Epodor abrijy éréOpavoro rijs TéApns tov "ApioBiarov. Lepparois 
yap érufjoeobat ‘Pwpaiovs, dy érepyopévwy ovK ay eddxovy broori- 
vat, 0 p)® mpoodoxijaas, COadpaze rv Kaisapos rédpay, Kal tov orpa- 
Tov? éwpa rerapaypévoy. "Ere dé paddov airovs pBdvve ra pay- 
revplata Toy iepOv yuvackor,'° at torapwy divats mpocPAéroveat, Kat 
pevparwr édvypots Kal Yodors rexpappdpevac tpoeVéomieoy, ovK ewoat 
paxny ridecBa, piv éerap war véav cedivyny. Tatra 79 Kaloape 
muvOavopévy, Kal tovs Leppavovs tovyazovras dpwrtt, Kad@s exer 
okey, axpoOipors otaw avrois ouvpPaddewy, paddov 7} Tov éxeivwr 
avapévovra Kaipoy Kabjoba. Kat rpooforas rovobpmevos rots épipace 
kal Adgoss, € Wy éotparowédevoy, eénypiatve Kal Tapwévve KaTafay- 
tas mpos dpyiy Staywricacbar. Levopévns d€ Naptpas rporijs abrov, 
ext aradious rptaxocious'* aype tov “Pivov duwkas, karérAnse ToiTo 
Tay vexpay TO Tediov Kai Nagipwr. “ApidPvoros 5é GOdcas per’ OrE= 
yor, duerépace roy ‘Pijvoy. ’ApiBpor S€ vexpov pupididas dxrw yevéa- 
Bat A€éyovar. 


CAP. les 


Exercitu in hyberna deducto, Cesar in Galliam cisalpinam proficiscitur, ut 
Rome sit propior, quovis modo rebus suis, clam Pompeio, consulens. 
Belgis vero bellum inferentibus, cito in Galliam redux, Belgas et Nervios 
magnis preliis vincit, a. Chr. n. 57. 


Tatra diampatapevos, tiv pev Sivapew év XInxovaveis améderre 


diaxeipdoovoay, airos 8€ rois év ‘Popn mpocéxew Povopevos, eis Tiy 


NOTE: 


8 *O ph) Bryano et mihi delendum 
videtur 8. C. Anon, 6-uf. 
9 Tbv otpardy] Sc. éavrod. 


11 Tpiaxoctovs] Alii Codd, rerpaxo- 
giovs, quod rectius est, si cum Ou- 
dendorpio (in Ces. de B. G. 1. 53. ex 


10 Tay icpdv yuvaikéy] Alrunarum 
seu Alironiarum, de quibus videan- 
tur, quos Davisius et Morus ad Ces. 
B. G. 1.50. laudarunt. Que mulieres 
fatidice, cum a Dione Cassio ai yv- 
valkes abtav BapBdpwy, a Cesare ma- 
tres familie eorum dicantur, Dacierius 
in Plutarcho legendum censebat tay 
iStwy yuv. frigide et jejune. Si hoc 
voluisset, scripsisset Plutarchus sim- 
pliciter ray yuvakdr, 


aliquot Codd.) legeris: neque prius 
fugere destiterunt, quam ad flumen 
Rhenum millia passuum ex eo loco 
circiter quinquaginta pervenerunt. Oc- 
to enim stadia efficiunt unum milliare 
Romanum. Plerique tamen Cesaris 
Codd. quinque habent, et Casaris me- 
taphrasis Graeca : orddwa rerrapdKovra, 
quod Bryano in Plutarcho reponen- 
dum videtur. 


1932 Cc. J. CEHSARIS VITA. 


mept Iadov Vadariay xaréin, ris air@ dedopévns érapyias ovaar. 
‘O yap Kadodpevos PovBikwy rorapuos ard ris bro Tats ”Adzeat Ked- 
rikijs Opizee riv aAAny ‘Iradiav. “Evraiba cabijpevos édnpaywyet, 
TOAAGY pds avrov apixvonpévwy, OwWovs, Wy Exaaros deniiein? Kat 
mavras droréurwy, Ta pev Exovras ijdn Tap’ avrov, ra & édwigovras. 


. ‘\ , 
Kai wapa roy &dXov } 


é wavra tis orpareias ypdvoy édavOave tov 
Tloprijiov, év péper viv pev Tous To\epious ToIs TY TOdLT@Y OrdoLS 
Karaotpepopevos, viv S€ Trois ard THY TOEMiWwY xXpIpLacLY aipwy TOUS 
moNizas Kai yeporvpevos.* “Exel dé” Bédyas? ijxovse duvatwrarovs 
Kerrov, Kai rijv tpitny amdons ris Kedresijs vepopévous, apecravat, 
Toddas d4 Twas pupiadas* évorrwy cvdpdv HOpotkdras, éxvorpélas 
evOds Exwper Taxer TOAAM’ Kal ropHodor rods cuppdyous Vadaras * 
éxureowy rois woAepiows, ToUs pev aOpovaTarous Kai TrEiaTOUS aiaxpas® 
aywvicapévous tpeddpevos diépbeper, wore Kai Nipvas Kal rorapous 
Tov 8 


arooravrTwy, ot péev TapwKedvir’ TavTes dpayel tpocexwpnoar’ eri dé 


Babeis rois ‘Pwpators vexpov mwAjPer mepurors yevécOac. 


NOTZE 


1 Xetpotuevos] Prius illud, Cesarem 
civium armis hostes subegisse, Pom- 
peium latere non potuit; posterius 
vero latuisse, iterum testatur Plut. 
in Pomp. c. 51. Czasar, doxéy roppw- 
TaTwW THS “Pwuns dareivat,—eAdvOavev bd 
dewvdtntos ey wéow TH Shuw Kal Tors 
Kuplwraro.s Tpdywace KaTamoATeudmevos 
Tov Toumniov; et paulo post: xpuabdv 
Kal &pyupov Kai t%AAa Adoupa Kal Toy 
&dAov TAoVTOy Thy ek TOAEUIOY TOTOUTMY 
mepiyevomevoy eis Thy “Payny amooréa- 
Awv, Kal diameipSyv Tats Swpodortas Kat 
ovyxXopnyay ayopavéduors Kal oTparnyois 
kat brdros, Kal yuvatly abtadv, gicecodTo 
mohAous. 

2 Ae] Bryanus mavult 54. 

3 Béay.] Belge pertinebant ad 
Rhenum inferiorem, qnos a Celtis 
(sive Gallis) Matrona et Sequana di- 
videbat; cur fuerint omnium Gallo- 
rum fortissimi et potentissimi, vide in 
Cesare B. G. i. 1. Si Plutarchus 
Belgas tertiam Galliz partem obti- 
nuisse scripsit, Casarem non satis 
caute reddidit, qui tres quidem na- 
tiones, Belgas, Gallos, et Aquitanos 


Galliam obtinuisse auctor est, mi- 
nime vero, singulas gentes tertiam 
ejus terre partem incoluisse. Belge 
nondum quartam partem obtinebant. 
Nec adeordva dici debuerant, qui 
nondum fuerant subacti. Rationes, 
cur Belg Romanis bellum intule- 
rint, vide ap. Ces. B. G. 11. 1. 

4 TloAAGs—pupicdas| Recenset C2e* 
sar 11, 4. si omnia sunt sana CCCVIII. 
millia armata. 

5 Tovs oupu. Taddras] Remos in- 
telligas. Singula de preliis ad flumen 
Axonam, et postero die haud procul 
eodem commissis vide ap. Cas. I. 
9-11. 

6 Aioxpas ay.| Errasse Plutarchum, 
monet Davisius ad Ces. de B. G. 11. 
10., quem locum legas. 

7 Mapwkedviot} Intelligendi non sunt 
Suessiones, Bellovaci et Ambiani, 
Belge quorum tantum postremi ocea- 
num accolunt, et quos Cesar ipse 
post prelium domuit, sed Veneti, 
Unelli, Osismii, Curiosolite, Lexubii, 
maritime civitates alieque his pro- 
pinque, Celtice nationis, quas eodem 


Cc. J. CASARIS VITA. 1933 


Tous @ypwrarous Kal payywwrarovs Ta THde, Nep[Zious, éorpdrevaev, 
oimep eis cuppwyeis dpupovs® KarwKnuévor, yeveas® dé Kal Krijceus év 
rive PvO@ ris VANS aTwrdrw Oépevor THY TOEpiwy, aiTot 7H Kaicape 
Towoupéevw yapaka, Kal po) mpocdexopévy THviKadTa TY paxny, éLakio- 
pvptoe 70 TAHOs dvres, aipvidiws mpocéwecoy.*® Kai rovs pév inreis 
érpéWarro, rov dé rayparwr To dwdéKxaroy Kal ro EBdopuor repraxdvres, 
amavras arékreway rovs razvapxous.** Ei dé po) Kaitoap apracas roy 
Oupedy,** kai diacydy rods Tpd abrod payopévous, évéGare rois Jap- 
Bapots, kai ard ry akpwy TO dékarov Kuvduvevorros abrod*? karédpape, 
kat duéxole ras raters Tov modepiwy, ovdeis av doKet meptyevécOat. 
Noy dé 77 Kaécapos rédpy rijy eyopnévny irep ddivapw paxyny aywrt- 
adpevor, Tpérovrat pev ovd ds ** rovs NepGiovs, karakéxrovat & apv- 


vomévous. Llevtaxdowr'® yap ard pupiadwy e& cwhijvar éyorras, 





WGA ad HAN 2 , I 
Bovrevral dé rpeis aro TeTpakoiwy. 


6 


NOTE 


tempore, Cesare jubente, P. Crassus 
non domuit post defectionem, sed 
primus in ditionem et potestatem P. 
R. redegit. Cf. Ces. B. G. 11. 34. 

8 Teneris arboribus incisis atque 
inflexis, crebrisque in latitudinem 
ramis enatis et rubis sentibusque in- 
terjectis effecerant (Nervii), ut in- 
star muri he sepes munimenta pre- 
berent, quo non modo intrari, sed ne 
perspici quidem posset. Ces. 11. 17. 
Hz sepes sunt Plutarchi cupmryets 
dpuypol, h. e. septa instar sylvarum, ex 
variis arboribus commissa. Similibus 
septis etiam Mardi prope mare Cas- 
pium fines suos tuebantur. 

9 Teveds] Liheros; adde ex Ce- 
sare: mulieres, eosque, qui per eta- 
tem ad pugnam inutiles viderentur. 

10 Tpocerecov] Singula de hae ad 
Sabin commissa pugna vide apud 
Ces. |. m1. 18-28. 


11 Tovs tatitpxovs] Centuriones 
intellige cum Cesare c. 25. 

12 ‘Aprdcas thoy @upedy] Scuto ab 
novissimis uni militi detracto, quod 
ipse eo sine scuto venerat. Cesar. 

13 Kwédvvevoytos aizov] Sunt geni- 
tivi absoluti, nec deest aut dée: aut 
mpovoovmevoy, ut Reiske opinatur. Fa- 
cilius concederem, post téAun deesse 
erippwobevzres. Sed nec hoe necessa- 
rium est, quia dativo Greco vis inest 
ablativi. ‘H Aeyoudyn brep dtvamy 
paxn est prelium, in guo milites sum- 
ma contentione et quasi supra vires 
humanas pugnasse dicuntur. 

14 OS ds] Ne sic quidem. 

15 Tlevraxdotor] Sc. qui arma ferre 
possent. Rem comperit Cesar ex 
superstitibus sese dedentibus. 

16 Tetpaxociwy| Cesaris Codd. alii- 
que sexcentos Nerviis senatores tri- 
buunt. 


C. J. CHSARIS VITA. 


CAV. x SL. 


Cesar, Romam minime negligens, iteruam hyemem in Gallia cisalpina agit, 
et Luce cum Pompeio et Crasso consilio habito, ipse quidem pecuniam 
et provinciam suam in alios quinque annos, illi consnlatum sibi stipulantar, 


Taira i oiyKAnros ruPopévn,” mevrexaidexa tpépas édnpioaro 
Qvew rots Oevis, kat cxohagerv Eopragovras, boas én’ obdejug virn Tpd- 
repov.” Kai yap 6 xivduvos éodvy péyas, Over dpa rooovTwr avap- 
payérrwr, kal 70 viknpa aprpdrepoy, dre Kaicap hv O vucdy, ) mpos 
éxeivov evvova TOY TOANGY erroiet. Kai yap adros eb Oépevos Ta Kare 
riv Dadariay, radey év rots wept adory ywpiow drexeiuage, cvoxeva- 
Copevos rv rik. Ob yap povoy of ras dpxas wapayyéddovres,” 
éxeivw Kpwpevoe xopny@, Kal Tols wap’ Exelvou yphpade diapOeipayres 
tov Oipov, avnyopevovro, Kal may Exparroy, 0 THY éKelvou dvvapuy 
avéew &pedXrer, GAAG Kal Toy éertpaveorarwy avdpoy Kal peyloTwY ot 
metoroe cuvijOoy zpds avroy eis Aovxary,* Mopumhids re kat Kpacoos, 
cai” Arrws,> 6 rijs Lapddvos hryepay, Kat Néws, 6 rijs “1Anpias avbu- 
maros’ dare paBdovyxous pev Exardv etKooe yeréobat,® cvyKAnreKcous dé 
mrelovas i} Suakosious. Bovdrjv b€ Oéuevor dvexp(Onoay él rovro.s* 
ee Hoprijioy yey kat Kpdocoy imdrovs? aroderyOijvat, Kaicape oe 
xXpypmara Kai wevraeriay &AAnv EximerpnOjvac Tis oTparnylas* & Kai 
mapahoywraroy épaivero trois vou éxovow. Oi yap rocaira xpipara 
rapa Kaicapos XapPdvorres, ws ov‘ exovre diddvac rv ovdjy eret- 
Dov, paddrAov & Avayxagoy éxcorévovoay ois énpiovro, Karwvos pév 


. , “ > , } ‘ > \ ’ rr 8 > } , ~ 
ov TapoVvTos ETLTHOES y4p auTOVv ets Kuzpoy a7re LOTOMTNTAYVTO 


NOTA 


1 Tlv@ouevn] Ex literis Cesaris. 

2 Ipédrepov| Mithridatico bello con- 
fecto senatus Pompeio supplicatio- 
nem duodecim dierum decreverat, 
qui numerus ad eum diem summus 
fuit. Sed amplior adeo Cesaris !audi 
gloriaque concessus est. 

3 Oi r. apx. mapayy.| Magistratuum 
petitores. Cf. Suet. Jul. c. 23. 

4 Eis Actcavy] Quam urbem Sueto- 
nius Jul. 24. provincia Cesaris fuisse 
dicit. Sunt et alii loci, quibus Luca 
ultima Galliw cisalpina, Pisa prima 
Etrurie, fuisse probatur. Ab Holste- 
nio vero jam Luca Etrurie tribuitur. 


5” Amos] H.e. App. Claudius Pul- 
cher. Nepos est Q. Cecil. Metellus 
Nepos. Paulo post malui cum So- 
lano post ém rovras interpungere, 
non post diexpldnoav. 

6 Tevécdu] Sc. Luce. 

7 ‘Yrdrovs} Ne L. Domitius Ahe- 
nobarbus consul fieret, qui se Cesari 
exercitus ademturum palam minatus 
erat. 

8 Eis Kimpov} Ad Cyprum Romano 
imperio adjiciendam Cato missus est 
a Clodio trib. pl. a. Chr. 58, Inde 
reversus est Marcellino et Philippo 
consulibus a, Chr. 56. ante comitia 


Cc. J. CHSARIS VITA. 


1935 


Pawviov ° 8’, ds iv enwr}s Kérwvos, ds ovdéev érépatver avriéyor, 
éfaddopévov dia Ovpdv, kai Bowvros eis ro trAOos. "AG Tpocetyev 
obdels, ray prev Llopmijiov aiSovpévwr cai Kpdooor of S¢ mXeioros, 
Kaioape yapiesuevot, kai mpds ras an’ éxelvou Savres éAridas iyov- 


Kaczor. 


CALE. <1, 


Cesar Usipetibus et Tenchteris victis Rhenum ponte jungit, a. Chr. 55. 


Tpardpevos § abbis' 6 Kaicap émi ras év rh Kedrucy durvapecs, 
e “ 
. i , , 2 ~ , , =~ > ~ 
Todvy karahapPdvee TOAEpov ev TH wp, d00 Tepparvckay eOvar pe- 
i ’ ~ ‘ ~ i , 
yarwy éxi Karakryoer yijs apre tov ‘Pivoy dcaBeBncdrwy, Odbciras 
Kadovat Tous érépous, rous d€ Tevrepidas.? epi S¢ rijs xpos rovrous 
, s e NF K ~ >» ~ > , 3 f e e 
yevopeyns payns 0 pev Kaicap éy rais épnpepior? yéypager, ws ot 


NOTE 


consulibus creandis, in quibus summa 
opera et periculo, ut Domitius con- 
sul fieret, nitebatur; quod ipse Plu- 
tarchus narrat in Vita Cat. Min. c. 40. 
seqq. et Pomp. c. 48. et 52. Nisi 
igitur nostro loco Plutarchus erravit, 
ponendum est, Senatum pecunias Cx- 
sari concessisse paulo ante reditum 
Catonis, et ante comitia coss. crean- 
dis. 

9 dawv.) M. Favonii mores scripsit 
Plut. Cato Min. c. 46. hisce verbis : 
"Hy d& Mdpkos Padvios éraipos avtov 
(Kdravos) kat €nrwrhs, ofos 6 badnpeds 
*AmroAAddwpos (de quo vid. F. A. Wolf. 
V. Cl. ad Platonis Symposium) io7o- 
petrat wep) Swxparny yevéoOar toy Ta- 
Aaiov, €urab)s kal mapaccxivynkes, h. e. 
zmulus nimio impetu abreptus et fu- 
ribundus. 

1 Adéis| Neglexit Plutarchus, con- 
textam historiam, ut in prefatione 
monet, non scribens, omnia que an- 
no ante Chr. 56, a Cesare in Gallia 
peracta sunt, que, si placet, in Ce- 
saris comm. de Bb. G. |. 111. legas. 

2 Tevrepidas] Usipetes et Tenchteri, 
a Suevis, ut ait Cesar 1. Iv. princ., 


pressi, Rhenum inferiorem transie- 
rant, Menapiosque ex sedibus suis 
pepulerant. Illos Cesar quam pri- 
mum opprimendos censebat, ne Galli, 
in consiliis capiendis mobiles et no- 
vis plerumque rebus studentes, eo- 
rum auxilio freti deficerent, et gra- 
vius bellum Romanis inferrent. 

3 °Ev +. epnucpiot] Quia passim ex 
ephemeridibus Casaris loci a veteri- 
bus (Servio ad Virg. AEn., Appiano, 
Polyzno, aliisque) recitantur, qui in 
commentariis ejus, hodienum super- 
stitibus, non occurrunt, commentarii 
(Mémoires) vero Grece non dicuntur 
€pyuepldes, sed brouvjuata et arouyy- 
poveduata, Rualdus ad nostrum locum 
et editores Cxesaris (ed. Oudend. p. 
2.3.) ejus ephemeridas ab commen- 
tariis diversas esse censuerunt, atque 
Oudendorpio (p. 703.) Cesar demum 
post confectum bellum civile ephe- 
meridas, quas in expeditionibus (pri- 
vatum in usum) contexuerit, in ordi- 
nem disposuisse et sic commentarios 
scripsisse videtur. Nou omnibus res 
est pro explorata. Si sit, Plutarchus 
tamen culpandus non erat, quod, cum 
sine dubio ad commentarios de bello 


1936 Cc. J. CESARIS VITA. 


~ ~ e ‘ 
BapBapor ScarpecBevdpevoe pos avrov, év orovdais éxBoi7o Kal’ odor, 
‘ ~ \ ~ ’ ~ > 
kat Su rovro rpéWauro rovs abrov, wevraxcaxiAlous dvTas immets, OKTa- 
~ , a z ‘ > 
Kostots Trois éxelvwy ju) TpoodoKoyras* eira wéwPecav Erépovs Tpus av- 
~ ~ A 
rov ablus ékarareyras,* ods Karacyoy éraydyou Tois Papfapos To 
arparevpa, THY TpOs OUTwWS amioTOUS kat wapaorovoous riot evijbecav 
jryobpevos. Vavicws® dé Aéyer, Karwva, rijs Povdijs ext rH vicn 
=| la e ‘ \ , > “ , c > , > \ 
Yngprcopérns Eopras kat Ovoias, axogyvacbae yrwpny, ws €xdoréov art 
‘ , ~ , > / \ / « \ 
roy Kaéoapa rots PapBdpors, apocrovpévovs ro rapacrdvdnpa vmep 


Tay dé dcaBav- 


rwv® ai pey Karakoreicae recoapdxovra pupiades joav*? ddéyous 5é 


Tis TOAEWS, Kal THY Gpav eis TOY alTiwoyv TpéTOVTAS. 


‘\ = 
rovs dromepdoavras ablis tredékavro Lovryappo,” Veppavexoy €Ovos, 
Kai ravrny NaBwr airiay mpos abrods 6 Kaioap, tiAdws dé d0déns épué- 
Mevos Kal rou Tpwros avOpwrwy orpaTO draPivac Tov ‘Pijvor, éyepupou 
mdros Te ToddY OvTa, Kal Kaz’ éxetvo TOV Topov padLoTa TAHpMY- 
povrra, kal Tpaxdy Kal powdn, Kal Tots Karapepopévors oteéxeat Kat 
LAN \ . ween \ ’ 6 P , F . ~ > 66 - 8 \ 
fiNows TANyas Kal orapaypovs. evdiwWdvTa KaTa THY EpeLodr'twy ~ THY 
yépupay. “AdAa radra rpoPddrots EvAwWY peydor Sue Tov TOpov KaTa~ 
TeTNXOTWY avadexopevos, Kal yanvwoas TO mpoomimroY pedpa TQ 
U , ~ , 
Cevypart, riarews Taos Oéapa Kpeirroy éxedeiEaro, Ty yépupay hpe- 


pcs déxa ouyreNea0eicar, 


CAP. XXIII. 


Germaniam Cesar ingreditur, et bis Britanniam, a. Chr. n. 55. et 54. Julia, 
ejus filia, Pompeii uxor, ex partu moritur. 
7 \ \ 
Tlepawoas 8€ riy ddvapur, ovdevds traytitca Todpijcay7os, aXe 
eX ~ t , = =) = , ~ 
Kat roy iyyepovucwrdrwy Tov Veppavixod, LovjSwy, eis Babets wat 


NOTZ 


Gall. rv. 12. respiceret, ephemeridum 
vocabulo uteretur. Commentariorum 
et ephemeridum eadem ratio fuit, ut 
solius memoria causa seriberentur, 
sine omni arte. Utrumque igitur vo- 
cabulum promiscue adhiberi potuisse, 
et adhibitum esse, nemo iaficias ire 
potest. 

4 Aids ekararavras] Scias ex Dio- 
ne Cassio, illud prelium petulantiz 
juniorum tribuendum fuisse, quam 
seniores improbantes legationem ad 
Cesarem deprecandi causa suscepe- 
rant. Hine patet, cur Casari apa- 
ondvinua objiceretur. 


5 Pro Tavicws lege cum Cod. Vule. 
et Casaub. ad Snet. Jul. 9. Tavictos. 
De Tanusio Gemino ejusque historia 
vid. Voss. Hist. Lat. 

6 Tay diaBdvroy) Quorum CDxXX, 
millia fuerant. 

7 SovyauBpo.] C. Anon. rectius Si- 
kauBpot. Sigambrorum sedes erant ad 
Rhenum inferiorem, in utraque ripa 
Luppie. 

8 Tar épaddvrwv] Sc. tdAwv. R. Pro 
evdiddvru Solanus mavult évyrelvovra. 
Eidem et mihi pro yaAnvéoas arridet 
lectio duorum Codd. xaAwdéoas. De 
hoc ponte vid. Cas. de B, G. tv. 17. 


C. J. CASARIS VITA. 1937 
bAwders abrAGvas avacKevacapévwy, TpTOAncas pey Tv THY ToXeE- 
, 60 a A Sé ‘\ 24% 5 "p t 7 2 é 5 a) ’ 
piwy, Oappovas d€ Tous del 7a “Pwpaiwy doragopévous,” avexwpnoev 
adlis eis riv Vadariay, eixoor dveiv deovcas typépas év ™ Peppavecn 
\ ‘ , ~ 
Scarerpipws. “HS éxt rovs Bperavous* orparela riv pev ToApay eiyev 
° t I ~ a F rm < 4 9 x ey ala eek | Ly } 
dvopaoriy. p@ros yap eis Tov éoréptov wKeavoy éxéByn* orddy, Kat 
dia rijs’ArAavridos Oaddrrns, orpardy éxi modepoy Kopigwy, érdevae” 
\ ~ > ‘ £ \ s te \ #7 , 
Kal vijoov, amiaroupévyny vr0 peyéBous, Kat woAy Epiy raprddots 
ovyypagevor Tapacyovaar, ws dvoua Kat NOyos ob yevopévyns, OVS ov-~ 
ons, wétaoTat,* Karacyeiv éxiHémevos, tpochyayev ew rijs oixoupé- 
\ ¢e , € , Ai be 5 , ’ \ ~ > ~ 
yys THY ‘Pwpaiwy fyepoviay, Ais dé diatrrevoas eis THY Vijoor éK« Tis 
ayremépas Vadarias, kat payats ToAais Kakwoas Tovs TOCpIoVs pad- 
Nov, ij Tous idious wPeAryoas, (ovdéev yap,> 6 re Kat aPeEtv iy aéov 
am’ avOpwrwy KaxoBiwy cal revirwv) ovy otoy éBovdETO, TO TOAELY 
rédos ér€Oy kev, AN dpnjpovs AaBwy mapa rod Baoiéws,® Kat ra~ape- 
~ ~ ‘iy 
vos ddpous, amp Oev? ék rijs vyhoov. Kat caradkapfaver ypdupara 
péddor'ra duatdeiv xpos airov, ard ray év ‘Popy dirwv, dndotvra 
‘ ~ \ bd ~ fee > A } \ Liner 8 
ry Tis Ouyarpos airod reXeuryv* éredevTa O€ Tikrovoa 
oh 
THe. 


mapa Top. 
Kat péya perv airoy éoye Wopumiiorv, péya bé cai Kaicapa 
névOos* ot O€ didoe ovverapayOnoay, ws Tijs év eiphyn Kal dpovoé 
apay' , pre? povore 
> ~ \ , , ’ , , 
Tada vooovsay Tiv roiTelay @vdacoovons OikeLoOTHTOS NeAUpEVRS. 


Kai yap 76 Spépos evOds, ob modXas iepas pera THY pyrépa dakHoar, 


NOTE 


1 ’Acrafouevovs] Ubios intelligas. 

2 °’Eml rovs Bperayovs}] Cesar in 
Britanniam proficisci contendit, quod 
omnibus fere Gallicis bellis hostibus 
Romanorum inde subministrata auxi- 
lia intelligebat. Ces. de B. G. tv. 
20. 

3 °EéBy] Reiske mavult évéBn. 

4 TérAacra] Cf. Mannerti Geogr. 
Gr. et Rom. Tom. 1. pars 11. a prine. 

5 Ovddev yap] Sc. jv, dre kad &isoy Fv 
AaBeiv, etc. 

6 Tlap& tod Bacidéws] Intellige po- 
tissimum Cassivellaunum, cujus reg- 
num ultra Tamesin erat. 

7 ’Am7adev] Alii Codd. arfpevr. Mox 
Reiske de suo dedit éreAcdra pro yul- 
gato teAevtg. Idem paulo post in Kal 
Kaloapa priorem voculam adjecit, 
quod non eque necessarium videtur. 

Delph. et Var. Clas. 


Cés. 


8 Tikrovea] Julia a Pompeio ada- 
mata, ipsumque vehementer amans et 
gravida, cum Pompeii togam per tu- 
multum in foro cruentatam vidisset, 
abortum facit ; iterum gravida, puel- 
lam parit, atque ex partu obit. Paulo 
post puella quoque recens nata mori- 
tur. Corpus Julie, quod Pompeius 
in Albano, ubi ipsius pestea reliquie 
condebantur, conditurus erat, a plebe 
virginem miserante in Camp. Mart. 
efferebatur. Plut. v. Pomp. c. 53. 
Alii Juliam filium peperisse tradide- 
runt; sed assentior Casaubono ad 
Sueton. Jul. c. 26. mirandum non 
esse, in re tam parvi momenti inter 
scriptores non convenire, cum eos vi- 
deamus in rebus lounge maximis con- 
traria invicem, nedum diversa scri- 
bere. 


6G 


1938 C. J. CESARIS. VITA. 


, , = Y ~ 
érerevrnge. Try prev louNiav? Bia ray dnudpywr dpapevoy 76 7i- 
Bos eis TO” Apecoy ijveyxe rediov, Kaket KndevOeioa Keirat. 


CAP. XXIV. 


Exercitu in complures partes hyematum diviso, Casareque in Italiam reverti 
cupiente, rebellant Galli, aliosque Romanorum cedunt, aliis graviter in- 
stant, donec a Cesare reverso vincuntur, a. Chr. n. 54, 


ws ry 5 ct neue 
Tov d¢ Kaicapos peyadny ijdn zy divapy ovcay eis To\\a KaT 
~ , DS. 
avaykny* xeysddsea deehdvros, abrov dé xpos Tiv "Iradiay, Garep eiw= 
, * 2 ey . ~ ~ ea 
el, ToaTomévov,” Tavra pey avOes dveppjyyvuTo Ta Tov TaXaroy, cal 
Jos ie , h ee 

orparot peyadot Teptidvres, eLéxonrov Ta yxeupddsa, Kal TPOTELAXOVTO 
Trois xapakwpace rots “‘Pwpatwy. Oi dé wretoror kal xparioror TeY 
amocravrwy per ’ApPrpryos*? Kérray pév aire orparonédy Kat 
Terovproy diépOerpay ro dé b7d Kexépwre* réaypa poupedow ef repe- 
oxovres érohvipKouy, Kat puxpov améduTOV AonKévae KaTa KpaTos, TUY- 
TETPWLEVWY ATdYTWY,> Kal Tapa dSvvapw bro zpoOupias auvvopéevwr. 
c 7) f = ZL ee a 4 ines 4 2 2 a ae 
Os § iiyyédyn ratra ro Kaicape paxpay oyrt, raxéws éemratpéwas kai 
ovvayayoy éxrakisxidious Tovs cipmavras, Hreiyero Tov Kixépwva 
Tijs modopxias eZapyoopevos. Tous dé modopxodvras otk éaber, 

> fe By e ’ , = 3 , a r 
GXN amivrwy os avapradépevot, Tijs OduydtnTOs KaTadppovijcayres. 
Kadketvos ékararay imégpevyey cel, kal ywpia NaBwy érirndeiws éxor- 
\s moNovs ope ev’ ON ywr, dpdyvura orpaTdTedoy® Kat 

Ta 7pos TO\AKOUS prayopuev@ peT OALYwY, dpay AL OTPATOT 
~ ~ X\ 

payns €oxe Tovs Eavrov Taons, dvayayety Oé TOY xdpaKka Kal Tas T= 


Aas dvorcodopeir, ws Sedoikdras, ivayKaze, KaradpoynOjvae orparn- 


NOTE , 


9 Thy wey IovA.] Malo cum C., Vat. 
Thy mev ody “lovAlay. 


1 Kar’ aydynny] Quod eo anno fru- 
mentum in Gallia propter siccitates 
angustius provenerat, coactus erat 
Cesar, legiones, quarum tum octo 
habebat, in plures civitates distvri- 
buere. Cf, Cesar y. 8, et 24. 

2 Tparouevov} Nondum vero Gallia 
egressus erat. 

3 Mer’ ’AuBidpryos} Sic malui cum 
Cod, Anon. pro ’ABpidpnyos. Ambio- 
rix et Cativolcus preerant Eburoni- 


bus, quorum pars maxima inter Mo- 
sam et Rhenum erat, In hos Cesar 
Q. Titurium Sabinum et L. Aurun- 
culeium Cottam legatos cum legione 
et quinque cohortibus hyematum ini- 
serat. De quorum interitu vid. Cas, 
Vv. 26—37. et Dio Cassius 40, 4—11. 

A ‘¥rb Kucép.} Q. Cicero cum le- 
gione in Nerviis hyemabat, de cujus 
periculo vid. Cas, v. 38—49, 

5 ‘Amdvtwy| Invenit postea Cesar, 
non decimum quemque esse relictum 
militem sine vulnere, 


CG. J. CASARIS VITA. 1939 


yor. Méypes 0b oropadny txd Opacous Baddovras © éretehOwy erpé- 
Waro, Kai moddous airady dépbempe. 


CAP. XXV. 


Aliis Gallorum iterum domitis, alia parte gravissimum oritur bellum, Vercin- 
getorige Gallorum duce, a. Chr, n. 52. 


Totro ras mod\Xas amoordces rov évravOa't Tadarov xare- 


oropese, Kai Tov yeEmmd@vos adTos, éxipoirv Te Tayraxdce, Kal 


mpocéxwy oLéws Tots vewrepiopots. Kai yap iixey é& IraNlas av7i tov 
amodwddrwv alto tpia raypara’ Hoprniov pev éx rev id’ aito Sto 
xpyoavros, ev dé veostNexrov &k rijs wept Uladov Vadarias. Udppe 
dé rovrwrv* ai wadae KaraPeBAnpévac kpvoa Kal vepdpevat dia T@Y 
duvarwrdrwy avdpar, év Tots paytpwraros yéveow apxat rov peyiarov 

\ , rs ’ ~ , ’ any aig c ~ ~ 
kal kwdvyvwdecrarou Tov éxet TONE MWY avedaivovTo, pwoleisar roddi 
pev irucia, Kal rayraydbey Grows UMporsbetor, peyddots 5€ Tovroes 
eis rabro ouveveyOetow, icyvpais dé rédeot, duceu/ordos SE ywopats. 
Tore 8€ yemovos dpg, mayor rorapmy, Kat veperois aroxexpuppévor 
Spupol,? cat redia yerappors érreAyuvacpéva, Kat wif pley aréxpap- 
rot Baber xivos arparol, wi 52 SU EXGY Kai peuparwy TaparpeToperwy 
> lA ‘ ~ , , > / > , if 
coapera roXAy Tijs Topeias, TavTawacw EéddKovy ayvercyeipnra Kai- 
cape 7a TOY adiorapévwy Toeiv. “Adetorijker pev ody moda gida, 
mpooxnpa & yoav ApBévvor kat Kapvourivor. Tod dé avpray aipebeis 
kparos eixe Tov wohépov Ovepyerropié,* ov tov marépa Taddrar, rv~ 
pavvida doxotyra mparreiy, anéxrevay, 


NOTH 


6 BdAdovras] Duo Codd. mpocBar- 
Aovras; quod prefero propter Ces. 
v. 51. ‘ sie nostros contemserunt, ut 
—alii vallum manu scindere, alii fos- 
sas complere inciperent.’ Igitur 
mpooeBardov TH XGpakt. 


1 ’Evravéa] Precipue in Gallia 
Belgica. De Cesaris in Gallia rebus 
gestis in annum 53. a. Chr. incidenti- 
bus vid. 1]. v1. Commentariorum. 

2 Tléphw 5€ tovTwy] In Gallia pro- 
pria, Carnutes et Arverni precipue 


intelligendi sunt. 

3 Apupol] Cf. Caesar de B. G. vir. 
8. mdyot pro mdyols et dodpera moAA} 
pro doapela wodAAG Reiske dedit ex 
conjecturis Solani et Bryani. 

4 Ovepyevtépié] Vercingetorix, Cel- 
telli filius, Arvernus, summe poten- 
tiz adolescens, cnjus pater principa- 
tum Galli totius obtinuerat, et ob 
eam causam, quod regnum appete- 
bat, ab civitate erat interfectus, Cae 
sar VII, 4, 


1940 C. J. CHSARIS VITA. 


CAP. XXVI. 


Sed hujus quoque regionem, quanquam multo propter hyemem labore, per- 
currit, exercitumque magno fugat prelio. 


Oiros oby eis wodda &cedwy rijy dvvapuy pépy, Kat TOANOVS ErvoTiH- 

cas Hyepovas, wkewwvro ry wépé Anacay &xpe Tov mpds Tov ’Adpiay * 
la e 7 DY ~ 2 ‘Pg Z DEEN K , 

KekApévor® diavootipervos, dn trav év ‘Poun cvrorapévwy ert Kai- 

capa, ovpracay éyeipew to Todéppy Ladariav. "“Omep ei puxpor 
ef ” , > \ 2 , 2 , , 9 

vorepoy éxpake, Kaicapos eis rov éupiduoy épreadvros wodepoy, OvK 

ay é\adporepor TOY Kippecdy éxeivwy pdfoe riv “Iradiav Karéoxor. 

Nuvi 8) 6 maou pev dpiora xpicOae [Socdv]* rots pos wOdEpov, pa- 

Acora b€ Kappa, TepuKds Kaicap, dua 7H wvbécOae Tiv aooracw, 

«? ? c 

~ ~ = = , Pais , ~ 

pas? éywpet, tais abrais ddois, as SupOe, kal Pia Kat raxer Tijs 

ropelas due TocoUTOU YEymvos érideredpervos ToIs PapPdpots, ws apa- 

~ ‘ > * 

XOs abrots Kal dijrrnros éreroe orpards. “Omou yap ayyeXor, i} ypap- 

praropdpor, Siadivae wap’ avrov ypdvm Todo jv amoroy, évrav0a 

pera Taons Ewparo Tis oTpaTiads, &ua yopas upawdpevos avo Kal 

éxkdrroy Ta xwpla,* Karuotpepdpevos Odes, avadapPavwv Tous péE- 
, ~ , \ LY 

rarepévous’ expe kal 76 TOY "Edotwy €Ovos éLemohepwOn xpos abrov, 

« ‘\ 
ot TOY ad ov xpdvoy ddehpods Cvayopetoarres abrous ‘Pwpaiwy, Kat 


TYumpevor SvaTtpeTas, TOTE Dé Tois AwooTaTaLs TpOTyEVdmEvoL, TOAAIY 


NOTE 


1 ’Adpiavy] Corruptam esse vecem, 
nemo non videt ; Vercingetorix enim 
ne provincia quidem Romane arma 
intulit. Miserat vero, qui Rutenos 
ad se perducerent, quos Turnis fluv. a 
provincia dividit; deinde Aiduis a 
Cesare deficientibus, Gallia fere om- 
nis ad Ararin usque a Cesare alienata 
erat. Poteris itaque vel Tdpwv vel 
“Apapw legere, quorum nominum cum 
posterius in quibusd, Codd. reperia- 
tur, recte ab editt. prefertur. 

2 Aoxdv| Malim doxéy abesse. Al- 
terutrum certe redundat, aut hoc, 
aut seq. mepuxds. Sed isto facilius 
quam hoc careas. Reiske. 

3 “Apas} Ex Gallia cisalpina, in 
quam ad conventus agendos profec- 


tus erat, Cesar reversus pas exper, 
castra movit in hostes, Tats abrats d507s 
h.e, ut recte monet Reiske, pro ai- 
Tats Tats ddois, per ipsas vias, quibus 
exercitum ducebat, itinerumque et 
difficultatem et celeritatem durissimo 
tempore anni, barbaris palam faciens, 
etc. Respicitur potissimum ad trans- 
itum Cesaris per Cevennam, per 
quem, discussa nive sex in altitudi- 
nem pedum, atque ita viis patefactis, 
summo militum labore ad fines Ar- 
vernorum pervenit. 

4 Xwpia| Vix opus est monere, 
xeépas esse agros, xwpla vero vicos et 
oppidula, precipue munita. De gra- 
vissimo hoc Cesaris in Gallia bello 
vid. Commentariorum liber septimus. 





C. Je CESARIS VITA. 1941 


7 Kaleapos orparid repiéarnoay aOupiav. Ardrep Kal xuvhoas 
éxetev > brepéBadrre ra Avyyovind, Bovddpevos &dacOat rijs Lycova- 
vov,® ditwy ovrwy Kat rpoketmévwr rijs “Iradias mpos THY &Any 
Tadariav. “Evraifa 8 airé rv rodepiwy érurecdyrwy, Kal rept- 
oxovrwy pupiaae Todas,” Oppnoas dvaywvicacOar, rois pev ddoes ® 
KaraTo\epor exparnae, xpdvw TONG Kal ddvw? KaraBcacdperos rods 
BapBapous doe 5é Kar’ apyds te Kal opadjvat’? Kat deccvbovoww 
*Apovépvor*! Expiduoy mpds iep@ Kpepapevor, ds 5 Katcapos Napupov. 
“O Oeacapevos airos varepov, euediace, Kal rev pirwy cabedeiy 


, , s 
KeAevorvTwy, ovK Elacer, iepdy Tyovpevos. 


USP. Vi: 


Cesar in maximo periculo versatus Alesiam capit, ingenti exercitu, qni 
oppugnatis auxilio venerat, fugato. 


Ob pny ada Tore ry StapvydyTwy oi TreisToL pera TOD Baciréws * 


NOTH 


5 *Exei#ev] Ab illis Gallicis populis, 
in quorum debellatione versatus ad- 
hne fuerat. Arverni puta et Car- 
nutes. Reiske. 

6 Synkovavay] Sic recte C. V. Vul- 
go Dur. 

7 Mupidot woAdais| Equitatu tan- 
tum, cujus in tres partes distributi 
duz se acies ab duobus lateribus 
(Romanorum) ostendebant, una a pri- 
mo agmine iter impedire cepit. 
Ces. vit. 67. 

8 Tots tv bAas] Sic Reiske ex con- 
jectura. WVulgo: tots wiv Gadus. 
Quod cum parum intelligatur, Sola- 
nus aliquot verba excidisse censebat ; 
quod mihi quoque verosimillimum est. 
Minime probo Dacierii conjecturam 
violentiorem tots Tepuavois, quam Ce- 
saris loco 1. defendit. 

9 Kat pdvp] Sic iterum R. ex conj. 
Vulgata @é8m ex Cesare defendi po- 
test: tandem Germani—hostes loco pel- 
lunt, fugientes—persequuntur, complu- 
resque interficiunt. Qua re animadversa 


reliqui, ne circwnvenirentur veriti, se 
fug@ mandant. 

10 Shadrjvau] Hue pertinere vide- 
tur, quod Servius de Cesare ab hoste 
Gallo capto commemorat ad Virg. 
fin, xt. 743. cujus ipsa verba ascribo : 
C. Jul. Cesar, cum dimicaret in Gallia, 
et ab hoste raptus equo ejus portaretur 
armalus, occurrit quidam de hostibus, 
qui eum nosset, et insultans ait: Cecos, 
Cesar: quod Gallorum lingua, dimiite, 
significat. Et ita factum est, ut dimit- 
teretur. Hoc autem ipse Ca@sar in E- 
phemeride sua dicit, ubi propriam com- 
memorat felicitatem. 

11 *Apovepyor] Sie Cod. Anon. rec- 
tius quam vulgata ’ApovBnvol, que 
saltem in ’ApBevyva (ut cap. 25.) mu- 
tanda esset. Solent Greci literam 
vau modo consenanti 8 modo diph- 
thongo ov scribere. Nostro loco seri- 
bentis vitio uterque scribendi modus 
conjunctus est. 


1 Tod Bacirdws] Vercingetorigis. 


1942 C. J. CASARIS VITA, 


eis woduy ’Adnolay &éduyor, Kal rodopkodvre ravrny Kaioapt, doKov- 
sav avadwroy elvae peyéber Te TeryGy Kal rAHNE THY azopaxopévor, 
émuminrer wavros Adyou peicwy kivdvvos ekwlev. “O yap iy ev 
, , ? \ ~ 2 ~ ’ \ 2 ef <% (ee \ 
Tadaria xparisroy amo ray Over Oporaberv, ev OrAots HKOY Ext THY 
*AX , Soe {h) A e Pi 2 > ~ ~ , t iapere 2 s 
nolay, rpiaxovra pupiddes? ai & éy airy Toy paxopévwy ovdK Edar- 
roves Hoay érraxaideca pupidwr, "Osre év péow mod€pov TosouToU 
roy Kaioapa karednppévory Kai modopKovpevov avayKkacdjvar durre 
reixn mpofsarécbar, TO mev mpos THY THAW, ro & amd tov émedndvO0- 
Tw, ws, et ovréMoey ai dvvapers, Kopudy Suavezpaypévwy rav Kad 
airév. Acc mode pev ov eixdrws 6 pos “Adyoig KivOuvos axe 
Adéav, ds epya rodpys Kat dewdrnz7Oos, ola tov cdAdwy ayovor oddels 
mrapacyouevos’ pdduora 8 ay ris Oavpdocerce TO NaDeiv? rods ev TH 
paaxdperos* I! 
woret Kaicapa rocavrats pupidoe rais €bw oupPadrdvra Kat mepvyevo= 
e ~ oe a ~ *P " ae ‘ \ ’ ~ aN ~ 
pevov' paddov dé kal rv ‘Pwpaiwy rovs to xpos Ty ToAEL TEtXOS 
/, ’ ‘ / af \ Lan a p \ > ~ 
purarrovras. Ov yap mpdrepoy yoOorro THY viKnY, 1 kKNavOpov €K Tis 
"ANnaias arSpiv Kai Koreroy yuvanov axovabijvar, Jeacapévwr dpa 
> 
kara Odrepa pépn moAdods pev apytpy Kal xpvop KeKoopnpéevous 
a § * , 
Ovpeovs, woAdods 8 aipware wepuppévous Owpakas, Ere 8 éxropara Kat 
e . Re r AS CaN ‘Pp s ? \ . $ - = é 
oxnvas Ladaruas t7d ‘Pwopaiwy eis 70 oTparoTedoy KopLcoMevas. 
1 , A ” > 
Oirws d£éws? f rocairn Sivapus, Gorep €idwXor, 7} Ovetpor, npavicro 
rox § r ~ , 2 ~ , t yt \ \ 
kai duerepdpynto, Tov TAEloTwY ev TH PaxyN TETOVTWY. Oi Sé rh 
4 


*AdXnoliav é be ONE f , ieee sae 
Adnolav éxovres, otk Oya mpaypaTa TapacxovTes EavTOIs” Ka 


Kaloapt, ré\os rapéSocay éavrovs. ‘O 8€ rot ciprayros iyyepuv 
woréuov, Ovepyerropié, dvadaBwy Tov OTAWY Ta Kad\OTA, Kal Koo- 
picas tov immoy, ékummacato Sue THY TUAGY" Kal KUKAw TeEpt TOV 


Kaicapa xabe@ipevov 5 éddoas, eir’ apaddpevos Tov imrou, Ty Mey 


NOTE 


Alesia erat in finibus Mandubiorum ; 
in quam Lxxx. millia confugerant, 
ad que obsidione liberanda vu. 
equitum et peditum circiter CCxL. 
millia coacta erant, Cesare teste, VII. 
71. et 76. 

2 Td Aabeiy] Minime. Vercinge- 
torix obsessique et videbant ex mu- 
ris quicquid ageretur, et simulac ex- 
ternos Gallos vel prelium commit- 
tere vel castra Cesaris adoriri vide- 
bant, ipsi quoque ex urbe eruptionem 
faciebant. Czesari eodem tempore 
munitiones suz et ab obsessis et ab 


iis Gallis, qui illis auxilio venerant, 
defendende erant. Vercingetorix, 
vir magni animi et multe indolis, 
nonnisi suorum cladem conspicatus 
fortune cessit seque dedidit. 

3 ’Otéws] Intra paucos dies ; post- 
quam ter pugnatum erat. 

4 ‘Eavrois} Per aliquod tempus 
summam famem pertulerant. 

5 KadeCduevoy] In tribunali. Cf. 
Dio Cass. 40. 41., qui, eum improviso 
ad Casarem accessisse et supplicem 
veniam rogasse, tradit. Post trium- 
phum interfectus est.—Reliquas res 





C. J. CASARIS VITA. 1943 


mavorriay anéppuper, ards S& xabicas imo rédas rot Kaicapos, 
, z < , \ ’ 
jouxlay ryev, dxpis ov mapeddOn ppovpnadpevos ext Tov Opiau Por. 


GAP} MA VIEL 


Post Crassi interitum (53. a. Chr. n.) Cesar et Pompeius utrique sammam 
rerum appetentes, jam minus occulte sibi insidiantur. Inter turbas rei- 
publice summas, Catone suadente Pompeius solus creatur consul, Hispa- 
niam et Africam provincias retinere jussus. (52. a. Chr. n.) 


Kaicaps dé radae pév edédoxro Karadvew Topmiiov, dorep apérec 
Kaxeivy rovrov. Kpdocov yap év TdpOots arodwdéros, Os iv epedpos * 
augoty, aredeizeTo TO pev, baep Tov yévecbarc peylorw, TOY HYTa 
xarahvew, 79 8, iva pu) 74On TovTO, poavampeiy, dy ededoixer. Toro 
dé Tlournio péev e& ddiyou® goPeicAac mapéctn, Téws trepopwvre 
Kaicapos, ws ob yaXeror épyor, dy airds niinoe, karadvdjvac Tad 
ux avrov' Kaicap 8, ax’ apyijs trdbecw rairyy werompévos, a70 
TOY ayTaywroTaY,®’ Wworep AOANTIs, EavTOY amooTHOAS paKpay, Kat 
rots KeXrexots eyyupvacdmervos Todemots, eTHoKNTE meV TIV divamer, 
nuince 6€ rv Sd~ay aro TeV épywv, eis avrimadoy apbets rots Tlou- 
mniov* KaropAwpact, AapPdvwy mpogacers, Tas pev avTov VJopurniov, 
Tas 5€ Tov Kapov évdiddyTwr, Kai Tis év ‘Pon KaKowoNretas, de iy 
oi péey apyas peridrvres, ev péow Oépevor rpawéeas, edékagov avac~ 
oxvyrws 7a THON, Karner S 6 Sijpos Eupucbos, ov Lijpors brép roo 
Sedwxdros, aA dots Kal Eigeoe cat ogevddvats &pthopevos. Ai- 
Hare dé Kal vexpois to\NaKts aicyvvavres TO Pipa drexpiOncay, év 


avapyia Tiv Tow, Gorep axuéprynrov > vrodepopévny, aroderovTes* 


NOT 


Cesaris in Gallia gestas, quas omnes 
Plutarchus silentio preteriit, vide in 
(Hirtii) libro vii. de bello Gallico. 


1 “Edpedpos] H. e. Cesare summam 
rerum occupante, Pompeio se vide- 
batur adjuncturus et vice versa. Ita- 
que, quamdiu viveret, dedidres éxetvov 
Gupdrepor, Tots mpds GAAHAOUS Guworyerws 
éveuevoy dixatos, ut ait Plut. Pomp. 
c. 53. 

2 °EE dAlyov] Sc. xpévov. Mox ad 
épyov, supplendum est dy, quod ne- 


cesse non est, ut addatur. 

3 °Ard Tay avraywnoTtéav] Reiske 
dedit ex conjectura pro én ray ayr. 
Ego cum Solano ex duobus Codd. 
reciperem én) roy avtaywuoThy. 

A Tlourniov] Mallem eis avrtmadoy 
Tlourniov apbels rots KaTopOdmact, suis 
rebus gestis. 

5 ’AxuBépvntov] Respublica sepe 
cum navi comparatur ; ne igitur cum 
Reiskio legere velis éoxep vaty &xu- 
Bépynrov. 


1944 C. J. CHSARIS VITA. 


Gare rous vowv éxovras dyardy, ei xpos pmdey abrois yxeipov, Xda 
plovapyxiay, €x rowa’rns Tapappoovrys Kai rogovrov K\vdwyos éxweceirat 
ra mpaypara. TToAXot & ijeay of Kai Néyery év péow TorAporees idn, 
Ty UrO povapxias avijKearoyv elvae rijv modurelay, Kat TO papwaKoy 
TOUTO xpijvat TOV mpgorarov Tay iarpwy avacxécAat mpoopépovTos* 
brodnovrvres tov Lopmiiov.2 "Emet dé Kaxeivos, Oyw raparreiabac 
Kadwrisopevos, Epyw wavros addov érépauver ef Wy avaderyOhcotro 
dcrarwp, cvpppovicaytes ot rept Karwva, weiOovar ziv yepovoiay 
trarov airoy arodei~ar pdvov, ws poy Pracatro ducrarwp yevéoOat, 
voppwrépe povapxia mapnyopndets. Oi dé Kai xpdvoy’? ébnpicavro 
tov érapyiwv. Avo 8 eixev, “TBnpiay cai AcBuny obpracay, as 
diwicee mpeaBeuras droaré\\wy, Kal orparedpara Tpépwr, ois éXapa- 


> ~ S , , , , " > of ’ , 
vey €K TOV Onpociov Tapetov xia Tadayra Kal’ Exacroy éviauror. 


CAP Sree 


Cesare quoque prorogationem imperii petente et largitionibus rem suam 
juvante Pompeius a Cesare legiones suas reposcit, eique sueccessorem 
eligendum censet. Sed vanis de Casaris exercitu rumoribus sparsis ita 
delinitur, ut exercitum parare negligat. 


"Ex rovrov Kaioap irareiay éuvaro* wéurwr, kal ypdvorv opoiws 
tay idiwy éxapyiov. Td pev ody aporov loprniov cwrov7os, ot 
mept MapxedXov cat AéyrAoy jyvayribvro, pucodyres dAXws Kaicapa, 
kal rots dvayKaios ok dvayKxaia rpoorévres eis Arysiay adrot Kat 


/ ‘ ‘ » , > 
mpornakeopdv. Neocwpiras® yap évayyos t70 Kaicapos év Vadarig 


NOTE 


6 Tov Mogr.] Vid. Plut. Pomp. 53. 
seqq. 

7 Xpdvov] *Edyploby 8 aitg ras 
erapxias Exew és KAAnY reTpaerlay. 


1 ‘Yrarelay euvaro] Pompeio adhuc 
cousule, a, Chr, 52. et nihil contra- 
dicente, Petierat, ut absenti sibi, 
quandoque imperii tempus expleri 
cepisset petitio secundi consulatus 
daretur, ne ea causa maturius et im- 
perfecto adhue bello (Gallico) dece- 
deret. Suet. Jul. 26. Proximo anno 
Casar, non sine causa sibi veritus, si 


privatus fieret, inimicis imperium 
habentibus, sui sibi imperii proro- 
gationem petebat. Obstitit Mare. 
Claudius Marcellus consul, cum Serv, 
Sulp. Rufo a. Chr. n. 51. Tum acci- 
dit, quod noster sub finem huj. cap. 
et in Vit. Pomp. c. 58. de legato 
Cesaris narrat, quod dictum Appia- 
nus ¢, 25. Cesari ipsi tribuit. Len- 
tulus is esse videtur, quia. Chr. n. 
49, consul fuit, plene L. Cornelius 
Lentulus Crus appellatus. 

2 Neoxwplras] Nedkwpov, Novumco- 
mum, urbem in Alpibus, rogatione 


Cc. J. CHESARIS VITA, 1945 


Kar@Kkeopévovs, adnpotyro rijs woureias* Kat Mapceddos trareiwy, éva 
Tov éxet Bovrevrdr, eis ‘Popny apudpevov, jKoro pasos, émréywr, 
e ~ ~ A eee ~ 7 , / 9 ~ \ 
ws ravra Tod yoy ‘Pwpatov eivae rapaonua mpoorlOnow aire, cal 
Mera dé Mapxeddor,3 ibn Kai- 


aapos Tov Vadarixdy rdotroyv apiecOat pudny cerkédros * 


/ ’ / ’ > / 
deckvvery amidvra Kaicape éxédeve. 
TaGL TOUS 
modrevopévors, Kat Kovpiwva> ev dnpapxotvra moddGv éevbepw- 

} , Il ’ Oe c f ” , SAN , , 
cavros daveiwy, LlavAw oé, brary ovr, yidta Kai TevTaKkdowa TadayTa 
Sdvros, ag’ wy Kat Ty PaciKjy éxeivos, dvopaaroy avaOnpa, TH 
ayopG mpocexdd\Anser,® avri ris DovdPias oixodopnDetoar* odtw dy 
poPnbeis ri» cvoracw 6 Mopmiios, avagarddy ijn &0 éavrod Kal roy 
piwy? éxparrey arodery@ijvac diddoxov Kaicape ris cpyis* Kat 


, > ‘ ‘ / “ x” > ~ A \ ‘ 
TEUTWV ATNTEL TOUS OTPATLWTAS, ous EXPNTEV auTw Tpos TOUS KeArexovs 


ayovas. 


‘O & adrorépret, Swpnodpevos Exacroy avdpa revrijKovra 


F ms e z 
kat deaxociats Spaypais’ ® ot dé rovrous Toprniw Kopioarres,? eis per 


\ , ’ , aoe oe ‘ > s , 10 
TO TAHVOs OVK ExLEtKETS, OVOE KONOTOUS KaTéorEpay Adyous 


umép TOU 


NOTE 


Vatinia colonos Cesar deduxerat jure 
Latii, h. e. ut qui annuum magistra- 
tum habuerint, cives essent Romani. 
Suet. Jul. 28. App. de bell. Civil. 
II. 26. 

3 Mera Mdpx.] H. e. anno proximo 
L. Emilio Paullo et C. Claudio Mar- 
cello Css, a. Chr. 50. 

4 ’Ageikdtos} De ea re vid. Sueton. 
Ces. 26-28, 

5 Kovuplwva] Scilicet im. Paullus 
et C. Cl. Marcellus, qui fratri pa- 
trneli suo in consulatu successerat, 
consules facti sunt, quod Cesari ini- 
micissimi videbantur, Curio vero 
(de quo cf. Vellei. Pat. 1. 48.) tri- 
bunus plebis ex@pds dv ral G5e TG Kal- 
capt kaptepds Kal és Toy Shuov edxapiTo- 
TaTos Kal eimeiv ixavetatos. Tottwy 6 
Kaioap KAatvdioy mev ovk toxvoey brd- 
yeoOar xphuact, MadrAov Se xiAlwy Kad 
mevTakoclwy TaddvTwy emplato, jundev 
WvT@ pre cuumpartew pte evoxre. 
Koupiwva d& kat cummpdtrew, ert mrewd- 
vav, eldws evoxAovmevoy brd xXpeav TOA- 
Aév. Ascripsiipsins App. 1. 1. c. 26. 
verba, quibus noster explicatur. 

_ 6 TH a&yopé] Ad forum Romanum, 


TIpocerdAAnoer, quasi agglutinavit, Reis- 
ke ex conjecturasuascripsit pro mpoce- 
kéucev. Prefero Solani conjecturam 
mpocekdounoev, ornatus causa adjecit fo- 
ro. Cf. infra c. 66. nota 2. Reci- 
pienda erat lectio C. Anon. rpoowxo- 
ddunoev, licet sequatur ofkodounbeioay. 
Idem enim vocabulum interdum ter- 
que quaterque in paucis repeti, satis 
constat. Quam porticum noster Ful- 
viam appellat, eadem est, ni fallor, 
que prius Emilia dicebatur; quam 
in Livio xur. 32. ab Censore Q. Ful- 
vio Flacco refectam legimus. Quod 
si verum, Aimilius opus cujusdam 
majorum suorum dejectum magnifi- 
centius extruxit. 

7 Kal téy pidAwy] Potissimum per 
consulem C, Claud. Marcellum, 

8 250 dpaxuats] H. circiter 50 
Rthlr. 

9 Oi—xoulcaytes] Appius nomina- 
tur in Vita Pomp. c. 57. 

10 Ovdx« emietxe?s odd5t xpnoTos Ad- 
yous] H. e. ToAAG ekepAatpicay Tas eet 
mpdées Kar Adyous eképepov BAarPhuovs 
mep) Kaloapos, ut ipse Plutarchus se 
interpretatur in Vita Pompeii c. 57. 


1946 C. J. CESARIS VITA. 


Kaicapos, avrov bé Uopriioy edict cevais d€pOewar, as Too pe- 
vov bro Tijs Kaicapos orpartds, wai ra pey évrai0a dia GOdvoy Kat 
mohireias trovAous podts Exovra,"* ris & éxet Suvapews érotpms 
5 j avrT@, Kav povoy vmrepPar is “Iradé vOds € 
Urapxovons avr@, Kav pL vrepPadwo eis “Iradiay, evOds éoo- 
peevns mpos éxetvov’ obtw yeyovévac tov Kaioapa mdxfeu orparewy 
AuTNpoy airois, Kal POBy povapxias bronroy. "Emi rovrots Vopmijios 
éxavvovro, Kal Tapackevijs péev yuédee aTparwrov, ws pry SedotKws, 
Adyous dé Kat yropats KareToNredvero, TO SoKeiv,** Kaécapa, Wndied- 
<4 3s ime Oe 2) ne aeF if aN 5) ZL x ~ ? Ua 
plevos, wy €xeivos obdéy EdpdvTizev* adda éyerat, Ta THY cbeypeé- 
vwv Tap avrov ragiapyoy, éar@ta xpd Tov [ovdeuTnpiov, Kai mvOd- 
plevov, ws ov didwow % yepovcia Kaioape ypdvov rijs apyiis’ “ANN 
3 


ef , 1 Ss , a z U ~ \ ‘ \ ~ , 
auTn, pavat, ~ OwoEL* KpOVoaYTa TH KELL THY Aafiyy rijs payaipas. 


CAP. XXX. 


Cesare proponente, ut uterque, ipse et Pompeius, armis positis privati 
fierent, consules in senatu bellum Cesari inferendum decernunt, a. Chr. 49, 


Ob pujpy AN ijye rapa Kaicapos a&iwors 70 zpdcxnpa ris Sucacoho- 
vias Naprpor eixev. “Héiov yap airés re carabécOar ra Orda, Kat 
Tlourniov rairo zpakavros, apporépous idwwras yevomévous ebpioxeaBat 
Te Tapa Tay TohiTo@Y Gyabdy* Ws TOUS adroY wey apatpoupévous, exeivo 
® jy eixe PeBaroiyras divapuy, Erepoy diaPaddovras,* Erepoy Kara- 
oxevacery rupavvoy. Tatra rpoxadodvpevos év ro dijpm Kovpiwy vrép 
Kaicapos, éxporetro Aaprpas* of d€ Kal oredavous én’ airoyv, Worep 


aOAnrHY,* avOoBorovrres yolecay. "Avrwrwos 3 6é dnpapyoy Kaica- 


NOTE 


cui astipulatur App. b. Civ. 1. 30. 13 @dvu] Vid. supranot.1. Ce- 


qui illos talia dixisse addit «%@ imd 
ayvolas, ere SiepOapuevovs. 

11 “YmovAous scripsit Reiske pro 
imotAov, et exovra, si bene habeat, 
pro karéxovra esse monet. Verte: 
et licet (Pompeius) Romam quidem 
Italiamque propter invidiam et vitia 
reipublice vix contineat, exercitum 
tamen Casaris ei paratum esse etc. 

12.T@ Soxetv] Specie tenus, non re 
vincebat Cwsarem, iis ferendis roga- 
tionibus, quas Cesar contemnebat. 
Reiske. 


terum cave ne cum Reiskio legas 
mAelw xpdévov ; id enim per se intelli- 
gitur. 


1 AtaBaddovras|] Reiske mavult xa- 
TaBardvras, altero dejecto, pessum dato. 

2 “Nomep aOAnTiv] Sec. weyddou kab 
dvoxepods ayavos. Curio enim utrum- 
que, et Cesarem et Pompeium, op- 
pugnare videbatur. 

3 ’Avrévios] M. Antonius et Q. 
Cassius post Curionem tribuni plebis 
erant. Legit itaque Antonius Cesa- 


Cc. J. CHSARIS VITA. 


1947 


pos brep rovrwy éxroroN}y Kopus0eicay eis TO wAnOos éfnveyxe, Kar 


> , , ~ e 7 
dvéyvw Big Tov UTaTwr. 


"Ey 68 rq Govdy Leuriwy* peév, 6 Lopmrniov 


mevOepos, etonyioaro yyouny, av év tpéow pyty pup KaraOnrae re 


dma Kaicap, aroderyOijvac mrohémeov avrov. 


"Epwrorvrwy dé Tov 


e , . ~ foe ? ~ ‘\ , > aah , > 
UTATWY, €L doKel Tloprijior apeivat TOUS GTpaTWwTas, Kal made, €l 


doxet Kaica 7 wey OACyou TavTamact, TH S€ wavTes Tap’ OAyouS 
ioapa, 7H pL y 1 > TH p y 


Shade 
mpoae0erro. 


apy cpeivar, TavTEs dpaOs TPOGEXwWPNoaY. 


S 


Tév dé wept Avrwriory rad déwivrwy apporépous THY 


"AAG, ExBiagopévov 


Tkeriwvos, cat Aéyrdov rod trdrov Powvros, Ow deiy mpods dvdpa 


Anariy, ob Uipwr, Tore pev duehvOnoay, Kat perefadovro Tas éabijras 


emt wévOee dua THY Ordo. 


CAP. 


XX XI. 


Cesare alias easque moderatas conditiones offerente, Pompeioque, Cicerone 
potissimum conciliatore, jam cedente, Lentulus consul repugnat, Cesari- 
que commodissimum belli pratextum offert. 


‘Exet 5€ rapa Kaicapos jkov ématoXat perptagery doxodyros, (iSéov 


NOTA 


ris epistolam dep rovTwy, de eo, ut 
uterque privatus fieret,anno proximo, 
quod ipse Plutarchus testatur in V. 
» Pomp. c. 59. Appiani ordo hic est : 
Cl. Marcello et Paullo Css. Curione 
adhue tribuno, Claudius senatum in- 
terrogabat, 1. utrum Czsari succes- 
sores mittendi sint ? quod plurimi se- 
natorum censent faciendum; 2. u- 
trum Pompeio imperium sit adimen- 
dum? plurimi negant. Tum etiam 
Curio interrogat: 3. utrum utrique 
imperio abire debeant? quod XXII. 
senatoribus displicet, cccLxx. placet. 
(Hee tradidit Plutarchus verbis: épw- 
TévTwV—Tpooexepntav: sed Antonio, 
Curionis successori tribuit, quod Cu- 
rioni tribuendum erat, quamvis Curio 
pro Cesare Antonium haberet adju- 
torem. Cf. Vita Pomp. c. 58.) Tum 
-Claudius cons. Pompeio exercitum 
et imperium contra Cesarem tradit. 
Curio, exeunte tribunatu, ad Cesa- 


rem fugit, qui interim Ravennam 
pervenerat ; Curioni succedunt An- 
tonius et Cassius. Novi consules 
sunt, C. Cl. Marcellus, M. fil., et L. 
Corn. Lentulus Crus, a. Chr. 49, Tum 
Cesar mediocria (que proximo cap. 
leguntur) petiit, que, Pompeio jam 
cedente, consules prohibent. Deinde 
Cesar Css, epistolam misit per Cu- 
rionem, ea sententia, se cum Pompeio 
imperio abire velle; illo vero impe- 
rium retinente, se patriz et sibi non 
defuturum. Tum consules Cesarem 
pro hoste habent, Antonium et Cas- 
sium ex senatu propellunt, (quos Cu- 
rio et M. Cecilius quidam sequuntur) 
et omnes ad Cesarem profugiunt. 

4 Skimiwy] Quod nostro loco Plu- 
tarchus Scipioni et Lentulo, idem in 
Pomp. V. c. 58. Marcello tribuit, 
et ita invertit, ut quod nostro loco 
est posterius, illo sit prius. 


1948 C. J. CHSARIS VITA. 


‘ A 
yap apes raidda mavra, Ty évrds "AXrewy, kal ro “Tdvpexov pera 
~ , ~ ~ by 
Svoiv rayparwy aizd Sobjvar, péxpis ob Thy devrépay brareiay pér- 
evo) kai Kexépwy 6 phrwp, &pre mapuy éx Kadtexéas* wat dcaddayas 
TRG: \ fi iu SE \ cy ~ ‘ 
mpartwy, éuadarre Tov Tlopmhiovs 6 dé rdAX\a svyywpey, Tous orpa- 
rwras apyper. Kai Kucépwy pév éxecde rovs Kaicapos pidous ouver- 
Sdvras éxi rais eipnpévars érupylats, Kal oTparwrats povoes eEaxtoxe- 
Niows woretoOae Tas Seadvcers. Toprniov d€¢ kaprropévov cai dddv70s, 
oi wept AévrXov ovk elwy brarevovTes, AXA Kal Tijs Boudas ’Avrwviov 
\ , 2 , der yap. \ : , 
cal Kovpiwva*® rporndakisarres, éjAacay aripws, TY evUTpeTEaTaTHY 
~ ‘ 
Kaicape ray zpopacewy avrot pnyavnoapevor, Kat bv as paduora Tous 
, , 33 S ps seh ? S b , sete pl 
orparwras rapwivver,® érdecvipevos dvdopas €\Noyipous Kal apXor= 
DN , ~ , > > ~ aye se tied Ov ‘ 

Tas él puciwy Cevyay mepevyoras év écOijow oiKkeriKats. Urw yap 
’ \e , , c ‘ . ‘ e of 

ad ‘Popns cxevacayres éavrovs dia GoPov iretnecar. 


CAP. XXXII. 


Cesar noctu transgressus Rubiconem, Ariminum capit, multa adhue anime 
solicito reputans, cum jam in eo esset, ut fluvium transiret, a. Chr. n, 49. 


"Hoay peéy ody rept airov ov meious inméwy Tprakoiwy Kal merTa- 
Kisyitiwr omdirav* 7d yap ado orparevpa wépav “AXrewy aToe- 
se s ~ < 
Aecppevoy Eedrov ake vi reppbévres. “Opov dé ry apxyiv wy 
évioraro mpaypdrwy Kai Tiv Epodoy ov odvxemplas Seopévny év TO 
, ~ a , ‘yy , ‘ , ~ ~ , 
mapovre padrAor, i) OapPer re TOApNs Kat TaXEL Kaipod KaTahynTTEay 
— ‘ ~ . 
ovaay, (€xaAniew yap amiorovpevos pdor, 3} PracecOar pera mapa- 


A, ~ > \ bh X © , \ a Seer , 
aKeurs €rehOwr) Tous pev iyyepovas Kal Taktapxous éxéAeuce, payaipas 


NOTE 


1 ’Ex Kiucias] Ubi fuit proconsul. 

2 ’Avro@vioyv kat Kouplwva| Ne velis 
cum Solano legere Kdootoy Kéivtoy. 
Verum est, tribunos tum fuisse Anto- 
nium et Cassium, sed wque verum 
est, Curionem tum affuisse in senatu, 
si ulla est Dioni Cassio XLI. prince. et 
Appiano fides 11. 33.: MdpreaAdds te 
Kal AévrAos éxéAevov Tots dud) Tov ’Av- 
Tovey eKoTIVvaL TOD ovyedplov. “EvOa 5) 
péya Bonoas—étérpexev. HuvetéOeov F 


ate Kouplwy re (qui ultimas Cesaris 
literas, quibus ejus inimici tantopere 
exasperabantur, novis consulibus, cu- 
riam intrantibus, sive potius in ipso 
jam senatu, (ut diserte Dio Cass. 
Xt. 1.) reddiderat) kal Kacouos, ete. 
3 Tapdétuvev] Aéywr" Sri Kal oes, 
roodde epyacauévous, iyyoovra: moAcuious 
Kal rotovade tv5pas, drtp abrav TE POey- 
Lapévous, obtws ekeAavvovow aicxpas. 


C. J. CASARIS VITA. % - 1949 


éxovras avev Tov G\Awv 6rov,! Karacyety "Apipevor, rijs KeXrexijs * 
peyadny TOU, ws évdéxeTat pahiara Peroapévous ddvov Kai rapaxijs” 
TO , 3° Se \ bur aN meer, Airo be ‘ \ « Z 
prnoiv? dé rv dvvapu TapéduKer. bros O€ THY péy tpépay 
dupyer év davepo, povopaxor edeatws yupvacopévors Kai Dewpevos 
puxpov b€ xpd éowépas Oeparevoas TO cHpa, Kat wapeOwy eis Tov 
avdpova, kai ovyyevopevos Ppayéa rots Kexypévors éxt 7d Setrvoy, 
Sn cvoxoraeovros tkavéorn,* Kat® rovs pev &ANovs pioppornfeis, Kat 
KeAevoas mepysévery airov ws émavedevodpevorv’ ddiyos b€ Trav 
hs oy Y 
gi\uy xpoeipnto, ph Kara 70 adrd wayras, addNov SY tdAAH bw- 


kev. <Adros &€ rév pucbiwy Cevyav ériBas® évds, HAavvev érépay 
B bs 27) 


Twa Tpwroy Oddy, eira zpos 7O "Apipuvoy émorpébas, ws iOev 
éxi tov oOpi@ovra? ry évros “AXwewv Vadariavy a0 rijs &dXns 
Tradias rorapdv, (PovPixwy xadeirac) cat Noyecpos airoy eioyer 


BaNov éyyi@ovra 7H dew, Kal mwepipepdpevoy*® rH peyéer rey 
To\pwpévwrv, Exye roy Spdpovt Kai Tijv mopelay éxtoThoas, Toda 
pey avros év éavT@ dujveye, oLyn tiv yvopny ér appdrepa 
peradapBavwv, Kai tporas €oyey adrg rére TO Povevpa Treloras* 
Toda Sé kal THY hidwy Tots Tapovow, dy iv Kat Toddiwy ’Aoivtos, 
ovvdumopnser, avadoyrZopevos, tikwy Kakdv apkee mao avOpwros 
Wy SuaBacts, dcov re Oyor airijs? rots avOts drodeiWovor. Tédos dé 
pera Oupod Tivos, Gorwep agels Eavrdyv éx Tov Noytopov zpos TO pédXov, 


\ ~ on eae \ ~ . , > ie P > , BS , 
Kat TOUTO O]/ TO KOLVOV TOLS ELS TUXas €ppatvova.v ATOPOUS Kat ToApas 


NOTE 


1 “Avev tay tAdwy brdoy)] H. e. 


prox. pone éemaveAcuaduevoy deest e&jet. 
elpnvik@s éoTraAuevous. Ne sint sus- 


Reiske. 


pecti, si armati ex provincia in Ita- 
liam transgressi viderentur. 

2 Tis KeAtixyjs| Vit. Pom. c. 60. 
Tis “Iradlas, quod huic loco conve- 
nientius est. Est enim Ariminum 
Italie proprie urbs prima ad mare 
superum, Galliam cisalpinam versus. 
Poterat vero eadem et Gallie urbs 
dici, quia Sennones eam tenebant, 
‘Galli natione, quamvis Italiz pro- 
prize particulam tenerent. 

3 “Oprycia| H. e. Q. Hortensio, 
oratoris filio, qui non ita multo post 
classi Cesaris prefuit. 

_ 4 °Ekavéorn] ‘Qs 5) 7d oGpua evoxAov- 
pevos. Appian. 

5 Kol videtur redundare, aut in 


6 °EmBijva, quod sciam, non cum 
genitivo construitur, sed aut cum da- 
tivo aut cum accusativo. At usurpat 
tamen Plutarchus cum genitivo. Vid. 
c. 45. fin. Reiske. 

7 ‘Opifovra} Cum Cod. V. et Anon. 
et Solano diopifovta legere mallem. 

8 Tepipepduevov] Reiske mavult 
cuurepipepduevov. Idem mox ex conj. 
scripsit éoxe Tby Spduov (ut c. 52.) pro - 
vulgata éoxero Spduov. Utroque loco 
vulgata non erat solicitanda. Vide 
Stephani Thesaurum. 

9 Airis] Reiske hance vocem abesse 
mavult ; ego fero. Tots ad@s sc. eco- 
Mévois. 


1950 Cc. J. CESARIS VITA. 


vos \ , 3 

zpoolpuov vrerav? ’Aveppid0w Kifios* *° dppnae mpos Tv dudBacew 
\ S , \ \ ot S ‘ Er A. le , ’ \ 7 , 
cat Spdum 7d Novrdy Ijdn XPwpEvos, eisérese zpo Tipépas eis To ’Apé= 

‘ , ~~. ~ , ” 

puvoy, Kai karéoxe. Aéyerac 88 ri) mporépg vuxri ris duaPacews ovap 
, ~ ” e > fe ‘ , ‘ of 46 ~ A , \ wre ie 
iSeiv ExOeopov' eddxer yup adrds TH Eavrovd pyrpt piyvuaBae THY Kon 


ee a 
tov pikty.** 


CAP. XXXIII. 


Arimino capto ingens terror et urbi injicitur et Pompeio, qui animo nimis 
turbato Roma fugit. 


"Exel 5é carednpOn 70 ’Apipworv, darep avepypévov tov mod€épov 
mareiats TUAGLS éxl Taoay Opov THY YijVv Kat Garaccay, Kal ovyKe- 
xupévor dpa trois dpos ris érapxias TOY vopwy Tijs TOEwS," OdK 
dvdpas civ tis @HOn Kat yuvatkas, Worep Adore, GdY ExTrrjEet dtapot- 
ray ris Iradias, ad\AG Tas TELS AUTUS avLoTapévas, OvYH dtapépeo- 
Bar de GdAjwv? riv b€ ‘Popny, Gorep bro pevparwv, myuapévny 
puyais Tov Tépié Siuwv Kat peractraceow, ovr’ UpxorvTe meioa pgdiay 
ovaay, ore Noyw Kabekriy, év TOAAP Kvdwve Kai Gary, puKpOY GTO 
Aureiv? avriy bo abris avarerpagOa. Wadn yap avrimada, cat Biaca 
Karelye Kivijpara mdyra 7OTON. Oire yap 70 xaipoy iovyiay nyev; 
GAA TO Sedorkdre Kal AvTovpévy Kara TOA oUpTinroY ev jEeyary 
ToAet, Kai Ooacvvdpevov Urep Tov pédNorTOs, OL épidwy iv. Advroéy re 
Tlopayiov éxremAnypévoy dos addAaxdVev éraparre, TOIs pev, ws 
nbinoe Kaicapa caf éavrod Kai rijs hyepovias, evOdvas vréxovra, TOY 


ef ~ ~ 
&', ore Tapaywpovyra Kal mporervoperoy evyvapovas deadvcecs appar 4 


NOTH 


10 *AveppipOw KvBos sive 6 KbBos av.] 
His ipsis vocibus Grecis. usus est 
Cesar, ut patet ex Plut. Vita Pomp. 
c. 60. Ne credas, Latine forte dix- 
isse: jacta aleaesto. Cf. Suet. Jul. 
ce. 32. 

11 Mékw] Visus est per quietem matri 
stuprum intulisse Suet. Jul. 7., qui 
Cesarem hoe somnio, cum in Hispa- 
nia ulteriori quastor esset, confusum 
esse auctor est. Quo somnio oniro- 
critici sive conjectores arbitrinm or- 
bis terrarum portendi dixerunt, quan- 
do mater non alia esset, quam terra, 
que omnium parens haberetur. Cf. 


Casaub. comment. 

1 Svyrexuucvov—rijs méAews] Certe 
cum Xylandro: confuso simul cum 
provinciarum (provincie ) limitibus jure 
reip. Romane, Italia enim a Roma- 
nis non habebatur pro provincia, sed 
ejus administratio ab urbe Roma pen- 
debat. 

2 Ad dmodrrey aut adde, aut sub- 
audi saltim tov. Reiske. 

3 Sepe nimiam Reiskii proclivita- 
tem conjecturas in textum recipiendi 
improbavi, ut nostro quoque loco, 
ubi apjKay scripsit pro apjKe et katy. 
Yyopotyta pro KuTnyopotvras, et locum 


C. J. CESARIS VITA. 195L 


rois wept AéyrAov bSpioa, Karnyopovrvra. Dadvus & airdy éxédevce 
~ \ , \ a ? \ ~ \ fs , e “3 
TO TOL rUTTEW THY Yyijv' érel peya\nyopwy wore TPOS TY Gy«KANTOY, 
ovdéy ela ToAuTpaypovety, oVdE gporTicery éxeivous Tis ext TOY TéeE- 
prov Tapackevis’ adbros yap, bray arin,* Kpovoas 76 edapos Tp Todk, 
orparevparwy eumdjcew rv Iradiay. Ov pujy aXX Kal rére wrjGee 
s e , e yee \ r , = ” Pi WT) \ \ 
duvapews vrepéfarey 6 Tlopmijios rv Keécapos: eiace § obdels réov 
avdpa xphcacbae rois éavrod Noyeopots, AAN ba’ ayyeAparwr. ToGY 
kal Wevdav kai pdBwy, os ebeora iid v moNemiou, Kal re 
Yevdwy Kai PoPwy, ws epeaToros ijdn TOU ToEMioV, Kal TavTa 
a , ” i \ ain 0 \ ~ , . ~ 2 (2 5 — 
Karéxovros, eifas kat cuvexxpovobets rH wavTwy Gopd, elnpicero® rapa- 
XY Opdy, Kal rv wodw e&€duTe, KEedeVoas ExecOae THY yepouvsiay, Kat 
, , ~ \ ~ ’ e 7 \ , Ps \ a 
pndéva pévew rev mpd zijs rypavviSos npnuévwv tiv warpida Kal rijy 
> , 
éXevGepiar. 


CAP. XXXIV. 


Tumultuaria fuga consulum plurimorumque senatorum ex urbe. Clementia 
Cesaris erga Labienum, qui ad Pompeium transiverat, et Domitium 
Pompeii prefectum, qui captus erat. 


e 4 BY ef ' OM hots , > XV \N Der U + a 

Oi ev ovv urarou pnd » & VOMOS ETL TPO é£odouv, OvcarTes epuyov 

\ S ~ ~ e ~ , 5) oe ~ 
epevyoyv dé Kat rev BovXeurey ot zetorot, TpoTOy TLva bu apTayis 


~ ¢ \ 
ard Tév idiwy, 6 Te TyxoLer, Warep addorpiwy, apdvortes. ict 


NOTE 


vertit: Pompeium alii atquealiihincilline 
vexabant et exagitabant, partim ratio- 
nem torporis et patientie reddentem exi- 
gentibus, qui Cesarem in semetipsum et 
in rempublicam tantopere auxisset et 
exaggerasset, partim eos e contrario in- 
cusantem, qui Lentulum sissent eas con- 
tumelias uspergere Casari, quamvis con- 
cedenti et conditiones pacis equas offe- 
renti. Mihi nihil mutandum videtur 
nisi kaTnyopsbvTas in KaTnpopo’Twy, cum 
Cod. V. et Anon. Quo facto hance 
habes seatentiam: [psum Pompeium 
attonitum alii alio crimine perturba- 
bant; in aliorum objurgationes in- 
eurrebat, quod Cvsaris potentiam 
contra se ipsum auxerit, et quod im- 
perio (novissime contra Cesarem tra- 


dito) male sit usus; alii eum incusa- 
bant, quod Cwsarem jam cedentem 
et equas conditiones offerentem a 
Lentulo injuriis affici permiserit. 

4 ’Anin| Sc. ex urbe. Sed prefero 
éxiy sc. Cesar, cum Cod. V. et Anon. 
Solano probante. Cf. Pomp. Vita, 
c. 57. Kal tovs Adyovtas, ay eAadyn 
Kaiocap em tiv médw, ovx dpav Suvdmes, 
ais avToy GuvvodyTa, meldiGy TS TpoTame@ 
Kal Sdiakexupevos ducdcivy ereAevoev® 
“Onov yap bv, pn, THS “ITaAlas eyw 
Kpovow TH Tod! Thy yi, avaddocovTa Kat 
meCucal Kat inmal Suvdues. Confer. 
ejusdem libri c. 60. et 61. 

5 ’Ednpigeto] Sic dedit Reiske ex 
conj., que huic loco magis convenit, 
quam vulgata ynpifera. 


1952 C. J. CESARIS VITA. 


5’, of kar apddpa ra Kaicapos rpnpévoe mpdrepor, ékémecov ura Otpe- 
Bous rére THY Noyiopwy, Kat ovprapnvéxOncar, obdéy Sedpevot, TO 
pevpare rijs gopas éxeévns. Olxrpéraroy 52 Oéapya rijs Toews iy, 
Exipepopévou Tocovrou YEpavos, Garep vews ITO KuBepynrav arayo- 
pevorvrwr mpds TO cuvTuyoy ékreceiv Komtcopévns. “AAG kairep otrw 
rijs peraordcews oikTpas ovens, THY peyv ovyiy of dvOpwrot rarpida" 
dia Toprhiov hyotvro, tiv S& ‘Popny, ws Kaisapos orpardéredoy, 
eféderov. “Orov kat AaBuvos,” drnjp év rois paduora diros Kaicapos, 
kat mpeaPeurijs yeyovas, kal cvynywriopévos év maor tpoOupdrara Tots 
KeArcexois wodéuots, 767’ éxeivoy dmodpas, gyero mpos Topriiov. “AN 
ToUTW fey Kal Ta yphpara Kai Tas dooKevas améreplev 6 Kaicap. 
Aojuriy? 8 iyyoupév@ orepayv tprdxovra, Kai caréxovre Koppiveor, 
éreOwy rapearparorédevcer. 'O 8 aroyvous ta Kad’ éavroy, yTHTE 
tov iarporv, oikérny drta, dappaxorv* Kat haBwy ro dobev, excevy ws 
reOynidpevos. Mer’ ddiyoy & axovoas, rov Kaicapa Oavpaory rut 
prarvOpwrig ypicOat mpos Tos Eadwkdras, ards avroy areOpiver, Kai 
Tiy okdrnra Tot Povheiparos yrearo. Tod & iarpov Pappuvorros avror, 
ws dTvwriKoY, ov Oavdcipoy, TeTUKETA, TEPLXapHs, aVvaoTas amet TpOS 
Kaioapa, kat Aafwy defy, adbis dScekéexece wpds Topriiov. Tair’ 
eis Tv ‘Popny arayyeAdopeva rovs avOpmrous Hdiovs éroler, Kal Tues 
guyovres cvéorpevar. 


NOTE 


1 Marpida] Monuerat Pompeius, ne 
dubitarent Romam relinquere; ov 
yap Ta Xwpla kul Ta oiKnwara Thy dbva- 
pv 2) Thy eAevOepiay civat avdpdow GAA 
Tous &vdpas, bmn mor by dow, exew 
TavTa ov EavTots. “Auvvomévous 8 ava- 
AfwerOar Kal 7a oikhpara. Adjecit, 
eodem se habiturum loco, qui Rome 
remansissent, et qui in castris Casa- 
ris fuissent. Appian. c..37. Cf. Plut. 
Pomp.c. 61. Vellei. Pat. 1. 49. 

2 AaBinvds] Labienus, quem Cesar, 
quando in Galliam cisalpinam abibat, 
omnibus in transalpina relictis copiis 





ay 


2S 
fr ‘ 


preficere solebat, divitiis et gloria 
auctus majori cum fastu quam pro 
legato sese gerebat; eumque Cesar 
sibi se exeequare videns, minus jam 
diligebat. Eam mutationem volunta- 
tis Cesaris Labienus non ferens, si- 
mulque sibi metuens, defectionem 
fecerat. Dio Cass. |. xx. prine. 

3 De L. Domitio Ahenobarbo. Cf. 
Cesar de B. Civ. 1. 16. seqq. De 
ejusdem vivendi cupiditate, postquam 
venenum biberat, vide Plinium vir. 
53. cum nota Harduini et Suetonii 
Ner. 2. 


f 


Tn? 


we as 


sere (yoali 
i * 7 
=e enees at he Apa. Wasa. att en 
Far 


‘7 


RPh: sehen = 7 a fas ans tg 8 


Nea is ‘ones wide wi a $y) # ‘i 
54 ear ‘Ry saad 
SaaS * 


Riles 94 
- a ap Ny a sng 
Ny 


? 


7 4 
iach hp ~~ ¢ i > } ae Ps. 1: si, ie 


ba ibe ‘v= 


Bato ra a wai nha Re eae aM sendy ep a sheria a aa iar 
Fi a : iy ‘ mee} Xiph yen . Le 
ar AS ve Png ; 3 She . ! ue } ang Mi 5 Hs sunny *¢ . 3 rae salt 
vee i Spe Fin AEE ll ag eas ae 


yer sett +a gee. y 


URE e 
EN hs 
: ae ts 


tae domme 
ote 














MM =§=——_UC SOUTHERN REGIONAL LIBRARY FACIL! _ 


UUM 
Eaves >i 


LIBRARY 


ROS ANGELES, CALIF, 





re FAA te 
Litt ade 


Aap Anas “AN 







Wn 


Anan Nalini lain 





| 


sia sili 





ii 
y a A in A 
AAlainiainia ala/-VV-VAVA = A 
~ AAP AAARSA - - AR AA A 
a 
i 


AANA iA 
gf 


AAA AAAS ane é AI “AK 
£ : AI AAIA! 


PNA AMANA 


p> >>» 


<a.
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Delphin classics"

See other formats
